Język Rosyjski Program Nauki W 11 Letniej Szkole

PROGRAM NAUKI
W 11-LETNIEJ SZKOLE OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ
JĘZYK
ROSYJSKI
V0 WE ZAKŁADY WYDAWNICTW SZKOLNYCH

WARSZAWA 1949
MINISTERSTWO OŚWIATY
PROGRAM NAUKI
W tl-LETNIEJ SZKOLE OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ
PROJEKT
JĘZYK
ROSYJSKI
PAŃSTWOWE ZAKŁADY WYDAWNICTW SZKOLNYCH

WARSZAWA 1949
rn.KOWlSJt
EDUKAC4 BRODOWEJ
wWawfe
*• t *
1|OM /IWO®
Podpisano do druku dn. 3. VIII. 49 r. Zarządz. 858 E-01952 Nakład 31.000 egz.
Arkuszy druku 5 Zamówienie Nr 4075
Pap. druk- sat. w form. 61x86 60 g. kl. VII
ZAKŁ. GRAF- PAŃSTWOWYCH ZAKŁADÓW WYDAWNICTW SZKOLNYCH - BYDGOSZCZ

JĘZYK ROSYJSKI
Uwagi wstępne
Odrębne i szczególne znaczenie języka rosyjskiego jako

przedmiotu .nauczania w szkole polskiej wynika z tego, że:
i. jest to język narodu, który pierwszy na świecie wprowadził
ustrój socjalistyczny; 2. jest to zarazem język naszego sąsiada,
z którym łączą nas więzy sojuszu, przyjaźni i współpracy
i którego doświadczenia mają dla Polski budującej zręby so
cjalizmu szczególnie doniosłe znaczenie; 3. jest to język na
rodu, który przewodniczy w walce o pokój krajom demokracji
ludowej i światowym siłom postępu.
Ze względu na, doniosłe znaczenie tego przedmiotu w
kształtowaniu poglądu na świat, nauczanie języka rosyjskiego
powinno doprowadzić do biegłego posługiwania się nim w mowie
i piśmie, co przesądza o konieczności stosowania metody bez
pośredniej w znacznie większym zakresie aniżeli przy nauczaniu
innych języków obcych nowożytnych.
Bliskie pokrewieństwo języka rosyjskiego z językiem pol
skim umożliwia osiągnięcie w nauczaniu tego języka znacznie
szerszych wiadomości i lepszych wyników aniżeli w nauczaniu
języków obcych, niesłowiańskich.
Prócz wiadomości ściśle językowych program zawiera
podstawowe wiadomości o ustroju, krajach, życiu i obyczajach
narodów ZSRR oraz o kulturze i historii literatury rosyjskiej,
zwłaszcza radzieckiej, jako stanowiącej nowy etap w rozwoju
literatury światowej.
i* 3
Na lekcjach języka rosyjskiego młodzież zapoznaje się
z historią walki o ustrój socjalistyczny i dorobkiem socjalizmu
w ZSRR, z życiem i pracą człowieka radzieckiego, uzyskuje
dostęp do bogatej literatury o światowym znaczeniu i moż
ność poznania w oryginale podstawowych dzieł z zakresu
marksizmu-leninizmu, dzieł Lenina i Stalina, oraz literatury
naukowej i zawodowej. Program zawiera zatem materiał
o wybitnych walorach kształcących i wychowawczych.
Tak prowadzone nauczanie języka rosyjskiego powinno
przyczynić się do pogłębiania uczuć przyjaźni dla narodów
Związku Radzieckiego i doprowadzić do zrozumienia przo
dującej w świecie roli ZSRR w walce o pokój, postęp i sprawie
dliwość społeczną.
Cele nauczania
Cel poznawczy
1. Poznanie słownictwa i podstawowych zasad gramatyki
współczesnego języka rosyjskiego, niezbędnych do opanowania
go w słowie i piśmie oraz uświadomienie zasadniczych po
dobieństw i różnic języka rosyjskiego i polskiego.
2. Poznanie najbardziej istotnych i charakterystycznych
przejawów życia i kultury narodu rosyjskiego w ich dziejowym
rozwoju w oparciu o najważniejsze dzieła literatury rosyjskiej.
3. Poznanie głównych przejawów życia i kultury narodów
ZSRR w ich walce o zwycięstwo socjalizmu oraz jego zdobyczy
w oparciu o najwybitniejsze dzieła literatury radzieckiej oraz
zrozumienie roli literatury radzieckiej jako nowego etapu
rozwoju literatury światowej.
4. Zrozumienie międzynarodowej roli języka rosyjskiego
jako języka kraju zwycięskiego socjalizmu.
5. Zrozumienie kierowniczej roli ZSRR i jego litera
tury w walce o pokój, postęp i sprawiedliwość społeczną.
4
Cel kształcący
1. Osiągnięcie rozumienia potocznej mowy rosyjskiej.
Osiągnięcie rozumienia niezbyt trudnych tekstów lite
rackich, dziennikarskich i popularnonaukowych bez używania
słownika i tekstów trudniejszych przy pomocy słownika.
Wyrobienie umiejętności możliwie poprawnego i płynnego
wypowiadania się w mowie i piśmie w zakresie spraw i zagad
nień związanych z materiałem nauczania oraz potrzebami życia
codziennego.
2. Pogłębienie poczucia językowego i znajomości języka
ojczystego przez zestawianie i porównywanie jego właściwości
z właściwościami języka rosyjskiego.
Cel wychowawczy
1. Pogłębienie uczuć przyjaźni dla narodu rosyjskiego
i innych narodów ZSRR oraz uczucia podziwu dla osiągnięć
budownictwa socjalistycznego.
2. Ugruntowanie uczuć ludowego patriotyzmu i prole
tariackiego internacjonalizmu na wartościach ideologicznych
arcydzieł literatury radzieckiej.
3. Kształtowanie nowej etyki socjalistycznej na przykła
dach bohaterów arcydzieł literatury radzieckiej.
5
Klasa V
3 godziny tygodniowo
Materiał rzeczowy
I. Okres wstępny nauczania (25—30 godzin lekcyjnych)
Rozmówki o treści związanej z przedmiotami i czynnościami

najbliższego otoczenia ucznia (np. klasa, przedmioty użytku
szkolnego, budynek szkolny, człowiek, ubranie, posiłki, co
dzienne czynności itp.). Na tle tych rozmówek ćwiczenia
w przyswajaniu dźwięków mowy rosyjskiej.
Alfabet rosyjski. Ćwiczenia początkowe w nauce czytania
i pisania ze szczególnym uwzględnieniem liter nieistniejących
w alfabecie polskim.
II. Ćwiczenia w czytaniu, mówieniu i pisaniu

(73 —78 godzin lekcyjnych)
Czytanie. Stałe ćwiczenia w głośnym indywidualnym
i zbiorowym czytaniu pisanego i drukowanego tekstu. W drugim
półroczu od czasu do czasu ciche czytanie na lekcji, połączone
z samodzielnym wykonaniem podyktowanych uczniom pro
stych zadań (np. odpowiedzi na bardzo łatwe pytania).
Mówienie. W okresie wstępnym nauczania: powtarzanie
przez uczniów poszczególnych wyrazów i krótkich zdań; na
zywanie przedmiotów i czynności w formie oznajmującej lub
6
rozkazującej; odpowiedzi na pytania nauczyciela i kolegów;
układanie najprostszych zdań luźnych i powiązanych tema
tycznie, np. w związku z obrazkiem; opanowywanie pamięciowe
ze słów nauczyciela krótkich i łatwych przysłów, sloganów,
zagadek, wierszyków itp.
W dalszym okresie nauczania: te same ćwiczenia konwer-
sacyjne z odpowiednio rozszerzającą się tematyką, a tym samym
stałe powiększanie zasobu leksykalnego uczniów (600 wyrazów
w ciągu roku). Prócz tego: odpowiedzi na pytania i konstruo
wanie zdań ze zmianą form gramatycznych, przede wszystkim
w odniesieniu do podmiotu i orzeczenia; układanie planu czy-
tanki w formie pytań; streszczanie według takiego planu; ze
społowe układanie łatwych opowiadań lub opisów według
obrazka; dramatyzacja krótkich tekstów; układanie dialogów
na tematy z życia codziennego; próby opowiadań w najprost
szej formie o własnych przeżyciach ucznia; układanie zdań
z użyciem wskazanej przez nauczyciela formy gramatycznej;
tłumaczenie przerobionych czytanek na język polski.
Uczenie się na pamięć i wygłaszanie indywidualne i zbio
rowe utworów wierszowanych wymienionych w programie.
Śpiewanie piosenek rosyjskich.
Pisanie (w domu i w szkole). Stałe ćwiczenia w popraw
nym i kaligraficznym przepisywaniu z tablicy i książki. Pi-’
sanie prostych odpowiedzi na pytania i krótkich streszczeń
opracowanego tekstu; pisanie z pamięci opanowanych łatwych
wierszy; dyktanda różnych typów (rozumowe, wzrokowe,
sprawdzające itp.); ćwiczenia ortograficzne i gramatyczne róż
nych rodzajów; w związku z powiększaniem zasobu leksykal
nego układanie słowniczków tematycznych (np. pory roku,
pory dnia, Czas, zwierzęta, rodzina, szkoła, życie i zajęcia wsi
czy miast itd.).
Materiał ortograficzny powinien obejmować: sposoby
oznaczania miękkości spółgłosek; pisanie spółgłosek dźwięcz
nych i bezdźwięcznych; pisanie o nieakcentowanego; samo
głoski po >k, n, ni, m, ii, r, k, x pisanie r w drugim przy
padku deklinacji przymiotników; znak miękki na końcu wy-
...7
razów; znaki miękki i twardy w środku wyrazów; przyimki
C i OT; partykuła He.
Używanie przecinków w zdaniu prostym.
III. Tematyka lektury i ćwiczeń

Rodzina i szkoła radziecka. Dzieci, ich zajęcia, zabawy
i rozrywki. OKTHÓpflTa. Pionierzy.
Pory roku. Praca człowieka radzieckiego na tle krajobrazu
ZSRR. Życie wsi. Kołchozy i sowchozy. Baśni ludowe na
tle zjawisk przyrody i życia ludu rosyjskiego; zagadki i przy
słowia ludowe.
Życie miasta (np. Moskwy, Władywostoku, Baku itd.).
Rozwój przemysłu i miast ZSRR; obrazki pracy w zakładach
przemysłowych, w kopalniach itp. Bohaterowie pracy (Sta-
chanow). Życie i rozrywki kulturalne w ZSRR (np. w teatrze,
w parku kultury; święta rewolucyjne).
Środki komunikacji. Bohaterowie — lotnicy radzieccy
(np. Czkałow, kapitan Gastełło lub załoga samolotu „PoAHHa”).
Radio i jego rola w życiu obywateli. Związku Radzieckiego.
Postaci Lenina i Stalina. Lenin jako dziecko i, uczeĄ.
Dzieciństwo i młodość Stalina. i
Obrazki z Wielkiej Rewolucji Listopadowej (np. krążownik
Aurora, W Smolnom itp.). Obrazy walki z Niemcami w obronię
ojczyzny radzieckiej (np. 3oa KocMOAeMMHCKaa, MaTBeS
Ky3bMM lub obrazki z oblężenia Leningradu czy bojów pod
Moskwą itp.,).
Poza czytankami na wymienione wyżej tematy, w zakresie
lektury i ćwiczeń powinny znaleźć się następujące fragmenty
literatury pięknej i niewielkie utwory w całości:. >' .
Baśni ludowe. —■ P-enKa, CojiHt[e, MopO3 u eerep
IlyiiiKHH — OceHb (Vote Heóo oceHbio dutuajio...)*
„ — 3uMH.ee yrpo (B tot eod ocennun noeoda...)
» — IlooKap (fragment z Dubrowskiego od słów:
„B odny Munyry tiAOMa oxearujio eecb
doM...”)
JlepMOHTOB — CoCHCl * \
8
KpbUIOB —MapT.bLlU.Ka UOWl*
JI. Tojictoh ■—MypaBeil u zojiyÓKa
— Rsa Toeaputya
C. Akc3kob — HejtOBCK nod rnezoM
MafiKOB — CenoKoc *
UjieipeeB — Bema *
TypreneB —MyMy (fragment od słów: „Resto 6btAO
k eenepy” kończąc słowami: oh Ha-
bbua ezo MyMy)
MaHKOBCKHH — MaileKasi neceHKa
ł, — B03bM6M BUHTOBKtl HOBbie *
MaprnaK — Orpsid *
JlefieêB-KyMan — CoseTCKuu npocToil uestOBeK
Hnóep — ria.Tb Houeu. u duett *
(Utwory z gwiazdką przeznaczone są do uczenia się na
pamięć).
IV. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami

w mówieniu i pisaniu)
Podstawowe, praktycznie stosowane wiadomości z gło-
sowni: samogłoski i spółgłoski: spółgłoski miękkie i twarde,
dźwięczne i bezdźwięczne; akcent; o akcentowane i nieakcen-
towane; r w deklinacji przymiotnikowej i w zakończeniach nie
których wyrazów.
Zdanie i jego części główne: podmiot i orzeczenie. Zdania
oznajmujące i pytające. Zaimki osobowe w funkcji podmiotu.
Rozróżnianie rzeczowników, przymiotników i liczebników.
Liczby i - rodzaje. Składnia liczebników: ABa, Tpn, retype
i dalszych. Rozróżnianie czasowników, a w związku z nimi
liczb, osób i czasów. Końcówki bezokolicznika Tb, Hb, th.
Formy trybu rozkazującego.
Praktyczne wprawianie się w normalną deklinację rzeczow
ników i przymiotników według grup rodzajowych oraz w ko
niugację.
ód
Funkcje przyimka i spójnika. Układanie zdań z przyim-
kami k, c, nepea, b, na, naa, no#, y, 3a, «o, ot, o (oó) i możli
wie z innymi częściej używanymi.
Wyniki nauczania
1. Umiejętność dość poprawnego pod względem wymowy
odczytania ustępów opracowanych w ciągu roku szkolnego.
Umiejętność przetłumaczenia przerobionych czytanek na język
polski. .Opanowanie zasobu słownictwa czynnego obejmującego
600 wyrazów rosyjskich. Umiejętność poprawnego wygłoszenia
z pamięci co najmniej dwóch utworów wierszowanych oraz
chóralnego zaśpiewania przynajmniej jednej piosenki rosyjskiej.
Osiągnięcie elementarnej wprawy konwersacyjnej w zakresie
przedmiotów, czynności i zjawisk z najbliższego otoczenia
ucznia, a tym samym rozumienie pytań i poleceń nauczyciela.
2. Przyswojenie ogólnych wiadomości o pionierach, o ży
ciu wsi i miasta, o bohaterach pracy oraz o dzieciństwie i mło
dości Lenina i Stalina.
3. Praktyczna znajomość zjawisk i form, językowych,
które podaje materiał gramatyczny. W szczególności: opano
wanie wymowy o nieakcehtowanego, r w końcówkach dopeł
niacza deklinacji przymiotnikowej, ■ rosyjskiego n oraz mięk
kiego p, t, a, c i 3; rozróżnianie podmiotu i orzeczenia; roz
różnianie rzeczowników, przymiotników, liczebników, czasowni
ków, przyimków i spójników; orientowanie się w rodzajach,
liczbach i przypadkach, w osobach i czasach, bez znajomości
rosyjskiej terminologii gramatycznej.
4. Umiejętność przepisywania tekstu drukowanego i pi
sanego.
10
Klasa VI
Materiał rzeczowy
I. Ćwiczenia w czytaniu, mówieniu i pisaniu
Czytanie. Stałe ćwiczenia w głośnym, wyrazistym i lo
gicznie poprawnym, indywidualnym i zbiorowym czytaniu
pisanego i drukowanego tekstu ze zwróceniem szczególnej
uwagi na akcentowanie. Ciche czytanie na lekcji; wdrażanie
w umiejętność opowiadania (przy pomocy pytań nauczyciela
lub bez nich) cicho przeczytanego tekstu lub wykonywanie
innych zadań w związku z cichym czytaniem, np. ćwiczeń gra
matycznych. Zaznajamianie pod kierunkiem nauczyciela z tech
niką posługiwania się słownikiem umieszczonym na końcu
podręcznika.
Mówienie. Stałe ćwiczenia konwersacyjne jak w klasie V.
Ćwiczenia w streszczaniu przeczytanego tekstu z planem lub
bez planu (także bez pomocniczych pytań nauczyciela); indy
widualne opowiadanie według obrazów czy ilustracyj; dobie
ranie synonimów i wyrazów o znaczeniu przeciwnym. Tłuma
czenie przerobionych czytanek na język polski oraz z polskiego
na rosyjski prostych zdań zawierających znane wyrazy.
Stałe powiększanie zasobu leksykalnego uczniów o 400 no
wych wyrazów w ciągu roku (łącznie z wyrazami poznanymi
w kl. V operowanie czynne 1000 wyrazów).
Uczenie się na pamięć i wyraziste wygłaszanie indywi
dualnie i zbiorowo utworów wierszowanych wymienionych
w programie. Śpiewanie pieśni rosyjskich.
11
Pisanie (w domu lub w szkole). Ćwiczenia w poprawnym
i kaligraficznym przepisywaniu ■ z książki. Oprócz ćwiczeń
wskazanych w programie klasy V: obszerniejsze streszczenia
opracowanych czytanek; uzupełnianie tekstów; opis obrazów
i ilustracyj; krótkie i bardzo łatwe wypracowania na tematy
związane z przeżyciami i obserwacjami uczniów w zakresie
znanego słownictwa. Pisemne przekłady łatwych zdań na język
rosyjski.
Stałe ugruntowywanie zasad ortograficznych poznanych
w klasie V, szczególnie zasad dotyczących używania znaku
miękkiego na końcu, miękkiego zaś i twardego w środku wy
razów. Ponadto: pisanie przedrostków, pisanie wyrazów ze
spółgłoskami podwójnymi oraz wyrazów ze spółgłoskami za
nikającymi (cojiHge, cnacTjiHBMH, npa3AHHK itp.), ortografia li
czebników, sposoby pisania' partykuł, zasady przenoszenia
wyrazów.
Używanie przecinków, dwukropków, wykrzykników i py
tajników w zdaniu prostym; używanie przecinków czy średni
ków w bardzo łatwych zdaniach złożonych.
II. Tematyka lektury i ćwiczeń

Kraje ZSRR i ich przyroda (np. wzdłuż Wołgi, w górach
Uralu, w Zagłębiu Donieckim lub Kuznieckim, w dolinie
rzeki Rion, w Uzbekistanie itp.) Bogactwa naturalne Związku
Radzieckiego. Miasta i ich oblicze (np. Moskwa, Leningrad,
Kijów, Mińsk, Iwanowo, Swierdłowsk, Tbilisi, Władywostok,
Komsomolsk, Igarka itp.). Ośrodki przemysłowe.
Radzieckie odkrycia geograficzne. Prace pionierów —
zwiadowców (pasBe/piHKOB). Badania krain arktycznych (np.
Papaninowcy).
Życie, praca i rozrywki ludzi radzieckich w mieście i na
wsi. Budownictwo socjalistyczne. Przodownicy pracy. Orga
nizacja pracy w kołchozach. Opowieści o bohaterach pracy
(np. Maria Demczenko, Pasza Angelina, Hanna Koszewaja
itp.). Organizacja pracy w zakładach fabrycznych (âópnHHO-
12
3aB0ACKHH Komutct) . Upowszechnienie oświaty i ^kultury..
Instytucje kulturalne: muzea, biblioteki, teatry, koncerty, kina
stałe i objazdowe, radio, kluby, domy kultury, parki kultury
i wypoczynku, domy i pałace pionierów. Sport w ZSRR.
Młodzież w Związku Radzieckim. — Komsomoł.
Opieka nad dzieckiem i zdrowiem społeczeństwa w ZSRR.
Sanatoria. Domy wypoczynkowe. Obozy pionierskie (np.
Artek). ■
Obrazki z przeszłości: Aleksańder Newski; niewola
tatarska i bitwa na Polu Kulikowym; Moskwa, jej początki
i rozwój; Piotr Wielki; Nowa stclica; Rok 1812; niedola
ludu rosyjskiego pod rządami carów; walka ludu rosyjskiego
i inteligencji rosyjskiej z caratem (np. Pugaczow, dekabryści
itp.); Wielka Rewolucja Listopadowa (np. Lenin w Razliwie,
szturm Pałacu Zimowego itp.); obrazy walki narodów Zwią
zku Radzieckiego z najazdem faszystowskim.
Czytanie dziecięcych czasopism radzieckich (np. (IlHOHep-
CKaa UpaBAa). z uwzględnieniem przede wszystkim wyżej
podanej tematyki lub ważnych wydarzeń z życia bieżącego.
Oprócz czytanek na wymienione wyżej tematy w zakresie
lektury i ćwiczeń należy przerobić następujące fragmenty
literatury pięknej i niewielkie utwory w całości:
Baśni ludowe — HapeBHa JJmytUKa
IlyniKHH — Bumhuu eeiep *
„ — CKCt3Ka o pbLÓaKe u pbiÓKe
„ — nojiTa.BCK.uu 6ou (od słów: „Popur boctok
sope/o hobou...” kończąc słowami: „Uoji-
ku yBudeJiu. UeTpa”)
JlepMOHTOB — Rea seAUKUHa *
KpbijiOB — Bojik Ha ncapHe *
„ — KeapreT *
HeKpacoB — MyotcmoK c hozotok *
Tjothcb — Puhhsji oceHb (Ecrb 6 ocemi nepeoHaiajtb
HOU.) *
TypreneB — Bopo6eu
JI. ToJICTOM — npblOKOK : f .
13
PopBKHH — MaAbHUKU OecHHHUKOBbi (frag
ment z powieści „JleTCTBO” od
słów:„Mbt c 6a.6ytu.Kou exoduM see
dajibtue b Jiec” kończąc słowa
mi: ,,6yder u yMenke”)
MaflKOBCKHH — ’4TO TdKOe xopotuo U KTO TUKOe
njtoxo
KaraeB — cpjiaz (w skrócie)
Kynajta — 0 Cramme Aynuiaa. nea-tn. moh *
JleóeAeB-KyMan — riecHsi o poduHe *
PopóaTOB — Tapac Ha Gupuce rpyda (frag
ment z powieści „HenoKopeHHbie”
od słów: „Tapaca npuzjiacujiu
HaKOHeą b naGaner KOMendaHTa”
PpoccMan — Bmcob (w skrócie — fragment
z ,,CraAUHzpadcK,aH 6urea”)
(paêeB — dowolny krótki fragment z powieści
„MoAodaa. ZBapdun,”
(Utwory z gwiazdką przeznaczone są do uczenia się na
pamięć).
III. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami

Praktyczne stosowanie podstawowych wiadomości z gło-

sowni.
Rodzaje zdań prostych. Części zdania główne i poboczne
(określenia, dopełnienia).
Budowa wyrazu: rdzeń, przedrostek, przyrostek, temat,
końcówka.
Pogłębienie umiejętności deklinowania rzeczowników
i przymiotników. Rzeczowniki rodzaju męskiego z końcówką —
en (cojiOBeił), żeńskiego z końcówką — bh (majiyuBa), nijakie
go z końcówką — be, — bo (ruiaTBe, pyjKBo) Rzeczowniki na — ufi,
14
HH, He (naHK.pa.Tiiu, ucropua, aadaHue). Rzeczowniki rodzaju ni
jakiego na — mh (BpeMfl). Przymiotniki dzierżawcze (jihchh).
Odmiana liczebników głównych i porządkowych.
Zaimek. Praktyczne wdrażanie w odmianę zaimków oso
bowych, dzierżawczych, wskazujących, pytających (względ
nych) i przeczących. .
Pogłębienie umiejętności odmieniania czasowników. Tryby
i postaci. Koniugacja czasowników:. ecTb, xoTeTb, óe>i<aTb
i kilku innych nieprawidłowych częściej używanych.
Przysłówek. Partykuły: Ka, JKe, 6m, He, hh. Wykrzyknik.
Wyniki nauczania
1. Umiejętność poprawnego pod względem wymowy i ak

centowania odczytania przerobionego w ciągu roku tekstu.
Umiejętność przetłumaczenia przerobionych czytanek na język
polski oraz z języka polskiego na rosyjski prostych zdań za
wierających dobrze znane wyrazy. Zwiększenie zasobu czyn
nego słownictwa o dalsze 400 wyrazów rosyjskich. Umie
jętność poprawnego i wyrazistego wygłoszenia z pamięci
przynajmniej dwóch utworów wierszowanych nie znanych mło
dzieży z klasy poprzedniej. Umiejętność chóralnego zaśpie
wania przynajmniej jednej z nie znanych dotąd uczniom pieśni
rosyjskich. Umiejętność opowiedzenia przy pomocy pytań
nauczyciela przynajmniej kilku ostatnio przerabianych czytanek
i obrazków po uprzednim przypomnieniu ich treści przez od
czytanie lub obejrzenie. Wykazanie względnej sprawności
w zakresie łatwej konwersacji dotyczącej przedmiotów, czyn
ności i zjawisk życia codziennego. Tym samym rozumienie
w zakresie powyższym mowy nauczyciela lub kolegów.
2. Przyswojenie zasadniczych wiadomości o Związku
Radzieckim i przeszłości Rosji, zaczerpniętych z przerobionych
czytanek o podanej w programie tematyce oraz z wybranych
przez nauczyciela utworów czy fragmentów literackich spośród
przewidzianych w programie.
15
3. Praktyczna znajomość' zjawisk i form językowych
objętych materiałem gramatycznym, a szczególnie: właściwe
wymawianie dźwięków mowy rosyjskiej; rozróżnianie określeń
i dopełnień; wyróżnianie rdzenia wyrazu, przyrostków i przed
rostków, tematu i końcówek; umiejętność ujęcia w formę
paradygmatów; wiadomości o prawidłowej deklinacji rzeczowni
ków, przymiotników, liczebników i zaimków oraz o koniugacji
prawidłowych czasowników; rozróżnianie przysłówków, par
tykuł i wykrzykników. Uczniowie powinni rozumieć termino
logię gramatyczną rosyjską, lecz nie są obowiązani sami się
nią posługiwać.
4. Umiejętność napisania łatwego dyktanda lub odpo
wiedzi krótkimi zdaniami na podyktowane łatwe pytania
w zakresie zasad ortograficznych przewidzianych przez pro
gram dla klasy V i VI.
16
Klasa VII
Materiał rzeczowy
I. Ćwiczenia w czytaniu, mówieniu i pisaniu

Czytanie. Stałe ćwiczenia w głośnym, wyrazistym i lo
gicznie poprawnym, indywidualnym i zbiorowym czytaniu ze
zwróceniem szczególnej uwagi na akcentowanie. Ciche czytanie
na lekcji; opowiadanie (bez pytań nauczyciela) cicho przeczyta
nego tekstu bądź wykonywanie w związku z cichym czytaniem
innych zadań (np. ćwiczeń gramatycznych). Samodzielne czy
tanie w domu dłuższych nie przerobionych na lekcjach utworów
lub fragmentów z podręcznika. Zdawanie ustnych łub pisem
nych sprawozdań z tej lektury. Samodzielne posługiwanie się
przez uczniów słownikiem umieszczonym na końcu pod
ręcznika.
Mówienie. Stałe ćwiczenia konwersacyjne jak w klasach
V i VI. Oprócz nich: samodzielne składanie krótkich spra
wozdań z lektury, obserwacyj lub przeżyć uczniów i konstruo
wanie łatwych ustnych opisów; uczenie się przysłów, aforyz
mów, haseł i typowych zwrotów rosyjskich. Tłumaczenie
przerobionych czy tanek na język polski oraz łatwych tekstów
o znanych wyrazach z polskiego na rosyjski. Stałe powiększanie
zasobu leksykalnego uczniów (około 400 wyrazów w ciągu
roku; łącznie z wyrazami poznanymi w klasach poprzednich
operowanie około 1 400 wyrazami).
Posługiwanie się w konwersacji zdaniem prostym i zło
żonym.
Uczenie się na pamięć i wyraziste oraz estetyczne wy
głaszanie indywidualnie i zbiorowo wymienionych w progra-
mie utworów wierszowanych i pisanych prozą. Śpiewanie pieśni
rosyjskich.
Pisanie (w domu i w szkole). Oprócz ćwiczeń wymienio- i
nych w programach klasy V i VI (z wyjątkiem przepisywania,
z książki): streszczanie tekstów przeczytanych przez nauczyciela;,
pisanie łatwych wypracowań na tematy związane z lekturą
domową lub szkolną; układanie opowiadań z wyobraźni na
zadany temat; zapisywanie opowiadań lub sprawozdań, które
uczniowie wypowiadali, ustnie na lekcji, dorabianie zakończeń,
do rozpoczętej przez nauczyciela lub ucznia opowieści; ćwi
czenia.w konstruowaniu planów jako podstawy pracy pisemnej; I
pisemne przekłady z polskiego na rosyjski; ćwiczenia w pi- j
saniu listów.
Stałe ugruntowywanie zasad ortograficznych poznanych
w klasach poprzednich, zwłaszcza w związku z systematyzo
waniem wiadomości o deklinacjach i koniugacjach. Ortografia
stopniowania przymiotników. Pisownia imiesłowów. Pisownia
przysłówków złożonych (np. no pyccKH, Majio — noMajiy, bójihsh,
OTOBCioAy, nosasnepa, bo nepBbix itp.).
Interpunkcja zdania złożonego i ugruntowanie poznanych
zasad przestankowania.
II. Tematyka lektury i ćwiczeń
Podstawowe wiadomości o ustroju i konstytucji ZSRR.
Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików). Kom-
somoł.
Obrazy z życia i pracy Lenina i Stalina oraz innych wy
bitnych działaczy rewolucyjnych i bohaterów wojny domowej.
Wybitni pisarze (np. Gorki, Majakowski, N. Ostrowski, Szo
łochow) i uczeni (np. Timiriaziew, Miczurin, Łysenko i Pawłów)
na tle barwnych opowiadań o ich życiu i działalności.
Rola Związku Radzieckiego w drugiej wojnie światowej
na tle opowieści o walkach (np. walki pod Moskwą, Stalingrad,
zdobycie Berlina itp.).
Postaci wybitnych Rosjan w przeszłości łub obrazy wy
darzeń, w których brali udział: rewolucjoniści i działacze spo
łeczni, pisarze, uczeni, podróżnicy.
18
Czytanie dziecięcych czasopism radzieckich (np. MypsujiKa,
nnoHepcKaa IlpaBAa) z uwzględnieniem przede wszystkim wyżej
podanej tematyki lub ważnych wydarzeń z życia bieżącego.
Prócz czytanek na wymienione wyżej tematy w zakresie
lektury i ćwiczeń powinny się znaleźć następujące fragmenty
literatury pięknej i niewielkie utwory w całości:
riyillKHH •— rioCACLHUe 8 Clldupb

— Tyua *
ł, — CKa.3K.a o ąape CoATaHe
JlepMOHTOB — riapyc *
M — Fragment z „Myupu"
KpblJIOB — Crpenosa u MypaBeil *
>> — Kot u nosap *
HeKpacoB — Red Masau u sailybi
— Mopo3 — KpacHbiu hoc (fragmented słów:
„He eerep dyiuyeT Had dopoM...”
kończąc słowami: >,B kocmcltou ezo
dopode”) *
TlOTHeB — BeceHHHH zposa *
TypreneB — MopcKoe njiaeaHbe
JI. Tojictoh — CMeprb depeea (fragment z opowiadania
„Tpu CMepTU'’) *
ŁIexoB — Eejtojiodbiu
— BaHbna
PopŁKHH — npo HeanyuiKy dypanna (pyccnan
napodnaH CK.a3Ka)
MaHKOBCKHił ■— HcTopun Bjiaca jieHTSin u sydorpnea
■— ReM dblTb
flayCTOBCKHH ■— JleHbna c MaAoeo O3epa
CrajiHH — FopHbM opeji (u3 pena Ha eenepe
1 KppMJieBCKtix KypcaHTOB 28/1 24)
JTeóeAeB-KyMa1! — HecHa. o CraAUHZpade
MuxajiKOB — Komcomoa *
HcaKOBCKHfi — 3decb noxopoHeH KpacHoapMeeu, *
19
H. OcTpófiCKHH — Kan saKajiRJiacb CTCtJib (fragment)
Thxohob — Crapbiu BoeHHbi.il (JleHUHepadcKue
paCCKCtBbt)
CyjiefiMaH-CTajibCKHił — HyMbt o podane (fragment II)
(Utwory z gwiazdką przeznaczone są do uczenia się na pamięć).
III. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami

Zdanie złożone. Współrzędność i podrzędność. Waż
niejsze rodzaje zdań podrzędnych: miejscowe, czasowe, sposobu
i przyczynowe.
Uzupełnienie wiadomości o odmiennych i nieodmiennych
częściach mowy. Podział rzeczowników na deklinacje. Odchy
lenia od odmiany normalnej: narzędnik 1. p. rzeczowników
o tematach na >k, h, hi, m i n.; mianownik 1. m. II deklinacji
rzeczowników męskich na — a — łh (aoKTopa, CbiHOBba); do
pełniacz l.m. rzeczowników II deklinacji na — beB (cTyjibeB,
nepbeB); rzeczowniki na — ohok, chok (mhhiohok, peóenoK);
rzeczowniki III deklinacji: Aohb, MaTb, nyrb. Forma rzeczowni
kowa przymiotników. Stopniowanie przymiotników i przy
słówków. Zaimki uogólniające (secb) i nieokreślone; zaimki
caM i caMbiił. Podział czasowników na koniugacje. Ważniejsze
czasowniki nieprawidłowe. Strony: bierna, czynna i zwrotna.
Imiesłowy.
Wyniki nauczania
i. Umiejętność płynnego, wyrazistego i poprawnego pod
względem akcentowania i wymowy odczytania każdego prze
robionego w ciągu roku tekstu. Umiejętność odczytania nie
czytanego tekstu dostępnego pod względem treści i formy dla
młodzieży tej klasy. Umiejętność przetłumaczenia przerobionych
czytanek na język polski oraz łatwych tekstów o znanych wy
razach z języka polskiego na rosyjski. Zwiększenie zasobu
czynnego słownictwa o dalsze 400 wyrazów rosyjskich (łącznie
z klasami V i VI 1400 wyrażów). Umiejętność poprawnego
i estetycznego wygłoszenia z pamięci przynajmniej dwóch
20
utworów wierszowanych i prozaicznych nie znanych młodzieży
z klas poprzednich oraz powtórzenie tych, których uczono się-
wklasach niższych. Umiejętność chóralnego odśpiewania przynaj
mniej jednej z nie znanych dotąd uczniom pieśni rosyjskich.
Umiejętność opowiadania przy pomocy pytań nauczyciela
lub bez nich treści przerobionej w ciągu roku czytanki lub
obrazu po uprzednim ich przypomnieniu. Wykazanie pewnej
sprawności w zakresie konwersacji na tematy życia codziennego,
a także w zakresie przewidzianego na tę klasę i przerobionego
materiału lekturowego.
2. Znajomość ustroju ZSRR, życia i działalności Lenina
i Stalina jako budowniczych państwa socjalistycznego, roli
Związku Radzieckiego w drugiej wojnie światowej. Znajomość
ważniejszych momentów z życia wybitnych działaczy rewolucji,
i bohaterów walki z faszyzmem i najwybitniejszych działaczy
społecznych oraz przedstawicieli nauki i sztuki rosyjskiej
w XVIII, XIX i na początku XX w.
Umiejętność czytania i rozumienia dziecięcych czasopism
radzieckich. Przyswojenie treści przynajmniej 2 — 3 fragmen
tów lub całych utworów literackich wymienionych w programie.
3. Praktyczna znajomość zjawisk i form językowych,,
które podaje materiał gramatyczny. Szczególnie: rozróżnianie
zdań współrzędnych i podrzędnych; znajomość podziału rzeczow
ników na deklinacje i czasowników na koniugacje; umiejętność
operowania formą rzeczownikową przymiotników oraz. stop
niowania przymiotników i przysłówków; umiejętność ujęcia,
w paradygmaty poznanych form odmiennych części mowy;,
rozróżnianie trybów i stron czasowników tudzież imiesłowów
odmiennych i nieodmiennych. Uczniowie powinni rozumieć
terminologię gramatyczną rosyjską, lecz nie są obowiązani sami,
się nią posługiwać.
4. Umiejętność napisania niezbyt trudnego dyktanda
i poprawnego pisemnego streszczenia uprzednio przerobionego
tekstu. Umiejętność wypowiadania się na piśmie w formie
bardzo łatwych wypracować na tematy z życia codziennego
lub z przerobionej lektury.
21
Klasa VIII
Materiał rzeczowy
I. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (około 45 godzin

lekcyjnych)
1. Dla utrwalenia i pogłębienia sprawności, nabytej w kla
sach stopnia podstawowego, systematyczne ćwiczenia konwer-
sacyjne w formie rozmowy ucznia z nauczycielem lub uczniów
między sobą na tematy z lektury, życia bieżącego albo oso
bistych przeżyć młodzieży. Dłuższe wypowiedzi uczniów (po
uprzednim przygotowaniu lub bez przygotowania) ze szcze-*
gólnym uwzględnieniem tematów sprawozdawczych i narracyj
nych, np. streszczanie, rozszerzanie czy skracanie przeczyta
nych fragmentów lub całości o charakterze narracyjnym; opo
wiadanie o zdarzeniu, którego uczeń był świadkiem lub które
osobiście przeżył; sprawozdania z dokonanych przez ucznia
obserwacji, z wykonania polecenia czy pracy indywidualnej lub
zespołowej; sprawozdania z przebiegu lekcji lub cyklu lekcji
w szkole; okresowe sprawozdania z działalności organizacji
młodzieżowych, kółek, imprez szkolnych, zawodów sportowych
itp.; uzupełnianie albo korygowanie (pod względem treści)
narracyjnej lub sprawozdawczej wypowiedzi ucznia przez jego
kolegów itd..
Rozszerzanie słownictwa czynnego przez utrwalanie drogą
stałego powtarzania wyrazów, poznanych w poprzednich
latach nauki, oraz przez gromadzenie, objaśnianie i stosowanie
22
wyrazów nowych, zaczerpniętych z mowy potocznej czy lektury
ze szczególnym uwzględnieniem tych dziedzin życia i kultury
rosyjskiej, z którymi można się zaznajomić na podstawie lektury.
Układanie słowniczków tematowych. Skróty językowe uży
wane w ZSRR.
Synonimy i wyrazy o znaczeniu przeciwnym. Zapamię
tywanie i stosowanie przysłów, haseł i sloganów tudzież typo
wych i często używanych zwrotów i powiedzeń rosyjskich.
Posługiwanie się słownikiem jedno i dwujęzycznym.
2. Wyraziste i logicznie poprawne czytanie głośne w szkole
i w domu.
Uczenie się na pamięć i wygłaszanie poprawne i wyra
ziste, indywidualnie i zbiorowo, utworów wierszowanych, przede
wszystkim spośród następujących:
Bema, eema KpacHon....
KpblJIOB — Bom U HZHeHOK.
„ ■ — UTyna
„ — Tycu
„ — Tl Be cofiaKU
„ — 3epKajio u o6e3bnna
„ — ReMbfiHOBa yxa
riyiuKHH — Becu
„ — TIOJlTaBCKUU 6ou
JlepMOHTOB — Ty HU
„ —• Buxmicy oduH a Ha dopoey
3. Ćwiczenia ustne i piśmienne zaprawiające do stosowania
prawidłowych form gramatycznych, właściwych wyrazów i zwro
tów stylistycznych, zasad pisowni i przestankowania, a więc
konstruowanie zdań z użyciem odpowiedniej formy gramatycz
nej, wspólne opracowywanie na lekcji krótkich wypracowań
lub zbiorowe korygowanie napisanych uprzednio (ćwiczenia
redakcyjne) itp.
Stosowanie od czasu do czasu przekładów z rosyjskiego
na polski ze zwracaniem szczególnej uwagi na różnice grama
tyczne, stylistyczne i ortograficzne.
23
4- Pisanie wypracowań domowych i szkolnych na tematy
przede wszystkim o treści narracyjnej lub sprawozdawczej
z planem lub bez planu (jak przy wypowiedziach ustnych).
W związku z powyższym wdrażanie uczniów w układanie
planów, konstruowanie treści, dobór właściwych środków sty
listycznych. Uczniowie powinni jak najczęściej pisać krótkie
wypracowania dla nabycia odpowiedniej wprawy; wypraco
wania te mogą być odczytywane na lekcjach lub przeglądane
na lekcji przez nauczyciela. Niezależnie od tego stosować
należy dłuższe wypracowania domowe (przynajmniej trzy
w ciągu roku) oraz zadania szkolne (przynajmniej sześć w ciągu
roku), które nauczyciel dokładnie przegląda, poprawia i omawia
na specjalnej lekcji, zwracając uwagę na najbardziej typowe
dla danej klasy błędy konstrukcji, stylu, poprawności grama
tycznej i pisowni. Tematy wypracowań powinny być dobie
rane i formułowane tak, aby praca piśmienna nie była tylko
reprodukcją pamięciową przeczytanego utworu, ale otwierała
możliwości samodzielnej pracy ucznia.
Dyktando może być stosowane jako sprawdzian opano
wania zasad pisowni.
5. W związku z pracą chóru szkolnego chóralne śpiewanie
współczesnych popularnych pieśni rosyjskich.
II. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj

skiego i Związku Radzieckiego oraz lektura
I półrocze
W związku z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu na plan
pierwszy na lekcjach wysuwa się lektura współczesnych czaso
pism dla młodzieży, np.: IlHOHepcKaH IIpaBAa, BoKpyr Csera,
CMena itp., ze szczególnym uwzględnieniem tematów takich,
jak praca organizacji młodzieżowych, sport, życie kulturalne
różnych narodowości w ZSRR, krajoznawstwo itp.
Prócz tego; występować powinna stale na lekcjach i w domu
lektura dzieł wybranych spośród następującej listy (ze szcze
gólnym uwzględnieniem pisarzy radzieckich): ‘
24
TypreneB —■ MyMy
JI. Tojictoh — .ftercTBO
PapUIHH — CuzHaji
Karaes — CbtH nojiKa

— Eejieer napyc oóuhókuu
•ł Kccuji — Mou dopozue MaMuuiuKii
■* KanoHOB — Illajiaiu
TojiyóeBa — Mcuiwuk, us HpxcyMa
PaSflap — TuMyp u ezo KOManda
BaflAyKOB — ’-lep es nojitoc e AMepuKy
IlaHTejieeB — Hauer
KarepjiH — rpeMman óatuHH
FIpUIIIBHH — JIumoh
II półrocze
Oprócz już rzadziej stosowanej lektury czasopism i dzieł
wybranych spośród podanej wyżej listy, rozpoczyna się syste
matyczny kurs kulturoznawstwa i literatury rosyjskiej według
następującego planu: i. (8 godzin lekcyjnych).
Twórczość ludowa, jej znaczenie oraz wpływ na literaturę
piękną i sztukę. Puszkin, Lenin i Gorki o twórczości ludowej.
Pieśniarze i bajarze rosyjscy od ,,skomorochów“ do współ
czesnych odtwórców bylin. Rodzaje rosyjskiej twórczości
ludowej.
Epos ludowy. Byliny i ich główni bohaterowie. Pieśni
historyczne, baśni ludowe, ich główne rodzaje i ważniejsze
z występujących w nich postaci.
Przysłowia i zagadki.
Pieśni ludowe (liryczne i obyczajowe). RacTyniKU.
Współczesna twórczość ludowa: byliny, bajki i pieśni
ludowe radzieckie.
Lektura podstawowa
i. Krótkie streszczenie we współczesnym języku rosyj
skim byliny O ILite Mypowne uCojioBte PaaóofiiiHKe przeplatane
25
kilkoma krótkimi fragmentami niezbyt odbiegającymi od współ
czesnego języka literackiego.
2. Baśń CiiBKa-óypKa (w skrócie).
3. Kilka przysłów na temat pracy, przyjaźni i stosunków
społecznych oraz kilka zagadek.
4. Pieśni:
a) Becna, Becua Kpacnaa, npwi, Becna, c paAOCTBio
b) Ax, Kaóbi na uBemi xa He Moposti
c) He mywa, Mam, aejieHas AyópoBymKa
5. Czastuszki:
Tbi ymcb, ynHCb saóasa,
Ynucb rpaMOTe HHTaTb itd.
CjiaBa Bory, Haywjiacb
HricbMa MHJioMy nacafb
Współczesne czastuszki o Stalinie — zwrotki 4 — 10 (patrz
PyccKHH OojiKJiop Andrejewa).
2. (8 godzin lekcyjnych).
Zwięzłe wiadomości o powstaniu Państwa Kijowskiego.
Kształtowanie się rosyjskiego języka literackiego na podłożu
języka ludowego. Wpływy języka.starobułgarskiego (cerkiewno-
słowiańskiego).
Ogólna charakterystyka kultury Rusi Kijowskiej XI i XII
stulecia. Piśmiennictwo: przykłady i twórczość oryginalna
(kroniki, Cjiobo o nojmy HropeBe).
Skutki najścia Tatarów dla kultury rosyjskiej. Przesu
nięcie na północny wschód ośrodków życia politycznego i kultu
ralnego (Włodzimierz, Suzdal, Nowogród).
Rola dziejowa Moskwy. Wyzwolenie się spod jarzma
Tatarów.
Carstwo moskiewskie i jego kultura. Ustrój polityczno-
społeczny. Obyczaje. Najważniejsze zabytki budownictwa i ma
larstwa dawnej Moskwy.
Wiek XVII. Przemiany kulturalne w Rosji.
26
Lektura podstawowa
Cjiobo o nojiKy UropeBe — streszczenie całości uzupełnione
wyjątkami w prozaicznym przekładzie rosyjskim (np. wstęp
oraz Płacz Jarosławnr).
3. (12 godzin lekcyjnych)
Reformy Piotra Wielkiego i ich znaczenie dla rozwoju
kultury rosyjskiej. Nowa stolica — Petersburg.
Łomonosow jako uczony i poeta (z uwzględnieniem życio
rysu) i jego rola w tworzeniu rosyjskiego języka literackiego.
Uniwersytet moskiewski. Powstanie wykształconej warstwy
szlacheckiej.
Epoka Katarzyny II. Ruchy wyzwoleńcze pańszczyź
nianych mas chłopskich. Powstanie Pugaczowa. Kultura szla
checka oparta na ustroju pańszczyźnianym. Gromadzenie dzieł
sztuki. Budownictwo. Idee oświecenia.
Fonwizin jako autor pierwszych komedii realistycznych.
Echa rewolucji francuskiej. Nastroje opozycyjne. Ra-
diszczew jako pierwszy wyraziciel dążeń rewolucyjnych w lite
raturze rosyjskiej.
Krylów jako bajkopisarz. Bajki Krylowa narzędziem sa
tyry społecznej, ich realizm. Elementy ludowe w twórczości
Krylowa, język. Porównanie bajek Krylowa z bajkami Kra
sickiego i Trembeckiego.
Lektura podstawowa
1. C>0HBH3HH —■ HedopocJib — streszczenie całości oraz wy
jątki: akt I sceny 1, 2, 3 i 4; akt IV scena 8; akt V sceny 5,
6, 7 i 8.'
2. Pa^mneB — nyreiuecTBue U3 nerepóypza 6 MocKsy ■—
wyjątek z rozdziału pt. Mednoe od słów: „flyfijiHKyercsi...
kończąc słowami: „ohm c hum paccTaroTca, khk c cbihom” (z wpro
wadzeniem w treść rozdziału).
3,. Krylów — przypomnienie bajek czytanych w szkole
podstawowej oraz przynajmniej trzy spośród następujących:
Bom u.HZHeHOK, Bojik Ha ncapne, Pycu, MapTbttUKa u ohku,
flee coGa/ai, IlIyKa.
27
III. Materiał gramatyczny (30 godzin lekcyjnych) ■
A
W związku z lekturą praktyczne powtórzenie wiadomości
gramatycznych przyswojonych przez uczniów w klasach stopnia
podstawowego, zwłaszcza w zakresie deklinacji, koniugacji
i składni.
B
Systematyczny kurs gramatyki
Głosownia
1. Podstawowe wiadomości z głosowni opisowej
Spółgłoski. Przegląd i podział na dźwięczne i bezdźwięczne
oraz twarde i miękkie w zestawieniu z odpowiednikami pol
skimi ze szczególnym uwzględnieniem odmiennej od polskiej
wymowy twardego Ji i miękkich *1, m, Jib, pb, Cb, 3b, tb i Ab.
Grupy spółgłoskowe. Pisownia spółgłosek ze szczególnym
uwzględnieniem sposobów oznaczania miękkości.
Samogłoski. Przegląd samogłosek. Akcentuacja rosyjska:
akcent swobodny i ruchomy. Różnice w wymowie samogłosek
akcentowanych i nie akcentowanych (tzw. aKanne i UKanne) .
Pisownia samogłosek. Oznaczanie samogłosek na piśmie w zgło
skach akcentowanych i nie akcentowanych. Użycie znaków b i 3.
2. Podstawowe wiadomości z głosowni funkcjo
nalnej
Wymiana spółgłosek: twarde — miękkie, dźwięczne —
bezdźwięczne, upodobnione co do miękkości i dźwięczności.
Wymiana spółgłosek (zależność od akcentu: nie akcento
wane e (je) — akcentowane e (jo); akcentowane o — nie akcento
wane a ; akcentowane e (je), nie akcentowane H; e i o ruchome).
Najważniejsze różnice w systemie głosowym języka rosyjskiego
i polskiego: tzw. pełnogłos; polskie rz — rosyjskie p ; polskie c —
rosyjskie q ; polskie dz — rosyjskie sb; polskie tł, dł, tł, dl — rosyj-
28
III. Materiał gramatyczny (30 godzin lekcyjnych)
A
W związku z lekturą praktyczne powtórzenie wiadomości
gramatycznych przyswojonych przez uczniów w klasach stopnia
podstawowego, zwłaszcza w zakresie deklinacji, koniugacji
i składni.
B
Głosownia
1. Podstawowe wiadomości z głosowni opisowej
Spółgłoski. Przegląd i podział na dźwięczne i bezdźwięczne
oraz twarde i miękkie w zestawieniu z odpowiednikami pol
skimi ze szczególnym uwzględnieniem odmiennej od polskiej
wymowy twardego Ji i miękkich W m, Jn>, pb, cb, 3b, tb i ab.
Grupy spółgłoskowe. Pisownia spółgłosek ze szczególnym
uwzględnieniem sposobów oznaczania miękkości.
Samogłoski. Przegląd samogłosek. Akcentuacja rosyjska:
akcent swobodny i ruchomy. Różnice w wymowie samogłosek
akcentowanych i nie akcentowanych (tzw. aKaniie i HKaHHe).
Pisownia samogłosek. Oznaczanie samogłosek na piśmie w zgło
skach akcentowanych i nie akcentowanych. Użycie znaków bit.
2. Podstawowe wiadomości z głosowni funkcjo
nalnej
Wymiana spółgłosek: twarde — miękkie, dźwięczne —
bezdźwięczne, upodobnione co do miękkości i dźwięczności.
Wymiana spółgłosek (zależność od akcentu: nie akcento
wane e (je) — akcentowane e (jo); akcentowane o — nie akcento
wane a ; akcentowane e (je), nie akcentowane H; e i o ruchome).
Najważniejsze różnice w systemie głosowym języka rosyjskiego
i polskiego: tzw. pełnogłos; polskie rz — rosyjskie p; polskie c —
rosyjskie q ; polskie dz — rosyjskie 3B; polskie ił, dł, tl, dl — rosyj-
28
skie T, Ji, polskie few’, gw’ — rosyjskie Ub’, 3b’; polskie c, dź, —
rosyjskie Tb, ab; polskie ę, ą po twardych — rosyjskie y; pol
skie ę, ą po miękkich — rosyjskie a; polskie ó — rosyjskie o.
Nauka o wyrazach
i. Rzeczownik
Odmiany rzeczowników
I deklinacja (rzeczowniki rodzaju żeńskiego na a — a oraz
męskiego na a — h) . Uwagi do poszczególnych form przypadko
wych: celownik i miejscownik l.p. rzeczowników na mh (jihhhh);
narzędnik l.p. rzeczowników o temacie zakończonym na K-,
m, iii, m, c (cBeuoił, Tyueii) oraz na samogłoski miękkie (Saneił,
seMJieił); dopełniacz 1. mn. (biernik 1. mn. rzeczowników żywot
nych).
II deklinacja (rzeczowniki męskie zakończone na spółgłoskę
oraz nijakie na o —■ e). Uwagi do poszczególnych form przy
padkowych. Oboczność końcówek a — a (y — 10) w dopeł
niaczu 1. p. (caxapa, chxapy) i użycie składniowe form z tymi
końcówkami; 1. p. rzeczowników o temacie na lu, jk, u, m
(BpauoM, ruiaueM) oraz na spółgłoski miękkie (rocTfeM,
AOMasm); oboczność końcówek y—io— e w miejscowniku l.p.
(b jiecy, o Jieće) i użycie składniowe form na y — k>; końcówka
miejscowników l.p. mm w rzeczownikach na Me (o cauaTopnn,
o BOCKpeceHHH); mianownik 1. mn. na y, m, a, u — anne, mme,
ara, siTa; dopełniacz 1. mn. na ob, BeB, en i bezkońcówkowy;
biernik 1. p. i mn. rzeczowników żywotnych; odmiana na
zwisk na ob, uh i nazw geograficznych na obo, hho.
III deklinacja (rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone
na spółgłoskę miękką). Uwagi do poszczególnych form przy
padkowych: biernik 1. mn. rzeczowników żywotnych; oboczna
końcówka mh w narzędniku 1. mn.; rzeczowniki nyrb, aoub,
MaTb, amth — astm.
29
IV deklinacja (rzeczowniki rodzaju nijakiego na -mh).
Rzeczowniki używane tylko w liczbie mnogiej i tylko
w liczbie pojedynczej.
Rzeczowniki nieodmienne (pochodzenia obcego). •
Budowa rzeczowników
Różnica w zakresie budowy rzeczowników między języ
kiem polskim a rosyjskim. Przyrostki nie spotykane w języku
polskim: tok, iijhk, hct, ee —-w nazwach narodów; — cbi-bi,
OBHa, eBHa w imionach ojcowskich; nna, miKa dla ozna
czenia jednostkowości; ohok, ghok w nazwach młodych zwie
rząt; pieszczotliwe na huk, eu, iie, eHKa, onbKa, yiiiKa, loniKa,
biniKO, pogardliwe na hiiiko, Hmita, OHKa, eHKa; zgrubiałe na
Hine, Hma.
<
2. Przymiotniki
Odmiana przymiotników
Przymiotniki na:
a) biS, aa, oe (hobbih, HOBaa, HOBoe);
b) oh, aa, oe (mojioaoh, MojioAaa, MOJiOAoe);
c) hh, aa, ee (chhhh, chhhh, cnnee);
d) HH, ba, be, (jIHCHH, JIHCbH, JIHCbe).
Formy rzeczownikowe przymiotników (krótkie) i ich użycie

składniowe. Odmiana przymiotników na hh (nanna). Rze
czowniki o odmianie przymiotnikowej (paóonHH, CTOJiOBaa).
Budowa przymiotników
a) Stopniowanie przymiotników (formy orzecznikowe i przy-
dawkowe stopnia wyższego i najwyższego i ich użycie
składniowe).
b) Przyrostki nie używane lub rzadko używane w języku
polskim hh, eHHHH, eHHbift w wyrazach obcych;
HHeCKHH, HCTblH, TCTbIH, CHbKHlł.
3. Liczebnik
Liczebniki główne. Odmiana. Zasady łączenia składnio
wego z rzeczownikami i przymiotnikami.
30
Liczebniki porządkowe. Odmiana. Różnice w budowie
między językiem polskim a rosyjskim (np. cto ABauuaib nepBbifi
w stosunku do sto dwudziesty pierwszy).
Liczebniki zbiorowe. Odmiana. Różnice w użyciu skład
niowym między językiem rosyjskim a polskim.
4. Zaimek
Zaimki osobowe i zwrotne i ich odmiana. Zaimki dzier
żawcze, pytające i względne, wskazujące i ich odmiana. Zaimki
uogólniające (różnice w użyciu składniowym między zaimkami
caMbifi i caiw). Zaimki przeczące i ich odmiana.
Wyniki nauczania
1. Osiągnięcie wprawy w czytaniu i rozumieniu czasopism
■rosyjskich dla młodzieży. Przeczytanie przez uczniów i przy
swojenie treści przynajmniej dwóch dzieł z listy podanej lektury.
Orientacja w zakresie form i znaczenia rosyjskiej twór
czości ludowej. Znajomość podstawowych zjawisk w rozwoju
życia i kultury rosyjskiej od początku Państwa Kijowskiego
po wiek XVIII włącznie. Zrozumienie istoty byliny i pieśni
ludowej wraz ze znajomością przynajmniej jednego przykładu
każdej; ogólna znajomość Cjiobs o nojiKy HropeBe na tle histo
rycznym i kulturalnym Rusi Kijowskiej, wiadomości o nie
woli tatarskiej, roli dziejowej Moskwy i o carstwie moskiew
skim; zrozumienie istoty reform Piotra Wielkiego; znajomość
życia i zasług Łomonosowa; zrozumienie znaczenia Fonwizina,
Radiszczewa i Krylowa wraz ze znajomością fragmentów ich
twórczości przewidzianych przez program.
2. Ugruntowanie wiadomości gramatycznych nabytych
w klasach stopnia podstawowego. Opanowanie zasad fonetyki
ze szczególnym uwzględnieniem samogłosek w zgłoskach nie-
akcentowanych. Nadto młodzież powinna posiąść umiejętność
odmieniania występujących w tekście a wymienionych w pro
gramie części mowy, osiągnąć znajomość ich używania składnio-
31
wego oraz umieć porównać odnośne zjawiska gramatyczne ro
syjskie z odpowiednikami polskimi. Posługiwanie się rosyjską,
terminologią gramatyczną.
3. Osiągnięcie pewnej wprawy w rozmowie potocznej
i umiejętności ustnego opowiadania lub składania sprawozdań.
Opanowanie pamięciowe i recytacyjne przynajmniej dwóch,
utworów lub fragmentów spośród wyznaczonych w programie
do nauczenia się na pamięć. Osiągnięcie umiejętności popraw
nego przekładania z języka rosyjskiego na polski. Opanowanie
zasad pisowni. Umiejętność konstruowania sprawozdań i łat
wiejszych opowiadań na piśmie na podstawie planu i bez planu.
Osiągnięcie wprawy w posługiwaniu się słownikiem dwuję
zycznym.
Umiejętność chóralnego śpiewania przynajmniej jednej,
z nie znanych dotąd uczniom pieśni rosyjskich.
32
Klasa IX
(3 godziny tygodniowo)
»
Materiał rzeczowy
I. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj

Sentymentalizm i twórczość Karamzina. Powieść Eedna.51
Jluaa. Karamzin jako reformator języka literackiego.
Gzasy Aleksandra I. Ścieranie się dawnych i nowszych
prądów literackich. Romantyzm w Rosji.
Prądy wolnościowe. Dekabryści. Rylejew i jego twórczość.
Gribojedow, komedia Pope ot yMa jako odzwierciedlenie no
wych prądów na tle życia Moskwy szlacheckiej w przededniu
powstania dekabrystów.
Puszkin. Życie i twórczość. Liryka polityczna lat mło
dzieńczych. Ewolucja od romantyzmu do realizmu. Tra
gedia Eopuc FodtjHOB, rJóJiraea, Ebzshuu Ohbzuh jako reali
styczny obraz współczesnej rzeczywistości. MedHbLU BcadmiK.
Baśnie. Puszkin jako liryk. Proza. KanuraHCKaa. donna. Stano
wisko i znaczenie Puszkina w literaturze rosyjskiej i światowej.
Puszkin i Mickiewicz. Wzajemne stosunki i ich echa
w twórczości.
2 — Język rosyjski 33
Lektura podstawowa
1. PbuieeB — Ax, TOtuHo mhc...
2. TpHÓoeAOB -— Fope ot yMa —streszczenie i wyjątki, np. akt
II sceny 2, 3, 4, $ lub akt III końcowy monolog Czackiego.
3. • nyniKHH —
a) Aepeewi — wyjątki:, ww. 1—4 oraz 35 do końca;
b) BaxuucapaucKuil (pOHTaH — streszczenie i wyjątek od
słów: „HeaaBHO lonast Mapna...” kończąc słowami „ony-
CTomeHHyio crpany” albo
c) HbczaHe — streszczenie i wyjątek (ww. 1—25);
d) Bapuc TodyHOB — streszczenie i wyjątki: monolog Pi-
mena, scena w karczmie na granicy litewskiej oraz scena
ostatnia;
e) nojiraea — streszczenie przeplatane wyjątkami: Kto npu
36e3dax... (I, 345—368), bitwa pod Połtawą (III,
153 — 246), npotujio cto jict... (HI, 425—434);
f) Eozenuu Quezon— streszczenie przeplatane wyjątkami:
rozdział I, strofy 1—7 (charakterystyka Oniegina),
rozdz. II, strofy 4 — 8 (Oniegin na wsi i charakterystyka
Lenskiego), rozdz. II, strofy 24, 25, 28 i 29 (charaktery
styka Tatiany), rozdz. III, strofy 17 — 20 (Rozmowa
Tatiany z- nianią), rozdz. V, strofy 1—2 (Zima), rozdz.
VIII, strofy 17—20 (Spotkanie na balu) oraz , strofy
42 — 48 (Zakończenie);
g) Medubiu BcadHUK — streszczenie i wyjątek (wstęp);
h) 2 — 3 wiersze liryczne do wyboru spośród następują
cych: flmap, Bpootcy-Jiu fi, Becbt, K noMHio uydnoe
MZHOBeHiie..., Ha xojimux rpy3u.11 neuajibHou..., Hopa,
moli dpye, nopa..., MuąKeem i ncmuthuk.',
i) KanuraHCKafi domta — streszczenie i rozdział II —
BootcarbiU
j) powtórzenie utworów czytanych w szkole podstawowej.
Czasy Mikołaja I. Reakcja polityczna. Teoria oficjalnego
nacjonalizmu. Kryzys ustroju pańszczyźnianego.
34
Lermontow. Życie i twórczość. Liryka. Poematy 'Hbmoh
i Myupti. Proza. FepoiL Hauieeo BpeMenu i znaczenie tego
utworu w historii powieści rosyjskiej. Cechy charakterystyczne
twórczości Lermontowa w porównaniu z twórczością Puszkina.
Lektura podstawowa
JlepMOHTOB
a) Liryka: CMeprb noara, HyMa, Hapyc, Wrec oraz powtó
rzenie wierszy czytanych w szkole podstawowej;
b) HeMOH — streszczenie i wyjątek: początek (ww. 1—99);
c) Mpbtpu — streszczenie i wyjątek: strofy 9, 10 i u;
d) repoiL HCLtuezo epeMenu — streszczenie i wyjątek z roz
działu „Khmkho. Mapu” fragment od słów naca
houu... He cnurcn“... kończąc słowami HeeOAbHO 3a-
KpbiA ejiasa”.
Gogol. Życie i twórczość. Ewolucja od romantyzmu do
satyrycznego realizmu. lUu-HeJib. Peeusop (znaczenie polityczno-
społeczne tej komedii). Meprebie dytuu jako satyryczny obraz
prowincji rosyjskiej w przededniu rozkładu ustroju pańszczyź
nianego. Stanowisko i znaczenie Gogola w literaturze rosyj
skiej.
Szewczenko w literaturze ukraińskiej.
Wzrost nastrojów liberalnych w społeczeństwie. Słowiano-
file i zwolennicy Zachodu. Kółko Stankiewicza. Bieliński jako
krytyk i publicysta. Herzen, jego działalność polityczno-
społeczna i twórczość (Koaokoa, Bbuioe i dyMbt) . Początki
socjalizmu. Kółko Pietraszewskiego.
Sztuka w I połowie XIX stulecia. Malarstwo. Briułłow.
Prądy realistyczne: Iwanow, Wenecjanow. Muzyka: Glinka.
Literatura podstawowa
1. Torojib
a) IIIuHeAb —streszczenie i parę wyjątków, np. charaktery
styka Baszmaczkina, scena zamówienia płaszcza, koniec
opowiadania od momentu zrabpwania płaszcza;
2* 35
b) Peeusop — streszczenie przeplatane następującymi wy
jątkami: akt I, scena 1; akt III, scena 6; akt IV, scena 6;
akt V, sceny 2, 8 i ostatnia;
c) MepTBbte dytuu — streszczenie (głównie części I) i wy
jątki, np. rozdział IV, odwiedziny u Koroboczki (ze
znacznymi skrótami) albo rozdział V, odwiedziny u So-
bakiewicza (od słów: „HepeBHH noKasajiacb eiwy Be-
JiHKa” kończąc słowami: „Htejiaa 3HaTb, Kyaa rocrb
noe/ieT” ze skrótami albo rozdział VI, odwiedziny
u Pluszkina (ze znacznymi skrótami).
2. Szewczenko — w przekładzie rosyjskim.
„Rozda Mbt óbtjiu KosaicaMu” (IRe hk Gyjiu mu iwsaitaMu).
Coh: „Otta Ha none dapcKOM otcajia” (Ha naHUÛHi nuienuyum
majta)
3. Bieliński List do Gogola (wyjątki) albo fragmenty z arty
kułu o Rewizorze.
4. Herzen wyjątki z EbiJioe u dyMbinp. o powstaniu dekabrystów,
i początkach panowania Mikołaja I (z III rozdziału I części).
5. (7 godzin lekcyjnych w związku
z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu).
Lektura na lekcjach dzienników, np. RoMCOMOAbCKan
npaeda, Hbbbctuh lub Hpasda bądź też innych wydaw
nictw periodycznych rosyjskich. Proza popularnonaukowa.
6. Lektura uzupełniająca
(8 godzin1) lekcyjnych w związku z ćwiczeniami w mówieniu
i pisaniu).
wybrana przez nauczyciela lub młodzież w niewielkiej ilości spo
śród następującej listy (z uwzględnieniem utworów pisarzy
współczesnych):
IlyniKHH — HosecTU BeAKima
„ — nydpoBCKuil
„ — TJuKOeaa daMa
,, —- Moyapr u CaM>epu
') Na omówienie w szkole utworów przeczytanych w domu
36
JlepMOHTOB — repoil Haiueeo epeMeHu (w całości)
rorojib — Hoąb no6 pootcdecTBO
— MaiicKan Houb
t> — CrapocBercKue noMemuKu
— /KeHUTbSa
PopbKHH — JdercTBO (wybór)
‘JaAeeB —- Mojiodan zsapdun (wybór)
OypManoB — 1lancie ci (wybór)
TBapaoBCKiiii — Hom y doposu
A. Tojictom — Xjieó (wybór)
Chmohob — Rhu. u HOUtl
MCTHCJiaBCKHB '— Ppm — tiTuya eeceHHM
II. Materiał gramatyczny (22 godziny lekcyjne)

A
W związku z lekturą praktyczne powtarzanie wiadomości
gramatycznych nabytych w klasach stopnia podstawowego
i w klasie 8 stopnia licealnego.
B
Systematyczny kurs gramatyki — Nauka o wyrazach
(ciąg dalszy)
5. Czasownik
Podział znaczeniowy czasowników. Czasowniki: a) prze
chodnie — nieprzechodnie, b) dokonane — niedokonane (wy
miana samogłosek w temacie: o — a, e — u; wymiana spółgłosek:
t —• h, c — m, >k — r; dokonane i niedokonane o jednakowej
formie), c) jednokrotne — wielokrotne.
Budowa tematów: przyrostki czasownikowe odmienne od
polskich (np. -inwaTb, -CTBOBarb, -eBaTb, HpoBarb, M3npoBaTb,
-OBaTb, -H30BaTb) w słowach tworzonych od wyrazów obcych.
Przedrostki odmienne od polskich: W3; npo- i jego użycie
w porównaniu z nepe- i npe-: hhb-.
37
Odmiana czasowników
Bezokolicznik i końcówki -Tb, -th, hł. Temat bezoko
licznika i temat czasu teraźniejszego. Czasowniki różno-
i równotematowe. Czasowniki nieregularne.
Czas teraźniejszy: a) Końcówki. Podział na dwie koniu
gacje. Czasowniki nieregularne: xony, eM, cctb (3 Os. 1. p. od
óbiTb). Wymiany' spółgłoskowe w odmianie czasu teraźniej
szego.
b) Przegląd odmiany czasu teraźniejszego obu koniugacji.
Czas przyszły: a) niezłoźony u czasowników dokonanych
(uwaga: czasownik nieregularny: asm); b) złożony u czasowni
ków dokonanych.
Czas przeszły: budowa form czasu przeszłego: końcówki
i rola zaimka osobowego. Czas przeszły u czasowników na -3T0,
(-3Tb), -CTH (-CTb), - epeTb, -HyTb.
Tryb warunkowy. Budowa trybu warunkowego: końcówki,

partykuła by lub b i rola zaimka osobowego.
Tryb rozkazujący. Budowa form: 1. forma 2 os. 1. p.
Cztery typy: a) czasowniki o temacie czasu teraźniejszego na
samogłoskę, b) czasowniki z bezokolicznikiem akcentowany!®
na zgłosce końcowej, c) czasowniki o bezokoliczniku ze zgłoska
końcową nieakcentowaną (o temacie zakończonym na poje
dynczą spółgłoskę); 2. forma 2 os. 1. mn.; 3. forma 1 os. 1. mn.:
a) formy niezłożone (np. hohagm, haSm), b) formy opisowe (np.
AaBafiTe HHTaTb itp.); 4. formy 3 os. 1. p. i mn. (opisowe).
Imiesłowy. A. Przymiotnikowe: a) czynny czasu teraźniej
szego — sposób tworzenia; b) czynny czasu przeszłego — spo- :
sób tworzenia; funkcja składniowa w zestawieniu z językień
polskim; c) bierny czasu teraźniejszego — sposób tworzenia!
funkcja składniowa w zestawieniu z językiem polskim; d) bierny
czasu przeszłego — sposób tworzenia.
B. Przysłówkowe: a) czynny współczesny — sposób two- ■’
rżenia; b) czynny uprzedni — sposób tworzenia.
38
Strona bierna, a) budowa form opisowych w porównaniu
z językiem polskim; b) formy zwrotne (na — ch) w funkcji
strony biernej.
Uwagi składniowe o stronie biernej (narzędnik podmiotowy,
jego użycie częstsze niż w języku polskim).
Części mowy nieodmienne
Przysłówek. Pochodzenie; i. przysłówki tworzone od przy
miotników, 2. przysłówki odrzeczownikowe, 3. przysłówki innego
(zaimkowego) pochodzenia. Stopniowanie przysłówków.
Przyimek. Przegląd przyimków i łączenie ich z przypad
kami.
Spójnik. Przegląd spójników i ich użycie składniowe.
Partykuła. 1 Przegląd partykuł i ich funkcje składniowe.
Partykuła He, pisanie jej łączne i rozłączne.
Wykrzyknik. Przegląd wykrzykników.
III. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (32 godziny

lekcyjne)
1. Systematyczne ćwiczenia konwersacyjne w formie roz
mowy uczniów z nauczycielem lub uczniów między sobą na
tematy z lektury, życia bieżącego lub osobistych przeżyć mło
dzieży. Dłuższe wypowiedzi uczniów (po uprzednim przy
gotowaniu lub bez przygotowania) z uwzględnieniem tematów
opisowych i charakterystyk, np. opisy krajobrazów, osiedli
ludzkich, mieszkań, obiektów architektonicznych, dzieł sztuki
(obrazów malarzy rosyjskich), zewnętrznej postaci osób; cha
rakterystyki pojedynczych postaci z życia i lektury, charaktery
styki porównawcze, charakterystyki grupy społecznej lub środo
wiska itp.
Rozszerzanie słownictwa czynnego i układanie słownicz
ków tematowych (jak w klasie VIII), np. słownictwo związane
z przeżyciami człowieka, stosunkami społecznymi, środowi
skiem, epoką historyczną itp.
39
Synonimy i wyrazy o znaczeniu przeciwnym. Zapamię
tywanie i stosowanie cytat z przeczytanych utworów. Przy
słowia, aforyzmy, hasła i slogany. Typowe zwroty i powie
dzenia rosyjskie. Posługiwanie się słownikiem.
2. Wyraziste, logicznie poprawne i estetyczne czytanie
głośne w szkole i w domu. Kilkuosobowe czytanie utworów
poezji dramatycznej lub epicznej na lekcjach (z podziałem na role).
Uczenie się na pamięć i wygłaszanie wyraziste i estetyczne,
indywidualnie i zbiorowo utworów prozaicznych i wierszowa
nych, przede wszystkim spośród następujących:
nyiiiKHH — EszeHuu OneeuH:
a) 3uMa,
b) Charakterystyka Oniegina od.słów: „OnesuH, do6pt>iu moli
npu^Tejib...”
c) charakterystyka Tatiany (jak w lekturze podstawowej)
IlyniKHH — [JoATasa — Kto npu seesdax u npu JiyHi
„ — Becu
— Epomy-jiu a edojib yauą tuyMHbix...
„ — Ha xoMiax rpysuu...
,, — /I noMHio uydnoe MZHOBeHue...
„ — naMJITHUK.
JlepMOHTOB — CoCHa
,, — yrec
„ — Tyuu
„ — Hapyc
Torojib — Hjienp (fragment ze Crpatunou MecTU: „Ky
den Huenp npu tuxou nozode” itd.)
„ . . — ynpauHCKM Honb (fragment z MattcKou hO'
hu: „3H.aeTe-AU bu ynpauncKyio Ho<ib?” itd.)
3. Ćwiczenia ustne i piśmienne wdrażające w stosowanie
prawidłowych form gramatycznych, właściwych wyrazów, zwro-
tów stylistycznych i zasad przestankowych, a więc konstruowanie
zdań z użyciem odpowiedniej formy gramatycznej, wspólne
opracowywanie na lekcjach wypracowań lub zbiorowe kory'
gowanie napisanych uprzednio (ćwiczenie redakcyjne) itp-
40
Stosowanie od czasu do czasu przekładu trudniejszych
fragmentów z języka rosyjskiego na polski oraz niezbyt trud-
' nych z języka polskiego na rosyjski ze zwracaniem szczególnej
uwagi na różnice gramatyczne i stylistyczne.
4. Pisanie wypracowań domowych i szkolnych z planem
i bez planu, jak w klasie VIII, z uwzględnieniem tematów
o tr.eści opisowej lub charakteryzującej (jak przy wypowiedziach
■ ustnych). Tematy wypracowań (z lektury i życia) powinny być
, tak dobierane i formułowane, aby praca piśmienna nie była
- tylko reprodukcją pamięciową, ale otwierała także możliwości
twórczej pracy ucznia. Rodzaj wypracowań, ich liczba, sposób
przeglądania i poprawiania przez nauczyciela, jak w klasie
VIII.
i
Wyniki nauczania
1. Znajomość podstawowych zjawisk w rozwoju życia
’ i kultury rosyjskiej w ciągu 1 połowy XIX wieku. Szczegól
nie: zrozumienie zasadniczych prądów ideowo-społecznych
na tle przemian gospodarczych; zrozumienie istoty roman
tyzmu i krytycznego realizmu: znajomość twórczości Griboje-
dowa, Puszkina (co najmniej: JlepetiHu, nojiraea, Eszenuu
Ohczuh, KanuTaHCKaa. donna, liryka), Lermontowa (co najmniej:
liryka, tteMoit, Tepou natueeo epeMOHu), Gogola (co najmniej:
Pesu3op, MepTBbie dymu) t oraz Szewczenki, znajomość ogól
nego znaczenia Bielińskiego i Herzena.
Osiągnięcie pewnej wprawy w czytaniu i rozumieniu
artykułów publicystycznych i fragmentów prozy popularno
naukowej. Przeczytanie i przyswojenie przez omówienie na
lekcjach przynajmniej jednego dzieła z listy lektury uzupeł-
) niającej.
2. Umiejętność odmieniania spotykanych w tekście czaso
wników i umiejętność rozróżniania nieodmiennych części
- mowy. Umiejętność zestawiania odnośnych zjawisk grama-
i tycznych rosyjskich z odpowiednikami polskimi. Opanowanie
gramatycznej terminologii rosyjskiej.
41
3- Osiągnięcie znacznej wprawy w zakresie rozmowy
potocznej i umiejętność dokonywania ustnie opisów i charak
terystyk. Opanowanie pamięciowe i recytacyjne co najmniej
dwóch utworów lub fragmentów spośród wyznaczonych w pro
gramie do nauczenia się na pamięć. Osiągnięcie biegłości
w przekładzie z języka rosyjskiego na polski oraz pewnej wprawy
w przekładach nietrudnych tekstów z języka polskiego. na
rosyjski.
4. Umiejętność piśmiennego opracowywania opisów i cha
rakterystyk na podstawie planu i bez planu.
42
Klasa X
Materiał rzeczowy
I. Materiał z zakresu życia i kul'tury narodu ro
syjskiego i Związku Radzieckiego oraz lektura
i. (5 godzin lekcyjnych)
Reformy w szóstym dziesięcioleciu XIX wieku. Znie
sienie pańszczyzny. Powstanie burżuazji i rozwój kapitalizmu.
Prądy społeczne. Raznoczyńcy, ich ideologia i starcie z libe
rałami starszej generacji.
Czernyszewski, życie i twórczość. Jego stanowisko w dzie
jach rosyjskiej myśli społeczno-politycznej.
Lektura podstawowa
Czernyszewski — streszczenie powieści Ito denaTb przepla
tane wyjątkami, np. rozdział III, podrozdział 39 (charakte
rystyka Rachmietowa) albo rozdział IV, podrozdział 16,
punkty 8 —11 (czwarty sen Wiery Pawłowny) — obydwa
fragmenty ze znacznymi skrótami.
\ ,
Literatura w drugiej połowie XIX wieku. Realizm kry
tyczny.
A. Ostrowski i jego stanowisko w dziejach teatru rosyj
skiego. Dramat i komedia obyczajowa (dla ogólnej charakte
rystyki omówić — rpo3Ct).
43
PomapoB — OSaomob
Turgieniew — Życie i twórczość SanucKu qxothuko, i i eh
znaczenie w walce z pańszczyzną. Powieści. Orybi u deru jako
odzwierciedlenie konfliktu między liberałami starszego poko
lenia a rewolucyjnymi demokratami. Stanowisko i znaczenie
Turgieniewa w literaturze rosyjskiej i światowej.
Poezja. Niekrasow (z uwzględnieniem życiorysu). Po
łożenie chłopów oraz motywy rewolucyjne w utworach Nie- ;
krasowa. Tiutczew.
Sałtykow —Szczedrin jako satyryk i publicysta.
Lew Tołstoj. Życie i twórczość. Ogólna charakterystyka
utworów: Hbtctbo, orpouecTso u fOHOCTb, Bouna u Mup, Arna
KapenuHa. Kryzys duchowy Tołstoja. Ogólna charakterystyka
twórczości drugiego okresu. BocnpeceHue. Problem społeczny
w twórczości Tołstoja. Stanowisko i znaczenie Tołstoja w lite- ■
raturze rosyjskiej i światowej. Lenin o Tołstoju.
Lektura podstawowa
1. OcTpoBCKiiii —- Ppo3a — streszczenie przeplatane wyjątkami,
np. akt I, sceny 7 — 9; akt II, sceny 1—4, akt V.
2. romiapoB — OSaomob — streszczenie i wyjątek, np. roz
dział I albo sen Obłomowa (ze skrótami).
3- TypreneB — a) 3anucKii oxoTHtika — jedno z opowiadań, np. .
BeoKUH Ayz (w skrócie) albo BupioK.
b) Otiąu u deru — streszczenie przeplatane
wybranymi wyjątkami, np. rozdział V
(Bazarów u Kirsanowa) i rozdział XXVII
(śmierć Bazarowa) od słów: „Run. rpu
cnycrk” kończąc słowami: „zde CAadKO
CntlTCfl U3MyneHHblM U yCTCUMM”.
4. HeKpaęoB — a) KoMy Ha Pycu tHCUTb xopotuo — streszcze
nie i wyjątek: prolog albo część II
rozdział III: „CaseAuti. óozarbipb cbato-
44
pyccKUfi.” albo cz. IV, rozdział IX:
,,Hoopoe epeMfi — do6pue neonu”.
b) PasMbitUMHUfi y napadnozo nodêsda
c) Bhumoji yołcacaM bouhu
TioTneB 2 — 3 wiersze spośród następujących:
a) He to, hto MHure bu
b) Kan xopotuo tu, o Mope Ham
c) CM.6fiH.aM (Ohu Kpuxar, ohu eposii/rcsi)
d) BeceHHH.fi zposa
e) EcTb b cbctjioctu oceunux eenepos
f) Silentium
g) Cjibbu AfodcKue
CajiTMKOB-IIIejipnn
Jedna z następujących bajek:
Medsedb na BoesodcTse
BopOH — HeJlOfjUTHUK
HuKU.il 6apim
Kok MywuK deyx eenepajioe npoKopMuoi
JleB TojictoS a) Hctctbo, OTpouecTBO u lOHOcn —wybrane
wyjątki, np. z Hctctbu rozdziały I—IX
albo XXII-XXIV.
b) Bouhu u MUp — wybrane wyjątki (co
najmniej dwa: jeden obyczajowy i jeden
historyczny) spośród następujących: tom
II, cz. III, rozdziały 14 — 17 (bal); tom II,
cz. IV, rozdział 9 — 10 (Boże Narodzenie,
maski); tom III, cz.VIII, rozdział 4
(Rada w Filach); tom III, cz. III, roz
dział 19 — 20 (Napoleon pod bramami
Moskwy).
Sztuka w drugiej połowie XIX stulecia. Malarstwo. „He-
pedBUMHUKU”, Riepin, Surikow. Galeria Tretiakowska w Mo
skwie. Muzyka. Rozwój opery narodowej. Musorgski. Czaj
kowski. Rimski-Korsaków.
45
Nauka w drugiej połowie XIX stulecia. Mendelejew.
Mieczników. Pawłów.
4. (7 godzin lekcyjnych — w związku z ćwiczeniami

Lektura na lekcjach dzienników, np. Hbbcctuh lub Plpasda
tygodników, np. Hosoe BpeMsi, JIuTeparypHan zasera, Co-
BeTCKoe ucKt/CTBO bądź innych wydawnictw periodycznych
rosyjskich. Proza popularnonaukowa.
5. (8 godzin lekcyjnych 3j w związku z ćwiczeniami w mó

wieniu i pisaniu)
Lektura uzupełniająca wybrana przez nauczyciela lub mło
dzież w niewielkiej ilości spośród następującej listy (z uwzględ
nieniem utworów pisarzy współczesnych):
A. OCTpOBCKIiii — BOJIKU U OBU/bL
TypreneB — Ach
— HsopiiHCKoe SHeado
HeKpacoB — PyccKtie oiceHipuHbt
,71. Tojictoh HeTCTBO (w całości)
— XadoKti Mypar
Bouho. u MUp (większy wybór)
— Ahhci KapenuHa (wybór)
— BocKpeceHue (wybór)
PopbKHH — B jirndnx (wybór)
H. OCTpOBCKHH — Kclk. saKOMJiacb ctom
OBeHKHH —■ Wybór opowiadań (PaccKacu)
Hnóep — nyjiKoecKUii Mepudu.au (wybór)
JIhbiuhii — CeMb dneil (wybór)
BeK — BojioKOMMCKoe. tuocce (wybór)
HeKpacoB — Ofionu CTdJiuHzpada (wybór)
TapóaTOB — HenoKopeHHbie
■) Na omówienie w szkole rzeczy przeczytanych w domu.
46
II. Materiał gramatyczny (20 godzin lekcyjnych)
A
W, związku z lekturą ostateczne powtórzenie i utrwalenie
wiadomości gramatycznych nabytych w klasach VIII i IX.
B
Wiadomości ze składni
1. Ze składni zdania prostego

Odmienne niż w języku polskim sposoby wyrażania
podmiotu; podmiot z liczebnikiem określonym i nieokreślo
nym (np. ABa MajiMHKa, nsiTb MaJimHKOB, ABaAHarb oahh Majib-
AHK, HeCKOJIbKO MaJIbAUKOB itp.).
orzeczenia. Liczba gramatyczna form orzeczenia: a) przy
podmiocie typu „Bpar c cecrpofi nomjiH b jiec”, b) przy pod
miocie określonym liczebnikami. Opuszczanie łącznika w.czasie
teraźniejszym. Czasowniki Ct3tb; CTanoBUTbCA i hejiotbch
w funkcji łącznika. Orzecznik przymiotnikowy i imiesłowowy
w formie rzeczownikowej (krótkiej), orzecznik przymiotnikowy
w stopniu wyższym i najwyższym. Orzecznik rzeczownikowy:
a) w mianowniku, b) w narzędniku.
Podmiot logiczny w narzędniku przy stronie biernej (np.
Moctbi BspbiBajincb napTusanaMU — mosty były wysadzane' przez
partyzantów).
określeń. Bezokolicznik w funkcji określenia rzeczownika
(np. yMenne TangeBaTb). Użycie dopełniacza i biernika przy
czasownikach z przeczeniem.
Odmienne lub nieużywane w języku polskim typy bu
dowy zdań nieosobowych: a)'; roBopHT, roBopiuin, óyAyT
TOBopiiTb w stosunku do polskiego :< mówi się, mówiono, będzie
się mówić; b) forma 2 os. 1. p. w wyrażeniu nieosobowym (np.
47
ae 3Haeinb, r&e Haitnemb, r#e noTepaemb); c) formy y Meas
ecTb, y MeHH hct; ne yarn naM ot Scabi; Sbitb óeê itp.
Odmienne lub nie znane w języku polskim spójniki i ich
użycie przy współrzędnych częściach zdania: Aa; a (odmienny
niż w języku polskim zakres użycia, np. Rosja a Polska —Pocchh
h Ilojibma; Raine MHe Knury, a Terpa^b — dajcie mi nie książkę,
ale zeszyt); khk Tan (w porównaniu z polskim: tak — jak);
i i-ie CTOJibKO — CKOJibKO (w porównaniu z polskim: nie tyle, co);
ne to — ne to (np. ne to cepbifi, ne to rojiyóofi).
2. Ze składni zdania złożonego
Zdania podrzędne: podmiotowe, dopełnieniowe, ' przy-
dawkowe, orzecznikowe, miejscowe, czasowe, sposobowe, przy
czynowe, celowe, skutkowe, warunkowe i przyzwalające. Omó
wienie spójników rozpoczynających odnośne zdania w ^porów
naniu ze spójnikami polskimi.
Zastępowanie zdań przydawkowych (względnych) zwro
tami imiesłowowymi ze szczególnym uwzględnieniem nie zna
nego w języku polskim użycia imiesłowu odmiennego czynnego
czasu przeszłego i odmiennego biernego czasu teraźniejszego
(np. Bpar, npnexaBUiHH H3 Mockbm — brat, który przyjechał
z Moskwy; HaÓJiiOAaeMoe mhoio HBAeune — zjawisko, które
obecnie obserwuję).
Zastępowanie zdań czasowych, przyczynowych, warun
kowych, przyzwalających i sposobowych przez zwroty z imie
słowami nieodmiennymi.
3. Interpunkcja
Ostateczne utrwalenie wiadomości z zakresu interpunkcji
rosyjskiej w porównaniu z polską.
III. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (około 33 godzin

lekcyjnych)
1. Systematyczne ćwiczenia konwersacyjne w formie roz
mowy uczniów z nauczycielem lub uczniów między sobą na
tematy z lektury, życia bieżącego lub osobistych przeżyć mło
dzieży. Dłuższe wypowiedzi uczniów (po uprzednim przygo-
48
towaniu lub bez przygotowania) z uwzględnieniem tematów
stosowanych w klasach poprzednich, a nadto tematów rozu
mowych, a więc artykułów, rozprawek, przemówień itp. Próby
indywidualnych referatów i koreferatów wraz z dyskusją.
Rozszerzenie słownictwa czynnego i układanie słownicz
ków tematowych (jak w klasach poprzednich), np. słownictwo
związane z życiem politycznym i społecznym, z zagadnieniami
naukowymi z różnych dziedzin, z ciekawymi i dostępnymi dla
uczniów odkryciami i wynalazkami itp.
Synonimy i wyrazy o znaczeniu przeciwnym. Zapamięty
wanie i stosowanie cytat z przeczytanych utworów. Przysłowia,
aforyzmy, hasła i slogany. Typowe zwroty i powiedzenia
rosyjskie. Posługiwanie się słownikiem.
2. Wyraziste, logicznie poprawne i estetyczne czytanie
głośne w szkole i w domu. Kilkuosobowe czytanie utworów
poezji dramatycznej lub epicznej na lekcjach (z podziałem na
role). Recytowanie lub inscenizacja utworów scenicznych (poza
lekcjami).
Zasady wersyfikacji rosyjskiej.
Uczenie się na pamięć i wygłaszanie wyraziste i estetyczne,
indywidualnie i zbiorowo utworów prozaicznych i wierszowa
nych przede wszystkim spośród następujących:
TypreHeB-Bopoóeft — Kan xopotuu, kuk ceeo/cu 6bt.AU p03bi (ze
CTHXOTBOpeHHH B IipO3e) .
ydueurejibHo npunmoe samirue Aexcarb Ha cnuHe
e Aecy u zjtnderb ssepx itd., kończąc słowami:
„U He B03MOOKHO OTOpBUTbCU OT 9TOU BbllUUHbl,
ot 9TOU ZAyduHbi” (fragment z 3anucoK oxothuko.:
„KacbHH U3 KpacuBoa Meiu”).
HexpacoB — Bhumua ytucacaM bouhia.
Fragment z PasMbtuuieHuu y napaduozo nodzesda
od słów „Ha30BU mhz raKyio odureAb...” koń
cząc słowami „u dyxoBHo Ha bbku nontiA”
Hecomran noAoea
Ile cha EpeMyuiKe
49
TiomeB — OceHHuu eeuep („Ecrb 8 cbstaoctu ocennux eeue-
pOB”).
„ BeceHHM zposa
,, Kan xopoiuo nt, o Mope HouHoe
„ Cjiesu juodĆKue
3. Utrwalające ustne i piśmienne ćwiczenia gramatyczne
(jak w klasach poprzednich). Stosowanie od czasu do czasu
przekładów z języka polskiego na rosyjski.
4. Pisanie wypracowań domowych i szkolnych z planem
i bez planu (jak w klasach poprzednich) z uwzględnieniem
tematów rozumowych (jak przy wypowiedziach ustnych).
Tematy wypracowań (z lektury i życia) powinny być tak do
bierane i formułowane, aby praca piśmienna nie była tylko
reprodukcją pamięciową, ale otwierała możliwości twórczej
pracy ucznia. Rodzaj wypracowań, ich liczba, sposób przeglą
dania i poprawiania przez nauczyciela, jak w klasach VIII i IX
Wyniki nauczania
1. Znajomość podstawowych zjawisk z życia i kultury ro
syjskiej w ciągu drugiej połowy XIX wieku. Przede wszystkim:
zrozumienie zasadniczych prądów ideowo-społecznych na tle
przemian gospodarczych; pogłębienie zrozumienia krytycznego
realizmu; znajomość twórczości Czernyszewskiego, A. Ostrow
skiego (Eposa); Turgieniewa, Niekrasowa (co namniej:
KoMy Ha Pycu otcurb xopouio)', Lwa Tołstoja (co najmniej:
Bo&Ha u Mtip); zasadnicze wiadomości o nauce rosyjskiej w dru
giej połowie XIX wieku.
Osiągnięcie znacznej swobody w czytaniu i rozumieniu
publicystyki, reportaży dziennikarskich oraz łatwiejszej prozy
naukowej i zawodowej o różnorodnym charakterze.
Przeczytanie i przyswojenie przez omówienie na lekcjach
przynajmniej jednego dzieła z listy lektury uzupełniającej.
2. Umiejętność rozbioru składniowego zdań z czytanego
tekstu; praktyczne zastosowanie przyswojonych wiadomości
w rozmowie i. przy pisaniu wypracowań; zrozumienie zasadni
czych różnic składniowych między językiem rosyjskim a polskim.
50
3- Osiągnięcie wprawy i poprawności w zakresie roz
mowy potocznej i umiejętność wygłaszania przemówień o cha
rakterze rozprawek. Opanowanie pamięciowe i recytacyjne co
najmniej dwóch utworów lub fragmentów spośród wyznaczo
nych w programie do uczenia się na pamięć oraz powtórzenie
tych, których nauczono się w klasach poprzednich. Osiągnięcie
wprawy w przekładzie niezbyt trudnych tekstów polskich na
rosyjski. Umiejętność pisania wg planu artykułów, przemówień,
rozprawek itp. Nabycie pewnej wprawy w zakresie pisemnego
i ustnego konstruowania niezbyt trudnych referatów i prowa
dzenia dyskusji. Umiejętność pisania listów.
51
Klasa XI
3’ godziny tygodniowo
Materiał rzeczowy
1. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj

i. (i2 godzin lekcyjnych)
Prądy polityczne i społeczne w końcu XIX wieku i w po

czątkach XX wieku. HapodHimecreo. Reakcja polityczna za
panowania Aleksandra III. Nastroje pesymistyczne wśród inteli
gencji. Wzrost świadomości klasowej robotników. Początki
walk proletariatu. Marksizm w Rosji. Rewolucja 1905 roku.
Literatura okresu przełomowego. Czechow jako nowe
lista i dramaturg. Ginący świat szlachecki w dramatach Cze
chowa.
Gorki. Pierwsze nowele. BypeeecTHtiK. Dramaty (Ha
due). Powieści (Marb). Powieści autobiograficzne (w zwią
zku z życiorysem).
Sztuka na przełomie XIX i XX wieku. Malarstwo: Sierow,
Wrubel. Muzyka: Głazunow, Prokofiew, Rachmaninow. Mos
kiewski Teatr Artystyczny. Nauka: Timiriaziew, Jabłoczkow,
Popow.
Lektura podstawowa
1. êxoB — a) CMepn •uihobhukcI
b) tJejtOBeK b (fiyTAfipe
52 '
1. HexoB — c) Buu.iH.eBbM cad — streszczenie przeplatane
wyjątkami, np. akt I — od początku do słów:
„CjibtiUHO, kuk k doMy nodtesotcaiOT dsa 9KU-
naoica”,.. i dalej od słów Wari: „Htook, socno-
da? Tperuti uac, nopa u uecTb 3Harb”... do
słów: „BxodHT Bapfi u flota”... Akt II
od słów Gajewa: ,,A bot u Haniu udyr” do
słów: „VxodaT see KpOMe TpotpoMoea u Ahu”.
Akt III — od słów: „Bxo6ut Baes: b npasou
pyK.e y Heco noKynKu...” do końca aktu.
2. ropKHii— a) BypesecTHUK
b) Bejiuatu (w skrócie)
ę) Ha due — streszczenie przeplatane wyjątkami,
np. akt I (w skrócie), akt III — od słów
Satina: „Mojman” ... do słów: „3 u tu, cuK.aM.6p?
Kyda?”
d) MaTb — streszczenie przeplatane wyjątkami,
np. z II części rozdział XII (pogrzeb), roz
dział XXV (sąd i przemówienie Pawła), roz
dział XXIX (ostatni).
e) Przypomnienie powieści flercTBO i B juodfix,
jeśli były czytane w klasach poprzednich (patrz;
lektura uzupełniająca); jeżeli nie były czytane,
kilka fragmentów w związku z życiorysem
Gorkiego.
Wielka Rewolucja Listopadowa

Lenin. Życiorys. Wybrane przemówienia i artykuły (w ca
łości łub fragmentach), Gorki o Leninie.
Stalin. Życiorys. Wybrane przemówienia i artykuły (w ca
łości lub fragmentach).
Lenin i Stalin w twórczości ludowej.
53
Lektura podstawowa
JleHHH — Badanu cok>3ob MOAodewcu. Skrót przemówienia na
Tęzecim Wszechrosyjskim Zjeździe Komsomołu
w dniu 2 października 1920 r. — Dzieła wybrane,
tom II, str. 644 — 658.
O literaturze ( wybór).
CrajniH —■ O JleHUHe. Przemówienie z dnia 3 lipca 1941 r.
JJiKaMÓyji H>Ka6a'eB — IlecHA o JJbhuhb (2: kazachskiego)
CyuenMan CTajibCKiin — Plymul a poduHB (z lezgińskiego), frag
menty.
Opeji (z gruzińskiego).
Literatura radziecka. Poglądy Lenina na literaturę.
Realizm w literaturze burżuazyjnej a realizm socjalistyczny.
Humanizm socjalistyczny. Rewolucyjna romantyka w realizmie
socjalistycznym.
PopbKHH. Realizm socjalistyczny w twórczości Gorkiego.
Jego twórczość w epoce radzieckiej. Omówienie utworów
Mou y/iusepcurerbi i )Ku3Hb Kaumu CaMZUHa.
Majakowski. Twórczość na tle życiorysu. Walka o demo
kratyzację literatury, praca w ROSTA. Poemat BAaduMup
Hmuu JlemiH. Stalin o Majakowskim.
Lektura podstawowa
1. TopKuń -—■ a) Mott ymiBepcureTbi—streszczenie i fragmenty,
np. Zabójstwo Izota (od słów »B cepedtiHe
itoaa nponcui Hsot” kończąc słowami: „Kok
okciako Haora”) oraz FIooKap (od słów: „B nep- s
Bbix uucAax aszycra PoMac npunAbu 113
Kasami...” kończąc słowami: Moauu nuAu
mii b rpaKTupe Ha fiepezy”.
b) /Kuaub Kaumu CaMZUHa — w związku z ogólną
charakterystyką powieści kilka fragmentów
odnoszących się zwłaszcza z jednej strony do
postaci Klima, z drugiej do postaci Kutu-
zowa.
54
2. MaHKOBCKHH a) HeoóbtwuHoe nptiKMOueHue
b) JJesbiH Maptu
c) Fragment z poematu BnaduMup Hjibm JleHUH
od: „Caobo y Hac do bookhozo cctMoep b npu-
BbMKty Bxodur” kończąc słowami:
BopuM naprun — nodposyMeeaeM JIbhuh”;
Wojna domowa i jej odzwierciedlenie w literaturze
radzieckiej. Furmanów — Ucmaes, Szołochow — Tuxuii
Roh. Fadiejew — Razgrom. Poemat Bagrickiego — TTyMa
npo OnoHCtca.
Budownictwo socjalistyczne w literaturze radzieckiej. Kształ
towanie się nowego człowieka. Gładkow — IJeMeHT. Szołochow
— nodHAran yejiUHa.
Radziecka powieść historyczna. A. Tołstoj — Tlerp I
Kultura socjalistyczna ZSRR. Sztuka, nauka.
Lektura podstawowa
1. cbypMaHOB — Ucinaes — przypomnienie powieści,., o ile
była czytana w klasie IX (patrz: lektura
uzupełniająca), o ile nie, streszczenie oraz
jeden, dwa fragmenty.
2. UIojioxob — TtiXu.il TJoh — w związku z ogólną charakte
rystyką powieści 2, 3 fragmenty zawierające
obrazy życia kozackiego lub odnoszące się
do postaci Grzegorza Mielechowa.
3. BarpHUKHH — JlyMa npo Ononaca (wyjątki)
4. TjiaAKOB — IfeMeHT —■ streszczenie oraz 1, 2 fragmenty
5. IUojioxob — nodunran têAUHa — streszczenie oraz 1,
2 fragmenty, np. rozdział IV kończąc sło
wami: „...npU6epoiceHHbi.il k codcTBeHHocru”,
bądź rozdział X kończąc Maj-
danikowa.
55
6. A. Tojictoh — [lerp 1 — w toku ogólnej charakterystyki
powieści i, 2 fragmenty, np. Ks. II, roz
dział I, podr. 3 (u Romana Bujnosowa);
ks. III, r. VI, podr. 7 (zdobycie Narwy)
lub inne.
Rola Związku Radzieckiego w drugiej wojnie światowej.
Ideologiczne znaczenie zwycięstwa. Literatura i sztuka w walce
z faszyzmem. Obraz żołnierza i partyzanta radzieckiego w lite
raturze.
Bek — BojioKojiaMCKoe uiocce. Simonow. Wiersze. Fa-
diejew — Mojiodan zsapdun. Gorbatow — HenoKOpeHHbte.
Odbudowa powojenna i jej odzwierciedlenie w literaturze.
Poemat Twardowskiego — Hom y doposu.
Lektura podstawowa
1. Bei< BoAOKOMMCKoe tuoccet przypomnienie dzieła,
jeśli było czytane w klasie X (patrz lektura
uzupełniająca), jeżeli nie — rozdziały Ha-
KaHytie i Tu ordcui MocKey.
2. Chmohob — /Kdu Me ha, Podu/ia
3. <PaaeeB — Monadcisi ZBapduR — przypomnienie po
wieści, jeśli była czytana w klasie IX (Patrz:
lektura uzupełniająca), jeżeli nie — streszcze
nie i np. rozdział 40 od słów: KOHyy
ceHTfiSpa. opzaiłuaayufi MoAodasi PBapdusi"
do końca.
4. PopSaroB — HenoK.opeH.Hbie — przypomnienie powieści,
o ile była czytana w klasie X (patrz lektura
uzupełniająca), o ile nie — streszczenie
oraz 1, 2 fragmenty.
5. TBapAOBCKHił — Hom y dopozu — streszczenie i rozdział V
w całości lub przypomnienie poematu, jeśli
był czytany w klasie IX (patrz lektura
uzupełniająca).
56
w związku z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu
Lektura dzienników, tygodników i innych wydawnictw
periodycznych (jak w klasach poprzednich). Lektura fragmen
tów dzieł naukowych, zwłaszcza z dziedziny przyrodniczej lub
technicznej.
w związku z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu
Lektura uzupełniająca wybrana przez nauczyciela lub mło
dzież w niewielkiej ilości spośród następujących:
hfexoB — XaMejieoH
>> — Hohim
>> — KatuTaHKa
— Tocko,
ropbKUfi — JUeenToe nwapa.
— JUeAO ApTOMOHOBbix (wybór)
MaHKOBCKHH — Xopoiuo (wybór)
UIOJIOXOB — Tuxuu J],oh (większy wybór)
C>eAHH — Fopoda u eódu (wybór)
»> — BpaTbH
Chmohob — PyccKue A/odti
B. Hnóep — TIoitu rpu eoda (wybór)
JleOHOB — HatuecTBue
IlayCTOBCKHfi — PaccKasbt (wybór)
ByóeHHOB — Bejiaa. óepeaa
rpoccMan CMeprb noora (Pamiętniki d’Archiaque'a)
II. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami
Ostateczne powtórzenie i utrwalenie wiadomości grama
tycznych nabytych w klasach poprzednich.
III. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (około 30 godzin
lekcyjnych)
Jak w klasie X. Przy uczeniu się na pamięć oraz wygła
szaniu utworów prozaicznych i wierszowanych należy przede
wszystkim uwzględnić następujące:
tJexoB — Ue.fi.OBeK. b (pyrjifipe (charakterystyka Bielikowa)
57
ropbKHH — BypeeecTHUK
>> — Fragment z noweli FleAKatu (Bbie3d Ha Mope)
>> — Fragment z powieści Man (przemówienie Pawła
w sądzie) od słów „Mbi conunAucni” kończąc
słowami: „Tpyd odsisareAeH Basi ecex”).
MaflKOBCKUfi — HeoóbwauHoe npu.KAKM.eH.ue
— Jleebiu Map tu
Chmohob - )Kdu mchu
>> — Podana
MaTyCOBCKHH — AKaąuu Baputasbi
RjKaMÓyji. — exaA BOAHyncb” .
Wyniki nauczania
1. Znajomość podstawowych zjawisk w rozwoju życia
i kultury rosyjskiej w końcu XIX i na początku XX wieku.
Zrozumienie istoty i znaczenia Wielkiej Rewolucji Listopadowej
oraz dziejowej roli Lenina i Stalina na podstawie dzieł wy
mienionych w programie; znajomość ustroju ZSRR i wytycz
nych konstytucji Stalinowskiej; zrozumienie istoty socjali
stycznego realizmu. Spośród wymienionych w programie
utworów znajomość przynajmniej twórczości Gorkiego (co naj
mniej: BypesecTHUK, Man, Mou yHUsepcureni); Majakowskiego
(co najmniej: Władimir Iljicz Lenin); Szołochowa (co najmniej:
FIod iwan tjeAUHa); Gładkowa (IjeMeHT), Fadiejewa (MoAodan
esapdun).
2. Ostateczne ugruntowanie materiału gramatycznego z klas
poprzednich. Opanowanie zasad interpunkcji rosyjskiej.
3. Osiągnięcie całkowitej biegłości i poprawności w za
kresie mówienia i pisania.
58
UWAGI METODYCZNE
do całości programu języka rosyjskiego
A. Konstrukcja programu
Język rosyjski, podobnie jak inne nowożytne języki obce,

stanowi przedmiot nauczania w klasach V, VI i VII stopnia
podstawowego oraz we wszystkich (VIII — XI) klasach stopnia
licealnego. Materiał nauczania dla klas stopnia podstawowego
stanowi pierwszy koncentr programowy tego przedmiotu,
w którym przez ćwiczenia w czytaniu, mówieniu i pisaniu
uczeń osiąga elementarną znajomość języka pozwalającą mu
dość swobodnie operować łatwym drukowanym i pisanym
tekstem, rozumieć mowę rosyjską w zakresie przewidzianej
w programie tematyki, posługiwać się tą mową w granicach tej
tematyki i zjawisk życia codziennego oraz względnie poprawnie
pisać. Nauka języka na stopniu podstawowym opiera się na
materiale rzeczowym tak dobranym, aby w wyniku trzyletniego
nauczania uczeń opanował zasadnicze wiadomości o Związku
Radzieckim, jego krajach i ludności, o życiu i pracy człowieka
radzieckiego, o podstawach ustroju ZSRR, zasadniczych prze
jawach kultury radzieckiej, o życiu i działalności Lenina
i Stalina oraz najwybitniejszych przedstawicieli życia poli
tycznego i kulturalnego Rosji przedrewolucyjnej i ZSRR.
Materiał gramatyczny pierwszego koncentru ma charakter
ściśle praktyczny i propedeutyczny zarazem, a ogranicza się
w zasadzie do podstawowych i regularnych zjawisk językowych.
59
Program klasy VIII, zwłaszcza w p erwszym półroczu,
stanowi przejście od pierwszego koncentru do drugiego i ma
za zadanie utrwalenie i pogłębienie sprawności nabytych w kla
sach stopnia podstawowego oraz przygotowanie do lektury
dłuższych i trudniejszych utworów literackich.
Koncentr drugi, który rozpoczyna się właściwie od dru
giego półrocza klasy VIII, ma za podstawę systematyczny kurs
historii literatury rosyjskiej na tle przemian politycznych,
społecznych i gospodarczych w ich dziejowym rozwoju, a prócz
tego zawiera zasób niezbędnych wiadomości z rozmaitych dzie
dzin życia i kultury Związku Radzieckiego. Ta podstawa po
znawcza jest materiałem ćwiczebnym do dalszego doskonalenia
znajomości języka rosyjskiego w mowie oraz piśmie i do osią
gnięcia sprawności w swobodnym posługiwaniu się książką
rosyjską. Drugi koncentr w nauczaniu gramatyki — to jej
kurs systematyczny, w którym położono nacisk na różnice lub
podobieństwa w zestawieniu z językiem polskim. Należy nadto
zwrócić uwagę, że w programie klas stopnia licealnego prócz
systematycznego kursu gramatyki oznaczonego literą B —
występuje punkt A nakładający na nauczyciela obowiązek sta
łego operowania całością uprzednio nabytej wiedzy gramatycznej,
nie zaś tylko tymi jej fragmentami, które kurs systematyczny
kolejno rozszerza i pogłębia.
B. Metoda nauczania
Nauczyciel od samego początku powinien posługiwać się

na lekcjach językiem rosyjskim i stosować go zawsze w zakresie
możliwie jak najszerszym, z tym jednak zastrzeżeniem, że
będzie przez uczniów rozumiany. Należy również doprowadzić
ucznia do czynnego władania językiem rosyjskim w zakresie
wskazanym przez program i dającym się osiągnąć w nauce
szkolnej.
A więc na czoło postępowania metodycznego wysuwa się
zasada, która stańowi podstawę tzw. metody bezpośredniej,
czyli bezpośrednie kojarzenie wyobrażeń i pojęć z wyrazami.
60
Nie znaczy to jednak, aby język ojczysty ucznia był całko
wicie z nauki języka obcego usunięty. Młodzież uczy się języ
ka obcego nie tylko przez naśladownictwo, ale także i przez
refleksję.
Im wiek młodzieży jest niższy, tym bardziej przeważa
naśladownictwo, im wyższy — tym coraz większe prawa
zyskuje refleksja. Refleksja zaś w nauce języka obcego wy
stępuje przede wszystkim tam, gdzie nasuwają się jakiekolwiek
skojarzenia, zestawienia czy porównania z językiem ojczystym.
Język ojczysty zatem może i powinien występować na. lekcjach
przy nauczaniu gramatyki, przy wyjaśnianiu znaczenia trudnego
wyrazu lub zwrotu, gdy droga ominięcia języka ojczystego
byłaby zbyt długa i uciążliwa czy wręcz zawodna, przy posługi
waniu się słownikiem, wreszcie przy zalecanych przez program
tłumaczeniach.
Tłumaczenie jest ćwiczeniem ważnym i pożytecznym.
Przekłady z języka rosyjskiego na polski zmierzają do uchwyce
nia subtelności znaczeniowych, tłumaczenia z języka polskiego
na rosyjski mogą mieć charakter ćwiczeń gramatycznych lub na
wyższym poziomie ćwiczeń o charakterze syntetycznym, przy
których uczeń powoli, rozważnie i dokładnie stosuje nabyte wia
domości językowe. Tłumaczenia wdrażają do samodzielnego
czytania i rozumienia książki rosyjskiej, co jest jednym z głównych
zadań nauki szkolnej, ponadto są zawsze i na każdym stopniu
wartościowym dla nauczyciela ćwiczeniem kontrolującym.
Mimo to tłumaczenie jest tylko jedną z wielu form ćwiczeń
językowych i może być stosowane jedynie od czasu do czasu,
częściej i szerzej w klasach stopnia licealnego. Przestrzec
należy nauczyciela, aby przez nadużywanie tych ćwiczeń nie
wpadł w metodę gramatyczno-tłumaczeniową, której pedagogika
dzisiejsza jako metody zasadniczej przy nauce żywych języków
nie uznaje.
Pomocnicza rola języka polskiego w nauczaniu języka rosyj
skiego nie zaprzecza zasadzie, że na. lekcjach przede wszystkim
i w mierze przeważającej powinno się słyszeć język rosyjski. -
61
C. Okres wstępny nauczania
Okres wstępny nauczania zmierza:
1. do wyrobienia w uczniach podstawowych nawyków
w zakresie wymowy, czyli w zakresie fonetycznym;
2. do przyswojenia przez uczniów liter alfabetu rosyjskiego
i wyrobienia umiejętności graficznego łączenia ich w wyrazy
przy pisaniu.
Podstawą wyrobienia nawyków w zakresie wymowy jest
mowa nauczyciela i jej naśladowanie przez uczniów. Nauczy
ciel w tym okresie mówi dużo, a wymowa jego musi być nie
tylko bezbłędna, ale wyrazista i dobitna. Uczniowie powtarzają
wyrazy oraz proste zdania za nauczycielem, odpowiadają na
łatwe pytania, uczą się sami zadawać pytania. Ponieważ ucz
niowie klasy V mają pewien zasób wiadomości z zakresu gło-
sowni języka ojczystego, można posługiwać się zarówno objaś
nieniami co do artykulacji dźwięków, jak i porównaniami z wy
mową polską, ćwicząc niekiedy także wymowę poszczególnych
dźwięków. Rozmówki w okresie wstępnym nauczania dotyczą
najprostszych i najbliższych uczniom tematów, które przykładowo
wskazuje program. Na pierwszych lekcjach rozmówki te od
bywają się zupełnie niezależnie od ćwiczeń w czytaniu i pisa
niu, tym samym niezależnie od podręcznika, do którego w miarę
potrzeby zaglądać można co najwyżej dla ilustracyj wyobraża
jących omawiane przedmioty i najprostsze czynności.
Równolegle z ćwiczeniami fonetyczno-konwersacyjnymi
odbywa się nauka alfabetu rosyjskiego, wiążąca się z początko
wymi ćwiczeniami w zakresie czytania i pisania. Zaznajamianie
się z literami drukowanymi i pisanymi powinno się odbywać
jednocześnie, najlepiej przy pomocy odpowiednich tablic,
które jednak nie mogą zastąpić pisania liter przez nauczyciela
kredą na tablicy, czynność ta bowiem ilustruje sposób pisania
litery i zapobiega błędnemu odtwarzaniu liter przez uczniów.
Przy nauczaniu liter nie należy przestrzegać ich alfabe
tycznej kolejności, lecz uszeregować je tak, aby mogły być
zaraz zastosowane przy pisaniu wyrazów albo nawet krótkich
62
zdań. Nie można zaznajamiać od razu z całym alfabetem ani
nawet z jego znaczniejszą częścią. Dawkowanie na poszczegól
nych lekcjach powinno być przystosowane do możliwości
gruntownego przyswajania materiału przez młodzież i zamyka
się w granicach najwyżej kilku (maksimum 6 — 8) liter. Kolej
ność liter może być dowolna, zależnie od doświadczeń i pomysłów
nauczyciela czy też konstrukcji tablic pomocniczych, którymi
nauczyciel się posługuje. W zasadzie dałoby się podzielić
litery alfabetu rosyjskiego na trzy grupy: a) litery nieistniejące
w alfabecie łacińskim (np. >K, ni, m); b) litery istniejące w alfabe
cie łacińskim, lecz oznaczające inne dźwięki, 'np. b, n, y);
c) litery oznaczające w obydwu alfabetach te same dźwięki
(np. a, o). Graficznie najtrudniejsza będzie grupa pierwsza,
natomiast druga wymaga wyeliminowania błędnych skojarzeń
wynikających z dotychczasowych nawyków, do czego potrzebne
jest szczególne nasilenie ćwiczeń.
Już przy końcu wstępnego okresu nauczania, po dostatecz
nym przyswojeniu przez uczniów znaków literowych, można
łączyć konwersację z pisaniem i czytaniem zdań i wyrazów
uprzednio przyswojonych podczas rozmowy.
D. Czytanie
Zagadnienie czytania oddzielamy od zagadnienia lektury.
Przy czytaniu mamy na myśli mechaniczny proces odcyfrowy
wania tekstu, przy lekturze natomiast — opracowywanie i opa
nowywanie treści.
Osiągnięcie wprawy, a następnie biegłości w czytaniu
rosyjskiego tekstu jest dla uczniów trudne, i to nie tylko z po
wodu odmiennych znaków graficznych i odmiennej wymowy
czy trudności akcentowania, ale także ze względu na różniące
się od używanych w języku polskim skojarzenia literowe, że
wspomnimy choćby rolę litery i w obu językach, funkcje znaku
miękkiego i twardego, wymowę litery Ji zależnie od skojarzeń
z innymi itp. Toteż sprawie głośnego czytania — zarówno
indywidualnego jak chóralnego — należy poświęcić wiele czasu
63
i miejsca od pierwszych chwil nauczania aż do ostatnich.
Głośne czytanie występuje na obu stopniach nauczania i we
wszystkich klasach, a doprowadzone być musi nie tylko do
zupełnej biegłości mechanicznej, lecz także do należytego sto
sowania akcentów, logicznych w zdaniach i do pewnego poziomu
estetycznego.
W klasach stopnia podstawowego młodzież w zasadzie
czyta zawsze tekst przygotowany uprzednio w toku konwersacji,
a więc całkowicie dla niej zrozumiały. Prócz tego poczynając
od klasy V wymagać można czytania tekstów nie przygotowa
nych, lecz złożonych z wyrazów znanych. W klasach VI i VII
należy uczniów wprawiać w czytanie krótkich fragmentów,
łatwó w. całości zrozumiałych, lecz 'zawierających pewną ilość
słów nie znanych. Już od początku kursu licealnego uczniowie
powinni być wdrożeni- (w czytanie tekstów zupełnie nie znanych.
W zasadzie, zwłaszcza na stopniu niższym, naprzód nau
czyciel czyta uczniom każdy przerabiany tekst.
Sprawa akcentu jest sprawą apercepcji słuchowej. Właści
wego akcentowania nauczyć się można jedynie przez wsłuchi
wanie się i naśladowanie mowy. Praktyczna korzyść jakichkol
wiek reguł jest tu całkowicie zawbdna. Pamięć wzrokowa jest
również mało przydatna. Przestrzec więc należy nauczycieli
przed przypisywaniem szczególnej wartości tekstom, w których
akcent jest w ten czy inny sposób graficznie oznaczony. Jest to
środek (i to nie zawsze skuteczny) pomagający do właściwego
akcentowania przy czytaniu, z czego bynajmniej nie wynika,
że taki właśnie akcent utrwali sobie uczeń na dobre. Nauczyć
się właściwych akcentów można tylko na skutek nieustannego
osłuchiwania się z prawidłową wymową i ciągłych ćwiczeń.
Trzeba tu cierpliwości i wielokrotnego powtarzania. Z powyż
szego wynika, że tak ważna i trudna w języku rosyjskim sprawa
akcentowania nie jest właściwie zagadnieniem związanym
z czytaniem, ale raczej z poprzedzającą czytanie konwersacją.
Jeśli uczniowie operują tekstem nieakcentowanym, prawidłowe
odczytanie tekstu staje się rzeczywiście ostatecznym miernikiem
opanowania akcentuacji przyswojonych przy konwersacji wy-
64
razów; jeśli natomiast nauczyciel operuje tekstem, w którym
akcenty zostały zaznaczone, sprawdzianem będzie nie odczyta
nie tekstu, lecz ćwiczenie w mówieniu.
Począwszy od klasy V należy od czasu do czasu stosować
prócz głośnego także i ciche czytanie. Z początku młodzież
czyta wyłącznie teksty nie przerobione, a nauczyciel uwidacznia
na tablicy pytania, na które po cichym przeczytaniu tekstu
uczniowie mają odpowiedzieć. Najpierw zadanie polegać bę
dzie tylko na wyszukaniu w tekście odpowiednich zdań, wy
razów czy zwrotów, odpowiadających na postawione pytania
oraz na przepisaniu ich do zeszytów; z biegiem czasu i w kla
sach następnych ćwiczenia związane z cichym czytaniem będą
■się komplikować przybierając formę samodzielnych odpowiedzi
nar pytania, w których uczeń stosować będzie wyrazy w nowych
kontekstach, formę takich albo innych ćwiczeń gramatycznych;
wreszcie począwszy od klasy VI ćwiczenia będą stopniowo za
prawiały młodzież do posługiwania się słownikiem. W kla
sach licealnych ciche przeczytanie tekstu podręcznika może
niekiedy stanowić punkt wyjścia rozważań na ustalony dla danej
lekcji temat. W klasach tych operowanie słownikiem dwu
języcznym musi być zupełnie wprawne, z czego wynika, że
jakkolwiek przy początkowej nauce czytania i pisania nie zale
cało się przestrzegania kolejności alfabetycznej liter, to jednak
później, szczególnie bezpośrednio przed wprowadzeniem słow
nika, kolejność ta musi być przez uczniów opanowana.
Przy głośnym czytaniu, zwłaszcza w dalszych fazach nau
czania, zaleca się urozmaicenie tekstów dialogowych przez
czytanie z podziałem na role, co skłoni uczniów do współ
zawodnictwa w zakresie biegłości, wyrazistości, właściwego
akcentowania czy walorów logicznych lub estetycznych. Sam
nauczyciel powinien być pod tym względem możliwie doskona
łym wzorem. Piękne czytanie przez nauczyciela jest jednym
z najbardziej porywających młodzież środków pedagogicznych
oraz źródłem nie tylko poznawania prawidłowej wymowy, ale
i głębokich wzruszeń estetycznych. Ma więc wysokie wartości
■wychowawcze.
3 — Język rosyjski 65
E. Lektura
Lektura w klasach stopnia podstawowego ogranicza się

prawie wyłącznie do podręcznika. W klasach V i VI, a prze
ważnie także i w VII jest to lektura, którą przerabia się na
lekcjach. Należy tu stosować metodę przy nauce języków
obcych ogólnie przyjętą, a więc wprowadzenie w treść czytanki
przez rozmowę nauczyciela z uczniami, zwrócenie uwagi na
nowe wyrazy i zwroty przy jednoczesnym ich zapisywaniu na
tablicy i w zeszytach, upewnienie się przez konwersację lub
opowiadania uczniów, że treść czytanki została opanowana,
i dopiero potem odczytanie tekstu z początku przez nauczyciela,,
następnie kilkakrotnie, aż do zupełnej poprawności, przez
uczniów. Dopiero w klasie VII można z rzadka zadawać
uczniom do samodzielnego przeczytania w domu przerobione
na lekcjach krótkie czytanki w całości łatwo zrozumiałe, zawie
rające niewielką ilość słów nie znanych; stosowane to być
może dopiero po wdrożeniu uczniów do posługiwania się do
łączonym do podręcznika lub osobnym słownikiem. Począwszy
od klasy VI, i nie wcześniej jak w drugim półroczu, lekturę
tekstów podręcznikowych można niekiedy uzupełnić lekturą
dziecięcych czasopism radzieckich, w ich najłatwiejszych frag
mentach i z uwzględnieniem przede wszystkim tematyki,
przeznaczonej na daną klasę lub ważniejszych wydarzeń z życia
bieżącego. Czytanie czasopism zarówno na stopniu podsta
wowym, jak i licealnym z reguły odbywać się powinno na lekcjach
i może być celowe tylko wówczas, gdy szkoła rozporządza
wystarczającą liczbą egzemplarzy danego czasopisma. O czyta
niu czasopism będzie zresztą jeszcze mowa dalej. Rodzaj
i zakres tematyki określa program szczegółowo. Na stopniu
podstawowym nie jest to jakiś całokształt usystematyzowanej
wiedzy, lecz wybrane zagadnienia podawane w formie obra
zów, które stopniowo zapoznają ucznia ze współczesnym życiem
ZSRR, jego ustrojem, obyczajami, zwyczajami, pracą i roz
rywkami ludzi radzieckich, krajami ZSRR, osiągnięciami gospo
darczymi, budownictwem socjalistycznym, rolą Związku Ra-
66
dzieckiego w walce z faszyzmem; ponadto z wybitnymi po
staciami przeszłości i współczesności w różnych dziedzinach.
W klasach stopnia licealnego materiał z zakresu życia
i kultury narodu rosyjskiego i Związku Radzieckiego ujęty
został w systematyczny kurs historii literatury rosyjskiej,
połączony z lekturą autorów radzieckich; Obok tego występują
najważniejsze wiadomości z dziedziny nauki i sztuki radzieckiej.
Materiał powinien być przerabiany na podstawie czytanek
obejmujących zagadnienia społeczno-polityczne i kulturalne
oraz wiadomości historyczno-literackie, a nadto na podstawie
wypisów , z przewidzianą w programie lekturą podstawową.
Wychodząc z założenia, że po trzech latach nauki w kla
sach stopnia podstawowego uczeń nie może osiągnąć zupełnie
swobodnego rozumienia rosyjskiego tekstu o charakterze choćby
najbardziej popularnego wykładu naukowego, tego rodzaju
czytanki traktować należy jako materiał do zdobycia przez
ucznia wiadomości nie tylko rzeczowych, ale i językowych.
Stąd, zwłaszcza w klasie VIII, czytanki te przerabiać trzeba
z reguły na lekcji, stosując metodę ogólnie przyjętą przy na
uczaniu języków obcych. Dopiero z biegiem czasu, może
począwszy od klasy IX, zresztą w zależności od poziomu wia
domości i sprawności językowych danego zespołu, można mło
dzieży pozostawić zadanie samodzielnego porania się z tekstem
czytanek, oczywiście zawsze po uprzednim wprowadzeniu w ich
treść przez nauczyciela.
Mniej więcej podobnie postępować należy także przy
czytaniu wypisów, a więc przy przerabianiu lektury podstawo
wej, choć mogą tu być wprowadzone pewne warianty. I tak
pamiętając o wychowawczym znaczeniu bezpośredniego do
znania artystycznego oraz o tym, że pośrednictwo nauczyciela
między wielkim pisarzem a uczniami, zwłaszcza przed przeczy
taniem całości utworu czy jego fragmentu, siłę bezpośredniego
wrażenia osłabia albo zgoła psuje, trzeba na lekcji unikać nie
kiedy wprowadzania w treść i od razu odczytać utwór głośno
albo też dać go uczniom do odczytania w domu, zwłaszcza
wtedy, gdy jesteśmy przekonani, że tekst może być ogólnie
3* 67
przez młodzież zrozumiany. Lepsze będzie piękne odczytanie
przez nauczyciela. Niezbędne wyjaśnienia możemy dać przy
powtórnym czytaniu.
Po przeczytaniu każdej czytanki lub fragmentu lektury
powinno nastąpić krótsze lub dłuższe omówienie z uczniami
tego, co przeczytano. Będzie to zastosowaniem ćwiczeń w mó
wieniu.
Program ujmuje najbardziej istotne i charakterystyczne
przejawy życia i kultury narodu rosyjskiego w ich rozwoju
dziejowym, ze szczególnym uwzględnieniem współczesności
radzieckiej.
Temu to celowi służy w sposób bezpośredni z jednej
strony lektura czasopism radzieckich, z drugiej tzw. lektura
uzupełniająca, na którą składają się głównie dzieła autorów
radzieckich.
Lektura czasopism, z początku młodzieżowych, później
zwykłych dzienników i periodyków, powinna się odbywać co
pewien czas przez cały rok szkolny, głównie na lekcjach,
i wiązać się z ćwiczeniami w mówieniu. Ma ona za zadanie
zapoznać uczniów z aktualnymi zagadnieniami ZSRR. Nauczy
ciel powinien dokonywać starannego wyboru artykułów i wia
domości z prasy i periodyków rosyjskich, zwłaszcza że czytanie
czasopism ze względu na konieczność wykonania całego pro
gramu nie może być zbyt często stosowane.
Lektura czasopism może się odbywać w sposób następujący:
1. Nauczyciel czyta artykuł z gazety lub czasopisma, ko
mentuje go i powołuje klasę do objaśnień, stawia zagadnienia
do dyskusji albo do szerszych wyjaśnień, jeśli poziom klasy
na to pozwala.
2. Grupa uczniów czyta jeden artykuł, przygotowuje go
na dzień określony. W dniu tym jeden z uczniów tej grupy
streszcza w klasie przeczytany i przygotowany artykuł. Po
zostali uczniowie grupy dopełniają uwagami podaną treść
artykułu. Z kolei po objaśnieniach i komentarzach nauczyciela
następuje dyskusja, jeśli poziom klasy na nią pozwala. Główne
momenty dyskusji są zapisywane na tablicy i w zeszytach.
68
3- Każdy uczeń czyta inny artykuł. Podawszy nazwę
pisma, tytuł artykułu, nazwisko autora uczniowie indywidualnie
streszczają przeczytane artykuły. Nauczyciel poddaje dyskusji
ten, który najbardziej interesuje klasę.
4. Grupa uczniów czyta jedno czasopismo. W określonym
dniu jeden z uczniów grupy referuje artykuł wstępny, drugi —
sprawozdanie literackie, trzeci — życie polityczne, gospodarcze,
inni — życie sportowe, reklamy, teatr, kino, itd. Pojedyncze
sprawozdania składają się na całość obrazującą dane czasopismo.
5. Uczniowie streszczają piśmiennie w domu artykuły,
które ich szczególnie zainteresowały.
Lekturę uzupełniającą zadaje nauczyciel uczniom do domu,
stosując ją jednak w ograniczonym zakresie, aby młodzieży
nadmiernie nie przeciążać. Listę lektur należy podać na po
czątku roku szkolnego czy półrocza wyznaczając dla każdego
z dzieł ściśle określone terminy. Utwory szczególnie ważne dla
realizacji celów wychowawczych programu lub planu nakreślo
nego sobie przez nauczyciela powinny być czytane przez ogół
uczniów klasy; należy także stosować lekturę dobrowolną
wymienionych w spisie utworów, których wybór zależeć
będzie od zainteresowań i stopnia przygotowania uczniów.
Nauczyciel powinien się troszczyć o zaopatrzenie biblioteki
szkolnej w odpowiednią liczbę egzemplarzy książek przeznaczo
nych do lektury.
Gdy chodzi wreszcie o prozę popularnonaukową, o której
wspomina program począwszy od klasy IX, należy ona także do
działu bądź lektury czasopism, jeżeli nauczyciel wybierze od
powiednie artykuły z dzienników lub periodyków, bądź do
lektury uzupełniającej, jeśli stanowić ją będą osobne książeczki.
Stanie się ona także tematem do ćwiczeń w mówieniu lub pisa
niu. Zważywszy, że zasadniczy podręcznik, jakim posługują się
uczniowie, ze względu na swój charakter sam przez się dopro
wadza młodzież do zrozumienia prozy popularnonaukowej
z dziedziny humanistycznej, proza popularnonaukowa, o której
osobno wspomina program, powinna podawać wiadomości
z innych dziedzin wiedzy, a więc z przyrody, techniki, ekonomii
69
czy nauk socjalnych itp. W tym wypadku wybór powinien
być oparty na zainteresowaniach uczniów, sama zaś lektura ma
na celu przyzwyczajenie do czytania i rozumienia książek nau
kowych lub zawodowych oraz wzbogacenie słownictwa uczniów
w różnych dziedzinach.
Przy wszelkiej lekturze uzupełniającej, jak i przy samo
dzielnym czytaniu fragmentów podstawowego podręcznika czy
wypisów uczniowie powinni posługiwać się słownikiem dwu
języcznym, który w klasach licealnych jest zasadniczą pomocą
naukową. Toteż każdy uczeń musi mieć słownik.
F. Ćwiczenia w mówieniu
Ćwiczenia w mówieniu, cżyli konwersacja, stanowią ważną
dziedzinę w nauczaniu języka. Wskutek nieustannego ćwicze
nia na wszystkich stopniach nauczania uczeń osiąga pewną
wprawę we władaniu językiem rosyjskim. Nauczyciel musi
pamiętać, że łatwość wypowiadania się jest miarą opanowania
języka przez młodzież, czyli zarazem miarą wyników osiągniętych
w nauczaniu.
Konwersacja prowadzi do fonetycznego, leksykalnego i gra
matycznego opanowania języka. Zagadnienie opanowania fone
tyki pojawia się już we wstępnym okresie nauczania i musi być
pielęgnowane stale także w okresach późniejszych. Głównym
wzorem poprawnej wymowy jest, jak stwierdziliśmy, przede
wszystkim mowa samego nauczyciela. Wielką pomocą mogą
być nagrane płyty gramofonowe, jak również radio i dźwiękowe
filmy rosyjskie, jednakże pod warunkiem zastosowania dobrej
aparatury.
Konwersacja jest najlepszym środkiem do wzbogacenia
czynnego słownictwa ucznia, tzn. tego zasobu słów, którym
uczeń przyzwyczaja się swobodnie operęwać.
Na stopniu niższym słownictwo czynne ucznia zdobywa
się sposobem najprostszym przez bezpośrednie kojarzenie wyra
zu z przedmiotem lub czynnością. Gesty, ruchy nauczyciela
' i uczniów, mimika, przedmioty otaczające, rysunek schematycz-
70
ny na tablicy, obrazy przeznaczone do pogadanek — wszystko
to umożliwia podkreślenie bezpośredniego związku między
przedmiotem lub czynnością a właściwym wyrazem.
Na stopniu średnim nauczania, gdy nie zawsze możemy
zastosować metodę bezpośrednią, wypadnie niekiedy uciekać
się do opisu przedmiotu lub czynności, podanych w języku ro
syjskim albo do bardziej zwartej definicji, co nastręcza jeszcze
więcej trudności i może być przydatne raczej na stopniu
wyższym.
Innym sposobem objaśniania nowych wyrazów jest objaś
nianie ich za pośrednictwem znanych uczniowi wyrazów jedno
znacznych lub synonimów. W tym ostatnim jednak wypadku
należy zachować pewną ostrożność i pamiętać, że podając
synonim podajemy przybliżone znaczenie wyrazu, o który nam
chodzi. Bardzo często i skutecznie możemy posługiwać się
wyjaśnieniami przez przeciwieństwo (iuioxoh — xopomnii,
Haqa.no — Konen, Bpaaua — Apyacóa). Pamiętać także trze
ba, że sposobem właściwym jest również ustawiczne od
gadywanie przez uczniów znaczenia wyrazów, czego bynaj
mniej nie należy zwalczać. Z biegiem czasu przyzwyczaja się
uczniów do instynktownego wyczuwania właściwego znaczenia,
do domyślania się takiego odcienia pojęcia, jakie właśnie dany
wyraz oddaje. Polakowi jednak w uchwyceniu właściwego,
znaczenia wyrazu bardzo często przeszkadzać może odrębność
znaczeniowa wyrazów polskich i rosyjskich przy analogicznym
lub zbliżonym ich brzmieniu. Na te wyrazy należy zwracać
szczególną uwagę, może nawet układać z nich odrębny słowni
czek w zeszycie uczniowskim.
Ponieważ w konwersacji operujemy zawsze całym zda
niem, co jest naczelną zasadą dydaktyczną — przeto uczeń
zawsze poznaje wyraz w kontekście. Stąd bardzo często mo
żemy posłużyć się zmianą kontekstu, aby wyraz stał się bar
dziej zrozumiały. Wszystkie wyżej podane sposoby wzboga
cenia leksykalnego zasobu uczniów zmierzają do tego, aby
realizować zasadę bezpośredniości w metodzie nauczania. Nie
kiedy jednak, gdy w szczególnie trudnym wypadku wszystkie
71
te sposoby okazałyby się zawodne lub zabierały za wiele czasu,
należy podać znaczenie wyrazu w języku polskim. Im głębsza
i gruntowniejsza staje się znajomość języka, tym polszczyzna
jako pośrednik bywa coraz bardziej nieunikniona. Pojawia się
ona zresztą od chwili, gdy uczeń zaczyna posługiwać się słow
nikiem.
Wyrazy świeżo poznawane na lekcjach powinny być
pisane przez nauczyciela na tablicy i odnotowywane przez
uczniów w zeszycie, o ile możności w zdaniach. Podawanie
pisemne równoznacznika polskiego jest zbędne. W rozmowach
należy ciągle nawracać do dawniej poznanych wyrazów, ażeby
zautomatyzować ich używanie i utrwalić w ten sposób zasób
słownictwa czynnego uczniów.
Celowe jest układanie słowniczków tematowych, a więc
grupowanie wyrazów związanych z pewnym zjawiskiem, za
gadnieniem czy tematem. Tematyka podana przez program
staje się tu właściwym wskaźnikiem.
Konwersacja pomaga również do utrwalenia wiadomości
gramatycznych, użycie bowiem wyrazów w zdaniu jest za
razem ćwiczeniem w stosowaniu właściwych form grama
tycznych.
Konwersacja występuje bądź w związku z przerobionym
tekstem, bądź niezależnie od tekstu. Bez tekstu konwersacja
odbywa się w okresie wstępnym nauczania, a później zawsze
wtedy, gdy rozmawiamy z uczniami na tematy z życia i z bez
pośrednich przeżyć i obserwacji młodzieży. Konwersacja
związana z tekstem z reguły poprzedza czytanie tekstu,
prowadzona jest jednak i po odczytaniu tekstu, najlepiej w for
mie nieco zmienionej w porównaniu z tekstem przez użycie
wyrazów poznanych dawniej oraz przez tworzenie innych
kontekstów. Jedynie na stopniu najwyższym, dopiero od klasy X
począwszy, odczytanie tekstu może poprzedzać konwersację
i stanowić jej punkt wyjścia.
Program zawiera, szereg konkretnych wskazówek doty
czących konwersacji i jej rodzajów. W związku z wynikami,
72
jakie osiągnąć należy w każdej klasie, program ukazuje nauczy
cielowi gradację niezbędną w nauczaniu.
Tutaj dodatkowo jeszcze należy zwrócić uwagę na kilka
momentów.
Ćwiczenia w mówieniu nie stanowią czegoś oderwanego
od całości programu i zamkniętego w sobie. Jak z tego, co
powiedzieliśmy, wynika, wiążą się one ściśle zarówno z lek
turą, jak i gramatyką. Wprawdzie tematami do ćwiczeń mogą
i powinny być zagadnienia nie tylko zaczerpnięte z lektury,
ale i z bezpośrednich obserwacji czy przeżyć ucznia lub klasy,
z życia szkolnego i pozaszkolnego, i takie jednak tematy mogą
wypływać z lektury jako jej aktualizowanie bądź uzupełnianie
czy naśladowanie lub po prostu jako bodziec do niej. I odwrotnie,
momenty z życia mogą i powinny wpływać na dobór lektury,,
do czego szczególniejszą sposobność dadzą czasopisma.
Prowadząc ćwiczenia w mówieniu nauczyciel powinien
ograniczyć własny swój udział w konwersacji do niezbęd
nego minimum, zostawić natomiast możność wypowiadania
się młodzieży. Uczniowie powinni również brać czynny udział
w poprawianiu błędów przy mówieniu czy pisaniu.
Z powyższego nie wynika, aby klasa nie miała możliwości
dostatecznie częstego słyszenia nauczyciela, osłuchanie się
bowiem z dobrym językiem odgrywa w nauczaniu bardzo
ważną rolę. Nauczyciel będzie miał po temu dostateczną spo
sobność wprowadzając uczniów w tekst bądź tekst czytając.
Przy słuchaniu mowy uczniów należy również być dostatecznie
cierpliwym i zwłaszcza na niższych szczeblach programu zo
stawiać uczniom dość czasu na samodzielne konstruowanie
zdań. Powolniejsze tempo doprowadzi szybciej do lepszych
rezultatów niż przerywanie uczniowi, nadmierne dopomaganie
mu czy wręcz mówienie za niego.
Pamiętając, że uczenie się na pamięć wierszy lub frag
mentów prozy jest czynnikiem w nauce języka bardzo waż
nym, należy stosować je dość często i dbać o poprawne oraz:
73
•estetyczne wygłaszanie. Niemniejsze znaczenie, zwłaszcza na
stopniu podstawowym, ma chóralne śpiewanie pieśni rosyj
skich.
W klasach stopnia licealnego konwersacja utrzymuje
się w całej pełni.
Omawianie czytanek lub lektury powinno mieć charakter
rozmowy, nie zaś wykładu, i to rozmowy, w której jak naj
więcej mówią uczniowie, jak najmniej zaś — nauczyciel. Przy
rozmowie pomocne będą ćwiczenia i pytania, zawarte nie
kiedy w samym podręczniku. Mają one tę wartość, że ucznio
wie mogą przygotować się do rozmowy zawczasu,
W rozmowie z uczniami na tematy literackie nauczyciel
języka rosyjskiego nie powinien tracić czasu na wyjaśnianie
pojęć znanych uczniom z nauki języka ojczystego. Tak więc
nie będziemy się rozwodzić nad istotą poszczególnych kierun
ków literackich czy umysłowych (np. klasycyzm,, romantyzm,
realizm, racjonalizm itp.), jeśli je młodzież poznała przy lite
raturze ojczystej. Dla tych samych powodów nie będziemy
objaśniać ani definiować rodzajów poezji i prozy (liryka,
epika, dramat) ani poszczególnych form (np. elegia, sonet,
satyra, bajka, poemat, powieść, komedia, tragedia itp.). Na
uczyciel może tym sposobem zaoszczędzić wiele czasu, po
trzebna jest jedynie ścisła współpraca nauczyciela ' języka
rosyjskiego z polonistą. Zawsze jednak mieć należy zupełną
pewność, że nie przypuszczalnie, ale na pewno dane pojęcie
czy sprawa jest klasie znana. Gdyby tak nie było, odpowiednie
wyjaśnienia są konieczne. Należy zwrócić uwagę na odrębne
i specyficzne cechy pewnych kierunków czy rodzajów litera
tury rosyjskiej.
Wyniki nauczania w klasach licealnych wskazują, do
koła jakich zagadnień powinno się przede wszystkim obracać
omawianie przeczytanych ustępów, i zagadnienia te są w wy
nikach odpowiednio stopniowane. Jeśli chodzi o utwór lite
racki, trzeba, by w rozmowach uczniowie przyswajali sobie
jego zasadnicze elementy, a więc: temat i jego rozwinięcie,
treść utworu, tło historyczne lub środowiskowe, charaktery-
74
stykę postaci i ich wzajemny stosunek, rolę wątków w utworze,
a więc jego budowę, ideę, społeczno-polityczne znaczenie,
język i styl, rodzaj utworu i jego stanowisko w historii literatury
lub w dziejach twórczości danego pisarza itp. Przy omawianiu
poszczególnych dzieł nie zawsze rygorystycznie uwzględniać
będziemy wszystkie punkty wyżej podanego schematu, zwra
cając uwagę uczniów raz na jedne, innym razem na inne mo
menty, zależnie od tego, które przy omawianiu danego utworu
wydają się nam najważniejsze. Analizę utworów rozbudo
wujemy w miarę wzrastania wieku i wiadomości uczniów,
w fazach początkowych ograniczamy się do rzeczy najbardziej
zasadniczych i łatwych.
Znacznym urozmaiceniem i pomocą w konwersacji, zwła
szcza na poziomie licealnym, powinny być wszelkiego rodzaje
ilustracje, obrazy ścienne, obrazy rzucane na ekran przy po
mocy epidiaskopu itp. Niezbędną pomocą jest również mapa
ZSRR.
G. Gramatyka
Nauczanie gramatyki na obydwu stopniach, szczególnie
zaś na stopniu podstawowym, nie może występować osobno,
lecz pozostaje w ścisłym związku z lekturą, konwersacją i prze
kładami czy pracami pisemnymi. Na stopniu podstawowym
w nauczaniu gramatyki obowiązuje następujący sposób po
stępowania metodycznego:
a) Obserwacja zjawisk gramatycznych na tle zdania czy
tekstu ciągłego oraz wydzielenie określonych form gramatycz
nych z tekstu, który w dostatecznej mierze winien je zawierać.
b) Analiza i wyjaśnienie wydzielonych zjawisk grama
tycznych.
c) Uogólnienie w postaci zasady gramatycznej lub de
finicji.
d) Utrwalenie poznanej zasady za pośrednictwem umyśl
nych ćwiczeń.
Jest to zatem droga postępowania jndukcyjno-dedukcyjnego.
Do chwili uogólnienia zasady gramatycznej występuje indukcja,
75
od momentu utrwalania przez stosowanie — dedukcja. Całym
tym procesem nauczyciel tylko kieruje. Zbieraniem materiału,
analizą i uogólnieniami powinni zajmować się sami ucz
niowie.
Na stopniu licealnym postępowanie indukcyjne może być
często pożądane, zwłaszcza przy zestawianiu i porównywaniu
mowy rosyjskiej z polską. W klasach tych częściej jednak
stosować będziemy dedukcję zmierzającą do utrwalania i roz
szerzania, pogłębiania i systematyzowania wiadomości gra
matycznych nabytych już w klasach podstawowych. Materiału
do ćwiczeń na stopniu licealnym powinny dostarczyć czytane
teksty, przede wszystkim zaś specjalny podręcznik grama
tyki rosyjskiej.
Na stopniu podstawowym wyjaśnień gramatycznych należy
udzielać w języku ojczystym uczniów, na stopniu licealnym
w obu językach, używając polskiego, gdy zachodzi tego ko
nieczna potrzeba.
Na obydwu stopniach nauczania należy unikać zajmowania
gramatyką całych godzin lekcyjnych; trzeba łączyć nauczanie
gramatyki z innymi rodzajami pracy lekcyjnej, dlatego aby z jed
nej strony lekcje nie były monotonne i nużące, a z drugiej zaś,
aby w umysłach uczniów wszystkie części programu zlewały
się w jedną całość o kulturze narodu rosyjskiego i Związku
Radzieckiego, w której język oraz jego właściwości stanowią
czynnik zasadniczy.
Podobnie jak przy nauce literatury, nauczyciel nie po
winien tracić czasu na objaśnianie uczniom pojęć gramatycz
nych znanych z nauki języka ojczystego. Rzeczą zgoła zbęd
ną byłoby podawanie i uczenie po rosyjsku definicji dotyczą
cych np. części mowy, ich rozlicznych kategorii, części zdania,
rodzaju zdań itp.
Wreszcie nauczyciel musi stale pamiętać, że wiadomości
z zakresu gramatyki nie są celem same w sobie. Są one zawsze
tylko środkiem do praktycznego opanowania mowy rosyjskiej.
Przy nauce gramatyki wielką usługę oddawać mogą różnego
rodzaju tablice ścienne, gdyż dzięki nim uczniowie utrwalają
76
sobie, za pośrednictwem pamięci wzrokowej najrozmaitsze
zjawiska językowe.
H. Ćwiczenia piśmienne
Program zawiera znaczną ilość wskazówek dotyczących
rodzaju, stopniowania oraz liczby ćwiczeń piśmiennych w po
szczególnych klasach.
Ćwiczenia w pisaniu zaczynają się już w okresie wstęp
nym nauczania. Początkowo przepisywanie odbywa się z ta
blicy lub z tekstu pisanego, dopiero nieco później stosować
należy przepisywanie tekstu drukowanego. Tekst, który uczeń
ma przepisać, powinien być mu dobrze znany pod względem
fonetycznym i znaczeniowym. W następnym okresie naucza
nia przepisywanie ma charakter ćwiczeń bardziej złożonych,
związanych z zamianą jednych form gramatycznych na inne,
uzupełnianiem opuszczonych dźwięków, zgłosek czy wyra
zów, podkreślaniem zjawisk gramatycznych, na które pragniemy
zwrócić uwagę ucznia.
Od początku należy dbać o to, aby uczeń potrafił napisać
bezbłędnie wyraz, którego się nauczył. Sprawdzianem przy
swojenia sobie przez ucznia danego wyrazu jest właściwe wy
mówienie go, prawidłowe przepisanie i wreszcie poprawne na
pisanie z pamięci pod dyktando. Dalsza nauka pisania musi
być prowadzona w związku z analizą zjawisk językowych i po
lega na przyswajaniu oraz stosowaniu podanych w programie
zasad gramatycznych.
Ważną rolę w nauczaniu ortografii mają dyktanda, które
nie powinny być traktowane jedynie jako kontrola wiadomości
językowych, lecz muszą zawierać w sobie momenty wdrażania
ucznia w zasady prawidłowego pisania. Przydatne tu mogą
być dyktanda następujących rodzajów: i. rozumowe, przygo
towane uprzednio przez szczegółową analizę poszczególnych
wyrazów pod kierunkiem nauczyciela (chodzi tu więc z góry
■o uniknięcie błędów); 2. wzrokowe, gdy uczniowie piszą zdania
uprzednio odczytane z książki^lub napisane na tablicy i starte;
77
3- autodyktanda polegające na pisaniu tekstów opanowanych
przez uczniów pamięciowo.
To, co się dyktuje, powinno być dla uczniów całkowicie
zrozumiałe, nie należy więc dyktować tekstów, których treści
młodzież nie może pojąć. Dyktować' trzeba wyraźnie, prze
czytawszy uprzednio całe zdanie lub nawet tekst, jeśli stanowi
on pewną całość treściową. Dopiero później należy dyktować
wolno, całymi zdaniami lub częściami, z których zdania lo
gicznie się składają. Po napisaniu dyktanda trzeba całość raz
jeszcze odczytać skłaniając uczniów do przejrzenia i popra
wienia. Poprawa dyktanda i wypracowań przez nauczyciela
odbywać się powinna przez pisemne sygnalizowanie błędu
i . jego rodzaju (ortograficzny, stylistyczny, gramatyczny,
graficzny itp.) za pomocą znanych uczniom znaków umow
nych. W ten sposób poprawianie zmusza ucznia do zastana
wiania się i znajdowania właściwego sposobu poprawienia błędu,
a nie tylko do mechanicznego przepisywania. W wypadkach,
gdy sygnalizowanie nie wystarczy, należy wyraz, zwrot lub zdanie
bez błędu i wyraźnie napisać na marginesie. Przy oddawaniu
poprawionych zeszytów nauczyciel musi przeprowadzić spe
cjalną lekcję poświęconą zwróceniu uwagi na najczęstsze i naj
bardziej typowe błędy, które w danej klasie w.danym ćwiczeniu
zostały popełnione.
Przy nauczaniu ortografii mogą być pomocą ścienne tablice
ortograficzne.
W klasach stopnia podstawowego oprócz zadań Szkol
nych poprawianych przez nauczyciela, które powinny się
odbywać od czasu do czasu, uczniowie piszą stale z lekcji na
lekcję, czasami na samej lekcji, krótkie ćwiczenia wdrażające
o rozmaitym charakterze. Nauczyciel przegląda je pobieżnie
na samej lekcji biorąc do ręki ten lub ów zeszyt, natomiast
3 lub 4 razy do roku zabiera zeszyty z takimi ćwiczeniami
do domu, aby dokładniej skontrolować staranność i popraw
ność uczniów w wykonywaniu tych codziennych prac piśmien
nych.
78
Gdy będzie chodziło o wypracowania na podyktowane
tematy, celowe stanie się urządzenie od czasu do czasu tzw.
ćwiczeń redakcyjnych, podczas których klasa wspólnie i głośno
układać będzie tekst, by następnie zapisać go zdaniami, lub
gdy wspólnie korygować będzie wypracowanie uprzednio na
pisane przez tego czy innego ucznia. Prócz ogólnego i gło
śnego sposobu korygowania można zastosować niekiedy^ wy
mianę zeszytów pomiędzy poszczególnymi uczniami i skłonić
ich do poprawienia pracy kolegi. Praca ta wymaga sprawdzenia
przez nauczyciela.
Celowe są również ćwiczenia słownikowe mające za za
danie skonstruowanie przez całą klasę wypracowań w celu
zużytkowania uprzednio poznanych a związanych z pewną
tematyką wyrazów. Jest to sposób utrwalenia ich w pamięci.
O konieczności stosowania wypracowań twórczych, zwła
szcza na stopniu licealnym, program mówi w dostatecznej
mierze.
W końcu zaznaczyć wypada, że ze względów dydaktycz
nych i wychowawczych nauczyciel powinien przyzwyczajać
uczniów do pisma kaligraficznego, czytelnego i skłonić do
przestrzegania czystego i estetycznego wyglądu zeszytów.
79
SPIS TREŚCI
str.
Uwagi wstępne............................................................................ 3
Cele nauczania............................................................................ 4
Program kl. V ........................................................................ 6
„ kl. VI '................................................... ir
' „ kl. VII.............................................................................. i7
„ kl. VIII.............................................................................. 22
» kl. IX .............................................................................. 33
.. kl- X ..............................................................................43
» kl. XI ..............................................................................52
Uwagi metodyczne:
A. Konstrukcja programu . ................................................... 59
B. Metoda nauczania...........................................................60
C. Okres wstępny nauczania.......................... 62
D. Czytanie .............................. 63
E. Lektura............................................................................. 66
F. ćwiczenia w mówieniu...................................................70
G. Gramatyka..................................................................... 75
H. ćwiężfenia piśmienne...................................................... 77
?2O<f
PBW (Gocławska 4)
nrinw.: WZGC- 170099
0780000954707
0 170099 GC

Język Rosyjski Program Nauki W 11 Letniej Szkole

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Język Rosyjski Program Nauki W 11 Letniej Szkole

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROGRAM NAUKI

W 11-LETNIEJ SZKOLE OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ

V0 WE ZAKŁADY WYDAWNICTW SZKOLNYCH

PAŃSTWOWE ZAKŁADY WYDAWNICTW SZKOLNYCH

ZAKŁ. GRAF- PAŃSTWOWYCH ZAKŁADÓW WYDAWNICTW SZKOLNYCH - BYDGOSZCZ

Odrębne i szczególne znaczenie języka rosyjskiego jako

I. Okres wstępny nauczania (25—30 godzin lekcyjnych)

Rozmówki o treści związanej z przedmiotami i czynnościami

II. Ćwiczenia w czytaniu, mówieniu i pisaniu

III. Tematyka lektury i ćwiczeń

IV. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami

II. Tematyka lektury i ćwiczeń

III. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami

Praktyczne stosowanie podstawowych wiadomości z gło-

1. Umiejętność poprawnego pod względem wymowy i ak­

I. Ćwiczenia w czytaniu, mówieniu i pisaniu

riyillKHH •— rioCACLHUe 8 Clldupb

III. Materiał gramatyczny (w związku z ćwiczeniami

I. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (około 45 godzin

II. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj­

Karaes — CbtH nojiKa

Formy rzeczownikowe przymiotników (krótkie) i ich użycie

I. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj­

II. Materiał gramatyczny (22 godziny lekcyjne)

Tryb warunkowy. Budowa trybu warunkowego: końcówki,

III. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (32 godziny

4. (7 godzin lekcyjnych — w związku z ćwiczeniami

5. (8 godzin lekcyjnych 3j w związku z ćwiczeniami w mó­

■) Na omówienie w szkole rzeczy przeczytanych w domu.

1. Ze składni zdania prostego

III. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu (około 33 godzin

1. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj­

i. (i2 godzin lekcyjnych)

Prądy polityczne i społeczne w końcu XIX wieku i w po­

Wielka Rewolucja Listopadowa

Język rosyjski, podobnie jak inne nowożytne języki obce,

Nauczyciel od samego początku powinien posługiwać się

Lektura w klasach stopnia podstawowego ogranicza się

You might also like

1. Umiejętność poprawnego pod względem wymowy i ak

II. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj

I. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj

5. (8 godzin lekcyjnych 3j w związku z ćwiczeniami w mó

1. Materiał z zakresu życia i kultury narodu rosyj

Prądy polityczne i społeczne w końcu XIX wieku i w po