Professional Documents
Culture Documents
3/18/2023 1 3/18/2023 2
kl/R5]b @
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& cfof]usf] a}7s tyf sfd,st{Jo / clwsf/;DaGwL Joj:yf
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& sf d'Vod'Vo a'Fbfx? $= lzIfs ;]jf cfof]u cfof]usf] sfd, st{Jo / clwsf/ M
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL hf/L ldlt @)%&÷&÷@$ lzIfssf] :yfoL lgo'lQm tyf a9'jfsf] nflu l;kmfl/; ug]{,
3/18/2023 3 3/18/2023 4
1
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
^s= cWofkg cg'dltkq;DaGwL Joj:yfM cWofkg cg'dltkq ;DaGwL lnlvt &= kbk'lt{sf] dfWod M k|fylds, lgDgdfWolds / dfWolds ljBfnosf] t[tLo
k/LIffsf] k"0ff{Í Ps ;o / pQL0ff{Í krf; x'g]5 . >]0fLsf] l/Qm kb v'nf k|ltof]lutfTds k/LIffsf] dfWodaf6 / låtLo / k|yd
^3= cWofkg cg'dltkq lngsf] nflu pDd]bjf/ x'g g;Sg] M -!_ b]xfosf] JolQm >]0fLsf] l/Qm kb a9'jfsf] dfWodaf6 k"lt{ ul/g]5 .
cWofkg cg'dltkqsf] nflu lnOg] k/LIffdf pDd]bjf/ x'g ;Sg] 5}g M– *= ljj/0f pknAw u/fpg'kg]{M -lzIfssf] l/Qm kbsf] ljj/0f_
-s_ u}/g]kfnL gful/s, वििरण पठाउने ननकाय कहिलेसम्म किााँ पठाउने
-v_ !* jif{ pd]/ gk'u]sf], स्थानीय
:yfgLo तह
txn] cfkm\gf] If]qजेleqsf
ठ मसान्त शिक्षा l/Qm
;fd'bflos ljBfnosf] विकास lzIfsतथा
समन्िय इकाइ
-u_ duh lau|]sf], b/aGbLsf] ljj/0f k|To]s jif{sf] h]7 d;fGt;Dddf lzIff ljsf; tyf ;dGjo
इकाइ साउनशित्र शिक्षा तथा मानि स्रोत
-3_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ 7xl/Psf], OsfO{df k7fpg' kg]{5 . विकास केन्र
-ª_ eljiodf ;/sf/L gf]s/L jf lzIfs ;]jfsf] nflu cof]Uo 7xl/g] u/L lzIff तथा
शिक्षा ljsf;मानिtyfस्रोत;dGjoअसोजशित्र
OsfOn] s'n l/Qm b/aGbL k|To]सेsिाjif{आयोगमा
शिक्षक sf] ;fpg
विकास
d;fGtleq केन्र lzIff tyf dfgj ;|f]t ljsf; s]Gb|df k7fpg' kg]{5 .
;]jfaf6 jvf{:t ul/Psf],
lzIff tyf dfgj ;|f]t ljsf; s]Gb|n] s'n l/Qm b/aGbL olsg u/L b/aGbL
-r_ lgod ( adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf gePsf],
l/Qm /x]sf] ljBfno, tx / ljifout ljj/0f v'nfO{ kbk"lt{sf] nflu k|To]s
-5_ lgod ( adf]lhdsf] tflnd glnPsf] . jif{sf] c;f]h d;fGtleq cfof]udf n]vL k7fpg' kg]{5 .
3/18/2023 5 3/18/2023 6
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
!)= pd]bjf/sf nflu cof]UotfMb]xfosf JolQmx¿ lzIfs kbdf
(= of]Uotf tyf tflnd;DaGwL Joj:yf M pd]bjf/ x'gsf nflu of]Uo x'g ;Sg] 5}gg\ M
;+jt\ @)^* ;fn >fj0f ! ut]b]lv lgo'Qm x'g] k|fylds txsf] lzIfssf] nflu -s_ u}/g]kfnL gful/s, -v_ !* jif{ pd]/ gk'u]sf],
k|lj0ftf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x agfOof] .-5}6f}+ ;+zf]wg,@)^*.)#.)^_ -u_ $) jif{ pd]/ k"/f ePsf], -3_ duh lau|]sf]
k|fylds / lgDgdfWolds lzIfssf] of]Uotf M dfWolds lzIff pQL0f{ -!@
sIff ;/x_ jf ;f] ;/x / tflndk|fKt -ª_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/
7xl/Psf],
dfWolds txsf nflu :gftstx jf ;f] ;/x / tflndk|fKt
lj1fg, ul0ft, c+u|]hL, n]vf, sDKo'6/, l;len OlGhlgol/Ë, On]lS6«sn
-r_ eljiodf ;/sf/L gf]s/L jf lzIfs ;]jfsf] nflu cof]Uo 7xl/g]
OlGhl/ol/Ë, kz'kfng jf afnL lj1fg ljifodf :gfts u/]sf JolQmn] tflnd u/L ;]jfaf6 avf{:t ul/Psf],
glnP klg dfWolds txsf] cWofkg cg'dlt kq jf lzIfs kbsf] nflu lnOg] -r!_ cWofkg cg'dltkq glnPsf],
k/LIffdf pDd]bjf/ x'g ;Sg] . -5_ lgod ( adf]lhdsf] tflnd glnPsf],
3/18/2023 7 3/18/2023 8
2
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
lj1fkg !*= k/LIffsf] k"0ff{Í / pQL0ff{Í M -!_ v'Nnf k|ltof]lutfTds
k|fylds txsf] lhNnfut
k/LIffsf] k"0ff{Í b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
# lsl;dsf] k/LIff M lnlvt, k|of]ufTds / cGt/jftf{
lg=df= / dfWolds txsf] k|b]zut
-s_ lnlvt k/LIff M
b/vf:t k]; ug]{ Dofb M sDtLdf #) lbg
-!_ ;fdfGo k/LIff –!)) cÍ, M pQL{0ff+s %)
lj1fkg ubf{ cfof]un] ljB'tLo dfWodsf] ;d]t k|of]u ug{ ;Sg]5
-@_ ljifout k/LIff –!)) cÍ, M pQL{0ff+s $)
.
-v_ k|of]ufTds k/LIff –@% cÍ, M pQL{0ff+s !)
-u_ cGtjf{tf{ –@% cÍ .
M
11 3/18/2023 12
3
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
-#_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ sf] pkv08 -!_ adf]lhdsf] ;fdfGo @)= ;kmn pDd]bjf/x¿sf] ;"rL k|sfzg ul/g] M -!_ lnlvt / k|of]ufTds k/LIff lnOPsf]df
;f] k/LIff;d]taf6 pQL0f{ eO{ ;a}eGbf a9L cÍ k|fKt ug]{ pDd]bjf/x¿ dWo]af6 b]xfosf]
k/LIffdf pQL0f{ x'g] pDd]bjf/ dfq -;f]xL v08sf] pkv08 -@_ cg'kftdf pQL0f{ pDd]bjf/x¿ yk u/L cGt/jf{tfsf nflu pDd]bjf/sf] gfd j0ff{g'qmdcg';f/
adf]lhdsf] ljifout k/LIffdf ;xefuL x'g kfpg]5 . k|sfzg ul/g]5 M
-$_ cfof]un] pklgod -!_ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] lnlvt k/LIffsf] l/Qm kb;+Vof yk x'g] ;+Vof
! b]lv % @
gtLhf k|sfzg ubf{ ;fdfGo k/LIffdf k|fKt cÍsf] krf; k|ltzt /
^ b]lv !) #
ljifout k/LIffdf k|fKt cÍ hf]8L x'g] s'n k|fKtfÍsf] cfwf/df ug]{5 .
!! b]lv !% $
-%_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ sf] pkv08 -!_ adf]lhdsf] ;fdfGo !^ b]lv @) %
k/LIffsf] lsl;d a:t'ut x'g]5 . @! b]lv @% ^
k|of]ufTds k/LIff M -!_ ljifosf] k|s[lt x]/L cfjZos 7fg]df cfof]un] @^ b]lv #) &
k|of]ufTds k/LIff lng]5 . #! b]lv #% *
#^ b]lv $) (
$! / ;f]eGbfdfly@) k|ltzt
yk x'g] M yk x'g] ;+Vofdfq x]g]{
hDdf slt hgfsf] gfd cGt/jftf{sf nflu l;kmfl/; ug'{kb{5 M l/Qm kb±yk x'g] ;+Vof
3/18/2023 13 3/18/2023 14
3/18/2023 15 3/18/2023 16
4
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
@#=5"6 cGtjf{tf{ lng ;Sg]M
cGt/jftf{ 5'6]df M a}slNks M !) k|ltzt -l/Qm kb ;+Vofsf] bz
lgj]bg !) lbgleq lbg;Sg], -lgj]bsn]_ k|ltztsf] gfd j}slNks ;"rLdf _
cfof]un] cGt/jftf{ !% lbgleq lng]
-s_eljtJo k/]df, s/f/ ;"rLsf nflu of]Uotfqmd
-v_ ;/sf/L sfdsf] sf/0faf6 pkl:yt x'g g;s]df,
-u_ lsl/of a:g' k/]df, k|fylds txdf ;t k|ltzt -l;kmfl/; ;+Vofsf]_
-3_ ;'Ts]/L ePdf,
-ª_ czQm lj/fdL ePsf] s'/f lrlsT;saf6 k|dfl0ft ePdf . lgDg÷dfWolds txdf bf]Aa/ -l;kmfl/; ;+Vofsf]_
:ki6Ls/0fM eljtJo eGgfn] af9L, k}x|f] uO{ af6f] aGb x'g' cflb sf/0fnfO{
hgfpg]5 .
k|Zg ! M s;}sf] cGt/jftf{ 5'6]df slt lbgleq cfof]udf 5'6 cGt/jftf{sf nflu
lgj]bg lbg ;lsG5 <
k|Zg @ M s;}sf] cGt/jftf{ 5'6L lgj]bg k/]df cfof]un] slt lbgleq 5'6 cGt/jftf{
lng'k5{ <
3/18/2023 17 3/18/2023 18
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
@%= j}slNks pDd]bjf/nfO{ lgo'Qm ug{ ;Sg] M @&= a9'jfsf] lgldQ ;DefJo pDd]bjf/ aGg ;Sg] M a9'jfsf nflu
lgo'lQm lbg] OsfO k|d'vn] pDd]bjf/ x'g ;DalGwt >]0fLsf] txdf kfFr z}lIfs ;qsf] gf]s/L
cjlw k"/f u/]sf] :yfoL lzIfs x'g'kg]{5 .
-s_ l;kmfl/; ul/Psf] pDd]bjf/n] ;DalGwt lzIff ljsf; tyf t/ b]xfosf] cj:yfdf b]xfosf] cjlwe/ s'g} klg lzIfs a9'jfsf]
;dGjo OsfOaf6 lgo'lQmsf] nflu ;fj{hlgs ;"rgf k|sflzt nflu pDd]bjf/ x'g kfpg]5}g M
u/]sf] ldltn] tL; lbgleq lgo'lQm glnPdf -s_ lgnDag ePsf]df lgnDag ePsf] cjlwe/,
-v_ l;kmfl/; ul/Psf] pDd]bjf/sf] d[To' eO{ jf lghn] -v_ a9'jf /f]Ssf ul/Psf]df /f]Ssf ePsf] cjlwe/,
/fhLgfdf lbO{ jf dflyNnf] txsf] kbdf lgo'lQm lnPsf] sf/0f -u_ tNnf] kbdf 36'jf u/]sf]df 36'jf ePsf] ldltn] b'O{ jif{;Dd,
k/LIf0fsfn leq} kb l/Qm x'g cfPdf, -3_ tna j[l4 -u|]8_ /f]Ssf ePsf]df /f]Ssf ePsf] ldltn] Ps
-u_ lgo'lQm kq lnPsf] ldltn] #) lbgleq kb:yfkg ul/Psf] jif{;Dd .
ljBfnodf xflh/ gePdf .
-#_ l;kmfl/z u/]sf] Ps jif{ gf3]kl5 s'g} klg j}slNks
pDd]bjf/nfO{ lgo'lQm ul/g] 5}g .
3/18/2023 19 3/18/2023 20
5
3/18/2023
3/18/2023 21 3/18/2023 22
d"NofÍg jfkt
6
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
#)= z}lIfs of]UotfM -!_ lzIfsnfO{ z}lIfs of]Uotf jfkt cÍ k|bfg ubf{ #!= tfnLd M !) c+s
;]jf k|j]zsf nflu tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf jfkt k|yd
>]0fLsf] nflu !% cÍ, låtLo >]0fLsf] nflu !# cÍ / t[tLo >]0fLsf] tflnd jfkt !) c+s
nflu !! cÍ lbOg]5 . !) dlxgf jf ;f] a/fa/sf] tfnLd jfkt k|yd >]0fLsf] eP & cÍ,
-@_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf eGbf dflysf] z}lIfs pkflw xfl;n u/]sf] låtLo >]0fLsf] eP ^ cÍ / t[tLo >]0fLsf] eP % cÍ lbOg]5 .
eP Ps z}lIfs pkflw;Ddsf] nflu k|yd >]0fLsf] nflu % cÍ, låtLo
>]0fLsf] nflu $ cÍ / t[tLo >]0fLsf] nflu # cÍ lbOg]5 . k];fut ljsf; tflnd -! dlxg]_ M k|yd, låtLo / t[tLo >|]0fL
-#_ s'g} lzIfsn] Go"gtd z}lIfs of]Uotf eGbf dflyNnf] Ps eGbf jfkt qmdzM #, @ / ! cÍ lbOg]5 .
a9L pkflw xfl;n u/]sf] ePdf lzIfsn] /f]h]sf] s'g} Ps pkflwsf]
dfq cÍ lbOg]5 .
-$_ >]0fL gv'n]sf] z}lIfs of]Uotf jfkt låtLo >]0fLsf] cÍ lbOg]5 .
3/18/2023 25 3/18/2023 26
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
#@3= sfo{ ;Dkfbgsf] cfwf/df ;'k/Lj]Ifs / k'g/fjnf]sg ;ldltn] u/]sf] d"NofÍgM -!_ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] v08 -3_ uf]Ko ¿kdf eg'{ kg]{5 .
lzIfssf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt b]xfosf] cÍ lbOg]5 M– lzIfsn] z}lIfs ;q z'? ePsf] ldltn] tL; lbgleq sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg
-s_ ;'k/Lj]Ifsn] lbg ;Sg] clwstd cÍ ^, kmf/fd e/L ;DalGwt ljBfnodf btf{ u/L k|wfgfWofksnfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-v_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] lbg ;Sg] clwstd cÍ $ . k|wfgfWofksn] cfkm" ;'kl/j]Ifs eP !% lbgleq / ;'kl/j]Ifs geP & lbgleq
OsfOdf k]; ug'{kg]{
;'kl/j]Ifs -^ c+s_ k'g/fjnf]sg ;ldlt -$ c+s_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] () lbgleq d"Nof+sg ul/;Sg'kg]{ .
lzIfs k|wfgfWofks k|=c=, :yfgLo txsf] lzIff k'g/fjnf]sg ;ldltaf6 sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg eO{;s]kl5 lzIfsn] lghn] k|fKt
k|d'v / OsfO k|d'v u/]sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgsf] jfktsf] cÍ x]g{ lgj]bg lbPdf lzIff ljsf;
-@_ lzIfssf] ;'k/Lj]Ifs k|wfgfWofks / k'g/fjnf]sg ;ldltdf k|wfgfWofks, :yfgLo txsf] lzIff k|d'v / ;dGjo tyf ;dGjo OsfO{ k|d'vn] lghnfO{ To:tf] cÍaf/] hfgsf/L lbg' kg]{5 .
k|wfgfWofks
OsfOsf] k|d'v /xg]5g\ .
t/ k|wfgfWofks / lzIfs ;dfg tx jf >]0fLsf] ePdf jf s'g} lzIfs lj=Jo=;= cWoIf,
k|wfgfWofks :yfgLo
eGbf dflyNnf] >]0fLsf] ePdf t/ k'g/fjnf]sg ;ldltn] lbPsf] cÍ hfgsf/L lbOg] 5}g .
k|=c=;+ usf]
To:tf] ;dfg
lzIfssf] ;'k/Lj]I:yfgLo txsf]
fs :yfgLo txsf] lzIff lzIff
k|d'v / k'g/fjnf]
txsf]sg ;ldltdf
lzIfflj=Jo=;=cWoIf,
k|d'v / OsfO :yfgLo txsf]
lzIff k| dv
' / OsfO k| dv
' k| /xg]
d v
' 5g\ . s'g} lzIfsnfO{ ;'k/Lj]Ifsn] u/]sf] d"NofÍgdf lrQ ga'em]df lgodfg';f/
>]0fL jf dflyNnf] k|d'v hfgsf/L kfPsf] ldltn] ;ft lbgleq k|b]zdf /x]sf] lzIff ljsf; lgb]{zgfnosf]
>]0fLsf] lzIfs lgb]{zs ;dIf ph"/L lbg ;Sg]5 .
3/18/2023 27 3/18/2023 28
7
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
l;sfO pknlAw jfktsf] !% c+s -jflif{s # c+s_ M sIff # jf % #$= a9'jf l;kmfl/;pk/sf] ph'/L / k'g/fjnf]sg M
sf] pknlAw k/LIff, sIff * sf] cfwf/e"t lzIff pQL0f{ k/LIff, ph'/L M #% lbgleq cfof]udf
dfWolds lzIff k/LIff jf dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] ph'/L k/]df ph'/Lsf] 6'u
+ f] M () lbgleq nufpg]
glthfnfO{ cfwf/ dflgg]
ef}uf]lns OsfO :yfgLo tx
s'g} ef}uf]lns OsfOsf] cf};t pQL0f{ k|ltzt $) eGbf sd
ePdf $) cÍ dflgg]5 .
3/18/2023 29 3/18/2023 30
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
#%= a9'jf ldlt / a9'jf lgo'lQm M #&= cfGtl/s k|ltof]ufTds k/LIffdf a9'jfsf] cfwf/ M
ph'/L gk/]df gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltn] 5QL;f}+ lbgsf] ldltaf6 -s_ lnlvt k/LIff
ph'/L k/]sf] cj:yfdf -() lbgleq lsgf/f nufpg'kg]{_ -v_ cGtjf{tf{
s_ glthf ;+zf]wg ePdf ;+zf]lwt glthf k|sfzg ePsf] ldltb]lv a9'jfsf] kf7\oqmd cfof]un] tf]Sg]
v_ glthf ;+zf]wg gePdf klxnf] k6ssf] l;kmfl/; k|sfzg ePsf] cfGtl/s k|ltof]lutfTds @% k|ltzt
5QL;f}+ lbgb]lv cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffsf] k"0ff{Í M
ph'/L lbPsf]df ph"/L e'm6\6f 7xl/Pdf ph"/L kl5 x'g] a9'jfdf To:tf] -s_ lnlvt k/LIff – !)) cÍ, pQL0ff{+s $) c+s
ph"/Lstf{sf] klxnf] k6ssf] ph"/L eP @ cÍ / bf];|f] k6ssf] ph"/L -v_ cGtjf{tf{ – !% cÍ
eP # cÍ 36fOg]5 .
-u_ cg'ej jfkt k|To]s jif{sf] Ps cÍsf b/n] a9Ldf –!) cÍ .
3/18/2023 31 3/18/2023 32
8
3/18/2023
lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%& lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL @)%&
#(= a9'jf;DaGwL ljz]if Joj:yf M $&=ljz]if1sf] ;]jf lng ;Sg] M cfof]un] cfkm\gf]
s'g} klg txsf] >]0fLdf lzIfs kbdf :yfoL lgo'lQm eO{ ;f]xL
txsf] ;f]xL >]0fLaf6 lgj[Qe/0f kfpg] u/L clgjfo{ cjsfz
sfo{;Fu ;DalGwt ljifodf :jLs[t ah]6sf]
kfpg] lzIfsnfO{ Ps dlxgfcufj} ;f]xL txsf] dflyNnf] >]0fLdf clwgdf /xL dGqfnosf] :jLs[lt lnO{
a9'jf ug{sf] nflu cfof]un] l;kmfl/; ug]{5 . ljz]if1sf] ;]jf lng ;Sg]5 .
%$=lgb]{lzsf hf/L ug{ ;Sg] M cfof]un] cfkm\gf]
sfd sf/afxL ;"rf?¿kn] ;~rfng ug{sf]
nflu P]g / o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL
3/18/2023 33
cfjZos lgb]{lzsf hf/L ug{ ;Sg]5 . 3/18/2023 34
3/18/2023 36 3/18/2023 37
9
3/18/2023
3/18/2023 38 3/18/2023 39
10
3/18/2023
Thank you
जिज्ञासा ???
wGojfb
3/18/2023 42 3/18/2023 43
11