T.C.

KONYA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK VE DOĞA BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI

CSTR DENEYİ

DENEY SORUMLUSU:

ARŞ. GÖR. DUYGU YANARADAĞ

5.GRUP

ÖĞRENCİ
İMZ
NUMARAS AD-SOYAD
A
I
19121600 HAVVA İREM
7 BALOĞLU
19121601
İLAYDA ÇALIŞ
2
MEHMET
19121600
KEMAL
5
TÜRKMEN
MUHAMME
19121600 D BAHADDİN
1 BÜYÜKKEÇEC
İ

EKİM-2022
KONYA
 ÖZET

Bu deney etil asetatın sodyum hidroksit ile sabunlaşma reaksiyonudur. Deneyde kullanılan
sürekli karıştırmalı reaktörde yatışkın duruma gelene kadar karıştırma hızının değiştirilmesinin iletkenlik
değerini, reaksiyon hız sabitini, sodyum hidroksit, etil asetat konsantrasyonlarını, sürekli karıştırmalı tank
reaktörün performansını anlayabilmek, karıştırma hızının reaksiyon hızına etkisini gözlemlemek ve
verimlerini nasıl etkilediğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Reaktör içindeki reaktantların oranlarında
ürüne dönüşmesiyle yatışkın duruma gelir. Bu duruma gelene kadar farklı zamanlarda reaksiyon

II
III
 karışımının iletkenlik değerlerini kaydederek karışım konsantrasyonunun zamanla değişimini
veren verileri ölçülüp grafik halinde verilmiştir. Çalışma, esterlerin bazik hidrolizi sabunlaşma reaksiyonu
olarak gerçekleştirilmiştir. Deneyde karıştırıcı hızları sabit alındı. Çözeltilerin besleme hızları her iki sette
de farklı alındı ve cihazdan alınan sonuçlar not alınarak hesaplamalar yapıldı.

Anahtar Kelimeler: CSTR, iletkenlik, konsantrasyon, karıştırıcı, PFR, reaktör, sabunlaşma,

yatışkın hal.

IV
İçindekiler Tablosu

SİMGELER VE KISALTMALAR........................................................................................................iii
1. GİRİŞ.....................................................................................................................................4
1.1. Reaktör Türleri...............................................................................................................5
1.1.2. Reaktörün Çalışmasına Etki Eden Faktörler..............................................................13
1.2. Reaksiyon Hızı ve Hız Sabiti.........................................................................................14
1.3. SABUNLAŞMA.............................................................................................................16
2. MATERYAL VE YÖNTEM......................................................................................................16
2.1. Deneyin Yapılışı...........................................................................................................16
2.2. Teorik Hesaplama.......................................................................................................17
3. DENEYSEL HESAPLAMALAR................................................................................................18
3.1. Birinci durum için hesaplama.....................................................................................18
3.2. İkinci durum için hesaplama.......................................................................................22
KAYNAKÇA..................................................................................................................................27

ii
 SİMGELER VE KISALTMALAR

Simgeler

A: Tübüler reaktörün kesit alanı (cm2)

aµ:Besleme haznesindeki sodyum hidroksit konsantrasyonu (mol/dm3)

ao : Birleşmiş reaktant akımlarındaki sodyum hidroksit konsantrasyonu (mol/dm3)

a1: Reaktör içerisinde t zamanındaki sodyum hidroksit konsantrasyonu (mol/dm3)

a∞: Reaktör içerisinde (t=∞) zamanındaki sodyum hidroksit konsantrasyonu (mol/dm3)

b: Etil asetat konsantrasyonu (mol/dm3)

c: Sodyum asetat konsantrasyonu (mol/dm3)

F: Toplam hacimsel akış hızı (dm3/sn)

Fa:Sodyum hidroksit’in hacimsel akış hızı (dm3/sn)

Fb:Etil asetat’ın hacimsel akış hızı (dm3/sn)

k: Spesifik reaksiyon hız sabiti

R: Reaksiyon hız sabiti

tR:Reaktörde kalma süresi (sn)

t: Geçen zaman (sn)

T: Reaktör sıcaklığı (K)

V: Reaktör hacmi (0,400 dm3) (dm3)

Xa:Sodyum hidroksit verimi = (a0 – a1)/a0

Xc: Sodyum asetat verimi =(c1 – co)/c∞

Λ: İletkenlik (Siemens/cm)

Λ0: Başlangıçtaki İletkenlik

Λt: t zamanındaki iletkenlik

Λ∞: (t =∞) zamanındaki iletkenlik

Λ a: Sodyum hidroksit’in iletkenliği

iii
Λc: Sodyum asetat’ın iletkenliği

iv
 5

1. GİRİŞ

Reaktör: Sabit veya akışkan yatağa sahip, sürekli veya kesikli çalışan tipleri
olan, bir katalizör yardımıyla kimyasal tepkime yaparak üretim elde edilen endüstriyel
cihazdır (ekipmandır). Reaktör, içerisinde beslemenin herhangi bir tepkimeyle veya
tepkimesiz olarak istenilen ürüne dönüşmesini sağlayan bir proses olarak da
tanımlanabilir.

Reaktör arzu edilen kimyasal reaksiyonların gerçekleştirildiği ekipmanların

genel adıdır. İçlerinde meydana gelen reaksiyonların tipine göre çeşitli adlar alır.
Polimerleşme reaksiyonlarının meydana geldiği reaktörlere polimerizasyon reaktörü,
nükleer reaksiyonların meydana geldiği reaktörlere nükleer reaktör, hidrojenasyon
reaktörü olarak isimlendirilir.

Reaktörleri madde akımının sürekliliği açısından da üç guruba ayırabiliriz;

Çalışma biçimlerine göre kesikli reaktör, sürekli karıştırmalı tank reaktör (CSTR) ve
piston akışlı reaktör (PFR) olmak üzere 3 ana gruba ayrılır. Reaktörler ayrıca karışım
durumlarına göre de üç gruba ayrılır; piston akımlı, tam karışımlı ve gerçek akımlı
reaktörler. Genellikle sıvı- katı veya sıvı -sıvı karışımlarının olduğu reaktörler homojen
karışımı sağlamak için karıştırıcılı olurken gaz fazı reaksiyonlarının olduğu reaktörlerde
karıştırıcı olmaz.

Şekil 1.1. Reaktör

Bir reaktörü tasarlamak için gerçekleştirilecek fiziksel ve kimyasal proseslerin
hızlarını, aynı zamanda istenilen kapasiteden bir reaksiyon gerçekleştirebilmek için
 6

hangi tipte, hangi boyutta bir ekipmana gerek, operasyon şartları, sıcaklık, basınçlar,
akış hızları, çevreyle ısıl etkileşimi, reaksiyon endotermik mi yoksa ekzotermik mi
bunların tümü dikkate alınmalıdır. Reaksiyonun başlatılabilmesi için önce reaktör
ceketinin ısıtılması, daha sonra reaksiyon başladığında soğutulması gerekebilir. Bu
durumda reaktör ceketinin hem ısıtma hem soğutmaya göre dizayn edilmesi gerekir.
Kimya mühendisleri bir reaksiyonun bugünkü değerini en üst düzeye çıkarmak için
reaktörler tasarlar. Tasarımcılar satın alma ve işletme maliyetini en düşük seviyelerde
tutarken bir yandan da üretilen ürün miktarını en yüksek seviyede tutmak için
reaksiyonun ürünler yönünde mümkün olan en yüksek verimle devamlılığını sağlarlar.
Bir kimyasal reaktörün tasarımı, kimya mühendisliğinin birden fazla unsurunun
kullanılmasını gerektirir. Reaktörler proseste ham maddelerin ürünlere dönüştüğü
oldukça temel bir ekipman olduğundan proses tasarımı açısından büyük önem arz eder.

Kimyasal reaktörler hacim, şekil ve operasyon metodu bakımından ikiye ayrılır:

Kesikli reaktörler ve sürekli reaktörler

Kesikli reaktör Sürekli reaktör

Şekil 1.2: Reaktör tipleri

1.1. Reaktör Türleri

1.1.1 Çalışma karakteristiğine göre

Sanayide kullanılan reaktörleri üç gruba ayırabiliriz. Bunlar:

Tubular akışlı reaktörler,
Kesikli reaktörler,
 7

Karıştırmalı reaktörlerdir.
Bunlara ilaveten günümüzde kullanılmakta olan ileri reaktörler de (izotermal olmayan
kesikli reaktörler, izotermal kesikli reaktörler, sabit yataklı ( fixed bed ) katalitik
reaktörler, tubular reaktör) mevcuttur.

1.1.1 Kesikli reaktörler

Kesikli reaktörler endüstriyel proseslerde geniş kullanım alanı olan, ürün

karıştırması, kimyasal reaksiyonlar, kesikli distilasyon, kristalizasyon, sıvı-sıvı
ekstraksiyon, polimerizasyon gibi çok çeşitli proseslerin gerçekleşmesine yardımcı olan
birimlerdir.

Genellikle sabit hacim şartlarında, bazı özel durumlarda ise sabit basınç altında
çalışabilirler. Özellikle çok büyük reaksiyon zamanı gerektiren sıvı faz reaksiyonlar için
uygundurlar. Bir üretim prosesinin geliştirilmesi için veya pahalı maddelerin
üretiminde, az miktarda ürün eldesi için ideal reaktörlerdir Öte yandan, birim madde
üretimi başına yüksek maliyet gerektirmesi, uzun yükleme ve boşaltma zamanına
ihtiyaç duyması, büyük ölçekli üretimlerde kullanışsız olması gibi dezavantajları da
vardır.

Tipik bir kesikli reaktör bir tank, karıştırıcı ve iç ısıtma-soğutma sistemi

bulundurur. Bu kaplar 1 litreden az hacimde oldukları gibi 15000 litre hacimlerine kadar
yüksek hacimlerde de olabilir. Çelik, paslanmaz çelik, cam ya da çeşitli kompozit
malzemelerden üretilir. Sıvı ve katılar genel olarak reaktörün en üst noktalarında işlem
görürken buhar ve gaz değişimleri de yine aynı şekilde üst kısımlarda gerçekleşir.
Sıvılar genellikle en alt kısımda değişime uğrar.
 8

Şekil 1.3. :Kesikli-homojen tip reaktör

Kesikli reaktör tasarım eşitliği aşağıda verildiği gibidir;

Giren + Üretilen – Çıkan = Biriken (1.1)

dN A
F AO+ G A−FA ❑= (1.2)
dt

FAO = FA= 0 (1.3)

(Kesikli işletimde giriş ve çıkış olmadığı için molar akış hızları sıfırdır.)

dN A
=r A ×V (1.4)
dt

1.1.1.1. Sürekli Çalışan Reaktörler

Bu tip reaktörler, kesikli reaktörlere göre daha az maliyetli olması sebebiyle

endüstride en çok kullanılan reaktör tipleridir. Devamlı akış reaktörleri hemen hemen
her zaman kararlı halde çalışırlar. Sürekli işletimlerde reaktör; tank reaktör veya boru
reaktör şeklindedir. Sürekli reaktörün, kesikli reaktöre göre tercih edilmesinin en önemli
nedenleri arasında büyük reaksiyonların kolayca gerçekleştirilebilmesi ve zamandan
tasarruf etkenleri gösterilebilir.

Devamlı Karıştırılan Tank Reaktör (DKTR/CSTR)

 9

CSTR 1 CSTR 2 CSTR 3

Endüstriyel proseslerde en çok kullanılan reaktör tipi devamlı olarak karıştırılan

ve çalışan bir tanktır. Bu tip reaktörler devamlı karıştırılan tank reaktör veya kap veya
geri karıştırmalı reaktör olarak bilinirler ve öncelikle sıvı faz tepkimeleri için kullanılır.
CSTR normalde kararlı halde çalışır ve tam olarak karıştırıldığı kabul edilir. Bunun
sonucu olarak, CSTR içindeki derişim, sıcaklık ve tepkime hızı konuma ve zamana
bağlı değildir. Yani, her değişkenin değeri reaktör içindeki her noktada aynıdır. Sıcaklık
ve derişim tepkime kabının her yerinde aynı olmasından dolayı, tankın çıkış
noktasındaki sıcaklık ve derişim de diğer yerler ile aynıdır. Buna göre, çıkış akımındaki
sıcaklık ve derişim ile reaktör içindeki derişim ve sıcaklığın aynı olduğu kabul edilir.
Karıştırmanın çok ideal yani tam olmayan sistemlere tam karıştırmalı model uygun
değildir ve anlamlı sonuçlar elde etmek için, kalma süresi dağılımı gibi, başka
modelleme tekniklerine başvurmalıyız.

CSTR tasarım eşitliği:

Giren - Çıkan + Üretilen = Biriken (1.5)

v

∫ r A dV =V r A (1.6)
0
v
dN A
F AO−F A +∫ r A dV = (1.7)
0 dt
dN A
=0
dt
(1.8)
(F AO – F A )
V¿
(−r A )
(1.9)
FA = FA0 – (FA0× X) (1.10)
 10

FA0 = CA0 × V0 (1.11)

rA = k × cA2 (1.12)
cA = cA0 – cA0 X (1.13)
(F AO × X A )
V¿
(−r A )
(1.14)
[C AO ×V 0 × X ]
V=
[k ×C A 0 ² ×(1−x) ² ]
(1.15)
[V 0 × X ]
V=
[k ×C A 0 ×(1−x)²]
(1.16)

Şekil 1.4 CSTR reaktör

Avantajları
 CSTR kararlı halde işler ve genellikle oldukça iyi bir karıştırma sağlanır.
 CSTR genel olarak kabın her yerindeki derişim sıcaklık ve tepkime hızında
herhangi bir konumsal değişme olmayan reaktörlerdir.
 Sürekli karıştırılan tank reaktör CSTR yoğun çalkalama gerektiği zaman
kullanılır.
 CSTR ya tek başına ya da bir  CSTR bataryasının veya serisinin bir parçası
olarak kullanılır.
 CSTR'de iyi bir sıcaklık kontrolü yapmak diğerine göre daha kolaydır.
 En homojen sıvı fazlı akış reaktörleri CSTR lerdir.
 11

Dezavantajları
 
 Büyük hacimlere sahiptir
 Birim hacim başına girdi dönüşümü bakımından akış reaktörleri en düşük olma
sakıncasına sahiptir.
 Karıştırmanın çok ideal yani tam olmayan sistemlere tam karıştırmalı model
uygun değildir.

Borusal Reaktör (PFR)

CSTR ve kesikli reaktörlerden başka endüstride en çok kullanılan diğer bir reaktör
tipi borusal reaktördür. PFR silindir şeklinde bir borudan ibarettir ve normalde CSTR
gibi kararlı bir halde çalışır. Borusal reaktörler en çok gaz fazı tepkimelerinde kullanılır.
nadiren de bazı sıvı faz reaksiyonları için kullanılırlar
Borusal reaktörde girdiler reaktör boyunca akarken sürekli olarak harcanır.
Borusal reaktörün modellenmesinde derişimin reaktör boyunca eksen yönünde sürekli
olarak değiştiğini kabul ederiz. Sonuç olarak, sıfırıncı mertebeden tepkimeler dışındaki
tüm tepkimelerde derişimin bir fonksiyonu olan tepkime hızı da eksen boyunca
değişecektir. Tepkime hızında çapsal değişme yoktur ve reaktöre bir piston akış
reaktörü (PAR/PFR) gibi bakılır.
Bu reaktörlerde, özellikle reaksiyon ekzotermik karakterde ise bazı sıcak
noktalar oluşabilir. Bu nedenle bu tip reaktörlerin sıcaklık kontrolü oldukça güçlükle
yapılabilir.
 12

Şekil 1.5 Borusal reaktör (PFR)

Sürekli Karıştırılan Tank Reaktör ve Borusal Reaktör Arasındaki Farklar

Devamlı Karıştırılan Tank Reaktör;

 CSTR, öncelikle sıvı faz tepkimeleri için kullanılır.

 Normalde kararlı halde çalışır ve tam olarak karıştırıldığı kabul edilir.
 CSTR içindeki derişim, sıcaklık ve tepkime hızı konuma ve zamana bağlı
değildir.
 Seyreltik derişim için CSTR kullanılır.

Borusal Reaktör;

 Borusal reaktörler en çok gaz fazı tepkimelerinde kullanılır

 Normalde CSTR gibi kararlı bir halde çalışır.
 Derişimin reaktör boyunca eksen yönünde sürekli olarak değiştiği kabul edilir.
 Sıfırıncı mertebeden tepkimeler dışındaki tüm tepkimelerde derişimin bir
fonksiyonu olan tepkime hızı da eksen boyunca değişecektir.
 Yüksek derişim için borusal ve ya kesikli reaktör kullanılır.

Dolgu Yataklı Reaktör (DYR/PBR)

Homojen tepkimeler ile ilgili reaktör tasarım hesaplamaları ile katı-sıvı heterojen
tepkimeler ile ilgili hesaplamalar arasındaki temel fark ikincilerde tepkimenin
katalizörün yüzeyinde oluşmasıdır. Bunun sonucu olarak, tepkime hızı reaktör
hacminden Daha çok katı katalizörün kütlesine, W ile değişir. Heterojen bir katı-sıvı
tepkime için, bir A girdisinin tepkime hızı,

(1.21)
 13

Olarak tanımlanır. Katı katalizörün miktarının ürünün oluşum hızına etkisi çok
önemlidir. Bu nedenle, tanım eşitliğinde katı katalizörün kütlesi kullanılır. Katalizörü
içeren reaktör hacmi ikincil bir öneme sahiptir.
Burada tartışılan üç ideal reaktör tipinde de tasarım eşitlikleri (yani mol
denklikleri) reaktör hacmine bağlı olarak geliştirildi. Dolgu yataklı katalitik reaktörün
(DYR/PBR) tasarım eşitliğinin türetilmesinde borusal tasarım eşitliğinin
geliştirilmesinde benzer bir yol izlenecektir. Bu üretimi başarmak için, basitçe borusal
reaktördeki eşitlikteki hacim değişkenini katalizör ağırlığı olan W değişkeni ile yer
değiştiririz.

(1.22)
Reaktörde basınç düşmesi ve katalizör bozunması ihmal edildiği zaman, dolgu
yataklı katalitik reaktörün tasarım eşitliğinin integral şekli katalizör ağırlığının
hesaplanmasında kullanılabilir (Fogler, 2010).

(1.23)

1.2. Reaksiyon Hızını Etki Eden Faktörler

1.2.1. Sıcaklığın etkisi

Sıcaklık artışı, her reaksiyonda belli bir hız artışına neden olur. Sıcaklık
derecesindeki değişimin reaksiyon hızını değiştirmesi, reaksiyon hız sabitindeki (k)
değişimle ifade edilir. Sıcaklık derecesinin artışı, her reaksiyonda (k) değerinin
yükselmesine neden olur. Sıcaklık artışının reaksiyon hızına etkisi, reaksiyondan
reaksiyona değiştiği gibi, bir sıcaklık derecesinden diğer bir sıcaklık derecesi bölgesine
göre de değişmektedir. Sıcaklık derecesi ile, reaksiyon hızı arasındaki ilişki Arrhenius
eşitliği ile tanımlanmaktadır. Fizikokimyada Arrhenius eşitliği, reaksiyon hızının
sıcaklığa bağlılığını gösteren bir formüldür; kimyasal reaksiyon hızının belirlenmesinde
ve aktivasyon enerjisinin hesaplanmasında çok büyük ve önemli bir uygulamaya
sahiptir. 9 Arrhenius denklemi, bir kimyasal reaksiyonun hız sabitinin mutlak sıcaklığa,
öneksponensiyal faktöre ve reaksiyonun diğer sabitlerine dayanır.
− Ea − Ea
k = Ae RT k = Ae kB
T (1.17)

k: hız sabiti
 14

T: mutlak sıcaklık (Kelvin)

A: ön-eksponansiyel faktör (her kimyasal reaksiyon için bir sabittir)
Ea: reaksiyonun aktivasyon enerjisi
R: üniversal gaz sabiti
kB: Boltzmann sabitidir.

1.2.2. Katalizörün etkisi:

Reaksiyonu hızlandıran ve reaksiyon sona erince kendileri değişmeden kalan bu
maddelere “katalizör” denilmektedir. Katalizörler, kimyasal reaksiyonların oluşumu için
aşılması gereken aktivasyon enerjisi bariyerini düşürmektedirler. İki çeşit katalizör
vardır. Bunlardan birisi tepkimeyi hızlandıran pozitif katalizördür. Diğeri ise tepkimeyi
yavaşlatan negatif katalizör veya inhibitördür.

1.2.3. Temas yüzeyinin etkisi

Tepkimeye giren maddelerin temas yüzeyi arttıkça tepkime hızı artar.

1.2.4. Derişimin etkisi

Derişiminin artması reaksiyon hızının artışına sebep olur. Tepkime hız sabiti (k)
derişimle değişmez.

1.2.5. Madde cinsinin etkisi

Tepkimeye giren maddelerin kimyasal ve fiziksel yapı ve özelliklerinin tepkime
hızına etkisi çok önemlidir.Tepkime sırasında kopan ve oluşan bağ sayısı ne kadar fazla
ise genellikle tepkime hızı o kadar yavaş olur.

1.1.2. Reaktörün Çalışmasına Etki Eden Faktörler

1.1.2.1. Sıcaklık

Sıcaklık reaksiyonun ve katalistin özelliğine göre değişmektedir. Daha önce de

bahsedildiği gibi bu tip reaktörler izotermal reaktör şartlarına çok yakın çalışmaktadır.
Dolayısıyla reaksiyondan çıkan ısının reaktör sıcaklığının istenilen değerde tutulması
açısından önemlidir. Aksi taktirde aşırı reaksiyonlar oluşarak hem dönüşümün
azalmasına hem de katalistin bozulmasına neden olabilir. Bu yüzden reaktörün istenilen
 15

sıcakta tutulması için gerekli hassasiyet ve özen gösterilmelidir

1.1.2.2.Viskozite

Kıvamlılık, akarlık ya da viskozite, bir akışkanın, yüzey gerilimi altında

yıpranmaya karşı gösterdiği direncin ölçüsüdür. Akışkanın akmaya karşı gösterdiği iç
direnç olarak da tanımlanabilir. Süper akışkanlar hariç tüm gerçek akışkanlar yüzey
gerilimine karşı direnç gösterir.

1.1.2.3.Ürünlerin Fiziksel Hali

Gazlar;
Gazların viskozitesi, akış tabakaları arasında momentum taşımını sağlayan moleküler
difüzyondan kaynaklanır. Gazların kinetik teorisi, gazların viskozitesinin (teorinin
uygulandığı rejim içinde geçerli olmak üzere) doğru olarak tahminine yardımcı olur.
 Viskozite düşük ve orta basınç değerlerinde basınçtan etkilenmez fakat yüksek
basınç altında yoğunluğu arttığı için basınçla birlikte viskozitesi artar.
 Viskozite, sıcaklık arttıkça artar.
Sıvılar;
Sıvılarda, moleküller arasındaki ilave kuvvetler önemli hâle gelir. Bu durumda
yüzey gerilimine ilaveler olacaktır ki olgu bugün dahi tartışmalıdır. Dolayısıyla
sıvılarda,
 Viskozite basınçtan bağımsızdır (çok yüksek basınçlar hariç).
 Viskozite, sıcaklık arttıkça azalır. (Örneğin, sıcaklık 0°C’den 100°C
çıktığında suyun viskozitesi 1.79 cP ’dan 0.28 cP ’a düşer.) Sıvıların dinamik
viskozitesi, gazların dinamik viskozitesinden birkaç kat daha büyüktür.
Havanın akmazlığı;
Havanın viskozitesi sıcaklığa bağımlı olup 15 0°C'de 1.78 × 10-4 cP’dir.

1.1.2.2. Yoğunlukları

Birim zamanda akan akışkanın hacmine hacimsel akış hızı, kütlesine ise
kütlesel akış hızı denir. Gaz ve sıvıların akışı, hacimsel veya kütlesel akış hızları ile
ölçülebilir. Akışkanın yoğunluğu bilinirse bu büyüklükler birbirine dönüştürülebilir.
 16

Sıvının yoğunluğu sıvı koşullarından bağımsızdır, gazın yoğunluğu basınca, sıcaklığa

ve gaz bileşimine bağlıdır.

1.1.2.3. Basınç

Basınç reaksiyonun özelliğine bağlı olarak dönüşümleri etkileyen önemli

değişkenlerden biridir. Bazı prosesler de mümkün olan en düşük basınçta çalıştırmak
dönüşümü arttırmaktadır. Basınç değişimleri reaktör içersindeki gaz hızlarını ve
dolayısıyla temas süresini etkilemektedir. Dönüşüme etkisi yüksektir. Ayrıca hızın çok
fazla artması nedeniyle siklon kapasitelerinin zorlanmasına ve aşırı yüklenmesine neden
olur.

1.2. Reaksiyon Hızı ve Hız Sabiti

Reaksiyon hızı; reaksiyona giren maddelerden veya reaksiyon sonucu oluşan

maddelerden birinin molünün birim zamanda ve birim hacimde değişimidir. Reaksiyon
hızı, tepkimeye giren bileşen cinsinden ifade edilirse harcanma hızı, tepkimeden çıkan
bileşen cinsinden ifade edilirse oluşum hızı olarak da adlandırılır. Eğer reaksiyon sabit
hacimli bir reaktörde gerçekleşiyorsa reaksiyon hızı bileşenlerden herhangi birinin birim
zamandaki konsantrasyonunun değişimi olacaktır. Reaksiyon hızı herhangi bir A
bileşeni için aşağıdaki şekilde ifade edilir.

1 (dN A) dC A
-ra= = (1.24)
V (dt ) dt

Verilen ifade de A bir ürün ise hız pozitif, A harcanan bir tepken ise hız
negatiftir. Bu nedenle -rA, A tepkeninin harcanma hızıdır.

aA+bB→cC+dD (1.25)

Denklem 1.16 şeklinde verilen bir tepkime de sabit hacimli bir reaktörde A ve B
tepkenlerinden C ve D ürünleri oluşuyor olsun.

Tepkime sonunda C ve D ürünlerinin yanında reaktör kabında reaksiyona

girmeden kalan bir miktar A ve/veya B tepkenleride bulunabilir. Böyle bir reaksiyon
için harcanan A tepkeni cinsinden reaksiyon hız ifadesi aşağıdaki şekilde yazılır.

1 (dNA ) dCA
-ra= = =k.C aA.C bB
V (dt ) dt
 17

(1.26)

Burada a ve b deneysel olarak belirlenmesi gereken sabitlerdir. a reaksiyonun A

reaktantına göre b ise B reaktantına göre reaksiyon mertebesidir. Reaktantlara göre
belirlenen hız mertebelerinin toplamı toplam reaksiyon mertebesini verir. k ise
reaksiyon hız sabitidir. Reaksiyon hızının birimi daima mol.dm-3.s–1’dir. Bu nedenle
reaksiyon hız sabitinin birimi reaksiyon derecesine bağlı olarak değişir. Reaksiyon hız
sabiti, sıcaklık ve basınçla değişmektedir. Bu nedenle, tepkime hızı sıcaklık ve basınç
sabit tutularak yapılan deneylerden elde edilen veriler yardımıyla bulunur. Genel olarak

n. dereceden gerçekleşen bir reaksiyon için reaksiyon hız sabitinin birimi;

k=(zaman)-1 (konsantrasyon)1-n’dir.

Reaksiyon hızı (r) = Derişimdeki değişim sırasında geçen süre,

r¿ ∆ c/∆ t (1.27)
Reaksiyon hızının birimi çoğu zaman L.zaman olarak verilir ve zaman
birimi için reaksiyon hızına bağlı olarak saniye, dakika, saat, gün vs. gibi bir birim
seçilir. Reaksiyonların çoğunun hızı, başlangıç anından dengeye ulaşılıncaya kadar sabit
olmayıp sürekli olarak düzgün bir şekilde değişir. Bunun nedeni de, başlangıçta
reaktantlar arasında büyük olan etkin çarpışma sayısının, reaksiyon ilerledikçe ürün
oluşumu nedeniyle reaktant derişimindeki azalma sonucu, gittikçe azalmasıdır. Buna
karşılık başlangıçta geriye doğru olan reaksiyonun, reaksiyon hızı sıfır iken, reaksiyon
ilerledikçe artar.

Aynı zamanda reaksiyon hızı, üst içeren veya içermeyen derişim terim veya
terimleri ile hız sabiti (k) adı verilen bir katsayı çarpımı olarak da ifade edilebilir. Bu
ifade genel olarak şu şekildedir:

R=[A]a[B]b[C]c…… (1.28)

Buradaki a, b, c, ... üstel terimleri denkleştirilmiş reaksiyon denklemindeki

stokiyometrik katsayılara karşılık gelmeyen artı veya eksi 1, 2, 3 gibi tam sayılar ile
1 2, 2 gibi yarı-tam sayılardır. Bu sayılar bir reaksiyonun genel derecesini
(mertebesini) ve her bir bileşene göre derecesini (mertebesini) verirler. Eşitlikte yer alan
k sabiti ise tepkime hız sabiti olarak adlandırılır ve sıcaklıkla değişir. Bu değişim
genellikle Arhenious eşitliği ile verilir.
 18

1.3. SABUNLAŞMA

Esterlerin su alarak alkol ve asitlere ayrışması reaksiyonudur. Sabunlaşma

esterleşmenin tersi olan bir reaksiyondur. Sabunlaşma denilince esterlerin Hidrolizi akla
gelmektedir. Bu tepkimenin gerçekleşmesi için hidroksitlerin sulu çözeltisi daha doğru
Natriıum hidroksit ya da esterleri parçalaya bilen özel enzimler gerekmektedir. Bitkisel
ya da hayvansal yağların sabunlaşması sonucu üç değerli bir alkol olan Gliserin ile yağ
asidi oluşur. Sabunlaşma sodyum hidroksit ya da potasyum hidroksit ile yapılırsa yağ
asidi yerine bunun sodyum tuzu (beyaz sabun) ya da potasyum tuzu (arap sabunu) elde
edilir. Sabunlaşma temelde bir çeşit Hidroliz reaksiyonudur.

2. MATERYAL VE YÖNTEM

2.1. Deneyin Yapılışı

Deneyde sodyum hidroksit ve etil asetat kullanılarak sodyum asetat ve etil alkol
elde edilir. Bunun için reaktantların sıvı fazında yer aldığı karıştırmalı tank reaktörü
kullanılır. Deney sırasında 0.1 M NaOH hazırlamak için 4 g NaOH alınıp saf suyla 5 L’
ye tamamlanmış ve yaklaşık 5 L 0.1 M NaOH çözeltisi, ayrıca 9,79 mL EtOAc alınıp
saf suyla 5 L’ ye tamamlanıp yaklaşık 5 L 0.1 M EtOAc çözeltisi hazırlanmıştır.

Sürekli karıştırmalı tank reaktör kimyasal reaktör servis ünitesine bağlanılır ve

somunlar kapatılır. Cihazın fişi takılır ve ön kısım da yer alan ünite açma kapama
anahtarı açık konumuna getirilir. Ünite açıldığı zaman anahtarın üst kısmında yer alan
faz lambası yanmalıdır. Sıcaklık - iletkenlik sensörü rektörün üst kısmından yerleştirilir.
Sensör portları kimyasal reaktör servis ünitesine bağlanılır. Reaktör yatışkın duruma
geldiği anda veri alınmaya başlanır. Yatışkın duruma gelme süresi yaklaşık 30 dakika
sürmektedir. 60 saniyelik aralıklarla 60 dakika boyunca değişen iletkenlik değerleri
okunur. Sıcaklık kontrol panelinden reaksiyon sıcaklığı 22,4°C’ ye ayarlanır.

Deneye başlamadan belirli akış hızlarının debisi hesaplanır. 10,13, 12 ve 10`daki

akış hızları 455 ml saf suyu kaç saniyede sisteme alacağı ile hesaplanır. Sistem
çalıştırılır ve iletkenlik değerinin maksimum pik noktasından başlanarak her 60
saniyede bir zamana bağlı iletkenlik değeri cihazdan bakılarak 60 dk boyunca
kaydedilir. 60 dk sonunda deney bitirilir. Son değerler kaydedilir. Sistem tahliye
vanaları açılarak sistem boşaltılır.

Sistem boşaldıktan sonra aynı işlemler, farklı şartlar sağlanarak tekrar edilir.
 19

Bütün bu işlemler sonlandırıldıktan sonra sistem saf su ile temizlenir ve deney

sonlandırılır.

2.2. Teorik Hesaplama

Sodyum hidroksit ve sodyum asetat, reaksiyon solüsyonun iletkenlik verilerine

katkıda bulunmaktadır. Fakat etil asetat ve etil alkolün reaksiyon solüsyonun iletkenliğe
etkisi yoktur.

Ölçülen iletkenlik verileri aşağıdaki denklemler vasıtası ile reaktant, ürün

konsantrasyonu ve reaksiyon verimi değerlerine dönüştürülür.

FA (2.1)
a 0=a μ ×
F A+ FB
FB (2.2)
b 0=b μ ×
F A+ FB
c ∞ =b0 (b 0< a0 için) (2.3)

c ∞ =a0 (b 0 ≥ a0 için) (2.4)

Λ c =0,07 × [ 1+ ( 0,0284 × ( T −294 ) ) ] ×c ∞

∞
T ≥ 294 K için (2.5)

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( T −294 )) ] × a0

0
T ≥ 294 K için (2.6)

Λ a = Λ0 c 0=0 ¿ için (2.7)

0
¿

a ∞=0 b 0> a0 için (2.8)

a ∞=( a0−b 0 ) a 0 ≥ b0 için (2.9)

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( T −294 ) ) ] ×a ∞

∞
a∞≠ 0 (2.10)

Λ ∞= Λ a + Λ c
∞ ∞
(2.11)

Sodyum hidroksit konsantrasyonu a1, sodyum asetat konsantrasyonu c1, verim Xa ve Xc

verilerinin hesaplanması için;

( Λ0−Λ1 ) (2.12)
a 1=a0 + ( a∞ −a0 ) ×
( Λ0−Λ∞ )
( Λ 0− Λ 1) c 0=0 ¿ için (2.13)
c 1=c∞ ×
( Λ 0− Λ ∞ ) ¿
 20

X a= 
( a0 −a1 ) (2.14)
a0
c1 (2.15)
Xc ¿ c ¿ c 0=0 ¿ için
∞ ¿
¿

k=
V
×
[
F ( a 0−a 1)
( a1 )
2
=k =
]
FA + FB
V
× (
( a 0−a1 )
( a 1)
2 ) [ ] (2.16)

NaOH yatışkan konsantrasyonu a1 spesifik reaksiyon hız sabitini k hesaplamak

için kullanılabilir.

3. DENEYSEL HESAPLAMALAR

3.1. Birinci durum için hesaplama

Sıcaklık = 296,55 K

a μ = 0,1 M

b μ =0,1 M

25 ml 10−3 dm3
FA = × = 4,2 ×10−4 d m3 / s
60 s 1 ml

45 ml 10−3 dm3 −4 3
FB = × =7,5 ×10 d m / s
60 s 1 ml

FA
a 0=a μ ×
F A+ FB

−4 3
a 0 = 0,1 ×
4,2 ×10 d m / s d m3
−4 3 = 0,0359
( 4,2+7,5 ) 10 d m / s s

FB −4
7,5 ×10 d m / s
3
d m3
b0 = bμ × = 0,1 × = 0,0641
( FA+ FB) ( 4,2+7,5 ) 10−4 d m 3 / s s

%100 reaksiyon gerçekleşirse :

3
b 0 ≥ a0 dm
c ∞ =a0 =0,0359 (limit madde)
s

Λ c∞ =0,07 ×[1+0,0284 (T −294 ) ]× c∞ ¿

¿

Λ c =0,07 × [ 1+ ( 0,0284 × ( 296,55−294 ) ) ] × 0,0359

∞
 21

−3
Λ c∞ =2,7 ×10 S/cm

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( T −294 )) ] × a0

0

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( 296,55−294 ) ) ] ×0,0359

0

−3
Λ a 0=7,3 ×10 S/cm

a 0< b0 için a ∞=0

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( T −294 )) ] × a0

0

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( 296,55−294 ) ) ] × 0

∞

Λ a =0
∞

Λ ∞= Λ a + Λ c
∞ ∞

−3 −3 S
Λ ∞=0+2,7 × 10 =2,7× 10
cm

Deney sırasında elektrik iletkenliğinin maksimum değerini Λ 0=6,34 ×10−3S/cm

olarak okuduk. Ayrıca Λ1 değeri olarak 60. saniyedeki değerleri kullandık.

( Λ0−Λ1 )
a 1=a0 + ( a∞ −a0 ) ×
( Λ0−Λ∞ )
( 6,34−6,25 ) 10−3
a 1=0,0359+ ( 0−0,0359 ) ×
( 6,34−2,7 ) 10−3
a 1=0,0350 mol/dm 3
( Λ 0− Λ 1)
c 1=c∞ ×
( Λ 0− Λ ∞ )

( 6,34−6,25 ) 10−3
c 1=0,0359 ×
( 6,34−2,7 ) 10−3
−4
c 1=8,876 × 10 mol/dm 3

X a=
( a0 −a1 ) 0,0359−0,0350
= = 0,0251
a0 0,0359

c1
X c=
c∞
−4
8,876 × 10
X c= =0,025
0,0359
 22

k=
V
×
[
F ( a 0−a 1)
( a1 )
2
]
( F V+ F ) × [ ( a( a−a) ) ]
k= A B 0

1
2
1

( ) [ ( 0,0359−0,0350 )
]
−4 −4
4,2×10 +7,5 ×10 −4 dm
3
k= × =1,72 ×10
5 ( 0,0350 )2 mol s

Grafik 2.2.Sodyum hidroksit konsantrasyonu-zaman grafiği

Grafik 2.3.Sodyum asetat konsantrasyonu -zaman grafiği.

 23

Grafik 2.5. Sodyum hidoksit verimi-zaman grafiği

Grafik 2.6. Sodyum asetat verim-zaman grafiği

Tablo 2.1. Birinci deney sonuçları.

1.DURUM
t(dk) a1 c1 Xa Xc
1 0,035 0,000887637 0,025069638 0,024725275
2 0,033269231 0,001775275 0,07328048 0,049450549
3 0,032403846 0,002662912 0,097385901 0,074175824
4 0,031538462 0,003550549 0,121491322 0,098901099
5 0,030673077 0,004438187 0,145596743 0,123626374
6 0,029807692 0,005325824 0,169702164 0,148351648
 24

7 0,028846154 0,006312088 0,196485965 0,175824176

8 0,027884615 0,007298352 0,223269766 0,203296703
9 0,027019231 0,008185989 0,247375187 0,228021978
10 0,026346154 0,008876374 0,266123848 0,247252747
11 0,025673077 0,009566758 0,284872509 0,266483516
12 0,025 0,010257143 0,30362117 0,285714286
13 0,024423077 0,010848901 0,319691451 0,302197802
14 0,023942308 0,011342033 0,333083351 0,315934066
15 0,023653846 0,011637912 0,341118492 0,324175824
16 0,023365385 0,011933791 0,349153632 0,332417582
17 0,023076923 0,01222967 0,357188772 0,340659341
18 0,022980769 0,012328297 0,359867152 0,343406593
19 0,022788462 0,012525549 0,365223913 0,348901099
20 0,022692308 0,012624176 0,367902293 0,351648352
21 0,022596154 0,012722802 0,370580673 0,354395604

1. DURUM
t (Siemens/cm)
0 0,00634
1 0,00625
2 0,00616
3 0,00607
4 0,00598
5 0,00589
6 0,0058
7 0,0057
8 0,0056
9 0,00551
10 0,00544
11 0,00537
12 0,0053
13 0,00524
14 0,00519
15 0,00516
16 0,00513

3.2. İkinci durum için hesaplama

Sıcaklık = 296,75 K

a μ = 0,1 M

b μ =0,1 M
 25

−3 3
57 ml 10 d m −4
FA = × =9,5 ×10 dm3/s
60 s 1 ml
−3 3
54 ml 10 d m −4
FB = × =9 × 10 dm3/s
60 s 1 ml
FA
a 0=a μ ×
F A+ FB
−4
9,5 ×10
a 0=0,1 × −4 −4
=0,051
9,5 ×10 +9 ×10

FB
b 0=b μ ×
F A+ FB
9 ×10−4
b 0=0,1 × −4 −4
=0,049
9,5 ×10 +9 ×10

%100 reaksiyon gerçekleşirse:

b 0< a0 c ∞ =b0 =0,049 (limit madde)

Λ c =0,07 × [ 1+ ( 0,0284 × ( T −294 ) ) ] ×c ∞

∞

Λ c =0,07 × [ 1+ ( 0,0284 × ( 296,75−294 ) ) ] × 0,049

∞
−3
Λ c =3,7 ×10
∞

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( T −294 )) ] × a0

0

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( 296,75−294 ) ) ] ×0,051

0

Λ a =0,0104
0

a 0 ≥ b0 için a ∞=( a0−b 0 )

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( T −294 ) ) ] ×a ∞
∞

Λ a =0,195 × [ 1+ ( 0,0184 × ( 296,75−294 ) ) ] × 0,002

∞
−4
Λ a =4,1× 10
∞

Λ ∞= Λ a + Λ c
∞ ∞
−4 −3 −3
Λ ∞=4,1 ×10 +3,7 × 10 = Λ ∞=4,11× 10

Deney sırasında elektrik iletkenliğinin maksimum değerini Λ 0=8,81 ×10−3 olarak

okuduk. Ayrıca Λ1 =8,65× 10−3 değeri olarak 60. saniyedeki değerleri kullandık.

( Λ0−Λ1 )
a 1=a0 + ( a∞ −a0 ) ×
( Λ0−Λ∞ )
( 8,81−8,65 ) 10−3
a 1=0,051+ ( 0,002−0,051 ) ×
( 8,81−4,11 ) 10−3
a 1=0,049
 26

( Λ 0− Λ 1)
c 1=c∞ ×
( Λ 0− Λ ∞ )
( 8,81−8,65 ) 10−3
c 1=0,049 ×
( 8,81−4,11 ) 10−3
c 1=1,67 ×10−3
( a0 −a1 ) ( 0,051−0,049 )
X a= = =0,039
a0 0,051
c1 1,67 ×10−3
X c= =0,035
c∞ 0,049

k= ×
V [
F ( a 0−a 1)
( a1 )
2
]
k= ( )[ ]
F A+ FB
V
×
( a0−a 1 )
( a1 )
2

k =( ) [ ( 0,049) ]=3,08 ×10

( 0,051−0,049 )
−4 −4
9,5 ×10 + 9× 10 −4 d m3
×
5 2
mol . s

Grafik 2.8.Sodyum hidroksit konsantrasyonu-zaman grafiği.

 27

Grafik 2.9.Sodyum asetat konsantrasyonu -zaman grafiği.

Grafik 2.11. Sodyum hidroksit verimi-zaman grafiği

 28

Grafik 2.12. Sodyum asetat verim-zaman grafiği

Tablo 2.2. İkinci deney sonuçları.

2.DURUM
t(dk) a1 c1 Xa Xc
1 0,049 0,00167 0,039215686 0,034081633
2 0,046 0,00312766 0,098039216 0,063829787
3 0,0445 0,004691489 0,12745098 0,095744681
4 0,0432 0,006046809 0,152941176 0,123404255
5 0,042 0,007297872 0,176470588 0,14893617
6 0,0409 0,008444681 0,198039216 0,172340426
7 0,04 0,009382979 0,215686275 0,191489362
8 0,0391 0,010321277 0,233333333 0,210638298
9 0,0384 0,011051064 0,247058824 0,225531915
10 0,038 0,011468085 0,254901961 0,234042553
11 0,0377 0,011780851 0,260784314 0,240425532
12 0,0374 0,012093617 0,266666667 0,246808511
13 0,0373 0,012197872 0,268627451 0,24893617
14 0,0372 0,012302128 0,270588235 0,25106383

2. DURUM
t (Siemens/cm)
0 0,00881
1 0,00865
2 0,00851
3 0,00836
4 0,00823
5 0,00811
 29

6 0,008
7 0,00791
8 0,00782
9 0,00775
10 0,00771
11 0,00768
12 0,00765
13 0,00764
14 0,00763

Grafik 2.13. Konsantrasyon- zaman grafiği

 30

KAYNAKÇA

Connars C.A., 1990, Chemical Kinetics : The Study of Reaction Rates in Solution,
VCH, New York

Fogler H., S., 1992, Elements of chemical reaction engineering, 2nd ed, Prentice-Hall
International, 10-169
Gülce H., 2013, Kimyasal Reaksiyon Mühendisliği ders notları, Selçuk Üniversitesi,
Konya

Houston P.L., 2001, Chemical Kinetics and Reaction Dynamics, 1st ed, Mc Graw-Hill,
Boston

Levenspıel O., 1999, Chemical reaction engineering, J. Wiley Press, New York , 45 Smith,

J.M., 1981, Chemical Engineering Kinetics, McGraw Hill Int.

,2010,http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/kimya/mod
uller/ReaktorKullanma.pdf

2014,http://ogendidactic.com/uploads/detay/1407656068_ogen%20surekli%2
0karistirmali%20reaktor%20brosur.pdf

2014, http://en.wikipedia.org/wiki/Continuous_stirred-tank_reactor

2014 , (http://kimyaturk.net/index.php?topic=17526.0;wap2 ),

2014, http://en.wikipedia.org/wiki/Plug_flow_reactor_model

2011, http://kimyaturk.net/index.php?topic=30539.0

2006, http://library.cu.edu.tr/tezler/6118.pdf