Budowanie

kreatywności u
uczniów poprzez
gry
KURS: EDUKACJA MULTISENSORYCZNA CZYLI WYKORZYSTANIE
ZMYSŁÓW W PRACY Z UCZNIAMI I WYCHOWANKAMI
Istota gier kreatywnych

 Gry kreatywne to jeden z tych rodzajów gier, które do swojego

istnienia mogą nie potrzebować elementów materialnych, lecz
wymagają od uczestników zaangażowania różnych umiejętności
np. twórczego rozwiązywania problemów, umiejętności rysowania,
opisywania, angażowania wyobraźni. W tym zakresie można
również zaangażować wiele zmysłów.
 W przypadku gier kreatywnych najczęściej mamy do czynienia z
kooperacją lub współpracą pomiędzy uczestnikami lub też
rywalizacją pomiędzy określonymi grupami uczestników.
 Gry kreatywne mogą opierać się na określonych obiektach, ale
mogą być także grami słownymi czy też wyłącznie grami wyobraźni.
Improwizacja jako forma gry
kreatywnej
 Improwizacja, jako coś co musi pobudzać kreatywność stanowi
bardzo dobre źródło inspiracji dla uczniów. W przypadku, w którym
są oni postawieni przed różnymi sytuacjami i muszą na nie
zareagować, wtedy zaczyna działać ich kreatywność i umiejętność
rozwiązywania problemów.
 Improwizacja może stanowić źródło inspiracji dla nowych ćwiczeń i
zabaw, w szczególności w przypadku, w którym uczniowie
faktycznie zaangażują się w odgrywane role.
 Ponadto możliwe jest zaangażowanie różnych zmysłów w każde z
ćwiczeń w taki sposób, aby rozwijać umiejętności dziecka na
wszystkich etapach.
Główne zasady improwizacji

 Podczas improwizacji warto wprowadzić pewne zasady, które

powinny być respektowane przez wszystkich uczestników. Będą one
wpływać na uatrakcyjnienie zabawy.
 Po pierwsze najważniejsze jest to, aby uczestnicy nie odmawiali
sobie nawzajem. To najczęstsza przyczyna niszczenia scenek.
Odrzucenie propozycji złożonej przez partnera najczęściej
doprowadza do stanu, w którym niemal natychmiast następuje
wyhamowanie kreatywności. Uczestnicy nie powinni więc
zaprzeczać temu co powiedzieli partnerzy. Np. osoba pierwsza
mówi o jaki ładny ten samolot, a osoba druga odpowiada to nie
samolot tylko statek morski.
Główne zasady improwizacji

 Należy unikać zadawania otwartych pytań, ponieważ wybijają one

z rytmu i powodują oderwanie od uprzedniego planu danej osoby.
Nie zadajemy pytań typu „Kim jesteś?”, ponieważ wtedy zrzucamy
odpowiedzialność za wymyślenie czegoś interesującego na
naszego partnera.
 Improwizacja nie musi być śmieszna na siłę. Najciekawsze jest
tworzenie interesujących scen, które najczęściej same z siebie
podczas wymiany zdań okażą się śmieszne same w sobie.
 W przypadku pracy ze zmysłami możemy do zabawy
improwizacyjnej dodać, że każdy zobowiązany jest w trakcie swojej
wypowiedzi zaangażować minimum jeden zmysł.
Główne zasady improwizacji

 Gra do jednej bramki – to jedna z najważniejszych zasad – opiera się

na przekonaniu, że uczestnicy scenki powinni dbać o to, aby każdy
z nich wyglądał na scenie jak najlepiej. Nie ma tu miejsca na
wzajemne ataki, które najczęściej burzą cały efekt, który chcą
osiągnąć uczestnicy.
 Bardzo ważne w improwizacji jest opowiadanie historii czyli
doprowadzenie do sytuacji, w której historia pomimo często swojej
absurdalności będzie miała jakiś sens. Uczestnicy powinni więc
wiedzieć, że ich głównym zadaniem jest opowiedzenie historii.
Gra improwizacyjna Freeze

 Na scenę wchodzą dwie osoby, reszta grupy nakreśla sytuację i

charakterystyki postaci, które mają wystąpić w scence, np. dwóch
drwali, z których jeden nie chce ściąć drzewa. Scena się rozgrywa,
w dowolnym momencie jeden z graczy spoza sceny krzyczy „Stop!”.
Na ten sygnał aktorzy zastygają w pozycjach, w których zostali
zatrzymani. Osoba, która zatrzymała grę, klepie jednego z aktorów
na scenie i go zmienia. Obaj gracze zaczynają nową scenkę,
startując z aktualnej pozycji. To ćwiczenie wymaga
zaakceptowania sytuacji i dodania nowej treści tak, aby historia
potoczyła się w zupełnie innym kierunku.
Praktyczne zadanie
improwizacyjne
 Wybierz jeden dzień, w którym będziesz cały czas na „tak ”. Przyjmuj
i rozwijaj wszelkie napotkane oferty (w postaci rozmów, wydarzeń,
zaproszeń itp.). Nie chodzi tu o ekstremalne i bezkrytyczne
akceptowanie wszystkiego, nawet rzeczy, które mogą stanowić dla
cie- bie potencjalne niebezpieczeństwo. W tym zadaniu chodzi
raczej o to, abyś sprawdził(a), jak często w komunikacji swoimi
słowami i zachowaniem blokujesz inne osoby i sytuacje, pozostając
tym samym w bezpiecznej strefie swoich przekonań i upodobań.
Gra improwizacyjna

 Ta gra ma na celu pomóc ci obniżyć twój status i nabrać do siebie

dystansu, zachowując się przez chwilę „głupio” i „niepoważnie”.
Wszyscy stoją w kole. Gracz może być jedną z trzech postaci:
kosmitą (trzymaj palce wskazujące nad głową, jak małe antenki, i
mów: „Pip pip”, pochylając się do środka koła), krową (pochyl się
do przodu, trzymaj prawą rękę na brzuchu i mucz) lub tygrysem
(wyciągnij prawą rękę do przodu, imitując pazury, i rycz).
 Na umówiony znak (lub znak prowadzącego) każdy gracz decyduje
się na jedną z tych trzech rzeczy, pokazując ją według instrukcji.
Chodzi o to, by wszyscy wcielili się w tę samą postać, co oczywiście
nie stanie się za pierwszym razem. Cały zespół wygrywa wtedy, gdy
wszyscy będą zsynchronizowani.
 Ćwiczenie można zmodyfikować: ciekawie i kreatywnie jest, gdy
gracze wymyślają swoje własne zwierzęta (lub rzeczy).
Gra improwizacyjna

 Jedną z technik improwizacyjnych pomagających wydobywać spontaniczność

i uczących koncentrowania się na byciu „tu i teraz” jest gra o nazwie „Zmiana”.
Wymaga ona od graczy szybkiej orientacji w zmieniających się warunkach. Na
scenę wychodzą dwie osoby, przyjmują rolę i charakterystykę sytuacji według
sugestii publiczności lub prowadzącego. W dowolnym momencie trwania sceny
prowadzący (lub gracz spoza sceny) może krzyknąć „zmiana”. Wtedy osoba,
która mówiła przed chwilą, musi zmienić swoje ostatnie zdanie i powiedzieć coś
całkiem innego. Zmiany można dokonywać po kilka razy z rzędu.
 Osoba A: Dlaczego trzymasz rękę w górze?
 Osoba B: Bo chcę, żeby mnie ktoś podrapał pod pachą.
 Host: ZMIANA
 Osoba B: Bo wręczam ci żółtą kartkę.
 Host: ZMIANA
 Osoba B: Nie, to ona trzyma mnie w dole.
 Osoba A: Pomogę ci wyjść do góry, złap drugą ręką moją rękę.
Gra improwizacyjna

 Umiejętność przyjęcia tego, co nas spotyka, i tworzenia sensownej

historii w scenach improwizowanych można ćwiczyć, grając w grę
„Kwestia z kieszeni”. W grze biorą udział dwie osoby. Przed ich
występem każdy z publiczności pisze na małej kartce proste zdanie.
Wszystko jest dozwolone. Gracze dostają charakterystyki postaci i
okoliczności oraz po dwie kartki od publiczności. Wkładają je do
kieszeni bez spoglądania na nie. Potem odgrywana jest scenka, w
której w dowolnym momencie gracze zastępują to, co
mogliby/chcieliby powiedzieć kwestią z kartki, którą wyciągnęli z
kieszeni. Muszą włączyć tę kwestię do scenki tak, żeby historia miała
sens.
Zabawy rysunkowe na kreatywność

 Dorysuj element
 Jeden z uczestników zabawy rysuje coś na kartce papieru.
Pozostali kolejno dorysowują coś od siebie. Zabawa trwa tak długo aż
powstanie jakiś obrazek.
 Sztuka w ciemno
 Uczestnicy zabawy rysują coś po kolei z zamkniętymi oczami (np. każdy
z nich rysuje domek z ogródkiem; dziewczynkę z kucykami, kokardkami,
w sukience w kwiatki; chłopca trzymającego balonik itp.
 Leonardo
 Uczestnicy zabawy rysują jakąś umówioną rzecz lewą ręką (w
przypadku osób leworęcznych – prawą).
 Halo lewa… tu prawa
 Uczestnicy zabawy rysują obydwiema rękami jednocześnie.
Kreatywne gry słowne

 Wąż słowny
 Podaj słowo zaczynające się na pierwszą literę poprzedniego słowa
– w sumie o to w tej grze chodzi. Dosyć szybko zauważycie, że słowa
na literę „a” kończą się najszybciej, a „yeti” może pojawić się tylko
raz ;).
 O czym myślę?
 To trochę takie kalambury, ale bez pokazywania. „Ma łaty, daje
mleko i je trawę” – proste: krowa. „Może być w różnych kolorach
i pisać w różnych kolorach i najczęściej jest drewniane” – też proste:
kredka. Ale „służy do robienia ciasta, ale nie tylko i bywa głośny”?
Gry korytarzowe

 Przestrzeń szkolna to również teren, który można wykorzystać do gier

kreatywnych. W szczególności zainteresowaniem uczniów cieszą się
gry na zasadach Escape Roomu, albo też gry oparte o
poszukiwanie skarbów. Przestrzeń szkolna świetnie nadaje się do
tego rodzaju zabaw.
 Kiedyś popularną grą były podchody, w tej chwili po
zaadaptowaniu jej zasad i małym rozbudowaniu możliwe jest
stworzenie z niej gry kreatywnej. W szczególności angażując też
innych nauczycieli lub pracowników szkoły, którzy mają za zadanie
przekazywać uczniom określone wskazówki.
Myślenie pytajne

 Myślenie pytajne to wszelkie procesy poznawcze związane z

czynnościami dostrzegania, formułowania i reformułowania pytań
problemowych, wynikających z zaciekawienia i konstruktywnego
niepokoju poznawczego, a wywołanych przez sytuację
problemową lub zadanie zawierające trudności o charakterze
intelektualnym, emocjonalnym lub praktycznym.
 Zdolności myślenia pytajnego to:
 zdolność dostrzegania problemów i sytuacji problemowych;
 zdolność formułowania pytań problemowych;
 zdolność redefiniowania problemów.
Reformułowanie pytań

 To zdolność polegają na skupianiu się jedynie na pewnych

cechach, innych niż te, które uwzględnia się w działaniu i myśleniu
rutynowym. Pozwala to na powtórne określenie problemu poprzez
sformułowanie nowych i oryginalnych pytań i dyrektyw
postępowania.
 Redefiniowanie sytuacji stanowi kluczowy moment twórczego
rozwiązywania problemów, a efektywne redefiniowanie problemów
jest jedną z najważniejszych zdolności talentu twórczego.
Jakie pytania można zadawać?

 Definicje (Co to jest? Jak się nazywa? Co to znaczy?)

 Czas (Kiedy? Przed czym? Po czym?)
 Miejsce (Gdzie?)
 Przeznaczenie (Do czego służy?)
 Zastosowanie (Jak to działa?)
 Struktura (Z czego się składa?)
 Relacje (Jak to się ma do czegoś innego?)
 Wartości (Jakie to ma znaczenie?)
 Sens (Po co to jest?)
 Intencje (Co ktoś zamierza?)
 Emocje i uczucia (Co ktoś czuje i przeżywa?)
 Preferencje (Co ktoś woli?)
 Kompetencje (Co ktoś umie?
Zasady stymulowania myślenia
pytajnego uczniów
 1. Nie bój się pytań uczniów - twórczość kwitnie tylko w takiej
atmosferze, w której o wszystko można zapytać, wszystko można
zakwestionować i o wszystkim dyskutować. Nie jest ważne, jak i o co
dziecko pyta, ale że w ogóle pyta. Powinniśmy nagradzać i doceniać
sam fakt pojawiania się pytań, a nie ich formę czy treść, ale oczywiście
powinniśmy też zwracać uwagę na zasady kultury osobistej i intencje
osoby pytającej. Nie obawiaj się ujawniać swej niewiedzy, bo
odpowiedź Nie wiem na pytanie ucznia nie jest kompromitacją, ani też
nie naraża na szwank Twoje-go autorytetu.
 2. Stawiaj pytania otwarte pytania tego rodzaju zachęcają do
poszukiwania wielu możliwych rozwiązań, rozwijają produktywność i
oryginalność myślenia, zapraszają do wytrwałego "drążenia" tematu,
ukazują bogactwo i różnorodność wiedzy. Pytania zamknięte ze znaną
odpowiedzią prawidłową wymagają prostych operacji umysłowych i
nie skłaniają uczniów do myślenia.
Zasady stymulowania myślenia
pytajnego uczniów
 3. Nie odpowiadaj na niektóre ważne pytania - powinny one na
jakiś czas pozostać bez odpowiedzi, ponieważ w ten sposób
prowokują do myślenia. Sytuacje nie dokończone, nie domknięte,
nie dopowiedziane nie pozostawiają nas obojętnymi, zapadają w
pamięć, pobudzają uczucia i skłaniają do myślenia. Zadawaj od
czasu do czasu pytania i pozostawiaj je bez odpowiedzi - jest
wysoce prawdopodobne, że w ten sposób sprowokujesz
spontaniczną aktywność intelektualną uczniów.
 4. Pytaj mniej, ale lepiej.
 5. Stosuj pauzę po zadaniu pytania - poczekaj 20 sekund na
odpowiedź uczniów. Nie odpowiadaj przed upływem 20 sekund na
za-dane przez siebie pytanie, być może uczeń, który do tej pory nie
miał odwagi, choć znał poprawną odpowiedź lub miał interesujący
pomysł, wreszcie się odważy i zabierze głos.
Zasady stymulowania myślenia
pytajnego uczniów
 6. Odpowiadaj na pytania uczniów z szacunkiem, nawet jeśli pytania te
wydają się być mało odkrywcze, banalne lub wręcz głupie.
 7. Załóż w klasie tablicę pytań, na której będą wypisywane ważne i
wartościowe pytania. Uczyń je tematem lekcji. Zachęcaj dzieci do
założenia i systematycznego wykorzystywania "Dzienniczka pytań i
problemów", szczerze i otwarcie, w atmosferze zaufania do pytań dzieci
dyskutuj na temat zanotowanych w "Dzienniczku" pytań. Staraj się
ustrzec przed powszechnym wśród nauczy- cieli zwyczajem, by
odpowiadać na wszystkie pytania dzieci i żadnego nie pozostawiać
bez odpowiedzi.
 8. Modeluj zachowania pytajne - dziel się z uczniami swoimi pytaniami i
zakłopotaniem poznawczym. Informuj ich o swoich pytaniach,
wątpliwościach i zdziwieniach odnośnie do omawianej tematyki zajęć.
Zasady stymulowania myślenia
pytajnego uczniów
 9. Poświęć lekcje na pytania, które ktoś sformułował na temat jakiegoś
eksperymentu, historii, idei lub wynalazku. Dyskutuj z uczniami, dlaczego
ludzie pytają, co konstytuuje pytania, jakie są rodzaje pytań i dlaczego
odkrywanie nowych pytań jest tak ważne w różnych dziedzinach życia.
Pomóż uczniom rozpoznawać różne ważne pytania dla różnych ludzi i
profesji (rolnika, restauratora, krawcowej i fizyka). Naucz dzieci
rozróżniać i formułować pytania otwarte i zamknięte, pytania o
przyczynę i znaczenie, pytania o prognozę.
 10. Zachęcaj uczniów do zadawania różnorodnych rodzajów pytań, w
tym pytań hipotetycznych (Co będzie, jeśli...?, A gdyby tak... ?). Pomóż
przechodzić uczniom na coraz to wyższy poziom formułowania pytań,
od pytań faktograficznych do spekulatywnych. Podkreślaj wartość
pytań odkrywczych, produktywnych, zawierających paradoks lub
ukrytą śmieszność.
Bibliografia

 Gelb M. J., Myśleć jak Leonardo da Vinci, Poznań 1999, Dom

Wydawniczy REBIS.

Gelb M. J., Poznań 1999, Dom Wydawniczy REBIS. Fisher R., Uczymy jak
myśleć, Warszawa 1999,WSiP.

KIus-Stańska D. Po co nam wiedza potoczna w szkole?, [w:]
Pedagogika w pokoju nauczycielskim, pod red. K. Kruszewskiego,
Warszawa 2000, WSiP. Nęcka E., Proces twórczy i jego ograniczenia,
Kraków 1995, Oficyna Wydawnicza "Impuls".

Nęcka E., Stymulowanie ciekawości, "Carpe Diem. Pismo ludzi
twórczych" 1998 nr 1. Szmidt K. J., Szkoła paeciw myśleniu pytajnemu
uczniów, "Teraźniejszość - Człowiek - Edukacja" 2003 nr 2 (22).
Dziękuję za uwagę!