Farmakognozja

2018 / 2019
„Dziewki umiem porządnie do młodzieńców zwodzić,
Uczynię, co nie będzie nigdy dzieci rodzić
Za mąż nigdy nie pójdzie, której ja chcę zgoła,
Uczynię to a prędko, bo mam takie zioła”

Autorom z grupy dziekańskiej II rocznika 2016-2022

dalszych sukcesów na farmakognostycznej drodze
Farmakognozja  -  wykłady  2018/2019 
WSTĘP  Drogi: 

Podstawowe pojęcia 
oryginalne leki  wymaga: 
roślinne  ❏ określonej dawki 
API  ​(Active  pharmaceutical  ingredients)  ​-  terapeutycznej leku 
składniki  aktywne  samodzielne  lub  w  np. Ostropest 
układach  farmakognostycznych.  plamisty ​(problem 
Charakteryzują  się  zdefiniowaną  dawką  i  biodostępności) 
dużym kosztem  ❏ składniki czynne 
❏ składniki 
kierunkowe 
Substancje  pomocnicze  ​-  wypełnienie 
mieszanek 
postaci  leku;  modyfikacja  właściwości 
ziołowych 
fizykochemicznych, smaku, zapachu  (działanie 
plejotropowe) 
Substancja  bioaktywna  ​-  wywołuje  w  żywym 
organizmie określone działanie biologiczne 
produkty  krótka ścieżka bez badań, 
➔ syntetyczne  lecznicze o  tylko na podstawie 
ugruntowany wcześniejszych 
➔ roślinne  
m 
zastosowaniu  substancja czynna
Przetwory  roślinne  -  uzyskane  poprzez  medycznym  znajdowała się 10 lat na
poddanie  substancji  określonym  zabiegom  WEU /well  rynku
np.  destylacja,  ekstrakcja  np.  nalewki,  establish use/ 
wyciągi, ekstrakty, syropy 
tradycyjne  30 lat stosowana na 
produkty  świecie, 15 lat w UE, nie 
lek  roślinny  →  wyselekcjonowanie  1 substancji 
lecznicze  jest szkodliwy, do 
→ lek syntetyczny 
THMP  stosowania doustnie, 
/traditional  zewnętrznie i poprzez 
Produkt  leczniczy  roślinny  -  produkty  herbal  inhalacje np. Cis pospolity 
lecznicze,  które  zawierają  API  tylko  medicinal 
substancje  roślinne  pochodzenia  products/ 
naturalnego  (gdy  zsyntezowane  to  już  nie), 
Zawierają kilka substancji. 

KIERUNKI ROZWOJU   Lek roślinny a suplement diety . 

Etnofarmakologia  –  dyscyplina  naukowa 
zajmująca  się  badaniem  biologicznych  SWITCH  -  zmiana  kategorii  dostępności 
właściwości  produktów  (głównie  produktu (zazwyczaj z Rx na OTC) 
pochodzenia  roślinnego)  wykorzystywanych 
w  ramach  medycyny  ludowej.  Jest  to 
kierunek,  na  który  otwiera  się  farmacja  np.  Organizacje: 
chińskie, tradycyjne leki   ● HMPC  w  ramach  EMA  (Komitet  ds.
Genetycznie modyfikowane rośliny ​np. ​tytoń  Produktów  leczniczych  roślinnych  w
ramach Europejskiej Agencji Leków)
Rejestracja leków roślinnych  ● PhEur - Farmakopea Europejska
Rejestracja  leków  roślinnych  zawierających 
surowce/ekstrakty roślinne.  ● WHO - Światowa Organizacja Zdrowia

monografie:  ● ICH  -  Międzynarodowa  organizacja  w

➔ wspólnotowe (np. Qercus robur cortex)  sprawie harmonizacji
➔ narodowościowe 
 ● Komisja  E  -  The  Complete  German Rośliny  lecznicze  -  każda  roślina  która  w 
Commision E monographs jakiejkolwiek  postaci  wywiera  uchwytne 
działanie fizjologiczne 
● Therapeutic Guide to Herbal Medicines
metabolity  pierwotne  -  (podstawowe) 
● ESCOP  European Scientific  spotykane  w  każdej  roślinie,  spełniają 
Cooperative on Phytotherapy, podstawowe  funkcje  fizjologiczne  (takie  jak 
cukry,  tłuszcze,  skrobia,  chlorofil, 
● Urząd  Rejestracji  Produktów aminokwasy, kwasy nukleinowe 
Leczniczych,  Wyrobów  Medycznych  i metabolity  wtórne  -  pozostałe  związki  które 
Produktów Biobójczych (URPL) pozwalają  roślinom  przetrwać  w  środowisku 
w  odpowiedzi  na  zagrożenie i ich synteza jest 
Surowce roślinne  odpowiedzią na zagrożenie (UV, inne gatunki, 
Surowiec  roślinny  -  ​Są  to  głównie  całe  metale);  alkaloidy,  glikozydy  cyjanogenne, 
połamane  lub  pokruszone  rośliny  części  tanin, kumaryny, chinolony, terpenoidy 
roślin,  glony,  ryby,  porosty  w  stanie 
nieprzetworzonym  przeważnie  wysuszonym  mechanizmy  powstawania  metabolitów 
czasem  świeży.  Niektóre  wydzieliny  jeżeli  wyspecjalizowanych 
zostały  poddane  specjalnego  przetwarzania  ❖ konstytutywna  akumulacja  substancji 
są  także  uznawane  za  substancje  roślinne  obronnych.  Roślina  gromadzi  w 
Substancje  roślinne  są  zdefiniowane  nazwą  newralgicznych  miejscach(liście 
botaniczna  zgodnie  z  systemem  kwiatostany,  pokrywy  nasion) 
binominalnym  (rodzaj  gatunek  odmiana  metabolity  wyspecjalizowane 
autor).  zapewniające ochrone 
● Całe  oznacza  substancje roślin o której ❖ konstytutywna  akumulacja  substancji 
rozmiary  nie  zostały  zmniejszone  po obronnych  w  formie  nieaktywnej  i 
zbiorze  w  postaci  wysuszonej  lub odpowiednich  enzymów  zdolnych  do 
świeżenie  wysuszonej  na  przykład hydrolizy  związku  do  formy  aktywnej. 
owoce  róży  kopru  włoskiego  kwiat zwykle  enzym  i  substrat  gromadzone 
rumianku rzymskiego sa  w  oddzielnych  komórkach  i  reakcje 
● Połamana  oznacza  substancje  roślinn wyzwala  dopiero  ich  kontakt 
u  której  wymiary  zostały  zmniejszone (uwalnianie  tokstycznych  alkaloidów 
po  zbiorze  aby  umożliwić  wygodne cyjanogennych, kumaryn, waniliny) 
posługiwanie  się  nią  wysuszenie ❖ indukowanie  wytwarzania  związków 
pakowanie  itp.  kora  chinowa,  ziele obronnych  w  reakcji  na  atakpatogenu 
rzewienia, ziele męczennicy lub  roślinożercy  (uwalnianie 
● Pokruszona  oznacza  substancja fitoaleksyn) 
roślinną  w  której  bardziej  kruche
części  rośliny  ulegają  złamaniu synergizm  działania  ​- występuje gdy dwa, lub 
podczas  suszenia  pakowania więcej  związków  czynnych  działa  w  tym 
transportu  np.  liść  pokrzyku,  kwiat samym  kierunku;  wspomagają  wspólne 
rumianku, szyszka chmielu działanie 
● Rozdrobnione  oznacza  substancja ❖ składników aktywnych 
roślinna  której  wymiary  są ❖ mieszanek ziołowych 
zmniejszone  ale  nie  zostały  one ❖ syntetycznego  +  leczniczego 
sproszkowane  prowadzi  do  do /antagonizm 
otrzymania  wielkości  cząstek  dla ❖ roślina + jedzenie /antagonizm 
których  nie  jest  możliwe  wykonanie
badania  podane  monografii Sposoby  pozyskiwania  roślin  leczniczych  (z 
szczegółowej przykładami i zasadami zbiorów!) 
Surowce  roślinne  otrzymywane  są  z  roślin 
pochodzących  z  upraw,  ze  stanowisk 
naturalnych.  Odpowiedni  sposób  upraw, 
modrzewia który 
zbioru,  suszenia,  rozdrabniania  i  zbiera się​ wiosną 
przechowywania  jest  niezbędne  do 
zagwarantowania  jakości  substancji  ziele  w początku lub w 
roślinnych.  Substancje  roślinne  jak  to  tylko  pełni kwitnienia 
możliwe  są  wolne  od  zanieczyszczeń  takich 
liście  gdy powstają pąki i 
jak  gleba  kurz  brud  i  innych  zanieczyszczeń 
powstają pąki 
takich  jak  grzyby  owady  i  zanieczyszczenia  kwiatowe i 
pochodzenia  zwierzęcego.  Jeśli  została  kwitnienia 
zastosowana  dekontaminacja  konieczne  jest 
Wykazanie  że  składniki  roślinne  nie  są  pączki  wczesna wiosna w 
zmienione  oraz  nie  zawierają  szkodliwych  fazie zimowej tj. 
pozostałości.  przed rozwinięciem 
(zamknięte lub 
Stosowanie  tlenku  etylenu  do  kontaminacji 
częściowo 
roślin jest zakazane.  rozwinięte) 

kłacze i cebule  jesień/wiosna 

❖ stanowiska  naturalne  (pod  kontrolą 
Dyrekcji Lasów Państwowych)  korzenie  jesień/wiosna 
❖ z upraw  owoce  w fazie dojrzałości 
❖ dodatkowe  rozwiązania 
biotechnologiczne  ​(ginsengozydów  z  kora  wiosną lub jesienią 
kultury  tkankowej,  żeń  szenia,  (po opadnięciu liści 
szikoniny  z  kultury  tkankowej 
Lithospermum,  erythrorhizon,  taksolu  ❖ Pora dnia 
z kultury tkankowej cisów) 
Powinny  być  zbierane  w  dni  suche  i 
W  Polsce  uprawia  się  ok.  80  gatunków  pogodne  najlepiej  w  godzinach 
leczniczych,  blisko  100  pozyskiwane  jest  ze  południowych  i  wczesnych 
stanowisk naturalnych.  popołudniowych  kiedy  to  opadła 
np.  Jałowiec  pospolity,  Brzoza,  Róża  dzika,  poranna  rosa  a  nie  pojawiła  się  jeszcze 
Pokrzywa  zwyczajna,  Lipa,  Borówka  czernica,  rosa wieczorna 
Krwawnik pospolity, Mniszek lekarski, Podbiał  Ze względu na osypywanie się niektóre 
pospolity  owoce i nasiona zbierane są wczesnym 
rankiem lub przy dużej wilgoci 
Zasady zbiorów:  Wilgotna  pogoda  wskazana  jest  przy 
❖ Pora roku  odbiorze korzeni 
wiosna  -  od  kwietnia  (korzenię,  kłacza, 
pąki 
lato  -  od  połowy  maja  do  końca 
września (liście, zioła, owoce , nasiona) 
jesień  ​-  od  września  do  zamarznięcia 
ziemi (korzenie kłącza 
zima  -  tylko  owoce  zimnolubne 
(jemioła, cis pospolity)) 

❖ Faza rozwoju 

igliwia (sosny  zima 

świerku, jodły) z 
wyjątkeim 
 ● zmienność  genetyczną  gatunek
Rodzaje surowców:  rośliny  oraz  jego  preferencje
Części roślin wyższych  uprawowej klimatyczne
● zmienność  rozwojowa  związana  z
przyrostem  masy  roślinnej  i  zmianami
Herba  ziele piołunu 
w  ilości  substancji  czynnych  w
Flos  kwiat arniki 
poszczególnych jej organach
Folium cum flore  kwiatostan głogu 
● zmienność środowiskowa
Anthodium   koszyczek złożony 
○ Klimat,  nasłonecznienie
Strobillus  Szyszka chmielu 
temperatura,  wilgotność,  ilość
Galbulus  szyszko-jagoda jałowca 
opadów i wiatry
Radix  korzeń arcydzięgla 
○ warunki  glebowe  klasa  gleb  i
Rhizoma  kłącze drynarii 
żywność  pH  struktura  gleby
Bulbus  cebula czosnku 
zawartości dostępność wody
Tengmentum   łupina nasienna babki 
○ uprawa  płodozmian  nawożenie
jajowatej 
sąsiedztwa  innych  roślin 
Fructus  owoc kolendry 
allelopatia  (czyli  wzajemne 
Epicarpium cum  owocnia pomarańczy 
oddziaływanie  roślin)  racjonalna 
mesocarpium   gorzkiej 
gospodarka  zabiegi 
Semen  nasiona łzawnicy 
agrotechniczne  zwalczania 
ogrodowej 
szkodników  i  chorób 
Embryo (zarodek)  zarodek kola 
odpowiednia  pora  i dojrzałość w 
Caulis (łodyga)  łodyga powojnika 
czasie zbiorów 
Cortex  kora chinowa 

Znaczenie roślin leczniczych: 

● Medycyna  i  farmacja(leki  pediatryczny
● surowców  z  roślin  niższych  np  porost geriatryczny,  radioochronne działanie -
islandzki zielona herbata, imbir, aronia
● surowce bezpostaciowe ● Składniki  diety  -  rozwój  dietetyki
● surowce  pochodzenia  zwierzęcego  np (polifenole  sok  żurawinowy,  stewia,
agar, opium, guma arabska inulina)
● surowce  otrzymywane  z  przerobu ● Przemysł  spożywczy  substancje
tkanki roślinnej lub jej wydzielin: konserwujące  -  kurkumina,  karoteny,
substancje  modyfikujące  smak  i
Olejek  eteryczny  anyżowy,  nalewka  z  kwiatu  zapach  (szałwia  lekarska,  tymianek
Arniki  nalewka  z  owocni  pomarańczy  pospolity)
gorzkiej,  wyciąg  suchy  standaryzowany  z  ● Kosmetyki  -  olejki  eteryczne,  oleje,
liścia  pokrzyku,  Wyciąg  suchy  z  liścia  boldo;  tłuszcze,  fitoestrogeny  (pietruszka
wyciąg  suchy oczyszczonej kwantyfikowany z  zwyczajna),  nawilżanie  (ogórecznik
liścia  miłorzębu;  wyciąg  suche  lekarski),  kondycjonowanie  naczyń
kwantyfikowany  z  ziela  dziurawca;  wyciąg  (kasztanowiec zwyczajny)
wodny  alkoholowy  z  korzenia  kozłka  i  suchy  ;  ● przemysł włókienniczy,  bawełna 
nalewka z kłącza pięciornika  konopie, len, juka
● Przemysł  papierniczy:  celuloza,  świerk,
Czynniki zmienności:  sosna
Do  czynników  wpływających  na  masę  i  ● przemysł  barwników,  farb  i  lakierów
jakość  surowca  zielarskiego  rozumianego  rośliny  barwierskie  -  te
jako  zawartość  substancji  czynnych  na  charakteryzująca  się  obecnością
etapie jego pozyskiwania należą:  związków  barwnych  (owoce  aronii,
płatki  chabra,  flawonoidyny  -  żółta
(pomarańcza  gorzka,  antocyjany  -
czerwone,  niebieskie,  fioletowe,)
 zależnie  od  pH  (bez  czarny  alkaloidy  - 
mszyce,  mniszek  lekarski  rozwijają  się  pod 
niebieski - rdest ptasi) 
jabłonkami  pozytywnie  wpływa  na  jej 
● Rośliny  paszowe  (olejek  z  tymianku  i
owocowanie,  a  bylica  piołun  to  roślina 
rozmarynu,  szałwii  w  paszy  zwiększa
ochronna dla porzeczki.  
masę kur
● Rośliny ozdobne
Nazewnictwo: 
Nazwy polskie (zazwyczaj dwuwyrazowe) 
❖ części  roślinne:  nazwa  organu  + nazwa 
rodzajowa/gatunkowa np. liść melisy 
❖ olejki  eteryczne  i oleje: nazwa postaci + 
nazwa  określająca  roślinę  np.  olejek 
eteryczny  miętowy,  olejek  wiesiołkowy 
oczyszczony 
❖ przetwory  roślinne:  nazwa  określająca 
roślinę,  z  której  przygotowuje  się 
przetwór  np.  wyciąg  płynny 
standaryzowany z kory chinowej 

Nazwy łacińskie: 
❖ części  roślinne:  nazwa 
rodzajowa/gatunkowa  rośliny  w 
dopełniaczu  +  nazwa  części  rośliny  w 
mianowniku l.poj np. Valerianae radix 
❖ olejki  eteryczne  i  oleje:  nazwa 
określająca  pochodzenie  w 
dopełniaczu  +  nazwa  postaci  w 
mianowniku  l.poj  np.  Pini 
aetheroleum, Lini oleum 
❖ Nazwy surowców tkankowych: 

Allelopatia - szkodliwy lub korzystny wpływ 
substancji  chemicznych  wydzielanych 
przez  rośliny  lub  grzyby  danego  gatunku 
lub  pochodzące  z  rozkładu  tych  roślin  lub 
grzybów.  
Zioła  stymulują  wzrost  drzew  i  krzewów 
owocowych  warzyw  oraz  roślin  ozdobnych 
Mogą  polepszyć  aromat  rosnącym 
współrzędnie  z  nimi  warzyw,  przyczyniają 
się  do  ​ochrony  sąsiednich  roślin  ​przed 
chorobami  grzybowymi  i  bakteryjnymi, 
wydzielają  ​olejki  eteryczne  działające 
antybiotyczne  ​na  rośliny  i  podobnie  jak 
silne  repelenty  ​odstraszają  drobne  i 
większe szkodniki. 

Niektóre  rośliny  uważane  powszechnie  za 

chwasty  pełnią  pomocniczą  rolę  w 
ogrodzie  pokrzywa  skutecznie  odstrasza 
Przygotowanie surowca roślinnego do badań tożsamości i Zanieczyszczenia
przeprowadzania badań Surowce roślinne nie powinny zawierać pleśni, insektów i
organicznych zanieczyszczeń pochodzenia zwierzęcego.
W celu uzyskania homogennej i reprezentatywnej próbki do badań
należy stosować odpowiednie algorytmy postępowania przy Jeśli nie podano inaczej, zawartość zanieczyszczeń nie może być
pobieraniu próbki w odniesieniu do serii badanego surowca większa niż 2%(m/m)
roślinnego, masy surowca roślinnego, dla której prowadzi się Rodzaje zanieczyszczeń:
badania oraz rodzaju surowca. • Domieszki: substancje będące częścią tej samej rosliny
Liczba pojemników w serii Liczba pojemników do badania ale niestanowiące surowca leczniczego
próbek • Obce składniki: substancje pochodzenia roślinnego
1-3 wszystkie niebędące częścią rośliny stanowiącej surowiec; inne
>3 n=√𝑁+1 • Substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego
Seria surowca, masa próbek do badania, rodzaj surowca do
badania Strata masy po suszeniu
Analiza wagowa (w procentach) miałko sproszkowanego wyciągu
Rodzaj surowca Minimalna waga próbki (0,5g) po suszeniu przez 3h w temp. 100-105C w suszarce.
Korzeń, kłącze, kora, ziele 500g lub cała próbka, jeśli jest Chłodzenie w eksykatorze nad pentatlenkiem difosforu lub
mniejsza niż 500g bezwodnym żelem krzemionkowym.
Liście, kwiaty, nasienie, owoce 250g lub masa całej próbki,
jeśli jest mniejsza niż 250g Woda w olejkach eterycznych – po dodanu disiarczku węgla do
Pokruszone lub połamane 125g kropli olejku roztwór powinien zostać przezroczysty
surowce – średnia masa części
mniej niż 0.5g Sucha pozostałość wyciągów: 2,0g lub 2,0ml wyciągu odparować
do sucha na łaźni wodnej i suszyć 3h w suszarce w temp. 100-105
stopni. Chłodzić w eksykatorze nad P2O5 lub bezwodnym żelem
Masa surowca roślinnego w Minimalna masa wymagana do krzemionkowym. Wynik podawać w procentach wagowych lub w
serii [kg] analizy [procent masy] gramach na litr.
< 50 1
>50-100 0,5 Pestycydy
>100-250 0,25 W analizie surowców roślinnych pestycydem jest każda substancja
>250-500 0,2 lub mieszanina przeznaczona do zapobiegania, niszczenia lub
>500-1000 0,18 kontroli szkodników, niepożądanych gatunków roślin lub zwierząt
>1000-2500 0,15 powodujących szkody lub przeszkadzających w procesie
produkcji, przetwarzania, transportu lub handlu substancjami
>2500-5000 0,1
roślinnymi.
>5000-10000 0,0
Definicja obejmuje regulatory wzrostu, defolianty lub substancje
>10000-25000 0,05
wysuszające stosowane w prawie przed i po zbiorze.
Spis wartości granicznych pestycydów zamieszcza farmakopea
Badania tożsamości substancji roślinnych oraz te nieobjęte znajdują się w dyrektywach Wspólnoty
Europejskiej 76/895 i 90/642.
• Makroskopowe – monografia farmakopealna
Dla pestycydów z tabeli wartości graniczne oblicza się ze wzoru
• Mikroskopowe
𝐴𝐷𝐼 𝑥 𝑀
• Dodatkowe
𝑀𝐷𝐷 𝑥 100
ADI – akceptowane dzienne pobranie zgodne z opublikowanym
Badania przez FAO-WHO w miligramach na kilogram masy ciała
Zanieczyszczenia Strata wody po suszeniu M - masa ciała w kilogramach (60kg)
• Woda/sucha • Pestycydy MDD – dobowa dawka substancji roślinnej w kilogramach
pozostałość
wyciągów Jeżeli substancja roślinna przeznaczona do sporządzania
• Metale ciężkie • Popiół całkowity wyciągów, nalewek lub innych postaci farmaceutycznych, których
• Popiół • Substancje sposób wpływa na zawartość pestycydów w końcowym procesie,
nierozpuszczalny ekstrahowane wartości graniczne oblicza się ze wzoru
w kwasie solnym 𝐴𝐷𝐼 𝑥 𝑀 𝑥 𝐸
• Wskaźnik • Wskaźnik 𝑀𝐷𝐷 𝑥 100
pęcznienia goryczy E – współczynnik ekstrakcji w metodzie przygotowania,
• Aflatoksyna B1 • Ochratoksyna A wyznaczony doświadczalnie
• Zanieczyszczenia • Zanieczyszczenia ADI – akceptowalne dzienne pobranie zgodne z opublikowanym
radioaktywne mikrobiologiczne przez FAO-WHO, w miligramach na kilogram masy ciała
M – masa ciała w kilogramach (60kg)
MDD – dobowa dawka substancji roślinnej w kilogramach
Wartości graniczne pestycydów – jakościowa i ilościowa analiza
pozostałości
Zastosowane procedury analityczne są zwalidowane i muszą
spełniać kryteria:
• wybrana metoda jest odpowiednia do układu
pozostałości badanego pestycydu/substancja
• odzysk pestycydu mieści się w granicach 70%-100%
• powtarzalność metody nie jest mniejsza od wartości
podanych: 0,01 mg/kg stężenie pestycydy – 0,005
mg/kg; 0,100 mg/kg stężenie pestycydy – 0,025 mg/kg;
1,000 mg/kg – 0,125 mg/kg
Badanie obecności insekcytydów chloroorganicznych,
fosfoorganicznych i perytroidów stosując chromatografię gazową z
detektorem wychwytu elektronów, metodą wykluczenia w
szeregu (insektycydy fosfoorganiczne > insekcytydy
chloroorganiczne i pyretroidy)
Badania zawartości insektycydów chloroorganicznych,
fosfoorganicznych i perytroidów stosując technikę chromatografii
gazowej z detekgorem wychwutu elektronów (analiza
względnych czasów retencji)
Metale ciężkie
Jeżeli nie podano inaczej w monografii szczegółowej, to
wymagane wartości graniczne dla metali są następujące:
• kadm: nie więcej niż 1,0µ/g
• ołów: nie więcej niż 5,0 µ/g
• rtęć: nie więcej niż 0.1 µ/g
• np. Fucus vel Ascophyllium dodatkowo arsen nie więcej
niż 90 µ/g; kadm nie więcej niż 90 µ/g; zawartość jodu
nie więcej niż 0,03% i nie więcej niż 0.2% jodu
całkowitego
Popiół całkowity
Substancje mineralne otrzymywane po wyprażeniu całej próbki
surowca roślinnego. Jest to suma popiołu fizjologicznego (popiół
uzyskiwany przez wyprażenie soli mineralnych będących stałymi
składnikami surowca) oraz zanieczyszczeń mineralnych
występujących w surowcu.
Popiół nierozpuszczalny w kwasie solnym wskazuje na zawartość
krzemionki jako naturalnego składnika (ziele skrzypu) lub też
piasku i ziemi w przypadku korzeni i liści gęsto owłosionych (np.
surowiec Digitalis purpureae folium nie powinien zawierać więcej
niż 3% popiołu nierozpuszczalnego w kwasie solnym.
Wskaźnik pęcznienia
Objętość w mililitrach, jaką zajmuje 1g substancji roślinnej po
spęcznieniu w roztworze wodnym w czasie 4h, łącznie z
przylegającym śluzem. Jest to średnia uzyskana z 3 badań.
Wskaźnik goryczy
Odwrotność takiego rozcieńczenia związku, roztworu lub wyciągu,
które jeszcze wskazuje smak gorzki.
Oznaczany jest przez porównanie z chlorowodorkiem chininy,
którego wskaźnik wynosi 200 000. Wskaźnik goryczy wyznaczany
jest przez zespół składający się z co najmniej 6 członków.
Uczestniczy badania muszą wypłukać usta przed badaniem. Aby
skorygować indywidualne różnice w odczuwaniu smaku, pomiędzy
członkami zespołu, konieczne jest wyznaczenie współczynnika
korekcyjnego dla każdego członka zespołu. Rozcieńczenie oblicza
się na podstawie liczby mililitrów roztworu, który po rozcieńczeniu
wodą do 10,0ml ma jeszcze gorzki smak.
Aflatoksyna B1, Ochratoksyna A
Aflotoksyny – rodzaj mykotoksyn. Są wytwarzane przez grzyby z
rodzaju spergillus, głównie A.flavus i A.parasitius.
Aflatoksyny są mutagenne, teratogenne i hepatotoksyczne.
Stwierdzono ich letalne działanie na zwierzęta (szczury, psy, koty,
świnki morskie itd.)
Dopuszczalna zawartość aflatoksyny B1 (najczęściej spotykanej) w
produktach zbożowych to 2,0 µ/g oraz 4,0 µ/g dla aflatoksyn B1,
B2, G1 i G2 łącznie.
Technika oznaczania: HPLC-DAD
UWAGA: wrażliwe na promieniowanie nadfioletowe i odporne na
dziepło; w nadfiolecie (max. Absorpcji 365nm) fluoryzują na
niebiesko i zielono (oznaczenie przeprowadzić w pomieszczeniu z
zamkniętymi oknami, przy sztucznym świetle
Badania mikrobiologiczne
Kryteria akceptacji czystości mikrobiologicznej oparte są na
oznaczaniu:
• ogólnej liczby drobnoustrojów tlenowych (TAMC)
• ogólnej liczby drożdży i pleśni (TYMC)
• bakterii Gram-ujemnych tolerujących żółć
• Escherichii coli
• Salmonelli
Kategorie surowców
A: produkty roślinne zawierające substancje roślinne z dodatkiem
wody lub bez substancji pomocniczych (napary, odwary z użyciem
gorącej wody)
B: produkty lecznicze roślinne zawierające np. wyciągi i lub
substancje roślinne, z dodatkiem lub bez substancji pomocniczych,
dla których metoda wytwarzania lub jeżeli dotyczy substancji
roślinnych, dla których przeprowadzanie wstępnego
postępowania prowadzi do obniżenia poziomu drobnoustrojów do
niższego niż ustalony dla tej kategorii
C: produkty lecznicze zawierające np. wyciągi i lub substancje
roślinne, z dodatkiem lub bez substancji pomocniczych, dla
których metoda wytwarzania (np. ekstrakcja etanolem) lub
substancje roślinne, dla których przeprowadzanie wstępnego
postępowania nie prowadzi do wystarczającego obniżenia
poziomu drobnoustrojów, tak aby spełnić kryterium wymagane
dla kategorii B
Substancje szkodliwe w produktach roślinnych
• ostra (liść pokrzyku)
• przewlekła (glistnik jaskółcze ziele)
Toksyczne działanie roślin dotyczy różnych układów fizjologicznych
• kardiotoksyczność (Glycyrrhiza glabra, Ephedra sinica,
Caulophhyllum thalictroides)
• pneumotoksyczność (Sauropus androgynus)
• nefrotoksyczność (Aristolochia sp.)
• hematotoksyczność (Gingko biloba, Angelica senesis)
• hepatotoksyczność (Kava kava, Tussilago farfara,
Symphytum officinale, Senecio longilobus, Senecio
vulgaris, Senecio jacobea)
• gastrotoksyczność (glistnik jaskółcze ziele)
Kwas arystolochowyAristolochia – kokornak, rodzaj z roślin
kokornakowatych (Aristolochiaceae) liczący ok. 180 gatunków
występujących w strefie tropikalnej. Są to byliny lub wijące się
krzewy. We wszystkich częściach rośliny występuje kwas
arystolochowy, który powoduje:
• nefropatię (nefropatia arystolochowa – cewkowo-
śródmiąszowa choroba nerek prowadząca do trwałej
niewydolności; syndrom Bałkański – nefropatia
endemiczna)
• ma działanie karcinogenne (powoduje raka nabłonka
dróg moczowych)
• ma działanie gentotoksyczne – in vitro
Testy:
• scrinningowy test na kwas arystocholowy: TLC
• test na limit kwasu arystocholowego :HPLC-UV
• test potwierdzający obecność kwasu arystocholowego:
HPLC – MC
Alkaloudy pirolizydynowe
Surowce zawierające alkaloidy pirolizydynowe (PA) są od lat
stosowane w lecznictwie.PA znajdują się w tradycyjnie
stosowanych surowcach, jak podbiał pospolity (Tussilago farfara),
ogórecznik lekarski (Borago officinalis), żywokost lekarski
(Sympythum officinale). Dane naukowe wskazują na właściwości
toksyczne:
• hepatotoksyczne (zażółcenie powłok ciała, bolesna
hepatomegalia, narastające wodobrzusze)
• powoduje chorobę zarostową żył
• nadciśnienie płucne
• choroba zarostowa żył wątrobowych u płodu
Testy:
• brak metody farmakopealnej
• test na oznaczenie alkaloidów pirolizydynowych:
HPLC- UV
• test na potwierdzenie kwasu arystocholowego: HPLC-MS
Stablizacja surowców zielarskich
Cele stabilizacji:
• unieczynnienie działania enzymów roślinnych (do
zawartości wody w surowcu 5-12%
• uniemożliwienie rozwijania się mikroorganizmów
Zmienne suszenie: temperatura, czas suszenia, ruch powietrza,
rodzaj i grubość warstwy surowca
Rodzaje suszenia:
• naturalne
• termiczne
• liofilizacja
Stabilizacja surowców zielarskich – preparaty ze świeżych roślin
Trwałość wyciągów ze świeżych stabilizowanych surowców
roślinnych jest większa niż odpowiednich nalewek lub płynnych
wyciągów z suszonych surowców
Intrakty: etanolwo-wodne wyciągi (50% etanolu)
• Intrakt z głogu stosowany w chorobach serca
• Intrakt z kasztanowca, stosowany w zakrzepach i
zastojach żylnych
Stabilozowane soki (succi stabilisati) wyciągi ze świeżych roślin,
utrwalone etanolem (20-25% etanolu)
• Sok z jeżówki purpurowej – immunostymulujący
• Sok z krwawnika – stany zapalne układu pokarmowego
• Sok z brzocy – środek moczopędny
• Sok z złocienia maruny – profilaktyka i leczenie migren
Przechowywanie surowców leczniczych
Zachowanei skuteczności surowców leczniczych poprzez
zapobieganie rozkładowi substancji czynnych
• Kontrola surowca przed magazynowaniem
• Odpowiednie warunki magazynowania uwzględniające:
o Cechy surowca
Zapobieganie
o Niska temperatura (10C)
skażeniom
o Wietrzenie
o Brak dostępu do światła biologicznym
(pleśnie, bakterie)
Specyfika przechowywania surowców roślinnych
• Surowce alkaloidowe – najmniej trwałe tropanowe,
podczas suszenia następuje racemizacja hioscyjaminy do
atropiny
• Surowce zawierające glikozydy nasercowe – mało
trwałe, rozkład indukuje wilgotność
• Surowce antraglikozydowe – zmiany fermentaycjne i
utlenianie
• Surowce garbnikowe – wrażliwe na utlenianie,
polimeryzację garbników katechinowych na flobafeny
• Surowce śluzowe – łatwo pleśnieją i fermentują (suche
przechowywanie)
• Surowce flawonoidowe – wrażliwe na światło,
utlenianie, czynniki hydrolizujące
• Surowce olejkowe – bardzo wrażliwe na temperaturę
(przechowywanie w stanie nierozdrobnionym w niskiej
temperaturze i ciemności
Surowiec roślinny

• denaturacja (opary alkoholu, para wodna)

Rozdrabnianie
1. Należy dostosować technikę suszenia do składu
Ekstrakcja
związków naturalnych w surowcu roślinnym
2. Zwiazki wrażliwe na wyższe temperatury (olejki lotne, rozpuszczalnikam
Ekstrakcja
witaminy, estry) muszą być suszone w temperaturze
poniżej 35C Ekstrakt
3. Wybrane surowce suszymy dwuetapowo: najpierw 30C., mokry
potem 100C (glikozydy nasercowe) Ekstrakt Odparowanie/standaryzacja

4. Warunki suszenia dla wybranych surowców roślinnych suchy

są dokładnie określne w monografiach szczegółowych
Mieszanie/kruszenie
(ziele piołunu – 2h w temp 105C; liść karczocha –
suszenie na powietrzu) Mieszaniny
związków
preparaty galenowe

Jeden
tabletki/ kapsułk/ maści,
związek roztwory
Metody ekstrakcji składników czynnych z surowca roślinnego
• Otrzymywanie infuzji (surowce rozpuszczalne w wodzie,
czas trwania 24h, 20-25% etanolowe roztwory)
• Otrzymywanie odwarów (surowce rozpuszczalne w
wodzie i odporne na działanie temperatury, 15-25 min,
wodne roztwory)
• Trawienie surowca roślinnego (zmodyfikowana
maceracja przez podwyższenie temperatury)
• maceracja (zmienne procesy to: ilość surowca, stosunek
surowiec:rozpuszczalnik, zawartość wyjściowa wody,
temperatura i czas trwania procesu, dopuszczone
surowce bezpostaciowe; maceracja pojedyncza,
podwójna, potrójna)
• perkolacja (surowce termowrażliwe i twarde)
• ciepła perkolacja – aparat Soxheleta (rozpuszczalnik jest
ogrzewany)
• ekstrakcja w warunkach nadkrytycznych z użyciem CO2
Metody ekstrakcji czynników z surowca roślinnego w układzie
ciało stałe – ciecz
Obecnie wśród sposobów prowadzenia ekstrakcji wyróżnia się trzy
metody:
1) ekstrakcję w nieruchomej warstwie ciała stałego
(stężenie substancji ekstrahowanej wzrasta wraz drogą
przepływu) – maceracja, perkolacja
2) ekstrakcję cząstek ciała stałego zawieszonych w
ekstrahencie (stężenie substancji ekstrahowanej jest
jednakowe we wszystkich punktach objętości roboczej
ekstraktora i jest równe stężeniu w ekstrakcie
opuszczającym aparat) – ekstrakcja dynamiczna
3) ekstrakcja w warunkach nadkrytycznych z użyciem CO2
Ciecz lub gaz osiągają stan nadkrytyczny i stają się płynami w
stanie nadkrytycznym (supercritical fluods, SF) gdy tempertura i
ciśnienie w jakim się znajdują, przekracza wartości ich parametrów
krytycznych : temperatura (Tc) i ciśnienia (Pc). Powstała faza
posiada własności pośrednie między cieczą a gazem.
Gazy w stanie nadkrytycznym charakteryzują się dobrymi
właściwościami dyfuzyjnymi i solubilizacyjnymi.
Ekstrakcja gazami w stanie nadkrytycznym pozwala na:
• skrócenie czasu ekstrakcji
• lepszą wydajność
• wybiórczą izolację niektórych zespołów związków
czynnych
Właściwości nadkrytycznego CO2:
• niska lepkość
• wysoka dyfuzyjność (lepsza penetracja surowca)
• brak korozyjności
• niepalność
• nietoksyczność
• wysoka lotność (ułatwia usuwanie po procesach
produkcyjnych)
• nieszkodliwość z fizjologicznego punktu widzenia
• niski koszt (składnik powietrza)
• niemal zerowe napięcie powierzchniowe (łatwa
penetracja)
• zapobieganie rozwoju mikroorganizmów
• odpowiednie pozyskiwany nie wpływa negatywnie na
środowisko
Odparowywanie/standaryzacja ekstraktów
Standaryzacja surowców i przetworów zielarskich gwarantuje
odpowiednią wartość, efektywność farmakologiczną (leczniczą), w
konsekwencji dawkowanie (powtarzalność!!!)
Standaryzacja oparta na wynikach badań cech makroskopowych,
mikroskopowych, chemicznych (zawartość składników),
fizykochemicznych, biologicznych (na żywych organizmach,
hodowlach komórkowych i tkankowych). Standaryzacja musi być
doprowadzona na zawartość związków czynnych i
dopuszczonego stężenia substancji toksycznych.
• Dopełnienie zawartości jednego lub kilku składników
kluczowych poprzez dodanie czystych substancji
roślinnych lub ekstraktów skoncentrowanych
• Odparowanie do wymaganego stężenia składnika
aktywnego
Np. kozłek lekarski: zawartość olejku 0,1-2% oraz 0,17% suma
kwasów walerenowego i acetoksywalerenowego.
Trudności w standaryzacji surowców roślinnych:
• różnice w zawartości związków czynnych kolejnych partii
surowca roślinnego
• brak korelacji między cechami morfologicznymi a
zawartością w składzie substancji czynnych
• dobór odpowiednich metod analitycznych
pozwalających na oznaczenie składników wobec
stężenia, których przeprowadza się standaryzację
• trudności w pobraniu reprezentacyjnej próbki dla partii
surowca
METODY ANALITYCZNE
Metody analityczne stosowane w analizie ilościowej surowców
roślinnych
Techniki spektroskopowe:
• Spektroskopia w nadfiolecie (UV-VIS) – METODA
ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA np. Glistnik jaskółcze ziele
(trzeba znać przykład)
• Spektroskopia w podczerwieni/Ramana (FT-IR/Ramana)
– można oznaczać związki w wodzie
• Protonowy/węglowy rezonans magnetyczny (NMR)
Techniki chromatograficzne (metody rozdziału)
• Cienkowarstwowa chromatografia cieczowa (TLC) – np.
kłącze pluskwicy groniastej
• Wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC-UV,
HPLC-DAD, HPLC-REF, HPLC-MS/MS, SFC) – np. kłącze
pluskwicy groniastej; stosowana najczęściej
• Gazowa chromatografia (GC) – np. olejek eteryczny z
mandarynki
Farmakopealne mieszanki ziołowe Zioła uspokajające Zioła moczopędne
(należy pamiętać, że lek roślinny nie może być podawany dożylnie)
Valerianae radix 30,0 Solidaginis virgaur herba 30,0
ZNAĆ NA CO JEST STANDARYZOWANA MIESZANKA
Crataegi folium/flore 20,0 Taraxaci herba/radice 20,0
Zioła do płukani gardła Zioła ułatwiające gojenie
Melissae folium 15,0 Betulae folium 15,0
Lupuli flos 15,0 Levistici radix 15,0
Quercus cortex 25,0 Quercus cortex 25,0
Menthae pip.fol 10,0 Equiseti herba 10,0
Matricariae flos 25,0 Meliloti herba 25,0
Matricariae flos 10,0 Phaesoli pericarpium 10,0
Millefolli herba 20,0 Hyperici herba 20,0
Zawartość: olejek eteryczny Zawartość: flawonoidy
Salviae off. folium 15,0 Arnicae flos 15,0
Thymi herba 15,0 Millefolii herba 15,0
Zioła przeczyszczające Zioła wykrztuśne
Zawiera garbniki (w Zawiera garbniki (w
przeliczeniu na pirogalol, nie przeliczeniu na pirogalol, nie
Frangulae cortex 20,0 Thymi herba 25,0
mniej niż 0,7% ) mniej niż 1,0%)
Graminis rhizoma 30,0 Althaeae folium 20,0
Olejek eteryczny – 4mg/kg
Carvi fructus 20,0 Anisi fructus 20,0
Lini semen 10,0 Liquiritae radix 20,0
Zioła przeciwkaszlowe Zioła przeciwbiegunkowe
Menthae pip.fol 20,0 Menthae pip.fol 15,0
Zawartość: glukofranguliny, Zawartość: olejek eteryczny
Althaeae radix 30,0 Tormentillae rhizome 30,0
olejek eteryczny
Plantaginis lanceolate fol.25,0 Menthae pip. fol 25,0
Malvae folium 20,0 Psylli semen 15,0
Foeniculi amari fruc. 15,0 Salviae officinalis fol. 15,0
Thymi herba 10,0 Rubi fruticosifol. 15,0
Zawartość: olejek eteryczny Zawartość: garbniki (w
(nie mniej niż 7ml/kg) przeliczeniu na pirogalol)
Wskaźnik pęcznienia nie mniej
niż 7

Zioła przeciwgorączkowe Zioła przeciwreumatyczne

Sambuci flos 25,0 Salicis cortex 25,0

Salicis cortex 25,0 Urticae folium 20,0
Tilliae flos 20,0 Equisteti herba 15,0
Marticariae flos 15,0 Betulae folium 15,0
Millefolii herba 15,0 Populi Folium 15,0
Zawartość: pochodne Taraxaci herba/radice 10,0
salicylowe i olejek eteryczny Zawartość: pochodne
salicylowe i flawonoidy

Zioła żółciopędne Zioła poprawiające trawienie

Taraxaci radix 29,0 Millefolii herba 35,0

Menthae pip. fol 30,0 Menyanthidis trifol.fol 25,0
Helichrysi flos 20,0 Menthae pip. fol 20,0
Millefolii herba 20,0 Coriandri fructus 17,0
Frangulae cortex 1,0 Rhei radix 3,0
Zawartość: olejek eteryczny i Zawartość: pochodne
glukofranguliny hydroksyantracenowe, olejek
eteryczny

Zioła metaboliczne I Zioła metaboliczne II

Graminis rhizome 30,0 Graminis rhizoma 35,0

Violae herba cumflore 20,0 Equiseti herba 34,0
Cichorii radix 20,0 Taraxaci herba/radice 20,0
Urticae folium 17,0 Taraxaci radix 10,0
Phaesoli pericarpium 10,0 Frangulae cortex 1,0
Rhei radix 3,0 Zawartość: glukofrangulina
Zawartość: pochodne
hydroksyantracenowe i
flawonoidy
 WĘGLOWODANY

Duża grupa substancji naturalnych o charakterze cukrów lub związków pokrewnych, o wzorze
ogólnym Cn(H20)m. W roślinach pełnią rolę metabolitów pierwotnych jako materiały budulcowe
(celuloza), energetyczne i zapasowe (skrobia, inulina).

PODZIAŁ:

 monosacharydy (cukry proste) od 3-7 atomów węgla, nie ulegają hydrolizie;

 oligosacharydy (złożona z 2 do 10 cząsteczek cukrów prostych) połączonych glikozydowo;
 polisacharydy (wielocukry) złożone z licznych cząsteczek cukrów, ulegające hydrolizie;

MONOSACHARYDY

1. Liczba atomów węgla definiuje cukier: tiozy, tetrozy, pentozy, heksozy, heptozy;
2. W zależności od grupy aldehydowej i ketonowej: aldozy i ketozy;
3. Prawoskrętne (+) i lewoskrętne (-);
4. W roztworach wodnych tworzą 5-czołnowe pierścienie: furanozy i 6-członowe pierścienie:
piranozy.

Pentozy i Heksozy: Heptozy: Dezoksycukry: CUKRY O

metylopentozy: ROZGAŁĘZIONYCH
ŁAŃCUCHACH
L(+)arabinoza D(+) glukoza L(+) D(+) digtoksyna D-apioza
sedopektuloza

L(+)ksyloza D(+) galaktoza D(+) cymaroza L-streptoza

D(-) ryboza D(+) mannoza D(+) boiwinoza

L(-)fukoza D(-) fruktoza D(+) sarmentoza

D(+) tewetoza L(-) sorboza L(+) olenadroza

D(+) diginoza
 POCHODNE MONOSACHARYDÓW

Alkohole cukrowe: Cyklitole: Kwasy uronowe i AMINOCUKRY

redukcja grupy wieloalkohole o aldonowe: utlenianie N-acetylowane i N-
aldehydowej/ketonowej strukturze cyklicznej grupy alkoholowej sulfonowane D-
heksoz glukozaminy:

L-Adonil Inozytol Kwas D-glukuronowy GLUKOZAMINA

D-ksylitol Mioinozytol Kwas D-glukonowy

D-mannitol Kwas D-
galakturonowy

D-sorbitol

FRUKTOOLIGOSACHARYDY jako prebiotyki:

A. To jedna, dwie, trzy cząsteczki fruktozy przyłączonej za pomocą wiązania B(2->1)

glikozydowego do reszty fruktozowej w cząsteczce sacharozy
B. Stopień polimeryzacji fruktanów od 2 do 60.
C. Niskocząsteczkowe polimery (DP 2-20) określane jako oligofruktoza.
D. Do krótkołańcuchowych fruktooligoschardów zalicza się 1-kestozę (DP 3), nystozę
(DP 4) i fruktozylonystozę (DP 5)
E. Do długołańcuchowych fruktanów należą inulina i lewan.
F. Są wysoce higroskopijne, stabilne w zakresie pH 4,0-7,0, mniej słodkie niż sacharoza,
a ich wartość energetyczna wynosi 1,4 kcal/g

Działanie:

 Powodują znaczące zmiany mikroflory okrężnicy, ponieważ oligosacharydy mogą

służyć jako podłoże do wzrostu i rozprzestrzeniania się bakterii beztlenowych,
głównie Bifidobacterium, które hamują rozwój bakterii gnilnych i patogennych
występujących w okrężnicy.
 Powodują spadek pH w jelicie grubym a tym samym w kale, ze względu na produkcję
krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych SCFA. Niższe wartości pH hamują rozwój
niektórych gatunków chorobotwórczych bakterii jednocześnie stymulując wzrost
bifidobakterii i bakterii kwasu mlekowego.
 Następuje produkcja substancji odżywczych, takich jak witaminy: B-kompleks (B1, B2,
B6, B12), kwasu nikotynowego i foliowego.
 Zwiększanie masy wydalanego kału poprzez oligosacharydy przeciwdziała zaparciom,
 Hamuje biegunkę związaną ze stanem zapalnym jelit. Związane jest to bezpośrednio z
hamującym działaniem bifidobakterii G(-) i G(+)
  Zapobiegają infekcjom przewodu pokarmowego, układu oddechowego i układu
moczowego dzięki hamowaniu przylegania szkodliwych bakterii do powierzchni
nabłonka w początkowych fazach infekcji.
 Redukują poziom cholesterolu w surowicy krwi (zwierzęta)
 Zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka, głownie jelita grubego. W procesie
fermentacji oligosacharydów powstaje kwas mlekowy będący substratem dla
nabłonka okrężnicy, zapobiegając przemianie w komórki rakowe, których enzymy
mają właściwości promujące rozrost komórek rakowych i tworzenie się
rakotwórczych nitrozoamin.

MIODY:
Produkt wytwarzany przez pszczoły Apis millifica z zebranego przez nie nektaru z
miododajnych kwiatów oraz wydzielin liści drzew iglastych. Składnik jest cukier inwertowany,
powstały w przewodzie pokarmowym pszczoły oraz 10% sacharozy, dekstrozy, kwasy
organiczne, witaminy, substancje białkowe, cholina, acetylocholina i woda (do 10%).

Zalecany w osłabieniu mięśnia sercowego i układu nerwowego, chorobach wątroby i układu

oddechowego. Bakteriobójczo i grzybobójczo.

POLISACHARYDY

Właściwości inne niż w przypadku mono i oligosacharydów, rozpuszczalność w wodzie maleje

ze wzrostem cząsteczki, zanika słodki smak i właściwości redukujące. Polisacharydy ulegają
hydrolizie kwasowej, transferując do cukrów prostych. Tworzą koloidalne roztwory, są
optycznie czynnie i niekrystaliczne.

BADANIA TOŻSAMOŚCI:

1. Próba Lugola- wykrywanie polisacharydów

Reakcja ta pozwala na odróżnienie polisacharydów od innych cukrowców, bo kompleksy
z jodem mogą tworzyć tylko cząsteczki o uporządkowanej strukturze i odpowiednio duże.
Adsorpcja ma charakter kanałowy tzn. cząsteczki jodu wchodzą do kanału utworzonego
przez spiralnie skręcone łańcuchy skrobi, dając kolor niebieski(glikogen czerwony)

2. Kwasowa hydroliza
Stopniowa hydroliza skrobi zachodzi pod wpływem rozcieńczonych kwasów. Pękają
wiązania glikozydowe z przyłączeniem cząsteczki wody. Początkowo powstają dekstryny,
następnie maltoza i ostatecznie glukoza. Obserwowany zanik niebieskiego zabarwienia.
Hydroliza skrobi i glikogenu zachodzi pod wpływem enzymów amylaz: alfa-amylazy,
hydrolizujące alfa-1,4- glikozydowe wiązania położone wewnątrz cząsteczki
polisacharydu. Pierwszym produktem tej reakcji są erytodekstryny dające z jodem
zabarwienie czerwone.
 PODZIAŁ:

1. Homopolisacharydy: zbudowane z jednakowych cukrów prostych- glukany

2. Heteropolisacharydy: zbudowane z różnych cząstek cukrów prostych-
glukomannany

PODZIAŁ POLISACHARYDÓW

Polimery Polimery Polimery Polimery Polimery Polimery Polisacharyd Polisacharydy

glukozy fruktozy galaktozy mannozy mannozy i glukozy i y otrzymane grzybów
(glukany) (fruktany) (galaktany) (mannany) glukozy galaktozy dzięki wielkoowocnikowych
(glukoma (galaktomann udziale
nnany) any) bakterii
skrobia inulina agar hemicelulo guma guar dekstran letinan
za konjak
celuloza trytycyna agaroza ksylany ksantan tylopinan
lichenina agaropekty
na
izolicheni
na

I. Jako składniki odżywcze i dietetyczne: skrobia inulina

II. Surowce do produkcji związków organicznych (glukoza, fruktoza, maltoza, dekstroza)
w procesach hydrolitycznych
III. Jako substancje ochronne, łagodzące w pudrach i maściach
IV. Jako substancje zastępcze krwi, np. dekstrany
V. Jak substancje śluzów, gum – stosowane jako składniki osłaniające w stanach
zapalnych
VI. Jako składniki przeciwzakrzepowych np. heparyna
VII. Jako immunostymulanty !!
VIII. Jako substancje w technologii postaci leku: postacie klasyczne i o zmodyfikowanym
profilu uwalniania

SKROBIA

1. Silnie higroskopijna, chemicznie obojętna, pęcznieje w wodzie na skutek wnikania w jej

struktury. Rozpuszcza się w roztworach wodorotlenków metali I grupy i wodzianu
chloralu(badania mikroskopowe)
a. Chłonie jod- niebieski kolor
2. RODZAJE SKROBII
a. Skorbia ziemniaczana: Amylum solani
b. Skrobia pszeniczna: Amylum tritici
c. Skrobia ryżowa: Amylum oryzae
d. Skrobia maranty: Amylum marantae
 e. Skrobia tapioka: Amylum Manihot
f. Skrobia sagowca: Amylum sagi
g. Dekstryna: Dextrinum
3. Polisacharyd zbudowany z: amylozy(20-35%) oraz amylopektyny
a. Amyloza- liniowa struktura, zbudowana z 250-300 cząstek glukozy połączonych
wiązaniem 1,4-glikozydowym. W gorącej wodzie tworzy żel(kleik). Ulega rozpadowi
hydrolitycznemu pod wpływem αβγ amylaz
b. Amylopektyna- budowa rozgałęziona, składa się z cząsteczek glukozy połączonych 1-
4 i 1-6 glikozydowymi wiązaniami. W gorącej wodzie tworzy klajster. Masa
cząsteczkowa do 1 mln.
c. γ-amylaza powoduje rozkład powoduje rozkład do dekstryny, potem do maltozy i
izomaltozy.
β-amylaza atakuje co drugie wiązanie glikozydowe powodując rozkład do maltozy w
amylozie a w amylopektynie usuwa łańcuchy boczne, dając pektynę
γ- amylaza powoduje rozkład skrobi do glukozy
d. Skrobia stanowi materiał zapasowy w roślinach- najobficiej w ziarnach zbóż i bulwach
ziemniaka.

AMYLUM SOLANI AMYLUM TRITICI

SKROBIA ZIEMNIACZANA
Otrzymywana z pędów ziemniaka Solanum
tuberosum, poprzez rozdrobnienie,
wypłukiwanie i osadzanie skrobi (12%
wydajność)
Sypki, matowy proszek bez smaku i zapachu
Ziarna wielkości 10-100 um, kształt różny
Składnik przysypek, pudrów, środek
wypełniający i powodujący rozkład tabletek,
służy do produkcji alkoholu i dekstryn,
stosowany jako środek usztywniający i klejący
SKROBIA PSZENICZNA
Otrzymywana z ziarniaków uprawianych
odmian Triticum vulgare,
Otrzymywana jak skrobia ziemniaczana
Okrągłe ziarna pojedyncze
Średnica ziarenek 2-7 um
Używana jako zasypka obojętna, substancja
pomocnicza w technologii postaci leku

GLUKANY:
1. DEKSTRYNY – powstają w wyniku enzymatycznej/kwasowej hydrolizy skrobi. W
przemyśle produkowane w wyniku katalitycznej hydrolizy skrobi pochodzącej
między innymi z ziemniaków, kukurydzy, owsa, ryżu, tapioki
a. Powstają w jamie ustnej w czasie wstępnego trawienia skrobi i innych
cukrów złożonych, na skutek pękania wiązań α-1,4-glikozydowych
b. Łatwo rozpuszczalne w wodzie, substancje krystaliczne o barwie białej
c. Rodzaje:
i. Liniowe (otwarte łańcuchy)
ii. Cykliczne- kształt toroidalny- cyklodekstryny
d. Łatwo przyswajalne, ponieważ po spożyciu ulegają takiemu samemu
rozkładowi do glukozy, jak inne cukry złożone
 2. Cyklodekstryny – węglowodany z grupy dekstryn. Najbardziej rozpowszechnione
α-,β-,γ- cyklodekstryna.
a. Składają się z 6, 7 lub 8 merów glukozowych, połączonych α-1,4-
acetalowymi, tworzącymi razem strukturę cykliczną.
b. Są też większe znane cyklodekstryny, np. zawierjące 39 jednostek
glukozy
c. Łatwo rozpuszczalne w wodzie i przyjmują w roztworze kształt toroidu
i. ze względu na fakt, że wszystkie jednostki glukopiranozowe w
pierścieniu cyklodekstryny występują tylko w konformacji
krzesłowej, wszystkie I-rzędowe –OH znajdują się po jednej
stronie pierścienia, a drugorzędowe po przeciwnej stronie
pierścienia. Cząsteczka przybiera kształt toroidu(stożka), którego
szerszą krawędź wyznaczają II-rzędowe grupy –OH, a węższą I-
rzędowe grupy –OH
ii. wolne pary elektronowe skierowane są do wnętrza cząsteczki i
dzięki temu, wnętrze toroidu posiada cechy hydrofobowe
natomiast związki jako całość są hydrofilowe i rozpuszczalne w
wodzie

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH CYKLODEKSTRYN

α β γ
Liczba jednostek glukopiranoz 6 7 8
Masa cząsteczkowa 972 1135 1297
Rozpuszczalnośc w wodzie 14,50 1,85 23,2

MOGĄ MODYFIKOWAĆ
A. Rozpuszczalność API (aktywnych substancji farmaceutycznych)
B. Trwałość API
C. Dostępność farmaceutyczną
D. Wchłanianie i biodostępność
E. Profil działania farmakologicznego
F. Odczuwanie smaku API
G. Odziaływania API-EXP(excipiens- substancje pomocnicze) na poziomie
preformulacji i formulacji leków

3. UWAGA WAŻNE!! DEKSTRAN

a. Polimer glukozy wytwarzany ze śluzu pokrywającego komórki bakterii
Leuconostoc mesenteroides
b. Wysoki ciężar cząsteczkowy, dobrze rozpuszczalny w wodzie, stosowany
jako płyn krwiozastępczy!
c. Po podaniu dożylnym podnosi ciśnienie osmotyczne i zwiększa objętość
osocza (1g dekstranu wiąże 20 ml wody)->Zmniejsza lepkość krwi, co
przeciwdziała agregacji krwinek
d. Dekstran nie zdolności wiązania i przenoszenia tlenu- dlatego nie może
być stosowany jako substytut pełnej krwi
 e. Okres półtrwania 6-8h, wydala się głownie przez nerki (w mniejszym
stopniu płuca)- niewydalony ulega metabolizmowi w wątrobie do
dwutlenku węgla i wody; nie przenika bariery krew-mózg

Celuloza

Homoglikan budulcowy w komórkach roślinnych zbudowany z glukozy

połączonej wiązaniami β-1,4-glikozydowymi.
f. Nie jest rozkładany w przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt; robią to
jedynie mikroorganizmy bytujące w przedżołądkach przeżuwaczy
produkujące konieczne enzymy
g. Mimo braku możliwości trawienia, celuloza wykazuje znaczenie
biologiczne jako naturalny balast jelit pobudzający perystaltykę
(preparaty błonnikowe);
h. Występuje w największych ilościach: włókna lnu, włókna juty, włoski
okrywające nasiona bawełny – Gossypium spp.; glony, grzyby, bakterie
(Acetobacter)
i. Oczyszczone i odtłuszczone włoski okrywające nasiona bawełny
Gossypium spp. Mają zastosowanie jako wata opatrunkowa
(Gossypium depuratum)
ii. Gossypium depuratum (wata bawełniana oczyszczona)-z różnych
gatunki bawełny- odtłuszczone i wybielone włoski okrywające
nasiona bawełny- do 4 cm
1. Skład: celuloza 90%, woda i białko
2. Przemywanie rozpuszczalnikami organicznymi przez co
nabywają właściwości wchłaniania wody
3. pod wpływem roztworu jodu i jodku potasu barwią się
na żółtobrunatno
4. ma zdolność pochłaniania wody i płynów ustrojowych
(FP IV)
5. służy do wyrobu gazy opatrunkowej (Tela Gossypi)
Pochodne celulozy :
i. Grupy hydroksylowe w celulozie mogą być estryfikowane kwasami i
tworzyć połączenia eterowe- metyloceluloza (MC),
karboksymetyloceluloza (CMC), hydroksypropylometyloceluloza (HPMC)
 c.d. glukany

Lichenina – polisacharyd liniowy zbudowany z 60-200 cząstek β-D-glukopiranozy, połączonych 1-3,

1-4 glikozydowo (rozpuszcza się w ciepłej wodzie)

Izolichenina- polisachryd liniowy 60-200 cząstek α-D-glukopiranozy, połączonych 1-3,1-4

glikozydowo (rozpuszcza się w zimnej wodzie)

Chityna- poliheksozamina wchodząca w skład ściany komórkowej grzybów, liniowo połączone N-

acetylo-β-glukozaminy wiązaniami β-glikozydowymi

j. Chitosan- powstaje w wyniku deacetylacji chityny; wykazuje działanie:

i. Antybakteryjne
ii. Przeciwzapalne
 iii. Mukoadhezyjne (nośnik w mukoadhezyjnych układach
dostarczania leków MDDS (mucoadhesive drug delivery system)
iv. Stosowany w hipercholesterolemiach.

FRUKTANY
1. INULINA – polimer fruktofuranozy- materiał zapasowy w częściach podziemnych roślin z rodziny
Asteraceae i Campanulaceae. Jest to biały proszek bez smaku, przypomina skrobię („skrobia
georginiowa”)

a. rozpuszczalna w ciepłej wodzie, nie rozpuszcza się w etanolu, nie daje zabarwienia z jodem,
wytrąca się z roztworu w niskich temperaturach (0 ®C), co ułatwia jej otrzymywanie; hydroliza
kwasowa inuliny prowadzi do powstania fruktozy.

b. występuje w:

- korzeń omanu wielkiego (Radix Inulae)

-bulwy słonecznika buwiastego (Helianthus tuberosus)
-korzeń cykorii (Radix Cichorii)
-Korzeń mniszka lekarskiego (Radix Taraxici)

c. Zastosowanie:

I. surowiec do otrzymywania syropu wysokofruktozowego- substytutu cukru w pieczywie, słodyczach,

dżemach, produktach mlecznych, deserach mrożonych, napojach gazowanych i niegazowanych,
marynatach, dodatkach do potraw, owocach puszkowych, nadzieniach do ciast, sosy sałatkowe,
ketchupie;
II. diagnostyka chorób nerek(filtracja kłębuszkowa)
III. lecznictwo/dietetyka(wspomaga odchudzanie)

AGAR- GALAKTANY

1. Polisacharyd otrzymywany z krasnorostów Rhodophyta; Gelidium, Gracilaria, Pterocladia,

Eucheuma;jako wysuszony żel pochodzący ze ścian komórkowych.
2. Zbudowany z cząsteczek galaktozy:
a. Agaroza (liniowy polimer zbudowany z D- i L-galaktozy)
b. Agaropektyna (polimer z D-galaktozy zestryfikowanej kwasem siarkowym,
pirogronowym i kwasem uronowym)
3. W zimnej wodzie agar pęcznieje, po ogrzaniu do 80-100 rozpuszcza się dobrze w wodzie; przy
oziębieniu do 35-50 tworzy żele (barwi się na niebiesko pod wpływem jodu)
4. Zastosowanie:
a. środek łagodnie przeczyszczający
b. Substancja pomocnicza (żelująca, pęczniejąca i powodująca rozpad tabletek)
stosowana w TPL
c. Podstawowy składnik podłoży do hodowli mikrobiologicznych (przy definiowaniu:
wytrzymałość na nacisk, pH, temperatura krzepnięcia i topnienia)
GLUKOMANNANY- GUAR

1. Zawiera 85% galaktomannanów (stosunek mannozy do galaktozy (2:1), łańcuch główny

utworzony jest z jednostek mannozy z bocznymi odgałęzieniami monogalaktozowymi).
2. Pochodzi z nasion Cyamopsis tetragonolobus
3. Rozpuszcza się łatwo w zimnej wodzie dając roztwory o bardzo dużej lepkości, o
właściwościach żelujących (2-5%) i łatwo rozkłada się do mannozy i galaktozy w warunkach
hydrolizy kwasowej.
4. Dodatek do żywności, guar umieszczony na liście jako E(E412)- zagęszczający i stabilizujący
produkty.
5. GUARAN (mączka guar) przechodzi przez przewód pokarmowy i nie jest wchłaniana

!!!!SUROWCE ROŚLINNE ZWIERAJĄCE SACHARYDY!!!!

Sorbus aucuparia (Rosaceae)- D-sorbitol
Gummi arabicum- kwas D-glukouronowy
Bera vulgaris- sacharoza
Amylum tritici - skrobia
Gossypium hebraceum- bawełna
Gelidium, Gralicaria, Eucheuma- agar
Cyamopsis tetragonoloba- guar
Amorphophallus konjak – konjak

!!! WAŻNE: Lichen islandicus – porost islandzki

1. Cała/rozdrobnione, wysuszone plechy Cetraria islandica Acharius
2. Zawartość: brak informacji farmakopealnych
3. Głowne składniki: polisacharydy- lichenina i izolichenina, śluz oraz gorzkie kwasy:
fumaroprotocetrarowy, D-protolichesterynowy i kwas usninowy
4. Działanie bakteriobójcze

WAŻNE !!! Graminis (Agropyri) rhizoma- kłącze perzu

1. Kłącze perzu zbierane wiosną i jesienią wysuszone i oczyszczone z drobnych korzeni
przybyszowych
2. Zawartość: brak informacji faramkpelanych
3. Główne składniki:
a. Polisacharydy: trytycyna (fruktan) w ilości 3-10%
b. Monosacharydy: D-fruktoza, D-mannitol, inozytol + oligosacharydy
c. Olejek eteryczny: kapilen
4. Środek dietetyczny dla cukrzyków, moczopędnie + przeczyszczająco- FITOLIZYNA,
NORMOGRAN
5. Bakteriobójczo i fungobójczo- działanie
SUPER WAŻNE !!! Fucus vel Ascophyllum (Morszczyn lub workoliść członowaty)
1. Wysuszone liście plechy F. vesiculosus lub F. serratus/ Ascophyllum nodosum Le Jolis
2. Zawartość: nie mniej niż 0,03% nie więcej niż 0,2% jodu całkowitego(analiza wysuszonych
roślin)
3. Składniki:
a. Jod, kwas alginowy(śluzy) (12%)
b. polisacharydy: laminaryna, fukoidyna(ściana komórkowa),
c. sacharydy(mannitol)
d. barwniki: floroglucyna
e. śladowo: brom

ŚLUZY

1. Mieszanina różnych związków o charakterze polisacharydów, wyróżniająca się ciągliwością

3-17% i charakterem koloidowym
a. GUMY stanowią podgrupę o podobnym składzie, ale powstała przez zranienia roślin.
Mają właściwości śluzów i dodatkowo są klejące.
2. PODZIAŁ śluzów i gum
a. Kwasowe- zawierają kwasy
i. L-glukuronowy, D-glukuronowy, D-galaktouronowy
b. Obojętne: heksozy, pentozy, 6-deoksyheksozy, alkohole cukrowe i etery
wymienionych substancji
3. Znaczenie: substancje zapasowe, magazynujące wodę- wytwory metabolizmu wtórnego,
które mogą powstać z:
a. Blaszki środkowej ścian komórkowych- tj. kwas alginowy
b. Całej ściany tj. Semen Foenugraeci
c. Treści komórkowej tj. bulwa storczyka
4. Właściwości fizykochemiczne:
a. Zdolność do pęcznienia;
b. Ciągliwość wodnych zawiesin koloidowych;
c. Zdolność do tworzenia żeli.
5. Znaczenie plus zastosowanie
a. Jako substancje powlekające, działają łagodząco na błony śluzowe stanów zapalnych
układu pokarmowego(różna podatność na działanie enzymów)
b. Ochronnie przy zakażeniu górnych dróg oddechowych
c. Substancje pomocnicze w TPL (emulgatory, substancje pęczniejące)
 6. Badania mikrobiologiczne: Kryteria akceptacji czystości mikrobiologicznej oparte na:
a. TAMC
b. TYMC
c. Bakterie G(-) tolerujące żółć
d. Eschericha coli
e. Salmonella
PEKTYNY

1. Mieszanina węglowodanów(polisacharydów i oligosacharydów, połączonych kwasem D-

galaktouronowym w znacznej części zestryfikowanych resztami metylowymi, występująca
w ścianach komórkowych wielu roślin)
2. Pektyny składają się z trzech głównych rodzajów węglowodanów:
a. Homogalakturonan- polisacharyd zbudowany z merów kwasu galakturonowego
b. Ramnogalakturonan I- polisacharyd zbudowany z dimerów (ramnoza + kwas
galakturonowy)
c. Ramnogalakturonan II-rozgałęziony polisacharyd
3. Pod względem żywieniowym stanowią jedną z frakcji rozpuszczalnego włókna pokarmowego
(błonnika).
4. Wyróznia się dwie frakcje pektyn w zależności od stopnia estryfikacji:
a. Wysokometylowane: WM (WE- wysokoestryfikowane), w których zestryfikowanych
jest >50% grup karboksylowych reszt kwasu galakturonowego;
b. Niskometylowane NM (niskoestryfikowane NE)- stopień estryfikacji <50%
5. WSPÓLNA CECHA PEKTYN: tworzenie żeli w kwasowych warunkach- Zdolność żelowania
zależna od stopnia zmetylowania pektyn
a. Pektyny WM żelują przy pH 3,0, stężeniu cukru 65% i zawartości pektyn 0,3-2%
b. Pektyny NM żelują przy pH od 3 do 6, stężenie cukru 30-40%
c. NIEZBĘDNY CZYNNIK UTWORZENIA TRÓJWYMIAROWEJ SIATKI ŻELU- obecność
jonów wapnia, stężenie 0,01%-0,1%
6. Surowce zawierające pektyny: jabłka, maliny, porzeczki;
7. Zastosowanie:
a. Żelujące substancje
b. Substancje śluzowate w stanach zapalnych przewodu pokarmowego
c. Emulgatory
!!!SUROWCE ZAWIERAJĄCE ŚLUZY:
1. Agar – agar
2. Althaeae radix- korzeń prawoślazu
3. Althaeae folium – liść prawoślazu
4. Farfarae folium – liść podbiału
5. Foenugraeci semen – nasienie kozieradki
6. Lini semen – nasienie lnu
7. Malvae sylvestris flos – kwiat ślazu leśnego
8. Verbasci flos- kwiat dziewanny
9. Lichen islandicus- porost islandzki
10. Carragen- karagen
11. Psyllii semen- nasienie babki płesznik
12. Plantaginis lanceolate folium- liść babki lancetowatej
13. Plantaginis ovatae seminis tegumentum- łupina nasienna babki
14. Tilia flos- kwiat lipy

AGAR
DEFINICJA: Proszek/pofałdowane paski o szerokości 2-5 mm/niekiedy płatki, bezbarwne,
jasnożółte, półprzezroczyste, dosyć twarde do przełamania , bardziej kruche po wysuszeniu
Zawartość: brak info w FP
Skład: mieszanina agarozy z agaropektyną

Althaeae folium Althaeae radix

Cały, rozdrobniony wysuszony liść Althaeae Okorowany bądź nie korzeń Althaea officinalis;
officinalis cały/ rozdrobniony, wysuszony
Surowiec: zbierany przed kwitnieniem
Zawartość: brak info w FP Brak info w FP
Śluzy- zwartość do 10%(kwas galakturonowy, Śluzy: jesień/zima- ponad 10%(lato 5%), ze
galaktoza, glukoza, arabinoza, ksyloza, ramnoza) wzrostem śluzu rośnie zawartość skrobi (kwas
Fenolokwasy: kumaryna galakturonowy, galaktoza, glukoza, arabinoza,
ramnoza)
Jako składnik okładów zmiękczających i Pektyny(ponad 10%)
mieszanek stosowanych w nieżytach dróg Sacharoza
oddechowych asparagina

Foenugraeci semen Lini semen

Dojrzałe nasiona pozyskiwane z dojrzałych
strąków, z których się wyłuskuje nasiona
Brak info w FP o zawartości
Śluzy 20-30% w endospermie zarodka:
stachioza, galaktomannany, saponny,
tipogeniny, gitogeniny, neotigogrininy,
neogitogeniny, cholina
Wysuszone, dojrzałe nasiona Linum usitatissimum
Zawartość: oleje tłuste i zżywiczałe
 Śluzy (3-6%)- galaktoza, arabinoza, ksyloza,
ramnoza, kwas galakturonowy
 Olej tłusty do 40%
 Diglikozydy cyjanogenne: linustatyna,
neolinustatyna
-Środek chroniący przed działaniem kwasu solnego
-Jako środek przeczyszczający(większe ilości)
-W postaci okładów: kataplazmy-> środek przeciwzapalny
MALVAE SYLVESTRIS FLOS
Całe, połmane, wysuszone kwiaty Malva
sylvestris lub jej uprawne odmiany
Brak info w FP
Śluz: glukoza(14%), arabinoza (15 %),
ramnoza (18%), galaktoza (28%), kwas
glukuronowy (24%)
glikozydy antocyjanowe: malwina, jej
glukozyd delfinadyna
Zastosowanie: osłonowo w stanach
kataralnych i zapalnych dróg oddechowych,
jako środek zmiękczający (zewnętrznie)
Plantaginis lanceolatae folium
Wysuszone liście, całe lub rozdrobnione
Brak info w FP
Polisacharydy: śluz(6,5%)- mieszanina
galaktomannanów, ramnogalakturonanów,
arabinogalaktanów,
glikozydy irydoidowe: aukubina
Flawonoidy
Garbniki
Fenyloetanoidy
Kwasy organiczne, fitosterole, związki
mineralne
Zastosowanie:
 Środek osłaniający w stanach zapalnych
dróg śluzowych
 Działanie bakteriostatyczne i
bakteriobójcze
 spazmolityczne
TILIAE FLOS
Cały, wysuszony kwiatostan Tilia cordata, Tilia
platyphylos, Tilia vulgaris (mieszanina)
Brak info w FP
Flawonoidy(1%)- na kwercytynę; glikozydy
kwercytyny: hiperozyd, kwercytyna,
izokwercytyna, rutozyd, 3-O-glukozylo-7-O-
ramnozyd
Glikozydy kemferolu: astragalina i jej estry
Polisacharydy: arabinogalaktany z kwasami
uronowymi
Olejek eteryczny
Garbniki katechinowe
Procyjanidyny
Kwasy fenolowe: kawowy, chlorogenowy,
kumarowy
Zastosowanie: przeciwzapalnie, napotnie,
uspokajająco
Plantaginis ovatae seminis tegumentum
Lupina nasienna: z przylegającymi warstwami
oddzielona z nasiona Plantago ovata
Brak info z FP
Polisacharydy: śluz(do 25%): mieszanina
arabinoksylanów
Irydoidy: aukubina
Triterpeny
Fitosterole, białko, olej
Zastosowanie:
 Środek przeczyszczający
 Obniża poziom cholesterolu
Verbasci flos-dziewanny kwiat
A. Wysuszony kwiat, złożony tylko z korony i pręcikowia- Verbascum thapus, V. densiflorum, V.
phlomoides
B. Brak info w FP
C. Śluzy do 2,5%
Saponiny(werbaskosaponina, werbaskogenina)
Flawonoidy: rutozyd,
barwniki karotenowe, ślady olejków eterycznych
D. Środek wykrztuśny(expectorans), stany zapalne dróg oddechowych
Środek osłonowy(emoliens)

FARFARAE FOLIUM liść podbiału

1. Kwiat (kwiatostany) zebrane na wiosnę bądź latem

2. Brak info w FP
3. Śluz(6,9%)- glukoza(37%), galaktozy(30%), arabinozy(24%), ksylozy(9%), kwasy uronowe(4%)
Inulina
Aminokwasy
Nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe
Kwasy fenolowe
Flawonoidy
Garbniki, norseskwiterpeny
Sterole: B-sterole, taraksasterol, sitasteron
Olejki eteryczne
4. DZIAŁANIE:
a. Przeciwkaszlowe, wykrztuśne, stymulujące układ oddechowy
b. Przeciwbakteryjne
c. Przeciwzapalne i neuroprotekcyjne
d. Przeciwutleniające, przeciwnowotworowe i przeciwmutagenne
UWAGA!! Alkaloidy pirolizydynowe PAs
H. Nasycone, nietoksyczne: tussilagina, izotussilagina oraz tussilaginina,
izotussilaginina
I. NIENASYCONE ALKALOIDY PIROLIZYDYNOWE: senkirkina (typ otonecyna) i
znacznie rzadziej spotykana senecjonina
a. Hepatotoksyczne, nowotwory wątroby
b. Mieszanki do zaparzania mogą mieć max. 10ug (łącznie z ich N-tlenkami)
c. Dzienna dawka w PAs w soku i wyciągu ze świeżego surowca nie może
przekroczyć 1ug
d. Okres stosowania przetworów nie powinien przekraczać więcej niż 4-6
tygodni w ciągu roku!
e. Przeciwwskazania: CIĄŻA, karmienie piersią, nie podawać dzieciom
poniżej 6 roku życia
! SYMPYTHI RADIX- żywokostu korzeń
1.Umyty i wysuszony korzeń (40-50C)
2. Skład: alantoina(0,75-2,55%), frakcja śluzowych polisacharydów
Związki fenolowe: pochodne kwasu kawowego, kwas rozmarynowy, litospermowy
Kwasy fenolowe: kawowy
Tanina, pochodne katechiny(2%)
Triterpeny, saponiny steroidowe i triterpenowe
Symfytoksyna A, kalazoid D, leonzyd A, B, C
3.ZASTOSOWANIE!: stany zapalne skóry, egzemy, krwiaki pourazowe, zwichnięcia, skręcenia,
pomocniczo przy złamaniach kości ZEWNĘTRZNIE!
4. Ograniczenie stosowania surowca wynika z obecności alkaloidów pirolizydynowych PAs
mających wiązanie nienasycone pomiędzy C-1 i C-2 w pierścieniu necyny
a. według zaleceń EMA i FDA, wytyczne ESCOP: ograniczenie stosowania do 4-6 tygodni w
ciągu roku+ dzienna dawka PAs(+ ich N-tlenki) tj. 10-100 ug- PREPRATY MUSZĄ BYĆ
STANDARYZOWANE NA PAs
b. Maści i żele zawierające 35% ekstraktu z korzenia żywokostu otrzymanego z użyciem 60%
etanolu przy stosunku DER 1:2
LUB zwierających 20% wysuszonego surowca
APLIKOWANIE 3-4x dziennie

SUROWCE ZAWIERAJĄCE GUMY

ACACIAE GUMMI- guma arabska
Stwardniała na powietrzu gumowata wydzielina
wyciekająca naturalnie lub otrzymywana przez
nacięcie pnia gałęzi Acacia senedal, innych
gatunków z rodzaju Acacia pochodzących z
Afryki i Acacia seyal Del.
Brak info FP
Polisacharydy: arabina będącą solą wapniową,
magnezową i potasową kwasu arabinowego
(zbudowanego z agalktozy, arabinozy, ramnozy i galakturonowy, ksyloza, fukoza, galaktoza) i
kwasu glukuronowego), enzymy utleniające:
oksydazy+ peroksydazy
Zastosowanie: osłaniająco w stanach zapalnych
błon śluzowych, substancja pomocnicza w TPL(
nie mieszać z sub. utleniającymi się)
TRAGACANTHA - tragakanta
Twardniejąca na powietrzu lepka wydzielina,
wypływająca w sposób naturalny/ po nacięciu z
pnia i gałęzi Astragalus gummifer oraz
niektórych gatunków rodaju Astragalus Azji
Zachodniej
Brak info w FP
Polisacharydy: basoryna (60-70%),
nierozpuszczalna w wodzie i tragakantyna,
rozp. w wodziez kwasu tragantowego (kwas
arabnogalaktanu
Zastosowanie: osłaniająco w stanach zapalnych
błon śluzowych, substancja pomocnicza w TPL
przy sporządzaniu kremów, maści, emulsji
Zagadnienia: wykład 4 i 5

TŁUSZCZE

Podstawowe bezazotowe substancje naturalne, w surowcach roślinnych metabolity

podstawowe

1) Podział ogólny tłuszczy:

Tłuszcz = glicerol + kwas tłuszczowy

Tłuszcze proste:
 tłuszcze (estry glicerolu i kwasów tłuszczowych)
 woski (estry wyższych kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi)

Tłuszcze złożone:
 fosfolipidy (np. lecytyny) i
 cerebrozydy (np. glikolipidy)

Tłuszcze mogą być pochodzenia zwierzęcego i roślinnego.

Charakter fizyczny tłuszczów zależy w dużym stopniu od obecności w budowie kwasów
tłuszczowych wiązań podwójnych.
Tłuszcze płynne (oleje roślinne, trany, tłuszcze roślinne) zawierają znaczną liczbę wiązań
podwójnych w kwasach tłuszczowych (nienasycone kwasy tłuszczowe).
Niektóre nienasycone kwasy tłuszczowe nie są syntetyzowane w organizmie człowieka ale są
niezbędne do jego funkcjonowania, dlatego są nazwane niezbędne nienasycone kwasy
tłuszczowe (NNKT).

Podział tłuszczy ze względu na występowanie w surowcach roślinnych:

a) tłuszcze zawierające nienasycone i nasycone kwasy tłuszczowe

b) polienowe kwasy tłuszczowe
c) poliacetyleny
d) fitosterole

Tłuszcze są nierozpuszczalne w wodzie, a rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych

(eter, chloroform, benzyna).
Jakość tłuszczy charakteryzuje: temperatura topnienia, gęstość, współczynnik załamania
światła, liczba kwasowa, liczba zmydlania, liczba jodowa, liczba nadtlenkowa.

2) Budowa tłuszczy (frakcja zmydlająca i niezmydlająca):

Tłuszcze ze względu na swój estrowy charakter ulegają hydrolizie kwasowej, zasadowej oraz
enzymatycznej.
W efekcie hydrolizy alkalicznej (zmydlania) powstają sole odpowiednich soli alkalicznych
kwasów tłuszczowych (mydła).
Frakcja tłuszczów nieulegająca hydrolizie to frakcja niezmydlająca się (0,3-2% masy oleju).
Frakcja niezmydlająca jest matrycą dla witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
karotenoidów, flawonoidów oraz fitosteroli.
3) Podział tłuszczy ze względu na konsystencje (zdolność utleniająca):

Tłuszcze roślinne (oleje) zbudowane są z 3 cząsteczek kwasów tłuszczowych i 1 cząsteczki

glicerolu. Najczęściej są to trójglicerydy mieszane. Tłuszcze zbudowane z nienasyconych
kwasów tłuszczowych mają konsystencję płynną.
Ważniejsze nasycone kwasy tłuszczowe: kwas stearynowy, arachidowy, palmitynowy.
Ważniejsze nienasycone kwasy tłuszczowe: kwas oleinowy (1), kwas linolowy (2),
linolenowy (3), arachidonowy (4).

Biorąc pod uwagę możliwość zmiany konsystencji (zdolność utleniania) oleje roślinne
dzielimy na: Stałe
 Schnące (olej lniany, olej makowy)
 Półschnące (olej arachidowy, rzepakowy, słonecznikowy , bawełniany)
 Niewysychające (olej oliwkowy, migdałowy)

Oleje zawierające nasycone kwasy tłuszczowe: CACAO OLEUM, COCOIS OLEUM,

PALMAE OLEUM, RAPAE OLEUM, RICINI OLEUM
Oleje zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe z pojedynczym wiązaniem podwójnym:
ARACHIDIS OLEUM, OLIVARUM OLEUM, RAPAE OLEUM, RICINI OLEUM
Oleje zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe z wielokrotnymi wiązaniami
nienasyconymi: AMYGDALARUM OLEUM, GOSSYPII OLEUM, HELIANTHII OLEUM,
SOJAE OLEUM, SESAMI OLEUM, BARAGINIS OLEUM, PERSEAE OLEUM

4) Otrzymywanie olejów roślinnych (metoda fizyczna, chemiczna):

Metoda chemiczna - ekstrakcja (wyodrębnienie) oleju za pomocą rozpuszczalników

chemicznych (najczęściej heksanem), przy jednoczesnym podgrzaniu do wysokich
temperatur (ponad 100°C). Z punktu widzenia przemysłowego jest to najbardziej wydajna
i najtańsza metoda pozyskiwania oleju, jednak pozbawia surowiec cennych składników
odżywczych i pozostawia śladowe ilości rozpuszczalnika chemicznego dlatego nie jest
zalecana w pożywieniu.

Metoda fizyczna – mechaniczne wytłaczanie tłuszczu w prasie śrubowej. W procesie nie są

używane środki chemiczne, natomiast wysoka temperatura jest używana w zależności od
metody pozyskiwania. Nasiona są zgniatane w prasie śrubowej, rozcierane na miazgę, a
wytłaczany olej przechodzi przez drobne sita na których zatrzymywane są pozostałości.
Otrzymany w ten sposób olej ma wysoką wartość.

Tłoczenie może odbywać się dwiema metodami:

 na zimno – oleje pozyskiwane mechanicznie w kontrolowanej temperaturze – oleje
zimnotłoczone – temperatura tłoczenia utrzymywana na poziomie nie wyższym niż
50°C. Otrzymany olej jest bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe, ma intensywny
kolor i zapach. Powinien być szybko zużyty, bo nie zawiera środka konserwującego.
 na gorąco – polega na produkcji oleju w temperaturze od 160°C - 200°C. Wydajność
ziaren roślin oleistych podwaja się, ale zawarte w nich kwasy tłuszczowe nienasycone
zostają zmienione w niekorzystne dla zdrowia izomery trans.

Oleje jadalne dzielą się na rafinowane i nierafinowane.

Proces rafinacji - używa się wysokiej i niskiej temperatury, jak również substancji
chemicznych (m.in. heksanu), które pod koniec procesu są wypłukiwane za pomocą wody.
Proces ten wpływa na wartość odżywczą oraz trwałość oleju.

Oleje nierafinowane uznawane są za bardziej naturalne, gdyż nie są pozbawiane koloru

(wybielanie), zapachu i smaku oraz naturalnych wosków. W procesie rafinacji dodaje się
również antyoksydanty, wydłużające przydatność oleju do spożycia.

5) Bezpieczeństwo stosowania olejów roślinnych (kwas erukowy, olej rycynowy, olej

palmowy):

Kwas erukowy – składnik oleju rzepakowego, uszkadzający mięsień sercowy i nerki.

Obecnie stosowane są odmiany rzepaku bezerukowego oraz nisko erukowego.

Kwas rycynowy – składnik oleju otrzymywanego z nasion rącznika pospolitego. Olej działa
drażniąco na błonę śluzową jelita cienkiego wywołując efekt przeczyszczenia.

W maju 2016 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności wydał raport, w którym
stwierdzono, że w procesie rafinacji olejów prowadzonej w temperaturze powyżej 200°C
powstają szkodliwe, potencjalnie rakotwórcze chloropochodne tłuszczów – 2-chloropropano-
1,3-diol (2-MCPD), 3-chloropropano-1,2-diol (3-MCPD) i ich estry. Najwyższe ich stężenia
stwierdzono w oleju palmowym.

BORAGINIS OLEUM a liście i ziele ogórecznika lekarskiego.

Liście i ziele zawierają alkaloidy pirolizydynowe, stąd działanie hepatotoksyczne i
rakotwórcze.

6) Aktywność biologiczna tłuszczy:

 nośniki/rozpuszczalniki substancji lipofilnych (witamin, karotenoidów)

 substancje pomocnicze stosowane w technologii postaci leków form półstałych (maści,
zawiesiny, emulsje)
 zmniejszone/zwiększone ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych
(hipercholesterolemia/prostata)
 działanie neuroprotekcyjne
 działanie regeneracyjne w obrębie narządu wzroku
 modyfikowanie równowagi hormonalnej
 działanie przeciwtrądowe i przeciwgruźlicze (kwas czolmugrowy)

7) Kwasy tłuszczowe omega 3 i omega 6 (źródła, przemiany w warunkach in vitro, działanie

farmakologiczne):

Cząsteczki kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 zbudowane są z 18-22 atomów węgla,

pomiędzy którymi występują dwa lub więcej wiązań podwójnych.

Nazewnictwo kwasów związane jest z ich budową chemiczną.

W rodzinie omega-3 pierwsze wiązanie podwójne występuje przy trzecim węglu od
metylowego końca łańcucha (stąd omega-3), a w rodzinie omega-6 przy szóstym węglu licząc
od metylowego końca łańcucha (nazwa omega-6).
Polienowe kwasy tłuszczowe zawierają więcej niż jedno podwójne wiązanie i w zależności od
położenia pierwszego z nich (licząc od metylowego końca) dzielą się na:

 n-3 lub omega-3, tzw. rodzina kwasu -linolenowego (pierwsze podwójne wiązanie
przy 3 atomie węgla, licząc od grupy CH3) / Kwas -linolenowy, dokozaheksaenowy
(DHA) i eikozapentaenowy (EPA)

 n-6 lub omega-6 tzw. rodzina kwasu linolowego (pierwsze podwójne wiązanie przy 6
atomie węgla) / kwas linolowy i arachidonowy

Macierzyste kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 ( -linolenowy – C18:3) i omega-6 (kwas

linolowy – C18:2) nie podlegają syntezie w organizmie człowieka i większości zwierząt z
powodu braku desaturaz wprowadzających wiązanie podwójne w cząsteczce kwasu przy
węglu 3. i 6., licząc od grupy metylowej, dlatego też muszą być dostarczone wraz z
pożywieniem.

Spośród polienowych kwasów tłuszczowych najistotniejsze znaczenie mają długołańcuchowe

polienowe kwasy tłuszczowe (z ang. LC PUFA – Long Chain Polyunsaturated Fatty Acids).

Źródła kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6:

Jedynym rzeczywistym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3, a zwłaszcza frakcji

długołańcuchowych - kwasu eikozapentaenowego (EPA) i kwasu dokozaheksaenowego
(DHA) – jest tłuszcza pochodzący z ryb i zwierząt morskich.

Poziom EPA i DHA oraz ich wzajemne proporcje w rybim tłuszczu zależą od gatunku i stanu
fizjologicznego ryb, pory roku oraz akweny połowu, np. ryby z zimnych mórz północnych
zawierają więcej EPA, zaś z południowych więcej DHA.

Ponadto ryby żyjące dziko charakteryzują się większą zawartością kwasów tłuszczowych
omega-3, a mniejszą omega-6 w porównaniu z rybami hodowlanymi.

Oleje roślinne:

- słonecznikowy (70% LA; 0,5% ALA);

- wiesiołkowy (67% LA; 14% GLA);
- kukurydziany (57% LA; 1% ALA);
- sojowy (50% LA; 8% ALA);
- rzepakowy (20% LA; 9% ALA);
- ogórecznikowy (25% GLA);
- lniany nieoczyszczony z pierwszego tłoczenia na zimno (15,82% LA; 56,93% ALA);
- czarna porzeczka to bogate, naturalne źródło kwasu -linolenowego (GLA).

Kwasy tłuszczowe omega-3:

Polienowe kwasy tłuszczowe dostarczane wraz z pożywieniem mogą ulegać przemianom

enzymatycznym, które polegają na wprowadzeniu kolejnych wiązań podwójnych pod
wpływem określonej desaturazy ( 6, 5 i 4) oraz wydłużania łańcucha węglowodorowego
przy udziale enzymu wydłużającego – elongazy.

W organizmie człowieka, kwasy należące do rodzin omega-6 i omega-3 są kompetencyjnymi

substratami tych samych układów enzymatycznych,
Metabolity tych kwasów działają antagonistycznie względem siebie.

omega 3 : omega 6  4,5 : 1 V2 > V1

 olej z wiesiołka

V1
LA ALA
V2
olej z wiesiołka

Znaczenie biologiczne kwasu eikozapentaenowego (omega-3)

Kwas eikozapentaenowy (EPA) w ustroju człowieka in vivo uwalniany przez fosfolipazę A2 z

fosfatydylocholiny i fosfatydyloetanolaminy. Kwas eikozapentaenowy (EPA) wpływa
głównie na układ sercowo-naczyniowy poprzez syntezę eikozanoidów trienowych.

Pod wpływem cyklooksygenazy (COX) z EPA powstają eikozanoidy trienowe:

 PGI3 (prostacyklina I3) – powstaje w śródbłonku naczyń: działa wazodilatacyjnie na
naczynia wieńcowe i antyagregacyjnie oraz zwiększa poziom cAMP, co wpływa na
rozluźnienie mięśni gładkich naczyń krwionośnych;
 PGE3 (prostaglandyna E3) – powstaje w tkankach i innych niektórych komórkach; działa
wazodilatacyjnie i antyagregacyjnie;
 TXA3 (tromboksan A3) – powstaje w trombocytach; działa słabo proagregacyjnie i
wazokonstrykcyjnie
 pod wpływem lipooksygenazy (LOX) z EPA powstaje leukotrien LTB5 w leukocytach,
który jest słabym induktorem zapaleń i reakcji alergicznych.
Znaczenie biologiczne kwasu arachidonowego (omega-6)

Kwas arachidonowy (AA) stanowi budulec dla fosfolipidów błon komórkowych neuronów
mózgu i fotoreceptorów siatkówki oka.
Jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju mózgu od trzeciego trymestru ciąży, kiedy mózg
płodu przechodzi etap intensywnego wzrostu.

Pod wpływem cyklooksygenazy (COX) z kwasu arachidonowego (AA) powstają eikozanoidy

dienowe:
 PGI2 (prostacyklina I2) – powstaje w śródbłonku naczyń; działa wazodilatacyjnie i
antyagregacyjnie;
 PGE2 (prostaglandyna E2) – powstaje w tkankach; działa silnie prozapalnie i
immunosupresyjnie;
 TXA2 (tromboksan A2) – powstaje w trombocytach i jest silnym czynnikiem
proagregacyjnym, wazokonstrykcyjnym, zwiększa napływ jonów wapnia (Ca2+) do
komórek mięśniówki naczyń i serca nasilając ich kurczliwość i zwiększone
zapotrzebowanie na tlen, co potęguje skłonność do arytmii i niedokrwienia mięśnia
sercowego. Oddziałuje także na komórki naczyń zwłaszcza wieńcowych, nasilając ich
skurcz.

Znaczenie biologiczne kwasu dokozaheksaenowego (omega-3)

Kwas dokozaheksaenowy DHA występuje powszechnie w błonach

komórkowych/plazmatycznych całego organizmu. Stanowi on główny element budowy błon
komórkowych neuronów kory mózgowej w OUN (do 50% całej frakcji błonowych
fosfolipidów). Jest podstawowym elementem budulcowym błon komórkowych czopków i
pręcików siatkówki oka, które odpowiedzialne są za widzenie nocne i barwne. Jest
dubstratem dla związków o potencjale cytoprotekcyjnym i przeciwzapalnym. Będąc
substratem dla lipooksygenazy (LOX), DHA ulega przemianom do związków
dokozatrienowych o silnym działaniu neuroprotekcyjnym.

Olej z wątroby rekina grenlandzkiego (Somniosus microephalus)

Skład:
 kwasy tłuszczowe: EPA, DHA typu omega-3,
 alkiloglicerole: etery 1,3-propandiolu i alkoholi chimylowego, batylowego,
selachylowego i ich metyoksypochodne

Alkiloglicerole gromadzą się w błonie komórek bakteryjnych oraz nowotworowych i ją

uszkadzają, hamują aktywność kinazy proteinowej, pobudzają fagocytozę i powstawanie
przeciwciał w ramach układu immunologicznego.

Olej z wątroby rekina nowozelandzkiego i tasmańskiego

Skład:
 kwasy tłuszczowe: kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (EPA) typu
omega-3
 alkiloglicerole
 skwalen
Kwasy tłuszczowe omega-3 stosuje się w profilaktyce miażdżycy tętnic, leczenia łuszczycy
(osoby ze zwiększonym poziomem trójglicerydów), wspomagająco w reumatoidalnym
zapaleniu stawów.

Olej wątłuszowy (tran) (Oleum Jecoris Aselli)

Otrzymuje się go z wątroby dorsza (Gadus Morrhusa) i innych gatunków orszowatych.

Skład:
 kwasy tłuszczowe: EPA, DHA typu omega-3
 witaminy A i D

Olej wątłuszowy stosuje się w stanach niedoboru witaminy A i D, wspomagająco w

dolegliwościach związanych z okresem menopauzy (osteoporoza, atrofia skóry).

8) Charakterystyka tłuszczy:

Olej kakaowy (masło kakaowe)/Butyrum cacao – olej tłoczony na ciepło z nasion

kakaowca właściwego, zawiera 50-57% tłuszczu, nasiona przed tłoczeniem praży się w 130-
140°C i pozbawia łupin nasiennych, olej ma konsystencje stałą.

Skład:
 glicerydy kwasów nasyconych: stearynowego (33-37%), palmitynowego (24-25%)
 glicerydy kwasów nienasyconych: oleinowego (32-36%) i linolowego (<3%)
 część niezmydlająca: sterole wolne lub połączone estrowo: sitosterol, stigmasterol,
brassikasterol, kampesterol
 alkohole triterpenowe
 tokoferole

Stosowane do wyrobu czopków, globulek i emulsji.

Olej sojowy Sojae oleum – półschnący, jasnożółty olej wytłaczany (lub ekstrahowany) z
rozdrobnionych nasion soi owłosionej, nasiona zawierają 10% oleju 40% białka, 32%
węglowodanów, ok. 2% lecytyny, flawonoidy (izoflawony: genisteina), sole mineralne.

Skład:
 nienasycone kwasy tłuszczowe (80%): kwas linolowy, linolenowy, oleinowy
 nasycone kwasy tłuszczowe: palmitynowy, stearynowy
 część niezmydlająca: sterole (kampesterol, -sitosterol)
 fosfolipidy (fosfatydylocholina, fosfatydyloinozytol)
 tokoferole

Profilaktyka chorób miażdżycowych (NNKT), emulsje do żywienia pozajelitowego, składniki

kremów, żeli i past.

Olej lniany Lini oleum – olej tłoczony na zimno z dojrzałych nasion lnu zwyczajnego,
zawiera do 40% oleju, olej ma kolor złocistożółty, charakterystyczny zapach, łagodny smak, a
olej tłoczony na ciepło ma kolor brunatny i ostry smak.
Skład:
 glicerydy kwasów wielonienasyconych: –linolenowy (48-58%), linolowy (20%)
 gliceryd kwasów nasyconych: palmitynowy (5-7%) oraz stearynowy (4-7%)
 część niezmydlająca: sterole (kampestrol, –sitosterol), karotenoidy

Przyspiesza regenerację skóry i błon śluzowych, stosowany zewnętrznie. Wewnętrznie:

dostarcza NNKT.

Makuchy lniane (wytłoki nasion lnu) zawierają 10% oleju, 25% węglowodanów, 10% pektyn,
30% białek i śluzu. Po zmieleniu powstaje mączka lniana, działająca osłaniająco i łagodząco
(Bioflax).

Olej wiesiołkowy z bezpośredniego tłoczenia Oenotherae oleum virginum – olej

wytłaczany na zimno (<30°C) z nasion wiesiołka dwuletniego i dziwnego, nasiona zawierają
do 24% oleju, 15% białka, 43% włóknika (celuloza, lignina), skrobię, fitosterole, enzymy,
witaminę E, sole mineralne.

Skład:
 wole kwasy tłuszczowe nienasycone: oleinowy, -linolenowy
 wolne kwasy tłuszczowe nasycone: palmitynowy, stearynowy
 fosfolipidy
 diacyloglicerole
 frakcja niezmydlająca: tokoferole, sterole, karotenoidy, związki fenolowe

Zastosowanie: atopowe zmiany skórne, zespół napięcia przedmiesiączkowego. Zmiany

mastopatyczne piersi, profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego.

Olej rokitnikowy Hippophae oleum – olej tłoczony na zimno z dojrzałych nasion i owoców
rokitnika, olej schnący.

Skład:
 NNKT: linolowy (30-40%), –linolenowy
 kwasy jednonienasycone: oleinowy (13%-30%), wakcenowy (2-45)
 kwasy nasycone: palmitynowy (15-20%), stearynowy (2-5%)
 tokoferole, tokotrienole (witamina E)
 sterole: –sitosterol
 karotenoidy
 związki fenolowe

Działanie łagodzące uszkodzenia skóry i błon śluzowych (choroby wrzodowe układu

pokarmowego).

Oliwa Olicarum oleum – olej z owoców oliwki, wytłaczany na zimno z dojrzałych owoców
oliwki europejskiej.

Skład:
 glicerydy kwasów nienasyconych (70%): głównie oleinowy
 glicerydy kwasów nasyconych: palmitynowy, linowy, stearynowy, arachidonowy
Działanie: osłaniające, przeczyszczające, żółciopędne (większe dawki), antymiażdżycowe,
antyagregacyjne, przeciwwolnorodnikowe, przeciwkrzywicze (jako nośnik witaminy D) .
Stosowany jako środek pomocniczy w otrzymaniu emulsji.

Olej z konopi siewnych Cannabis sativae - olej wytłaczany na zimno z nasion konopi
siewnej.

Skład:
 NNKT (75-80%), w tym ok. 56% linolowego (omega-6) i 19% - linolenowego (omega-
3)
 kwas kannabidiolowy (CBDA)
 kwas tetrahydrokannabinolowy (THCA-A)
 olejek eteryczny bogaty w związki seskwiterpenowe
 tokoferole

Działanie: miejscowe, łagodzące, wynikające z obecności NNKT.

Działanie poprzez receptory CB1 (układ nerwowy) i CB2 (układ odpornościowy).

 działanie przeciwzapalne (CBD oddziałuje na przemiany eikozamidów, wpływa na

aktywność cyklooksygenazy (COX) i lipooksygenazy (LOX),
 neuroprotekcyjnie, moduluje euforyczne efekty po zażyciu THC, wspomaga leczenie
uzależnień od alkoholu i nikotyny.
 zaburzenie uwalniania endokanabinoidów może być przyczyną zespołu stresu
pourazowego z przewlekłego bólu
 występuje przy migrenach, fibromialgii, zespole jelita drażliwego niektórych chorób
psychicznych
 działa korzystnie na stany lękowe i depresję.
 zmniejsza liczbę drgawek w padaczce lekoopornej

FITOSTEROLE (STEROLE ROŚLINNE)

1) Budowa chemiczna:

Strukturalne i funkcjonalne analogi cholesterolu, syntetyzowane przez rośliny.

Związki te wchodzą w skład błon komórkowych roślin zmniejszając płynność zwłaszcza ich
powierzchniowej warstwy.

Fitosterole to 28- lub 29-węglowe wielopierścieniowe alkohole.

Dotychczas poznanych zostało blisko 40 form steroli roślinnych, z których najbardziej znane i
najczęściej spotykane to: –sitosterol (24- -etylocholesterol), kampesterol (24- -
metylocholesterol), stigmasterol ( 22, 24- -etylocholesterol).

Fitosterole mają taki sam układ wielopierścieniowy jak cholesterol, z jedną grupą
wodorotlenową, natomiast różnica w budowie dotyczy łańcucha bocznego. Są one bogatsze
o grupę metylenową lub etylową.
2) Podział:

Fitosterole dzielą się na trzy zasadnicze grupy:

 sterole ( 5-sterole, zawierające podwójne wiązanie między C5 i C6)
 7-sterole z wiązaniem podwójnym pomiędzy C7 i C8, (rzadziej występujące w
przyrodzie)
 stanole (bez podwójnego wiązania w cząsteczce)

3) Działanie farmakologiczne:

Estry stanoli, poprzez konkurowanie z cholesterolem o przyłączanie do wolnych receptorów

w strukturze miceli, obniżają jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym i zwiększają
wydalanie, przy czym same nie są wchłaniane. Wzbogacenie codziennej diety w ok. 2g
stanoli bądź steroli roślinnych wpływa na obniżenie wchłaniania cholesterolu o ok. 60%.

Obniżenie wchłaniania cholesterolu może powodować wzrost jego syntezy w wątrobie, przy
czym ilości te nie wyrównują strat, w związku, z czym poziom cholesterolu ogółem i frakcji
LDL obniża się w surowicy krwi.

 zmniejszają hipercholesterolemię poprzez zmniejszanie frakcji cholesterolu całkowitego i

LDL
 hamują agregację płytek krwi (związek z obniżeniem poziomu cholesterolu całkowitego i
frakcji LDL)
 wykazują działanie przeciwnowotworowe: hamują rozwój raka żołądka, płuc, jajników
oraz prostaty (mechanizm działania przeciwnowotworowego jest prawdopodobnie
związany z zahamowaniem syntezy związków kancerogennych, zablokowaniem procesu
tworzenia nowych naczyń krwionośnych oraz z inicjowaniem apoptozy komórek
nowotworowych)

Wielkość redukującego odziaływania steroli roślinnych zależna jest od dawki. Na podstawie

dotychczasowych badań stwierdzono, że optymalna dawka steroli i/lub stanoli w przeciętnej
dziennej racji pokarmowej waha się w granicach 2-3g.
Zwiększanie ilości powyżej wymienionej nie powoduje wyższej redukcji cholesterolu
całkowitego i LDL.

Działanie niepożądane:

 sterole roślinne, znajdujące się m.in. w margarynie, nie są polecane dla dzieci poniżej
piątego roku życia z prawidłowym stężaniem cholesterolu we krwi; wiąże się to z
możliwością wystąpienia zakłóceń we wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
 spożycie steroli roślinnych z racjami pokarmowymi może niekorzystnie wpływać na
poziom -karotenu i witaminy E w organizmie człowieka
 fitosterolemia (schorzenie uwarunkowane genetycznie i dziedziczone jako cecha
autosomalna, recesywna) zmniejszone wydalanie fitosteroli z organizmu powoduje
kumulację ich złogów w ścianach naczyń i rozwój zmian choroby niedokrwiennej serca

4) Charakterystyka surowców:

a) Pruni africanae cortex/Pygeum africanum – Kora śliwy afrykańskiej

Śliwa afrykańska to wysokie leśne drzewo występujące w tropikalnych i subtropikalnych
rejonach Afryki.

Skład:
 sterole (wolny i glikozydowo związany –sitosterol, kempesterol)
 garbniki
 kwasy fenolowe

Działanie: ekstrakt lipofilowy hamuje 5- -reduktazę i aromatazę oraz produkcję

chemotaktycznych leukotrienów i innych metabolitów 5-lipooksygenazy, wpływa on na
czynniki wzrostu poprzez hamowanie zasadowego czynnika wzrostu fibroblastów (bFGF) i
epidermalnego czynnika wzrostu (EGF), indukujących proliferację fibroblastów prostaty.

b) Serenoae repentis fructus – Owoc palmy sabalowej

Palma sabalowa zwana też bocznią piłkowaną to karłowata palma o szarozielonych,

wachlarzowatych liściach. Występuje głównie na nadmorskich, bagiennych obszarach
południowych stanów Ameryki Północnej, gdzie często tworzy gęste zarośla.

Otrzymany z jej owoców olej zawiera kwasy tłuszczowe takie jak: kaprynowo-laurynowy,
palmitynowy, olejowy oraz znaczne ilości steroli, w tym: –sitosterol (wolny i
zestryfikowany), kampestrol, cykloartenol.

W badaniach in vitro wykazano, że wyciągi lipofilne hamują 5- -reduktazę i aromatazę,

hamują wiązanie testosteronu i DHT z receptorami androgenowymi, hamują syntezę
metabolitów 5-lipoksygenazy (LOX) i cyklooksygenazy (COX).

c) Urticae radix – Korzeń pokrzywy, Urtica dioica – pokrzywa zwyczajna, Urtica urens –
pokrzywa żegawka

Do celów leczniczych zbierana ze stanu naturalnego, najczęściej z rejonów Europy środkowej

i wschodniej.
Korzeń pokrzywy zawiera polisacharydy, związki fenolowe (lignany, kumaryny) i sterole, w
tym –sitosterol, 7- - i 7- -hydroksysitosterol i ich glikozydy.

Ekstrakty z korzenia pokrzywy hamują aromatazę i 5- -reduktazę, konkurują z SHBG o

miejsce wiązania oraz hamują powstawanie mediatorów zapalnych. W badaniach in vitro
wykazano ponadto, że wyciąg z korzenia pokrzywy hamuje wiązanie się epidermalnego
czynnika wzrostu (EGF) z jego receptorem i wiąże się z błoną komórkową komórek
gruczolaka stercza hamując działanie czynników wzrostu związanych z rozwojem prostaty.

d) Cucurbitae semen (Cucurbita pepo) – nasiona dyni

Dynia to roślina pochodząca z Meksyku, uprawiana w licznych odmianach w wielu krajach

świata. W celu leczniczym stosuje się nasiona dyni, zwane pestkami, i olej tłoczony z nich na
zimno.
W oleju z nasion dyni występują kwasy tłuszczowe (około 60% kwasu linoleinowego),
sterole i ich glikozydy (około 1%), tokoferole oraz charakterystyczne dla dyni triterpeny,
zbliżone budową do steroli, które nazywane są kukurbitacynami.

Działanie: -7-sterole blokują receptory androgenowe przed dihydrotestosteronem (DHT), co

chroni komórki prostaty przed nadmiernym ich namnażaniem.

e) Epilobium parviflorum (wierzbownica drobnokwiatowa), Chamaenerion angustifolium,

Epilobium angustifolium (wierzbówka kiprzyca)

Napary z zioła wierzbownicy oraz z ziela i korzenia wierzbówki są coraz częściej stosowane
przez chorych z powiększonym gruczołem krokowym.

Ziele wierzbownicy obok flawonoidów zawiera około 0,5% wolnych i glikozydowo

związanych steroli, z przewagą -sitosterolu. Ziele wierzbówki oraz korzeń wierzbówki
również zawierają wolne i glikozydowo związane sterole.

Wyciągi (oenoteina A i oenoteina B) hamują aktywność dwóch enzymów: 5- -reduktazy i

aromatazy.

5) Procedura rejestracji leków zawierających fitosterole:

Na podstawie tradycyjnego użycia i na podstawie obserwacji zachowania ludzi po zażyciu

tych leków.

POLIACETYLENY (POLIALKINY)

1) Budowa:

Związki lipofilowe o budowie lineralnej (z jednym lub kilkoma wiązaniami potrójnymi),

niekiedy posiadające układy cykliczne i/lub aromatyczne zawierające: tlen, siarkę, często
włączone w układ heterocykliczny, np. furanu, tiofenu.

2) Przykłady związków:

Poliacetyleny występujące w surowcach stosowanych w lecznictwie:

 dicykloeter (= spiroeter) w Chamomillae anth.
 kapilen w Agropyri rhiz.
 kwas aretykowy, arktinon, arktinal w Bardanae rad.
 falcarinol i falkarindiol w roślinach z rodzaju Apiaceae (seler korzeniowy), żeń-szeń i
rośliny z rodzaju dzięgiel

Niektóre poliacetyleny są toksyczne:

 cykutotoksyna z szaleju jadowitego (Cicuta virosa, Apiaceae)

 enentotoksyna z kropidła szafranowego (Enanthus cracata, Apiaceae)

3) Charakterystyka surowców:

Bardanae radix – Korzeń łopianu

Surowiec dostarczają różne gatunki: łopian większy, mniejszy, pajęczynowaty.

Surowiec stanowią korzenie z roślin jednorocznych, zbierane jesienią lub wczesną wiosną i
suszone w temperaturze 30°C.

Skład:
 poliacetyleny: głównie trideka-1,11-dien-3,5,7,9-tetraina oraz poliacetyleny zawierające
siarkę: arktinon, arktinol, arktinal, kwas aretykowy
 laktony seskwiterpenowe typu gwajanu (np. dehydrokostuslakton) oraz ich połączenia z
arktinalem (= lappafeny)
 olejek eteryczny (około 0,2%), zawierający około 60 składników m.in.: aldehyd
fenylooctowy, aldehyd benzoesowy
 kwas kostusowy, kwas -guanidynomasłowy; lignany: arktyina (w owocach)
 kwasy fenolowe (2-35): chlorogenowy, izochlorogenowy, kawowy
 fitosterole: -sitosterol, stigmasterol, kampesterol; związki mineralne
 węglowodany (do 69%): polisacharydy: inulina (50%), śluz
 lignany: arktygenina (w liściach, owocach, nasionach i korzeniach), arktyina (liście,
owoce, korzenie)
Zastosowanie:
 stosuje się wewnętrznie w nieżytach przewodu pokarmowego, zaburzeniach wydzielania
żółci (zwiększają wytwarzanie soku żołądkowego i produkcję żółci w wątrobie oraz
enzymów trzustkowych)
 wzmaganie diurezy poprzez zwiększenie przesączania w kłębuszkach nerkowych i
hamowanie resorpcji zwrotnej
 działanie przeciwzapalne: hamowanie indukowanej formy syntazy tlenku azotu (i NOS),
aktywności prozapalnych cytokin, aktywacja enzymów przeciwutleniająych i wymiatanie
wolnych rodników
 działanie przeciwcukrzycowe: zwiększenie wydzielania insuliny przez trzustkę, inhibicja
-glukozydazy, co opóźnia wchłanianie glukozy i powoduje obniżenie hiperglikemii
poposiłkowej (zapobiega rozkładowi policukrów do monocukrów)

AMINY, AMINOKWASY, BIAŁKA

1) Przykłady i występowanie:
AMINY
Związki zawierające grupę NH2, są produktami dekarboksylacji aminokwasów
 Cholina (składnik lecytyn, fosfolipidów)
 Acetylowa pochodna choliny (acetylocholina), występująca m.in. w Bursae pastoris
herba, Foenugraeci semen, Urticae fol./herba
 Hordenina (kiełki jęczmienia Hordeum vulgare L.)
 Tyramina (Bursae pastoris herba)
 Guanidyna i galegina (Galegae herba)

AMINOKWASY
Związki zawierające grupę NH2 i COOH
Prekursory różnorodnych metabolitów wtórnych: amin, krótkołańcuchowych kwasów,
glukozynolatów i sulfotlenków alkilowych, glukozydów cyjanogennych, betalain, alkaloidów
oraz fenylopropanoidów

BIAŁKA
Związki polipeptydowe
Obecne są głównie w nasionach i owocach. Stosowane jako substancje aktywne: enzymy lub
substancje pomocnicze w technologii postaci leków (zeina) lub aktywne (peptydy)

2) Charakterystyka surowców:

a) Herba Visci - Ziele jemioły (Viscum album)

Surowiec stanowią młode gałązki z liśćmi jemioły pospolitej, zimozielonego półpasożyta

rosnącego na drzewach liściastych, rzadziej iglastych.

Skład:
 aminy: tyramina, cholina, histamina, triterpeny
 fitosterole
 fenolokwasy
 lignany: diglukozyd syringarezynolu (identyczny z eleuterozydem E)
 syringina
 flawonoidy: metylowe etery kwercetyny, glikozydy flawanonów, metoksylowane
chalkony
 oligopeptydy (zbudowane z 46 aminokwasów): wiskotoksyny A2, A3, B
 lektyny: ML I (= wiskumina), ML II, ML III
 cyklitrole: inozytol, wiskumitol
 polisacharydy: galakturoniany, arabinogalaktany

Działanie: hipotensyjne (poprzez układ RAA), immunostymulujące, cytotoksyczne.

b) Bursae pastoris herba - Ziele tasznika

Surowiec stanowi ziele zebrane w początkowym okresie kwitnienia i suszone w warunkach

naturalnych, w cieniu i przewiewie lub w suszarniach w temperaturze do 35°C.

Skład:
 aminy: cholina (do 1%), acetylocholina, tyramina
 aminokwasy: walina, ornityna, prolina
 GABA
 peptydy
 flawonoidy: flawonole (rutozyd), flawony (7-O-glukozyd luteoliny, diosmina)
 kwasy organiczne: alifatyczne, np. fumarowy, fenolowe, np. chlorogenowy, wanilinowy,
syryngowy
 glukozynolaty: synigryna, witamina C

Działanie: hamowanie niewielkich krwawień.

c) Phaseoli pericarpium - Owocnia fasoli

Surowcem są wysuszone strąki fasoli zwyczajnej z odmian uprawowych, pozbawione nasion.

Skład:
 aminy (cholina)
 aminokwasy (arginina, asparagina, lecytyna, lizyna)
 kwas pipekolinowy, metylobetaina kwasu nikotynowego
 pochodna mocznika: alantoina (5-ureidohydantoina)
 kwasy organiczne: alifatyczne (traumatynowy)
 kwasy fenolowe
 związki mineralne: sole krzemu, potasu, sodu, chromu
 saponiny
 glikoproteiny
 flawonoidy

Działanie: stymulujące wydalanie moczu (usprawnienie funkcji wydalniczej nerek),

obniżające poziom cukru, pomocniczo w chorobie reumatycznej.

3) Białka jako enzymy:

a) Papaina, chymopapaina – enzym z podklasy proteaz o niskiej specyficzności

substratowej (proteoliza zachodzi niezależnie od tego jakie aminokwasy sąsiadują
z wiązaniem peptydowym) otrzymywany z mleczka zielonych owoców i liści melonowca
właściwego (Carica papaya L.). Substancja podobna do ludzkiej pepsyny.
Zastosowanie:
 Wewnętrznie: przy chorobach pasożytniczych przewodu pokarmowego (glisty,
włosogłówka, owsiki), dyspepsji (niestrawności), niedoczynności żołądka, osłabieniu
 Zewnętrznie: w leczeniu łuszczycy, owrzodzeń, keloidów, odleżyn, gnijących ran, do
peelingu enzymatycznego

b) Bromelaina – mieszanina enzymów proteolitycznych wytwarzana przez rośliny z rodzaju

bromeliowatych. Ananasy (Ananas comosus) zawierają co najmniej pięć enzymów
znanych pod wspólną nazwą bromeliny, dwa główne enzymy określane są jako bromeliny
A i B. Wytwarzanie przez rośliny enzymów proteolitycznych jest strategią obronną przed
larwami owadów, dla których są one toksyczne
Zastosowanie:
 Przeciwzapalne, zmniejsza obrzęk oraz przyspiesza gojenie się ran
 Pobudzające trawienie
  Przeciwzakrzepowe

c) Chymotrypsyna – proteolityczny enzym trawienny, produkowany przez trzustkę (jako

proenzym chymotrypsynogen) i wchodzący w skład soku trzustkowego. Zostaje
uczynniony przez trypsynę. Wykazuje maksimum aktywności przy pH 8-9. Od trypsyny
odróżnia go to, że nie powoduje krzepnięcia krwi.

GLIKOZYDY

1) Budowa:

(część cukrowa: glikon) + (część niecukrowa: aglikon) – łączą się w procesie glikozydacji.

W części cukrowej od 1 do 12 części cukru

2) Podział:

 O-glikozydy R-C-O-H + H-O-R

 C-glikozydy R-C-O-H + H-C-R
 N-glikozydy R-C-O-H + H-N-R
 S-glikozydy R-C-O-H + H-S-R

3) Nazewnictwo i właściwości fizykochemiczne:

 Część cukrowa różna, składająca się od jednej do dwunastu cząsteczek cukru (w formie
cyklicznej), powstają odpowiednio: monozydy, bi-, tri-, tetrazydy itp. (kwas uronowy)
 Końcówka „-ozyd” lub nazwa zwyczajowa (rutozyd vs rutyna)
 W nazwie określenia od cukrów np. glukozyd (dla glukozy), ramnozyd (dla ramnozy),
galaktozyd (dla galaktozy)
 Określenie miejsca przyłączenia cukrów (numer węgla łączącego)
 Określenie typu wiązania i konfiguracji cukru (wiązanie typu: - lub - oraz konfiguracja
cukru: L lub D) np. 4- -D-glukozyd hydrojuglonu
 Związki krystaliczne, czasami barwne
 Różna rozpuszczalność w wodzie, dobra rozpuszczalność w alkoholu, octanie etylu,
acetonie
 Właściwości chemiczne związane z aglikonem (alkohole, kwasy, fenole, wielofenole,
laktony, tiole)
 Wiązanie glikozydowe wrażliwe na działanie jonów wodorowych (hydroliza kwasowa) i
enzymów roślinnych (konieczność stabilizacji)

4) Rodzaje glikozydów:

 Fenolowe (aglikony: fenole, fenolokwasy), włączając garbniki,

 Nasercowe kardenolidowe i bufadienolidowe
 Saponinowe (saponozydy) typu trójterpenowego i steroidowego
 Kumarynowe (aglikony: kumaryny, furokumaryny)
 Flawonoidowe (aglikony: flawony, flawonole, chalkony, izoflawony,
 Antocyjanowe (aglikony: antocyjanidyny)
 Sterolowe (aglikony: sterole)
 Irydoidowe (nietrwałe aglikony)
 Goryczyczne (glukozynolaty) powstające przy hydrolizie lotne izosiarkocyjaniany
 Cyjanowe, wydzielające przy hydrolizie nitrylozydy
 Promieniowców Streptomyces (antybiotyki aminoglikozydowe)
Wykład 6 -cynamonowy
- migdałowy
Występowanie związków fenolowych
- troponowy
 wolne fenole występują jako składniki olejków - chinowy
eterycznych - szikimowy
 związane w postaci glikozydów (Salicaceae, - salicylowy
Ericaceae) - kawowy
 Wielofenole to składniki flawonów, 3. kwasy heterocykliczne
antocyjanów, lignanów, garbników - chelidonowy
- mekonowy
Właściwości fizykochemiczne
Organiczne kwasy roślinne
 charakter słabych kwasów
 dobra rozpuszczalność w wodzie Zastosowanie:
 ekstrakcja z surowców słabymi zasadami  składniki smakowe
 reakcja barwna na obecność z chlorkiem żelaza  Składniki ważnych związków farmakologicznie
Kwasy alifatyczne istotnych (alkaloidów)
 Elementy diagnostyczne surowców roślinnych
1. jednokarboksylowe  Składniki witaminowe
a. nasycone  Składniki peelingów kosmetycznych
- mrówkowy
- octowy Rosae pseudo-fructus – owoc róży
- propionowy Owoce złożone z dna kwiatowego i pozostałości
- masłowy wysuszonych działek kielicha. Zawartość nie mniej niż
- n-walerianowy 0,2% kwasu askorbowego. Zawiera kwas askorbowy,
- izowalerianowy wiataminy A, E, K, B1, B2, karotenoidy, kwasy
b. nienasycone organiczne, monosacharydy, pektyny, GOPO.
- angelikowy Działanie:
- tyglinowy
2. wielokarboksylowe  uszczelniające naczynia krwionośne
a. nasycone  wzmagające odporność
- szczawiowy  łagodnie przeczyszczające i moczopędne
- malonowy
Rubi idaei fructus – owoc maliny
- bursztynowy
b. nienasycone Surowiec stanowią świeże i suszone owoce, zbierane
- fumarowy przed całkowitym dojrzeniem i suszone na słońcu w
- akonitowy przewiewie lub suszarniach. Zawiera kwasy organiczne,
3. hydroksykwasy i ketokwasy witaminy C, E, B1, B2, B6, związki mineralne, rutozyd.
- kwas glikolowy Działanie:
- kwas mlekowy
- kwas jabłkowy  pobudza czynność gruczołów potowych,
- kwas cytrynowy  obniża podwyższoną temperaturę
- kwas winowy  stosowana w infekcjach bakteryjnych i
- kwas agarycynowy wirusowych przebiegających z gorączką.
- kwas pirogronowy Utricae folium – liść pokrzywy
- kwas szczawiooctowy
- kwasketoglutarowy Całe lub rozdrobnione, wysuszone liście. Zawartość nie
mniej niż 0,3% sumy kwasu kawowojabłowego i kwasu
Kwasy niealifatyczne: chlorogenowego. Zawiera kwasy organiczne
1. kwasy cykliczne (mrówkowy, octowy, glikolowy, cytrynowy, jabłkowy i
- kwas chrzantemowy inne), estry kwasów, flawonoidy, witaminy K, B, C, E,
2. kwasy aromatyczne kwas foliowy, karotenoidy, aminy biogenne, kumaryna,
- benzoesowy triterpeny. Zastosowanie:
  moczopędne i saluretyczne
 pobudzenie wydzielania soku żołądkowego
 obniża poziom cukru
 wpływa na właściwości reologiczne krwi
 zmniejsza stany zapalne układu pokarmowego
 przeciwpotne i przeciwłojotokowe
Hibisci sabdariffae flos – kwiat hibiskusa
Całe lub rozdrobnione, wysuszone kielichy i kieliszki
zebrane w okresie owocowania. Zawartość nie mniej
niż 13,5% kwasów, w przeliczeniu na kwas cytrynowy.
Stosowany jako spazmolityk, działanie
przeciwbakteryjne, żółciopędne, przeciwmiażdżycowe,
przeciwrobacze. Zawiera kwasy: cytrynowy, jabłkowy,
winowy, szczawiowy, hibiskusowy, flawonoidy,
antocyjany, hibiscyne, polisacharyny, pektyny.
Związki fenolowe – podział/budowa
 Różna liczba grup funkcyjnych (fenole proste)
 Obecność innych ugrupowań funkcyjnych
o alkoholowej – alkoholofenole
o aldehydowej – aldehydofenole
o karboksylowej – fenolokwasy
 Grupa hydroksylowa – miejsce tworzenia
wiązania glikozydowego (glikozydoestry)
 Glukozydy fenolowe
Fenole proste
Fenol. W roślinach występuje w niewielkiej ilości, w
niektórych olejkach eterycznych (Artemisia annua,
Salix sp.)
Tymol. Składnik olejków eterycznych w rodzinie
Labiateae o właściwościach dezynfekujących i
przeciwrobaczych.
Karwakol. Izomer tymolu, składnik olejku eterycznego
macierzanki Thymus serpyllum.
Eugenol. Składnik olejku eterycznego goździkowego,
pochodzącego z pączków kwiatowych Syzygium
aromaticum, środek dezynfekujący stosowany w
dentystyce i do produkcji waniliny.
Estragol. Składnik olejku kopru włoskiego (Foenicullum
capillaceum).
Mirystycyna. Substancja toksyczna o właściwościach
psychotropowych, halucynogennych. Składnik olejku
muszkatołowego oraz olejku z nasion wybranych
odmian pietruszki.
Apiol. Składnik olejków eterycznych wybranych
gatunkach w rodzinie Umbelliferae, szczególnie w
Petroselinum sativum (pietruszka), w większych
dawkach działa poronnie.
Anetol. Składnik olejku eterycznego anyżowego
pochodzącego z owoców Pimpinella anisum mającego
działanie wykrztuśne.
Dianizoina. Produkt kondensacji aldehydu anyżowego,
tworzącego się podczas przechowywania olejku
anyżowego.
Gwajakol. eter metylowy pirokatechiny, występujący
w żywicy gwajakolowej o właściwościach
dezynfekujących i wykrztuśnych. Stosowany w postaci
soli węglanu lub potasu i kwasu sulfogwajakolowego.
Hydrochinon, metylohydrochinon. para-difenol,
występuje w postaci związanej glikozydowo jako
arbutyna. W środowisku zasadowym moczu jest
uwalniany, ma właściwości dezynfekujące.
*M-ksylohydrochinon. Składnik nasion grochu, ma
działanie antagonistyczne dla estrogenów i
pregestrogenów
*Pirogalol. Trifenol. Związek o silnych właściwościach
redukujących występuje w garbnikach.
Alkoholofenole
Alkohol salicylowy (saligenina). Aglikon glikozydu
salicyny, występujący w korze wierzby (Salix sp.)
Alkohol koniferylowy. Prekursor ligniny w roślinach
Caniferae.
Alkohol synapinowy. Składnik aglikonu syrynginy
występującego w Syringa vulgaris.
Izoazaron. Składnik olejku z kłączy kopytnika Asarum
europoeum o właściwościach bakteriostatycznych,
bronchospazmatycznych i sekretolitycznych.
Kalamol. Eter fenylowy występujący w olejku
tatarakowym Oleum Calami.
Aldehydofenole:
Aldehyd anyżowy. Kwas p-metoksybenzoesowy,
składnik olejku anyżowego, produkt utleniania anetolu.
Wanilina. Aldehyd metyloprotokatechusowy,
substancja zapachowa występująca w owocach wanilii.
Piperonal. Eter metylenowy aldehydu
protokatechusowego, składnik olejków eterycznych
robinii akacjowej, fiołków.
Glikozydy fenolowe:
Arbutyna, metyloarbutyna – beta-gkukozyd Kwas chlorogenowy. Depsyd kwasy kawowego z
hydrochinonu/metylohydrochinonu, występuje w kwasem chinowym, izolowany z nasion kawy.
gatunkach z rodziny Ericaceae oraz liściach Bergenia Występowanie Asteraceae, Lamiaceae. Dizałanie:
crassifolia, Pyrus communis, Viburnum opulus, działa
 przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe,
dezynfekująco na drogi moczowe w efekcie
wydzielania hydrochinonu  antyoksydacyjne
 zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i
Salicyna. Beta-glukozyd saligeniny, występuje w korze wzmaga perystaltykę
Salix sp., Viburnum sp, wykazuje słabe działanie  sedatywnie i hamująco przemiany kwasu T-
przeciwgorączkowe. aminomasłowego
Salicylopopulina. Pochodna populiny, występuje w  antymutogenne, przeciwnowotworowe
Populus tremula. Kwas cetrarowy. Depsydon o gorzkim smaku,
Spireozyd. Pochodna aldehydu salicylowego, występujący w poroście Cetraria islandica.
występująca w kwiatach wiązówki błotnej i fiołka Kwas rozmarynowy. Ester kwasu kawowego i alfa-
trójbarwnego. hydroksydihydrokawowego = depsyd. Występowanie
Echinakozyd. glukozyd pochodny 3,4-dioksyfenylo- w Rosmarinum officinalis. Działanie:
etyloalkoholu, działa jako immunostymulant.  przeciwutleniające i przeciwwolnorodnikowe
Kwas cynamonowy i jego pochodne (jako inhibitor oksydazy ksantynowej)
 przeciwzapalne przez hamowanie syntezy
prostanoidów
 aktywność immunomodulująca (pobudza
Kwas cynamonowy produkcję prostaglandyn oraz obniża syntezę
leukotrienów)
Kwas ferulowy  wirusostatycznie wobec wirusów typu I i
Ma działanie retrowirusów HIV-1
przeciwbakteryjne, przecigrzybicze,  przeciwtyreotropowe, wspomagająco w
antyestrogenowe, antymitotyczme, przeciw- terapii Gravesa-Basedova
nowotworowe. Stymuluje fagocytozę i hamuje
agregację płytek, działa jako antagonista serotoniny.
Występuje w wielu surowcach leczniczych.

Kwas galusowy. Składnik kwasu taninowego.

Kwas kawowy
Kwas p-kumarowy
Kwas synapinowy
Depsydy i depsydony:
Depsydy. Połączenie estrowe fenolokwasów
Depsydony. Połączenie eterowe fenolokwasów.
Kwas m-digalusowy. Depsyd kwasu galusowego
powstający podczas hydrolizy garbników.
Występowanie galasy (naroślą występujące w liściach
niektórych roślin, np. dębu czy buka). Kwas galusowy
tworzy estry z innymi fenolami, co prowadzi do
powstania substancji o charakterze silnych
przeciwutleniaczy. W herbacie poza taninami
znajdziemy duże ilości galusanu epigalokatechiny
(EGCG). Działanie:
 przeciwbólowe i przeciwzapalne
 przeciwbiegunkowe
 przeciwwirusowe
 antybakteryjne (przyspiesza gojenie ran)
 stabilizuje błony komórkowe komórek
mięśniowych serca, wątroby w
efekcie obniża poziom cukru.

Fenolokwasy. W zależności od liczby atomów węgla w
łańcuchu bocznym wyróżnia się : proste kwasy
benzoesowe, kwasy fenylooctowe i cynamonowe.
Najczęściej spotykane kwasy fenolowe to kwasy
hydroksycytrynowe i hydroksybenzoesowe, które są
metabolitami wrtórnymi. W roślinach fenolokwasy
występują głównie w formie związanej, jako składowe
lignin i tanin hydrolizujących w postaci estrów oraz
glikozydów.
Mechanizm działania przeciwutleniającego
fenolokwasów
Wspólną cechą polifenoli jest obecność w cząstecce
grup hydroksylowych powiązanych z pierścieniem
benzenowym. Związki fenolowe łatwo ulegają
utlenianiu przechodząc w semichinony, a następnie w
orto- lub para- chinony. Formami pośrednimi są bardzo
reaktywne rodniki fenoksylowe stabilizowane przez
przemieszczanie się niesparowanych elektronów w
pierścieniu aromatycznym. W badaniach dotyczących
właściwości przeciwutleniających kwasów wykazano
istotną zależność tych właściwości od budowy
chemicznej.
Aktywność przeciwutleniająca związków
polifenolowych polega na różnorodnych
mechanizmach ich działania. Wykazują one charakter:
 związków o właściwościach redukujących –
mogą oddawać elektron lub atom wodoru.
 związków wiążących wolne rodniki – mogą
stabilizować lub delokalizować niesparowany
elektron.
 czynników chelatujących jony metali enzymów
katalizujących reakcje utleniania
 inhibitorów oksydaz
 terminatorów przerywających łańcuchowe
reakcje rodnikowe
 stabilizatorów wolnych rodników
powstających w reakcjach oksydacyjnych
poprzez uwodornienie lub kompleksowanie.
Działanie farmakologiczne fenolokwasów:
Związki chemioprewencyjne (kwas kawowy,
chlorogenowy, ferulowy, elagowy, galusowy) mają
zdolność blokowania kancerogenów powstających na
drodze metabolicznych przemian niektórych substancji
rakotwórczych.
Chronią frakcję LDL przed oksydatywną modyfikacją i
skutkiem tego hamują aterogenezę (kw. hydroksy-
cynamonowe).
Działają przeciwzapalnie (kwas chlorogenowy).
Wykazują właściwości żółciopędne (kwasy: kawowy,
ferulowy, chlorogenowy).
Hamują przemiany kwasu gamma-aminomasłowego
(GABA) w OUN.
Działanie przeciwbakteryjne (kw. kawowy, wanilinowy,
p-kumarynowy, p-hydroksybenzoesowy).
Działanie antyseptyczne, ściągające
Działanie przeciwpotne (kwas galusowy).
Dodatkowo stymulują produkcję przeciwciał klasy IgG,
zapobiegają degradacji kolagenu przez swoje
właściwości, działanie przeciw fotouszkodzeniom skóry
promieniowaniem UVA i UVB.
Ballotae nigrae herba – ziele mierznicy czarnej
Wysuszone, kwitnące szczyty pędów Ballota nigra L.,
nie mniej niż 1,5% sumy pochodnych kwasu orto-
dihydroksycynamonowego. Zawiera fenylopropanoidy,
glikozydy kwasu orto-dihydroksycynamonowego, i
pełno innego shitu. Zastosowanie:
 Uspokajające
 żółciopędne
 w stanach spastycznych przewodu
pokarmowego na tle nerwowym
 w nudnościach i wymiotach oraz w krztuśccu
 środek łagodzący objawy menopauzy.
Echinaceae purpurae herba – ziele jeżówki
purpurowej.
Wysuszone, całe lub rozdrobnione części jeżówki.
Zawartość nie mniej niż 0,5% sumy kwasu kaftarowego
i kwasu cykoriowego (wysuszona substancja roślinna).
Zawiera alkiloamidy, olejek eteryczny: borneol,
flawonoidy: kwercytyna, kemferol, izoramnetyna,
kwasy fenolowe: estry kwasu kawowego, echinakozyd,
polisacharydy. Ma działanie:
 immunostymulujące poprzez stymulowanie
kory nadnerczy, zwiększenie ruchliwości
leukocytów, hamowanie działania
hialuronidazy bakteryjnej, stymulowanie
fagocytozy fibroblastów.
 Przeciwzapalne w obrębie układu
oddechowego, schorzeń słuchu, źle gojących
się ran.
Cynarae folium – liść karczocha
Nie mniej niż 0,8% kwasu chlorogenowego. Zawiera
kwasy fenolowe i ich estry: Kwas chlorogenowy,
flawonoidy, laktony seskwiterpenowe typu gwajanu,
triterpeny, związki mineralne. Zastosowanie:
 żółciopędne i żółciotwórcze (w zaburzeniach
trawiennych, osłabiona funkcjonalność
wątroby)
 obniżające poziom cholesterolu
 przeciwutleniająco
Curcumae xanthorrizae rhizoma – kłącze kurkumy
jawajskiej
Wysuszone, pocięte na plastry kłącze Curcuma
xantorriza Roxb. Zawiera kurkuminoidy, kurkuminę,
monodemetoksykurkuminę, didemetokskurkuminę,
kwas ferulowy, olejek eteryczny: bisamolen, gwajan,
zingiberen, ksantorizal, kurkumen. Ma działanie:
 żółciopędne, żółciotwórcze, poprawiające
kurczliwość pęcherzyka żółciowego i
wydzielanie ślinianek i układu pokarmowego,
 odkażające drogi żółciowe.
 przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe,
 hepatoprotekcyjne,
 przeciwmiażdżycowe,
 hamuje syntezę prostaglandyn
 inhibitor lipooksygenazy.
Salicis cortex – kora wierzby
Surowiec stanowi kora młodych, 2-3 letnich pędów,
zebrana wczesną wiosną przed rozwojem liści,
wysuszona w warunkach naturalnych. Zawiera salicynę
i jej pochodne podstawione w C-6 glukozy resztą
acylową, flawonoidy, kwasy fenolowe: salicylowy,
benzoesowy, garbniki: katechina. Działanie:
 Salicyna i jej pochodne są hydrolizowane do
alkoholu salicylowego o działaniu
przeciwgorączkowym, przeciwzapalnym,
przeciwbólowym.
 Garbniki działają ściągająco, przeciwzapalnie,
przeciwbakteryjnie,
 Flawonoidy wykazują działanie moczopędne.
Eleuterococci radix – korzeń eleuterokoka.
Zawiera eleuterozydy, lignany, kumaryny, fitosterole,
saponiny triterpenowe, węglowodany. Wykazuje
działanie:
 adaptogenne, przeciwstresowe i ciała.
immunostymulujące
 stosowany w stanach osłabienia i
przemęczenia celem zwiększenia ogólnej
wydolności psychicznej i fizycznej oraz w
okresie rekonwalescencji.
Vitis ideae folium – liść borówki brusznicy
Zawiera glukozydy fenolowe, głównie arbutynę i jej
aglikon hydrochinon, garbniki katechinowe,
flawonoidy z grupy flawonoli : pochodne kwercytyny,
triterpeny: kwas ursolowy. Działanie:
 Działają przeciwbakteryjnie w alkalicznym
środowisku moczu
 nie działa moczopędnie tylko saluretycznie –
zwiększa wydzielanie jonów sodu i chloru.
Uvae ursi folium – liść mącznicy
Zawiera glukozydy fenolowe: arbutynę,
metyloarbutynę, hydrochinon, garbniki hydrolizujące:
pochodne kwasu galusowego, flawonoidy, triterpeny,
kwasy fenolowe. Działanie jak liść borówki.
Populi gemma – pączek topoli
Surowiec stanowią zamknięte pączki liściowe zebrane
wczesną wiosną. Zawiera flawonoidy, flawanony,
flawony, falwonole, glukozydy fenolowe : salicynę,
populinę, olejek eteryczny. Działanie:
 przeciwzapalnie,
 przeciwbakteryjnie
 ułatwia gojenie się ran
 stosuje się w powierzchniowych uszkodzeniach
skóry, odmrożeniach, poparzeniach
słonecznych i guzkach krwawicowych.
Plantaginis lanceolatae folium – liść babki
lancetowatej
Surowiec stanowią liście babki lancetowatej zebrane w
okresie kwitnienia, wysuszone w temperaturze
pokojowej, w przewiewie. Zawiera kwasy organiczne,
w tym fenolowe, flawonoidy, garbniki, polisacharydy,
glikozydy irydoidowe. Działanie:
 Śluzy działają osłaniająco,
 Irydoidy przeciwzapalnie
 Garbniki przeciwbakteryjnie i ściągająco.
 Spazmolitycznie na mięśnie gładkie oskrzeli,
przyspieszają gojenie ran i regeneracje
naskórka.
 Nieżyty jamy ustnej, gardła, kaszel, trudności w
odkrztuszaniu, podwyższona temperatura
  Zranienia, oparzenia, owrzodzenia, zapalenia
spojówek.
Fraxini folium/cortex – liść/kora jesionu
Surowiec stanowi kora zebrana wiosną przed
rozwojem liści i liście zbierane latem. Zawiera kwasy
fenolowe (chlorogenowy), kumaryny, garbniki,
flawonoidy (rutozyd), terpeny, fitosterole. Działanie:
 Liść działa przeciwzapalnie,
przeciwwysiękowo, moczopędnie i
przeciwbólowo
 Kora ma działenie przeciwgorączkowe
 Stosuje się w schorzeniach reumatycznych, w
dnie moczanowej, stanach zapalnych dróg
moczowych
Glukozynolaty
Grupa organicznych związków chemicznych należących
do tioglikozydów, zbudowanych z reszty glukozy i
siarkoorganicznego łańcucha bocznego zakończonego
grupą siarczanową w postaci monoestru.
Występują naturalnie w roślinach, ich bogatym
źródłem są rośliny z rodziny Brasicaceae, np. kapusta
biała, brukselka, brokuły lub kalafiory. Są stosunkowo
trwałe chemicznie, rozkładają się na drodze
enzymatycznej pod wpływem mirozynazy po
uszkodzeniu komórek, w których się znajdują.
Mają działanie chemoprewencyjne, co może
zapobiegać rozwojowi raka piersi, prostaty, płuca i
żołądka.
Produktami rozkładu są izocyjaniany organiczne.
Rozpad może prowadzić do nitryli, tiocyjanianów,
epitionitryli. Inne opisywane produkty degradacji to
askorbigen, progoitryna, iberyna.
Zawiera substancje takie jak: propenyloalliina,
diwinylosiarczek, propenyloizobutylodisiarczek, s-
metylo-L-cysteinylosulfotlenek.
Surowce roślinne:
Allii Sativi bulbus – cebula czosnek
Zawiera alliinę, propylenoalliinę, aminokwasy,
witaminy A, B1, B2, C, selen, polisacharydy,
saponozydy triterpenowe i steroidowe. Działanie
 Alliina pod wpływem allinazy ulega
przekształceniu do nietrwałej allicyny
(prekursor wielu przemian w tym zapachu
czosnku).
 Działa bakteriobójczo na G- i G+,
przeciwgrzybiczo, przeciwrobaczo,
przeciwdziała agregacji płytek
 Zmniejsza poziom cholesterolu, triglicerydów
 Obniża ciśnienie krwi,
 Hamuje LOX (ajoen)
 Wzmaga wydzielanie żółci, pobudza trawienie,
hamuje nadmierną fermentację w jelitach.
 zmniejsza ryzyko raka żołądka, powoduje
zahamowanie inicjacji karcynogenezy,
 disiarczek allilu hamuje metabolizm
ksenobiotyków m.in. nitrozoamin.
Allii cepae bulbus – cebula
Zawiera związki siarki, flawonoidy: kwercytyna,
saponozydy typu furostanu, polisacharydy. Działanie:
 Przeciwbakteryjnie
 Obniża poziom lipidów, hamuje agregację
płytek, wykazuje aktywność fibrynolityczną
 Stosuje się w celu zapobiegania zmianom
naczyniowym.

Olejki czosnkowe:

Ogólnie niewiele znalazłam z tych zaganień. Można

powiedzieć co nie co o ich właściwościach czyli:

 przeciwdrobnoustrojowe
 przeciwmiażdżycowe
 fibrynolityczne
 hamujące agregację płytek krwi
 hipoglikemiczne
 przeciwutleniające i przeciwnowotworowe
 Garbniki  B-4)  lub  epikatechiny  wiązaniami  ​α​ (4→8)  w 
- ​
(taniny,  prawdziwe  polifenole)  -  związki  o  dużej  B-3 i B-4 lub beta-(4→8) w B-1 i B-2. 
masie  cząsteczkowej  (od  kilkuset  do  kilku  ❏ typ  A  -  powstające  przez  połączenie 
tysięcy  Da),  tworzące  trwałe  połączenia  z  cząsteczek  katechin  podwójnym 
białkami.   międzycząsteczkowym  wiązaniem  C-4  → 
  C-8 i C-2→O→C-7 
Podział garbników    
❏ garbniki  niehydrolizujące  (taniny   
skodensowane,  katechinowe)  -   
posiadają  struktury  flawonoidów,  przede   
wszystkim  flawan-3-oli  i  flawan-3,4-dioli.   
W  swojej  budowie  nie  posiadają  reszt   
cukrowych.  Ich  podstawową  strukturę   
stanowi katechina (tetrahydroksyflawan-   
-3-ol)  oraz  jej  izomer  epikatechina  jak  i   
produkty  ich  utleniania  -  flawan-3,4-dioli,   
które ulegają spontanicznej polimeryzacji   
do oligo- i polimerów   
- katechina  i  epikatechina  nie  są  Występowanie garbników  
garbnikami  -  nie  mają  zdolności  ❏ występują  często  jako  składnik  soku 
wiązania białka  komórkowego  wielu  gatunków  roślin, 
❏ garbniki hydrolizujące​:  szczególnie  nasiennych  z  klasy 
A. ​galotanoidy​:  Dwuliścienny i Nagozalążkowych 
- galoilowe  estry  cukrowe  ❏ najczęsciej  spotykane  wśród  roślin: 
(połączenia  kwasu galsuowego lub  Fagaceae,  Salicaceae,  Polygonaceae, 
jego depsydów z glukozą)  Leduminosaceae,  Rosaceae, 
- galiolowe  estry  bezcukrowe  (  Anacardiaceae, Ericaceae, Geraniaceae 
połączenia  kw.  galusowego  z  kw.  ❏ Galasy  -  istotne  źródło  tanin 
organicznymi)  hydrolizujących,  są  to  narośla  na  liściach 
- galoilowe estry złożone (połączenia  wybranych  gatunków  drzew  (dąb,  buk, 
kw.galusowego,  glukozy  i  kw.  sumak),  które  powstają  w  efekcie 
fenolowego)  działalności  owadów  z  rodziny 
B. elagotanoidy (połączneia estrowe kw.    galasówkowatych (​Cynipidae​) 
elagowego z kw. heksahydroksydifenowym,    Samica  owada  składa  jaja  żerujące  na 
waloneaikowym i m-digalusowym z glukozą)  liściach.  Drzewo  w  reakcji  obronnej  na 
  wylęgające  się  larwy  wytwarza  garbniki, 
Liczba  cżasteczek  kwasu  estryfikującego  tworzą  się  narośla  o  kształcie  kulki. 
grupy  hydroksylowe  glukozy  i  cząsteczek  Taniny  zajmują  do  ​30%  masy  narośli. 
cukru może być różna  Narośla  powinny  być  ​zebrane  przed 
  wykluciem  się  dorosłych  owoców 
Proantocyjanidyny  (garbniki  (koniec sierpnia) 
niehydrolizujące)  -  oligomeryczne  garbniki  ❏ najważniejszym  źródłem  tanin  są:  ​galasy 
skondensowane​ - wyróżniamy dwa typy  tureckie  (dębowe)  -  zawierają  6 
❏ typ  B  -  powstaje  poprzez  połączenie  po jednej  cząsteczek  kw.  galusowego  +  1  cząst. 
lub  po dwie cząsteczek katechiny (B-1, B-2, B-3,  glukozy  oraz  ​galasy  chińskie 
(sumakowate)  zawierające  7-10 
 cząsteczek  kw.  galusowego  +  1  cz.  ❖ Działanie przeciwbiegunkowe 
glukozy  Działają  ściągająco  na  błonę  śluzową 
  układu  pokarmowego,  zapobiegają 
Właściwości fizykochemiczne garbników   przenikaniu  wody  do  jelita,  osłabiają 
❖ związki stałe bezpostaciowe  sekrecję  błony  śluzowej  i  kompleksują 
❖ rozpuszczalne  w  wodzie,  alkoholu  i  toksyny bakteryjne 
acetonie,  słabo  rozp.  w  chloroformie  i   
eterze  ❖ Działanie antyseptyczne 
❖ słaby  kwasowy  odczyn  i  ściągający,  Denaturują  białka  bakteryjne  i  wirusowe 
cierpki  smak  (efekt  tworzenia  co  jest  wykorzystywane  do  zwalczania 
kompleksów  tanin  i  białek  śliny,  błon  zakażeń  skórnych  i  w  obrębie  układu 
śluzowych)  pokarmowego  
❖ tworzą osady z solami metalami ciężkich   
❖ strącają białka  ❖ Działanie przeciwkrwotoczne 
❖ mają  zdolność  do  aglutynacji  Powodują  aglutynację  erytrocytów  i 
czerwonych krwinek (garbowanie skóry)  ułatwiają  powstawanie  skrzepów,  co 
❖ tworzą  barwne  kompleksy  z  jonami  powoduje  uszczelnianie  naczyń 
żelaza  krwionośnych 
❖ ulegają  hydrolizie  kwasowej,  zasadowej,   
enzymatycznej  pod  wpływem  tanaz  ❖ Działanie antyoksydacyjne 
wytwarzanych  przez  ​Sterigmatocytis  Hamują  peroksydację  lipidów,  wykazują 
nigra  zdolność  do  neutralizacji  wolnych 
  rodników (jonów ponadtlenkowych) 
Działanie farmakologiczne   
- mają  zdolność  do tworzenia kompleksów  ❖ Działanie przeciwwysiękowe 
z  makrocząsteczkami  (enzymami,  Są  inhibitorami  5-lipooksygenazy, 
białkami ssaków, grzybów, bakterii)  konwertazy  angiotensyny,  hialuronidazy, 
- wiążąc  się  z  grupami  aminowymi  białek  kinaz  proteinowych,  glukotransferaz 
na  powierzchni  błon  śluzowych  tworzy  bakteryjnych 
nierozpuszczalne  kompleksy,  które   
stanowiąc  warstwę  chronią  miejsce  ❖ Działanie  inotropowo  i  dromotropowo 
zapalne i ułatwiają regenerację tkanek  dodatnie,  batmotropowe  ujemne, 
  zwiększające  przepływ  przez  naczynia 
❖ Działanie  przeciwzapalne  ​-  poprzez  wieńcowe 
ściągające  działanie,  kurczą  naczynia,  Proantocyjanidyny  usprawniają  krążenie, 
działają  przeciwobrzękowo  i  zmniejszają  przepuszczalność  naczyń 
przeciwwysiękowo,  słabo  znieczulająco,  krwionośnych  i  zwiększają  napięcie 
zapobiegają  utracie  wody,  ułatwiają  naczyń krwionośnych 
regenerację  uszkodzonych  tkanek.   
Hamują  także  działanie  hialuronidaz  ❖ Działanie przeciwserotoniczne 
powodując uszczelnienie naczyń  Proantocyjanidyny  hamują  wiązanie 
  serotoniny do receptorów 5-HT1 
   
  ❖ Działanie chelatujące 
  Jako odtrutka w zatruciach alkaloidami 
   
Surowce roślinne zawierające garbniki   
❖ Agrimoniae herba​ - ziele rzepiku  Herbata 
❖ Alchemillae herba​ - ziele przywrotnika   
❖ Bristortae rhizoma​ - kłącze wężownika  Spośród  polifenoli,  około  80%  stanowią 
❖ Tormentillae rhizoma​ - kłącze pięciornika  katechiny​,  przede  wszystkim  galusan 
❖ Crataegi fructus​ - owoc głogu  epigalokatechiny  (EGCG),  epigalokatechina 
❖ Hamamelidis folium​ - liść oczaru  (EGC),  galusan  epikatechiny  (ECG)  i 
❖ Lythri herba​ - ziele krwawnicy  epikatechina  (EC)  .  W  mniejszych  ilościach 
❖ Pelargonii radix​ - korzeń pelargonii  obecne  są  również:  katechina  (C)  , 
❖ Quercus cortex​ - kora dębu  galokatechina  (GC), digalusan epigalokatechiny, 
❖ Ratanhaie tinctura ​- nalewka ratanii  digalusan  epikatechiny,  galusan 
❖ Sanguisorbae radix​ - korzeń krwiściągu  3-metyloepikatechiny  i  epigalokatechiny  oraz 
  galusan katechiny i galokatechiny. 
❖ Juglandis folium​ - liść orzecha włoskiego   
❖ Galla​- dębianka  Herbatę  zieloną  otrzymuje  się  w  wyniku 
❖ Myrtilli fructus​ - owoc borówki czernicy  działania  na liście ​gorącą parą wodną​. W takich 
❖ Thea folium​ - liść herbaty  warunkach  i​naktywacji  ulega  oksydaza 
❖ Rubi idaei folium​ - liść maliny  polifenolowa​,  co  zapobiega  utlenianiu 
❖ Rubi fruticosi folium​ - liść jeżyny  monomerycznych  polifenoli.  Dzięki  temu 
❖ Polygoni  hydropiperis  herba  -  ziele  swoim  składem  jest  zbliżona  do  składu 
rdestu ostrogorzkiego  świeżych liści.  
   
Garbniki skondensowane  Skład naparu z zielonej herbaty:  
(tannoidy  skondensowane)  -  estry  kwasów  - katechiny 30-42% 
galusowych i katechin  - flawanole 5-10% 
  - węglowodany 15% 
Dwa najczęściej występujące:  - metyloksantyny 7-9% 
❖ galusan(-)epikatechiny (ECG)  - tanina 4-6% 
❖ galusan (-)epigalokatechiny (EGCG)  - teogalina 2-3% 
- izolowane z liści herbaty   - kwas chinonowy 2% 
- białko 1% 
- zw. mineralne 10% 
- substancje lotne <0,1% 
- niewielkie  ilości  polifenoli  (procyjanidyn, 
depsydy, fenolokwasy) 
 

 
 
 
 
 Flawonoidy

1. Wzór ogólny, ogólna charakterystyka budowy

Flawonoidy to związki o charakterze barwników, których podstawowy,

15 węglowy szkielet aglikonu jest zbudowany z dwóch pierścieni benzenowych ( A i B)
połączonych łańcuchem propanowym w układ C6-C3-C6.
U większości flawonoidów łańcuch propanowy tworzy z atomem tlenu sześciocykliczny
układ y-pironu (pierścień C).
Flawonoidy są więc pochodnymi fenylobenzo-y-pironu, czyli fenylochromu.

2. W zależności od stopnia utlenienia pierścienia C oraz położenia

pierścienia B, wyróżniamy:

a. Pochodne 2-fenylobezno-y-pironu ( =2-fenylochromu),

gdy pierścień B jest w C-2:
i. Flawony i ich dimery
ii. Flawonole i ich dimery, posiadające w odróżnieniu od flawonów,
grupę OH przy C-3
iii. Flawony, w których wiązanie pomiędzy C-2 i C-3 jest nasycone
iv. Dihydroflawonole mające nasycone wiązanie pomiędzy C-2 i C-3 oraz
grupę OH przy C-3
b. Pochodne 3-fenylobenzo-y-pironu (=3-fenylochromu = izoflawonoidy),
gdy pierścień B jest w C-3
i. Izoflawony
ii. Izoflawony, w których wiązanie pomiędzy C-2 I C-3 jest nasycone
iii. Chalkony i dihydrochalkony mające otwarty pierścień C
iv. Aurony ( =2-benzylidenokumaranony), w których między pierścieniami
A i B wytwarza się z atomem tlenu układ pięciocykloczny
c. Pochodne 2-fenylochromanu
i. Flawany
ii. Flawan-3-ole
iii. Flawan-3,4-diole
3. Budowa chemiczna: g. Chalkonów
a. Flawonów i Dihydrochalkonów

b. Flawonoli

h. Auronów

c. Flawanonów

d. Flawanonoli

e. Izoflawonów

f. Izoflawanonów
 4. Przykłady związków z działaniem z poszczególnych grup

Flawony – podstawowym związkiem jest 2-fenylochromon

Podstawowe aglikonowe związki to:
• Prymetyna – nalot na liściach kwiatów gatunków Primula sp.
• Chryzyna – występująca w pączkach Populus sp.
• Apigenina – występująca w koszyczkach Matricaria chamomilla i Anthemis nobilis
• Luteolina – występuje w kwiatach Compositae sp. i Digitalis sp.
• Diosmetyna – występuje w rodzinie Labiatae, Srophularia sp. i Petroselinum

Podstawowe glikozydy aglikonów o budowie flawonu:

• Witeksyna – C-glikozyd apigeniny (glukoza), wpływa na przepływ w naczyniach
• wieńcowych, występuje w kwiatostanie głogu.
• Linaryna – glukozyd akacetyny, zawierający glukozę i ramnozę, występuje w kwiatach
• lnicy pospolitej
• 5-glukozyd luteoliny – występuje w zielu skrzypu polnego
• 7-glukozyd luteoliny – występuje w Labiatae i Compositae
• Diosmina – 7-glukozyd diosmetyny, występuje w rodzinie Labiatae, działa
przeciwobrzękowo, hamuje syntezę histaminy

Diosmina stosowana jest w przewlekłej niewydolności żylnej. Przyczynia się do

zwiększenia napięcia ścian żylnych, zapobiegając zastojowi krwi w układzie żylnym.
Ma również za zadanie zapewniać ochronę krążenia kapilarnego i blokować reakcje
zapalne. Działa przeciwobrzękowo, poprawia drenaż limfatyczny poprzez nasilenie
perystaltyki naczyń chłonnych i poprawę przepływu limfy. Diosmina przyczynia się do
zmniejszenia podatności na pękanie małych naczyń krwionośnych. Stosuje się ją do
leczenia różnych chorób naczyń krwionośnych, hemoroidów, żylaków, czy słabego
krążenia w nogach.
Flawonole
podstawowym związkiem jest 2-fenylochromon, który jest podstawiony
gr –OH przy C-3
KEMFEROL- występuje w liściach
herbaty, kwiatach ostróżeczki
polnej, ma działanie spazmolityczne.
KWERCETYNA – występuje w formie
wolnej i glikozydowej, działa
poprzez hamowanie aktywności
hialuronidazy, reduktazy HMG-CoA,
agregacji płytek krwi oraz zmiatacz
RFT.
Glikozydy kwercetyny:
• Kwercytryna – (3-ramnozyd
kwercytyny) występuje w
Vaccinum myrtillis, Aesculus
hippocastanum, liściach herbaty
Camelia sinensis, ma działanie
moczopędne
Glikozydy kemferolu:
• Astragalina – (3-glukozyd
kemferolu) występuje w
Aspagalusie oraz arnice
górskiej
• Ekwizertryna – (7-glukozyd
kemferolu) występuje w
skrzypie polnym
• Robinina – (glukozyd z 2
cząst. robinobiozy i ramnozą)
występuje w robinii akacjowej
• Izokwercytryna – (3-glukozyd
kwercytyny)występuje w liściach
Vaccinum myrtillis, Arctostaphylos
uva ursi oraz zielu skrzypu polnego
• Awikularyna – (3-arabinozyd
kwercytyny) występuje w zielu
Polygonum aviculare, Filipendula
ulmaria
• Spireozyd – (4-glukozyd) występuje
w kwiatach Flores Spireae
• Hiperozyd – (3-galaktozyd)
występuje w zielu Hypericum oraz
owocach i kwiatach Crataegus sp.
• Rutozyd – (3-rutynozyd) występuje
w zielu Ruta graveolens, Viola
tricolor, kwiatach Sambucus nigra
• Ksantoramniza – (3-ramnozyd
ramnetyny flawonolu o trzech gr
hydroksylowych) występuje w
liściach Sennae sp. oraz zielu
Polygonum hydropiper
 Flawanony
uwodorniony pierścień C łatwo ulega otwarciu, tworząc chalkony.
• Likwirytygenina –
występuje w
Pochodne flawanonów:
Glycyrrhiza glabra
• Naryngenina – • Likwirytyna –
występuje w Prunus sp. (3-glukozyd
• Hesperetyna – likwirytygeniny)
występuje w owocach występuje w
cytrusowych Glycyrrhiza glabra
• Pinocembryna – • Salipurpozyd –
występuje w Pinus (5-glukozyd
cembra i propolisie naryngeniny) występuje
w Salix purpure

Flawanonole
W książce są wymienione:
• Dihydrokemferol= aromadendryna
• Dihydrokwercetyna = taksyfolina

Izoflawony Pochodne Izoflawonów:

mają właściwości estrogenowe,
• Formononetyna – występuje
które są głównie łączone z
w postaci glikozydów w
obecnością gr hydroksylowej
gatunku Leguminosae
w pozycji 5.
• Genisteina – występuje w
gatunku Leguminosae,
jałowcu Genista, nasionach
soi Glycine soja, wybranych
gatunkach koniczyny
• Prunetyna – występuje w
gatunku Prunus sp.
Chalkony
w chalkonach pierścień C ulega rozerwaniu. Są formami nietrwałymi,
występują w równowadze z flawanonami. Chalkony występują w towarzystwie flawanonów
(np. naryngeniny, hesperydyny) zdecydowanie rzadziej niż flawanony.
Dihydropochodne chalkonów powstają z flawanonów Citrus sp.

• Izosalipurpozyd – chalkon występujący w kwiatostanach kocanek piaskowych.

Wykazuje działanie spazmolityczne.
• Ksantohumnol – chalkon występujący w chmielu

5. Występowanie flawonoidów.
Występują najczęściej w wakuolach komórek tworzących kwiaty i liście, rzadziej w
owocach, korze, drewnie, nasionach.

Wyjątkami są:

• Hesperydyna – krystalizuje w epidermie skórki owocni pomarańczy Citrus aurantium

• Pochodne diosmetyny – w liściach przytyli pospolitej Galium mollugo
• Pochodne akacetyny – we włoskach liści dziewanny Verbascum sp.

Flawonoidy są szczególnie obecne w roślinach rodzin:

• Betulaceae (Brzozowate)
• Ranunculaceae (Szakłakowate)
• Polygonaceae (Rdestowate)
• Guttiferae (Kluzjowate)
• Crutiferae (Krzyżowe)
• Rosaceae (Różowate)
• Leguminosae (Bobowate)
• Rutaceae (Rutowate)
• Violaceae (Fiołowate)
• Umberlliferae (Selerowate)
• Ericaceae (Wrzosowate)
• Primulaceae (Pierwiosnkowate)
• Rubiaceae (Marzanowate)
• Labiateae (Jasnotowate)
• Scrophulariaceae (Trędownikowate)
• Compositeae (Złożone)
 6. Wchłanianie flawonoidów

Wchłanianie form glikozydowych flawonoidów zależy od ich podatności na

hydrolizę.

Czynniki determinujące hydrolizę form glikozydowych flawonoidów to:

• enzymy bakteryjne obecne w mikrobiomie jelitowym
• kwasowe środowisko żołądka
• endogenne beta-endoglukozydazy

Obecność rodzaju reszty cukrowej silnie determinuje wchłanianie.

Najlepiej wchłaniają się glikozydy zawierające reszty glukozydowe (np. glukozyd

kwercetyny jest lepiej wchłaniany niż jej rutozyd).

Jelitowa hydroliza glikozydowa przebiega do utworzenia kwasów, jej

produktami końcowymi nie są aglikony (np. glukozyd kwercetyny hydrolizuje do
kwasu 3,4-dihydroksyfenylooctowego)

7. Aktywność farmakologiczna flawonoidów

• Wychwytywanie/ wymiatanie wolnych rodników tlenowych i RFT

• Hamują hialuronidazę i elastazę powodując wzmocnienie tkanki łącznej,

uszczelnienie śródbłonka naczyń krwionośnych i zahamowanie odczynów
zapalnych (rutyna, hesperydyna, preparaty z miłorzębu japońskiego)

• hamują kaskadę przemian kw. arachidonowego poprzez blokowanie LOX,

COX, fosfolipazy A2, powodując działanie antyzapalne, przeciwbólowe,
przeciwagregacyjne (np. baikalina, zespół flawonolignanów z ostropestu
plamistego)

• inhibitują dekarboksylazę histydyny – zahamowanie syntezy histaminy i

jej zapalnych, bólowych, obrzękowych właściwości (np. kwercetyna)

• inhibitują enzymy konwertujące przemiany angiotensyny, powodując

obniżenie ciśnienia krwi, zmniejszenie oporów obwodowych (np. zespół
flawonoidów opornika łatkowatego)
• Działają na fosfodiestrazę, powodując rozkurcz mięśni gładkich naczyń
krwionośnych i wieńcowych (np. flawonoidy głogu), dróg żółciowych
(Helichrysi sp. ), oskrzeli oraz dróg moczowych
(np. flawonoidy brzozy i skrzypu)

• Agonizują receptory benzodiazepinowe (np. związki z Valeriae)

• Agonizują receptory estrogenowe (np. genisterina), w efekcie
podobieństwa do budowy flawonoidów (zwłaszcza grupy izoflawonów,
np. genisteiny, czy daidzeiny) do estrogenów sprawia, ze wykazują one
wysokie powinowactwo do receptorów estrogenowych alfa (ER-alfa),
występujących głównie w gruczole sutkowym, endometrium, jajnikach
oraz receptorów beta (ER-beta) w mózgu, nerkach, naczyniach
krwionośnych, płucach, kościach.

• Hamują metabolizm alkoholu etylowego poprzez ograniczenie przemian

aldehydu octowego (flawonoidy korzenia opornika)
• Hamują reduktazę aldozową, hamując powikłania pocukrzycowe (zaćma,
retinopatie, neuropatie) w obrębie naczyń (np. trokserutyna)

• Flawonoidy poprzez blokowanie cyklu komórkowego (fazy G1/S, G2/M)

mogą hamować proliferację oraz indukować apoptozę komórek
nowotworowych i w efekcie działać ANTYNOWOTWOROWO

• TWORZĄ CHELATY Z ŻELAZEM, POWODUJĄC JEGO USUWANIE Z

ORGANIZMU I ROZWÓJ ANEMII – osoby z podwyższonym ryzykiem
niedoboru żelaza (dzieci, kobiety w ciąży i osoby z chroniczną anemią)
powinny unikać spożywania nadmiaru polifenoli w tym także
flawonoidów.

• Działają synergicznie z wybranymi cytostatykami. Stwierdzono, że w

opornych na działanie chemioterapeutyków liniach komórek
nowotworowych, flawonoidy mogą powodować wzrost stężenia
niektórych z zastosowanych cytostatyków. Kwercetyna zwiększała in vitro
w komórkach raka piersi stężenie doksorubicyny, a genisteina cisplatyny.
Natomiast in vivo kwercetyna podwyższała działanie cis-platyny i
busulfanu, ale nie wpływała na aktywność doksorubicyny i etopozydu.
 • Zmniejszają hipercholesterolemię, poprzez zahamowanie utleniania LDL,
hamowanie reduktazy HMG-CoA (np. hesperytyna), obniżenie zdolności
monocytów do adhezji do nabłonka naczyń i przenikania przez ściany
naczyń (np. kwercetyna, luteolina); hamowanie proliferacji mięśni
gładkich naczyń (kwercetyna, baikaleina); hamowanie agregacji płytek
krwi (mirycetyna, kwercetyna)

• Stymulują powstawanie NO w śródbłonku naczyniowym i jednocześnie

hamują powstawanie 12-HETE (zw. upośledzający czynność śródbłonka)

• W badaniach in vitro i in vivo stwierdzono że mogą one stymulować

syntezę insuliny i podwyższać poziom cAMP w komórkach beta- trzustki,
co wzmaga sekrecję tego hormonu, przekształcać proinsulinę w insulinę i
hamować syntezę glukozy w hepatocytach

• Działanie przeciwwirusowe poprzez działanie na inhibitory odwrotnej

transkryptazy (epikatechina, baikalina, baikaleina, kwercetyna i
mirycetyna)
6. Surowce zawierające flawonoidy:
• Aurantii amari flos – kwiat pomarańczy gorzkiej
• Betulae folium – liść brzozy
• Calendulae flos – kwiat nagietka
• Carthami flos – kwiat krokosza
• Crataegi folium cum flore – kwiatostan głogu
• Equiseti herba – ziele skrzypu
• Fagopyri herba – ziele gryki
• Ginkgonis folium – liść miłorzębu
• Hyperici herba – ziele dziurawca
• Leonuri cardiacae herba – ziele serdecznika
• Matricariae flos – kwiat rumianku
• Orthosiphonis folium – liść ortosyfonu
• Passiflorae herba – ziele męczennicy
• Polygoni avicularis herba – ziele rdestu ptasiego
• Sambuci flos – kwiat bzu
• Solidaginis virgaureae herba – ziele nawłoci
• Scutellariae baicalensis radix – korzeń tarczycy bajkalskiej
• Violae tricoloris herba – ziele fiołka trójbarwnego
BIFLAWONOIDY
Dimery powstałe poprzez łączenie flawonoidów o różnej budowie
Działają rozszerzająco na naczynia mózgowe.

1. Rodzaje połączeń w biflawonoidach

• Typ arylowy ginkgetyny- połączenie dwóch cząsteczek flawonu
następuje poprzez pierścień benzenowy
(posiadające wiązanie C-C pochodne np. luteoliny, apigeniny)
• Typ aryloeterowy hinokiflawonu- połączenie dwóch cząst. flawonu
następuje poprzez atom tlenu (np. posiadające wiązanie eterowe C-O-C
poch. apigeniny lub ochnaflawonu)
2. Występowanie
Występują głównie u nagozalążkowych (XD) w klasach Cicodopsida i
Coniferopsida.

LIGNANY
Grupa fenylopropanoidów, mających charakter dimeryczny, połączonych przez
reszty propanowe.
1. Występowanie:
W drewnie, liściach, korzeniach, korze, owocach, żywicy (w postaci
wolnej lub jako glikozydy)
• Kwas gwajaretynowy- występuje w żywicy gwajakowej Resina Guajaci
• Kwas nordihydrogwajaretynowy-
występuje w Larrea divaricata (właść. przeciwutleniające)
• Podofiloksyna- w Resina podophylli
2. Surowce zawierające lignany
• Eleutherococci radix- korzeń eleuterokoka
• Schisandrae chinensis fructus – owoc cytryńca chińskiego
• Podophylli resina – żywica stopkowska
• Guajaci resina – żywica gwajakowa
FLAWONOLIGNANY
związki powstałe w wyniku połączenia taksyfoliny (2,3- dihydrokwercytyny)
z alkoholem koniferylowym.

Sylibini mariani fructus- owoc ostropestu

Surowiec zawiera:
• flawonolignany: kompleks sylimaryna składający się z sylibiny, sylibininy,
izosylibiny, sylikrystyny, sylidianiny
• flawonole: kwercetyna, kemferol ich glikozydy
• flawanony: dihydrokemferol
• flawony: apigenina, luteolina ich glikozydy, chrysoeriol
• dihydroflawony: naryngenina, eriodykcjol
• olej tłusty (nie wymieniam, bo raczej mało istotne)
• sterole
• białko
Działanie:
• hepatoochronne i hepatoregenerujące
• zmiatacz wolnych rodników
• zmniejszenie syntezy cholesterolu
• ograniczenie utleniania lipidów
• hamowanie LOX-5 i prozapalnych prostaglandyn
• hamowanie syntezy histaminy

*PROPOLIS – kit pszczeli, zawiera ok 50% flawonoidów

Działanie: przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, pobudzające
na układ
immunologiczny.
Antocyjany
To duża grupa barwników należących do polifenolowych związków organicznych, tzw. naturalnych
związków nieodżywczych. Są rozpuszczalne w wodzie ( mała biodostępność) Są to pochodne
flawanu, o15 węglowej strukturze aglikonu C6-C3-C6.

Antocyjany są zasadami wielowodortlenowymi . Tworzą sole karboniowe, pozostające w

równowadze z solami oksoniowymi ( środ. Kwaśne).

Antocyjany warunkują zabarwienie różowe, czerwone, niebieskie, i fioletowe kwiatów, owoców,

liści, łodyg, a nawet korzeni. ( barwa zależna od ph skoku komórkowego ( wkuole)) .
Zastosowanie: przemysł barwierski ( haber) i spektrofotometria.
Działanie
 przeciwmiażdżycowe ( badania wykazują że ułatwiają uwalnianie tlenku azotu
odpowiedzialnego za rozszerzenie naczyń krwionośnych, zmniejszają stres oksydacyjny )
 na wzrok ( zmniejszają kruchość naczyń krwionośnych, powodują wzrost stopnia
regeneracji rodopsyny)
 przeciwnowotworowe ( usuwanie RFT)
 przeciwbakteryjne
 promienniochronne
 przeciwzapalne
 przeciwmalaryczne

Działanie wg książki:
Surowce
 Hibisci sabdoriffae flos, ( kwiat hibiskusa)
 Malvae flos, ( kwait ślazu)
 Myrtilli fructus recens, ( owoc borówki czernicy)
 Sambuci flos, ( kwiat bzu czarnego)
 Cyani flos, ( kwiat bławatka habra)
 Aroniae fructus (owoc aroni)
Chinony
Chinony to cykliczne ketony, mają grupy ketonowe w pozycjach (1,4) ( p- chinony) i 1,2 ( o-
chinony).
Podział
– monocykliczne; benzochinony ( występują w grzybach, nie wykazują aktywności
farmakologicznej, formy zredukowane mają właściwości antyseptyczne w obrębie dróg moczowych

– dicykliczne naftychinony
- juglon- brązowy barwnik, występuje w postaci glikozylicznej w liściach korzeniach owocach
korze orzecha włoskiego, działanie przeciwgrzybicze, przeciwmigrenowe, stosowany w kremach
opalającyh
- lawson- żółty barwnik, występuje w lawsonii, stosowany w szamponach, odżywkach, balsamach
i tatuażach ( henna)
- lapachol
- droseron
- alkanina
- plumbagina

- tricykliczne antrazwiązki ( antrony antranole antrachinony)

Chinony występują tez w roślinach niższych, grzybach, mszakach i paprotnikach.
Działanie:
-przeczyszczające po podaniu doustnym – obecność grupy -OH w C1, C8, C3, obecność cukru –
pobudzenie receptorów, przyspieszenie perystaltyki , blokowanie enzymów odpowiedzialnych za
wchłanianie jonów
-żółciotwórcze, żółciopędne
-pobudzenie wydzielania soku żółądkowego
-karetolityczne
-przeciwmalaryczne
-przeciwwirusowe (HIV)
-przeciwnowotworowe
Działanie uboczne
-nudności wymioty
-przekrwienie w narządów miednicy mniejszej
- zaburzenia gospodarki elektrolitowej – zaburzenia pracy serca
Przeciwwskazania: dzieci, do 12 lat, ciąża laktacja
Działanie wg ksiązki
 Surowce roślinne:
-Alona barbadensis, ( alona barbadoska)
-Alona capensis, (alona przylądkowa)
-Droserae herba, ( ziele rosiczki)
-Sennae folium, ( liść senesu)
-Sennae fructus acutifoliae, (owoc senesu ostrolistnego)
-Sennae fructus angustifoliae (owoc senesu wąskolistnego)
-Frangulae cortex, ( kora kruszyny)
-Rhamni purshianae cortex, ( korzeń szakłaku amerykańskiego)
-Rhei raxis, (korzeń rzewienia)
-Juglandis folium, ( liść orzecha włoskiego)
-Lawsonia inermis ( lawsonia)
 KUMARYNY
Kumaryny-są pochodnymi a-pironu, skondensowanego z pierścieniem benzenu.
Benzo-a-piron (kumaryna), najczęściej podstawiony jest w C-7, rzadziej w pozycjach C-5
C-6 C-8 gruprą hydroksylową, do której mogą być przyłączone grupy metylowe lub reszty
cukrowe; może być też skondensowant z pierścieniem furanu (furanokumaryny) lub piranu
(piranokumaryny)

a-piron benzo-a-piron (kumaryna)

Zidentyfikowano 1300 naturalnie występujących pochodnych kumaryny, które traktuje się

jako, cykliczne laktony kwasu cis-o-hydroksycynamonowego (kw.kumarynowego),
odznaczającego się samoistną tendencją do tworzenia laktonu w wyniku
wewntąrzcząsteczkowej reakcji estryfikacji . Prekursorem kumaryn są β-glikozydy kwasu
kumarowego oraz kumarynowego.

Występowanie:
• owoce (np.cytrusy, borówka amerykańska, malina nordycka)
• warzywach( pomidory, brokuły,sałata,papryka,cykoria)
• rośliny strączkowe
• rośliny selerowate
• rośliny lecznicze (cynamon, mięta pieprzowa, zielona herbata, lubczyk)
• rośliny storczykowate,motylkowate, jasnotowate

Maksymalna zawartość w produktach spożywczych 2mg/kg

Właściwości fizykochemiczne:
Ciała stałe, przyjmujące postać krystalicznego proszku lub prostokątnych kryształów,
bezbarwne trudno rozpuszczają się w wodzie, dobrze rozpuszczalne w alkoholach, eterze
i tłuszczach. Wykazują tendencje do sublimacji.
Rozpuszczalność dlikozydów kumaryn w wodzie jest większa lub mniejsza, niż samych
kumaryn ( budowa aglikonu)
Posiadaja silny zapach( woń skoszonej trawy i wanilii) i gorzki smak.
Wykazują fluorescencje w świetle UV ( oprócz kumaryny)

Podział kumaryn zw. Na budowę chemiczną

PROSTE KUMARYNY IZOKUMARYNY FURANOKUMARYNY PIRANOKUMARYNY

Kumaryna dihydroisokumaryna Typu psolarenu Typ seseliny (skondensowanie
(skondesnowanie benzo-α bezno-α -pironu z pierścieniem
-pironu z pierścieniem piranu przy C7 i C8
furanu przy C6 i C7 (wisnadyna, samidyna,
(psolaren, bergapten, dihydrosamidyna)
ksantotoksyna,
 imperatoryna,
izopimpinelina,marmeryna)
Hydroksy- i metoksykumaryny: Typ angelicyny Typ alloksantyletyny
umbeliferon,herniaryna, (skondesnowanie bezno-α- (skondensowanie benzo-α
skopoletyna,skopolina,eskuletyna pironu z pierścieniem -pironu z pierścieniem piranu
,fraksetyna,ostol,stenol,dikumarol furanu przy C7 I C8 przy C5 i C6)
grupa OH przy C7 (angelicyna, pimpinelina,
(hyroksykumaryny), przy C6 i C7 archangelicyna,
(dihydroksy.) przy C6, C7 i C8 izobergapten)
(trihydroksy). Grupy hydroksylowe
mogą być metylowane, jedna z
nich może być połączona resztą
cukrową.
Typ ksantyletyny
(skondensowanie benzo-α
-pironu z pierścieniem piranu
przy C6 i C7 (ksantyletyna)

PROSTE KUMARYNY
Należą do niej kumaryna i jej pochodne z podstawnikami głównie w pozycji C7, C6 i C3
szkieletu benzopironowego. Najczęstsze podstawniki to grupy: hydroksylowa,metoksylowa
i łańcuch alifatyczny.
Kumaryny mogą występować jako samodzielne cząsteczki bądż, jako aglikony w
glikozydach ( β-O-glikozydy) (WYJĄTEK KUMARYNA)
Wyizolowane z roślin:Coumarouna odorata, Haplophyllum patavinum, Aesculus
hippocastanum.

Najczęściej spotykane hydroksy-, metoksy- i hydroksymetoksykumaryny:

• Umbeliferon(7-hydroksykumaryna) występuje w olejku eterycznym wielu gatunków
roślin z rodziny Umbelliferae, Solanaceae, Compositae. Częściej występuje w
postaci wolnej, rzadziej w formach 7-glukozydu i digukozydu umbeliferonu.
• Herniaryna(7-metoksykumaryna), występuje w największych ilościach w Herniarnia
glabra, często w towarzystwie umbeliferonu;
• Eskuletyna (6,7-dihydroksykumaryna), częściej niż w postaci aglikonu występuje
jako glikozyd. Otrzymywana z kory Aesculus hippocastanum i Fraxinus sp.,
korzeniach Cichorium intybus
• Eskulina (6-glikozyd eskuletyny), występuje w korze Aesculus hippocastanum, ma
właściwości charakterysztyczne dla witaminy P i silne działanie światłoochronne
• Cykoryna (7-glikozyd eskuletyny) występuje w korzeniu Cichorium intybus
 • Skopoletyna (6-metoksy-7-hydroksykumaryna), często w postaci glukozydu. Jest
izolowana z Scopolina carniolica. Ma właściwości cytotoksyczne i hipotensyjne
• Skopolina (7-glukozyd skopoletyny), występuje w towarzystwie skopoletyny
• Fraksyna (8-glukozyd fraksetyny), izolowana z kory Fraxinus i Aesculus
hippocastanum oraz kwiatów Diervilla
• Fraksydyna i izofrakdysyna występują w korze Fraxinus i Herba Abrotani
• Ostenol (7-metoksykumaryna z bocznym nienasyconym łańcuchem przy C8),
występuje w korzeniach Archangelica officinalis
• Ostol (ester metylowy ostenolu) występuje w korzeniach Archangelica officinalis
• Dikumarol (3.3'-metylo-bis-(4-hydroksykumaryna) tworząca się w gnijącym zielu
nostrzyku Meliloti herba

IZOKUMARYNY
Pochdone benzo-α- pironu z podstawnikami głównie w pozycjach C3, C6,C7 i C8 .
Zostały wyizolowane z grzybów: Artemisia, Aspergillus, Ceratocystis, Fusarium,
Penicillinium i Streptomyces oraz roślin z rodziny Bigoniaceae, Compositae,
Leguminoseae, Myricaceae.

FURANOKUMARYNY
Powstają na skutek kondensacji szkieletu kumarynowego i pierścienia furanu. Można je
dodatkowo podzielić na:
• typ psolarenu (forma liniowa)
• angelicyny (forma angularna)
Wyizolowano je z roślin należących do rodzin Umbelliferae i Rutaceae.
Najczęściej spotykane furanokukaryny typu psolarenu:
• Psolaren- podstawowa furanokumaryna, izolowana z Psolares Macrostachya i
Ficus sp. Jest związkiem podowującym uczulenie na światło. Stosowana w leczeniu
bielactwa skóry.
• Bergapten (5-metoksypsolaren), otrzymano z Oleum Bergamottae z gatunku Citrus
bergamia, występuje w Umbelliferae, Apium Graveolens i Heracleum sp. Pobudza
regimentację skóry, stosowane w bielactwie.
• Ksantotoksyna (8-metoksypsolaren), wstępuje w Umbelliferae
• Imperatoryna (8-metoksypsolaren o łańcuchu alifatycznym przy C8), występuje u
Umbelliferae
• Marmezyna- występuje w obecności innch furanokumaryn, w owocach Ammi
majoris fructus

Najczęściej spotykane furanokumaryny typu angelicyny:

• Angelicyna- izolowana z korzeni Archangelica officinalis, ma właściwości
fotosensybilizujące (zwiększanie się wrażliwości skóry na promieniowanie
ultrafioletowe).działa depresyjnie na OUN, hipotensyjnie i spazmolitycznie;
• Izobergapten-izomer bergaptenu,występuje w towarzystwie inncyh furanokumaryn,
w rodzinie Umbelliferae

PIRANOKUMARYNY
Powstają w wyniku kondensacji szkieletu kumarynowego z pierścieniem pirani, w pozycj
C6-C7 (typu ksantelytyny) lub C7-C8(typu seseliny).
Wyizolowane z Peucedanum decurvisum

Najczęściej spotykane piranokumaryny typu seseliny:

• Wisnadyna – dihydropochodna seseliny, występuje w Ammi visnaga, w
towarzystwie innych kumaryn, działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie naczyń
wieńcowych, oskrzeli i układu pokarmowego
• Samidyna i dihydrosamidyna
 AFLATOKSYNY- związki o podstawowym szkielecie kumarynowym, mające
charakter mykotoksyn. Są wytwarzane przez grzyby z rodzaju Aspergillus, głównie
A.flavus i A.parasiticus. Aflatoksyny są mutagenne, teratogenne i hepatotoksyczne.
Stwierdzono ich letalne działanie na zwierzęta.
Dopuszczalna zawartość aflatoksyny B1 (najczęściej spotykanej) w produktach
zbożowych 2 µg/kg oraz do 4µg/kg dla aflatoksyn B1, B2, G1 i G2 łącznie.

METABOLIZM KUMARYN
Podawane drogą doustną są wchłaniane z przewodu pokarmowego, a następnie żyłą
wrotną przenoszone bezpośrednio do wątroby. W organizmie człowieka ich okres
półtrwania wynosi 1-2h.
Są one metabolizowane w wątrobie przez enzymy I fazy. W wyniku hydroksylacji powstają
3-, 4-, 5-, 6-,7-, 8-hydroksykumaryny, a otwarcie pierścienia laktamowego prowadzi do
powstania różnych związków, w tym aldehydu o-hydroksyfenylooctowego (o-HPA), kwasu
o-hydroksyfenylooctowego (o-HPAA) i o-hydroksyfenyloetanolu (o-HPE)
Pod wpływem enzymów II fazy związki te ulegają skoniugowaniu przez reszty kwasu
glukuronowegoi/lub siarkowego i wydalane są prawdopodobnie całkowicie z moczem jako
glukuroniany oraz siarczany, choć zidentyfikowano także ich połączenie z glicyną.

DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNE KUMARYN

1. Spazmolityczne – piranokumaryny (Ammi visanage fruct.) rozszerzają naczynia

żylne poprzez blokowanie kanałów wapniowych.
2. Uspokajające (angelicyna)
3. Przeciwutleniające – kumaryny wpływają na aktywność enzymów
antyoksydacyjnych (dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza i peroksydaza
glutationowa oraz S-transferaza glutationowa) oraz mają wpływ na stężenie
nieenzymatycznych drobnocząsteczkowych antyoksydantów (7-hydroksykumaryna
i w znacznie większym stopniu eskuletyna [6,7-dihydroksykumaryna] podwyższają
stężenie witaminy E i C oraz GSH.
4. Przeciwnonotworowe- zależność budowy chemicznej kumaryn do aktywności
przeciwnowotworowej, determinowane jest występowaniem grupy katechinowej w
strukturze kumaryn. Stwierdzono, że kumaryna i umbeliferon, hamują proliferację
komórek nowotworowych ( w tym nowotworu nerki i złośliwego raka prostaty.
6,7-dihydroksykumaryna działa specyficznie cytotoksycznie w stosunku do komórek
nowotworu jamy ustnej , czerniaka, i białaczki promielocytowej . Kumaryny
wpływają również na powstawanie przerzutów nowotworowych oraz angiogenezę.
5. Przeciwwirusowe- piranokumaryny (dentatyna oraz nor-dentatyna wyizolowane z
Clausena excavata )hamują działanie wirusa HIV-1, furanokumaryny wyizolowane z
drzewa Calophyllum inophyllum L są silnymi inhibitorami wczesnego antygenu
wirusa Epstein Barr (EBV-EA). Inophyllum P i inophyllum B wyizolowane z
wydzileiny ślmaka z gatunku Achatina fulica hamują aktywność odwrotnej
transkryptazy HIV.
6. Przeciwbakteryjne- długołańcuchowe alkilowe pochodne kumaryny (ammoresinol i
ostrutyna) działają przeciwbakteryjnie w stosunku do bakterii Gram+ tj, Bacillus,
Micrococcus, Staphylococcus aureus. Imperatoryna , fumarokumaryna
wyizolowane z Angelica dahurica i Angelica archangelica wykazują aktywność
przeciw Shigella dysenteriae.
 7. Przeciwzapalne- wspomagają usuwanie białka i płynu z uszkodzonej tkanki
poprzez stymulację fagocytozy , wytwarzanie enzymów proteolitycznych. Kumaryna
blokuje ekspresję genów syntazy tlenku azotu(iNOS) i COX-2. Aktywność
przeciwzapalna eskuletyny polega na zahamowaniu cyklooksygenaz i
lipooksygenaz oraz hamowanie generowania anionorodnika ponadtlenkowego.
8. Przeciwkrzepliwe-kumaryny są antagonistami wit.K, Upośledzają cykl przemian
wit.K. I jej 2,3-epoksydu.. Efekt antykoagulacyjny kumaryn polega na hamowaniu
cyklu przemian wit.K, czego wynikiem jest wytwarzanie w wątrobie częściowo
karboksylowanych i dekarboksylowanych białek o zmniejszonej aktywności
prokoagulacyjnej.
9. Nueroprotekcyjne- kumaryny mogą wykazywać działanie przeciwdepresyjne.
Niektóre (skopoletyna, metoksalen) są inhibitorami acetylocholinoesterazy(AChE),
dlatego mogą łagodzić objawy choroby Alzheimera.
10. Przeciwbólowe- eskuletyna wyizolowana z Taraxacum officinalis i Alchemilla
speciosa , działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie.
11. Fotoochronnie-ekstrakt z Fraxinus chinesis (gł.skł. Eskulina i eskuletyna) chronią
ludzkie fibroblasty przed działaniem promieniowania UV.
12. Fotouczulające- psolareny tworzą fotoaddukty z DNA, skąd wynika ich działanie
fotouczulające. W wyniku oddziaływania z DNA kumaryny dodatkowo hamują
replikację DNA i zmniejszają szybkość podziału komórkowego. Mogą oddziaływać
też z fosfolipidami, RNA, białkami. Psolareny znalazły zastosowanie w lezceniu
bielactwa, chłoniaków, chorób autoimunologicznych oraz atopowego zapalenia
skóry.
13. Hipotensyjne- dihydromammea(wyizolowana z drzewa rosnącego z Afrycy
Zachodniej) wykazuje działanie hipotensyjne. Spadek ciśnienia jest obserwowany
po zastosowaniu skopoletyny, zarówno w waruknach in vivo i in vitro.
Wisnadyna rozszerza naczynia obwodowe i wieńcowe, stosowana również w
leczeniu duszncy bolesnej.
14. Przeciwgruźlicze- skopoletyna, umbeliferon, phellodenol A, (+)(-)-marmezyna o
ksantelytyny stwerdzono aktywność wobec Mycobacterum tuberculosis
15. Przeciwcukrzycowe- raksydyna i klorikromen

KAWALAKTONY
Mono- i dinenasycone α-pirony, podstawione grupą styrylową lub fenyloetylową z grupami
metoksylowymi lub z ugupowaniem metylenodioksy.
Określane jako kawalaktony=kawapirony, głównie kawaina, metystycyna i ich pochodne:
dihydrokawaina=maryndynina i dihydrometystycyna, a także jangonina i
demetoksyjangonina.

Surowiec:
Piperis methystici rhizoma (Kava-Kava rhizoma)- kłącze pieprzu metystynowego
Związki czynne: oprócz wyżej wymienionych; flawonoidy:chalkony, głównie flawokawina A i
B oraz C; niewielkie ilości olejku eterycznego
Działanie i zastosowanie: Zw. Na dobrą rozpuszczalność w tłuszczach, są dobrze
resorbowane z przewodu pokarmowego. Wpływaja depresyjnie na centralny ukł. Nerwowy,
działając uspokajająco i przeciwlękowo. Zmniejszają napięcie mięśni, działają
przeciwdrgawkowo i rozkurczająco, przeciwbólowo i miejscowo znieczulająco. Stosowane
w leczeniu stanów napięcia, niepokoju i lęku, pobudzeniu nerwowym oraz trudnościach w
zasypianiu.Mogą stanowić alternatywe dla benzodiazepin (anksjolityków)
Przeciwskazania, skutki uboczne:
Ciąża, okres laktacji, depresje endogenne.
Dłuższe stosowanie: żółknięcie skóry, skórne reakcje alergiczne, zaburzenia akomodaci,
rozszerzenie źrenic,zaburzenia równowagi,zawroty głowy, zaburzenia ze strony
ukł.pokarmowego.
Możliwe jest wzmożone działania związków działających ośrodkowo, jak alkoholu,
barbituranów, środków psychotropowych.
Lek może wpływać niekorzytsnie na zdolność widzenia i szybkość reakcji u kierowców i
osób obługujących urządzenia mechaniczne,

Stan prawny stosowania:

W grudniu 2016 r. Główny Inspektorat Sanitarny wydał uchwałę zalecającą usunięcie
gatunku z listy substancji zakazanych na mocy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii[41].
Rekomendację oparto na przeprowadzonej analizie dostępnych informacji na temat
rośliny, na bazie których stwierdzono, że: „kava nie działa na ośrodkowy układ nerwowy w
stopniu powodującym zagrożenie zdrowia lub życia ludzi, jak również nie ma dowodów na
powodowanie szkód społecznych poprzez używanie tej substancji”[41].
Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji psychotropowych,
środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych pieprz metystynowy od
21 sierpnia 2018 nie jest już klasyfikowany jako środek odurzający grupy I-N, zatem
jego posiadanie zostało zalegalizowanie.
Terpeny  Występowanie terpenów 
● terpeny i terpenoidy stanowią jedną z 
 
największych klas naturalnych 
Terpeny - naturalne węglowodory 
substancji chemicznych - w roślinach 
pochodzenia roślinnego o ogólnym wzorze 
występuje ok. 40 tysięcy różnych 
(C​5​H​8​)​n)​ ​będące oligomerami izoprenu 
rodzajów 
(2-metylobuta-1,3-dienu), w których reszty 
● są głównymi składnikami o ​ lejków 
izoprenowe połączone są w sposób 
eterycznych i żywic ​drzew iglastych, 
“​ogon-głowa”​ (reguła izoprenowa, reguła 
lotnych i nielotnych ​składników 
Ruzickiego).  
roślin zielnych, również ​organizmy 
 
morskie w ​ ytwarzają znaczne ilości 
Izopren 
terpenoidów  
 
● dominująca frakcja związków lotnych 
emitowanych przez rośliny są 
monoterpeny ​- wielkość emisji zależy 
od rodzaju roślin i temperatury 
  topnienia 
Izopren + Izopren = ocymen  ● masa terpenoidów wydzielana do 
  atmosfery przez krzewy i drzewa 
Nazwa terpenów pochodzi od greckiej nazw  iglaste wynosi ​miliard ton rocznie  
drzewa terpentynowego t​ erebinthos​, z  ● w obszarach niezabudowanych 
którego żywycy otrzymywana jest terpentyna.   terpeny uważane są za ważne źródło 
  zanieczyszczeń powietrza o ​ zon i 
  smog fotochemiczny -> zadymienie  
 
Monoterpeny  2  C​10​H​16  Irydoidy 
Właściwości terpenów  
Seswiterpen  3  C​15​H2​4  Olejki, laktony  ● zaliczane są do lipidów 
“niezmydlających się” 
Diterpent  4  C​2​H​32  Laktony, estry,  ● są nierozpuszczalne w wodzie 
glikozydy  (rozpuszczalne w tłuszczach i olejach 
Triterpent  6  C​30​H​45  Steroidy  organicznych) 
● z tkanek roślinnych ekstrahowane są 
Tetraterpeny  8    Karotenoidy  wraz z lipidami lub podczas destylacji 
z parą wodną 
Politerpenty  >8    Kauczuk  Dodatkowo: 
  ● są wytwarzane w celu zwabienia 
Terpenoidy   owadów zapylających rośliny 
Pochodne terpenów zawierające dodatkowe  ● są produkowane przez rośliny dla 
grupy funkcyjne, np. hydroksylowe,  ochrony przed bakteriami, grzybami i 
karboksylowe (-CHO, -COOR, -C=O, -COOH,  szkodnikami 
-CH3, =CH2-CH2-CH3 itd); Przykłady: mentol,  ● są dla roślin regulatorami wzrost 
cytral A, β-tujon, α-pinen, eugenol  (cytokininy) 
  ● właściwości lecznicze wynikają z 
Izoprenoidy  właściwości fizykochemicznych i 
Oligomery izoprenu, które ​nie muszą  wielokierunkowej aktywności 
spełniać reguły “ogon-głowa”​ np. niektóre  biologicznej 
karotenoidy, steroidy, irydoidy. Niektóre     
związki mają łańcuch izoprenoidowy: 
tokoferole, ubichinony, chorofile l​ ub 
izoprenoidowe fragmenty wbudowane w 
szkielet cząsteczki​ np. alkaloidy 
terpenoidowe  
 
 
Monoterpeny   

Grupa związków o wzorze podstawowym  Monoterpeny dzielimy na: 

C​10​H​16​,​ których cząsteczka powstaje z 
Składniki olejków  Irydoidy 
połączenia 2 jednostek aktywnego izoprenu  eterycznych 
(C​5​) 
 
 
Irydoidy 
W zależności od s ​ truktury podstawowej 
Pochodne m ​ onoterpenów​, nie będące 
wyróżniamy monoterpeny: 
składnikami olejków eterycznych, zbudowane 
● acykliczne (​ np. linalol)   z pierścienia ​cyklopentanu i α-piranu 
● monocykliczne ​(powszechnie  ● pierwotną funkcją irydoidów jest 
występujące, np. mentol)  obrona roślin (zwierzęta roślinożerne i 
● dicykliczne (​ np. kamfora)  infekcje) 
● tricykliczne ​(np.  ● niektóre charakteryzują się gorzkim 
tricyklen)  smakiem (odstraszające) 
  ● są w ​ yjątkowo stabilne,​ dzięki prostej 
W zależności od grup funkcyjnych  strukturze chemicznej są odporne na 
wyróżniamy:  działanie światła, ciepła i tlenu w 
● węglowodory (np.  bardzo długim okresie czasu; 
limonen)  przetwarzanie czy dłuższe 
● alkohole (np. mentol)  przechowywanie nie naruszają ich 
● ketony (np. karwon)  stabilności = cennych właściwości 
● tlenki (np. 1,8-cyneol)  bioaktywnych 
  ● szeroki zakres w ​ łaściwości 
Budowa chemiczna umożliwia powstawanie  leczniczych ​(często wynikających z 
licznych izomerów strukturalnych i  gorzkiego smaku): działają 
optycznych.   przeciwbólowo, przeciwzapalnie, 
Terpeny występują jako związki wolne, rzadko  ułatwiają procesy trawienne (wzrost 
kiedy tworzą formy glikozydowe.   HDL), modulują procesy 
  immunologiczne, są adatogenami 
Właściwości monoterpenów:  ● proste - nepetalakton, ziele z 
❏ związki ciekłe lub stałe o silnym  kocimiętki właściwej 
zapachu  ● złożone: 
❏ najczęściej lotne z parą wodną  ○ glukozydowe - aukubina, 
(składniki olejków eterycznych)  harpagozyd 
❏ dobrze rozpuszczalne w  ○ estrowe - walepotriaty 
rozpuszczalnikach organicznych,  ○ sekoirydoidy - 
nierozpuszczalne w wodzie   gencjopikrozyd, 
❏ z racji posiadania wiązania  amarogentyna 
podwójnego mogą przyłączać  ○ INNE - pyretryny - irydoidy 
chlorowce, dając pochodne  nieregularne 
krystaliczne o charakterystycznej   
Irydoidy złożone - glukozydowe typu 
temperaturze topnienia  
aukubiny 
Często oznaczanie zawartości a ​ lkoholi 
● Najczęściej są to β-glukozyd, w 
terpenowych​ (np. mentolu) stanowi  których cząsteczka glukozy jest 
wyznacznik zawartości​ olejków eterycznych​,  powiązana wiązaniem 
gdyż monoterpenoidy są ich głównymi  β-hemiacetalowym z węglem 
składnikami.  C-1-α-pironu 
Izolowane ​czyste związki terpenowe: k ​ amfora,  ● bezbarwne kryształy lub biały, 
mentol, tymol, cyneol, askarydol, pinen, menton,  higroskopijny proszek 
borenol, kamfen​ są częstymi składnikami leków do  ● rozpuszczalne w wodzie i etanolu 
stosowania zewnętrznego (płyny do inhalacji,  ● ulegają hydrolizie enzymatycznej 
płukania, żele i maści) oraz ​leków galenowych i  (β-glukozydaza) lub kwasowej; aglikony są 
recepturowych.  niebieskie lub czarne 
     
Aukubina -​ rośliny z rodzaju P​ lantago   Zawartość:  
(P. Lanceolata, P.major, P. ovata)  ● irydoidy:  harpagozyd,  harpagid, 
❏ przeciwzapalnie,  przeciwbakteryjnie  prokumbid, akteozyd 
(gronkowiec złocisty)  ● triteprenoidy: kwas oleanolowy 
❏ przeciwwirusowo  -  hamuje  replikację  ● związki fenolowe  
Dawki: 1,5g na brak łaknienia; 4,5g na RZS  
wirusa hepatistis B (WZW B) 
 
❏ osłania  wątrobę  w  zatruciu  CCL​4  i 
Irydoidy  złożone  glukozydowe  -  typu 
zatruciu  α-amanityną  (toksyną 
asperulozydu 
muchomora sromotnikowego) 
● ziele  marzanki  wonnej  -  ​Asperula 
Stosowanie:  stany  zapalne  górnych  dróg  odorata 
oddechowych,  przewlekłe zapalenie oskrzeli o  ● owoce morwy indyjskiej - NONI 
podłożu  spastycznym.  Nie  wykazuje  ● borówki - rodzaj Vaccinum 
cytotoksyczności w szerokim zakresie stężeń  Działanie: 
  ● przeciwzapalne 
EUPHRASIAE HERBA - ziele świetlika  ● hipotensyjne 
❏ przeciwzapalne  (irdydoidy  i  ● immunostymulujące 
flawonoidy)   
❏ przeciwbakteryjne  Różne irydoidy glukozydowe 
❏ przeciwalergiczne  (aukubina  hamuje  ● loganina  w  liściu  bobrka 
wydzielanie  histaminy,  co  zmniejsza  Menyanthidis fol. 
reakcje alergiczne)  ● werbalina  w  zieli  witułki  ​Verbenae 
❏ uszczelniające  ściany  naczyń  herba 
włosowatych  ● lamalbid  w  kwiatach  jasnoty  ​Lamii 
❏ ściągające  albii flos 
Zastosowanie:  ● agnuzyd  w  owocach  niepokalanka 
● stany zapalne powiek i spojówek  Agni casti fructus  
● owrzodzenia,  wypryski,  uszkodzenia  ● loliolid:  ​Arnicae  flos,  Calenduale  flos, 
skóry  Menyanthidis trifoliata fol. 
Zawartość:   
● irydoidy  glikozydowe:  aukubina,  Irydoidy złożone  
katalpol, katalpozyd, akteozyd i inne   
● flawonoidy: flawonole, flawony  VALERIANE RADIX - korzeń kozłka 
● kwasy fenolowe: ferulowy, galusowy  ❏ sedatywne:  walepotriaty,  kwas 
● garbniki  walerenowy, flawonoidy 
  ❏ anksjolityczne: 6-metyloapeginenina 
Irydoidy  złożone  -  glukozydowe  typu  ❏ składniki  wyciąg  wodnego  w  niskich 
harpagidu  stężeniach: wzrost GABA 
  ❏ uspokajające, przeciwlękowe 
HARPAGOPHYTI RADIX - korzeń hakorośli  ❏ nasenne 
❏ przeciwbólowe,  przeciwzapalne  ❏ przeciwskurczowe  (spazmolitycznie 
(hamuje  LOX  ale  nie  COX),  ekstrakt  na  mięśnie  gładkie  przewodu 
zmniejsza  uwalnianie  TNF  z  komórek  pokarmowego) 
zapalnych  i  tym  samym  poziom  Zastosowanie: 
wolnych rodników  ● bezsenność, zaburzenia snu 
❏ pobudza  wydzielanie  soków  ● nadpobudliwość 
trawiennych, pobudza apetyt  ● zespół przewlekłego zmęczenia 
Zastosowanie:  ● bóle głowy, rozstrój żołądka 
● zwyrodnieniowe  schorzenie  stawów,  ● uderzenia  gorąca  i  niepokój 
bóle  reumatyczne,  zapalenie  ścięgien  (menopauza( 
i  więzadeł,  nerwobóle,  rwa  kulszowa  i  ● silne bóle menstruacyjne 
dna moczanowa (EMA)   
● zaburzenia  trawienne:  niestrawność,   
zmniejszone łaknienie, wzdęcia   
● Zewnętrznie na trądzik 
Mechanizm działania kozłka lekarskiego:   
wyciągi alkoholowo-wodne, wodne, kwas   
walerenowy  Mechanizm  działania  surowców  gorzkich 
❏ ⏊wychwytu  zwrotnego  GABA  i  AMARA  
stymulowanie  uwalniania  w  Gencjopikrozyd,  amarogentyna, 
zakończeniach aksonu  foliamentyna, mentiafolina, loganina 
❏ pobudzenie  receptora  ● drażnią  zakończenia  nerwowe 
adenozynowego  A1  (  hamowanie  nerwu  językowo  gardłowego  i 
pobudliwości  w  neuronach,  działanie  odruchowo powodują: 
sedatywne,  przeciwdrgawkowe,  ○ ↑wydzielanie  soku 
pogłębienie snu)  żołądkowego 
❏ powinowactwo do receptora 5-HT1A  ○ ↑wydzielanie śluzu 
❏ stymulowanie uwalniania melatoniny  ○ ↑łaknienie 
Zawartość:  ○ ↓objawy niestrawności 
● walepotriaty:  waltrat,  izowaltrat,  ● wpływają  też  bezpośrednio  na 
acetowaltrat, dihydrowaltrat  śluzówkę  żołądka  powodując 
● olejek  eteryczny:  mono  i  zwiększenie jego ruchliwości  
seskwiterpeny, kwas walerenowy  Dodatkowo:  ​nie  drażnią  błony  śluzowej 
● kwas gamma-aminomasłowy (GABA)  żołądka,  podaje  się  je  15-30min  przed 
● flawonoidy:  hesperydyna,  posiłkiem,  mają  gorzki  smak,  są 
6-metyloapigenina   przeciwwskazane w chorobie wrzodowej 
   
Irydoidy złożone - sekoirydoidy   GENTIANAE RADIX- korzeń goryczki   
  ❏ pobudza wydzielanie soku 
Sekoirydoidy  żołądkowego 
● wywodzą  się  od  glikozydów  ❏ ↑ wydzielanie śliny, żółci 
irydoidoidowch,  różnica  -  wiązanie  ❏ Gencjopikrozyd - działanie 
między  C7  i  C8  pierścienia  antyoksydacyjne i hepatoochronne 
cyklopentanowego jest rozerwane  ❏ Swertiamaryna - gencjanina, działa 
● bezbarwne,  optycznie  czynne  uspokajająco (KALS) 
kryształy  Zastosowanie: 
● słabo rozpuszczalne w wodzie  ● zaburzenia trawienia, którym 
● niektóre  (amarogentyna  i  towarzyszą bóle, zgaga, brak apetytu, 
oleuropeina)  zawierają  kwasy  niestrawność, wzdęcia -> jak środek 
fenylokarboksylowe  związane  pobudzający trawienie 
estrowo z glukozą  ● leczenie jadłowstrętu psychicznego 
● stosowane  jako  substancje  gorzkie  -  ● środek wzmacniający po przebytych 
AMARA  operacjach i chorobach  
Substancje  Zawartość: 
● Genocjopikrozyd,  amarogentyna  -  ● gorzkie sekoirydoidy: gencjopikrozyd, 
Gentianaceae  amarogentyna, swertiamaryna 
● Foliamentyna,  dihydrofoliamentyna,  ● ksantony, węglowodany 
mentiafolina - ​Menyanthidis fol.   
● Oleuropeina - O ​ lea europaea   
● Ipekozyd  -  (układ  izochinoliny)     
Ipecacuanhe radix 
 
 
 
 
 
 
 
 
MENYANTHIDIS TRIFOLIATAE FOLIUM -  Irydoidy złożone, nieregularne - pyretryny 
korzeń bobrka trójlistnego    
❏ pobudza wydzielanie soków  ZŁOCIEŃ DALMATYŃSKI - Chrysanthemum 
trawiennych: żołądkowego i śliny  cinerariae folium​ (Pyrethum cinerariae 
❏ zmniejsza nudności, zapobiega  folium) 
niestrawności, zastojom żółci i zgadze  Zawartość: 
❏ przeciwzapalne  ● pyretryny 
❏ korzystnie na przemianę materii  ● olejek eteryczny 
Zastosowanie:  ● seskwiterpeny 
● dolegliwości trawienne: nadkwasota,  ● polifenole 
brak łaknienia   
● nieżyt żołądka i jelit,   “Pyretrum” 
● stany zapalne dróg żółciowych  ● mieszanina sześciu estrów 
● ogólnie wzmacniający (anemia)  powstałych w wyniku koniugacji 
● łagodzi bóle migrenowe  kwasu chryzantemowego i kwasu 
● w dużych dawkach - nudności!  pyretrynowego​ z trzema​ alkoholami 
Zawartość:  monoterpenowymi​: jasmonolem, 
● irydoidy glikozydowe: loganina  cinerolonem, pyretronolem 
● sekoirydoidy: foliamentyna,  ● naturalne związki owadobójcze 
mentiafolina   
● garbniki, flawonoidy   Toksyczne dla zimnokrwistych: insektów, ryb - 
  paraliżują ich system nerwowy poprzez 
OLEAE FOLIUM - liść oliwki  przerywanie transportu błonowego w 
❏ hipotensyjne  aksonach. 
❏ spazmolityczne  Nietoksyczne dla ludzi: 
❏ przeciwarytmiczne  ● szybko metabolizowane przez ssaki 
❏ spadek cholesterolu  ● są słabo wchłaniane przez skórę i z 
Zastosowanie:  przewodu pokarmowego   
● jako wspomaganie funkcjonowania 
serca i krążenia 
● reguluje ciśnienie tętnicze krwi 
● wspomaga naturalną odporność 
organizmu 
Zawartość: 
● glikozydy sekoirydoidowe: 
oleuropeina, oleaceina 
● flawonoidy 
● fenylopropanoidy 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
 
KONTAKTOWY ODCZYN ALERGICZNY 
Seskwiterpeny   
Seskwiterpeny  -  grupa  związków  o  wzorze  Za  działanie  alergiczne  laktonów 
seskwiterpenowych  odpowiedzialna  jest 
podstawowym  C​15​H​24​,  których  cząsteczka 
nieodwracalne reakcja addycji między 
powstaje z połączenia 3 ​ jednostek izoprenu   
Znanych  jest  ok.  200  typów  szkieletów  tych  egzocykliczną  ​grupą  metylową  laktonu a 
związków.  W  zależności  od  ​struktury  sulthydrylową  grupą  i  L-cysteiny  lub 
podstawowej  ​wyróżniamy  seskwiterpeny  o  innych aminokwasów i białek skóry 
 
budowie:  OBCE  BIAŁKO    reakcja  układu 
➔ łancuchowej  immunologicznego 
➔ lub j​ edno-, dwu-, trzy- a​ lbo 
  
czterocyklicznej 
Gdy egzocykliczna jest grupa CH​3, ​a nie CH​2 
 
brak odczynu alergicznego! 
Typy szkieletów: 
 
łańcuchowy, bisabolanu, kadinanu, 
humulanu, gwajanu, germakranu,  =​CH​2 ​ białko - SH-cysteina ​ ​ -​ ​CH​2​-​SH(białko) -cysteina 
  
eudesmanu, elemanu, drymanu 
  Podwójne wiązanie umożliwia, tę reakcję - 
gdy go nie ma = brak odczynu 
Do seskwiterpenów należą   
TYPY LAKTONÓW SESKWITERPENOWYCH 
Składniki olejków  Laktony 
 
eterycznych (lotne)  seskwiterpenowe (o 
gorzkim smaku)  EUDESMANOLIDY:​ alantolakton, 
izoalantolakton 
 
GERMAKRANOLIDY​ partenolid, knicyna, 
❏ Metabolity wtórne występujące 
laktucyna, laktukropikryna 
powszechnie w roślinach wyższych  
GWAJANOLIDY:​ cykoriozyd B i C, 
❏ Znanych jest około 4000 laktonów 
cynaropikryna oraz absyntyna, matrycyna, 
seskwiterpenowych z czego 90% 
achillicyna - nielotne, bezbarwne azuleny, 
wyizolowano z roślin z rodziny 
będące prekursorami powstającego podczas 
Asteraceae 
destylacji z parą wodą niebieskiego 
❏ Gromadzą się głównie w liściach i 
chamazulenu 
kwiatach, rzadziej w całej roślinie 
PSEUDOGWAJANOLIDY​ (CH​3​ W C-5): 
❏ Są to substancje bezbarwne, 
helenalina i dihydrohelenalina​ (Arnicae Anth.) 
rozpuszczalne w tłuszczach, 
 
alkoholach i w wodzie  
KIERUNKI  DZIAŁANIA 
❏ Wyjątkowo mogą występować w 
FARMAKOLOGICZNEGO 
postaci glikozydów 
Zwiększają  wydzielanie  soku  żołądkowego, 
❏ Często stanowią SKŁADNIKI GORZKIE 
przeciwzapalne,  antyseptyczne, 
uznawane za związki goryczowe 
przeciwdrobnoustrojowe, 
  
przeciwnowotworowe, przeciwmigrenowe 
gorzki smak o ​ becność układu 
 
laktonowego 
SUROWCE ROŚLINNE 
 
Korzeń/ ziele mniszka lekarskiego 
alkalizacja​ otwarcie pierścienia 
● laktony seskwiterpenowe (KORZEŃ) 
laktonowego zanik gorzkiego smaku  
EUDESMANOLIDY: tetrahydroridentyna N 
 
GERMAKRANOLIDY  glukozydy  kw. 
zakwaszenie​ zamknięcie pierścień 
teraksynowego i dihydroteraksynowego 
laktonowego powrót gorzkiego smaku 
GWAJANOLIDY  laktucyna,  laktukopiryna, 
 
ikseryna 
 
● politerpeny 
 
● triterpeny 
 
● węglowodany - inulina 
   
 ● kwasy  fenolowe:  cykoriowy,  Ziele piołunu 
chlorogenowy,  flawonoidy  (LIŚĆ)  zw.  ● laktony  seskwiterpenowe 
min. - sole potasu (4,5% LIŚĆ)  GWAJANOLIDY:  artabsyna, 
DZIAŁANIE:   matrycyna, absyntyna, anabsyntyna 
❏ Polepsza  wydzielanie  żółci  oraz  ● olejek  eteryczny  do  1,5%,  tujol  (70%), 
ułatwia  jej  przepływ  w  drogach  tokstyczny  β-tujon  (10%), 
żółciowych   chamazulen, bisabolen, 
KORZENIE  ​(związki  gorzkie)  głównie  ● metoksyflawony.  artemetyna, 
laktony  ​drażnią  zakończenia  nerwowe  artemistyna 
grzbietu  języka  pobudzają  wydzielanie  śliny i   
na  zasadzie  odruchu  zwiększają  wydzielanie  DZIAŁANIE 
soków trawiennych  ❏ Zwiększa  wydzielanie  soku 
❏ Większa  ilość  soku  żołądkowego  żołądkowego i żółci  
pobudza  ​wydzielanie  pepsyny  i  ❏ ↔ mięśnie gładkie p. pok. 
kwasu  solnego  w  żołądku  ​a  wtórnie  ❏ wyciągi  alkoholowe  to  ją  działają  też 
wpływa na wydzielanie żółci   przeciwrobacze  (pasożyty  jelitowe 
❏ moczopędnie  hamuje  tworzenie  owsiki,  zewnętrznie  niszczą  pasożyty 
kamieni  w  mocz.  (LIŚCIE  -  sole  K  i  skóry wszy) 
flawonoidy)  ZASTOSOWANIE: 
❏ obniżenie  poziomu  cukru  we  krwi  ● Zmniejszone wydzielanie żółci 
(ZIELE).  ●   zaburzenia  trawienia  -  przewlekły 
  nieżyt  żołądka  i  jelit,  bezsoczność  i 
ZASTOSOWANIE:  bezkwaśność żołądka, 
Schorzenie  powodujące  uszkodzenia wątroby  ● niestrawność anoreksja 
i zmniejszenie wytwarzania żółci    
● zwłaszcza  po  wirusowym  zapaleniu  PRZECIWWSKAZANIA 
wątroby  Nadkwaśność  i  choroba  wrzodowa  żołądka  i 
● po zabiegach na drogach żółciowych   dwunastnicy 
● zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym  DAWKOWANIE 
● zagrożenie  kamicę  żółciową  i  jej  1 g surowca jednorazowo 3 g dobowo 
początek  W  sposób  ciągły  nie  przejmować  dłużej  niż 
Niedostateczne  wydzielanie  soku  przez  ​3-4  tygodnie  (zaburzenia  ze  strony 
żołądkowego   ośrodkowego  układu  nerwowego,  zawroty 
● osłabienie  osób  starszych  i  głowy  zwiększona  agresywność  i  drgawki, 
rekonwalescentów  trwała awersja do gorzkiego smaku) 
● podatności  na  choroby  infekcyjne  i   
wirusowe  (pobudza  wytwarzanie   
interferonu)  Liść bylicy rocznej 
W celu zwiększenia ilości ​wydalanego moczu  lakton seskwiterpenowy ARTEMIZYNINA 
W początkowym stadium c ​ ukrzycy  triterpeny 
  olejek eteryczny 
PRZECIWWSKAZANIA  polimetoksyflawony:  kastycyna,  artemetyna 
➢ Alergia na rośliny z Asteraceae  (p. malarycznie) 
➢ wrzody żołądka i dwunastnicy   kwasy fenolowe (dz. antyoksydacyjne) 
➢ nadmierne  wydzielanie  soków   
żołądkowych i przewlekła zgaga   ARTEMIZYNINA 
➢ niedrożność jelit lub dróg żółciowych   ● Silne  działanie  przeciwmalaryczne 
➢ ropniak woreczka żółciowego  toksyczna  dla  różnych  gatunków 
DAWKOWANIE  Plasmodium;  na  stadion  we  krwi  - 
doustnie  odwary,  jednorazowo  3  g  dobowo  z  hamuje  enzymy  oddechowe;  też  na 
10 g lub odpowiednio 4/12 g ziela  szczepy oporne na Chlorochinę  
  ● działanie  przeciwnowotworowe 
  (artemeter=eter  metylowy 
 
 artemisyniny  -  lepiej  rozpuszczalne  w  PRZYKŁADY  LAKTONÓW 
tłuszczach/bardzo aktywny   SESKWITERPENOWYCH 
● rak  wątroby,  jelita  grubego,  płuc  i   
raka piersi 
GWAJANOLIDY  CYNAROPIKRYNA 
  Cynarae folium - 
Ziele i liść maruny  gorzki smak - 
● laktony  seskwiterpenowe  -  ok.  30  pobudza 
związków  wydzielanie żółci, 
soku żołądkowego 
GERMAKRANOLIDY - P ​ ARTENOLID​ (50-85%) 
Cynaropikryna 
   

GERMAKRANOLIDY  KNICYNA 
Cnici beneticti 
herba​ -​ p. zapalnie, 
p. bakteryjnie, 
  pobudza 
11ß,13-dihydropartenolid;  wydzielanie soków 
3ß-​hydroksypartenolid; k ​ nicyna  trawiennych i 
rerystaltyke p. 
EUDESMANOLIDY  rejnozyna,  santamaryna, 
pokarmowego 
izoalantolakton  LAKTUCYNA, 
GWAJANOLIDY​ kanina, artekanina  LAKTUKOPIKRYNA 
● flawonoidy, kwasy fenolowe  Taraxaci radix, 
  Cichorii radix - 
udział w działaniu 
DZIAŁANIE PRZECIWMIGRENOWE 
żółciopędnym 
❏ ⊥  ​uwalnianie  serotoniny  ​(czynnika 
patogenezy migreny) 
❏ ⊥ ​agregację płytek 
❏ przeciwzapalne  (  ​⊥  syntezy 
prostaglandyn  -  mediatorów  bólu, 
gorączki,  skurczu,  naczyń  poprzez  ⊥ 
fosfolipazy A2) 
❏ ochronnie  na  śródbłonek  naczyń   
krwionośnych  Knicyna 
 
Aktywność  przeciwmigrenowa  ​gównie  EUDESMANOLIDY  ALANTOLAKTON​ ​i 
pochodne 
PARTENOLID  oraz  laktony  seskwiterpenowe 
Ilunae radix - p​ . 
z  ugrupowaniem  bakteryjnie, p. 
α-metyleno-γ-laktonowym  ​(  rzybiczo, p. robaczo 
ß-hydroksypartenolid;kanina, artekanina)  (słabo) - szybka 
  resorpcja z p. 
pokarm 
DAWKOWANIE 
2,5  g  surowych,  świeżych  liści  dziennie  lub  Alantolakton 
50-150  mg  suszonych  liści(=​0,2-0,6  mg   
partenolidu) lub wyciągi z surowca 
Efekty  zauważalne  po  ​4-6  tygodniach 
leczenia   
 
  PSEUDOGWAJANO HELENINA, 
    LIDY  DIHYDROHELENIN
A 
Arnicae flos - n
​ .m.n 
0,4% lektonów 
 Badania  kliniczne  potwierdziły  wyraźny  efekt 
seskwiterpenowych. 
Wyciągi w tępych  łagodzący  objawy  migreny  ​wyciągu  z 
urazach-  lepiężnika różowego 
przeciwbakteryjnie,   
przeciwgrzybiczo, 
przeciwzapalnie, 
przeciwbólowo 
helenaliina: 
inotropowo 
dodatnio na serce 
nie stos wew.) 

helenalina 
 

GWAJANOLIDY  PROAZULENY 
ABSYNTYNA - 
dimer artabsyny, 
Alantolakton 
MATRYCYNA, 
ACHILICYNA 
bezbarwne, 
nielotne ➝ 
destylacja z parą 
wodną  
➝lotne, n​ iebieskie, 
fioletowe​ = 
CHAMAZULEN 
 
⊥ histaminę, 
utrudnia jej 
uwalnianie, 
p.alergicznie , 
p.bakteryjnie, 
p.zapalnie, 
p.obrzękowo, 
pobudza 
fagocytozę, ułatwia 
regenerowanie 
naskórka 

 
MARKERY  OBCYCH  SKŁADNIKÓW 
SUROWCA 
ANTEKOTULID  
➔ skórny odczyn alergiczny  
w  Anthemis  cotula  (1,8%)  -  koszyczkach 
rumianku  psiego  w  chemotypach 
Chamomilla  recutica  (polska  odmiana  Złoty 
Łan - bez antekotulidu 
 
PETAZYNA, IZOPETAZYNA 
➔ jako zanieczyszczenie ​Farfarae folium 
w  ​Petasites  folium  -    ​liściu  lepiężnika 
(alkohole seskwiterpenowe) 
 
 
DITERPENY 
 
 
Grupa  związków  o  wzorze  podstawowym 
 
C​20​H​32  będące
​   tetramerami  izoprenu 
 
(powstające  z  połączenia  4  jednostek 
 
izoprenu) 
CHLOROFIL 
 
● zielony  barwnik  występujący  w 
● charakteryzują  się  wysoką 
większości  roślin  (młody  jęczmień, 
temperaturą wrzenia - n ​ ielotne 
pokrzywa,  lucerna),  w  algach  i 
● stanowią  składniki  ​wosków,  żywic 
niektórych bakteriach 
(30-50%) 
● uważany  za  najbardziej  bezpieczny 
● najczęściej  w  roślinach  z  rodziny 
składnik  żywności,  najdawniej  i 
Lamiaceae i Asteraceae  
najczęściej spożywany barwnik (​E140​) 
 
● struktura  bardzo  zbliżona  do  ​hemu​, 
 
barwnika  krwi,  cząsteczka 
PODZIAŁ  w  zależności  od  struktury 
hemoglobiny  ma  prawie  identyczny 
podstawowej 
kształt cz. chlorofilu 
❏ cykliczne 
❏ nieacykliczne - FITOL 
 
● bicykliczne typu​: 
labdanu​ - FORSKOLINA 
furanolabdanu  -  MARUBINA  I 
POCHODNE,  BALLOTINON,  KWAS 
GRINDELIOWY, ROTUNDIFURAN 
● tricykliczne typu​: 
abietanu  - 
PIKROSALWINA=KARNOSOL,   
ROSMANOL, SALWINORYNA 
DZIAŁANIE CHLOROFILU 
laktony​ - TANSZINONY, GINKGOLIDY 
❏ przeciwzapalne,  antyoksydacyjne  - 
● tetracyliczne typu:  
spowalnia  proces  utleniania 
kauranu​ - STEWIOZYD  komórkowego 
gibereliny​ - KWAS GIBERELINOWY  ❏ przeciwbakteryjne  (niszczy  bakterie 
  gnilne, przyspiesza gojenie ran) 
INNE DITERPENY  ❏ reguluje  metabolizm​:  gospodarkę 
❏ ALKALOIDY DITERPENOWE 
tłuszczową,  oczyszczanie  z  toksyn 
taksol=paklitaksel, 
(trądzik,  likwiduje  nieprzyjemny 
10-dezacetylbakkatyna  III,  akonityna  i 
zapach z ust), żółciopędnie 
pochodne  ❏ chroni  przed  szkodliwym 
❏ TOKSYCZNE  DITERPENY:  estry 
promieniowaniem UV 
forbolu 
 
 
LIŚĆ MIŁORZĘBU​ - G ​ inkgonis folium 
FITOL  Miłorząb  dwuklapowy  (chiński,  japoński)  - 
● nienasycony alkohol diterpenowy  Ginkgo biloba 
● z układem porfiryny tworzy chlorofil   
● służy do półsyntezy wit. E i K1  ● trilaktony  diterpenowe - GINKGOLIDY 
● posiada słaby, kwiatowy zapach  A, B, C, J, M 
  ● trilakton  seskwiterpenowy  - 
BILOBALID 
● flawonoidy  mono-,  di-  i  triglikozydy 
kwercetyny, kemferolu oraz biflawony 
 ● w  owocach  -  toksyczne  kwasy   
ginkgolowe   
   
   
  Bilobalid  -  działa  ochronnie  na  osłonki 
LIŚĆ MIŁORZĘBU  mielinowe 
❏ powoduje  zwiększenie  ukrwienia  główny  pojedynczy  składnik  chemiczny 
OUN  oraz  lepsze  wykorzystanie  w  GBE 
tkankach  tlenu  i  glukozy,  mających  ● w  badaniach  na  zwierzętach 
zasadniczy  wpływ  na  prawidłowy  doświadczalnych  zmniejsza 
metabolizm komórkowy  cytotoksyczny obrzęk mózgu 
❏ zmniejsza  niedotlenienie  i apoptozę  ● redukuje  objętość  niedokrwiennej 
komórek mózgowych  martwicy  korowej  w  różnych 
❏ zmniejsza  szum  w  uszach  oraz  modekach udaru 
zaburzenia  równowagi  i  widzenia,  a  ● zmniejsza  uszkodzenia  mózgu 
także obrzęk mózgu  spowodowane niedokrwieniem  
❏ zwiększa  zdolność  koncentracji,   
uczenia, zapamiętywania  Flawonoidy  -  działają  antyoksydacyjnie, 
❏ usprawnia  krążenie  w  obrębie  zmniejszają  przepuszczalność  naczyń  i 
kończyn  dolnych,  zmniejszają się bóle  uelastyczniają je  
i obrzęki bóg   
  Synergizm  działania  ginkgolidów, 
  bilobalidu, ginkgoflawonoidów i inyych 
STANDARYZACJA FPXI   
GBE  -  wyciąg  suchy,  oczyszcony  i  120  mg  GBE  (6-7  mg  ginkgolidów)  -  taki  sam 
kwantyfikowany z liści miłorzębu  efekt  hamowania  agregacji  płytek  krwi  jak 
  100-240 mg czystych ginkgolidów A, B i C 
Ginkgonis  extractum  siccum  raffinatum  et   
quantificatum   
22-27%  flawonoidów  (kwercetyny  po  STEWIA - S
​ tevia rebaudiana 
hydrolizie)  Asteraceae​ - Paragwaj, Brazylia 
2,8-3,6%​ sumy ginkgolidów A, B i C   
2,6-3,2%​ bilobalidu  ● Glikozydy stewiolowe 
nie więcej niż 5 ppm​ kwasów ginkgolowych  ● diterpeny  tetracykliczne  typu  kuranu 
  (10%): ​stewiozyd 
Gingkolidy  rebaudiozyd A  
● zmniejszzają  aktywację  i  agregację   
płytek  krwi  i  usprawniają  przepływ  Wykorzystywana  jako  naturalny  słodzik  i 
krwi przez naczynia krwionośne  lekarstwo 
● są  antagonistami  czynnika  PAF  Współczesne  badania  potwierdzają,  że  jest 
(biorącego  udział  w  agregacji  płytek  bezpiecznym  zamiennikiem  cukru  i  ma 
krwi  i  powstawaniu  wolych rodników,  korzystne działanie w nadciśnieniu i cukrzycy 
niszczących  struktury  białkowe  i   
węglowodanowe  komórek,  ❏ glikozydy  stewiolowe  są około 3-- razy 
powodując  uszkodzenie  narządów  słodsze  od  cukru  (liście  ok.  30  razy)  1 
wewnętrznych  i  generowanie  wielu  łyżeczka  liści  stwii  =  1  filiżanka 
schorzeń:  miażdżyca,  nadciśnieniem  sacharozy 
zaał i inne  ❏ najsłodszy  jest  rebaudiozyd  A,  stąd 
● szczególnie  aktywnym  w  odniesieniu  pożądana  wysoka  jego  zawartość,  a 
do  PAF  jest  ​ginkgolid  B​,  który  pełni  niska stwiozydu 
rolę  zmiatacza  i  inhibitora  wolych  ❏ Glukoza  obecna  w  glikozydach 
rodników  pobudza  receptory  słodkiego  smaku 
  na  języku  wywołując  wrażenie 
  słodkości 
 ❏ Glikozydy  stewiolowe  nie  są trawione,  ● wzrost  poziomu  cyklazy  adenylowej  , 
więc  nie  dostarczają  kalorii.  W  wzrost cAMP 
przewodzie  pokarmowym  ● regulacja  procesów  rozpadu 
rebaudiozydy  są  metabolizowane  do  tłuszczów,  przyspieszenie  transportu 
stewiozydu.  Następnie  stewiozyd  jest  tłuszczów  do  mięśni,  gdzie  ulegają 
rozkładany na glukozę i stewiol   spalaniu 
  ● wpływa  na  gospodarkę 
  węglowodanową,  proces  rozpadu 
Owoc niepokalanka - ​Agni castI fructus  glikogenu,  zwiększenie  poziomu 
Niepokalanek  mnisi  -  ​Vitex  agnus  insuliny 
castus   
  MARUBINA 
● diterpeny  typu  labdanu,  głównie  Ziele szanty - M​ arrubi herba 
ROTUNDIFURAN (do 0,3%)   
● irydoidy  glikozydowe  -  AGNUZYD  I  Marubina  (gorzka)  -  stymuluje  wydzielanie 
AUKUBINA  śliny  i  soku  żołądkowego.  Powstający  w 
● flawonoidy  trakcie  procesu  trawienia  kwas  marubinowy i 
  jego  sole  ​pobudzają  czynności  wydzielnicze 
DZIAŁANIE  wątroby,  zwiększając  ilość  wytwarzanej 
❏ stymulacja  receptorów  żółci oraz jej przepływ 
dopaminowych  D2  do  hamowania   
uwalniania  i  syntezy  prolaktyny  z/w   
przysadki mózgowej    
❏ regulacja  wydzielania  hormonu   
folikulotropowego  (FSH)  i 
luteinizującego (LH)   
❏ powinowactwo  do  estrogenowych   
receptorów  alfa  i  beta  -  normalizacja 
poziomu progesteronu   
   
ZASTOSOWANIE 
❏ zaburzenia  cyklu  miesiączkowego   
PMS  wynikające  ze  zwiększonego 
 
wydzielania  prolaktyny:  nieregularne 
skąpe, zbyt częste miesiączki   
❏ mastodynia i mastalgia, trądzik 
 
❏ dolegliwości  towarzyszące 
okresowi klimakterium   
❏ obrzęki powodowane nagromadzenie 
wody w tkankach 
 
   
DITERPENY  CYKLICZNE  TYPU   
FURANOLABDANU  
   
FORSKOLINA   
Korzeń  pokrzywy  indyjskiej  ​-  Coleus 
forskohlii - Lamiaceae   
● inotropowo  +  spadek  ciśnienia  krwi  i   
śródgałkowe 
● spazmolitycznie  na  naczynia   
krwionośne i oskrzela 
 
● zmniejszenie agregacji płytek krwi 
● termogenik   
TRITERPENY  ● zaburzenia miesiączkowania 
Zawartość: 
 
● triterpeny  tetracykliczne  typu 
Grupa  związków  o  wzorze  podstawowym 
cykloartanu:  akteina,  cimicifugozyd  i 
C​30​H​48​,  których  cząsteczka  powstaje  z 
ich aglikony: acetylakteol, cimigenol 
połączenia  6  jednostek  aktywnego  izoprenu - 
● izoflawony (formononeyna) 
heksamery izoprenu (disekwiterpeny). 
● kwas kawowy i izoferulowy 
 
 
Prekursorem  triterpenów  jest  tłuszcz 
Kwas ursolowy 
SKWALEN  ​o  budowie  linearnej  (6  wiązań 
Liść  mącznicy,  jemioły,  szałwii,  głogu,  bazylii, 
nienasconych),  który  ulegając  cyklizacji  daje 
skórki, jabłek 
tetra-  i  pentacykliczne  triterpeny  oraz 
❏ przeciwzapalne,  przeciwgrzybiczo, 
steroidy.  
przeciwbakteryjne 
 
❏ ↓poziom cholesterolu i glukozy 
Skwalen
❏ ↓osłabienie  mięśni,  sprzyja  ich 
wzrostowi 
❏ indukuje  apoptozę  w  komórkach 
  nowotworowych  przez  indukcję 
  kaspazy - 3 
  ❏ wzmacnia  działanie 
Triterpen tetracykliczny:  insulinopodobnego  czynnika  wzrostu 
● typ cykloartanu - cimicifugozyd  IGH 1 
● typ dammarau - ginsenozydy   
● typ kukurbitanu - kukirbitacyny  Kwas  bosweliowy  ​(AKBA  -  kwas 
  acetyl-11-keto-beta-bosweliowy) 
Triterpen pentacykliczny:   
● typ olealanu - β-amaryna  Oleo-gumo-żywica  kadzidłowca  indyjskiego 
● typ ursanu - kwas bosweliowy  Boswerlia serrata 
● typ friedelanu - friedelina  ❏ przeciwzapalnie (hamuje 5-LOX) 
● typ taraksastanu - taraksasterol   ❏ przeciwbólowo 
● typ lupanu - betulina  ❏ przeciwnowotworowo  -  przyśpiesza 
  apoptozę komórek nowotworowych 
Szkielet steroidowy  ❏ obniża  poziom  cholesterolu  LDL  i 
● aglikony saponin steroidowych  trójglicerydów we krwi 
● kardenolidy i bufadienolidy  Zastosowanie: 
● fitosterole  ● zapalenie kości i stawów - RZS 
  ● stany  zapalne układu pokarmowego - 
CIMICIFUGAE RHIZOMA - kłącze pluskwicy  choroba Leśniowskiego - Crohna 
❏ glikozydy  triterpenowe  łączą  się  z  ● cukrzyca, nowotwory 
receptorami estrogenowymi     
❏ powodują  selektywną  supresję 
sekrecji  hormonu  luteinizującego  LH 
bez wpływu na folikulostymulinę FSH 
❏ hipotensyjne  -  rozszerza  naczynia 
krwionośne 
❏ przeciwzapalne 
 
Zastosowanie 
● łagodzenie  objawów  menopauzy: 
łagodzenie  objawów 
naczynioruchowych  i 
wegetatywnych,  przywracanie 
cytologicznego  nabłonka  pochwy, 
zmniejszanie zmian zanikowych 
● PMS 
KWAS BETULINOWY, BETULINA 
 
BETULAE FOLIUM - liść brzozy 
 
Betulina warunkuje białą barwę korzy brzozy 
❏ przeciwzapalnie  (immunosupresja, 
inaczej niż ASA) 
❏ przeciwwirusowo  -  szczególnie 
przeciwko  HIV1  (hamuje  replikację 
wirusa  poprzez  hamowanie  wnikania 
wirusa  do  komórek;  hamowanie 
proteazy  i  odwrotnej  transkryptazy  - 
głównie betulina) 
❏ przeciwbakteryjnie 
❏ przeciwnowotworowo  -  indukcja 
apoptozy  komórek  nowotworu  płuc, 
piersi,  jelita  grubego  (działanie 
cytotoksyczne  poprzez  hamowanie 
topoizomeraz  potrzebnych  do  dalszej 
replikacji  DNA  komórek 
nowotworowych) 
Zastosowanie: 
● atopowe zapalenie skóry 
● trądzik 
● opryszczka   
 Tetraterpeny  Likopen E160d - karotenoid acykliczny 

   
Grupa  związków  o  wzorze  podstawowym  Silniejszy  antyoksydant  niż  β-karoten,  też 
C​40​H​64​,  których  cząsteczka  powstaje  z  syntetyczny 
połączenia 8 jednostek izoprenu.   
  Występowanie: 
Barwniki  żółte,  pomarańczowe  ​(sprzężone  ● kwiaty nagietka - C ​ alendulae flos 
wiązania  podwójne​)  obecne  w  ● owoce  pomidorow  ​-  Lycopersicon 
chloroplastach  roślin  ,  chromatoforach  esculentum 
bakterii, grzybów.  ● grzyby  -  ​Blakeslea  trispora 
  (+β-karoten) 
Karotenoidy​ - węglowodory E160  ● przepękla  indochińska  -  ​Momordica 
Ksantofile​ - OH-pochodne E161  cochinchinesis  ​(70x  więce  likopenu 
● acykliczne  i z 5-6 cyklicznym układem  niż  w  pomidorach,  10x  więcej 
na obu/jednym końcu łańcucha  karotenu  niż  w  marchwi,  łatwo 
● ich  produkty  utlenienia/degradacji  -  przyswajalne  długołańcuchowe 
jonony o zapachu fiołków  kwasy  tłuszczowe  o  lipofilnym 
Apokarotenoidy​: skrócony łańcuch węglowy  charakterze) 
● jako  antyoksydanty  -  zapobiegają   
utlenianiu  związków,  chronią  przed  Zastosowanie: 
UV, ale są wrżliwe na tlen, światło  ❏ zmniejsza stany zapalne 
Rola  ❏ przeciwdziała nowotworom 
● prewencja chorób cywilizacyjnych  ❏ wspomaga  funkcjonowanie  układu 
● naturalne barwniki w farmacji,   sercowo - naczyniowego 
● technologii żywności  ❏ obniża poziom cholesterolu 
  ❏ wpływa na kondycję skóry i kości  
KAROTENOIDY ACYKLICZNE   
  KSANTOFILE 
β-karoten E160a - karotenoid acykliczny   
Luteina E161b - ksantofil 

 
Silny  marchewprzeciwutleniacz,  prowitamina 
A,  najczęstszy  izomer  (α+,γ-);  10-20mg/g; 
dawka dobowa 25mg 
Syntetyzowana  wyłącznie  przez  rośliny, 
 
występuje  w  zielonych  liściach  warzyw  oraz 
Występowanie: 
żółtych  i  pomarańczowych  warzywach  i 
● pomidory,  papryka,  liście  sałaty, 
owocach.  Jet  odporna  na  wysoką 
brokuły 
temperaturę. 
● owoce  (arbuz,  brzoskwinia,  mango, 
Dobrym  źródłem  luteiny  i  zeaksantyny  jest 
melon,  morele,  śliwki,  wiśnie  i 
Aksamitka  rozpierzchła  ​Tagetes  patula,  T. 
pomarańcze) 
erecta)​,  która  zawiera  do  1200mg  luteiny  w 
● kwiat nagietka 
100g płatków. 
● olej palmowy 
 
● żółtka jaj, masło 
Mechanizm działania 
Dieta bogata w karotenoidy: 
Luteina  gromadzi  się  w  obrębie plamki żółtej, 
● prewencja  nowotworów  i  chorób 
która odpowiada za ostrość widzenia. Stanowi 
cywilizacyjnych  
z  zeaksantyną  filtr  chroniący  przed 
● poprawa odporności 
szkodliwym  promieniowaniem  UVA  i  UVB. 
Nadmiar:  tkanka  tłuszczowa,  zabarwienie 
Luteina : zeaksantyna 5 : 1. 
skóry 
   
Niedobór= efekty niedoboru witaminy A 
Inne ksantofile 
 
❏ Kapsorubina,  kapsantyna  (E160c)  - 
owoce papryki 
❏ Zeaksantyna  (E161h)  -  ziarniaki 
kukurydzy,  owoce  dzikiej  róży, 
rokitnika 
❏ Wiolaksantyna  (E161e)  -  razem  z 
zeaksantyną  są  odpowiedzialne  za 
światło kukurydzy  
 
APOKAROTENOIDY 
 
Krocyna - digencjobiozyd krocetyny

 
(Gencjobioza ma połączenia estrowe,  
krocentyna ma COOH na końcu) 
Występowanie:  
● szafran  uprawny  -  ​Crocus  sativus 
(wysuszone  znamiona  słupków 
krokusa  zbierane  i  przetwarzane  są 
ręcznie; 1 kg szafranu - 170tyś kwiatów  
Działanie: 
❏ przeciwdepresyjne  (↑serotoniny  i 
dopaminy w OUN) 
❏ przeciwzapalne  i  antyoksydacyjne (na 
wrzody żołądka) 
❏ zmniejsza objawy PSM 
Zastosowanie: 
● depresja 
● napięcia nerwowe, demencja 
● wrzody żołądka 
● PSM 
● bezpłodność  męska  (↑  ruchliwość 
plemników) 
Dawka  śmiertelna:  20g,  przedawkowanie 
grozi  wymiotami,  biegunką,  krwawieniami  z 
układu pokarmowego i moczowo-płciowego 
Kanabinoidy
Kanabinoidy
Endokanabinoidy Fitokanabinoidy Syntetyczne
kanabinoidy
Agoniści receptorów CB1 i Agoniści receptorów Selektywni agoniści
CB2 o różnej aktywności CB1 i CB2? receptorów CB1
wewnętrznej
Dwupierścieniowe
Amidowe, estrowe, Pochodne 21-węglowe struktury zawierające
eterowe, pochodne kwasu benzopiranu fragmenty struktury
arachidonowego charakterystyczne dla
9
Δ THC Tetrahydrokannabinol (THC) Kannabinol (CBD)

Fitokanabinoidy:
• Drogi podania
• Biodostępność
• Polimorfizm mechanizmów działania i wywoływanych Kannabidiol (CBD)
efektów farmakologicznych
• Łatwość przekraczania bariery krew-mózg
• Biotransformacja z udziałem cytochromu P450

THC może być wykorzystywane w migrenach, powypadkowych

bólach neuropatycznych, reumatyzmie, niwelowaniu nudności,
poprawie apetytu u pacjentów podczas radio i chemioterapii

CBD działa przeciwzapalnie, regeneruje komórki nerwowe,

pobudza naturalną odporność organizmu, redukuje napady
epilepsji, wycisza nudności w trakcie chemioterapii

Receptory kannabinoidowe
• CB1: występują głównie w OUN oraz narządach
obwodowych (macica, jądra, grasica, śledzona) oraz w
tkance tłuszczowej, układzie pokarmowym, komórkach
układu immunologicznego, łożysku
• CB2: występują głównie w układzie immunologicznym,
śledzionie, migdałkach, wybranych komórkach
odpornościowych (limfocyty T, komórki NK, monocyty,
makrofagi, komórki Hortegi)

Perspektywy rozwoju leków zawierających substancje o punkcie

uchwytu receptorów kanabinoidowych
Endokanabinoidy,
kanabinoidy syntetyczne Fitokanabinoidy
Synteza substancji Modyfikacje składu
chemicznych surowców roślinnych Budowa receptorów
agonizujących receptory
CB, inhibitorów hydrolazy Mechanizm działania przeciwbólowego kanabinoidów:
amidów kwasów • Mózgowy, przez pobudzanie receptorów CD1 (rejonu
tłuszczowych, wzgórza, jąder migdałowych, okołowodociągowej
transporterów anadamidu substancji szarej, brzuszno-dogłowowej części rdzenia
Poszukiwanie odpowiednich postaci leków z udziałem przedłużonego
nośników leków modulujących biodostępność, • O uchwycie rdzeniowym, poprzez pobudzenie
efektywność przejścia bariery krew mózg oraz receptorów pre- i postsynaptycznych CB1,
powinowactwo do receptorów CD zlokalizowanych w zlokalizowanych w neuronach rogów tylnych i
określonych miejscach obwodowych
Endokanabinoidy:
• Są syntezowane w efekcie depolaryzacji błon i napływu
jonów wapniowych
• Powstają głównie w wyniku hydrolizy fosfolipidów
błonowych
• Proces rozkładu jest dwustopniowy (wychwyt zwrotny
przy udziale białka transportującego i hydroliza
wewnątrzkomórkowa pod wpływem hydrolazy
amidowej kwasów tłuszczowych)

Przyczyny bólu neuropatycznego u pacjentów onkologicznych:

• Miejscowa radioterapia (np. postępujące włóknienie
splotu ramieniowego w leczeniu raka sutka)
• Chemioterapia (neuropatia po terapii cis-platyną,
winkrystyną, palitakselem)
• Zabiegi chirurgiczne (torakotomia, masteroktomia)

Ból neuropatyczny jest rodzajem bólu przewlekłego. Jego częstość

występowania jest oceniana na 8% wśród populacji europejskiej.
Większość pacjentów z rozpoznaniem choroby nowotworowej,
obok bólu somatycznego odczuwa ból z komponentą
neuropatyczną. Jako przyczynę bólu neuropatycznego pacjentów
onkologicznych opisuje się najczęściej bezpośrednie działanie guza
nowotworowego. W miarę rozwoju choroby ból somatyczny staje
się coraz bardziej typowy dla neuropatycznego. Skuteczność
leczenia bólu neuropatycznego szacowana jest na 40-60%.

Preparaty na bazie kanabinoidów: SATIVEX (tetrahydrokannabidol

i kannabidol), EPIDOLEX(kanabidiol) – roztwory do
podaniadoustnego; CESAMET (mieszanina racemiczna THC),
MARINOL (izomer trans THC)
• Leczenie nudności i wymiotów indukowanych
chemioterapią (Cesamet, Marinol)
• Środki wzmagające apetyt u chorych na AIDS (Marinol)
• Zespół Draveta i zespół Lennoxa-Gastauta (Epidolex)

Ograniczenia:
• Ustawa legalizująca w Polsce marihuanę do celów
medycznych weszła w życie w listopadzie 2017
• Brak dodatkowych regulacji (czopki, oleje, waporyzacja)
• Brak wiedzy wśród lekarzy
• 1g kosztuje ok. 65 zł (na rynku 40-50zł)
Saponiny
Saponiny są bezazotowymi związkami organicznymi, nie
spotykanymi w świecie zwierzęcym. Nazwa saponiny definiuje
grupę substancji, które zawierają w swojej strukturze część
aglikonu - sapogeniny (sapogenol) i glikonu – sacharydu (cukru)
Z pojęciem „saponina” tożsame jest określenie „saponozyd”
powstałe ze złożenia terminów „saponina” i „glikozyd”
Saponiny to szeroko rozpowrzechniona grupa związków,
występują one w dużej ilości gatunków roślin.
Nazwa wywodzi się od słowa „sapo” co nawiązuje do tworzenia
piany w kontakcie z wodą. Tworzenie piany przez saponiny jest
związane z obniżaniem napięcia powierzchniowego, dzięki
strukturze amfifilowej.
Podział saponin
• Ze względu na rodzaj aglikonu:
o Sapogeniną jest ugrupowanie steroidowe
(rośliny jednoliścienne; Agavaceae,
Dioscoreaceae, Liliaceae)
o Sapogeniną jest ugrupowanie triterpenowe
(rośliny dwuliścienne; Araliaceae, Fabaceae,
Hipocastanaceae, Pimulaceae)
• Ze względu na rodzaj glikonu
o Monodesmozydy (1 cukier)
o Bidesmozydy (2 cukry)
o Tridesmozydy (3 cukry)
Najczęściej spotykane cukry to: D-glukoza, D-galaktoza, L-
ramnoza, L-arabinoza, D-ksyloza, L-fruktoza, kwas D-glukuronowy,
D-galakturonowy
Saponiny triterpenowe
Saponiny triterpenowe – związki, których aglikon stanowi
najczęściej układ pierścieni węglowych, 4 i 5 członowych.
Najczęściej są one typu:
Związki o
• Kwasu oleanowego (pochodne β-amyryny)
pięciu 6-
• Kwasu ursanowego (pochodne α-amaryny)
węglowych
pierścieniach
• Damnaranu Związki tetracykliczne
• Lanostanu
Sapogeninami typu dammaranu są aglikony ginsenozydów,
występujące w Ginseng radix np. protopanaksadiol,
protopanaksatriol
Hydrolizwa kwasowa glikozydów protopanaksadiolu i
protopanaksatriolu (ginsenozydów) prowadzi do odszczepienia
reszt cukrowych z równoczesną cyklizacją łańcucha przy C-19 i
powstaniu panaksadiolu i panaksatriolu
Właściwości fizykochemiczne saponin
• Subtancje dobrze rozpuszczalne w wodzie
• Bezpostaciowe
• Słabo krystalizujące
• O charakterze kwasowym (obecność grup
karboksylowych)
• Związki amfipatyczne (efekt obecności części polarnej –
glikonu i apolarnej – aglikonu)
Zastosowania: detergenty, gaśnice pianowe
Duża toksyczność względem organizmów zmiennocieplnych (ryby i
ślimaki).Toksyczność względem stałocieplnych jest ograniczona ze
względu na niewielką biodostępność i szybki rozpad do sapogenin,
które są wydalane z moczem
Aktywność farmakologiczna saponin
Właściwości hemolityczne (immunostymulujące?)
Saponiny steroidowe i triterpenowe monodesmozydów wykazują
zdolność do hemolizowania erytrocytów (właściwości uzależnione
od aglikonu).
Ze względu na podobieństwo strukturalne wybrane
monodesmozdy saponin mogą się łączyć z cholesterolem błony
komórkowej, uszkadzać ją i zmieniać przenikalność. Zmiany są
nieodwracalne, błona erytrocytów nie ulega scaleniu po usunięciu
saponin.
Saponiny triterpenowe o budowie aglikonu typu kwas oleanowy
(escyna) lub hederageniny (hederyna) mają największą aktywność
hemolityczną.
Triterpenowe związki o aglikonie tetracyklicznym typu
dammaranu nie wykazują aktywności hemolityczne.
Właściwości przeciwzapalne
Właściwości przeciwzapalne związane z:
• Stymulacją uwalniania adrenokortykotropiny, która
powoduje wzrost poziomu glikokortykosteridów
• Wpływem na metabolizm kwasu arachidonowego
• Interakcji z błoną komórkową i zakłócanie przyłączania
mitogenów oraz czynników wzrostowych i blokowania
szlaku aktywacji czynnika transkrypcyjnego NF B
zależnego od kinazy C
• Wiązanie z specyficznym receptorem
glikokortykosteroidowym i hamowaniu drogi aktywacji
dopełniacza
 Saponiny obecne w korzeniu lukrecji gładkiej, saponiny z
nasion soi, saponiny obecne w żeń szeniu
Właściwości wykrztuśne
Efekt działania drażniącego na zakończenia nerwowe błony
śluzowej żołądka, co powoduje pobudzenie nerwu błędnego,
prowadząc do zwiększenia produkcji i wydzielania wodnistego
śluzu w drogach oddechowych
 Primulasponiny obecne w korzeniu pierwiosnka, gipsozyd A z
dłodygi łyszcza wierzchowatego, saponozyd A z korzenia
mydlnicy lekarskiej
Właściwości przeciwmiażdżycowe
W wyniku podaży saponin i podobieństwa strukturalnego
dochodzi do wzrostu liczby receptorów LDL na powierzchni
hepatocytów i komórek kory nadnerczy, w wyniku czego obniża
się poziom frakcji LDL i VLDL
 Ginsenozydy obecne w korzeniu żeń-szenia, saponiny sojowe,
saponozydy A i B obecne w korzeniu mydłaki zwyczajnej
Właściwości przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne
Zdolność tworzenia kompleksów z ergosterolem obecnym w
ścianie komórkowej grzybów (Candica albicans, Aspergillus nigra,
Trichomonas manenagraphytes)
 Hederyna obecna w liściach bluszczu
Primulasaponina A w korzeniu pierwiosnka
Działanie wobec Mycobacterium tuberculosis, Neisseria
honnarrheae, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa,
Salmonella typhi, Streptococcus pyogenes
 Saponiny z tojeści zwyczajnej i rozesłanej
Saponiny z Hedyotis nudicoulis
Właściwości cytotoksyczne i przeciwnowotworowe
Zdolność przenikania do komórek, także nowotworowych
warunkuje ich działanie farmakologiczne chociaż sam proces
hamowania procesu nowotworowego opiera się na różnych
mechanizmach działania.
Parametrami warunkującymi działanie saponin jest liczba, rodzaj i
układ łańcuchów cukrowych obecnych w saponinach oraz
obecność/brak podstawnika w części niecukrowej.
 Saponiny wizolowane z soi, glediczji japońskiej, agawy
kontalowej, wpływają na raka jelita grubego poprzez
hamowanie reakcji prozapalnych i obniżanie ekspresji COX-2.
Saponiny z korzenia żeń-szenia (ginsenozydy) ograniczają
inwazyjność i zdolność do przerzutów komórek
nowotworowych.
Sapniny (Anemone flacida) mogą unieszkodliwać wirusy
onkogenne
Saponiny z Bupleurum falcartum (saikosaponina D) indukują
apoptozę w komórkach nowotworowych
Zastosowanie saponin w przemyśle
Do otrzymania 20mg czystego krystalicznego progesteronu
potrzeba 625kg jajników uzyskanych z 50tyś. ton świń
Alternatywa?
Surowce roślinne do otrzymywania hormonów płciowych i
kortykosteroidów
• Diosgenina i botogenina występujące w roślinach
Dioscorea (pochrzyn, ignam, jams)
• Hekohenina, manogenina oraz gitogenina z Agave
(agawa)
• Sarsasapogenina i smilagenina z Smilax (kolcorośl
sarsparyska)
• Sarmentogenina z Strophantus (strofant)
Bezpieczeństwo stosowania saponin
• Działanie hemolityczne (uszkodzenia szpiku, anemia,
uszkodzenia mięśnia sercowego)
• Podrażnienie błony śluzowej żołądka, dolegliwości
bólowe, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, wymioty
• Powodują pseudoaldosteronizm na skutek wzrostu
wydzielania mineralokortykoidów (podobnie jak w
przypadku przedawkowania kortykoidów), co może
+
prowadzić do zatrzymania w organizmie Na i H2O,
+
utraty K i powodować wystąpienie obrzęków,
hipokalemii, hipernatremii
SUROWCE SAPONOZYDOWE
PRIMULAE RADIX – korzeń pierwiosnka
Zawartość: brak wymagań farmakopealnych
Saponozydy triterpenowe typu oleanu, prymulasaponina,
prymakrosaponina, glukozydy fenolowe, olejek eteryczny
Działanie: wykrztuśne, przeciwzapalne, sekretolityczne,
przeciwbakteryjne
HIPPOCASTANI FLOS – kwiat kasztanowca
Zawartość: brak wymagań farmakopealnych
Saponozydy triterpenowe typu oleananu, escyna (β-escyna,
kryptoescyny, α-escyna), flawonoidy (pochodne kwercytyny i
kemferolu), kumaryny
Działanie: zmniejsza przepuszczalność oraz kruchość naczyń
włosowatych; zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych żył
podudzi, guzków krwawnicowych oraz obrzęków pourazowych
RUSCI RHIZOMA – kłącze ruszczyka
Zawartość: nie mniej niż 1,0% sumy sapogenin w przeliczeniu na
ruskogeniny
Saponiny steroidowe typu spirostanu (neoruskogenina, ruscyna,
ruskogenina), furostanu (ruskozyd), pochodne benzofuranu, KT,
węglowodany
Działanie: zwiększa napięcie żylne, działa przeciwzapalnie i
uszczelniająco na naczynia włosowate (hamuje elastazę ale nie
hialuronidazę w przeciwieństwie od escyny), zwiększa przepływ
żylny i ciśnienie krwi żylnej
CALENDULAE FLOS - kwiat nagietka
Zawartość: nie mniej niż 0,4% flawonolidów w przeliczeniu na
hiperozyd
Saponozydy triterpenowe typu oleananu (kalendulozydy A-F),
triterpeny( α i β-amaryna, arnidol), glikozydy izoramnetyny i
kwercytyny, sekwiterpeny, fitosterole
Diałanie: zmniejsza przepuszczalność ściań naczyń włosowatych,
łagodzi stany zapalne, przyspiesza procesy ziarninowania i
tworzenia naskórka oraz działa bakteriobójczo i przeciwrzęstkowo,
pomocniczo w stanach zapalnych śluzówk i przewodu
pokarmowego, działanie rozkurczowe i słabe żółciopędne
GINSENG RADIX – korzeń żeń-szenia
Zawartość: nie mniej niż 0,4% sumy ginsenozydów
Saponozydy triterpenowe typu dammaranu, mieszanina
glikozydów (RB1, RB, Rd), protopanakstriol, poliacetyleny, sterole
Działanie: wykrztuśne, przeciwmiażdżycowe, cytotostatyczne
GLYCYRRHIZAE RADIX – korzeń lukrecji
Zawartość: brak specyfikacji farmakopealnej
Saponozydy triterpenowe typu oleananu, flawonoidy z grupy
flawanonu, izoflawony, węglowodany
Działanie: sekretolityczne, wykrztuśne, przeciwdrobnoustrojowe,
przeciwzapalne na błony śluzowe przewodu pokarmowego,
spazmolityczne wobec mięśni gładkich
HEDERAE FOLIUM – liść bluszczu
Zawartość: nie mniej niż 3% hederakozydu
Saponiny triterpenowe typu oleananu (pochodne hederageniny i
kwasu oleanolowego i ich glikozydy – monodesmozydy: α,β-
hederyna, hederakozyd), flawonoidy (rutyna), poliacetyleny,
kumaryna, sterole
Zastosowanie: wykrztuśne, rozkurczowe, przeciwgrzybice,
przeciwbakteryjne
CIMICIFUGAE RADIX – korzeń pluskwicy groniastej
Zawartość: nie mniej niż 1,0% glikozydów triterpenowych w
przeliczeniu na glizyryzynian monoamonowy
Skład: glikozydy triterpwenowe o charakterze saponin, żywice,
kumaryny, laktony terpenowe, kwas salicylowy, alkaloidy
(cytyzyna, metylocytyzyna)
Zastosowanie: rozkurczowe, napotne, wyrkrztuśne,
kardiostymulujące i uspokojające (a co z menopauzą?)
SAPONARIAE RADIX – korzeń mydlnicy (niestety nie widzę)
Zawartość: 5% saponin, glikozydy, węglowodany, sole mineralne
Działanie: wykrztuśne, pobudzające czynności żołądka i trzustki,
żółciopędne; unieszkodliwia cholesterol; zapalenie oskrzeli,
tchawicy i kaszel;
VERBASCI FLOS – kwiat dziewanny
Zawartość: brak specyfikacji farmakopealnej
Śluzy, saponiny, gorycze, flawonoidy, kways organiczne
(dodatkowo związki tłuszczowe, olejek eteryczny, węglowodany,
związki mineralne)
Działanie: odkrztuszające, przeciwzapalne
GLIKOZYDY NASERCOWE
Elementy budowy:
• Steroidowy aglikon typu steranu =
cyklopentanoperhydrofenantrenu
• Nienasycony pierścień laktonowy przy C17
• Reszta cukrowa przy C3
Budowa chemiczna:
• Ugrupowanie hydroksylowe w położeniu b, przy C3, C14,
niekiedy C12 i C16
• Ugrupowanie metylowe przy C10 i C13
• Ugrupowanie aldehydowe przy C10 i C16
• Ugrupowanie metoksylowe i ketonowe (rzadziej)
W glikozydach nasercowych grupa hydroksylowa przy C3 jest
podstawiona 1-4 cząsteczkami cukrów.
Specyficzne dla kardenolidów 2,6 deoksycukry:
• Digitoksoza: grupa OH przy C2 i C6 są zredukowane
• Cymaroza: grupa C3 jest podstawiona grupą metylową
• D-digitoksoza: grupa C3 jest podstawiona grupą
acetylową
Działanie wzmacniające na mięsień sercowy jest uwarunkowane
obecnością:
• Konfiguracji cis/trans/cis pierścieni A/B/C/D
• Nienasyconego pierścienia laktonowego w pozycji C17 w
położeniu b (wysycenie bądź otwarcie powoduje zanik
działania)
• Grup hydroksylowych w położeniu β przy C3 oraz wolnej
grupy OH przy C14
• Reszt cukrowych, których obecność zwiększa
rozpuszczalność w wodzie, ułatwiających ich wchłanianie
Glikozydy nasercowe a wchłanianie
Część glikozydów (te dobrze rozpuszczalne w lipidach) dobrze
wchłania się z przewodu pokarmowego. Te, które wchłaniają się z
przewodu pokarmowego słabiej mogą być podawane dożylnie –
po dostaniu do krwioobiegu wiążą się z białkami osocza.
Glikozydy związane z białkami są nieaktywne farmakologicznie i
dopiero po wysyceniu lek zaczyna wykazywać działanie
farmakologiczne
Dawka wysycająca jest indywidualna dla każdego kardenolidu i
pacjenta co stwarza zagrożenie, gdy stężenie terapeutyczne
wolnych glikozydów jest bliskie toksycznemu. Glikozydy wydalane
są przez nerki, dlatego ich sprawność ma duże znaczenie przy
stosowaniu tych związków.
Mechanizm działania glikozydów nasercowych:
• Hamują działanie pompy sodowo-potasowej w sarkomie
kardiomiocytów; powodują przez to zwiększenie
stężenia wewnątrzkomórkowego sodu i wapnia przez co
wywierają dodatni efekt inotropowy (zwiększona siła
skurczów)
• Aktywują układ przywspółczulny: pośrednio zwiększenie
napięcia nerwu błędnego wpływa hamująco na
czynność węzła zatokowo-przedsionkowego i węzła
przedsionkowo-komorowego (efekt dromotropowy
ujemny) i zwalnia ich rytm (efekt chronotropowy
ujemny), pośredni wpływ aktywacji nerwu błędnego
powoduje spadek kurczliwości mięśnia przedsionków
serca, skrócenie okresu refrakcji i przyspieszenie
przewodzenia impulsów w przedsionku; bezpośrednio –
zwiększenie kurczliwości mięśnia przedsionków,
wydłużenie okresu refrakcji i zwolnienie przewodzenia
• Zwiększają czułość baroreceptorów
• Zmniejszają napięcie ukłądu współczulnego –
zmniejszenie oporu tętniczek obwodowych
Zastosowanie glikozydów nasercowych:
• Zaawansowana skurczowa, przewlekła, zastoinowa
niewydolność serca w skojarzeniu z innymi lekami
(diuretyki, i-ACE, β-adrenolityki)
• Migotanie lub trzepotanie przedsionków z przyśpieszoną
czynnością komór; w przebiegu niewydolności serca i
innych napadowych częstoskurczach nadkomorowych w
mono- lub politerapii z dilitazemem czy β-
adrenolitykami
• Niewydolność serca klasy II i III NYHA
Zjawisko „przeneparstnicowania”
Przekraczenie 1,5-3 krotnym dawki terapeutycznej glikozydów
naparstnicy może powodować objawy zatrucia, zagrażające życiu
pacjenta.
Dawka śmiertelna dla osoby dorosłej, wysuszonych liści
naparstnicy purpurowej wynosi 2-3g.
Długotrwałe stosowanie glikozydów naparstnicy stwarza ryzyko
rozwoju ginekomastii, a przedawkowanie może powodować
zaburzenia widzenia (zamazane lub podwójne, mroczki przed
oczami oraz ślepotę), rzadko zaburzenia prercepcji kolorów
Digitoksyna i metylodigoksyna mogą przenikać przez łożysko oraz
do pokarmu – kategoria C (nie zaleca się u kobiet w okresie ciąży i
laktacji)
Glikozydy nasercowe – interakcje lekowe
• Preparaty zmniejszające stężenie potasu w surowicy
(glikokortykosteroidy, furosemid, hydrochlortiazyd) oraz
sole wapnia nasilają arytmogenne właściwości
glikozydów naparstnicy
• Β-adrenolityki i antagoniści wapnia podawane
równolegle z digoksyną mogą prowadzić do
zahamowania czynności serca
• Aminy sympatykomimetyczne (epinefryna,
orcyprenalina), salbutamol, rezerpina, trójpierścieniowe
leki przeciwdepresyjne, inhibitory fosfodiesterazy mogą
zwiększać ryzyko zaburzeń rytmu serca
• Nie stosować równolegle z digoksyną preparatów
wpływających na gospodarkę wapniowo – fosforanową
(hormony przytarczyc, duże dawki witaminy D)
• Werapamil, flekainid, antagoniści wapnia, inhibitory
ACE, antybiotyki (erytromycyna) zwiększają stężenie
digoksyny w surowicy
• Leki hamujące perystaltykę jelit mogą nasilać
wchłanianie digoksyny

Surowce zawierające glikozydy nasercowe

• DIGITALIS PURPUREAE FOLIUM – liść naparstnicy
purpurowej
• DIGITALIS LANATAE FOLIUM – liść naparstnicy wełnistej
• ADONIDIS VERNALIS HERBA – ziele miłka wiosennego
• CONVALLARIAE MAJALIS HERBA – ziele konwalii
majowej
• SCILLAE BULBUS – cebula morska
• STROPHANTUS GRATUS – strofant wdzięczny

DIGITALIS PURPUREA FOLIUM – liść naparstnicy purpurowej

Zawartość: nie mniej niż 0.3% glikozydów kardenolidowych w
przeliczeniu na digitoksynę.
30 rodzajów glikozydów, z czego najważniejsze to:
• pochodne digitoksygeniny: purpureaglikozyd A i
digitoksyna
• pochodne gitoksygeniny: purpureoglikozyd B i gitoksyna
• pochodne gitaloksygeniny: purpureaglikozyd E
• saponozydy steroidowe typu spirostanu: digitonina,
gitonina
• flawonoidy z grupy flawonów: apigenina i luteolina
(glikozydy)
• kwasy fenolowe(kawowy, chlorogenowy), antrazwiązki,
enzymy

CONVALLARIAE HERBA – ziele konwalii

Zawartośc: wymagania monografii Species
Przechowywanie: w zamkniętych opakowaniach,
temperatura nie wyższa niż 30 stopni, chronić przed
światłem, wilgocią i obcymi zapachami; w recepturze
stosować wyłącznie surowce mianowane

ADONIDIS VERNALIS HERBA – ziele miłka wiosennego

Zawartość: brak specyfikacji farmakopealnej
Przechowywanie: w zamkniętych opakowaniach,
temperatura nie wyższa niż 30 stopni, chronić przed
światłem, wilgocią i obcymi zapachami; w recepturze
stosować wyłącznie surowce mianowane
Preparaty:
• Digoksyna (Digoksin)
• Metylodigoksyna (Bemecor, Landicor, Medigox) –
lepsze parametry niż digoksyna
• Proscyladryna (Talusin)
• Cardiol C, Neocardina, Kelicardina, Phytocard,
Convafort – tylko konwalia

Olejki eteryczne- mieszanina substancji lotnych
organicznych o różnym charakterze
chemicznym, posiadają na ogół przyjemny
zapach.
● dicykliczne: węglowodory (α,β-pinen);
alkohole(borneol, tujol; ketony (kamfora,
fenchon, tujon),
Struktury chemiczne monoterpenów

Mircen Mentol
Podstawą wyróżnienia olejków eterycznych jest
ocena zespołu cech fizykochemicznych oraz
technologii otrzymania (najczęściej destylacja z
parą wodną) Limone
Linalol
n
Ogółem dotychczas poznano ponad 2 tys.
Struktur chemicznych składników olejków
eterycznych.

W skład olejku wchodzi od kilku do kilkudziesięciu Cytral

Karwon
A
związków o różnej lotności.

Specyficzny zapach olejku jest eterycznego jest 1,8-

efektem kompozycji składników dodatkowych cyneol
chociaż zapach może być też efektem składnika

W skład olejków eterycznych wchodzą

1. Olejki terpenowe: monoterpeny, α-pinen

seskwiterpeny i rzadziej diterpeny
2. Związki o budowie nieterpenowej:
pochodne fenylopropanu (pochodne
kwasu i aldehydu cynamonowego)

Pod względem budowy chemicznej związki – borneol

składniki olejków mają charakter węglowodorów,
alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów i eterów

Rzadziej w skład olejków wchodzą substancje

siarkowe, azotowe, pochodne acetylenu,
kamfora
tropolony, kumaryny, kwasy fenolowe

OLEJKI ETERYCZNE Skład

Monoterpeny (C18) – zbudowane z dwóch Sekwiterpeny (C15) – zbudowane z trzech

jednostek izoprenu (C5)
● acykliczne: węglowodory (mircen, cymen),
alkohole (linalol, geraniol,
cytronelol);aldehydy (cytralA, cytral B,
cytronelal)\
● monocykliczne: węglowodory (limonen,
felandren, p-cymen); alkohole(mentol,
tymol, terpineol, karwakrol); ketony
(karwon, menton, pulegon); tlenki (1,8-
cyneol=eukaliptol, askarydrol),
jednostek izoprenu (C5)
● Acykliczne: alkohole (farne zol, nerodilol)
● Monocykliczne: węglowodory (bisabolen),
alkohole (α,β- bisabolol)
● Dicykliczne: węglowodory (chamazulen,
kadinen, ketony (akoron)
● Tricykliczne: laktony
seskwiterpenowe(alantolakton)
 Aldehyd
cynamonowy

farnezol
Anetol

Eugenol
chamazulen

Azaron

bisabolen
WYSTĘPOWANIE OLEJKÓW ETERYCZNYCH

Olejki eteryczne są metabolitami wtórnymi o

niewyjaśnionej funkcji. Są one zlokalizowane w
tworach tkanki wydzielniczej egzogennej oraz
endogennej. Wytwarzanie olejków eterycznych
jest procesem nieodwracalnym. Za surowce
olejkowe uważa się te, które zawierają powyżej
alantolakton
0,01% olejków.

Pinaceae (Pinus, Abies, Picea,Larix)

Cupressaceae (rodzaj Juniperus)

Lauraceae (rodzaj Cinnamonnum)

Fenylopropanoidowe składniki olejków
eterycznych (C6-C3) wywodzą się od kwasu Umbelliferae (owoce i korzenie rodzin Carum,
cynamonowego: Pimpinella, Anethum, Angelica)
● Aldehydy: (aldehyd anyżowy, aldehyd Myrtaceae (rodzaje: Eucalyptus, Syzygium)
cynamonowy),’
● Fenole: (anetol, Apiol, eugenol, Labiateae (rodzej: Mentha,
metylochawikol=estragon, saflor) Salvia,Lavandula,Orgianum, Melissa)
● Fenoloetery: (cis-azaron=b-azaron i trans-
azaron=α-azaron) Rutaceae (rodzaje Citrus, Ruta)

Compositace (Artemisa, Arnica)

Zingiberaceae (rodzaje Zingiber, Curcuma)

WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE
Aldehyd anyżowy OLEJKÓW ETERYCZNYCH

● Ciecze o oleistej konsystencji, czasami

zestalającej się.
 ● Lotne z parą wodną – zawierają składniki OTRZYMYWANIE OLEJKÓW ETERYCZNYCH
o tem. wrzenia 50-320˚C
● Lipofilne tem. 18 ˚C Ze względu na sposób wydzielania lotnych
● Bezbarwne, brunatnawe, składników oraz przygotowania próbki do analizy,
ciemnoniebieskie i zielone wyróżnia się następujące metody izolowania
● O charakterystycznym zapachu związków lotnych:
● Optycznie czynne 1. Destylacja (np. z parą wodną) skalowanie procesu
● Nierozpuszczalne w wodzie, 2. Ekstrakcja
rozpuszczalne w alkoholu etylowym i 3. Analiza fazy nadpowierzchniowej
rozpuszczalnikach tłuszczowych 4. tzw. Headspace (HS)
Zapach nie zawsze jest efektem głównego 5. Techniki sorpcyjne, do których należy
składnika określonego olejku. Skład mikroekstrakcja do fazy stałej (SPME)
kompozycji zapachowej kwiatów i owoców Metody tzw. Headspace i sorpcyjne są technikami
zamienia się w czasie (przed zerwaniem, po służącymi wyłącznie do pobierania próbek do
zerwaniu, w czasie przechowywania)
analizy. W połączeniu z chromatografią gazową
CHARAKTERYSTYKA OLEJKÓW stanowią one szybkie i wygodne narzędzie
ETERYCZNYCH analizy składu zarówno jakościowego, jak i
ilościowego mieszanin lotnych związków.
stymulująca,
Octan uspokajająca, Wybór metody zależy od:
Kwiat linazilu (30- antyseptyczna,
Lawendowy
lawendy 60%) przeciwgrzybicz
geraniol a, o Odporności na działanie temperatury
przeciwbólowa
Mentol (48-
o Wrażliwość na hydrolizę(woda,
Ziele mięty Antyseptyczna,
Miętowy 68%) rozpuszczalniki organiczne)
peiprzowej znieczulająca
Menton
Nasiona Aldehyd
Migdałowy aromat
migdałowca benzoesowy
Gałka Farnezol
Antyreumatycz DESTYLACJA EKSTRAKCJA
na i
muszkatałow Muszkatołowy Terpineol-4
rozgrzewająca,
a trimisteryna
przeciwbólowa z parą wodną Ekstrakcja
Menton, konwencjonalna
izomenton,
Ziele
β-terpinen, v- równoczesna
nagietka Nagietkowy Gojąca rany
lekarskiego
kadinen, destylacja z parą Ekstrakcja w fazie
kariofilen, wodną nadkrytycznym
karetonoidy
Skórka Pomarańczow
Nerol, Antydepresyjna
pomarańczy y
limonen , uspokajająca
destylacja pod Ekstrakcja
słodkiej zmniejszonym wspomagana
Stymulująca,
Rodinom,
afrodyzyjna, ciśnieniem/surowce ultradźwiękami lub
Płatki geraniol,
kwiatów róży cytronelol,
antyinfekcyjna, roślinne o dużej mikrofalami
Różany przeciwgrzybicz
damascenski alkohol 2-
a,
zawartości wody
ej fenyloetylow Maceracja/ nawanianie
przeciwwirusow
y
a

Destylacja z parą wodną jest procesem w

którym wysokowrzące składniki olejku można
wydzielić w tem. niższej niż 100 C. Metoda ta
stosowana jest zarówno w przemyśle, jak i w
laboratorium do izolowania olejków eterycznych,
charakteryzujących się słabą rozpuszczalnością
w wodzie których składniki nie ulegają
rozkładowi w warunkach procesu. Metoda
polecana jest również do wydzielania olejków
lotnych z olejów i tłuszczów.
Otrzymywanie olejków eterycznych w warunkach
laboratoryjnych przeprowadza się w szklanych
aparatach, których prototypem jest aparat
Clevengera, a polską odmianą aparat Derynga.
Metoda polega na oddestylowania olejku
eterycznego z ogrzewanej w kolbie mieszaniny
surowca olejkodajnego i wody (HD-
hydrodestillation). W przemysłowej modyfikacji tej
metody parę wodną dostarcza Siudo naczynia z
surowcem z zewnątrz. Substancje lotne destylują
wraz z para wodną, a następnie są
kondensowane jako lżejsze od wody i nie
mieszające się z nią, zbierane są w odpowiednim
fragmencie aparatury
Równoczesna destylacja z parą wodną –
ekstrakcję (SDE-simultaneous
distillationextraction) umożliwia aparat Likensa –
Nickersona. Typowa aparatura składa się z
dwóch połączonych ze sobą kolb, ogrzewanych
oddzielnie. W jednej znajduje się mieszanina
surowca i wody w drugiej rozpuszczalnik (np.
pentan).
Do wydzielania składników lotnych z roślin o
wysokiej zawartości wody stosować można
destylację pod zmniejszonym ciśnieniem.
Zasada metody polega na destylacji związków
lotnych z wodą , a następnie skropleniu
mieszaniny w układzie chłodzonym najczęściej
ciekłym azotem
Proces ekstrakcji oparty jest na różnicy wartości
współczynników podziału izolowanych składników
między surowcem, będącym cieczą lub ciałem
stałym, a rozpuszczalnikiem lub mieszaną
rozpuszczalników. Ekstrakt uzyskuje się przez
mieszanie ręczne lub automatyczne surowca z
rozpuszczalnikiem, który jest następnie
oddzielany od matrycy.
Najbardziej popularną laboratoryjną metodą
ekstrakcji składników z matryc roślinnych jest
ekstrakcja w aparacie Soxleta. W zależności od
składu matrycy oraz charakteru izolowanych
związków stosowane są rozpuszczalniki
niepolarne, polarne lub ich mieszaniny. Zatężony
ekstrakt rośliny olejkodajnej uzyskany
rozpuszczalnikami niepolarnymi nosi nazwę
konkretu. Jeśli konkret rozpuści się w
rozpuszczalniku polarnym (najczęściej etanol),
wymrozi się i odfiltruje nielotne substancje
parafinowe, uzyska się tzw. absolut – cenny
surowiec przemysłu perfumeryjnego. Zatężony
ekstrakt można również poddać destylacji z parą
wodną, uzyskują olejek lotny, który jest cennym
surowcem przemysłu kosmetycznego.
Maceracja polega na zaabsorbowaniu na gorąco
(50-70 C) substancji zapachowych przez tłuszcze.
Służy głownie do otrzymywania na skalę
przemysłową absolutu z jaśminu, fiołka, kwiatów
akacji, bzu, róży i żonkili.Jako absorbent stosuje
się mieszaninę świeżych, bezwonnych,
stopionych tłuszczów, np. łój, smalec, oliwa,
stosowany jest także olej parafinowy i benzoesan
benzylu. Surowiec jest przez kilka godzin
mieszany z tłuszczem, który nastepnie jest
filtrowany. Po kilkukrotnej maceracji uzyskuje się
pomadę, którą miesza się z etanolem. Z ekstraktu
oddestylowuje się metanol, uzyskując absolut.
Jest to metoda niezmienna od lat, czaso- i
pracochłonna, ale umożliwia wyizolowanie
labilnych składników lotnych.
Nawanianie („enfleurage”) jest metoda absorpcji
składników wonnych przez przepuszczanie przez
tłuszcz, stały (łój smalec) i na zimno. Proces
polega na ręcznym nanoszeniu płatków. Warstwę
tłuszczu wysyca się kilkakrotnie związkami
lotnymi ze świeżego surowca (metoda
„enfleurage” najczęściej stosowana jest dla
jaśminu).
Wytłaczanie na zimno – olejki (cytrynowy,
bergamotowy, grejpfrutowy) otrzymuje się z
naowocni owoców cytrusowych. Wytłaczanie na
owocni przeprowadza się zwykle po jej wstępnym
mechanicznym oddzieleniu od reszty owocu.
Najczęściej owoce przecina się na połowy (della
scorza in due) i wykrawano miąższ specjalną
łyżką. Po ok. 4-5h na owocnie wyciskano,
stosując rękawiczkę z przyklejonym pumeksem
do scierania powierzchni skórki, zawierającej
komórki olejkowe, oraz gąbki – do zbierania
wydzielonego olejku.
AKTYWNOŚĆ FARMAKOLOGICZNA WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWGRZYBICZNE I
OLEJKÓW PRZECIWPASOŻYTNICZE SĄ ZWIĄZANE Z:

WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWBAKTERYJNE są o Grzybiczo statycznym działaniem wobec

związane z:
o Łatwością przenikania przez lipofilną
błonę komórkową bakterii i zaburzeniem
jej integralności
o Koagulacją cytoplazmy bakteryjnej i utratą
jonów obniżającą funkcjonowanie
bakteryjnych błon biologicznych
Działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne
olejku eukaliptusowego wobec Haemophillus
influenze działanie 1,8-cyneolu, linalolu wobec
gronkowców (S. aureus, S.epidemidis),
paciorkowców (S. pyogenes, S. pneumoniae).
Działanie olejku lawendowego na zahamowanie
wzrost metycylinoopornych szczepów MSSA
dermatofitów, drożdżaków
o ?
Działanie karwonu na C. albicans
Działanie tymolu na Cryptoccocus neoformans i
dermatofity
Działanie olejku mandarynkowego A. Niger
Działanie olejku grejpfrutowego wobec A.
chrysogenum, P.verrucosum
Działanie mentolu wobec Trypanosoma
Działanie tymolu wobec wiciowców z grupy
Leichmania.

Działanie tymolu z bazylii na standardowe WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWZAPALNE są

szczepy S. aureus. związane z

WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWWIRUSOWE SĄ o Inhibicją enzymów i uwalnianiem

ZWIĄZANE Z mediatorów związanych z reakcjami
immunologicznymi
o Interakcja z lipidami kapsydu oraz
hamowaniu replikacji procesów Działanie D-limonenu na obniżenie aktywności
glikozydacji polipeptydowych wirusów LOX-5
o inhibicji procesu absorpcji wirusa oraz
jego replikacji Działanie olejku z kkorzeni Lithospermum
erythrorhizon na obniżenie aktywności COX-1
Działanie olejku z melisy wobec wirusów Herpes
Simplex Działanie eugenolu na hamowanie ekspresji
genów COX-2
Działanie olejku rozmarynowego Lawendowego
wobec Herpes Simplex Działanie 1,8-cyneolu na szlak kwasu
arachidonowego oraz powstanie cytokin
Działanie olejku goździkowego i eukaliptusowego prozapalnych przez aktywacje monocytów
wobec nagminnego zapalenie przyusznic
Olejek z jodły Koreńskiej hamuje mediatory
Działanie olejku barszczowego wobec wirusa zapalne NO,PGE2
grypy
Olejek cynamonowy hamuje IL-1
Działanie olejku wawrzynowe go wobec
koronawirusy wywołującego SARS

Działanie olejku z Lippia alba oraz L. origanoides WŁAŚCIWOŚCI DRAŻNIĄCE NASKÓRNE są

wobec wirusa żółtej febry, wirusa Denga związane z :

o Powodowaniem zaczerwienienia,
pęcherzy
Olejek ( terpentynowy) zawierający pinen i ● Olejek eukaliptusowy oraz olejek z
limonen Komosy piżmowej jako promotorzy
Kamfora (olejek z kory cynamonowca wchłaniania fluorouracylu.
kamforowego) ● Nerolidol jako promotor wchłaniania
Eukaliptol – olejek rozmarynowy i eukaliptusowy chlorowodorku ondasetronu
Olejek z gorczycy białej ● Mentol jako promotor wchłaniania
chlorowodorku morfiny
WŁAŚCIWOŚCI MOCZOPĘDNE są związane z: ● Terpeny jako promotorzy wchłaniania
o Drażnieniem kanalików nerkowych i NLPZ
zwiększonym wydzieleniem moczu

Olejek jałowcowy i pietruszkowy

REPELENTY – związki chemiczne, których
WŁAŚCIWOŚCI WYKRZTUŚNE są związane z: zadaniem jest odstraszenie owadów np. komarów

o Działaniem reflektorycznym powodującym olejek eukaliptusowy, melisowy, rozmarynowy –

podrażnienie i efekt sekreto lityczny wykazywału właściwości repelentywne w stężeniu
12,5% wobec komarów
Olejke anyżowy, olejek z kopru włoskiego, olejek
tymiankowy, macierzankowy i BIOPESTYCYDY
eukaliptusowy SUBSTANCJE KONSERWUJĄCE

WŁAŚCIWOŚCI ŻÓŁCIOPĘDNE I DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE OLEJKÓW

ŻÓŁCIOTWÓRCZE ETERYCZNYCH
Olejek z mięty pieprzowej, lotne substancje
siarkowe z korzenia czarnej rzodkwi ● Działanie drażniące wobec błon śluzowych
● Indukowanie reakcji uczuleniowych
WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWSKURCZOWE I ● Zwiększona wrażliwość na UV
WIATROPĘDNE ● Działanie neurotoksyczne
Olejek rumiankowy, koprowy, kolendrowy ● Indukowanie procesów metabolicznych
● Działanie zaburzające krzepliwość krwi
WŁAŚCIWOŚCI USPOKAJAJĄCE
Olejek walerianowy, melisowy, lawendowy i
muszkatałwy PREPARATY GALENOWE NA BAZIE
OLEJKÓW
WŁAŚCIWOŚCI PORONNE
Olejek jałowca Sawiny, olejek pietruszki (Apiol) o Menthae piperitae tinctura
o Matricaria extractum fluidum
AKTYWNOŚĆ KOSMETYCZNA OLEJKÓW o Majoranae unguentum
ETERYCZNYCH
Aromaterapia – wykorzystywanie materiałów
Składniki olejków należące do monoterpenów
roślinnych i aromatycznych olejów roślinnych, w
(mentol, limonen, terpineol – charakter litofilny)
tym olejków eterycznych do poprawy
zmieniają strukturę warstw rogowej skóry
psychicznego lub fizycznego samopoczucia. W
zwiększają przenikliwość dla ich samych oraz
medycynie niekonwencjonalnej bywa stosowana
substancji im towarzyszących.
jako uzupełnienie terapii lub jako forma medycyny
Promotorzy wchłaniania zaburzają strukturę
alternatywnej. Olejki: miętowy, szałwii
uporządkowaną układu lipidów w przestrzeni
muszkatołowej, tymiankowy, lawendowy, z
międzykomórkowej poprzez wbudowanie się
drzewa herbacianego
pomiędzy ich łańcuch
 Zawartość: nie mniej niż 15ml/kg olejku
eterycznego dla substancji roślinnej
SUROWCE ROŚLINNE ZAWIERAJĄCE OLEJKI nierozdrobnionej i nie mniej niż 10ml/kg olejku dla
1. MELISSAE FOLIUM – LIŚĆ MELISY, pociętej

Zawartość: nie mniej niż 1,0% kwasu Skład: a-tujon, b-tujon, eukaliptol, kamfora,
rozmarynowego (wysuszona substancja roślinna) borneol, a-pinen, kwasy fenolowe, kwas ursolowy

Skład: olejek eteryczny: składniki monoterpeny: Działanie: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne,

cytral A = geranial, cytral B=neral, cytronelal, przeciwgrzybiczno, zwiększa wydzielanie soków
trawiennych, hamuje nadmierne pocenie
geraniol, linalol oraz seskwiterpeny, flawonoidy,
kwasy fenolowe do 6% kwasu rozmarynowego, 5. LAVANDULAE FLOS – KWIAT
kwas kawowy, chloro genowy LAWENDY,
Działanie: uspokajające, rozkurczowe, Zawartość: Nie mniej niż 13ml/kg olejku
przeciwbakteryjne eterycznego
2. MENTHAE PIPERITAE FOLIUM – LIŚĆ Skład: olejek eteryczny linalol, limonen, kamfora,
MIĘTY PIEPRZOWEJ borneol, kwas fenolowy, rozmarynowy
Zawartość: nie mniej niż 12ml/kg olejku Działanie : sedatywne, rozkurczowe, wiatropędne
eterycznego dla substancji roślinnej
nierozdrobnionej i nie mniej niż 9ml/kg olejku dla 6. MAJORANAE HERBA – ZIELE
pociętej MAJERANKU (kwitnące szczyty
pędów),
Skład: olejek eteryczny zawierający monoterpeny
– mentol (50% olejku), menton (10-35%), octan i Zawartość: Nie mniej niż 5ml/kg olejku
izowalerianian mentolu, mentofuran, ekaliptol, eterycznego
luteina rutyna, hesperydyna, kwasy kawowy,
chlorogenowy, rozmarynowy (tzw. garbniki Skład: olejek eteryczny terpineol, linalol, sabinen,
Labiateae) garbniki, flawonoidy, kwasy fenolowe

Działanie: Pobudzające wydzielanie soku Działanie: przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe,

żołądkowego, rozkurczowe, przeciwbakteryjne, rozkurczowe, zwiększone wydzielanie soków
uspokajające, antyseptyczne żołądkowych

3. ROSMARINI FOLIUM – LIŚĆ 7. SERPYLLI HERBA – ZIELE

ROZMARYNU, MACIERZANKI,

Zawartość: nie mniej niż 12 ml/kg olejku Zawartość: Nie mniej niż 3,0ml/kg olejku
eterycznego nie mniej niż 3% sumy pochodnych eterycznego
kwasu hydroksycynamonowego w przeliczeniu na Skład: olejki eteryczne karwakrol, tymol,
kwas rozmaryniwy flawonoidy, kwasy fenolowe
Skład: olejek eteryczny, eukaliptol, kamfora, a- Działanie: przeciwzapalne i antyseptyczne,
pinen, borneol, di terpeny: karno zol, rosmanol, wspomagające odkrztuszaie
triterpeny: kwas ursolowy , kwasy fenolowe,
głownie rozmarynowy, flawonoidy 8. THYMI HERBA –ZIELE TYMIANKU,

Działanie: rozkurczowe, wiatropędne, Zawartość: nie mniej niż 15ml/kg olejku

zwiększające wydzielanie soku żołądkowego,
zewnętrznie odkażająco, rozgrzewająco
4. SALVIAE OFFICINALIS FOLIUM – LIŚĆ
SZAŁWII,
eterycznego (bezwodna substancja roślinna),
suma i tymolu i karakolu (obydwie substancje nie
mniej niż 40% olejku eterycznego)
Skład: olejek eteryczne, monoterpeny o 11. ANISI FRUCTUS – OWOC ANYŻU,
charakterze fenoli, tymol i jego izomer karakol,
linalol, p-cymen, g-terpinen, limonen, kwasy Zawartość: nie mniej niż 20ml/kg olejku
fenolowe: kwas rozmarynowy, flawonoidy: eterycznego
glikozydy apigeniny, luteoliny, triterpeny: kwas Skład: olejki eteryczne pochodne fenylopropanu,
ursolowy i oleanowy
trans-anetol, metylochawikol, olej tłusty, aldehyd,
Zastosowanie: antyseptycznie, zwiększa keton i kwas anyżowy
wydzielanie soku żołądowego, przeciwbólowo, Zastosowanie: sekretolityczne,
rozgrzewająco, przeciwbakteryjnie, sekretomotorycznie i spazmolitycznie w obrębie
odksztuszająco dróg oddechowych, wiatropędnie, zwiększające
9. MATRICARIAE FLOS – KWIAT laktację, przyspieszenie miesiączkowania
RUMIANKU, 12. CARVI FRCUTUS - OWOC KMINKU,
Zawartość: niebieski olejek eteryczny nie mniej Zawartość: nie mniej niż 30ml/kg olejku
niż 4ml/kg, 7-glukozyd apigeniny nie mniej niż eterycznego
0,25%
Skład: olejek eteryczny, karwon, limonen,
Skład: olejek eteryczny zawierający flawonoidy, leukoantocyjanidy, olej tłusty, białko
seskwiterpeny, bisabolol, cham azulen, węglowodory
poliacetyleny, flawonoidy
Zastosowanie: rozkurczowo, wiatropędnie,
Działanie: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczne,
przeciwzapalnie w obrębie układu pokarmowegoi zwiększone wydzielanie soków żołądkowych
pęcherza, rozkurczowo, antyseptycznie
13. CORIANDRI FRUCTUS – OWOC
KOLENDRY,
MATRYCYNA → KWAS CHAMAZULENOWY → Zawartość: nie mniej niż 3ml/kg olejku
CHAMAZULEN
eterycznego

Skład: olejki eteryczne, koriandrol (60-70%),

10. MILLEFOLII HERBA – ZIELE kamfora (4-6%), geraniol, a-pinen, limonen,
KRWAWNIKA, fumarokumaryny typu psalorenu:bergapten,
białko, olej tłusty, węglowodany, fitosterole
Zawartość: nie mniej niż 2 ml/kg olejku
eterycznego oraz minimum 0,02% proazulenów w Zastosowanie: przeciwbakteryjne,
przeciwgrzybicze, rozkurczowe, zwiększone
przeliczeniu na chamazulen
wydzielanie soków żołądkowych, wiatropędnie
Skład: Olejek eteryczny (Millefolii oleum) zawiera
14. FOENICULI AMARI FRUCTUS – OWOC
związki azulenowe, ponadto roślina
KOPRU WŁOSKIEGO,
zawiera cholinę, flawonoidy, garbniki, kwasy:
mrówkowy, octowy, izowalerianowy, gorzki Zawartość: nie mniej niż 40 ml/kg olejku
glikozyd achilleinę oraz sole eterycznego, w którego skład wchodzi co
mineralne (zwłaszcza sole cynku i magnezu). najmniej 60,0% anetolu oraz 15,0% fenchonu
Działanie: Przeciwzapalne, Zastosowanie: Owoce są używane jako środek
przeciwkrwotoczne, bakteriostatyczne i wykrztuśny, dzięki zawartym w nich olejkowi
nieznaczne przeciwskurczowe, wiatropędnie, eterycznemu, który pobudza błony śluzowe dróg
Ziele pobudza również czynności wydzielnicze oddechowych Działa mlekopędnie i
przewodu pokarmowego, wzmaga przeciwzapalnie. Inne działania: wiatropędne,
wydzielanie soków trawiennych i żółci. przeciwkaszlowe, przeciwskurczowe,
pobudzające wydzielanie żółci i soku Zawartość: nie mniej niż 15ml/kg olejku
żołądkowego eterycznego

15. ANGELICAE RADIX – KORZEŃ Skład: olejki eteryczne, zingibiren, bisabolen,

ARCYDZIĘGLA, seskwifelandren, kumen, i monoterpeny: geranial,
naral, fenyloalkany: szogaole, gingerole
Całe lub rozdrobnione starannie wysuszone
kłącze i korzeń Zastosowanie: serkretolitycznie (jama ustna,
żołądek, żółć), inotropowo dodatnio,
Zawartość: Nie mniej niż 2,0ml/kg olejku przeciwwymiotne, przeciwgorączkowo,
eterycznego przeciwzapalne, przeciwbólowe,
Skład: olejek eteryczny, B-felandren, a-pinen, przeciwmigrenowe, przeciwagregacyjnie
kwasy tłuszczowe, makrocykliczne laktony, GINGEROLE → SZOGAOLE (podczas
furanokumaryny typu angelicyny, przeróbki i przechowywania kłącza powstają
hydroksykumaryny, kwasy alifatyczne: produkty dehydratacji gingeroli)
angelicynowy
Hamowanie COX-2 bez wpływu na COX-1 oraz
Zastosowanie: spazmolityczne wiatropędne inhibicję wytwarzania prozapalnych cytokin
zwiększające wydzielanie soku żołądkowego potu TNF-a oraz IL-1β
śliny uspokajające przeciwbólowe i drażniące w
stosowaniu zewnętrznym 19. ONONIDIS RADIX – KORZEŃ WILŻYNY,

16. LEVISTICI RADIX – KORZEŃ Zawartość: brak farmakopealnych specyfikacji

LUBCZYKA,
Skład: olejki eteryczne, pochodne fenylopropanu
Zawartość: nie mniej niż 4ml/kg olejku m.in. trans anetol
eterycznego dla substancji roślinnej
nierozdrobnionej i nie mniej niż 3ml/kg olejku dla Zastosowanie: Moczopędne pobudza
rozdrobnionej wydzielanie soku żołądkowego przeciwzapalnie
przeciwkrwotoczne
Skład: olejek eteryczny zawierający butyloftalid,
kumaryny, hydroksykumaryny, kwasy organiczne 20. JUNIPERI PSEUDO-FRUCTUS –
SZYSZKOJAGODA JAŁOWCA,
Zastosowanie: Moczopędne spazmolityczne
wykrztuśne pobudzające miesiączkowanie Zawartość: Nie mniej niż 10,0ml/kg olejku
eterycznego
17. EUCALYPTI FOLIUM – LIŚĆ
EUKALIPTUSA, Skład: olejek eteryczny, monoterpeny a- b-pinen,
seskwiterpeny: kadinen
Zawartość: nie mniej niż 20ml/kg olejku
eterycznego dla substancji roślinnej Zastosowanie: moczopędne, przeciwbakteryjne,
nierozdrobnionej i nie mniej niż 15ml/kg olejku dla zwiększające wydzielanie żółci (poronne)
rozdrobnionej 21. AURANTII AMARI EPICARPIUM ET
Skład: eukaliptol, p-cymen,a-pienen, kamfen, MESOCARPIUM – OWOCNIA
felandren, limonen, garbniki, flawonoidy, gorycze, PAMARAŃCZY GORZKIEJ,
żywice, woski Zawartość: Nie mniej niż 20,0ml/kg olejku
Zastosowanie: Wykrztuśny, antyseptyczne, eterycznego
spazmolityczne, przekrwienie skóry Skład: olejek eteryczny, monoterpeny: geranial,
18. ZINGIBERIS RHIZOMA – KŁĄCZE nerol, pochodne flawanonu, flawony
IMBIRU,
Zastosowanie: Pobudzające wydzielanie soków
żołądkowych
 22. LUPULI FLOS – SZYSZKA CHMIELU,  Zagęszczone soki komórkowe o
konsystencji żywic (alona)
Zawartość: brak określonej
WŁAŚCIWOŚCI
Skład: olejek eteryczny zawierający
monoterpeny: mircen i seskwiterpeny: humulen, o Substancje stałe bezpostaciowe
żywicę zawierająca pochodne floroglucyny: o połyskliwe o szklistym przełomie
humulon, lupulon, pochodne kwercetyny o lipofilne
o rozpuszczalne w rozpuszczalnikach
Zastosowanie: Uspokajające, zmniejszające tłuszczowych, alkoholu
napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego o słabo rozpuszczalne w wodzie
sekreto lityczne, estrogenie, przeciwbakteryjne (gumożywica)
23. PINI GEMMAE – PĄCZKI SOSNY AKTYWNOŚĆ FARMAKOLOGICZNA
Zawartość: brak określonej
 Właściwości silnie przeczyszczające
Skład: olejek eteryczny zawiera głównie
podofilina żywica jalapowa obecnie stosowana w
monoterpeny a- i b-pinen, Karen, felandren,
medycynie weterynaryjnej
kamfen, limonen, związki goryczowe, garbniki,
witamina C, żywica  Właściwości drażniące skórę

Zastosowanie: Sekretolityczne, odkażające, balsamy roślin szpilkowych ( terpentyna

moczopędne, rozgrzewające (miejscowe Sosnowa, terpentyna Jodłowa, terpentyna
działania) Modrzewiowa - zewnętrznie ból reumatyczny,
inhalacje)

 Właściwości przeciwzapalne
GRUPA ŻYWIC
pobudzające ziarninowanie skóry
Nielotne mieszaniny związków terpenowych,
Balsam peruwiański - zewnętrznie, maśc,i rany
tlenowy, pochodnych węglowodorów lub
odleży nowe, odkażające
pochodnych fenylopropanu (lignanów). Będące
produktami utleniania olejków eterycznych  Właściwości ściągające i
antyseptyczne
Podział:

 Żywice (nierozpuszczalne w wodzie) Mirra - odkażające i ściągające w stanach

o Żywica sosnowa (Resini Pini) oraz zapalnych błony śluzowej
żywica mastyksowa (Mastrix) –
wydzielina patologiczna,
 Gumożywice (rozpuszczalne w małym
stopniu w wodzie)
o Soki mleczne: z naczyń pni
kauczukowca brazylijskiego
(lateks) oraz z łodyg i owoców
maku lekarskiego (ok. 40
alkaloidów - morfina)
 Balsamy ( roztwory żywicy w olejku
eterycznym)
 Wydzielina gruczołu z konopi indyjskiej
(haszysz)
 Wydzielina paproci narecznicy samczej
(filicyna)
Alkaloidy – organiczne zasady roślinne zawierające
atom azotu w pierścieniu heterocyklicznym,
wykazujące wyraźne działania na układ nerwowy.
1. Kolchicyna charakter obojętny
2. Salamandryna pochodzenia zwierzęcego
3. Efedryna, kapsaicyna, kolchicyna i galegina
atom azotu poza układem cyklicznym.
Alkaloidy to najważniejsze substancje roślinne o
znaczeniu leczniczym. Alkaloidy pozyskuje się z 5000
gatunków roślin.
Przeważająca większość alkaloidów to substancje stałe.
Jedynie nieliczne są cieczami (pilokarpina czy arekolina)
lub związkami lotnymi (nikotyna).
Wszystkie są substancjami optycznie czynnymi,
najczęściej są lewoskrętne (-) – wyjątek: atropina jest
mieszaniną racemiczną.
Przeważająca część z nich ma charakter
trzeciorzędowych zasad, nieliczne są dwu- lub
jednorzędowymi zasadami.
Alkaloidy występują głównie w postaci soli kwasów
organicznych (kwasu cytrynowego, jabłkowego,
szczawiowego). Rzadziej występują w postaci soli z
kwasami nieorganiczymi.
Wolne zasady trudno rospuszczają się w wodzie, łatwo
w rozpuszczalnikach organicznych. W przypadku ich
soli obserwuje się odwrotne właściwości.
Sporadycznie są połączone z cukrami lub garbnikami
(glikoalkaloidy, garbnikany alkaloidów).
Najliczniej występują u roślin z rodzin: Apocynaceae,
Papaveraceae, Ranunculaceae i Solanaceae. Oprócz
roślin wyższych, występowanie alkaloidów
stwierdzono u:
 grzybów – Claviceps purpureae
 paprotników z rodzaju Lycopodium
 nagozalążkowych z rodzin Cephalotaxaceae,
Taxaceae i Ephedraceae
Alkaloidy występują zwykle w surowcu, w zespołach
złożonych z kilku lub kilkudziesięciu związków o
zbliżonej budowie. Występują w organach
podziemnych jak i nadziemnych w ilościach od setnych
części procenta – np. w liściach lulka czarnego, do kilku
procent – np. w korzeniu wymiotnicy.
Z fizjologicznego punktu widzenia alkaloidy są
odpadami produkcyjnymi niebiorącymi czynnego
udziału w metabolizmie komórki.
Większość alkaloidów powstaje w pobliżu miejsc o
największej intensywności przemiany materii, czyli
wszystkich merystemów. Nie znaczy to jednak, że tam
jest ich najwięcej np. u bielunia najwięcej jest ich w
ogonkach liściowych, a u chinowca w korze. Ma to
istotne znaczenie – ważne jest, żeby wiedzieć jakie
części roślin i kiedy zbierać.
Niektóre alkaloidy w czasie transportu wewnątrz roślin
ulegają przemianom biochemicznym.
Traktowanie alkaloidów jako fizjologicznych związków
wtórnych, swoistych odpadów powstających w cyklach
biochemicznych jest ostatnio mocno krytykowane.
Coraz częściej alkaloidy są traktowane jako celowo
syntetyzowane związki oddziałujące toksycznie na
roślinożerców, a powstałe w wyniku koewolucji układu
roślina – roślinożerca. Za tą hipotezą przemawia fakt,
że produkcja alkaloidów wymaga sporego wkładu
energii, przez co jest dla roślin kosztowna.
Dodatkowym argumentem, jest konieczność
wykorzystania trudnych do pozyskania ze środowiska
atomów azotu. W wielu środowiskach, w których
występują rośliny syntetyzujące alkaloidy, azot jest
pierwiastkiem deficytowym w glebie, a jednocześnie
jest konieczny do tworzenia aminokwasów i tym
samym syntezy alkaloidów. Przy takim podejściu nie
dziwi fakt koncentracji tych związków w miejscach o
niekoniecznie najwyższej przemianie materii, ale
najbardziej narażonych na atak roślinożerców.
Cóż jest trucizną?
Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko
dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną.
Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w
odpowiednio małych dawkach to skutecze leki na liczne
choroby i dolegliwości (morfina, kodeina, chinina),
liczne stanowią składniki używek (kofeina,
teobromina, nikotyna). Wiele toksycznych alkaloidów
wykorzystuje się do zwalczenia szkodników
(strychnina). Do bardzo silnych trucizna należy
turbokuraryna, używana do zatruwania grotów strzał
przez Indian południowoamerykańskich.
Podział alkaloidów:
1. Klasyfikacja chemiczna
2. Klasyfikacja z uwzględnieniem biogenezy
 frangilanina i franganina, ergotamina, ergokrystyna,
ergokryptyna, ergokornina
Klasyfikacja chemiczna

Alkaloidy zawierające azot w układzie Alkaloidy terpenowe

heterocyklicznym diterpeny zawierające diterpeny zawierające
tropanowe chinolinowe izochinolinowe azot w pierścieniu: azot poza pierścieniem:
atropina, chinina, boldyna, akonityna, paklitaksel (taksol),
skopolamina, chinidyna, glaucyna, metylolykoakonityna, tauksyny,
kokaina graweolina, berberyna, delkozyna taksyny
alkaloidy chelidonina,
furochinolinow sangwinaryna,
e: chelerytryna, Alkaloidy steroidowe
dyktamina protopina, Verantrum: Solanum:
morfina, weatramina, solanina, solanidyna,
kodeina, rubrijerwina, solasodyna, solasonina,
papaweryna, weratrydyna tomatydyna,
terbina, tomatydenol
alkaloidy
bisbenzylo-
izochinolinowe: Alkaloidy zawierające azot poza układem
chondrodendryn cyklicznym
a Pochodne tropolonu: Aminy aromatyczne:
chinolizydynowe indolowe pochodne kolchicyna efedryna, katyna,
ergoliny kapsaicyna
sparteina, strychnina, kwasu D-lizergo- Aminy alifatyczne: Pochodne guanidyny:
cytyzyna, johimbina, wego: cholina galegina,
rezerpina, ergometryna, guanidyna
ajmalina, ergina,
winblastyna, ergotamina, Klasyfikacja z uwzględnieniem biogenezy:
winkrystyna, ergokrystyna,
winkamina, ergokryptyna, Alkaloidy właściwe. Powstają w wyniku biosyntezy z
fizostygmina, ergokornina aminokwasów i zawierają azot w układzie
toksyferyna, kwasu D-izolizer- heterocyklicznym.
harman, gowego:
cynchonamina, ergometryna, a. z ornityny: tropanowe, pirolizydynowe,
ergotaminina, pirolidynowe
ergoklawina, b. z lizyny: chinolizydynowe
c. z histydyny: imidazolowe, purynowe
pirolizydynowe: purynowe: imidazolowe: d. z tyrozyny: izochinolinowe
intermedyna, kofeina, pilokarpina e. z tryptofanu: indolowe, chinolinowe (niektóre)
tussilagina, teobromina, f. z kwasu nikotynowego: pirydynowe,
senecjonina, teofilina piperydynowe
labumina, g. z kwasu antranilowego: furochinolinowe,
labumamina
chinolinowe (niektóre), pochodne benzazepiny
pirolidynowe: pirydynowe i pochodne
piperydynowe: indenobenzazepi Protoalkaloidy. Powstają również z aminokwasów, lecz
ny: zawierają atom azotu poza układem heterocyklicznym:
higryna, lobelina, fumarytryna,
kuskohigryna, nikotyna, fumarolina a. fenyloalkiloaminy: efedryna, katyna,
stachydryna, anabazyna kapsaicyna
betonicyna b. indoloalkiloaminy: tryptamina, serotonina
c. betainy: betaina
d. betalainy (tzw. chromoalkaloidy): betanina
Alkaloidy peptydowe:
Pseudoalkaloidy. Nie wywodzą się z aminokwasów, atropina, skopolamina
większość z nich powstaje na drodze biosyntezy z q. tonizujące układ mięśniowy: galantamina,
izoprenu: fizostygmina
r. wykrztuśne (expectorantia): emetyna
a. ditepenowe: akonityna, paklitaksel
s. zwężające źrenicę (myotica): pilokarpina,
b. steroidowe: solasodyna
fizostygmina,
c. związki w których fragment azotowy powstaje
t. zwiotczające mięśnie prążkowane
przez zastąpienie grupy hydroksylowej
(myorelaxantia): tubokuraryna, C-toksyferyna
aminową: kolchicyna
u. żółciopędne i żółciotwórcze (cholagoga et
d. związki powstające z kwasu octowego i
choleretica): boldyna
amoniaku: koniina
v. stymulujące wzwód (erectogenica): johimbina
Działanie farmakologiczne. Alkaloidy należą do
Jednorazowa sprzedaż:
związków o wysokiej i zróżnicowanej aktywności
720 mg pseudoefedryny
biologicznej. Wywierają wpływ, głównie na ośrodkowy
240mg kodeiny
i obwodowy układ nerwowy. Aktualnie w lecznictwie
rzadko stosowane są surowce alkaloidowe i Alkaloidy tropanowe.
otrzymywane z nich przetwory. – zmienność składu
Są estrami:
chemicznego surowców.
 alkoholi tropanowych: tropanolu = tropiny,
Bardzo często wykorzystywane są czyste alkaloidy,
skopanolu = skopiny, pseudotropanolu
zarówno wyodrębnione z roślin jak i otrzymywane
syntetycznie, gdzie związek naturalny jest substancją  i kwasów:
modelową. o aromatycznych: tropanowego,
atroponowego
Alkaloidy wykazują działanie: o alifatycznych: octowego, masłowego
a. cucące (analeptica): kofeina, lobelina, Hioscyjamina, będąca estrem tropiny i kwasu
strychnina tropowego, apotropina, belladoninana, skopolamina,
b. kurczące macicę (uterotonica): ergotamina występują głównie w rodzinie Solanaceae.
c. miejscowo znieczulające (anaethetica localia):
kokaina Estry pseudotropanolu z kwasem octowym np.
d. moczopędne (diuretica): alkaloidy purynowe, ekgonina i jej pochodne (kokaina) są charakterystyczne
głównie teobromina dla rodziny Erythroxylaceae.
e. obniżające ciśnienie (hypotonica): rezerpina Atropina. Atropa belladonna, Datura stramonium,
f. obniżające wydzielanie potu (antihydrotica): Hyoscymus Niger. Na skalę przemysłową otrzymywane
atropina z liścia/korzenia pokrzyku bądź syntetycznie racemat.
g. przeciwarytmiczne (antiarrhytmica): W lecznictwie jest stosowana w postaci siarczanu.
chinidyna, ajmalina, spartenina Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, łatwo
h. przeciwastmatyczne (antiasthmatica): rozpuszcza w lipidach, przenika przez barierę krew-
teofilina, efedryna mózg, metabolizowana w wątrobie do tropiny i kwasu
i. przeciwbólowe (analgetica): morfina tropowego. Działa hamująco na układ
j. przeciwkaszlowe (antibechica): glaucyna, przywspółczulny (inhibitor receptorów
kodeina, narkotyna muskarynowych).
k. zmniejszające stan zapalny w ostrych
napadach dny moczanowej: kolchicyna W wyniku porażenia układu parasympatycznego
l. przeciwmalaryczne (antimalarica): chinina następuje:
m. przeciwnowotworowe (cytostatica):  rozszerzenie źrenicy oka
winblastyna, winkrystyna, taksol  rozkurcz mięśni gładkich przewodu
n. przeciwreumatyczne (antirheumatica): pokarmowego, dróg żółciowych, moczowych i
kapsaicyna oskrzeli
o. rozkurczające mięśnie gładkie (spasmolytica):
 hamowanie odruchu wymiotnego
papaweryna, chelidonina, efedryna
 zmniejszenie wydzielania śluzu w oskrzelach
p. rozszerzające źrenicę (mydriatica):
  zmniejszenie wydzielania gruczołów
trawiennych
 zmniejszenie wydzielania gruczołów potowych
 przyspieszenie akcji serca
Skopolamina. Otrzymywana z bielunia indiańskiego.
Parasympatykolityk, podobnie do atropiny ale łatwiej
przenika do OUN, działa narkotycznie na kore
mózgową i ośrodki podkorowe, powoduje uspokojenie,
senność, działa przeciwwymiotnie, znosi drżenie
mięśni i usztywnienie mięśniowe pochodzenia
ośrodkowego. Hamuje ślinotok towarzyszący chorobie
Parkinsona, rozszerza źrenicę oka.
W lecznictwie stosowany bromowodorek skopolaminy,
stosuje się u osób uczulonych na atropinę i w chorobie
lokomocyjnej jako środek przeciwwymiotny.
Silne działanie rozkurczające, które w niewielkim
stopniu przekracza barierę krew-mózg co powoduje
zanik działań niepożądanych ze strony OUN m.in. nie
wykazuje działania depresyjnego na OUN.
Działania uboczne:
 suchość w jamie ustnej
 zaburzenia akomodacji
 częstoskurcz
 zaburzenia oddawania moczu
 duże dawki mogą wywołać halucynacje i
drgawki
Przeciwwskazania:
 gruczolak prostaty z zastojem moczu
 jaskra z ograniczonym kątem przesączania
 ostry obrzęk płuc
 arytmia częstoskurczowa
 mechaniczne zwężenie przewodu
pokarmowego
 okrężnica olbrzymia.
Alkaloidy chinolinowe. Chinina, chinidyna występujące
w Cinchonae cortex, a także pochodne kwasu
antranilowego np. graweolina oraz alkaloidy
furochinolinowe: dyktamnina, kokusagina, w Rutae
fol./herb.
Chinina niszczy erytrocytarne bezpłciowe postacie
Plasmodium vivax (schizonty), nie niszczy postaci
wątrobowych – gamet. Stosowana jest w leczeniu
ostrych napadów malarii, rzadziej profilaktycznie.
Działa też przecibólowo i obniża temperaturę ciała
przez wpływ depresyjny na ośrodek termoregulacji i
hamowanie metabolizmu w komórkach.
Działania uboczne:
 Chinina uczula mięsień ciężarnej macicy na
skurcze, nie należy jej podawać w ciąży,
 wywołuje odczyny uczuleniowe
 może powodować uszkodzenia mięśnia
sercowego i naczyń krwionośnych
 zmniejsza ilość płytek krwi, co zwiększa
skłonność do krwawień
 potęguje działania antykoagulantów
Chlorowodorek chininy stanowi wzorzec do oznaczania
wskaźnika goryczy metodą smakową.
Chinidyna stabilizuje błony komórkowe i wydłuża czas
trwania potencjału czynnościowego. Mechanizm
działania tłumaczy się blokowaniem otwartych
kanałów sodowych i hamowaniem wnikania jonów
sodu w czasie depolaryzacji.
Chinidyna zmniejsza automatyzm serca z
równoczesnym zahamowaniem przewodnictwa.
Powoduje, że serce kurczy się wolniej i słabiej:
 stosowana w zaburzeniach rytmu serca
 działa przeciwmalarycznie porównywalnie z
chininą
Alkaloidy izochinolinowe. W zespole alkaloidów
opium dominują: morfina, kodeina oraz papaweryna.
Morfina wykazuje silne powinowactwo do receptorów
opioidowych:
 działa przeciwbólowo
 spazmolitycznie na mięśnie gładkie
 zwalnia perystaltykę jelit
 działa depresyjnie na układ oddechowy
 zwiększa uwalnianie histaminy
Morfina otrzymywana jest z opium bądź ze słomy
makowej w formie chlorowodorku lub siarczanu.
Stosowana jest jako lek przeciwbólowy, szczególnie w
chorobach nowotworowych. Stosowanie może
prowadzić do tolerancji, uzależnienia fizycznego i
psychicznego.
Kodeina otrzymywana głównie na drodze półsyntezy z
morfiny. Jednorazowa sprzedaż 240 mg
 wykazuje silne ośrodkowe działanie
przeciwkaszlowe
 działa słabo uspokajająco, przeciwbólowo i
spazmolitycznie
 stosowana w uporczywym, suchym kaszlu
Papaweryna głównie otrzymywana na drodze syntezy,
niekiedy z ługów po wyodrębnieniu morfiny i kodeiny z
opium. Stosowana w formie chlorowodorku, np. krople
żołądkowe.
Alkaloidy purynowe (metyloksantyny). Kofeina,
teofilina i teobromina wykazują działanie ośrodkowe
polegające na nieselektywnym blokowaniu receptorów
adenozynowych A i A (sorry, ale nie widze indeksów 1 i
2?). Efektem jest działanie analeptyczne i stymulujące
metabolizm, aktywność bronchospazmolityczna i
diuretyczna oraz działanie inotropowo dodatnie.
Poszczególne związki różnią się siłą działania.
Kofeina silnie pobudza OUN, zarówno ośrodki
autonomiczne podwzgórza, rdzenia przedłużonego jak
i korę mózgu. Następuje pobudzenia ośrodka
oddechowego i naczynioruchowego. Ponadto
nieznacznie rozszerza mięśnie gładkie naczyń
krwionośnych z wyjątkiem naczyń mózgowych, które
zwęża. W efekcie obserwuje się poprawę koncentracji,
przyspieszenie i ułatwienie procesów myślowych,
zniesienie uczucia zmęczenia, senności. Kofeina działa
również moczopędnie, inotropowo i chronotropowo
dodatnio, nasila wydzielanie soku żołądkowego. Działa
też antyoksydacyjnie i stymulująco na metabolizm.
Kofeina jest stosowana w stanach ogólnego
przemęczenia, trudnościach w kojarzeniu i
zapamiętywaniu, w senności i bólach głowy. Ze
względu na zdolność kurczenia naczyń krwionośnych
mózgu, kofeina łącznie z ergotaminą lub
dihydroergotaminą stanowią składnik stosowany w
bólu głowy. Wzmaga działanie przeciwbólowe i
przeciwgorączkowe innych związków.
Przeciwwskazania:
 GERD
 Wrzody żołądka i dwunastnicy
Działania uboczne, interakcje:
 Bezsenność, pobudzenie psychomotoryczne
 Wzmożenie działania przez psychoanaleptyki i
napoje zawierające kofeinę
Herbata: kofeina do 4%, teobromina, teofilina,
częściowo związane z garbnikami. Aminokwas teanina
znosi działanie kofeiny obecnej w herbacie.
Antagonizm: alkaloidy, garbniki, aminokwasy.
Kawa: kofeina do 2,5%, teobromina, teofilina
Działanie i zastosowanie herbaty:
 Działanie pobudzające surowca wynika z
obecności alkaloidów
 Działanie zapierające z obecności garbników
 Związki polifenolowe wykazują działanie
antyoksydacyjne, inaktywują enzymy
odpowiedzialne za karcynogenezę, działają
przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie.
Napar z liści herbaty uzyskany przez zalanie wrzącą
wodą 2-3 min, stosuje się jako analepticum, co
związane jest z rozpuszczalnością kofeiny, natomiast
napar z liści herbaty parzonej 10 minut jako
przeciwbiegunkowe – garbniki.
Interakcje:
Garbniki tworzą połączenia z lekami, zwłaszcza z
zawierającymi w swojej cząsteczce azot (morfina,
neuroleptyki, antydepresanty) obniżając ich resorpcję.
Teofilina działa spazmolitytycznie, szczególnie
na mięśne gładkie oskrzeli i wchodzi w skład
preparatów stosowanych w astmie oskrzelowej.
Teobromina jak również teofilina w
porównaniu z kofeiną wykazują znacznie słabsze
działanie na OUN, natomiast słabiej rozszerzają
naczynia kłębuszków nerkowych, zwiększają
przesączanie moczu pierwotnego i hamują wchłanianie
zwrotne jonów chlorkowych. Teobromina stosowana
jest głównie moczopędnie.
Surowce zawierające alkaloidy tropanowe:
 Belladonnae folium – liść pokrzyku
 Stramonii folium – liść bielunia
Surowce zawierające alkaloidy chinolinowe:
 Cinchonae cortex – kora chinowa
Surowce zawierające alkaloidy izochinolinowe:
 Boldo folium – liść boldo
 Chelidonii herba – ziele glistnika
 Fumariae herba - ziele dymnicy
 OPIUM
 Ipecacuanhae radix – korzeń wymiotnicy
Surowce zawierające alkaloidy purynowe
 Mate folium - liść mate
  Colae semen – nasienie kola
 Cacao semen- nasienie kakaowca
 Theae folium – liść herbaty
 Coffeae semen – nasienie kawy
Surowce zawierające alkaloidy steroidowe
 Dulcamaraeae stipities – pędy psianki
słodkogórz
Surowce zawierające fenyloalkiloaminy
 Epherdrae herba – ziele przęśli
 Capsici fructus – owoc pieprzowca
BELLADONNAE FOLIUM – liść pokrzyku
Zawiera atropinę, która dobrze wchłania się z
przewodu pokarmowego, łatwo rozpuszcza się w
lipidach, przenika przez barierę krew-mózg. Stosowana
w premedykacji, RKO, zatruciu związkami
fosfoorganicznymi lub lekami chinolinomimetycznymi,
w celu rozszerzenia oskrzeli, zmniejszenia napięcia
błony mięśniowej dróg żółciowych i moczowodów,
uzyskania długotrwałego rozszerzenia źrenicy i
porażenia akomodacji.
STRAMONII FOLIUM – liść bielunia
Hioscyna (skopolamina) blokuje receptory
muskarynowe obwodowo i ośrodkowo. Działa
rozkurczowo, hamuje wydzielanie śliny, zwalnia
czynność serca, działa depresyjnie na OUN.
Bromowodorek szybko wchłania się z przewodu
pokarmowego i prawie całkowicie ulega
metabolizmowi, czwartorzędowe sole w niewielkim
stopniu przekraczają barierę krew-mózg i słabo
wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Jako
bromowodorek wskazany w premedykacji i chorobie
lokomocyjnej, lek uspokajający w ostrej manii i
delirium. Jako sól czwartorzędowa stosowana w
stanach skurczowych narządów trzewnych. Działa
podobnie do belladonny ale z silniej zaznaczonym
działaniem sedatywnym.
CINCHONAE CORTEX – kora chinowa
Obecność chininy warunkuje działanie
przeciwmalaryczne i przeciwgorączkowe. Surowiec
wykorzystywany do otrzymywania chininy, która jest
produktem wyjściowym do półsyntezy siarczanu
chinidyny. Surowiec służy też do otrzymywania nalewki
Tinctura Cinchonae composita oraz wyciągu płynnego,
które ze względu na gorzki smak pobudzają wydzielanie
soku żołądkowego i śliny. Jej działanie antymalaryczne
i przeciwgorączkowe odkryli Indianie z plemiona
Quechua, a wiedzę tą przyjęli od nich Jezuici, którzy
przewieźli to do Hiszpanii i kora chinowa była znana
jako proszek Jezuitów.
COŚ OMIJAM ALE NIE IDZIE TEGO PRZECZYTAĆ BO TAK
ROZMAZANE.
CHELIDONII HERBA – ziele glistnika
Chelidonina zawarta w surowcu działa rozkurczająco
(podobnie do papaweryny ale słabiej) na mięśnie
gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych,
oskrzeli i żółciopędnie, nieznacznie uspokajająco i
przeciwbólowo. Działanie przeciwbakteryjne,
przeciwwirusowe wykazują głównie chelerytyna i
sangwinaryna. Alkaloidom izochinolinowym typu
benzofenantrydyny występującym w glistniku
przypisuje się też właściwości cytostatyczne. Surowiec
stosuje się w stanach skurczowych przewodu
pokarmowego i dróg żółciowych. Pierwsze zapiski
pojawiły się w starożytnym Egipcie.
FUMARIAE HERBA – ziele dymnicy
Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie jak
Chelidonium, ale też dróg moczowych i naczyń
krwionośnych. W zależności od stanu wątroby zwiększa
lub zmniejsza wytwarzanie i przepływ żółci,
proporcjonalnie do potrzeb organizmu i działa też
przeciwbakteryjnie, a wyciągi przeciwarytmicznie
(słabo). Głównie stosuje się ją jednak w stanach
skurczowych przewodu pokarmowego i dróg
żółciowych. Dymnice znali już starożytni Rzymianie i
Grecy – wierzono, że wydłuża życie.
OPIUM – wykaz N
Opium jest substancją służącą jedynie jako wyjściowy
surowiec do przygotowywania preparatów
galenowych – nie wydawana jako substancja. Jest to
wysuszony na powietrzu sok mleczny otrzymany przez
nacięcie niedojrzałych makówek. Zawiera morfinę i
kodeinę ale również papawerynę i narkotynę o
zróżnicowanym działaniu farmakologicznym. Morfina
ma powinowactwo do receptorów opioidowych –
działa przeciwbólowo, spazmolitycznie na m. gładkie,
depresyjnie na układ oddechowy, zwiększa uwalnianie
histaminy. Stosowana w bólach w chorobie
nowotworowej i bardzo silnie uzależnia. Papaweryna
hamuje fosfodiesterazę i wykazuje bezpośrednie
działanie spazmolityczne. Stosuje się w skurczach i
nadmiernej pobudliwości mięśni w obrębie przewodu
pokarmowego, układu moczowo-płciowego i
zaburzeniach krążenia.
IPECACUANHAE – też nie widać… 
MATE FOLIUM – liść mate
Kofeina zawarta w mate powoduje, że surowiec działa
pobudzająco, moczopędnie, inotropowo dodatnio,
działanie glikogenolityczne, lipolityczne surowca
warunkowane połączeniam kofeiny z kwasami ….?
Stosowany w zmęczeniu psychicznym i fizycznym.
COLAE SEMEN – nasienie kola
Kofeina, teobromina, niewielkie ilości teofiliny.
Surowiec używa się w zmęczeniu fizycznym i
psychiczym.
się w bólach reumatycznych i nerwobólach, w
bolesnych skurczach mięśni w obrębie barku, ramion,
kręgosłupa. Nalewka z surowca jest składnikiem maści
i mazideł. Wyciąg stanowi składnik plastrów
rozgrzewających.
GALEHAE HERBA – ziele rutwicy
Galegina o charakterze glukokininy oraz sole chromu
regulują funkcje wydzielnicze kory nadnerczy,
przewodu pokarmowego. Surowiec obniża poziom
cukru we krwi co uzasadnia jego stosowanie w cukrzycy
insulinozależnej. Stosowana w tym celu od
średniowiecza.

CACAO SEMEN – nasienie kakaowca

Teobromina, kofeina, teofilina. Nasiona kakowca ze

względu na obecność garbników działają zapierająco.
Moczopędnie, rozszerzająco oskrzela i naczynia
krwionośne. Surowiec służy do otrzymywania
teobrominy, oleju kakaowego, proszku kakao.

THEAE FOLIUM – liść herbaty

Kofeina, teobromina, teofilina, częściowo związane z

garbnikami. Zawartość alkaloidów zależna od gatunku
herbaty. Aminokwasy – teanina, wysoka zawartość w
herbacie zielonej. Działanie pobudzające, zapierające.

COFFAE SEMEN – nasienie kawy

Działanie i stosowanie wynika z obecności kofeiny.

Surowiec wykorzystywany do produkcji kofeiny.
Węgiel kawowy zalecany w ostrej biegunce, w lekkich
stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i garda.
Stosowanie węgla kawowego z innymi lekami obniża
ich działanie.

DULCAMARAE STIPITES – pędy psianki słodkogórz

Alkaloidy steroidowe wykazują działanie

cholinolityczne, solasodyna także przeciwzapalne.
Dodatkowo surowiec wykazuje działanie ściągające,
przeciwdrobnoustrojowe.

EPHEFRAE HERBA – ziele przęśli

Wysuszona cała lub połamana część nadziemna rośliny.

Zawartość nie mniej niż 1,0% efedryny.

CAPSICI FRUCTUS – owoc pieprzowca

Kapsaicyna drażni zakończenia nerwów czuciowych

skóry i otaczające tkanki, nieznacznie rozszerza
naczynia kapilarne i powoduje miejscowe
przekrwienie. Szybciej usuwa związki toksyczne i
łagodzi stany zapalne, zmniejsza bóle i obrzęki. Stosuje
  
Nazwa   Surowiec  Zawartość  Związki czynne  Działanie 

Agrimoniae  wysuszone  zawartość  -  nie  mniej  -  garbniki  (ok.  5%):  katechinowe  i  ściągające,  przeciwzapalne 
herba  -  ziele  kwitnące  szczyty  niż  2,0%  garbników  w  elagotanoidy,  flawonoidy:  flawony  względem  błon  śluzowych 
rzepiku   pędów  ​Agrimonia  przeliczeniu  na  (luteolina,  apigenina),  flawanole  układu  pokarmowego, 
  eupatoria  pirogalol  (wysuszona  (kemferol,  glikozydy  kwrcetyny),  wydzielnicze  zółciopędne  i 
    substancja roślinna)  cholina,  zw.  mineralne,  triterpeny:  sokopędne, 
kwas ursolowy  przeciwbiegunkowe 
   

Alchemillae  całe  lub  zawartość  -  nie  mniej  garbniki  elagowe  (kwas  elagowy,  ściągająco  i 
herba  -  ziele  rozdrobnione,  niż  6,0%  garbników  w  kw.  taninowy,  kw.  galusowy),  przeciwazapalnie, 
przywrotnika    wysuszone,  przeliczeniu  na  flawonoidy,  witaminę  C,  sponiny,  hamowanie  drobnych 
  kwitnące  pirogalol  (wysuszona  gorycze,  polifenole  oraz  fitosterole,  krwawień  i  zmniejszają 
  nadziemie  części  substancja roślinna)  luteinę,  ubichinon,  fenolokwasy:  kw.  nasilenie  biegunki, 
  Alchemilla  vulgaris  kumarowy  przeciwbakteryjne 
  sensu latiore     
   
 
 
 
 

Bristortae  całe  lub  połamane,  zawartość  -  nie  mniej  garbniki:  kw.  galusowy, kw. elagowy,  ściągające, 
rhizoma  -  kłącze  wysuszone  kłącze  niż  3,0%  grabników  w  pirokatechinowe,  glukoza,  przeciwkrwotoczne, 
wężownika   Persicaria  bristorta  przeliczeniu  na  pararabina,  czerwień  wężownika,  przeciwzapalne, 
  bez  korzeni  pirogalol  białko antrachinony  przeciwbiegunkowe, 
przeciwbakteryjne (stany 
  przybyszowych  (wysuszona 
zapalne gardła) i gojące rany 
substancja roślinna) 
Crataegi fructus  owoc, zbieramy w  -   flawonoidy - hiperozyd, ramnozyd,  uspokajające, tonizujące 
- owoc głogu  okresie  witeksyny, protoantocyjanidyny  usprawniają krążenie 
poprzedzającym  oligometryczne, triterpeny - kwas  wieńcowe, żółciopędne, 
pełne dojrzenie  ursolowy, kw. oleanolowy, kw.  ściągające w obrębie naczyń 
krategolowy  obwodowych, rozkurczają 
względem dróg moczowych 
(kolka nerkowa) 

Hamamelidis  wysuszony, cały lub  nie mniej niż 3,0% w  garbniki: mieszanina galotanin i  ściągające (skóra i błony 
folium​ - liść  rozdrobniony liść  przeliczeniu na  garbników katechinowych  śluzowe), przeciwzapalne, 
oczaru   pirogalol (wysuszona  (procyjanidyn), glukozydy  przeciwkrotoczne, 
Hamamelidis  substancja roślinna)  flawonowe: kemferolu, kwercetyny,  uszczelniające naczynia 
virginiana  mirycetyny, kwasy fenolowe:  włosowate, łagodzi 
kawowy, galusowy, olejek eteryczny  podrażnienia skóry pod 
  wpływem czynników 
  zewnętrznych (woda, dym 
  papierosowy) 
 
 
 
 

Lythri herba​ -  wysuszone,  nie mniej niż 5,0% w  garbniki (ok.4%), olejek eteryczny:  przeciwzapalne, 
ziele krwawnicy  kwitnące szczyty  przeliczeniu na  głównie seskwiterpeny(chamazulen  przeciwbakteryjne, 
Lythrum  pędów, całe lub  pirogalol (wysuszona  powstaje podczas destylacji z parą  nieznacznie rozkurczające, 
salicaria  rozdrobnione  substancja roślinna)  wodną i achilicyny, monoterpeny:  wiatropędne, pobudza 
alfa-pinen i beta-pinen, kariofilen,  wydzielanie wątrobowe i w 
kamfora, sabinen, 1,8-cyneol, laktony  obrębie układu 
seskwiterpenowe: typu gwajanu:  pokarmowego, 
proazulenowe (achillicyna) i  przeciwkrwotoczne 
nieazulenowe (achillina, leukodyna) 
oraz typu germakranu: millefolina, 
 dihydropartenolid, balchanolid i 
jego octan, poliacetyleny, 
flawonoidy (7-glukozyd apigeniny i 
luteoliny, C-glikozydy flawonowe, 
związki zawierające azot (alkamidy): 
achilleina, betaina, cholina, 
stachydryna 

Pelargonii radix  wysuszone,  nie mniej niż 2%  garbniki (katechinowe i  przeciwbakteryjne (w tym 
- korzeń  przeważnie  garbników w  epikatechinowe), kumaryny  przeciwprątkowe), 
pelargoniii  połamane  przeliczeniu na  (skopoletyna, umkalina,  przeciwgrzybicze, 
Pelargonium  podziemne części  pirogalol (wysuszona  5,6,7-trimetoksykumaryna,  immunostymulujące  
sidoides/  substancja roślinna)  6,8-dihydroksy-7-metoksykumaryna
Pelargonium  , fraksetyna, izofraksetyna 
reniforme  6,8-dihydroksy-5,7-dimetoksykumar
yna, artelina) kwas galusowy, 
kw.kawowy, kw. kumarynowy, ester 
metylowy kwasu galusowego, 
kwasy tłuszczowe (oleinowy, 
linolowy, alfa-linolenowy), 
proantocyjanidyny 

Quercus cortex​ -  rozdrobniona i  nie mniej niż 3%  garbniki katechinowe, w dłuższym  ściągające (błony śluzowe, 
kora dębu  wysuszona kora  garbników  przechowywaniu przechodzące w  stany zapalne skóry, 
Quercus robur/  świeżych, młodych  przeliczeniu na  flobafen, wolna katechina i  narządów płciowych, odbytu, 
Quercus  gałęzi   pirogalol (wysuszona  elagotanoidy, kwasy fenolowe: kw  przeciwpotne, 
petraea/  substancja roślinna)  galusowy i kw. elagowy, triterpeny:  przeciwzapalne, 
Quercus  pochodne friedeliny, węglowodany,  przeciwkrwotoczne, 
pubescens   flawonoidy, żywice  przeciwbiegunkowe 
 

Rotanhaie radix  wysuszona, zwykle  nie mniej nie 5%  garbniki (8-20%), alkaloidy  antyoksydacyjne, 
- korzeń ratanii  połamane  garbników w  (ratanina), czerwień rataninowa,  wymiatające wolne rodniki i 
Krameria  nadziemne  przeliczeniu na  flobafeny, lignany lipofilne  nadtlenki, ściągające na 
triandra Ruiz et  narządy  pirogalol (wysuszona  (neolignany, norneolignany,  błonę śluzową i skórę, 
Pavon  substancja roślinna)  dineolignany), pochodne  przeciwnieżytowe, 
benzofuranu  przeciwzapalne, odkażające, 
przeciwbiegunkowe, 
przeciwkrwotoczne, 
antybakteryjne, 
antybakteryjne (np. wobec 
gronkowców), ochraniające 
przed UV i mutacjami (dla 
skóry)   

Sanguisorbae  wysuszone, zwykle  nie mniej nie 5%  garbniki (15-18%), saponinę -  silnie przeciwkrwotocznie, 
radix​ - korzeń  połamane,  garbników w  sanguisorbinę (ok.3-5%), flawony,  wybitnie ściągająco, 
krwiściągu  podziemne  przeliczeniu na  olejek eteryczny, fitosterol, kwasy,  moczopędnie, 
narządy   pirogalol (wysuszona  sole, witaminy (fitochinon),  przeciwobrzękowo, 
substancja roślinna)  aminokwasy, węglowodany   przeciwalergicznie, ogólnie 
wzmacniająco, 
przeciwwysiękowo, 
uspokajająco, 
przeciwbakteryjnie 
(Staphylococus aureus) 

Tormentillae  całe lub  nie mniej nie 7%  garbniki (14-20%) głównie  uszczelniające naczynie 
rhizoma​ - kłącze  rozdrobnione,  garbników w  katechinowe, fenolokwasy: chinowy,  krwionośne, zwiększają 
pięciornika  wysuszone,  przeliczeniu na  flobafen, tormentol (ok.1%), olejek  miejscowo krzepnięcie 
Potentilla erecta  pozbawione  pirogalol (wysuszona  eteryczny, żywicę, skrobię,  (wpływ przeciwkrotoczny), 
korzeni kłącze  substancja roślinna)  szczawian wapnia, fitosterole,  ściągające powierzchniową 
glikozydy fenolowe (tormentilina)  warstwę błony śluzowej 
(właściwości ściągające), 
przeciwbiegunkowe, 
przeciwzapalne, 
 zmniejszające wydzielanie 
łoju, obkurczające 
rozszerzone naczynia 
krwionośne i rozszerzone 
pory, przeciwbakteryjne 
(Salmonella, Shigella, E.coli) 

Juglandi folium​ -  liście zebrane w  -   elagotanoidy, naftochinony: juglon,  ściągające, 

liść orzecha  okresie  który może ulegać polimeryzacji,  przeciwbakteryjne 
włoskiego  zawiązywanie  flawonoidy z grupy flawonoli:  przeciwzapalne, 
owoców,  kwercetyna, hiperozyd, kwercytryna,  przeciwkrwotoczne 
wysuszone w  olejek eteryczny, kwas askorbowy, 
warunkach  kwasy fenolowe: galusowy, kawowy, 
naturalnych  neochlorogenowy 

Galla​ - dębianka  patologiczne  -   garbniki (galotanoidy) zbudowane z  ściągające, przeciwzapalne, 

narośla na liściach  kwasu taninowego, heksa- i  przeciw otliwości (stosowane 
dębu  heptaoliloglukozy  tylko zewnętrznie) 

liść borówki  liście zerbane  -   garbniki katechinowe do 20%  ściagająće, 

brusznicy-  latem, suszone w  -flawonoidy  przeciwbakteryjne w obrębie 
Myrtilli folium  warunkach  triterpeny: kwas ursolowy,  układu pokarmowego, 
  naturalnych  oleanolowy  diuretycznie, saluretycznie, 
  -pochodne kwercytyny  przeciwcukrzycowo 
-glukozydy fenolowe: arbutyna   
kw. org: cytrynowy, chinowy 
 

liść maliny- Rubi  liście zbierane w  -   witamina C,  ścigająco, przeciwzapalnie, 

idaei fructus  okresie wegetacji  -garbniki: galotanoidy, elagotanoidy  przeciwbiegunkowo, 
  rośliny  -flawonoidy:rutozyd, polipeptydy,  moczopędnie, 
  żywice  przeciwcukrzycowo 
-związki mineralne  (wspomagająco)  
    

ziele rdestu  ulistnione  -   -garbniki katechinowe i  wzmacniająco na naczynia, 

ostrogorzkiego-  wierzchołki, w  elagotanoidy  przeciwbiegunkowo, 
Polygonii  okresie kwitnienia  -kw. fenolowe, galusowy, elagowy,  ściagająco, moczopędne, 
hydropiperis    -likozydy: rutozyd, hiperozyd  hamuje obfite krwawienia 
    wewnętrzne, przy żylakach 
stosowany 

liść jeżyny - Rubi  liście zbierane  -   galotanoidy, proantocyjanidyny  ściągające, p. biegunkowe, 

fruticosi folium  wczesną wiosną  -flawonoidy  bakteriobójcze, grzybobójcze, 
  lub na poczaku lata  -kw org: jabłkowy, askorbowy,  p.zaplane, 
  bursztynowy  przeciwgarbnikowe (tak było 
  na wykładzie), 
hipoglikemizujące 
 
 
Nazwa Surowiec Zawartość zw. Związki czynne Działanie
Melliloti herba Całe lub rozdrobnione, Nie mniej niż 0,3% Kumaryny(0,4-0,9%):dihydrokumaryna, Uszczelnia ściany naczyń
ziele nostrzyku wysuszone, nadziemne części kumaryn (wysuszona umbeliferon, skopoletyna, kumaryna powstała krwionośnych; zmniejsza
Melliloti officinalis substancja roślinna) w wyniku przekształcenia krzepliwość krwi (zespoły
kwasu trans-o-hydroksycynamonowego; niewydolnośći żylnej obwodowej,
kwasy fenolowe: kwas o- i p-kumarowy, ich formy odbytu), przeciwzapalnie i
glikozydowe, kawowy,salicylowy, przeciwobrzękowo (zewnętrznie)
flawonoidy:glikozydy kwercetyny i kemferolu
saponiny triterpenowe:pochodne kw.oleanowego,
trygonelina,kwas moczowy i pochodne mocznika
Ammi visnage fructus Rozłupnia rozpadająca się na ---- Piranokumaryny:wisnadyna,pochodne Spazmolitycznie w obrębie
Owoc aminka dwie rozłupki jajowate, furochromonu (kelina=wisnamina, oskrzeli i dróg moczowych,
egipskiego wydłużone z pięcioma zw.samidynowe) rozszerzająco na naczynia
żeberkami flawonoidy:akacetyna, kwercetyna, kemferol, wieńcowe, uspokajająco,
olejek eteryczny, fenolokwasy:kwas kawowy żółciopędnie
Ammi majoris fructus Rozłupnia rozpadająca się na ___ Mieszanę furanokumaryny (ksantotoksyna Dermatologiczne
Owoc aminka dwie rozłupki jajowate, (ammoidyna), imperatoryna, bergapten, (fotodynamiczne)
większego wydłużone, z pięcioma izopimpinelina,marmezyna
żeberkami, brakuje komórek
U-owato zgrubiałych
w fragmentach owocni
Asperulae herba Wysokość do 30 cm, wytwarza ___ Kumaryna, garbniki, związki gorczyowe, duże Przeciwbakteryjne,
Ziele przytuli wonnej liczne pędy pachnące sianem ilośći polifenolokwasów, nieznaczne ilości rozkurczające, uspokajające,
flawonoidów (rutyna,kwercetryna) zmniejszające napięcie ścian
naczyń krwionośnych oraz mięśni
gładkich ukł.pokarmowego
i moczowego.
Abrotani herba Półkrzew; W dobrych ___ Hydroksykumaryny:eskuletyna, herniaryna, Spazmolitycznie w obrębie jelit,
Ziele bylicy boże warunkach na glebach izofraksydyna, skopoletyna,umbeliferon; przewodów żółciowych,
drzewko suchych, mocno próchniczych flawonoidy związane glikozydowo(kwercetyna, żółciopędnie, w niedokwaśności
i na słonecznych stanowiskach rutyna, artemisetyna) wolne flawonole, garbniki soku żołądkowego
, może dorastać do 1,5m pirokatechniowe, olejek eteryczny: tujon, 1,8-
wysokości. Tworzy silne cyneol.
rozgałęzione krzaki. Młode Linalol, kamfen; sole mineralne; kwasy
pędy są proste,sztywne, fenolowe(kawowy, chlorogenowy);
wzniesione,natomiast stare gorycze(gorzkie laktony seskwiterpenowe:
łukowato wyginające się do polistachina, wulgaryna) poliiny(poliacetyleny)
dołu
Hippocastani cortex Kora pozyskiwana wiosną z ___ Kumaryny(2-4%), hydroksymukaryny (eskuletyna) Przeciwwysiękowo,
Kora kasztanowca młodych gałęzi Aesculus metoksyhydroksykumaryny (froksyna, przeciwzapalnie w obrębie
hippocastanum skopoletyna), saponozydy triterpenowe typu naczyń krwionośnych, hamuje
oleanamu (escyna, krytpoescyna), flawonoidy: drobne krwawienia,
pochodne kwercetyny i kemferolu, garbniki przeciwbakteryjnie, w nieżytach
katechinowe (w tym protoantocyjanidyny) pokarmowych
Angelicae Całe lub rozdrobnione, Nie mniej niż 2.0 mL/kg Furanokumaryny typu angelicyny: archangelicyna Spazmolitycznie (zwiększa
Archangelicae radix starannie wysuszone kłącze i olejku eterycznego oraz typu psolarenu: ksantotoksyna, bargapten, wydzielanie śliny, soku
Korzeń arcydzięgla korzeń Angelica Archangelica (wysuszona substancja hydroksykumaryny(umbeliferon, ostenol, żołądkowego, soków
litworu roślinna) metoksykumaryny(ostol), olejek eteryczny(α- trawiennych, moczu, potu),
felandren,β-feladren, wiatropędnie, przecwibakteryjnie,
α-pinen), makrocykliczne laktony(dekanolidy), uspokajające, przecwbólowe
kwasy organiczne: angelikowy; flawonoidy: poprzez drażnienie miejscowe
pochodne naryngeniny, garbniki, β-sitosterol zakończeń nerwów na skórze
Fraxini rhynchophyllae Cała lub połamana, Nie mniej niż 1,0% sumy Kumaryny: fraksetyna i jej 8-glukozyd, Przeciwgorączkowe,
cortex wysuszona kora gałęzi lub eskuliny i eskuletyny fraksydyna, izofraksydyna i jej 7-glukozyd, przeciwzapalne,
Kora jesionu pnia Fraxinus rhynchophylla, (wysusozna substancja eskuletyna i jej 6-glukozyd, skopoletyna przeciwwysiękowe,
koreańskiego zebrana wiosną i jesienią roślinna) monoterpeny:sekoirydoid, triterpeny typu ursanu: przeciwbólowe, moczopędne
kwas ursolowy, fitosterole, stigmasterol, garbniki
Rutae folium Sczyty pędów, zebrane w pełni ____ Furanokumaryny typu psolarenu: psolaren, Rozkurczowe na mięsnie gładkie
Liść ruty kwitnienia i pod koniec bergapten, ksantotoksyna, izopimpenilina, dróg żółciowych, moczowych,
sierpnia rutaryna, izoimperatryna, Piranokumaryny: obwodowych naczyń
ksantyletyna krwionośnych, słabe
hydroksykumaryny:umbeliferon, uspokajające
metoksykumaryna: herniaryna,
alkaloidy:chinolinowe, furochinolinowe,
akrydynowe,
flawonoidy:głównie rutozyd
olejek eteryczny:liganany