4.

SES ETKİSİ VE AKUSTİK

Ses, hareket halindeki bir cisimden oluşarak titreşime dönüşmüş molekül hareketlerinin belli
bir şiddet ve frekans sınırları içinde belirginleşen ve kulağımızda işitme hissi doğuran küresel
bir dalga hareketidir.

İnsan kulağı 16-16.103 Hz arasındaki seslere duyarlıdır. 16 Hz’den daha düşük frekanslı seslere
infrasonik, 16.103 Hz’ den daha yüksek frekanslı seslere ultrasonik sesler denir. Erkek sesleri
100-500 Hz (pes/kalın), kadın sesleri 250-1000 Hz (tiz/ince) arasında yer alır. Konuşmanın
anlaşılır olması için 1000-2500 Hz arasındaki frekanslar yeterlidir. Mimari akustikte 50 Hz’ten
düşük ve 10 kHz’den büyük frekanslar genelde önemsizdir. 63 Hz 250 Hz arası frekanslar düşük,
500 Hz 1 kHz arası orta ve 2 kHz 8kHz arası yüksek frekanslar olarak adlandırılırlar.

Frekans (f) (Hertz-Hz), ses titreşiminin bir saniye içindeki dalga hareketidir. Dalga boyu (  ) ise
titreşim hareketinin bir devir süresince aldığı mesafedir. 20 oC’ deki havada sesin yayılma hızı,
C0 = 344 m/sn (Tablo 4.1).

C
= (m)
f

Tablo 4.1. Malzemede sesin yayılma hızı

Ortam Yayılma Hızı (m/sn)

Hava 344
Mantar 500
Kurşun 1200
Su 1400
Sert kauçuk 1400-2000
Beton 3000-3400
Tahta 3300-4300
Demir 5000
Alüminyum 5100
Cam 5200
Bir noktasal kaynaktan yayılan ses dalgası, serbest alanda ( başka bir ses kaynağı ya da yansıtıcı
yüzey olmaksızın) giderek büyüyerek küresel olarak yayılır. Bir ortamda, birim zamanda birim
alana gelen ses enerjisi miktarı, ses şiddeti (I, watt/cm2) olarak tanımlanır (Tablo 4.2). Bir
dalganın ses kaynağına uzaklığı iki katı arttığında, küresel alan dört katı artar. Ses şiddeti
uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak yazılır. İşitilebilen en küçük ses şiddeti (I 0 = 10-16
watt/cm2)

Ses kaynağı gücü (  watt (mikro watt))

W
I=
4πd2

Sesin yayılma mesafesi (cm)

Tablo 4.2. Ses kaynağı değerleri

(dB) Kaynak Değerlendirme

140 Jet motoruna yakın Hasar verici
105 Kuvvetli müzik
100 3 m uzaklıkta otomobil klakson sesi Çok yüksek
90 Şehir cadde gürültüsü
82 Fabrika gürültüsü
80 Kantin gürültüsü Yüksek
62 Açık trafikli yol, Tali yol gürültüsü Orta
50 Büro gürültüsü
40 Konutta düşük düzeyde müzik Düşük
20 Fısıltı Çok düşük

Duyular, kaynağın şiddetinin logaritmasıyla orantılı olarak ses şiddeti düzeyini algılar (Tablo
4.3). Birimi Bell’dir. Ses şiddeti düzeyi (IL);

I
IL= 10 x log (desibel (dB))
I0

I: Ses şiddeti (watt/cm2), I0= Referans ses şiddeti (10-16 watt/cm2)

Tablo 4.3. Ses şiddeti ve

ses seviyesi arasındaki ilişki
Ses seviyesi Ses şiddeti Ses dalgalarından ötürü hava moleküllerinin titreşimi ile
IL/R (dB) I (µW/cm2) atmosferik basınçta oluşan değişime ses basıncı denir.
0 10-10 Birimi N/m2 veya dyne/cm2 veya mikrobar olabilir. Ses
10 10-9 basıncı kulakta ses duyumunu oluşturur. Ses basıncını
20 10-8 ayırt etmedeki duyarlılığın fazla olmamasından dolayı,
30 10-7
logaritmik bir ölçek kullanılır. Buna göre ses basınç
40 10-6
düzeyinin (SPL) birimi desibel’ dir (dB).
50 10-5
60 10-4 P
SPL= 20 x log dB
70 10-3 P0
80 10-2
90 10-1 P: Ses basıncı, P0: Duyulan en küçük ses basıncı
100 1 -4 2
(2*10 dyne/cm veya 0.0002 mikrobar)
110 10
120 102 Mimari akustikte genelde ses basınç düzeyi, ses şiddeti
düzeyine eşit alınır. İnsan kulağı için belirlenen ses
seviyeleri IL = 0-120 dB arasındadır. 95 dB’den yukarısı
rahatsızlık verir.
4.1. Malzemede Ses Yalıtımı ve Geçirimliliği

Bir odanın duvarlarına çarpan ses dalgalarının bir kısmı yansır, bir kısmı yutulur ya da iletilir
(Şekil 4.1). Sesin dalga boyu (  ), sesin ulaştığı yüzeyin boyutlarından (x) büyük ise yansıma
olur (Şekil 4.2). Bu durumda sesin geliş ve yansıma açısı eşit olur. Aksi durumda açılar farklı
olur ve ses dağılarak saçılır. Ses dalgaları bir engele ya da hacmin yüzeylerinden birine
çarptığında enerjinin bir kısmı yutulur. Hacim içinde yutuculuk üzerinde etkili olan;

 Duvarlar, tavan ve döşemenin yüzey uygulamaları

 Hacmin bileşenleri (izleyici, perdeler, koltuklar, halı vb)
 Hacmin içindeki havanın ses yutuculuğu

Bir yüzey sesin % 85’ini yansıtıyorsa yüzeyin ses yutma katsayısı α = 0,15 bu değer her malzeme
iç yapısına ve frekansa göre genelde 0,02 – 1.00 arasında değişir.

Açık bir pencerenin ses emiciliği %100 kabul edilerek her malzemenin yutma katsayısı (α)
bulunmuştur. Sert ve cilalı yüzeylerin ses yutuculuğu çok az, gözenekli-pütürlü-yumuşak
malzemelerin ses yutuculuğu fazladır. α’ın en yüksek değeri %100 (1.00)’dır. α ne kadar 100’e
yaklaşırsa yutulan ses yüzdesi o kadar fazla olur (Tablo 4.4).
Tablo 4.4. Malzemede ses yutuculuk katsayıları

Malzeme Ses
yutma katsayısı
α (500 Hz)
Açık pencere 1.00
Kapalı pencere 0.03
Düz sıva 0.02
Pürüzlü sıva 0.03
Beton 0.03
Mermer, fayans 0.01
Tuğla, sıvasız 0.05
Ahşap kapı 0.06
Masif ahşap 0.06
Lata ızgara üzerine
kontrplak veya 0.15
sert elyaflı plaklar
Taş yünü döşeme 0.08
Lastik döşeme 0.08
Ahşap döşeme 0.06
Halı döşeme 0.15
Boş maroken koltuk 0.2
Şekil 4.2. Ses dalgalarının yansıması
Boş ahşap sandalye 0.05
İnce perde 0.2
Kalın perde 0.4
Akustik plaklar 0.2-0.8
 Şekil 4.1. Sesin yayılması, yansıması, odaklanma ve eko oluşumu

Ses yalıtımı; yapı elemanları aracılığıyla iletilen seslerin düzeylerini azaltmak için alınan bütün
önlemleri içerir. Gözenekli malzemeler, ısı yalıtımı için etkili olmasına karşın, çok zayıf ses
yalıtım elemanlarıdır. Delikli malzemeler bir mekan içindeki yayılan gürültünün azaltılmasında
etkilidir, ama dışardan gelen gürültüler açısından çok etkisizdirler (Şekil 4.3). Gürültüye karşı
yutucu malzemelerin kullanılması ne ekonomik nede çok etkilidir. Ses hava ve katı doğuşlu
olarak yayılır (Şekil 4.3). Çevredeki gürültü düzeylerine göre iç mekanda istenen ses düzeyini
sağlamak için dış duvarın (kabuk) olması gereken ses yalıtım düzeyinin hesaplanması aşağıdaki
bağıntı ile mümkündür:

Rist = Ldış - Lkrit – 10 log (A/S)

Rist = Dış duvarın istenen yalıtım değeri, dB Ldış= Çevre gürültüsü, dB, Lkrit
= İç mekanda istenen ses seviyesi, dB A : İç mekandaki toplam yutuculuk, sabin m 2, S
: Dış duvar toplam yüzey alanı, m2
Şekil 4.3. Ses dalgasının geçiş
yolları ve yansıma
Ortam sesi yalıtımı, ses kaynağının yer aldığı ortamı alıcı ortamdan ayıran bir bölücü eleman
ile sağlanır. Elemandan iletilen sesin şiddeti, elemanın ses geçiş kaybına (TL) göre
değişmektedir. Bir elemanın hava doğuşlu ses yalıtımı için akustik kütle yasası, yüzey
yoğunluğuna veya birim alandaki kütlesine, sesin frekansına ve açısına bağlıdır. Malzemenin
yüzey kütlesi o malzemenin kalınlığı artınca artar, bu aynı zamanda malzemenin sertlik
derecesini de arttırır. Yüzey kütlesi ve sertliğin ses geçiş kaybı üzerinde ters bir etkisi vardır.
Tek tabakalı bir elemanın ideal koşuldaki ses geçiş kaybı (TL);

TL= 20 log (f * m) - 47 dB m=  x d (kg/m2) yüzey yoğunluğu

f: frekans (Hz),  : Malzeme birim ağırlığı (kg/m3), d: Malzeme kalınlığı (m)

Hava boşluklu çift katmanlı duvarlarda, 100-3200 Hz arasındaki ortalama ses geçiş kaybı (TL)
(yaklaşık 500 Hz denk gelir);

TL= 20 log (m * d) + 34 dB

m= Yüzey yoğunluğu (kg/m2), d: Hava boşluğu (m)

Bir yapıda duvarlar çoğu durumda tek bir yapı elemanından oluşmazlar. Tuğla, kapı, pencere
vb elemanın bütününü oluştururlar. Bu tip kompozit duvarlarda ses geçiş kaybı (TL);
𝑺𝟏+ 𝑺𝟐+⋯+ 𝑺𝒏
TL= 10 log 𝟏𝟎−𝑻𝑳𝟏/𝟏𝟎 𝑺𝟏+𝟏𝟎−𝑻𝑳𝟐/𝟏𝟎 𝑺𝟐+⋯+𝟏𝟎−𝑻𝑳𝒏/𝟏𝟎 𝑺𝒏

S1, S2, S3,…. : Duvar bölümlerine ait alan (m2)

TL1, TL2, TL3,…. : Her duvar bölümüme ait ses geçiş kaybı (dB)

Ses geçiş kaybı ses yalıtımındaki bir başka kavram olan gürültü azaltımı (NR) ile de ifade edilir.
Gürültü azaltımı, kaynak oda ile alıcı odanın ses basınç düzeyleri arasındaki farktır.
NR= IL1 - IL2 dB,

IL1: Kaynak odadaki ses basınç düzeyi (dB), IL2: Alıcı odadaki ses basınç düzeyi (dB)

NR= TL + 10 log (a/s) dB

Bir oda içindeki, sabit bir ses basınç düzeyinin 60 dB kadar azaltılması için gereken süreye
reverberasyon (çınlama) süresi denir. Çınlama süresinin hacmin fonksiyonu ile doğrudan ilişkisi
vardır. Çok uzun çınlama süresi konuşmayı daha az anlaşılır, müziği ahenksiz kılar ve yüksek
arka plan gürültü düzeyleri üretir. Kısa bir çınlama süresi arka plan gürültüsünü bastırır ama
konuşmayı boğar, müzik sesini zayıf ve kesik kılar. Bir hacimde en iyi işitme şartı için, bunun 1
< T < 2 sn değerleri arasında olması arzu edilir. Ancak bu süre hacmin büyüklüğüne ve işlevine
göre değişir. Örneğin konuşma hacimlerinde, dersliklerde, konferans salonlarında nispeten
kısa reverberasyon süresi uygunken, konser salonlarında, operalarda daha uzun, 2 sn
seviyesinde veya bunu da aşan süreler olumlu sonuç verir. Çınlama süresi odanın hacmine ve
toplam yutuculuğuna bağlıdır. Bu bağlantı ampirik olarak Sabine tarafından ifade edilmiştir.
𝟎.𝟏𝟔𝟏 𝑽
T= sn
𝑨

A: Hacim yutma katsayısı ile alanlarının

çarpımlarının toplamıdır (sabin m2).
A= α1 S1 + α2 S2 + α3 S3 +…… + αn Sn

V : Hacim (m3)

α : Farklı yutuculuk katsayıları,

S : Odanın farklı yüzeyleri (m2)

Şekil 4.4. Reverberasyon süresi