Professional Documents
Culture Documents
MFEEM4027
DERS 5
Doç. Dr. Bilal Tütüncü
Desibel (dB)
Ses seviyesini ölçmek veya fiziksel iki değerin oranını ifade etmek için
kullanılan logaritmik bir birimdir. Bu karşılaştırılan değerler ses, voltaj,
elektromanyetik dalga, yoğunluk vb. değerler olabilir. Desibel, 10 tabanlı
logaritma ile ilişkilidir. 1 bel 10 desibeldir. Bu birim Alexander Graham Bell
onuruna atfedilmiştir. Bel birimi pek kullanılmaz.
Desibelin tanımı 20. Yüzyılların başlarında
Amerika Birleşik Devletlerinde Bell
Şirketi’nin telefon güç ölçümlerini
yaptıkları sırada tanımlanmıştır. Bugün bu
birim birçok bilim ve mühendislik alanında
geniş ölçeklerde kullanılmaktadır.
Bu alanlar kontrol teorisi, elektronik,
akustik vb. olarak sıralanabilir.
Elektronik sinyal ve gürültü kazanılması
veya kaybedilmesi çoğunlukla desibel
cinsinden ifade edilmektedir.
Desibel birimi kullanılarak iki veri arasındaki fark olarak oran;
10 log (P 2 / P 1 ) olarak seviyelendirilir.
Örneğin İkincisi, ilkinden 2 kat daha fazla güç üretiyorsa, dB cinsinden fark
10 log (P 2 / P 1 ) = 10 log 2 = 3 dB
Gürültüsüz işaret
Gürültülü işaret
Sinyal Gürültü Oranı
Gürültü ile ilgili formüllerde en çok kullanılan; işaret (signal) gürültü oranı (Signal to
noise ratio-SNR) ile ilgili olandır. Bu bağıntı aşağıda ifade edilmektedir.
𝒊ş𝒂𝒓𝒆𝒕 𝑷𝒔
SNR = = SNR>20dB koşulu en alt kabul seviyesidir
𝒈ü𝒓ü𝒍𝒕ü 𝑷𝒈
𝑷𝒔
SNR(dB) = 𝟏𝟎𝒍𝒐𝒈. 𝑷𝒈
Desibel (dB) belirli bir referans güç ya da miktar seviyeye olan oranı belirten
genelde ses şiddeti için kullanılan logaritmik ve boyutsuz bir birimdir. Desibel daima
iki değer arasındaki karşılaştırmadır.. İletim hattı üzerinde sinyal kuvvetlendirmesi
varsa dB pozitif ,sinyal zayıflaması varsa dB negatif çıkar.
SNR değeri işaret ve gürültü gücünden bulunacaksa aşağıdaki bağıntı
kullanılmalıdır. Bu bağıntı
𝑖ş𝑎𝑟𝑒𝑡 𝑔ü𝑐ü(𝑊)
SNRdB = 10 log ( )
𝑔ü𝑟ü𝑙𝑡ü 𝑔ü𝑐ü(𝑊)
𝑖ş𝑎𝑟𝑒𝑡 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑖𝑚𝑖(𝑉)
SNRdB = 20 log ( )
𝑔ü𝑟ü𝑙𝑡ü 𝑔𝑒𝑟𝑖𝑙𝑖𝑚𝑖(𝑉)
Bir sistemde işaret gücü 10W ve gürültü gücü 0.1W dır. Sistemin
SNRdB değerini bulunuz.
10𝑊
SNRdB = 10 log ( ) = 10 log 100 = 20 dB
0.1𝑊
2𝑉
SNRdB = 20 log ( ) = 20 log 200 = 46 dB
0.01𝑉
Bir sistemde SNRdB değeri 40 dB iken gürültü gücü 0.25 W dır. Buna göre
sistemdeki işaretin güç değerini bulunuz.
𝑃
40 = 10 log ( )
0.25𝑊
𝑃
4 = log ( )
0.25𝑊
𝑃
104 =
0.25𝑊
𝑃1 𝑃1
dBm = 10 log ( ) = 10 log ( ) = 10 log P1
𝑃2 1𝑚𝑊
Ödev 2:
Bir radyo alıcısı 60 dB güç kazancı
sağlamaktadır. Bu radyo alıcısının antenine
1 mikrowatt’lık bir güç geldiğinde hoparlör
çıkışındaki gücü bulunuz.
HABERLEŞME TEKNİĞİ
MFEEM4027
DERS 6
Doç. Dr. Bilal Tütüncü
Modülasyon Nedir?
• Bilgi işaretinin genellikle daha uzak mesafelere gönderilebilmesi için
kendinden çok daha yüksek frekanslı bir taşıyıcının sinyal üzerine
bindirilmesine modülasyon denir. Modülasyon işlemi sırasında taşıyıcı
sinyalin genlik, frekans, faz vb. gibi özellikleri, bilgi sinyalinin genliğine
göre değiştirilir.
1) Mesaj sinyali
2) Taşıyıcı sinyali
3) Modüle edilmiş sinyal
Aşağıdaki nedenlerden dolayı iletişim sisteminde
modülasyon son derece gereklidir:
1) Anten Boyutu
2) Sinyallerin karışması sorunu
3) Uzak Mesafe Haberleşme ihtiyacı
4) Gürültünün etkisi
1) Anten Boyutu
Bilgi işaretini göndermek için gerekli anten boyu, dalga boyunun katları
olmak zorundadır. Anten boyları genellikle λ/2 ve λ/4 uzunluktadır. Bilgi
işaretinin frekansı düşük olduğundan dalga boyları çok büyüktür.
Dolayısıyla bilgi işaretini modülesiz olarak iletebilmek için kullanılacak
anten boyları da çok büyük olmak zorundadır. Çoğu zaman bu
büyüklükte anten kullanmak imkânsızdır. Halbuki bilgi sinyali
kendinden çok yüksek frekanslı bir taşıyıcı sinyal ile modüle edildiğinde
bilgi çok daha küçük boyutlu antenler vasıtasıyla gönderilebilir.
Sinyali etkili bir şekilde iletmek ve almak için, anten yüksekliği, iletilecek
sinyalin dalga boyuna veya en az yaklaşık olarak çeyrek dalga boyuna
eşit olmalıdır. Ses sinyali çok düşük bir frekansa (20 Hz ila 20 kHz) ve
daha uzun dalga boyuna sahiptir, bu nedenle sinyal doğrudan uzaya
iletilirse, gereken verici antenin uzunluğu son derece büyük olacaktır.
Örneğin, 20 kHz'lik bir ses sinyali frekansını doğrudan uzaya yaymak
için, 15.000 metrelik bir anten yüksekliğine ihtiyacımız var.
Bu yükseklikte bir anten inşa etmek pratik olarak imkansızdır. Fakat, ses
sinyali (20 Hz) 200 MHz'lik bir taşıyıcı dalga tarafından modüle
edilmişse, sadece 1.5 metre yüksekliğinde bir antene ihtiyacımız
olacaktır.
Bir radyo dalgasından güç alan yarım dalga dipol anten.
Dalganın elektrik alanı (E, yeşil oklar) anten elemanlarındaki elektronları ileri geri iter (siyah
oklar), antenin uçlarını dönüşümlü olarak pozitif ve negatif olarak yükler. Anten, radyo
dalgasının frekansında yarım dalga uzunluğunda olduğundan, antendeki sinüzoidal voltaj
dalgalarını (V, kırmızı) ve akımı uyarır. Bu salınımlı akımlar, iletim hattından aşağı doğru
radyo alıcısına akar (direnç R ile temsil edilir). Bu animasyonda eylem yavaşlamış olarak
gösterilmektedir.
Bir radyo dalgası yayan yarım dalga dipol anten.
2) Sinyallerin karışması sorunu
• Temel bant sinyalini büyük bir mesafeye iletmenin tek pratik çözümü, düşük
enerjili temel bant sinyalini yüksek enerjili taşıyıcı sinyal ile
karıştırmaktır. Düşük frekanslı yani düşük enerjili temel bant sinyali, yüksek
frekans yani yüksek enerjili taşıyıcı sinyal ile karıştırıldığında, ortaya çıkan
sinyal frekansı, düşük frekanstan yüksek frekansa kaydırılacaktır. Böylece,
uzak mesafeler üzerinden bilgi iletmek mümkün hale gelecektir. Bu
nedenle, haberleşme mesafesi artar.
BİR ÖRNEK!
Bir nehrin bir yakasında olduğunuzu düşünün ve size bir kağıt verip onu nehrin
diğer tarafına ulaştırmanız söyleniyor! Uygun kütlesi olmayan kağıdı nehrin
diğer tarafına iletmek mümkün mü?
Cevap hayır. Yani kağıdı nehrin diğer tarafına ulaştırmak için kağıtla birlikte bir
taş kullanıp fırlatırsak ancak diğer tarafa ulaşır.
GM işareti
GM işareti içerisinde üç farklı frekans bulunmaktadır.
Bunlar sırası ile fc , fc + fm ve fc - fm dir.
1kHz değerinde bir bilgi işareti, 2 MHz değerinde bir taşıyıcı işaret ile
GM modülasyonu olursa, GM işareti içerisinde oluşan frekans değerleri
nelerdir?
fc = 2000 kHz;
fc + fm = 2000kHz+ 1kHz = 2001 kHz
ve
fc - fm = 2000kHz-1kHz = 1999 kHz dir.
Modülasyon işlemi sırasında bilgi sinyalinde veya işaretinde yer
alan bütün frekanslar üst ve alt yan bantlar olarak elde edilir.
Verinin iletilmesi sırasında alt ve üst yan bantların her ikisinin de
kullanıldığı genlik modülasyonuna çift yan bant genlik
modülasyonu denir. Veri iletimi sırasında tek bir yan bandın
kullanılmasına ise tek yan bant genlik modülasyonu denir.
Taşıyıcı
f
fc - fm fc fc + fm
Taşıyıcı
Hz
(fm )
𝑉𝑚
m=
𝑉𝑐
Modüle edici sinyal genliği 3V, taşıyıcı genliği 4V olan modüleli bir
sinyali modülasyon indisi ve modülasyon yüzdesini hesaplayınız.
𝑉𝑚𝑎𝑥 − 𝑉𝑚𝑖𝑛
𝑚=
𝑉𝑚𝑎𝑥 + 𝑉𝑚𝑖𝑛
Not:
VC ve Vm bilinirse; Vmax = VC + Vm ve Vmin = VC - Vm bulunur.
𝑽𝒎𝒂𝒙 +𝑽𝒎𝒊𝒏 𝑽𝒎𝒂𝒙 −𝑽𝒎𝒊𝒏
Vmax ve Vmin bilinirse VC = ve Vm = den bulunur.
𝟐 𝟐
Örnek
50V
10V
Verilen GM işaretinin modülasyon
0V
indisini, taşıyıcı ve bilgi işaretlerinin
-10V
tepe voltajlarını bulunuz.
-50V
𝑽𝒎𝒂𝒙 +𝑽𝒎𝒊𝒏
VC = = 30V
𝟐
𝑽𝒎𝒂𝒙 −𝑽𝒎𝒊𝒏
Vm = = 𝟐𝟎 𝑽
𝟐
Çift yan bant genlik modülasyonunda bant genişliği
İşaretin frekans spektrumunda işgal ettiği yere bant genişliği denir. Başka bir deyişle
bir elektronik devrenin çalıştığı veya geçirdiği frekans bölgesinin genişliği bant genişliği
(BW) olarak ifade edilir. Çift yan bant genlik modülasyonunda bant genişliği bilgi
işaretinin frekansının iki katıdır. Bunun nedeni konunun başında bahsettiğimiz alt yan
bant ve üst yan bantlarının kullanılmasıdır. Başka bir deyişle
BW=2fm
şeklinde ifade edilir.
Vm = 10 V, Vc = 10 V, fc = 100 kHz ve
fm = 1 kHz
Çözüm
Üst yan bant fc+fm = 101 kHz ve
alt yan bant fc-fm = 99 kHz dir.
𝑉𝑚 10𝑉
m = 𝑉 = 10𝑉 = 1
𝑐
Çift Yan Bant genlik modülasyonunda güç hesabı
Çift Yan bant GM frekans spektrumunda üç tane frekans birleşeni
bulunmaktadır. Dolayısı ile çift yan bant GM de toplam güç ayrı ayrı
taşıyıcı gücü, üst yan bant ve alt yan bandın güçlerinin toplamına eşit
olmalıdır.
Örnek
Bir ses sinyalinin matematiksel ifadesi Vm=10 Sin 6400πt dir. Bu bilgi işareti
matematiksel ifadesi Vc = 20 Sin 60000πt olan bir taşıyıcıyı modüle etmekte
kullanılmaktadır.
DERS 7
Doç. Dr. Bilal Tütüncü
Şekil 2: Modülasyon işaret zarfı
Şekil 1: Genlik modülasyonu sinyalleri
Modüleli sinyalin indisi bulunabilmesi için verici antenin çıkışı osiloskopa bağlanır
ve modüleli sinyal osiloskop ekranında elde edilir. Ekranda görülen sinyalin zarf
sinyali Şekil 3’de olduğu gibi düşünülürse bu sinyalde v değerleri ölçülür.
Modülasyon indisi (m);
Şekil 4: Genlik modülasyonu için frekans spektrumu
Örnek
Bir ses sinyalinin matematiksel ifadesi Vm=10 Sin 6400πt dir. Bu bilgi işareti
matematiksel ifadesi Vc = 20 Sin 60000πt olan bir taşıyıcıyı modüle etmekte
kullanılmaktadır.
10V
0V
-10V
312.5usan
𝟔𝟎𝟎𝟎𝟎
b) Taşıyıcı sinyalinin frekansı fC = = 30000 Hz = 30 kHz dir.
𝟐
𝟏
Periyodu ise TC = = 33.3 usan
𝟑𝟎𝟎𝟎𝟎𝑯𝒛
Vc = 20 Sin 60000πt volt
20V
0V
33.3 usan
-20V
𝑽𝒎 𝟏𝟎𝑽
c) Modülasyon indisi m = = = 0.5 ve Modülasyon yüzdesi ise %50 dir.
𝑽𝒄 𝟐𝟎𝑽
30V
10V
0V
-10V
-30V
e)
Vc=20V
𝑚𝑉𝑐 10 𝑚𝑉𝑐 10
= = 5𝑉 = = 5𝑉
2 2 2 2
f)
BW = 2 fm = 2x 3.2 kHz = 6.4 kHz
g)
𝐕𝟐 𝟐𝟎𝐱𝟐𝟎 𝟒𝟎𝟎
Taşıyıcı güç PC = = = = 4W
𝟐𝐑 𝟐𝐱𝟓𝟎𝛀 𝟏𝟎𝟎
𝐦𝟐 𝐏𝐜 𝟎.𝟓𝟐 𝐱 𝟒𝐖
Alt ve Üst yan bant güçleri Püst yan = Palt yan = = = 0.25 W
𝟒 𝟒