Elektrik – Elektronik Mühendisliği

Analog Haberleşme Sistemleri

Ders 4 – Filtre Devreleri
 Filtre

• Filtre (filter) frekans seçici devredir. Elektronik devrelerde

çalışılacak frekans aralığındaki sinyallerin istenmeyen
frekanslardan ayrıştırılması için tasarımı yapılan filtreler
kullanılır. Filtre devrelerine örnek olarak seri ve paralel
rezonans devreleri düşünülebilir.

• Filtre devresi pek çok farklı şekilde gerçekleştirilebilir.

Diren, kondansatör ve bobin kullanılarak oluşturulan basit
filtreler kuvvetlendirme fonksiyonuna sahip olmadıkları için
«pasif filtre» olarak isimlendirilir.

• Bununla birlikte haberleşme sistemlerinde içerisinde aktif

filtreler kullanılır. Bu tip filtrelere örnek olarak op-amp ile
geri beslemeli RC devresi, anahtarlı kondansatör devresi, kristal
ve seramik filtreler, yüzey akustik dalga (surface acoustic wave,
SAW) devresi ile DSP teknikleri kullanılarak gerçekleştirilen
dijital filtre devreleri verilebilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 2

 Filtre

• Kullanım özelliğine göre 5 farklı tipte filtre tasarımı yapılır:

– Alçak geçiren filtre (AGF): Kesim frekansı adı verilen kritik

frekansın altındaki frekanslarda sinyalleri geçirir.

– Yüksek geçiren filtre (YGF): Kesim frekansı üzerindeki

frekanslarda sinyalleri geçirir.

– Bant geçiren filtre (BGF): Alt ve üst kesim frekansları

arasındaki frekans bandında kalan sinyalleri geçirir.

– Bant durduran filtre (BDF): Alt ve üst kesim frekansları

arasındaki frekans bandı dışında kalan sinyalleri geçirir.

– Tümünü geçiren filtre (TGF): Tüm frekansları geçirmekle

birlikte bazı frekanslarda yer alan sinyallerin genliklerini
değiştirmek ya da faz açılarını oynamak amacıyla kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 3

 Alçak Geçiren Filtre

• AGF için ideal cevap eğrisi aşağıda gösterildiği gibidir.

Pratikte bu şekilde keskin bir kesim frekansı geçişi ile filtre
tasarımı gerçekleştirilmesi mümkün değildir.

• En basit AGF devresi direnç ve kondansatör ile elde edilir.

Direnç gerilim bölücü olarak görev yaparken, kondansatör frekans
seçici olarak çalışır. Düşük frekanslarda kondansatör reaktans
değeri direnç ile karşılaştırıldığında çok yüksektir. Böylece
girişteki sinyal çıkışa minimum zayıflama ile aktarılır. Frekans
yükseldikçe kapasitans değerinin düşmesiyle zayıflama da artar.

Analog Haberleşme Sistemleri 4

 RC Alçak Geçiren Filtre

• RC AGF devresi frekans cevabı aşağıda gösterilmiştir. Kesim

frekansı Xc ile R değerlerinin eşit olduğu noktada elde edilir.
Kesim frekansına çıkış sinyali genliği, giriş sinyali genliğinin
% 70,7 katı değerdedir. Yani filtre kesim noktasında -3 dB
kazanca sahiptir. Kesim frekansından daha yüksek frekanslarda
genlik değeri oktav başına 6 dB veya 20 dB değer arasında
doğrusal oranla azalır. Oktav (octave) frekansın yarıya düşmesi
veya iki katına çıkması olarak tanımlanır. Dekad (decade) ise
(x10 veya x0,1) ile çarpımı gösterir. 600 Hz -3 dB, 1200 Hz -9
dB, 6000 Hz -23 dB

Analog Haberleşme Sistemleri 5

 RC Alçak Geçiren Filtre

• Eğer daha yüksek oranda zayıflama isteniyorsa oktav başına 12 dB

veya dekad başına 40 dB zayıflama sağlayan aşağıdaki devre
kullanılabilir. Birbirine özdeş iki RC devresi kazancı 1 olan
kuvvetlendirici ile birbirlerinden ayrılmıştır. Böylece ikinci
kısmın birinci kısmı yüklemesi önlenir. İzolasyon yapılmazsa
yükleme etkisi sebebiyle zayıflama oranı oktav başına 12 dB
değerinden daha düşük olur. Her iki RC devresinin de kesim
frekansı aynıdır. Böylece ikinci kısım kullanılarak zayıflama
artırılır. Sonuçta çıkışta elde edilen sinyal oldukça küçülür.
Bant geçiren fitrenin sinyal zayıflaması «araya girme kaybı»
olarak isimlendirilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 6

 RL Devresi

• AGF devresi direnç ve bobin kullanarak da gerçekleştirilebilir.

RL filtre cevap eğrisi RC devresine benzer. Kesim frekansı direnç
ve indüktans değerlerine bağlı olarak hesaplanır. RL AGF devresi
RC filtre kadar yaygın kullanılmaz. Bunun sebebi bobinin
kondansatöre göre daha büyük, ağır ve pahalı olmasıdır. Bobin
sargı teli direnci sebebiyle aynı zamanda kondansatöre göre daha
fazla kayba sahiptir.

Analog Haberleşme Sistemleri 7

 Yüksek Geçiren Filtre

• YGF için ideal cevap eğrisi aşağıda gösterildiği gibidir.

Pratikte bu şekilde keskin bir kesim frekansı geçişi ile filtre
tasarımı gerçekleştirilmesi mümkün değildir. İdeal YGF filtre
cevabı eğrisine yakın çalışma karakteristiği RC ve RL devreleri
ile sağlanabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 8

 RC Yüksek Geçiren Filtre

• RC YGF devresi aşağıda gösterilmiştir. Devre gerilim bölücü gibi

çalışmakta ve kondansatör frekans seçici görevi üstlenmektedir.
Düşük frekanslarda Xc değeri çok yüksektir ve R değerinden büyük
olacağından gerilim bölücü yüksek zayıflama sağlar. Frekans
arttığında kapasitif reaktans azalır ve direnç değerine göre
küçülür. Böylece zayıflama azalır.

• YGF aynı zamanda RL devresi ile de gerçekleştirilebilir. RL

kısımları kaskat bağlanarak zayıflama oranı artırılabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 9

 Çentik Filtre

• Çentik (notch) filtre aynı zamanda bant durduran filtre (BDF)

olarak isimlendirilir. Bant durduran filtreler, merkez frekans
etrafında dar bir frekans bandını zayıflatma için kullanılır.
Çentik filtreler aynı amaçla kullanılsa da, genellikle zayıflama
tek bir frekans üzerinde odaklanır.

Analog Haberleşme Sistemleri 10

 RC Çentik Filtre

• En basit çentik filtre direnç ve kondansatör ile gerçekleştirilen

paralel T veya ikiz T olarak isimlendirilen devredir. Filtreleme
köprü devresinin değişimine göre yapılır. Köprü dengede ise
çıkışı sıfırdır. Devre dengeye geldiğinde çentik frekansında 30-
40 dB zayıflama elde edilir. İkiz T devresi genellikle düşük
frekanslarda, yani ses frekansı ve aşağısında uygulamalarda
kullanılır. Başlıca kullanım amacı ses sistemlerinde ve düşük
frekanslı medikal cihaz kuvvetlendirici devrelerinde 50 Hz şebeke
geriliminden kaynaklanan gürültünün önlenmesidir.

Analog Haberleşme Sistemleri 11

 Uygulama

• RC ikiz T devresiyle gerçekleştirilmiş çentik filtresinde R=220

KΩ ise 120 Hz frekansını ortadan kaldırmak için kondansatör
kapasitans değeri nedir?

Analog Haberleşme Sistemleri 12

 LC Filtre Devresi

• RC filtreler genellikle düşük frekanslarda kullanılır. 100 KHz

üzerinde frekanslarda RC filtre kullanımıyla nadir karşılaşılır.
RF uygulamalarında bant geçiren RC filtre zayıflaması çok yüksek
ve kesim eğrisi kademelidir.

• Yüksek frekans devrelerinde istenen cevabı elde etmek üzere daha

çok bobin ve kondansatörden oluşan LC devresi kullanılır. Her ne
kadar düşük frekanslarda kullanılan bobinler büyük, ağır ve
pahalı olsa da yüksek frekanslarda kullanılan bobinler küçük,
hafif ve ucuzdur. Bu tip filtrelerin zayıflama oranı RC devrelere
göre çok daha yüksektir.

• AGF, YGF, BGF ve BDF yapılarının her biri bobin ve kondansatör

kullanarak elde edilebilir. Özellikle birkaç yüz MHz seviyesinde
frekanslara kadar LC filtreler kullanılabilir. Daha yüksek
frekanslarda ise PCB üzerinde mikroşerit tekniği ile yapılmış
filtreler kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 13

 Şekil Faktörü

• Şekil faktörü veya bant genişliği oranı değeri, bant geçiren

filtre için durdurulan bant genişliğinin geçirilen bant
genişliğine oranıdır. Zayıflama oranı veya filtre seçiciliğinin
karşılaştırılması için minimum zayıflama bant genişliği (kesim
frekansı) ile maksimum zayıflama bant genişliğini karşılaştırmaya
yarar, oran küçülürse seçicilik artar. İdeal durumda değeri
1’dir. Fakat pratikte bu değer elde edilemez.

Analog Haberleşme Sistemleri 14

 LC AGF Tipleri

Analog Haberleşme Sistemleri 15

 LC YGF Tipleri

Analog Haberleşme Sistemleri 16

 Filtre Tipleri

• LC filtre çeşitlerinin her biri bulan, geliştiren ve analizini

yapan kişinin adı ile anılır. En yaygın kullanılan filtre tipleri
Butterworth, Chebyshev, Cauer ve Bessel’dir. Bunların her biri
YGF ve AGF konfigürasyonu kullanılarak gerçekleştirilebilir.
Tasarım yapılırken seçilen elemanlara göre her filtre tipi için
farklı cevap eğrisi elde edilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 17

 Filtre Tipleri

• Butterworth filtre, geçen bant cevap eğrisi maksimum düzlüğe ve

düzgün zayıflamaya sahip filtre tipidir. Geçen bant dışında
zayıflama oranı diğer filtre tipleri kadar yüksek değildir.

• Chebyshev (Tchebyschev) filtre çok iyi seçiciliğe sahiptir,

zayıflama oranı Butterworth filtreye göre daha yüksektir. Temel
sorun geçen bant üzerinde ortaya çıkan dalgalanmadır. Filtre
cevap eğrisi Butterworth filtre kadar düz ve sabit değildir. Bu
durum bazı uygulamalarda sorun oluşturur.

• Cauer filtre, geçen bant dışında Chebyshev filtreye göre daha

yüksek zayıflama oranına sahiptir. Fakat geçen bant dışında
olduğu gibi geçen bant üzerinde de daha fazla dalgalanma görülür.

• Bessel filtre bazen Thomson filtre olarak da isimlendirilir.

İstenilen frekans cevabını (AGF, BGF,...) geçen bantta sabit
zaman gecikmesiyle verir. Geçen bantta sinyal frekansı değiştikçe
faz kayması ve zaman gecikmesi ortaya çıkar. Bu gecikme bazı
uygulamalarda sinyal bozulmasını önlemek için gereklidir.

Analog Haberleşme Sistemleri 18

 Mekanik Filtreler

• Mekanik filtreler eski fakat kullanışlı filtre tipidir. Seçicilik

sağlamak üzere mekanik disklerin rezonans vibrasyonu kullanılır.
Filtrelenecek sinyal kalıcı mıknatısı etkileyen bobine uygulanır.
Böylece yedi veya sekiz disk dizisine bağlı kol üzerinde
vibrasyon üretilir. Diskler rezonans frekansı yakınında titreşir,
çıkış bobinine bağlı başka bir kol üzerinde hareket sağlanır.
Çıkış bobini elektriksel çıkış üretmek üzere başka bir kalıcı
mıknatıs ile birlikte çalışır.

• Mekanik filtreler 200-500 KHz frekans aralığında çalışır ve

kalite faktörleri oldukça yüksektir. Çalışma performansları
kristal filtreler ile karşılaştırılabilecek kadar iyidir.

• Tipi ne olursa olsun pasif filtreler ayrık bileşenler ile

tasarlanır ve gerçekleştirilir. Filtre tasarım programları
kullanılarak tasarım süreci hem kolaylaştırılır hem de
hızlandırılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 19

 Bant Geçiren Filtre

• BGF için ideal cevap eğrisi aşağıda gösterildiği gibidir. Alt ve

üst kesim frekansları f1 ve f2 ile gösterilmiştir. BGF bant
genişliği bu frekanslar arasındaki farka eşittir. İdeal BGF
cevabı pratikte sağlanamaz. Bu sebepten -3 dB noktaları kesim
frekansı olarak belirlenir ve buna göre filtrenin bant genişliği
hesaplanır.

Analog Haberleşme Sistemleri 20

 Bant Geçiren Filtre

• BGF tipleri aşağıda gösterilmiştir. İlk devre gerilim bölücü

olarak çalışan seri çıkış direncine bağlı seri rezonans
devresidir. Rezonans frekansı altında ve üstündeki frekanslarda
indüktif veya kapasitif reaktans değeri direnç değerine göre daha
büyük olacaktır. Bu sebepten çıkış sinyali genliği çok düşük
olur. Buna karşın rezonans frekansına reaktans değerleri
birbirlerini yok edeceğinden çıkış sinyali genliği yüksek olur.
Bant genişliği değeri rezonans frekansı ve kalite faktörüne bağlı
olarak belirlenir. İkinci BGF devresi ise paralel rezonans
devresidir. Direnç ve akort devresi ile gerilim bölücü devresi
elde edilmiştir.

Bobin teli sargı direnci

Analog Haberleşme Sistemleri 21
 Bant Geçiren Filtre

• Seçiciliği artırarak daha dik cevap eğrisi elde etmek için bant
geçiren kısımlar birbirlerine kaskat bağlanabilir. Bu şekilde
devrelerin kazançları toplanarak araya girme kaybı artırılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 22

 Bant Geçiren Filtre

• BGF kısımlarının kaskat bağlanması sonucunda elde edilen cevap

eğrileri aşağıda gösterilmiştir.

Analog Haberleşme Sistemleri 23

 Bant Durduran Filtre

• Merkez veya çentik frekansı etrafında dar bir bant genişliğinde

frekansları yok eden filtre tipidir. LC BDF tipleri aşağıda
gösterilmiştir. İlk devrede seri rezonans devresi gerilim bölücü
olarak direnç ile bağlanmıştır. Merkez frekansında akort devresi
rezonans halinde olup (toplam empedans bobinin sargı direncine
eşittir) toplam empedans değeri direnç değerine göre çok
küçüktür. Bu sebepten çıkış sinyali genliği çok küçüktür. İkinci
devre ise paralel rezonans devresi biçimindedir. Rezonans
frekansında paralel LC devresi çıkış direnci ile
karşılaştırıldığında çok daha yüksek rezistif empedans değerine
sahiptir. Bu sebepten çıkış sinyali genliği minimum olur.

Analog Haberleşme Sistemleri 24

 Bant Durduran Filtre

• Köprü T tipi BDF aşağıda gösterilmiştir. Bu devre RF

uygulamalarında oldukça fazla kullanılır. Bobin ve kondansatör
içerdiğinden dolayı RC ikiz T çentik filtreye göre daha dik cevağ
eğrisine sahiptir. Ayrıca L indüktans değeri değiştirilerek
çentik noktası ayarlanabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 25

 Filtre Sembolleri

• Elektronik devrelerde kullanılan çeşitli tipte filtreler için

filtreleme özelliğine göre sembolleri aşağıda gösterilmiştir.

Analog Haberleşme Sistemleri 26

 Aktif Filtreler

• Aktif devreler, RC devresi ve kuvvetlendirici ile geri besleme

sağlanarak oluşturulan frekans seçici devre tipidir. Bu tip
filtreler pek çok uygulama da pasif LC tipi filtreler ile
değiştirilebilir. Pasif LC filtrelere göre avantajlara sahiptir:
– Kazanç: Kuvvetlendirici kullanıldığı için filtreleme yanında
kuvvetlendirme sağlarlar. Böylece araya girme kaybı istenen
değerde sağlanabilir.
– Bobin olmaması: Bobin özellikle düşük frekanslarda
çalışıldığında büyük ağır ve pahalıdır.
– Ayarlama kolaylığı: Seçilen dirençler ayarlanabilir yapıdadır.
Böylece filtre kesim frekansı, merkez frekansı, kazanç, kalite
faktörü ve bant genişliği değerleri ayarlanabilir.
– İzolasyon: Kuvvetlendirici ile kaskat bağlanan kısımlar
arasında izolasyon sağlanır.
– Empedans uyumlama kolaylığı: Empedans uyumlama LC devrelerinde
olduğu kadar kritik öneme sahip değildir.

Analog Haberleşme Sistemleri 27

 Aktif AGF

• Kazancı artırmak üzere op-amp kullanılan AGF örnekleri aşağıda

gösterilmiştir. İlk devrede R1 ve R2 dirençleri ile gerilim
bölücü kurulmuştur. Op-amp ters çevirmeyen kuvvetlendirici olarak
çalışmaktadır. İkinci devrede kazanç R3 ve/veya R1 değeri ile
ayarlanabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 28

 Aktif YGF

• Aktif YGF devreleri aşağıda gösterilmiştir. İlk devrede yine R1

ve R2 dirençleri ile gerilim bölücü kurulmuştur. Op-amp ters
çevirmeyen kuvvetlendirici olarak çalışmaktadır. İkinci devrede
kazanç C3 ve/veya C1 değeri ile ayarlanabilir.

• Aktif filtre devreleri ikinci derece cevap eğrisi sağlar. Yani

üretilen cevap eğrisi iki kutup LC devre ile sağlanabilir.
Zayıflama oranı oktav başına 12-40 dB arasındadır. Kaskat yapı
ile kazanç artırılabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 29

 Aktif BGF

• Aktif BGF ve yüksek kalite faktörüne sahip çentik filtre aşağıda

gösterilmiştir.

Analog Haberleşme Sistemleri 30

 Aktif BGF

• İlk devrede RC alçak geçiren ve yüksek geçiren kısımlar geri

besleme ile birleştirilmiş ve bant geçiren filtre sağlanmıştır.

• İkinci devrede negatif geri besleme için ikiz T RC çentik filtre

kullanılarak bant geçiren filtre karakteristiği sağlanmıştır.

• Üçüncü devrede ikiz T kullanılarak çentik filtre oluşturulmuştur.

Tüm bu devrelerde geri besleme sebebiyle standart pasif ikiz T
devresine göre çok daha keskin cevap eğrisi elde edilebilir.

• Aktif filtreler op-amp entegre devreleri ve ayrık RC devreleri

ile tasarlanarak Butterworth ve Chebyshev gibi cevap eğrileri
elde edilebilir. Aynı zamanda tek paket halinde aktif filtre
üretilmesi de mümkündür. Temel dezavantaj çalışılabilecek
maksimum frekansın op-amp frekans cevabı ile sınırlı olmasıdır.
Aktif filtreler genellikle 1 MHz altında frekanslarda çalışır.
Bugün 1 GHz üzerinde frekansta çalışan op-amp üretilmektedir.
Dolayısıyla RF uygulamalarında aktif filtre kullanılabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 31

 Kristal ve Seramik Filtreler

• Filtre seçiciliği kalite faktörü Q ile belirlenir. Kalite faktörü

ise bobine bağlıdır. LC devrelerinde 200 üzerinde Q değeri elde
etmek çok zordur. Q değeri genellikle 10 ile 100 arasında
olduğundan sonuçta zayıflama oranı sınırlıdır.

• Bazı hassas uygulamalarda istenen sinyalin hemen yanındaki komşu

sinyalden ayrılması istenir. Düşük zayıflama oranına sahip
geleneksel filtreler ile bu işlem gerçekleştirilemez. Yüksek Q
değeri ile seçicilik artırılarak istenmeyen sinyal tamamen yok
edilebilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 32

 Kristal ve Seramik Filtreler

• Seçiciliği yüksek filtreler oluşturmak için ince kesilmiş kuartz

kristallerden veya seramik malzemelerden yapılmış filtreler
kullanılır. Böyle özellik gösteren malzemeler piezoelektrik
olarak isimlendirilir. Bu tip malzemelere fiziksel etki
uygulandığında uçlarında gerilim üretir. Uçlarına AC gerilim
uygulandığında ise belirli bir frekansta titreşim gösterirler.

• Kristal ve seramik malzemeler genellikle osilatör devrelerinde

kullanılırlar. Bunun yanında kullanıldıkları başka bir uygulama
ise filtre (özellikle BGF) devreleridir. Kristal ve seramik için
eşdeğer akort devresi kalite faktörü 10.000 ile 1.000.000
arasında değişir. Sonuç olarak kristal ve seramik malzeme
kullanılarak çok yüksek seçicilikte filtre devreleri yapılabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 33

 Kristal Filtreler

• Kristal filtreler kuartz kristal malzemeden yapılır. Kristale

gerilim uygulandığında rezonans frekansında titreşir. Bu frekans
100 KHz ile 100 MHz arasındadır. Kristal titreşim frekansı
oldukça kararlıdır. Bu sebepten sinyal üretimi için kristal
osilatör devreleri yaygın olarak kullanılır.

• Kristal için LC rezonans devresi eşdeğeri aşağıda gösterilmiştir.

Rezonans devresinde Cp paralel kapasitansı, kristalin metal
bağlantı plakaları arasında dielektrik (kristal) malzemeyi
modellemek üzere kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 34

 Kristal Filtreler

• Kristal empedansının frekansla değişimi aşağıda gösterilmiştir.

Rezonans frekansının altında kristal eşdeğer devresi kapasitif
iken, XL=XCs durumunda seri rezonans meydana gelir ve devre
rezistif hale gelir. Kristal direnç değeri oldukça küçüktür. Bu
sebepten kristalin kalite faktörü Q değeri çok yüksektir. Sonuçta
seri rezonans ile çok yüksek seçicilik sağlanır. Seri rezonans
frekansı üzerinde devre indüktif olup frekans daha da
yükseldiğinde XL=XCp durumunda paralel rezonans görülür. Paralel
rezonansta ise devrenin empedansı rezistif olup direnç değeri
oldukça yüksektir. Kristal iki birbirine yakın seri ve paralel
rezonans frekanslarına sahip olduğundan filtreleme için idealdir.
Kristaller seri ve paralel rezonans noktalarında birleştirilerek
BGF oluşturulur.

Analog Haberleşme Sistemleri 35

 Kristal Filtreler

• Çok fazla kullanılan kristal filtre devrelerinden biri tam

kristal kafes BGF devresidir. Transformatörler filtre girişi ve
çıkışı olarak kullanılır. Y1 ve Y2 kristalleri aynı frekansta, Y3
ve Y4 kristalleri ise yine aynı fakat Y1-Y2 frekansından farklı
bir frekansta rezonans sağlar. Bu frekanslar arasındaki fark
filtrenin bant genişliğidir. Filtre cevap eğrisi çok diktir.
Geçen bant dışında kalan frekanslar 50-60 dB ile yok edilir. Bu
şekilde birbirlerine çok yakın sinyaller bile kolayca
ayrılabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 36

 Kristal Filtreler

• Diğer bir kristal filtre modeli ise merdiven BGF şeklindedir.

Filtre içinde kullanılan tüm kristaller aynı frekansta çalışır.
Kristal sayısına ve paralel bağlı kondansatör kapasitans değerine
göre filtrenin bant genişliği ayarlanır. Haberleşme uygulamaları
için istenilen seçiciliğin oluşturulması kaskat bağlı en az 6
tane kristal ile sağlanabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 37

 Seramik Filtreler

• Seramik, kristal benzeri bileşimden yapılır ve kuartz ile aynı

piezoelektrik kaliteyi gösterir. Seramik filtreler çok küçük ve
ucuzdur. Bu sebepten haberleşme devrelerinde alıcı ve verici
üzerinde yaygın biçimde kullanılır. Seramik için kalite faktörü,
kuartz ile elde edilen değerlere çıkamasa da, LC devreleriyle
karşılaştırıldığında oldukça yüksektir. Seramik BGF devreler için
merkez frekansı 455 KHz ile 10,7 MHz arasında değişir. Uygulamaya
göre farklı bant genişliklerinde filtreler mevcuttur. Seramik
filtre modeli aşağıda gösterilmiştir. Filtre Rg giriş empedansı
ile kaynaktan sürülür, RL yük empedansı ile sonlandırılır. Bu
direnç değerleri 1,5-2 KΩ arasındadır.

Analog Haberleşme Sistemleri 38

 Yüzey Akustik Dalga Filtreler

• Kristal filtrelerin özel bir çeşidi yüzey akustik dalga (surface

acoustic wave, SAW) filtredir. Şematik diyagramı aşağıda
gösterilmiştir. SAW filtre lithium niobate gibi piezoelektrik
seramik alt tabaka üzerinde oluşturulur. Dönüştürücü yardımıyla
sinyaller akustik dalgalara çevrilir ve bu dalgalar filtre
yüzeyinde hareket eder. Dönüştürücü olarak kullanılan tarak
çizgilerinin şekli, boyutları ve aralarındaki mesafe
değiştirilerek filtre çalışma karakteristiği uygulamaya göre
ayarlanır. Çıkıştaki dönüştürücü yardımıyla akustik dalgalar
tekrar elektrik sinyallerine çevrilir. SAW seçicilik sağlamanın
zor olduğu çok yüksek frekanslarda BGF olarak kullanılır. Frekans
aralığı 10 MHz ile 3 GHz arasındadır. TV, radar, WLAN ve GSM
alıcılarında kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 39

Elektrik – Elektronik Mühendisliği
Analog Haberleşme Sistemleri
Ders 5 – Radyo Vericileri
 Giriş

• Radyo vericisi, gönderilecek bilgiyi haberleşme kanalı ile uyumlu

elektrik sinyallerine çevirir ve gönderir. Bu süreçte taşıyıcı
sinyal üretilmesi, modülasyon ve güç kuvvetlendirme gibi işlemler
gerçekleştirilir. Sinyal kablo, koaksiyel hat veya dalga kılavuzu
ile anten üzerinden serbest uzaya bırakılır.

• Genel anlamda bir verici üzerinde dört temel işlem yapılır:

– İstenilen frekansta taşıyıcı sinyal üretilir.
– Bilgi sinyalini taşıyıcı sinyal üzerine aktarmak için uygun
modülasyon planı uygulanır.
– Sinyalin hedefe ulaşması için sinyal gücü kuvvetlendirilir.
– Antene maksimum güç transferi olması için güç kuvvetlendirici
ile anten arasında empedans uyumluluğu sağlanır.

Analog Haberleşme Sistemleri 41

 Verici

• En basit verici devresi doğrudan antene bağlı tek transistorlu

osilatör devresidir. Taşıyıcı sinyali üreten osilatör Mors
kodunda nokta ve çizgiler üretildiği gibi açılıp kapatılarak
anahtarlama gerçekleştirilir. Bu şekilde gönderilen bilgi
«sürekli dalga (continuous-wave, CW) iletimi» olarak
isimlendirilir. Güvenilir haberleşme yapmak için osilatör gücü
çok düşük olduğundan bu tip verici günümüzde kullanılmamaktadır.

• CW vericiye güç kuvvetlendirici eklenerek aşağıda gösterildiği

gibi geliştirilmesi sağlanır. Böylece daha yüksek güçle daha uzak
mesafelere bilgi gönderilebilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 42

 Yüksek Seviyeli AM Verici

• Yüksek seviyeli AM kullanan verici bir sonraki slayt ile

gösterilmiştir. Kristal osilatör ile taşıyıcı frekansı üretilir
ve tampon kuvvetlendirici girişine beslenir.
• Tampon kuvvetlendiricinin görevi osilatör ile güç kuvvetlendirici
arasında izolasyon sağlamaktır. Tampon kuvvetlendirici A sınıfı
seviyesinde çalışır ve güç çıkışında az bir artış sağlar.
• Tampon kuvvetlendiriciden alınan sinyal C sınıfında çalışan
sürücü kuvvetlendiriciye uygulanır ve ara seviyede güç
kuvvetlendirme yapılır. Böylece güç kuvvetlendirici için yeterli
çıkış gücü sağlanır.
• Güç kuvvetlendirici C sınıfında çalışır ve çok yüksek güç çıkışı
sağlar. Çıkışta güç miktarı uygulamaya bağlı olarak değişir. AM
radyo istasyonları 250, 500, 1000, 5000, 50,000 W gibi güçlerde
çalışır. Buna karşın cep telefonu baz istasyonları 30-40 W
seviyesindedir.

Analog Haberleşme Sistemleri 43

 Yüksek Seviyeli AM Verici

Analog Haberleşme Sistemleri 44

 Yüksek Seviyeli AM Verici

• Vericide bulunan RF devreleri transistor ve MOSFET’ler ile

gerçekleştirilir. Transistor yaygın olarak kullanılsa da, MOSFET
yüksek frekanslarda yüksek yük taşıma kapasitesinde olduğundan
bazı uygulamalarda kullanımı hızla artmaktadır. Buna karşın
transistor için çıkış gücü birkaç yüz Watt’ı aşmaz.
• Mikrofondan alınan sinyal A sınıfı düşük güç kuvvetlendiriciye
uygulanır ve sinyal gerilim seviyesi yükseltilir. Daha sonra ses
işleme devresi ile genlik kontrolü ve filtreleme yapılır. Böylece
ses sinyal aralığında sinyaller alınarak sinyal bant genişliği
düşürülür. Pek çok verici için anlaşılabilir haberleşme yapmak
üzere ses sinyal aralığı 300-3000 Hz arasında alınır. Buna karşın
AM yayınında 5 KHz’e kadar sinyallere izin verilir. Sinyal
genliği sınırlandırılarak aşırı modülasyon önlenir. Böylece
modülatörün modülasyon indisi 1’e yakın tutulur ve sinyal
bozulumu önlenir.
• Daha sonra sürücü kuvvetlendirici ile sinyal güç seviyesi
artırılarak modülasyon kuvvetlendiricisi ile sürülebilecek
seviyeye getirilir. Modülasyon kuvvetlendiricisi çıkışı, RF
kuvvetlendirici giriş gücünün yarısı kadar olmalıdır.
Analog Haberleşme Sistemleri 45
 Düşük Seviyeli FM Verici

• Düşük seviyeli modülasyonda, düşük güç seviyesinde taşıyıcı ile

modülasyon gerçekleştirilir ve sonra sinyal güç kuvvetlendirici
ile kuvvetlendirilir. Bu yöntem hem AM hem de FM için tercih
edilebilir. Fakat FM vericiler için düşük seviyeli modülasyon
kullanımı daha caziptir.
• Aşağıda dolaylı yoldan FM sinyali üreten verici devre bir sonraki
slayt ile gösterilmiştir. Kristal osilatör ile taşıyıcı sinyal
üretilir. Tampon kuvvetlendirici ile osilatör devrenin geri
kalanından izole edilir. Taşıyıcı sinyal faz modülatörüne
uygulanır.
• Ses sinyali mikrofon çıkışında kuvvetlendirilir ve ses işleme
devresinde frekans aralığı sınırlanır. Böylece aşırı sapma
önlenir. Modülatör çıkışında istenen FM sinyali elde edilir.
• FM vericiler genellikle VHF, UHF aralığında kullanılır. Bu
frekanslarda taşıyıcı sinyal üretimi kristal osilatör için uygun
değildir. Taşıyıcı sinyal çıkış frekansından daha düşük frekans
değerlerinde üretilir, istenen frekansa ulaşmak için frekans
çarpıcı devreler kullanılır. Bu şekilde frekans değeri yanında
frekans sapması da artırılır.
Analog Haberleşme Sistemleri 46
 Düşük Seviyeli FM Verici

• Frekans çarpıcı devre çıkışında elde edilen sinyal sürücü

kuvvetlendirici üzerinden C sınıfı seviyesinde çalışan son güç
kuvvetlendiriciye uygulanır.
• FM verici devreleri genellikle 100 Watt’tan daha düşük güç
seviyelerinde çalışır. VHF-UHF aralığında çalışıldığından
genellikle transistor kullanılır. Bunun üzerinde frekanslarda ise
vakum tüpleri ile tasarım yapılır. Mikrodalga frekanslarında ise
güç kuvvetlendirici olarak klystron, magnetron ve traveling-wave
tube (TWT) kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 47

 Düşük Seviyeli FM Verici

Analog Haberleşme Sistemleri 48

 Düşük Seviyeli FM Verici

Analog Haberleşme Sistemleri 49

 Tek Yan Bant (SSB) Verici

• Tek yan bant verici blok diyagramı aşağıda gösterilmiştir.

Osilatör devresi tarafından üretilen taşıyıcı sinyal, tampon
kuvvetlendiriciye beslenir ve taşıyıcı sinyal buradan dengeli
modülatöre uygulanır. Mesaj sinyali ise ses kuvvetlendiricisi ve
ses işleme devresi üzerinden dengeli modülatöre uygulanır.
Dengeli modülatör çıkışında çift yan bant (DSB) sinyali elde
edilir ve yan bantlardan biri filtre ile seçilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 50

 Tek Yan Bant (SSB) Verici

• Elde edilen SSB sinyali karıştırıcı (mixer) devresine uygulanır.

Karıştırıcı devrenin görevi SSB sinyalini çalışma frekansına
getirmektir. Karıştırıcı devre basit bir genlik modülatörü gibi
çalışır. Düşük frekansları yükseğe, yüksek frekansları ise düşüğe
çevirir. Dengeli modülatör ve filtre devrelerini basit ve ucuz
yapmak için SSB sinyali düşük frekansta üretilir. Lokal osilatör
ile beslenen karıştırıcı, SSB sinyalini yüksek frekansa çıkarır.

Analog Haberleşme Sistemleri 51

 Tek Yan Bant (SSB) Verici

• Karıştırıcı çıkışında bulunan akort devresi, lokal osilatör

frekansı ve SSB sinyali frekansının toplamı veya farkından biri
seçilir. Lokal osilatör frekansı, istenilen çalışma frekansına
uygun olarak ayarlanır. Sabit kanalda çalışacak SSB verici için
lokal osilatör içinde kristal kullanılabilir. Frekansın istenilen
aralıkta ayarlanması gerekiyorsa değiştirilebilir frekanslı
osilatör (variable frequency oscillator, VFO) kullanılır. Modern
sistemlerde çıkış frekansını ayarlamak için frekans sentezleyici
kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 52

 Tek Yan Bant (SSB) Verici

• Akort devresi çıkışında, lineer sürücü ve güç kuvvetlendirici

bulunur. Böylece sinyal gücü istenen güç seviyesine yükseltilir.
C sınıf kuvvetlendirici sinyali bozduğu için SSB, DSB veya düşük
seviyeli AM verici de kullanılamaz. AM sinyali bilgi içeriğinin
korunması için A sınıfı, AB sınıfı lineer kuvvetlendirici
kullanılmalıdır.

Analog Haberleşme Sistemleri 53

 Taşıyıcı Sinyal Jeneratörleri

• Tüm vericilerin başlangıç noktası taşıyıcı sinyalin

üretilmesidir. Taşıyıcı sinyal üretildikten sonra farklı
yöntemler ile modüle edilebilir. Kuvvetlendirme işleminden sonra
alıcıya gönderilir.

• Radyo vericileri sadece belirli frekans aralığında bulunan

kanallarda çalışabilir. Bu frekans aralığı dışına küçük bir sapma
bile meydana gelirse komşu kanallar üzerindeki sinyal için
girişime sebep olunur. Bu sebepten verici sinyali üretecek
jeneratör devresi çok hassas çalışmalıdır. Belirli radyo
servisleri için çalışılan frekans, tanımlanan frekansın % 0.001’i
kadar sınırlar içerisinde toleransa izin verilir. Bunun yanında
sıcaklık değişimi, kaynak geriliminin değişmesi gibi çalışma
şartlarında yaşanacak değişimler frekansı değiştirmemelidir.

• Modern vericiler üzerinde bu şartlarda gerekli hassasiyeti

sağlayacak özellikte taşıyıcı sinyal kaynağı, kristal osilatör
devresidir. Çok kanallı çalışma gerektiren uygulamalarda kristal
osilatör ile birlikte referans olarak PLL frekans sentezleyici
kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 54

 Kristal Osilatör

• Kristal osilatör çalışma frekans aralığı 30 KHz ile 150 KHz

arasındadır. Belirli bir frekansa ayarlanan kristal osilatör,
çalışma şartları (sıcaklık, gerilim vb.) değişse bile frekans
değerinden sapmaz.

• Kristal, LC akort devresi gibi davranış sergiler. Kristal, çok

yüksek kalite faktörü değerine (Q=30.000 gibi) sahip seri veya
paralel LC devresi şeklinde modellenebilir. Kristalin hassasiyeti
milyon başına parça (parts per million, ppm) şeklinde ifade
edilir. Örneğin 1 MHz frekansında hassasiyeti 100 ppm olan
kristal frekansı 999,900 ile 1,000,100 Hz arasında değişebilir.
Pek çok kristal için tolerans ve kararlılık değerleri 10 ile 1000
ppm aralığındadır. Bu değer yüzde olarak şöyle hesaplanır:
(100/1,000,000) x 100 = 0.0001 x 100 = 0.01 %

• 24 MHz frekansında kristal için kararlılık ±50 ppm ise maksimum

frekans sapması ±1200 Hz’dir.

Analog Haberleşme Sistemleri 55

 Uygulama

• 16 MHz frekansında çalışan kristal için kararlılık 200 ppm olarak

veriliyor. Maksimum ve minimum frekans değerleri ne olur?

• Çözüm: Frekans her 1 MHz için 200 Hz sapabiliyorsa, 16 MHz için

200x16=3200 Hz sapma gözlenir. Bu durumda frekans aralığı:

• Kararlılık yüzde olarak ifade edilecek olursa değeri:

Analog Haberleşme Sistemleri 56

 Uygulama

• Kristal osilatör kullanılan bir radyo vericisi frekansı 14,9 MHz

olup çarpanları 2, 3 ve 3 olan üç adet frekans çarpıcı
içermektedir. Kristal için kararlılık ±300 ppm ise verici çıkış
frekansını hesaplayın? Verici için maksimum ve minimum
frekansları hesaplayın?

Toplam çarpan değeri:

Verici çıkış frekansı:

Kristal sapması:

Analog Haberleşme Sistemleri 57

 Colpitts Kristal Osilatör

• En yaygın kullanılan kristal osilatör Colpitts tipi osilatör

devresidir. Bu devrede C1 ve C2 kondansatörleri kullanılarak elde
edilen kapasitif gerilim bölücüden geri besleme alınır. Emitter
izleyici tipi Colpitts osilatör aşağıda gösterilmiştir. Kristale
seri veya paralel bağlanan pulling kondansatörleri ile kristal
frekansında küçük ayarlamalar yapılabilir. Kondansatör yerine
varaktör kullanılarak FM sinyali üretilebilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 58

 Overtone Kristal Osilatör

• Kristal osilatör için temel problem üst çalışma frekansının düşük

olmasıdır. 50 MHz üzeri frekanslarda kristal kırılgan olup
pratikte kullanıma uygun değildir. Elektronik devrelerde çalışma
frekanslarının sürekli olarak artması sebebiyle yüksek frekans
uygulamalarında aynı kararlılık ve hassasiyette çalışabilecek
osilatör devrelerine ihtiyaç vardır.

• VHF, UHF ve mikrodalga frekanslarında kullanılabilecek kristaller

oluşturmanın bir yolu frekans çarpıcı devreler kullanmaktır.
Başka bir yol ise overtone kristal kullanımıdır. Overtone
kristal, kristalin temel vibrasyon frekansının harmonik olarak
isimlendirilen belirli çarpanlarında osilasyon (salınım) yapar.
Temel frekansı 20 MHz olan kristal ikinci harmonik frekansı 40
MHz, üçüncü harmonik frekansı 60 MHz’dir. Overtone kristal
osilatörler genellikle dördüncü ve beşinci harmonik değerinde
osilasyon yapar.

Analog Haberleşme Sistemleri 59

 Kristal Osilatör Devreleri

• Kristal osilatör devresi genellikle diğer entegre devrelere

bağlanır. Kristal entegre devrenin dışındadır. Bunun dışında
aşağıda gösterildiği gibi kristal ve osilatör devresinin aynı
entegre devre içerisinde birlikte paketlendiği tasarımlar vardır.
Bu tip paketlenmiş kristal osilatör devreleri kristal osilatör
(XO), gerilim kontrollü kristal osilatör (VCXO), sıcaklık
kompanzeli kristal osilatör (TCXO) şeklinde isimlendirilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 60

 Frekans Sentezleyici

• Frekans sentezleyici (frequency synthesizer) ayarlanabilir

frekans jeneratörü olup kristal osilatörün frekans kararlılığını
sağlar. Frekans sentezleyici genellikle geniş bir aralıkta sabit
frekans artışı ile değişen çıkış sinyali üretmek için kullanılır.
Verici içinde frekans sentezleyici kullanılarak farklı kanallarda
çalışmayı sağlayacak şekilde taşıyıcı sinyal üretimi sağlanır.
Aynı şekilde alıcı üzerinde lokal osilatör olarak frekans
sentezleyici kullanıldığında, alıcının kanal ayar fonksiyonu
sağlanır.

• Frekans sentezleyici kullanılarak kristal kullanımında maliyet ve

büyüklük problemi ortadan kaldırılır. Örneğin 50 farklı kanal
üzerinde kararlı biçimde çalışması planlanan verici için her
kanal için farklı bir kristal kullanılması ve anahtarlama ile
kanallar arasında geçiş sağlanması düşünülebilir. Fakat maliyeti
1 ile 10 dolar arasında olan kristallerin sayısının artması
maliyeti artırır. Aynı zamanda devre oldukça büyük bir alana
yayılır. Frekans sentezleyici ve tek bir kristal ile aynı sayıda
kanal oluşturulması mümkündür.
Analog Haberleşme Sistemleri 61
 PLL

• Frekans sentezleyici gerçekleştirmek için çeşitli teknikler

geliştirilmiştir. Bugün en çok kullanılan frekans sentezleyici,
faz kilitlemeli döngü (phase-locked loop, PLL) devresidir.
Bununla birlikte dijital sinyal sentezleyici (digital signal
synthesis, DSS) olarak isimlendirilen yeni bir teknik giderek
popüler hale gelmektedir.

• PLL frekans sentezleyici devresi aşağıda gösterildiği gibi faz

detektörü, alçak geçiren filtre ve gerilim kontrolü osilatör
(VCO) bileşenlerinden oluşur.

Analog Haberleşme Sistemleri 62

 PLL

• Faz detektörü girişinde yüksek frekans kararlılığı sağlayan bir

kristal osilatör referans olarak bulunur. VCO çıkışı doğrudan faz
detektörüne bağlanmak yerine araya frekans bölücü eklenmiştir.
Frekans bölücü devre girişindeki sinyalin frekansı bir tamsayıya
bölünerek çıkışa aktarılır. Devrede referans osilatör frekansı
100 KHz ve frekans bölücü değeri 10 olarak ayarlanmıştır.

• Kilitlenmiş (veya senkronize) PLL için faz detektörü girişleri

birbirine eşit olmalıdır. Yani frekans bölücü çıkışında sinyal
frekansı da 100 KHz olmalıdır. Bunun için ise VCO çıkış
sinyalinin frekansı 10 kat fazla yani 1 MHz olmalıdır. Bu şekilde
1 MHz frekansında sinyal kaynağı oluşturulmuş olur. PLL frekans
değişimlerini izler, fakat kristal frekansı kararlı olduğundan
VCO çıkışındaki sinyalin frekansı da oldukça kararlıdır.

• Frekans sentezleyiciyi daha kullanışlı yapmak için çıkış

frekansının değiştirilmesi sağlanabilir. Frekans bölücü oranı 11
yapılırsa, çıkış frekansı 1,1 MHz olur. Fakat frekans bölücü
çıkış sinyali frekansı değişmez, 100 KHz olarak kalır.
Analog Haberleşme Sistemleri 63
 PLL

• VHF ve UHF frekanslarında (100-500 MHz) kullanılan daha karmaşık

bir PLL frekans sentezleyici devresi aşağıda gösterilmiştir.
Burada taşıyıcı sinyal üretilmesi için FET osilatör
kullanılmıştır. Frekans sentezleyici çıkışı doğrudan sürücü ve
güç kuvvetlendiricisine bağlıdır. Çıkış frekansı 390 MHz olup 30
KHz aralıkla aşağı/yukarı değiştirilebilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 64

 PLL

• Bu tip frekans sentezleyici içinde yer alan VCO devresi aşağıda

gösterilmiştir. LC osilatör frekansı L1, C1 ve C2 değerleri ve D1
ve D2 varaktör diyotlarının Ca ve Cb kapasitans değerleri ile
ayarlanır. Varaktör diyotlara uygulana DC gerilim ile çalışma
frekansı değiştirilir.
Ca ve Cb kapasitansları
seri olarak bağlandıkları
için eşdeğer kapasitans
şöyle bulunur:

Diyotları ters yönde

kutuplamak için toprağa
göre negatif gerilim
gerekir. Negatif gerilim
artarsa kapasitans azalır,
osilatör frekansı artar.

Analog Haberleşme Sistemleri 65

 Güç Kuvvetlendiricileri

• Radyo vericisi içerisinde üç farklı tipte güç kuvvetlendiricisi

kullanılır: lineer, C sınıfı ve anahtarlamalı.

• Lineer kuvvetlendiriciler giriş sinyalinin büyütülmüş tekrarını

çıkış sinyali olarak verir. Yani çıkış sinyali, giriş sinyali ile
doğrudan orantılıdır. Pek çok ses kuvvetlendiricisi lineerdir.
Lineer RF kuvvetlendiriciler düşük seviyeli AM sinyali veya SSB
sinyali gibi RF sinyallerinin güç seviyesini artırmak için
kullanılır. Lineer kuvvetlendiriciler A sınıfı, AB sınıfı veya B
sınıfıdır. Kuvvetlendiricinin sınıfı, onun nasıl kutuplanacağını
gösterir.

• A sınıfı kuvvetlendiriciler sürekli olarak iletimde olacak

şekilde kutuplanır. Kutuplama, girişin collector akımını
transistorun lineer bölgesinde değiştirmesidir. Böylece çıkışta
girişin lineer kuvvetlendirilmiş hali elde edilir. A sınıfı
kuvvetlendirici girişteki sinüs dalgasını 360° iletir. Bu tip
kuvvetlendirici çok verimli değildir, düşük güç uygulamalarda
küçük sinyal gerilim kuvvetlendirici olarak kullanılır.
Analog Haberleşme Sistemleri 66
 Güç Kuvvetlendiricileri

• B sınıfı kuvvetlendirici kesimde kutuplanır. Bu sebepten sıfır

giriş ile hiç collector akımı akmaz. Transistor sinüs dalga
girişin sadece 180° kısmında yani yarım dalga boyunca iletimde
kalır. Bu durumda sinüs dalganın sadece yarısı kuvvetlendirilir.
B sınıfı kuvvetlendirici, A sınıfına göre daha verimlidir. Çünkü
akım giriş sinyalinin sadece bir bölümünde akar. Fakat bu durumda
giriş sinyali bozulur. Bozulmayı ortadan kaldırmak için özel
teknikler kullanılır. Buna örnek olarak push-pull bağlama
verilebilir. İki adet B sınıfı push-pull bağlanarak girişin hem
pozitif hem de negatif kısımları kuvvetlendirilir.

• AB sınıfı kuvvetlendirici kesime yakın kuvvetlendirilir, girişin

180° ile 360° arasında kalan bölümünde iletimde kalır. Genellikle
push-pull kullanılarak B sınıfı kuvvetlendiriciye göre daha
lineer çalışma sağlanır. Fakat verimlilik düşüktür.

Analog Haberleşme Sistemleri 67

 Güç Kuvvetlendiricileri

• C sınıfı kuvvetlendirici sinüs dalganın yarım periyodundan bile

daha kısa süre iletimdedir. Bu sebepten C sınıfı kuvvetlendirici
yüksek verimlilikte çalışır. Çıkışta elde edilen oldukça bozulmuş
akım darbesi kullanılarak sürekli sinüs dalga çıkışı oluşturulur.
C sınıfı kuvvetlendirici AM ve SSB sinyalleri gibi değişen
genlikli sinyalleri kuvvetlendirmek için kullanılamaz, çünkü
sinyaller kuvvetlendirici çıkışında kırpılır ve bozulur. Fakat FM
sinyali gibi genlik değişimi içermeyen sinyaller C sınıfı
kuvvetlendirici ile lineer olmayan şekilde daha verimli olarak
kuvvetlendirilir. Bu tip kuvvetlendirici aynı zamanda harmonik
olarak iyi frekans çarpanı üretir.

• Anahtarlamalı kuvvetlendirici on/off anahtar gibi davranır, kare

dalga çıkış üretir. Böyle bozulmuş bir çıkış istenmez, bununla
birlikte çıkışta yüksek kalite faktörü (Q) değerine sahip akort
devresi kullanılarak anahtarlama sonucunda oluşan harmonikler
kolayca filtrelenir. Anahtarlamalı kuvvetlendirici oldukça
verimlidir, çünkü giriş sinyalinin yarım periyodu süresince akım
geçer. D, E, F ve S sınıfı kuvvetlendirici olarak tasarlanabilir.
Analog Haberleşme Sistemleri 68
 A Sınıfı RF Tampon Kuvvetlendirici

Analog Haberleşme Sistemleri 69

 A Sınıfı Yüksek Güç Lineer RF Kuvvetlendirici

Analog Haberleşme Sistemleri 70

 B Sınıfı Push-Pull Güç Kuvvetlendiricisi

Analog Haberleşme Sistemleri 71

 Emitter-Base Eşik Gerilimi ile C Sınıfı Kutuplama

Analog Haberleşme Sistemleri 72

 Empedans Uyumlama Devresi

• Uyumlama devreleri, verici içerisinde yer alan farklı blokları

birbirlerine bağlar. Verici üzerinde osilatör tarafından üretilen
taşıyıcı sinyal antene ulaşana kadar çeşitli kuvvetlendirici
devreler üzerinden geçer. Bu şekilde sinyal gücü artırılarak
alıcıya gönderilir. Farklı kuvvetlendirici blokları arasında
maksimum güç transferi yapılabilmesi için empedans uyumluluğu
sağlanmalıdır. Sinyal gücünün kayıpsız olarak kaynaktan antene
ulaştırılması için empedans uyumlama devreleri kullanılır.

• Empedans uyumlama devresi genellikle LC devresi, transformatör

veya bunların birlikte kullanılmasıyla elde edilir. Uyumlama
devreleri aynı zamanda filtreleme ve seçicilik sağlar. Vericiler
tek bir frekansta veya seçilebilir dar bir frekans aralığında
çalışmak üzere tasarlanır. Kuvvetlendirici devrelerin çalışma
frekansı, bu frekanslar ile sınırlı tutulmalıdır. Özellikle C, D
ve E sınıfı kuvvetlendiriciler kullanıldığında yüksek seviyeli
harmonikler üretilir. Bu harmonikler antene ulaşmadan önce
ortadan kaldırılmalıdır. Bunun için yine empedans uyumlama
devresinden faydalanılabilir.
Analog Haberleşme Sistemleri 73
 Empedans Uyumlama Devresi

• Sürücü katında sinyal kaynağı ve dahili empedans Zi bulunur.

Sürücü katı çıkışına Zl empedansı ile gösterilen yük
bağlanmıştır. İdeal durumda Zi ve Zl empedansları dirençtir.
Kaynaktan yüke maksimum güç transferi ancak empedansların eşit
olması halinde gerçekleşir. RF devrelerinde Zi ve Zl empedansları
nadiren saf dirençten meydana gelir, genellikle reaktif
bileşenler içerirler. Empedans değerleri birbirlerinden oldukça
farklı olup güç transferi verimsizdir. Bu problemin üstesinden
gelmek için aralarına empedans uyumlama devresi koyulur.

Analog Haberleşme Sistemleri 74

 Empedans Uyumlama Devresi

• Üç farklı tipte LC empedans uyumlama devresi vardır: L devresi, T

devresi, π devresi. L devresi, L şeklinde bağlanmış bobin ve
kondansatörden oluşur. Şekilde (a) ve (b) AGF, (c) ve (d) YGF
olarak çalışır. Harmonik filtreleme için genelde AGF kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 75

 Empedans Uyumlama Devresi

• Şekil (a) ile gösterilen devrede yük empedansı L bobini ile seri
bağlıdır. L ve C değerleri verici frekansında rezonans sağlayacak
değerde seçilir. Rezonans durumunda devrenin tamamı paralel
rezonans devresi olarak görünür ve empedansı çok yüksektir.
Empedans değeri L, C ve Q parametrelerine bağlıdır. Q değeri
yükseldikçe empedans değeri de yükselir. Q değeri de yük
empedansına bağlıdır. Devrede kullanılan elemanların değerleri
uygun seçilerek Zi>Zl olmak şartıyla yük empedansı istenen
değerde yapılabilir.

• L devresi kullanıldığında devrenin tamamının Q parametresi

üzerinde sağlanan kontrol yeterli değildir. Çünkü istenen
seçiciliği elde etmek için yük empedansı ve dahili empedansın
değerlerinin belirlenmesi kolay değildir. Bu sebepten uyumlama
devresinde üç reaktif eleman birlikte kullanılabilir. Böylece T
devresi ve π devresi şeklinde konfigürasyonlar elde edilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 76

 Empedans Uyumlama Devresi

Analog Haberleşme Sistemleri 77

 Transformatör ve Balun

• En iyi empedans uyumlama elemanlarından biri transformatördür.

Demir çekirdekli transformatör düşük frekanslarda empedans
uyumlama için oldukça yaygın kullanılır. Transformatör sarım
sayısı oranı uygun değerde seçilerek yük empedansı değeri
istenilen değere dönüştürülebilir. Transformatörler empedans
uyumlama amacıyla balun şeklinde bağlanabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 78

 Transformatör ve Balun

• Örneğin 6 ohm kaynak empedansı ile 50 ohm yük empedansının

uyumlanması istenirse, sarım sayısı oranı şöyle bulunur:

• Transformatör ile geniş bir frekans aralığında sabit empedans

uyumluluğu karakteristiği elde etmek için balun olarak
isimlendirilen farklı bir sargı bağlantı şeklinde bağlanabilir.
Balun bağlantıda primer ve sekonder sarım sayıları eşit olup
empedans uyumlama oranı 1:1’dir. Balun devrede dengeli yükü
dengesiz yüke bağlamak için kullanılır. Şekil (a) ile dengeli
kaynağın dengesiz yüke bağlantısı gösterilmiştir. Yük empedansı
4Zi iken balun kullanıldığında Zi olarak görünür. Şekil (b) ile
dengesiz kaynağın dengeli yükse bağlantısı gösterilmiştir. Balun
Zl yük empedansını Zi/4 yapar.

Analog Haberleşme Sistemleri 79

 Transformatör ve Balun

Analog Haberleşme Sistemleri 80

 Kısa Mesafe Kablosuz Verici

• Kısa mesafe kablosuz uygulamalarında verileri ve kontrol

sinyallerini yakındaki alıcıya gönderecek verici kullanılması
gerekir. Buna örnek olarak araba kapılarını açmak için kullanılan
uzaktan anahtarsız giriş (remote keyless entry, RKE) cihazları
verilebilir. Bu tip lisanssız vericiler çok düşük güçlerde
kullanılır ve ISM (industrial scientific medical, ISM) bandında
kullanılır. Lisans gerektirmeyen ISM bandları FCC tarafından 315,
433.92, 868 (Avrupa), 915 MHz ve 2,4 GHz olarak tanımlanmıştır.

• Pratik uygulamalarda kullanılmak üzere çeşitli firmalar

tarafından entegre devre biçiminde verici devreler üretilmiştir.
Bunlara örnek olarak Freescale MC33493/D verilebilir. Bu CMOS
devre 315-434 MHz ve 868-928 MHz frekans aralığında çalışabilecek
şekilde tasarlanmıştır. Verici çalışma frekansı harici bir
kristal osilatör tarafından belirlenir. OOK veya FSK modülasyonu
ile 10 kbps hızında seri veri transferi gerçekleştirir. Çıkış
gücü harici bir direnç ile ayarlanabilir.

Analog Haberleşme Sistemleri 81

 Kısa Mesafe Kablosuz Verici

• Devre temelde frekans çarpanı olarak kullanılan PLL ile çıkış güç
kuvvetlendiricisinden oluşur. Dahili osilatör XCO, harici
kristali kullanır. Harici kristal frekansı PLL tarafından 32 ile
64 arasında çarpan ile çarpılır ve PLL içerisindeki VCO çıkışında
istenilen çalışma frekansı elde edilir. Örneğin istenen frekans
315 MHz ise 32 çarpanıyla kristal frekansı 9.84375 MHz olmalıdır.

Analog Haberleşme Sistemleri 82

 Kısa Mesafe Kablosuz Verici

• XCO osilatör çıkışı ile PLL tarafından sürülen frekans bölücüden

alınan geri besleme sinyali faz detektörüne uygulanır. 2’ye
bölücü eğer 64 ile bölme yapılmak istenirse devreye alınır, aksi
durumda devre dışı bırakılır. Bu anahtarlama durumu BAND sinyali
ile belirlenir. Band sinyali düşükse 2’ye bölücü devre by-pass
edilir ve PLL için çarpan 32’dir. Band sinyali yüksekse çarpan 64
olur ve 13,56 MHz kristal ile 867,84 MHz çıkış elde edilir.

• PLL VCO çıkışı C sınıfı güç kuvvetlendiricisini sürer. Gücü

istenen seviyeye indirmek için DC güç kaynağı ile güç
kuvvetlendirici arasına harici direnç eklenebilir. Harici direnç
kullanılmadığında maksimum çıkış gücü 5 dBm (3,1 mW) olur. DC
gerilim kaynağı 1,9-3,6 V aralığında pil ile sağlanır. Modülasyon
şekli ise MODE girişi ile belirlenir. Eğer MODE girişi düşük ise
OOK modülasyonu kullanılır ve DATA girişinden alınan seri ikilik
bit dizisi şeklinde veriler C sınıfı kuvvetlendiriciye
gönderilir. DC besleme gerilimi açılıp kapatılarak ikilik bit
dizisi oluşturulur. 1 biti için güç açılır, 0 biti için ise
kapatılır.
Analog Haberleşme Sistemleri 83
 Kısa Mesafe Kablosuz Verici

• Eğer MODE girişi yüksek ise FSK modülasyonu seçilir. DATA girişi
kullanılarak kristal frekansı istenilen iki sapma frekansı
arasında değiştirilir. Bu sapma değeri genellikle 45 KHz
değerindedir. İstenen frekans değerleri harici C1 ve C2
kondansatörlerinin kapasitans değerleri ayarlanarak bulunur.

• Güç kuvvetlendirici çıkışı harici anten empedansı ile uyumlu

olması için LC empedans uyumlama devresine beslenir. Anten olarak
entegre devre PCB’si üzerinde genellikle bakır halka (çerçeve)
anten kullanılır.

• Entegre devrenin bir diğer özelliği DATACLK çıkış hattıdır.

Frekansı, kristal frekansının 64’e bölünmesi ile elde edilir.
9.84375 MHz kristal için DATACLK çıkışı 153.8 KHz olur. Bu çıkış
harici başka mikrokontrolör içeren gömülü sistemler ile veri
akışını senkronize etmek için kullanılır.

Analog Haberleşme Sistemleri 84