ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΑ

Κατερίνα Λιναρδάκου DDS, MSc, ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΟΜΑΤΟΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΟΝΟΥ,
ΕΚΠΑ
H ικανότητα του
οργανισμού να διατηρεί
σταθερές τις συνθήκες
του εσωτερικού του
περιβάλλοντος παρά τις
εξωτερικές μεταβολές
ονομάζεται
ομοιόσταση.
Πρέπει λοιπόν να μπορούμε να
αντιληφθούμε τις
αλλαγές του περιβάλλοντος
(ένα ερέθισμα)
και να αντιδρούμε σε αυτές
(με μια απάντηση)
με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρείται η
ομοιόσταση.
Όταν αυτό γίνεται χωρίς
συνειδητή σκέψη, ονομάζεται
αντανακλαστικό.
Τα αντανακλαστικά είναι αυτόματες, ακούσιες απαντήσεις
τις οποίες δίνει ο οργανισμός σε αλλαγές που
πραγματοποιούνται μέσα ή έξω από το σώμα.
Μέσω των αντανακλαστικών ελέγχονται απαντήσεις
που πρέπει να εκδηλωθούν με ταχύτητα
όπως οι αντιδράσεις σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης
αυτόματη διατήρηση της ισορροπίας
Τα αντανακλαστικά βοηθούν στη διατήρηση της ομοιόστασης
του οργανισμού όπως, για παράδειγμα, στη ρύθμιση του
καρδιακού και του αναπνευστικού ρυθμού, της πίεσης του
αίματος κ.ά.
Σε ορισμένα αντανακλαστικά, όπως είναι το άνοιγμα και
κλείσιμο των βλεφάρων του οφθαλμού, συμμετέχει ο
εγκέφαλος, ενώ σε άλλα, όπως η απομάκρυνση του χεριού
από θερμό ή αιχμηρό αντικείμενο δε συμμετέχει.
Πληροφορίες που προέρχονται από το
περιβάλλον βοηθούν στον
προσανατολισμό και την ισορροπία στο
χώρο.
Ανάλογα, από πού προέρχονται
πληροφορίες (τους μύες και τις
αρθρώσεις στα χέρια, στα πόδια και
στην σπονδυλική στήλη) βοηθούν στην
αντίληψη της θέσης μας στο χώρο και
της διατήρησης της ισορροπίας όταν
περπατάμε ή τρέχουμε.
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο παίζει το
Αιθουσαίο Σύστημα  καθώς ελέγχει
ερεθίσματα που σχετίζονται με την
κίνηση ή την στάση του σώματος,
συνεισφέροντας έτσι στον
προσανατολισμό στο χώρο και τον
συντονισμό των κινήσεων.
ελέγχει ερεθίσματα που αφορούν την
επιτάχυνση ή επιβράδυνση.
(κεφαλιού όταν το στρίβουμε προς
διάφορες κατευθύνσεις.)
Ο κύριος ρόλος των αντανακλαστικών είναι
η προστασία του οργανισμού από επιβλαβή
εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα.
π.χ. αυτόματη απομάκρυνση χεριού όταν έρθει
σε επαφή με καυτή επιφάνεια προς αποφυγή
εγκαύματος προστασία ιστών.
 ΚΛΙΜΑΚΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗΣ

0- Απουσία αντανακλαστικού
1- Νωθρό
2- Φυσιολογικό
3- Αυξημένο με επέκταση
4- Αυξημένο με κλόνο
κλόνος= Επαναλαμβανόμενες ρυθμικές συσπάσεις του μυός

όταν τον διατηρούμε τεντωμένο

ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
 Είναι αυτόματες κινητικές απαντήσεις
σε αισθητικά ερεθίσματα.

Τα αισθητικά αυτά •Εξωδεκτικούς υποδοχείς

ερεθίσματα μπορεί να
προέρχονται από •Ενδοδεκτικούς υποδοχείς

•Ιδιοδεκτικούς υποδοχείς

Γαρέφης. Ακίνητη προσθετική, πρώτος τόμος. Θεσσαλονίκη 1986.

Στην πιο απλή μορφή τους τα
αντανακλαστικά αποτελούνται
από το αντανακλαστικό τόξο,
το οποίο αφορά την απάντηση
ενός μυός (ή αδένα) σε ένα
ερέθισμα όταν η νευρική
διέγερση
ξεκινά από έναν υποδοχέα,
διαδίδεται κατά μήκος μιας
αισθητικής ίνας,
φτάνει στο ΚΝΣ
και ξαναγυρνά στον μυ
διαμέσου μιας κινητικής ίνας
Το αντανακλαστικό
τόξο,  αποτελείται από
τον αισθητικό νευρώνα,
τους ενδιάμεσους
νευρώνες και τους
κινητικούς νευρώνες .
Οι ενδιάμεσοι
νευρώνες αποτελούν το
κέντρο επεξεργασίας
του ερεθίσματος
 Τμήματα αντανακλαστικού τόξου

Τμήματα αντανακλαστικού τόξου

Υποδοχέας

Αισθητικός νευρώνας

Ενδιάμεσος νευρώνας

Κινητικός νευρώνας

Εκτελεστικό όργανο
 Τμήματα αντανακλαστικού τόξου και λειτουργίες τους 

Τμήματα αντανακλαστικού τόξου Λειτουργία

Υποδοχέας Είναι ευαίσθητος σε ειδικό τύπο

αλλαγών του περιβάλλοντος. Οι αλλαγές
έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία
νευρικών ώσεων.

Αισθητικός νευρώνας Μεταφέρει τη νευρική ώση από τον

υποδοχέα στο νωτιαίο μυελό.

Ενδιάμεσος νευρώνας Είναι το κέντρο επεξεργασίας.

Μεταφέρει τη νευρική ώση από τον
αισθητικό νευρώνα α) στον κινητικό
νευρώνα και β) στον εγκέφαλο.

Κινητικός νευρώνας Μεταφέρει τη νευρική ώση από το

νωτιαίο μυελό στα εκτελεστικά όργανα.

Εκτελεστικό όργανο Αποκρίνεται στο ερέθισμα (νευρική ώση)

που προέρχεται από τον κινητικό
νευρώνα. Οι αδένες εκκρίνουν ουσίες
και οι μύες συσπώνται.
 φυσιολογικά παθολογικά

επιπολής (δερματικά) και εν τω βάθει

(μυοτατικά ή τενόντια)

φυσικά επίκτητα
 Τα φυσιολογικά αντανακλαστικά κάτω από ορισμένες
παθολογικές καταστάσεις μπορεί να είναι :
•Αυξημένα
•Ελαττωμένα ή
•Κατηργημένα
Τα παθολογικά, παρατηρούνται μόνο σε παθολογικές
καταστάσεις.
Αντανακλαστικό Wolfing ( παθολογικό αντανακλαστικό
μάσησης) έντονες κινήσεις απομύζησης, μάσησης και
κατάποσης, που το παρατηρούμε σε ασθενείς με σοβαρή
διάχυτη βλάβη του εγκεφαλικού φλοιού.
Εκλύονται μετά από ερεθισμό
του δέρματος ή των
βλεννογόνων

Μεταβιβάζονται με τις
αισθητικές ρίζες στο ΝΜ και τα
ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα και
από εκεί στους περιφερικούς
κινητικούς νευρώνες, στο ίδιο
επίπεδο του ΚΝΣ και με
κινητικά νεύρα στους μύες.
Τα επιπολής αντ/κα είναι εγκεφαλικά (φλοιώδη) και ΔΕΝ εξαρτώνται από το
Ν.Μ.

Σε βλάβη όμως της πυραμιδικής οδού, αυτά καταργούνται και αναδύονται

τα παθολογικά αντ/κα μυελικού αυτοματισμού.
Η απλούστερη εκδήλωση λειτουργίας της
μυϊκής ατράκτου, είναι το
μυοτατικό αντανακλαστικό
Οποτεδήποτε
διατείνεται ή βραχύνεται ο μυς
(με τη διέγερση των μυϊκών του ατράκτων)
προκαλείται αντανακλαστική συστολή
των μυϊκών ινών του σκελετικού μυός και
άλλων στενά συνεργαζόμενων μυών.
Το μυοτατικό αντανακλαστικό είναι
μονοσυναπτικό
Διακρίνεται σε
θετικό μυοτατικό αντανακλαστικό το
οποίο προβάλλει αντίσταση προς την
επιμήκυνση του μυός και σε
αρνητικό μυοτατικό αντανακλαστικό το
οποίο προβάλλει με τον ίδιο τρόπο
αντίσταση προς την βράχυνση του μυός.
 Εκλύονται μετά από ερεθισμό των ενδοδεκτικών υποδοχέων (μυικών ατράκτων)
που βρίσκονται μέσα στους μυς.
Η παθητική διάταση της μυϊκής ατράκτου προκαλεί ερεθισμό του ΝΜ και των α- κινητικών
νευρώνων.
Έτσι προκαλείται το «stretch reflex»
(μυοτατικό αντανακλαστικό) κατά το οποίο η παθητική διάταση του μυός,
προκαλεί αντ/κά μυϊκή σύσπαση ούτως ώστε ο μυς να επανέλθει στο προηγούμενο μήκος
του.
Ο χρόνος αντίδρασης του
μυοτατικού αντανακλαστικού είναι
19-24msec.
• μονοσυναπτικά-μυοτατικά
αντανακλαστικό της ανάσπασης
• πολύ(δι)συνα-πτικά
αντανακλαστικό κατάσπασης
 Ως ιδιοδεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα των υποδοχέων να δέχονται ερεθίσματα
από το εσωτερικό του οργάνου στο οποίο βρίσκονται.

Ιδιοδέκτες ή ιδιοδεκτικοί υποδοχείς είναι οι υποδοχείς που έχουν την ικανότητα

αθροιστικής εισαγωγής πληροφοριών στο ΚΝΣ από μηχανοϋποδοχεις που
βρίσκονται στον αρθρικό θύλακο, στους συνδέσμους, στους τένοντες στους μύες
και στο δέρμα.
Εντοπίζονται κυρίως στον αρθρικό θύλακο, έξω πλάγιο ΚΓΔ σύνδεσμο, περιφέρεια
Δ.Δ. και το περιοδόντιο και ρυθμίζουν την κίνηση στο στοματογναθικό
σύστημα.
Οι τασεοϋποδοχείς του περιοδοντίου με την ικανότητα τους να αντιλαμβάνονται
ότι κάτι παρεμβάλλεται στα συγκλείνοντα δόντια (απτική ευαισθησία) παίζουν ένα
πολύ σοβαρό αλλά και πολύ ευαίσθητο ρόλο στη ρύθμιση των μασητικών
κινήσεων και μασητικών δυνάμεων.
Είναι οι υποδοχείς οι οποίοι καταγράφουν τον πόνο την αφή και την πίεση σε
συνεργασία με τον περιοδοντικό σύνδεσμο, την οστεϊνη των δοντιών και το
φατνιακό οστό, δίνουν επίσης πληροφορίες που αφορούν τις κινήσεις και τις
θέσεις της κάτω γνάθου
 Ανιχνεύουν γρήγορες μεταβολές της
Σωμάτια Vater – Pacini μηχανικής κατάστασης των
(υποδοχείς αφής) στοιχείων της ΚΓΔ

Ανιχνεύουν οποιαδήποτε μηχανική

Σωμάτια Ruffini παραμόρφωση του αρθρικού
θυλάκου
Ελεύθερες νευρικές Ανιχνεύουν ερεθίσματα επαφής και
απολήξεις (υποδοχείς πίεσης
αφής)

Τενόντια όργανα του Ανιχνεύουν τις χαμηλές τάσεις και

μέρος της κινητικής δραστηριότητας
Golgi της ΚΓΔ
 Είναι αυτόματες κινητικές απαντήσεις
σε αισθητικά ερεθίσματα.

Τα αισθητικά αυτά •Εξωδεκτικούς υποδοχείς

ερεθίσματα μπορεί να
προέρχονται από •Ενδοδεκτικούς υποδοχείς

•Ιδιοδεκτικούς υποδοχείς

Γαρέφης. Ακίνητη προσθετική, πρώτος τόμος. Θεσσαλονίκη 1986.

 φυσιολογικά παθολογικά

επιπολής (δερματικά) και εν τω βάθει

(μυοτατικά ή τενόντια)

φυσικά επίκτητα
φυσικά Τα φυσικά, αφορούν την απάντηση σε ένα ερέθισμα
χωρίς προηγούμενη εξάσκηση.

επίκτητα Ενώ τα επίκτητα αποκτώνται μετά από

εξάσκηση (π.χ. βάδισμα).
Ο Pavlov, χρησιμοποιώντας ως κύριο
στοιχείο του προτύπου της μάθησης τα
αντανακλαστικά, ερεύνησε τα επίκτητα
αντανακλαστικά, που δημιουργούνται με
αυτόματο τρόπο μέσα από κάποια
μαθησιακή διαδικασία.
Το ερέθισμα που προκαλεί τη φυσική
αντανακλαστική αντίδραση ονομάζεται
φυσικό ή απόλυτο ή ανεξάρτητο ερέθισμα.
Ένα άλλο ερέθισμα, άσχετο προς τη φυσική
αντίδραση, το ουδέτερο ή εξαρτημένο
ερέθισμα, είναι δυνατόν να προκαλέσει
μετά τη σύνδεσή του με το φυσικό
ερέθισμα, την ίδια αντίδραση με τη φυσική,
που τώρα ονομάζεται εξαρτημένη
αντίδραση.
Το φυσικό ερέθισμα ήταν η τροφή.
Η φυσική αντίδραση του σκύλου στη
θέα της τροφής ήταν η έκκριση
σιέλου.

Το ουδέτερο ερέθισμα (ήχος) δεν

προκαλεί την αντίδραση έκκριση
σιέλου. Με την επαναλαμβανόμενη
όμως και ταυτόχρονη παρουσίαση
του φυσικού και του ουδέτερου
ερεθίσματος, ο Pavlov πέτυχε την
αντίδραση έκκριση σιέλου ως
αποτέλεσμα του ουδέτερου
ερεθίσματος ήχου.

Το ουδέτερο ερέθισμα έγινε εξαρτημένο ερέθισμα και η αντίδραση του σκύλου

εξαρτημένη αντίδραση. Ο σκύλος έμαθε να αντιδρά στο ουδέτερο αρχικά ερέθισμα
με μια εξαρτημένη αντίδραση.
Τα κυριότερα είναι
•Της ανάσπασης της κάτω γνάθου (Jaw-jerk reflex)

•Της κατάσπασης της κάτω γνάθου

•Της διατήρησης της θέσης της κάτω γνάθου

•Της ρύθμισης του μασητικού κύκλου

– λειτουργίας κάτω γνάθου

•Περίοδος σιωπής
Ανήκει στα μυοτατικά αντανακλαστικά και
αποτελεί την απλούστερη εκδήλωση
λειτουργίας της μυϊκής ατράκτου στο Σ.Γ.Σ.
Προκαλείται από τη διάταση των ανασπώντων
μυών.

Είναι μονοσυναπτικό
αντανακλαστικό και εξετάζεται
για να εξακριβωθεί η καλή
λειτουργία του τρίδυμου νεύρου.
Αποτελεί επέκταση των μυοτατικών αντανακλαστικών
Αποτελεί πολύ(δυ)συναπτικό αντανακλαστικό
Συμπεριλαμβνει περισσότερες μυϊκές ομάδες από το
μυοτατικό αντανακλαστικό και αποτελεί μια πιο
ολοκληρωμένη λειτουργία.
Το αντανακλαστικό της μυϊκής συστολής, δημιουργείται
για την αποφυγή ενός βλαπτικού ερεθίσματος
(προστατευτικός ρόλος)
Το αντανακλαστικό αυτό, προκαλείται από οποιαδήποτε
αμβλεία πίεση στα δόντια, ούλα ή πρόσθιο τμήμα της
σκληρής υπερώας.
(Οποιοδήποτε επώδυνο ερέθισμα από την περιοχή του
στόματος- χειλέων- δέρματος του προσώπου)
 Υπάρχουν συνεχόμενα ερεθίσματα βραδείας μεταβίβασης (χαμηλής
ουδού υποδοχείς, -από περιοδόντιο, υπερώα και χείλη- ), που δίνουν
συνεχόμενη πληροφόρηση ως προς τη θέση & τη σύσταση της τροφής
Υπάρχουν και άλλα, που δίνουν ερέθισμα ταχείας μεταβίβασης, με
υψηλή ουδό, μόνο σε περίπτωση επικείμενου τραυματικού
ερεθίσματος.
Αυτό το ερέθισμα μεταβιβάζεται μόνο μία φορά, για την αναστολή της
ανάσπασης και στη συνέχεια, η κίνηση της γνάθου τροποποιείται με τη
βοήθεια των τασεοϋποδοχέων χαμηλής ουδού.
Το αντανακλαστικό αυτό, μπορεί να ανασταλεί, σε περίπτωση πόνου σε
άλλο σημείο του σώματος, οπότε σε πόνο για παράδειγμα στα άκρα, τα
δόντια σφίγγονται, χωρίς να λειτουργεί το αντανακλαστικό της
κατάσπασης.
Αυτός μπορεί να είναι και ένας από τους αιτιολογικούς παράγοντες των
ΚΓΔ διαταραχών και κατά συνέπεια των στοματοπροσωπικών πόνων.
H κάτω γνάθος, κατά την αλλαγή της θέσεως της κεφαλής,
αλλάζει ελαφρά θέση ηρεμίας, αλλά διατηρεί τη θέση της, σε
απότομες κινήσεις μας, όπως τρέξιμο, κατέβασμα σκάλας
κ.ο.κ.
Αυτό οφείλεται στο μυϊκό τόνο, αλλά και στην ιξωδοελαστική
συμπεριφορά των ιστών που απαρτίζουν το Σ.Γ.Σ.
Ουσιαστικά, ο συνδυασμός της βαρύτητας και της κίνησης,
προκαλεί ένα ήπιο ερέθισμα, ανάλογο του μυοτατικού, με
αντίστοιχη αντίδραση ελαφράς σύσπασης για την διατήρηση
της θέσης.
Παρατηρείται αύξηση της ακαμψίας των μασητήριων μυών
κατά 50% σε έντονη κίνηση της κεφαλής, όπως τρέξιμο,
αναπήδηση κ.λ.π. Αυτό είναι αποτέλεσμα αύξησης του
μυϊκού τόνου.
 Η μάσηση είναι μια διαδικασία η οποία ελέγχεται από το
στέλεχος του εγκεφάλου.
Οι άνθρωποι έχουν εκ φύσεως νευροφυσιολογική
συμπεριφορά η οποία ελέγχει τον τύπο μάσησης και δίνει
στο μασητικό κύκλο ένα συνεχές και σταθερό σχήμα,
ταχύτητα και δύναμη.
Είναι χαρακτηριστική στον κάθε άνθρωπο, όπως το βάδισμα
και η ομιλία.
Ο τύπος των διαφόρων τροφών μεταβάλλει τον μασητικό
κύκλο μέσα στα όρια που έχουν τεθεί από τον νευρομυϊκο
μηχανισμό.
Η μέση διάρκεια του μασητικού κύκλου είναι 0,7-0,75 sec.
Το 38% του μασητικού κύκλου αντιστοιχεί στη συστολή των ανασπώντων την κάτω
γνάθο μυών ενώ η ενεργοποίηση των κατασπώντων μυών αρχίζει περίπου 0,3 sec
μετά την έναρξη ενεργοποίησης των ανασπώντων.
Η παρουσία βλωμού προκαλεί αντανακλαστική αναστολή των μασητήριων μυών,
επιτρέποντας την κατάσπαση της κάτω γνάθου.
Αυτό πυροδοτεί αντανακλαστική τάση των μυών που οδηγεί σε αντίδρομη
συστολή, με αποτέλεσμα την αυτόματη ανάσπαση της κάτω γνάθου.

Ακολουθεί η σύνθλιψη της τροφής από

τα δόντια με καθοδήγησή της από τη
γλώσσα, παρειές και χείλη.
Προκαλείται αντανακλαστική αναστολή
της μυϊκής δραστηριότητας των
ανασπώντων, οδηγώντας την κάτω γνάθο
σε νέα κατάσπαση και ανάσπαση
διαδοχικά.
Τα αισθητήρια νεύρα είναι η βάση ελέγχου του
αντανακλαστικού της μάσησης αλλά και της ενσυνείδητης
αντίληψης της υφής της τροφής και της ευχαρίστησης που
συνεπάγεται η μάσηση των φυσικών τροφών, τα οποία με τη
σειρά τους μεταβάλλουν τον τύπο της μάσησης.
Οι μεταβολές που έρχονται στη σύγκλειση με τις εξαγωγές
δοντιών επηρεάζουν τις απολήξεις των αισθητήριων νεύρων τα
οποία ανιχνεύουν την υφή της τροφής.
Οι εξαγωγές όλων των δοντιών και η τοποθέτηση
οδοντοστοιχιών, επηρεάζουν δραματικά τον τύπο της
μάσησης.
Ο βαθμός στον οποίο επηρεάζεται εξαρτάται από την
συγκράτηση της οδοντοστοιχίας αλλά και από τον έλεγχο της
οδοντοστοιχίας από τον ασθενή.
• Ορίζεται ως παροδική μείωση της Η.Μ. δραστηριότητας όταν
ένα ερέθισμα εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια μιας σταθερής
μυϊκής συστολής
• Είναι ένα φαινόμενο που τροποποιεί τα παραπάνω
αναφερθέντα αντανακλαστικά, αλλά από κάποιους
χαρακτηρίζεται και ως ξεχωριστό αντανακλαστικό. Η συνεχής
μεταβίβαση των ερεθισμάτων, επιφέρει μια περίοδο σιωπής.

Για ένα μικρό χρονικό διάστημα

δηλαδή, (κάποια msec) ενώ υπάρχει
ερέθισμα, δε μπορεί να μεταβιβαστεί,
γιατί έχει αναστραφεί το δυναμικό στους Π.Σ.
νευρώνες.
Από τα πειράματα αυτά αξίζει να
σημειωθεί ότι σε ασθενείς με ΚΓΔ
Διαταραχές η ΠΣ είναι αυξημένης
διάρκειας σε σύγκριση με αυτήν υγιών
ατόμων.
 Η μάσηση είναι από τις σημαντικότερες λειτουργιές του
Σ.Σ. Η θεωρία που έχει διατυπωθεί προτείνει ότι η μάσηση
είναι εξελικτικό στάδιο του θηλασμού
Όπως στον θηλασμό ετσί και στη μάσηση γίνονται ρυθμικές
κινήσεις της κάτω γνάθου που σχετίζονται με τις κινήσεις
της γλώσσας των παρειών και του αντανακλαστικού της
κατάποσης
Με την εμφάνιση των δοντιών στη στοματική κοιλότητα
αναπτύσσεται η μάσηση
Η ανατολή και η σύγκλειση των δοντιών θεωρείται
σημαντική για τη εκμάθηση της μάσησης.
Παιδία με ανοδοντίες μαθαίνουν να μασούν