Bölüm 1

SAYILAMAYAN SONSUZ
KÜMELER
1.1 SAYILAMAZ KÜMELER

18.2. PROBLEMLER

1.2 PROBLEMLER

1. A³a§daki e³güçlülükleri gösteriniz:

(a) Bir küp bir ayrtna eggüçlüdür.

Çözüm:

Her [a, b] aral§ [0, 1] aral§na e³güçlü oldu§undan [0, 1] × [0, 1] ×

[0, 1] küpünü dü³ünmek yetecektir. Teorem 18.1.3 (Cantor Teoremi)

gere§ince bir kare bir kenarna e³güçlüdür. O halde,

[0, 1] × [0, 1] × [0, 1] ≈ [0, 1] × [0, 1] ≈ [0, 1] (1.1)

yazlabilir.

(b) Bir küp bir yüzüne e³güçlüdür.

Çözüm: ( ??) den çkar. [Teorem 18.1.3 (Cantor Teoremi)].

(c) Uzay, kendi içindeki bir do§ruya e³güçlüdür.

Çözüm:

Sonuç 18.3.2 gere§ince her d do§rusu R2 ile e³güçlüdür. Buradan,

R2 ≈ R (1.2)

yazabiliriz.

1
2 BÖLÜM 1. SAYILAMAYAN SONSUZ KÜMELER

(d) Her n∈ω için Rn ≈ R dir.

Çözüm:

??) den, her n do§al says için a³a§daki yinelgen (recursive) formül
(

isteneni verecektir.

Rn = (R × R) × R × · · · × R
= R2 × Rn−2
≈ R × Rn−2
= R2 × Rn−3
≈ R × Rn−3
.
.
. ≈R

Ayn sonuca Sonlu Tüme Varm Yöntemiyle de ula³labilir.

(e) Bir do§ru bir yarm çembere eggüçlüdür.

Çözüm:

B = {(x, y)|x = r cos t, y = r sin t, −1 ≤ t ≤ 1} kümesi (0, 0) merkezli

r yarçapl çemberin üst yarsdr. π : B → [−r, r] izdü³üm fonksiyonu
π[(x, y)] = x diye tanmlanr. Ba³ka bir deyi³le (r cos t, r sin t) → rt
dir. Bu izdü³üm fonksiyonu üst yar çemberden [−r, r] aral§na bire

bir ve örten bir fonksiyondur. O halde B ≈ [−r, r] dir. Her [a, b]

aral§ için [a, b] ≈ [−1, 1] ≈ [−r, r] oldu§undan [a, b] ≈ B çkar.

(f ) Bir çokgenin kenarlar, bu çokgenin içine çizilen bir çembere e³güçlüdür.

Çözüm:

Bunu kümesel i³lemlerle gösterebilece§imiz gibi, basit bir geometrik

yöntemle de ispatlayabiliriz. Çokgeni d³bükey kabul edelim. Çok-

genin içine çizilen çemberin merkezini, çokgenin kenarlar üzerindeki

noktalara birle³tiren do§rular dü³ünelim. Bu do§rularn çemberi kesti§i

noktalar ile çokgeni kesti§i noktalar arasnda bire bir örten bir e³le³im

vardr. O halde istenen e³güçlülük ortaya çkar.

2. Cebirsel olmayan gerçel saylara transandant saylar denilir. Gösteriniz ki

bütün transandant saylar kümesi R ye e³güçlüdür. Dolaysyla saylamaz

sonsuz bir kümedir.

Çözüm: Bu problem 18.4-3. problemde çözülüyor.

3. Bir A kümesinin saylabilir sonsuz olmas için gerekli ve yeterli ko³ul,

sonsuz bir B⊂A alt kümesi için B≈A olmasdr. Gösteriniz.

Çözüm:
A sonsuz bir küme ve B⊂A alt kümesi saylabilir sonsuz olsun. B≈A ise

A kümesi de saylabilir olacaktr.

1.3. ALI“TIRMA 3

18.4. PROBLEMLER

1.3 ALI“TIRMA

1. {Ai | i ∈ I} ve {Bj | j ∈ I} aileleri veriliyor. E§er her ı∈I için Aı ≈ B ı

ise

[ [
Aı ≈ Bı (1.3)

ı∈I ı∈I
Y Y
Aı ≈ Bı (1.4)

ı∈I ı∈I

oldu§unu gösteriniz.

Çözüm:

Aı ≈ Bı ise, her ı ∈ I için bire bir ve örten bir f ı : Aı → B ı , fonksiyonu

aı ∈ Aı ⇒ fı (aı ) = bı ∈ Bı vardr. “imdi

[ [
f: Aı → Bı , x ∈ Aı ⇒ f (x) = fı (x)
ı∈I ı∈I

fonksiyonunu tanmlayalm. Bunun bir fonksiyon oldu§unu görmek için

Teorem 10.1.1 ile verilen F1-F2 ko³ullarnn sa§land§n göstermeliyiz.

F1:
[
x∈ Aı ⇒ (∃ı ∈ I)(x = aı ∈ Aı )
ı∈I
⇒ f (x) = fı (aı ) ∈ Bı
[
⇒ f (x) ∈ Bı
ı∈I

F2:
[
u=w∈ Aı ⇒ (∃ı ∈ I)(u = w = aı ∈ Aı )
ı∈I
⇒ [f (u) = fı (aı ) ∈ Bı ] ∧ [f (w) = fı (aı ) ∈ Bı ]
⇒ f (u) = f (w)
4 BÖLÜM 1. SAYILAMAYAN SONSUZ KÜMELER

f fonksiyonu örten bir fonksiyondur:

[
y∈ Bı ⇒ (∃ı ∈ I)(y = bı ∈ Bı )
ı∈I
⇒ (∃aı ∈ Aı )(fı (aı ) = bı ∈ Bı )
! !
[ [
⇒ ∃aı ∈ Aı fı (aı ) = bı ∈ Bı
ı∈I ı∈I
! !
[ [
⇒ ∃aı = x ∈ Aı fı (aı ) = f (x) = bı = y ∈ Bı
ı∈I ı∈I
! !
[ [
⇒ ∃x ∈ Aı f (x) = y ∈ Bı
ı∈I ı∈I

f fonksiyonu bire-birdir:

!
[
u, w ∈ Aı ∧ (u 6= w) ⇒ (∃i, j ∈ I)(Ai 3 u = ai 6= aj = w ∈ Aj )
ı∈I
⇒ Bi 3 bi = fi (ai ) 6= fj (aj ) = bj ∈ Bj
⇒ f (u) = fi (ai ) 6= fj (aj ) = f (w)
⇒ f (u) 6= f (w)

2. (Cantor Kümesi) 1883 ylnda Alman matematikçi Georg Cantor tarafn-

dan açklanan, ama daha önce 1875 ylnda Henry John Stephen Smith

tarafndan kurguland§ anla³lan bu küme, ölçüm kuramnda ve topolo-

jide ilginç özeliklere sahiptir.

Küme ³öyle kurgulanyor. lk admda [0, 1] aral§nn ortasndan üçte biri

atlyor. kinci admda geriye kalan iki alt aral§n ortalarndaki üçte birlik

aralklar atlyor. Üçüncü admda geriye kalan dört alt aral§n ortalarn-

daki üçte birlik aralklar atlyor. Bu eylem sonsuz kez tekrarlanrsa, geriye

kalan kümeye Cantor kümesi (Cantor ternary set) denilir.

Cantor kümesinin ilginç özeliklerinden bazlar ³unlardr:

(a) n -inci admda kalan aralklar veren bir yinelge formülü kurulabilir.

(b) Bo³ küme de§ildir.

(c) Saylamaz sonsuz bir kümedir.

(d) Her admda atlan üçte birlik aralklarn toplam uzunlu§u 1 dir.

(e) Salt topolojiye göre kapal bir kümedir.

(f ) Salt topolojiye göre tam bir metrik uzaydr.

(g) Tamamen snrl bir kümedir.

(h) Tkz bir kümedir.

1.3. ALI“TIRMA 5

(i) Her noktas bir y§lma noktasdr.

(j) Hiç bir iç noktas yoktur.

(k) Hiç bir yerde yo§un de§ildir.

Bunlar göstermeyi deneyiniz.

Yol Gösterme: Ard³k admlarda geriye kalan aralklar ³unlardr:

1.Adm: [0, 13 ] ∪ [ 23 , 1]
2.Adm: [0, 312 ] ∪ [ 322 , 332 ] ∪ [ 362 , 372 ] ∪ [ 382 , 1]
...
.
.
.

n -inci admda atlan küme

   
Cn−1 2 Cn−1
Cn = ∪ +
3 3 3

Eyleme böyle devam edersek, geriye kalan ksmda hiç bir aralk ola-

maz. Olsayd, bir sonraki admda onun da ortasndaki üçte birlik ksm

atlacakt. Bu nedenle, geriye kalan ksma, yani Cantor kümesine Cantor

tozu ad da verilir. Ölçüm kuramnda bu kümenin ölçümünün 0 oldu§u

³öyle gösterilir. Her admda atlan ksmlarn uzunlu§unu biliyoruz. Bun-

lar toplarsak,

∞  
X 1 1 2 4 8 1 1
= + + + + ... = 2 =1 (1.5)

n=0
3n+1 3 9 27 81 3 1− 3

olur. [0, 1] aral§nn ölçümü (uzunlu§u) 1 oldu§una göre geriye kalan Can-
tor tozunun ölçümü 0 olmaldr.
3. Katsaylar rasyonel saylar olan bir polinomun kökü olan sayya cebirsel

say denir. Cebirsel olmayan saylara transandant saylar denilir.

(a) Cebirsel saylarn saylabilir oldu§unu gösteriniz.

(b) Transandant saylarn saylamaz oldu§unu gösteriniz.

Çözüm:

Cebirsel saylar kümesininsaylabilir oldu§u Teorem 17.3.7 ile gösterilmi³tir.

Cebirsel saylar C ile, transandant saylar T ile gösterelim. R = C ∪T ve

C ∩T =∅ dir.

R = C ∪ T ⇒ \(R) = \(C) + \(T )

ba§nts kullanlrsa, C saylabilir bir küme oldu§undan T nin saylamaz

sonsuz bir küme oldu§u görülür. Öte yandan, Teorem 17.3.3 gere§ince,

C ∪ T ≈ T ⇒ \(C ∪ T ) = \(T ) olacaktr. Bunu yukardaki ba§nt ile

birle³tirirsek,

\(R) = c = \(C) + \(T ) = \(T )

e³itli§i bulunur.
6 BÖLÜM 1. SAYILAMAYAN SONSUZ KÜMELER