Professional Documents
Culture Documents
iuQy iqidk yd
wid¾:l lekSï
2023 cQks
1
ud;f,a iuqy ñkSj, .ek l;dj wymqju wmS ys;=jd ur,d odmq
uf.a u,a,s we;=¿ wks;a yeu fokdgu fudlla yß idOdrKhla fjhs
lsh,d' wvqu .dfka fudlo jqfka lsh,d j;a oek .kak ,efnhs
lsh,' wfma wïud ;ju ðj;a fjkjd ta u,a,s ke;s ùu ú| ord
f.k' wms;a .syska fmd,sishg m%ldY ÿkakd wfma u,a,s,d fï iuqy
ñksjf,a urd od,d we;s lsh,d" ta .ek idOdrK mÍlaIKhla
flfrhs lsh,d ys;,d' ta;a oeka wjqreÿ .dkla f.ú,d .sys,a,;a
lsisu mÍlaIKhla keye' Tlafldu hg.y,d' ta ojiaj, fï .ek
Wkkaÿfjka l%shd lrmq udOH jf.au foaYmd,k mlaI;a tajd wu;l
lr,d' iuyre fï urd odmq whf.a mska;=r ta f.d,a,kaf.a
foaYmd,k jdishg mdúÉÑ lrkj ñila ta whg hqla;shla bgq
lrkak wLKav wr.,hla f.kshkafka keye' ud;f,a >d;k j,g
odhl jqkq yqÕ fofkla rfÜ f,dl= ;ekaj,g;a weú;a fyd|g
bkakjd' ta;a wudkqIslj urd odmq wh fmd,jg hg lr,d yx.kak
yokfldg ud;f,a ñksjf,ka ta l;kaor u;= jqk;a wdfhu;a tal
jy,d od,d ta yeu tllau wu;l lr,d' urd odmq Woúhf.a <Õu
whg ú;rhs ta ÿl fõokdj' ud;f,a iuQy ñkSj, lsh,d úfYaIhla
keye" wksla wmrdO j,g jf.au ;uhs" fï rfܧ hqla;sh bgq
fjkjd lshk tl yqÿ n,dfmdfrd;a;=jla ú;rhs'
2
Y%S ,xldfõ iuQy iqidk iy
wid¾:l lekSï
idrdxYh
zuu ydr ydrd b|,d úfYaI{hka ysáwäfha udre lr ^orejka 28lao we;=¿j& f.dv.;a
uykais fj,d ;jÿrg;a hjk ,§" Widú ksfhda. ukakdrfï;a w;aoelSï .ek
jev lrkak tmd l%shd;aul lsÍu fmd,sish úiska úfYaIfhka wjOdkh
mud lrk ,§" ñkSj<j,a we;s fhduqflf¾' udkj ysñlï yd
fjkfldg" ug ysf;kjd
ia:dkj,g {d;Skag iy ixj¾Okh i|yd jk
uu ydrk jf,a bkafka uu kS;s{hkag m%fõYùfï bvlv uOHia:dkh ^CHRD&"
kï fldfydu fjhso wyqrd ,k ,§" Ôj;=ka w;r w;=reoykajqjkaf.a mjq,a tl;=j
lsh,d' udj fydhd.kak isák idlaIslrejka fidhd ^FOD&" Y%S ,xldfõ m%cd;ka;%jdoh
ydrk tl kj;a;kjg uu .ekSug lsisÿ W;aidyhla i|yd udOHfõÈfhda ^JDS& iy
leu;s kE'Z fkdork ,§" mQ¾j urK o;a; i;Hh iy hqla;sh i|yd jk
lsisjla /ia lr fkd.kakd ,§" cd;Hka;r jHdmD;sh ^ITJP&
hul= wêlrKh úiska jrolre okakd ;j;a lekSï ms<sn|j fï
2000 § m<jQ uhsl,a f,i ;Skaÿ lrk ,o w;sYh jd¾;dfõ weuqKqfï we;'
TkavÉÑf.a Anil’s Ghost ÿ¾,N wjia:dj,§ mjd isÿjqfha
^wks,af.a wj;drh& Tjqkag iudjla §uhs' th isÿlrk ,o lekSïj,g wod<
kjl;dfõ wks,a ;sfiard foaYmd,k wêIaGdkhla ke;s ÿ¾j,;d fï jd¾;dj úiska
lu;a- fkdiß,k kS;s rduqjla" biau;= lr olajkafka
fï taldnoaO jd¾;dfjka úNd. ix.; m%;sm;a;shla ke;slula cd;Hka;r m%ñ;Ska yd hy
flfrkafka úúO jljdkqj, iy iïm;a ysÕlu;a ms<sn| Ndú;d weiqßks' tys§ m%Odk
.egqïj,ska we;sjQ iuQy wkaorhls' w;=reoykajqjkaf.a jYfhka uq,dY% fldgf.k
ñkSj<j,a iïnkaOfhka Y%S {d;Skag kï th fkdúi÷Kq we;af;a nys¾ kS;sl"
,xldj lghq;= l< wdldrhg fYdaLdka;hla ms<sn| l;djls¦ w;a;fkdau;sl iy ,>q >d;k
wod< jd¾;djhs' wkdjrKh ÿlg m;a jqfjda mk msáka lUqrd id¾:l f,i j,lajd ,Su iy
fkdjQ oi oyia ixLHd; isrere ish m%shdorhka fkdoelu úu¾Ykh ms<sn| 2016 ixfYdaê;
Èjhsk mqrd iuQy ñkSj<j,aj, ñhEfokafkdah' tlai;a cd;Skaf.a w;afmd;
ñysoka lr ;sfí' miq.sh oYl ^ñkSj<j,a lekSu iïnkaO
;=k ;=,§ iuQy ñkSj<j,a fï;dla lekSï fndfyduhla isÿ ud¾f.damfoaY o we;=,;a th
úiaila muK ;rula ÿrg f.dv lsÍug n,OdÍkag isoaOù we;af;a ñkfidagd uq,f,aLh f,io
oud ;snqk;a" lsisÿ l=gqïNhlg bÈlsÍï lghq;=j,§ iuQy ye¢kafõ& iy cd;Hka;r r;=
;u ióm;uhkaf.a fYaIhka ñkSj,j,a msysá ia:dk l=rei lñgqfõ ^ICRC&
Ndr§ ke;' wyïfnka fy<sjQ úg§h' tfia;a u.fmkaùu iy w;=reoyka
ke;skï" 1999 § hdmkfha ;eke;a;ka ms<sn| cd;Hka;r
Y%S ,xldfõ fldñIka iNd Èia;%slalfha fpïuksys§ isÿjQ fldñifï ^ICMP& iuQy
wfkalhla w;=ßka tllj;a wdldrhg wdrlaIl wxY ñkSj<j,a wdrlaId lsÍu iy
úIh m:hg iuQy ñkSj<j,a idudðlhka úiska fok,o úu¾Ykh ms<sn| 2020
iïnkaOfhka fidhd ne,Su f;dr;=re mokï lrf.kh' fnda¾kau;a uq,f,aLhhs' '
we;=,;a jQfha ke;' ta fjkqjg lekSïj, wvqmdvq fuu
isÿjqfha" i;Hh fy<s lr.ekSu jd¾;dfjka úYaf,aIKh flf¾' Y%S ,xldfõ lekSïj, m%Odk;u
i|yd .kakd ,o W;aidyhkag 2013 § u, isrere 155la ÿ¾j,;djla ù we;af;a {d;Ska
ndOd meñKùuhs' f.dv.;a ud;f,a;a" 2013 § yd iïnkaO lr fkd.ekSuhs'
ufyaia;%d;ajreka iy fjdaydßl 2018 § ia:dk foll ms,sfj,ska wi;=gqodhl f,i fyda wmrdO
isrere 81 la yd isrere 318 la 3
mÍlaIK flreKq wjia:dj,§ fkdùu iy;sl lsÍu ms<sn| ld¾hd,fha w¨;au jd¾Isl
mjd {d;Ska fndfyda úg úfYaI ksfhdað; jeks tlai;a jd¾;dfõ ^2021& we;af;a
fkd;ld yßk ,§' cd;Skaf.a úfYaI mámdàka b;du;a ¨yqç‚' ks, jYfhka
úiskao lsysm jdrhla fmkajd § b,a,Sula l<;a jeäÿr úia;r
f.dv.kakd ,o isrere wh;a we;s mßÈ Y%S ,xldfõ kS;s rduqj ,nd § ke;'
mqoa.,hkaf.a w;=reoyka lsÍug im%udksl tlla fkdfõ'
iy >d;khg j.lsjhq;a;kag w;a;fkdau;sl mámdàka" md;% iuQy ñkSj< f.dv,Eï iïnkaO
kvq mjrd jrolrejka njg m;a j¾.hd w;r iïnkaëlrKh ;j;a m%Odk .eg¿jla ù we;af;a
lsÍu mfil ;sìfhajd" u|lu iy WmfoaYl wêlrK lsishï foaYmd,lhl= fyda Tyqg
úkaÈ;hka y÷kd.ekSug fyda ffjoH ks,Odßhl=f.a wksjd¾h ióm wh fyda wmrdOj,g .Eù
Tjqkaf.a urK isÿjQ wdldrh iyNd.s;ajh ke;s ùu¦ we;s kï" ld¾hdj,shg ydks
meyeÈ,s lr.ekSug fyda fï ñkSj<j,a f,i ielflfrk meñKùfï wáfhka foaYmd,k
;dla ÿrg u. mdod ;sfnk ia:dk ms<sn| w;S; úu¾Ykj, weÕs,s .eiSï isÿùuhs' fuh
lekSï m%udKh b;d w,amh' W!k;d iïnkaOfhka ixys¢hd lekSï l%shdodufha iEu
hdka;%K ms<sn| m%úpdrK ld¾h wÈhrlu wx.hla f,i mj;S'
iuQy ñkS j,la fidhdf.k idOl n,ldfha 2016 w;=re uvl,mq Èia;%slalfha
lkskq ,nk m%foaYhl Ôj;ajk jd¾;dj úiska wjOdrKh lr l¨jkaÑl=ä jf<a úu¾Yk 2014
w;=reoyka jqjkaf.a {d;Skaf.ka we;s WodyrK fõ' § uq,skau hqyqiq¿ flrefKa
mQ¾j urK o;a; /ia lr.ekSfï fYaIhka fou< B<dï úuqla;s
úêl%uhla" mámdáhla fyda urK mÍlaIK kS;sh iy fldá ixúOdkfhka mSvdjg m;a
ienúkau mqreoaola fyda Y%S iïu; l%shd mámdàka ms<sn| jqjkaf.a hhs Wml,amkh
,xldfõ ke;' tjeks f;dr;=re flgqïm;la 2015 isg ilia fldgf.k h' tfy;a" B<Õg
/ia lsÍfï wruqK jkafka flfrñka mej;=ko" tajd yudr isÿjqfha úu¾Yk weK ysàuhs'
fYaIhka y÷kdf.k tajd lr ke;=jdla fukau" tu Bg fya;=j f,i we;euqka
kEishkag Ndr§uhs' WodyrK flgqïm;a m%isoaêhg m;alr fyda mjikafka 2004 § LTTEh
jYfhka" ukakdrfï fyda m%úpdrKh i|yd wod< md¾Yj w;yer uyskao rdcmlaI
ud;f,a tjka mQ¾j urK o;a; yuqjg muqKqjd fyda fkdue;' ;ka;%hg yjq,a jQ úkhd.uq¾;s
/ia lsÍula isÿù ke;' 1996 2016 § kS;s.; lrk ,o uqr,sorka ^l¾k,a lreKd& fuu
wf.daia;= 19 jeksod yuqod w;=reoyka ;eke;a;ka ms<sn| iuQy ñkSj,g iïnkaO njg
ks,OdÍka úiska w;a wvx.=jg ld¾hd,h ^OMP& g lekSï rdcHh úiska wjfndaO
.kakd ,ÿj w;=reoyka jQ .rdÊ ksÍlaIKh lsÍug n,h mjrd lr.ekSuhs' ufyaia;%d;ajrhl=g
ld¾ñlhka fofokl= 1999 § we;s fyhska th fuu meñ‚,s fldg oi jirlg
mjqf,a idudðlhka úiska l%shdoduhg iïnkaO ù isáfhah' wdikak ld,hla .;ù ;snqk;a"
fpïuksys§ y÷kd .kakd ,oafoa th fï iïnkaOfhka 2018 § lekSï ;ju;a isÿù fkdue;'
Tjqkaf.a we÷ïj,sks' tla wêlrK yd nkaOkd.dr
whl=f.a oEia Tyqf.a lñifhka m%;sixialrK wud;HdxYh iu. foaYmd,k w; fmùï iïnkaO
jid ne| ;snqKq w;r" wksla idlÉPdj,g uq, mqrd ;snq‚' mru WodyrKh jkafka ud;f,a
;eke;a;df.a oE;a Tyqf.a CHRD" FoD, JDS fyda ITJP yg lekSïj,§ tjl wdrlaIl
nekshñka .eg .id ;snq‚' ta tys msgm;la ,nd .ekSug yels f,alï jQ f.daGdNh rdcmlaIf.a
wjia:dfõ jqjo" fYaIhka ù ke;' ta" FoD ixúOdkh N+ñldjhs' 1989 cq,s isg 1990
lsisodl {d;Skag ndr ÿka njla f;dr;=re oek.ekSfï whs;sh ckjdß olajd ud;f,a
ke;' hgf;a 2023 wfma%,a udifha Èia;%slalfha yuqod iïnkaëlrK
b,a,Sula lr ;sìh§h' ks,Odßhdj isá Tyq miqj rfÜ
úúOdldr ckdêm;s úu¾Yk ckdêm;s úh' ud;f,a we;=¿
fldñIka iNd úiskao" OMPh msysgqùu we;euqka ;=< uOHu m<df;a ish¨ fmd,sia
n,y;aldrfhka fyda n,dfmdfrd;a;= cks; l<;a" ia:dkj, wjqreÿ mylg jvd
fkdleue;af;ka fyda iajlSh jru m%ldr m%;sM, ,nd mer‚ jd¾;d ish,a, úkdY lr
w;=reoyka lsÍu ms<sn| tlai;a § úkaÈ;hkaf.a mjq,aj, oukakg Tyq wK ÿka nj
cd;Skaf.a l%shdldÍ lKavdhu úYajdih Èkd .ekSug tu lshefõ' úu¾Yk ld¾hoduh
(WGEID) iy i;Hh" hqla;sh" ld¾hd,h wiu;a ù isà' iuQy wvd, lsÍfï N+ñldjg iïnkaO
ydksmqrKh yd mqkrdj¾;kh ñkSj<j,a iïnkaO Tjqkaf.a njg fpdaokd ,nk f.daGdNh
4 N=ñldj ms<sn|j OMP rdcmlaI we;=¿ fcHIaG fmd,sia
ks,OdÍkag tfrysj Y%S ,xldjo jd¾;dj 2019 cqks 30 od Ndr§ug lsÍula f,i ufyaia;%d;a úiska
md¾Yjlrejl= jk kshñ;j ;snqk;a" 2023 uehs jk mjik ,§' Tjqkag tfrysj
n,y;aldrfhka w;=reoyka úg;a th ,eî ;snqfka ke;' m%udKj;a idlaIs ke;ehs miqj
lsÍfuka mqoa.,hka wdrlaId m%udohg fya;=j f,i olajd ;SrKh l< kS;sm;s ld¾hd,h ta
lsÍu i|yd jk cd;Hka;r ;snqfka lekSfuka f.dv.kakd fjkqjg úkh mshjr .kakd
iïuq;sfha 12^4& j.ka;sh m%ldr ,o we;eï nvq ndysrdÈh f,i ks¾foaY lr ;snq‚'
rdcHh mshjr .; hq;= h' úu¾Yk lKavdhug ,nd§ ke;
f.daGdNhf.a ifydaor tjl hkakhs' flfiafj;;a" m%udohg
ckdêm;s uyskao rdcmlaI úiska olajk fya;= foi fï lekSï i;Hh" hqla;sh" ydksmqrKh iy
msysgqjk ,o ckdêm;s uekúka ksÍlaIKh lrkakka mqkrdj¾;kh fkdùu iy;sl
fldñiula ud;f,a ufyaia;%d;a n,kafka ielfhks' lsÍu ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a
mÍlaIKhg iudka;rj úfYaI ksfhdað;hd 2019 Y%S
l%shd;aul úh' ldnka ld, lekSï ikao¾Nfhys ,d .;a l," ,xldfõ ixpdrhla wjidkfha
ks¾Kh i|yd fYaIhka iellrejka w;a wvx.=jg zY%S ,xldj jeks ueÈ
úfoaYhlg heùug ckdêm;s .kakd ,o ÿ¾,N wjia:dj,§" wdodhï rgj, tjeks m%Yak
fldñiu lghq;= l< w;r" Tjqkag wem ,nd ksoyiaj hdug
we;sùu widudkHheZ hs
thska ,o m%;sM,h Y%S ,xldfõ bv ie,iSu fyda l,a.sh l%shd
m%ldY lrñka fufiao i|yka
fjdaydßl úfYaI{hkaf.a mámdàkag m%uqL;dj §ug
lf<ah(
ks.ukj,g mriamr úh' ue,sùu fyda Tiafia kvq bj;
fYaIhka 1950g fmr ,Efï ;Skaÿ .ekSug uq,a ù
jljdkqjlg wh;a hehs úfoaYSh we;af;a kS;sm;s ld¾hd,hhs' zixia:dms; wmrdO -
ks.ukh ^jOysxidfõ iy WodyrKhla f,i .;fyd;a" fjk;a jpkj,ska lshf;d;a
>d;kfha ,l=Kq fYaIhkaf.a hdmkh Èia;%slalfha fpïuks ys cd;ka;r udkj ysñlï
olskakg we;s nj;a jd¾;dfõ iuQy ñkSj<j,a lksk ,o fyda cd;Hka;r udkqIsl
oelajqk;a& jQ w;r" foaYSh wjia:dfõ mxp mqoa., lñgqjla kS;sh uyd mßudkfhka
ks.ukh jQfha tajd 80 oYlfha úiska wdrlaIl yuqodj, 15
W,a,x>khg iy
w. Nd.hg wh;a njhs' 80 fokl= j.lsj hq;a;ka f,i
oYlh w. Nd.fha ud;f,a y÷kd .kakd ,o w;r hqo yuqod flf,iSug u. mdok
Èia;%slalh Ndrj isá ks,OdÍka y;r fokl= w;a wdldrfhka l%udkql=,j
ks,OdÍkaf.a wvx.=jg .kakd ,§' tfy;a iy iïnkaëlrKfhka
j.W;a;rodhl;ajh iy;sl lñgq jd¾;dj lsisodl m%isoaêhg hq;=j rdcH wdh;k
lsÍug wiu;a ùu .ek m;a flrefka ke;' ta fjkqjg iïnkaO jk wmrdO -
n,y;aldrfhka w;=reoyka lsÍu isoaO jQfha kS;sm;s ld¾hd,fha
úu¾Ykh fldg kvq
ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a tjl fcHIaG rcfha kS;s{hd jQ
l%shdldÍ lKavdhu we;=¿ tcd fudydka mSßiaf.a w‚ka 2000 mejÍu i|yd ;uka i;=
úfYaI mámdá wdh;k y;rla cQ,sfha§ iellrejka wem msg w,am úfYaI{;dj Y%S
2023 ckjdßfha§ wdKavqjg ,shd ksoyi ,eîuhs' y;r fokdgu ,xldj úiska jydu
oekaùh' miqj Wiiaùï fok ,§' jeäÈhqKq lr.; hq;= h'
úu¾Ykfha" fjdaydßl
Y%S ,xldfõ ienE fjdaydßl thdldrfhkau" 1995 § kS;sm;s
úoHdfõ iy wNsfpdaol
Odß;dj iSñ; jk w;r" ljr ld¾hd,h wêlrKfha fmkS
lekSulska fyda yuqjk oE isàug wiu;a jQ wjia:djl Wmdhud¾. ie,iqï
mÍlaIK i|yd msgrg heúh fld<U m%Odk ufyaia;%d;a lf<a lr.ekSfï úfYaI{;dj
hq;=j ;sfí' fjk;a rgj,a yd fnd,af.dv jefõ iy fld<U óg we;=<;a jkq we;'
ixikaokh lrk l," Y%S wi, ;j;a c,dYj, mdfjñka ixia:dms; wmrdOj,g
,xldfõ fjdaydßl úfYaI{hka ;snq u< isrere 21la wod< wêlrKuh Odß;d
úiska iajlSh jd¾;d iïnkaOfhka >d;khg ielmsg
jeäÈhqKq lsÍu yÈis
ufyaia;%d;ajrekag ,nd§u fpdaokd ke.=kq úfYaI ld¾h
iEfyk l,a.;jk l%shdjla ù idOl n,ldfha ks,OdÍka ;=ka lghq;a;la fyhska tho
mj;S' WodyrKhlg .;fyd;a" fokl=g tfrys kvqj bj; tmuKgu wjYH fjhs'Z
ukakdrfï if;di mßY%fha oeóuhs' kS;sm;s ld¾hd,h
lekSï iïnkaO fjdaydßl fkdmeñŒu hqla;shg wjysr 5
fï jd¾;dfõ l¾;D;ajh ork udkjñ;sl úYaf,aIKh we;=¿j mqyqKqj o we;=<;aj wêlrKfha
ixúOdk Y%S ,xldfõ wdKavqjg jHdêfõ§ka iy fjk;a iajdëk;ajh Yla;su;a l< hq;=
lrk m%Odk ks¾foaY my; úoHd{hka mqyqKq lsÍu i|yd h'
oelafõ( udkj wkkHldrl
uOHia:dkhla msysgqúh hq;=h¦
1' iuQy ñkSj<j,a
l<ukdlrKh iy lekSï 4' kS;sm;s ld¾hd,h m%;sjHqy
iïnkaOfhka úfYaIs; kS;shla .; fldg" lekSïj, m%;sm,hla
iy m%;sm;a;shla mekúh hq;= h' f,iska flfrk kvq mejÍï
fYaIhka y÷kd.ekSu" iajdëk iy wmlaImd;S
ixrlaIKh yd ld, kshuhlska wdldrfhka isÿùu iy;sl lsÍu
f;drj úu¾Ykh lsÍu Bg i|yd iajdëk uyck wNsfpdaol
we;=<;a úh hq;=h' fidfydka fiajdjla ks¾udKh lsÍu¦
ìïj,ska fyda miska f.dv.kakd
,o wiaÓ fldgia iqrlaIs;j jvd;a ksYaÑ;ju hg oelafjk
.nvd lsÍuo ixrlaIKhg mshjr .kakd f,i ixúOdk
we;=<;a úh hq;= w;r iuQyh w;=reoyka ;eke;a;ka
Ndrldr;aj oduh fkdleã ms<sn| ld¾hd,fhka iy
mj;ajdf.k hdug j.n,d .; cd;Hka;r m%cdfjka
hq;=h¦ ^úfYaIfhkau cd;Hka;r r;=
l=rei lñgqfjka ^ICRC& iy
2' iuQy ñkSj<j,a i|yd fhdað; w;=reoyka ;eke;a;ka ms<sn|
kS;s rduqj" m%;sm;a;sh iy cd;Hka;r fldñifuka ^ICMP&
iïu; l%shd mámdàka b,a,d isà(
iïnkaOfhka tlai;a cd;Ska iy
fjk;a cd;Hka;r úfYaI{hkao 1' ;sìh yels fjk;a iuQy
we;=,;a fldg.;a mdroDYH ñkSj<j,a we;s ia:dk
m%úpdrK l%shdoduhla mj;ajd iïnkaOfhka úNd. lsÍu i|yd
iïu; l%shd mámdàka o we;=¿j jD;a;Sh ksmqk;dj iys;
ljr fyda rduqjla fyda úfYaI{ tallhla ia:dms; fldg
m%;sm;a;shla fyda fõjd" Tjqkaf.a fjdaydßl Odß;dj
ñkfidagd iy fnda¾kau;a iún, .kajd" tu tallhg
uQ,m;%j, (Minnesota and DNA mÍlaIK meje;aùu we;=¿
Bournemouth Protocols) wod< mÍlaIK i|yd m%udKj;a
m%;smdok uq¿ukskau wka;¾.; iïm;a ,nd§u iy;sl l< hq;=
lr.kakd nj iy;sl l< hq;= h'
h¦
2' iuQy ñkSj<j,a ;sîfï
3' iuQy ñkSj<j,aj,g wod< ùu úNjhla we;s ish¨?u ia:dk
o we;=<;aj" rfÜ fjdaydßl wkjYH m%udohlska f;drj
Odß;dj Yla;su;a l< hq;= h' mÍlaId fldg" tajdfha wdrlaIdj
‘wjYH lrk ksmqk;dj ;sfnkd iy;sl lsÍu ms‚i fnda¾kau;a
;=re ish¨ lekSï lghq;=j,ska uQ,m;%fha olajd we;s udkhkag
je<lS isàug w;=reoyka ùï wkql=,j o;a; .nvdjla msysgqúh
ms<sn| ckdêm;s fldñiu úiska hq;= h'
lrk ,o ks¾foaYh l%shd;aul
fldg" DNA y÷kd.ekSï" 3' OQr ld,fha wdrlaIs; nj"
mß.Kl wdY%fhka uqyqKq fiajd fldkafoais" ld¾h uKav,
m%;sks¾udKh iy y÷kd.ekSu" mßmd,kh iy Wiiaùï iy
ùäfhda wêia:dmkh iy fiajfhka my lsÍï fukau
cd;Hka;r wmrdO iïnkaO
6
we;=<;
ye¢kaùu'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 8
2'4 idlaIl
s rejkaf.a wdrlaIdj yd mßY% l<ukdlrKh''''''' 31
wiïmq¾K lekSï'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 32
weñKqu '''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 47
iudma; igyka''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 59
7
—ud;f,a w;=reoyka jqjkaf.a {d;Ska tlal ljqre;a
l;d lr,d kE' lekSïj,ska wfmalaIdjka by,g
tijqfka kej; ìug weo oukakg muKhs¦ fudlo"
kvqj oeka wdfh;a .,afj,d' wms fïl fjk
;ekaj,È;a oelmq fohla'˜1
8
ye`Èkaùu
1983 iy 2009 w;r isÿjQ i|yd n,OdÍkag n,flÍ okakd ;j;a lekSï ms<sn|j fï
n,y;aldr w;=reoyka lsÍïj, we;af;a 2013 ud;f,a§ 3 yd 2018 jd¾;dfõ weuqKqfï oel.kakg
oi oyia ixLHd; úkaÈ;hkaf.a § ukakdrfï§ isÿ jQjdla fuka" mq¿jk' kS;súfrdaë f,i j<oeuQ
isrere /.;a iuQy ñkSj<j,a bÈlsÍï lghq;=j,§ iuQy ia:dk ^fpïuks jeks&" újD;
oyia .Kkla fkdfjf;d;a" ñkSj<j,a msysá ia:dk iuQy ñkSj<j,a ^fydalkaor
ksYaÑ; jYfhkau ish .Kkla wyïfnka fy<sjQ úg§ h' tfia;a jeks&" jeõ iy .x.d j,ska yuqjQ
Y%S ,xld forK mqrd úisÍ mj;S'2 ke;skï" 1999 § hdmkfha isrere ^fnd,af.dv jeks& 5
fï ;dla ÿrg lekSï isÿlr Èia;%slalfha fpïuksys§ 4 isÿjQ fukau wiaÓ fYaI ;snqKq iuQy
we;af;a úiaila muK jQ wdldrhg wdrlaIl wxY ñkS j<j,a iïnkaOfhka
ixLHdjlh' ol=fKa lksk ,o idudðlhka úiska fok ,o flreKq lekSï iy fjdaydßl
tajd wkdjrKh lrkafka mq¿,a f;dr;=re mokï lrf.k h' ta mÍlaIK o tajdg we;=<;a fõ'
f,i me;sreKq udkj ysñlï iEu lekSulau ;u wdorŒhhka
W,a,x>khùï h' úfYaIfhkau" yuqfj;shs hk n,dfmdfrd;a;=j fpdaokd kef.k flakaøSh
l=ßre f,i ;,d ouk ,o {d;Ska ;=< o,ajd,Sh' Tjqka cd;Hka;r wmrdO iy fjk;a
ck;d úuqla;s fmruqfKa w;=reoyka l<jqka hqla;sh nrm;, udkj ysñlï W,a,x>k
ikakoaO ler,slrejkag yuqjg f.k tau flfia fj;;a" ljr lf,l" l=uk .egqul§ isÿ
tfrysj rcfha yuqod úiska 1987 Y%S ,xld rdcHfha ms<sfj; ksid jqjo fkd;ld" ta iïnkaO
yd 1990 w;r ld,h ;=<§ fï ;dla ÿrg iy;sl ù we;af;a j.W;a;rodhl;ajh iy;sl
isÿlrk ,o n,y;aldÍ b;d iq¿ foay fYaI m%udKhla lrkakg Y%S ,xldfõ wdKavqj
w;=reoyka lsÍï h' W;=re y÷kd .ekSug yelsùu wiu;a fyda wleue;s njg
kef.kysr lksk ,o wfklajd mufKls' lekSïj, nyqúO fodaIhka úiska
reÿ f,i isysm;a lr fokafka ;jÿrg;a idlaIs imhhs'
fou< B<ï úuqla;s fldá isrere 155la f.dv.kq ,enQ
ixúOdkh ^LTTE& iu. 1983 ud;f,a;a" 2013 yd 2018 ia:dk W;=r kef.kysr hqoaOfha
isg 2009 olajd ikakoaO foll ms,sfj,ska isrere 81la yd w.Nd.h jQ 2009 § w;=reoyka
.egqul ksr;j isáh§ wdrlaIl 318 la ^<uqka 28lao iu.& lrk ,o yd >d;kh lrk ,o
wxY úiska lrk ,o mq¿,aj f.dv.kq ,enQ ukakdrfï;a mqoa.,hkaf.ao we;=¿j ;j;a
me;sreKq ixia:dms; udkj we;=¿j lekSïj, fodaI fï fndfyda iuQy ñkS j<j,a
ysñlï W,a,x>k lsÍï h' jd¾;dfõ úYaf,aIKh flf¾' lkskakg we;ehs wfmalaId l<
uvl<mqj Èia;%slalfha udkj ysñlï yd ixj¾Okh yels nj fmkS hk lreKls'
l¨jkaÑl=äfha jeks fjk;a i|yd jk uOHia:dkh ^CHRD&" miq.sh lekSïj, fodaI u.yrjd
iuQy ñkS j<j,aj, we;af;a w;=reoykajqjkaf.a mjq,a tl;=j i;Hh" hqla;sh yd ydksmqrKh
LTTEh úiska >d;kh lrk ,o ^FoD&" Y%S ,xldfõ i|yd {d;Ska i;= whs;sh
mqoa.,hkaf.a ;ju;a f.dv m%cd;ka;%jdoh i|yd uq¿ukskau imqrñka bÈß lekSï
fkd.;a fYaIhka h' udOHfõÈfhda ^JDS& iy i;Hh isÿlsÍug ld,h t<U ;sfí' 6
iy hqla;sh i|yd jk
fï ;dla lekSï fndfyduhla cd;Hka;r jHdmD;sh ^ITJP& 9
ÿffrwmamd l%Svdx.kh" fpïuks"
hdmkh Èia;%slalh hdmkh Èia;%slalh
ñreiqú,a"
Y%S ,xldfõ
hdmkh Èia;%slalh
.fKaImqrï"
iuQy iqidk
ls,sfkdÉÑ Èia;%slalh
ls,sfkdÉÑ"
ls,sfkdÉÑ Èia;%slalh
mqÿl=ähsremamq"
uqff,;sjq Èia;%slalh
uqff,;sj"q
uqff,;sjq Èia;%slalh
ukakdru"
ukakdrï Èia;%slalh
;srefla;Siajrï"
ukakdrï Èia;%slalh
wxl=Uqr"
uykqjr Èia;%slalh
ksljeráh"
l=reKE.,
Èia;%slalh
ud;f,a"
ud;f,a Èia;%slalh
j,amsg f.dúfmd<"
ñkqjkaf.dv"
.ïmy Èia;%slalh
tiaie,a,"
.ïmy
Èia;%slalh
jjq,alef,a"
ksÜgUqj"
.ïmy Èia;%slalh
fydalkaor"
fld<U
Èia;%slalh
ú,amg
s " wl=/iai" iQßhlkao"
10 ud;r Èia;%slalh r;akmqr Èia;%slalh
1' cd;Hka;r yd
cd;sl kS;s rduqj
1'1 cd;Hka;r m%ñ;Ska
iuQy ñkSj<la hkq l=ulaoehs isÿúh yels >d;k úu¾Ykh jkafka urKfha§;a" bka
cd;Hka;r ks¾jpkhla fkdue;s i|yd jk ñkfidagd uq,m;%h wk;=rej;a foayhkag olajd we;s
ùu iuQy iQidk iïnkaOfhka ^ñkfidagd fm%dfgdaflda,h - ie<ls,a,hs' úfYaIfhkau"
lghq;= lroa§ yuqjk tla f,io ye¢kafõ&12" iy fYaIhka ñysoka lr we;af;ao" ta
wNsfhda.hla fjhs' tfukau" j< w;=reoyka ;eke;a;ka ms<sn| flfiao hkako we;=¨j"
oud we;s mqoa.,hkaf.a wju cd;Hka;r fldñifï iuQy fYaIhka mßyrKh lr we;s
ixLHdjo we;=<;aj iuQy ñkSj<j,a wdrlaId lsÍu iy wdldrhhs'
ñkSj<l ,laIK ms<sn|j lsisÿ úu¾Ykh ms<sn| 2020
ffk;sl iïuq;shla ke;' fnda¾kau;a uq,m;%h - zúkaÈ;hdZ hkqfjka
we;euqkag wkqj iuQy ñkSj<l fnda¾kau;a úYaj úoHd,h ye¢kafjkafka zYdÍßl fyda
tlg j, oud we;af;a mqoa.,hka ^fnda¾kau;a fm%dfgdaflda,h&13 udkisl wd;=r ùug" Ñ;a;
yh fokl= fyda Bg jeä weiqßka my; oelafjk mSvdjg" wd¾Ól w,dNhg fyda
ixLHdjls'7 ;j;a whg wkqj tla ks¾jpkh ks¾foaY lr we;( rdcHfha n,mj;akd wmrdO kS;s
whl=g jeäfhka j<oud we;skï iuQy ñkSj<la hkq zurKh isÿjQ hgf;a W,a,x>khla fia
th iuQy ñkSj<ls'8 wdldrfha iy$fyda isrere neyer .efkk meyer yeÍfï l%shd
flfiafj;;a" mqoa.,hka lsÍfï l%ufha kS;Hdkql=, Ndjh u.ska fyda cd;Hka;r udkj
.Kkdjlf.a"9 fndfydaúg iïnkaOfhka úu¾Ykhla l< ysñlï kS;sh nrm;, f,i
iïñY%kh jQ fYaIhka iys; hq;=j we;s’ isrere j< oud W,a,x>kfhka fyda cd;Hka;r
úúOdldr cHdñ;sl yevj,ska ;sfnk ia:dkhls'13 rdcHfha udkqISh kS;sh nrm;, f,i
ixúê;" fldgia lrk ,o" iy$fyda rdcH fkdjk W,a,x>kh lsÍfï l%shd u.ska
úp,H >k;ajfhka isrere /.;a md¾Yjhkaf.a j.lSï l=¿ fyda ;ukaf.a uQ,sl whs;sjdislï
w.,la" j<la"˜ hkqfjka .kajk wjia:d folla jk N+ñ nrm;, f,i flf,ikq
fjdaydßl úfYaI{hka úiska lïmdjla fyda iqkdñhla jeks ,eîug ;ksj fyda iduqyslj
iuQy ñkSj< ks¾jpkh fldg iajdNdúl wdmodjlg m%;spdr fyda f.dÿreù mSvd ú¢
we;'10 jYfhka fyda" jix.;hlg mqoa.,hkaZ h'17 cd;Hka;r kS;sh
m%;spdr jYfhka fyda we;slrk m%ldr iuQy ñkSj<l yuqjQ
nys¾ kS;sl" ,>q fyda iuQy ñkSj<j,ao we;=<;a mqoa.,hka ^zm%d:ñlZ fyda ziDcqZ
w;a;fkdau;sl >d;k ms<sn| lr.ekSug fï ks¾jpkh bv úkaÈ;hka& muKla fkdj"
tlai;a cd;Skaf.a úfYaI i,ihs' le,udg wkqj urKhg Tjqkaf.a {d;Skao" wod< ;kays§
ksfhdað;jßh we.akia le,ud11 fya;= iy miqìu ljrla jqjo" m%cdjkao ^zoaú;ShslZ fyda zjl%Z
úiska ñkSj<j,a lekSu iïnkaO zwjidk ysñlïz iy wjika j;a úkaÈ;hka& úkaÈ; hk
ud¾f.damfoaYo we;=<;a 2016 ms<sfj;a W,a,x>kh lsÍu ks¾jpkhg we;=<;a fjhs' fï
ixfYdaê; nys¾ kS;sl" Tiafia iuQy ñkSj<j,a wksl=;a fjki mokï fldg .kafka
w;a;fkdau;sl iy ,>q >d;k iuQy iqidkj,ska fjkafldg ksYaÑ; iuQy ñkSj<la
id¾:l f,i j<lajd,Su iy y÷kd .ekSug fï ks¾jpkh iïnkaOfhka mqoa.,hl=f.a
úu¾Ykh ms<sn| tlai;a bv i,ihs'16 tys fjkafldg úkaÈ;Ndjhg wod<j u;=jk
cd;Skaf.a w;afmd; ^kS;súfrdaëj y÷kd.; yels úfYaI ,laIKh 11
úúOdldr ffk;sl /ljrKhs' ùoehs oek.ekSu i|yd úkaÈ;hl=gu i,id fohs' óg
úkaÈ;hkag iy .e,ù wod< ksis mshjr ta ta rdcH
iuQy ñkSj<j,a iy cd;Hka;r .;a;jqkag tu.ska ffk;sl md¾Yjh úiska .; hq;=h'24 CED
.kfha wmrdO úh yels tajd uxfm;la i,id fok fyhsks'19 iïuq;sh Y%S ,xldj úiska 2016 §
we;=¿j nrm;, udkj ysñlï oKav uqla;shg tfrysj igka wmrdkqu; lrk ,§'25 ta wkqj
W,a,x>kj,ska iDcq yd jl% je§u i|yd jk fcdhsfka$ Y%S ,xldKavqj w;=reoykajqjkaf.a
úkaÈ;hka g ks;e;skau TfrkaÜ,hsl¾ uQ,O¾u20 iy {d;Ska we;=¿ ´kEu úkaÈ;hl=
wdrlaIdj i,ik ffk;sl rduq tlai;a cd;Skaf.a 2006 uQ,sl i;= i;Hh oek.ekSfï whs;sh
lsysmhlau fjhs' ta wkqj" uQ,O¾u21 nrm;, iy;sl lsÍug ne£ isák w;r
cd;Hka;r kS;sh" cd;Hka;r W,a,x>kj,22 úkaÈ;hkag w;=reoykajqjka fidhdne,Sfï
udkj ysñlï kS;sh" cd;Hka;r ffk;sl ms<shï idod §u j.lSulao Wiq,hs'26 tfukau
udkqISh kS;sh iy cd;Hka;r iïnkaOfhka ;SrKd;aul fjhs' urKhla isÿù we;s úg fYaIhka
wmrdO kS;sh fjka fjkajo" hï tfyhska" ;uka mSvdjg m;a l< fidhd" f.!rj olajd" wdmiq
muKlg w;smsys; fjñka o wmfhdackhg fya;= iy Ndr§" urKhg m;ajQjkaf.a
iuQy ñkSj<j,aj,g iy tajd jd;djrKh ms<sn| f;dr;=re wkkH;dj ;yjqre l< hq;=h'27
úu¾Ykhg wdrlaIdj i,id fidhk mqoa.,hkaf.a
fohs' jvd;a ;SrKd;aul jkafka whs;sjdislï imqrd ,Su i|yd ;jo" n,y;aldrfhka fyda
iuQy ñkSj<j,a" tajdfha we;s úêl%u ilia lsÍug rch ne£ fkdleue;af;ka fyda w;=reoyka
udkj fYaI yd ;sìh yels idlaIs isà' m%;sM,h iuQy ñkSj<j,a lsÍï ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a
wmfõYkh fkdlsÍug" njg m;ajQ nrm;, udkj l%shdldÍ lKavdhu ^WGEID&
cd;Hka;r kS;sh m%ldr Y%S ysñlï W,a,x>k o óg we;=<;a i;Hh oek.ekSfï whs;sh .ek
,xldj j.lSfuka ne£ isàuhs' fjhs' iuQy ñkSj<j,a ish fmdÿ i|yfka meyeÈ,sj
Bg;a wu;rj" uD;foay iïnkaOfhka ms<s;=re §ug olajd we;af;a zw;=reoyka
f.dvf.k" tajd y÷kdf.k j.lSfuka ne£ isák rdcHfhka ;eke;a;kaf.a brKu yd Tjqka
yels iEu wjia:djlu tajd wmfhdack úu¾Ykh lsÍu iy we;af;a fldyso hkak ms<sn|j
{d;Skag Ndr§fï j.lSula mj;S' isÿjqfha l=ulao" th isÿjqfha oek.ekSug {d;Ska i;= whs;sh
jeä ÿrg;a" Y%S ,xldfõ foaYSh wehso hk m%Yakj,g ms<s;=re lsisÿ iSudjlg fyda nd,
kS;s rduqj kHdhsl jYfhka iemhSu" Bg iDcqj yd jl%j lsÍulg fyda hg;a ke;s mru
ffk;sl /ljrK i,ikakls' j.lsjhq;a;ka y÷kd.ekSu" iy whs;shlsZ hkqfjks'
wmfhdackfha rgdj23 jgyd
wod< cd;Hka;r udkj .ekSu ms‚i" wLKavj iy {d;Skag kS;s úfrdaë >d;kj,g
ysñlï kS;sh l%udkql=,j ùßh oeÍu i|yd wod< úu¾Ykj,g odhlùug
M,odhS yd ;sridr bvlv ie,iSu" jd;djrKh
nrm;, udkj ysñlï l%shdldÍ;ajhla wjYH fjhs' fï iïnkaOfhka ;sfnk f;dr;=re
W,a,x>kj, úkaÈ;hkag iy j.lSï bIaG lsÍu ms‚i rdcHh ,nd§u iy;sl lsÍu" urKh
thska Èú .,jd.;a;jqkag i;Hh i;=j foaYmd,k wNsm%dhla fyda isÿjQ wdldrh yd fya;= oelaùu"
oek.ekSfï whs;sh mdúÉÑ yelshdjla fyda ke;skï iydh fYaIhka we;s ia:dk okafka kï
lsÍug cd;Hka;r udkj ysñlï §fï j.lSula cd;Hka;r m%cdj tajd ms<sn| oekqj;a lsÍu ms‚i
kS;sh hgf;a whs;shla ;sfí' i;=j mj;S' rdcHhka i;= j.lSula ;sfí'28
i;Hh oek.ekSfï whs;sh
w;S;fha§ uq,skau iïnkaO ù n,y;aldrfhka w;=reoyka fï miqìfuys ,d .;a l,"
;snqfka n,y;aldrfhka lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka iuQy ñkSj<j,a ;sfnk nj
w;=reoyka lsÍïj,g18 wod<j wdrlaId lsÍu i|yd jQ jika fkdlsÍfï fyda
muKla jqj;a" jOysxidj iy cd;Hka;r iïuq;sfha ^CED& 24 m%;slafIam fkdlsÍfï mQ¾K
nys¾ kS;sl >d;k we;=¿ fjk;a ^4& j.ka;sfha o i;Hh j.lSula rdcHhkag we;s nj
nrm;, udkj ysñlï W,a,x>k oek.ekSfï whs;sh we;=<;a fõ' cd;Hka;r kS;s úYdrohka
lafIa;%j,go i;Hh tu.ska n,y;aldÍ w;=reoyka i|yka lr ;sfí' Bg wu;rj"
oek.ekSfï whs;sh me;sr f.dia lsÍu isÿjQ jd;djrKh" mßY%hkag ydks meñKùu fyda
;sfí' iuQy ñkSj<j,aj,g úu¾Ykfha m%.;sh iy m%;sM, tajd úkdY lsÍu fyda fkdl<
wod,j th w;sYhska jeo.;a iy w;=reoyka ;eke;a;df.a hq;= w;r" iuQy ñkSj<j,a .ek
jkafka ióm;uhl=g l=ula brKug wod< i;Hh fidhd n,k" ta .ek l;d lrk
12 oek.ekSfï whs;sh iEu msßia ;¾ckhg" isr o~qjug
fyda ksy~ lsÍug f.dÿre ,xldj ne£ isà' ms<sn|j iuQy ñkSj<j,a idlaIs
fkdúh hq;= h' n,y;aldÍ <Õu {d;shdf.a úêu;a orhs¦
w;=reoyka lrùïj,g tfrys meñ‚,a,la fyda b,a,Sula u;
;yku" nys¾ kS;sl >d;k úu¾Ykhla mokï úh hq;= * wjidk iy N+uodkj;a
úu¾Ykh lsÍfï j.lSu" i;Hh ke;'32 ta fjkqjg isÿúh hq;af;a ms<sfj;a iy fYaIhka .relghq;=
oek.ekSfï whs;sh" fukau" th ks;e;skau wdrïN ùuhs' Bg f,i mßyrKh we;=¿ zwjika
iduqysl ixialD;sl" cd;sl" wu;rj wd.ñl yd ixialD;sl whs;SkaZ W,a,x>khla iuQy
jd¾.sl" wd.ñl" foaYmd,ksl whs;sjdislï rlsñka" fjkialï ñkSj<j,ska isÿflfrkakg bv
fyda fjk;a wkkH;djla fkdmd isàug rdcHhg j.lSula we;' tajdfha we;=<;a
fukau mqoa., wkkH;dj hgm;a we;' ñh.shjqka wh;a wd.ug mqoa.,hkaf.a wkkH;dj iÕjd
lsÍu fyda uq,skqmqgd oeóu we;=¿ wkqj hqo kS;sh hgf;a33 mj;akd ;nñka tla tla úkaÈ;hdg
nyqúO udkj ysñlï W,a,x>k ;;ajhg wkql=,j bv ie,fik urKfha§ ysñúh hq;=
.Khg fï l%shd we;=<;a fõ'29 jd;djrKhla hgf;a fyda wkkH;djfha whs;sh;a" ;u
fjk;a ;;ajhka hgf;a34 fjk;a ióm;uhkaf.a brKu
iuQy ñkSj<j,g olajk wdldrfhka fyda j;a ms<sfj;a oek.kakg fkd,eîu u.ska
ie,ls,a, yd tajd isÿ lsÍuo Bg we;=<;a h' úkaÈ;hkaf.a {d;Skaf.a
l<ukdlrKh iïnkaOfhka zudkj j¾.hdf.a w÷re whs;sh;a" tu`.ska W,a,x>kh
ish,a,ka we;=,;a m%úpdrK l,dmfha u;lho wkd.; flf¾¦
ld¾hoduhla mokï fldgf.k mrïmrd fj; f.khdfïZ35
;Skaÿ .kakd ;dla l,a" iuQy wruqKgo fuh wod< h' * fndfydaúg ieÕù ;sfnk
iqidkj, ixrlaIKh yd iuQy ñkSj<j,a miq lf,l
wdrlaIdj iy;sl lsÍfï fï ;dla ÿrg" iuQy ñkSj<j,a úkdY fldg flf,ikq ,eìh
j.lSfuka wdKavq ne£ isà'30 ms<sn| bÈß o¾Ykh yels w;r ta ms<sn|j i|yka
iuQy ñkSj<j,a .ek uq,skau fndfydafihska flakaø.; ù lsÍu mjd wmrdOhla njg fyda
jd¾;d flreKq fyda wkdjrKh we;af;a uD; foay f.dv .ekSu wvkaf;aÜgug fya;=jla njg
jQ úg tajdg we;s iïnkaOh iy fYaIhka y÷kd .ekSu fyda m;a l< yels h' fï ish¨
jika lsÍug ùßh lrk rdcH flfrys h' tjeks m%fõYhla l%shd n,y;aldr w;=reoyka
fyda rdcH fkdjk md;%hd w;ska f;areï .; yels jqj;a" th lsÍïj,g tfrys ;yku;a" nys¾
oekqj;aj tfia;a ke;skï" w;sYhska mgq h' wdldr.; kS;sl >d;k úu¾Ykh lsÍfï
iajlSh ióm;uhkaf.a fYaIhka oKavkSh hqla;shg jeä hula j.lSu;a" i;Hh oek.ekSug
ms<sn| idlaIs <Õ ;nd .ekSug m%;sIaGdmk hqla;sh úiska b,a,d we;s whs;sh;a W,a,x>kh
wfmalaId lrk {d;Ska w;ska isákq ,efí' isrere f.dv lrkafka fjhs'
fkdoekqj;aj tajdg ydks oeóula ke;s ;ek jqj th i,id
isÿùfï nrm;, wjodkula Èh yels w;r u;lhg wod< * kS;s úfrdaë >d;k isÿjQ
mj;S' tu ydksh lreKq we;=¿ ;j;a fndfyda jd;djrKh;a" urKhg fya;=j;a
lrKfldgf.k by; oelajqKq ie,ls,a,g .;hq;= oE yd mshjr fukau isrere neyer l<
tla tla whs;sjdislï yd j.lSï ta i|yd wjYH fõ' wdldrh;a ms<sn| úu¾Yk
imqrd,Su W.yg jkq we;' meje;aùfï wjYH;dj iuQy
Ldokfhka" úkdYfhka" tlai;a cd;Skaf.a úfYaI ñkSj<j,a úiska hqla;shqla;
ixp,kfhka yd fld,a,fhka ksfhdað;jßh fufiao i|yka flfrhs'
iuQy ñkSj<j,a wdrlaId lsÍu lr we;(36
i|yd wdKavq läkñka mshjr iuQy ñkSj<j,a yuqjQ l,ays foay
.; hq;=h'31 * iqkdñhla fyda jix.;hla f.dv.ekSu" wmrdOh isÿjQ
fyda jeks iajdNdúl jHikhla ia:dkh úu¾Ykh iy idlaIs
tfia fyhska" iuQy ñkSj<j,a j<lajd,Sug fyda tys n,mEu tl;= lsÍu u.ska Bg
iïnkaOfhka f.!rjkSh yd wju lsÍug fyda ksis fm!oa.,SNjkh iy y÷kd.ekSu
kS;Hdkql=, f,iska lghq;= ie,ls,af,ka hq;=j lghq;= iïnkaO jk fyhska" rdcHfha;a
lsÍfï§ w;=reoykajqjka iy lsÍug wiu;a ùu we;=¿j úkaÈ;hka iy Tjqkaf.a
wd.sh ;ekla ke;a;jqka ms<sn|j Ôj;aùfï whs;sh wdrlaId lsÍug {d;Skaf.a;a" iudcfha;a wruqKq
úu¾Ykh" fidhdne,Su yd Tjqka rdcHh wiu;a ùu u.ska w;r ;r.hla mj;sk nj úfYaI
y÷kd.ekSug" iy fYaIhka fõ nrm;, f,i udkj ysñlï iy ksfhdað;jßh ;u jd¾;dfõ
kï tajd {d;Skag Ndr§ug Y%S udkqISh kS;s W,a,x>kh lsÍu 13
i|yka lr we;' Bg iaurKh;a" ms<s.ekSu" mqoa.,hdf.a ksoyi m%ldr¦ n,y;aldr w;=reoyka
wjidkfha§ ^kej;& ñysoka iy wdrlaIdjg we;s whs;sh" lsÍula isÿlrk" Bg wKfok"
lsÍu;a we;=<;a fjhs' jOysxidjg iy fjk;a lDDr th isÿ lsÍug fmd<Ujk" fyda
wudkqIsl fyda wjuka iy.; isÿ lsÍug W;aidy lrk fyda
iuQy ñkSj<j,a wkdjrKh ie,ls,sj,g fyda o~qjïj,g tu wmrdOhg iydh jk fyda
ùfuka isrere f.dv .ekSfï ,la fkdùfï whs;sh" yjq,ajk fyda lsishï mqoa.,hl=44
.eg¨jo u;= fõ' M,odhS iy fyda" z;ukaf.a wêldßh yd
f.!rjkSh foay f.dv,Eulg • u<jqkaf.a {d;Skag fndfyda md,kh hgf;a bkakd
.e,fmk fldkafoais mßmq¾K jQ fihska iïnkaO" urKfha§ lKsIaGhka n,y;aldÍ
úg" tu l%shdj,sh ksishdldrj foayhg f.!rjkSh f,i w;=reoyka lsÍfï wmrdOhla
isÿ flfrf;d;a" rdcHfha ie<lSu yd ne÷kq zwjika l< fyda lrkakg hk nj oek
udkj ysñlï j.lSï ysñlïZ iy isú,a" ixialD;sl yd isá fyda ta njg ,enqKq meyeÈ,s
iïnkaOfhka th m%n, wd.ñl whs;Ska'39 f;dr;=re fkd;ld yeßhdjQ fyda
odhl;ajhla imhkq we;' lsishï m%Odkshl= jqjZ idmrdë
flfia fj;;a" úfYaIfhka tfia fyhska" úkaÈ;hkao" j.lSfuka ne| ;eîu rdcHhka
wmrdOlrejka iy úkaÈ;hka Tjqkaf.a {d;Skao" mq¿,a úiska l< hq;=j we;'
Ôj;=ka w;r isák úg;a" wmrdO jYfhka iudcho my;
pQÈ;hka oekgu;a r|jd isák oelafjk whs;sjdislï i|yd wod< cd;Hka;r wmrdO kS;sh
úg;a ñkSj<j,a wjqiaikafka iqÿiqlï ,n;s(
ke;sj hqla;sh mis| ,Sfï iuQy ñkSj<j,a" ta iïnkaO
fjk;a l%u ;sfí' tuksid" • úu¾Ykhla i|yd jk whs;sh idlaIs iy tajdfha wvx.= oEg
mqoa., f;dr;=re iqrlaIs;j • ms<shula iy ydksmqrKhla weÕs,s .eiSu cd;Hka;r wmrdO
;nd.ekSfï;a" f.!rjkSh f,i i|yd whs;sh40 kS;sh hgf;a ;ykï l%shd úh
kej; ñysoka lsÍfï;a37 Odß;dj • YsIag iïmkak f,i ie,ls,s yelsh' Y%S ,xldj jeks wNHka;r
we;slr .kakd ;dla l,a" ,eîfï whs;sh hqo .egqula ;sfnk úg hqo
f.dv,Eï isÿ fkdl< hq;=h' • weoySfï iy úYajdifha ksoyi wmrdO yd ukqIH j¾.hdg
thska woyia jkafka udkj N=la;s ú£fï whs;sh tfrys wmrdO hk folu j,x.=
fYaIhka .nvd lsÍug" Ndrldr • /iaùfï iy m%ldYkfha fõ' miqj i|yka oE iduldó
oduh iqrlaIs;j ;nd .ekSug ksoyi i|yd whs;sh iuhl o isÿjkakg mq¿jk' fï
iy ksishdldr fjdaydßl • ixialD;sl Ôú;hlg iyNd.S ikao¾Nfhys,d .;a l," my;
mÍlaIK meje;aùug yelshdjla ùfï whs;sh41 oelafjk udkj j¾.hdg tfrys
fkdue;s kï" rdcHh úiska wmrdO mdol l%shd o wod<
ñkSj<j,a f.dv .ekSu fkdl< fulS whs;Skaf.a iuqÉÑ; fjhs(
hq;= njhs' n,fhka ixia:dmkh jkafka
i;Hh oek.ekSfï whs;shhs' • ñkSueÍu
úu¾Yk yd n,y;aldr {d;Skag yd iudchg ,eìh • jOysxidj
w;=reoyka lsÍïj,g wod< tajd hq;=j ;sfnk thg w;S; isÿùï • ¥IKh iy fjk;a wdldrfha
yerekqfldg" úkaÈ;hkaf.a iy ms<sn| i;Hh oek.ekSfï ,sx.sl m%pKav;d
Tjqkaf.a {d;Skaf.a whs;sjdislï zwkq,a,x>kSh whs;shZ;a" u;lh • y÷kd.; yels lKavdhulg
iy iajlSh N+ñ m%foaYfha iuQy ixrlaIKh lsÍfï hq;=lul=;a" fyda iduqyslhlg tfrys
ñkSj<j,a l<ukdlrKh oek.ekSu i|yd úkaÈ;hl= i;= ysxikh
iïnkaOfhka my; oelafjk whs;sh;a wvx.= fjhs'42 zlreKq • YÍrhg fyda udkisl fyda
whs;sjdislï38 M,odhS f,i ;yjqre lr.ekSu iy mq¾K YdÍßl fi!LHhg nrm;, mSvd
idlaId;a lsÍfï j.lSula o i;Hh m%isoaêhg m;a lsÍuZ o fyda ;=jd, isÿ lrk wruq‚ka ta
rdcHh i;=j we;' ydksmqrK whs;sfha flakaøSh yd iudk wudkqIsl l%shd lsÍu
ix>glhla fjhs'43
Ôj;aùfï whs;sh" my; oelafjk hqo wmrdO
n,y;aldrfhka w;=reoyka mdol fldg.;a l%shd o
• n,y;aldÍ w;=reoyka lsÍï yd lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka cd;Hka;r fkdjk ikakoaO
wE÷Kq whs;sjdislï( kS;sh wdrlaId lsÍu i|yd jQ .egqul§ wod< jkakg mq¿jk(
bÈßfha mqoa.,hl= f,i cd;Hka;r iïuq;sh ^CED&
14 • ñkSueÍu
• wx. fþokh wjOdrKh lrk ,§'
• lDr f,i ie,lSu fuh m%Odk cd;Hka;r m%ñ;Ska
• jOysxidj ms<sn| b;d flá idrdxYhls' fï
• mqoa.,sl .re;ajhg tfrys ;dla Y%S ,xldfõ lrk ,o
ieyeis lï uD;foay f.dv,Eïj, fodaI
fojeks mßÉfþofhka úNd.
wod< jHjydßl cd;Hka;r flfrkq we;' tys§ m%Odk
udkqIjd§ kS;sh jYfhka weiqre lr.kq ,nkafka
ñkSj<j,a lekSu ms<sn|
jHjydßl cd;Hka;r udkqIjd§ ud¾f.damfoaY /.;a ñkfidagd
kS;sh iïnkaOfhka .;al," uQ,m;%h iy iuQy ñkSj<j,a
zjHjydßl cd;Hka;r udkqISh ixrlaIKh iy úu¾Ykh
kS;sh ^CIHL& wOHhkhZ45 hk ms<sn| fnda¾kau;a uQ,m;%h hs'49
ysiska hq;a 2006 § lrk ,o
wOHhkhla cd;Hka;r fukau
wNHka;r hqo .egqï hk
foflys§u u<jqka" iqidkN=ñ"
iy wd.sh w;la ke;s mqoa.,hka
wdrlaId lsÍu i|yd iïmdokh
l< wx.iïmq¾K m%;smdok
ixlaIsma; fldg olajhs'46
wod< foaYSh kS;s rduq úoHdj yd mqrdúoHdjZ iïnkaO idmrdë lghq;a;la njg
fndfyduhla úoHdudk jQfha úfYaI{ fiajd ,nd .ekSu i|yd m%udKj;a f,i m;a lr ke;s
ckdêm;s ffu;%smd, isßfiak m%udKj;a iïm;a i,id§ug;a nj cd;Hka;r yd foaYSh
iy w.ue;s rks,a úl%uisxy n,y;aldrfhka fyda ixúOdk úiska fmkajd § we;'
hgf;a 2015 isg 2019 olajd fkdleue;af;ka fyda w;=reoyka
mej;s hymd,k wdKavq iufha lsÍï ms<sn| tcd l%shdldÍ n,y;aldÍ w;=reoyka lsÍï hkq"
h' by; i|yka l< mßÈ tu lKavdhu úiska 2015 laIud" uqla;s fyda iSudldÍ kS;s
wdKavqj úiska n,y;aldrfhka fkdjeïnrfha§ ks¾foaY lrk fyda j,x.= fkdjk wLKavj
w;=reoyka lsÍïj,ska ish¨ ,§'52 isÿfjñka mj;sk wmrdOhla
;eke;a;ka wdrlaId lsÍu i|yd f,i i,lkq ,nk nj igyka
jQ cd;Hka;r iïuq;sh 2018 wxl 5 ork lrkq jà'56 ta wkqj" isÿfjñka
wmrdkqu; lrk ,§' n,y;aldrfhka w;=reoyka mj;sk mqoa., w;=reoyka lsÍï
lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka ^WodyrKhla f,iska uq,skau
Y%S ,xldfõ j.W;a;rodhl;ajh wdrlaId lsÍu i|yd jQ 1980 .Kkaj, fyda 90 .Kkaj,
iy m%;sikaOdkh k.d isgqùu cd;Hka;r iïuq;sh mk; Y%S w;=reoyka jQ& iïnkaOfhka
i|yd .;hq;= wêlrKuh yd ,xldfõ md¾,sfïka;=j úiska mk; n,d;aul jQ ld,fha ^2018
wêlrKuh fkdjk mshjr 2018 ud¾;=fõ§ n,d;aul lrk ud¾;=& isg wo olajd mqoa.,hka
ms<sn|j;a" udkj ysñlï ,§'53 túiska iïuq;sfha m%;smdok j.W;a;rodhl;ajfhka ne|
iq/lSug;a" m%cd;ka;%jdoh yd foaYSh kS;shg we;=<;a lr.kakd ;eìh yels h'57
kS;sfha wdêm;Hfha Yla;su;a ,o w;r úfYaIfhkau"
lsÍu50 i|yd;a udkj ysñlï n,y;aldÍ w;=reoyka lsÍï isÿ flfrñka mej;s uD;foay
ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a uy ;ykï lrk ,§' lsishï rdcH f.dv,Eï lsysmhlau f.daGdNh
flduidßia ld¾hd,h úiska Y%S ks,Odßhl= fyda Tjqkaf.a rdcmlaI ckdêm;s jQ 2019
,xldj iïnkaOfhka lrk ,o m%Odkshl= fyda fõjd fkdjeïn¾ udifhka miq kj;d
úu¾Yk jd¾;dj mokï w;=reoykaùula iïnkaOfhka ouk ,§' tlai;a cd;Skaf.a
fldgf.k tlai;a cd;Skaf.a jrolre njg m;ajQ úg wjqreÿ udkj ysñlï uKav,fha
udkj ysñlï uKav,h úiska 20 lg fkdjeä isr o~qjula iy fhdackd wxl 30$1 mq¿,a
2015 ud¾;=fõ iïu; lr.kakd remsh,a oi ,laIhl ovhlg ikao¾Nhg wod<j tlai;a
,o 30$1 fhdackdjg Y%S ,xldj o hg;a flf¾' Bg wu;rj Tjqka cd;Ska iu. Y%S ,xldj
yjq,aldr wkq.%dylfhla úh'51 remsh,a oi ,laIh oljd jQ jkaÈ mj;ajdf.k .sh iSñ;
tfukau" w¨;ska ñkSj<j,a uqo,la úkaÈ;hdg f.úh hq;=h'54 iyfhda.s;dj o yudr lrk ,§'58
y÷kd .ekSug zjD;a;Sh jYfhka n,y;aldÍ w;=reoyka lsÍï 30$1 fhdackdfõ fldkafoais
ksmqk úfYaI{ tallhlaZ udkj j¾.hdg tfrys m%ldr oKav uqla;sh
msysgqùug;a" úu¾Yk wëlaIKh wmrdOhla f,i ms<s.ekSug55 iïnkaOfhka mshjr .ekSug
lrk úksYaphlrejkag zDNA th úfYaIfhkau wiu;a ù we;s ÿka fmdfrdkaÿ bIaG lsÍug o
mÍlaIK" fjdaydßl udkj wdldrh we;=¿j tu mk; u.ska wiu;a jQ Y%S ,xldj ta fjkqjg
16 n,y;aldÍ w;=reoyka lsÍï neyer lsÍfï wdLHdkhla iy
tlai;a cd;Skaf.a wdh;k úiska hgf;a Y%S ,xldfõ nrm;, fmkS fkdhdu;a" we;eï
wkdjrKh lr.kakd ,o oEg udkj ysñlï W,a,x>k fyda mßY%j, bÈlsÍï iy
ks.%y lsÍula È.gu cd;Hka;r udkqIjd§ kS;s
fjk;a l%shdldrlïj,§
mj;ajdf.k .sfhah' nrm;, f,i W,a,x>kh lsÍï
iïnkaOfhka jk wkd.; yuqjqKq ;SrKd;aul idlaIs
n,y;aldrfhka w;=reoyka j.ùï ld¾hdj,shla i|yd n,OdÍkag jd¾;d fkdfjk
lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka idlaIs tla/ia fldg ixrlaIKh njg f;dr;=re ,eîu;a
wdrlaId lsÍu i|yd jQ lsÍu;a" hqla;sh iy tys wjOdkhg fhduqù
cd;Hka;r iïuq;sh rdcHhka j.W;a;rodhl;ajh m%odkh ;sfí' we;eï w;=reoyka
úiska l%shd;aul flfrk lrkafka flfiao hkak60
jqjkaf.a brKu iy Tjqka
wdldrh wëlaIKh i|yd mkjd iïnkaOfhka cd;Hka;r m%cdjg
we;s tlai;a cd;Skaf.a iïuq;s ks¾foaY lsÍu;a msksi udkj fldysoehs ;yjqre
wëlaIK uKav,hg Y%S ,xldj ysñlï ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a lr.ekSug fïjd b;d
wo jk;=re ish uQ,sl jd¾;dj uy flduidßia ld¾hd,h m%Odk úh yels fyhska
ndr § ke;' fï jd¾;dj ,nd ^OHCHR& hgf;a Y%S ,xld wksl=;a iuQy ñkSj<j,a
Èh hq;=j ;snqfka 2018 ueo §h' Y%S j.W;a;rodhl jHdmD;sh ;sìh yels ia:dk iïnkaO
,xldfõ w;=reoyka lsÍï ^OSLAP&61 ia:dms; lsÍu
lghq;= läkï lrk f,i
iïnkaO ,shlshú,s ndr .ekSug Tyqf.a m%idohg ,laúh'
yd i<ld ne,Sug lñgqj i;= l%shdldÍ lKavdhu b,a,d
ksmqK;ajh ms<s.ekSugo n,y;aldrfhka fyda isà' fï khska .;a l,"
,xldKavqj fï;dla ÿrg wiu;a fkdleue;af;ka fyda w;=reoyka ;j;a iuQy ñkSj<j,a
ù we;' lsÍï ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a ;sìh yels ia:dk
l%shdldÍ lKavdhu ^WGEID& o úu¾Ykh lsÍfï
cd;Hka;r n,mEu ksidu 1991" 1992" 1999 iy 2015 hk
ksmqK;dfjka hq;a úfYaI
tlai;a cd;Skaf.a úfYaI j¾Ij,§ jdr lsysmhla Y%S
mámdàka iu. .kqfokq lsÍug ,xldjg f.dia ;sfí' 2015 ish tallhla msysgqjk f,i;a"
isÿjQ hymd,k wdKavqj Tjqkag ixpdrfhka wk;=rej fok ,o fjdaydßl Odß;dj ;j;a
Y%S ,xldjg meñfKk fia 2015 iuQy ñkSj<j,a f.dv oeóu Yla;su;a lrk f,i;a l<
foieïnrfha§ újD; wdrdOkhla we;=¿ ks¾foaY l%shd;aul lsÍu ks¾foaYh kej;
lf<ah' mia j;djla Y%S ,xldjg iïnkaO iúia;r wjOdrKh lrhs'63
.sh i;Hh" hqla;sh" ydksmqrKh iudf,dapkhla WGEID úiska
yd mqkrdj¾;kh fkdùu 2019 fkdjeïnrfha§ bÈßm;a
iy;sl lsÍu ms<sn| úfYaI lrk ,§'62
ksfhdað;jrhd wx. iïmQ¾K
ixl%dka;s hqla;s m%;sm;a;shla WGEID úiska 2019 §
ilid .ekSu i|yd iúia;r idrdxY.; l< mßÈ(
ks¾foaY bÈßm;a l<;a" Tyqf.a
fndfyda fhdackd ;ju;a iuQy ñkSj<j,a
l%shd;aul ù ke;'59 tcd udkj iïnkaOfhka .;a l,"
ysñlï uKav,hg 2021
ukakdru iuQy ñkS jf<a
wf.daia;=fõ bÈßm;a lrk ,o
jd¾;dfõ Tyq úiska i|yka lekSï ;ju;a flfrñka
lrk ,oafoa tjl n,fha isá mj;sk nj l%shdldÍ
wdKavqj zudkj ysñlï yd lKavdhu igyka lrhs'
udkqIjd§ kS;sh nrm;, f,i ud;f,a iuQy ñkSj, kej;
W,a,x>kh lsÍï M,odhs f,i lekSfï lghq;= wekysg
úu¾Ykh lsÍug" kvq mejÍug
;sîu;a" fjk;a iuQy
iy tajdg o~qjï §u
iïnkaOfhka m%.;shla w;a ñkSj<j,a we;s njg
lr.ekSug ue,slula fyda ielflfrk ia:dk
fkdyelshdjla fyda úoyd úu¾Ykh lsÍug m%.dó
olajkZ njhs' ta ikao¾Nh W;aidyhka ork njla 17
n,y;aldÍ w;=reoyka lsÍï jika lsÍug bv i,ik kS;s rduqj
w;=reoyka jqjkaf.a brKu ;yjqre lr.ekSug l< wid¾:l jEhï ú.%y lsÍug fmr"
isrere ryfia j< oeóu iy j.lsjhq;a;kag oKav uqla;sh m%odkh lsÍu w;S;fha§
we;=¿ w;=reoyka lsÍï jix lr ,Sug fhdod.;a mshjr fláfhka olajuq'
cúfm le/,a, ;Sj% f,iska mej;s 1988 cq,s udifha§" mYapd;a urK mÍlaIK fkd;shd o"
m<df;a ufyaia;%d;ajrhdg jd¾;d fkdlr o" u< isrere neyer lsÍug wdrlaIl
yuqodj,g bv fok yÈis wjia:d fr.=,dis ER 55FF wdKavqj úiska m%ldYhg m;alrk
,§'65 fuys f;areu jQfha w;=reoyka ùï iy Bg wkqnoaO >d;kj, fN!;sl idlaIs yÈis
kS;s rduqj fhdod.ksñka úkdY lr oukq ,eîuhs' Bg wu;rj" fulS fr.=,dis yqfola
mj;ajdf.k hdfukau wdrlaIl wxYj,g fok ,o m‚úvh jQfha udkj ysñlï
W,a,x>kh lrk ´kEu flkl=g oKav uqla;sh m%odkh lsÍug wdKavqfõ ;snq wNs,dIhhs'
cúfm le/,a, ;,d oeuq miqj" 1990 ud¾;= udifha§ ER 55FF wfydais lrk ,§'
;jo" 1993 cQks udih olajd n, meje;ajK q q ER 71 yÈis kS;s fr.=,dish úfYaI fldg
i|yka fldg ;snq mßÈ" yÈis kS;s m%;smdok hgf;a zioa fÉ;kdfjkaz lrk ,o ljr
fyda lghq;a;la iïnkaOfhka kS;sm;sjrhdf.a wkque;shlska fyda uq, msÍulska f;drj
lsiÿ
s isú,a fyda wmrdO kvqjla lsisu wêlrKhl kvq mejßh fkdyel'
fjk;a yÈis kS;s fr.=,dis u.ska 1993 cQks udifhka miq ksishdldr úu¾Yk meje;aùu
ÿIalr lghq;a;la njg m;a lr ;snq‚' WodyrKhlg .;fyd;a" ljr fyda urKhla isÿ
ù we;af;a ikakoaO .egqulska hehs lsishï wdrlaIl yuqod ks,Odßhl= i;= úYajdih
mokï lrf.k yÈis kS;s fr.=,dis hgf;a mÍlaIKhla mj;ajk f,i fmd,siam;sg
fld<U uydêlrKfhka b,a,d isáh yels h'66 túg uydêlrK úksiqreg idlaIs f,i
f,aLk .; l< yelafla mYapd;a urK mÍlaIK jd¾;dj iy fmd,sish úiska ,ndfok
fjk;a idlaIs muKls' ta f;dr;=re bÈßm;a l< hq;af;a kS;sm;sg muKls¦ uydêlrK
úNd.fha m%;sM, m%isoaO lsÍfï úêúOdk i,id fkd;sì‚' 1993 cQks udihg fmr fuu
uydêlrK úu¾Yk meje;ajf q ka wm%isoaêfhah' fuu úêúOdk u.ska isÿlr we;af;a
fmd,Sish iy wfkl=;a j.lsjhq;= whg oKavuqla;sh iy;sl lrñka" n,y;aldrfhka
w;=reoyka lsÍï iy nys¾kS;sl >d;k jix lsÍu Ñria:dhs lsÍuhs' fuu mÍlaIK
i|yd ilia lr we;s mgq fldkafoais uydêlrK úksir q ejrekaf.a iajdëk;ajhg
n,mEula we;s lf<ah' ;jo" úkaÈ;hka iy Tjqkf a .a {d;Ska fukau ;j;a iajdëk
idlaIslrejka we;=¿ fmd,sisfhka mßndysr md¾Yaj lrejkaf.a idlaIs neyer lsÍu"
i;Hh oek.ekSfï whs;sh mokï fldg.;a úu¾Ykj,§ úkaÈ;hkaf.a N+ñldj flakaøSh
fldg .kakd cd;Hka;r kS;sh W,a,x>kh lsÍula úh'
18
2016 § hymd,k wdKavqj úiska fï ,shk wjia:dj jkúg OMP iïnkaOfhka Tjqka tu
w;=reoyka ;eke;a;ka ms<sn| iNdm;s jkafka ufyaIa wêldrh m%fhdackhg .;af;ah'
ld¾hd,h mk; hgf;a OMP lgq,kaohs'71 flduidßiajreka ^ukakdru ufyaia;%d;a
ld¾hd,h msysgqjk ,§'67 tys OMP m%dfoaYSh ld¾hd,j,g wêlrKfha kvq wxl
jru jQfha wd.sh w;la hñka fï jkúg;a OMP fj; B$232$2018&' 2020 w.Nd.h
ke;shjqkaf.a iy w;=reoyka meñ‚,s lr we;s {d;Ska yuqù jkúg th ;j;a isoaê 5la
jQjkaf.a;a" Tjqkaf.a {d;Skaf.a;a Tjqka úiska ,nd § we;s iïnkaOfhka tfia lf<ah'76
whs;sjdislï iy wfmalaIdjka f;dr;=rej, i;H wi;H;dj 2021 wjidkh jkúg tfia lr
wdrlaId lsÍuhs'68 2018 ;yjqre lrf.k ldrKdj ;j;a we;s iuia; isoaê ixLHdj 11ls'77
fmnrjdßfha§ ks,OdÍka m;a yUd hdu i|yd w¨;a
lrk ,§' tys m<uq jir ;=k f;dr;=re ;sfío ke;fyd;a udkj fYaI ms<sn| úu¾Yk isÿ
;=<§ OMPh fnfyúka l%shdldÍ ldrKh yl=,d oukafkao hkak flfrkafka 1979 wmrdO kvq
jQ w;r" ;u jru bgq lsÍug ;SrKh lsÍug;a lghq;= lrñka úOdk ix.%yh mkf;a
yelshdjla we;sh hk isák nj jd¾;d fõ' OMP l%shd ^ixfYdaê;& 9 jeks j.ka;sfha"
n,dfmdfrd;a;=j w;=reoyka l,dmh .ek {d;Skaf.a ielh XXX mßÉfþoh ^urK
lrkq ,enqjkaf.a we;eï j¾Okh ù we;'72 w;=reoyka mÍlaIK& fyda V fldgi
{d;Skaf.a;a cd;Hka;r m%cdj lrkq ,enQ njg meñ‚,s ^wmrdO mÍlaIK& fyda hgf;a
;=<;a o,ajd,Sh' tfy;a fndfyda flreKq mkia fokl= msgrg ^urKhg fya;=j ;yjqre lsÍug&
fokd wdrïNfha isgu ta foi Ôj;a jk nj OMP h úiska urK mÍlaIKhl fldgila
ne¨fõ ieluqiqj h' id,sh ;yjqre lrf.k we;ehs f,isks' úêúOdk ix.%yh
mSßiaf.a Oqr ld,h 2020 iNdm;sjrhd Wmqgd olajk udOH hgf;a" urKhg fya;=j rdcHh
wf.daia;= wjidkfha §;a " jd¾;d m<ùu;a iu. Tjqkaf.a úiska ;yjqre lr.ekSu i|yd
wdrïNl ks,OdÍkaf.a Oqr ielh ;j;a jeä ÈhqKq úh'73 iy wmrdO úu¾Ykhla isÿ
ld,h 2021 fmnrjdßfha§;a wd.uk yd ú.uk lsÍug wjYH wjia:dj,§ ^370
wjika ùfuka miq úY%du,;a ld¾hd,fhka úuid ne,Sfuka ^3& j.ka;sh& ^370 ^1& j.ka;sh&
fY%aIaGdêlrK úksiqre Wmd,s wk;=rej zixpdrl b;sydihla udkj fYaI iïnkaOfhka
wfír;ak OMP iNdm;s f,i we;s 93 fokl=z y÷kd .kakd <Õu we;s ufyaia;%d;a
m;a lsÍu;a iuÕ ;;ajh fjkia ,o nj74 2021 OMP jd¾Isl wêlrKhg" fmd,sia ia:dkhg"
úh'69 úksiqre wfír;ak 2015 jd¾;dfõ i|yka fjhs' fuhska idu ks,Odßhl=g fyda <Õu
ckjdß 8 jeksod isg 2019 woyia flfrkafka w;=reoyka .ïudkfha .%du ks,Odßhdg ^21
fkdjeïn¾ 16 jeksod olajd isÿjQ jQ njg Tjqkaf.a {d;Ska úiska jeks j.ka;sh& jd¾;d lsÍfï
foaYmd,k m<s.ekSï .ek meñ‚,s lrk ,o mqoa.,hka j.lSula mj;S ^370 ^1& j.ka;sh&'
úu¾Ykh lsßug m;al< ;ukaf.a Ôú; ld,fha hï flfia fj;;a" fuu úêúOdk
ckdêm;s fldñIka iNdfõ wjia:djl úfoaY.; jQ njg u.ska fidfydka ìï njg
m%Odkshd f,i óg by;§ lghq;= jd¾;djla we;s njo" ke;fyd;a ielflfrk ia:dk ms<sn|
lf<ah' fuh úkaÈ;hka yd Tjqka ioygu wdmiq fkdtkakg úu¾Yk M,odhS f,i isÿ
idlaIslrejka wvkaf;aÜgug Y%S ,xldfjka msgj .sh njg lrkafka flfiao hkak ms<sn|j
,la lsÍfï yd wêlrK jd¾;d ù we;so hkak meyeÈ,s ,nd fokafka w,am jQ u.
l%shdj,shg ydks meñKùfï ke;' fmkaùuls' WodyrKhla f,i"
wruq‚ka msysgqjk ,o le,E y÷kd fkd.;a ish¨ udkj fYaI
Widúhla nj fndfyda fokdf.a iuQy ñkSj<la f,i y÷kd .ekSu i|yd l%shd
ms<s.ekSu úh' wfír;ak ish Oqr ielflfrk mßY%hl lekSula mámdáhla kS;sfha olajd
ld,h wjika ùug fmr b,a,d iy$fyda f.dv,Eula isÿlsÍu fkdue;' n,y;aldr
wiajQ nj jd¾;d fõ' tjl i|yd wêlrK ksfhda.hla w;=reoykaùïj,§ ñh.sh
ckdêm;s f.daGdNh rdcmlaI ,nd.ekSug ufyaia;%d;a úkaÈ;hka i|yd jH;sf¾lhla
úiska Tyq f;dr;=re oek.ekSfï wêlrKhg whÿï lsÍfu;a" n,y;aldr w;=reoykalsÍï
whs;sh ms<sn| fldñifï tjeks lekSul§ fyda ms<sn| mkf;a 14^4& j.ka;sh
m%Odkshd f,i m;alsÍfuka70 f.dv.ekSul§ ksÍlaIlhl= hgf;a oelafjk w;r" ta wkqj
we;sjQ ne¢hdjka ms<sn| .egqula f,i l%shd lsÍug;a OMP kS;sh l%shd;aul lrk n,OdÍka
ksid tfia ùfï iïNdú;djla ld¾hd,hg wêldß n,hla úiska fYaIhka y÷kdf.k
mj;S' we;'75 ukakdrï k.rfha {d;Skag wdmiq ndr §u l<
if;di iuQy ñkSj< 19
hq;=j we;'78 ckdêm;s úl%uisxy mqk mqkd ;yjqre lr ;snq‚' by; i|yka
l;d lr ;sfí'81 tlS ie,eiau l< mßÈ" tjla mgka
fidfydka ìula fidhd.ekSu ms<sn|j Y%S ,xldj ;=< we;af;a úfYaIfhka wdrlaIl wxY iy
.ek uyck;dj iy$fyda nrm;, ielhls' wvqu ;rñka t,a'à'à'B ixúOdkh w;r
fmd,sish úiska jd¾;d lsÍfuka w;=reoyka jQjkaf.a {d;Syq óg hqoaOfhka W;=re kef.kysr
wk;=rej kS;sh hgf;a" fmr fldñIka iNdj, m%foaYj, w;=reoyka jQ ;j;a oi
idudkHfhka uQ,sl kvq l%shdldrlï iy tajd i;Hh" oyia .Kkla fj;s'
úNd.hlska miqj hqla;sh iy jkaÈ i,id §ug
ufyaia;%d;ajrhl= úiska wiu;a ùu .ek isysm;a lr;s'82 f;dr;=re oek.ekSfï whs;sh
f.dv.ekSu i|yd ksfhda. lrkq hgf;a 2023 wfma%,a ueo Nd.fha§
,efí'79 ufyaia;%d;a Wmfoia yd iuQy ñkSj<j,a ms<sn|j b,a,Sula lrk
ksfhda. hgf;a f.dv.ekSï isÿ úu¾Ykh lsÍug ol=Kq wm%sldkq w;=reoykajqjkaf.a mjq,a tl;=j
flfrk w;r wêlrK ffjoH TRC hg jrula fkd;snQ nj;a" ^FoD&" OMP fj; ,eî we;s
ks,OdÍka ^JMO& úiska ;uka jir .Kkdjla mqrd m;alrk meñ‚,s ixLHdj;a" Bg wod<
wkdjrKh lr.kakd f;dr;=re ,o w;=reoyka jQjka ms<sn| Y%S ld, jljdkqj;a" OMPh úiska
ufyaia;%d;ajrekag jd¾;d lrkq ,xldfõ úúO úu¾Yk ksÍlaIKh lrk ,o lekSï
,efí'80 m%udKj;a fldñIka iNd lsisjlg;a ta ixLHdj;a" Y%S ,xld rdcH
mqyqKqjla$oekqula fkdue;s i|yd jrula fkd;snqKq nj;a f,aLkd.drfha ;nd we;s fmr
m%dfoaYShno ;j;a lksIaG ffjoH fmkajd fokq jà'83 1994 § fldñIka iNd úiska /ia lrk
ks,OdÍyq o we;eï úg msysgqjk ,o zl,dmZ fldñIka ,o ,smsf.dkq iy idlaIs fj;
lekSïj,g iyNd.S fj;s' iNd ;=k iy 1998 § pkaøsld m%fõY ùug yelshdjla ,enqkso
l=udr;=x. ckdêm;sksh úiska hkak;a ms<sn| meyeÈ,s lsÍula
wmrdO kvq úOdk ix.%yfha 373 msysgqjk ,o iuia; ,xld b,a,d ;snq‚' Bg ms<s;=re
j.ka;sh mYapd;a urK mÍlaIK fldñIka iNdj úiska ;uka jYfhka 2023 uehs 3 jeksod
meje;aùu ms‚i uD;foay yuqjg meñ‚ idlaIslrejka OMP h FoD fj; oekqï §
f.dv.ekSu i|yd meyeÈ,s úiska ,ndÿka iuQy ñkS j<j,a ;snqfka tu meyeÈ,s lsÍu ish
úêúOdk i,id we;s w;r" tu ms<sn| f;dr;=re ckdêm;sjßhg 2021 jd¾Isl jd¾;dfõ ^uqo,a
m%;smdok u.ska weÕfjkafka okajd tajd f.dv .ekSug f.jd ,nd.; hq;=& oelafjk
uE;l§ j< ouk ,o ks¾foaY lrk ,§' bka wk;=rej njhs' flfia fj;;a" 2021
mqoa.,hdf.a isrerhs' iuQy fydalkaor" tiaie,a," jd¾Isl jd¾;dj iudf,dapkh
ñkSj<j,a f.dv.ekSug wod< jjq,alef,a" j,amsg f.dúm, iy lsÍfuka hï meñ‚,s ixLHdjla
mYapd;a urK mÍlaIK rduqjgu wxl=Uqr ñkSj<j,a wdY%s; lekSï iy tajd wod< ld,iSudj iy
wh;a jk fjku wêlrK isÿfldg uD;foay f.dv .kakd Èia;%slal;a wkdjrKh jQj;a tu
ffjoH l%shd mámdá fkdue;' ta ,§'84 flfia fj;;a" fuu lsisÿ f;dr;=re wiïmQ¾K úh'
tjeks f.dv,Eï i|yd wjYH lekSul m%;sm,hla f,iska ksoiqkla jYfhka" meñ‚,s 14"
ixlS¾K iy mq¿,a mrdihl j.lsjhq;a;ka kS;sh yuqjg 988la w;ßka 6"086 la 2000-2021
fjdaydßl úfYaI{;djl ^udkj muqKqjkq ,enqfõ ke;' ld, jljdkqjg wh;a nj
úoHd;aul muKla fkdj jd¾;dfõ i|yka jqjo" wksl=;a
fjdaydßl yd fjk;a lafIa;%j,& by; zl,dmZ fldñIka iNd isoaëka wh;a jkafka ljr ld,
wjYH;djh fkd;lñks' ;=kg meñ‚,s 27"526la ,eî jljdkqj,g oehs tys fjkafldg
;snqKq w;r - úu¾Ykh lsÍug olajd fkdue;'87 ksÍlaIKh
mq¿,a úfrdaO;d uOHfha ld,h ;snQ tajdhska - 16"742la lrk ,o lekSï ixLHdj ^11&
f.daGdNh rdcmlaIg b,a,d n,y;aldr w;=reoyka lsÍï jd¾;dfõ oelafj;;a" Bg jeä
wiaùug isÿ jQ 2022 cQ,s udifha njg ;SrKh lr we;'85 b;sß úia;rhla imhd fkdue;' foay
§ md¾,sfïka;=j úiska w.ue;s meñ‚,s úu¾Ykh l< iuia; f.dv.ekSï iïnkaOfhka
rks,a úl%uisxy ckdêm;s f,i ,xld fldñiu ;j;a mdroDYHNdjh iy;sl lr.ekSu
m;a lrk ,§' 1995 § ol=Kq w;=reoyekaùï 10"136la f,aLk i|yd w;=reoykajqjkaf.a mjq,a
wm%sldfõ msysgqjk ,o fldñiu .; fldg we;'86 fjk;a jpk tl;=j ;jÿrg;a OMP h iu.
.ek i|yka lrñka i;H yd j,ska lsjfyd;a" 1990 .Kkaj, iïnkaOù lghq;= lrhs'88 2021
ixys¢hd fldñiula ^TRC& w. Nd.h jk úg ks, fldñIka i|yd OMP ys uQ,H m%ldYk
msysgqùfï ie,iqï .ek iNd úiska ta jk úg;a iudf,dapkh lrk 2022 cQks 23
20 w;=reoyka lsÍï 27"000la muK Èk ú.Kldêm;sjrhdf.a
jd¾;dj Tjqkaf.a jevlghq;=
úfõpkh lrñka úfYaIfhka
fufia i|yka lr ;sfí(
21
2' lekSï kej; kej;;a
wid¾:lhs
fï ;dla ÿrg isÿlrk ,o l%sIdka;s l=udriajdñ mdi,a oeßh ;yjqre lrk ,§' oKav
uD;foay f.dv .ekSï wl¾ukH ÿIKh fldg fldg weh" wef.a uqla;shg ;j;a ksoiqka foñka"
ùu fï mßÉfþofha uj" fidfydhqrd iy foaYSh yd cd;Hka;r hk kS;s
iïmsKavkh lrkafkuq' fuh wi,ajdishl= >d;kh lsÍu moaO;s folu W,a,x>kh
isÿflfrkafka cd;Hka;r iïnkaOfhka ,dkaia fldam%,a lrñka ckdêm;s f.daGdNh
m%ñ;Ska yd hy Ndú;d weiqßks' fidaur;ak rdcmlaIg urK rdcmlaI úiska Tyqg iudj fok
tys§ m%Odk jYfhka uq,dY% oKavkh mekùu h' wehf.a ,§'
fldgf.k we;af;a nys¾ kS;sl" foayh f.dv.kakd ,o ia:dkfha
w;a;fkdau;sl iy ,>q >d;k ;j;a isrere 400la muK j, wksla ish¨u isoaëka mdfya kvq
id¾:l f,i j,lajd ,Su iy oud we;s nj kvq úNd.fha§ úNd.hlg fhduq fkdjQ w;r
úu¾Ykh ms<sn| 2016 ixfYdaê; rdcmlaI m%ldY lf<ah' th tu ks, jYfhka wjika lrk fyda
tlai;a cd;Skaf.a w;afmd; ia:dkfhka ;j;a uD; foay 15la kslïu w;yer ouk ,§'93 ;sia
^ñkSj<j,a lekSu iïnkaO f.dv .ekSug u. mE§h' fï wjqreoaola ;siafia isÿl< iuQy
ud¾f.damfoaY o we;=<;a th w;=reoykalsÍïj,g iïnkaO ñkSj<j,a f.dv ,Efuka
kS;sùfrdaë úh yels >d;k njg yuqod ks,OdÍka lsysm wk;=rej jqjo n,y;aldrfhka
úu¾Ykh lsÍu i|yd jk fokl=u miqj y÷kd .kakd ,o w;=reoyka lsÍïj, úkaÈ;hkag
ñkfidagd uq,m;%h f,io kuq;a" lsisjl=;a kS;sh bÈßhg hqla;sh <Õd lr §ug Y%S ,xldj
ye¢kafõ& iy w;=reoyka meñKjqfka ke;' i;a;lskau wiu;a yd$ fyda wleue;s nj
;eke;a;ka ms<sn| cd;Hka;r isÿ jQfha ikakoaO fiakd w;r meyeÈ,sh'
fldñifï ^ICMP& iuQy oKav uqla;sh ;j;a ls|d
ñkSj<j,a wdrlaId lsÍu iy niajñka" fndfyda fokl=g
úu¾Ykh ms<sn| 2020 Wiiaùï ,nd §uhs'91
fnda¾kau;a uq,m;%hhs'90
;j;a ^wdxYsl& jH;sf¾Lhla
f.dv.kakd ,o isrere wh;a jkafka hdmkfha ñreiqú,ays
mqoa.,hkaf.a w;=reoyka lsÍug <s|lska isrere f.dv .kakd ,o
iy >d;khg j.lsjhq;a;kag orejka ;sfokl= we;=¿ wg
kvq mjrd jrolrejka njg m;a fokl= 2000 § >d;kh lsÍu
lsÍu mfil ;sìfhajd" iïnkaOfhka 2015 § urŒh
úkaÈ;hka y÷kd.ekSug fyda oKavkh mkjk ,o hqo
Tjqkaf.a urK isÿjQ wdldrh yuqodfõ È.= ÿr úysÿï n,ldfha
meyeÈ,s lr.ekSug fyda fï ^LRRP& idudðl iqks,a
;dla ÿrg u. mdod ;sfnk r;akdhl f.a kvq úNd.hhs'92
lekSï ixLHdj b;d w,amhls' ;j;a pqÈ;hka y;r fokl=
tla jH;sf¾Lhla jkafka ksfodia fldg ksoyia lrk ,o
w;r iqks,a r;akdhlg tfrys
22 o~qju wNshdpkdêlrKh úiska
2'1 mjq,aj, iyNd.s;ajh iy wdrlaIdj
mdroDIHNdjfha W!k;dj
28
2'3 foaYmd,k w; fmùï
iel lghq;= urK ms<sn| ke;sù hduhs'137 weiska ÿgq l¨jkaÑl=äfha 2014 § yuqjQ
úu¾Yk cd;Hka;r kS;shg idlaIslrefjla fufia mejiSh( ñkSj< iïnkaO úu¾Yk" m%Odk
wkqj zläkï" m,odhS iy wêlrK ffjoH ks,OdÍ iy
mßmQ¾Ko" iajdëk iy zr;akmqr Èia;%slalh" fld<U isák rcfha ri
wmlaImd;So" úksúoNdjfhka Woaf>daIKj, mÍlaIl jeks fjdaydßl
hqla;oZ úh hq;= h'134 fï kshuh úfYaI{hka mßY%hg
l%shdfõ fhdojkafka flfiao
flakaøia:dkhla njg;a"
fkdmeñŒu ksid l,a oeóï isÿ
hkak ñkfidagd uQ,m;%fha w;=reoyka lsÍï isÿ jqk;a" wdrïNfha§ läkï
iúia;rj olajd we;'135 tla flfrk m%foaYhla njg;a flrefka tys we;s isrere LTTE
uQ,sl kshuhla jkafka úu¾Yk m;aj ;snqKd' ol=Kq m<df;a úiska urd ouk ,oaokaf.ah" hk
zwdh;ksl OQrdj,sfhka iy jdf.au fufy;a u<isrere Wml,amkfhks' miqj úu¾Yk
úOdk oduhkaf.ka mek ke.sh f.dv .ik njg w;a ysgú‚¦ fndfyda wh úYajdi
yels wksis n,mEïj,ska ksoyiaZ lrkafka úu¾Yk È.gu
ùuhs'136
m%isoaOhs' yuqodj" fmd,sish
lrf.k hdfuka" 2004 §
iy w;=re yuqod l,a,s LTTEh yerf.dia 2008§ uyskao
i;Hh fidhd.ekSug iy jfÜu lerflkjd' uq,skau rdcmlaI rchg ks, jYfhka
w;=reoykajQjkag hqla;sh bgq ydrkak wrf.k frÈ iïnkaO jQ úkdh.uq¾;s
lsÍug wo jk ;=rd wiu;a ùfï lvud¨ yïn jqfka uqr,sorka ^fyj;a l¾k,a
yß ueo we;af;a uD;foay ñksiaiqkaghs' tod lreKd&139 iuQy ñkSj<g we;s
f.dv.ekSfï l%shdj,shg iïnkaOhla fy<sfj;ehs
foaYmd,lhka w; fmùuhs'
Y%S,ksmfha ysgmq pkaøsld
wdKavqj jgyd .ekSu Bg fya;=j
nKavdrkdhl l=udr;=x. njhs' m<uq meñ‚,a, ,eî
1994 § r;akmqr Èia;%slalfha iy mú;%d jkakswdrÉÑ wjqreÿ oyhlg wdikak ld,hla
iQßhlkafoka isrere f.dv.;a t;ekg wdjd' foaYmd,k .;ù ;snqK;a lsisÿ uD;foay
wjia:dfõ isg ^weuqKqu n,kak& kHdh m;% j,ghs" f.dv .ekSula isÿù ke;'
ñksia fYaI yuqjk wjia:dj, foaYmd,k úreoaOjd§kag
foaYmd,lhka ueÈy;a ù we;af;a ud;f,a lekSï isÿflreKq 2013
Tjqkaf.a foaYmd,k jdis ;ld
myr fokakhs iQßhlkao
§" tjl wdrlaIl f,alï jQ
nj meyeÈ,s h' w¨;ska n,hg fhdod.;a;d'Z138 f.daGdNh rdcmlaI ^1989 cq,s
m;a jQ ckdêm;sks pkaøsld isg 1990 ckjdß olajd ud;f,a
l=udr;=x. we;=¿ fmdÿfõ fndfydaúg isÿjQ foa Èia;%slalfha yuqod iïnkaëldrl
foaYmd,k{hka iQßhlkao kï" isÿ lrk ,o wmrdOj,g ks,Odßhdj isá140 Tyq miqj Y%S
m%foaYfha u< isrere yuqjQ foaYmd,lhl= fyda Tjqkag ióm ,xldfõ ckdêm;s úh& ud;f,a
ia:dkhg läuqäfha f.dia f.dv fjk;a wh iïnkaO kï" we;=¿ uOHu m<df;a wjqreÿ
.ekSug l< ksfhda.fha wjidk l%shdj,sh wvd, lsÍu fmroeß mylg jvd mer‚ fmd,sia
m%;sM,h jQfha läkï lr.;a foaYmd,k ueÈy;aùï
l%shdj,shlska wk;=rej idlaIs isÿùuhs' uvl,mq Èia;%slalfha" 29
jd¾;d ish,a, úkdY lr úY%du ,;a fY%aIaGdêlrK nj h'146 fldñiu úiska 2015 §
oukakg wK ÿka nj141 jd¾;d úksiqre tia whs budïf.a ish wjidk jd¾;dj ckdêm;s
fõ' tu udOH jd¾;dj ks,OdÍka m%Odk;ajfhka m;a lrk ,o tys isßfiakg ndr fok ,§' jd¾;dj
úiska lsis lf,l;a m%;slafIam fiiq idudðlhka jQfha ysgmq lsis lf,l m%isoaêhg m;a
lr ke;' n,y;aldrfhka md¾,sfïka;= uyf,alï Oïñl fkdflreK;a" th ;uka w;g
w;=reoyka lsÍïj,ska ish¨ ls;=,af.dv iy úY%du ,;a m;ajQ nj lS zikafâ ghsïiaZ
;eke;a;ka wdrlaId lsÍu i|yd uydêlrK úksiqre nkaÿ, mqj;am; úiska 2015 uehs
jQ cd;Hka;r iïuq;shg wkqj w;m;a;= h'144 Bg wh;a jru udifha§ tys ks.uk jd¾;d
úu¾Yk l%shdoduhg ndOd lsÍu jQfha uD; foayhkag wod< lrk ,§'147
iïnkaOfhka Tyqg;a" Bg ld,iSudj y÷kd.ekSu"
iïnkaO njg fpdaokd ,nk uD;foayhka y÷kd .ekSu" Tjqka
fcHIaG fmd,sia wêldÍ wd¾ ã ñh .sfha ljodo iy flfiao"
tia ueoj;a;" iy uOHu m,df;a iy urK isÿjqfha kS;s úfrdaë
fcHIaG ksfhdacH fmd,siam;s tï l%shdjlska o hkak fidhd
wd¾ î wUkafj< we;=¿ wksl=;a ne,Suhs' ;jo" j.lsjhq;a;ka
fcHIaG fmd,sia ks,OdÍkag y÷kd.ekSfï l%u ks¾foaY lsÍu"
tfrysj Y%S ,xldfõ rch mshjr kS;suh l%shdud¾. .ekSu"
.; hq;= h'142 ud;f,a Èia;%slalh mqkrdj¾;kh fkdùu iy;sl
Ndr ks,OdÍka lsÍug mshjr .ekSu iy
j.W;a;rodhl;ajfhka ne| mjq,aj,g ,ndÈh hq;= hï iyk
;eîug wiu;a ùu .ek fõ kï tajd ks¾foaY lsÍu
n,y;aldrfhka fyda jrug wh;a úh'145 fuu ;%smqoa.,
fkdleue;af;ka fyda w;=reoyka fldñiug ish mÍlaIKh
lsÍï ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a meje;aùug kshu lr ;snqfKa
l%shdldÍ lKavdhu ^WGEID& ud;f,a ufyaia;%d;a iy fmd,sia
we;=¿ tlai;a cd;Skaf.a úfYaI mÍlaIKhg iu.dój h'
mámdá wdh;k y;rla 2023
ckjdßfha§ wdKavqjg ,sÅ;j fjdaydßl úfYaI{hkaf.a b,a,Su
okajd hjd ;snq‚'143 mߧ fYaIhkaf.a ksheÈ weußld
tlai;a ckmofha îgd wek,sála
uD;foay f.dv .ekSfï úu¾Yk wdh;khg heùug ^Y%S ,xldfõ
l%shdj,shg foaYmd,lhka weÕs,s tfia isÿ flreKq m<uq j;dj
.eiQ fjk;a l%u o ;snq‚' fuhhs& ufyaia;%d;ajrhd kshu
ksoiqkla f,iska" fYaIhkaf.ka lf<ah' jOnkaOkhg f.dÿre jQ
,nd.;a wiaÓ idïm,j, DNA ,lIK oelafjk idlaIs
w;=reoyka jQjkaf.a mjq,aj, fYaIhkaf.a ;snqKq nj
DNA iu. ieif|ao hkak ms<s.;a;;a" îgd wek,sála
;yjqre lr .ekSu i|yd jd¾;dj wkqj hñka fldñiu
mÍlaIK mj;ajk fuka ks.ukh lf<a fYaIhka 1950 g
fjdaydßl úfYaI{hkag ksfhda. fmr ld,hlg wh;a njhs'
lrk f,i ud;f,a iqidk N=ñfhka fidhd.kakd
n,y;aldrfhka w;=reoyka l< ,o udkj lD;s .Kkdjla
njg iel flfrk mokï fldgf.k ñkSj, 1980
úkaÈ;hkaf.a {d;Ska w. Nd.hg wh;a njg ld,
ufyia;%d;ajrhd yuqfõ kS¾Kh l<" ud;f,a lekSï
fm;aiula f.dkq l< miq" lghq;= isÿl< fjdaydßl
ckdêm;s uyskao rdcmlaI mqrdúoHd{ rdÊ fidaufoaj" îgd
ud;f,a iuQy ñkSj, wek,sála jd¾;djg úfrdaOh m,
iïnkaOfhka úu¾Ykh lsÍu lrñka fhdackd lf<a ÿIH ùula
i|yd 2013 cqks 20 jeks od fya;=fldgf.k ldnka ld,
mÍlaIK fldñiula m;a lf<ah' kS¾K jd¾;dj mqrdúoHd ld,
ks¾Khg mriamr jkakg we;s
30
2'4 idlaIslrejkaf.a wdrlaIdj yd mßY% l<ukdlrKh
uD; YÍr f.dv.ekSfï kshe,S ;nd" wjir fkd,;a lsisu jqKo" fmd,sish bj;a ù ;sfí'
isák úu¾Ylhkag fukau ks,Odßhl=g tys we;=,a ùug bv fuh mßY% wmfõYkhg u.
zúu¾Ykhg we;s iïnkaOh fkd§u ñkfidagd uQ,m;%fha mdohs'
ljrdldr jqj;aZ kS;s{hkag;a kshuhls'150 ;jo" tu ia:dkhg udkj ysñlï lvùula isÿjQ
ìh.ekaùulska" ndOdjlska" we;=,a jk ish¨u ks,OdÍka iy l,ays m,odhS úu¾Ykhla isÿl<
wvkaf;aÜgulska fyda wksis Tjqka wd .sh Èkh iy fj,dj hq;= nj iuQy ñkSj< wdrlaId
ueÈy;a ùulska f;drj ;u jev we;=<;a jd¾;djla ;nd.; hq;= h lsÍu ms<sn| uq,a fmf,a
lghq;= lr.ekSug rdcHh hkak tys wjYH;djls' idlaIs úfYaI{jßhlo" fnda¾kau;a
iy;sl úh hq;= nj ñkfidagd iu. wka;¾ l%shdldß;ajfha uq,m;%fha iy ixialdrl
uQ<m;%fha kshuhls'148 fhfok mqoa.,hkaf.a DNA iy jßhlo jk fu,ks la,skalak¾
weÕs,s i,l=Kq uq,dY% idïm, i|yka lr we;' ;=kajeks
isrere f.dv.ekSfï ksr; f,iska ,ndÈh hq;= h'151 md¾Yjhla ^m<uqj m%;spdr
jqjkag ;¾ck t,a,ùu ms<sn| olajqjkao we;=¿j& úiska iuQy
jd¾;d ,eî ;sfí' iQßhlkao iQßhlkao iuQy ñkSj< ñkSj<la wmfõYkh fyda
lekSï isÿfjñka mej;s 1995 wmfõIKh fldg we;s njg weúiaiSu isÿ lr ke;s nj
ckjdß 17 jeksod úreoaO nrm;, ielhla mej;sks'152 ;yjqre lr.ekSu ms‚i
mlaIfha m%Odk kS;s{hd kvq tfukau" lekSï wdrïN ùug N+ñfhka ,nd.;a idlaIsj,
úNd.h l,a ouk f,i b,a,d l,ska fpïuksfha idlaIs bj;a úYajikSh;ajh wdrlaId
isáfha we;eï idlaIslrejkag lr.kakd ,o njg;a lgl;d lr.ekSuo óg wh;a fõ'155
;¾ck t,a,ùu iy Tyq ckjdß me;sr .sfhah'153
10 jeksod Widúfha isg ksfji
n,d hoa§ fjä myrlg b,lal wiïmq¾K lekSï
ùu ksid h' hdmkfha" fpïuks
ys iuQy ñkSj<j,a ^by; meyeÈ,s m%;sm;a;shla ke;s
n,kak& ms<sn| idlaIs fyhska lekSï isÿjk ìïj,g
wkdjrKh l< ,dkaia fldam%,a imhd we;s wdrlaIdj m%udKj;a
fidaur;ak rdcmlaIg ;¾ckh fkdùu o ie,ls,a,g .;
fldg .=á neg fok ,§' Tyqf.a hq;a;ls' isrere f.dv.kakd
ìß|g zyuqodfõ iuyr wjia:dfõ bkakd fmd,sish
idudðlhkaZf.a w;aikska tjd f.dv,Eï wjika jQ miq t;ekska
;snq ,shqï foll lshd we;af;a bj;a fõ' ud;f,a§ fuh isÿúh'
Widúhg fok ,o m%ldYh we;eï wjia:dj,§" ;j;a
fkdjrojdu b,a,d wia f.dv.ekSug isrere we;ehs
lr.kakd f,i h'149 ksÍlaIlhka iel l<;a"
ufyaia;%d;ajreka kvqj wjika
bv ,efnk m<uq wjia:dfõu fldg ;sfí'154 fï ielh 2013
iuQy ñkSj< iqrlaIs; fldg §;a 2018 §;a ukakdrfï § m, 31
2'5 udrelsÍfï zueß f.da rjquZ
u<isrere f.dvf.k mj;ajk wruqK hqo yuqodjg tfrysj Wkkaÿjlska l%shd l<
mÍlaIK l%shdj,shg n,mEï idlaIs§u ms‚i nj fy,slsÍug ñkqjkaf.dv ufyaia;%d;a" md,s;
lsÍu ms‚i W;aidyork rcfha isÿj ;sîuhs'3 nKavdrkdhl uy;d 1996 §
fcHIaG ks,OdÍkaf.a ;j;a fmdÿ udrelrk ,o w;r" fuu kvqj
Wmdhlajkafka ufyaia;%d;ajreka" 2018 § ukakdrfï N+ñNd.h ó.uqjg udrelrkq ,en miqj
fmd,sia ks,OdÍka fyda fjk;a iïnkaOfhka lghq;= l< w;ayer oud we;'161
ks,OdÍka udrelsÍu h' 2023 jk wêlrK ffjoH ks,Odßhd 2019
Y%S ,xldfõ kS;sh wkqj " ish¨u
úg ukakdrfï u<isrere § fld<Ug udrelrk ,§' 2018
wêlrK ffjoH ks,OdÍka
f.dvf.k lrk mÍlaIKj,g § ukakdrfuka fidhd.;a iuQy
^fld<U m%Odk wêlrK ffjoH
y;a fofkl=g fkdwvq ñkSjf<ka f.dv.;a isrere
ks,Odß yer& iEu jir 4 l§
ufyaia;%d;ajreka ixLHdjla y÷kd.ekSula isÿù ke;' 2013 §
udrel< yels h' u<isrere
iïnkaOù we;'156 lsysmfofkl= ñkS f.dvf.k mÍlaIK isÿl<
f.dvf.k mÍlaIK wdrïN lr
idudkH rdcldß f,aLkh wkqj wêlrK ffjoH ks,Odßhd
we;s wêlrK ffjoH
udrelr we;s w;r wfkla wh wkqrdOmqrhg;a miqj ud;f,ag;a
ks,Odßfhl= udre l< úg" Tyq
foaYmd,k mSvkh ksid udrelr hjk ,o w;r tys§ Tyqg /ialr
fyda weh fjkqfjka m;alrk ,o
we;ehs jd¾;dfjhs' .;a u< isrere iïnkaOfhka
ks,Odßhdg th mjrd.ekSu
úYaf,aIK isÿlr wjikalsÍug
ÿIalr h' fuh ksrdlrKh
we;eï wjia:dj,§" Widú fkdyels úh'
ms‚i 2018 jir uq,§ wêlrK
kvqlr úfYaIfhka tajd W;=re ffjoH iy Oq,lfõo
kef.kysrg wod< isÿùï ù ud;f,a isoaêfha§" w;=reoykajQ
;eke;a;kaf.a mjq,a y÷kd.ekSu wdh;kfha wêlrK ffjoH
we;akï Tjqka úiskau udrelr ks,Odß udkjúoHd keu;s
we;' WodyrKhla f,i ms‚i NdId ;%fhkau
mqj;am;aj, oekaùï m<lrk ;k;=rla we;slrk ,§' bka
olajkafka kï 2000 jif¾ wfmalaId lrk ,oafoa iuQy
ueo§" fpïuks kvqj fld<U f,i úksYaphldr p;=ßld is,ajd
uy;añh wmrdO mÍlaIK ñkSj<j,a yuq jQ úg fuu
ufyaia;%d;a wêlrKh fj; ks,Odßhdg ksfhda. fhduq lrk
udrelrk ,o w;r tfia lrk fomd¾;fïka;=jg
ksfhda.lsÍfuka miqj weh fuu w;r iuQy ñkSj, fidhd.;a
,oafoa ;ukag hdmkh m%foaYh wjg wêlrK ffjoH
ufyaia;%d;a Widúh yuqfõ kvqj weiSfuka udrelrkq
,enqjdh'159 kj ks,OdÍka we;=<;a lKavdhula
fmkSisàug we;akï ;ukaf.a m;alrkq ,efí' fuh ,shk
Ôú; .ek ìhla mj;sk nj hqo úksYaphldrjrhd w;sf¾l
Èõreïm;% ndr.ekSu m%;slafIam wjia:dj jk úg" wdrïNlr
yuqod ks,OdÍka ;¾llsÍfuka bÈßhg f.khñka mj;sk
miqjh'157 fm;aiïlrejka l< w;r tu Èõreïm;%
ckdêm;s mÍlaIK fldïIka u<isrere f.dvf.k lrk
fld<Ug meñ‚ug ìfhka miqjQ mÍlaIK fkdue;s w;r" fld<U
w;r thg fya;=j .ukalsÍu iNdjg fhduq lf<ah' ^by;
i|yk n,kak&160 j,amsg úYajúoHd,fha wêlrK ffjoH
ms‚i ksIaldYk ,nd.ekSug ridhkd.drfha§ fidhd.;a
Tjqkag ;ukaf.a .ufkys f.dúmf,ys iuQy ñkSj< .ek
mÍlaIK bÈßhg isÿlsÍu we;eï idïm, iïnkaOfhka
32 iïnkaOfhka fm!oa.,sl mÍlaIK isÿfjñka mj;S'
uydpd¾h pkaøisß ksßwe,a, we;=¿
fjdaydßl úfYaI{hka 1999 fpïuks
iuQy ñkSj< wdY%s; uD;foay
f.dv.ekSfï ld¾hfhys kshef,ñka
33
34
2'6 ;dlaIK Ys,am {dkh
37
2'7 iïm;a iSud lsÍu
40
3' ks.uk iy ks¾foaY
Y%S ,xld wdKavqj úiska my; we;sj mQ¾j urK mÍlaIK o;a; ms<sn| iïu; fufyhqï l%shd
oelafjk l%shdud¾. .;hq;= h( iy DNA /ia lsÍu¦ mámdá (SOPs) iïnkaOfhka
mdroDYH núka hq;= WmfoaYk
1' y÷kd .ekSu" ixrlaIKh 5' wiaÓ fYaIhka iy ika;lj l%shdj,shla meje;aùu iy tlS
lsÍu iy úu¾Ykh we;=<;a jk ;snQ foaj,a yd ta olajd iuQy ñkS j<j,a ms<sn| iïu;
f,i iuQy ñkSj<j,a fidhd.kakd ,o NdKav y÷kd fufyhqï l%shd mámdáho
l<ukdlrKh iy uD;foay .ekSug {d;Skag wjia:djla ,nd we;=¿j iEu jHqyhla iy
f.dv.ekSï ms<sn| ksYaÑ; §u¦ y÷kd.kakd ,o ljr fyda m%;sm;a;shlgu ñkfidagd iy
kS;shla iy m%;sm;a;shla NdKavhla fõ kï tajd Tjqkaf.a fndakau;a uQ,m;%j, ^Minnesota
n,d;aul lsÍu¦ ixrlaIK mjq,aj,g fmr<d ,nd§u¦ and Bournemouth Protocols&
l%shdj,shg fidfydkaj,ska fyda m%;smdok mQ¾K jYfhkau
mfika bj;a lrk ,o wiaÓ 6' iuQy ñkS j<j,a ms<sn| we;=<;a lsÍu¦
fYaIhka wdrlaIs;j .nvd lsÍu úu¾Yk we;=¿j n,y;aldr
we;=<;a úh hq;= w;r w;=reoykaùï ms<sn| úu¾Yk 9' iuQy ñkSj<j,a iïnkaOfhka
Ndrldr;aj oduh ksremøs; njg l%shdj,shg wjysr lsÍu f.!rjkShj yd kS;Hdkql+,j
iy;sl úh hq;=h¦ iïnkaOfhka j.lsj hq;= wh" l%shd lsÍu mámdáuh ^tkï
2018 n,y;aldrfhka w;=reoyka mSvdjg m;a jQjkag Tjqkaf.a
2' iuQy ñkSj<j,a iy uD;foay lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka wjYH;d iy b,a,Sï m%ldY
f.dv.ekSï ms<sn| ldrKh wdrlaId lsÍu i|yd jQ lsÍug wjYH ;;a;ajhka
wëlaIKh lsÍu i|yd rcfha;a" cd;Hka;r iïuq;s mkf;ys 12 ks¾udkh lsÍu u.ska& iy
m%dfoaYShno wêldÍkaf.a;a ^4& j.ka;s m%ldrj" kS;sh kshudldr ^tkï m%;súreoaO;d"
ksfhdað;hkaf.kao" fjdaydßl yuqjg f.k tau¦ .egqï iy wd;;Ska ;=,kh lsÍu
úfYaI{hkaf.ka o" mjq,a iy u.ska& hk fohdldrfhkau
fï ms<sn| ie,ls,a,la olajk 7' w;=reoyka jQjkaf.a mjq,aj, rdcH n,OdÍka wjfndaO lr .;a
m%cdjkaf.ka o ieÿï,;a ióm WmfoaYkfhka iy nj iy;sl lr.ekSu¦ ta i|yd —
ffk;sl wdh;khla msysgqùu¦ iyfhda.S;djfhka" fï olajd isÿ ksoyia" mQ¾j iy oekqj;a
lrk ,o ish¨u uD;foay leue;a;˜ hk m%ñ;Ska yryd
3' ms<s;=re n,dfmdfrd;a;=fjka f.dv.ekSïj, m%.;sh ;yjqre lr.;a úkaÈ;hskaf.a
isák {d;Ska fjkqfjka iEu iudf,dapkh lsÍu" fidhd.ekSï mjq,aj, iy iuQy ñkSj<j,a
uD;foay f.dv.ekSula yd iïmQ¾Kfhka m%ldYhg m;a msysgd we;s bvï wh;a jkakdjQ
iïnkaOj mjq,a iïnkaëlrK lsÍu iy tajd cd;Hka;r m%cdjkaf.a il%Sh" w¾:j;a
ks,Odßfhl= m;a lsÍu¦ m%ñ;shg wkql+, lsÍu i|yd iyNd.S;ajh wjYH flf¾¦
l%shdud¾. .ekSu¦
4' f.dv.;a uD;foay w;r ;u 10' w;a;fkdau;sl >d;k iy
{d;Ska isák njg iel lrk 8' cd;Hka;r úfYaI{hkao w;=reoyka lsÍï we;=¿ iuQy
mqoa.,hka iu. il%Shj iïnkaO we;=<;aj" fhdað; kS;suh rduqj" ñkS j<j, meje;au yd iïnkaO
ù" Tjqkaf.a mQ¾K wkque;sh m%;sm;a;s iy iuQy ñkS j<j,a 43
nyqúO W,a,x>khka úu¾Ykh úoHd{hka" mqrdúoHd{hka" 15' ´kEu uD;foay
lsÍu ;=<ska i;Hh i|yd úl,dx. oka; Y,HffjoHjreka f.dv.ekSul§ cd;Hka;r
mjq,aj,g we;s whs;sjdislug iy wfkl=;a úfYaI{hka ksÍlaIlhka isàu iy ld¾hfha
rdcH iy fjk;a md¾Yaj ne£ we;=¿j& mqoa., j.lSï ixlS¾K;ajh u; wjYH iEu
isák nj rch ms<s.kakd njg iúia;rd;aulj úoyd oelaùu¦ úgu cd;Hka;r fjdaydßl
iy;sl lsÍu¦ ffjoH úfYaI{hka l%shdldÍj
13' iuQy ñkSj<j,a iïnkaO lr .ekSug lemùu¦
11' úfYaIfhkau kS;sh iïnkaOfhka o we;=¿j rg ;=<
l%shd;aul lsÍfï ks,OdÍka wêlrK ffjoH Odß;dj 16' uD;foay f.dv.ekSï
iu. iïnkaOùfï§ úkaÈ; Yla;su;a lsÍu iy —wfmalaIs; fya;=fjka isÿjk ´kEu kvq
mjq,aj,g ufkda-iudc iydh m%ùK;ajh w;alr .kakd˜ f;la mejÍula iajdëk yd wmlaImd;S
iïmdokh flfrk njg iy;sl uD;foay f.dv.ekSfuka je<lS wdldrhlska isÿ flfrk nj
lsÍu' udkisl fi!LH isàug iy DNA wdlD;s iy;sl lsÍu i|yd" kS;sm;s
;;a;ajhkag m%;sldr ,nd§u" f.dvkexùu" mß.Kl.; uqyqKq ld¾hd,h m%;sjHqy.; lsÍu iy
wd.ñl iydh" iudNs,dIS m%;sks¾udKh yd y÷kd.ekSu" iajdëk uyck wNsfpdaok
lKavdhïj, iyfhda.h fukau ùäfhda wêia:dmkh iy fiajdjla we;s lsÍu¦
mjq,aj, iydh o óg we;=<;a udkjñ;sl úYaf,aIKh we;=¿j
úh hq;= h' myiqfjka ,nd.; jHdê úoHd{hka iy wfkl=;a 17' Y%S ,dxlSh iudcfha jd¾.sl
yels fiajdjkays .=Kd;aul nj úoHd{hka mqyqKq lsÍu i|yd iy wd.ñl nyqúONdjh y÷kd
ms<sn| we;s ksfYaOkd;aul udkj y÷kd.ekSfï .; hq;= w;r fuu m%cdjkag
wdl,am" fiiq ckhdf.a uOHia:dkhla msysgqùug §m Tjqkaf.au úúO pdß;% jdß;% iy
úksYaphg md;%ùu ms<n| yeÕSï" jHdma; ckdêm;s úu¾Yk Ndú;hka we;s w;r úfYaIfhka
myiqfjka ,nd.; yels fldñifï we;s ks¾foaY urKhg fya;=j m%pKavldÍ fyda
fiajdj, W!k;dj iy Wmldr l%shd;aul lsÍu iy ta w;r;=r ksfYaOkh lrk wjia:djkaj,§
,nd.; yelafla fldfykaoehs iuQy ñkSj<j,a ms<sn| tjeks foa fYdalh iy wysñùï
fkdoek isàu hk lreKq f;dr;=re tla/ia lsÍu iy th we;slr,k jHdl+,;ajh uOHfha
ksrka;rfhka yuqjk ndOl fõ' tfia lsÍu i|yd iqÿiq iekiSu ,nd fohs' wd.ñl
wjYH jkafka w;=reoyka wdh;khlg mejÍu' iuQy ñkS ksoyi" úYajdih fyda
jQjkaf.a {d;Skag m%dfhda.sl iy j<j,a fidhd .ekSug iy m%ldYkfha ksoyi we;=¿j
f;dr;=reuh iyfhda.h fukau l<ukdlrKhg úYd, mrdihl Tjqkaf.a udkj ysñlï
úu¾Yk" iuQy iqidk iy me;sreK äðg,a ;dlaIKh jeä l%shd;aul lsÍug wod< jk mßÈ"
uD;foay f.dv.ekSï hkdÈh jeäfhka odhl fõ' pkaøsld fuu isß;a úß;a iy pdß;% jdß;%
iïnkaOj lghq;= lsÍfï§ PdhdrEm" fv%dak PdhdrEmlrKh" ksÍlaIKh lsÍug rdcHh ne£
{d;Ska yd iómj lghq;= lsÍu LiDAR" N+ wjldY úYaf,aIKh isà¦
we;=¿ w;=reoykajQ {d;shl= iy ;dmrEmkh197 fuhg
fiùfï iuia; l%shdoduh ;=< we;=<;a fõ' iqidk ìï y÷kd 18' isú,a iudch iy w;=reoyka
Ndjuh iyfhda.S;dj iemhSuhs¦ .ekSug iy we;eï úg tajd jQjkaf.a mjq,a iuÕ mQ¾K
ld, ks¾Kh lsÍug fuu kj WmfoaYkfhka miq" Y%S ,xldfõ
12' wkdjrKh lr.ekSfï" ;dlaIKhka Ndú;d lrhs' uQ,sl jd¾;dj" n,y;aldrfhka
uD;foay f.dv.ekSfï iy wiaÓ fidhd.;a fidfydka wdl+, w;=reoka lsÍï ms<sn| lñgqj
fYaIhka iïnkaO fjdaydßl fkdlrkq jia tajd fidhd fj; heùu' fuh w;=reoykaùï
úYaf,aIKfha iEu wÈhrl§u" .ekSfï ryiHnj /l .ekSfï je,elaùu iy tajdg ms<shï
ufyaia;%d;ajrhdf.a" m%foaYno yelshdjo tajdhska imhhs'198 fh§u iïnkaOfhka rfÜ
fmd,sisfha" wmrdO mÍlaIK ;;a;ajh ms<sìUq lsÍfï u.la o
fomd¾;fïka;=fõ" kS;sm;s 14' kj ffk;sl iy fõ'
fomd¾;fïka;=fõ iy ;ks m%;sm;a;suh rduqj ia:dmkh
mqoa., wêlrK ffjoH fldg" fjdaydßl Odß;dj mQ¾K 19' w;=reoykajQjka ms<sn|
úfYaI{hkaf.a ^m%dfoaYSh jYfhkau Yla;su;a lrk f;la ld¾hdxYfha úu¾Ykj,
wêlrK ffjoH ks<OdÍ" w¨f;ka uD; foay f.dv.ekSfï fidhd.ekSï zlsisÿ idmrdë fyda
fcHIaG wêlrK ffjoH lghq;= l%shdjg kexùfuka isú,a j.lSula we;s fkdlrkz
ks<OdÍ" fjdaydßl udkj je<lS isàu¦ nj mjik tu mkf;a 13 ^2&
44 j.ka;sh wj,x.= lsÍu iy;sl
lsÍu¦
20' ufyaia;%d;ajre iu.
iyfhda.fhka lghq;= fkdlsÍu
iy ufyaia;%d;ajrhl=f.a
ksfhda. l%shd;aul fkdlsÍu
o~qjï ,eìh yels jrola njg
m;a lsÍu¦
45
3'2' bÈßfha§ uD;foay f.dv.ekSï i|yd OMP fj; iy
ICRC yd ICMP we;=¿ cd;Hka;r m%cdj fj; ks¾foaY
200
46
weuqKqu( iuQy iqidk
ms<sn| f;dr;=re
Èkh ( 1989
j¾;udk ;;a;ajh ( isoaêh ms<sn|j niakdysr" ol=K iy inr.uqj fldñiï iNdfõ wjidk jd¾;dfõ
fojeks fj¿fï oelafjk iúia;r idrdxYhlg wkqj" úkaÈ;hka jkafka 1989 wf.daia;= 13 jeksod iy Bg miq
i;sfha w;a wvx.=jg .kakd ,o mqoa.,hka h' ta Èkh ck;d úuqla;s fmruqK úiska >d;kh lrk ,o m%foaYfha
fmd,sia ia:dkdêm;s f.a mshdf.a wjika lghq;= isÿflreKq Èkhhs' tÈku wurf.dv - fydalkaor mdf¾
fndaïnhla o mqmqrd f.dia ;snq‚'202 urd oukq ,enqjkaf.a isrere fmd,sia ia:dkdêm;sf.a mshdf.a y;a ojfia
odkh od fndaïnh mqmqrd .sh j<g oud mq¿iaik ,§' tu isrere ufyaia;%d;a ksfhda.hlska f.dv.kakd ,o nj
niakdysr" ol=K iy inr.uqj fldñifï wjika jd¾;dfõ m<uq fj¿fï ;yjqre flfr;;a" ta ms<sn| jeäÿr
úia;r ke;'203
Èkh ( 1989
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 39
j¾;udk ;;a;ajh ( fï ñkSj, ms<sn|j niakdysr" ol=K iy inr.uqj fldñifï wjika jd¾;dfjka ;yjqre
flf¾' tu isrere ufyaia;%d;a ksfhda.hlska f.dv.kakd ,o nj fldñiu i|yka lrhs'204
47
3
Èkh ( 1989
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 20
j¾;udk ;;a;ajh ( fuu j< ms<sn|j niakdysr" ol=K iy inr.uqj fldñifï wjika jd¾;dfjka ;yjqre
flf¾' tu isrere ufyaia;%d;a ksfhda.hlska f.dv.kakd ,o nj fldñiu i|yka lrhs'205 f.dv.ekSfuka miqj
isrerej,g l=ula ùoehs oek.kakg ke;'
Èkh ( 1989
j¾;udk ;;a;ajh ( niakdysr" ol=K iy inr.uqj fldñifï wjika jd¾;djg wkqj" ñkSj, we;af;a hqo
yuqod l|jqrla msysá ia:dkfhah'206
Èkh ( 1990
miqìu ( cúfm le/,a, iufha isÿ jQ wjidk iuqy >d;kh f,i ie<fla'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( jjq,alef,a rlaIs;h ;=< 12 fokl= >d;kh fldg gh¾ oud mq¿iaid ouk ,§'
j¾;udk ;;a;ajh ( .ïmy Èia;%slalfha .ï lSmhl jhi wjqreÿ 17;a 34;a w;r ;reKhka wvqu jYfhka 34
fokl= ùrÕ=, iy .fkauq,a, fmd,sia ia:dkj, fmd,sia ks,OdÍka úiska w;a wvx.=jg f.k w;a;k.,af,a rlaIs;
jkdka;rhg f.khk ,§'207 fï w;ßka 12 fokl=g jOysxid muqKqjd" fjä ;nd" gh¾ oud mq¿iaik ,o w;r"
tla úkaÈ;hl= .e,ù m,d wdfõ fjä jeÿKq ;=jd, iys;j209 h ' isrere mq¨iaikakg fhdod.;a ,S fldg iy
gh¾ weúf,ñka ;sfnkq ÿgq nj iuQy ñkSj< ksÍlaIKhg .sh wêlrK ffjoH ks,Odßhd igyka fldg
;snq‚'210 Èú .,jd.;a tlu úkaÈ;hd iy w;a wvx.=jg .ekSï ÿgq úkaÈ;hkaf.a {d;Ska ,ndÿka úia;r wkqj
uq,skau w;a wvx.=jg .kakd ,o fmd,sia ks,OdÍkaf.a ixLHdj 14 ls' kS;sm;s Wmfoia mßÈ 1990 §
ufyaia;%d;ajrhl= úiska y;a fokl= ksoyia lr yßk ,§' b;sß y;a fokdg meyer.ekSu iy ñkSueÍu
iïnkaOfhka kvq mjrk ,§' tla j.W;a;rlrejl= 1991 fkdjeïnrfha§ kd÷kk ;=jlal=lrejl= úiska >d;kh
lrk ,o w;r b;sß yh fokdg 1994 uq,§ wêfpdaokd m;% Ndrfok ,§'211 flfia fj;;a" idlaIs mriamr;d
fya;=fjka ish¨ fokdu 2000 § ksfodia fldg ksoyia lrk ,§' Èú .,jd.;a weiska ÿgq tlu idlaIslrejd 2017
wfma%,a udifha§ ñh f.dia ;sfí'212
48
6
Èkh ( 1994
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( m<df;a ufyaia;%d;af.a kshufhka u< isrere 30la muK f.dv .kakd ,§'
j¾;udk ;;a;ajh ( niakdysr" ol=K iy inr.uqj fldñiï iNdfõ wjika jd¾;dj wkqj fï iuQy ñkSj,
ydrkq ,enqfha f.dúm,lg" m%foaYfha ;eme,a lkaf;darejlg" nexl=jlg iy uxikaêh wi, mqoa.,sl fjf<|
i,lg t,a, lrk ,o cúfm m%ydrhlska wk;=rejh' 1994 uQ,l s úu¾Ykfhka miq niakdysr m<d;a iNdfõ
iNdm;s wdßhr;ak ch;s,l we;=¿ iellrejka 14 fokl= w;a wvx.=jg .kakd ,§' w;a wvx.=jg .kakd
,oaojqka w;r isá fcHIaG fmd,sia wêldß fkdfh,a l=vdfyÜá 1995 fkdjeïnrfha§ wem msg ksoyia lrk ,§'
wem ksfhda.h wj,x.= lrk f,i kS;sm;s ld¾hd,h ó.uqj uydêlrKfhka l< b,a,Sulg wêlrKh tlÕ
úh' flfiafj;;a" thska wjqreoaolg miq iellrejka 11la ksoyia lrk f,i kS;sm;s ld¾hd,h wêlrKfhka
b,a,d isáfhah'213 kvq úNd.h isÿl< ufyaia;%d;a md,s; nKavdrkdhl udrelr hjk ,§' m%cd;ka;%jd§ tlai;a
cd;sl fmruq‚ka md,l fmdÿck fmruqKg me;s udre lsÍfuka miq wdßhr;ak ch;s,l ksfodia fldg ksoyia
flß‚' 2000 § foaYmd,kfhka úY%du .sh Tyq 2015 § ñh .sfhah'214 ksfhdacH fmd,siam;sjrhl= f,iska úY%du
.sh fkdfh,a l=vdfyÜá 2021 ud¾;=fõ § ñh.sfhah'215 uq,skau w;a wvx.=jg .kakd ,o fmd,sia ks,OdÍka w;ßka
whl= jQ ksu,a m%kdkaÿ" miqj fiajfha msysgqjd jhU m<df;a fmd,sia ia:dkdêm;sjrhl= m;a lrk ,§' 216
Èkh ( 1994
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( u< isrere 300lg wêlh' weô,smsáfhka w;=reoyka lrkq ,enQ mdi,a orejka
we;=¿ ;reKhka 46 lf.a isrere tys j, oud we;s nj mejfia' tfy;a lekSï isÿlrk ,o jD;a;Sh fkdjk
iajNdjh ksid idlaIs úkdY ù f.disks'
j¾;udk ;;a;ajh ( ñkSj< mßY%fhka yuqjQ oE ms<sn| ufyaia;%d;a mÍlaIKhla weô,smsáh ufyaia;%d;a mshfiak
rKisxyf.a wëlaIKh hgf;a 1994 ckjdß 3 od wdrïN flß‚' reyqKq úYaj úoHd,fha wêlrK ffjoH
tallfha uydpd¾h pkaøisß ksßwe,a," m%Odk wêlrK ffjoH ks,OdÍ t,a î t,a w,aúia iy fld<U ol=K
YslaIK frdayf,a ffjoH ks,OdÍ tia tï fld<Uf.a lekSï Ndrj lghq;= l<y' kqmqyqKq Y%uh iy .,afmdfrda"
nq,afvdai¾ jeks fuj,ï fhdodf.k yEÍu ksid fndfyda uD; fYaIhka úkdYhg m;aù" wegiels,s l,jï ù
;snq‚'217 uq,au Èkfha isrere 20lg wh;a hehs ie,flk ysia ln,a y;la iy ñY% wiaÓ .Kkdjla f.dv .kakd
,§' tu idlaIs uqød ;nkakg ufyaia;%d;ajrhd ksfhda. lf<ah' ckjdß 8 jeksod ;j;a leŒula isÿ lsÍug
kshñ;j ;snq‚' tfy;a" mßY%hg meñ‚ úmlaIfha kS;s{jrekaf.a ms<s.ekSu jQfha ñkSj, wmfõYkh fldg
we;s njhs' tla j<la ;jÿrg;a ydrd we;s njgo" j;=r msreKq ;fjllg mia oud we;s njgo" tl j<lg ysia
ln,la iy ly isjqrla w¨;ska oud we;s njgo Tjqyq weô,smsáh ufyaia;%d;a yuqfõ úfrdaO;djla f.dkq l<y'
fï w¨;a zidlaIsz o uqød ;nk f,i ufyaia;%d;a ksfhda. lf<ah' ckjdß 8 od ijia jkúg ;j;a ysialn,a yhla
iy w;a" md lsysmhl wiaÓ o /ia fldg f.k ;snq‚' we;eï wiaÓ nd, jhialdrhkag wh;a njla Èiajqkq w;r
wvqu jYfhka ysia ln,a foll weia jid ne| ;snq‚' ta w;rjdrfha rch úiska iuQy ñkS jf<ka yuqjQ oE
iïnkaOfhka úu¾Ykh lsÍug wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;= lKavdhula m;a lrk ,§' lekSï isÿ flreKq
49
iuia; ld,fhau mdfya wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;= ks,OdÍyq j< wi, isáhy' ckjdß 10 jeksod"
weô,smsáh ufyaia;%d;a wêlrKfha§ fYaIhka y÷kd .ekSug uyck;djg wjia:djla i,id fok ,§' bka
wk;=rej fï weg len,s ñksia wiaÓ njg iy;sl lsÍug" urK isÿjkakg we;s ld,h ks¾Kh lsÍug iy
urKhg fya;=j ks.ukh lsÍug fld<U wêlrK ffjoH ks,OdÍ fj; hjk ,§' we;eï idlaIslrejkag urK
;¾ck t,a,ùu iy ;ukag;a ksfji n,d hoa§ fjä myrlg ,la jkakg isÿùu ksid kvq úNd.h l,a ouk
f,i úmlaIh fjkqfjka fmkS isá m%Odk kS;s{hd 1995 ckjdß 17 jeksod b,a,d isáfhah' udOH jd¾;dj,g
wkqj wdKavqj mjid ;snqfka wêlrK ffjoH ks,OdÍ jd¾;d ,enqKq miq bÈß mshjr ;SrKh lrk njhs'218
isiq orejkaf.a foudmshka úiska lrk ,o nrm;, Woaf>daIKj,ska wk;=rej" 1995 § jhi wjqreÿ 15;a 17;a
w;r jQ YsIHhka 24la we;=¿ 25 fokl= >d;khg l=uka;%Kh lsÍu we;=¿ fpdaokd 80la iïnkaOfhka ku
fokl=g tfrysj wê fpdaokd f.dkq lrk ,§' l=uka;%Kh lsÍu" ñkSueÍfï wruq‚ka meyerf.k hdu iy
w;=reoyka lsÍu i|yd fijk yuqod l|jqf¾ whq;= f,i isrfldg ;nd .ekSu iïnkaOfhka 1999 fmnrjdßfha§
yuqod ks,OdÍka yh fokl=g iy úÿy,am;sjrhl=g oi wjqreÿ isr o~qjï mkjk ,§'219 tfia fj;;a" urd
oeóug fmr orejka r|jd ;snq fijk yuqod l|jqf¾ Wiiau yuqod ks,Odßhd jQ wK fok ks,OdÍ tjl ¨;skka
l¾k,a wd¾ mS ,shkf.a ^frdydka mrdl%u -zmeÍZ- ,shkf.a& meyer.ekSug ;snq iDcq iïnkaOh Tmamq lsÍug
m%udKj;a idlaIs fkd;snqKq fyhska Tyq ksfodia fldg ksoyia lrk ,§'220 2002 uq,§ f.dkq lrk ,o
wNshdpkhlska fid,aodÿjka y;r fokl=f.a iy úÿy,am;s f.a jroldß;ajh ;yjqre lrk ,§' ¨;skka l¾k,a
wd¾ mS ,shkf.a ksoyia lr heùug tfrysj kS;sm;s wNshdpkhla f.dkq lf<a ke;' ta foudmshkaf.a wleue;a;
ueo h' Tyq miq lf,l ì%f.aäh¾ ;k;=rg Wiia lrk ,§'221 ta" ,shkf.a ta iïnkaO j.lSula bis¨ nj fijk
l|jqf¾ w;=reoyka lsÍï ms<sn|j niakdysr" ol=K yd inr.uqj w;=reoyka lsÍï ms<sn| fldñiu iïmdokh
l< úfYaI jd¾;djlska ks.ukh lr ;sìh§h'222
Èkh ( 1994
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( ufyaia;%d;a kshufhka 1994 Tlaf;dan¾ 13-14 Èkj, lekSï isÿ lrk ,§'
j¾;udk ;;a;ajh ( niakdysr" ol=K yd inr.uqj w;=reoyka lsÍï ms<sn| fldñifï wjika jd¾;djg wkqj
fï fYaIhka wh;a jkafka m<df;a yuqod l|jqrlska ^B yuqod l|jqr f,i y÷kajd we;& 1989 iema;eïn¾ 19 od
f.khk ,o isrlrejka 15lg fyda 16 lg h' ta w;r ldka;dfjda ;=ka fofklao fj;s'223 ta jd¾;djgu wkqj
iuQy ñkSj< msysáfha tiaie,a," hg.u m%d:ñl úoHd,h wi, h' iuQy ñkSj<la we;s lsÍug fmr —cúfm
m%ydrhlska ñh.sh yuqod ks,Odßhl=f.a ksji wi, ldkqjl oud ;snq fjä jeÿKq ;reK msßñ yd ldka;d u<
isrere m%isoaêfha m%o¾Ykh lrkq ,eîfuka wk;=rej" g%la r:j, Yío iy fjä y~˜ weiqKq nj niakdysr"
ol=K yd inr.uqj w;=reoyka lsÍï ms<sn| fldñiu ksÍlaIKh lr ;snq‚'224
50
9
Èkh ( 1995
miqìu ( fï isrere fou< úuqla;s fldá ixúOdkfha idudðlhka hehs iel flreKq fou< ;reKhkaf.a njg
úYajdi flf¾' fld<U úfYaI{ wêlrK ffjoH ks,OdÍ úiska lrk ,o mYapd;a urK mÍlaIKhla iy 1990
fkdjeïn¾ ui ì%;dkHfha .a,diaf.da úYaj úoHd,fha isÿl< uqyqKq m%;sks¾udKh yd ùäfhda wêia:dmkh we;=¿
.eUqre fjdaydßl úNd.j,ska wk;=rej;a mia fokl= w÷kd .kq ,eì‚'225 y÷kd.kq ,enQ isrere Tjqkaf.a
{d;Skag Ndr fok ,oafoa oehs oek.kakg ke;'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( fnd,af.dv jefõ" w,õj Tfha iy Èhjkakd Tfha mdfjk u, isrere 21la yuqù
;sfí'
10
Èkh ( 1999
miqìu ( isrere ldf.aoehs meyeÈ,s ke;' yuqjQ wegiels,s 1987 § W;=re m<df;a jdä ,d isá bka§h idu idOl
yuqod ^IPKF& úiska >d;kh fldg j, ouk ,o hdmkh jdiSkaf.a njg iel flf¾'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( fodf¾wmamd l%Svdx.kfha w¨;ska l%Svl myiqlï bÈlsÍu i|yd w;a;sjdrï ouoa§
wegiels,sj, lïlrejkaf.a ij,a je§ ;sfí'227
j¾;udk ;;a;ajh ( lekSï lghq;= Èk myla ;siafia isÿúh' uq,a Èkfha wegiels,s wglao" B<Õ Èkfha 16lao"
;=kajeks Èkfha 25lao yuqù ;sfí'228
51
11
Èkh ( 1999
miqìu ( fï iuQy ñkSj<j,a we;s ia:dkh 1996 § wkdjrKh jQfha mdi,a YsIHdjl jQ l%sIdka;s l=udriajdñ
>d;kh fldg blaì;sj wef.a uj" fidfydhqrd iy wi,ajdishl= o >d;kh lsÍu iïnkaOfhka ,dkaia fldam%,a
fidaur;ak rdcmlaI we;=¿ fin¿ka mia fokl=g tfrys kvq úNd.h mj;ajdf.k hoa§ h' wehf.a isrer
f.dv.kakd ,o ia:dkfha ;j;a isrere 400la muK j, oud we;s nj kvq úNd.fha§ rdcmlaI m%ldY lf<ah'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 15
j¾;udk ;;a;ajh ( w;=reoyka lsÍï 15 lg j.lsjhq;= yuqod idudðlhka mxp mqoa., lñgqjla úiska 1998 §
y÷kd .kakd ,§' lñgq jd¾;dj lsisúfgl;a m%isoaêhg m;a flrefka ke;' yuqod ks,OdÍka y;r fokl= w;a
wvx.=jg .kakd ,§' lekSï isÿlrk ,oafoa fjdaydßl úoHdj ms<sn| reyqKq úYaj úoHd,fha uydpd¾h
wêlrK ffjoH ks,OdÍ pkaøisß ksßwe,a, hgf;a h'229 fpïuksfha we;eï lekSï lghq;= cd;Hka;r fjdaydßl
úfYaI{hka iy weïkiaá cd;Hka;rh úiska wëlaIKh lrk ,§' úfYaI{hka ljrl=j;a lekSïj,g
iïnkaO jQfha ke;'
DNA mÍlaIK i|yd wiaÓ ksheÈ bkaÈhdfõ yhsordndoa fjdaydßl úoHd.drhg;a" t;kska ì%;dkHhg;a hjk
,§' yuqod iy fmd,sia Nghka w;f,diaila wdrïNfha§ w;a wvx.=jg .;af;a jqjo" wê fpdaokd f.dkq flrefKa
ke;' kS;sm;s fomd¾;fïka;=fõ ksfhda.fhka iellrejka wem u; uqod yßk ,§' kvqj miqj fld<U
ufyaia;%d;a wêlrKhg udrelr hjk ,oafoa hdmkh ufyaia;%d;a wêlrKfha fmkS isáhfyd;a ;u Ôú;hg
wk;=rla fj;ehs yuqod ks,OdÍka ;¾l lsÍfuka wk;=rej h' 2006 ckjdß udifha§ kvqj ksudjg f.k tkq
,enqfõ kS;sm;sjrhdf.a Wmfoia ke;s fyhska ;j ÿrg;a kvqj mj;ajdf.k hd fkdyels nj fmd,sish fld<U
ufyaia;%d;ajrhdg oekqï §u;a iu. h' tfia flrefka fmd,sia úu¾Ykj,ska wkdjrKh lr.;a oE kS;sm;s
fomd¾;fïka;=jg Ndr § ;sìh§ h'230
bka wk;=rej" fuu kvqfõ m%Odk iellrejkag Wiiaùï ,nd § ;sfí' lms;dka iS fÊ à fla ,,s;a fyajdg
mdkÿrfha yuqod ksjdvq ksfla;khla Ndr fcHIaG ¨;skka l¾k,a moúhla ,enq‚' lms;dka à ã YIsl fmf¾rd
ukakdrfï yuqod l|jqrla Ndr fcHIaG ¨;skka l¾k,a f,i m;a fldg" miqj l,djej yuqod l|jqrg wkqhqla;
lrk ,§' ¨;skka iÑkaø úfÊisßj¾Ok uq,;sõ yuqod l|jqr Ndr lksIaG ¨;skka l¾k,a fldg miqj mkdf.dv
hqoaO yuqod uq,ia:dkhg wkqhqla; flß‚' ¨;skka ta hg.u úY%du f.disks'231 iïnkaO jqjka f,iska fidaur;ak
úiska kï lrk ,o njg jd¾;djk lsisjl=gj;a tfrysj fpdaokd f.dkq flrefka ke;' ta wh w;r ch;s,l"
kid¾" iurúl%u" mßjdisl fin, fmf¾rd" fin, fÊ tï chisxy" ¨;skka ;=vq.,232 " ¨;skka Wohl=udr"
fïc¾ lreKdfialr" lemagka chj¾Ok" fldam%,a nKavdr" mßjdisl fin, ksYdka;" mßjdisl fin, w,aúia
^ñh f.disks&" mßjdisl fin, uq;=nKavd" idcka is,ajd hk yuqod idudðlhka iy fldia;dm,a m%sho¾Yk"
ks,OdÍ wíÿ,a yóâ iy ks,OdÍ iurisxy233 hk wh fj;s' l%sIdka;s l=udriajdñ ÿIKh fldg urd oeóug
jrolre jQ fidaur;ak rdcmlaI Ôú;dka;h olajd isr o~qjula ú¢ñka isà'
52
12
Èkh ( 2000
miqìu ( úkaÈ;hka w;=reoyka ù i;shlg miq 2000 foieïn¾ 25 jeksod lekSï lghq;= wdrïN úh'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( orejka ;sfokl=f.a we;=¿j wNHka;ßlj Wkaysá ;eka wysñjQ wg fokl=f.a isrere
f.dv.kakd ,§' mia wjqreÿ tl orejl=f.a isref¾ jo ysxidjg f.dÿre jQ ,l=Kq ;snq‚'
j¾;udk ;;a;ajh ( kvq úNd.h wjika ùug wjqreÿ 15la .;úh' wdrïNfha § kvqj pdjdlÉfÉß ufyaia;%d;a
wêlrKfha mjrk ,ÿj yuqod ks,OdÍka 14 fokl= w;a wvx.=jg .kakd ,§' ;ukaf.a Ôú;hg wk;=rla fj;ehs
ìh m, l< iellrejka kS;sm;s fomd¾;fïka;=fjka l< b,a,Sulska wk;=rej kvqj wkqrdOmqr ufyaia;%d;a
wêlrKhg udre lrk ,§' bka wk;=rej w.úksiqre úiska fld<U uydêlrKfha kvqj úNd. lsÍug úksiqre
uvq,a,la m;a lrkq ,enqKs' wjia:d .Kkdjl§u kvqj l,a oukq ,eîh'234 §¾> wêlrK ld¾hoduhlska
wk;=rej hqo yuqodfõ È.=ÿr úysÿï n,ldfha idudðl iqks,a r;akdhlg 2015 § urK oKavkh mkjk ,o
w;r ;j;a pqÈ;hka y;r fokl= ish¨ fpdaokdj,ska ksoyia flß‚' wNshdpkdêlrKh úiska 2015 § o~qju
;yjqre lrk ,§' o~qju kshu fldg wjqreÿ myla .;fj;au 2020 jif¾§ tjl ckdêm;s f.daGdNh
rdcmlaI" ckdêm;s iudjla ,nd § r;akdhl ksoyia lr heùh'235 2021 § weußld tlai;a ckmoh r;akdhl
trgg we;=,a ùu ;ykï l< w;r236 2023 uq,§ lekvdj úisko a tu mshjru wkq.ukh lrk ,§'237
13
Èkh ( 2010
miqìu ( l¿ fmd,s;Ska u¨ j,ska T;d ;snq u, isrere mrK jeisls,s j<la Y=oO
a lrk w;r;=r yuqúh'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 6
14
Èkh ( 2012
miqìu ( ud;f,a uy frdayf,a bÈlsÍul ffcj jdhq tallhla ia:dms; lrñka isá lïlrejkag udkj uD;
fYaIhka yuqúh' ud;f,a ufyaia;%d;a Widúfha kvq wxlh B 1810$12 fjhs'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( orejka ;sfokl=f.a we;=¿j wNHka;ßlj Wkaysá ;eka wysñjQ wg fokl=f.a isrere
f.dv.kakd ,§' mia wjqreÿ tl orejl=f.a isref¾ jo ysxidjg f.dÿre jQ ,l=Kq ;snq‚'
j¾;udk ;;a;ajh ( lekSï lrk ,oafoa ufyaia;%d;a p;=ßld o is,ajdf.a wêldß;ajh hgf;a h' w;=reoyka
jqjkaf.a {d;Skg
a iy idlaIslrejkag bÈßm;a jk f,i b,a,d ckudOHfha m%isoO
a oekaùï m,lrk f,i lrk
,o ksfhda.h fmd,sish ms<smeoafoa ke;'
53
fjdaydßl mqrdúoHd{ uydpd¾h rdÊ fidaufoajf.a jd¾;djg wkqj" .sks wú yd fudg WmlrK fhdod.;a nj;a"
ysialn,g weK .eiQ yd ysia .id ouk ,o nj;a oelafjk ,l=Kq f.dv.;a isrerej,ska wkdjrKh ù we;'
fYaIhka w;ßka yuqjQ we;eï udkj lD;s mokï lr.;a Tyqf.a ks.ukh jQfha u, isrere 1980 w. Nd.hg
wh;a nj h' wiaÓ idïm, mÍlaIK lghq;= i|yd úfoaYhlg hjk f,i ufyaia;%d;ajrhd ÿka ksfhda.h wmrdO
mÍlaIK fomd¾;fïka;=j úiska i;s yhlg jeä ld,hla fkd;ld yßk ,§' ufyaia;%d;a mÍlaIKhla flfrñka
;sfnk ksid Y%S ,xld kS;s{ ix.uh we;=¿ fjk;a kS;s{jreka úfrdaOh m, lroa§;a" ysgmq ckdêm;sjrhd
;%smo
q a., úu¾Yk fldñiula m;a lf<ah' úksiqrejrhd jydu udrelr hjd fjkll= m;a lrk ,§' wu;r
Èjqreï m%ldY ndr.ekSu m%;slafIam l< w¨;a úksiqrejrhd tf;la ,eî ;snqKq Èjqreï m%ldY ckdêm;s
fldñiug fhduq lf<ah' 156 fokl=f.ka idlaIs /ia l< fldñiu úiska Ökfha úoHd.drhlska iy tlai;a
ckmofha *af,dÍvdfõ îgd wek,ála wdh;kfhka fjdaydßl jd¾;djla ,nd.ekSug kshu lrk ,§'228
ksheÈ ,ndf.k uqød ;nd Bg wod< ,shú,af,a msgm;la ud;f,a ufyaia;%d;a fj; hejQ wêlrK ffjoH ks,Odßhd
úiska îgd wek,ála ^tlai;a ckmofha úfYaI{ iud.ula& ksYaÑ; ud¾f.damfoaY m%ldr uq,a ,sheú,a,
úoHd.drhg hjk ,§' úOdk oduh mj;ajdf.k hk wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=jg ksheÈ ndr fok ,§'
ldnka ld, ks¾Kh i|yd úfYaI{ wëlaIKhlska f;drj hjk ,o idïm, îgd wek,ála úiska ks.ukh
flrefka 1950 .Kkaj,g fmr ld, jljdkqjlg wh;a nj h'239
îgd wek,ála ks.ukhg úrqoaOj ;¾l l< fjdaydßl mqrdúoHd{ rdÊ fidaufoaj fhdackd lr isáfha mqrdúoHd
ld, ks¾Khg fjkia ks.ukhla ldnka od;u jd¾;dfõ we;af;a idïm, ÿIH ùula ksid úh yels nj h' 2015 §
wdKavq udrej isÿjQ miq" úu¾Ykh kej; wdrïN l< fldñiu úiska 1950 g fmr ld, ks¾Kh ms<sn|
Wml,amkh wkqu; lrk ,§' ckdêm;s ffu;%smd, isßfiakg fok ,o jd¾;dj lsisodl m%isoê a hg m;a flrefka
ke;' ufyaia;%d;a kvq úNd.h 2015 § wjika lrk ,§' Bg tfrysj wNshdpkd bÈßm;a lsÍfï Wkkaÿjla we;eï
md¾Yjhka fj;ska m< jqk;a" 2023 wdrïNh jkúg;a lsisÿ wNshdpkhla f.dkq lr ;snqfka ke;'240
15
Èkh ( 2013
miqìu ( ukakdru ufyaia;%d;a wêlrKfha B768$13 wxlh ork kvqj' wdKavqfõ uq,dY% fpdaokd lrkafka fï
t,aààB h úiska urd ouk ,o hqo Nghkaf.a u< isrere nj h' fjk;a uq,dY%j, fpdaokdj kï fï rcfha yuqod
úiska w;=reoyka lrk ,o úkaÈ;hka njhs'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 80 lg jeä h'241 ;j;a isrere f.dv.kakg ;sfnk njg úYajdi flf¾'
j¾;udk ;;a;ajh ( 2013 foieïn¾ 22 jeksod ukakdru ufyaia;%d;a wdkkaÈ lk.r;akï úksiqrejßh
mÍlaIKhla wdrïN l<dh' weh fidfydka ìug uQ,sl ksÍlaIKhg .sfha 1999 fpïuks úu¾Ykhg iïnkaO ù
isá wêlrK ffjoH ks,Odß ã t,a ffjoHr;ak iu. h'242 2014 ckjdßfha§ wêlrK ffjoH ks,Odßhd lshd
isáfha frÈms<s fyda ñksia w;ska ksujk ,o lsisÿ udkj lD;shl fyda i,l=Kla ñkSjf<a ;snqfKa ke;s nj h'
wiaÓ fYaI ixrlaIKh i|yd 80lg jeä fmÜá .Kkl mqrjdf.k" f,an,a .id" uqød ;enQ Tyq" tajd wêlrK
ksfhda.hla hgf;a .nvd lsÍu iy jeäÿr mÍlaIK i|yd wkqrdOmqr YslaIK frday,g m%jdykh lr ;sfí'
we;eï wiaÓ fYaIj, fjä WKavj,ska midre flreKq ,l=Kq ;snqKq njo" ;j;a tajdfha w;a msgqmig ne| ;snqKq
njo jd¾;d fõ'
fuh 1930 .Kkaj, isg Ndú;d flreKq idudkH lk;a;la úkd iuQy ñkSj<la fkdjk nj 2014 wfma%,a udifha
§ mqrdúoHd wOHlaI ckrd,ajrhd m%ldY lf<ah' {d;Ska úiska fm;aiï f.dkq lrk ,ÿj 2016 § lekSï kej;
wdrïN ù wiaÓ fYaI folla fidhd .kq ,enq‚'
fjdaydßl mqrdúoHd{hl=$ udkj úoHd{hl= ñkSj<g wod< ld, kS¾Kh lsÍug fmr N+ úoHd{fhla iy
mrudKq úfYaI{fhla Tjqkaf.a jd¾;d bÈßm;a l<y' fuh widudkH h'
wkqrdOmqr YslaIK frdayf,a ;nd we;s wiaÓ fYaI wêlrK ksfhda.hlska f;drj neyer lsÍu 2015
Tlaf;danrfha§ ufyaia;%d;a úiska ;ykï lrk ,§' wd¾ckaákdfõ" fmareúhdfõ iy f.da;ud,dfõ fjdaydßl
54
udkj úoHd{ lKavdhï fj; idïm, hjkakg 2015 foieïnrfha§ wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=j tlÕ
úh' flfia fj;;a" fuh isÿ fkdjqKs' l,a h;au" wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=j f.da;ud,dfõ fjdaydßl
udkj úoHd{ lKavdhu yd iïnkaO ù ;snqK;a" wfkla wh yd iïnkaO ù ke;' f.da;ud,d fjdaydßl
lKavdhula Y%S ,xldjg meñK hï mqyqKqjla ,nd § ;snq‚' flfia fj;;a" ukakdrfï iqidk N+ñhg fkd.sh
Tjqyq lsisÿ lekSulg iyNd.S fkdjqy'
2023 uq, Nd.fha§" we;eï fYaIhka wêlrK ksfhda.fhka wiaÓ úkHdihla i|yd fld<U úYaj úoHd,fha
fjdaydßl yd udkj úoHd fomd¾;fïka;=jg f.khk ,§' wka;sfï§" WmfoaYl wêlrK ffjoH ks,OdÍ
ffjoHr;ak úiska tlai;a ckmofha" *af,dÍvdfõ îgd wek,sála fj; heùu i|yd 2023 ckjdß 3 jeksod
idïm, ,nd.kakd ,§' flfia fj;;a" lsisÿ ksfhda.hla yd uqo,a ke;s ;ek tajd ;ju;a we;af;a ufyaia;%d;a
wêlrKh Ndrfha h'
16
Èkh ( 2014
uD; fYaIhka t,aààB ixúOdkh úiska l< >d;kj, úkaÈ;hkaf.a - úfYaIfhkau 1990 cq,s 12 jeksod
l=relal,auvñka meyer.kakd ,o uqia,sïjrekaf.a - hehs úYajdi flf¾'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 160 lg jvd úh yels h'243 tlÿ uD; foayhlaj;a wo jk;=re f.dv f.k ke;'
j¾;udk ;;a;ajh ( t,aààB h úiska urd ouk ,o tla mqoa.,hl=f.a mq;%hd W.;a mdvï iy m%;sikaOdkh
ms<sn| jQ ckdêm;s mÍlaIK fldñIka iNdj ^LLRC& iy w;=reoyka ùï ms<sn| ckdêm;s fldñiu bÈßfha
idlaIs ÿkafkah' 1990 cQ,sfha§ urd ouk ,o uqia,sïjreka t,aààBh úiska j< ouk ,o ia:dkh y÷kd .; yels
njg m<df;a uqia,sï ksfhdað;hka ckdêm;s fldñiu bÈßfha idlaIs ÿkay' wdrlaIl yuqod iïnkaOhla we;ehs
mejiqKq ia:dkj,g jvd hqyqiq¿j wdrïNfha§ wdKavqj úiska fï mßY%h úu¾Ykh lrk ,§'244 flfia fj;;a"
fld<U isá m%Odk wêlrK ffjoH ks,OdÍ iy rcfha ri mÍlaIl wd§ fjdaydßl úfYaI{hka meñK
fkdisàu jeks fya;= ksid úu¾Yk lsysm jdrhla l,a oukq ,enqKs'
tjla mgka" úu¾Yk wekysg we;s w;r lsisÿ uD; YÍr f.dv,Eula isÿjqfha ke;' fï iuQy ñkSjf<a lekSï
È.gu lrf.k hdfuka t,aààBh w;yer 2008 § uyskao rdcmlaI md,khg yjq,a jQ úkdh.uq¾;s uqr,sorka
^l¾k,a lreKd&f.a iïnkaOhla fy<sjkq we;ehs rch jgyd .ekSu Bg fya;=j f,iska fmkS hhs'245
wêlrK ffjoH ks,OdÍ ld¾hd,fha ksfhdað;hka iu. iel lghq;= ia:dkh fj; hdug 2019 § OMP h úiska
ld;a;kal=ä ufyaia;%d;a wêlrKfhka b,a¨ï lrk ,§'246 Bg wjir ,enqfkao hkak meyeÈ,s ke;'
17
Èkh ( 2018
miqìu ( ukakdru ufyaia;%d;a wêlrKfha kvq wxl ufyaia;%d;a wêlrKfha kvq wxl B232$18' wegiels,s
flfia meñ‚fha oehs ;ju;a meyeÈ,s ke;'
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 2018 foieïn¾ jkúg orejka 28la we;=¿ 318 lf.a wegiels,s f.dvf.k ;snq‚'
j¾;udk ;;a;ajh ( ñkSj< wkdjrKh jqfka if;di f.dvke.s,a,la bÈlsÍfï lghq;=j,§ h' ysñlrejka
55
úiska ta nj fmd,sishg okajk ,§' iel lghq;= if;di ñkSj< mßY%fha úu¾Yk i|yd ksÍlaIlhl= f,iska
iyNd.S jkakg OMP h 2018 fkdjeïnrfha § b,a,Sula lf<ah' fidhd .kakd ,o oE w;r ll=,a tlg
.eg.eiSu i|yd fhdod.kak ,o hlv lïì ;snq‚'247 2019 §;a OMPh kvq lghq;a; ksÍlaIKfha fhÿkq w;r"
fjdaydßl udkj úoHd{hkaf.a iydfhka úu¾Ykfha ta olajd m%.;sh iudf,dapkh l< OMP h" wkdjrKh
lr.;a oE {d;Skaf.a ksfhdað;hka we;=¿ wod< md¾Yj iu. idlÉPd lf<ah'
2019 ckjdßfha§" wêlrK ffjoH ks,Odßhd úiska *af,dÍvdfõ" uhdñ ys îgd wek,sála fj; wiaÓ iy oka;
ksheÈ ndrfokq OMP flduidßiajrhl= iy {d;Skaf.a kS;s{ ksfhdað; fom,la ^CHRD& úiska ksÍlaIKh
lrk ,§' 2019 fmnrjdßfha§ ,enqKq f¾äfhda ldnka o;a; mÍlaIdfjka lshjqfka tu idïm, 15-18 Y;j¾Ij,g
wh;a tajd úh yels njhs' m%;sM, ,eîfuka wk;=rej ukakdru ufyaia;%d;ajrhd ;djld,slj lekSï kj;ajd
wx. iïmQ¾K jd¾;djla fok f,i úu¾Yk lKavdhug ksfhda. lf<ah' th ;ju;a ndr § ke;'
yuqodj ñkSj< iïnkaOfhka j.lsjhq;= ke;ehs Y%S ,xld hqo yuqod m%ldYl ì%f.aäh¾ iqñ;a w;m;a;= lshd
isáfhah' —yuqodj ta ñkSj,g iïnkaO kE' wmsg tal;a tlal lsisu .kqfokqjla ;snqfka kE'˜248
18
Èkh ( 2019
fidhd.kakd ,o fYaIhka ( 9
j¾;udk ;;a;ajh ( udkj fYaI yuqjqfha 2019 Tlaf;danrfhah' mßY%hg /lj,a ,d úu¾Ykhla lrk f,i
m%foaYfha fmd,sishg;a" uD; fYaIhka mÍlaId lrk f,i wêlrK ffjoH ks,Odßhdg;a ufyaia;%d;a ksfhda.
lf<ah' ufyaia;%d;ajrhdf.a ia:dkSh mÍlaIdj ksÍlaIKh l< OMP flduidßiajrhl= iy ld¾h uKav,
idudðlhl= úiska úu¾Ykh fmrg f.k hdu i|yd wkq.ukh l< hq;= mshjr iïnkaOfhka jk ks¾foaY
bÈßm;a lrk ,§'249
19
Èkh ( 2020
j¾;udk ;;a;ajh ( 2020 jd¾Isl jd¾;dj wkqj OMP h úiska kvq úNd.h ksÍlaIKh lr ;sfí'250 2021
jd¾Isl jd¾;dfõ kvqj ms<sn| hdj;ald,Sk lsÍula ke;' ITJP" FoD" CHRD iy JDS ixúOdkhkag jeäÿr
f;dr;=re ,nd.kakg yelsù fkdue;'
56
20
Èkh ( 2020
j¾;udk ;;a;ajh ( OMP h úiska kvq úNd.h ksÍlaIKh lr ;sfí'251 2021 jd¾Isl jd¾;dfõ kvqj ms<sn|
hdj;ald,Sk lsÍula ke;' ITJP" FoD" CHRD iy JDS g jeäÿr f;dr;=re ,nd.kakg yelsù ke;'
57
58
iudma; igyka
1. ì%fgda m%kdkaÿ iu. iïuqL positive first steps towards truth uQ,O¾u 22 (c)
idlÉPdj" 2023 wfma%,a 5 and justice, 1999 cQks 22, https:// https://www.ohchr.org/en/instru-
www.amnesty.org/ar/wp-content/ ments-mechanisms/instruments/
2. f.da;ud,dfõ" jir 36l isú,a uploads/2021/06/ basic-principles-and-guidelines-
hqoaOfhka miqj" 1996 iy 2012 asa370171999en.pdf right-remedy-and-reparation
w;r 6"000lg jvd jeä m%udKhla
f.dv.ekSï isÿ lr we;'' n,kak 5. fï ,ehsia;j= wx. iïmQ¾K 7. Haglund, William D, Melissa
https://www.ictj.org/news/ ke;' fjk;a iuyr f.dv.ekSï Connor, and Douglas D Scott. ‘The
guatemalas-claudia-paz-crimes- ms<sn|j ' ^1993 w. - 1994 uq,a Archaeology of Contemporary
past-and-present-justice-must-be- Nd.fha uykqjr Èia;%slalfha Mass Graves’, Historical Archaeol-
done' merks hqf.daia,dúhdfõ mQcdmsáfha§ jeks& fï ixúOdk ogy 35, No 1 (2001): 57-69
.egqfï m%;M s ,hla f,i iuQyh okakd kuq;a tajd weuqKqug
w;=reoyka jQ njg jd¾;d jQ we;=<;a lsÍug m%udKj;a ;yjqre 8. nys¾ kS;sl" w;a;fkdau;sl iy
mqoa.,hka 40"000 ka 27"000 ^70]& lrk ,o f;dr;=re ,nd .ekSug ,>q >d;k m,odhS f,i je,elaùu
lg jeä m%udKhlg isÿjQ foa fkdyels úh' we;a; jYfhkau" iy úu¾Ykh ms<sn| ixfYdaê;
fidhdf.k we;' n,kak https:// ud;f,a iy wkqrdOmqr tlai;a cd;Skaf.a w;afmd; fþo
www.icmp.int/news/sida-director- Èia;%slalj, 1971 cúfm le/,af,a 110" 2017
general-carin-jamtin-visits-icmps- iuQy ñkSj<j,a .eko we;eï
western-balkans-program/' ryiH uQ,dY% úiska jd¾;d lr 9. Pass, Allan D, and Ayn Embar-
iamd[a[ isú,a hqoaOhg iïnkaO we;;a" m%udKj;a f,i ;yjqre Seddon, Forensic Science, 1 lD;sh,
iuQy ñkSj<j,a wvqu jYfhka l< f;dr;=re fkdue;s neúka tajd 2 ixialrKh
2"000la iamd[a[fhka fidhdf.k o we;=<;a lr ke;' ‘Mass Graves’, Salem Press, 2015
we;;a" ;j;a fndfyda tajd y÷kd
.; hq;j = we;' n,kak José- 6. 2005 tcd uy iuq¿j úiska
Paulino Fernández-Álvarez and iïu; lr.kakd ,o cd;Hka;r 10. José-Paulino Fernández-
others" ‘Discovery of a mass grave udkj ysñlï kS;sh iy Álvareza, David Rubio-Melendia,
from the Spanish civil war using cd;Hka;r udkqISh kS;h s nrm;< Antxoka Martínez-Velasco, Jamie
ground penetrating radar and f,i W,a,x>kh lsÍïj, K Pringle, Hector-David Aguilera,
forensic archaeology’ - " Forensic úkaÈ;hka i;= ms<shula iy ‘Discovery of a mass grave from
Science International" / fj¿u ydksmqrkhla i|yd jk whs;sh the Spanish Civil War using
267, (2016 Tlaf;dan¾) msgq e10-e17 ms<sn| tlai;a cd;Skf a .a uQ,sl Ground Penetrating Radar and
isoaOdka; iy ud¾f.damfoaY forensic archaeology,’ Forensic
3. ITJP" 1989 iuQy lDrlï ms<sn| hgf;a" ‘w;=reoyka jqjka bkakd Science International, vol 267, Oct
ckdêm;s f.daGdNh rdcmlaIf.a ;ekla ['''] u<jqkf
a .a isrere 2016, p e10-e17
N+ñldj" 2022 uehs" https:// fiùu" iy kej; f.dv.ekSu"
itjpsl.com/reports/gotabaya- y÷kd.ekSu" iy úkaÈ;hkaf.a
rajapaksa-the-sri-lankan-presi- m%ldYs; fyda Wml,ams; leue;a;g 11. nys¾ kS;sl" ,>q fyda
dents-role-in-1989-mass-atrocities wkqj fyda mjq,a iy m%cdjkaf.a w;a;fkdau;sl >d;k ms<sn|
ixialD;sl Ndú;hka wkqj kej; tlai;a cd;Skaf.a úfYaI
4. cd;Hka;r CIud ixúOdkh, Sri ñysoka lsÍu i|yd wdOdr lsÍu ksfhdað;jßh f.a jd¾;dj" 2020
Lanka: Chemmani exhumations – hkdÈh" ;Dma;shg m;aùu hkakg Tlaf;dan¾" UN Doc A/75/384,
we;=,;a úh hq;=h' n,kak
59
https://digitallibrary.un.org/record/ ydksmqrkhla i|yd jk whs;sh convention.pdf
3888738?ln=en ms<sn| tlai;a cd;Skf a .a uQ,sl
isoaOdka; iy ud¾f.damfoaYfha" V, 26. ICPED, mq¾úldj iy 18 yd
8 weuqKqfukao ieÿï ,;a ixhqla; 24^2& j.ka;s
12. kS;ú
s frdaëj isÿúh yels ks¾jpkhla jk w;r
>d;k úu¾Ykh i|yd jk n,y;aldrfhka w;=reoyka 27. ICPED, 24^3& j.ka;sh
ñkfidagd uq,f,aLh ^2016&" udkj lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka
ysñlï ikaoyd jk tlai;a wdrlaId lsÍu i|yd jQ cd;Hka;r 28. n,kak WGEID"
cd;Skaf.a uy flduidßia iïuq;f s ha 24^1& j.ka;sh m%;r s djh n,y;aldrfhka w;=reoyka lsÍug
ld¾hd,h" ksõ fhda¾la$ ðkSjd" lrhs' wod,j i;Hh oek.ekSug we;s
2017' n,kak https:// whs;sh ms<sn| fmdÿ i|yk" 2010"
www.ohchr.org/sites/default/files/ 18. n,y;aldrfhka fyda 4 fþoh"
Documents/Publications/ fkdleue;af;ka fyda w;=reoyka https://www.ohchr.org/sites/
MinnesotaProtocol.pdf lsÍï ms<sn| tlai;a cd;Skf
a .a default/files/Documents/Issues/
l%shdldÍ lKavdhfï m<uq Disappearances/GC-
13. Klinkner, M and Smith, E jd¾;dj" UN Doc E/CN.4/1435, 26 right_to_the_truth.pdf
(forthcoming), ‘Mass Grave Jan 1981 - 81 fþoh
Protection and Investigation 29. le,ud jd¾;dj" 58 fþoh
Guidelines’, project website https:/ 19. n,y;aldrfhka w;=reoyka
/www.bournemouth.ac.uk/research/ lsÍïj,ska ish¨ ;eke;a;ka 30. le,ud jd¾;dj" 14 fþoh
projects/mass-grave-protection- wdrlaId lsÍu i|yd jQ cd;Hka;r
truth-justice iïuq;hs 24^2& j.ka;sh 31. le,ud jd¾;dj" 62 fþoh'
wod< n,OdÍka iuÕ
14. Klinkner, M and Smith, E 20. udkj ysñlï ms<sn| tlai;a iïnkaëlrKfhka hq;=j iuQy
(forthcoming), ‘Mass Grave cd;Skaf.a fldñiu" zoKavuqla;hs g ñkSj<j,a zwdrlaId lsÍu" fiùu"
Protection and Investigation tfrysj igka je§u i|yd jk úu¾Ykh lsÍu iy .fõIKh
Guidelines’, project website https:/ uQ,O¾u ud,dj hdj;ald,Sk lsÍu lsÍuz i|yd msysgqjd f.k we;s
/www.bournemouth.ac.uk/research/ i|yd jk iajdëk úfYaI{hdf.a brdl iuQy iqidk lghq;= wOHlaI
projects/mass-grave-protection- jd¾;djZ" 2005 fmnrjdß 18" E/ uKav,h m%;sm;a;u s h jYfhka
truth-justice CN.4/2005/102" fu;ksk(a https:// is;a.kakd iq¿ wdlD;shls'' https://
www.refworld.org/docid/ www.icmp.int/wp-content/uploads/
15. https://www.npr.org/sections/ 42d66e7a0.html ^2023 uehs 9 od 2006/01/The-first-amendments-
coronavirus-live-updates/2020/04/ m%fõY úh&' mass-graves-protection-legislation-
10/831875297/burials-on-new- number.pdf iïm;a ysÕh úiska
york-island-are-not-new-but-are- 20. tlai;a cd;Skf a .a uyd iNdj m%dfhda.slj fï uq,msÍu wvmK
increasing-during-pandemic yd¾Ü zcd;Hka;r udkj fYaI nrm;< lr we;' iajlsh ld¾hh iïmQ¾K
ÿmf;a iuQy ñysoka lsÍïj, f,i wmfhdackfha iy lsÍug jir 800 lg jeä ld,hla
we;af;a mjqf,a idudðlhka fyda m%pKav;dfõ úkaÈ;hka i;= .;jkq we;s njhg ffjoH-
wdorŒhhl= úiska fyda ysñlï ms<shula iy ydksmqrkhla i|yd ffk;sl wdh;kfha jD;a;l s hka
fkdlS whf.a isrerehs' jk whs;h s ms<sn| tlai;a .Kka n,d we;' A/HRC/38/44/
cd;Skaf.a uQ,sl isoaOdka; iy Add.1.
16. https://drive.google.com/file/d/ ud¾f.damfoaYZ 3$1 ^2017&" 52-70
1n9ZZ5LjI9KkEf7Lfzqv_yB1R9bAy0G8B/ 67 32. A/HRC/41/CRP.1, 260 fþoh
view
22. uq,O¾uh 24 33. m<uq ðkSjd m%{ma;sh" 17 ^3&
17. fnda¾kau;a fm%dfgdfld,fha j.ka;h s ¦ ;=kajeks ðkSjd m%{ma;sh
fhdod .kq ,nk fï ks¾jpkh" 23. J E Mendez and F J Bariffi, 120 ^4& j.ka;sh¦ isõjeks ðkSjd
wmrdO iy n,h whq;= f,i ‘Truth, Right to, International m%{ma;sh" 130 ^1& j.ka;sh
fhdod .ekSu ksid mSvdjg Protection’ (Jan 2011), in R.
m;ajqjka i|yd jk uQ,sl Wolfrum (ed.), Max Planck 34. CED/C/7, 1 uQ,O¾uh" 4
uQ,O¾u ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a Encyclopaedia of Public Interna- fþoh
m%ldYkfha A1 weuqKqfukao" tional Law (online edn)
cd;Hka;r udkj ysñlï kS;sh 35. A/HRC/17/38" 8 fþoh
iy cd;Hka;r udkqISh kS;sh 24. tu
nrm;< f,i W,a,x>kh lsÍïj, 36. https://
úkaÈ;hka i;= ms<shula iy 25. https://www.ohchr.org/sites/ www.bournemouth.ac.uk/research/
60 default/files/disappearance- projects/mass-grave-protection-
truth-justice tlai;a cd;Skaf.a uy flduidßia content/uploads/2020/09/
ld¾hd,fha Y%S ,xldj ms<sn| A_HRC_45_45_Add.1-EN.pdf
37. nys¾ kS;l s " ,>q fyda iúia;r jd¾;dj" 2015 iy w;=reoyka ;eke;a;ka ms<sn|
w;a;fkdau;sl >d;k ms<sn| iema;eïn¾ 28" 73 fþoh" ld¾hd,h" w;=re jd¾;dj 2018
tlai;a cd;Skaf.a úfYaI https://undocs.org/Home/Mobile? wf.daia;=" 15-16 msgq" http://
ksfhdað;jßhf.a jd¾;dj" 2020 FinalSymbol=A%2FHRC%2F30%2F61 www.omp.gov.lk/storage/app/
Tlaf;dan¾" &Language=E&DeviceType= uploads/public/5fa/a52/8e4/
UN Doc A/75/384, https:// Desktop&LangRequested=False 5faa528e479e0618163564.pdf
digitallibrary.un.org/record/
3888738?ln=en 49. https://www.ohchr.org/sites/
default/files/Documents/Publica- 56. n,y;aldr w;=reoyka lsÍï
38. m%Odk kS;s uQ,dY% ;=kla tions/MinnesotaProtocol.pdf iy wLkav wmrdOhla njg
ie,ls,a,g f.k we;( cd;Hka;r https://www.icmp.int/wp-content/ n,y;aldrfhka fyda
udkj ysñlï iy udkqIh S kS;sh" uploads/2022/02/ fkdleue;af;ka fyda w;=reoyka
ielfiñka mj;akd cd;Hka;r mass_graves_project_english-4.pdf lsÍï ms<sn| tlai;a cd;Skf a .a
wdmod iyk$m%;p s dr kS;hs o l%shdldÍ lKavdhu ^WGEID&
we;=<;ah' 50. udkj ysñlï ms<sn| tlai;a fmdÿ i|yk" 2010" n,kak https://
cd;Skaf.a uy flduidßia www.ohchr.org/en/special-proce-
39. http://www.lastrights.net/ ld¾hd,fha OHCHR Y%S ,xldj dures/wg-disappearances/general-
LR_resources/html/ ms<sn| úu¾Yk jd¾;dj ^OISL&" comments
LR_mytilini.html 2015 iema;eïn¾ 16"A/HRC/30/
CRP.2, https://digitallibrary.un.org/
40. A Sweeney, ‘The Elusive Right record/803408?ln=es 57. n,y;aldrfhka w;=reoyka
to Truth in Transitional Human lsÍï iïnkaO mk;" 1 j.ka;h s
Rights Jurisprudence,’ International 51. n,kak" https://www.ohchr.org/ n,kak ^iy;sl l< Èkfha isg
and Comparative Law Quarterly, en/hr-bodies/hrc/regularsessions/ n,d;aul fjhs&" https://
67 fj¿u (2018 wfm%a,a) - 368-69 session30/res-decstat www.srilankalaw.lk/gazette/
msgq 2018_pdf/05-2018_E.pdf
118. https://srilankabrief.org/sri-
lanka-hundreds-of-unidentified- 124. https://www.sundaytimes.lk/ 135. ñkfidagd uQ,m;%h" fþo 22-
bodies-dumped-in-graves-chief- 151 40
jmo-laments-violation-of-human-
dignity/
125. n,kak( OMP jd¾Isl 136. ñkfidagd uQ,m;%h" fþoh 28
jd¾;dj 2018" 2'19-2'20 fþo iy
119. n,kak https:// https://srilankabrief.org/omp-made-
cisp.cachefly.net/assets/articles/ progress-amidst-lack-of-coopera- 137. https://
attachments/18647_not1539.pdf tion-from-state-actors-continuous- www.sundayobserver.lk/2018/11/
fjk;a m%dud‚l uq,dY%j, fukau efforts-to-deny-the-rights-of- 04/news-features/sooriyakanda-
fnda¾kau;a uq,m;%fha o iïu; families-of-the-disappeared-saliya- gruesome-and-forlorn-grave
l%shd mámdàka úldikh i|yd pieris/
iúia;r ud¾f.damfoaY wvx.=
fjhs' 138. iQßhlkao f.dv,Eu weiska
https://cisp.cachefly.net/assets/ 126. tu ÿgq idlaIslrejl= iuÕ iïuqL
articles/attachments/ idlÉPdj" 2023 ud¾;= 30'
18647_not1539.pdf.
189. https://www.tamilnet.com/
171. cd;Hka;r fjdaydßl 179. .a,diaf.da iriú ,shuk" art.html?catid=13&artid=4303 iy
úfYaI{hl= iu. ÿrl:k 1996 fkdjeïn¾ 5 https://www.tamilnet.com/
idlÉPdj" 2023 ckjdß art.html?catid=13&artid=4570
180. https://www.sundaytimes.lk/
172. OMP jd¾Isl jd¾;dj 2019" 190106/news/mass-graves-the-
190. udkj ysñlï kS;s{hl= iu.
3'41-2 fþo iy ryiH uq,dY%hla dead-tell-a-tragic-tale-of-delays-
idlÉPdj" ud¾;= 2023
iu. ITJP iïuqL idlÉPdj" 2023 and-disputes-328719.html
ud¾;= 3
234. https://srilankachrd.org/la-
228. https://groundviews. org/2010/ mirusuvil.php iy BBC News, 246. OMP, 2019 jd¾Isl jd¾;dj"
06/07/mass-gravesnothing-new-to- ‘New panel to probe Mirusuvil 3'30 fþoh" http://
sri-lanka/ massacre’, 6 Mar 2005, https:// www.omp.gov.lk/storage/app/
www.bbc.com/sinhala/news/story/ uploads/public/601/142/db5/
2005/03/050306_mirusuvil 601142db52d27533751009.pdf
229. uydpd¾h pkaøisß ksßwe,a,"
‘Chemmani: Unearthed yet Untold’
wdishdkq udkj ysñlï fldñifï" 235. https://www.amnesty.org/en/ 247. https://
Torture: Asian and Global Perspec- latest/news/2020/03/justice- www.independent.co.uk/news/
tives, The Island of Mass Graves, reversed-for-victims-of-the- world/asia/ sri-lanka-children-
fj¿u 3" wxl 1 & 2" 2014 fmn- mirusuvil-massacre-from-sri-lanka/ torture-remains-found-colombo-
wfma%,a" msg 7-29" http:// qad?ah-irshad-a8681871. html
www.humanrights.asia/wp-content/
uploads/2023/02/TortureV3- 236. https://www.thehindu.com/
N1_2_LowRes.pdf news/international/us-sanctions-2- 248. https://
sri-lankan-military-officers-over- www.independent.co.uk/news/
human-rights-violations/ world/asia/ sri-lanka-children-
230. —fpïuks .ek Wmfoia kE˜ - article37937480.ece torture-remains-found-colombo-
CID’ BBC isxy, m%jD;a;s 2006 qad?ah-irshad-a8681871. html
ckjdß 4" International Crisis
Group úiska Sri Lanka’s Human 237. http://www.adaderana.lk/
Rights Crisis, Asia Report No 135, news.php?nid=87485 249. OMP" 2019 jd¾Isl jd¾;dj"
2007 cqks 14 Wmqgd olajd ;snq 3'31 fþoh" http://
www.omp.gov.lk/storage/app/
238. fndamf.a" by; uploads/public/601/142/db5/
68
601142db52d27533751009.pdf
69
igyka
70
zukakdrfï uq,au iuQy ñkSj< yïn jqfka 2013 §' tafl wegiels,s
83la ;snqKd' fojeks tl yuqjqfka 2018 §' tafl 350lg jeäh
wegiels,s ;snqKd' 2013 b|,d wjqreÿ oyhla .;fj,d' ;du
Widúfha kvq wefykjd' úkaÈ;hkaf.a mjq,aj,g ;du;a hqla;sh bIag
fj,d kE'
n,y;aldfrka w;=reoyka lrmq whf.a wïu,d jhig .syska yß"
wikSm fj,d yß ojiska oji ueß,d hkjd' fï fjkfldg wïu,d
178la ke;sfj,d' taflka fjkafka wmrdOj, idlalsldrfhda tl
tlaflkd wms w;ßka w;=reoyka fj,d hk tlhs' wms wjidkhla
oel.kak ke;sj" ljod hqla;sh bIag fõoehs okafka ke;sj hqla;sh
fjkqfjka uymdf¾ úfrdaO;d mj;ajkjd'
wms hqla;sh b,a,df.k Widúj,g ú;rla fkfjhs" cd;Hka;r
iNdj,g;a .syska ;sfhkjd' ta;a hqla;sh ;du;a wmsj u.yer hkjd'
wms l,lsß,d" wmsg uykaishs' w;=reoyka ;eke;a;ka ms<sn|
ld¾hd,h ^OMP& yeÿfõ ldrKh fjk w;lg yrj,d wdKavqj
wdrlaId lrkak' fï iuQy ñkSj<j,a folu iïnkaOfhka OMP tl
ueÈy;ajqk;a taflka fjÉÑ fi;la kE'
wms Widúj,ska wykafka" Y%S ,xld hqo yuqodjg ndrfjÉÑ wfma
orejka flda lsh,hs' wfma <uhs Ôj;=ka w;r bkakjd kï" fï iuQy
ñkSj<j,aj,ska yïnfjk weglgq ldf.o@ kvq l,aou oud hqla;sh
,nd§u mrlal= lrkak tmd' óg miafia wms hqla;sh b,a,,d hkafka
ld <`.go@
71
2013 § msygs qjk ,o ITJP jHdmD;sh Y%S Y%S ,xldfõ uq,a fmf,a udkj ysñlï
,xldfõ kS;súfrdaë r|jd ;nd .ekSï" ixúOdkhla jk udkj ysñlï ik
jOnkaOk iy ,sx.sl m%pKav;ajh ixj¾Okh i|yd uOHia:dkh ^CHRD&
mq¿,a f,i úu¾Ykh fldg f,aLk udkj ysñlï kS;{ s hka yd l%shdOdÍka
.;fldg we;s m%Odku wdh;khhs' úiska 1997 § msysgqjk ,oafoa
ixl%dka;s hqla;s úfYaI{ ol=Kq ixLHd;aul iq¿;r m%cdjkag kS;s
wm%sldkq cd;sl heiañka iQldf.a wdOdr yd uQf,damdh iemhSu i|yd h'
m%Odk;ajfhka hq;a Tjqkaf.a m¾fhaIK CHRDfha Yla;sh ù we;af;a Tjqka i;=
lKavdhug úksYp a h iNd" tlai;a ìï uÜgfï udkj ysñlï
cd;Skaf.a ixúOdkh iy ì%;dkHfha wdrlaIlhkaf.a cd,h iy iuQy iqidk
msysgqjd we;s ,sx.sl m%pKav;djg lekSu ms<sn| ikao¾Nfhys o we;=¿j
tfrys uq,msÍu hkdoS wdh;k iu. mSvdjg m;ajQjka yd Tjqkaf.a {d;Ska
fiajh lr we;s cd;Hka;r iu. lghq;= lsÍfï idl,H;djd§
úu¾Ylhka fhdod .kS' t<Uquhs'
itjpsl.com https://srilankachrd.org/
www.jdslanka.org
72