Capı́tulo 4

A integral indefinida

O último que un sabe, é por

onde empezar.
Blaise Pascal

Chámase integración ó proceso contrario ó de derivación, é dicir, integrar

unha función consiste en atopar outra que teña por derivada á anterior. Neste
tema imos formalizar esta idea, coñecer as principais técnicas de integración
e adestrarnos nelas.

Derivación

f(x)= sen x f'(x)= cos x

Integración

O afán de buscar unha función que teña por derivada unha función dada
non é caprichoso, pero ata o capı́tulo seguinte non lle veremos a utilidade.
A aplicación das integrais é sorprendente porque cunha limpeza incrible
veñen resolver un problema inicialmente moi difı́cil. Pero iso será no próximo
capı́tulo; polo de agora un pouco de paciencia porque o propio proceso de
integración xa é suficientemente curioso e entretido.

4.1. Primitiva dunha función

Definición. Dada unha función f , dise que unha función F é unha primi-
tiva de f se a derivada de F é f .

F é unha primitiva de f ⇔ F 0 (x) = f (x) .

51
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 52

O primeiro que se observa é que se unha función ten unha primitiva,

entón ten infinitas máis. Por exemplo, unha primitiva de f (x) = cos x pode
ser F (x) = sen x, pero tamén o son:
2
H(x) = sen x + 5 , G(x) = sen x − , ...
5
Iso si, todas as primitivas se diferencian entre si nunha constante, é dicir,
todas teñen a forma:

F (x) = sen x + C, con c ∈ R.

De aı́ a definición seguinte:

R
Definición. Chámase integral indefinida dunha función f é denótase f (x) dx
ó conxunto de todas as súas primitivas, é dicir:
Z
f (x) dx = F (x) + C,

onde F (x) é unha primitiva calquera e C representa un número real calquera

(e chámase constante de integración).
R
A expresión f (x) dx lese “integral de f (x), diferencial de x”, e a partı́cu-
la dx só fai mención a que a variable de integración é x.1

Exercicio resolto

1. Calculemos unhas integrais sinxelas:

Z
a) ex dx = ex + C.
Z
b) sen x dx = − cos x + C.
Z
c) 5 dx = 5x + C.
Z
dx
d) = tg x + C.
cos2 x

1
A partı́cula dx, aı́nda que non é un factor senón un requisito da notación, a ni-
vel sintáctico escrı́bese como se estivese multiplicando. Ası́, pódese escribir 4x dx ou
R
R 3x2 R R
x−2 R
dx, pero non se escribe 3 + sen x dx senón (3 + sen x) dx. Incluso, expresións
como sen1 x dx abrévianse frecuentemente como sen dx
R
x
.
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 53

Exercicio resolto

2. Calcular a primitiva da función f (x) = cos x que pasa polo punto P (1, 3).
Z
Solución cos x dx = sen x + C, logo todas as primitivas de f teñen a forma:

F (x) = sen x + C .

Y y=sen x + 4
y=sen x + 3
P
y=sen x + C
y=sen x
X

y=sen x - 3

Para atopar aquela que pasa por P (1, 3) impoñemos a condición F (1) = 3:

F (1) = 3 =⇒ sen 1 + C = 3 =⇒ C = 3 − sen 1 .

Entón a función buscada é: F (x) = sen x + 3 − sen 1

Teorema (Propiedades da integral indefinida). Se f e g son dúas funcións

e a ∈ R, entón verifı́case:
Z Z
a) af (x) dx = a f (x) dx.
Z Z Z
b) [f (x) ± g(x)] dx = f (x) dx ± g(x) dx.

Demostración. Este teorema é unha consecuencia directa das regras de de-

rivación enunciadas na páxina 18. Para demostrar os dous apartados só hai
que verqueZ a derivada
 dossegundos membros dan os primeiros:
0 Z  0
a) a f (x) dx =a
f (x) dx = af (x).
Z Z 0 Z 0 Z 0
b) f (x) dx ± g(x) dx = f (x) dx ± g(x) dx =

= f (x) ± g(x).
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 54

Exercicio resolto

3. Calcular as integrais:
Z Z Z
(e + cos x) dx = e dx + cos x dx = ex + sen x + C.
x x

Z Z
2 dx dx
√ =2 √ = 2 arc sen x + C.
1 − x2 1 − x2
Z Z Z
(−2 − 4ex ) dx = − 2 dx − 4 ex dx = −2x − 4ex + C.
Z   Z Z
3 dx
2 sen x + dx = 2 sen x dx + 3 =
cos2 x cos2 x

= −2 cos x + 3 tg x + C.
Z Z
dx dx
− =− = − arc tg x + C.
1 + x2 1 + x2

4.2. Métodos de integración

A diferencia da derivación, a integración non é un proceso mecánico, e
ademais a dificultade dunha integral non ten por que ser proporcional á
complexidade da función a integrar. Por exemplo, a integral:
Z cos x + 2 − √5
cos2 x 2 x
√ dx
sen x + 2 tg x − 5 x
vai resultar inmediata dentro de pouco tempo, mentres que outra de apa-
riencia tan pouco intimidatoria como:
Z
cos x
dx
x
non se pode facer no campo das funcións elementais. Por poñer outro exem-
plo, das dúas integrais seguintes, por semellantes que parezan:
x2
Z Z
x
√ dx , √ dx ,
x3 + 5 x3 + 5
a primeira é bastante fácil cun pouco de práctica, mentres que a segunda
tampouco se pode facer.
De entre os métodos de integración, o máis elemental é o primeiro que
imos estudiar, pero tamén o máis difı́cil porque require adestramento e pe-
ricia. Os outros, unha vez dominado este, son moi mecánicos.
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 55

4.2.1. Integración por integrais inmediatas

Todas as integrais dos exercicios ?? e ?? son consecuencia directa da
táboa de derivadas e das dúas propiedades da integral indefinida. Este tipo
de integrais chámanse integrais inmediatas.
A táboa de integrais (inmediatas) que figura na páxina ?? sae directa-
mente da táboa de derivadas, pero con tres matizacións:
Z
1
1. A integral dx non é igual a ln x + C, como se poderı́a esperar,
x
senón que:
Z
1
dx = ln |x| + C
x

Para non nos desviar agora do fundamental, a demostración deste feito

deixámola para o exercicio ?? e polo de agora aceptámolo sen máis.
2. Da entrada da táboa de derivadas que di:
f (x) = xn =⇒ f 0 (x) = nxn−1 (n 6= 1)
extráese a seguinte consecuencia para a integración:

xn+1
Z
xn dx = +C
n+1
porque se derivamos o segundo membro nos dá o primeiro:
 n+1 0  0
x 1 1 n+1 n
= · xn+1 = ·(n+1)·xn+1−1 = ·x = xn
n+1 n+1 n+1 n+1

3. Para cada unha das integrais inmediatas, ademais da versión básica hai
outra versión na que intervén a regra da cadea. Por exemplo, sabemos
que: Z
cos x dx = sen x + C porque (sen x)0 = cos x ,

pero en virtude da regra da cadea, tamén serı́a (por exemplo):

Z
cos x5 · 5x4 dx = sen x5 + C porque (sen x5 )0 = cos x5 · 5x4 .

De aı́ que, na táboa de integración, ó lado de:

Z
cos x dx = sen x + C

figure tamén: Z
cos f · f 0 dx = sen f + C ,

e ası́ con todos os demais casos.

CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 56

PRIMITIVA SIMPLE PRIMITIVA COMPOSTA

Z
k dx = kx + C

xn+1 f n+1
Z Z
n
x dx = +C f n · f 0 dx = +C
n+1 n+1
Z Z
cos x dx = sen x + C cos f · f 0 dx = sen f + C

Z Z
sen x dx = − cos x + C sen f · f 0 dx = − cos f + C

Z Z
1 1
dx = tg x + C · f 0 dx = tg f + C
cos2 x cos2 f
Z Z
x x
e dx = e + C ef · f 0 dx = ef + C

Z Z
ax ln a dx = ax + C af · f 0 ln a dx = af + C

Z Z
1 1 0
dx = ln |x| + C · f dx = ln |f | + C
x f
Z Z
1 1
dx = loga x + C · f 0 dx = loga f + C
x ln a f ln a
Z Z
1 1
√ dx = arc sen x + C p · f 0 dx = arc sen f + C
1 − x2 1−f 2

−1 −1
Z Z
√ dx = arc cos x + C p · f 0 dx = arc cos f + C
1 − x2 1 − f2
Z Z
1 1
dx = arc tg x + C · f 0 dx = arc tg f + C
1 + x2 1 + f2

Táboa 4.1: INTEGRAIS INMEDIATAS

CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 57

Exercicio resolto

4. Calcular as seguintes integrais:

x5
Z
x4 dx = + C.
5
x2
Z Z
3x dx = 3 x dx = 3 · +C .
2
Z Z Z Z Z
(3x4 − 2x2 + x − 3) dx = 3 x4 dx − 2 x2 dx + x dx − 3 dx =

3x5 2x3 x2
= − + − 3x + C .
5 3 2
x−4
Z Z Z
4 1 1
5
dx = 4 5
dx = 4 x−5 dx = 4 · =− 4 +C .
x x −4 x
√
Z √
3
Z
2
2
x 3 +1 x3
5 3
3 x5
x2 dx = x 3 dx = 2 = 5 = +C .
3 +1 3
5
Z Z
1 1 1 1
dx = dx = ln |x| + C .
9x 9 x 9
x6
Z   Z Z
5 1 5 1
−2x + dx = −2 x dx + dx = −2 · + ln |x| + C .
x x 6
4x3 + 2
Z
dx = ln |x4 + 2x| + C .
x4 + 2x
Z
2e2x+1 dx = e2x+1 + C .
Z Z
cos x 1
dx = · cos x dx = ln | sen x| + C .
sen x sen x

Moitas veces é útil transformar a función orixinal noutra máis fácil de

integrar:

Exercicio resolto

5. Calcular as integrais:

x5 x3
Z Z
(x2 + 3)2 dx = (x4 + 6x2 + 9) dx = +6· + 9x + C .
5 3
1
x 2 +1
Z Z Z Z
2x 2x 1− 21 1
√ dx = 1 dx = 2x dx = 2x 2 dx = 2 ·
1 =
x x2 2 +1
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 58

x3/2 4√ 3
=2·
= x +C
3/2 3

3x4 + 5x2 + 2
Z  4
5x2
Z 
3x 2
dx = + + dx =
x x x x

x4 x2
Z  
3 2
= 3x + 5x + dx = 3 · +5· + 2 ln |x| + C .
x 4 2
Z Z
2 1
(1 + tg x) dx = dx = tg x + C .
cos2 x

Para o seguinte exercicio haberá que aplicar toda a táboa de integrais

inmediatas e combinar todas as técnicas aprendidas ata agora. Aquı́ resol-
verémolas empregando algúns pasos intermedios supérfluos só por claridade,
pero cun pouco de práctica pódense facer máis directas.

Exercicio resolto
6. Calculemos unhas poucas integrais non tan sinxelas:
x−1
Z   Z Z
2 1 2 1 2
− 2 dx = dx − x−2 dx = ln |x| − =
5x x 5 x 5 −1
2 ln |x| 1
= + +C .
5 x
Z Z
3 1
dx = · 3 dx = tg 3x + C.
cos2 3x cos2 3x
(4x5 + 6)3
Z
xn+1
(4x5 + 6)2 · 20x4 dx = xn dx =
R
+ C. (Porque n+1 ).
3
Z Z
sen(ln x) 1
dx = sen(ln x) · dx = − cos(ln x) + C.
x x
(sen x)3 sen3 x
Z Z
sen x · cos x dx = (sen x)2 · cos x dx =
2
= + C.
3 3
Z Z
2x 1
√ dx = p · 2x dx = arc sen x2 + C.
1−x 4 1 − (x2 )2
√
Z   Z Z Z
3 3 3 1 1
2x − + 2 x dx = 2 x dx − 3 dx + 2 x 2 dx =
x x
1
x4 x 2 +1 x4 x3/2
=2· − 3 ln |x| + 2 · 1 = − 3 ln |x| + 2 · =
4 2 +1
2 3/2
√
x4 4 x3
= − 3 ln |x| + + C.
2 3
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 59

Z Z
cos x 1
dx = · cos x dx = arc tg(sen x) + C.
1 + sen2 x 1 + (sen x)2
Z Z Z
1
(5 + 5 tg2 x) dx = 5(1 + tg2 x) dx = 5 · dx = 5 tg x + C.
cos2 x
Z   Z Z
5 1
3 sen 3x − √ dx = 3 sen 3x dx − 5x− 3 dx =
3
x
√3
x2/3 15 x2
= − cos 3x − 5 · = − cos 3x − + C.
2/3 2
Z 3 √ Z  3 √ 
x + 2x + x x 2x x
dx = + + dx =
x2 x2 x2 x2
Z   Z  
2 1
−2 2 − 23
= x+ +x 2 dx = x+ +x dx =
x x
x2 x−1/2 x2 2
= + 2 ln |x| + = + 2 ln |x| − √ + C.
2 −1/2 2 x

É moi importante dominar moi ben as integrais que apareceron ata agora
antes de seguir adiante porque neste momento ı́moslle dar unha última volta
de rosca. Supoñamos que queremos calcular a integral:
Z
cos 6x dx .

Non é das da táboa, pero si o é esta outra, moi parecida:

Z
cos 6x · 6 dx = sen 6x + C .

Tendo isto en conta, para resolver a primeira podemos facer:

Z Z Z
6 1
cos 6x dx = · cos 6x dx = cos 6x · 6 dx =
6 6
1 sen 6x
= · (sen 6x) = +C .
6 6
Este tipo de integrais, nas que falta unha constante multiplicando, podémo-
las considerar tamén inmediatas (ou case). Agora se verá por que diciamos
que se precisa adestramento para a integración (volvemos repetir que estas
son sempre as que resultan máis difı́ciles cando se está a aprender).
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 60

Exercicio resolto

7. Calcular as integrais:
Z Z
5x+2 1 1
e dx = e5x+2 · 5 dx = e5x+2 + C.
5 5
Z Z Z
3 3
3 cos 7x dx = 3 cos 7x dx = 7 cos 7x dx = sen 7x + C.
7 7
Z 3 Z 3
x 1 20x 1
dx = dx = ln |5x4 − 2| + C.
5x4 − 2 20 5x4 − 2 20
Z Z
x 1 1
2 dx = 2x · ln 2 dx = · 2x + C.
ln 2 ln 2
1 (4x2 − 1)4 (4x2 − 1)4
Z Z
1
(4x2 −1)3 ·x dx = (4x2 −1)3 ·8x = · = +C.
8 8 4 32
−3 sen 3x
Z Z Z
2 sen 3x sen 3x 2
dx = 2 dx = − dx =
cos 3x cos 3x 3 cos 3x
2
= − ln | cos 3x| + C.
3
Z Z
1
cos(x3 − 3x) · (x2 − 1) dx = cos(x3 − 3x) · 3(x2 − 1) dx =
3
Z
1 1
= cos(x3 − 3x) · (3x2 − 3) dx = sen(x3 − 3x) + C.
3 3
Z p Z p
3 x 1 3
5x2 + 3 · dx = 5x2 + 3 · 10x dx =
5 5 · 10
4
1 (5x2 + 3) 3
Z
1 3 p
= (5x2 +3)1/3 ·10x dx = · +C = 3
(5x2 + 3)4 +C.
50 50 4/3 200

Exercicios
8. Calcular as seguintes integrais inmediatas:

ln3 x
Z Z Z
5 dx
a) b) (2ex + 3x − 1) dx c) dx
cos2 9x x
Z Z Z
x2 +3
d) 3 x dx e) (2 tg2 x + 2) dx f) sen x cos x dx
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 61

√
5
−x4 + 3x + 2 2 x2
Z Z Z  
2
g) dx h) dx i) − 3x5 dx
5x2 x4 cos2 x

(x2 − 3x)2 x2
Z Z Z
5x
j) dx k) dx l) √ dx
x 1 + x4 x3 − 2

9. Calcular as integrais inmediatas:

√
−5x x2 − 3 x + 1
Z Z Z
a) dx b) tg x dx c) √ dx
x2 + 1 3
x
Z x Z Z
p dx
d) sen dx e) 5x2 x3 − 8 dx f)
3 x ln x

3x2 − x −x3
Z Z Z
2x
g) dx h) √ dx i) dx
2x3 − x2 1 − x8 cos2 (5x2 + 3)

x2
Z Z Z
2 4 +x2
j) − cos 5x · sen 5x dx k) dx l) 5x (2x3 + x) dx
1 + x6

Unha integral (case) inmediata clásica á que lle imos prestar especial
atención por ser a base para outros tipos de integrais é a que ten a forma:
Z
dx
, con a, b ∈ R .
a + bx2
Vexamos mediante un exemplo que este tipo de integrais sempre poden
quedar, coas oportunas transformacións, de tipo arcotanxente:

Exercicio resolto
Z
dx
10. Calcular a integral
2 + 9x2
Z Z Z Z
dx 1 dx 1 1 1 1
Solución 2
= 2+9x2
= 9x2
dx = 2 dx =
2 + 9x 2 2 2

2 1+ 2 1+ 3x
√
2

√ Z √3
√
1 2 2 2 3x
= · 2 dx = arc tg √ + C.
2 3 6

1+ 3x
√ 2
2
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 62

Exercicio
11. Calcular as seguintes integrais de tipo arcotanxente:

−7 dx
Z Z
2
a) 2
dx b)
4+x 5 + 3x2

4.2.2. Integración por partes

O método de integración por partes baséase na aplicación dunha fórmula
que imos deducir de seguido. Para iso, tomemos u e v dúas funcións calquera.
Sabemos que a derivada do seu produto ven dada por:

(u · v)0 = u0 · v + u · v 0 .

Integrando os dous membros:

Z Z Z
(u · v) = u · v + u · v 0
0 0

Z Z
u · v = u · v + u · v0 .
0

Despexando o último termo:

Z Z
u · v 0 = u · v − u0 · v . (4.1)

Esta última expresión sóese escribir da forma:

Z Z
u · dv = u · v − v · du (4.2)

Vexamos cun exemplo como se aplica o método:

Exemplo Z
Calculemos (2x − 1)ex dx.
Imos empregar a fórmula (??), que se comprenderá mellor. Comezamos facendo
x
unha elección das funcións u e v de xeito que a función (2x − 1)e
R sexa o produto
de u pola derivada de v para que a nosa integral teña a forma u · v 0 .
Tomemos: u = 2x − 1 ; v 0 = ex . Entón:

u = 2x − 1 ⇒ u0 =R2
 

v 0 = ex ⇒ v = ex dx = ex
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 63

Agora non hai máis que aplicar a fórmula e confiar en saber facer a integral v · u0 :
R

Z Z
ex dx = (2x − 1) |{z}
(2x − 1) |{z} ex − |{z} ex dx = (2x − 1)ex − 2ex + C .
2 · |{z}
| {z } 0 | {z } 0
u v u v u v

v · u0 non
R
Nota Se esta elección de u e v non fose adecuada porque a integral
fose máis sinxela que a de partida, sempre teriamos a opción de elixir u = ex e
v 0 = 2x − 1 (e probar sorte). A experiencia nos ensinará a elixir acertadamente.

Non obstante, estas integrais aparecen sempre escritas cunha notación

ó estilo da versión (??) da fórmula, na que a partı́cula dx aparece, desapa-
rece e semella tratarse como un factor máis (¡que incluso se substitúe!). É
simplemente un xeito de mecanizar o proceso que, aı́nda que inicialmente
é desconcertante, está universalizado. Ası́, a integral anterior escrı́bese na
práctica:

Exercicio resolto
Z
12. Calcular (2x − 1)ex dx.

 
u = 2x − 1 ⇒ du = 2 dx
Solución
dv = ex dx ⇒ v = ex
Z Z
x x
(2x − 1) e dx = (2x − 1) · e − ex · |{z}
2 dx = (2x − 1)ex − 2ex + C .
| {z } | {z } | {z } |{z} |{z}
u dv u v v du

Exercicio resolto

13. Resolver as seguintes integrais polo método anterior. Atención á segunda

delas, que como se verá precisa un razoamento adicional.
Z Z
a) (2x2 − 3) cos 3x dx b) ex sen x dx
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 64

Solución
u = 2x2 − 3 ⇒ du = 4x dx
( )
a) Tomando: sen 3x
dv = cos 3x dx ⇒ v=
3
Z Z
2 sen 3x
2 sen 3x
(2x − 3) cos 3x dx = (2x − 3) − · 4x dx =
3 3
(2x2 − 3) sen 3x 4
Z
= − x sen 3x dx
3 3
Tomando agora para a última integral:

⇒ du = dx
( )
u=x
− cos 3x
dv = sen 3x dx ⇒ v =
3

(2x2 − 3) sen 3x 4
 
− cos 3x
Z Z
x cos 3x
(2x2 − 3) cos 3x dx = − − − dx =
3 3 3 3
2
(2x − 3) sen 3x 4x cos 3x 4
Z
= + − cos 3x dx =
3 9 9
(2x2 − 3) sen 3x 4x cos 3x 4
= + − sen 3x + C .
3 9 27
u = ex ⇒ du = ex dx
 
b) Tomando:
dv = sen x dx ⇒ v = − cos x
Z Z
e sen x dx = −e cos x + ex cos x dx
x x

u = ex ⇒ du = ex dx
 
Tomando agora:
dv = cos x dx ⇒ v = sen x
Z Z
x x x
e sen x dx = −e cos x + e sen x − ex sen x dx ,

onde volvemos atopar a integral de partida, podendo aproveitar isto para escribir:
Z Z
ex sen x dx + ex sen x dx = −ex cos x + ex sen x
Z
2 ex sen x dx = −ex cos x + ex sen x
−ex cos x + ex sen x
Z
ex sen x dx = +C
2
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 65

Exercicio
14. Resolver as seguintes integrais polo método de integración por partes:
Z Z Z
a) xe4x dx b) ln x dx c) e5x cos x dx

Z Z Z
x 3
d) 2 cos x dx e) x ln x dx f) x3 ex dx

4.2.3. Integración de funcións racionais

Imos estudiar neste apartado algunhas integrais da forma:
Z
P (x)
dx ,
Q(x)

onde P (x) e Q(x) son polinomios. Aı́nda que hai un método xeral para
calquera integral deste tipo, este ano só imos ver o caso no que o denominador
se poida descompoñer como produto de factores de grao 1, por exemplo: 2

3x5 − 2x + 1 3x5 − 2x + 1
Z Z
dx = dx .
x4 − x3 x3 (x − 1)

Para facer este tipo de integrais é necesaria unha técnica que imos a es-
tudiar previamente, coñecida como descomposición dunha fracción alxébrica
en suma de fraccións simples.
P (x)
Dada unha fracción alxébrica , na que grao[P (x)] < grao[Q(x)], e
Q(x)
na que o denominador admite unha factorización da forma:

Q(x) = (x − a)n (x − b)m · · ·

entón existen números A1 , A2 , · · · , An , B1 , B2 , · · · , Bm , · · · ∈ R, tales que:

P (x) P (x) A1 A2 An
= n m
= + 2
+ ··· + +
Q(x) (x − a) (x − b) · · · x − a (x − a) (x − a)n
B1 B2 Bm
+ + + ··· + ···
x − b (x − b)2 (x − b)m

2
Neste caso, o primeiro factor é x, que ten grao 1, aı́nda que se repite tres veces:
x · x · x · (x − 1).
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 66

Para ver como se logra obter a devandita descomposición, observar con

atención o seguinte exemplo.

Exercicio resolto

15. Descompoñer en suma de fraccións simples a fracción alxébrica:

2x + 5
.
x3 − 3x + 2

Solución Como grao(2x + 5) < grao(x3 − 3x + 2) e ademais:

x3 − 3x + 2 = (x + 2)(x − 1)2 ,

entón é posible a descomposición da forma:

2x + 5 A B C
= + +
(x + 2)(x − 1)2 x + 2 x − 1 (x − 1)2

Para calcular A, B e C operamos o segundo membro [mcm = (x + 2)(x − 1)2 ],

2x + 5 A(x − 1)2 + B(x − 1)(x + 2) + C(x + 2)

=
(x + 2)(x − 1)2 (x + 2)(x − 1)2

Agora, como os denominadores son iguais tamén o teñen que ser os numeradores:

2x + 5 = A(x − 1)2 + B(x − 1)(x + 2) + C(x + 2) .

Se estes dous polinomios son iguais teñen que valer o mesmo para calquera valor
de x. Dando a x varios valores (estratéxicos) é fácil achar A, B e C:

Para x = 1: 2 · 1 + 5 = C(1 + 2) ⇒ C = 7/3.

Para x = −2: 2 · (−2) + 5 = A(−2 − 1)2 ⇒ A = 1/9.
Para x = 0: 2·0+5 = A−2B +2C ⇒ 5 = 19 −2B +2· 73 ⇒ B = −1/9.

De onde obtemos a descomposición como suma de fraccións simples:

2x + 5 2x + 5 1/9 −1/9 7/3

= = + +
x3 − 3x + 2 (x + 2)(x − 1)2 x + 2 x − 1 (x − 1)2

Exercicio
16. Descompoñer como suma de fraccións simples a fracción alxébrica:
x2 + 2x
.
x4 − 2x3 − 3x2 + 4x + 4
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 67

Vexamos agora como se pode empregar o anterior para calcular as inte-

grais da forma: Z
P (x)
dx ,
Q(x)
nas que o denominador se pode factorizar como produto de factores de pri-
meiro grao. Distinguiremos dous casos:
1. Caso grao[P (x)] < grao[Q(x)].
P (x)
Neste caso, descompoñendo Q(x) como suma de fraccións simples, a
integral queda reducida a unha suma de integrais inmediatas.

Exercicio resolto
Z
2x + 5
17. Calcular dx.
x3 − 3x + 2

Solución A fracción a integrar xa foi descomposta como suma de fraccións

simples no exercicio ??:

2x + 5 2x + 5 1/9 −1/9 7/3

= = + +
x3 − 3x + 2 (x + 2)(x − 1)2 x + 2 x − 1 (x − 1)2

Entón:
−1/9
Z Z Z Z
2x + 5 1/9 7/3
dx = dx + dx + dx =
(x + 2)(x − 1)2 x+2 x−1 (x − 1)2
1 1 7 (x − 1)−1
= ln |x + 2| − ln |x − 1| + =
9 9 3 −1
ln |x + 2| ln |x − 1| 7
= − − +C
9 9 3(x − 1)

2. Caso grao[P (x)] ≥ grao[Q(x)].

Este caso redúcese ó anterior sen máis que efectuar a división:

Z Z Z
P (x) R(x)
logo: dx = C(x) dx + dx ,
Q(x) Q(x)
R R(x)
onde Q(x) dx verifica grao[R(x)] < grao[Q(x)] e polo tanto está no
caso do apartado anterior.
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 68

Exercicio resolto
x5 − 5x3 + 2x2 + 8x + 1
Z
18. Calcular dx
x3 − 3x + 2

Solución Como o grao do numerador é maior, comezamos facendo a división:

x 5 - 5x 3 + 2x 2 + 8x + 1 x 3 - 3x + 2
- x 5 + 3x 3 - 2x 2 x2- 2
-2x 3 + 8x + 1
2x 3 - 6x + 4
2x + 5

x5 − 5x3 + 2x2 + 8x + 1
Z Z Z
2x + 5
dx = (x2 − 2) dx + dx .
x3 − 3x + 2 x3 − 3x + 2
A primeira integral é polinómica e a segunda ten o grao do numerador menor có
do denominador e polo tanto está no caso 1, de feito xa a calculamos no exercicio
??. Logo queda:
Z 5
x − 5x3 + 2x2 + 8x + 1 x3 ln |x + 2| ln |x − 1| 7
dx = −2x+ − − +C .
x3 − 3x + 2 3 9 9 3(x − 1)

Exercicio
19. Calcular as seguintes integrais racionais:

2x2 + x
Z Z 2
x dx
a) 2
dx b)
x −1 x+1

x2 − 3
Z Z
dx
c) d) dx
x(x − 1)(x + 2) x4 − x3

4.2.4. Integración por cambio de variable

Este método consiste en substituı́r a variable de integración (normal-
mente x) por outra nova (tradicionalmente t). Para iso hai que establecer
unha relación entre as dúas variables que permita facer a substitución e ó
mesmo tempo transforme a integral de partida noutra máis sinxela. Unha
vez calculada esta hai que desfacer o cambio de variable.
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 69

A xustificación teórica deste procedemento é máis complexa que o da

integración por partes e por iso non nos imos deter nela. Bastará ter en
conta que o método funciona se se emprega a partı́cula dx ó estilo do que
se fai no método de integración por partes porque neste caso, no fondo si
que alberga un significado (no que non imos entrar, pero que ten que ver
coa regra da cadea). Tomar como modelo o seguinte:

Exercicio resolto
Z
1
20. Calcular a integral: √ dx.
x+x

Solución Realizamos o cambio de variable x = t2 e derivamos os dous membros

para facer a substitución (cada un con respecto á súa variable, e engadindo ó final
dx e dt respectivamente):

x = t2
 
1 · dx = 2t dt ⇒ dx = 2t dt
Z Z Z Z
1 1 2t dt 2 dt
√ dx = √ · 2t dt = 2
= = 2 ln |1 + t| + C .
x+x t2 + t2 t+t 1+t
Por último hai que desfacer o cambio de variable, tendo en conta:
√
x = t2 ⇒ t = x .

Logo:
√
Z
1
√ dx = 2 ln |1 + x| + C .
x+x

Para que este método funcione é imprescindible substituı́r completamen-

te todas as x (¡incluı́do dx!) de xeito que só quede a nova variable t (e máis
dt). Estudiar detenidamente como se consegue nos exemplos seguintes:

Exercicio resolto

21. Calcular polo método de cambio de variable as integrais seguintes:

√
Z x Z
e +1
a) x
dx b) x 2x + 1 dx
e
2x2 x3
Z Z
c) √ dx d) √ dx
3
x +2 x2 + 1
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 70

Solución
ex = t
( )
a) Cambio de variable: dt dt
ex dx = dt ⇒ dx = x
=
e t
Z x Z Z Z  
e +1 t + 1 dt t+1 t 1
dx = · = dt = + dt =
ex t t t2 t2 t2
t−1
Z  
1 1 1
= + t−2 dt = ln |t| + = ln |t| − = ln |ex | − x + C .
t −1 t e
 
2 t2 − 1
 2x + 1 = t ⇒ x =

 


b) Cambio de variable: 2
 2 dx = 2t dt ⇒ dx = 2t dt = t dt 

 

2
√ t − 1√ 2
Z Z 2 Z Z
1 1
x 2x + 1 dx = t · t dt = (t2 − 1) · t · t dt = (t4 − t2 ) dt =
2 2 2
1 t5 t3
 
= − +C
2 5 3

Para desfacer o cambio de variable temos en conta:

√
2x + 1 = t2 ⇒ t = 2x + 1 .

Entón:
 √ √
√ 1 ( 2x + 1)5 ( 2x + 1)3
Z 
x 2x + 1 dx = − +C
2 5 3
 
3 2
 x +2=t
 

c) Cambio de variable: 2t dt 
 3x2 dx = 2t dt ⇒ x2 dx =
 
3
2x2
Z Z Z
2 2 2t dt
√ dx = √ · x2 dx = √ · =
x3 + 2 x3 + 2 t 2 3
Z
4 4 4p 3
= dt = t = x +2+C
3 3 3

x + 1 = t 2 ⇒ x2 = t 2 − 1
( 2 )
d) Cambio de variable:
2x dx = 2t dt ⇒ x dx = t dt

x3 x2
Z 2 Z 2
t −1 t −1
Z Z
√ dx = √ · x dx = √ · t dt = · t dt =
x2 + 1 x2 + 1 t 2 t
√
t3 ( x2 + 1)3 p 2
Z
2
= (t − 1) dt = −t= − x +1+C
3 3
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 71

Exercicio
22. Calcular as seguintes integrais por cambio de variable mediante os cam-
bios que se indican (aquı́ danse excepcionalmente a modo de orientación).
Dúas delas son inmediatas, identificalas e calculalas tamén sen cambio de
variable.
Z Z
5x 2 2 dx
a) √ dx , [x − 2 = t ] b) x (ex − 3)
, [ex = t]
2
x −2 e
Z √ √
x− 6x −6
Z
c) √ 6
dx , [x = t ] d) dx , [ln x = t]
3
x−1 x ln x

EXERCICIOS E PROBLEMAS
23. Calcular as seguintes integrais (da mesma expresión respecto a tres
variables distintas):
Z Z Z
5 2 5 2
a) (3ax − x ) dx b) (3ax − x ) da c) (3ax5 − x2 ) dz

24. Calcular as seguintes integrais polo método que se considere máis con-
veniente:
x4 − 1
Z Z Z
dx
a) dx b) c) tg(3x + 1) dx
x3 − x2 − 2x (1 + x2 ) arc tg x

(2x2 + 3x)2 √
Z Z Z
d) arc sen x dx e) dx f) x x − 2 dx
x
Z Z Z
3 dx 3x dx
g) cotg x dx h) i)
1 + 2x2 1 + 2x2

25. Calcular a primitiva da función f (x) = x2 + x − 1 que pasa polo punto

P (−1, 5).

26. Calcular as integrais:

Z √
3 − ln x
Z Z
dx
a) dx b) x2 sen 5x dx c)
x x3 + 3x2

e−x
Z Z Z
2 2
d) sen x dx e) (x + 3x − 1) sen x dx f) dx
e−x + 1
CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 72

Z Z Z
2x + 1 dx
g) dx h) √ i) cos x · esen x dx
(x + 2)3 x x+4
Z
1
27. (*) Demostrar que dx = ln |x| + C.
x
28. Calcular as seguintes integrais:
√
−5 dx 3x − 1
Z Z Z
a) b) √ dx c) arc tg x dx
6 + x2 1 + 3x − 1
√
ln x − x
Z Z Z
dx dx
d) dx e) x
f)
7x e +1 8 + x2

(x4 + 1) dx
Z Z Z
ln(ln x)
g) h) dx i) (*) x2 arc cos x dx
x4 − 3x3 + 3x2 − x x

29. Atopar unha función f que verifique:

f (0) = 2; f 0 (0) = −3 e f 00 (x) = 2x.

30. Calcular as integrais:

Z √
x4 + x − 1
Z Z
ln x x
a) − dx b) dx c) dx
2x x+1 x3 − 3x2 + 4
Z Z Z
2x
d) dx e) cos3 x dx f) sen3 5x · cos 5x dx
x4 + 1

ln x − 2
Z Z Z
2
g) dx h) x ln(x2 + 2) dx i) √ dx
x ln x 1+ x+1

31. Calcular aquela primitiva da función f (x) = ex (−x + 8) que pasa pola
orixe de coordenadas.

32. Calcular as integrais seguintes:

Z Z Z
dx
a) b) cos 3x · sen 3x dx c) ln2 x dx
(1 + x)(1 − x2 )
Z Z Z
dx 6 arc sen x 2x
d) √ e) √ dx f) dx
(x − 2) x − 1 1 − x2 cos2 x

33. Calcular as integrais:

CAPÍTULO 4. A INTEGRAL INDEFINIDA 73

ln3 x
Z Z Z
2 cos 10x
a) cos x dx b) dx c) dx
x sen2 10x
Z √
1 + x2 x2 + 2x 2x + 8x
Z Z
d) dx e) dx f) dx
x x2 + 2 1 + 4x
Z Z Z
arc cos x 3x + 2
g) √ dx h) cos(ln x) dx i) √ dx
3 1 − x2 1 − x2
Z Z √ Z
x x + ln x tg(ln x)
j) √ dx k) dx l) dx
x+ x 5x x

34. (*) Hai integrais que se resolven mediante cambios de variable menos
evidentes que os feitos ata agora. A modo de exemplo, comprobar que a
integral: Z p
1 − x2 dx

se pode facer mediante o cambio de variable x = sen t.

35. Ó principio do capı́tulo diciamos que a integral seguinte era moi doada.
Probar agora:
Z cos x + 2 − √5
cos2 x 2 x
√ dx .
sen x + 2 tg x − 5 x
36. Calcular a seguinte integral para a cal se precisa un pouco de inxenio.
Pódese intentar facela sen axuda e, se non sae, consultar a pista da nota ó
pé. 3 Z
tg2 x dx

3
Sumar e restar 1 ó integrando e recordar as fórmulas trigonométricas elementais.