Matemáticas 2 Grao en Economía.

Curso 2023-24

TEMA 3

DIFERENCIABILIDADE DE FUNCIÓNS DE VARIAS

VARIABLES

1. DERIVADAS PARCIAIS

1.1 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Sexa ei∈ℝn o vector con tódalas coordenadas
nulas salvo a i-ésima que é 1, ei = (0, …, 1 , …, 0). Denomínase derivada parcial de f no
i)

punto a∈A con respecto á súa i-ésima variable, e denótase Dif(a), a

f (a + te i ) − f (a )
D i f (a ) = lím .
t →0 t

1.2 Nota.- Se x é o argumento da función f, tamén se denomina derivada parcial de f en a con

∂f
respecto a xi, e tamén se denota (a ) .
∂x i

1.3 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se existe la derivada parcial de f con respecto á
súa i-ésima variable en todos los puntos de A, denomínase derivada parcial de f con respecto
á súa i-ésima variable, e denótase Dif, á función
Dif:A⊆ℝn → ℝ
x∈A → Dif(x)

1.4 Nota.- Se x é o argumento da función f, tamén se denomina derivada parcial de f con

∂f
respecto a xi, e tamén se denota .
∂x i

1.5 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se existen as n derivadas parciais de f en a,

denomínase vector gradiente de f en a, e denótase ∇f(a), ao vector de ℝn cuxas coordenadas
son as n derivadas parciais de f en a:
∇f(a) = (D1f(a), D2f(a), … , Dnf(a)).

1.6 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto. Se existen as n derivadas parciais de as m

funcións coordenadas de f en a∈A, denomínase matriz jacobiana de f en a, e denótase Jf(a), á

1
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

matriz de orde m×n cuxa i-ésima fila é o vector gradiente da i-ésima función coordenada de f
en a:
 ∇f 1 ( a )   D 1 f 1 ( a ) D 2 f 1 ( a )  D n f 1 (a ) 
   
 ∇f ( a )   D f ( a ) D f ( a )  D n f 2 (a ) 
Jf (a ) = 
2
= 1 2 2 2
.
        
   
 ∇f ( a )   D f ( a ) D f ( a )
 m   1 m 2 m  D n f m (a ) 

1.7 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Denomínase elasticidade parcial de f con

respecto á súa i-ésima variable, xi, no punto a∈A, e denótase E fx i (a ) , ao seguinte límite se

existe e é finito:

(f(a + te i ) − f(a)) f(a) ai a i ∂f

E fx i (a) = lím = D i f(a) = (a) .
t →0 t ai f(a) f(a) ∂x i

2. DIFERENCIABILIDADE

2.1 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Dise que f é diferenciable no punto a∈A se
existe un vector v∈ℝn tal que
f(x) − f(a) − v ⋅ (x − a)
lím = 0,
x →a x−a

e denomínase diferencial de f en a, e denótase Df(a), á función

Df(a): ℝn → ℝ
x → Df(a)(x) = v⋅x

2.2 Teorema.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se f é diferenciable no punto a∈A, entón:

i) ∃Dif(a), i=1,…,n;
ii) o vector v é ∇f(a).

2.3 Definición.- Sexa f unha función f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, diferenciable en a∈A. Defínese a
tanxente de f no punto a como a función
T: ℝn → ℝ
x → T(x)=f(a) + ∇f(a)⋅(x−a)

2.4 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Diremos que f é diferenciable en A, se f é

diferenciable en tódolos puntos de A.

2
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

2.5 Teorema.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se f é diferenciable no punto a∈A, entón f é

continua en a.

2.6 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Dise que f é de clase un en A, e denótase

f∈C1(A), se as derivadas parciais de f existen e son continuas en A.

2.7 Nota.- Tamén se dice que f é diferenciable con continuidade o continuamente

diferenciable en A.

2.8 Teorema.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se f∈C1(A), entón é diferenciable en A.

2.9 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto. Dise que f é diferenciable no punto a∈A se
existe unha matriz M∈Mm×n tal que

f(x) − f(a) − M ⋅ (x − a)
lím = 0,
x →a x−a

e denomínase diferencial de f en a, e denótase Df(a), á función

Df(a): ℝn → ℝm
x → Df(a)(x) = M⋅x

2.10 Teorema.- Unha función f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto, é diferenciable no punto a∈A se e só

se a i-ésima función coordenada de f, fi:A⊆ℝn→ℝ, é diferenciable en a, i=1,…,n, e
Df(a) = (Df1(a),…,Dfi(a),…,Dfn(a)).

2.11 Teorema.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto. Se f é diferenciable no punto a∈A, entón:

i) ∃Difj(a), i=1,…,n, j=1,…,m ;
ii) a matriz M é Jf(a).

2.12 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto. Diremos que f é diferenciable en A, se f é

diferenciable en tódolos puntos de A.

2.13 Teorema.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto. Se f é diferenciable no punto a∈A, entón f é

continua en a.

2.14 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto. Dise que f é de clase un en A, e denótase

f∈C1(A), se as funcións coordenadas de f son de clase un en A.

3
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

3. TEOREMAS RELATIVOS Á DIFERENCIACIÓN

3.1 Teorema.- Sexan f,g:A⊆ℝn→ℝm, A aberto, diferenciables en a∈A. Entón, a función

αf+βg é diferenciable en a, ∀α,β∈ℝ, e J(αf+βg)(a) = α Jf(a) + β Jg(a).

3.2 Teorema.- (Regra da cadea) Sexan f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto, g:B⊆ℝm→ℝp, B aberto e tal
que f(A)⊆B. Se f é diferenciable en a∈A, e g é diferenciable en f(a)∈B, entón a función
composta g∘f é diferenciable en a, e J(g◦f)(a) = Jg(f(a))⋅Jf(a).

3.3 Nota.- A condición anterior pode expresarse como

D i (gf ) j (a ) = D1g j (f (a )) D i f 1 (a ) + D 2 g j (f (a )) D i f 2 (a ) +  + D m g j (f (a )) D i f m (a ) =
m
= ∑ D k g j (f (a )) D i f k (a ) , ∀j=1,…,p, ∀i=1,…,n.
k =1

Ou, se x é o argumento da función f, e y é o argumento da función g, como:

∂ (gf ) j ∂g j ∂f 1 ∂g j ∂f m ∂g
∂f
(f (a )) m (a ) = ∑
j
(a ) = (f (a )) (a ) +  + (f (a )) k (a ) .
∂x i ∂y 1 ∂x i ∂y m ∂x i k =1 ∂y k ∂x i

4. DERIVADAS PARCIAIS DE ORDE SUPERIOR

4.1 Definición.- Sexa Dif:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, a derivada parcial de f con respecto á súa
i-ésima variable. Se existe a derivada parcial de Dif con respecto á súa j-ésima variable en a∈A,
Dj(Dif)(a), denomínase derivada parcial de segundo orde de f en a con respecto ás súas
variables i-ésima e j-ésima, e denótase Dijf(a).

4.2 Nota.- Se x é o argumento da función f, tamén se denomina derivada parcial de segundo

∂ 2f ∂ 2f
orde de f en a con respecto a xi y xj, e tamén se denota (a ) . Se i=j, escribiremos (a)
∂x i ∂x j ∂x i2

4.3 Definición.- Sexa Dif:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, a derivada parcial de f con respecto á súa
i-ésima variable. Se existe a derivada parcial de Dif con respecto á súa j-ésima variable en
tódolos puntos de A, denomínase derivada parcial de segundo orde de f con respecto á súas
variables i-ésima y j-ésima, e denótase Dijf, á función
Dijf:A⊆ℝn → ℝ
x∈A → Dijf(x)

4
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

4.4 Nota.- Se x é o argumento de f, tamén se denomina derivada parcial de segundo orde de f

∂ 2f ∂ 2f
con respecto a xi y xj, e tamén se denota . Se i=j, escribiremos .
∂x i ∂x j ∂x i2

4.5 Nota.- Do mesmo modo pódese definir a derivada parcial de orde k de f en a con respecto
ás súas variables i1-ésima, i2-ésima, …, ik-ésima, como a derivada parcial de D i1i 2 i k −1 f no

punto a con respecto á súa ik-ésima variable, D i k (D i1i 2 i k −1 f )(a ) , e denótase D i1i 2 i k −1i k f (a ) .

∂kf
4.6 Nota.- Se x é o argumento da función f, tamén se denota (a ) .
∂x i1 ∂x i 2  ∂x i k −1 ∂x i k

4.7 Definición.- Dise que a función f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, é de clase k en A, e denótase

f∈Ck(A), se as derivadas parciais de f ata a orde k existen e son continuas en A. Dise que f é de
clase infinito en A, e denótase f∈C∞(A), se as derivadas parciais de f de calquera orde existen
e son continuas en A.

4.8 Definición.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se existen todas as derivadas parciais de orden 2
de f en a, denomínase matriz hessiana de f en a, e denótase Hf(a), á matriz cadrada de orde n
cuxa fila i-ésima é o gradiente de Dif en a, ∀i=1,…,n:

 ∇D 1 f (a )   D 11 f (a ) D 12 f (a )  D 1n f (a ) 
   
 ∇D f ( a )   D f ( a ) D f ( a )  D 2 n f (a ) 
Hf (a ) =   =  21 .
2 22

        
   
 ∇D f ( a )   D f ( a ) D f ( a )  D nn f (a ) 
 n   n1 n2

4.9 Teorema (de Schwarz).- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto. Se f∈C2(A), entón Dijf=Djif,
∀i,j=1,…,n.

4.10 Nota.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, e a∈A. Se f∈C2(A), entón Hf(a) é unha matriz
simétrica.

4.11 Nota.- Se f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, é de clase k en A, entón son iguales entre si as derivadas
parciais de orde k nas que se deriva o mesmo número de veces respecto de cada variable.

5
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

4.12 Definición.- Unha función f:A⊆ℝn→ℝm, A aberto, é de clase k en A, e denótase

f∈Ck(A), se as m funcións coordenadas de f son de clase k en A. Dise que f é de clase infinito
en A e denótase f∈C∞(A), se as m funcións coordenadas de f son de clase infinito en A

4.13 Teorema (de Taylor).- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, f∈C1(A). Entón, ∀a,x∈A tales que
L[a,x]⊆A tense que f ( x ) = P1 ( x ) + R 1 ( x ) , onde P1(x) está dado por
n
P1 ( x ) = f (a ) + ∑ D i f (a ) ( x i − a i ) .
i =1

R 1 (x)
e onde R 1 ( x ) verifica que lim = 0.
x →a x−a

A expresión f ( x ) = P1 ( x ) + R 1 ( x ) denomínase desenvolvemento de Taylor de grao un

de f no punto a, P1(x) é o polinomio de Taylor de grao 1 e R 1 ( x ) é o resto.

4.14 Nota.- O polinomio de Taylor de grao 1 pódese expresar como

P1 ( x ) = f (a ) + ∇f (a ) ( x − a ) .

4.15 Nota.- Nas hipóteses de teorema de Taylor se ademais f∈C2(A), ∃z∈L[a,x]

1 n 1
R 1 (x) = ∑
2 ! i, j=1
D ijf(z) (x i − a i ) (x j − a j ) = (x − a) t Hf(z) (x − a) .
2!
Así o desenvolvemento de Taylor expresaríase como:
1
f ( x ) = f ( a ) + ∇f ( a ) ( x − a ) + ( x − a ) t Hf (z) ( x − a ) .
2!

4.16 Teorema (de Taylor).- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, A aberto, f∈C2(A). Entón, ∀a,x∈A tales que
L[a,x]⊆A, f ( x ) = P2 ( x ) + R 2 ( x ) , onde P2(x) ven dado por
n
1 n
P2 ( x ) = f (a ) + ∑ D i f (a ) ( x i − a i ) + ∑ D ij f (a ) ( x i − a i ) ( x j − a j ) ,
i =1 2 ! i , j=1

R 2 (x)
e R2(x) verifica que lim 2
= 0.
x →a
x−a

A expresión f ( x ) = P2 ( x ) + R 2 ( x ) denomínase desenvolvemento de Taylor de grao 2 de f no

punto a, P2(x) é o polinomio Taylor de grao 2 e R2(x) é o resto.

4.17 Nota.- O polinomio de Taylor de grao 2 pódese expresar tamén como:

6
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

1
P2 ( x ) = f (a ) + ∇f (a ) ( x − a ) + ( x − a ) t Hf (a ) ( x − a ) .
2!

5. O TEOREMA DA FUNCIÓN IMPLÍCITA

5.1 Teorema.- Sexan F:A⊆ℝn+1→ℝ, A aberto, z 0 = ( x 0 , y 0 ) = ( x 10 ,  , x 0n , y 0 ) ∈ A , tales que:

i) F∈C1(A),
ii) F(z0) = F(x0,y0) = c,
∂F 0
iii) D n +1 F(z 0 ) = (z ) ≠ 0 .
∂y

Entón, ∃r,s>0 e ∃•g:B(x0,r)⊆ℝn→B(y0,s)⊆ℝ tal que:

i) g∈C1(B(x0,r)), y si F∈Ck(A), entón g∈Ck(B(x0,r)),
ii) g(x0) = y0,
iii) F(x,g(x)) = c, ∀x∈B(x0,r),
D i F( x , g ( x ))
iv) D i g ( x ) = − , ∀x∈B(x0,r), ∀i=1,…,n.
D n +1 F( x , g ( x ))

5.2 Nota.- A condición iv) anterior tamén se pode expresar como

∂F
( x , g ( x ))
∂g ∂x i
iv) (x) = − , ∀x∈B(x0,r), ∀i=1,…,n.
∂x i ∂F
( x , g ( x ))
∂y

6. FUNCIÓNS HOMOXÉNEAS

6.1 Definición.-Un conjunto A⊆ℝn denomínase cono si tx∈A, ∀x∈A, ∀t>0.

6.2 Definición.-Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, onde A é un cono. Dise que f é homogénea de grao m se

f(tx) = tm f(x), ∀x∈A, ∀t>0.

6.3 Teorema.-Sexan f,g:A⊆ℝn→ℝ, onde A é un cono.

i) Se f e g son homogéneas de grao m, αf+βg é homogénea de grao m, ∀α,β∈ℝ.
ii) Se f é homogénea de grao m e g é homogénea k, f⋅g é homogénea de grao m+k. Se
g(x)≠0 ∀x∈A, f/g é homogénea de grao m−k.

7
Matemáticas 2 Grao en Economía. Curso 2023-24

6.4 Teorema.- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, onde A é un cono aberto, homoxénea de grao m. Se f∈C1(A),
entón Dif é homoxénea de grao m−1, ∀i=1,…,n.

6.5 Teorema (de Euler).- Sexa f:A⊆ℝn→ℝ, onde A é un cono aberto, diferenciable en A.
Entón, f é homoxénea de grao m se e só se m⋅f(x) = ∇f(x)⋅x, ∀x∈A.

6.6 Nota.- A condición anterior tamén se pode expresar como:

n
m ⋅ f ( x ) = ∑ D i f ( x ) ⋅ x i , ∀x∈A.
i =1