ไตรภูมิพระร่วง

ตอน มนุสสภูมิ
๑. จุดประสงค์การแต่ง
โปรดพระมารดา / สอนประชาชนให้เห็นธรรม จัดเป็ นยอดของวรรณคดี
ในสุโขทัย
๒. ผู้แต่ง
“พระมหาธรรมราชาที่ ๑ /พญาลิไทย ราชวงศ์ : พระร่วง(สุโขทัย)
ลูก ; พญาเลอไทย หลาน : พ่อขุนรามคำแหง
๓. ลักษณะคำประพันธ์
ร้อยแก้ว ความเรียงมีสัมผัสคล้องจอง
1) กามภูมิ : ภูมิที่เกี่ยวข้องกับกามตัณหา แบ่งเป็ น ๒ ฝ่ าย ๑๑ โลกย่อย
๑. สุคติภูมิ ฝ่ ายดี / เจริญ ประกอบด้วยโลกย่อย ๗ แห่ง
๑. จาตุมหาราชิกา ๒. ดาวดึงส์
ï มนุสสภูมิ/ โลกมนุษย์ ๑
๓. ยามา ๔. ดุสต
ิ
ï สวรรคภูมิ/ ฉกามาพจรภูมิ ๖ ชัน
้
๒. อบายภูมิ ฝ่ ายไม่ดี/ เสื่อม ประกอบด้วยโลกย่อย ๔ แห่ง
ï นรกภูมิ ดิรัจฉานภูมิ เปรตภูมิ อสุรกายภูมิ
๒) รูปภูมิ : พรหมมีรูป ๑๖ ชัน
้ เรียกว่า โสฬสพรหม บำเพ็ญสมาธิ
ฌานสมาบัติ เป็ นดินแดนที่ไม่มีเรื่องของกามตัณหา

๑. ปาริสัชชาภูมิ
ปฐมฌานภูม ิ
๒. ปุโรหิตาภูม ิ
๓. มหาพรหมาภูมิ
 
๔. ปริตตาภาภูมิ  ทุตย
ิ ฌานภูม ิ
๕. อัปปมาณาภาภูมิ 
๖. อาภัสสราภูมิ
 ๗. ปริตตสุภาภูมิ
ตติยฌานภูม ิ
๘. อัปปมาณสุภาภูมิ 
๙. สุภกิณหาภูมิ
 

๑๐. เวหัปปผลาภูม ิ
๑๑. อสัญญีสัตตาภูม ิ
จตุตถฌานภูม ิ
๑๒. อวิหาภูมิ 
๑๓. อตัปปาภูมิ 
๑๔. สุทัสสาภูมิ  ั ้ ปั ญจสุทธาวาส ั ้ สุดท ้าย,
“ พรหมชน ” ๕ ชน
๑๕. สุทัสสีภูมิ  ชนั ้ พิเศษ
๑๖. อกนิฎฐาภูมิ (ชน ั ้ ๑๒ –๑๖) ไม่มาเกิดในพระอนาคามี (กา

2) อรูปภูมิ : พรหมไม่มีรูป มีแต่จิต/วิญญาณ มี ๔ ชัน

้
๑. อากาสานัญจายตนภูมิ
๒. วิญญาณัญจายตนภูมิ 
๓. อากิญจัญญายตนภูมิ 
๔. เนวสัญญานาสัญญายตนภูมิ

๔. การเกิด
ใน ๓ ภูมินม
ี ้ ีการเกิดแบ่งออกเป็ น ๔ รูปแบบ
1) อัณฑชะ >>>>>>>> เกิดแต่ไข่ >>> ปลา งู นก ฯลฯ
2) ชลามพุชะ >>>>>>>> เกิดแต่ปุ่มเหงือกและมีรกห่อหุ้ม >>> คน ช้าง วัว
ควาย
 3) สังเสทชะ >>>>>>>> เกิดแต่ของเน่าเปื่ อย เหงื่อไคล >>> หนอน แมลง ยุง
ริน
้
4) อุปปาติกะ >>>>>>>> เกิดขึน
้ เอง >>> เทวดา พรหม สัตว์นรก

๕. ทวีปที่มนุษย์อาศัยอยู่มี ๔ ทวีป ได้แก่

อุตรกุรุทวีป 1000 ปี

อมรโคยานทวีป บูรพวิเทหทวีป 100 ปี

400 ปี เขาพระสุเมรุ E

ชมพูทวีป S ไม่แน่นอน

๑. อุตรกุรุทวีป อยู่ทางทิศเหนือของเขาพระสุเมรุ มนุษย์ที่อาศัยอยู่ ในทวีปนี ้

มีลก
ั ษณะใบหน้าเป็ นรูป ๔ เหลี่ยม รักษาศีล ๕ เป็ นนิจ มีอายุ ประมาณ ๑,๐๐๐ ปี
เป็ นหนุ่มสาวอยู่เสมอ อาศัยอยู่ตามโพรงไม้ ไม่ต้องทำงานใด ๆ แต่งตัวสวยงาม มี
กับข้าวและที่นอนเกิดขึน
้ ตามใจปรารถนา
๒. บูรพวิเทหทวีป อยู่ทางทิศตะวันออก ของภูเขาพระสุเมรุ มีใบหน้าตอนบนโค้ง
ตัดลงมาเหมือนบาตร มีอายุ ประมาณ ๑๐๐ ปี
๓. อมรโคยานทวีป อยู่ทางทิศตะวันตก ของภูเขาพระสุเมรุ มีใบหน้าวงกลม
คล้ายวงพระจันทร์ มีอายุ ประมาณ ๔๐๐ ปี
๔. ชมพูทวีป อยู่ทางทิศใต้ ของภูเขาพระสุเมรุ คือ มนุษย์โลกนีเ้ อง อายุขัย
ไม่แน่นอนขึน
้ อยู่กับการทำบุญหรือทำกรรม ใบหน้ารูปไข่ ทวีปนีพ
้ ิเศษกว่า ๓ ทวีปคือ
เป็ นที่เกิดของพระพุทธเจ้า พระจักรพรรดิราช และพระอรหันต์

๖. การเกิดมนุษย์
ปฏิสนธิ ; กัลละ (ขนาด เศษ 1 ส่วน 256 ของเส้นผม)
7 วัน ; อัมพุทะ (น้ำล้างเนื้อ)
14 วัน ; เปสิ (ชิน
้ เนื้อ)
21 วัน ; ฆนะ (ก้อนเนื้อ, แท่งเนื้อ ขนาดเท่าไข่ไก่)
28 วัน ; เบญจสาขาหูด (มีหัว แขน 2 ขา 2) ครบ 1 เดือน
35 วัน ; มีฝ่ามือ นิว้ มือ ลายนิว้ มือ
42 วัน ; มีขน เล็บมือ เล็บเท้า (เป็ นมนุษย์ครบสมบูรณ์)
50 วัน ; ท่อนล่างสมบูรณ์
84 วัน ; ท่อนบนสมบูรณ์
184 วัน ; เป็ นเด็กสมบูรณ์ นั่งกลางท้องแม่ (6 เดือน)
การคลอด
ท้อง 6 เดือนคลอด ;ไม่รอด (บ่ห่อนได้สก
ั คาบ)
ท้อง 7 เดือนคลอด ;ไม่แข็งแรง (บ่มิได้กล้าแข็ง)
การเกิด
มาจากสวรรค์ ; ตัวเย็น ออกมาแล้วหัวเราะ
มาจากนรก ; ตัวร้อน ออกมาแล้วร้องไห้

กาลทัง้ 3 ได้แก่
     กาล 1 ; แรกเกิดในท้องแม่
      กาล 2 ; อยู่ในท้องแม่
     กาล 3 ; ออกจากในท้องแม่
* คนธรรมดา ; ไม่ร้ต
ู ัว จำไม่ได้ทงั ้ 3 กาล
* พระปั จเจกโพธิเจ้า/ พระอรหันตาขีณาสพเจ้า / พระอัครสาวกเจ้า ; 2 กาลแรก
รู้ตัว จำได้ แต่ลืมกาลที่ 3

๗. คุณค่า
๑) วรรณศิลป์ > ร้อยแก้วใช้ภาษาความเรียง สัมผัสคล้องจอง
> ใช้โวหารภาพพจน?เชิงอุปมา
๒) ศาสนา > ปรัชญาทางศาสนา
> ชีใ้ ห้เห็นถึงแก่นแท้ของชีวิต
๓) จริยธรรม > กำเนิดกรอบการปฏิบัติในสังคม
๔) วิทยาศาสตร์ > อธิบายก.เกิดคนตามหลักวิทย์
๕. ประเพณีวัฒนธรรม > ค.เชื่อที่ปรากฏในวรรณคดีตกทอดถึง ปจบ.
> แผนภูมิจักรวาล เกิดผลงานจิตรกรรม, สถาปั ตยกรรม