“IGNACIO AMADEO RAMOS OLIVERA”

HUK WARMIPASH KAPUNAN HUK MISHIN, TSAY MISHISH ALLAAPA SUWA KANAQ,
WARMIPA HAKANTASH IMAYPIS MIKUKIYKAQ TSAYNASH WARMIQA ALLAAPA
PIÑARNA NIQ.
-ATATAW KAY MISHIQA MIKAKAMUNQA HAKATA NISHPA RINRINTA
RUQULAPUNAQ, TSAYNASH MISHIQA KUNKI RINRITA RUQUMURKAN, WARMI
ARQUNANMAN IMATAPIS RAKCHAKUNATA WINAKIKAQ, PLUMAKUNATA ,WALLPA
ISMAYKUNATA , SAQWAKUNATA, IMAYKATAPIS WINAKIYKAQ.
TSAYNASH MIKUY HURANA TSAY NUNAN MIKUYCHAWQA TARIQ TSAY
RAKCHAKUNATA, TSAYSHI WARMINTAQA KAYNAWKU ARKUNKI WIQLA NISHPA
MAQAQ ,TSAYNASH WARMIQA ALLAAPA WAQALLAQ TSAYNAW QUWAN
MAQAPTIN.
WARMINASH IMANIRTAQ KAY RAKCHAKUNAQA YURIN MIKUNACHAW NISHPA
ALLAPA ALKABULLA ARKUQ ,HASTA YAKUTAPIS TSUYATSIK PIRU TSAY RAKCHA
MISHI, TULLPA LARUNCHAW TAARAYKAQ, WARMI MAYTAPIS YAKUMAN
AYWASHQANYAQ TSAY RAKCHAKUNATA RASLLA ITARIQ TSAY
ARKUKIKASHQAN YAKUMAN. TSAYNASH HINA TSAY MIKUY HURAQA HINA
NUNAQA MIKICHAWQA TARIRIQ TSAY RAKCHAKUNATAQA, TSAYNASH TSAY
NUNAQA NIQ CHACHAY, TSAY WARMIQA MAQAYKAPTIPIS MANATSUN WIYAKUN
NIRSHI PASAYPA MAQAKIKUR AYWAKUNAQ KUSTAPA WARMITA HAQILIKUR ,
TSAYNASH TSAYNAW AYWAKURAYKARNA ISHPANAKURKUNAQ ,TSAYNASH
ISHPANAR YAYKURINA HUK SANHAMAN.
MISHINTANASH TSAYCHAW TARIRINAQ ATSKA MISHIKUNA CHUUPINCHAW
PATRUNNIN SATANASTA NIKANAQ:
- NUQAQA MAQARATSIRQUNAM WARMITA KUWANTAWAN, YASTA
WAQTSARATSIMURQAWNAM NIR WILLAKURAYKAANAQ , TSAYTA WIYARIRNASH
TSAYCHAW KAQ MISHIKUNAQA LLAPANPIS IMANAW KUSHIKUYAQ, MAKITAPIS
PAQCHIRIYAQSHI ALLIM TSAYQA NISHPA NIRNIN.
PATRUNNINKUNA SATANASNASH NIQ:
- YACHAKUYAY PAYPIQ TSAYNAW QAMKUNAPIS RURAYANKIMAN, QAMKUNAQA
IMATAPIS PINQAKIPAQ IMATA RURAYRA YACHAYANKITSU
NUNANASH TSAYTA RIKAR NIQAQ TSAYQA KAY MISHICHI WARMITA MANA
UTSAYUQTA MAQATSIMARQUN AW KANANMI MUSYARAMANQA NISHPA MANA
MAPATUKUTSILLAPA KUTIKUNAQ WAYINTA WARMINWAN AMISHTAQ,
TSAYNASH HUKNIN WARAQNA NUNAQA MISHITAQA KUSNA TULLPA
PUNKUNCHAWQA RIKARIN PASAYPA SANTUNAW PUNUKUYAYKAQTA
TSAYNASH PAYQA PIÑASHA MISHITAQA RAS TSARIYKUR PIQANTA
BULARATSINAQ.
 EXTRAIDO : PROF. RUBEN CHÁVEZ

Kuyay tanta wawa

KARU MARCACHAW HUK WAMRA ALIICHA SHUTIYUQ TAAKUNAQ, ALIICHAPA TANTA

WAWA KAPURQAN ALLAAPA KUYANAQ MAYTAPIS APARKURM AYWAQ.

YACHAY WAYIMAN APAQ, PAYWAN QUTSUYAQ, TUSHUYAQ,PUKLLAYAQ.

HUK HUNAQ YACHAY WAYIMAN AYWANAQ WAQARAYKAR, TSAYNA YACHASIKUQ

TAPUNAQ

¿ALIICHA IMANIR WAQANKI?

ALIICHA WAQARAYKARNIN TANTA WAWANMI WISKU WARAMURQUN, UKUSHTA

MIKUYASHKAPIS RINRINTA.

_ YACHASIKUQ NIN

ALIICHA ¿IMNIRTAQ TANTA WAWATA TSAYNAW WARAMURQAN?

NUQA WAYIMAN APANAQ TSAYNA PUNUKURQA, TSAY WARAMURQAN MANA

NAWIYUQTA, MANA RINRINTA, TSAYNASH USKUSTA MIKUYASHKAQUNAQ.

_YACHATSIKUQ NINAQ HUKTAM RANTISHUNMI

ALIICHA NINAQ MANA HUKTA MUNATSU NUQA WAWA TANTA MANA RINRINTA
NAWITAPIS KATSIKUSHAQMI.
HUK WALLPASH ALAAPA
SHUMAQ KANAQ, TSAY
WALLPASH QURAKUNA
RURINLLACHAW RIMAKUK
PURIKUQ MANA MAYTAPIS
YARQUKUSHPA.HUK
HUNAQNASH MUNTIMAN
LLUQARKUR RIMAYKAANAQ,
TSAYMANNASH HUK ATUQ
CHAARINAQ KAYNAW
NISHPA:
ALLAAPA SHUMAQMI KANKI
TSAYMAN ALLAAPA
KUYAPAYPAQMI RIMANKI
NISHPA,
ALLIQA KANMAN
PATSALLACHAW RIMANQAYKIM NISHPA TSAYNAW ATSKA KUTI NIPTINNASH
UPA WALLPAQA MUNTIPIQ YARQARAMUR RIMAR QALLAYKUNAQ
PATSALLACHAWNA .PATSACHAW RIMAYKAQTA RIKARNINQAATUQQA
ALLAAPASH KUSHIYKUNAQ, KANANNAQA MAS SHUMAQMI RIMAYKUNKI
HINA ALLAAPA KUYAYLLAPAQMI KANKI NISHPA NIYKUENASH NINAQ
KAYNAW:
-KANAN MAA HUKNIN KAQ NAWIKITA QIMTSIRKUR RIMAMI NIQ,
WALLPANASH HUKNIN NAWINTA QIMTSIRKUR RIMAR QALLAYKUNAQ,
TSAYNAW NIPTIN TSAYNAQA ATUQQA MASRAQSHIN KUSHIYKUNAQ,
KANANNAQA MAS SHUMAQMI RIMAYKUNKI I MAS SHUMAQMI KANKI,
NIYKURNASH NINAQ:
-KANAN ISHKAN NAWIKITA QIMTRIRKUR RIMARAMI NISHPA, TSAYNAW
NIPTINNASH UPA WALLPAQA ATUQTA AANIRNIN ISHKAN NAWINTA
QIMTSIEKUR RIMAR QALLAYKUNAQ, TSAYNAW RIMAYKAPTINNASH
ATUQQA TSARIRKUR APAKUNAQ MISHKI MIKUKURKUNAMPAQ.

AMIGA : ELVIRA CASPA

 EXTRAIDO CUENTO DE UN DOCENTE
DANILO MEZA

HUK WITSANSHI KAWAKUYAANAQ MAMANINWAN HUK CHIINA, TSAYSHI TSAY

CHIINAQA QISHPIKINAR MAMANPA RURINCHAW CHIWAKUNATA MITSIKURNIN,
UUSHAKUNATA MITSIKURNIN, MULLU KUCHIKUNATA MITSIKURNIN
.TSAYPITANASH KAY CHIINAQA WATA MAS WATA PUQURIRNASH MAMANTA
NINAQ:
-MAMAY NUQAPIS AYWAKUYTAM MUNAA HUK MARKAPA, RIKANKICHI TAQAY
BISIYNUNTSIKPA WAMRAN AYWAR KUTIYAAMUN SHUMAQ ZAPATUSHQA,
CHURU PANTALUSHQA, HATUN AQTSASHQA.TSAYANW SHUMAQ
KUTIYAAMUN NIN MAMANTA , TSAYNASH MAMANNA NINAQ :
-WAWA IMANASHAQTAQ HARI PUKUNACHA KANKI , KAYCHAWQA MANAM
MUNANQIYKITA RANTIMUYTA PUEDIMUSHAQTSU; AYWAKUNKICHI HARI NIR
MAMALLAN DISPACHANAQ MIRKAPANKUNA RUYAYKUR , KAMTSATA
ANKAPUNAR, HAKATAPIS PISHTAPUNAQ.
TSAYSHI TSAY WAMRANQA LIMA MARKAPA AYWAKUNAQ TSAYCHAW
KAMUNAQ UQTA KILLA RURIN , TSAY UQTA KILLA KUMPLIRIPTINSHI YARPAN
KUTIRISAHQ KANANQA MARKAPA MAA IMANAWSHI KAYKAN CHAKUAN MAM,
MAA IMANAWSHI KAYKAYAN PAYNAKUUKUNA NIRNIN TSAYSHI CHAARIN
MAMANMANQA PASAYPA KAMBIASHQA , KALACHAKI KANQAMPITASH ATUN
KASHA SAPATUSHQA , RUYPANPITASH HUK CHURU PANTALUSHQA, WIQILLA
NAWINPITASH , HUK LINTISYUQ .TSAYSHI NIN MAMALLANQA.-¿ TAQIYQA
WAMRATSUN SHAMUYKAN, AW PIM ? TSAYNAW NIRSHI WITIRIN MAA
WAMRANLLA KANAQ,TSAYSHI CHAKIRIR WARAYNIMPANA MITSIKUQ
IQARIYAANAQ ; MITSIKURAYKAAYASHQANTANASH MAMANTAQA TAPURIN
KAYNAW NIR:
- MAMA MAMA - ¿IMATAQ TAQIY ASHMAPA SHUTIN, TSAY ISKASH ISTAKANAW
WAQRAYUQ KAYKAQPA?
TSAYNAW NIPTINSHI MAMALLANQA NIN:

AW WAWA MANAKU YARPANKINA TAQIY ISTAKANAW WAQRASHQA

ASHMAQA, LLULLU DIHANQAYKI CHIWAYKIM NINAQ.
TSAYPITANASH ASQURIQNAWNA KAPTIN LLAPAN ASHMAKUNATAQA
KUTITSIKUYANNA WAYI CHIKUNKUNAMAN, TSAYCHAWNASH CHAARATSIR
QIYKUPAKURIRNA MAMALLANQA IMPIÑU IMPIÑU AYWAKUQ KUSNATAQA
LIMIÑU WAMRAPAQ ARKUSHAQ NISHPA CHURAKAARIN ARKUQ ,TSAYNASH
TSAY LIMIÑU WAMRANQA PASAYPA MUSU TUKUSHQA KAYKAQ LINTISLLASHQA
HAMARAYKAANAQ TSAY KUSINA KUCHU HUK KULLU HANANCHAW , TSAYSHI
TRAY LARUNCHAWQA CHAKWANQA LAWATA LAWAKUR , KAMTSATA ANKAR
KAYKAQ .TSAYNASH WAMRANQA NIN: MAMAY MAMAY IMATAN TSAY UMAPA
PUM URAPA PUM NIR KUTIMUN NIN ,TSAYNAW NIPTINNASH CHAKWANQA NIN –
ALLAW WAWALLA KAYKA TSAY UNAY UCHUNQANTSIK KAMTSAM TSAYTAM KAY
HARA KAMTSATA ANKAYKAMUU WAWA NIN.
KAYNAWSHI TSAY CHIINA HUK LARUTA AYWARIR , KUTIRAMURQA UNAY
RURASHQANKUNATA MUSYANAQNATSU.

VECINO: DEMETRIO CORZO

HUK YURAQ WALLPASH QUYA QUYA YARQUQ WAYINPITA, MANARAQ
ATSIKYAPTIN HARAKUNA SUWAKUQ AAWASKUNATA TIPSHIQ,
QURAKUNATA LLUPIQ, TSAYSHI PIÑASHQANA NUNA KAYNAW NINAQ
KANAN CHAAMUTSUN WAÑURATSINAAPAQ TSAYNASH, WALLPA
LLAKAANAQ NIYKUR RURINCHAW QISHUN RURANAQ, ISHKAY
CHUNKA HUK HUNAQTANASH YURINAQ CHUNKA CHIPINWAN,
TSAYNASH NUNAKUNA NIYAANAQ TAQAY YURAQ WALLPAQA
WAWARISHQANAM KUTIKAN WAYIMAN ALLÍ PURIKURIR.
 UTISHQA ASHNUKUNA

Huk kutish Waylas markachaw allaapa usya kanaq. Tsayshi awkin

Aliichu Ayha markakunaman aywayta munanaq papa, triigu, sara,
ayllupakuychaw yanapakunanpaq. Tsaynaw nirshi Sukcha
markaman aywanaq, atska hunaqkuna uryapakuyninchawnash atska
mikuykunata ayllupakunaq. Tsaynash Shutu markanman kutimuyta
munanaq; tsaychawshi warmillan Mallshi shuyaanaq.

Tsaynawnash, awkin Aliichuchuqa Sukchapita patsay shamunaq

ashnunkunaman atska chakra mikuykunata shawakurkur. Kunkush
hirkaman tsayraq chaaraykaptinshi ashnunkunaqa utishqa
kayaanaq. Tsayllachawna hitakar qipapuraanakur qallaykuyaanaq.

Mana imatapis rurayta yachar, Aliichuchuqa ashnukunata haytar,

tsampir kanaq. Ni tsaynawpis ashnukunaqa manash shaariyaqtsu.

Tsaynash Aliichuchuqa allaapa yarpakachaanaq, tsayllachawnash

yarpaarinaq mirkapa apanqanta, mirkapaata mikurishaq ninaq.
Tsaynash mirkapan pikshapita huk utsuta hurqarinaq. Shumaq
mikuykarnash yarpakachaarinaq, maa ashnupa uqitinman
yakaykushaq ninaq. Tsaynash huklla shaarirkur ashnukunaman
aywanaq, niykurnash hukllayllapayan chupankunata qalirkur
qatsashqa utsutaqa yakakacharkunaq. Ashnukunanash huklla ayaq
utsuta maakuriykur wiplla shaarikuriyaanaq, niykur ayqir

qallaykuyaanaq. Naanikunapis allaapa quntataakunaq ashnukunapa

ayqiyninkunawan. Qipallantanash awkin Aliichuchuqa ayqinaq.

Ñawin pukyuman chaaraykaayaptinnash ashnukunaqa

illakaariyaqna, Aliichuqa allaapa utishqana kanaq, qallun
aqtukashqana hapanaqnapisnatsu...

– ¿Kananqa imatataq ruraa? –Ninaq–. Tsayllachawnash yarpaarinaq

utsun kanqanta, maa nuqapis utsuu churakurkushaq nishpa waranta
suqpiriykur qatsashqa utsuta yakakurkunaq. Churaykuptin patsaysh
wiq wayranawlla ayqir qallaykunaq. Naanipis allaapash
quntataakunaq Aliichupawan ashnukunapa aqtukashqa
ayqiyninkunawan qatipanakushpa…

Aliichu, Parqu hanan hirkaman chaariptinnash ashnukunataqa Shutu

wayinman yaykuraykaayaqtana rikaarinaq. Tsaynash, warmin
Mallshiman qayakuykunaq qaparillapa:

¡Mallshi…! ¡Mallshi…! ¡Ashnukunata harkay…! ¡Ashnukunata

harkay…! Nuqaqa pasakushaqmi…
 ISHKAY ALLQUKUNA

Unayshi irkaKunachaw ishkay allqukuna kayanaq, kay ishkay allqukunash

mamanwan wawan kanaq, chayshi kay allqukuna shumaq tukilaaya kayanaq,
chay hatun mamankaq allqush pukallishu rinrishqa, yullaq sinqashqa, yana
waqtarisqa, mullu mullu chakiyuq kanaq.

Wawannash yulaq yanantin rikuq kanaq.

Huk hunaqnash mamanwan aywayanaq qullqa hanan nishqan

qaqapa,chay hirkaman charirnash, hirka puntanman hamarir
wawankaq allquqa ninaq mamay allaapacha mallaq, chaynash
mamanqa ninaq rikachakushun chakwakunata mikunapaq,
ninakurirnash. Rikachakurnin ashiyta allaykuyanaq, chaynaw
ashikarshi. Wawanqa chakwapa runtunta taririnaq, chayshi
ninaq mamaaa. Kayllatapis mikurishunchi, nirshi ishkan
mikuykayaptin chakwaqa runtunman kutirqa tariskinaq
allqukuna mikikaqta. Chaynaw tariskirnash waqanaq,
chaynaw waqaqta wiyaskirnash,maman allqupa wawanqa kuri
kuri aywanaq, kurikarnash rikarinaq uqsha hawanchaw waqar
taykaqta, chaynaq rikaskir kurinqanchawshi kashata
haruskinaq. Chayman maman yanapaq kurinaq, chayta
rikarkirshi chakwaqa hispir aywakunaq, chaynash maman
allquqa hispiqta rikaskir kurir qatipanaq wawantapis hahirikur. Chaynaw kurir
taripaqnaw kaptinshi chakwaqa pariskinaq qaqa pullanman. Chayta achkuyta
munanqanchawshi maman allguqa qaqapa hiqarpunaq. Chaychawshi
wanukullanaq. Chayllami.
CANCIONES EN QUECHUA
AUTOR: Guerrero
Paulino
AUTOR: Guerrero Paulino
AUTOR: Guerrero
Paulino