Stefan (Rudyk)

Stefan, imię świeckie Stepan Rudyk (ur. 27 grudnia 1891 Stefan

w Majdanie Lipowieckim, zm. 26 marca 1969 w Warszawie) Stepan Rudyk
– czwarty metropolita warszawski i całej Polski,
Metropolita warszawski i całej Polski
zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego (PAKP) w latach 1965–1969. Z
pochodzenia Ukrainiec.

Absolwent seminarium duchownego w Orle. Od 1922 do

1939 pełnił obowiązki proboszcza różnych prawosławnych
parafii przeznaczonych dla polskich żołnierzy tego
wyznania. Po kampanii wrześniowej wycofał się razem z
wojskami polskimi do Rumunii i został tam internowany.
W 1941 został kapelanem oflagu w Dorsten. Dzięki
interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża
umożliwiono mu zamieszkanie w Berlinie, a po dwóch
latach – przyjazd do okupowanej Łodzi. W mieście tym
przez dziesięć lat służył w soborze św. Aleksandra
Newskiego. W 1953 został wyświęcony na biskupa
wrocławskiego i szczecińskiego, którą to godność pełnił
przez osiem lat. Następnie od 1961 do 1965 był biskupem
białostockim i gdańskim, po czym sobór biskupów PAKP Kraj Polska
wybrał go na zwierzchnika PAKP. działania
Data 27 grudnia 1891
Stojąc na czele Kościoła, metropolita Stefan kontynuował i miejsce
Majdan Lipowiecki
działania na rzecz nawracania na prawosławie ludności urodzenia
wyznania greckokatolickiego. Ponownie nawiązał również Data 26 marca 1969
kontakty z innymi Kościołami autokefalicznymi, był i miejsce
śmierci
Warszawa
wiceprzewodniczącym Polskiej Rady Ekumenicznej.
Miejsce Cmentarz
pochówku
prawosławny w
Życiorys Warszawie
Metropolita warszawski i całej Polski
Przed II wojną światową Okres 1965–1969
sprawowania
Urodził się w Majdanie Lipowieckim w powiecie Wyznanie prawosławne
jaworowskim w ukraińskiej rodzinie chłopskiej wyznania
greckokatolickiego[1], był synem Piotra Rudyka i Anny zd. Kościół Polski Autokefaliczny
Troper. Jego ojciec był moskalofilem i z tego powodu został Kościół Prawosławny
w czasie I wojny światowej internowany przez władze Inkardynacja Diecezja warszawsko-
austriackie w obozie Talerhof koło Grazu, gdzie zmarł[2]. bielska
Diakonat do 1915
W 1911 Stepan Rudyk ukończył naukę w gimnazjum we
Lwowie, po czym wyjechał do Rosji, gdzie rozpoczął naukę Prezbiterat 3 maja 1915
w prawosławnym Wołyńskim Seminarium Duchownym w Nominacja 9 grudnia 1952
Żytomierzu. Następnie przeniósł się do seminarium biskupia
duchownego w Orle, które ukończył w 1915[3]. Ożenił się z Chirotonia 22 marca 1953
Julianną Czornij. 3 maja 1915 przyjął święcenia kapłańskie
od biskupa krzemienieckiego Dionizego (Waledyńskiego)[4] biskupia
i został mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja w
Krzemieńcu[2]. W tym samym miesiącu jeszcze objął probostwo w Ponikowicy Małej w powiecie
brodzkim, jako jeden z prawosławnych misjonarzy biskupa chełmskiego Eulogiusza. Po ewakuacji
wojsk rosyjskich w październiku 1915 pełnił posługę kapłańską wśród uchodźców w kolonii Nowiny
w powiecie nowogródzko-wołyńskim. W sierpniu 1918 został mianowany proboszczem w
Moskalówce w powiecie płoskirowskim, skąd w październiku 1921 przeszedł do Podzamcza w
powiecie krzemienieckim[1].

25 sierpnia 1922 został przyjęty do Wojska Polskiego w charakterze urzędnika wojskowego IX

rangi[5][3]. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu kapelana rezerwy w duchowieństwie
wojskowym wyznania prawosławnego i pozostawiony w służbie czynnej[6]. Jego pierwszą parafią
była wojskowa parafia św. Mikołaja w Toruniu. Ks. Stepan Rudyk zaangażował się w jej tworzenie,
jak również w życie miejscowej społeczności rosyjskiej. Jego aktywność na rzecz Rosjan wzbudziła
zastrzeżenia polskich władz wojskowych i doprowadziła w 1927 do przeniesienia go do
Grudziądza[7]. Następnie duchowny służył w prawosławnych parafiach wojskowych w Katowicach
(1927–1936) i Krakowie (1936–1939)[2]. Na stopień starszego kapelana został mianowany ze
starszeństwem z 19 marca 1938 i 1. lokatą w duchowieństwie wojskowym wyznania
prawosławnego[8]. W marcu 1939 był szefem duszpasterstwa prawosławnego Okręgu Korpusu Nr
I[8].

II wojna światowa i lata powojenne

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939, w wyniku nalotu bombowego na wojskowy

szpital w Warszawie zginęła jego żona. Ks. Rudyk wycofał się razem z wojskami polskimi do
Rumunii i został tam internowany. Przebywał w obozach Călimănești i Târgu Jiu. Następnie w
1941 został wydany Niemcom i przeniesiony do oflagu VI E w Dorsten w Westfalii w charakterze
kapelana. Dzięki interwencji osieroconych synów ks. Rudyka, wspartych przez Międzynarodowy
Czerwony Krzyż, otrzymał w lutym 1942 zgodę na opuszczenie obozu i zezwolenie na zamieszkanie
w Berlinie jako wikariusz parafii przy soborze Zmartwychwstania Chrystusa w Berlinie, należącym
do eparchii berlińskiej i niemieckiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji.
Do Warszawy, na teren Generalnego Gubernatorstwa nie mógł wrócić jako były kapelan w Wojsku
Polskim[2].

W latach 1943–1953 ks. Rudyk mieszkał w Łodzi, gdzie pełnił funkcje proboszcza parafii przy
cerkwi św. Aleksandra Newskiego[2]. W 1943 uratował przed konfiskatą dzwony soboru,
zamurowując je na wieży cerkwi. Dzwony te zostały przywrócone do użytku liturgicznego po
wyzwoleniu Łodzi[9]. Jako kapłan-wdowiec złożył w 1948 wieczyste śluby mnisze, po czym został
podniesiony do godności archimandryty[10]. Aktywnie uczestniczył w życiu rosyjskiej społeczności
Łodzi[11]. Według zachowanych akt, 27 października 1948 podpisał zobowiązanie do współpracy z
UB jako tajny współpracownik „Fidelis”[12]. Miał współpracować także z KGB[13].

Biskup

9 grudnia 1952 metropolita warszawski i całej Polski Makary (Oksijuk) przedstawił soborowi
biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego trzy kandydatury duchownych do
przyjęcia chirotonii biskupiej i objęcia katedry wrocławskiej i szczecińskiej: ks. Mikołaja
Niesłuchowskiego, ks. Jana Lewiarza oraz archimandryty Stefana (Rudyka). Spośród
przedstawionych propozycji biskupi wybrali właśnie archimandrytę Stefana[2].
Chirotonia archimandryty Stefana odbyła się 22 marca 1953 w katedrze metropolitalnej w
Warszawie[2]. Aktu chirotonii dokonali metropolita warszawski i całej Polski Makary, arcybiskup
białostocki i gdański Tymoteusz (Szretter) oraz biskup łódzki i poznański Jerzy (Korenistow)[14].
Oceniając w tym samym roku stan obejmowanej diecezji, biskup opisywał sytuację jako trudną,
przede wszystkim z powodu braku dostatecznej liczby duchownych[15].

W 1958 biskup Stefan stanął na czele powołanego przez PAKP Komitetu Misyjnego, którego celem
miało być nawracanie ludności ukraińskiej wyznania greckokatolickiego na prawosławie[16].
Szczególne starania czynił również na rzecz organizacji nauki religii dla dzieci i młodzieży, na
terenie poszczególnych parafii[17]. Zdaniem Piotra Gerenta nie należy przeceniać rozmiarów tejże
misji. Nie dochodziło bowiem do przypadków zmuszania grekokatolików do przyjmowania
prawosławia, zaś w ówczesnej rzeczywistości politycznej ludność ukraińska i łemkowska na
zachodzie Polski miała wybór jedynie między katolicyzmem obrządku łacińskiego i
prawosławiem[18]. Działania Komitetu Misyjnego objęły także Podkarpacie, gdzie Urząd ds.
Wyznań postanowił przekazywać prawosławnym dawne greckokatolickie świątynie, także w
miejscowościach, do których po 1956 wrócili grekokatolicy. Wierni ci w zamyśle władz polskich
mieli przejść do PAKP. Koordynacją działań Komitetu Misyjnego na Podkarpaciu zajmował się ks.
Jan Lewiarz[19].

W 1961 podniesiony do godności arcybiskupa, jednocześnie został przeniesiony do diecezji

białostocko-gdańskiej[3].

Według zachowanych dokumentów, w 1963 SB dopuszczała możliwość skierowania go do ZSRR w

celu rozpracowywania osób, którymi interesowało się KGB[12]. Rok później wskazano go jako
jednego z najcenniejszych tajnych współpracowników SB spośród zwerbowanych do współpracy
polskich duchownych prawosławnych[20]. W 1966, gdy był już metropolitą warszawskim i całej
Polski, został opisany jako tajny współpracownik „niewykorzystywany ze względu na zajmowane
stanowisko”[12].

Metropolita warszawski i całej Polski

26 maja 1965 został wybrany na metropolitę warszawskiego i całej Polski[21]. Wybór ten został
dokonany po trzech latach od śmierci jego poprzednika na katedrze warszawskiej, metropolity
Tymoteusza. Fakt, iż Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny przez trzy lata nie posiadał
zwierzchnika wynikał z postawy władz państwowych, które nie dopuszczały do dokonania
chirotonii czwartego hierarchy i uzyskania tym samym kanonicznie wymaganej liczby biskupów w
Kościele autokefalicznym. Dopiero w 1964 władze pozwoliły na wyświęcenie czwartego biskupa –
ks. Mikołaja Niesłuchowskiego, który przyjął imię zakonne Nikanor[22].

Według informacji Rzeczypospolitej o wyborze arcybiskupa Stefana na metropolitę zdecydowało

poparcie dla jego kandydatury ze strony władz państwowych, które nie dopuściły do objęcia
zwierzchnictwa w PAKP przez pełniącego obowiązki (locum tenens) metropolii warszawskiej od
1962 do 1965 arcybiskupa Jerzego (Korenistowa) z powodu jego antykomunistycznych poglądów.
Stefan (Rudyk) został uznany za jedynego możliwego dla komunistów kandydata na metropolitę,
gdyż posiadał doświadczenie w pracy kościelnej oraz wykazywał się całkowitą lojalnością wobec
władz[13][12]. Jego wybór został pozytywnie przyjęty przez wiernych PAKP[21].

Na początku sprawowania przez niego urzędu stosunki między Kościołami katolickim i

prawosławnym w Polsce zdecydowanie się pogorszyły. Hierarchia prawosławna, pod wyraźnym
wpływem Urzędu ds. Wyznań, razem z władzami państwowymi skrytykowała bowiem list
polskiego episkopatu do biskupów niemieckich[23]. Podczas prawosławnych uroczystości
tysiąclecia państwa polskiego 22 lipca 1966 w soborze św. Marii Magdaleny wygłosił mowę, w
której dziękował władzom PRL za przyniesienie polskim prawosławnym prawdziwej wolności[24].
W okresie kierowania przez niego PAKP Kościół negatywnie odnosił się do możliwości nawiązania
bliższego dialogu ekumenicznego z Kościołem rzymskokatolickim i sceptycznie oceniał efekty oraz
deklaracje Soboru Watykańskiego II[25].

Jako metropolita utworzył fundusz socjalny duchowieństwa, a także rozpoczął prace nad nowym
statutem wewnętrznym PAKP (ukończone już po jego śmierci, w 1970)[26]. Zainicjował remont
soboru metropolitalnego w Warszawie[27] oraz kilkudziesięciu innych świątyń prawosławnych na
terenie Polski[26]. Kontynuował działalność na rzecz rozwijania struktur prawosławnych w
województwie rzeszowskim, nie zdołał jednak przejąć na potrzeby PAKP dawnego
greckokatolickiego soboru w Przemyślu ani utworzyć odrębnej diecezji obejmującej Podkarpacie.
Działania te, oprócz zapewniania opieki duszpasterskiej ludności prawosławnej, stanowiły również
kontynuację jego wcześniejszych starań na rzecz nawrócenia na tę religię grekokatolików[21].
Centrum prawosławnej misji na Rzeszowszczyźnie pozostawał Sanok.

W 1966, w ramach porządkowania spraw personalnych,

metropolita Stefan odwołał z miejscowej parafii Trójcy Świętej
kierującego nią od ośmiu lat ks. Jana Lewiarza, stawiając mu
szereg zarzutów natury organizacyjnej i osobistej. Nie wycofał się z
nich nawet wtedy, gdy za pozostaniem duchownego na
Rzeszowszczyźnie opowiedział się Urząd ds. Wyznań[28].

Szczególną uwagę poświęcał nadzorowi nad życiem parafialnym;

regularnie dokonywał osobistych wizytacji w parafiach,
organizował dekanalne i diecezjalne konferencje duchowieństwa,
które miały podnieść jego poziom duchowy i dyscyplinę.
Wprowadził również obowiązek odbycia po przyjęciu święceń
kapłańskich praktyki duszpasterskiej w soborze w Warszawie[29].

W czasie sprawowania przez niego godności metropolity

Grób metropolity Stefana na
warszawskiego i całej Polski PAKP ponownie nawiązał szersze
cmentarzu prawosławnym na
kontakty z innymi autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi.
warszawskiej Woli
Stefan (Rudyk) wziął również udział w przygotowaniach do soboru
panprawosławnego. Odbył wiele podróży zagranicznych, pełnił też
funkcję wiceprzewodniczącego Polskiej Rady Ekumenicznej[21].

Zmarł nagle 26 marca 1969 w Warszawie. Poprzedniego dnia, w święto Zwiastowania, odsłużył
Świętą Liturgię w soborze metropolitalnym w Warszawie. Wieczorem zaczął skarżyć się na ból.
Następnego dnia rano czuł się lepiej i podjął zwykłą pracę w kancelarii metropolitalnej, po czym
udał się do szpitala, gdzie został skierowany na operację przepukliny. W czasie przygotowań do niej
doznał zawału serca i mimo natychmiastowej pomocy lekarskiej zmarł w szpitalu przy ul. Brzeskiej
w Warszawie[30].

Pochowany na cmentarzu prawosławnym na warszawskiej Woli[4].

Jego kuzynem był biskup Pantelejmon (Rudyk)[31]. Stefan (Rudyk) biegle posługiwał się językami
ukraińskim, rosyjskim i rumuńskim[32].

Przypisy
1. Stefan Rudyk (https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/stefan-rudyk), www.ipsb.nina.gov.pl
[dostęp 2017-11-26] (pol.).
 2. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 154. ISBN 978-83-7441-468-5.
3. S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie
światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 71.
ISBN 83-89712-37-7.
4. Śp. Metropolita Stefan (Rudyk) (http://www.prawoslawie.pl/prawoslawie/o-prawoslawiu/rozne/2
69-sp-metropolita-stefan-rudyk), www.prawoslawie.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
5. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 30 z 2 września 1922 roku, s. 648.
6. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1433.
7. Z. Karpus: Rosjanie i Ukraińcy w Toruniu w latach 1920–1939., [w:] M. Wojciechowski (red.):
Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku. Toruń 1993, Wydawnictwo
UMK, ISBN 83-231-0456-5.
8. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 408.
9. A. Matreńczyk, Z łódzkiego sierocińca, „Przegląd Prawosławny”, 5 (311), Białystok, s. 55, ISSN
1230-1078 (http://worldcat.org/issn/1230-1078).
10. S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie
światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 26.
ISBN 83-89712-37-7.
11. A. Matreńczyk, Profesor Zyzykin i jego rodzina (http://archiwum.przegladprawoslawny.pl/article
s.php?id_n=2469&id=8), „Przegląd Prawosławny”, 1 (307), Białystok, s. 17, ISSN
1230-1078 (http://worldcat.org/issn/1230-1078).
12. M. Krzysztofiński, K. Sychowicz, W kręgu „Bizancjum”, „Aparat represji w Polsce Ludowej
(1944–1989)”, nr 1, 2008, s. 86.
13. Cezary Gmyz: Historia inwigilacji Cerkwi (http://www.rp.pl/artykul/248542-Historia-inwigilacji-Ce
rkwi-.html). Rzeczpospolita, 15 stycznia 2009. [dostęp 2010-12-09]. (pol.).
14. S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie
światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 27.
ISBN 83-89712-37-7.
15. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 170. ISBN 978-83-7441-468-5.
16. Mirosław Czech: Niedola grekokatolików w PRL (http://wyborcza.pl/1,76842,6856814,Niedola_
grekokatolikow_w_PRL__2_.html). Gazeta Wyborcza, 26 lipca 2009. [dostęp 2010-12-09].
(pol.).
17. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 178. ISBN 978-83-7441-468-5.
18. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 407. ISBN 978-83-7441-468-5.
19. A. Brożyniak, R. Ziobroń, Prawosławie w Bieszczadach po II wojnie światowej, [w:] red. J.
Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, Instytut
Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2009, ISBN 978-83-7629-111-6, s. 335 i
następne.
20. R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach
1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 124.
ISBN 83-7431-046-4.
21. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok:
Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 268. ISBN 83-7431-046-4.
22. A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. s. 267–268.
23. M. Krzysztofiński, K. Sychowicz, W kręgu „Bizancjum”, „Aparat represji w Polsce Ludowej
(1944–1989)”, nr 1, 2008, s. 86–87.
24. R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach
1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 332.
ISBN 83-7431-046-4.
25. R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach
1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 338.
ISBN 83-7431-046-4.
26. Kościół Prawosławny w niepodległej Polsce (http://archive.is/lGWRi). [dostęp 2010-12-09].
[zarchiwizowane z tego adresu (https://prawoslawie.pl/prawoslawie/o-prawoslawiu/prawoslawie
-w-niepodleglej-polsce/) (2019-01-30)]. (pol.).
27. Ks. Sawicki D., Historia Katedry Metropolitalnej w Warszawie, [w:] Wiara i poznanie. Księga
pamiątkowa dedykowana Jego Eminencji Profesorowi Sawie (Hrycuniakowi) prawosławnemu
metropolicie warszawskiemu i całej Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku,
Białystok 2008, ISBN 978-83-7431-160-1, s. 456.
28. A. Brożyniak, R. Ziobroń, Prawosławie w Bieszczadach po II wojnie światowej, [w:] red. J.
Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, Instytut
Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2009, ISBN 978-83-7629-111-6, s. 364–
366.
29. metropolita Sawa (Hrycuniak): Bogosłowie, istorija i żizn’ Cerkwi. Warszawa: Warszawska
Metropolia Prawosławna, 2008, s. 131. ISBN 978-83-60311-12-7.
30. metropolita Sawa (Hrycuniak): Bogosłowie, istorija i żizn’ Cerkwi. Warszawa: Warszawska
Metropolia Prawosławna, 2008, s. 129, 133. ISBN 978-83-60311-12-7.
31. S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie
światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 67.
ISBN 83-89712-37-7.
32. P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007,
s. 155. ISBN 978-83-7441-468-5.

Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych (http://www.wbc.poznan.pl/publication/4
7164). [dostęp 2019-02-09].
Rocznik Oficerski 1923 (http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=119157). Warszawa:
Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924 (http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=59165). Warszawa:
Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928 (http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=59431). Warszawa:
Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932 (http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=59691). Warszawa:
Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków:
Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_(Rudyk)&oldid=67876522”