ALAN MOMENTLERİ

Çubuklarõn gerilme analizinin yapõlmasõ sõrasõnda çubuk kesitlerinin geometrisi ile ilgili bir takõm integral ifadelere
rastlanõr. Bunlar arasõnda Atalet Momentleri adõyla anõlan bir takõm büyüklükler önemli yer tutar.

Bir Alanõn Birinci Momenti (STATİK MOMENT) “S”

dS z = y dA dS y = z dA
S z = ∫ y dA S y = ∫ z dA
G(z , y )
A A
z Sy Sz
z= y=
A A
y Alanõn herhangi bir simetri ekseni varsa Ağõrlõk merkezi bu eksen
üzerindedir. Simetri eksenine göre statik moment sõfõrdõr. Eksen
takõmlarõ kesitin ağõrlõk merkezinden geçerse bu büyüklükler sõfõr
olur.

ÖRNEK 1 Şekildeki üçgenin ağõrlõk merkezini bulunuz.

y
g h− y b h
(h − y )
h

∫( )
= g= 2 hy 2 y 3
b h h y= 2 hy − y dy =
2
−
h 0
2 3 0
1
dy h h
b
∫ y h (h − y )dy 64748
6

y y=
∫
A
y dA
= 0
2 1 1 h
y = 2 h3  −  =
z A bh h  2 3 3
1
b 2
 Bir Alanõn İkinci Momenti (ATALET MOMENTİ) “I”

Atalet momentinin hesabõnõn, gerçekte bir integrasyon olduğu hatõrlanõrsa aşağõdaki prensiplerin sağlanacağõ
gösterilebilir.
a) Şeklin bir eksene göre atalet momenti, o şeklin parçalarõnõn aynõ eksene göre bulunan atalet momentlerinin
toplamõna eşittir.
b) Kesitte boşluklarõn var olmasõ halinde ise dolu kesitin eksene göre atalet momentinden boşluğun aynõ eksene
göre alõnmõş olan atalet momentini çõkarõlõr.
c) Bir eksene göre atalet momenti hesaplanõrken şeklin herhangi bir parçasõnõ ayõrõp, o eksene göre paralel
olarak kaydõrmak atalet momentini değiştirmez.

dI z = y 2 dA I z = ∫ y 2 dA
A 
 >0 (Kartezyen atalet momentleri daima pozitiftir)
dI y = z 2 dA I y = ∫ z 2 dA 
A 
>0

dI zy = z y dA I zy = ∫ z y dA <0 (Çarpõm atalet momenti her değeri alabilir)
A 
=0


dJ = ρ 2 dA J = ∫ ρ 2 dA >0 (Polar atalet momenti daima pozitiftir)
A 
J = Iz + Iy

ATALET YARIÇAPI

Iz Iy J
iz = iy = ip = i p2 = i z2 + i y2 2
A A A
 PARALEL EKSENLER TEOREMİ (EKSENLERİN PARALEL KAYDIRILMASI)

Iz, Iy ve Izy büyüklükleri eksenlere bağlõ olduğundan eksenlerin değişmesi halinde onlar da değişecektir. Bu
sebeple eksenlerin değişmesi hallerini inceleyecek olursak

y
I z = ∫ y 2 dA = ∫ ( y + d y ) dA Iz = Iz + dy A
2 2

A A

I y = ∫ z 2 dA = ∫ ( z + d z ) dA I y = I y + dz A
2 2

A A
z
I zy = ∫ zydA = ∫ ( z + d z )( y + d y )dA I zy = I zy + d z d y A
A A

EKSENLERİN DÖNDÜRÜLMESİ (z den y ‘ye – saat dönüş yönünde -)

z ′ = z cos θ + y sin θ y′ = − z sin θ + y cos θ

I z′ = ∫ y′2 dA = ∫ (− z sin θ + y cos θ ) dA = sin 2 θ I y − 2 sin θ cos θ I zy + cos 2 θ I z

2

A A

I z′ = I z cos 2 θ − 2 sin θ cos θ I zy + sin 2 θ I y

I y′ = I z sin 2 θ + 2 sin θ cos θ I zy + cos 2 θ I y

I z′y′ = (I z − I y )sin θ cos θ + (cos 2 θ − sin 2 θ )I zy 3

 İki açõ cinsinden yazarsak;

 Iy − Iz  2
I z′ = I z (1 − sin 2 θ ) + I y sin 2 θ − I zy sin 2θ I z′ =  sin
123 θ + I z − I zy sin 2θ
 2  1−cos 2θ

Iz + Iy Iz − Iy Iz − Iy I y + Iz Iy − Iz
I z′ = + cos 2θ − I zy sin 2θ I z′y′ = sin 2θ + I zy cos 2θ I y′ = − cos 2θ − I zy sin 2θ
2 2 2 2 2

Çarpõm atalet momentini sõfõr yapan eksenlere ASAL EKSENLER denir.

Iz − Iy 2 I zy θ õp
I z′y′ = sin 2θ + I zy cos 2θ = 0 tan 2θ p = − p π
2 Iz − I y θ õõp =θ põ +
2

∂I z′ Iz − I y 2 I zy
I z′ maks ⇒ = −2 sin 2θ − 2 I zy cos 2θ = 0 tan 2θ = − ⇒ θ =θp
∂θ 2 Iz − I y

I z′ ’nün maksimum olduğu eksenler, aynõ zamanda çarpõm atalet momentini sõfõr yapan eksenlerdir.
Iz − I y
Iz + Iy Iz − I y 2 − I zy
2
2
I z′ maks = + − I zy
I
I y  +
zy 2 2  Iz − I y   Iz − I y 
min 2 2
− 
Iz  + I zy  + I zy
2 2
  
 2  242444   242444 
 − I zy 144 3 144 3
cos 2θ p sin 2θ p

Iz + Iy  Iz − Iy 
2

Iz − I y I z′ maks = I1, 2 = ±   + I zy 2
min 2  2  4
2
 GRAFİK GÖSTERİMİ

Iz + I y   Iz − I y
2 2
 
I
 z′ − =
  cos 2θ − I zy sin 2θ 
 2   2 

 Iz − Iy
2

[I ]
z ′y ′
2
= sin 2θ + I zy cos 2θ 
 2 
Taraf tarafa toplayalõm;

Iz + I y   Iz − I y 
2 2

I
 z′ −  + I z ′y ′[ ]
2
=   + I zy 2
 2   2 
Çemberin R2
merkezinin apsisi

Referans noktasõ;
A(Iz, -Izy)

5
 Eşlenik Eksenler

v
y=ztan
y

u
dA
y=ztan u
v

1 ve 2 asal eksenlerdir.
A
Iuv=0 ise u ve v eşlenik eksenler olur.

tan a ± tan b y − z tan β y − z tan α

tan(a ± b) = I uv = ∫ uvdA = ∫ dA = 0
1 m tan a tan b A A 1 + tan β 2
1 + tan α
2

I z + I y tan α tan β − I zy (tan α + tan β ) = 0

I z + tan α tan β ( I y + I zy tan(α + β ) ) − I zy tan(α + β ) = 0

z, y asal eksenler Iz
olsun (Izy=0).
I z + I y tan α tan β = 0 , tan α tan β = −
Iy

Iz=Iy bütün ⊥ eksenler eşlenik, Iz≠Iy Eşlenik eksenler ⊥ olmaz. 6

 ÖRNEK 2 Şekilde gösterilen alanõn ağõrlõk merkezinden geçen asal eksenlerine göre atalet momentini hesaplayõnõz.
y
10 800 ⋅ 40 + 550 ⋅ 5 800 ⋅ 5 + 550 ⋅ 37.5
y= = 25.74 mm z= = 18.24 mm
800 + 550 800 + 550
10 ⋅ 803 55 ⋅103
Iz = + 800 ⋅ (40 − 25.74) + + 550 ⋅ (20.74) = 830509 mm 4
2 2

12 12
80 ⋅103 10 ⋅ 553
Iy = + 800 ⋅ (13.24) + + 550 ⋅ (37.5 − 18.24) = 489572 mm 4
2 2

12 12
80 mm

z I zy = 800 ⋅ (− 13.24) ⋅ (40 − 25.74 ) + 550 ⋅ (− 20.74) ⋅ (37.5 − 18.24) = −370741 mm 4

z
2 ⋅ (− 370741)
G
2 I zy θ ′p = 32.650
y tan 2θ p = − =− =p
Iz − I y 830509 − 489572 θ ′p′ = 122.650
10

830509 + 489572 830509 − 489572

65 mm
I 32.650 = I1 = + cos 65.30 − (− 370741)sin 65.30
2 2

I1 = 1068094 mm 4 , I122.650 = I 2 = 251990 mm 4

Iz + Iy  Iz − Iy
2
 I1, 2 = 660040 ± 408054
I1, 2 = ±   + I zy 2 I1 = 1068094mm 4 , I 2 = 251986mm 4
2  2 

7
 ÖRNEK 3 Şekilde gösterilen karenin ağõrlõk merkezinden geçen z’ eksenine göre atalet momentini hesaplayõnõz.

a4 a4
−
a4 a 4 12 12 a4
Iz = Iy = ; I zy = 0 Iθ = + cos 2θ − 0. sin 2θ =
12 12 14242443 1 424
0
3 12
0

Karenin ağõrlõk merkezinden geçen bütün eksenlere göre atalet

a4
momenti dir.
12 Ağõrlõk merkezinden geçen her dik
a4 a4 eksen takõmõna göre çarpõm atalet
− momenti sõfõrdõr. Her dik eksen
I z ′y′ = 12 12 sin 2θ + 0.sin 2θ = 0 eşleniktir.
24244 1424 3
14 3 0
0
Iz + Iy Iz − Iy
ÖRNEK 4 Şekilde gösterilen alanõn çarpõm atalet momentini hesaplayõnõz. I z′ = + cos 2θ − I zy sin 2θ
2 2
y g b− y a
= ; g= (b − y ) I z′y′ =
Iz − Iy
sin 2θ + I zy cos 2θ
a b b
g b b
2
g 1 a2
I zy = ∫ zydA = ∫ ⋅ y ⋅ g ⋅ dy = ∫ 2 (b − y ) y dy
2

A 0
2 20b

dy b b

∫ (b y − 2by 2 + y 3 )dy
g/2 a2
I zy = 2 2

2b 0

y y b
a 2 b2 y 2 2 3 y 4 a 2 b4 a 2b 2
z I zy = 2 − by + = I zy =
2b 2 3 4 0 2b 2 12 24
a 8
 ÖRNEK 5 R yarõçaplõ 2θ merkez açõlõ daire sektörünün Iz ve Iy atalet momentlerini hesaplayõnõz.

dA = dr ⋅ ds = dr ⋅ r ⋅ dα z = r cos α y = r sin α
R θ θ θ
R4 1 − cos 2α R4 sin 2α
I z = ∫ y dA = ∫ ∫ r ⋅ sin α ⋅ r ⋅ dr ⋅ dα Iz = ∫−θ 2 dα = 8 α − 2
2 2 2

A 0 −θ
4 −θ

R θ
R4  1 
Iz = θ − sin 2θ  I y = ∫ z dA = ∫ r ⋅ r cos α ⋅ dα ⋅ dr = ∫ r dr ∫ cos 2 α dα
2 2 2 3
4  2  A A 0 −θ

R4
θ
1 + cos 2α R4 sin 2α
θ
R4 sin 2θ  sin (− 2θ ) 
Iy = θ+ −  −θ +
Iy =
4 ∫ 2
−θ
d α =
8
α +
2 −θ
8 2  2



R4  sin 2θ 
Iy = θ +  I zy = 0 z eksenine göre simetrik
4  2 
Özel Durum I Özel Durum II Özel Durum III θ =π 4
θ =π θ =π 2 R4  π 1  π  R  π 1 
4
Iz =  − sin  2   =  − 
R4   πR 4  4 2  4   4  4 2 
4
1
Iz =  π − sin 2π  = R4  π  π R4
4  2  4 Iz =  =
4 2 8 R4  π 1  π  R  π 1 
4
Iy =  + sin  2   =  + 
R4   πR 4  2 2  4   4  4 2 
4
1
Iy =  π + sin 2π  = R4  π  π R4
4  2  4 Iy =  =
4 2 8 Eksen takõmõ θ=45o saate ters yönde döndürülürse
I zy = 0 π R4
I zy = 0 I − 450 =
16
( ( )) ( ( ))
+ ............ cos 2 ⋅ − 45 − 0 ⋅ sin 2 ⋅ − 45
0 0

π R4
I 450 =
16
( ( )) ( ( ))
+ ............ cos 2 ⋅ 450 − 0 ⋅ sin 2 ⋅ 450

π R4 9
Iz = Iy =
16
ÖRNEK 6 R yarõçaplõ dairenin z ve y eksenlerine göre Iz, Iy atalet momentlerini hesaplayõnõz.
dA = dr ⋅ ds = dr ⋅ r ⋅ dθ y = r ⋅ sin θ
2π R
I z = ∫ y dA = 2
∫ ∫r
2
⋅ sin 2 θ ⋅ r ⋅ dr ⋅ dθ
A 0 0
ds
2π
R4 1 − cos 2θ R4 1  1 
Iz =
4 ∫0 2 dθ =
4 2 θ −
2
sin 2θ 
 Iz =
π R4
4

Dönel simetri nedeniyle Iy = Iz, Izy= 0

2π R 4 π R 4
R
J p = ∫ 2 ⋅ π ⋅ r ⋅ dr ⋅ r = = 2 π R4
4 2 Jp =
0 2

ÖRNEK 7 Ro ortalama yarõçaplõ, sabit t kalõnlõklõ ince halkanõn O merkezinden geçen z eksenine göre atalet
momentini hesaplayõnõz.
t t π
Rdõş = R0 +
2
Riç = R0 −
2
Iz =
4
(R 4
dõş − Riç4 )

π  t   π 3t t3 
4 4
t  
I z =  R0 +  −  R0 −   =  8R0 + 8R0 
4  2   2   4  2 8
π
Iz =
4
(4R t + R t ) ≅ π R t
3
0 0
3 3
0

İhmal
edilebilir.

π π π R0t 3 10
J0 =
2
(R 4
d −R = i
4
) 2
(4R t + R t ) = 2π R t +
3
0 0
3 3
0
2
≅ 2π R t 3
0
 EKSENLERİN DÖNDÜRÜLMESİ (y►z) saat dönüşüne ters yönde

z ′ = z cos θ − y sin θ y′ = z sin θ + y cos θ

I z ′ = ∫ y′2 dA = ∫ ( z sin θ + y cos θ ) dA = I y sin 2 θ + I zy 2sin θ cos θ + I z cos 2 θ

2

A A

I z ′ = I z cos 2 θ + I zy 2sin θ cos θ + I y sin 2 θ

I y′ = I z sin 2 θ − I zy 2sin θ cos θ + I y cos 2 θ

I z ′y′ = ( I y − I z ) sin θ cos θ + I zy ( cos 2 θ − sin 2 θ )

İki açõ cinsinden yazarsak;

Iz + I y Iz − I y
I z ′ = I z (1 − sin θ ) + I y sin θ + I zy sin 2θ
2 2 I z′ =
2
+
2
cos 2θ + I zy sin 2θ

Iz − I y
I −I  2 I z′y′ = − sin 2θ + I zy cos 2θ
I z′ =  y z  sin
{ θ + I z + I zy sin 2θ 2
 2  1−cos 2θ

Iz + I y Iz − I y
I y′ = − cos 2θ − I zy sin 2θ
2 2
11
 Çarpõm atalet momentini sõfõr yapan eksenlere ASAL EKSENLER denir.

Iz − Iy 2 I zy
I z′y′ = − sin 2θ + I zy cos 2θ = 0 tan 2θ =
2 Iz − I y

I −I 2 I zy
∂I z′ tan 2θ p = p
θ õp
I z′ maks ⇒ = −2 z y sin 2θ + 2 I zy cos 2θ = 0 Iz − I y θ põõ =θ põ +
π
∂θ 2 2

I z′ ’nün maksimum olduğu eksenler, aynõ zamanda çarpõm atalet momentini sõfõr yapan eksenlerdir.

Iz − I y
2
2
I zy
− I y  + Iz + Iy Iz − I y I zy

Iz  I z′ maks = + 2 + I zy
 2 2 2  Iz − I y   Iz − I y 
min 2 2

 + I zy  + I zy
2 2
 
 242444
144  3  242444
144  3
cos 2θ p sin 2θ p
Iz − I y
2 Iz − Iy
Iz + Iy Iz − I y − − I zy
I z′ maks = + 2 + I zy
2
2 min 2 2  Iz − I y 
2
 Iz − I y 
2
I
I y  +  + I zy  + I zy
zy 2 2
− 
 
Iz   242444
144  3  242444
144  3
 2
cos 2θ p sin 2θ p


Iz + Iy  Iz − Iy 
2

I z′ maks = I1, 2 = ±   + I zy 2 12
Iz − I y min 2  2 
−
2
 GRAFİK GÖSTERİMİ

Iz + Iy   Iz − I y
2 2
 
I
 z′ − =
  cos 2θ + I zy sin 2θ 
 2   2 

 I −I
2
2 
 I z′y′  =  − z y sin 2θ + I zy cos 2θ 
 2 
Taraf tarafa toplayalõm;

Iz + I y   Iz − I y 
2 2

I
 z′ −  + I [ ]
z ′y ′
2
=   + I zy 2
 2   2 
Çemberin R2
merkezinin apsisi

Referans noktasõ;
A(Iz, -Izy)

13