You are on page 1of 30

MATEMATİK 255

DİFERANSİYEL DENKLEMLER”
GEÇMİŞ SINAVLAR

Bu kitapçık geçmiş 87 Matematik 255 sınavından seçilen 140 problemin reprodüksiyonlarını


içermektedir. Problemler kitabımızın “İçindekiler” bölümüne göre sıralanmıştır. Her öğenin
hemen ardından çözümü gelir. Okuyucu bu kitapçıkta sunulan problemlerin sadece ders
kitabını desteklemek için olduğu konusunda uyarılmalıdır, hiçbir şekilde ikame
edilmemelidir. Matematik bölümü tarafından hazırlanan bu kitapçığın öğrencilerimizin ders
içeriğini daha iyi anlamalarına yardımcı olacağını umuyoruz. Bu çalışmaya isimlerini
sayamayacak kadar çok meslektaşımız katkıda bulundu; bu vesileyle hepsine en içten
şükranlarımızı ifade etmek istiyoruz. Lateks metinlerin dizgisini yapan Zehra Önder- Tuğlu
ve Aynur Yamanok’a da teşekkür ederiz.

Matematik Bölümü
1.2 ÇÖZÜMLER, VAROLUŞ VE TEKLİK TEOREMİ

1.2.1 Bahar 87 I. Ara Sınav

Başlangıç değer problemini d y = 1


, y = y 0 düşünün. Aşağıdaki nokta
dx ( 1− x 2− y 2 ) 2 ( x0)

çiftlerinden hangisi için varoluş teoremi bir çözümü garanti eder?

a) x 0 = 0 y0 ¿ 1 b) x 0 ¿ 1 y0 0 c ¿ x ¿0 1 y0 1
−¿ ¿ ¿ ¿

d) x0
¿
y0
¿
e
¿
x 0
¿
−¿ 1,5 1,5 − ¿ 0 ,5

Çözümler
f

( x , y )
¿
1
( 1− x 2
− y 2
) 2

∂ f
∂ y
¿
− ¿ y
1
( 1− x 2 − y 2 ) 2

(0,1) f sürekli ∂f sürekli değil


∂y

(1,0) f sürekli ∂f sürekli değil


∂y

(1,1) f tanımsız ∂f tanımsız


∂y

( 1.5,1.5) tanımsız ∂f tanımsız


−¿ f

∂y

( 0.5,0.5) sürekli ∂f sürekli


−¿ f

∂y

Cevap (e)
AYRILABİLİR DENKLEMLER

2.1.1 90 I. Ara Sınav

ODTÜ deki öğrenci nüfusu , U


(t )
maksimum 30.000 nüfus ile U
(t )
arasındaki farkla orantılı

olan dU bir zaman değişim oranına sahip. Bu yıl 20.000 öğrenci ve gelecek yıl 22.000
dt
öğrenci olursa 2 yıl sonra nüfus ne olur?

2.1.2 89 Final Sınavı

Eğer (
1 +

−¿
d
y

d
x
x

y
)
y
( 0 )
¿
¿
0 1

a) ln ⁡3 b) ln ⁡4 c) 3 d
¿

4
e) Hiçbiri

ÇÖZÜMLER

2.1.1:Başlangıç koşulları ile ilişkili diferansiyel denklem


d u
d t
¿ , u
( 0 )
¿
, u
( 1 )
¿
22.000
k 20 .000 .

( 30.000−u )

Daha sonra u
(2)
yi hesaplamamız gerekiyor. Denklem doğrusaldır, dolayısıyla genel çözüm

şu şekildedir.
u
¿
30. 000
+ ¿ c
− k t
e

Burada c keyfi ve k orantı sabitidir. 2 0


3 0
(
u
0
¿
. 0
¿
. 0
)

0
0
0
0
, böylece c
¿
−¿ 10.000
ve
+ ¿
¿
c
¿

daha sonra u
¿
30.000
− ¿ 10. 000
− k t
olur. Ancak (

22.0
30.0
− ¿
u
1
¿
¿

10.0
)

00
00
00
e e
−k

u
e− k
verir . Böylece olur.
( t )
¿ ¿
30.0 00
4 − ¿ 10 .00 0

( )
t ¿ ¿
4
5 5
¿
u
( 2 )

Öyleyse −¿
¿
30.000
10.000
dir.
( )
2
4
5
¿= ¿ 23.600

2.1.2: Ayrılabilir diferansiyel denklem


1
y

Böylece bunu verir.


d
y ln ⁡y
−¿
1 −¿ ln ⁡( 1+ x )
1 + x ¿
d ln ⁡1
x
¿
0

y
=¿ c
1+x ¿ ¿

İçin y
için x
x
¿
0 ¿
¿
,
y ¿ 3

¿
¿
1

1 ¿ y
¿
¿
c
+¿ x ¿
4
1
¿ ¿

Cevap(d)

2.2 LİNEER DENKLEM

2.2.1 Güz 90 Ara Sınav


f
( x )
¿ ‘ in denklemin bir çözümü olup olmadığını kontrol edin.
2
x

d y
d x
¿
4
−¿
x 2
1
−¿
x
y
2 ¿ ¿
+ ¿ y ¿ ¿ ¿ ( x ≠0 )

Sonra bu denklemin genel çözümünü bulunuz.

2.2.2 Güz 89 Final Sınavı


y
¿
−¿ x Eşitliğini kullanarak genel çözümünü bulunuz.
1
+¿
u ¿ ¿

d y
d x
¿
1
x2
2
y
1
+ ¿
x
y
−¿ 1

y y
a) ¿
−¿ x
2
b) ¿
−¿ x c)
1+ c x 2 x
+¿ −¿ 2
2 x 1+ c x

y
¿
−¿ x
2 x
+¿ 2
1+ c x
y
d) ¿
−¿ x
2
e) hiçbiri
1+ x
−¿
2 x

2.2.3 Güz 89 Final Sınavı


y

Genel çözümü
d y
d x
1
−¿
x
y 2
¿
2
x

y 2

a) b) c)
¿ y y
1 ¿
¿ 2
6
2 x
3

x 2+ c x3
+ ¿ c

+ ¿ c x x2

− 2
x

d) y
2
¿

x2
+ ¿
3
c
2

e) hiçbiri
x

2.2.4 Bahar 89 Final Sınavı

yi çözün.
x
y
+ ¿ y
¿
5
2
( x y )
¿ ,
¿ ¿ y
( 1 )
¿
2
¿

3 3 3
− − −
2 2 2
y y y

a) b) c)
¿ ¿ ¿
3 3 3
− ¿ − ¿ − ¿
2 2 2
5 5 2
2 2 5
x x x
5 13 13
+ ¿ + ¿ + ¿
2 8 8
3 3 3

2 2 2
x x x

− 3
2
y

d) e) hiçbiri
¿
3
2
5
2
x
13
+ ¿
8
3
2
x

2.2.5 Güz 88 Final Sınavı


3

‘ün çözümü nedir?


d y
d x
+ ¿ 3
y
x
¿
2
4
x
y 4 ¿ ¿

1 1 1

a) x3 y2
+¿ x
2 b) x2 y2
+¿ x
2 c) x2 y2
+¿ x
3

¿ ¿ ¿
c c c

d) x
3

+¿ x
y
3

2 e) hiçbiri
¿
c

2.2.6 Güz 88 I. Ara Sınav

Çözümü nedir?
y
+ ¿ 2
y
¿
2
x
3
2 ¿ ¿
y

a) y
¿
( x + 1+ c e x )
−2
b) y
¿
( x + 1+ c e x )
2
c) y
¿
( x −1 + c e x )
−2
d) y
¿
(− x + 1 + c e x )
−2
e) hiçbiri

2.2.7 Güz 88 I. Ara Sınav


f

Denkleminin bir integral alma faktörü ise aşağıdakilerden


( x )
d y u
d x (
x )
+ ¿ x ¿
+ ¿ x 3
y
x
¿
0

hangisi doğrudur?

a) +
(

(
3
f
x
¿
f
x
)
x

)
2
b) +

¿=
(

(
3
f
x
¿
x
)

)
¿
f

0
+
(

(
c
¿
f
x
¿
x
)

)
f

4
¿= ¿ x ¿= ¿ x

d) +
(

(
¿
3
x
f
x

f
x
2

x
)

)
3
e) (
+ ¿

(
f
x

f
x
)
x

)
4
¿= ¿ x
3
¿= ¿ x

2.2.8 Bahar 88 Final Sınavı

e
y
+ ¿
y
¿

x
x
2

‘ ün çözümü nedir?
3
y

a) 2 b) 4 c) 4 d) 2 e) hiçbiri
2 2x 4 2x 4 −2 x 2 −2 x
x e x e x e x e

2.2.9 Bahar 88 I. Ara Sınav


( 2 y + 1 )
d

Başlangıç değer problemini çözün.


x
2
+ ¿ x
d
y
¿
0
¿ ,
¿ ¿ y

( l n
1
⁡2 )
¿
7
2

a) b) c) d) e)
y y 2 2
+ ¿ 1 y y
+¿ 1 + ¿ 1 + ¿ 1
¿ ¿ ¿ ¿
4 7 x 2
2 2 2
e x 2 e x
e x
2

e x

2
y
+ ¿ 1
¿
2
x

2.2.10 Bahar 87 I. Ara Sınav

Başlangıç değer problemini çözün.


x
y
+ ¿ y
¿
x
¿ ,
¿ ¿ y
( 2 )
¿
3

y y

a) y
¿
1
+ ¿ 2
2− x
b) ¿
x
2
c) ¿
x
2
d) x
−¿ 2
y
¿
2
e) hiçbiri
e 3 4 −¿ x
+¿ +¿
2 x x
Çözümler
y y

2.2.1 : in denklemi sağladığı açıktır. Bu bir Ricati denklemi olduğundan


¿
¿ 2
2 x
1
+¿
x v

alırız. Bu doğrusal olan


d v
d x
3
+¿
x
v
¿
−¿ 1

Denklemini azaltır. Böylece


v
¿
−3
x
(∫ )
¿
− x3 d x + c
¿
x
−¿
4
+ ¿ c
−3
x

Denkleminin genel çözümü elde edilir.

−¿ x
'
y

2.2.2: y= dönüşümü altında – 1 Olur.


¿
1
1 x
2

+¿ y
2

u + ¿
1
x

Olduğu için (*)


'
1
−¿
x
u
¿
1
−¿ 2
x

1
x

p(x)=-
q
( x )
¿
∫ p ( x ) d x
e
¿
1
x

(*) denklemini 1 ile çarparsak


x
d
d x

( 1
x
u )
¿
1
−¿
x 3

İntegralini alırsak;
u
¿
2
1 +2 c1 x
2x

O halde
y
¿
− ¿ x
2 x
+ ¿ 2
1 + c x

i
s
e

c
¿
2
c 1
2.2.3: Bu bir Bernoulli diferansiyel denklemidir. v
¿
2
Verirsek
y

d v
d x
¿
2
y
d y
d x

Daha sonra, verilen diferansiyel denklem yukarıdaki lineer denklem haline gelir.
d v
d x
2
−¿
x
v
¿
2
2
x

Bu denkleminin integral çarpanı


2
¿ dx
−∫x ¿=¿x −2 ¿
e

Yukarıdaki denklemi x−2 ile çarparak buluruz

d
d x
( x− 2 v )
¿
2

İntegralini buluruz.
− 2
x
v
¿
2
x
+ ¿ c

v
¿
2
x3
+ ¿ c
2
x

Burada c keyfi sabittir. Ama v= y 2 olarak alınırsa denklemin özel çözümü

y
2
x
¿

+ ¿
3

2
c
2

Olur.
x

2.2.4: x denkleminde eğer x (*)


y' ¿
0

+¿ y
i
s
e

¿
5
2
( x y )

y' +
− 1
x
y
¿
3
2
x
5
y 2

Bu n= 5 olan Bernoulli denklemidir.(*) denklemini − 52 çarparak aşağıdaki denklemi elde


2 y

ederiz.

(**)
− 5
2
y
y'
−1
+ ¿ x
3

2
y
¿
3
2
x

'
v

Eğer v= 3
verirsek, olur.(**), lineer denkleme indirgenir.
¿
3
− −¿
2
2
y
5

2
y
y
'
'
3
−¿

v
2 x
v
¿
3
−¿
2
3
2
x

Karşılık gelen integral faktörü


3
3 dx −

2
∫ x =x 2
e

Buluruz.
d
d x
( )
3

x 2 v

¿
3
−¿
2

Denklemini Entegre ederek elde ederiz.


−3
2
x
v
¿
3
−¿
2
x
+ ¿ c

v
¿
3
−¿
2
5
x 2
+ ¿ c
3
2
x

Burada c keyfi sabittir ama v


¿

3
2
y

y(1)= 2 olduğunda, c = 6 +√ 2
− 3
2
y
¿
3
−¿
2

4
5
2
x
+ ¿ c
3
2
x

Yani
3

2
y
¿
3
− ¿
2
5
2
x
+ ¿ ( 6 +
4
√ 2
)
3
2
x

Bu n=4 olan Bernoulli diferansiyel denklemidir. Önce denklemi y−4 ile çarparız. Böylece

eşdeğer formda ifade ederiz.


3
− 4
y
'
y
+ ¿ 3
− 3
y
− 1
x
¿
2
4
x

v
¿
−3
Verirsek o halde
y

d v
d x
¿
−¿ 3
y− 4
d y
d x

Ve verilen diferansiyel denklem lineer denkleme dönüşür.


v

v
'
− ¿ 3
=-2 x 4 (*)
− 1
x

Bu denklem için bir integral çarpanı olduğunu görürüz.

d v
− 3∫
−3
=x
d x
e

(*) denklemini x 3 ile çarparsak şunu buluruz.

d
d x
( x− 3 v )
¿
−¿ 2
x

İntegral alırsak
− 3
x
v
¿
−¿ x 2
+ ¿ c

v
¿
5
−¿ x
+ ¿ c
x 3

Burada c keyfi sabittir ancak v


¿
−3
.
y

Böylece orijinal diferansiyel denklemin çözümünü şu şekilde elde ederiz.


1
3 3
x y
+¿ x 2
¿
c

2.2.6:

(*)
'
y
+ ¿ 2
y
¿
2
x
3
2
y

n
Bu bir Bernoulli denklemidir. Burada ¿ .(*) denklemini −
3
2 ile çarparız. Eşdeğer formda
3
2
y

ifade ederiz. Önce

(**)
3

2
y
'
y
+ ¿ 2
1

2
y
¿
2
x

v '

Eğer v
verirsek ve (**) lineer denkleme indirgenir.
¿
1
¿ −¿
2
1
− −
3
2
y y 2

y'

v'
−¿ v
¿
−¿ x
Karşılık gelen Entegrasyon faktörü

−∫ d x
e
¿
− x
e

O halde

d ( e
v
¿
¿
− x

dx
−¿ x
e− x

İntegralini buluruz.
e− x
v
¿
( x + 1 )
e− x
+ ¿ c

v
¿
x
+ ¿ 1
+ ¿ c
x
e

Burada c keyfi bir sabittir. Ama v


¿

1
ise
2
y

y
¿
−2
(¿ x ¿ + ¿ 1 ¿ + ¿ c ¿ e x ¿ )

2.2.7:Denklemini bildiğimiz
f
( x )
d y
d x
+ ¿ x
+ ¿ x
y
¿
0

μ
(
x )
¿
integral faktörünü
x 3

( x
4
+ x
4
y )
d
x
+ ¿ ¿

Kesin olarak buluruz.


d v

Bernoulli denklemi ve Linner denklemi


v d x
¿
1−
3 −¿ v
2
y + ¿ x
¿

1 e x
y 2
¿
0

μ
¿
− x
e
;
− x
e
d
v
+ ¿ ( x− v e
− x
)
d
x
¿
0

F
( x , v )
¿
e− x
v
+ ¿ f
( ¿ x ¿ )

- +
e− x

− ¿
v
¿
x
¿
x
f
)

v
'

e− x

f
x ) (
¿
2
x
2
− x
+ ¿ e
x 2
+ ¿
2
¿
c
Ayrıca
y
¿
−2 x
4e
2 2
(2 c − x )

Başlangıç değerimiz yoksa cevap (e) olur.

2.2.9:Türev biçiminde yazarsak


y d

(*)
x d
2
+¿
x 2
y
¿
1
−¿ 2
x

Yukarıdaki denklem formun bir bütünleştirici faktörüne sahiptir.

∫ 2
2
dx = −2
x
e x
e

(*) denklemini −2
x ile çarparak şu ifadeyi elde ederiz
e
d
d x
( )
−2
e x
y
¿
1
2
x
2

x
e

Entegre buluruz.
2

x
e
y
¿
1
2
2

x
e
+ ¿ c

y
¿
1
−¿
2
+¿ c
2
x
e

Denkleminden
y

( I
1
n 2 )
¿
7
2

c
¿
1

Verilen başlangıç değer probleminin çözümü

Olur.
2
y
+ ¿ 1
¿
2
2
x
e

2.2.10:Yukarıdaki denklemi önce x−1 ile çarpıp şunu elde ediyoruz


'
y
1
+ ¿
x
y
¿
1
Karşılık gelen integral faktörü bulunur .(*) denklemini x’ e göre türevini
μ
¿
d x
∫ x
e
¿
x

kapalı formda yazarsak


d
d x
( x y )
¿
x

Entegre buluruz.
x
y (
y
2 )

¿ ¿
3

2 v

x e

2
¿
4

+¿ c

y
¿
x
2
4
+¿
x

2.4.1 Güz 90 1.Ara Sınavı


y
( 1 + x )
d
x
+ ¿ x
( 1 − y )
d
y
¿
0

Denklemi için xm
yn
formunun bir bir integral çarpanını bulun ve sonra denklemini çözünüz.

2.4.2 Bahar 90 Final Sınavı

+ ¿ ( x
3
y
x 2
y
d
x
2

d
y
3

+ 2 y −1 )
0 denkleminin z=1,y=1 koşulunu sağlayan özel çözümünü
¿

bulunuz.

2.4.3 Bahar 90 Bütünleme Sınavı


2
y

denkleminin genel çözümünü bulunuz.


+ ¿ x
¿
d
x
+ ¿ ( x y 3
+
1
2
x2 y + 2 x y )
d
y
¿
0

2.4.4 Bahar 90 1.Ara sınav

+ ¿ ( x
y 2
d
x
2

d
y
¿
+ x y ) denkleminin bir integral çarpanını bularak çözünüz.
0

2.4.5 Güz 88 Final Sınavı

Aşağıdakilerden hangisi tam olarak tek parametreli çözüm ailesi olabilir. D.E
A
( x , y )
d
x
+ ¿ ( 3 x 4
y 2+ 2 x y )
d
y
¿
0

a c
¿ ¿
x 2 x 2
b
y 3 ¿
4
y 2
2 x
+ ¿ y y 3 + ¿ x
x + ¿ y 2
y 4
¿ x
¿
¿
c 0 c

4 e
d ¿ x ¿ ¿
3 H
y
i
+ ¿ x ç
2 b
y i
¿ r
c i

2.4.6 Güz 88 Ara Sınavı


( e
x
+
c o
y
sAx
)
A ve B bulunuz. Böylece +¿
( y
B c
2
d

+(
x
o s x
B−1 )
e x
)
Tam denklemin
d
y

çözümü:
x
e
y b c

a)
−¿
s i n x ¿ ¿
y x
¿ ex e
c
c o s x c o s x
−¿ −¿ 2
y y
¿ ¿
c c

d
¿
e x
co s ⁡( x + y )
−¿
y
¿
c
e
¿

h
i
ç
b
i
r
i

2.4.7 Bahar 88 Final Sınavı

−¿
( c o

( s
s

i
x − x

n y
d
y

d
x
¿
+
c

y
o

s i
s y

n
)

x ) Denkleminin çözümü:
0

a b c
¿ ¿ ¿
c x − ¿ x
o c s
s o i
s n
x
y y
− ¿ x − ¿ y + ¿ y
s s c
i i o
n n s
y x x
¿ ¿ ¿
c c c

d e
¿
s ¿
i h
n
y i
− ¿ y ç
c b
o
s i
x r
¿
c i

2.4.8 Bahar 88 Final Sınavı


( )

denkleminin çözümü:
2 2
x − y
d
x
+ ¿ 2
x
y
d
y
¿
0

a b
¿ ¿ c
x
2 ¿
x 2 2 x
2

2 + ¿ y 2
−¿ y ¿ −¿ y
¿
¿ c c
c x 2 x

d e
¿
¿ h
x 2 i
2 ç
+ ¿ y
b
¿ i
c r
x i

2.4.9 Bahar 88 1. Ara Sınavı

denkleminin biçiminde bir integral çarpanı


3

xm
2
y
+ ¿ 2
y
¿
d

n
x

y
+ ¿ ( 4 x
2
y + 3 x )
d
y
¿
0

varsa o zaman çözümler aşağıdakilerden hangisidir?


a b c
¿ ¿ ¿
2 3
x x x
2 3 2
y y y
2 2 2
+ ¿ x + ¿ x + ¿ x
y y
3
y
¿ ¿ ¿
c c c

d e
¿ ¿
h
x 3 i
4 ç
y
3 b
+ ¿ y i
¿ r
c i

2.4.10 Bahar 87. 1.Ara sınavı


f

denkleminin bir integral çarpanı µ ise denklemin çözümü


( x )
d y ( x )
d x ¿
+ ¿ x
2 x
+ ¿ y
¿
0

aşağıdakilerden hangisidir?
a
¿
b c
x ¿ ¿
¿ ' '
f f f
( x ) ( x ) ( x )
+ ¿ x
f
' ¿ ¿
( ¿ x ¿ ) 1 x
d e
¿
¿ f
1 ( x )
¿ f '

f ( x )
( x ) + ¿ x 2

+ ¿ f + ¿ f
' ( x )
¿
( ¿ x ¿ ) 0

ÇÖZÜMLER

2.4.1: ancak ve ancak ve ancak şu durumlarda


m
x
n
y
y
( 1+ x )
d
x
m
+ ¿ x
n
y
x
( 1− y )
d
y
¿
0

geçerlidir.

∂ y
( x m
y n + 1
( 1 + x ) )
¿

∂ x
( x m+ 1
y
n
(1 − y ) )

Bu denklemini verir.
(n + 1 )
m
x
n
y
+ ¿ ( n + 1 )
m + 1
x
n
y
¿
(
m + 1 )
m
x
n
y
−¿ ( ¿n ¿ + ¿ 1 ¿ )
m
x
n
y

Böylece Bunun anlamı µ= bir integral çarpanıdır. Yani


m

x −1
+ ¿ 1
¿
n
+ ¿ 1
,

−1
y
n
+ ¿ 1
¿
0
.

kesindir. Aslında bu ayrılabilir diferansiyel


−1
x
− 1
y
y
(
1 + x )
d
x
+ ¿ x− 1
y− 1
x
( 1− y )
d
y
¿
0

denklemdir.
1 + x
x
d
x
1 − y
+ ¿
y
d
y
¿
0

Böylece ( )

2.4.2:
∂ N
∂ M
∂ x−
∂ x
M
¿
2 2 2
3 x −9 x y
3 x2 y 3

µ
¿ =1
e∫ 2
y
y2 d y

3
2
x
y
d
x

( )
3 2
+ ¿ x +
1
y −
y 2
d
y
¿
0

∂ F
∂ y
¿
3
x
d h ( y )
+ ¿
d y
¿
x 3
2
+ ¿
y
1
− ¿ 2
y

h
( y )
¿
2
l
n
y
1
+ ¿
y

Çözüm;
x 3
y
+ ¿ 2
l
n
y
1
+ ¿
y
¿
c
X=1,y=1,c=2 için ise çözüm
x 3
y
+¿ 2
l
n
y
1
+ ¿
y
¿
2

2.4.3:
∂ N
∂ z
∂ M
−¿
∂ y
¿
3
y + z y + 2 y −2 y
y 2+ x
¿
y

µ
( y )
¿
e∫
y d y

¿ 2
x
2
e

2
y
2
e
( y 2 + x )
d
x
y 2
2
+ e

( x y 3
+
1
2
x 2 y + 2 x y )
d
y
¿
0

Kesin d.e
∂ F
∂ y
¿
M
¿
¿
F
( x , y )
¿ 2
y

∫ ¿ e 2

( y
2
≠ x )
d
x
¿
y
2
e

( )
2
2 x
y x +
2
+ ¿ h
( ¿ y ¿ )

d F
d y
¿
y
2
y
2
e

( )
2
2 x
y x +
2
2
y
2
+ ¿ e
2
x
y
d h ( y )
+ ¿
d y

¿
x
3
y
1
+ ¿
2
2
x
y
+ ¿ 2
x
y
¿
2
y
2
e

¿
¿
d h ( y )
d y
¿
0
,
h
( y )
¿
c1

F
( x , y )
¿
y 2
2
e

( )
2
2 x
y x +
2
+ ¿ c 1
¿
c 2

Çözüm,
2
y
2
e

(y 2 x2
2
x + )
+ ¿=¿ c

2.4.4

kesinlik koşulu şunu verir


m + 2
− ¿ y
n
x
d
x
+ ¿ ( x n +
2
+ n n + 1
y m + n
)
d
y
¿
0


∂ y
( − y m+ 2 x n)
¿

∂ x
( x n+ 2
+ nn + 1 y m
+n
)

m + 1
−( m + 2 ) y
n
x
¿
( n + 2 )
n+ 1
x
+ ¿ ( ¿ n ¿ + ¿ 1 ¿ )
n
x
m + 1
y
{− ( m + 2 ) −( n + 1 ) ]
y m+ 1
x n
−¿ ( n + 2 )
x n+ 1
¿
0

−¿ ( m+ 2 )
−¿ ( n + 1 )
¿
0

−¿ ( n + 2 )
¿ , m=-1 , n=-2
0

y
dx+h(y)= x
+¿ h
( ) (¿ y ¿ )

∂ F
∂ y
¿
N
,
1
x
d h ( y )
d y
¿
1
y
1
+ ¿
x

h
y ) (
¿
l
n
y
¿
¿
F
( x , y )
¿
x
y
+ ¿ ln ⁡ ( y )
+ ¿ c
¿
0

2.4.5:
u
( x , y )
¿
c

∂ u
∂ x
d
x
∂ u
+ ¿
∂ y
d
y
¿
0

Şimdi ( x

x
u
,
¿

y3
+ ¿
y
¿
4

2
y

x
)

seçersek verilen DE tatmin olur. Dolayısıyla cevap d dir.


c

2.4.6: kesinlik için



∂ y

( e x A
+
s i n
y
x
)
¿

∂ x

( y
b
2
c o s x
+ ( B −1 )
e
x
)

s i n xA
−¿ 2
y
¿
B s i n x
− ¿ 2
y
+ ¿ ( B−1 )

=
¿
− ¿ A
¿
− ¿ B

B
− ¿ 1
¿
0
,
B
¿
1
,
A
¿
1

Çözüm için:
u
( x , y )

(y)
¿
∫ ¿ [ e
x
+
s i n
y
x
]
d
x
¿
x
e
1
− ¿
y
c
o
s
x
+ ¿ µ

∂ u
∂ y
¿
1
2
y
c
o
s
x
∂ u
+ ¿
∂ y
¿
c o s x
2
y
¿
¿
µ
( y )
¿
c 1

Böylece
u
( x , y )
¿
e x
1
− ¿
y
c
o
s
x
¿
c
2.4.7:

Denklem kesindir. Böylece


u
( x , y )
¿
∫ ¿ [ c o s x − x c o s y ]
d
y
¿
y
c
o
s
x
− ¿ x
s
i
n
y
+ ¿ µ
( ¿ x ¿ )

− ¿ y
s
i
n
x
− ¿ s
i
n
y
d µ
+ ¿
d x
¿
− ¿ s
i
n
y
− ¿ y
s
i
n
x

=> (
µ
x )
¿
c 1

Bu nedenle genel çözümdür.


− ¿ x
s
i
n
y
+ ¿ c
o
s
x
¿
c

2.4.8:

M
¿
−¿ 2
y
,
∂ N
∂ x
¿
2
y

∂ M
∂ N
∂ y−
∂ x
2 x y
¿
2
−¿
x

µ
¿
2 d x
−∫ x
e
¿
2
−¿
x

¿
f
,(y )x
¿
y 2
x
+ ¿ f
(¿ x ¿ )

2
y

-
x 2
'
+ ¿ f
( x )
¿
1
y 2
−¿
x 2

f
( x )
¿
x

2
y
x
+ ¿ x
¿
c
¿
¿
A
n
s
w
e
r
( ¿ c ¿ )

2.4.9:kesinlik için
( 3 y m+ 2
x n + 1
+ 2 y m+ 1
x n
)
d
x
+ ¿ ( 4 x n + 2
y m+ 1
+ 3 xn + 1
y m
)
d
y
¿
0

( )

( )

( )

( )

3
( m + 2 )
¿
4
(¿ n ¿ + ¿ 2 ¿ )

2
( m+ 1 )
¿
3
(n + 1 )
¿
¿
n
¿
1
,
m
¿
2
Böylece d.e
( 3 y
4
x
2
+ 2 y
3
x )
d
x
+ ¿ ( 4 x
3
y
3
+ 3 x
2
y
2
)
d
y
¿
0

u
+
2
3
y
x

( )
¿

, yx d
x
¿

¿
4
y
3
x

∫ ¿ ¿
3
+ ¿ y
x 2
+ ¿ µ
( ¿ y ¿ )

4
3
y
x3
+ ¿ 3
2
y
2
x
d µ
+ ¿
d y
¿
4
3
x
3
y
+ ¿ 3
x2
2
y
¿
¿
d µ
d y
¿

µ
( ¿ y ¿ )

µ
¿
c1

y 4
x 3
+¿ y 3
2
x
¿
c
(¿ c ¿ e ¿ v ¿ a ¿ p ¿ ¿ e ¿ )

2.4.10:
f
(
x )
d
y
+ ¿ ( x
2
+ y )
d
x
¿
0

Kesinlik için x ile çarpalım.


x
f
(x )
d
y
+ ¿ ( x 3
y x )
d
x
¿
0


∂ x
( x f( x ) )
¿

∂ y
3
(¿ x ¿+ ¿ y ¿ x ¿)

f
( x )
+ ¿ x
'
f
( x )
¿
x

Buna göre cevap (a)


2.7
¿ O
R
T
O
G
O
N
A
L
¿ Y
Ü
Z
E
Y
L
E
R
¿

2.7.1 Güz 90 1. Ara Sınavı


3
x

+ ¿
¿
c
y
y 3 eğri ailesinin ortogonal yörüngelerini bulun.

2.7.2 Bahar 90 1. Ara sınav

x
+ ¿
¿
c 1
y
eğri ailesinin (0,5)’ten geçen ortogonal yörüngelerinin üyesini bulunuz.
e y

2.7.3 Güz 89 Final Sınavı

y
+ ¿
y
¿
2
3
3

Çember ailesinin Ortogonal yörüngelerini bulunuz.


c

a) −¿
y 2

¿
k
x

−1
2
b) y
−¿
¿
k
x
2

3
c) y
−¿
¿
k
x
2

x x x 2

d) y
−¿
¿
k
x
2

2
e)hiçbiri
x
2.7.4 Güz 88 Final Sınavı

x 2
¿
c
y
Ailesi göz önüne alındığında (1,1) noktasından geçen ortoganal yörüngelerin

üyesini bulunuz.

a) y
+ ¿
x2
¿
2
2

b) y
¿
2
c) y
¿
2
x
2
2

d) 2
y
¿ e)2 y 2
+¿ x
¿
2

3 x −¿ 1 1 3

2.7.5 Güz 88 1.Ara Sınavı

r 2
−¿
α
¿
c
2
2
belirli bir F(R,α,c)=0 ailesinin ortogonal yörüngeleri ise, bu ailenin

r=1,α=-1 ‘ den geçen bir üyesini bulunuz.

a) r
¿
2
b)r=α c) r
¿
c
2

d) r2
¿ e)r=cα
α α −¿ α

2.7.6 Bahar 88 Final Sınavı

eğri ailesinin denklemi şu şekildedir.


y
¿
c
l
n
x

o
r
t
o
g
o
n
a
l

a) +


2
y
¿

n
x
¿
¿
l

2
2

x
2

2
b) ( l
y 2
+ ¿ x 2
n x 2− x
¿
2
)
c c

c) d) x 2
2
y
2 2
− ¿ x −¿ 2 y
+ ¿ l
n
+ ¿ x 2
x
4 ( l
n x 4 + x2 )
¿ ¿
c c

e)hiçbiri

2.7.7 Bahar 88 1. Ara Sınavı


' 2
( 1,1 ) d e n g e ç e n y
¿
c '

i
n
¿ o
r
t
o
g
o
n
a
l
¿ y
ö
r
ü
n
g
e
l
e
r
i
¿ b
u
l
u
n
u
z
.

y2
a) y 2
+¿ 2 x
¿
2
b) 2
+¿ x 2 c) x
+ ¿
x
¿
2
2
2

3
¿ 1

y2
d) 2
+¿ x
2 e)Hiçbiri
¿
2

2.7.8 Bahar 87 Bütünleme Sınavı

y
+ ¿
¿
c
x
2

2
denkleminin ortogonallerini bulunuz.
x 3

2.7.9 Bahar 87 1.Ara Sınavı

(1,1) noktasında y
¿
c x
ailesine ortogonal olan eğrinin eğimini bulunuz.
e

a)
2.7.10 Bahar 87 1. Ara Sınav

y
¿
c x
ortogonal eğri ailesinin denklemini bulunuz.
e

b) c)
a 2

y2
¿ 2
2 y
y 2 l
l n


n
y
¿ y 2 +
+
¿
¿
y
y
2
2
¿
e c x
+ ¿ 2 3
x
2 x
¿ ¿
k k

d) ln ⁡( l
¿
l
n
x
n y )

e) H
i
ç
b
i
r
+ ¿ k i

Çözümler

y'
2.7.1: 3
x
y
+ ¿ y
3
denkleminin x e göre türevi ¿
y
olur.
−¿
¿
c

x + y2

d y
d x
¿
1
−¿
y
x 2+ y 2

¿
y
+¿ x
− 1
y

Ama bu bir Bernoulli denklemidir. z


¿
2
dersek denklemi şu şekilde azaltır.
y

d z
d x
−¿ 2
z
¿
2
x

Doğrusaldır.Böylece
z
¿
e 2 x

( ¿∫
−2 x
¿ 2 ¿ x ¿ e ¿ d ¿ x ¿ +¿ c ¿ )
¿
e 2 x

( 1
2
(− 2 x e
−2 x
−e
− 2 x
) +c )

z y 2

Bu verir. Yani verilen eğri ailesinin


¿
y 2 ¿
¿ −¿ x
−¿ x 1
1 −¿
−¿ 2
2
+ ¿ c + ¿ c
2 x
e2 x
e

ortogonal yörüngeleridir.

2.7.2: Verilen eğri ailesinin diferansiyel denklemi

y'
¿
1
−¿
1− x− y

O halde ortogonal yörüngelerin diferansiyel denklemi


'
y
¿
1
− ¿ x
−¿ y

Bu doğrusal bir denklemdir.karşılık gelen entegrasyon faktörü µ(x)= e x

d ( y
e x
¿
¿

dx
x
e
( ¿ 1 ¿−¿ x¿)

Entegre buluruz.
y
¿
2
− ¿ x
+ ¿ c
−x
e

y(0)=5 olduğundan c= 3 olur.

2.7.3: Verilen eğri ailesinin denklemi


d y
d x
¿
−2 x y
2
x + y2

Daha sonra ortogonal yörüngelerin diferansiyel denklemi şu şekildedir.


d y
d x
−¿ 1
2 x
y
¿
1
2 x
− 1
y

( ¿∗¿ )

Bu n=-1 olan Bernoulli denklemidir.(*) ‘ ı y ile çarparak elde ederiz.


y
.
'
y
1
− ¿
2 x
y
¿
1
2 x

v
¿
y
2
verirsek v
¿
2
y
'

ve denklem (**) doğrusal denkleme dönüşür.


y '

'
v
1
−¿
x
v
¿
x

Denklemine karşılık gelen integral çarpanı x−1 olduğunu görüyoruz.Böylece


ⅆ x
( x− 1 v )
¿
1

Entegre buluruz.

x− 1
v
¿
x
+¿ k

v
¿
2
x
+¿ k
x

Ancak v
¿
y 2
için
2
y
2
−¿ x
¿
k
x

2.7.4: Verilen eğri ailesinin diferansiyel denklemi

y'
¿
2 y
−¿
x
Daha sonra ortogonal yörüngelerin diferansiyel denklemi şu şekildedir:
'
y
¿
2 y
−¿
x

2
y
d
y
¿
−¿ x
d
x

2
y
¿
2
x
−¿
2
+¿ c 1

2
x
+ ¿ 2
y 2
¿
c 1

y(1)=1 olduğundan c1
¿ , o zaman
3

2
x
+ ¿ 2
2
y
¿
3

2.7.5: Ortogonal yörüngelerin diferansiyel denklemi


ⅆ r
d a
¿
2 a
r

O halde , ailenin diferansiyel denklemi


ⅆ r
d a
¿
2 r
−¿
a

ⅆ r
r
¿
d a
−¿
2 a

Doğrudan entegrasyonu ile

ln |
⁡ r|
¿
−¿
1
2 |
ln ⁡a ¿ ¿
+ ¿ l
n
¿⁡
c
¿

ln (
⁡ r 2
)
¿
c
ln ⁡
|a |

B
u
r
a
d
a

c
¿
2
c 1

r(-1)=1 verir.
c
¿
−¿ 1

2
Γ
¿
−¿ a

2.7.6: Verilen eğri ailesinin diferansiyel denklemi


y'
¿
y
x ln x

O halde ortogonal yörüngelerin diferansiyel denklemi

y'
¿
−x l n x
y

y
d
y
¿
−¿ x
l
n
x
d
x

Bu ayrılabilir diferansiyel denklemi çözerek veya


2
2 y
¿
− ¿ 2
2
x
l n ⁡x
2
+ ¿ x
+ ¿ c

2
2 y
+ ¿ 2
2
x
ln ⁡x
−¿ x 2
¿
c

2.7.7: verilen eğri ailesinin diferansiyel denklemi y


¿
'
.o halde ortogonal
y
−¿
2 x

yörüngelerin diferansiyel denklemi y'


¿ ‘ tır. Bu ayrılabilir denklem y
d
y
¿
2
x

2 x d
x

−¿
y

y2
olur. Bunu çözersek 2
+¿ x
2 denklemini verir. y(1)=-1 ise c=3/2.böylece
¿
c

y
+ ¿
x3
¿
2
2

koşulunu sağlayan eğridir. Cevap (a) ‘tır.


3

2.7.8: Verilen eğrinin diferansiyel denklemi

ⅆ y
ⅆ x
¿
3 c x 2 −2 x
2 y

You might also like