Diksiyon Dersi 4

Ünlü Harflerin Söyleniş Biçimleri

Kalın O
Çeneler ve dil ‘kalın a’ ünlüsünde olduğu gibidir; dudaklar alt ve üst köşeleri birbirine
yaklaşır, ağzın açıklığı tam küçük bir yuvarlak gibi olur.
Örnek: Ot, ova, ocak, olmak, oydu, oda, oymak, orman, ortak, odun, otlak.
İnce O
Kalın o’ya oranla daha ileriden söylenilen bir ünlüdür. Dil, ‘kalın o’ya göre toparlanıp ortaya
doğru yükselir. Dil ucu üst damakta diş köklerine yakın bir noktaya temas eder. Ön ünlü
olması nedeniyle dudaklar tam bir yuvarlak hal alır.
Örnek: Lôbut, lôhusa, lôjistik, lôca, lôdos, lôkanta, lôkma, lôkomotif, lôkum, lômbar, lônca,
Ö
Çeneler ve dil ‘e’ ünlüsünde olduğu gibidir; dudakların alt ve üst köşeleri birbirine yaklaşıp
ağzın açıklığı tam küçük bir yuvarlak gibi olur, dil ileri doğru yükselir.
Örnek: Öbek, öç, ödenek, ödünç, ödev, öfke, öğretim, öğüt, ökçe, öksürük,
Normal U
Çeneler ve dil ‘kalın a’ ünlüsünde olduğu gibidir; dudakların alt ve üst köşeleri birbirine iyice
yaklaşır, ağzın açıklığı tam küçük bir yuvarlak gibi olur. Dudaklar ‘o’ya oranla ileri doğru
uzar.
Örnek: Uç, ucuz, uçak, uçurum, ulaştırma, ulu, ulus, umacı, uyku, uzun.
İnce U
‘Kalın u’ya oranla daha ileriden söylenir. Dilimize yabancı kökenli kelimelerden geçmiştir.
Yazıda genellikle ‘ü’ olarak gösterilir, ancak ‘ü’ olarak söylenmesi yanlıştır.
Örnek: Rûya, rûzgar, hûlya, gûya, lûzum, lûtfi, lûtfen, lûtuf, lûgat, nûr, nûmara, Hükûmeti,
Hulûsi.
Ü
Çeneler ve dil ‘açık e’ ünlüsünde olduğu gibidir; dudakların alt ve üst köşeleri birbirine iyice
yaklaşıp büzülür. Dudaklar ‘ö’ye oranla ileri doğru uzar: üüü üüü üüü.
Örnek: Üç, üflemek, ülfet, Ülker, ülkü, üniversite, ünlem, ünlü, ürperme, üzüm, ütü, üye,
Kalın A
 Dil doğal duruşundan geriye doğru biraz yükselir, dudaklar hareketsiz, yanaklar gevşek ve
çeneler açık kalır. Alt çene biraz aşağı indirilerek çıkarılır.
İnce A
‘kalın a’ya oranla daha ileriden söylenen bir ünlüdür. Tam olmamakla birlikte dil ucuna
yakın bir noktadan çıkar. Dil ucu etlerine doğru uzar. Ön ünlüdür.
Örnek: İslâm, Balâ, lâik, salât, celâl, elâ, lâla, âlkol, hâttâ, hârf, dikkât, fakât, seyahât, şefkât,
kabahât, sıhhât, saât, lâstik, lâcivert, lâmba, hayâl, hâl, hâlbuki, lâf, lâtif, lâkırdı, lâl, nasihât,
lâvabodan, nâzik, nâdide şefkâte verdi.
Uzun A
Yabancı kökenli kelimelerden dilimize geçmiştir. Bazı ‘a’larda söyleyiş noktası ‘ince a’
ile aynıdır. Normalden biraz daha uzatılarak söylenir. Ön ünlüdür.
Örnek: nâne, kâse, nâdir, lâle, lâzım, kâzım, kâtip, kâmuran, lâkayt, câni, kâğıt, nâhoş.
Açık E
Çeneler ‘a’ ünlüsünde olduğu gibi açılır, dil ileri damağa doğru yükselir. Söyleyiş noktası
daha ileridedir. ‘Açık e’nin söyleyişinde dil yanlara doğru genişler. Dil ucu alt dişlerin
arkasına doğru hafifçe temas eder.
Örnek: Erkek, ev, el (uzuv) kel, Şermin, her, sene, eş, sen, ben, emek, terbiye, edep, ezber,
Kapalı E
Açık e’ye oranla ağız daha kapalı ve söyleyiş noktası daha ileridedir. Dudak kenarları
kulaklara doğru biraz yaklaşır, çeneler hafifçe sıkılır. ‘kapalı e’nin söyleyişinde dilde yayılma
olmaz
Örnek: İkitélli, gécé, éngel, cénnét, ébru, ébédi, élbét, bénzin, méndil, mühéndis, kéndi, élli,
Kalın I
Çıkış noktası damağın arka kısmındadır. Dudakların köşesi kulaklara doğru açılır. Dil
damağın arkasına doğru toplanarak dar bir geçitten havayı bırakır.
Örnek: Isı, ıhlamur, ızgara, ıstırap, ışık, ırmak, ıslık, ılık, çalı, çıban, ısmarlama, ırgat

İnce I
Söyleyiş noktası ‘kalın ı’ya oranla daha öndedir ve ince söylenir. Yazıda ‘i’ olarak gösterilse
de ‘i’ olarak söylenmesi yanlıştır.
Örnek: Musıkî, şevkî, hakîkî, hakîkat.
Normal İ
Çıkış noktası damağın ön kısmındadır dudakların köşesi kulaklara doğru açılır; dil ucu alt
dişlerin arkasına çekilerek damağın iki yanına dayanır, dilin ön kısmı sert damağa doğru
yükselir, oluşan dar geçitten hava dışarı çıkar. Güler gibi söylenir.
Örnek: İzbe, içmek, ince, ikiz, işporta, iyi, ilk, ilik, ilmik, irmik,
Uzun İ
Normal i’ gibi ön ünlüdür ancak bir ses uzun söylenir. Vurguyu bulunduğu heceye çeker.
Örnek: İcat, biçare, bitap, bitaraf, veli, ilmi.

ÜNLÜ HARF TEKERLEMELERİ

1. Al bu takatukaları takatukacıya takatukalatmaya götür. Takatukacı takatukaları

takatukalamam derse takatukaları takatukacıdan takatukalatmadan al getir.
2. Adalardan adalara adanan Adanalı Abroşun abarta abarta, Ahlatlı ağdacının
avutucu avuntucu ahmak, aptal Abdurrahman’ın apraşı ağır ağır gidiyordu.
3. Iğdır’ın ığıl ığıl akan ılıman ırmağının kıyıları ıklım tıklım ılgın kaplıdır.
4. Abana’dan Adana’ya abarta abarta apar topar ahlatla ağdalı avuntucu ahmak
Ahmet’in avandanlıklarını aparanlardan Acar Abdullah ile Aptal Abdi akşam
akşam bize geldi.
5. Ilım ılınan, ılıcalı ılıcalı akan ılık Iğdır Irmağı’nın kıyıları ıkır tıkır ığrıp ağaçlarıyla
kaplıdır.
6. Okmeydanı’ndan Oğuzeli’ne otostop yap; Oltu’da volta at, olta al;
Orhangazi’de Orhanelili Orhan’a otostopçuluk öğret, sonra da Osmancıklı
Osman’a otoydu,fotoydu, lotoydu say dök.
7. Oluklu’dan Kozlu’ya, Kozlu’dan Oğuzeli’nin Otçuk Otogarı’na oba oba, ot
toplaya toplaya Posoflu Osman’ın ocağına vardı.
8. Uluborlulu utangaç Ulviye ile Urlalı uğursuz Ulvi uğraşa uğraşa Urfa’daki
urgancılara uzun uzun ulam ulam urgan sattılar.
9. Ulubatlı utangaç Ulaş’a uğursuz Ulunay’ın uzun uzun uzattığı urganı uğraşa
uğraşa aldı.
10.İbibiklerin ibibiklerini iyice iyileştirmek için İstinyeli istifçi İbiş’in istif
istiridyeleri mi, yoksa, İskilipli İspinoz işportacı İshak’ın işliğindeki ibrişimler mi
daha iyi, bilemiyorum.
11.İbiş’le Memiş, mahkemeye gitmiş, mahkemeleşmiş mi, mahkemeleşmemiş
mi?
12.İnim inim inleyen ibiliklerin, ibibiklerin ibiklerini ibrişimli iplikle ipil ipil
istifleyen İskilli İskilipli’nin işliğinde toplandık.
13.İbrikleri icat eden içli idealist İffet, ihtiyar ikiz ilerici imparatoru, İncirlili ipekçi
iri İspanyol’un işaretçi iti ile iz sürüp iyice izledi.
14.Eğer, Eleşkirtli eleştirmen Eşref ile Edremitli Bedri’yi Ege’nin en iyi eğercisi
biliyorlarsa, ben de en iyi Ermenekli Erdem, Ergene’nin en iyi elektrikçisidir,
derim.
15.Ertenekli Örtenekli, Ergene’nin ecesi, Esentepe’nin eğlencesi, Erdenler erkete
Erdem’le bize geldiler.
16.Ezineli emin Emin’in kızı ellilik Emine, bir eli ile mendilini salladı, bir eli ile elli
bine el eyleyip zengin oldu.
17.Erzurumlu Efruz Efendi’nin evde kalmış, evlenmemiş ebesi, Edirne emini
İskender Efendi’ye, “evet” deyip evlenmelide mi ev edinmeli, yoksa evlenmemeli
de mi ev edinmeli.
18.Ebe Ecel, edepli Efe egemen eğitimde ejderli ehliyetini ekleyerek ellerini
emeklinin entrikacı spekürcü erkek esmer eşine etejerli evinde eyvah diyerek
ezberletti.
19.Ecelerin Eceabat’taki evlerindeki tekir kedi, tenceredeki elli dirhem eti kendi
kendine yedi.
20.Özbeöz’ün özbeöz Ödemişli öngörülü öğretmeni Özgüraslan ile Özgülaslan
özellikle özerk ön öğretimde öylesine özverili övünç verici ve övgüye değer kişiler
ki, hani tüm öğretim örgütleri içinde en özgün örnek onlardır, diyebilirim.
21.Özellikle özerklik üzerine Özdemir’e özgü, özgün ve özgül özellikleri izleyen
Özbekli Özkan’la, Özakman, Izgan, Uzken, Özülken, Ozanlara uzanarak ezeli
üzüntülerini azalttılar, azalttılar; sonra da kuşları azat ederek yan gelip yattılar.
22.Özüne üzgü özverili Özgür’ün özellikli özerk öğretiminde ödenekli örnek
çalışmalarına ozan Özakman da ortak oldu.
23.Ürdünlü ünlü üfürükçü Üryani, Ünye, Ürgüp, üzerinden ülküdeşlerine, üstüpü,
üstübez, üvez, üzüm, üzengitaşı ve üzünç götürürken, Üveyik’ten ürüyerek,
üvendirlerini sürüyerek yürüyen üçkâğıtçıların ürküntü üreten ünü batasıca
ünlemleriyle ürküverdi…
24.Üveçli Üvezli Ürgüplü üzümcünün üzüm üzüm üzülen, süzüm süzüm süzülen
Ünyeli üzengili güzelini üvendireyle sürüye sürüye götürdü.

EGZERSİZLER

 ‘’Mimu’’ ‘’feve’’‘’oö’’ ‘’ae’’ harf ve hecelerini çene kapalı 20’şer defa

tekrarlayınız.

 Çeneyi yavaşça sonuna kadar açıp 30 saniye bekleyip yavaş bir biçimde
kapatın. (Egzersizi 3 tekrar yapın.)

 Dilinizi geniş dairelerle saat yönü ve tam tersine 10 kere çevirin. (1

tekrar)

• Kalem yatay biçimde ağızda, 24 tekerlemeyi okuyun. Anlaşılır olmasına

özen gösterin. Sonra kalemsiz biçimde tekrar tekerlemeleri okuyun.