‫‬ ‫‬‫‬

‫ر 
‬
‫‪7‬‬ ‫ ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ّ‬
‫»ر ا‪  8‬و ا 
«‬

‫‪ 8   4‬‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ‬

‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ا‪7‬ا‪ !"# $9"&3‬‬

 ‫‬
‫ر  ‬
‫ﻳﺎ‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ّ‬

‫»ر ا‪  8‬و ا ‪«7‬‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ‪ 8  4‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ا‪7‬ا‪ !"# $9"&3‬‬

‫‪ o‬ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬
‫‪ o‬ﭼﺎپ اول ‪1352 -‬‬
‫‪ o‬ﻧﺸﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ‪ -‬دي ﻣﺎه ‪1389‬‬
‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬
‫‪E mail: Farhad_1984@ymail.com‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت راﻳﮕﺎن ﺑﺎ ﻫﺪف اﺳﺘﻔﺎده ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﭘﻮزش ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ و ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪم ﺑﺎ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺎ را در اراﺋﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎري دﻫﻴﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪6 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻴﻌﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ)ع( ‪7 ...................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ ‪9 .................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺻﻠﺢ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻗﻴﺲ ‪10 .......................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪11 ...................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻗﻴﺎم ﺧﻮارج ‪11 ......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة ‪12 ....................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ وﻻﻳﺘﺪارى اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﺑﻌﻀﻰ ﺣﻮادث اﻳﺎم وﻻﻳﺘﺪارى او ‪15 ................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم ‪16 ..............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻋﻤﺎل ﺧﻮارج در ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم ‪16 .............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺳﻮم ‪22 .............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﺘﻮرد ﺧﺎرﺟﻰ ‪22 .......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرم ‪47 .........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻋﺰل اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ‪48 .......................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ رخ داد ‪51 ................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از وﻻﻳﺘﺪارى زﻳﺎد ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ‪51 .................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ ‪58 ...........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ‪58 ...........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻫﻔﺘﻢ ‪59 ...........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺘﻢ ‪60 ..........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ ‪60 ..............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ ‪61 .....................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﻓﺮزدق ‪66 ........................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن اﺷﻞ و ﺳﺒﺐ ﻫﻼك وى ‪70 ..................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻜﻢ ‪71 .............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ‪71 ...............................................................................................................‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ زﻳﺎد ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪86 ...................................................................................................................‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪92 .................................................................................................................‬‬

‫‪3‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﻛﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ‪92 .................................................................................................................‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و دوم در آﻣﺪ ‪96 ..........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮم ‪96 ............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻫﻼك زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ ‪96 ..........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد ‪98 ..............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭼﻬﺎرم ‪99 ........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﺳﻌﻴﺪ و ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﻣﺮوان ‪99 ............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ وﻻﻳﺘﺪارى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ‪101 ........................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺠﻢ ‪103 .......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﮔﻤﺎﺷﺖ؟ ‪103 ...............................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺷﺸﻢ ‪104 .......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ وﻟﻴﻌﻬﺪى ﻳﺰﻳﺪ ‪105 ...................................................................................................................................‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﻔﺘﻢ در آﻣﺪ ‪109 ..............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﺸﺘﻢ ‪110 ......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا زﻳﺎد ﺧﻮارج را ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺮد؟ ‪112 .....................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻧﻬﻢ ‪114 ..........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ؟ ‪114 .............................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ‪115 ...................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻔﺮغ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﻫﺠﺎ ﮔﻔﺖ؟ ‪116 ............................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ‪119 ....................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ‪120 .................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻌﻀﻰ اﺧﺒﺎر و روﺷﻬﺎى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ‪123 .................................................................................................................‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ‪130 .............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ‪136 ......................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﻮﻓﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ‪138 ..........‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ و ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺑﻮد ‪170 ..............................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ‪187 ........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﺎم ﻫﺎﺷﻤﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن ‪248 .................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮ ﺑﻼل ‪250 ........................................................................................................................‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻠﻢ را وﻻﻳﺘﺪار ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد ‪251 ................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ و وﻻﻳﺘﺪارى وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ‪254 ........................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و دوم ‪256 .........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ رﻓﺘﻦ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ‪256 ........................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم ﺑﻮد ‪259 ....................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ‪271 ....................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺮگ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ و ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻛﺮدن و ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻛﻌﺒﻪ ‪271 ...................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﻛﻌﺒﻪ ‪273 ...........................................................................................................................‬‬
‫ﺷﻤﺎر ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺰﻳﺪ ‪274 ......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﻳﺔ اﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ‪274 ..............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ‪276 ...........................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﺮﻛﻨﺎرى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﻋﺎﻣﺮ ‪292 .......................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻣﺮج راﻫﻂ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ و اﺧﺒﺎر ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ‪301 ...‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﻨﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم در ﺧﺮاﺳﺎن ‪306 .............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از آﻏﺎز ﺟﻨﺒﺶ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮاى ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ ‪311 .......................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﻳﻰ ﺧﻮارج از اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ‪321 ........................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ آﻣﺪن ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ‪325 .......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ‪336 .............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮوان دو ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را وﻟﻴﻌﻬﺪ ﻛﺮد ‪357 .....................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﺖ ﻣﺮوان ‪358 ...................................................................................................................................‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﺒﻴﺶ ﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ‪359 ...........................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﺧﺎرﺟﻰ ‪360 ..................................................................................................‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬

‫ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ از ﺗﺎرﻳﺦ و ﻃﺒﺮي و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺲ از ﺧﺘﻢ ﻛﺎر ﻛﻪ اﻣﻴﺪ‬
‫ﻫﺴﺖ دورﺗﺮ از ﺑﻬﺎر آﻳﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﻪ اي از اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً دراز ﮔﻔﺘﻪ آﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺟﻤﺎل ﺣﺴﺐ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان از وﻗﺖ ﺑﻨﻴﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي را در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻪ ردﻳﻒ اول داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﻳﻎ ﺑﻮد اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺰرگ و ﻣﻔﺼﻞ و ﻛﻬﻦ ﻛﻪ ورﻗﻲ وزﻳﻦ از اﻧﺒﻮه ﻣ‪Ĥ‬ﺛﺮي ﻛـﻪ ﺗـﺎزان‬
‫ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﮋاد در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري ﺻﻔﺤﺎت و ﻓﺼﻮل آن از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺳـﺨﻦ دارد‬
‫ﺑﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎي اﺻﻴﻞ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﻣﺮﺟﻊ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺛﺮي‪ ،‬ﺑﺘﻤﺎم دﻳﺮي از اﺿـﺎﻓﺎت‪ ،‬زي ﺗـﺎزي ﻧﮕـﺬارد و‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﮕﻴﺮد و اﻳﻦ دور اﻓﺘﺎده ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬از ﭘﺲ ﻗﺮون‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر و ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺨﻠﺺ و ﭘﺮ ﻛﺎر اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از رﺳﻢ و ﭘﻨـﺪار راﻳـﺞ زﻣـﺎن‪ ،‬زﺑـﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﻲ را ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه ﻧﺒﻮغ آﺳﻤﺎن وار ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ آراﺳﺘﻪ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﭙﺎس ﺧﺪا را ﻛﻪ از ﭘﻲ ﺗﻮﻓﻴﻘﺎت ﻣﻜﺮر ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬و ﻋﻼﻗﻪ اوﻟﻴﺎي ﺑﻨﻴﺎد‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه‬
‫ﻫﺴﺖ ﺷﺪ و ﻛﺎري ﻛﻪ در ﮔﺮو ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﺒﺎروز زودﺗﺮ از وﻗﺖ ﻣﻘﺮر‪ ،‬ره ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎز ﺷﻜﺮ ﺧﺪاي‪.‬‬

‫اﻳﻨﻚ ﺷﻤﺎ و ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﺟﻠﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ از دﻧﺒﺎل آن در آﻳﺪ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪.‬‬

‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه‬
‫اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎه ﻫﺰار و ﺳﻴﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه و دو‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻴﻌﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ )ع(‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺖ ﺑﻴﺎر ﺗﺎ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﺰ و‬
‫ﺟﻞ و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ وى و ﺟﻨﮓ ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻦ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ وى ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﺮﻃﻬﺎ در اﻳﻨﺴـﺖ‪ «.‬و ﻗـﻴﺲ‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه ﻋﺮاق ﻛـﻪ ﻣـﻰﺑﺎﻳـﺪ ﺳـﻮى آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و‬
‫ﻧﻮاﺣﻰ آن رود ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻢ ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺳﭙﺎه ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻮﺟﻮد آورده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮگ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻴﺲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻌﻠﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴـﻼم ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ و ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺮاق ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ 1‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻣﻠﺤـﻖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ رأى وى ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴـﺖ و او را ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس را‬
‫ﺳﺎﻻرى داد‪ ،‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺴﻦ را ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑـﺮاى‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ در ﺑﺎره اﻣﻮاﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ راﺷﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻴﻌـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪاﻳﻦ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﺑﻴﺎﻣﺪ و در ﻣﺴﻜﻦ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ در ﻣﻴﺎن اردو ﻧﺪا داد‪» :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺲ اﺑﻦ ﺳـﻌﺪ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻛﺴﺎن رﻓﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺮا ﭘﺮده ﺣﺴﻦ را ﻏﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺎره ﻓﺮﺷﻰ ﻛﻪ زﻳـﺮ ﺧـﻮد‬
‫داﺷﺖ ﺑﺎ وى در آوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﺮون ﺷﺪ و وارد ﻣﺪاﻳﻦ ﺷﺪ و در ﻗﺼﺮ ﺑﻴﻀﺎ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻮى ﻣﺨﺘﺎر ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻌﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻮ ﺳﺎل ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺛـﺮوت و‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻴﺎﺑﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﻦ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﻦ و ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ وى ﺑﺮاى ﺧﻮدت از ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮ‪«.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺘﺮﺟﻢ را در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﺘﻢ ﭼﺎپ ﻛﺘﺎب ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮد ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪8‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ ،‬ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﮕﻴﺮم و ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪ ﻛـﻨﻢ‪ ،‬ﭼـﻪ ﺑـﺪ ﻣـﺮدى‬
‫ﻫﺴﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻤﺮه را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻣﺪاﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻦ آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻫﺰار ﺑﮕﻴﺮد ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻦ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺮا ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑـﻰ‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻛﺮد‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪرم را ﻛﺸﺘﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮدم ﺿﺮﺑﺖ زدﻳﺪ و اﺛﺎﺛﻢ را ﻏﺎرت ﻛﺮدﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺑـﺎره ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ وى ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺑﺎره ﺻﻠﺢ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻗﺼﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻜﻨﻰ و ﻗﺼﻪ ﻋﻠﻰ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻜﻨﻰ ‪«..‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﻛﻪ ﻣﻦ ﻛﺎر را ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮ ﻣﻰداﻧﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ و ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻤﺮه را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺣﺴﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻳﻜﻰ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﺑـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاى ﺿﻼﻟﺖ روﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻰ اﻣﺎم ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻮاى ﺿﻼﻟﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ« و ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ را در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل وى ﺑﻮد ﺑﺮ ﮔﻴـﺮد و ﺧـﺮاج داراﺑﮕـﺮد از او‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ در ﺣﻀﻮر وى ﻧﺎﺳﺰاى ﻋﻠﻰ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻫﺰار‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ راﺷﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن ﺳﺎل ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ رﺳﻴﺪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑـﻦ‬
‫ﺷﻌﺒﻪ ﻧﺎﻣﻪاى از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻠﻢ ﺳﺎﻻرى ﺣﺞ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ وى ﺑﻪ روز ﺗﺮوﻳﻪ اﻗﺎﻣـﺖ ﻋﺮﻓـﻪ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﻪ روز ﻋﺮﻓﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ داﺷﺖ وﺿﻊ او ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه اﻳﻦ ﻛﺎر را از آن ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺣﺞ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺳﺒﺐ در ﻛﺎر ﺣﺞ ﺷﺘﺎب ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل در اﻳﻠﻴﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را از اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ راﺷﺪ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺷﺎم ﻋﻨﻮان اﻣﺎرت داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم در ﻋﺮاق ﻋﻨﻮان اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن داﺷﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺷﺎم ﻋﻨﻮان‬
‫اﻣﻴﺮ داﺷﺖ و ﭼﻮن ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﭙﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ در آﻣﺪ و ﻣﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺷﺮط ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﺻﻠﺤﻴﺪ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم از اﻳﻦ ﺷﺮط در ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺷـﻚ آوردﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻳﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﺳﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫از ﭘﺲ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﭼﻨﺪان ﻣﺪﺗﻰ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺪو زدﻧﺪ ﻛﻪ وى را ﻋﻠﻴﻞ ﻛﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﺮت وى از ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻴﻔﺰود و از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﺘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﺑﺮاى او ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﻧﻮﺷﺖ اﮔﺮ اﻳﻨﻬﺎ را ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻨﻰ ﻣﻦ ﺷﻨﻮا و ﻣﻄﻴﻊ ﺗﻮام و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم دﻫﻰ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻧﺎﻣﻪاى ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺮاى ﺣﺴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛـﻪ زﻳـﺮ‬
‫آن ﻣﻬﺮ زده ﺑﻮد و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ زﻳﺮ آن را ﻣﻬﺮ زدهام ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻰﺧـﻮاﻫﻰ ﺑﻨـﻮﻳﺲ ﻛـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻰﺷﻮد« و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﺴﻦ رﺳﻴﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑـﺮ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻰ ﻛـﻪ از ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد ﻧﻮﺷـﺖ و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﻦ را ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد و ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺣﺴﻦ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم از او ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻌﻬـﺪى را ﻛـﻪ در ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻣﻬﺮزده ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدى اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪات ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﻫﻤﺎن را ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮدم«‬
‫ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﻣﻦ در آن ﻧﻮﺷﺘﻢ و ﺗﻌﻬﺪ اﻧﺠﺎم ﻛﺮدهاى« در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎب اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺗﻌﻬﺪات را ﺑﺮاى ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ در ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴﺰد و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﻛﻪ وى را ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫وادارم ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر دارى؟«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﻧﺪاﻧﻰ او ﺑﺮ ﻛﺴﺎن ﻋﻴﺎن ﺷﻮد« و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻦ ﻛـﺮد‬
‫ﺗﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﻚ روز ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮون آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ ﺑﺎﻧﮓ زد و ﺣﺴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﻦ ﺑﺮ ﺧﻴﺰ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﻦ«‬
‫ﭘﺲ ﺣﺴﻦ ﺷﻬﺎدت ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﻰ ﺗﺄﻣﻞ ﺳﺨﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪10‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اول ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﻫـﺪاﻳﺖ ﻛـﺮد و ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آﺧﺮﻣـﺎن‬
‫ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺪﺗﻰ دارد و دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﻰداﻧﻢ ﺷﺎﻳﺪ آزﻣﺎﻳﺶ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺑﻬﺮهورى ﻣﺤﺪود«‬
‫و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ« و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻋﻤﺮو آزرده ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﻮاﺑﺪﻳﺪ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻮد« و ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم را ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﻮﻓﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻨﺞ روز ﻣﺎﻧﺪه‬
‫از رﺑﻴﻊ اﻻول‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ از ﺟﻤﺎدى اﻻول‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زده ﺑﻮد ﻣﻴﺎن او و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺻﻠﺢ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻗﻴﺲ‬
‫زﻫﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ اﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬او‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ و اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ اﻣﻮاﻟﻰ را ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﮕﻬﺪارد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ را ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮد و‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻓﺮاوان ﺳﻮى او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را رﻫﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰوﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺰ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑـﺎ او ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺳﭙﺎه ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﺗـﺎ در‬
‫ﺑﺎره ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻓﺘﻨﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺣﺴﻦ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﺎر ﻛﺴﻰ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وى‬
‫از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﻣﺪﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد و ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو و ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺲ ﺳﻮى ﻗﻴﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﺪا را ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد وى آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻛﻰ ﻣﻰﺟﻨﮕﻰ؟ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وى ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪى ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻗﻴﺲ ﻧﺮﻣﻰ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻃﻮﻣﺎرى ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻧﺮا ﻣﻬﺮ زده ﺑﻮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ در اﻳﻦ ﻃﻮﻣﺎر ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﻣﺪه و ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮓ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرام ﺑﺎش ﺑﺨﺪا ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻛﺸﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺧﻮدﺷﺎن از ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻜﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ از ﺟﻨﮓ وى ﭼﺎره ﻧﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻃﻮﻣﺎر را ﺑﺮاى ﻗﻴﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد در آن ﺑﺮاى ﺧﻮدش و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮﻧﻬﺎ ﻛـﻪ‬
‫رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻟﻬﺎ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻰ ﻧﺨﻮاﺳﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮد و ﻗﻴﺲ و ﻳﺎران وى ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻣﺪﺑﺮان ﻗﻮم ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺪﺑﺮان و‬
‫ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻨﺎن ﻋﺮﺑﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن و ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﻋﺎص و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺑﺪﻳﻞ ﺧﺰاﻋﻰ ﻛﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ و اﺑﻦ ﺑﺪﻳﻞ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﻋﻤﺮو دل ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ داﺷـﺘﻨﺪ اﻣـﺎ ﻣﻐﻴـﺮه‬
‫ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ﻃﺎﻳﻒ ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﺑﺮ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در اذرح ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻠﺢ ﻣﻴﺎن ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ رخ داد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻏـﺮه‬
‫ﺟﻤﺎدى اﻻول ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ‪ ،‬و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺴﺮان ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﻴﺎن ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻣﺴﻜﻦ ﺻﻠﺢ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻋﻮاﻧﻪ آﻣﺪه‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم ﻋﺮاق! ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻰﻋﻼﻗﻪ ﻛﺮد‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪرم را ﻛﺸﺘﻴﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮدم ﺿﺮﺑﺖ زدﻳﺪ و اﺛﺎﺛﻢ را ﻏﺎرت ﻛﺮدﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎ ﺣﺸﻢ و ﺑﻨﻪ ﺳﻮى ﻛﻮﻓـﻪ رﻓﺘﻨـﺪ و ﭼـﻮن ﺣﺴـﻦ آﻧﺠـﺎ‬
‫رﺳﻴﺪ و زﺧﻢ وى ﺑﻬﻰ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ در ﻣﻮرد ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮدﺗﺎن و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن‪ ،‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺎﭘﺎﻛﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﺮده و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻴﺸﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪه از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﺮﻳﻪ ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻦ و ﻳﺎران وى ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ روان ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺮاج داراﺑﮕﺮد را ﺑﮕﻴﺮد و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﻣﺎﺳـﺖ« و ﭼـﻮن ﺳـﻮى‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ روان ﺷﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺟﻠﻮ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ذﻟﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﺮب«‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺧﻮارج ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻮﺷﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺷﻬﺮ زور ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻗﻴـﺎم‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻗﻴﺎم ﺧﻮارج‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺣﺴﻦ از ﻛﻮﻓﻪ در آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و در ﻧﺨﻴﻠـﻪ ﺟـﺎ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻛـﺲ از‬
‫ﺣﺮورﻳﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوة ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ اﺷﺠﻌﻰ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﺣﺎدﺛﻪ ﭼﻨـﺎن ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﻚ در آن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻮى ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ روﻳﺪ و ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻓﺮوة ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺳﻮاران‬
‫ﺷﺎم را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻴﺎن را ﺑﺸﻜﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﺶ ﻣﻦ اﻣﺎن ﻧﺪارﻳﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺷﺮ ﺧﻮدﺗﺎن را از ﭘﻴﺶ ﺑﺮدارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪12‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺧﻮارج رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮارج ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ‪ ،‬از ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺑﮕﺬارﻳـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ او را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ را دﻓﻊ ﻛﺮدهاﻳﻢ و اﮔـﺮ ﻣـﺎ را از ﻣﻴـﺎن ﺑﺮداﺷـﺖ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ از ﻣـﺎ‬
‫آﺳﻮدهاﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮادران ﻣﺎ را ﻛﻪ در ﻧﻬﺮوان ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ ﺑﻴـﺎﻣﺮزاد‪ .‬اى ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺷـﻤﺎ را ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺮدم اﺷﺠﻊ‪ ،‬ﻓﺮوة ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬ﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺳﺮور ﻗﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺒﺮدﻧﺪ و ﺧﻮارج ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺮ را ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻃﻰ ﺑﻮد ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷـﻌﺒﻪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮدهاى و ﻋﻤﺮو را ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺼﺮ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪهاى ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﻓﻚ ﺷﻴﺮى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﺪاﷲ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻛـﺮد‪ .‬ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻐﻴﺮة را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻐﻴﺮه را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮدهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻐﻴﺮه را ﺑﺮ ﺧﺮاج ﻣﻰﮔﻤﺎرى ﻛﻪ ﻣﺎل را ﺑﺮﺑﺎﻳﺪ و ﺑﺮود و ﭼﻴﺰى از او ﻧﺘﻮاﻧﻰ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻛﺴـﻰ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺮاج ﮔﻤﺎر ﻛﻪ از ﺗﻮ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻐﻴﺮه را از ﺧﺮاج ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﺎز ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻴﺮه ﻋﻤﺮو را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ در ﺑﺎره ﻋﺒﺪاﷲ آن ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﻪ آن در«‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻨﻴﺪهام ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﺑﺎن ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺮ را ﺳﻮى او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ در آﻏﺎز ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺻـﻠﺢ ﻛـﺮد‬
‫ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﺑﺎن در ﺑﺼﺮه ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺖ و آﻧﺠﺎ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺖ ﻳﻜـﻰ از ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﻨﻰ ﻗﻴﻦ را ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ و ﻛﺲ دﻳﮕـﺮى‬
‫را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬و او ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ دﺳﺘﻮر ﻛﺸﺘﻦ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﺑﻪ او داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ ﻳﻜﻰ از ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم زﻳﺎد در ﻓﺎرس‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم وى را ﺳﻮى ﻛﺮدان ﻳﺎﻏﻰ آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻇﻔـﺮ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد و در اﺳـﺘﺨﺮ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و از ﺑﺴﺮ ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻫﻔﺘـﻪ ﺑـﻪ او‬
‫ﻣﻬﻠﺖ داد ﻛﻪ ﺑﺮود و ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬وى ﻫﻔﺖ روز راه ﭘﻴﻤﻮد و دو ﻣﺮﻛﺐ زﻳﺮ ﭘﺎى او ﺳﻘﻂ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻦ ﻛـﺮد و‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ از ﭘﺴﺮان زﻳﺎد دﺳﺖ ﺑﺪارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﻄﻠﻌﺎن ﻣﺎ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮه روز ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺮ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را آورده‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ رود و ﺧﻮﻧﺸﺎن را ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺐ ﻳﺎ اﺳﺘﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰراﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪ و ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﺗﻜﺎن داد و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﻛﺴﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﻮن ﭘﺴﺮان‬
‫زﻳﺎد رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺪو داد ﻛﻪ آزارﺷﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺼﺮه ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﻧﺎﺳﺰاى ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ ﭘﺲ از آن ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺪ ﻣﻦ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺪ ﻣﻦ دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮا دروﻏﮕﻮ ﻣﻰداﻧﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ او را ﺧﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺑﻮ ﻟﻮﻟﻮه ﺿﺒﻰ ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ و ﺧـﻮدش را روى اﺑـﻮﺑﻜﺮه اﻧـﺪاﺧﺖ و او را‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺖ و ﭘﺲ از آن اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺻﺪ ﺟﺮﻳﺐ ﺗﻴﻮل او ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻨﻈﻮرت از آن ﻛﺎر ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺑﺪﻫﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ ﺷﺶ ﻣﺎه در ﺑﺼﺮه ﺑﺒﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ ﻛﺴﻰ را ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬
‫ﺟﺎرود ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺒﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در رﺟـﺐ‬
‫ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة را ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬در آن وﻗﺖ زﻳﺎد در ﻓﺎرس ﺣﺼﺎرى ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﻪ‬
‫زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟﻰ از ﻣﺎل ﺧﺪا ﭘﻴﺶ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪهام‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻫﺴﺖ ﺑﺪه‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از آن ﻣﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑـﻮده ﺑـﻪ ﻣﺼـﺮف رﺳـﺎﻧﻴﺪهام و‬
‫ﭼﻴﺰى از آن را ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺑﺮاى ﺣﻮادث اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺳﭙﺮدهام و ﺑﺎﻗﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن رﺣﻤـﺔ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهام‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى ﺗﺎ درﺑﺎره ﻛﺎر ﺗﻮ و آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم دادهاى ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛـﺎر ﻓﻴﻤـﺎ ﺑـﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﻰروى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ زﻳﺎد ﻧﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺴﺮ‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﺑﺰرگ زﻳﺎد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﺒﺎد را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛـﺮد‬
‫و ﺑﻪ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮو و ﮔﺮ ﻧﻪ ﭘﺴﺮاﻧﺖ را ﻣﻰﻛﺸﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪14‬‬

‫زﻳﺎد ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺟﺎى ﺧﻮدم را ﺗﺮك ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻳﺎر ﺗﻮ داورى ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺮا ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ دارى ﺑﻜﺸﻰ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻮى ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺴﺎب در اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد و زود ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻰ ﻣﻰروﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ‪ ،‬آﻫﻨﮓ ﻛﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮه ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻣـﻦ و ﭘﺴـﺮان ﺑـﺮادرم را ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻰﮔﻨﺎﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪاى‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺎران ﻋﻠﻰ ﻫـﺮ ﻛﺠـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ در اﻣـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻨﺎن و ﭘﺪرﺷﺎن ﺣﻘﻰ ﻧﺪارى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرت اﻣﻮاﻟﻰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و از دادن آن اﺑﺎ ﻛﺮده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻧﺪارد‪ ،‬از ﭘﺴﺮان ﺑﺮادر ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﺪار ﺗﺎ ﺑﺮاى آزادﻳﺸﺎن ﻧﺎﻣﻪاى از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺎورم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ روزى ﭼﻨﺪ ﻣﻬﻠﺖ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮاى آزادﻳﺸـﺎن آوردى ﻛـﻪ ﺧـﻮب وﮔﺮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻤﺸﺎن و ﻳﺎ زﻳﺎد ﺳﻮى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن رود‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮه ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و درﺑﺎره زﻳﺎد ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺪارد و آزادﺷﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﺮة ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮه در ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮه! ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت آﻣﺪهاى ﻳﺎ‬
‫ﺣﺎﺟﺘﻰ ﺗﺮا ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آورده؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﺟﺖ آﻣﺪهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮﺑﻜﺮه ﻣﻨﻈﻮرت اﻧﺠﺎم ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﻨﺖ ﺗﻮ ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﻰ‪ ،‬ﻛﺎرت ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮادرم زﻳﺎد را اﻣﺎن دﻫﻰ و ﺑﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﻰ ﻛﻪ ﭘﺴﺮاﻧﺶ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و ﻣﺘﻌﺮض آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﭘﺴﺮان زﻳﺎد آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ زﻳﺎد ﭼﻴﺰى از ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺶ اوﺳﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﻛﺎرى ﺑﺎ او ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﮔﺮ ﭼﻴﺰى ﭘﻴﺶ او ﺑﺎﺷﺪ ان ﺷﺎء اﷲ از ﺗﻮ ﺑﺎز ﻧﻤﻰدارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺑﻪ ﺑﺴﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺮض ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﺎد ﻧﺸﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮه‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻔﺎرﺷﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻔﺎرش ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻰ و ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﻛﻨﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮق ﺷﺪهاى‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻰ دارى ﻛﻪ از آن ﻧﻤﻰﮔﺬرى‪ ،‬از دﻧﺒﺎل ﺗﻮ ﺟﻮﻳﻨﺪهاى‬
‫ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻣﻰآﻳﺪ و زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺟﻞ ﺑﺮﺳﺪ و ﺟﻮﻳﻨﺪه در رﺳﺪ و ﭘﻴﺶ ﻛﺴﻰ روى ﻛﻪ از اﻋﻤﺎل ﺗﻮ ﭘﺮﺳﺪ و از ﺗﻮ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و رﺳﻴﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ رﺿﺎى ﺧﺪا ﻣﺮﺟﺢ ﻣﺪار‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ ﺑﻪ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻴﺎﻳﻰ ﭘﺴﺮاﻧﺖ را ﻣﻰآوﻳﺰم‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرى ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﺟﮕﺮﺧﻮار ﺗﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮﺑﻜﺮه ﭼﻪ ﺷﺪه؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺴﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﺎد را ﺑﻜﺸﺪ«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﺎد را ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاى رﻫﺎ ﻛﻦ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﭘﺲ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﻠﻰ ﺑﻪ زﻳﺎد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻠﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ و ﺗﻬﺪﻳﺪش ﻛﺮد و زﻳـﺎد ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﺟﮕﺮﺧﻮاره و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻧﻔﺎق و ﺳﺮ دﺳﺘﻪ اﺣـﺰاب ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ و ﺗﻬﺪﻳـﺪم‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ دو ﭘﺴﺮ ﻋﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻳﻌﻨﻰ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻰ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﻦ و او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻮد ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺑﻪ دوش دارﻧﺪ و اﮔﺮ در ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدم ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺮا‬
‫در ﻣﻌﺮض ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻫﻤﭽﻨﺎن وﻻﻳﺘﺪار ﻓﺎرس ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ و‬
‫زﻳﺎد در ﻗﻠﻌﻪاى ﻛﻪ آﻧﺮا ﻗﻠﻌﻪ زﻳﺎد ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را وﻻﻳﺘﺪار ﺑﺼﺮه و ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﮓ ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ وﻻﻳﺘﺪارى اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﺑﻌﻀﻰ ﺣﻮادث اﻳﺎم وﻻﻳﺘﺪارى او‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن را ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ آﻧﺠﺎ اﻣﻮال و ﺳﭙﺮدهﻫﺎ دارم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﻧﻔﺮﺳﺘﻰ از ﻣﻴﺎن ﻣﻰرود‪ «.‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را وﻻﻳﺘﺪار‬
‫ﺑﺼﺮه ﻛﺮد و آﺧﺮ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻠﻪ‬
‫را ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ او ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺷـﺎﻣﻰ و ﺑـﻪ ﻗـﻮﻟﻰ ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ‬
‫ﻫﻴﺜﻢ ﺳﻠﻤﻰ ﺳﭙﺮد و ﻗﻀﺎوت ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ ﻋﻤﻴﺮة ﺑﻦ ﻳﺜﺮﺑﻰ ﺿﺒﻰ ﺑﺮادر ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻳﺜﺮﺑﻰ ﺿﺒﻰ داد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎﻣﻰ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ وﻻﻳﺘﺪار ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺎﻫﻠﻰ ﻣﻠﻘﺐ ﺑـﻪ ﺧﻄـﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻟﻘﺐ از آن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه داﺷﺖ ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ﺑﻦ ﻏﺎﻟـﺐ ﻫﺠﻴﻤـﻰ ﻧﺰدﻳـﻚ ﭘـﻞ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺒﺎدة ﺑﻦ ﻗﺮص ﻟﻴﺜﻰ را ﻛﻪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﺑﺠﻴﺮ ﺑﻮد و ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد آﻧﺠـﺎ دﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ او را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن از اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ اﻣـﺎن داد‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ را ﺑﺸﻜﻨﻰ ﻛﺲ از ﺗﻮ ﻧﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ ﻣﻌـﺰول‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ او ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻠﻢ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از واﻗﺪى اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ‪ ،‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد اﻣﺎ واﻗﺪى از اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ رواﻳﺖ ﻛـﺮده‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻋﻨﺒﺴﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪16‬‬

‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻻن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻏﺰاى روم‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ روﻣﻴـﺎن را ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻰ‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از ﺑﻄﺮﻳﻘﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮد ﻣﺮوان ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑـﻪ ﻗﻀـﺎى‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻦ ﻫﺸﺎم را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﻜﻪ ﻛـﺮد‪ .‬وﻻﻳﺘـﺪار ﻛﻮﻓـﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎر ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد‪ .‬وﻻﻳﺘﺪار ﺑﺼﺮه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻳﺜﺮﺑﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻓﻀﻞ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را وﻻﻳﺘﺪار ﺑﺼـﺮه و ﺧﺮاﺳـﺎن ﻛـﺮد ﻋﺒـﺪاﷲ‪،‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ دو ﺳﺎل در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺒﻮد‪.‬‬
‫درﺑﺎره وﻻﻳﺘﺪارى ﻗﻴﺲ رواﻳﺖ ﺣﻤﺰة ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﺳﻠﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ راﺳﺖ ﺷﺪ‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﺲ از آن ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ داد ﻛﻪ ﻗﻴﺲ را آﻧﺠﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺧﻮارﺟﻰ ﻛﻪ از ﺟﻨﮕﺎوران ﻧﻬﺮوان ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و زﺧﻤﻴﺎن ﺑﻬﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ آن ﺟﻨـﮓ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻋﻤﺎل ﺧﻮارج در ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم‬
‫اﺑﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺎره ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺳﻠﻤﻰ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮارج داﺷﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان زﺧﻤﺪار ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻋﻠﻰ ﺟﺰو ﭼﻬﺎرﺻﺪ زﺧﻤﻰ دﻳﮕﺮ او را ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫وى ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن و ﻋﺸﻴﺮه ﺧﻮد ﺑﻮد و ﻳﻚ ﻣﺎه ﻳﺎ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻛﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه رى داﺷﺘﻨﺪ ﺳﻮى رى رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﻠﻰ ﻛـﺮم اﷲ وﺟﻬـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺣﻴﺎن ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ده و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻋﺒﺴﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮادران ﻣﺴـﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓﺘـﻪام ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮادرﺗﺎن اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻣﺮادى در ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﻮده و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮون ﺷﺪن ﻋﻠﻰ را ﻣﻰﺑﺮده ﺗﺎ ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﺮون آﻣﺪه و ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮده و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺮش‬
‫ﺿﺮﺑﺖ زده ﻛﻪ ﭘﺲ از دو روز درﮔﺬﺷﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا دﺳﺘﻰ را ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ او زد ﻗﻄﻊ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﻤﻊ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن او ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و رﺿﻰ ﻋﻨﻪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻦ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺪاﻳﺸـﺎن رﺣﻤـﺖ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ رﺿﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن در اﻳﺎم اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ از ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻣﻌﺘـﺮف ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬در آن وﻗـﺖ ﻋﻘﻴـﺪه‬
‫ﺧﻮارج داﺷﺘﻢ وﻟﻰ آﻧﺮا رﻫﺎ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮارج را رﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﻗﺼﻪ را ﺑﻪ ﻳﺎد او ﻣﻰآوردﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻰآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭽﻜﺲ در روزﮔﺎر ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ و روز و ﺷـﺐ‬
‫و ﺳﺎل و ﻣﺎه ﻣﺮگ را ﺑﺮاى ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﭘﻴﺶ ﻣﻰآرد و از ﻳﺎران ﭘﺎرﺳﺎ ﺟﺪا ﻣﻰﺷﻮد و از دﻧﻴـﺎﻳﻰ ﻛـﻪ ﻓﻘـﻂ ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺮ آن ﻣﻰﮔﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاى دﻧﻴﺎ ﺧﻮاﻫﺎن زﻳﺎن آﻣﻴﺰ اﺳﺖ ﺟﺪا ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨـﺪ ﻣـﺎ را‬
‫ﺳﻮى ﺷﻬﺮﻣﺎن ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮادراﻧﻤﺎن روﻳﻢ و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ و ﺟﻬﺎد‬
‫اﺣﺰاب ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﺬرى ﺑﺮاى ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪن ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬در ﺻـﻮرﺗﻰ ﻛـﻪ وﻻﻳﺘـﺪاران ﻣـﺎ ﺳـﺘﻤﮕﺮﻧﺪ و روش‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺘﺮوك ﻣﺎﻧﺪه و ﺧﻮﻧﻰﻫﺎى ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﺮادراﻧﻤﺎن را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ در اﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ ﻇﻔـﺮ داد دل‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻨﻚ ﻣﻰﺷﻮد و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻛﺎرى ﭘﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫـﺪاﻳﺖ و رﺿـﺎﻳﺖ و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺪا ﺷﺪن از ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﺎﻳﻪ آﺳﺎﻳﺶ ﻣﺎﺳﺖ و ﺑﻪ اﺳﻼف ﺧﻮﻳﺶ اﻗﺘﺪا ﻛﺮدهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﮕﻰ اﻳﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻰ و رأى ﺗﺮا ﻣﻰﭘﺴﻨﺪﻳﻢ‪ :‬ﺳﻮى ﺷﻬﺮ ﺧﻮد روﻳﻢ ﻛﻪ ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮاﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﺎر ﺗﻮ ﺧﺸﻨﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﺧﻮارج ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻮﻓﻪ ﻛـﺮد و او ﻛـﻪ‬
‫دوﺳﺘﺪار ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم روش ﻧﻴﻜﻮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﺎرى ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰآﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﻼﻧﻰ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻪ دارد‪ ،‬ﻓﻼﻧﻰ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮارج دارد‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻀﺎى ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺧﺪا درﺑـﺎره اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﻮﻳﺶ داورى‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﺮدم از وى در اﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮارج ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ و از ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑـﺮادران‬
‫ﺧﻮﻳﺶ در ﻧﻬﺮوان ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺎﻳـﻪ ﺧﺴـﺮان اﺳـﺖ و ﻧﻘﺼـﺎن و در ﺟﻬـﺎد‬
‫دﻳﻨﺪارى ﻫﺴﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﭘﺎداش‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺎره ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم ﻣﻐﻴﺮه ﺧﻮارج ﺑﻪ ﺳﻪ ﻛﺲ روى ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺳﻮى ﺟﺮﺟﺮاﻳﺎ ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻠﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم ﻣﻐﻴﺮه ﺧﻮارج ﺑﻪ ﺳﻪ ﻛﺲ از ﺧﻮدﺷﺎن روى ﻛﺮدﻧـﺪ‪ :‬ﻣﺴـﺘﻮرد ﺑـﻦ ﻋﻠﻔـﻪ‬
‫ﺗﻴﻤﻰ‪ ،‬از ﺗﻴﻢ اﻟﺮﺑﺎب‪ ،‬ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺳﻠﻤﻰ و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ اﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﻃﺎﺋﻰ ﺳﻨﺒﺴﻰ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى زﻳﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪18‬‬

‫ﺣﺼﻴﻦ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎذ از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺻـﺪ ﻛـﺲ از ﺧـﻮارج ﺑﻮدﻛـﻪ‬
‫زﺧﻤﻰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻠﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺧﻮارج در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺳﻠﻤﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻛـﻰ را ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن آﻧﭽﻪ ﺧﻮش دارﻳـﺪ ﺑﺪﻫـﺪ و آﻧﭽـﻪ را‬
‫ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﺪ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﭼﺸـﻤﻬﺎ و ﺧﻔﺎﻳـﺎى‬
‫ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ را ﻣﻰداﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺎك ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻰ ﺳﺎﻻر ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﻋﺘﺒﺎر دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻰﺟـﻮﻳﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑﻘـﺎ در‬
‫دﻧﻴﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺟﺎوﻳﺪ ﺑﻮدن در ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎوﻳﺪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻻر ﺷﺪن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﺗﻮ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑـﺮادراﻧﻢ رﺿـﺎ ﻣـﻰدﻫـﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ از ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺑﺮدارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺳﺮور ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﺻﻼح و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮان ﻗﻮﻣﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻛﻰ ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارد؟ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺑﺮاﺑﺮﻧـﺪ اﻣـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻛﺴﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﺼﻴﺮت ﺟﻨﮓ و ﻋﻠﻢ دﻳﻦ و ﻗﺪرت ﺳﺎﻻرى دارد‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﻤـﺪ‬
‫ﺧﺪاى‪ ،‬در ﺧﻮر اﻳﻦ ﻛﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻴﺘﺎن ﻋﻬﺪهدار آن ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻬﺪه ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى‪ ،‬دﻳﻦ و رأى ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻤﺎل‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ار ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻴﺘﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻬﺪه ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺟﻤﻌﻰ از ﺧﻮارج ﺣﺎﺿﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻪ ﻛﺲ رﺿﺎﻳﺖ دارﻳﻢ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ‬
‫ﺳﺎﻻر ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﺳﻪ ﻛﺲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺳﺎﻻر ﺷﻮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻢ و ﻣﻦ ﺑﺪان ﻋﻼﻗﻪ‬
‫ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﺎن از ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺳﺎﻻرى ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﻪ ﺳﻨﺖ از ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﺳﺎﻻرى ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬دﺳﺖ ﭘﻴﺶ آر ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺴﺘﻮرد دﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺣﻴﺎن ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫از آن ﻫﻤﻪ ﻗﻮم ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ﺟﻤﺎدى اﻻﺧﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻗﻮم وﻋﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﻮازم ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ و آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ و در اول ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﭼﻬـﻞ و ﺳـﻮم ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و در ﻛﺎر آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة ﻋﺎﻣﺮى ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻜﻪ و ﻳﻤﻦ رﻓﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ وى را درﺑﺎره وﻗﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﺴﺮ از ﭘﻴﺶ آوردهام‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﻄﺎء ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﺮوان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻃـﺎرة ﻳـﻚ ﻣـﺎه در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﻤﺎﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﺮده ﻣﻰﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺳﻠﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﺮ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺑﻨﻰ ﻛﻌﺐ و ﻧﻮﺳﺎﻻﻧﺸﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎﻫﺸﺎن ﻳﺎﻓﺖ و ﻫﻤـﻪ‬
‫را در ﭼﺎه اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻗﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد از ﻓﺎرس ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ و ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺮاى او ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺳﺒﺐ آﻣﺪن وى از آن ﭘﺲ ﻛﻪ در ﻳﻜﻰ از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﻓﺎرس ﺣﺼـﺎرى ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻮال زﻳﺎد در ﺑﺼﺮه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ از اﻳﻦ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و زﻳﺎد در ﻣﻮرد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن داﺷﺖ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ در ﺣﻔـﻆ‬
‫آن ﺑﻜﻮﺷﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻛﺎر اﻣﻮال زﻳـﺎد ﺑﻨﮕـﺮد‪ .‬ﻣﻐﻴـﺮه ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭘﺪرت ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺪ ﻛﺮده زﻳﺎد ﻧﻴﻜﻰ ﻛﺮده«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن روا ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ‪:‬‬
‫»ﺷﻜﻨﺠﻪاش ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﻗﻮم ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺑﻜـﺮه را‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻨﺪ او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺬرى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻛﺎر وى ﺧﺒﺮدار ﺷﻮد‪ ،‬از اﻳـﻦ رو‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻋﻤﻮﻳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺤﻔﻮﻇﺪار و ﺣﺮﻳﺮى ﺑﺮ ﭼﻬﺮه وى اﻧﺪاﺧﺖ و آب ﺑﺮ آن ﻣﻰرﻳﺨﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺶ ﻣﻰﭼﺴﺒﻴﺪ و از ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آزادش ﻛـﺮد و ﺑـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪاش ﻛﺮدم ﭼﻴﺰى ﭘﻴﺶ او ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﻧﻴﻜﻰ زﻳﺎد را ﺗﻼﻓﻰ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﺑﺪﻳﺪ ﺷﻌﺮى‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺮد ﺑﺎﻳﺪ راز ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﺑﮕﻮﻳﺪ‬
‫وﻗﺘﻰ راز ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺎش ﻣﻰﻛﻨﻰ‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﮔﻮى ﻳﺎ اﺻﻼ ﻣﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﮔﺮ راز ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺎرى ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ دﻟﺴﻮز و ﻣﻌﺘﻤﺪ ﺳﭙﺮدهاى‪،‬‬
‫راز ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﺎد را ﺑﻪ ﻳﺎد آوردم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﺎرس ﻣﺎﻧﺪه و آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺷﺐ ﺧﻮاﺑﻢ ﻧﺒﺮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪20‬‬

‫ﻣﻐﻴﺮه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺎر زﻳﺎد را ﻛﻮﭼﻚ واﻧﻤﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎر زﻳﺎد ﻛـﻪ آﻧﺠﺎﺳـﺖ ﭼـﻪ اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫دارد؟«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﺑﺮ ﻋﺮب ﺑﺎ اﻣﻮال در ﻳﻜﻰ از ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎى ﻓـﺎرس ﺟـﺎى‬
‫دارد ﻛﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻰﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨـﺪ؟ و اﮔـﺮ ﻛـﺮد‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮوم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺑﺮو و ﺑﺎ وى ﻧﺮﻣﻰ و ﺧﻮﺷﻰ ﻛﻦ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻴﺮه ﺳﻮى زﻳﺎد رﻓﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد از آﻣﺪن ﻣﻐﻴﺮه ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻛﺎر ﻣﻬﻤﻰ آﻣﺪه« و اﺟﺎزه‬
‫داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد وى در آﻳﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ رو ﺑﻪ آﻓﺘﺎب داﺷﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒـﺮ ﺧـﻮش آورده‬
‫ﺑﺎﺷﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﻐﻴﺮه ﺧﺒﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻤﻨﺎك اﺳﺖ و ﻣﺮا ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ .‬ﺟـﺰ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻛﺴﻰ را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دراز ﻛﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﺎر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗـﻮام‬
‫ﮔﻴﺮد و از ﺗﻮ ﺑﻰﻧﻴﺎز ﺷﻮد ﺟﺎى ﭘﺎﻳﻰ ﺑﮕﻴﺮ‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮى‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮ ﺳﻮى ﻫﺪف ﺷﻮ و ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﻣﻴﺎر ﻛﻪ ﻣﺸﻮرت ﮔـﻮى اﻣﺎﻧﺘـﺪار‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺻﺮﻳﺢ‪ ،‬ﺧﺸﻦ اﺳﺖ و ﻛﻨﺎﻳﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻳﺴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ رﻳﺴﻤﺎن او ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛﻦ‬
‫و ﭘﻴﺸﺶ ﺑﺮو«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﻴﻨﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﭼﻪ ﻣﻘﺪر ﻛﻨﺪ«‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل در ﻗﻠﻌﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺪو ﻧﻮﺷـﺖ‪» :‬ﺑـﺮاى ﭼـﻪ‬
‫ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﻰدﻫﻰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى اﻣﻮاﻟﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاج ﮔﺮﻓﺘﻪاى ﭼـﻪ ﻛـﺮدهاى‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺧﺮج ﺷﺪه و ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه؟ و در اﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﻤﺎﻧﻰ ﺑﻤـﺎن و‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻰ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز روى‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻰروى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد از ﻓﺎرس در آﻣﺪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ زﻳﺎد آﻫﻨﮓ آﻣﺪن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ دارد و ﭘﻴﺶ‬
‫از آﻣﺪن زﻳﺎد ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ‪ .‬زﻳﺎد از اﺳﺘﺨﺮ راه ارﮔﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى وﻻﻳﺖ ﺑﻬﺮاذان رﻓﺖ آﻧﮕـﺎه راه ﺣﻠـﻮان‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪن زﻳﺎد را ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬ﭘﺲ از آن زﻳﺎد ﺑﻪ ﺷﺎم‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﺲ از زﻳﺎد رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻐﻴﺮه! راه زﻳﺎد ﻳﻚ ﻣﺎه از راه ﺗﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﭘﻴﺶ از او در آﻣﺪه ﺑﻮدى اﻣﺎ او ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ ﺑﺮ او ﭼﻴﺮه ﺷﻮد‪«.‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﺘﺎط ﺑﺎش و ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﻦ ﺑﭙﻮش« ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﺎد ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻓﺰوﻧﻰ ﻣـﻰآﻣـﺪ و ﻣـﻦ ﺑـﺎ ﺑـﻴﻢ‬
‫ﻧﻘﺼﺎن ﻣﻰآﻣﺪم و رﻫﺴﭙﺮدن ﻣﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى آن ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺑﺎره اﻣﻮال ﻓﺎرس از زﻳﺎد ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ ﻋﻠﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺑﻮد ﺑﮕﻔﺖ و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺨﺎرج ﻻزم رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ او را در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺧﺮج ﻛﺮده ﺑﻮد‬
‫و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﮕﺎن ﻣﺎ ﺑﻮدهاى«‬
‫ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ زﻳﺎد ﻛﻪ در ﻓﺎرس ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى آﻳﺪ‪ ،‬زﻳـﺎد ﺑـﺎ ﻣﻨﺠـﺎب ﺑـﻦ‬
‫راﺷﺪ ﺿﺒﻰ و ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﺑﺪر ﻏﺪاﻧﻰ از ﻓﺎرس ﺑﺮون ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ اﺑـﻦ ﺧـﺎزم و ﮔﺮوﻫـﻰ را ﺳـﻮى ﻓـﺎرس‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ در راه زﻳﺎد را ﺑﺒﻴﻨﻰ و او را ﺑﮕﻴﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺳﻮى ﻓﺎرس رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﺑﺎ زﻳﺎد ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬
‫در ارﮔﺎن‪ ،‬و ﻋﻨﺎن زﻳﺎد را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮود آى« اﻣﺎ ﻣﻨﺠﺎب ﺑﻦ راﺷﺪ ﺑﻪ او ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ اى ﺳـﻴﺎﻫﺰاده دور‬
‫ﺷﻮ و ﮔﺮ ﻧﻪ دﺳﺘﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﺎن ﻣﻰدوزم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺎزم وﻗﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ زﻳﺎد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺨﻦ درﺷﺖ ﺑﺎ وى ﮔﻔﺖ و ﻣﻨﺠـﺎب‬
‫ﺑﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم! ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻳﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رواﻧﻢ«‬
‫و اﺑﻦ ﺧﺎزم از زﻳﺎد ﺷﺮم ﻛﺮد و ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺎد در ارﮔﺎن ﺑﺎ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺗﻼﻓﻰ ﻛﺮد و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺳﺨﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻪ اﺑﻦ‬
‫ﺧﺎزم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮا اﻣﺎن داده و اﻛﻨﻮن ﺳﻮى او ﻣﻰروم و اﻳﻦ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ«‬
‫اﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺳﻮى او ﻣﻰروى ﻛﺎرى ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺪارم« آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺳﻮى ﺷﺎﭘﻮر رﻓﺖ و زﻳﺎد ﺳـﻮى‬
‫ﺑﻬﺮاذان رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ در ﺑﺎره اﻣﻮال ﻓﺎرس از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن آﻧـﺮا‬
‫ﺧﺮج ﻣﻘﺮرﻳﻬﺎ و ﭘﺮداﺧﺘﻬﺎى و ﺣﻮاﻟﻪ ﻫﺎ ﻛﺮدم و ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪهاى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺳـﭙﺮدهام‪ «.‬و ﻣـﺪﺗﻰ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ وى ﮔﻔﺘﮕﻮ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺒﺔ ﺑﻦ ﻗﻠﻌﻢ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﺷـﻤﺎ دارم‬
‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ و ﻛﻮﻫﻬـﺎ ﻋﺮﺿـﻪ ﻛـﺮدﻳﻢ و اﻧﺴـﺎن‬
‫اﻣﺎﻧﺖدار ﺷﺪ«‪ 1‬و آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻣﺤﻔﻮظ دارﻳﺪ و ﻣﺒﻠﻐﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻮﺷـﺖ و‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﻧﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﻮﻳﺶ داد و ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﻨـﺪ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻛـﻦ‪ .‬ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺎش ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣ ‪‬ﻤ َﻠﻬ‪‬ﺎ ا ْﻟﺈِﻧْﺴﺎنُ‪.72 :33 ...‬‬ ‫‪ .1‬إِﻧﱠﺎ ‪‬ﻋﺮَ ْ‬

‫ﺿﻨَﺎ ا ْﻟﺄَﻣﺎ َﻧﺔَ ‪‬ﻋﻠَﻰ اﻟﺴ‪‬ﻤﺎوات‪ ‬و‪ ‬ا ْﻟﺄَر‪‬ضِ و‪ ‬ا ْﻟﺠِﺒﺎلِ‪ ...‬و‪ ‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﻧﻜﺮدهاى‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ« و ﭼـﻮن ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى زﻳﺎد ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻰ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻛﻦ‪ «.‬و ﺑﺮ ﻣﻘﺪارى از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﻴﺶ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ وى آورد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ از وﻻﻳﺘﺪارى ﻣﺎﻟﻰ داﺷﺘﻢ ﭼﻪ ﺧﻮش ﺑﻮد اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ از وﻻﻳﺘﺪارى ﮔﺮﻓﺘﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن زﻳﺎد از ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻘﺮ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﺟـﺎزه داد و ﺑـﻪ ﺳـﻮى ﻛﻮﻓـﻪ رﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه او را ﻣﺤﺘﺮم و ﻣﻜﺮم ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬زﻳﺎد و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻـﺮد و ﺣﺠـﺮ ﺑـﻦ ﻋـﺪى و‬
‫ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ و اﺑﻦ ﻛﻮا و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺒﺮ‪ «.‬و اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﻴﺮه ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ارﻗﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺣﺎﺿﺮ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴـﺮه ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ رو و ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺷﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻮ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻧﻤﺎز ﺣﻖ ﺗﻮ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﺒﺎر زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻣﻐﻴﺮه رﻓﺖ‪ ،‬ام اﻳﻮب دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑـﻰ ﻣﻌـﻴﻂ ﭘـﻴﺶ وى ﺑـﻮد‪ .‬او را‬
‫ﭘﻴﺶ روى زﻳﺎد ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﺑﻮ اﻟﻤﻐﻴﺮه روى ﻣﭙﻮش« و ﭼﻮن ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻤﺮد زﻳﺎد او را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻮان ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ زﻳﺎد ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻓﻴﻠﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد وى ﺑﻮد ﺑﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ام اﻳﻮب ﺑﺮ آن ﺑﻨﮕﺮد و آﻧﺠﺎ را ﺑﺎب‬
‫اﻟﻔﻴﻞ ﻧﺎم دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻨﺒﺴﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ را از اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺳﻮم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺳﻮم‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﺰاى روم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰ آﻧﺠـﺎ ﮔﺬراﻧﻴـﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ واﻗـﺪى‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ رﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻰ از اﻫﻞ ﺧﺒﺮ اﻳﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴـﺮ ﻫﺮﮔـﺰ زﻣﺴـﺘﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﻧﮕﺬراﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﺑﻪ روز ﻓﻄﺮ‪ ،‬در ﻣﺼﺮ ﺑﻤﺮد‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن ﭼﻬﺎر ﺳﺎل از ﻃـﺮف ﻋﻤـﺮ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻣﺼﺮ ﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻬﺎر ﺳﺎل دو ﻣﺎه ﻛﻢ از ﻃﺮف ﻋﺜﻤﺎن و دو ﺳﺎل ﻳﻚ ﻣﺎه ﻛﻢ از ﻃﺮف ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﭘـﺪرش‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣﺼـﺮ ﮔﻤﺎﺷـﺖ و ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ دو ﺳﺎل وﻻﻳﺘﺪار آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺮد و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺧﺎرﺟﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﺘﻮرد ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫‪23‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫از ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮارج زﺧﻤﻰ ﺷﺪه ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﻬﺎ ﺳﻮى رى رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻪ ﻛﺲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ راﻏﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴـﺘﻮرد ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻫﻤﺴـﺨﻦ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ از اول‬
‫ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و دوم ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ دﻣﻮن ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻮد ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺟﻌﻮﻧﻪ ﻛﻼﺑﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﻮارج در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺳﻠﻤﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ و وﻋﺪه ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در اول ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺒﻴﺼﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮد و اﺻﻠﺶ از ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﻮد‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺻﺪف‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺮو و ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻴﺎن ﺑـﻦ ﻇﺒﻴـﺎن را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻛـﻦ و او را ﭘـﻴﺶ ﻣـﻦ آر« ﻛـﻪ وى را ﺳـﺎﻻر ﺧـﻮارج‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻴﺼﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﮔﺮوﻫﻰ ﻓﺮاوان از ﻣﺮدم ﺑﺮﻓﺖ و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﻤﺮوز ﺣﻴﺎن ﺑـﻦ ﻇﺒﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ را در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ دﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ و ﺑﻴﺴﺖ ﻛﺲ از ﻳﺎران وى در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زن ﺣﻴﺎن ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺷﻤﺸـﻴﺮﻫﺎى‬
‫ﺧﻮارج را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و زﻳﺮ ﺗﺸﻚ اﻧﺪاﺧﺖ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ دوﻳﺪﻧﺪ آﻧﺮا ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﻐﻴﺮهﺷﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺼﺪى ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺧﺒﺮ آﻧﺮا ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدم و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن راﺳﺘﻰ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﻤﺎن در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ از آن رو ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن از ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻗﺮآن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﻣﺎ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ و ﻗﺮآن ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن را ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﺮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻳﺎراﻧﺸﺎن از دﺳﺘﮕﻴﺮى ﺷﺎن ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ اﺣﺘﻴـﺎط‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﺳﻮى ﺣﻴﺮه رﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪاى ﻣﺠﺎور ﻗﺼﺮ ﻋﺪﺳﻴﺎن ﻛﻠﺐ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد او ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و آﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮوﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم از ﻛﺎرﻣﺎن ﺧﺒﺮدار ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮى ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻼن و ﻓﻼن ﺟﺎ ﻣﻰروﻳﻢ« دﻳﮕﺮى ﻣﻰﮔﻔﺖ »ﻓﻼن و‬
‫ﻓﻼن ﺟﺎ ﻣﻰروﻳﻢ« ﻛﻪ ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ از ﺧﺎﻧﻪاى ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺑﺪﻳﺪﺷﺎن‪ .‬در ﻫﻤﺎن‬
‫وﻗﺖ دو ﺳﻮار ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن دو ﻛﺲ دﻳﮕﺮ آﻣﺪﻧﺪ و وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮى آﻣـﺪ‬
‫و وارد ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮى آﻣﺪ و وارد ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ او ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺎم ﺧﻮارج ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺎر ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ زﻧﻰ ﺑﻮد و ﻛﻮدك ﺧـﻮد را ﺷـﻴﺮ ﻣـﻰداد ﮔﻔـﺖ‪» :‬واى ﺗـﻮ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮاران ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ وارد اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻨﺪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺮدان‬
‫ﭘﻴﺎده و ﺳﻮار ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ دارﻧﺪ و از ﻣﺪﺗﻰ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪهاﻳﻢ اﻣﺎ ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪24‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺠﺎر ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد ﻛـﻪ ﻳﻜـﻰ از ﺧـﻮارج‬
‫آﻧﺠﺎ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﻣﻰآﻣﺪ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰﺷﺪ و ﺣﻀﻮر وى را ﺧﺒـﺮ ﻣـﻰداد و اﺟـﺎزه ﻣـﻰﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻳﻜﻰ از ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺧﻮارج ﻣﻰآﻣﺪ وارد ﻣﻰﺷﺪ و اﺟﺎزه ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺣﺠﺎر آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ آن ﻣﺮد او را‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺎﻣﺮزاد ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻳﺎرم را ﺑﺒﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎم ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﺎش ﺗﺎ ﺧﺒﺮﺷﺎن ﻛﻨﻢ و ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻳﻢ«‬
‫ﺣﺠﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﻣﺮد وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺠﺎر ﻧﻴﺰ از دﻧﺒﺎل وى وارد ﺷﺪ و ﺑﻪ در ﺻﻔﻪ ﺑﺰرﮔﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و آن ﻣﺮد وارد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى آﻣﺪه و اﺟﺎزه ورود ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﻪ او را ﻧﺸـﻨﺎﺧﺘﻢ و ﺑـﺪو ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻛﻴﺴـﺘﻰ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮم«‬
‫ﺣﺠﺎر ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﺣﺸﺖ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺠـﺎر ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻛـﺎر ﺧﻴـﺮى‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪه«‬
‫و ﭼﻮن ﺣﺠﺎر اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮود و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑـﺲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫دﻟﺶ راﺿﻰ ﻧﺸﺪ ﺑﺮود ﺗﺎ از ﻛﺎرﺷﺎن ﺧﺒﺮدار ﺷﻮد و ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﻣﻴﺎن دو ﻟﻨﮕﻪ در ﺻﻔﻪ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﻼم‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد« و ﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪ ﺑﺎ ﺳﻼح و زره‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﺠﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻴﺮ ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن ﻛﻦ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪارد ﺷﻤﺎ ﻛﻴﺴﺘﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺗﻴﻢ اﻟﺮﺑﺎب‪ ،‬او را ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻋﻠﻰ از ﺟﻤﻠـﻪ آن ﻫﺸـﺖ ﻛـﺲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و زاﻫﺪان و ﻧﻴﻜﺎن ﻋﺮب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺠﺎر ﭘﺴﺮ اﺑﺠﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ آﻣﺪهاى‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻰ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﺎرى دﻳﮕﺮ آﻣﺪهاى در‬
‫آى و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ورود ﻧﺪارم و ﺑﺮون ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﺧﻮارج ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺗﺎن را ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﻬﺎ از ﭘﻰ ﺣﺠﺎر ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب ﺑﻮد وﻗﺘﻰ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﺷﻤﺎ ﺷﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺻﺒﺮ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﻮ آﻳﻴﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ ﺑﻴﺎ و ﺧﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮى‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎد ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻰﺷﻮم و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺴﻰ از ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻦ آﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻰدﻫﻰ ﻛﻪ اﻣﺸﺐ از ﻛﺎر ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﻰ و ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى دارﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺸﺐ و ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﺎى روزﮔﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺠﺎر ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﻌـﻰ دﻳﮕـﺮ از ﺧـﻮارج ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﺎ را ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ دم از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮوﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑﻜﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﺮاﻛﻨﺪه از ﺣﻴﺮه در آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳـﻠﻴﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﺪوج ﻋﺒﺪى روﻳﻢ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻤﻪ« و از ﺣﻴﺮه در آﻣﺪ و ﺳﻮى ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻃﺎﻳﻔـﻪ‬
‫ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻤﻪ رﺳﻴﺪ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺪوج ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ وى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷﺶ ﻛﺲ از‬
‫ﻳﺎران او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺟﻤﻊ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺣﺎﻛﻢ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺮدم از آﻧﻬﺎ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻳﺎدى ﻧﻜﺮد و ﭼﻴﺰ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪى از ﻧﺎﺣﻴﻪ او ﻧﺸﻨﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﻮارج در ﻫﻤﺎن روزﻫﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ وى ﻗﻴﺎم ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻰ از ﺧﻮدﺷﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ و اﻳﻨﻜﻪ آزارﺗﺎن ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻰﺧﺮداﻧﺘﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼف ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛـﺎر‬
‫ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﻰﺧﺮد ﻧﺎدان دﭼﺎر ﺷﻮد‪ .‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﺑﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن رﺳﺪ ﺑﻰﺧﺮداﻧﺘﺎن را ﺑﺪارﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﺷﻬﺮ اﺧﺘﻼف و ﻧﻔﺎق آرﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻪ از ﻣﺤﻼت ﻋﺮﺑﺎن اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ در آﻳﻨﺪ ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﻋﺒﺮت آﻳﻨﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ ﭘﻴﺶ از ﭘﺸـﻴﻤﺎﻧﻰ در ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﺮاى اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ رﻳﺎﺣﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧـﺎم ﻛﺴـﻰ از اﻳـﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪارﻳﻤﺸﺎن و اﮔﺮ از ﻏﻴﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ اﻫـﻞ اﻃﺎﻋـﺖ از‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻰﺧﺮدان ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آرد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ از آﻧﻬﺎ را ﻧﺎم ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﺷﻬﺮ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮدم ﻣﻰروم و ﺑﻰﺧﺮدان را آرام ﻣﻰدارم و ﻫـﺮ‬
‫ﻳﻚ از ﺳﺮان‪ ،‬ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را آرام ﺑﺪارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﺮان ﻣﺮدم را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻛـﺎر‬
‫ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺮان‪ ،‬ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را آرام ﺑﺪارد و ﮔﺮ ﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ رﻓﺘﺎرى را ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﻰﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ رﻫﺎ ﻣـﻰﻛـﻨﻢ و رﻓﺘـﺎرى ﻣـﻰﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪26‬‬

‫ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ و ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‪ ،‬ﺟﺰ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ اﻋـﻼم ﺧﻄـﺮ ﻛـﺮد ﺣﺠـﺖ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮان‪ ،‬ﺳﻮى ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻢ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺟﺪا ﺷﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺻﻌﺼﻌﺔ ﺑﻦ ﺻﻮﺣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و در ﻃﺎﻳﻔـﻪ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﻘﻴﺲ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮة ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻌﺼﻌﺔ ﺑﻦ ﺻﻮﺣﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬از اﻗﺎﻣﺖ ﺗﻴﻤـﻰ و ﻳـﺎراﻧﺶ در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺪوج ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد وﻟﻰ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺑﻮد و ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن را ﻣﻨﻔﻮر ﻣﻰداﺷﺖ ﻧﻤـﻰﺧﻮاﺳـﺖ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻗﻮم وى دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آزردﮔﻰ ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺧـﻮش ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬ﺻﻌﺼـﻌﻪ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﻚ ﮔﻔﺖ‪ .‬در آن وﻗﺖ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪادﻣﺎن ﺧﻮب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻌﺼﻌﻪ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻜﺮد ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﮔﺮوه ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا! ﺧﺪا‪ ،‬و او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻓﻀﻴﻠﺖ را ﻣﻴﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻰﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﻧﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ را ﺧﺎص ﺷﻤﺎ ﻛﺮد‪ .‬دﻳﻦ ﺧﺪا را‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﻤﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار ﺑﻮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ را ﺑﺒـﺮد ﻛـﻪ ﭘـﺲ از او ﻣـﺮدم‬
‫اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ وى ﺑﺮ دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ از دﻳﻦ ﮔﺸﺘﮕﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﻳﻦ ﭘﺎى ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺧﺪا ﺳﺘﻤﻜﺎران را ﻫﻼك ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺧﺪا ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻫﺮ ﭼﻴﺰ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﺣـﺎل ﺷـﻤﺎ را ﻧﻴﻜـﻰ اﻓـﺰود ﺗـﺎ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﻣﺎ اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد ﮔﺮوﻫﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻫـﻞ‬
‫ﻣﻐﺮب را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وﻫﺐ راﺳﺒﻰ ازدى را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴـﺪ و ﺗﻮﻓﻴـﻖ‬
‫ﺧﺪاى ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬ﺟﺰ اﻫﻞ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان را ﻛﻪ ﺧﺪا از آﻏﺎز ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ ﺣﺮﻣﺘﻤﺎن داده ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺮو‬
‫ﺣﻖ ﺑﻮدﻳﺪ و ﺑﺪان ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻤﺎ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه و ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻤﺎ ﺑـﻮد در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﺎن و در ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان‪ ،‬ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن را ﻫﻼك ﻛﺮد )از اﻫﻞ ﺷﺎم ﭼﻴـﺰى ﻧﮕﻔـﺖ ﻛـﻪ در آن‬
‫وﻗﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮد( و ﻫﻴﭻ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺮاى ﺧﺪا و ﺷﻤﺎ و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن و ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳﻦ ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن‬
‫ﺧﻄﺎﻛﺎر دﺷﻤﻨﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از اﻣﺎم ﻣﺎ ﺟﺪاﻳﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﻤﺎن را ﺣﻼل ﺷـﻤﺮدﻧﺪ و ﻣـﺎ را ﻛـﺎﻓﺮ ﺷـﻤﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎدا آﻧﻬﺎ را در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن راه دﻫﻴﺪ ﻳﺎ ﻛﺎرﺷﺎن را ﻧﻬﺎن دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴـﺪﻳﻨﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ در ﮔﻮﺷﻪاى از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪاﻧﺪ و ﻣﻦ از اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻮﻳﺎ ﻣﻰﺷﻮم و ﻣﻰﭘﺮﺳﻢ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﻮد ﺑـﺎ رﻳﺨـﺘﻦ ﺧﻮﻧﺸـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪاى ﺗﻌـﺎﻟﻰ ﺗﻘـﺮب‬
‫ﻣﻰﺟﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎﺷﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫»اى ﻣﺮدم ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ‪ ،‬اﻳﻦ وﻻﻳﺘﺪاران ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و اﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﺗﺎزﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﻨﺎر آﻣﺪ و ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻗـﻮم وى ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺧـﺪا ﻟﻌﻨﺘﺸـﺎن ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻴﺰارﻣﺎن ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻫﺸﺎن ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ و اﮔﺮ از ﺟﺎى آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺮا ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﻴﻢ« ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻠﻴﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﺪوج ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻔﺖ و ﻏﻤﺰده و دل آزرده ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ آﻧﻬﺎ را از ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻼﻣﺖ او ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻮد و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎدﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻢ داﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫او را در ﺧﺎﻧﻪ وى ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻼك ﺷﻮﻧﺪ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎران ﻣﺴﺘﻮرد ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از ﮔﻔﺘـﺎر‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺮان ﻗﻮم ﺑﺎ ﻣﻐﻴﺮه ﺳﺨﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺒﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺑﻴﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻣﻴﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺳﺮان ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮﺷـﺎن‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺗﻮ ﺷﺮم ﻛﺮده«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺴﺘﻮرد ﺳﻠﻴﻢ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻣﺤﺪوج! ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺳـﺮان ﻋﺸـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و درﺑﺎره ﻣﻦ و ﻳﺎراﻧﻢ ﺳﺨﻦ آوردهاﻧـﺪ‪ .‬ﻛﺴـﻰ ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻳﺴﺘﺎده ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﮕﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺻﻌﺼﻌﺔ ﺑﻦ ﺻﻮﺣﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ را ﻛـﻪ در ﻃﻠﺒﺸـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﻨﺎه ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ .‬و ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻣﺒﺎدا ﮔﻤﺎن ﺑﺮﻳﺪ ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ ﺑﺮاى‬
‫ﻣﻦ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻰ و ﻧﻜﻮ ﻛﺮدى‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ از ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰروﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺗﺮا در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﺗـﻮ و ﻫﻴﭽﻴـﻚ از ﻳﺎراﻧـﺖ دﺳـﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﺮا از اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺪارد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﺘﻮرد ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬از اﻳـﻦ ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑـﺮوﻳﻢ ﻣﺒـﺎدا ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻨﺖ اﻓﺘﺪ« ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮى ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ رأى داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻠﻌـﻪاى را وﻋـﺪهﮔـﺎه ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫دﺳﺘﻪﻫﺎى ﭼﻬﺎر و ﭘﻨﺞ و ده آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺻﺮاة رﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺒﻰ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪28‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺧﺎرﺟﻴﺎﻧﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮون ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى ﺟﺎن ﻓﺮوﺧﺘﮕﺎن وﻗﺖ آن رﺳﻴﺪه‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮوﺧﺘﻪ روان ﺷﻮد‬
‫از روى ﻧﺪاﻧﺴﺘﮕﻰ‬
‫در دﻳﺎر ﺧﻄﺎﻛﺎران ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن را ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ‬
‫ﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻮم دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺘﺎن ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻛﺎرى ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬
‫اى ﻗﻮم ﺳﻮى ﻫﺪﻓﻰ روﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ وﻗﺘﻰ از آن ﺳﺨﻦ آرﻳﺪ‬
‫ﻧﻜﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺎدﻻﻧﻪﺗﺮ‬
‫اى ﻛﺎش ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻮدم‬
‫ﺑﺮ اﺳﺒﻰ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ زره ﻧﻪ ﺑﻰﺳﻼح‬
‫اى ﻛﺎش ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻮدم‬
‫و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺘﺎن ﻧﺒﺮد ﻣﻰﻛﺮدم‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎم ﻣﺮگ را زودﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﻦ ﮔﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺗﺮﺳﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻓﺮارى‬
‫و ﻣﻦ ﺑﺮاى ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮى ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ‬
‫و ﺟﻮاﻧﻤﺮدى ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺑﺮﻓﺖ و ﭘﺸﺖ ﻛﺮد‬
‫ﺑﺎز آﻳﺪ‬
‫ﺟﻤﻌﺸﺎن را ﻣﺘﻔﺮق ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﻦ ﮔﺮاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫‪29‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺳﺘﻢ ﺑﻴﻨﻴﺪ و ﻛﺎﺳﺘﻰ ﮔﻴﺮﻳﺪ‬

‫و ﻣﻦ ﻏﻤﺰده اﺳﻴﺮ و در ﺑﻨﺪ ﺑﺎﺷﻢ‬
‫اﮔﺮ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻮدم و ﻗﺼﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮى ﺑﻮدم‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻤﻊﻫﺎ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮدم‬
‫و ﺣﻤﻠﻪﻫﺎ ﻛﻪ در آن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ‬
‫و ﻫﻤﺎوردى ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺘﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ از ﻛﺎرﺷﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﺮان ﻣﺮدم را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮگ و ﺑـﻰﺗـﺪﺑﻴﺮى‬
‫اﻳﻦ ﺗﻴﺮه روزان را ﺑﺮون ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻰ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺪى ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ دﺷﻤﻦ آﻧﻬﺎﻳﻴﻢ و ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن را ﺑﻰﺧﺮداﻧﻪ ﻣﻰداﻧﻴﻢ و‬
‫ﻣﻄﻴﻊ ﺗﻮاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﻤﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﻰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻣﻰرود‪«.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻬﺮ را ﻛﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﻰ‬
‫ﺷﻨﻮا و ﻣﻄﻴﻊ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و دﺷﻤﻦ آﻧﻬﺎ و ﺧﻮاﻫﺎن ﻫﻼﻛﺸﺎن‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﮔﻤﺎن دارم ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬
‫ﻣﺮدم را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در دﺷﻤﻨﻴﺸﺎن راﺳﺨﺘﺮ و ﺳﺨﺘﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮا ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ اذن ﺧﺪا ﺷﺮﺷﺎن را از ﭘﻴﺶ ﺑﺮ ﻣﻰدارم‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ« و ﺳﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ را ﺑﺮاى ﻫﻤﺮاﻫﻰ وى آﻣﺎده ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ‬
‫دﻣﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ را ﺑﺠﻮى و ﻫﻤﺮاه ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ وى از ﺳﺮان اﺻﺤﺎب ﻋﻠﻰ ﺑﻮده و ﭼﻮن ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎس را ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺄﻧﻮس ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﺪﻟﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮن اﻳﻦ ﺑﻴـﺪﻳﻨﺎن را‬
‫ﺣﻼﻟﺘﺮ از ﻫﻤﻪ داﻧﻨﺪ و از دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﺮىﺗﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺮة ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺪ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ آن روز ﺑﺎ ﻣﻌﻘﻞ راﻫﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻌﺼﻌﺔ ﺑﻦ ﺻﻮﺣﺎن از ﭘﺲ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺮا ﺳﻮى اﻳﻨﺎن ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮﻧﺸﺎن را ﺣﻼل ﻣﻰداﻧﻢ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻬﺪه ﺗﻮاﻧﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﮔﻮﻳﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻌﺼﻌﻪ از اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺠﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از آن رو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﻌﺼﻌﻪ ﻋﻴـﺐ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻋﻔﺎن رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و از ﻋﻠﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ و او را ﺑﺮﺗﺮى ﻣـﻰﻧﻬـﺪ‪ ،‬و او را ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬دﻳﮕﺮ ﻧﺸﻨﻮم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﻰ ﻋﻴﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪاى‪ ،‬و ﻧﺸـﻨﻮم ﻛـﻪ آﺷـﻜﺎرا از ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﻋﻠـﻰ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻛﺮدهاى ﻛﻪ ﺗﻮ از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻰ ﭼﻴﺰى ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺪاﻧﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ را ﺑﻬﺘـﺮ از ﺗـﻮ ﻣـﻰداﻧـﻢ‪ ،‬وﻟـﻰ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺎ ﻣﻜﻠﻒ ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻴﺐ او را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از آﻧﭽﻪ را ﻣﺄﻣﻮر آن ﺷﺪهاﻳﻢ وا‬
‫ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻛﻪ ﭼﺎره ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم را از ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ دﻓـﻊ ﻛﻨـﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪30‬‬

‫اﮔﺮ از ﻓﻀﻴﻠﺖ او ﺧﻮاﻫﻰ ﮔﻔﺖ در ﺟﻤﻊ ﻳﺎراﻧﺖ ﺑﮕﻮى و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺎ اﮔـﺮ آﺷـﻜﺎرا ﺑﮕـﻮﻳﻰ و در ﻣﺴـﺠﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻳﻦ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﺎ را ﻣﻌﺬور ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﺻﻌﺼﻌﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ« آﻧﮕﺎه ﻣﻰﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻛﺎرى ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن آن روز ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ«‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮه ﻛﻪ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او دل آزرده ﺑﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﮔﻮﻳﻰ« و او را ﺑﻴﺎزرد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺟﺰ ﺧﻄﺎﺑـﻪ ﮔـﻮﻳﻰ ﻛـﺎرى ﻧـﺪاﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻠـﻪ‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻪﮔﻮﻳﻰ ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﺳﺮورم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻣﺮا زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ دﻳﺪه ﺑﻮدى ﻛﻪ ﻧﻴـﺰهﻫـﺎ‬
‫درﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ و ﺳﺮﻫﺎ ﻣﻰرﻳﺨﺖ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ ﺳﺨﺖ ﺳﺮم‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم زﺑﺎﻧﻰ ﻓﺼﻴﺢ دارى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ دﻣﻮن ﺳﭙﺎه را ﻫﻤﺮاه ﻣﻌﻘﻞ روان ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻧﺨﺒﻪ و‬
‫ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﺳـﻼم ﮔﻔـﺖ و وداع‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻌﻘﻞ‪ ،‬ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺷﻬﺮ را ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪام ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑـﺎ دﻗـﺖ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮى اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻰدﻳﻦ رو ﻛﻪ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎ را ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را دﻋـﻮت ﻛـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻮى ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎزآﻳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮ و دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪار و اﮔﺮ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻦ‬
‫و از ﺧﺪا ﺑﺮ ﺿﺪﺷﺎن ﻛﻤﻚ ﺑﺠﻮى‪«.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺣﺠﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﺣﻖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاى ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﻮم ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻋﺒﺴﻰ )ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﻴﺮه ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد( ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ از ﺻﺮاة رﻓﺘﻪاﻧﺪ و در ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺳﻮى ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ روﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﺴﺮى و ﺳﭙﻴﺪ‬
‫ﻣﺪاﻳﻦ آﻧﺠﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﺳﻤﺎك ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ و در ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو و در ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﻦ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻰ‪ .‬ﻧﮕﺬار در ﻫﻴﭻ ﻛﺠﺎ ﺑﻴﺶ از آن ﻣﻘﺪار وﻗﺘﻰ ﻛﻪ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻣﻰﻛﻨﻰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﺿﺪﺷﺎن ﻗﻴﺎم ﻛﻦ ﻛﻪ در ﻫﺮ وﻻﻳﺘﻰ دو روز ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ را ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ آﻣﻴـﺰش ﻛﻨﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺗﺒـﺎﻫﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﻫﻤﺎﻧﺮوز ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﺷﺐ را در ﺳﻮرا ﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮه ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ وردان را ﺑﮕﻔﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﺮدم رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺳﻮى اﻳﻦ ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن رﻓﺘﻪ و ﺷﺐ را در ﺳﻮرا‬
‫ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﺳﻮى ﻫﺮ ﻳـﻚ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﻰرود و ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺐ در ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻪ روز دﻳﮕـﺮ در ﻛﻮﻓـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ دﭼـﺎر ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﺟﻮاﻧﺘﺮ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ رﺳﻴﺪﻳﻢ و وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻋﺒﺴﻰ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺎ اﺧﻄﺎر ﻛﺮد و ﭼﻮن رﻓﺘﻴﻢ از ﭘﻞ ﺑﮕﺬرﻳﻢ و ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روﻳﻢ ﺑﺮ ﭘﻞ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﭘﺲ از آن ﭘـﻞ را ﺑﺒﺮﻳـﺪ و در‬
‫ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر زاده ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى«‬
‫ﭘﺲ ﭘﻮﺳﺖ و دواﺗﻰ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ‪:‬‬
‫»از ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻣﺴﺘﻮرد اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺟﻮر در اﺣﻜﺎم و ﻣﻌﻮق ﻧﻬﺎدن ﺣﺪود و ﺗﺒﻌﻴﺾ در ﻛﺎر ﻏﻨﻴﻤﺖ اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدهاﻳـﻢ و ﺗـﺮا‬
‫ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ و ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﺧﻼﻓـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‬
‫رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ و ﺑﻴﺰارى از ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺑـﺪﻋﺖ آوردﻧـﺪ و ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻗﺮآن را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮى ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاى و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮى ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻤﺎم ﻛـﺮدهاﻳـﻢ و‬
‫اﻋﻼم ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎران را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﭘﻴﺶ ﺳﻤﺎك ﺑﺮو ﺑﻪ او ﺑﺪه و ﻫﺮ ﭼﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﭙﺎر و‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻮ ﺳﺎل ﺑﻮدم و در ﻛﺎرﻫـﺎ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻧﺪاﺷـﺘﻢ و ﺑﺴـﻴﺎرى ﭼﻴﺰﻫـﺎ را ﻧﻤـﻰداﻧﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻰ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در دﺟﻠﻪ اﻓﻜﻨﻢ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺗﻮ ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻫﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻤﺎك ﻣﺮا ﻧﮕﻴﺮد و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﻦ اﻣﻴﺪ ﺟﻬﺎد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد ﻟﺒﺨﻨﺪ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮادر زاده ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى و ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻴﻢ دارى‪ ،‬ﺗﺮا ﻧﻤﻰﻓﺮﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻮ درﺑﺎره ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﮕﺮاﻧﺘﺮ از ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ روان ﺷﺪم و ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدم و ﭘﻴﺶ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺴـﻴﺎر اﻃـﺮاف‬
‫وى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ دوﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن رﺳﻴﺪم ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ده ﻧﻔﺮ ﺳﻮى ﻣﻦ‬
‫دوﻳﺪﻧﺪ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﺎر ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﻛﺸﻴﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻒ اوﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﻧﻤﻰﻳﺎﺑﻴﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮرد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﺧﺪاى ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا! ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪32‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪى؟«‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻮى ﻣﻦ دوﻳﺪﻳﺪ و ﺑﻴﻢ ﻛﺮدم ﺑﻪ ﺑﻨﺪم ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﺮدى ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ در اﻣﺎﻧﻰ‪ ،‬آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﻢ و دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺸـﻴﺮت را ﺑﮕﻴـﺮﻳﻢ و ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ ﺑـﺮاى ﭼـﻪ‬
‫آﻣﺪهاى و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﮕﺮ اﻣﺎن ﻧﺪارم ﺗﺎ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﻳﺎراﻧﻢ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺸﻴﺮم را در ﻧﻴﺎم ﻛﺮدم و ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻻى ﺳﺮ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﻳﺴﺘﺎدم‪ .‬ﻳﺎران وى در ﻣﻦ‬
‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻴﺸﺎن دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮم را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﺎزوﻳﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻳـﺎرم را ﺑـﻪ او دادم و‬
‫ﭼﻮن آﻧﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻤﻨﺎﻣﻰ و ﻧﺎﭼﻴﺰى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺰارى ﻛﻨﻢ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﺮ ﺑﺪى اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه در ﻣﻦ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ! ﭘﻴﺶ ﻳﺎر ﺧﻮد ﺑﺮو و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ از ﺧـﺪاى ﺑﺘـﺮس و از رأى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮد و ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درآى‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ و ﺑﺮاى ﺗﻮ اﻣﺎن ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻛﻪ او را ﺻﻠﺢ‬
‫دوﺳﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﺟﻮى ﺧﻮاﻫﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻦ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺧﻮارج ﺑﺼﻴﺮت داﺷﺘﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ! ﻣﺎ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ آن در اﻳـﻦ‬
‫دﻧﻴﺎ از ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺳﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﺪا را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻴﺮه روز ﺑﺎﺷﻰ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺣﻢ ﻛﻨﻢ؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﺶ ﻛﻨﻴﺪ« ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻧﺰد وى ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺣـﺎل‬
‫ﺧﻀﻮع رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ راه ﺣﻖ ﻣﻰروﻧـﺪ در ﺻـﻮرﺗﻰ ﻛـﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺘﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺴﻰ را از آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺮاﻫﺘﺮ و ﺷﻮﻣﺘﺮ ﻧﺪﻳﺪهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﻓﻼﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪهام ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﻳﻰ ﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﺗﻮ و ﺳﺨﻦ ﻳﺎراﻧﺖ را ﺑﺸـﻨﻮم‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﮕﻮ آﻧﭽﻪ را در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮى ﻳﺎ ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮى؟ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻳﺎرم ﺑﺎز ﮔﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او در ﻣﻦ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺎر اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤـﻰﻛﻨﻴـﺪ؟ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﻣـﻦ از‬
‫ﭘﺪرش ﻛﻬﻨﺴﺎلﺗﺮم و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ را در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮى؟ ﭘﺴﺮﻛﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻳـﺎرت ﺑـﺮو‪ .‬وﻗﺘـﻰ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺷﻤﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﺗﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮى و آرزو ﻛﻨﻰ ﻛـﻪ اى ﻛـﺎش در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎدرت ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺶ او ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻢ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﺎراﻧﻢ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدم و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎرم رﺳﻴﺪم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼـﻪ ﺟـﻮاب‬
‫داد؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺟﻮاب ﺧﻴﺮ ﻧﺪاد‪ .‬ﺑﺪو ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻢ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ «.‬و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮاى او ﻧﻘﻞ ﻛﺮدم‪.‬‬
‫‪33‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ :‬إِنﱠ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ َﻛ َﻔﺮُوا ﺳ‪‬ﻮاء‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴ ِﻬﻢ‪ ‬أَ أَ ْﻧﺬَر‪َ ‬ﺗ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬أَم‪َ ‬ﻟﻢ‪ُ ‬ﺗ ْﻨﺬ‪‬ر‪ ‬ﻫﻢ‪ ‬ﻻ ‪‬ﻳﺆْ ‪‬ﻣﻨُﻮنَ‪ .‬ﺧَـ َﺘﻢ‪‬‬
‫ﺳ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌ ِﻬﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ أَﺑ‪‬ﺼﺎرِ ‪‬ﻫﻢ‪ ‬ﻏ‪‬ﺸﺎو‪‬ةٌ و‪َ ‬ﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬاب‪ ‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻢ‪«7 -6 :2 ‬‬
‫اﷲ ﻋ‪‬ﻠﻰ ُﻗﻠُﻮ ِﺑ ِﻬﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﻴﻤﺸﺎن دﻫﻰ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺸﺎن ﻧﺪﻫﻰ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎرﻧﺪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻗﻠﻮﺑﺸﺎن‬
‫ﻣﻬﺮ زده و ﺑﺮ ﮔﻮش و ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهاى ﻫﺴﺖ و ﻋﺬاﺑﻰ ﺑﺰرگ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو روز ﻳﺎ ﺳﻪ روز در ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺳـﻮى ﻣـﺎ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺘﻮرد ﻣﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﻤﻖ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﻛﻪ از ﺳﺒﺎﺋﻴﺎن دروﻏﺰن دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ روان ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﺪاﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺷـﻤﺎ‪،‬‬
‫رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻳﻢ ﺟﺰ ﺧﺪا و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﻣﻨﻈﻮرى ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺳﻮى‬
‫ﻣﺎ ﻣﻰآﻳﻨﺪ از ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻛﺠﺎ روﻳﻢ‪ .‬ﻣﻰﻣﺎﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ داورى ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ داوران اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺟﻤﻌﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ ﻣﻰروﻳﻢ و دور ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﺴﺎن را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺣﺠﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ«‬
‫ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ دﻧﻴﺎ و ﺷﻬﺮت و ﻓﺨﺮ دﻧﻴﺎ و ﺑﻘﺎ ﺧﺮوج ﻧﻜـﺮدهام‪،‬‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻫﻤﻪ دﻧﻴﺎ و ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘﺎﭘﻮﺷـﻢ از آن ﻣـﻦ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﺧﺮوج ﻛﺮدهام ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن را ﺧﻮار ﻛﻨﻢ و ﺧﺪاﻳﻢ ﺳﻮى ﻛﺮاﻣـﺖ ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻣﺸﻮرت ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻧﻈﺮ ﻛﺮدهام و ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪهام ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻳﻨﺪ‪ .‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻢ و دور روم و ﭼﻮن ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﺑﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻃﻠـﺐ ﻣـﺎ روان ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫واﻣﺎﻧﺪه و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و از ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻠﻪ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺮﺟﺮاﻳﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ و از دﺟﻠﻪ ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟﻮﺧﻰ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺬار رﺳﻴﺪﻳﻢ و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ از ﻣﺤﻞ ﻣﺎ ﻛﻪ در آن ﺑـﻮدﻳﻢ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و از ﻛﺎر ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺧﻮارج ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭼﻪ ﺷﺪه و ﺷﻤﺎر آن ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎر ﺳﭙﺎه را ﺑﺪو ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﻣﺮدى ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﺮور را ﻛﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻋﻠـﻰ ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮارج ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮد و از ﻳﺎران وى ﺑﻮد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻳﺎران ﻋﻠﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧـﻮارج‬
‫دﺷﻤﻨﻰ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى درﺳﺖ آورد«‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺣﺎرﺛﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﻮى‬
‫اﻳﻦ ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﺮو ﺗﺎ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺼﺮه ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﻛﻨﻰ‬
‫ﻳﺎ ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺑﺮﻳﺰى« و در ﺧﻠﻮت ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺳﻮى اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا رو ﻛﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﻬـﺎ‬
‫را روا ﻣﻰدارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ را ﻣﻨﻈﻮر دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎرد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪34‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﺮﻳﻚ ﻛﺴﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻮاران رﺑﻴﻌﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﻗﻮم دﻋﻮت وى را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ در ﻣﺬار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺑـﺮﻓﺘﻢ و‬
‫از وﻗﺘﻰ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬دﻣﻰ از او ﺟﺪا ﻧﺸﺪم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻨﺰل ﻣﺎ ﺳﻮرا ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز در ﺳﻮرا ﺑﻤﺎﻧﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﻳﺎران ﻣﻌﻘﻞ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب ﺑـﺮﻓﺘﻴﻢ ﻛـﻪ ﻧﮕـﺬارﻳﻢ‬
‫دﺷﻤﻦ از دﺳﺘﺮس ﻣﺎ دور ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪاى ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و روان ﺷـﺪﻳﻢ و در ﻛـﻮﺛﻰ ﻓـﺮود آﻣـﺪﻳﻢ‪ .‬ﻳـﻚ روز آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از ﻛﻮﺛﻰ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎﺳﻰ از ﺷﺐ رﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪاﻳﻦ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻛﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا اﻳـﻦ را ﺧـﻮش‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ و داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻓﺘﺎدهاﻳﻢ و ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﻪ درازا ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ در ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬وارد ﺷﻬﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﭘـﻴﺶ وى‬
‫آﻣﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى وى ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺟﻮ و ﻋﻠﻒ ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﭼﻨﺪان ﺑﻴﺎوردﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاى وى و ﻫﻢ ﺑﺮاى ﺳﭙﺎه ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻳﺎران ﺧـﻮﻳﺶ را ﻓـﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن ﮔﻤﺮاه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و راه ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب از دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﺑﺮوﻳﺪ و ﻓﺮوﻣﺎﻧﻴﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﺧﺴﺘﻪ و واﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ از ﺧﺴﺘﮕﻰ و رﻧﺞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰرﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ را از ﻣﺪاﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ داد‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺷﺎﻛﺮى را ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﺳﻮار از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﻓﺖ و ﻣﻌﻘﻞ از دﻧﺒﺎل او ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ درﺑﺎره ﺧﻮارج ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ و راﻫﻰ را ﻛﻪ ﺗﺎﺟﺮ ﺟﺮاﻳﺎ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﭘﻴﻤـﻮد‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه راه آﻧﻬﺎ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺬار رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪازد‪ .‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﺶ‬
‫روﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ« ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻛﺎر ﺟﻨﮕﺸﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﻨﻰ ﺗﺎ ﺳﺎﻻرﻣﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ راﺷﺪ ﻓﺎﺋﺸﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻫﻤﺮاه اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻮدم ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻣﺮا ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬از دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﺮوم و اﮔﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن رﺳﻴﺪم در ﻛﺎر ﺟﻨﮕﺸﺎن ﺷﺘﺎب ﻧﻜﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺮ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗـﺎ‬
‫ﻳﺎرﻣﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﭘﺲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ رﻓﺘﻴﻢ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺷﺐ را ﺑﺎ ﻛﺸﻴﻚ ﺳﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ و روز ﺑﺮآﻣﺪ و آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ‬
‫رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎرﺷﺎن ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻮدﻳﻢ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ ﺷﺪﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻟﺨﺘﻰ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺳﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺳﻮاران ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺧﺪا رو ﺳـﻴﺎﻫﺘﺎن‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آن ﻗﻮم رﺳﻴﺪﻳﻢ ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻘـﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ راﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺎ را ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ ﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﻧﺸﺎﻧﺪار اﺻﻴﻞ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻣﺎ زﺧﻤـﻰ ﻧﺸـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪ زﺧﻢ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرﺗﺎن ﻋﺰادارﺗﺎن ﺷﻮد ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬـﺎ ﭘـﻴﺶ روﻳـﻢ و از‬
‫آﻧﻬﺎ دور ﻧﺸﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﺳﺎﻻرﻣﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺳﭙﺎه روﻳﻢ و از دﺷﻤﻦ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺛﺒـﺎت‬
‫ﻧﻮرزﻳﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺳﺨﺖ ﺷﻮد و ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻮاب او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا از ﺣﻖ‪ ،‬ﺷﺮم ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ را ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻧﺒﺮدﮔﺎه را ﺗﺮك ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﻫﺰﻳﻤـﺖ‬
‫ﻧﺸﺪهاﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روﻳﻢ و ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ در وﺿﻌﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻰﻣﺎﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﻴﺎﻳﺪ و از ﺟـﺎى ﻧﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺣﻤﺮان ﺣﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺑﺤﺘﺮ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪه اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤـﻰدادم اﻣـﺎ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪه‪ .‬ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن ﺗﻮﻗﻒ ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺎب ﺟﻨﮕﺸﺎن ﻧﻴﺎوردﻳﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳﻜﺴـﻮ روﻳـﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﻛﺮد ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎز رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﺗﺎ اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺧﻮارج ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻋﻘﺐ ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻰﺷـﺪﻧﺪ و وﻗﺘـﻰ ﺳـﻮى‬
‫آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺷﺪ و ﺟﻤﻌﻴﺘﺸﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﺷﺪ اﺑﻮ اﻟﺮواغ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﻧﺸﺪ و از ﺑﺮ آﻣﺪن روز ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻧﻴﻤﺮوز در ﻛـﺎر ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﮔﺮﻳﺰ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻧﻴﻤﺮوز رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز ﻓﺮود آﻣﺪ و اﺑﻮ اﻟﺮواغ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻳﻚ ﻣﻴﻞ ﻳـﺎ‬
‫دو ﻣﻴﻞ از آﻧﻬﺎ دور ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﺎران وى ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬دو ﻛﺲ را ﺑﻪ دﻳﺪهﺑﺎﻧﻰ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﻛﻪ ﺑﺮاى اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫دﻫﻜﺪهﻫﺎ و رﻫﮕﺬران ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪﺷﺎن ﻛـﻪ ﺟﻨـﮓ ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ در راه ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ او ﺑﺮ ﻣﻰﺧﻮردﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران وى ﺑﺎ ﺧﻮارج ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬وﺿﻊ را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪﻳﺪ؟«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﺮورﻳﺎن ﻳﺎران ﺗﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﻰزدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺪﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮدازﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪازﻧﺪ«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻫﻤﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻢ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﻣﺤﺮز ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪36‬‬

‫»ﺑﺎ ﺿﻌﻔﺎى ﻗﻮم ﻋﻘﺐ ﺑﻤﺎن و آﻫﺴﺘﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﻰ« آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪان را ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺗـﻮان دارد‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻮى ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﺳﻴﺪ ﺧﺪاﻳﺸﺎن ﻫﻼك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮدان ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و دﻟﻴﺮ را ﻛﻪ اﺳﺒﺎن اﺻﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛـﻪ در ﺣـﺪود ﻫﻔﺘﺼـﺪ ﻛـﺲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ اﺑﻮ اﻟﺮواغ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮد ﺳﭙﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮى دﺷـﻤﻦ‬
‫روﻳﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛـﻪ از آﻧﻬـﺎ دور ﺷـﺪهاﻳـﻢ و از ﺣﺮﻳﻔـﺎن ﺑـﻴﻢ‬
‫دارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﺘﻮرد و ﻳﺎراﻧﺶ اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﻳـﺎران ﺧـﻮﻳﺶ در رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻓﺘﺎب ﻓﺮو رﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻧﻴﺰ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮارج ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ اﺑﻮ اﻟﺮواغ رﺳﻴﺪ او را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ اﻟﺮواغ‪ ،‬ﺧﻮب ﻛﺮدى‪ ،‬از ﺗﻮ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰرﻓﺖ ﻛـﻪ ﺛﺒـﺎت ورزى و ﻣﻮﺿـﻊ را ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺣﻤﻠﻪﻫﺎى ﺳﺨﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺷﺨﺼﺎ ﭘﻴﺶ روى ﺣﻤﻠﻪ ﻧـﺮو‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﭘﻴﺶ اﻧﺪاز ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮدت ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻛﺴﺎن ﺑﺎش و ﻣﺤﺎﻓﻈﺸﺎن ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى درﺳﺖ آوردى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ او و ﻳﺎراﻧﺶ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ وى رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎراﻧﺶ‬
‫ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪ و از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻣﻴﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺷﺎﻛﺮى و ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن در ﺣﺪود دوﻳﺴﺖ ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ در رﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺷﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫اﻧﺪﻛﻰ از او دور ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ اﻧﻴﻒ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺷـﺠﺎع و دﻟﻴـﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻧـﮓ ﺑـﺮ آورد ﻛـﻪ اى‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺠﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﭘﻴﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﺮم ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮار ﻣﺎﻳﻪ زﺑﻮﻧﻰ و ﻧﻨﮓ و ﭘﺴﺘﻰ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﭘﻴﺶ راﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ وى ﭘﻴﺶ راﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮارج ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ‬
‫زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ دﻟﻴﺮاﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﭘﻴﺎده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ درﮔﻴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ درآوﻳﺨﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺮز ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻘـﻞ آﻧﻬـﺎ را ﻓـﺮود آورد و‬
‫ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ ﺻﻒ ﻛﺮد و ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ و ﭼﭗ آراﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﺤـﺮز ﺑـﻦ ﺑﺠﻴـﺮ را ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺮ ﺳﻮاران ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻞ ﺻﻔﻬﺎى ﺧﻮد را ﺗـﺮك ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ‬
‫‪37‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺻﺒﺢ در آﻳﺪ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﻮد ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﻢ و ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﻢ« و ﻛﺴﺎن در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ در ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺻﻔﻬﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻮرد ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻧﮕﺬارﻳـﺪ ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎده را ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎراﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺧـﺪا وى را ﺿـﻤﻦ ﺣﻤﻠـﻪ از ﭘـﺎى‬
‫درآرد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﻤﻠﻪاى ﺳﺨﺖ آﻏﺎز ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮارى ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻘـﻞ وﻗﺘـﻰ ﭘﺸـﺖ‬
‫ﻛﺮدن ﻳﺎران را ﺑﺪﻳﺪ از اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳـﺎراﻧﺶ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وى ﻓـﺮود آﻣﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺪﺗﻰ دراز ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎ ﺛﺒﺎت ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و از ﻫﺮ ﻃـﺮف‬
‫ﺳﻮى ﻣﺎ ﭘﻴﺶ راﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺪت درازى ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ و‬
‫ﻛﻤﻰ ﻛﺸﺘﻪ و زﺧﻤﻰ داده ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺼﻴﺮة ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻋﻤﻴﺮة ﺑﻦ اﺑﻰ اﺷﺎءة ازدى ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬وى از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﺮان ﻗﻮم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﭘﻴﺎده ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻢ ﻋﻤﻴﺮ را ﻓﺮاﻣـﻮش‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزد‪ .‬ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن ﻧﺪﻳـﺪه ﺑـﻮدم و ﺑﺴـﻴﺎر ﻛـﺲ را‬
‫زﺧﻤﻰ ﻛﺮد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣـﻰداﻧـﻢ ﺑـﺎ وى در آوﻳﺨـﺖ و ﺑـﺮ‬
‫ﺳﻴﻨﻪاش اﻓﺘﺎد و ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺳﺮش را ﺟﺪا ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺧـﻮارج ﺑـﺪو ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮد و ﺑـﺎ ﻧﻴـﺰه‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ ﮔﻠﻮﮔﺎﻫﺶ زد ﻛﻪ از ﺳﻴﻨﻪ ﺣﺮﻳﻒ ﺑﻐﻠﻄﻴﺪ و ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧـﻮارج ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮدﻳﻢ و آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺳﻮى دﻫﻜﺪه ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ ﻣﻦ ﺳﻮى ﻋﻤﻴﺮ رﻓﺘﻢ‪ ،‬اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻢ رﻣﻘﻰ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﺎن داده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮد رﻓﺘﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎدم‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻏﺎز ﺷﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ‬
‫از رﻫﮕﺬران ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺼﺮه ﺳﻮى ﻣﺎ ﻣﻰآﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﺪو اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑـﺮاى ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ دﺳﺘﻤﺰدى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺑﺮو ﺑﺒﻴﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺼﺮه ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى ﻣﺎ ﻣﻰآﻳﺪ؟«‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮدﻳﻢ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻣـﻰآﻳـﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫـﻰ را‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﻤﺮوز در ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺨﻰ دﻳﺪم ﺑﻪ ﻧﻈﺮم اﻣﺸﺐ ﺗﺎ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺨﺖ ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رأى ﻣﺎ ﻫﻤﺎن رأى ﺗﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻤـﺎﻧﻴﻢ و ﺳـﻮى ﻧﺎﺣﻴـﻪاى ﻛـﻪ از آن آﻣـﺪهاﻳـﻢ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺗﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﺎ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﻘـﻂ ﻣـﺮدم ﺷـﻬﺮﻣﺎن در‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪38‬‬

‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاى ﻣﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻣﺮدم دو ﺷﻬﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺒﺮ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﺸﺖ ﻣﺮﻛﺒﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آﻳﻴﺪ و ﻟﺨﺘﻰ ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﻴﺪ و ﺟﻮ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑﻨﮕﺮﻳـﺪ ﭼـﻪ دﺳـﺘﻮر‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻣﺮﻛﺒﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن وﻗﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻣﺪﺗﻰ راه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺑﻴﻢ ﺷﺒﻴﺨﻮن از دﻫﻜﺪه دور ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﺮﻛﺒﺎن را اﺳﺘﺮاﺣﺖ دادﻳﻢ و ﺟﻮ دادﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬وارد دﻫﻜﺪه‬
‫ﺷﻮﻳﺪ و از ﭘﺸﺖ آن درآﻳﻴﺪ و ﻳﻜﻰ از ﺑﻮﻣﻴﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﭘﺸﺖ دﻫﻜﺪه ﺑﻴﺮون ﺑﺮد و ﺑﻪ راﻫﻰ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ از آن آﻣﺪهاﻳﻢ و اﻳﻨﺎن را ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﺷـﺐ و ﺷـﺎﻳﺪ ﺗـﺎ ﺻـﺒﺤﮕﺎه از رﻓـﺘﻦ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺧﺒﺮدار ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وارد دﻫﻜﺪه ﺷﺪﻳﻢ و ﻳﻜﻰ از ﺑﻮﻣﻴﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ او را ﭘﻴﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬـﺎدﻳﻢ و ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪» :‬ﻣـﺎ را از‬
‫ﭘﺸﺖ اﻳﻦ ﺻﻒ ﺑﺒﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ راﻫﻰ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ آﻣﺪهاﻳﻢ‪ «.‬و او ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻣﺎ را ﺑﺒﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ راﻫﻰ رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ از‬
‫آﻧﺠﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدم و از آن راه ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺮﺟﺮاﻳﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬از ﻣﺪﺗﻰ ﭘﻴﺶ از ﻛﺎر اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺷﻚ اﻧﺪرم‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻴﺎﻫﻴﺸﺎن را ﻣﻰدﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺪﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﻴﻢ دارم از ﻣﺤﻞ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻣﺎ ﺧﺪﻋﻪاى ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺗﺮﺳﻰ ﭼﻪ ﺧﺪﻋﻪاى ﻛﻨﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺷﺒﻴﺨﻮن زﻧﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر آﻣﺎده ﺷﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻨﺠﺎ ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮم‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺘﺎب ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮو و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮ ﺑﺒﻴﻦ ﻛﺴـﻰ از آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺪاﻳﻰ از آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺷﻨﻮى و از ﻣﺮدم دﻫﻜﺪه درﺑﺎرهﺷﺎن ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺎب ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ ﺟﻨﮕﺎوران‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ و دﻫﻜﺪه را ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻛﺲ را ﻧﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻫﻜﺪه ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و درﺑﺎره ﺧﻮارج از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺎب ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻘﻞ آﻣﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫‪39‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺷﺒﻴﺨﻮن در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻀﺮﻳﺎن ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ؟« ﻣﻀﺮﻳﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺠـﺎ ﺑﺎﻳﺴـﺘﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ ﻧﻬﺎد و ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ را ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ و ﻣﺮدم ﻫﻤـﺪان را ﺑـﻪ ﻳﻜﺴـﻮ و ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه از ﭘﻴﺶ و ﭘﺸﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺸﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﮔﺮ ﺳﻮى ﺷـﻤﺎ آﻣﺪﻧـﺪ و از ﮔـﺮوه‬
‫دﻳﮕﺮ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻳﺪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺮوﻳﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮدازد ﺗﺎ ﺻﺒﺢ در آﻳﺪ و در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﺤﺎل ﻛﺸﻴﻚ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻴﻢ ﺷﺒﻴﺨﻮن داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮارج از راﻫﻰ ﻛﻪ آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﺮود آﻣﺪ و او را ﺑﺪﻳﺪ و ﻟﺨﺘـﻰ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﻣﻰروم ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم اﮔﺮ در ﺗﻌﺎﻗﺒﺸﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﻨﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺳﺮان ﺟﻤﻊ ﺧﻮﻳﺶ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺪان ﻃﺎﻳﻰ و ﺑﻴﻬﺲ ﺑﻦ‬
‫ﺻﻬﻴﺐ ﺟﺮﻣﻰ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻛﺴﺎن آﻳﺎ ﻛﺎر ﺧﻴﺮى ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﺑﺮادران ﻛﻮﻓﻴﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻫﺮ دو اﺳﺖ ﺑﺮوﻳﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺪان و ﺑﻴﻬﺲ ﺟﺮﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرى ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﮕﺬارﻳﻢ وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﺎرى آﻧﻬـﺎ را از ﭘـﻴﺶ ﺑﺮداﺷـﺖ‬
‫ﺳﻮى ﺷﻬﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺎز ﻣﻰروﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ وﻻﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از اﻳﻦ ﺳﮕﺎن ﻣﺤﻔﻮظ دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ! در اﻳﻦ ﺑﺎب اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﻰ ﺑﺪﺳﻴﺮﺗﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﻨﮕﺸـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎداش و ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﺪ«‬
‫ﺑﻴﻬﺲ ﺟﺮﻣﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻨﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻨﻰ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﻮن داﻳﻪاى ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان دﻳﮕﺮ را ﺷﻴﺮ دﻫﺪ‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر درﻳﺪﮔﻰاى را رﻓﻮ ﻧﻜﻨﺪ«‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﺸﻨﻴﺪهاى ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻓﺎرس ﻛﺮدان ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪40‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺑﺮوﻳﻢ و وﻻﻳﺖ ﻛﻮﻓﻪ را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ و وﻻﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺮدان ﭼﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آن ﻣﻰﺧﻮاﻧﻰ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ آن ﺑﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎن‬
‫ﺧﻮدم اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻣﺎ ﺣﺎﺟﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮض ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و در وﻻﻳـﺖ ﻣـﺎ ﺧﻠﻠـﻰ‬
‫ﻫﺴﺖ ﭼﻮن آن ﺧﻠﻞ ﻛﻪ در وﻻﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر وﻻﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛـﺎر وﻻﻳـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻰرﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم اﮔﺮ در ﻛﺎر ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺧﻮارج ﻣﻄﻴﻊ ﺗﻮ ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ روى ﺑﺮ اﻣﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺮأت‬
‫آوردهاى و ﻛﺎرى ﻛﺮدهاى ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ رأى وى را درﺑﺎره آن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ و اﻳﻦ را از ﺗﻮ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻛﻪ روان ﺷﺪﻧﺪ آﻧﮕـﺎه ﺷـﺮﻳﻚ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و‬
‫ﻣﻌﻘﻞ را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ دوﺳﺘﻰ داﺷﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺮو ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻮﺷﻴﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻢ‬
‫ﭘﻴﺮوﻳﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﻮى دﺷﻤﻨﺎن آﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻴﺮه ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮادرى‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻳﺎراﻧﻢ ﻧﻴﻚ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ ﺟﺎن ﻧﺒﺮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻨﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ اﺑﻦ ﻋﻮر اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﻰﮔﻔﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا اﻣﻴﺪوارم اﮔﺮ ﻳﺎراﻧﻢ ﻧﻴﻚ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ ﺟﺎن ﻧﺒﺮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﺮا ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ و رﻗﺖ آوردم‬
‫و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا او ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ و ﻳﺎراﻧﺶ از راه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻪاﻧـﺪ‬
‫ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ از دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﻣﻰروﻳﻢ و در ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رو ﺑﻪ رو ﻣﻰﺷـﻮﻳﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻧﺰدﻳـﻚ ﻛﻮﻓـﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺑﻮ اﻟﺮواغ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑـﺮو و او را‬
‫ﺑﺪار ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻤﻊ ﻣﺮا ﺑﻴﻔﺰاى ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﻢ ﻛـﻪ ﻣـﺎ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻌﻘﻞ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﺮ او اﻓﺰود ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺸﺼﺪ ﻛﺲ ﺑـﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﺧـﻮارج رﻓـﺖ ﺧـﻮارج ﺷـﺘﺎﺑﺎن‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺮﺟﺮاﻳﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب از دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﺟﺮﺟﺮاﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﻛـﻪ ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮ آﻣﺪن آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﺎﮔﻬﺎن اﺑﻮ اﻟﺮواغ را ﺑـﺎ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺳـﭙﺎه ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﻨﮓ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ده ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻛﺲ از ﺳﻮاران ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻮى ﻣﺎ ﻣﻰﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و دو ﮔﺮوه ﻟﺨﺘﻰ زد و ﺧﻮرد ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣـﻰآﻣﺪﻧـﺪ و ﭼـﻮن ﭼﻨـﻴﻦ دﻳﺪﻧـﺪ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻳﻜﺒﺎره ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪاى ﻳﻚ دﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ را ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﺳﻮاران ﻧﺎﺑﻜﺎر!‬
‫اى ﺑﺪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن! ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺧﻮب ﻧﺠﻨﮕﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻮى ﻣﻦ! ﺳﻮى ﻣﻦ!« و در ﺣﺪود ﻳﻜﺼـﺪ ﺳـﻮار ﺑـﺪو ﭘﻴﻮﺳـﺖ و‬
‫رﺟﺰﺧﻮاﻧﺎن ﺳﻮى ﺧﻮارج ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﺎران وى از ﻫﺮ ﺳﻮ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎز ﭘﺲ راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﺴﺘﻮرد و ﻳﺎران وى ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﻘﻞ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻰﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻰ‬
‫ﻫﻤﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ او و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ از دﺟﻠﻪ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ راه ﻣﻰﺳﭙﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻮد و از ﭘﺲ وى از دﺟﻠﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‬
‫ﻣﺴﺘﻮرد ﺳﻮى ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ از آﻣﺪن وى ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و از دﺟﻠﻪ ﺳﻮى ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻢ ﻋﺒﻮر ﻛـﺮد‪ ،‬ﺑـﺎ ﻳـﺎران‬
‫ﺧﻮد و ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺮ در ﺷﻬﺮ ﺻﻒ ﺑﺴﺖ و ﮔﺮوﻫﻰ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز را ﺑﺮ ﺣﺼﺎر ﺷﻬﺮ ﺟﺎ داد‪ .‬و ﭼﻮن ﺧـﻮارج از ﻗﻀـﻴﻪ‬
‫ﺧﺒﺮدار ﺷﺪﻧﺪ از رﻓﺘﻦ آﻧﺠﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﺳﻮى ﺳﺎﺑﺎط رﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺧﻮارج ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ در ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺎزه ﺧﻮارج را ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و در ﺳﺎﺑﺎط ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻋﻨﻮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻣﺴﺘﻮرد ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺒـﻪ ﻳـﺎران ﻣﻌﻘﻠﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈـﺎن و‬
‫دﻟﻴﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ اﻳﻦ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻮى او ﺑﺮم ﻟﺨﺘـﻰ ﭘـﻴﺶ از‬
‫آﻧﻜﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﻰرﺳﻢ‪ ،‬ﺳﻮى وى ﻣﻰﺷـﺘﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﺮود و ﺑﭙﺮﺳـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫ﻛﺠﺎﺳﺖ و ﻛﺠﺎ رﺳﻴﺪه؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺑﻮﻣﻴﺎن را ﻛﻪ از ﻣﺪاﻳﻦ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪﻳﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﭼﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﻚ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻣﻌﻘﻞ ﻛﺠﺎ رﺳﻴﺪه و ﻗﺼـﺪ ﻛﺠـﺎ دارد آﻣـﺪه ﺑـﻮد و‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در دﻳﻠﻤﺎﻳﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد« دﻳﻠﻤﺎﻳﺎ دﻫﻜﺪهاى از دﻫﺎت اﺳﺘﺎن‪ 1‬ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر دﺟﻠـﻪ ﻛـﻪ از آن‬
‫ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﻋﺠﻼن ازدى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﻓﺖ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﻪ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﺰدﻳﻚ آن«‬

‫‪ .1‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪42‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻳﺎرم ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ«‬

‫ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻞ ﺳـﺎﺑﺎط رﺳـﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻞ رود ﺷﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﺮ ﻛﻨﺎره ﺳﻤﺖ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و اﺑﻮ اﻟﺮواغ و ﻳﺎران وى ﺑﺮ ﻛﻨﺎره ﺳﻤﺖ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ روى ﭘﻞ اﻳﺴﺘﺎدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺲ از ﻣﺎ ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﻞ را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﻣﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻴﻢ و ﭘـﻞ‬
‫را ﺑﺒﺮﻳﺪﻳﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺎر ﭘﻞ اﻳﺴﺘﺎدهاﻳﻢ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﻢ‬
‫و ﺻﻒ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺟﻤﻊ آراﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻣﺎ ﻛﻪ ﭘﻞ را ﻣﻰﺑﺮﻳﺪﻳﻢ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﻠﺪى از ﻣﺮدم ﺳﺎﺑﺎط ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﭘﻴﺶ روى ﻣﺎ ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ دﻳﻠﻤﺎﻳﺎ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻠﺪ ﭘﻴﺶ روى ﻣﺎ ﻫﻤﻰ دوﻳﺪ و ﻣﺎ از ﭘﻰ او روان ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬اﺳﺒﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮقآﺳﺎ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ ﺗﻨﺪﺗﺮ و‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﻛﻨﺪﺗﺮ‪ ،‬ﻟﺨﺘﻰ ﮔﺬﺷﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻌﻘﻞ و ﻳﺎران وى رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻳـﺎراﻧﺶ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎﻫﺶ ﭘﻴﺶ او ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﻳﺎراﻧﺶ از ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ ﻛـﻪ ﻋﻘـﺐ ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻴﺞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻘﻞ ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﭘﻴـﺎده ﺷـﺪ و ﺑﺎﻧـﮓ زد‪:‬‬
‫»اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬زﻣﻴﻦ! زﻣﻴﻦ!« و در ﺣﺪود دوﻳﺴﺖ ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ زاﻧﻮ زده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻰﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺴﺘﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن را ﻛﻪ ﭘﻴﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺒﺎن ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﺳﺒﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ اﻳﻨﺎن در اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻰ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﺒﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻳﻢ و ﻋﻨﺎن اﺳـﺒﺎن را ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺳﻮ روان ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻤﻊ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه و ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻴﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮدﻳﻢ و ﻣﻴﺎﻧﺸـﺎن ﺟـﺪاﻳﻰ‬
‫آوردﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻳﺎراﻧﺶ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن زاﻧﻮ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ از‬
‫ﺟﺎى ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎده ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻴﻤـﻪ دﻳﮕـﺮ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺒﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻦ ﺟﺰو ﺳﻮاران ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺒﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻳﻢ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛـﻪ اﻣﻴـﺪ داﺷـﺘﻴﻢ و‬
‫ﻛﺎرﺷﺎن را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا در آن ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ و ﻣﻰدﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﻴﻢ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻳﺎران اﺑﻰ اﻟـﺮواغ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺒﻪ و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺳﭙﺎه ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ آوردﻧـﺪ در اﻳـﻦ‬
‫وﻗﺖ ﻫﻤﮕﻰ ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺳﺎﻻر ﻣﺎ و ﺳﺎﻻر آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم آن روز ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﻣﻦ از آﻧﻬﺎ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮده ﺑﺎﺷـﺪ و ﭼﻨـﺎن داﻧـﻢ ﻛـﻪ از ﻫﻤـﻪﺷـﺎن‬
‫ﺟﻮاﻧﺘﺮ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را دو ﺑﺎر ﺑﺮاى ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎر در اﻳﺎم‬
‫اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻳﺎﺟﻤﻴﺮا و ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺷـﻌﺚ در دﻳـﺮ‬
‫اﻟﺠﻤﺎﺟﻢ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا آن روز در دﻳﺮ اﻟﺠﻤﺎﺟﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ روز ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺳـﻮى دﺷـﻤﻦ رﻓـﺖ و ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬
‫ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزد و او را ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در دﻳﺮ اﻟﺠﻤﺎﺟﻢ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺑﺎﺟﻤﻴﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﻌﺐ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑـﻮدﻳﻢ ﺑـﺮاى ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻰ اﻣﺎ از ﺗﻮ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻳﺎراﻧﺖ ﺗﻮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺳﺎﻻر ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻳﺎران وى ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷﺶ ﻛﺲ ﻫﻤﮕﻰ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻰ از ﻳﺎران ﻣﻌﻘﻞ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ‬
‫اﺳﺒﻰ رﺳﻴﺪم ﻛﻪ زﻳﻦ و ﻟﮕﺎم داﺷﺖ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻗﺼﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮد و آﻧﺮا رﻫﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻢ و ﻟﮕﺎم اﺳﺐ را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﭘﺎ در رﻛﺎب ﻛﺮدم و ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى اﺳﺐ زدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اﺳﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺐ از دﻧﺒﺎل ﻣﻦ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﺐ را ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎﺧﺘﻢ و اﻳـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدهام و اﻳﻤﻦ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﺮ آن آﻫﺴـﺘﻪ و ﻣﻼﻳـﻢ ﻣـﻰرﻓـﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻰرﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺑﻮﻣﻴﺎن رﺳﻴﺪم و ﮔﻔﺘﻢ ﭘﻴﺶ روى ﻣﻦ ﺑﺮو ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ راه ﺑﺰرگ‪ ،‬راه ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﻰ‪،‬‬
‫و او ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﺛﻰ رﺳﻴﺪم‪ .‬ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪم ﻛﻪ رود ﭘﻬﻦ و ﻓﺮاخ ﺑﻮد‬
‫و اﺳﺐ را در رود راﻧﺪم و از آﻧﺠﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻳﺮ ﻛﻌﺐ رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﭘﻴﺎده ﺷﺪم و اﺳﺐ ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﺴﺘﻢ و راﺣﺘﻰ دادم‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭼﺮﺗﻰ زدم و ﺧﻴﻠﻰ زود ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اﺳﺐ ﻧﺸﺴﺘﻢ و ﻟﺨﺘﻰ از ﺷـﺐ ﺑـﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺷﺐ ﺷﺘﺮى ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را در ﻣﺰاﺣﻤﻴﻪ دو ﻓﺮﺳﺨﻰ ﻗﺒﻴﻦ ﺑﻜﺮدم‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﺮﻓﺘﻢ و‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآﻣﺪن روز وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪم‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺪم ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ ﻧﻤﻠﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ ﻛـﻪ ﺧﺒـﺮ ﺧـﻮﻳﺶ و ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺑﺮاى ﻣﻦ از او اﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ اﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻰ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺎرت آوردهاى‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﺷﺐ در اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﻛـﺎر اﻳـﻦ ﻗـﻮم‬
‫ﺑﻮدهام‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪44‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﺤﺎرﺑﻰ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﭘﻴﺶ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ رﻓﺖ و اﺟﺎزه ورود ﻳﺎﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺸﺎرﺗﻰ آوردهام و ﺣﺎﺟﺘﻰ دارم ﺣﺎﺟﺘﻢ را ﺑﺮآر ﺗﺎ ﺑﺸﺎرت را ﺑﮕﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺘﺖ ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺸﺎرت را ﺑﮕﻮى«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى را ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﻮده اﻣﺎن دﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آورده ﺑﻮدى ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺸﺎن ﻣﻰدادم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺸﺎرت ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آن ﻗﻮم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎر ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﺰ وى ﻛﺴﻰ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﺎن ﻧﺒﺮده«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﭼﻪ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد وى از ﻛﺎر ﻳﺎران ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﻮز اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺒﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ اﻟﺮواغ و ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ ﺑﺸـﺎرت ﻇﻔـﺮ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺧﺒـﺮ‬
‫آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺳﻮى ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮرد ﻧﻴﺰه ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و ﻣﻌﻘﻞ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬رو ﺑﻪ رو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮرد ﻧﻴﺰه را در ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﻓﺮوﺑﺮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺮ ﻧﻴﺰه از ﭘﺸﺖ وى در آﻣـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ او زد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻣﻐﺰ ﻓﺮو رﻓﺖ و ﻫﺮ دو ﺑﻴﺠﺎن ﺑﻴﻔﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺼﻴﺮة ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ را ﻛﻪ در ﺳـﺎﺑﺎط ﻓـﺮود آورده ﺑـﻮدﻳﻢ‬
‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻮى ﭘﻞ آﻣﺪ و آﻧﺮا ﺑﺮﻳﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل ﺳﺎﺑﺎط ﺳﻮى ﺻﺤﺮاى ﻣﻴﺎن ﻣﺪاﻳﻦ و ﺳﺎﺑﺎط آﻣﺪﻳﻢ و آراﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و آﻣـﺎده ﺷـﺪﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﮔﺬﺷﺖ و ﻧﺪﻳﺪﻳﻤﺸﺎن ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻛﺎرى داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺧﺒﺮ آرد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ و وﻫﻴﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ اﺷﺎءة ازدى ﻣﻰروﻳﻢ و ﺧﺒﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ و ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻣﻰآورﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺒﻬﺎﻣﺎن ﺑﻪ ﭘﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻳﻢ و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺮﻳﺪهاﻧﺪ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻞ را از ﺗﺮس ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮﻳﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ و ﻣﻰﺗﺎﺧﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻳﺎرﻣﺎن رﺳﻴﺪﻳﻢ و آﻧﭽﻪ را دﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺪس ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﭘﻞ را از ﺗﺮس ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺗﺮس ﻣﺎ را در دﻟﺸﺎن اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻓﺮار ﺑﻴﺮون ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺪﻋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺷـﻨﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﻧﺨﺒﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را در ﺟﺎﻳﺸﺎن‬
‫رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺳﻮى ﻣﻌﻘﻞ و ﻳﺎران وى روﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻏﺎﻓﻞ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘـﻞ را ﺑﺮﻳﺪﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﭘﻞ ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻧﺮوﻳﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﻻرﺗﺎن را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺘﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در دل ﻣﺎ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد درﺳﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻫﻜﺪه ﺑﺎﻧﮓ زدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷـﺘﺎﺑﺎن ﺳـﻮى ﻣـﺎ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬زود ﭘﻞ را ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و ﺗﺮﻏﻴﺒﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ از ﺑﺴﺘﻦ ﭘﻞ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‬
‫‪45‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻳﻢ و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﻢ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻳﻢ و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻠﻮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﺑﻮدﻳﻢ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻳﺎران ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﺎن ﻗﻮم ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺲ ﺳﺮ ﻛﺲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮ رواغ ﺟﻠﻮﺷﺎن رﻓﺖ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪:‬‬
‫»ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ؟«‬
‫و ﻛﺴﺎن ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﻮارج را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ در اردوﮔﺎه ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ‬
‫و ﻣﻴﺎﻧﻤﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﭼﻪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺎده ﺷﺪ و ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ«‬
‫ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ را زﻧﺪه ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻫﻤﺮاه وى ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ دﻳﺪﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻼك ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮارج ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻳﻢ و ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻳﻦ دﺷﻤﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻳـﻢ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﺪ و ﻣﻌﻘـﻞ را‬
‫ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻳﺎ ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﺪا ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ روان ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻓﺮارﻳﺎن ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣـﻰزد و او را‬
‫ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮان اﺻﺤﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﺑﺰﻧﻴﺪ و ﺑﺮﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺘﻴﻢ و ﻛﺴﺎن را ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ اردوﮔﺎه رﺳـﻴﺪﻳﻢ و ﭘـﺮﭼﻢ ﻣﻌﻘـﻞ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ را‬
‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دوﻳﺴﺖ ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و ﺳﺮان ﻗـﻮم‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻰ ﭘﻴـﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺧﻮارج را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺑﺮ ﻳﺎران ﻣﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎران‬
‫ﻣﺎ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮارج ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻰ‬
‫ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻣﻌﻘﻞ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺖ و ﻳـﺎران ﺧـﻮد را ﻣﻼﻣـﺖ ﻣـﻰﻛـﺮد و‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ زﻧﺪهاى‪ ،‬ﻋﻤﻮ و ﺧﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى و ﺑﻪ ﺧﻮارج ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﺗﺎن زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﮕﻰ ﺑﻪ ﺧﻮارج ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪46‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮاران آﻧﻬﺎ را ﺳﺨﺖ ﺑﻜﻮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﻮرد ﭘﻴـﺎده ﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﮔﺮوه ﺟﺎﻧﻔﺮوﺧﺘﮕﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ! زﻣﻴﻦ! ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ از آن ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﭘﺎك در ﭘﻴﻜﺎر و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪﺷﺎن ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﮕﻰ ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻳﻢ و ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮﻫﺎى ﻛﺸـﻴﺪه ﺳـﻮى وى رﻓﺘـﻴﻢ و‬
‫ﻣﺪﺗﻰ از روز را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ اى ﻣﻌﻘﻞ ﻫﻤﺎورد ﻣﻦ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺳﻮى وى رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮى اﻳﻦ ﺳﮓ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ از ﺟـﺎن ﻧﻮﻣﻴـﺪ ﻛـﺮده‬
‫ﻣﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮم« و ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺳـﻮى وى رﻓـﺖ‪ ،‬آن‬
‫دﻳﮕﺮى ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺳﻮى وى آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﺑﺎﻧﮓ زدﻳﻢ‪» :‬ﺑﺎ ﻧﻴﺰهاى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺰهاش ﺑﺎ او ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻦ‪ «.‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮرد ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد ﻛﻪ ﺳﺮ ﻧﻴﺰه از ﭘﺸﺘﺶ در آﻣﺪ‪ .‬ﻣﻌﻘﻞ ﻧﻴـﺰ او را ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺑـﻮد‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻣﻐﺰش ﻓﺮو رﻓﺖ و ﺑﻰﺟﺎن ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ .‬ﻣﻌﻘﻞ ﻧﻴـﺰ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎوردى او‬
‫ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪم اﻣﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺳﻌﺪى ﻣﻨﻘﺮى اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻘﻞ ﻫﻼك ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪم اﺑﻮ اﻟﺮواغ را‬
‫ﺳﺎﻻر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺑﻮ اﻟﺮواغ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬وى آن وﻗﺖ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻮرس ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن را وﻻﻳﺘـﺪار ﺧﺮاﺳـﺎن‬
‫ﻛﺮد و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن آﻣﺪه ﺳﺒﺐ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ‬
‫ﺧﺮاج را دﻳﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ او را ﻣﻌﺰول ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﻛﺎر آﻧﺠﺎ را ﺳﺎﻣﺎن دﻫـﻢ و ﻗـﻴﺲ را از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﺮدارم‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻳﺎ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ از او آزرده ﻛـﻪ ﺣﺮﻣـﺖ وى‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﭘﻴﺸﻜﺶ دادن اﻣﺴﺎك ﻛﺮده و اﺑﻦ ﺧﺎزم را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮده و از اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ ﻛﻪ وى را ﺑﻪ‬
‫زﺣﻤﺖ اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺸﺎﻧﺪ و ﺧﺮاﺳﺎن را رﻫﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺧﺸﻢ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻴﻔـﺰود و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﺮز را‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮدى!« و او را ﺑﺰد و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد و ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻳﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪ ،‬اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ ﻛﻼﺑﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ در اﻳﺎم ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﺑـﻦ ﺧـﺎزم‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى ﻧﺎﺗﻮان را ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى‪ ،‬ﺑﻴﻢ دارم اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ رخ دﻫﺪ ﻣﺮدم را ﺑـﻪ ﻫﺰﻳﻤـﺖ دﻫـﺪ و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﻮد و داﻳﻴﺎن ﺗﻮ رﺳﻮا ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟«‬
‫‪47‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ اﮔﺮ او از ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﺑﺎز آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى او ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻨﻮﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن ﺷﻮرﻳﺪﻧﺪ و ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ ﻫﻴـﺜﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺸﻮرت ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﻛﺎر وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻣﻨﺰل از ﻣﺤﻞ ﺧﻮﻳﺶ دور ﺷﺪ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را در آورد و‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺮدم ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﺑﺪو ﺷﻬﺮ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺎم رﺳﻴﺪ ﻗﻴﺴﻴﺎن ﺧﺸﻢ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻗـﻴﺲ و اﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ ﺧﺪﻋـﻪ‬
‫ﻛﺮد و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻜﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و در ﻣﻮرد ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺬرﮔﻮﻳﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮدا ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴﺰ و ﻋﺬر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ اﻣﺎ ﻣﻦ ﺳـﺨﻨﺪان ﻧﻴﺴـﺘﻢ‪،‬‬
‫اﻃﺮاف ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدم ﺗﺼﺪﻳﻘﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬زﺣﻤﺖ ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮدن را اﻣـﺎﻣﻰ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ از آن ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﺣﻤﻘﻰ ﻛﻪ ﺳﺮش آﺷﻔﺘﻪ و ﺑﺎك ﻧﺪارد ﻛﻪ از آن ﭼﻪ در آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻴﭽﻴﻚ‬
‫از اﻳﻦ دو ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺳﺪ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺻﺘﻬﺎ را ﻧﻴﻚ ﺷﻨﺎﺳﻢ و ﺳﻮى آن ﺟﻬﺶ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻬﻠﻜـﻪﻫـﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻢ‪ ،‬دﺳﺘﻪﻫﺎ را راه ﺑﺮم‪ ،‬و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ را ﻣﻰداﻧﺪ ﺗﺼﺪﻳﻘﻢ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ از اﻃﺮاف ﻣﻨﺒﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺸﺎن دادم‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻌﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ از ﻣﺰاﺣﻤﺖ اﺑﻦ ﺧﺎزم از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻳﻜﺼﺪ ﺑﻪ او زد و رﻳﺸﺶ را ﺑﻜﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎدرش از اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ او را در آورد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ ،‬وى ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻜﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه و ﻓﺎرس و ﺳﻴﺴﺘﺎن‬
‫و ﺧﺮاﺳﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻳﺜﺮﺑﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرم‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ دﻳﺎر روم رﻓﺘﻨﺪ و زﻣﺴﺘﺎن را آﻧﺠﺎ‬
‫ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻏﺰاى ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة ﺑﻮد ﺑﻪ درﻳﺎ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را از ﺑﺼﺮه ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪48‬‬

‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻋﺰل اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬

‫ﺳﺒﺐ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﺮدى ﻧﺮﻣﺨﻮى و ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﻮد و از ﺑﻰﺧﺮدان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻧﻤﻰﻛﺮد و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ در اﻳﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎﻫﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد از ﻓﺴﺎد ﻛﺴﺎن و ﻇﻬﻮر ﺧﺒﺎﺛﺖ ﺷﻜﻮه ﻛﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻴﻎ در آﻧﻬﺎ ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش ﻧﺪارم آﻧﻬﺎ را اﺻﻼح ﻛﻨﻢ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺗﺒﺎه«‬
‫اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﺮﻣﺨﻮى و آﺳﺎنﮔﻴﺮ ﺑﻮد و در ﻛﺎر وﻻﻳﺘـﺪارى ﺳـﻬﻞ اﻧﮕـﺎر‪ ،‬در ﺣﻜﻮﻣـﺖ وى‬
‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻧﺒﻮد و دﺳﺖ دزد ﺑﺮﻳﺪه ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﺮا ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن اﻟﻔـﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻛﺴﻰ ﺑﻨﮕﺮم ﻛﻪ دﺳﺖ ﭘﺪر و ﺑﺮادرش را ﺑﺮﻳﺪهام؟«‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻛﻮا ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﺑﻦ ﻛﻮا ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اوﻓﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ از او درﺑﺎره‬
‫ﻛﺴﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻛﻮا ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻰﺧﺮدان ﺑﺮ آن ﭼﻴﺮهاﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻛﻮا ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ رﺳﻴﺪ و ﻃﻔﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻳﺸﻜﺮى را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و اﺑﻦ ﻛﻮا دﺷﻤﻨﻰ ﺑﻮد‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻛﻮا ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﭽﻪ ﻣﺮغ ﻣﺮا ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻛﻪ وﻻﻳﺘﺪارى ﻃﻔﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣـﺮا آزرده‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻨﻰ داﺷﺘﻨﺪ و او ﻋﺎﻣﻠﺸﺎن ﻣـﻰﻛـﺮد‪ .‬ﭘـﺲ از آن‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﺣﺎرث اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ازدى را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻗﺤﺬﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺑﻦ ﻛﻮا دﺷﻤﻨﺘﺮ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﻴﺦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ او را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد و اﺑﻦ ﻛﻮا آن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻳﻜﺠـﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ او رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻛﻮا ﻳﺸﻜﺮى ﻧﻴﺰ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﺑﺎره ﻋﺮاق و ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻛﻮا ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را ﺑﻰﺧﺮداﻧﺸﺎن ﻣﺮﻋﻮب ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺣﺎﻛﻤﺸﺎن ﻧﺎﺗﻮان اﺳـﺖ«‬
‫و اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﻣﻨﺴﻮب داﺷﺖ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه در ﺣﻀﻮرﺷﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﺑﺎز رﻓﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﮕﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺸـﻤﮕﻴﻦ ﺷـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺮدم ﻋﺮاق در دﺷﻤﻨﻰ اﺑﻦ ﻛﻮا ﺳﺮ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ؟«‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﻴﺦ ﻳﺸﻜﺮى« ﻛﻪ او را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻛﻮا رﺳﻴﺪ‬
‫و آن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻔﺖ‪«.‬‬
‫‪49‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ در ﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﻛﺮد و ﻛﺎر ﺑﺼﺮه آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى رود‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ ،‬و اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را در ﺑﺼﺮه ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد و‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻛﺎرش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ وى وداع ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬از ﺗـﻮ ﺳـﻪ ﭼﻴـﺰ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮ از آن ﺗﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از آن ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻴﻢ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﭘﺲ دﻫﻰ و ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻧﺸﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻠﻚ ﻋﺮﻓﻪات را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺸﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺸﻴﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻜﻪات را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺸﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺸﻴﺪم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻴﻨﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ از ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﺑﮕﻮ از آن ﺗﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از آن ﺗﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﭘﺴﺮ ﻫﻨﺪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻠﻚ ﻋﺮﻓﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺲ دﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دادم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻜﺸﻰ و در ﻫﻴﭻ ﻣﻮرد از ﻣﻦ ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬و دﺧﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻨﺪ را زن ﻣﻦ ﻛﻨﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻦ ﻳﺎ از ﺗﻮ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻢ و درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺘﺖ‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺖ ﻛﺸﻢ و ﺑﻪ ﻛﺎرت ﺑﺎزت ﮔﺮداﻧﻢ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪاى ﺑﻪ ﺗﻮ واﮔﺬارم و ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮى« اﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ از او در ﮔﺬرد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺴﺐ زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ را ﺑﻪ ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﻨﺘﻰ ﺑﺮ ﻣﻦ دارد‪ ،‬اﮔﺮ اﺟﺎزه دﻫﻰ ﭘﻴﺶ وى روم‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﻴﺎن او و ﺗﻮ ﻣﻰﮔﺬرد ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪50‬‬

‫زﻳﺎد ﺑﻪ او اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ‪ ،‬ﻫﻰ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﺮا ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻣﻰﻛﻨﺪ و از‬
‫ﻋﺎﻣﻼن ﻣﻦ ﺑﺪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻗﺴﻢﺧﻮراﻧﻰ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻴﺎرم ﻛﻪ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﻤﻴﻪ را ﻧﺪﻳﺪه‬
‫ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ آن ﻣﺮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬زﻳﺎد از او ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد و ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﺎ او ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زﻳﺎد او را رﻫـﺎ ﻧﻜـﺮد ﺗـﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و زﻳﺎد اﻳﻦ را ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺎﺟﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔـﺖ‪» :‬وﻗﺘـﻰ اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ آﻣﺪ ﭘﺎى در اول ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﻣﺮﻛﺐ او ﺑﺰن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎﺟﺐ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬آﻳـﺎ درﺑـﺎره زﻳـﺎد ﭼﻴـﺰى‬
‫ﮔﻔﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ وى ﺳﻮار ﺷﺪ و او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮد و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺪﻳـﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻪ درون رﻓﺖ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و از ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن دﻳﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در آﻣﺪ ﭼﻮﺑﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ درﻫـﺎ ﻣـﻰزد و ﺷـﻌﺮى ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ روﺷﻰ دارﻳﻢ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ روﺷﻰ دارﻳﺪ‬
‫و رﻓﻴﻘﺎن اﻳﻦ را داﻧﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺗﻮ درﺑﺎره زﻳﺎد ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدهاى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺮﺑﺎن داﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻦ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از ﻫﻤﻪﺷﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮدم و اﺳﻼم ﻣﺮا ﻧﻴﺮو اﻓـﺰود‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ زﻳـﺎد ﻓﺰوﻧـﻰ ﻧﮕـﺮﻓﺘﻢ و‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻧﺸﺪم وﻟﻰ ﺣﻘﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وى دادم‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ زﻳﺎد ﺧﻮش دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﻮش دارى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد رﻓﺖ و او را راﺿﻰ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻛﺎرى آﻣﺪهام ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺴﺐ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻴﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﺣﻖ ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه زﻳﺎد ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺖ و ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او ﺷﻬﺎدت داد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﺮ ﻣﺤﺮاب اﻃﺎﻗﻚ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ در ﺷﺎم ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪51‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺎﻣﻼن وﻻﻳﺎت در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻼﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺳﻮم ﻋﺎﻣﻠﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ رخ داد‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ازدى را ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ در آﻏﺎز ﺳﺎل‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎرث ﭼﻬﺎر ﻣﺎه در ﺑﺼﺮه ﺑﺒﻮد ﭘﺲ از آن ﻣﻌﺰول ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ وى ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺑﻮد و از ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻮد ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﻋﺰل ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫زﻳﺎد را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻨﺪ و ﺣﺎرث را ﭼﻮن اﺳﺐ ﻣﺤﻠﻞ‪ 1‬ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎرث‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺛﻘﻔﻰ را ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﭘﺲ از آن ﻣﻌﺎوﻳﻪ وى را ﺑﺮداﺷـﺖ و‬
‫زﻳﺎد را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از وﻻﻳﺘﺪارى زﻳﺎد ﺑﺮ ﺑﺼﺮه‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﻣﻐﻴﺮه ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻻﻳﺘﺪارى ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪه‪ .‬زﻳﺎد در ﺧﺎﻧـﻪ ﺳـﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺣﻀﺮﻣﻰ را ﺑﻪ ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻘﺼﻮد وى را ﺑﺪان«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واﺋﻞ ﭘﻴﺶ او رﻓﺖ و ﭼﻴﺰى از او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ داﻧﺴﺖ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ ﭘﻴﺶ ﻣﻐﻴﺮه‬
‫داﺷﺖ‪ .‬وى ﻓﺎل ﺑﻴﻦ ﺑﻮد و ﻛﻼغ ﺳﻴﺎﻫﻰ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزد‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻮى زﻳﺎد ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﻐﻴﺮه‬
‫اﻳﻦ ﻛﻼغ ﺳﻴﺎه ﺗﺮا از ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻔﺮى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﻐﻴﺮه رﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺮوز ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آﻣﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺟﺪﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻛﻪ او را ﭘﺴﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻮى ﻣـﺎ آﻣـﺪ و در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻨﺘﻈﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ -‬وى اﻣﻴﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ -‬ﻛﻪ زﻳﺎد ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺳﺖ دﺳﺘﻮر اﻣﺎرت وى ﺑـﺮ ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﻄﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﺎرﺛﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻰ ﺗﻮاﻧﻰ ﻛﺮد؟ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮﺳﻰ ﺗﺎ ﻣﻦ از‬
‫ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻴﺎﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻣﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﻋﻴﻴﻨﺔ ﺑﻦ ﻧﺤﺎس ﻋﺠﻠﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﻛﺎر را ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ از ﺣﻴﻠﻪﮔﺮى وى ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎرت ﺑﺎز ﮔﺮد‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪ ﮔﻤﺎن ﺷﺪ و او را ﺑﻪ ﻛﺎرش ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺤﻠﻞ اﺳﺐ ﺳﻮم ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاى ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪52‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﻴﻚ ﺑﻮدم وﻗﺘﻰ در را ﺑﻜﻮﻓـﺖ او را ﻧﺸـﻨﺎﺧﺘﻢ و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻰ ﺑﺮ او اﻧﺪازم ﻧﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻔﺖ و ﻣﻦ ﻓﺮود آﻣﺪم و ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺘﻢ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ رو و راﻫﺶ ﺑﻴﻨﺪاز ﻛﻪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ آن ﺳﻮى ﭘﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ زﻳﺎد رﻓﺘﻴﻢ و ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺮدﻳﻢ و ﭘﻴﺶ از ﺻﺒﺤﮕﺎه آن ﺳﻮى ﭘﻠﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬زﻳﺎد را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه و ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻛﺮد ﭘﺲ از آن ﻫﻨﺪ و ﺑﺤـﺮﻳﻦ و ﻋﻤـﺎن را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او داد‪ .‬زﻳﺎد در آﺧﺮ ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻵﺧﺮ ﻳﺎ اول ﺟﻤﺎدى اﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣـﺪ ﻛـﻪ ﻓﺴـﻖ در‬
‫آﻧﺠﺎ راﻳﺞ و ﻋﻠﻨﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ ﻧﺎﻗﺼﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺿﻤﻦ آن ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﺑﺮ اﻧﻌﺎم و اﺣﺴﺎن اوى‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻣﺰﻳﺪ ﻧﻌﻤﺖ از او دارﻳـﻢ‪ ،‬ﺧـﺪاﻳﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را روزى ﻣﺎ ﻛﺮدهاى‪ ،‬ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻟﻬﺎم ﻛـﻦ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟـﺖ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﻛﻮر و دﻳﺒﺎﺟﻪ آﺗﺶ اﻓﺮوز ﻛﻪ ﺷﻌﻠﻪ آن دوام ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻰﺧـﺮدان‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﺘﺎن ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫـﺎى ﺣﻴـﺮتزاﻳـﻰ ﻛـﻪ ﻛﻮﭼـﻚ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺰرگ از آن ﺑﺎك ﻧﺪارد‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ آﻳﺎت ﺧﺪا را ﻧﺸﻨﻴﺪهاﻳﺪ و ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﻧﺨﻮاﻧـﺪهاﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دوران اﺑﺪى ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬اﻫﻞ اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺛﻮاب ﻛﺮﻳﻢ دارﻧﺪ و اﻫﻞ ﻣﻌﺼﻴﺖ‪ ،‬ﻋـﺬاب اﻟـﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﭼﻨﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﭼﺸﻤﺘﺎن را ﺑﺴﺘﻪ و ﺷﻬﻮات ﮔﻮﺷﺘﺎن را ﻣﺴﺪود ﻛﺮده و ﻓﺎﻧﻰ را ﺑـﺮ ﺑـﺎﻗﻰ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ داﺷﺘﻪاﻳﺪ و ﻧﻤﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در اﺳﻼم ﺣﻮادث ﺑﻰﺳﺎﺑﻘﻪ آوردهاﻳـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ روﺳـﺒﻰ‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺿﻌﻴﻔﺎن ﻏﺎرت ﺷﺪه را‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﻢ‪ ،‬در روز روﺷﻦ ﻧﺪﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳـﺪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫـﺎن را از ﺷـﺮورى و ﻏـﺎرﺗﮕﺮى دور ﺑﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪى را ﭘـﻴﺶ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻳﺪ و دﻳﻦ را دور اﻓﻜﻨﺪهاﻳﺪ‪ .‬ﻋﺬر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﮔﻮﻳﻴﺪ و دزد را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن‬
‫از ﺑﻰﺧﺮد ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﻧﻪ ﺑﻴﻢ ﻋﻘﺎب دارﻳﺪ ﻧﻪ اﻣﻴـﺪ ﻣﻌـﺎد‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﺧﺮدﻣﻨـﺪان‬
‫ﻧﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮو ﺑﻰﺧﺮدان ﺷﺪهاﻳﺪ و آﻧﻬﺎ دﻟﻴﺮ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺘﻬﺎى اﺳـﻼم را ﺷﻜﺴـﺘﻪاﻧـﺪ و‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪداﻧﻬﺎى ﮔﻨﺎه ره ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺗﺎ آن‬
‫را ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻰ دﻫﻢ و ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻳﻜﺴﺎن ﻛﻨﻢ و ﺑﺴﻮزم‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻣﺮﺣﻠﻪ آﺧﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻼح ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ اول ﺑـﻪ ﺻـﻼح آﻣـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻰ ﻧـﺮﻣﺶ‬
‫ﺑﻰﺿﻌﻒ و ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﺑﻰﺟﺒﺎرى و زور‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻛﻪ دوﺳﺖ را ﺑﻪ ﺟﺎى دوﺳﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮم‪،‬‬
‫ﻣﻘﻴﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎى رﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻏﺎﻳﺐ و ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﺑﻴﻤـﺎر‪ ،‬ﺗـﺎ ﻳﻜﻴﺘـﺎن ﺑـﺮادر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ! ﻓﺮار ﻛﻦ ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻫﻼك ﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ آﻳﻴﺪ‪ .‬دروغ ﻣﻨﺒﺮ‬
‫ﺷﻬﺮه ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ دروﻏﻰ از ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رواﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑـﻪ او‬
‫ﺗﺎزﻧﺪ ﻣﻦ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﺴﺎرت اوﻳﻢ‪ .‬ﺷﺒﺮوى ﻣﻮﻗﻮف ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺒﺮوى را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻧﺪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰم‪.‬‬
‫‪53‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻠﺘﺘﺎن ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رود و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻳﺪ دﻋﻮت ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ‬
‫ﻣﻮﻗﻮف ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ زﺑﺎﻧﺶ را ﻣﻰﺑﺮم‪ .‬ﺗﺎزهﻫﺎ آوردهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻮده ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاى ﻫـﺮ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻋﻘﻮﺑﺘﻰ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻏﺮق ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺮﻗﺶ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻛﺴـﺎﻧﻰ آﺗـﺶ‬
‫اﻓﺮوزد او را ﺑﺴﻮزﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاى ﻧﻘﺐ زﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﻧﻘﺐ زﻧﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻗﺒﺮى را ﺑﺸـﻜﺎﻓﺪ‬
‫زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮرش ﻛﻨﻢ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎ و زﺑﺎﻧﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﻦ ﺑﺪارﻳﺪ ﺗـﺎ دﺳـﺖ و آزار ﺧـﻮﻳﺶ را از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺪارم‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛﺎرى ﺑﻪ ﺧﻼف رﻓﺘﺎر ﻋﺎﻣﻪ ﻛﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻰزﻧـﻢ‪ .‬ﻣﻴـﺎن ﻣـﻦ و‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﻛﺴﺎن دﺷﻤﻨﻰﻫﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﺸﺖ ﮔﻮش اﻧﺪاﺧﺘﻪام و زﻳﺮ ﭘـﺎ اﻓﻜﻨـﺪهام‪ ،‬ﻫـﺮ ﻛـﺲ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻜﻮﻛﺎر ﺑﻮده ﻧﻜﻮﻳﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺪﻛﺎر ﺑﻮده از ﺑﺪى ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑـﺪاﻧﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻜﻰ از دﺷﻤﻨﻰ ﻣﻦ در ﺗﺐ و ﺗﺎب اﺳﺖ ﭘﻮﺷﺸﻰ از او ﺑﺮﻧﮕﻴﺮم و ﭘﺮدهاى از او ﺑﺮ ﻧﺪارم ﺗﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻮن ﺑﻨﻤﻮد ﻣﻬﻠﺘﺶ ﻧﺪﻫﻢ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را دﻳﮕﺮ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑـﺎ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺴﺎ ﻛﺲ ﻛﻪ از آﻣﺪن ﻣﺎ دﻟﮕﻴﺮ ﺷﺪه و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ و ﺑﺴـﺎ ﺧﺮﺳـﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫دﻟﮕﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اى ﻣﺮدم! ﻣﺎ راﻫﺒﺮان ﺷﻤﺎ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﺣﺎﻣﻴﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻰ ﻛـﻪ ﺧـﺪاﻳﻤﺎن داده راﻫﺘـﺎن‬
‫ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﭙﺮده از ﺷﻤﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣـﺎ را ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺣﻖ ﺷﻨﻮاﻳﻴﺴﺖ و اﻃﺎﻋﺖ در ﻣﻮرد ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﻣـﺎ ﺣـﻖ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻮرد ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﻜﺨـﻮاﻫﻰ ﺳـﺰاوار ﻋـﺪاﻟﺖ و ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﻣـﺎ ﺷـﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﺼﻮر ﻛﻨﻢ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻗﺼﻮر ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ :‬از ﺣﺎﺟﺘﻤﻨﺪﺗﺎن رو ﻧﻤـﻰﭘﻮﺷـﻢ و‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ آﻳﺪ‪ .‬روزى و ﻣﻘﺮرى را ﻋﻘﺐ ﻧﻤﻰاﻧﺪازم‪ .‬ﺑﺠﻨﮓ رﻓﺘﮕﺎن را دﻳﺮ ﻧﻤﻰدارم‪ .‬از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﺘﺎن را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﻛﻪ راﻫﺒﺮان ادﺑﮕﺮان ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﺘﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺳﻮى آن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﻼح آﻳﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻼح آﻳﻨﺪ‪ .‬دﺷﻤﻨﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬
‫دل ﻣﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺸﻤﺘﺎن ﻓﺰون ﺷﻮد و ﻏﻤﺘﺎن دراز ﺷﻮد و ﺣﺎﺟﺘﺘﺎن ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫رﺳﺪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﺷﺮ ﺷﻮد‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻰ دﻳﺪﻳـﺪ‬
‫ﻛﺎرى را درﺑﺎره ﺷﻤﺎ اﺟﺮا ﻣﻰﻛﻨﻢ اﺟﺮاى آن ﻛﻨﻴﺪ و ﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎﻳﻪ زﺑﻮﻧﻰ ﺷـﻤﺎ ﺷـﻮد‪ .‬از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا از ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻫﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺮا ﺣﻜﻤـﺖ و ﮔﻔﺘـﺎر ﻗـﺎﻃﻊ‬
‫دادهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﮔﻔﺘﻰ آن ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا داود ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﮔﻔﺘﻰ و ﻧﻜﻮ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﺛﻨﺎ از ﭘﺲ اﻣﺘﺤﺎن اﺳﺖ و ﺳﺘﺎﻳﺶ از ﭘـﺲ ﺑﺨﺸـﺶ‪ ،‬ﻣـﺎ ﺛﻨـﺎ‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﺗﺎ اﻣﺘﺤﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪«،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪54‬‬

‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ راﺳﺖ آوردى«‬

‫اﺑﻮ ﺑﻼل ﻣﺮداس ﺑﻦ ادﻳﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺟﺰ آن ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟـﻞ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و‪ ‬إِﺑ‪‬ﺮاﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ا ﱠﻟﺬ‪‬ي و‪‬ﻓﱠﻰ‪ ،‬أَﻟﱠﺎ َﺗﺰِر‪ ‬وازِر‪‬ةٌ وِز‪‬ر‪ ‬أُﺧْﺮى و‪ ‬أَنْ َﻟ ‪‬ﻴﺲ‪ ‬ﻟ ْﻠﺈِﻧْﺴﺎنِ إِﻟﱠﺎ ﻣﺎ ﺳ‪‬ﻌﻰ ‪«39 -37 :53‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬و )ﺻﺤﻴﻔﻪﻫﺎى( اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ وﻓﺎ ﻛﺮد )ﺑﻪ او( ﺧﺒﺮ ﻧﺪادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﺎرﺑﺮدارى ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮى را ﺑﺮ‬
‫ﻧﺪارد و اﻧﺴﺎن ﺟﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺰى ﻧﺪارد‪ .‬و ﺧﺪا ﺑﻤﺎ وﻋﺪهاى ﺑﻬﺘﺮ از وﻋﺪه ﻧﻮ داده‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى آﻧﭽﻪ ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ راﻫﻰ ﻧﻤﻰﻳﺎﺑﻴﻢ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ در ﺧﻮن ﻓﺮو روﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺸﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﺪ و ﻧﻜﻮ ﮔﻮﻳﺪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد ﻣﺒـﺎدا‬
‫ﺑﻪ ﺑﺪ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ زﻳﺎد ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻧﻜﻮﺗﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ را ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻣﺮدم را ﻣﻬﻠـﺖ داد ﺗـﺎ ﺧﺒـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ و وﺻﻮل ﺧﺒﺮ ﺑﺪو رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ را ﻋﻘﺐ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛـﺮد‬
‫و ﻳﻜﻰ را ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه و ﻣﻌﺎدل آن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑـﺮد ﻣﻬﻠـﺖ ﻣـﻰداد‬
‫ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وى ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺒﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺑـﺮون ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰرﻓﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻣﻰدﻳﺪ ﻣﻰﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﻰ ﻳﻚ ﺑﺪوى را ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آورد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻧﮓ را ﺷﻨﻴﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻴﺮدﻫﻰ آوردم‪ ،‬ﺷﺐ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪاى رﻓﺘﻢ و ﻣﺎﻧﺪم ﻛﻪ ﺻﺒﺢ ﺷﻮد و از‬
‫آﻧﭽﻪ اﻣﻴﺮ ﻛﺮده ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺻﻼح اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ« و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﻗﻮام داد و ﺷﺎﻫﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد و ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ واداﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﻣﻮاﺧﺬه ﻛﺮد و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻋﻘﻮﺑـﺖ داد‪ .‬در اﻳـﺎم‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﺶ ﻣﺮدم از او ﺳﺨﺖ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ اﻳﻤﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از ﻣﺮد ﻳﺎ زﻧﻰ ﻣﻰاﻓﺘﺎد و‬
‫ﻛﺴﻰ ﻣﺘﻌﺮض آن ﻧﻤﻰﺷﺪ ﺗﺎ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ و آﻧﺮا ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬زن ﺷﺐ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰﺧﻔﺖ و در ﻧﻤﻰﺑﺴﺖ‪ .‬ﻣـﺮدم را‬
‫ﭼﻨﺎن راه ﺑﺮد ﻛﻪ ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻨﺎن از او ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭘﻴﺶ از او ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮرى ﺧﻮب داد و ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﺮزق را ﺑﻨﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺻﺪاى زﻧﮕﻰ از ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻤﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺖ ﺑﺪارد آﻧﭽﻪ ﻣﻦ از اﺳﺘﺨﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮم در ﮔﺮو ﭼﻴﺰى اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﺑﺒﺮﻧﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺮد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻮرﺳـﺘﺎن‬
‫اﺑﻦ ﺣﺼﻦ و ﺟﻌﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺻﺎﺣﺐ ﻃﺎق اﻟﺠﻌﺪ‪ ،‬را ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻧﮕﻬﺒﺎﻧـﺎن ﮔﻤﺎﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ دو ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ روز ﻛﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ راه ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ روى وى ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﻴﺰه ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﺑـﻪ‬
‫‪55‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺟﻠﻮ روى زﻳﺎد ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺟﻌﺪ ﻧﻴﺰه را ﺑﻴﻨﺪاز« و او ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ زﻳﺎد‬
‫ﺑﻤﺮد اﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎر ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﺑﻪ ﺟﻌﺪ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى آﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ زﻳﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راﻫﻬﺎ ﻧﺎاﻣﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺠﺎﻟﺔ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻬﺮ ﻣﻰﭘﺮدازم ﺗﺎ ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﺑﻢ و ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻬﺮ زﻳﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻣـﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‬
‫ﺟﺎى دﻳﮕﺮ را زﻳﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﻤﻰﺗﻮان آورد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺷﻬﺮ را ﺳﺎﻣﺎن داد ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻰ دﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺎم آورد‪ .‬ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ از اﻳﻨﺠـﺎ ﺗـﺎ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن رﻳﺴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺑﺼﺮه را ﺟﺰو ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ و از ﺳﻴﺼﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻣﻘﺮرى داد‪.‬‬
‫ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﺑﺪر ﻏﺪاﻧﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﺎﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻛﻰ ﺧﺒﺮ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻳﺎد ﻣﻰﺑﺮد؟‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ اﻣﻴﺮ ﻳﺴﺖ و ﺧﻠﻴﻔﻪ را‬
‫ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮادرﺳﺖ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﺎرﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻳﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاى ﻋﺪاﻟﺖ و ﻫﻤﺖ و ﺧﺮدى‬
‫ﺑﺮادرت‪ ،‬ﺑﺴﺮ ﺣﺮب‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﺪاﺳﺖ‬
‫و ﺗﻮ وزﻳﺮ اوﻳﻰ و ﻧﻴﻜﻮ وزﻳﺮى‬
‫ﺑﻪ دوﺳﺘﺪارى وى ﭘﺎداش ﻣﻰدﻫﻰ‬
‫و دوﺳﺘﺪار ﺗﻮ ﺑﻪ اوج آرزو ﻣﻰرﺳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاى ﻣﻈﻔﺮى و ﻣﻨﺼﻮر‬
‫و ﭼﻮن رﻋﻴﺖ ﺳﺘﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﻧﻜﻨﻰ‬
‫و از دﻧﻴﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ‪ ،‬رواﻧﺴﺖ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات ﻣﻰﻛﻨﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ از ﺳﺘﻢ ﺗﻮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫ﻧﻪ ﻓﻘﻴﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎران رﻓﺎهاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮدى‬
‫و ﺑﻪ روزﮔﺎرى آﻣﺪى‬
‫ﻛﻪ ﺧﺒﻴﺚ ﺑﻮد و ﺑﺪى ﻓﺮاوان‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪56‬‬

‫ﻫﻮﺳﻬﺎ ﻛﺴﺎن را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮد‬

‫و ﻛﻴﻨﻪﻫﺎﺷﺎن در دﻟﻬﺎ ﻧﻬﺎن ﻧﺒﻮد‬
‫ﺷﻬﺮى و ﺑﺪوى و ﻣﻘﻴﻢ و ﻣﺴﺎﻓﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮس اﻧﺪر ﺑﻮد‬
‫و ﭼﻮن زﻳﺎد ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺪاى‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺖ‬
‫ﻧﻮر و روﺷﻨﻰ ﭘﺎﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺣﻮادث ﻧﻤﻰﺷﻮد‬
‫‪1‬‬
‫و ﻧﻤﻰﻧﺎﻟﺪ و ﭘﻴﺮ ﻓﺮﺗﻮت ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد از ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﻤـﺮان‬
‫ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺧﺰاﻋﻰ ﻛﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ او داد و ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔـﺎرى ﻛـﻪ او را وﻻﻳﺘـﺪار ﺧﺮاﺳـﺎن ﻛـﺮد و‬
‫ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب و اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻤﺮه‪ .‬ﻋﻤﺮان از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﻀﺎوت ﻣﻌﺎﻓﺶ ﺑـﺪارد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻓﺶ داﺷﺖ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻓﻀﺎﻟﻪ ﻟﻴﺜﻰ و ﭘﺲ از او ﺑﺮادرش ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻓﻀﺎﻟﻪ ﺳﭙﺲ زرارة ﺑﻦ اوﻓﻰ ﺟﺮﺷـﻰ‬
‫را ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ زرازه زن زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﺎن را ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﻛﻮﺗﺎه ﭘﻴﺶ روى ﺧﻮد روان ﻛﺮد و ﺑﺎ ﮔﺮز ﺟﻠﻮى روى‬
‫او روان ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺸﻴﻚ ﺑﺎن ﻣﻘﻴﻢ داﺷﺖ و ﺷﻴﺒﺎن ﺳﻌﺪى ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺷﻴﺒﺎن را ﺑـﻪ ﺳـﺎﻻرى آﻧﻬـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﻣﺴﺠﺪ را ﺗﺮك ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺧﺮاﺳﺎن را ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺮد‪ :‬اﻣﻴﺮ ﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﻳﺸﻜﺮى را ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮو ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ را ﻋﺎﻣﻞ اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮوروذ و ﻓﺎرﻳﺎب و ﻃﺎﻟﻘﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﻃﺎﺣﻰ را ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺮات و ﺑﺎدﻏﻴﺲ و ﻗﺎدس و ﭘﻮﺷﻨﮓ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ازد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد از ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ آزرده ﺷﺪ و او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد و ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎى او ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻫﺸﺘﺼﺪ ﻫﺰار‪ .‬ﺳﺒﺐ آزردﮔﻰ وى آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﺰ ﭘﺎزﻫﺮ ﻛـﻪ ﭘﺎﻳـﻪﻫـﺎى آن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭘﺎزﻫﺮ ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻧﺎﻓﻊ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻓﻊ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺎﻳﻪ ﻃﻼﻳﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﻧﻬﺎد و ﻣﻴﺰ را ﻫﻤـﺮاه ﻳﻜـﻰ از‬

‫‪ .1‬ﺷﺎﻋﺮ ﺳﻔﻠﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻧﻔﺴﺎن وى ﺑﻪ روزﮔﺎران ﻛﻤﻴﺎب ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ در ﻣﺤﻀﺮ زﻳﺎد آش ﭼﺮﺑﻰ ﺧﻮرده و ﺷـﻜﻤﻰ از ﻋـﺰا در آورده و‬
‫ﻣﺸﺘﻰ درم ﮔﺮﻓﺘﻪ و زﻳﺎد روﺳﭙﻰ زاده ﺧﻮﻧﺨﻮار را ﭘﻴﺸﻮاى ﻫﺪاﻳﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺪاى ﻋﻨﻮان داده ﻛﻪ اﻟﺸﻌﺮاء ﻓﻰ ﻛﻞ وادى ﻫﻴﻤﻮن‪.‬‬
‫م‪.‬‬
‫‪57‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم زﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار ﻛﺎرﻫﺎى او ﺑﻮد ﺑﺮاى زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬زﻳﺪ از ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺪﮔﻮﻳﻰ ﻛﺮد و ﺑﻪ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻴﺎﻧﺖ ورزﻳﺪ و ﻳﻜﻰ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى ﻣﻴﺰ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﭘﺎﻳﻪ ﻃﻼ ﻧﻬﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺳﺮان ازد از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ وﻫﺐ ﻣﻌﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑـﻮد ﭘـﻴﺶ زﻳـﺎد رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫وﻗﺘﻰ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺎد ﻣﺴﻮاك ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮى ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺟﺎى اﺳﺒﺎن ﻣﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻴﭻ ﺑﻮد‬
‫ﺑﻴﺎد آر وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﻣﺎ ﺑﻮدى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ازدﻳﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺳﻴﻒ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺑﻪ وﻗﺖ ورود ﺑﻪ ﻧﺰد زﻳﺎد ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻠﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزﮔﺎرى را ﺑﻴﺎد زﻳﺎد ﻣﻰآورد ﻛﻪ ﺻﺒﺮه وى را ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬زﻳـﺎد ﻣﻜﺘـﻮب را ﺧﻮاﺳـﺖ و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ آﻧﺮا ﺑﺎ ﻣﺴﻮاك ﭘﺎك ﻛﺮد و ﻧﺎﻓﻊ را از زﻧﺪان در آورد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﻃﺎﺣﻰ و ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ و اﻣﻴﺮ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻳﺸﻜﺮى را ﻋﺰل ﻛﺮد‬
‫و ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺐ وى ﺑﻪ ﻧﻌﻴﻠﺔ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻧﻌﻴﻠﻪ ﺑﺮادر ﻏﻔﺎر ﺑﻦ ﻣﻠﻴﻚ ﺑﻮد و ﭼﻮن‬
‫اﻋﻘﺎب وى اﻧﺪك ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻴﺮه ﻏﻔﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﺟﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻜﻢ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آر« ﻣﻨﻈﻮرش ﺣﻜﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص‬
‫ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﺟﺐ ﺑﺮﻓﺖ و ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔﺎرى را ﺑﺪﻳﺪ و او را ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﺮد‪ .‬وى ﻣـﺮدى ﻣﻌﺘﺒـﺮ ﺑـﻮد و ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳـﻠﻢ داﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬زﻳـﺎد وى را ﻋﺎﻣـﻞ ﺧﺮاﺳـﺎن ﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ وى ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺗـﺮا‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد وﻻﻳﺘﺪار ﻋﺮاق ﺷﺪ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔﺎرى را ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛـﺮد‬
‫و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺎ وى ﺑﺮ وﻻﻳﺎت ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺧﺮاج ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔـﺖ از ﺣﻜـﻢ اﻃﺎﻋـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ ﺑﻮد و ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﻃﺎﺣﻰ و رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻋﺴﻞ ﻳﺮﺑﻮﻋﻰ و اﻣﻴﺮ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ‬
‫ﻳﺸﻜﺮى و ﺣﺎﺗﻢ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎﻫﻠﻰ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﻜﻢ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬وى ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻜﻢ اﻧﺲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻰ اﻳﺎس را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد وى را ﺑﺮاى ﺧﺪا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪم اﻣﺎ زﻳﺎد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﺪا‪ ،‬او را ﺑﺮاى دﻳﻦ ﺗﻮ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺧﻮدم ﻧﻤﻰﭘﺴﻨﺪم‪ «.‬و ﺧﻠﻴﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺣﻨﻔـﻰ را وﻻﻳﺘـﺪار‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺎرﺛﻰ را ﺑﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻛﺲ از‬
‫ﺑﺼﺮه و ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻛﺲ از ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه رﺑﻴﻊ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﻴﻞ‬
‫ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻫﻤﻪ‪ ،‬رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪58‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪ ،‬وى ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻻﻳﺘﺪاران و ﻋﻤﺎل وﻻﻳﺎت در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻳﺎد ﻛﺮدم‪ :‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‬
‫و ﺷﺮﻳﺢ ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ داﺷﺖ‪ .‬زﻳﺎد ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻼن دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ در زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺰا رﻓﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮل دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻜﻮﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ از دﻳﺎر روم ﺑﻪ ﺣﻤﺺ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﺑﻦ آﺛﺎل‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﺷﺮﺑﺘﻰ زﻫﺮ آﮔﻴﻦ ﺑﺪو داد ﻛﻪ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ و او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﺳﺒﺐ آن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب آﻣﺪه اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن اﺑـﻦ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ وﻟﻴـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻛﺎرﻫﺎى ﭘﺪرش ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ و ﻫﻢ ﺟﻨﮕﻬﺎ و دﻟﻴﺮﻳﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺷـﺎم اﻋﺘﺒـﺎرى‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻪ وى ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از او ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و از وى ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺘﺮﺳـﻴﺪ‬
‫از آن رو ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪو ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و اﺑﻦ اﺛﺎل را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ وى ﺣﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪ و ﺗﻌﻬﺪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد ﺗﺎ زﻧﺪه اﺳﺖ ﺧﺮاج از او ﻧﮕﻴﺮد و ﺧﺮاﺟﮕﻴﺮى ﺣﻤﺺ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺎرد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ از دﻳﺎر روم ﺳﻮى ﺣﻤﺺ آﻣﺪ اﺑﻦ اﺛـﺎل ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻳﻜـﻰ از ﻏﻼﻣـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺮﺑﺘﻰ زﻫﺮ آﮔﻴﻦ ﺑﺪو داد ﻛﻪ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ و در ﺣﻤﺺ ﺑﻤﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪى را ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﻛﺮده ﺑﻮد‬
‫اﻧﺠﺎم داد و وى را ﺧﺮاﺟﮕﻴﺮ ﺣﻤﺺ ﻛﺮد و ﺧﺮاج ﺧﻮد او را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ ﻋﺮوة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓـﺖ و ﺑـﺪو ﺳـﻼم‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺮوه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮوه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ اﺛﺎل ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳﻮى ﺣﻤﺺ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺑﻦ اﺛﺎل ﭘﺮداﺧﺖ و وى را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ‬
‫ﺑﺰد و ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ روزى او را ﺣﺒﺲ ﻛﺮد و ﻏﺮاﻣﺖ و ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ ﻗﺼﺎص ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﭘﻴﺶ ﻋﺮوه رﻓﺖ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺮوه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ اﺛﺎل ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫‪59‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫‪1‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ اﺛﺎل را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻢ اﻣﺎ اﺑﻦ ﺟﺮﻣﻮز ﭼﻪ ﺷﺪ؟« و ﻋﺮوه ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن وﻗﺘﻰ اﺑﻦ اﺛﺎل را ﺑﺰد ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺪاﻳﻢ‬
‫ﻣﺮا ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ‬
‫ﺑﺠﺰ اﻋﺘﺒﺎرم و دﻳﻨﻢ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬
‫و ﺷﻤﺸﻴﺮى ﻛﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﻢ ﺑﺎ آن ﺿﺮب ﺷﺼﺖ ﻣﻰزﻧﺪ‪«.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺧﻄﻴﻢ و ﺳﻬﻢ ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﻫﺠﻴﻤﻰ ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ و »ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺧﺎص ﺧﺪاﺳـﺖ« ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻛـﺎر‬
‫اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻃﻮرى ﻛﻪ در رواﻳﺖ ﻋﻠﻰ آﻣﺪه ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ زﻳﺎد وﻻﻳﺘﺪار ﺷﺪ ﺳﻬﻢ ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﻫﺠﻴﻤﻰ و ﺧﻄﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ زﻳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺎﻫﻠﻰ‪ ،‬از او ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳـﻬﻢ ﺳـﻮى اﻫـﻮاز رﻓـﺖ و ﺣﺎدﺛـﻪ اﻳﺠـﺎد ﻛـﺮد و‬
‫»ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺧﺎص ﺧﺪا اﺳﺖ« ﮔﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻬﺎن ﺷﺪ و اﻣـﺎن ﺧﻮاﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ زﻳـﺎد اﻣـﺎن ﻧـﺪاد و وى را‬
‫ﺑﺠﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﺮ در ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎوﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎر ﺧﻄﻴﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ زﻳﺎد او را ﺑﻪ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺟـﺎزه داد ﻛـﻪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬از ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮون ﻣﺸﻮ« و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺿﺎﻣﻦ وى ﺷﻮ‪ «.‬اﻣﺎ او ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺐ از ﺧﺎﻧﻪاش‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻣﺴﻠﻢ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺸﺐ ﺧﻄﻴﻢ در ﺧﺎﻧﻪاش ﻧﺒـﻮد« زﻳـﺎد ﺑﮕﻔـﺖ ﺗـﺎ او را‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺎﻫﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻼن و وﻻﻳﺘﺪاران ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻼن و وﻻﻳﺘﺪاران ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻫﻔﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم و ﻫﻢ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﻴﻨﻰ در اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص از ﻣﺼﺮ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺼﺮ ﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻐﺮب ﺑﮕﺸﺖ‪ .‬وى از ﻃﺮﻓﺪاران ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ از اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ ﺑﺮ او ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺖ را از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ را ﻛﺸﺘﻰ ﻛﻪ وﻻﻳﺘـﺪار ﻣﺼـﺮ ﺷـﻮى و اﻳﻨـﻚ وﻻﻳﺘـﺪار‬
‫ﺷﺪى‪«.‬‬

‫‪ .1‬اﺑﻦ ﺟﺮﻣﻮز ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻤﻞ زﺑﻴﺮ ﭘﺪر ﻋﺮوه را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪60‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﻓﺘﺎرى ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﺧﻮﻧﺨﻮاه ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدى در ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻤـﻰﻛـﺮدى و وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺎ اﺷﻌﺮى ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﻧﻤﻰﺟﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از ﺳﻴﺮت ﻧﻮﻳﺴﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل زﻳﺎد‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔﺎرى را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻏﻮر و ﻓﺮاوﻧﺪه رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﮕﺸﻮد و ﻏﻨﻴﻤﺖ و اﺳﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓـﺖ )از اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺲ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ را ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ(‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭼﻨﻴﻦ آورده ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو از اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮو درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳـﺎل ﻋﺘﺒـﺔ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﻋﻨﺒﺴﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻻﻳﺘﺪاران و ﻋﺎﻣﻼن وﻻﻳﺎت ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻋﺎﻣﻼن و وﻻﻳﺘﺪاران ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﻴﻨﻰ و ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﺰارى در اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳـﺎل‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻜﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺰاى درﻳﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺟﻬﻨﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ و ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻏـﺰاى‬
‫درﻳﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻤﻮم ﺳﻴﺮت ﻧﻮﻳﺴﺎن در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪ .‬وى در اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻌﺰوﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ از او آزرده ﺑﻮد و ﻓﺪك را ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻻﻳﺘﺪاران و ﻋﺎﻣﻼن وﻻﻳﺘﻬﺎ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ‬
‫ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻜﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻏﺰاى ﻓﻀﺎﻟﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ در ﺟﺮﺑﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن را آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ وى ﮔﺸﻮده‬
‫ﺷﺪ و اﺳﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر از آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻛﺮز ﺑﺠﻠﻰ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺷﺠﺮه رﻫﺎوى ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ درﻳﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ درﻳﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻏﺰاى روم ﻛﺮد و ﺗﺎ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ رﻓﺖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و اﺑﻦ زﺑﻴـﺮ و‬
‫اﺑﻮ اﻳﻮب اﻧﺼﺎرى ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪61‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ و ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮﻟﻰ رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را اﻣﻴﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ وﻻﻳﺘﺪارى ﻣﺮوان در ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﺸﺖ ﺳﺎل و دو ﻣﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻫﻨﮕـﺎم ﻋـﺰل‬
‫ﻣﺮوان ﻗﻀﺎى ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﺟﺎﻧﺐ وى ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص وﻻﻳﺘﺪار ﺷﺪ او را از‬
‫ﻛﺎر ﻗﻀﺎ ﺑﺮداﺷﺖ و اﺑﻮ ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف را ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ در اﻳﻦ ﺳﺎل در ﻛﻮﻓﻪ ﻃﺎﻋﻮن آﻣﺪ و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ از ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﭼﻮن ﻃﺎﻋﻮن ﺑﺮﻓـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎزﮔﺮدى‪ «.‬و او ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻓﺖ و درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ درﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻮﻓﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو زﻳﺎد ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه را ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻻﻳﺘﺪاران و ﻋﺎﻣﻼن اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ از آن رو ﻛـﻪ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻼك ﻣﻐﻴﺮه اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﺳﻴﺮت ﻧﻮﻳﺴﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻫﻼك وى ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ ﺑـﻮد و‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ‬
‫ﻏﺰاى ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة و ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ازدى ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻏﺰاى ﻓﻀﺎﻟﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﻧﺼﺎرى ﺑﻪ درﻳﺎ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى و ﻣﺪاﻳﻨﻰ وﻓﺎت ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﻣﺮدى دراز ﻗﺪ ﺑﻮد و ﻳﻚ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺶ در ﻳﺮﻣﻮك آﺳﻴﺐ دﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣـﺎه‬
‫ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در آن وﻗﺖ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻮاﻧﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ ﻣﻐﻴـﺮه ﺑـﻪ ﺳـﺎل ﭘﻨﺠـﺎه و ﻳﻜـﻢ درﮔﺬﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ ﻫﻼك ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه و اﻃﺮاف ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷـﻌﺒﻪ ﻛـﻪ‬
‫اﻣﻴﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه را ﺑﺮاى زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻛﻮﻓـﻪ و‬
‫ﺑﺼﺮه را ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد‪ ،‬ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب را در ﻛﻮﻓﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ زﻳﺎد ﺷﺶ ﻣﺎه در‬
‫ﻛﻮﻓﻪ و ﺷﺶ ﻣﺎه در ﺑﺼﺮه اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻤﺮد ﻋﺮاق ﺑﺮاى زﻳﺎد ﻳﻜﺠﺎ ﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ‬
‫رﻓﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﺼﺮه ﺑﻮدم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از آن ﻣﻦ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ دو‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪62‬‬

‫ﻫﺰار از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺼﺮه ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﺎد آوردم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺣﻘﻴﺪ و ﻣﺪﺗﻬﺎى دراز ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻃﻞ را‬
‫ﻛﻨﺎر زده و ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪم‪ .‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﺮدم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ از ﻣﻦ ﺑﺮداﺷﺖ و آﻧﭽﻪ‬
‫را ﻣﻬﻤﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد رﻳﮕﺒﺎران ﺷﺪ و آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺖ ﺗـﺎ دﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺟﻤﻌﻰ از ﺧﺎﺻﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ درﻫﺎى ﻣﺴﺠﺪ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﺮ‬
‫ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﭘﻬﻠﻮﻳﻰ ﺧﻮد را ﺑﮕﻴﺮد و ﻧﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭘﻬﻠـﻮﻳﻴﻢ ﻛﻴﺴـﺖ‪ «.‬آﻧﮕـﺎه ﺑﮕﻔـﺖ ﺗـﺎ ﻛﺮﺳـﻰاى ﺑـﺮ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭼﻬﺎر ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣـﺎ ﺗـﺮا رﻳﮕﺒـﺎران‬
‫ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد آزادش ﻛﺮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻳﺎد ﻧﻜﺮد ﺑﺪاﺷﺖ و ﺟﺪا ﻛﺮد ﺗﺎ ﺳﻰ ﻛﺲ ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻗـﻮﻟﻰ‬
‫ﻫﺸﺘﺎد ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ دﺳﺘﻬﺎﺷﺎن را ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ دروغ از او ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪى ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه داد اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬
‫وﻫﻢ ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ زﻳﺎد در ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺸﺖ‪ ،‬اوﻓﻰ ﺑـﻦ ﺣﺼـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﭼﻴـﺰى درﺑـﺎره او‬
‫ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد و از ﭘﻰ او ﺑﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻛـﻪ ﻣـﺮدم را ﻣـﻰدﻳـﺪ‪ ،‬اوﻓـﻰ ﺑـﺮ او ﮔﺬﺷـﺖ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اوﻓﻰ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻃﺎﺋﻰ«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺟﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﭙﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻪ ﻧﻈﺮ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬داﻣﺎد ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ دو دﺧﺘﺮ او را داﺷﺘﻪ ﺑﻮد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻪ ﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮدﺑﺎر«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻣﻦ ﭼﻪ ﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪم در ﺑﺼﺮه ﮔﻔﺘﻪاى‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﺑﻴﻤﺎر و ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻰﮔﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪام«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺳﺖ ﻧﮕﻔﺘﻪاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻜﻪ ﻣﻰدﻣﺪ ﺑﺪﺗﺮ از دﻳﮕﺮ ﮔﺮوه ﻧﻴﺴﺖ‪ «1‬و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﻌﻴﻂ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠـﻰ‪ ،‬اﺑـﻮ‬
‫ﺗﺮاب‪ ،‬ﺑﻪ دور ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﭼﻴﺰى ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺪارى و ﻧﻤﻰداﻧﻰ ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﭼﻴﺴﺖ؟«‬

‫‪ .1‬ﻣﺜﺎل روان ﻋﺮﺑﻰ‪ ،‬ﻫﻤﺴﻨﮓ‪ :‬ﻛﻬﺮ ﻛﻢ از ﻛﺒﻮد ﻳﺎ دﻳﮓ و دﻳﮕﭽﻪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻰ‪ .‬م‪.‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ دو ﺑﻴﺠﺎ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﻣﻦ آﺷﻜﺎرا ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻰ و ﻋﻤﺮو ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﺗـﺮا رد‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ روﻳﺪ و ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺗﺮا ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ در ﻣﺴﺠﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺑﻪ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دو ﺷﻬﺮ را ﺗﺒﺎه ﻛﺮده ﻳﺰﻳﺪ ﺑـﻦ‬
‫روﻳﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوز ﺑﭽﻴﺰى ﻛﻪ ﺳﻮدش ﻣﻰدﻫﺪ روى ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﺑﻪ روﻳﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو ﺟﺎﻧﺶ را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑـﺪاﻧﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻐﺰ ﺳﺎﻗﺶ از دﺷﻤﻨﻰ ﻣﻦ آﻛﻨﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﻗﻴﺎم ﻧﻜﻨﺪ ﻛﺎرش ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ زﻳﺎد را رﻳﮕﺒﺎران ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻗﻚ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد از ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﻧﺲ ﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪» :‬آﻳﺎ ﺳﻤﺮه ﻛﺴﻰ را ﻛﺸﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕـﺮ ﻛﺸـﺘﮕﺎن‬
‫ﺳﻤﺮه را ﺷﻤﺎر ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺎد او را در ﺑﺼﺮه ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺖ او ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ‬
‫را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﻢ ﻧﺪارى ﻛﻪ ﻛﺴﻰ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻢ ﻛﺸـﺘﻪ ﺑـﻮدم ﺑﻴﻤـﻰ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻮار ﻋﺪوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻤﺮه در ﻳﻚ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻬﺎر ﻛﺲ از ﻗﻮم ﻣﺮا ﻛﺸﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻤﺮه از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰآﻣﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﻨﻰ اﺳﺪ رﺳﻴﺪ ﻳﻜﻰ از ﻛﻮﭼﻪاى در آﻣﺪ و ﺑﻪ اواﻳﻞ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺑﺮﺧﻮرد ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﻴﺰه ﻛﻮﺗﺎه را در او ﺟﺎى داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ و ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﭘﻴﺶ او رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺧﻮن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻏﻠﻄﻴـﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳـﻦ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اواﻳﻞ ﺳﭙﺎه اﻣﻴﺮ ﺑﻪ او آﺳﻴﺐ زده«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺳﻮار ﺷﺪهاﻳﻢ از ﻧﻴﺰهﻫﺎى ﻣﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻗﺮﻳﺐ و زﺣﺎف ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و ﺳﻤﺮه ﺑﻪ ﺑﺼﺮه‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻴﺮون‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﻳﺸﻜﺮ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻴﻌﻪ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﻗﻮم ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﺎك ﻧﺎم داﺷﺖ و ﭼﻮن آﻧﻬـﺎ را ﺑﺪﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎ ﺧﻮش آﻣﺪى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺣﺼﻦ او را ﺑﺪﻳﺪ و ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و در ﻣﺴﺠﺪﻫﺎى ﻃﺎﻳﻔﻪ ازد ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫـﻰ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻋﺮﺻﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﻠﻰ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ ﺳﻮى ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻌﺎدل رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﻒ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﻳـﺎران‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺳﻮى وى آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻜﺸـﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫـﻰ از ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑﻨـﻰ ﻋﻠـﻰ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪64‬‬

‫ﮔﺮوﻫﻰ از ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻨﻰ راﺳﺐ ﺳﻮى ﻗﺮﻳﺐ و زﺣﺎف رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳـﺎ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ اوس ﻃﺎﺣﻰ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ؟« ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺎوردى ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى ﻣﻦ آى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺮ او را ﺑﻴﺎورد‪ .‬زﻳﺎد ﻛﻪ از ﻛﻮﻓﻪ ﻣـﻰآﻣـﺪ او را ﺑـﻪ ﻣﻼﻣـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻃﺎﺣﻴﻪ اﮔﺮ از اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻧﻜﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺘﺎن ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺮﻳﺐ از ﻃﺎﻳﻔﻪ اﻳﺎد ﺑﻮد و زﺧﺎف از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻃﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺧﻮارج ﻧﻬﺮوان ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺑﻼ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻗﺮﻳﺐ را ﺗﻘـﺮب ﻧﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ از آﺳـﻤﺎن ﺑﻴﻔـﺘﻢ ﺑﻬﺘـﺮ از آن‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ او ﻛﺮده ﺑﻮد« ﻣﻘﺼﻮدش ﻗﻴﺎم ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻫﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺲ ﻗﺮﻳﺐ و زﺧﺎف ﻛﺎر ﺣﺮورﻳﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻤﺮه آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻨﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن‬
‫داد‪ .‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰرﻓﺖ ﺳﻤﺮه ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وى ﺑﻮد و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﺧﻮارج را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز زﻳﺎد ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻨﺎن را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻳﺪ و ﮔﺮ ﻧـﻪ از‬
‫ﺷﻤﺎ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺟﺎن ﺑﺒﺮد‪ ،‬از ﻣﻘﺮرى ﺳﺎل ﺑﮕﺬرم ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺎم ﺑﺮﻧﺪ و ﭼﻮن آن را از ﺟﺎى ﺗﻜﺎن دادﻧﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻳﺪه ﻣﻰﺷﺪ و ﻣﺮدم وﺣﺸﺖ زده‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻣﻨﺒﺮ را ﺑﺒﺮم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ آﻧﺮا ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻣﻨﺒﺮ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ دﻳﻨﺎر ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﻗﺎﺗﻼن و دﺷﻤﻨﺎن اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫آﻣﺪ ﻋﺼﺎ را ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﻌﺪ اﻟﻘﺮظ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋـﺰ و ﺟـﻞ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر روا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻨﺒﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا را از ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ وى ﻧﻬﺎده ﺑـﺮون ﺑـﺮى و ﻋﺼـﺎى‬
‫وى را ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺒﺮى؟ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪ و ﺷﺶ ﭘﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ اﻓﺰود ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺸﺖ ﭘﻠﻪ دارد‪ .‬و از ﻛﺎرى ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑـﻮد از‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺬر ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ذوﻳﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﻗﺼﺪ ﻣﻨﺒﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜـﻦ و‬
‫ﻣﻨﺒﺮ را از ﺟﺎى ﻣﺒﺮ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻧﺮا از ﺟﺎ ﺗﻜﺎن داد و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺒﺮ‬
‫‪65‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﻦ ﺑﺪى ﻛﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺶ از آﺗﺶ ﭘﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ آﻧـﺮا از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﺒـﺮى ﻛـﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻓﺼـﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻛﺴﺎن اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪ و دﻳﮕﺮ از آن ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮد و ﭼﻮن وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺣﺞ‬
‫آﻣﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﭘﺮدازم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ »ﺑﺎ ﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻮى از ﺧﺪا ﻋﺰ و‬
‫ﺟﻞ ﺑﺘﺮﺳﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻢ ﺧﺪاى ﻧﻴﺎرد« ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﺎ وﻟﻴﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ از آن ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺎورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻪ ﺣﺞ آﻣﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻗﺼﺪ وﻟﻴﺪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و اﻳﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰى درﺑﺎره اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻋﺒـﺪ اﻟﻤﻠـﻚ و درﺑـﺎره وﻟﻴـﺪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻜﺎر! دﻧﻴﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﻜﻰ از ﻣـ‪Ĥ‬ﺛﺮ‬
‫اﺳﻼم را ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ زﻳﺎرت آن ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ از ﻣﺼﺮ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺨﻠﺪ وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺼﺮ و اﻓﺮﻳﻘﻴـﻪ ﺷـﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﻪ را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺼﺮ و اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﻓﻬﺮى‬
‫را ﺳﻮى اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﮔﺸﻮد و ﻗﻴﺮوان را ﺧﻂ ﻛﺸﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎﺗﻼق ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺑﺲ درﻧﺪه و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮ و ﻣﺎر داﺷﺖ ﻛﺲ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰرﻓﺖ‪ .‬ﻋﻘﺒﻪ ﺧﺪا را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮔﺮﻳﺨﺖ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ درﻧﺪﮔﺎن ﺑﭽﻪﻫﺎى ﺧﻮد را ﻣﻰﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﻣﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﺰل ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮوﻳﺪ«‬
‫و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن از ﺳﻮراﺧﻬﺎ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﻨﺪب ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﺼﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺮاه ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ آﻣﺪﻳﻢ و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻴﺮوان را ﺧﻂ ﻛﺸﻰ ﻛﺮد و ﺑﺮاى ﻛﺴﺎن ﻣﺴﻜﻦ و ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻌـﻴﻦ ﻛـﺮد و ﻣﺴـﺠﺪ آن را ﺑﺴـﺎﺧﺖ و ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﺒﻮدﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﻻﻳﺘﺪار و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎﻻر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ را از ﻣﺼـﺮ و ﻋﻘﺒـﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﻧﺎﻓﻊ را از اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺨﻠﺪ را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺼﺮ و ﻣﻐﺮب ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺮد‪ .‬وى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻐﺮب و ﻣﺼﺮ و ﺑﺮﻗﻪ و اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ و ﻃﺮاﺑﻠﺲ را ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺨﻠﺪ ﻳﻜﻰ از واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮ وﻻﻳﺘﺪار اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﻛﺮد و ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ‬
‫را ﺑﺮداﺷﺖ و درﺑﺎره ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ از او ﻣﻮاﺧﺬه ﻛﺮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺼﺮ و ﻣﻐﺮب ﺑﻮد و اﺑﻮ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮ ﺑﺮ اﻓﺮﻳﻘﻴـﻪ‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﻫﻼك ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ اﺷﻌﺮى درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ درﮔﺬﺷﺖ اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و دوم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪66‬‬

‫درﺑﺎره ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺳـﺎﻻر ﺣـﺞ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺴﺮش ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد‪ .‬وﻻﻳﺘﺪار ﺑﺼﺮه و ﻛﻮﻓﻪ و ﻣﺸﺮق و ﺳﻴﺴـﺘﺎن و ﻓـﺎرس و‬
‫ﺳﻨﺪ و ﻫﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل زﻳﺎد از ﭘﻰ ﻓﺮزدق ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺸﻞ و ﺑﻨﻰ ﻓﻘـﻴﻢ از او ﺷـﻜﺎﻳﺖ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻓـﺮزدق از‬
‫دﺳﺖ زﻳﺎد ﺳﻮى ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﮔﺮﻳﺨﺖ ﻛﻪ آن وﻗﺖ وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد و از او ﭘﻨﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺎﻫﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﻓﺮزدق‬
‫ﻟﺒﻴﻄﻪ ﭘﺴﺮ ﻓﺮزدق ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺷﻬﺐ ﺑﻦ رﻓﻴﻠﻪ و ﺑﻌﻴﺚ را ﻫﺠﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ رﺳﻮا ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺸﻞ و ﺑﻨﻰ ﻓﻘﻴﻢ ﺷﻜﺎﻳﺖ از ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻬﺸﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ زﻳﺎد او را ﻧﺸـﻨﺎﺧﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺪو ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﺎن ﺟﻮان ﺑﺪوى ﻛﻪ ﻧﻘﺮهﻫﺎﻳﺶ ﻏﺎرت ﺷﺪ و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮو رﻳﺨﺖ« و زﻳﺎد او را ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻛﺎروان ﺧﻮﻳﺶ و ﻛﺎﻻﻳﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻔﺮوﺷﻢ و ﺑﺮاى وى آذوﻗـﻪ‬
‫ﺑﮕﻴﺮم و ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﺶ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﺨﺮم‪ .‬رﻓﺘﻢ و ﻛﺎﻻ را ﻓﺮوﺧﺘﻢ و ﻗﻴﻤﺖ آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺘﻢ و در ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ رﻳﺨﺘﻢ و‬
‫ﺑﺪان ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻣـﺮدى ﺑـﻪ ﻣـﻦ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﮔـﻮﻳﻰ ﺷـﻴﻄﺎﻧﻰ ﺑـﻮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺳـﺨﺖ ﺑـﻪ ﺣﻔﺎﻇـﺖ آن‬
‫دﻟﺒﺴﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻌﻰ دارد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺮدى ﻛﻪ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻤﺶ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻮ ﺑﻮد آﻧﺮا ﻧﮕﻪ ﻧﻤﻰداﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬او ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﻣﺮﺑﺪ را ﺑﺎﻧﮓ دادم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« و ﻣﺎل را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻓﺸﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺒﺎﻳﺖ را ﺑﻴﻨﺪاز و ﻣﻦ ﺑﻴﻨﺪاﺧﺘﻢ«‬
‫ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺮاﻫﻨﺖ را ﺑﻴﻨﺪاز« ﻛﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻢ‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺎﻣﻪات را ﺑﻴﻨﺪاز« ﻛﻪ ﺑﻴﻨﺪاﺧﺘﻢ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻨﺒﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻨﺒﺎﻧﺖ را ﺑﻴﻨﺪاز«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻴﻨﺪازم و ﺑﺮﻫﻨﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﻢ؟ دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ زﻳﺎد رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﭼﻨﺪ ﺳﻮار ﺳﻮى ﻣﺮﺑﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ او ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ از ﺑﻨـﻰ‬
‫ﻫﺠﻴﻢ ﺑﺮ اﺳﺒﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬دارﻧﺪ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﻓﺮار ﻛﻦ« و ﻣﺮا ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺳﻮار ﻛـﺮد و ﺗـﺎﺧﺘﻦ ﻛـﺮد ﺗـﺎ از‬
‫دﻳﺪهﻫﺎ ﻧﻬﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮاران وﻗﺘﻰ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ رﻓﺘﻪ ﺑـﻮدم‪ .‬زﻳـﺎد‪ ،‬دو ﻋﻤـﻮى ﻣـﻦ‪ ،‬ذﻫﻴـﻞ و زﺣـﺎف‪ ،‬ﭘﺴـﺮان‬
‫‪67‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺻﻌﺼﻌﻪ‪ ،‬را ﻛﻪ در دﻳﻮان ﺟﺰو دو ﻫﺰارىﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد‪ .‬ﻣـﻦ ﻛـﺲ ﭘـﻴﺶ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻴﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ ﻣﻴﺎ ﻛﻪ ﻛـﺎر زﻳـﺎد ﻣﻌﻠـﻮم ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ؟‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﻋﻤﻮﻳﻢ ﭼﻨﺪ روزى ﺑﺒﻮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺎ زﻳﺎد ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷـﻨﻮاﻳﻨﺪ و ﻣﻄﻴـﻊ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﻮان ﺑﺪوى ﻛﺎرى ﻛﺮده‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﺪارﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را آزاد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺪرت از آذوﻗﻪ و ﺟﺎﻣﻪ ﭼﻪ ﺳﻔﺎرش داده ﺑﻮد؟«‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﺎر ﻛﺮدم و ﭘﻴﺶ ﭘﺪرم رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ او رﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد‪ .‬از ﻣـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﺮدى؟ و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﻮر ﻛﺎرﻫﺎ را ﺧﻮب ﺑﻠﺪى« و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮم ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮزدق ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻰﮔﻔﺖ و ﭘﺲ از آن ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد ﻗﺼﻪ وى ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﻳـﺎد‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﺟﺎرﻳﺔ ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ و ﺟـﻮن‬
‫ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﻋﺒﺸﻤﻰ و ﺣﺘﺎت ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻮ ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﭘﺴﺮان ﺣﻮى اﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار داد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺘﺎت ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار داد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ راه ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﭙﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻘـﺪار‬
‫ﺟﺎﻳﺰه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺣﺘﺎت ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻘـﻂ او ﻫﻔﺘـﺎد ﻫـﺰار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﺘـﺎت ﺳـﻮى ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ رﺳﻮا ﻛﺮدى‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻋﺘﺒﺎرم درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ ﻣﮕﺮ ﻗـﻮﻣﻢ‬
‫از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا از اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﺴﺖ ﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﺟﻤﻊ دﻳﻨﺸﺎن را ﺧﺮﻳﺪم و ﺗﺮا ﺑﺎ دﻳﻨﺖ و ﻋﻘﻴﺪهات درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن واﮔﺬاﺷﺘﻢ« اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ از آن رو ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﺎت از ﺟﻤﻠﻪ دوﺳﺘﺪاران ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﻦ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺮ« و از ﺟﺎﻳﺰه ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد و ﻓـﺮزدق در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺷﻌﺮى دراز ﮔﻔﺖ و از ﻛﺎر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺖ و او ﺳﻰ ﻫﺰار دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺴـﺎن ﺣﺘـﺎت داد‪ ،‬و اﻳـﻦ‪ ،‬زﻳـﺎد را‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزدق ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻗﻮم ﻧﻬﺸﻞ و ﻓﻘﻴﻢ ﺷﻜﺎﻳﺖ او را ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ ﺧﺸﻢ وى ﺑﻴﻔﺰود و از ﭘـﻰ وى ﺑﺮآﻣـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮارى ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﺧﺼﻴﻠﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪68‬‬

‫ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﺧﺼﻴﻠﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد از ﭘﻰ ﻓﺮزدق ﺑﻮد ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﭘـﻴﺶ ﻋﻤـﻮى ﻣـﻦ ﻋﻴﺴـﻰ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﺼﻴﻠﻪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺧﺼﻴﻠﻪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ دوﺳﺘﺎﻧﻢ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ اﻣﻴﺪ داﺷـﺘﻢ ﻣـﺮا‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪهام ﻛﻪ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺧﻮدت ﻣﺨﻔﻰ ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻓﺮزدق ﺳﻪ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ آن دارم ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﺎم روم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻃﻮر ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻤﺎﻧﻰ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺴﺖ‪ 1‬و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ رﻓﺖ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ رﻫﻮار ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺐ ﺑﻌﺪ ﻓﺮزدق ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻴﺴﻰ ﻛﺲ ﺑﺎ او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬ﻣﻘـﺪار ﺳـﻪ ﻣﻨـﺰل راه‬
‫ﺳﭙﺮده ﺑﻮد و ﺷﻌﺮى در اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد از ﺣﺮﻛﺖ ﻓﺮزدق ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ زﻫﺪم را از ﭘﻰ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﻋﻴﻦ ﻧﻮه ﻓﺮزدق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑـﻦ‬
‫زﻫﺪم رد ﻓﺮزدق را در ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻚ زن ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻛﻪ وى را دﺧﺘﺮ ﻣﺮار ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و از ﺑﻨﻰ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ او‬
‫را از ﺷﻜﺎف ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮار داد و ﺑﻪ وى دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻤﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮزدق ﺳﻮى روﺣﺎ رﻓﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﻳﻞ ﻓﺮود آﻣﺪ و اﻳﻤﻦ ﺷـﺪ و‬
‫ﭼﻨﺪ ﻗﺼﻴﺪه در ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ زﻳﺎد در ﺑﺼﺮه اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻓﺮزدق ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰرﻓﺖ و وﻗﺘﻰ زﻳﺎد در ﻛﻮﻓﻪ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻓﺮزدق ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﻣﻰرﻓﺖ ﻛﻪ زﻳﺎد ﺷﺶ ﻣﺎه در ﺑﺼﺮه ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و ﺷﺶ ﻣﺎه در ﻛﻮﻓـﻪ‪ ،‬و ﭼـﻮن از‬
‫ﻛﺎر ﻓﺮزدق ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن اﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ وى ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻓﺮزدق ﻧـﺮ و ﺣـﻮش‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺮاﻫﺎ ﻣﻰﭼﺮد و ﭼﻮن ﻛﺴﺎن ﻧﺰدﻳﻚ او ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺘﺮﺳﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮ رود‪ ،‬او را ﺑﺠﻮى‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ وى دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻰ‪«.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ در ﭘﻰ ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮا ﭘﻨﺎه ﻣﻰداد‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻰﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﺒﺎر ﻛﻪ ﻋﺒﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮدم و ﺑﻪ راه ﻣﻰرﻓﺘﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﺮا ﻣﻰﺟﺴﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺷﺐ در آﻣﺪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻳﻜﻰ از داﻳﻴﻬﺎﻳﻢ رﻓﺘﻢ ﻛﻪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻪ ﺑﻮد و ﻋﺮوﺳﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ روم و ﻏﺬاﻳﻰ‬
‫ﺑﺨﻮرم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم دﻳﺪم ﻳﻜﻰ ﻛﻪ اﺳﺐ ﺧﻮد را ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﻧﻴﺰه ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ وارد ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و دﻳﻮار ﻧﻴﻴﻦ را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻦ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮون رﻓﺘﻢ‪ ،‬دﻳﻮار را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧـﻮد‬
‫رﻓﺖ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ او را ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ« ﻟﺨﺘﻰ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬از‬
‫ﻣﺠﺎورت زﻳﺎد ﺳﻮى ﺣﺠﺎز رو ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻳﺸﺐ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد ﻣـﺎ را ﻫـﻼك ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮدى‪«.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﻋﺒﺎرت ﻣﺜﻞ وار ﻋﺮﺑﻰ »ﻓﻰ اﻟﺮﺣﺐ و اﻟﺴﻌﻪ« ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎ ﮔﺸﺎدﮔﻰ و ﻓﺮاﺧﻰ‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﻬﺎﻧﻰ دو ﻣﺮﻛﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻋﺲ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ اﷲ ﻛﻪ ﺑﻠﺪ راه ﺑﻮد و ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺳﻔﺮ ﻣﻰﻛﺮد ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﻮى ﺑﺎﻧﻘﻴﺎ رﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﺮاﻫﺎ ﻛـﻪ در آن ﺟـﺎ ﻣﻨـﺰل‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ رﺳﻴﺪﻳﻢ در ﺑﻪ روى ﻣﺎ ﻧﮕﺸﻮدﻧﺪ و ﺑﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎر دﻳﻮار اﻓﻜﻨﺪﻳﻢ‪ .‬ﺷﺒﻰ ﻣﻬﺘـﺎب ﺑـﻮد‪ ،‬ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫»اى ﻣﻘﺎﻋﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن زﻳﺎد ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺳﻮى ﻋﺘﻴﻖ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻣﺎ را ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬در ﻛﻤﻴﻦ ﻣﺎ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﻮز از ﻋﺘﻴﻖ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺘﻴﻖ ﺧﻨﺪﻗﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺠﻤﺎن زده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﻋﺮب ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز و ﺷﺐ ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺪه آﻧﮕﺎه ﻓﺮارى را ﺑﮕﻴﺮ‪ «.‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از درﻧﺪﮔﺎن ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻄﺮ درﻧﺪﮔﺎن از زﻳﺎد ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ دﻧﺒﺎل ﻣﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﺎ دور ﻧﻤﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﻣﻘﺎﻋﺲ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺟﺰ او ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ ﻣـﻰﮔـﺬارﻳﻢ و از اول ﺷـﺐ‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ درﻧﺪه اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ اﻳﻦ را ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﻴﺎن راه ﺑﺨﻔﺖ و ﭼـﻮن اﻳـﻦ را ﺑﺪﻳـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴـﺎده ﺷـﺪﻳﻢ و زاﻧـﻮى‬
‫ﺷﺘﺮاﻧﻤﺎن را ﺑﺒﺴﺘﻴﻢ و ﻣﻦ ﻛﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻋﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى روﺑﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺪاﻧﻰ از ﻛﺠﺎ ﺳﻮى ﺗﻮ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪاﻳﻢ؟ از زﻳﺎد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﻧﺪه دم ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻜﺎن داد و ﮔﺮد آن ﺑﻤﺎ و ﺷﺘﺮاﻧﻤﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺗﻴﺮ ﺑﻴﻨﺪازم‪«.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻋﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺤﺮﻳﻜﺶ ﻣﻜﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﻣﻰرود‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﻧﺪه ﺳﺮ و ﺻﺪا ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﻏﺮﻳﺪ و ﻣﻘﺎﻋﺲ ﺑﻪ آن ﻧﻬﻴﺐ ﻣﻰزد ﺗﺎ ﺻﺒﺢ دﻣﻴﺪ و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮزدق در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺷﻌﺮى دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»از ﺑﺲ آﻧﭽﻪ در ﺷﺐ رودﻫﺎ دﻳﺪم‬
‫دﻳﮕﺮ ﺧﻮدم را ﺗﺮﺳﻮ ﻧﻤﻰداﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﭘﺎﭘﻮش داﺷﺖ‬
‫ﺑﺎ ﭘﻨﺠﻪﻫﺎى درﺷﺖ و ﻧﺎﺧﻨﻬﺎى ﺗﻴﺰ‬
‫وﻗﺘﻰ ﺳﺮ و ﺻﺪاى آﻧﺮا ﺷﻨﻴﺪم ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻠﺮزﻳﺪ‬
‫و ﮔﻔﺘﻢ راه ﻓﺮار ﻛﻮ؟‬
‫ﺑﺨﻮﻳﺸﺘﻦ دل دادم و ﮔﻔﺘﻢ ﺻﺒﻮرى ﻛﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪70‬‬

‫و در آن ﺗﻨﮕﻨﺎ ﺗﻨﺒﺎﻧﻢ را ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮدم‬

‫اى درﻧﺪه ﺗﻮ از زﻳﺎد ﻛﻢﺧﻄﺮﺗﺮى‬
‫و ﺳﻮى ﺗﻮ آﺳﺎن ﻣﻰﺗﻮان آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ رﻳﺎﺣﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺷﻌﺎر را ﺑﺮاى زﻳﺎد ﺧﻮاﻧﺪم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ رﻗﺖ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد اﻣﺎﻧﺶ ﻣﻰدادم و ﻋﻄﺎﻳﺶ ﻣﻰدادم‪«.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راه را ﺳﭙﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻦ اﻣﻴـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ آﻧﺠـﺎ ﺑـﻮد وى ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﺶ رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻴﻤﺶ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮده را ﺑﻪ ﮔـﻮر ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﻴﺶ‬
‫روى او اﻳﺴﺘﺎدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﻰ ﻧﺮﻳﺨﺘﻪ و ﻣﺎﻟﻰ ﻧﺮﺑﻮده ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻰآورد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮﻧﻰ ﻧﺮﻳﺨﺘﻪاى و ﻣﺎﻟﻰ ﻧﺮﺑﻮدهاى در ﭘﻨﺎه ﻣﻨﻰ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻫﻤﺎم ﭘﺴﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺪﺗﻰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدم و ﻣﺪﺗﻰ در ﻣﻜﻪ ﺗﺎ زﻳﺎد درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔﺎرى ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻏﺰاى ﻣﺮدم ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن اﺷﻞ ﺑﻪ ﻣﺮو درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن اﺷﻞ و ﺳﺒﺐ ﻫﻼك وى‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺒﻴﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮدم‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎن‬
‫اﺷﻞ ﺳﻼح ﭘﻮﺳﺘﻰ دارﻧﺪ و ﻇﺮوف ﻃﻼﻳﻰ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﭼـﻮن ﺑـﻪ دل ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎن رﺳـﻴﺪ درهﻫـﺎ و‬
‫راﻫﻬﺎ را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و او را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺎر درﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻬﻠﺐ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﻣﻬﻠﺐ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از دو ﻛﺎر را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺖ را ﺑﺮﻳﺰم‬
‫ﻳﺎ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ ﺑﺮون ﺑﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﻰ از راﻫﻬﺎ آﺗﺶ ﺑﻴﻔﺮوز و ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﺑﻨﻪ را ﺳﻮى آن ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﭼﻮن ﻗﻮم ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛـﻪ وارد راه‬
‫ﺷﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﺠﺎ آﻳﻨﺪ و راﻫﻬﺎى دﻳﮕﺮ را ﺧﺎﻟﻰ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ راه دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻧﻤﻰرﺳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮون ﺷﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺮاه آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﺻﺒﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻧﻮﺷﺖ و او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪم ﻳﻜـﻰ از اﻋﻀـﺎى‬
‫ﺗﺮا ﻣﻰﺑﺮم ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻓﺮاوان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و ﺗﺤﻔﻪﻫﺎ را ﺑﺮاى وى ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻢ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻣﺰن ﺗﺎ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻨﺎر ﻧﻬﻰ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛـﻪ ﻃـﻼ و ﻧﻘـﺮه و‬
‫ﺗﺤﻔﻪﻫﺎ را ﺑﺮاى او ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻢ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻣﺰن‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﭘﻴﺶ از ﻧﺎﻣﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔـﺮ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﻪ روى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺗﺮس ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪاى ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻔﺮى ﺑﺮاى وى ﭘﺪﻳﺪ آرد‪«.‬‬
‫‪71‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬زودﺗﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ‪ «.‬ﺧﻤﺲ را ﺟﺪا ﻛﺮد و ﺑﺎﻗﻰ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬـﺎ‬
‫را ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﻜﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﮔﺮ ﺧﻴﺮى ﭘﻴﺶ ﺗﻮ دارم ﺟﺎﻧﻢ را ﺑﮕﻴﺮ‪ «.‬و ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻣﺮو درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ ﺣﻜﻢ در رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮو‪ ،‬اﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻧﺎس را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛـﺮد و اﻳـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻜﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻜﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻓﻀﺎﻟﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﺑﻮد و ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﺑﺴﺮ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻰ اﻃﺎره و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى و ﻳﺎران وى‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن در ﺟﻤﺎدى ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻜـﻢ ﻣﻐﻴـﺮة ﺑـﻦ ﺷـﻌﺒﻪ را‬
‫وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮد وى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﻴﻠﻰ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺳﻔﺎرش ﻛﻨﻢ اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎد آﻧﻜﻪ ﻣﻰداﻧﻰ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺘﻢ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ و ﺻﻼح رﻋﻴﺘﻢ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ از آن ﭼﺸﻢ ﻣﻰﭘﻮﺷﻢ وﻟﻰ ﻳﻚ ﻛﺎر را ﺳﻔﺎرش ﻣﻰﻛﻨﻢ از ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﻋﻠﻰ و ﻣﺬﻣﺖ وى و ﻧﻴﺰ از رﺣﻤﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن و آﻣﺮزش ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮاى او وا ﻧﻤﺎن‪ ،‬ﻳﺎران ﻋﻠﻰ را ﻋﻴﺐ ﮔﻮى و دور ﻛﻦ و ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻣﺸـﻨﻮ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻋﺜﻤﺎن را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻮى و ﺗﻘﺮب ده و ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﺑﺸﻨﻮ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺠﺮﺑﻪ آزﻣﻮده و ﻣﺮا آزﻣﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺑﺮاى ﻏﻴﺮ ﺗـﻮ ﻋﻤـﻞ ﻛـﺮدهام و ذم اﻋﻤـﺎل ﻣـﻦ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ و ﻳﺎ ﻣﺬﻣﺘﻢ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻳﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﺲ ﻣﻐﻴﺮه وﻻﻳﺘﺪارى ﭼﻮن او ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺻـﻒ ﻋـﺎﻣﻼن ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ دوران ﭘـﻴﺶ از‬
‫ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻔﺖ ﺳﺎل و ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻧﻜﻮ داﺷﺖ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﻪ آراﻣـﺶ ﺑـﻮد اﻣـﺎ از‬
‫ﻣﺬﻣﺖ ﻋﻠﻰ و ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻰ وى و ﻋﻴﺒﮕﻮﻳﻰ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن و ﻟﻌﻨﺸﺎن و ﻃﻠﺐ رﺣﻤﺖ و اﺳـﺘﻐﻔﺎر ﺑـﺮاى ﻋﺜﻤـﺎن و‬
‫ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻳﺎران وى ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻣﻰﺷﻨﻴﺪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﻣﺬﻣﺖ و ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاى ﻋﺰ وﺟﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺼﺎف رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮاى ﺧﺪا‬
‫ﮔﻮاﻫﻰ دﻫﻴﺪ‪.1‬‬

‫ﺷﻬ‪‬ﺪاء‪ ‬ﻟ ﱠﻠﻪ‪.135 :4 ‬‬ ‫‪ .1‬ﻳﺎ أَ ‪‬ﻳﻬ‪‬ﺎ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ آ ‪‬ﻣﻨُﻮا ﻛُﻮﻧُﻮا َﻗﻮ‪‬اﻣ‪‬ﻴﻦَ ﺑِﺎ ْﻟ ‪‬ﻘ ‪‬‬
‫ﺴﻂ‪ُ ‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪72‬‬

‫»ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﻋﻴﺐ و ﻣﺬﻣﺖ وى ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﻓﻀﻴﻠﺘﺶ ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ و آﻧﻜـﻪ ﻣـﺪح و‬
‫ﺗﻤﺠﻴﺪش ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ در ﺧﻮر ﻣﺬﻣﺖ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺪو ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺠﺮ‪ ،‬از اﻗﺒﺎل ﺗﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻻﻳﺘﺪار ﺗـﻮ ﻣـﻨﻢ‪ ،‬اى ﺣﺠـﺮ‪ ،‬واى ﺗـﻮ! از ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﺑﺘﺮس‪ ،‬از ﺧﺸﻢ و ﺳﻄﻮت آن ﺣﺬر ﻛﻦ ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺧﺸﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺴﻴﺎرى اﻣﺜﺎل ﺗﺮا ﻫﻼك ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ از ﺣﺠﺮ دﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ و ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻳﻚ روز در آﺧﺮﻳﻦ دوران اﻣـﺎرﺗﺶ ﺑـﻪ ﭘـﺎ‬
‫ﺧﺎﺳﺖ و در ﺑﺎره ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻦ‬
‫و از او در ﮔﺬر و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ وى را ﭘﺎداش ده ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﻮ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد و از ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﻣـﺎ را‬
‫ﻣﺘﻔﻖ داﺷﺖ و ﺧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺎ را ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪاﻳﺎ ﻳـﺎران و دوﺳـﺘﺎن و دوﺳـﺘﺪاران و‬
‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﺎن وى را رﺣﻤﺖ ﻛﻦ‪ .‬و ﻗﺎﺗﻼن وى را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻧﮕﻰ ﺑﺮ ﻣﻐﻴﺮه زد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ و ﺑﻴﺮون ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد آن را ﺷﻨﻴﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﺲ ﭘﻴﺮ ﺷﺪهاى ﻧﻤﻰداﻧﻰ درﺑﺎره ﻛﻰ دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ .‬اى آدم! ﺑﮕﻮ روزﻳﻬﺎ و ﻣﻘﺮرﻳﻬﺎى ﻣﺎ را ﺑﺪﻫﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﻣﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻪاى و ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪاى و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻣﺬﻣﺖ اﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﺠﺮﻣﺎن دل ﺑﺴﺘﻪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از دو ﺳﻮم ﻛﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺠﺮ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ آورد و ﻧﻴﻚ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ روزﻳﻬﺎ‬
‫و ﻣﻘﺮرﻳﻬﺎى ﻣﺎ را ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮ ﺳﻮدى ﻧﻤﻰﺑﺮﻳﻢ‪ «.‬و ﺳﺨﻦ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ درون رﻓﺖ‪ .‬ﻗﻮﻣﺶ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪاد‪.‬‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﻣﻰﮔﺬارى ﻣﺮد اﻳﻦ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﺮى ﺷـﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺗـﻮ دو‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ دارد ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﻗﺪرت ﺗﻮ ﺳﺴﺘﻰ ﻣﻰﮔﻴﺮد و دﻳﮕﺮ آﻧﻜﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮدار ﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺧﺸﻢ آورد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﻫﻤﻪ در ﻛﺎر ﺣﺠﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و آﻧﺮا ﺑﺰرگ ﻣﻰﻧﻤﻮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﻴـﻞ‬
‫ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دادهام از ﭘﺲ ﻣﻦ اﻣﻴﺮى ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛـﻪ ﺣﺠـﺮ او را ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﻦ‬
‫ﭘﻨﺪارد و ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ و در ﻫﻤﺎن وﻫﻠﻪ اول او را ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﻣﺮگ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ و ﻛﺎرم ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻰ اﻓﺘﺎده‪ .‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻴﻜﺎن و رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣـﺮدم اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻬﺮ از ﻣﻦ آﻏﺎز ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻧﻴﻚ روز ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻦ ﺗﻴﺮه روز‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در دﻧﻴﺎ ﻋﺰت ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻐﻴﺮه‬
‫ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﺘﺪ‪ .‬از ﻧﻜﻮ ﻛﺎرﺷﺎن ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم و از ﺑﺪ ﻛﺎرﺷﺎن در ﻣﻰﮔﺬرم‪ ،‬ﺧﺮدﻣﻨﺪﺷـﺎن را ﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻰﺧﺮدﺷﺎن را اﻧﺪرز ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺮگ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و آﻧﻬﺎ ﺟـﺪاﻳﻰ آرد‪ .‬وﻗﺘـﻰ ﻋـﺎﻣﻼن ﺑﻌـﺪى را ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ از ﻣﻦ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪73‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻛﻨﺪى ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﻗﻮم را ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺨﻦ داﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪﺷﺎن ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮ ﺑﻰﮔﻨﺎه ﺑﻮد و ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﺪﻛﺎر و ﻋﺬرﭘﺬﻳﺮ‪«.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ و ﻣﺎه ﺟﻤـﺎدى وﻻﻳﺘـﺪار ﻛﻮﻓـﻪ ﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺎل ﭘﻨﺠـﺎه و ﻳﻜـﻢ‬
‫درﮔﺬﺷﺖ و ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﻳﻜﺠﺎ از آن زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و وارد ﻗﺼﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﺷـﺪ آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﻣﻨﺒـﺮ‬
‫رﻓﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را آزﻣﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬راﻫﺒـﺮى ﻛـﺮدهاﻳـﻢ و راﻫﺒﺮﻳﻤـﺎن‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﭼﻨﺎن دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻣﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر در آﺧﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺎﻣﺎن اول آن ﺑـﻮده‪:‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن و ﻋﻴﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺻـﺎﺣﺒﺎﻧﺶ در ﻏﻴـﺎب و ﺣﻀـﻮر ﻳﻜﺴـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﻟﻬﺎ و زﺑﺎﻧﻬﺎﺷﺎن ﻳﻜﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﻼح ﻛﺎر ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﻧـﺮﻣﺶ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻰﺳﺴﺘﻰ و ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﻳﻰ ﺑﻰﺧﺸﻮﻧﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرى دﺳﺖ ﻧﻤﻰزﻧﻢ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻧﺒﺮم‪ .‬ﻫﻴﭻ دروﻏﻰ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﺧﺪا و ﻣـﺮدم ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد زﺷـﺘﺘﺮ از دروغ ﭘﻴﺸـﻮا ﺑـﺮ ﻣﻨﺒـﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻋﺜﻤﺎن و ﻳﺎران وى ﺳﺨﻦ آورد و ﻣﺪﺣﺸﺎن ﮔﻔﺖ و از ﻗﺎﺗﻼن وى ﻳﺎد ﻛﺮد و ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺎ وى ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻐﻴﺮه ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻮﻓـﻪ ﻛـﺮد و ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺠﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و آﺷﻜﺎرا از ﻟﻌﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺑﻴﺰارى او ﺳﺨﻦ دارﻧﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ را‬
‫رﻳﮕﺒﺎران ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻗﺼﺮ رﻓﺖ و درآﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ ﻗﺒﺎى ﺳﻨﺪس و روﭘﻮﺷﻰ‬
‫از ﺧﺰ ﺳﺒﺰ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﻣﻮﻳﺶ از دو ﺳﻮى آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺠﺮ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ دورش ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺎد ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‬
‫و آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﺮﻛﺸﻰ و ﮔﻤﺮاﻫﻰ وﺧﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧـﻮد رﻫـﺎ ﺷـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ اﻳﻤﻦ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺮﺋﺖ آوردهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ داروى ﺧﻮدﺗﺎن ﻋﻼﺟﺘﺎن ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎﭼﻴﺰم اﮔﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻛﻮﻓﻪ را از ﺣﺠﺮ ﻣﺼﻮن ﻧﺪارم و او را ﻋﺒﺮت آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬از ﺣﺠـﺮ واى‬
‫ﻣﺎدرت! ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدهاى«‬
‫اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ درﺑﺎره ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺣﺠﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز ﺟﻤﻌﻪ زﻳﺎد ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺖ‬
‫و ﻧﻤﺎز ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﺎز« اﻣﺎ زﻳﺎد ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤـﺎز« و‬
‫او ﺑﻪ ﻛﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮدن ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺣﺠﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ ﻛﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬرد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻰ رﻳﮓ ﺑﺮد و ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪74‬‬

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻮن زﻳﺎد ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻧﻤـﺎز را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮد درﺑﺎره ﻛﺎر ﺣﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﺪ او ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ وى را ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻦ ﻧﻪ و ﺳﻮى ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ ﻗـﻮم ﺣﺠـﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻨﻮاى و اﻃﺎﻋﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻦ ﺑﺮ او ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺮ او در آﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪا«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﻤﺖ‪ ،‬ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ را از ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺮون آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺎرش را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ دو‬
‫رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻜﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ ،‬و ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﻨﻈﻮر دارم ﮔﻤـﺎن ﻧﻤـﻰﺑﺮدﻳـﺪ‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزم از آﻧﭽﻪ ﺑﻮد درازﺗﺮ ﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ در آن ﻧﻤﺎزﻫﺎ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﻮد ﭼﻴﺰى ﻧﺒﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻦ را ﺑﺮ ﻣﺪارﻳﺪ و ﺧـﻮﻧﻢ را ﻣﺸـﻮﻳﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮدا ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺟﺎده‪ 1‬رو ﺑﻪ رو ﻣﻰﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وى را ﭘﻴﺶ آوردﻧﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻣﺤﻤﺪ درﺑﺎره ﻏﺴﻞ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺠﺮ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺎدر ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺪﻳﺪ ‪...‬‬
‫ﻣﺨﻠﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻣﻮرد ﺣﺠﺮ ﺑﺮدﺑﺎرى ﺗﻮ ﻛﺠﺎ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺎدر ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪى ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻰ ﻛﻪ در ﮔﻠﻮﻳﺶ ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﺑـﻮد‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺣﺠﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ روزى دراز دارم«‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺰو ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻳﺎد ﺑﻮدم زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ ﺑﺮود و ﺣﺠﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺷﺪاد ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﻫﻼﻟﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ ﺑﺮو و او را ﺑﺨﻮان‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﺑﻴﺎ«‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻤﻰآﻳﺪ و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻰدارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ زﻳﺎد رﻓﺘﻢ و ﺧﺒﺮ را ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪.‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﺑﻴﺎ«‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و دﺷﻨﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ دﺳﺖ زﺧﻢ ﻣﻰزﻧﻴـﺪ و ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺮﻫﻢ ﻣﻰﻧﻬﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻦﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ و دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﺠﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﺳﺮ اﺣﻤﻖ دﻳﻮاﻧـﻪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎ ﻣﻨﻴـﺪ و‬
‫ﺑﺮادران و ﻓﺮزﻧﺪان و ﻋﺸﺎﻳﺮﺗﺎن ﺑﺎ ﺣﺠﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ و دﻏﻠﻰ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﺎ ﺑﻰﮔﻨﺎﻫﻴﺘﺎن را واﻧﻤﺎﻳـﺪ‬
‫ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﻴﺎرم ﻛﻪ از اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺘﺘﺎن آرﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد زﻳﺎد ﺑﺮﺟﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر اﻳﻨﺠﺎ ﺟﺰ اﻃﺎﻋﺖ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺟﻠﺐ رﺿﺎ و‬
‫اﻇﻬﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﺗﻮ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﺠﺮ ﻧﻈﺮى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬درﺑﺎره او دﺳﺘﻮرﻣﺎن ده«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻃﺮاف ﺣﺠﺮ ﭘﺮدازد و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮادر و ﻓﺮزﻧـﺪ و ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻄﻴﻊ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﻴﺪ از وى ﺑﺎزدارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﻮدﻧﺪ از او ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭼـﻮن زﻳـﺎد دﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎران ﺣﺠﺮ از او ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺪاد ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﻫﻼﻟﻰ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻫﻴﺜﻢ ﺑﻦ ﺷﺪاد‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ ﺑﺮو اﮔﺮ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ آﻣﺪ ﺑﻴﺎرش و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد ﺑﮕﻮ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﺑﺎزار را ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺠﺮ را ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻼﻟﻰ ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﻣﺮ ﺑﻴﺎ«‬
‫ﻳﺎ ران ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ ﻧﻤﻰآﻳﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻼﻟﻰ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﺑﺎزار را ﺑﻜﻨﻴﺪ« ﻛﻪ ﺑﻜﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻴـﺮة ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻌﻤﺮ ﻃﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﺲ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎﻧﺖ رو ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺖ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻛﻪ روى ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﻳﻜـﻰ از ﻋﺠﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ را ﺑﺎ ﺳﺘﻮﻧﻰ ﺑﺰد ﻛﻪ از ﭘﺎ ﺑﻴﻔﺘﺎد و اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋـﻮﻳﻤﺮ و ﻋﺠـﻼن ﺑـﻦ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻫﺮدوان از دى‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و او را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم از ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺨﻔﻰ ﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻏﺰوه ﺑﺎﺟﻤﻴﺮا ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪن‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮد ﻳﻚ ﻋﺠﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ راه ﻣﻰآﻣﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا از آن روز ﻛـﻪ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺣﻤـﻖ را زده ﺑـﻮد ﻧﺪﻳـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻣﺶ و ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻤﺶ ﺑﺸﻨﺎﺳﻢ و ﭼﻮن دﻳﺪﻣﺶ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﺧﻮدش اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻰ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ از او ﺑﭙﺮﺳﻢ‪» :‬ﺗﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ را زدى؟« و ﺑـﺎ ﻣـﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪76‬‬

‫ﺗﻨﺪ ﮔﻮﻳﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬از روزى ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎ ﺳﺘﻮن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ زدى ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺗﺮا ﻧﺪﻳﺪهام‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﻛﻨﻮن وﻗﺘﻰ ﺗﺮا دﻳﺪم ﺷﻨﺎﺧﺘﻤﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﭼﺸﻤﺖ را ﻧﮕﻴﺮد‪ .‬ﭼﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﺑﻰ دارى‪ ،‬ﻛﺎر ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﻣﺮدى ﭘﺎرﺳﺎ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳـﻦ‬
‫ﺿﺮﺑﺖ ﻛﻪ زدم ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪم و از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﻧﺪارى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮم ﺗﺎ‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ زدى ﺑﻪ ﺳﺮت ﺑﺰﻧﻢ و ﻳﺎ ﻣﻦ ﺑﻤﻴﺮم ﻳﺎ ﺗﻮ ﺑﻤﻴﺮى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ داد اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻢ و ﻏﻼﻣـﻢ را ﻛـﻪ ﻧـﺎﻣﺶ رﺷـﻴﺪ ﺑـﻮد و از اﺳـﻴﺮان اﺻـﻔﻬﺎن ﺑـﻮد‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﻴﺰهاى ﻣﺤﻜﻢ داﺷﺖ و آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮد ﻋﺠﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻢ‪ .‬وى از ﻣﺮﻛـﺐ ﺧـﻮﻳﺶ ﻓـﺮود آﻣـﺪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻗﺪم ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻬﺎد ﭘﻴﺶ دوﻳﺪم و ﻛﻠﻪاش را ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﻛﻮﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ رو در اﻓﺘﺎد و ﻣﻦ ﺑﺮﻓﺘﻢ و از او ﺟﺪا ﺷﺪم‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﻬﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و دو ﺑﺎر او را ﺑﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎر او ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ« ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد و آن دو ﻛﺲ او را ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﺳـﻮى‬
‫درﻫﺎى ﻛﻨﺪه رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺟﺬام ﻛﻪ ﺟﺰو ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒـﺪاﷲ‪ ،‬ﭘﺴـﺮ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﻃـﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﻰ ﺑﺰد ﻛﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻋﺎﻧﺪ اﺑﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد و دﻧﺪاﻧﺶ ﺷﻜﺴﺖ و ﺳﺘﻮﻧﻰ از ﻳﻜـﻰ‬
‫از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺎ آن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﺣﺠﺮ و ﻳﺎران وى را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ از ﻣﻘﺎﺑﻞ درﻫﺎى ﻛﻨﺪه ﺑﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﺮ‬
‫ﺣﺠﺮ را آﻧﺠﺎ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻌﻤﺮ ﻃﻪ اﺳﺘﺮ را ﭘﻴﺶ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻨﺖ ﺑﻰﭘﺪر ﺑﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧـﻮدت را‬
‫ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دادى ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮدت ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دادى« ﺣﺠﺮ ﭘﺎ در رﻛﺎب ﻛﺮد و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﻻ رود‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻌﻤﺮ ﻃﻪ او‬
‫را ﺑﺮ اﺳﺘﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪ ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺒﺶ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﻨﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻃﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﺳـﺘﻮن‬
‫ﺑﻪ زاﻧﻮى اﺑﻮ اﻟﻌﻤﺮ ﻃﻪ زد‪ ،‬و او ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﻳﺰﻳﺪ زد ﻛﻪ ﺑﻪ رو در اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻬﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ در اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن زده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ و اﺑﻮ اﻟﻌﻤﺮ ﻃﻪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺠﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻳﺎران وى ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻗﻬﺪان ﻛﻨﺪى ﺑﺮ ﺧﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮ اﻧﺠﻤﻨﻬﺎى ﻛﻨـﺪه ﻣـﻰﮔﺬﺷـﺖ و ﺷـﻌﺮى ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻀـﻤﻮن‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اى ﻗﻮم ﺣﺠﺮ دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ و ﺟﻮﻻن ﻛﻨﻴﺪ‬
‫و دﻣﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮادرﺗﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫و ﻛﺴﻰ از ﺷﻤﺎ از ﻳﺎرى ﺣﺠﺮ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﻴﺰهدار و ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﻧﺪارﻳﺪ؟‬
‫و ﺳﻮار زرهدار و ﭘﻴﺎده‬
‫و ﺷﻤﺸﻴﺮ زﻧﻰ ﻛﻪ از ﺟﺎى ﻧﺮود‪«.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﭼﻨﺪان ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫‪77‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﻫﻤﺪان و ﺗﻤﻴﻢ و ﻫـﻮازن و ﭘﺴـﺮان اﻋﺼـﺮ و ﻣـﺬﺣﺞ و‬
‫ﻏﻄﻔﺎن ﺑﻪ ﭘﺎى ﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺳﻮى ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺳﻮى ﺣﺠﺮ روﻳﺪ و او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه از ﺑﻴﻢ آﻧﻜﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪاى از ﻣﻀﺮ ﺑﺎ ﻃﺎﻳﻔﻪاى از ﻳﻤﻨﻴﺎن ﺑﺮود و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼف ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻤﻴﺖ‬
‫ﻓﺴﺎد رخ دﻫﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ و ﻫﻮازن و ﻓﺮزﻧﺪان اﻋﺼﺮ و اﺳﺪ و ﻏﻄﻔﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻣـﺬﺣﺞ و ﻫﻤـﺪان‬
‫ﺳﻮى ﻣﻴﺪان ﻛﻨﺪه روﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺣﺠﺮ روﻧﺪ و او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم ﻳﻤﻨﻰ ﺳﻮى ﻣﻴﺪان ﺻﺎﻳﺪﻳﻴﻦ‬
‫روﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ روﻧﺪ و او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮدم از دو ﺑﺠﻴﻠﻪ و ﺧﺜﻌﻢ و اﻧﺼﺎر و ﺧﺰاﻋﻪ و ﻗﻀﺎﻋﻪ روان ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺻﺎﻳﺪﻳﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﺎ ﻳﻤﻨﻴﺎن ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ راﺑﻄﻪاى ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻛﻨﺪه داﺷﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﻧﺘﺴﺎب ﻣـﺮدم ﺣﻀـﺮﻣﻮت ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪه ﺑﻮد و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ آوردن ﺣﺠﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻳﻤﻨﻴﺎن در ﻣﻴﺪان ﺻﺎﻳﺪﻳﻴﻦ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺳﺮان ﻳﻤﻨﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و در‬
‫ﻛﺎر ﺣﺠﺮ ﻣﺸﻮرت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻣـﻰﮔـﻮﻳﻢ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴـﺪ‬
‫اﻣﻴﺪوارم از ﻣﻼﻣﺖ و ﮔﻨﺎه ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﻴﺪ‪ .‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻰ ﺻـﺒﺮ ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺟﻮاﻧـﺎن ﺷـﺘﺎب ﺟـﻮى‬
‫ﻫﻤﺪان و ﻣﺬﺣﺞ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﺪ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ در ﻣﻮرد ﺣﺠﺮ ﻳﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ ،‬از‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﻰدارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻰ ﮔﺬﺷﺖ و ﻛﺴﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ و ﻫﻤﺪان رﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را‬
‫در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﺟﺒﻠﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻤﻨﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﻨﺪه ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و از ﺑﺮاﺋﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ زﻳﺎد‬
‫رﺳﻴﺪ و از ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ و ﻫﻤﺪان ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮد و دﻳﮕﺮ ﻳﻤﻨﻴﺎن را ﻣﺬﻣﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺪك ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎ وى ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ و ﻫﻤﺪان ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﻨﺪه ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﻳﻤﻨﻴﺎن در ﻣﻴﺪان ﺻﺎﻳﺪﻳﻴﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺷـﻤﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪهاﻧـﺪ ﺗـﺎب ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻧﺪارﻳـﺪ و‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﻌﺮض ﻫﻼﻛﺖ ﺑﺒﺮم‪ «.‬و ﭼﻮن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮاران ﻣﺬﺣﺞ و ﻫﻤﺪان ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺪى و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن اﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﻃﻤﺤﻰ و ﻗـﻴﺲ‬
‫ﺑﻦ ﺷﻤﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﺠﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ زﺧﻤﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺪ اﺳﻴﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎﻗﻰ ﺟﻤﻊ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰﭘﺪرﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ و ﺟﻨﮓ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﻳﻜـﻰ از ﻛﻮﭼـﻪﻫـﺎ‬
‫ﻣﻰروم و از راﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﺣﻮت ﻣﻰرﺳﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪78‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺠﺮ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺣﻮت رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻴﻢ ﻧﺎم داﺷﺖ ﭘﺴﺮ ﻳﺰﻳﺪ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻮم از ﭘﺲ وى آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آن ﺧﺎﻧﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و روان ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳـﻮى‬
‫آﻧﻬﺎ رود‪ ،‬دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﺑﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺠﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻜﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ از ﺗﻮ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﭼﻨـﺪان ﻛـﻪ‬
‫دﺳﺘﻪ آن ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺗﻮ ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬روزى و ﺧﺮج آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه زﻧﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ و ﺗﻮ از ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ اﺳﻴﺮى ﻧﺨﻮاﻫﻰ رﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ دﻳﻮارى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﮕﺬرم ﻳﺎ روزﻧﻰ ﻛﻪ از آن ﺑﺮون ﺷﻮم ﺷﺎﻳﺪ ﺧـﺪا ﻋـﺰ و‬
‫ﺟﻞ ﻣﺮا از آﻧﻬﺎ ﺳﻼﻣﺖ دارد ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻗﻮم اﮔﺮ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎرﻧﺪ زﻳﺎﻧﺖ ﻧﺰﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻨﻚ روزﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗـﺮا ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎى ﺑﻨـﻰ اﻟﻌﻨﺒـﺮ و دﻳﮕـﺮ ﻛﺴـﺎن از ﻣـﺮدم ﻃﺎﻳﻔـﻪات‬
‫ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ذﻫﻞ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺟﻤﺎﻋﺖ از اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺗﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮﻳﺰ ﻣﻦ از آﻧﻬﺎﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻨﻰ ذﻫﻞ ﺑﺎ وى روان ﺷﺪﻧﺪ و راﻫﻴﺎﺑﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و وى را از ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﻧﺨﻊ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺣﺠﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨـﺪ ﺑـﺎز ﮔﺮدﻳـﺪ« و آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠﺮ ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﺮادر اﺷﺘﺮ رﻓﺖ و وارد ﺷـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﻓـﺮش ﮔﺴـﺘﺮده ﺑـﻮد و ﺑﺴـﺎط‬
‫اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪى و ﺧﻮﺷﺮوﻳﻰ از او ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن در ﻣﺤﻠـﻪ ﻧﺨـﻊ‬
‫ﺗﺮا ﻣﻰﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰى ﺳﻴﺎه ﺑﻪ ﻧﺎم ادﻣﺎ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪه ﺑﻮد و ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪» :‬از ﭘﻰ ﻛﻴﺴﺘﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﺠﺮ را ﻣﻰﺟﻮﻳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬آﻫﺎ‪ ،‬وى اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﺤﻠﻪ ﻧﺨﻊ دﻳﺪﻣﺶ‪ «.‬و آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻣﺤﻠﻪ ﻧﺨﻊ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﺠﺮ ﻧﺎﺷﻨﺎس از ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ در آﻣﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﺟﺪ‬
‫ازدى رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﻠﻪ ازد‪ ،‬و ﻳﻚ روز و ﺷﺐ آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺣﺠﺮ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫اﺑﻮ ﻣﻴﺜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺠﺮ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آر ﻳﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﺨﻠﻬﺎى ﺗﺮا ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﻫﻤﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺖ را وﻳﺮان ﻣـﻰﻛـﻨﻢ‪،‬‬
‫ﺧﻮدت را ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻟﻢ ﻧﻤﻰﮔﺬارم و ﭘﺎره ﭘﺎره ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻬﻠﺘﻢ ﺑﺪه ﺗﺎ او را ﺑﺠﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻪ روز ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻰدﻫﻢ اﮔﺮ آوردى ﻛﻪ ﺧﻮب و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﻮدت را ﻫﻼك ﺷﺪه ﮔﻴﺮ‪«.‬‬
‫‪79‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ را ﺳﻮى زﻧﺪان ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻧﮕﺶ ﭘﺮﻳﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻗﺪم ﺑﺮﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻨﺪى ﺑﻪ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺿﺎﻣﻦ از او ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﮕﺬار ﺑﺮود ﻳﺎرش را ﺑﺠﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آزاد ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺗﺎ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺿﺎﻣﻨﺶ ﻣﻰﺷﻮى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از دﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﺮود روزﮔﺎرت را ﺳﻴﺎه ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﺤﺘﺮﻣﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‬
‫ﭘﺲ زﻳﺎد او را آزاد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ درﺑﺎره ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ زﻳﺎد ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻛـﺎر‬
‫ﻗﻴﺲ ﺳﺨﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه وى را درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻰداﻧﻴﻢ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﺑﺎ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد و ﺳـﺨﺖ ﻛـﻮش‬
‫ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻗﻴﺲ را آوردﻧﺪ و ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﻰداﻧـﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﺣﺠـﺮ از اﻳـﻦ رو‬
‫ﻧﺠﻨﮕﻴﺪى ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه او دارى ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻤﻴﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸـﻴﺪم ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ آﻧﻜـﻪ ﺣﺴـﻦ ﻋﻘﻴـﺪه و‬
‫ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻰ ﺗﺮا ﻣﻰداﻧﻢ وﻟﻰ رﻫﺎﻳﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﺮادرت ﻋﻤﻴﺮ را ﺑﻴﺎرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ او را ﻣﻰآورم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را ﺑﻴﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺿﺎﻣﻦ او و ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺿﺎﻣﻦ او و ﻣﻦ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ او ﻣﻰﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﻣﺎل و ﺧﻮﻧﺶ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﻤﻴﺮ را ﻛﻪ زﺧﻤﺪار ﺑﻮد ﺑﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬زﻳﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻦ ﺑﺮ او ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن‬
‫او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻻ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺎﻓﺸﺎن ﻣﻰرﺳﻴﺪ ول ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح دارد ﻣﮕﺮ ﺧﻮن و ﻣﺎﻟﺶ را اﻣﺎن ﻧﺪادهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﻮن و ﻣﺎل را اﻣﺎن دادم اﻣﺎ ﺧﻮﻧﺶ را ﻧﻤﻰرﻳﺰم و ﻣﺎﻟﺶ را ﻧﻤﻰﮔﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد وى را ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ« اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از‬
‫ﻳﻤﻨﻴﺎن ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ زﻳﺎد رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺎﻳﺖ او را ﻣﻰﻛﻨﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﺎدﺛﻪاى آورد‪ ،‬وى را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﺮاﻣﺖ ﺿﺮﺑﺘﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻰ زده ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪80‬‬

‫ﭘﺲ زﻳﺎد او را آزاد ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﻳﻚ روز و ﻳﻚ ﺷﺐ در ﺧﺎﻧﻪ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﺟﺪ ازدى ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧـﺎم‬
‫رﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ دارم اﻳﻦ ﺟﺒﺎر ﻟﺠﻮج ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﭼـﻪ ﻛـﺮده‬
‫ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﻢ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻦ و ﭘﻴﺶ او رو و ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﻣـﺮا اﻣـﺎن‬
‫دﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ و او در ﻛﺎر ﻣﻦ ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﺮادر اﺷﺘﺮ رﻓﺖ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫زﻳﺎد رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺮ را اﻣﺎن دﻫﺪ ﺗﺎ وى را ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر وى‬
‫ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺣﺠﺮ را ﭘﻴﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻰ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺠﺮ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑـﻮ ﻋﺒـﺪاﷲ‪ ،‬ﺑـﺎرك اﷲ ﺟﻨﮕـﻰ در اﻳـﺎم ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﻠﺢ؟«‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻳﻜﻰ ﻣﺎﻳﻪ ﻫﻼك ﻛﺴﺎﻧﺶ ﻣﻰﺷﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻪ در ﻧﺮﻓﺘﻪام و از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺟﺪا ﺷﺪهام‪ .‬ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺠﺮ‪ ،‬اﺑﺪا‪ ،‬اﺑﺪا‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻰ زﺧﻢ ﻣﻰزﻧﻰ و ﺑﻪ دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﻫﻢ ﻣﻰﻧﻬﻰ و ﻣـﻰﺧـﻮاﻫﻰ وﻗﺘـﻰ‬
‫ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ داد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﺑﺒﺨﺸﻴﻢ‪ ،‬اﺑﺪا‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ اﻣﺎﻧﻢ ﻧﺪادهاى ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ روم و او در ﻛﺎر ﻣﻦ ﺑﻨﮕﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ او را از ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻣـﺎن ﻧﺒـﻮد زﻧـﺪه از اﻳﻨﺠـﺎ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻧﻤﻰرﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﺨﺖ ﻋﻼﻗﻪ دارم ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺮﮔﺶ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﻮد‪ «.‬ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺠـﺮ‬
‫را از ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬آن را ﻓﺴﺦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ آﻧﺮا ﻓﺴﺦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺧﺪا و ﻣﺮدم ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ‪ «.‬ﻛﻼﻫﻰ دراز ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷﺖ و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﻰ ﺳﺮد ﺑﻮد‪ .‬ده روز ﺑﻪ زﻧـﺪان ﺑـﻮد و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺎر زﻳﺎد ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺳﺮان اﺻﺤﺎب ﺣﺠﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ و رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻮﺻﻞ رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫در ﻛﻮﻫﻰ ﻧﻬﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ آن روﺳﺘﺎ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ دو ﻛﺲ در ﻛﻮه ﻧﻬﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وى از ﻣﺮدم ﻫﻤﺪان ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﺑﻠﺘﻌﻪ و از ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺣﻴﺮت ﻛﺮد و ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻮار ﺳﻮى ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﻫﺮ دو ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻜﻤﺶ آب آورده ﺑﻮد و ﺳﺮ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬

‫‪ .1‬ﻣﺎ ﺣﺼﻞ ﻣﺜﺎل روان ﻋﺮﺑﻰ ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﺎر زﻳﺎد آﻣﺪه ﻋﻠﻰ اﻫﻠﻬﺎ ﺗﺠﻨﻰ ﺑﺮاﻗﺶ‪.‬‬
‫‪81‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﺮ اﺳﺐ اﺻﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺴﺖ و ﺑﻪ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى دﻓـﺎع‬
‫از ﺗﻮ ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺗﻮ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺳﻮدى ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ ﺧﻮدت را ﻧﺠﺎت ﺑﺪه‪«.‬‬
‫ﭘﺲ رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ راه ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮون ﺷﺪ و اﺳﺒﺶ او را ﻣﻰﺑـﺮد ﺳـﻮاران از ﭘـﻰ او روان‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وى ﺗﻴﺮ اﻧﺪازى ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﺳﻮارى ﺑﻪ او ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﺗﻴﺮى ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ زﺧﻤﻰ ﻣﻰﺷﺪ ﻳـﺎ از ﭘـﺎى در‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ ﻛﻪ از ﺗﻌﻘﻴﺐ او ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ اﮔﺮ وﻟﺶ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻜﺸﻴﺪش ﺑﺮاﻳﺘﺎن زﻳﺎن دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎز از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ اﻣﺎ از ﮔﻔﺘﻦ اﺑﺎ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻠﺘﻌﻪ او را ﭘـﻴﺶ ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻮﺻـﻞ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻤﻖ را ﺑﺪﻳﺪ او را ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺧﺒﺮ او را ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن زده ﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ او ﺗﻌﺪى ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﻪ او ﺑﺰن ﻫﻤﺎﻧﻘﺪر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن زده‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮو را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و ﻧﻪ ﺿﺮﺑﺖ زدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺿﺮﺑﺖ اول ﻳﺎ دوم ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻛﺴﺎن از ﭘﻰ ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻓﺮارى ﺷﺪﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ را ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺪاد ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﺳﻮى ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﺿﺒﻴﻌﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻗﺒﻴﺼﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪا داد و ﺷﻤﺸﻴﺮ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﺧﺮاش و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮم وى ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨـﺪان زﻳـﺎد ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﺠﻨﮕـﺪ‪ .‬ﺳـﺎﻻر‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺖ در اﻣﺎن اﺳﺖ ﭼﺮا ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ اﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاى ﭼﺮا ﺧﻮدت را و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺑﻰﭘﺪر‪ ،‬روﺳﺒﻰ زاده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﺶ اﻓﺘﺎدم ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻰﻳﺎﺑﻢ ﺗﺎ ﻣـﺮا‬
‫ﺑﻜﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﺪا« ﭘﺲ دﺳﺖ در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎد ﻛﻪ وى را ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﺮدم ﻋـﺒﺲ در ﻛـﺎر‬
‫دﻳﻦ ﺑﺎ ﻣﻦ در اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮﻟﺖ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰى و ﻗﻴﺎم ﺑﺮ ﺿﺪ اﻣﻴﺮان ﺑﺎزﻣﺎﻧﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪهام«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎد ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ از ﺗﻴﺮه ﺑﻨﻰ ﻫﻤﺎم ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺻـﻴﻔﻰ ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻓﻴﺴﻞ از ﺳﺮان اﺻﺤﺎب ﺣﺠﺮ اﺳﺖ و در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ او را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى دﺷﻤﻦ ﺧﺪا درﺑﺎره اﺑﻮ ﺗﺮاب ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮ ﺗﺮاب را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻢ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪82‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻰ؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻮ اﺑﻮ ﺗﺮاب اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬او اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﺳﺖ و اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم«‬
‫ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ او اﺑﻮ ﺗﺮاب اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻣﻴﺮ دروغ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ دروغ ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ وى ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﺣﻖ دﻫﻢ؟«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻄﺎﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ! ﻋﺼﺎ ﺑﻴﺎرﻳﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺼﺎ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺧﺪا ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻋﺼﺎ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﺶ ﺑﺰﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﭽﺴﺒﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬او را ﺑﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺖ ﺑﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻰ‪ ،‬درﺑﺎره ﻋﻠﻰ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻴﻎﻫﺎ و ﻛﺎردﻫﺎ ﭘﺎره ﭘﺎرهام ﻛﻨﻰ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺷﻨﻴﺪى ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ او را ﻟﻌﻦ ﻛﻨﻰ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزﻧﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮدﻧﻢ را ﺑﺰﻧﻰ و اﮔﺮ ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺷﻰ ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﻢ را ﺑﺰﻧﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﺪا راﺿﻴﻢ‬
‫و ﺗﻮ ﺗﻴﺮه روز ﻣﻰﺷﻮى«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻨﺶ ﻧﻬﻴﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺶ اﻓﻜﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻛﺲ از ﭘﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻃﺎﻳﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده ﺑﻮد و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان اﺣﻤﺮى را ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎر ﻋﺎﻣﻼن ﺑﻮد ﺳﻮى او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﺮاه او ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ وى رﻓﺘﻨﺪ و او را در ﻣﺴﺠﺪ ﻋﺪى ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ او را ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻋﺖ ﺑﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﻛـﻪ زﺧﻤـﺪارش ﻛﺮدﻧـﺪ و ﭼﻨـﺪان‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﻪ او زدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ و ﻣﻴﺜﺎء ﺧﻮاﻫﺮش ﻓﺮﻳﺎد زد‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻃﻰ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻛﻪ زﺑـﺎن و ﻧﻴـﺰه‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫و ﭼﻮن اﺣﻤﺮى ﻓﺮﻳﺎد او را ﺷﻨﻴﺪ ﺑﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﻰ ﺑـﺮ ﺿـﺪ او ﻓـﺮاﻫﻢ آﻳﻨـﺪ و ﻫـﻼك ﺷـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ از زﻧﺎن ﻃﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاى ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﻤﺮى ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘـﻴﺶ زﻳـﺎد رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﻃﻰ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎب آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻢ و ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﺪى را ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫را ﺑﻴﺎر«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻰ را ﺑﻴﺎرم ﻛﻪ او را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ؟«‬
‫‪83‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎرش ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ او را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬

‫اﻣﺎ ﻋﺪى ﻃﻔﺮه رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﻛﺠﺎﺳﺖ و ﭼﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ زﻳﺎد او را در زﻧﺪان ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و در ﺷﻬﺮ از ﻳﻤﻨﻴﺎن و ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ و ﻣﻀﺮ ﻛﺲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻋـﺪى‬
‫ﻧﻴﺎﺷﻔﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آﻣﺪﻧﺪ و درﺑﺎره او ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻧﺒﺮدﻧﺪ و ﻣﺪﺗﻰ ﻧﻬﺎن ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﺪى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺧـﻮاﻫﻰ ﺑﻴـﺎﻳﻢ و‬
‫دﺳﺖ در دﺳﺖ ﺗﻮ ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺪى ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ زﻳﺮ ﭘﺎى ﻣﻦ ﺑﻮدى ﭘﺎى از ﺗﻮ ﺑﺮﻧﻤﻰداﺷﺘﻢ آﻧﮕﺎه زﻳﺎد ﻋـﺪى را ﺧﻮاﺳـﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻨﻰ ﻋﺒﺪاﷲ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻰ و ﺳﻮى دو ﻛﻮه ﻓﺮﺳﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮو اﮔﺮ ﺧﺸﻤﺶ آرام‬
‫ﺷﺪ درﺑﺎره ﺗﻮ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ان ﺷﺎء اﷲ ﺑﺎزﮔﺮدى و او ﺳﻮى دو ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ ﺧﺜﻌﻤﻰ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﻢ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺮﻳﻢ ﭘﺴﺮ ﻋﻔﻴﻒ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﻮدت و ﻧﺎم ﭘﺪرت‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻜﺴﺖ اﻣﺎ ﻋﻤﻞ و ﻋﻘﻴﺪهات ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻰ داﻧﺴﺘﻪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﻛﺴﺎن از ﭘﻰ ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ دوازده ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ را در زﻧﺪان ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺳـﺮان‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﻴﻪ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﺣﺠﺮ دﻳﺪهاﻳﺪ ﺷﻬﺎدت دﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن وﻗﺖ ﺳﺮان ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ و ﻫﻤﺪان ﺑﻮد‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ رﺑﻴﻌﻪ و ﻛﻨﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺑﺮده ﭘﺴﺮ اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺬﺣﺞ و اﺳﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻛﺲ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖﻫﺎ ﺑﻪ دور ﺧﻮﻳﺶ ﻓـﺮاﻫﻢ آورده و آﺷـﻜﺎرا ﻧﺎﺳـﺰاى‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﻋﻮت ﻛﺮده و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻖ ﺧﺎﻧﺪان اﺑـﻮ ﻃﺎﻟـﺐ اﺳـﺖ و در ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻗﻴﺎم ﻛﺮده و ﻋﺎﻣﻞ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮون ﻛﺮده و اﺑﻮ ﺗﺮاب را ﺑﺮ ﺣﻖ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺮ او رﺣﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده و از دﺷﻤﻨﺎن‬
‫وى و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﻴﺰارى ﻛﺮده و اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ زﻧـﺪان درﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﺮان ﻳـﺎران اوﻳﻨـﺪ و‬
‫ﻋﻘﻴﺪه و ﻛﺎرﺷﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه زﻳﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺣﺠﺮ و ﻳﺎران او را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام اﮔﺮ اﻳﻨﺎن را‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﺴﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ «.‬زﻳﺎد ﻛﺲ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺷﺘﺮان ﺗﻨﺪرو ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺤﻤﻞﻫﺎ ﺑﺮ آن ﺑﺴﺖ و آﻏﺎز روز‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪84‬‬

‫آﻧﻬﺎ را در ﻣﻴﺪان )رﺣﺒﻪ( در ﻣﺤﻤﻞﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ و ﭼﻮن ﺷﺐ در آﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫـﺪ ﻣـﺎﻧﻊ ﺷـﻮد‪ «.‬اﻣـﺎ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻣﺮدم ﻧﺠﻨﺒﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺷﻬﺎدت ﺷﺎﻫﺪان را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت را ﻗﺎﻃﻊ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪان ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫از ﭼﻬﺎر ﻛﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻰ اﻟﻜﻨﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎم ﺷﺎﻫﺪان ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ« اﻳﻦ ﺷﻬﺎدﺗﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ ﺑﺮده‪ ،‬در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋـﺪى از اﻃﺎﻋـﺖ ﺑـﻪ در رﻓﺘـﻪ و از ﺟﻤﺎﻋـﺖ‬
‫ﺟﺪاﻳﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﻟﻌﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻓﺘﻨﻪ ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑﻴﻌﺖ و ﺧﻠﻊ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬دﻋﻮت ﻛـﺮده و آﺷـﻜﺎرا‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺷﺪه«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﻮر ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﻛﻮﺷﻢ ﺗﺎ رگ ﮔﺮدن اﻳﻦ اﺣﻤﻖ ﺑﻰﺷﻌﻮر ﻗﻄﻊ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮان ﻧﺎﺣﻴﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮ ﺑﺮده ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﻳﺎد ﻛﺴﺎن را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮان ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻬﺎدت دﻫﻴﺪ« و ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛـﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ‬
‫ﻋﻨﺎق ﺑﻦ ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺗﻴﻤﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎم ﻣﺮا ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻧﺎم ﻗﺮﺷﻴﺎن آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎم ﻋﻨﺎق را ﺟﺰو ﺷﺎﻫﺪاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻴﻜﺨـﻮاﻫﻰ و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ و اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ و ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﻌﻴﻂ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻫﻨﺎد و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻗﺎص و ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ و ﻣﺤﺮز ﺑﻦ ﺟﺎرﻳﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﻌﺰى ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺣﻀﺮﻣﻰ و ﻋﻨﺎق ﺑﻦ ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ و واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺣﻀﺮﻣﻰ و‬
‫ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺣﺎرﺛﻰ و ﻗﻄﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﺳﺮى ﺑﻦ وﻗﺎص ﺣﺎرﺛﻰ را ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺐ ﺑﻦ اﻗـﺮع ﺛﻘﻔـﻰ و ﺷـﺒﻴﺐ ﺑـﻦ‬
‫رﺑﻌﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﻴﻞ ﺛﻘﻔﻰ و ﻣﺼﻘﻠﺔ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﺷﻮر ذﻫﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت داد‪.‬‬
‫ﺷﺪاد ﺑﻦ ﻣﻨﺬر ذﻫﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ او را اﺑﻦ ﺑﺰﻳﻌﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺷﻬﺎدت داد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﺪر ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺪو اﻧﺘﺴﺎب ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ را از ﺷﻬﻮد ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او ﺑﺮادر ﺣﺼﻴﻦ اﺳﺖ و ﭘﺴﺮ ﻣﻨﺬر‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﭘﺪرش اﻧﺘﺴﺎﺑﺶ دﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺪاد اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﻣﻦ از روﺳﭙﻰ زاده‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎدرش از ﭘﺪرش ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﺳﻤﻴﻪ اﻧﺘﺴﺎب دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ ﻋﺠﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت داد‪.‬‬
‫‪85‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ رﺑﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺸﻢ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﺮ ﺿـﺪ‬
‫دوﺳﺘﺎن و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎ ﺷﻬﺎدت دادﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﺮدﻣﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺴﺎن از ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى و ﻟﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻄﺎرد و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻄﺎرد و ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ‪ ،‬و اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ ﻓﺰارى ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪ .‬اﺳﻤﺎء از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﻋﺎﻣﺮى و ﺷﺪاد و ﻣﺮوان ﭘﺴﺮان ﻫﻴﺜﻢ‪ ،‬ﻫﺮ دوان ﻫﻼﻟﻰ‪ ،‬و ﻣﺤﺼـﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻛﻪ از ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد و ﻫﻴﺜﻢ ﺑﻦ اﺳﻮد ﻧﺨﻌﻰ )ﻛﻪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد( و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ‬
‫اﺳﺪى و ﺣﺎرث و ﺷﺪاد ﭘﺴﺮان ازﻣﻊ‪ ،‬ﻫﺮ دوان ﻫﻤﺪاﻧﻰ وادﻋﻰ‪ ،‬و ﻛﺮﻳﺐ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻴﺮه‬
‫و زﺣﺰ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﺟﻌﻔﻰ‪ ،‬و ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﻋﺠﻼن ازدى و ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻋﺰره اﺣﻤﺴﻰ ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه و ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑـﻪ ﺣﻴﻠـﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ذو اﻟﻠﺤﻴﻪ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ‪ ،‬ﻫﺮدوان وادﻋﻰ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻛـﺲ‬
‫ﺷﻬﺎدت داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻣـﺖ و دﻳﻨـﺪارى ﺷـﻬﺮه ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ ﻧﺪﻳـﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ‪ «.‬و‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ را از ﻗﻠﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻋﺪه ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه‪ .‬ﺷﻬﺎدت ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺗﻐﻠﺒﻰ را ﻧﻴﺰ ﻧﺪﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت اﻳﻦ ﺷﺎﻫﺪان را در ﺻﻔﺤﻪاى ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻳﺎد آن را ﺑﻪ واﺛﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺣﻀﺮﻣﻰ و ﻛﺜﻴﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺷﻬﺎب ﺣﺎرﺛﻰ داد و آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﻤﻦ ﺷﺎﻫﺪان‪ ،‬ﺷﺮﻳﺢ ﻗﺎﺿﻰ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺣﺎرث و ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﻫـﺎﻧﻰ را ﻧﻴـﺰ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﺮﻳﺢ ﻗﺎﺿـﻰ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﺣﺠﺮ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ او روزهدار و ﺷﺐزﻧـﺪهدار اﺳـﺖ‪ «.‬ﺷـﺮﻳﺢ ﺑـﻦ ﻫـﺎﻧﻰ ﺣـﺎرﺛﻰ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻬﺎدت ﻧﺪادهام اﻣﺎ ﺷﻨﻴﺪم ﺷﻬﺎدت ﻣﺮا ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدم و زﻳﺎد را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ و ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓـﺖ‬
‫و ﺗﺎ از ﻛﻮﻓﻪ ﺧﺎرﺟﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻋﺮزم رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻀﺔ ﺑﻦ ﺿﺒﻴﻌﻪ ﻋﺒﺴﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻮد ﻧﮕﺎه ﻛﺮد و دﺧﺘﺮان ﺧﻮﻳﺶ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎم آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ واﺋﻞ و ﻛﺜﻴﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﺟـﺎزه دﻫﻴـﺪ ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻢ« و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺨﺘﻰ ﺧـﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺧـﺎﻣﻮش‬
‫ﺷﻮﻳﺪ« ﻛﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺻﺒﻮرى ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ در اﻳﻦ راه ﻛﻪ ﻣﻰروم‬
‫ﻳﻜﻰ از دو ﻧﻴﻜﻰ را از ﭘﺮوردﮔﺎرم اﻣﻴﺪ ﻣﻰدارم‪ :‬ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت ﻛﻪ ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را روزى ﻣﻰداد و ﺧﺮج ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﻰﻣﺮگ اﺳﺖ و اﻣﻴﺪوارم‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻰﻛﺲ ﻧﮕﺬارد و ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺪارد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪86‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه روان ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى او دﻋﺎى ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻗﻮﻣﻢ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﻦ دارم ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ رو ﻛﻪ ﻣﺮا ﻳﺎرى ﻧﻜﺮدﻧﺪ« زﻳـﺮا‬
‫اﻣﻴﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ او را ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮ ﺟﻌﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ در ﺳﺮاى اﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺣﺠـﺮ و ﻳـﺎراﻧﺶ را ﻋﺒـﻮر‬
‫دادﻧﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ده ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻜﺸﺎن آﻧﻬﺎ را ﻧﺠﺎت دﻫﻢ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﻮاب ﻣﺮا ﻧﺪاد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺮﻳﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪاى ﻫﻤﺮاه داﺷـﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻛﺜﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮﺳﺎن‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﻣﭙﺮس‪ ،‬ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻦ در آن اﺳﺖ«‬
‫اﻣﺎ ﻛﺜﻴﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺎﻣﻪاى ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮم ﻛـﻪ ﻧﻤـﻰداﻧـﻢ در آن ﭼﻴﺴـﺖ و‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﭘﻴﺶ واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﺮد ﻛﻪ از او ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮج ﻋﺬ را رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺗﺎ دﻣﺸﻖ دوازده ﻣﻴﻞ راه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ زﻳﺎد ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﻦ ﺟﺒﻠﻪ و ارﻗﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﺮدوان ﻛﻨﺪى از ﺑﻨﻰ ارﻗﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺣﻀﺮﻣﻰ‪ ،‬ﺻﻴﻔﻰ ﺑﻦ ﻓﺴﻴﻞ‪ ،‬ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﺿﺒﻴﻌﺔ ﺑـﻦ ﺣﺮﻣﻠـﻪ ﻋﺒﺴـﻰ‪ ،‬ﻛـﺮﻳﻢ ﺑـﻦ ﻋﻔﻴـﻒ‬
‫ﺧﺜﻌﻤﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺮان از ﺗﻴﺮه ﻗﺤﺎﻓﻪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻮف و ورﻗﺎء ﺑﻦ ﺳﻤﻰ ﻫﺮدوان ﺑﺠﻠﻰ‪.‬‬
‫ﻛﺪام ﺑﻦ ﺣﻴﺎن و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺴﺎن‪ ،‬ﻫﺮدوان ﻋﻨﺰى‪ ،‬از ﺑﻨﻰ ﻫﻤﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺮز ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺗﻤﻴﻤﻰ از ﺑﻨﻰ ﻣﻨﻘﺮ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ ﺳﻌﺪى از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺎن را در ﻣﺮج ﻋﺬ را ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺧﻨﺲ ﺳﻌﺪى ﻫﻮازﻧﻰ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻏﺰان ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻧﺎﻋﻄﻰ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ اﺳﻮد ﻋﺠﻠـﻰ‬
‫از ﭘﻰ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﭼﻬﺎرده ﻛﺲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺎﻫﺪان و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎب و ﻗﺒﺎﻳﻞ آﻧﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﺻـﺪر اول ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص‬
‫دوران ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻧﺴﺐ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪى ﻗﺒﺎﻳﻞ را ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪى و ﻣﺎﻳﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻋـﺮب اﺳـﺖ در آن‬
‫ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻣﻰﺗﻮان دﻳﺪ‪ .‬م‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ و ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬـﺎ را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﻧﺎﻣـﻪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﮔﺸﻮد و ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑـﻰ ﺳـﻔﻴﺎن اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪ :‬ﺧـﺪا ﺑـﺮاى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪاى ﻧﮕﻮ ﭘﻴﺶ آورد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ دﺷﻤﻦ وى ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﺮد و زﺣﻤﺖ ﻳﺎﻏﻴﺎن را از ﭘﻴﺶ‬
‫وى ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮاﻧﻰ از اﺑﻮ ﺗﺮاﺑﻴﺎن و ﺳﺒﺎﺋﻴﺎن ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺎن ﺣﺠﺮ ﺑـﻦ ﻋـﺪى ﺑـﻮد ﺑـﺎ اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺒﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا ﻣـﺎ‬
‫را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ داد و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬از ﻧﻴﻜﺎن و ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن و دﻳﻨﺪاران ﺷﻬﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ دﻳﺪهاﻧﺪ ﺷﻬﺎدت دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﭘـﻴﺶ اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎدم‪،‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن و ﻧﻴﻜﺎن ﺷﻬﺮ را ﻧﻴﺰ زﻳﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪام‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ و ﺷﻬﺎدت ﺷﺎﻫﺪان را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﻛـﻪ ﻗﻮﻣﺸـﺎن ﺑـﺮ‬
‫ﺿﺪﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﭼﻪ رأى دارﻳﺪ؟« ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﺪ ﺑﺠﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را در دﻫﻜﺪهﻫﺎى ﺷﺎم ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﮔﺮدنﻓﺮازان آﻧﺠﺎ ﻛﺎرﺷﺎن را ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪«.‬‬
‫واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داد ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ زﻳﺎد ﺷـﻬﺎدت‬
‫ﻣﺮا ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ .‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻦ درﺑﺎره ﺣﺠﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ وى ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و زﻛﺎت ﻣﻰدﻫﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف ﻣـﻰﻛﻨـﺪ و ﻧﻬـﻰ از‬
‫ﻣﻨﻜﺮ‪ ،‬و ﺧﻮن و ﻣﺎﻟﺶ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ او را ﺑﻜﺶ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻪ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﺮﻳﺢ را ﺑﺮاى واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ و ﻛﺜﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﻮدش را از ﺷﻬﺎدت ﺷـﻤﺎ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺟﻤﻊ را در ﻣﺮج ﻋﺬ را ﺑﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»آﻧﭽﻪ را در ﻛﺎر ﺣﺠﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ و ﺷﻬﺎدت ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪﺷﺎن ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدى ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ‬
‫و در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ .‬ﮔﺎﻫﻰ ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻨﺸـﺎن از رﻫـﺎ ﻛﺮدﻧﺸـﺎن ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ و ﮔـﺎﻫﻰ‬
‫ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺸﺎن از ﻛﺸﺘﻨﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﻫﻤﺮاه ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﻴﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪم و رأى ﺗﺮا درﺑﺎره ﺣﺠﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ داﻧﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﺣﻴﺮﺗﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷـﺎن ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻮ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﻰﺷﻨﺎﺳـﻨﺪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺷـﺎن ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪88‬‬

‫ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪهاى‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ اﺣﺘﻴـﺎج دارى ﺣﺠـﺮ و ﻳـﺎراﻧﺶ را ﭘـﻴﺶ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺎزﻣﮕﺮدان«‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﻴﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ در ﻋﺬ را ﺑﺮ آن ﺟﻤﻊ ﮔﺬر ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺷﻤﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺑﺮاﺋـﺖ ﺷـﻤﺎ ﺑﻌﻴـﺪ‬
‫ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪاى آوردهام ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪن اﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ و ﭘﻨﺪارﻳﺪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻜﻨﻢ و ﺑﮕﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﮕﻮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﻢ و آن را ﻓﺴﺦ ﻧﻤـﻰﻛﻨـﻴﻢ و ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺴـﺦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎ و ﻣﺮدم ﻣﺸﻜﻮك اﻟﺤﺎل ﺑﺮ ﺿﺪﻣﺎن ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺎﻣﻪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﺣﺠﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﺎد ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ از ﺣﺠﺮ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ام ﺣﻜﻢ ﺛﻘﻔﻰ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﺮ‪ .‬ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬زﺣﻤﺖ ﭼﻪ ﻻزم«‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻧﻌﻤـﺎن اﺑـﻦ ﺑﺸـﻴﺮ رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ام ﺣﻜﻢ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ اﺳﻮد ﻋﺠﻠﻰ ﺑﻪ ﻋﺬ را آﻣﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺧﺒﺮ دو ﻣﺮدى را ﻛﻪ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﭼﻮن ﻣﻰرﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﺬرد ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ﻣﻰﻟﻨﮕﻴﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف او رﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻋـﺎﻣﺮ‬
‫ﮔﻮش ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﺮ او ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺎن دادهاﻧـﺪ و ﺑـﺎ وى ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻠﺤﻴﻢ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﺪ و در ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻨﮕﺮد« و ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ از اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺣﺠﺮ ﺳﺨﻦ را ﻣﻜﺮر ﻛﺮد و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻋﺎﻣﺮ‬
‫ﺗﻌﺮض ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻬﻤﻴﺪم‪ ،‬ﺧﻴﻠﻰ ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻰ«‬
‫ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮف ﺑﻴﺠﺎﻳﻰ ﻧﺰدم‪ ،‬ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺗﻮ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ و ﻋﻄﺎ ﻣﻰﮔﻴﺮى‪ ،‬ﺣﺠﺮ را‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻠﻪ ﻧﺪارم ﻛﻪ از ﺳﺨﻨﻢ ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى‪ .‬ﺑﻪ راه ﺧﻮدت ﺑﺮو«‬
‫ﮔﻮﻳﻰ ﻋﺎﻣﺮ ﺷﺮم ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺟﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻰﮔـﻮﻳﻢ و ﺗـﻼش ﺧـﻮدم را ﻣـﻰﻛـﻨﻢ« ﮔـﻮﻳﻰ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮده و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ آن دو ﻣﺮد را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﺪ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دو ﻋﻤﻮزاده ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﺎﻳﺘﮕﺮ ﻣﺸﻜﻮك اﻟﺤﺎﻟﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻳﺎد درﺑـﺎره‬
‫دو ﻛﺲ از ﻗﻮم ﻣﻦ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻜﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻮﻓﻴﺎن ﭘـﻴﺶ اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﺳﻼم ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﻴﺎوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻏﻰ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺒﻮدهاﻧـﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪﺷﺎن اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫‪89‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﻋﻔﻮ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺮﻳﺮ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺖ ﺟﺮﻳﺮ ﻫﻢ درﺑـﺎره‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و وﺻﻒ ﻧﻴﻜﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺟﺮﻳﺮ در ﺧﻮر آﻧﺴﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺨﻨﺶ را راﺳـﺖ ﺷـﻤﺎرﻧﺪ و اﻧـﺪرزش را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ دو ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺖ را از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻰ‪ ،‬ﻫﺮ دو از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫واﺋﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ارﻗﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ وى را ﺑﺪو ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻻﻋﻮر ﺳﻠﻤﻰ درﺑﺎره ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺧﻨﺲ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺪو ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺰة ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻤﺪاﻧﻰ درﺑﺎره ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻤﺮان ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺪو ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ درﺑﺎره اﺑﻦ ﺟﻮﻳﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ آزادش ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻜﻮﻧﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻤﻮزادهام ﺣﺠﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﻮزاده ﺗﻮ ﺣﺠﺮ ﺳﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺳﺖ و ﺑﻴﻢ دارم اﮔﺮ آزادش ﻛﻨﻢ ﺷﻬﺮ را آﺷﻔﺘﻪ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮدا ﻧﺎﭼـﺎر‬
‫ﺷﻮﻳﻢ ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ را ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ اﻧﺼﺎف ﻧﻜﺮدى ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﺎ ﻋﻤﻮزادهات ﺟﻨـﮓ ﻛـﺮدم و روزﮔـﺎرى ﭼـﻮن‬
‫روزﮔﺎر ﺻﻔﻴﻦ داﺷﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﻛﻔﻪات ﭼﺮﺑﻴﺪ و ﻛﺎرت ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و از ﺣﺎدﺛﺎت اﻳﻤﻦ ﺷﺪى‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤـﻮزادهام را از ﺗـﻮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﺮدى و ﺳﺨﻨﻬﺎ آوردى ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻰﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻰ ﻛﻪ از ﺣﺎدﺛﺎت ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻰ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﺪﺑﺔ ﺑﻦ ﻓﻴﺎض ﻗﻀﺎﻋﻰ را ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺳﻼﻣﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺣﺼﻴﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻼﺑﻰ و اﺑﻮ‬
‫ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺪى را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺜﻌﻤﻰ وﻗﺘﻰ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻰآﻣـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺠﺎت ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻤﺮان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﺎﺷﻢ و از ﻣﻦ راﺿﻰ ﺑﺎﺷﻰ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻋﻨﺰى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ از زﺑﻮﻧﻰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺣﺮﻣـﺖ ﻳـﺎﺑﻢ و از ﻣـﻦ‬
‫راﺿﻰ ﺑﺎﺷﻰ ﺑﺎرﻫﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﻌﺮض ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺮدم اﻣﺎ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ آورد ﻛﻪ ﺷﺶ ﻛﺲ آزاد ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺸﺖ ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»دﺳﺘﻮر دارﻳﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ از ﻋﻠﻰ ﺑﻴﺰارى ﻛﻨﻴﺪ و ﻟﻌﻦ او ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﺪ آزادﺗﺎن ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ اﺑﺎ‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﻛﺸﻴﻢ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻬﺎدﺗﻰ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﺷـﻬﺮﺗﺎن ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺷـﻤﺎ دادهاﻧـﺪ‬
‫ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮ او ﺣﻼل اﺳﺖ وﻟﻰ از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻴﺰارى ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ وﻟﺘﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﮔﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻨﺪه ﺷﺪ و ﻛﻔﻨﻬﺎﺷﺎن را ﭘﻴﺶ آوردﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﺐ را ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﺳﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﻳﺎران ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﻛﺴﺎن‪ ،‬دﻳﺸﺐ دﻳﺪﻳﻤﺘﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻃﻮﻻﻧﻰ داﺷﺘﻴﺪ و دﻋﺎﻫﺎى ﻧﻜﻮ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻛﺮد و ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺣﻖ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪90‬‬

‫ﻳﺎران ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻴﺰارى ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دوﺳﺘﺪار اوﻳﻴﻢ و از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از او ﺑﻴﺰارى ﻛﻨﺪ ﺑﻴﺰارى ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﻳﻜﻰ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﺿﺒﻴﻌﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ اﺑﻮ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺪى اﻓﺘـﺎد‪ ،‬ﻗﺒﻴﺼـﻪ‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﻦ و ﻗﻮم ﺗﻮ ﺷﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﮕﺬار دﻳﮕﺮى ﻣﺮا ﺑﻜﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪت ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﺣﻀﺮﻣﻰ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻜﺸﺖ و ﻗﺒﻴﺼﻪ را ﻗﻀﺎﻋﻰ ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺠﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ وﺿﻮ ﻛﻨﻢ«‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﺿﻮ ﻛﻦ«‬
‫و ﭼﻮن وﺿﻮ ﻛﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و روى ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﺎزى ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬اﮔـﺮ ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ از ﻣﺮگ ﺑﻴﻢ دارم ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻧﻤﺎز را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ داد ﻣﺎ را از اﻣﺘﻤﺎن ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺷـﺎم ﻣـﺎ را‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺎ را اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ وادى ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪه و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺳﮕﺎن اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ زدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻳﻚ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﻫﺪﺑﻪ ﺑﻦ ﻓﻴﺎض‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺳﻮى او رﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﭘﺎﻳﺶ ﺑﻠﺮزﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺪاﺷﺘﻰ ﻛﻪ از ﻣﺮگ ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﻰ‪ ،‬وﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬از ﻳﺎرت ﺑﻴﺰارى ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﺮگ ﻧﺘﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﻗﺒﺮ ﻛﻨﺪه ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ و ﻛﻔﻦ ﮔﺴﺘﺮده و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ از‬
‫ﻣﺮگ ﺑﺘﺮﺳﻢ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آرد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را ﺑﻜﺸﺖ و دﻳﮕﺮان را ﻳﻜﻰ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮى ﻛﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﺶ ﻛﺲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺴﺎن ﻋﻨﺰى و ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎن وى ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪو ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺪا را‪ ،‬ﺧﺪا را ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﮔﺬران ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ آﺧـﺮت‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰروى و ﺗﺮا از ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎ ﻣﻰﭘﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮن ﻣﺎ را رﻳﺨﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻋﻠﻰ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از دﻳﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻴﺰارم«‬
‫‪91‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﭘﺲ ﺧﺜﻌﻤﻰ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﭼﻴﺰى ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻗﺤﺎﻓﻪ ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﻣﺮا ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺒﺨﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ او را ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ دو روز ﻳﻜﺒﺎر او را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬درﻳﻎ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺴﻰ ﭼﻮن ﺗﻮ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺷﻤﺮ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺨﺸﺶ ﻋﻤﻮزادهات ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬ﭘﺲ او‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و آزادش ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻪ وى ﺑﺎﻗﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺮود‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﻼد ﻋﺮب را ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارى اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻦ ﺗﺎ ﺗﺮا آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ او ﻣﻮﺻﻞ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﻴﺮد ﺑﻪ ﺷﻬﺮم ﻣﻰروم‪ «.‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ‬
‫از ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺲ از ﺧﺜﻌﻤﻰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻋﻨﺰى روى ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮادر رﺑﻴﻌﻰ درﺑﺎره ﻋﻠﻰ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﮕﺬار و از ﻣﻦ ﻣﭙﺮس ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﮔﺬارﻣﺖ ﺗﺎ ﻣﺮا از وى ﺧﺒﺮ دﻫﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣﻖ وا ﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻰﻛﺮد و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﮔﺬﺷﺖ داﺷﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺘﻢ ﮔﺸﻮد و درﻫﺎى ﺣﻖ را ﺑﻠﺮزاﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دادى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دادم‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ ﺑﺮاى ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﻋﻨـﺰى از ﻫﻤـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬
‫ﺑﻮدى ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬او را ﻋﻘﻮﺑﺘﻰ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اوﺳﺖ و ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻰ ﺑﻜﺶ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﭼﻮن او را ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎد او را ﺳﻮى ﻗﺲ اﻟﻨﺎﻃﻒ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ آﻧﺠـﺎ زﻧـﺪه ﺑـﻪ ﮔـﻮرش‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻨﺰى و ﺧﺜﻌﻤﻰ را ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻨـﺰى ﺑـﻪ ﺣﺠـﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﺣﺠـﺮ‪ ،‬ﺧـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ دارد ﻛﻪ ﻧﻴﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﻰ و ﻣﻔﻘﻮد ﻧﺸﻮى ﻛﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻣﻰﻛﺮدى و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮدﻧﺪ و ﺣﺠﺮ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮگ رﺷﺘﻪ دوﺳﺘﻰﻫﺎ را ﻣﻰﺑﺮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪92‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺧﻨﺲ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻤﺮان را ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫آزادﺷﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى‪ ،‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺣﻀﺮﻣﻰ‪ .‬ﺻﻴﻔﻰ ﺑﻦ ﻓﻴﺴﻞ ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ‪ .‬ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﺿﺒﻴﻌﻪ ﻋﺒﺴﻰ‪ .‬ﻣﺤﺮز ﺑﻦ‬
‫ﺷﻬﺎب ﺳﻌﺪى ﻣﻨﻘﺮى‪ .‬ﻛﺪام ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻋﻨﺰى‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺴﺎن ﻋﻨﺰى‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن را ﭘﻴﺶ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻗﺲ اﻟﻨﺎﻃﻒ زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﻔﻨﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓـﺖ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ ﻧﻤـﺎز ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻛﻔﻨﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و دﻓﻨﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ زﻳﺎرﺗﺸﺎن روﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﺣﺠﺮ ﻛﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ ﺧﺜﻌﻤﻰ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻮف و ورﻗﺎء ﺑﻦ ﺳﻤﻰ‪ ،‬ﻫﺮدوان ﺑﺠﻠﻰ‪ .‬ارﻗﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻨﺪى‪ .‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺧﻨﺲ از ﺑﻨﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺑﻜﺮ‪ .‬ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﻧﻤﺮان ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺣﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻜﻮﻧﻰ درﻳـﻎ ﻛـﺮد‪ ،‬در ﺟﻤـﻊ ﻣـﺮدم ﻛﻨـﺪه و‬
‫ﺳﻜﻮن و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻳﻤﻨﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ او‬
‫اﺣﺘﻴﺎج دارﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺣﺘﻴﺎج دارد‪ ،‬ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم وى ﻋﻮض او را ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ اﻣﺎ او در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﻮض ﻣﺎ را‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺳﻮى اﻳﻦ ﻣﺮد روﻳﻢ و او را از دﺳﺖ آﻧﻬﺎ آزاد ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻛﺴﺎن روان ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻚ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﻋﺬ را ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﻛﻪ از ﻋﺬ را ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺎﻟﻚ را در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ دﻳﺪﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت دادن ﺣﺠﺮ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آن ﮔﺮوه ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻰروﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﻢ«‬
‫ﭘﺲ او ﺳﻜﻮت ﻛﺮد و ﺳﻮى ﻋﺬ را رﻓﺖ و ﻳﻜﻰ ﻛﻪ از ﻋﺬ را ﻣﻰآﻣﺪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ و ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ آن ﮔﺮوه را‬
‫ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺎﺗﻼن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ«‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺳﻮاران از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻗﺎﺗﻼن ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺳﻮده ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺠﺎﻧﻰ در ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪93‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛـﺲ ﻓﺮﺳـﺘﺎد اﻣـﺎ از آﻣـﺪن‬
‫درﻳﻎ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺷﺪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﺮاى او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺗـﺮا درﺑـﺎره‬
‫ﻋﻤﻮزادهات ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رأﻓﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ داﺷﺖ ﺟﻨﮓ دﻳﮕﺮى راه ﺑﻴﻨﺪازﻧـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺣﺠـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺪى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى روﻳﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﻴﻪاى ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﺣﺠﺮ دﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺎل را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و دﻟﺶ ﺧﻮش ﺷﺪ و روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ آﻣـﺪ و از او‬
‫راﺿﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣـﺎرث را در ﻣـﻮرد ﺣﺠـﺮ و ﻳـﺎراﻧﺶ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و وﻗﺘﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ درارى اﺑﻮ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن از ﺧﺎﻃﺮت رﻓﺘﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ از ﺑﺮدﺑﺎران ﻗﻮم ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﻛـﺮد و ﻣـﻦ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﭼﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاى‬
‫ﺑﺪﺗﺮ از آن ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰداﻧﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﻰرﻓﺖ و ﻋﻤﺮه ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﻣﻘﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﺬﺷﺖ و اﺟﺎزه ورود ﺧﻮاﺳﺖ ﻛـﻪ اﺟـﺎزه‬
‫داد و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻧﺘﺮﺳﻴﺪى ﻛﺴﻰ را ﻣﺨﻔﻰ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺗﺮا ﺑﻜﺸﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وارد ﺧﺎﻧﻪ اﻣﻦ ﺷﺪهام«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻣﻮرد ﻛﺸﺘﻦ ﺣﺠﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ از ﺧﺪا ﻧﺘﺮﺳﻴﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﺒﻮدم ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪﺷﺎن ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﺑﻮﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ ﻣﺮگ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻰ و‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى و دﻋﻮت زﻳﺎد ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺑﺎ اﺑﻦ ادﺑﺮ روزى دراز دارم« اﻳﻦ را ﺳـﻪ ﺑـﺎر‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮدش ﺣﺠﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻬﺎر ﻛﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻰ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻜﺮده ﺑـﻮد ﻣﺎﻳـﻪ ﻫـﻼك وى‬
‫ﺑﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻰﺧﺮدان را ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻰ ﻣﺸـﻮرت ﻛﺴـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه اﺻـﺤﺎب و اﻫـﻞ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻮدﻧﺪ رﺑﻮد و اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺴﺮ ﺷﺮاﺑﺨﻮار ﺧﺰﭘﻮش ﻃﻨﺒﻮرزن ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛـﺮد و اﻳﻨﻜـﻪ زﻳـﺎد را ﻣﻨﺴـﻮب‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ از آن ﺑﺴﺘﺮ اﺳـﺖ و از آن زﻧﺎﻛـﺎر‬
‫ﺳﻨﮓ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠﺮ را ﻛﺸﺖ‪ ،‬واى او از ﺣﺠﺮ و ﻳﺎران ﺣﺠﺮ« اﻳﻦ را دو ﺑﺎر ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪94‬‬

‫ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ اﻧﺼﺎرى ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﻌﻪ داﺷﺖ در رﺛﺎى ﺣﺠﺮ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى ﻣﺎﻫﺘﺎب روﺷﻦ ﺑﺎﻻ ﺑﺮو و ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮ‬
‫آﻳﺎ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺣﺠﺮ ﺑﺮاه ﻣﻰرود؟‬
‫ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺣﺮب ﻣﻰرود‬
‫ﺗﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﻴﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او را ﺑﻜﺸﺪ‬
‫از ﭘﺲ ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﺟﺒﺎران ﺑﻪ ﺟﺒﺎرى ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‬
‫و ﺧﻮرﻧﻖ و ﺳﺪﻳﺮ ﺑﺮ آﺑﻬﺎ ﺧﻮش ﺷﺪ‬
‫زﻣﻴﻦ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ‬
‫ﮔﻮﻳﻰ ﺑﺎران ﺑﺮ آن ﻧﺒﺎرﻳﺪ‬
‫اى ﺣﺠﺮ! ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى‪،‬‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و ﺧﺮﺳﻨﺪى در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻮ ﺑﺎد‬
‫از آﻧﭽﻪ ﻋﺪى را ﺑﻬﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪ‬
‫و ﭘﻴﺮى ﻛﻪ در دﻣﺸﻖ ﻣﻰﻏﺮد‬
‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻴﻢ دارم‬
‫ﭘﻴﺮ دﻣﺸﻘﻰ ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻴﻜﺎن را‪.‬‬
‫ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰداﻧﺪ‬
‫و ﻫﻤﺪﺳﺘﻰ دارد‬
‫ﻛﻪ از ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم اﺳﺖ‬
‫اى ﻛﺎش ﺣﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻋﺎدى ﻣﺮده ﺑﻮد‬
‫و او را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺘﺮ ﻧﻜﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫اﮔﺮ او ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪ‬
‫ﻫﺮ ﭘﻴﺸﻮاى ﻗﻮﻣﻰ‪،‬‬
‫از دﻧﻴﺎ ﺑﺮاه ﻫﻼﻛﺖ ﻣﻰرود‪«.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎد ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺻﻴﻔﻰ ﺑﻦ ﻓﺴﻴﻞ ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻧﺪه ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﻫﻤـﺮاه ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫اﺷﻌﺚ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﻓﺖ و در ﻫﻤﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎى او ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ‪ ،‬در اﻳﺎم ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﺣﻮﺷـﺐ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻰ از ﻣـﺮدم ﻗﺒﻴﻠـﻪ‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرش ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰى اﺳﺖ و ﻗﻴﺎم ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬در ﻋـﺮاق ﻓﺘﻨـﻪاى‬
‫ﻧﺒﻮده ﻛﻪ در آن ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺗﺮاﺑﻰ اﺳﺖ و ﻟﻌﻨﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده و در ﻫﻤـﻪ ﺟﻨﮕﻬـﺎى وى‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ و ﭼﻮن ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﻫﻼك ﻛﺮد آﻣﺪه و در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ«‬
‫ﭘﺲ ﺣﺠﺎج ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﺑﻴﺎورد و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪.‬‬
‫‪95‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻛﺴﺎن ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺣﻮﺷﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا درﺑﺎره ﻣﺎ ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻳﺪ؟«‬

‫آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺑﻪ ﻳﺎر ﻣﺎ ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪«.‬‬
‫} ﺳﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪{.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل زﻳﺎد‪ ،‬رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺎرﺛﻰ را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻳﻦ از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮ و‬
‫ﻏﻔﺎرى ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻜﻢ‪ ،‬اﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻧﺎس را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻫﻤﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻜـﻢ ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد و او را در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺑﺮادر ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢ اﻳﻦ را ﺑﺮاى زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑـﻮد زﻳـﺎد اﻧـﺲ را‬
‫ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد اﻧﺲ را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔـﻰ را ﺑﺠـﺎﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷـﺖ اﻧـﺲ‬
‫ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻰ از ﻣﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻮى زﻳﺎد ﺑﺮد‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻚ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮد؟‬
‫ﻣﺮا ﻣﻌﺰول ﻣﻰﻛﻨﻰ و وﻻﻳﺖ را‬
‫ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻠﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟‬
‫ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﻗﻮم ﺣﻨﻴﻔﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ آورد‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ و در ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺸﺖ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ اول و آﺧﺮﺗﺎن ﺑﺮدﮔﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻠﻴﺪ ﻳﻚ ﻣﺎه وﻻﻳﺘﺪار ﺑﻮد آﻧﮕﺎه زﻳﺎد وى را ﺑﺮداﺷـﺖ و در اول ﺳـﺎل ﭘﻨﺠـﺎه و ﻳﻜـﻢ رﺑﻴـﻊ ﺑـﻦ زﻳـﺎد را‬
‫وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد و ﻛﺴﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮدﻧﺪ و آﻧﺠﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن رﺑﻴﻊ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﺎن ﻗﺮﺷﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺑﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪ و ﺑﻠﺦ را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺸﻮد ﻛﻪ از ﭘﺲ ﺻﻠﺢ اﺣﻨـﻒ‬
‫درﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺴﺘﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌﻰ از ﺗﺮﻛﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺖ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰك ﻃﺮﺧﺎن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ در اﻳﺎم وﻻﻳﺘﺪارى ﺧﻮﻳﺶ او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺑﻴﻊ ﺑﻪ ﻏﺰا رﻓﺖ و از ﻧﻬﺮ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﻏﻼﻣﺶ ﻓﺮوخ و ﻛﻨﻴﺰش ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎز آﻣﺪ و ﻓﺮوخ را آزاد ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از او ﺣﻜﻢ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻧﻴﺰ در اﻳﺎم وﻻﻳﺘﺪارى ﺧﻮﻳﺶ از ﻧﻬﺮ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد اﻣﺎ ﻓﺘﺤﻰ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪96‬‬

‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ از ﻧﻬﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪ ﻏﻼم ﺣﻜﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺳـﭙﺮ ﺧـﻮد آب‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ داد ﻛﻪ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ و وﺿﻮ ﻛﺮد و آن ﺳﻮى ﻧﻬﺮ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ را از اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه و ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺮق‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻋﻤﻴﺮة ﺑﻦ ﻳﺜﺮﺑﻰ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و دوم در آﻣﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ازدى ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ و زﻣﺴﺘﺎن را آﻧﺠﺎ ﺑـﻮد و‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﺪه ﻓﺰارى را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ آﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑـﺎ‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋـﻮف ازدى را ﻧﻴـﺰ ﻫﻤـﺮاه‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ روم رﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻼن وﻻﻳﺎت در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻜﻢ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮم‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ام ﺣﻜﻢ ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل رودش ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺎدة ﺑـﻦ اﺑـﻰ اﻣﻴـﻪ ازدى آن را ﮔﺸـﻮد و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در آن ﺟـﺎى‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و زراﻋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻣﻮال و ﻣﻮاﺷﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺟﺰﻳﺮه ﻣﻰﭼﺮاﻧﻴﺪﻧـﺪ و ﻫﻨﮕـﺎم ﺷـﺐ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ درﻳﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻄﺮى ﺑﻮد ﺧﺒﺮﺷﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ روﻣﻴـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖ در اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﻳﺎ ﻣﺘﻌﺮﺿﺸﺎن ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻰﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻰزدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫روزى و ﻣﻘﺮرى ﻣﻰداد و دﺷﻤﻦ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﮔﺬﺷﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ آورد‪.‬‬
‫ﻣﺮگ زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻴﻞ ﻏﻼم زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻣﻠﻚ ﻋﺮاق داﺷﺖ و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮم ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻣﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮم ﺑﺒﻮد ﭘـﺲ از آن ﺑـﻪ ﻣـﺎه رﻣﻀـﺎن در‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻤﺮد‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وى در ﺑﺼﺮه ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻫﻼك زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ‬
‫‪97‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻋﺮاق را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﻢ ﺳﺎﻣﺎن دادهام و دﺳﺖ راﺳـﺘﻢ ﺧـﺎﻟﻰ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺮوض‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻳﻤﺎﻣﻪ و اﻃﺮاف‪ ،‬را ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ زﻳﺎد را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻤﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭘﺴـﺮ‬
‫ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻪ راه ﺧﻮدت ﺑﺮو ﻛﻪ ﻧﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاﻳﺖ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آﺧﺮت دارى‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻋﺮاق را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭙﻢ ﺳﺎﻣﺎن دادهام و دﺳﺖ راﺳـﺘﻢ‬
‫ﺧﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺠﺎز را ﻧﻴﺰ ﺑﺪو داد و ﻫﻴﺜﻢ ﺑﻦ اﺳﻮد ﻧﺨﻌﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن وى را ﺑـﺮد و ﭼـﻮن ﺧﺒـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز رﺳﻴﺪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب رﻓﺘﻨـﺪ و اﻳـﻦ را ﺑـﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻔﺮﻳﻨﺶ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا وى را از ﭘﻴﺶ ﺑﺮدارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﺪاﷲ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ او ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ زﻳﺎد زد‪ .‬ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺷﺮﻳﺢ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻰ وى ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑـﺮاى ﻣـﻦ رخ داده‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻰ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪام آن را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم زﺧﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﺖ اﻓﺘﺪ و رﻧﺞ ﺑﻪ دﻟﺖ و اﺟﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا‬
‫روى ﻛﻪ از ﺑﻰرﻏﺒﺘﻰ دﻳﺪار وى دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎﺷﻰ‪ ،‬ﻳﺎ اﺟﻞ دﻳﺮ اﻓﺘﺪ و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮﻳـﺪه ﺑﺎﺷـﻰ و‬
‫ﺑﻰدﺳﺖ ﺑﺒﺎﺷﻰ و ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻨﮓ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺖ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺷﺮﻳﺢ ﺑﺮون آﻣﺪ‪ ،‬از او ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ زﻳﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻼﻣﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﻧﮕﻔﺘﻰ آﻧﺮا ﻧﺒﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻮرت ﮔﻮى اﻣﺎﻧﺘﺪار اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻳﻜﻰ از رواﻳﺘﮕﺮان ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ زﻳﺎد ﺷﺮﻳﺢ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و درﺑﺎره ﺑﺮﻳﺪن دﺳـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻤﺎﻧﻰ دﺳﺖ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎﺷﻰ و اﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮى ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻄﻮر ﺑﺎ ﻃﺎﻋﻮن زﻳﺮ ﻳﻚ ﻟﺤﺎف ﺑﺨﻮاﺑﻢ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ دﺳﺖ را ﺑﺒﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن آﺗﺶ و داﻏﺰنﻫﺎ را دﻳﺪ‪ ،‬وﺣﺸﺖ ﻛﺮد و از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻰ زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ زﻳﺎد در رﺳﻴﺪ ﭘﺴﺮش ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺷﺼﺖ ﺟﺎﻣـﻪ ﻓـﺮاﻫﻢ آوردهام ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻔﻦ ﺗﻮ ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪرت ﭘﻮﺷﺸﻰ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻰﭘﻮﺷﺶ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻤﺮد و در ﺛﻮﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك رﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ وﻻﻳﺘﺪارى ﺣﺠﺎز رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ دارﻣﻰ در ﻣﺮگ او ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ زﻳﺎد از ﻣﺎ ﺟﺪا ﺷﺪ‬
‫آﺷﻜﺎرا دﻳﺪم ﻛﻪ ﻓﺰوﻧﻰ از اﺳﻼم ﺑﺮﻓﺖ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪98‬‬

‫ﻓﺮزدق ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ‪ ،‬وى ﺗﺎ زﻳﺎده زﻧﺪه ﺑﻮد ﻫﺠﺎى او ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻀﻤﻮن ﺷـﻌﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اى ﻣﺴﻜﻴﻦ! ﺧﺪا ﭼﺸﻤﺖ را ﺑﮕﺮﻳﺎﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﺷﻚ آن ﺑﻪ ﺿﻼﻟﺖ روان ﺷﺪ و ﻓﺮو رﻳﺨﺖ‬
‫ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻴﺴﺎن ﮔﺮﻳﺴﺘﻰ‬
‫ﻛﻪ در ﺟﻤﻊ ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻓﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺮى و ﻗﻴﺼﺮ«‬
‫ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺳﺮخ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺸﻢ راﺳﺘﺶ اﻧﺤﺮاﻓﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪ ﮔﺮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺮاﻫﻨﻰ وﺻﻠﻪدار ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺘﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻟﮕﺎم داﺷﺖ‪ ،‬اﻓﺴﺎر ﻧﻴﺰ داﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺎرﺛﻰ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ زﻳﺎد ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد دو ﺳﺎل و ﭼﻨﺪ ﻣﺎه وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد و در ﻫﻤﺎن ﺳـﺎل ﻛـﻪ زﻳـﺎد‬
‫ﻣﺮد‪ ،‬او ﻧﻴﺰ درﮔﺬﺷﺖ و ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﷲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ دو ﻣﺎه وﻻﻳﺘﺪارى ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن وﻻﻳﺘﺪارى ﻋﺒﺪاﷲ را از ﭘﻴﺶ زﻳﺎد آوردﻧﺪ او را ﺑﻪ ﮔﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ‪ ،‬ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻓﻀﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ روزى رﺑﻴﻊ ﺑﻦ زﻳﺎد در ﺧﺮاﺳﺎن از ﺣﺠـﺮ ﺑـﻦ ﻋـﺪى‬
‫ﺳﺨﻦ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻋﺮﺑﺎن را دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻫﻨﮕـﺎم ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن وى ﻗﻴـﺎم ﺷـﺪه ﺑـﻮد‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬از ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺒﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺳﭙﻴﺪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم‪،‬‬
‫ﻣﻦ از زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪهام دﻋﺎﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻣﻴﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ« آﻧﮕﺎه از ﭘﺲ ﻧﻤﺎز دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮا ﺧﻴﺮى ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻫﺴﺖ زودﺗﺮ ﻣﺮا ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ« و ﻛﺴﺎن آﻣﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﻫﻨﻮز از دﻳﺪهﻫﺎ ﻧﻬﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮش ﻋﺒـﺪاﷲ را‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد و ﻫﻤﺎن روز ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﭘﺴﺮش ﺑﻤﺮد و ﺧﻠﻴﺪ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻤﺮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ را در ﻛﻮﻓـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻛـﺮد و‬
‫ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﻓﺰارى را ﻧﻴﺰ در ﺑﺼﺮه ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻴﺠﺪه ﻣﺎه ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺿﺒﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺲ زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻤﺮه را ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﺮ ﺑﺼـﺮه ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺖ ﺳـﭙﺲ او را‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻤﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺧﺪا را ﭼﻨﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده ﺑـﻮدم ﻛـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻋﺬاﺑﻢ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻋﺠﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ ﺳﻤﺮه آﻣﺪ و زﻛﺎت ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪاد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ درون‬
‫رﻓﺖ و ﻧﻤﺎز آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد ﻛﻪ ﺳﺮش در ﻣﺴﺠﺪ اﻓﺘﺎد و ﺗﻨﺶ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮه از‬
‫ﺼ ﱠﻠﻰ ‪«15 -14 :87‬‬
‫ﺳﻢ‪ ‬ر‪ ‬ﺑﻪ‪َ ‬ﻓ ‪‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪َ :‬ﻗﺪ‪ ‬أَ ْﻓ َﻠﺢ‪ ‬ﻣﻦ َﺗﺰَﻛﱠﻰ و‪ ‬ذَ َﻛﺮَ ا ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺼﻔﺎ ﺷﺪ و ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎد ﻛﺮد و ﻧﻤﺎز ﻛﺮد رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ را ﺑﺪﻳﺪم و ﺳﻤﺮه ﻧﻤﺮد ﺗﺎ ﻟﻐﻮه ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻰ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺶ وى آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ او ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳﻜـﻰ ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»دﻳﻦ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﻰﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ‬
‫و از ﺣﺮورﻳﺎن ﺑﻴﺰارم« اﻣﺎ او را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻰزدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى‪ ،‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭼﻬﺎرم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭼﻬﺎرم‬
‫ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﻣﻌﻦ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺟﻨﺎدة ﺑﻦ اﺑﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ درﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﺴـﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﺟﺰﻳـﺮهاى را ﮔﺸـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ارواد ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺒﻴﻊ ﭘﺴﺮ زن ﻛﻌﺐ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﭘﻠﻪ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻨﺪه ﺷﻮد وﻗﺖ رﻓﺘﻦ ﻣﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎدى ﺷﺪﻳﺪ و زﻳﺪ و ﭘﻠﻪ را ﻛﻨﺪ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰﻳﺪ و دﺳﺘﻮر ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻠﻪ وﻳﺮان ﻣﺎﻧﺪ و روﻣﻴﺎن آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ را ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﺳﻌﻴﺪ و ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﻣﺮوان‬
‫ﺟﻮﻳﺮﻳﺔ ﺑﻦ اﺳﻤﺎ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺮوان و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎص ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان را وﻳﺮان ﻛﻦ‪ ،‬اﻣﺎ وﻳﺮان ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ وﻳـﺮان‬
‫ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺮوان را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮال ﻣـﺮوان را‬
‫ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﺎﻟﺼﻪ )ﺻﺎﻓﻴﻪ( ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺪك را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮوان ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪100‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬وى ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ« ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد اﻣﻮال ﻣﺮوان را ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﻫﺮ دو ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰﻛﻰ ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﻴﺪ از ﻛﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻧﻮﺷـﺖ و دﺳـﺘﻮر داد ﻛـﻪ اﻣـﻮال‬
‫ﺣﺠﺎز ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ را ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاى ﺳﻌﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻴﺰى‬
‫ﺑﺠﺰ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ دو ﻧﺎﻣﻪ را ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﺑﺎره اﻣﻮال ﻣﺮوان ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و دﺳﺘﻮر ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﺮا داده ﺑﻮد ﺧﻮاﺳﺖ و‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان ﺑﺮد‪ .‬ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬وى ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺎ را ﻣﻰﻛﺮده اﺳﺖ‪ «.‬و از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣـﻮال‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺧﻮد دارى ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻋﻤﻞ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﮕﻔﺖ آور اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ آن ﺑﺮدﺑﺎرى و ﺻﺒﻮرى و ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ از ﺑﻴﮕﺎﻧﮕـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺗﻔﺮﻗﻪ و دﺷﻤﻨﻰ ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ﺑﻪ ارث ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﻳﻚ ﭘﺪر ﻧﺒﻮدﻳﻢ و راﺑﻄﻪاى ﺟﺰ ﻫﻤﺪﻟﻰ ﺑﺮ ﻳﺎرى ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻈﻠﻮم ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣـﻰﺑﺎﻳـﺪ اﻳـﻦ را رﻋﺎﻳـﺖ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻋﺬر ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرى ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺟﻮﻳﺮﻳﺔ ﺑﻦ اﺳﻤﺎ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮوان وﻻﻳﺘﺪار ﺷﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻌﻴﺪ را وﻳﺮان ﻛـﻦ و او ﻓﻌﻠـﻪ‪ 1‬ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ را وﻳﺮان ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮا وﻳﺮان ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮدم را ﻫﻢ وﻳﺮان ﻛﻨﻢ ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد وﻳﺮان ﻣﻰﻛﺮدى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻛﻪ درﺑﺎره وﻳﺮاﻧﻰ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮا وﻳﺮان ﻛﻨﻰ اﻣﺎ ﻧﻜﺮدى و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﮕﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺎﻧﻪات را وﻳﺮان ﻧﻤﻰﻛﺮدم و ﻣﻨﺖ ﺑﺎر ﺗﻮ ﻧﻜﺮدم‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺖ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﺟـﺎن ﻫـﻢ‬
‫اﻧﺪازد‪«.‬‬

‫‪ .1‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪.‬‬
‫‪101‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻌﻴﺪ را وﻳﺮان ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ذﻛﻮان ﻗﺮﺷﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑـﻮ ﻋﺜﻤـﺎن‪ ،‬اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﭼﻄﻮر ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻻﻳﺖ ﺗﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺎم آورده و ﻓﺮﻣﺎن ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﻨﺪد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻧﺪارى اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺨﺘﻪاﻧﺪ و او ﻣﻰﺧﻮرد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﻰ ﺳﺮ و ﻛﺎر دارد ﻛﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗـﻮان ﺑﺮداﺷـﺖ و‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ روا ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﺿﺮرت‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از ﻫﻢ دور ﻛﺮده اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺑﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻤﻨﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮﻳﺶ از او ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رﻓﺘﺎر ﺗﻮ ﺑﺎ وى ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻏﻴﺎب‪ ،‬او را ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬در ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺰ او را ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن در اﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎ ﻣﺎ را رﻫﺎ ﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎر ﮔﺮان ﺑﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ دور اﻧﺪﻳﺸﻰ ﺣﺎﺟﺘﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎﻧﺪهام‪ ،‬اﮔﺮ دﻋﻮﺗﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮوى ﺑﺮوم«‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻏـﻴﻼن را ﺑـﺮ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻏﻴﻼن ﺷﺶ ﻣﺎه وﻻﻳﺘﺪار ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺣﺼـﻴﻦ را‬
‫ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ وﻻﻳﺘﺪارى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺎن ﻗﺮﺷﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﻣﺮد ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺑـﺮادرم ﻛـﻰ را‬
‫ﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻤﺮة ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﻓﺰارى«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭘﺪرت ﺑﻪ ﻛﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرت ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺎرى ﻛﻦ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮ ﻛﺴﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﭘـﺪرت و ﻋﻤﻮﻳـﺖ ﺗـﺮا‬
‫وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮده ﺑﻮد وﻻﻳﺘﺪارت ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪102‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺣﺮب را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴـﺮد او را وﻻﻳﺘـﺪار ﻃـﺎﻳﻒ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺎر او را ﻣﻰﭘﺴﻨﺪﻳﺪ وﻻﻳﺘﺪارى ﻣﻜﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﻣﻰداد و اﮔﺮ ﺧﻮب وﻻﻳﺘﺪارى ﻣـﻰﻛـﺮد و ﻗﻠﻤـﺮو‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮب ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻰداد‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﻣﻰداد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ را وﻻﻳﺘﺪار ﻃﺎﻳﻒ ﻣﻰﻛﺮد ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وى اﺑﺠﺪ )اﺑﻰ ﺟﺎد( ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ«‬
‫و ﭼﻮن او را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻗﺮآن ﻣـﻰﺧﻮاﻧـﺪ« و ﭼـﻮن وﻻﻳﺘـﺪار ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻰﻛـﺮد‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻬﺎرت ﻳﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ آن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻔﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺘﻮرى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫دادهام ﻫﻤﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﺎﻣﻼﻧﻢ ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻔﺎرش ﺧﺎص ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﺧﺎﺻﺎن‬
‫ﻣﻨﻰ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر را ﺑﻪ اﻧﺪك ﻣﻔﺮوش‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎش‪ .‬از دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻧﻴﻔﺘﻰ و ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻧﻴﻨﺪازى‪ .‬در ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ روى ﻛﺴـﺎن ﺑﺎزﻧﮕﻬـﺪار ﺗـﺎ ﺗـﻮ و آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻛﺎرى ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪى ﺑﺎ ﻣـﺮدم ﺑﮕـﻮى و ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﻃﻤـﻊ ﺗﻐﻴﻴـﺮ آن ﻧﺒـﺮد و‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪى و روى زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﺗﻮ ﭼﻴﺮه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻳﺮ زﻣﻴﻦ را از دﺳﺖ‬
‫ﺗﻮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻳﺎران ﺗﻮ ﺣﺎﺟﺖ ﻫﻤﻴﺎرى داﺷﺘﻨﺪ از ﻫﻤﻴﺎرى آﻧﻬﺎ درﻳﻎ ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و ﭼﻴﺰى را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮس ﺧﺪا ﻣﺮﺟﺢ ﻣﺪار ﻛﻪ ﺗﺮس ﺧﺪا ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دارد‪ .‬آﺑﺮوى ﺧﻮﻳﺶ را از آﻻﻳﺶ ﺑﺪار‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﺮدى وﻓﺎ‬
‫ﻛﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر را ﺑﻪ اﻧﺪك ﻣﻔﺮوش‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎرى را ﻓﺎش ﻣﻜﻦ ﺗﺎ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﻮى و ﭼﻮن ﻓﺎش ﻛﺮدى ﻛﺴﻰ آﻧﺮا ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪى از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻜﻮش ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب ﺧـﺪاى ﻛـﻦ‪ .‬ﻫـﻴﭻ ﻛـﺲ را ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارد اﻣﻴﺪوار ﻣﻜﻦ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را از ﺣﻘﻰ ﻛﻪ دارد ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ وى وداع ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ در آﺧﺮ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮم از ﺷﺎم در آﻣﺪ در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل داﺷـﺖ‪،‬‬
‫اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ ﻛﻼﺑﻰ را از ﭘﻴﺶ ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺟﻌﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻧﻤﺮى ﺑﺎ وى از ﺷـﺎم در‬
‫آﻣﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى او رﺛﺎى زﻳﺎد ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ آن روز ﭼﻨﺪان ﮔﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪاش ﺑﻴﻔﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از ﻧﻬﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﺳﻮار ﺷﺘﺮى ﺳـﻮى ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎن ﺑﺨـﺎرا رﻓـﺖ‪ .‬وى‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه از ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﺑﺨﺎرا ﻋﺒﻮر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وراﻣﻴﺜﻦ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﻴﻜﻨﺪ ﮔﺸﻮد و ﮔـﺮوه‬
‫ﺑﺨﺎرﻳﻪ را آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ در ﺑﺨﺎرا ﺑﺎ ﺗﺮﻛﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﻗـﺒﺞ ﺧـﺎﺗﻮن زن ﺷﺎﻫﺸـﺎن ﻫﻤـﺮاه وى ﺑـﻮد‪ ،‬وﻗﺘـﻰ ﺧـﺪا‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد ﻓﺮﺻﺖ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮد و دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺘﺎد و ﺟﻮراب را ﺑﻪ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار درم ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪103‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را دﻟﻴﺮﺗﺮ از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﺪﻳﺪم‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ از ﺗﺮﻛﺎن در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزد و از دﻳﺪ ﻣـﺎ ﻧﻬـﺎن ﻣـﻰﺷـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮن از آن ﻣﻰﭼﻜﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎرﻳﻪ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺑﺼﺮهﺷﺎن آورد‪ ،‬دو ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﻰ ﺧـﻮب ﺗﻴﺮاﻧـﺪازى‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﻠﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﻛﻪ در اﻳﺎم زﻳﺎد در ﺑﺨﺎرا رخ داد از ﺣﻤﻠﻪﻫﺎى ﻣﻬﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﻠﻪﻫﺎى ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﻨﺞ ﺑﻮد‪ :‬اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد‪ :‬ﻳﻜﻰ ﻣﻴﺎن ﻗﻬﺴـﺘﺎن‬
‫و اﺑﺮﺷﻬﺮ ﺑﻮد و ﺳﻪ ﺣﻤﻠﻪ در ﻣﺮﻏﺎب ﺣﻤﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺎرن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم آﻧﺮا درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد دو ﺳﺎل در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى و اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ و ﺑﻰﻗﻮﻟﻰ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻏﻴﻼن ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺠﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ازدى ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬آﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﺰارى ﺑﻪ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻏﻴﻼن را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑـﻦ زﻳـﺎد را وﻻﻳﺘـﺪار‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﺪاﷲ را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﮔﻤﺎﺷﺖ؟‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻏﻴﻼن ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺼﺮه ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد ﻳﻜﻰ از ﻣـﺮدم ﺑﻨـﻰ ﺿـﺒﻪ‬
‫رﻳﮓ ﺑﺮ او ﭘﺮاﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﻳﻦ ﻛﺲ ﺟﺒﻴﺮ ﻧﺎم داﺷﺖ ﭘﺴﺮ ﺿﺤﺎك و ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺿﺮار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ دﺳﺖ او را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺷﻨﻮاﻳﻰ و اﻃﺎﻋﺖ و ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﺑﺮاى ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻪ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﺎر ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺪ ﻛﺮد اﻣﻴﺮ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎر ﻋﻘﻮﺑﺖ وى اﻓـﺮاط‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻴﻢ دارﻳﻢ ﺧﺒﺮ وى ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺳﺪ و از ﻧﺰد وى دﺳﺘﻮر ﻋﻘﻮﺑﺘﻰ ﺧﺎص ﻳﺎ ﻋﺎم ﺑﺮﺳـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ رأى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪104‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎﻣﻪاى ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮد و ﺿﻤﻦ آن ﺧﺒﺮ دﻫﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ را از روى‬
‫ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮﻳﺪه و ﺳﺒﺐ آن روﺷﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ«‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ و آن را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل ﻧﻮ در رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﺶ ﻣﺎه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺿﺒﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎر ﻣﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺘﻢ ﺑﺮﻳﺪه و اﻳﻨﻚ ﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺼﺎص از ﻋﺎﻣﻼن ﻣﻦ روا ﻧﻴﺴﺖ و اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﻳـﺎر‬
‫ﺷﻤﺎ ﻏﺮاﻣﺖ )دﻳﻪ( دﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺪه«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻏﺮاﻣـﺖ وى را از ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل ﺑـﺪاد و ﻋﺒـﺪاﷲ را ﻣﻌـﺰول ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﺮ ﻛـﻪ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ وﻻﻳﺘﺪار ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻨﻢ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ رأى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را درﺑﺎره اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺖ از اﻳﻦ رو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ را ﻛـﻪ اﻋﺘﺒـﺎر و‬
‫ﻋﻔﺎف و ﭘﺎك ﺳﻴﺮﺗﻰ او را داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻜﺮر ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮادرزادهام ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد را‬
‫وﻻﻳﺘﺪار ﺷﻤﺎ ﻛﺮدم«‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺠﻢ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد را وﻻﻳﺘﺪار آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﻴﺰ اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ را ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻏﺰاﻳﻰ ﻧﻜﺮد و ﺟﺎﻳﻰ را ﻧﮕﺸﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ را ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻀﺎ را ﺑﻪ زرارة ﺑﻦ اوﻓﻰ داد‪ ،‬ﺳﭙﺲ او‬
‫را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﻗﻀﺎ را ﺑﻪ اﺑﻦ اذﻳﻨﻪ ﻋﺒﺪ ى داد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺿﺤﺎك اﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ ﻓﻬـﺮى را ﺑـﺮ‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ را از اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺷﺸﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﺷﺸﻢ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺟﻨﺎدة ﺑﻦ اﺑﻰ اﻣﻴﻪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﺑـﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ روم‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺷﺠﺮه رﻫﺎ وى ﺑﻪ ﻏﺰاى درﻳﺎ رﻓﺖ و ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺧﺸﻜﻰ‪.‬‬
‫‪105‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ اﺑﻰ ﻣﻌﺸﺮ آﻣﺪه ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺎه رﺟﺐ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﻤﺮه ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴـﺮش ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻰ وى ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ و او را‬
‫وﻟﻴﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ وﻟﻴﻌﻬﺪى ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ او را از ﻛـﺎر ﻣﻌـﺎف دارد و از ﺿـﻌﻒ ﺷـﻜﺎﻳﺖ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را از ﻛﺎر ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻨﺪ‪ .‬دﺑﻴﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﭘﻴﺶ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻳﺎ رﺑﻴﻊ‪ ،‬ﻧﺎم از ﻣﺮدم ﺧﺰاﻋﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬وى ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﻐﻴﺮه رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻐﻴﺮه ﭘﻨﺪارم اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺗﻮ آزرده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺧﻨﻴﺲ دﺑﻴﺮ ﺗـﺮا ﭘـﻴﺶ ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن او را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺷﻌﺮ اﻋﺸﻰ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﮕﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻨﺖ اﻓﺘﺎدى‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﺗﺎﻣﻞ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ روم‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ رﻓﺖ و درﺑﺎره ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ اﻳﻦ را‬
‫ﺑﺎ ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه را ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺑﻴﺮ ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻨﻴﺲ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ دﻏﻠﻰ ﻧﻜﺮدم و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻴـﺎوردم‪ ،‬وﻻﻳﺘـﺪارى‬
‫ﺗﺮا ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ اﻣﺎ ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﻰ ﺑﻮد و ﺣﻖ ﺧﺪﻣﺘﻰ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻢ ﺳـﭙﺎس او را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻢ‪ «.‬و‬
‫ﻣﻐﻴﺮه از او ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر دﺑﻴﺮى ﺑﺎز ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه در ﻛﺎر ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌـﺖ ﺑﮕﻴـﺮد ﺑـﻪ زﻳـﺎد ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و از او ﻣﺸـﻮرت‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺎد ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﻧﻤﻴﺮى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻣﺸﻮرت ﺧﻮاﻫﻰ را ﻣﻌﺘﻤﺪاﻧﻰ ﺑﺎﻳﺪ و ﻫﺮ رازى‬
‫را اﻣﺎﻧﺘﺪارى ﺷﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮدم دو ﺻﻔﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎش ﻛﺮدن راز و ﮔﻔﺘﻦ اﻧﺪرز ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺲ‪ .‬رازدار ﻳﻜﻰ از دو ﻛﺲ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﺮد آﺧﺮت ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﺛﻮاب دارد ﻳﺎ ﻣﺮد دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺷﺮف ﻧﻔﺲ دارد و ﻋﻘﻠﻰ ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ او را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻦ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎ را در ﺗﻮ آزﻣﻮدهام و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهام‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﺮاى ﻛﺎرى ﺧﻮاﻧﺪهام ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺘﻮان ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻋﺰم دارد ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮد و از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺮدم ﺑﻴﻢ دارد و اﻣﻴـﺪ دارد ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ و از ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺸﻮرت ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ .‬ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ و ﺳﺎﻣﺎن آن ﺳﺨﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﻻ اﺑﺎﻟﻰ اﺳﺖ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎر و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺷﻜﺎر‪،‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺒﻴﻦ و ﭘﻴﻐﺎم ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎن و ﺧﺮدهﻛﺎرىﻫﺎى ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﺎ وى در ﻣﻴﺎن ﻧﻪ و ﺑﮕﻮ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺄﻣﻞ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ ﻛﻪ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﻜﻪ ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب از دﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮود‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪106‬‬

‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻄﻠﺒﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻣﺒﺮ و ﭘﺴﺮش را ﻣﻨﻔﻮر وى ﻣﻜﻦ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﻧﻬﺎﻧﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ و از ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و درﺑﺎره ﺑﻴﻌﺖ او ﻣﺸﻮرت ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﺗـﻮ از ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻣـﺮدم ﺑـﻴﻢ‬
‫دارى ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﺎرهاى ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ از او ﻧﻤﻰﭘﺴﻨﺪﻧﺪ و رأى ﺗﻮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺖ اﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﻮى ﺷﻮد و ﻛﺎر ﺗﻮ آﺳﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻳﺰﻳـﺪ را اﻧـﺪرز دادهاى و اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن را ﺧﺸـﻨﻮد‬
‫ﻛﺮدهاى و از ﻧﮕﺮاﻧﻰاى ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺎر اﻣﺖ دارى ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻣﺎﻧﺪهاى‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﺪاى ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻰ ﺳﭙﺎس ﺗﻮ دارﻳﻢ و اﮔـﺮ‬
‫ﺧﻄﺎﻳﻰ ﺑﻮد از ﺳﺮدﻏﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ و ان ﺷﺎء اﷲ از ﺗﻮ دور ﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ آﻧﭽﻪ داﻧﻴﻢ ﮔﻮﻳﻴﻢ و ﻗﻀﺎى ﺧﺪا ﻃﺒﻖ ﻋﻠﻢ او رود‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و ﮔﻔـﺖ ﺗﺎﻣـﻞ ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﺷﺘﺎب ﻧﻴﺎرد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻳﺰﻳﺪ از ﺑﺴﻴﺎرى ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﻴﺪ ﭘﻴﺶ زﻳﺎد‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﻮﻟﻰ ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﺑﻤﺮد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻣﻪاى را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اوﺳﺖ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ وﻟﻴﻌﻬﺪ ﺷﺪ و از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاى او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻮن ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادهام‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﭘـﻨﺞ ﻛـﺲ از ﻗـﺮﻳﺶ ﻛـﻪ ﺗـﻮ راﻫﺸـﺎن‬
‫ﻣﻰﺑﺮى‪ ،‬ﺑﺮادرزادهام ﺗﺮا ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻦ ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ راﻫﺸﺎن ﻣﻰﺑﺮم؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻮ راﻫﺸﺎن ﻣﻰﺑﺮى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاه اﮔﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ درﺑـﺎره ﻣـﻦ ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب ﻛـﺎرى‬
‫ﻧﻜﺮدهاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آن وﻗﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از او ﻗﻮل ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻃﻔﺮه رﻓﺖ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻗﻮل داد و ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻳﻜﻰ را در راه وى ﻧﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرت اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﭼﻪ ﺷﺪ؟« و ﭼﻨﺪان اﺻﺮار‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از او در آورد‪.‬‬
‫‪107‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺲ از ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﺮدن ﻧﻬـﺎدهاﻧـﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫ﭘﻨﭻ ﻛﺲ از ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺗﻮ راﻫﺸﺎن ﻣﻰﺑﺮى‪ .‬اى ﺑﺮادرزاده ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ راﻫﺸﺎن ﻣﻰﺑﺮم؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻮ راﻫﺸﺎن ﻣﻰﺑﺮى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاه اﮔﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ درﺑـﺎره ﻣـﻦ ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب ﻛـﺎرى‬
‫ﻧﻜﺮدهاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آن وﻗﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺖ از او ﻗﻮل ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺎ در ﺣﺮم ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ« و ﻗﻮل ﻧﺪاد و ﺑﺮون ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ وى ﻧﺮﻣﺘﺮ از اﻳﻦ زﺑﻴﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻢ‬
‫اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ را از ﭘﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻮن ﮔﻠﻪ ﺑﻰﭼﻮﭘﺎن رﻫﺎ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﺮدن ﻧﻬـﺎدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﭘـﻨﺞ‬
‫ﻛﺲ از ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺗﻮ راﻫﺸﺎن ﻣﻰﺑﺮى‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺎرى ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﺬﻣﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺧﻮﻧﻬﺎ را ﻣﺤﻔﻮظ دارد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻰ و ﻣﻦ ﻣﻰآﻳﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﭘﺲ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ اﻣﺖ اﺗﻔﺎق ﻛﺮد‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از آن ﭘﻴﺮوى ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﭘﺲ از ﺗﻮ اﻣﺖ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺑﻨﺪه ﺣﺒﺸﻰ اﺗﻔﺎق ﻛﻨـﺪ ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ او اﺗﻔـﺎق اﻣـﺖ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ در ﺷـﺪ و در ﺑﺒﺴـﺖ‪ ،‬ﻛﺴـﺎن ﺳـﻮى وى ﻣـﻰآﻣﺪﻧـﺪ و اﺟـﺎزه‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻰداد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ ﺑـﺎ ﻛـﺪام دﺳـﺖ و ﻛـﺪام ﭘـﺎ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺪوارم ﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻫﻨﮓ آن داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﺮا ﺑﻜﺸﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدى ﺧﺪا در دﻧﻴﺎ ﺗﺮا ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﻛﺮد و در آﺧﺮت ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰﺑﺮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻳﺎدى ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪108‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ وﻻﻳﺘﺪارى ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻔﺺ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن از‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎرد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آﻧﺠﺎﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرم ﺗﺮا ﭘﺮورد و ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ او ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪى ﻛﻪ ﻛﺲ ﺑﺪان ﻧﺮﺳﺪ و ﻃﻤﻊ ﻧﻴﺎرد اﻣـﺎ‬
‫ﺳﭙﺎس ﻛﻮﺷﺶ او ﻧﺪاﺷﺘﻰ و ﭘﺎداش ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى وى را ﻧﺪادى و اﻳﻦ را‪ -‬ﻳﻌﻨﻰ ﻳﺰﻳﺪ را‪ -‬ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﻣﻘـﺪم داﺷـﺘﻰ و‬
‫ﺑﺮاى او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر از او ﺑﻬﺘﺮم«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻮﺷﺶ ﭘﺪرت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺎداش ﺑﻮد و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارى ﻣﻦ آن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻰ وى‬
‫ﭼﻨﺪان ﻛﻮﺷﻴﺪم ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎ آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺗﺮى ﭘﺪرت ﺑﺮ ﭘﺪر ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺪرت از ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺮﺗـﺮى ﻣـﺎدرت اﻧﻜﺎرﭘـﺬﻳﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ زن ﻗﺮﺷﻰ از ﻳﻚ زن ﻛﻠﺒﻰ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻪ ﺧﻮش اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻏﻮﻃـﻪ ﭘـﺮ از ﻣﺮداﻧـﻰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻳﺰﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮى ﻛﻪ در ﻛﺎر وى ﺑﻨﮕـﺮى‬
‫ﺗﺮا در ﻣﻮرد ﻣﻦ ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد‪ ،‬او را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪ ،‬و اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ را ﺑﻪ ﺧﺮاﺟﮕﻴﺮى آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﺤﺎق ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد و ﻣﺎدرش ام اﺑﺎن دﺧﺘﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﻪ رى رﺳﻴﺪ آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﻤﺮد و ﺳﻌﻴﺪ ﻋﻬﺪهدار ﺧﺮاج و ﺟﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ راﻫﻰ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺗﻴﻤﻰ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺼﺮ اوس و ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻠﻒ ﺧﺰاﻋﻰ و ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻﻔﺮه و رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻋﺴﻞ از ﺑﻨﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻳﺮﺑﻮع‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﺑﺪوﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دره ﻓﻠﺞ راه زاﻳﺮان ﺣﺞ را ﻣـﻰﺑﺮﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻌﻴﺪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ راه ﺣﺎﺟﻴﺎن را ﻣﻰزﻧﻨﺪ و راه را ﻧﺎاﻣﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﺷﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ رﻳﺐ ﻣﺎزﻧﻰ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ رﺟﺰى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺖ از ﻗﺼﻴﻢ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‬
‫و از اﺑﻮ ﺣﺮد ﺑﻪ ﺑﺪﻛﺎر‬
‫و ﻏﻮﻳﺚ ﻓﺎﺗﺢ ﻟﻨﮕﻪﻫﺎى ﺑﺎر‬
‫‪109‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫و ﻣﺎﻟﻚ و ﺷﻤﺸﻴﺮ زﻫﺮ آﮔﻴﻦ او«‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رﺳﻴﺪ و از ﻧﻬﺮ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺻﻐﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫وى آﻣﺪﻧﺪ و ﻳﻚ روز ﺗﺎ ﺷﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻰﺟﻨﮓ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ رﻳـﺐ در ﻣـﺬﻣﺖ ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﺮ در ﺻﻐﺪ از ﺗﺮس ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻟﺮزﻳﺪى‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﺷﻮى‬
‫ﻋﺜﻤﺎن وﻗﺘﻰ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ داﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺠﺰ ﻧﺴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺰى ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻨﻰ ﺣﺮب ﻧﺒﻮدﻧﺪ‬
‫ﺧﻮﻧﻬﺎى ﺷﻤﺎ ﻫﺪر ﺷﺪه ﺑﻮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺑﻌﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺻﻐﺪﻳﺎن رﻓﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺠﻨﮕﻴـﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن ﻛـﺮد و در‬
‫ﺷﻬﺮﺷﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ آﻣﺪﻧﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻮﺟﻮان از اﺑﻨﺎى ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪو ﮔﺮوﮔﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ وى ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻧﻬﺮ ﮔﺬﺷﺖ و در ﺗﺮﻣﺬ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻗﺮار وﻓﺎ ﻧﻜﺮد و ﺟﻮاﻧﺎن ﮔﺮوﮔﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪ‪ ،‬اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ ﻛﻼﺑﻰ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ زﻳﺎد آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮﻣﺎن دوم او را ﺑﻪ وﻻﻳﺘﺪارى ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ اﺳﻠﻢ رﺳﻴﺪ‬
‫ﺷﺒﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰ وى ﭘﺴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﻮض وى ﻳﻜـﻰ از ﺑﻨـﻰ‬
‫ﺣﺮب را ﻣﻰﻛﺸﻢ« و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ از اﺳﻠﻢ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد و ﻗﻴﺴﻴﺎن ﺧﺸﻢ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎم ﺑﻦ ﻗﺒﻴﺼﻪ ﻧﻤﺮى ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﻗﺮﻣﺰ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻫﻤـﺎم‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﻗﺮﻣﺰﺗﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد« و ﻣﻌﺎوﻳﻪ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ درﻫﻢ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺳﻌﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ از‬
‫اﺳﻠﻢ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ و اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ دو ﺳﺎل از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ زﻳﺎد وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﻔﺘﻢ در آﻣﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى‪ ،‬در ﻫﻤـﻴﻦ ﺳـﺎل‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎه ذى ﻗﻌﺪه ﻣﺮوان از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﻣﺮوان وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮوان را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻴـﺪ ﺑـﻦ ﻋﺘﺒـﺔ ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺳـﻔﻴﺎن را ﺑـﺮ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪110‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬

‫و ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﺸﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎه ذى ﻗﻌﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺮوان را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن را اﻣﻴﺮ آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺜﻌﻤﻰ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ را از اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺛﻘﻔﻰ را وﻻﻳﺘـﺪار ﻛﻮﻓـﻪ ﻛـﺮد و ﺿـﺤﺎك ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ را‬
‫ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﺴﺮ ام اﻟﺤﻜﻢ ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﺎم وى ﺟﻤﻊ ﺧﺎرﺟﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد از زﻧﺪان در آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻮرد ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺮ آﻧﻬـﺎ ﻇﻔـﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻤﺮد از زﻧﺪان در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺳﻠﻤﻰ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد آﻧﮕﺎه ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔـﺖ‬
‫و ﺛﻨﺎى وى ﻛﺮد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺟﻬﺎد را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﺾ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪا و ﭘﺎداش او را ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ راه ﻳﺎران و ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ رود ﺗﺎ ﺧﺪا ﺛﻮاب دﻧﻴﺎ و ﺛﻮاب آﺧﺮﺗﺶ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﻃﺎﻳﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ وﻗﺘـﻰ ﭘﻴﻜـﺎر ﺳـﺘﻤﮕﺮان و اﻧﻜـﺎر‬
‫ﺳﺘﻢ را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻌﺬور ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﺗﺮك ﭘﻴﻜﺎر آﺳﺎﻧﺘﺮ و ﺳﺒﻜﺘﺮ از ﭘﻴﻜﺎر ﺑﻮد‪ ،‬وﻟـﻰ داﻧﺴـﺘﻪاﻳـﻢ و‬
‫ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺬور ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻤﺎن دل و ﮔﻮش داده ﺗﺎ ﻣﻨﻜﺮ ﺳﺘﻢ ﺷﻮﻳﻢ و ﺑـﻰﻋـﺪاﻟﺘﻰ را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫دﻫﻴﻢ و ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺖ ﺑﻴﺎر ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ« ﭘﺲ ﺑﺎ ﺣﻴﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﻗﻮم ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ وى ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن زدﻧﺪ و رﺳﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در اﻳﺎم اﻣﺎرت ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد‪ .‬وى ﭘﺴﺮ ام اﻟﺤﻜﻢ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﺶ زاﺋﺪة ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻗﻮم در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﻃﺎﺋﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴـﺎن ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا! رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﺠﺎ روم؟«‬
‫ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺳﻮى ﺣﻠﻮان ﺑﺮى ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻳﻴﻢ ﻛـﻪ وﻻﻳﺘـﻰ اﺳـﺖ ﻣﻴـﺎن‬
‫دﺷﺖ و ﻛﻮه و ﻣﺎ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و ﻣﺮز‪ -‬ﻣﻘﺼﻮدش از ﻣﺮز‪ ،‬رى ﺑﻮد‪ -‬و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و ﻣﺮز و ﺟﺒﺎل و‬
‫ﺳﻮاد ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ دارد ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﺪ‪«.‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺣﻴﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻨﺖ از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺎن ﺧـﻮدم‬
‫ﻧﻤﻰﮔﺬارﻧﺪﺗﺎن ﺗﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻧﻮاﺣﻰ ﺑﻴﺮون ﻛﻮﻓﻪ روﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻮرهزار ﻳﺎ زراره ﻳﺎ ﺣﻴﺮه‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ واﺻﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺻﺪ ﻛﺴﻴﺪ ﻗﺪرت آن ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﺨﺖ آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬وﻟـﻰ وﻗﺘـﻰ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﭘﻴﻜﺎر دﺷﻤﻦ او و ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻨﺖ اﻓﻜﻨﺪهاﻳﺪ ﻣﻌﺬور ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد و از ﮔﻨﺎه‬
‫ﺑﺮون ﺷﺪهاﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻋﺘﺮﻳﺲ ﺑﻦ ﻋﺮﻗﻮب‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺮأى ﻧﻴﺴـﺘﻢ‪ ،‬در رأى ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﻧﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺟﻨﮓ آﺷﻨﺎﻳﻢ و در ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺠﺮب«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻛﺴﺎن ﻗﻴﺎم ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اﻧﺪﻛﻰ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬در ﺑﺴـﻴﺎر‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺘﺎن ﺧﻮﺷﺪﻟﺸـﺎن ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﺗـﺪﺑﻴﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻗﻮﻣﺘﺎن ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﺪ در ﻛﺎر دﺷﻤﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮى ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺲ رأى درﺳﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن وﻻﻳﺖ ﻣﻰروﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺣﻠﻮان ﻳﺎ ﺳﻮى ﻋﻴﻦ اﻟﺘﻤـﺮ ﻣـﻰروﻳـﻢ و‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﺮادراﻧﻤﺎن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺗﻮ و ﻫﻤﻪ ﻳﺎراﻧﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو ﺟﺎ روﻳﺪ ﻫﻨﻮز ﺟﺎى ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪاﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻮاران ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﻰدﻫﻴﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎرﺗﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﺘﺠﺎوز ﻇﻔﺮ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻧﻮاﺣﻰ ﻫﻤـﻴﻦ ﺷـﻬﺮ روﻳـﺪ و ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻼف اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ در راه ﺧﺪا ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﻮى ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻰروﻳﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫را از ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻰﺑﺮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﺎره ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻮ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﻴﺎن ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎل وﻻﻳﺘﺪارى ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻢ در رﺳﻴﺪ آﻏـﺎز ﺳـﺎل ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ ﺑﻮد ﻳﺎراﻧﺶ ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم‪ ،‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻧﻴﻜـﻰ‬
‫و ﺑﺮاى ﻧﻴﻜﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از آن وﻗﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهام از ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﺑﺮ ﺿﺪ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﮔﻨﻬﻜﺎر ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﺸﺪهام‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻫﻤـﻪ دﻧﻴـﺎ از آن ﻣـﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺧﺪاﻳﻢ ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم از ﺷﻬﺎدت ﻣﺤﺮوم دارد‪ ،‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮوﻳﻢ و در ﻧﺎﺣﻴﻪ دار ﺟﺮﻳﺮ ﺟﺎى ﮔﻴﺮﻳﻢ و‬
‫ﭼﻮن دﺳﺘﻪﻫﺎ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻳﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺘﺮﻳﺲ ﺑﻦ ﻋﺮﻗﻮب ﺑﻜﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ در دل ﺷﻬﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و زﻧـﺎن‬
‫و ﻛﻮدﻛﺎن و ﻛﻨﻴﺰان ﺑﺎﻻ ﻣﻰروﻧﺪ و ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪112‬‬

‫ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻞ روﻳﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺠﺎ ﻣﺤﻞ زراره ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻦ ﻃﺎﻳﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮوﻳﻢ و در ﺑﺎﻧﻘﻴﺎ ﺟﺎى ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻰ زود دﺷﻤﻦ ﺳﻮى ﺷـﻤﺎ ﻣـﻰآﻳـﺪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و از ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻢ را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻢ را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺪ داﺷﺖ و ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ داﻳﻰ او ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا وﻻﻳﺘﺪار ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺼﺮ« و او را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺼـﺮ‬
‫ﻛﺮد و آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ ﺳﻜﻮﻧﻰ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮون ﺷﺪ و در دو ﻣﻨﺰﻟﻰ ﻣﺼﺮ ﺑﺎ او رو ﺑﻪ رو ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ داﻳﻴﺖ ﺑﺮﮔﺮد ﻛﻪ ﻣﺎ رﻓﺘﺎرى را ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادران ﻣﺎ داﺷﺘﻪاى ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﻰآﻣﺪ راه را ﺑﺮاى او زﻳﻨﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻃﺎﻗﻬﺎى ﺳﺒﺰه ﻣﻰزدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در آﻣﺪم ﺣﻜﻢ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ اﺳﺖ«‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬آواز دﻫﻞ ﺷﻨﻴﺪن از دور ﺧﻮش اﺳﺖ«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺣﺪﻳﺞ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ام ﺣﻜﻢ آرام ﺑﺎش ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻛﺮدى و ﺑـﺎ ﺣﺮﻣـﺖ ﻧﻜـﺮدى‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪ آوردى و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺎوردى‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻰ ﭘﺴﺮ ﻓﺎﺳﻘﺖ وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺎ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑـﺮادران ﻛـﻮﻓﻰ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪاش ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﺶ ﺑﺰﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻓﺮود آرد و ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻧﺸﺴـﺘﻪ را ﺧـﻮش‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺲ ﻛﻦ«‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺎ ﺧﻮارج ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺴﻴﺎرى از آﻧﻬﺎ را دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻜﺸـﺖ و ﮔﺮوﻫـﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ را در ﺟﻨﮓ ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺸﺖ ﻋﺮوة ﺑﻦ ادﻳﻪ ﺑﺮادر اﺑﻮ ﺑﻼل‪ ،‬ﻣﺮداس اﺑﻦ ادﻳﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا زﻳﺎد ﺧﻮارج را ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺮد؟‬
‫ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ اﺳﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﺳﺐ دواﻧﻰ ﺑـﺮون ﺷـﺪ و ﭼـﻮن ﻧﺸﺴـﺖ و ﻣﻨﺘﻈـﺮ‬
‫اﺳﺒﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺮوة ﺑﻦ ادﻳﻪ ﺑﺮادر اﺑﻮ ﺑﻼل ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻛـﻪ رو ﺑـﻪ اﺑـﻦ زﻳـﺎد ﻛـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻣﺘﻬﺎى ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮد و ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﭼﺮا در ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺑﻴﻬﻮده ﺳﺮى‪،‬‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻣﺜﻞ روان ﻋﺮﺑﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺗﺴﻤﻊ ﺑﺎﻟﻤﻌﻴﺪى ﺧﻴﺮ ﻣﻦ ان ﺗﺮاه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻗﺼﻪ ﻣﻌﻴﺪى‪ ،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ‪ ،‬را ﺷﻨﻴﺪن ﺑﻬﺘﺮ ﻛـﻪ او‬
‫را دﻳﺪن‪ .‬م‪.‬‬
‫‪113‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻰ ﺑﻨﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و آبﮔﻴﺮﻫﺎ ﻣﻰﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺟﺎوداﻧـﻪ زﻧـﺪه ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺑـﻮد؟ و ﭼـﻮن ﺳـﺨﺘﻰ ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ«‬
‫و دو ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ را ﻛﻪ راوى از ﻳﺎد ﺑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟـﺮأت ﻧﻤـﻰآورد‪ ،‬ﭘـﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺮوه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﻛﺮدى؟ ﺑﺪان ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺗﺮا ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺮوه ﻣﺘﻮارى ﺷﺪ و اﺑﻦ زﻳﺎد او را ﻣﻰﺟﺴﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ او را ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﭘـﻴﺶ اﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫آوردﻧﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ دو دﺳﺖ و دو ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه او را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ دﻧﻴﺎى ﻣﺮا ﺗﺒﺎه ﻛﺮدى و آﺧﺮت ﺧﻮﻳﺶ را«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ زﻳﺎد او را ﺑﻜﺸﺖ و دﺧﺘﺮش را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎورد و ﺑﻜﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮداس ﺑﻦ ادﻳﻪ در اﻫﻮاز ﻗﻴﺎم ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن اﺑﻦ زﻳﺎد او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻼد ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎﻫﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﺮداس ﺑﻦ ادﻳﻪ را ﺑﻪ زﻧـﺪان ﻛـﺮده ﺑـﻮد و زﻧـﺪاﻧﺒﺎن ﻛـﻪ ﻋﺒـﺎدت و‬
‫ﻛﻮﺷﺶ وى را ﻣﻰدﻳﺪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻣﻰداد ﻛﻪ ﻣﻰرﻓﺖ و ﺳﭙﻴﺪهدم ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺖ و وارد زﻧﺪان ﻣـﻰﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از دوﺳﺘﺎن ﻣﺮداس ﻫﻤﺪم اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﺒﻰ اﺑـﻦ زﻳـﺎد از ﺧـﻮارج ﺳـﺨﻦ آورد و ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻋـﺰم دارد‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬دوﺳﺖ ﻣﺮداس ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وى رﻓﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺲ ﺑﻪ زﻧﺪان ﭘﻴﺶ اﺑﻮ‬
‫ﺑﻼل ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﻣﺮداس اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ زﻧﺪاﻧﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓـﺖ و ﺷـﺐ‬
‫ﺑﺪى ﮔﺬراﻧﻴﺪ از ﺗﺮس اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮداس ﺧﺒﺮ را ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺎز ﻧﻴﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﭼﻮن وﻗﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ وى رﺳﻴﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺪاﻧﺒﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ دارى ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﭼﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ دارد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ آﻣﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻰ ﺗﻮ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺷﻮى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﺸﺘﺎر ﺧﻮارج را آﻏﺎز ﻛﺮد و ﻣﺮداس را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﭼـﻮن ﺣﻀـﻮر ﻳﺎﻓـﺖ‪،‬‬
‫زﻧﺪاﻧﺒﺎن ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ داﻳﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﭘﺎى او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ« و ﻗﺼـﻪ او را‬
‫ﺑﮕﻔﺖ و اﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﺮداس را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪ و آزادش ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺑﻼل ﻣﺮداس ﻛﻪ از ﺑﻨﻰ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻬﻞ ﻛﺲ ﺳﻮى اﻫﻮاز رﻓـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺎﻻرﺷﺎن اﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺎران وى را ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و‬
‫ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ اﷲ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ دو ﻫﺰار ﻛﺲ ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫ﺟﺒ‪‬ﺎرِﻳﻦَ ‪«130 -128 :26‬‬

‫ﺸ ُﺘﻢ‪ ‬‬
‫ﻄ ْ‬
‫ﺸ ُﺘﻢ‪ ‬ﺑ َ‬
‫ﻄ ْ‬
‫ﺨ ُﻠﺪ‪‬ونَ و‪ ‬إِذا ‪‬ﺑ َ‬ ‫‪» .1‬أَ َﺗ ‪‬ﺒﻨُﻮنَ ِﺑ ُﻜﻞﱢ رِﻳﻊٍ آ ‪‬ﻳﺔً َﺗ ‪‬ﻌ ‪‬ﺒﺜُﻮنَ‪ .‬و‪َ ‬ﺗ ﱠﺘ ‪‬‬
‫ﺨﺬُونَ ﻣ‪‬ﺼﺎ ‪‬ﻧﻊ‪َ ‬ﻟ ‪‬ﻌ ﱠﻠ ُﻜﻢ‪َ ‬ﺗ ْ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪114‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮ رﻏﻢ ﺷﻤﺎ ﭼﻬﻞ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﻰ ﻛﺸﺘﻨﺪ‬

‫دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻤﺎن را ﺧﻮارج دارﻧﺪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺪك ﻛﻪ دﻳﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮوه ﺑﺴﻴﺎر ﻇﻔﺮ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﻴﺮة ﺑﻦ ﻳﺜﺮﺑﻰ ﻗﺎﺿﻰ ﺑﺼﺮه درﮔﺬﺷﺖ و ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻪ ﺟﺎى وى ﺑـﻪ ﻗﻀـﺎوت‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑـﻮد و ﻗﻀـﺎى ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى در اﻳﻦ ﺳﺎل وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻧﻬﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎه و ﻧﻬﻢ‬
‫ﻏﺰاى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺮه ﺟﻬﻨﻰ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ از راه ﺧﺸﻜﻰ رﻓﺖ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاى درﻳﺎ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮى ﺟﻨﺎدة ﺑﻦ اﺑﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى درﻳﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻢ از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ اﻧﺼﺎرى ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﭘﺴﺮ ام ﺣﻜﻢ را از ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ؟‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺣﻘﻰ ﻧﺪارﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﮔﻤﺎرى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻌﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدى اﺳﺖ ﺧﺮدﻣﻨﺪ و از ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻛﻮﻓﻪ را دارد‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺼﺮه و ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫را دارد‪ ،‬ﻋﺒﺎد ﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻴﺴﺘﺎن را دارد‪ ،‬ﻛﺎرى ﻛﻪ در ﺧﻮر ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺮا در ﻛﺎر ﺑﺮادرت ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺮﻳﻚ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو او ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ و ﺗﺎب ﺷﺮﻛﺖ دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪115‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻮ ﺣﻔﺺ ازدى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑـﻦ زﻳـﺎد او را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑﻴﺎﻣـﺪ و از اﺳـﻠﻢ ﺑـﻦ زرﻋـﻪ‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار درم ﻏﺮاﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺣﺮﻳﺺ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻏﺰاﻳﻰ ﻧﺮﻓﺖ‪ .‬دو ﺳﺎل در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد از ﭘﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴـﻼم ﭘـﻴﺶ ﻳﺰﻳـﺪ آﻣـﺪ و‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺧﻮد در ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺣﻔﺺ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺎل ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻫﺰار درم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻛﺸﻴﻢ و آﻧﺮا از ﺗﻮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺳﻮى ﻛـﺎرت ﺑـﺎز ﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ و اﮔـﺮ ﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻌﺰوﻟﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ دﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻦ و دﻳﮕﺮى را ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎر‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﻫﺰار ﻫـﺰار‬
‫درم ﺑﺮاى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰار از ﺟﺎﻧﺐ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳـﺖ و ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻫـﺰار از ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫ﺧﻮدم‪«.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ ﻛـﻪ او را از ﺑﺼـﺮه ﺑﺮداﺷـﺖ اﻣـﺎ‬
‫دوﺑﺎره ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و از ﻧﻮ وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻨﺰﻟﺖ و‬
‫اﻋﺘﺒﺎرﺷﺎن اﺟﺎزه ﺑﺪه«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺟﺎزه داد‪ ،‬اﺣﻨﻒ ﭘﺲ از ﻫﻤﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ وى ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺧـﻮب ﻧﺒـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﺑﺪﻳﺪ ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و او را ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸـﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﻗـﻮم ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و از ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ اﺣﻨﻒ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺑﺠﺮ ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﻮم ﺑﺎﺷﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ را از ﻋﺎﻣﻠﻰ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺰول ﻛﺮدم‪ ،‬وﻻﻳﺘﺪارى ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻗﻮم ﭘﻴﺶ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻳﺎ ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﺎم رﻓﺘﻨﺪ و وﻻﻳﺘﺪارى ﻣﻰﺟﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫اﺣﻨﻒ در ﻣﻨﺰل ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﻴﺶ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ روز ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آورد و ﭼﻮن ﭘـﻴﺶ وى رﻓﺘﻨـﺪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﻰ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻳﺪ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪116‬‬

‫اﻣﺎ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﻳﻜﻰ را ﻧﺎم ﺑﺮد و اﺣﻨﻒ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺑﺠﺮ ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ را وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤـﻰﻛﻨـﻴﻢ و‬
‫اﮔﺮ وﻻﻳﺘﺪار از ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﺧﻮدت درﺑﺎره آن ﺑﻨﮕﺮ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮداﻧﻢ« آﻧﮕﺎه ﺳﻔﺎرش اﺣﻨﻒ را ﺑﻪ او ﻛﺮد و ﻋﻤـﻞ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ را‬
‫ﻛﻪ از او دورى ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد زﺷﺖ ﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺘﻨﻪ رخ داد ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ ﺟﺰ اﺣﻨﻒ ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ وﻓﺎدار ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻗﻀﻴﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﺣﻤﻴﺮى و ﻋﺒﺎد ﺑﻦ زﻳﺎد رخ داد ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﻫﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻣﻔﺮغ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﻫﺠﺎ ﮔﻔﺖ؟‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻣﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﺜﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﺣﻤﻴﺮى ﺑﺎ ﻋﺒﺎد ﺑﻦ زﻳﺎد در ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺒـﺎد‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺮﻛﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد و از او ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪ و ﺳﭙﺎه در ﻛﺎر ﻋﻠﻮﻓﻪ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳـﺎن ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻰ اﻓﺘـﺎد اﺑـﻦ ﻣﻔـﺮغ‬
‫ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى ﻛﺎش رﻳﺶﻫﺎ ﻋﻠﻒ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ اﺳﺒﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن را ﻣﻰﺧﻮرد«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎد ﺑﻦ زﻳﺎد رﻳﺸﻰ اﻧﺒﻮه داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺷﻌﺮ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﺑﺸﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﺮا ﻣﻨﻈﻮر‬
‫داﺷﺘﻪ« و ﻋﺒﺎد از ﭘﻰ او ﺑﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ و ﻗﺼﻴﺪهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻫﺠﺎى او ﮔﻔﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺷـﻌﺮى ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺣﺮب ﺑﻤﻴﺮد‬
‫ﻛﺎﺳﻪ ﭼﻮﺑﻴﻦ ﺗﻮ درﻫﻢ ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎدرت‬
‫ﺑﻰ ﻧﻘﺎب ﺑﺎ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﻧﺨﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺎرى ﻣﺸﻜﻮك ﺑﻮد‬
‫و ﺑﺎ ﺗﺮس ﺳﺨﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ«‬
‫و ﺷﻌﺮ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺣﺮب از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮد ﻳﻤﻨﻰ ﺑﮕﻮى‬
‫ﻣﮕﺮ آزرده ﻣﻰﺷﻮى ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺪرت ﻋﻔﻴﻒ ﺑﻮد‬
‫و ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﺷﻮى ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺪرت زﻧﺎﻛﺎر ﺑﻮد‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺗﻮ ﺑﺎ زﻳﺎد‬
‫ﭼﻮن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻓﻴﻞ ﺑﺎ ﺧﺮ ﻣﺎده اﺳﺖ«‬
‫‪117‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻮ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﻫﺠﺎى ﻋﺒﺎد ﮔﻔﺖ از او ﺟﺪا ﺷﺪ و ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻣـﺪ‪ .‬در آن وﻗـﺖ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎد ﭼﻴﺰى از ﻫﺠﺎى اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﺑﺮاى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺷـﻌﺮ را ﺧﻮاﻧـﺪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و ﺷﻌﺮ را ﺑﺮاى او ﺧﻮاﻧﺪ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺟﺎزه ﻛﺸﺘﻦ ﻧـﺪاد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ادﺑﺶ ﻛﻦ اﻣﺎ ﺧﻮﻧﺶ را ﻣﺮﻳﺰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪ و از اﺣﻨﻒ ﭘﻨﺎه ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ ﭘﻨﺎه ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ را از ﺗﻮ ﺑﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺮاﻳﻢ اﻫﻤﻴﺘﻰ ﻧﺪارد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رﻓﺖ ﻛﻪ و ﻋﺪه ﭘﻨﺎه ﺑﺪو داد ﭘﺲ از آن ﭘﻴﺶ اﻣﻴﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ وﻋـﺪه داد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ وﻋﺪه داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﻨـﺬر ﺑـﻦ ﺟـﺎرود رﻓـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﺶ داد و در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎى داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺤﺮﻳﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﻨﺬر زن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛـﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﻣﻔﺮغ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﺬر اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﻨﺬر ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﻮﻳﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ و او ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﺬر ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ‬
‫اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺬر ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻮد ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺑﻪ ﭘﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻦ او را ﭘﻨﺎه دادهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻨﺬر‪ ،‬ﺗﻮ و ﭘﺪرت را ﻣﺪح ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻦ و ﭘﺪرم را ﻫﺠﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﺗﻮ ﭘﻨﺎﻫﺶ ﻣﻰدﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ داروﻳﻰ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﺧﻮراﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺧﺮى ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻠﻰ ﺑﺮ آن ﺑﻮد و او ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫‪1‬‬
‫را ﻛﺜﻴﻒ ﻣﻰﻛﺮد و در ﺑﺎزارﻫﺎ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪش‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﭘﺎرﺳﻰ او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ اﻳﻦ را ﻓﻬﻤﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»آﺑﺴﺖ و ﻧﺒﻴﺬ اﺳﺖ‬
‫ﻓﺸﺮدهﻫﺎى ﻣﻮﻳﺰ اﺳﺖ‬
‫ﺳﻤﻴﻪ رو ﺳﭙﻴﺪ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﻫﺠﺎى ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺟﺎرود ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺸﺪم‬
‫و از ﻣﺮدم ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻢ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻢ دادﻧﺪ اﻣﺎ ﭘﻨﺎﻫﺸﺎن‬
‫ﻃﻮﻓﺎﻧﻰ از ﺑﺎد ﺑﻰﺻﺪاى ﻋﺮاﻗﻴﺎن ﺑﻮد‬
‫ﭘﻨﺎه دﻫﻨﺪه ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﻮد‬

‫‪ .1‬ﻣﺼﺮع اول و ﺳﻮم ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ اﺳﺖ و ﻣﺼﺮع دوم ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻋﺼﺎرات زﺑﻴﺐ اﺳـﺖ« ﻛـﻪ ﻛﻠﻤـﺎت ﻋﺮﺑـﻰ در ﻗﺎﻟـﺐ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﭘﺎرﺳﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪118‬‬

‫اﻣﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﻨﺎﻫﻰ را ﻣﺮدى آﻣﺎده ﺑﺎﻳﺪ«‬

‫و ﻫﻢ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻛﺮدى ﺑﻪ آب ﺷﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‬
‫اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎى ﭘﻮﺳﻴﺪهات اﺳﺘﻮار ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﺮدم ﻳﻤﻨﻰ در ﺷـﺎم ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫درﺑﺎره او ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آوردﻧﺪ و در راه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺸﺘﺎب ﻛﻪ ﻛﺲ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﺪارد‬
‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻰ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺮى آزاد اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮا و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﺳﺘﻮار ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﺗﺮا از ورﻃﻪ ﻣﺮگ رﻫﺎﻳﻰ داد‬
‫ﻛﺮدم وى را ﺳﭙﺎس ﻣﻰدارم‬
‫و ﻛﺴﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﭙﺎﺳﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻛﺎرى ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﺣﺎدﺛﻪاى آورده ﺑﺎﺷﻢ ﻳﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدى ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺣﺮب ‪«...‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺖ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺰرگ ﻛﺮد ﻣﻦ اﻳﻦ را ﻧﮕﻔﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﻰ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎدرت ‪ ...‬و اﺷﻌﺎر ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺠﺎى اﺑـﻦ زﻳـﺎد ﮔﻔﺘـﻰ‪،‬‬
‫ﺑﺮو ﻛﻪ ﮔﻨﺎه ﺗﺮا ﺑﺨﺸﻴﺪم‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻰ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺮو و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﺑﻪ ﻣﻮﺻﻞ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻫﻮاى ﺑﺼﺮه ﻛﺮد و آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺶ‬
‫داد‪.‬‬
‫اﻣﺎ رواﻳﺖ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدى ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻰ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺣﺮب ‪ ..‬ﺗﺎ آﺧﺮ ‪ «...‬اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮده ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻌﺎر را ﻧﮕﻔﺘﻪام ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮادر ﻣﺮوان ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺮا دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻫﺠﺎى زﻳﺎد ﻛﺮده ﻛﻪ زﻳﺎد از ﭘﻴﺶ وى را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺧﺸﻢ آورد و ﻣﻘﺮرى او را ﻧﺪاد ﻛﻪ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻓﺘﺎد‪ .‬درﺑﺎره وى ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از او راﺿﻰ ﻧﺸﻮم ﺗﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ راﺿﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻧﺰد ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ و ﺷـﻌﺮى‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺗﻮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺮب اﻓﺰوده ﺷﺪهاى‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ از دﺧﺘﺮم ﻋﺰﻳﺰ ﺗﺮى‬
‫‪119‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺗﺮا ﺑﺮادر و ﻋﻤﻮ و ﻋﻤﻮ زاده ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‬

‫اﻣﺎ ﻧﺪاﻧﻢ ﻛﻪ ﻣﺮا ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ«‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﺷﺎﻋﺮى ﺑﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ «.‬و از او راﺿﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدى ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎدرت ‪ ...‬ﺗﺎ آﺧﺮ‪ .‬دﻳﮕـﺮ‬
‫از اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﺨﺸﻴﺪم« و اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﺳﻮى ﻣﻮﺻﻞ رﻓﺖ و زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﺻﺒﺤﮕﺎه زﻓﺎف ﺑﻪ ﺷﻜﺎر رﻓﺖ و‬
‫روﻏﻨﻔﺮوﺷﻰ ﻳﺎ ﻋﻄﺎرى را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻰآﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻫﻮاز«‬
‫اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﻣﺴﺮﻗﺎن در ﭼﻪ ﺣﺎل اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﻰ ﺧﺒﺮ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﺳﻮى ﺑﺼﺮه روان ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓـﺖ ﻛـﻪ او را اﻣـﺎن داد و‬
‫ﭘﻴﺶ وى ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﺟﺎزه رﻓﺘﻦ ﻛﺮﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد اﺟﺎزه داد و ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ در ﻛﺮﻣﺎن ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ او را ﻣﺤﺘﺮم دارد‪ .‬در آن وﻗﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮﻣﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺣﺎرﺛﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى و اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬از آن ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﺿﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد‪ .‬وﻻﻳﺘﺪار ﺑﺼـﺮه ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد ﺑﻮد ﻗﺎﺿﻰ آﻧﺠﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻮد‪ ،‬وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ .‬از آن ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎد ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد ﺑﻮد‪ .‬از آن ﻛﺮﻣﺎن ﺷﺮﻳﻚ اﺑﻦ اﻋﻮر ﺑﻮد از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ زﻳﺎد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺳﻮرﻳﻪ رﻓﺖ و ﺟﻨﺎدة ﺑﻦ اﺑﻰ اﻣﻴﻪ وارد رودس ﺷﺪ‬
‫و ﺷﻬﺮ آن را وﻳﺮان ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺼﺮه ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﭘـﻴﺶ وى آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺮاى‬
‫ﭘﺴﺮش ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ درﺑﺎره آن ﭼﻨﺪ ﻛـﺲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ وى ﺑﻴﻌـﺖ ﻧﻜـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد و ﺳﻔﺎرش وى ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در رواﻳﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ آﻣﺪه ﻛﻪ وﻗﺘـﻰ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را ﺑﻴﻤـﺎرى ﻣـﺮگ در‬
‫رﺳﻴﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺴﺮ ﻛﻢ‪ ،‬ﺳﻔﺮ و رﻓﺖ و آﻣﺪ را از ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺮداﺷﺘﻢ و ﻛﺎرﻫﺎ را ﻫﻤﻮار ﻛﺮدم و دﺷﻤﻨﺎن را زﺑﻮن ﻛـﺮدم و‬
‫ﻋﺮﺑﺎن را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺗﻮ آوردم و ﻫﻤﻪ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدم و درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه ﺑﻴﻤﻨﺎك ﻧﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﮕﺮ از ﭼﻬﺎر ﻛﺲ از ﻗﺮﻳﺶ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ‪.‬‬
‫»ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت او را از ﭘﺎى در آورده و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺟﺰ او ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را ﻣﺮدم ﻋﺮاق رﻫﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﺎم وادارش ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و ﺑـﺮ او ﻇﻔـﺮ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪120‬‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻧﺰدﻳﻚ دارد و ﺣﻖ ﺑﺰرگ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑـﻰ ﺑﻜـﺮ ﻛﺴـﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﺎرى ﻛﺮدهاﻧﺪ او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻰ او زﻧﺴﺖ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻰ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﭼﻮن‬
‫ﺷﻴﺮ آﻣﺎده ﺟﺴﺘﻦ و ﭼﻮن روﺑﺎه ﻣﻜﺎرى ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آرد ﺟﺴﺘﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻰ ﭘﺎره ﭘﺎرهاش ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در رﺳﻴﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن وى ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻣﺮى و ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ وﺻﻴﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﺻﻴﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و ﮔﻮﻳﻴﺪ ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز را ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﻛـﺲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻳﺪ ﺣﺮﻣﺘﺶ ﺑﺪار و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺘﺶ ﻛﻦ‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق را ﺑﻨﮕﺮ و اﮔﺮ از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫روز ﻋﺎﻣﻠﺸﺎن را ﻣﻌﺰول ﻛﻨﻰ ﺑﻜﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻌﺰول ﻛﺮدن ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ از آن ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ ﺗﻮ از ﻧﻴﺎم در آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﺧﺎﺻﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮔﺮ از دﺷﻤﻦ ﺣﺎدﺛﻪاى اﻓﺘـﺎد از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻳﺎرى ﺑﺠﻮى و ﭼﻮن دﺷﻤﻦ را از ﭘﻴﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻰ ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﺑﻪ دﻳﺎر ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﺑﺮ ﻛﻪ اﮔﺮ در دﻳﺎرى ﺟﺰ دﻳـﺎر‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺧﻮىﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺮﺷﻴﺎن ﺑﻴﻢ ﻧﺪارم ﻣﮕﺮ از ﺳﻪ ﻛﺲ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر دﻳﻦ وى را از ﭘﺎى در آورده‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻰ ﻣﺮدﻳﺴـﺖ‬
‫ﻛﻢ ﺧﻄﺮ و اﻣﻴﺪوارم ﺧﺪا او را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﺪرش را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺮادرش را ﺑﻰ ﻛﺲ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ از ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺑﺮدارد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺰرگ دارد و ﺣﻖ ﺑﺰرگ و ﻗﺮاﺑﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋـﺮاق او‬
‫را ﺑﻪ ﻗﻴﺎم واﻣﻰدارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻜﺎر اﺳـﺖ‬
‫و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز اﮔﺮ ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ از ﺗﻮ ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻮاﻧﻰ ﺧﻮﻧﻬـﺎى ﻗـﻮم ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ دار‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ دﻣﺸﻖ ﺑﻤﺮد‪ .‬در وﻗﺖ وﻓﺎت وى اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﻫﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد و ﻣﺎه رﺟﺐ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه رﺟﺐ ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﻫﺸﺖ روز ﻣﺎﻧﺪه از ﻣﺎه رﺟﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در اذرح ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ در ﺟﻤﺎدى اﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ ﺑﺎ‬
‫وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬وى در رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻤﺮد‪ ،‬ﻣﺪت ﺧﻼﻓﺘﺶ ﻧﻮزده ﺳﺎل و ﺳﻪ ﻣﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ دﻳﻨﺎر ﺳﻌﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﺐ ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻴﻤﻪ رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼـﺘﻢ ﺑﻤـﺮد و ﻣـﺪت ﺧﻼﻓـﺘﺶ‬
‫ﻧﻮزده ﺳﺎل و ﺳﻪ ﻣﺎه و ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺖ روز ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺎه ذى ﻗﻌﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪاﻳﻰ ﺣﻜﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﻞ‬
‫‪121‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫و ﻳﻜﻢ ﭘﻨﺞ روز ﻣﺎﻧﺪه از ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﻛﺎر را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ وى‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ را ﺳﺎل ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ‪ ،‬روز ﭘـﻨﺞ ﺷـﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻫﺸـﺖ روز ﻣﺎﻧـﺪه از رﺟـﺐ ﺑـﻪ دﻣﺸـﻖ رخ داد و ﻣـﺪت‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﺶ ﻧﻮزده ﺳﺎل و دو ﻣﺎه و ﺳﻪ روز ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻤﺎدى اﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﻞ و ﻳﻜﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫وى ﻧﻮزده ﺳﺎل و ﺳﻪ ﻣﺎه ﭼﻨﺪ روز ﻛﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮﮔﺶ اول رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻫﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺷﻬﺎب زﻫﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﺧﻠﻴﻔﮕﺎن را از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻫﻔﺘـﺎد‬
‫و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل داﺷﺖ‪«.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻳﻌﻨﻰ اﻳﻦ«‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد ﻫﻔﺘﺎد و ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻫﻔﺘﺎد و‬
‫ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻴﻤﺎرى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺸﻤﻬﺎى ﻣﺮا ﭘﺮ از ﺳﺮﻣﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﺮم را روﻏﻦ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻬﺮه او را ﺑﺎ روﻏﻦ ﺑﺮق اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎﻫﻰ ﺑﺮاى وى آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺮا ﺗﻜﻴﻪ دﻫﻴﺪ‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺟﺎزه ورود دﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺳﻼم ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻛﺲ ﻧﻨﺸﻴﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ ﻣﻰآﻣﺪ و اﻳﺴﺘﺎده ﺳﻼم ﻣﻰﮔﻔﺖ و او را ﺳﺮﻣﻪ ﻛﺸﻴﺪه و روﻏﻦ زده ﻣﻰدﻳـﺪ و ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ در ﺣﺎل ﻣﺮگ اﺳﺖ اﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و ﭼﻮن از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎﺗﺘﮕﺮان‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ دارى ﻣﻰﻛﻨﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﺣﻮادث دﻫﺮ از ﺟﺎى ﻧﻤﻰ روم‬
‫اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ ﭘﻨﺠﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮو ﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آوﻳﺰهاى ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‬
‫از ﺳﻴﻨﻪاش ﺧﻮن دﻓﻊ ﻣﻰﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﺮوز ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﻴﻨﺎس ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻣﺮض ﻣﺮگ ﺑﻪ دو دﺧﺘﺮش ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﻣﻰﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ را ﻣﻰﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ دﻣﻰ ﻧﻴﺎﺳﻮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺎل اﻧﺪوﺧﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﺮود‪ «.‬و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴـﻞ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪم و رﻧﺞ ﺑﺮدم‬
‫و از ﺳﺮ ﮔﺮداﻧﻰ و ﺳﻔﺮ ﺑﻰ ﻧﻴﺎزﺗﺎن ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪122‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﻻﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻣﺮض ﻣﺮگ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﭘﻴﺮاﻫﻨﻰ ﺑﻪ ﻣـﻦ داد ﻛـﻪ ﻧﭙﻮﺷـﻴﺪم و‬
‫ﻳﻚ روز ﻧﺎﺧﻨﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﺮدهﻫﺎى ﻧﺎﺧﻦ او را ﻓﺮاﻫﻢ آوردم و در ﻇﺮﻓﻰ ﻧﻬـﺎدم‪ ،‬وﻗﺘـﻰ ﻣـﺮدم آن‬
‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ را ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻦ ﻛﻨﻴﺪ و ﺧﺮده ﻧﺎﺧﻦ را ﺑﻜﻮﺑﻴﺪ و در ﭼﺸﻤﺎن و دﻫﺎﻧﻢ رﻳﺰﻳﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ آن ﺑﺮ ﻣـﻦ‬
‫رﺣﻤﺖ آرد‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺪا ﺗﺮا ﺣﻔﻆ ﻣﻰﻛﻨﺪ و او اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ ﭘﻨﺠﻪﻫﺎى ﺧﻮد را ﻓﺮو ﻛﻨﺪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ او ﺑﺮهاى ﺳﻮد ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻛﺴﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧـﺪا‬
‫ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را از او ﺑﺘﺮﺳﺪ ﻣﺤﻔﻮظ دارد و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﺧﺪا ﻧﺘﺮﺳـﺪ ﺣـﺎﻓﻆ ﻧـﺪارد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﺮگ در رﺳﻴﺪ وﺻﻴﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎل وى را ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل‬
‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎﻗﻰ را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻛﻨﺪ از آن رو ﻛﻪ ﻋﻤﺮ اﻣﻮال ﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻣﺮگ وى ﻳﺰﻳﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻔﻨﻬﺎى ﻣﻌﺎوﻳﻪ را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى وى ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻋﺮب ﺑﻮد و ﻧﻴﺮوى ﻋﺮب‪ ،‬ﺧﺪا‬
‫ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ وى ﻓﺘﻨﻪ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و او را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻜﻮﻣﺖ داد و ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ او وﻻﻳﺘﻬـﺎ‬
‫ﮔﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻤﺮد و اﻳﻦ ﻛﻔﻦﻫﺎى اوﺳﺖ ﻛﻪ وى را در آن ﻣﻰﭘﻴﭽﻴﻢ و در ﻗﺒﺮش ﻣﻰﻧﻬﻴﻢ‪ ،‬و او را ﺑﺎ ﻋﻤﻠـﺶ وا‬
‫ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬از آن ﭘﺲ ﺑﺮزخ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﺑﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻧﻴﻤﺮوز ﺑﻴﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻚ ﺳﻮى ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻴﻤﺎرى ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد و ﻳﺰﻳﺪ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﭘﻴﻚ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪاى آورد‬
‫ﻛﻪ دل از ﻧﺎﻣﻪ وى ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎد‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺴﺘﺮﻳﺴﺖ و ﺑﻴﻤﺎر‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻠﺮزﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺑﻠﺮزد‬
‫ﮔﻮﻳﻰ ﺧﺎك ﺗﻴﺮه از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺷﺮف ﭘﺎى ﺑﻨﺪ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻴﻢ آن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎى ﺟﺎﻧﺶ ﺑﻴﻔﺘﺪ‬
‫وﻗﺘﻰ رﺳﻴﺪﻳﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫و دل از ﻧﺎﻟﻪ رﻣﻠﻪ ﺗﺮﺳﺎن ﺷﺪ و ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ«‬
‫‪123‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺠﻼن واﺑﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮد‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ در ﺣﻮارﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻤـﺎرى ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را ﺑـﻪ وى‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎى ﻗﺒﺮ وى رﻓﺖ و ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و دﻋﺎ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓـﺖ و‬
‫ﺷﻌﺮ »ﭘﻴﻚ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب« را ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎم اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺻﺨﺮ ﺑﻮد ﭘﺴﺮ ﺣﺮب ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺶ ﺑﻪ ﻗﺼﻰ ﺑﻦ ﻛﻼب ﻣﻰرﺳـﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدرش ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد و ﻛﻨﻴﻪاش اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ :‬ﻣﻴﺴﻮن دﺧﺘﺮ ﺑﺠﺪل ﺑﻮد از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻛﻠﺐ )ﺳﮓ( ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ را از او آورد و دﺧﺘﺮى ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم »رب اﻟﻤﺸﺎرق« ﻛﻪ در ﻛﻮدﻛﻰ ﺑﻤﺮد و ﻫﺸﺎم ﻧﺎم وى را ﺟﺰو ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن وى ﻓﺎﺧﺘﻪ دﺧﺘﺮ ﻗﺮﻇﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﻋﺒﺪاﷲ را از او‬
‫آورد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ اﺣﻤﻖ و زﺑﻮن ﺑﻮد و ﻛﻨﻴﻪ اﺑﻮ اﻟﺨﻴﺮ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ آﺳﻴﺎﺑﺎﻧﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ آﺳﻴﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫و زﻧﮕﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﮔﺮدن آن آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻦ زﻧﮕﻮﻟﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن اﺳﺘﺮت آوﻳﺨﺘﻪاى؟«‬
‫آﺳﻴﺎﺑﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬آوﻳﺨﺘﻪام ﻛﻪ وﻗﺘﻰ اﻳﺴﺘﺎد و آﺳﻴﺎ از ﻛﺎر اﻓﺘﺎد ﺑﺪاﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺳﺮ ﺗﻜﺎن دﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﻓﻬﻤﻰ ﻛﻪ آﺳﻴﺎ را ﻧﻤﻰﮔﺮداﻧﺪ؟«‬
‫آﺳﻴﺎﺑﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﻣﻴﺮ را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﻋﻘﻞ اﺳﺘﺮ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﻞ اﻣﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن در ﺧﺮدﺳﺎﻟﻰ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن وى ﻧﺎﻳﻠﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺎره ﺑﻮد از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻛﻠﺐ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻳﻠﻪ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ ﺑـﻪ ﻣﻴﺴـﻮن ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮو و دﺧﺘـﺮ ﻋﻤﻮﻳـﺖ را‬
‫ﺑﺒﻴﻦ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﻳﺖ را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﺒﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﻳﺮ ﻧﺎﻓﺶ ﺧﺎﻟﻰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮ ﺷﻮﻫﺮش را در داﻣﻨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺎﻳﻠﻪ را ﻃﻼق داد و ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻓﻬﺮى او را ﺑﻪ زﻧـﻰ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از او ﺣﺒﻴـﺐ ﺑـﻦ‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﺮ اﻧﺼﺎرى او را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺳﺮ او را در داﻣﻨﺶ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺘﻮه دﺧﺘﺮ ﻗﺮﻇﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﻓﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻗﺒﺮس رﻓﺖ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد و‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻌﻀﻰ اﺧﺒﺎر و روﺷﻬﺎى ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺣﻤﺰه ﻫﻤـﺪاﻧﻰ را ﺳـﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﺮداﺷﺖ و زﻣﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﺬرى و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺳﻜﺴﻜﻰ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻧﻬﺎد‪ .‬دﺑﻴﺮ و ﭘﻴﺸﻜﺎر‬
‫وى ﺳﺮﺟﻮن ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر روﻣﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻻر ﻛﺸﻴﻜﺒﺎﻧﺎن وى ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺨﺘﺎر و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻣﺮدى ﺑﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺣﻤﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪124‬‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻴﻚﺑﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺣﺎﺟﺒﺎن وى ﻏﻼﻣﺶ ﺳﻌﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻛـﺎر ﻗﻀـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻀﺎﻟﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﻧﺼﺎرى داده ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن او ﺑﻤﺮد اﺑﻮ ادرﻳـﺲ ﻋﺎﺋـﺬ اﷲ ﭘﺴـﺮ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺧـﻮﻻﻧﻰ را ﺑـﻪ ﻗﻀـﺎوت‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬دﻳﻮان ﺧﺎﺗﻢ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﺣﻤﻴﺮى ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ .‬وى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳـﻮان‬
‫ﺧﺎﺗﻢ داﺷﺖ و ﺳﺒﺐ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﺮاى ﻛﻤﻚ و اداى ﻗﺮوض ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫دﻫﻨﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ زﻳﺎد اﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ وﻻﻳﺘﺪار ﻋﺮاق ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﮔﺸـﻮد و‬
‫ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار را دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻛﺮد و ﭼﻮن زﻳﺎد ﺣﺴﺎب ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻋﻤـﺮو را ﺑـﻪ ﭘـﺲ‬
‫دادن آن واداﺷﺖ و او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى وى ﭘـﺲ داد‪ .‬ﭘـﺲ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ دﻳـﻮان‬
‫ﺧﺎﺗﻢ و ﺑﺴﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺶ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﻣﻘﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺴﺮو و ﻗﻴﺼﺮ و ﺗﺪﺑﻴﺮﺷﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را‬
‫دارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﻠﻴﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮو ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﭘﺴﺮ ﻫﻨﺪ آﻣﺪﻳﺪ ﺳﻼم ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ او ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﻧﻈﺮ او ﺑﺰرگ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻮﭼﻜﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﺟﺒﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﻳﻰ روﺳﭙﻰ زاده ﻛﺎر ﻣﺮا در ﻧﻈﺮ ﻗﻮم‬
‫ﻛﻮﭼﻚ واﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ وﻗﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻴﺎزارﻳﺪﺷﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻣﻰرﺳﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺧﻄﺮ ﺗﻠﻒ ﺷﺪن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد وى آﻣﺪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻦ ﺧﻴﺎط ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ورود او را‬
‫آزار داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ اى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻮم ﭘﻴﺎﭘﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ درود ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺑﻪ او ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﺷﻤﺎ درود ﻧﺒﻮت ﮔﻔﺘﻴﺪ!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺣﺮﻗﺎﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﺳﺮﻣﻪ زد و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻰﻛـﺮد از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﻧﻜﻮ ﻣﻨﻈﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﺎم آﻣﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻛـﻪ دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ دم و دﺳـﺘﮕﺎﻫﻰ آﻣـﺪ و‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎ دم و دﺳﺘﮕﺎه دﻳﮕﺮ آﻣﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﺐ ﺑﺎ ﻳﻚ دم و دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻰآﻳﻰ و ﺻﺒﺢ ﺑﺎ دم‬
‫و دﺳﺘﮕﺎﻫﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺻﺒﺢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻰ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺑﺮ درﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎﺳﺖ و ﺧﺒـﺮ ﮔﻴـﺮان و ﺟﺎﺳﻮﺳـﺎن دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻢ‪ ،‬اى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺰت اﺳﻼم را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﻣﺮدى ﺧﺮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﺪﻋﻪ ﻣﺮدى داﻧﺎ‪«.‬‬
‫‪125‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻢ‪«.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! از ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدم و ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدى ﻛﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻢ اﻣﺮ ﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﻧﻬﻰ«‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺑﺮﻗﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺳﻦ ﻣﻦ زﻳﺎد ﺷﺪه و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻢ ﺳﺴﺘﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻗﺮﺷﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ دﺷﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﻣﺮا ﻣﻌﺰول ﻛﻨﻰ ﻣﻌﺰول ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى ﺳﻨﺖ زﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﻤﺮ ﺗﺮا دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺒﺮده‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮ دﺷﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻰ دﻳﺪهاى از آﻧﻬﺎ دﻳﺪهاى‪ .‬از ﻣـﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑـﻮدى ﻣﻌﺰوﻟـﺖ ﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺮدم‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻣﻨﻈﻮرت اﻧﺠﺎم ﺷﺪ اﮔﺮ ﺧﺪﻋﻪ ﻛﺮدى ﺑﺎ ﺗﻮ ﺧﺪﻋﻪ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﻣﻮى اﮔﺮ ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎﻣﺎن ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﺮد ﺑﺎر ﻧﺒﺎﺷـﺪ اﻣـﻮى‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺎﺷﻤﻰ اﮔﺮ ﮔﺸﺎده دﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﻫﺎﺷـﻤﻰ ﻧﻴﺴـﺖ از ﻫﺎﺷـﻤﻰ ﺑـﻪ ﻓﺼـﺎﺣﺖ و ﺳـﺨﺎوت و‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﺷﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮه ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺴﺮش ﺑﺸﻴﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﭘﺴﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺮﺧﻮرى ﻛﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ و ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺴﺮ ﺧﻮد اﺷﺎره ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﺸﺪ و ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻏﺬا ﺑﺴﺮ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺮون ﺷﺪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را از رﻓﺘﺎرى ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ آﻣـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺴﺮش ﺑﺎ وى ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﺷﻜﻤﺒﺎرهات ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﺮﺧﻮرى ﺑﻴﻤﺎرش ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺟﻮﻳﺮﻳﺔ ﺑﻦ اﺳﻤﺎء ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻼه دراز ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻮ اى اﻣﻴﻦ ﺧﺪاى«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﺮﻓﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺮ ﻣﺮد آﻣﺪه ﻛﻪ وﻻﻳﺘﺪارش ﻛﻨﻢ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧـﺪا وﻻﻳﺘـﺪارش‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻰ ﺑﺮده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ دﻣﻞ آورده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر زاده ﺑﻴﺎ ﺑﻨﮕﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ ﺳﺮ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ زﻣﺎﻣﺪار اﻣﻮر ﻣﺮدم ﺷﺪى ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻦ ﻛﻪ ﭘﺪرش دوﺳﺖ ﻣﻦ ﺑـﻮد‪ -‬ﻳـﺎ ﭼﻴـﺰى ﻧﻈﻴـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ -‬اﻣﺎ ﻣﻦ در ﺟﻨﮓ ﭼﻴﺰﻫﺎ دﻳﺪهام ﻛﻪ او ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪126‬‬

‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺳﻮﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ اﺣﻨﻒ اﺟﺎزه ورود داد و ﭘﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ او اﺟـﺎزه ﻣـﻰداد‪ ،‬ﭘـﺲ از آن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ آﻣﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ و اﺣﻨﻒ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ او زودﺗﺮ اﺟﺎزه ﻧﺪادم ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از‬
‫او ﺑﻨﺸﻴﻨﻰ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻛﺴﻰ دارى ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺧﻮار ﻣﻰﭘﻨﺪارد‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﻮر ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ دارﻳـﻢ اﺟـﺎزه‬
‫دادن ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ دارﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻨﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﺤﻴﻢ ﺑﻦ ﺣﻔﺺ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻋﺴﻞ ﻳﺮﺑﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرى رﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮﻳﻘﺶ‪ 1‬دﻫﻴﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى رﺑﻴﻌﻪ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺪان و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ از ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻓﺮﻗﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻤﺎن دارم ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﻣﻘﺪار ﻓﺮﻗﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دوازده ﻫﺰار ﺗﻨﻪ درﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﻤﻚ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪام را ﺑﺴﺎزم«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻧﻪات ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﺼﺮه و از دو ﻓﺮﺳﺦ در دو ﻓﺮﺳﺦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻧﻪات در ﺑﺼﺮه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺼﺮه در ﺧﺎﻧﻪات؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻳﻜﻰ از ﻓﺮزﻧﺪان وى ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﻣﻴﺮ را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺳﺮور ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﻢ‪ .‬ﭘﺪرم ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرى رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻪ ﺳﻠﻢ ﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﻤﻖ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرت زن داد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﭘﺪرت ﻛﺎرى ﻧﻜﺮده‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ذﻛﻮان ﻗﺮﺷﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ و ﻋﻨﺒﺴﻪ ﭘﺴﺮان اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎدر ﻋﺘﺒـﻪ ﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد و‬
‫ﻣﺎدر ﻋﻨﺒﺴﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻰ ازﻳﻬﺮ دوﺳﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺒﺴﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻨﺒﺴﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫ﻫﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻨﺒﺴﻪ‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮ ﻫﻨﺪ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﻨﺒﺴﻪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻗﺮﻳﻦ ﻧﻴﻜﻰ ﺑﻮدﻳﻢ و ﻣﻴﺎﻧﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﻮد‬

‫‪ .1‬آب آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ آرد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻤﻴﺢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻳﺎوه ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ .‬م‪.‬‬
‫‪127‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﻤﺎن ﺟﺪاﻳﻰ آورد‬

‫اﮔﺮ ﻫﻨﺪ ﻣﺮا ﻧﺰاﻳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫از زن ﺳﭙﻴﺪروﻳﻰ آﻣﺪهام‬
‫ﻛﻪ ﺳﺮوران ﻧﺎﻣﻰ او را ﭘﺮورش دادهاﻧﺪ‬
‫ﭘﺪرش در ﻫﺮ زﻣﺴﺘﺎن ﭘﺪر ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‬
‫و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺿﻌﻴﻔﺎن ﻛﻪ از ﺗﻼش ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‬
‫ﺳﻴﻨﻰﻫﺎى وى ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺗﻬﺎﻣﻪ و ﻧﺠﺪ آﻣﺎده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺮﻣﻠﺔ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﻰ ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺼﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه آﻫﻨﮓ وى دارد و ﻧﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‬
‫ﺟﺬاﻣﻰ ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آورده و ﻣﺼـﺮﻳﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ زﻧـﺪان ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ آﻫﻨﮓ وى دارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺆذن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻨﺪم اذان ﮔﻮى« و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﻤﺸﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺴﻰ را ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺗﻮ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهام‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ اذان ﻛﻪ ﻣﺆذن در اﻳﻦ وﻗﺖ ﮔﻔﺖ ﺑﺮاى دﻋﻮت ﻣﻦ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭼﻬﺎر ﻛﻤﺎن ﺗﻴﺮ ﺳﻮى ﻣﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از زﻧﺪان ﺗﻮ ﺑﺮون ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از زﻧﺪان ﺗﻮ ﺑﻴﺮون ﺷﺪهاﻧﺪ در زﻧﺪان ﺧﺪاى ﻋـﺰ و‬
‫ﺟﻞاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻣﺮدﻣﻰ از ﺟﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ و دور ﻧﻤﻰروﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺮر دار ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻳـﺎ ﺳﺮﺷـﺎن را ﺑﻴـﺎرد‬
‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎى او را ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬در ﻛﺎر ﻗﻴﺼﺮ ﺑﻨﮕﺮ و ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﻦ و ﻣﺎﻟﻰ و ﻣﻘـﺪارى ﺣﻠـﻪ از‬
‫ﺣﻠﻪﻫﺎى ﻣﺼﺮ ﺑﻪ او ﺑﺪه ﻛﻪ از ﺗﻮ راﺿﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺎر ﻧﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ دﻳـﻦ‬
‫ﺧﺸﻢ ﻧﻴﺎورده و ﻣﻘﺼﻮدش ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻪ او ﺑﻨﻮﻳﺲ و آﻧﭽﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ او ﺑـﺒﺨﺶ و ﺗﻬﻨﻴـﺖ‬
‫ﮔﻮى‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺗﺄﺳﻒ ﻣﺨﻮر و ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮوى ﺧﻮﻳﺶ را ﺻﺮف ﻛﺴﻰ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺧـﻮﻧﻰ‬
‫ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن از زﻧﺪان وى ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﺑﺮﻫﺔ اﻟﺼﺒﺎح« ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ اﺑﺮﻫﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺖ ﻧﺮﻓﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻨﻰ ﻋﻠﻰ ﺑﺎ دوﺳﺘﻰ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ رﻓﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻌﺎوﻳﻪ آزادش ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪128‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﺪه ﻓﺰارى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻳﻜﻰ از وﻻﻳﺘﻬﺎى ﺷﺎم ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺮ روى ﺑـﺎﻣﻰ ﺑـﺮ ﻛﻨـﺎر راه‬
‫ﻓﺮﺷﻰ ﺑﺮاى وى ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣـﻦ اﺟـﺎزه ﺣﻀـﻮر داد ﻛـﻪ ﺑـﺎ وى ﻧﺸﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﻗﻄﺎرﻫـﺎ و ﺑﺎرﻫـﺎ و اﺳـﺒﻬﺎ از آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻣﺴﻌﺪه‪ ،‬ﺧﺪا اﺑﻮﺑﻜﺮ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ را ﻧﺨﻮاﺳﺖ‪ ،‬دﻧﻴـﺎ ﻧﻴـﺰ او را ﻧﺨﻮاﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ -‬ﻳﺎ ﮔﻔﺖ اﺑﻦ ﺣﻨﺘﻤﻪ‪ -‬دﻧﻴﺎ او را ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺎ او دﻧﻴﺎ را ﻧﺨﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن از دﻧﻴﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬دﻧﻴـﺎ ﻧﻴـﺰ از او‬
‫ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺎ در دﻧﻴﺎ ﻏﻮﻃﻪ زدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ داده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ وﻻﻳﺘﺪارى ﻣﺼﺮ را ﻛﻪ ﺑﺪو داده ﺑـﻮد‬
‫ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻴﺰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و ﻳﺎوه ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﺲ از او ﻣﺎﻧﺪم ﻓﺮﻣـﺎﻧﺶ را‬
‫ﻟﻐﻮ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﻰدﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻰ را روى ﭘﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﻬـﺎده و ﭼﺸـﻢ‬
‫ﻓﺮو ﻫﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﮕﻮى« ﺑﺮ او رﺣﻤﺖ ﻣﻰآوردم‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮕﺮ ﻣﻦ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﺮاى ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ دارى از آن دارى‪«.‬‬
‫ﺟﻮﻳﺮﻳﺔ ﺑﻦ اﺳﻤﺎء ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ارﻃﺎة ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ وﻫﻦ ﻋﻠﻰ ﮔﻔـﺖ‪ .‬زﻳـﺪ اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻋﺼﺎ ﺑﺰد و او را زﺧﻤﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﻗﺮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺳﺮور ﻣﺮدم ﺷﺎم‬
‫اﺳﺖ زدى!« آﻧﮕﺎه روى ﺑﻪ ﺑﺴﺮ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻫﻦ ﻋﻠﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﺪر ﺑﺰرگ اوﺳﺖ و ﭘﺴـﺮ ﻓـﺎروق ﺣﻀـﻮر‬
‫دارد‪ ،‬ﭘﻨﺪاﺷﺘﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ؟« ﺳﭙﺲ ﻫﺮ دو را راﺿﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدم را ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﺧﻄﺎﻳﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺑﺨﺸﺶ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﺑـﺪى‬
‫اى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻴﻜﻰ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻬﺎﻟﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺮدﺑﺎرى ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﻨﺖ ﻣﺮدم ﺷﺮﻳﻒ ﻋﻔﺖ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﺸﻤﻪاى ﺟﻮﺷﺎن ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺮم دوﺳﺖ ﻧﺪارم‪ «.‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋـﺎص‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﻣﺨﺪرات ﻋﺮب ﺷﺐ زﻓﺎف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫وردان ﻏﻼم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮم ﻛﺮدن ﺑﺎ ﻳﺎران دوﺳﺖ ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﺗﻮ ﺳﺰاوارﺗﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ دوﺳﺖ دارى ﻋﻤﻞ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﻜﻰ ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎدى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻧﺪا دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺘﻰ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫‪129‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زر ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺶ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاى ﺧﺮد ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻴﺎن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﻌﺮى در آن ﺑـﻮد‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدان ﻓﺮزﻧﺪﻫﺎ آوردﻧﺪ‬
‫و ﺑﺎزوﻫﺎﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺮى ﻟﺮزﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪ‬
‫ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ وﻗﺖ درو ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺮگ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ ﭼﻴﺰى ﻟﺬﺗﺒﺨﺶﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺸﻤﻰ را ﻓﺮو ﺧﻮرم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر زاده‪ ،‬ﺗﻮ ﺷﻌﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﺗﻐـﺰل‬
‫زﻧﺎن ﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ زن ﺷﺮﻳﻒ را ﺑﻴﺎزارى ﻳﺎ ﻫﺠﺎ ﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺮﻣﻰ را ﺑﻴﺎزارى و زﺑﻮﻧﻰ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰى‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺪح ﮔـﻮﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻃﻤﻊ ﻣﺮد وﻗﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻔﺎﺧﺮ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ آر و ﻣﺜﻞ ﮔﻮى ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻴﺎراﻳﻰ و دﻳﮕﺮان را ادب‬
‫آﻣﻮزى‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺛﻤﺎرا دﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺒﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﺣﻘﻴﺮش ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻜﻪ در ﺟﺒﻪ اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﻛﺴﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ ﻧﻤﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻳﻜﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻤﻴـﺮد ﻣـﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ اﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮم ﭘﺴﺮم ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻢ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ اﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮد ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ اﮔـﺮ‬
‫ﺑﻤﻴﺮد ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﺮوان رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﭘﺴﺮ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺎورد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﺴﺮم ﻫﺮ دو ﭘﺴﺮﺷﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻛﺲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ دوﺳﺖ دارى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻜﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدمدارﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺮد و ﺑﺮدﺑﺎرى ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺗﺬﻛﺎرش دﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﻋﻄﺎﻳﺶ دﻫﻨﺪ ﺳﭙﺎس دارد و ﭼﻮن ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮد ﺻﺒﻮرى ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﺧﺸﻢ آرد ﻓﺮوﺧـﻮرد و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﺪ ﻛﻨﺪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن وﻋﺪه ﻛﻨﺪ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ درﺷـﺖ ﮔﻔـﺖ و ﺑﺴـﻴﺎر ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﻳـﻦ را در ﺧـﻮرد‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﺎﻫﻴﻤﺎن ﺣﺎﻳﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و زﺑﺎﻧﻬﺎﺷﺎن ﺣﺎﻳﻞ ﻧﻤﻰﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪130‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ دﻟﺒﺴﺘﻪ آواز ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺢ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺎﻳﻰ را روى ﭘﺎى دﻳﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻪ ﺑـﺪﻳﺢ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺪﻳﺢ‬
‫ﺑﮕﻮى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪﻳﺢ آواز ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺎى ﺧﻮد را ﺗﻜﺎن داد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آزادهﺗﺮ ﺑﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺐ ﺧﺎﺛﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﻟﻴـﺚ را ﻧﻴـﺰ ﻫﻤـﺮاه آورده ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدى ﺑﺪﻛﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﺎﺟﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﻫﻢ از ﺳﺎﻳﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ در ﻣﺠﻠﺲ اﻳﺴﺘﺎد آوازى ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻜﻮ ﺧﻮاﻧﺪى« و ﺣﻮاﻳﺞ وى را ﺑﺮآورد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎم ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺎﻫﻰ ﻧﺪﻳـﺪم ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدم در او ﻃﺒﻌﻰ ﮔﺸﺎده ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻮﺗﻪ ﺑﺒﻴﻦ در ﺧﻮد ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮد« ﻣﻘﺼﻮدش ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ اﺳﺪى ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﺸﺎن داﺷﺘﻪام ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻋﻤﺮ‬
‫داﺷﺘﻢ و ﻛﺴﻰ را از او داﻧﺎﺗﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪﺗﺮ ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﭼﻮن اوﻳﻰ آﻧﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻋﻄـﺎى ﺳـﻨﮕﻴﻦ دﻫـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داﺷﺘﻢ و ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﭼﻮن او ﻧﺮﻣﺨﻮى ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻃﻦ و ﻇﺎﻫﺮ ﻳﻜﻰ و ﻣﻐﻴـﺮه ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﺷﻬﺮى ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮون ﺷﺪن از درﻫﺎى آن ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻘﻪ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻣﻰﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ در ﻧﻴﻤﻪ رﺟﺐ و ﺑﻪ ﻗﻮل دﻳﮕﺮ ﻫﺸﺖ روز ﻣﺎﻧـﺪه از آن‬
‫ﻣﺎه‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﭘﻴﺶ در ﻣﻮرد ﻣﺮگ ﭘﺪرش ﻣﻌﺎوﻳﻪ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد را ﺑﺮ ﺑﺼﺮه و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ را ﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ در اول رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ زﻣﺎﻣﺪار ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺪﻳﻨﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ اﻧﺼﺎرى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺼﺮه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪131‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻜﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد‪.‬‬

‫وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ زﻣﺎﻣﺪارى رﺳﻴﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪاى ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ از آن ﭼﻨﺪ ﻛﺲ ﻛﻪ دﻋﻮت ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮد و ﻛﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ وﻟﻴﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫از ﻳﺰﻳﺪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻮد ﻛﻪ او را‬
‫ﺣﺮﻣﺖ داد و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﺮد و ﻗﺪرت و ﺳﻠﻄﻪ داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻣﻘﺪر زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮد و ﺑﻪ وﻗﺖ ﻣﻘﺮر‬
‫ﺑﻤﺮد‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺶ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻜﻮ زﻳﺴﺖ و ﻧﻴﻚ و ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺎر ﺑﻤﺮد و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ در ﺻﻔﺤﻪاى ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﮔﻮش ﻣﻮﺷﻰ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺳﺨﺖ و ﺑﻰاﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ وادار‬
‫ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ وﻟﻴﺪ رﺳﻴﺪ وﺣﺸﺖ ﻛﺮد و آﻧﺮا ﺳﺨﺖ ﻣﻬﻢ ﺷـﻤﺮد و ﻛـﺲ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﻣﺮوان را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﺮوان ﻧﺎﺑﺪﻟﺨﻮاه ﭘـﻴﺶ وى آﻣـﺪ و ﭼـﻮن‬
‫وﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﺪ در ﺣﻀﻮر ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﺎن ﺧﻮد ﻧﺎﺳﺰاى او ﮔﻔﺖ و ﻣﺮوان ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﻧﻴﺎﻣﺪ و از او ﺟﺪاﻳﻰ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻫﻼك ﻣﻌﺎوﻳﻪ و دﺳﺘﻮرى ﻛﻪ رﺳﻴﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ آن ﻛﺴـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ وادار ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وﻟﻴﺪ ﺳﺨﺖ ﺑﺰرگ ﻣﻰﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﻣﺮوان روى آورد و او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰﻳﺪ را‬
‫ﺑﺮاى وى ﺧﻮاﻧﺪ اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ ﮔﻔﺖ و رﺣﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻧﮕﺎه وﻟﻴﺪ درﺑﺎره ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ وى ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻛﺴـﺎن را ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ از ﻣـﺮگ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺧﺒـﺮدار ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻰ و ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮى و دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪارى و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﻴﺸﺸﺎن‬
‫آرى و ﮔﺮدﻧﺸﺎن ﺑﺰﻧﻰ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻫـﺮ ﻛﺪاﻣﺸـﺎن در ﻧﺎﺣﻴـﻪاى ﻗﻴـﺎم ﻛﻨـﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ و‬
‫دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ اﻣﺎ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﻣﺮدى ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﻼﻗﻪ ﻧـﺪارد و‬
‫زﻣﺎﻣﺪارى را در ﺻﻮرﺗﻰ دوﺳﺖ دارد ﻛﻪ آﺳﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﮓ وى اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن را ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻮ ﺳﺎل ﺑﻮد ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ آﻧﻬﺎ را در ﻣﺴﺠﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺘﻰ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎن ﻧﻤﻰﻧﺸﺴﺖ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ وى ﻧﻤﻰرﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ دﻋﻮﺗﺘﺎن ﻛﺮده اﺟﺎﺑﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﻰآﻳﻴﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻴﺸﺎن رو ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﻛﺮد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺪس ﺑﺰن ﻛﻪ در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﻰﻧﺸﻴﻨﺪ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﺎ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪132‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮﺷﺎن ﻫﻼك ﺷﺪه و ﻣﺎ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﻓﺎش ﺷﻮد‪ ،‬ﻣـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ وادار ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺟﺰ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻏﻼﻣﺎﻧﻢ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﻣﻰروم و ﭼﻮن ﺑﻪ در رﺳﻴﺪم آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﮔﺬارم و ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ درون ﺷﺪى از او ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻴﻢ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ او ﻣﻰروم ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﻘﺎوﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﻓﺖ و ﻏﻼﻣﺎن و ﻣﺮدم ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ در وﻟﻴـﺪ رﺳـﻴﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ درون ﻣﻰروم‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاﻧﺪم ﻳﺎ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﺪاى او ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﻫﻤﮕﻰ ﺑـﻪ درون‬
‫رﻳﺰﻳﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﻫﻤﻴﻨﺠﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ رﻓﺖ و ﺳﻼم اﻣﺎرت ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺮوان ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ از ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮﻳﻰ ﻧﺒﺮده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﺪاﻳﻰ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺻﻼح آرد« اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺟﻮاﺑﻰ ﺑﻪ او ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻨﺸﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او داد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﻣـﺮگ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را داد و او را ﺑـﻪ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﷲ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﻌﺎوﻳﻪ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﺗﺮا ﭘﺎداش ﺑﺰرگ دﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻧﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻬﺎﻧﻰ ﻣﻦ ﺑﺲ ﻛﻨـﻰ و ﺑﺎﻳـﺪ آﻧـﺮا‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻋﻠﻨﻰ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آﻳﻰ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮاﻧﻰ ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮان ﻛﻪ ﻛﺎر ﻳﻜﺠﺎ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻼﻣﺖ دوﺳﺖ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻳﻨﻚ ﺑﺮود و ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎرى ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و او ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﺪار و از ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻧﺮود ﺗﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻰ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زن ﻛﺒﻮد ﭼﺸﻢ ﺗﻮ ﻣﺮا ﻣﻰﻛﺸﻰ ﻳﺎ او؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﻰ و ﺧﻄﺎ ﻛﺮدى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮوان ﺑﻪ وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮا ﻧﺒﺮدى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪«.‬‬
‫‪133‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮوان! دﻳﮕﺮى را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻦ‪ ،‬ﻛﺎرى را ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪى ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دﻳﻨﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻫﻤﻪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ ﻛﻪ آﻓﺘﺎب ﺑﺮ آن ﻃﻠﻮع و ﻏﺮوب ﻣﻰﻛﻨﺪ از آن ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﻣـﺎ ﺣﺴـﻴﻦ را ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻜﺸﻢ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎﺑﺶ‬
‫ﻛﺸﻨﺪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﺶ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺮوان ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ رأى ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﺮدى ﺑﻪ ﺟﺎ ﻛـﺮدى‪ «.‬اﻳـﻦ را ﻣـﻰﮔﻔـﺖ اﻣـﺎ رأى او را‬
‫ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﻰآﻳﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ از ﭘﻰ او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ در ﺟﻤﻊ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ در اﻣـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﻴﺎﭘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﺪار ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮى و ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻰ و ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻠﺘﻢ دﻫﻴﺪ« اﻣﺎ آن ﺷﺐ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﺻـﺮار ﺑﺴـﻴﺎر ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮى‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ ﻛﻪ اى ﭘﺴﺮ زن ﻛـﺎﻫﻠﻰ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻳﺎ ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﺑﻴﺎ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺗﺮا ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ روز و ﺷﺐ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻛـﺮد و ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﻢ‬
‫اﻛﻨﻮن ﻣﻰآﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ رأى و دﺳﺘﻮر او را ﺑﺪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮادر ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ از ﻋﺒﺪاﷲ دﺳﺖ ﺑﺪار‬
‫ﻛﻪ از ﺑﺴﻴﺎرى ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن او را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﻜﻨﺪهاى ان ﺷﺎء اﷲ ﻓﺮدا ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﮕﻮ از ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﭘﻨﺎه ﺷﺐ ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻌﻔـﺮ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﻮﻣﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد و از ﺑﻴﻢ ﺗﻌﺎﻗﺐ از راه ﺑﺰرگ دورى ﮔﺮﻓﺖ و از راه ﻓﺮع ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن وﻟﻴﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮون ﺷﺪه ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮى ﻣﻜـﻪ رﻓﺘـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن از ﭘﻰ وى ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﺳﻮارى از واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﺑﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﻮار ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ رﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ او دﺳﺖ‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ روز ﺗﺎ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻋﺒﺪاﷲ از ﻛﺎر ﺣﺴﻴﻦ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم ﺷـﺐ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ دﺳﺖ از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وى اﺻﺮار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ در ﭘﻨﺎه ﺷﺐ ﺑﺮون ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺷﺐ‬
‫ﻳﻚ ﺷﻨﺒﻪ دو روز ﻣﺎﻧﺪه از رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪134‬‬

‫ﺑﺮون ﺷﺪن اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻳﻚ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺐ ﺷﻨﺒﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و راه ﻓﺮع ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در آن‬
‫اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻪ راه ﻣﻰرﻓﺖ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻌﺮ ﺻﺒﺮة ﺣﻨﻈﻠﻰ را ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻞ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻚ ﻣﺎدر ﺷﺒﻰ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﺟﻤﻌﺸﺎن ﺟﺰ ﻳﻜﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ از آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺷﻨﻮم ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮادر‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪى را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺪارم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻰﻗﺼﺪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﻮ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادران و ﺑﺮادرزادﮔﺎن و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﺮون ﺷﺪ ﻣﮕـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮادر ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮى و ﻋﺰﻳﺰﺗﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را اﻧﺪرز ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ از ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﻰ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ از ﻳﺰﻳﺪ و از ﺷﻬﺮﻫﺎ دورى ﮔﺰﻳﻦ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﻮان‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻮﻳﻢ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﻰ دﻳﮕﺮ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ دﻳﻦ و ﻋﻘﻞ ﺗﺮا ﻧﻜﺎﻫﺪ و ﺟﻮاﻧﻤﺮدى و ﻓﻀﻴﻠﺘﺖ ﻧﺮود‪ .‬ﺑﻴﻢ دارم ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎ‬
‫درآﻳﻰ و ﭘﻴﺶ ﺟﻤﻌﻰ از ﻣﺮدم روى ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﻫﺪف ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﺷﻮى و ﺧﻮن ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺷـﺨﺺ و ﭘـﺪر و ﻣـﺎدرش از‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﻣﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﺮﻳﺰد‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرم! ﻣﻦ ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرم« ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رو اﮔﺮ آﻧﺠﺎ اﻳﻤﻦ ﺑﻮدى ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺳﻮى رﻳﮕﺴﺘﺎﻧﻬﺎ روى و ﺑﻪ ﻗﻠـﻪ‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺮى و از ﺷﻬﺮى ﺑﻪ ﺷﻬﺮى روى ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻰ ﻛﺎر ﻣﺮدم ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺸﻨﺎﺳـﻰ‬
‫ﻛﻪ رأى ﺻﻮاب و دوراﻧﺪﻳﺸﻰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮاى ﻛﺎرﻫﺎ آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻰ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم رﺧـﺪادﻫﺎ ﺑـﺪان‬
‫ﭘﺮدازى ﻛﺎرﻫﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮادر اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻰ و ﺷﻔﻘﺖ آوردى‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم رأى ﺗﻮ ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮاﻓﻖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﺪ ﻣﻘﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ را دﻳﺪم ﻛﻪ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰرﻓﺖ و ﺑﺮ دو ﻛـﺲ ﺗﻜﻴـﻪ داﺷـﺖ‬
‫ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻰداد و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻳﮕﺮى و ﺷﻌﺮ اﺑﻦ ﻣﻔﺮغ را ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻞ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀـﻤﻮن آن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در ﺳﭙﻴﺪه دﻣﺎن ﺷﺘﺮان‬
‫از ﻫﺠﻮم ﻣﻦ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﻧﺸﻮد‬
‫و ﻧﺎﻣﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫‪135‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﮔﺮ از ﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﺗﻦ دﻫﻢ‬

‫و ﺧﻄﺮ ﻣﺮﮔﻢ از راه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ دو ﺷﻌﺮ را از آن رو ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻞ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرى دارد« دو روز ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻢ ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟ ﻣﻰﺧـﻮاﻫﻰ ﻣـﺮدم‬
‫اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ روﻳﺪ و ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻛﺴﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺟﺰ ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از او ﺑﻴﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﺎﻛﻢ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﭼﻮن آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﻦ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪهام« و در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﻰﻳﺎﻓﺖ و در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺴﻮ ﻣﻰاﻳﺴﺘﺎد و ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﻀﻮر ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺠﻨ‪‬ﻲ ﻣﻦ ا ْﻟ َﻘﻮ‪‬مِ اﻟﻈﱠﺎ ‪‬ﻟﻤ‪‬ﻴﻦَ ‪«21 :28‬‬
‫ﺨﺮَج‪ ‬ﻣﻨْﻬﺎ ﺧﺎﺋ‪‬ﻔﺎً ‪‬ﻳ َﺘﺮَ ﱠﻗﺐ‪ ‬ﻗﺎل ر‪‬ب‪َ ‬ﻧ ‪‬‬
‫» َﻓ َ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪» :‬از آن ﺷﻬﺮ ﺗﺮﺳﺎن و ﻧﮕﺮان ﺑﺮون ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮا از ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺶ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴﺒِﻴﻞِ ‪«22 :28‬‬
‫ﺟﻪ‪ ‬ﺗﻠْﻘﺎء‪ ‬ﻣﺪ‪ ‬ﻳﻦَ ﻗﺎل ﻋ‪‬ﺴﻰ ر‪‬ﺑ‪‬ﻲ أَنْ ‪‬ﻳ ‪‬ﻬﺪ‪ ‬ﻳﻨ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﻮاء‪ ‬اﻟ ‪‬‬
‫»و‪َ ‬ﻟﻤ‪‬ﺎ َﺗﻮ‪ ‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪» :‬و ﭼﻮن رو ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮدن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ اﺷﺪق را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و در رﻣﻀﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ وﻟﻴﺪ رﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺒـﻮد و‬
‫وﻗﺘﻰ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻨﺪ و اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس و اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﺎز ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻜﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ و روزى ﭼﻨﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﻴﻌﺖ از وﻻﻳﺎت ﺑﻴﺎﻣﺪ آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪136‬‬

‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬اﺷﺪق‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻨﺪ و او را ﻣﺮدى ﮔﺮدﻧﻔﺮاز و ﺳﺨﻨﻮر ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﺼﺎح ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﻴﺎن ﻳﺰﻳﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻣﻮرد ﺑﻴﻌﺖ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ از او ﻧﭙﺬﻳﺮد ﺗﺎ وى را در ﻏﻠﻰ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد اﺑﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ ﻣﺎﻧﻊ وى ﺷﺪ و وﻗﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻣﻴـﺎن وى‬
‫و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ دﺷﻤﻨﻰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻰ‬
‫ﺑﺰد‪.‬‬
‫ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻮن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻫﺮ ﻛﻪ را دل ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ داﺷﺖ ﺑﺰد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ و ﭘﺴﺮش ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺳﻮد و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام و ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﭼﻬﻞ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه و ﺷﺼﺖ زد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻬﻞ و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ از دﺳﺖ او ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ‬
‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮادرت ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وى ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻣﺮدم ﻣﻘﺮرى ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬دهﻫﺎ ﻛﺲ را رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ .‬از ﻏﻼﻣﺎن اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻧﻴﺲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺳﻠﻤﻰ ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ روان ﺷﺪ ﻛﻪ او را ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﺟﺮف اردو‬
‫زد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻜﻪ ﻧﻔﺮﺳﺖ و از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺸﻜﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻧﺪﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻬﻨﺴﺎل ﺷﺪه و ﺷﺼﺖ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل دارد و ﻣـﺮدى‬
‫اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﺳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻧﻜﺸﻴﺪش ﺑﻪ زودى ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺧﻼف ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و در دل ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ‬
‫او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮش ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺳﻠﻤﻰ ﺗﺎ ذى ﻃﻮى ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ اﺑﻄـﺢ رﻓـﺖ و ﻛـﺲ ﭘـﻴﺶ ﺑـﺮادر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻗﺴﻢ ﺧﻠﻴﻔﻪ را راﺳﺖ ﻛﻦ و ﻏﻠﻰ از ﻧﻘﺮه ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺧﻮد ﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﺟـﺎن‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﺪاى ﺑﺘﺮس ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﺣﺮام ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮى‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺟﻮاب داد ﻛﻪ وﻋﺪهﮔﺎه در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‪.‬‬
‫‪137‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﺟﻤﺤﻰ را ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﻣـﺮدم ﻣﻘـﻴﻢ اﻃـﺮاف ﻣﻜـﻪ ﺑـﺪو‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ذى ﻃﻮى ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻧﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و اﻧﻴﺲ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻫﺰﻳﻤﺖ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎران ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و او ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻘﻤﻪ رﻓﺖ و ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و او را ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮدهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﭘﻨﺎه ﻣﻰدﻫﻰ اﻳﻦ روا ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻦ و ﺳﻮى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺖ و اﻧـﻴﺲ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻔﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﺻﻔﺎ ﺟﺎﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻧـﻴﺲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﻧﻴـﺰ در ذى‬
‫ﻃﻮى ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ وى ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛـﺮد و ﭼـﻮن‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰرﻓﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮادر ﻣﻰداد‪ .‬ﻛﺲ از ﻗﺮﺷﻴﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﻣﮕﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او روم ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻰ ﺟﻤﺢ و ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺎﭼﻴﺰﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺗـﺮا ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮادرت را ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬارى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺻﻔﻮان ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬارم؟ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از ﻣﻮرﭼﮕﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻢ ﺑﺮ ﺿـﺪ او ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدم«‬
‫اﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺎر اﻧﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﻋﻬﺪه ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﺑﺮادرت را ﻋﻬﺪه ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻧﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﻓﺖ ﻛﻪ در ذى ﻃﻮى ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺴـﻴﺎر از‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و دﻳﮕﺮ ﻛﻤﻜﻴﺎن ﺑﺎ وى ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧـﻴﺲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﻫﺰﻳﻤـﺖ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮارﻳـﺎن را‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و زﺧﻤﺪاران را ﺑﻰﺟﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺼﻌﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮو رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎ ﻣﻦ ﺗﺮا ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻋﻤﺮ را ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭘﻨﺎه ﻣﺮا‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻦ« اﻣﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ زده ﺑﻮد او را ﺑﺰد و در زﻧﺪان ﻋﺎرم ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎره ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻦ ﻫﻤﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪138‬‬

‫رﺑﺎح ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ‬
‫ﻫﺠﻮم ﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻟﺨﺘﻰ از روز ﺧﺪا اﺟﺎزه ﺟﻨـﮓ در ﻣﻜـﻪ‬
‫داد آﻧﮕﺎه ﺣﺮﻣﺖ آن ﺑﺎز آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ او را ﮔﻮش ﮔﻴﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﻴﺮ ﻣـﺮد ﻣـﺎ ﺣﺮﻣـﺖ ﻣﻜـﻪ را ﺑﻬﺘـﺮ از ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬اﻧﻴﺲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو و زﻳـﺪ ﻏـﻼم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻌﺸﺎن دو ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ اﻧـﻴﺲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻗﻠﻤﺲ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺳﭙﺎه ﻋﻤﺮو ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ در ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻨﻰ و ﻣﻨﺖ ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮدهام‪ «.‬و او را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ ﺑـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻧﺎﺑﻜﺎر اﻳﻦ ﺧﻮن ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دارى؟«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ از ﭘﺸﺖ زﺧﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮرﻳﻢ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮن روى ﻗﺪﻣﻬﺎﻳﻤﺎن ﻣﻰرﻳﺰد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﺪاﷲ او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﺮد و ﭘﻨﺎه ﻋﺒﻴﺪه را ﺷﻜﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد اﻳـﻦ ﻓﺎﺳـﻖ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻜﻦ را ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻮض ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو زده ﺑﻮدﺷﺎن ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻣﻨـﺬر و ﭘﺴـﺮش ﻛـﻪ ﻧﺨﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫ﻗﺼﺎﺻﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ زﻳﺮ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﺪان را زﻧﺪان ﻋﺎرم ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻏﻼﻣﻰ ﻛﻪ زﻳﺪ ﻋﺎرم ﻧﺎم داﺷﺖ و زﻧﺪان از او ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﺮو را در آﻧﺠﺎ ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ ﺑـﻮد و او را دﻋـﻮت‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻳﺪ و او ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑـﻰ ﻃﺎﻟـﺐ رﺿـﻰ اﷲ ﻋﻨـﻪ را ﺳـﻮى آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﻮﻓﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ‬
‫ﻋﻤﺎر دﻫﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ را ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺣﺪﻳﺚ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕـﻮى ﺗـﺎ ﭼﻨـﺎن ﺑـﺪاﻧﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻰ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪام«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮد‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد و ﺣﺴﻴﻦ را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ از او ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺪه و ﻣﺪارا ﻛﻦ‪«.‬‬
‫‪139‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫وﻟﻴﺪ ﻣﻬﻠﺖ داد و ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﻳﻢ و ﺑﺎ وﻻﻳﺘﺪاران ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﻰﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آى‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ اﻧﺼﺎرى ﺣﺎﻛﻢ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮو و‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻨﮕﺮ ﺗﺎ اﮔﺮ درﺳﺖ ﺑﻮد ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ روان ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ و از آﻧﺠﺎ دو ﺑﻠﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛـﻪ او را از راه ﺑﻴﺎﺑـﺎن ﺑﺒﺮدﻧـﺪ و دﭼـﺎر‬
‫ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻰ از دو ﺑﻠﺪ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ او را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻌﺎف دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻛﻮﻓـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﻦ« و او ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ و ﭘﻴﺶ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ از آﻣﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ دل ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داﺷﺖ ﭘﻴﺶ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺿـﻌﻴﻔﻰ ﻳـﺎ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻤﺎ ﻛﻪ وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دادهاى«‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎﺷﻢ اﻣﺎ ﻣﻄﻴﻊ ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛـﺎر ﻣﻌﺼـﻴﺖ ﺧـﺪا ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﺮدهاى را ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﺑﺪرم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﻛﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻌﻤﺎن را ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻮﺷﺖ و او ﻏـﻼم ﺧـﻮﻳﺶ را ﻛـﻪ ﺳـﺮﺟﻮن ﻧـﺎم داﺷـﺖ و ﺑـﺎ او‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻣﻰﻛﺮد ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﺟﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ زﻧﺪه ﺑﻮد از او ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺟﺰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد در ﺧﻮر ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬او را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺧﺸﻢ آورده ﺑﻮد و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد او را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮدارد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫از او راﺿﻰ ﺷﺪه و ﻛﻮﻓﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﺼﺮه ﺑﻪ او داده و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﺠﻮﻳﺪ و اﮔـﺮ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد‬
‫ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ﺳﺮان ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻴﺎﻣﺪ و روى ﺑﺴﺘﻪ وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﺟﻤﻌﻰ ﻛـﻪ ﻣـﻰﮔﺬﺷـﺖ و‬
‫ﺳﻼم ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬اى ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى« ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ او ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن وارد ﻗﺼﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﻪ ﻫﺰار ﺑﻪ او داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو و ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺑﺠﻮى و ﺑﺪو ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺣﻤﺼﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر آﻣﺪهاى و اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺎل را ﺑﺪو ﻣﻰدﻫﻰ ﻛﻪ از آن ﻧﻴﺮو ﮔﻴﺮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪140‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ وى ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻟﻄﻒ و ﻣﺪارا ﻛﺮد ﺗﺎ وى را ﺑﻪ ﭘﻴﺮى از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ راﻫﺒـﺮى ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه دار ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺑﺪﻳﺪ و ﺧﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از دﻳﺪار ﺗﻮ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪم و آزرده دل‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷـﺪم از اﻳﻨﻜـﻪ ﺧـﺪاﻳﺖ راﻫﺒـﺮى ﻛـﺮده‪،‬‬
‫آزرده ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪم از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻛﺎر ﻣﺎ اﺳﺘﻮار ﻧﺸﺪه« آﻧﮕﺎه او را ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﺎل را از او ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﻼم ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آﻣﺪ ﻣﺴﻠﻢ از ﺧﺎﻧﻪاى ﻛﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻣﺮادى رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﺮان ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻫﺎﻧﻰ ﺑـﻦ ﻋـﺮوه ﺟـﺰو ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ ﻣـﻦ‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮﻣﺶ ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وى ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﻮد ﺑـﺪو ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»اﻣﻴﺮ از ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻮ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮو« و ﭼﻨﺪان ﺑﮕﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺳـﻮار ﺷـﺪ و ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﻗﺎﺿﻰ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺟﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﭘﺎى ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻪ او ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻫﺎﻧﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰداﻧﻢ؟«‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ درﻫﻤﻬﺎ را داده ﺑﻮد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﻫﺎﻧﻰ او را ﺑﺪﻳـﺪ در ﺧـﻮﻳﺶ ﻓـﺮو‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﻣﻴﺮ را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻢ دﻋﻮت ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آر«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ زﻳﺮ ﭘﺎﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎ از روى او ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻨﺶ آرﻳﺪ«‬
‫و ﭼﻮن ﻫﺎﻧﻰ را ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﺮوﻳﺶ زد و زﺧﻤﺪارش ﻛـﺮد‪ .‬ﻫـﺎﻧﻰ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن دوﻳﺪ ﻛﻪ آن را از ﻧﻴﺎم در آرد‪ ،‬اﻣﺎ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزش داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺧـﺪا ﺧﻮﻧـﺖ را ﺣـﻼل‬
‫ﻛﺮد‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ وى را در ﮔﻮﺷﻪ ﻗﺼﺮ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻫﺎﻧﻰ را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻴﺰار ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﻌﻴﻂ در ﻣﺠﻠﺲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد و ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺮوز ﺧﺮاﻧﻰ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدم و ﻳﻜﻰ از آﻧﺮا ﭘﻰ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫‪141‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺮى ﻛﻪ ﺗﻮ ﭘﻰ ﻛﻨﻰ ﺧﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﮔﺶ رﺳﻴﺪه اﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬
‫اﺟﻞ رﺳﻴﺪهﺗﺮ از آن ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻣﺮدى ﻛﻪ ﭘﺪرش را ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮده ﭘﻴﺶ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ آوردهاﻧﺪ‬
‫و دﺳﺘﻮر داده ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻨﺪ و او ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬اى ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاى ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ ﻛﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟«‬
‫و ﭘﻴﻤﺒﺮ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ﺟﻬﻨﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه زﺑﻴﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ از آن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ و ﺗﻮ در ﺟﻬﻨﻤﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻗﻮم ﻣﺬﺣﺞ رﺳﻴﺪ و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮ در ﻗﺼﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪا ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد ﺷﻨﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺠﻨﺪ«‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺮو و ﺑﮕﻮ ﻣﻦ او را ﺑﺪاﺷﺘﻪام ﺗﺎ از او ﭘـﺮس و ﺟـﻮ ﻛـﻨﻢ« و ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﺮاه او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﺢ در راه ﺑﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﺷﺮﻳﺢ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس‪ ،‬او ﻣﺮا ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﺢ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ در ﻗﺼﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰﻳﺶ ﻧﻴﺴـﺖ او را ﺑﺪاﺷـﺘﻪ ﻛـﻪ از او ﭘـﺮس و ﺟـﻮ‬
‫ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﭼﻴﺰﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ« و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺪا داد و ﺷﻌﺎر ﮔﻔﺖ و ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدم او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ را‬
‫از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ و ﭼﭗ آراﺳﺖ و ﺧﻮد در ﻗﻠﺐ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﻋﺒﻴﺪاﷲ روان ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﺲ از ﭘﻰ ﺳﺮان ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬﺎ را در ﻗﺼﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﺑﻪ در ﻗﺼﺮ رﺳﻴﺪ ﺳﺮان ﻗﻮم از ﺑﺎﻻ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎران ﻣﺴﻠﻢ رﻓﺘﻦ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺗﺎرﻳﻚ ﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺗﻨﻬﺎ دﻳﺪ در ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﻪ درى رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ ،‬زﻧﻰ ﺑﺮون ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺑﻢ ﺑﺪه« و آن زن آﺑﺶ داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ درون رﻓﺖ و ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺮون آﻣﺪ‬
‫و او را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ در اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺖ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻴﺰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪن ﻫﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺑﻪ درون آى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ آن زن ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻮد و ﭼﻮن از ﻗﻀﻴﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﺖ و ﺑـﺪو ﺧﺒـﺮ‬
‫داد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻣﺨﺰوﻣﻰ را ﻛﻪ ﺳـﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧـﺎن‬
‫وى ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪142‬‬

‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻰﺧﺒﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن او را اﻣﺎن داد ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ و او را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﺎﻻى‬
‫ﻗﺼﺮ ﺑﺮدﻧﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰدﻧﺪ و ﭘﻴﻜﺮش را ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎﻧﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺎوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻋﺮ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﻧﻤﻰداﻧﻰ ﻣﺮگ ﭼﻴﺴﺖ‬
‫ﻫﺎﻧﻰ را در ﺑﺎزار ﺑﻨﮕﺮ‬
‫و اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ‪ ..‬ﺗﺎ آﺧﺮ«‬
‫درﺑﺎره ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ و رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﺣﻜﺎﻳﺘﻰ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ و ﻣﻔﺼﻞﺗﺮ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از ﻋﻘﺒﺔ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﻏﻼم رﺑﺎب ﻛﻠﺒﻰ دﺧﺘﺮ اﻣﺮؤ اﻟﻘﻴﺲ آوردهاﻧﺪ‪ .‬رﺑﺎب ﻫﻤﺴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد و ﺑـﺎ ﺳـﻜﻴﻨﻪ دﺧﺘـﺮ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻰزﻳﺴﺖ و ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻼم ﭘﺪرش ﺑﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻜﻴﻨﻪ در آن وﻗﺖ ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮون ﺷﺪﻳﻢ و راه ﺑﺰرگ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﻛﺴﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﮔـﺮ‬
‫از راه ﺑﺰرگ ﺑﮕﺮدى ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از اﻳﻦ راه ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮم ﺗﺎ ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻘﺪر ﻛﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاز ﻣﺎ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻛﺠﺎ ﻣﻰروى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﺳﻮى ﻣﻜﻪ ﻣﻰروم ﭘﺲ از آن از ﺧﺪا ﺧﻴﺮ ﻣﻰﺟﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺧﻴﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﻣﺎ را ﻓﺪاى ﺗﻮ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻰ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮى ﻛﻪ‬
‫ﺷﻬﺮى اﺳﺖ ﺷﻮم ﻛﻪ ﭘﺪرت آﻧﺠﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺮادرت را ﺑﻰﻳﺎر ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﻏـﺎﻓﻠﮕﻴﺮى ﺿـﺮﺑﺘﻰ زدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد وى را ﺗﻠﻒ ﻛﻨﺪ در ﺣﺮم ﺑﻤﺎن ﻛﻪ ﺳﺮور ﻋﺮﺑﻰ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫و ﻣﺮدم از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﻮى ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮ و داﻳﻴﻢ ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ از ﺣﺮم ﺧﺪا دور ﻣﺸﻮ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻠﻒ ﺷﻮى ﻣﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﺗﻮ ﭼﻮن ﻏﻼﻣﺎن ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ رو ﺳﻮى وى آوردﻧﺪ و آﻣﺪ و رﻓـﺖ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮه‬
‫ﮔﺰاران و ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ در ﻣﻜﻪ ﺑﻮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اوﻗﺎت روز آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﻳﺎ ﻃﻮاف ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬وى ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰآﻣـﺪ‪ .‬دو روز ﭘﻴـﺎﭘﻰ‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬دو روز ﻳﻜﺒﺎر ﻣﻰآﻣﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ او ﻣﺸﻮرت ﻣﻰداد‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ را از ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻧـﺎﺧﻮشﺗـﺮ‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﻌﺖ و ﺗﺒﻌﻴـﺖ او ﻧﻤـﻰﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ در دﻳـﺪه و‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن از او ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﺮدم اﻃﺎﻋﺖ او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ از ﻫﻼك ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﺮ ﺿﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺣﺴﻴﻦ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ «.‬آﻧﮕـﺎه ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎﻛﻤﺸﺎن ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪143‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻼﻛﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫آوردﻳﻢ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻼك ﺷﺪ و ﺣﺴﻴﻦ از ﺑﻴﻌﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ﺧﻮددارى ﻛﺮده و ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن اوﻳﻴﺪ و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺪرش‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛـﻪ ﻳـﺎرى وى‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺶ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ او ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و اﮔﺮ ﺑﻴﻢ ﺳﺴﺘﻰ و ﺿﻌﻒ دارﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد را ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺪﻫﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺶ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ وى ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ او ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪«.‬‬
‫و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ از ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد و ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ و رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷـﺪاد و ﺣﺒﻴـﺐ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ و دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن وى‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻮﻓﻪ‪.‬‬
‫درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪ :‬ﺣﻤـﺪ‬
‫ﺧﺪاى ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺟﺒﺎر ﺳﺨﺖ ﺳﺮ ﺗﺮا ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪ ،‬دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺗﺎﺧﺖ و ﺧﻼﻓﺖ آﻧﺮا‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻏﻨﻴﻤﺖ آن را ﻏﺼﺐ ﻛﺮد»و ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺮ آن ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻛـﺮد و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺸـﺎن را‬
‫ﻛﺸﺖ و اﺷﺮارﺷﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻬﺎد و ﻣﺎل ﺧﺪا را دﺳﺘﺨﻮش ﺟﺒﺎران و ﺗﻮاﻧﮕﺮان اﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﻌﻨﺖ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺛﻤﻮد ﻣﻠﻌﻮن ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻣﺎ را اﻣﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﻣـﺎ‬
‫را ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﻤﺪل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ در ﻗﺼﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ او ﻧﻤﻰروﻳﻢ و‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪش ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﻰﺷﻮﻳﻢ و اﮔﺮ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ روان ﺷﺪهاى ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‬
‫و ﺑﻪ ﺷﺎﻣﺶ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ان ﺷﺎء اﷲ و ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﻊ ﻫﻤﺪاﻧﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺷـﺘﺎب ﻛﻨﻴـﺪ‪ «.‬ﻫـﺮ دو‬
‫ﻛﺲ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ روز دﻫﻢ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ دو روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎز ﻗﻴﺲ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻬﺮ‬
‫ﺻﻴﺪاوى و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﺪان ارﺣﺒﻰ و ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ را ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ در ﺣﺪود‬
‫ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﺎﻣﻪ از ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻛﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎز ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ ﺳﺒﻴﻌﻰ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ را ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎن وى‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬زود ﺑﻴﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم در اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ و دل ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺸﺘﺎب درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪144‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ و ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺤﺮ و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ روﻳﻢ و ﻋﺰرة اﺑﻦ ﻗـﻴﺲ و ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وى ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺳﺒﺰ ﺷﺪه و ﻣﻴﻮهﻫﺎ رﺳﻴﺪه و ﭼﺎهﻫﺎ ﭘﺮ آب ﺷﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻴـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺗﻮ آﻣﺎده اﺳﺖ و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و از ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن درﺑـﺎره ﻣـﺮدم‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺮاه ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ ﺳﺒﻴﻌﻰ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺷﻤﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ داﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮﺗﺎن‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮ ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻫﻤﺪل ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ‬
‫ﺑﺮادر و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ و ﻣﻌﺘﻤﺪ و اﻫﻞ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ را ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ از ﺣـﺎل و ﻛـﺎر و‬
‫رأى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ اﮔﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ رأى ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﻫـﻞ ﻓﻀـﻴﻠﺖ و ﺧـﺮد ﭼﻨﺎﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﺧﻮاﻧﺪهام ﺑﻪ زودى ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻳـﻢ ان ﺷـﺎء‬
‫اﷲ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﻛﻪ اﻣﺎم ﺟﺰ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و اﻧﺼﺎف ﮔﻴﺮد و ﻣﺠﺮى ﺣﻖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺧﺎص ﺧﺪا»ﻛﻨﺪ و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻤﺨﺎرق راﺳﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺑﺼﺮه در ﺧﺎﻧﻪ زﻧﻰ از ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻣﺎرﻳـﻪ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺳﻌﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﻘﺬ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ روز ﺑﺒﻮدﻧﺪ ﻣﺎرﻳﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد و ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﺤﻞ دﻳﺪار ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻮد ﻛـﻪ در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﻳﺎد از آﻣﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺼﺮه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻬﺪ‬
‫و راه را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻧﺒﻴﻂ ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻮد ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ رود‪ .‬وى ده ﭘﺴـﺮ داﺷـﺖ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻰآﻳﻴﺪ؟« دو ﺗﻦ از ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻪ آن زن‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ ﻛﺮدهام و ﻣﻰروم«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻳﺎران اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻴﻢ دارﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻦ در دﺷﺖ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ از ﭘﻰ ﻣﻦ ﺑﺮآﻳﺪ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳـﺪ روان ﺷـﺪ و‬
‫ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم رﺳﻴﺪ و در اﺑﻄﺢ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ وى رﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ از آﻣﺪن وى ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ او ﺑﺮون آﻣﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺣﺴﻴﻦ رﻓﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺗﻮ آﻣﺪه« و از ﭘـﻰ او ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ او را ﻧﻴﺎﻓﺖ در ﻣﺤﻞ وى در اﻧﺘﻈﺎرش ﻧﺸﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﻣﺮد ﺑﺼـﺮى ﺑﻴﺎﻣـﺪ و او را در ﻣﺤـﻞ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ دﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻛﺮم و رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﻮد‪«.‬‬
‫‪145‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ و ﻣﻨﻈﻮرى را ﻛﻪ ﺑﺮاى آن آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاى او‬
‫دﻋﺎى ﺧﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ وى ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و او و دو ﭘﺴﺮش ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺧﻮاﺳﺖ و او را ﻫﻤﺮاه ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﺴـﻬﺮ ﺻـﻴﺪاوى و ﻋﻤـﺎرة ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪه‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻰ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ارﺣﺒﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ از ﺧﺪا ﺗﺮﺳﺎن ﺑﺎﺷـﺪ و ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻧﻬﺎن دارد و دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن دﻳﺪ زودﺗﺮ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ و در ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻛﺴـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ وداع ﮔﻔـﺖ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه دو ﺑﻠﺪ از ﻣﺮدم ﻗﻴﺲ اﺟﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ وى روان ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ راه را ﮔﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و از راه ﺑﮕﺸـﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻰ‬
‫ﺗﺸﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬دو ﺑﻠﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راه اﻳﻨﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آب رﺳﺪ« و از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺮگ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ از ﺗﻨﮕﻪ دره ﺧﺒﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ ﺻﻴﺪاوى ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪم و دو ﺑﻠﺪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻢ ﻛﻪ از راه ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ و ﮔﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﺘﻰ ﺗﺸﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ و دو ﺑﻠﺪ از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻤﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آب رﺳـﻴﺪﻳﻢ و ﺑـﺎ اﻧـﺪك‬
‫رﻣﻘﻰ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ آب در ﻣﺤﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺗﻨﮕﻪ دره ﺧﺒﻴـﺖ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻔﺮ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬اﮔﺮ رأى ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣـﺮا از آن ﻣﻌـﺎف دارى و دﻳﮕـﺮى را ﺑﻔﺮﺳـﺘﻰ و‬
‫اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻢ آن دارم ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ از ﺳـﻔﺮ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﻮدى از روى‬
‫ﺗﺮس ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ‪ .‬ﺑﻪ راﻫﻰ ﻛﻪ ﺗﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدهام روان ﺷﻮ و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺘﺮﺳﻢ‪ «.‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫روان ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ آﺑﮕﺎﻫﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از آن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻃﻰ ﺑﻮد و ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﻣﺮدى را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ او رﺳﻴﺪ آﻫﻮﻳﻰ را ﺑـﺰد و از‬
‫ﭘﺎى در آورد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ دﺷﻤﻦ ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎﻣـﺪ ﺗـﺎ وارد ﻛﻮﻓـﻪ ﺷـﺪ و در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻴﺐ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻨـﺰل ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺷـﻴﻌﻴﺎن رو ﺳـﻮى او‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و رﻓﺖ و آﻣﺪ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﻧﺎﻣـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ را ﺑـﺮاى آﻧﻬـﺎ ﺧﻮاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺒﻴﺐ ﺷﺎﻛﺮى از ﺟﺎى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﻦ ﺗﺮا از ﻛﺎر ﻛﺴﺎن ﺧﺒﺮ ﻧﻤﻰدﻫﻢ و ﻧﻤﻰداﻧﻢ در دل ﭼﻪ دارﻧﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﻬﺎ‬
‫وﻋﺪه ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﻧﻤﻰدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﭼﻴﺰى ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪام ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ :‬وﻗﺘﻰ‬
‫دﻋﻮت ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺘﺎن ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮم از ﺷﻤﺎ دﻓﺎع ﻣﻰﻛـﻨﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا روم و از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺟﺰ ﺛﻮاب ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪146‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﻘﻌﺴﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را در ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻰ ﺑﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدى« آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ روﺷـﻰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ روش اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﻨﻔﻰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰى ﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎراﻧﻢ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻇﻔﺮ ﻋﺰت دﻫﺪ اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪن را ﺧـﻮش ﻧﺪاﺷـﺘﻢ و‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ دروغ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﺎى ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑـﻦ ﺑﺸـﻴﺮ از ﻗﻀـﻴﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻰ اﻟﻮداك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧـﺪا ﮔﻔـﺖ و ﺛﻨـﺎى او ﻛـﺮد‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮى ﻓﺘﻨﻪ و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻼك‬
‫ﻣﺮدان و رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮﻧﻬﺎ و ﻏﺼﺐ اﻣﻮال ﻣﻰﺷﻮد‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﻣﺮدى ﺑﺮدﺑﺎر و زاﻫـﺪ ﺑـﻮد و دوﺳـﺘﺪار ﺳـﻼﻣﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻢ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻴﺎرد ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻰﺑﺮم ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻜﺘﺎن ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﺎﻳﺖ و ﮔﻤﺎن و ﺗﻬﻤﺖ اﻋﺘﺒـﺎر ﻧﻤـﻰﻧﻬـﻢ وﻟـﻰ اﮔـﺮ ﺑﺎﻃﻨﺘـﺎن را‬
‫ﺑﻨﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺘﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﺗـﺎ وﻗﺘـﻰ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮم ﺑﻪ ﻛﻔﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزﻧﻢ اﮔﺮ ﭼﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻳﺎورى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻢ‪ .‬اﻣﻴـﺪوارم‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﺎى ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺘﺸﺎن ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﻀﺮﻣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺷﺪت‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻴﺎﺑﺪ و اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ دارى ﻛﺎر ﺿﻌﻴﻔﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻛﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ ﺿﻌﻴﻔﺎن ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻬﺘـﺮ از آﻧﻜـﻪ در ﻛـﺎر ﻣﻌﺼـﻴﺖ وى از‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪان ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪه و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎ وى ﺑﺮاى ﺣﺴﻴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠـﻰ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻣﺮدى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ را اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و‬
‫ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﻣﺮدى ﺿﻌﻴﻒ اﺳـﺖ ﻳـﺎ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻤﺎﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از آن ﻋﻤـﺎرة ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪاى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪاى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫‪147‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ آن ﺑﻴﺶ از دو روز ﻧﺒﻮد ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ ﺳﺮﺟﻮن ﻏﻼم ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴـﻞ در ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﺮاى‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و ﺳﺨﻦ ﻧﺎﺑﺎب ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﺟﻮن داد ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻛﻰ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻤﺎرم؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آزرده ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺳﺮﺟﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ زﻧﺪه ﺷﻮد‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ رأى او ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ«‬
‫ﺳﺮﺟﻮن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ را درﺑﺎره وﻻﻳﺘﺪارى ﻛﻮﻓﻪ در آورد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬رأى ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮد و وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻣﻰﻣﺮد دﺳﺘﻮر اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را داد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ رأى وى ﻋﻤﻞ ﻛﺮد و دو ﺷﻬﺮ را ﺑﺮاى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﺎن ﺧـﻮﻳﺶ را درﺑـﺎره‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮاى وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻫﻠﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد وى ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺼـﺮه را ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﺮاى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ آن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬دوﺳﺘﺪاران ﻣﻦ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ در‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺧﺘﻼف اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﻣـﺮا ﺧﻮاﻧـﺪى‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و ﭘﻴﺶ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ رو و اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﺠﻮى ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻬﺮه را ﻣﻰﺟﻮﻳﻨﺪ ﺗـﺎ وى را‬
‫ﺑﻴﺎﺑﻰ و ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﻨﻰ ﻳﺎ ﺑﻜﺸﻰ ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﻨﻰ واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ روان ﺷﺪ ﺗﺎ در ﺑﺼﺮه ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ دﺳﺘﻮر داد ﻟﻮازم ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻤﺮاه ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪاى ﻧﻮﺷﺖ و ﻧﺴﺨﻪ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺮان ﭘﻨﺞ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺼﺮه و ﺑﺰرﮔﺎن آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭼﻮن‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ ﺑﻜﺮى و اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻣﻨﺬر‬
‫ﺑﻦ ﺟﺎرود و ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ ﻛﻪ ﻧﺴﺨﻪاى از ﻧﺎﻣﻪ وى ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺳﺮان ﺑﺼﺮه رﺳﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪاى‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ را از ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺑﻪ ﻧﺒـﻮت‬
‫ﻛﺮاﻣﺖ داد و او را ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و آﻧﮕﺎه وى را ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﺮد ﻛـﻪ اﻧـﺪرز‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺧﺎﻧﺪان و دوﺳﺘﺎن و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن و وارﺛﺎن‬
‫وى ﺑﻮدﻳﻢ و از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى وى‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻮم ﻣﺎ دﻳﮕﺮان را ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺮﺟﺢ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ دادﻳﻢ و ﺗﻔﺮﻗﻪ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ و ﺳﻼﻣﺖ را دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻴﻢ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻴﻢ ﺣﻖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﻋﻬـﺪهدار آن ﺷـﺪﻧﺪ و ﻧﻜـﻮ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪148‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ و اﺻﻼح آوردﻧﺪ و رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺸﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎ و آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ رواﻧﻪ ﻛﺮدم و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا‬
‫و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ او ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺳـﻨﺖ را ﻣﻴﺮاﻧﻴـﺪهاﻧـﺪ و ﺑـﺪﻋﺖ را‬
‫اﺣﻴﺎء ﻛﺮدهاﻧﺪ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و دﺳﺘﻮر ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ راه رﺷـﺎد ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪاى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺮان ﻗﻮم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ آﻧﺮا ﻣﻜﺘﻮم داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺠﺰ ﻣﻨﺬر ﺑـﻦ ﺟـﺎرود ﻛـﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ ﻣﺒﺎدا دﺳﻴﺴﻪاى از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻛﻪ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎه ﻓﺮداى آن ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رود ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﭘﻴﺶ وى آورد و ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﭘﻴﺶ‬
‫آورد و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺼﺮه رﻓﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮا از‬
‫ﺳﺨﺘﻰ ﺑﺎك ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻴﺪى ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ از ﺑﺎد ﺑﻠﺮزم‪ ،‬دﺷﻤﻦ را ﻣﻰﻛﻮﺑﻢ و ﻫﻤﺎورد را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫»اى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه! اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺮا وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮده و ﻣﻦ ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ آﻧﺠﺎ ﻣﻰروم‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮدهام از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺳﺎزى ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﺸﻨﻮم ﻛﺴﻰ ﺳﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دارد او را و ﺳﺮدﺳﺘﻪاش را و دوﺳﺘﺶ را ﻣﻰﻛﺸﻢ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه دور‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮم ﺗﺎ ﻣﻄﻴﻊ ﻣﻦ ﺷﻮﻳﺪ و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﻨﺎزﻋﻪﮔﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﭘﺴـﺮ زﻳـﺎدم و ﺑـﻪ او ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪم ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ داﻳﻰ و ﻋﻤﻮ زاده ﻣﺮا از او ﺟﺪا ﻧﻜﺮده‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺑﺼﺮه ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﺮادرش ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد و رو ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻫﻠﻰ و ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺣﺎرﺛﻰ و اﻃﺮاﻓﻴﺎن و ﺧﺎﻧﺪان وى ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪ ﻋﻤﺎﻣﻪاى‬
‫ﺳﻴﺎه داﺷﺖ و ﺻﻮرﺗﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻪ از آﻣﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ آﻣﺪن وى ﺑﻮدﻧـﺪ وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ آﻣﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ او ﺳـﻼم ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﻮش آﻣﺪى اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى و ﻧﻴﻜﻮ آﻣﺪى« و از اﻳﻦ ﺣﺴﻦ ﻗﺒـﻮل ﻛﺴـﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺑﻴﺎزرد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻘﺐ ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺘﺎﺑﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ وى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ده و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬وﻗﺘـﻰ وارد‬
‫ﻗﺼﺮ ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﻏﻤﻴﻦ و اﻓﺴﺮده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﻴـﺰ از آﻧﭽـﻪ از‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻨﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ؟«‬
‫اﺑﻰ وداك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ وارد ﻗﺼﺮ ﺷﺪ ﻧﺪارى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮون آﻣﺪ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪ :‬اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﺮز ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ و دﺳﺘﻮر داده ﺑﺎ ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﺷﻤﺎ اﻧﺼـﺎف‬
‫‪149‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻛﻨﻢ ﻣﺤﺮوﻣﺘﺎن را ﻋﻄﺎ دﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ و ﻣﻄﻴﻌﺘﺎن ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﻢ و ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻮك و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺘﺎن ﺳـﺨﺘﻰ ﻛـﻨﻢ‪ .‬درﺑـﺎره‬
‫ﺷﻤﺎ از دﺳﺘﻮر وى ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﮔﻔﺘﻪاش را اﺟﺮا ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﻣﻄﻴﻌﺘـﺎن ﭼـﻮن ﭘـﺪر ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺸﻴﺮم ﺑﺮ ﺿﺪ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻮرم را ﺑﮕﺬارد و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪام ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﭘﺮدازد ﻛﻪ راﺳﺘﮕﺎرى ﻧﻤﻮدار ﺣﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﮔﻔﺘﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺳﺮدﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻛﺴﺎن ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻓﺮارﻳﺎن اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن و‬
‫ﺣﺮورﻳﺎن و ﻣﺮدم ﻣﺸﻜﻮك ﺧﻼﻓﺠﻮ و ﻣﻨﺎزﻋﻪﮔﺮ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴـﺪ از‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺮى اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ را ﻧﻨﻮﻳﺴﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ از دﺳﺘﻪ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺎ ﻧﻜﻨـﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﺪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﺮون اﺳﺖ و ﻣﺎل و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﻼل‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺮدﺳـﺘﻪاى ﻛـﻪ ﺟـﺰو دﺳـﺘﻪاش ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺳﺮﻛﺸﺎن اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪاش آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد و ﻣﻘﺮرى آن دﺳﺘﻪ اﻟﻐﺎ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺎن زاره ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻨﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد رﺳـﻴﺪ از ﻣـﺮدم ﺑﺼـﺮه ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻛـﺲ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ و ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴـﺎن‬
‫در راه ﺑﻴﻔﺘﺎد ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻰﺧﻮد ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘـﺮدازد و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ زودﺗﺮ از او ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﺪ اﻣﺎ او ﺑﻪ اﻓﺘﺎدﮔﺎن اﻋﺘﻨﺎ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﺳﻴﺪ و ﻣﻬﺮان ﻏﻼم وى‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻬﺮان در اﻳﻦ وﺿﻊ اﮔﺮ ﺧﻮدت را ﺑﮕﻴﺮى ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰارت ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺎب ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻘﺸﺪار ﻳﻤﻨﻰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﭘﻴﭽﻴـﺪ و ﺑـﺮ اﺳـﺘﺮ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭘﻴـﺎده و ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ راه اﻓﺘـﺎد و ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﺟﺎﻫـﺎى ﻧﮕﻬﺒـﺎﻧﻰ ﻣـﻰرﺳـﻴﺪ و در او‬
‫ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﺪو ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺧﻮش آﻣـﺪى« اﻣـﺎ او ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و اﻃﺎﻗﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪاى آﻧﻬﺎ را ﺷـﻨﻴﺪ و در‬
‫ﺑﺮ روى ﺧﻮد و ﻛﺴﺎﻧﺶ ﺑﺒﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻧﺰد وى رﺳﻴﺪ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻰ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮى دﻳﮕـﺮ رو ﻛـﻪ ﻣـﻦ اﻣﺎﻧـﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻨﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارم« اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﻧﻌﻤﺎن از ﻣﻴﺎن دو ﺑﺎﻟﻜﻦ ﻗﺼﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺧﻢ ﺷﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﮕﺸﺎى ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﺖ ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻧﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺖ دراز ﺑﻮده« و ﻳﻜﻰ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﺳﻮى ﺟﻤﻊ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم‬
‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬واى ﺗﻮ! اﻳﻦ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن در ﮔﺸﻮد و ﻋﺒﻴﺪاﷲ در آﻣﺪ و در را ﺑﻪ روى ﻣﺮدم ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪150‬‬

‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﻤﺎ را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻳﻚ ﺷـﺐ ﭘـﻴﺶ از او آﻣـﺪه و در ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻳﻜﻰ را ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻮد ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺪو داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪﮔﺮى ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻦ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎل را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪه و ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ و ﻣﺴﻠﻢ رو و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻫﺎﻧﻰ ﺟﺎى ﮔﻴﺮ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ آن ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎﻟﻰ ﻫﻤﺮاه دارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر آﻣﺪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮕﻮ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻴﺎدت ﻣﻦ ﻣﻰآﻳﺪ‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﺗﻮ ﺑﻴﺎرم او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزﻧﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت ﺷﺮﻳﻚ آﻣﺪ‪ .‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺷـﻨﻴﺪى ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫»آﺑﻢ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻬﺮان ﺑﺎﻻى ﺳﺮش اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺑﻢ دﻫﻴﺪ«‬
‫و زﻧﻰ ﺑﺎ ﻛﺎﺳﻪاى ﺑﻴﺎﻣﺪ اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺑﻢ دﻫﻴﺪ« و ﺑﺎر ﺳﻮم ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ آب ﺑﻪ ﻣﻦ دﻫﻴـﺪ‪ ،‬آﺑـﻢ دﻫﻴـﺪ و ﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﻣﺮﮔﻢ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﺮان ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ از ﺟﺎ ﺑﺮﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻬﺮان وى را ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺒﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﺗﺮا داﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻚ را ﺣﺮﻣﺖ داﺷﺘﻢ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﭘﺪرم ﺑـﺮ او ﻣﻨـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﺎﻧﻰ را‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﺎ اﻣﺎن ﻧﮕﻴﺮد ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎن ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﮕﺮ ﻛﺎرى ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ اﮔﺮ ﺑﻰاﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪ‬
‫اﻣﺎﻧﺶ دﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ رﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ«‬
‫‪151‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ دﺳﺖ آرد ﻣﻰﻛﺸﺪم«‬

‫اﻣﺎ ﭼﻨﺪان اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺧﻄﺒﻪ ﺟﻤﻌـﻪ ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﻫـﺎﻧﻰ در ﻣﺠﻠـﺲ ﻧﺸﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﮔﻴﺴﻮان ﺧﻮد را از دو ﻃﺮف آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﺮد ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ از دﻧﺒﺎل وى ﺑﺮﻓﺖ و وارد‬
‫ﺷﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺎﻧﻰ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﺪرم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ آﻣﺪ و ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﻜﺸﺖ ﻣﮕﺮ ﭘـﺪر ﺗـﻮ و‬
‫ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﻛﺎر ﺣﺠﺮ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪاى‪ .‬ﭘﺲ از آن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺗﺮا ﻧﻜﻮ ﻣـﻰداﺷـﺖ و ﺑـﻪ ﺣـﺎﻛﻢ ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ دارم ﻫﺎﻧﻰ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را در ﺧﺎﻧﻪات ﻧﻬﺎن ﻛﺮدى ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدهام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ آن ﻣﺮد ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮى آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺎورد و ﭼﻮن ﻫﺎﻧﻰ او را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺧﺒﺮ داده و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاى‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺗﻮ ﺑﺮ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮم‪،‬‬
‫ﺗﻮ و ﻛﺴﺎﻧﺖ در اﻣﺎﻧﻴﺪ ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻳﻜﻪ ﺧﻮرد و ﻣﻬﺮان ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ وى اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﻋﺼﺎﻳﻰ ﺑـﻪ دﺳـﺖ داﺷـﺖ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭼـﻪ‬
‫ذﻟﺘﻰ! اﻳﻦ ﺑﻨﺪه ﺑﺎﻓﻨﺪه ﺗﺮا در ﻗﻠﻤﺮوت اﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻴﺮش«‬
‫ﭘﺲ ﻣﻬﺮان ﻋﺼﺎ را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و دو ﮔﻴﺴﻮى ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺻﻮرﺗﺶ را ﺑﺎﻻ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻋﺼـﺎ را‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺎﻧﻰ ﻛﻮﻓﺖ‪ ،‬آﻫﻦ ﻋﺼﺎ در آﻣﺪ و ﺑﻪ دﻳﻮار ﻓﺮو رﻓﺖ و ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺻﻮرت او زد ﻛـﻪ ﺑﻴﻨـﻰ و‬
‫ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ ﺑﺸﻜﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﺳﺮ و ﺻﺪا را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻣﺬﺣﺞ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺧﺎﻧـﻪ را در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻫﺎﻧﻰ را در اﻃﺎﻗﻰ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺬﺣﺠﻴﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻣﻬـﺮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺮﻳﺢ را ﭘﻴﺶ وى آرد ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻴﺎورد و او را ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى ﻛﺮد ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﺷﺮﻳﺢ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا زﻧﺪه ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ زﻧﺪهام؟ ﺑﻪ ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﺑﺮوﻧﺪ ﻣﺮا ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﺢ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬او را زﻧﺪه دﻳﺪم اﻣﺎ زﺧﻢ ﺑﺪى دﻳﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﭘﺴﻨﺪى ﻛﻪ وﻻﻳﺘﺪار رﻋﻴﺖ ﺧﻮد را ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻛﻨﺪ؟ ﭘﻴﺶ اﻳﻨﺎن ﺑﺮو و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪152‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ آن ﻣﺮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻪ ﻣﺬﺣﺠﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺑﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﺮد‪ ،‬زﻧﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎﻛﻤﺶ ﺿﺮﺑﺘﻰ زده ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﺟﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ و ﻣﺎﻳﻪ زﺣﻤﺖ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫و ﻳﺎرﺗﺎن ﻧﺸﻮﻳﺪ«‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ اﻟﻮداك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻣﺮادى ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻴﻌﻪ ﺑـﻮد و ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﻋﻤﺎر در ﺻﻔﻴﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ از آﻣﺪن ﻋﺒﻴﺪاﷲ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺨﺘﻰاى ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮدﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻣﺮدم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و از ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﻛﻪ ﺣﻀﻮرش در آﻧﺠﺎ ﻓـﺎش ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﺑـﺮون آﻣـﺪ و‬
‫ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ رﻓﺖ و وارد ﺷﺪ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮون آى‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪ ﺣﻀﻮرش را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪهام ﻛﻪ ﭘﻨﺎﻫﻢ دﻫﻰ و ﻣﻬﻤﺎﻧﻢ ﻛﻨﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺷﺎق ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬اﮔﺮ وارد ﺧﺎﻧﻪام ﻧﺸﺪه ﺑﻮدى و اﻋﺘﻤـﺎد ﻧﻜـﺮده ﺑـﻮدى‬
‫ﺧﻮش داﺷﺘﻢ و از ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﺮوى اﻣﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ و ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﻮﻳﻰ را از روى ﻧﺎداﻧﻰ رد ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬در آى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را ﺑﻪ درون ﺑﺮد و ﭘﻨﺎه داد و ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﻧﺎم داﺷﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻪ ﻫﺰار درم ﺑﺮدار و‬
‫ﺑﺮو و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﺠﻮى و ﻳﺎران وى را ﭘﻴﺪا ﻛﻦ و اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﻫـﺰار را ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺪه و ﺑﮕـﻮ ﺑـﺮاى ﺟﻨـﮓ‬
‫دﺷﻤﻨﺘﺎن از آن ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎﻳﻰ‪ ،‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﺎل را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻫﻰ از ﺗﻮ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻴﺰى از اﺧﺒﺎرﺷﺎن را از ﺗﻮ ﻣﻜﺘﻮم ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه و ﺻﺒﺤﮕﺎه ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رو«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﻼم ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﺑﮕﺸﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ اﺳﺪى رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد‬
‫و ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺮاى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮد« ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻣﻦ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺷﺎﻣﻢ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ذو اﻟﻜﻼع‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻢ ﻧﻌﻤﺖ دوﺳـﺘﺪارى‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان و دوﺳﺘﻰ دوﺳﺘﺎن اﻳﺸﺎن داده‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺳﻪ ﻫﺰار درم آوردهام ﺗﺎ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪهام ﺑﻪ ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫آﻣﺪه و ﺑﺮاى ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮد ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ ،‬در ﭘﻰ دﻳﺪار او ﺑﻮدم و ﻛﺴﻰ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣـﺮا ﺳـﻮى وى‬
‫راﻫﺒﺮ ﺷﻮد و ﺟﺎى او را ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪهام ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎل را ﺑﮕﻴﺮى و ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﻳﺎر ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮى ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﭘﻴﺶ از دﻳﺪارش از ﻣﻦ ﺑﺮاى او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﻴﺮى‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا را ﺣﻤﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪى‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮﻳﺶ رﺳـﻴﺪهاى و‬
‫ﺧﺪا ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﻳﺎرى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﻟﮕﻴﺮم ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳـﺪ‬
‫ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاى از ﺑﻴﻢ و ﺳﻄﻮت اﻳﻦ ﺟﺒﺎر‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺮود از او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎى ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫‪153‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻛﻪ ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻨﺪ و رازدار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮد و ﻣﺴﻠﻢ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭼﻨـﺪ روزى در‬
‫ﺧﺎﻧﻪام ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى ﺗﺎ از ﻳﺎر ﺗﻮ ﺑﺮاﻳﺖ اﺟﺎزه ﺑﮕﻴﺮم«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﭘﺲ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻰرﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى او اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻫﺎﻧﻰ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺮوه ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت وى آﻣﺪ‪ .‬ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺗﺠﻤـﻊ ﻣـﺎ و‬
‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ ﺧﺪا او را ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﺗﻮ آورده ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰ‪«.‬‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬وى ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﻳﺎد و ﺣﺎﻛﻤﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﺑـﻮد‬
‫و در ﻛﺎر ﺷﻴﻌﻪﮔﺮى ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺪﻛﺎر اﻣﺸﺐ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت ﻣﻦ ﻣﻰآﻳﺪ وﻗﺘﻰ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻴﺎ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳـﺰ و‬
‫ﺑﺮو در ﻗﺼﺮ ﺑﻨﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺗﺮ از ﻗﺼﺮ ﺑﺎز ﻧﻤﻴﺪارد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ روزﻫﺎ از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎرى ﺑﻬﻰ ﻳـﺎﻓﺘﻢ ﺳـﻮى ﺑﺼـﺮه‬
‫روم و ﻣﺸﻜﻞ آﻧﺮا از ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺮدارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ در آﻣﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت ﺷﺮﻳﻚ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد وﻗﺘﻰ ﻧﺸﺴﺖ ﻣﻬﻠﺘﺶ ﻣﺪه اﻣﺎ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ در ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﻦ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻰ اﻳﻦ ﻛﺎر را زﺷﺖ ﻣﻰﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آﻣﺪ و ﺑﻨﺸﺴﺖ‪ ،‬از ﺑﻴﻤﺎرى ﺷﺮﻳﻚ ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻄـﻮرى و ﻛـﻰ ﺑﻴﻤـﺎر‬
‫ﺷﺪى؟« و ﭼﻮن ﭘﺮﺳﺸﻬﺎى وى دراز ﺷﺪ و ﺷﺮﻳﻚ دﻳﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻓﺮﺻﺖ از دﺳﺖ ﺑـﺮود و ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻤﻰ درود ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻴﺪ! آﺑﻢ دﻫﻴﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﺎﻧﻢ در آﻳﺪ«‪ ،‬اﻳﻦ را دو ﺑﺎر ﻳـﺎ ﺳـﻪ ﺑـﺎر‬
‫ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺬﻳﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬آرى از ﺳﺤﺮﮔﺎه ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﺎرش ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﻮﻧﺶ را ﻧﺮﻳﺨﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ دو ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﻳﻜﻰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ او ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﺪﻳﺜﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﻛﺸﻰ را روا ﻧﻤﻰدارد و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮى ﻧﻤﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ او را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدى ﻓﺎﺳﻖ ﺑﺪﻛﺎرهاى را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدى وﻟﻰ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷـﺘﻢ در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺳﻪ روز دﻳﮕﺮ زﻧﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ از آن ﺑﻤﺮد و اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﭘﺲ ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﺴﻠﻢ و ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﻜﺸﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﻴﻤـﺎرى‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺗﺮا ﺑﻜﺸﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪154‬‬

‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻗﺒﺮ زﻳﺎد اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻗﺒﺮ ﺷﺮﻳﻚ را ﻣﻰﺷﻜﺎﻓﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﻏﻼم اﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﻪ وى را ﺑﺎ ﻣﺎل ﺳﻮى ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺑـﻮد ﭼﻨـﺪ روزى‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺷﺮﻳﻚ او را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮد و ﺧﺒﺮ وى را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ از او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ اﺑﻮ ﺗﻤﺎﻣﻪ ﺻﺎﻳﺪى دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻣـﺎﻟﻰ را‬
‫ﻛﻪ آورده ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻣﻮال ﺟﻤﻊ را و ﻛﻤﻜﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧـﺪ او ﻣـﻰﮔﺮﻓـﺖ و ﺑـﺮاى آﻧﻬـﺎ اﺳـﻠﺤﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﺮﻳﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺼﻴﺮت داﺷﺖ و از ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﻋﺮب و ﺳﺮان ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﻣﺮد ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻨﺪه ﺑﻮد و آﺧﺮﻳﻦ روﻧﺪه و اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﻣﻰﺷـﻨﻴﺪ و‬
‫از اﺳﺮارﺷﺎن آﮔﺎه ﻣﻰﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻰرﻓﺖ و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﮔﻮش اﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺖ و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﭘﻴﺶ او ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ از رﻓﺖ‬
‫و آﻣﺪ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻴﻤﺎرى ﻧﻤﻮد و ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻰرﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻫﺎﻧﻰ را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ ﻋﻴﺎدﺗﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ و اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ را ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﻨﻒ از ﮔﻔﺘﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻣﺮادى آورده ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ اﺑﻮ ﻣﺤﻨﻒ از ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻰ اﻟﻮداك آورده ﻛﻪ روﻋﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زن ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﺑﻮد و ﻣﺎدر‬
‫ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻫﺎﻧﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻧﻤﻰآﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﺑﻬﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪش و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﻜﻠﻴﻔﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‬
‫واﻧﮕﺬارد ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وى از ﺳﺮان ﻋﺮب ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺗﺒﺎه ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن دو ﻛﺲ )ﻳﺎ ﺳﻪ ﻛﺲ( ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ رﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﻰ او را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮ در ﺧﺎﻧـﻪاش ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ دﻳﺪار اﻣﻴﺮ ﻧﻤﻰآﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻤﺎرى ﻧﻤﻰﮔﺬارد«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺐ ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻰ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﺗـﻮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎﻛﻢ اﻧﺘﻈـﺎر و‬
‫ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮى را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮﻧﺸﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ و اﺳﺘﺮى ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳـﻚ ﻗﺼـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﭼﻴﺰى از آﻧﭽﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎن ﺑﻦ اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟـﻪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮادر زاده ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ‪ ،‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫‪155‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﻤﻮ ﺟﺎن درﺑﺎره ﺗﻮ از ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﻧﺪارم‪ ،‬ﭼﺮا ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را آﺷﻔﺘﻪ ﻣﻰدارى؟«‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺳﻤﺎء ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻋﺒﻴﺪاﷲ او را ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدى اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ اﺑﻦ زﻳـﺎد ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﺟـﻞ‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﭘﺎى ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن وﻗﺖ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ام ﻧﺎﻓﻊ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻋﺮوﺳﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﻗﺎﺿﻰ ﻧﻴﺰ ﻧـﺰد وى ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد ﺑـﺪو ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و‬
‫ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻣﻦ زﻧﺪﮔﻰ او را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‬
‫اﻣﺎ او آﻫﻨﮓ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻦ دارد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد در آﻏﺎز آﻣﺪﻧﺶ ﻫﺎﻧﻰ را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻰداﺷﺖ و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ اى ﻫﺎﻧﻰ! اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﻳـﺖ ﺑـﺮ ﺿـﺪ اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن و ﻋﺎﻣـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را آوردهاى و در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎ دادهاى و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻼح و ﻣـﺮد‬
‫ﺑﺮاى وى ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاى و ﭘﻨﺪارى ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ از ﻣﻦ ﻧﻬﺎن ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدهام و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدهاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻜﺮدهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻜﺮر ﺷﺪ و ﻫﺎﻧﻰ از اﺻﺮار و اﻧﻜـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﻧﮕﺸـﺖ‪ ،‬اﺑـﻦ زﻳـﺎد‪ ،‬ﻣﻌﻘـﻞ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺧﺒﺮﮔﻴﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻴﺶ او ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ« و ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺒﺮﮔﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﺑﺮاى اﺑﻦ زﻳﺎد آورده و ﻟﺨﺘﻰ در ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو‬
‫رﻓﺖ‪ .‬و آﻧﮕﺎه دل ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮ و ﮔﻔﺘﺎرم را راﺳﺖ ﺷﻤﺎر ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ دروغ ﻧﻤـﻰﮔـﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪام دﻋﻮت ﻧﻜﺮدم و از ﻛﺎر او ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗـﺎ وى را ﺑـﺮ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪام ﻧﺸﺴﺘﻪ دﻳﺪﻳﻢ و از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰل ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﺮم ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻣﺶ و ﺣﺮﻣﺖ زده ﺷـﺪم و او‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ راه دادم و ﻣﻬﻤﺎن ﻛﺮدم و ﭘﻨﺎﻫﺶ دادم و ﻛﺎر وى ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاى‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﻣﺆﻛﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮى ﻛﻪ ﺑﺪى ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﮔﺮوﮔﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺗـﻮ دﻫـﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺎز ﮔﺮدم و ﭘﻴﺶ او روم و ﺑﮕﻮﻳﻢ از ﺧﺎﻧﻪام ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮود و از ﺣﺮﻣﺖزدﮔﻰ‬
‫در آﻳﻢ و از ﭘﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮدن وى رﻫﺎ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻧﺮوى ﺗﺎ او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرى«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪156‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ او را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎﻧﻢ را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﻴﺎرم ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﻧﺨﻮاﻫﻢ آورد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻫﻠﻰ‪ -‬ﻛﻪ در ﻛﻮﻓـﻪ ﺟـﺰ او ﺷـﺎﻣﻰ و ﺑﺼـﺮى‬
‫ﻧﺒﻮد‪ -‬ﻛﻪ ﺳﺮ ﺳﺨﺘﻰ و ﻟﺠﺎﺟﺖ ﻫﺎﻧﻰ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺑﻦ زﻳﺎد در ﻣﻮرد ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﭘـﺎ ﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا اﻣﻴﺮ را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد او را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و وى را ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪاى ﺑﺮد ﻛـﻪ ﺧﻠـﻮت ﺑـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﺰدﻳـﻚ اﺑـﻦ زﻳـﺎد ﺑﻮدﻧـﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻣﻰدﻳﺪﺷﺎن و اﮔﺮ ﺻﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺸﺎن را ﻣﻰﺷﻨﻴﺪ و ﭼﻮن آﻫﺴﺘﻪ ﺳـﺨﻦ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ از او ﻣﻜﺘـﻮم‬
‫ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺪه و ﻗﻮم و ﻋﺸﻴﺮهات را ﺑـﻪ ﺑﻠﻴـﻪ دﭼـﺎر‬
‫ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا درﻳﻐﻢ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮى‪ -‬ﻫﺎﻧﻰ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺸـﻴﺮه او ﺟﻨـﺒﺶ ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ‪ -‬اﻳـﻦ ﻣـﺮد‬
‫ﻋﻤﻮزاده اﻳﻦ ﻗﻮم اﺳﺖ‪ ،‬او را ﻧﻤﻰﻛﺸﻨﺪ و زﻳﺎﻧﺶ ﻧﻤﻰزﻧﻨﺪ او را ﺑﻪ اﻳﻦ زﻳـﺎد ﺑـﺪه ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ آن ﺧـﻮارى و‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻰ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮى‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻰدﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺧﻮار و رﺳﻮا ﻣﻰﺷﻮم‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎﻧﻢ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻢ و زﻧﺪه و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺸﻨﻮم‬
‫و ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﺑﺎزوﻳﻢ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎران ﻓﺮاوان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺟﺰ ﻳﻜـﻰ ﻧﺒـﻮدم و ﻳـﺎورى ﻧﺪاﺷـﺘﻢ او را‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻰﻛﺮدم ﺗﺎ در ﻛﺎر دﻓﺎع از او ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻢ«‬
‫ﻣﺴﻠﻢ او را ﻗﺴﻢ ﻣﻰداد و ﻫﺎﻧﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ او را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻨﺶ آرﻳﺪ« و ﭼﻮن او را ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺮدﻧﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺎﻳﺪ او را ﺑﻴﺎرى و ﮔﺮ ﻧﻪ ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ دور ﻗﺼﺮت ﺑﺮق ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛـﻪ ﻋﺸـﻴﺮهاش از او‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻣﺮا از ﺑﺮق ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﻰ؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ آوردﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺶ زدن ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻰ و ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ و ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎى‬
‫او زد ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻴﺶ ﺑﺸﻜﺴﺖ و ﺧﻮن ﺑﺮ ﭼﺎﻧﻪ وى روان ﺷﺪ و ﮔﻮﺷﺖ دو ﮔﻮﻧﻪ و ﭘﻴﺸـﺎﻧﻴﺶ ﺑـﺮ رﻳﺸـﺶ رﻳﺨـﺖ و‬
‫ﭼﻮب ﺑﺸﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﻜﻰ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺮد اﻣﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن او را ﻓﺮو ﻛﺸﻴﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮورى ﺷﺪى‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ را ﻣﺴـﺘﻮﺟﺐ ﻋﻘﻮﺑـﺖ ﻛـﺮدى‪ ،‬ﻛﺸـﺘﻨﺖ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺣـﻼل ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪش و در ﻳﻜﻰ از اﻃﺎﻗﻬﺎى ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ و در ﺑﺮ او ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و ﻣﺮاﻗﺐ ﻧﻬﻴﺪ« و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪157‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻰ اﻳﻦ ﻣـﺮد‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آرﻳﻢ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎوردﻳﻢ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ واردش ﻛﺮدﻳﻢ ﺻﻮرﺗﺶ را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻰ و ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮ رﻳﺸﺶ‬
‫روان ﻛﺮدى و ﮔﻔﺘﻰ ﻛﻪ او را ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﻨﻮز اﻳﻨﺠﺎﻳﻰ« و ﺑﮕﻔﺖ ﺗـﺎ او را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨـﺪ و آزار ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه دﺳـﺖ از او‬
‫ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ رأى اﻣﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺿـﺮرﻣﺎن ﺧﺸـﻨﻮدﻳﻢ ﻛـﻪ اﻣﻴـﺮ‬
‫ﺗﺄدﻳﺐ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻗﺼﺮ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎﺟﻢ و اﻳﻨﺎن ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺬﺣﺠﻨﺪ‪ .‬ﻧـﻪ از‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻪ در رﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﻧﻪ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺟﺪاﻳﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎرﺷﺎن را ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ و اﻳـﻦ را ﺑـﺰرگ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﻗﻮم ﻣﺪﺣﺞ ﺑﺮ درﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﻗﺎﺿﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻳﺎران رو و او را ﺑﺒﻴﻦ آﻧﮕﺎه ﺑﺮون ﺷﻮ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ و‬
‫او را ﻧﻜﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﻮ او را دﻳﺪهاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﺢ ﺑﺮﻓﺖ و ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺷﺮﻳﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﭘﺪرم ﺑﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ رﻓـﺘﻢ و ﭼـﻮن‬
‫ﻣﺮا ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺸﻴﺮه ﻣﻦ ﻣﺮدهاﻧﺪ! دﻳﻨﺪاران ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ اﻫﻞ ﺷﻬﺮ ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫و ﻣﺮا ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺸﺎن و ﭘﺴﺮ دﺷﻤﻨﺸﺎن وا ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﻮن ﺑﺮ رﻳﺸﺶ روان ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻏﻮﻏﺎﻳﻰ از در ﻗﺼﺮ‬
‫ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻴﺮون ﺷﺪم او ﻧﻴﺰ از دﻧﺒﺎل ﻣـﻦ آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اى ﺷـﺮﻳﺢ ﭘﻨـﺪارم اﻳـﻦ ﺻـﺪاﻫﺎى ﻣـﺬﺣﺞ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻳﺎران ﻣﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ده ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻳﻨﺪه ﻧﺠﺎﺗﻢ ﻣﻰدﻫﻨﺪ«‬
‫ﺷﺮﻳﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻢ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﺑﻜﺮ اﺣﻤﺮى ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮد زﻳﺎد او را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺰو‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻى ﺳﺮ زﻳﺎد ﻣﻰاﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ او ﻧﺒﻮد ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻳﺎران وى‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬وﻗﺘﻰ اﻣﻴﺮ ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ و ﺳﺨﻨﺘﺎن را درﺑـﺎره ﻳﺎرﺗـﺎن ﺑﺪاﻧﺴـﺖ ﻣـﺮا‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺶ او روم‪ ،‬ﺑﺮﻓﺘﻢ و او را دﻳﺪم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﺑﮕﻮﻳﻢ او زﻧﺪه اﺳﺖ و ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪه دروغ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو و ﻳﺎران وى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه« و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﺰد و ﺑﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم ﺑﺸـﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮان ﻗﻮم و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﺪ ﺧـﺪا ﮔﻔـﺖ و ﺛﻨـﺎى او ﻛـﺮد و‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اى ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاى و ﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﺘﺎن ﭼﻨﮓ زﻧﻴﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻣﻜﻨﻴﺪ و ﭘﺮاﻛﻨـﺪه‬
‫ﻣﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﺘﻴﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﻴﻨﻴﺪ و دﭼﺎر ﺣﺮﻣﺎن ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪158‬‬

‫ﺑﺮادرت ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ راﺳﺖ ﮔﻮﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ اﻋﻼم ﺧﻄﺮ ﻛﺮد ﺟﺎى ﻋﺬر ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮود آﻳﺪ و ﻫﻨﻮز ﻓﺮود ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎﻳﻴﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺮﻣﺎ ﻓﺮوﺷﺎن ﺑﺎ ﺷـﺘﺎب وارد‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ آﻣﺪ« ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب وارد ﻗﺼﺮ ﺷﺪ و درﻫﺎ را ﺑﺒﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺳﻮى ﻗﺼﺮ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﺎر ﻫﺎﻧﻰ ﭼﻪ ﺷﺪه؟‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ او را زدﻧﺪ و ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺒﻢ ﻧﺸﺴﺘﻢ و دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از زﻧﺎن ﻣﺮاد ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزدﻧﺪ‪ :‬اى ﺑﻠﻴﻪ‪ ،‬اى ﻣﺼﻴﺒﺖ! ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ رﻓﺘﻢ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﺎران او را‬
‫ﻧﺪا دﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪاى اﻃﺮاف وى از آﻧﻬﺎ ﭘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻴﺠﺪه ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻬﺎر ﻫـﺰار ﻛـﺲ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰن اى ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻴﺎ« ﻣﻦ ﺑﺎﻧﮓ زدم‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺰﻳﺰ ﻛﻨﺪى را ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻛﻨﺪه و رﺑﻴﻌﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺳﻮاران‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮو« آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻋﻮﺳﺠﻪ اﺳﺪى را ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ و اﺳﺪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎدﮔـﺎن ﺑـﺮو ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺎﻻر آﻧﻬﺎﻳﻰ‪ «.‬اﺑﻦ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺻﺎﻣﺪى را ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ و ﻫﻤﺪان ﻛﺮد ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﺟﻌﺪه ﺟﺪﻟﻰ را ﺳﺎﻻر ﺷـﻬﺮﻳﺎن‬
‫ﺑﺮد ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻗﺼﺮ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن اﺑﻦ زﻳﺎد از آﻣﺪن وى ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﭘﻨﺎه و درﻫﺎ را ﺑﺒﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺟﺪﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻳﻢ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻳﻢ وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﺑـﻪ ﻗﺼـﺮ ﻧﺮﺳـﻴﺪه‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺮاد ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﻗﺼﺮ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺳﻮى ﻣـﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ از ﻛﺴﺎن ﭘﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎزار ﻧﻴﺰ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎ ﺷﺐ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺗﻨﮓ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻔﻆ در ﻗﺼﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻰ ﻧﮕﻬﺒﺎن و‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ ﻛﺲ از ﺳﺮان ﻗﻮم و ﺧﺎﻧﺪان و ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﺑﺎ وى ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮان ﻗﻮم از در ﻣﺠﺎور دار اﻟﺮوﻣﻴﻴﻦ ﺳﻮى اﺑﻦ زﻳﺎد آﻣﺪن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻗﺼـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ از ﺑـﺎﻻ ﺟﻤﺎﻋـﺖ را‬
‫ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﺑﺰﻧﻨﺪﺷﺎن و ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ و ﭘﺪرش را دﺷﻨﺎم ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺣﺎرﺛﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﺑﺮود و‬
‫در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﮕﺮدد و ﻣﺮدم را از اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺎز دارد و از ﺟﻨﮓ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ و از ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ اﺷﻌﺚ را ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪه و ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﺮود و ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى وى آﻳﻨـﺪ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ اﻣﺎن ﺑﺮاﻓﺮازد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﺷﻮر ذﻫﻠﻰ و ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﺗﻤﻴﻤﻰ و ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ ﻋﺠﻠﻰ و ﺷـﻤﺮ ﺑـﻦ ذى‬
‫اﻟﺠﻮﺷﻦ ﻋﺎﻣﺮى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داد و دﻳﮕﺮ ﺳﺮان ﻗﻮم را ﭘﻴﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ اﻧﺪك ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺑﺮون ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن را از ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺎز دارد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﻨﺎب ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺜﻴﺮ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪ اﻻ ﻋﻠﻰ ﭘﺴﺮ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻼح ﭘﻮﺷـﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺑﻨﻰ ﻓﺘﻴﺎن آﻫﻨﮓ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»آﻫﻨﮓ ﺗﻮ داﺷﺘﻢ«‬
‫‪159‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ وﻋﺪه ﻧﻬﺎده ﺑﻮدى« و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﻨﻰ ﻋﻤﺎره ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺎره ﺑـﻦ ﺻـﻠﺨﺐ ازدى‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ داﺷﺖ و ﺳﻼح ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وى را ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮد ﻛﻪ او را ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ از ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺷﺮﻳﺢ ﺷﺒﺎﻣﻰ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼـﻮن‬
‫اﺑﻰ اﺷﻌﺚ ﻛﺜﺮت آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻛﻪ ﺳﻮى وى آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻌﻘـﺎع‬
‫ﺑﻦ ﺷﻮر ذﻫﻠﻰ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮار ﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدهام‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺟﺎى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻘﺐ ﻛﺸﻴﺪ و از ﺳﻤﺖ دار اﻟﺮوﻣﻴﻦ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺖ و ﭼﻮن ﻛﺜﻴﺮ ﺑـﻦ ﺷـﻬﺎب و ﻣﺤﻤـﺪ و ﻗﻌﻘـﺎع و‬
‫ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﺪا اﻣﻴـﺮ را ﻗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬در ﻗﺼﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺴﻴﺎر از ﺳﺮان ﻣﺮدم و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﺧﺎﻧﺪان ﺗﻮ و ﻏﻼﻣﺎﻧﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﭘﺮﭼﻤﻰ ﺑﺮاى ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﺑﺴﺖ و او را ﺑﻴﺮون ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑـﺮ ﻣـﻰﺟﺴـﺘﻨﺪ و ﻛﺎرﺷـﺎن اﺳـﺘﻮار ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﺎﻻ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻮدار ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﻄﻴﻌﺎن وﻋـﺪه‬
‫ﻓﺰوﻧﻰ و ﺣﺮﻣﺖ دﻫﻴﺪ و ﻋﺎﺻﻴﺎن را از ﺣﺮﻣﺎن و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه از ﺷـﺎم ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎزم ﻛﺒﻴﺮى از ﺑﻨﻰ ﻛﺒﻴﺮ ازد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮان از ﺑﺎﻻ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﭘﻴﺶ از‬
‫ﻫﻤﻪ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد روﻳﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺮﺷﺘﺎب‬
‫ﻣﻴﺎرﻳﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻴﻨﺪازﻳﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﻳﺰﻳﺪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﻬﺎده ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮ اﻣﺸﺐ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وى ﻣﺼﺮ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻧﺮوﻳﺪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎ را از ﻋﻄﺎ ﻣﺤﺮوم دارد و ﺟﻨﮕﺎوراﻧﺘـﺎن را‬
‫ﺑﻰﻣﻘﺮرى در ﻧﺒﺮدﮔﺎﻫﻬﺎى ﺷﺎم ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺟـﺎى ﺑﻴﻤـﺎر ﺑﮕﻴـﺮد و ﺣﺎﺿـﺮ را ﺑـﻪ ﺟـﺎى ﻏﺎﻳـﺐ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ از اﻫﻞ ﻋﺼﻴﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ و ﺑﺎل ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﺮان ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن را ﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫رﻓﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰآﻣﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴـﺎ ﺑـﺮوﻳﻢ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰآﻣﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮدا ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﻣﻰرﺳﺪ از ﺟﻨﮓ و‬
‫ﺷﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻴﺎ ﺑﺮوﻳﻢ‪ «.‬و او را ﻣﻰﺑﺮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و از ﺟﺎى ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺷﺐ ﺳﻰ ﻛﺲ ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮد و ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑﻜﺮد ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻰ ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ آن ﮔﺮوه ﻛﺴﻰ ﺑﺎ وى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮى ﻛﻮﭼﻪﻫﺎى ﻛﻨﺪه رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ رﺳﻴﺪ ده ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وى ﺑﻮد و ﭼﻮن از ﻛﻮﭼﻪ در آﻣﺪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎ وى ﻧﺒﻮد و ﭼﻮن ﻧﻴﻚ ﻧﻈـﺮ ﻛـﺮد‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪160‬‬

‫ﻛﺲ را ﻧﻴﺎﻓﺖ ﻛﻪ راه را ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺳﻮى ﻣﻨﺰﻟﺶ راﻫﺒﺮ ﺷﻮد ﻳﺎ اﮔﺮ دﺷﻤﻨﻰ ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ﺣﻔﺎظ وى ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻛﻮﭼﻪﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﻰرﻓﺖ و ﻧﻤﻰداﻧﺴﺖ ﻛﺠﺎ ﻣﻰرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎى ﺑﻨـﻰ ﺟﺒﻠـﻪ ﻛﻨـﺪه‬
‫رﺳﻴﺪ و ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ در زﻧﻰ رﺳﻴﺪ ﻃﻮﻋﻪ ﻧﺎم ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪ دار اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ آزادش ﻛﺮده ﺑﻮد و‬
‫اﺳﻴﺪ ﺣﻀﺮﻣﻰ او را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻼل را ﺑﺮاى وى آورده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻼل ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺎدرش ﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر وى اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ آن زن ﺳﻼم ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاب او را ﺑﺪاد آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪»:‬اﻳﻦ ﻛﻨﻴﺰ ﺧﺪا آﺑـﻰ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ده«‬
‫زن ﺑﻪ درون رﻓﺖ و او را ﺳﻴﺮاب ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻨﺸﺴﺖ و زن ﻇﺮف را ﺑﺒﺮد و ﺑﺎز آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻣﮕﺮ آب ﻧﺨﻮردى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺳﻮى ﻛﺴﺎﻧﺖ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز آن زن ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس! ﺳﺒﺤﺎن‬
‫اﷲ اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﻮى ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﺑﺮو ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ دارد‪ .‬ﺑﺮ در ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺘﻨﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴـﺖ و آﻧـﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ روا ﻧﻤﻰدارم‪«.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻛﻨﻴﺰ ﺧﺪا ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺰل و ﻋﺸﻴﺮه ﻧﺪارم‪ .‬ﻣﻰﺧـﻮاﻫﻰ ﻛـﺎر‬
‫ﻧﻴﻜﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﻰ ﺑﺮاى ﺛﻮاب‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﺮا ﭘﺎداش دﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا« ﭼﻪ ﻛﺎرى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻠﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺎ ﻣﻦ دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺒﻢ دادﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻣﺴﻠﻤﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درآى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ اﻃﺎﻗﻰ ﺑﺮد‪ ،‬ﺟﺰ اﻃﺎﻗﻰ ﻛﻪ ﺧﻮدش در آﻧﺠﺎ ﺑـﻮد و ﻓﺮﺷـﻰ ﺑـﺮاى وى‬
‫ﺑﮕﺴﺘﺮد و ﮔﻔﺖ ﺷﺎم ﺑﺨﻮرد ﻛﻪ ﻧﺨﻮرد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻴﻠﻰ زود ﭘﺴﺮ آن زن ﺑﻴﺎﻣﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻃﺎق رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺸﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻃﺎق ﺑﺴﻴﺎر رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﺑﻪ ﺷﻚ اﻧﺪرم ﻛﻪ ﺧﺒﺮى ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻛﻢ از اﻳﻦ درﮔﺬر‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻛﻢ آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻣﮕﻮى‪«.‬‬
‫‪161‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وى را ﻗﺴﻢ داد و ﭘﺴﺮ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد و ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻔﺖ و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وى از اوﺑﺎش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﺨﻮراﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺪﺗﻰ ﮔﺬﺷﺖ و اﺑﻦ زﻳﺎد از ﺟﺎﻧﺐ ﻳﺎران اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺻﺪاﻳﻰ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣـﻰﺷـﻨﻴﺪه ﺑـﻮد‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﺎﻻ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺴـﻰ از آﻧﻬـﺎ را ﻣـﻰﺑﻴﻨﻴـﺪ؟« و ﭼـﻮن ﻧﮕﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ ﻛﺴـﻰ را‬
‫ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺷﺎﻳﺪ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ «.‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎى ﻣﺴﺠﺪ را‬
‫ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﻌﻠﻪﻫﺎى آﺗﺶ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ آﻳﺎ در ﺳﺎﻳﻪﻫﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﺴـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﮔـﺎﻫﻰ روﺷـﻦ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ و ﮔﺎه ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭼﺮاﻏﺪاﻧﻬﺎ و ﻃﺸﺘﻜﻬﺎ ﺑـﻪ رﻳﺴـﻤﺎﻧﻬﺎ آوﻳﺨﺘﻨـﺪ و آﺗـﺶ در آن‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ رﺳﻴﺪ و آﻧﺮا در ﺳﺎﻳﻪﻫﺎى دور و ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻴﺶ ﺑﺮدﻧﺪ و رواﻳﻖ ﻣﻨﺒﺮ را ﻧﻴـﺰ‬
‫روﺷﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻴﺰى ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ درى را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد ﺑﮕﺸﻮد و ﺑـﺮون‬
‫ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ .‬ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ ﺑﻪ دور او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻧـﺎﻓﻊ‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﮓ زد‪ :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﺳﺮدﺳﺘﮕﺎن و ﻣﻌﺘﻤﺪان ﻳﺎ ﺟﻨﮕﺎوران ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﺸـﺎ را در ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪ ﺣﺮﻣﺖ از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ از ﻛﺴﺎن ﭘﺮ ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻨﺎدى ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﺗﻤﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻰ ﻳﺎ دﻳﮕﺮى ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ و ﺗﻮ ﺑﺮوى و در ﻗﺼﺮ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﺑـﻴﻢ‬
‫دارم ﻳﻜﻰ از دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮى ﺑﻜﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن ﻣﺮا ﺑﮕﻮى ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﻤﻮل ﭘﺸﺖ ﺳﺮم ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮاﻗﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺎش ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ درون‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻢ رﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻛﻢ ﺧﺮد ﻧﺎدان اﻳﻦ اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ را ﻛﻪ دﻳﺪﻳﺪ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬او را در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﺧـﺪا‬
‫از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ او را ﺑﻴﺎرد ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﻳﺶ را ﺑﮕﻴﺮد ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﻣﻠﺘﺰم ﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻴﻔﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اى ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از در ﺑﻨﺪﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎز ﺷﻮد ﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮد ﺑﺮون ﺷﻮد و او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻧﻴﺎرى‪ .‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادارت ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺗﺴﻠﻂ دارم‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺎن‬
‫ﺑﺮد ﻫﺎﻧﻪ ﮔﺬرﮔﺎﻫﻬﺎ ﮔﻤﺎر و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺠﻮى و درون آﻧﺮا ﺑﻜﺎو ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺼﻴﻦ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻮد و از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ درون رﻓﺖ و ﺑﺮاى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﭘﺮﭼﻤﻰ ﺑﺴﺖ و او را ﺳﺎﻻر ﻛﺴﺎن‬
‫ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ دﻏﻠﻰ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﻣﻮرد ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه وى را ﭘﻬﻠﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪162‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ آن ﭘﻴﺮ زن‪ ،‬ﺑﻼل ﺑﻦ اﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎدرش اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﭘﻨـﺎه داده ﺑـﻮد ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﭘـﻴﺶ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎدر اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد و آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ در ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﭼﻮب را ﭘﻬﻠﻮى وى ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﻫﻢ اﻛﻨﻮن او را ﺑﻴﺎر‪«.‬‬
‫ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﻴﺎرد اﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد و ﻧﺎﻳﺐ وى ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺼﺖ ﻳﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ ﺑﺎ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻔﺮﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﻰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﻮاﺳﺖ از ﻗﻮم اﺷﻌﺚ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻴﭻ ﻗﻮﻣﻰ ﺧﻮش ﻧﺪارد ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را‬
‫از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ آرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﻠﻤﻰ را ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﻳﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﻗـﻴﺲ ﻫﻤـﺮاه وى ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪاى رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺻﺪاى ﺳﻢ اﺳﺒﺎن و ﺻﻮت ﻣﺮدان را ﺷـﻨﻴﺪ ﺑﺪاﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮى وى آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺖ زد ﺗﺎ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﻛـﺮد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﺎز‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎز ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ .‬ﺿﺮﺑﺘﻰ ﻣﻴﺎن وى و ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺮان اﺣﻤﺮى رد و ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻜﻴﺮ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﺴﻠﻢ‬
‫زد ﻛﻪ ﻟﺐ ﺑﺎﻻى وى را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد و ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻟﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ و دو دﻧﺪان ﺟﻠﻮ را ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺿﺮﺑﺘﻰ‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ وى زد و ﺿﺮﺑﺘﻰ دﻳﮕﺮ زﻳﺮ ﺷﺎﻧﻪاش زد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻤﺶ ﻓﺮو رود‪ .‬و ﭼﻮن ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎﻻى اﻃﺎق رﻓﺘﻨﺪ و او را ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻧﻰ را آﺗﺶ ﻣﻰزدﻧﺪ و از ﺑﺎﻻى اﻃﺎق ﺑﺮ او ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻪ آﻣﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺟﻮان در اﻣﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺪه« اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد و‬
‫رﺟﺰى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮدهام ﻛﻪ آزاد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺮگ ﭼﻴﺰى ﻧﺎﺑﺎب ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ روزى دﭼﺎر ﺷﺮ ﻣﻰﺷﻮد‬
‫و ﮔﺮم ﺗﻠﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻨﻚ ﻣﻰآﻣﻴﺰد‬
‫ﭘﺮﺗﻮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﭘﺲ آر ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻤﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﻴﻢ دارم دروﻏﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﻓﺮﻳﺒﻢ دﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪163‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دروﻏﺖ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺧﺪﻋﻪ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﭘﺴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮﻫﺎى ﺗﻮاﻧﺪ و ﺗﺮا ﻧﻤﻰﻛﺸﻨﺪ و ﻧﻤﻰزﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻨﮕﻬﺎ زﺧﻤﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﺎب ﺟﻨﮓ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ دﻳﻮار ﺧﺎﻧـﻪ داد‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻪ وى ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻣﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻣﺎﻧﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫آن ﺟﻤﻊ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در اﻣﺎﻧﻰ« ﺑﺠﺰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﻠﻤﻰ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮﺑـﻮط ﻧﻴﺴـﺖ« و ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻨﺎرى رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻣﺎﻧﻢ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻳﺪ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﻧﻬﺎدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺳﺘﺮى آوردﻧﺪ و او را ﺑﺮ آن ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دورش ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺷﻤﺸـﻴﺮش را از ﮔـﺮدﻧﺶ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ در اﻳﻦ وﻗﺖ از ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺷﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ از اﺷﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ آﻏﺎز ﺧﻴﺎﻧﺖ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺪوارم ﺧﻄﺮى ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻘﻂ اﻣﻴﺪ؟ ﭘﺲ اﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن« و ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﭼﻮﻧﺎن ﺟﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﺟﺴﺘﻰ و ﺑﺪو آن رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳـﻴﺪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪش ﮔﺮﻳﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺧﻮدم ﻧﻤﻰﮔﺮﻳﻢ درﻳﻐﺎ ﮔﻮى ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺮﮔـﺰ در‬
‫آرزوى ﻫﻼك ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺒﻮدهام‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻢ ﻣﻰﮔﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﻦ ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺣﺴﻴﻦ و ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه روى ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﺪرت اﻳﻤﻦ داﺷﺘﻦ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺪارى‪ ،‬آﻳﺎ ﺧﺒﺮى ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻳﻜﻰ را ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ ﻛﻪ از زﺑﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﺑﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻰداﻧﻢ ﻫﻢ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ روان ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮدا روان ﻣﻰﺷﻮد و اﻳﻦ ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨـﻰ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﻮم اﺳﻴﺮ ﺑﻮد و ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮف‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻰرود‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﻳﺒﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻳﺎران ﭘﺪرت ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ آرزو داﺷﺖ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫دروﻏﺰده را رأى درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﻴﺰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺮا اﻣﺎن دادهام‪«.‬‬

‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﺮ ﻧﺮ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﻪ دارم ﻧﻪ ﻣﺎده‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪164‬‬

‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻃﺎﻳﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺷﻴﺒﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ( ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﺎس ﺑﻦ ﻋﺜﻞ ﻃﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮد و ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻰآﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رو و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ‬
‫او ﺑﺮﺳﺎن‪ «.‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ را ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺗﻮﺷﻪ و اﻳﻦ ﻟﻮازم و اﻳﻦ ﻫﻢ از‬
‫آن ﻧﺎﻧﺨﻮراﻧﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻣﺮﻛﻮﺑﻢ ﻛﻮ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﻮﺑﻢ را ﻓﺮﺳﻮدهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻛﺐ و ﺟﻬﺎز‪ ،‬ﺑﺮﻧﺸﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﺎس ﺑﺮﻓﺖ و در زﺑﺎﻟﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻨﺰﻟﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺪﻳﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔـﺖ و ﻧﺎﻣـﻪ را ﺑـﻪ وى‬
‫داد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺪر اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺶ و ﺗﺒﺎﻫﻰ اﻣﺖ را ﺑﻪ ﺧﺪا واﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ رﻓﺖ و ﻫﻴﺠﺪه ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺒﻴﺐ ﺷﺎﻛﺮى ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺠﺪه ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ در ﻛﺎر آﻣﺪن ﺷﺘﺎب ﻛﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﻘﻴﺪه و ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪارﻧﺪ واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﻪ در ﻗﺼﺮ آورد و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﺎ ﺿـﺮﺑﺘﻰ ﻛـﻪ‬
‫اﺑﻦ ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻪ او زده ﺑﻮد ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬دور ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ و اﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ داده ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎن دادن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺮا ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺶ ﺑﺪﻫﻰ‪ ،‬ﺗﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ او‬
‫را ﺑﻴﺎرى« و اﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ در ﻗﺼﺮ رﺳﻴﺪ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ در ﻗﺼﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ در اﻧﺘﻈﺎر اﺟﺎزه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﻌﻴﻂ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ در ﻗﺼﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻮزه آب ﺧﻨﻜﻰ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ‬
‫آب ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﺧﻴﻠﻰ ﺧﻨﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از آن ﻳﻚ ﻗﻄﺮه ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﭼﺸﻴﺪ ﺗﺎ در آﺗـﺶ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ آب ﺟﻮﺷﺎن ﺑﭽﺸﻰ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺗﻮ ﻣﻨﻜﺮ ﺣﻖ ﺑﻮدى آﻧﺮا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮد و وﻗﺘـﻰ ﺑـﺎ ﭘﻴﺸـﻮا دﻏﻠـﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدى ﻧﻴﻜﺨﻮاه وى ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﻋﺼﻴﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﺮدى او ﺷﻨﻮ او ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ ﭘﻴﺸﻮا ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣـﻦ ﻣﺴـﻠﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻫﻠﻴﻢ‪«.‬‬
‫‪165‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادار ﺑﺎد‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﻔﺎﻛﺎر و ﺧﺸﻦ و ﺳﻨﮕﺪﻟﻰ‪ ،‬ﺗـﻮ اى ﭘﺴـﺮ ﺑﺎﻫﻠـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻣـﻦ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﺎوﻳﺪ ﺑﻮدن در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻤﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﺑﻪ دﻳﻮار ﺗﻜﻴﻪ داد‪.‬‬
‫ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻛﻮزه آﺑﻰ ﺑﻴﺎورد و ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺪرك ﺑﻦ ﻋﻤﺎره ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﻧﺎم داﺷﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻛﻮزهاى‬
‫ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ دﺳﺘﻤﺎﻟﻰ ﺑﺮ آن ﺑﻮد و ﺟﺎﻣﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن آورده ﺑﻮد ﻛﻪ آب در آن رﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ داد و ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از آن ﺑﻨﻮﺷﺪ ﺟﺎم ﭘﺮ از ﺧﻮن ﻣﻰﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎر ﺳﻮم ﺟﺎم را ﭘﺮ ﻛﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﺷـﺪ دو دﻧـﺪاﻧﺶ‬
‫در آن اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى اﮔﺮ ﺟﺰو روزى ﻣﻘﺮر ﻣﻦ ﺑﻮد از آن ﻧﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻼم اﻣﺎرت ﺑﺪو ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬ﻣﺮد ﻣﺤﺎﻓﻆ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼـﺮا‬
‫ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﺳﻼم ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ آﻫﻨﮓ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻦ دارد ﭼﺮا ﺳﻼﻣﺶ ﮔﻮﻳﻢ و اﮔﺮ آﻫﻨﮓ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻦ ﻧﺪارد ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﮕﺬار ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻗﻮﻣﻢ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪىاى ﻫﺴﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﺎﺟﺘﻰ ﻫﺴﺖ و اﻧﺠﺎم ﺣﺎﺟﺘﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻚ راز اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﻓﺮﺻﺖ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ در ﺣﺎﺟﺖ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺖ درﻳﻎ ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد او را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻢ ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺮا در ﻛﻮﻓﻪ ﻗﺮﺿﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از وﻗﺘﻰ آﻣﺪهام ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬ﻫﻔﺘﺼﺪ درم اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ادا ﻛـﻦ‪ .‬از اﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺟﺜﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺒﺨﺸﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﻦ‪ .‬ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺖ و او را ﺑـﺎزﮔﺮدان ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ او‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪام و ﺧﺒﺮ دادهام ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ وﻳﻨﺪ و ﻳﻘﻴﻦ دارم ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟ ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎﻧﺘﺪار ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎر را اﻣﺎﻧﺘﺪار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎل ﺗﻮ از آن ﺗﺴﺖ‬
‫و از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮﻳﺶ در آن ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻰ ﻣﻨﻌﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﮔـﺮ آﻫﻨـﮓ ﻣـﺎ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬آﻫﻨـﮓ او‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ آﻫﻨﮓ ﻣﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬او را رﻫﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﺳﺎﻃﺖ ﺗﺮا درﺑﺎره ﺟﺜـﻪ او ﻧﻤـﻰﭘـﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮده و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده و در ﻫﻼك ﻣﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪166‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺟﺜﻪاش‪ ،‬وﻗﺘﻰ او را ﻛﺸﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ« اى اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ! ﻛﺎر ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد و ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪى ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪهﺷﺎن ﻛﻨﻰ و اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎن آرى و آﻧﻬﺎ را ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ وادارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪم‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪر ﺗﻮ ﻧﻴﻜﺎﻧﺸﺎن را ﻛﺸﺘﻪ و ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را رﻳﺨﺘﻪ و رﻓﺘﺎر‬
‫ﺧﺴﺮو و ﻗﻴﺼﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺎ آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﺘﺎب دﻋﻮت ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻓﺎﺳﻖ ﺗﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎر؟ ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻰ ﺗﻮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺮاب ﻣﻰﺧﻮردى ﻋﻤﻞ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺷﺮاب ﻣﻰﺧﻮردم؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ راﺳﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻧﻪ اى و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﮔﻔﺘـﻰ‬
‫و ﻣﻦ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ .‬آن ﻛﻪ ﺧﻮن ﻣﺮدم ﻣﻰﺧﻮرد و اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻨﺶ ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣـﻰﻛﺸـﺪ و‬
‫ﺑﻰﻗﺼﺎص آدم ﻣﻰﻛﺸﺪ و ﺧﻮن ﻧﺎروا ﻣﻰرﻳﺰد و از ﺳﺮ ﺧﺸﻢ و دﺷﻤﻨﻰ و ﺳﻮء ﻇﻦ آدم ﻣﻰﻛﺸـﺪ و در آن ﺣـﺎل‬
‫ﺑﻪ ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ اﺷﺘﻐﺎل دارد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ اﺻﻼ ﻛﺎر ﻧﺎرواﻳﻰ ﻧﻜﺮده ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻦ در ﺧﻮر ﻋﻨﻮان ﻣـﻰﺧـﻮاره‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺖ آرزوﻫﺎ دارد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺣﺎﻳﻞ آن ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﺮا ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻛﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺰﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻣﻰﻛﻨﻢ و داورى ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﻣﺎن و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا واﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﻳﻰ ﮔﻤﺎن دارى ﻛﻪ در ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻘﻰ دارﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻢ ﺑﻜﺸﺪ اﮔﺮ ﺗﺮا ﺑﻪ وﺿﻌﻰ ﻧﻜﺸﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ دوران اﺳﻼم ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﭼﻨﺎن ﻧﻜﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ در ﺧﻮر آﻧﻰ ﻛﻪ در اﺳﻼم ﭼﻴﺰﻫﺎى ﺑﻰﺳﺎﺑﻘﻪ ﭘﺪﻳـﺪ آرى ﻛـﻪ ﻛﺸـﺘﺎر ﻧﺎﻣﺮداﻧـﻪ و‬
‫اﻋﻀﺎ ﺑﺮﻳﺪن ﻧﺎروا و رﻓﺘﺎر ﺧﺒﻴﺜﺎﻧﻪ و ﺗﺴﻠﻂ رذﻳﻼﻧﻪ ﻛﺎر ﺗﻮﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻮ در ﺧﻮر آن ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻪ او و ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﻠﻰ و ﻋﻘﻴﻞ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﻌﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاى وى آب ﺑﻴﺎورﻧـﺪ و آب را در ﺳـﻔﺎﻟﻜﻰ آوردﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﻢ در ﻇﺮف دﻳﮕﺮ آﺑﺖ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻮن از آن آب ﻧﻮﺷﻰ ﻧﺎﭘﺎك ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺗﺮا ﺑﻜﺸﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﻔﺎﻟﻚ آﺑﺖ دادﻳﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﺮﻳﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻴﺪ و ﭘﻴﻜﺮش را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﺮش ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ اﺷﻌﺚ! ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻣﺎﻧﻢ ﻧﺪاده ﺑﻮدى ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻰﺷﺪم‪ ،‬ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮت از ﻣﻦ‬
‫دﻓﺎع ﻛﻦ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﻮ را ﻣﻰﺷﻜﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪىاى ﺑﻮد ﻣﺮا ﻧﻤﻰﻛﺸﺘﻰ‪«.‬‬
‫‪167‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺳﺮ و ﺷﺎﻧﻪاش را ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ زده ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او را ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮو و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻢ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ و او ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻰﻛﺮد و درود ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن و ﭘﻴﻤﺒـﺮان ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺒﻤﺎن دادﻧﺪ و دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﻮارﻣﺎن داﺷﺘﻨﺪ داورى ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ او را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﺼﺎﺑﺎن اﺳﺖ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰدﻧﺪ و ﭘﻴﻜﺮش‬
‫را از ﭘﻰ ﺳﺮش ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﺟﺤﻴﻔﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻜﻴﺮ ﺑـﻦ ﺣﻤـﺮان اﺣﻤـﺮى ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻢ را ﻛﺸـﺘﻪ ﺑـﻮد ﻓـﺮود آﻣـﺪ‪ .‬اﺑـﻦ زﻳـﺎد ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻛﺸﺘﻴﺶ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎﻻﻳﺶ ﻣﻰﺑﺮدى ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻜﺒﻴﺮ و ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻰﮔﻔﺖ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ آوردﻣﺶ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺒﻤﺎن دادﻧﺪ و ﺧﻮارﻣﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻜﺸﺘﻨﻤﺎن دادﻧﺪ داورى ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى را ﻛﻪ ﻗﺼﺎص ﻣﺮا از ﺗﻮ ﮔﺮﻓﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑـﺪو زدم ﻛـﻪ ﻛـﺎرى‬
‫ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮده! اﻳﻦ ﺧﺮاش ﻛﻪ زدى ﺑﻪ ﻋﻮض ﺧﻮن ﺗﻮ ﺑﺲ ﻧﻴﺴﺖ؟«‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻧﻴﺰ ﮔﺮدﻧﻔﺮازى؟«‬
‫اﺣﻤﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺿﺮﺑﺖ دﻳﮕﺮ زدم و ﻛﺸﺘﻤﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﭘﻴﺶ روى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و درﺑﺎره ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻫﺎﻧﻰ را در ﺷﻬﺮ و ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺎﻧﺪان وى را در ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻰداﻧﻰ‪ ،‬ﻗﻮم وى داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ و ﻳﺎرم او‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﻰ ﻗـﻮم او را ﺧـﻮش ﻧـﺪارم ﻛـﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻧﺪ و ﻓﺰونﺗﺮﻳﻦ ﮔﺮوه ﻳﻤﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد وﻋﺪه داد ﻛﻪ ﺑﺒﺨﺸﺪ اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ‪ ،‬رأى او دﻳﮕﺮ ﺷﺪ و از اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ درﻳﻎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ درﺑﺎره ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر داد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺒﺮﻳﺪش و ﮔﺮدﻧﺶ را‬
‫ﺑﺰﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﻰﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد و ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬واى‬
‫ﻣﺬﺣﺞ! ﻛﻪ ﻣﺬﺣﺞ ﻧﺪارم‪ ،‬واى ﻣﺬﺣﺞ! ﻣﺬﺣﺞ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟« و ﭼﻮن دﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺲ ﻳﺎرى او ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ دﺳﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫را ﻛﺸﻴﺪ و از ﺑﻨﺪ در آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺼﺎ ﻳﺎ ﻛﺎرد ﻳﺎ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺑـﺎ آن از ﺟـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪168‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﺮف وى ﺟﺴﺘﻨﺪ و او را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﮔﺮدﻧﺖ را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﻮدم ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻏﻼم ﺗﺮك اﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم رﺳﻴﺪ‪ ،‬وى را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰد ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ او ﻛﺎرى ﻧﺴﺎﺧﺖ‪«.‬‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﻮى ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى رﺣﻤﺖ و رﺿﺎى ﺗﻮ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻏﻼم ﺗﺮك ﺿﺮﺑﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺰد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﻣﺮادى رﺷﻴﺪ را در ﺧﺎزر ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد ﺑـﻮد‪ .‬ﻛﺴـﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﺎﺗﻞ ﻫﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻢ ﺑﻜﺸﺪ اﮔﺮ او را ﻧﻜﺸﻢ ﻳﺎ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮم‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻧﻴﺰه‪ ،‬ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺘﻰ زد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه را ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻻﻋﻠﻰ ﻛﻠﺒﻰ را ﻛـﻪ ﻛﺜﻴـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺷﻬﺎب در ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﻓﺘﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎوردﻧﺪش و ﺑﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻗﺼـﻪ ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﺎ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮدم ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺜﻴﺮ ﺑـﻦ ﺷـﻬﺎب ﻣـﺮا‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاى آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺑﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدى؟«‬
‫اﻣﺎ او از ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮدن درﻳﻎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ او را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺳﺒﻴﻊ ﺑﺒﺮﻳﺪ و آﻧﺠﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﺻﻠﺨﺐ ازدى را ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ رود ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛـﻪ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺪام ﻗﺒﻴﻠﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻗﺒﻴﻠﻪ ازد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﭘﻴﺶ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ «.‬ﻛﻪ ﺑﺒﺮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﺳﺪى درﺑﺎره ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻣﺮادى ﺷﻌﺮى دارد ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﻧﻤﻰداﻧﻰ ﻣﺮگ ﭼﻴﺴﺖ‬
‫ﻫﺎﻧﻰ را در ﺑﺎزار ﺑﻨﮕﺮ‬
‫و ﻧﻴﺰ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ‪...‬‬
‫ﻛﻪ ﺷﻌﺮى ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺷﻌﺮ از ﻓﺮزدق اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪169‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻮ ﺟﻨﺎب‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻣﺴﻠﻢ و ﻫﺎﻧﻰ را ﻛﺸﺖ ﺳـﺮ آﻧﻬـﺎ را ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ وادﻋﻰ و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ اروح ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ دﺑﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺴﻠﻢ و ﻫﺎﻧﻰ را ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪاى دراز ﻧﻮﺷﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى دراز ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ و ﭼـﻮن ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد در ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺮد آن را ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ دراز ﻧﻮﻳﺴﻰ و ﺗﻔﺼـﻴﻞ ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﺑﻨـﻮﻳﺲ اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﺣﻤـﺪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ ﺣﻖ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﮔﺮﻓﺖ و زﺣﻤﺖ دﺷﻤﻦ وى را از ﭘﻴﺶ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻛﻪ ﺧـﺪاﻳﺶ‬
‫ﻣﻜﺮم ﺑﺪارد ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻣﺮادى ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮد و ﻣﻦ ﺧﺒﺮﮔﻴـﺮان ﺑـﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻢ و ﻣﺮدان ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﺣﻴﻠﻪ ﻛﺮدم ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎوردم و ﺧﺪا آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻦ داد ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ آوردﻣﺸﺎن و ﮔﺮدﻧﻬﺎﺷﺎن را زدم اﻳﻨﻚ ﺳﺮﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻤﺮاه ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴـﻪ ﻫﻤـﺪاﻧﻰ و زﺑﻴـﺮ ﺑـﻦ اروح‬
‫ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬اﻳﻦ دو ﻛﺲ ﺷﻨﻮا و ﻣﻄﻴﻊ و ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫـﺪ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻴﻊ و راﺳﺘﮕﻮ و ﺑﺎ ﻓﻬﻢ و درﺳﺘﻜﺎرﻧﺪ‪ .‬واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮاى وى ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮدهاى ﻛﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻪام‪ ،‬دور اﻧﺪﻳﺸـﺎﻧﻪ ﻋﻤـﻞ ﻛـﺮدهاى و‬
‫دﻟﻴﺮاﻧﻪ اﻗﺪام ﻛﺮدهاى‪ .‬ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﺸﺎن دادهاى و اﻧﺘﻈﺎرى را ﻛﻪ از ﺗﻮ داﺷﺘﻢ ﺑﺮ آوردهاى و رأى ﻣﺮا درﺑﺎره‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدهاى‪ ،‬دو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﻮ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪم و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدم و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻛـﺮدم و رأى و‬
‫ﻓﻀﻠﺸﺎن را ﭼﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدى‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻦ‪.‬‬
‫»ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ راه ﻋﺮاق ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻨﻪ و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﺮدم ﻣﺸﻜﻮك ﺑﺎش و‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮف ﺗﻬﻤﺖ ﺑﮕﻴﺮ اﻣﺎ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺠﻨﮕﻴﺪه ﻣﻜﺶ و ﻫﺮ ﭼﻪ رخ ﻣﻰدﻫﺪ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ .‬درود ﺑـﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺎد و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﻋﻮن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﺤﻴﻔﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻫﺸﺖ روز رﻓﺘﻪ از ذى ﺣﺠـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻘﻮﻟﻰ ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺖ روز ﭘﺲ از ﻋﺮﻓﻪ و ﻳﻚ روز ﭘﺲ از ﺑـﺮون ﺷـﺪن ﺣﺴـﻴﻦ از‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮون ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻣﻜﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ دو روز ﻣﺎﻧﺪه از رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺐ‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﺳﻪ روز رﻓﺘﻪ از ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن و رﻣﻀﺎن و ﺷﻮال و ذى اﻟﻘﻌﺪه را در ﻣﻜـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﺸﺖ روز رﻓﺘﻪ از ذى ﺣﺠﻪ ﺑﻪ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬روز ﺗﺮوﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن روز ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻗﻴـﺎم ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮد از ﻣﻜﻪ ﺑﺮون ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ‬
‫ﺳﺒﺰ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺳﺮخ‪ ،‬ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻣﻪ ﺳﺮخ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ در ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻛﻮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪهام ﻛﻪ ﻋﻤﺮو را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪170‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺷﻌﺚ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﺷﻮر و ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ آن ﺷﺐ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺳﻮى ﻗﺼﺮ اﺑﻦ زﻳﺎد آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وى و‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﺚ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﺐ در آﻳﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ «.‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬راه‬
‫ﻓﺮار را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺴﺘﻪاى راه ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ دﺳﺘﻮر داد‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺮاى آوردﻧﺸﺎن ﭼﻴﺰى ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﭼﻮن ﺑﻴﺎوردﻧﺪﺷﺎن زﻧﺪاﻧﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﺴﻴﻦ از ﻣﻜﻪ در آﻣﺪ و راه ﻛﻮﻓﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ و ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺑﻮد‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪ و آﻣﺎده ﺣﺮﻛﺖ ﺷـﺪ‬
‫در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻢ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺘﻢ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪم ﻛﻪ ﭼﻴـﺰى‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪرز ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ از ﮔﻔﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺪ ﻋﻘﻴﺪه و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﭼﻴﺰ و ﻛﺎر زﺷﺖ ﻧﻤﻰﭘﻨﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﻋﺮاق روان ﺷﻮى‪ ،‬از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﻬﺮى ﻣﻰروى‬
‫ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن دارد و اﻣﻴﺮان ﻛﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻒ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ درﻫﻢ و دﻳﻨﺎرﻧـﺪ‪ 1‬و ﺑـﻴﻢ دارم‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ وﻋﺪه ﻳﺎرى ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺮا از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ ﭘـﺎداش ﻧﻴـﻚ دﻫـﺪ‪ .‬ﻣـﻰداﻧـﻢ ﻛـﻪ از ﺳـﺮ ﻧﻴﻜﺨـﻮاﻫﻰ آﻣـﺪهاى و‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدى‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ آﻳﺪ‪ ،‬رأى ﺗﻮ را ﻛﺎر ﺑﻨﺪم ﻳﺎ ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸـﺎورى و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪرز ﮔﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ )او ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺰوﻣﻰ( رﻓﺘﻢ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪» :‬ﺣﺴـﻴﻦ را‬
‫دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ و ﺑﺎ وى ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻢ و او ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﻨﮓ ﺳﭙﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻪاى‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ رأى درﺳﺖ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻳﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﺴﺎ ﻣﺸﻮرت ﺟﻮى ﻛﻪ دﻏﻠﻰ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﺑﻦ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻴﻦ در ﺧﻼل ﺳﺨﻦ از راز ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻴﺎم ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﻮﻓﻴﻖ روﺳﭙﻰزاده ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﺪ اﻳﻦ واﻗﻊ ﺗﻠﺦ از ﭘﺲ ﻛﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات و ﺣﻮادث ﻣﻮج ﻣﻰزﻧﺪ و ﭘﻴﺪاﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﻼ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺒﺎن در ﻛﻮﭼﻪﻫﺎى ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺎﺧﺖ و ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺴﺎن اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫م‪.‬‬
‫‪171‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫»و ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ اﻓﺘﺪ‬

‫و اى ﺑﺴﺎ ﺑﺪﮔﻤﺎن از ﻧﺎدﻳﺪه‬
‫ﻛﻪ اﻧﺪرز ﮔﻮﻳﻰ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ روان ﺷﻮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘـﻴﺶ وى‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﺧﻮاﻫﻰ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ آن دارم ﻛﻪ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻫﻤﻴﻦ دو روزه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﺮا از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﺑـﺪارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺑﮕـﻮ آﻳـﺎ‬
‫ﺳﻮى ﻗﻮﻣﻰ ﻣﻰروى ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻤﺸﺎن را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ و وﻻﻳﺘﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف در آوردهاﻧﺪ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺮون‬
‫راﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ و ﺣﺎﻛﻤﺸﺎن آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﺑﺮ ﻗﻮم ﻣﺴﻠﻂ اﺳـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻋﻤﺎل وى ﺧﺮاج وﻻﻳﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و زد و ﺧﻮرد دﻋﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻴﻢ دارم ﻓﺮﻳﺒﺖ دﻫﻨﺪ و ﺗﻜـﺬﻳﺐ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻮ ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎرﻳﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﺣﺮﻛﺘﺸﺎن دﻫﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ در ﻛﺎر دﺷﻤﻨﻰ ﺗﻮ ﺳﺨﺘﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا ﺧﻴﺮ ﻣﻰﺟﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺑﻴﻨﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧـﻢ ﭼـﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم را واﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﻢ و دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻴﻢ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارم ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ روم ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن آﻧﺠﺎ و ﺳﺮان اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫از ﺧﺪا ﺧﻴﺮ ﻣﻰﺟﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺗﺮا آﻧﺠﺎ داﺷﺘﻢ از آن ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﻴﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺑﻴﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﺒﺎدا ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ در ﺣﺠﺎز ﺑﻤﺎﻧﻰ و اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰى ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻰ دﻳﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﻛﻪ‬
‫از ﺣﺠﺎز ﺳﻮى ﻋﺮاق روم ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﭼﻴﺰى از ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰرﺳﺪ و ﻣـﺮدم او را ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻧﻤﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮوم ﻛﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﺮاى وى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ آﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴـﺮ ﻋﻤـﻮ! ﻣـﻦ‬
‫ﺻﺒﻮرى ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺻﺒﺮ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﻴﻢ دارم در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮى‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﻗﻮﻣﻰ ﺣﻴﻠﻪﮔﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺸﻮ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎن ﻛﻪ ﺳـﺮور ﻣـﺮدم ﺣﺠـﺎزى‪ .‬اﮔـﺮ ﻣـﺮدم ﻋـﺮاق ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻣـﻰﮔﻮﻳﻨـﺪ ﺗـﺮا‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رو‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺠﺰ رﻓـﺘﻦ ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﺳﻮى ﻳﻤﻦ رو ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ و درهﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﭘﻬﻨﺎور اﺳـﺖ و دراز‪ ،‬ﭘـﺪرت آﻧﺠـﺎ ﺷـﻴﻌﻴﺎن دارد‪ ،‬و از‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪172‬‬

‫ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻛﻨﺎرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻣﻪ ﻣـﻰﻧﻮﻳﺴـﻰ و دﻋـﻮﺗﮕﺮان ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﻰ در اﻳـﻦ ﺻـﻮرت اﻣﻴـﺪوارم ﻛـﻪ آﻧﭽـﻪ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﺑﻰﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﻰ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﺸﻔﻘﻰ وﻟﻰ ﻣـﻦ ﻣﺼـﻤﻢ ﺷـﺪهام و‬
‫آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ دارم‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰروى زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎﻧﺖ را ﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮى ﻛـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و زﻧﺎﻧﺶ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ او را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺸﻢ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را روﺷﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﻪ او را ﺑﺎ ﺣﺠﺎز واﻣﻰﮔـﺬارى و از‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻰروى‪ ،‬اﻣﺮوز ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻮ‪ ،‬ﻛﺲ ﺑﻪ او ﻧﻤﻰﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺨـﺪاﻳﻰ ﻛـﻪ ﺑﺠـﺰ او ﺧـﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴـﺖ اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ اﮔﺮ ﻣﻮى ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺖ را ﺑﮕﻴﺮم ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻓـﺮاﻫﻢ آﻳﻨـﺪ ﺑـﻪ رأى ﻣـﻦ ﻛـﺎر ﻣـﻰﻛﻨـﻰ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زﺑﻴـﺮ ﭼﺸـﻤﺖ‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اى ﭘﺮﺳﺘﻮ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪاى‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻠﻮت ﺷﺪ‬
‫ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار و ﭼﻬﭽﻪ ﺑﺰن‬
‫و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺗﺨﻢ ﺑﮕﺬار‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى ﻋﺮاق ﻣﻰرود‪ ،‬ﺣﺠﺎز را ﻧﮕﻬﺪار‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ اﺳﺪى و ﻣﺬرى اﺑﻦ ﻣﺸﻤﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺞ از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬روز ﺗﺮوﻳﻪ وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺮ آﻣـﺪن روز ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺣﺠﺮ و در ﻣﻴﺎن ﺣﺠﺮ و در اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻚ رﻓﺘﻴﻢ و ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻤﺎن و اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫را ﻋﻬﺪه ﻛﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺗﻮ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ و ﻳﺎرﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺎﻻرى آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻛﻌﺒﻪ را ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣـﻦ آن‬
‫ﺳﺎﻻر ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻤﺎن و ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻴﻨﻰ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻧﺒﻴﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ آﻫﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛـﻪ‬
‫دﻋﺎى ﻣﺮدم را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﺳﻮى ﻣﻨﻰ روان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪173‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻃﻮاف ﻛﺮد و ﭼﻴﺰى از ﻣـﻮى ﺧـﻮد را ﺑﻜﻨـﺪ و اﺣـﺮام ﻋﻤـﺮه‬
‫ﺑﮕﺬاﺷﺖ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ روان ﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﻨﻰ رﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﻘﻴﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑـﺎ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻴﺎ« و ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻮش ﺑﻪ او ﻓﺮا داد ﻛﻪ آﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ روى ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻴﺪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻓﺪاى ﺗﻮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ در اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻤﺎن ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻳﻚ وﺟﺐ ﺑﻴﺮون از ﻣﺴﺠﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻣﻰﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻚ وﺟﺐ داﺧﻞ آن ﻛﺸﺘﻪ ﻛﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ در ﺳﻮراخ ﻳﻜﻰ از ﺧﺰﻧـﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷـﻢ ﺑﻴـﺮوﻧﻢ ﻣـﻰﻛﺸـﻨﺪ ﺗـﺎ ﻛـﺎر‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﺪى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻬﻮدان ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﻌﺪى ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ از ﻣﻜﻪ در آﻣﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋـﺎص ﺑـﻪ ﺳـﺎﻻرى‬
‫ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ راه او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﻛﺠﺎ ﻣﻰروى؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮد و روان ﺷﺪ و دو ﮔﺮوه ﺑﻪ دﻓﻊ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎران وى ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ راه ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ‬
‫زدﻧﺪ‪» :‬اى ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﻰ‪ ،‬از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮون ﻣﻰﺷـﻮى و ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ اﻣـﺖ ﺗﻔﺮﻗـﻪ ﻣـﻰآورى؟«‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫»ﻟ‪‬ﻲ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤﻠ‪‬ﻲ و‪َ ‬ﻟ ُﻜﻢ‪ ‬ﻋ ‪‬ﻤ ُﻠ ُﻜﻢ‪ ‬أَ ْﻧ ُﺘﻢ‪ ‬ﺑﺮِﻳﺌُﻮنَ ‪‬ﻣﻤ‪‬ﺎ أَ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤﻞُ و‪ ‬أَﻧَﺎ ‪‬ﺑﺮِيء‪ ‬ﻣﻤ‪‬ﺎ َﺗ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﻠُﻮنَ ‪«41 :10‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺧﺎص ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﺎص ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻤﺎ از ﻋﻤﻠﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﻛـﻨﻢ ﺑﻴﺰارﻳـﺪ و‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﺑﻴﺰارم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻌﻴﻢ رﺳﻴﺪ و ﻛﺎرواﻧﻰ را آﻧﺠﺎ دﻳﺪ ﻛﻪ از ﻳﻤﻦ ﻣﻰآﻳﺪ و ﺑﺤﻴﺮ ﺑﻦ رﻳﺴـﺎن‬
‫ﺣﻤﻴﺮى ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻳﺰﻳﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﻦ ﺑﻮد ﺑﺮاى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺎر ﻛﺎروان روﻧﺎس و ﺣﻠﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺎروان را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻰﻛـﻨﻢ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻳﺪ ﻛﺮاﻳﻪ او را ﻣﻰدﻫﻴﻢ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺘﺶ را ﻧﻜﻮ ﻣﻰدارﻳﻢ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ و ﻫﻤﻴﻨﺠـﺎ از‬
‫ﻣﺎ ﺟﺪا ﺷﻮد ﻛﺮاﻳﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﻮده ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از وى ﺟﺪا ﻣﻰﺷﺪ ﺣﺴﺎب ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﻖ او را ﺑﺪادﻧـﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮﻓﺖ ﻛﺮاﻳﻪ وى را ﺑﺪاد و ﺟﺎﻣﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ و ﻣﺬرى ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎﻣﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺎح رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮزدق ﺑـﻦ ﻏﺎﻟـﺐ ﺷـﺎﻋﺮ را ﺑﺪﻳـﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ را ﺑﺪﻫﺪ و آرزوﻳﺖ را ﺑﺮآرد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪174‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮدﻣﻰ را ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدى ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬

‫ﻓﺮزدق ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻄﻠﻊ ﭘﺮﺳﻴﺪى‪ ،‬دﻟﻬﺎى ﻛﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳـﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸـﺎن ﺑـﺎ ﺑﻨـﻰ اﻣﻴـﻪ‪ .‬ﺗﻘـﺪﻳﺮ از‬
‫آﺳﻤﺎن ﻣﻰرﺳﺪ و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻫﺮ روزى ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرى دﻳﮕﺮﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﻮد ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﻣﻰدارﻳﻢ و ﺑـﺮاى ﺷـﻜﺮﮔﺰارى‬
‫ﻛﻤﻚ از او ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻀﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻧﻴﺖ ﭘﺎك و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛـﺎرى دارد‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﺮﻛﺖ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ« و از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮزدق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎدرم را ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺮدم‪ ،‬در اﻳﺎم ﺣﺞ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ او را ﻣﻰراﻧﺪم وﻗﺘﻰ وارد ﺣﺮم ﺷﺪم‪ ،‬و اﻳـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻰﺷﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ و ﻧﻴﺰهﻫـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ را ﻫﻤـﺮاه‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻄﺎر از ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ او رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓـﺪاﻳﺖ‪ .‬ﭼـﺮا ﺣـﺞ ﻧﻜـﺮده ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب‬
‫ﻣﻰروى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺘﺎب ﻧﻜﻨﻢ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬از ﻛﺠﺎﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺮدى از ﻋﺮاﻗﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﻛﻨﺠﻜﺎوى ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﺧﺒﺎر ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪا‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ درﺑﺎره ﻧﺬور و ﻣﻨﺎﺳﻚ از او ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬اﻣـﺎ از ﺑﻴﻤـﺎرى ﺑﺮﺳـﺎم ﻛـﻪ در‬
‫ﻋﺮاق ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد زﺑﺎﻧﺶ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻢ و داﺧﻞ ﺣﺮم ﺳﺮا ﭘﺮدهاى دﻳﺪم ﻛﻪ وﺿﻌﻰ ﻧﻜﻮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻮى آن رﻓﺘﻢ ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ از‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﺳﺖ از ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را دﻳﺪهام‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﭼﺮا ﺑﺎ وى ﻧﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻰرﺳﺪ و ﺳﻼح در وى و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫‪175‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻫﻨﮓ آن ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺧﻮدم را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﺒﺪاﷲ در دﻟﻢ اﺛـﺮ ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮان و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻳﺎد آوردم و اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺮا از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺖ و از ﻋﺴـﻔﺎن ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻛﺎرواﻧﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ از ﻛﻮﻓﻪ آذوﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن از آﻣﺪن ﻛﺎروان ﺧﺒﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن روان ﺷﺪم و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﺪارس ﻛﺎروان رﺳﻴﺪم ﺻﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑﺮﺳـﻢ و ﺑﺎﻧـﮓ زدم‪:‬‬
‫»ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آن زﻣﺎن از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روز و ﺷﺐ اﻧﺘﻈﺎر آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﻳﻦ درﺧﺖ و اﻳﻦ ﻧﺨﻞ و اﻳﻦ ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا رﻫﻂ را ﻧﻤﻰﻓﺮوﺷﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻓﻼﻧﻰ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻪ ﺗﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎز ﻣﺮا ﻟﻌﻦ ﻛﺮد‪ ،‬از اﻃﺮاﻓﻴﺎن وى ﻛﺴﻰ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ زﺣﻤﺘﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪم و ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬رﻫﻂ ﺑﺎﻏﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻄﺎﺋﻒ داﺷـﺖ و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﻫﺪ اﻣﺎ وى ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺎ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﭙﺮداﺧﺖ ﺗﺎ در ذات ﻋﺮق ﻓﺮود آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻣﻜﻪ در آﻣﺪﻳﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻫﻤـﺮاه دو ﭘﺴـﺮش ﻋـﻮن و ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را دﻳﺪى ﺑﺎزﮔﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ‬
‫دارى ﻣﺎﻳﻪ ﻫﻼك ﺗﻮ ﺷﻮد و ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻛﻨﻮن ﻫﻼك ﺷﻮى ﻧﻮر زﻣﻴﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮ دﻟﻴﻞ ﻫﺪاﻳﺘﺠﻮﻳﺎﻧﻰ و اﻣﻴﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬در رﻓﺘﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ از دﻧﺒﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰرﺳﻢ‪.‬‬
‫واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻧﺎﻣـﻪاى ﺑـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺲ و او را اﻣﺎن ﺑﺪه ﺑﺎ وﻋﺪه ﻧﻴﻜﻰ و رﻋﺎﻳﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻌﻬـﺪ ﻛـﻦ و از او ﺑﺨـﻮاه ﻛـﻪ ﺑـﺎزﮔﺮدد ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎزآﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻮﻳﺲ و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آر ﺗﺎ ﻣﻬﺮ ﺑﺰﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻬﺮ ﺑﺰن و ﻫﻤﺮاه ﺑﺮادرت‬
‫ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺟﺪﻳﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪176‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬وى از ﺟﺎﻧﺐ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺤﻴﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او دادﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ وى اﺻﺮار ﻛﺮدﻳﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬرﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮاﺑﻰ دﻳﺪهام ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ در آن ﺑﻮد و دﺳﺘﻮرى ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺮرم ﺑﺎﺷﺪ ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﻮدم اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﻮاب ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﮕﻔﺘﻪام و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم روم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪.‬‬
‫از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺗـﺮا از آﻧﭽـﻪ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫زﺣﻤﺘﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻮﻓﻴﻘﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﻨﻴﺪم ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫ﻋﺮاق روان ﺷﺪهاى‪ .‬ﺧﺪاﻳﺖ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺪور ﺑﺪارد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم ﻣﺎﻳﻪ ﻫﻼك ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ و ﻳﺤﻴﻰ اﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﺎن دارى‬
‫و رﻋﺎﻳﺖ و ﻧﻴﻜﻰ و ادب ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‪ .‬ﺧﺪا را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺎﻫﺪ و ﺿﺎﻣﻦ و ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﻰﮔﻴـﺮم‪ .‬درود ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ و ﻋﻤـﻞ ﻧﻴـﻚ ﻛﻨـﺪ و ﮔﻮﻳـﺪ ﻣـﻦ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻼف ﺧﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ او ﻧﻜﺮده‪ .‬ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﺎن و ﻧﻴﻜـﻰ و رﻋﺎﻳـﺖ ﺧﻮاﻧـﺪهاى‪ .‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اﻣﺎن‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻛﺴﻰ را ﻛـﻪ در دﻧﻴـﺎ از او ﻧﺘﺮﺳـﻴﺪه ﺑﺎﺷـﺪ اﻣـﺎن‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺗﺮﺳﻰ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﺎن وى‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ از آن ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺼﺪ رﻋﺎﻳﺖ و ﻧﻴﻜﻰ ﻣﻦ داﺷﺘﻪاى ﺧﺪاﻳﺖ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﭘﺎداش دﻫﺪ‪،‬‬
‫و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻤﺎر دﻫﻨﻰ از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدﻳﻢ‪:‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻮم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺘﻪام‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﺠـﺎﻳﻰ رﺳـﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺗﻤﻴﻤﻰ او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﻛﺠﺎ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ اﻣﻴﺪ ﺧﻴﺮ ﻧﺪارى‪«.‬‬
‫‪177‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑـﺎزﻧﻤﻰﮔـﺮدﻳﻢ ﺗـﺎ‬
‫اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﻮاران ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺪو رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻛﺮﺑﻼ ﭘﻴﭽﻴﺪ و ﻧﻴﺰار و ﺑﻮﺗﻪ‬
‫زارى را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﻴﻤﻪﻫﺎى ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﭘـﺎ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻳﺎران وى ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜﺼﺪ ﭘﻴﺎده‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را وﻻﻳﺘﺪار رى ﻛﺮده ﺑـﻮد و ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫وى را داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر اﻳﻦ ﻣﺮد را ﻋﻬﺪه ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دار‪«.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻣﻌﺎف داﺷﺘﻦ وى درﻳﻎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﻣﻬﻠﺘﻢ ده« و او ﻣﻬﻠﺖ داد‪ ،‬ﻋﻤﺮ در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﭘﻴﺶ وى‬
‫آﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد رﺿﺎﻳﺖ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى رﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را ﺑﭙﺬﻳﺮ‪ :‬ﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﮕﺬارى ﻛﻪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻣﺪهام ﺑﺎزﮔﺮدم‪ .‬ﻳﺎ ﺑﮕﺬارى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ روم‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﮕـﺬارى ﺳـﻮم‬
‫ﻣﺮزﻫﺎ روم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﻗﺒﻮل ﻛﺮد اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻬﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ده و ﭼﻨﺪ ﺟـﻮان از ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ وى ﺧﻮرد ﻛﻪ در داﻣﻨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮن وى را ﭘﺎك ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و‬
‫ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ دﻋﻮﺗﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎرﻳﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪﻣﺎن داورى ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺬﺣﺞ او را ﻛﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪ و ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮد و ﺷـﻌﺮى ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻀـﻤﻮن‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»رﻛﺎﺑﻢ را از ﻧﻘﺮه و ﻃﻼ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﻦ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﻛﺸﺘﻪام‬
‫ﻛﺴﻰ را ﻛﺸﺘﻪام ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‬
‫از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺴﺎب‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪178‬‬

‫ﻧﺴﺒﺶ از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ‪«.‬‬

‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ او را ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﺮ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺳﺮ را ﭘﻴﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪ .‬اﺑﻮ‬
‫ﺑﺮزه اﺳﻠﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﻛﺮد ﺑﺎ ﭼﻮب دﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن آن ﻣﻰزد و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺳﺮﻫﺎى ﻣﺮداﻧﻰ را ﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻋﺰﻳﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺘﺮﻧﺪ‬
‫و ﺳﺘﻤﮕﺮﺗﺮ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺑﺮزه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮﺑﺖ را ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎرﻫﺎ دﻳﺪم ﻛﻪ دﻫﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻫﺎن وى ﺑـﻮد و ﺑﻮﺳـﻪ‬
‫ﻣﻰزد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﺮم و ﺧﺎﻧﻮاده ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم ﺑﺠﺰ ﭘﺴﺮى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ او را ﺑﻜﺸﻴﺪ اﻣﺎ زﻳﻨﺐ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮ او‬
‫اﻓﻜﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ «.‬و ﻋﺒﻴـﺪاﷲ رﻗـﺖ آورد و رﻫـﺎﻳﺶ ﻛـﺮد و دﺳـﺖ از او‬
‫ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻟﻮازم داد و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣـﺮدم ﺷـﺎم را‬
‫ﻛﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن وى ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎوردﻧﺪﺷﺎن و ﺷﺎﻣﻴﺎن ﻓﻴﺮوزى او را ﻣﺒﺎرﻛﺒﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺳﺮﺧﺮوى و ﻛﺒﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﻮد ﻳﻜﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را دﻳﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺒﺨﺶ‪«.‬‬
‫زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ او را‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﻮد ﻣﮕﺮ از دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﺮون ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﻛﺒﻮد ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﮔﻔﺖ و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ درﮔﺬر‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﻳﺸﺸﺎن ﺑﺮد و ﻟﻮازم داد و ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﻣﻮى ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد و آﺳﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ روى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻰﮔﺮﻳﺴـﺖ و‬
‫اﺷﻌﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﺑﻮدﻳﺪ‬
‫از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان و ﻛﺴﺎﻧﻢ ﭼﻪ ﻛﺮدﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻴﺸﺎن اﺳﻴﺮان ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﻛﺸﺘﮕﺎن آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن!‬
‫‪179‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﭘﺎداش ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد‪،‬‬

‫ﻛﻪ اﻧﺪرزﺗﺎن داده ﺑﻮدم ﻛﻪ از ﭘﺲ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺪى ﻧﻜﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺼـﺪ ﻫـﺰار‬
‫ﻛﺲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑـﻦ ﻋـﺮوه ﻣﻨـﺰل‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﻳﺎد از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫راوى ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻫﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﺣﺮﻣﺘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ؟ ﻣﮕﺮ اﻛﺮاﻣﺖ ﻧﻜﺮدم؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدم؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش آن ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ از ﺗﻮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻮﺑﻰ را ﻛﻪ ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﺰد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫـﺎى وى را ﺑﺒﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‬
‫و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﻰ را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﺪ ﻛﻪ اى ﺳﻮاران ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸﻴﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺲ ﺟﻮاب او را‬
‫ﻧﺪاد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وى ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﻳﺴﺎف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺴﺠﺪ اﻧﺼﺎر دﻳﺪﻣﺸﺎن ﻛﻪ وﻗﺘـﻰ در راه ﺑـﻪ راﺳـﺖ ﻳـﺎ ﭼـﭗ‬
‫ﻣﻰﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻰ ﭼﻬﻞ ﻛﺲ‪ ،‬ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺗﺎرﻳﻜﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار رﺳﻴﺪ‪ ،‬و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳـﺎد ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺑﺴـﻴﺎر ﻛـﺲ‬
‫ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﻢ و ﺻﺪاى ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺳﻘﻒ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﻜﻨﺪﻧﺪ و در ﺗﻴﺮﻫـﺎى آن آﺗـﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ و ﻧﮕـﺎه ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺟﺪا ﺷﻮﻳﺪ« و ﻫﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف ﺳﺮ ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ زﺧﻤـﺪار ﺷـﺪ و‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪180‬‬

‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪو ﻛﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ و او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن دو ﻛﺲ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى وى آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑـﻮد و او‬
‫ﺧﻮن از ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﺴﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻴﺎ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻗﺮارى ﻧﻬﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد رﺳﻴﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎزوﻫﺎى وى را ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ‪،‬‬
‫ﻫﻰ! اى ﭘﺴﺮ زن ول‪ -‬در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﻼن‪ -‬آﻣﺪه ﺑﻮدى ﻗﺪرت ﻣـﺮا ﺑﮕﻴـﺮى؟« آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﻳﺴﺎف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد از واﻗﺼﻪ ﺗﺎ راه ﺷﺎم و ﺗﺎ راه ﺑﺼﺮه را ﺑﺒﻨﺪﻧـﺪ و ﻧﮕﺬارﻧـﺪ ﻛﺴـﻰ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻛﺴﻰ ﺑﺮود‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و از ﭼﻴﺰى ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪوﻳﺎن را دﻳﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳـﺶ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ داﺧﻞ ﻳﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮف راه ﺷﺎم روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻛﺮﺑﻼ ﺳﻮاران ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮود آﻣـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﺣﺼـﻴﻦ ﺑـﻦ ﻧﻤﻴـﺮ را ﺳـﻮى وى ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و اﺳﻼم ﻗﺴﻤﺸﺎن داد ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ وى ﻧﻬﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺷﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺣﻨﻈﻠﻰ ﻧﻬﺸﻠﻰ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺳـﺮﮔﺮوﻫﻰ‬
‫ﺳﻮار ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻨﺎن را ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻳﺪ؟ ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ ﺗـﺮك و دﻳﻠـﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬روا ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ «،‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮ ﺳﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎران وى رﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺪه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮ ﺧﻮﻳﺶ را واروﻧﻪ ﻛﺮد و ﺳﻼﻣﺸﺎن ﮔﻔﺖ آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﻳـﺎران اﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫ﺗﺎﺧﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و دو ﻛﺲ از ﺟﻤﻌﺸﺎن ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺶ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺴﻴﻦ را دﻳﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ وى آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺑﺤﺮﻳـﻪ‬
‫ﻣﺮادى ﺑﺎ دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﻣﻌﻦ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻫﺮ دو را دﻳﺪم‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﭘﻴﺮان ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮ ﺗﭙﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ‬
‫ﻧﺼﺮت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﭼﺮا ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻤﻰآﻳﻴﺪ ﻛﻪ او را ﻳﺎرى ﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪181‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او را ﻣﻰدﻳﺪم ﻛﻪ ﺟﺒﻪاى از ﺣﻠﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﺑﺎز آﻣـﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﺮ ﻃﻬﻮى ﺗﻴﺮى ﺳﻮى وى اﻧﺪاﺧﺖ و دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﻴﺮ ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎﻧﻪاش ﺑﻪ ﺟﺒﻪ آوﻳﺨﺘـﻪ ﺑـﻮد و‬
‫ﭼﻮن از او ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺻﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬دﻳﺪﻣﺸﺎن ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺻﺪ ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻛﺲ از‬
‫ﻧﺴﺐ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰده ﻛﺲ از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷـﻢ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ از ﺑﻨـﻰ ﺳـﻠﻴﻢ و ﻳﻜـﻰ از ﺑﻨـﻰ ﻛﻨﺎﻧـﻪ‬
‫ﻫﺮدوان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ زﻳﺎد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آب ﺗﻨﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﺟﻮﻳﺮﻳﺔ ﺑﻦ ﺑﺪر ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده و دﺳﺘﻮر داده اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻗـﻮم ﺟﻨـﮓ ﻧﻜﻨـﻰ‬
‫ﮔﺮدﻧﺖ را ﺑﺰﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﺐ ﺧﻮد دوﻳﺪ و ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻼح ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑـﻪ ﺗـﻦ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد آوردﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﭘﻴﺶ روى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ ﭼﻮب ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻣـﻰزد و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻓﻠﻔﻞ ﻧﻤﻜﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان و ﻛﺴﺎن ﺣﺴﻴﻦ را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎرى ﻛﻪ ﻛﺮد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﮕﻔـﺖ ﺗـﺎ در ﺟـﺎى‬
‫ﺧﻠﻮﺗﻰ ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن دادﻧﺪ و روزى اى ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و ﺧﺮﺟﻰ و ﺧﺎﻧﻪ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﭘﺴﺮ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬از آن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻳﺎ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻃـﻰ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺰد و ﺳﺮﻫﺎﺷﺎن را ﺑﻴﺎورد و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪاش را وﻳﺮان ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳـﺪ آوردﻧـﺪ آﻧـﺮا‬
‫ﭘﻴﺶ روى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎد‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻴﺎن او و ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ دو ﺳﻪ ﻣﺎه ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻧﻤﻮد ﻛﻪ از ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠـﻮع آﻓﺘـﺎب ﺗـﺎ ﺑﺮآﻣـﺪن روز‬
‫دﻳﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن آﻟﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫راس اﻟﺠﺎﻟﻮت ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ وﻗﺖ از ﻛﺮﺑﻼ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻢ ﻣﺮﻛﺒﻢ را ﻣﻰدواﻧﻴﺪم ﺗﺎ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮوم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮى در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻴﻢ و ﭘﺲ‬
‫از آن وﻗﺘﻰ از آﻧﺠﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻢ آﻫﺴﺘﻪ ﻣﻰرﻓﺘﻢ و ﺗﺎﺧﺖ ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺿﺒﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮا رﻫﺎ ﻧﻤـﻰﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺧـﻮﻧﻢ را ﺑﺮﻳﺰﻧـﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻛﺴﻰ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ دﻫﺪ ﻛﻪ ذﻟﻴﻠﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺧﻮارﺗﺮ از ﻛﻬﻨﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪182‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻣﺪ و ﺑﻪ روز ﻋﺎﺷﻮراى ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ در ﻧﻴﻨﻮى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ در ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در آن وﻗﺖ ﭘﻨﺠـﺎه و ﭘـﻨﺞ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ده روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺤﺮم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ درﺳﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زر ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺰه ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑـﻮد‪ .‬ﺧـﺪا از او ﺧﺸـﻨﻮد ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫رواﻧﺶ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد از ﻣﻜﻪ در آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى را وﻗﺘﻰ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻃﺸﺘﻰ وﺿﻮ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ اﺷﻜﻬﺎى وى ﺑﻄﺸﺖ ﻣﻴﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﺳﺤﺎق ﺳﺒﻴﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰآﻳﺪ ﺣﺼﻴﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺗﺎ ﺧﻔﺎن و ﻫﻢ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺗﺎ ﻗﻄﻘﻄﺎﻧﻪ‬
‫و ﺗﺎ ﻟﻌﻠﻊ ﺳﻮاران ﻧﻬﺎد و ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺣﺴﻴﻦ آﻫﻨﮓ ﻋﺮاق دارد‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻴﺐ وادى اﻟﺮﻣﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻬﺮ ﺻـﻴﺪاوى را‬
‫ﺳﻮى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺑﺮادران وى از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ .‬درود ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‪ .‬و ﻣـﻦ ﺣﻤـﺪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﺣﺴﻦ ﻋﻘﻴﺪت و ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪن ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻣﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺣﻘﻤﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻰداد‪ ،‬از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺎداش ﺑﺰرگ دﻫﺪ‪ .‬از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ روز ﺳﻪ ﺷـﻨﺒﻪ ﻫﺸـﺖ روز رﻓﺘـﻪ از ذى ﺣﺠـﻪ‪ ،‬روز‬
‫ﺗﺮوﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻮى ﺷﻤﺎ روان ﺷﺪهام‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺷـﻤﺎ ﻣـﻰرﺳـﺪ ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎ‬
‫رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺖ روز ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺮا ﺧﻮاﻧﺪى ﺑﻴﺎ‪ .‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫‪183‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ روان ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن و زﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ ﺻـﻴﺪاوى‬
‫ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ او را ﺑﮕﺮﻓـﺖ و ﭘـﻴﺶ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﺮو و دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﻳﻨﻚ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﺳﻮى ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ .‬در ﺷﺐ از او ﺟﺪا ﺷﺪم‪ ،‬وى را ﭘﺬﻳﺮه ﺷـﻮﻳﺪ‪ «.‬آﻧﮕـﺎه ﻋﺒﻴـﺪاﷲ و‬
‫ﭘﺪرش را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮد و ﺑﺮاى ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ آﻣﺮزش ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را از ﻓﺮاز ﻗﺼﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪﻧﺪ و در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ روان ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از آﺑﻬﺎى ﻋﺮب رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﻋـﺪوى‬
‫را دﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺪﻳﺪ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را ﺑﺒﺮد و ﻣﻨﺰل داد‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻨﻴﺪهاى ﻣﺮده و ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮا ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﮕﺬار ﺣﺮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣـﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺣﻔﻆ ﻛﻦ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺮﻣﺖ ﻋﺮب را ﺣﻔﻆ ﻛﻦ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﻨﻰ اﻣﻴـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ دارﻧـﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﺗﺮا ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﺮا ﺑﻜﺸﻨﺪ از ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ از ﻛﺴﻰ ﺑﻴﻢ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺣﺮﻣـﺖ اﺳـﻼم‬
‫ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ و ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺮﻳﺶ و ﺣﺮﻣﺖ ﻋﺮب ﻧﻴﺰ‪ .‬ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﺮو و دﭼﺎر ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻣﺸﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﻓﺘﻦ اﺻﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ روان ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد آب ﺑﺎﻻى زرود رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺪى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻓﺰاره ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳـﻒ در ﺧﺎﻧـﻪ ﺣـﺎرث ﺑـﻦ رﺑﻴﻌـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﺧﺮﻣﺎ ﻓﺮوﺷﺎن ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﻴﻮل زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﻳﺸﻜﺮى داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﺎم آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰآﻣﺪﻧﺪ‬
‫و ﻣﺎ در آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎن ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮد ﻓﺰارى ﮔﻔﺘﻢ از ﻛﺎر ﺧﻮدﺗﺎن وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ آﻣﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ در آﻣﺪﻳﻢ و ﺑـﺎ ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻪ ﻳـﻚ راه ﺑـﻮدﻳﻢ اﻣـﺎ ﺧـﻮش‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ روان ﺑﻮد زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬زﻫﻴﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻰ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻰ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ‪ .‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ و از ﻏﺬاﻳﻰ ﻛﻪ داﺷﺘﻢ ﻣﻰﺧﻮردﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و در آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى زﻫﻴﺮ ﭘﺴﺮ ﻗﻴﻦ! اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ وى آﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪184‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﻬﻢ دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﺮو‪،‬‬
‫زن زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺳﻮى ﺗﻮ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻰروى؟ ﺳـﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﭼـﻪ ﺷـﻮد‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮوى و ﺳﺨﻦ وى را ﺑﺸﻨﻮى و ﺑﺎز آﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻬﺮهاش ﮔﺸﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﻴﻤﻪ و ﺑﺎر و اﺛﺎث وى را ﭘﻴﺶ آوردﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ زﻧـﺶ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻃﻼﻗﻰ ﻫﺴﺘﻰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎﻧﺖ ﺑﺮو ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺑﺪى ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﮔﺮ ﻧـﻪ دﻳـﺪار آﺧـﺮﻳﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺣﺪﻳﺜﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺠﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻇﻔﺮﻣﺎن داد و ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻓﺘﺤﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن داد و ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻳﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ را درﻳﺎﻓﺘﻴﺪ از ﺟﻨﮕﻴـﺪن ﻫﻤـﺮاه آﻧﻬـﺎ ﺧﺮﺳـﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﺗـﺎ از اﻳـﻦ‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ اﻣﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺳﭙﺎرم‪«.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از آن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻗﻮم ﺑﻮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ و ﻣﺬرى ﺑﻦ ﻣﺸﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﺑـﺮدﻳﻢ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻓﻜﺮﻣﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در راه ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﺳﻴﻢ و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﺎر و وﺿﻊ وى ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎﻣﺪﻳﻢ و ﺷﺘﺮاﻧﻤﺎن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب راه ﭘﻴﻤﻮد ﺗﺎ در زرود ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺪ راه ﻛﺞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ آﻫﻨﮓ او داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬از او ﮔﺬﺷـﺖ و ﺑﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺳـﻮى وى رﻓﺘـﻴﻢ و‬
‫ﻳﻜﻴﻤﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻛﺲ روﻳﻢ و ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﻴﻢ اﮔﺮ از ﻛﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮى دارد ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ «.‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ وى رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬از ﻛﺪام ﻗﺒﻴﻠﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﺳﺪىاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﺜﻌﺒﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺘﻴﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬از ﻛﺎر ﻣﺮدﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﻧﻬـﺎدهاى ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﮔﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪﻣﺸـﺎن ﻛـﻪ ﭘﺎﻳﺸـﺎن را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺎزار ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪185‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺛﻌﻠﺒﻴﻪ رﺳـﻴﺪﻳﻢ و ﭼـﻮن ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻴﻢ و ﺳﻼﻣﺶ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ .‬ﻛﻪ ﺳﻼم ﻣﺎ را ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد‪ ،‬ﺧﺒﺮى دارﻳﻢ اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ آﺷﻜﺎرا ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻧﻬﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ در ﻗﺒﺎل اﻳﻨﺎن رازى ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺳﻮارى را ﻛﻪ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ از او ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﻣﺎ از او ﺧﺒﺮﻛﺸﻰ ﻛﺮدﻳﻢ و زﺣﻤﺖ ﭘﺮﺳﺶ از او را ﻋﻬﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬وى ﻳﻜﻰ از ﺑﻨـﻰ اﺳـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬از‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ رأى درﺳﺖ و راﺳﺘﻰ و ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺧﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻢ ﺑـﻦ ﻋﻘﻴـﻞ و‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ و دﻳﺪه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺎزار ﻣﻰﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن« و اﻳﻦ را ﻣﻜﺮر ﻫﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺎن و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﮔﺮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻪ ﻳﺎور دارى ﻧـﻪ ﭘﻴـﺮو‪ ،‬و‬
‫ﺑﻴﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﭘﺴﺮان ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﭘﻴﺶ دوﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫داود ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮان ﻋﻘﻴﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰروﻳﻢ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎﻣﻤﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادرﻣﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫دو راوى اﺳﺪى ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ در آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﺲ اﻳﻨﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮ رﻓﺘﻦ دارد و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﻴﻜﻰ آرد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﻴﺴﺘﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﺘﺎب‬
‫ﺳﻮى ﺗﻮ آﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫دو راوى اﺳﺪى ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺖ ﺳﺤﺮ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬آب‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮدارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﺑﮕﻴﺮى ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻣﺼﻌﺐ ﻣﺰﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ آﺑﮕﺎﻫﻰ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ‬
‫رﺳﻴﺪ و از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺮادر ﺷﻴﺮى ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑﻘﻄﺮ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ را از راه ﺳﻮى ﻣﺴﻠﻢ ﺑـﻦ ﻋﻘﻴـﻞ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮاران ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ در ﻗﺎدﺳـﻴﻪ او را ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﺮو و دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻨـﺖ ﮔـﻮى‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﻓﺮود آى ﺗﺎ در ﻛﺎر ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮم‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪186‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺣﺴـﻴﻦ ﭘﺴـﺮ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاﻳﻢ ﻛﻪ او را ﻳﺎرى دﻫﻴﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ ﻣﻌﺮوﻓﻪ از او ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ وى را از ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺶ در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻰ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﻟﺨﻤﻰ ﺳﻮى وى آﻣﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛـﺎر را ﺑـﺮ او ﻋﻴـﺐ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ راﺣﺘﺶ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﻴﺎش ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻄﻠﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳـﺪ ﻳﻜـﻰ‬
‫ﺑﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻮى دراز ﻗﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ‪.‬‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻪاى ﺑﺮون آورد و ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻓﺮوﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮى ﻓﺠﻴﻊ آﻣﺪه‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺑﻘﻄﺮ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﻤﺎن ﻣﺎ را ﺑﻰﻳﺎور ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑـﺎزﮔﺮدد ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻘﻰ ﺑﺮ او ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻳﻜﺒﺎره از وى ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و راه راﺳﺖ و ﭼﭗ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او ﻣﺎﻧﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﺮون آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر را از آن رو ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻤﺎن داﺷﺖ ﺑﺪوﻳﺎن از ﭘﻰ او آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﭘﻨـﺪار ﻛـﻪ ﺳـﻮى‬
‫ﺷﻬﺮى ﻣﻰرود ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺶ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وى اﺳـﺘﻮارﻧﺪ و ﻧﺨﻮاﺳـﺖ ﺑـﺎ وى ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ و ﻧﺪاﻧﻨـﺪ ﻛﺠـﺎ ﻣـﻰروﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﺎزى ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ وى ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﻧﻤﻰروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﺳﺤﺮ ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آبﮔﻴﺮى ﻛﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ دره ﻋﻘﺒﻪ رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻮذان‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﻜﺮﻣﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﻢ از ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد آﻫﻨﮓ ﻛﺠﺎ دارد؟ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻮﻳﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﻴﺰهﻫﺎ و دم ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻣﻰروى‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺳﻮى‬
‫ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ اﮔﺮ زﺣﻤﺖ ﺟﻨﮕﻴﺪن را ﻋﻬﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺳـﻮى آﻧﻬـﺎ ﻣـﻰرﻓﺘـﻰ‬
‫درﺳﺖ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺮوى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ رأى درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ وﻟﻰ ﺑﺮ اراده ﺧﺪاى‬
‫ﭼﻴﺮه ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺷﺪ‪ «.‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را از ﻣﻜﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را وﻻﻳﺘـﺪار آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬از ﭘﺲ ﻋﺰل وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه و وﻻﻳﺎت آن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه‪.‬‬
‫‪187‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﻣـﺪه در ﻣﺤـﺮم‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ده روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺎه‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬واﻗﺪى و ﻫﺸﺎم ﻛﻠﺒﻰ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻏﺎز ﻛﺎر ﺣﺴﻴﻦ را از ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺮاق و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻮد از ﭘﻴﺶ آوردهاﻳـﻢ و اﻛﻨـﻮن ﻛـﺎر‬
‫وى را در ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ و ﻣﺬرى ﺑﻦ ﻣﺸﻤﻌﻞ‪ ،‬ﻫﺮدوان اﺳﺪى‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻴﺎﻣـﺪ ﺗـﺎ در ﺷـﺮاف‬
‫ﻣﻨﺰل ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﺳﺤﺮ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼ آﺑﮕﻴﺮى ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻪ اول‬
‫روز راه ﭘﻴﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ روز ﺑﻪ ﻧﻴﻤﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ اﻛﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ اﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى ﭼﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن دﻳﺪم‪«.‬‬
‫دو ﻣﺮد اﺳﺪى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﻧﺨﻞ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ دﻳﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﮔﺮدن اﺳﺒﺎن و ﺳﺮ ﻧﻴﺰهﻫﺎ را دﻳﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى آن روﻳﻢ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬـﻴﻢ و ﺑـﺎ ﻗـﻮم از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬آرى‪ ،‬ذوﺣﺴﻢ ﭘﻬﻠﻮى ﺗﻮ اﺳﺖ از ﭼﭗ ﺳﻮى آن ﻣﻰﭘﻴﭽﻰ‪ .‬اﮔﺮ زودﺗﺮ از ﻗﻮم آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺳﻰ ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺣﺴﻴﻦ از ﻃﺮف ﭼﭗ راه آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﭘﻴﭽﻴﺪﻳﻢ و ﺧﻴﻠﻰ زود ﮔﺮدن اﺳﺒﺎن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﻛﻪ آن را آﺷﻜﺎر دﻳﺪﻳﻢ و ﭘﻴﭽﻴﺪﻳﻢ و‬
‫ﭼﻮن آﻧﻬﺎ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از راه ﺑﮕﺸﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﻧﻴﺰهﻫﺎﺷﺎن ﺷﺎخ زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﻮد و ﭘﺮﭼﻤﻬﺎﺷـﺎن‬
‫ﺑﺎل ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮى ذى ﺣﺴﻢ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺷﺪﻳﻢ و زودﺗﺮ از آﻧﻬﺎ آﻧﺠـﺎ رﺳـﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ ﻓـﺮود آﻣـﺪ و ﺑﮕﻔـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻴﻤﻪﻫﺎى او را زدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻗﻮم ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺰار ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺣـﺮ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ ﺗﻤﻴﻤـﻰ ﻳﺮﺑـﻮﻋﻰ‪ .‬او و‬
‫ﺳﭙﺎﻫﺶ در ﮔﺮﻣﺎى ﻧﻴﻤﺮوز ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺴﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻋﻤﺎﻣـﻪ داﺷـﺘﻨﺪ و ﺷﻤﺸـﻴﺮ آوﻳﺨﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ دﻫﻴﺪ و ﺳﻴﺮاﺑﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ اﺳﺒﺎن را ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺮاب ﻛﻨﻴـﺪ‪ «.‬ﻏﻼﻣـﺎن‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و اﺳﺒﺎن را ﺳﻴﺮاب ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﻮم آب دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮاب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻰآﻣﺪﻧـﺪ و ﻛﺎﺳـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪188‬‬

‫ﻇﺮﻓﻬﺎى ﺳﻨﮕﻰ و ﻃﺸﺘﻬﺎ را از آب ﭘﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺐ ﻣﻰﺑﺮدﻧـﺪ و ﭼـﻮن ﺳـﻪ ﻳـﺎ ﭼﻬـﺎر ﻳـﺎ ﭘـﻨﺞ ﺑـﺎر‬
‫ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬از ﭘﻴﺶ آن ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و اﺳﺐ دﻳﮕﺮ را آب ﻣﻰدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎه را آب دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻃﻌﺎن ﻣﺤﺎرﺑﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ آﺧﺮﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻳﺎران وى رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﭼﻮن ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ و اﺳﺒﻢ ﺗﺸﻨﻪاﻳﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬راوﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﺑﺎن‪ «.‬ﻛﻪ راوﻳﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺸﻚ ﻣﻰداد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزاده ﺷﺘﺮ را ﺑﺨﻮاﺑﺎن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﻣﻦ ﺷﺘﺮ را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آب ﺑﻨﻮش« و ﻣﻦ ﻧﻮﺷﻴﺪن آﻏﺎز ﻛﺮدم و ﭼﻮن ﻣﻰﻧﻮﺷﻴﺪم آب از ﻣﺸﻚ ﺑﻴﺮون ﻣﻰرﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺸﻚ را ﺑﭙﻴﭻ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﺸﻚ را ﻛﺞ ﻛﺮد و ﻣﻦ آب ﻧﻮﺷﻴﺪم و اﺳﺒﻢ را آب دادم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد از آﻣـﺪن ﺣﺴـﻴﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ در ﻗﺎدﺳـﻴﻪ ﺟـﺎى ﮔﻴـﺮد و ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ از‬
‫ﻗﻄﻘﻄﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺧﻔﺎن دﻳﺪهﺑﺎن ﻧﻬﺪ و ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺰار ﺳﻮار از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬـﺮ‪ .‬ﺣﺴـﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺠـﺎج ﺑـﻦ ﻣﺴـﺮوق‬
‫ﺟﻌﻔﻰ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اذان ﺑﮕﻮﻳﺪ و او ﺑﮕﻔﺖ و ﭼﻮن وﻗﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﻔﺘﻦ رﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑـﺮون آﻣـﺪ‪ ،‬رداﻳـﻰ داﺷـﺖ و‬
‫ﻋﺒﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻧﻌﻠﻴﻦ‪ .‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم! ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ و ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻋﺬر ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪم ﺗـﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ ﺑﻴﺎ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آرد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮارﻳﺪ آﻣﺪهام‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﻢ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ آﻳﻢ و اﮔﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ و آﻣﺪن ﻣـﺮا ﺧـﻮش ﻧﺪارﻳـﺪ‪ ،‬از ﭘـﻴﺶ ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺮدم و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻣﻰروم ﻛﻪ از آن ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺆذن را ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻗﺎﻣﻪ ﺑﮕﻮى و او اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﻨﻰ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻗﺘﺪا ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﻴﺸـﻮاى ﻧﻤـﺎز آﻧﻬـﺎ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ درون رﻓﺖ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ دور وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و وارد ﺧﻴﻤﻪاى ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺻﻔﻰ ﻛﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ رﻓﺘﻨﺪ‬
‫و از ﻧﻮ ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﻋﻨﺎن ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ﺳﺎﻳﻪ آن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘـﻰ ﭘﺴـﻴﻨﮕﺎه‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫‪189‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﭘﺲ از آن ﺑﺮون آﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﭘﺴـﻴﻦ داد و اﻗﺎﻣـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻗﻮم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ ،‬و ﺳﻼم ﻧﻤﺎز ﺑﮕﻔﺖ آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻛﺮد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨـﺎى او ﻛـﺮد‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬اى ﻣﺮدم! اﮔﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺣﻖ را ﺑﺮاى ﺻﺎﺣﺐ ﺣـﻖ ﺑﺸﻨﺎﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ رﺿﺎى ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻧﺎﺣﻖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ را ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﺪ و ﺣﻖ ﻣﺎ را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻴﺪ و رأى ﺷﻤﺎ ﺟـﺰ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﺗﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم‪«.‬‬
‫ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻘﺒﻪ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻌﺎن ﺧﺮﺟﻴﻨﻰ را ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى آﻧﻬﺎ در آﻧﺴﺖ ﺑﻴﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻘﺒﻪ ﺧﺮﺟﻴﻨﻰ ﭘﺮ از ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻴﺎورد و ﭘﻴﺶ روى آﻧﻬﺎ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺟﺰو اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳـﻴﺪﻳﻢ‬
‫از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎدت ﺑﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮگ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺳﻮار ﺷـﻮﻳﺪ‪ «.‬ﭘـﺲ ﻳـﺎران وى ﺳـﻮار ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ از رﻓﺘﻨﺸﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادارت ﺷﻮد ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻛﺴﻰ از ﻋﺮﺑﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و در اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻰ‪،‬‬
‫از ﺗﺬﻛﺎر ﻋﺰاى دارى ﻣﺎدرش ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻮد درﻳﻎ ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻣﺎدر ﺗـﻮ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﻧﻴـﺎرم ﻣﮕـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻰ ﻛﻪ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪«:‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺮا ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺒﺮم‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻤﻰآﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا واﻧﻤﻰﮔﺬارم‪ «.‬و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر از دو ﺳﻮى ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا دﺳﺘﻮر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ از ﺗـﻮ ﺟـﺪا‬
‫ﻧﺸﻮم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪات ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬اﮔﺮ درﻳﻎ دارى‪ ،‬راﻫﻰ ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘـﺲ ﻧﺒـﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ اﻧﺼﺎف ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪ .‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻳﺰﻳـﺪ ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﻳﺴـﻰ‪ ،‬ﺑﻨـﻮﻳﺲ‪ ،‬ﻳـﺎ اﮔـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﻛﺎرى ﭘﻴﺶ آرد ﻛﻪ ﻣﺮا از اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻮ ﻣﻌﺎف دارد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪190‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ‪ ،‬از اﻳﻦ راه ﺑﺮو و از راه ﻋﺬﻳﺐ و ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﮔﺮاى« ﻛﻪ ﻣﻴـﺎن وى و ﻋـﺬﻳﺐ‬
‫ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﻪ ﻣﻴﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﻴﺰار ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ در ﺑﻴﻀﻪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ و ﻳﺎران ﺣﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻤﺪ ﺧـﺪاى‬
‫ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم! ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮده ﻫﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺳﺘﻤﮕﺮى را ﺑﺒﻴﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺧﺪا را ﺣﻼل ﺷﻤﺎرد و ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا را ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼف ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا رود و‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﮔﻨﺎه و ﺗﻌﺪى ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺮدار ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻴﺐ او ﻧﮕﻮﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﻓﺮض ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺷـﻴﻄﺎن در آﻣـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ رﺣﻤﺎن را رﻫﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﻫﻰ آوردهاﻧﺪ و ﺣﺪود را ﻣﻌﻮق ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﺧـﺎص‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﺧﺪا را ﺣﻼل داﻧﺴـﺘﻪاﻧـﺪ و ﺣـﻼل ﺧـﺪا را ﺣـﺮام ﺷـﻤﺮدهاﻧـﺪ و ﻣـﻦ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﻢ ﻛﻪ ﻋﻴﺒﮕﻮﻳﻰ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎﻧﺘﺎن ﺑـﺎ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ و از ﻳﺎرﻳﻢ ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﻌـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ رﺷﺎد ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﻠﻴﻢ و ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻬﺎى ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻢ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻘﺘﺪاى ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ .‬و اﮔـﺮ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮا از ﮔﺮدن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮدارﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﻛﻪ اﻳﻦ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﺎزه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺪرم و ﺑﺮادرم و ﻋﻤﻮزادهام ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده ﻛﺴﻰ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺷﻤﺎ ﺧﻮرد‪ ،‬اﻗﺒﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﻢ ﻛﺮدهاﻳﺪ و ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دادهاﻳﺪ‪ .‬ﻫـﺮ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﺪ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ‪ ،‬زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا از ﺷﻤﺎ ﺑﻰﻧﻴـﺎز ﺷـﻮد‪ .‬درود ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﻛﺎت و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﻴﺰار ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم در ذى ﺣﺴﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨـﺎى‬
‫او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻛﺎرﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ زﺷﺘﻰ ﮔﺮاﻳﻴﺪه‪ .‬ﺧﻴﺮ آن ﺑﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪه و از آن ﺗﻪ ﻇﺮﻓﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻌﺎﺷـﻰ ﻧـﺎﭼﻴﺰ‪ .‬ﭼـﻮن ﭼﺮاﮔـﺎه ﻛـﻢ ﻣﺎﻳـﻪ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ و از ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﺧﺪاى‬
‫راﻏﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﺮگ ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﺎﻳﻪ رﻧﺞ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫‪191‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى وى ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑـﺪارد‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺮا ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮد و در آن ﺟﺎوﻳﺪ ﺑـﻮدﻳﻢ و ﻳـﺎرى و ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﺗـﻮ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺟﺪاﻳﻰ از دﻧﻴﺎ ﺑﻮد ﻗﻴﺎم ﺑﺎ ﺗﺮا ﺑﺮ اﻗﺎﻣﺖ دﻧﻴﺎ ﻣﺮﺟﺢ ﻣﻰداﺷﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮاى وى دﻋﺎ ﻛﺮد و ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻚ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮدت ﺑـﺎش‪ .‬ﺻـﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﺷﻮى‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از ﻣﺮگ ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﻰ ﻣﮕﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻴﺪ؟ ﻧﻤﻰداﻧـﻢ ﺑـﺎ ﺗـﻮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ .‬ﺷﻌﺮ آن ﻣﺮد اوﺳﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﺠﺎ ﻣﻰروى ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى؟ و ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﻰروم ﻛﻪ ﻣﺮگ ﺑﺮاى ﻣﺮد‬
‫اﮔﺮ ﻧﻴﺖ ﭘﺎك دارد‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺟﺎن از ﻣﺮدان ﭘﺎرﺳﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫ﻋﺎر ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ‪ ،‬از او ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وى ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣـﻰرﻓـﺖ و ﺣﺴـﻴﻦ از‬
‫ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﺬﻳﺐ ﻫﺠﺎﻧﺎت رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨـﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻛـﺮهﻫـﺎى دور ﻛـﻪ ﻧﻌﻤـﺎن را در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰﭼﺮاﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭼﻬﺎر ﻛﺲ را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳـﺒﻰ از آن‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺪك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﺪﺷﺎن ﻃﺮﻣﺎح ﺑﻦ ﻋﺪى‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧـﻮﻳﺶ ﻫﻤﺮاﻫﺸـﺎن ﺑـﻮد و‬
‫ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اى ﺷﺘﺮ ﻣﻦ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰراﻧﻤﺖ ﺑﻴﻢ ﻣﻜﻦ‬
‫و ﺷﺘﺎب ﻛﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺳﺤﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮاران و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮان‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮد واﻻ ﻧﺴﺐ ﺑﺮﺳﻰ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار آزاده ﮔﺸﺎده دل‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﺮاى ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎر آﻧﺠﺎ آورد‪،‬‬
‫و ﺧﺪاﻳﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روزﮔﺎر‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﺑﺪارد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪192‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪ اﺷﻌﺎر را ﺑﺮاى وى ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ ﻳﺎ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪاﻧﺪ ﺟﺰو ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺗﻮ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و ﻣﻦ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﭘﺲ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﻳﺎ ﻣﻰدارم‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻳﺎران و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﻣﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺗﻌﻬـﺪ ﻛـﺮده ﺑـﻮدى‬
‫ﻣﺘﻌﺮض ﻣﻦ ﻧﺸﻮى ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪاى از اﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻮى ﺗﻮ آﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﻳﺎران ﻣﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮارى ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗـﻮ‬
‫ﺑﻮده ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ از ﻣﺮدم ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺗﺎن ﺧﺒﺮ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺎﻳﺬى ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از آن ﭼﻬﺎر آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم را رﺷﻮهﻫﺎى ﻛﻼن دادهاﻧـﺪ‬
‫و ﺟﻮاﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﭘﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دوﺳﺘﻴﺸﺎن را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺿـﺪ ﺗـﻮ ﻣﺘﻔﻘﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم‬
‫دﻳﮕﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻓﺮدا ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ آﻳﺎ از ﭘﻴﻜﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻰ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﺴﻬﺮ ﺻﻴﺪاوى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺪو دﺳﺘﻮر داد ﺗـﺮا ﻟﻌﻨـﺖ ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﭘﺪرت را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ درود ﺗﻮ ﮔﻔﺖ و درود ﭘﺪرت ﮔﻔﺖ و اﺑﻦ زﻳﺎد و ﭘﺪرش را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎرى ﺗﻮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و از آﻣﺪﻧﺖ ﺧﺒﺮﺷﺎن داد و اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ وى را از ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺷﻚ در ﭼﺸﻢ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮده )و ﺷﻬﺎدت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ( و ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮى ﻧﻴﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ 1.‬ﺧـﺪاﻳﺎ ﺑﻬﺸـﺖ را‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻛﻦ و ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ را در ﻗﺮار رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ذﺧﻴﺮهﻫﺎى ﺧﻮاﺳﺘﻨﻰ ﺛﻮاﺑﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آر‪«.‬‬
‫ﺟﻤﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻃﺮﻣﺎح ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﻧﮕﺮم و ﻛﺴﻰ را ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺴﺎن ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻣﺮاﻗﺐ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺖ ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ از‬
‫ﻛﻮﻓﻪ در آﻳﻢ و ﺳﻮى ﺗﻮ آﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻛﻮﻓﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﺲ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﺶ از آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻳـﻚ ﺟـﺎ ﻧﺪﻳـﺪه‬
‫ﺑﻮدم‪ .‬درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻧﺸﺎن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﻴﻦ رواﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗـﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ ﻳﻚ وﺟﺐ ﺟﻠﻮ ﻧﺮوى ﻧﺮو‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﺷﻬﺮى ﻓﺮود آﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺖ در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﻔﻮظ‬

‫ﻈﺮُ و‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﺑﺪ‪‬ﻟُﻮا َﺗ ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻳﻠًﺎ ‪.23 :33‬‬

‫‪َ .1‬ﻓ ‪‬ﻤ ْﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ ﻗَﻀﻰ َﻧﺤ‪ ‬ﺒﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣ ْﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻳ ْﻨ َﺘ ‪‬‬
‫‪193‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫دارد ﺗﺎ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺒﻴﻨﻰ و ﺑﻨﮕﺮى ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎ ﻛﻪ اﺟﺎ ﻧﺎم دارد ﺑﺮﺳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا در آﻧﺠﺎ از ﺷﺎﻫﺎن ﻏﺴﺎن و ﺣﻤﻴﺮ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻨﺬر و ﺳﻴﺎه و ﺳﺮخ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ آﻧﺠـﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ در ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﻢ ﺗﺎ ﺗﺮا در دﻫﻜﺪه ﻓﺮود آرم‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان ﻃﻰ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ در اﺟﺎ و ﺳﻠﻤﻰ اﻗﺎﻣﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ده روز ﻧﻤﻰﮔﺬرد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﻰ ﭘﻴﺎده و ﺳﻮار ﺳﻮى ﺗـﻮ رو ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺪت ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻤﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى رخ دﻫـﺪ ﻣـﻦ ﻣﺘﻌﻬـﺪم‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑﻴﺴـﺖ ﻫـﺰار ﻣـﺮد ﻃـﺎﻳﻰ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ روى ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر اﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺎ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻧﻤﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﻮ و ﻗﻮﻣﺖ را ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد آن رﻓـﺘﻦ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ و ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ ﻛﺎر ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰاﻧﺠﺎﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﻃﺮﻣﺎح ﺑﻦ ﻋﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ وى وداع ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﺮ ﺟﻦ و اﻧﺲ را از ﺗﻮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﺮاى‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻢ آذوﻗﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪام و ﺧﺮﺟﻰ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰروم و اﻳﻦ را ﭘﻴﺸﺸﺎن ﻣﻰﻧﻬـﻢ‪ ،‬ان ﺷـﺎء اﷲ ﭘـﻴﺶ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰآﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ آﻣﺪم ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﺎران ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺸﺘﺎب‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ از ﻛﺎر آن ﻛﺴﺎن ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﺑﺸﺘﺎﺑﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎﻧﻢ رﺳﻴﺪم و ﻟﻮازﻣﺸﺎن را ﺑﺪادم و ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدم‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻢ ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﻳـﻦ ﺑـﺎر‬
‫رﻓﺘﺎرى ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮدى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺘﻢ و از راه ﺑﻨﻰ ﺛﻌﻞ روان ﺷﺪم و ﭼﻮن ﺑـﻪ ﻋـﺬﻳﺐ ﻫﺠﺎﻧـﺎت رﺳـﻴﺪم‬
‫ﺳﻤﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ و ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﺑﻨﻰ ﻣﻘﺎﺗﻞ رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﻤﻪاى آﻧﺠﺎ زدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﻴﻤﻪ از ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮ ﺟﻌﻔﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ «.‬و ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺮﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺗﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻛﻮﻓﻪ در آﻣﺪم ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ وارد ﻣﻰﺷـﻮد‪ ،‬آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ او را ﺑﺒﻴﻨﻢ و او ﻣﺮا ﺑﺒﻴﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮد و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﺒﻴﺪاﷲ وارد ﺷﺪ و ﺳﻼم‬
‫ﮔﻔﺖ و ﺑﻨﺸﺴﺖ و او را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻗﻴﺎم ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﺣﺮ ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ را ﺑﺮاى وى ﺗﻜﺮار‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪194‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﺎرى ﻣﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و ﺟﺰو ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ ﻣﺒـﺎش‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺎ را ﺑﺸﻨﻮد و ﻳﺎرﻳﻤﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ آﺧﺮ ﺷﺐ ﺷﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻤﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺑﮕﻴﺮى ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه دﺳﺘﻮر ﺣﺮﻛـﺖ داد و‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻗﺼﺮ ﺑﻨﻰ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و ﻟﺨﺘﻰ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﭼﺮﺗﻰ زد و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧـﻮد آﻣـﺪ و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن و اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﱠﻪ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ« و اﻳﻦ را دو ﺑﺎر ﻳﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮش ﻋﻠﻰ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن و اﻟﺤﻤـﺪ ﻟﻠﱠـﻪ رب اﻟﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺪر ﺟﺎن! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم‪ ،‬ﺣﻤﺪ و اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ ﭼﺮﺗﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮارى ﺑﺮ اﺳﺒﻰ دﻳﺪم ﻛﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻗـﻮم رواﻧﻨـﺪ و ﻣﺮﮔﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ رواﻧﺴـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ از ﻣﺮگ ﻣﺎ ﺧﺒﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺪ ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﻴﺎورد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭼﺮا‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن! ﭼﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ ﺟﺎن ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى ﻧﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎداﺷﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺪرى ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪى داده ﺗﺮا دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ در آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﻜﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ و ﻳﺎران ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺘﻔﺮﻗﺸﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺮ ﻣﻰآﻣﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎز ﭘﺲ ﻣـﻰﺑـﺮد‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ ﻧﻴـﺰ او را ﭘـﺲ‬
‫ﻣﻰﺑﺮد و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و راه ﺑـﺎﻻ ﻣـﻰﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﺎ ﻫـﻢ راه‬
‫ﭘﻴﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻨﻮى رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺳﻮارى ﺑﺮ اﺳﺒﻰ اﺻﻴﻞ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮد و ﻛﻤـﺎﻧﻰ ﺑﺸـﺎﻧﻪ داﺷـﺖ و از ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ اﻣﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﻳﺎراﻧﺶ ﺳﻼم ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺣﺮ داد ﻛﻪ از اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدهام ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ را ﺑـﺪار در زﻣـﻴﻦ ﺑـﺎز ﺑـﻰ ﺣﺼـﺎر و آب‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهام دﺳﺘﻮر دادهام ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﻴﺎرد ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺮا اﺟﺮا ﻛﺮدهاى‪ .‬واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻦ دﺳـﺘﻮر‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﺷﻤﺎ را در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪاش ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﺪارم‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ از ﻣﻦ ﺟﺪا ﻧﺸﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﻧﻈﺮ وى اﺟﺮا ﺷﻮد‪«.‬‬
‫‪195‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻛﻨﺪى ﻧﻬﺪى‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻋﺒﻴﺪاﷲ زﻳﺎد ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و رو ﺑﻪ او ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﺴﻴﺮ ﺑﺪى ﻫﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادارت ﺷﻮد ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر آﻣﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻛﺎرى آﻣﺪهام ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻢ ﻛﺮدهام و ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺘﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهام‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎء ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺼﻴﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﺮدهاى و اﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻮاى ﺧﻮﻳﺶ در ﻛﺎر ﻫﻼﻛﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و ﻧﻨﮓ و‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺴﺘﻪاى ﻛﻪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺼﺮُونَ ‪«41 :28‬‬
‫ﺟ ‪‬ﻌﻠْﻨﺎ ‪‬ﻫﻢ‪ ‬أَ ‪‬ﺋ ‪‬ﻤﺔً ‪‬ﻳﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮنَ إِﻟَﻰ اﻟﻨﱠﺎرِ و‪ ‬ﻳﻮ‪‬م‪ ‬ا ْﻟﻘ‪‬ﻴﺎ ‪‬ﻣﺔِ ﻻ ‪‬ﻳ ْﻨ ‪‬‬
‫»و‪ ‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و روز رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ ﻳـﺎرى ﻧﺒﻴﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸـﻮاى ﺗـﻮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ را وادار ﻛﺮد در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻰآب و آﺑﺎدى‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻣﺎن در اﻳﻦ دﻫﻜﺪه ﻓﺮود آﻳﻴﻢ‪ «.‬ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﻧﻴﻨﻮى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺪرت اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارم‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا! ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن‪ ،‬آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﻨﮓ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم‪ ،‬از ﭘﻰ اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎب ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﻴﺎرﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺳﻮى اﻳﻦ دﻫﻜﺪه روﻳﻢ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻓﺮات‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﺬارﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﻨﮓ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻪ دﻫﻜﺪهاﻳﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻘﺮ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ از ﻋﻘﺮ‪ 1‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬دوم ﻣﺤﺮم ﺳﺎل‬
‫ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮدا ﺷﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ آﻣﺪن اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ او را ﺳﺎﻻر ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻮى دﺳﺘﺒﻰ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ دﻳﻠﻤﺎن آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ وﻻﻳﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫ﻓﺮﻣﺎن رى را ﺑﻪ ﻧﺎم وى ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و دﺳﺘﻮر رﻓﺘﻦ داده ﺑﻮد و او ﺑﺎ ﻛﺴﺎن در ﺣﻤﺎم اﻋﻴﻦ اردو زده ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﻰﻓﺮزﻧﺪى و ﻧﺎزاﻳﻰ و ﭘﻰ ﻛﺮدن ﭼﻬﺎر ﭘﺎ و ﺗﺒﺎﻫﻰ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪196‬‬

‫ﻛﺎر ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻮد رو ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد اﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ رو و ﭼﻮن از ﻛﺎر ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﻣﺎن و او ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻮى ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰروى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺮا ﻣﻌﺎف دارى‪ ،‬ﺑﺪار‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را ﭘﺴﻤﺎن دﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺎ وى ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺮوز را ﻣﻬﻠﺘﻢ ده ﺗﺎ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد او را ﻣﻨﻊ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ زاده وى ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬داﻳﻰ ﺟﺎن ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﻣﺮو ﻛﻪ ﻋﺼﻴﺎن ﺧﺪا ﻛﺮدهاى و رﻋﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻧﻜﺮدهاى ﺑـﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ از دﻧﻴـﺎ و ﻣـﺎل ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﮕـﺬرى و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ و واﮔﺬارى‪ ،‬از آن ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا روى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻧﻤﻰروم‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺴﺎر ﺟﻬﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫وى رﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ دﺳﺘﻮرم داد ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻢ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻮاب ﺑﺪارد‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺮد و ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻳﻜﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ ﻛﺴـﺎن را ﺑـﺮاى ﺣﺮﻛـﺖ ﺳـﻮى‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻢ و دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣـﺮا دﻳـﺪ روى از ﻣـﻦ ﺑﮕﺮداﻧﻴـﺪ و ﺑﺪاﻧﺴـﺘﻢ ﻛـﻪ‬
‫آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ دارد و از ﭘﻴﺶ وى در آﻣﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫دادهاى و ﻣﺮدم از آن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ رأى ﺗﻮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﻦ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﻳﻜﻰ‬
‫از ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻟﻴﺎﻗﺖ ﺑﺮﺗﺮ از او ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺮاى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﺎم ﺑﺮد اﻣﺎ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻰ‪ ،‬درﺑﺎره‬
‫ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ از ﺗﻮ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻣﺎ ﻣﻰروى ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﻣـﺎ را ﭘـﺲ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺻﺮار وى را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻲ روم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﻓﺮداى روزى ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ در ﻧﻴﻨﻮى ﻓـﺮود آﻣـﺪه ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﻧـﺰد وى‬
‫رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺰره ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺣﻤﺴﻰ را ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴـﻼم ﻓﺮﺳـﺘﺪ ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮو و ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺰره از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺮم ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى رود‪.‬‬
‫‪197‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻋﺮﺿـﻪ ﻛـﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻫﻤﮕـﻰ درﻳـﻎ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﻌﺒﻰ ﻛﻪ ﻳﻜﻪ ﺳﻮارى دﻟﻴﺮ ﺑﻮد و از ﻫﻴﭻ ﻛﺎرى روى ﮔﺮدان ﻧﺒﻮد ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰروم ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮى ﻣﻰﻛﺸﻤﺶ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮو و ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣـﺪه و ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺻﺎﻋﺪى او را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒـﺪاﷲ! ﺧـﺪاﻳﺖ ﻗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺻﻼح ﺑﺪارد ﺷﺮورﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰى و ﻏﺎﻓﻞ ﻛﺸﻰ از ﻫﻤﻪ ﺟﺴﻮرﺗﺮ اﺳﺖ ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﻧﺰدﻳﻚ وى رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﺬار‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهام‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮش ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ ﭘﻴﺎﻣﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهاﻧﺪ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻢ و اﮔﺮ اﺑـﺎ دارﻳـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮت را ﻣﻰﮔﻴﺮم آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺰﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﻰ را ﻛﻪ آوردهاى ﺑﮕﻮى و ﻣﻦ از ﻃﺮف ﺗﻮ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻢ‪ .‬ﻧﻤﻰﮔﺬارم ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﻮى ﻛـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺪﻛﺎرهاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻛﺜﻴﺮ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﻓﺖ و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻗﺮة ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺣﻨﻈﻠﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﺮه واى ﺗﻮ! ﺣﺴـﻴﻦ را‬
‫ﺑﺒﻴﻦ و از او ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺮه ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ او را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻰآﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﺪ؟«‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻜﻰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺣﻨﻈﻠﻪ اﺳﺖ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺗﻤﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮزاده ﻣﺎﺳﺖ ﻣﻦ او را‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﻘﻴﺪت ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺮه ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﭘﻴﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺑﺪو رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﺮه ﭘﺴﺮ ﻗﻴﺲ! واى ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﺮا ﭘـﻴﺶ ﻗـﻮم ﺳـﺘﻤﮕﺮ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺮدى؟ اﻳﻦ ﻣﺮد را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭘﺪراﻧﺶ ﻣﺎ و ﺗﺮا ﺣﺮﻣﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﻳﺎرى ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻗﺮه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺟﻮاب ﭘﻴﺎم ﻳﺎرم ﭘﻴﺶ او ﺑﺎز ﻣﻰروم‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴـﺪوارم ﺧـﺪا ﻣـﺮا از‬
‫ﭘﻴﻜﺎر وى ﻣﻌﺎف ﺑﺪارد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪198‬‬

‫ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻓﺎﻳﺪ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد آﻣﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻦ وﻗﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮود آﻣﺪم ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﭘﺮﺳـﻴﺪم ﺑـﺮاى‬
‫ﭼﻪ آﻣﺪه و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ و ﻣﻰﺟﻮﻳﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم اﻳﻦ وﻻﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺶ ﻣـﻦ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻢ و آﻣﺪم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ و رأﻳﻰ ﺟﺰ آن دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫از ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﭘﻨﺠﻪﻫﺎى ﻣﺎ ﺑﻪ او ﺑﻨﺪ ﺷﺪه‬
‫اﻣﻴﺪ رﻫﺎﻳﻰ دارد‬
‫اﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدى ﻓﻬﻤﻴﺪم ﺑﻪ ﺣﺴـﻴﻦ ﺑﮕـﻮ او و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺪس ﻣﻰزدم ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻼﻣﺖ را ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮد‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪاى از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺣﺴﻴﻦ و ﻳـﺎران وى و آب ﺣﺎﻳـﻞ ﺷـﻮ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻗﻄـﺮه از آن ﻧﻨﻮﺷـﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻘﻰ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺧﻮى ﻣﻈﻠﻮم‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج را ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﻮار ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﺑﮕﺎه را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎران‬
‫وى آب ﺣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﻗﻄﺮه آب ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺼﻴﻦ ازدى ﻛﻪ ﻧﺴـﺐ از ﺑﺠﻴﻠـﻪ داﺷـﺖ ﺑﺎﻧـﮓ زد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﺣﺴـﻴﻦ آب را‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﻚ ﻗﻄﺮه از آن ﻧﻤﻰﭼﺸﻰ ﺗﺎ از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻤﻴﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ او را از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻜﺶ و ﻫﺮﮔﺰ او را ﻧﺒﺨﺶ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد ﻋﻴﺎدﺗﺶ ﻛﺮدم ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟـﺰ او ﺧـﺪاﻳﻰ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ دﻳﺪﻣﺶ آب ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺎ ﺷﻜﻤﺶ ﭘﺮ ﻣﻰﺷﺪ و ﻗﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎز آب ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺎ ﺷﻜﻤﺶ ﭘﺮ ﻣﻰﺷﺪ و‬
‫ﻗﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻴﺮاب ﻧﻤﻰﺷﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎن داد‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺳﺨﺖ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻰ ﺳﻮار و ﺑﻴﺴﺖ ﭘﻴﺎده ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺸﻚ‬
‫‪199‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ آب رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺟﻤﻠﻰ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ ﺑﮕﻮ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪهاﻳﻢ از اﻳﻦ آب ﻛﻪ ﻣﺎ را از آن ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻨﻮﺷﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻮش‪ ،‬ﻧﻮش ﺟﺎﻧﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺴﻴﻦ و اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﺗﺸﻨﻪاﻧﺪ ﻳﻚ ﻗﻄﺮه ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻛﺴﺎن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا راﻫﻰ ﺑﺮاى آب دادن اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺴـﺖ ﻣـﺎ را‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ آب را از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻊ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻳﺎران ﻧﺎﻓﻊ ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺸﻜﻬﺎ را ﭘﺮ ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺸﻜﻬﺎ را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﻳﺎراﻧﺶ ﭘﻴﺶ دوﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﺴﺸﺎن زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮوﻳﻢ‪ «.‬اﻣﺎ راﻫﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ و درﮔﻴﺮى اﻧﺪﻛﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﻛﻪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺻﺪاء ﺑﻮد‪ ،‬زﺧﻢ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل زﺧﻤﺶ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﭘـﺲ‬
‫از آن ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪ و از ﻫﻤﺎن زﺧﻢ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و آب را ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﻴﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﺴـﻴﻦ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻇﻪ اﻧﺼﺎرى را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﻣﻴﺎن اردوﮔﺎه ﻣﻦ و اردوﮔﺎه ﺧﻮدت ﻣﺮا ﺑﺒﻴﻦ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻮار ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫـﻢ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ دور ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آﻧﻬﺎ دور ﺷﺪﻳﻢ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺻﺪا و ﺳﺨﻨﺸﺎن را ﻧﻤﻰﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻃﻮل دادﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﻰ‬
‫از ﺷﺐ ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن درﺑـﺎره آﻧﭽـﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸـﺎن‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎ و دو اردو را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﺎﻧﻪام را وﻳﺮان ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻦ آﻧﺮا ﺑﺮاﻳﺖ ﻣﻰﺳﺎزم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﻣﻼﻛﻢ را ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬از اﻣﻮال ﺧﻮدم در ﺣﺠﺎز ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﻰآﻧﻜﻪ ﭼﻴﺰى ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪200‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ و ﺻﻘﻌﺐ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ و دﻳﮕﺮ اﻫﻞ رواﻳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﺟﻤﻊ راوﻳﺎن‬
‫ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺑـﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ از آن آﻣـﺪهام‬
‫ﺑﺎزﻣﻰﮔﺮدم‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰﻧﻬﻢ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻦ‪ ،‬رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ از ﻣﺮزﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺮز ﺑﺎﺷﻢ و ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺮاه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮدم ﺑﺎ وى از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻢ و از ﻣﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻋـﺮاق‪ ،‬ﺗـﺎ وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ از او ﺟﺪا ﻧﺸﺪم و از ﺳﺨﻨﺎن وى ﺑﺎ ﻛﺴﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻜﻪ و در راه و در ﻋﺮاق و در اردوﮔﺎه ﺗﺎ ﺑﻪ روز‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺒﻮد و ﻧﮕﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻬﺪ ﻳﺎ او را ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮزﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ در‬
‫زﻣﻴﻦ ﻓﺮاخ ﺑﺮوم ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﺎر ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻫﻤﺪاﻧﻰ و ﺻﻘﻌﺐ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻜﺮر‪ ،‬ﺳﻪ ﻳـﺎ ﭼﻬـﺎر ﺑـﺎر‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ و‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪا آﺗﺶ را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮد و اﺗﻔﺎق آورد و ﻛﺎر اﻣﺖ را ﺑـﻪ ﺻـﻼح آورد‪ ،‬اﻳﻨـﻚ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ از آن آﻣﺪه ﺑﺎز ﮔـﺮدد ﻳـﺎ او را ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻣﺮزﻫـﺎى‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ و ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن رود و دﺳﺖ در دﺳﺖ وى ﻧﻬـﺪ ﻛـﻪ رأى ﺧـﻮﻳﺶ را در ﻛـﺎر‬
‫ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ و اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ رﺿﺎى ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺻﻼح اﻣﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮدﻳﺴـﺖ ﻛـﻪ اﻧـﺪرزﮔﻮى اﻣﻴـﺮ ﺧـﻮﻳﺶ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺸﻔﻖ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﻮ ﻓﺮود آﻣﺪه و ﻛﻨﺎر ﺗﺴﺖ اﻳﻦ را‬
‫از او ﻣﻰﭘﺬﻳﺮى؟ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از دﻳﺎر ﺗﻮ ﺑﺮود و دﺳﺖ در دﺳﺘﺖ ﻧﻨﻬـﺎده ﺑﺎﺷـﺪ ﻗـﻮت و ﻋـﺰت از آن وى ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ از آن ﺗﻮ‪ .‬اﻳﻦ را ﻣﭙﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺿﻌﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ او و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺗﻮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﻰﺑﺨﺸﻰ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷـﻨﻴﺪهام ﻛـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ و‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﻣﻴﺎن دو اردوﮔﺎه ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺐ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮب ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬رأى ﺗﻮ درﺳﺖ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را‬
‫ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺒﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻮا و ﻣﻄﻴﻊ او ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ اﺑﺎ ﻛﺮد ﺗﻮ ﺑﺠﻨﮓ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﻻر ﻗﻮﻣﻰ و ﮔﺮدن او را ﺑﺰن و ﺳﺮش را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪201‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻮ ﺟﻨﺎب ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺮا ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهام ﻛﻪ دﺳﺖ از او ﺑﺪارى ﻳﺎ وﻗﺖ ﺑﮕﺬراﻧﻰ ﻳـﺎ اﻣﻴـﺪ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻘﺎ ﺑﺪو ﺑﺪﻫﻰ ﻳﺎ ﺑﻤﺎﻧﻰ و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ از او وﺳﺎﻃﺖ ﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮ اﮔﺮ ﺣﺴـﻴﻦ و ﻳـﺎراﻧﺶ‬
‫ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺳﻮى ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ درﻳﻎ ﻛﺮدﻧـﺪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ و ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺑﺮﻳﺰ و اﻋﻀﺎﺷﺎن را ﺑﺒﺮ ﻛﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق اﻳﻦ ﻛﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫اﺳﺐ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ و ﭘﺸﺖ وى ﺑﺘﺎز ﻛﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺣﻖ ﻧﺎﺷﻨﺎس و ﺳﺘﻤﮕﺮ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮدم‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﭘﺲ ﻣﺮگ زﻳﺎﻧﻰ ﻣﻰزﻧﺪ وﻟﻰ ﻗﻮﻟﻰ دادهام ﻛﻪ اﮔﺮ او را ﻛﺸﺘﻢ ﺑﺎ وى‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدى ﭘﺎداش ﺷﻨﻮ اى ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻴﻢ و اﮔﺮ ﻧﻜﺮدى‬
‫از ﻋﻤﻞ ﻣﺎ و ﺳﭙﺎه ﻣﺎ ﻛﻨﺎره ﻛﻦ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎه واﮔﺬار ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﻪ او دادهاﻳﻢ‪ .‬و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﻋﺎﻣﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﮔﺮﻓﺖ او و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﺤﻞ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻤﻪاش ام اﻟﺒﻨﻴﻦ دﺧﺘﺮ ﺣﺰام زن ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮده ﺑﻮد و ﻋﺒﺎس و ﻋﺒﺪاﷲ و ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن را او آورده‬
‫ﺑﻮد ﺑﭙﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﺤﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى اﻣﻴﺮ را ﻗـﺮﻳﻦ ﺻـﻼح ﺑـﺪارد‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮاﻫﺮ ﻣـﺎ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﺎﻳﻠﻰ اﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻳﺲ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ‪ «.‬و دﺑﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ آن را ﺑـﺎ ﻏـﻼم‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺰﻣﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﻴﺸﺸﺎن رﺳﻴﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ اﻣﺎن را داﻳﻰ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪«.‬‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬داﻳﻰ ﻣﺎ را ﺳﻼم ﮔﻮى و ﺑﮕﻮى ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎن ﺧﺪا از اﻣـﺎن ﭘﺴـﺮ‬
‫ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻛﺮدى؟ واى ﺗﻮ‪ .‬ﺧﺪا ﺧﺎﻧﻪات را ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻜﻨﺪ و ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﭘﻴﺶ ﻣﻦ‬
‫آﻣﺪهاى زﺷﺖ ﺑﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا داﻧﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻰ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑـﻮدم ﺑﭙـﺬﻳﺮد و ﻛـﺎرى را ﻛـﻪ اﻣﻴـﺪ‬
‫داﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﺻﻼح آﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﻛﺮدى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻰ واﻻﻣﻨﺶ ﻣﻴﺎن دو ﭘﻬﻠﻮى اوﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد؟ ﻓﺮﻣﺎن اﻣﻴﺮت را اﺟﺮا ﻣﻰﻛﻨﻰ و دﺷﻤﻦ او را ﻣﻰﻛﺸﻰ؟ اﮔﺮ‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺎه و اردو را ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﺬار‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ .‬ﺧﻮدم اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻬﺪه ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺗﻮ ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺎﻣﮕﺎه ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻧﻪ روز از ﻣﺤﺮم رﻓﺘﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮان ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس و ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺴﺮان ﻋﻠﻰ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻜﺎر دارى و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪202‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮان ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در اﻣﺎﻧﻴﺪ‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ را ﻧﻴﺰ ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ داﻳﻰ ﻣﺎ ﺑﻮدى در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ‬
‫ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا اﻣﺎن ﻧﺪارد ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺎن ﻧﻤﻰدادى‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﺪا داد‪» :‬اى ﺳﭙﺎه ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺸـﻴﻦ و‬
‫ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎش‪ «.‬و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮار ﺷﺪ و از ﭘﺲ ﻧﻤﺎز ﭘﺴﻴﻨﮕﺎه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮ در ﺧﻴﻤﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ و در ﺣﺎل ﭼﺮت ﺳﺮش ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬زﻳﻨﺐ ﺧـﻮاﻫﺮش ﺳـﺮ و ﺻـﺪا را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر ﺻﺪاﻫﺎ را ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﻰﺷﻨﻮى؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ اﻣﺸﺐ ﭘـﻴﺶ ﻣـﺎ ﻣـﻲ‬
‫آﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮﻳﺶ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﻣﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى از ﺗﻮ دور‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ ﻛﻢ آرام ﺑﺎش‪ ،‬رﺣﻤﺎﻧﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر! ﻗﻮم آﻣﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺎس ﺑﺮادرم‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﻓﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺸﻴﻦ و ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺮو و ﺑﮕـﻮ‪ :‬ﭼﻜـﺎر دارﻳـﺪ و ﻣﻘﺼـﻮدﺗﺎن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﺑﭙﺮس ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻮار و از ﺟﻤﻠـﻪ زﻫﻴـﺮ ﺑـﻦ ﻗـﻴﻦ و ﺣﺒﻴـﺐ ﺑـﻦ ﻣﻈـﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهاﻳﺪ و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﺳﺘﻮر اﻣﻴﺮ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ اﻣﻴﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎزﮔﺮدم و آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻴﺪ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او را ﺑﺒﻴﻦ و اﻳﻦ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻮى آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ وى ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﻴﺎ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺘﺎﺧﺖ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻳـﺎران وى ﺑـﺎ ﻗـﻮم ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺳﺨﻦ ﻛﻦ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ اﻳﻦ را آﻏﺎز ﻛﺮدى‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا روﻧـﺪ و ﻓﺮزﻧـﺪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ او را‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﻛﺴﺎن و ﺧﺎﻧﺪان وى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺤﺮ ﺧﻴﺰ و ذﻛﺮﮔﻮى اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ را ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاى ﻗﻮم ﺑﺪى ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺰره ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻰ ﺧﻮدت را ﭘﺎك ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻰ‪«.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺰره‪ ،‬ﺧﺪا او را ﭘﺎك ﻛﺮده و ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه‪ .‬اى ﻋﺰره از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس ﻛﻪ ﻣـﻦ ﻧﻴﻜﺨـﻮاه‬
‫ﺗﻮام‪ ،‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻣﺒﺎش ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن را ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﻮس ﭘﺎك ﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى زﻫﻴﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮدى‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دوﺳﺘﺪار ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫‪203‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮدﻧﻢ را دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮى ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ وى ﻧﺎﻣـﻪاى ﻧﻨﻮﺷـﺘﻢ و‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى او ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدم و ﻫﺮﮔﺰ وﻋﺪه ﻳﺎرى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ او ﻧـﺪادم وﻟـﻰ راه‪ ،‬ﻣـﻦ و او را ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪم ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﺎ ﻗﺮاﺑﺖ وى ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردم و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺳﻮى دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫و دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺎ رواﻧﺴﺖ و ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﻨﻢ و ﺟﺰو دﺳﺘﻪ او ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﺣﻖ ﺧﺪا و ﺣﻖ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دادهاﻳﺪ ﻣﺪاﻓﻊ وى ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺘﺎﺧﺖ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺎﺿﺮان اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ از ﺷـﻤﺎ ﻣـﻰﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﺑﺮوﻳﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و او در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺳـﺨﻦ ﻧﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد و ﭼـﻮن ﺻـﺒﺢ ﺷـﻮد‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ ،‬ﻳﺎ رﺿﺎﻳﺖ آوردهاﻳـﻢ و ﻛـﺎرى را ﻛـﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻴـﺪ و ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﻣـﻰﻛﻨﻴـﺪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ آن را رد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ آن ﺷﺐ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ ﺑﺮد ﺗﺎ دﺳﺘﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﺶ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را آورد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺷﻤﺮ رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺳﺎﻻر ﺗﻮﻳﻰ‪ ،‬و رأى ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ رأى دارﻳﺪ؟«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از دﻳﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ و اﻳـﻦ را از ﺗـﻮ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮى‪«.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮ‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﻢ ﻗﺴﻢ ﻛﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺸﺐ را ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن ﻧﻤﻰدادم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدى ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪ و‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﮔﺮد و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻰ ﺗﺎ ﺻﺒﺤﺪم ﻋﻘﺐ ﺑﻴﻨﺪاز و اﻣﺸﺐ از ﻣـﺎ ﺑﺎزﺷـﺎن دار‪ ،‬ﺷـﺎﻳﺪ اﻣﺸـﺐ‬
‫ﺑﺮاى ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻴﻢ و دﻋﺎ ﻛﻨﻴﻢ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮدن و ﻗـﺮآن ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫دﻋﺎى ﺑﺴﻴﺎر و اﺳﺘﻐﻔﺎر را دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آﻣﺪ و ﺟﺎﻳﻰ اﻳﺴﺘﺎد ﻛﻪ ﺻﺪا رس ﺑﻮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ ﻓﺮدا ﻣﻬﻠﺘﺘﺎن دادﻳﻢ اﮔﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮﻣﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ و اﮔـﺮ‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ ولﻛﻨﺘﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻳﺎران ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻚ او ﺷﺪم ﻛﻪ ﺑﺸﻨﻮم ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮدم‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﭘﺪرم ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪204‬‬

‫»ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاى ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻴﻜﻮ‪ ،‬و او را ﺑﺮ ﮔﺸـﺎﻳﺶ و ﺳـﺨﺘﻰ‬
‫ﺣﻤﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺣﻤﺪ ﺗﻮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﻛﺮاﻣﺖ دادى و ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻳـﺎد‬
‫دادى و ﺑﻪ ﻛﺎر دﻳﻦ داﻧﺎ ﻛﺮدى‪ ،‬ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و دﻟﻤﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪى و ﺟﺰو ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻤﺎن ﻧﻜﺮدى‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از ﻳﺎراﻧﻢ ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻢ و ﺧﺎﻧـﺪاﻧﻰ از ﺧﺎﻧـﺪان ﺧـﻮدم ﻧﻜـﻮﺗﺮ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺪوﺳﺖﺗﺮ‪.‬‬
‫ﺧﺪا ﻫﻤﻪﺗﺎن را از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻢ ﻓﺮدا روزﻣﺎن ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزهﺗﺎن ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻦ ﻫﻤﮕﻴﺘﺎن ﺑﺮوﻳﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻘﻰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارم‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ آﻧﺮا وﺳﻴﻠﻪ رﻓﺘﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ارﺣﺒﻰ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﻓﺘﻴﻢ و ﺑﻪ او ﺳـﻼم‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ ﺳﻼم ﻣﺎ را ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ و ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاﻳﻢ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬آﻣﺪهاﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﮔﻮﻳﻴﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ و دﻳﺪار ﺗـﺎزه ﻛﻨـﻴﻢ و ﺧﺒـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺴﺎن را ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﻮ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻨﮕﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺮا ﺑﺲ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻰ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻴﻢ و ﺑﺮاى او دﻋﺎ ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻣﺮا ﻳﺎرى ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺮض دارم و ﻧﺎﻧﺨﻮار دارم‪«.‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻗﺮض دارم و ﻧﺎﻧﺨﻮار دارم اﻣﺎ اﮔﺮ اﺟﺎزه دﻫﻰ ﻛﻪ وﻗﺘـﻰ دﻳـﺪم ﺟﻨﮕـﺎورى ﻧﻤﺎﻧـﺪه ﺑـﺮوم‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮﺟﺐ دﻓﺎع از ﺗﻮ ﺷﻮد ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺟﺎزه دارى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﺒﻮدم و ﭼﻮن ﺷﺐ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺷﺐ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ آﻧﺮا وﺳﻴﻠﻪ رﻓﺘﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮد و در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷـﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺧـﺪا ﮔﺸـﺎﻳﺶ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺮا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ از ﺗﻌﻘﻴﺐ دﻳﮕﺮان ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮادراﻧﺶ و ﭘﺴﺮاﻧﺶ و ﺑﺮادرزادﮔﺎﻧﺶ و دو ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺑﺮاى‬
‫آﻧﻜﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ؟ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ روزى را ﻧﻴﺎرد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺒﺎس اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ و اﻣﺜﺎل آن را ﺑﻪ زﺑﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮان ﻋﻘﻴﻞ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ اﺟﺎزهﺗﺎن دادم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ؟ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺰرگ و ﺳﺮور و ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻤﻮﻳﻤﺎن را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻮﻫﺎ ﺑﻮد‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﻧﻴﻨﺪاﺧﺘﻴﻢ و ﻳﻚ ﻧﻴﺰه و ﻳﻚ ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﺰدﻳﻢ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫‪205‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺧﺪا ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻛﺴﺎﻧﻤﺎن را ﻓﺪاﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﻢ ﺗﺎ ﺷـﺮﻳﻚ ﺳـﺮاﻧﺠﺎﻣﺖ ﺷـﻮﻳﻢ‬
‫ﺧﺪا زﻧﺪﮔﻰ از ﭘﺲ ﺗﺮا روﺳﻴﺎه ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ اﺳﺪى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺗﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ و ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر اداى ﺣﻖ ﺗﻮ ﻧﻜﻮﺷﻴﺪهاﻳﻢ؟ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺰهام را در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﺷﺎن‬
‫ﺑﺸﻜﻨﻢ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮم ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ دﺳﺘﻪ آن ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺿﺮﺑﺘﺸﺎن ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮم‪ ،‬اﮔـﺮ ﺳـﻼح ﺑـﺮاى‬
‫ﺟﻨﮕﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺗﻮ ﭼﻨﺪان ﺳﻨﮕﺸﺎن ﻣﻰزﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻤﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﻨﻔﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا رﻫﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﺪاﻧـﺪ ﻛـﻪ در وﺟـﻮد ﺗـﻮ ﺣﺮﻣـﺖ‬
‫ﻏﻴﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم ﺳـﭙﺲ زﻧـﺪه ﻣـﻰﺷـﻮم آﻧﮕـﺎه زﻧـﺪه ﺳـﻮﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮم و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮم ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﻰرود و ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﭼﻨﻴﻨﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ از ﺗﻮ ﺟﺪا ﻧﺸﻮم ﺗﺎ ﭘﻴﺶ روﻳﺖ ﺑﻤﻴﺮم‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﺘﻦ اﺳﺖ و آﻧﮕﺎه ﻛﺮاﻣﺘﻰ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دوﺳﺖ دارم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم و زﻧﺪه ﺷﻮم و ﺑﺎز ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﻮم و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺰار ﺑﺎر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم و ﺧﺪا ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻦ ﺑﻠﻴﻪ را از ﺟﺎن ﺗﻮ و ﺟـﺎن اﻳـﻦ ﺟﻮاﻧـﺎن ﺧﺎﻧـﺪان ﺗـﻮ دور‬
‫ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻳﺎران وى ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد و از ﻳﻚ روى‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺗـﻮ‬
‫ﺟﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎ ﺳﻴﻨﻪ و ﺻﻮرت و دﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮا ﺣﻔﻆ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻮن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ادا ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﻰ ﻛﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه آن ﭘﺪرم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻋﻤـﻪام زﻳﻨـﺐ ﭘﻴﺸـﻢ ﺑـﻮد و‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎرﻳﻢ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﭘﺪرم در ﺧﻴﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ از ﻳﺎران ﮔﻮﺷﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻮى‪ ،‬ﻏﻼم اﺑﻮ ذر ﻏﻔﺎرى ﭘـﻴﺶ وى ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد و آﻧﺮا درﺳﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﭘﺪرم ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى روزﮔﺎر ﭘﻠﻴﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﺑﺪى‬
‫و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﺎن‬
‫ﻳﺎران و دﻧﻴﺎﺟﻮﻳﺎن ﻛﺸﺘﻪ دارى‬
‫روزﮔﺎر ﻋﻮض ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮد‬
‫ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاى ﺟﻠﻴﻞ اﺳﺖ‬
‫و ﻫﺮ زﻧﺪهاى ﺑﻪ راه ﻣﺮگ ﻣﻰرود‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ را دو ﺳﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪم و ﻣﻘﺼﻮد وى را ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ و اﺷﻜﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺷﻜﻢ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻢ‬
‫و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪم و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻼ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻤﻪام ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدم ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬زن ﺑﻮد و زﻧـﺎن رﻗـﺖ‬
‫دارﻧﺪ و اﺳﺘﻌﺪاد زارى‪ .‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦدارى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ و ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ وى‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪206‬‬

‫رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺰاى ﻣﻦ! اى ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺳﻠﻒ و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻠﻒ! ﻛﺎش آن روز ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺎدرم ﻳﺎ ﻋﻠﻰ ﭘﺪرم ﻳﺎ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﺮادرم ﻣﺮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺪو ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﻛﻢ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮدﺑﺎرى ﺗﺮا ﻧﺒﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ! ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﻰ؟ ﺟﺎﻧﻢ ﻓﺪاﻳﺖ ‪ «...‬و ﺳﺨﻦ در ﮔﻠﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ از اﺷﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ را ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺷﺐ ﻣﻰﺧﻮاﺑﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﻣﻦ! ﺗﺮا ﺑﻪ زور ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﻨﺪ! اﻳﻦ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﻣﺮا ﺑﻴﺸﺘﺮ داﻏﺪار ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎﻧﻢ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و‬
‫ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﺧﻮﻳﺶ زد و ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺮا ﺑﺪرﻳﺪ و ﺑﻴﻬﻮش ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﭘﺮداﺧﺖ و آب ﺑﻪ ﭼﻬﺮهاش رﻳﺨﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﻛﻢ! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و از ﺧـﺪا ﺗﺴـﻠﻰ‬
‫ﺧﻮاه و ﺑﺪان ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻴﺎن ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و آﺳﻤﺎﻧﻴﺎن ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻠﻒ ﺷﺪﻧﻰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ذات ﺧـﺪاﻳﻰ ﻛـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه و ﺧﻠﻖ را ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺑﺎز ﻣﻰآﻳﻨﺪ و او ﺧﻮد ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺪرم ﺑﻬﺘـﺮ از ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎدرم ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮادرم ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺘﺪاى ﻣﻦ و آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن و اﻣﺜﺎل آن وى را ﺗﺴﻠﻰ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﻛﻢ! ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻰدﻫﻢ و ﻗﺴﻢ ﻣﺮا رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻧﺪرى و ﭼﻬﺮه ﻧﺨﺮاﺷﻰ و واى ﻧﮕﻮﻳﻰ و ﻣﺮگ ﻧﺨﻮاﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وى را ﺑﻴﺎورد و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ و ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺘﺸﺎن ﻛﻪ ﺧﻴﻤـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن را‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﻃﻨﺎﺑﻬﺎ را درﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﮕـﺮ در ﺳـﻤﺘﻰ ﻛـﻪ دﺷـﻤﻦ از آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰآﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎران وى ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻴﺪار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و دﻋﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و زارى‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮاران آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺒﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺴﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴ ِﻬﻢ‪ ‬إِﻧﱠﻤﺎ ُﻧ ‪‬ﻤﻠ‪‬ﻲ َﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻟ ‪‬ﻴﺰْداد‪‬وا إِﺛْﻤﺎً و‪َ ‬ﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬاب‪ ‬ﻣﻬِﻴﻦٌ‪،‬‬
‫ﺧ ‪‬ﻴﺮٌ ‪‬ﻟﺄَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺒﻦﱠ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ َﻛ َﻔﺮُوا أَﻧﱠﻤﺎ ُﻧ ‪‬ﻤﻠ‪‬ﻲ َﻟ ‪‬ﻬﻢ‪َ ‬‬
‫ﺤ ‪‬‬
‫»و‪ ‬ﻻ ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫ﻄ ‪‬ﻴﺐِ ‪«179 -178 :3‬‬
‫ﺨﺒِﻴﺚَ ﻣﻦ اﻟ ﱠ‬
‫ﺣﺘﱠﻰ ‪‬ﻳﻤ‪‬ﻴﺰَ ا ْﻟ َ‬
‫ﻣﺎ ﻛﺎنَ اﷲ ‪‬ﻟ ‪‬ﻴﺬَر‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻤﺆْ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻴﻦَ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻣﺎ أَ ْﻧ ُﺘﻢ‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴﻪ‪ ‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﭙﻨﺪارﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﺧﻴﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻓﻘـﻂ ﻣﻬﻠﺘﺸـﺎن‬
‫ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد و ﻋﺬاﺑﻰ ﺧﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﻰﮔﺬارد‬
‫ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪ را از ﭘﺎك ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻳﻜﻰ از ﺳﻮاراﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﺑﮕﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﻛﺎﻧﻴﻢ و از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ او را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻰ اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬

‫‪ .1‬ﻣﺜﻠﻰ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻌﺪى ﻛﻪ ﺑﮕﻔﺖ ار ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻨﺴﺘﻰ ﻗﻄﺎر‪.‬‬

‫‪207‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ اﺑﻮ ﺣﺮب ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﻬﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﺬﻟﻪﮔﻮى ﺑﻮد و ﻣﻌﺘﺒﺮ و دﻟﻴـﺮ و ﻏﺎﻓـﻞ ﻛـﺶ‪ ،‬ﺑﺎرﻫـﺎ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻨﺎﻳﺘﻰ ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻰداﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻓﺎﺳﻖ! ﺧﺪا ﺗﺮا ﺟﺰو ﭘﺎﻛﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬درﻳﻐﻢ آﻳﺪ اى ﺑﺮﻳﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻼك ﺷﺪى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻼك ﺷﺪى‪ «.‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﺑـﻮ ﺣـﺮب‪،‬‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ ﭘﺎﻛﺎﻧﻴﻢ و ﺷﻤﺎ ﭘﻠﻴﺪان‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬واى ﺗﻮ! ﭼﺮا داﻧﺴﺘﻨﺖ ﺳﻮدت ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻰ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺬره ﻋﻨﺰى ﻣﻰﺷﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﻳﺰﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺧﺪا رأى ﺗﺮا زﺷﺖ ﺑﺪارد ﻛﻪ ﺑﻰﺧﺮدى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺑﺮﻓﺖ و آﻧﻜﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﻮاران ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﺎ ﺑﻮد ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺣﻤﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺻﺒﺤﮕﺎه روز ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪ -‬و اﻳﻦ ﺑﻪ روز ﻋﺎﺷـﻮرا‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎراﺳﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻜﺮد‪ ،‬ﺳﻰ و دو ﺳـﻮار ﺑـﺎ وى ﺑﻮدﻧـﺪ و ﭼﻬـﻞ‬
‫ﭘﻴﺎده‪ .‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﻬـﺎد‪.‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺮادرش داد‪ .‬ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺪارى ﻫﻴﺰم و ﻧﻰ را ﻛﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺧﻴﻤﻪ ﺑﻮد آﺗﺶ زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ داﺷﺖ دﺷﻤﻦ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاى ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻘﺪارى ﻧﻰ و ﻫﻴﺰم ﺑﻪ ﺟﺎى ﻓﺮو رﻓﺘﻪاى آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷـﺎن‬
‫ﺑﻮد و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺟﻮﻳﻰ ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺧﻨﺪﻗﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻰ و ﻫﻴـﺰم را در آن‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ آﺗﺶ در آن زﻧﻴﻢ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻴﺎرﻧﺪ و از‬
‫ﻳﻜﺴﻮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ «.‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﮔﺮوه ﺷﻬﺮﻳﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ‬
‫اﺳﺪى ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﺬﺣﺞ و اﺳﺪﻳﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺒﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ رﺑﻴﻌﻪ و ﻛﻨﺪه ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺷـﻌﺚ ﺑـﻦ‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ و ﻫﻤﺪان ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ رﻳﺎﺣﻰ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﻪ در ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺠﺰ ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪208‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺳﭙﺎه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج زﺑﻴﺪى داد‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ را ﺑﻪ ﺷـﻤﺮ ﺑـﻦ ذى‬
‫اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﻦ ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ داد‪ ،‬ﺳﺮ ﺳﻮاران‪ ،‬ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺣﻤﺴﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﻳﺮﺑـﻮﻋﻰ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ ذوﻳﺪ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻏﻼم ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑﻪ اﻧﺼﺎرى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﻢ ﺑﻮدم‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻛﺴﺎن آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻮى ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺧﻴﻤﻪاى ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻘـﺪارى ﻣﺴـﻚ ﺑﻴﺎوردﻧـﺪ و در ﻛﺎﺳـﻪاى ﺑـﺰرگ ﻳـﺎ ﺳـﻴﻨﻰاى‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ وارد ﺧﻴﻤﻪ ﺷﺪ و ﻧﻮره ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑﻪ و ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﺑﺮ در ﺧﻴﻤﻪ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻰﺧﻮرد و ﺑﺮﺧﻮرد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﭘﺲ از وى ﻧﻮره ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻳﺮ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺬﻟﻪﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻤﺎن ﻛﻦ‪ ،‬اﻳﻨﻚ وﻗﺖ ﻳﺎوهﮔﻮﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻳﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﻮم ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧـﻪ در ﺟـﻮاﻧﻰ و ﻧـﻪ در ﺳـﺎﻟﺨﻮردﮔﻰ ﻳـﺎوهﮔـﻮﻳﻰ را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪام وﻟﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ در ﭘﻴﺶ دارم ﺧﻮﺷﺪﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺣﻮر ﻋﻴﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻧﻴﺴـﺖ ﺟـﺰ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻧﻮره ﻛﺸﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﻗﺮآﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺖ و آﻧﺮا ﭘﻴﺶ روى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران وى ﭘﻴﺶ روﻳﺶ ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن دﻳﺪم ﻛﻪ آن ﮔﺮوه از ﭘﺎى در آﻣﺪﻧﺪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻢ و‬
‫آﻧﻬﺎ را رﻫﺎ ﻛﺮدم‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺧﺎﻟﺪ ﻛﺎﻫﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺣﺴﻴﻦ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﻮ در ﻫـﺮ ﺑﻠﻴـﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬
‫ﻣﻨﻰ و در ﻫﺮ ﺳﺨﺘﻰ اﻣﻴﺪ ﻣﻨﻰ و در ﻫﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎرى ﻛﻪ رخ دﻫﺪ ﺗﻜﻴﻪ ﮔﺎه و ذﺧﻴﺮه ﻣﻨﻰ‪ ،‬ﭼﻪ ﻏﻤﻬـﺎ ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫اﺿﻄﺮاب و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻰ و ﺑﻰاﻋﺘﻨﺎﻳﻰ دوﺳﺖ و ﺷﻤﺎﺗﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺗﻮ آوردم و ﺷﻜﺎﻳﺖ آن را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻛﺮدم ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن دل ﺑﺎ ﺗﻮ داﺷﺘﻢ و آﻧﺮا ﺑﺒﺮدى و ﺑﺮداﺷﺘﻰ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ از ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ از ﺗـﻮ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺿﺤﺎك ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و آﺗﺶ را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﻫﻴﺰم و ﻧﻰ ﺷﻌﻠﻪور ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ آﺗـﺶ‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ آﻣﺪﻧﺪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﻼح ﺗﻤﺎم داﺷﺖ ﺑـﺮ اﺳـﺒﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎﺧﺖ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﺟﺰ ﻫﻴﺰم ﻣﺸﺘﻌﻞ ﭼﻴﺰى ﻧﺪﻳﺪ و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و ﺑـﻪ ﺻـﺪاى‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ اى ﺣﺴﻴﻦ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺶ از روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ آﺗﺶ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺧﻮاﺳﺘﻰ؟‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻮﻳﻰ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪ .‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬ﺧﻮدش اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زن ﺑﺰﭼﺮان‪ ،‬ﺗﻮ در ﺧﻮر آﺗﺸﻰ ﻛﻪ در آن ﺑﺴﻮزى‪«.‬‬
‫‪209‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﺗﻴﺮى ﺑﻪ او ﺑﻴﻨﺪازم ﻛﻪ در ﺗﻴﺮرس ﻣﻦ اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻴﺮم ﺧﻄﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻖ از ﺟﺒﺎران ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻴﺮش ﻧﺰن ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻦ آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺒﻰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻻﺣﻖ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺮ آن ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺰدﻳﻚ وى رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺮ ﻧﺸﺴـﺖ و ﺑـﺎ ﺻـﺪاى ﺑﻠﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎن ﻣﻰﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و در ﻛﺎر ﻣﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره ﺣﻘﻰ ﻛﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ دارم ﺳﺨﻦ آرم و ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام‪ ،‬اﮔـﺮ ﮔﻔﺘـﺎر ﻣـﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴـﺪ و ﺳـﺨﻨﻢ را ﺑـﺎور‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ و اﻧﺼﺎف دادﻳﺪ ﻧﻴﻜﺮوز ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ دﺳﺘﺎوﻳﺰى ﻧﺪارﻳﺪ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ و اﻧﺼﺎف ﻧﺪادﻳﺪ ﺷـﻤﺎ‬
‫و ﺷﺮﻳﻜﺎن )ﻋﺒﺎدت( ﺗﺎن ﻳﻚ دل ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺎن از ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻬﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ و درﺑﺎره ﻣﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫‪2‬‬
‫و ﻣﻬﻠﺘﻢ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ 1.‬ﻳﺎور ﻣﻦ ﺧﺪاﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﻫﻢ او دوﺳﺘﺪار ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺶ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ ﺑﺎﻧـﮓ زدﻧـﺪ و ﺑﮕﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺧﺘـﺮاﻧﺶ ﻧﻴـﺰ ﮔﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺻﺪاﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﺮادرش و ﻋﻠﻰ ﭘﺴﺮش را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮﺷﺸﺎن ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺪﻳﻨﻢ ﻗﺴـﻢ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻴﺠﺎ ﻧﮕﻔﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﺷﻨﻴﺪن ﮔﺮﻳﻪﺷﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از آن رو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎرد‪ .‬و ﭼﻮن ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﻳﺎد ﺧﺪا ﻛﺮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﻤﺒﺮان را ﺻﻠﻮات ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از آن و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺸﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪهاى ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ از او ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻣـﻦ ﻛﻴﺴـﺘﻢ آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ ﺑﺎزروﻳـﺪ و‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ رواﺳﺖ ﻣﺮا »ﻛﺸﻴﺪ و ﺣـﺮﻣﺘﻢ را ﺑﺸـﻜﻨﻴﺪ؟ ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻣﻦ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن و ﭘﺴﺮ وﺻﻰ وى و ﻋﻤﻮزادهاش ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫اﻳﻤﺎن آورد و ﭘﻴﻤﺒﺮ را در ﻣﻮرد ﭼﻴﺰى ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرش آورده ﺑﻮد ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد؟ ﻣﮕـﺮ‬
‫ﺣﻤﺰه ﺳﺮور ﺷﻬﻴﺪان ﻋﻤﻮى ﭘﺪرم ﻧﺒﻮد؟ ﻣﮕﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻬﻴﺪ ﻃﻴﺎر ﺻﺎﺣﺐ دو ﺑـﺎل ﻋﻤـﻮى ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد؟ ﻣﮕﺮ ﺳﺨﻨﻰ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن ﺷﻬﺮه اﺳﺖ ﻧﺸﻨﻴﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪاى ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺑﺮادرم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ دو ﺳﺮور ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻬﺸﺘﻰاﻧﺪ؟ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ و ﺣـﻖ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺎور ﻣﻰدارﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا از وﻗﺘﻰ داﻧﺴﺘﻪام ﺧﺪا دروﻏﮕﻮ را دﺷـﻤﻦ دارد و دروﻏﺴـﺎز‬

‫ﻈﺮُونِ ‪.71 :10‬‬

‫ﺷﺮَﻛﺎء‪ُ ‬ﻛﻢ‪ُ ‬ﺛﻢ‪ ‬ﻻ ‪‬ﻳ ُﻜﻦْ أَ ‪‬ﻣﺮُ ُﻛﻢ‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴ ُﻜﻢ‪ُ ‬ﻏ ‪‬ﻤﺔً ُﺛﻢ‪ ‬ا ْﻗﻀُﻮا إِ َﻟﻲ‪ ‬و‪ ‬ﻻ ُﺗ ْﻨ ‪‬‬ ‫‪َ .1‬ﻓﺄَ ‪‬‬
‫ﺟ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮا أَ ‪‬ﻣﺮَ ُﻛﻢ‪ ‬و‪ُ ‬‬
‫‪ .2‬إِنﱠ و‪ ‬ﻟ ‪‬ﻴﻲ‪ ‬اﷲ ا ﱠﻟﺬ‪‬ي َﻧﺰﱠلَ ا ْﻟﻜ‪‬ﺘﺎب‪ ‬و‪ ‬ﻫﻮ‪ ‬ﻳ َﺘﻮ‪‬ﻟﱠﻰ اﻟﺼ‪‬ﺎ ‪‬ﻟﺤ‪‬ﻴﻦَ ‪.196 :7‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪210‬‬

‫زﻳﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬دروغ ﻧﮕﻔﺘﻪام‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎورم ﻧﻤﻰدارﻳﺪ ﻫﻨﻮز در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻛـﺲ ﻫﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎب از او ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ .‬از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎرى ﻳﺎ اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪرى‬
‫ﻳﺎ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻋﺪى ﻳﺎ زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﻳﺎ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را درﺑﺎره ﻣﻦ و ﺑﺮادرم از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺷﻨﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷـﻤﺎ را از‬
‫رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﻦ ﺑﺎز ﻧﻤﻰدارد؟«‬
‫ﺷﻤﺮ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﻳﻚ ﺣﺮف ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺣﺮف ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ و ﻧﻤﻰﻓﻬﻤﻰ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﺖ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﺮدﻳﺪ دارﻳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻧﺪك ﺗﺮدﻳﺪى دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎﻧﻢ؟‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻣﺸﺮق ﺗﺎ ﻣﻐﺮب از ﻗﻮم ﺷﻤﺎ ﻳﺎ ﻗﻮم دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣـﻦ ﭘﺴـﺮ دﺧﺘـﺮ ﭘﻴﻤﺒـﺮى وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﻢ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻛﺸـﺘﻪام ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﻒ ﻛﺮدهام ﻳﺎ ﻗﺼﺎص زﺧﻤﻰ ﻛﻪ زدهام‪ ،‬از ﭘﻰ ﻣﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻧﮓ زد‪:‬‬
‫»اى ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ‪ ،‬اى ﺣﺠﺎر ﺑﻦ اﺑﺠﺮ‪ ،‬اى ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ‪ ،‬اى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث! ﻣﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻨﻮﺷﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎ رﺳﻴﺪه و ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﺳﺮﺳﺒﺰ ﺷﺪه و ﭼﺎﻫﻬﺎ ﭘﺮآب ﺷﺪه و ﭘﻴﺶ ﺳﭙﺎه‬
‫آﻣﺎده ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰآﻳﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺎ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻨﻮﺷﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﻧﻮﺷﺘﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! اﮔﺮ ﻣﺮا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﮕﺬارﻳﺪم از ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ اﻣﺎﻧﮕـﺎه ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫روم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻤﻮزادﮔﺎﻧﺖ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻧﻤـﻰﺷـﻮى؟ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺑـﺎ ﺗـﻮ رﻓﺘـﺎرى‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺪى ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺮادر آن ﺑﺮادرى‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﺑـﻦ ﻋﻘﻴـﻞ را از ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﻟﻴﻼن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮم و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮدﮔﺎن ﮔﺮدن ﻧﻤﻰﻧﻬﻢ‪ .‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣـﻦ از‬
‫‪211‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻨﮕﺴﺎرم ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم‪ .1‬از ﺷﺮ ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧـﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ روز ﺣﺴـﺎب‬
‫‪2‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮدم و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ و ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ آﻧﺮا زاﻧﻮﺑﻨﺪ زد و ﻗﻮم ﺣﻤﻠـﻪ ﻛﻨـﺎن‬
‫ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﻌﺒﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ دﻣﻰ ﭘﺮﻣﻮى داﺷﺖ ﺑﺎ ﺳﻼح ﺗﻤﺎم ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‬
‫از ﻋﺬاب ﺧﺪاى ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ! اﻧﺪرز ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺮادرﻳﻢ و ﺑﺮ ﻳﻚ دﻳﻦ و ﺑﺮ ﻳﻚ ﺟﻤﺎﻋﺖ )ﻣﻠﺖ( و ﺷـﻤﺎ ﺳـﺰاوار اﻧـﺪرز ﻣﺎﻳﻴـﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻣﻴﺎن آﻳﺪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻰ ﺑﺮود و ﻣﺎ اﻣﺘﻰ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺷﻤﺎ اﻣﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧـﺪا ﻣـﺎ و ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪﮔﺎن‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻳﺎرى ﻛﻨﻴﺪ و از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳـﺎم ﺳـﻠﻄﻪ آﻧﻬـﺎ ﺟـﺰ ﺑـﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻴـﺪ دﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺘﺎن را ﻣﻴﻞ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ و دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن را ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎﻳﺘﺎن را ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺗﻨﻪﻫﺎى ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‬
‫و ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن و ﻗﺎرﻳﺎن ﺷﻤﺎ اﻣﺜﺎل ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى و ﻳﺎراﻧﺶ و ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه و ﻧﻈﺎﻳﺮ او را ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﺛﻨﺎ و دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰروﻳﻢ ﺗﺎ ﻳﺎر ﺗﻮ را ﺑـﺎ ﻫـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اوﺳﺖ ﺑﻜﺸﻴﻢ ﻳﺎ او و ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺳﻮى اﻣﻴﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا! ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺎﻃﻤﻪ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ از ﭘﺴـﺮ ﺳـﻤﻴﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫دوﺳﺘﻰ و ﻳﺎرﻳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ واﮔﺬارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻨﻢ ﻗﺴﻢ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻰ ﻛﺸﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ از اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺗﻴﺮى ﺑﻪ او اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﻛﻪ ﺧﺪا ﺻﺪاﻳﺖ را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﭘﺮﮔﻮﻳﻴﺖ ﺧﺴﺘﻪﻣﺎن ﻛﺮدى‪«.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺷﻨﻪﻫﺎﻳﺶ ﻣﻰﺷﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬روى ﺳﺨﻨﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺣﻴﻮاﻧﻰ ﺑﻴﺶ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم دو آﻳﻪ از ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﺑﺪاﻧﻰ‪ ،‬ﺧﺒﺮدار از زﺑﻮﻧﻰ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﻋﺬاب اﻟﻢاﻧﮕﻴﺰ‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺗﻮ و ﻳﺎرت را ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از ﻣﺮگ ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﻰ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮگ ﺑﺎ وى را از ﺟﺎوﻳﺪ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮﺷﺘﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺻﺪاى ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا اﻳﻦ ﺟﻠﻒ ﻧﺘﺮاﺷﻴﺪه و اﻣﺜﺎل وى در ﻛﺎر‬
‫دﻳﻨﺘﺎن ﻓﺮﻳﺒﺘﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﺧـﻮن ﺑـﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧـﺪه ﻣﺤﻤـﺪ و ﺧﺎﻧـﺪان وى را ﺑﺮﻳﺰﻧـﺪ و ﻳـﺎران و‬
‫ﻣﺪاﻓﻌﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻰ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﺟﻤ‪‬ﻮنِ ‪.20 :44‬‬ ‫‪ .1‬إِﻧﱢﻲ ‪‬ﻋﺬْت‪ِ ‬ﺑﺮَﺑ‪‬ﻲ و‪ ‬ر‪ ‬ﺑ ُﻜﻢ‪ ‬أَنْ َﺗﺮْ ‪‬‬
‫‪ .2‬إِﻧﱢﻲ ‪‬ﻋﺬْت‪ِ ‬ﺑﺮَﺑ‪‬ﻲ و‪ ‬ر‪ ‬ﺑ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣﻦ ُﻛﻞﱢ ‪‬ﻣ َﺘ َﻜ ‪‬ﺒﺮٍ ﻻ ‪‬ﻳﺆْ ‪‬ﻣﻦُ ِﺑ ‪‬ﻴﻮ‪‬مِ ا ْﻟﺤ‪‬ﺴﺎبِ ‪.27 :40‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪212‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ او ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻨﻢ ﻗﺴـﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣـﺆﻣﻦ آل ﻓﺮﻋـﻮن ﻗـﻮم‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺪرز ﮔﻔﺖ و ﻛﺎر دﻋﻮت را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮد ﺗﻮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻗﻮم را اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮدى‪ ،‬اﮔﺮ اﻧـﺪرز و‬
‫ﺑﻼغ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺪى ﺑﻦ ﺣﺮﻣﻠﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﺟﻨﮕﻰ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺳﺮﻫﺎ ﺑﺮﻳﺰد و دﺳﺘﻬﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺖ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻤﻰدﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮد رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدادم اﻣﺎ اﻣﻴﺮ ﺗﻮ اﻳﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻗﻮﻣﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺮه ﭘﺴﺮ ﻗـﻴﺲ‪ .‬ﺣـﺮ ﺑـﺪو‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺮوز اﺳﺒﺖ را آب دادهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻰ آﺑﺶ دﻫﻰ؟«‬
‫ﻗﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ دور ﺷﻮد و ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫او را ﺑﺒﻴﻨﻢ و از او ﺧﺒﺮ دﻫﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬آﺑﺶ ﻧﺪادهام و ﻣﻰروم و آﺑﺶ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ وى ﺑﻮد دور ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺮا از ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ آﮔﺎه ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻢﻛﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻗﻮم وى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺎﺟﺮ ﭘﺴـﺮ اوس ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬او ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﻟﺮزش ﺳﺮاﭘﺎﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺎر ﺗﻮ ﺷﮕﻔﺘﻰ آور اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺗﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم ﻛﻪ اﻛﻨـﻮن‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﻟﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﻛﻴﺴـﺖ؟ از ﺗـﻮ ﻧﻤـﻰﮔﺬﺷـﺘﻢ‪ ،‬اﻳـﻦ ﭼﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ از ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮدم را ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻣﺮدد ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﭘﺎره ﭘـﺎرهام ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑﺴـﻮزاﻧﻨﺪ‬
‫ﭼﻴﺰى را ﺑﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻰﮔﺰﻳﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺰد و ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﻢ ﻓﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺗﺮا از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻢ و ﻫﻤﺮاه ﺗـﻮ ﺷـﺪم و در اﻳـﻦ ﻣﻜـﺎن ﻓـﺮودت‬
‫آوردم‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ اﻳﻦ ﻗﻮم آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻰ از دﺳﺘﻮر اﻳﻦ ﻗﻮم را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ ﻧﮕﻮﻳﻨـﺪ از اﻃﺎﻋﺘﺸـﺎن ﺑـﺮون‬
‫ﺷﺪهام وﻟﻰ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴـﺘﻢ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻰﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ ﭼﻨـﺎن‬
‫‪213‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪهام و از آﻧﭽﻪ ﻛﺮدهام ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰﺑﺮم‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﺎرى ﻣﻰﻛﻨﻢ‬
‫ﺗﺎ ﭘﻴﺶ روﻳﺖ ﺑﻤﻴﺮم آﻳﺎ اﻳﻦ را ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪات را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮد و ﺗﺮا ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﺣﺮم ﭘﺴﺮ ﻳﺰﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎدرت ﻧﺎﻣﺖ داد‪ ،‬ﺣﺮى‪ ،‬ان ﺷﺎء اﷲ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺣﺮى‪ ،‬ﻓﺮود آى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﻮارى از ﭘﻴﺎده ﺑﻬﺘﺮم‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺒﻢ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ و آﺧﺮ ﻛﺎرم ﺑﻪ ﻓـﺮود آﻣـﺪن‬
‫ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮت ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﻜﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ ﭘﻴﺶ روى ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم‪ ،‬ﭼﺮا ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن از ﺟﻨﮓ وى ﻣﻌﺎف دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﻚ اﻣﻴﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎ وى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ اﮔﺮ راﻫﻰ ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﺣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﻣﺎدرﺗﺎن ﻋﺰادار ﺷﻮد و ﺑﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ او را دﻋﻮت ﻛﺮدﻳﺪ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺴـﻠﻴﻤﺶ‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻴﺪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮاى دﻓﺎع از او ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻴﺪ‪ «.‬اﻣﺎ ﺑـﺮ او ﺗﺎﺧﺘـﻪاﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮدش را ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻠﻮﻳﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ و از ﻫﻤﻪ ﺳﻮ در ﻣﻴﺎﻧﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ و ﻧﻤﻰﮔﺬارﻳﺪ در دﻳﺎر وﺳﻴﻊ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺮود ﺗﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﻮد و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﻧﻴﺰ اﻳﻤﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﭼﻮن اﺳﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻪ ﺳﻮدى ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و دﻓﻊ ﺿﺮرى ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺮد‪ ،‬وى را ﺑﺎ زﻧﺎﻧﺶ و ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳﺎﻟﺶ و ﻳﺎراﻧﺶ از آب روان ﻓﺮات ﻛﻪ ﻳﻬﻮدى و‬
‫ﻣﺠﻮﺳﻰ و ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻣﻰﻧﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮﻛﻬﺎ و ﺳﮕﺎن روﺳﺘﺎ در آن ﻣﻰﻏﻠﻄﻨﺪ ﻣﻤﻨﻮع داﺷـﺘﻪاﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن از‬
‫ﺗﺸﻨﮕﻰ از ﭘﺎ در آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺪى ﺑﺎ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺗﻮﺑـﻪ ﻧﻴﺎرﻳـﺪ و از‬
‫اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﺗﺎن دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ روز ﺗﺸﻨﮕﻰ آﺑﺘﺎن ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻗﻮم ﺳﻮى او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ روى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ذوﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ‬
‫ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ذوﻳﺪ ﭘﺮﭼﻢ را ﭘﻴﺶ ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺗﻴﺮى در دل ﻛﻤﺎن ﻧﻬﺎد و ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻢ ﻛﻪ ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻨﺎب ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻴﺮ از ﺑﻨﻰ ﻋﻠﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣـﺪه ﺑـﻮد و ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﭼﺎه ﺟﻌﺪه در ﻣﺤﻠﻪ ﻫﻤﺪان ﺧﺎﻧﻪاى داﺷﺖ‪ ،‬زن وى ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﺗﻴﺮه ﻧﻤﺮ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻂ ﺑﻮد ﺑـﻪ ﻧـﺎم ام وﻫـﺐ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻤﺎﻋﺖ را دﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﺨﻴﻠﻪ ﺳﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ رواﻧﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪214‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻛﺎرﺷﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا رواﻧﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻢ و اﻣﻴﺪوارم ﺛﻮاب ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺴـﺮ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮﺷﺎن ﻣﻰروﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺛﻮاب ﭘﻴﻜﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد زن ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و آﻧﭽﻪ را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و ﻗﺼﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫زن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﺻﻮاب ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮو‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭼـﻮن ﻋﻤـﺮ اﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪ و ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺴﺎر آزاد ﺷﺪه زﻳـﺎد ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺳـﻔﻴﺎن و ﺳـﺎﻟﻢ آزاد ﺷـﺪه‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎوردى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ از ﺟﺎى ﺟﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﻛﻠﺒﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒـﺪاﷲ!‬
‫ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ آرد اﺟﺎزه ﺑﺪه ﻣﻦ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺮدى دﻳﺪ ﺗﻴﺮه رﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺒﺮ ﺑﺎزو و ﻓﺮاخ ﭘﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺪارﻣﺶ ﻛﻪ ﻛﺸـﻨﺪه‬
‫ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪش‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟« و ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪش ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺮا ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻳﺎ ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ‪ ،‬ﻳﺴﺎر ﺟﻠﻮ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮد و آﻣﺎده ﻧﺒﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى روﺳﭙﻰ زاده! ﻫﻤﺎوردى ﻳﻜﻰ را ﺧﻮش ﻧﺪارى ﺗﺎ ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ او را ﺑﺰد ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺟﺎن داد‪ ،‬در آن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺳﺮﮔﺮم وى ﺑﻮد و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزد ﺳﺎﻟﻢ ﺳﻮى وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﺑﺮده ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪ‪ «.‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪاﷲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﺮد و ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد ﻛﻪ ﻣﺮد ﻛﻠﺒﻰ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺧﻮﻳﺶ را ﺟﻠﻮ آن ﺑﺮد و اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳـﺖ ﭼـﭙﺶ‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮد ﻛﻠﺒﻰ ﺑﻪ او ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻨﺪان ﺿﺮﺑﺘﺶ زد ﻛﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﻛﻠﺒﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ دو را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و رﺟﺰى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻴﺪم ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﻠﺒﻢ‬
‫و ﻧﺴﺐ از ﺗﻴﺮه ﻋﻠﻴﻢ دارم‬
‫ﻣﺮدى زﻫﺮه دارم و ﻋﺼﺐدار‬
‫و ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻢ‬
‫ام وﻫﺐ! ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ در ﺿﺮﺑﺖ زدن‬
‫از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﻨﻢ‬
‫و ﺿﺮﺑﺘﻢ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺖ ﺟﻮان ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪215‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام وﻫﺐ زن وى ﭼﻤﺎﻗﻰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻔﺪاﻳﺖ! از‬
‫ﭘﺎﻛﺎن‪ ،‬از ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻤﺪ دﻓﺎع ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻮى وى آﻣﺪ ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ زﻧﺎن ﺑﺒﺮد و زن ﺟﺎﻣﻪ وى را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﻰﮔﺬارﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻤﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ آن زن را ﻧﺪا داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﺪان را ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دﻫﺪ‪ ،‬اى زن ﺧـﺪاﻳﺖ رﺣﻤـﺖ‬
‫آرد‪ ،‬ﭘﻴﺶ زﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬و ام وﻫﺐ ﭘﻴﺶ زﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻗﻮم ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫رﺳﻴﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى زاﻧﻮ زدﻧﺪ و ﻧﻴﺰهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ دراز ﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﺒﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫و راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻛﺲ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ را زﺧﻤﺪار ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ ﺣﻮزه ﺑﻴﺎﻣﺪ و رو ﺑﻪ روى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﺴﺘﺎد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اى ﺣﺴﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮدار ﻛﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰروى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﻴﻢ و ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ و درﺧﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﻦ ﺣﻮزه‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا او را ﺑﻪ ﺣﻮزه آﺗﺶ ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﺒﺶ او را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻮﻳﻰ ﺑﺮد ﻛﻪ در آن اﻓﺘﺎد و ﭘﺎﻳﺶ در رﻛﺎب ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺳﺮش ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘـﺎد و‬
‫اﺳﺐ روان ﺑﻮد و او را ﻣﻰﺑﺮد و ﺳﺮش ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و درﺧﺘﻬﺎ ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺎ ﺟﺎن ﺑﺪاد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﻴﻪ اﺳﺐ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻮزه ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﭘﺎى ﭼﭙﺶ در رﻛﺎب ﻣﺎﻧﺪ و ﭘـﺎى راﺳـﺖ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﺟﺪا ﺷﺪ و اﺳﺐ ﺗﺎﺧﺖ آورد و ﺳﺮش را ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺗﻨﻪ درﺧﺘﻬﺎ ﻣﻰزد ﺗﺎ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺮوق ﺑﻦ واﺋﻞ ﺣﻀﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮاراﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧـﻮدم‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺟﺰو ﺟﻠﻮﺗﺮﻳﻬﺎ ﺑﺮوم ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ آرم و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﻨﺰﻟﺘﻰ ﺑﻴﺎﺑﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻦ ﺣﻮزه ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴـﻴﻦ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و اﺑﻦ ﺣﻮزه ﺑﺎر دوم اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺧـﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎر ﺳﻮم ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺒﺮدار ﻛﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰروى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﻴﻢ و ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ و درﺧﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰروم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪216‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﺣﻮزه‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﻴﻦ دو دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻔﻴﺪى زﻳﺮ ﺑﻐﻞ او را از ﺑﺎﻻى ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺪﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺎ او را ﺑﻪ ﺣﻮزه ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺣﻮزه ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺐ ﺳﻮى وى ﺗﺎزد اﻣﺎ ﻣﻴﺎن وى و ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻬﺮى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎى وى در رﻛﺎب ﺑﻮد و اﺳﺐ ﺑﺎ وى ﺑﺮﺟﺴﺖ ﻛﻪ از آب ﺑﻴﻔﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎى و ﺳﺎق و ران وى ﺟﺪا ﺷﺪ و ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮش در رﻛﺎب ﺑﻮد‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺮوق ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﭙﺎه را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از او ﺳﺒﺐ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﭼﻴﺰى دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺟﻨﮓ درﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻔﻴﻒ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﻤﻴﺮ‬
‫و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻤﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮﻳﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﻀﻴﺮ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﺑﺮﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺪى ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ دروﻏﮕﻮ ﻧﺒﻮدى‪ ،‬ﻳﺎد دارى ﻛﻪ در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﻟـﻮذان ﻫﻤـﺮاه ﺗـﻮ ﺑـﻮدم و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺪ ﻛﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺑﻦ اﺑـﻰ ﺳـﻔﻴﺎن ﮔﻤـﺮاه و ﮔﻤـﺮاه ﻛﻨﻨـﺪه اﺳـﺖ و‬
‫ﭘﻴﺸﻮاى ﻫﺪاﻳﺖ و ﺣﻖ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ؟«‬
‫ﺑﺮﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه و ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ دﻋﺎ ﻛﻨﻴﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﺧﻄﺎﻛﺎر را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎﻳﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﺎوردى ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﺳﻮى ﺧﺪا ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ دروﻏﮕﻮ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ و آﻧﻜـﻪ ﺣـﻖ‬
‫دارد ﺧﻄﺎﻛﺎر را ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ دﻳﮕـﺮى زد‪ .‬ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ ﻣﻌﻘـﻞ‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺳﺒﻚ ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ زد ﻛﻪ زﻳﺎﻧﻰ ﺑﻪ او ﻧﺰد‪ ،‬ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ او زد ﻛﻪ زره ﺳﺮ را ﺷﻜﺎﻓﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻐﺰ رﺳﻴﺪ و از ﭘﺎى در آﻣﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ از ﺑﻠﻨﺪى اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ اﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ در ﺳﺮ وى ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻤﺶ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺗﻜﺎن ﻣـﻰداد و از‬
‫ﺳﺮ او ﺑﻴﺮون ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺿﻰ ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﻋﺒﺪ ى ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و در ﮔﺮدن وى آوﻳﺨﺖ و ﻣﺪﺗﻰ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ‬
‫ﺑﺮﻳﺮ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ وى ﻧﺸﺴﺖ و رﺿﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻫﻞ ﺟﻨﮓ و دﻓﺎع ﻛﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ازدى ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮى او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﺣﻀـﻴﺮ ﻗـﺎرى‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﺮآن ﻣﻰآﻣﻮﺧﺖ‪«.‬‬
‫‪217‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ در ﭘﺸﺖ ﺑﺮﻳﺮ ﺟﺎ داد و ﭼﻮن ﺳﻮزش ﻧﻴﺰه را درﻳﺎﻓﺖ ﺑـﺮ او ﺟﺴـﺖ و‬
‫ﭼﻬﺮهاش را ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻴﻨﻰاش را ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺿﺮﺑﺖ زد ﺗﺎ او را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﺳﺮ ﻧﻴﺰه را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ او ﻓﺮو ﺑﺮده ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﭼﻨﺪاﻧﺶ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰد ﻛﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﻋﻔﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﺮد ﻋﺒﺪ ى از ﭘﺎى در آﻣﺪه را ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ از ﺟﺎى ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺧﺎك از ﻗﺒﺎى ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻰﺗﻜﺎﻧﻴﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﺮادر ازدى ﺧﺪﻣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﺮدى ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ آﻧﺮا ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ را دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﭼﺸﻤﻢ دﻳﺪ و ﮔﻮﺷﻢ ﺷﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ زﻧﺶ ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش ﻧﻮار دﺧﺘﺮ ﺟﺎﺑﺮ ﺑـﺪو‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻳـﺎ دﺷـﻤﻨﺎن ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮدى و ﺳﺮور ﻗﺎرﻳﺎن را ﻛﺸﺘﻰ‪ ،‬ﻛﺎرى ﻓﺠﻴﻊ ﻛﺮدى‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﻫﺮﮔـﺰ ﻳـﻚ ﻛﻠﻤـﻪ ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣـﺎ‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم دادهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺻﻒ ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎران ﻣﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدى اﻣﺎ ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺪ اﻧﺪوﺧﺘﻰ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﺪا ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺑﺪ ﻧﻴﻨﺪوﺧﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻰ اﻧﺪوﺧﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻇﻪ اﻧﺼﺎرى ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻴﺶ روى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و رﺟﺰ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﺮﻇﺔ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﺮادرش ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اى دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺮادرم را ﮔﻤـﺮاه ﻛـﺮدى و ﻓﺮﻳـﺐ دادى ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻛﺸـﺘﻨﺶ‬
‫دادى‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮادرت را ﮔﻤﺮاه ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮادرت را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد و ﺗﺮا ﮔﻤﺮاه ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻢ ﺑﻜﺸﺪ اﮔﺮ ﺗﺮا ﻧﻜﺸﻢ ﻳﺎ ﭘﻴﺶ روى ﺗﻮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮد‪،‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﻣﺮادى راه ﺑﺮ او ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ زد ﻛﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﺶ او را ﺑﺒﺮدﻧـﺪ و ﺑﻌـﺪﻫﺎ ﻣـﺪاواﻳﺶ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ زﻫﻴﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﺰﻳﺪ ﭘﺴـﺮ ﺳـﻔﻴﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺣﺮ را وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﻰرﻓﺖ دﻳﺪه ﺑﻮدم ﺑﺎ ﻧﻴﺰه دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻮﻻن ﻣﻰدادﻧﺪ و ﺣﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﻤﻠﻪ آورده ﺑﻮد و ﮔﻮش‬
‫و اﺑﺮوى اﺳﺒﺶ زﺧﻤﺪار ﺑﻮد و ﺧﻮن از آن روان ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ )وى ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻮد و ﻋﺒﻴـﺪاﷲ او را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد و ﺑﺠﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺳﺎﻻرى ﺳﻮاراﻧﻰ را ﻛﻪ اﺳﺒﺸﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫زره داﺷﺖ ﺑﻪ او داده ﺑﻮد( ﺑﻪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺣﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آرزوى ﻫﻤﺎوردى وى داﺷﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب« و ﺳﻮى او رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎوردى ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪218‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ« و ﺑﺪو ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺑﺎ ﺣﺮ ﻫﻤﺎوردى ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﺟﺎﻧﺶ در ﻛﻔﺶ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮ ﻣﻬﻠﺘﺶ ﻧﺪاد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ‪«.‬‬
‫ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﻫﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ دﻳﻦ ﻋﻠﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺰاﺣﻢ ﭘﺴﺮ ﺣﺮﻳﺚ ﺳﻮى وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮ دﻳﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ دﻳﻦ ﺷﻴﻄﺎﻧﻰ‪ «.‬و ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد ﻛﻪ اى اﺣﻤﻘﺎن ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﻛﻴﻬﺎ ﺟﻨﮓ دارﻳﺪ؟ ﺑﺎ ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺷﻬﺮ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ ﺟﺎﻧﺒﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎوردى ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻨﺪ و ﭼﻨﺪان دوام ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﺰﻧﻴﺪﺷﺎن ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﺷﺎن‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬رأى درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ «.‬و ﻛﺲ ﺳﻮى ﻗﻮم ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎورد ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫زﺑﻴﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج را ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎى ﺑﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و در ﻛﺸﺘﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از دﻳﻦ ﺑﮕﺸﺘﻪ و ﺧـﻼف ﭘﻴﺸـﻮا ﻛـﺮده‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻴﺎرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮ و ﭘﺴﺮ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﻛﺴﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟ ﻣﺎ از دﻳﻦ ﺑﮕﺸﺘﻪاﻳـﻢ و‬
‫ﺷﻤﺎ اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺘﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﻴﺮﻳﺪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﺎ‬
‫از دﻳﻦ ﺑﮕﺸﺘﻪ و ﻛﺪاﻣﻤﺎن درﺧﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﺴﻮزد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮات ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻤﻠـﻪ آورد‬
‫و ﻣﺪﺗﻰ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ‪ ،‬از ﭘﺎى درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻏﺒﺎر ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻢ را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ زﻣـﻴﻦ اﻓﺘـﺎده ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى وى رﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻰ داﺷﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻢ ﭘﺴﺮ ﻋﻮﺳـﺠﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎرت رﺣﻤﺘـﺖ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده و ﺷﻬﺎدت ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻮﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮى‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺪو ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺮگ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺮان اﺳﺖ ﺗﺮا ﻣﮋده ﺑﻬﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺻﺪاى ﻧﺎرﺳﺎ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻣﮋده ﺧﻴﺮ دﻫﺎد‪«.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ از ﭘﻰ ﺗﻮام و ﻫﻤﻴﻦ دم ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰرﺳﻢ دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻢ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻰ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﭘﺮدازم ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ دﻳﻨﺪارى و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻈﺮُ و‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﺑﺪ‪‬ﻟُﻮا َﺗ ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻳﻠًﺎ ‪.23 :33‬‬

‫‪َ .1‬ﻓ ‪‬ﻤ ْﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ ﻗَﻀﻰ َﻧﺤ‪ ‬ﺒﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣ ْﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻳ ْﻨ َﺘ ‪‬‬
‫‪219‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﺻﻴﺖ ﻣﻦ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ )و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ اﺷﺎره ﻛﺮد( ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى او‬
‫ﺑﻤﻴﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻤﺮد و ﻛﻨﻴﺰى ﻛﻪ داﺷﺖ ﺑﺎﻧـﮓ زد‪» :‬واى اﺑـﻦ ﻋﻮﺳـﺠﻪام‪ ،‬واى‬
‫ﺳﺮورم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ اﺳﺪى را ﻛﺸﺘﻪاﻳـﻢ‪ .‬ﺷـﺒﺚ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻋﺰادارﺗﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﺘﺎن را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺧﻮدﺗـﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﮕﺮان ذﻟﻴﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻰ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ ﺑـﻦ ﻋﻮﺳـﺠﻪ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم وى آﻣـﺪهام وى را ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺴـﻴﺎر ﺟﺎﻫـﺎى ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬
‫دﻳﺪهام‪ ،‬وى را در ﺳﻠﻖ آذرﺑﻴﺠﺎن دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺳـﭙﺎه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺳـﻨﺪ ﺷـﺶ ﻛـﺲ از ﻣﺸـﺮﻛﺎن را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وى از ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻮﺳﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺿﺒﺎﺑﻰ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺧﺸﻜﺎره ﺑﺠﻠﻰ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ و‬
‫او و ﻳﺎراﻧﺶ را ﻧﻴﺰه زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ از ﻫﺮ ﺳﻮى ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻠﺒﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وى از ﭘﺲ دو ﻛﺲ‬
‫اول‪ ،‬دو ﻛﺲ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﻴﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ و ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻰ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑـﺪو‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ دوم از ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻰ ﺳﻰ و دو ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻫﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ آﻧﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﻰزدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاران وى از ﻫﺮ ﺳﻮى ﻋﻘـﺐ ﻣـﻰروﻧـﺪ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺼﻦ را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻰ ﺳﻮاران ﻣـﻦ در اول روز از اﻳـﻦ‬
‫ﮔﺮوه اﻧﺪك ﭼﻪ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎدﮔﺎن و ﺗﻴﺮاﻧﺪازان را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰروى؟«‬
‫ﺷﺒﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭘﻴﺮ ﻣﻀﺮ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ؟ ﻛﺴـﻰ را ﺟـﺰ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺎﻓﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺚ ﭘﻴﻜﺎر ﺣﺴﻴﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ زﻫﻴﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﺎم اﻣﺎرت ﻣﺼﻌﺐ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺷﺒﺚ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﻜﻰ ﻧﻤﻰدﻫﺪ و ﺑﻪ راه رﺷﺎدﺷﺎن ﻧﻤﻰﺑﺮد‪ .‬ﺣﻴﺮت ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﭘﺲ از‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪220‬‬

‫او ﻫﻤﺮاه ﭘﺴﺮش ﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﭘﺴﺮش ﺗﺎﺧﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم‬
‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ روﺳﭙﻰ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺿﻼﻟﺘﻰ ﺑﻮد و ﭼﻪ ﺿﻼﻟﺘﻰ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﻮاراﻧﻰ را ﻛـﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸـﺎن زره داﺷـﺖ ﺑـﺎ ﭘﺎﻧﺼـﺪ‬
‫ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳـﺎران وى رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﺗﻴﺮﺑﺎراﻧﺸـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ و ﭼﻴـﺰى‬
‫ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن را ﭘﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻰ ﭘﻴﺎده ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻮب ﺑﻦ ﻣﺸﺮح ﺧﻴﻮاﻧﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﺳﺐ ﺣﺮ را ﻛﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﺷﻜﻤﺶ زدم‪ ،‬اﺳﺐ ﺑﻠﺮزﻳﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪ و ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺮ از آن ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﺷﻴﺮى ﺑﻮد و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭽﻜﺲ‬
‫را ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از او ﺿﺮﺑﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺰﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺮان ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ او را ﻛﺸﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻧﻜﺸﺘﻤﺶ‪ ،‬دﻳﮕﺮى او را ﻛﺸﺖ‪ ،‬دﻟﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ او را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻮداك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وى ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ از ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﻮده اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه زﺧـﻢ زدن و ﺣﻀـﻮر‬
‫در ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا روم ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻮداك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻛﺸﺘﻦ ﻫﻤﮕﻴﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﻰروى‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺗﻮ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻴﺮ زدهاى و اﺳﺐ آن ﻳﻜﻰ را از ﭘﺎى اﻧﺪاﺧﺘﻪاى و دﻳﮕﺮى را ﺑﻪ ﺗﻴﺮ زدهاى‪ ،‬در ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاى‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدهاى‪ ،‬ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺮﻏﻴـﺐ ﻛـﺮدهاى‪ ،‬دﺷـﻤﻦ آﻧﻬـﺎ را اﻓـﺰودهاى‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﺣﻤﻠـﻪ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ و‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪاى ﻓﺮار ﻛﻨﻰ ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ از ﻳﺎران ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده و دﻳﮕـﺮى و دﻳﮕـﺮى‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮده‪ ،‬و ﻳـﺎران وى‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻴﺘﺎن در ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺷﺮﻳﻜﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ اﻟﻮداك ﺗﻮ ﻣﺎ را از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻛﺎر ﺣﺴﺎب ﻣﺎ ﺑـﺎ ﺗـﻮ‬
‫ﺑﻮد ﺧﺪاﻳﺖ ﻧﺒﺨﺸﺪ اﮔﺮ ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺸﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻧﻴﻤﺮوز ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﮕﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻧﻤـﻰﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﺟﺰ از ﻳﻚ ﺳﻮى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد و راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را از ﭘﺎى در آرﻧـﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر ﻣﻴﺎن ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﺧﻴﻤـﻪ را از ﭘـﺎى در ﻣـﻰآورد و ﻏـﺎرت‬
‫ﻣﻰﻛﺮد ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ و از ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﻣﻰزدﻧﺪ و از ﭘﺎى ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻨﺪ و وارد آن ﺷﻮﻧﺪ و از ﭘﺎى ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﺗﺶ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و ﺳﻮزاﻧﻴﺪن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪221‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن آﺗﺶ در آن اﻓﺘﺎد ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳـﺖ ﻳﺎﺑﻨـﺪ‪ «.‬و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﺰ از ﻳﻚ ﺳﻮى ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زن آن ﻣﺮد ﻛﻠﺒﻰ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﺑﺮ ﺳـﺮ وى ﺑﻨﺸﺴـﺖ و ﺧـﺎك از آن‬
‫ﭘﺎك ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺮا ﺧﻮش ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻼﻣﻰ رﺳﺘﻢ ﻧﺎم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮش را ﺑﺎ ﭼﻤﺎق ﺑﺰن‪ «.‬و رﺳﺘﻢ ﺳﺮ او را ﺑـﺰد‬
‫و ﺑﺸﻜﺴﺖ و در ﺟﺎ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﻴﺰه در ﺧﻴﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬آﺗﺶ ﺑﻴﺎرﻳﺪ ﺗﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻴﻤﻪ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎﻧﺶ آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﻓﺮﻳﺎد زدﻧﺪ و از ﺧﻴﻤﻪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ! ﺗﻮ آﺗﺶ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺴﺎﻧﻢ آﺗـﺶ‬
‫ﺑﺰﻧﻰ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷـﻦ ﮔﻔـﺘﻢ‪» :‬ﺳـﺒﺤﺎن اﷲ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺗـﻮ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ دو ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺎر ﻛﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاى ﻋﺬاب ﻛﻨﻰ و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮدان‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﺗﺮا ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻤﺖ ﻛﻴﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪم ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﻜﻮﻣﺖ زﻳﺎﻧﻢ زﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﻛﻪ ﺷﻤﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﻣﻄﻴﻊﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻨﻰ ﺑﺪﺗﺮ‬
‫از ﺳﺨﻦ ﺗﻮ ﻧﺸﻨﻴﺪهام و رﻓﺘﺎرى زﺷﺖﺗﺮ از رﻓﺘﺎر ﺗﻮ ﻧﺪﻳﺪهام‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه زﻧﺎن ﺷﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﺮﻣﻨﺪه ﺷﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد ﻛﻪ زﻫﻴـﺮ ﺑـﻦ ﻗـﻴﻦ ﺑـﺎ ﮔﺮوﻫـﻰ از ﻳـﺎران‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ده ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﺎﺧﺖ و آﻧﻬﺎ را از ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﻋﻘﺐ راﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ دور‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺰه ﺿﺒﺎﺑﻰ را ﻛﻪ از ﻳﺎران ﺷﻤﺮ ﺑﻮد از ﭘﺎى در آوردﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺰوﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻳﻚ ﻛﺲ ﻳﺎ دو ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ آن ﮔﺮوه ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼـﻪ از آﻧﻬـﺎ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ ﻧﻤﻮد ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺻﺎﻳﺪى اﻳﻦ را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺪاﻳﺖ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮى ﺗﺎ ﭘﻴﺶ روى ﺗﻮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم ان‬
‫ﺷﺎء اﷲ‪ ،‬اﻣﺎ دوﺳﺖ دارم وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻰروم اﻳﻦ ﻧﻤﺎز را ﻛﻪ وﻗﺖ آن رﺳﻴﺪه ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪222‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﻳﺎدآورى‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺟﺰو ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺎن و ذﻛﺮ ﮔﻮﻳﺎن ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻪ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻚ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاه دﺳﺖ از ﻣﺎ ﺑﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﺎزﺗﺎن ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰﺷﻮد؟ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻧﻤﺎز از ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از ﺗـﻮ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اى ﺧﺮ!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى رﻓﺖ و ﭼﻬﺮه اﺳﺐ وى را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ‬
‫ﺑﺰد ﻛﻪ روى ﭘﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺳﻮار از آن ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﻳﺎراﻧﺶ او را ﺑﺒﺮدﻧﺪ و ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺐ و رﻳﺸﻪ‬
‫از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪﺗﺮﻳﺪ‬
‫ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﻳﺎ ﻧﺼﻒ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﻓﺮارى ﻣﻰﺷﺪﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻤﻮ آن روز ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺣﺒﻴﺒﻢ و ﭘﺪرم ﻣﻈﺎﻫﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد و ﺟﻨﮓ ﻓﺮوزان‬
‫ﺷﻤﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎ وﻓﺎدارﺗﺮﻳﻢ و ﺻﺒﻮرﺗﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺠﺖ ﺑﺮﺗﺮ و ﺣﻖ آﺷﻜﺎرﺗﺮ‬
‫از ﺷﻤﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرﺗﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻗﻮىﺗﺮ‪«.‬‬
‫وى ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺮش زد و ﺧـﻮﻧﺶ‬
‫ﺑﺮﻳﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺎم وى ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ﺻﺮﻳﻢ ﺑﻮد از ﺑﻨﻰ ﻋﻘﻔﺎن‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﺑﺎ ﻧﻴﺰه‬
‫ﺑﺰد ﻛﻪ ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﺧﻴﺰد‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ اﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ وى زد ﻛﻪ ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬ﻣـﺮد ﺗﻤﻴﻤـﻰ ﭘﻴـﺎده ﺷـﺪ و‬
‫ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ در ﻛﺎر ﻛﺸﺘﻦ وى ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫آن دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﻣﻦ او را ﻧﻜﺸﺖ‪«.‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن اﺳﺒﻢ ﺑﻴﺎوﻳﺰم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺸـﺘﻦ وى‬
‫ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﻮدهام‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﺑﮕﻴﺮ و ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺒﺮ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﺸﺘﻦ وى ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‬
‫ﺣﺎﺟﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻣﺮد ﺗﻤﻴﻤﻰ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻠﺤﺸﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ را‬
‫ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ داد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﮔﺮدن اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ آوﻳﺨﺖ و در اردوﮔﺎه ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺪو ﺑـﺎز داد و ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ آن دﻳﮕﺮى ﺳﺮ ﺣﺒﻴﺐ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ آوﻳﺨﺖ و ﺳﻮى اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺖ ﻛﻪ در ﻗﺼﺮ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺎﺳﻢ ﭘﺴﺮ ﺣﺒﻴﺐ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻠﻮغ ﺑﻮد وى را ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺎ ﺳﻮار ﺑﺮﻓﺖ و از او ﺟـﺪا ﻧﺸـﺪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﻪ درون ﻗﺼﺮ ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ درون ﻣﻰﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺎ وى ﺑﺮون ﻣﻰﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻤﻴﻤـﻰ از او‬
‫ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ‪ ،‬ﭼﻜﺎر دارى ﻛﻪ ﻣﺮا دﻧﺒﺎل ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﭘﺴﺮﻛﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ اﺳﺖ ﺳﺮ ﭘﺪر ﻣﻦ اﺳﺖ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰدﻫﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ‪ ،‬اﻣﻴﺮ رﺿﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ اﻣﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺸـﺘﻦ وى ﻣـﺮا‬
‫ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺎداش ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﺪ ﻣـﻰدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا او را ﻛـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ از ﺗـﻮ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﺸﺘﻪاى‪ «.‬و ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ و وﻗﺘﻰ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪ ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﮕﺮ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و‬
‫او را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﭘﺪر ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﻪ در ﺑﺎﺟﻤﻴﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮ وارد اردوﮔﺎه ﻣﺼﻌﺐ ﺷﺪ و ﻗﺎﺗﻞ ﭘـﺪر‬
‫را دﻳﺪ ﻛﻪ در ﺧﻴﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى و اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮﻓـﺖ و ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﻧﻴﻤـﺮوزى ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮاب ﺑﻮد ﺑﺮ او در آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭼﻨﺪاﻧﺶ ﺑﺰد ﻛﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺣﺴﻴﻦ در ﺧﻮد ﺷﻜﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﻮدم را و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻳﺎراﻧﻢ را ﭘﻴﺶ ﺧﺪا ذﺧﻴﺮه ﻣﻰﻧﻬﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮم‬
‫ﺗﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﻜﺸﻢ‬
‫و وﻗﺘﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم‬
‫در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮوى ﺑﺎﺷﻢ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪224‬‬

‫ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺿﺮﺑﺖ ﻗﺎﻃﻌﺸﺎن ﻣﻰزﻧﻢ‬

‫ﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ و ﻧﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ او رﺟﺰى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺴﻰ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﻨﻰ و ﺧﻴﻒ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮ و زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑـﺮد و ﻓـﺮو ﻣـﻰﻣﺎﻧـﺪ دﻳﮕـﺮى‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد و او را ﻧﺠﺎت ﻣﻰداد‪ ،‬ﻣﺪﺗﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﺣﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺻﺎﻳﺪى ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ دﺷﻤﻦ وى ﺑﻮد ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺣﻨﻔﻰ ﭘﻴﺶ روى وى آﻣﺪ و ﻫﺪف دﺷﻤﻦ ﺷـﺪ ﻛـﻪ از راﺳـﺖ و ﭼـﭗ او را ﺑـﻪ ﺗﻴـﺮ‬
‫ﻣﻰزدﻧﺪ و او ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﭼﻨﺪان ﺗﻴﺮ زدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ زﻫﻴﺮم ﭘﺴﺮ ﻗﻴﻦ‬
‫ﻛﻪ دﺷﻤﻦ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ از ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰراﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻢ او دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰزد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ ﺑﺮو ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاى و ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ‬
‫اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺟﺪت ﭘﻴﻤﺒﺮ دﻳﺪار ﻣﻰﻛﻨﻰ‬
‫و ﺑﺎ ﺣﺴﻦ و ﻋﻠﻰ ﻣﺮﺗﻀﻰ‬
‫و ﺻﺎﺣﺐ دو ﺑﺎل‪ ،‬ﺟﻮان دﻟﻴﺮ‬
‫و ﺷﻴﺮ ﺧﺪاى ﺷﻬﻴﺪ ﺟﺎوﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﻌﺒﻰ و ﻣﻬﺎﺟﺮان اوس ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺟﻤﻠﻰ ﻧﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎن ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺗﻴﺮﻫـﺎ را ﻛـﻪ زﻫـﺮآﮔﻴﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو دﻳﻦ ﻋﻠﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دوازده ﻛﺲ از ﻳﺎران ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ زﺧﻤﺪارﺷﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪان ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد ﻛﻪ دو ﺑﺎزوﻳﺶ ﺑﺸﻜﺴﺖ و اﺳﻴﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﺎراﻧﺶ او را ﺳﻮى ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬واى‬
‫ﺗﻮ‪ ،‬اى ﻧﺎﻓﻊ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ وادارت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮدت ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫‪225‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﻰداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮن ﺑﺮ رﻳﺸﺶ روان ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا دوازده ﻛـﺲ از ﺷـﻤﺎ را ﻛﺸـﺘﻢ ﺑﺠـﺰ آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫زﺧﻤﺪارﺷﺎن ﻛﺮدم و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از اﻳﻦ ﺗﻼش ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎق و ﺑﺎزو داﺷﺘﻢ اﺳﻴﺮم ﻧﻤﻰﻛﺮدﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد او را ﺑﻜﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ او را آوردهاى اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻤﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺸﻴﺪ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدى ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻰﺑـﺎك‬
‫ﻧﺒﻮدى ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاى روى‪ .‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﻪ ﻣﺮگ ﻣﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﻬﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺮ او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺷﻤﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و رﺟﺰى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎز ﻛﻨﻴﺪ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬راه ﺷﻤﺮ را ﺑﺎز ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزﻧﺪ و ﻓﺮار ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺧﻮدﺷﺎن و از ﺣﺴﻴﻦ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺸﻤﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى او ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﺴﺮان ﻋﺰره‪ ،‬ﻫﺮدوان ﻏﻔـﺎرى‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ ،‬دﺷﻤﻦ در ﻣﻴﺎﻧﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘـﻴﺶ روى ﺗـﻮ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻴﻢ و از ﺗﻮ دﻓﺎع ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ وى ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﺰدﻳﻜﻰ او ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و رﺟﺰى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﻰ ﻏﻔﺎر ﺑﻪ ﺣﻖ داﻧﻨﺪ‬
‫و ﻣﺮدم ﺣﻨﺪف و ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻰ ﻧﺰار‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮان‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺑﺪﻛﺎران ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزﻧﻴﻢ‬
‫اى ﻗﻮم! ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻧﻴﺰه‬
‫از اﺑﻨﺎى آزادﮔﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﺟﻮان ﺟﺎﺑﺮى‪ ،‬ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﺮﻳﻊ و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ ﺑـﻦ ﺳـﺮﻳﻊ ﻛـﻪ ﻋﻤـﻮ زاده ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﭘﺴﺮان ﻳﻚ ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﺎن ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادﮔﺎن ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻰﮔﺮﻳﻴﺪ؟ اﻣﻴﺪوارم ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ زودى ﺧﻮﺷﺪل ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﻤﻰﮔﺮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﺮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ در ﻣﻴﺎﻧﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﻮان دﻓﺎع از ﺗﻮ ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪226‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادﮔﺎن‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن در اﻳﻦ ﻏﻢ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎن از ﻣـﻦ ﻣـﻰﻛﻨﻴـﺪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﭘـﺎداش‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ اﺳﻌﺪ ﺷﺎﻣﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻴﺶ روى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻳﺎ َﻗﻮ‪‬مِ إِﻧﱢﻲ أَﺧﺎف‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣ ْﺜﻞَ ‪‬ﻳﻮ‪‬مِ ا ْﻟﺄَﺣ‪‬ﺰابِ‪ .‬ﻣ ْﺜﻞَ د‪‬أْبِ َﻗﻮ‪‬مِ ﻧُﻮحٍ و‪ ‬ﻋﺎد‪ ‬و‪َ ‬ﺛﻤ‪‬ﻮد‪ ‬و‪ ‬ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ ﻣﻦ ‪‬ﺑﻌ‪‬ـﺪ‪ ‬ﻫﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻣ‪‬ـﺎ‬
‫ﺻﻢٍ و‪ ‬ﻣﻦ‬
‫اﷲ ‪‬ﻳﺮِﻳﺪ‪ُ ‬ﻇﻠْﻤﺎً ‪‬ﻟ ْﻠﻌ‪‬ﺒﺎد‪ .‬و‪ ‬ﻳﺎ َﻗﻮ‪‬مِ إِﻧﱢﻲ أَﺧﺎف‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴ ُﻜﻢ‪ ‬ﻳﻮ‪‬م‪ ‬اﻟﺘﱠﻨﺎد‪ .‬ﻳﻮ‪‬م‪ُ ‬ﺗﻮ‪‬ﻟﱡﻮنَ ‪‬ﻣﺪ‪ِ ‬ﺑﺮِﻳﻦَ ﻣﺎ َﻟ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣﻦ اﷲ ﻣﻦ ﻋﺎ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻠﻞِ اﷲ ﻓَﻤﺎ َﻟﻪ‪ ‬ﻣﻦ ﻫﺎد‪«.33 -30 :40 ‬‬
‫‪‬ﻳ ْ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬اى ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از روزﮔﺎرى ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻢ دارم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد‬
‫و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬اى ﻗﻮم ﻣﻦ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ از روز ﻧـﺪا زدن ﺑـﻴﻢ‬
‫دارم روزى ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻨﺎن ﭘﺴﺘﺎن آرﻧﺪ و در ﻗﺒﺎل ﺧﺪا ﻧﮕﻬﺪارى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧـﺪا ﮔﻤـﺮاه ﻛﻨـﺪ‬
‫رﻫﺒﺮى ﻧﺪارد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ را ﻣﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ )ﺧﺪا( ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻰ ﻫﻼك ﻛﻨـﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ دروغ ﺳـﺎزد‬
‫ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺷﻮد‪.1‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ اﺳﻌﺪ ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ آﻧﻬﺎ وﻗﺘﻰ دﻋﻮت ﺣﻖ ﺗﺮا رد ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮن ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ را ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻳﺎران ﭘﺎرﺳﺎى ﺗﺮا ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم‪ ،‬ﺗﻮ ﻓﻘﻪ دﻳﻦ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻰ و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ آﻧـﻰ‪ ،‬ﺳـﻮى آﺧـﺮت‬
‫روﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﻤﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﻣﻠﻚ ﻧﺎﻓﺮﺳﻮدﻧﻰ روان ﺷﻮ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ و ﻫﺮ ﭼﻪ در آن ﻫﺴﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﻳﺪ و در ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﻗـﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﻴﻦ‪ ،‬آﻣﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬او ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه دو ﺟﻮان ﺟﺎﺑﺮى ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﺣﺴﻴﻦ را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﭘﺴـﺮ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ دو ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺒﻴﺐ ﺷﺎﻛﺮى ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺷـﻮذب ﻏـﻼم ﺷـﺎﻛﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وى ﺑـﻮد ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺷـﻮذب‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ؟ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪«.‬‬

‫ﺧﺎب‪ ‬ﻣﻦِ اﻓ َﺘﺮَى‪.61 :20 .‬‬ ‫‪َ ... .1‬ﻓ ‪‬ﻴﺴ ‪‬‬
‫ﺤ َﺘ ُﻜﻢ ِﺑ ‪‬ﻌﺬَابٍ و‪َ ‬ﻗﺪ َ‬
‫‪227‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺗﻮ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺶ روى اﺑﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮو ﺗﺎ ﺗـﺮا ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺧـﺪا ذﺧﻴـﺮه ﻧﻬـﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ذﺧﻴﺮه ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﺮا ذﺧﻴﺮه ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻛﻨﻮن ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫او از ﺗﻮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺧﻮش داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ او را ذﺧﻴﺮه ﻧﻬﻢ‪ ،‬اﻳﻦ روزى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﺎداش ﺑﺠﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺒﻴﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﭘﺸﺖ زﻣﻴﻦ از ﻧﺰدﻳﻚ و دور ﻛﺴـﻰ را‬
‫ﻋﺰﻳﺰﺗﺮ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﺪارم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﭼﻴﺰى ﻋﺰﻳﺰﺗﺮ از ﺟﺎﻧﻢ و ﺧﻮﻧﻢ ﻇﻠﻢ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪن را از ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺮدارم ﺑﺮﻣﻰداﺷﺘﻢ‪ ،‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ درود ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮام و ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﺪرت‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و زﺧﻤﻰ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ داﺷﺖ‪.‬‬
‫رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ ﻋﺒﺪى ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﻣﻰآﻣﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻤﺶ ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎ دﻳﺪه ﺑـﻮدﻣﺶ‬
‫ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ دﻟﻴﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻴﺮ ﺷﻴﺮان اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﺷﺒﻴﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﻴﭽﻜﺲ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺳﻮى وى ﻧﺮود‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و او ﻧﺪا ﻣﻰداد ﻛﻪ ﻣﮕﺮ ﻣﺮدى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻨﮕﺒﺎراﻧﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻃﺮف وى اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ زره و زره ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دوﻳﺴﺖ ﻛﺲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻰﻛـﺮد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه از ﻫـﺮ ﻃـﺮف ﺑـﻪ او‬
‫ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮ وى را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﻛﺲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻜـﻰ ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﻦ ﻛﺸـﺘﻤﺶ‪ «.‬و آن ﻳﻜـﻰ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻤﺶ‪ «.‬ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮ ﻣﻜﻨﻴﺪ اﻳﻦ را ﻳﻚ ﺳﺮ ﻧﻴﺰه ﻧﻜﺸـﺘﻪ‪«.‬‬
‫و ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ دﻳﺪم ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻮﺑﺖ وى و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ رﺳﻴﺪه‬
‫و ﺑﺎ وى ﺑﺠﺰ ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺧﺜﻌﻤﻰ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺣﻀﺮﻣﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺪو ﮔﻔـﺘﻢ‪» :‬اى ﭘﺴـﺮ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪاى‪،‬‬
‫ﻣﻰداﻧﻰ ﻗﺮار ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ ﭼﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﺎورى ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛـﻨﻢ و ﭼـﻮن‬
‫ﺟﻨﮕﺎورى ﻧﻤﺎﻧﺪ اﺟﺎزه دارم ﺑﺮوم‪ «.‬و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻰ »ﺧﻮب«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﻰ رﻓﺖ؟ اﮔﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ اﺟﺎزه دارى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﺮف اﺳﺒﻢ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ دﻳﺪم اﺳﺒﺎن ﻳﺎران ﻣـﺎ را از ﭘـﺎى ﻣـﻰاﻧﺪازﻧـﺪ آن را‬
‫ﺑﺮدم و در ﺧﻴﻤﻪ ﻳﻜﻰ از ﻳﺎراﻧﻤﺎن ﻣﻴﺎن ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﺟﺎى دادم و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﭘﻴﺎده ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﭘـﻴﺶ روى‬
‫ﺣﺴﻴﻦ دو ﻛﺲ را ﻛﺸﺘﻢ و دﺳﺖ ﻳﻜﻰ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدم و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺘﺖ از ﻛﺎر ﻧﻴﻔﺘـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا‬
‫دﺳﺘﺖ را ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮ ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪228‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﺟﺎزه داد اﺳﺐ را از ﺧﻴﻤﻪ در آوردم و ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻢ آﻧﮕﺎه زدﻣﺶ ﺗﺎ ﺳﺮ ﺳﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﺪ و‬
‫آن را ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺗﺎﺧﺘﻢ ﻛﻪ راه ﮔﺸﻮدﻧﺪ و ﭘﺎﻧﺰده ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎده ﻣﺮا دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر دﻫﻜﺪهاى ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺳﺎﺣﻞ ﻓﺮات رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻢ و ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺷـﻌﺒﻰ و اﻳـﻮب ﺑـﻦ ﻣﺸـﺮح‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻰ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺻﺎﻳﺪى ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺸﺮﻗﻰ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻋﻤﻮى ﻣﺎﺳﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا دﺳﺖ از او ﺑﺪارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻪ ﻛﺲ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺑﺮادران و اﻫﻞ دﻋﻮﺗﻤﺎن ﻣﻰﭘـﺬﻳﺮﻳﻢ‬
‫و دﺳﺖ از ﻳﺎرﺷﺎن ﻣﻰدارﻳﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺗﻤﻴﻤﻴﺎن از ﻳﺎران ﻣﻦ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﻣﺮا ﻧﺠﺎت داد‪.‬‬
‫ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ ﻛﻨﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ اﻟﺸﻌﺜﺎى ﻛﻨﺪى از ﺗﻴﺮه ﺑﻨﻰ ﺑﻬﺪﻟﻪ ﭘﻴﺶ روى ﺣﺴﻴﻦ زاﻧﻮ زد و ﻳﻜﺼـﺪ‬
‫ﺗﻴﺮ ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﭘﻨﺞ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﻔﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﭼﻴﺮهدﺳﺖ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺗﻴﺮى ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻨﻢ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻬﺪﻟﻪ ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﻋﺮﺟﻠﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﻴﺮ وى را ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺮﺳﺎن و ﭘﺎداش وى را ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻴﺮ را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ ﭘﻨﺞ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﻔﺘﺎد و ﻣﻌﻠﻮﻣﻢ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻨﺞ ﻛﺲ را ﻛﺸﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى ﺟﺰو ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى آن روز رﺟﺰى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻣﻨﻢ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺪرم ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮد‬
‫دﻟﻴﺮﺗﺮ از ﺷﻴﺮ ﺑﻴﺸﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﻦ ﻳﺎور ﺣﺴﻴﻨﻢ‬
‫و از اﺑﻦ ﺳﻌﺪ دورى ﮔﺮﻓﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺴﻴﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺳﻮى وى رﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه وى ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺻﻴﺪاوى و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺳﻠﻤﺎﻧﻰ و ﺳﻌﺪ ﻏﻼم ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ و ﻣﺠﻤﻊ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﻋﺎﻳﺬى در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در ﻣﻴـﺎن ﺟﻤﺎﻋـﺖ اﻓﺘﺎدﻧـﺪ‬
‫اﻃﺮاﻓﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺟﺪا اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬـﺎ را از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ در آورد ﻛﻪ زﺧﻤﺪار ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﭼﻨﺪان ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺲ از ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺳﻮﻳﺪ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺧﺜﻌﻤﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪229‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻛﻪ آن روز ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻋﻠﻰ اﻛﺒﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣـﺎدرش‬
‫ﻟﻴﻠﻰ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻣﺮة ﺑﻦ ﻋﺮوة ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد وى ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﺮد و رﺟﺰى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﻋﻠﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺴﺮ ﺑﻰﭘﺪر درﺑﺎره ﻣﺎ ﺣﻜﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮة ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﻋﺒﺪى او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﮔﺮدن‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﮕﺬرد و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺪرش را ﻋﺰادار ﻧﻜﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻰ اﻛﺒﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﻣـﺮة ﺑـﻦ ﻣﻨﻘـﺬ راه ﺑـﺮ او ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ او زد ﻛﻪ ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﻛﺴﺎن اﻃﺮاﻓﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭘﺎره ﭘﺎرهاى ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮدم ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻗﻮﻣﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺮا ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﭼﻪ ﺟﺴﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺲ ﺗﻮ دﻧﻴﺎﮔﻮ ﻣﺒﺎش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ زﻧﻰ ﺷﺘﺎﺑﺎن در آﻣﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻃﺎﻟﻊ ﺑﻮد و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزد‪» :‬اى ﺑـﺮادرﻛﻢ‪ ،‬اى‬
‫ﺑﺮادرزادهام!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ وى اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و دﺳﺖ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﺳـﻮى ﺧﻴﻤـﻪﮔـﺎه ﺑـﺮد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرﺗﺎن را ﺑﺮدارﻳﺪ‪ «.‬ﭘﺲ او را از ﻣﺤـﻞ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺒﺮدﻧﺪ و رو ﺑﻪ روى ﺧﻴﻤﻪﮔﺎﻫﻰ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺻﺒﻴﺢ ﺻﺪاﺋﻰ ﺗﻴﺮى ﺳﻮى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑـﻦ ﻋﻘﻴـﻞ اﻧـﺪاﺧﺖ و او دﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ ﺑﺮد و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺗﻴﺮ دﻳﮕﺮى ﺑﺰد ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ را ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن از ﻫﺮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻗﺤﻄﺒـﻪ ﻃـﺎﻳﻰ ﻧﻴﻬـﺎﻧﻰ ﺑـﻪ ﻋـﻮن ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻃﺎﻟﺒﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻧﻬﺸﻞ ﺗﻴﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻃﺎﻟﺒﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻧﻴﺰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺳﻴﺮ ﺟﻬﻨﻰ و ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺳﻮط ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻗﺎﺑﻀﻰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻘﻴـﻞ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺰره ﺧﺜﻌﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮى ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﭼﻬﺮهاش ﭘﺎره ﻣﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و‬
‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ و ﺗﻨﺒﺎن داﺷﺖ و ﻧﻌﻠﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺪ ﻳﻜﻰ از آن ﭘﺎره ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼـﻪ را ﻓﺮاﻣـﻮش ﻛـﻨﻢ اﻳـﻦ را ﻓﺮاﻣـﻮش‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺪ ﭼﭗ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ازدى ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮم‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪230‬‬

‫ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨـﻰ در ﻣﻴﺎﻧﺸـﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺮا ﺑﺲ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮم« و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﭘﺲ ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰد ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﺑﻪ رو در‬
‫اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﻮ ﺟﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻮن ﻋﻘﺎب ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮى ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﻋﻤﺮ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺑـﺰد ﻛـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ از زﻳﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد و ﻋﻘﺐ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺳﻮاران ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ را از دﺳﺖ ﺣﺴﻴﻦ رﻫﺎﻳﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺳـﺒﺎن رو‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ آورد و ﺳﻢﻫﺎى آن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺪ و اﺳﺒﺎن و ﺳﻮاران ﺟﻮﻻن ﻛﺮدﻧﺪ و او را ﻟﮕﺪﻣﺎل ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟـﺎن داد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻏﺒﺎر ﺑﺮﻓﺖ ﺣﺴﻴﻦ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﺴﺮ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﭘﺴﺮ ﺑﺎ دو ﭘﺎى ﺧﻮﻳﺶ زﻣـﻴﻦ را ﻣـﻰﺧﺮاﺷـﻴﺪ و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻠﻌﻮن ﺑﺎد ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﺗﺮا ﻛﺸﺘﻨﺪ! ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺟﺪ ﺗﻮ از ﺟﻤﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻋﻤﻮﻳﺖ ﮔﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﺨﻮاﻧﻰ اﻣﺎ ﺟﻮاﺑﺖ ﻧﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﺟﻮاﺑﺖ دﻫﺪ اﻣﺎ ﺻﺪاﻳﻰ‬
‫ﺳﻮدت ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دﺷﻤﻨﺶ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﻳﺎورش اﻧﺪك‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وى را ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬دو ﭘﺎى ﭘﺴﺮ را دﻳﺪم ﻛﻪ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳـﻴﻨﻪ وى‬
‫ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬او را ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ؟« وى را ﺑﺒﺮد و ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻋﻠﻰ اﻛﺒﺮ و دﻳﮕﺮ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺧﺎﻧـﺪاﻧﺶ‬
‫ﻛﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎره ﭘﺴﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وى ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺪﺗﻰ دراز از روز ﺑﺒﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺳﻮى او ﻣﻰرﻓﺖ ﺑﺎزﻣﻰﮔﺸﺖ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺸﺘﻦ وى و‬
‫ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ آﻧﺮا ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﭘﺴﺮ ﻧﺴﻴﺮ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺑﺪاء ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺳـﺮ وى‬
‫زد ﻛﻪ ﻛﻼﻫﻰ دراز داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻼه را ﺑﺪرﻳﺪ و ﺳﺮ را زﺧﻤﺪار ﻛﺮد و ﻛﻼه از ﺧﻮن ﭘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻧﺨﻮرى و ﻧﻨﻮﺷﻰ و ﺧﺪا ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﺖ ﻣﺤﺸﻮر ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻛﻼﻫﻰ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ و در ﺧﻮد ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﻛﻨﺪى ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻛﻼه درﻳﺪه را ﻛﻪ از ﺧﺰ ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ وﻗﺘﻰ آن را ﭘـﻴﺶ زن ﺧـﻮﻳﺶ ام‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮد ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺮ و ﺧﻮاﻫﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺣﺮ ﺑﺪى ﺑﻮد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻼه را از ﺧﻮن ﺑﺸﻮﻳﺪ اﻣﺎ زﻧـﺶ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻏﺎرﺗﻰ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ آوردهاى آﻧﺮا از ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران ﻣﺮد ازدى ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ وى ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻮد و دﺳﺘﺨﻮش ﺷﺮ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻨﺸﺴﺖ ﻛﻮدك وى را ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد آوردﻧﺪ ﻛـﻪ در ﺑﻐـﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪231‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ اﺳﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﻰ از ﻣﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد ﮔﻨﺎه ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻮدك ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ وى آوردﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬اى ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻴـﺮى ﺑـﺰد و‬
‫ﮔﻠﻮى او را درﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮن او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﻛﻒ وى ﭘﺮ ﺷﺪ آن را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﻴﺮوزى آﺳﻤﺎن را از ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪاى ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﮕﻴﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى ﺗﻴﺮى ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﻴﻦ زد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﺐ ﺷﺎﻋﺮ در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻗﻄﺮهاى از ﺧﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻏﻨﻰ اﺳﺖ‬
‫در ﻣﻴﺎن اﺳﺪ ﻧﻴﺰ ﻗﻄﺮه دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ و ﺟﻌﻔـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎدرم‪ ،‬ﭘﻴﺶ روﻳﺪ ﺗﺎ رﺛﺎى ﺷﻤﺎ ﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪارﻳﺪ‪ «.‬و ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻨﻰ ﺛﺒﻴﺖ‬
‫ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺮ او را ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﺻﺒﺤﻰ ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﻧـﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺑﻨﻰ اﻳﺎد ﺑﻦ دارم ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ و ﺳﺮ او را ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ از ﺑﻨﻰ اﻳﺎد ﺑﻦ دارم ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻬﺬﻳﻞ ﺳﻜﻮﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﻴﺖ ﺣﻀـﺮﻣﻰ را دﻳـﺪم ﻛـﻪ در اﻧﺠﻤـﻦ‬
‫ﺣﻀﺮﻣﻴﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺮى ﻓﺮﺗﻮت ﺑﻮد ﺷﻨﻴﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدم و ﻳﻜﻰ از ده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺮ اﺳـﺐ ﺑـﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺳـﻮاران ﺟـﻮﻻن‬
‫ﻣﻰدادﻧﺪ و ﭘﺲ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ در اﻳﻦ وﻗﺖ ﭘﺴﺮى از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺴﻴﻦ از ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﭼﻮﺑﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻨﺒﺎن و ﭘﻴﺮاﻫﻦ داﺷﺖ وﺣﺸﺖ زده ﺑﻮد و از راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ دو ﻣﺮوارﻳﺪ را ﺑـﺮ دو ﮔـﻮش وى‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ در ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳـﻚ وى ﺷـﺪ از‬
‫اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭘﺴﺮ را ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﺪ و او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ درﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻜﻮﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺴﺮ ﻫﻤﺎن ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﺛﺒﻴﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﻼﻣﺘﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑـﻪ ﻛﻨﺎﻳـﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺟﻌﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻮد و ﺗﺸﻨﮕﻰ وى ﺳﺨﺖ ﺷﺪ ﻧﺰدﻳﻚ آﻣﺪ ﻛﻪ آب ﺑﻨﻮﺷـﺪ‪ ،‬ﺣﺼـﻴﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﺗﻤﻴﻢ ﺗﻴﺮى ﺳﻮى وى اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﺶ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺧﻮن از دﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻮا ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪232‬‬

‫ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﻛﺮد و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ دو دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺷﻤﺎرﺷﺎن را ﻛﻢ ﻛﻦ و ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮ و ﻳﻜﻴﺸﺎن را در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﮕﺬار‪«.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ اﺻﺒﻎ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪن ﺣﺴـﻴﻦ ﺣﻀـﻮر داﺷـﺘﻪ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻰ‬
‫اردوﮔﺎه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف دﺷﻤﻦ در آﻣﺪ از روى ﺑﻨﺪ روان ﺷﺪ و آﻫﻨﮓ ﻓﺮات داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ اﺑﺎن ﺑﻦ دارم ﮔﻔـﺖ‪» :‬واى ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن وى و آب ﺣﺎﻳـﻞ ﺷـﻮﻳﺪ ﻛـﻪ ﺷـﻴﻌﻴﺎﻧﺶ ﺑـﺪو‬
‫ﻧﺮﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮد و ﻛﺴﺎن از ﭘﻰ او ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺣﺴﻴﻦ و ﻓﺮات ﺣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﺸﻨﻪاش ﺑﺪار‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮد اﺑﺎﻧﻰ ﺗﻴﺮى ﺑﺰد و آﻧﺮا در ﭼﺎﻧﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺟﺎى داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺗﻴﺮ را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ و دو دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﺸﻮد ﻛﻪ از ﺧﻮن ﭘﺮ ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ از‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮت ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰآورم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺗﺸﻨﮕﻰ را ﺑﺮ آن ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻫﺮﮔـﺰ ﺳـﻴﺮاب‬
‫ﻧﻤﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ اﺻﺒﻎ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﺴﻜﻴﻦ وى ﻣـﻰﻛﻮﺷـﻴﺪم آب را ﺑـﺮاى وى ﺧﻨـﻚ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدم و ﺷﻜﺮ در آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺎﺳﻪﻫﺎى ﺑﺰرگ ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ ﺑﻮد و ﻛﻮزهﻫﺎ ﭘﺮ آب ﺑﻮد و او ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ‪ ،‬آﺑـﻢ‬
‫دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﮕﻴﻢ ﻛﺸﺖ‪ «.‬ﻛﻮزه ﻳﺎ ﻛﺎﺳﻪاى را ﺑﻪ او ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺳﻴﺮاب ﻛﺮدن اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺲ ﺑﻮد‪ ،‬آب را‬
‫ﻣﻰﻧﻮﺷﻴﺪ و ﭼﻮن از دﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻣﻰداﺷﺖ ﻟﺤﻈﻪاى‪ ،‬دراز ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ آﺑﻢ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺸﻨﮕﻴﻢ ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻤﺶ ﭼﻮن ﺷﻜﻢ ﺷﺘﺮ ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ در ﺣﺪود ده ﻧﻔﺮ از ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﺳـﻮى‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺣﺴﻴﻦ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻪ و ﻋﻴﺎل وى در آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و ﺑﻨﻪاش ﺣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ اﮔﺮ دﻳﻦ ﻧﺪارﻳﺪ و از روز ﻣﻌﺎد ﻧﻤـﻰﺗﺮﺳـﻴﺪ در ﻛـﺎر دﻧﻴﺎﻳﺘـﺎن آزادﮔـﺎن و‬
‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدان ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻪ و ﻋﻴﺎل ﻣﺮا از اوﺑﺎش و ﺑﻰﺧﺮداﻧﺘﺎن ﻣﺤﻔﻮظ دارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻛﻪ اﺑﻮ اﻟﺠﻨﻮب ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﻣﻘﺜﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻫﺮدوان ﺟﻌﻔـﻰ و ﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﺑﻦ وﻫﺐ ﻳﺰﻧﻰ و ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﺨﻌﻰ و ﺧﻮﻟﻰ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ اﺻـﺒﺤﻰ از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺳـﻮى وى آﻣـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺒﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ اﺑﻮ اﻟﺠﻨﻮب ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻼح ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﻮدت ﻧﻤﻰروى؟«‬
‫ﺷﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺟﻮر ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻰ؟«‬
‫‪233‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫او ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺟﻮر ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻰ؟«‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﺑﻮ اﻟﺠﻨﻮب ﻛﻪ ﻣﺮدى دﻟﻴﺮ ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻧﻴـﺰه را‬
‫در ﭼﺸﻢ ﺗﻮ ﻓﺮو ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺮ از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻢ زﻳﺎﻧﺖ ﺑﺰﻧﻢ ﻣﻰزﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﺎ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﻋﻘـﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ او را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺴﺮى از ﻛﺴﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى وى ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮش زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ‬
‫او را ﺑﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺪارد ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺪار‪ «.‬اﻣﺎ ﭘﺴﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و دوان ﺳﻮى ﺣﺴﻴﻦ آﻣـﺪ و‬
‫ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ از ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ اﷲ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﺣﺴـﻴﻦ ﻓـﺮود آورد‪ ،‬ﭘﺴـﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﭘﺴـﺮ زن ﺧﺒﻴـﺚ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻮى ﻣﺮا ﻣﻰﻛﺸﻰ؟« ﺑﺤﺮ او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰد‪ .‬ﭘﺴﺮ دﺳﺖ را ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ‬
‫ﺑﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد‪» :‬اى اﻣﺖ ﻣﻦ‪ «.‬ﺣﺴﻴﻦ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادهام ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ رخ داد ﺻﺒﻮرى ﻛﻦ و آﻧﺮا ذﺧﻴﺮه ﺧﻴﺮ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﭘﻴﺶ ﭘـﺪران ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪات ﻣـﻰﺑـﺮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﺣﻤﺰه و ﺟﻌﻔﺮ و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪﺷﺎن‬
‫را ﺻﻠﻮات ﮔﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻗﻄﺮهﻫﺎى آﺳﻤﺎن را از آﻧﻬﺎ ﺑـﺪار و از‬
‫ﺑﺮﻛﺎت زﻣﻴﻦ ﻣﺤﺮوﻣﺸﺎن ﻛﻦ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﺷﺎن ﻣﻰﻛﻨﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻦ ﻛﻪ دﺳﺘﻪﻫـﺎى‬
‫ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ وﻻﻳﺘﺪاران از آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﺎرﻳﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮﻧﻤﺎن را ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﭼﻨﺪان ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻛﺲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺟﺎﻣﻪ زﻳﺮى ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮش ﺑﺎﻓﺖ ﺑﻮد و ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﻳﻤﻨـﻰ و‬
‫ﺧﻮش ﺑﺎﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺪرﻳﺪ و ﭘﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ از او در ﻧﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻪ زﻳـﺮ ﻛﻮﺗـﺎﻫﻰ‬
‫زﻳﺮ آن ﺑﭙﻮﺷﻰ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﻣﺬﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن آن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻴﺎﻣﺪ و آﻧﺮا در آورد و وى را ﺑﺮﻫﻨﻪ واﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در زﻣﺴﺘﺎن دﺳﺘﻬﺎى ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ آب ﻣﻰرﻳﺨـﺖ و در ﺗﺎﺑﺴـﺘﺎن ﺧﺸـﻚ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﭼﻮب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر را از اﻳﻨﻜـﻪ در اﺛﻨـﺎى ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﺣﺴـﻴﻦ ﺣﻀـﻮر‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺮ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻣﻨﺘﻰ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻨﺖ ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪234‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدم و ﻧﺰدﻳﻚ او رﺳﻴﺪم ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدم ﻓﺮو ﻛﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎز‬
‫آﻣﺪم‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻢ ﭼﺮا ﻣﻨﺶ ﺑﻜﺸﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮى او را ﻣﻰﻛﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎدﮔﺎن از راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺑﻪ وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و او ﺑﻪ راﺳﺘﻰﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﺗﺎ ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﭼﭙﻰﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺑﻮد و ﻋﻤﺎﻣﻪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻜﺴﺘﻪاى را ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ و ﻛﺴﺎن و ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﭼـﻮن او‬
‫ﻣﺤﻜﻢ دل و آرام ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﺷﺪ و دﻟﻴﺮ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺮوى‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﺶ از او و ﭘﺲ از او ﻛﺴﻰ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪش ﻧﺪﻳﺪم وﻗﺘﻰ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد ﭘﻴﺎدﮔﺎن از راﺳﺖ و ﭼﭗ او ﭼﻮن ﺑﺰﻏﺎﻟﮕﺎن از ﺣﻤﻠﻪ ﮔﺮگ‪ ،‬ﻓﺮارى ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف وى آﻣﺪ ﮔﻮﻳﻰ ﮔﻮﺷﻮارش را ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﮔﻮﺷﻬﺎ و ﺷﺎﻧﻪاش در ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎش آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻰاﻓﺘﺎد!«‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻳﻨﺐ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮ ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ را ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ و ﺗﻮ ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﻨﻰ!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ اﺷﻜﻬﺎى ﻋﻤﺮ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ و رﻳﺸﺶ روان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و روى از زﻳﻨﺐ ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺟﺒﻪ ﺧﺰى ﺑﺘﻦ داﺷﺖ و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺳﻤﻪ ﺧﻀﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺷﻨﻴﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ -‬در آن ﺣﺎل ﭘﻴﺎده ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ ﭼﻮن ﻳﻜﻪ ﺳـﻮارى‬
‫دﻟﻴﺮ‪ ،‬از ﺗﻴﺮ اﺣﺘﺮاز ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺟﺎى ﺣﻤﻠﻪ را ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮاران ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد‪ -‬ﻣﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮاى ﻛﺸـﺘﻦ ﻣـﻦ‬
‫ﺷﺘﺎب دارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از ﻣﻦ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻛﺲ را ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺸﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاى از ﻛﺸﺘﻦ وى ﺑﻴﺶ از ﻛﺸﺘﻦ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻢ آرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوارم ﺧﺪا وﻫﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻰ ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﻴﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺮا‬
‫از ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻴﺪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ اﻧﺪازد و ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬و ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺑـﺲ ﻧﻜﻨـﺪ و‬
‫ﻋﺬاب دردﻧﺎﻛﺘﺎن را دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺪﺗﻰ دراز از روز ﺑﺒﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﺎن ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻜﺸﻨﺪش ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ دﻳﮕـﺮى‬
‫واﻣﻰﮔﺬاﺷﺖ و ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻛﺸﺘﻦ او ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺮ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ واى ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﭼﻴﺴـﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرﻫﺎﻳﺘـﺎن ﻋﺰادارﺗـﺎن ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻜﺸﻴﺪش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ ﻛﻒ دﺳﺖ ﭼـﭗ او زدﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺿـﺮﺑﺖ را زرﻋـﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﺗﻤﻴﻤﻰ زد‪ ،‬ﺿﺮﺑﺘﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪاش زدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و او ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﻛﺎر اﻓﺘﺎدن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﻧﺨﻌﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﻴﺰه در او ﻓﺮو ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻰ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫اﺻﺒﺤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮش را ﺟﺪا ﻛﻦ‪ «.‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻜﻨﺪ اﻣﺎ ﺿﻌﻒ آورد و ﺑﻠﺮزﻳﺪ و ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا‬
‫‪235‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺑﺎزوﻫﺎﻳﺖ را ﺑﺸﻜﻨﺪ و دﺳﺘﺎﻧﺖ را ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪ «.‬ﭘﺲ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺟﺪا ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻰ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫داد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﺿﺮﺑﺘﻬﺎى ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻜﺮر ﺧﻮرده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻰ و ﺳـﻪ ﺿـﺮﺑﺖ ﻧﻴـﺰه و ﺳـﻰ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ او ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن وﻗﺖ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﺪ ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ داﺷﺖ ﺳﺮ‬
‫از دﺳﺖ وى ﺑﺮود‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺳﺮ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻰ ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮد در آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ زﻳﺮ را ﺑﺤﺮ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬روﭘﻮش را ﻛﻪ ﺧﺰ ﺑﻮد ﻗﻴﺲ‬
‫ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻌﻠﻴﻦ او را ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ اود ﮔﺮﻓﺖ اﺳﻮد ﻧﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺸﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭘـﺲ‬
‫از آن ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺑﺪﻳﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﻪ رﻧﺎسﻫﺎ و ﺣﻠﻪﻫﺎ و ﺷﺘﺮﻫﺎ روى آوردﻧﺪ و ﻫﻤﻪ را ﻏﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﻪ زﻧﺎن ﺣﺴﻴﻦ و ﺑﻨﻪ و ﻟﻮازم وى روى ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎﻣﻪ ﺗـﻨﺶ ﺑـﺎ او درﮔﻴـﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ زور ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻤﻄﺎع از ﭘﺎى در آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺑﻰﺗﻮان ﻣﻴﺎن‬
‫ﻛﺸﺘﮕﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ «.‬ﺟﺎﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺎردى داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮش‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎرد ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮوة ﺑﻦ ﺑﻄﺎر ﺗﻐﻠﺒـﻰ و زﻳـﺪ ﺑـﻦ رﻓـﺎد‬
‫ﺗﺠﻴﺒﻰ او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬وى آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻋﻠﻰ اﺻﻐﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻫﻤﺮاه او را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻦ را ﻧﻜﺸﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن را ﻫﻢ ﻣﻰﻛﺸﻴﻢ؟ اﻳﻦ ﻛﻮدك اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎرم اﻳﻦ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻣﻰآﻣﺪ از او ﻛﻨﺎر ﻣﻰزدم ﺗﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻛـﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻴﻤﻪ اﻳﻦ زﻧﺎن ﻧﺮود و ﻣﺘﻌﺮض اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻟﻮازﻣﺸﺎن ﭼﻴﺰى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭘﺴﺸﺎن دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺴﻰ ﭼﻴﺰى ﭘﺲ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﻰ ﺧﺪاى ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻮ ﺷﺮى را از ﻣﻦ دور ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺎن ﺑﻦ اﻧﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﻠﻰ و ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا را ﻛﺸـﺘﻪاى‪،‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮد ﻋﺮب را ﻛﺸﺘﻪاى ﻛﻪ ﺳﻮى اﻳﻨﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از ﻣﻠﻜﺸﺎن ﺑﺮﻛﻨﺎرﺷﺎن ﻛﻨﺪ ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮان‬
‫ﺧﻮﻳﺶ رو و ﭘﺎداش ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻮض ﻛﺸﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ دﻫﻨﺪ‬
‫ﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدى دﻟﻴﺮ و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد و ﻋﻘﻠﺶ ﺧﻠﻠﻰ داﺷﺖ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ در ﺧﻴﻤـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪236‬‬

‫»رﻛﺎﺑﻢ را از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﻦ‬

‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﺎه ﭘﺮدهدار را ﻛﺸﺘﻪام‬
‫ﻛﺴﻰ را ﻛﺸﺘﻪام ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‬
‫از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫و ﭼﻮن ﻛﺴﺎن ﻧﺴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻧﺴﺐ وى از ﻫﻤﻪ واﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ دﻳﻮاﻧﻪاى و ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺒﻮدهاى‪ .‬او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن‬
‫ﺑﻴﺎوردﻧﺪش ﺑﺎ ﭼﻮب او را ﺑﺰد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى دﻳﻮاﻧﻪ! ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻰ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ اﺑـﻦ زﻳـﺎد ﺑﺸـﻨﻮد‬
‫ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻏﻼم رﺑﺎب‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﻣﺮؤ اﻟﻘـﻴﺲ ﻛﻠﺒـﻰ‪ ،‬ﻣـﺎدر ﺳـﻜﻴﻨﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪهاى ﻣﻤﻠﻮك‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ ﺟﺰ وى ﺟﺎن ﺑﻪ در ﻧﺒﺮد ﻣﮕﺮ ﻣﺮﻗـﻊ ﺑـﻦ ﺛﻤﺎﻣـﻪ اﺳـﺪى ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺶ را رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و زاﻧﻮ زده ﺑﻮد و ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮﻣﺶ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﺎن دارى‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻴﺎ‪ «.‬و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد آورد و ﺧﺒﺮ وى را ﺑﮕﻔﺖ او را ﺑﻪ زاره ﺗﺒﻌﻴـﺪ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﻴﺎن ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﺪا داد‪» :‬ﻛﻰ داوﻃﻠﺐ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ اﺳﺐ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺘﺎزد؟« ده‬
‫ﻛﺲ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺣﻴﻮة ﺣﻀﺮﻣﻰ‪ -‬ﻫﻤﺎن ﻛﻪ روﭘـﻮش ﺣﺴـﻴﻦ را رﺑـﻮد و ﺑﻌـﺪﻫﺎ ﭘﻴﺴـﻰ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ -‬و اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺴﻴﻦ را ﻟﮕﺪ ﻛﻮب ﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﭘﺸﺖ و ﺳـﻴﻨﻪ‬
‫او را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻰ ﭘﺲ از آن وﻗﺘﻰ اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ در ﺟﻨﮕﻰ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻴـﺮى ﻧﺎﺷـﻨﺎس ﺑـﻪ او‬
‫ﺧﻮرد ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻳﺎران ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻫﻔﺘﺎد و دو ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺮدم ﻏﺎﺿﺮﻳﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ‬
‫و ﻳﺎران او را ﻳﻚ روز ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻳﺎران ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻫﺸﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ زﺧﻤﻰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺳﻌﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺸﺎن ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن روز ﺳﺮ او را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﻳﺰﻳـﺪ و ﺣﻤﻴـﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻠﻢ ازدى‬
‫ﺳﻮى اﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻟﻰ ﺑﺎ ﺳﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و آﻫﻨﮓ ﻗﺼﺮ ﻛﺮد اﻣﺎ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺴﺘﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ و ﺳﺮ‬
‫‪237‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫را زﻳﺮ ﻃﺸﺘﻰ ﻧﻬﺎد‪ .‬وى را دو زن ﺑﻮد ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ و دﻳﮕﺮى از ﺣﻀﺮﻣﻴﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻧـﻮار‪ ،‬دﺧﺘـﺮ ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻘﺮب‪ .‬آن ﺷﺐ ﺷﺐ زن ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﻮار دﺧﺘﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮﻟﻰ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را آورد و در ﺧﺎﻧﻪ زﻳﺮ ﻻوﻛـﻰ‬
‫ﻧﻬﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻃﺎق آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟ ﭼﻪ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰﻧﻴﺎزى روزﮔﺎران ﺑﺮاﻳﺖ آوردهام‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻃﺎق ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺑﺴﺘﺮم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و روى ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺘﻢ ﺧﻮﻟﻰ زن اﺳﺪى را ﺧﻮاﺳﺖ و ﭘﻴﺶ ﺑﺮد و ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑـﻮدم‬
‫و ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﺮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻮرى را ﻣﻰدﻳﺪم ﻛﻪ ﭼﻮن ﺳﺘﻮن از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﻻوك ﻣﻰﺗﺎﺑﻴﺪ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﺳﭙﻴﺪ دﻳﺪم ﻛـﻪ‬
‫در اﻃﺮاف آن ﺑﻪ ﭘﺮواز ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺳﺮ را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ آن روز و ﻓﺮدا را ﺑﺒﻮد آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﺑﻜﻴﺮ اﺣﻤﺮى را ﺑﮕﻔﺖ ﺗـﺎ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم ﻧـﺪاى‬
‫رﺣﻴﻞ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ داد‪ .‬وى دﺧﺘﺮان و ﺧﻮاﻫﺮان ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺮة ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﺎن را دﻳﺪم ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ و ﻛﺴﺎن و ﻓﺮزﻧﺪ وى ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻓﻐﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺐ از راﻫﺸﺎن ﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ زﻧﺎﻧﻰ ﻧﻜﻮ دﻳﺪارﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﻧﺪﻳﺪه ﺑـﻮدم ﺑـﻪ ﺧـﺪا از ﺳـﻴﺎه‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﻳﺒﺮﻳﻦ ﻧﻜﻮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻢ ﮔﻔﺘﻪ زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑـﺮ ﺑـﺮادر ﻣﻘﺘـﻮل‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺤﻤﺪم‪ ،‬اى ﻣﺤﻤﺪم‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺴﻴﻦ اﺳـﺖ در‬
‫دﺷﺖ اﻓﺘﺎده‪ ،‬آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن اﻋﻀﺎء ﺑﺮﻳﺪه!‬
‫اى ﻣﺤﻤﺪم‪ ،‬دﺧﺘﺮاﻧﺖ اﺳﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺖ ﻛﺸﺘﮕﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎد ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻰوزد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ دﺷﻤﻦ و دوﺳﺖ را ﺑﮕﺮﻳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮﻫﺎى دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و ﻫﻔﺘﺎد و دو ﺳﺮ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺷـﻌﺚ و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺎج و ﻋﺰرة ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻓﻴﺮوزى و ﺳـﻼﻣﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﮋده دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪238‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن وى رﺳﻴﺪم و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺘﻢ ﭘﺲ از آن ﺑﺮﻓﺘﻢ و دﻳـﺪم ﻛـﻪ اﺑـﻦ زﻳـﺎد‬
‫ﺑﺮاى ﻛﺴﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را وارد ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ اﺟﺎزه ورود داد ﻛﻪ ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻛﺴﺎن وارد ﺷﺪم‪ .‬ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى او ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ ﭼﻮب ﻣﻴـﺎن دﻧـﺪاﻧﻬﺎى ﺟﻠـﻮ آن‬
‫ﻣﻰزد و ﭼﻮن زﻳﺪ اﺑﻦ ارﻗﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ از ﭼﻮب زدن دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻮب را از اﻳﻦ دﻧـﺪاﻧﻬﺎ ﺑـﺮادر‪،‬‬
‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ دو ﻟﺐ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ دو ﻟﺐ ﺑﻮد و آن را ﻣﻰﺑﻮﺳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺮ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا دﻳﺪﮔﺎﻧﺖ را ﺑﮕﺮﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﭘﻴـﺮى و ﺧـﺰف ﺷـﺪهاى و ﻋﻘﻠـﺖ ﺑﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه زﻳﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮون ﺷﺪم و ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا زﻳﺪ ﺑﻦ‬
‫ارﻗﻢ ﺳﺨﻨﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﺑﻦ زﻳﺎد آن را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وى را ﻣﻰﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﻪ ﮔﻔﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮدهاى ﺑﺮدهاى را ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻰ رﺳﺎﻧﻴﺪ و آﻧﻬـﺎ را از آن ﺧـﻮﻳﺶ ﻛـﺮد‪ ،‬اى‬
‫ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺮدﮔﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻛﺸﺘﻴﺪ و ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ را اﻣـﺎرت دادﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺘـﺎن را‬
‫ﺑﻜﺸﺪ و ﺑﺪاﻧﺘﺎن را ﺑﺮده ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ذﻟﺖ رﺿﺎﻳﺖ دادﻳﺪ‪ .‬ﻣﻠﻌﻮن ﺑﺎد آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ذﻟﺖ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن و ﺧﻮاﻫﺮان و زﻧﺎن وى ﭘـﻴﺶ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد آوردﻧـﺪ‪ ،‬زﻳﻨـﺐ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰاﻧﺶ ﺑـﻪ دور وى ﺑﻮدﻧـﺪ و ﭼـﻮن در آﻣـﺪ‬
‫ﺑﻨﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ زن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫اﻣﺎ او ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮد و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ و ﻫﺮ ﺑﺎر زﻳﻨﺐ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻛﻨﻴﺰاﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ رﺳﻮاﺗﺎن ﻛﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ داد و ﻗﺼﻪ ﺷﻤﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼف ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﺮﻣـﺖ ﺑﺨﺸـﻴﺪ و ﺑـﻪ ﻛﻤـﺎل ﭘـﺎﻛﻰ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮا ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺪ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺒﺶ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ آراﻣﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎه وى ﺣﺠﺖ ﮔﻮﻳﻴﺪ و از او داورى ﺧﻮاﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﺧﺸﻢ آورد و ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﻣﻴﺮ را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑـﺪارد‪ ،‬زن اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻣـﻰﺷـﻮد زن را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻣﻮاﺧﺬه ﻛﺮد؟ زن را ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻮاﺧﺬه ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪239‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا دل ﻣﺮا از ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮت و ﻳﺎﻏﻴﺎن ﺳﺮﻛﺶ ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ ﺧﻨﻚ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﻨﺐ ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﺪﻳﻨﻢ‪ ،‬ﺳﺎﻟﺨﻮردهام را ﻛﺸﺘﻰ و ﻛﺴﺎﻧﻢ را ﻧـﺎﺑﻮد ﻛـﺮدى ﺷـﺎﺧﻪام را‬
‫ﺑﺮﻳﺪى و رﻳﺸﻪام را ﺑﺮآوردى اﮔﺮ اﻳﻦ دﻟﺖ را ﺧﻨﻚ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻨﻚ دل ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻟﻴﺮى ﻳﻌﻨﻰ اﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﺪﻳﻨﻢ ﭘﺪرت ﺳﺨﻨﺪان و دﻟﻴﺮ ﺑﻮد‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬زن را ﺑﺎ دﻟﻴﺮى ﭼـﻪ‬
‫ﻛﺎر؟ ﻣﺮا ﻓﺮاﻏﺖ دﻟﻴﺮى ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﻏﻢ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد در ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﻴﻦ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣﺮدان ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ او را ﭘﺲ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و اﻳﻦ زﻧﺎن ﻗﺮاﺑﺘﻰ ﻫﺴﺖ ﻳﻜﻰ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺸﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدت‪ «.‬و او را ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را از‬
‫ﭘﻴﺶ وى ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎﻣﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪا ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﻧﻜﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و او ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرى داﺷﺘﻢ ﻛﻪ او را ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا او را ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺟﺎن ﻛﺴﺎن را ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮدﻧﺸﺎن ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ ،1‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﺰ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ از آن ﺟﻤﻠﻪاى‪ ،‬واى ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ آﻳﺎ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪه؟ ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﻣﺮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮى ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ اﺣﻤﺮى او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ ﺑﺎﻟﻎ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﺑﻜﺶ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ اﻳﻦ زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻰ ﻣﻰﺳﭙﺎرى؟« و زﻳﻨﺐ ﻋﻤﻪاش در او آوﻳﺨﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد! از ﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﺪار‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪهاى‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻰ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﻬﺎدهاى؟«‬

‫‪ .1‬اﷲ ‪‬ﻳ َﺘﻮ‪‬ﻓﱠﻰ ا ْﻟﺄَ ْﻧ ُﻔﺲ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴﻦَ ‪‬ﻣﻮ‪‬ﺗ‪‬ﻬﺎ‪.42 :39 ...‬‬

‫‪ .2‬و‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎنَ ‪‬ﻟ َﻨ ْﻔﺲٍ أَنْ َﺗﻤ‪‬ﻮت‪ ‬إِﻟﱠﺎ ِﺑﺈِذْنِ اﷲِ‪.145 :3 ...‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪240‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او را ﺑﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻳﻤﺎن دارى‪ ،‬اﮔﺮ او را ﻣﻰﻛﺸﻰ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻜﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ اى اﺑﻦ زﻳﺎد اﮔﺮ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و اﻳﻦ زﻧﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاى ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر را ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنوار ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻟﺨﺘﻰ در او ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﮕﻔﺘﺎ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﺧﻮش دارد اﮔﺮ ﻳﺴﺮ را ﻣﻰﻛﺸﻢ او را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻜﺸﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮ را واﮔﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﻧﺎﻧﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ آﻣﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد وى رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﺪاى ﻧﻤـﺎز ﺟﻤﺎﻋـﺖ داده‬
‫ﺷﺪ و ﻛﺴﺎن در ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ ﺣﻖ و اﻫﻞ ﺣﻖ‬
‫را ﻏﻠﺒﻪ داد و اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و دﺳﺘﻪ وى را ﻳﺎرى ﻛﺮد و دروﻏﮕﻮ ﭘﺴﺮ دروﻏﮕﻮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻰ و‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وى را ﺑﻜﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺒﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ ازدى ﻏﺎﻣﺪى و اﻟﺒﻰ از ﺟﺎى ﺟﺴـﺖ‪،‬‬
‫وى از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ ﻛﺮم اﷲ وﺟﻬﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﻫﻤﺮاه ﻋﻠﻰ ﺑﻮد و ﭼﺸﻢ ﭼﭙﺶ از دﺳﺖ رﻓﺖ‪ ،‬در ﺟﻨﮓ‬
‫ﺻﻔﻴﻦ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ ﺳﺮش ﺧﻮرد و ﭼﺸﻢ دﻳﮕﺮش از دﺳﺖ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈﻢ ﺑﻮد و ﺗﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﺷـﺐ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد و آﻧﮕﺎه ﻣﻰرﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ ﮔﻔﺘﺎر اﺑﻦ زﻳﺎد را ﺷﻨﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ‪ ،‬دروﻏﮕﻮ ﭘﺴـﺮ دروﻏﮕـﻮ ﺗـﻮﻳﻰ و‬
‫ﭘﺪرت و آﻧﻜﻪ ﺗﺮا وﻻﻳﺘﺪار ﻛـﺮد و ﭘـﺪرش‪ .‬اى ﭘﺴـﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪان اﻧﺒﻴـﺎ را ﻣـﻰﻛﺸـﻴﺪ و ﺳـﺨﻦ ﺻـﺪﻳﻘﺎن‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻨﺪ و او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﻔﻴﻒ ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺒﺮور‪ «.‬ﻛﻪ ﺷﻌﺎر ازدﻳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺨﻨﻒ ازدى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬واى دﺷﻤﻨﺖ! ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻫﻼك دادى‪ ،‬ﻗﻮﻣﺖ‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ دادى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن وﻗﺖ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺟﻨﮕﺎور از ازدﻳﺎن در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ از ﺟﻮاﻧﺎن ازد ﺑﺮﺟﺴﺘﻨﺪ و او را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎﻧﺶ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﺑﻴﺎورد و ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﺷﻮرهزار ﺑﻴﺎوﻳﺰﻧﺪ و آﻧﺠﺎ آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻴﺎوﻳﺨﺖ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺮا در ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﻣﻰﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن زﺣﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺎ ﺳﺮﻫﺎى ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺑﻮ ﺑﺮدة ﺑﻦ ﻋﻮف و ﻃﺎرق ﺑﻦ اﺑﻰ ﻇﺒﻴﺎن‪ ،‬ﻫﺮدوان ازدى‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه زﺣﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳـﺮﻫﺎ را‬
‫در ﺷﺎم ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪241‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻏﺎز ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺟﺮﺷﻰ ﺣﻤﻴﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ دﻣﺸﻖ ﻧﺰد ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ زﺣﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻴﺎﻣـﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﺰﻳﺪ وارد ﺷﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد؟« و ﺗﻮ ﭼﻪ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮋده ﻇﻔﺮ و ﻳﺎرى ﺧﺪاى! ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﺎ ﻫﻴﺠﺪه ﻛـﺲ از ﺧﺎﻧـﺪان و ﺷﺼـﺖ‬
‫ﻛﺲ از ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﻢ و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺣﻜـﻢ اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺎﺧﺘﻴﻢ و از ﻫﻤﻪ ﺳﻮى در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮﻫﺎى آن ﻗﻮم ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد ﻓـﺮارى ﺑـﻰﭘﻨـﺎه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و از دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﭙﻪﻫﺎ و ﮔﻮداﻟﻬﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮﻧﺎﻧﻜﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮان از ﺑﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﻛﺸﺘﻦ‬
‫ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﻳﺎ ﺧﻔﺘﻦ ﻧﻴﻤﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را از ﭘﺎى در آوردﻳـﻢ‪ ،‬اﻳﻨـﻚ ﺗﻨﻬﺎﺷـﺎن ﺑﺮﻫﻨـﻪ و ﺟﺎﻣـﻪﻫﺎﺷـﺎن‬
‫ﺧﻮﻧﻴﻦ و ﭼﻬﺮهﻫﺎﺷﺎن ﺧﺎك آﻟﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺗﺎﺑﺪ و ﺑﺎد ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻰوزد‪ ،‬زﻳﺎرﺗﮕﺮﺷـﺎن ﻋﻘﺎﺑـﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎزان ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺸﻚ ﺑﻴﺎﺑﺎن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﺸﻢ ﻳﺰﻳﺪ اﺷﻚ آﻟﻮد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻰﻛﺸﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺧﺸﻨﻮد ﻣـﻰﺷـﺪم‪ ،‬ﺧـﺪا‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻛﺎر وى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪﻣﺶ‪ ،‬ﺧﺪا ﺣﺴﻴﻦ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺑﻪ زﺣﺮ ﭼﻴﺰى ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺣﺴﻴﻦ را آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻃﻮق آﻫﻨـﻴﻦ ﺑـﻪ ﮔـﺮدن‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﻣﺤﻔﺰ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻋﺎﻳﺬى و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷـﻦ رواﻧـﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻳﺰﻳﺪﺷﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ در راه ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ رﺳـﻴﺪﻧﺪ و ﭼـﻮن ﺑـﻪ در ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺤﻔﺰ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻣﺤﻔﺰ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﺎن ﺑﺪﻛﺎر را ﭘﻴﺶ اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن آورده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬ﻣﻮﻟﻮد ﻣﺎدر ﻣﺤﻔﺰ ﺑﺪﺗﺮ و ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻏﻼم ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﺮﻫﺎ را‪ -‬ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ و ﺳﺮ ﺧﺎﻧﺪان و ﻳﺎران وى‬
‫را‪ -‬ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﺮﻫﺎﻳﻰ را ﺑﺸﻜﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻋﺰﻳﺰ ﺑﻮد‬
‫و ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎسﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ«‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاى اى ﺣﺴﻴﻦ اﮔﺮ ﻛﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﻧﻤﻰﻛﺸﺘﻤﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺎره ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮادر ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻣﻘﺘﻮل دﺷﺖ ﻃﻒ‬
‫از ﭘﺴﺮ ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺳﻤﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮد‬

‫‪ .1‬ﻇﺎﻫﺮاً اﻳﻦ رواﻳﺖ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن را دﻟﺒﺴﺘﮕﺎن ﺣﺎﻛﻢ وﻗﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﭼﻴﺰى از ﺣﺮﻣﺖ رﻓﺘﻪ را ﭘﺲ آرﻧﺪ‪ .‬م‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪242‬‬

‫ﻧﺴﻞ ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻳﮕﻬﺎ ﺷﺪ‬

‫اﻣﺎ از ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻧﺴﻠﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺮدم ﺷـﺎم را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ دور‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ و ﻛﻮدﻛﺎن و زﻧـﺎن ﺣﺴـﻴﻦ را ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ وى آوردﻧـﺪ و ﻛﺴـﺎن‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻠﻰ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺪرت ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻣﺮا رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮد و ﺣﻖ ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‬
‫و ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرﺗﻢ ﺑﻪ ﻧﺰاع ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﺎ او ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ دﻳﺪى‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴ ُﻜﻢ‪ ‬إِﻟﱠﺎ ﻓﻲ ﻛ‪‬ﺘﺎبٍ ﻣﻦ َﻗ ‪‬ﺒﻞِ أَنْ َﻧ ‪‬ﺒﺮَأَﻫﺎ‪«22 :57 ...‬‬
‫»ﻣﺎ أَﺻﺎب‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻣﺼ‪‬ﻴ ‪‬ﺒﺔٍ ﻓﻲ ا ْﻟﺄَر‪‬ضِ و‪ ‬ﻻ ﻓﻲ أَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻣﺼﻴﺒﺘﻰ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﻧﻔﻮس ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﺪ ﻣﮕﺮ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﻠﻘﺶ ﻛﻨﻴﻢ در ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻮده‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻮاﺑﺶ را ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﭼﻪ ﺟﻮاب ﮔﻮﻳﺪ و ﻳﺰﻳﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺒﺖ‪ ‬أَ ‪‬ﻳﺪ‪‬ﻳ ُﻜﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻳ ‪‬ﻌﻔُﻮا ‪‬ﻋﻦْ َﻛﺜ‪‬ﻴﺮٍ ‪«30 :42‬‬
‫»و‪ ‬ﻣﺎ أَﺻﺎ ‪‬ﺑ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻣﺼ‪‬ﻴ ‪‬ﺒﺔٍ َﻓﺒِﻤﺎ َﻛ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺼﻴﺒﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺪ ﺑﺮاى ﻛﺎرﻫﺎﻳﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻬﺎﻳﺘﺎن ﻛﺮده و ﺑﺴﻴﺎرى را ﻧﻴﺰ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن را ﭘﻴﺶ روى وى ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺳﺮ و وﺿﻌﺸﺎن را آﺷﻔﺘﻪ دﻳـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ را روﺳﻴﺎه ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻴﺎن وى و ﺷﻤﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻜـﻰاى ﺑـﻮد ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻰﻛﺮد و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻧﻤﻰﻓﺮﺳﺘﺎد‪«.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺎ را ﭘﻴﺶ روى ﻳﺰﻳﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ ﺑﺮ ﻣـﺎ رﻗـﺖ آورد و ﺑـﺮاى ﻣـﺎ‬
‫ﭼﻴﺰى دﺳﺘﻮر داد و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻛﻪ ﺳﺮخ روى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ «.‬ﻣﺮا‬
‫ﻛﻪ دﺧﺘﺮى ﭘﺎﻛﻴﺰه روى ﺑﻮدم ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻠﺮزﻳﺪم و ﺑﺘﺮﺳﻴﺪم و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ رواﺳـﺖ و‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺮم زﻳﻨﺐ را ﮔﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮاﻫﺮم زﻳﻨﺐ از ﻣﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد و ﺧﺮدﻣﻨﺪﺗﺮ و ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬دروغ‬
‫ﮔﻔﺘﻰ و دﻧﺎﺋﺖ ﻛﺮدى ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻪ ﺣﻖ ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﻖ او‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﻖ ﻣﻨﺴﺖ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺪاده و ﻧﺘﻮاﻧﻰ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ از ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺑﺮون ﺷـﻮى و ﺑـﻪ‬
‫دﻳﻨﻰ ﺟﺰ دﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﮕﺮوى‪«.‬‬
‫‪243‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ از ﺧﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ! آﻧﻜﻪ از دﻳﻦ ﺑﺮون ﺷﺪ ﭘـﺪرت‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺮادرت‪«.‬‬
‫زﻳﻨﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ و ﭘﺪرت و ﺟﺪت ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا و دﻳﻦ ﭘﺪرم و دﻳﻦ ﺑﺮادرم و ﺟﺪ ﻣﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى دﺷﻤﻦ ﺧﺪا دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ اﻣﻴﺮ ﻣﻘﺘﺪرى‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ دﺷﻨﺎم ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ زور ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻮﻳﻰ ﺷﺮﻣﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺷﺎﻣﻰ ﺗﻜﺮار ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫اﻳﻦ دﺧﺘﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻤﺸﻮ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺮگ ﻣﺤﺘﻮﻣﺖ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻧﻌﻤﺎن ﭘﺴﺮ ﺑﺸﻴﺮ‪ ،‬ﻟﻮازم ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺎده ﻛﻦ و ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﻛﻪ‬
‫اﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺎرﺳﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻛﻦ و ﺑﺎ وى ﺳﻮاران و ﻳﺎران ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ زﻧﺎن را در ﺧﺎﻧﻪاى ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺟﺎى دﻫﻨﺪ و ﻟﻮازم ﻫﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮادرﺷـﺎن ﻋﻠـﻰ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺰﻳﺪ رﻓﺘﻨﺪ و از زﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﻪﻛﻨـﺎن‬
‫و ﻧﻮﺣﻪ ﮔﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮازﺷﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻪ روز ﻋﺰاى ﺣﺴﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﺎﺷﺖ و ﺷﺎم ﻧﻤـﻰﻧﺸﺴـﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺴﺮى ﻛﻢ ﺳﺎل ﺑﻮد و ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻮان ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟« ﻣﻨﻈﻮرش ﺧﺎﻟﺪ ﭘﺴﺮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﻮر ﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎردى ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ ،‬ﻛﺎردى ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ او را ﺑﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ روش را از اﺧﺰم ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻢ‪ 1‬ﻣﮕﺮ از ﻣﺎر ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺎر ﻣﻰزاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﺧﻮاﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺧـﺪا ﭘﺴـﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧـﻪ را‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻛﺎر وى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣـﻰﺗﻮاﻧﺴـﺘﻢ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺑﺎ ﺗﻠﻒ ﺷﺪن ﻳﻜﻰ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ ﻣﺮگ را از او دور ﻣﻰﻛﺮدم‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﺪا ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳـﺪى‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻮﻳﺲ و ﻫﺮ ﺣﺎﺟﺘﻰ دارى ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻪﺷﺎن ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮد و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى او ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻣـﻰ از آﻧﻬـﺎ ﻏﺎﻓـﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ از آﻧﻬﺎ دور ﻣﻰﺷﺪ و او و ﻳﺎراﻧﺶ اﻃﺮاﻓﺸﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣـﻰﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺮاﻗﺒـﺎن‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ وﺿﻮ ﻳﺎ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻰرﻓﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺜﺎل روان ﻋﺮﺑﻰ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮى ﭘﺪر ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬م‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪244‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن در راه ﺑﺮ ﻛﻨﺎر از آﻧﻬﺎ ﺟﺎى ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و از ﺣﻮاﻳﺠﺸﺎن ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻰ ﻣـﻰﻛـﺮد ﺗـﺎ‬
‫وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻛﻌﺐ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ زﻳﻨﺐ ﺧﻮاﻫﺮم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﻮاﻫﺮﻛﻢ! اﻳﻦ ﻣﺮد ﺷـﺎﻣﻰ‬
‫در ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﻣﺎ ﻧﻴﻜﺮﻓﺘﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻴﻢ ﻣﮕﺮ زﻳﻮرﻫﺎﻳﻤﺎن‪«.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﻮرﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ او ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺘﺒﻨﺪ و ﺳﺎق ﺑﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮم ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺒﻨﺪ و ﺳﺎق ﺑﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﻋﺬر ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﭘـﺎداش رﻓﺘـﺎر ﻧﻜـﻮى ﺗـﻮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻫﻤﺮاﻫـﻰ ﻣـﺎ‬
‫داﺷﺘﻪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﺮدم ﺑﺮاى دﻧﻴﺎ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﻮرﻫﺎﻳﺘﺎن و ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻧﻴﺰ ﻣﺮا ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﻛﺮد وﻟﻰ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺟﺰ ﺑﺮاى ﺧﺪا و ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﻧﻜﺮدم‪«.‬‬
‫اﻣﺎ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﺒﻰ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻨﻪ و اﺳﻴﺮان را در‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آوردﻧﺪ‪ ،‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ اﺳﻴﺮان را ﺑﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻰ در زﻧﺪان اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاى‬
‫ﺑﺪان ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﭘﻴﻚ در ﺑﺎره ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﻼن روز ﺳﻮى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ روان ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻼن و ﻓﻼن روز ﻣﻰرود و ﻓﻼن و ﻓﻼن‬
‫روز ﺑﺎز ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺗﻜﺒﻴﺮى ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﺪ اﻣﺎن اﺳﺖ ان ﺷﺎء اﷲ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن دو روز ﻳﺎ ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن ﭘﻴﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻰ ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاى ﺑﺪان ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻴﻎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪» :‬وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﻔﺎرش ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻼن و ﻓﻼن روز در اﻧﺘﻈﺎر ﭘﻴﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻚ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪه ﻧﺸﺪ و ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ اﺳﻴﺮان را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﺤﻔﺰ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ و ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ را ﺧﻮاﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺑﻨـﻪ و ﻛﺴـﺎن‬
‫ﺳﻮى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ روﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روان ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳـﺪ رﺳـﻴﺪﻧﺪ و ﻣﺤﻔـﺰ ﺑـﻦ ﺛﻌﻠﺒـﻪ ﺑﺎﻳﺴـﺘﺎد و ﺑـﻪ ﺑﺎﻧـﮓ ﺑﻠﻨـﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺳـﺮ‬
‫ﺑﻰﺧﺮدﺗﺮﻳﻦ و ﻧﺎﺑﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎن را آوردهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮﻟﻮد ﻣﺎدر ﻣﺤﻔﺰ ﻧﺎﺑﻜﺎرﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﻰﺧﺮدﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺳﭙﺎس و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻳﺰﻳﺪ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺪﻳﺪ ﺷﻌﺮ »ﺳﺮﻫﺎﻳﻰ را ﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ« را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮ او رﻓﺖ؟ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘـﺪرم ﻋﻠـﻰ ﺑﻬﺘـﺮ از ﭘـﺪر اوﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺎدرم ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎدر اوﺳﺖ و ﺟﺪم ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﺪ اوﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ از اوﻳﻢ و ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛـﺎر از او‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرش از ﭘﺪر ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﺎ ﭘﺪرش ﺣﺠﺖ ﮔﻮﻳﻰ ﻛـﺮد و ﻣـﺮدم داﻧﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻛﺪاﻣﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﺎدرم ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎدر اوﺳﺖ ﺑﺪﻳﻨﻢ ﻗﺴﻢ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ‬
‫‪245‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫از ﻣﺎدر ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺪش ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا و روز ﺟـﺰا اﻳﻤـﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻰ از ﻣﺎ را ﺑﺮاﺑﺮ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﻴﺮد وﻟﻰ آﻧﭽﻪ دﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ داﻧﺶ وى ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‬
‫را ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫» ُﻗﻞِ اﻟ ﱠﻠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﻟﻚ‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْﻠﻚ‪ُ ‬ﺗﺆْﺗ‪‬ﻲ ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْﻠﻚ‪ ‬ﻣﻦ ﺗَﺸﺎء‪ ‬و‪َ ‬ﺗ ْﻨﺰِع‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْﻠﻚ‪ ‬ﻣ ‪‬ﻤﻦْ ﺗَﺸﺎء‪ ‬و‪ُ ‬ﺗ ‪‬ﻌﺰﱡ ﻣﻦ ﺗَﺸﺎء‪ ‬و‪ُ ‬ﺗﺬ‪‬لﱡ ﻣﻦ ﺗَﺸﺎء‪‬‬
‫ﺷﻲ‪‬ء‪َ ‬ﻗﺪ‪‬ﻳﺮٌ ‪«26 :3‬‬
‫ﺨ ‪‬ﻴﺮُ إِ ﱠﻧﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ُﻛﻞﱢ َ‬
‫ِﺑ ‪‬ﻴﺪ‪‬ك‪ ‬ا ْﻟ َ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﺑﮕﻮ‪ ،‬اى ﺧﺪاى ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻠﻚ‪ ،‬ﻣﻠﻚ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻰ‪ ،‬و ﻣﻠﻚ از ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻰﺳﺘﺎﻧﻰ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﻰ ﻋﺰﻳﺰ ﻣﻰﻛﻨﻰ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﻰ ذﻟﻴﻞ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه زﻧﺎن ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮدﻧﺪ و زﻧـﺎن ﺧﺎﻧـﺪان ﻳﺰﻳـﺪ و دﺧﺘـﺮان و ﻛﺴـﺎن ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻓﻐـﺎن‬
‫ﺑﺮآوردﻧﺪ و وﻟﻮﻟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﺰﻳﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺳﻜﻴﻨﻪ ﺑﻮد ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮان ﭘﻴﻤﺒﺮ اﺳﻴﺮاﻧﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادهام‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻰ ﻧﺒﻮدم‪«.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻳﻚ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادهام‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ زﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻳﺰﻳﺪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺰا ﺑـﻪ ﭘـﺎ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻫﺮ ﻳﻚ از زﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻣﻘﺪار ﺑﻮد دو ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺮا ﺑﺪاد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻜﻴﻨﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ از ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺪﻳﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺳﻴﺮان را ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻰ! ﺑﮕﻮ ﺑﺒﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴ ُﻜﻢ‪ ‬إِﻟﱠﺎ ﻓﻲ ﻛ‪‬ﺘﺎبٍ ﻣﻦ َﻗﺒ‪‬ـﻞِ أَنْ َﻧ ‪‬ﺒﺮَأَﻫـﺎ‪ ،‬إِنﱠ ذﻟ‪‬ـﻚ‪ ‬ﻋﻠَـﻰ اﷲ‬
‫»ﻣﺎ أَﺻﺎب‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻣﺼ‪‬ﻴ ‪‬ﺒﺔٍ ﻓﻲ ا ْﻟﺄَر‪‬ضِ و‪ ‬ﻻ ﻓﻲ أَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬
‫ﺤﺐ‪ُ ‬ﻛﻞﱠ ‪‬ﻣﺨْﺘﺎلٍ َﻓﺨُﻮرٍ ‪«23 -22 :57‬‬
‫ﺳﻮ‪‬ا ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻣﺎ ﻓﺎ َﺗ ُﻜﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻻ َﺗ ْﻔﺮَﺣ‪‬ﻮا ﺑِﻤﺎ آﺗﺎ ُﻛﻢ‪ ‬و‪ ‬اﷲ ﻻ ‪‬ﻳ ‪‬‬
‫‪‬ﻳﺴ‪‬ﻴﺮٌ‪ .‬ﻟ َﻜﻴ‪‬ﻼ َﺗﺄْ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻣﺼﻴﺒﺘﻰ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﻔﻮس ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﺪ ﻣﮕﺮ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﻠﻘﺶ ﻛﻨﻴﻢ در ﻧﺎﻣـﻪاى ﺑـﻮده ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮاى ﺧﺪا آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺮاى آﻧﭽﻪ از دﺳﺘﺘﺎن رﻓﺘﻪ ﻏﻢ ﻣﺨﻮرﻳﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺘﺎن آﻣﺪه ﻏﺮه ﻣﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪان ﻓﺨﺮ ﻓﺮوش را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺒﺖ‪ ‬أَ ‪‬ﻳﺪ‪‬ﻳ ُﻜﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻳ ‪‬ﻌﻔُﻮا ‪‬ﻋﻦْ َﻛﺜ‪‬ﻴﺮٍ ‪«30 :42‬‬
‫»ﻣﺎ أَﺻﺎ ‪‬ﺑ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻣﺼ‪‬ﻴ ‪‬ﺒﺔٍ َﻓﺒِﻤﺎ َﻛ ‪‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪246‬‬

‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺼﻴﺒﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺪ ﺑﺮاى ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻬﺎﻳﺘﺎن ﻛﺮده و ﺑﺴﻴﺎرى را ﻧﻴﺰ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻟﻮازم ﺑﺪاد و ﻣﺎﻟﻰ داد و او را ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺑﺨﻴﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪ دﻣﺸﻖ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﻣﺮوان ﺣﻜﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻛﺮدﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻴﺠﺪه ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ را ﻛﺸﺘﻴﻢ و اﻳﻨﻚ ﺳﺮﻫﺎ و اﺳﻴﺮان‪«.‬‬
‫و ﻣﺮوان ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮادر ﻣﺮوان‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼـﻪ ﻛﺮدﻳـﺪ؟« و ﻫﻤـﺎن ﺳـﺨﻦ را ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺤﻴﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ از ﻣﺤﻤﺪ دور ﻣﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻛـﺎرى ﻧﺒﺎﺷـﻢ«‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮ را ﭘﻴﺶ روى او ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻛﺮﻳﺰ ﻛﻪ زن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد ﺳﺨﻨﺎن آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﻴﺪ و ﭼﻬـﺮه ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺮون ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻧﺨﺒﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻓﻐﺎن ﻛﻦ و ﺳﻴﺎه ﺑﭙﻮش ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺷﺘﺎب ﻛـﺮد و او را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻜﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎن اﺟﺎزه ورود داد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺶ روى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد و ﭼﻮﺑﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ دﻫﺎن وى ﻣﻰزد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر اﻳﻦ و ﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﻫﻤﺎم ﻣﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﺮﻫﺎﺋﻰ را ﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ ‪...‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮ ﺑﺮزه اﺳﻠﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﺎ ﭼﻮﺑﺖ ﺑﻪ دﻫﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰزﻧـﻰ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﭼﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻣﻰﺧﻮرد ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ دﻳﺪهام ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻟﺐ ﺑﺮ آن ﻣﻰﻧﻬﺎد‪ .‬اى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ روز رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ ﻣـﻰآﻳـﻰ و‬
‫ﺷﻔﻴﻊ ﺗﻮ اﺑﻦ زﻳﺎد اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻣﻰآﻳﺪ و ﺷﻔﻴﻌﺶ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ را ﻛﺸﺖ و ﺳﺮش را ﭘﻴﺶ وى آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺎرث ﺳﻠﻤﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و ﭘﻴﺶ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص ﺑﺮو و ﻣﮋده ﺑﺪه ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻌﻠﻞ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ او را ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻛﺮد ﻛﻪ وى دﻟﻴﺮى ﺳـﺮﻛﺶ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺪو‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺳﻰ ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺪ‪ «.‬ﻣﻘﺪارى دﻳﻨﺎر ﺑﻪ او داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻌﻠﻞ ﻣﻜﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺘﺮت‬
‫از رﻓﺘﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺷﺘﺮى ﺑﺨﺮ‪«.‬‬
‫‪247‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪم ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺮا دﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺒﺮ را اﻣﻴﺮ داﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮﺷﺪﻟﻰ اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن او را ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺎﻧﮓ زدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮﻳﺎد ﻋﺰاﻳﻰ ﭼﻮن ﻓﺮﻳـﺎدى ﻛـﻪ زﻧـﺎن ﺑﻨـﻰ‬
‫ﻫﺎﺷﻢ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﻋﺰاى ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮآوردﻧﺪ ﻧﺸﻨﻴﺪهام‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»زﻧﺎن ﺑﻨﻰ زﻳﺎد روز ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ارﻧﺐ‬
‫ﻓﻐﺎﻧﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﻐﺎن زﻧﺎن ﻣﺎ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫)ارﻧﺐ ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻰ زﺑﻴﺪ از ﺑﻨﻰ زﻳﺎد ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻌﺮ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮓ ﻋﺰا ﺑﻪ ﻋﻮض ﺑﺎﻧﮓ ﻋﺰاى ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﺒﺮ داد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻰ اﻟﻜﻨﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛـﻪ دو ﭘﺴـﺮ‬
‫وى ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ‪ ،‬در آن وﻗﺖ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ وى ﺗﺴﻠﻴﺖ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن داﻧﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻼم ﺑﺠﺰ اﺑﻮ اﻟﻠﺴﻼس ﻛﺴﻰ ﻧﺒﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را از ﺣﺴﻴﻦ دارﻳﻢ و ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫او ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎن آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺎ ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮﻳﺶ او را ﺑﺰد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زن ﺑﻮﮔﻨﺪو‪ ،‬در ﺑﺎره ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدم‪ ،‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از او ﺟﺪا ﻧﺸﻮم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣـﺮا‬
‫ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻏﻤﺸﺎن را آﺳﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادرم و ﻋﻤﻮزادهام ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬و ﻳـﺎرى او‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺛﺒﺎت ورزﻳﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه روى ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﮔﺮان ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﮔﺮ دﺳﺘﺎﻧﻢ او را ﻳﺎرى ﻧﻜﺮد دو ﭘﺴﺮم ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑـﻰ ﻃﺎﻟـﺐ ﻫﻤـﺮاه زﻧـﺎن‬
‫ﻫﻤﺪل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺳﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ در ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﭘﻴﭽﻴﺪ و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﮔﻔﺖ؟ اﮔﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻛﻪ آﺧﺮ اﻣﺖﻫﺎ ﺑﻮدﻳﺪ از ﭘﺲ ﻣﻦ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ و ﻛﺴﺎﻧﻢ ﭼﻪ ﻛﺮدﻳﺪ؟‬
‫ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن اﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ در ﺧﻮن ﻏﻠﻄﻴﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪248‬‬

‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮ درﺑﺎره ﻛﺸﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺘﻮر ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻢ و ﻧﺎﻣﻪ ﮔﻢ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺮا ﺑﻴﺎرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻢ ﺷﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋﺬرﺟﻮﻳﻰ ﺑﺮاى ﭘﻴﺮه زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا در‬
‫ﺑﺎره ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨﺪان ﺗﺮا اﻧﺪرز دادم ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﭘﺪرم ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص داده ﺑﻮدم ﺣﻖ وى را ادا ﻛﺮده ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮادر ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا راﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ ،‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ در ﺑﻴﻨﻰ ﻫﺮ ﻳـﻚ از ﺑﻨـﻰ‬
‫زﻳﺎد ﺗﺎ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﻣﻬﺎرى ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ وى اﻋﺘﺮاض ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻜﺮﻣﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎه روز ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺎ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺸـﺐ‬
‫ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﻰ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از روى ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺣﺴﻴﻦ را ﻛﺸﺘﻴﺪ‬
‫ﺧﺒﺮدار‪ ،‬از ﻋﺬاب و ﻋﻘﻮﺑﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن از ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻓﺮﺷﺘﻪ و دﻳﮕﺮان‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺴﺮ داود و ﻣﻮﺳﻰ و ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺠﻴﻞ‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﺷﺪهاﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻴﺰوم ﻛﻠﺒﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮓ را ﺷﻨﻴﺪم‪«.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﺎم ﻫﺎﺷﻤﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺮ ﻛﺴـﺎﻧﻰ را ﻛـﻪ از ﺧﺎﻧـﺪان و ﻳـﺎران و‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﺳﻴﺰده ﺳﺮ آوردﻧﺪ و ﺳﺮﺷﺎن ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻮازن ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺮ آوردﻧﺪ و ﺳﺮﺷـﺎن‬
‫ﺷﻤﺮ ﺑﻦ ذى اﻟﺠﻮﺷﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ ﻫﻔﺪه ﺳﺮ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ اﺳﺪ‪ ،‬ﺷﺶ ﺳﺮ آوردﻧﺪ ﻣﺮدم ﻣـﺬﺣﺞ ﻫﻔـﺖ‬
‫ﺳﺮ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﺳﭙﺎه ﻫﻔﺖ ﺳﺮ آوردﻧﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻨﺎن ﺑـﻦ اﻧـﺲ‬
‫ﻧﺨﻌﻰ اﺻﺒﺤﻰ او را ﻛﺸﺖ‪ .‬و ﺳﺮش را ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪249‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ام اﻟﺒﻨﻴﻦ دﺧﺘﺮ ﺣﺰام ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳـﺪ ﺑـﻦ رﻓـﺎد‬
‫ﺟﻨﺒﻰ ﺑﺎ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﻃﻔﻴﻞ ﺳﻨﺒﺴﻰ او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدر وى ﻧﻴﺰ ام اﻟﺒﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدر وى ﻧﻴﺰ ام اﻟﺒﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ اﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدر وى ﻧﻴﺰ ام اﻟﺒﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻟﻰ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺗﻴﺮى ﺑﺮد و او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد و ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ اﺑﺎن اﺑﻦ دارم او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻟﻴﻠﻰ دﺧﺘﺮ ﻣﺴﻌﻮد ﺑـﻦ ﺧﺎﻟـﺪ دارﻣـﻰ ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ در‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدرش ﻟﻴﻠﻰ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻣﺮه ﺑﻦ ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد و ﻣﺎدر‬
‫ﺑﺰرﮔﺶ ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﺗﻞ وى ﻣﻨﻘﺬ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﻋﺒﺪى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ام رﺑﺎب دﺧﺘﺮ اﻣﺮى اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺪى ﻛﻠﺒﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﻦ ﺛﺒﻴﺖ ﺣﻀﺮﻣﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ )دﻳﮕﺮ( ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻮد و ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻏﻨﻮى او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮﻣﻠﺔ ﺑﻦ ﻛﺎﻫﻞ ﺗﻴﺮى ﺑﺮد و او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ازدى او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﺟﻤﺎﻧﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﻓﺮازى ﺑﻮد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻗﻄﺒﻪ ﻃﺎﻳﻰ ﻧﺒﻬﺎﻧﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﺧﻮﺻﺎ دﺧﺘﺮ ﺣﺼﻔﺔ ﺑﻦ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻜﺮى ﺑﻮد و ﻋـﺎﻣﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻧﻬﺸﻞ ﺗﻴﻤﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ام اﻟﺒﻨﻴﻦ دﺧﺘﺮ ﺷﻘﺮ ﺑﻦ ﻫﻀﺎب ﺑﻮد و ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺣﻮط ﻫﻤﺪاﻧﻰ او را‬
‫ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺟﻬﻨﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺻﺒﻴﺢ ﺻﻴﺪاوى ﺗﻴﺮى ﺑﺰد و او‬
‫را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﻴﺰ در ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش رﻗﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑـﻮد و ﻣـﺎدر ﺑـﺰرﮔﺶ‬
‫ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺻﺒﻴﺢ ﺻﺪاﻳﻰ و ﺑﻪ ﻗﻮل دﻳﮕﺮ اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺣﻀﺮﻣﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺒﻂ ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﺟﻬﻨﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪250‬‬

‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدرش ﺧﻮﻟﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺴﻄﻮر ﺑﻦ زﺑﺎن ﻓﺰارى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﺎدرش ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﻼم ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ﺣﻀﺮﻣﻰ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺠﺢ ﻏﻼم ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑﻘﻄﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺸﻴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓـﻪ را زﻳـﺮ‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮ را ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ ﻛﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬اى اﺑﻦ ﺣﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﻮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻤﺎر ﻋﻘﻞ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎر ﺗﻦ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻘﻠﻢ ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻢ را ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺗﻮ ﺑﻮدم ﻣﺮا دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﻧﻬﺎن ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻟﺤﻈﻪاى از او ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪ و اﺑﻦ ﺣﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﺣﺮ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﺮون ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎرﻳﺪش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﺑﻴﺎ‪ ،«.‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﺣﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺎﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ او‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﭘﻴﺶ او ﻧﺨﻮاﻫﻢ آﻣﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ اﺣﻤﺮ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻃـﺎﻳﻰ ﺟـﺎى ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻳﺎران وى در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دورش ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻼ رﻓﺖ و ﻗﺘﻠﮕﺎه ﻗـﻮم را ﺑﺪﻳـﺪ و ﺑﺮاﻳﺸـﺎن آﻣـﺮزش‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ و در ﻣﺪاﻳﻦ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻣﻴﺮ ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎ ﺷﻬﻴﺪ ﭘﺴﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺮدى‬
‫درﻳﻐﺎ ﻛﻪ ﻳﺎرى وى ﻧﻜﺮدم ‪«...‬‬
‫ﻛﻪ ﺷﻌﺮى دراز اﺳﺖ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل اﺑﻮ ﺑﻼل ﻣﺮداس ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮ ﺑﻼل‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺶ در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺒﺐ ﻗﻴﺎم او را ﮔﻔﺘﻪام و اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳـﺎد‪ ،‬اﺳـﻠﻢ‬
‫ﺑﻦ زرﻋﻪ ﻛﻼﺑﻰ را ﺑﺎ دو ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﺳﻠﻢ و ﺳﭙﺎﻫﺶ از اﺑﻮ ﺑﻼل و ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪251‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫وﻗﺘﻰ ﻣﺮداس‪ ،‬اﺑﻮ ﺑﻼل‪ ،‬اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زرﻋﻪ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺎد رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در‬
‫رواﻳﺖ اﺑﻮ اﻟﻤﺨﺎرق راﺳﺒﻰ آﻣﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺎد ﺑﻦ اﺧﻀﺮ ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﺑﺎ ﺳﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ وى ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﻋﺒـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ اﺑﻮ ﺑﻼل رﻓﺖ ﺗﺎ در ﺗﻮج ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺻﻒ ﺑﺴﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﺑﻼل و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺛﺒﺎت ورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺟﻤﻊ اﺑﻮ ﺑﻼل ﭼﻨﺪان ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﻧﻴـﺎ آﻣـﺪه‬
‫ﺑﺮود و ﻫﺮ ﻛﻪ آﺧﺮت و دﻳﺪار ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ اﻳﻨﻚ ﺳﻮى وى آﻣﺪه و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺮَةِ‬
‫ﺣﺮْثَ اﻟﺪ‪‬ﻧْﻴﺎ ُﻧﺆْ ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻣﻨْﻬﺎ و‪ ‬ﻣﺎ َﻟﻪ‪ ‬ﻓـﻲ اﻟْـ‪ Ĥ‬‬
‫ﺣﺮْ ‪‬ﺛﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣﻦ ﻛﺎنَ ‪‬ﻳﺮِﻳﺪ‪ ‬‬
‫ﺧﺮَةِ َﻧﺰِد‪َ ‬ﻟﻪ‪ ‬ﻓﻲ ‪‬‬
‫ﺣﺮْثَ اﻟْ‪ Ĥ‬‬
‫»ﻣﻦ ﻛﺎنَ ‪‬ﻳﺮِﻳﺪ‪ ‬‬
‫ﻣﻦ َﻧﺼ‪‬ﻴﺐٍ ‪«20 :42‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺖ آن ﺳﺮاى ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺖ او ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺖ دﻧﻴﺎ ﺧﻮاﻫﺪ از آﺗﺶ دﻫﻴﻢ و وى‬
‫را در دﻧﻴﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﺼﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﻬﺎ از وى ﺟـﺪاﻳﻰ ﻧﮕﺮﻓـﺖ و ﻫﻤﮕـﻰ ﺗـﺎ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﺎد ﺑﻦ اﺧﻀﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪة اﺑﻦ ﻫﻼل ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺳـﻪ ﻛـﺲ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد وى ﭼﻬﺎرﻣﻴﺸﺎن ﺑﻮد و ﻣﺮاﻗﺐ ﻋﺒﺎد ﺑﻦ اﺧﻀﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر ﻛﻪ ﻋﺒﺎد ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺼﺮ اﻣﺎرت آﻣﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﭘﺴﺮى ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮد ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺳﻮار ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺴـﺖ ﺗـﺎ از ﺗـﻮ‬
‫ﻓﺘﻮى ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎد ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺮادرﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮادرﻣﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻣﻴﺮ ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﻤﻜﺎن ﻧﺪاد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻜﺸﻴﺪش ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻜﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮ او ﺟﺴﺘﻨﺪ و »ﺣﻜﻤﻴﺖ ﺧﺎص ﺧﺪاﺳﺖ« ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻋﺒـﺎد‪ ،‬ﭘﺴـﺮش را ﺑﻴﻨـﺪاﺧﺖ ﻛـﻪ ﺧـﻮﻧﺶ‬
‫ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد را وﻻﻳﺘﺪار ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻠﻢ را وﻻﻳﺘﺪار ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﺑﻦ ﺳﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺣﺮب ﻛﺎر ﺑﺮادراﻧﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن و ﻋﺒﺎد را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را وﻻﻳﺘﺪار ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﺎرﺛﻰ ﺟﺪ ﻋﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﺷـﺒﻴﺐ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻮد او ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺖ و ﻟﻮازم ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و ﺣﺎرث ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ‬
‫ﻫﻴﺜﻢ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺪاﻧﺴﺖ و ﭘﺴﺮش ﺷﺒﻴﺐ را ﺑﺮد و او را ﺑﺎ ﺷﻠﻮار ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪252‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ زﻳﺎد را ﺳﻮى ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻋﺒﺎد ﺑـﺮادرش ﻛـﻪ‬
‫دوﺳﺘﺪار وى ﺑﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و وﻻﻳﺘﺪارى ﺳﻠﻢ را ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻋﺒﺎد ﻫﺮ ﭼﻪ را در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﻮد ﻣﻴﺎن ﻏﻼﻣـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻓﺰون آﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮕﺰن وى ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻴﺮد و ﻫﺮ‬
‫ﻛﺲ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺎد از ﺳﻴﺴﺘﺎن در آﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺟﻴﺮﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻠﻢ آﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﻫﻰ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و از راه ﺑﮕﺸﺖ‪ .‬در آن ﺷﺐ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻏﻼم ﻋﺒﺎد ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻛﻢ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻜﻴﺸﺎن ده ﻫﺰار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎد راه ﻓﺎرس ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎل ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺮزدار ﺑﻮدم و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردم ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﻓﺼﻴﻞ ﺑﺮﺟﻤﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺳﻠﻤﻰ و ﻃﻠﺤـﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﺮاﺣﻰ و ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﺮه و ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ ﻋﺮاده و اﺑﻮ ﺣﺰاﺑﻪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻧﻬﻴﻚ‪ ،‬و ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ ﻳﻌﻤﺮ ﻋﺪواﻧﻰ‬
‫و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد آورد ﻛﻪ دو ﻫﺰار ﻛﺲ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺷﺸﻬﺰار ﻛﺲ‬
‫را‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﺳﺮان و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران را ﺑﺮﻣﻰﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ راﻏﺐ ﺟﻬﺎد ﺑﻮدﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﻴﺮوﻧﺸـﺎن‬
‫ﺑﺰﻧﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﺑﻴﺮون زد ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ ﻋﺮاده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬او را ﺑـﺮاى ﻣـﻦ‬
‫ﺑﮕﺬار‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ آزادش ﻧﻬﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺮا ﺧﻮاﺳﺖ از ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮا ﺧﻮاﺳﺖ از ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺳﻠﻢ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﺎ ﺳﻠﻢ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از او ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰو ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آرد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﻠﺔ ﺑﻦ اﺷﻴﻢ ﻋﺪوى ﺑﻪ دﻳﻮان ﻣﻰآﻣﺪ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺪو ﻣﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﺑـﻮ اﻟﺼـﻬﺒﺎ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﺖ را ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺟﻬﺎد و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺻﻠﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪا اﺳﺘﺨﺎره ﻛﻨﻢ و ﺑﻨﮕﺮم‪ «.‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻌﻠﻞ ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺎر ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ‪ .‬زﻧﺶ‬
‫ﻣﻌﺎذه ﻋﺪوى دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﻮدت را ﻧﻤﻰﻧﻮﻳﺴﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و از ﺧﺪاى اﺳﺘﺨﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺳﻮد ﻳﺎﺑﻰ و رﺳﺘﮕﺎرى و ﺗﻮﻓﻴﻖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺛﺒﺖ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫‪253‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدهاﻳﻢ اﻣﺎ ﺗﺮا وا ﻧﻤﻰﮔﺬارﻳﻢ و او را ﺑﺎ ﭘﺴـﺮش ﺛﺒـﺖ‪ 1‬ﻛـﺮد و ﭼـﻮن ﺳـﻠﻢ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد وى را ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ زﻳﺎد روان ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻮى ﺳﻴﺴﺘﺎن رﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ام ﻣﺤﻤﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﻰ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬وى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫زن ﻋﺮب ﺑﻮد ﻛﻪ او را از ﻧﻬﺮ ﮔﺬر دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻔﺺ ﻛﺮﻣﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻣﻼن ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻏﺰا ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن زﻣﺴـﺘﺎن ﻣـﻰﺷـﺪ از ﻏﺰاﻫـﺎى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺮوﺷﺎﻫﺠﺎن ﺑﺎزﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸـﺘﻨﺪ ﺷـﺎﻫﺎن ﺧﺮاﺳـﺎن در ﻳﻜـﻰ از ﺷـﻬﺮﻫﺎى‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺠﺎور ﺧﻮارزم ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ ﻧﺮوﻧـﺪ و ﻛـﺲ‪ ،‬ﻛـﺲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻣﻴـﺮان ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻏـﺰاى آن ﺷـﻬﺮ روﻧـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪ ﻏﺰا ﻛﺮد و ﻳﻜﻰ از ﻏﺰاﻫﺎ ﺑﻪ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻪ اﺻﺮار از ﺳﻠﻢ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ وى را ﺳﻮى آن ﺷﻬﺮ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻛﺲ و ﺑﻪ ﻗـﻮﻟﻰ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ‪ ،‬رواﻧﻪاش ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وى ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺻﻠﺢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻨﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺪﻳﻪ دﻫﻨﺪ ﻣﻬﻠﺐ اﻳﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﻫـﺰار ﻫـﺰار ﺑـﺎ وى ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺻﻠﺤﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰ ﺑﮕﻴﺮد و او ﺳﺮ را ﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﺑﻬﺎ و ﻣﺮﻛﺐ را ﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﺑﻬﺎ و ﻛﻴﻤﺨـﺖ‪ 2‬را‬
‫ﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﺑﻬﺎ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﻫﺰار از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﻬﻠﺖ ﭘﻴﺶ ﺳـﻠﻢ ﺗﻘـﺮب‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﻠﻢ از آن ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﺧﻮش دﻳﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و ﻫﻤﺮاه ﻣﺮزﺑﺎن ﻣﺮو ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﺟﻤﻌﻰ را ﭘﻴﺶ وى رواﻧﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺳﺤﺎق ﺑﻦ اﻳﻮب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﺑﺎ زن ﺧﻮﻳﺶ ام ﻣﺤﻤﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻋﺰاى ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﭘﺴـﺮى‬
‫آورد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ را ﺻﻐﺪى ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ رﺷﻴﺪ ﮔﻮزﮔﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺧﺰاﻋﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺧﻮارزم رﻓﺘﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻰ ﻓﺮاوان ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣـﺎ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫زن ﺳﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻏﺰا ﭘﺴﺮى ﺑﺮاى وى آورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ زن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﺻﻐﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و زﻳﻮرى ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﺧﻮاﺳﺖ و او ﺗـﺎج ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﺮاى ام ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎج را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ آورد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻔﻞ و ﺳﺎﻏﺮى اﺳﺐ و ﺧﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻮﻋﻰ ﺧﺎص دﺑﺎﻏﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻫﺎن‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪254‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را در ﻫﻼل ذى ﺣﺠﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و وﻟﻴﺪ ﺑـﻦ ﻋﺘﺒـﻪ را ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬وى را دو ﺑﺎر ﺳﺎﻻرى ﺣﺞ ﻛﺮد‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ و ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و دوم‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﺑﺼﺮه و ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ در آﺧﺮ ﺳﺎل وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻳﺰﻳﺪ آﺷﻜﺎر ﻛﺮد و ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ و وﻻﻳﺘﺪارى وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ و ﻋﻠﻨﻰ ﺷﺪن دﻋﻮت اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى را ﻣﻬﻢ ﺷﻤﺮد و ﻋﻴﺐ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ و ﻣﺮدم ﻋﺮاق را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬از ﭘﺲ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا و ﺻﻠﻮات ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﺮدم ﻋـﺮاق‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺘﮕﺮان ﺑﺪﻛﺎرهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻰ‪ .‬و ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻋﺮاﻗﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺣﺴﻴﻦ را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎرﻳﺶ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و وى را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ ﺑﺮ او ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮ ﻛﻪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﺴﺮ زﻳﺎد ﺑﻦ ﺳﻤﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﺧـﻮﻳﺶ را در ﺑـﺎره ﺗـﻮ روان ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﺟﻨـﮓ را آﻣـﺎده ﺷـﻮ‪ «.‬وى‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﻛﻪ او و ﻳﺎراﻧﺶ اﻧﺪﻛﻨﺪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻛﺴﻰ را از ﻏﻴﺐ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬وﻟـﻰ او‬
‫ﻣﺮگ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ را ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ذﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﺣﺴﻴﻦ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﻴﻦ را زﺑﻮن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻨﻢ‬
‫ﻗﺴﻢ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﺒﺮﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺮر اﺳﺖ ﻣـﻰﺷـﻮد و‬
‫ﭼﻮن ﺧﺪا ﻛﺎرى را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از آن ﻧﺘﻮان ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﺴﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮد‬
‫و ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن را راﺳﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺖ و ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ! ﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺣﺴـﻴﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺸﺘﻨﺪش ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻰﻛﺮد و روز‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر روزه ﻣﻰداﺷﺖ و ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﻮم ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻇﻔﺮ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﻨﺪار ﺑﻮد و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﭘﻴﺸﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺟﺎى ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻏﻨﺎ ﻧﻤﻰﭘﺮداﺧﺖ و ﺑـﻪ ﻋـﻮض ﮔﺮﻳﺴـﺘﻦ از ﺗـﺮس‬
‫ﺧﺪاى‪ ،‬آواز ﻧﻤﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎى روزهدارى ﺣﺮامﺧﻮارى ﻧﻤﻰﻛﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺠﻠﺲ ذﻛﺮ ﺧﺪاى ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل ﺷـﻜﺎر‬
‫ﻧﻤﻰﺗﺎﺧﺖ )اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد( و ﺑﻪ زودى ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻰاى ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎران وى ﺑﺮ آﺷﻔﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﻣﺮد ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﻦ ﻛﻪ از ﭘﺲ در ﮔﺬﺷﺖ ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﻛﺴﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻬﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻧﻤﻮد ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺎب ﻣﻴﺎرﻳﺪ‪«.‬‬
‫‪255‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻳﺎران وى ﺳـﺨﺖ ﻣـﻰﮔﺮﻓـﺖ و ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﺳﺨﺘﻰ ﻣﺪارا ﻧﻴﺰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬و ﭼﻮن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻣﻜﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛـﺮد‬
‫ﻛﻪ او را ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ زﻧﺠﻴﺮى از ﻧﻘﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭘﻴﻚ ﺑﺎ زﻧﺠﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد و ﺧﺒﺮ زﻧﺠﻴﺮ را‬
‫و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر آﻣﺪه ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و ﻣﺮوان ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻧﮕﻬﺪارش ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮد ﻧﺎﺗﻮان از آن ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻚ از ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻚ را ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان و ﺗﻤﺜﻞ وى ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﺬﻛﻮر‬
‫ﺑﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ آن ﻣﺮد ﻧﺎﺗﻮان ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ «.‬و ﭘﻴﻚ را ﺑـﺎ ﻣﻼﻳﻤـﺖ‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎر اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻣﻜﻪ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ وى ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﻛﻨـﻮن ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺗﻠﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺑﻦ ﻋﻀﺎه اﺷﻌﺮى و ﻣﺴﻌﺪه و ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ وى را ﺑﺎ ﻃﻮق ﺑﻴﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺴﻢ ﻳﺰﻳﺪ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﻮﻗﻰ از ﻧﻘـﺮه ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﻛـﻼه ﺧـﺰ‬
‫ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﺪرم‪ ،‬ﻣﻦ و ﺑﺮادرم را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻳﺰﻳﺪ ﭘﻴﺎم وى را ﺑﺎ‬
‫وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ وى روﻳﺪ و ﻳﻜﻴﺘﺎن اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺑﺮاى وى ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﮕﻬﺪارش ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ‬
‫‪ ...‬ﺗﺎ آﺧﺮ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﻴﺎم را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ وى رﻓﺘﻢ ﺑﺮادرم ﺑﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺗـﻮ ﺑﺨـﻮان‪ «.‬و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮان ﻣﺮوان‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻴﺪ و ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭘـﺪرﺗﺎن‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﻛﺎر ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﺷﮕﻔﺖآورﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر وى ﺳﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻰ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﭘﺪرش ﺑﻪ ﻣﺼﺮ‬
‫ﺑﻮده ﺑﻮد و آﻧﺠﺎ ﻛﺘﺐ داﻧﻴﺎل را ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮد و ﻗﺮﻳﺶ او را ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از ﻛﺎر‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮد ﺧﺒﺮ ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻣﻘﺼﻮد وى ﺳﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮد؟ و ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻳﺎر ﻣﻦ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎر ﺗﻮ را از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﻫﺎﻧﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﺎل اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺷـﺎه ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪256‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ در ﺳﺨﺘﮕﻴﺮى ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻴﻔﺰود اﻣﺎ ﻣﺪارا و ﻣﻼﻳﻤﺖ را ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﻰداد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﮔـﺮ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد‪ «.‬ﭘﺲ ﻳﺰﻳﺪ وﻟﻴﺪ اﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺣﺠﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را ﻋﺰل ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺰل ﻋﻤﺮو و اﻣﺎرت وﻟﻴﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رواﻳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ ﻋـﺎص را در اول ذى‬
‫ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﺮداﺷﺖ و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرى ﺣﺞ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﺎ وى ﺑـﻮد و‬
‫اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ ﻋﺎﻣﺮى را ﺑﻪ ﻗﻀﺎ ﭘﺲ آورد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﺳﻴﺮت ﻧﻮﻳﺴﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎب اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل وﻻﻳﺘﺪار ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻫﺸﺎم‬
‫ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻮد و وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و دوم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و دوم‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ رﻓﺘﻦ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺮوه آﻣﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﻪ اﻣﺎرت‬
‫ﺣﺠﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬و وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻏﻼﻣﺎن و واﺑﺴـﺘﮕﺎن ﻋﻤـﺮو را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وﻟﻴﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ از رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺸـﺎن درﻳـﻎ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻴﺘﺎﺑﻰ ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮادر ﻋﻤﺮو‪ ،‬اﺑﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻴﺘﺎﺑﻰ ﻛﻨﺪ؟ ﺑـﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ آﺗﺸـﻰ را ﺑﮕﻴـﺮد و ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﺮﻓﺖ و در دو ﻣﻨﺰﻟﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺮى و ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺑﺎرى ﺑﺎ ﻟﻮازم آن ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﻢ‪ ،‬ﺷـﺘﺮان را در ﺑـﺎزار ﻣـﻰﺧﻮاﺑﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ آﻳﺪ در زﻧﺪان را ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻋﻤﺮو ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺷﺘﺮان ﺑﺨﺮﻳﺪ و ﻟﻮازم ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ آﻣﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺷﺘﺮان را در ﺑﺎزار ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ در زﻧﺪان را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻮى ﺷﺘﺮان رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻮى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ رﻓﺘﻨﺪ و وﻗﺘﻰ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪257‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﺰﻳﺪ در آﻣﺪ ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ و وى را ﻣﻼﻣـﺖ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا در اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮرﻫﺎى وى در ﺑﺎره اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﺮده و ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤـﻰﺑﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺪو رﺿﺎﻳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮا ﻧﻴـﺰ ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى از آن ﻧﻴﺮو ﮔﻴﺮم‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻮد و از ﻣﻦ اﺣﺘﺮاز ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ وى ﻣﺪارا ﻣﻰﻛﺮدم و ﻣﻼﻳﻤﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ وى ﺧﺪﻋﻪ ﻛﻨﻢ و ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺬﻟﻚ ﺑﺎ او ﺳﺨﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻢ و از ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﺎز ﻣﻰداﺷﺘﻢ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺑـﺪان‬
‫دﺳﺘﺮس ﻣﻰداﺷﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﺎرش ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻣﻜﻪ و راﻫﻬﺎ و درهﻫﺎى آن ﻛﺴﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻛﺴﻰ وارد‬
‫آن ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﺎم وى و ﻧﺎم ﭘﺪرش را و اﻳﻨﻜﻪ از ﻛﺪام ﻳﻚ از دﻳﺎر ﺧﺪا آﻣﺪه و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر آﻣﺪه و ﭼـﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻳﺎران اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ آﻫﻨﮓ وى داﺷﺖ ﺑﺎ ﺣﻘﺎرت ﭘﺴﺶ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدم و‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮرد ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ ﻧﺒﻮد راﻫﺶ ﻣﻰدادم‪ .‬وﻟﻴﺪ را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى‪ ،‬ﺑﻪ زودى از ﻋﻤﻞ و اﺛﺮ وى ﺧﺒﺮﻫـﺎ ﻣـﻰرﺳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن دﻟﺒﺴﺘﮕﻰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺎرت و ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰﻫﺎ ﻛﻪ داﺷﺘﻪام ﺑﺪاﻧﻰ ان ﺷﺎء اﷲ‪ .‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن! ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻛﺎر ﺳﺎزى ﻛﻨﺪ و دﺷﻤﻨﺖ را درﻫﻢ ﺑﻜﻮﺑﺪ‪«.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را در ﺑﺎره ﺗﻮ ﮔﻔﺖ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺿﺪ ﺗﻮ واداﺷﺖ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮى ﻛﻪ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﻤﺪان ﻣﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎرﻳﺖ اﻣﻴﺪوارم و ﺗﺮا ﺑﺮاى ﺑﺴﺘﻦ ﺷﻜﺎف و ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﺎدﺛﺎت ﺑﺰرگ‬
‫ذﺧﻴﺮه دارم‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﺑـﻪ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻗـﺪرت ﺗـﻮ و ﺗﻀـﻌﻴﻒ دﺷـﻤﻨﺖ و ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮى ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ دﻟﺒﺴﺘﻪﺗﺮ از ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺒﻮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ او را ﻣﺤﺘﺎط ﻣﻰدﻳﺪ و دور از دﺳﺘﺮس‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﺠﺪة ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺣﻨﻔﻰ در ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺑﺸﻮرﻳﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮرﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻟﻴـﺪ از‬
‫ﻋﺮﻓﺎت ﺑﺎزﻣﻰﮔﺸﺖ اﻣﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮى ﺑﺎزﻧﻤﻰﮔﺸﺖ‪ .‬ﻧﺠﺪه‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻣﻰدﻳﺪ و ﭼﻨﺪان ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن داﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﻣﻜﺎرى ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﺮد ﺗﺮﺷﺨﻮﻳﻰ را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر درﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارد و ﺑﻪ اﻧﺪرز ﺧﺮدﻣﻨﺪ دل ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدى ﻧﺮﻣﺨﻮى و ﻣﻼﻳﻢ ﻃﺒﻊ‬
‫را ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدى اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻢ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﮔﺮاﻳﻴﺪه آﺳﺎن ﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ رﻓﺘـﻪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻫﻤﻰ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﺻﻼح ﺧﻮاص و ﻋﻮام ﻣﺎ در آن اﺳﺖ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رواﻳﺖ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﺰه‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ ،‬آﻣﺪه ﻳﺰﻳﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و وﻟﻴـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺘﺒﻪ را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪258‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺟﻮاﻧﻰ ﻣﻐﺮور ﺑﻮد و ﻧﻮﻛﺎر و ﻧﭙﺨﺘﻪ ﻛﻪ از ﻛﺎرﻫﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺪاﺷﺖ و از زﻣﺎﻧﻪ درس ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫و ﺳﺮد و ﮔﺮم اﻳﺎم ﻧﭽﺸﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻣﻮر ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻴﻞ اﻧﺼﺎرى و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﺮو‬
‫ﻣﺨﺰوﻣﻰ و ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻬﺮ را ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻛـﻪ ﭼـﻮن آﻧﺠـﺎ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ داﺷﺖ و ﻧﻜﻮﻳﻰ ﻛﺮد و ﻋﻄﻴﻪﻫﺎى ﺑﺰرگ داد‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧـﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺖ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻨﺬر را ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﻋﻄﻴﻪ داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن آن ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻧﺎﺳـﺰاى ﻳﺰﻳـﺪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﻣﻼﻣـﺖ او‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﭘﻴﺶ ﻛﺴﻰ آﻣﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﺮاب ﻣﻰﻧﻮﺷﺪ و ﻃﻨﺒﻮر ﻣﻰزﻧﺪ و ﻛﻨﻴﺰﻛﺎن ﭘـﻴﺶ وى‬
‫ﻣﻰﻧﻮازﻧﺪ‪ .‬ﺳﮕﺒﺎزى ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﺎن و ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣـﻰﻧﺸـﻴﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ او را ﺧﻠـﻊ‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺮو آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻴﻞ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺑـﺎ وى ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ و او را‬
‫ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻨﺬر از ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد‬
‫رﻓﺖ ﻛﻪ او را ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺮد و ﺿﻴﺎﻓﺖ ﻧﻜﻮ ﻛﺮد ﻛﻪ دوﺳﺖ زﻳﺎد ﺑﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻧﺎﻣﻪاى از ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺪو‬
‫رﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺪو رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﻦ و ﺑﺪار ﺗﺎ دﺳـﺘﻮر‬
‫ﻣﻦ درﺑﺎره وى ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد اﻳﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺬر ﻣﻬﻤﺎن وى ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و از ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ داد و ﺑﺪو داد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ دوﺳﺖ زﻳﺎد ﺑﻮدهاى و ﻣﻬﻤﺎن ﻣﻦ ﺷـﺪهاى‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﻧﻴﻜـﻰ ﻛـﺮدهام و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ آﻧﺮا ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺑـﺪه ﺑـﻪ‬
‫وﻻﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ روم‪ ،‬و ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻤﺎن ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ و ﻛﻤﻚ و ﺑﺮﺗﺮى ﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﺮا ﻣﻠﻜﻰ ﻫﺴﺖ و‬
‫اﺷﺘﻐﺎﻟﻰ ﻛﻪ از رﻓﺘﻨﻢ ﭼﺎره ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺟﺎزهام ﺑﺪه‪ .‬و ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﻢ و ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺬر ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻤﺎن ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻛﻨﻢ و ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻢ و ﺑﺮﺗﺮى دﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻨﺬر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻣﻠﻜﻰ ﻫﺴﺖ و اﺷﺘﻐﺎﻟﻰ ﻛﻪ از رﻓﺘﻨﻢ ﭼﺎره ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺟﺎزهام ﺑﺪه‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺟﺎزه داد و او ﺳﻮى ﺣﺠﺎز رﻓﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﺰﻳﺪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﻋﻄﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ داد اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻣﻦ ﻛﺮد ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ وى را ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﮕـﻮﻳﻢ و در ﺑـﺎره وى راﺳـﺘﻰ‬
‫ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا او ﺷﺮاب ﻣﻰﻧﻮﺷﺪ و ﭼﻨﺪان ﻣﺴﺖ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻤـﺎز را واﻣـﻰﮔـﺬارد‪ «.‬و ﻋﻴﺒﻬـﺎ در ﺑـﺎره او ﮔﻔـﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﺒﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻳﺎران راه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺪﺗﺮ‪.‬‬
‫‪259‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﺎر وى را در ﺑـﺎره ﺧـﻮﻳﺶ ﺷـﻨﻴﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮش داﺷﺘﻢ و ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺮدم و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ دﻳﺪى‪ «.‬و او را ﺑـﻪ دروغ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳـﻰ ﻣﻨﺴـﻮب‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ اﻧﺼﺎرى را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن و ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ رو و‬
‫از ﻛﺎرى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺪارﺷﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻗﻴﺎم ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻛﺴﺎن ﺟﺮﺋﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻦ ﻧﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫از ﻋﺸﻴﺮه ﻣﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارم در اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﭘﻴﺶ ﻗﻮم ﺧـﻮﻳﺶ رﻓـﺖ و ﻫﻤـﻪ ﻣـﺮدم را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ دﻋﻮت ﻛﺮد و از ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻴﻢ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺗﺎب ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻧﺪارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﻋﺪوى ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻧﻌﻤﺎن‪ ،‬ﭼﺮا ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﻛﻨﻰ و ﻛﺎر ﻣﺎ را ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺑﻪ ﺻﻼح آورده ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻤﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ دﻋﻮﺗﺖ ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳﻮاران ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﺳـﺮ و ﭘﻴﺸـﺎﻧﻰ‬
‫ﻛﺴﺎن ﻣﻰزﻧﻨﺪ و آﺳﻴﺎى ﻣﺮگ ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻳﺰان ﺳﻮى ﻣﻜﻪ ﻣﻰروى و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ‬
‫آن ﻣﻰزﻧﻰ و اﻳﻦ ﺑﻴﭽﺎرﮔﺎن‪ -‬ﻳﻌﻨﻰ اﻧﺼﺎر‪ -‬را رﻫﺎ ﻛﺮدهاى ﻛﻪ در ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ و ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺷﺎن ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻣﺎن وى را ﻧﺒﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻼن ﻋﺮاق و ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺳﺎل ﺷﺼـﺖ‬
‫و ﻳﻜﻢ از آﻧﻬﺎ ﻧﺎم ﺑﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم ﺑﻮد‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﻋﺎﻣﻞ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را‬
‫از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮون ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻠﻊ ﻳﺰﻳﺪ را اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻛﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻠـﻊ ﻳﺰﻳـﺪ اﺑـﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن و ﻗﺮﺷﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﺣﺪود ﻳﻚ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ رﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑـﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎر ﻣﺤﺎﺻﺮه ﭼﻨﺪان ﺳﺨﺖ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻛﺮه را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ وى ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺑـﻮد ﻣـﺮوان ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﻛﻪ ﻣﺮوان ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻣﻮر آﻧﻬﺎ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﺴـﺮى‬
‫ﻧﻮﺳﺎل ﺑﻮد و از ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﻬﺮه ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪260‬‬

‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻛﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻮدم‪ ،‬او و ﺟﻤﻌﻰ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺛﻨﻴﺔ اﻟﻮداع آﻣﺪ و آﻧﺠﺎ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣـﻦ داد ﮔﻔـﺖ‪» :‬دوازده روز‬
‫ﺑﺮاى رﻓﺘﻨﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ و دوازده روز ﺑﺮاى ﺑﺎزﮔﺸﺘﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر روز دﻳﮕﺮ اﻳﻨﺠـﺎ ﺑﻴـﺎ و ان ﺷـﺎء اﷲ در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ وﻗﺖ ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻰ دﻳﺪ ﻛﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدهاﻧﺪ و آب از ﻣﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و رﻳﮕﻤﺎن‬
‫ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻚ‪ ،‬ﻛﻤﻚ!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ رﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﻪاى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑـﻮد و ﭘـﺎى ﺧـﻮد را در‬
‫ﻃﺸﺖ آﺑﻰ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دردى ﻛﻪ در ﭘﺎى داﺷﺖ و ﺑﻘﻮﻟﻰ ﻧﻘﺮس داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴـﻞ‬
‫ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﺮدﺑﺎرى را ﻛﻪ ﻃﺒﻊ ﻣﻦ ﺑﻮد دﻳﮕﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﺮﻣﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﺸﺘﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺪﺗﻰ از روز را ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﻖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗـﺎب ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑـﺎ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روان ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻻﻳﺖ را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدم و ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن داﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺪه‬
‫ﺧﻮﻧﻬﺎى ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻬﺪه ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻰ آﻧﺮا ﻋﻬﺪه‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ از ﻣﻦ دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻣﺮى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﻴﺮى ﻓﺮﺗﻮت ﺑﻮد و ﻧﺎﺗﻮان و ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬
‫را ﺑﻪ او دادم ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن و ﻳﺎراﻧﺸﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪261‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻟﺨﺘﻰ از روز را ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ؟ اﻳﻨﺎن درﺧﻮر ﻳﺎرى ﺷﺪن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﭘﻴﻜﺎر‬
‫دﺷﻤﻦ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻜﻮﻣﺘﺸﺎن ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻨـﺎن را ﻳـﺎرى ﻣﻜـﻦ ﻛـﻪ ﻣﺮدﻣـﻰ زﺑﻮﻧﻨـﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﻚ روز ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ روز ﻳـﺎ ﻟﺨﺘـﻰ از روز ﺑﺠﻨﮕﻨـﺪ؟ اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺑﮕﺬارﺷـﺎن ﺗـﺎ در ﭘﻴﻜـﺎر‬
‫دﺷﻤﻨﺎن و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻜﻮﻣﺘﺸﺎن ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺗﻮ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺻﺒﻮرى‬
‫دارﻧﺪ و ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ از ﭘﺲ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺮو و ﺧﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن روان ﺷﻮ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎﻧﮕﺰن وى ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﺳﻮى ﺣﺠﺎز روان ﺷﻮﻳﺪ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺮرى ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ دﻳﻨﺎر ﻛﻤﻚ ﻛﻪ در دم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺲ ﻧﻬﻨﺪ‪ «.‬و دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫اﻣﺎ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﻛﺎر را ﺑﺮاى ﻓﺎﺳﻖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ :‬ﻛﺸﺘﻦ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻏﺰاى ﻛﻌﺒﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ زﻧﻰ ﺻﺪاﻗﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗـﻮ!‬
‫ﭼﻪ ﻛﺮدى و ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎرى دﺳﺖ زدى؟«‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻛﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ و ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﻳﺎ ﻛﻤﻰ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﺮﺳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﭼﻬﺮه ﭘﻮﺷﻴﺪه زﻳﺮ درﺧﺘﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ را دﻳﺪه ﺑﻮدم ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺧﺮﺳـﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان ﭘﻴﺶ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﺧﺒﺮى را ﻛـﻪ آورده ﺑـﻮدم ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑﮕﻔـﺘﻢ و‬
‫ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ده روزه ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﺑﺮون ﻧﺸﺪم ﺗﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﺎزدﻳﺪ ﺳﭙﺎه ﺑـﺮون ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺸـﻴﺮى‬
‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﻳﻚ ﻛﻤﺎن ﻋﺮﺑﻰ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ داﺷﺖ و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ‬
‫و ﻗﻮم در وادى اﻟﻘﺮى ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺧﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﺟﻮان ﺗﻮاﻧﻰ دﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻴﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺑﺸﺎن ﺑﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﮕﻔﺘﺎ از ﻣﻠﺤﺪى ﻛﻪ در ﻛﺎر دﻳﻦ ﺧﺪﻋﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ دﺷﺖ ﺑﺎز ﺟﺎﻳﮕﺎه دارد‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﺎ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪262‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ از ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳـﺪ ﺣﺮﻛـﺖ ﻛـﺮد‪ .‬ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﺪو‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑﺮاى ﺗﻮ رخ داد ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺳﻜﻮﻧﻰ را ﺑﺮ ﺳﭙﺎه ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻮم را ﺳﻪ روز دﻋﻮت ﻛﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮓ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن واﮔﺬار و ﻫﺮ ﻣﺎل و ﺑﺮده ﺳﻼح و ﺧـﻮردﻧﻰ ﻛـﻪ در آن ﻫﺴـﺖ از آن ﺳـﭙﺎه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ از ﻣﺮدم دﺳﺖ ﺑﺪار‪ .‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺒﻴﻦ و دﺳﺖ از او ﺑﺪار و ﺑﺎ وى ﻧﻴﻜﻰ‬
‫ﻛﻦ و ﺗﻘﺮب ده ﻛﻪ در ﻛﺎر آﻧﻬﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻜﺮده و ﻧﺎﻣﻪ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ از ﺳﻔﺎرش ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻰﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻨﻪ ﻣﺮوان اﺑـﻦ ﺣﻜـﻢ و زن وى‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن را ﻛﻪ ﻣﺎدر اﺑﺎن ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻨﺎه داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮون ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺮوان ﺑـﻦ ﺣﻜـﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ وى ﻣﺨﻔﻰ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ از اﻳﻦ ﻛﺎر درﻳﻎ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮوان‬
‫ﺑﺎ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﻣﺮا ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺮم ﻣﻦ ﺑﺎ ﺣﺮم ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬و ﻣﺮوان ﺣﺮم ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ او ﺣﺮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺮم ﻣﺮوان ﺑﺒﺮد و در ﻳﻨﺒﻊ ﺟﺎى داد و ﻣﺮوان ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬از روزﮔـﺎر ﭘـﻴﺶ ﻧﻴـﺰ ﻣﻴﺎﻧﺸـﺎن‬
‫دوﺳﺘﻰ ﺑﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از روان ﺷﺪن وى ﺧﺒﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان ﺣﺼﺎرى ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬دﺳـﺖ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰدارﻳﻢ ﺗﺎ ﻓﺮودﺗﺎن آرﻳﻢ و ﮔﺮدﻧﺘﺎن را ﺑﺰﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺧﺪاى ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ و‬
‫از ﺧﻠﻞﮔﺎه ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﻴﺪ و دﺷﻤﻦ را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻛﻤـﻚ ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ دﺳـﺖ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﺪارﻳﻢ و از اﻳﻨﺠـﺎ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻢ ﺧﺪاى ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ و از ﺧﻠﻞﮔﺎه ﺷـﻤﺎ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮون ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در وادى اﻟﻘﺮى ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻘﺒﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻮى ﻃﺎﻳﻒ روان ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻜـﻰ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫در ﻣﻠﻚ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﮔﻮﺷﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد در ﻛﺎرﻫﺎى ﻗﻮم ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻣﻦ ﻋﺒﺪاﷲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻒ ﺑﺒﺮ‪ «.‬و او ﻋﺒﺪاﷲ را ﺑﻪ ﻃـﺎﻳﻒ ﺑـﺮد ﺗـﺎ ﻛـﺎر ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ در ﻫـﻢ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ در وادى اﻟﻘﺮى ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وى ﭘـﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﻛـﺲ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮى و رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫‪263‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ دﻫﻢ ﻛﻪ از ﻣﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻞﮔﺎﻫﻰ را ﻧﻨﻤـﺎﻳﻴﻢ و دﺷـﻤﻦ را‬
‫ﻳﺎرى ﻧﻜﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ او را ﺳﺨﺖ ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭘﺴﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺒﻮدى ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از‬
‫ﺗﻮ اﻳﻦ را از ﻫﻴﭻ ﻗﺮﺷﻰ ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮم‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮو ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و آﻧﭽﻪ را دﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد وى رو ﺷﺎﻳﺪ از ﻣﻦ ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫اﻛﺘﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ دارى ﺑﻴﺎر و ﺧﺒﺮ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﺎ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﮕﻮى ﺑﺎ رأى ﺧﻮﻳﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺮوى و راه ﺳـﻮى ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﮕﺮداﻧـﻰ و ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻳﺪ ﻓﺮود آﻳﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن در ﺳﺎﻳﻪ ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﻨﺪ و ﺷﻴﺮه ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﭘﻴﺎﭘﻰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺮ اردوﮔﺎه ﮔﻤﺎرى و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ در آﻣﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻰ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﺎ ﺳـﭙﺎه ﺑـﺮوى و‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﻧﻬﻰ و ﻣﺪﻳﻨﻪ را دور ﺑﺰﻧﻰ و ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺮه و ﻃﺮف ﻣﺸـﺮق ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﺳﻰ و ﺑﺎ ﻗﻮم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻰ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻓﺘﺎب ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻳﺎران ﺗـﻮ ﺗﺎﺑـﺪ و آزارﺷـﺎن‬
‫ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﺮ روى آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﺪ و ﮔﺮﻣﺎى آن آزارﺷﺎن دﻫﺪ‪ ،‬و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻃﺮف ﻣﺸﺮق ﺑﺎﺷﻴﺪ از ﺑـﺮق ﺧﻮدﻫـﺎ و‬
‫ﻧﻴﻢ ﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﺳﺮﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ و زرهﻫﺎ و ﺑﺎزوﺑﻨﺪﻫﺎﻳﺘﺎن ﭼﻨﺪان زﺣﻤﺖ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺳﻼح آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺮب ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﻦ و از ﺧﺪاى ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاه ﻛـﻪ ﺧـﺪا ﺗـﺮا ﻳـﺎرى‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻴﺸﻮا ﻛﺮدهاﻧﺪ و از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮﻳﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرت ﺧﻮب‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮزﻧﺪى دارد ﻛﻪ ﺧﻠﻒ ﻧﻜﻮﻳﻰ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮوان ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ رﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻧﻴﺎﻣﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا و ﭼﻪ ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺲ از ﻗﺮﺷﻴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وى ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺮوان ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ را دﻳﺪهاى ﻣﺮا دﻳﺪهاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻛﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻓﺮود آﻣﺪ و آﻧﺠﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺣﺮه رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺸﺮق‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﻮم رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ آﻧﻬﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ! اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺰﻳﺪ ﺑـﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رﻳﺸﻪاﻳﺪ و ﻣﻦ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺧﻮش ﻧﺪارم‪ ،‬ﺳﻪ روز ﻣﻬﻠﺘﺘﺎن ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﻪ ﺑـﺎز آﻳـﺪ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪264‬‬

‫ﺳﻮى ﺣﻖ ﺑﺎزﮔﺮدد از او ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ و از ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺮوم و ﺳﻮى اﻳﻦ ﻣﻠﺤﺪ روم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ اﺳـﺖ و اﮔـﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ‬
‫ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮدهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ذىﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻜﺘﻮب ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم‬
‫ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﺎدﺛﻪ ﺣﺮه در ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ دو روز ﻣﺎﻧﺪه از آن ﻣﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ ﻣﺴـﻠﻢ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ آﻳـﺎ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻣـﻰﺷـﻮﻳﺪ ﻳـﺎ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ آﻳﻴﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺮو و ﺷﻮﻛﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﻦ ﻣﻠﺤﺪ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑـﺮﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن و ﻓﺎﺳﻘﺎن از ﻫﺮ ﺳﻮى ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪاى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روﻳﺪ رﻫﺎﺗﺎن ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕـﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻰﮔﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮام ﺧﺪاى روﻳﺪ و ﻣﺮدﻣﺶ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و در آﻧﺠﺎ اﻟﺤﺎد ﻛﻨﻴﺪ و ﺣﺮﻣـﺖ‬
‫آن را ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻳﻚ ﺳﻮى ﺷﻬﺮ ﺧﻨﺪﻗﻰ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻫﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻮزاده ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف زﻫﺮى‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴـﻪ دﻳﮕـﺮ و‬
‫ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن اﺷﺠﻌﻰ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﺟﻤﻊ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠـﻪ ﻏﺴـﻴﻞ اﻧﺼـﺎرى‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖﺗﺮ ﺟﺎى داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﺒﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﻗﺮﺷﻴﺎن اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﺣﻨﻈﻠـﻪ‬
‫ﻏﺴﻴﻞ ﺳﺎﻻر اﻧﺼﺎر ﺑﻮد و ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن ﺳﺎﻻر ﻣﻬﺎﺟﺮان‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎه ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺮه ﭘﻴﺶ آﻣﺪن ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺧﻴﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ راه ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ ﻏﺴﻴﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺑﻦ ﻏﺴﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﺮداﻧﻰ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ را ﻋﻘﺐ راﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و او ﺑﺎ ﻛﺴـﺎن ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﺸـﺎن‬
‫آﻣﺪ و ﺑﺮ روﻳﺸﺎن ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﺑﺎز رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻄﻠﺒﻰ ﺑﺎ ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻮار ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻴﻞ آﻣﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﻮار دارى ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدم ﺣﻤﻠـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﺳﻢ و ﻳﺎ او را ﺑﻜﺸﻢ و ﻳﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺿﺤﺎك اﺷﻬﻠﻰ اﻧﺼﺎرى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮاران را ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰن ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻓﻀـﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪265‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﺤﺎك ﺳﻮاران را ﺑﺎﻧﮓ زد و ﭘﻴﺶ ﻓﻀﻞ ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آورد و ﭼﻮن ﺳﻮاران ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﺮاﻧﻪ ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺪاﻳﺘﺎن‬
‫ﺷﻮم ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺳﺎﻻرﺷﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻢ او را ﻣﻰﻛﺸﻢ ﻳﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮم‪ ،‬از‬
‫ﭘﻰ ﻟﺨﺘﻰ ﺻﺒﻮرى ﻛﺮدن ﺧﻮﺷﺪﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺻﺒﻮرى ﻇﻔﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷﺎم از ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﭘﻴﺎده ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ زاﻧﻮ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻴﺰهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﺮﻳﻔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﻀﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺴﻠﻢ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﭘﺮﭼﻤﺪار را ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ زره ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷـﺖ زره را درﻳـﺪ و ﺳـﺮش را ﺑﺸـﻜﺎﻓﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺠﺎن ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺒﻢ‪ «.‬و ﭘﻨﺪاﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻢ را ﻛﺸـﺘﻪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻗﺴـﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮم را ﻛﺸﺘﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻮﻧﺖ ﮔﻮدال را ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ 1«.‬ﻣﻘﺘﻮل ﻏﻼم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد روﻣﻰ ﻧﺎم ﻛﻪ ﻣﺮدى دﻟﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺷﺎم‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮر ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺟﻨﮓ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫از دﻳﻨﺸﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و ﻇﻔﺮ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺸﺎن را ﻧﻴﺮو دﻫﻨﺪ؟ ﺧﺪا ﺟﻨﮕﻴﺪن اﻣﺮوزﺗﺎن را روﺳﻴﺎه ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳـﻪ ﻣـﻼل‬
‫ﺧﺎﻃﺮ و ﺧﺸﻢ ﺟﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاى ﺳﺰاى ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻘـﺮرى ﻣﺤـﺮوم ﻣﺎﻧﻴـﺪ و در ﻣﺮزﻫـﺎى دور دﻳـﺮ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻏﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﻧﻜﻮﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﭘﻴﺶ روى ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫از ﭘﺎى در آﻣﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و ﻃﻨﺎﺑﻬﺎى ﺧﻴﻤﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒـﻪ ﺑـﻴﺶ از ده ذراع ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻧﻴﺰ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻧﻌﻴﻢ ﻋﺪوى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ‬
‫از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ روز ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺑـﻮد و ﺑﮕﻔـﺖ ﺗـﺎ ﺗﺨـﺖ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﻪاى ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺷﺎم‪ .‬از اﻣﻴﺮﺗﺎن دﻓـﺎع ﻛﻨﻴـﺪ ﻳـﺎ ﺑﺮوﻳـﺪ‪ «.‬و ﺷـﺎﻣﻴﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ و ﺳﻮى ﻫﺮ ﻳﻚ از ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و اﻧﺪك زد و ﺧﻮردى ﻣﻰﺷﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﻮى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺟﻨﮓ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻣﻄﻠﺒﻰ ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻤﻌﻰ از ﺳﺮان و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻮد و ﺑﻴﻤـﺎر و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺒﺮﻳﺪ و در ﺻﻒ ﺟﺎى دﻫﻴﺪ‪ «.‬و او را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻴﻤﻪاش ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و در ﺻـﻒ ﺟـﺎى‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻳﺎراﻧﺶ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻓﻀﻞ ﺳﺮخﮔﻮن ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮد‬

‫‪ .1‬ﻣﺜﺎل ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﻰ‪ .‬ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻟﻴﻚ ﺳﻮراخ دﻋﺎ ﮔﻢ ﻛﺮدهاى‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪266‬‬

‫ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰد ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﻏﻼم ﺳﺮخ ﻣﺮا ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ اى اﺑﻨـﺎى آزادﮔـﺎن ﻛﺠﺎﻳﻴـﺪ! ﺑـﺎ ﻧﻴـﺰه‬
‫داﻏﻮﻧﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺪو ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪان ﺑﺎ ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﺑﺰدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﺳﻮى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻏﺴﻴﻞ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن وى رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ وى رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻣﻰرﻓﺖ و ﺗﺮﻏﻴﺒﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮد‬
‫و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺷﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ و ﻧﺴﺐ و ﺷﻤﺎر و وﺳﻌﺖ وﻻﻳﺖ از ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺸﺪﻳﺪ و ﺧﺪاى‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ و ﺣﺮﻣﺖ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﺘﺎن را ﺧﺎص ﺷﻤﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﺎﻳﻤﺮدى‪ .‬اﻳـﻦ ﻗـﻮم و ﻋﺮﺑـﺎن‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺪا دﻳﮕﺮﺷﺎن داد‪ .‬اﻃﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻇﻔﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺎﻣﻞ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪ و ﺳﻮاران را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﻮى اﺑـﻦ ﻏﺴـﻴﻞ و ﻳـﺎران وى روﻧـﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺳﻮاران ﺑﻪ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭘﻴﺶ روى آﻧﻬﺎ ﻣﻰدوﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮاﻛﻨـﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺧﺪا ﭘﻴﺎده ﺟﻨﮕﻴﺪن را ﺧﺎص آﻧﻬﺎ ﻧﻜﺮده‪ ،‬اى ﺣﺼﻴﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺎده ﺷﻮ‪ «.‬و او ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺣﻤﺺ ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻢ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛـﻪ زﻳـﺮ‬
‫ﭘﺮﭼﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻮى اﺑﻦ ﻏﺴﻴﻞ روان ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻛﺴـﺎن‪ ،‬دﺷـﻤﻦ در ﺟﻨـﮓ‬
‫روﺷﻰ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ داﻧﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬرد ﻛﻪ ﺧﺪا ﻛﺎر ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺘﺎن ﻳﺎ ﺑﻪ ﺿﺮرﺗﺎن! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﻧﺼﺮﺗﻴﺪ و ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺟﺮﺗﮕﺎه‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن‬
‫ﻧﺪارم ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن از ﻣﺮدم ﻫﻴﭽﻴﻚ از وﻻﻳﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن راﺿﻰ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ از ﺷـﻤﺎ ﻫﺴـﺖ و از‬
‫ﻣﺮدم ﻫﻴﭽﻴﻚ از وﻻﻳﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ را‬
‫ﻣﺮﮔﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮﮔﻰ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺮگ ﺷﻬﺎدت ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﻮى ﺷﻤﺎ راﻧﺪه‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫آﻧﺮا ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺪﻛﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ رﻓﺖ و ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ وى‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻀﺎه اﺷﻌﺮى را ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺑﻦ ﻏﺴـﻴﻞ و ﻳـﺎران وى‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازى آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻏﺴﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻫﺪف آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ! ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﺎ ﺷـﺘﺎب‬
‫ﺳﻮى ﺑﻬﺸﺖ رود ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ آﻳﺪ‪ «.‬و ﻫﻤـﻪ ﻃﺎﻟﺒـﺎن ﺟﺎﻧﺒـﺎزى ﺳـﻮى او آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن وﻋﺪه ﻧﻬﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوارم ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺘﻰ ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ «.‬دو ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﻟﺨﺘـﻰ از‬
‫روز ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻰ ﻛﻪ در آن روزﮔﺎر دﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﻜﻰ ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ روى او ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد او ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺿـﺮﺑﺖ ﻣـﻰزد و رﺟـﺰى ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻀـﻤﻮن‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻠﻌﻮن ﺑﺎد آﻧﻜﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﺧﻮاﻫﺪ و ﻃﻐﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬
‫و از ﺣﻖ و آﻳﺎت ﻫﺪاﻳﺖ دورى ﻛﻨﺪ‬
‫‪267‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫رﺣﻤﺎن ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻰ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬

‫ﻛﻪ ﻋﺼﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫و ﺟﻨﮓ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮادر ﻣﺎدرﻳﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﺑﺠﻨﮕﻴـﺪ ﺗـﺎ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى اﻳﻦ ﻗﻮم دﻳﻠﻤﺎن ﻣﺮا ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺰم اﻧﺼﺎرى ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ او ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺳـﺘﻮﻧﻰ از‬
‫ﻧﻘﺮه ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد ﻛﻪ ﺑﺴﺎ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﻛﻪ دﻳﺪﻣﺖ ﻛﻨﺎر آن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮدى‪«.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺣﺮه ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎ اﺑﻦ ﻏﺴﻴﻞ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴـﺪ ﺑـﺮ ﭼﻬـﺎر ﭘﺎﻳـﻪاى‬
‫ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ و ﻛﺴﺎن او را ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻛﺴﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰزدﺷﺎن ﺗﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺑﺮ او ﭼﻴﺮه ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺳﻪ روز ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﺳﭙﺎه واﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ و اﻣﻮال ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن ﻛﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪرى ﺑﺮﻓﺖ و وارد ﻏﺎر ﻛﻮﻫﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ از ﻣـﺮدم ﺷـﺎم او را ﺑﺪﻳـﺪ و‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ و وارد ﻏﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪرى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺎﻣﻰ وارد ﻏﺎر ﺷﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪم و ﺳـﻮى‬
‫او رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻤﺶ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﺎ او ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ و ﭼﻮن ﻣﺼﻤﻢ دﻳﺪﻣﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻧﻴﺎم ﻛﺮدم و‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪم‪:‬‬
‫ﺳﻂ‪ ‬ﻳﺪ‪‬ي‪ ‬إِ َﻟ ‪‬ﻴﻚ‪ ‬ﻟﺄَ ْﻗ ُﺘ َﻠﻚ‪ ‬إِﻧﱢﻲ أَﺧﺎف‪ ‬اﷲ ر‪‬ب‪ ‬اﻟْﻌﺎ َﻟﻤ‪‬ﻴﻦَ ‪«28 :5‬‬
‫ﻄﺖ‪ ‬إِ َﻟﻲ‪ ‬ﻳﺪ‪‬ك‪ ‬ﻟ َﺘ ْﻘ ُﺘ َﻠﻨ‪‬ﻲ ﻣﺎ أَﻧَﺎ ﺑِﺒﺎ ‪‬‬
‫ﺴ ْ‬
‫» َﻟ ‪‬ﺌﻦْ ‪‬ﺑ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬اﮔﺮ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﺸﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻰ‪ ،‬ﻣﻦ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﺗﻮ ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻛـﻪ ﺗـﺮا‬
‫ﺑﻜﺸﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻰﺗﺮﺳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرت ﺧﻮب‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎر ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب و از ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻛﺴﺎن را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻗﺒﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاى دو ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﻣﻌﻪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺠﻬﻢ ﻋﺪوى‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن اﺷﺠﻌﻰ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻳـﻚ روز‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫دو ﻣﺮد ﻗﺮﺷﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ وى ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﻢ‪ «.‬و آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ آورد و ﮔﺮدﻧﺸﺎن را ﺑﺰد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪268‬‬

‫ﻣﺮوان ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ دو ﻣﺮد ﻗﺮﺷﻰ را ﻛﺸﺘﻰ ﻛﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎن ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺮدﻧﺸﺎن را زدى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﭼﻮب ﺑﻪ ﺗﻬﻴﮕﺎه وى زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ آﻧﻬـﺎ را ﻣـﻰﮔﻔﺘـﻰ آﺳـﻤﺎن را‬
‫ﺑﺮﻗﻰ ﻣﻰدﻳﺪى‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن اﺷﺠﻌﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﻗﻮم ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﺷﺮﺑﺘﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻮﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺮﺑﺘﻰ را ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺮﺑﺖ ﻋﺴﻞ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪﻫﻴﺪش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮاب ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺷﺮﺑﺖ ﺳﻴﺮ ﺷﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از آن ﺷﺮﺑﺘﻰ ﺟﺰ آب ﺟﻮﺷﺎن در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ «.‬ﺑﻪ ﻳﺎد دارى ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدى‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺎه راه ﭘﻴﻤﻮدم و ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﺎز ﻣﻰروم و دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻰ ﻣﺎﻧﺪم ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮى ﺑﻴﺎر‪ «.‬و ﻳﺰﻳﺪ را ﻣﻨﻈـﻮر داﺷـﺘﻰ؟‬
‫آﻧﮕﺎه وى را ﭘﻴﺶ آورد و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﺮز اﺷﺠﻌﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن را ﭘـﻴﺶ‬
‫وى آورد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ! ﺧﻮش آﻣﺪى‪ ،‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﺸﻨﻪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺴﻞ را ﺑﺮاى وى ﺑﺎ ﺑﺮﻓﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاى ﻣﺨﻠﻮط ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎ وى دوﺳـﺘﻰ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺴﻞ و ﺑﺮف را ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ از ﺷﺮﺑﺖ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺷﺮﺑﺘﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ از ﺷﺮﺑﺖ آب ﺟﻮﺷﺎن ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻨﻮﺷﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻗﺴﻢ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻮدى ﻛﻪ در ﻃﺒﺮﻳﻪ ﺷﺒﻰ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﻮدى ﻣﺮا دﻳﺪى و ﮔﻔﺘﻰ‪ :‬ﻳـﻚ ﻣـﺎه را‬
‫ﭘﻴﻤﻮدﻳﻢ و از ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻰ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﻣﻰروﻳﻢ و اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻖ را ﺧﻠﻊ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﻳﻜﻰ‬
‫از اﺑﻨﺎى ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻏﻄﻔﺎن و اﺷﺠﻊ را ﺑﺎ ﺧﻠﻊ و ﺧﻼﻓﺖ ﭼﻪ ﻛﺎر؟ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮدهام ﻛـﻪ وﻗﺘـﻰ در‬
‫ﺟﻨﮕﻰ ﺑﺎ ﺗﻮ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪم ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﮔﺮدﻧﺖ را ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺰﻧﻢ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺑﻦ زﻣﻌﻪ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺳﻨﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻜﺸﻴﺪش‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻄﺎﻳﺖ را ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﻢ‪«.‬‬
‫‪269‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﺮاﺑﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ وﻫﺐ داﺷﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد اﻣﺎ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدن ﻣﺮوان را‬
‫ﺑﻜﻮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗـﺎ وى را‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﺑﻴﺮون ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻋﻠـﻰ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻨﻪ ﻣﺮوان و زن وى را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﭘﻨﺎه داده ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه زن ﻣﺮوان ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد ﺳـﻮى‬
‫ﻃﺎﻳﻒ رﻓﺖ و ﻋﻠﻰ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺒﺪاﷲ را ﻫﻤﺮاه وى ﻛﺮد و ﻣﺮوان اﻳﻦ را ﺳﭙﺎس ﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮوان و ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ راه ﻣﻰرﻓﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ اﻣﺎن‬
‫ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮوان ﺷﺮﺑﺘﻰ ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن از‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﭘﻨﺎﻫﻰ ﺑﻴﺎﺑﺪ و ﭼﻮن ﺷﺮﺑﺖ را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ اﻧﺪﻛﻰ از آن ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﻰ داد و ﭼﻮن ﺑﻪ دﺳﺖ وى رﺳﻴﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺷﺮﺑﺖ ﻣﺎ ﻣﻨﻮش‪ «.‬ﻛﻪ دﺳﺘﺶ ﺑﻠﺮزﻳﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از او در اﻣﺎن ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬ﺟﺎم را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻰﻧﻮﺷﻴﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻰﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪى و ﻣﻴﺎن اﻳﻨﺎن راه ﻣﻰرﻓﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ اﻣﺎن ﻳﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻮد ﻣﻰﻛﺸﺘﻤﺖ اﻣﺎ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻔﺎرش ﺗﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاى و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺗﺮا‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺷﺮﺑﺘﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دارى ﺑﻨﻮش و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺷﺮﺑﺖ دﻳﮕﺮ ﻃﻠﺒـﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دارم ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻮش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺮﺑﺖ را ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ و ﻣﺴﻠﻢ ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑﻴـﺎ‪ ،«.‬و او را ﺑـﺎ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻢ آوردﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪى و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه وى را ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ و ﺑـﺮ ﻓـﺮش ﻧﺸـﺎﻧﻴﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻔﺎرش ﺗﺮا ﺑﺎ ﻣﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺒﻴﺜﺎن ﻣﺮا از ﺗﻮ و ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺖ ﻣﺸـﻐﻮل داﺷـﺘﻨﺪ«‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎن ﺗﻮ وﺣﺸﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺑﻪ ﺧﺪا‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺐ وى را زﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻠﻰ را ﺑﺮ ﻧﺸـﺎﻧﺪ و ﺑـﺮ ﻣﺮﻛـﺐ ﺧـﻮﻳﺶ ﭘـﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪«.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺟﺰو آن ﮔﺮوﻫﻰ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آن روز وى را ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺷﺎم‪ ،‬اﻳﻦ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪270‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺒﻴﺚ ﭘﺴﺮ ﭘﺎك اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻰ ﻋﻤﺮو! وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻦ ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻦ ﭘﺴﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ رﻳﺶ وى را ﺑﻜﻨﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻣﺎدر اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻌﻞ در دﻫﺎن ﺧﻮد ﻣﻦ ﻧﻬﺎد‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺮط ﻣﻰﺑﻨﺪم‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻰ در دﻫﺎن ﻣﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫در دﻫﺎن داﺷﺖ و ﻋﺜﻤﺎن وى را رﻫﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎدرش از ﻃﺎﻳﻔﻪ دوس ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺣﺮه ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ دو روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى‬
‫ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺳﻪ روز ﻣﺎﻧﺪه از آن ﻣﺎه ﺑﻮد‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺣﺞ ﻛﺮد آن وﻗﺖ وى را ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣـﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ و‬
‫ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺷﻮرى ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ ﻫﻼل ﻣﺤﺮم رﺳﻴﺪ در ﻣﻨﺰل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻏﻼم ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ ﭘﻴﺶ ﻣـﺎ‬
‫آﻣﺪ و ﺧﺒﺮ آورد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻪ ﻛﺸﺘﺎرى ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺒﺮى وﺣﺸﺖ آور ﺑﻮد و ﻗﻮم را دﻳﺪم ﻛـﻪ ﺧـﻼف‬
‫ﻋﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و آﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﺣﺮه ﺟﺰ آﻧﭽﻪ آوردﻳﻢ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﻮﻳﺮﻳﺔ ﺑﻦ اﺳﻤﺎء ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬از ﭘﻴـﺮان اﻫـﻞ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﺮگ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﻨﮕـﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﻰ داﺷﺖ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ زﻳﺮا وى ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻴﺶ را‬
‫داﻧﺴﺘﻪام‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻼك ﺷﺪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ وى‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﭘﻴﺸﻪ و ﺳﺮور و ﻋﺎﺑﺪ ﺑﻮد و ﻫﺸﺖ ﭘﺴﺮش ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﺪو داد و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﻧﻴﺰ ده ﻫﺰار درم داد ﺑﺠﺰ ﺟﺎﻣﻪﻫـﺎ و ﻣﺮﻛﺒﻬـﺎ‬
‫ﻛﻪ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﻴﺶ ﻛﺴﻰ آﻣﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ ﺟـﺰ اﻳـﻦ ﭘﺴـﺮاﻧﻢ را ﻧﻴـﺎﺑﻢ ﺑـﺎ وى ﭘﻴﻜـﺎر‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ وى ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﺶ ﻛﺮده و ﻋﻄﺎ داده و ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺮده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﻣﻦ از او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ ﻛﻪ از آن ﻧﻴﺮو ﮔﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮدم را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ رﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﺳﻮى‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻫﻤﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎى ﻣﺎ ﺑـﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨـﻪ و ﺷـﺎم ﻳـﻚ‬
‫‪271‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻇﺮف ﻗﻄﺮان رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﺎه را ﻛﻮر ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎران ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺷـﺎﻣﻴﺎن ﻣﺤﺘـﺎج ﻳـﻚ دﻟـﻮ آب‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎى اﻧﺒﻮه و وﺿﻌﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﺑﻴﻤـﺎر ﺑـﻮد‪ .‬در‬
‫آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ از داﺧﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺻﺪاى ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻨـﻰ‬
‫ﺣﺎرﺛﻪ ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻨﺪق ﺑﻮدﻧﺪ راه ﺳﭙﺎه ﺷﺎم را ﮔﺸﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از‬
‫ﺳﻘﻮط در ﺧﻨﺪق ﺟﺎن دادﻧﺪ ﺑﻴﺶ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻣﻴﺎن ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ در آﻣﺪﻧـﺪ و ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﭘﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ داده ﺑﻮد و در ﺧﻮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﺑﻴـﺪارش‬
‫ﻛﺮد و ﭼﻮن ﭼﺸﻢ ﮔﺸﻮد و وﺿﻊ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎﻻرى داد و ﺧﻮد ﭘﻴﺶ رﻓـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ و ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻛﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ درﺑﺎره ﺧﻮن و ﻣﺎل و ﻛﺴﺎﻧﺸﺎن ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﭘﻴﺮوان وى‬
‫ﻛﻪ از ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﻳﻎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺳﻪ روز ﭘﻴﺎﭘﻰ ﺑﻪ ﻏﺎرت داد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻋﺒـﺪ اﻟﻤﻠـﻚ ﺑـﻦ ﻧﻮﻓـﻞ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ راه ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻓﺖ و روح ﺑﻦ زﻧﺒﺎع ﺟﺬاﻣﻰ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﺮز اﺷﺠﻌﻰ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺮگ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ و ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻛﺮدن و ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻛﻌﺒﻪ‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﻠﻞ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ آن ﺳﻮى ﻣﺸﻠﻞ رﺳـﻴﺪ ﻣـﺮﮔﺶ در رﺳـﻴﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ در آﺧﺮ ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺳﻜﻮﻧﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﺟـﻞ‬
‫ﺧﺮزاده! ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﺗﺮا ﺳﺎﻻر اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺮا از ﭘﻰ ﻣﻦ ﺳـﺎﻻرى‬
‫داده و دﺳﺘﻮر اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ را از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻴﺮ‪ :‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑـﺮو‪ ،‬در ﭘﻴﻜـﺎر ﻋﺠﻠـﻪ‬
‫ﻛﻦ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻴﺮ و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﺮﺷﻰ را ﮔﻮش ﻣﮕﻴﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻤﺮد و او را در آن ﺳﻮى ﻣﺸﻠﻞ ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﭙﻪ ﻫﺮﺷﺎ رﺳﻴﺪ ﻣـﺮﮔﺶ در رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﺳﺮان ﺳﭙﺎه را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮﮔﻢ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑـﻦ ﻧﻤﻴـﺮ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﻰ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮدم وﻟﻰ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪272‬‬

‫را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺧﻮش ﻧﺪارم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺟﻞ ﺧﺮ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮ و آﻧﭽﻪ را ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺎر‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻴﺮ‪ ،‬و ﺳﺨﻦ ﻫﻴﭻ ﻗﺮﺷﻰ را ﮔﻮش ﻣﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷـﺎم را از دﺷـﻤﻨﺎن ﺑـﺎز‬
‫ﻣﺪار و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻪ روز ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻜﻦ و ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺎﺳﻖ ﺟﻨﮓ اﻧﺪاز‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ از ﭘـﺲ ﺷـﻬﺎدت ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﺎرى ﻧﻜﺮدهام ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم از ﻛﺸـﺘﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻮﺷﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و در آﺧﺮت از آن اﻣﻴﺪوارﺗﺮ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻣﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺰرﻋﻪاى ﻛﻪ در ﺣﻮران دارم وﻗﻒ ﺑﻨﻰ ﻣﺮه اﺳﺖ و ﺧﺎﻧـﻪاى ﻛـﻪ ﻓﻼﻧـﻰ‪-‬‬
‫ﻛﻨﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪ داروى‪ -‬ﻧﺸﺴﺘﻪ از آن اوﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻤﺮد ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﺣﺠﺎز‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﭘﺴﺮم ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻨﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪدار ﺑﻪ ﻣﻦ زﻫـﺮ‬
‫ﺧﻮراﻧﻴﺪه اﻣﺎ دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬دردﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻢ ﻣﺮدم ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺪة ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺣﻨﻔﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﺧﻮارج ﭘﻴﺶ وى‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻨﺬر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از اﻳـﻦ ﻗـﻮم‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﺰ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﺬر ﺑﺮادر اﺑﻦ زﺑﻴﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺣﺮه ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﺑـﺮادر‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬وى را ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻟﺨﺘﻰ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم وى را ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى ﻃﻠﺒﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺎﻣﻰ ﺑﺮ اﺳﺘﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺬر ﺳﻮى او رﻓﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ در ﻣﻴﺎﻧـﻪ رد و ﺑـﺪل ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ دو ﺣﺮﻳـﻒ‬
‫ﺑﻰﺟﺎن از ﭘﺎى اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ زاﻧﻮ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ رﻳﺸﻪ اﻳﻦ را ﻧـﺎﺑﻮد ﻛـﻦ و اﺳـﺘﻮارش ﻣﻜـﻦ‪ «.‬و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﻫﻤﺎورد ﺑﺮادرش ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺣﻤﻠﻪاى ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎران اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﺘﺮش ﺑﻠﻐﺰﻳﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺗﻴﺮه روز ﺑﺎﺷﻰ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻳﻴﺪ و ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ و ﻣﺼـﻌﺐ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‪ ،‬ﻫﺮدوان زﻫﺮى‪ ،‬ﺳﻮى وى رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮﻳﻔـﺎن‬
‫ﺻﺒﻮرى ﻛﺮد و ﺗﺎ ﺷﺐ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ از ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ در ﻣﺤﺎﺻﺮه اول ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬وا ﺣﻴﺮﺗﺎه و وا ﻋﺠﺒﺎه! ﻳﻜﻰ ﺑﻪ دﻋﻮى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺣﺮم ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺎت ﻣﻮﺛﻖ در ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ اﺳﺐ ﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﺣﺮم ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎى ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺪوﻳﺎن ﻋﺮب ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺎم داده ﻛﻪ از ﻏﺎرت و ﺑﻰﻧﺎﻣﻮﺳﻰ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﺆﺧﺮ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻌﺪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺴﻰ دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ دوﺷﻴﺰﮔﻰ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻤﻰداد و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت در ﭘﻴﺶ ﻗﺒﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻗﺮآن زﻳـﺮ ﭘـﺎى‬
‫اﺳﺒﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از ﺟﻨﮕﺎوران ﺑﺪر را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻏـﺎرﺗﮕﺮ ﺳـﻔﺎك‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ زﺷﺖ و ﻫﻮلاﻧﮕﻴﺰ را ﻣﺎﻳﻪ اﻣﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ اوﺳﺖ!!‪ .‬م‪.‬‬
‫‪273‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﭘﺲ از آن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺤﺮم و ﻫﻤﻪ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ داﺷـﺘﻨﺪ و ﭼـﻮن ﺳـﻪ روز از رﺑﻴـﻊ اﻻول ﺳـﺎل‬
‫ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﮔﺬﺷﺖ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﻣﻨﺠﻨﻴﻘﻬﺎ زدﻧﺪ و ﺑﺎ آﺗﺶ ﺑﺴﻮﺧﺘﻨﺪ و رﺟﺰى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻨﺠﻨﻴﻘﻰ ﭼﻮن ﻗﻮﭼﻰ ﻛﻒ ﺑﻪ ﻟﺐ آورده‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﭼﻮﺑﻬﺎى اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ را ﻣﻰزﻧﻴﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻮط ﺳﺪوﺳﻰ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﺎر اﺑﻦ ﻓﺮوه را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه آﻧﻬﺎ را ﻣﻰزﻧﺪ؟«‬
‫ﻣﻘﺼﻮدش از ام ﻓﺮوه ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را در ﻣﺸﻠﻞ ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﻫﻔـﺖ روز ﻣﺎﻧـﺪه از ﻣـﺎه‬
‫ﻣﺤﺮم ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﭼﻬﺎر روز ﻣﺎﻧﺪه از ﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ و ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎر روز اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد ﺗﺎ در‬
‫اول رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﻛﻌﺒﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻪ روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻪ روز ﭘﻴﺶ از‬
‫آﻧﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺴﻮﺧﺖ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺷﺐ ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ اول رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫رﻳﺎح ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻃﺮاف ﻛﻌﺒﻪ آﺗﺶ ﻣﻰاﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬از وزش ﺑـﺎد ﺷـﻌﻠﻪاى در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻛﻌﺒﻪ اﻓﺘﺎد و ﺑﺴﻮﺧﺖ‪ ،‬ﭼﻮﺑﻬﺎى ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮﺧﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻪ روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺮوة ﺑﻦ اذﻳﻨﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻛﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد و آﺗﺶ ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻢ ﻛﻌﺒﻪ را‬
‫دﻳﺪم ﻛﻪ از ﺣﺮﻳﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻮد و رﻛﻦ‪ ،‬از ﺳﻪ ﺟﺎ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻛﻌﺒﻪ را ﭼﻪ رﺳﻴﺪه؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ ﻛﻪ ﺷـﻌﻠﻪاى ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻧﻴـﺰه‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎد وزﻳﺪ و ﻣﺎ ﺑﻴﻦ رﻛﻦ ﻳﻤﺎﻧﻰ و رﻛﻦ ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد ﺑﻪ ﭘﺮدهﻫﺎى ﻛﻌﺒﻪ اﻓﺘﺎد‪«.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻼك ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮگ وى در ﻳﻜﻰ از دﻫﻜﺪهﻫﺎى ﺣﻤﺺ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻮارﻳﻦ از‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم‪ ،‬ﭼﻬﺎرده روز رﻓﺘﻪ از رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻰﻫـﺎ در آن وﻗـﺖ ﺳـﻰ و‬
‫ﻫﺸﺖ ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬
‫از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻣﺨﺰوﻣﻰ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ زﻫﺮى ﺳﻦ ﺧﻠﻴﻔﮕﺎن را ﺑﺮاى وى ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑـﻮد و از ﺟﻤﻠـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد ﺳﻰ و ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و ﻣﺪت زﻣﺎﻣﺪارى وى ﺑﻪ ﻗﻮل ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل و ﺷﺶ‬
‫ﻣﺎه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻫﺸﺖ ﻣﺎه‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ روز ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﭼﻬﺎرده روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺧﻼﻓﺖ وى‬
‫ﺳﻪ ﺳﺎل و ﻫﺸﺘﻤﺎه‪ ،‬ﻫﺸﺖ روز ﻛﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪274‬‬

‫اﻣﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻠﺒﻰ درﺑﺎره ﺳﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ آورده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﺔ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬اول ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺼﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و دو ﺳﺎل و ﻫﺸﺖ ﻣﺎه زﻣﺎﻣﺪارى ﻛﺮد و ﭼﻬﺎرده روز رﻓﺘـﻪ‬
‫از رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺳﻮم در ﺳﻦ ﺳﻰ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻰ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎدرش ﻣﻴﺴﻮن دﺧﺘﺮ ﺑﺠﺪل ﺑﻦ اﻧﻴـﻒ‬
‫ﻛﻠﺒﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎر ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺰﻳﺪ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪ اﺑﻮ ﻟﻴﻠﻰ داﺷﺖ و ﻫﻤﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎره وى ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻓﺘﻨﻪاى ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ آﻏﺎز ﺷﺪه‬
‫و از ﭘﺲ اﺑﻮ ﻟﻴﻠﻰ ﻣﻠﻚ از آن ﻛﺴﻰ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪«.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪ اﺑﻮ ﻫﺎﺷﻢ داﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻴﻤﻴﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدرﺷﺎن ام ﻫﺎﺷﻢ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮوان‬
‫او را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎرهاش ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ام ﺧﺎﻟﺪ ﺧﻮش ﺑﺎش‬
‫ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﺮاى ﻧﺸﺴﺘﻪاى ﻛﻮﺷﺪ‪«.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﻋﺮب ﺑﻮد‪ ،‬ﻣـﺎدرش ام ﻛﻠﺜـﻮم دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻘﺐ اﺳﻮار داﺷﺖ و ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎره او ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﺴﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺳﺨﻦ آﻳﺪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻗﺮﺷﻴﺎن اﺳﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺻﻔﺮ و ﻋﻤﺮ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻘﺒﻪ و ﺣﺮب و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن و رﺑﻴـﻊ و ﻣﺤﻤـﺪ ﻛـﻪ از ﻛﻨﻴـﺰان‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻌﺎوﻳﺔ اﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل در ﺷﺎم ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺣﺠﺎز ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻼك ﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻋﻮاﻧﻪ آﻣﺪه ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ و ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺗﺎ ﭼﻬﻞ روز‬
‫ﺑﻌﺪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺟﻨﮓ داﺷﺘﻨﺪ و در ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫آن ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻳﺎران وى رﺳﻴﺪ و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺻﻨﻌﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑـﻮد ﺧﺒـﺮ ﻣـﺮگ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ رﺳﻴﺪ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻫـﻼك ﺷـﺪه ﻫـﺮ ﻛـﺲ از ﺷـﻤﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ وارد ﭼﻴﺰى ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺸﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮدد‪«.‬‬
‫‪275‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑﺎز ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وى آﻣﺪﻧﺪ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻦ آى ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﻧﺰدﻳﻚ وى رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و اﺳﺐ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﭘﺸـﻜﻞ اﻧـﺪاﺧﺖ و ﻛﺒـﻮﺗﺮان ﺣـﺮم‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ از ﭘﺸﻜﻞ ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر زد‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم اﺳﺒﻢ ﻛﺒﻮﺗﺮان ﺣﺮم را ﺑﻜﺸﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﺑﺎك دارى اﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﻃﻮاف ﺑﺮﻳﻢ و از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮ ﺑﺮوﻳﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﺟﺎزه ﻃﻮاف داد و آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﺳﻴﺪ ﻫﻨﻮز ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑـﻰﺧﺒـﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و وى را در ﻣﺤﺎﺻﺮه داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻣﻴﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪ اﻣﺎ ﺷﺎﻣﻴﺎن راﺳﺖ ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ‬
‫ﻧﺨﻌﻰ ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺳﺮان ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﮔﺬر ﻛـﺮد ﻛـﻪ دوﺳـﺖ وى ﺑـﻮد و‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﻮد و او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻰدﻳﺪه ﺑﻮد و از ﻓﻀﻴﻠﺖ و اﺳﻼم و اﻋﺘﺒﺎرش ﺧﺒﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺒﺮ را از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻼك ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺧﺒﺮ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ وﻋﺪه ﻣﺎ و ﺗﻮ در اﺑﻄﺢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن رو ﺑﻪ رو ﺷﺪﻧﺪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪﺗـﺮى‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﻴﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ ﺳﺮان و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﻣﺮدم ﺷﺎﻣﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا دو ﻛﺲ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم را اﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻰ و اﻳﻦ ﺧﻮﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺗـﻮ ﺑـﻮده و ﺧﻮﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺟﻨﮕﺎوران ﺣﺮه ﺑﻮد ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻧﻊ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ و ﺳﻮى ﺷﺎم رود ﺑﺪ دﻟﻰ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﻣﻜﻪ از ﺳـﭙﺎه ﻣـﺮوان‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد دو ﻛﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وى ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰ ﻗﺮﺷﻴﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﺧﻮﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻨﻢ؟ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺑـﺲ‬
‫ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺸﺎن ده ﻛﺲ را ﺑﻜﺸﻢ‪ ،«.‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و او ﺑﻠﻨـﺪ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛـﻪ از اﻳـﻦ ﭘـﺲ ﺗـﺮا ﻣـﺪﺑﺮ ﻳـﺎ‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺷﻤﺎرد ﺧﺪا روﺳﻴﺎﻫﺶ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رأى درﺳﺖ دارى! ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ آﻫﺴـﺘﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ و ﺗﻮ وﻋﺪه ﻛﺸﺘﻦ و ﻫﻼﻛﺖ ﺑﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻣﻰدﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪276‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﻛﺴﺎن را ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ روان ﺷﺪ‪ .‬اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ از ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻧﺨﻮاﻫﻢ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺮون ﺷﺪن از ﻣﻜﻪ را ﺧﻮش ﻧﺪارم‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﺠﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻦ اﻣﺎﻧﺘﺎن ﻣﻰدﻫﻢ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮدت ﻧﻴﺎﻳﻰ و آﻧﺠﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻪ ﻃﻠـﺐ ﺧﻼﻓـﺖ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧـﺪ و ﻣـﺮدم‬
‫اﺟﺎﺑﺘﺸﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻢ ﻛﺮد!«‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎ ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻪ ﻋﻠﻒ و ﺟـﻮ ﻫﻤـﺮاه‬
‫داﺷﺖ و ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﺸﺪ ﺣﺼﻴﻦ اﺳﺒﻰ اﺻﻴﻞ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻮ و ﻋﻠﻒ آن ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺷﻴﺮ ﺑﻪ آن ﺧﻮراﻧﻴﺪه ﺑﻮد و ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را دﺷﻨﺎم ﻣﻰداد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺠـﺎ از‬
‫ﻛﺠﺎ ﻋﻠﻒ ﺑﺮاى ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻋﻠﻒ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﻠﻒ ﺑﺪه‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺣﺼﻴﻦ روى ﺑﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﺮد و ﺑﻪ او ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻋﻠﻔﻰ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺣﺠﺎز ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺟﺴﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﺘـﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﻟﮕﺎم اﺳﺒﺶ را ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻴﻨﺶ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ در اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻓـﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﻤﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮﻳـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺳـﭙﺎه‬
‫ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ وﺻﻴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻣﺎه‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ اﻣـﺎ ﭘـﻴﺶ از ﭼﻬـﻞ روز ﻧﻤﺎﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﻋﺎﻣﻼن ﭘﺪر را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ در دﻣﺸـﻖ‬
‫ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﭼﻬﻞ روز در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻤﺮد‪ .‬ﻛﻨﻴﻪاش اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑـﻮد و اﺑـﻮ ﻟﻴﻠـﻰ‪ ،‬ﻣـﺎدرش ام‬
‫ﻫﺎﺷﻢ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ اﻣﻮى ﺑﻮد وﻗﺘﻰ ﺑﻤﺮد ﺳﻰ ﺳﺎل و ﻫﻴﺠﺪه روز داﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﺎن را ﻋﻬﺪه ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺮدم درﺑـﺎره‬
‫ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮﻟﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ اﺗﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ از آن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﺲ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و وﻻﻳﺘﺪار ﺧﻮﻳﺶ را رﻳﮕﺒﺎران ﻛﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺑﺼﺮه ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﺎد و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد‪ ،‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗـﻮ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮادران ﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﻛﺎرى ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ را ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫‪277‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺷﻬﺮك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﺣﻤـﺪ‬
‫ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه‪ ،‬ﻧﺴﺐ ﻣﺮا ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺠﺮﺗﮕـﺎه‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدرم و وﻻدﺗﮕﺎه ﻣﻦ و ﺧﺎﻧﻪام ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ وﻻﻳﺘﺪار ﺷـﺪم دﻳـﻮان ﺟﻨﮕـﺎوران ﺷـﻤﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬
‫ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺎور ﺑﺸﻤﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن دﻳﻮان ﺟﻨﮕﺎوران ﺷﻤﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار اﺳﺖ‪ .‬دﻳﻮان ﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺑﻴﺶ از ﻧـﻮد‬
‫ﻫﺰار ﺷﻤﺎر ﻧﺪاﺷﺖ اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻳﻜﺼﺪ و ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺷﻤﺎر دارد‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺸﻜﻮك اﻟﺤﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻰ ﺷﻤﺎ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ‬
‫ﺷﺪ اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ زﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﺮدم ﺷـﺎم اﺧـﺘﻼف ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ‬
‫اﻛﻨﻮن از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﺪ و ﻋﺮﺻﻪﺗﺎن ﮔﺸﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﺘﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﻧﻴﺴﺖ و دﻳﺎرﺗﺎن از‬
‫ﻫﻤﻪ وﺳﻴﻌﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺧﻮدﺗﺎن ﻳﻜﻰ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر دﻳﻦ و ﺟﻤﺎﻋﺘﺘﺎن ﻣﻮرد رﺿـﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻴﺪ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻢ و ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﺮ ﻳﻜﻰ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫رﺿﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ و اﮔﺮ ﻣﻨﺘﺨﺐ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻣﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ رﺿﺎى ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﺣﺎﺟـﺖ ﻧﺪارﻳـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﻛﺴﺎن از ﺷﻤﺎ ﺑﻰﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺨﻨﻮران ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ! ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺮا ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧـﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻴﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﺎﺟﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ را ﺑـﺮاى ﺧﻮدﺗـﺎن اﻧﺘﺨـﺎب ﻛﻨﻴـﺪ‪ «.‬اﻣـﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬او ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ دﺳـﺖ ﭘـﻴﺶ ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺎ وى ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﻣﻰﭘﻨﺪارد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﻣﻄﻴـﻊ وى‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻄﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ وى ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻤﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﺛﻮر و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ و ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﺷﺒﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳـﺎد‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در دار اﻻﻣﺎره ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺳﺪوس رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺪوﺳﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺮ در دار اﻻﻣﺎره اﻳﺴﺘﺎدم‪ ،‬آن دو ﻛﺲ ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺖ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ و اﺳﺘﺮى ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎر ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﺣﺼﻴﻦ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻮزادﮔﺎﻧﺖ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﺷﻘﻴﻖ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻏﻼم وى ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻮب ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻮب! ﺻﺪ درم ﺑﻪ او ده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺻﺪ درم ﻧﻤﻰﮔﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻘﻴﻖ ﻟﺨﺘﻰ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﻛﻤﻰ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﻦ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﮕﻮ از اﻳﻦ ﻣﺎل ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪278‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻮب! دوﻳﺴﺖ درم ﺑﻪ او ﺑﺪه‪«.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دوﻳﺴﺖ درم ﻧﻤﻰﮔﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻴﺼﺪ درم ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﺻﺪ درم ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑـﻪ ﻃﻔـﺎوه رﺳـﻴﺪﻳﻢ ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫»ﺑﮕﻮ از اﻳﻦ ﻣﺎل ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺪﻫﻢ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰروم و وﻗﺘﻰ ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺒﻴﻠﻪ رﺳﻴﺪم اﻧﮕﺸﺘﻢ را در ﮔﻮﺷﻢ ﻣـﻰﻛـﻨﻢ و ﺑـﺎ ﺻـﺪاى‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزﻧﻢ ﻛﻪ اى ﮔﺮوه ﺑﻨﻰ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ! اﻳﻨﻚ ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﺛﻮر و ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﻨﺬر و ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻤﻊ‬
‫ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺘﻪاﻧﺪ و درﺑﺎره ﺧﻮﻧﻬﺎى ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ! ﺧﺪاﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬واى ﺗﻮ! ﭘﺎﻧﺼﺪ درم ﺑﻪ او ﺑﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎﻧﺼﺪ درم را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﭘﻴﺶ ﻣﺎﻟﻚ رﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ او ﭼﻪ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺣﺼﻴﻦ را ﺑﺪﻳﺪم و ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺖ ﭼﻪ ﻛﺮد؟«‬
‫و ﻣﻦ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دادم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از اﻳﻦ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺎل را ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ و از ﻣﺮدم ﺑﺎك ﻧﺪارﻳﻢ‪ «.‬و ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ ﺟﺮﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﭘﺴﺮان و ﭘﺪر وى را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ ﺳﺮﻫﺎﺷﺎن را ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﻨﺸﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ و ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﭘـﻴﺶ وى‬
‫ﻧﻜﻮ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺪى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻌﻰ داﺷﺖ اﮔـﺮ ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا و ﺣﻖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدم و او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓـﺮود آورده ﺑـﻮدم و‬
‫در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ وى داده ﺑﻮدم و ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎﻳﻪ وﻫﻦ ﻣﻦ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﭘﺴـﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧـﻪ را ﻟﻌﻨـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﺮون آورد و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎرى اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد راﻫﺶ را ﺑﺎز ﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد اﻣﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ‬
‫در دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﻬﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮزﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رود ﺗﺎ ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ او را ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻜﺮد و ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ و رد‬
‫ﻛﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ وى ﻣﺮا ﻣﻨﻔﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد و دﺷﻤﻨﻰ ﻣﺮا در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻛﺎﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻜﻮﻛـﺎر و‬
‫ﺑﺪﻛﺎر دﺷﻤﻨﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﻓﺠﻴﻊ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮا ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺧـﺪاﻳﺶ ﻟﻌﻨـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ «.‬و ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ آورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻮب ﭘﺴﺮ ﺣﻤﺮان ﺑﻪ ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﺮاى وى ﺑﻴﺎرد‪ .‬ﻳﻚ روز ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﻮار ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﺼﺎﺑﺎن رﺳﻴﺪ اﻳﻮب ﭘﺴﺮ ﺣﻤﺮان ﺑﻴﺎﻣﺪ‬
‫و ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ از راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓـﺖ و ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺛﻌﻠﺒﻪ را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد‪.‬‬
‫‪279‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﻣﺎ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻌﻦ ﻛﺎﺗﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻏﻼﻣﺶ ﺣﻤﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺮادر ﻣﺎدرى زﻳﺎد رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و از در ﻛﻮﭼﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺎﻓﻊ ﭘﻴﺎده ﺳﻮى ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻴﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺎرﻳﻚ ﺷﺪن ﺷﺐ ﺣﻤﺮان ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ را دﻳﺪ ﺣﻤﺮان در اﻳﺎم زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﻮى وى ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻚ وى ﺳﻮى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻴﻜﻰ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﻮ ﺷﻮم؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﺣﻤﺮان ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺷﺪ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳـﺪ و اﺧـﺘﻼف ﻣـﺮدم ﺷـﺎم را آﻫﺴـﺘﻪ ﺑـﺎ وى ﺑﮕﻔـﺖ‪ .‬ﻳﺰﻳـﺪ روز‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﻣﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻰﺗﺄﻣﻞ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑـﺎﻧﮕﺰﻧﻰ را ﺑﮕﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﮓ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﮕﻔـﺖ و از ﺑـﺪ او ﺳـﺨﻦ‬
‫آورد ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ ﻗﺼﺪ وى داﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﺒﻴﺪاﷲ از او ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﺎ ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﮔﻮﻳﺪ ﭼﺸﻢ‬
‫ﺑﭙﻮش‪ «.‬و ﻋﺒﻴﺪاﷲ از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ از اﺧﺘﻼف ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺳﺨﻦ آورد‪.‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ رواﻳﺖ ﭼﻮن رواﻳﺖ ﺷﻬﺮك اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ و ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ دﺳﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ در و دﻳﻮارﻫﺎى ﺧﺎﻧﻪ ﻣـﻰﻣﺎﻟﻴﺪﻧـﺪ و ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺧﺘﻼف ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ او ﻣﻰﺳﭙﺎرﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻣﺪت زﻳﺎدى در اﻣﺎرت ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻗﺪرﺗﺶ ﺳﺴﺘﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮرى ﻛﻪ ﻣﻰداد اﺟﺮا ﻧﻤﻰﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮى ﻛﻪ ﻣﻰداد رد ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺧﻄﺎﻛﺎر را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻴﺎن وى و ﻳﺎران اﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻮﺷﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻧﺒﺎل ﺟﻨﺎزهاى ﺑﻮدم و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺷﺘﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدى را دﻳﺪم ﺑﺮ اﺳﺐ‬
‫ﺳﻔﻴﺪ ﺳﻼح ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻛﻪ ﭘﺮﭼﻤﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰى دﻋﻮت ﻛـﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺳﻮى آن دﻋﻮﺗﺘﺎن ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺣﺮم‪ -‬ﻳﻌﻨﻰ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ -‬دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻣﻰزدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻳﻢ و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ و ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺎرﺛﻴﺎن راﻫﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﻣﻰرﻓﺖ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻦ ﺳﻠﻤﺔ ام‪ ،‬ﭘﺴﺮ ذوﻳﺐ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﻜﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺳﻠﻤﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔـﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ و ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻣـﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ وى‬
‫رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻛﻪ اﺑﻮ ﺑﺤﺮ از ﺗﻮ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻗﺼﻪ را ﺑﺮاى وى ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ رﺳﻴﺪم و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﺪم ﺑﺎﻧﮓ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴـﺎن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ از آﻏﺎز ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ و آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﺷﺎن ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وى ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ ﻣﺮا ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ اﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ دﺳﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪280‬‬

‫را ﺑﻪ دﻳﻮارﻫﺎ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﻟﻴﺪهاﻳﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﻢ و اﺟﺮا ﻧﻤﻰﺷﻮد و ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﺮا رد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﻴﺎن ﻳﺎران ﻣﻦ و ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ذوﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ در ﺟﻤﺎﻋﺘﺘﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪازد ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﻬﺎى ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ را ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺑﺰﻧﻴـﺪ‪ «.‬ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺳﻠﻤﻪ را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآرﻳﻢ‪ «.‬و ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻤﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻤﻊ وى اﻧﺒـﻮه‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺷﻜﺎف وﺳﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ دﻳﺪﻧـﺪ از ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺶ وى ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎرود ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه! ﺑﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﻣـﺎ‪ ،‬ﺧـﺰ و ﻳﻤﻨـﻰ و‬
‫ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﻧﺮم ﭼﻨﺪان ﭘﻮﺷﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﭘﻮﺳﺘﻤﺎن ﺑﺪان ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻰ‬
‫آن آﻫﻦ ﺑﭙﻮﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻴﺪ ﻛﻪ دم ﺷﺘﺮى را ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻧﺘﻮاﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺟﺎرود ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻴﺮ ﺳﺒﻜﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى وى اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻓﺮار ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ ﻣﺴـﻌﻮد ﻧﻬـﺎن ﺷـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﻌﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭘﻴﺶ از ﻗﻴﺎم ﺳﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل وى ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﻫـﺰار‬
‫ﺑﻮد ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮزده ﻫﺰار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﻣﻘﺮرﻳﻬﺎى ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫و روزى ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ «.‬و ﻛﺎﺗﺒﺎن را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ آرﻧـﺪ و ﻧﺎﻣﻬـﺎ را ﺑـﺮون ﺑﺰﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺗﺒﺎن را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب واداﺷﺖ و ﻛﺴﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ آﻧﻬﺎ را در دﻳﻮان ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺷﻤﻊ اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و از وى ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﻠﻤﻪ رخ داد از اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺖ و ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻓﺮار آﻧﺮا ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﺧﺎﻧﺪان زﻳﺎد دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰرود و ﭼﻮن ﻋﺮوﺳﻰ ﻳﺎ ﻋﺰا ﮔﻴﺮﻧـﺪ در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻗﺮﺷﻴﺎن ﺑﻪ روﻧﻖ و ﺧﻮﺷﭙﻮﺷﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﺴﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﺮان ﺟﻨﮕﺎوران ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺟﻨـﮓ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﭘﻴﺸﺮوان ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬ﺑﺮادران ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻠﻴﻔﻪاى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫وى ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻰ و اﮔﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردى ﺑﺪو ﭘﻨﺎه ﺑﺮى و اﮔﺮ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻤﻜﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬داﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ زﻳﺮ و رو‬
‫دارد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺮدم اﻣﻮاﻟﻰ دارﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻣﺎ را ﻫـﻼك ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫اﻣﻮاﻟﻤﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﻮد و ﭼﻴﺰى از ﺗﻮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮادرش ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﻪ ﺑﺎ وى از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻮد و ﻣﺎدر او ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔـﺮ ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺠﻨﮕﻰ روى ﻧﻮك ﺷﻤﺸﻴﺮم ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ از ﭘﺸﺘﻢ در آﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺣﺎرﺛﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣـﺎرث ﺟـﺎن‪ ،‬ﭘـﺪرم‬
‫وﺻﻴﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ اﮔﺮ روزى ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻓﺮار ﻛﻨﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻢ و دﻟﻢ ﺟﺰ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻮم ﻣﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ داﻧﻰ ﺑﻪ ﭘﺪرت ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و او را آزﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘـﻴﺶ وى و ﭘـﻴﺶ ﺗـﻮ‬
‫ﭘﺎداش ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﺎ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاى ﺗﺮا رد ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻰ ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ روز ﺗﺮا ﺑﺒﺮم‪،‬‬
‫‪281‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺑﻴﻢ دارم ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮى و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﻣـﺎﻧﻢ‪ ،‬وﻗﺘـﻰ ﻫـﻮا‬
‫ﮔﺮگ و ﻣﻴﺶ ﺷﺪ و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻦ ﺳﻮار ﻣﻰﺷﻮى ﺗﺎ ﻛﺴﻰ ﺗﺮا ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﺮا از ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺧﺎﻟﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﻧﺎﺟﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺗﻮ ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﮔﺮگ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﺪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸـﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﻣﻮال را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ او را ﺑﺒﺮد و از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ از ﺑﻴﻢ ﺣﺮورﻳﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺸﻴﻚ ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺒﻮر ﻣﻰداد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻣﻰﭘﺮﺳـﻴﺪ ﻛﺠـﺎﻳﻴﻢ؟ و ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ ﻣـﻰداد‪ .‬وﻗﺘـﻰ از ﻣﺤـﻞ ﺑﻨـﻰ ﺳـﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺠﺎﻳﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﻧﺎﺟﻴﻪ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺠﺎﻳﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﻧﺎﺟﻴﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻧﺎﺟﻴﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮادرزاده ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ «.‬اﻣﺎ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬـﺎ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ را ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭘﺴـﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧـﻪ‪ «.‬و ﺗﻴـﺮى‬
‫ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ او ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎرث او را ﺑﺒﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺤﻞ ﺟﻬﺎﺿﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ اﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ازدى رﻓﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻌﻮد او را دﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺎرث‪ ،‬از ﺷﺌﺎﻣﺖ ﺷﺐ آﻣﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﺮ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﺎ آوردهاى ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻰ ﻧﻴﺎوردهام‪ .‬ﻣﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﻗﻮم ﺗﻮ زﻳﺎد را ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ و ﺑﺎ وى درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﺮﺑﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻰﺑﺎﻟﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ از روى رﺿـﺎﻳﺖ و‬
‫ﻣﺸﻮرت ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﮔﺮدن داﺷﺘﻪاﻳﺪ ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﺟﻤﺎﻋﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺎرث ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻣﺎن ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﻢ در ﺻـﻮرﺗﻰ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺪرش ﭼﻨﺎن ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺎداش ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارى ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷـﺘﻢ رأى ﺗـﻮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﻛﺎر رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻴﻌﺖ دﺷﻤﻨﻰ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ او راه ﺑﻪ اﻣﺎﻧﮕﺎﻫﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ در رواﻳﺖ اﺑﻮ ﻟﺒﻴﺪ ﺟﻬﻀﻤﻰ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد از‬
‫ﻣﻦ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﻗﻮم ﺗﻮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪282‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎز ﺑﺎ وى ﻣﻼﻳﻤﺖ ﻛﺮدم و او را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮدم ﺑﺮ اﺳﺘﺮم ﻧﺸﺎﻧﺪم و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑـﻮد و‬
‫از ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻢ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدم ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﻧﺎﺟﻴﻪ ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻼح ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﻛﺴﺎن‬
‫در ﻣﺤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﻴﻚ ﻣﻴﺪادﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮو ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﺑﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اوﺳﺖ‪ «.‬و ﺗﻴـﺮى‬
‫ﺑﻪ او اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﭻ ﻋﻤﺎﻣﻪاش ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻨﺎن ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻰ از ﻗﺮﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺑﻨﻰ ﻧﺎﺟﻴﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﺎرث ﻧﻜﻮﻳﻰ ﻛﺮدى و رﻓﺘﺎر ﻧﻜﻮ داﺷﺘﻰ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺎرى را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻣﻰﻛﻨـﻰ؟ ﻣﻨﺰﻟـﺖ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﻣﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ و ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﻗﻮم اﻃﺎﻋﺘﺶ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﻰﺑﺮى ﻛﻪ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ وى ﺑﺎﺷﻢ و در ﻣﻴﺎن ازدﻳﺎن ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻰ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﻗﻮﻣﺖ اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او را ﺑﺮدم‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد ﭼﻴﺰى ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ وى رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼـﻮﺑﻰ ﺑـﺮ ﺧﺸـﺘﻰ‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از آن را در آورده ﺑﻮد و ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺶ ﺑﻮد دﺳﺘﻜﺎرى ﻣﻴﻜـﺮد‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن در ﭼﻬﺮهﻫﺎى ﻣﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺧﺘﻤﺎن و ﮔﻔﺖ‪» :‬از آﻣﺪﮔﺎن ﺷﻮم ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪات آﻣﺪه ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻐﺎﻓﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن وﻗﺖ زن ﻋﺒﺪ اﻟﻐﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺧﻴﺮه دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺧﻔﺎف ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎرث و ﺟﻤﻌﻰ از ﻗﻮم وى ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ازد‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﺠﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﺪه و ﺑﻴﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ وى آﻟﻮده ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺐ را ﺑﺎ ﺳﻼح ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم اﺑﻦ زﻳﺎد را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﺪام ﺳﻮ رﻓﺘﻪ؟«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در ﻣﻴﺎن ازدﻳﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫و ﭘﻴﺮه زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﻘﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا در ﺑﻴﺸﻪﻫﺎى ﭘﺪرش ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪283‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﮔﺬﺷﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ رخ داد ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪه ﺑﻮد و در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﺼﺮه ﺷﺎﻧﺰده ﻫﺰار‬
‫ﻫﺰار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻰ از آن را ﺑﻪ ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ داد و ﺑﺎﻗﻰ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬وى از ﺑﺨﺎرﻳﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻣﺎزﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﺛﻮر ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ اﺑـﻦ اﺑـﻰ ﻣﻨﺠـﻮف و‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ در ﺗﺎرﻳﻜﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻰروﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد را ﭘﺲ آرﻧـﺪ و اﻳـﻦ دو ﻣﻐـﺮور را ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎى ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻧﻴﺮو دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻫﻨﮓ آن دارم‪ ،‬ﻛﻪ او را ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪ ﻛـﻨﻢ و از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮون ﻛﻨﻢ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮو و از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺳﻼﻣﺶ ﮔﻮى و ﺑﮕﻮ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﻨﺠـﻮف و اﺑـﻦ ﻣﺴـﻤﻊ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻛﺲ را از ﭘﻴﺶ ﺧﻮدت ﺑﻴﺮون ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﻓﺘﻢ‪ ،‬دو ﭘﺴﺮ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻧﺰد وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ و دﻳﮕـﺮى ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬
‫ﭼﭙﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬اﺑﻮ ﻗﺒﻴﺲ‪ ،‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﺛﻮر‪ ،‬ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪهام ‪ «...‬و ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫را ﺑﮕﻔﺘﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ را ﮔﻔﺘﻪام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮ ﺛﻮر! ﭼﻄﻮر؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻨﻴﻪ او را از ﻳﺎد ﺑﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪ وى اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ از ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰروﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ را ﭘﻨﺎه دادهاﻳﺪ و ذﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﮔـﺮو‬
‫ﻣﺎ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰروﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ و ﺗﺎ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻰ ﻟﺒﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﻬﺒﺎن راﺳـﺒﻰ و ﻳﻜـﻰ از ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﻀﺮ ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨـﺪ و او را وﻻﻳﺘـﺪار ﺑﺼـﺮه ﻛﻨﻨـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻫـﺮ ﻛـﻪ را ﺑﭙﺴـﻨﺪﻳﺪ ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻰﭘﺴﻨﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫راوى دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﻣﻀﺮى ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻟﺒﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻀﺮى ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻮد و ﻧﻈﺮ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫـﻴﭽﻜﺲ‬
‫را ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ از ﻓﻼﻧﻰ‪ -‬ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ -‬ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻀﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎرى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﭙﺮدم و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﭙﺴﻨﺪى ﻣﻰﭘﺴﻨﺪم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﺮدم رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻀـﺮى‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ رﺿﺎى ﻧﻌﻤﺎن راﺿﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮد ﻣﻦ ﻧﻴﺰ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪284‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ را ﺟﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺑﺒﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻢ‪«.‬‬

‫ﻣﻀﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎران ﻣﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻀﺮﻳﺎن دل ﺑﺎ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ اﺳﻮد زﻫﺮى داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮادرزاده ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋـﻮف ﺑـﻮد‬
‫اﻣﺎ ﻳﻤﻨﻴﺎن دل ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑـﻦ ﺻـﻬﺒﺎن راﺳـﺒﻰ را‬
‫ﺣﻜﻤﻴﺖ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر اﻳﻦ دو ﻛﺲ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و آن دو ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﺮى‪ ،‬ﻫﺎﺷـﻤﻰ را وﻻﻳﺘـﺪار ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم درﺑﺎره ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺎﻋﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ‬
‫ﺑﻴﻀﻪﻫﺎى ﺧﻮد را ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻰ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﺒﻪ را اﻣﺎرت ﺑﺼﺮه دادﻧﺪ ﻫﻤﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﺪى را ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از اﺑﻮ ﺳﻌﺪان درﺑﺎره ﺧﺒﺮ ﻣﺴﻌﻮد و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻧﻮه ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد و دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎن از ﺧﺎﻧﺪان زﻳﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ و از ﻏﻼﻣﺎﻧﺸـﺎن ﺷـﻨﻴﺪم‪ -‬و‬
‫ﻗﻮم ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻬﺘﺮ داﻧﻨﺪ‪ -‬ﻛﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺎ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﺨﻦ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ را اﻣـﺎن داد و ﻳﻜﺼـﺪ‬
‫ﻫﺰار ﺑﺮداﺷﺖ و ﭘﻴﺶ ام ﺑﺴﻄﺎم زن ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮد ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪاش ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ و ام ﺑﺴﻄﺎم اﺟﺎزه داد‪ .‬ﺣﺎرث ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى آوردهام ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن ﭘﻴﺸـﻮاى‬
‫زﻧﺎن ﻋﺮب ﺷﻮى و اﻋﺘﺒﺎر ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮى و ﺗﻮاﻧﮕﺮ و ﻣﺎﻟﺪار ﺷﻮى‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم را ﺑﮕﻴﺮ ﻛـﻪ‬
‫از آن ﺗﺴﺖ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﻧﮕﻬﺪار‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ رﺿﺎ ﻧﺪﻫﺪ و او را ﻧﭙﺬﻳﺮد‪«.‬‬
‫ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻦ وى ﻛﻦ و او را ﺑﻪ اﻃﺎق ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﺮ و ﻣﺎ را ﺑـﺎ ﻣﺴـﻌﻮد‬
‫واﮔﺬار‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام ﺑﺴﻄﺎم ﻣﺎل را ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺑﻪ او ﺧﺒـﺮ داد ﻛـﻪ ﺳـﺮش را ﺑﮕﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ و ﺣﺎرث از ﺟﺎﻳﮕﺎه وى ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻌﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪات ﻣﺮا از ﻃﺮف ﺗﻮ ﭘﻨﺎه داده اﻳﻨﻚ ﺟﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻦ اﺳـﺖ و ﻏـﺬاى ﺗـﻮ در‬
‫ﺷﻜﻤﻢ و در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ «.‬ﺣﺎرث ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺷﻬﺎدت داد و ﻧﺮﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﺎﻳﺖ داد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار درم ﺑﻪ ﺣﺎرث داد و ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪285‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺳﻮار ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﺮﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻓﺮار ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻰاﻣﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و درﺑﺎره ﺗﻌﻴـﻴﻦ اﻣﻴـﺮ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه درﺑﺎره دو ﻛﺲ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻰ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن درﺑﺎره وى ﻫﻤﺪل ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﺳﻠﻤﻰ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن راﺳـﺒﻰ ﺗﻮاﻓـﻖ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻰ را ﺑـﺎ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻣﻄﻠﺒﻰ ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺮب ﺑﻮد و ﻟﻘﺐ ﺑﺒﻪ داﺷﺖ و ﻧﻴﺰ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺳﻮد زﻫﺮى ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ و ﭼﻮن درﺑﺎره اﻳـﻦ دو ﻛـﺲ ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫ﺷﺪ ﻣﺮﺑﺪ را وﻋﺪهﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم وﻋﺪه دادﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻳﻜﻴﺸﺎن ﻫﻤﺮأى ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻى ﻣﺮﺑﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻛﻪ دل ﺑﺎ اﺑﻦ اﺳﻮد دارد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ دوﺗﺎﻳﻰ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬و از ﻗﻴﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ را ﺑﻪ وى واﮔﺬارد و‬
‫ﻗﻴﺲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﺮدم ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺳﻮد رﻓﺖ و دﺳﺘﺶ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﺷﺮﻃﻬﺎ ﻧﻬﺎد ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﺳﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﺷﺮﻃﻬﺎ ﻧﻬﺎد آﻧﮕﺎه ﺣﻤﺪ‬
‫ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و از ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﺣﻖ ﺧﺎﻧﺪان و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان وى ﺳﺨﻦ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻋﻤﻮزادﮔﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ ﭼﻪ اﻋﺘﺮاض دارﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻫﺮزاده ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ وى داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ او را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ‪» :‬رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑﻪ دار اﻻﻣﺎره ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳـﻦ در اول ﺟﻤـﺎدى اﻻﺧـﺮ‬
‫ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ .‬وى ﻫﻤﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﺪى ﺳﺪوﺳﻰ را ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﻧـﮓ زد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺑﻴﻌﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮزدق وﻗﺘﻰ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬ﺷـﻌﺮى ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن وﻓﺎ ﻛﺮدم‬
‫ﺑﺎ ﺑﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم ﺑﻰآﻧﻜﻪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ ﺟﺤﺪرى در ﺑﺎﻃﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺧﺎﻧـﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ اﺻـﻔﻬﺎﻧﻰ در‬
‫ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﺟﺤﺪر ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ در ﻣﺴﺠﺪ ﺣﻀﻮر ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻳﻚ روز ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و اﻳﻦ‬
‫ﻛﻤﻰ ﭘﺲ از ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺒﻪ ﺑﻮد ﻳﻜﻰ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻛﺮﻳﺰ ﻗﺮﺷﻰ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺑﺒﻪ داﺷﺖ‬
‫و ﻧﺎﻣﻪاى از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم آورده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮات ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﺷﻰ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻨﺪى ﻛﺮد و ﻳﻜﻰ‬
‫از ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬ﻗﺮﺷﻰ را ﺳﻴﻠﻰ زد و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﻀﺮ و رﺑﻴﻌﻪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮآﺷـﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺣﺎﺿـﺮان‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪286‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ از رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬اى آل ﺗﻤﻴﻢ!« ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﺿﺒﻪ ﺑﻦ اد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻗﺎﺿﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻧﮓ را‬
‫ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﺳﭙﺮﻫﺎى ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﺴﺠﺪ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ رﺑﻴﻌﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﺛﻮر ﺳﺪوﺳﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﺳﺮ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋـﻞ ﺑـﻮد و ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﻀﺮﻳﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮى و ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻣﺮدم آﻣﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﺎه ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﮔﺬﺷﺖ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻳﺸﻜﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد از ﺳـﻴﻠﻰاى‬
‫ﻛﻪ ﺑﻜﺮى ﺑﻪ ﻗﺮﺷﻰ زده ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺸﻜﺮى ﺑﺒﺎﻟﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻃﻮرى ﻧﺸﺪ‪ «.‬ﺿﺒﻰ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﮔﺮدن‬
‫او را ﺑﻜﻮﻓﺖ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮش رﻳﺨﺘﻨﺪ ﭘﺲ او را ﻳﻌﻨﻰ ﻳﺸـﻜﺮى را ﺑﻴﺠـﺎن ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﺶ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻜﺮﻳﺎن ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺎن اﺷﻴﻢ ﺑﻦ ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻮد ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮوﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻴﻢ اﮔﺮ ﺣﻖ ﻣﺎ را ﻧﺪادﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻣﻰروﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻜﺮﻳﺎن اﻳﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﺟﻠﻮﺗﺮ از اﺷﻴﻢ ﺳـﺎﻻر ﻗـﻮم‬
‫ﺑﻮده ﺑﻮد‪ .‬اﺷﻴﻢ از وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺳﺎﻻرى را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﺷﻴﻢ را ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﭘﺲ آرﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮدم ﻧﻬﺎزم ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻨﻰ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ و ﻫـﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸـﺎن و‬
‫ﻏﻴﺮه و ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻊ اﻟﻼت و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﻋﺠﻞ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آل ذﻫﻞ ﺑـﻦ ﺷـﻴﺒﺎن و‬
‫ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﻳﺸﻜﺮ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ذﻫﻞ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﺿﺒﻴﻌﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر ﻗﺒﻴﻠـﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺪوﻳﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ داﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻗﺒﺎﺋـﻞ ﺑﻜـﺮد‪ ،‬ﺣﻨﻴﻔـﻪ‪ ،‬در اﻳـﺎم‬
‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮدم آﺑﺎدىﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺠـﻞ ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑﺮادرﺷـﺎن ﺑـﻪ اﺳـﻼم‬
‫ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﻬﺰﻣﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺨﺘﻠﻂ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﺳﺎﻻرى اﺷﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﻋﺼﺎم ﻋﻨﺰى از ﺑﻨﻰ ﻫﻤﻴﻢ رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرى را ﺑﻪ اﺷﻴﻢ‬
‫داد‪ .‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ رخ داد ﺑﻜﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ را ﺣﻘﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد و‬
‫آﻣﺎده ﺷﺪ و از ﻗﺒﻴﻠﻪ ازد ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﺳﺎل ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﻳﺰﻳـﺪ داﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻮد از اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺑﻜﺮ و ﺗﻤﻴﻢ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟﻚ‬
‫را ﺑﺒﻴﻦ و ﭘﻴﻤﺎن اول را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد او را ﺑﺪﻳﺪ اﻣﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮادرش ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫را ﺑﺎ ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎر داد و ﺑﻴﺸﺘﺮ از دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار درم در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﺮج ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺮاى ﻳﻤﻨﻴﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﮕﻴﺮ‪ «.‬ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺎن را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ آن دو‬
‫ﻣﻜﺘﻮب ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و ﻣﻜﺘـﻮﺑﻰ ﭘـﻴﺶ ﻣﺴـﻌﻮد اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪287‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﭘﺴﺮان ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﺻﻠﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻳﺚ ﺣﻨﻔﻰ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﺻﻠﺖ ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎم آن رﺟﺎء ﻋﻮذى ﺑـﻮد‪ .‬از ﭘـﻴﺶ ﻧﻴـﺰ ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻔﺺ و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﺮﻳﺎن در ﺑﺼﺮه از رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ازد آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺼﺮه ﺷﻬﺮ ﺷﺪ در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب رﺿـﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻨﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﻴﻢ را ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آورد‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ازدﻳﺎن در ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ و در آﺧـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ و آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻗﺒﻞ از‬
‫آﻧﻜﻪ ﻗﻮم رﺑﻴﻌﻪ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﭙﺮداز‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪﺷﺎن و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ ﻧﺮوﻳﺪ ﻛﻪ اﮔـﺮ ﺑﺮوﻳـﺪ ﺗﺒﻌـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ‪ .‬در آن وﻗﺖ ﺳﺮ ازدﻳﺎن ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﻨـﻰ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﺎﻟـﻚ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻛﻨﺪه ﺑﻮده و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺑﻨﻰ ذﻫﻞ ﻃﻰ ﺑﻮده ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﺒﻌﻪ و دﻧﺒﺎﻟﻪرو آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻜﺮﻳﺎن دل ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻣﻀﺮﻳﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻗﺪﻳﻢ را ﺗﺠﺪﻳـﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ازدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺳﺎﻻر ﺟﻤﻊ از ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬و ﻣﺴـﻌﻮد را ﺳـﺎﻻر‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﺗﺮا ﺑﻪ دار اﻻﻣﺎره ﺑﺎز ﺑﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارم‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮو‪ «.‬و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻟﻮازم و ﺑﺎر ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻦ ﻛﺮد و ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﻪاى ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻏﻼﻣﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﺳﺐ ﻫﻤﺮاه ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ وﻗﺘﻰ ﭼﻨﺎن ﺷـﺪ‬
‫ﻳﻜﻴﺘﺎن ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺧﺒﺮ آرد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﺑﺪ و ﻧﻴﻜﻰ رخ داد ﻳﻜﻴﺘﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻮﭼﻪاى ﻣﻰرﺳﻴﺪ و از ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ ﻳﻜﻰ از آن ﻏﻼﻣﺎن ﺧﺒﺮ‬
‫آﻧﺮا ﻣﻰآورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻌﻮد ﭘﻴﺶ ﻗﻮم رﺑﻴﻌﻪ رﻓﺖ و ﻫﻤﮕﻰ ﻛﻮﭼﻪ ﻣﺮﺑﺪ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث در دار اﻻﻣﺎره ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺴﻌﻮد و ﻳﻤﻨﻴﺎن و ﻗﻮم رﺑﻴﻌﻪ راه اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ و ﺷﺮى‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم رخ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺻﻼح ﻛﻨﻰ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ روى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮدم را در ﻛﺎر اﺻﻼح آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺎه ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﻣﺴـﻌﻮد‬
‫ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﺒﻪ را زن ﻣﻰدﻫﻢ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪288‬‬

‫دﺧﺘﺮى را ﺳﺮا ﭘﺮدهاى‬

‫ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﺎزﻳﭽﻪ را ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻗﻮم ازد و رﺑﻴﻌﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻀﺮﻳﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎدر ﺑﺒﻪ ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن وى را ﻣﻰرﻗﺼﺎﻧﻴﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻛﺴﻰ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺸﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ ﺑﺎ ﻳـﻚ دﺳـﺘﻪ‪ ،‬از ﻛﻮﭼـﻪ ﻣﺮﺑـﺪ ﺳـﻮى‬
‫ﻣﻴﺪان رﻓﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﻨـﻰ ﺗﻤـﻴﻢ ﮔﺬﺷـﺖ ﺗـﺎ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣﻴـﺪان ﺑـﻪ ﻛﻮﭼـﻪ ﺑﻨـﻰ اﻟﻌﺪوﻳـﻪ در آﻣـﺪ و‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻨﻴﻪاى ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪن ﻣـﺮد ﻳﺸـﻜﺮى ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺿـﺒﻰ ﺑـﻪ دل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم در ﻫﺮات ﻣﺘﻌﺮض ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻣﺴـﻌﻮد را ﻛﺸـﺘﻨﺪ‪ «.‬و ﻧﻴـﺰ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑﻨـﻰ ﺗﻤـﻴﻢ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ «.‬ﭘﺲ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ در ﻛﻮﭼﻪ ﻣﺮﺑﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﻰ ﻗﻴﺲ رﺳﻴﺪ و ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻌﻮد را ﺷﻨﻴﺪ و‬
‫ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ دﻳﻨﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﺎﻧﻰ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘـﻴﺶ وى رﻓـﺘﻢ‪ .‬ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺴﻌﻮد وارد دار اﻻﻣﺎره ﺷﺪ و ﺗﻮ ﺳﺮور ﻣﺎﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮور ﺷﻤﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺳﺮور ﺷﻤﺎ ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺳﻮﻳﺪ ﻋﺪوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎﻳﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺣﻨﻒ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اى اﺑـﻮ‬
‫ﺑﺤﺮ‪ ،‬رﺑﻴﻌﻪ وارد ﻣﻴﺪان ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﻬﺎ در دار اﻻﻣﺎره ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ذوﻳﺐ ﺑﺮآﺷﻔﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﺳﻮ اﺳﺖ و ﺑـﺮاى ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺧﻴﺮى ﭘﻴﺶ او ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺮﮔﺎن ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺗﻼش آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎه اﻓﺮﻳﺪون ﺑﺮوﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ذوﻳﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﻛﺠﺎ دارﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻣﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺎﺷﺐ ﺑﻦ ﺣﺴﺤﺎس و ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻫﻼل ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺣﻨـﻒ رﻓﺘـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣﺴـﺠﺪ ﺑـﻮد و ﺟـﺰو‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎﻳﻴﺎن ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬زﻧﻰ آﺗﺸﺪاﻧﻰ ﭘﻴﺶ وى آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﺎ ﺳﺮورى ﭼﻜﺎر ﺑﺨﻮر ﺳﻮز ﻛﻪ ﺗﻮ زﻧﻰ‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻪ زن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﺗﺸﺪان اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﻠﺨﺎﻟﻬﺎى ﻋﻠﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﻧﺎﺟﻴﻪ رﻳﺎﺣﻰ و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﻄﺮ را از ﭘﺎﻳﺶ در‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ «.‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﻧﺎم ﻋﺰه دﺧﺘﺮ ﺣﺮ رﻳﺎﺣﻰ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰل وى در ﻣﻴﺪان ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﻛﻨﺎر وﺿﻮﮔﺎه ﺑﻮد و ﻧﻴـﺰ‬
‫‪289‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رﻧﮕﺮزى را ﻛﻪ ﺑﺮ راه ﺗﻮ ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﺮد از ﭘﺎ اﻓﺘﺎدهاى را ﻛﻪ ﺑﺮ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد ﻛﺸـﺘﻨﺪ‪ «.‬و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻴﺪان وارد ﻛﻮﭼﻪ ﺑﻨﻰ اﻟﻌﺪوﻳﻪ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺴﻮﺧﺖ‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻴﺎرﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ روا اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ وى ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺎد آﻣﺪ؟« ﻣﻘﺼﻮدش ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪﻛﻰ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد و ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺎد آﻣﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺲ ﺑﻦ ﻃﻠﻖ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭘﺎرﭼﻪاى را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و زاﻧﻮ زد و آن را ﺑﻪ ﻧﻴﺰهاى ﺑﺴﺖ و ﺑﺪو‬
‫داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ زﺑﻮﻧﺶ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ زﺑﻮﻧﺶ ﻧﻜﺮدهاى‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآوردﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺮا ﺗﻜﺎن ﺧﻮرد‪ .‬زﻳـﺮا ﻛﻨﻴـﺰ اﺣﻨـﻒ ﺑـﻮد و از ﻧـﺎم وى اﺣﻨـﻒ را ﻣﻘﺼـﻮد‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﻋﺒﺲ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎد ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﺳﻮار ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻪ ﻛﺮدﻧﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮﺷﺎن ﻛﻰ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺒﺲ ﺑﻦ ﻃﻠﻖ ﺻﺮﻳﻤﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﺒﺲ ﺑﺮوم!« و ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺳﻮى ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ رﻳﺤﺎﻧﻪ ﻋﺮﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻌﻮد زﻳﺮ ﺷﻜﻢ اﺳﺐ زرد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺳﻌﺪى ﺑﻮدم و دوﻳﺪم ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ آﺑﮕﺎه ﻗﺪﻳﻢ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﺳﻮﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺪﻫﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺎه اﻓﺮﻳﺪون ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ‪ 1‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﮔـﺮوه‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن )ﻳﺎ ﻏﻼﻣﺎن( ﭼﻪ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﺳﺮ ﻧﻴﺰه ﺟﻠﻮ ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﭘﻨﺠﮕﺎن ﺑﺰﻧﻴﺪﺷﺎن‪ ،«.‬ﻳﻌﻨﻰ ﭘﻨﺞ ﺗﻴﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﺳﻮاران ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﻛﺲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜﺒﺎره دو ﻫﺰار ﺗﻴﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ زدﻧﺪ ﻛﻪ از دﻫﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣـﺎه اﻓﺮﻳـﺪون‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﺮ ﻧﻴﺰهﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎه اﻓﺮﻳﺪون ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮده اﻣﺎ ﮔﻔﺘﺎر او را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻰ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪290‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻴﺮ ﺑﺰﻧﻴﺪﺷﺎن‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﻫﺰار ﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و از درﻫﺎ ﺑﺮ ﻛﻨﺎرﺷﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻌﻮد ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻨﺒﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﻛﺴﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻏﻄﻔﺎن ﺑﻦ اﻧﻴـﻒ ﻛـﻪ ﭘـﺪر ﺑـﺰرﮔﺶ در اﻳـﺎم ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ از ﻳﻜـﻪ‬
‫ﺳﻮاران ﻋﺮب ﺑﻮده ﺑﻮد ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﮕﺮﻳﺰد‪«.‬‬
‫اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮى ﻣﺴﻌﻮد رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد و ﻛﺴـﺎن را ﺗﺮﻏﻴـﺐ ﻣـﻰﻛـﺮد و او را ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ در اول ﺷﻮال ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﭼﻴﺰى ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻴﻢ ﺑﻦ ﺷﻔﻴﻖ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از در ﻧﻤﺎزﮔﺎه ﺑﮕﺮﻳﺰد و ﻳﻜﻰ ﻧﻴﺰه در او ﻓﺮو ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﮔﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺨﻨﺴﺎء‪ ،‬ﻛﺴﻴﺐ ﻋﻨﺒﺮى‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺴﻦ در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺴﺠﺪ اﻣﻴﺮ ﺑﻮد و ﺷﻨﻴﺪم‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻌﻮد از اﻳﻨﺠﺎ آﻣﺪ )و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ازد اﺷﺎره ﻛﺮد( ﻣﺎﻧﻨﺪه ﭘﺮﻧـﺪهاى ﻛـﻪ ﻗﺒـﺎى‬
‫دﻳﺒﺎى زرد داﺷﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و از ﻓﺘﻨﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﻰﻛﺮد اﻣﺎ ﺟﺰو ﺳﻨﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺳﻮى ﺑﺎﻻ ﺑﺮدارى‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﻤﺮ‪ ،‬ﻗﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﻤﺮﺷﺎن ﻗﻤﺮﭼﻪ ﺷﺪ و ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و او را‬
‫از ﻣﻨﺒﺮ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺪ روى آن ﺑﻮد ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺴﻌﻮد روى ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ دار اﻻﻣﺎره ﻳﻚ‬
‫ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ «.‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎء ﻛﻪ او آﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى دار اﻻﻣﺎره رود آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻣﺴـﻌﻮد ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ «.‬و او ﭘﺎى در رﻛﺎب ﻛﺮد و ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪.‬‬
‫رواد ﻛﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻣﻀﺮ ﺳﻮى ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ رﻓﺘﻨﺪ و او را در ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫و ﺧﺎﻧﻪاش را آﺗﺶ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ از ﭘﻰ او رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻫـﺮ ﭼـﻪ را از آن وى‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻏﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎره رﻓﺘﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺷﺎم رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻫﺴﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻌﻮد ﻳﻜﺼﺪ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ازد را ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻗﺮه ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻫﻤﺮاه اﺑﻦ زﻳﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ او را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺴﺎف ﺑﻦ ﺷﺮﻳﺢ ﻳﺸﻜﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد از ﺑﺼﺮه روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮارى ﺷﺘﺮ را ﺧـﻮش ﻧـﺪارم‪،‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﺮ ﺳﻢدارى ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻄﻴﻔﻪاى ﺑﺮ ﺧﺮى اﻧﺪاﺧﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﭘﺎﻳﺶ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺸﻜﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى ﻣﻦ ﻣﻰرﻓﺖ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﺧﺎﻣﻮﺷﻴﺶ ﻃﻮل ﻛﺸـﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧـﻮدم‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﺮوز اﻣﻴﺮ ﻋﺮاق ﺑﻮد اﻛﻨﻮن ﺑﺮ ﺧﺮى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ از آن ﺑﻴﻔﺘﺪ آزار ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﺑﺶ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻰزﻧﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﻮاﺑﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫‪291‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪهاى؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻮﺷﻴﺎرى ﻧﻜﻨﻰ و ﺻﻮاب ﻧﮕﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ‪ :‬اى ﻛﺎش ﺣﺴﻴﻦ را ﻧﻜﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ‪ :‬ﻛﺎش ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻢ ﻧﻜﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ‪ :‬اى ﻛﺎش ﺑﻴﻀﺎ را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ‪ :‬اى ﻛﺎش دﻫﻘﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ‪ :‬اى ﻛﺎش‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﺑﻮدم ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺻﻮاب ﻧﮕﻔﺘﻰ و از ﺧﻄﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﺎﻧﺪى‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬وى ﺳﻮى ﻣـﻦ آﻣـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺮا‬
‫ﺑﻜﺸﺪ و ﻛﺸﺘﻦ او را ﺑﻬﺘﺮ از آن دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴﻀﺎ را ﻣﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺛﻘﻔﻰ ﺧﺮﻳـﺪم و ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﻳﻚ ﻫﺰار ﻫﺰار ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺧﺮج ﻛﺮدم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎﻧﺪم‪ ،‬از آن ﻛﺴﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻫﻼك ﺷـﺪم از ﺧﺸـﻮﻧﺘﻬﺎ‬
‫ﻛﻪ در آن ﻧﻜﺮدهام ﺗﺄﺳﻒ ﻧﺪارم‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺑﻜـﺮه و زاذان‬
‫ﻓﺮوخ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻣﻦ ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮﻧﺞ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ آورده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺮاج ﻋﺮاق را‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻫﺰار رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮا ﻣﺨﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﻣﻌﺰول ﺷـﻮم‪ .‬اﻣـﺎ ﻣﻌـﺰول ﺷـﺪن را‬
‫ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻳﻜﻰ از ﻋﺮﺑﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣـﻰﮔـﺮﻓﺘﻢ و ﻛﺴـﺮى داﺷـﺖ اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎﺑﺶ‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻴﺪم ﻳﺎ از ﺳﺮان ﻗﻮﻣﺶ ﻳﺎ از ﻋﺸﻴﺮهاش ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻢ ﻣﺎﻳﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن ﻣﻰﺷﺪم و اﮔﺮ او را واﻣﻰﮔﺬاﺷﺘﻢ‬
‫ﻣﺎل ﺧﺪا را ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻛﺠﺎﺳﺖ واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬دﻫﻘﺎﻧﺎن در ﻛـﺎر ﺧﺮاﺟﮕﻴـﺮى ﺑﺼـﻴﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ اﻣﺎﻧـﺖ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ‪ ،‬و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ از آﻧﻬﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﺳﺘﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫»اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ درﺑﺎره ﺑﺨﺸﺶ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎﻟﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺒﺨﺸﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﭼﻴﺰى از ﻣﺎل‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺧﺎص ﻣﻰدادم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑـﻮدم و اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ :‬اى ﻛﺎش ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪام ﻧﻜﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ اﺧﻼص ﻛﺎرى ﻧﻜﺮدهام‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻮارج‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﺮب ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻛﺎش ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ و ﺑـﻰاﻛـﺮاه ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪292‬‬

‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺴﺮان زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻰ و ﺑﺮ ﺗـﻮ ﻏﻠﺒـﻪ ﻳﺎﺑﻨـﺪ‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ را زﻧﺪه ﻧﮕﺬارﻧﺪ و اﮔﺮ رﻫﺎﺷﺎن ﻛﻨﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻟﮕﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد ﻧﻬﺎن ﺷﻮد‪ .‬و ﻣﻦ ﺑـﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ رﻗﺖ آوردم و ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺮدم‪.‬‬
‫»و ﻧﻴﺰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اى ﻛﺎش زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺮون آورده ﺑﻮدم و ﮔﺮدﻧﺸﺎن را زده ﺑـﻮدم‪ ،‬اﻛﻨـﻮن ﻛـﻪ اﻳـﻦ دو از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻪ‪ ،‬اى ﻛﺎش ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﻰرﺳﻢ ﺑﺮ ﻛﺎرى اﺗﻔﺎق ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﺎم رﺳﻴﺪ ﺑﺮ ﻛﺎرى اﺗﻔﺎق ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻮﻳﻰ در ﻗﺒﺎل وى ﭼـﻮن ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﺎم رﺳﻴﺪ ﺑﺮ ﻛﺎرى اﺗﻔﺎق ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻄـﺎﺑﻖ رأى وى‬
‫ﻛﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ را ﺑﺮاﻧﺪﻧﺪ و از ﻛﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺮﻛﻨـﺎر ﻛﺮدﻧـﺪ و درﺑـﺎره ﻋـﺎﻣﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﺮﻛﻨﺎرى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻋﻴﺎش ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻛﻪ دو ﺷﻬﺮ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫داﺷﺖ زﻳﺎد ﺑﻮد و ﭘﺴﺮش ﻛﻪ ﺳﻴﺰده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﺧﻮارج را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭼﻬـﺎر ﻫـﺰار ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪان ﻛﺮد‪ .‬و ﭼﻮن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آن ﻛﺲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮى وى‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻤﺮد‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﻴﺮم ﻛﻨﻴﺪ ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ را ﺑﮕﻴﺮم و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻧﺒﺮد ﻛـﻨﻢ‪ «.‬و ﻣﻘﺎﺗـﻞ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻤﻊ و‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻗﺮﺟﺎ را ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻣﺎزن ﺑﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻧﺎﻳﺐ وى ﺑـﺮ ﻛﻮﻓـﻪ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺮﻳﺚ ﺑﻮد‪ .‬آن دو ﻛﺲ ﭘﻴﺎم وى را رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث اﺑﻦ روﻳﻢ ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ‬
‫ﺧﺪاى ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ آﺳﻮده ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﺰدﻧﺪ و ﺳﻮى زﻧﺪان ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺑﻜﺮ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﻋﻤﺮو و ﻳﺰﻳﺪ ﺣﺎﻳـﻞ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮ رأى ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻮار ﺑﺎش و در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎب ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﭘﻰ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ او را رﻳﮕﺒﺎران ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم در ﻣﺴﺠﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﻜﻰ را اﻣﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪاى اﺗﻔﺎق‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬درﺑﺎره ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ زﻧﺎن ﻫﻤﺪان ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮداﻧﺸﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى آوﻳﺨﺘﻪ دور ﻣﻨﺒﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﺷﺪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻴﻢ‪ «.‬و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﮕﺎن وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ درﺑـﺎره ﻋـﺎﻣﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ را ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ وى را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪293‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫اﻣﺎ رواﻳﺖ ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻗﺮﺣﺎى ﺗﻤﻴﻤﻰ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺧﺒـﺮ‬
‫دﻫﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﺗﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳـﻦ دو‬
‫ﻛﺲ از ﺟﺎﻧﺐ اﻣﻴﺮﺗﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن ﺷـﻤﺎ را ﻣﺘﻔـﻖ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن ﺻﻠﺢ ﻣﻴﺎرد‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ آوردهاﻧﺪ ﻣﺎﻳﻪ رﺷﺎد اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺳﺨﻦ آورد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮ اﻣﺎرت ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد اﺗﻔﺎق ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻛﻰ دﻫﻨﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ و ﺷﻤﺎ را ﻳﻜﻰ ﻛﻨﻴﻢ و اﻣﻴﺮ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻓﻪ از ﺑﺼﺮه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺼﺮه از ﻛﻮﻓﻪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻗﺮﺣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ رﻳﮓ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ زد‪ .‬ﭘـﺲ از آن ﻣـﺮدم ﻧﻴـﺰ‬
‫رﻳﮕﺸﺎن زدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟« و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﺮﻣﺖ ﻳﺰﻳﺪ را در ﺷﻬﺮ ﺑﻴﻔﺰود و‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ او را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺧﻠﻌﺶ ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺷﻤﺎ وﻻﻳﺘﺪارش ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟« و ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺸﻮرﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ازدى ﭘﻨﺎه ﺑﺮد ﻛﻪ ﭘﻨﺎﻫﺶ داد و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﺮد و ﺗﺎ ﻧﻮد روز ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺖ‪ .‬ازدﻳﺎن و ﺑﻜﺮﻳـﺎن ﻛﺴـﺎﻧﻰ از‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ وى را ﺑﻪ ﺷﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺳﻮى ﺷﺎم ﻣﻰرﻓﺖ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﻧﺎﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ‬
‫ﺗﻤﻴﻢ و ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ و ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻳﻢ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎ ﺑﺪو رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻨـﺪ وﻻﻳﺘـﺪار‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻧﺎﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده و ﻫﺮﮔﺰ از آن دﺳﺖ ﺑﺮﻧﻤﻰدارم‪ «.‬و ﺑﺎ ﻗـﻮم ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و وارد‬
‫ﻗﺼﺮ ﺷﺪ ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ازدﻳﺎن وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ «.‬ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬وارد ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ؟ ﻣﺴﺠﺪ از ﺷﻤﺎﺳﺖ و از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او وارد ﻗﺼﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﺮوﻫﻰ از ﺧﻮارج ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﻛﻨﺎر رود اﺳﺎوره ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﻨﻒ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻪ وارد‬
‫ﻗﺼﺮ ﺷﺪه دﺷﻤﻦ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎﺳﺖ ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻌﻰ دارد ﻛﻪ از او آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪294‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪه ﺑﻮد و ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪه ﺑـﻮد و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺧﺎرﺟﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﻴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ وى ﺧﻮرد و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺑـﺮون رﻓـﺖ ﻣـﺮدم در ﻫـﻢ اﻓﺘﺎدﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮارج او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ «.‬ﭘﺲ‪ ،‬ازدﻳـﺎن ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺧـﻮارج آﻣﺪﻧـﺪ و از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و زﺧﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﺑﺼﺮه ﺑﺮون راﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻌﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ ازدﻳﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴـﻌﻮد‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ «.‬ازدﻳﺎن ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ از ﻣـﺮدم‬
‫ﺗﻤﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ازدﻳﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و زﻳﺎد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﺘﻜﻰ را ﺳـﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺳـﻮى ﺑﻨـﻰ‬
‫ﺗﻤﻴﻢ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻴﺴﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ازدﻳﺎن ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫رو ﺳﻮى ﺗﻤﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮم آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮون آى‪ «.‬اﻣـﺎ اﺣﻨـﻒ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﺑﻮد ﺗﺎ ﻳﻜﻰ از زﻧﺎن ﻗﻮم آﺗﺸﺪاﻧﻰ ﭘﻴﺶ وى آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺣﻨﻒ ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﺑﻨﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺗـﻮ‬
‫زﻧﻰ‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺗﺸﺪان ﺑﺮاى َﺗ ‪‬ﻬﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﭘﺲ ﺳﺨﻨﻰ زﺷﺖﺗﺮ از اﻳﻦ از اﺣﻨﻒ ﺷﻨﻴﺪه ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮدﺑـﺎرى ﺷـﻬﺮه ﺑـﻮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﭘـﺮﭼﻢ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ را ﻳﺎرى ﻛﻦ و زﺑﻮن ﻣﻜﻦ‪ .‬ﻳﺎرى ﭘﺮﭼﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن‬
‫ﻓﻴﺮوزى ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ و ﻛﺴﻰ ﺑﺮ ﺿﺪ آن ﻓﻴﺮوزى ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺎ را ﺣﻔﻆ ﻛﻦ و ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺻﻠﺢ آر‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه روان ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮادرزادهاش اﻳﺎس ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺶ روى او ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬دو ﻗـﻮم رو ﺑـﻪ رو ﺷـﺪﻧﺪ و ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از دو ﮔﺮوه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻤﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﮔﺮوه ازدﻳﺎن‪ ،‬ﺧﺪا را‪ ،‬ﺧـﺪا را درﺑـﺎره‬
‫ﺧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺎ و ﺧﻮﻧﻬﺎى ﺧﻮدﺗﺎن رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﺎﻫﺪى داﺷﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻳﺎرﺗﺎن را ﻛﺸﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻋـﻮض ﻳﺎرﺗـﺎن ﺑﻜﺸـﻴﺪ و اﮔـﺮ ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫ﻧﺪارﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻜﺸﺘﻪاﻳﻢ و دﺳﺘﻮر ﻧﺪادهاﻳﻢ و ﻗﺎﺗﻞ ﻳﺎرﺗﺎن را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ را‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎى ﻳﺎرﺗﺎن ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺎ ﺳﺮان ﻣﻀﺮ ﭘـﻴﺶ ﻋﻤـﺮو ﻋﺘﻜـﻰ آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﮔـﺮوه‬
‫ازدﻳﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﺎﻳﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺑﺮادران ﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻳـﻢ ﻛـﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﺘـﺎن را ﺗﺴـﻜﻴﻦ‬
‫دﻫﻴﻢ و ﻛﻴﻨﻪﺗﺎن را ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ درﺑﺎره ﻣﺎ و اﻣﻮاﻟﻤﺎن ﻫﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ ﻛـﻪ از‬
‫دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﭼﻴﺰى از اﻣﻮاﻟﻤﺎن را در راه اﺻﻼح ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮاى ﻳﺎر ﻣﺎ ده ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﻣﻰدﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬و ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫‪295‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫»ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ازدﻳﺎن اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻢ‬

‫ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ دﻳﺪم در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ اﻣﺎ‬
‫اﻧﺘﻘﺎم او را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى ازدﻳﺎن ﭼﻮن داﺳﻬﺎ ﺷﺪ‬
‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ذﻟﺖ ازدﻳﺎن ﺷﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن زﻧﺪﮔﺎﻧﺸﺎن را‬
‫در اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﭼﻪ ﺳﻮد داﺷﺖ؟‬
‫ﻣﺮدﻣﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪهاﻧﺪ و رﻳﺸﻬﺎﺷﺎن‬
‫ﭼﻨﺎن زﻧﮕﻮﻟﻪﻫﺎﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن روﺑﻬﺎن آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺮى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣـﺮدم درﺑـﺎره ﭘﻴﺸـﻮاﻳﻰ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﻪ اﻣﻴﺮى ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﺒﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از آن ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺑﺒﻪ را اﻣﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دو ﻣﺎه ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﻤﺮ از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ آﻣﺪ و ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﺒﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و او را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮد‬
‫و ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﺎرت ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻟﻘﺐ ﺣﺎرث ﻗﺒﺎع ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎره ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﺑﺒﻪ و ﻣﺴﻌﻮد ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن او و ﻛـﺎر ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺖ از ﻋﺒﻴﺪاﷲ دﻫﻨﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺑﺒﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وى ﻫﻤﻴﺎن ﺑﻦ ﻋـﺪى را‬
‫ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺒﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴـﺎن ﺑـﻦ ﻋـﺪى ﮔﻔـﺖ او را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ وى ﻣﻨﺰل دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺎن ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻴﻞ ﻏﻼم زﻳﺎد را ﻛﻪ در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻮد ﺧﺎﻟﻰ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫وى را آﻧﺠﺎ ﺟﺎى دﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﻞ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و درﻫﺎى ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻢ ﻣﺎﻧﻊ ﻫﻤﻴﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و از ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و او ﺑﺨﺎرﻳﻪ و ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺎن را ﺑﺮاﻧﺪﻧﺪ و از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎه روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻪ دار اﻻﻣﺎره رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺒﻪ را ﺳﻼم ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒـﻪ او را‬
‫ﺑﺮ در ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻮدى ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ دادى!« و دﺳﺖ ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮد و او را ﺳـﻴﻠﻰ زد‪ .‬ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺑﺨﺎرﻳﻪ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد و دﺳﺖ ﻗﻴﺴﻰ را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻗﻴﺲ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﻀﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وى ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم ﺑﻜـﺮ‬
‫ﺑﻦ واﺋﻞ ﭘﻴﺶ اﺷﻴﻢ ﺑﻦ ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﺛﻮر رﻓﺘﻨﺪ و از او ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬وى ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪296‬‬

‫ﺑﻮد اﺷﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﻀﺮﻳﺎن را دﻳﺪﻳﺪ ﺟﺎﻣﻪاش را درآرﻳﺪ‪ «.‬ﺑﻨﻰ ﻣﺴﻤﻊ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫آن روز ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻰﮔﺮى آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺳﻼح ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ رأى اﺷﻴﻢ را ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﻜﺮﻳﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﻣﻀﺮﻳﺎن ﺟﺪاﻳﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ازدﻳﺎن ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﻐﺘـﻨﻢ داﻧﺴـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﺑﻜﺮﻳـﺎن‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﻴﻤﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ دوﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﻴﺰهاى‬
‫ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ذوﻳﺐ رﻳﺎﺣﻰ داد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺳﻮاران ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ روى وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻌﻮد‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬وى را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ازدﻳﺎن‪ ،‬ازارﻗﻪ وى را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻓﺘﻨﻪ رخ داد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻣﻌﻤـﺮ و ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث در ﻣﻴﺎن اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ازدﻳﺎن در ﻗﺒﺎل ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ده ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدى دﻳﻨﺪار ﺑﻮد در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺎه ﻛﺮدن ﺧﻮدم ﻣـﺮدم را اﺻـﻼح‬
‫ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و او ﺑﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﻚ ﻧﻮﺷـﺖ و ﮔﻔـﺖ ﭘﻴﺸـﻮاى ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻮد و او ﭼﻬﻞ روز ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺼﺮه را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﻧﻮﺷﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎد و وﻗﺘﻰ ﺑﺪو‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻋﻤﺮه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﭘﺪرش‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ و او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد ﺗـﺎ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻫﺎﺷﻤﻰ اﺗﻔﺎق ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻛﺎرﺷﺎن را ﻋﻬـﺪه‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﺳﻮى اﻫﻮاز رﻓﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻰﺧﻮرﻧـﺪ زن را از راه‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد ﺗﺎ رﺳﻮاﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﮔﻴﺮى و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺎه ﻛﺮدن ﺧﻮدم آﻧﻬﺎ را اﺻﻼح ﻛﻨﻢ‪ ،‬اى ﻏﻼم ﭘﺎﭘﻮش ﻣﺮا ﺑﺪه‪ «.‬و ﭘﺎﭘﻮش‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﻣﺮدم ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺗﻤﻴﻤﻰ را اﻣﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻌﺐ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺑﺼﺮه ﻃﺎﻋﻮن آﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ اﻣﻴﺮ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎدرش در ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻤﺮد و ﻛﺲ ﺑـﺮاى‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ آن ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﻛﺲ از ﺑﻮﻣﻴﺎن را اﺟﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ او را ﭘﺎى ﮔﻮر ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﻋﺒﺪاﷲ اﻣﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺒﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺎرت ﺑﺼﺮه ﭼﻬﻞ ﻫﺰار از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭘﻴﺶ ﻳﻜﻰ ﺳـﭙﺮده‬
‫ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻪ اﻣﺎرت آﻣﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺪاﺷﺖ و ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن وى را درﺑﺎره‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ داد ﺗﺎ ﻋﻮض آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺨﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬در اﻳﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺎ ﺑﻮدى دﻳﺪﻣﺖ ﻛﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎل ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺧﻮن ﭘﺮﻫﻴﺰ داﺷﺘﻰ‪«.‬‬
‫‪297‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎل از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮن آﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫و اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬وى ﻫﻤـﺎن ﮔﺮدوﻧـﻚ‬
‫ﺟﻌﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻫﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻰ درﺑﺎره او ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»دل ﺑﻴﻮه زﻧﺎن را از ﮔﺮد و ﻧﻚ ﺟﻌﻞ ﺧﻨﻚ ﻛﻦ‪ «.‬از آن رو ﻛﻪ ﻗﺪى ﻛﻮﺗﺎه داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى ﺗﺎ ﺳﻪ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﻧﺼﺎرى ﺧﻄﻤﻰ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻧﻤﺎز آﻣﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﺧﺮاج‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه و ﻋﺮﺑـﺎن ﺣﺠـﺎز و ﻣـﺮدم‬
‫ﺷﺎم و ﺟﺰﻳﺮه ﺑﺮ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺮدم اردن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل در ﺷﺎم ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﮔﻤﺎﺷـﺖ‪ ،‬ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺟﺤﺪم ﻓﻬﺮى را ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و ﻣﺮوان ﺣﻜﻢ را ﺳﻮى ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در آن وﻗﺖ ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﺎم آﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺑـﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ را ﭼﮕﻮﻧﻪ واﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺮوان و ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ را در آﺷﻔﺘﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﺎم از دﺳﺘﺘﺎن ﺑﺮود‬
‫و ﻓﺘﻨﻪاى ﻛﻮر و ﻛﺮ رخ دﻫﺪ ﻛﺎرﺗﺎن را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رأى ﻣﺮوان اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رود و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ زﻳﺎد ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑﻨـﻰ اﻣﻴـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮوان ﭼﻪ ﻗﺼﺪ دارد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﻛﺮدم ﺷﺮم دارم‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻪ ﺑﺰرگ و ﺳﺮور ﻗﺮﻳﺸﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰى از دﺳﺖ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و ﻏﻼﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎ وى ﻫﻤﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫دﻣﺸﻖ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰى از دﺳﺖ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ دﻣﺸـﻖ رﺳـﻴﺪ‬
‫ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺎرﺷﺎن را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﺪ ﺗﺎ ﻛـﺎر‬
‫اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد ﭘﺲ از او ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺴﺮش ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﭘﺲ از زﻣﺎﻣﺪارى ﺑﮕﻔﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻣﻴﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻛـﺎر‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻧﺎﺗﻮان دﻳﺪم‪ ،‬ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻰ ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب رﺿـﻰ اﷲ ﻋﻨـﻪ ﺟﺴـﺘﻢ ﻛـﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪو ﭘﺮداﺧﺖ و ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺷﺶ ﺗﻦ ﺑﺮاى ﺷﻮرى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺶ ﻛﺲ ﻋﻤﺮ ﺟﺴﺘﻢ و ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎرﺗﺎن اوﻟﻴﺘﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪298‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻤﺮد ﺑﻌﻀﻰ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬زﻫﺮ ﺑﻪ او ﺧﻮراﻧﻴﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺿﺮﺑﺘﺶ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ دﻣﺸﻖ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى اﻣﻴـﺮ آﻧﺠـﺎ ﺑـﻮد‪ .‬زﻓـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻼﺑﻰ در ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸـﻴﺮ اﻧﺼـﺎرى ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﺣﻤﺺ ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻛﻠﺒﻰ ﻛﻪ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﭘﺲ از آن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮده ﺑﻮد و دل ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ داﺷﺖ و ﺳﺮور ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد روح ﺑـﻦ زﻧﺒـﺎع ﺟـﺬاﻣﻰ را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺗﺮا در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻧﺎﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻛﻨﻢ و در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻟﺨﻢ و ﺟﺬام ﻣﻰروم ﺗﻮ ﺑﻰﻛﺲ ﻧﻴﺴـﺘﻰ‬
‫و ﭼﻮن ﭼﺸﻢ آﻧﻬﺎﻳﻰ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮﻣﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺟﻨﮓ ﺗﻮاﻧﻰ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻮى اردن رﻓﺖ و روح ﺑﻦ زﻧﺒﺎع را در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻧﺎﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ روح ﺑﻦ زﻧﺒﺎع ﺑﺸﻮرﻳﺪ و او را ﺑﻴﺮون ﻛﺮد و ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨـﻰ اﻣﻴـﻪ را از ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎ ﻧﺎﻧﺨﻮران و زﻧﺎﻧﺸﺎن ﺳﻮى ﺷﺎم ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑـﻪ دﻣﺸـﻖ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮوان ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺰ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻛﺴﺎن دو ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ در اردن دل ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ داﺷﺖ و ﺑﺮاى‬
‫آﻧﻬﺎ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى در دﻣﺸﻖ دل ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ داﺷﺖ و ﺑﺮاى وى دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ در اردن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم اردن! درﺑﺎره اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ و ﻣﻘﺘـﻮﻻن‬
‫ﺣﺮه ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻨﺎﻓﻖ اﺳﺖ و ﻣﻘﺘﻮﻻن ﺣﺮه در ﺟﻬﻨﻤﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻣﻘﺘﻮﻻن ﺧﻮدﺗﺎن در ﺟﻨﮓ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد و ﻣﻘﺘﻮﻻن ﻣﺎ‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﮔﺮ دﻳﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ وﻗﺘﻰ زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑـﻮد ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن ﻧﻴـﺰ دﻳـﻦ وى و‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ و اﮔﺮ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ آن روز ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ او و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻠﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ و اﻃﺎﻋﺖ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﻣﺎ را از اﻳﻦ دو ﭘﺴﺮ ﺑﺮﻛﻨﺎر دارى‪ -‬ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﻋﺒـﺪاﷲ و ﺧﺎﻟـﺪ دو ﭘﺴـﺮ ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ -‬ﻛﻪ ﻧﻮﺳﺎﻟﻨﺪ و ﻣﺎ اﻳﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﻢ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺮدم ﭘﻴﺮى را ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﻣﺎ ﻛﻮدﻛﻰ را ﺑﺒﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى ﺑﻪ دﻣﺸﻖ دل ﺑﺎ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ داﺷـﺖ و ﻣـﺎﻧﻊ وى در ﻋﻠﻨـﻰ‬
‫ﻛﺮدن ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻧﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﺣﺴﺎن ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ از اﻳـﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺿﺤﺎك ﻧﻮﺷﺖ و ﺣﻖ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﺑﺰرگ ﺷﻤﺮد و از اﻃﺎﻋﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ و از ﻛﻮﺷﺸـﻬﺎى ﺑﻨـﻰ‬
‫اﻣﻴﻪ و ﻧﻴﻜﻰﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺨﻦ آورد و او را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬از اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ آورد و‬
‫‪299‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫از او ﺑﻪ ﺑﺪى ﻳﺎد ﻛﺮد و دﺷﻨﺎم او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وى ﻣﻨﺎﻓﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺧﻠﻊ ﻛﺮده و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ وى‬
‫را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻏﻀﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه وى ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى ﺿـﺤﺎك ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﻫﻢ او ﻧﺴﺨﻪاى از ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎﻏﻀﻪ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺿﺤﺎك ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴﺰ و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺨﻮان‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﺎن ﺑﺮاى ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﺎﻏﻀﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﭘﻴﺶ ﺿﺤﺎك آورد و ﺑﺪو داد و ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ داد و ﭼـﻮن روز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﺷﺪ و ﺿﺤﺎك ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ ﻧﺎﻏﻀﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﻣﻴﺮ را ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﻧﺎﻣـﻪ ﺣﺴـﺎن را‬
‫ﺑﺨﻮاه و ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺨﻮان‪«.‬‬
‫ﺿﺤﺎك ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ «.‬و او ﺑﻨﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻏﻀﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺿﺤﺎك ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ «.‬و او ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ «.‬و ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻤﻰﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣـﻪاى را ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﺮون آورد و ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﺴﺎن را ﺗﺼـﺪﻳﻖ‬
‫ﻛﺮد و ﺗﻜﺬﻳﺐ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﺮد و ﻧﺎﺳﺰاى او ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻧﻤﺲ ﻏﺴﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺘﺎر ﺣﺴﺎن و ﻧﺎﻣﻪ او‬
‫را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد و ﻧﺎﺳﺰاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺣﻜﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺎﺳﺰاى ﺣﺴﺎن و ﺛﻨﺎى اﺑﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺿﺤﺎك ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻧﻤﺲ و ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ اﺑﺮد را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺣﺴـﺎن را‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺎﺳﺰاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﻫﻢ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺣﻜﻤﻰ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺰدﻧﺪ و او را ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﺴﻮﺧﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻪاش ﺑﺪرﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ ﭘﺴﺮى ﺑﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و دو ﭘﻠﻪ از ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪ ،‬ﺿﺤﺎك ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮد و ﻣﺮدم را آرام ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺿﺤﺎك ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻔﻴﺎن ﺑـﻦ اﺑـﺮد را از زﻧـﺪان ﺑـﺮون‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻏﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻧﻤﺲ را ﺑﺒﺮدﻧﺪ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻛﻠﺐ‬
‫و ﻏﺴﺎن ﺑﻮدم ﺑﻴﺮوﻧﻢ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮان ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺎﻟﮕﺎن ﻛﻠﺒﻰ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و او را از زﻧـﺪان ﺑـﺮون‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺷﺎم اﻳﻦ روز را روز ﺟﻴﺮون اول ﻧﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم دﻣﺸﻖ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺿـﺤﺎك ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫دﻣﺸﻖ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﻨﺸﺴﺖ‪ ،‬از ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻦ آورد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺟﻮاﻧﻰ از ﻣـﺮدم ﻛﻠـﺐ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺼﺎى ﺧﻮﻳﺶ او را ﺑﺰد‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻰ ﻛﻪ در ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﺴـﺠﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻫـﻢ‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻗﻴﺲ ﺑﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻳﺎرى ﺿﺤﺎك دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ ﺳﻮى ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪300‬‬

‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺼﺐ ﻳﺰﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﺤﺎك ﺑﻪ دار اﻻﻣﺎره رﻓـﺖ و ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑـﺮاى ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺻﺒﺢ ﺑﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﻌﻀﻰ دل ﺑﺎ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻰ دل ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﺤﺎك ﻛﺲ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ روز ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻋﺬر ﺧﻮاﺳﺖ و از ﻣﻨﺘﻰ ﻛﻪ ﺑـﺮ او و واﺑﺴـﺘﮕﺎﻧﺶ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﺳﺨﻦ آورد و ﮔﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮرى ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬـﺎ ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎن‬
‫ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻴﻢ ﻛﻪ از اردن ﺑﻴﺎﻳﺪ و در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﻣﻨﺰل ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﻰروﻳﻢ و ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ از اﻳﻦ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺿﺤﺎك ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑـﺮون ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﻰ‬
‫اﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮﭼﻤﻬﺎ روان ﺷﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺟﺎﺑﻴﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﻮر ﺑﻦ ﻣﻌﻦ ﺳـﻠﻤﻰ ﭘـﻴﺶ ﺿـﺤﺎك آﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺧﻮاﻧﺪى و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﻢ اﻳﻨـﻚ ﺑـﻪ ﻃـﺮف اﻳـﻦ ﺑـﺪوى ﻛﻠﺒـﻰ‬
‫ﻣﻰروى ﻛﻪ ﺑﺮادرزادهاش ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮدارى؟«‬
‫ﺿﺤﺎك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻋﻠﻨﻰ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ دﻋﻮت ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺿﺤﺎك ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ از راه ﺑﮕﺸﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻣﺮج راﻫﻂ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﺟﻨﮕﻰ ﻛﻪ در ﻣﺮج راﻫﻂ ﻣﻴﺎن ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻣـﺮوان ﺑـﻦ ﺣﻜـﻢ رخ داد اﺧـﺘﻼف ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وى ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑـﻮد و‬
‫اﻣﻴﺪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد وﻗﺘﻰ از ﻋﺮاق ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺰرگ‬
‫و ﺳﺮور ﻗﺮﻳﺸﻰ و ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺮ ﺗﻮ اﻣﺎرت ﻣﻰﻛﻨﺪ؟« و اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ آن ﺣـﻮادث رخ داده ﺑـﻮد و‬
‫ﻣﺮوان ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى ﺿﺤﺎك رﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﺿﺤﺎك آن وﻗﺖ در اﻃﺎﻋﺖ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺮج راﻫـﻂ‬
‫از ﻗﻴﺴﻴﺎن ﭼﻨﺪان ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﺟﻨﮕﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﺤﺎك در ﺟﻨﮓ ﻣﺮج راﻫﻂ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ دﻋﻮت‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى را ﺑﺮاى ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﺿﺤﺎك را ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫راوﻳﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺮج راﻫﻂ ﻣﻴﺎن ﺿﺤﺎك و ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم رخ داد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم اردن و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻣﺮوان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﭘﻴﺮى ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻰ و ﭘﺴﺮ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻮﺟﻮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻬﻨﺴﺎل اﺳﺖ آﻫﻦ را ﺑﻪ آﻫﻦ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ ،1‬اﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮان را ﺑـﺎ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣﻜـﻦ‪ ،‬ﺳـﻴﻨﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻴﻨﻪ او ﺑﺒﺮ و ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎر‪ «.‬ﻣﺮوان دﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﺑـﺮد و ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﺑﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻪ روز رﻓﺘﻪ از ذى ﻗﻌﺪه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺜﺎل روان ﻋﺮﺑﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻫﻤﺴﻨﮓ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﺳﻨﮓ ﺷﻜﻦ ﻓﺎرﺳﻰ‪.‬‬

‫‪301‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺿﺤﺎك ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎران وى ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺿﺤﺎك و ﻳـﺎراﻧﺶ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺰﻧﺎد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺿﺤﺎك وﻻﻳﺘﺪار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻮﺳـﺎل‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﻴﺲ و دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑﻴﻌـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻛﺮد‪ «.‬زﻓﺮ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﻓﻬﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان زﺑﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺮاى ﻋﺒـﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ و در راه اﻃﺎﻋﺖ وى ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺪم آن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮﺷﻴﺎن او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﺎ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﺪان ﭘﻴﻮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻣﺮج راﻫﻂ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ و اﺧﺒﺎر ﻣﻬﻢ ﺳـﺎل ﺷﺼـﺖ و‬

‫ﭼﻬﺎرم‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺖ ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﺒﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺟﺎﺑﻴﻪ و دﻳـﺪار‬
‫ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ راه ﻛﺞ ﻛﺮد و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮج راﻫﻂ رﺳﻴﺪ و ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را‬
‫ﻋﻠﻨﻰ ﻛﺮد و ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﺧﻠﻊ ﻛﺮد و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم دﻣﺸﻖ از ﻳﻤﻨﻴﺎن و دﻳﮕﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﺣﺴﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﺎن ﭼﻬﻞ روز ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‬
‫و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﺑﻮدﻧﺪ ﺿﺤﺎك ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻤﺺ ﺑﻮد و زﻓﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﻨﺴـﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد و ﻧﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و از آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺮ اﻃﺎﻋـﺖ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن‪ ،‬ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ذى اﻟﻜﻼع را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬زﻓﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪،‬‬
‫ﻧﺎﺗﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ در ﻣﺮج راﻫﻂ ﺑﻪ ﻧـﺰد ﺿـﺤﺎك ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻈﺮﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻜﻮﻧﻰ دل ﺑﺎ ﭘﺴـﺮان ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫داﺷﺖ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻼﻓﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺳﻜﻮﻧﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻼﻓﺖ از ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻮان ﻛﻪ ﭘﺪرش ﻣﻴﺎن ﻣﺎ زاده و ﺧﻮاﻫﺮزاده ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺪرش ﻣﻰداﻧﻰ‪ «.‬و ﻓﺮدا ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻋﺮﺑﺎن ﺳﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ «.‬ﻣﻘﺼﻮدش ﺧﺎﻟﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﭘﻴﺮى ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﻣﺎ ﻛﻮدﻛﻰ ﺑﻴﺎرﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از آن رو ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻧﺪﻳﺪهاى و ﺑﺰﺣﻤﺖ ﻧﻴﻔﺘﺎدهاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺳﻠﻴﻤﺎن آرام ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺮوان و ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮوان دﻫﻰ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و ﺑﻨﺪ ﭘﺎﭘﻮﺷـﺖ را و درﺧﺘـﻰ را‬
‫ﻛﻪ در ﺳﺎﻳﻪ آن ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺣﺴﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮوان ﭘﺪر ﻋﺸﻴﺮه و ﺑﺮادر ﻋﺸﻴﺮه و ﻋﻤﻮى ﻋﺸـﻴﺮه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮزادهﺗﺎن ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪302‬‬

‫ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺧﻮاب ﭼﺮاﻏﺪاﻧﻰ دﻳﺪم ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد دﺳـﺖ‬
‫ﺳﻮى آن ﻣﻰﺑﺮد و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ ﻣﺮوان دﺳﺖ ﺑﺮد و آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ او ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬اى ﺣﺼﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮوان و ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮوان ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﻣـﻰداﻧـﻰ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻗﻴﺴﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬روح ﺑﻦ زﻧﺒﺎع ﺟﺬاﻣﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳـﺖ و ﺣﻤـﺪ ﺧـﺪا‬
‫ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﻣﺼـﺎﺣﺒﺘﺶ ﺑـﺎ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ و ﺳﺎﺑﻘﻪاش در اﺳﻼم ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ وﻟـﻰ اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ ﻣـﺮدى‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و ﻣﺮد ﺿﻌﻴﻒ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﺴﺎن از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣـﻰﮔﻮﻳﻨـﺪ و ﺳـﻮى وى‬
‫دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ او ﭘﺴﺮ زﺑﻴﺮ ﺣﻮارى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﭘﺴﺮ اﺳـﻤﺎ‪ ،‬دﺧﺘـﺮ‬
‫اﺑﻰ ﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ دو ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻓﻀﻴﻠﺖ وى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ و ﭘﺴﺮش ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺧﻠﻊ ﻛﺮده و ﺧﻮﻧﻬﺎ رﻳﺨﺘـﻪ و ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﺧـﺘﻼف آورده و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﺟﺎ در اﺳﻼم ﺷﻜﺎﻓﻰ ﺑﻮده‬
‫ﻣﺮوان از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻜﺎف ﺑﻮده‪ ،‬او ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ روز ﺣﺎدﺛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻓﺎع از اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪه و در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺟﻨﮓ ﻛﺮده‪ ،‬رأى ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑـﺎ ﺳـﺎﻟﺨﻮرده ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺮدﺳﺎل را ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺷﻮد‪ «.‬ﻣﻨﻈﻮرش از ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻮد و از ﺧﺮدﺳﺎل ﺧﺎﻟﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻛﺴﺎن اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از وى ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و ﭘﺲ از‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ اﻣﺎرت دﻣﺸﻖ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ ﻋـﺎص ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫اﻣﺎرت ﺣﻤﺺ ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮك ﺧـﻮاﻫﺮم‪ ،‬ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﺮدﺳﺎﻟﻴﺖ ﺗﺮا ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺟﺰ ﺑﺮاى ﺗﻮ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ و ﺑﺎ ﻣﺮوان ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻛﺎر ﻣﺎ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺎﺟﺰ ﻧﻤﺎﻧﺪم وﻟﻰ ﺻﻼح ﺗﺮا ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪهام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺣﺴﺎن ﻣﺮوان را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮ رﺿﺎ ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ دﻫﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﻣﺨﻠـﻮق وى ﻣـﺎﻧﻊ آن ﻧﺸـﻮد و اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﻊ آن ﺷﻮد ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫‪303‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﺣﺴﺎن ﺑﻪ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم ان ﺷـﺎء اﷲ ﺑـﻪ روز ﭘﻨﺠﺸـﻨﺒﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ را‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ در رﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮوان ﺑﺎ ﻛﺴﺎن‬
‫ﺳﻮى ﺟﺎﺑﻴﻪ رﻓﺖ و در ﻣﺮج راﻫﻂ ﺑﺎ ﻣﺮدم اردن از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻠﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺿﺤﺎك ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻮم ﺳﻜﺎﺳﻚ و ﺳﻜﻮن‬
‫و ﻏﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻴﺰ ﺳﻮى اردن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺳﭙﺎه ﻣﺮوان ﺑﻮد ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺿﺤﺎك‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﻘﻴﻠﻰ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ وى ﻣﺮدى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎم وى را از ﻳﺎد ﺑﺮدهام‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻧﻤﺲ ﻏﺴﺎﻧﻰ در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در دﻣﺸﻖ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭼـﻮن ﻣـﺮوان در‬
‫ﻣﺮج راﻫﻂ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻧﻤﺲ ﺑﺎ ﻣﺮدم دﻣﺸﻖ و ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺸـﻮرﻳﺪ و ﺑـﺮ ﺷـﻬﺮ ﺗﺴـﻠﻂ ﻳﺎﻓـﺖ و ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺿﺤﺎك را از آﻧﺠﺎ ﺑﺮون ﻛﺮد و ﺧﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آورد و ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و او را ﺑـﻪ ﻣـﺎل و‬
‫ﻣﺮد و ﺳﻼح ﻛﻤﻚ داد و اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺘﺤﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺑﻴﺴﺖ روز ﺑﺎ ﺿﺤﺎك ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﭙﺎه ﻣﺮج ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺿـﺤﺎك ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬آن روز از ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﺎم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺿﺤﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺘﺎد ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﻗﻄﻴﻔﻪ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻗﻄﻴﻔﻪ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ دو ﻫﺰار ﻣﻘﺮرى ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻣﺮدم ﺷﺎم از ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﻠﻴﻢ ﻛﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺿﺤﺎك ﺑﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ورود ﻗﻀﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم‪ ،‬ﭘﺮﭼﻤﺪار ﻗﻮم ﺑﻮده ﺑﻮد ﻧﻴﺰ آن روز ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬وى ﺟﺪ ﻣﺪﻟﺞ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻘﺪام ﺟﺮﺷﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺛﻮر ﺑﻦ ﻣﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ رأى ﺿﺤﺎك را ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ ﺳﺮ ﺿﺤﺎك را ﺑﻴﺎورد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ وﻗﺘﻰ ﺳﺮ را ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان آوردﻧـﺪ آزرده‬
‫ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ ﺳﻨﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪه و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻢ ﺳﺴﺘﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﺸﻨﻪ ﺷﺪن ﺧـﺮاز ﻋﻤـﺮم ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺘﻪﻫﺎ را ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ وادارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آن روز ﻣﺮوان ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻪاى ﮔﺬﺷﺖ و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺠﺰ ﻣﺮگ ﻛﺴﺎن آﻧﻬﺎ را ﭼﻪ زﻳﺎن؟‬
‫ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از دو اﻣﻴﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ ود ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺿﺤﺎك ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻠﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎم زﺣﻨﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﺘﺶ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻴﺰه ﻣﻰزد از ﭘﺎ در ﻣﻰآﻣﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزد ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ او را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و از ﻛﺎرش و از ﺗﺮﺗﻴﺒﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدان را ﻣـﻰﻛﺸـﺖ در‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺑﻮدم ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻳﻜﻰ ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و زﺣﻨﻪ او را از ﭘﺎى در آورد و ﺑـﻪ ﺟـﺎ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮﻓﺘﻢ و ﻣﻘﺘـﻮل را‬
‫ﺑﺪﻳﺪم‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮ او را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ و ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان ﺑﺮدم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ او را ﻛﺸﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬زﺣﻨﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻠﺒﻰ او را ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪304‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان راﺳﺖ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﺮا ﻛﻪ دﻋﻮى ﻛﺸﺘﻦ او را ﻧﻜﺮدم ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻧﺪ و ﺑـﺎ‬
‫زﺣﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻛﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آن روز ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺮوان ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮد و او ﻧﻴﺎم ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣـﻦ ﻧﻬـﺎده‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻨﺎن ﺗﻴﺰى ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﭽﺸﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ از ﭼﻮﭘـﺎن‬
‫ﺟﺪا ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺷﺶ ﻫﺰار ﻛﺲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺳﻮاراﻧﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﭘﻴﺎدﮔﺎﻧﺶ ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ‬
‫ﻫﺒﻴﺮه‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در آن روز ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﭘﺮﭼﻤـﻰ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺖ و ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻢ در آن روز ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻣﺮوان از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻣﺮوان ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺤﺎرب ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻤﻰ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣـﺮوان‬
‫ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺖ ﻧﻤﻰﭘﻴﻮﻧﺪى ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺗﺮا اﻧﺪك ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻨﺎن ﻛـﻪ ﻣـﻰﮔـﻮﻳﻰ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑﭙﻴﻮﻧـﺪﻳﻢ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﺎ‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان از اﻳﻦ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن از ﻣﺮج ﺑﻪ ﻓﺮار ﺳﻮى وﻻﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺣﻤﺺ ﺳﻮى ﺣﻤﺺ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺑﺸﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻧﻌﻤﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻓﺮار ﻛﺮده‪ ،‬زﻧﺶ ﻧﺎﻳﻠﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺎره ﻛﻠﺒﻰ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮد ﺑﻨﻪ‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﻫﻤﻪ ﺷـﺐ ﺳـﺮﮔﺮدان ﺑـﻮد‪ ،‬ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻣـﺮدم ﺣﻤـﺺ ﺑـﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ وى‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺪو رﺳﻴﺪ ﻳﻜﻰ از ﻛﻼﻋﻴﺎن ﺑﻮد ﺑﻨﺎم ﻋﻤﺮو ﭘﺴﺮ ﺧﻠﻰ ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺮ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ‬
‫را ﺑﺎ ﻧﺎﺋﻠﻪ زﻧﺶ و ﻓﺮزﻧﺪش ﺑﻴﺎورد و ﺳﺮ را در ﻛﻨﺎر ام اﺑﺎن دﺧﺘﺮ ﻧﻌﻤﺎن اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ زن ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺷﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﻧﺎﻳﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪان ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ «.‬ﻛﻪ ﺳﺮ را در ﻛﻨﺎر وى اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﺣﻤﺺ آوردﻧﺪ و ﻛﻠﺒﻴﺎن ﺣﻤﺺ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻳﻠﻪ و ﻓﺮزﻧﺪ وى را ﺑﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻓﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻧﻴﺰ از ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﻓﺮارى ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻋﻴـﺎض ﺟﺮﺷـﻰ ﺑـﻮد و‬
‫ﻳﺰﻳﺪ وى را ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﮕﺬاﺷﺖ زﻓﺮ وارد ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺷﻮد اﻣﺎ زﻓﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﻴـﺪ ﻃـﻼق و ﻋﺘـﻖ ﻗﺴـﻢ ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ داﺧﻞ ﺣﻤﺎم ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺷﺪم از ﺷﻬﺮ ﺑﺮوم و ﭼﻮن وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻧﺮﻓﺖ و آﻧﺠـﺎ ﻣﺎﻧـﺪ و‬
‫ﻋﻴﺎض را ﺑﺮون ﻛﺮد و ﺣﺼﺎرى ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﻗﻴﺲ ﺳﻮى او رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺟﺬاﻣﻰ اﻣﻴﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺮار ﻛﺮد و در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم‬
‫ﻣﻄﻴﻊ ﻣﺮوان ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺷﺎم ﺑﺮ ﻣﺮوان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﺳﻮى ﻣﺼﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﺟﺤﺪم ﻗﺮﺷﻰ دﻋﻮت اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﺑﻨﻰ ﻓﻬﺮ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى اﺑﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫‪305‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫رﻓﺖ و ﭘﺲ از وى ﻣﺮوان‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ اﺷﺪق را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ وارد ﻣﺼﺮ ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو وارد ﻣﺼﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺮوان ﺗﻦ دادﻧﺪ و ﺑـﺎ وى ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮوان ﺳﻮى دﻣﺸﻖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮادرش ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫را ﺳﻮى ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ وارد ﺷـﺎم ﺷـﻮد‬
‫ﺑﺎ وى رو ﺑﻪ رو ﺷﺪ و ﻳﺎران ﻣﺼﻌﺐ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺬره ﺑﻨﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﺣﺮﻳـﺚ ﻛـﻪ داﻳـﻰ‬
‫ﭘﺴﺮان اﺷﺪق ﺑﻮد ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را در ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭘﻴﺎده ﻳﺎ ﺳﻮار‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﻌﺐ ﻧﺪﻳﺪم‬
‫در راه دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﭘﻴﺎده ﻣﻰرﻓﺖ و ﻳﺎران ﺧﻮد را ﻣﻰﺑﺮد و ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﭘﺎى ﻣﻰرﻓﺖ ﻛـﻪ ﭘﺎﻫـﺎﻳﺶ را دﻳـﺪم ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮن آﻟﻮد ﺷﺪه ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در دﻣﺸﻖ ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى ﺑﺎز آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد از ﻋﺮاق ﺳﻮى ﺷﺎم آﻣﺪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را در ﺗﺪﻣﺮ دﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ از ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻜﻪ و ﺣﺠﺎز ﺗﺒﻌﻴﺪﺷﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد و در ﺗﺪﻣﺮ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﺤﺎك ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ ﻓﻬـﺮى‬
‫اﻣﻴﺮ ﺷﺎم ﻃﺮﻓﺪار اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻣﺮوان ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﻧﺸﻴﻨﺪ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رود و ﺑﺎ وى ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ و از او ﺑﺮاى ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ اﻣﺎن ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻜﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ رأى درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ ﭘﻴﺮ ﻗﺮﻳﺸﻰ ﺳـﻮى اﺑـﻮ‬
‫ﺧﺒﻴﺐ روى و ﺧﻼﻓﺖ او را ﺑﭙﺬﻳﺮى ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺗﺪﻣﺮ را دﻋﻮت ﻛﻦ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ‪ .‬و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و آن ﮔﺮوه از ﺑﻨـﻰ‬
‫اﻣﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺿﺤﺎك رو و او را از ﺷﺎم ﺑﺮون ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﺑﻦ زﻳﺎد راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﺗﻮ ﺳﺮور ﻗﺮﻳﺸﻰ و ﺷﺎخ ﺑﺎرور‪ ،‬و از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ -‬ﻣﻨﻈﻮرش ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﻮد‪ -‬ﻣـﺎدر او را‬
‫ﺑﻪ زﻧﻰ ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ در ﻛﻨﺎر ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮوان ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﻣﺎدر ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وى ﻓﺎﺧﺘﻪ دﺧﺘﺮ ﻫﺎﺷـﻢ ﺑـﻦ ﻋﺘﺒـﻪ ﺑـﻦ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺪﻣﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ اﻧﺒﻮه ﺳﻮى ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ رﻓﺖ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﺑﻪ دﻣﺸﻖ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺿـﺤﺎك از ﻛـﺎر‬
‫ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ و آﻣﺪﻧﺸﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم دﻣﺸﻖ و دﻳﮕﺮان ﻛﻪ ﭘﻴﺮوى او ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ از ﺟﻤﻠـﻪ زﻓـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺮج راﻫﻂ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺿـﺤﺎك ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ ﻓﻬـﺮى و ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻓﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دو ﺟﻮان از ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻢ راﻫﻰ را‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﻮاران ﻣﺮوان ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن دو ﺟﻮان ﺳﻠﻤﻰ از رﺳـﻴﺪن ﺳـﻮاران ﻣـﺮوان ﺑﻴﻤﻨـﺎك‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ زﻓﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﻮ ﻓﺮار ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ زﻓﺮ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را واﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﻣﺮدم ﻗﻴﺲ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و او را ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫}دو ﺻﻔﺤﻪ اﺷﻌﺎر ﺑﻮده و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪{.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪306‬‬

‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮد و ﻣﻠﻚ ﺑﺮ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺣﺼـﻴﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺷﺮط ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﻛﻪ در ﺷﺎم ﺑﻮدﻧﺪ در ﺑﻠﻘﺎ ﻣﻘﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻟﻘﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﻣﺮوان ﺑﻠﻘﺎ را ﺑﻪ او داد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﺑﻨﻰ ﺣﻜﻢ اﺳﺘﻘﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻃﻬﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ روز ﻛﻪ ﻣﺮوان ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻛﺴـﺎﻧﻰ دﻋـﻮى‬
‫ﺷﺮﻃﻬﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻄﺮ آﮔﻴﻦ ﺳﺮﻣﻪ زده ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺖ ﻛـﻪ وى‬
‫ﻣﺮدى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻄﺮ ﻣﻰزد و ﺳﺮﻣﻪ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از آن رو ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻧﺪﻳﺪهاى و ﺑﺰﺣﻤﺖ ﻧﻴﻔﺘﺎدهاى‪«.‬‬
‫ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬آرام ﺑﺎش ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺷﻮﺧﻰ ﻛﺮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﭙﺎه ﺧﺮاﺳﺎن از ﭘﺲ ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻣﻮرﺷـﺎن را‬
‫ﺳﺎﻣﺎن دﻫﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪاى اﺗﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﻨﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎزم در ﺧﺮاﺳﺎن در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل رخ داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﻨﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم در ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺎرب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد از ﺗﺤﻔﻪﻫﺎى ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﺧﻮارزم ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورده ﺑـﻮد ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺮاى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﻠﻢ ﻫﻤﭽﻨﺎن وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤـﺮد و‬
‫از ﭘﺲ وى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻤﺮد و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ وى ﺑﻪ ﺳﻠﻢ رﺳﻴﺪ و ﻧﻴﺰ از ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ زﻳـﺎد در‬
‫ﺳﻴﺴﺘﺎن و اﺳﺎرت اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﻳﺎد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ اﻣﺎ ﺧﺒﺮﻫﺎ را ﻧﻬﺎن داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺮاده ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ و وى را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺷﻌﺮ اﺑﻦ ﻋـﺮاده رواج ﻳﺎﻓـﺖ ﺳـﻠﻢ ﻣـﺮگ ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﻋﻠﻨﻰ ﻛﺮد و ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺮدم ﺑﺮ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪاى ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و دو ﻣﺎه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﺒﻮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وى ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺮى از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺮا ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺮى را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻠﻢ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺎد دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در آن ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﻠﻢ در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﻴﺴـﺖ ﻫـﺰار ﻣﻮﻟـﻮد را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫دوﺳﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻢ ﻧﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻔﺺ ازدى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﻤﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑﻴﻌـﺖ ﺳـﻠﻢ را‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻢ از ﺧﺮاﺳﺎن در آﻣﺪ و ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻﻔﺮه را ﻧﺎﻳـﺐ ﺧـﻮﻳﺶ ﻛـﺮد و ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﺳـﺮﺧﺲ رﺳـﻴﺪ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را در ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻬﺎدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻬﻠﺐ را‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺮدم ﻧﺰار ﻛﺴﻰ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻰ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻳﻤﻨﻴﺎن را وﻻﻳﺘﺪار ﻛﺮدى؟«‬
‫‪307‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺳﻠﻢ وﻻﻳﺖ ﻣﺮوروذ و ﻓﺎرﻳﺎب و ﻃﺎﻟﻘﺎن و ﮔﺴﻮزﮔﺎن را ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺼﺮ اوس ﺑﺼﺮه را ﺑﺮ ﻫﺮات ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر رﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﺎزم او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮدى؟« ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻣﻴﺎن ﻣﻀﺮ ﻳﻜـﻰ را‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺮاﺳﺎن را ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﻳﻞ و ﻳﻤﻦ و ﻋﻤـﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛـﺮدى؟« آﻧﮕـﺎه ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺲ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻣﻦ وﻻﻳﺘﺪار ﺧﺮاﺳﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺲ و ﻛﺎرت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم وى ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﻤﻚ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻢ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﺪو دادﻧﺪ و او ﺳﻮى ﻣﺮو رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻﻔﺮه ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺟﺸﻢ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺿﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺳﻮى ﻣﺮو رﻓﺖ ﺟﺸﻤﻰ ﻣـﺎﻧﻊ او ﺷـﺪ و‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن زد و ﺧﻮردى ﺷﺪ و ﺳﻨﮕﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ ﺟﺸﻤﻰ ﺧﻮرد و از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﺸﻤﻰ ﻣﺮوروذ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫وى رﻫﺎ ﻛﺮد و اﺑﻦ ﺧﺎزم وارد ﻣﺮو روذ ﺷﺪ و دو روز ﭘﺲ از آن ﺟﺸﻤﻰ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫رﺷﻴﺪ ﮔﻮزﮔﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد و ﭘﺲ از او ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻤﺮد ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮ‬
‫ﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻰ ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ و ﻓﺘﻨﻪ ﺷـﺪ و اﺑـﻦ ﺧـﺎزم ﺑـﺮ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﺪ و ﺟﻨﮓ رخ داد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺖ اﺑﻮ ﻧﻌﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﻣﺮو ﺗﺴـﻠﻂ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺳﻮى ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ رﻓﺖ و در ﻣﺮو روذ ﺑﺎ وى ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪ روز ﺟﻨﮓ ﻛﺮد و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﺳﻮى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﻘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤـﺮو از آﻣـﺪن‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺮادرش ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى رﻓﺖ و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﺴﺎن اﺑﻦ ﺧـﺎزم ﺑـﻪ او‬
‫ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر رودى ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮود آﻳﻴﺪ«‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﻧﻴﺰ ﻓﺮود آﻣﺪ و‬
‫ﺳﺮاغ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ذوﻳﺐ ﻋﺪوى را ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن در رﺳﻴﺪ ﺑﻪ اﺑـﻦ ﺧـﺎزم‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﻚ زﻫﻴﺮ آﻣﺪ‪ «.‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪﺗﻰ دراز ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫در ﻫﺮات ﺑﻪ اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ ﻣﺮو ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ را ﻛﺸﺖ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻏﻨﻮى ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺴﺮى ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ ﻫﺮاﺗﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻋﻤﺮو ﻫﺮدوان ﻣﺮﺛﺪى‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻣﺮﺛﺪ از ﺑﻨﻰ‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ را ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻣﺮو ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮو روذ ﺑﻮدﻧﺪ ﺳـﻮى‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪308‬‬

‫ﻫﺮات ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻜﺮﻳﺎن دﻳﮕﺮ وﻻﻳﺎت ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ اﻧﺒﻮه ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺎﻻرﺷـﺎن اوس‬
‫اﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اوس ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم روى و ﻣﻀﺮﻳﺎن را از ﻫﻤـﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن‬
‫ﺑﺮون ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻃﻐﻴﺎن اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ زﺑﻮن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻴﺪ اﮔﺮ اﺑـﻦ ﺧـﺎزم ﺷـﻤﺎ را‬
‫واﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻴﺪ و او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻨﻰ ﺻﻬﻴﺐ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻨﻰ ﺟﺤﺪر ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣـﺎ و ﻣﻀـﺮﻳﺎن‬
‫در ﻳﻚ وﻻﻳﺖ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ دو ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺛﺪ را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﻛﺮدن را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮى ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ وﮔﺮﻧﻪ دﻳﮕﺮى را‬
‫ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ ﭘﺴﺮش ﻣﻮﺳﻰ را ﻧﺎﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫درهاى ﻣﺎ ﺑﻴﻦ اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ و ﻫﺮات ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻜﺮﻳﺎن ﺑﻪ اوس ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮون ﺷﻮ‪ ،‬و ﺧﻨﺪﻗﻰ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻬﺮ ﺑﺰن و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اوس ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺷﻬﺮ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و اﺑﻦ ﺧﺎزم را ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ واﮔﺬارﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻳﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺧﺴـﺘﻪ ﺷـﻮد و‬
‫رﺿﺎى ﺷﻤﺎ را ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﺷﻬﺮ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻨﺪﻗﻰ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن زدﻧﺪ و اﺑﻦ ﺧﺎزم در ﺣﺪود ﻳـﻚ ﺳـﺎل ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد‪.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻫﻨﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺳﻮى ﻫﺮات رﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ اﻧﺒﻮه از ﻣﺮدم ﺑﻜـﺮ ﺑـﻦ واﺋـﻞ آﻧﺠـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺧﻨﺪﻗﻰ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻣﻀﺮﻳﺎن را ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻼل ﺿﺒﻰ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨـﻰ ذﻫـﻞ ﺑﻨـﻰ اوس ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺎ‬
‫ﺑﺮادراﻧﺖ و ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪرت ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻰ! ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ ﺧـﻮش ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺮو روذ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪاى‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ رﺿﺎﻳﺘﺸﺎن را ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻰ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ اﺻﻼح ﺑﺮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﮔﺬارم راﺿﻰ ﻧﺸﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از دﻧﻴﺎ ﺑﺮون ﻛﻨﻨﺪ درﻳﻎ‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻪ ﻣﻦ و ﻧﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺧﻨـﺪف ﻛـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ ﻣـﻦ ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ ﻫﻤـﺮاه ﺗـﻮ ﻳـﻚ ﺗﻴـﺮ‬
‫ﻧﻤﻰاﻧﺪازﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺎش و رﺿﺎﻳﺘﺸﺎن را ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫‪309‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻼل ﭘﻴﺶ اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ رﻓﺖ و او را ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻗﺴﻢ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻮن‬
‫ﻧﺰارﻳﺎن را ﻣﺮﻳﺰ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ ﻣﻴﻨﺪاز‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻰ ﺻﻬﻴﺐ را دﻳﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﻴﻦ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻼل ﺑﺮﻓﺖ و ارﻗﻢ ﺑﻦ ﻣﻄﺮف ﺣﻨﻔﻰ و ﺿﻤﻀﻢ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ )ﻳـﺎ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺿﻤﻀﻢ( و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺻﻠﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن ﺣﻨﻔﻰ‪ ،‬را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ از ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛـﺮد و ﺳـﺨﻨﺎﻧﻰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ اوس ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻨﻰ ﺻﻬﻴﺐ را دﻳﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺎر ﺑﻨﻰ ﺻﻬﻴﺐ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻧﺪﻳﺪهام‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻼل ﭘﻴﺶ ﺑﻨﻰ ﺻﻬﻴﺐ رﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺒﻮدى ﺗﺮا ﻣﻰﻛﺸﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰى رﺿﺎ ﻧﻤﻰدﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﻜﻰ از دو ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮوﻳﺪ و ﻛﺲ از ﻣﻀﺮﻳﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻳـﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴـﺪ و ﻫﻤـﻪ ﻣﺮﻛـﺐ و‬
‫ﺳﻼح و ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﺑﻪ ﻣﺎ واﮔﺬارﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﻰ ﻧﺪارﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺲ ﻛﻪ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻰ ﻧﻜﻮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻫﻼل ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادراﻧﻤﺎن را دﻳﺪم ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ از وﻗﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ را از ﻣﺮدم ﻣﻀﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮده ﻣﺮدم رﺑﻴﻌـﻪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺸﻤﮕﻴﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺖ ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺿﺒﻰ آﻣﺪه ﻛﻪ وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ ﻫﺮات ﺑﻮد ﺗﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺮ اﺳﻔﺎد ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻣﺮدم ازد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺲ‬
‫ﭘﻴﺶ ازدﻳﺎن اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻳﺎرى ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ ﻛـﺲ ﭘـﻴﺶ‬
‫اﺑﻦ ﺧﺎزم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺗﻤﻴﻢ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻣﻜـﻦ‪،‬‬
‫وﻗﺘﻰ دﻳﺪﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﻴﺮ روزى ﺳﺮد ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ و ﭼﻮن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و ﺗﺮﻛـﺎن ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬
‫ﻧﻴﺎرﺳﺘﻨﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﻣﻘﺪارى از ﺷﺐ ﺳﭙﺮى ﺷﺪ و در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺮى رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و زﻫﻴﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺮﻛﺎن رﻓﺖ ﻛﻪ راه را ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و از ﺳﺮﻣﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪310‬‬

‫دﺳﺘﺶ روى ﻧﻴﺰهاش ﺧﺸﻜﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻌﺐ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ و او را ﺑﻴﺎورد و ﭘﻴﻪ ﮔﺮم ﻣـﻰﻛـﺮد و‬
‫روى دﺳﺖ او ﻣﻰﻧﻬﺎد‪ ،‬ﭼﺮﺑﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و آﺗﺸﻰ ﺑﻴﻔﺮوﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺮم ﺷﺪ و ﮔﺮم ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻫﺮات ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺖ اﺑﻰ ﺣﻤﺎد ﺳﻠﻤﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم در ﻫﺮات ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑـﺎ‬
‫اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬روزى ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻨﺎن دﻳﺮ ﺑﭙﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮕﺸﺎن زﻧﻴﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ «:‬اى ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ در ﺧﻨﺪق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ ﻣﮕﺮ از ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻨﺪق ﺑﺲ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺧﻨﺪق ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدهاﻳﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﺮوﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ اﻃﺎﻋﺖ وى ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و دو ﮔﺮوه ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ ﻳـﺎران ﺧـﻮﻳﺶ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ را روز ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﻤﺎرﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﻚ از آن ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪم ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﺷﻤﺎس‬
‫ﺑﻦ دﺛﺎر ﻋﻄﺎردى اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ او ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ وﺷﺎح ﺛﻘﻔﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﺎس ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻛﻪ اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑـﻦ واﺋـﻞ‬
‫ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ وﻗﺖ ﺗﻼﻗﻰ دو ﮔﺮوه اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ زﻳﻦ ﺑﺒﻨﺪﻳـﺪ‬
‫و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﺳﻼح ﺑﻪ ﺗﻦ دارم ﻛﻪ اﮔﺮ دو ﺷﺘﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮم‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪهام ﺑﺎور ﻣﻜﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻨﻰ ﻋﺪى ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺪرم ﺑﻮد و ﻣﻦ ﺑﺮ اﺳﺒﻰ رام ﺑﻮدم‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺒﺎن رﺳﻴﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻧﻮك ﺑﻴﻨﻰ آن ﺑﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻧﻮك ﺑﻴﻨﻰ اﺳﺒﻰ ﻓﺮو ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬واﭘﺲ رود ﻳﺎ ﺳـﻮار‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﻨﺪازد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺳﺐ ﻣﻦ ﭼﻜﺎﭼﺎك اﺳﻠﺤﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ درهاى ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺣﺮﻳﻔﺎن ﺑﻮد و آﻧﺠﺎ ﻳﻜﻰ‬
‫از ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻦ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻧﻮك ﺑﻴﻨﻰ اﺳﺒﺶ زدم ﻛﻪ وى را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﻋﺪى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﻧﻴﺰ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل وى آﻣﺪﻧـﺪ و ﻟﺨﺘـﻰ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﻨﺪق ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪﻧﺪ و راه ﭼﭗ و راﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺴـﺎﻧﻰ در ﺧﻨـﺪق‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ وﺿﻌﻰ ﻓﺠﻴﻊ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اوس اﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ زﺧﻢ ﺧﻮرده ﺑﻮد ﻓـﺮار ﻛـﺮد‪ .‬اﺑـﻦ ﺧـﺎزم ﻗﺴـﻢ‬
‫ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ آﻓﺘﺎب ﻓﺮو رود ﻫﺮ اﺳﻴﺮى را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى آرﻧﺪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى آوردﻧﺪ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻴﻌﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﻴﻪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺪو ﺧﺘﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬و او را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺮى از ﺑﻨﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻣﺮا ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ زﺧـﻢ ﺧـﻮرده ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﺳﻴﺴـﺘﺎن‬
‫ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﭼﻮن آﻧﺠﺎ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫‪311‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺣﺒﻨﺎ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ درﺑﺎره ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ و ﻛـﺎر اوس ﺑـﻦ ﺛﻌﻠﺒـﻪ‬
‫ﺷﻌﺮى دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»در ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﺳﺎن در اﺛﻨﺎى ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﻘﺘﻮل ﺑﻮدﻳﺪ و ﻣﺤﺒﻮس و ﻓﺮارى‬
‫و آن روز ﻛﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم در ﮔﻮدال در ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﻨﺪﻗﻬﺎ ﮔﻮرى ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‬
‫و روزى ﻛﻪ اﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ را ﻣﻴﺎن ﻏﺒﺎر رﻫﺎ ﻛﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫و روزى ﻛﻪ اوس را رﻫﺎ ﻛﺮدﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ وارد و ﻧﻴﺰ‪«.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻫﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪر ﺑﺰرگ ﻣﺎدرﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روز از ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋـﻞ ﻫﺸـﺖ ﻫـﺰار ﻛـﺲ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻣﺎن اﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑـﻦ ﺧـﺎزم در ﻫـﺮات ﺑـﺎ‬
‫اوس ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد و ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اوس ﻓﺮار ﻛﺮد و اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺮ ﻫﺮات ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ و ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫را آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﺷﻤﺎس ﺑﻦ دﺛﺎى ﻋﻄﺎردى را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ وﺷﺎح را ﺑﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن وى ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬وى را ﺑﭙﺮورﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺮزاده ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ «.‬ﻛﻪ ﻣﺎدرش از ﺑﻨﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد و ﺻﻔﻴﻪ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻜﻦ‪ «.‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻪ ﻣﺮو ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ و وﻋﺪه ﻧﻬﺎدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺎل ﺷﺼـﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮاى ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻮى ﺷﺎم و ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ در ﻧﺨﻴﻠﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از آﻏﺎز ﺟﻨﺒﺶ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮاى ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و اﺑﻦ زﻳﺎد از اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ در ﻧﺨﻴﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎﻳﻰ ﺑﺰرگ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻪ ﻳﺎرى ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ دﻋﻮت وى را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﺎورت اﻳﺸﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه و ﻳـﺎرﻳﺶ‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮاﻳﻴﺸﺎن و ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻗﺘﻞ ﺣﺴﻴﻦ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻗﺎﺗﻼن وى ﻳﺎ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن در اﻳﻦ راه ﭘﺎك ﻧﻤﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ از ﺳﺮان ﺷﻴﻌﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺧﺰاﻋﻰ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﻓﺰارى ﻛﻪ از ﻳﺎران ﻋﻠﻰ و ﻧﻴﻜﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮد و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ازدى و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﺗﻴﻤﻰ‬
‫و رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑﺠﻠﻰ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﻛﻪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻳﺎران ﻋﻠﻰ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ و ﻛﺴـﺎﻧﻰ از‬
‫ﻧﻴﻜﺎن و ﺳﺮان ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪312‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ زودﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺳـﺨﻦ آﻏـﺎز ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﺻﻠﻮات ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﻣﻌﺮض ﻓﺘﻨﻪﻫـﺎى ﮔﻮﻧـﻪﮔـﻮن ﺷـﺪهاﻳـﻢ و از‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻰﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﻣﮕـﺮ آﻧﻘـﺪر‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻤﺮﺗﺎن ﻧﺪادﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﻰ ﺑﻮد در ﻃﻰ آن ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮد و ﺑﻴﻢرﺳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣـﺪﺗﺎن‪«.‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﻣﻘﺪار ﻋﻤﺮى ﻛﻪ ﺧﺪا در اﺛﻨﺎى آن ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﺗﻤـﺎم ﻣـﻰﻛﻨـﺪ‬
‫ﺷﺼﺖ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪت ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ و ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪا ﻧﻴﻜﺎن ﻣﺎ را اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮد و ﻣﺎ‬
‫را در دو ﻣﻮرد دروﻏﮕﻮ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫آن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى وى ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﻛـﺮده ﺑـﻮد و در‬
‫آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم‪ ،‬آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻳﺎرى ﻣﺎ ﺷـﺪه ﺑـﻮد اﻣـﺎ ﺟﺎﻧﻬـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ را از او درﻳـﻎ‬
‫داﺷﺘﻴﻢ ﺗﺎ در ﻣﺠﺎورت ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎﻳﻤﺎن‬
‫از او دﻓﺎع ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑـﻪ ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﻤـﺎن ﺗﺄﻳﻴـﺪش ﻛـﺮدﻳﻢ و ﻧـﻪ از ﻋﺸـﺎﻳﺮﻣﺎن ﺑـﺮاى وى ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن و ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪار ﭘﻴﻤﺒﺮﻣـﺎن ﭼـﻪ ﻋـﺬر دارﻳـﻢ ﻛـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺤﺒﻮب و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه و ﻧﺴﻞ وى ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺬرى ﻧﺪارﻳﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜـﻪ ﻗﺎﺗـﻞ‬
‫وى را ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿـﺪ او ﻛﻤـﻚ دادهاﻧـﺪ ﺑﻜﺸـﻴﺪ ﻳـﺎ در اﻳـﻦ راه ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﻮﻳﺪ ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ از ﻣﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧـﺪاى روم از ﻋﻘﻮﺑـﺖ‬
‫وى اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻗﻮم‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺑﺮدارﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را اﻣﻴﺮى ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وى رﺟﻮع‬
‫ﻛﻨﻴﺪ و ﭘﺮﭼﻤﻰ ﻛﻪ اﻃﺮاف آن ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺧﻮدم و ﺷﻤﺎ‬
‫آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺲ ﻣﺴﻴﺐ‪ ،‬رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﻤﺪ ﺧـﺪا ﮔﻔـﺖ و ﺛﻨـﺎى او ﻛـﺮد و ﺑـﺮ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﺻﻠﻮات ﮔﻔﺖ ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺻﻮاب راﻫﺒﺮت ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى رﺷـﺎد دﻋـﻮت ﻛـﺮدى‪ .‬از ﺣﻤـﺪ و‬
‫ﺛﻨﺎى ﺧﺪا و ﺻﻠﻮات ﭘﻴﻤﺒﺮ آﻏﺎز ﻛﺮدى و ﺑﻪ ﭘﻴﻜـﺎر ﻓﺎﺳـﻘﺎن ﺧﻮاﻧـﺪى و ﺗﻮﺑـﻪ از ﮔﻨـﺎه ﺑـﺰرگ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻨﺖ ﻣﺴﻤﻮع اﺳﺖ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻰ و ﮔﻔﺘﺎرت ﻣﻘﺒﻮل‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﺳـﺎﻻرى ﺑﺮدارﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪو رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ و دور ﭘﺮﭼﻢ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻴﺪ‪ ،‬رأى ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رأى ﺗـﻮ اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ آن‬

‫‪... .1‬أَو‪َ ‬ﻟﻢ‪ُ ‬ﻧﻌ‪ ‬ﻤﺮْ ُﻛﻢ‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﻳ َﺘﺬَ ﱠﻛﺮُ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻣﻦ َﺗﺬَ ﱠﻛﺮَ و‪ ‬ﺟﺎء‪ُ ‬ﻛﻢ‪ ‬اﻟ ﱠﻨﺬ‪‬ﻳﺮُ‪.37 :35 ...‬‬
‫‪313‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻳﻜﻰ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻰ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﻣﺎﻳﻰ و در ﺟﻤﻌﻤـﺎن ﻣﺤﺒـﻮب‪ .‬اﮔـﺮ رأى ﺗـﻮ و‬
‫ﻳﺎراﻧﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﭘﻴﺮ ﺷﻴﻌﻪ و ﻳﺎر ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا و ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﺻﺮد ﺳﭙﺎرﻳﻢ ﻛﻪ دﻟﻴﺮى و دﻳﻨﺪارﻳﺶ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ و دور اﻧﺪﻳﺸﻴﺶ ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ و ﺑﺮاى ﺧﻮدم و ﺷﻤﺎ آﻣﺮزش ﻣﻰﻃﻠﺒﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﺛﻨـﺎى او ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و از ﺳـﺒﻖ اﺳـﻼم ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺻﺮد ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ و ﺧﺸﻨﻮدى ﺧﻮﻳﺶ را از ﺳﺎﻻرى وى اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻴﺪ و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ رأى ﻣﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ رأى ﺷﻤﺎﺳـﺖ‪ .‬ﻛـﺎر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺳﭙﺎرﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺎ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ راﺷﺪ ﺑﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺣﻤﻴﺪ اﺑـﻦ ﻣﺴـﻠﻢ ﺷـﻨﻴﺪم‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ آن روز ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ‪ ،‬روزى ﻛﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد را ﺳـﺎﻻر ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آن روز ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬
‫ﺻﺪ ﻛﺲ از ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و ﺳﺮان ﺷﻴﻌﻪ در ﺧﺎﻧﻪ وى ﺑﻮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﻣﺤﻜﻢ ﮔﻔﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻫﺮ ﺟﻤﻌـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮدم و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺛﻨﺎى ﺧﺪا ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺣﻤﺪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﻋﻄﺎﻳﺎى او ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ و ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ‬
‫ﺟﺰ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ در اﻳﻦ روزﮔـﺎر‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﺎش ﺳﺨﺖ اﺳﺖ و ﺑﻠﻴﻪ ﺑﺰرگ و ﺳﺘﻢ ﻋﺎم‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀـﻴﻠﺖ‪ ،‬ﻧﻴـﻚ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ در اﻧﺘﻈﺎر آﻣﺪن ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن ﺑﻮدﻳﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻳﺎرى ﻣﻰدادﻳﻢ و ﺑﻪ آﻣـﺪن‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺒﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﺳﺴﺘﻰ ﻛﺮدﻳﻢ و ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ و دوروﻳﻰ ﻛﺮدﻳﻢ و ﻧﻈﺎره‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه و ﺷﻴﺮه و ﭘﺎرهاى از‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن وى ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ و ﻧﺒـﻮد و اﻧﺼـﺎف‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻤﻰﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﺎﺳﻘﺎن وى را ﻫﺪف ﺗﻴﺮ و آﻣﺎج ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ آﻧﮕـﺎه ﺑـﺮ او‬
‫ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻪاش ﺑﺒﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮى زن و ﻓﺮزﻧـﺪ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﮕﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮد و ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮد ﺗﺎ ﻗﺎﺗﻼن وى را از ﺑﺎدر آرﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﺮگ ﺑﻴﻢ ﻣﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺮگ ﺑﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﺘﺎده ﻣﺎﻧﻨـﺪه ﻗـﺪﻣﺎى ﺑﻨـﻰ‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪314‬‬

‫»اى ﻗﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻳﺪ ﺳـﻮى ﺧـﺎﻟﻖ ﺧـﻮد ﺑﺎزآﻳﻴـﺪ و‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺰد ﺧﺎﻟﻘﺘﺎن ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫»آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻛﺮدﻧﺪ؟ زاﻧﻮ زدﻧﺪ و ﮔﺮدن ﭘﻴﺶ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻀـﺎ رﺿـﺎ دادﻧـﺪ ﺗـﺎ وﻗﺘـﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺟﺰ ﺑﻪ ﺻﺒﻮرى ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن از ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را‬
‫دﻋﻮﺗﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻗﻮم ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؟ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺗﻴﺰ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰهﻫﺎ را ﺳﺮ ﺑﺰﻧﻴـﺪ و‬
‫آﻧﭽﻪ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻧﻴﺮو و اﺳﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ دﻋﻮﺗﺘﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻮدم از ﮔﻨﺎه ﺑﺮون ﻣﻰﺷﻮم و ﭘﺮوردﮔـﺎرم از ﻣـﻦ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﺷﻮد ﺧﻮدم را ﻣﻰﻛﺸﺘﻢ اﻣﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫و ﻣﺎ از آن ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪهاﻳﻢ ﺧﺪا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻰﮔﻴﺮم ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ دارم ﺑﺠـﺰ‬
‫ﺳﻼﺣﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺎدﺷﻤﻨﺎﻧﻢ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻢ وﻗﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن در ﻛـﺎر‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻧﻴﺮو ﮔﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮ اﻟﻤﻌﺘﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻨﺶ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻛﻨﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺲ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺼﺪى دارد ﻣﺎل ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ وال‬
‫ﺗﻴﻤﻰ ﺑﻴﺎرد و ﭼﻮن آﻧﭽﻪ از اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺑﺪﻫﻴـﺪ ﭘـﻴﺶ وى ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎران ﺗﻨﮕﺪﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻰﭼﻴﺰﺗﺎن را ﺑﺎ آن ﻛﻤﻚ دﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻮدم از ﮔﻨﺎه ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻣﻰﺷﻮم و ﭘﺮوردﮔﺎرم از ﻣﻦ ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﺷﻮد ﺧﻮدم را ﻣﻰﻛﺸﺘﻢ‪ «.‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﻗـﻮﻣﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎ از آن ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪهاﻳﻢ‪ «.‬و او ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺮادرﺗﺎن ﻓﺮدا ﻃﻌﻤـﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮﻧﻴﺰه ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را وﻗﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﺛﻮاﺑﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺎﻻرى ﻗﻮم ﺑﻪ ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑـﻦ ﻳﻤـﺎن‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردم و ﺧﻮاﻧﺪم و ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻧﺪم ﻣﺮا ﺷـﮕﻔﺘﻰ آورد و آن را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺳـﭙﺮدم و‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮدهام‪ ،‬ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺧ ‪‬ﻴﺮٌ َﻟ ُﻜﻢ‪ ‬ﻋ ْﻨﺪ‪ ‬ﺑﺎرِ ‪‬ﺋ ُﻜﻢ‪.54 :2 ‬‬

‫ﺴ ُﻜﻢ‪ ‬ذ ‪‬ﻟ ُﻜﻢ‪َ ‬‬
‫ﺠﻞَ َﻓﺘُﻮﺑ‪‬ﻮا إِﻟﻰ ﺑﺎرِ ‪‬ﺋ ُﻜﻢ‪ ‬ﻓَﺎ ْﻗ ُﺘﻠُﻮا أَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬ ‫‪ .1‬إِ ﱠﻧ ُﻜﻢ‪َ ‬ﻇ َﻠ ‪‬ﻤ ُﺘﻢ‪ ‬أَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬
‫ﺴ ُﻜﻢ‪ ‬ﺑِﺎﺗﱢﺨﺎذ‪ُ ‬ﻛﻢ‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫‪315‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫از ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ اوﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ ﺧﺎﻧﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻴﻬﺎى آن ﺑﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪﻳﻬﺎى آن ﺑﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎرى‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﻚ ﺧﺪاى از آن آﻫﻨﮓ رﺣﻴﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﻧﺪك دﻧﻴﺎى ﻓﺎﻧﻰ را ﺑـﻪ ﻋـﻮض‬
‫ﺛﻮاب ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎﻗﻰ ﺧﺪاى ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧـﺪ دوﺳـﺘﺎن ﺧـﺪاى‪ ،‬ﺑـﺮادران ﺷـﻤﺎ‪ ،‬و ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ و اﻳﻦ ﺑﻠﻴـﻪ ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد ﭘﺴـﺮ دﺧﺘـﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﺷـﺎن رخ داد اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ وى را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد اﻣﺎ دﻋﻮت ﻛﺮد و اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﺮﮔـﺮدد و‬
‫ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪش‪ ،‬اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن را رﻫﺎ ﻛﺮد اﻣﺎ رﻫﺎﻳﺶ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺮ او ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺟﺎﻣـﻪاش را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺑﺮﻫﻨـﻪاش ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺘﻢ و ﺗﻌـﺪى و‬
‫ﮔﺮدﻧﻔﺮازى ﺑﺎ ﺧﺪاى و ﺟﻬﺎﻟﺖ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺑﻴﻨﺎى اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﺸﺎن ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﮕﺎه ﺧـﺪا‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ »زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ و در ﻋﻮاﻗﺐ ﻛﺎر ﺗﺄﻣـﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ ﺑﺪاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧﻄـﺎﻳﻰ‬
‫ﺑﺰرگ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻳﺎرى اﻣﺎم ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و او را ﺑـﻪ دﺷـﻤﻦ واﮔﺬاﺷـﺘﻪاﻧـﺪ و‬
‫ﻛﻤﻜﺶ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎﻳﻰ ﻛﻪ رﻫﺎﻳﻰ و ﺗﻮﺑﻪ از آن ﺟﺰ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻗﺎﺗﻼن وى ﻳـﺎ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن و ﺟﺎﻧﺒﺎزﻳﺸﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ و آﻣﺎده ﺷـﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺑﺮادراﻧﻤﺎن وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺤﻠﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺖ اول ﻣﺎه رﺑﻴـﻊ‬
‫اﻻﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺠﻢ اﺳﺖ و ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻨﺪ ﻧﺨﻴﻠﻪ‪ .‬ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻳﺎران و ﺑﺮادران و ﻫﻤﺪﻻن ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ و ﺛﻮاب ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ و از ﮔﻨﺎه ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮﻳﺪ و ﮔﺮﭼـﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اوﻻد و ﻣﺼﺎدره اﻣﻮال و ﻫﻼك ﻋﺸﺎﻳﺮ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺮج ﻋﺬرا ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ -‬ﻳﻌﻨﻰ ﺣﺠﺮ و ﻳـﺎران وى‪ -‬از اﻳـﻦ ﻛـﻪ اﻛﻨـﻮن زﻧـﺪه ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺎن‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﺷﻬﻴﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن روزى ﻣﻰﺧﻮرﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺒﺮ و ﺟﺎﻧﺴﭙﺎرى ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﮕﺎه‬
‫ﺧﺪا رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺛﻮاب ﺻﺎﺑﺮان ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داد ﻳﺎراﻧﺘﺎن ﻛﻪ دﺳـﺖ ﺑﺴـﺘﻪ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑﺎﺳـﺘﻢ‬
‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و اﻋﻀﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪ و ﺳﺘﻢ دﻳﺪﻧﺪ زﻳﺎن ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن زﻧﺪه ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺘﻼ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺧﺪا ان ﺷﺎء اﷲ ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﺑﺪاد‪ .‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ در ﺳﺨﺘﻰ و ﺟﻨﮓ ﺻﺒﻮرى ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ درﺧﻮر آﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﺲ از ﻳﺎراﻧﺘـﺎن ﺑـﻪ ﻃﻠـﺐ‬
‫ﭘﺎداش ﺧﺪاى‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻠﻴﻪاى ﺻﺒﻮرى ﻛﺮده ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺛﻮاب ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺻـﺒﻮرى ﻛﻨﻴـﺪ و‬

‫‪ .1‬و‪ ‬ﺳ‪ ‬ﻴ ‪‬ﻌ َﻠﻢ‪ ‬ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ َﻇ َﻠﻤ‪‬ﻮا أَي‪ ‬ﻣ ْﻨ َﻘ َﻠﺐٍ ‪‬ﻳ ْﻨ َﻘ ‪‬ﻠﺒ‪‬ﻮنَ ‪.227 :26‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪316‬‬

‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻰ رﺿﺎى ﺧﺪا ﻃﻠﺒﻴﺪه و ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن رﺿﺎى ﺧﺪا‬
‫ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرى ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺷﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺟﺰ آن اﺳﺖ ﻓﻨﺎ ﻣﻰﺷﻮد و ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﻃﺎﻟﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﭘﻴﻜﺎر دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و دﺷﻤﻦ ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫و دﺷﻤﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و ﺷﻮق ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا روﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﺎ و ﺷـﻤﺎ را زﻧـﺪﮔﻰ‬
‫ﻧﻴﻜﻮ دﻫﺪ و ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ را از ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﮔﺘﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﻨﻔـﻮر دارد و ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻫﻤﮕـﺎن ﺑـﺎ وى‬
‫دﺷﻤﻨﻨﺪ ﻛﻪ او ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺪ و ﺑﺮاى دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺎر ﺳﺎزﻳﻬﺎ ﻛﻨﺪ و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺻﺮد اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ و ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻃﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﺳـﻌﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ وى را ﺑﺮاى ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪاﻳﻦ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﺠـﺎ ﻣﻘـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺮرى و روزى ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺮ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ آﻫﻨﮓ ﺑﻮدﻳﺪ و ﻗﺼﺪ ﻳﺎرى ﺣﺴﻴﻦ و ﭘﻴﻜـﺎر دﺷـﻤﻦ وى داﺷـﺘﻴﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وى ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و ﻗﺼﺪ ﻳﺎرى وى ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ و از ﺷﻤﺎ ﻳﺎرى ﻣﻰﺟﻮﻳﻨـﺪ و ﻛﻤـﻚ ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮى ﺣﻖ و »ﺳﻮى ﻛﺎرى ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاى ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﭘـﺎداش و ﻧﺼـﻴﺐ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫داﺷﺖ دﻋﻮﺗﺘﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬رأى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﻗﻮم ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺟﺎﺑﺘﺸﺎن ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻣـﻰﻛﻨـﻴﻢ و رأى ﻣـﺎ در اﻳـﻦ ﺑـﺎب ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻞ ﻃﺎﻳﻰ ﺣﺰﻣﺮى ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺎ دﻋﻮت ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻳﻢ و رأى ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن رأى آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرام ﺑﺎش و ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ دﺷﻤﻦ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ و ﺟﻨﮓ را ﺑﺴﺎزﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻰروﻳﻢ و‬
‫ﻣﻰروﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻃﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‬
‫از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎرى ﻛـﻪ ﻳـﺎران ﺗـﻮ ﺑـﺮ آن ﻣﺘﻔﻘﻨـﺪ‬
‫دﻋﻮت ﻛﺮدهاى‪ .‬ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎﻓﺘﻪاى و راه رﺷﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪاى‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻰﻛﻮﺷـﻴﻢ و‬
‫‪317‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫آﻣﺎده ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ و زﻳﻦ و ﻟﮕﺎم ﻣﻰزﻧﻴﻢ و اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ و ﮔﻮش ﺑﻪ دﻋﻮت دارﻳﻢ و ﭼﻮن‬
‫ﺑﺎﻧﮓ آﻳﺪ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ و ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮﻳﻢ‪ ،‬ان ﺷﺎء اﷲ‪ ،‬و اﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻧﺎﻣﻪ وى را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮأى ﻳـﺎران ﺧـﻮﻳﺶ ﻧﻴـﺰ ﺧﻮاﻧـﺪ ﻛـﻪ از آن ﺧﺮﺳـﻨﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از ﻧﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ ﺑﺮأى ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﻣﺨﺮﺑﻪ ﻋﺒﺪى‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﻫﻤﺮاه ﻇﺒﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﺎره ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺳﻌﺪى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻣﺜﻨﻰ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪم و ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺖ دادم ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و رأى ﺗﺮا ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و اﺟﺎﺑـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ان ﺷﺎء اﷲ در ﻣﻮﻋﺪى ﻛﻪ ﻧﻬﺎدهاى و در ﻣﺤﻠﻰ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاى ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﻴﻢ و ﺳﻼم‬
‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻏﺎز ﻛﺎرﺷﺎن از ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﻛﻪ ﺣﺴﻴﻦ رﺿﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻨﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻛﺎر ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﺑﺰار ﺟﻨﮓ و آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاى ﭘﻴﻜـﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻧﻬـﺎﻧﻰ ﺷـﻴﻌﻴﺎن و‬
‫دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوه ﭘـﺲ از ﮔـﺮوه و دﺳـﺘﻪ ﭘـﺲ از دﺳـﺘﻪ دﻋﻮﺗﺸـﺎن را‬
‫ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺖ ﻣﺮدن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﭼﻬـﺎرده روز رﻓﺘـﻪ از ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊ اﻻول ﺳـﺎل‬
‫ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ ،‬رخ داد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﺎر و ﺑﺮ اﻳﻦ روش ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺎ ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل و دو ﻣﺎه و ﭼﻬﺎر روز ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳـﺪ ﻫـﻼك‬
‫ﺷﺪ اﻣﻴﺮ ﻋﺮاق ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﻧﺎﻳﺐ وى ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﺑـﻮد‪ .‬ﻳـﺎران‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺒﺎر ﺑﻤﺮد و اﻛﻨﻮن ﻛﺎر ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻰ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺗﺎزﻳﻢ از ﻗﺼﺮ ﺑﺮوﻧﺶ ﻛﻨﻴﻢ و ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ را اﻋﻼم ﻛﻨﻴﻢ و ﻗﺎﺗﻼن وى را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﻢ‬
‫و ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﺣﻖ ﺑﺎﺧﺘﻪ دﻋﻮت ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرام ﺑﺎﺷـﻴﺪ و ﺷـﺘﺎب ﻣﻜﻨﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻦ در آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪام و دﻳﺪهام ﻛﻪ ﻗﺎﺗﻼن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪاﻧﺪ و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﻋـﺮب ﻛـﻪ ﺧـﻮن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﺟﻮﻳﻴﺪ ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪام و داﻧﺴﺘﻪام ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫دﻟﺸﺎن ﺧﻨﻚ ﻧﻤﻰﺷﻮد و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻤﻰﻛﻨﻨـﺪ و ﻃﻌﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺎى اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺧﻮﻳﺶ را در ﺷﻬﺮ روان ﻛﻨﻴﺪ و ﺷﻴﻌﻪ و ﻏﻴﺮ ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺼﻮد دﻋﻮت ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوارم اﻛﻨﻮن‬
‫ﻛﻪ آن ﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪه ﻣﺮدم دﻋﻮت ﺷﻤﺎ را آﺳﺎﻧﺘﺮ از اﻳﺎم ﭘﻴﺶ از ﻫﻼﻛﺖ وى ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻋﻮت ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و ﻛﺴـﺎن را دﻋـﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻛـﺲ‬
‫اﺟﺎﺑﺘﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎرﺷﺎن ﭘﺲ از ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن اﺟﺎﺑﺘﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪318‬‬

‫ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﻳﻦ اﻣـﺖ ﻫـﻴﭽﻜﺲ را در ﻛـﺎر ﺳـﺨﻨﻮرى و‬
‫وﻋﻆ ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺮى ﻧﺪﻳﺪم‪ ،‬وى در اﻳﺎم ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد از دﻋـﻮﺗﮕﺮان ﺷـﻬﺮ ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ از ﻛﺴﺎن ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا آﻏﺎز ﻣﻰﻛﺮد و ﺛﻨﺎى او ﻣﻰﮔﻔﺖ و ﺻﻠﻮات ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ را از ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻫﻤﻪ ﻓﻀـﻴﻠﺖ‪ ،‬ﺧـﺎص او‬
‫ﻛﺮد و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوى وى ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﺣﺮﻣﺖ داد و ﺧﻮﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﻛﻪ ﻣﻰرﻳﺨﺖ ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺖ و‬
‫راﻫﻬﺎى ﻧﺎاﻣﻨﺘﺎن را اﻣﻦ ﻛﺮد ﺑﺮ ﻟﺐ ﻣﻐﺎﻛﻰ از آﺗﺶ ﺑﻮدﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را از آن ﺑﺮﻫﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺧﺪا آﻳﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ‬
‫‪1‬‬
‫را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻳﺪ«‬
‫ﻣﮕﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن و ﻣﺘﺄﺧﺮان ﻣﺨﻠﻮﻗﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ وى ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﭘﻴﻤﺒﺮان و رﺳﻮﻻن و دﻳﮕﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺣﻖ دارد؟‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺒﻮده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اى ﻧﻴﻚ ﻣﺮدان ﻣﮕﺮ ﺟﻨﺎﻳﺘﻰ را ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﻧﺪﻳﺪﻳﺪ و ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﺪﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺣﺮﻣﺖ وى را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻰﭘﻨﺎه ﺑﻪ ﭼـﻨﮕﺶ آوردﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﻮﻧﺶ‬
‫آﻏﺸﺘﻨﺪ و در ﺧﺎﻛﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺣﻖ ﻗﺮاﺑﺖ ﭘﻴﻤﺒـﺮ را رﻋﺎﻳـﺖ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ‪ ،‬وى را ﻫـﺪف‬
‫ﺗﻴﺮﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻃﻌﻤﻪ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﺸﻤﻰ ﭼﻮن او ﻧﺪﻳﺪه‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺰرگ ﻣﺮدى ﺑﻮد ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻧﺎﻣﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮد و ﺻﺒﻮر و اﻣﻴﻦ و ﺟﻮاﻧﻤﺮد و ﻛﺎردان‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ‬
‫اﺳﻼم آورد‪ ،‬دﺧﺘﺮزاده ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ .‬ﻣﺪاﻓﻌﺎﻧﺶ ﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و دﺷﻤﻨﺎن در اﻃﺮاﻓﺶ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬دﺷﻤﻨﺶ او را‬
‫ﻛﺸﺖ و دوﺳﺘﺶ از ﻳﺎرﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬واى ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻞ و ﻧﻨﮓ ﺑﺮ دوﺳﺖ ﻏﺎﻓﻞ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻗﺎﺗﻞ وى ﺣﺠﺘﻰ ﻧﻨﻬـﺎده و‬
‫دوﺳﺖ ﻏﺎﻓﻞ وى را ﻣﻌﺬور ﻧﻤﻰدارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎ ﻗﺎﺗﻼن ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﺑـﺎ ﺳـﺘﻤﮕﺮان‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺧﻄـﺎ را ﺑﺒﺨﺸـﺪ‪ .‬ﻣـﺎ ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب ﺧـﺪا و ﺳـﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒـﺮ و‬
‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺧﺎﻧﺪان وى و ﺟﻬﺎد ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻳﻢ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‬
‫ﺑﺮاى ﻧﻴﻜﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ روز اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﺮد ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺎ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و از ﻗﺼﺮ ﺑﻴـﺮوﻧﺶ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺟﻤﺤﻰ اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ او را ﮔﺮدوﻧﻪ ﺟﻌﻞ ﻟﻘﺐ داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﺗـﺎﻫﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ اﻧﮕﺸـﺘﻰ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺪ ﻏﻼﻣﺶ ﺧﺰاﻧﻪ دارش ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮو اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎران ﺳـﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﺻﺮد ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ و دﻳﮕﺮان را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ از ﭘﺲ ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﺴﺎن آﺳﺎﻧﺘﺮ از اﻳﺎم ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺷﺶ ﻣﺎه از ﻫﻼﻛﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑـﻰ ﻋﺒﻴـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺣ ْﻔﺮَةٍ ﻣﻦ اﻟﻨﱠﺎرِ َﻓﺄَ ْﻧ َﻘﺬَ ُﻛﻢ‪ ‬ﻣﻨْﻬﺎ ﻛَﺬ ‪‬ﻟﻚ‪ ‬ﻳ ‪‬ﺒ ‪‬ﻴﻦُ اﷲ َﻟ ُﻜﻢ‪ ‬آﻳﺎ ‪‬ﺗﻪ‪َ ‬ﻟ ‪‬ﻌ ﱠﻠ ُﻜﻢ‪َ ‬ﺗ ‪‬ﻬ َﺘﺪ‪‬ونَ ‪.103 :3‬‬
‫‪ .1‬و‪ُ ‬ﻛ ْﻨ ُﺘﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺷَﻔﺎ ‪‬‬
‫‪319‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﻧﺼﺎرى ﺧﻄﻤﻰ از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ اﻣﺎرت ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻋﻬـﺪهدار ﺟﻨـﮓ و ﻣـﺮز‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﻧﻴﺰ از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ وى آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﺧﺮاج ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻫﺸﺖ روز ﻣﺎﻧﺪه از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﻫﺸﺖ روز ﭘﻴﺶ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬وﻗﺘـﻰ وارد ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺮان و اﻋﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ دور ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺨﺘﺎر را ﺑـﺎ وى ﺑﺮاﺑـﺮ ﻧﻤـﻰﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و از ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺪو ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﻳﻨـﻚ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ ﻣﻄﻴﻊ وى ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از ﭘﻴﺶ ﻣﻬﺪى‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻠﻰ آﻣﺪهام ﻛـﻪ ﻣﻌﺘﻤـﺪ و‬
‫اﻣﻴﻦ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و وزﻳﺮ اوﻳﻢ‪ «.‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑـﺪو ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺮﻣﺘﺶ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺶ را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻛﺎرش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎ ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ ﺻـﺮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﺮاى ﻣﺨﺘﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻨﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪاى ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻴﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ‪ -‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‪ -‬ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟ ﻓﻘﻂ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ و ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دﻫﺪ ﻛﻪ از ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺼﻴﺮت و اﻃﻼع ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ اﻧﺼﺎرى رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎ‬
‫اﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﻗﻴﺎم ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻰ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎرﺷﺎن از ﺟﻤﻊ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻛـﺎر وى‬
‫آﻣﺎده اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ ﻗﻴﺎم ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﺟﻨﮕﺎوران و ﺳﺮان ﻗﻮم را ﻓـﺮاﻫﻢ آرى و ﺳـﻮى‬
‫آﻧﻬﺎ روى ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل وى ﺗﺎﺧﺘﻰ وى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﻰ اﮔﺮ آﻣﺪ او را ﺑﺲ و اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ آﻣﺪ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورده و آراﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاى و او ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻴﻢ دارم و اﮔـﺮ او‬
‫آﻏﺎز ﻛﻨﺪ و ﺑﮕﺬارى ﺗﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﻮ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد و ﻛﺎر وى ﺑﺰرگ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺎ آﻳﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ ﻣﺎ را‬
‫واﮔﺬارﻧﺪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺮ ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻰ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﻛﺸﺘﻪام؟ ﺧﺪا ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﻴﻦ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﻛﻮﻓﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﻣـﺎ ﻗﻴـﺎم ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا اﻳﻦ ﮔﺮوه را رﺣﻤﺖ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺟﺎﻫﺎﻳﺸـﺎن را ﻣـﻰداﻧـﻢ و ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪320‬‬

‫ﺑﮕﻴﺮﻣﺸﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭘﻴﺶ از آﻧﮕﻪ آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ آﻏﺎز ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻦ آﻳﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺮا واﮔﺬارﻧﺪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﭼـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﺣﺴﻴﻦ را ﻧﻜﺸـﺘﻪام و ﺑـﺎ وى ﻧﺠﻨﮕﻴـﺪهام و از ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺶ ﻛـﻪ‬
‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ ،‬ﻏﻤﻴﻦ ﺷﺪم‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه در اﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و آﺷـﻜﺎر ﺷـﻮﻧﺪ و ﺳـﻮى ﻗﺎﺗـﻞ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ روﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رواﻧﺴﺖ و ﻣﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آﻧﻬـﺎ ﻫﺴـﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻨـﻚ‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺴﻴﻦ و ﻗﺎﺗﻞ ﻧﻴﻜﺎن و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ ﺳـﻮى ﺷـﻤﺎ ﻣـﻰآﻳـﺪ‪ ،‬وى را در ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻰ ﭘﻞ ﻣﻨﺒﺞ دﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻜﺎر وى و آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ او ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﺎﻗﻼﻧـﻪﺗـﺮ از اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ اﻓﺘﻴﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻜﺸﻴﺪ و ﺧﻮن ﻳﻚ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ و ﻓﺮدا ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻒ‬
‫ﺷﺪﻳﺪ اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ آرزوى دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﺴﻰ ﺳﻮى‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا دﺷﻤﻦ دارﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺴـﻰ ﻛـﻪ ﺧـﻮدش و ﭘـﺪرش‬
‫ﻫﻔﺖ ﺳﺎل وﻻﻳﺘﺪار ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻛﺎر ﻛﺸﺘﻦ اﻫﻞ ﻋﻔﺖ و دﻳﻦ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬اوﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺮده و ﺑﻠﻴﻪ از او دﻳﺪهاﻳﺪ و ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻴﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪاﻳـﺪ او‬
‫ﻛﺸﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮو و ﻗﺪرت ﺑﺮوﻳﺪ و ﻧﻴﺮوى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺿﺪ وى‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ از ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎز ﻧﻤﺎﻧـﺪهام‪ ،‬ﺧـﺪا ﻣـﺎ را ﻣﺘﻔـﻖ ﻛﻨـﺪ و‬
‫ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﻤﺎن را ﺑﻪ ﺻﻼح آورد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر اﻳﻦ ﺿـﻌﻴﻒ آراﻣـﺶ ﺟـﻮى ﺷـﻤﺎ را در ﻛـﺎر‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻐﺮور ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ ﻣﻰﻛﺸﻴﻤﺶ و اﮔﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪر را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ و ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﺪر‪ ،‬دوﺳـﺖ را ﺑـﻪ ﺟـﺎى‬
‫دوﺳﺖ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ و ﺳﺮ دﺳﺘﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻛﺴﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺣﻖ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف او ﺟﺴﺖ و ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺮﻳﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﭘﺴـﺮ ﭘﻴﻤـﺎن ﺷـﻜﻦ‪ ،‬ﻣـﺎ را از‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮت ﻣﻰﺗﺮﺳﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ زﺑﻮﻧﺘﺮ از اﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻼﻣﺘﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را دﺷﻤﻦ دارى ﻛﻪ ﭘـﺪر و‬
‫ﺟﺪت را ﻛﺸﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوارم ﺧﺪاﻳﺖ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺮا ﺳﻮم ﺟﺪ و ﭘﺪرت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗـﻮ‬
‫اى اﻣﻴﺮ ﺳﺨﻦ ﺻﻮاب ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ داﻧﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر دارﻧﺪ اﻧﺪرزت را ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ و ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﺗﺮا ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺴﺘﻰ ﻛﺮده و آﺷﻜﺎر ﻛﺮده‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﺗﻴﻤﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻤﻰ! دﺧﺎﻟﺖ ﺗﻮ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و اﻣﻴﺮﻣﺎن‬
‫ﺑﻴﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ اﻣﻴﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻰ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﻠﻄﻪاى ﻧﺪارى‪ ،‬ﺗﻮ اﻣﻴﺮ ﺳﺮاﻧﻪاى‪ ،‬ﺑﺮو ﺧﺮاﺟﺖ را ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻓﺴﺎد ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﺎر اﻳﻦ اﻣﺖ را ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﭘﺪر و ﺟﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﺖ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻧﻜﺸﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺰاى آﻧـﺮا دﻳﺪﻧـﺪ و‬
‫ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﺪى ﻛﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫‪321‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال روى ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﺎ درﺑـﺎره رأى‬
‫ﺗﻮ اى اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻫﻤﮕﺎن ﺳﺘﺎﻳﺸﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻛﺴـﻰ ﻛـﻪ وى را ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫داﺷﺘﻰ و ﺗﻮﺟﻪ او ﻣﻰﺟﺴﺘﻰ‪ ،‬ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻋﻤﻼ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دﻓﺎع از او ﻧﺎﺳـﺰا‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن را ﺑﺸﻨﻴﺪ ﻓﺮود آﻣﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺳﺴﺘﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫اﻳﻦ را ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﺚ ﺑﻦ رﺑﻌﻰ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ رﻓﺖ و اﻳﻦ را ﺑﻪ وى ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﺑﺎ وى و ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻦ روﻳﻢ ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ و ﭘﻴﺶ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﺖ و ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛـﻪ از آن ﮔﻔﺘـﺎر ﻛـﻪ ﺷـﻨﻴﺪى‪ ،‬ﺟـﺰ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و اﺻﻼح ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ و ﺻﻼح دﻳﺪم ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭼﻨﺎن ﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪى ﺗﺎ اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻳﺪ و اﻟﻔﺖ از ﻣﻴﺎن ﻧﺮود و اﻳـﻦ ﻗـﻮم ﺑـﻪ ﺟـﺎن ﻫـﻢ ﻧﻴﻔﺘﻨـﺪ‪ «.‬و‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ وى را ﻣﻌﺬور داﺷﺖ و ﺳﺨﻨﺶ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻳﺎران ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻼح ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و آﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﻟﻮازم و وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺧﻮارﺟﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻫﻤـﺮاه وى ﺑـﺎ ﺣﺼـﻴﻦ ﺑـﻦ ﻧﻤﻴـﺮ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﻰ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از وى ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻪﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﻳﻰ ﺧﻮارج از اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬
‫اﺑﻮ اﻟﻤﺨﺎرق راﺳﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﻳﺎد از ﭘﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮ ﺑﻼل ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﺧﻮارج را ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬ﭘـﻴﺶ از‬
‫آن ﻧﻴﺰ دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰداﺷﺘﻪ ﺑﻮد و زﻧﺪهﺷﺎن ﻧﻤﻰﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮ ﺑﻼل ﺑﻪ رﻳﺸـﻪ ﻛـﻦ‬
‫ﻛﺮدن و ﻫﻼك ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻣﻜﻪ ﺑﺸﻮرﻳﺪه ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺳﻮى او رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺧـﻮارج ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ و از‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻛﺘﺎب ﻓﺮﺳﺘﺎده و در آن ﺟﻬـﺎد را ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ و از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺠﺖ آورده‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﻣﺘﺠﺎوزان‪ ،‬ﺷﻤﺸـﻴﺮ در ﺷـﻤﺎ ﻧﻬـﺎدهاﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫ﻳﻜﻰ در ﻣﻜﻪ ﺷﻮرﻳﺪه ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺳﻮى ﻛﻌﺒﻪ روﻳﻢ و اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻋﻘﻴـﺪه ﻣـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ ﻫﻤـﺮاه وى ﺑـﺎ‬
‫دﺷﻤﻦ ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه دﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻛﻌﺒـﻪ دﻓـﺎع ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه در ﻛﺎرﻫـﺎى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪322‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ از آﻣﺪﻧﺸﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و ﺑﻰﺗﺄﻣﻞ و ﮔﻔﺘﮕﻮ رﺿﺎﻳﺘﺸﺎن را ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘـﻰ ﻛـﻪ ﻳﺰﻳـﺪ ﻣـﺮد و‬
‫ﺳﭙﺎه ﺷﺎم از ﻣﻜﻪ ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﻮارج ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻧﭽﻪ از ﭘﻴﺶ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﺑﻰاﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮده و ﻧﺎﺻﻮاب‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻛﺴﻰ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد او ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛـﺮد و ﭘـﺪرش‬
‫ﺑﺎﻧﮓ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻰزد‪ ،‬ﭘﻴﺶ وى روﻳﺪ و درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﻴـﺪ اﮔـﺮ از او ﺑﻴـﺰارى ﻛـﺮد دوﺳـﺖ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻜﺮد دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﻛﺲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻳﻢ و ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺮا ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ از‬
‫ﻣﺎﻳﻰ ﻳﺎ از دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎﻳﻰ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮ درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻈﺮ ﻛﺮد و دﻳﺪ ﻳﺎراﻧﺶ در اﻃﺮاﻓﺶ اﻧﺪﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ وﻗﺘﻰ آﻣﺪهاﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ دارم‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﻮارج ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﺳﻼح ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺧﻮارج ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻳﺎران اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﺳﻼح در دو ﺻـﻒ ﺑـﻪ دورش اﻳﺴـﺘﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺴﻴﺎر از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ وى اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻤﺎق ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ازرق ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮد از ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻢ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﻤﺎ دارد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﺑﺮ ﺿﺪﺗﺎن ﻣﻬﻴﺎ ﺷﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻦ ازرق ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زﺑﻴﺮ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و ﺧﺎﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴﺾﮔـﺮ را دﺷـﻤﻦ‬
‫ﺑﺪار و ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ روش ﺿﻼﻟﺖ آورد و ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ ﻧﻬﺎد و ﺧﻼف ﺣﻜﻢ ﻗﺮآن ﻋﻤﻞ ﻛﺮد دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻦ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻰﻛﻨﻰ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﻣﻰرﻫﺎﻧﻰ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﻨـﻰ از‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ »از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪهاﻧﺪ«‪ 1‬و »در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎ ﺑﺮﻛﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻤﺎم ﻛـﺮدهاﻧـﺪ«‬
‫اى ﻋﺒﻴﺪه ﭘﺴﺮ ﻫﻼل ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺲ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎ را ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮى آن ﻣـﻰﺧـﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕـﻮى‪ «.‬ﭘـﺲ‬
‫ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻫﻼل ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﻗﺤﺎﻓﻰ ﺧﺜﻌﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻫﻼل را دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨﺪهاى ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و درﺳﺖﮔﻔﺘﺎرﺗﺮ از او ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ .‬وى ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮارج داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺴﻴﺎر را درﺑﺎره ﻣﻌﻨﻰ ﻣﻬﻢ در ﻛﻠﻤﺎت اﻧﺪك ﺟﺎى ﻣﻰداد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاى و ﺧﻠﻮص دﻳﻦ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻋـﻮت ﻛـﺮد و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎﺑﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﻓﺮﻣﺎن وى ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﺪا وى را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬

‫ﺳ َﺘ ‪‬ﻤ َﺘﻌ‪‬ﻮا ِﺑﺨَﻼ ‪‬ﻗ ِﻬﻢ‪.69 :9 ‬‬‫‪ .1‬ﻓَﺎ ‪‬‬

‫‪ .2‬أَذْ ‪‬ﻫ ‪‬ﺒ ُﺘﻢ‪َ ‬ﻃﻴ‪‬ﺒﺎ ‪‬ﺗ ُﻜﻢ‪ ‬ﻓﻲ ﺣ‪‬ﻴﺎ ‪‬ﺗ ُﻜﻢ‪ ‬اﻟﺪ‪‬ﻧْﻴﺎ ‪.20 :46‬‬
‫‪323‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮ را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺮ دوﺷﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﺣﻤﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔـﺎن را ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺮقﻫﺎ ﻧﻬﺎد و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان را ﻣﺰﻳﺖ داد و ﺟﻮان را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و ﻗﺮآن را درﻳﺪ‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮد و ﻣﻨﻜﺮان ﺳﺘﻢ را ﺑﺰد و ﺗﺒﻌﻴﺪى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را ﭘﻨﺎه داد و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ را ﻛـﻪ ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬
‫ﺗﻘﺪم داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺰد و ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮد و ﻣﺤﺮوم داﺷﺖ آﻧﮕﺎه ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داده ﺑﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﺪﻛﺎران ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﺬﻟﻪﮔﻮﻳﺎن ﻋﺮب ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻤﺎن اﻃﺎﻋﺖ از آﻧﻬـﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻛﺎر ﺧﺪا از ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻼﻣﺘﮕﺮ ﺑﺎك ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺳﻮى وى رﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ دوﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎﻳﻴﻢ و‬
‫از ﭘﺴﺮ ﻋﻔﺎن ﺑﻴﺰار‪ ،‬ﺗﻮ اى ﭘﺴﺮ زﺑﻴﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻰ ﻓﻬﻤﻴﺪم‪ ،‬از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻳﺎد ﻛﺮدى ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﺻﻠﻰ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ .‬آﻧﭽﻪ را درﺑﺎره اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﮔﻔﺘـﻰ ﻓﻬﻤﻴـﺪم ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻮدى و ﺻـﻮاب‬
‫آوردى‪ .‬و ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را درﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد ﮔﻔﺘﻰ ﻓﻬﻤﻴﺪم و ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺧﻠﻖ ﺧـﺪا‬
‫را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻋﺜﻤﺎن داﻧﺎﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ وﻗﺘﻰ ﻗﻮم ﺑﺮ او اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ وى‬
‫ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ از ﻗﻮم ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاى ﭘﻴﺶ وى ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫و دﺳﺘﻮر ﻛﺸﺘﻨﺸﺎن را داده‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ آﻧﺮا ﻧﻨﻮﺷﺘﻪام اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻴﺎرﻳﺪ و اﮔﺮ ﻧﺒﻮد‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮدن از او ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺮ او ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﺧـﻮﻧﺶ‬
‫ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺘﻰ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﻜﻰ ﺑﻮد و ﻣـﻦ ﺷـﻤﺎ و‬
‫ﺣﺎﺿﺮان را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت دوﺳﺖ ﭘﺴﺮ ﻋﻔﺎﻧﻢ و دوﺳﺖ دوﺳﺘﺎﻧﺶ و دﺷﻤﻦ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺧﺪا‬
‫از ﺗﻮ اى دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﺪ اى دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا‪ «.‬و ﻗﻮم ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﺣﻨﻈﻠﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﺎر ﺳﻌﺪى ﺻﺮﻳﻤﻰ و ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﺎض‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﺻﺮﻳﻤﻰ‪،‬‬
‫و ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ ﺑﻴﻬﺲ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ و زﺑﻴﺮ ﭘﺴﺮان ﻣﺎﺣﻮز از ﺑﻨﻰ ﺳﻠﻴﻂ ﺳﻮى ﺑﺼـﺮه رﻓﺘﻨـﺪ و اﺑـﻮ ﻃـﺎﻟﻮت زﻣـﺎﻧﻰ و‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺛﻮر ﻗﻴﺴﻰ‪ ،‬اﺑﻮ ﻓﺪﻳﻚ‪ ،‬و ﻋﻄﻴﺔ ﺑﻦ اﺳﻮد ﻳﺸﻜﺮى ﺳﻮى ﻳﻤﺎﻣﻪ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﺑﻮ ﻃﺎﻟﻮت ﺑﻪ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﺮ ﻧﺠﺪة ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺣﻨﻔﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮارج ﺑﺼﺮى ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﮕﻰ ﻋﻘﻴﺪه اﺑﻮ ﺑـﻼل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻤﺜﻨﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﺑﺼﺮى ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮارج ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺎ در راه ﺧﺪا ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از وﻗﺖ ﻗﻴﺎم ﻳﺎراﻧﻤﺎن ﻓﺘﺮﺗﻰ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤـﺎى ﻣـﺎ در اﻳـﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﭼﺮاﻏﻬﺎى ﻛﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى دﻳﻦ دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻛﻮﺷﺶ و ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻗﻴـﺎم ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﭘﻴﻮﻧﺪ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺷﻬﻴﺪان ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻧﺪه و روزى ﺧﻮر ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪324‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻓﻊ اﺑﻦ ازرق داوﻃﻠﺐ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮد و ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺷﻮرﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮارج‪ ،‬در زﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ازد‬
‫و رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ و ﻗﻴﺲ درﺑﺎره ﺧﻮن ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮارج از اﺷﺘﻐﺎل ﻣـﺮدم ﺑـﺎ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻣﺎدﮔﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﻗﻴﺎم ﻛـﺮد ﭘﻴـﺮو او ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﻴـﺰ ﺳـﻮى ﺷـﺎم رﻓـﺖ‪ .‬ازد و ﺑﻨـﻰ‬
‫ﺗﻤﻴﻢ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮارج ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﺷﺎن از ﺑﺼﺮه ﺑـﺮون‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﺑﻦ ازرق ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻧﺪﻛﻰ ﻛﻪ آن وﻗﺖ ﺑﺎ ﻗﻴﺎم ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﺎر و ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﺎض و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﻧﻈﺮ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ دوﺳﺘﻰ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎى ﻣﺎﻧـﺪهاﻧـﺪ روا ﻧﻴﺴـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﺎﻧﺪﮔﺎن را ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﻴﺎﻣﺘﺎن ﺣﺮﻣﺖ داد و درﺑﺎره ﭼﻴﺰى‬
‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻛﻮر ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﺼﻴﺮت داد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاى ﻗﻴـﺎم ﻛـﺮدهاﻳـﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن وى ﺷﻤﺎ را راﻫﺒﺮ اﺳﺖ و ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭘﻴﺸﻮاﺳﺖ و از ﺳﻨﺖﻫﺎ و اﺛﺮ آن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺣﻜﻢ ﺷﻤﺎ درﺑﺎره دوﺳﺘﺘﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﻤﺒﺮ درﺑﺎره دوﺳﺘﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﻜﻢ ﺷـﻤﺎ درﺑـﺎره‬
‫دﺷﻤﻨﺘﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﻤﺒﺮ درﺑﺎره دﺷﻤﻨﺶ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﻛﻨﻮن ﻫﺮ ﻛﻪ دﺷـﻤﻦ ﺷﻤﺎﺳـﺖ دﺷـﻤﻦ ﺧـﺪا اﺳـﺖ و‬
‫دﺷﻤﻦ ﭘﻴﻤﺒﺮ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﭘﻴﻤﺒﺮ اﺳﺖ دﺷﻤﻦ ﺧﺪاﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا‪«.‬‬
‫ﺸﺮِﻛ‪‬ﻴﻦَ ‪«.1 :9‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﺑ‪‬ﺮاء‪‬ةٌ ﻣﻦ اﷲ و‪ ‬ر‪‬ﺳ‪‬ﻮ ‪‬ﻟﻪ‪ ‬إِﻟَﻰ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ ﻋﺎ ‪‬ﻫﺪ‪ُ ‬ﺗﻢ‪ ‬ﻣﻦ ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﺑﻴﺰارى ﺧﺪاﺳﺖ و ﭘﻴﻤﺒﺮ او از آن ﻛﺴﺎن از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﱠﻰ ‪‬ﻳﺆْ ‪‬ﻣﻦﱠ ‪«221 :2‬‬
‫ﺸﺮِﻛﺎت‪ ‬‬
‫و ﻫﻢ ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﻻ َﺗ ْﻨ ‪‬ﻜﺤ‪‬ﻮا ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬زﻧﺎن ﻣﺸﺮك را )ﺑﻪ زﻧﻰ( ﻣﮕﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻤﺎن آرﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا دوﺳﺘﻴﺸـﺎن و اﻗﺎﻣـﺖ ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن و ﻗﺒـﻮل‬
‫ﺷﻬﺎدﺗﺸﺎن و آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻠﻢ دﻳﻦ از اﻳﺸﺎن و ازدواج ﺑﺎ اﻳﺸﺎن و ﻣﻮارﻳﺜﺸﺎن را ﺣﺮام ﻛﺮده‪ ،‬ﺧـﺪا ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ داﻧﺴـﺘﻦ‬
‫اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺣﺠﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮده و ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر دﻳﻦ را ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ آﻣﺪهاﻳﻢ ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻴﻢ و آﻧﭽﻪ‬
‫را ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﻣﻜﺘﻮم ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ او ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫»إِنﱠ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ ‪‬ﻳ ْﻜ ُﺘﻤ‪‬ﻮنَ ﻣﺎ أَ ْﻧﺰَﻟْﻨﺎ ﻣﻦ ا ْﻟ ‪‬ﺒﻴ‪‬ﻨﺎت‪ ‬و‪ ‬ا ْﻟﻬ‪‬ﺪى ﻣﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌﺪ‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﻨﱠﺎه‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨﱠﺎسِ ﻓﻲ ا ْﻟﻜ‪‬ﺘﺎبِ‪ ،‬أُوﻟ ‪‬ﺌﻚ‪ ‬ﻳ ْﻠ ‪‬ﻌ ُﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬اﷲ‬
‫و‪ ‬ﻳ ْﻠ ‪‬ﻌ ُﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬اﻟﻠﱠﺎ ‪‬ﻋﻨُﻮنَ ‪«.159 :2‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺣﺠﺖﻫﺎ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺎ را ﻛﻪ ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ در ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑـﺮاى ﻣـﺮدم‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهاﻳﻢ ﻧﻬﺎن دارﻧﺪ ﺧﺪا و ﻟﻌﻨﺘﮕﺮان ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﻳﺎراﻧﺶ اﻳﻦ رأى را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و او ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪325‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫»از ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﺎر و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﺎض و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎﻳﻨﺪ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﻣﻄﻴـﻊ‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬و ﻛﺎر ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ‪«...‬‬
‫و ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ را ﺑﺮ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻤﺎن وﺻﻒ را ﺷﺮح داد و ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭼـﻮن ﺑـﻪ دﺳﺘﺸـﺎن‬
‫رﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﺎر آﻧﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﺑـﺮاى ﻛﺴـﺎن ﻧﺨﻮاﻧـﺪ ﻣﺒـﺎدا ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﺎض ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرت ﺧﻮب ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻰ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻳﺎران ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻛﺴﻰﺷﺎن اﺳﻴﺮ‬
‫ﺷﺪه؟«‬
‫اﺑﻦ ﺻﻔﺎر ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺪو داد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﺪاﻳﺶ ﺑﻜﺸـﺪ ﭼـﻪ رأﻳـﻰ آورده ﻧـﺎﻓﻊ ﺑـﻦ ازرق راﺳـﺖ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺸﺮك ﺑﻮدﻧﺪ رأى وى درﺳﺖ ﺑﻮد و ﺣﻜﻤﻰ ﻛﻪ ﻣﻰدﻫﺪ ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﺑـﻮد و روش او ﭼـﻮن‬
‫روش ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬درﺑﺎره ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ .‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ و اﺣﻜﺎﻣﻨـﺪ دروغ ﮔﻔﺘـﻪ و‬
‫دروغ آورده‪ .‬اﻳﻨﺎن از ﺷﺮك ﺑﻪ دورﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺣﺮام‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺻﻔﺎر ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا از ﺗﻮ ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪى و از اﺑﻦ ازرق ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻏﻠـﻮ ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﺧﺪا از ﻫﺮ دوﺗﺎن ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﺎض ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا از ﺗﻮ و از او ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،«.‬آﻧﮕﺎه ﻗﻮم ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺎر اﺑـﻦ ازرق ﺑـﺎﻻ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺟﻤﻊ وى ﻓﺰون ﺷﺪ و ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻣﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺲ ﺑﻦ ﻛﺮﻳـﺰ را ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ آﻣﺪن ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ‬
‫ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﺎﺳﺰاى ﻣﺨﺘﺎر ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﻼﻣﺖ او ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ رﻓﺘـﺎرى ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آن روز ﻛﻪ در ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل ﺳﺎﺑﺎط زﺧﻢ ﺧﻮرده و او را ﺑﻪ اﺑﻴﺾ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﻳﺎم ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪ و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد وى در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻢ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﺮد و ﻣﻄﻴﻌـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﺳﻮى او ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد‪ .‬آن روز ﻣﺨﺘﺎر در دﻫﻜﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﻘﻔﺎ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻄﺮﻧﻴﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ در ﻛﻮﻓﻪ ﻇﻬﻮر ﻛﺮده ﻛﻪ ﻗﻴﺎم وى در آن ﻫﻨﮕﺎم از روى وﻋـﺪه ﺑـﺎ ﻳـﺎراﻧﺶ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻋﺮوه ﻣﺮادى را زدهاﻧﺪ و ﺑﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ ﻏﻼﻣـﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﻐﺮب ﺑﻪ ﺑﺎب اﻟﻔﻴﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺮاى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﭘﺮﭼﻤﻰ ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻮد و او را ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪326‬‬

‫ﻫﻤﮕﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎب اﻟﻔﻴﻞ اﻳﺴﺘﺎد ﻫﺎﻧﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ‬
‫وادﻋﻰ ﺑﺮ او ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻨﺠﺎ اﻳﺴﺘﺎدهاى‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﻰ و ﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ از ﺑﺰرﮔﻰ ﮔﻨﺎه ﺷﻤﺎ آﺷﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن دارم ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻰ‪ ،«.‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ رﻓﺖ و ﺳﺨﻨﻰ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺎر ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺟﻮاب ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮاى او ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﻴﺮ ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺧﺒﺮ‬
‫داد ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻮزادهات ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﮕـﻮ ﻛـﻪ ﻳـﺎرش ﻧﻤـﻰداﻧـﺪ او ﻛﺠﺎﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮدش را ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻧﻴﻨﺪازد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ ﺑﺮوم‪ ،‬زاﻳﺪة ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﭘﻴﺶ ﺟﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ در اﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ درﺑﺎره او ﭼﻴﺰى ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ ﭘـﻴﺶ‬
‫وى ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰاﻳﺴﺘﻢ و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫زاﻳﺪة ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ان ﺷﺎء اﷲ ﺑﺠﺰ ﻧﻴﻜﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻢ‬
‫و زاﻳﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﻣﺨﺘﺎر آﻣﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ را ﺑﺎ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺑﺪو ﺧﺒﺮ دادﻳﻢ و ﻗﺴﻤﺶ دادﻳـﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺒﺐ زﺣﻤﺖ ﺧﻮدش ﻧﺸﻮد‪ .‬ﭘﺲ او ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ آﻣﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ وى ﻧﺸﺴـﺖ ﺗـﺎ ﺻـﺒﺢ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم از ﻛﺎر و رﻓﺘﺎر ﻣﺨﺘﺎر ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ و ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﻌﻴﻂ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﻴﺪاﷲ رﻓﺖ و ﻗﺼﻪ را ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﮕﻔﺖ و ﭼﻮن روز ﺑﺮآﻣﺪ در ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد را ﮔﺸﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣﺨﺘـﺎر ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ درون رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻮدى ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن آﻣـﺪه ﺑـﻮدى اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﻞ را ﻳﺎرى ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻣﺪم و زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺷـﺐ را ﺗـﺎ ﺻـﺒﺢ ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد‪ ،‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﭼﻮب را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺎر زد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺶ ﺧﻮرد و ﭘﻠﻜﺶ را واروﻧﻪ‬
‫ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻄﺮ ﺑﻮدى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺷﻬﺎدت ﻋﻤﺮ ﻧﺒﻮد ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻰزدم‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻣﺨﺘﺎر ﻛﺲ ﭘﻴﺶ زاﻳﺪة ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ رود و از او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ او را آزاد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪327‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زاﻳﺪه ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ و ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﭘﻴﻐﺎم ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﺪاد‪ .‬ﺻﻔﻴﻪ ﺧـﻮاﻫﺮ ﻣﺨﺘـﺎر ﻛـﻪ زن‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد از زﻧﺪاﻧﻰ ﺑﻮدن ﺑﺮادرش ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﻨﺎﻟﻴﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺑﺪﻳﺪ‬
‫ﻫﻤﺮاه زاﻳﺪه ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﺪاﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ و دوﺳﺖ »دارم آزاد ﺷـﻮد و ﻛـﺎرش‬
‫ﺳﺎﻣﺎن ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺎ و ﺗﺮا رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻨﻮﻳﺴﻰ ﻛﻪ رﻫﺎﻳﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻳﺲ و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زاﻳﺪه ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﺷﺎم ﭘﻴﺶ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ آﻧﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا دﻳﺪى ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ را رﻫﺎ ﻛﻦ و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زاﻳﺪه ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻴﺎورد و ﺑﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد داد ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و رﻫـﺎ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺳـﻪ روز ﻣﻬﻠـﺖ‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺲ از آن ﺗﺮا در ﻛﻮﻓﻪ ﻳﺎﻓﺘﻢ ﺟﺎﻧﺖ در ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و او ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬زاﻳﺪه ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺮأت آورده ﻛﻪ ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻔﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاى رﻫﺎﻳﻰ ﻛﺴـﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ دﻳﺮ در زﻧﺪان ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻴﺎرد‪ ،‬او را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻰ از دﺑﻴﺮان اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮ زاﻳﺪه ﮔﺬر ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮى وى ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮار ﻛﻦ و اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ را ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زاﻳﺪه ﺑﺮﻓﺖ و آن روز ﻧﻬﺎن ﺷﺪ ﭘﺲ از آن ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﺷـﻮر ذﻫﻠـﻰ و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻫﻠﻰ رﻓﺖ ﻛﻪ از اﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮاى وى اﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن روز ﺳﻮم ﺷﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﺳﻮى ﺣﺠﺎز رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺮق واﺑﺴﺘﻪ ﺛﻘﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﺠﺎز ﻣﻰآﻣﺪم‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﻄﻪ رﺳﻴﺪم‪ ،‬آن ﺳﻮى واﻗﺼﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ‬
‫ﻋﺒﻴﺪ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺠﺎز ﺑﺮون ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد او را رﻫـﺎ ﻛـﺮده ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﺪﻳﺪﻣﺶ ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺘﻢ و ﻧﺰدﻳﻚ وى رﻓﺘﻢ و ﭼﻮن ﭘﻠﻚ وى را واروﻧﻪ دﻳﺪم اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ ﮔﻔﺘﻢ و ﭘﺲ از ﻫﻤﺪردى‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﺪ ﻧﺪﻫﺪ ﭼﺸﻤﺖ ﭼﻪ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬روﺳﭙﻰزاده ﺑﺎ ﭼﻮب ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ زد و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻢ ﺑﻜﺸﺪ اﮔﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن و رﮔﻬﺎ و اﻋﻀﺎﻳﺶ را ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﻜﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﮔﻔﺘﺎر وى در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻛﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ درﺳﺘﻰ آن را ﺑﺒﻴﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه درﺑﺎره ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪328‬‬

‫ﮔﻔﺘﻤﺶ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪام‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻴﺮو ﮔﻴﺮد و ﻣﺮدان ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻴﺎﺑﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺮد ﻋﺮب اوﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻦ آﻳﺪ و ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﮔﻮش ﮔﻴـﺮد‬
‫ﻛﺎر ﻛﺴﺎن را ﻋﻬﺪه ﻛﻨﻢ و اﮔﺮ ﻧﻜﻨﺪ ﻣﻦ از ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻋﺮﺑﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اى اﺑﻦ ﻋﺮق ﻓﺘﻨﻪ ﻏﺮﻳﺪه و رخ ﻧﻤﻮده‬
‫ﮔﻮﻳﻰ رﺳﻴﺪه و ﻧﻴﺶ ﺧﻮد را ﺑﻨﺪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ را در ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺒﻴﻨﻰ و ﺑﺸﻨﻮى ﻛﻪ ﻧﻤـﻮدار ﺷـﺪهام و ﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻰ ﻣﻈﻠـﻮم ﺷـﻬﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺘـﻮل دﺷـﺖ ﻃـﻒ‪ ،‬ﺳـﺮور ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و ﭘﺴـﺮ‬
‫ﺳﺮورﺷﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻗﺘﻞ وى ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻮض‬
‫ﺧﻮن ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ زﻛﺮﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺠﻮﺑﻪاﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﻗﺼﻪ ﻗﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﺗﺎ درﺳﺘﻰ آﻧﺮا ﺑﺒﻴﻨﻰ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ آورد و روان ﺷﺪ و ﻣﻦ ﻟﺨﺘﻰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺮاى وى از ﺧﺪا ﺳﻼﻣﺖ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻧﻜﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد و ﻣﺮا ﻗﺴﻢ داد ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺮدم‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﺑﮕﺮﻓﺘﻢ و ﺑـﺪرود ﻛـﺮدم و ﺳـﻼم ﮔﻔـﺘﻢ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ رخ ﻣﻰدﻫـﺪ‬
‫ﭼﻴﺰى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا ﻫﻴﭽﻜﺲ را از ﻏﻴﺐ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاده‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰى اﺳـﺖ ﻛـﻪ او آرزو‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ رخ ﻣﻰدﻫﺪ و دﻟﺒﺴﺘﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ آﺷﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ را اﻧﺴﺎن ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺸﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا زﻧﺪه ﺑﻮدم و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺪﻳﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻳﻦ داﻧﺸﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻟﻘﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد وﻗﻮع ﻳﺎﻓﺖ و اﮔﺮ ﻧﻈﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ داﺷﺖ و آرزوﻳﻰ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬رخ داد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺮق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺎ ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﮕﻔﺘﻢ و ﺧﻨﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻣﺨﺘﺎر ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﻛﺴﻰ ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻜﺸﺪ‬

‫ﺑﻪ دﺟﻠﻪ ﻳﺎ اﻃﺮاف آن‬
‫ﺑﺎﻧﮓ واى زﻧﺪ«‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻣﻰﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻳﺎ از ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ او داده ﺷﺪه ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﭘﺮﺳﻰ ﻧﻤﻰداﻧﻢ وﻟﻰ ﭼﻪ ﻣﺮدى ﺑﻮد ﺑﻪ دﻳﻨـﺪارى و ﺟﻨـﮓ اﻓـﺮوزى و ﻛـﻮﻓﺘﻦ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن‪«.‬‬
‫‪329‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ آﻣﺪ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﻪ‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاب وى را ﺑﺪاد و ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﺟﺎى ﮔﺸﻮد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﺑـﻮ اﺳـﺤﺎق از‬
‫ﺣﺎل ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ دوﺳﺘﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ دﺷﻤﻦ اوﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫آرﻧﺪ و ﭼﻮن از ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺮوﻧﺪ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻟﺨﺘﻰ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻨﺸﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﻧﺰدﻳﻚ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﻓﺖ‪ .‬ﮔـﻮﻳﻰ رازﮔـﻮﻳﻰ ﻣـﻰﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬در اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﭼﻴﺴﺘﻰ؟ دﺳﺖ ﺑﻴﺎر ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﺎرى ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺠﺎز را ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﻳﻚ ﺳﺎل دﻳﺪه ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻳﻚ روز ﻛﻪ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑـﻮدم ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ را ﻛﻰ دﻳﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ دﻳﺪهام دﻳﮕﺮ ﻧﺪﻳﺪﻣﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺪارى ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪ؟ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻛﻨﻮن دﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻣﺎه ﭘﺲ از آن ﻛﻪ وى را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ دﻳﺪم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻢ و ﭼﻨﺪ ﻣـﺎه در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﻤﺎﻧـﺪم‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪم از ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺮدم ﻃﺎﻳﻒ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻋﻤﺮه آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺎﻳﻒ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻏﻀﺐ اﺳﺖ و ﻫﻼك ﻛﻨﻨﺪه ﺟﺒﺎران‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬دروﻏﮕﻮﻳﻰ ﻛﻬﺎﻧﺖ ﭘﻴﺸﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺟﺒﺎران را ﻫﻼك ﻛﻨﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﻳﻜﻰ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻨﻮز اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺒﺮده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ از ﮔﻮﺷﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﺎﻳﺐ را ﻳﺎد ﻛﻦ ﺗﺎ او را ﺑﺒﻴﻨﻰ‪ ،‬ﭘﻨﺪارى ﻛﺠﺎ ﻣﻰرود؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ آﻫﻨﮓ ﻛﻌﺒﻪ دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮى ﻛﻌﺒﻪ رﻓﺖ و آﻫﻨﮓ ﺣﺠﺮ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﺮ ﻛﻌﺒﻪ ﻃـﻮاف ﺑـﺮد و ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺣﺠـﺮ دو‬
‫رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﻃﻮﻟﻰ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن از آﺷﻨﺎﻳﺎن وى از ﻣﺮدم ﻃﺎﻳﻒ و ﻣـﺮدم ﺣﺠـﺎز ﺑـﺮ او‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در اﻧﺘﻈﺎر آﻣﺪن وى ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﭼﺮا ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻧﻤﻰآﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰدارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‪ «.‬و اﻳﻦ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﺑﺮ او ﮔﺬﺷﺘﻢ و ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮدم ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺘﻢ از ﻣﺴـﺠﺪ ﺑـﺮون ﺷـﻮم‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ وى‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻢ و ﭘﻴﺶ وى ﻧﺸﺴﺘﻢ و دﺳﺘﺶ را ﺑﮕﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻛﺠﺎ ﺑﻮدى و ﭘﺲ از ﻣﻦ ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻰ؟‬
‫آﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻒ ﺑﻮدى؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪330‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻒ و ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻮدم‪ «.‬و ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺷﺪم و آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻳﻜـﻰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗـﻮ از ﻛـﺎرى ﻛـﻪ ﻣـﺮدم ﻣﻌﺘﺒـﺮ و‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻋﺮب از ﻗﺮﻳﺶ و اﻧﺼﺎر و ﺛﻘﻴﻒ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ دور ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ؟ ﺧﺎﻧﺪان و ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﻧﻤﺎﻧـﺪه ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺮ و ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺗﻮ و ﻛﺎر ﺗﻮ ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﻧﻴﺎﻣـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻰ و ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻰ و ﻧﺼﻴﺒﻰ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﺪﻳﺪى ﻛﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻧﺰد وى آﻣﺪم و رأى درﺳﺖ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ را از‬
‫ﻣﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه داﺷﺖ و ﭼﻮن دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﻰﻧﻴﺎزى ﻛﺮد ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از او ﺑﻰﻧﻴﺎزم‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا او ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺑﺪو ﻧﻴﺎز دارم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺎز دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آن ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﮔﻔﺘﻰ در ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﺮدهﻫﺎ‬
‫اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ و درﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ اﻣﺸﺐ او را ﺑﺒﻴﻦ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰآﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﭘﻴﺶ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﻳﺶ و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ ﺑﻜﺮدﻳﻢ‪ ،‬در ﻣﺤﻞ ﺣﺠﺮ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺪﻳـﺪﻳﻢ و ﺑـﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ اﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪﻳﻢ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﺟﺎزه داد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﮔﺬارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻬﺎن از ﺗﻮ ﭼﻴﺰى ﻧﺪارﻳﻢ‪ «.‬ﭘﺲ ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ دﺳﺖ ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﮕﺮﻓـﺖ و ﻣﺼـﺎﻓﺤﻪ ﻛـﺮد و‬
‫ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و از ﺣﺎل وى و اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪاش ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﻫﺮ دو ﻣﺪﺗﻰ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دراز ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺨﺘﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﺷﻨﻴﺪم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧـﻪ ﭘﺮﮔـﻮﻳﻰ‬
‫ﻧﻜﻮﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﺼﻮر از ﺣﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻣﻦ آﻣﺪهام ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻰﻣﺸﻮرت ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻧﺒﺮى و ﻣﻦ ﺟﺰو ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ اﺟﺎزه ورود ﻣﻰدﻫﻰ و ﭼﻮن ﺳﻠﻄﻪ ﻳﺎﻓﺘﻰ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠﺖ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫واﮔﺬارى‪«.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮش ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻏﻼم ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮش ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ .‬ﻧﺼﻴﺐ ﻣـﻦ از اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دورﺗﺮ اﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺟﺰ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﮔﻮش اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬دﻳﻦ وى را ﺑﺨﺮ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ «.‬و دﺳﺖ ﭘﻴﺶ آورد و ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ‬
‫وى ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺤﺎﺻﺮه اول ﻛﻪ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺳﻜﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪ‪ .‬در آن روز ﺟﻨﮓ ﻛﺮد و از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺖ ﻛﻮﺷﺎﺗﺮ‬
‫و ﻛﺎرﺳﺎزﺗﺮ ﺑﻮد وﻗﺘﻰ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ و ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺨﺘﺎر‬
‫ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮ آورد ﻛﻪ اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدم‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﻛﺴﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮد ﻧﻪ ﻓﺮار‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﭘﻴﺸﺮواﻧﻢ ﻧﻪ ﻋﻘﺐ روان‪ ،‬اى ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺣﺮﻣﺖ و ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺷﺮف!‬
‫‪331‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻏﻴﺮت آورد و ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﻧﻜﻮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫روزى ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻪ روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر آن روز ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧﺪ در ﺣﺪود ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﭼﻨﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﻛـﺲ ﺑﻬﺘـﺮ از آن‬
‫ﻧﺠﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ و ﻳﺎراﻧﺶ دور او را ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﻰآﺳـﻮد‬
‫ﺑﺮﻣﻰﺧﺎﺳﺖ و ﺟﻨﮓ را از ﺳﺮ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔـﺮوه از اﻫـﻞ ﺷـﺎم رو ﻣـﻰﻛـﺮد ﭼﻨـﺪان ﺿـﺮﺑﺖ ﻣـﻰزد ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻮد و ﻣﻦ و ﻣﺨﺘﺎر‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روز ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻮﺷﺎﺗﺮ از ﻣﺨﺘﺎر ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم از ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑـﻪ‬
‫روز ﺷﻨﺒﻪ ﭘﺎﻧﺰده روز رﻓﺘﻪ از رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺷﺎم اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﻔـﺮ ﻳﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎى ﻣﻜﻪ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮگ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻴﺮون ﺷﺪم و در ﻳﻚ ﺳﻮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدم ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ اﻧﺪك‬
‫از ﻣﺮدم ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﻪ از ﺧﻮارج ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﻛﻌﺒﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر و ﮔﺮوه‬
‫وى ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﻦ و ﻳﺎراﻧﻢ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ زدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑـﺎ ﻣﺨﺘـﺎر و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺑـﻪ ﻳﻜﺠـﺎ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﺮدم او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻰﻛﺮد و ﻫﺮ ﭼﻪ او ﻣﻰﻛﺮد ﻣﻦ ﻣـﻰﻛﻮﺷـﻴﺪم ﺗـﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آن‬
‫ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ دﻟﻴﺮﺗﺮ از او ﻛﺴﻰ را ﻧﺪﻳﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻳﻢ ﺟﻤﻌﻰ ﺳﻮار و ﭘﻴﺎده از ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ آوردﻧـﺪ و ﻣـﻦ و‬
‫ﻣﺨﺘﺎر را ﺑﺎ ﺣﺪود ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺻﺒﻮر ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﻜﻪ راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴـﺪ و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى ﺑﻪ ﻣﺮدى‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﺑﺪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮﻓﺖ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى ﻳﻜﻰ آﻳﺪ‪ «.‬ﻣﺮدى ﺳـﻮى ﻣـﻦ‬
‫آﻣﺪ و ﻣﺮدى ﻧﻴﺰ ﺳﻮى وى آﻣﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻮى ﺣﺮﻳﻔﻢ رﻓﺘﻢ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻢ ﻣﺨﺘﺎر ﻧﻴﺰ ﺳﻮى ﺣﺮﻳﻒ رﻓـﺖ و او را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻧﮓ زدﻳﻢ و ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﺪان ﺿـﺮﺑﺖ زدﻳـﻢ ﻛـﻪ از ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺰد دو ﺣﺮﻳﻒ ﻣﻘﺘﻮل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻘﺘﻮل ﻣﻦ ﻣﺮدى »ﺳﺮﺧﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮرﻧﮓ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ روﻣﻰ ﺑﻮد و ﻣﻘﺘﻮل ﻣﺨﺘﺎر ﻣـﺮدى ﺳـﻴﺎه ﭘﺮرﻧـﮓ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺎن دارم اﻳﻦ دو‪ ،‬ﻣﻘﺘﻮﻻن ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ دو‪ ،‬ﻣﻘﺘـﻮﻻن ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﻣﺎ اﻣﻴﺪ دارﻧﺪ ﺳﺮﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻛﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑـﺎ دو ﺳـﮓ ﺑﺮاﺑﺮﻧـﺪ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪332‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎوردى ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﻣﮕﺮ او را ﺑﺸﻨﺎﺳﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤـﺎوردى ﻛﺴـﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺸﻨﺎﺳﻤﺶ ﻧﻤﻰروم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻫﻼك ﺷﺪ و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪ و ﻣـﺮدم ﺷـﺎم ﺳـﻮى‬
‫ﺷﺎم ﺑﺎز رﻓﺘﻨﺪ و از ﭘﺲ ﻫﻼك ﻳﺰﻳﺪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪاى ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺘﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎه ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ را‬
‫ﺑﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﭘﻨﺞ ﻣﺎه و ﭼﻨﺪ روز ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮد و ﻃﻮاف ﻛﻌﺒـﻪ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر را دﻳﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ اﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا از ﮔﺮﮔﻰ ﻛﻪ درﻧﺪﮔﺎن‬
‫اﻃﺮاﻓﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺤﺘﺎﻃﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن ﻃﻮاف را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻳﻢ و دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﭘـﺲ از‬
‫ﻃﻮاف ﺑﻜﺮدﻳﻢ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺑﻪ اﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ درﺑﺎره ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺘﻪ وى را ﻣﻜﺘﻮم داﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻰ ﻧﮕﻔﺖ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﻳﻦ ﺑﻨﺎ‬
‫ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﺎ از ﻣﻦ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ آﺗﺸﺶ ﻣﻰﻛﺸﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﺑﺎ وى ﺑﺒﻮد و ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻛﺎرى ﻧﻤﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ وى‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ از اﺣﻮال و وﺿﻊ ﻣﺮدم‪ ،‬از او ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻄﻴﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ روق ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ وادﻋﻰ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﻋﻤﺮه رﻣﻀﺎن داﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر از ﺣﺎل وى و ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ اﻃﺎﻋـﺖ اﺑـﻦ زﺑﻴﺮﻧـﺪ اﻣـﺎ ﮔﺮوﻫـﻰ از ﻣـﺮدم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﻬﺮ‪ ،‬دل ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ و اﮔﺮ ﻳﻜﻰ را داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻣـﺪﺗﻰ‬
‫وﻻﻳﺖ را ﻣﻰﺧﻮرد‪«.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ اﺑﻮ اﺳﺤﺎﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺲ آﻧﻬﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﺎﻟﺺ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﻛﻤـﻚ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﺎروان ﺑﺎﻃﻞ را ﻣﺤﻮ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺳﺮﻛﺸﺎن ﻟﺠﻮج را ﻣﻰﻛﺸﻢ‪«.‬‬
‫ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﻋﺒﻴـﺪ‪ ،‬واى ﺗـﻮ! اﮔـﺮ ﺗـﻮاﻧﻰ ﻛـﻪ در ﮔﻤﺮاﻫـﻰ ﭘـﺎى ﻣﻨـﻪ‪ ،‬ﺑﮕـﺬار‬
‫ﺣﺮﻳﻔﺸﺎن دﻳﮕﺮى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﺴﺖ و ﻋﻤﻠﺶ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﺪﺗﺮ‪«.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ دﻋﻮت ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻗﺮﻋﺎ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺳـﻠﻤﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮﺛﺪ ﻫﻤﺪاﻧﻰ را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ از دﻟﻴﺮان ﻋﺮب ﺑﻮد و ﻣﺮدى زاﻫﺪ ﭘﻴﺸـﻪ ﺑـﻮد و ﭼـﻮن ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺪﻳﺪﻧـﺪ ﻣﺼـﺎﻓﺤﻪ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺧﺒﺮ ﺣﺠﺎز را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮﭘﺎﻧﺶ ﮔﻢ ﺷﺪه‪«.‬‬
‫‪333‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻨﻢ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن داﻧﻢ و ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﺶ ﻣﻰﺑﺮم‪«.‬‬

‫ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺪاى ﺑﺘﺮس و ﺑـﺪان ﻛـﻪ ﻣـﺮگ و ﺑﻌﺜـﺖ و ﺣﺴـﺎب دارى و ﭘـﺎداش ﻋﻤـﻞ ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻴﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﻚ و اﮔﺮ ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ رود ﺣﻴﺮه رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮود آﻣﺪ و در آن‬
‫ﻏﺴﻞ ﻛﺮد و اﻧﺪك روﻏﻨﻰ ﻣﺎﻟﻴﺪ و ﻟﺒﺎس ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮد و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻧﻬﺎد و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎوﻳﺨـﺖ و ﺑـﺮ ﻣﺮﻛـﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻜﻮن و ﻣﻴﺪان ﻛﻨﺪه ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺠﻠﺴﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم آن ﺳﻼم ﻣﻰﻛـﺮد و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮋده ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﻰ ذﻫﻞ و ﺑﻨﻰ ﺣﺠﺮ رﺳﻴﺪ و ﻛﺲ را آﻧﺠﺎ ﻧﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ رﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﻰ ﺑﺪا ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺪى ﻛﻨﺪى را ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺪو ﺳﻼم ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﮋده ﻓﺘﺢ و ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻇﻔﺮ اى اﺑﻮ ﻋﻤﺮ! ﺗﻮ رأى ﻧﻜﻮ دارى ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎه ﺗﺮا ﻣﻰﺑﺨﺸﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫ﺧﻄﺎى ﺗﺮا ﻣﻰﭘﻮﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺒﻴﺪه از ﺟﻤﻠﻪ دﻟﻴﺮان و ﺷﺎﻋﺮان ﻗﻮم ﺑﻮد و ﺑﻪ دوﺳﺘﻰ ﻋﻠﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻮد و از ﺷﺮاب‬
‫ﺷﻜﻴﺐ ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﻮن ﻣﺨﺘﺎر اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﻣﮋده ﺧﻴﺮ دﻫﺎد‪ ،‬ﻣﮋده ﺑـﻪ ﻣـﺎ دادى آﻳـﺎ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬اﻣﺸﺐ ﻣﺮا در ﺟﺎﻳﻢ ﺑﺒﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا در ﺟﺎﻳﻢ ﺑﺒﻴﻦ و ﺑـﻪ اﻫـﻞ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﺧﺪا از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ او ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺧﻮﻧﺨﻮاه ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺒﻴـﺎء‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﺒﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﻨﺪ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه روان ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬راه ﺳﻮى ﺑﻨﻰ ﻫﻨﺪ ﻛﺪاﻣﺴﺖ؟«‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺻﺒﺮ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺗﺮا راﻫﺒﺮى ﻛﻨﻢ‪ «.‬ﭘﺲ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ زﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ وى ﺳﻮى ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﻨﺪ رﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى را ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮدم و او را ﺑﻴﺮون آوردم ﻛﻪ ﺗﺤﻴﺖ ﮔﻔﺖ و ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎ‬
‫وى ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻛﺮد و ﻣﮋده داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﺗﻮ و ﺑﺮادرت و اﺑﻮ ﻋﻤﺮو ﻣﺮا در ﺟﺎﻳﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮش دارﻳﺪ آﻣﺪهام‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻬﻨﻴﻪ رﺳﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺑﺎب اﻟﻔﻴﻞ رﻓﺖ و ﻣﺮﻛـﺐ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن او را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺨﺘﺎر ﭘﻬﻠﻮى ﻳﻜﻰ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﻣﺴﺠﺪ اﻳﺴﺘﺎد و ﻧﻤﺎز ﻛﺮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺷـﺪ‬
‫و در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺘﻮﻧﻰ دﻳﮕﺮ رﻓﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﺪت ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺗـﺎ ﻋﺼـﺮ ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد و‬
‫ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻜﺮد ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪334‬‬

‫ﻋﺎﻣﺮ ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ ﺑﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﻤﺪان ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮋده ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ آﻣﺪهام‪ «.‬و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺧﺎﻧـﻪ ﺳـﻠﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻴﺐ ﺷﻬﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﺨﺘﺎر ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﺨﺘﺎر رﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧـﺰد وى وارد‬
‫ﺷﺪﻳﻢ و ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ از ﻛﺎر ﻣﺮدم و ﺣﺎل ﺷﻴﻌﻪ از ﻣﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺧﺰاﻋـﻰ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ و ﭼﻴﺰى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﺎم ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﺻﻠﻮات ﭘﻴﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺪى ﭘﺴﺮ وﺻﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻣﺮا ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻛﻪ اﻣﻴﻦ و وزﻳـﺮ و‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و اﻣﻴﺮ اوﻳﻢ و دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺪﻳﻨﺎن ﺑﺠﻨﮕﻢ و ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻰ ﺧﺎﻧـﺪان وى ﻗﻴـﺎم‬
‫ﻛﻨﻢ و از ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﺟﺎﺑﺖ وى ﻛﺮدﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ او زدﻧﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»از ﭘﻴﺶ وﻟﻰ اﻣﺮ و ﻣﻌﺪن ﻓﻀﻞ و وﺻﻰ و اﻣﺎم ﻣﻬﺪى آﻣﺪهام ﺑﺎ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ در آن ﺷـﻔﺎ‬
‫ﻫﺴﺖ و ﻛﺸﻒ ﻧﻬﺎن و ﻛﺸﺘﻦ دﺷﻤﻨﺎن و اﻛﻤﺎل ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻛﻪ ﺧـﺪا ﻣـﺎ و او را‬
‫رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ ﭘﻴﺮى اﺳﺖ ﺧﺸﻜﻴﺪه و ﻓﺮﺳﻮدهاى ﭘﻮﺳﻴﺪه ﻛﻪ از ﻛﺎرﻫﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧـﺪارد و از ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺑﻰﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دﻫﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرى ﻛﻪ دادهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﻋﺰت وﻟﻰ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن دﺷﻤﻨﺎن و ﺧﻨﻚ ﺷﺪن دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺮا ﮔﻮش ﮔﻴﺮﻳﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻢ را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﮋده دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺿﺎﻣﻦ ﻫﻤـﻪ‬
‫آروزﻫﺎى ﺷﻤﺎﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر و اﻣﺜﺎل آن را ﭼﻨﺪان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺶ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﻣﺮاﻗﺐ ﻛﺎرش ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺷـﻴﻌﻴﺎن و ﺳﺮاﻧﺸـﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد و ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﺘﺮﺷﺎن‪ ،‬و ﻛﺲ را ﺑﺎ وى ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺨﺘﺎر ﮔﺮوﻫـﻰ‬
‫از آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﻴﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﺮاى ﻣﺨﺘﺎر ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠـﻖ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎر اﺑﻦ ﺻﺮد ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و آﻫﻨﮓ ﻗﻴﺎم داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺨﺘﺎر ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺠﻨﺒﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرى‬
‫ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﺎر ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ او ﻓـﺮاﻫﻢ آﻳﻨـﺪ و ﺑـﺮاى‬
‫وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪335‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه رﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗـﺎص و ﺷـﺒﺚ ﺑـﻦ‬
‫رﺑﻌﻰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺧﻄﻤﻰ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻃﻠﺤـﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻣﺨﺘـﺎر از ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ ﺻـﺮد ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ و آﻧﻬﺎ را زﺑﻮن ﺷﻤﺎ ﻛﻨﺪ و از دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﺮون ﺷـﺪه اﻣـﺎ‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ در ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﺎزد‪ .‬ﺳﻮى او روﻳﺪ و ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻨﺶ ﻧﻬﻴﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در زﻧﺪان ﺑﺪارﻳﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ آﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ ﺳﻮى وى رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ وى و ﺧﺎﻧﻪاش را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬او‬
‫را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮون آوردﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﻤﺎﻋﺘﺸﺎن را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻓﺘﺢ ﺑﺰرﮔﻰ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزوى او را ﺑﺒﻨﺪ و ﭘﻴﺎده ﺑﻪ راﻫﺶ اﻧﺪاز‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻣﻦ او را ﭘﻴﺎده ﻧﻤﻰﺑﺮم و ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدى ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﻰ و ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺮده و ﺗﻨﻬﺎ از روى ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻰ او را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺠﺎ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ راه ﺑﻴﻔﺖ‪ ،‬اى ﭘﺴﺮ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪه‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺧﺒﺮﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ درﺑﺎره ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪهاى ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا از ﺧﻴﺎﻧﺘﻰ ﭼﻮن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﭘﺪر و ﺟﺪ ﺗﻮ‪«.‬‬
‫ﻓﻀﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا او را ﻣﻰدﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺶ آوردﻧﺪ و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﻰداﻧﻢ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﻧﺸﻨﻴﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﺘﺮى ﺗﻴﺮه رﻧﮓ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬درﺑﻨـﺪش‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻧﺪان ﺑﺮاى وى ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻳﺤﻴﻰ ﺑﻦ اﺑﻮ ﻋﻴﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺨﺘﺎر رﻓﺘﻢ و دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺑﺤـﺎر‪ ،‬و ﻧﺨﻠﺴـﺘﺎﻧﻬﺎ و اﺷـﺠﺎر‪ ،‬و ﺻـﺤﺮاﻫﺎى ﺧﺸـﻜﺰار‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر‪ ،‬و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن اﺧﻴﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺳﺘﻤﻜﺎر را ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﻟﺮزان و ﺗﻴﻎ ﺑﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﺎران ﻛﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺑﻰﻧﻴﺰهاﻧﺪ و ﺑﻰﻛﺎره و ﻧﻪ ﺑﻰ ﺳﻼح و ﺑﺪﻛﺎره‪ ،‬ﻣﻰﻛﺸﻢ و ﭼﻮن ﺳﺘﻮن دﻳﻦ را ﺑﻪ ﭘﺎ داﺷﺘﻢ و ﺷﻜﺎف ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫ﺑﺒﺴﺘﻢ و دل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺧﻨﻚ ﻛﺮدم و اﻧﺘﻘﺎم ﭘﻴﻤﺒﺮان را ﮔﺮﻓﺘﻢ زوال دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﺸﻤﺮم و از ﻣﺮگ وﻗﺘـﻰ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﺎك ﻧﺪارم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ وﻗﺖ در زﻧﺪان ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰرﻓﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ از زﻧﺪان در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﭘﺲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺻﺮد رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮاى ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ دﻟﻴﺮى ﻣﻰﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﻛﻪ ﺑﺎ زﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮدارى از ﺳﻴﺎق ﺳﺠﻊ ﻣﺘﻦ را در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﻴﺪهام ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠـﺐ ﺛﻘﻴـﻒ ﺷﺼـﺖ‬
‫ﺳﺎل ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮ دﻓﺘﺮ ﺳﺠﻊ ﻛﺎﻫﻨﺎن ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﻛﺸﻴﺪ ﻫﻨﻮز ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﺗﺤﻤﻴﻖ ﺟﻤﺎﻋﺎت را ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻄﻨﻄﻦ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪336‬‬

‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺧﺎﻧﻪ را وﻳﺮان ﻛﺮد ﻛﻪ دﻳﻮارﻫﺎى آن از ﺳﻨﮓ ﻣﻨﺠﻨﻴﻘﻬﺎ ﻛـﻪ ﺳـﻮى‬
‫آن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻜﺮﻣﺔ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺧﺎﻧﻪ را وﻳﺮان ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﻒ زﻣﻴﻦ رﺳﺎﻧﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ را ﺑﻜﻨﺪ و ﺣﺠﺮ را‬
‫ﺟﺰو ﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺴﺎن از ﺑﻴﺮون ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ ﻃﻮاف ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﺎى ﺣﺠﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد را در‬
‫ﭘﺎرﭼﻪاى اﺑﺮﻳﺸﻤﻴﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪ و در ﺻﻨﺪوﻗﻰ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و زﻳﻮر ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺑﻮى ﺧﻮش ﻛـﻪ در‬
‫آن ﺑﻮد ﺑﻨﺰد ﺣﺎﺟﺒﺎن در ﺧﺰاﻧﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎد و ﭼﻮن ﺑﻨﺎ را از ﻧﻮ ﺑﺴﺎﺧﺖ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺟﺎى ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻄﺎء ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﺎﻧﻪ را وﻳﺮان ﻛﺮد و ﻫﻢ ﻛﻒ زﻣﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ وى ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮادرش ﻋﺒﻴﺪة اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺧﻄﻤﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻤﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻳﺢ از ﻗﻀﺎ دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از‬
‫او ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻦ در ﻓﺘﻨﻪ ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ ﺗﻴﻤﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺠﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﻮادث ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻮﺑﻪﮔﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮن ﺧﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺳﻮى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳـﺎد‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف اﺣﻤﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮود‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼـﺖ و ﭘـﻨﺠﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻫﻼل ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ دﻳـﺪه ﺷـﺪ ﺑـﺎ ﺳـﺮان‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ روان ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺷﺐ ﺑﺮاى رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد در اردوﮔﺎه ﻧﺨﻴﻠﻪ وﻋﺪه ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪ و ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن و ﺳﺮان ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺸﺖ و ﺷـﻤﺎره ﻛﺴـﺎن را‬
‫ﻛﺎﻓﻰ ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﻛﻨﺪى را ﺑﺎ ﺳﻮارى ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻏﻀﻴﻦ ﻛﻨﺎﻧﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﻮارى ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ و وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰﻧﻴﺪ اى ﺧﻮﻧﻴﻬﺎى ﺣﺴـﻴﻦ‪ «.‬و ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ اﻋﻈـﻢ ﺑﺮوﻳـﺪ و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﻧﮓ را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﮓ »اى ﺧﻮﻧﻴﻬﺎى ﺣﺴﻴﻦ« زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ ﻛﻨﺪى ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻏﻀﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻛﺜﻴﺮ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ ﺧﺎزم ﺑﺎ زن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻬﻠﻪ دﺧﺘﺮ ﺻﺒﺮة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ از‬
‫ﺑﻨﻰ ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻮد و زﻧﻰ زﻳﺒﺎ ﺑﻮد و ﻣﺤﺒﻮب وى ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﺎﻧﮓ »اى ﺧﻮﻧﻴﻬﺎى ﺣﺴـﻴﻦ« ﺷـﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ آﻧﻜـﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﻰرﻓﺘﻪ ﺑﻮد و دﻋﻮت آﻧﻬﺎ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻟﺒـﺎس ﺧـﻮﻳﺶ ﺟﺴـﺖ و آﻧـﺮا ﺑﭙﻮﺷـﻴﺪ و ﺳـﻼح‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ اﺳﺒﺶ را زﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﮕﺮ دﻳﻮاﻧﻪ ﺷﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬وﻟﻰ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺧﺪا را ﺷﻨﻴﺪم و اﺟﺎﺑﺖ او ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻰ اﻳـﻦ ﻣـﺮد ﻣـﻰروم ﺗـﺎ‬
‫ﺑﻤﻴﺮم ﻳﺎ ﺧﺪا درﺑﺎره ﻣﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪337‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫زﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮان ﺧﺮدﺳﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻰ واﻣﻰﮔﺬارى؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﻰﺷﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻛﺲ و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﺳـﭙﺎرم‪ ،‬ﺧـﺪاﻳﺎ آﻧﻬـﺎ را ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮش ﻋﺰره ﻧﺎم داﺷﺖ و ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮕﺰﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ و زﻧﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ او ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬زﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺳﻮاران در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺗﺎرﻳﻜﻰ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻧﮓ »اى ﺧﻮﻧﻴﻬﺎى ﺣﺴﻴﻦ« زدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪر ﻋﺰه ﻓﺎﺋﻀﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺮب ﺑﻦ ﻧﻤﺮان در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﻮﻧﻴﻬﺎى ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻗﻮم ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در ﻧﺨﻴﻠﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺳﻼح ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺸﻴﻨﺪ دﺧﺘﺮش رواغ ﻛﻪ زن ﺛﺒﻴﺖ ﺑﻦ ﻣﺮﺛﺪ‬
‫ﻓﺎﻳﻀﻰ ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن ﭼﺮا ﻣﻰﺑﻴﻨﻤﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ آوﻳﺨﺘﻪاى و ﺳﻼح ﭘﻮﺷﻴﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺧﺘﺮﻛﻢ‪ ،‬ﭘﺪرت از ﮔﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد‪ «.‬دﺧﺘﺮ ﻓﻐـﺎن و ﮔﺮﻳـﻪ آﻏـﺎز ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎن و ﻋﻤﻮزادﮔﺎن ﻛﺮب ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ وداع ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮم ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﻧﺒﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل آن ﮔﺮوه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود وى در اردوﮔﺎه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ دﻓﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ در آن ﺑﺒﻴﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻧﺰده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ از ﺷﺎﻧﺰده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺨﺘﺎر ﻛﺴﺎن را از ﺗﻮ ﺑﺎز ﻣﻰدارد‪ «.‬ﻣﻦ ﺟـﺰو‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮى ﺑﻮدم ﻛﻪ زودﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ وى رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران وى ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬دو ﻫـﺰار ﻛـﺲ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻴﺮم آن ﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ؟ ﻣﮕﺮ اﻳﻨـﺎن اﻳﻤـﺎن ﻧﺪارﻧـﺪ؟ ﻣﮕـﺮ از ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻤﻰﺗﺮﺳﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﺧﺪا را و آن ﭘﻴﻤﺎن و ﻗﺮارﻫﺎ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻳﺎرى و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ از ﻳﺎد ﺑﺮدهاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻪ روز در ﻧﺨﻴﻠﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻳﺎران ﻣﻌﺘﻤﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻮى ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﺪا و ﺗﻌﻬﺪﺷـﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﻳﺎدﺷﺎن ﻣﻰآورد ﻛﻪ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﻫﺰار ﻛﺲ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﺪاﻳﺖ رﺣﻤـﺖ ﻛﻨـﺪ آﻧﻜـﻪ ﻧـﺎ ﺑـﻪ‬
‫دﻟﺨﻮاه آﻳﺪ ﺳﻮدت ﻧﺪﻫﺪ و ﺟﺰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺟﻨـﮓ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﻛـﺮد‪ .‬ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﻛـﺲ‬
‫ﻣﺒﺎش و در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻜﻮش‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪338‬‬

‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻧﻜﻮ آوردهاى‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻤﺎن ﻋﺮﺑﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ داده‬
‫ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻘﺮب ﺧﺪاى و ﺛﻮاب آﺧﺮت ﺑﺮون آﻣﺪه از ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ از اوﻳﻴﻢ و ﺧﺪاﻳﺶ‬
‫در زﻧﺪﮔﻰ و ﻣﺮگ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ و ﻛﺸﺖ دﻧﻴﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ ﺳﻮى ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ ﻧﻤﻰروﻳﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫رﺿﺎى ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و ﺧﺰ و دﻳﺒﺎ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ دوش دارﻳﻢ و‬
‫ﻧﻴﺰهﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺷﻪاى ﺑﻪ اﻧﺪازه رﺳﻴﺪن ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻗﺼﺪى ﺟﺰ اﻳﻦ دارد ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺨﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻣﺰﻧﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬رﺷﺎد ﻳﺎﻓﺘﻰ و ﺧﺪا ﺣﺠﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﻧﻤـﻮد‪،‬‬
‫ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ در ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ و ﻧﻴﺖ دﻧﻴـﺎ دارﻧـﺪ ﺧﻴـﺮى ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اى‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ از ﮔﻨﺎه و ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﻴﺎم واداﺷﺘﻪ‪ ،‬دﻳﻨﺎر و درﻫﻤﻰ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف دم ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻣﻰروﻳﻢ و ﻧﻮك ﻧﻴﺰهﻫﺎ‪ «.‬و ﻛﺴﺎن از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ دﻧﻴﺎ ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ و ﺑـﺮاى آن‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﺪى ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ وى وداع ﮔﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻴﻤﺎن وارد ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ وارد ﺷـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﻣﺼـﻤﻢ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد رود‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﺳﺮان اﺻـﺤﺎﺑﺶ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رأى درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎر ﻣﺎﺳﺖ و از ﺟﺎﻧﺐ او ﻣﺼﻴﺒﺖ دﻳﺪهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﺳﺮان اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﻪ دورش ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ رأى دادم اﮔﺮ‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﺪاﺳﺖ و اﮔﺮ درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺪرز ﮔﻔﺘﻦ ﺷﻤﺎ و ﺧـﻮدم‪ ،‬ﻧﺎدرﺳـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ درﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺮون ﺷﺪهاﻳﻢ و ﻗﺎﺗﻼن ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻤﮕﻰ در ﻛﻮﻓﻪاﻧﺪ از آن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص و ﺳﺮان ﻣﺤﻼت و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ .‬ﭼﺮا از اﻳﻨﺠﺎ ﺑـﺮوﻳﻢ و ﻗـﺎﺗﻼن و ﺧﻮﻧﻴﻬـﺎ را‬
‫واﮔﺬارﻳﻢ؟«‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رأى درﺳﺖ آورد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺖ درﺳﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ ﺳـﻮى ﺷـﺎم روﻳـﻢ از ﻗـﺎﺗﻼن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺠﺰ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد را ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮﻧﻴﻬﺎى ﻣﺎ اﻳﻨﺠﺎ در ﺷﻬﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ رأى ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻧﻜﻪ ﻳﺎر ﺷﻤﺎ را ﻛﺸـﺖ و ﺳـﭙﺎه ﺳـﻮى او ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﻣﺎن ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮد و ﺣﻜﻢ ﺧﻮﻳﺶ را درﺑﺎره او روان ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻖ ﺑـﻦ ﻓﺎﺳـﻖ‬
‫ﭘﺴﺮ ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى ﺑﻪ ﻃﺮف دﺷﻤﻨﺘﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺑـﺮ او ﻇﻔـﺮ داد‬
‫اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﺲ از او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺮوى ﻛﻤﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻣﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺴﺎن از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﺗﺎن‬
‫ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻰﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺴﻠﻴﻤﺘﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را در ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﻜﺸـﻴﺪ و ﺑـﻪ‬
‫زﺣﻤﺖ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﺮدهاﻳﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻫﺴﺖ ﺑـﺮاى ﻧﻴﻜـﺎن و‬
‫‪339‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫راﺳﺖ ﭘﻴﺸﮕﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ 1،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻓﺮدا ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺴـﻰ را ﺑﺒﻴﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮادر ﻳﺎ ﭘﺪر ﻳﺎ دوﺳﺘﺶ ﻳﺎ ﻣﺮدى را ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻦ او را ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﺸـﺘﻪ‪ ،‬از ﺧـﺪا ﺧﻴـﺮ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ و ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬و ﻣﺮدم آﻣﺎده ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از رﻓﺘﻦ اﺑﻦ ﺻﺮد و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و در ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ و ﻫﻤﺪﺳﺖ ﻣﺎ ﺷﻮﻳﺪ و اﮔـﺮ ﺟـﺰ رﻓـﺘﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آرﻧﺪ و ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﻗﻮت ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻦ روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤـﺎن را ﭘـﻴﺶ ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ ﺻـﺮد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪاﷲ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮاى ﻛﺎرى ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻣـﺎ و ﺗـﻮ‬
‫ﺻﻼﺣﻰ در آن ﻧﻬﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑﺠﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﻛﺴﺎن را ﺑﻴﺎ راى ﻛﻪ اﻳﻦ دو‬
‫ﻣﺮد ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﺎن ﭘﻴﻐﺎم دادهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺮان اﺻﺤﺎب ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻨﺸﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻮﻓﻪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﺑﺴﻴﺎرى از ﺟﻨﮕﺎوران ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﻳﺎران ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺮد ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد در ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﻣﻴﺎ‪ «.‬ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﻢ داﺷﺖ او را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺮ او ﺑﺘﺎزﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ در اﻳﻦ اﻳﺎم ﻛﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن در ﻧﺨﻴﻠـﻪ اردو زده‬
‫ﺑﻮد ﺷﺐ را ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ در ﻗﺼﺮ اﻣﺎرت ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮد ﻣﺒﺎدا ﻗﻮم ﺳﻮى ﺧﺎﻧﻪاش آﻳﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻪ را ﺑـﺮ ﺳـﺮش‬
‫وﻳﺮان ﻛﻨﻨﺪ و او ﺑﻰﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻛﺮدم اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﻋﻬﺪه ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻـﺮد رﺳـﻴﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻧـﺰد وى وارد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى وى ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺧﻴﺎﻧﺖ و دﻏﻠﻰ ﻧﻜﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮادران ﻣﺎ و اﻫـﻞ وﻻﻳﺘﻤـﺎن ﻫﺴـﺘﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺮدم ﻫﺮ ﺷﻬﺮ دﻳﮕﺮى ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻠﻖ ﻛﺮده ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺼـﻴﺒﺖ ﺧﻮدﺗـﺎن دﭼـﺎر‬
‫ﻣﻜﻨﻴﺪ و در رأى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﺮ ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﺟﺪاﻳﻰ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﺷﻤﺎرﻣﺎن را ﻣﻜﺎﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴـﺪ ﺗـﺎ آﻣـﺎده‬
‫ﺷﻮﻳﻢ و ﭼﻮن داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮﻣﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﺧـﻮﻳﺶ ﺳﻮﻳﺸـﺎن روﻳـﻢ و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺣﻤﺪ ﺧـﺪا ﮔﻔـﺖ و‬
‫ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﺧﻠﻮص دارﻳﺪ و در ﻣﺸﻮرت ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻳـﺪ‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬

‫ﺧ ‪‬ﻴﺮٌ ‪‬ﻟ ْﻠﺄَﺑ‪‬ﺮارِ ‪.198 :3‬‬

‫‪... .1‬و‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﻋ ْﻨﺪ‪ ‬اﷲ َ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪340‬‬

‫ﺗﻜﻴﻪ دارﻳﻢ و در راه ﺧﺪاﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاى ﻛﺎرى ﺑﺮون آﻣﺪهاﻳﻢ و از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ راه رﺷﺎد و ﺻﻮاﺑﻤﺎن ﺑﺮد‪ .‬ان‬
‫ﺷﺎء اﷲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ اﻧﺒﻮه ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﻗﻮت ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺘﺎن رو ﺑﻪ‬
‫رو ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻰروﻳﺪ و ﻣﺎ در ﻛﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻰاﻧﺪﻳﺸـﻴﻢ ان ﺷـﺎء اﷲ ﻧﻈـﺮ ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﻰرﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻮن ﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﺤﻴﻔﻪ ﺳﻮاﺋﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﺧﺮاج ﺟﻮﺧﻰ را ﺧﺎص وى و ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ از آن اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ دﻧﻴﺎ ﻗﻴﺎم ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ از آن رو ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد رو ﺳﻮى ﻋﺮاق دارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و آن ﻗﻮم ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺑﻦ زﻳﺎد روﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﻈﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎراﻧﺸﺎن از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه و ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ وﻋﺪهﮔﺎه ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻼﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻼﻣﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ وﻗﺘﻰ از ﻛﺎر ﺷﻤﺎ و وﻗﺖ ﺣﺮﻛﺘﺘﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﺑﻨـﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﺘﺎب ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪارم از آن رو ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺮﺟﻰ و ﻟﻮازم ﻛﺎﻓﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﻟﻮازم ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از دﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﻰداﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﭼـﻪ ﺑﻴـﺮون ﺷـﺪهاﻳـﺪ‪ .‬دﻧﻴـﺎ را ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻬﺎﺳـﺖ و‬
‫آﺧﺮت را ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﺎزرﮔﺎن آﺧـﺮت ﺳـﻮى آن ﻣـﻰﺷـﺘﺎﺑﺪ و در ﻃﻠـﺐ آﺧـﺮت ﻣـﻰﻛﻮﺷـﺪ و آن را ﺑـﻪ ﭼﻴـﺰى‬
‫ﻧﻤﻰﻓﺮوﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻗﻴﺎم و ﻗﻌﻮد اﺳﺖ و رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد‪ .‬ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و دﻧﻴﺎ و ﻟﺬت ﻧﻤﻰﺟﻮﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﺎزرﮔﺎن دﻧﻴﺎ‬
‫ﺑﺮ آن اﻓﺘﺎده در آن ﻣﻰﭼﺮد و ﺑﻪ ﺟﺰ دﻧﻴﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﺳـﻔﺮ در دل ﺷـﺐ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻨﻴﺪ در ﻫﺮ ﺣﺎل و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺎر ﺧﻴﺮى ﻛﻪ در ﻗﺪرت ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺟﻞ ذﻛﺮه ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺎ وى ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا وﺳﻴﻠﻪاى ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺛﻮاب آن‬
‫از ﺟﻬﺎد و ﻧﻤﺎز ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺮﮔﻞ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﺎ و ﺷـﻤﺎ را در ﺷـﻤﺎر ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺻـﺎﻟﺢ ﺟﻬـﺎدﮔﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪارد ﻛﻪ در ﺳﺨﺘﻰﻫﺎ ﺻﺒﻮر ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻣﺸﺐ از اﻳﻦ ﻣﻨﺰل ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ان ﺷﺎء اﷲ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺮﻛﺘﺸﺎن ﺷﺎﻣﮕﺎه ﺟﻤﻌﻪ ﭘﻨﺞ روز رﻓﺘﻪ از ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊ اﻻﺧـﺮ ﺳـﺎل ﺷﺼـﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪341‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻳﺎراﻧﺶ از ﻧﺨﻴﻠﻪ در آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻨﻘﺬ را ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺎﻧﮓ زد ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﺳﻮى دﻳﺮ اﻋﻮر ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺷﺐ را در دﻳﺮ اﻋﻮر ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛـﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در اﻗﺴﺎس ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ ﻓﺮات ﻣﻨﺰل ﻛﺮد در آﻧﺠﺎ ﻛﺴﺎن را ﺳﺎن‬
‫دﻳﺪ و ﻫﺰار ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎر زد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﺰ آﺷﻔﺘﮕﻰ ﻧﻤﻰآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎزﺷﺎن داﺷﺖ و اﻳـﻦ ﻓﻀـﻴﻠﺖ را ﺧـﺎص‬
‫ﺷﻤﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻚ ﺷﺐ و ﻳﻚ روز آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺻﻠﻮات وى ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮاى وى ﻏﻔﺮان ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآوردﻧﺪ و ﺑﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روز دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از آن‬
‫ﻣﺮدم ﮔﺮﻳﺎن دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻏﺰﻳﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﺴﺎن ﻳﻜﺒﺎره ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺷﻨﻴﺪم‬
‫ﻛﻪ آرزو ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﻬﻴﺪ ﭘﺴﺮ ﺷﻬﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺪى ﭘﺴﺮ ﻣﻬﺪى‪ ،‬ﺻﺪﻳﻖ ﭘﺴﺮ ﺻﺪﻳﻖ را ﻗﺮﻳﻦ رﺣﻤﺖ‬
‫ﺑﺪار‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﺮا ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ و راه آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ و دﺷﻤﻦ ﻗﺎﺗﻼﻧﺸﺎن و دوﺳﺖ دوﺳﺘﺪاراﻧﺸﺎن‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ و ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺻﺎدق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﺣﺴـﻴﻦ رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﻳﻜﺒـﺎره ﺑﺎﻧـﮓ ﺑﺮآوردﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ از ﻳﺎرى ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻳﻢ ﮔﻨﺎه ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻣـﺎ را ﺑـﺒﺨﺶ و ﺗﻮﺑـﻪ ﻣـﺎ را ﺑﭙـﺬﻳﺮ ﻛـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ و رﺣﻴﻤﻰ‪ .‬ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎران ﺷﻬﻴﺪ و ﺻﺪﻳﻖ وى را ﻗﺮﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺗﺮا ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن روﺷﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻤﺎن را ﻧﺒﺨﺸﻰ و ﺑﺮ ﻣﺎ رﺣﻤﺖ ﻧﻴـﺎرى ﺟـﺰو‬
‫زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز و ﻳﻚ ﺷﺐ آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﻠﻮات ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻀﺮع ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ رﺣﻤﺖ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺤﮕﺎه روز ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺒﺮ وى ﺑﻜﺮدﻧﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺒﺮ ﻛﻴﻨﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﻔﺰود‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن دﺳﺘﻮر ﺣﺮﻛﺖ داد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﺮﻛـﺖ ﻧﻤـﻰﻛـﺮد ﺗـﺎ ﭘـﻴﺶ ﻗﺒـﺮ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ آﻳﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺑﺮ او رﺣﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻏﻔﺮان ﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا دﻳﺪﻣﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ازدﺣﺎم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﺑـﺮ ﺣﺠـﺮ اﻻﺳـﻮد‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺮاى وى دﻋﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ و‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪342‬‬

‫و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺣﺪود ﺳﻰ ﻛﺲ از ﻳﺎران وى ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻳـﺎراﻧﺶ ﻗﺒـﺮ را در ﻣﻴـﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻬﺎدت ﺑﺎ ﺣﺴﻴﻦ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻛﻨـﻮن‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﺷﻬﺎدت ﺑﺎ وى ﻣﺤﺮوم داﺷﺘﻰ از ﺷﻬﺎدت ﭘﺲ از او ﻣﺤﺮوم ﻣﺪار‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ داﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺣﺴﻴﻦ و ﭘﺪرش و ﺑﺮادرش ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧـﺪا از ﻫﻤـﻪ‬
‫اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﻠﻴﻪ اﻳﻦ اﻣﺖ ﻋﺠﺐ ﻣﺪارﻳﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد آن ﻳﻜﻰ را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از ﻗﺎﺗﻼﻧﺸﺎن و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﻗﺎﺗﻼن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﺰارم ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ دﺷـﻤﻨﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﻣﻰﺟﻨﮕﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺳﺮان ﻧﻴﻜﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﻣﺠﺰﻳﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﺑﻮد و از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺸﻨﻴﺪم‬
‫او ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ آزرده ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺴﺎن را ﻛﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺴﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮﺷﺎن از دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﺗﺮى داد‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺰارﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ‪ ،‬از دﻳﺎر و ﻛﺲ و ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﻗﺎﺗﻼﻧﺸﺎن ﺟـﺪا ﺷـﺪهاﻳـﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﻧﺘﻬﺎى زﻣﻴﻦ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺑﺠﻮﻳﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺪان ﺑﺮﺳـﻴﻢ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ اﺳﺖ و ﺷﻬﺎدﺗﻰ ﻛﻪ ﺛﻮاب ﺑﻬﺸﺖ دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ و ﺻﻮاب آوردى و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻰ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد از ﻣﺤـﻞ‬
‫ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و راه ﺣﺼﺎﺻﻪ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﭘﺲ از آن از اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺻـﺪود‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه از ﻗﻴﺎره ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺣﺼﻴﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻛﺮﻳﺐ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺣﻤﻴﺮى را ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮى ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدان ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﺑﺮون ﺷﺪﻳﻢ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﺣﺴﻴﻦ رﺳـﻴﺪﻳﻢ و‬
‫ﻳﺎران ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد از ﻗﺒﺮ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ اﺣﻤﺮ از آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺒﻰ‬
‫دم ﻛﻮﺗﺎه و ﺗﻴﺮه رﻧﮓ و ﻧﻜﻮ ﺷﻜﻞ و ﭘﺮﺷﻮر ﺑﻮد و رﺟﺰى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﻗﺎﺗﻼن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺧﻴﺎﻧﺘﮕﺮ ﮔﻤﺮاه‪.‬‬
‫از ﻛﺴﺎن و اﻣﻮال »و ﻣﺴﺘﻮرﮔﺎن ﺳﭙﻴﺪ روى و ﺧﻠﻮﺗﮕﺎه‬
‫ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻳﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺧﺪاى ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺨﺶ را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫‪343‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺤﻞ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻃﺎﺋﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬راوى ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭘﻨـﺪارم ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪«.‬‬
‫ﻃﺎﻳﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻗﻴﺎره ﺑﺪو رﺳﻴﺪم و او ﭘﻴﺶ روى ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﭘﻨﺪارم از آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ دو روى اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻪ را داد ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫«ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ اوﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺪرزﮔﻮى ﻣﺸﻔﻖ اﺳﺖ و اى ﺑﺴﺎ اﻧﺪرزﮔﻮى دﻏﻞ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و اى ﺑﺴﺎ دﻏﻞ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺪرز از او ﺧﻮاﻫﻨﺪ و دوﺳﺘﺶ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎر اﻧﺪك ﺳـﻮى ﺟﻤـﻊ اﻧﺒـﻮه روﻳـﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻮﻫﻬﺎ را از ﺟﺎى ﺑﺒﺮد ﻛﻠﻨﮓﻫﺎﻳﺶ ﻛﻨﺪ ﺷﻮد و از ﻛﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻋﻘﻞ و ﻋﻤﻠﺶ ﻣﺬﻣﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اى ﻗﻮم ﻣـﺎ‪،‬‬
‫ﻛﺎرى ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﻣﺮدم اﻳﻦ وﻻﻳﺖ اﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﺎﻧﻴﺪ و ﭼﻮن دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﮕﺎن ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺸﻴﺪ و در ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺗﺎن ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻃﻤﻊ آرﻧﺪ‪ .‬اى ﻗﻮم ﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺳﻨﮕﺴﺎرﺗﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻧﺪ و ﻫﺮﮔـﺰ رﺳـﺘﮕﺎرى ﻧﻴﺎﺑﻴـﺪ‪ .‬اى ﻗـﻮم‪ ،‬اﻛﻨـﻮن‬
‫دﺳﺖ ﻣﺎ و دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻰ اﺳﺖ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﻖ ﺷﻮﻳﻢ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﻤﺎن ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﻳﺎﺑﻴﻢ و اﮔﺮ اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻴﺮوﻳﻤﺎن در ﻗﺒﺎل ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﺴﺘﻰ ﮔﻴﺮد‪ .‬اى ﻗﻮم اﻧـﺪرز ﻣـﺮا دﻏﻠـﻰ ﻣﭙﻨﺪارﻳـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺳـﻮى اﻃﺎﻋـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺮد و از ﻋﺼﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪارد واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى اﺑﻦ ﺻﺮد و ﻳﺎران وى ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺷـﻤﺎ ﭼﻴﺴـﺖ؟ وﻗﺘـﻰ در‬
‫ﺷﻬﺮﻣﺎن و ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻤﺎن ﺑﻮدﻳﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ در آﻣﺪهاﻳـﻢ و دل ﺑـﺮ ﭘﻴﻜـﺎر ﻧﻬـﺎدهاﻳـﻢ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻳﻢ رأى درﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ ﻛﻪ رأى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮى‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻮﻗﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣـﺮوز ﺑـﻪ ﻳﻜـﻰ از دو ﻧﻴﻜـﻮى‪ ،‬ﺷـﻬﺎدت ﻳـﺎ ﻇﻔـﺮ‪ ،‬ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﻧﺒﻮدهاﻳﺪ‪ .‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺧـﺪاﻳﺘﺎن ﺑـﺮ آن ﻓـﺮاﻫﻢ آورده و ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ آن ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬
‫ﻣﻰﺟﻮﻳﻴﺪ ﺑﺎز ﻣﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ و اﻳﻨﺎن اﺧﺘﻼف دارﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻨﺎن اﮔﺮ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻣﺎ را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﺑﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻦ ﺟﻬﺎد ﻫﻤﺮاه اﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﺿﻼﻟﺖ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﺎر را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ ﻣﻰﺳﭙﺎرﻳﻢ و اﮔﺮ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﺖﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻳﻢ و از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎﻳﺐ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺻﻮرﺗﻰ اﺳﺖ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‬
‫را ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺻﻮرت ﺧﻮدم‬
‫ﭘﺲ ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻢ ﻛﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪344‬‬

‫ﻛﻪ ﺗﻮ دﻳﮕﺮ ﺷﺪهاى و ﺻﻮرت‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺳﺖ«‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬از ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ و ﻧﻴﺖ ﺗﺮا ﺑﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ وﻻﻳﺘﺪارى و ﻧﻴﻜﻮ اﻣﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮادر و‬
‫ﻋﺸﻴﺮه‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ ﭼﻨﺎن ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﻏﻴﺎب از او در اﻣﺎﻧﻴﻢ و در ﻛﺎر ﻣﺸﻮرت از او ﭘﻨﺪ ﻣﻰﺟﻮﻳﻴﻢ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣـﺎل‬
‫ﺧﺪا را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺒِﻴﻞِ اﷲ َﻓ ‪‬ﻴ ْﻘ ُﺘﻠُﻮنَ و‪ ‬ﻳ ْﻘ َﺘﻠُﻮنَ‬
‫ﺠ ﱠﻨﺔَ ﻳ‪‬ﻘﺎ ‪‬ﺗﻠُﻮنَ ﻓﻲ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬و‪ ‬أَﻣ‪‬ﻮا َﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ِ ‬ﺑﺄَنﱠ َﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ا ْﻟ ‪‬‬
‫ﺷﺘَﺮى ﻣﻦ ا ْﻟ ‪‬ﻤﺆْ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻴﻦَ أَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬
‫»إِنﱠ اﷲ ا ْ‬
‫ﺸﺮُوا ِﺑ ‪‬ﺒ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ُﻜﻢ‪ ‬ا ﱠﻟﺬ‪‬ي ﺑـﺎ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ُﺘﻢ‪ ‬ﺑـﻪ و‪‬‬
‫ﺳ َﺘ ‪‬ﺒ ‪‬‬
‫ﺣﻘ‪‬ﺎ ﻓﻲ اﻟ ﱠﺘﻮ‪‬راةِ و‪ ‬ا ْﻟﺈِ ْﻧﺠِﻴﻞِ و‪ ‬ا ْﻟ ُﻘﺮْآنِ و‪ ‬ﻣﻦ أَو‪‬ﻓﻰ ِﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﻬﺪ‪‬ه‪ ‬ﻣﻦ اﷲ ﻓَﺎ ‪‬‬
‫و‪‬ﻋ‪‬ﺪاً ‪‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴﻪ‪ ‬‬
‫ﺟﺪ‪‬ونَ اﻟْ‪ Ĥ‬ﻣﺮُونَ ﺑِﺎ ْﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﺮُوف‪ ‬و‪ ‬اﻟﻨﱠﺎﻫ‪‬ﻮنَ‬
‫ذ ‪‬ﻟﻚ‪ ‬ﻫﻮ‪ ‬ا ْﻟ َﻔﻮ‪‬ز‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻌﻈ‪‬ﻴﻢ‪ .‬اﻟﺘﱠﺎ ‪‬ﺋﺒ‪‬ﻮنَ اﻟْﻌﺎ ِﺑﺪ‪‬ونَ اﻟْﺤﺎ ‪‬ﻣﺪ‪‬ونَ اﻟﺴ‪‬ﺎ ‪‬ﺋﺤ‪‬ﻮنَ اﻟﺮﱠا ‪‬ﻛﻌ‪‬ﻮنَ اﻟﺴ‪‬ﺎ ِ‬
‫ﺸﺮِ ا ْﻟ ‪‬ﻤﺆْ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻴﻦَ ‪«112-111 :9‬‬
‫ﺤﺪ‪‬ود‪ ‬اﷲ و‪ ‬ﺑ ﱢ‬
‫‪‬ﻋﻦِ ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْﻨ َﻜﺮِ و‪ ‬اﻟْﺤﺎ ‪‬ﻓﻈُﻮنَ ‪‬ﻟ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﺧﺪا از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺧﺮﻳﺪ ]در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ[ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ از آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛـﻪ در راه ﺧـﺪا‬
‫ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ وﻋﺪه ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ و ﻗﺮآن ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه او ﻣﺤﻘـﻖ اﺳـﺖ و‬
‫ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ از ﺧﺪا وﻓﺎدارﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ]ﭘﺮ ﺳﻮد[ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻳﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻰ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ]ﻣﺆﻣﻨﺎن[ ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺑﻪﮔﺮان ﻋﺎﺑﺪ ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮ روزهدار رﻛﻮعﮔﺰار ﺳﺠﺪهﮔﺰارﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف وا دارﻧﺪ و از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺎز دارﻧﺪ و ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺣﺪود ﺧﺪاﻳﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﻮﻳﺪ ﺑﺪه‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺘﻰ ﻛﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺧﻮﺷﺪﻟﻨﺪ و از ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﺸﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺳﻮى ﺧﺪا روى آوردهاﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫او ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻀﺎى ﺧﺪا رﺿﺎ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺳـﻮى ﺗـﻮ ﺑـﺎزﻣﻰﮔـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻮى ﺗﻮ اﺳﺖ و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺪو رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺮگ ﻣﻰﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺒﺮى ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳـﺪ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑـﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻴﺮوى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻏﺰﻳﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻫﻴﺖ ﺳﻮى ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ رﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﺠـﺎ رﺳـﻴﺪﻳﻢ ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺻﺮد ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد و ﻣﺎ را ﻧﻴﻚ ﺑﻴﺎراﺳﺖ و ﭼﻮن از ﻛﻨﺎر ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ‪ ،‬زﻓﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث‬
‫ﻛﻼﺑﻰ از ﺗﺮس ﻗﻮم آﻧﺠﺎ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻮزاده ﺧﻮﻳﺶ رو و ﺑﮕﻮى ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﺎزارى ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ وى ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﻣﻰروﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ در ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺸﺎﻳﻴﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻰ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪهاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫‪345‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻫﺬﻳﻞ ﺑﻦ زﻓﺮ ﭘﻴﺶ ﭘﺪر رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﻣﺮدى اﺳﺖ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻧﻜﻮ اﺟﺎزه ورود ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ‪«.‬‬
‫ﻫﺬﻳﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ آن وﻗﺖ ﻛﺴﺎن را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻢ و ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻢ اﻳﻦ ﭼﻪ ﺟﻮر ﻛﺴﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻰداﻧﻰ اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﻫﻤﻪ ﻣﻀﺮﻳﺎن ﺣﻤﺮاء اﺳـﺖ و اﮔـﺮ از ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﻗﻮم ده ﻛﺲ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻳﻜﻰ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدى اﺳﺖ ﻋﺎﺑﺪ و دﻳﻨﺪار‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ اﺟﺎزه ورود دادم و ﭘﺪرم او را ﭘﻬﻠﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ و از او ﭘﺮﺳـﻴﺪ و در ﭘﺮﺳـﺶ ﺗﻠﻄـﻒ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﻰ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪهاى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارﻳﻢ و ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﺟـﺰ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﻨﺤﺮف ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻰ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﺎزارى ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ روز ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻰ از‬
‫روز اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫زﻓﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ‪ ،‬درﻫﺎى ﺷﻬﺮ را از آن ﺑﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ دارﻳﺪ ﻳﺎ ﻗﺼﺪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﺣﻴﻠﻪ ﻧﻜﻨﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺴﺎن زﺑﻮن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕـﻴﻢ ﻛـﻪ ﭘﺎرﺳـﺎﻳﻰ و رﻓﺘـﺎر ﻧﻜـﻮ و‬
‫ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺷﻤﺎ را ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﺎزارى ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻫﺰار درم و ﻳﻚ اﺳـﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺐ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻴﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎل ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﺮاى آن ﻗﻴﺎم ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ و ﺟﻮﻳﺎى آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺐ را ﻣﻰﭘـﺬﻳﺮم‬
‫ﺷﺎﻳﺪ اﮔﺮ اﺳﺒﻢ از ﭘﺎ در آﻳﺪ ﻳﺎ ﻟﻨﮓ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺎرم آﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻳﺎران ﺧﻮد رﻓﺖ و ﺑﺎزارى ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﭙﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺲ ﺑﭙﺎ ﻛﺮدن ﺑﺎزارﻫﺎ و دادن ﻋﻠﻮﻓﻪ و آذوﻗﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺴﺖ ﺷﺘﺮ ﺑﺮاى ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪،‬‬
‫ﺑﺮاى ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ زﻓﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ درﺑﺎره ﺳﺮان اردو ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال و رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد را ﺑﺮاى وى ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ .‬ﺑﺮاى ﺳﺮان ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام ده ﺷﺘﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻠﻮﻓﻪ و آذوﻗﻪ ﺑﺴﻴﺎر‪ .‬ﺑﺮاى اردو ﺷﺘﺮان ﺑﺴﻴﺎر و ﺟﻮ ﻓـﺮاوان ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻏﻼﻣـﺎن زﻓـﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از اﻳﻦ ﺷﺘﺮان ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ و از اﻳﻦ ﺟﻮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺒﺮﻳﺪ و از اﻳـﻦ آرد ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ و آن روز در رﻓﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺧﺮﻳﺪ ﭼﻴﺰى از ﺑﺎزارﻫﺎ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﮔﻮﺷـﺖ و آرد و ﺟـﻮ‬
‫ﻛﺎﻓﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻛﺴﻰ ﺟﺎﻣﻪاى ﻳﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪاى ﻣﻰﺧﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺑﻌﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻓﺮ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻳﻢ و ﺑﺪرﻗﻪﺗﺎن ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻗﻮم ﺑﺎ‬
‫آراﻳﺶ ﻧﻴﻜﻮ روان ﺷﺪﻧﺪ زﻓﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ روان ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺞ اﻣﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ ﻛﻪ از رﻗـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺳﻜﻮﻧﻰ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ذى اﻟﻜﻼع و ادﻫﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﺎﻫﻠﻰ و اﺑـﻮ ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ ادﻫـﻢ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪346‬‬

‫رﺑﻴﻌﺔ اﺑﻦ ﻣﺨﺎرق ﻏﻨﻮى و ﺟﺒﻠﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎر و درﺧﺖ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﻴﺮوى ﻗﻮى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺮداﻧﻰ دﻳﺪهام ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار و ﻟﻮازم و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﺧﻴﺮ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣـﺮدان ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻰﺷﻤﺎر ﺳﻮى ﺷﻤﺎ رواﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﺻﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه زﻓﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺎرى ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ در آن ﺧﻴـﺮى ﻧﻬـﺎده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺸﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ وارد آن ﺷﻮﻳﺪ و ﻛﺎرﺗﺎن ﻳﻜـﻰ ﺷـﻮد و دﺳـﺘﻬﺎ ﻳﻜـﻰ ﺷـﻮد و اﮔـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮ در ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﺟﺎى ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮون ﺷﻮﻳﻢ و ﭘﻬﻠﻮى ﺷﻤﺎ اردو زﻧﻴﻢ و ﭼﻮن اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻫﻤﮕـﻰ‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ زﻓﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﺮد و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣـﻰﮔـﻮﻳﻰ و از‬
‫ﭘﺲ آﻧﻜﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫زﻓﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ و ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ دﺷﻤﻦ اﻳﻦ ﻗـﻮﻣﻢ و دوﺳـﺖ‬
‫دارم ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻐﻠﻮﺑﺸﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ ﺷﻤﺎﻳﻢ و دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﻗﺮﻳﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮم از رﻗﻪ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﺑﺮﺳﻴﺪ و ﺷﻬﺮ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﻴﺪ ﻛﻪ روﺳﺘﺎ و آب و ﻟـﻮازم و‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺎ و ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﺳـﺒﺎن ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮداﻧﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻜﺘﺎن ﻣﻰدادم‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن راه ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ اردوﻫﺎ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﺳﺒﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻤﺘﺮ ﮔﺮوه اﺳﺒﺎﻧﻰ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ دﻳﺪهام‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﻴـﺪوارم‬
‫زودﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ زودﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻟـﻮرده رﺳـﻴﺪﻳﺪ در ﻋﺮﺻـﻪ ﺑـﺎز ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ رو ﺑـﻪ رو ﻣﺸـﻮﻳﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻛﻨﻴﺪ و ﺿﺮﺑﺖ زﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻧﺪ و ﺑﻴﻢ دارم ﺷﻤﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن ﺗﻮﻗـﻒ‬
‫ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازﻧﺪ و ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ و اﮔﺮ ﻫﺪف آﻧﻬﺎ ﺷﻮﻳﺪ ﺑﻪ زودى از ﭘﺎﻳﺘﺎن‬
‫ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن ﺻﻒ ﻣﺒﻨﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎده ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﻢ و ﻫﻤﻪﺗﺎن ﺳﻮارﻳﺪ اﻳﻦ ﻗﻮم را‬
‫ﺳﻮارﮔﺎن و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮاران ﭘﻴﺎدﮔﺎن را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺳﻮاران را ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎده ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاراﻧﺘﺎن را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻪﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺷﻮﻳﺪ و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ‬
‫و دﺳﺘﻪﻫﺎ را ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ و ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ آﻧﻬﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻧﻬﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻜﻰ از دو ﮔﺮوه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎده ﺷﻮد و ﺳﻮار و ﭘﻴﺎده را از آن ﺑﺮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬راه ﺑﺎﻻ‬
‫ﮔﻴﺮد و ﭼﻮن ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬راه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﻴﺮد‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﻳﻚ ﺻﻒ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ آرﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻒ ﭘﻴﺶ روﻧﺪ ﺻﻒ ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ رخ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه زﻓﺮ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ وداع ﮔﻔﺖ و از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻴﺸﺎن ﻛﻨـﺪ و ﻳﺎرﻳﺸـﺎن ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎن ﺛﻨﺎى او ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺧﻮﺑﻰ ﺑﻮدى‪ ،‬ﻧﻴﻜـﻮ ﺟـﺎى دادى و‬
‫ﻧﻴﻜﻮ ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ ﻛﺮدى و در ﻛﺎر ﻣﺸﻮرت ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﺮدى‪«.‬‬
‫‪347‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻗﻮم ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و دو ﻣﻨﺰل ﻳﻜﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺷﻬﺮﻫﺎ ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺎع رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻـﺮد ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ زﻓـﺮ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد ﮔﺮوﻫﻬـﺎ‬
‫ﺑﻴﺎراﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده رﺳﻴﺪ و در ﻣﻐﺮب آن ﻓﺮود آﻣﺪ و از آن ﻗﻮم زودﺗﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬در آﻧﺠـﺎ اردو‬
‫زدﻧﺪ و ﭘﻨﺞ روز ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و آرام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﺳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ را اﺳﺘﺮاﺣﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻏﺰﻳﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻳﻚ روز و ﺷﺐ راه از ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‪ ،‬و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه از آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ و‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎ و درﻳﺎﻫﺎ و آﻳﺖﻫﺎ ﻛﻪ در آن ﻫﺴﺖ ﺳﺨﻦ آورد و ﻋﻄﻴﻪﻫﺎ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻛﺮد‪ ،‬از دﻧﻴﺎ ﺳﺨﻦ آورد‬
‫و آﻧﺮا ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬از آﺧﺮت ﺳﺨﻦ آورد و ﺑﺪان ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮد و از اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﺪان ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎر ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻢ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﺧﺪا دﺷﻤﻦ را ﻛﻪ روزﻫﺎ و ﺷﺒﻬﺎ ﺳﻮى او رﻫﺴﭙﺎر ﺑﻮدهاﻳـﺪ و از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫واﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و ﻋﺬرﺟﻮﻳﻰ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﻨﻈﻮر دارﻳﺪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آورده آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣـﺪهاﻧـﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻪ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷـﺪﻳﺪ ﺻـﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻜﻮﺷـﻴﺪ و ﺻـﺒﻮرى‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻳﺎر ﺻﺎﺑﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺸﺖ ﻧﻜﻨﺪ »ﻣﮕﺮ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد ﻳﺎ ﺳـﻮى ﮔﺮوﻫـﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ رود‪ 1«.‬ﻓﺮارى را ﻧﻜﺸﻴﺪ و زﺧﻤﺪار را ﺑﻴﺠﺎن ﻣﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﺳﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﻜﺸﻴﺪ ﻣﮕﺮ ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ اﺳـﻴﺮش‬
‫ﻛﺮدهاﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ ﻳﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺘﻠﻪ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﺷﺖ ﻃﻒ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎد‪ .‬روش اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ درﺑﺎره ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪم ﺳﺎﻻر ﻛﺴﺎن ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ اﺳﺖ اﮔـﺮ ﻣﺴـﻴﺐ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‬
‫ﺳﺎﻻر ﻛﺴﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺎﻻر ﻛﺴـﺎن رﻓﺎﻋـﺔ ﺑـﻦ ﺷـﺪاد اﺳـﺖ‪ .‬ﺧـﺪا‬
‫رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا وﻓﺎ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺳﻮار ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اردوﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﻰ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮب و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻓﺮود آﻳﻰ و ﻳﺎ ﺑﮕـﺬارى‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺖ ﻓﺮود آﻳﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﺸﺮوى ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﺳﻮاران ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﺑـﻮدم ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه روز و ﺷـﺐ را راه‬
‫ﭘﻴﻤﻮدﻳﻢ و ﺳﺤﺮﮔﺎه ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ و ﺑﻪ اﺳﺒﺎن ﺧﻮد ﺗﻮ ﺑـﺮه زدﻳـﻢ و ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﺧـﻮراك آن ﭼﺮﺗـﻰ زدﻳـﻢ آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ و ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻳﻢ آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻴﺐ ﺳﻮار ﺷﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺠﻮﻳﺮﻳﻪ‬
‫ﻋﺒﺪى را ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﺳﻮار از ﻳﺎران ﺧﻮد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ اﺣﻤﺮ را ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ و ﺣﻨﺶ ﺑﻦ اﺑـﻰ رﺑﻴﻌـﻪ‬
‫ﻛﻨﺎﻧﻰ را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻮد او ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ دﻳﺪﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﻣـﻦ‬
‫آرﻳﺪ‪ «.‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻳﻚ ﺑﺪوى ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺧﺮ را ﻣﻰراﻧﺪ و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬

‫ﺤﻴ‪‬ﺰاً إِﻟﻰ ‪‬ﻓ َﺌﺔٍ‪.16 :8 ...‬‬ ‫‪... .1‬إِﻟﱠﺎ ‪‬ﻣ َﺘ ‪‬‬

‫ﺤﺮﱢﻓﺎً ‪‬ﻟﻘ‪‬ﺘﺎلٍ أَو‪ ‬ﻣ َﺘ ‪‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪348‬‬

‫»اى ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻮى ﻳﺎراﻧﻢ ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ‬

‫روان ﺑﺎش ﻛﻪ در اﻣﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﻤﻴﺪ ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻗﺴﻢ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﺪوى ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺪام ﻃﺎﻳﻔﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﺪ ان ﺷﺎء اﷲ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪ و آﻧﭽﻪ را از ﺑﺪوى ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻴﻢ و وى را ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻴﺐ‬
‫آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺳﺨﻦ ﺗﻮ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﺸﺎرت‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪم و ﻧﻴﺰ از ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻤﻴـﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻠﻢ‪،‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم ﺑﺸﺎرﺗﻬﺎى ﺧﺮﺳﻨﺪى آور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺧﺮﺳﻨﺪى اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﺗﺎن ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷـﺪ )ﺣﻤﻴـﺪ( و از‬
‫دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ )ﻣﺴﻠﻢ( و اﻳﻦ ﻓﺎﻟﻰ ﻧﻜﻮ اﺳﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻓـﺎل زدن را ﺧـﻮش‬
‫داﺷﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﺪوى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ اردوﻳﺸﺎن اردوى ﭘﺴﺮ ذو اﻟﻜﻼع اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و ﺣﺼﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺼﻴﻦ‬
‫ادﻋﺎ داﺷﺖ ﺳﺎﻻر ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ اﺳﺖ و ﭘﺴﺮ ذو اﻟﻜﻼع ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﺳـﺎﻻرت ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر دﺳﺘﻮر اوﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ اردوى ﭘﺴﺮ ذو اﻟﻜﻼع از ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ آن ﻣﺮد را رﻫﺎ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻧﺎﮔﻬـﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺸـﺎن رﺳـﻴﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف اردوﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﻧﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را زﺧﻤﺪار ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ زﺧﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد و ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺮﻓﺘﻴﻢ از اردوﮔﺎﻫﺸـﺎن ﺑـﺮون‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﻣﺎ واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﺳﺒﻚ ﺑﻮد از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻴﺐ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ و ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﮔﺮﻓﺘﻴـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﺪﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ‪ «.‬و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ و ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻴﻤﺎن رﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ را ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺳﻮى ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﻫﺸﺖ روز ﻣﺎﻧﺪه از ﺟﻤﺎدى اﻻول ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﻧﻬﺎد و ﺧﻮد در ﻗﻠﺐ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را آراﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺒﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد و رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﺨﺎرق‬
‫ﻏﻨﻮى را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻴﺪﻧﺪ از ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺮوان اﺗﻔﺎق ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وى درآﻳﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد را ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻮض ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﻣﻘﺘﻮﻟﻤﺎن ﺑﻜﺸﻴﻢ و ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑـﻦ ﻣـﺮوان را ﺧﻠـﻊ ﻛﻨﻨـﺪ و ﻛﺴـﺎﻧﻰ از‬
‫‪349‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﻪ در دﻳﺎر ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﻣﺎن ﻛﻪ ﺧﺪا از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ و ﺣﺮﻣﺘﻤﺎن داده ﺑﺎز ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮم ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ آﻧﻬـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮد و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن ﻛـﺮد و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﻣﺎ ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ و‬
‫ﺑﻪ اردوﮔﺎﻫﺸﺎن رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻇﻔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺷﺐ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻰ آورد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎﻣـﺪﻳﻢ و آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺳﻮى اردوﮔﺎﻫﺸﺎن راﻧﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺑﻌﺪ ﭘﺴﺮ ذو اﻟﻜﻼع ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑـﻮد و‬
‫ﭘﻴﻐﺎم داده ﺑﻮد و ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻼﻣﺖ وى ﻛﺮده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺎﻓﻼن ﻋﻤﻞ ﻛﺮدى ﻛﻪ اردوﮔـﺎه و‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﺖ را از دﺳﺖ دادى‪ ،‬ﺳﻮى ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺑﺮو و ﭼﻮن آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪى ﺳﺎﻻر ﺟﻤﻊ اوﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﻢ و ﻫﻤﻪ روز ﺟﻨﮕﻰ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﭘﻴﺮ و ﺟﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد و از ﺟﻨﮓ ﺟﺰ ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﺪﻳﻢ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﺎ را زﺧﻤﻰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ زﺧﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ زده ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺳﻪ ﻧﻘﻞ ﮔﻮى داﺷﺘﻴﻢ‪ :‬رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑﺠﻠﻰ و ﺻﺤﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ و اﺑﻮ اﻟﺠﻮﻳﺮﻳﻪ ﻋﺒـﺪى‪ .‬رﻓﺎﻋـﻪ‬
‫در ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬و ﻛﺴﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد و از آﻧﺠﺎ دور ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ .‬روز دوم‪ ،‬اول روز اﺑﻮ اﻟﺠﻮﻳﺮﻳﻪ‬
‫زﺧﻤﻰ ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﻴﺮ ﻫﻤﻪ آن ﺷﺐ را ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺸﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ و‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ از دﻳﺪار دوﺳﺘﺎن و دﺧﻮل ﺑﻬﺸﺖ و راﺣﺖ از ﻣﺤﻨﺖ و آزار دﻧﻴﺎ ﺟﺰ‬
‫ﺟﺪاﻳﻰ از اﻳﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﺪﻓﺮﻣﺎى ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺪاﻳﻰ آن ﮔﺸﺎده دﺳـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﻪ دﻳـﺪار ﺧـﺪاى‬
‫ﺧﺮﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ و اﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ و ادﻫﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺑﺎ ده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و روز‬
‫ﺳﻮم ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﻴﻤﺮوز ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﺎﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺰوﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﻫﺮ ﺳﻮى ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد دﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران وى ﭼﻪ ﻣـﻰﻛﺸـﻨﺪ ﭘﻴـﺎده ﺷـﺪ و ﺑﺎﻧـﮓ زد‪» :‬اى ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﺪا ﻫـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ زودﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا رود و از ﮔﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻛﻨـﺪ ﺳـﻮى ﻣـﻦ آﻳـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺎم ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﺎ او ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻴﺎم ﺷﻤﺸـﻴﺮﻫﺎ را ﺷﻜﺴـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﺳـﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻴﺎﻣﻴﺨﺖ ﭘﺲ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺟﻨـﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ و ﻛﺴـﺎن ﭘﻴـﺎده ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎم آﻧﺮا ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮاران ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮاران ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ از ﺟـﺎى‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و از ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و زﺧﻢ زدﻧﺪ و زﺧﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺣﺼﻴﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﺻﺒﻮرى و دﻟﻴﺮى ﻗﻮم را ﺑﺪﻳﺪ ﭘﻴﺎدﮔﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ ﺗﻴـﺮ ﺑﺰﻧﻨـﺪ و ﺳـﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔـﺎن در‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺶ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺗﻴﺮى ﺑﻪ او اﻧـﺪاﺧﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﺎز ﺑﻴﻔﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪350‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﭘﺮﭼﻢ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑـﺮادر‪،‬‬
‫ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد ﻛﻪ ﻧﻴﻚ ﻛﻮﺷﻴﺪى و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دادى و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎز ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﺑﺎزآﻣـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺮر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮد و ﺑﺎزﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺧﺪاﻳﺶ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد‪.‬‬
‫ﻗﺮوة ﺑﻦ ﻟﻘﻴﻂ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﻼم ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ را در ﻣﺪاﻳﻦ دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺒﺚ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﻮد و ﺳـﺨﻦ‬
‫در ﻣﻴﺎن رﻓﺖ ﺗﺎ از ﻛﺴﺎن ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮ از ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻰ را دﻟﻴﺮﺗﺮ از او و ﮔﺮوﻫﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ روز ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﻧﺒﺮد ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﺎور ﻧﻤﻰﻛﺮدم ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺗﻮان‬
‫ﭼﻨﺪان ﺗﻼش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ وى ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﺴﺎرت زﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺲ را ﺑﻜﺸﺖ و ﺗﺎ وﻗﺘـﻰ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‬
‫رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﺒﺮد ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭘﺮﭼﻢ را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه او رﺣﻤﺔ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬دو ﺑﺮادر ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﻌﻀﻰ از اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده )و ﺷﻬﺎدت ﻳﺎﻓﺘـﻪ( و ﺑﻌﻀـﻰ از‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮى ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ازدﻳﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و آﻧﻬﺎ اﻃﺮاف ﭘﺮﭼﻢ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻪ ﺳﻮار ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﻀﻞ ﻃﺎﺋﻰ و ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﺰﻧﻰ و ﺳﻌﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻌﺮ ﺣﻨﻔﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ و ﻳﻜﺼﺪ و ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و روز ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﻛﻮﺗﺎه دم ﻻﻏـﺮ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻨﺰﻟﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻃﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﻣﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺸﺎرﺗﺸـﺎن دﻫﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رواﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﺸﺎن ﻣﺤﻜﻢ ﺷﻮد و ﺧﺒﺮﺷﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ روان ﺷﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻨﺞ روز ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ از ﻣﺪاﻳﻦ در آﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﻣﺨﺮﺑـﻪ ﻋﺒـﺪى ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه روان ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ از ﻣﺪاﻳﻦ‬
‫درآﻳﺪ از ﺣﺮﻛﺖ وى ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن از ﭘﺎ در آﻣﺪن ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ و زﺧﻤﻬﺎى ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﺑﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ! اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻫﻤﻴﻦ آﻣﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ «.‬ﭘﺲ از آن‬
‫ﻧﺒﺮد ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﺪﺗﻰ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺰﻧﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺣﻨﻔﻰ ﻧﻴـﺰه ﺧـﻮرد و ﻣﻴـﺎن ﻛﺸـﺘﮕﺎن ﺑﻴﻔﺘـﺎد ﭘـﺲ از آن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻃﺎﻳﻰ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺰه ﺧﻮرد و ﺑﻴﻨﻰاش ﺑﺸﻜﺴﺖ‪ .‬ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮد و رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜـﻪ‬
‫ﺳﻮارى ﺳﺨﻨﺪان ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻈﺮُ و‪ ‬ﻣﺎ ‪‬ﺑﺪ‪‬ﻟُﻮا َﺗ ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻳﻠًﺎ ‪.23 :33‬‬

‫‪َ .1‬ﻓ ‪‬ﻤ ْﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ ﻗَﻀﻰ َﻧﺤ‪ ‬ﺒﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣ ْﻨ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ ‪‬ﻳ ْﻨ َﺘ ‪‬‬
‫‪351‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﺨﺎرق ﺣﻤﻠﻪاى ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ آورد و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻴﺎن وى و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺿﺮﺑﺘﻰ رد و ﺑﺪل ﺷﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺎرى ﻧﺴﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ آوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻫـﺮ دو ﺑـﻪ زﻣـﻴﻦ‬
‫ﻏﻠﻄﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺿﺮﺑﺖ زدن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮادرزاده ﻣﺨﺎرق ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮد و ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﮔﻠﻮﮔﺎه او ﻓﺮو ﺑﺮد و ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﺨـﺎرق ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﺑﺮد و ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﺰد ﻛﻪ از ﭘﺎ ﺑﻴﻔﺘﺎد اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻳﺎران رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺰه‬
‫او را ﺑﺰدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﺎ ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﻳﺎراﻧﺶ او را ﺑﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﺨﺎرق ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺮادرم را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ «.‬و ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮد و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺮش ﺣﻮاﻟﻪ داد‪ ،‬ﺣﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ آوﻳﺨﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻏﻠﻄﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎران رﺑﻴﻌﻪ ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎرﺷﺎن را ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ و ﻳﺎر ﻣﺎ را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﭘﺮﭼﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﻣﺎ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ وال را ﻧـﺪا دادﻳـﻢ اﻣـﺎ او در ﻣﺠـﺎورت ﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ درﮔﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ را ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﭘـﺮﭼﻢ آﻣـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﻛﺜﻴﺮى آﻧﺮا ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ اﺑﻦ وال ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ را ﻧﮕﻬﺪار‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻧﺒﺮد ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺟﻬﺎد اﺳﺖ و ﭘﺎداش‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺎﻧﮓ زدﻳﻢ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺰه‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ از ﺳﺎﻻرت اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او ﻟﺤﻈﻪاى ﭼﻨﺪ ﭘﺮﭼﻢ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﭘﺲ از اﺑﻦ وال از او ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺼﻠﺖ ﺗﻴﻤﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻛﻪ آن روز ﺑﺎ اﺑﻦ وال ﺑﻮده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ وال ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰاى ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﻏﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﺒﺮد اﻳﻦ ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺗﻘـﺮب‬
‫ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺎد ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﻮى ﺑﻬﺸﺖ‪ ،«.‬و اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺖ ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺎ وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺴﺎﻧﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ و ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ دراز ﻋﻘﺒﺸﺎن راﻧﺪﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ از آن از ﻫﺮ ﺳﻮى ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺴﻤﺎن زدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺠﺰ از ﻳـﻚ ﺳـﻮى ﺑـﺪاﻧﺠﺎ‬
‫رﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ادﻫﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺟﻨﮓ ﻣﺎ را ﻋﻬﺪه ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﺗﻴﻤﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوة ﺑﻦ ﻟﻘﻴﻂ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم اﻣﺎرت ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ از ادﻫﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺷﻨﻴﺪم ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎﻧﻰ از‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﺎﻻران ﻋﺮاق ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدم ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ او را ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ وال‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪﻫﺎ را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪352‬‬

‫ﺳﺒِﻴﻞِ اﷲ أَﻣ‪‬ﻮاﺗﺎً‪ ،‬ﺑﻞْ أَﺣ‪‬ﻴﺎء‪ ‬ﻋ ْﻨﺪ‪ ‬ر‪ ‬ﺑ ِﻬﻢ‪ ‬ﻳﺮْز‪‬ﻗُﻮنَ‪َ .‬ﻓﺮِﺣ‪‬ﻴﻦَ ﺑِﻤـﺎ آﺗـﺎ ‪‬ﻫﻢ‪ ‬اﷲ ﻣـﻦ‬
‫ﺴ ‪‬ﺒﻦﱠ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ ُﻗ ‪‬ﺘﻠُﻮا ﻓﻲ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬‬
‫»و‪ ‬ﻻ َﺗ ‪‬‬
‫ﺸﺮُونَ ِﺑ ‪‬ﻨ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﺔٍ ﻣﻦ‬
‫ﺴ َﺘ ‪‬ﺒ ‪‬‬
‫ﺤﺰَﻧُﻮنَ‪ .‬ﻳ ‪‬‬
‫ﺧﻮ‪‬ف‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴ ِﻬﻢ‪ ‬و‪ ‬ﻻ ‪‬ﻫﻢ‪ ‬ﻳ ‪‬‬
‫ﺧ ْﻠ ‪‬ﻔ ِﻬﻢ‪ ،‬أَﻟﱠﺎ َ‬
‫ﺤﻘُﻮا ِﺑ ِﻬﻢ‪ ‬ﻣﻦ َ‬
‫ﺸﺮُونَ ﺑِﺎ ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ َﻟﻢ‪ ‬ﻳ ْﻠ ‪‬‬
‫ﺴ َﺘ ‪‬ﺒ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻠﻪ‪ ،‬و‪ ‬ﻳ ‪‬‬
‫َﻓ ْ‬
‫ﺟﺮَ ا ْﻟ ‪‬ﻤﺆْ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻴﻦَ ‪«.171 -169 :3‬‬
‫ﻀﻞٍ‪ ،‬و‪ ‬أَنﱠ اﷲ ﻻ ‪‬ﻳﻀ‪‬ﻴﻊ‪ ‬أَ ‪‬‬
‫اﷲ و‪َ ‬ﻓ ْ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺮده ﻣﭙﻨﺪار‪ ،‬ﺑﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﻨﺪ و ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ روزى‬
‫ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا از ﻛﺮدم ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﺧﻮﺷﺪﻟﻨﺪ و از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﭘﻰ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻰ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ و ﻛﺮم ﺧﺪا و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا ﭘﺎداش‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺗﺒﺎه ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ دﻳﺪم و ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻨﺎن ﻣﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ و ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫از آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﻴﻢ ﺷﻬﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدم و ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﺿﺮﺑﺖ زدم و آﻧﺮا ﻗﻄﻊ ﻛﺮدم و اﻧﺪﻛﻰ دور‬
‫ﺷﺪم و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻨﺎن داﻧﻢ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارى اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻄﺎ ﻣﻰﻛﻨﻰ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻗﻄﻊ آن ﻧﻴﺰ ﭘﺎداﺷﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ دﺳـﺖ‬
‫ﺧﻮدم داﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﺮا؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﺧﺪا ﮔﻨﺎه آن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻬﺪ و ﭘﺎداش ﻣﺮا ﺑﺰرگ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪم و ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردم و ﺑـﺮ او و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮدﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺳﻮى او ﺗﺎﺧﺘﻢ و ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﺰدم و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻢ ﻛﻪ از ﭘﺎى در آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وى از ﺟﻤﻠـﻪ ﻓﻘﻴﻬـﺎن ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺮاق ﺑﻮده ﻛﻪ روزه و ﻧﻤﺎز ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻛﺴﺎن را ﻓﺘﻮى ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻏﺰﻳﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻴﻢ و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺧـﺎزم ﭘﻬﻠـﻮى‬
‫وى ﻣﻘﺘﻮل اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﻣﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑﺠﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم وﻟﻴـﺪ‬
‫ﭘﺴﺮ ﻏﺼﻦ رﻓﺎﻋﻪ را ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻴﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﺮا ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬اﻧﺎ ﻟﻠﱠﻪ‪ ،‬ﭼﺮا؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ روزى ﺳﺨﺘﺘﺮ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻓﺮاﻫﻤﻤﺎن ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف اﺣﻤﺮ ﭘﻴﺶ دوﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺎﺑﻮدﻣﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺑـﺎزﮔﺮدﻳﻢ دﻧﺒﺎﻟﻤـﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺦ ﻧﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫـﻢ ﻛﺴـﻰ از ﻣـﺎ ﻧﺠـﺎت ﻳﺎﺑـﺪ ﺑـﺪوﻳﺎن و ﻣـﺮدم‬
‫دﻫﻜﺪهﻫﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪش و او را وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﻛﻨﻨﺪ و دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻜـﻦ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻏﺮوب ﻣﻰرود و اﻳﻨﻚ ﺷﺐ ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻨـﻚ در‬
‫ﺣﻔﺎﻇﻴﻢ و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ ﺷﻮد آﻏﺎز ﺷﺐ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﻴﻨﻴﻢ و ﺑﺘﺎزﻳﻢ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺻـﺒﺢ ﺷـﻮد و‬
‫راه ﺳﭙﺮﻳﻢ و ﻓﺮﺻﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ زﺧﻤﻰ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮدارد ﻳﺎ در اﻧﺘﻈﺎر ﻳﺎرش ﺑﻤﺎﻧﺪه و ده و ﺑﻴﺴﺖ‬
‫‪353‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻛﺲ ﺑﺎ ﻫﻢ راﻫﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ رو ﺳﻮى ﻛﺠﺎ دارﻧﺪ و از ﭘﻰ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﻣﺎدرى ﺑﻪ ﻧﺰد ﻓﺮزﻧﺪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻜﻨﺪ و ﻛﺲ راه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰرﺳﺪ و ﻛﺠﺎ ﻣﻰرود و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ‬
‫ﺷﻮد ﻫﻤﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻳﺎ اﺳﻴﺮ‪«.‬‬
‫رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى درﺳﺖ آوردى‪ «.‬آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻣﺮد ﻛﻨﺎﻧﻰ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ را ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارى‬
‫ﻳﺎ از ﺗﻮ ﺑﮕﻴﺮم؟«‬
‫ﻛﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﮕﺎه ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ روم و ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ واﺻﻞ ﺷﻮم و از دﻧﻴﺎ ﺳﻮى آﺧﺮت روم ﺗﻮ ﻧﻘﺮه دﻧﻴﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ و ﻫﻮس ﺑﻘﺎ دارى و ﺟﺪا ﺷﺪن از‬
‫دﻧﻴﺎ را ﺧﻮش ﻧﺪارى‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﺳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﺪو داد و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﺮوى ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ ﻟﺨﺘـﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﺒﺮد ﻛﻦ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ ﻣﻴﻨﺪاز‪ «.‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن او را ﻗﺴﻢ داد ﺗﺎ وى را ﺑﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﺪ و ﭘﻴﺶ از ﺷﺐ ﻛﺎرﺷﺎن را ﺗﻤﺎم‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬و آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ آﻣﺪن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﺳﺨﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران دﻟﻴـﺮ ﺟﻨـﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮد ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻧﺒﻮد واﻣﺎﻧﺪه ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺸﺎ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻰ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻛﻨﺎﻧﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺴﺮش ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﻃﻔﻠﻰ ﺧﺮد ﺳﺎل ﺑﻮد ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻛﺴﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ؟«‬
‫ﭼﻨﺪ ﻛﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺮادرزادهﺗﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﭘﻴﺶ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ ﻣﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺰﻳﺰ ﻛﻨﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﻋﻤﻮزاده ﻣﺎﻳﻰ و اﻣﺎن دارى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﺑﺮادراﻧﻢ ﻛﻪ ﻧﻮر وﻻﻳﺖ و ﻣﻴﺨﻬﺎى زﻣﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﻣﺜﺎﻟﺸـﺎن ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻰﺷﺪ ﺑﻰرﻏﺒﺖ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ از دﻧﺒﺎل ﭘﺪر ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ اﮔﺮ ﭼﻴﺰى ﺑـﺮ اﻃﺎﻋـﺖ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣـﺮﺟﺢ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫ﺷﺎﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺶ وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻟﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﭘﺴﺮش را از دﻧﺒﺎل وى دﻳﺪﻧﺪ ﻗﺴﻤﺶ دادﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى و ﭘﺴﺮش‬
‫رﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر واﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻗﻮﻣﺶ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ رﻓﺖ‬
‫و ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺑﻪ ﺻﻔﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﺒﺮد ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ زﺣﺮ ﺧﻮﻻﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﻛﺮﻳﺐ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺣﻤﻴﺮى ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻠﻘﺎ را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺒﻮد و اﮔﺮ ﺑﻮد اﻧﺪﻛﻰ ﺑﻮد‪ .‬از ﻛﺎرى ﻛﻪ رﻓﺎﻋﻪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﺮد‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﻴﺮى ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺣﻤﻴﺮ و ﻫﻤﺪان را ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ روﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ ﺟﺎى رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا و ﺗﻮﺑـﻪ ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﮕﺎه او را ﻧﻤـﻰﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪354‬‬

‫ﺷﻨﻴﺪهام ﺟﻤﻌﻰ از ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ و ﺳﻮى دﻧﻴﺎى ﺧﻮﻳﺶ روﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮون ﺷﺪهاﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﻴﺎى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ وﻟﻰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻦ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑـﺮادراﻧﻢ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ اﺟﺎﺑﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رأى ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رأى ﺗـﻮ اﺳـﺖ‪ «.‬وى ﺑـﺎ ﭘـﺮﭼﻢ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﻮم رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮ ذو اﻟﻜﻼع ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻤﻴﺮى اﺳﺖ ﻳﺎ ﻫﻤـﺪاﻧﻰ‪ «.‬و ﻧﺰدﻳﻜﺸـﺎن‬
‫آﻣﺪ و ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ اﻣﺎن دارﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺎرﺷﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ در دﻧﻴﺎ اﻣﺎن داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى اﻣﺎن آﺧﺮت آﻣﺪهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﭼﻨﺪان ﺑﺎ آن ﻗﻮم ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺤﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻣﺰﻧﻰ ﺑﺎ ﺳﻰ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ روان ﺷﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺮگ در راه ﺧﺪا‬
‫ﺑﻴﻢ ﻣﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه وى ﻣﻰروﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻮى دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا آﻣﺪهاﻳﺪ ﺑﺎز ﻣﮕﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﺛﻮاب ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﺪان دل ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ ﺑﻰرﻏﺒﺘﻰ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﺪاﺳﺖ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺒﺮد ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻪ اردوﮔﺎﻫﺸﺎن ﺑﺎز رﻓﺘﻨﺪ رﻓﺎﻋﻪ در ﻛﺎر ﻣﺮداﻧﻰ ﻛـﻪ از ﭘـﺎى درآﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و زﺧﻤﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻮان ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺳﭙﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﻫﻤـﻪ ﺷـﺐ راه‬
‫ﭘﻴﻤﻮد و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن در ﺗﻨﻴﻨﻴﺮ ﺑﻮد و از ﺧﺎﺑﻮر ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻌﺒﺮﻫﺎ را ﺑﺮﻳﺪ و از ﻫﺮ ﻣﻌﺒﺮى ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ آﻧﺮا ﻣﻰﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻛﺲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن‬
‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬رﻓﺎﻋﻪ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺠﻮﻳﺮﻳﻪ ﻋﺒﺪى را ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﻮار ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﻛـﻪ ﭘﻮﺷـﺶ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻛﺴﻰ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎرش اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﻳﺎ ﻛﺎﻻﻳﻰ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده دﻳﺪ ﺑﺮدارد و از آن ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺑﺮآﻣﺪ و ﺟﻮﻳﺎى آن ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺲ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺪو ﺧﺒﺮ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺻﺤﺮا ﺑﻪ ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻓﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ آذوﻗـﻪ و ﻋﻠﻮﻓـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻴﺒﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻣﺪت ﻛـﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﭘـﻴﺶ ﻣـﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺣﺮﻣـﺖ و ﻣﻌﺎوﻧـﺖ‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ‪ «.‬ﺳﻪ روز ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺸﺎن از آذوﻗﻪ و ﻋﻠﻮﻓﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﻮﺷﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪوﻳﺎن ﭘﻴﺶ روى وى رﻓﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗـﻮم آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در ﺻﻨﺪودا ﺑﻪ ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﻣﺨﺮﺑﻪ ﻋﺒﺪى رﺳﻴﺪ و ﻗﺼـﻪ را ﺑـﺎ وى ﺑﮕﻔـﺖ‪» ،‬آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ رﻓﺎﻋﻪ ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻴﺪه و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ دﻫﻜﺪه رﺳﻴﺪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ و از او ﭘﻴﺸﻮاز ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و از ﻣﺮگ ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺧﺒـﺮ دادﻧـﺪ‪ .‬ﻳـﻚ‬
‫روز و ﻳﻚ ﺷﺐ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺳﻮى ﺑﺼـﺮه رﻓﺘﻨـﺪ و ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ راه ﻛﻮﻓﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻪ زﻧﺪان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ادﻫﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ اﺑﻦ ﻣﺮوان ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪355‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪاى‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺳﺮان ﻋﺮاق ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪزاى و ﺳﺮ ﺿﻼﻟﺖ‪ ،‬را ﺑﻜﺸﺖ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻦ ﻧﺠﺒـﻪ ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮﻫﺎ‬
‫ﭘﺎره ﭘﺎره ﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺧﺪا‪ ،‬از ﺳﺮان آﻧﻬﺎ دو ﮔﻤﺮاه ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ازدى و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ وال ﺑﻜـﺮى را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ و از ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻛﺴﻰ ﻛﻪ دﻓﺎع ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺨﺘﺎر در ﺣﺪود ﭘﺎﻧﺰده روز در زﻧﺪان ﺑﺒﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﺮد‬
‫ﺑﻪ ﻏﺰا رﻓﺘﻪ‪ ،‬از ده روز ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﺸﻤﺎرﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮى آﻳﺪ وﺣﺸـﺖاﻧﮕﻴـﺰ‪ ،‬ﺗﺼـﺎدﻓﻰ ﻫﻼﻛـﺖ ﺧﻴـﺰ و‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﻗﺎﻃﻊ و ﻛﺸﺘﺎرى ﺟﺎﻣﻊ و ﻛﺎرى ﻧﺎﺑﻮدى آور‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻰ ﻣﺮد آن اﺳﺖ؟ ﻣﻦ ﻣﺮد آﻧﻢ‪ .‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻜﻨﻴـﺪ ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺮد آﻧﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺷﺪاد از ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺨﺘﺎر ﻛﻪ در زﻧﺪان ﺑﻮد ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬آﻓﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺧﺪا ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﺑﺰرگ ﻛﺮد و وﻗﺘﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ از ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺷﻤﺎ ﻗﺪﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و ﻛﺎﻣﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﻣﮕـﺮ ﺛـﻮاب ﺧـﺪاى در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آن از ﻣﻠﻚ دﻧﻴﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﺒـﺮد و روح وى را ﺑـﺎ ارواح‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮان و راﺳﺘﻰ ﭘﻴﺸﮕﺎن و ﺷﻬﻴﺪان ﭘﺎرﺳﺎ ﻗﺮﻳﻦ ﻛﺮد‪ ،‬وى ﻛﺴﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ وى ﻇﻔﺮ ﻳﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻣﺎﻧﺘﺪار ﻣﺆﺗﻤﻦ و ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه و ﻗﺎﺗﻞ ﺳﺘﻤﮕﺮان و اﻧﺘﻘﺎم ﮔﻴﺮﻧﺪه از دﺷﻤﻨﺎن و ﻗﺼﺎص ﮔﻴﺮﻧﺪه از ﻗـﺎﺗﻼن‬
‫ﻣﻨﻢ‪ ،‬آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺸﺎرت ﺟﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ وى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫و ﺳﻠﻢ و ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ و دﻓﺎع از ﺿﻌﻴﻔﺎن و ﻧﺒﺮد ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ واﻟﺴﻼم‪«.‬‬
‫اﺑﻮ زﻫﻴﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درﺑﺎره ﻣﺨﺘﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ اﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ و اﺑـﺮاﻫﻴﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺒﺮدار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﺨﺘﺎر رﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ آﻣﺎده ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻏﺰﻳـﻪ ﺑـﺮ ﻛﺸـﺘﮕﺎن ﺑﺎﻳﺴـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺘﺎن رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ راﺳﺘﻰ آوردﻳﺪ و ﺻﺒﻮرى ﻛﺮدﻳﺪ و ﻣﺎ دروغ آوردﻳﻢ و ﻓﺮار ﻛﺮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻏﺰﻳﻪ ﺑـﺎ ﺣـﺪود ﺑﻴﺴـﺖ ﻛـﺲ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺳـﻮى دﺷـﻤﻦ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ و ﺟﺎﻧﺒﺎزى ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رﻓﺎﻋﺔ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﺟﻤﻌﻰ از ﻛﺴـﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ و ﻛﺎﺳﺘﻰ ﻣﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻤﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻫﺴـﺖ ﺑـﺎ ﻧﻴﻜـﻰ‬
‫ﻗﺮﻳﻨﻴﻢ‪ «.‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﻗﺴﻢ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎزﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺰﻳﻨﻪ ﺑﻨﺎم ﻋﺒﻴﺪه ﭘﺴﺮ ﺳﻔﻴﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن از او ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺎﻣﻴﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺘﺸﺎن زد‬
‫ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﺰﻧﻰ دوﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮود او را ﺑﻪ ﺧـﺪا ﻗﺴـﻢ‬
‫دادم ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻣﻮر دﻧﻴﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدى ﺣﻖ ﺗﻮ ﺑﻮد و ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪،‬‬
‫ﺧﺪا را از آن ﻣﻨﻈﻮر دارم‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪356‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺟﺪا ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻗﻮم رﻓﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰى را از اﻳﻦ ﺧﻮﺷﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره وى ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﺳـﺨﻦ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ ﭼﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﺟﺰء ﺑﻦ ﺣﺪرﺟﺎن ازدى را در ﻣﻜﻪ ﺑﺪﻳﺪم و ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺳـﺨﻦ رﻓـﺖ و از آن روز ﻳـﺎد‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﮕﻔﺖﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﭘﺲ از ﻫﻼﻛﺖ ﻗﻮم دﻳﺪم اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى ﺷﺘﺎﻓﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ او رﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ از ﺧﺪا ﺳﻮى ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺮﻳﺰم‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ در ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر رﺿﻮان ﺗﻮ ﻣﻰﺟﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻛﺪام ﻗﻮﻣﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻓﺮزﻧﺪان آدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻛﺪام ﻃﺎﻳﻔﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى وﻳﺮان ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮام ﺧﺪاى‪ ،‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻢ و ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ازدى ﺑﻪ روى وى اﻓﺘﺎد‪ ،‬وى از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪان ﻗﻮم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را زﺧﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از او ﻧﺪﻳﺪم‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻛﻪ دوﺳﺖ داﺷـﺘﻢ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم وى را ﺑـﺪاﻧﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﭼﺸـﻤﺎﻧﻢ‬
‫ﭘﺮاﺷﻚ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و او ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻫﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﻀﺮﻳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺶ دوﺳﺘﻰ و ﺑﺮادرى ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﺷﻜﺖ را روان ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﺮد ﻣﻀﺮى ﻣﻰﮔﺮﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﻳﻘﻴﻦ و ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﻗﺮﻳﻦ وى ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﺮا ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ ﻛﻨﺪ و ﺧﺪا اﺷﻚ ﺗﺮا ﺑﺮ او ﺧﺸﻚ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺮﻫﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻔﺘﺎر اﻋﺸﻰ ﻫﻤﺪان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﻜﺘﻮﻣﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫روزﮔﺎر ﻣﻜﺘﻮم ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺲ از ﺗﺬﻛﺎر ﻳﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻳﻚ ﺛﻠﺚ ﻗﺼﻴﺪه اﺳﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪357‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫»ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺮد ﻣﻌﺘﺒﺮ واﻻ ﻣﻘﺎم را‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻰآورم‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرى و ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاى واﻻ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮد‬
‫از دﻧﻴﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺮا رﻫﺎ ﻛﺮدم‬
‫و ﺗﺎ زﻧﺪهام ﺳﻮى آن ﺑﺎز ﻧﻤﻰﮔﺮدم‬
‫و ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻓﺮاوان ﺳﻮى اﺑﻦ زﻳﺎد رﻓﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺗﻘﻮى و ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و رأى اﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و ﮔﻔﺘﺎر اﻣﻴﺮ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫در ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﺑﺎ ﺳﭙﺎه رو ﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺗﻴﺰ ﻫﻤﻰﻛﺸﺘﻨﺪ‬
‫ﭘﺲ از آن ﺷﺎﻣﻴﺎن از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮج درﻳﺎ ﺑﻮد‬
‫و ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و از آﻧﻬﺎ ﺟﺰ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﺻﺒﻮر از ﭘﺎ در آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎد ﺻﺒﺎ و اﺳﺒﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﺬرد‬
‫اﮔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﺮﮔﻰ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬
‫و ﻫﺮ ﻛﺲ روزى دﺳﺘﺨﻮش ﺣﺎدﺛﻪاى ﻣﻰﺷﻮد«‬
‫)ﻛﻪ ﻗﺼﻴﺪهاى دراز اﺳﺖ(‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺻﺮد و ﺗﻮﺑﻪﮔﺮاﻧﻰ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻﺧﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﭘﺴﺮش‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ و ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳـﺰ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را وﻟﻴﻌﻬﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮوان دو ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را وﻟﻴﻌﻬﺪ ﻛﺮد‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬اﺷﺪق‪ ،‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻛﻪ ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ او را‬
‫ﺳﻮى ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻮى ﻣﺮوان ﺑﺎزﮔﺸﺖ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮوان ﺑﻪ دﻣﺸﻖ ﺑﻮد و ﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺷﺎم و ﻃﻒ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ از ﭘﺲ ﻣﺮوان ﺧﻼﻓﺖ از آن ﻣﻦ اﺳﺖ و ادﻋﺎ داﺷﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪358‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﺮوان ﺑﺪو وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮوان ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺑﺠﺪل را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﺮاى دو ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ و ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮد و ﺳـﺨﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ را ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ وى ﺧﺒﺮ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ زﺣﻤﺖ ﻋﻤﺮو را از ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻣﻰدارم و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه وﻗﺘﻰ ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﺮوان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ آروزﻫﺎ دارﻧﺪ ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠـﻚ و ﻋﺒـﺪ اﻟﻌﺰﻳـﺰ از‬
‫ﭘﺲ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬و ﻛﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻫﻤﮕﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ در اول ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻪ دﻣﺸﻖ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﺖ ﻣﺮوان‬
‫اﺑﻰ اﻟﺤﻮﻳﺮث ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻟﻴﻠﻰ‪ ،‬را ﻣﺮگ در رﺳﻴﺪ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﻛﺴﻰ را ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﺑﺮادر وى ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺻﻐﻴﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﺎن داﻳﻰ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ از ﭘﺲ او ﻛﺎر ﺧﻼﻓـﺖ ﺑـﺎ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺣﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺮوان ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑـﻪ ﻣـﺮوان ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻣـﺎدر‬
‫ﺧﺎﻟﺪ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺑﮕﻴﺮ ﺗﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ وى ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﻧﻴﺎﻳﺪ‪ «.‬ﻣﺮوان ﻧﻴﺰ ﻣﺎدر ﺧﺎﻟﺪ را ﻛﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻰ‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﻚ روز ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﺮوان رﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻧﺰد وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ از ﻣﻴﺎن‬
‫دو ﺻﻒ ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻢ اﻳﻦ اﺣﻤﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎ اى ﭘﺴـﺮ زﻧـﻰ ﻛـﻪ ﻛـﻮﻧﺶ ﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ!« ﺗﺤﻘﻴﺮش ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ او را از ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻴﻨﺪازد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎدر ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬ﻣﺎدرش ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺪاﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔﺘـﻪاى‪،‬‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﻣﻦ زﺣﻤﺖ وى را از ﺗﻮ ﺑﺮﻣﻰدارم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻣﺮوان ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺧﺎﻟﺪ درﺑﺎره ﻣﻦ ﭼﻴﺰى ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻟﺪ درﺑﺎره ﺗﻮ ﭼﻴﺰى ﺑﮕﻮﻳﺪ! ﺣﺮﻣﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ درﺑﺎرهات ﭼﻴﺰى ﺑﮕﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫و ﻣﺮوان اﻳﻦ را ﺑﺎور ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام ﺧﺎﻟﺪ روزى ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد و ﻳﻚ روز ﻛﻪ ﻣﺮوان ﭘﻴﺶ وى ﺧﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑـﺎﻟﺶ ﺑـﺮ دﻫـﺎﻧﺶ ﻓﺸـﺮد‬
‫ﭼﻨﺪان ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻫﻼك ﻣﺮوان در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻣﺸﻖ در ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻰ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻛﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺮوان ﺑﻤﺮد ﺷﺼﺖ و ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺑﻪ وﻗﺖ وﻓـﺎت ﻫﻔﺘـﺎد و‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻫﺸﺘﺎد و ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻨﻴﻪاش اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻮد‪ ،‬وى ﭘﺴﺮ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑﻦ اﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎدرش آﻣﻨـﻪ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﻛﻨﺎﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪359‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻣﺮوان از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺎه ﺑﺒﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ از ﭘﺲ ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ده ﻣﺎه ﺳﻪ روز ﻛﻢ‬
‫ﺑﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮوان ﭘﻴﺶ از ﻫﻼﻛﺖ ﺧﻮﻳﺶ دو ﺳﭙﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﻳﻜﻰ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺣﺒﻴﺶ ﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﻗﻴﻨـﻰ و‬
‫دﻳﮕﺮى ﺳﻮى ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﺟﺰﻳﺮه ﻓﺮود آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﺒـﺮ ﻣـﺮگ‬
‫ﻣﺮوان ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﺗﻮﺑﻪﮔﺮان اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ‬
‫ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ ﺑﺎﻗﻰ ﺧﺒﺮ وى را ﺗﺎ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﺒﻴﺶ ﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺣﺒﻴﺶ ﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻋﻮاﻧﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻫﺴﺖ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ اﺳـﻮد‬
‫ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺮادرزاده ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ اﻟﺰﺑﻴﺮ ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺟـﺎﺑﺮ از ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺣﺒـﻴﺶ ﮔﺮﻳﺨـﺖ‬
‫ﭘﺲ از آن ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺮادر ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ )ﻏﺰﻟﺴﺮاى ﻣﻌﺮوف و ﺑﺰرگ ﻋﺮب( ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻰ از ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻦ ﺳﺠﻒ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﺣﺒﻴﺶ اﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﭼﻮن ﺣﺒﻴﺶ از آﻣﺪﻧﺸﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻋﻴﺎش ﺑـﻦ ﺳـﻬﻞ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ‬
‫اﻧﺼﺎرى را ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺪو دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺒﻴﺶ ﺑﺮود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳـﺎﻻرى‬
‫ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻴﺎش ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در رﺑﺬه ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎران اﺑﻦ دﺟﻠﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﮕﺬارﺷﺎن و در ﻛﺎر ﻧﺒﺮدﺷﺎن ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ از ﻗﻨﺪ دارﺷﺎن‪ 1‬ﻧﺨﻮرم ﭘﻴﺎده ﻧﻤﻰﺷﻮم‪ «.‬ﭘﺲ ﺗﻴﺮى ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻴﺎﻣﺪ و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺟﺬاﻣﻰ و اﺑﻮ ﻋﻘﺎب ﻏﻼم اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در آن روز ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ و ﺣﺠﺎج‬
‫ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﺎ اﺑﻦ دﻟﺠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪود ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺘﻮن ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﭘﻨـﺎه‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻴﺎش ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻳﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﻜﻢ وى ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺷـﺪﻧﺪ ﮔﺮدﻧﺸـﺎن را ﺑـﺰد‪ .‬ﺳـﭙﺎه‬
‫ﺣﺒﻴﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ رﺑﺬه ﺣﺒﻴﺶ ﺑﻦ دﻟﺠﻪ را ﺑﻜﺸﺖ ﻳﺰﻳﺪ اﺑﻦ ﺳﻴﺎه اﺳﻮارى ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺗﻴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﭼﻮن وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺒﻰ ﺳﭙﻴﺪ ﺑـﻮد و ﻟﺒـﺎس ﺳـﭙﻴﺪ داﺷـﺖ و ﻃـﻮﻟﻰ‬
‫ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﺎﺳﺶ ﺳﻴﺎه ﺷﺪ از ﺑﺲ ﻛﻪ ﻣﺮدم دﺳﺖ ﺑﻪ آن زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻮى ﺧﻮش ﺑﺮ آن رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻃﺎﻋﻮﻧﻰ ﻛﻪ آﻧﺮا ﻃﺎﻋﻮن ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه )ﺟﺎرف( ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧـﺪ در ﺑﺼـﺮه رخ داد و‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه از آن ﺗﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ آرد ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻪ ﻗﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ از ﻛﻠﻤﻪ ﻗﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮل ﻋﺮﺑﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬م‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪360‬‬

‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻃﺎﻋﻮن ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه رخ داد ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ اﻣﻴـﺮ ﺑﺼـﺮه ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺎدرش در ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻤﺮد و ﻛﺲ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺮدارد و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭼﻬﺎر ﺑﻮﻣﻰ را اﺟﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺎزه را ﺳﻮى‬
‫ﮔﺮو ﺑﺮدﻧﺪ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ آن وﻗﺖ اﻣﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻛﺎر ﺧﻮارج در ﺑﺼﺮه ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق در آﻧﺠﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﺑﺮادرش ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻧـﺎﻓﻊ ﺑـﻦ‬
‫ازرق ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در دوﻻب ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺳﭙﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻫﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﺑﺪر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﺧﻮارج ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻳﺎران‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻏﺬا ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و آب ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬
‫و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮوﻳﺪ«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﻗﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﻴﺲ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺑﺎ ﺧﻮارج ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻳﻢ اﺑﻦ ازرق و دو ﻳـﺎ ﺳـﻪ ﭘﺴـﺮ ﻣـﺎﺣﻮز‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻛﻠﺒﻰ از رواﻳﺖ اﺑﻮ اﻟﻤﺨﺎرق راﺳﺒﻰ ﺣﻜﺎﻳﺖ اﺑـﻦ ازرق و ﭘﺴـﺮان ﻣـﺎﺣﻮز را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ آورده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎر ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺴـﻌﻮد ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻣﻴﺎن از دو رﺑﻴﻌﻪ و ﺗﻤﻴﻢ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺑﻦ ازرق ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ و ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺲ ﺑﻦ ﻛﺮﻳﺰ را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ او ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و اﺑﻦ ازرق را از ﺑﺼﺮه و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮزد ﺗﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻫﻮاز ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم دوﻻب‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺮدم ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ و از دو ﺳﻮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺲ‪ ،‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﺑﺎب ﺣﻤﻴﺮى‬
‫را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎد و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺑﺪر ﺗﻤﻴﻤﻰ ﻏﺪاﻧﻰ را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﻧﻬﺎده اﺑﻦ ازرق ﻧﻴﺰ ﻋﺒﻴﺪه اﺑﻦ‬
‫ﻫﻼل ﻳﺸﻜﺮى را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎد و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼـﭗ ﻧﻬـﺎد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺗﻼﻗـﻰ‬
‫ﺷﺪه و ﺿﺮﺑﺖ زدن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺒﺮدى ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺮدى ﺳﺨﺖﺗﺮ از آن دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺲ ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ازرق ﺳﺮ ﺧﻮارج ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺼـﺮه ﺣﺠـﺎج ﺑـﻦ ﺑـﺎب‬
‫ﺣﻤﻴﺮى را ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و دوﺑﺎره ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺒﺮدى ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﺑﺎب ﺳﺎﻻر ﻣـﺮدم ﺑﺼـﺮه‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز ﺳﺎﻻر ازارﻗﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه رﺑﻴﻌﻪ اﻻﺟﺬم ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎز ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺒﺮد ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺐ ﺷﺪ و دو ﮔﺮوه از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﺟﻨـﮓ ﺧﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﺪا از ﻫﻢ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺗﺎزه ﻧﻔﺲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺟـﺪا از ﻫـﻢ‬
‫اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺗﺎزه ﻧﻔﺲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮارج آﻣﺪ و از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﻛﺴﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه رﺑﻴﻌﻪ اﻻﺟﺬم ﻧﺒﺮد ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺣﺎرﺛﺔ‬
‫‪361‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺑﻦ ﺑﺪر ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻟﺨﺘﻰ ﻧﺒﺮد ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺴﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و او ﭘﺸـﺖ ﺳﺮﺷـﺎن ﺑـﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈـﺎن و‬
‫ﻣﺮدم ﺻﺒﻮر ﻧﺒﺮد ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻰ در اﻫﻮاز ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﺷﺎﻋﺮان ﺧﺎرﺟﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»آه ﺟﮕﺮم‪ ،‬ﻧﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ و ﺗﺸﻨﮕﻰ‬
‫آه ﺟﮕﺮم از ﻋﺸﻖ ام ﺣﻜﻴﻢ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮا در ﺟﻨﮓ دوﻻب دﻳﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻧﻴﺰه زدن ﻣﺮدى را ﻣﻰدﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﺟﻨﮓ ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮد‬
‫آن ﺻﺒﺤﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ در آب ﻓﺮو رﻓﺖ‬
‫و اﺳﺒﺎن را ﺳﻮى ﺗﻤﻴﻢ راﻧﺪﻳﻢ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﻮﻟﺖ ﻣﺎ از آن ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻮد‬
‫و ﭘﻴﺮوان ازد وﻗﺘﻰ در آب ﻓﺮو ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ذﻟﺖ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه رﺳﻴﺪ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮارج ﺳـﻮى ﺑﺼـﺮه آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ وﻗـﺖ‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻﻔﺮه ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺮاﺳﺎن داﺷﺖ‪ .‬اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا اﻳﻦ ﻛﺎر ﺟﺰ از ﻣﻬﻠﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬ﭘﺲ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺮد ﺧﻮارج را ﻋﻬﺪه‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاى ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎن و دﺳﺘﻮر‬
‫وى را واﻧﻤﻰﮔﺬارم‪«.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺟـﻮاب را داد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه رأى اﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ و رأى اﻫﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از زﺑﺎن اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻﻔﺮه‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ ازارﻗﻪ ﺑﻴﺪﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﻮده و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺮا ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﻓﺮﻣﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻢ و ﭼﻮن از ﻛﺎر ﺧﻮارج ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ ﭼﻨﺎن دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﺒﺮد آﻧﻬﺎ را ﻋﻬﺪه ﻛﻨﻰ ﻛﻪ‬
‫اﻣﻴﺪوارم ﺑﺨﺖ ﺗﻮ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺷﻬﺮت ﻣﻴﻤﻮن و ﻣﺒﺎرك ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎداش اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از رﻓﺘﻦ ﺳـﻮى ﺧﺮاﺳـﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪362‬‬

‫رﺷﻴﺪاﻧﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺮو و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و دﺷﻤﻦ ﺧﻮدت ﻧﺒﺮد ﻛﻦ و از ﺣﻖ ﺧﻮدت و ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﺷﻬﺮت دﻓﺎع‬
‫ﻛﻦ ﻛﻪ از ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن و ﻏﻴﺮ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬از دﺳﺖ ﺗﻮ ﻧﻤﻰرود ان ﺷـﺎء اﷲ و ﺳـﻼم ﺑـﺮ ﺗـﻮ ﺑـﺎد ﺑـﺎ رﺣﻤـﺖ‬
‫ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ او دادﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰروم ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻰﻳـﺎﺑﻢ از آن‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰى دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ آن ﻧﻴﺮو دﻫﻢ و از ﺳﻮاران و ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﻗﻮم ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻃﺮف ﭘﻨﺞ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺼﺮه ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ ﻫﻤﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﻣﮕـﺮ ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻤﻊ و ﮔﺮوﻫﻰ از ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺐ اﻳﻦ را در دل ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺣﻨﻒ و ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن و ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ آﻧﭽـﻪ را ﺧﻮاﺳـﺘﻪاى ﻫﻤـﻪ‬
‫اﻫﻞ ﺑﺼﺮه ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارد اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻣﺴﻤﻊ و ﭘﻴﺮوان او ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻰ دارد؟ اى ﻣﺮد ﺷﺘﺎب ﻛﻦ و در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﻮ و ﺳـﻮى دﺷـﻤﻨﺖ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﻠﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﭘﻨﺞ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺎﻻران ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ :‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑـﻦ زﻳـﺎد ﺑـﻦ ﻇﺒﻴـﺎن را‬
‫ﺳﺎﻻر ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺮﻳﺶ ﺑﻦ ﻫﻼل ﺳﻌﺪى را ﺳﺎﻻر ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮارج ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﭘـﻞ ﻛﻮﭼـﻚ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران و ﺳﺮان ﻗﻮم ﺑﺮﻓـﺖ و آﻧﻬـﺎ را از ﭘـﻞ‬
‫ﻛﻨﺎر زد و ﻋﻘﺐ راﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه آﻧﻬﺎ را ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ وارد‬
‫ﺷﻬﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻮارج ﺳﻮى ﭘﻞ ﺑﺰرگ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻠﺐ ﺳﭙﺎه آراﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﻮار و ﭘﻴﺎده ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و‬
‫ﭼﻮن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻠﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻛﻨﺎرﺷـﺎن‬
‫ﻣﻰزد و ﭘﺴﺸﺎن ﻣﻰراﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻬﺎى اﻫﻮاز رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻠﻰ و ﺳﻠﺒﺮى و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﺑﺪر ﻏﺪاﻧﻰ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻـﻔﺮه ﺳـﺎﻻرى ﻧﺒـﺮد ازارﻗـﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻏﺬا ﮔﻴﺮﻳﺪ و آب ﮔﻴﺮﻳﺪ‬
‫و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮوﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺐ ﺳﺎﻻر ﺷﺪ«‬
‫و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻣﺪﻧﺪ و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ آﻧﻬـﺎ را ﭘـﻴﺶ ﻣﻬﻠـﺐ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬و ﭼـﻮن‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮارج ﻓﺮود آﻣﺪ ﺧﻨﺪﻗﻰ زد و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎد و ﺧﺒﺮﮔﻴﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻛﺸـﻴﻜﺒﺎﻧﻬﺎ ﻣﻌـﻴﻦ ﻛـﺮد و‬
‫ﺳﭙﺎه ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﻮد و ﻛﺴﺎن ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻤﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮاﺣﻰ ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﮔﺬرﮔﺎﻫﻬﺎى ﺧﻨـﺪق‪،‬‬
‫ﻣﺮدان ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧـﻮارج ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺑـﺮ ﻣﻬﻠـﺐ ﺷـﺒﻴﺨﻮن ﺑﺰﻧﻨـﺪ ﺗﺮﺗﻴﺒـﻰ اﺳـﺘﻮار ﻣـﻰدﻳﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺎزﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺮد ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﺗﺮ و ﺧﺸﻢ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ از ﻣﻬﻠﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪363‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﺧﻮارج ﻣﺮا ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﻮارج‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻫﻼل و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز را ﺷـﺒﺎﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﺎ دو ﮔﺮوه ﺑﺰرگ ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﻬﻠﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬زﺑﻴﺮ از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ اردوﮔﺎه آﻣـﺪ و ﻋﺒﻴـﺪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﭼـﭗ آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ اﻣﺎ دﻳﺪﻧﺪﺷﺎن ﻛﻪ آراﻳﺶ ﺟﻨﮓ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و اﺣﺘﻴﺎط ﺑﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و آﻣﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﭼﻴﺰى دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اى ﺟﻬﻨﻤﻴﺎن ﻓـﺮدا ﺻـﺒﺢ زود ﺑـﻪ ﺟﻬـﻨﻢ‬
‫روﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺎ و ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﺮاى ﺗﻮ و اﻣﺜﺎل ﺗﻮ ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮاى ﻛﺎﻓﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﺷـﺪه و ﺗـﻮ از‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺷﻨﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﻦ آزاد ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﻫﻤـﻪ ﻣﺠﻮﺳـﺎن ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺻﻔﻮان ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻨﮓ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ ﻣﺎدر و دﺧﺘﺮ و ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ وارد ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻓﺎﺳﻖ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻨﺪه ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻟﺠﻮﺟﻰ و ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﻴﻄﺎن رﺟﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ اﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ دﻫﺎد ﻛﻪ ﺟﻮاب ﻓﺎﺳﻖ را ﺑﻪ ﺧﻮدش دادى و راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﻣﻬﻠﺐ ﺳﭙﺎه ﺧﻮد را ﺑﺎ آراﻳﺶ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮاﺣﻰ ﺑﺮون ﺑﺮد‪ .‬ﺗﺮﺗﻴـﺐ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺸـﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ :‬ازد و ﺗﻤﻴﻢ ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺳﭙﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ و ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﭘﻬﻠـﻮى ﭼـﭗ ﺳـﭙﺎه ﺑﻮدﻧـﺪ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ در ﻗﻠﺐ و ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮارج‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﻫﻼل ﻳﺸﻜﺮى را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻟﻮازﻣﺸﺎن از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد و اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و ﺳﻼﺣﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﭙﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﻟﺨﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻛﺮﻣﺎن ﺗﺎ اﻫﻮاز را ﺧﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زرهﻫﺎى ﺳﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳـﻴﻨﻪ ﻣـﻰرﺳـﻴﺪ‪.‬‬
‫زرهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و ﺳﺎق ﺑﻨﺪﻫﺎى زرهاى داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻼﺑﻬﺎى آﻫﻨﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﺮﺑﻨـﺪﻫﺎ‬
‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن دو ﮔﺮوه ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﺒﺮدى ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ روز دو ﻃﺮف ﻣﻘﺎوﻣﺖ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ‬
‫ﺧﻮارج ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎر و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮارى ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺎدر ﺳﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻓﺮارﻳﺎن ﺗﺎ‬
‫ﺑﺼﺮه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ اﺳﺎرت داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﺮ ﻛﻨﺎره راه ﻓﺮارﻳﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﻮى ﻣـﻦ‬
‫آﻳﻴﺪ! ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ!« ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﻗﻮﻣﺶ ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ و دﺳﺘﻪ ﻋﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و در ﺣﺪود ﺳـﻪ ﻫـﺰار‬
‫ﻛﺲ ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢﺷﺪﮔﺎن را ﺑﺪﻳﺪ از ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔـﺖ و ﺛﻨـﺎى او ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺴﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬارد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﻤﻊ اﻧﺪك را ﺑﺼﻴﺮت دﻫﺪ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم ﺷﻤﺎ اﻛﻨﻮن ﻛﻢ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ و ﻣﻦ از ﺗﻌﺪاد ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻨﻮدم‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮدم ﺻـﺒﻮر و ﻳﻜـﻪ ﺳـﻮاران‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺪ ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻛﺴﻰ از ﻫﺰﻳﻤﺖﺷﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﺰ ﺿﻌﻔﺘﺎن ﻧﻤـﻰاﻓﺰودﻧـﺪ‪ .‬از‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪364‬‬

‫ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ده ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮدارد آﻧﮕﺎه ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﺧـﻮارج روﻳـﻢ ﻛـﻪ اﻛﻨـﻮن اﻳﻤﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺑﺎز ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ ﺗـﺎ ﺷـﻤﺎ اردوﮔﺎﻫﺸـﺎن را‬
‫ﻏﺎرت ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﺎﻻرﺷﺎن را ﺑﻜﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻬﻠﺐ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ آورد و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﻮارج دﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻬﻠـﺐ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﻛﻨـﺎر‬
‫اردوﮔﺎﻫﺸﺎن ﺿﺮﺑﺖ زدن آﻏﺎز ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﺎ ﻋﺒﻴﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز و ﻳﺎران او ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ زره و ﺳﻼح‬
‫ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﻣﻬﻠﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﻓﺖ و ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺻـﻮرت او ﻣـﻰزد ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ را در او ﻓﺮو ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزد‪ .‬ﻣﺪت ﻧﺒﺮد ﭼﻨـﺪان ﻧﭙﺎﻳﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﺪا ﭼﻬﺮه ﻳﺎران او را ﺑﺰد و ﻣﻬﻠﺐ اردوﮔﺎﻫﺸـﺎن را ﺑـﺎ ﻫـﺮ ﭼـﻪ در آن ﺑـﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ازارﻗﻪ ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎز ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻠﺐ ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎن در راه ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻣﻰرﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻛﺸﺘﻪ و ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪﻧﺪ و راه ﻛﺮﻣﺎن و اﺻﻔﻬﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﻬﻠﺐ در اﻫﻮاز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺧﻮارج ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﭘﻨﺞ و ﺷﺶ ﮔﺮوﻫﺸﺎن ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام آﺗﺸﻰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ آﺗﺶ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد‪ ،‬ﻛﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﺑﺮاﻳﺸﺎن رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﺳﻮى ﻛﺮﻣﺎن و اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﻠﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﻫﻮاز ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪ و ﺣﺎرث اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻬﻠﺐ ﺑﺮ ازارﻗﻪ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫از ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺻﻔﺮه‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫را ﻧﺼﺮت داد و ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و ﺧﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آورد و ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺟﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮد‪ .‬اﻣﻴﺮ را ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻼح ﺑﺪارد ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ازارﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠـﻰ از ﺳـﺮزﻣﻴﻦ اﻫـﻮاز‬
‫ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺳﻠﻰ و ﺳﻠﺒﺮى ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻴﻢ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪ روز ﻧﺒﺮدى ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺳﻮار ازارﻗﻪ ﺑﺎ ﻫـﻢ ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﮔﺮوﻫـﻰ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠـﻪ آوردﻧـﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﺎن درﻫﻢ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﻛﺮدم ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪم ﺑﺎﻻى ﻣﻜﺎﻧﻰ ﻣﺮﺗﻔـﻊ رﻓـﺘﻢ و‬
‫ﻋﺸﻴﺮهام را ﺑﻄﻮر ﺧﺎص و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪم و ﻛﺴﺎﻧﻰ از اﻫﻞ دﻳﻦ و ﺻﺪق و ﺻﺒﺮ و‬
‫وﻓﺎ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻃﻠﺐ رﺿﺎى ﺧﺪا ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻫﻨـﮓ اردوﮔـﺎه ﺧـﻮارج‬
‫رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ و ﻧﻴﺮوﻳﺸﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و اﻣﻴﺮﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻤﺘﺸـﺎن ﺑـﻪ دور وى ﺣﻠﻘـﻪ‬
‫‪365‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺨﺘﻰ ﻧﺒﺮد ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺎ ﺗﻴﺮ و ﻧﻴﺰه زدﻳﻤﺸﺎن آﻧﮕﺎه دو ﮔﺮوه دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮدﻧـﺪ و ﻣـﺪﺗﻰ از روز‬
‫ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻧﺼﺮت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺎزل ﻛـﺮد و ﭼﻬـﺮهﻫـﺎى ﻛـﺎﻓﺮان را ﺑـﺰد‪.‬‬
‫ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮﺷﺎن ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻤﺘﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا در ﻣﻌﺮﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺖ ﭘﺲ‬
‫از آن ﺳﻮاران‪ ،‬ﻓﺮارﻳﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و در راه و در ﮔﻮداﻟﻬﺎ و دﻫﻜﺪهﻫﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رﺳﻴﺪ آﻧﺮا ﺑﺮاى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺮاى ﻣـﺮدم‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ و ﺣﺎرث ﺑﻪ ﻣﻬﻠﺐ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ از ﻧﺼﺮت ﺧﻮﻳﺶ و ﻇﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدى ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اى ﺑﺮادر ازدى‪،‬‬
‫ﺷﺮف و ﻋﺰت دﻧﻴﺎ و ﺛﻮاب و ﻓﻀﻴﻠﺖ آﺧﺮت ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻮش ﺑﺎد و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﻬﻠﺐ ﻧﺎﻣﻪ وى را ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﺮا ﺑـﺮادر ازدى ﻣـﻰﻧﺎﻣـﺪ ﮔـﻮﻳﻰ ﻣـﺮدم ﻣﻜـﻪ‬
‫ﺑﺪوﻳﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻤﺨﺎرق راﺳﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﻳﺤﻤﺪى در ﺟﻨﮓ ﺳﻠﻰ و ﺳﻠﺒﺮى ﻧﺒﺮدى ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﻧﻜـﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ازد و ﻏﻼﻣﺎن ﻳﺤﻤﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزد ﻛﻪ ﻛﻠﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺪﺗﻰ از روز ﺑﻤﺎ ﻋﺎرﻳﻪ دﻫﻴـﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧـﺎن ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﻧﺒﺮد ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى او ﺑﺎزﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﻰﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اى اﺑـﻮ ﻋﻠﻘﻤـﻪ دﻳﮕﻬـﺎ را‬
‫ﻋﺎرﻳﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﻬﻠﺐ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺑﻪ او داد ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻰ وى را دﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﭘﻴﺶ از ﻣﻬﻠﺐ از اﺣﻨﻒ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ازارﻗﻪ ﻧﺒﺮد ﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﺣﻨﻒ ﻣﻬﻠﺐ را ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬وى در ﻛﺎر ﻧﺒﺮد آﻧﻬﺎ از ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و ﭼﻮن ﻣﻬﻠﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮارج ﻧﺒﺮد ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺷﺮط ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل از آن وى ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺒﻜﺮوان ﻗﻮم وى‬
‫و دﻳﮕﺮان ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪ ﭼﻴﺰى ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ را از او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺮاى ﺧﺒﺮ دادن آن ﺳﻮى اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را درﺑـﺎره ﻣﻬﻠـﺐ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻛﺮد و روان داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻣﻬﻠﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺣﺒﻴﺐ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺷﺸﺼﺪ ﺳﻮار ﺳﻮى ﻋﻤـﺮو اﻟﻘﻨـﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﭘﻞ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ ﺷﺸﺼﺪ ﺳﻮار اردو زده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﻞ ﻛﻮﭼﻚ را زدﻧﺪ و ﺣﺒﻴﺐ از ﭘﻞ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﻤﺮو و ﻳﺎراﻧﺶ رﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺮد‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ از ﻣﺎ ﺑﻴﻦ دو ﭘﻞ ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن راﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و آن ﺳﻮى ﻓﺮات رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻠﺐ ﺑﺎ ﺳﺒﻜﺮوان ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻛﻪ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از دﻳﮕﺮان آﻣﺎده ﺷﺪ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻞ ﺑﺰرگ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو اﻟﻘﻨـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﺸﺼﺪ ﻛﺲ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﻮد و ﻣﻐﻴﺮه ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺳﻮار و ﭘﻴﺎده ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ ﭘﻴﺎدﮔـﺎن ﺑـﺎ ﺗﻴـﺮ ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻮاران ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻬﻠﺐ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﻞ را زدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮو اﻟﻘﻨﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺣﻮز و ﻳﺎراﻧﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻔﺘﺢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن در ﻛﺎر وى ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳـﺦ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪366‬‬

‫ﺳﻮى اﻫﻮاز اردو زدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻘﻴﻪ ﺳﺎل را ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺧﺮاج وﻻﻳﺖ دﺟﻠﻪ را ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﺎران ﺧـﻮﻳﺶ را روزى داد‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را در دﻳﻮان ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻘﺮرى داد ﺗـﺎ ﺳـﻰ ﻫـﺰار ﻛـﺲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻨﺎن ﺟﻨﮕﻰ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﺰﻳﻤﺖ ازارﻗﻪ ﺷﺪ و از ﺑﺼـﺮه و اﻫـﻮاز ﺳـﻮى اﺻـﻔﻬﺎن و‬
‫ﻛﺮﻣﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﺷﺸﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﻮارج از اﻫﻮاز ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﺳﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا در ﺟﻨﮕﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻣﻬﻠﺐ در ﺳﻠﻰ‬
‫و ﺳﻠﺒﺮى رخ داد ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻤﻴﺮد ﭘﺴﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﺤﻤـﺪ را ﺳـﻮى ﺟﺰﻳـﺮه‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻳﻦ ﭘﻴﺶ از رﻓﺘﻦ وى ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ را وﻻﻳﺘﺪار آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ را ﻧﻴﺰ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﺮادرش ﻣﺼﻌﺐ را وﻻﻳﺘﺪار آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻋﺰل ﻋﺒﻴﺪه ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺷﺘﺮى ﻛﻪ ﺑﻬﺎى آن ﭘﺎﻧﺼﺪ درم ﺑﻮد ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ ﻗﻮم آﻣﺪ؟« و او را ارزﻳﺎب ﺷﺘﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑـﻪ‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻜﻠﻒ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻴﺖ اﷲ اﻟﺤﺮام را ﺑﺴﺎﺧﺖ و ﺣﺠﺮ را ﺟﺰو آن ﻛﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﺑﻦ ﺟﻴﻞ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬روزى ﻛﻪ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﺷـﻨﻴﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺎدرم اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛـﻪ از اﻳـﺎم ﻛﻔـﺮ ﻗﻮﻣـﺖ‬
‫ﭼﻨﺪان ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻰﻧﻬﺎدم و ﺣﺠﺮ را ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻰاﻓﺰودم‪«.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺣﻔﺎرى ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻨﮕﻬﺎ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺷﺘﺮ و ﻳﻜﻰ را ﺗﻜﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻗـﻰ زد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺴﺎﺧﺖ و ﺑﺮاى آن دو در ﻧﻬﺎد ﻛﻪ از ﻳﻜﻰ درون ﺷﻮﻧﺪ‬
‫و از دﻳﮕﺮى ﺑﺮون ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬
‫‪E mail:‬‬
‫‪Farhad_1984@ymail.com‬‬

‫از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﭘﻮزش ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ و ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪم ﺑﺎ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺎ را در اراﺋﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎري دﻫﻴﺪ‪.‬‬