Elektromanyet Ik Dalgalar EEM206: Ahmet Aydo Gan

ELEKTROMANYETİK DALGALAR
EEM206
Ahmet Aydoğan
ahmet.aydogan@bakircay.edu.tr
Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü

İzmir Bakırçay Üniversitesi
Buradaki notlar dersin takibi amacıyla özet olarak hazırlanmıştır.

Konular ayrıntılı olarak derste işlenecektir.
Tüm hakları saklıdır. EEM206
2020 - 2021 Bahar Dönemi

İçindekiler
1 ZAMANLA DEĞİŞEN ALANLAR VE MAXWELL DENKLEMLERİ 3

1.1 İlerleyen Dalgalar ve Duran Dalgalar için Kısa bir Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.1.1 İlerleyen Dalgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.1.2 Duran Dalgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.2 Kaynaksız Basit Ortamda Dalga Denklemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3 Zamanla Değişen Alanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3.1 Fazörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.3.2 Maxwell Denklemlerinin Fazör Gösterimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2 DÜZLEM ELEKTROMAGNETİK DALGALAR 9

2.1 Kayıpsız Ortamda Düzlem Dalgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2.1.1 Enine Elektromanyetik Dalgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.2 Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2.1 Düşük Kayıplı Dielektrik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.2.2 İyi İletkenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.3 Grup Hızı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.4 Elektromanyetik Güç Akışı ve Poynting Vektörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.4.1 Anlık ve Ortalama Güç Yoğunlukları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.5 Düzlem Dalgaların Polarizasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.6 Düzlem Dalgaların Düz Yüzeylere Dik Gelişi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.6.1 İletken Sınıra Dik Geliş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.6.2 Dielektrik Sınıra Dik Geliş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.7 Düzlem Dalgaların Düz Yüzeylere Eğik Gelişi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.7.1 Mükemmel İletken Sınıra Eğik Geliş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.7.2 Dik Kutuplanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.7.3 Paralel Kutuplanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.7.4 Dielektrik Sınıra Eğik Geliş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.7.5 Tam Yansıma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1
2.7.6 Dik Kutuplanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.7.7 Paralel Kutuplanma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.8 İletim Matrisleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3 DALGAKILAVUZLARI 42
3.1 Mükemmel İletken Sınırlı Üniform Dalgakılavuzları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.2 Paralel Plakalı Dalgakılavuzları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.2.1 TEM Modları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.2.2 TM Modları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.2.3 TE Modları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.3 Dikdörtgen Dalgakılavuzları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.3.1 TE Modları (Ez = 0 , Hz 6= 0) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3.3.2 TM Modes ( Ez 6= 0, Hz = 0 ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.4 Dairesel Dalgakılavuzları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.4.1 TE Modları (Ez = 0 , Hz 6= 0) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.4.2 TM Modları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2
Bölüm 1
ZAMANLA DEĞİŞEN ALANLAR

VE MAXWELL DENKLEMLERİ
1.1 İlerleyen Dalgalar ve Duran Dalgalar için Kısa bir Giriş
1.1.1 İlerleyen Dalgalar
y = 1/3x ilişkisini göz önüne alalım.

Eğer bu çizginin 6 m/sn hızla +x yönünde hareket edeceğini ifade etmek istersek, x yerine x − 6t yazabiliriz.
Bu durumda, y = 1/3 (x − 6t) olur.
Şekil 1.1: +x yönünde 6 m/sn hızla ilerleyen y = x/3 çizgisi
Eğer v hızıyla +x yönünde hareket etmek istersek, x yerine x − vt yazabiliriz.

Benzer şekilde, eğer x yönünde −v hızıyla hareket etmek istersek, x yerine x + vt yazabiliriz.
Örn: y = 2 sin 3x ilişkisini ele alalım.

Dalga sayısı k = 3.
Şekil 1.2: Hareket etmeyen y = 2 sin 3x ilişkisi
3
k = 2π/λ = 2π/2π/3 = 3
Eğer bu fonksiyonu 6 m/sn hızla ilerletmek istersek basitçe x yerine x−6t yazabiliriz. Yani y = 2 sin 3 (x − 6t).
(Genlik=2 , Dalga sayısı =3 , Hız=6)
Periyot T , Açısal Frekans w, Dalgaboyu λ, Hız v, Frekans f , Dalga sayısı k olmak üzere
T = 2π/w , λ = v · T = v/f , f = v/λ , v = w/k
y = A sin k (x − vt) = A sin (kx − wt)

y = 2 sin 3 (x − 6t) = 2 sin (3x − 18t).
1.1.2 Duran Dalgalar
Şimdi y1 and y2 dalgalarının sırasıyla +x ve −x yönlerinde ilerlediğini düşünelim.

y1 = y0 sin (kx − wt) → ← y1 = y0 sin (kx + wt)
(→ : +x yönü )
(← :−x yönü )
Bu iki dalganın ilerlediği ortamdaki toplam dalga basitçe y1 ve y2 ’nin toplamı
y = y1 + y2 = y0 (sin (kx − wt) + sin (kx + wt)) (1.1)

y = 2y0 sin (kx) cos (wt)
olacaktır. sin (kx) → : uzamsal bilgi
cos (wt) → : zamansal bilgisi
Bu durumda zamansal bilgi (wt), uzamsal bilgiden (kx) ayrı incelenebilir

Şimdi t = 0 (cos (wt) = 1) , t = T/4 (cos (wt) = 0) ve t = T/2 (cos (wt) = −1) için y fonksiyonunu çizelim.
Şekil 1.3: Toplam dalganın duran dalga oluşturması
Toplam dalga x = −λ, −λ/2, 0, λ/2, λ, ....., sin (kx)’in davranışından dolayı sabit değer almaktadır.
Toplam dalga, cos (wt)’nin davranışından dolayı 2y0 ve −2y0 arasında salınacaktır.
Neticede toplam dalga bir duran dalgadır1 .

1
4
1.2 Kaynaksız Basit Ortamda Dalga Denklemi
ρV ≡ 0, J~ ≡ 0 → kaynaksız ortam
Maxwell denklemleri bu durumda

~
~ = −µ dH ; ∇ × H ~
~ = ε dE ; ∇ · E ~ =0 ; ∇·H ~ =0
∇×E dt dt

şeklinde yazılabilir. Vektör eşitliği ∇ × ∇ × A~ =∇ ∇·A ~ − ∇2 A~ kullanılarak

∇×∇×E ~ =∇ ∇·E ~ − ∇2 E ~ = −µ d ∇ × H ~ = −µ d ε dE~
dt dt dt
~
d2 E
~ − µε
∇2 E =0 (1.2)
dt2

~ =∇ ∇·H ~ =εd ∇×E
~ − ∇2 H ~
~ = −µε d2 H
∇×∇×H dt dt2
~
d2 H
~ − µε
∇2 H =0 (2) (1.3)
dt2
dalga
denklemlerine geçilebilir. (1.2) and (1.3) homojen vektörel denklemleri, dalga denklemi formundadır
2
∇ F − ν12 ddtF2 = 0 . Bu nedenle bu dalgalara ait ν(hız) ν12 = µε → √1εµ olur.
2

= εo ∼
Boş uzayda ε ∼ = 1
36π 10
−9
= µo ∼
, µ∼ = 4π × 10−7
Öyleyse ν ∼
=√ 1
1
−9 ×4π×10−7
∼
= 3 × 108 m/sn, bu değer yaklaşık olarak ışık hızıdır.
36π 10
Maxwell Denklemleri bize elektromanyetik dalganın boş uzayda ışık hızında hareket ettiğini
söyler.
1 x =0:0.001:6; cnt =1;

2 A1 =1; A2 =1; % Dalganin genlikleri
3 v =5; % Hiz
4 w =30; % Acisal Frekans
5 k = w / v ; % Dalga Sayisi
6 for t =0:0.01:6
7 y1 = sin ( k *x - w * t ); % saga giden dalga
8 y2 = sin ( k * x + w * t ); % sola giden dalga
9 % plot (x , y2 , ’k ’);% konuma karsilik
10 % hold on
11 % plot (x , y1 , ’r ’);% konuma karsilik
12 % plot (x , y1 + y2 );% konuma karsilik
13 plot (x , y2 , ’k ’ ,x , y1 , ’r ’ ,x , y1 + y2 ); % konuma karsilik
14 % 1. dalga , 2. dalga , 1. ve 2. dalgalarin toplami
15 xlabel ( ’ Konum ’ ); ylabel ( ’ Genlik ’ );
16 grid on
17 axis ([0 x ( end ) -( A1 + A2 ) A1 + A2 ])
18 drawnow
19 end
5
~ ve H
Şimdi E ~ alan vektörlerinin konumun ve zamanın (z,t) fonksiyonu olduğunu düşünelim (z yerine x veya
~ veya H’ı
y koyabiliriz). (1.2) ve (1.3)’te yer alan dalga denklemleri (ϕ, E ~ temsil etmek üzere)
d2 ϕ 1 d2 ϕ
− =0 (1.4)
dz 2 ν 2 dt2
şeklinde yazılsın. (1.4)’ın genel çözümü, f ve g zıt yönlerde hareket eden herhangi fonksiyonlar olmak üzere
ϕ = f (z − νt) + g (z + νt) (1.5)
şeklindedir. Burada f ve g fonksiyonları sırasıyla +z ve −z yönlerinde hareket etmektedir.
Burada konum değişkeni olarak z yerine x veya y yerleştirebiliriz ve çözümleri doal olarak eştir. Bir
boyutlu dalga denklemi d’Alembert çözümü, Fourier dönüşümü, değişkenlerine ayırma yöntemi gibi farklı
yaklaşımlarla çözülebilir.
Bir Elektromanyetik Dalga, dalga denklemini sağlamalıdır.

1 d h2 h3 df d h1 h3 df d h1 h2 df
∇2 ϕ = + + (1.6)
h1 h2 h3 du1 h1 du1 du2 h2 du2 du3 h3 du3
Örn : Aşağıda verilen ifadelerin bir elektromanyetik dalgayı temsil edip edemeyeceğini kontrol ediniz? c :
ışığıın hızı, t : zaman.
a) ϕ = sin (2x − ct) b) ϕ = sin xe−t
d2 ϕ 2
1 d ϕ
a) ϕ dalga denklemini sağlamalıdır: dx2 =0 − ν 2 dt2
d2 ϕ
)
d
= dx (2 cos (2x − ct)) = −4 sin (2x − ct)

dx2 1 2
?
−4 sin (2x − ct) − 2 −c (sin(2x − ct)) = 0
d2 ϕ d ν
dt2 = dt (−c cos (2x − ct)) = −c2 sin (2x − ct)
c2 c
−4 sin (2x − ct) + ν2 sin (2x − ct) = 0 → ν = 2
b)
d2 ϕ
)
dx2 = d
dx (cos xe−t ) = − sin xe−t 1
− sin xe−t − sin xe−t = 0 → ν 2 = −1
d2 ϕ
= d
(− sin xe−t ) = sin xe−t ν2
dt2 dt
Bu fiziksel bir çözüm değildir, bu nedenle bir dalga denklemi çözümü olamaz ve bir elektromanyetik dalgayı
temsil edemez.
1.3 Zamanla Değişen Alanlar
Şimdiye kadar Maxwell Denklemleri’nin zaman bağımlılığını inceledik. Gerçek hayatta alan büyüklükleri
ρν ve J~ kaynaklarından oluşmaktadır. Matematiksel ve uygulama olarak, sinüzoidal fonksiyonlar kolayca
üretilebilir ve analiz edilebilir. Maxwell Denklemleri doğrusal diferansiyel denklemler oldukları için, sinüzoidal
olarak zamanla değişen ρν , J~ kaynakları, yine zamanla sinüzoidal değişen E ~ ve H~ oluştururlar. Zamanda
harmonik alanlar, bu tip zamanla sinüzoidal ve periyodik olarak değişen alanlardır.
6
1.3.1 Fazörler
Fazörler genlik ve faz bilgisi taşıyan zamandan bağımsız niceliklerdir.

∆ ∆ ∆
Şu işareti düşünelim: i (t) = Icos(wt + φ) burada I =genlik, w =açısal frekans, φ =faz

İşaretimizi şu şekilde de ifade edebiliriz i (t) = < Ieiφ eiwt
∆
< = gerçel kısım operatörü
∆
= = sanal kısım operatörü
(Ieiφ : skaler fazör , eiwt : zaman bağımlılığı)
Skaler fazör Ieiφ genlik (I) ve faz (φ) bilgisini içerir ancak zamana (t) bağımlılığı yoktur. Skaler fazör elde
edildikten sonra, i (t) işareti, Ieiφ skaler fazörünün, zaman bağımlılığı eiwt ile çarpılarak ve akabinde gerçel
kısmını alarak elde edilebilir. Eğer işaretimiz i (t)’yi sinüs dalgası olarak elde etmek istersek, basitçe Ieiφ .eiwt
çarpımının gerçel kısmını almak yerine sanal kısmını alabiliriz.
Örn: 3 cos ωt − 4 sin ωt işareti şu biçimlerde ifade edelim:

a) A1 cos (ωt + θ1 )
b) A2 sin (ωt + θ2 )
ve A1 , θ1 , A2 , θ2 büyüklüklerini belirleyelim.
a) Bu cos (ωt) referansıdır.

Fazör IS1 : 3 cos(ωt) = Re 3eiωt = Re IS eiωt → IS1 = 3
Fazör IS2 : −4 sin(ωt) = −4 cos (ωt − π/2) = Re −4e−iπ/2 · eiωt = Re 4eiπ/2 · eiωt → IS2 = 4eiπ/2 = 4i

o
Bu nedenle A1 cos (ωt + θ1 )= Re (IS1 + IS2 ) eiωt = Re (3 + 4i) eiωt 3 + 4i = 5ei53.1
A1 cos (ωt + θ1 )= 5 cos (53.1o + ωt)

b) 3 cos (ωt) = 3 sin(ωt + π/2) = Im 3eiπ/2 eiωt 3eiπ/2 = IS1
Şimdi sinüs referansını kullanalım.

−4 sin(ωt) = Im eiπ · 4eiωt eiπ = IS2
o
A2 sin(ωt + θ2 ) = Im (IS1 + IS2 ) eiωt = Im (3i − 4) eiωt 3i − 4 = 5ei143.1
A2 sin(ωt + θ2 ) = 5 sin(ωt + 143.1o )
Fazör temsiller zaman bağımlılığını kaldırır ve zamanda harmonik alan ilişkilerinin hesaplarının kolaylaşmasını
sağlarlar.
7
1.3.2 Maxwell Denklemlerinin Fazör Gösterimi
h i ~ r ,t) ~ r)
~ (~r, t) = Re E ~ (~r) eiωt . Bu nedenle dE(~ R
~ (~r, t) dt sırasıyla jω E
~ (~r) ve E(~
E dt ve E jω vektör fazörleriyle
temsil edilebilir.
~+ ~
dB ~ = −jωµH
~
(a) ∇ × E dt =0 →∇×E
~ − ~
(b) ∇ × H dD
dt = J~ → ∇ × H
~ = jωεE
~ + J~
~ = ρV → ∇ · E
(c) ∇ · D ~ = ρν /ε
~ =0 →∇·H
(d) ∇ · B ~ =0
Eğer basit bir ortam (doğrusal, izotropik, homojen ortam) iletkense (σ 6= 0), bir akım J~ = σ E
~ akacaktır.
Denklem (b)

∇×H ~ = jωεE ~ + σE ~ ε + σ/
~ = jω E ~
jω = jωεc E (1.7)
0 00
olarak yazılabilir. Burada εc (kompleks permitivite) εc = ε − jε = ε0 − j σ/ω şeklinde ifade edilebilir.
Eğer zaman bağımlılığı e−iωt ; εc olarak seçilirse, εc = ε0 + jσ/ω olur.
00
Kayıp tanjantı tan δ = ε /ε0 = σ/ωε, iletkenlik akımı ve yer değiştirme akımı arasındaki oranın bir ölçüsüdür.
Eğer Maxwell Denklemleri’nin fazör temsilleri ile daha önce yaptığımız gibi dalga denklemine ulaşırsak
Helmholtz Denklemi olarak bilinen
~ + k2 E
∇2 E ~ =0
2~ 2~
(1.8)
∇ H +k H =0
ifadelere ulaşabiliriz. Helmholtz Denklemi, dalga denkleminin zamandan bağımsız halidir ve yapılacak anal-
izlerdeki karmaşıklık böylece azaltılmış olur.
8
Bölüm 2
DÜZLEM ELEKTROMAGNETİK
DALGALAR
Dalga cepheleri (sabit fazlara sahip yüzey) paralel yüzeyler olan elektromagnetik dalgalar Düzlem Elektro-
magnetik Dalgalar olarak isimlendirilir.
Şekil 2.1: Sabit faz yüzeyleri (yeşil çizgi) için gösterim
2.1 Kayıpsız Ortamda Düzlem Dalgalar
Şimdi z yönüne dik düz yüzeylerde Ex ile tanımlanan düzlemsel bir dalga düşünelim.
d2 Ex d2 Ex ~ = d 2 Ex d2 Ex
dy 2 = dx2 = 0 , ∇2 E dz 2 → dz 2 + k 2 Ex = 0
Bu adi diferansiyel denklemin sonucu:
Ex (z) = Ex + (z) + Ex − (z) = E0 + e−jkz + E0 − ejkz E0 + , E0 − genlikler

(2.1)
Zaman domenindeki ifade (+z yönünde ilerleyen dalga için)
h i
Ex + (z, t) = Re Ex + (z) eiωt = Re E0 + ei(ωt−kz) = E0 + cos (ωt − kz) [V /m]

(2.2)
9
~ ? Hatırlarsak ∇ × E
İlintili manyetik alan H ~ = −jωµH
~ idi. Bu nedenle

a~x a~y a~z
~ = d/dx d/dy dEx + (z)
= −jωµ Hx + a~x + Hy + a~y + Hz + a~z

∇×E d/dz = ~ay
dz
Ex + (z)

0 0
+ −jk0 z
1 d(E0 e )
+
1 dEx (z)
Öyleyse, Hx + = Hz + = 0 and Hy + = −jωµ dz = −jωµ dt
k
Hy + = Ex + (z) [A/m] (2.3)
ωµ
|Ex + (z)| ωµ
Elektrik alan ve manyetik alan genlikleri oranı = dalga empedansı olarak isimlendirilir.
|Hx + (z)| k
Gerilimin akıma oranı yani V /m gibi düşünebiliriz.
ωµ µ
pµ
k = νµ = √
µε = ε = 120π = 377Ω (ν = c boş uzay için)
Hy + ’nin zaman bölgesindeki ifadesi
E0 +
Hy + (z, t) = Re Hy + (z) eiωt =

cos (ωt − kz) [A/m] (2.4)
η
∆ ωµ
olacaktır. Dikkat edersek manyetik alan ~ay yönündedir ve η = k .
~ ve H
Düzlemsel bir dalga için E ~ genlikleri oranı, ortamın dalga empedansını verir.
~ ve E
Şekil 2.2’de gösterildiği gibi H ~ birbirine diktir ve ikisi birden ilerleme düzlemine dik şekilde konumlanır.
~ H
Şekil 2.2: E, ~ ve ilerleme yönü
2.1.1 Enine Elektromanyetik Dalgalar
Şimdi bir düzlem dalganın 3 boyutlu uzayda yayılımını inceleyelim. Hatırlarsak
~k = kx a~x + ky a~y + kz a~z (wave vector)z
~r = xa~x + y a~y + z a~z (başlangıcı orijinde olan konum vektörü)

idi. Öyleyse
~ (~r) = E0 · e−i~k~r = E0 · e−ika~n ·~r

E (2.5)
10
yazılabilir. Burada a~n , yayılım yönündeki birim vektördür.
~k = k · a~n k 2 = k 2x + k 2y + k 2z = ω 2 εµ = 2π/λ
Manyetik ve elektrik alanların fazör biçimlerini kullanarak
~ (~r) = 1 a~n × E
H ~ (~r) [A/m] (2.6)
η
yazabiliriz. Burada E ~ (~r) = E0 · e−i~k~r = E0 · e−ika~n ·~r kullanılmıştır. Aynı zamanda E⊥ ~ ~k diklik ilişkisi
~ H⊥
geçerlidir. Benzer şekilde
~ (~r) = η H
E ~ (~r) × a~n [V /m] (2.7)
olur.
2.2 Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar

√
Kayıplı ortamda dielektrik değeri kompleks εc ve kompleks dalga sayısı kc = ω µεc iken Helmholtz denklemi
~ + kc 2 E
∇2 E ~ =0 (2.8)
0 00
olarak yazılabilir çünkü εc = ε − jε kompleks bir büyüklüktür. Şimdi yayılım sabiti γ’yı
√
γ = ikc = iω µεc (1/m) (2.9)
olarak tanımlayalım. Hatırlarsak εc = ε0 + σ/iω idi. O halde yayılım sabiti
q
1/2
µ (ε0 + σ/iω ) = iω
µε0 (1 + σ/iωε0 )
p
γ = α + iβ = iω (2.10)
√
şeklinde yazılabilir. Eğer ortam kayıpsızsa (yani σ = 0) , α = 0 ve β = ω ε0 µ = k olacaktır.
Helmholtz denklemi (2.8) ve (2.9) kullanıldığında
~ − γ2E
∇2 E ~ =0 (2.11)
olur ve +z ile −z yönlerinde yayılım
~ = a~x E0 + e−γz + a~x E0 − eγz

E
| {z } | {z }
+z yonu −z yonu
biçiminde yazılabilir.
~ = a~x E0 + e−γz = a~x E0 + e−αz · e−iβz
E ( e−αz → zayıflama , e−iβz → iletim)
Dalga e−αz ile orantıl zayıflar ve e−iβz kadar faz farkıyla yayılır (bu 1 metre başına β kadar faz değişimine
karşı gelir).
α : zayıflama sabiti [Np/m]
β : faz sabiti [rad/m]
11
2.2.1 Düşük Kayıplı Dielektrik
0 00 00 0
εc = ε − jε ve ε ε (σ/ωε0 1) ( Düşük kayıplı dielektriğin özelliği )
√
Hatırlarsak γ = α + iβ = iω µε0 (1 + σ/iωε0 )
1/2
1/2
Binom açılım nasıldı? (1 + x) = 1 + 12 x − 81 x2 + Y.D.T şeklinde binom serisine açılıyordu.
Bu seride x yerine σ/iωε0 yazarsak

σ 1 σ 2
γ = α + iβ ∼
p
= iω µε0 1+ + (2.12)
i2ωε0 8 ωε0
Burada sanal kısmın gerçel kısımdan çok küçük olması sebebi ile ilk üç terimden sonrasını (Y.D.T. yüksek
dereceli terimleri) ihmal ettiğimizde dalga empedansı ηc , zayıflama sabiti α ve faz sabiti β sırasıyla
r
ωµ ωµ µ σ
ηc = ≈ √ 1/2 ≈ 1 + i (2.13)
kc ω µε0 1 + σ ε0 2ωε0
iωε0
r
σ µ
α≈ (N p/m) (2.14)
2 ε0
" 2 #
p 1 σ
β≈ω µε0 1+ (rad/m) (2.15)
8 µε0
şeklinde elde edilebilir. (2.13) ile verilen ηc ifadesi, düşük kayıplı bir dielektriğin yaklaşık olarak empedansıdır.
~ ve H
Kompleks ηc , E ~ alanlarının kayıplı ortamda faz farkıyla var olmalarına neden olur, yine de birbirlerine
diktir.
h i
ω √1 0 1 σ 2

Faz hızı, νp = β = µε
1+ 8 ωε0 (m/s)
2.2.2 İyi İletkenler

00 0
ε ε veya σ/ωε0 1 → iyi bir iletken olma koşulu
√ p √ √ √
γ ≈ iω µε0 σ/iωε0 = iωµσ = 1+i
√
2
ωµσ i = eiπ/4 = 1+i
√
2
12
Şekil 2.3: Cidar kalınlığı δ
Bu nedenle
√ √
β=α∼

γ = α + iβ ≈ (1 + i) πf µσ = πf µσ
q
ηc = ωµ
≈ ωµ
= iωµ
√ = (1 + i) πf µ/ (Ω)
k (α+iβ)/i (1+i) πf µσ σ
q
νp = ω ∼
= 2ω
(m/s)
β µσ
Cidar Kalınlığı (δ)
İlerleyen dalganın genliğinin 1/e oranına geldiği mesafe cidar kalınlığıdır (veya deri kalınlığı veya nüfuz de-
rinliği). O halde
1 1
δ= =√ (m) (2.16)
α πf µσ
2.3 Grup Hızı

√
Hatırlarsak faz hızı νp = ωβ ve kayıpsız ortamda düzlem dalgalar için faz sabiti β = ω εµ idi. Sonuç olarak
faz hızı νp = 1/µε frekanstan bağımsız olur, yani farklı frekanstaki dalgalar aynı hızda hareket eder. An-
cak faz hızının frekansa bağlı olduğu durumlarda (kayıplı ortamlarda olduğu veya daha sonra göreceğimiz
dalgakılavuzlarında olacağı gibi) her frekanstaki dalga farklı bir faz hızıyla hareket edecektir. Sonuç olarak
toplam dalga dağılır ve bu tür ortamlar dağıtıcı ortam olarak isimlendirilir.
Aynı genlikte fakat farklı faz hızlarındaki y1 ve y2 dalgalarını düşünelim.
y1 = cos ([ω0 + ∆ω] t − [β0 + ∆β] z)

y2 = cos ([ω0 − ∆ω] t − [β0 − ∆β] z)
İki dalga da ilerliyorsa, toplam dalga y = y1 + y2 = 2 cos (∆βz − ∆ωt) cos (β0 z − ω0 t)
| {z }| {z }
1 2

νp = ω0/β0 , νg = ∆ω/∆β = lim 1/dβ/dω
∆β→∞
13
Şekil 2.4: Dağıtıcı ortam - normal dağılma
Eğer ∆ω ω0 olursa, toplam dalganın görünümü Şekil 2.4’te verilmiştir ve Şekilde resmedilen normal
dağılmanın incelenebileceği bir MATLAB kodu dipnottan incelenebilir1 .
Matematiksel olarak şu şekilde görebiliriz:

dβ d ω νp −ωdνp /dω 1 νp
dω = dω νp = νp 2 → νg = dβ/dω = dνp
1− νωp dω
dνp
Eğer dω = 0 olursa, faz hızı frekansla değişmiyor demektir.
a) Dağılma olmaz dνp /dω = 0 → νp = νg
b)Normal dağılma dνp /dω < 0 → νp > νg
c) Anormal dağılma dνp /dω > 0 → νp < νg

1 Örnek bir MATLAB uygulaması
A1=1;A2=1;ph1=0;ph2=0;
x=0:0.001:30*pi;cnt=1;
v=4;w=10;dw=w/20;k=w/v;dk=k/50;
for t=0:0.04:1000
y1=A1*cos((w+dw)*t-(k+dk)*x);
y2=A1*cos((w-dw)*t-(k-dk)*x);
y3=(A1+A2)*cos(dw*t-dk*x);
plot(x,y2,’k’,x,y1+y2,’g’,x,y1,’r’,x,y3,’b’);
grid on
axis([0 x(end) -(A1+A2) A1+A2])
drawnow
end
1 % faz , grup h ? z ?
2 clc ; clear all ; close all ;
3 A1 =1; A2 =1; ph1 =0; ph2 =0;
4 x =0:0.001:30* pi ; cnt =1;
5 v =4; w =10; dw = w /20; k = w / v ; dk = k /50;
6 for t =0:0.04:1000
7 y1 = A1 * cos (( w + dw )* t -( k + dk )* x );
8 y2 = A1 * cos (( w - dw )* t -( k - dk )* x );
9 y3 =( A1 + A2 )* cos ( dw *t - dk * x ); % grup zarf ?
10
11 plot (x , y2 , ’k ’ ,x , y1 + y2 , ’g ’ ,x , y1 , ’r ’ ,x , y3 , ’b ’ );
12 grid on
13 axis ([0 x ( end ) -( A1 + A2 ) A1 + A2 ])
14 drawnow
15 end
14
Şekil 2.5: Ortamın dağıtıcılığı ve β-ω ilişkisi
2.4 Elektromanyetik Güç Akışı ve Poynting Vektörü
~ = − dB ~ ~ = J~ + ~
dD
∇×E dt ve ∇ × H dt idi.

∇· E~ ×H
~ =H~ · ∇×E
~ −E~ ∇×H ~ dB~ − E
~ → −H ~
~ dD ~~
dt dt − E J
~ = µH
Basit ortamda B ~, D
~ = εE
~ doğursal ilişkileri geçerliydi. Öyleyse
~ ~ ~
~ d(µH ) = 1 d(µH·H )

~ dB~ = H d µH 2
H dt dt 2 dt = dt 2
~ ~ ~
~ d(εE ) = 1 d(εE·E )

~
~ dD d εE 2
E dt = E dt 2 dt = dt 2

~ · J~ = E
E ~ σE~ = σE 2

∇· E~ ×H
~ ifadesini tekrar yazalım.

∇· E ~ = − d µH 2 +
~ ×H εE 2
− σE 2
dt 2 2
Diverjans teoremini kullanarak
Z I Z Z

~ ~

~ ~ d 1 2 1
∇ · E × H dν = E × H · ds = − 2
εE + µH dν − σE 2 dν (2.17)
dt 2 2
ν S ν ν
Enerjinin korumu ilkesine dayanarak, sağ taraftaki ifade, hacimi S yüzeyi üzerinden terkeden güce eşit
~ × H,
olmalıdır. Bu nedenle,E ~ birim alan başına güç akışını temsil etmektedir. P~ , Poynting Vektörü olmak
üzere,
P~ = E
~ ×H
~ w m2

(2.18)
15
I Z Z
− ~ = d
P~ · ds (we + wm )dν + Pσ dν (2.19)
dt
S ν ν
Burada
we = 12 εE 2 → elektrik enerji yoğunluğu
wm = 12 µH 2 → manyetik enerji yoğunluğu
Pσ = σE 2 → ohmik güç yoğunluğu
2.4.1 Anlık ve Ortalama Güç Yoğunlukları
Bazı matematiksel ilişkiler:

∗
kompleks eşleniği temsil etmek üzere
Re [A] = 12 [A + A∗ ].
1 1 ∗
Re [A] × Re [B] = [A + A∗ ] × [B + B ∗ ] and (A × B ∗ ) = A∗ × B (2.20)
2 2
1
= [(A × B ∗ + A∗ × B) + (A × B + A∗ × B ∗ )]
4
1
Re [A] × Re [B] = Re [A × B ∗ + A × B] (2.21)
2
~ (z) eiωt ve , B = H
A=E ~ (z) eiωt olsun.
~ (z) = ~ax Ex (z) = ~ax E0 e−(α+iβ)z . Öyleyse

Burada E
h i
~ (z, t) = Re E
E ~ (z) eiωt = ~ax E0 e−αz cos (ωt − βz)
Ayrıca, H~ (z) = a~y Hy (z) = a~y E0 e−αz e−i(βz+θn ) ; Dikkat edelim ki kayıplı ortamda dalga empedansı kom-
|η|
pleks bir nicelikti, yani η = |η| eiθn
h i
~ (z, t) = Re H
Yani, H ~ (z) eiωt = a~y E0 e−αz cos (ωt − βz − θn )
|η|
Poynting vektörünün anlık ifadesi
h i h i
P~ (z, t) = E
~ (z, t) × H
~ (z, t) = Re E~ (z) eiωt × Re H~ (z) eiωt
h i
= 21 Re E~ (z) eiωt × H
~ ∗ (z) eiωt + E
~ (z) eiωt × H (z) eiωt
h i
E0 2 iθn E0 2 −2αz −2iβz −iθn 2iωt
= 21 Re |η| e · a~z + |η| e e e e · a~z
16
1 E0 2 −2αz
P~ (z, t) = e [cos (θn ) + cos (2ωt − 2βz − θn )] · a~z (2.22)
2 |η|
Ortalama değer, anlık değerden daha anlamlıdır. Zamanda ortalama Poynting vektörü P~ort (z), T dalganın
periyodu olmak üzere
ZT
1 E0 2 −2αz
P~ort (z) = P~ (z, t) dt = a~z cos (θn ) w m2

e (2.23)
T 2 |η|
0
olacaktır. (2.22) ve (2.23) denklemlerinden
1
P~ort (z) = Re [E (z) × H ∗ (z)] (2.24)
2
olduğu açıktır (cos(2ωt + φ)’nin bir periyottaki integrali 0 olduğundan). Daha genel olarak
1 h~ i
P~ort (~r) = Re E ~ ∗ (~r)
(~r) × H m2 (2.25)
2
yazılabilir.
2.5 Düzlem Dalgaların Polarizasyonu
Şimdi z yönünde ilerleyen bir düzlem dalganın elektrik alan bileşenlerini inceleyelim.
~ (z) = (Exo a~x + Eyo a~y ) e−iβz

E
= |Exo | eiθx a~x + |Eyo | eiθy a~y e−iβz

Zaman domeninde
~ (z, t) = a~x |Exo | cos (ωt − βz + θx ) + a~y |Eyo | cos (ωt − βz + θy )

E
yazılabilir. Eğer θx = θy ise bu dalga doğrusal polarize olmuş ya da kutuplanmıştır. Şekil 2.6’i inceleyelim.
Şekil 2.6: Doğrusal polarize bir elektrik alan vektörünün görünümü.
Şimdi θx ve θy fazları arasında π/2 kadar bir faz farkı oluşturalım. Sonuç olarak bir bileşen en yüsek değerine
ulaştığında, diğer bileşen en düşük değerine ulaşacaktır. Bu değişimleri takip ederek vektörlerin oluşturacağı
şekli izlersek dairemsi bir şekil gözlemliyor oluruz. Eğer |Exo | = |Eyo | = E0 ise gözlemlediğimiz bir daire
olacaktır.
17
Şimdi θx = 0 ve θy = π/2 olsun. O halde
~ (z) = E0 a~x + eiπ/2 a~y e−iβz

E
~ (z, t) = E0 (cos (ωt − βz) a~x + sin (ωt − βz) a~y ) (Şekil 2.7 ile gösterildiği gibi).
E
Şekil 2.7: Sağ el dairesel polarizasyon.
Bu durum, ”Sağ el dairesel polarizasyon” olarak isimlendirilir.
Eğer θx = 0 ve θy = −π/2 olursa ne olur?
Şekil 2.8: Sol el dairesel polarizasyon.
~ (z, t) = E0 (cos (ωt − βz) a~x − sin (ωt − βz) a~y ) olur (Şekil 2.8 ile gösterildiği gibi).
E
Bu durumda (bknz. Şekil 2.8), vektör saat yönünde döner ve ”Sol el dairesel polarizasyon” olarak isim-
lendirilir.
Eğer hem genlik hem faz farkı varsa bileşenler arasında, o zaman Şekil 2.9 ile gösterildği gibi eliptik polar-
izasyon olarak bilinen durum oluşur.
18
Şekil 2.9: Eliptik polarizasyon
2.6 Düzlem Dalgaların Düz Yüzeylere Dik Gelişi
2.6.1 İletken Sınıra Dik Geliş
Gelen dalganın Şekil 2.10’da gösterildiği gibi kayıpsız bir ortamda ilerlediğini (σ = 0) ve mükemmel bir
iletken yüzeye (σ = ∞) çarptığını düşünelim.
Şekil 2.10: İletken sınıra dik gelen dalga
Gelen dalga +z yönünde ilerlemektedir ve Mükemmel İletken Yüzey (MİY) z = 0’da başlamaktadır ve
z = ∞’a kadar uzanmaktadır. E ~ i (z) and H
~ i (z) fazörleri
~ i (z) = a~x Eio · e−iβ1 z

E (2.26)
~ i (z) = a~y Hio · e−iβ1 z

H (2.27)
~ hem H
şeklindedir. 2. Ortamda, hem E ~ bulunmaz yani (E2 = H2 = 0). Yansıyan E
~
~ r (z) = a~x Ero · eiβ1 z

E (2.28)
19
~ yani E
olarak yazılabilir. 1. Ortamda toplam E ~i + E
~r,
~ 1 (z) = E
~ i (z) + E
~ r (z) = a~x Eio · e−iβ1 z + Ero · eiβ1 z

E (2.29)
olarak yazılabilir. z = 0 düzleminde sınır koşulu gereği teğet bileşenler olmayacağından E1t + E2t = 0 gerek-
tirir. Yani
~ 1 (z = 0) = E
E ~ 2 (z = 0) = 0 → a~x (Eio + Ero ) = 0 → Ero = −Eio (2.30)
Bu nedenle 1. Ortamdaki toplam dalga ifadesi
~ 1 (z) = a~x Eio e−iβ1 z − eiβ1 z = −a~x 2iEio sin β1 z

E (2.31)
~ ve H,
olacaktır. E ~ arasındaki ilişkiler kullanılark, yanısyan H
~
H ~ r (z) = 1 (−a~z ) × (−a~x ) Eio · eiβ1 z = a~y Eio eiβ1 z

~ r (z) = 1 a~r × E (2.32)
η1 η1 η1
şeklinde bulunabilir. Benzer şekilde gelen dalganın manyetik alan bileşeni
H ~ i (z) = 1 a~z × a~x Eio · e−iβ1 z = a~y Eio e−iβ1 z

~ i (z) = 1 a~i × E (2.33)
η1 η1 η1
~
olarak elde edilebilir. Böylece 1. ortamda toplam H
~ 1 (z) = H ~ r (z) = a~y Eio eiβ1 z + e−iβ1 z = a~y 2Eio cos (β1 z)
~ i (z) + H

H (2.34)
η1 η1
h i h i
olarak elde edilir. Hatırlarsak ortalama güç Pav = 21 Re E~ ×H
~ ∗ idi. Yukarıdaki analize göre Re E~ ×H
~∗ =
0, yani ortalama güç 0’dır.
1. Ortamda toplam alanın uzay-zaman davranışını inceleyelim.
h i 
~ 1 (z, t) = Re E
E ~ 1 (z) eiωt = ~ax 2Eio sin β1 z sin ωt 


h i duran dalga (2.35)
~ ~ iωt 2

H1 (z, t) = Re H1 (z) e = ~ay η1 Eio cos β1 z cos ωt


~ 1 (z) ve H
E ~ 1 (z) MİY üzerinde (yani z = 0) sırasıyla minimum ve maksimumlarına sahiplerdir. Ayrıca za-
manda π/2 kadar (sin ωt ⇔ cos ωt) ve uzayda λ/4 β · λ/4 = 2π λ

λ · 4 = π/2 kadar faz farkıyla bulunurlar.
20
Örn : Bir y−polarize 100 M Hz frekansında
düzlem dalga havada yayılmaktadır ve x = 0’da mükemmel
~
iletken bir yüzeye çarpmaktadır. E1 = 6 mV /m.
max
~i , H
a) E ~ i b) E
~r , H
~ r c)E
~ toplam ,H
~ toplam fazörlerini bulunuz d) E
~ toplam ’ın ilk 0’ını tayin ediniz?
q
ω = 2πf = 2π108 rad/sn ; β1 = ω/c = 2π/3 rad/sn ; η1 = µ0/ = 120π
ε0
~ i (x) = a~y 6 × 10−3 e−i2πx/3 (ν/m) ;

a) E ~ i (x) = a~z 10−4 e−i2πx/3 (A/m)
H 2π
~ i (x, t) = a~y 6 × 10−3 cos 2π108 t − 2π ~ i (x, t) = a~z 10−4 cos 2π108 t − 2π

E 3 x ; H 2π 3 x
~ r (x) = a~z 10−4 ei2πx/3

~ r (x) = −a~y 6 × 10−3 ei2πx/3 ; H
b) E 2π
~ r (x, t) = −a~y 6 × 10−3 cos 2π108 t + 2π ~ r (x, t) = a~z 10−4 cos 2π108 t + 2π

E 3 x ; H 2π 3 x
~ 1 (x) = E
~ i (x) + E
~ r (x) = −a~y 12 × 10−3 sin 2π

c) E 3 x
~ 1 (x) = H ~ r (x) = a~z 10−4 cos

~ i (x) + H 2π

H 2π 3 x
~ 1 (x, t) = a~y 12 × 10−3 sin 2π

sin 2π108 t

E 3 x
~ 1 (x, t) = a~z 10−4 cos 2π

cos 2π108 t

H 2π 3 x
2π
d) 3 x = −π → x = −3/2 metre
21
2.6.2 Dielektrik Sınıra Dik Geliş
Şekil 2.11: Dielektrik sınıra dik geliş.
Gelen alanlar
~ i (z) = a~x Eio · e−iβ1 z
E
(2.36)
~ i (z) = a~y Eio · e−iβ1 z
H η1
Yansıyan alanlar
~ r (z) = a~x Ero · eiβ1 z
E
(2.37)
~ r (z) = −a~y Ero eiβ1 z
H η1
İletilen alanlar
~ t (z) = a~x Eto · e−iβ2 z
E
(2.38)
~ t (z) = a~y Eto · e−iβ2 z
H η2
Sınır koşulları kullanılarak E1t = E2t ve H1t = H2t yazılabilir. Öyleyse
Ei (0) + Er (0) = Et (0) → Eio + Ero = Eto
1 Eto
Hi (0) + Hr (0) = Ht (0) → η1 (Eio − Ero ) = η2
η2 −η1 2η2
Ero = η2 +η1 Eio ; Eto = η2 +η1 Eio
22
Ero Eto
elde edilebilir. Eio ve Eio oranları sırasıyla yansıma ve iletim katsayıları olarak isimlendirilir.
Yansıma katsayısı
Ero η2 − η1
Γ= = (2.39)
Eio η2 + η1
İletim katsayısı
Eto 2η2
τ= = (2.40)
Eio η2 + η1
Yansıma ve iletim katsayıları arasında
1+Γ=τ (2.41)
ilişkisi açıktır. Γ yansıma katsayısı 0’dan büyük veya küçük olabilir ve iletim katsayısı τ > 0’dır.
Şekil 2.12: Dielektrik yüzeye dik gelişte yansıyan iletilen ve toplam dalga gösterimi.
1. ortamdaki toplam alan, gelen ve yansıyan alanların (yani E ~ i (z) ve E

~ r (z)) toplamı olacağından 1. ortam-
~
daki toplam alan ifadesi E1 (z)
~ 1 (z) = ~ax Ei0 e−iβz (1 + Γe2iβz )
E (2.42)
olarak yazılabilir. Duran dalga oranı (DDO), bir duran dalganın elektrik alan şiddetinin maksimum ve
minimum değerleri arasındaki oran olarak
|Emax | 1 + |Γ|
DDO = = (2.43)
|Emin | 1 − |Γ|
şeklinde tanımlanır.
23
Dielektrik yüzeye dik gelen bir elektromanyetik dalganın (t = 0 anında) gelen, yansıyan ve iletilen kısımlarınn
gözlemlenmesi için örnek bir MATLAB uygulaması.
1 f =100 e6 ; Ei0 =1; eps_0 =1/36/ pi *1 e -9; mu_0 =4* pi *1 e -7;
2 w =2* pi * f ;
3 eps1 =1; eps2 =4;
4 beta1 = w * sqrt ( eps_0 * mu_0 * eps1 );
5 beta2 = w * sqrt ( eps_0 * mu_0 * eps2 );
6 z1 = linspace ( -10 ,0 ,100);
7 z2 = linspace (0 ,10 ,100);
8 z =[ z1 , z2 ];
9 Ei = Ei0 * exp ( - i * beta1 * z1 );
10
11 eta1 = sqrt ( mu_0 /( eps_0 * eps1 )); % birinci ortamin empedansi

12 eta2 = sqrt ( mu_0 /( eps_0 * eps2 )); % ikinci ortamin empedansi
13
14
15 Gamm =( eta2 - eta1 )/( eta2 + eta1 ); % yansima katsayisi

16 Trans =(2* eta2 )/( eta2 + eta1 ); % iletim katsayisi
17
18 Er = Gamm * Ei0 * exp ( i * beta1 * z1 ); % yansiyan alan

19 Etop = Ei + Er ; % toplam alan
20 Etrans = Trans * Ei0 * exp ( - i * beta2 * z2 ); % iletilan alan
21 xline (0 , ’ --r ’ , ’ LineWidth ’ ,2); hold on
22 plot ( z1 , real ( Ei ) , ’ LineWidth ’ ,2); % gelen
23 hold on
24 plot ( z1 , real ( Er ) , ’r ’ , ’ LineWidth ’ ,2); % yansiyan
25 plot ( z1 , real ( Etop ) , ’k ’ , ’ LineWidth ’ ,2); % toplam
26 plot ( z2 , real ( Etrans ) , ’g ’ , ’ LineWidth ’ ,2); % iletilen
27 xlabel ( ’z ( metre ) ’)
28 ylabel ( ’E Alan ’)
29 legend ( ’ Ara Yuzey ’ , ’ Gelen Alan ’ , ’ Yansiyan Alan ’ , ’ Toplam Alan ’ , ’? letilen Alan ’)
1
Ara Yuzey
0.8 Gelen Alan
Yansiyan Alan
0.6 Toplam Alan
Iletilen Alan
0.4
0.2
E Alan
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
-1
-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10
z (metre)
Şekil 2.13: Dielektrik yüzeye dik geliş için MATLAB uygulamasının verilen değerlere ait çıktısı.
24
Örn. (Fazör)
~p =
B 20 ~
+ 10ei2πx/3 a~y , B(x,
i a~x t) ?
h i
~
B(x, t) = Re B~ p · eiωt
h i
= Re a~x 20ei(ωt−π/2) + a~y 10ei(ωt+ 3 x)
2π
2π

= 20 cos (ωt − π/2) a~x + 10 cos ωt + 3 x a~y
Örn. (Sınır Koşulları)

~ 1 = 1.2a~x + 0.8a~y + 0.4a~z . Öyleyse , H
Kaynaksız bir ortamda z=0 düzleminde, B ~ 1, H
~ 2, B
~ 2 ? θ1 , θ2 ?
Şekil 2.14: Sınır koşullar örneği.
~ 1 = µ1 µ0 H
B ~1 B1n = B2n
~ 2 = µ2 µ0 H
B ~2 H1t = H2t
B1n = 0.4 → B2n = 0.4 (z yönünde)
~1 = 1.2a~x +0.8a~y +0.4a~z 1.2a~x +0.8a~y

H 15µ0 → H1t = 15µ0
B2t 1.2 0.8

H2t = µ2 µ0 = H1t → B2t = 15 a~x + 15 a~y
~2 = B
B ~ 2n + B
~ 2t = 0.4~az + 1.2 0.8
15 a~x + 15 a~y
~2 = B
H ~ 2 /(µ2 µ0 ) = (0.4~az + 1.2 0.8
15 a~x + 15 a~y )/µ0
|B1t | √
tan θ1 = |B1n | = 1.22 + 0.82 /0.4 → θ1 = 74.49◦
|B2t |
p
tan θ2 = |B2n | = (1.2/15)2 + (0.8/15)2 /0.4 → θ2 = 13.51◦

Örn: Kaynaksız ortamda J~ = 0 , ρv = 0 , E
~ = E0 sin (ωt − βz) a~x verilmiştir. Öyleyse H
~ ? β?
25

a~x a~y a~z
~+ ~
dB ~
dEx
∇×E dt = 0 ; ∇ × E = d/dx d/dy d/dz = ~ay
dz
Ex 0 0
~
= − a~y β cos (ωt − βz) E0 = − ddtB
~ = β
R
B β cos (ωt − βz) E0 a~y · dt = ω sin (ωt − βz) E0 a~y + C · a~y
( ”C” integral sabiti ve ihmal edebiliriz )
~ =
H βE0
sin (ωt − βz) a~y
ωµ0

a~x a~y a~z
~ = ~
dD ~ =

∇×H dt ; ∇×H 0 0 d/dz

0 Hy 0
dHy β 2 E0
=− dz a~x = ωµ0 cos (ωt − βz) E0 a~x
~
dD ~ = β 2 E0 β 2 E0
R
= dt → D ωµ0 cos (ωt − βz) a~x dt = ω 2 µ0 sin (ωt − βz) a~x
~ · ε0 = D
~ → β 2 E0 √
E ω 2 ε0 µ0 = E0 → β = ω ε0 µ0
~ 1 = 2.4a~x + 10a~z ve
Örn (Sınır koşulları): B ~ 2 = 25.75a~x − 17.7a~y + 10a~z . Orijinde akım yoğunluğu
B
~
JS ’i bulunuz.
Şekil 2.15: Sınır koşulları örneği için gösterim.

~2 − H
Hatırlayalım, ~an × H ~ 1 = J~s idi (yani teğet bileşenler akım yoğunluğu kadar süreksizdir).
~1 = ~1
B 1
H µ0 µ1 = µ0 (1.6a~x + 6.66a~z ) A/m
~2 = ~2
B 1
H µ0 µ2 = µ0 (5.15a~x − 3.54a~y + 2a~z ) A/m

J~S = a~z × H~2 − H
~ 1 , bu vektör yalnızca teğet bileşenlerle yani a~x ve a~y bileşenleriyle oluşur.
J~S ≡ a~z × ([5.15 − 1.6] a~x − 3.54a~y ) · 1

µ0 = (3.55a~y + 3.54a~x )/µ0 (A/m)
Örn. (Fazör):
~ = 10 cos 108 t − 10x + π/6 a~z . Fazör formda?

A
26
h i h i
~ (x, t) = Re A
A ~ (x) eiωt = Re 10ei(108 t−10x+π/6) · a~z ()
~ (x) = 10e−i(10x−π/6) · a~z

A
Örn (Temel dalga kavramları): İlerleyen dalga ifadesi y = sin(βz − ωt) ile verilsin. Dalganın t = 0 ve
λ/8 kadar ilerlediği t = t1 anlarındaki durumunu çiziniz. Dalganın hızı vp = 3 × 108 m/sn = c ve açısal
frekansı ω = 106 rad/sn olsun. Daha sonra t1 aynı olmak üzere ω = 2 × 106 rad/sn için yine dalgayı çiziniz.
Dalga bir periyot (T = 2π/ω) kadar sürede dalgaboyu (λ) kadar yol alır. O halde λ/8 kadar mesafeyi
T /8 = 2π/(8ω)
kadar sürede alır ve
t1 = π/(4ω)
olur. Bu kadar sürede dalga
λ/8 = c × t1 = 3 × 108 × π/(4 × 106 ) = 236 m
mesafe kat eder. İkinci durumda yani açısal frekans iki katına çıktığında dalga boyu yarıya düşecektir ancak
kat edeceği mesafe değişmez. Tek değişen bu durumda kat edilen mesafe λ/8 iken λ/4 olmasıdır. Her iki
durum için de dalganın çizimi Şekil 2.16 ile verilmiştir.
Şekil 2.16: Verilen dalganın her iki açısal frekans için t = 0 ve t = t1 anlarında çizimi.
27
~ t) = 10sin(ωt + βz)~ax + 10cos(ωt + βz)~ay ile verilen alanın polarizasyonunu
Örn (Polarizasyon): E(z,
inceleyiniz.
z = 0 düzleminde ωt = 0, π/4, π/2, 3π/4 ve π olduğu değerlere bakalım. Elde edilen gözlemler Şekil 2.17 ile
verilmiştir.
Şekil 2.17: Alan değerleri (solda) ve z = 0 düzleminde çizimi.
Dikkat edilirse dalga ~az yönünde ilerlemektedir ve sağ el dairesel polarizasyon oluşmuştur.
~ t) = 50cos(ωt − βz)~ax V /m olan bir
Örn (Poynting Vektörü): Boş uzayda elektrik alan bileşeni E(z,
elektromanyetik dalganın sabit bir z düzleminde bulunan 2.5 m yarıçaplı bir daireden geçirdiği ortalam gücü
bulalım.
y
x
z
m
5
2.
r=
Ortalama güç P~ort (z) = 21 Re [E (z) × H ∗ (z)] idi. Şimdi elimizdeki bilgilerle manyetik alan ifadesini bulalım.
Boş uzayda olduğumuza göre η0 = 120π olur ve dalga z yönünde ilerlerken elektrik alan bileşeni x yönünde
polarize oluyorsa manyetik alan bileşeni y yönünde polarize oluyordur. Zamana ve konuma göre ifadesi
verilmiş elektirk alanın fazör ifadesini, daha sonra manyetik alanın fazör ifadesini bulalım ve ortalama güç
akış yoğunluğunu bulalım. Elektrik alanın fazör ifadesi
~
E(z) = 50e−iβz~ax
ve karşılık gelen manyetik alanın fazör ifadesi
~
H(z) = 50 −iβz
120π e ~ay
olacaktır. O halde r = 2.5 m yarı çaplı daireden geçen toplam ortalama güç
P~toplam (z) = 21 Re [E (z) × H ∗ (z)] ∗ (πr2 ) = 12 50. 120π
50
.π(2.5)2 = 65.1 W att
bulunur.
28
2.7 Düzlem Dalgaların Düz Yüzeylere Eğik Gelişi
2.7.1 Mükemmel İletken Sınıra Eğik Geliş
Şekil 2.18: fıguredenemesi
Yansıyan dalganın davranışı, gelen alanın kutuplanmasına bağlıdır. En genel halde gelen dalganın kutuplan-
ması, dik ve paralel kutuplanmış hallerinin toplamıdır. O halde en genel çözüm için iki çözümün toplamı
olarak elde edilebilir. Şimdi iki durumu inceleyelim.
2.7.2 Dik Kutuplanma
(diğer adıyla Yatay Kutuplanma veya E Kutuplanma)

Gelen alan için dalganın ilerleme yönündeki birim vektör:
a~i = a~x sin θi + a~z cos θi
~ alan:
Gelen E
~ i (x, z) = a~y Eio · e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

E
~ alan:
Gelen H
~i =
H 1 ~i =
×E Eio
(−a~x cos θi + a~z sin θi ) e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )
η1 a
~i η1
Yansıyan dalga için dalganın ilerleme yönündeki birim vektör:
a~r = a~x sin θr − a~z cos θr
~ r = a~y Ero · e−iβ1 (x sin θr −z cos θr )

E
29
~r =
H 1 ~r =
×E Eio
(−a~x cos θi − a~z sin θi ) e−iβ1 (x sin θi −z cos θi )
η2 a
~r η1

~
MİY üzerinde ( yani z=0, xy düzleminde ), toplam E ~i + E
=E ~r sınır koşulları gereği sıfırlanır (yani
Eteget = 0). Bu nedenle

~i + E
~ r = a~y Eio · e−iβ1 x sin θi + Ero · e−iβ1 x sin θr = 0

Etoplam = E
z=0
Bunun her durumda geçerli olması için ∀ {θi , θr , x}, Eio = −Ero ve θi = θr . Öyleyse
~ r = −a~y Eio e−iβ1 (x sin θi −z cos θi )

E
~ r:
Benzer şekilde, ilintili manyetik alan H
~r =
H Eio
(−a~x cos θi − a~z sin θi ) e−iβ1 (x sin θi −z cos θi )
η1
Toplam alanlar, gelen ve yansıyan alanların vektörel toplamıdır.
2.7.3 Paralel Kutuplanma
(diğer adıyla Düşey Kutuplanma veya H Kutuplanma )

~ i gelen alanının geliş düzlemine paralel olduğu durumu ele alalım. E
Şimdi E ~ i ve E
~ r x,z yönlerinde bileşenlere
sahipken H ~ i ve H
~ r yalnızca y bileşenine sahip olacaktır.
Gelen alanlar için
~ i (x, z) = Eio (a~x cos θi − a~z sin θi ) e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

E
~ i (x, z) = a~y Eio e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

H η1
Yansıyan alanlar
~ r (x, z) = Ero (a~x cos θr + a~z sin θr ) e−iβ1 (x sin θi −z cos θi )

E
~ r (x, z) = −a~y Eio e−iβ1 (x sin θr −z cos θr )

H η1
şeklinde fazör formda yazılabilir.
~ toplam sıfırlanacağı için

MİY üzerinde Eincident + Eref lected ifadesinin vektörel toplamı olan toplam alan E
~ toplam (x, o) = E
E ~ i (x, o) + E
~ r (x, o) = 0
olacaktır. Bu nedenle
30
~ toplam (x, o) = a~x Eio cos θi · e−iβ1 x sin θi + Ero cos θr · e−iβ1 x sin θr = 0

E
∀x için bu denkliğin sağlanması gerektiğinden
Eio = −Ero ve θi = θr
olacaktır.
31
2.7.4 Dielektrik Sınıra Eğik Geliş
Şekil 2.19: Snell Yasası.
2.7.5 Tam Yansıma
Snell yasasına göre eğer dalga daha az yoğun bir ortama doğru hareket ederse θt θi oluyordu. Peki θt = π/2
oluşabilir mi?
θt = π/2 → θc = θi kritik açı olarak isimlendirilsin. Öyleyse
p p
sin θc = ε2 /ε1 (çünkü ν1 /ν2 = ε2 /ε1 ve sin θt |π/2 = 1)
Bu nedenle
p p
θc = sin−1 ε2 /ε1 = sin−1 (n2 /n1 ) (eğer µ1 = µ2 , aksi takdirde θc = sin−1 ε2 µ2 /ε1 µ1 )
Peki θi , θc değerinden büyük olursa ne olur?
p q
1 − sin2 θt =+ ε1 /ε2 · sin2 θi − 1
p
sin θt = ε1 /ε2 sin θi 1 → cos θt = − i
Ortam 2 için faz terimi
e−iβ2 a~t ·~r burada a~t = a~x · sin θt + a~z · cos θt , ~r = xa~x + y a~y + z a~z
Öyleyse e−iβ2 ·z·cos θt · e−iβ2 ·x·sin θt faz terimi olacaktır.
q
Eğer cos θt = i ε1 /ε2 · sin2 θi − 1 → olursa, üstel terim fiziksel olmayan bir artış gösteriyor demektir. Bu
32
q
nedenle diğer matematiksel çözüm olan cos θt = −i ε1 /ε2 · sin2 θi − 1 seçilmelidir. Bu terim bize z yönünde
zayıflayan bir bileşenin olduğu bilgisini verir. Şekil Şekil 2.20’de gösterildiği gibi bir zayıflama söz konusudur.
√
ε2 /ε1 ·sin2 θi −1
z bileşeni e−zβ2 terimi nispetinde zayıflar.
√
Yüzey üzerinde yani x yönünde e−iβ2 ε1 /ε2 ·sin θi ·x faz terimi ile ilerler.
Eğer θi θc olursa, dalga ara yüzeyde ilerleyen ve yüzey dalgası olarak isimlendirilen bir davranış gösterir.
(Şekil 2.21)
Şekil 2.21: Kritik açıdan daha büyük açı ile geliş durumu.
33
2.7.6 Dik Kutuplanma
Şekil 2.22: Dielektrik ortamda dik kutuplanmış düzlem dalganın düzlem sınıra eğik gelişi.
Gelen dalgalar:
~ i (x, z) = a~y Eio · e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

E (2.44)
~ i (x, z) = (−a~x cos θi + a~z sin θi ) Eio · e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

H (2.45)
η1
Yansıyan dalgalar:
~ r (x, z) = a~y Ero · e−iβ1 (x sin θr −z cos θr )
E (2.46)
~ r (x, z) = (a~x cos θr + a~z sin θr ) Ero · e−iβ1 (x sin θr −z cos θr )

H (2.47)
η1
İletilen dalgalar:
~ t (x, z) = a~y Eto · e−iβ2 (x sin θt +z cos θt )

E (2.48)
~ t (x, z) = (−a~x cos θt + a~z sin θt ) Eto e−iβ2 (x sin θt +z cos θt )

H (2.49)
η2
Sınır düzlem üzerinde (z=0) sınır koşulları gereği teğet bileşenler süreklidir, yani

a~y E ~ i (x, o) + E
~ r (x, o) = E ~ t (x, o) a~y (2.50)
ve
~ i (x, o) + H
a~x · H ~ r (x, o) · a~x = a~x · H
~ t (x, o) (2.51)
olacaktır. (E1t = E2t , H1t = H2t → eğer yüzey üzerinde J~ gibi serbest kaynaklar yoksa )
O halde z = 0 üzeride
Eio · e−iβ1 x sin θi + Ero · e−iβ1 x sin θr = Eto · e−iβ2 x sin θt (2.52)
1 Ero
−Ero · cos θi e−iβ1 x sin θi + Ero · cos θr e−iβ1 x sin θr = · cos θt e−iβ2 x sin θt (2.53)
η1 η2
34
yazılabilir. ∀x için bu denklikler sağlanıyorsa
β1 x sin θi = β1 x sin θr = β1 x sin θt (2.54)
Snell yasası ile tutarlı ilişkiler elde edilir.
Öyleyse
1 Eto
Eio + Ero = Eto and (Eio − Ero ) cos θi = cos θt (2.55)
η1 η2
Ero η2 cos θi − η1 cos θt
Γ⊥ = = (2.56)
Eio η2 cos θi + η1 cos θt
Γ⊥ dik polarizasyon için yansıma katsayısıdır.

Eto 2η2 cos θi
τ⊥ = = (2.57)
Eio η2 cos θi + η1 cos θt
τ⊥ is dik polarizasyon için iletim katsayısıdır. O halde
1 + Γ ⊥ = τ⊥ (2.58)
Şimdi yansımanın olmadığı yani Γ⊥ = 0 durumunu inceleyelim.
η2 cos θi = η1 cos θt (2.59)
Öyleyse
2
η1 n1 2
sin2 θi = 1 − η2 cos2 θt where cos2 θt = 1 − sin2 θt = 1 − 2
n2 2 sin θi
2
n1 2

2 η1
sin θi = 1 − 1 − 2 sin2 θi (2.60)
η2 n2
s
ε2 /ε1 − µ2 /µ1
sin θi = (2.61)
µ1 /µ2 − µ2 /µ1
sin θi ≤ 1 → ε2 /ε1 ≤ µ1 /µ2 şartı sağlanmalıdır.
Eğer µ1 = µ2 , sin θi → ∞ ki bu θi . açısı gerçek bir açı değildir.
O halde µ1 = µ2 için (çoğu dielektrik malzeme µ0 manyetik geçirgenliğe sahiptir) gerçekte hiç yansımanın
gerçekleşmeyeceği bir açı yoktur. Hiç yansımanın olmadığı θi açısı ” Brewster açısı ” olarak isimlendirilir.
35
2.7.7 Paralel Kutuplanma
Şekil 2.23: Dielektrik ortamda paralel kutuplanmış düzlem dalganın düzlem sınıra eğik gelişi.
Gelen dalgalar:
~ i (x, z) = Eio (a~x cos θi − a~z sin θi ) · e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

E (2.62)
~ i (x, z) = Eio a~y · e−iβ1 (x sin θi +z cos θi )

H (2.63)
η1
Yansıyan dalgalar:
~ r (x, z) = Ero (a~x cos θr + a~z sin θr ) · e−iβ1 (x sin θr −z cos θr )

E (2.64)
~ r (x, z) = −a~y Ero · e−iβ1 (x sin θr −z cos θr )

H (2.65)
η1
İletilen Dalgalar:
~ t (x, z) = Eto (a~x cos θt − a~z sin θt ) · e−iβ2 (x sin θt +z cos θt )

E (2.66)
~ t (x, z) = a~y Eto e−iβ2 (x sin θt +z cos θt )

H (2.67)
η2
Sınır düzlemde (z=0)

(Eio + Ero ) cos θi = Eto cos θt (2.68)
1 1
(Eio − Ero ) = Eto (2.69)
η1 η2
O halde
Ero η2 cos θt − η1 cos θi

Γk = = (yansıma katsayısı) (2.70)
Eio η2 cos θt + η1 cos θi
Eto 2η2 cos θi

τk = = (iletim katsayısı) (2.71)
Eio η2 cos θt + η1 cos θi
36
Hiç yansıma yoksa Γk = 0, η2 cos θt = η1 cos θi olmalıdır. Bu durumda θi = θB k Brewster açısıydı.
η2
cos θi = η1 cos θt
Snell yasası kullanılarak

η2 2 η1 2
1 − sin2 θi = 2

η1 2 1− η2 2 sin θi
s
ε2 /ε1 − µ2 /µ1
sin θi = (2.72)
ε2 /ε1 − ε1 /ε2
burada θi paralel kutuplama için Brewster açısıdır.
Tam yansıma kutuplanma tipinden bağımsızdır. Tek koşul daha yoğun ortamdan daha az yoğun ortama
dalganın iletimidir ( yani µ2 ε2 ≤ µ1 ε1 )
Dik polarizasyon için manyetik olmayan ortamlarda ( veya µ1 = µ2 ise) ”hiç yansımanın olmadığı” durumu-
nun gerçekleşeceği gerçek bir açı bulunmamaktadır, Γ = 0 durumu (yani tam iletim ) .
37
2.8 İletim Matrisleri
Consider an electric field, linearly polarized in a~x and propagating in a~z , in a lossless, homogeneous and
isotropic medium (dielectric).
E (z) = Eo+ e−iβ1 z + Eo− eiβ1 z (2.73)
1 1
H (z) = Eo+ e−iβ1 z − Eo− eiβ1 z = [E+ (z) + E− (z)] (2.74)
η η
f orward → E+ (z) = Eo+ e−iβ1 z = 1

2 [E (z) + ηH (z)]
(2.75)
1
backward → E− (z) = Eo− eiβ1 z = 2 [E (z) − ηH (z)]
In matrix form;

E 1 1 E+ E+ 1 1 η E
a) = 1 , b) = (2.76)
H η − η1 E− E− 2 1 −η H
Wave impedance at z ;
E (z)
Z (z) = (2.77)
H (z)
Reflection coefficient at z ;
E− (z)
T (z) = (2.78)
E+ (z)
E2+ = Eo+ e−iβ1 z
E1+ = Eo+ e−iβ1 z = Eo+ e−iβ(z2 −`) = eiβ` E2+
Similarly, one may obtain
38
E1− = e−iβ` E2−
E1+ = eiβ` E2+
in matrix form ;
eiβ` 0

E1+ E2+
= (2.79)
E1− 0 − eiβ` E2−
eiβ` 0

is propagation matrix for the forward and backward waves.
0 − eiβ`
Now, let’s relate (E1 , H1 ) and (E2 , H2 ). Insterting in Eq a), one obtains;
eiβ` 0

E1 1 1 E1+ 1 1 E2+
= =
H1 1 /η1 − 1 /η1 E1− 1 /η1 − 1 /η1 0 − eiβ` E2−
|
{z
}
E1+
E1−
and using Eq b) ;
eiβ` 0

E1 1 1 1 1 η1 E2
=
H1 2 1 /η1 − 1 /η1 0 − eiβ` 1 − η1 H2
|
{z }
E
2 E2+
2−
After some algebra

E1 cos (β`) iη sin (β`) E2
= (2.80)
H1 isin (β`)/η cos (β`) H2
| {z }
ABCD matrix
Note that, ABCD matrix is constituted of medium parameters (β, η, `). If a multiplayer structure is composed
of N layers, one may easily obtain the total ABCD matrix simply by multiplying ABCD matrices of each
layer in given sequence. For instance
β1 , l 1 , η 1 β2 , l2 , η2 βN , lN , ηN
E1 EN E1

AT op BT op
EN
≡
H1

A1 B1

A2 B 2

AN B N
HN H1 CT op DT op HN
C1 D1 C2 D 2 CN DN
Atot B tot

A1 B 1 A2 B2 AN B N
where = ....
C tot Dtot C1 D1 C2 D2 CN DN
Now let’s analyze the system in terms of impedances. Recall that Z = E/H
E1 E2 cos(β1 `1 )+isin(β`)/ηH2
Impedance of medium Z1 = H1 = E
i 2/η sin(β1 `1 )+cos(β1 `1 )H2
39

cos (β`) iη sin (β`) A B
For simplicity, let’s name =
isin (β`)/η cos (β`) C D
Manipulating, one derives;
E2/ ·A+B
Z1 = H2 ·η = Z2 A+B
(A ≡ D)
ηD+η E2/H C
A+CZ2
2
Now consider the system below
Z1 −Z2
Recall that reflection r = Z1 +Z2 can be defined in terms of impedances. So, the reflection coefficient in terms
of ABCD parameters;
B − CZ2 2
r= (2.81)
2Z2 A + CZ2 + B
E2+ E2 +Z2 ·H2 H2 (E2 +Z2 )

τ= E2− = E1 +Z2 ·H1 = E2 A+H2 B+Z2 (E2 C+AH2 ) (E2+ → transmitted, E2− → incident )
So, the transmission coefficient in terms of ABCD parameters

2Z2
τ= (2.82)
2Z2 A + B + Z2 2 C
Now let’s assume that we desire to observe reflection and transmission not at the discontinuity boundary,
but at a different plane. That is;

A B
We derived which relates field quantities at Z2 and Z3 planes as well as reflection coefficient r
C D
and transmission coefficient τ .
If one aims to determine r and τ at Z1 and Z4 , respectively; one simply relates field expressions. Namely;
40
E0− ·eiβZ1 E0− ·eiβZ2
rZ1 = E0+ ·e−iβZ1
= |r| · e2iβZ1 ; rZ2 = E0+ ·e−iβZ2
= |r| · e2iβZ2
Then;
rZ1 = rZ2 · e2iβ(Z2 −Z1 ) = rZ2 · e2iβ`1 (2.83)
where rZ2 is derived via propagation matrix.
Similarly; τZ3 and τZ4 are related through ;
E 2 0− ·e−iβZ3 E 2 0+ ·e−iβZ4
τZ3 = E0+ ·e−iβZ2
= |τ | · e−iβ(Z3 −Z2 ) ; τZ4 = E0+ ·e−iβZ1
So; τZ4 = |τ | · e−iβ(Z3 −Z2 ) · e−iβ`2 · e−iβ`1
τZ4 = τZ3 · e−iβ(`2 +`1 ) (2.84)
where τZ3 is derived through propagation matrix.
41
Bölüm 3
DALGAKILAVUZLARI
Eğer ele alınan dalgakılavuzu için ε, µ ve S z yönünde değişmiyorsa, üniform (tek biçimli) dalgakılavuzu
olarak isimlendirilir. Bu ders kapsamında yalnızca üniform dalgakılavuzlarından bahsedeceğiz.
Dalgakılavuzu Tipleri
Paralel Plaka Dalgakılavuzları ( TEM, TE, TM )
Şekil 3.2: Paralel Plaka Dalgakılavuzu için şematik gösterimi.
Dikdörtgen Dalgakulavuzu ( TE, TM )

Dairesel Dalgakılavuzları ( TE, TM )
Optik fiber dalgakılavuzları ( Hibrid modlar )
Dalgakılavuzlarında bir çok dalga biçimi oluşabilir. Oluşabilecek her dalga biçimine mod denir.
Analizlerimizde zamanda harmonik ve zaman bağımlılığı eiωt olan ve z yönünde ilerleyen elektromagnetik
dalgaları ele alacağız.
42
Şekil 3.3: Dikdörtgen dalgakılavuzunun şematik gösterimi (solda) ve gerçek bir dalgakılavuzu (sağda).
Mükemmel
İletken Yüzey
Şekil 3.4: Dairesel dalgakılavuzunun şematik gösterimi (solda) ve gerçek bir dalgakılavuzu (sağda).
Şekil 3.5: Optik dalgakılavuzları
1) TEM Modlar : Enine (Transverse) Elektrik ve Magentik, Ez = Hz = 0
2) TE Modlar : Enine (Transverse) Electrik, Ez = 0, Hz 6= 0
3)TM Modlar : Enine (Transverse) Magnetik, Ez 6= 0, Hz = 0
4) Hibrid Modlar: Ez 6= 0, Hz 6= 0
3.1 Mükemmel İletken Sınırlı Üniform Dalgakılavuzları
Uniform, lossless waveguide

EM wave propagates in +z direction
~ (x, y, z) = [~et (x, y) + a~z ez (x, y)] e−iβz
E (3.1)
43
h i
~ (x, y, z) = ~ht (x, y) + a~z hz (x, y) e−iβz
H (3.2)
~ + k2 E
Recall that we had derived ∇2 E ~ = 0, ∇2 H
~ + k2 H
~ = 0 for source-free-medium.
~ = Ex a~x + Ey a~y + Ez a~z

E
∇2 Ex + k 2 Ex = 0
∇2 Ey + k 2 Ey = 0
∇2 Ez + k 2 Ez = 0 similarly ∇2 Hz + k 2 Hz = 0

d 2 Ez d 2 Ez d 2 Ez d2 Ez d2 Ez
∇2 Ez = dx2 + dy 2 + dz 2 dx2 + dy 2 → transverse port ∇2 tEz
Ez = ez (x, y) e−iβz , Hz = hz (x, y) e−iβz
d 2 Ez 2
dz 2 = (−iβ) Ez = −β 2 Ez
Hence;
∇2 Ez + k 2 Ez = ∇2t Ez + k 2 − β 2 Ez = 0

| {z }
kc 2
One may write;
∇2t Ez + kc 2 Ez = 0 or ∇2t + kc 2 ez (x, y) e−iβz = 0

For further analysis, let’s write
∇2t + kc 2 ez (x, y) = 0 similarly ∇2t + kc 2 hz (x, y) = 0

Once the ez and hz components are determined, other components can be found via Maxwell’s equations.
~ = −iωµH
∇×E ~

a~x a~y a~z

d/dx d/dy d/dz = −iωµ [Hx a~x + Hy a~y + Hz a~z ]

Ex Ey Ez
44
TEM Modları TE Modları (Ez = 0) TM Modları (Hz = 0)
√ p p
β ω εµ k 2 − kc 2 k 2 − kc 2
ϕ ν Hz Ez
dφ
MİY üzerinde Sınır Koşulları MİY üzerinde sabit dn =0 ϕ=0
∇2t + kc 2 ϕ = 0 ∇2t + kc 2 ϕ = 0

ϕ equation ∇2t ϕ = 0
~ t = −∇t · ϕ · e−iβz ~t = −iβ ~t = −iβ

Transverse Component E H kc 2
· ∇t · ϕ E kc 2
· ∇t · ϕ
pµ
Wave Impedance Z T EM = ε Z T E = ωµ/β Z T M = β/ωε
Transverse Component ~t =
H 1 ~t
a~z × E ~t = ZT EH
E ~ t × a~z ~t =
H 1 ~t
a~z × E
Z T EM ZT M
Tablo 3.1: Table
⇒ −iωµHx = d/dy ·Ez − d/dz ·Ey = dEz /dy + iβEy
−iωµHy = d/dz ·Ex − d/dx ·Ez = −iβEx − dEz /dx
−iωµHz = d/dx ·Ey − d/dy ·Ex
~ = iωεH
Similarly ∇ × H ~

a~x a~y a~z

d/dx d/dy d/dz = −iωε [Ex a~x + Ey a~y + Ez a~z ]

Hx Hy Hz
⇒ −iωεEx = d/dy ·Hz − d/dz ·Hy = dHz /dy + iβHy
−iωεEy = d/dz ·Hx − d/dx ·Hz = −iβHx − dHz /dx
−iωεEz = d/dx ·Hy − d/dy ·Hx
So, 4 components are a function of Hz & Ez
Hx = f (Ez , Hz ) ; Hy = g (Ez , Hz ) ; Ex = u (Ez , Hz ) ; Ey = ν (Ez , Hz )
As shown in Table 3.1
3.2 Paralel Plakalı Dalgakılavuzları
Supports TEM, TE, TM Modes.

xz plane at z=0 and z=d
one PEC
45
wave propagates in z direction (As shown in Figure 3.7)
3.2.1 TEM Modları

d2 ν d2 ν
∇2t ϕ = 0 → ∇z 2 ν = 0 → dx2 + dy 2 =0
dν d2 ν
ωd → dx =0 → dx2 = 0 → v (y) = Ay + B
v (0) = 0 → B = 0
v (d) = v0 → A = v0 /d
→ v (y) = y Vd0
~et = −∇t · ν = −dv/dx ·a~x − dv/dx · a~y = −ν0 /d · a~y

| {z }
0
~ t = −ν0 /d · e−iβz a~y ,

E Ez = 0, Ex = 0
q
~t =
H 1 ~t =
a~z × E ε ν0 −iβz ~y = H
~z = 0
z T EM µ a~x d e , H
√
β = ω εµ. If no propagation occurs, β = 0
β = 0 for f = 0 → this is cut-off frequency.
So, one may say a parallel plate waveguide is an all-pass filter.
3.2.2 TM Modları
Hz = 0, Ez 6= 0, ϕ = Ez
46
 
2 2
ez = 0 → d2 dx2 +d2 dy 2 + kc  ez = d2 dy 2 + kc 2 ez = 0

∇2 t + k c
| {z }
0
ez = A cos (kc y) + B sin (kc y)
Boundary Conditions
at y = 0 and y = d Ez = 0 → A = 0 and kc = nπ/d
nπ

⇒ ez = B sin d y
~t = −iβ
nπ
e−iβn z ;

Ez = B sin d y E kc · ∇ t · Ez
at cut-off frequency, β = 0 (no propagation)
q
nπ 2
√
β= k2 − d = 0 → k = 2πf /ν → ν = 1 εµ
cut-off frequency for nth mode (n=1,2,3,...)

n 1
fcn = √ (3.3)
2d εµ
3.2.3 TE Modları
Ez = 0 , Hz 6= 0, ϕ = Hz
∇2 t + kc 2 hz = 0 → hz = A cos (kc y) + B sin (kc y)

Boundary Conditions (y = 0, y = d)
nπ

dϕ/dy = 0 → B = 0 and hz = An cos d ·y
nπ
e−iβz

Hz = An cos d y
~t = −iβ
H kc · ∇t · Hz
TEn modes n=1,2,3,...
Dominant mode is the first possible mode in waveguide. For parallel plate waveguide,
dominant mode is TEM mode.
3.3 Dikdörtgen Dalgakılavuzları
TE, TM Modlarını desteklemektedir
47
Şekil 3.8: Dikdörtgen dalgakılavuzunun geometrisi.
3.3.1 TE Modları (Ez = 0 , Hz 6= 0)
∇2 t + kc 2 Hz = 0 = ∇2 t + kc 2 hz (x, y)e−iβz = 0

Now let’s seperate hz (x, y) in terms of multiplication as;
hz (x, y) = X (x) Y (y)
and solve differential equation ∇2 t + kc 2 X (x) Y (y) = 0

d2 X 2 1 d2 X 1 d2 Y
Y dx2 + X ddyY2 + kc 2 XY = 0 = 2
+ 2
+kc 2
X dx Y dy
| {z } | {z }
f (x) g(y)
f (x) and g(y) are functions of x and y, respectively. They should be constant since kc is constant. Hence,
one may write;
f (x) + g(y) = −kc 2 


kx 2 + ky 2 = kc 2
2 2 2
−kx − ky = −kc

1 d2 X d2 X
f (x) = −kx 2 → X dx2 = −kx 2 → dx2 + Xkx 2 = 0
1 d2 Y d2 Y
g(y) = −ky 2 → Y dy 2 = −ky 2 → dy 2 + Y ky 2 = 0
Then,
X = A cos(kx x) + B sin(kx x)
Y = C cos(ky y) + D sin(ky y)
hz (x, y) = X (x) Y (y) = [A cos(kx x) + B sin(kx x)] [C cos(ky y) + D sin(ky y)]
Hz (x, y, z) = hz (x, y)e−iβz
A,B,C,D constant can be determined ( kx and ky as well ) by Boundary conditions. Recall that dφ/dn = 0
on PEC where ϕ = Hz .
48
on PEC
dhz dhz dhz dhz

dφ/dn = 0 → dx x=0 = 0 (1), dx x=a = 0 (2), dx y=0 = 0 (3), dx y=b = 0 (4)
dhz /dx = Y [−Akx sin(kx x) + Bkx cos(kx x)] = 0
From (1) B = 0 ; From (2) kx = mπ/a
dhz /dy = X [−Cky sin(ky y) + Dky cos(ky y)] = 0
From (3) D = 0 ; From (4) ky = nπ/b
So;
mπ nπ

hz (x, y) = A · C · cos a x cos b y ( A · C is arbitrary constant )
m=0,1,2,... n=1,2,...
m=1,2,... n=0,1,... ( m=n=0 is not allowed )
p 2 2
β= k 2 − kc 2 where kc 2 = kx 2 + ky 2 = (mπ/a) + (nπ/b)
Propagation constant of T Emn mode

r h i
2 2
βmn = k 2 − (mπ/a) + (nπ/b) (3.4)
Each mode has its own cut-off frequency ( βmn = 0 )
2 2
βmn = 0 → k 2 = kc 2 = (mπ/a) + (nπ/b)
Hence, the cut-off frequency of the T Emn mode ;

c
q
2 2
f cmn = √ (mπ/a) + (nπ/b) (3.5)
2π εr µr
At a given frequency f → f f c → propagating mode
49
→ f = f c → cut-off condition
→ f ≺ f c → evanescent mode
Generally a b is choosen for waveguide applications Then,
c
f c10 T E = √ (3.6)
2a εr µr
c
f c20 T E = √ (3.7)
a εr µr
c
f c01 T E = √ (3.8)
2b εr µr
r
TE c 1 1 1
f c11 = 2
+ 2·√ (3.9)
2 a b εr µr
If a 2b
f c10 ≺ f c20 ≺ f c01 ≺ f c11 (3.10)
The mode with the lowest cut-off frequency is the ”dominant mode”. For a given geometry a b, T E10 is
the dominant mode.
3.3.2 TM Modes ( Ez 6= 0, Hz = 0 )
∇2 t + kc 2 Ez = 0 = ∇2 t + kc 2 ez (x, y)e−iβz

Letting ez (x, y) = X (x) Y (y) one may write
50
d2 X 2
Y dx2 + X ddyY2 + XY kc 2 = 0
1 d2 X 1 d2 Y
2
+ 2
+kc 2 = 0 → kx 2 + ky 2 = kc 2
X dx Y dy
| {z } | {z }
−kx 2 −ky 2
which gives;
1 d2 X 1 d2 Y
X dx2 + kx 2 = 0 ; Y dy 2 + ky 2 = 0
Solution of differential equations are;
X = A cos(kx x) + B sin(kx x)
Y = C cos(ky y) + D sin(ky y)
Boundary condition is that ϕ = 0 on PEC where ϕ = Ez (Şekil 3.12)
At x = 0, ez = 0 → A=0
At x = a, ez = 0 → kx = mπ/a
At y = 0, ez = 0 → c=0
At y = b, ez = 0 → ky = nπ/b
So, for TM modes;
Ez (x, y, z) = B.D. sin (mπ/a · x) sin (nπ/b · y) e−iβmn z (3.11)

where q q q
2 2
βmn = k 2 − kc 2 = k 2 − kx 2 − ky 2 = k 2 − (mπ/a) − (nπ/b) (3.12)
For TM modes m or n can not be 0. T M10 or T M01 does not exist.
c
q
2 2
f cmn |βmn =0 = √ (mπ/a) + (nπ/b) (3.13)
2π εr µr
Hence, T E10 is the dominant mode for RW6 ( for a¿b )
Ex : For a=2.286 cm, b=1.016 cm
51
1) Find first cut-off frequencies
2) Find frequency bandwith of dominant mode
3) Find frequency bandwith of double-mode region
3.4 Dairesel Dalgakılavuzları
Şekil 3.13: Daieresel dalgakılavuzunun geometrisi.
3.4.1 TE Modları (Ez = 0 , Hz 6= 0)
∇2 t + kc 2 ϕ = 0 where ϕ = Hz and dϕ/dn = 0 on PEC

dϕ 1 dϕ dϕ
∇t2 ϕ = ∇ · (∇ϕ) = ∇ · dρ a
~ρ + ρ dφ a~φ + dz a
~z
52
h i
d2 ϕ
∇t2 ϕ = 1
ρ
d
dρ ρ dϕ
dρ +
d
dφ
1 dϕ
ρ dφ + dz 2
ϕ = Hz (ρ, φ, z) = hz (ρ, φ) e−iβz and let’s sperate hz = R (ρ) + P (φ)
d2 hz 1 dhz 1 d2 hz
∇t2 hz = dρ2 + ρ dρ + ρ2 dφ2
2 2 2
= P ddρR2 + P dR 1 1 d P
dρ ρ + R ρ2 dφ2 + kc RP = 0
1 d2 R 1 1 d2 P
1
→ × RP = R dρ2 + 1 1 dR
R ρ dρ + P ρ2 dφ2 + kc 2 = 0
ρ2 d2 R d2 P
→ ×ρ2 = R dρ2 + ρ dR
R dρ + kc 2 ρ2 = − P1 dφ2
00 0
or → ×R = ρ2 R + ρR + ρ2 kc 2 − kφ 2 R = 0

which is known as Bessel’s Differential Equation, where
00
.
kφ = −P P
The solution is
R = C · Jkφ (kc ρ) + ∆Nkφ (kc ρ) (3.14)
where Jν (x) is the Bessel function of the first kind of order ν and Nν (x) is the Bessel function of the second
kind of order ν.
R · P = Hz (ρ, φ, z) = [C · Jkφ (kc ρ) + ∆Nkφ (kc ρ)] [A sin (kφ φ) + B cos (kφ φ)] e−iβz (3.15)
2
since P 00 + kφ P = 0 → P = A sin (kφ φ) + B cos (kφ φ)
Hz (ρ, φ, z) = Hz (ρ, φ + 2πt, z) where t is an integer due to the circular symmetry. This can be true only if
kφ becomes an integer. So, kφ = n
Nν (x) has the property as x → 0, Nν (x) → −∞
Since ρ = 0 is in the waveguide domain, Nν (x) can not be a physical solution. Hence ∆ → 0. Hence;
hz (ρ, φ) = C [A sin (nφ) + B cos (nφ)] Jn (kc ρ) (3.16)

0
dhz dJn (kc ρ) nm ρ nm
~n = ~aρ , = 0 → = 0 → k c = (3.17)
dn ρ=a dρ a
0
where ρ nm is the mth root of derivative nth order bessel of function
r . 2
βnm = k 2 − ρ0 nm a (3.18)
0
For some TEmn modes in circular waveguide, ρ nm values are as shown in Table 3.2 1.841 → the minimum
53
HH m
HH 1 2 3
n H
0 3.83 7.016 10.174
1 1.841 5.321 8.536
2 3.054 6.706 9.970
Tablo 3.2: Table

HH m
HH 1 2 3
n H
0 2.4 5.52 8.65
1 3.83 7.01 10.17
2 5.13 8.417 11.62
Tablo 3.3: Table
value TE11 is the dominant mode in circular waveguide.
3.4.2 TM Modları
Similar derivations are valid. Hence
Ez (ρ, φ, z) = [A sin (nφ) + B cos (nφ)] · C · Jn (kc ρ) e−iβz (3.19)

ρnm
ϕ = 0 on PEC where ϕ = Ez → kc = a where ρnm is the mth root of the nth degree bessel function Jn
Bazı ρnm değerleri Tablo 3.3’te verilmiştir.
q
2
βnm = k 2 − (ρnm /a) (3.20)
Still, there exist no lower mode in TM modes, then TE11 which is the dominant mode for circular waveguide.
54
Referanslar
[1] David Cheng, Mühendislik Elektromanyetiğinin Temelleri.
55
Teşekkür
Bu notların 2017 yılında LATEX ortamında ilk halinin hazırlanmasına katkılarından dolayı
Sayın Müh. İrem Nur Soytürk’e teşekkür ederiz.

Elektromanyet Ik Dalgalar EEM206: Ahmet Aydo Gan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektromanyet Ik Dalgalar EEM206: Ahmet Aydo Gan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTROMANYETİK DALGALAR

Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü

Buradaki notlar dersin takibi amacıyla özet olarak hazırlanmıştır.

2020 - 2021 Bahar Dönemi

1 ZAMANLA DEĞİŞEN ALANLAR VE MAXWELL DENKLEMLERİ 3

2 DÜZLEM ELEKTROMAGNETİK DALGALAR 9

ZAMANLA DEĞİŞEN ALANLAR

1.1 İlerleyen Dalgalar ve Duran Dalgalar için Kısa bir Giriş

1.1.1 İlerleyen Dalgalar

y = 1/3x ilişkisini göz önüne alalım.

Şekil 1.1: +x yönünde 6 m/sn hızla ilerleyen y = x/3 çizgisi

Eğer v hızıyla +x yönünde hareket etmek istersek, x yerine x − vt yazabiliriz.

Örn: y = 2 sin 3x ilişkisini ele alalım.

Şekil 1.2: Hareket etmeyen y = 2 sin 3x ilişkisi

y = A sin k (x − vt) = A sin (kx − wt)

1.1.2 Duran Dalgalar

Şimdi y1 and y2 dalgalarının sırasıyla +x ve −x yönlerinde ilerlediğini düşünelim.

Bu iki dalganın ilerlediği ortamdaki toplam dalga basitçe y1 ve y2 ’nin toplamı

y = y1 + y2 = y0 (sin (kx − wt) + sin (kx + wt)) (1.1)

Bu durumda zamansal bilgi (wt), uzamsal bilgiden (kx) ayrı incelenebilir

Şekil 1.3: Toplam dalganın duran dalga oluşturması

Neticede toplam dalga bir duran dalgadır1 .

Maxwell denklemleri bu durumda

1 x =0:0.001:6; cnt =1;

ϕ = f (z − νt) + g (z + νt) (1.5)

şeklindedir. Burada f ve g fonksiyonları sırasıyla +z ve −z yönlerinde hareket etmektedir.

Bir Elektromanyetik Dalga, dalga denklemini sağlamalıdır.

a) ϕ = sin (2x − ct) b) ϕ = sin xe−t

1.3 Zamanla Değişen Alanlar

Fazörler genlik ve faz bilgisi taşıyan zamandan bağımsız niceliklerdir.

Örn: 3 cos ωt − 4 sin ωt işareti şu biçimlerde ifade edelim:

a) Bu cos (ωt) referansıdır.

A1 cos (ωt + θ1 )= 5 cos (53.1o + ωt)

Şimdi sinüs referansını kullanalım.

A2 sin(ωt + θ2 ) = 5 sin(ωt + 143.1o )

Eğer zaman bağımlılığı e−iωt ; εc olarak seçilirse, εc = ε0 + jσ/ω olur.

Şekil 2.1: Sabit faz yüzeyleri (yeşil çizgi) için gösterim

2.1 Kayıpsız Ortamda Düzlem Dalgalar

Bu adi diferansiyel denklemin sonucu:

Ex (z) = Ex + (z) + Ex − (z) = E0 + e−jkz + E0 − ejkz E0 + , E0 − genlikler

Hy + ’nin zaman bölgesindeki ifadesi

2.1.1 Enine Elektromanyetik Dalgalar

Şimdi bir düzlem dalganın 3 boyutlu uzayda yayılımını inceleyelim. Hatırlarsak

~k = kx a~x + ky a~y + kz a~z (wave vector)z

~r = xa~x + y a~y + z a~z (başlangıcı orijinde olan konum vektörü)

~ (~r) = E0 · e−i~k~r = E0 · e−ika~n ·~r

2.2 Kayıplı Ortamda Düzlem Dalgalar

Helmholtz denklemi (2.8) ve (2.9) kullanıldığında

olur ve +z ile −z yönlerinde yayılım

~ = a~x E0 + e−γz + a~x E0 − eγz

α : zayıflama sabiti [Np/m]

β : faz sabiti [rad/m]

Bu seride x yerine σ/iωε0 yazarsak

2.2.2 İyi İletkenler

Cidar Kalınlığı (δ)

2.3 Grup Hızı

Aynı genlikte fakat farklı faz hızlarındaki y1 ve y2 dalgalarını düşünelim.

y1 = cos ([ω0 + ∆ω] t − [β0 + ∆β] z)

a) Dağılma olmaz dνp /dω = 0 → νp = νg

b)Normal dağılma dνp /dω < 0 → νp > νg

c) Anormal dağılma dνp /dω > 0 → νp < νg

2.4 Elektromanyetik Güç Akışı ve Poynting Vektörü

Diverjans teoremini kullanarak