Asekron Motor Yol Verme

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ
ASENKRON MOTORLARIN DEVİR SAYISINI DEĞİŞTİRİLMESİ

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME
ASENKRON MOTORLARI FRENLEME
DERS NOTU
MEHMET TOSUNER
2008
KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

ASENKRON MOTORLARIN DEVİR SAYISINI DEĞİŞTİRİLMESİ
Asenkron motorların devir sayısının değiştirilmesi :

Asenkron motorlarda devir sayısını veren formül
60. f ns : Bir dakikada statorda oluşan döner alan devri.
ns = f : Frekans.
p p : Kutup çifti sayısıdır.
Rotor devri yukarıda verilen senkron devirden kayma oranı kadar daha düşük olacaktır.
Formülden de görüleceği üzere asenkron motorun devrini değiştirmek için ya motora uygulanan
gerilimin frekansının yada motor kutup sayısının değiştirilmesi gerekmektedir.
Kutup sayısı değiştirerek devir sayısının değiştirtmesi:

Dahlender motorlar ( Tek sargı çift devirli motorlar )
Devir formülünden kutup sayılarına göre senkron devirler şu şekilde bulunur
2 kutup için 3000 d/dk 6 kutup için 1000 d/dk 10 kutup için 600 d/dk
4 kutup için 1500 d/dk 8 kutup için 750 d/dk 12 kutup için 500 d/dk
Stator içerisine faz bobinlerinin yerleştirilmesi kutup sayısına göre yapılmaktadır. Bu nedenle
motorların kutup sayılarını sonradan değiştirmek, sargı yerleşimlerini değiştirilemeyeceği için
imkansızdır. Fakat sarım sırasında bobin gurupları orta noktadan çıkarılacak bir bağlantı ucu
vasıtası ile birbirinin iki katı olan kutup sayıları motor bağlantı uçlarının değiştirilmesi sayesinde
sağlanabilmektedir.

Aşağıdaki prensip bobin şekillerinden birincisinde akım birinci bobinin girişinden verilmiş ve bu
bobin diğer bobine seri bağlanmıştır. Bu bağlantı ile 4 kutup elde edilmiştir. İkincisinde bobinlerin
orta noktasından akım verilip birinci bobinin girişi ve ikinci bobinin çıkışı birleştirilip akım çıkışı
alınmış ve 2 kutup elde edilmiştir.
N S N S S N N S
Dahlender motor bağlantısı ile 2/4 – 4/8 – 6/12 gibi birbirinin iki katı kutup ve 3000/1500 –
1500/750 – 1000/750 iki katı devirler elde edilebilir.

Sabit Momentli Dahlender Motorlar ( Seri üçgen / Parelel yıldız ) :
Her iki devirin anma momentleri birbirine çok yakındır bu nedenle sabit momentli olarak
adlandırılırlar. Güç ve akım değerleri ise birbirinden farklıdır. Dahlender motorların en çok
kullanılan türüdür. Pistonlu pompalarda, kompresörlerde ve bant motorları gibi uygulamada
kullanılırlar.
Düşük devir bağlantı:
1U Düşük devir yani büyük kutup sayısı için 1U – 1V – 1W

uçlarından 3 faz ( L1 – L2 – L3 ) beslemesi yapılır ve 2U –
2V – 2W uçları boş bırakılır. Seri üçgen bağlantı
2U 2W
2U 1U L1
M
2V 1V L2
3~
2W 1W L3
1V
1W
2V

Sabit Momentli Dahlender Motorlar ( Seri üçgen / Parelel yıldız ) :
Yüksek devir bağlantı :
2U Yüksek devir yani küçük kutup sayısı için 2U – 2V – 2W

uçlarından 3 faz ( L1 – L2 – L3 ) beslemesi yapılır ve 1U –
1V – 1W uçları kısa devre edilir. Paralel yıldız bağlantı
L1 2U 1U
M
2V 1V
L2 3~
1U 1W L3 2W 1W
1V
2W 2V

Sabit Güçlü Dahlender Motorlar ( Seri üçgen / Parelel yıldız ) :
Her iki devirin anma güçleri ve akımları birbirine çok yakındır bu nedenle sabit güçlü olarak
adlandırılırlar. Sabit güçte devir sayısı ve moment ters orantılı olduğundan motorun yüksek devir
momenti düşük devir momentinden küçüktür.
Düşük devir bağlantı: Yüksek devir bağlantı :

2U 1U 2U 1U L1
L1
M M
2V 1V 2V 1V L2
L2 3~ 3~
2W 1W 2W 1W L3
L3
Düşük devir yani büyük kutup sayısı için 2U – Yüksek devir yani küçük kutup sayısı için 1U – 1V
2V – 2W uçlarından 3 faz ( L1 – L2 – L3 ) – 1W uçlarından 3 faz ( L1 – L2 – L3 ) beslemesi
beslemesi yapılır ve 2U – 2V – 2W uçları kısa yapılır ve 2U – 2V – 2W uçları boş bırakılır. Seri
devre edilir. Paralel yıldız bağlantı üçgen bağlantı

Değişen moment Dahlender Motorlar ( Paralel yıldız / Seri yıldız ) :
Yüksek hızda yüksek moment, düşük hızda düşük momentli olarak çalışır.

2U 1U L1 L1 2U 1U
M M
2V 1V L2 2V 1V
3~ L2 3~
2W 1W L3 L3 2W 1W
Düşük devir yani büyük kutup sayısı için 1U – Yüksek devir yani küçük kutup sayısı için 2U – 2V
1V – 1W uçlarından 3 faz ( L1 – L2 – L3 ) – 2W uçlarından 3 faz ( L1 – L2 – L3 ) beslemesi
beslemesi yapılır ve 2U – 2V – 2W uçları boş yapılır ve 2U – 2V – 2W uçları kısa devre edilir.
bırakılır. Seri yıldız bağlantı. Paralel yıldız bağlantı.

Çift sargılı motorlar ( Çift sargı çift devirli motorlar )
Dahlender bağlantıda birbirinin iki katı devir elde edilmekteydi. İki katından farklı devirler elde
etmek için aynı stator gövdesine elde etmek istediğimiz devirlere ait iki adet stator sargısı
yerleştirilir. Örneğin aynı statora 2 kutuplu ve 8 kutuplu iki adet birbirinden bağımsız sargı
yerleştirerek 3000 dev/dk ve 750 dev/dk lık iki farklı devir elde edilebilir. Statora iki adet sargı
yerleştirileceği için aynı güçler için tek sargılı motorlara göre iki sargılı motorun hacim büyüklüğü
daha fazla olacaktır. Çalıştırmak istediğimiz motora ait sargılara enerji verilir ve diğer devire ait
sargıların uçları boş bırakılır.

2U 1U L1 2U 1U
L1
2V M 1V L2
L2 2V M 1V
3~ 3~
2W 1W L3 2W 1W
L3

Çift devirli motorların çalıştırılmasında dikkat edilmesi gereken hususlar:
- İki devir yönüne ait sargılar aynı anda devreye girmemelidir. ( K81M ve K91-93M kontaktörleri )
- Sıralı çalışmalarda düşük devir ve yüksek devirde motor aynı yöne dönmelidir.
- Motor her iki devirde de akımları farklı olacağı için ayrı termik röleler ile korunmalıdır.
Bunun haricinde çift sargı çift devirli motorlarda ayrıca;
- Çift sargı çift devirli motorlarda motor bir devirde çalışırken diğer sargılarda manyetik alandan
dolayı gerilim indüklenecektir bu nedenle boşta kalan motor uçlarında gerilim olabileceğinden
dokunulmamalıdır.
- Çift sargı çift devirli motorlarda her devir sargısı genellikle yıldız
bağlanır eğer sargılar üçgen bağlanmış ise diğer devir çalışmada boşta
kalan üçgen bağlı sargı bir noktadan açılmalıdır. Her ne kadar üç faz
gerilimin vektöriyel toplamı 0 olsada sargılar arasındaki endüktans
farkından 0 olmayacak ve küçükte olsa bir sirkilasyon akımı dolaştırarak
gereksiz güç kaybına neden olacaktır.
- Çift sargı çift devirli motorlarda devrede olmayan sargılara ait motor
uçları açık bırakılmalı kısa devre edilmemelidir. K1
Aksi bir çalışma şartı olmadığı sürece;
- Çalışma önce düşük devirden başlatılmalı motor devir aldıktan sonra yüksek devir çalışmaya
geçilmelidir.
- Yüksek devir çalışmadan düşük devir çalışmaya hemen geçilmemeli motor yüksek devirde
şebekeden bir süre ayrılıp devir kaybettikten sonra düşük devir çalışma devreye alınmalıdır.

Sabit Moment
Etiket üzerinde dahlender motorların bağlantı
Sabit Güç
tipi gösterimi
Değişen moment
Dahlender motor etiketleri
Sabit momentli dahlender motor: -

Etiketinde bir birinden farklı güç, akım değeri görülür her ne 9 - 11 Kw 5,5 – 7,5 Kw
kadar sabit momentli olarak isimlendirilse de katalogunda 19 – 24 A 13 – 16 A
nominal moment değerlerinin iki devirde farklı olduğu görülür 1455 – 2924 d/dk 720 – 1430 d/dk
diğer dahlender tiplerine göre bu fark nispeten daha azdır. 59 – 35 Nm 72 – 50 Nm
Değişen momentli dahlender motor: -

Etiketinde birbirinden çok farklı güç ve akım değerleri bulunur.9,3 – 37 Kw 6,5 - 26 Kw
Katalogu incelenecek olursa düşük devir için düşük moment,27 – 71 A 18 – 50 A
yüksek devir için yüksek moment verildiği görülür. 1476 – 2955 d/dk 723 – 1452 d/dk
59 - 119 Nm 85 – 171 Nm

Dahlender motorlarda termik röle bağlantısı
L1 L2 L3
F1
1 3 5 1 3 5 1 3 5
K91M K81M K93M
2 4 6 2 4 6 2 4 6
Yüksek devirde Düşük devirde Yanlış
koruma yapan koruma yapan termik röle
termik röle termik röle bağlantısı
2 4 6 2 4 6 2 4 6
Yanlış
termik röle
bağlantısı
2 4 6
PE
2U 1U
2V 1V
2W
M 1W
3~

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME
Asenkron motorların kalkışları sırasında sekonderi kısa devre olmuş bir trafo gibi davrandığını ve
yüksek akım çektiği konusu elektrik makineleri ders notunda anlatılmıştı. Rotoru yüksek reaktanslı
( derin çubuklu – çubukları rotor yüzeyinden derinde ) olan motorların devreye girmeleri sırasında
anma akımlarının 4 misline varan akımlar çekerlerken basit ( normal ) kısa devre kafesli asenkron
motorlarda bu 8 misline kadar yükselmektedir. Kalkış anında rotor kısa devre olmuş trafo
sekonderi gibi davranacağı için kalkış akımı yüke değil rotor kısa devre çubuk direncine (
endüktansına ) bağlıdır. Yük ise motor yol alma süresini etkilemektedir. Ataleti büyük olan yüklerle
motorun durma anından anma devrine ulaşması uzun sürmesine karşın düşük ataletli yüklerle yol
alma daha kısa sürmektedir. Motorun özelliğine ve yüke bağlı olarak bu değer değişmekle beraber
pratikte motorlar yol alırken anma akımının 6 misli fazla akım çektiği ve bu sürenin 6 saniye
sürdüğü kabul edilir.
Kalkış akımı büyüdükçe kalkış momenti de düşmektedir ( tam terside doğrudur ). Rotoru yüksek
reaktanslı ( derin çubuklu ) olan motorla kalkış akımları düşük ve kalkış momentleri büyüktür. Basit
( normal ) kafesli asenkron motorlarda ise kalkış akımları yüksek fakat kalkış momentleri düşüktür.
Motor anma akımı ile kalkış akımı arasındaki oran büyüdükçe motorun kalkış momenti küçülür.
355 KW 2 kutuplu bir motorun anma akım değeri 610 A dir ve katalog bilgisi incelendiği zaman bu
motorun devreye girmesi sırasında anma akımının 8 misli fazla akım çektiği görülür bu ise
610x8=4480 A lik bir akım demektir. Asenkron motorların devreye girmeleri sırasında çekmiş
oldukları bu yol alma akımları besleme hatlarında istenmeyen durumlara yol açarlar. Güç
devrelerinde hatlarda müsaade edilen gerilim düşümü % 3 dür yani motor klemensine en az 380 –
(3x3,8) ~ 369 V gelmek zorundadır. Motorun yol alması sırasında bu gerilim düşümü yaklaşık
olarak çekmiş olduğu akım misli kadar artacaktır. Yani anma akımının 6 misli akımla devreye giren

bir motorda yol alma süresince gerilim 380 – (3x6x3,8) ~ 311 V a düşecektir. Motor klemensindeki
bu gerilim düşümü besleme hattına bağlı olan diğer alıcılarda da gerilim düşümüne neden
olacaktır. Gerilim düşümü deşarj lambalı (floresan, civa buharlı, .. ) aydınlatmada kararma,
elektronik ve diğer çalışan devrelerde çalışmada bozulmalara, düşük gerilim rölelerinin açmasına
neden olacaktır.
Rotor tiplerine göre asenkron motorların moment eğrileri.
1 – Basit kafesli
2 – Rotoru sargılı
3 – Yüksek reaktanslı
4 – Çift kafesli

Çok büyük güçlü motorların devreye alınması sırasında oluşan bu darbe akımı besleme hattı
trafosunun iç gerilim düşümünü arttıracağı için şebekenin gerilimi çok daha fazla düşecektir.
Ayrıca bu yüksek akım besleme hattında akım harmoniklerinin de oluşmasına neden olacaktır.
Yol alma akımlarını sınırlandırmak için asenkron motorların çalıştırılmasında çeşitli bağlantı
teknikleri kullanılır bu bağlantı teknikleri asenkron motorlara yol verme yöntemleri olarak
isimlendirilir.
Temelde kullanılan yol verme yöntemleri şunlardır
- Doğrudan yol verme
- Yıldız / Üçgen yol verme
- Dirençle yol verme
- Oto trafosu ile yol verme
- Yumuşak yol verici ile yol verme
- Motor sürücüsü ile yol verme
M
3~

L1 L2 L3
Doğrudan yol verme:

F1
Bazı kaynaklarda 3 - 5 KW gücün üzerinde motorlara doğrudan yol verilmez

dense de bunu asıl belirleyen motor gücü değil, besleme şebekesinin
durumudur.
Aşağıdaki şartlar yerine geliyorsa motora direk olarak yol verilebilir. 1 3 5
- Besleme trafosunu gücü motor gücünün üç mislinden daha büyük ise. K1M
- Motor klemensinde hesaplanan kısa devre gücü motor yol alma gücünün 8 2 4 6
mislinden daha büyük ise(Motor yol alma gücü motor anma gücünün yol
alma akım misli ile çarpımıdır örneğin 22 Kw lık bir motor 6 misli ile yol
alıyorsa yol alma gücü 22x8=132Kw dır). 97 95
- Yol alma sırasında oluşan gerili düşümü kaynağın beslediği diğer F2
2 4 6
elamanları etkilemiyor ise. 98 96
Direk yol verme herhangi bir yardımcı bağlantı elemanına ihtiyaç PE
duyulmaması, yüksek kalkış momenti sağlaması ve düşük maliyetli olmasına U V W
karşın kalkış akımının büyüklüğü dez avantaj oluşturmaktadır.

M
Eğer basit bir kabulle direnci sabit bir devrede akımı düşürmek istersek 3
gerilimi düşürmemiz gerekir. Yıldız / Üçgen, oto trafosu ve dirençle yol verme M1
yöntemlerinde motor klemensine uygulanan gerilim değeri düşürülerek kalkış Doğrudan yol
akımı sınırlandırılmaya çalışılır. vermede motor
bağlantısı
Yıldız / Üçgen yol verme :
3 fazlı asenkron motorda üç adet bobin bulunmaktaydı ve bu bobinler 3 fazlı şebekeye yıldız veya
üçgen olarak bağlanabilmekteydi.
Yıldız ve üçgen bağlantıda; motora uygulanan şebeke gerilimine ( fazlar arası ) Uh gerilimi ve her
bir bobin üzerinde düşen gerilime Uf gerilim. Motorun şebekeden çektiği akıma ( her bir fazdan ) Ih
akımı ve her bir bobinden geçen akıma If akımı diyelim.

Bu durumda yıldız ve üçgen bağlantı için aşağıdaki ifadeler çıkarılabilir.
Yıldız bağlantı Üçgen bağlantı
Uh Uh Uh Uh
L1 L2 L3
L1 L2 L3
Ih Ih Ih
Ih Ih Ih
Uf Uf
V1
If
Uf If If
U2 V1
V2
Uf Uf U1 If V2
U2 W2
W2 W1
U1 W1
If If
Uf
Uh Uh
Ih = Uh = Uf = Uh /û3 Ih = If = Ih / û3 = Uf =
If û3.Uf = 0.58 x Uh û3.If 0.58 x Ih Uh

380 V luk şebekede üçgen bağlı olan bir motorun her bir sargısına ( Uf = Uh ) 380 V gerilim
uygulanmaktadır. Eğer aynı motor şebekeye yıldız bağlanacak olursa bu kez her bir sargısına
380x0,58=220 V (Uf = Uh /û3 = 0.58 x Uh ) gerilim uygulanacaktır.
Motorun şebekeden çekmiş olduğu akım değerindeki düşme ise;
Üçgen bağlı olduğu zaman şebekeden Yıldız bağlantıda şebekeden çekeceği akım
çekilen akım: Ih = If
Ih = û3.If Eğer If = Uf / Z olarak yazılırsa
I
Eğer If = Uf / Z olarak yazılırsa Ih = Uf / Z şeklinde olacaktır.
Ih = û3. ( Uf / Z ) Şeklinde olacaktır.
Yıldız bağlamada UfI gerilimi Uf /û3 olduğundan (0.58 oranında düştüğünden ) yeni değer yerine
konduğunda
Ih = ( Uf /û3 ) / Z = ( Uf / ( û3 x Z )
Olacaktır.
Her iki akım oranlandığında;
I üçgen faz / I yıldız faz = [ ( û3. Uf ) / Z ] / [ Uf / ( û3 x Z ) ] = 3 olacaktır

Yani üçgen bağlı bir motor aynı şebekeye yıldız bağlandığı zaman akımı 1/3 oranında düşecektir.
Bu oran aynı şekilde kalkış akımında da görüleceği için yol alma sırasında 6 misli akım çeken
motorun yol alma akımı 6/3=2 misli ile sınırlandırılmış olacaktır.
Akımdaki bu düşme motor gücünün ve momentinin de 1/3 düşmesi anlamına gelir. Asenkron
motorlarda moment motora uygulanan gerilimin anma gerilime oranının karesi ile orantılıdır.
Gerilim û3 düşeceği için moment û32=3 misli düşüş gösterecektir.
Ms/Mn ~ (Us/Un)2
Yıldız – Üçgen yol vermede motor yıldız bağlanarak devreye girer ve anma devrinin yaklaşık %75-
80 ine ulaştığında yıldız bağlantı kontaktörü devreden çıkarak takriben 50 ms sonra üçgen
kontaktörü devreye girer. Yıldız ve üçgen kontaktörlerinin devreye girme-çıkma işlemleri
çoğunlukla bir zaman rölesi aracılığı ile olur. Motor yıldız çalıştırılarak yol alma süresi tutulur ve bu
süre değeri zaman rölesi değeridir. Bir merkez kaç anahtarı vasıtası ile yıldız kontaktörünün
devreden çıkarılarak üçgen kontaktörünün devreye alan sistemler olsa da bugün artık çok fazla
kullanılmamaktadırlar. Yine motor miline bağlı bir tako genaratörden alınan gerilim değerine göre
motor nominal devrine yaklaştığında yıldız kontaktörünü devreden çıkaran üçgen kontaktörünü
devreye alan sistemlerde bugün artık pek kullanılmamaktadır.

Yıldız üçgen yol alan asenkron motorun moment eğrisi.
TL : Yük momenti
TY : Yıldız çalışmada
motor momenti
TMND : Üçgen çalışmada

motor momenti
IY : Yıldız çalışmada motor

akımı
IΔ : Üçgen çalışmada
motor akımı

Motorun yıldızdan üçgene geçme anında akım bir miktar artsa da çok yüksek değerlere ulaşmaz.
Burada elektriksel olarak asıl tehlike iki kontaktör arasında devreden çıkma ve girme zamanının 50
msn den düşük olmasıdır. Bu durumda kontakların açılması ve kapanması sırasında kontak
arasında ark durumunda üç fazın kısa devre olmasıdır ki bu durumda şebekede akım pikleri
oluşur. Bunun haricinde yıldız ve üçgen motor uç bağlantılarına dikkat edilmesi gerekmektedir.
Aksi takdirde yıldız çalışmadan çıkıp üçgen çalışmaya geçtiğinde motor bobinlerinden birinin giriş
ve çıkışları aynı noktaya bağlanacak ve sadece diğer iki bobin enerjili kalarak motorun iki faza
kalması söz konusu olabilecektir. Bu ise şebekeden motorun fazla akım çekmesine ve mekaniki
sorunlara yol açacaktır. Yıldız üçgen yol verilecek motor normal çalışmasında şebekeye üçgen
bağlanabilecek motor olması gerekir. Yani etiketinde çalışma gerilimi olarak Δ 380 V veya Δ380 /
Y660 V yazması gerekir. Eğer motor etiketinde Δ 220 V veya Δ220 / Y380 V yazıyorsa bu
motorun sargı gerilimi 220 V dur ve üçgen bağlandığında sargılara 380 V uygulanacağı için
yanacaktır.
Yıldız üçgen yol verme yüksüz veya çok düşük yük momentine sahip pompa veya vantilatör gibi
makinelerde kullanılır. Bu tip makinelerde yük motor devri arttıkça artmaktadır.
Yıldız üçgende 0.3 oranına düşen moment büyük yük momentlerini kaldırmak için yeterli
olmayacaktır.

L1 L2 L3
F1
1 3 5 1 3 5 1 3 5
K1M K5M K3M
2 4 6 2 4 6 2 4 6
97 95
F2
2 4 6 98 96
PE
U1 W2
V1 M U2
W1 3 V2
Yıldız - Üçgen yol vermede motor bağlantısı

Dirençle yol verme :
Dirençle yol verme stator uçlarına dışarıdan direnç bağlanarak toplam devre direncini arttırılır ve
motor akımını ve de motor kalkış akımı düşürülür. Motor ile şebeke arasına bir veya birden fazla
direnç seri bağlanır. Motor yol aldıkça zamana bağlı olarak bu direnç (dirençler) devreden çıkarılır.
Motor yol alması sırasında motor klemensindeki gerilim sabit değildir. Motor yol aldıkça motor
akımı düşer bu motor endüktansının yol alma sırasında devirle birlikte artmasından kaynaklanır ve
endüktanstaki bu artışla birlikte motor klemensindeki düşen gerilimde artar. Motor yol aldıkça
dirençler sırasıyla devreden çıkarılmalıdır. Aksi taktirde motor endüktansındaki artışla birlikte
toplam devre direnci (empedansı) artacak ve yol alma sırasında akım ve dolayısıyla moment
başlangıç değerini altına düşecektir.
Moment motora uygulanan gerilimin anma gerilime oranının karesi ile
orantı olması ve gerilimin yol alma müddetince artması nedeniyle
dirençle dahi devreye girse motor momentinin yol alma müddetince
bir miktar artar.
Ms/Mn ~ (Us/Un)2 Ur
Yıldız / Üçgen yol almada motor gerilimi 0.58 x Uh değerinde sabit
olacağından yol alma momentinde gerilimden kaynaklanan bir artış
%n
olmaz. Ayrıca direnç pasif bir devre elemanı olacağı için dirençlerin
devreden çıkması sırasında motor enerjisinin bir anlık dahi olsa
Um
kesilmesine gerek olmayacağı için yol alma sırasında akım pikleri vb.
geçici rejimler oluşmaz. Ayrıca Yıldız / Üçgen yol vermede motor M
akımı ve momenti bağlantı özelliğinden dolayı 1/3 oranında sabittir. 3 ~
Dirençle yol vermede ise bağlanacak olan direncin değeri %n
değiştirilerek bu oran istenilen değere ayarlanabilir.

L1 L2 L3
F1
1 3 5 1 3 5
K1M K41M
2 4 6 2 4 6
R1
X U1
Y V1
Z W1
97 95
F2
2 4 6
98 96
PE
U V W
M
3
Dirençle yol-M1
vermede motor bağlantısı
Direnç yerine şok bobinleri de kullanılabilir. Şok bobinlerinin endüktansı sayesinde boyutları
dirençlere göre daha küçük olacaktır. Fakat burada unutulmaması gereken bobin aktif devre
elemanıdır ve devreye alınması ve çıkarılması sırasında ters indiksiyon gerilimleri yol verme
kontaktörlerinin arasında arklara neden olarak ömürlerini kısaltır. Dirençle yol verme motor
klemens gerilimini düşüreceği için normal çalışmada şebekeye yıldız veya üçgen bağlanan her
motora uygulanabilir. Dirençle yol vermede genel olarak başlangıç akımı motor anma akımının 4
katında sınırlanır ve motor yol verme momenti nominal momentin 2/3 (0.75) oranındadır.
Tek kademeli dirençle yol alan asenkron motorun moment eğrisi.

Oto trafosu ile yol verme
Bu yol verme yöntemini anlatmadan önce kısaca oto trafosu hakkında bilgi verelim.
Oto trafosu trafolar hakkında bilgisi olmayan kişilere mobil trafo veya buna benzer şeyler
çağrıştırsa da kısaca pirimer ve sekonder sargısı birleştirilmiş tek sargılı trafolardır denebilir.
Temel prensipte doğru akım devrelerinde dirençler ile oluşturulmuş gerilim bölücü devrelerin
alternatif akım devrelerinde bobinler (endüktans) ile gerçekleştirilmesidir.
R1=30 ohm U1=165 V Z1=30 ohm U1=165 V
+
E=220 V E=220 V ~
R2=10 ohm U2=55 V Z2=10 ohm U2=55 V
Doğru akım direnç gerilim Alternatif akım bobin gerilim

bölücü bölücü
Z1=30 ohm U1=165 V
E=220 V ~ E=220 V ~ E1=220 V
Z2=10 ohm U2=55 V E2=55 V
Oto trafosu Oto trafosu prensip şeması

Normal trafolarda pirimer ve sekonder sargıları elektriksel olarak birbirinden yalıtılmış olup
sekonderde gerilim manyetik alan ile indüklenmektedir. Oto trafosunda tek sargı olduğu için
pirimer ve sekonder sargıları arasında manyetik indükleme haricinde elektriksel bağlantıda
mevcuttur. Oto trafosunda pirimer ve sekonder devre arasında ortak bağlantı noktası vardır. Oto
trafosu devreye bağlanırken ortak noktaya nötr hattının verilmesine dikkat edilmelidir. Faz
ucu verilecek olursa sekonder devrede çarpılma riski oluşur.
L1 (R) L0 (Mp)
L L
L0 (Mp) L0 (Mp) L1 (R) L1 (R)
Doğru bağlantı Yanlış bağlantı

Sekonder sargının olmayışı bu trafoların maliyetini düşürür bu nedenledir ki elektriksel yalıtımın
önemli olmadığı devrelerde kullanılırlar. Oto trafolarında sargının birden fazla yerinden uç
çıkarılarak farklı değerlerde sekonder gerilimleri elde edilebilir. Asenkron motorların yol alması
sırasında gerilimi düşürmek için oto trafolarından yararlanılır. Oto trafolarından genellikle 0.6Un ve
0.8Un değerlerinde iki uç çıkarılmıştır. Motor 0.6Un gerilimi ile yol almaya başlar ve motor devri
artmaya başladıkça ( yaklaşık anma devrin %50-60 ‘ına gelene kadar ) motor klemensine bu kez
0.8Un gerilimi uygulanır ve motor anma devrine yaklaştığında ( yaklaşık anma devrin %80 ‘ine
gelene kadar ) oto trafosu devreden çıkarılarak motor anma geriliminde şebekeye bağlanır. Motora
anma geriliminin 0.6 misli uygulandığında motorun kalkınma momenti motorun anma momentinin
yaklaşık olarak 0.62 = 0,36 misli olacaktır. Oto trafosu ile yol vermede genel olarak başlangıç akımı
motor anma akımının 4 katında sınırlanır ve motor yol verme momenti nominal momentin 0.5-0.85
oranındadır. Oto trafosu ile yol vermede motor yıldız bağlı oto trafosu üzerinden düşük gerilimle
devreye girer ve motor yol aldıkça oto trafosunun yıldız noktası açılarak motora seri bobin haline
getirilir ve yol alma sonunda oto trafosu tamamen devreden çıkarılarak motor direk şebeke
gerilimine bağlanır. Oto trafosu ile yol verme motor klemens gerilimini düşüreceği için normal
çalışmada şebekeye yıldız veya üçgen bağlanan her motora uygulanabilir.

L1 L2 L3
F1
1 3 5 1 3 5
K1M K41M
2 4 6 2 4 6
1U1 1V1 1W1

2U1
2V1
2W1
97 95
F2 U2 V2 W2
2 4 6
98 96
1 3 5
K3M
2 4 6
PE
U V W
M
3
Oto trafosu ile yol vermede motor bağlantısı

Oto trafosu ile yol alan asenkron motorun moment eğrisi.

Rotoru sargılı asenkron motora yol verme:
Asenkron motor kalkışı sırasında sekonderi kısa devre olmuş bir trafo gibi davranmaktaydı. Eğer
sekonder kısa devre değil de bir direnç üzerinden birleştirilirse sekonder akımı dolayısıyla pirimer
akımı yani asenkron motorun şebekeden çekeceği akım düşecektir. Rotoru sargılı motorlara bu
mantıkla yol verilir ve bileziklere çıkarılmış olan rotor sargı uçları dışarıdan bağlanan dirençler
üzerinden kısa devre edilir. Bu sayede motorun kalkışı sırasında çekeceği akım sınırlandırılmış
olur. Daha sonra motor devrini aldıkça sırasıyla dirençler devre dışı bırakılarak değeri düşürülür ve
motor anma devrine yaklaştığında ise dirençlerin tamamı devre dışı bırakılarak rotor sargı uçları
bilezikler üzerinden kısa devre edilir.
Rotor direnci ile yol verilen rotoru sargılı asenkron motorun moment eğrisi.
L1 L2 L3
F1
1 3 5 1 3 5 1 3 5
K42M K41M
2 4 6 2 4 6 2 4 6
97 95
F2
2 4 6
98 96
U V W
R2 R1
U2 U1
M K
L
X
Y V2 V1
M Z W2 W1
3
M1
Rotoru sargılı motora rotor direnci ile yol vermede motor bağlantısı
Dirençler krom nikel telden olup hava soğutmalı veya yağ soğutmalı tiplerinde olurlar ve aşağıdaki
tabloda verilen zaman dilimlerinde sırası ile devreden çıkarılırlar.
Aşağıda tablolarda verilen değerler genel bir örnekleme olup, gerçek değerler, yükün atalet
momentine ve yol verme sıklığına bağlı olarak değişir.
Kademe Kademe oranı toplam Kademe zaman Toplam zaman

Sayısı direncin %si aralığı sn sn.
2 70-30 2 2
3 55-30-15 2-1.5 3.5
4 40-30-20-10 2-1.5-1 4.5
5 34-26-19-13-8 2-1.5-1-1 5.5
6 29-23-18.5-13.5-9.5-6.5 2-1.5-1.5-1-1 7

Tavsiye edilen direnç değerleri
Güç KW Hız dev/dak Direnç tipi
3,5 1500 1 x (3 x 5,5 Ω)
4,8 1500 1 x (3 x 5,5 Ω)
7,5 1500 1 x (3 x 5,5 Ω)
11 1500 1 x (3 x 5,5 Ω)
15 1500 2 x (3 x 2,8 Ω)
18,5 1500 2 x (3 x 2,8 Ω)
22 1500 2 x (3 x 2,8 Ω)
30 1500 3 x (3 x 1,4 Ω)
37 1500 3 x (3 x 0,3 Ω)
45 1500 3 x (3 x 0,3 Ω)
55 1500 4 x (3 x 0,3 Ω)
75 1500 5 x (3 x 0,2 Ω) + 1 x (3 x 0,3 Ω)
90 1500 5 x (3 x 0,2 Ω) + 1 x (3 x 0,3 Ω)
2,2 1000 1 x (3 x 5,5 Ω)
3 1000 1 x (3 x 5,5 Ω)
4 1000 1 x (3 x 5,5 Ω)
5,5 1000 1 x (3 x 5,5 Ω)
7,5 1000 1 x (3 x 5,5 Ω)
11 1000 2 x (3 x 2,8 Ω)
15 1000 2 x (3 x 2,8 Ω)
22 1000 3 x (3 x 1,4 Ω)
30 1000 3 x (3 x 0,3 Ω)
37 1000 3 x (3 x 0,3 Ω)
45 1000 3 x (3 x 0,3 Ω)
55 1000 1 x (3 x 5,5 Ω)

Tavsiye edilen motor gücü ve yol alma süreleri
Yol alma zamanı yaklaşık

MOTOR GÜCÜ kW
ta
Tam Yükte Yarım Yükte Zorlu Yükte
Sn
2,5 5 1,7 6
4 8 2,8 7
6,3 12,5 4,4 8
10 20 7 9
16 31 11 10
25 50 17 12
40 80 28 14
63 125 44 16
100 200 70 19
160 315 110 22

Kademeli yol vermede sulu yol vericiler de kullanılmaktadır. Dirençler su içerisinde elektrotlar ile
yapılmıştır. Akım su direncinden aktıkça, elektrolit ısınır ve direnç otomatik olarak düşmeye başlar.
Motor ve yük karakteristiğine göre, bilezikli asenkron motora yol vermek için iki ya da üç kademe
yeterlidir. Motor yol aldıktan sonra, kısa devre kontaktörü ile rotordaki bilezikler kısa devre edilir.

Kademesiz sulu tip yol vericide ise iki adet paralel direnç bulunur. Birinci direnç kalkış momentini
sağlar. İkinci adımda, yaklaşık motor %60-80 hızına yaklaştığında, diğer kademesiz değişken
direnç devreye girer. Aynı zamanda üst tankta su pompası çalışır ve direncin değerini sıfıra
düşürür. Motor yol aldıktan sonra, kısa devre kontaktörü ile rotordaki bilezikler kısa devre edilir.
Sulu yol vericiler 30 KW gücünden daha büyük rotoru sargılı asenkron motorlara yol vermede
kullanılır. Büyük atalet momentine sahip değirmen, mikser, konveyör, kırıcı, hadde gibi yüklerin
kaldırılmasında kısa devre çubuklu asenkron motorlara düşük gerilimle yol verme metotları
kullanılamaz. Ya motor yük makinesini kaldıramaz yada yol alma süresi çok fazla uzar ve motor
tehlikeli derecelerde ısınır. Bu gibi yükler rotoru sargılı asenkron motorlar ile çalıştırılırlar.

Çeşitli Yük Durumlarında Motorun Davranışı:
Aşağıdaki şekilde grafikte olduğu gibi motorumuzun milinde sırası ile A ve B gibi iki farklı yük
bağlandığını düşünelim. Moment eğrilerine bakarak A yükünün asansör gibi kaldıraç olduğunu, B
yükünün ise bir fana ait olduğunu söyleyebiliriz. Yük moment eğrileri ile motor moment eğrisinin
kesişme noktası motorun nominal çalışma noktası dır diyebiliriz. Motor moment eğrisi ile yük
moment eğrileri arasındaki alan ( veya fark ) ivmelenme momenti olarak adlandırılır ve bu fark ne
kadar büyük ise motor o kadar çabuk yol alır.
Bu farkı şekil üzerinde de açıkça görmek mümkündür.

Motorun çalışması sırasında yük biraz daha arttırılacak olursa ( Yük momenti attırılırsa ). Yani yük
A dan B ye çıkarılacak olursa. Motor devri düşecek ve yeni çalışma noktasında yükü karşılayarak
çalışmasını sürdürecektir. Yalnız burada gözden kaçmaması gereken şey motor devrindeki düşme
ile birlikte motor akımının artacağı ve buna bağlı olarak ta ısı artışının olacağıdır. Yük arttırılmaya
devam ettikçe devir düşecek ve devrilme momentine kadar yükü karşılayarak dönmeye devam
edecektir. Devrilme momentinin üzerine çıkıldığında ise motor duracak ve inleme sesi ( manyetik
alan sesi ) duyulacaktır. Bu durumu matkap tezgahlarında parçanın matkap ucunu sıkıştırıldığı
durumlarda sıklıkla görmekteyiz. Eğer bir vinç veya asansör gibi kaldırıcı bir makinede devrilme
momenti aşılacak olursa motor durduktan sonra ters yöne dönecektir.

Yol verme hesaplamaları:
İmalatçı yaptığı bir makine için elektrikciye makineyi döndürmek için gerekli olan makine gücünü,
makine eylemsizliğini ve devrini verir. Makineye uygun elektrik motorunu seçmek ise elektrikçinin
görevidir. Direk makine gücüne göre motor seçmek doğru olmaz. Yükün başlangıç momenti,
eylemsizliği ve yol alma süresi bu seçimler için göz önüne alınması gereken noktalardır.
Yüksek eylemsizliğe sahip bir yük için motorun kalkış momenti ve yol alma süresi hesaplanması
gereken değerlerdir.
Eğer kalkış süresi veya sıklığı motorun müsaade edilen değerlerinden daha uzun sürüyorsa güç
bakımından uygun dahi olsa o motor o makine için kullanılamaz. Ayrıca yol verilecek motora
yükün durumuna, kalkış süresine göre yol verme yönteminin ve gerekli değerlerinde hesaplanması
gerekecektir.
Motor katalog bilgisinin okunması
Aşağıdaki tablo motor imalatçıları tarafından verilen katalog değeridir. Buradaki değerlerin
anlamları şu şekildedir:
Yukarıdaki örnekte;
Motor gücü = 200 KW
Anma akımı = 347,6 A ve bobin bağlantısı üçgen
Nr = 2975 d/dk 2 kutup
Anma momenti = 642 Nm
Kalkış akım oranı = 7.1 / Kalkış akımı = 7.1 x 347,6 = 2468 A
Kalkış moment oranı = 1.9 / Kalkış momenti = 1,9 x 642 = 1220 Nm
Devrilme moment oranı = 2.2 / Devrilme momenti = 2,2 x 642 = 1412 Nm ( Motordan alınabilecek
en büyük moment )
Rotor atalet momenti = 1.891 kgm2

Yük karakteristikleri
Uygun motorun ve yol verme sisteminin seçilebilmesi için yük profilini ve yükün devir hızı moment
karakteristiklerinin bilinmesi gerekmektedir.
Genelde uygulanan yük karakteristikleri
Sabit momentli yük karakteristiği

Sabit moment karakteristikli yüklere örnek delme kompresörleri, kömür taşıma band sistemleri,
vinç ve asansörler gösterilebilir.
Bu sistemlerde moment sabit olup güç hızla doğru orantılı olarak artar.

Kuadratik momentli yük karakteristiği
Sabit moment karakteristikli yüklere örnek olarak santrifüj pompa ve fanlar verilebilir.
Moment Devir hızıyla karesel olarak artarken güç kübik olarak artar.
Sabit güçlü Yük Karakteristiği

Sabit moment karakteristiğine örnek; sarma ve rulolara makineleri verilebilir.
Bu tip karakteristiklerde güç sabit kalırken moment devir hızıyla ters orantılı olarak azalır.

Sabit Güç/Moment Yük Karakteristiği
Bu yük tipi kağıt endüstrisinde sıkça uygulanır.Sabit güç ve sabit moment karakteristiklerinin bir
kombinasyonudur.
Yaklaşık bir kabulle yüklerin kalkış momentlerinin anma momentine oranı
Motorun milindeki yükü kaldırabilmesi için motor kalkış momentinin yük momentinden %15-25
arasında büyük olması gerekir. Motor momenti ile yük momenti arasındaki fark hızlanmayı
sağlayan momenttir.
Motor kalkış momenti ne kadar büyük olursa yükü nominal devre çıkarması o kadar kısa sürede
olacaktır.

Yaklaşık bir kabulle yük durumlarına göre o yüklerin harekete başlaması için gerekli momentin
anma momentine oranı.
Kaldırma hareketi Fan veya Santrifüj pompa Pistonlu pompa Yüksüz durum
¢
ML 1 1/3 0.5 0
ML
Yol vermeleri sırasında yükün moment karakteristiği çok iyi bilinmesi gerekir.
Yol alma sırasında momentin motor gerilimiyle değişimi:

MMI= Gerilime göre moment değeri (Nm)
¢ ¢
MM UM 2 MM = Motor moment değeri (Nm)
=( )
MM UM UM = Motor gerilimi (Volt)
¢ ¢ UMI= Yol alma sırasındaki motor gerilimi (Volt)
IM UM
= IM = Motor akımı (Amper)
IM UM
IMI= Yol alma sırasındaki motor akımı (Amper)

Güce bağlı moment hesabı :
MM = Motor moment değeri (Nm)
P
MM = 9550 x P = Motor gücü (KW)
n n = Motor devri (dev/dak)
Yol alma süresinin hesabı:

tA = Yol alma süresi (sn)
JM = Motor eylemsizlik momenti ( kgm2)
( J M + J L ) xn JL = Yük eylemsizlik momenti ( kgm2)
tA =
9,55 x ( M MM - M LM ) n = Motor devri (dev/dak)
MMM = Yol verme ortalama motor momenti (Nm)
MLM = Yol verme ortalama yük momenti (Nm)
Hesaplamalar motor tarafından yapılacaktır eğer motor ile yük arasında redüktör bulunuyor ise
yüke ait moment ve eylemsizlik değerleri motor tarafına indirgenmelidir.
¢ n ¢ n
M LM = M LM x L J L = J L x( L ) 2
nM nM
nL = Yük tarafındaki devir
nM =Motor tarafındaki devir

Örnek - 1
Etiket değerleri:
P = 250 KW
U = 380 V
I = 450 A
Cosφ = 0.88
nr = 1488 dev/dk
f = 50 Hz
MMS / MM =2,6 Kalkış moment oranı
Doğrudan yol vermede kalkış momentini bulunuz.
P 250
MM = 9550 x = 9550 x = 1604 Nm
n 1488
M MS = 2,6 xM M = 2,6 x1604 = 4170 Nm

Örnek – 2
Etiket değerleri:
P = 315 KW
U = 380 V
I = 545 A
Cosφ = 0.91
nr = 1485 dev/dk
f = 50 Hz
JM = 8,5 kgm2 Motor eylemsizlik momenti
Yol verme ortalama motor momenti = 1.4 MN
Yol verme süresi;
Sıcak durumda = 12 Sn
Soğuk durumda = 25 Sn
İş makinesinin eylemsizlik momenti JL = 10 kgm2
İş makinesi Fan olduğuna göre ;
Sıcak durumda bu motora yol verilebilir mi?
Motora üst üste kaç kez yol verilebilir ?
Motora sıcak durumda yıldız üçgen yol verilebilir mi ?
Yıldız üçgen yol verilebilir kaç kez yol verilebilir ?

Yol verme ortalama motor momenti 1.4 MN alınmıştır bunu yaklaşık bir kabulle şu şekilde
bulabiliriz.
Katalogda MMS / MM =1,8 verilmiştir ortalama değer olarak (1+1.8)/2 = 1,4 olarak alınabilir.
Motor anma momenti

P 315
MM = 9550 x = 9550 x = 2025Nm
n 1485
Yol verme ortalama motor momenti = 1.4 MN
= 1.4 x 2025 = 2835 Nm
İş makinesi Fan olduğuna göre ;

MLM = 0.33 x MN = 0.33 x 2025 = 668 Mn
Yol alma süresi :

( J M + J L ) xn (8,5 + 10) x1485
tA = = = 1,3sn
9,55 x( M MM - M LM ) 9,55 x(2835 - 668)
Motorun sıcak durumda en fazla 12 Sn yol almasına müsaade edilmekteydi. 1.3 Sn bu değerden
çok küçük olduğu için sıcak durumda yol verilebilir ve sıcak durumda ardı ardına yol verme sayısı
en fazla 12 / 1.3 = 9 kez olabilir.

Motor yıldız çalışmada anma momenti ve yol verme ortalama motor momenti 1/3 oranında
düşeceği için;
Yol verme ortalama motor momenti = 1.4 MN = 1.4 x 0,3 x 2025 = 850 Nm
Yıldız üçgen yol vermede yol alma süresi :

( J M + J L ) xn (8,5 + 10) x1485
tA = = = 15,8sn
9,55 x( M MM - M LM ) 9,55 x(850 - 668)
Yıldız üçgen yol vermede kataloglarda yer alan yol alma süresi de uzayacaktır yeni süre
12 x 3 = 36 sn
15.8 sn bu süreden küçük olduğu için sıcak durumda motor yıldız üçgen yol verilebilir. Sıcak
durumda ardı ardına yol verme sayısı en fazla 36 / 15.8 = 2 kez olabilir.

Örnek – 3
Etiket değerleri:
P = 160 KW
U = 380 V
I = 295 A
Cosφ = 0.86
nr = 1485 dev/dk
f = 50 Hz
MMS / MM =2.2 Kalkış moment oranı
MD / MM =2.8 Devrilme moment oranı
IMS / IM =7.2 Kalkış akım oranı
Yük pistonlu pompa olduğu için yükün başlangıç momenti 0.55 MM olarak alınacaktır
Bu motora yıldız üçgen yol verilebilir mi ?
Motor anma momenti
P 160
MM = 9550 x = 9550 x = 1029 Nm
n 1485
M YILDIZ LM = 1/3 x 2.2 x MM =1/3 x 2.2 x 1029 = 754 Nm
M YILDIZ M = 1/3 x 2.8 x MM = 1/3 x 2.8 x 1029 = 960 Nm
I YILDIZ M = 1/3 x 7.2 x I = 1/3 x 7.2 x 295 = 708 A
Yük momenti 0.55 MM ile yol almaya başlayacaktır
1029 x 0,55 = 566 Nm olacaktır bu değer 754 Nm değerinden küçükte olsa arada arasında çok
fazla fark olmadığından bu yük için yıldız üçgen yol verilmemesi tavsiye edilir.
Örnek – 4
Etiket değerleri:
P = 75 KW
U = 380 V
I = 245 A
Cosφ = 0.88
nr = 2975 dev/dk
f = 50 Hz
MD / MM =2.3 Devrilme moment oranı
IMS / IM =6.3 Kalkış akım oranı
Motora anma momentinin %60 ı ile yol verebilmek için kullanılması gereken trafo değerlerini
bulunuz.
Motora anma momentinin %60 ı ile yol verebilmek için kullanılması seri direnç değerlerini bulunuz.
¢ ¢
MM UM 2
=( )
MM UM
0,6 U M 2 UM 2 UM
=( ) = 0,375 = ( ) = 0,375 = = U M = 232V
1,6 380 380 380

Motor anma momenti :
P 75
MM = 9550 x = 9550 x = 240 Nm
n 2975
Motor sınırlanmış kalkış momenti :
M MS = 0.6 xM M = 0.6 x 240 = 144 Nm
Motor akımı gerilimle orantılı olacağı için motor kalkış akımı

¢ ¢ ¢
IM UM IM 232 232 x 245 x6,3 ¢
= = = = = I M = 942 A
IM UM 245 x 6,3 380 380
Oto trafosunun görünür gücü

ST = 3 xU T xI T = 1,73 x 232 x942 = 378 KVA
Eğer trafo yerine statora seri direnç bağlayacak olsaydık seri direncin değeri:
380 - 232
Rs = = 0,6W
242

Rotoru sargılı asenkron motora yol verme
Rotoru sargılı asenkron motora bağlanacak direncin değeri rotorun hangi kayma ile
çalıştırılacağına bağlıdır.
Ry = Rotora her bir faza bağlanacak seri direnç (ohm)

1- S¢ Rr = Rotorun her bir bobinine ait direnç (ohm) Bu değer rotor
Ry = ( ).Rr
S¢ klemensinden ölçülen değerin yarısıdır.
S = İstenen kayma değeri
SxUr
Rr = S=1
3 xIr ns = Senkron devir
nr = Başlangıç rotor devri
ns - nr
S¢ = Ur = Durmada rotor gerilimi (ölçülen veya katalog değeri)
ns
Ir = Rotor anma akımı (ölçülen veya katalog değeri)

Örnek – 5
Etiket değerleri:
P = 200 KW
U = 380 V
I = 360 A
nr = 1470 dev/dk
f = 50 Hz
Devrilme hızı = 1350 dev/dk
Rotor bobin direnci = 0.4 Ω (her bir bobin için ölçülen veya katalog değeri)
Bu motorun devrilme momentinde kalkış yapabilmesi için rotora seri bağlanacak direnç değeri:
1500 - 1350
S¢ = = 0,1
1500
1 - 0,1
Ry = ( ).0,4 = 3,6W
0,1
Bu motorun anma momentinde kalkış yapabilmesi için rotora seri bağlanacak direnç değeri:
1500 - 1470
S¢ = = 0,02
1500
1 - 0,02
Ry = ( ).0,4 = 19,6W
0,02
Örnek – 6
Etiket değerleri:
P = 22 KW
U = 380 V
I = 46.5 A
f = 50 Hz
cosφ = 0.82
nr = 955 dev/dk
Durmada rotor gerilimi = 150 V (ölçülen veya katalog değeri)
Rotor anma akımı = 93 A (ölçülen veya katalog değeri)
Anma momentinde kalkış için direnç ve yol verme akım değeri:

1000 - 955
S¢ = = 0,045
1000
SxUr 0 ,045 x150
Rr = = = 0,042 W
Ir 3 x 93
1 - 0,045
Ry = ( ).0,042 = 0,891W
0,045

Kalkış stator akımı nominal akıma eşittir = 46.5 A
Devrilme momentinde kalkış için direnç ve yol verme akım değeri:

Sk Mk Mk 2 Sk
= + ( ) - 12,5 + 2,5 - 1 = 4,791 =
2
S Ma Ma S
Sk = 4,791x0,045 = 0,2156
1 - 0,2156
Ry = ( ).0,042 = 0,153W
0,2156
I K 2 M K Sk IK 2
( ) = x = 2,5 x 4,791 = 12 = ( )
IM U A Sn IM
I K = 12 xI M = 3,46 x46,5 = 161A

ASENKRON MOTORLARI FRENLEME
Asenkron motorlara yol verilmesi kadar frenlenmeside önemlidir. Bir motorun dönmesi sırasında
enerjisi kesildiği zaman motor sahip olduğu ataletten dolayı hareketine devam eder yük ve
motorda meydana gelen sürtünmelere bağlı olarak devir sayısı sıfıra düşer. Motorun serbest duruş
zamanı tamamen atalet ve sürtünmelere bağlıdır. Bazı durumlarda motorun hızlı veya ani bir
şekilde durması ve hatta durduktan sonra milinin hareketsiz kalması istenebilir. Bu gibi durumlarda
asenkron motorlar frenlenir.
Frenleme yapılmamış duruş
Yol alma Çalışma Durma

Süresi Süresi Süresi
Frenleme yapılmış duruş
Yol alma Çalışma Durma

Süresi Süresi Süresi

Temelde asenkron motorları durdurmak için üç tip frenleme kullanılır
1 – Dinamik frenleme
2 – Ani durdurma
3 – Balatalı frenleme
Bunlardan ilk ikisi motor sargıları kullanılarak elektriksel olarak gerçekleştirilirken balatalı frenleme
harici bir mekanik sistem vasıtası ile yapılır.
1 – Dinamik frenleme :
Asenkron motor statoruna uygulanan alternatif akımla oluşan senkron döner alanın rotor
tarafından izlenmesi ile dönme hareketinin oluştuğunu görmüştük. Peki döner alan sabit kalırsa ne
olur? Eğer stator sargılarına bir doğru akım uygulanacak olursa statorda sabit bir N-S alanı
oluşacak ve rotor bu sabit manyetik alanın etkisi ile duracaktır.
Dinamik frenlemenin etkisini sınırlandıran statora uygulanan doğru akımın sargılarda oluşturduğu
ısıdır.
Motor standartlarında; geçici yüklenmeler için rejim sıcaklığında çalışan bir asenkron motor
sargılarından15 dk aralıklarla 2 dk süre ile anma akımının 1.5 misline akım geçmesine kadar
müsaade edilir. Bunun anlamı dinamik frenlemede eğer ardı ardına 15dk dan daha uzun sürelerde
frenleme yapılacaksa ve frenleme süresi 2dk yı geçmeyecekse motor sargılarına anma akımının
1,5 misli fazla doğru akım uygulanabileceğidir. 15dk dan daha kısa frenleme tekrarlarında
frenleme akımı olarak bobin akımına yakın değerler seçilmelidir. Frenleme süresinde atalet,
sürtünme gibi etmenler etkili olsa da frenleme akımı arttıkça frenleme süresi kısalacaktır. Hızlı
duruşlar istendiği taktirde çok dikkatli olunması kaydı ile ve frenleme tekrar süreleri arası çok uzun
olan durumlarda ve 2dk nın altında motor sargılarına 2 misline varan frenleme akımları
uygulanabilse de tercih edilmemelidir.

Dinamik frenleme hesabı :
Stator sargılarına doğru akım uygulanacağı için hesaplamada motor sargılarının omik direnci ve
motor etiket akım değerleri kullanılacaktır.
Eğer motor bobin uçları dışarı çıkarılmış ise ohm metre ile bir sargının direnci ölçülmelidir. Eğer
yıldız veya üçgen köprüleri motor içerisinde yapılmış ise iki motor klemensi üzerinden herhangi iki
uç arasında ölçüm yapılarak bobin dirençlerini bulabilmek için şu hesaplamalar yapılabilir.
Motor sargıları içeriden yıldız bağlı ise Motor sargıları içeriden üçgen bağlı ise
RT RT
W2 W1
U1 U2 V2 V1 U1 U2 V1 V2
RBOBİN = RT / 2 1/RT = 1/RBOBİN + 1/2 RBOBİN = 3/2 RBOBİN

RBOBİN = 3/2 RT
Motor sargı akımlarını bulmak için motor etiketinden motor anma akım değerine bakılır ve yıldız
veya üçgen bağlı olmasına göre faz bobini akımları bulunur.
Motor yıldız çalışıyor ise Ib = If
Motor üçgen çalışıyor ise Ib = If x √3
Frenleme doğru akımı ise bulunan bu akım değerinin 1,5 misli seçilir Id = 1,5 x If

Yine motorun dinamik frenleme sırasında motor sargılarının yıldız veya üçgen bağlı olmasına göre
dinamik frenleme gerilimi şu şekilde hesaplanır.
Motor sargıları yıldız bağlı ise Motor sargıları üçgen bağlı ise
+ - + -
+ - + -
Id / 2 Id
Id Id
Id / 2
Ud = ( RBOBİN x Id ) + ( RBOBİN x Id /2 ) Ud = RBOBİN x Id
Trafo gücü Trafo gücü
Pd = Ud x Id Pd = Ud x 2x Id

Örnek : İçerisinde üçgen bağlanmış olan 4 KW lık motorun iki klemensi arasında ohm metre ile
ölçülen direnç 2,9Ω dur motor anma akımı motor etiketinde 8A verilmiştir bu motorun dinamik
frenlenmesi için gerekli olan DA gerilimi ve trafo gücünü bulunuz.
RBOBİN = 3/2 RT => RBOBİN = 3/2 x 2.9 => RBOBİN = 4,35 Ω
Dinamik frenleme üçgen bağlantıda yapılacak ve motor anma akımının 1,5 misli frenleme akımı
uygulanacaktır.
Ib = If x √3 => If = Ih / √3 => If = 8 / √3 => 8 / √3 = 4,6 A
Id = 1,5 x 4,6 => 1,5 x 4,6 = 7A
Ud = RBOBİN x Id = 4,35 x 7 = 30,45 V ~ 30 V
Pd = Ud x 2x Id = 30 x 2 x 7= 420 W

2 – Ani durdurma :
Ani durdurmada temel prensip bir yöne dönen motorun devir yönünün değiştirilerek durmasını
sağlamaktır. Motorun çalışması sırasında durdurma butonuna basıldığında yol verme kontaktörü
devreden çıkarak motoru şebekeden ayırır ve ters yön kontaktörü devreye girerek motorun devir
yönünün değiştirilir motor ters yönde dönmek için önce durmak zorundadır motorun durma
zamanında ayarlanan bir zaman rölesi vasıtası ile ters yön kontaktörü devreden çıkarılarak
motorun durması sağlanır. Asenkron motorlar durağan halden anma devrine çıkmak için yol alma
sırasında 4-8 misli akım çekmekteydi. Dönen bir motorun ani olarak ters döndürülmesi sırasında
ise şebekeden çekeceği akım yol alma sırasında çekeceği akımdan çok daha fazla olacaktır. Bu
nedenle büyük güçlü motorların devir yönü değiştirilerek durdurulması şebeke açısından çoğu
zaman imkânsızdır. Bu yüksek akımı sınırlamak için ters yöne dönme kontaktörü ile motor güç
devresine akım sınırlayacak seri direnç bağlanabilir. Ayrıca bu durdurma sırasında motorun devri
ani olarak sıfıra düşeceği için motor miline bağlı yüklerde ve motor rotorunda mekaniki sorunlar
ortaya çıkacaktır.

3 – Balatalı frenleme (Elektromanyetik frenleme) :
Balatalı frenlemede durdurulacak motorun enerjisi kesilerek mekaniki bir sistemle yay baskısını
kullanılarak motor miline bağlı olan bir disk sıkıştırılarak motorun durdurulması sağlanır. Dinamik
frenleme ve ani durdurmadan farkı frenlemenin mekaniki oluşu ve frenlenen motorun milinin
durmasından sonrada kilitli kalışıdır. Asansör vinç gibi iş makinelerinde çalışma sırasında yapılan
duruşlarda yükün havada asılı kalması istenen yerlerde tercih edilirler.
Balatalı fren enerjisizken motor miline bağlı olan disk, yay kuvveti ile üzerine basan balata
sayesinde sıkışarak hareketsiz kalır. Fren bobinine bir doğru gerilim uygulandığında oluşan elektro
mıknatıs kuvveti yay baskısını çekerek balatanın diske basmasını engeller ve disk yani motor mili
serbest kalır.
Elektromanyetik fren Pnömatik fren

Elektromanyetik frenler tip olarak 3'e ayrılır:
a) Soğutmasız tip frenler: Motor fanı çıkarılıp motor kapağı arkasına akuple edilerek kullanılan
frenler, genellikle sıkça açılıp kapanmayan ve kısa zaman aralıklarında çalışan sistemlere tercih
edilirler.
b) Soğutmalı tip frenler: Motor fanı çıkarılıp motor kapağı arkasına akuple edilen ve motorun mili
uzatılarak Fren ve motorun arkasına alınan fan sayesinde daimi bir hava sirkülasyonu sağlanarak
kullanılan frenler, genellikle uzun süreli çalışan ve kapalı mekanlarda kullanılan sistemlerde tercih
edilir.
c) Manuel kol sistemli frenler: Çalışma sistemi olarak her iki fren tipinde de kullanılabilen
(soğutmalı veya soğutmasız) özel durumlarda (elektrik kesilmesi; mekanik problemler) üzerinde
bulunan bir kol vasıtasıyla sistemi yay baskısından kurtararak sistemin serbest kalmasını sağlayan
frenler, genellikler manuel olarak sistemin açılması gereken yerlerde (otomatik giriş kapıları; dış
cephe boyama asansörleri vb.) tercih edilir.
Elektromanyetik frenler özel siparişler haricinde genellikle 220 V ve 24 V olmak üzere 2 ayrı voltaj
tipinde üretilir.
a ) 220 V AC Frenler de besleme, motorun klemens kutusundan alınarak frenin klemens kutusuna
gelmekte ve buradaki yarım dalga doğrultucudan geçerek DC ye evirilmekte ve fren bobini bu
voltajla beslenmektedir.

b) 24 VAC frenlerde büyüklüğüne göre besleme transformatörü seçilir. Şebekeden veya 220 VAC
frenlerindeki gibi motorun klemens kutusundan alınan besleme voltajı önce transformatöre gelir,
transformatörden çıkan 24 VAC besleme voltajı yarım dalga doğrultucudan geçerek 24 VDC
olarak fren bobini beslenmektedir.
c) Şok ikazlı trafolar : Büyük güçteki frenlerin manyetik doyuma ulaşıp yay baskısını yenmede
gecikmesini engellemek için kullanılan ve zaman rölesi yardımıyla çok kısa bir süre normal
besleme voltajının iki katı ile ( 48 VDC ) beslenip sistemin ani açılmasını sağlayan ve bu sayede
gecikmeli açılmada ortaya çıkacak sürtünmeyi engelleyen bir trafo şeklidir.
Gecikmeli Frenleme: Genellikle yürütme sistemlerinde tercih edilen bağlantı şeklidir. Yükün,
sistem kapatıldığında ms bazında kaydırarak durdurulmasını sağlar.
Ani Frenleme: Genellikle kaldırma sistemlerinde tercih edilen bağlantı şeklidir. Sistem durdurma
butonuna basıldığı anda ani olarak durdurulmasını sağlar.

Elektromanyetik frenler; vinç kaldırma ve yürütme makineleri, konveyör bant sistemleri, yürüyen
merdiven sistemleri, savunma sanayi, yük asansörleri, otomatik kapı sistemleri, cnc metal işleme
makineleri, matbaa makineleri, tekstil makinelerini durdurmak ve sabit tutmak için kullanılırlar. İş
makineleri genellikle düşük devirlerde çalışırlar motor devrini yük devrine düşürmek için motor mili
ile yük arasına rediktör bağlanır. Büyük ataletli ve gülcü iş makinelerinde manyetik fren düşük
devirli olan rediktörün yük tarafına montaj edilir. Ayrıca çok büyük ataletli yüklerde ve yüksek
güvenlik istenen iş makinelerinde birden fazla elektromanyetik fren kullanılır.
Rediktör Yük
Fren Fren
Elektrik
Motoru

Fren Montajı Nasıl Yapılmalıdır ?
Elektrik motorunun arka fan koruma sacı sökülerek pervane çıkartılır. Fren ile birlikte verilen göbek
dişlisi motor miline (gerekirse dişli delik ölçüsüne göre rotor mili işlenerek ve dişli kama ölçüsü ile
eşitlenerek) monte edilir. Göbek dişlisi, fren monte edildiğinde balata dişlisi tam ortasına gelecek
şekilde ayarlanarak takılır ve uygun mil segmanı ile sabitlenir.
Fren ile birlikte verilen Motor bağlantı kapağı ,motorun arka bağlantı kapağı ile değiştirilir. Motor
miline monte edilen orta göbek dişlisi balata dişlisine geçirilerek elektromanyetik fren montaj
vidalarından bağlantı flanşına sıkılarak monte edilir.
Elektromanyetik Fren klemens kutusunda bulunan bağlantı şemasına göre uygun bağlantı şeklini
seçerek (Yürütme sistemleri için gecikmeli kapanma bağlantı-Kaldırma sistemleri için ani kapanma
bağlantısı) elektrik motoru üzerinden veya Elektrik panosundan bağlantıları yapılır.
Elektromanyetik fren çalışmaya hazırdır. Fren üzerinde gerilim yok iken frenleme yapar ve motor
dönmez. Elektromanyetik frenler akımla serbest kalır,yay baskısıyla frenleme yaparlar. Frene,
bobin gerilimine uygun DC voltaj uygulandığında motor serbestçe döner.

Diğer frenleme sistemleri :
Fuko ( Histeresis, Edy ) freni:

Asenkron motorların dinamik frenlenme prensibine dayanır. Bakır veya alüminyum bir disk (fren
rotoru) doğru akımla beslenen elektromıknatısın arasında döner ve disk üzerinde indüklenen
gerilim bir kısa devre akımı geçirir ve bu akımın oluşturduğu manyetik alan milin frenlenmesini
sağlar. Motor veya yük miline bağlanan fuko frenine uygulanan gerilimin değeri değiştirilerek
sistemin durdurulması veya istenen rampalama ile yavaşlatılması sağlanabilir.
* Sistem frene gerilim uygulandığında frenleniz.

Hidrolik ve pnömatik frenler:
Büyük atalete sahip sistemlerde elektromanyetik kuvvet yeterli olmayabilir. Elektromıknatıs yerine
basınçlı hidrolik ve hava kullanılması ile yapılan frenleme sistemleridir.

Diğer sistemler :
Elektromanyetik kavrama:
Dönen bir milin hareketini aynı doğrultuda diğer bir mile iletmek veya hareketi kesmek için
kullanılan mekanizmalara kavrama denir. Bazı iş makinelerinde yük motor ile beraber yol almaz.
Yükler motor yol alıp belirli bir devre geldikten sonra motora aktarılırlar. Bunu arabalarda kullanılan
debriyaj balatasına benzetebiliriz. Araba motoru dönmeye başladıktan sonra debriyajdan ayak
kaldırarak motor hareketini araca aktarılır. Yük ve motor tarafında iki adet disk vardır ve
elektromanyetik kavrama bobininde enerji yokken bu iki disk birbirinden bağımsız hareket eder.
Elektromanyetik kavrama bobinine elektrik uygulandığında ise menyetik kuvvetle diskler birbirine
yapışarak hareketin aktarımını sağlar. Disk yerine kaplin şeklinde dişli mekanizmalarla hareketin
aktarıldığı kavramalarda vardır. Frenlemede olduğu gibi kavramalarda da elektromanyetik kuvvet
yerine hidrolik ve pnömatik kuvvetler kullanılabilir. Bazı kavramalarda frende bulunmaktadır. Bir
elektro mıknatıs aracılığı ile motor hareketi yüke aktarılır frenleme yapılacağı zaman yük motordan
ayrılarak bir başla elektro mıknatıs ile frenlenir.

Yumuşak Yol Vericiler ( Soft Starterler )
Şimdiye kadar gördüğümüz asenkron motorlara yol verme yöntemlerini tekrar hatırlayacak
olursak;
1- Yıldız-üçgen yol verme.
2- Seri dirençle yol verme.
3- Oto trafosuyla yol verme.
4- Seri reakransla yol verme.
Bu yöntemlerin hepside motor sargı geriliminin dışarıda düşürülmesi prensibine dayanmakta ve

bazı dez avantajlara içermekteler.
Örneğin;
1- Çok fazla hacim gerektirmektedirler.
2- Motor dışında oluşturulan gerilim düşümü sistemde gereksiz güç kaybına neden olmaktadır (
Özellikle dirençle yol vermede ).
3- Kademeler çok sık olup ve devreden seri bir şekilde çıkarılamadığı taktirde başlama momenti
çok fazla düşmekte ve motor mil yükünü karşılayamamaktadır.

Örneğin 15 KW lık üçgen bir motor yıldız devreye alınacak olursa:
Gerilimdeki √3 lük azalma akımda da √3 lük bir azalmaya neden olacak ve güç 1/3 oranına
düşecektir. Yani 15 KW lık üçgen bir motor yıldız devreye alınması esnasında 5 KW lık bir motor
gücüne sahip olacaktır. Bu ise mildeki yükün karşılanamaması ve yine fazla akım çekme şeklinde
sorunlara yol açacaktır.
Güç elektroniğindeki gelişme ve malzeme fiyatlarındaki düşme günümüzde güç elektroniğinin

motorlara kumandasını da beraberinde getirmiştir. Bunlardan biride Yumuşak yol vericiler ( Soft
Starterler ) dir.
Motorun her faz geriliminin elektronik olarak belirli açılarında kırpılarak gerilimin ve dolayısıyla
akımın düşürülmesi prensibine göre çalışırlar.

Aşağıda bir fazlı prensip devredende görüleceği üzere sinusoidal faz gerilimi bir tristör vasıtası ile
belirli aralıkta kesilerek, gerilimin efektif değeri düşürülmekte, buna bağlı olarak da akım sınırlı bir
değerde tutulmaktadır.

Kısaca yol vermede gerilim düşümü bir başka eleman üzerinde değil de gerilimin dalga şekli ile
değiştirilmesiyle sağlanmıştır.
Bu sistemlerde kullanılan teknoloji ve kullanım yerine göre kırpıcı elektronik eleman olarak:
Triak Tristör diyot Tristör tristör

Kullanılabilir.
Ama daha çok sincap kafes asenkron motorlar, moment kontrollü olarak yumuşak yol verme ve
durdurmada, 6 tristörlü yol vericiler ile kumanda edilirler. Günümüzde yumuşak yolvericiler; Makine
ve motor koruma fonksiyonlarının yanı sıra yumuşak yol verme ve yavaşlatma fonksiyonları ve
kontrol sistemleriyle haberleşme imkanı sunar. ( RS 232 vb protokoller ile ) Bu sayede plc, pc ve
diğer kontrol cihazımızla haberleşebilir ve programlanabilirler. Ağırlıklı. olarak inşaat, gıda,
meşrubat ve kimya sektörlerinde kullanılan santrifüjlü makineler, pompalar, fanlar, kompresörler ve
konveyörler ile ilgili en son teknolojik uygulamalarda kullanılmak üzere tasarlanmışlardır.

-
Akımdaki ve momentteki değişimi gösteren eğriler, üç fazlı bir asenkron motorun yol almasını
gösterir ( Eğri 1: direkt yol verme Eğri 2: yumuşak yol verici ile yol verme )
1 Direkt yol verme akımı 1 Direkt yol verme momenti

2 Yolverici ile sınırlandırılan yol verme akımı 2 Yolverici ile sınırlandırılan akım ile yol verme
momenti
Id yol verme akımının, önceden ayarlı Ids (sınırlanmış) değeriyle sınırlandırılması, Tds (sınırlanmış) yol verme
momentini, yaklaşık olarak Ids (sınırlanmış) /Id oranının karesine eşit bir değere düşürür.
Örnek olarak
Motor karakteristikleri:
Id = 6 In ( Kalkınma akımı nominal akımın 6 misli )
Td = 3 Tn ( Kalkınma momenti nominal momentin 3 misli )
Olan bir motor için ayarlanan değerler;
Ids (sınırlanmış) = 3 Id ( Kalkınma akımı nominal akımın 3 misli ile sınırlanmış )
Bu durumda elde edilen yeni kalkınma momenti
Td (sınırlanmış) = 3Td x (3/6)2 = 3 Td x 0.25 = 0.75 Td
olur

Yol verme akımın direnç ve endüktansla sınırlanarak yol verilmesi sırasında motor devri yol alma
esnasında parabolik olarak artmaktadır bunun anlamı ise, yükün çok ani olarak devreye
alınmasıdır ve pompa tipi uygulamalarda tavsiye edilmez.
Akım sınırlama ile yol verme için hız eğrisi

örneği
1 Motora uygulanan akım (I/In)
2 Motor hızı N/Ns

Yumuşak yol vericilerde devir kontrolü ve yol verme süresinin tamamında motora moment uygular.
Hızlanma momenti, tüm hız aralığında sabittir. Bu kontrol fonksiyonu, santrifüj pompalar veya yol
verme sırasında yüksek atalet momentine sahip motorlar için idealdir.
Moment kontrolü ile yol verme için hız

eğrisi örneği
1 Motora uygulanan akım (I/In)
2 Motor hızı N/Ns

Yol alma en büyük anahtarlama açısı yani en küçük başlangıç gerilimi ile başlar ve yol alma
süresince açı küçülterek rampalı bir gerilim uygulanır ve en son anahtarlama açısı “0” olur ve
motora şebeke gerilimi uygulanır. Fakat yüksek kalkış momentine sahip yüklerde yumşak yol verici
motora gerilim uygulamaya başlasa da geçen akım ve moment yükü kaldırmaya yetmez ve yol
verme rampası ne zamanki yük momentini geçer bu seferde motor ani olarak hızlanmaya başlar.
Bu tip yüklerde kullanılacak yumuşak yol vericinin akım kontrllü bir kapalı döngüye sahip olması
gerekir. Bu tip yol vericiler motorun yükü kaldırması için gerekli akım değerini yol almanın
başlangıcından itibaren belirli bir süre sabit tutarak gerçek bir yumuşak kalkış sağlamaktadır.
Eğer yük çok yüksek kalkış momentlerine sahip ve motorun kalkış momenti bunu sağlayamıyorsa
bu durumda ya motor gücü büyütülmeli yada motor sürücüsü ( inverter ) ile rampalı bir şekilde yol
verilerek her devir için sabit bir moment sağlanmalıdır.
Yol vericiler ile durdurma çeşitleri:

- Serbest duruş: motor kendi ataleti ve sürtünmesi ile serbest duruşa geçer.
- Rampalı duruş: Bu duruş tipi pompalar için idealdir ve basınç artışlarını etkili bir
biçimde düşürür.
- Frenli duruş: Bu duruş tipi, makinenin durma süresini azaltması nedeniyle yüksek
ataletli uygulamalarda uygundur.

Uygulama alanları:
Uygulamalar, makine tipine bağlı olarak, yol verme karakteristikleri temel alınarak standart veya
ağır işletme şartlarında üretici şirketler tarafından ilgili kataloglarında verilmişlerdir.
Yumuşak yol vericilerde kalkış ve duruş zamanları ile kalkışa başlama gerilim değerleri
ayarlanabilir.
Yukarıdaki hesaplamalardan hatırlayacağınız üzere motor moment oranı gerilim oranının karesi ile
orantılı idi ve yine yukarıdaki hesaplamalarda hangi yüklerin yüzde kaçlık bir moment ile kalkışa
başlayacağı verilmişti.

Bu bilgiler ışığında örneğin 380V da çalışan bir motoru anma momentinin yarısı ile yol almaya
başlatmak isteyelim bu durumda motor klemenslerine uygulamamız gereken başlangıç gerilimi;
2
æ US ö
0,5 = ç ÷ = U S = 270V bulunacaktır
è 380 ø
Bazı yükler için kalkış-duruş süreleri ve yol alma gerilimleri şu şekilde verilebilir.
ts : 10 sn ts : 1 sn
Us : %30 Us : %30 Us : %60-90

Bağlantı şekilleri:
Motorun yıldız veya üçgen bağlantısında yol verici hat

akımına göre seçilebileceği gibi üçgen bağlı bir
motorun faz sargılarına da bağlanabilir. Daha çok
büyük güçlü motorlarda bu yöntemin seçilme nedeni
faz sargı akımının hat akımından √3 kadar düşük
olmasıdır.
Örneğin : Şebekeden çektiği akım 195 A (üçgen
bağlantı için anma akımı) olan bir 400 V/110 kW
motor için her bir sargıdaki akım 195 / √3 = 114 A. dir
ve yol verici bu akıma göre seçilebilir.

Ayrıca yol verici yol verme sonunda bir kontaktör ile by-pass edilebilir. Bu sayede yol verici
üzerinden akım geçişi kesilerek gereksiz güç sarfiyatları önlenmiş olur. By-pass kontaktörü
yolverici tarafından kontrol edilir ve yol verici by-passlandığında akım ölçümleri ve koruyucu
mekanizmalar aktif kalırı.

Yumuşak yol vericiler 3 temel kritere dayanarak seçilmelidir:
1- Şebeke gerilim aralığı. ( Trifaze AC gerilim 230 - 415 V veya Trifaze AC gerilim 208 - 690 V
gibi)
2- Motor etiketinde gösterilen anma güç ve akım değerleri
3- Çalışma şartları
Seçimi basitleştirmek için uygulamalar 2 tip olarak sınıflandırılabilir.
a- Standart uygulamalar
b- Ağır şartlı uygulamalar
Standart veya ağır şartlı uygulamalarda motorun çalışması S1 ve S4 çalışma grupları içinde
değerlendirilir ve üretici şirket kataloglarında kullanılabilecek yumuşak yol vericiler tavsiye edillir.
Özel durumlar:
1- Yol verici, yol verme sonunda bir kontaktörle by-passlanmış ise motor her zaman soğuk
durumdan yol verilir ve yol verici güç değeri bir boy artırılabilir.
2- Yol vericinin, yol verme sonunda by-pass kontaktörü olmaksızın çalışması gerekliyse, güç
değerinin düşürülmesine gerek yoktur.
3- Yol vericinin güç sınırı aşılmaması şartıyla motorlar paralel bağlanabilir (motor akımları toplamı,
uygulama tipine göre seçilen yol vericinin anma akım değerini aşmamalıdır). Her bir motor için
termik koruma sağlanmalıdır.
4- Yol vericinin görevi motorun kalkış ve duruşlarını ayarlamak olup herhangi bir koruyucu tertibat
içermez bu nedenle devrede ayrıca motor koruma sistemleri kullanılmalıdır.

Toplam güç değeri yumuşak yol verici güç değerini geçmediği
sürece yolverici çıkışına birden fazla motor bağlanabilir.

Lokal kompanzasyon yapılmış motorlarda kompanzasyon kondansatörleri yumuşak yol verici
çıkışına bağlanmamalıdır. Çünkü yol vericide kırpılan gerilimin dalga şekli ve değeri
kondansatörlerden etkilenecek ve yol verici işlevini tam olarak yerine getiremiyecektir.
Kompanzasyon kondansatörleri yol verici girişine bağlanmalıdır. Kondansatörlerin oluşacak olan
harmoniklerden olumsuz etkilenmemesi için filtreli bağlanmalarında yarar vardır.

Maliyetin düşürülmesi açısından özellikle büyük güçlü yumuşak yol vericilerde kırpma işlemi iki faz
üzerinde yapılmaktadır. Fazlardan biri motor klemensine direk ulaşmaktadır bu nedenle yol verici
devre dışı kalsa da direk bağlanan faz ve motor sargıları üzerinden diğer bobin girişlerinde de
enerji olacak ve duran motorun klemenslerinde devamlı enerji bulunacaktır. Bu duruma dikkat
edilmeli ve hatta motor durduktan sonra üç kutuplu ( Kontaklı ) bir şalter vasıtası ile motorun
enerjisi tamamen kesilmelidir.
Yumuşak yolverici ile yolverilen yıldız bağlanmış motorların yıldız noktası kesinlikle toprak veya
nötr hattına bağlanmamalıdır.

Çeşitli Yumuşak Yolverici Bağlantıları:
Her markanın kendine özgü bağlantı uçları olsa da temel bağlantı örneklerinin anlaşılması
açısından moller yumuşak yol vericilerin temel bağlantıları aşağıda açıklanmıştır.
Klemensler:
1L1, 3L2, 5L3 Yumuşak yol verici şebeke girişi.
2T1, 4T2, 6T3 Yumuşak yol verici motor uçları.
0V, +24V Dahili 24V DC çıkış veren güç kaynağı
EN Yumuşak yol verici kontrol katı enerjilenebilmesi için +24V besleme ( Enable )
A1 Yumuşak yol verici çalışabilmesi için +24V besleme
A2 Yumuşak yol verici çalışabilmesi için 0V şase
FWD, REV Yumuşak yol verici yön tayin uçları +24V besleme
TOR Yumuşak yol verici devreye alma işlemi tamamlandığında kapatan kontak.
Bağlantılarda gösterilmese de EN ve ilgili yön tayin uçlarına gerekli köprü bağlantılar yapılmıştır.

Bu bağlantıda Q1 motor koruma şalteri
kapatıldığında A1 önündeki 13-14 yardımcı
kontağını da kapatacak ve yumuşak yol verici
devreye girerek motor rampalı bir şekilde yol
alacaktır. Herhangi bir acil durumda acil stop
butonu ile yumuşak yol verici devre dışı
bırakılabilecektir yine Q1 şalteri açıldığında
motorun enerjisi kesilecek ve 13-14 nolu kontak
üzerinden yumuşak yol verici devre dışı kalacaktır.
Bu devrede motor durdurulurken yumuşak yol
verici devre dışı bırakıldığı için motor yumuşak yol
verici tarafından rampalı bir şekilde durmamakta
sadece enerjisi kesilen motor kendi ataleti ve
sürtünmesi ile serbest duruş yapmaktadır.

Bu bağlantıda S1 kalıcı butonu ile yumuşak
yol verici A1 – A2 klemenslerine enerji
uygulanmaktadır. S1 butonu kapatıldığında
yumuşak yol verici devreye girerek motor
rampalı bir şekilde yol alacaktır. S1 butonu
açıldığında, F2 aşırı akım rölesi açma
verdiğinde veya herhangi bir acil durumda
acil stop butonuna basıldığında yumuşak yol
verici duruşa geçecektir. Bu devrede motor
rampalı bir şekilde durdurulmaktadır.

Bu bağlantıda motor S1 ( Start ) ve
S2 ( Stop ) butonları ile rampalı bir
şekilde devreye alınmakta ve
durdurulmaktadır. S2 butonuna
basıldığında K1 yardımcı rölesi
devreye girmekte ve açık kontağını
kapatarak yumuşak yol verici
devreye girecektir. S2 butonuna
basıldığında, F2 aşırı akım rölesi
açma verdiğinde veya herhangi bir
acil durumda acil stop butonuna
basıldığında yumuşak yol verici
duruşa geçecektir. Bu devrede
motor rampalı bir şekilde
durdurulmaktadır.

Bu bağlantıda motor S1 ( Start ) ve S2 ( Stop ) butonları ile rampalı bir şekilde devreye alınmakta
ve durdurulmaktadır. S2 butonuna basıldığında K1 yardımcı rölesi devreye girmekte ve K2t
bırakmada gecikmeli zaman rölesini ve yumuşak yol vericiyi ( A1 ) devreye almaktadır. Enerjilenen
K2t bırakmada gecikmeli zaman rölesi kontağını kapatarak K1M kontaktörünü devreye alacak ve
motor enerjilenerek rampalı bir şekilde yol alacaktır. Bu sırada K1 açık kontağı K1 kontaktörünü
mühürleyecektir. Buradaki K2t bırakmada gecikmeli zaman rölesinin zaman değeri rampalı duruş
süresinden takriben 150ms daha büyüktür. S1 veya acil stop butonuna basıldığında veya F2 aşırı
akım rölesi açma verdiğinde; yumuşak yol verici ( A1 ) ve K1 kontaktörü devre dışı kalacak. K1,
K2t bırakmada gecikmeli zaman rölesini devre dışı bırakacaktır. K2t bırakmada gecikmeli zaman
rölesini ise ayarlanan süre sonunda kapamış olduğu kontaklarını tekrar açarak K1M kontaktörünü
dolayısıyla motoru devre dışı bırakacaktır. Bu devrede K2t sayesinde motorun enerjisi hemen
kesilmemekte rampalı duruş için zaman gecikmesi sağlanmaktadır. Motorun enerjisi ise duruş
gerçekleştikten sonra K1M kontaktörü tarafından kesilmektedir. K1M yi devre dışı bırakmadan yol
verme ve durdurma istendiğinde Start – Stop kalıcı butonu kullanılabilmektedir.

Bu bağlantıda S1 kalıcı butonu ile motor
yön tayini yapılarak rampalı bir şekilde
devreye alınmaktadır. Butonun 1 konumu
FWD, 2 konumu REV yönlerini aktif
ederken 0 konumunda ise yumuşak yol
verici devre dışı kalarak rampalı duruş
gerçekleşmektedir.

Bu bağlantıda kalıcı buton yerine iki ayrı yardımcı röle ile motor yön tayini yapılarak rampalı bir
şekilde devreye alınmaktadır. Her yön kendisine ait start butonu ile seçilmektedir. K1 rölesi FWD,
K2 rölesi REV yönlerini aktif etmektedir.
Bu devrede her iki yönde motorun rampalı duruşunu sağlamak için duruş süre gecikmesini
sağlamak için K2t bırakmada gecikmeli zaman rölesi eklenmiştir.

Motor anma devrine ulaştığında yumuşak yol vericiye ihtiyaç duyulmaz. Her ne kadar yol vericideki
elektronik elemanlar kırpma yapmasa da üzerinden geçmekte olan akım elektronik anahtarlama
elemanlarının bir miktar ısınmasına ve boş yere güç kaybına neden olmaktadır. Bunu önlemek için
motor anma değerine ulaştığında yol vericinin TOR kontağı kapanmakta ve bu kontak üzerinden
K11M köprüleme (by-pass) kontaktörü çalıştırılarak elektronik anahtarlama elemanları üzerinden
akım geçişi alınmış olur.
Doğru Akım Motorlarına Yol Verilmesi :
Her ne kadar bu ders notunda AC akım motorlarına yol verilmesi ele alınmış olsada DC akım
motorlarıda ilk harekete geçtiklerinde yüksek akım çekerler. Bunla ilgili aşağıda basit bir örnek
verilmiştir.
Doğru akım motorlarının ilk kalkınma anındaki davranışını bir örnek ile açıklayalım.
Endüvi iç direnci 1 Ω olan 500 V luk DA motoru anma devrinde 20 A çekmektedir. Bu motorun
anma devrindeki zıt emk sı
U-E/R=I
U-E=R.I
E=U/R.I
E=500-20.1
E=480V
Bu motorumuz durağan halde iken devreye alındığı anda zıt emk sı olmayacağı için yani E=0
olacağı için ilk kalkınma akımı
I=500-0/1=500 A olacaktır yani nominal akımının 25 misli
Kalkınma anındaki kısa süreli bu değeri motor belki tolöre edebilir ve zarar görmeyebilir ama bu
değer motora DA sağlayan elektronik devreler için çok yüksektir ve kısa bir sürede olsa bu yüksek
akım motoru süren yarı iletken elemanlara zarar verebilir.

Bu akım değerini kabul edilebilir değerde tutmanın iki yolu vardır
Eğer motor kontrollü bir doğrultucu tarafından beslenmiyor ise yol alma gerilimi başlangıçta düşük
tutulur
20 A kalkınma akımı için
U-E=I.R
U-0=20.1
U=20V
Ve motor devrini almaya başladıkça yani Ez oluştukça besleme gerilimi olan 500 V a kadar
yükseltilir.
Bir diğer yöntem ise daha çok sabit besleme gerilimi olan motorlar için kullanılan yol verme
direncidir. Motor devresine seri bağlanan dirençler motor yol aldıkça kademe kademe çıkartılır.
U-E=I.R
500-0=20.(Ra+Rs)
Ra+Rs =500/20 =25 Ω
Rs=24 Ω

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ
Yararlanılan Kaynaklar:
Asenkron makine problemleri – İ. Çetin
Turgut Odabaşı – Makaleleri
Asenkron makineler – K. Sarıoğlu
Dereli elektromanyetik fren katalogları
Elsan motor katalogları
Volt motor katalogları
Gamak motor katalogları
Telemecanique katalogları
Moeller katalogları

Asekron Motor Yol Verme

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Asekron Motor Yol Verme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ

ASENKRON MOTORLARIN DEVİR SAYISINI DEĞİŞTİRİLMESİ

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Asenkron motorların devir sayısının değiştirilmesi :

Kutup sayısı değiştirerek devir sayısının değiştirtmesi:

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Düşük devir bağlantı:

1U Düşük devir yani büyük kutup sayısı için 1U – 1V – 1W

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Yüksek devir bağlantı :

2U Yüksek devir yani küçük kutup sayısı için 2U – 2V – 2W

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Düşük devir bağlantı: Yüksek devir bağlantı :

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Düşük devir bağlantı: Yüksek devir bağlantı :

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Düşük devir bağlantı: Yüksek devir bağlantı :

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Dahlender motor etiketleri

Sabit momentli dahlender motor: -

Değişen momentli dahlender motor: -

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

K91M K81M K93M

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Rotor tiplerine göre asenkron motorların moment eğrileri.

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Doğrudan yol verme:

Bazı kaynaklarda 3 - 5 KW gücün üzerinde motorlara doğrudan yol verilmez

Aşağıdaki şartlar yerine geliyorsa motora direk olarak yol verilebilir. 1 3 5

- Yol alma sırasında oluşan gerili düşümü kaynağın beslediği diğer F2

Direk yol verme herhangi bir yardımcı bağlantı elemanına ihtiyaç PE

duyulmaması, yüksek kalkış momenti sağlaması ve düşük maliyetli olmasına U V W

karşın kalkış akımının büyüklüğü dez avantaj oluşturmaktadır.

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Motorun şebekeden çekmiş olduğu akım değerindeki düşme ise;

Her iki akım oranlandığında;

I üçgen faz / I yıldız faz = [ ( û3. Uf ) / Z ] / [ Uf / ( û3 x Z ) ] = 3 olacaktır

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

TMND : Üçgen çalışmada

IY : Yıldız çalışmada motor

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Yıldız - Üçgen yol vermede motor bağlantısı

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

Tek kademeli dirençle yol alan asenkron motorun moment eğrisi.

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

R1=30 ohm U1=165 V Z1=30 ohm U1=165 V

Doğru akım direnç gerilim Alternatif akım bobin gerilim

Z1=30 ohm U1=165 V

E=220 V ~ E=220 V ~ E1=220 V

Z2=10 ohm U2=55 V E2=55 V

Oto trafosu Oto trafosu prensip şeması

L0 (Mp) L0 (Mp) L1 (R) L1 (R)

Doğru bağlantı Yanlış bağlantı

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

KOCAELİ TEKNİK LİSESİ ELEKTRİK BÖLÜMÜ OTOMASYON ATÖLYESİ – www.kumanda.org

1U1 1V1 1W1