DENEY - X

DENEYİN ADI: TRANSFORMATÖR

DENEYİN AMACI: Transformatörün yapısını ve çalışma prensibini öğrenme.
ARAÇ VE GEREÇLER: Demir çekirdek ,transformatör bağlayıcısı,300,600 ve 1200 sarımlı akım
makarası, güç kaynağı, galvanometre,avometre,

DENEY BİLGİSİ:
Alternatif potansiyel farkını ve akım şiddetini istenilen değere alçaltıp yükseltmeye yarayan ve
indüksiyon olayına göre çalışan düzeneğe transformatör denir.
Transformatör bir demir çekirdek üzerine yerleştirilmiş farklı sarım sayılı iki akım makarasından
oluşur. Transformatörün giriş devresine 1. devre (primer), çıkış devresine 2. devre (sekonder) denir.
Transformatörün çekirdeğinin parçalar halinde yapıştırılarak yapılmış olmasının sebebi ;
Enerjinin ısıya dönüşerek kaybolmasını en aza indirmek için dir. İdeal bir transformatör bu şekilde güç
kaybını en aza indiren transformatör dür.
Alternatif akımın potansiyel farkını düşürünce akım şiddetinin arttığını öğrenmiştik.

Güç: P= V.I olduğunu hatırlayalım.

Birinci devreye uygulanan güç en az kayıpla ikinci devreden alınacağına göre

P1 = P2 eşitliğini yazabiliriz.
V1.I1 = V2 . I2 Olarak dönüştürebiliriz. Bu denklemden

V1 /V2 = I1 / I2 denklemini yazarız.

İndüksiyon akımının gücünün sarım sayısıyla doğru orantılı olduğunu görmüştük.
Transformatöre de sarım sayılarıyla potansiyel fark arasında aynı oran vardır. Giriş sarımı ile çıkış
sarımı arasındaki fark kadar gerilim farkı oluşur. Transformatörden yüksek gerilim almak istiyorsak ;
çıkışı sarım sayısının çok olduğu kısımdan almamız gerekir. Voltajı düşürmek istiyorsak çıkışı sarım
sayısının az olduğu kısım dan almamız gerekir.Bu şekilde potansiyel farkı yükseltirken akım şiddetini
de düşürmüş oluruz.
Potansiyel fark sarım sayısıyla doğru orantılı, akım şiddeti sarım sayısıyla ters orantılıdır.

N1 V1 I2
= = Bağıntısını yazabiliriz.
N2 V2 I1

DENEYİN YAPILIŞI:

A1
Güç
Kaynağı
V1 V A2
2

A
1 2 1
V
1
V

1
 Şekildeki devreyi kurunuz. Devre kurulana kadar güç kaynağının fişini piriz e takmayınız. Bu
deneyde güç kaynağından alternatif akım kullanılacaktır.
NOT: Deneyin 4. kısmına kadar ampulleri devreye bağlamayınız.
1- 1 nolu kısma (primer) 300 sarımlı makarayı yerleştiriniz. Bu makarayı deneyin 2. kısmına
kadar yerinden çıkarmayınız. 2 nolu kısma (sekonder;) 600 sarımlı bobini yerleştiriniz. Sıkıştırıcı ile
transformatörünüzü iyice sıkıştırınız.
Güç kaynağının fişini piriz e takıp devreye 3 volt gerilim veriniz. Aşağıdaki tabloları doldurunuz.Aynı
ölçümlerinizi girişe 6 ve 12 volt gerilim vererek not alınız. Fakat bu kısımda çıkıştan yüksek gerilim
oluşacağından ampullerin yanmaması için devreden çıkarınız.

Hesaplanan Ölçülen
Giriş Sarım Çıkış Sarım
Giriş Voltajı Çıkış Voltajı Çıkış
Sayısı Sayısı
N1 /N2 =V1 /V2 Voltajı
300 3 volt 600

300 6 volt 600

300 12 volt 600

Tablo X-
1
2 nolu kısma 1200 sarımlı makarayı kullanarak aşağıdaki tabloları doldurunuz.Bu kısımda
devreye büyük ampulleri ilave ediniz. Devre elamanlarına ölçüm yaparken dokunmamaya dikkat
ediniz. 20 voltun üzerindeki gerilimler tehlikeli olabilir.

Hesaplanan Ölçülen
Giriş Sarım Çıkış Sarım
Giriş Voltajı Çıkış Voltajı Çıkış
Sayısı Sayısı
N1 /N2 =V1 /V2 Voltajı
300 3 volt 1200

300 6 volt 1200

300 12 volt 1200

Tablo X- 2

Buraya kadar yapmış olduğunuz deneyde; Tablo X-1 ve Tablo X-2 de teorik olarak
hesapladığınız sonuçlarla, ölçülen sonuçlar arasında bir fark var mı?Varsa bunun sebebini tartışınız.

2- Güç kaynağını kapatınız. Transformatörün 1.kısmına 1200 sarımlı makarayı yerleştiriniz. 2.

kısma 600 ve 300 sarımlı makaraları yerleştirerek aşağıdaki tabloları doldurunuz. Bu kısımda küçük
ampulleri devreye takınız.

2
 Hesaplanan Ölçülen
Giriş Sarım Çıkış Sarım
Giriş Voltajı Çıkış Voltajı Çıkış
Sayısı Sayısı
N1 /N2 =V1 /V2 Voltajı
1200 3 volt 600

1200 6 volt 600

1200 12 volt 600

Tablo X-
3 Hesaplanan Ölçülen
Giriş Sarım Çıkış Sarım
Giriş Voltajı Çıkış Voltajı Çıkış
Sayısı Sayısı
N1 /N2 =V1 /V2 Voltajı
1200 3 volt 300

1200 6 volt 300

1200 12 volt 300

Tablo X-4
Buraya kadar yapmış olduğunuz deneyle hesaplanan sonuçlarla ölçülen sonuçların aynı
çıktığını gördünüz. Bu size neyi kanıtlıyor?

3- Deneyin bu kısmına kadar düşük voltajlarla çalıştınız. Transformatörün 1. kısmına 1200 sarımlı
makarayı yerleştiriniz. 2. kısmına 600 ve 300 sarımlı makaraları yerleştiriniz. Transformatörün
girişini şehir şebekesine takınız. Devre elamanlarına ölçüm yaparken dokunmamaya dikkat ediniz.
20 voltun üzerindeki gerilimler tehlikeli olabilir.Şehir şebekesinin geriliminin 220 volt olduğunu
unutmayınız.

Hesaplanan Ölçülen
Giriş Sarım Çıkış Sarım
Giriş Voltajı Çıkış Voltajı Çıkış
Sayısı Sayısı
N1 /N2 =V1 /V2 Voltajı
1200 220 volt 300

1200 220volt 600

600 220volt 3
300
 Tablo X-5
Yapmış olduğunuz deneyde Transformatörde hesaplanan sonuçlarla ölçülen sonuçların aynı
çıktığını gördünüz. Bu bize

N1 V1 Bağıntısının doğru olduğunu ispatlamış oluyor.

=
N2 V2

Yapmış olduğumuz deneyle sarım sayısı arttıkça gerilimin arttığını azlınca azaldığını ispatlamış olduk.

4- Şimdi deneyin bu kısmında

N1 I1
Bağıntısını ispatlamak için aşağıdaki tabloyu doldurunuz.
=
N2 I2

Deneyin bu kısmında güç kaynağından devreye 6 volt gerilim veriniz. Ampulleri devreye
bağlayınız.

Hesaplana Ölçülen
Giriş Sarım Çıkış Sarım
Giriş Akımı Çıkış Akımı Çıkış
Sayısı Sayısı
N1/N2=I2/I1 Akımı
300 600

300 1200

600 1200
Tablo X-6

Bu deneyle transformatörün ne işe yaradığını görmüş olduk . Aynı zamanda transformatörün

çalışma ilkesini öğrenmiş olduk.
Sorular:
1- Santrallerde üretilen elektriğin neden şehirlere yüksek voltaj altında taşındığını
yazınız.
2- Yüksek gerilimin şehirlerde nasıl 220 volta düşürüldüğünü yazınız.
3- Evlerimizdeki radyo, müzik seti ve televizyon gibi düşük voltajla çalışan
eşyalarımızın 220 voltla nasıl çalıştığını anlatınız.
4- Cep telefonu şarj cihazı ve adaptör dediğimiz aletlerin ne işe yaradığını yazınız.

Fizik Öğretmeni
Özcan DÜZENLİ
HENDEK LİSESİ 2002-2003 Ö.Y.

4
5