ΓΕΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΩΝ

ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

ΠΕΖΙΚΟ

Το πεζικό υπήρξε και για πολύ καιρό ακόμα θα είναι η ‘βασίλισσα του πεδίου της
μάχης’. Όλος ο στρατός χτίζονταν γύρω από αυτό. Μόνο το πεζικό μπορούσε να
εκμεταλλευτεί τα πλήγματα που προκαλούσαν στον εχθρό τα άλλα όπλα. Η ποιότητα
του πεζικού καθόριζε την ποιότητα του στρατού στο σύνολό του.

1. Οργάνωση

Α. Το τάγμα
Η βασική τακτική μονάδα της περιόδου ήταν το τάγμα. Δομείται από λόχους,
των οποίων ο αριθμός (τέσσερις με δέκα) και η σύνθεση διαφοροποιούνται ανάλογα
με το στρατό και τον τύπο πεζικού. Κάθε λόχος αποτελείται από πενήντα μέχρι
διακόσιους άντρες ανάλογα με την εθνικότητα. Έτσι, μπορούμε να δούμε ότι ένα
τάγμα μπορούσε να περιλαμβάνει από διακόσιους μέχρι δύο χιλιάδες άντρες, ανάλογα
με τη χώρα και την περίοδο. Αυτά τα δύο νούμερα βέβαια δεν είναι τα τυπικά, και ο
μέσος όρος ήταν κάπου στους πεντακόσιους με χίλιους πεντακόσιους άντρες.
Συνήθως, ένα μέρος του τάγματος (ένας με δύο λόχους) αποτελούνταν από
στρατεύματα ανώτερης ποιότητας λόγου χάρη οι λόχοι γρεναδιέρων και
ακροβολιστών των γαλλικών ταγμάτων.
Οι λόχοι γρεναδιέρων αποτελούνταν τυπικά από άντρες με μεγαλύτερη
σωματική διάπλαση και κυρίως με μεγαλύτερη πολεμική εμπειρία. Χαρακτηρίζονταν
από διακριτικά στη στολή και απολάμβαναν μεγαλύτερη αναγνώριση από τους
άντρες των άλλων λόχων του τάγματος. Η υποστήριξη που έδιναν στο υπόλοιπο
τάγμα ήταν πολύ σημαντική στο πεδίο της μάχης, και κυρίως όσον αφορά το ηθικό
της μονάδας.
Οι λόχοι ακροβολιστών (το όνομα διαφέρει από χώρα σε χώρα) αποτελούνταν
τυπικά από πιο ευκίνητους άντρες, θεωρητικά καλύτερα εκπαιδευμένους στη
σκοποβολή, συνήθως εφοδιασμένους με καλύτερα όπλα από τους υπόλοιπους και με
γνώση του ‘μικρού πολέμου’, δηλαδή την εμπλοκή σε τύπους εδάφους που θα
προκαλούσαν δυσκολίες στο ‘κοινό’ πεζικό, και –συνήθως- στη μάχη σε ανοικτή
διάταξη. Οι ακροβολιστές κάθε τάγματος επίσης είχαν διακριτικά στη στολή τους που
τους ξεχώριζαν από τους άλλους λόχους.
Ο κύριος όγκος του τάγματος, αποτελείται από τους ‘κεντρικούς’ λόχους,
αποτελούμενους από άντρες χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες όπως οι συνάδελφοί τους
των ‘ελίτ’ λόχων. Ονομάζονται ‘κεντρικοί’, γιατί όταν το τάγμα παρατάσσονταν σε
γραμμή, αυτοί οι λόχοι ήταν στο κέντρο, με τους γρεναδιέρους δεξιά και τον λόχο
ακροβολιστών (αν υπήρχε) αριστερά.
Πολλές φορές, τα τάγματα στερούνταν των υπηρεσιών των λόχων
γρεναδιέρων, προκειμένου να σχηματιστούν σύνθετα τάγματα αποτελούμενα μόνο
από γρεναδιέρους. Τυπικό παράδειγμα αυτής της τακτικής ήταν οι αυστριακοί
γρεναδιέροι, οι οποίοι, από όσο γνωρίζω τουλάχιστον, δεν πολέμησαν ποτέ με τους
σχηματισμούς από τους οποίους προέρχονταν, αλλά πάντα σε τάγματα σχηματισμένα
με τον πιο πάνω τρόπο.

Β. Το σύνταγμα

Το σύνταγμα ήταν για πολλούς στρατούς απλά ένας διοικητικός σχηματισμός,

χωρίς μεγάλη σημασία στο πεδίο της μάχης. Αποτελούνταν από ένα ή περισσότερα
τάγματα (συνήθως τρία με τέσσερα, φτάνοντας μέχρι και τα έξι), έχοντας και ένα
τάγμα στη βάση του συντάγματος για εκπαίδευση και αποστολή στο μέτωπο των
νεοσύλλεκτων. Δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο για τα τάγματα του ίδιου συντάγματος να
πολεμάνε σε διαφορετικά θέατρα επιχειρήσεων.

Γ. Η ταξιαρχία

Η ταξιαρχία αποτελούνταν από δύο ή περισσότερα συντάγματα αλλά πολλές

φορές και μόνο από ένα, αν αυτό ήταν αρκετά μεγάλο. Ήταν ουσιαστικός
σχηματισμός στο πεδίο της μάχης και συνήθως οι στρατοί φρόντιζαν την εκπαίδευση
των ταγμάτων σε συνδυασμό μεταξύ τους σε αυτό το επίπεδο.

Δ. Η μεραρχία

Η μεραρχία ήταν ο οργανισμός αμέσως επάνω από την ταξιαρχία.

Αποτελούνταν από δύο ή περισσότερες ταξιαρχίες οι οποίες επιχειρούσαν μαζί στο
πεδίο της μάχης. Στην αρχή της περιόδου οι περισσότεροι στρατοί αποτελούνταν από
μεραρχίες, γεγονός που έδινε στους Γάλλους ένα τρομερό επιχειρησιακό
πλεονέκτημα, αφού ο στρατός τους αποτελούνταν από σώματα στρατού.

Ε. Το σώμα στρατού

Το σύστημα οργάνωσης του στρατού σε σώματα στρατού, εξελίχθηκε και

έφτασε στο ζενίθ του από τους Γάλλους και υιοθετήθηκε τελικά σε μικρότερο ή
μεγαλύτερο βαθμό, από όλους τους στρατούς της περιόδου. Στην ιδανική του μορφή
αποτελούνταν από δύο ή περισσότερες μεραρχίες πεζικού, μία μεραρχία ιππικού και
μία εφεδρεία πυροβολικού, ένα μικρός αυτόνομος στρατός δηλαδή, ικανός να
αντισταθεί σε ανώτερες εχθρικές δυνάμεις για τόσο διάστημα όσο θα χρειαστεί στο
υπόλοιπο μέρος τους στρατού να καταφθάσει σε βοήθεια. Στην περίοδο αυτή ένα
σώμα στρατού διοικείται από ένα στρατηγό ή στρατάρχη.

2. Οι διαφορετικοί τύποι πεζικού

Υπήρχαν δύο κύριοι τύποι πεζικού, το πεζικό γραμμής και το ελαφρύ πεζικό.
Αυτοί οι δύο τύποι χωρίζονταν περαιτέρω σε κατηγορίες ανάλογα με τη χρήση και
την αξία τους το πεδίο της μάχης. Αυτές οι κατηγορίες είναι η γραμμή, η φρουρά, η
εφεδρεία, η εθνοφυλακή και οι άτακτοι.

Α. Το πεζικό γραμμής

Το πεζικό γραμμής αποτελούσε τον κύριο όγκο των στρατευμάτων σε ένα

πεδίο μάχης της περιόδου. Χρησιμοποιούνταν κατά κανόνα σε πυκνούς
σχηματισμούς, εκτός από τους ‘ελίτ’ λόχους, οι οποίοι μερικές φορές
χρησιμοποιούνταν διαφορετικά από τους κεντρικούς λόχους. Για παράδειγμα, ο λόχος
ακροβολιστών θα προηγούνταν της προέλασης του τάγματος, προκειμένου να
παρενοχλήσει τον εχθρό.

Β. Το ελαφρύ πεζικό

Θεωρητικά, το ελαφρύ πεζικό ήταν γενικά καλύτερης ποιότητας από το πεζικό

γραμμής, και χρησιμοποιούνταν και όπως το πεζικό γραμμής, αλλά συνήθως και σε
αποστολές που απαιτούσαν πολλούς λόχους ακροβολιστών μαζί. Η ονομοασία
διέφερε από χώρα σε χώρα (legers, voltigeurs, tirailleurs, riflemen, light, Jaegers,
strelki) αλλά η χρήση σε γενικές γραμμές ήταν η ίδια. Ένα τάγμα ελαφρού πεζικού
είχε επίσης κεντρικούς και ‘ελίτ’ λόχους.

Γ. Η Φρουρά

Σχεδόν όλοι οι στρατοί της περιόδου, είχαν ένα μικρό μέρος του πεζικού το
οποίο αποτελούνταν από τους καλύτερους διαθέσιμους στρατιώτες, και κατά
παράδοση αποτελούσε την τελευταία εφεδρεία τους στη μάχη. Οι μονάδες που
αποτελούσαν αυτήν την εφεδρεία είχαν τον τίτλο «Φρουρά» και, απολάμβαναν, εκτός
από ηθική αναγνώριση ανάμεσα στους συντρόφους τους, και άλλα σημαντικά
προνόμια, όπως αυτά του καλύτερου μισθού, καλύτερης ένδυσης και υπόδησης,
καλύτερης διατροφής, κλπ.
Βέβαια, για όλα αυτά τα προνόμια, οι άλλοι σύντροφοί τους ορισμένες φορές
ένιωθαν μία πικρία. Χαρακτηριστικά, στον γαλλικό στρατό, οι έφιπποι γρεναδιέροι
της Παλαιάς Φρουράς είχαν τα παρατσούκλια «Οι Θεοί» και «Οι Αθάνατοι», αφού ο
Ναπολέοντας άρχισε να τους χρησιμοποιεί (με εξαίρεση το Austerlitz) μετά την
εκστρατεία του 1812, και συνεπώς δεν υπήρχε περίπτωση για κάποιον από αυτούς να
χαθεί στη μάχη.

Δ. Η εφεδρεία

Η εφεδρεία αποτελούνταν από στρατεύματα κατώτερης (συνήθως) ποιότητας

και απαρτίζονταν από παλαιούς στρατιώτες που επανακλήθηκαν, από νεοσύλλεκτους
χωρίς μεγάλη εκπαίδευση, ή, στην περίπτωση της Πρωσίας, από πολίτες που
εκπαιδεύονταν κάθε τόσο για να χρησιμοποιηθούν όταν θα το απαιτήσουν οι
περιστάσεις. Η εφεδρεία χρησιμοποιούνταν συνήθως για την άμυνα του κράτους,
αλλά σε περιπτώσεις και για να αναπληρώσει τις απώλειες των σχηματισμών πρώτης
γραμμής σε εκστρατείες εκτός των συνόρων. Ήταν οργανωμένη στα μοντέλα του
στρατού της κάθε χώρας, αλλά σπάνια είχαν ‘ελίτ’ λόχους. Παραδείγματα χρήσης της
εφεδρείας είναι τα συντάγματα εφεδρείας των Πρώσων το 1813, τα συντάγματα που
σχηματίστηκαν στη Γαλλία από την εθνική φρουρά, κλπ.
 Ε. Η εθνοφυλακή

Στρατεύματα χαμηλής ποιότητας, συνήθως άσχημα εκπαιδευμένα και

εξοπλισμένα. Αποτελούσαν την τελευταία πηγή ανθρώπινου δυναμικού ενός
κράτους, αλλά σε πολλές περιπτώσεις στάθηκαν επάξια δίπλα σε σχηματισμούς
γραμμής προκειμένου να υπερασπιστούν τα πάτρια εδάφη. Τυπικά παραδείγματα
αποτελούν τα συντάγματα Landwehr της Πρωσσίας και της Αυστρίας, καθώς και τα
συντάγματα Opolchenie της Ρωσίας.

ΣΤ. Οι άτακτοι

Ουσιαστικά αποτελούνται από οργανωμένες συμμορίες (με φωτεινές

εξαιρέσεις τους κοζάκους και τα Frei-Corps που είχαν τακτικότατη οργάνωση) , που
δρούσαν τοπικά και συνήθως με πολύ πιο πεζά κίνητρα από τον τακτικό στρατό (όσο
πεζό τέλος πάντων είναι να προσπαθεί κάποιος να διώξει τον εισβολέα από τη χώρα
του). Απέναντι σε τακτικό στρατό δεν είχαν καμία ελπίδα. Από την άλλη,
αποτελούσαν μεγάλη πληγή για τα μετόπισθεν ενός εχθρικού στρατεύματος, αφού
χτυπούσαν ανελέητα εφοδιοπομπές, σταθμούς εφοδιασμού, νοσοκομεία, μικρά
απομονωμένα τμήματα κλπ. Παραδείγματα αποτελούν οι guerillas της ισπανικής
εξέγερσης (οι Γάλλοι ήταν αναγκασμένοι να προστατεύουν κάθε αγγελιοφόρο τους
μέχρι και με ολόκληρες ίλες ιππικού) , οι αντίστοιχες ομάδες που έδρασαν στα
μετόπισθεν των συμμαχικών στρατών κατά την εισβολή στη Γαλλία το 1814 και,
φυσικά, η μάστιγα όλων των εισβολέων της Ρωσίας, οι κοζάκοι.

3. Σχηματισμοί ταγμάτων πεζικού

Τα όπλα που είχε στη διάθεσή του το πεζικό αυτή την εποχή ήταν ακόμα
αρκετά πρωτόγονα. Τα πυροβόλα όπλα και ειδικά τα μουσκέτα, υστερούσαν σε
ακρίβεια. Αυτό εξηγεί γιατί τα πυρά πεζικού έπρεπε να εκτελούνται μαζικά, για να
επιτευχθεί κάποια αποτελεσματικότητα. Διακόσια μουσκέτα που εκτελούσαν πυρά
την ίδια στιγμή σε απόσταση εξήντα μέτρων κατά μέσο όρο προξενούσαν απώλειες
της τάξης του δέκα με είκοσι τοις εκατό! Αυτή ακριβώς η ανάγκη της εκτέλεσης
μαζικών πυρών, οδήγησε στην υιοθέτηση των πυκνών σχηματισμών του πεζικού.
 Επίσης, οι πυκνοί σχηματισμοί του πεζικού επέτρεπαν, σε περίπτωση
επίθεσης με την πρόθεση της μάχης εκ του συστάδην, μία δυναμικότητα που ήταν
αδύνατο να επιτευχθεί με αραιότερους σχηματισμούς.

Α. Η γραμμή

Όταν ένα τάγμα παρατάσσονταν σε γραμμή είχε τους λόχους του τον ένα
δίπλα στον άλλο σε μία αδιάκοπτη ευθεία (ή τέλος πάντων σχεδόν σε ευθεία).
Ο σχηματισμός γραμμής εκμεταλλεύονταν στο έπακρο τη ικανότητα πυρός
ενός τάγματος, από την άποψη του ότι πυροβολούσαν ταυτόχρονα το ένα τρίτο των
αντρών του (μία γραμμή συνήθως παρατάσσονταν σε τρεις σειρές) σε αντίθεση με
άλλους σχηματισμούς όπου πυροβολούσαν ταυτόχρονα πολύ λιγότεροι άντρες.
Ο σχηματισμός γραμμής χρησιμοποιήθηκε από όλα τα κράτη στους
Ναπολεόντειους. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, πλεονέκτημά του είναι η
εκμετάλλευση του μεγαλύτερου αριθμού μουσκέτων σε ένα τάγμα. Ένα άλλο
πλεονέκτημά του είναι η έλλειψη βάθους, πράγμα το οποίο κάνει το τάγμα λιγότερο
ευάλωτο σε πυρά πυροβολικού. Το βασικό του μειονέκτημα είναι η έλλειψη
ταχύτητας κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων του σχηματισμού στο πεδίο της
μάχης.
Β. Η φάλαγγα

Σαν γενική αρχή αυτού του σχηματισμό είναι η τοποθέτηση των αντρών σε
πολλούς ζυγούς βάθος, προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερος έλεγχος στη συνοχή
του τάγματος (και για αυτό το λόγο, παροδικά, ο σχηματισμός φάλαγγας
χρησιμοποιήθηκε ως ο κύριος σχηματισμός μάχης από όλους τους στρατούς της
εποχής, αφού η ποιότητα του πεζικού μειώθηκε δραματικά), άρα και μεγαλύτερη
ταχύτητα. Υπάρχουν τρεις τύποι φάλαγγας στο πεδίο της μάχης.
Η φάλαγγα ανά λόχους: Όπως υποδεικνύει και το όνομα, ο σχηματισμός αυτός
απαρτίζεται από τους λόχους του τάγματος τοποθετημένους τον έναν πίσω από τον
άλλον. Το τάγμα δηλαδή, έχει μέτωπο ένα λόχο.
Η φάλαγγα ανά διλοχίες: Ο σχηματισμός αυτός είναι παραλλαγή της φάλαγγας ανά
λόχους, μόνο που το μέτωπο της φάλαγγας απαρτίζεται από δύο λόχους αντί για έναν.
Και οι δύο πιο πάνω σχηματισμοί, σε μεγαλύτερο βαθμό ο
πρώτος και σε μικρότερο βαθμό ο δεύτερος, θυσιάζουν τη δύναμη πυρός προκειμένου
να πετύχουν καλύτερα αποτελέσματα στη μάχη εκ του συστάδην. Ο τρίτος τύπος
φάλαγγας είναι η φάλαγγα πορείας. Δεν κατατάσσεται σε καμία περίπτωση στους
‘σχηματισμούς μάχης’, αφού η διάταξη των αντρών κατά την ανάπτυξη ενός
τάγματος σε αυτόν τον σχηματισμό δεν επέτρεπε ούτε τη διεξαγωγή μάχης σώμα με
σώμα, ούτε την εκτέλεση πυρών. Ήταν απλά ένας τρόπος να κινείται ένας
σχηματισμός πολύ πιο γρήγορα, και το μέτωπο του τάγματος δεν ήταν
μεγαλύτερο από τρεις με έξι άντρες.
Πάντως, γύρω από τους συγκεκριμένους σχηματισμούς έχει γεννηθεί ένας
μύθος. Συγκεκριμένα, οι περισσότεροι έχουν την εντύπωση ότι οι Γάλλοι-εφευρέτες
του σχηματισμού φάλαγγας έστελναν τα τάγματά τους σε μαζικούς σχηματισμούς
εναντίον των απαρχαιωμένων τακτικά συμμαχικών γραμμών, και χρησιμοποιώντας
τις φάλαγγές τους σαν κριούς, διασπούσαν την εχθρική παράταξη. Η αλήθεια είναι
πως οι Γάλλοι, ούτε την φάλαγγα εφηύραν, ούτε έκαναν τόσο συχνά έφοδο σε
σχηματισμό φάλαγγας, τουλάχιστον όταν μπορούσαν. Η τακτική που κατά κόρον
χρησιμοποιούσαν όλοι οι στρατοί, ήταν να ελίσσονται σε φάλαγγα, για να
πλησιάσουν τον εχθρό όσο το δυνατόν γρηγορότερα και να αναπτυχθούν σε γραμμή
προκειμένου να ξεκινήσουν ανταλλαγή πυρών με αυτόν και, αν έκρινε ο ταγματάρχης
ότι ο εχθρός είχε αποδυναμωθεί και αποδιοργανωθεί αρκετά, μόνο τότε, ίσως, διέταζε
επίθεση με την ξιφολόγχη. Διάφορα περιστατικά, σε συνδυασμό με την τακτική του
κάθε στρατού, καθώς και με την υπερβολικά μεγάλη βιβλιογραφία που υπάρχει για
τον πόλεμο στην Ιβηρική χερσόνησο (όπου παρεμπιπτόντως, λόγω τακτικής
ακαμψίας εκ μέρους των Γάλλων, κακής ποιότητας των στρατευμάτων το οποίο
οδήγησε στην υιοθέτηση του σχηματισμού φάλαγγας όσο το δυνατόν περισσότερο
και της άριστης εκπαίδευσης του αγγλικού πεζικού του οποίου μία ομοβροντία ήταν
ικανή να ‘ξαπλώσει’ πολλούς στίχους, οπότε προτιμούσαν να πολεμούν σε γραμμή)
σε σχέση με τα άλλα πιο σημαντικά μέτωπα, οδήγησαν σε λανθασμένα
συμπεράσματα όσον αφορά τους σχηματισμούς που χρησιμοποιούσαν σε τακτικό
επίπεδο οι αντιμαχόμενοι στρατοί.

Γ. Το τετράγωνο

Το πεζικό είναι ευάλωτο σε επιθέσεις ιππικού, λόγω κινδύνων που

προέρχονται όχι από το μέτωπο της μονάδας, αλλά από τις πτέρυγες και τα όπισθεν.
Ένα τάγμα που δέχεται επίθεση από το πλάι ή από πίσω, είναι σίγουρα
καταδικασμένο.
Για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μία έφοδος ιππικού σε ανοικτό πεδίο,
αναπτύχθηκε ο σχηματισμός τετραγώνου. Αυτός είναι ένας σχηματισμός στον οποίον
οι λόχοι του τάγματος τοποθετούνται σε ορθές γωνίες μεταξύ τους κοιτάζοντας προς
τα έξω του σχηματισμού. Ο πρώτος στίχος γονατίζει εκτείνοντας τις ξιφολόγχες τους
σε γωνία, στερεώνοντάς τις στο έδαφος, ενώ οι υπόλοιποι στίχοι είναι όρθιοι και είτε
πυροβολούν είτε συμπληρώνουν και αυτοί το ατσάλινο τείχος με τις δικές τους
ξιφολόγχες. Αυτός είναι ο ένας τρόπος να σχηματιστεί τετράγωνο, και ονομάζεται
‘κενό’ τετράγωνο. Ο άλλος τρόπος αναπτύχθηκε πιο πολύ από τους Αυστριακούς και
τους Ρώσους, λόγω των συνεχών συγκρούσεών τους με τους Τούρκους. Ονομάζεται
‘συμπαγές’ τετράγωνο, και σχηματίζεται αν οι λόχοι του τάγματος ‘κολλήσουν’ ο
ένας με τον άλλον, σχηματίζοντας μία συμπαγή μάζα. Σε αυτή την περίπτωση, οι
άντρες στα πλάγια και στην πίσω σειρά του τάγματος γυρίζουν ώστε να έχουν στην
πλάτη τους συντρόφους τους, και προτείνουν τα όπλα τους.
Και στις δύο περιπτώσεις, υπάρχουν τα εξής μειονεκτήματα. Πρώτον, το
τετράγωνο είναι φοβερά ευάλωτο σε πυρά, γιατί παρουσιάζει συμπαγή στόχο (το
όνειρο του κάθε πυροβολητή). Δεύτερον, το τετράγωνο είναι αρκετά δυσκίνητο, για
τον απλούστατο λόγο του ότι τουλάχιστον οι μισοί άντρες κοιτάζουν προς τη λάθος
κατεύθυνση.
Ο σχηματισμός τετραγώνου πάντως, έχει και αρκετά πλεονεκτήματα. Πρώτον,
είναι αρκετά δύσκολο να ‘σπάσει’, τόσο σε επιθέσεις ιππικού όσο και σε επιθέσεις
πεζικού, ακριβώς επειδή είναι συμπαγής σχηματισμός και δίνει ένα ψυχολογικό
πλεονέκτημα στους άντρες που το απαρτίζουν. Δεύτερον, δεν έχει πλευρά και νώτα,
οπότε μπορεί να πολεμήσει προς κάθε κατεύθυνση. Τρίτον, αποτελεί ένα μικρό
φρούριο μέσα στη μάχη μέσα στο οποίο μπορούν να βρουν καταφύγιο πληρώματα
πυροβολαρχιών, επιτελεία, άντρες που έχουν τραπεί σε φυγή κλπ.
Σε περιπτώσεις, τετράγωνα σχημάτιζαν ολόκληρα συντάγματα, ταξιαρχίες ή
και μεραρχίες.

Δ. Ακροβολισμός

Ο όρος «ακροβολισμός» χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τους αραιούς

σχηματισμούς που χρησιμοποιούσαν ειδικά εκπαιδευμένα (αλλά μερικές φορές και
μη ειδικά εκπαιδευμένα) στρατεύματα, όταν το απαιτούσαν οι περιστάσεις. Σκοπός
αυτού του σχηματισμού είναι η προώθηση των αντρών προς τον εχθρό,
παρουσιάζοντας τον μικρότερο δυνατό στόχο, και η εμπλοκή με αυτόν για να τον
αποδιοργανώσουν με σκοπευμένα πυρά. Για αυτό το σκοπό, οι άντρες εγκατέλειπαν
τον αρχικό σχηματισμό, χωρίζονταν συνήθως σε ομάδες των δύο (ένας πυροβολεί και
ένας γεμίζει το όπλο) καλύπτονταν με όποιον τρόπο μπορούσαν, αλλάζοντας συχνά
θέση, κλπ. Είναι προφανές ότι ικανότητες όπως η ταχύτητα, η πρωτοβουλία, η
εκπαίδευση στα σκοπευμένα πυρά και η αυτονομία του ατόμου μέσα στη μονάδα
ήταν βασικές για στρατεύματα αυτού του τύπου. Για αυτό και σχεδόν όλα τα
στρατεύματα που χρησιμοποιούσαν τέτοιες τακτικές θεωρούνταν ‘ελίτ’ στρατεύματα.
Αντίθετα, όταν στρατεύματα που δεν είχαν εκπαιδευτεί στις τακτικές του
‘μικρού πολέμου’, όταν προσπαθούσαν να ενεργήσουν σαν ακροβολιστές, είχαν
τραγικά αποτελέσματα και πετύχαιναν μόνο περιστασιακά.
Το βασικά πλεονεκτήματα της μάχης σε ανοικτή παράταξη είναι η
αναποτελεσματικότητα των εχθρικών πυρών και η ταχύτητα που μπορεί να κινηθεί
ένας τέτοιος σχηματισμός. Τα μειονεκτήματα είναι η μερική αδυναμία σε μάχη εκ του
συστάδην με στρατεύματα σε πυκνό σχηματισμό και το γεγονός ότι, αν εμφανίζονταν
ξαφνικά μία μονάδα ιππικού και έκανε έφοδο στους ακροβολιστές και τους έβρισκε
σε ανοικτό πεδίο, το μόνο που προλάβαιναν να κάνουν ήταν η προσευχή τους (και
αυτό βέβαια είναι συζητήσιμο).

ΙΠΠΙΚΟ

Το ιππικό είναι ο ‘ευγενής’ κλάδος των στρατών της εποχής. Κατά τη διάρκεια των
Ναπολεόντειων πόλεμων υπάρχουν πολλά περιστατικά που φωτίζουν την ιστορία του
σαν Όπλο, και πολλά από αυτά, ξακουστά ή όχι, έχουν κάτι το μυθικό. Κατά τη
διάρκεια της περιόδου, επίσης, ξεκαθαρίστηκαν και εξειδικεύτηκαν οι ρόλοι του κάθε
τύπου ιππικού. Πλέον κάποιοι τύποι δεν χρησιμοποιούνταν μόνο για ανίχνευση,
αναγνώριση, καταδίωξη, αλλά πλέον χρησιμοποιούνταν και στο πεδίο της μάχης, και
το ανάποδο. Οι τακτικές εξελίχτηκαν με θεαματικό τρόπο σε σχέση με τους
προηγούμενους αιώνες, καθώς και το θέμα της πιο αυστηρής διοικητικής οργάνωσής
του.

1. Οργάνωση

Α. Η ίλη

Η ίλη είναι το ανάλογο του τάγματος για το πεζικό, δηλαδή η βασική τακτική
μονάδα. Σχηματίζεται συνήθως από δύο λόχους, και ο κάθε λόχος από δύο διμοιρίες.
Ανάλογα με τον στρατό και την περίοδο αποτελείται από ογδόντα μέχρι διακόσιους
άντρες, με μέσο όρο τους εκατόν είκοσι περίπου άντρες.

Β. Το σύνταγμα

Το σύνταγμα ιππικού αποτελείται (πάντα ανάλογα με τον στρατό και την

περίοδο) από δύο μέχρι δέκα ίλες.
Γ. Η ταξιαρχία

Δύο και περισσότερα συντάγματα, σχεδόν πάντα του ίδιου τύπου,

σχηματίζουν μία ταξιαρχία ιππικού. Όσο μεγαλύτερα είναι τα συντάγματα, τόσο
λιγότερα είναι μέσα σε μία ταξιαρχία. Στους στρατούς με ‘ναπολεόντεια’ οργάνωση,
συνήθως προσκολλούνταν μία (και σπανιότερα περισσότερες) ταξιαρχία ιππικού σε
κάθε σώμα πεζικού.

Δ. Η Μεραρχία

Η μεραρχία ιππικού σχεδόν πάντα αποτελείται από δύο ταξιαρχίες ιππικού,

μερικές φορές διαφορετικών τύπων.

Ε. Το Σώμα Ιππικού
 Δύο ή περισσότερες μεραρχίες ενώνονταν για να σχηματίσουν ένα σώμα
ιππικού. Σε αυτά βρίσκονταν ο κύριος όγκος των συνταγμάτων βαρέως ιππικού και
ιππικού γραμμής ενός στρατού.
Τα σώματα ιππικού συνήθων αποτελούσαν τις εφεδρείες ενός στρατηγού,
που, είτε θα τις έριχνε στη μάχη για να φέρει τι καίριο πλήγμα στον εχθρό, ή, αν τα
πράγματα πήγαιναν άσχημα, θα προσπαθούσε με αυτές να καθυστερήσει την
προέλαση του αντίπαλου ή να καλύψει την υποχώρηση του στρατού του.

2. Οι διαφορετικοί τύποι ιππικού

Α. Ελαφρύ ιππικό

Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος, αποτελείται από στρατεύματα πάνω σε μικρά

άλογα, που στην
ιδανική περίπτωση είναι γρήγορα και σκληροτράχηλα. Κατά τη διάρκεια μίας
εκστρατείας, οι πολλές αποστολές του ελαφριού ιππικού εξουθενώνουν τον ιππέα και
πολύ περισσότερο το άλογό του, σε σχέση με άλλους τύπους ιππικού.
Αυτές οι αποστολές περιλαμβάνουν την αναζήτηση του εχθρού, την
αναγνώρισή του και την αναγνώριση της εχθρικής περιοχής γενικά, την κάλυψη των
φίλιων τμημάτων και την έγκαιρη προειδοποίησή τους αν βρίσκονται εχθρικές
δυνάμεις στην περιοχή, την καταδίωξη του εχθρού μετά από τη μάχη, την αποτροπή
του εχθρικού ιππικού από το να κάνει τα πιο πάνω, κλπ. Αποτελεί με λίγα λόγια τα
μάτια και τα αφτιά ενός διοικητή σε μία εκστρατεία.
Το ελαφρύ ιππικό τυχαίνει αναγνώρισης ακόμα και από τους άλλους τύπους
ιππικού και το espirit de corps είναι πολύ υψηλό. Δεν είναι μάλιστα λίγες οι φορές
που άντρες διαφορετικών τύπων ελαφριού ιππικού συγκρούστηκαν με συναδέλφους
τους, προκειμένου να προστατέψουν την τιμή των συνταγμάτων τους.
Κύριοι τύποι ελαφριού ιππικού είναι οι ουσάροι, οι έφιπποι κυνηγοί, ελαφρύ
ιππικό (chavaulegers), ελαφριοί δραγόνοι, και οι λογχοφόροι. Θεωρητικά είναι
εκπαιδευμένοι να πολεμούν και σε πυκνή και σε ανοικτή παράταξη. Ένας ελαφρός
ιππέας κάθε άλλο παρά ελαφρά οπλισμένος είναι. Συνήθως φέρει ένα κυρτό σπαθί,
ένα ζεύγος πιστόλια, συχνά καραμπίνα ιππικού, και μερικές φορές και μία λόγχη, αν
έχει εκπαιδευτεί για τη χρήση της.
 Β. Ιππικό γραμμής

Η έννοια του ιππικού γραμμής είναι λίγο συγκεχυμένη στην περίοδο που
εξετάζεται. Θεωρητικά είναι μία κατηγορία ανάμεσα στο ελαφρύ και το βαρύ ιππικό,
και σε εξαιρετικές περιπτώσεις, συμπληρώνει τα κενά της γραμμής μάχης ως πεζικό.
Φυσικά, αυτό εξαρτάται από τον στρατό και το θέατρο των επιχειρήσεων.
Άλλες φορές πάλι χρησιμοποιείται είτε ως ελαφρύ ιππικό σε ρόλους
αναγνώρισης, κλπ, είτε ως ιππικό μάχης –δηλ. βαρύ ιππικό.
Σε αυτήν την κατηγορία βρίσκονται οι δραγόνοι όλων των χωρών. Οι
δραγόνοι είναι σε γενικές γραμμές οπλισμένοι όπως το ελαφρύ ιππικό.

Γ. Βαρύ Ιππικό

Το βαρύ ιππικό είναι ο ορισμός της δύναμης κρούσης ενός στρατού της
εποχής. Χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για μάχη εκ του συστάδην, τόσο
εναντίον αντίπαλου ιππικού όσο και εναντίον αντίπαλου ιππικού.
Ο ιππέας του βαρέως ιππικού είναι εξοπλισμένος με ένα ίσιο βαρύ σπαθί, ένα
ζεύγος πιστόλια και ίσως μία καραμπίνα ιππικού. Συχνά φοράει κράνος, ενώ στις
περισσότερες περιπτώσεις το σώμα του καλύπτεται από θώρακα. Ιππεύει ένα μεγάλο
και δυνατό άλογο.
Παρ’όλο που θεωρητικά το βαρύ ιππικό είναι εκπαιδευμένο να εκτελεί τις
αποστολές του ελαφρού ιππικού τόσο καλά όσο και οι συνάδελφοί τους αυτού του
κλάδου, ένας σώφρων διοικητής θα προσπαθήσει να τους διατηρήσει όσο το δυνατόν
πιο φρέσκους προκειμένου να του χρησιμεύσουν στο πεδίο της μάχης.
Κύριοι τύποι βαρέως ιππικού είναι οι θωρακοφόροι, καραμπινιέροι (όχι, δεν
πολεμάνε με καραμπίνες, είναι η ελίτ των θωρακοφόρων), οι διάφορες
σωματοφυλακές, οι έφιπποι γρεναδιέροι και μερικά συντάγματά βαρέων δραγόνων.

Δ. Η Φρουρά

Όπως και στο πεζικό, πολλές χώρες δημιούργησαν ένα ελίτ σώμα ιππικού,
από τον αφρό των συνταγμάτων γραμμής. Είτε χρησιμοποιούνταν ως αντικείμενο
κύρους ,ως πραιτωριανή φρουρά ή ως η τελευταία εφεδρεία ενός στρατού, τα
συντάγματα ιππικού της φρουράς της κάθε χώρας έπαιξαν ένα λιγότερο ή
περισσότερο σημαντικό ρόλο σε ορισμένους στρατούς.
Οι άντρες αυτών των συνταγμάτων απολάμβαναν ακόμη περισσότερα
προνόμια από τους αντίστοιχους συναδέλφους τους των συνταγμάτων πεζικού της
φρουράς.
Ορισμένες χώρες δημιουργούσαν απλά ένα σύνταγμα ελαφρού ή βαρέως
ιππικού προκειμένου να το εντάξουν στη φρουρά, άλλες πάλι εφάρμοζαν την ιδέα ότι
κάθε τύπος συντάγματος ιππικού της γραμμής έπρεπε να εκπροσωπείται και στη
φρουρά.

4. Οι σχηματισμοί του ιππικού

Α. Γενική αρχή

Από τα παραπάνω, καταλαβαίνει κάποιος ότι οι σχηματισμοί που

χρησιμοποιούνται από το ιππικό είναι εξαρτημένοι από την αποστολή που καλείται
αυτό να εκτελέσει. Γενικά, πυκνοί σχηματισμοί χρησιμοποιούνταν από το ιππικό
μάχης για τη βέλτιστη εκμετάλλευση της ισχύος της εφόδου του, ενώ πιο ανοικτοί
σχηματισμοί χρησιμοποιούνταν για αποστολές που εκτελούσε το ελαφρύ ιππικό.

Β. Η φάλαγγα

Ο σχηματισμός φάλαγγας χρησιμοποιούνταν κυρίως για την προσέγγιση της

θέσης που έπρεπε να λάβει μία μονάδα ιππικού. Πολύ σπάνια χρησιμοποιούνταν σε
μάχη. Δεν προσφέρει τα ίδια πλεονεκτήματα που προσφέρει ο σχηματισμός φάλαγγας
στο πεζικό και δεν χρησιμοποιούνταν για να έρθει σε επαφή με τον εχθρό, παρά μόνο
αν δεν υπήρχε χώρος για να αναπτυχθεί η μονάδα ιππικού σε σχηματισμό γραμμής.

Γ. Η γραμμή

Ο σχηματισμός γραμμής είναι ο καλύτερος σχηματισμός για το ιππικό, στον

οποίο, μία ίλη σε δύο στίχους έχει το μεγαλύτερο δυνατό μέτωπο. Έτσι, ένα σύνταγμα
που έχει τις ίλες του τη μία δίπλα στην άλλη, παρουσιάζει μία συνεχόμενη και
αδιάκοπτη γραμμή. Το μεγάλο πλεονέκτημα που δίνει ο σχηματισμός γραμμής είναι
το ότι λόγω του πλάτους της ,μπορούν στη διάρκεια της μάχης οι ίλες που βρίσκονται
στα άκρα του σχηματισμού να υπερκεράσουν τον αντίπαλο έτσι ώστε να τον
χτυπήσουν στα πλευρά και τα νώτα.

Δ. Ακροβολισμός

Οι μονάδες ιππικού χρησιμοποιούσαν και ανοικτούς σχηματισμούς

προκειμένου να συλλέξουν τροφή, να αναγνωρίσουν τις εχθρικές θέσεις και να
προφυλάξουν τα φίλια τμήματα από αιφνιδιασμό κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας.
Κατά τη μάχη, δεν χρησιμοποιούνταν πολύ, παρά μόνο για να παρενοχλήσουν τον
εχθρό. Σε καμία περίπτωση δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα με το πυρά ακροβολιστών
πεζικού όσον αφορά τις απώλειες, αλλά η παρενόχληση ήταν εξ’ ίσου σημαντική.

Ε. Άτακτοι σχηματισμοί

Δεν είναι σωστό να μιλάμε για άτακτους σχηματισμούς, αφού τα μόνα

στρατεύματα που τους χρησιμοποιούσαν ήταν αυτά που πολεμούσαν με άτακτες
τακτικές.
Το θέαμα που προσφέρει ένας τέτοιος σχηματισμός είναι ένα «σύννεφο» από
ιππείς. Σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιείται εναντίον μονάδων σε πυκνό σχηματισμό,
αλλά η χρήση του περιορίζεται σε αναγνωρίσεις, σε τακτικές παρενόχλησης εχθρικών
εφοδιοπομπών, εχθρών ακροβολιστών, μονάδων που έχουν χάσει τη συνοχή τους, και
στην καταδίωξη του αντιπάλου.
Κύριοι χρήστες αυτού του σχηματισμού ήταν οι κοζάκοι.

ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ

Το πυροβολικό στη Ναπολεόντεια περίοδο ήταν το πιο «επιστημονικό» όπλο.

Όσο πρωτόγονα και να μας φαίνονται τα υλικά και οι τακτικές που ακολουθούνταν,
χρειάζονταν εξειδικευμένο προσωπικό για την υπηρέτηση ενός πυροβόλου. Επίσης,
το πυροβολικό ήταν και το πιο φονικό όπλο της περιόδου. Ήταν υπεύθυνο, ιδιαίτερα
στο δεύτερο μισό της, όπου αυξήθηκε κατακόρυφα ο αριθμός των πυροβόλων που
παρατάσσονταν από όλους τους αντιμαχόμενους, για το 70-80% των απωλειών στο
πεδίο της μάχης.

1. Η οργάνωση

Α. Το πυροβολικό των συνταγμάτων πεζικού

Στη Ναπολεόντεια περίοδο, το πυροβολικό που ήταν προσκολλημένο στα
συντάγματα πεζικού άρχισε τα εκλείπει. Λίγες χώρες το χρησιμοποιούσαν στην αρχή
του 19ου αιώνα, και κανείς μετά την πτώση των Αετών. Στη θεωρία ένα ή δύο ελαφρά
πυροβόλα θα έδιναν σημαντική στήριξη στο πεζικό και επίσης θα έκαναν τα πυρά του
συντάγματος πιο αποτελεσματικά. Στην πράξη όμως, ήταν αρκετά δύσκολο να
συντονιστούν στις κινήσεις τους με το πεζικό που υποστήριζαν αφ’ ενός, και αφ’
ετέρου συνειδητοποιήθηκε πως η ισχύς του πυροβολικού ήταν στη συγκέντρωσή του,
και όχι στο άθροισμα των μερών του. Έτσι, σιγά-σιγά όλες οι χώρες εγκατέλειψαν
την ιδέα. Υπήρξαν βέβαια περιπτώσεις όπου χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να
υποστηρίξουν μονάδες πεζικού αμφίβολης ποιότητας (π.χ. πολλά γαλλικά
συντάγματα επιστράτων το 1809 και το 1813) αλλά μάλλον αυτή ήταν η εξαίρεση
που επιβεβαίωνε τον κανόνα, ότι δηλαδή υπό κανονικές συνθήκες (φυσιολογικά
εκπαιδευμένο πεζικό) τα πυροβόλα αυτά θα βρίσκονταν σε σχηματισμούς
πυροβολικού και όχι σε σχηματισμούς πεζικού.

Β. Η πυροβολαρχία

Η βασική οργανική μονάδα για το πυροβολικό είναι η πυροβολαρχία. Συχνά

καλείται και λόχος πυροβολικού, και διοικητικά αντιστοιχεί στο λόχο πεζικού.
Ανάλογα με τη χώρα και την περίοδο, η πυροβολαρχία αποτελείται από τέσσερα ως
δώδεκα πυροβόλα ίδιου τύπου, και περιελάμβαναν συνήθως ένα ή δύο όλμους. Οι
πυροβολαρχίες γενικά προσκολλούνταν σε σχηματισμούς όχι μικρότερους από την
ταξιαρχία πεζικού και την μεραρχία ιππικού. Οι μεραρχίες και τα σώματα πεζικού και
/ή ιππικού είχαν επί πλέον εφεδρικές πυροβολαρχίες, συνήθως μεγαλύτερου
διαμετρήματος.

Γ. Το τάγμα πυροβολικού
 Το τάγμα πυροβολικού είναι απλά ένας διοικητικός οργανισμός, και δεν έχει
καμία σημασία στο πεδίο της μάχης.

Δ. Το σύνταγμα πυροβολικού

Το σύνταγμα πυροβολικού αποτελείται από πολλά τάγματα πυροβολικού, και

είναι επίσης ένας διοικητικός σχηματισμός χωρίς σημασία στη μάχη.

2. Οι διαφορετικοί τύποι πυροβολικού

Α. Το ‘πεζικό’ πυροβολικό (foot artillery)

Το όνομα προκύπτει από το γεγονός ότι οι υπηρέτες των πυροβόλων

ταξίδευαν πεζή, ενώ τα πυροβόλα έλκονταν από άλογα, μουλάρια, ή άλλα ζώα.
Περιελάμβανε όλα τα διαμετρήματα της εποχής, και υπήρχαν πυροβόλα των τριών,
τεσσάρων, έξι, οκτώ εννιά και δώδεκα pounds (κάθε pound ισούται με μισό κιλό
περίπου και τα πυροβόλα διαφοροποιούνταν από το πόσο ζύγιζε το βλήμα)

Β. Το ‘ιππικό’ πυροβολικό (horse artillery)

Αποκαλούμενο και ‘ιπτάμενο πυροβολικό’ λόγω της ευκινησίας του. Όλοι οι

υπηρέτες των πυροβόλων ήταν έφιπποι ή ταξίδευαν καθισμένοι επάνω στα κάρα και
τους κιλλίβαντες των πυροβόλων έτσι ώστε να έχουν μεγαλύτερη ευκινησία στο
πεδίο της μάχης. Περιελάμβανε ελαφρότερους τύπους πυροβόλων, συνήθως τριών
έως έξι pounds. Το ‘ιππικό’ πυροβολικό ήταν προσκολλημένο διοικητικά κυρίως σε
επίπεδο σώματος και πάνω, ή σε μεραρχίες ιππικού και τις συνόδευαν εκεί που δεν τις
προλάβαιναν οι συνάδελφοί τους του ‘πεζικού’ πυροβολικού.

3. Οι σχηματισμοί

Α. Η τάξη
Το πυροβολικό είχε μόνο ένα σχηματισμό στη μάχη, αυτόν της τάξης, δηλαδή
όλα τα πυροβόλα σε μία γραμμή με μέτωπο προς τον εχθρό. Τα κασόνια
πυρομαχικών και τα κάρα μεταφοράς των πυροβόλων βρίσκονταν μερικά μέτρα πιο
πίσω καλυμμένα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο έτσι ώστε να μην έχουν απώλειες,
μιας και έτσι και αχρηστεύονταν τα μεταφορικά μέσα των πυροβόλων
αχρηστεύονταν ουσιαστικά η πυροβολαρχία.

Β. Κίνηση - Ζεύξη
Προκριμένου να κινηθεί μία πυροβολαρχία, τα πυροβόλα ζεύονταν στα κάρα
μεταφοράς αφού αυτά έρχονταν από τα μετόπισθεν για να τραβήξουν τα πυροβόλα.
Για πολύ μικρές αποστάσεις συνήθως χρησιμοποιούνταν τα κτήνη μεταφοράς χωρίς
να έχει μεσολαβήσει ολόκληρη η διαδικασία της ζεύξης, δηλαδή αντί για τη διάταξη
πυροβόλο-κάρο-κτήνος υπήρχε η διάταξη πυροβόλο-κτήνος. Όπως προαναφέρθηκε
αυτή η διάταξη ήταν για πολύ μικρές αποστάσεις, αφού αμέσως μετά τη μετακίνηση
των πυροβόλων τα κτήνη πήγαιναν ξανά στα μετόπισθεν για να φέρουν τα υπόλοιπα
μέρη της πυροβολαρχίας (κάρα, κασόνια πυρομαχικών κτλ.). Για μικρές αλλαγές
μετώπου ή θέσης τα πυροβόλα μπορούσαν να μετακινηθούν από τα πληρώματά τους
με σχοινιά.

Γ. Η τροφοδοσία των πυροβόλων

Δεν έχει κανένα νόημα να μιλάει κανείς για πυροβολικό χωρίς να λάβει
υπ’όψη τη μέριμνα που θα τροφοδοτούσε τις πυροβολαρχίες με πυρομαχικά την ώρα
της μάχης. Κάθε πυροβόλο έφερε μαζί του έναν αριθμό πυρομαχικών αλλά σε καμία
περίπτωση αυτός δεν έφτανε για όλη τη διάρκεια της μάχης. Για την τροφοδοσία των
πυροβόλων χρειάζονταν ένας ολόκληρος στόλος αεικίνητων μονάδων μεταφοράς
πυρομαχικών, που μετέφεραν από τα μετόπισθεν πυρομαχικά για τις μονάδες στο
μέτωπο. Για κάθε κασόνι πυρομαχικών δίπλα στο πυροβόλο υπήρχε ένα κασόνι
έτοιμο για χρήση μαζί με τα κάρα μερικά μέτρα πιο πίσω και ακόμα ένα έτοιμο για
μεταφορά στα μετόπισθεν. Η συνεχής κίνηση κάρων πυρομαχικών από και προς τα
μετόπισθεν ήταν χαρακτηριστική στο πεδίο της μάχης. Πολύ σπάνια μία
πυροβολαρχία έμενε χωρίς πυρομαχικά και ποτέ ένας στρατός, μιας και υπήρχαν
επαρκή πυρομαχικά πριν από κάθε μάχη. Η μοναδική περίπτωση που κόντεψε να
συμβεί κάτι τέτοιο ήταν στη μάχη της Leipzig το 1813 στο γαλλικό στρατό και αυτό
έπειτα από πέντε ημέρες συνεχών μαχών.
 Δ. Πυρομαχικά

Είναι εντυπωσιακό όσο και τρομακτικό το πόσο εφευρετικός είναι ο

άνθρωπος όταν έχει σαν σκοπό τον πόλεμο και το φόνο των ομοειδών του. Στους
Ναπολεόντειους πόλεμους η πιο πάνω παρατήρηση βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή
της στα πυρομαχικά που χρησιμοποιούσε το πυροβολικό. Υπήρχαν τεσσάρων ειδών
πυρομαχικά.
1. Συμπαγείς μπάλες (solid shot)
Αποτελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό των πυρομαχικών που χρησιμοποιούνταν στη
μάχη. Πρόκειται για σιδερένιες μπάλες λίγο μεγαλύτερες από ένα μπαλάκι του τένις.
Η λειτουργία ήταν απλή. Πυροδοτούνταν το πυροβόλο, η μπάλα ταξίδευε σε σχετικά
επίπεδη τροχιά μέχρι που ακουμπούσε το έδαφος λόγω βαρύτητας όπου αναπηδούσε,
συνεχίζοντας την πορεία της μέχρι να χάσει τελείως την κινητική της δύναμη. Όσο
πιο βαριά η μπάλα, τόσο μεγαλύτερη η ευστοχία των πυρών, ο θόρυβος των
πυροβόλων, το βεληνεκές του βλήματος και η ζημιά που αυτό προκαλούσε. Οι
σκοπευτές των πυροβόλων στόχευαν μερικά μέτρα πιο κοντά από το στόχο έτσι ώστε
να βρει τον τελευταίο η μπάλα μερικά μέτρα αφού αναπηδήσει. Καλά σκοπευμένα
πυρά αυτού του τύπου ήταν ικανά να εκμηδενίσουν ολόκληρους ζυγούς στρατιωτών.
2. Μυδράλιο (canister)
Ο αμέσως επόμενος σε όγκο τύπος πυρομαχικού ήταν το μυδράλιο. Αυτό
αποτελούνταν από μία μεταλλική θήκη με πολύ λεπτό τοίχωμα, μέσα στην οποία
υπήρχαν πολλά μικρά κομμάτια από μέταλλο, συνήθως κοινά βόλια πεζικού.
Χρησιμοποιούνταν σε κοντινές αποστάσεις μιας και τα βόλια έχαναν πολύ εύκολα
την κινητική τους ενέργεια. Μόλις πυροδοτούνταν το πυροβόλο η θήκη έσκαγε,
δίνοντας την εντύπωση μίας τεράστιας καραμπίνας. Οι μπροστινοί στίχοι του στόχου
δέχονταν μία βροχή από τα βόλια και την κομματιασμένη πλέον θήκη. Το μυδράλιο
ενώ δεν ήταν τόσο φονικό όσο η μπάλα, είχε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στο να
σταματήσει μία επίθεση, αφού μπορούσε να αφανίσει ολόκληρους στίχους και το
αποτέλεσμα στο ηθικό των αντρών ήταν καταστροφικό.
3. Shrapnel
Ο τρίτος τύπος χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στον Αγγλικό στρατό και το όνομά
του προέρχεται από τον εφευρέτη του. Αποτελούνταν από ένα σφαιρικό βλήμα
γεμισμένο με μπαρούτη και βόλια, το οποίο –ιδεατά- έσκαγε πάνω από το στόχο του
ραίνοντάς τον με βόλια. Το κακό σε αυτή την περίπτωση ήταν πως μπορούσε να
υπάρξει λάθος στην στόχευση και είτε το βλήμα να σκάσει πολύ ψηλά είτε να πέσει
στο έδαφος όπου οι στρατιώτες άνοιγαν γύρω του οπότε και πάλι η
αποτελεσματικότητά του ήταν μηδαμινή.
4. Ρουκέτες (Congreve’s Rockets)
Ο τελευταίος τύπος πυρομαχικού (άλλη μία αγγλική εφεύρεση) ήταν τόσο
επικίνδυνος για τα εχθρικά όσο και για τα φίλια τμήματα. Ήταν εντυπωσιακό όπλο,
αλλά από τη στιγμή της πυροδότησης και μετά υπήρχαν πολλές περιπτώσεις που οι
ρουκέτες συνειδητοποιούσαν την ύπαρξή τους και ταξίδευαν ανεξέλεγκτα στον αέρα
έως ότου σκάσουν όπου αυτές νόμιζαν χωρίς να διακρίνουν φίλους από εχθρούς (Οι
Κινέζοι κάτι ήξεραν και τις χρησιμοποιούσαν για πυροτεχνήματα και όχι στη μάχη).

Ε. Μεγάλη Πυροβολαρχία (Grand Battery)

Η Μεγάλη Πυροβολαρχία έχει λανθασμένα χρεωθεί στον Ναπολέοντα.

Η μαζική χρήση πυροβολικού για αυτό το σκοπό χρονολογείται από τον
Τριακονταετή Πόλεμο (όσον αφορά την μετά πυρίτιδας εποχή). Η Μεγάλη
Πυροβολαρχία είναι μία μεγάλη συγκέντρωση πυροβόλων (από μερικές δεκάδες
μέχρι μερικές εκατοντάδες) σε ένα συγκεκριμένο σημείο της παράταξης προκειμένου
να συνθλίψει κάτω από τον όγκο πυρός της ένα σημείο της αντίπαλης παράταξης. Η
αποτελεσματικότητά της έγκειται σε τρεις παράγοντες. Κατ’αρχάς, υπάρχει μεγάλη
αύξηση της συχνότητας πυρός, καθώς οι πυροβολητές δεν έχουν πλέον ως στόχο
μονάδες (συνήθως) αλλά περιοχή, οπότε το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να
γεμίζουν όσο το γρηγορότερο μπορούν τα πυροβόλα και να τα πυροδοτούν. Η ακόμα
πιο φρενήρης επανατροφοδοσία των πυροβολαρχιών που απαρτίζουν τη Μεγάλη
Πυροβολαρχία εξασφαλίζει τον ταχύτερο ρυθμό πυρός των πυροβόλων σε αυτή.
Δεύτερον, οι Μεγάλες Πυροβολαρχίες διοικούνται από υψηλόβαθμους αξιωματικούς
έτσι ώστε να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή απόδοση, κάτι που δεν ισχύει στην
περίπτωση μεμονωμένων πυροβολαρχιών. Τέλος, πέρα από τη φυσική ζημιά που
προκαλούν στον εχθρό λόγω απωλειών, υπάρχει και ο ψυχολογικός παράγοντας. Ο
θόρυβος είναι εκκωφαντικός, τα βλήματα σφυρίζουν το ένα πίσω από το άλλο χωρίς
ανάπαυλα, και το μόνο που βλέπει ο ανήμπορος να αντιδράσει αντίπαλος είναι μία
κόλαση φωτιάς η οποία ξερνάει σίδερο κατά πάνω του. Τα φίλια τμήματα δε,
αναπτερώνονται ηθικά βλέποντας πως οι τομείς του εχθρού στους οποίους θα
κληθούν σε λίγο να επιτεθούν τσακίζονται κάτω από τα συνεχή πυρά της Μεγάλης
Πυροβολαρχίας. Το μεγάλο μειονέκτημα της Μεγάλης Πυροβολαρχίας είναι το ότι
άπαξ και ταχθεί σε ένα σημείο δεν μπορεί να μετακινηθεί και χρειάζονται κάποιοι
σχηματισμοί για την υποστήριξή της. Πάντως, ενώ ήταν όντως τρομακτικό όπλο που
είχε μεγάλες επιπτώσεις στον εχθρό, από μόνη της δεν κέρδιζε σε καμία περίπτωση
τη μάχη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τα πιο πάνω είναι γενικές γραμμές για την οργάνωση των στρατών της
Ναπολεόντειας περιόδου, τουλάχιστον ως εισαγωγή για κάποιον στις μάχες με
φιγούρες. Τα υπόλοιπα που χρειάζονται είναι μια καλύτερη κατανόηση των τακτικών
της περιόδου σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο, προκειμένου να χρησιμοποιήσει
αυτά τα δεδομένα για να αναπαραστήσει όσο το δυνατόν καλύτερα την αίσθηση της
περιόδου.

Καλό παιχνίδι.

Βιβλιογραφία
Laurent Deneu – General Organization of Armies
Philip Haythornthwaite – The Napoleonic Sourcebook
Michael Glover – Warfare in the Age of Bonaparte