Πόλεμος και πολεμιστές την

εποχή του Μωάμεθ

• Στην προϊσλαμική Αραβία, με εξαίρεση
ίσως την Υεμένη, δεν υπήρχαν στρατοί με
την κυριολεκτική σημασία της λέξεως

• Στους διαφυλετικούς πολέμους

πολεμούσαν όλοι οι άνδρες μιας φυλής
που ήταν κατάλληλοι για μάχη, χωρίς μα
υπάρχει κάποια στρατιωτική οργάνωση
• Μικροί οι στρατοί και περιορισμένες σε
έκταση και κλίμακα οι πολεμικές
συγκρούσεις

• Η πιο γνωστή μορφή πολέμου ήταν η

ghazwa, η επιδρομή

• Η συνηθέστερη τακτική μάχης ήταν η

ενέδρα
• Σημαντικό τακτικό πλεονέκτημα πρόσφερε
ο έλεγχος πηγών πόσιμου νερού (πηγάδια)
καθώς και υψωμάτων και σταυροδρομιών
σε στρατηγικά σημεία

• Οι στρατοί ήταν πολύ μικροί, όπως και οι

απώλειες στον πόλεμο

• Στον πόλεμο υπερίσχυε η ατομική ανδρεία

και το ατομικό θάρρος
• Οι Άραβες πολεμούσαν πεζοί. Οι καμήλες
δεν χρησιμοποιούνταν σε μάχη. Η χρήση
τους ήταν για μεταφορά ανθρώπων ή
εφοδίων και δεν υπήρχαν μονάδες
μαχόμενες ή κινούμενες πάνω σε καμήλες
κατά τη διάρκεια της μάχης

• Τα άλογα ήταν ανέκαθεν ένα πολύ σπάνιο

και πολυδάπανο ζώο στην Αραβική
Χερσόνησο και μόνο οι ευγενείς και οι
πλούσιοι μπορούσαν να διαθέτουν μερικά
• Σε αντίθεση με τους Βυζαντινούς και τους
Πέρσες, οι Άραβες ιππείς δεν ήξεραν να
τοξοβολούν εν κινήσει

• Εξίσου σημαντική υπήρξε η ικανότητα των

μαχητών να εκμεταλλεύονται άριστα τις
ιδιαιτερότητες του εδάφους στο οποίο
πολεμούσαν
• Οι ικανότεροι στρατιωτικοί ηγέτες,
χρησιμοποιώντας τις δυσκολίες και τις
ανωμαλίες του εδάφους (έρημος, γκρεμοί,
ḥarra, δηλαδή εκτάσεις πετρωμένης
λάβας, κτλ.) ως σημεία στήριξης και ως
κάλυμμα για τις δικές τους δυνάμεις,
κατάφερναν να αναγκάσουν τον εχθρό να
δώσει μάχη σε τοποθεσίες και εδάφη που
οι ίδιοι είχαν επιλέξει
• Ακόμη και οι μάχες σε ανοιχτό πεδίο
χαρακτηρίζονταν από ατομικές ενέργειες ή
και μονομαχίες, τουλάχιστον στην πρώτη
φάση

• Ακολουθούσε κατά κανόνα μια

γενικευμένη και άτακτη σύγκρουση, χωρίς
να υπάρχουν γραμμές ή παρατάξεις, ούτε
τακτικοί ελιγμοί
• Οι πρώτοι κανόνες τακτικής αποδίδονται
στον ίδιο τον Μωάμεθ, ενώ αναφορές στην
ανάγκη πειθαρχίας και κατάλληλη
οργάνωση των μουσουλμάνων στον
πόλεμο απαντούν στο ίδιο το Κοράνι
• Μια σούρα του Κορανίου φέρει μάλιστα
τον τίτλο «Η πολεμική παράταξη» (Σούρα
61, σούρατου ’-σαφφ), όπου η παράταξη
των μουσουλμάνων πολεμιστών σε
συμπαγή φάλαγγα, «ως στερεό κτήριο»,
παρουσιάζεται ως θεάρεστη πράξη (στ. 4)

• Βλ. την οπλιτική φάλαγγα των ελληνικών

πόλεων-κρατών (νέα κοινωνία, νέος τρόπος του
μάχεσθαι, νέος στρατός)
‫َوُﻫ َﻮ اﻟْ َﻌﺰِﻳ ُﺰ‬
‫اﳊَْﻜِﻴ ُﻢ‬

‫ص‬
‫ﻣ َْﺮﺻُﻮ ٌ‬
• Σπάνιες οι πολιορκίες και γενικά μικρής
διάρκειας. Μια αποτελεσματική πολιορκία
προϋποθέτει πειθαρχία και καρτερικότητα
εκ μέρους των πολιορκητών

• Οι φύλαρχοι έπρεπε να ηγούνται των

ανδρών τους στον πόλεμο, ακόμη και αν
ήταν τόσο γέροι που έπρεπε να τους
μεταφέρουν στη μάχη πάνω σε κάποιο
φορείο
• Όπως ήδη αναφέραμε, συνήθως πριν τη
μάχη οι «υπέρμαχοι» μιας φυλής
μονομαχούσαν με τους υπέρμαχους της
αντίπαλης φυλής

• Οι πολεμιστές αυτοί ονομάζονταν

«mubāzirūn» (αυτοί που βγαίνουν
έξω/,μπροστά, οι προεξέχοντες) και οι
μονομαχίες διεξάγονταν στο χώρο που
υπήρχε ανάμεσα στις δύο παρατάξεις
• Αν και υπήρχαν υπέροχα άλογα, αυτά
ήταν πολύ λίγα και μόνο οι πλούσιοι
μπορούσαν να έχουν ένα (τέτοιοι ήταν
πολλοί Κουραϊσίτες της Μέκκας)

• Κοινό χαρακτηριστικό με άλλες κοινωνίες

> ιππείς = πιο εύποροι
• Οι πολεμιστές δικαιούνταν μέρος της λείας
(γανίμα)

• Όσο μεγαλύτερη ήταν η προοπτική

συγκομιδής λείας, τόσο μεγαλύτερη ήταν η
προθυμία για μάχη και ο αριθμός των
συμμετασχόντων στις εκστρατείες
Όπλα και εξοπλισμός
• Οι ποσότητες διαθέσιμων όπλων διέφεραν
από περιοχή σε περιοχή και από φυλή σε
φυλή

• Τα ξίφη ήταν γενικά άφθονα, λιγότεροι οι

θώρακες και τα κράνη
• Τα όπλα πωλούνταν από εμπόρους ή
μπορούσαν να πουλιούνται ἠ να
ανταλλάσσονται σε κάποια από τις πολλές
πανηγύρεις που λάμβαναν χώρα σε
διάφορες τοποθεσίες της Αραβίας. Πολλά
όπλα αποτελούσαν λεία πολέμου
• Οι ισχυρότερες φυλές είχαν μεγάλα
οπλοστάσια. Μια φυλή μπορούσε να
χρησιμοποιήσει το οπλοστάσιο της για την
πληρωμή φόρων ή να το δανείσει σε
κάποια άλλη φυλή
• Ο κάθε άνδρας ήταν υπεύθυνος για τον
οπλισμό του και έπρεπε να τον
προμηθευτεί από μόνος του (γι’ αυτό ήταν
σημαντικό το ζήτημα της λείας)

• Βασικά επιθετικά όπλα της προϊσλαμικής

Αραβίας ήταν το ξίφος, το δόρυ και το τόξο
• Το ξίφος (sayf) ήταν το πιο διαδεδομένο
όπλο. Κάθε άνδρας έπρεπε να έχει ένα

• Στην αραβοϊσλαμική γραμματεία

υπάρχουν ολόκληρα έργα αφιερωμένα
στα ξίφη, όπως το Kitāb as-sayf (Το Βιβλίο
του Ξίφους) του Abū ‘Ubayda (728-825) και
το Kitāb as-suyūf wa ’r-rimāḥ (Το Βιβλίο
των Ξιφών και των Δοράτων) του Abū
Ḥātim as-Siǧistānī (π. 869)
• Τα ξίφη ήταν κατάλληλα για μάχες εκ του
σύνεγγυς αλλά όχι για να χρησιμοποιούνται
από έφιππους πολεμιστές

• Μεγάλης εκτίμησης απολάμβαναν τα

λεγόμενα «ινδικά ξίφη» (hindī, muhannad).
Ήταν όπλα από ιδιαίτερα ανθεκτικό ατσάλι
που παράγονταν στην Ινδία και εισάγονταν
στην Αραβία μέσω Υεμένης, γι’ αυτό και
ονομάζονται σε κάποια κείμενα και
«υεμενίτικα»
• Μια πιο κοντινή πηγή για την προμήθεια
ξιφών ήταν οι σιδηρουργοί της Συρίας.
Μεγάλο κέντρο αγοροπωλησία ήταν η πόλη
Βόστρα (Μπούσρα στα Αραβικά, σήμερα στην
Ιορδανία). Τα συριακά ξίφη ήταν
οικονομικότερα από τα ινδικά
Ξίφος (σάιφ) του ‘Ούμαρ ιμπν
αλ-Χαττάμπ

(βυζαντινού τύπου – για

νυκτικά χτυπήματα)
Ξίφη της πρώιμης ισλαμικής εποχής
Ινδικά ξίφη
(για θλαστικά
χτυπήματα, από πάνω
προς κάτω με το
εσωτερικό της λεπίδας)
Ελληνικό γιαταγάνι του 1821, όμοιο με τα
ινδικά ξίφη (θλαστικό όπλο)
Ξίφη τύπου κιλίτς (σπάθες) της σελτζουκικής και της
οθωμανικής περιόδου
• Το δόρυ (rumḥ, ‘anaza, qanāt) ήταν νηκτικό
όπλο και χρησιμοποιείτο συνήθως στις εκ
του σύνεγγυς συγκρούσεις (αγχέμαχο όπλο)
• Υπήρχαν ωστόσο μικρότερα και ελαφρύτερα
δόρατα (nayzak, miṭrād, ḥarba), κάτι σαν
ακόντια, που χρησιμοποιούνταν ως εκηβόλα
όπλα. Αυτά τα όπλα χρησιμοποιούνταν
επίσης για το κυνήγι ζώων
• Τα δόρατα είχαν μια σιδερένια αιχμή (sinān) και
μια επίσης σιδερένια απόληξη (zuǧǧ, τον
σαυρωτήρα των αρχαίων Ελλήνων) που
λειτουργούσε ως αντίβαρο και επίσης επέτρεπε
να χωθεί το δόρυ στο έδαφος

• Το στέλεχος του δόρατος ήταν τις περισσότερες

φορές από μπαμπού ή από ανθεκτική καλαμιά.
Αυτό προσέδιδε στο όπλο μεγάλη ελαστικότητα.
Χρησιμοποιούνταν και άλλα, σκληρότερα, είδη
ξύλου, όπως το ξύλο από μελία (φλαμουριά)
• Το τόξο (qaws) και τα βέλη
χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα. Οι
πηγές κάνουν μια διάκριση μεταξύ
«χετζαζιανού» (ḥiǧāzī) και «περσικού»
(fārisī) τόξου

• Το πρώτο ήταν το απλό ξύλινο τόξο.

Υπήρχαν μακριά και κοντά τόξα ανάλογα με
το ξύλο που είχε χρησιμοποιηθεί για την
κατασκευή τους
• Το «περσικό» τόξο ήταν μάλλον ένα είδος
προγενέστερου σύνθετου τόξου

• Τα βέλη είχαν μεταλλικές ή λίθινες αιχμές, ενώ

το ακόντιο ήταν ή από σκληρό ξύλο, και τότε
το βέλος ονομαζόταν nabl, ή από καλάμι, και
τότε το βέλος ονομαζόταν sahm

• Η φαρέτρα μπορούσε να είναι ξύλινη (ǧafīr,

qaḍba) ή δερμάτινη (kināna, qaran). Περιείχε
μέχρι και 50 βέλη
• Όσο για τον αμυντικό οπλισμό, αυτό
αποτελείτο από θώρακες, κράνη και ασπίδες

• Οι θώρακες ήταν αλυσιδωτοί ή, πιο

σπάνια,ιδωτοί. Ο κοινός αλυσιδωτός θώρακας
ονομαζόταν dir‘. Τα περισσότερα εισάγονταν
από την Περσία και τη Συρία. Μάλιστα, οι
βυζαντινές αρχές προσπαθούσαν κατά
καιρούς να απαγορεύσουν την εξαγωγή
τέτοιων όπλων προς την Αραβική Χερσόνησο.
Οι περσικοί θώρακες ονομάζονταν zarad ή
muzarrad
Αλυσιδωτός θώρακας
Φωλιδωτός θώρακας
• Το κράνος ονομαζόταν bayḍa (= αυγό) και
ήταν συνήθως ένα ημικυκλικό μεταλλικό
κράνος βυζαντινού τύπου αποτελούμενο από
δύο κομμάτια που συνάπτονταν. Το περσικό
κράνος, λιγότερο διαδεδομένο, ονομαζόταν
ḫuda

• Οι ασπίδες είχαν διάφορες μορφές και

διάφορα μεγέθη. Το πιο κοινό ήταν η daraqa,
φτιαγμένη από επεξεργασμένο δέρμα που
τοποθετημένο πάνω σε ξύλινο πλαίσιο
Άραβες πολεμιστές
της εποχής του
Μωάμεθ
Το ḫamīs
• Την προϊσλαμική εποχή οι στρατοί στην
Αραβική Χερσόνησο ήταν μικροί

• Ακόμη και όταν αριθμούσε μόνο λίγες

εκατοντάδες ανδρών, ένας στρατός
εθεωρείτο μεγάλος

• Σπάνια συγκροτούνταν μεγαλύτερες

αριθμητικά δυνάμεις. Για να συμβεί αυτό
έπρεπε να εμπλέκονται στον πόλεμο πολλές
φυλές ή μεγάλες συνομοσπονδίες φυλών
• Τότε οι δυνάμεις οργανώνονταν σε ένα
ḫamīs, λέξη που θα μπορούσε να
αποδίδεται ως «πενταπλός» ή
«αποτελούμενος από πέντε μέρη» και
σχετιζόταν με την παράταξη των
δυνάμεων στην περίπτωση μάχης εκ
παρατάξεως
• Το ḫamīs αποτελείτο από τις εξής μονάδες:

1) muqaddama = εμπροσθοφυλακή
2) qalb = κέντρο
3) maymana = δεξί κέρας
4) maysara = αριστερό κέρας
5) saqa = οπισθοφυλακή

• Κατά τη διάρκεια των πορειών οι μονάδες

προχωρούσαν σε φάλαγγα, η μία μετά την
άλλη
Οι γυναίκες και ο πόλεμος
• Οι γυναίκες δεν πολεμούσαν, αλλά
συνόδευαν τους άνδρες τους στον πόλεμο

• Ενθάρρυναν τους άνδρες τους με ιαχές και

τραγούδια, χτυπώντας μικρά τύμπανα
• Αν οι άνδρες της φυλής δεν έδειχναν την
πρέπουσα τόλμη στη μάχη τους
επέπλητταν και τους ύβριζαν για να
κεντρίζουν το φιλότιμο και την ανδρεία
τους

• Επίσης φρόντιζαν τους τραυματίες,

λειτουργώντας έτσι ως πρωτόγονη μορφή
υγειονομικού
Σημαίες και λάβαρα
• Κάθε φυλή είχε τη σημαία της (‘alam ή
liwā’)

• Τα λάβαρα (raya) χρησίμευαν για να

ξεχωρίζονται οι διάφορες μονάδες ή ο
κάθε αρχηγός

• Ο Μωάμεθ είχε μια μικρή λευκή σημαία,

γνωστή με το παρατσούκλι «Ο νεαρός
αετός» και ένα μεγάλο μαύρο λάβαρο
• Το 630, στην εκστρατεία κατά του Ταμπούκ
ο Μωάμεθ διέταξε τον κάθε διοικητή
μονάδας να έχει δικό του ξεχωριστό
λάβαρο, γύρω από το οποίο έπρεπε να
συγκεντρώνονται οι άνδρες του
1) Raya του Μωάμεθ. 2) Liwa’ του Μωάμεθ. 3)
Liwa’ του Μουαάουιγια. 4) Raya των ανσάρ. 5)
Raya των Κουράις .6) Liwa’ των Κουράις . 7-42)
Raya διάφορων αραβικών φυλών.