CHUYÊN ĐỀ: ĐỘNG HỌC HÓA HỌC

BÀI TẬP VỀ XÁC ĐỊNH BẬC PHẢN ỨNG VÀ NĂNG LƯỢNG HOẠT HÓA
I – LÝ THUYẾT
1. Động học của các phản ứng một chiều đơn giản
Bậc phản Phương trình động học Thời gian nửa Thứ nguyên của
ứng Dạng vi phân Dạng tích phân phản ứng t1/2 hằng số tốc độ k

0 -d[A] = kdt [A]0 – [A] = kt

 A 0 (nồng độ).
t1/2 =
2k (thời gian)-1
d A [A]0 ln2
1 - = kdt ln = kt t1/2 = (thời gian)-1
[A] [A] k

-d[A] 1 1 1 (nồng độ)-1.

2 = k.dt - = kt t1/2 =
[A]2 [A] [A]0 k.[A]0 (thời gian)-1
-d[A] 1  1 1  2n-1 - 1 (nồng độ)1-n.
n = k.dt  n-1 -  = kt t1/2 =
[A]n n-1  [A] [A]0n-1  k.(n-1).[A]0n-1 (thời gian)-1
Trong đó:
Tại thời điểm ban đầu t = 0 [A(0)] = [A]0
Tại thời điểm t > 0 [A(t)] = [A]
2. Các phương pháp xác định bậc phản ứng
2.1. Phương pháp dựa vào dạng tích phân của phương trình động học
a)Phương pháp thế
- Thế các dữ kiện thực nghiệm vào các biểu thức tính hằng số tốc độ k, được rút ra từ dạng tích phân
của phương trình động học của các phản ứng bậc 1, 2, 3,…
- Phương trình nào cho giá trị hằng số tốc độ k không thay đổi thì phản ứng có bậc ứng với phương
trình đó
b) Phương pháp đồ thị
- Giả định phản ứng có bậc n.
- Nguyên tắc: Xây dựng đồ thị phụ thuộc của nồng độ vào thời gian. Phương trình nào cho đường biểu
diễn là đường thẳng thì phản ứng có bậc tương ứng với phương trình đó.

Phản ứng bậc 1 Phản ứng bậc 2

1
2.2. Phương pháp tốc độ đầu
- Gọi bậc phản ứng là n.
- Tiến hành đo tốc độ đầu (tại t = 0) ở các nồng độ khác nhau, giả sử ở nồng độ đầu [A]0 và [A’]0, ta
có: v0 = k.[A]0n ; v'0 = k.[A']0n .
v 
n lg  0' 
v  [A]0  '
 v0  = lgv0 - lgv 0
= 0' =   => n =
v0  [A']0   [A]0  lg[A]0 - lg[A']0
lg  
 [A']0 
2.3. Phương pháp dựa vào việc đo chu kì bán hủy
- Phạm vi áp dụng:
+ Chỉ áp dụng cho các phản ứng đơn giản chỉ gồm có một chất phản ứng.
+ Hoặc cho các phản ứng có thể quy về loại phản ứng trên bằng cách dùng thật dư các chất phản ứng
khác.
- Phản ứng bậc 1: t1/2 không phụ thuộc vào nồng độ ban đầu của chất phản ứng
=> Nếu làm thí nghiệm nhiều lần với các giá trị nồng độ đầu [A]0 khác nhau mà vẫn thấy giá trị của
t1/2 không thay đổi thì có thể kết luận phản ứng là bậc 1.
2n-1 - 1 D
- Phản ứng bậc n: t1/2 = n-1
= với D = const
k.(n-1).[A]0 [A]0n-1
D
+ Ứng với nồng độ ban đầu C1 ta có: (t1/2 )1 =
C1n-1
D
+ Ứng với nồng độ ban đầu C2 ta có: (t1/2 ) 2 =
C n-1
2

 (t ) 
n-1 log  1/2 1 
(t ) C   (t )  C   (t1/2 ) 2 
+ Lập tỉ lệ: 1/2 1 =  2  => log  1/2 1  =(n - 1)log  2  => n = 1 +
(t1/2 )2  C1   (t1/2 ) 2   C1  C 
log  2 
 C1 
2.4. Phương pháp xác định bậc toàn phần (n) qua bậc riêng phần
- Nếu ký hiệu bậc riêng phần của từng chất là n1, n2, n3,… thì bậc toàn phần n:
n = n1 + n2 + n3 + ….
Việc xác định n1, n2, n3 có thể thực hiện theo các cách sau:
a) Phương pháp tốc độ đầu: v0 = k.CnA .CAn .CnA ...
1

0
2

0
3

Sau khi có v0, ta tiến hành thí nghiệm với việc thay đổi nồng độ đầu của chất A, giữ nguyên nồng độ
đầu của các chất khác, thu được: v'0 = k.CnA .CAn .CnA ...
1
'
0
2

0
3

v 
C 
n1 lg  0'  '
v
Do đó: 0' =  A0  => n1 =  v 0  = lg(v0 ) - lg(v0 )
v 0  C A'   CA  lg(CA ) - lg(CA' )
 0  lg  0  0 0

 C A' 
 0
Do đó có các giá trị v0, v0,, C A , C A ta có được n1. Làm tương tự sẽ có n2, n3,…
0
'
0

2
b) Phương pháp cô lập
Trong phương pháp này, bậc riêng phần đối với một chất phản ứng được xác định bằng cách lấy
nồng độ của tất cả các chất còn lại với một lượng dư để có thể xem nồng độ của chúng không thay đổi
theo thời gian.
v = kCnA1 CBn2 CCn3 ...
Lấy CB , CC ... >> CA thì CB  CB , CC  CC ,...
0 0 0 0 0

Do đó v = kC C C ... = k'C (với k' = kCnB CCn ... )

n1
A
n2
B
n3
C
n1
A
2 3

=> Từ đây xác định được của n1. Tương tự ta cũng có n2, n3,…
Ngoài ra, còn có thể dựa vào phương trình tốc độ dạng vi phân để xác định bậc phản ứng.
3. Ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng. Năng lượng hoạt hóa.
- Mối quan hệ giữa nhiệt độ và tốc độ phản ứng hóa học được biểu diễn bằng công thức:
t 2 -t1
vt2
=γ 10
v t1
Trong đó, v t , v t là tốc độ phản ứng ở 2 nhiệt độ t1, t2;
1 2

γ là hệ số nhiệt độ Van’t Hoff.

- Năng lượng hoạt hóa (Ea, activation energy) là năng lượng tối thiểu mà các chất phản ứng cần phải
có để phản ứng có thể xảy ra.
- Mối liên hệ giữa nhiệt độ, năng lượng hoạt hóa và hằng số tốc độ của phản ứng
Ea
-
+ Phương trình Arrhenius: k = A x e RT
Trong đó:
k là hằng số tốc độ phản ứng
A là hằng số thực nghiệm Arrhenius
e là cơ số của logarit tự nhiên, e = 2,7183
Ea là năng lượng hoạt hóa (J/mol)
R là hằng số khí lí tưởng (R = 8,314 J/mol.K)
T là nhiệt độ theo thang Kelvin (K)
+ Phương trình Arrhenius được viết lại cho 2 nhiệt độ T1 và T2 xác định, ứng với 2 hằng số tốc độ k1
và k2:
k2 E 1 1 
ln = a x - 
k1 R  T1 T2 
II – BÀI TẬP
Dạng 1. Xác định bậc phản ứng
Bài 1. Cho phản ứng: AB (g) → A (g) + B (g)
Người ta tiến hành nung nóng 0,1 mol AB (g) ở 600 K trong bình phản ứng dung tích 1 lít và đo áp
suất của hỗn hợp các chất trong bình thì thu được các số liệu thực nghiệm sau:
t (giờ) 0 1 2 4 8
Phh (atm) 4,92 5,67 6,31 7,31 8,54
a) Xác định bậc phản ứng.
b) Tính hằng số tốc độ và thời gian bán phản ứng ở 600 K.

3
 c) Tính áp suất trong bình sau khi tiến hành phản ứng 24 giờ.
Bài 2. Hãy xác định bậc của phản ứng sau:
(CH3)3CBr (aq) + H2O (l) → (CH3)3COH (aq) + H+ (aq) + Br- (aq)
Từ các dữ kiện thực nghiệm sau đây ở 298 K.
t (s) 0 15000 35000 55000 95000 145000
[(CH3)3CBr] (M) 0,0380 0,0308 0,0233 0,0176 0,0100 0,00502
Bài 3. Khi nghiên cứu phản ứng: HO-CH2-CH2-Cl + OH- → HO-CH2-CH2-OH + Cl-
Về mặt động học, người ra thu được những kết quả sau đây:
Thí nghiệm Số 1 Số 2 Số 3
-1 -1 -5 -7
v0 (M . s ) 2,27. 10 5,67. 10 5,67. 10-5
[RCl]0 (M) 0,2 10-2 0,5
[OH-]0 (M) 0,1 5. 10-2 0,1
Xác định bậc phản ứng từ các kết quả trên.
Bài 4. Ở nhiệt độ thích hợp, SO2Cl2 tự phân hủy theo phản ứng:
SO2Cl2 (g) → SO2(g) + Cl2(g)
Động học của phản ứng này được nghiên cứu bằng cách cho một lượng SO2Cl2 vào một bình kín (ban
đầu không chứa chất nào khác) và đo áp suất của hệ theo thời gian.
Kết quả thu được ở 270 °C như sau:
t (phút) 0 50 100 150 200 250
P (mmHg) 310,0 334,0 356,1 376,5 395,4 412,8
a) Chứng minh rằng ở nhiệt độ này phản ứng tuân theo quy luật động học bậc 1.
b) Tính hằng số tốc độ phản ứng và thời gian bán phản ứng ở 270 °C.
c) Tính áp suất của hệ tại thời điểm t = 275 phút.
d) Ở 280 °C, kết quả nghiên cứu phản ứng trên như sau:
t (phút) 0 185 370
P (mmHg) 400 600 700
Tính thời gian bán phản ứng ở 280 °C và chỉ ra rằng bậc của phản ứng không thay đổi trong
khoảng nhiệt độ nghiên cứu từ 2700C - 280 °C.
Bài 5. Hằng số tốc độ của phản ứng bậc 1 được xác định bằng hệ thức:
1 a (t là thời gian phản ứng; a là nồng độ đầu;
k = ln (1)
t a-x x là nồng độ chất đã phản ứng).
a) Sự phân hủy acetone diễn ra theo phản ứng:
CH3COCH3 → C2H4 + H2 + CO (2)
Theo thời gian phản ứng, áp suất chung của hệ đo được là:
t (phút) 0 6,5 13 19,9
p (mmHg) 312 408 488 562
Hãy chứng tỏ phản ứng (2) là phản ứng bậc 1 và tính hằng số tốc độ của phản ứng này.
b) Tính thời gian nửa phản ứng của phản ứng (2).
Bài 6. Sự phân hủy dimethyl ether (CH3)2O diễn ra theo phản ứng:
(CH3)2O(g) CH4 (g) + CO(g) + H2(g)

4
Khi tiến hành phân hủy dimethyl ether (CH3)2O trong một bình kín ở nhiệt độ 504 °C và đo áp suất
tổng của hệ, người ta được các kết quả sau:
t (giây) 0 1550 3100 4650
Phệ (mmHg) 400 800 1000 1100
Dựa vào các kết quả này, hãy:
a) Chứng minh rằng phản ứng phân huỷ dimethyl ether là phản ứng bậc một.
b) Tính hằng số tốc độ phản ứng ở 504 °C.
c) Tính áp suất tổng của hệ trong bình và phần trăm lượng (CH3)2O đã bị phân hủy sau 460 giây.
Bài 7: Xét phản ứng : 2A + B → C + D
Hằng số tốc độ của phản ứng tính theo đơn vị: mol-1.L.s–1. Kết quả các thí nghiệm của phản ứng trên
được trình bày trong bảng sau:
TN Nhiệt độ (oC) C0 (A) (mol.L–1 ) C0 (B) (mol.L–1 ) v0 (mol.L–1.s–1)
1 25 0,25 0,75 4,0.10–4
2 25 0,75 0,75 1,2.10–3
3 55 0,25 1,50 6,4.10–3
a) Xác định bậc riêng phần của A, B và bậc của phản ứng. Tính hằng số tốc độ phản ứng ở 25 °C.
b) Tính hệ số nhiệt (γ) của tốc độ phản ứng.
Bài 8: Ở 690 K, ethylene oxide bị nhiệt phân theo phản ứng:

Trong đó chất đầu và sản phẩm đều nằm ở pha khí.

Để khảo sát động học của phản ứng này, người ta đo áp suất tổng cộng của hệ phản ứng trong bình kín
theo thời gian, dữ liệu thu được như sau:
t (phút) 10 20 40 60 100 200 ∞
Ptổng (mmHg) 139,14 151,67 172,65 189,15 212,34 238,66 249,88
Xác định bậc và hằng số tốc độ của phản ứng trên. Tính thời gian bán phản ứng (giả sử ban đầu chỉ có
1 chất trong bình phản ứng).
Bài 9: Nghiên cứu phản ứng phân hủy chlorine dioxide trong môi trường kiềm:
2ClO2 + 2OH- → ClO2- + ClO3- + H2O
Các số liệu thực nghiêm thu được ở bảng sau:
Thí nghiệm [ClO2]0, mol/L [OH-]0, mol/L Tốc độ đầu, mol/(L.s)
1 0,005 0,010 5,75 x 10-5
2 0,010 0,010 2,30 x 10-4
3 0,010 0,005 1,15 x 10-4
a) Xác định bậc riêng phần của ClO2, OH-. Viết biểu thức tốc độ phản ứng.
b) Xác định hằng số tốc độ của phản ứng (1) và cho biết đơn vị của hằng số tốc độ phản ứng.
c) Tính thời gian để nồng độ ClO2 giảm đi một nửa khi pha loãng 10 lần dung dịch chứa ClO2 bão
hòa trong nước và NaOH 1M. Độ tan của ClO2 trong nước là 0,8 g/L.
Dạng 2. Bài tập liên quan đến năng lượng hoạt hóa (Ea)
Bài 1: Năng lượng hoạt hoá của phản ứng phân huỷ HI(k) là 186 kJ/mol. Hằng số tốc độ ở 555 K là
3,52.10-7 L mol-1 s-1.
5
 a) Viết phương trình phản ứng phân huỷ. Cho biết bậc của phản ứng. Giải thích?
b) Tính hằng số tốc độ ở 645 K?
c) Một phản ứng có năng lượng hoạt hoá 54 kJ/mol. Khi nhiệt độ tăng từ 22 oC (gọi là T1) lên nhiệt
độ cao hơn (T2), hằng số tốc độ tăng lên 7 lần. Tính T2.
Bài 2: Cho phản ứng: C2H5Br (g) → C2H4(g) + HBr(g)
Có giá trị hằng số tốc độ là k = 2,0.10-5 s-1 ở 650 K. Năng lượng hoạt hóa của phản ứng Ea = 225,5
kJ/mol. Tính nhiệt độ mà ở đó tốc độ phản ứng tăng gấp ba lần.
Bài 3: Nghiên cứu động học của phản ứng: C2H5I + NaOH → C2H5OH + NaI
Nồng độ ban đầu của hai chất phản ứng bằng nhau. Để một nửa lượng ban đầu các chất phản ứng
chuyển thành sản phẩm ở 32 °C cần 906 phút.
a) Tính thời gian để một nửa lượng ban đầu các chất phản ứng chuyển thành sản phẩm ở 60 °C, biết
hệ số nhiệt độ của phản ứng là 2,83.
b) Tính năng lượng hoạt hoá của phản ứng.
c) Tính hằng số tốc độ k ở hai nhiệt độ trên, biết rằng phản ứng là bậc 2 (bậc 1 đối với mỗi chất) và
nồng độ ban đầu của mỗi chất đều bằng 0,050 M.
Bài 4: Nitrogen oxide phân hủy thành nitrogen và oxygen ở nhiệt độ 565 °C, phản ứng tỏa nhiệt.
2N2O(g) → 2N2(g) + O2 (g)
Phản ứng này tuân theo quy luật động học bậc 2 khi thực hiện hoàn toàn trong pha khí.
a) Nồng độ đầu của N2O là 0,108 mol.L-1, hằng số tốc độ phân hủy bậc hai của N2O là
1,0.10-3 L.mol-1.s-1. Tính nồng độ N2O sau 1250 giây ở 565 °C.
b) Năng lượng hoạt hóa của phản ứng bậc hai ở 565 °C là 234 kJ.mol-1. Tính hằng số tốc độ phản
ứng ở 600 °C?
Bài 5: Trong dung dịch nước, chất A bị phân hủy phương trình:
A + 2H2O → 2X+ + Y2- (1)
Trong dung dịch loãng, hằng số tốc độ của phản ứng tại 350 K là k1 = 4,00.10-5 s-1.
a) Cho biết bậc của phản ứng (1).
b) Tính thời gian cần thiết, t1, để 80% lượng A bị phân hủy ở 350K.
c) Tính hằng số tốc độ của phản ứng, k2, tại 300K và thời gian cần thiết, t2, để 80% lượng A bị phân
hủy ở nhiệt độ này. Biết năng lượng hoạt hóa của phản ứng là 166,00 kJ.mol-1 và không phụ thuộc vào
nhiệt độ.
d) Khi có mặt chất xúc tác, hằng số tốc độ của phản ứng phân hủy tại 300 K là k 2’ = 3,00.104 s-1.
Giả sử thừa số tần số không thay đổi, tính năng lượng hoạt hóa của phản ứng khi có mặt xúc tác.
Bài 6: Tốc độ của phản ứng hình thành I3- theo phương trình: xS2O82- + y I- → zSO42- + tI3-
phụ thuộc vào nồng độ đầu (C0) của các chất phản ứng ở 25 °C như sau:
Thí nghiệm C0 (S2O82-) (mol.L-1) C0 (I-) (mol.L-1) v0 ( 10-8.mol.L-1.s-1)
1 0,00010 0,010 1,10
2 0,00014 0,010 1,54
3 0,00018 0,015 2,97
a) Xác định bậc phản ứng và hằng số tốc độ phản ứng.
b) Năng lượng hoạt hóa của phản ứng là 42 kJ/mol. Xác định nhiệt độ (°C) để hằng số tốc độ phản
ứng tăng lên gấp 10.