Szymkowski Wiktor Łukasiewicz Marek Grid Trading Czyli Tajniki Handlu Walutami

Darmowa publikacja dostarczona przez
Wydawnictwo Złote Myśli
Niniejsza publikacja może być kopiowana oraz dowolnie

rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
Wydawcę. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości
publikacji bez pisemnej zgody Wydawcy. Zabrania się jej
odsprzedaży, zgodnie z regulaminem Wydawnictwa Złote Myśli.
Dystrybucja w Internecie, za zgodą Autora
© Copyright for Polish edition by ZloteMysli.pl

Data: 10.01.2009
Tytuł: Grid Trading, czyli tajniki handlu walutami oczami weterana

Autorzy: Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz
Wydanie II
ISBN: 123-45-6789-123-4
Projekt okładki: Marzena Osuchowicz

Korekta: Sylwia Fortuna i Anna Popis-Witkowska
Skład: Anna Popis-Witkowska
Wydawnictwo Złote Myśli Sp. z o. o.

ul. Daszyńskiego 5
44-100 Gliwice
WWW: www.ZloteMysli.pl
EMAIL: kontakt@zlotemysli.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone.

All rights reserved.
SPIS TREŚCI
UWAGA!............................................................................................5
GRID TRADING................................................................................6
1. INTRODUKCJA .............................................................................9
1.1. Dlaczego nie wszyscy odnoszą sukcesy?.................................................................11
1.2. Systemy i tipsy na sprzedaż!...................................................................................14
1.3. Twój mentor............................................................................................................15
1.4. Czy dam radę? ........................................................................................................18
1.5. Widzieć całokształt rynku!......................................................................................19
1.6. Czego należy unikać?..............................................................................................20
1.7. Kiedy uruchomić transakcję? ................................................................................30
1.8. Jak akceptować prawdopodobieństwo?................................................................34
1.9. Podstawy bezpieczeństwa handlu walutami.........................................................36
2. PRAKTYCZNE ASPEKTY HANDLU WALUTAMI! .......................38
2.1. Plan przedsięwzięcia...............................................................................................39
2.2. Wspólne cechy ludzi sukcesu w handlu walutami................................................42
2.3. Median trading.......................................................................................................45
2.4. Geniusz leży w prostocie........................................................................................48
2.5. Ramy i perspektywy czasu.....................................................................................50
2.6. Właściwa perspektywa...........................................................................................54
2.7. Faktor stresu ..........................................................................................................58
2.8. Perspektywa czasu i prawdopodobieństwo odchyleń cenowych.........................60
2.9. Psychologia i sekwencje czasowe...........................................................................61
3. SZTUKA ZWIĘKSZANIA SWOICH SZANS!.................................64
3.1. Jak wykorzystać swoje atuty? ................................................................................69
3.2. Atuty filozofii myślenia..........................................................................................76
3.3. Najprostsza strategia..............................................................................................77
3.4. Atut – jedna para walut.........................................................................................78
3.5. Atut – jeden lot ......................................................................................................79
3.6. Atut – jeden kierunek............................................................................................83
3.7. Dodatkowe zalety metody Median Trading..........................................................87
3.8. Jak redukować kwotę ryzyka.................................................................................92
3.9. Pozostałe atuty.......................................................................................................94
4. THE FOREIGN EXCHANGE MARKET.........................................98
4.1. Rynek to ludzie......................................................................................................101
4.2. Trading w globalnej ekonomii.............................................................................102
4.3. Charakterystyka rynku walutowego....................................................................105
4.4. Najważniejsze czynniki rynku walutowego.........................................................107
4.5. Bliższe spojrzenie na dostawców usług ...............................................................112
4.6. Run your profits, cut your losses.........................................................................120
4.7. Koszty lewarka......................................................................................................122
4.8. Koszty handlu walutami.......................................................................................123
4.9. Zasady zarządzania kapitałem.............................................................................127
5. ANALIZY TECHNICZNE KONTRA FUNDAMENTALNE.............129
5.1. Pewne aspekty analiz technicznych......................................................................131
5.2. Zrozumienie ograniczeń analiz technicznych....................................................134
5.3. Analizy fundamentalne.........................................................................................141
5.4. Gdy na scenę wchodzą słonie...............................................................................145
5.5. Siły fundamentalne rynku....................................................................................150
5.6. Głębsze znaczenie..................................................................................................157
5.7. Stopy procentowe..................................................................................................161
5.8. Carry Trades..........................................................................................................163
5.9. Analizy relacji........................................................................................................166
6. JAK URUCHOMIĆ WŁASNĄ FIRMĘ?........................................170
6.1. Dlaczego własne przedsięwzięcie?........................................................................174
6.2. Posiadanie realistycznego celu ............................................................................176
6.3. Tworzenie planu przedsięwzięcia........................................................................178
6.4. Być sceptycznym, krytycznym i ostrożnym........................................................180
6.5. Unikanie negatywnych aspektów .......................................................................184
6.6. Zrozumienie teorii prawdopodobieństwa...........................................................186
6.7. Myślenie w kategoriach prawdopodobieństwa...................................................193
6.8. Podejmowanie właściwych decyzji......................................................................195
6.9. Ograniczanie kwoty ryzyka..................................................................................198
7. GRID TRADING ........................................................................202
7.0.1. Struktury piramidalne..................................................................................204
7.1. Jak określić średnią wartość periodu?.................................................................212
7.1.1. Opis zachowań rynku....................................................................................216
7.2. Strategia handlu z wartością średnią .................................................................220
7.3. Break outs.............................................................................................................222
7.4. Trading w kierunku trendu..................................................................................223
7.5. Support i resistance..............................................................................................226
7.6. Poziomy ponad-sprzedaży i ponad-kupna .........................................................228
7.7. Kwadranty.............................................................................................................230
7.8. Jak zakończyć transakcję?...................................................................................233
7. 9. Zarządzanie kwotą ryzyka...................................................................................235
8. OGÓLNE INFORMACJE O RYNKU WALUTOWYM...................241
8.1. Ogólnie o rynku walutowym................................................................................243
8.2. Jak się odbywa handel dnia? ..............................................................................245
8.3. Jak funkcjonuje najbardziej dochodowy rynek świata?.....................................247
8.4. Lewarek i pary walut............................................................................................250
8.5. Podstawowe zasady handlu.................................................................................255
8.6. Jak przewidzieć nadchodzące trendy?................................................................257
8.7. Typy zleceń i co wybrać .......................................................................................261
8.8. Wielkość kont, loty, marginesy i troszkę o lewarku..........................................265
8.9. 7 zasad Forexu......................................................................................................272
9. JAK ODCZYTYWAĆ DIAGRAMY?............................................280
9.1. Bars lub Candlesticks...........................................................................................280
9.1.1. Japanese Candlesticks..................................................................................281
9.2. Znaczenie Candlesticks
.......................................................................................................................................283
9.3. Trading z Japońskimi Świecznikami..................................................................290
9.4. Odczytywanie diagramów ...................................................................................297
9.5. Rynki Trending i Ranging....................................................................................299
9.6. Fibonacci – support i resistance ........................................................................303
10. ANALIZY TECHNICZNE JAKO DROGA DO SUKCESU!...........308
10.1. Czytanie diagramów ...........................................................................................310
10.2. Analizy fundamentalne czy techniczne?...........................................................312
10.3. Analizy techniczne, czyli jak przepowiadać przyszłość.....................................319
10.4. Indykatory techniczne i jak się nimi posługiwać..............................................322
10.4.1. Indykatory rynku........................................................................................324
10.4.2. Indykatory trendu...........................................................................................324
10.4.3. Momentum Indicators...............................................................................326
10.4.4. Volume-Indicators.....................................................................................327
10.4.5. Volatility-Indicators...................................................................................328
10.5. <<< Moving Averages (MA) >>> .....................................................................329
10.6. <<< MACD >>> ................................................................................................332
10.6.1. MACD Histogram ......................................................................................334
10.7. <<< Bollinger Bands >>> .................................................................................337
10.8. <<< RSI >>> ......................................................................................................341
10.8.1. Jak definiować RSI ....................................................................................342
10.8.2. Parabolic SAR ............................................................................................345
10.9. Stochastic Oscillator...........................................................................................347
GRID TRADING – Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz
● str. 5
Uwaga!
Uwaga!
Proszę, zwróć uwagę na to, że w tym materiale nie znajdziesz już na

początku wprowadzenia w terminologię Forexu, gdyż nie chciałbym
zamęczać osób już znających podstawy handlu walutami informacja-
mi w stylu: czym jest Forex, co to jest pip, leverage itd.
Zamiast tego – na końcu tej książki, a więc w rozdziałach, które znaj-

dziesz w niej poniżej rozdziału siódmego, będziesz miał możliwość
zapoznania się z większością ważnych indykatorów technicznych,
tam też zapoznam Cię ze sztuką odczytywania diagramów. Znaj-
dziesz tam więcej informacji na temat analiz fundamentalnych,
a także nieco więcej o samej psychologii handlu.
Są to rozdziały dodatkowe, z którymi w miarę potrzeby będziesz

mógł się zapoznać!
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

● str. 6
Grid Trading
Grid Trading
Książka ta jest nieco odmiennym wprowadzeniem do rynku waluto-

wego, gdyż nie jest to standardowy kurs handlu walutami, w którym
głównie porusza się techniczne aspekty analiz rynku czy też psycho-
logiczną stronę zagadnienia.
W miejsce ogólnikowych wywodów na temat rynków walutowych

oraz „wręcz nieprawdopodobnych możliwości zarobkowych”, znaj-
dziesz tutaj pełną receptę na osiągnięcie realnego sukcesu, a więc
opis specyficznej strategii handlu, która jest prosta i niezwykle bez-
pieczna.
Metoda ta jest wręcz wymarzona dla początkujących lub ta-

kich, którzy jeszcze nie stworzyli własnej strategii handlu!
Strategia oferuje prostotę, minimum analiz technicznych oraz dobrą
zyskowność przy zachowaniu niezwykle wysokiej kwoty bezpieczeń-
stwa posiadanego kapitału.
Ambicją tej książki jest zaprezentowanie prostszej i bezpieczniejszej

alternatywy handlu, niż jest to prezentowane w większości dostęp-
nych na rynku materiałów szkoleniowych. Materiałów, które najczę-
ściej nie przynoszą czytającemu większych korzyści, gdyż są najczę-
ściej kopiami na okrągło powtarzanych frazesów, których najwyraź-
niej tłumaczący znalezione w sieci materiały „nauczyciele zza biurka”
w pełni nie rozumieją, gdyż niewielu z nich zajmuje się aktywnym
handlem walutami.
Materiały tego typu są w 95% przypadków pisane przez ludzi, którzy

sami nigdy nie odnieśli sukcesu w handlu, więc próbują zarobić,

● str. 7
Grid Trading
„ucząc” innych. W rezultacie jednak jest to tak, jak gdyby niewidomy

miał ambicje stania się przewodnikiem innego niewidomego!
Najgorsze jednak nie jest to, że większość tych tak zwanych „nauczy-
cieli”, nie zajmując się samodzielnie handlem, nie zdaje sobie z tego
sprawy, że powtarzając jakieś tam utarte frazesy naraża innych na
poważne straty tak moralne, jak i finansowe. Wynika to z tego, że
większość dostępnych w sieci „kursów” jest świadomie pisana w tym
celu, aby jedynie zachęcić do otwierania kont transakcyjnych na ja-
kiejś określonej platformie walutowej.
Ich celem więc już w założeniu nie jest nauczenie kogokolwiek han-
dlu walutami, lecz jedynie motywowanie do otwierania kont i prowa-
dzenia ich na warunkach, jakie są najwygodniejsze dla brokera i oso-
by rekomendującej usługi. Jestem w pełni przekonany, że przynaj-
mniej w 95% piszący te „kursy” posługują się tym samym żargonem
i chwytami promocyjnymi, które „gwarantują niebosiężne zyski już
po przeczytaniu oferowanych materiałów”, „uczą”, jak przeistoczyć
5000 $ w 500 000 w przeciągu roku itd.
Wszystko to są po prostu chwyty reklamowe, mające jedynie na celu

szybkie „Oddzielenie błazna od jego pieniędzy, bo jest to
przecież legalne tak długo, jak robi to dobrowolnie!”.
Celem tych wszystkich prezentacji jest rozbudzenie ludzkich marzeń

i oczekiwań poprzez całą serię przesadnych obietnic. Argumenty te
są proste: Prezentuje się wysoki lewarek (leverage czy też gearing),
który jest oferowany w Foreksie, jako najprostszą receptę na bogac-
two bez granic, tłumacząc, że praktycznie bez wkładu kapitału można
przeprowadzać transakcje na miliony dolarów, które na dodatek są
praktycznie wolne od ryzyka tak długo, jak będzie się zabezpieczało
swoje transakcje funkcją stop/loss itd.

● str. 8
Grid Trading
Każą nie myśleć o kosztach kursów czy też później o kosztach trans-
akcyjnych, gdyż wszystko to jest niczym w porównaniu z tym, co już
w pierwszych tygodniach można zarobić…
Przykre to, lecz nazbyt wielu amatorów kupuje te steki bzdur, czysz-
cząc potem swoje konta częstokroć w przeciągu kilku dni czy też naj-
wyżej tygodni! Ktoś kiedyś powiedział, że „marketing to nic innego,
jak sztuka przeistaczania półprawd w pełne kłamstwa!”.
Nie twierdzę, że nie istnieje możliwość zarobienia znacznych pienię-

dzy na handlu walutami, wręcz przeciwnie, gdyż może się to dla Cie-
bie stać najbardziej dochodowym zawodem świata. Aby zostać jed-
nak traderem, który będzie miał szanse odniesienia prawdziwego
sukcesu, wymagany jest czas, wiele nauki i samozaparcia, gdyż jest
to poważny zawód, którego nauczenie się wymaga częstokroć wielu
lat intensywnej pracy!
Zostanie jedynie regionalnym dealerem giełdowym (np. na małej

giełdzie papierów wartościowych w Warszawie) wymaga niemałego
wkładu pracy, a w tym przypadku jest to nawet bardziej wymagające,
gdyż tutaj należy poznać tajniki ekonomii międzynarodowej wraz
z mechanizmami oddziałującymi na kursy walut w wielkim świecie
finansów.
Drogą do sukcesu jest w pierwszym rzędzie nauczenie się rozróżnia-

nia półprawd od pełnych kłamstw! Jeśli posiadasz to coś, a więc am-
bicje uczynienia ze swoim życiem czegoś szczególnego, jak i szczere
zainteresowanie globalnymi zagadnieniami otaczającego nas świata,
to niewątpliwie siedzenie przed rzędem monitorów w oczekiwaniu
na materializowanie się zysków jest jak stworzone dla Ciebie!

● str. 9
1. Introdukcja
1. Introdukcja
W handlu instrumentami finansowymi online Forex trading jest

najlepszym przykładem sztuki przeistaczania półprawd w pełne
kłamstwa!
Półprawd o tym, jakie zyski można osiągnąć w handlu walutami i jak

szybko. Półprawd o dużej części strategii handlu, jak i metodologii
analiz rynku. Półprawd o kosztach oraz ryzyku związanym z handlem
walutami itd.
Wszystkie te dezinformacje tworzone są świadomie w środowisku

Forexu, bo przecież to ci, którzy oferują usługi, mają zarabiać pienią-
dze, a nie ich klienci! Na początku musisz więc zrozumieć pewną
podstawową kwestię, a mianowicie, że: Odwieczną zasadą
w świecie finansów jest to, że pieniądze zawsze szły od mas
w kierunku banków, a nie odwrotnie!!!
Tak i w tym przypadku firmy oferujące usługi, a więc brokerzy czy

tak zwani Market Makers, są niczym innym, jak systemami mający-
mi filtrować pieniądze z rynku (a więc od nas) w drodze do banków!
W ich interesie nie leży więc absolutnie uczenie nas, jak mamy ich
skubać z pieniędzy!!! Zapamiętaj więc tę pierwszą i najważniejszą za-
sadę: Twój broker nie gra w tej samej lidze co Ty, nie jest Twoim
przyjacielem, gdyż w jego interesie nie leży to, aby Ci wypłacać pie-
niądze ze swojego konta! Jeśli zaakceptujesz ten fakt i będziesz wi-
dział rynek walutowy w jego właściwej perspektywie, to Twoje szanse
na przetrwanie w tej branży niewątpliwie znacznie wzrosną.

● str. 10
1. Introdukcja
Aby odnieść sukces w handlu walutami, nie wystarczy jedynie po-

znać zasady funkcjonowania kont walutowych lub też podstawy ana-
liz technicznych czy też fundamentalnych. Nieodzownym składni-
kiem sukcesu jest posiadanie własnego systemu albo strategii han-
dlu.
To właśnie tego pragnę Cię nauczyć na tych stronach, gdyż system

taki ma się zarazem stać Twoim planem przedsięwzięcia, który musi
obejmować wszystkie aspekty tak strategii handlu, jak i zarządzania
Twoim przedsiębiorstwem, które jest przecież takim samym bizne-
sem, jak każdy inny!
Na początek wyjaśnię Ci jednak, patrząc na tę branżę przez pryzmat

moich wieloletnich doświadczeń tradera, jak ona naprawdę funkcjo-
nuje. Jestem święcie przekonany o tym, że strategia, którą Ci zapre-
zentuję na tych stronach, a która jest najczęściej nazywana mianem
Grid Trading, jest najprostszą z metod.
To idealna strategia handlu dla początkujących czy też takich, którzy

już się troszkę zajmowali handlem, lecz nie udało im się dotychczas
wykształcić własnej strategii. Strategia ta nie wymaga nadmiaru zna-
jomości analiz technicznych czy fundamentalnych, oferując jedno-
cześnie najwyższą z możliwych kwotę bezpieczeństwa posiadanego
kapitału, co szczególnie w fazie początkowej jest kwestią najwyższego
priorytetu!
Trzymając się z grubsza opisywanych przeze mnie zasad, odkryjesz

już wkrótce, że Forex nie musi być wcale nazbyt skomplikowany ani
też „naukowy”. Odkryjesz, że w rzeczywistości większość zagadnień
związanych z handlem można lepiej rozwiązać przy pomocy „zdro-
wego rozsądku” niż egzotycznie brzmiących nazw metod używanych

● str. 11
1. Introdukcja
w analizach technicznych, jak Bollinger Bands, Fibonacci

retracement, Parabolic SAR, Stohastics i jeszcze kilkadziesiąt innych.
Musisz jednakże pamiętać, że najważniejszym składnikiem Twojego

procesu kształcenia się będziesz jak zwykle Ty sam, ze swoim bala-
stem doświadczeń oraz wkładem pracy i zaangażowania. Krótko mó-
wiąc, będziesz musiał włożyć w odrabianie lekcji kawał duszy ;)
1.1. Dlaczego nie wszyscy odnoszą sukcesy?
Istnieje takie powiedzonko na Wall Street: „There are old tra-

ders around and bold traders around but there are no
old, bold traders around” (Istnieją wokół nas starzy traderzy
i śmiali traderzy, lecz nie istnieją starzy, śmiali traderzy).
Powyższa regułka jest jedną z najgłębszych mądrości handlu instru-

mentami finansowymi, gdyż prawda jest taka, że jedynie skrajnie
ostrożni mają szanse przetrwania na tym polu bitwy! Statystyki
twierdzą, że najwyżej 5% ludzi rozpoczynających karierę traderów
odnosi sukces, podczas gdy reszta prędzej czy później traci wszystkie
swoje pieniądze.
Czy oznacza to, że handel jest tak trudny, że tylko mały procent pró-
bujących przezywa? Odpowiedź jest dość prosta. Handel nie jest aż
tak trudny, aby przynajmniej jeszcze 70% z tych, którzy ponoszą po-
rażki, odnosiło sukcesy. Największym problemem jest tutaj nie sam
brak wiedzy teoretycznej, lecz aspekty psychologiczne związane
z błędnym nastawieniem, a więc nierealnymi oczekiwaniami.
Przyczyniają się do tego właśnie wszystkie te „prezentacje” i „kursy”,

obiecujące nam „bogactwo bez granic” i bez wysiłku, z którymi więk-

● str. 12
szość z nas ma styczność już od chwili zajęcia się zagadnieniem han-

dlu walutami! To one kształtują nasz poziom oczekiwań, rzutując
później na sposób myślenia, strategie handlu oraz konsekwencje!
Kluczem do odniesienia sukcesu nie jest więc samo posiadanie wie-

dzy teoretycznej na temat rynków walutowych czy makroekonomii,
lecz właściwe nastawienie emocjonalne i stopień realizmu oczeki-
wań. Jeśli już od początku funkcje te zostaną zaburzone, to na skutki
tego zbyt długo nie trzeba czekać!
Tak więc fałszywe pojęcia, jak też nierealistyczne oczekiwania stają

się podstawą niezrozumienia rynku, co w rezultacie doprowadza do
katastrofy! Aby zostać traderem, nie wystarczy tylko znaleźć swojego
„guru„ czy też kupić gotowy „wypróbowany” trading system, aby go
następnie zmałpować ;) Zapamiętaj to, proszę – czyjegoś sukcesu nie
da się zmałpować, gdyż każdy z nas jest inny.
Sukcesy można jedynie podglądać, próbując zrozumieć ich sedno,

aby następnie na ich podstawie ewentualnie zbudować własne pod-
waliny sukcesu, które jednakże poprzez naszą odrębną osobowość
w efekcie stają się czymś unikalnym i dostosowanym do naszych po-
trzeb i filozofii myślenia! Pamiętaj więc, że aby stać się cząstką elity,
należy wykształcić elitarny, czyli własny i unikalny sposób myślenia.
Dlatego też, aby osiągnąć sukces, będziesz musiał wykształcić w so-

bie swoją własną strategię handlu, która będzie uszyta na miarę
Twoich potrzeb, oczekiwań, sposobu myślenia i uwarunkowań emo-
cjonalnych!
Co odróżnia ludzi sukcesu od całej reszty?

● str. 13
Prawda jest taka, jak już wspominałem, że rynek Forexu wiedzie

w produkcji looserów. Pomimo że istnieje tak wiele materiałów szko-
leniowych na temat Forexu, to niektóre są naładowane technicznym
żargonem, który jest niezbyt zrozumiały dla początkujących.
Natomiast inne, jeśli nawet są pisane bardziej przystępnym języ-

kiem, to i tak nigdy szczerze nie wyjaśniają, jakie wyzwania czekają
na początkujących, co w rezultacie nie wiedzie do głębszego zrozu-
mienia rynku i nie uczy, jak unikać ukrytych pułapek! Moim zda-
niem – robią to świadomie, gdyż nie leży w interesie większości bro-
kerów czy też ludzi ich reprezentujących uczenie tego, jak się przed
nimi chronić! Ich biznesem jest po prostu motywowanie do otwiera-
nia kont, a nie uczenie, jak zarabiać pieniądze ;)
Zdają sobie sprawę z tego, że jeśli nawet ktoś pozna techniczne

aspekty handlu walutami, to bez możliwości pełnego zrozumienia
rynku tak czy inaczej będzie skazany na zagładę. To właśnie jest po-
wodem, że tak chętnie serwują nam półprawdy, aby tym sposobem
nie ryzykować tego, że zaczniemy im podbierać z kont część ich zy-
sków ;)
Nie piszę tego wszystkiego w tym celu, aby Cię wystraszyć czy też
zniechęcić, gdyż, jak już wspominałem, Forex może się stać najbar-
dziej dochodowym z biznesów. Pragnę po prostu przygotować Cię już
od początku na to, co Cię czeka, oszczędzając Ci tym sposobem zbęd-
nych rozterek i pewnych strat, jeśli zasad tych nie poznasz już na po-
czątku!
Ważne jest, abyś najpierw dogłębnie poznał rzeczywistość, zanim bę-

dziemy mogli przejść do następnej, bardziej praktycznej fazy plano-
wania strategii handlu, gdyż bez znajomości tej rzeczywistości Twoje
szanse na przetrwanie będą bardzo ograniczone!

● str. 14
1.2. Systemy i tipsy na sprzedaż!
Rzecz, którą musisz zawsze zachować, to krytyczne podejście do

wszystkiego, co czytasz (odrobina cynizmu też by nie zaszkodziła),
gdyż nigdy nie poznasz pełnych powodów, dla których ktoś Ci będzie
próbował coś wmówić.
Uważaj więc na fałszywych proroków pod postacią „nieuczci-

wych marketingowców”, którzy obiecują niebosiężne zyski, jeśli bę-
dziesz się tylko trzymał pewnych zasad, które Ci zaprezentują! Naj-
gorsze są te tak zwane „ekspresowe” kursy, gdzie ktoś obiecuje na-
uczyć Cię w 3 dni czy też w tydzień wszystkiego, co jest potrzebne do
odniesienia wspaniałego sukcesu!
Czy słyszałeś kiedykolwiek o słynnym kardiologu, który zaczął pro-

wadzić operację na otwartym sercu po zaliczeniu 14-dniowego kore-
spondencyjnego kursu medycyny? Czy nie brzmi to komicznie???
Dokładnie to samo dotyczy tradingu! To zaawansowany zawód, wy-
magający lat nauki, pracy i wyrzeczeń, aby osiągnąć sukces!
Zapomnij wszelkie historie o łatwo zarabianych pieniądzach i pamię-

taj, że jeśli ktoś będzie próbował Ci coś takiego wmówić, to znaczy, że
ma w tym jakichś interes ;) W Internecie znajdziesz setki recept
i „systemów na sprzedaż”, a większość z nich oferuje „gwarantowa-
ne” bogactwo.
Wspólną cechą tych „systemów” jest brak jakichkolwiek zasad bez-

pieczeństwa handlu. Nikt nie wyjaśnia, jakim zagrożeniem jest leve-
rage, wręcz odwrotnie, jest on prezentowany jako wspaniała szansa
na bogactwo bez potrzeby posiadania własnego kapitału ;) Nie zasta-
nawiałeś się, dlaczego ktoś, kto posiada tak wspaniały system, nie za-

● str. 15
rabia sam tych kroci, lecz musi sprzedawać swoją wspaniałą receptę
na bogactwo wszystkim w sieci za jedyne 29,95 $?
To, co wszyscy lansują, to transakcje z wysokim lewarkiem oraz obli-

gatoryjnie stop/loss na od 15 do 35 pipsów (dla bezpieczeństwa).
Nigdy nie czytałem takiej rady, aby najpierw nauczyć się prowadzić
konto bez lewarka, tak by przynosiło stabilne zyski przez przynaj-
mniej okres 6 miesięcy, i dopiero wtedy zacząć podnosić stopniowo
lewarek najwyżej do poziomu 5:1 jako standard!
Kojarzy mi się to z namawianiem początkujących kierowców do tego,

aby w ruchu ulicznym od razu wskoczyli w formułę pierwszą i wdep-
nęli na gaz do oporu, gdyż to wcale nie jest niebezpieczne – bo prze-
cież jest hamulec ;) Jak myślicie, jaki procent miałby szanse przeżyć
5 minut?
1.3. Twój mentor
Nieocenioną sprawą jest posiadanie już od początku własnego men-

tora, a więc starszego stażem kolegi, który nie ma interesu w tym,
aby kłamać. Kogoś, kogo zawsze można się poradzić, przeanalizować
wspólnie problemy itd.
Zaletą tego jest, że mogąc korzystać z czyichś doświadczeń, możesz

zaoszczędzić wiele czasu oraz uniknąć wielu negatywnych doświad-
czeń. To jest właśnie to, czego każdy początkujący trader najbardziej
potrzebuje, gdyż w innym przypadku proces uczenia się może łatwo
stać się dość traumatycznym doświadczeniem! Wiedza z książek ofe-
ruje pewne ograniczenia, bo słowo pisane jest definitywne, co spra-
wia, że niełatwe jest dopasowanie opisu do jakiejś specyficznej sytu-
acji!

● str. 16
1.3. Twój mentor
Natomiast rady mentora są zawsze świeże i pasujące do okoliczności!

Książki mają tę zaletę, że można do pewnych rozdziałów powracać
raz po raz, jednakże w słowie pisanym nie można przekazać równie
dobrze życiowego doświadczenia.
Prawda jest taka, że większość tych osób, które nauczyły się zawodu,
nauczyły się tego od kogoś, a nie z czegoś! Niemniej, ważne jest to,
aby swojego mentora też odbierać krytycznie, bo również jest czło-
wiekiem i też jest subiektywny. Tylko takie nastawienie oferuje z cza-
sem możliwość stworzenia swojego własnego systemu wtedy, gdy na-
dejdzie czas, abyś mógł się wznieść na własnych skrzydłach!
W książce Jacka Schwagera „Market Wizards” autor ankietował 17

spośród najlepszych traderów wszech czasów. Każdy z nich był silną
osobowością i każdy z nich miał swój własny system i sposób patrze-
nia na rynek i otaczający go świat. Wszyscy oni mieli jednak jedną
wspólną cechę... Każdy z nich miał kiedyś mentora, który go wpro-
wadził w świat finansów!
Mentora, który poświęcał swój czas na to, aby ich uczyć zawodu tak
długo, jak tego potrzebowali, a więc aż dojrzeli do tego, aby stworzyć
własne metodologie analiz i strategie handlu. Podczas gdy uczyli się
tworzenia własnych strategii, nabywając doświadczenia i pewności
siebie, stawali się coraz bardziej niezależni!
Umiejętność podejmowania decyzji staje się z czasem mniej logicz-

nym procesem, bo gdy miejsce logiki zaczyna zastępować doświad-
czenie, to decyzje stają się w coraz większym stopniu kwestią in-
stynktu, a więc „nosa do rynku”. Jednakże aby wykształcić pewne in-
stynktowne mechanizmy działania, potrzebny jest czas i niemałe do-
świadczenie! To właśnie tutaj rola mentora jest najważniejsza, gdyż
znając Cię osobiście, może ocenić Twoje silne i słabe strony.

● str. 17
1.3. Twój mentor
Zrozumiałe jest, że instynktownie pragniemy znaleźć swojego „guru”,

który by nam zastąpił brak własnej pewności siebie! Jednakże odra-
dzam tworzenie takiego uzależnienia, gdyż nie można nigdy pozwolić
na to, aby inni za nas myśleli! Utrata tożsamości zawsze w perspek-
tywie źle się kończy!
Błędnym założeniem jest oczekiwanie, że ktoś może Cię nauczyć cze-

goś, co jest tym świętym Graalem, czegoś, co jest odpowiedzią na
wszelkie pytania. Zapamiętaj, że takie rozwiązania nie istnieją. Ist-
nieją jedynie systemy, które lepiej lub gorzej potrafią się sprawdzać
w jakichś określonych warunkach rynkowych, lecz absolutnie nie
funkcjonują dobrze w innych.
To coś, a więc ten „wspaniały” system, będziesz musiał z czasem

uszyć sam na swoją miarę. Nie będzie to jednak oznaczało, że Twój
system będzie równie dobrze funkcjonował u innych, gdyż nie ma na
świecie dwóch ludzi, którzy funkcjonują identycznie, działając na tej
samej częstotliwości emocjonalnej i poglądowej! To, o czym mówi-
my, to nie wzór matematyczny, lecz część osobowości każdego czło-
wieka, która jest całkowicie unikalna!
To musi się stać Twoją własną drogą do oświecenia, gdyż mówimy tu

o planie emocjonalnym, a nie ściśle logicznym! Mam nadzieję, że ta
książka stanie się przyczynkiem do odnalezienia tejże świadomości,
która będzie Twoim własnym przeżyciem.
Postaram się określić wszystkie te konceptualne różnice, jakie są tak

typowe dla ludzi odnoszących sukces w handlu i „porażkowiczów”,
bo wszyscy przecież mają dostęp do tych samych informacji. Co spra-
wia więc, że jedni potrafią odnieść sukces, a inni nie?

● str. 18
1.4. Czy dam radę?
1.4. Czy dam radę?
Gdy weźmie się pod uwagę ten fakt, że handel walutami jest zdomi-
nowany przez banki centralne krajów, banki handlowe, ogromne
grupy inwestycyjne, importerów/eksporterów surowców czy też pro-
duktów konsumpcyjnych, to nasuwa się pytanie, jakie ma szanse na
tym zdominowanym przez giganty rynku mały spekulant?
Odpowiedź brzmi: Nie takie małe! Interesujące jest to, że wielkość

aktorów rynku walutowego nie odgrywa aż tak wielkiej roli, więc
Twoje szanse na sukces są naprawdę duże! Wszyscy posiadają ten
sam dostęp do informacji oraz instrumentów, jakimi się posługuje-
my w handlu, więc pod tym względem szanse są wyrównane.
Do niedawna jedynie największe banki świata oraz grupy finansowe

zajmowały się handlem walutami, co zmieniło się zaledwie jakieś 15
lat temu wraz z rozwojem komputeryzacji i Internetu! Fakt ten przy-
czynił się do lawinowego wzrostu obrotów w handlu walutami, co
sprawia, że rynek jest tak ogromny, że praktycznie już nikt, żaden
poszczególny bank czy grupa inwestycyjna, nie jest w stanie na niego
mieć jakiegoś większego wpływu, tak by na dłuższą metę móc wpły-
nąć na kursy walut!
Największe bariery w drodze do sukcesu to nie jakieś aspekty ze-

wnętrzne, mające związek z rynkiem, lecz te, które tkwią w nas sa-
mych. To bariery, na które składają się nasze własne słabości, błędne
nastawienie, stan emocjonalny czy też brak cierpliwości.

● str. 19
1.5. Widzieć całokształt rynku!
Każdego dnia, w każdej chwili, gdzieś, ktoś, kto jest miliony razy
większy niż Ty, przeprowadza jakieś ogromne transakcje, które na-
kładając się na siebie, mają jakiś, często niemały, wpływ na zachowa-
nie się rynku! Oznacza to, że nawet gdy nie zdajemy sobie z tego
sprawy, jakieś ogromne siły wpływów przeciągają kursy walut w dla
nich wygodnym kierunku.
Dlatego też musisz pamiętać o tym, że Twoje własne preferencje czy

też ocena sytuacji nie mają w tym kontekście żadnego większego zna-
czenia, dlatego że ruchy cenowe w krótkich przedziałach czasowych
mogą zawsze iść w dowolnym kierunku i nigdy nie będziemy wie-
dzieli, dlaczego tak się dzieje.
Jeśli potrafisz zrozumieć, jak potężne mechanizmy kierują rynkiem,

to łatwiej Ci będzie ujrzeć pełny obraz rynku oraz wyobrazić sobie je-
go zachowanie w najbliższym czasie.
Dlatego też cenniejsze jest przyglądanie się rynkowi z pewnego odda-

lenia, pewnej większej perspektywy, tak aby podejrzeć zachowanie
tych największych aktorów na rynku walut, co jest znacznie cenniej-
sze niż zawężone analizowanie przybliżonego wycinka rynku. Zapa-
miętaj, że to te największe statki robią najwyższe fale, więc nigdy nie
próbuj iść czy też myśleć inaczej niż oni to robią.
Najmądrzejszym, co można zrobić, jest podpatrywanie tych, którzy

się naprawdę liczą, gdyż to oni tworzą trendy, i próbowanie tego sa-
mego na swoją malutką skalę!
Stare chińskie przysłowie mówi: „Wielka fala podnosi wszystkie ło-

dzie”. Musisz się więc nauczyć koncentrowania swojej uwagi na naj-

● str. 20
większych potentatach rynku, bo niezbyt mądre byłoby kupowanie

wtedy, gdy oni sprzedają! To są te najbystrzejsze nurty, którymi pły-
ną całe rzeki pieniędzy, więc warto rozumieć, w jakim kierunku pły-
ną!
1.6. Czego należy unikać?
Zapamiętaj dokładnie poniższe punkty, a dodasz tym sposobem kilka

atutów do swojego arsenału, co bez wątpienia poprawi Twoje szanse
powodzenia! Dla łatwiejszego zrozumienia podaję je w odwrotnej
formie, a więc piszę, co należy robić, aby ponieść nieuchronną poraż-
kę!
1. Niedofinansowywanie swojego konta!
To jest jak matematyka dla dummies. Im mniej pieniędzy zdeponuje

się początkowo na swoim koncie transakcyjnym, tym mniejsze szan-
se ma się na powodzenie. Czysto matematycznie nie daje to więk-
szych możliwości wyboru i na dodatek nie można w pełni wykorzy-
stać możliwości lewarka!
Po prostu nie jest zbyt łatwo zarobić fortunę, niewiele posiadając na

koncie! Jeśli ktoś twierdzi, że tak nie jest, próbując Ci wmówić, że
można zarobić krocie praktycznie bez własnego wkładu, a tylko za
pożyczone pieniądze, to oznacza, że Cię świadomie nabija w
butelkę ;)
Inna poważna konsekwencja niedofinansowanego konta to czysto

psychologiczny efekt, zwany „efektem gry komputerowej”. Po prostu
– gdy suma na koncie jest zbyt niska, przestajemy przywiązywać do
niej większą wagę, co w efekcie prowadzi do nonszalanckiego trakto-

● str. 21
wania konta, ryzykanckiego obstawiania itd., co w końcu zawsze do-

prowadza do katastrofy!
Statystyki potwierdzają, że ponad 99% takich małych kont po prostu

jest czyszczonych z pieniędzy i po jakimś czasie znika! Aby odnieść
sukces, należy podnieść nieco poprzeczkę, tak aby czysto psycholo-
gicznie móc traktować takie konto poważnie!
2. Ignorowanie znaczenia lewarka
„When you combine ignorance with leverage, you get so-

me pretty interesting results”.
Warren Buffett – investment guru
Lewarek i niedofinansowanie to jak gdyby dwie strony tej samej mo-

nety! Większość początkujących ma tendencję do ignorowania de-
struktywnej mocy lewarka. Zrozumienie, czym naprawdę jest lewa-
rek i jak funkcjonuje w praktyce, jest sednem handlu! Zadziwiające
jest tylko to, że tak niewielu początkujących ma pojęcie, czym
leverage jest.
Wszędzie na platformach podawany jest leverage np. 100:1. Jest to

jednak nieporozumienie, gdyż nie oznacza to, że wykonuje się trans-
akcje z takim lewarkiem!!! Cyfra ta to nic innego, jak wysokość mak-
symalnego kredytu, jaki broker jest chętny oferować osobom otwie-
rającym konto. Nie oznacza to jednak, że taki lewarek wykorzystuje
się, przeprowadzając swoje transakcje, gdyż leverage 100:1 oznaczał-
by postawienie wszystkich swoich pieniędzy (włącznie z kredytem)
na jedną szalę!

● str. 22
Zrozumienie tego, jak też sama kwestia wielkości ryzyka, jakie na

siebie bierzemy handlując na kredyt, jest kluczem do zaistnienia
w tej branży.
Nigdy tego nie zapomnij!!!
Jeśli więc posiadasz na koncie 10 000 $ wkładu inicjalnego, to bro-

ker oferuje Ci możliwość przeprowadzania transakcji na sumę do
1 miliona dolarów, co wcale nie oznacza, że ktokolwiek to w pełni wy-
korzystuje, gdyż zakrawałoby to na szaleństwo. Z reguły przy takim
wkładzie nie powinno się otwierać więcej mini lotów* niż 5, a więc na
łączną sumę 50 000 $, co oznacza, że handlujemy z lewarkiem 5:1,
czyli pożyczamy od brokera 5 $ do każdego posiadanego na koncie
dolara!
Leverage – czy też gearing – jest bardzo potężnym instrumentem,

który, jeśli posługujemy się nim niewłaściwie, może się okazać cał-
kowicie destruktywny dla konta! Jest to tak ważne, że jeszcze powró-
cimy nieco później do tego tematu!
3. Przypisywanie faktorowi czasu zbyt wielkiego znaczenia
Trzeba mieć po prostu szczęście, żeby zaraz po otwarciu nowej pozy-

cji rynek zaczął iść dokładnie w tym kierunku, w jakim pragnęliśmy,
aby poszedł! Nazwać to można szczęściem, bo kierunek ruchów ce-
nowych walut w krótkich sekwencjach czasowych jest mniej lub wię-
cej przypadkowy.
*
Reguły polskiej ortografii nakazują pisanie członu „mini” łącznie z wyrazem,
który jest przez ten człon poprzedzany, jednak w tym wypadku mamy do czynie-
nia z określeniami pochodzącymi z języka angielskiego, który rządzi się innymi
regułami (przyp. red.)

● str. 23
Koncentrowanie się więc na określonych poziomach cenowych, aby

otworzyć transakcję, jest zbędne. Lepiej jest w takiej sytuacji stawiać
na pewne poziomy cenowe, leżące w przedziale od 20 do 40 pipsów
(w zależności od typu rynku). Koncentrując się na poziomach ceno-
wych, nie trzeba liczyć na „szczęście”, że się akurat trafi na właściwy
kierunek.
Tym sposobem można wyeliminować stres i straty związane ze

stop/loss, które są obstawione zbyt blisko cen otwarcia, wiedząc, że
rynek i tak wróci, aby prędzej czy później iść we właściwym kierun-
ku, jeśli tylko planujemy transakcje w kierunku trendu! Takie niepo-
trzebne straty są nie tylko wyniszczające dla konta, lecz także dla
psychiki.
4. Obstawianie na matematycznie formułowane sygnały
Nie zapomnij, że wszystkie indykatory techniczne opierają się na

tym, co się wydarzyło w przeszłości. Legendarny multimiliarder i gu-
ru tradingu Mr Buffet powiedział pewnego razu: „O ile znajomość
historii miałaby być drogą do bogactwa, to na liście Forbes 400
(najbogatszych ludzi Ameryki) byliby sami bibliotekarze”.
Traderzy, którzy codziennie posługują się analizami technicznymi,

najlepiej o tym wiedzą! Wiedzą po prostu, że indykatory techniczne
mogą dużo, ale tylko tyle, ile mogą! Nie zapomnij też o tym, że indy-
katory techniczne w Foreksie nie pokazują woluminu przeprowadza-
nych na bieżąco transakcji, co znacznie ogranicza ich przydatność,
bo przecież każdy rynek kieruje się popytem, a w tym przypadku po-
ziom popytu nie jest znany!
Uważaj także na te, tak popularne w analizach technicznych, wzory,

jakie rynek maluje na diagramach, zanim się coś wydarzy. To praw-

● str. 24
da, że wzory te istnieją, ale przypisuje się je najczęściej wydarzeniom

już po czasie, gdy te stały się faktem!
5. Niebycie giętkim
To można przeczytać praktycznie w każdym podręczniku typu „Jak

szybko zostać bogaczem”. W tych prezentacjach podkreśla się raz po
raz, aby, gdy już posiadamy własny system, nigdy nie iść na kompro-
misy, zmieniając reguły gry, tak aby je dostosować do zmiennych wa-
runków rynku. Należy po prostu posiadać swoje zasady i trzymać się
ich z żelazną konsekwencją!
Co za bzdury… Naturalne jest, że należy posiadać własny system

i strategie postępowania wraz z podstawowymi zasadami działania.
Lecz byłoby to wręcz samobójcze: trzymać się jakichś zasad, które je-
śli nawet dobrze funkcjonują w normalnych warunkach rynkowych,
to wtedy, gdy rynek staje się ekstremalny i wszystko staje na głowie,
przestają działać!
Wtedy należy, bez względu na zasady, przystosować się do wymogów

rynku. Już Charles Darwin napisał, że w naturze mają szansę prze-
trwania nie te jednostki, które są najsilniejsze, lecz te, które mają
najlepszą zdolność przystosowania do zmiennych warunków!
6. Nierespektowanie trendów fundamentalnych
Jest niezmiernie ważne, aby nauczyć się odczytywać i poprawnie in-

terpretować sygnały fundamentalne, przy pomocy których rynek
próbuje się z nami komunikować. Nigdy nie handluj przeciwko tren-
dom fundamentalnym!
Jeśli np. rynek oczekuje na to, że japoński bank centralny (BoJ) bę-
dzie interweniować, aby zatrzymać spadek wartości jena, to niezbyt

● str. 25
inteligentnym by było nadal kupować jena, idąc na przekór decyzji

kogoś tak potężnego jak BoJ, który ma do swojej dyspozycji tryliardy
dolarów i jest w stanie taką interwencję na przekór wszystkim prze-
prowadzić!
Przykro stwierdzić, ale zawsze się znajdą tacy traderzy, którzy – kie-
rując się np. indykatorami technicznymi – robią na odwrót. Dlatego
też najważniejsze jest, abyś zawsze, zanim podejmiesz jakąś decyzję,
jeśli nawet indykatory techniczne zdecydowanie na coś wskazują,
sprawdził najpierw dane fundamentalne, gdyż to one w efekcie koń-
cowym decydują o rozwoju sytuacji!
Nigdy nie działaj wbrew decyzjom banków centralnych, jeśli nie po-
siadasz na kontach więcej pieniędzy niż one!
7. Ignorowanie zdrowego rozsądku!
Już wspominałem uprzednio, że początkujący trader może mieć po-

ważne luki w wiedzy teoretycznej czy też doświadczeniu, lecz najczę-
ściej doza zdrowego rozsądku i krytyczne spojrzenie wystarczy, aby
nie robić głupstw! Dlatego też nigdy nie zamieniaj zdrowego rozsąd-
ku na jakieś matematycznie formułowane regułki!
W tradingu nie ma nic magicznego, gdyż wszystko i tak powinno się

opierać na zdrowym rozsądku, który najczęściej jest określany mia-
nem „doświadczenia”. Musisz zawsze pozostać krytyczny i sceptycz-
ny – nawet w stosunku do swoich własnych decyzji! Każda dobra
strategia jest dopiero wtedy dobra, gdy się ją dokładnie przetestuje
w praktyce! Nic nigdy nie jest aż tak oczywiste, więc jeśli coś brzmi
jak hokus pokus, to przypuszczalnie też tym jest!

● str. 26
Pamiętaj o tym, że ostatecznym zabezpieczeniem przed szaleństwem,

mitami i kłamstwami jest nasz krytycyzm i zdrowy rozsadek, więc
nie zamień go na „cybernetyczną inteligencję”. Pomyśl tylko, że
wśród największych aktorów na rynku walutowym nie istnieje żaden
bank czy grupa inwestycyjna zarządzająca miliardami swoich klien-
tów, która by zdawała się w swoich decyzjach na jakieś tam technicz-
nie indykatory!
Ich procesy podejmowania decyzji opierają się głównie na danych

fundamentalnych. Dodatkowym plusem budowania swojego sytemu
podejmowania decyzji w oparciu o dane fundamentalne jest to, że
nawet gdybyś podjął błędną decyzję, to będziesz dokładnie wiedział,
dlaczego tak się stało, co daje możliwość wyciągnięcia wniosków na
przyszłość.
Zdając się natomiast na techniczne indykatory, nie dajemy sobie

w przypadku porażki możliwości dowiedzenia się, dlaczego ja odnie-
śliśmy, co dodatkowo ogranicza możliwości zdobycia doświadczenia!
8. Posiadanie nierealistycznych oczekiwań!
Większość czynników, które mają wpływ na to, że odnosimy sukces

w handlu, nie ma aż tak wiele wspólnego z czysto teoretyczną wiedzą
na temat handlu. Czynniki te leżą bardziej na płaszczyźnie psycholo-
gicznej i płaszczyźnie planowania całego przedsięwzięcia. Krotko
mówiąc, na płaszczyźnie czysto konceptualnej, która rozpoczyna się
na długo przed samą decyzją otwarcia pierwszej transakcji!
To, co jest decydujące, to nasz stan emocjonalny i poziom oczekiwań

korzyści, jakie możemy odnieść z handlu walutami. Jeśli te oczeki-
wania są całkowicie nierealistyczne, to cały nasz plan przedsięwzię-
cia staje się nierealistyczny, co w konsekwencji skazuje go na niepo-

● str. 27
wodzenie! Nigdy nie zaczynaj tradingu, jeśli nie masz dokładnie sfor-
mułowanego celu czy też sposobu, przy pomocy którego zamierzasz
do tego celu dotrzeć!
Określenie celu musi się realistycznie opierać na tych samych logicz-

nych podstawach, na jakich buduje się podwaliny każdego przedsię-
biorstwa. Bo jeśli już w założeniu Twoją motywacją jest zarobienie
fortuny w zerowym czasie, to radziłbym Ci postawić te pieniądze na
ruletkę, bo choć i tak je przegrasz, to przynajmniej będziesz miał
większą frajdę ;)
Pamiętaj, że prawda ta dotyczy każdej formy niezależnego przedsię-

wzięcia. Jeśli nie potrafisz określić swojego celu, to życie i warunki
rynku same za Ciebie ten cel określą, a gwarantuję Ci, że nie będzie
to dokładnie to, czego pragniesz!!!
9. Nietraktowanie tradingu jako działalności gospodarczej!
Trading jako działalność gospodarcza obejmuje dokładnie te same

części składowe, jakie składają się na każdy biznes. Prowadzenie wła-
snego przedsięwzięcia wymaga wkładu pracy, nauki, zaangażowania
emocjonalnego, wyrzeczeń i naturalnie dobrze sformułowanego pla-
nu działania.
Plan taki musi obejmować finansowanie, zasady zarządzania kapita-

łem, zyskowność itd. Nie mówiąc już wiele o analizach rezultatów
i statystykach, które powinny stać się podkładką do poprawek i lep-
szego planowania działalności.
Ten proces planowania musi obejmować koszty własne, brać pod

uwagę stopień profesjonalizmu i doświadczenia, znajomość rynku,

● str. 28
samego siebie itp., itd. Jest to cała gama czynników, które należy
krytycznie przeanalizować, zanim się podejmie jakąkolwiek decyzję!
Następnie o samej strategii handlu decydują takie czynniki, jak ilość

posiadanego kapitału oraz czy przedsięwzięcie będzie hobby, czy też
zajęciem na cały etat. Jakie są założenia ekonomiczne, wymagany
stopień opłacalności przedsięwzięcia? Jeśli nie potrafisz potraktować
handlu walutami jako poważnego przedsięwzięcia wymagającego
przygotowań i analiz, to nie powinieneś się do tego zabierać!
10. Posiadanie niewłaściwego nastawienia
Nasze nastawienie emocjonalne do rzeczy, które zamierzamy w życiu

robić, ma decydujący wpływ na sukces! Nikt z nas nie lubi się mylić,
dlatego też pierwszą tendencją, jakiej ulegamy, jest obwinianie za
swoje niepowodzenia innych. Obwiniamy oprogramowanie (narzę-
dzia), innych, okoliczności, swojego guru czy też babsztyla z kartami
tarota.
Rzeczą, która odróżnia leserów od ludzi sukcesu jest to, że ludzie

sukcesu nigdy nie obwiniają za jakiekolwiek życiowe niepowodzenia
innych, gdyż końcowe efekty i odpowiedzialność za nasze życiowe
decyzje jest wyłącznie nasza! Obwinianie innych czy odczuwanie za-
wodu jest tylko oznaką skrajnej niedojrzałości i słabości, która w per-
spektywie jest destruktywna, gdyż pozbawiając się samokrytycyzmu
– nie dajemy sobie szansy na konstruktywne analizowanie własnych
błędów.
W perspektywie wiedzie to do ogłupienia, no bo jeśli nie jesteśmy

nigdy niczemu winni, to nie dajemy sobie szansy uczenia się na wła-
snych błędach, co wiedzie do nowych porażek itd. Podstawową cechą

● str. 29
ludzi sukcesu jest umiejętność ponoszenia odpowiedzialności za

swoje niepowodzenia!
W biznesie odczuwanie zawodu, złości czy też frustracji jest skrajnie

destruktywne, gdyż na nic się nie przydają emocje, gdy mamy do czy-
nienia z żywiołem bez emocji, jakim jest rynek! Jedyna konstruktyw-
na postawa to zimne samokrytyczne analizowanie wydarzeń, tak aby
móc z zaistniałej sytuacji wyciągnąć wnioski na przyszłość. Pamiętaj,
że to jedyny sposób postępowania, gdyż tak w biznesie, jak i handlu
walutami cały czas występują nowe problemy, których nie możemy
przewidzieć, gdyż są powodowane czynnikami zewnętrznymi.
Dlatego też nie można za sobą bezustanni ciągnąć balastu obciążeń

emocjonalnych, bo w perspektywie oznacza to katastrofę!
11. Handlowanie nazbyt „naukowo”
Trading nie jest nauką ścisłą. Prawdę mówiąc, to nie jest to w ogóle
żadna określona nauka, tylko forma sztuki, obejmującej całą gamę
zagadnień! Bardzo ważne jest zrozumienie tego, choć istnieje nazbyt
wielu ludzi, którzy traktują trading jak naukę ścisłą, gdzie odpowie-
dzi na pytania szuka się w formułkach matematycznych.
Takie postępowanie wiedzie do tworzenia „teorii”, do których z kolei

póbuje się naginać rzeczywistość! Próbowanie nakłaniania rynku do
„posłuszeństwa” zawsze kończy się niepowodzeniem. Cena, jaką pła-
cimy ponosząc porażki, to nie tylko pieniądze, gdyż te są najmniej
ważne w tym kontekście.
Rzeczywista cena jest znacznie wyższa, gdyż to gorzka cena porażki,

drążącej umysł częstokroć jeszcze przez długie miesiące, co w rezul-

● str. 30
tacie ma poważniejsze konsekwencje niż utrata jakiejś sumy pienię-

dzy.
Konsekwencją jest strach, zachwianie wiary w siebie i zwątpienie, co

wiedzie do dalszych przegranych, strat i bólu.
1.7. Kiedy uruchomić transakcję?
Większość traderów uważa, że najtrudniejszą decyzją, jaką podejmu-

jemy w handlu, jest właśnie ta: kiedy uruchomić transakcję! Prawdę
mówiąc. nie istnieją żadne indykatory, które by nam dokładnie mó-
wiły, jaki moment jest najlepszy.
Istnieją co prawda Moving Averages (MA), przy pomocy których

można takie poziomy cenowe określać, ale jest to dość ogólnikowy
system. Inni opierają się na matematycznych formułkach typu Fibo-
nacci retaracements, wszystko to jest jednakże dość teoretyczne.
Dlatego też na tych stronach postaram się zaprezentować system,

który oferuje pewną dość wygodną alternatywę postępowania, elimi-
nującą niepewność i stres, związane z samym procesem podejmowa-
nia decyzji. Impulsem do decyzji otwarcia transakcji jest dogodna ce-
na, co jest naturalnie subiektywnym pojęciem, bo pojęcie np. niskiej
ceny jest prawdziwe tylko w odniesieniu do jakiejś tam ceny przed-
tem. Inna rzecz, że to, co jest dla nas niską ceną, a więc cena kupna,
jest niewątpliwie wysoką ceną (ceną sprzedaży) dla innych!
Charakterystyczna dla rynku walutowego jest jego ruchliwość ceno-

wa, która w niektórych okresach potrafi być niezwykle gwałtowna, co
naturalnie może być zarówno szansą zarobku, jak też groźbą ponie-
sienia strat! Ruchy cenowe na poziomie od 50 do 100 pipsów na do-

● str. 31
bę są wręcz standardem, a w okresach podwyższonej aktywności na-

wet 300 pipsów nie jest niczym niezwykłym.
Jak już wcześniej wspominałem, odchylenia cen walut podczas krót-

kich sekwencji czasowych są dość nieobliczalne, dlatego też nie są ła-
twe do przewidzenia. Częstokroć ruchy cen w tych mniejszych odstę-
pach czasu są tak nieprzewidywalne, że można by porównać prawdo-
podobieństwo przewidzenia kierunku tego, co się wydarzy za 5 mi-
nut, do rzutu monetą! Orzeł czy reszka? W górę czy w dół? Przywią-
zywanie więc w takiej sytuacji większej wagi do jakiejś określonej ce-
ny nie jest łatwe.
Dlatego też strategia obstawiania poziomów cenowych zamiast okre-

ślonych cen ma dużo większy sens. Poziomy takie powinny obejmo-
wać sekwencje od 20 do 40 pipsów (w zależności od typu rynku).
W ten sposób można zaoszczędzić sobie zmartwienia o to, czy w naj-
bliższych minutach cena pójdzie w górę czy też w dół, bo wtedy ta
nieobliczalność rynku jest wkalkulowana w strategię.
Bez wątpienia jest to miłe, gdy się uda trafić i w chwilę po otwarciu
transakcji cena pójdzie tam, gdzie się pragnęło, aby poszła. Jest to
jednak bez większego znaczenia, jeśli tylko wszystko leży w ramach
naszej strategii i kierunku trendu, jaki obstawiliśmy. Bardzo ważne
jest zrozumienie filozofii poza tą strategią, gdyż eliminuje ona ogrom
stresu, który inaczej wiąże się z próbami obstawiania jakichś
określonych pułapów cenowych.
Tutaj poziom cen leży po prostu w jakimś określonym „zakresie

komfortu” czy też zakresie trendu, co w pełni wystarczy! Dlatego też
przejmowanie się tym, co się stanie z cenami zaraz po otwarciu pozy-
cji jest zbędne, bo np. to, że cena pójdzie tam, gdzie chcieliśmy, nie

● str. 32
jest w większym stopniu powodem do dumy niż to, że pójdzie w od-

wrotnym kierunku – powodem do zmartwienia.
Ruchy cen w tych sekwencjach czasowych są mniej lub bardziej przy-

padkowe, dlatego też bezpośrednie trafienie na właściwy kierunek
nie jest niczym innym niż czystym „szczęściem”!
Wyobraź sobie rynek Forex, gdzie w każdej minucie są przeprowa-

dzane na całym świecie dziesiątki tysięcy transakcji. Rynek, gdzie
miliony traderów w danej chwili obserwują dokładnie to, co Ty, lecz
podejmują decyzje, które mogą być skrajnie inne niż Twoje.
Powody, jakimi się kierujesz kupując czy też sprzedając dane waluty,
też są całkiem inne dla różnych grup, dlatego też próby oceniania re-
aliów rynku własnymi kryteriami oceny są dosyć komiczne, bo prze-
słanki każdego z aktorów rynku walutowego są nieco inne. Gigan-
tyczne banki centralne czy też fundusze inwestycyjne kupują i sprze-
dają z innych powodów niż Twoje i często też nie z powodu bezpo-
średniego zysku.
Jeszcze inne przesłanki kierują importerami czy eksporterami,

a przecież to ci najwięksi aktorzy kreują rynek, a nie armie małych
spekulantów, liczące na doraźne zyski tu i teraz! Jedynym sposobem
na to, aby się nie dać zwariować w tej dżungli interesów i skrajnie
różnych motywacji, jest nauczenie się patrzenia na rynek walutowy
z pewnej większej perspektywy, tak aby móc tym sposobem zidenty-
fikować główne kierunki trendów.
Aby wyeliminować czynnik spekulowania w tak niepewnej dżungli

motywacji, należy po prostu otwierać transakcje wtedy, gdy uważa-
my, że cena leży w wygodnym dla nas przedziale cenowym. Wtedy
można sobie pozwolić na chwilę refleksji, czekając spokojnie, aż ceny

● str. 33
pójdą w tym kierunku, jaki jest dla nas wygodny, tak aby można było
zrealizować założony zysk. Ruchy cenowe rzadko idą w jakimś
bardzo określonym kierunku, a więc w górę czy też w dół.
Charakterystyczne jest to, że ceny przez 80% czasu poruszają się bez
określonego kierunku. Określa się to mianem rynku, który jest „ran-
ging”, a więc działa w płaszczyźnie poziomej.
Nie oznacza to jednak, że nic się nie dzieje, gdyż zazwyczaj są to ru-
chy w górę i w dół, które leżą w przedziale 100 czy nawet 400 pipsów
przez okresy od kilku dni do wielu tygodni, aby raptem eksplodować
gwałtownym ruchem w górę czy też w dół podczas krótszego okresu,
a potem znów umocnić się na nowym poziomie i zygzakować aż do
następnego wyłomu! Jeśli popatrzysz na diagram o nieco dłuższej se-
kwencji czasowej, to sam zauważysz, że tak właśnie to wygląda.
Oznacza to, że zaraz po otwarciu transakcji cena może ruszyć w do-

wolnym kierunku, tak długo, jak się znajduje wewnątrz tej np. 300-
pipsowej strefy. Szukanie więc pewniaków w tej strefie jest loterią, co
powoduje, że jeśli się nie ma szczęścia i cena ruszy w kierunku dla
nas nieodpowiednim, to błyskawicznie tracimy swój stop/loss! Tak
to naturalnie wygląda zawsze wtedy, gdy tej nieobliczalności rynku
w krótkich sekwencjach czasowych już od początku nie wkalkuluje-
my w swoją strategię.
Dlatego też powinniśmy mieć to na uwadze, aby opracować strategię,

która byłaby w stanie wyeliminować w tak dużym stopniu, jak to jest
możliwe, te negatywne aspekty prawdopodobieństwa, bo w tej grze
nie ma żadnych pewnych kart!
Jedynym sposobem na wyeliminowanie tych problemów jest właśnie

Grid Trading z wartością średnią (median value) i analizami relacji

● str. 34
w tle jako podstawa do analizowania zachowań rynku oraz strategia

piramidalnej struktury maksymalnej ilości jak najmniejszych pozy-
cji! Tyko w ten sposób można dać sobie wystarczająco dużo czasu na
to, by pozycje dojrzały do tego, aby je zebrać jak smaczne owoce i za-
razem wyeliminować faktor stresu, związany z ryzykiem zbyt czę-
stych strat spowodowanych przez stop/loss.
1.8. Jak akceptować prawdopodobieństwo?
Zdając sobie sprawę z tego, że czynnik prawdopodobieństwa odgry-

wa decydującą rolę w krótkich sekwencjach czasowych i że nie moż-
na go żadną strategią wyeliminować, musimy się nauczyć z nim żyć,
akceptując go i wkalkulowując w swoją strategię.
W naturze człowieka leży potrzeba bezpieczeństwa, a bezpieczeństwo

czysto instynktownie kojarzy się z porządkiem i przewidywalnością,
lecz w handlu musimy być przygotowani na odwrotność tej sytuacji,
gdyż niewiele tutaj jest do przewidzenia, więc odbiera nam to ten
psychiczny komfort, związany z poczuciem bezpieczeństwa.
Ci, którzy tracą najwięcej pieniędzy, to właśnie tacy, którzy są do

tych myśli związanych z porządkiem i przewidywalnością struktur
najbardziej przywiązani. W rezultacie, nie mogąc tego porządku rze-
czy znaleźć, naginają rzeczywistość do swoich psychicznych potrzeb,
doszukując się jakichś matematycznych, fizycznych czy wręcz ko-
smicznych praw, które by im pomogły ten świat braku przewidywal-
ności ujrzeć w bardziej uporządkowanej formie, która by im zesłała
zrozumienie i bezpieczeństwo.
Doszukiwanie się stabilnych i przewidywalnych struktur w świecie,

gdzie takie struktury nie istnieją, jest bardzo niebezpieczne i z cza-

● str. 35
sem nieuchronnie wiedzie do katastrofy. W pełni rozumiem tę psy-

chiczną potrzebę widzenia świata zewnętrznego w usystematyzowa-
nej formie, która by nam zesłała komfort psychiczny, lecz w handlu
takiego porządku nie odnajdziemy, szczególnie wtedy, gdy jest mowa
o małych sekwencjach czasowych.
Rynek po prostu nie jest strukturą matematycznie przewidywalną,

gdyż rynek to czysto organiczna struktura, na którą składają się lu-
dzie, którzy podejmują decyzje na bazie swoich emocji, słabości,
strachu, zachłanności czy też mylnych ocen rzeczywistości. To są
właśnie te czysto psychologiczne czynniki setek tysięcy ludzi, które
składają się na to, co nazywamy mianem rynku. Mechanizmy te były-
by łatwiejsze do zrozumienia dla socjologa niż matematyka czy na-
wet ekonomisty.
Biorąc pod uwagę fakt, że rynek w krótkich sekwencjach czasowych

zygzakuje bezustannie w górę i w dół i że czym niższe są te sekwen-
cje, tym bardziej nieprzewidywalne są te ruchy, powinniśmy się do
tego faktu przyzwyczaić, akceptując go jako naturalną rzecz w han-
dlu walutami. Należy zaakceptować też fakt, że w tych sekwencjach
czasowych istnieje tylko prawdopodobieństwo z mniejszym lub więk-
szym stopniem ryzyka.
W rezultacie tego, że rynek wygląda tak, a nie inaczej, każda próba

budowania strategii na „wypróbowanych matematycznie wzorach”,
„bezpiecznych strategiach” itd. skazana będzie w jakimś momencie
na niepowodzenie. Najgorsze jest wtedy to, że osoby próbujące bu-
dować swoją strategię na takich fundamentach częstokroć nawet nie
rozumieją, dlaczego tracą pieniądze.

● str. 36
Nie wprowadzaj się więc w stan fałszywego bezpieczeństwa. Lepiej

będzie, gdy się nauczysz żyć z myślą, że rynek jest nieprzewidywalny,
a niewątpliwie zwiększy to Twoje szanse powodzenia.
1.9. Podstawy bezpieczeństwa

handlu walutami
Istnieją pewne podstawowe reguły, wręcz prawa, które choć są nie-

zwykle proste, to w praktyce niewiele strategii bez nich funkcjonuje!
Nie odgrywa to najmniejszej roli, jak mądrym i doświadczonym tra-
derem będziesz, bo jeśli nie będziesz się trzymał tych reguł, to prę-
dzej, a nie później zapłacisz za to wysoką ceną! A są to:
 Trzymanie się niskiego lewarka, który nigdy nie powi-

nien być wyższy niż 10:1, a więc masz prawo pożyczyć
najwyżej 10$ w stosunku do 1$ posiadanego na koncie.
 Nieotwieranie transakcji na przekór trendom funda-
mentalnym.
 Trzymanie się zasady, że w tradingu nie istnieją żadne
pewniki, a jedynie prawdopodobieństwa.
 Niehandlowanie w zbyt małych sekwencjach czasowych,
gdzie prawdopodobieństwo przewidzenia kierunku ru-
chu cen jest najniższe.
To głównie te reguły, ale także kilka innych, które będziemy przera-

biali dogłębniej w tej książce, gdyż wiele z tych reguł tworzy sam ry-
nek. Inni brokerzy, z których usług musimy korzystać, w końcu też
podejmują takie a nie inne decyzje. Wszystko to nakłada się na sie-
bie, decydując o rezultatach na naszych kontach.

● str. 37
1.9. Podstawy bezpieczeństwa handlu walutami
Umiejętność analitycznego myślenia i analizowania sytuacji w kate-

goriach konsekwencji, jakie dane postępowanie z sobą niesie, jest
podstawą sukcesu! Pełne zrozumienie tych zasad, jakie nam rynek
i nasi brokerzy dyktują, jest alfą i omegą tradingu! Dlatego też jedną
z kwestii, które dość dokładnie omówimy, będzie rola, jaką spełniają
brokerzy, ich metody i strategie działania, bo nie wolno Ci zapo-
mnieć, że to oni oferują nam dostęp do rynku walutowego, więc od-
bywa się to wyłącznie na ich warunkach.
Pełne zrozumienie funkcjonowania „systemu” jest podstawowym

uwarunkowaniem powodzenia w handlu, gdyż znając ich metody –
będziesz w stanie się do nich przystosować czy też się przed niektóry-
mi skutecznie bronić! Nie wiedząc już na początku wiele na temat te-
go, jak Forex czysto technicznie funkcjonuje, pozbawisz się możliwo-
ści odniesienia sukcesu.

● str. 38
2. Praktyczne aspekty handlu walutami!
Nazbyt wielu początkujących rozpoczyna swoją karierę w tej branży

od szukania „właściwego„ systemu, który by im zapewnił wysokie do-
chody przy minimalnym wkładzie pracy. Z reguły jest to najtragicz-
niejszy błąd, gdyż pogoń za zyskownością powoduje, że nie dają so-
bie szansy na nauczenie się tajników rynku i dogłębne zrozumienie
zagadnień z nim związanych, aby dopiero wtedy zacząć podejmować
ważne decyzje, gdy do tego w pełni dojrzeją.
Nie dają sobie po prostu szansy poznania świata finansów, tak aby
patrzeć na rynek walutowy z pewnej perspektywy. Zamiast tego kon-
centrują się na detalach, tej małej skali zagadnienia, która ma zwią-
zek z doraźnymi ruchami cen, gdyż to jest to, co ma im przynosić zy-
ski Tu i Teraz!
Jest to najlepszy sposób na nauczenie się widzenia otaczającego

świata jak krótkowidz, który widzi najdrobniejsze detale przed sa-
mym nosem, nie rozumiejąc jednak, w jakim kontekście leżą w od-
niesieniu do całości ogromnego obrazu, znajdującego się za gęstą
mgłą.
W rezultacie takiego koncentrowania się na detalach czynią swoje

pozycje coraz większymi, zamiast je zmniejszać, wierząc w to, że wyż-
szy lewarek przyniesie im znacznie wyższe zyski itd. Marzą o bez-
piecznych systemach, dokładnych sygnałach, które by im zesłały
pewność, bezpieczeństwo i naturalnie bogactwo w parę godzin.
Powodem takiego nastawienia nie jest nic innego, jak te wszystkie

„prezentacje na steroidach„ i kursy Forexu, obiecujące fortuny w ze-

● str. 39
rowym czasie. Rozpoczynając trading z tak fałszywym balastem ocze-

kiwań jest się skazanym na nieuchronne niepowodzenie, bo przecież
wszystkim tym „nauczycielom” tylko o to chodzi ;)
Zasada jest prosta, uczy się początkujących zasad, które są odwrot-

nością zdrowego rozsądku w handlu walutami (jak też każdego inne-
go handlu) w nadziei, że kupią najpierw oferowane im produkty
i usługi, aby potem otworzyć konta, które sobie sami wyczyszczą naj-
wyżej w przeciągu kilku miesięcy! Zapamiętaj więc, że takie gotowe
receptury na zdobycie fortuny nie istnieją!
System, który Ci przyniesie sukces i bogactwo, musisz sobie sam wy-

pracować własnym wkładem pracy, potu, cierpliwości i poświęcenia!
Dlatego jest to określane mianem „własnej strategii handlu”.
2.1. Plan przedsięwzięcia
„Life is what happens to us while we are making other

plans”.
Thomas La Mance
Chyba jedynie wywiady wojskowe i rynki instrumentów walutowych

opierają swoją działalność w tak dużym stopniu na przepływie infor-
macji! Przyjrzymy się dokładniej, jakie informacje mają wpływ na
kursy walut oraz jak się nimi posługiwać i jak je interpretować? Mu-
sisz sobie zdawać sprawę z tego, że rynki walutowe działają w opar-
ciu o bieżące dane fundamentalne, jednakże Twoja przyszłość trade-
ra jest uzależniona od wielu innych faktorów, które nie mają wiele
wspólnego z samymi wydarzeniami ekonomicznymi czy politycznymi

● str. 40
na świecie. Trading to też nie umiejętność odczytywania technicz-

nych diagramów, gdyż wszystko zaczyna się znacznie wcześniej.
Powodzenie Twojego przedsięwzięcia o nazwie Forex zaczyna się już

w chwili, gdy rozpoczniesz proces planowania.
Trading to realistyczne planowanie celu i metod, przy pomocy któ-

rych pragniesz do tego celu dojść, a więc jeśli cała koncepcja przed-
sięwzięcia będzie posiadała zdrowe i realistyczne założenia, to do te-
go celu niewątpliwie dojdziesz!
Już od samego początku musisz zdawać sobie sprawę z tego, że tra-

ding to nic innego, jak działalność gospodarcza, która niewiele się
różni od każdej innej działalności. Dlatego też działalność tę należy
dokładnie przemyśleć i zaplanować.
Nierealistyczne założenia i oczekiwania czy też planowanie prowa-

dzenia działalności bez posiadania wystarczającej ilości własnego ka-
pitału nie jest dobrym startem w żadnym biznesie, a więc także i Fo-
reksie, co zmusza do brania kredytów (wysoki leverage w Foreksie).
W połączeniu z brakiem doświadczenia to dosyć eksplozywna kombi-
nacja.
Pierwszym pytaniem, które musisz sobie zadać, jest: „Czego ja na-

prawdę chcę? Jaki jest mój cel i oczekiwania zyskowności?”. Jeśli od-
powiedzią na to pytanie będzie: „Ja chcę zarabiać pieniądze!” – to
będzie to tragiczne w skutkach nastawienie. Jeśli natomiast odpo-
wiedz będzie się zaczynała od: „Ja chcę zarabiać pieniądze po to,
aby..”, to wtedy to „po to, aby...” będzie decydowało o sukcesie, bo je-
śli mu będzie towarzyszyło „stworzyć powoli swój własny fundusz
emerytalny czy też zabezpieczyć przyszłość swoim dzieciom”, to za-
brzmi to realistycznie.

● str. 41
Chodzi po prostu o to, że taki plan nie zmusza do stresu związanego

z wysoką presją już teraz, aby za pół roku kupić nowy dom i ferrari.
Presja jest najgorszym doradcą, więc jeśli sobie narzucisz niereali-
styczny cel, to będzie Cię to zmuszało do nierealistycznych i ryzykow-
nych metod działania, które zawsze są w skutkach katastrofalne!
Pamiętaj więc o tym, aby Twoje założenia były realistyczne i na mia-

rę Twojego kapitału, doświadczenia i poziomu wiedzy na temat ryn-
ków walutowych. Zadaj sobie pytanie: „Czy nie pragnę osiągnąć cze-
goś, co jest niemożliwe?”. Pamiętaj, że nie jest realistycznym oczeki-
waniem 50% zysku miesiąc w miesiąc.
Nie mieszaj tej działalności z loterią. Działalność gospodarcza to zor-

ganizowany proces, w którym bardzo wiele czynników musi być
zsynchronizowanych, tak aby współdziałały ze sobą, tak dobrze, jak
to jest tylko możliwe. W ramach tej struktury, jeśli wszystkie jej czę-
ści składowe działają poprawnie, można realizować założone długo-
terminowe cele.
Każdy plan działania musi też obejmować pewien „plan na wypadek

katastrofy”, w którym musimy sobie odpowiedzieć na pytanie: „A co,
gdyby...?”. Plan taki musi obejmować szerszy scenariusz negatyw-
nych wydarzeń, które zawsze są możliwe, dlatego też warto mieć ja-
kieś pojęcie, co zrobimy, gdyby to „niemożliwe” się jednak wydarzy-
ło!
Jest to bardzo ważne, szczególnie w pierwszym roku działalności,

gdyż czysto statystycznie znajdujemy się w grupie najwyższego za-
grożenia.

● str. 42
2.2. Wspólne cechy ludzi sukcesu w handlu walutami
2.2. Wspólne cechy ludzi sukcesu w han-

dlu walutami
Zróbmy więc krótką powtórkę z tego, co dotychczas przeczytałeś.
Zidentyfikować cechy, tak ludzi, jak i systemów, które tworzą, nie bę-
dzie łatwo, gdyż są to bardzo indywidualne systemy, tworzone na
własne potrzeby przez silnych indywidualistów! To sprawia, że syste-
my takie nie są łatwe do „małpowania” przez osoby postronne tak,
aby przynosiły komuś innemu równie dobre rezultaty, jak ich twór-
cy!
Bez wątpienia jest zawsze wartościowe uzyskanie możliwości przyj-

rzenia się takiemu wypróbowanemu systemowi, który został stwo-
rzony przez kogoś ze znacznym doświadczeniem, gdyż pewne myśli
czy też detale planowania samej strategii handlu można, jeśli już nie
wykorzystać w całości, to przynajmniej przystosować do własnych
potrzeb i techniki handlu.
Z pewnością nie istnieją dwa systemy, które są podobne do siebie

w takim samym stopniu, jak nie istnieje dwóch ludzi, którzy są cał-
kowicie identyczni.
W studiowaniu systemów innych jest jednak cenne to, że możemy

poznać motywację i sposób myślenia innych, co pomaga w ujrzeniu
samego siebie we właściwej, bardziej obiektywnej perspektywie.
Dlatego też mam nadzieję, że z tego, co Ci się staram w tej książce

przekazać, będziesz w stanie wyciągnąć maksymalne korzyści, i że
wiedza ta stanie się podstawą do stworzenia Twojego własnego sys-
temu, opartego na Twoich własnych preferencjach, stanie emocjo-
nalnym, wiedzy i oczekiwaniach.

● str. 43
Jednakże jakkolwiek Twój przyszły system by nie wyglądał, to pa-

miętaj, że istnieją pewne niezbędne składniki, bez których nie da się
upiec dobrego tradera.
1. Traderzy, którzy odnoszą sukcesy, nauczyli się maksymalizowania

atutów, jakie im oferował ich system. Istnieje duża ilość prostych
metod, które zwiększają szanse powodzenia. Wiele z tych metod
nie ma bezpośredniego związku z tradingiem, gdyż leżą bardziej
na płaszczyźnie konceptualnej, a więc na płaszczyźnie samego pla-
nowania przedsięwzięcia.
2. Traderzy, którzy odnoszą sukcesy, są uczciwi wobec siebie sa-

mych. Oznacza to, że nie mają zwyczaju się oszukiwać i są reali-
styczni w swoich oczekiwaniach. Posiadają obiektywny obraz sa-
mych siebie, jak i samego rynku. Istnieje duża różnica pomiędzy
tym, jak uważamy, że rzeczy powinny wyglądać, a tym, jak na-
prawdę wyglądają.
Pomimo to nazbyt wielu traderów czepia się kurczowo wyimagi-

nowanych przeświadczeń, nie dopuszczając do siebie myśli, że
rzeczywistość wygląda np. gorzej, niżby tego pragnęli. Np. nie za-
mykają straconych pozycji w nadziei, że sytuacja za chwilę się po-
prawi i wszystko wróci do normy.
W ten oto sposób robią sobie psychologiczne sztuczki, sami się

oszukując. To forma negowania do końca tego, czego bardzo by-
śmy nie chcieli doświadczyć.
3. Zachowań rynku nie można wyjaśnić w czysto matematycznych

wzorach. Wielu mądrych ludzi wie o tym, lecz pomimo wszystko
trzyma się gorączkowo matematycznych systemów, które generu-
ją im sygnały. Dobry trader opiera swój proces podejmowania de-

● str. 44
cyzji na danych fundamentalnych, posługując się jedynie analiza-

mi technicznymi w celu potwierdzenia kierunku trendów.
4. Ludzie odnoszący sukcesy w handlu biorą pełną odpowiedzial-

ność za swoje postępowanie i decyzje, jakie podejmują. Nie obwi-
niają za to, co się wydarza na rynku, w geopolityce czy innych.
Umiejętność brania odpowiedzialności za to, co się wydarza, jest
oznaką odwagi, dojrzałości i samokrytycyzmu, co staje się podsta-
wą doświadczenia i mądrości.
5. Ludzie odnoszący sukcesy w handlu nigdy nie handlują z wysokim

lewarkiem ani też w nazbyt zawężonych periodach, gdzie decydu-
jące o ruchach cen nie są trendy fundamentalne, lecz kwota praw-
dopodobieństwa, leżąca na poziomie 50/50.
Dlatego też jeśli pragniesz uzyskać możliwość oceny nowych po-

mysłów, to przeprowadzaj eksperymenty najpierw na kontach de-
mo, bez względu na to, jak doświadczonym traderem już jesteś!
6. Ludzie odnoszący sukcesy w handlu eliminują stres, jaki może

mieć związek z rezultatami zyskowności konta. Jeśli rynek nie jest
Ci przychylny, musisz się nauczyć cierpliwie czekać, aż nadejdzie
Twój czas. Nie próbuj nigdy forsowania rynku za wszelką cenę
z nastawieniem, że musisz niezwłocznie poprawić rezultat.
Nie próbuj nigdy wyciągać królików z kapelusza, bo jak nie znasz

magii, to możesz z łatwością wyciągnąć jakiegoś potworka! Takie
zachowanie koliduje z podstawowymi zasadami bezpieczeństwa.
Nigdy nie przeprowadzaj transakcji, gdy jesteś chory czy też ze-
stresowany, gdyż złe samopoczucie potrafi poważnie zaćmić zdol-
ność oceny i podejmowania decyzji.

● str. 45
2.3. Median trading
2.3. Median trading
Ta specyficzna metoda, jaką ja się posługuję w handlu walutami i do

posługiwania się którą pragnę też Ciebie przekonać, nazywana jest
w branży Grid Trading.
Czysto pryncypialnie nie jest to więc niczym unikalnym, choć niektó-

re części składowe tej dość starej metody są wymyślone i przetesto-
wane przeze mnie, co sprawiło, że mogę ten system określać jako
„mój system”.
Prawda jest taka, że wielu dojrzałych spekulantów posługuje się wła-

śnie tą metodą, która wywodzi się właściwie z handlu papierami war-
tościowymi i dopiero w ostatnich latach jest dostosowywana do od-
miennych warunków handlu na rynku walutowym.
Strategia ta działa na bazie analiz fundamentalnych i w oparciu

o diagramy cenowe o średnich zakresach czasowych, jak 4-godzinne
diagramy czy też diagramy dobowe, co będziesz sam musiał dopaso-
wać do tych sekwencji czasowych, jakie będą Ci najbardziej odpowia-
dały w handlu. W diagramie takim wpisuje się kilka horyzontalnych
linii, które tworzą pewną strukturę odnośników, nazywaną najczę-
ściej „strefą komfortu”.
Linia ta przeciągana jest w pobliżu szczytów najwyższych odchyleń

cenowych dla danego periodu, na najniższej linii tych odchyleń oraz
w środku. Ta środkowa linia to średnia cenowa dla periodu, co nazy-
wamy „wartością średnią”.
To właśnie ta linia jest centralnym punktem wyjściowym

naszej strategii, gdyż naturalną tendencją rynku jest na-
wracanie cen do średniego poziomu cenowego. Jest to bar-

● str. 46
2.3. Median trading
dzo ważna koncepcja, gdyż ruchy cen w określonym zakresie ceno-

wym odbywają się na chybił trafił.
Rysunek 1
Powyższy rysunek ilustruje koncepcję handlu z wartością średnią

danego periodu (niebieska linia) oraz liniami czerwonymi, określa-
jącymi „strefę komfortu”.
Jak już wspominałem, charakterystyczne dla rynku są okresy rela-

tywnej pasywności, gdy ceny zygzakują w pewnej strefie cenowej
nr 1, która może trwać nawet kilka miesięcy, aby następnie prze-
chodzić poprzez period ekspansywny, gdy ceny idą w górę czy też
w dół kilkaset pipsów, aby następnie znów się stabilizować w no-
wej strefie nr 2 do czasu nowej ekspansji.
Strategia planowania transakcji w takich strefach cenowych eliminu-

je wiele problemów:

● str. 47
2.3. Median trading
 Zamiast potrzeby określania dokładnej ceny otwarcia transakcji,

można tutaj koncentrować się na poziomach cen, które leżą
w przedziale 20-40 pipsów, co eliminuje stres i niepewność.
 Eliminuje potrzebę uaktywniania bliskiego stop/loss, który jest
powodem niepotrzebnych strat na kontach. Zamiast tego mamy
możliwość ustanawiania płynnych poziomów stop/loss, które leżą
bardziej na płaszczyźnie mentalnej niż praktycznej.
 Określają dość dokładnie poziomy otwierania transakcji, zamyka-
nia ich, lecz też poziomy wsparcia i oporu (support i resistance),
co eliminuje potrzebę posługiwania się wartościami Pivot czy Fi-
bonacci.
 Regulują wielkość poziomu lewarka, jak i liczbę obstawianych po-
zycji.
Wszystko to sprawia, że metoda ta eliminuje negatywne aspekty

związane z handlem, a więc głównie czynnik stresu czy niepewności.
Metoda ta nie bez powodu nazywana jest w handlu walutami tra-
dingiem w strefie komfortu. Prowadzenie handlu w takich okre-
ślonych strefach cenowych oferuje właśnie taki komfort psychiczny,
gdyż nie ma potrzeby martwienia się nieprzewidywalnymi ruchami
cen na chybił trafił tak długo, jak długo znajdują się w strefie kom-
fortu.
Zamiast tego można się skoncentrować na analizowaniu danych fun-

damentalnych czy też określaniu trendów, prognoz itd. Praca w ta-
kiej strefie daje niezłą możliwość przewidywania, gdyż strategia
opiera się w przynajmniej 80% na danych fundamentalnych.
Podobnie jak większość innych traderów, buduję swoją strategię na

połączeniu danych fundamentalnych i technicznych, jednak z głów-
nym naciskiem na dane fundamentalne. To one są odzwierciedle-
niem ekonomii krajów i to one decydują o rozwoju cen i wydarzeń.

● str. 48
2.3. Median trading
Natomiast w analizach technicznych szukam jedynie potwierdzenia

kierunku trendów.
Pamiętaj, że im bardziej realne będą Twoje oceny indeksów i danych

fundamentalnych, tym lepsze będzie Twoje zrozumienie rynku i stra-
tegia przeprowadzania transakcji. Istnieje bardzo ścisła relacja po-
między danymi fundamentalnymi a rozwojem cen, dlatego też mu-
sisz się nauczyć rozumieć te relacje i zależności, gdyż od tego jest
uzależniony stopień sukcesu, jaki odniesiesz.
Ważne jest, aby pilnie śledzić dane fundamentalne z krajów i regio-

nów, których walutami pragniemy handlować, bo codzienne ruchy
cen są w ścisłej relacji do dat i godzin, w których publikowane są te
dane. Częstokroć ważne indeksy mogą mieć wpływ na rozwój cen
przez okres nawet do 3 miesięcy od chwili ich opublikowania.
2.4. Geniusz leży w prostocie
Jest taka tendencja, aby upraszczać rzeczy wokół nas, które wydają
się nam nazbyt skomplikowane. W pewnym sensie jest to niezbędne,
gdyż wnikanie w złożoność wszystkiego doprowadziłaby nas do sza-
leństwa.
Jednakże tę pokusę upraszczania pojęć musimy też kontrolować, aby

nie przeholować, bo wtedy w efekcie przesadnego „racjonalizowania”
można doprowadzić do prostactwa pojęć ;) Z dylematami tego typu
jesteśmy zmuszeni borykać się każdego dnia, gdyż nie ma jakichś
wyraźnych reguł, w którym miejscu możemy przeciągnąć granicę, co
należy zignorować całkiem, a co uprościć i w jakim stopniu.

● str. 49
Rynek funkcjonuje jak ogromny, złożony organizm, co sprawia, że

każdy trader musi sam nauczyć się kryteriów oceny nawału informa-
cji, jakimi jesteśmy bezustannie bombardowani, decydując, jakie in-
formacje mogą mieć wpływ na kursy walut, a jakie nie.
Dlatego też doświadczenie ma tak decydujące znaczenie w tej branży,

gdyż poprawna ocena wydarzeń może oznaczać różnicę pomiędzy
być albo nie być. Choćby z tego powodu nie powinieneś się zbytnio
śpieszyć z rozpoczynaniem działalności. Sugerowałbym najpierw po-
sługiwanie się kontami demo przez okres przynajmniej 3 miesięcy,
aby potem otworzyć konto mini i przynajmniej przez następne
3 miesiące prowadzić transakcje z maksymalnym lewarkiem 3:1.
Celem takiego podejścia jest danie sobie czasu na zrozumienie me-

chanizmów rynku oraz poznanie mechanizmów analiz, tak technicz-
nych, jak i fundamentalnych. Ważne jest też nabranie pewnej wpra-
wy, pewnych nawyków na przyszłość, gdyż duża część handlu rozgry-
wa się na planie emocjonalnym, jak i instynktownym.
Jeśli uważasz, że to, co piszę, brzmi nieco niejasno, to pragnę Cię za-
pewnić, że jest naprawdę mniej skomplikowane, niż to wygląda na
pierwszy rzut oka. Należy po prostu trzymać się pewnych zasad, któ-
re nakreślają ramy danej strategii handlu. Reguły rynku są proste! Są
na nim sprzedający i kupujący, którzy bezustannie się przepychają,
jak w zapasach sumo.
W niektórych okolicznościach te siły, które pragną, aby dane waluty

były np. tańsze są górą, aby po jakimś czasie lądować w pozycji prze-
granej i wtedy ta druga strona ma przewagę. Rynek jest po prostu
zdominowany przez różne grupy zainteresowań, które bezustannie
wywierają naciski, aby przechylić szalę „szczęścia” na swoją stronę.

● str. 50
Zdarza się, że w jakichś określonych sytuacjach następuje stan rów-

nowagi sił i wtedy ceny zygzakują jakiś czas, do czasu, aż któraś ze
stron zdoła przechylić szalę na swoją stronę itd. To, czego się bę-
dziesz musiał nauczyć, to identyfikowanie tych mocy napędzających
rynek, aby zrozumieć mechanizmy, jakie kierują tymi siłami. Zrozu-
mienie mechanizmów rynku jest podstawą dla codziennego procesu
podejmowania decyzji.
2.5. Ramy i perspektywy czasu
Należy sobie zdawać sprawę z tego, że poziom cenowy nie jest odbie-
rany w taki sam sposób przez wszystkich aktorów rynku. Coś, co dla
jednego jest drogie w jego małej perspektywie czasowej, może być
bardzo tanie dla kogoś, kto patrzy na rynek w innej perspektywie
czasowej.
Innymi słowy, Twoja cena sprzedaży staje się dla kogoś innego do-
godną ceną kupna i odwrotnie. Rynek jest jak mozaika, która bezu-
stannie zmienia barwy, gdzie ceny idą w górę lub też w dół, powoli
albo szybko, lecz zmiany te nigdy nie ustają. Obserwując rynek walu-
towy z nazbyt bliskiej perspektywy będziesz tylko świadkiem nerwo-
wych serii ruchów w górę i w dół, co sprawia wrażenie braku więk-
szego sensu.
Dopiero stając w pewnej odległości, a więc obserwując rynek z pew-

nego oddalenia, zaczynamy rozróżniać jakieś sensowne kierunki
i kontury, które wykreślają mniej lub bardziej stabilne trendy. To,
o czym mówię, to właśnie potrzeba patrzenia na rynek z pewnej per-
spektywy czasowej, pewnego oddalenia w stosunku do
obserwowanego obiektu zainteresowań. Bo dopiero wtedy zaczynają
się uwidaczniać kontury całokształtu.

● str. 51
To, co będę Ci pragnął uzmysłowić, to właśnie ta potrzeba widzenia

rzeczy z dystansu, bo dopiero wtedy będziesz mógł ujrzeć rynek jako
pewną logiczną całość, a nie jakiś zjawisko wyrwane z kontekstu.
W chwili, gdy nauczysz się widzenia detali w pewnym większym kon-
tekście wydarzeń, zaczniesz rozumieć język rynku, rozumieć te sy-
gnały, jakie Ci próbuje przekazać.
Zrozumienie relacji pomiędzy czasem, wydarzeniami i dystansem da

Ci odpowiedź na to, jak rynek reaguje i zamierza odpowiedzieć na ja-
kieś specyficzne uwarunkowania. Ramy czasowe mają duże znacze-
nie, gdyż musi istnieć balans pomiędzy Twoimi osobistymi ramami
czasu, jaki będziesz w stanie poświęcać na trading, a więc tymi se-
kwencjami czasu, w jakich pracujesz, a ramami czasu, jakie dyktuje
rynek.
Chodzi po prostu o to, aby dostosować swoją rutynę dnia do zacho-

wań rynku, który w okresie dobowym przechodzi przez kilka faz ak-
tywności, co też należy wykorzystać do maksimum. Tak więc pierw-
sze ramy czasowe odnoszą się do rutyn dnia, tak Twoich, jak i rynku,
natomiast następna kwestia odnosi się do Twoich ram czasowych,
zakreślonych przez cele.
Chodzi w tym przypadku o te aspekty czasowe, jakie sobie sam wyty-

czasz, może to np. być „muszę osiągnąć 200% zysku w ciągu 12 mie-
sięcy!”. Te wybrane uwarunkowania czasu mające związek z perspek-
tywami czasu są niezwykle istotne, gdyż będą rzutować na rezultaty,
jakie osiągniesz.
Jeśli wszystkie te sekwencje czasowe nie będą dobrze do siebie dopa-

sowane czy też będą się opierały na nierealistycznych przesłankach,
to nie będzie to służyło założonemu celowi. Wyjaśnię nieco bliżej, ja-
kie to może mieć znaczenie w praktyce.

● str. 52
Załóżmy, że Twoim celem jest osiągnięcie minimum 200% zysku

w ciągu roku. Aby osiągnąć taki poziom zyskowności, będziesz zmu-
szony zaakceptować strategię handlu, opierającą się na krótkich se-
kwencjach czasowych, a więc zająć się handlem dnia czy też chwila-
mi scalpingiem, bo tylko takie sekwencje czasowe mogą oferować tak
wysoką zyskowność przy jednoczesnym zwiększeniu kwoty ryzyka.
Może to być akceptowalna strategia, jeśli się jest doświadczonym tra-

derem, lecz bardzo niebezpieczna dla początkującego! W rezultacie
takiej decyzji, jeśli ma się też szczęście, można ten cel osiągnąć, ale
szanse na to nie będą wyższe niż 50/50. Jeślibyś natomiast wybrał
plan mieszczący się w większym przedziale czasu, jak np. 5 lat
z 300% zysku w tym okresie, to w praktyce pozwoliłoby Ci to na pra-
cowanie w większych sekwencjach czasowych, gdzie stopień przewi-
dywalności jest znacznie wyższy oraz znacznie niższa kwota ryzyka.
Mógłbyś pracować wtedy ze znacznie niższym lewarkiem, redukując
przy tym faktor stresu o przynajmniej połowę.
W rezultacie postawienia sobie bardziej realistycznych celów, Twoja

zyskowność końcowa nie musiałaby aż tak bardzo odbiegać od celów
założonych w pierwszej alternatywie i odbyłoby się to bez stresu,
wrzodów na żołądku czy też załamań nerwowych ;) Traktuj więc
swoje przedsięwzięcie jako biznes na lata. Biznes, w którym będziesz
musiał się dobrze czuć, aby osiągnąć jakiś tam stopień samourzeczy-
wistnienia, a nie samounicestwienia w pogoni za pieniądzem!
Dlatego też jest to tak ważne, aby ramy czasowe wraz z całym proce-
sem planowania leżały w harmonii w stosunku do siebie. Założenia
te muszą być realistyczne i w pełni przemyślane, gdyż każda decyzja
pociąga za sobą jakiś tam stopień ryzyka i jakieś tam konsekwencje.

● str. 53
Oznacza to, że doświadczony trader najpierw dogłębnie analizuje

wszystkie ewentualne konsekwencje swoich decyzji, zanim podejmie
jakąś decyzję. Natomiast początkujący trader najpierw podejmuje
decyzję, aby dopiero potem martwić się o ewentualne konsekwencje,
co najczęściej prowadzi do poważnych problemów! Zdaję sobie spra-
wę z tego, że do tego, aby móc najpierw analizować, a następnie dzia-
łać, potrzebny jest pewien balast doświadczenia, którego początkują-
cy jeszcze nie mają.
Dlatego też jest tak ważne, aby w początkowej fazie zachować skrajną
ostrożność bez myśli o zyskowności!!! Dać sobie po prostu szansę na
to, aby ta przygoda stała się zaczątkiem kariery w branży, a nie tylko
traumatycznym doświadczeniem. Musisz po prostu pamiętać, że im
mniej rozumiesz z całej kompleksowości rynku, tym wyższa jest kwo-
ta ryzyka przy podejmowaniu decyzji!
Przykro jest to stwierdzić, lecz w rzeczywistości jest całkiem odwrot-

nie.
To dojrzali traderzy są najbardziej ostrożni, minimalizując wszystkie

ryzykowne aspekty handlu, podczas gdy najbardziej karkołomne
sztuczki robią początkujący, rzucając się w wir handlu na łeb, na szy-
ję, co przy braku jakiegokolwiek doświadczenia i wiedzy przynosi ta-
kie, a nie inne skutki.
To właśnie ci tworzą 95% statystyki porażek, co wcale jednak nie

świadczy o tym, że handel walutami jest aż tak trudny, bardziej jest
dowodem na to, jak nieobliczalna jest natura ludzka, gdy chodzi
o pieniądze. Na koniec musisz też myśleć o tym, o czym już wspomi-
nałem powyżej, a więc Twoich własnych ramach czasowych. Nie-
zmiernie ważny jest ten zakres godzin, jaki możesz poświęcić na han-
del. Będzie to na cały etat, więcej? A może tylko 2 godziny dziennie

● str. 54
w formie hobby? Jak ten czas, jaki poświęcisz na handel, będzie pa-
sował do dobowych rytmów rynku? Pamiętaj, że każda strategia han-
dlu wymaga pewnego wkładu pracy, bo z reguły wygląda to tak, że im
mniej czasu będziesz mógł poświęcić na siedzenie przed kompute-
rem, w tym większych sekwencjach czasowych będziesz prowadził
transakcje.
Handel dnia czy też scalping wymaga przynajmniej pełnoetatowego

zaangażowania, podczas gdy obstawiając średnioterminowe trendy
nie potrzebujesz więcej zaangażowania niż max. 2 godziny dziennie!
Jak widzisz, trading to nie tylko kwestia umiejętności naciskania na
przyciski. Jest to bardzo złożone i odpowiedzialne zajęcie, gdzie setki
różnych faktorów należy brać pod uwagę, bo jeśli przeoczysz któryś
czy też zignorujesz, to zaraz będzie to widoczne na Twoim koncie!
2.6. Właściwa perspektywa
Mówimy dość dużo na tych stronach o właściwej perspektywie czy

też widzeniu rzeczywistości z właściwej perspektywy itd. W nauce
jest wiadome, że im większa jest perspektywa czasowa badań, tym
bardziej wiarygodne są wyniki. Im większe ilości danych się analizu-
je, tym bardziej dokładne będą wyniki itd.
Ta możność widzenia rynku w szerszej perspektywie jest równie cen-

na w handlu walutami, lecz jest to zarazem problem, gdyż transakcje
wykonujemy w stosunkowo małych sekwencjach czasowych, godzin,
dni czy najwyżej tygodni. Dlatego też posiadanie szerokiego pola wi-
dzenia jest cenne, gdyż pomaga to ujrzeć rynek jako całość, z główny-
mi trendami fundamentalnymi. Jednakże jesteśmy też zmuszeni do
koncentrowania się na mniejszych przedziałach czasowych, gdyż to
właśnie na tym planie wykonujemy nasze transakcje.

● str. 55
Musimy więc wykształcić sobie zdolność widzenia rzeczywistości na

dwóch płaszczyznach jednocześnie, tej większej, historycznej, na pla-
nie makro, jak i tej małej, na planie mikro. Umiejętność identyfiko-
wania ruchów cenowych walut na tym małym planie, przy jednocze-
snym widzeniu tego w większej perspektywie zależności na tym du-
żym planie, jest bez wątpienia bardzo cenną umiejętnością!
Jak więc znaleźć ten właściwy balans pomiędzy jednym i drugim?

Nie istnieje jakaś prosta odpowiedź, gdyż to są takie zdolności, które
się wykształcają z czasem. Dokładnie to samo dotyczy umiejętności
bycia giętkim, gdyż są okoliczności, w których warto trzymać się
pewnych ustalonych zasad, podczas gdy w innych należy definityw-
nie gwizdać na generalne zasady, na jakich opiera się nasz ustalony
system i po prostu improwizować, aby być może ratować fundusze
na koncie.
Analogicznie wygląda historia z poziomami stop/loss, które też we-

dług wielu „nauczycieli” powinno się traktować jak święte i gdy się
już otworzy transakcję, zaopatrując je w np. 35 pipsów stop/loss, to
bez względu na wszystko powinno się tego trzymać.
Nie uważam, aby demonstrując całkowity brak giętkości, coś się na

tym wygrywało, bo rynek nie jest jakimś ściśle matematycznym zja-
wiskiem, a raczej organicznym tworem, gdzie bezustannie zmieniają
się uwarunkowania, więc posiadanie zdolności przystosowawczych
do zmiennych warunków nie uważam za błąd!
Wręcz odwrotnie... zdolność przystosowywania się do zmienności

warunków powinna być atutem, jeśli będziemy się tą giętkością po-
sługiwać z umiarem, gdyż przesadzona – może łatwo przeistoczyć
wszystko w chaos bez widocznych zasad.

● str. 56
Pewna doza giętkości może być oznaką mądrości i dojrzałości, pod-

czas gdy jej całkowity brak może świadczyć jedynie o głupocie!
Wielu traderów posiadających nawet dość wysoką wiedzę technicz-

ną, jak też niezłe doświadczenie, igra nazbyt często z ogniem, patrząc
i nie widząc. Pomimo inteligencji, ich podejście do kwestii podejmo-
wania decyzji jest następujące: „nieźle to wygląda, otwórzmy trans-
akcję i zobaczmy, co się stanie”. Brzmi to innymi słowy tak: „nie
mam zielonego pojęcia, co się stanie, więc zmówię zdrowaśkę i je-
dziemy”.
Takie podejście jest oznaką tego, że ten ktoś nie wie, co robić i dlate-
go jest zmuszony ryzykować! Wszystko opiera się na umiejętności
widzenia rzeczywistości we właściwej perspektywie, gdyż to tam leży
różnica między sukcesem a fiaskiem. Innym ważnym czynnikiem jest
sama kwestia temperamentu czy też mentalnego planu, na jakim
funkcjonujemy, gdyż strategia handlu, jaką dla siebie stworzymy,
musi być odzwierciedleniem naszego temperamentu i mentalności.
Jeśli się popatrzy na jedno- czy też pięciominutowy diagram, to moż-

na łatwo zauważyć, jak nieprzewidywalne są ruchy cen w tak krót-
kich periodach. Jestem pewny, że gdyby zrobić statystykę obstawień
w tych periodach, to z pewnością w niektórych okresach wynik cel-
ności trafień na obstawiane kierunki ruchu cen wypadłyby na pozio-
mie statystycznego 50/50.
Dlatego też, wybierając zbyt krótkie perspektywy czasowe i obstawia-

jąc je zbyt bliskimi poziomami stop/loss, narażamy się na niepo-
trzebną liczbę strat, co może też doprowadzić do załamania się całe-
go systemu i opróżnienia konta. Naprawdę istnieje niewielu trade-
rów, którzy handlują w krótkich sekwencjach czasowych i zarabiają
pieniądze.

● str. 57
Dlatego też moją radą jest: potraktuj taką strategię jako ostatecz-
ność, gdy wykorzystasz już wszystkie inne opcje! Jeśli będziesz miał
potrzebę eksperymentowania, to postaw w miejsce tego na średnio-
i długoterminowe trendy, bo to właśnie w tych periodach handlują
banki, fundusze inwestycyjne itd., które zarządzają miliardami.
Jak Ci się wydaje... Dlaczego nie zajmują się handlem dnia – my-
ślisz, że nie wiedzą, co robią?
Sedno sprawy polega po prostu na tym, że w większych przedziałach

czasowych możliwość przewidzenia kierunku głównych trendów fun-
damentalnych leży przynajmniej na poziomie 95%, gdyż są to trendy,
które trwają miesiące, a nawet częstokroć lata. Tam pracują najwięk-
si aktorzy rynku, gdyż wiedzą o tym, że tylko w ten sposób można
wyeliminować tak typowy dla krótkich sekwencji czasowych faktor
ryzyka, związany z ruchami cen na chybił trafił.
W związku z tym, że jako mali spekulanci nie posiadamy tak dużego

kapitału, który by nam pozwolił pracować w tych sekwencjach czaso-
wych, musimy znaleźć taką sekwencję, która z jednej strony będzie
na tyle krótka, abyśmy mogli osiągnąć zadowalający poziom opłacal-
ności, a z drugiej strony na tyle długa, aby przy jej pomocy wyelimi-
nować najgorsze zagrożenia związane z ruchami cen na chybił trafił.
To jak znalezienie kompromisu pomiędzy wysoką opłacalnością
i bardzo wysokim stopniem ryzyka lub też niższą opłacalnością i bar-
dzo niskim stopniem ryzyka.
Jeśli przeanalizowałbyś krótkie kariery tych, którzy tracą wszystkie

swoje pieniądze, to z pewnością odkryłbyś wiele cech wspólnych,
wśród których dominującą byłaby ta, że obstawiali w nazbyt małych
sekwencjach czasowych. Posługiwali się zbyt wysokim lewarkiem
i na koniec trzymali się zasady, że każdą transakcję należy gardować

● str. 58
bardzo bliską funkcją stop/loss, która nigdy nie powinna leżeć od ce-
ny otwarcia dalej niż 35 pipsów!
Nie myślę jednak, że cokolwiek było ich błędem, gdyż utwierdzono

ich już od początku w tym przeświadczeniu, że to jedyny i najlepszy
sposób na zarobienie fortuny!
Jeśli natomiast dla kontrastu postawiłbyś naprzeciwko kilku takich,

którzy przetrwali w branży swój pierwszy rok, to też byś odkrył kilka
wspólnych cech, a mianowicie, że nie obstawiali nazbyt krótkich se-
kwencji czasowych, co dało im lepszą perspektywę, ograniczyło
w znacznym stopniu czynnik stresu, jak też ryzyka itd., a więc od-
wrotność pierwszej wersji.
2.7. Faktor stresu
Psychologiczne aspekty handlu są najwyższej wagi, gdyż przekonasz

się wkrótce, że techniczna strona Forexu, a więc wiedza na temat
analiz technicznych i fundamentalnych, to najwyżej 40% handlu,
podczas gdy pozostałe 60% to czysto psychologiczne aspekty.
Tak, czytasz poprawnie! Sukces w handlu składa się w większej

mierze z psychologii i nastawienia emocjonalnego niż czysto tech-
nicznych umiejętności. Przyjrzyjmy się temu nieco bliżej, patrząc na
kilka praktycznych przykładów:
Jak byś zareagował tracąc np. pieniądze przez okres 3 miesięcy z rzę-
du? Czy oznaczałoby to, że jesteś nędznym traderem? Nie sądzę,
gdyż każdy, nawet najbardziej doświadczony trader, ma czasami ta-
kie okresy.

● str. 59
2.7. Faktor stresu
Najważniejsze w takich okolicznościach jest to, jak to by wpłynęło na

Ciebie czysto psychicznie, gdyż dołek finansowy można przeżyć, lecz
znacznie poważniejszą konsekwencją jest stres, strach i brak wiary
w siebie, co może mieć decydujące znaczenie.
Reakcje traderów na wydarzenia tej wagi są różne:

Jedni rzucają ręcznik poddając się... Drudzy robią przerwę na kilka
tygodni czy nawet miesięcy, aby zdobyć troszkę czasu na przeanali-
zowanie zaistniałej sytuacji i uspokojenie się, co uważam za najroz-
sądniejsze wyjście.
Jeszcze inni kontynuują działalność, jak gdyby nic się nie stało, choć
często tak nie jest, bo nikt nie jest całkiem bez emocji. Na koniec:
najgorszą reakcją jest chęć zemszczenia się na rynku... Tak aby w jak
najszybszym czasie zrekompensować sobie straty. To brzmi dość ko-
micznie, bo jak można być wściekłym czy też mścić się na czymś, co
można kojarzyć jedynie z żywiołem?
Bo czy pomoże bycie złym na tornado lub trzęsienie ziemi i czy moż-
na się na nich zemścić? Nie brzmi to nazbyt logicznie, choć wiem, że
jedną z pierwszych reakcji początkujących traderów jest właśnie chęć
wyrównania rachunków „z rynkiem”, co najczęściej pogarsza jedynie
sprawę.
Dlatego też wszystkie te aspekty czysto psychologiczne są decydujące

w handlu. Wszystkie wybory, jakich dokonasz, Twoje cele i oczekiwa-
nia, perspektywy czasowe, problemy w życiu osobistym lub też fi-
zyczne samopoczucie, wszystko to bezpośrednio odzwierciedla się na
koncie.
Pamiętaj, że dosłownie wszystko, co oddziałuje na Ciebie negatyw-

nie, będzie zawsze miało decydujący wpływ na stopień zyskowności.

● str. 60
2.7. Faktor stresu
Musisz się nauczyć definiowania wszystkich tych aspektów, ale

wszystko bierze swój początek w tym, na ile realny będzie Twój sto-
pień oczekiwań i jakie cele sobie postawisz.
Jeśli potrafisz jako początkujący trader nie dać się zwieść mrzonkom
i przeliczysz swoje zamiary na możliwości, a więc realnie ocenisz
swój poziom wiedzy i doświadczenia, to będziesz miał realną szansę
na zaistnienie w tej branży. Bo tym sposobem dasz sobie czas na po-
znanie tajników rynków finansowych, aby odnieść sukces wtedy, gdy
przyjdzie na to czas.
Sukcesu tego jednak nie można przyśpieszyć lub kupić sobie na nie-
go gotowej recepty. Do sukcesu należy samemu dojrzeć, więc nie daj
sobie zamroczyć umysłu zbyt wczesnymi mrzonkami o bogactwie!
2.8. Perspektywa czasu i prawdopodobień-

stwo odchyleń cenowych
Nie twierdzę, że nie ma traderów, którzy zajmują się typowym han-

dlem dnia, a więc wykonują transakcje w bardzo małych sekwen-
cjach czasowych i odnoszą sukcesy. Z pewnością jest garstka takich,
którym to wychodzi, ale z reguły nie są to nowicjusze, tylko bardzo
doświadczeni traderzy, którzy dokładnie znają realia rynku i w ja-
kimś momencie kariery wybierają taką strategię, a nie inną, dokład-
nie wiedząc, w co się wdają!
Z reguły jednak opierają swoją strategię na średnich sekwencjach

czasowych, tylko przeprowadzają transakcje w krótszych okresach.
To są ludzie, którzy dokładnie wiedzą, że diagramy 5 czy nawet 30-
minutowe niewiele mówią o realiach rynku, ale w którymś momen-
cie, gdy już się zidentyfikuje trend, np. 5-minutowy diagram może

● str. 61
2.8. Perspektywa czasu i prawdopodobieństwo odchyleń cenowych
być przydatny w dokładniejszym określeniu poziomu cen dla otwar-

cia transakcji.
Osobiście nie uważam tego jednak za aż tak ważne dla strategii tra-
dingu, bo w miejsce tego można równie dobrze posługiwać się okre-
ślonymi poziomami cen, w tym przypadku nie są potrzebne dokład-
ne indykatory. W praktyce nie odgrywa to aż tak znaczącej roli dla
rezultatów handlu, a eliminuje wiele stresów.
Posługiwanie się jedynie 5-minutowymi diagramami w celu oceny

kierunków rynku to jak gra na loterii, która doprowadza do wyciąga-
nia wniosków na chybił trafił. Co z kolei naraża konto na masę nie-
potrzebnych start związanych ze stop/loss, a w ekstremalnych sytu-
acjach może doprowadzić do katastrofy, gdy następuje całkowita
zmiana większości trendów.
2.9. Psychologia i sekwencje czasowe
Wręcz wyjątkowy poziom obrotów rynku walutowego wraz z ogrom-

ną ruchliwością cen powodują, że w Foreksie wykonuje się transak-
cje w mniejszych sekwencjach czasowych niż to ma miejsce w handlu
papierami wartościowymi. Na dodatek do tego dochodzą łatwo osią-
galne kredyty (lewarek), co czyni handel walutami jeszcze bardziej
atrakcyjnym dla handlu dnia (handel dnia określa się tym mianem
dlatego, że w tym handlu wszystkie transakcje otwiera się i następnie
zamyka tego samego dnia transakcyjnego).
Tego typu handel może przynosić naprawdę oszałamiające rezultaty

w pewnych stabilnych warunkach rynku, co może łatwo oszukać po-
czątkujących, że sprawa jest prosta ;) O tym, że nie jest taka prosta,

● str. 62
przekonują się zazwyczaj wtedy, gdy rynek staje się ekstremalnie

trudny, a wtedy może być już zbyt późno na wyciąganie wniosków.
Sama teoria prawdopodobieństwa potwierdza czysto matematycznie,

że w krótkich sekwencjach czasowych kwota ryzyka, a więc ta oma-
wiana już nieprzewidywalność rynku, jest ogromna. Kwota ryzyka
maleje tutaj wprost proporcjonalnie do długości sekwencji czaso-
wych, w jakich wykonujemy transakcje.
Behawioryści – a więc psychologowie zajmujący się bada-

niem psychologicznyc aspektów zachowania się rynku i je-
go aktorów – twierdzą, że negatywne doświadczenia mają-
ce np. związek z poniesieniem strat mają 2,5 raza silniejszy
wpływ na naszą psychikę niż wydarzenia pozytywne!
Pamiętaj, że to nie tylko jakieś tam twierdzenie czy też statystka. To

bardzo smutna właściwość handlu, która oznacza, że jeśli zaakceptu-
jemy w naszej strategii planowania transakcji zasadę, która mówi, że
wolno nam akceptować np. 40% nieudanych transakcji na 60% uda-
nych, czysto matematycznie powinno to przynosić zyski.
To jednak ta powyżej wspomniana cecha naszej psychiki sprawia, że

po jakimś czasie zaczniemy odczuwać poważny deficyt emocjonalny,
co z kolei pogorszy naszą wrażliwość i logiczną zdolność oceny rze-
czywistości, co z pewnością odbije się na koncie. Z tego choćby po-
wodu powinniśmy unikać „szumu”, jaki powodują te zbyt krótkie
i gwałtowne sekwencje fal rynku.
W jaki więc sposób uniknąć tego „szumu”, gdy się jest bezustannie
bombardowanym przez bezustanny strumień danych fundamental-
nych?

● str. 63
Skąd można wiedzieć, jaka jest ważność różnych informacji dla ryn-
ków walutowych? To niezłe pytania. Mogę jedynie stwierdzić, że zna-
lezienie na nie odpowiedzi nie jest łatwe, gdyż to jest coś, czego nale-
ży się samemu nauczyć, obserwując rynek przez jakiś czas. To coś, co
nazywamy po prostu mianem doświadczenia.
Człowiek z czasem uczy się odróżniać „plewy od ziarna”. Jak widzisz,

jest to wszystko dość skomplikowane, a jeszcze gdy się doda do tego
faktory stresu, błędnego nastawienia, braku doświadczenia plus kwe-
stie czysto emocjonalne, to otrzymamy dość eksplozywną mieszankę.
Uwarunkowaniem odniesienia sukcesu jest odnalezienie własnej ni-
szy na rynku walutowym, przy pomocy której moglibyśmy, jeśli nie
wyeliminować większość tych negatywnych aspektów, to przynaj-
mniej ograniczyć je do minimum, tak aby trading stał się bezstreso-
wą przyjemnością.

● str. 64
3. Sztuka zwiększania swoich szans!
Jednym z największych atutów, jakie posiadasz, jest sztuka niekom-

plikowania rzeczy, które i tak są już dość skomplikowane!
Sztuka tradingu to nic innego, jak umiejętność przechylenia szali lo-

su na swoją stronę. Dlatego też należy wykorzystać wszystkie możli-
we atuty, aby dodając je do siebie – zapewnić sobie sukces. Ta książ-
ka dotyczy właśnie tego – najpierw zidentyfikujemy większość tych
atutów, aby następnie przeanalizować kompleksowość problemu
i w końcu znaleźć dogodne rozwiązania.
Podstawą wszystkiego jest umiejętność chronienia się przed nieprze-

widywalnymi reakcjami rynku, gdyż zagrożeniem dla konta zazwy-
czaj nie są normalne codzienne rytmy, gdyż tutaj większość nawet
nowicjuszy sobie nieźle radzi. Próbą ognia dla większości traderów
są ekstremalne warunki, gdzie wszystko staje na głowie i dopiero
wtedy widać, czy dana strategia była wystarczająco dobrze przemy-
ślana już w założeniach, czy też w ogóle się nie sprawdziła.
Takie ekstremalnie trudne warunki występują 1 do 3 razy każdego

roku i to właśnie wtedy jest testowana przydatność naszych strategii.
Mądrością jest więc umiejętność przewidzenia konsekwencji, jakie ta
nieprzewidywalność rynku może spowodować, tak aby się przed tym
prawidłowo zabezpieczyć, budując system, w który już od początku
są wkalkulowane takie nieoczekiwane wydarzenia. Wydarzenia, któ-
re w niektórych sytuacjach można wykorzystać nawet jako swoje
atuty.

● str. 65
Istnieje wiele atutów, które traderzy nagminnie ignorują. Robią to

nie wiedząc, że coś może być atutem, lub też ignorują oczywiste fakty
z jakichś sobie tylko znanych powodów. Trading to nic innego, jak
bezustanne analizowanie wydarzeń i ich ewentualnego znaczenia dla
kursów walut. Jest to więc proces oceniania rynku z bezustannym
eliminowaniem zagrożeń oraz wykorzystywaniem do maksimum
tych zalet, jakie bieżąca sytuacja oferuje.
Jest to więc gra, w której wykorzystuje się wszystkie dostępne środki,

aby tylko wygrać!
Jednym z najbardziej nieodzownych składników sukcesu jest umie-

jętność eliminowania czynnika stresu, który ma ścisły związek z nie-
obliczalnością zachowań rynku. Pierwszą rzeczą, którą musisz zaak-
ceptować, jest to, że w niskich przedziałach czasowych ruchy cen od-
bywają się w prawie całkowicie nieprzewidywalny sposób, bez wzglę-
du na kierunek głównego trendu fundamentalnego, który leży u pod-
łoża.
Jeśli nauczysz się przyjmowania tego jako faktu, to oznaczało to bę-

dzie, że zaakceptujesz tym samym to, że największym zagrożeniem
dla konta są właśnie te krótkoterminowe ruchy cen, rozumiejąc jed-
nocześnie, w czym leży główne zagrożenie. W konsekwencji tej ak-
ceptacji będziesz musiał poszukać rozwiązań, które by ten rodzaj za-
grożeń ograniczyły do minimum.
Jednym ze wspólnych mianowników, który cechuje doświadczonych

traderów, jest to, że nie przejmują się zbytnio tym, co się stanie z ce-
nami w najbliższych minutach czy też godzinach. Nauczyli się po
prostu akceptować przypadkowość zachowania rynku. Wiedząc, że

● str. 66
w każdej chwili może się cokolwiek wydarzyć, nauczyli się dostoso-

wywać swoją strategię handlu do tego faktu.
Sztuką jest, aby w tym aspekcie w pełni wyeliminować tę przypadko-

wość małych sekwencji czasu, w pełni za to wykorzystując dłuższe se-
kwencje, gdzie możliwość przewidzenia rozwoju wypadków jest
znacznie większa, maksymalizując tym sposobem zyskowność konta.
Sednem każdego mądrego systemu jest zrozumienie wszystkich ne-
gatywnych aspektów i zagrożeń, które na nas w wybranej sekwencji
czasowej czyhają, aby następnie całkiem świadomie stworzyć inteli-
gentne reguły gry, które by te zagrożenia eliminowały.
Wszystko jednak bierze swój początek w zrozumieniu, jak rynek wa-

lutowy funkcjonuje oraz w jaki sposób różne decydujące grupy akto-
rów tego rynku zarabiają swoje pieniądze.
Aby Ci lepiej pewne aspekty rynku uzmysłowić, posłużę się przykła-

dem zwykłego kasyna, dlatego że funkcjonowanie kasyn opiera się na
podobnych przesłankach psychologicznych, jak funkcjonowanie plat-
form walutowych, z tą różnicą, że jest to znacznie mniej złożone.
Jak więc funkcjonują kasyna?
Kasyna opanowały sztukę zarabiania pieniędzy do perfekcji, co ozna-

cza, że nauczyły się wykorzystywać wszystkie dostępne im atuty, aby
przechylać szalę „szczęścia” na swoją stronę.
Jak to robią?
W czysto matematycznych formułach różnice przewagi kasyna nad

graczami są nieznaczne, a jednak kasyna wygrywają znacznie ponad

● str. 67
95% pieniędzy. Kierujący nimi nauczyli się po prostu maksymalizo-

wania tych atutów, jakie posiadają, rozumiejąc, że nawet mała prze-
waga, jeśli jest w pełni wykorzystana i pomnożona przez faktor cza-
su, może się stać wielką przewagą.
Po pierwsze: wiedzą, że gracz siadając do stołu nie zaczyna od zaraz

przegrywać pieniędzy, dlatego też wiedzą, że trzeba go motywować,
aby postawił większe pieniądze. Na początek więc dają darmowe że-
tony, zapraszają na darmowe drinki itd. Wszystko w tym celu, aby
przyćmić zdolność logicznego myślenia „frajera”, którego myślą
oskubać ;)
Dają mu następnie troszkę wygrać, aby uśpić jego czujność i pod-

nieść mu poziom adrenaliny itd… To są właśnie ich atuty, które na-
uczyli się multiplikować na swoją korzyść, gdyż czysto matematycz-
nie ich przewaga nad hazardzistami leży na poziomie mniej więcej
3%. Jest to więc 48,5% dla hazardzisty i 51,5% dla nich. Nie oznacza
to jednak, że aż taki procent spekulantów wychodzi z kasyna z wy-
graną w kieszeni ;)
Tajemnica leży w mistrzowskiej sztuce zarządzania swoją malutką

przewagą atutów tak, aby atuty te, pomnożone przez pewną ilość
czynników psychologicznych, dały im taką przewagę, że praktycznie
niewielu ma szansę przeciwko nim wygrać.
Jeśli kiedykolwiek grałeś w kasynie, to z pewnością zauważyłeś, jak

ten proces maksymalizowania atutów funkcjonuje. Na początek więc
pozwalają ofierze wygrywać, aby otworzyć jej portfel. Kilka wygra-
nych i przegranych podnosi pacjentowi stan adrenaliny, wprowadza-
jąc go w jakiś określony stan emocjonalny, jak podniecenie, zachłan-
ność, strach, stres, zamroczenie alkoholem, zmęczenie itd.

● str. 68
Wszystkie te stany emocjonalne, w jakie im się uda wprowadzić

przyszłe ofiary, są tym, nad czym ciężko pracują, wiedząc, że to jest
to, co w decydujący sposób przechyli szalę „szczęścia” na ich stronę.
Wiedzą jednak, że aby to uzyskać, muszą motywować hazardzistę do

pozostania w grze jakiś dłuższy czas, tak aby mieć czas wprowadzić
go w jakiś określony stan emocjonalny. Czynnikiem decydującym
jest więc czynnik czasu pomnożony przez emocje plus częstokroć al-
kohol i zmęczenie, co równa się zyskowi dla kasyna. W ten oto prosty
sposób mogą oskubać z pieniędzy praktycznie każdego ;)
Po prostu mają swoją strategię wiedząc, że gracz, który raz czy dwa
zasmakuje „szczęścia”, nie odejdzie już od stołu do czasu, aż mu nic
nie zostanie w kieszeniach.
Gdzie jest ukryty haczyk?
Haczyk leży w tym, że to oni są tymi, którzy „rozdają karty”, a więc

tworzą zasady gry. Wchodząc do kasyna jesteś zmuszony te reguły
przez nich ustanowione akceptować, tym samym dając im zgodę na
opróżnienie sobie kieszeni. Istnieje jednak maleńka liczba zawodo-
wych graczy, którzy doskonale znają wszystkie te mechanizmy, two-
rząc wtedy własne reguły gry i nie pozwalając sobą manipulować.
W efekcie to oni maksymalizują swoje szanse, aby skubać czasami
kasyna na znaczne pieniądze.
Jaki ten przykład ma związek z platformami walutowymi? Czysto

praktycznie niewielki, gdyż jedno to hazard, a to drugie to rzeczywi-
sty handel walutami. Jednakże, gdy chodzi o praktyczne aspekty
funkcjonowania, jak też psychologiczną stronę medalu, to podobień-

● str. 69
stwa są ogromne. W obu przypadkach chodzi o pieniądze, sekwencje

czasowe, czynniki psychologiczne i emocjonalne itd.
Rozumiejąc te mechanizmy, jakie kierują hazardem, zrozumiesz na-

turę handlu walutami. Zwróć uwagę na to, że w przypadku kasyna
nie masz aż tak dużych możliwości tworzenia własnych reguł, gdyż
wchodząc do kasyna jesteś w dużej mierze zdany na jego reguły.
W przypadku Forexu posiadasz znacznie większe możliwości narzu-

cenia własnego systemu, więc szanse zarobienia pieniędzy są o niebo
wyższe. Sztuką jest więc zidentyfikowanie tych zalet, jakie system
nam oferuje, tak aby je do siebie dodać, maksymalizując w ten spo-
sób swoje szanse skubania platformy ;) O kilku takich atutach wspo-
minałem już z grubsza wcześniej, nadszedł więc czas, aby je zacząć
dokładniej omawiać.
3.1. Jak wykorzystać swoje atuty?
Najpierw przypatrzymy się nieco bliżej samej kwestii atutów, jakie

mamy w rękach. Jak je można wykorzystać do maksimum? Tajemni-
ca leży w tym, aby nie posługiwać się jakimś tam atutem czy też dwo-
ma, lecz wykorzystać je wszystkie, bo jeśli nawet któryś z nich daje
nieznaczne korzyści, to i tak dodane do siebie właściwie mogą zaofe-
rować mieszankę o potężnej mocy, która nam pomoże przebić się
przez realia rynku.
Na początek pragnę opowiedzieć fascynującą historię, która dosko-

nale odzwierciedla potrzebę posiadania zdrowego rozsądku, który to
musi się stać częścią składową każdego systemu. Zarazem też jest

● str. 70
opowieścią o tym, czym grozi bezkrytyczne opieranie się na matema-

tycznie generowanych systemach handlu:
Słyszałeś kiedyś historię o Long Term Capital Manage-

ment?
Była to grupa geniuszy z Wall Street, w której było dwóch profesorów

ekonomii z Nagrodami Nobla w swoim dorobku, jak też kilku najlep-
szych traderów i analityków rynku. Pomimo to ci faceci doprowadzili
do jednego z największych krachów, tracąc 4,6 miliarda dolarów
w 4 miesiące! Ci faceci mieli wszystko to, o czym tylko można ma-
rzyć, więc jaki błąd popełnili?
W roku 1993 John W. Meriwether, jeden z najlepszych traderów na

Wall Street, zaprezentował grupie finansowej Merrill Lynch swój
plan przedsięwzięcia. Chciał skopiować swoją grupę arbitrażową,
którą wcześniej prowadził dla grup Salomon Brothers, lecz tym ra-
zem pragnął to zrobić na własną rękę.
Meriwether był jedną z najbardziej cenionych osobistości świata

wielkich finansów, posiadał reputację bez skazy, więc szybko udało
mu się przekonać Merrill Lynch do tego, by wykorzystując swoje
ogromne kontakty pomogli mu zorganizować kapitał potrzebny do
tego przedsięwzięcia.
Meriwether bardzo szybko zorganizował grupę najlepszych w branży

i tak postała firma LTCM. Long Term Capital Management była
grupą inwestycyjną, która przez następne 5 lat dominowała na fir-
mamencie finansowym. Ach, co to była za grupa! Jako zlepek naj-
większych nazwisk na Wall Street, okraszony dwoma laureatami na-
grody Nobla w dziedzinie ekonomii, przyciągali uwagę i kapitał
wszystkich!

● str. 71
Poza tym mieli swój genialny plan, co w połączeniu z reputacją czy-

niło ich kandydatami do rozwalenia puli w banku (co prawie im się
udało, ale nie w ten sposób, o jakim marzyli ;)). Ich strategia była
w zasadzie prosta. Opierała się na tym, że istnieje teoria w makro-
ekonomii, za którą ich współpracownicy otrzymali Nobla, która za-
kłada tak zwaną skuteczność rynku.
Jest to więc mechanizm działający jak jakaś wewnętrzna siła, która

dąży do tego, aby samoregulować odchylenia cenowe instrumentów
handlu. Gdy następują te odwieczne odchylenia cen w górę i w dół,
to zazwyczaj są znacznie większe niż oczekiwania rynku i dlatego ma-
ją po np. zbyt dużym ruchu w górę tendencję do cofania się w jakimś
procencie w kierunku wyjściowym. Posługując się bardzo wysokim
lewarkiem obcinali z doskonałym powodzeniem te samoregulujące
się odchylenia, w oparciu o własny system (program komputerowy),
który im automatycznie analizował rynek!
Pieniądze tylko napływały, a oni tylko wypłacali zyski, które były na-
prawdę doskonałe. Na Wall Street zapanowała zawiść, ale wielu ludzi
z LTCM nie było też zbyt lubianych, gdyż zachowywali się w stosun-
ku do swoich starych przyjaciół jak banda wyniosłych i aroganckich
durniów.
Z pewnością byli mądrzy i naturalnie wiedzieli o tym, poparciem cze-

go były ich rezultaty w handlu przez 5 lat… Banki inwestycyjne
z USA, Europy i Japonii, fundusze emerytalne, jak też cała armia
najbogatszych ludzi w świecie finansów – wszyscy deponowali na ich
kontach pieniądze.
Wszyscy się tłoczyli, aby się załapać ;) Ich trading system został za-
programowany przez najtęższe umysły w branży. Szemrano w bran-
ży, zastanawiając się, czy to możliwe, aby naprawdę w końcu komuś

● str. 72
się udało odkryć sekret rynków walutowych?? W przeciągu jedynie

2 lat ilość kapitału inwestycyjnego na ich kontach przekroczyła
3,6 miliarda dolarów!
W roku 1997 ich pewność siebie była już tak ogromna, że tylko z każ-
dym miesiącem podwyższali lewarek, który w końcu osiągnął poziom
28:1, co spowodowało, że przeprowadzali transakcje na sumę prze-
kraczającą 100 miliardów dolarów!!! Aż do chwili, gdy latem 1998
zaczęły krążyć pogłoski, że coś im zaczyna słabo iść. Mieli już na kon-
tach ponad 4,6 miliarda w gotówce i otwartych pozycji na prawie 130
miliardów dolarów!!
Nie wiadomo dlaczego (ich zdaniem) raptem rynek zaczął się zacho-
wywać nieracjonalnie, a więc tak, że ich genialny program nie mógł
tego zrozumieć ;) W związku z tym, że ich program cały czas zapew-
niał, że nic im nie grozi, gdyż kwota prawdopodobieństwa niepowo-
dzenia była 1 do kilku milionów, to nadal handlowali dziko, choć
z każdym dniem wykrwawiali się coraz bardziej.
Wtedy to zaczęły krążyć pogłoski, że Rosja planuje anulować wszyst-

kie stare długi, których nabrali wcześniej komuniści, gdyż uznała, że
nie stać jej na spłacanie nie swoich długów! LTCM jednak nadal han-
dlowało, niczym się nie przejmując, wręcz odwrotnie – dodatkowo
podwyższając lewarek...
Patrzyli z niedowierzaniem na to, jak z kont zaczęły im znikać milio-

ny dolarów dziennie, a rynek nadal nie robił tego, co ich komputery
twierdziły, że powinien robić.
Stawali się coraz bardziej surrealistyczni, zamknięci w swojej szkla-

nej pułapce luksusowych biur na Manhattanie stracili kontakt z rze-
czywistością. Zapomnieli całkiem o tym, że rynek jest zbudowany

● str. 73
z ludzi, którzy mają emocje i w pewnych ekstremalnych warunkach

ich zachowanie nie jest absolutnie racjonalne!!! Rynek nie jest ja-
kimś molekularnym tworem, którego zachowanie można obliczyć
przy pomocy wzorów matematycznych!!!
Wtedy to większość banków, grup inwestycyjnych i inwestorów za-

częła się od nich odwracać, co bardzo przyspieszyło proces upadku.
Wielu na Wall Street zaczęło im się odpłacać za ich arogancję bez
granic, wbijając im z radością nóż w plecy, izolując ich od rynku,
kontrolując konta, gdy chcieli przeprowadzać transakcje itd.
Geniusze z LTCM nie rozumieli, dlaczego rynek stracił apetyt na ro-

bienie z nimi interesów. We wrześniu 1998 LTCM było już martwe,
tracąc ponad 4 miliardy dolarów w przeciągu 4 miesięcy! Jedynie
w ciągu 2 dni w sierpniu tracili ponad 500 milionów dolarów każde-
go dnia! Wydarzenie to doprowadziło do kryzysu gospodarczego
i władze federalne były zmuszone interweniować, aby uniknąć recesji
ekonomicznej. Fortuny zostały bezpowrotnie stracone, ale także re-
putacje…
Jak to było możliwe?
W wywiadzie przeprowadzonym z Rogerem Lowensteinem, autorem

książki: „When Genius Failed”, w której opisał wzrost i upadek
LTCM, czytamy:
„W historii tej są dwa morały. Jeden to opowieść o tym, jak niebez-

pieczna jest ludzka inteligencja, leżąca na pograniczu geniuszu, gdy
zaczyna tracić zdrowy ludzki rozsądek! Natomiast w odniesieniu do
rynków finansowych – jest to ostrzeżenie przed zbytnim zdaniem się
na matematycznie generowane modele i teorie ekonomiczne”.

● str. 74
Krotko mówiąc: LTCM popełniła dwa poważne błędy. Po pierwsze,

w ich strategii handlu (czy też rozumowaniu) wyraźnie nie było miej-
sca na te, tak typowe dla rynków finansowych, wydarzenia ekstre-
malne, których nastąpienia nigdy nie należy ignorować, bo nie wia-
domo, co się wydarzy jutro. Po drugie, prowadzili swoje transakcje
ze zbyt wysokim lewarkiem.
W tym czasie Rosjanie ogłosili niewypłacalność, co przyniosło kata-

strofalne skutki, przyczyniając się do początków kryzysu, który miał
miejsce pod koniec lat 90. i początku lat 2000. To z kolei pociągnęło
za sobą inne konsekwencje, jak kryzys w Azji i Ameryce Południowej
(kryzys argentyński itd.). Jeśli geniusze, którzy stali za LTCM, zapo-
mnieliby na chwilę o swoim genialnym systemie, traktując zaistniałą
sytuację jako wyjątkową, to z pewnością istnieliby do dzisiaj.
Zamiast jednak posłużyć się zwykłym chłopskim rozumem, oparli

wszystkie swoje decyzje na jakimś matematycznie generowanym sys-
temie, co naprawdę jest trudne do uwierzenia. Było to coś w stylu za-
uroczenia. Działało w przeszłości, to z pewnością będzie też działało
i teraz, i w przyszłości. Model ten jednak nie był w stanie objąć nie-
obliczalności ludzkich reakcji w sytuacjach skrajnie podbramko-
wych, doprowadzając do tego, że kompletnie stracili głowy.
Ucz się z historii
Gdy LTCM się wykrwawiało, Meriwether próbując ratować firmę

skontaktował się z miliarderem Georgem Sorosem, pytając go, czy
nie byłby zainteresowany zainwestowaniem 500 milinów dolarów.
Król spekulantów, który tylko w przeciągu kilku dni w roku 1992 za-
robił 1 miliard dolarów, powiedział, że wyłoży takie pieniądze, jeśli
Meriwether zrobi to samo ;) Później Soros tylko skomentował to zda-
rzenie, mówiąc:

● str. 75
„Mieliśmy skrajnie różne spojrzenia na rynek.
Long-Term Capital Management miało wizję rynku jako stabilnego

systemu, w którym ceny poruszają się wokół centralnego punktu,
szukając balansu. Ja natomiast widziałem rynek jako organiczny
i nieprzewidywalny twór, na który bezustannie mają wpływ otaczają-
ce nas wydarzenia.
Nie uważałem, aby rynek był jakimś sterylnym i abstrakcyjnym zja-

wiskiem, którego reakcje można przewidzieć przy pomocy matema-
tycznych wzorów”.
(Roger Lowenstein, „When Genius Failed”)
Powyższa historia doskonale odzwierciedla to, co się może stać, gdy

gdzieś po drodze zatracimy swój zwykły zdrowy rozsądek. Jeśli ktoś
Ci mówi „zrób A”, to powinieneś się automatycznie zastanowić – dla-
czego nie B? Jeśli otwierasz transakcję z założeniem, że cena pójdzie
w górę, to zawsze musisz mieć w głowie migającą lampkę: a co bę-
dzie, jeśli pójdzie w dół? Czy mam jakiś plan alternatywny?
Przyjrzyjmy się teraz nieco bliżej problemowi z lewarkiem, gdyż to

właśnie on był jednym z głównych powodów plajty LTCM. Leverage
jest wszędzie prezentowany jako coś niezwykle pozytywnego, no, być
może nieco ryzykownego, ale można z tym żyć, jeśli się zabezpiecza
wszystkie swoje pozycje stop/loss. („Cut your losses, run your
profits” – rozbrzmiewa to wszędzie).
Mnie bardziej przypada do gustu coś, co jest całkowitą odwrotnością

powyższego, no ale jak to osiągnąć? To dosyć proste... Handluj z ni-
skim lewarkiem, a wtedy będziesz mógł w znacznie większym stop-

● str. 76
niu zaakceptować negatywne zachowania rynku, czekając cierpliwie

na to, aż rozwój cen znów się stanie dla nas przychylny.
To, o czym wspominałem, to dwa największe atuty, jakie

mamy w handlu, mianowicie ostrożność i niski lewarek.
Pragnę Ci przypomnieć, że Twój własny system handlu, to nic innego
niż Twój własny plan przedsięwzięcia, który musi uwzględniać
wszystkie aspekty handlu.
Dopilnuj więc, aby był dokładnie przemyślany, bo nie wystarczy je-

dynie nauczyć się wysyłać komendy! W Twój system musi być wbu-
dowana cała filozofia handlu z celami, jakie pragniesz osiągnąć, zro-
zumienie rynku i siebie samego. Dopiero wtedy będziesz w stanie
przekierować część pieniędzy wpływających do kieszeni Twojego
brokera tak, aby zaczęły wpływać do Twojej.
3.2. Atuty filozofii myślenia
Na początek musisz postawić sam sobie kilka zasadniczych pytań:
 Dlaczego miałbyś się zainteresować czymś takim jak trading, gdy

w początkowej fazie istnieje tak wysokie ryzyko utraty pieniędzy?
 Czy wiesz naprawdę, w co się pakujesz?
 Czy zdajesz sobie sprawę z tego, że niektóre doświadczenia zwią-
zane z Forexem mogą Ci naprawdę sprawić ból?
 Bycie realistą już od początku, a więc nieposiadanie zbyt wygóro-
wanych oczekiwań, to jeden z Twoich najważniejszych atutów!
Pamiętaj, że Twoje nastawienie i oczekiwania będą leżały w ścisłej
relacji do Twoich sukcesów czy też ich braku!
 Czy posiadasz już jakieś doświadczenie w handlu?

● str. 77
3.2. Atuty filozofii myślenia
 Czy Twoja motywacja zostania traderem jest jedynie czysto eko-

nomiczna, bo pragniesz mieć wielki dom i ferrari?
 Czy też Twoje zainteresowania są głównie związane z ekonomią,
rynkami finansowymi i czystym zamiłowaniem do wiedzy o lu-
dziach i świecie?
 Musisz po prostu odpowiedzieć sobie na pytanie, czy handel wa-
lutami ma być dla Ciebie życiowym wyzwaniem intelektualnym,
czy też tylko drogą do zdobycia szybkiego szmalu?
 Wszystko to – i jeszcze troszkę – musisz zdefiniować już na sa-
mym początku.
Ta książka powinna być dla Ciebie jak dla pilotów „check lista”, przy
pomocy której dokładnie sprawdzają funkcjonowanie wszystkich
systemów krok po kroku, włączając je, zanim włączą silniki i zaczną
kołować na pas startowy. Twoje motywacje staną się częścią Twojego
systemu. Dlatego też trading zaczyna się jeszcze na długo, zanim
otworzysz swoje pierwsze konto i zaczniesz naciskać przyciski ko-
mend! Twój trading ma się stać biznesem, a Twój biznes tra-
dingiem.
3.3. Najprostsza strategia
Już o tym wspominałem, że nie powinno się dodatkowo kompliko-

wać rzeczy, które i tak są skomplikowane. Wręcz odwrotnie, powin-
no się je upraszczać tak daleko, jak to jest tylko możliwe, jeśli to na-
turalnie nie zaszkodzi samej koncepcji.
Metoda handlu, jaką omawiamy, to Median czy też Grid Trading,

u której podstaw leżą analizy relacji. Ten typ analiz łączy kilka głów-
nych faktorów, które wywierają wpływ na rynki walutowe w najwięk-
szym stopniu. Podstawą rozumowania jest to, aby szczególnie w po-

● str. 78
3.3. Najprostsza strategia
czątkowej fazie uprościć strategię handlu w tak dużej mierze, jak to

tylko jest możliwe, bez zbytnich kompromisów kosztem opłacalności,
a głównie bezpieczeństwa kapitału.
Ta strategia to główny filar, na którym stoi cała koncepcja. W począt-

kowej fazie należy otworzyć sobie demo-konto, aby przeprowadzać
swoje pierwsze transakcje bez ryzyka utraty pieniędzy. Jednakże już
od pierwszego dnia należy traktować to konto ze śmiertelną powagą,
tak aby już od początku uczyć się właściwych norm i zasad bezpie-
czeństwa. Aby tym sposobem, po rozpoczęciu handlu na prawdzi-
wym koncie, mieć już „we krwi” wszystkie te właściwe odruchy, które
są niezbędnym składnikiem sukcesu.
3.4. Atut – jedna para walut
Samo rozpoczęcie handlu w oparciu o analizy fundamentalne jest już

wystarczająco dużym wyzwaniem, gdyż należy poznać wszystkie me-
chanizmy i zależności, według których działa rynek. Aby więc dać so-
bie szansę dogłębnego poznania mechanizmów rynku, jakie kierują
cenami walut, należy wybrać jedną z największych par walut, np.
GBP/USD lub też EUR/USD i tylko na niej się skoncentrować.
Tym sposobem w kilka miesięcy da Ci to możliwość poznania tajni-

ków rynku tej pary, a wtedy, gdy uznasz za właściwe zainteresowanie
się jakąś dodatkowa parą, to będzie to już Twój wybór. Wybierając
od razu kilka par walut, nic na tym nie zyskując doprowadzisz tylko
do chaosu, gdyż rodzaj indeksów i czynników ekonomicznych wpły-
wających na różne waluty jest skrajnie różny.
Pamiętaj, że wybierając jedynie jedną parę, np. EUR/USD, będziesz

musiał śledzić wszystkie dane ekonomiczne Ameryki Północnej i ca-

● str. 79
3.4. Atut – jedna para walut
łej EU, co dla początkującego jest poważnym wyzwaniem. Jeśli więc

do tego jeszcze dodasz np. jena, to będzie oznaczało, że dojdą Ci ana-
lizy całego rynku azjatyckiego itd…
Pamiętaj też o tym, że handlując kilkoma parami walut – będziesz

miał gwarancję wyższych zysków… To absolutnie nie jest prawda!
Lepiej więc zostać ekspertem jednej strefy ekonomicznej i po mi-
strzowsku prowadzić handel, niż narobić sobie zamętu, co bez wąt-
pienia prędzej, a nie później doprowadzi do poważnych strat.
3.5. Atut – jeden lot
Jeśli się zaczniesz posługiwać zbyt wysokim lewarkiem, to

bez wątpienia poniesiesz porażkę!!! Nie przesadzam, więc
potraktuj to ostrzeżenie ze śmiertelną powagą! Respektu-
jąc tylko tę zasadę – zwiększysz swoje szanse powodzenia
o ponad 90%!!!
Zasada niskiego lewarka jest ściśle związana z właśnie tą

metodą handlu, którą omawiamy. Jest to podstawowe
uwarunkowanie, bez którego cała strategia nie funkcjonu-
je. Jeśli więc miałbyś się tej zasady nie trzymać, to bezsen-
sowne byłoby czytanie tej książki.
Posługując się w tej książce określeniem 1 lot, mam zawsze na myśli

1 mini lot, a więc transakcję wielkości 10 tysięcy $, gdyż posługiwa-
nie się standardowymi transakcjami (duży lot) na sumę 100 tys dola-
rów jest w tej strategii dozwolone tylko wtedy, gdy się ma na koncie
transakcyjnym ponad 100 tys. dolarów wkładu inicjalnego.

● str. 80
Następną ważną rzeczą, której należy się nauczyć, jest rozróżnianie

znaczenia takich pojęć, jak transakcja i pozycja. Pozycja to wła-
śnie jeden lot otwarty na określonym poziomie cenowym dla danej
pary walut. Nie oznacza to jednak, że nie może istnieć więcej pozycji,
które wchodzą w skład danej transakcji. Można np. otworzyć 5 pozy-
cji składających się na jedną transakcje, np. dla pary EUR/USD.
Myślą przewodnią w tej strategii jest to, aby zamiast otwierania jed-
nej transakcji na np. 60 tys. dolarów, podejmując decyzję ostateczną
w skutkach, otwierać w miejsce tego 6 pozycji, i to na różnych pozio-
mach cenowych. Tym sposobem zmniejsza się kwotę ryzyka o przy-
najmniej 60%, dlatego też metoda ta nazywana jest mianem „Pyra-
mid Trading”, gdyż struktura transakcji układa się w strukturę pi-
ramidalną. Do detali, jak takie struktury budować i dlaczego, nawią-
żę nieco później, a teraz powrócimy do kwestii 1 lota i samej kwestii
bezpieczeństwa.
Moim obowiązkiem, jako nauczyciela, jest przede wszystkim ostrzec

Cię przed największymi zagrożeniami związanymi z handlem walut,
aby następnie nauczyć Cię, jak stworzyć strategię, która by te zagro-
żenia ograniczyła w tak dużym stopniu, jak to tylko jest możliwe.
Do takich ostrzeżeń zalicza się mit, który wszyscy lansują w sieci, że:
Trading z wysokim lewarkiem jest szansą na zdobycie fortuny,
i absolutnie nie jest to ryzykowne, jeśli tylko zachowasz ostrożność,
zabezpieczając wszystkie swoje transakcje funkcjami stop/loss!!!”.
Lansowanie takich twierdzeń jest wręcz przestępstwem.
Ze względów samego bezpieczeństwa nie powinno się rekomendo-

wać tego, by stawiać wszystko na jedną kartę, angażując w jedną czy

● str. 81
też dwie transakcje wszystkie pieniądze, jakie się ma dostępne do

handlu.
Stawiając wszystko naraz (jedna transakcja), stawiamy wszystko na

jedną szalę, co może oznaczać zysk albo też pokaźną stratę, jeśli cena
pójdzie w innym kierunku niż zakładaliśmy! Wybierając natomiast
alternatywne transakcje z kilkoma pozycjami – znacznie zmniejsza-
my kwotę ryzyka, jednocześnie dając sobie większe szanse zarobienia
pieniędzy.
Popatrz, proszę, na poniższy przykład:
Na koncie posiadasz 10 000$ wkładu gotówkowego, co przy lewarku

100:1 daje Ci możliwość przeprowadzania transakcji na sumę 1 mi-
liona dolarów. W związku z tym, że dopuszczalne zasady bezpieczeń-
stwa kapitału nie zezwalają Ci na angażowanie wyższej sumy niż 10%
dostępnego kapitału na koncie, oznacza to, że masz prawo otworzyć
transakcję na sumę do 100 tys. dolarów, co oznacza lewarek 10:1,
a więc pożyczasz 10$ na każdego posiadanego na koncie dolara.
Alt. 1
Stawiamy wszystko na jedną długą transakcję, angażując w nią 10

mini lotów i umieszczając stop/loss 35 pipsów poniżej ceny zakupu.
Chwilę później cena rusza w odwrotnym kierunku niż zakładaliśmy,
a więc w dół, uaktywniając stop/loss. W rezultacie tracimy 350 $, co
stanowi 3,5% posiadanego wkładu. Chwilę później, a więc 55 pipsów
poniżej ceny zakupu, cena zawraca i idzie w tym kierunku, w jakim
pragnęliśmy, aby poszła, ale dla nas już jest po wszystkim. Cena idzie
20 pipsów powyżej ceny otwarcia naszej już nieistniejącej pozycji
i tam się na razie zatrzymuje.

● str. 82
Alt. 2
Identyczna sytuacja – inna strategia. Zamiast otwierania jednej

transakcji, dzielimy ją na 10 pozycji. Otwieramy na początek 3 trans-
akcje i wtedy cena idzie 55 pipsów w dół. W związku z tym, że zasada
techniki piramidalnej jest taka, że otwieramy transakcje na różnych
poziomach cenowych, np. co 50 pipsów nie uaktywniając stop/loss,
to w chwili, gdy cena naszych 3 transakcji jest –50 pipsów, otwiera-
my następne 4 pozycje. Cena idzie jeszcze 5 pipsów niżej i zawraca,
idąc najpierw z powrotem do ceny otwarcia pierwszych 3 pozycji,
a potem jeszcze 20 pipsów.
W rezultacie takiej strategii otrzymujemy wynik zyskowności:
3 x 20 pipsów x 1 $ = 60 $
4 x 70 pipsów x 1$ = 280 $
co w sumie daje 340$ zysku!
Powyższy przykład ilustruje dość dobrze, jakie zagrożenia są związa-

ne z ruchami cen na chybił trafił w małych sekwencjach czasowych.
Stawiając wszystko na jedną kartę (jak w alternatywie 1.), w sytuacji,

gdy przewidywalność kierunku ruchu ceny w tych sekwencjach leży
na poziomie 50/50, jest dość karkołomne. Lepiej więc nauczyć się
chronienia już od początku, aby wyeliminować ten czynnik nieobli-
czalności rynku.
Pamiętaj też, że prowadzisz transakcje głównie za pożyczo-

ne pieniądze!
Czy możesz sobie wyobrazić przedsiębiorcę, np. sklepikarza, który

sprzedaje elektronikę, kupując ją prawie w całości za pożyczone pie-

● str. 83
niądze, aby potem tracić na co drugiej transakcji, ponosić koszty

własne, mieć opłaty za kredyty itd.? Jakie szanse miałby na prze-
trwanie choćby kilku miesięcy z takim planowaniem swojego przed-
sięwzięcia?
Pomyśl o tym i zastanów się, jak długo można pociągnąć jakiekol-

wiek przedsięwzięcie, pracując z tak wysokim faktorem strat i ryzy-
ka? Ja nie akceptuję tak wysokiego ryzyka. W miejsce tego wybieram
strategię, która mi pozwala redukować kwotę ryzyka do minimum
poprzez otwieranie większej ilości mniejszych transakcji. Transakcji,
które na dodatek można otworzyć dopiero wtedy, gdy pozycja przy-
nosi już tylko zyski.
Nie podoba mi się też pomysł z bardzo określonymi cenami kupna

i sprzedaży. W miejsce tego wolę opierać swoją strategię na ogólnie
pojętych poziomach cen, które leżą w mojej własnej strefie komfortu.
Pamiętaj więc, aby posługując się tą strategią, nigdy nie angażować

w swoje transakcje więcej niż 10% swojego kapitału, co oznacza leve-
rage 10:1. Wolno Ci to będzie robić w ekstremalnie przychylnych sy-
tuacjach, gdy rynek jest łatwy. W innych okolicznościach, a więc wte-
dy gdy rynek jest bardziej nieprzychylny, należy redukować wysta-
wianie się na ryzyko, handlując z lewarkiem 5:1.
3.6. Atut – jeden kierunek
Opisana powyżej strategia funkcjonuje najlepiej w sytuacji, gdy han-

dlujemy tylko w jednym kierunku, a mianowicie w kierunku główne-
go trendu fundamentalnego.

● str. 84
Wtedy staje się łatwe określanie poziomów cenowych wewnątrz stre-

fy komfortu, opierającej się na wartości średniej (Median Grid).
W strefie tej, która leży pod, jak i nad wartością średnią, łatwo okre-
ślić punkty, w których należy wstawić swoje pozycje. Po uczynieniu
tego przestaje być aż tak znaczące, ile czasu zajmie to, aby dany po-
ziom transakcji zamknąć z zyskiem, gdyż czas pracuje na korzyść tej
strategii.
Cały czas mówimy dość dużo o zasadach czy też regułach. Jak my-
ślisz, dlaczego jest to aż tak ważne? Z pewnością słyszałeś o tym, że
mózg ludzki lub jego część zaangażowana w świadome myślenie to
najwyżej 3% jego pojemności. Jak sądzisz, jakie funkcje spełnia te
pozostałe 97%? To tylko taka masa, której zadaniem jest wypełnienie
czaszki ;)
Dowcip polega na tym, że to właśnie ta część mózgu funkcjonuje na

płaszczyźnie podświadomości! Poprzez to, że już od pierwszego dnia
handlu zaczynamy się trzymać pewnych określonych nawyków, pro-
gramujemy swoją podświadomość do wypełniania właśnie takich,
a nie innych sposobów postępowania. Nawyków, które z czasem sta-
ną się przyzwyczajeniami, regulującymi także stan emocjonalny
związany z określonym rodzajem stymulacji, jakiemu będziemy pod-
dawani.
Wyobraź sobie teraz analogiczną sytuację:
Jesteś posiadaczem konta transakcyjnego, na którym jest 10 000 $.

Jeśli Twoje zasady bezpieczeństwa zezwalają Ci na otwieranie trans-
akcji na 10% posiadanego kapitału, oznacza to możliwość otwarcia
jednej dużej transakcji (standard lot). Jeśli teraz zdarzyłoby się coś,
co jest dość nagminne, że po otwarciu 4 transakcji z rzędu straciłbyś

● str. 85
swój stop/loss, leżący na poziomie 50 pipsów, oznaczałoby to stratę

2 000 $, a więc 20% posiadanego kapitału.
Konsekwencją tego jest także to, że po takich stratach wprost pro-

porcjonalnie wzrastać będzie kwota ryzyka, jakie podejmujesz otwie-
rając każdą następną transakcję. Gdy na koncie było 10 000 $,
otwarcie jednej pozycji oznaczało lewarek 10:1, ale jeśli posiadałbyś
na koncie 8 000 $, to koszt otwarcia jednej pozycji oznaczałby lewa-
rek 12,5:1, przy 5 000 na koncie 20% itd…
Ten fakt powoduje, że wraz ze stratami wystawiamy się na coraz

wyższy stopień ryzyka, co tylko zwiększa zagrożenie, powodując do-
datkowy stres itd. Jest to taka negatywna spirala, którą niełatwo
przerwać.
Jeśli natomiast w miejsce tego posługiwałbyś się małymi lotami, to

możesz w analogicznej sytuacji otworzyć ich 10, a na dodatek na róż-
nych poziomach cenowych, co nie wystawia Cię na aż tak wielkie ry-
zyko, gdyż w przypadku, gdy rynek zaczyna się zwracać przeciwko
Tobie, zawsze masz możliwość zamknięcia pozycji w jakimś określo-
nym poziomie. A to redukuje straty kilkukrotnie!
W ten oto sposób można zagwarantować sobie wyższe bezpieczeń-

stwo kapitału, dać sobie większe pole do manewrowania, posiadając
więcej opcji rozwiązania problemu, przy jednoczesnym zapewnieniu
sobie pewnego komfortu emocjonalnego, redukując stres wiążący się
z ryzykiem.
Bezpieczeństwo i emocjonalny komfort automatycznie zwiększają

wiarę w siebie, zadowolenie i motywację, dając tym sposobem szansę
poprawienia wyników opłacalności Twojego konta. Aby jednak ten
wewnętrzny spokój, ten emocjonalny balans osiągnąć, należy po-

● str. 86
dejść do handlu i kwestii zysków z dużym zrozumieniem i umiarem,

aby nie skazać się samemu – poprzez nierealistyczne oczekiwania
i zachłanność – na piekło duchowych rozterek i bezustannego stresu.
Pamiętaj, żeby nie osiągać wysokich celów kosztem wewnętrznego

spokoju, rodziny i przyjaciół, gdyż to są rzeczy nadrzędne, dające
nam wewnętrzną równowagę i szczęście, którego nie będą w stanie
zastąpić żadne pieniądze!
Poprzez możliwość otwarcia wielu mniejszych transakcji jednocze-

śnie uzyskuje się też znacznie lepszą szansę wykorzystania lewarka.
Funkcjonuje to tak, że w sytuacji, gdy nie jesteś pewny, co się wyda-

rzy z cenami w najbliższej przyszłości, mając tylko przeczucie, że ce-
na danej pary pójdzie w górę, stawiasz jedynie 1/10 sumy, jaką mo-
żesz postawić na to „przeczucie”, np. 1% dostępnego kapitału. Dopie-
ro w sytuacji, gdy „czucie” by się potwierdziło, zwiększasz sukcesyw-
nie ilość transakcji, będąc już jednak na pozycji wygranej, gdyż po-
siadasz potwierdzony kierunek ruchu cen. Zwiększa się tylko pozy-
cje, aby podnieść opłacalność.
W przypadku gdyby cena poszła w odwrotnym kierunku – też nie-

wiele ryzykujesz, gdyż posiadając jedynie małą transakcję testową –
możesz ją pozostawić, aby czekała na lepsze czasy, gdy cena zawróci,
lub też zlikwidować transakcję z minimalną stratą. Znałem wielu na-
prawdę inteligentnych ludzi, którzy jednak nie dopuszczali do siebie
myśli, że zbyt wysoki lewarek może być aż tak niebezpieczny.
W przekonaniu więc, że da on im pełne bogactwo, ryzykowali do

chwili, aż zesłał im ból i zawód! Musisz zawsze mieć w pamięci fakt,
że w tradingu jest miejsce na pewną dozę szczęścia, podobnie jak
w hazardzie, i jeśli dasz się ponieść emocjom, licząc jedynie na to, że

● str. 87
to „szczęście” zostanie przy Tobie na zawsze, zapewniam Cię, że się

poważnie zawiedziesz.
Znacznie inteligentniejszą strategią jest nieliczenie na szczęście, aby

w miejsce tego stworzyć ostrożną i bezpieczną strategię, która ma już
od początku wkalkulowane ryzyko związane z nieobliczalnością za-
chowań rynku. Tajemnica sukcesu leży w tym, aby potrafić wykorzy-
stać posiadany kapitał w możliwie jak najbardziej skuteczny sposób.
Nie istnieją na tym świecie ekspresowe recepty na bogactwo.
Ludzie tworzą co prawda swoje własne przepisy na bogactwo, potra-

fią rozegrać swoją życiową partię maksymalnie dobrze poprzez mak-
symalne wykorzystanie tych atutów, jakie im los wetknął w ręce. Nie
daj się motywować przez ludzi, w których interesie nie jest absolut-
nie Twoje dobro, do nazbyt karkołomnego postępowania. Jeśli masz
potrzebę hazardu, to radziłbym Ci zamiast Forexu iść do kasyna, tam
też stracisz wszystkie swoje pieniądze, ale odbędzie się to w znacznie
weselszej atmosferze.
3.7. Dodatkowe zalety metody

Median Trading
Inną, niezwykle ważną zaletą otwierania większej ilości transakcji,

rozkładanych na kilku poziomach cenowych, jest to, że daje to możli-
wość redukowania skutków i zagrożeń dla konta, jakie może przy-
nieść posiadanie negatywnych pozycji.
Popatrzmy na następujący przykład:
1. Załóżmy, że posiadamy konto transakcyjne, na którym mamy

10 000 $. Otwierając jedną dużą pozycje (standard lot) na sumę

● str. 88
3.7. Dodatkowe zalety metody Median Trading
100 tys. $, podejmujemy poważną decyzję, która zawsze oznacza

poniesienie jakichś konsekwencji.
W przypadku gdyby cena zwróciła się przeciwko nam, mielibyśmy

alternatywę, czyli dwa wyjścia – i żadne z nich nie jest zbyt dobre.
Pierwsze: tak szybko, jak to możliwe, zlikwidować pozycję, tracąc
swój margines bezpieczeństwa, a więc swój stop/loss, podczas gdy
drugą jest pozostawienie pozycji i liczenie na to, że wkrótce cena
zawróci i wszystko się wyrówna. Co jednak, gdyby tak się nie stało
i cena tylko kontynuowałaby marsz w nieprzychylnym dla nas kie-
runku?
2. Wybierając strategię dzielenia swojej pozycji na kilka części skła-

dowych, znajdujemy się w skrajnie innej sytuacji, gdyż nie zmusza
to nas do podejmowania jakichkolwiek radykalnych decyzji.
Otwierając na początku transakcję na sumę 2 mini lots, uzyskujemy

możliwość sprawdzenia naszej teorii, że cena pójdzie tam, gdzie za-
kładaliśmy, że pójdzie. Jeśli to uczyni, to dokładamy jeszcze kilka po-
zycji, nic już nie ryzykując. Jeśli natomiast zaczęłaby iść przeciwko
nam, to nie denerwujemy się zbytnio, pozwalając jej iść w negatyw-
nym kierunku do minus 60 pipsów, a wtedy zamykamy pozycję, tra-
cąc jedynie 1/5 tej sumy, jaką byśmy stracili w pierwszej alternaty-
wie.
Posiadanie kilku mniejszych transakcji, które składają się na daną

pozycję, daje też możliwość zredukowania zagrożenia, czyli możemy
zlikwidować np. połowę posiadanych transakcji, zostawiając resztę,
aby poczekała na to, aż cena zawróci. Możliwość redukowania kwoty
ryzyka jest niezwykle ważna.

● str. 89
Pomyśl o tym, że w kasynie nie miałbyś tej możliwości, gdyż tam ry-
zykuje się wszystko, co leży na stole – bez możliwości ograniczenia
ewentualnych strat czy też zaczekania na następne rozdanie, a może
jeszcze następne. Tutaj natomiast, otwierając transakcję w kierunku
głównego trendu fundamentalnego, można mieć zawsze świado-
mość, że się ma minimum 90% szans na to, że cena zawróci i znów
pójdzie w tym kierunku, jaki obstawialiśmy.
Obstawianie wszystkich transakcji funkcją stop/loss czy też zamyka-

nie ich przedwcześnie naraża nas na niepotrzebne straty, gdyż
w 90% przypadkach nie jest to potrzebne, ponieważ ruchy cen leżą
w pewnym przedziale odchyleń w górę i w dół, niemającym większe-
go znaczenia ani wpływu na główne trendy fundamentalne.
Bardziej opłacalne jest danie otwieranym pozycjom nieco więcej

miejsca i czasu na dojrzenie, zanim podejmiemy decyzję o zamknię-
ciu pozycji. Przekonasz się z czasem sam, że zbyt pochopne decyzje
są zazwyczaj dość kosztowne w takim samym stopniu, jak stawianie
wszystkich swoich pieniędzy na jedną czy też dwie duże pozycje.
Duże transakcje ograniczają w znacznym stopniu wszystkie te atuty,

jakie oferuje handel małymi transakcjami. Jest wtedy dokładnie tak,
jak w kasynie: wszystko albo nic. Nie wyzbywaj się więc dobrowolnie
tego superasa z rękawa. Dodatkową zaletą jest to, że otwierając wiele
małych transakcji, możemy zdecydować o tym, aby część z nich po-
została w krótkich przedziałach czasowych, podczas gdy inne można
pozostawić otwarte na dłużej, aby wykorzystać lepiej długotermino-
we trendy.
Takie postępowanie oferuje dodatkowe atuty, gdyż w niektórych

okolicznościach, gdy rozwój cen jest bardzo stabilny, warto jest ob-
stawiać dłuższe periody transakcyjne. Jedną z tych rzeczy, która

● str. 90
przyciąga ludzi do Forexu, jest to, że tutaj można otwierać pozycje,

które idą w obu kierunkach. Cecha ta w połączeniu z dużą
ruchliwością rynku sprawia, że Forex staje się naprawdę czymś, co
jest wyjątkowo atrakcyjne dla handlu w krótkich sekwencjach
czasowych.
Omawiana przez nas metoda z wartością średnią doskonale nadaje

się do handlu w obu kierunkach, lecz pomimo wszystko nie reko-
mendowałbym tego głównie z powodów czysto psychologicznych.
Taka strategia po prostu wprowadza pewien zamęt w samą funkcję

planowania strategii, utrudniając handel i ograniczając te możliwo-
ści, jakie oferuje obstawianie piramidalne. Poza tym wtedy należało-
by w większym stopniu zdać się na funkcję stop/loss itd. Radziłbym
Ci zrezygnować z tej myśli, przynajmniej do czasu, aż staniesz się
bardziej doświadczonym traderem, a wtedy będziesz mógł do tego
tematu wrócić i dokładniej go przemyśleć.
Pamiętaj, że reguła w handlu jest taka, że im większe szanse na prze-

chwycenie pozytywnych transakcji sobie dajesz, tym wyższa będzie
kwota ryzyka, a więc ilość negatywnych dla konta transakcji, co w su-
mie może oznaczać więcej pracy, większą ilość transakcji, więcej za-
angażowania, wyższe obroty, a więc zyski i straty, przy częstokroć
identycznej kwocie końcowej opłacalności.
To, na co pragnę zwrócić Twoją uwagę, to fakt, że ilość wykonywa-

nych transakcji, wkładu godzin pracy, stresu i adrenaliny nie ma wie-
le wspólnego z końcowym rezultatem na koncie.
Dlatego siedzenie przed monitorem 16 godzin na dobę i obstawianie

200 transakcji tygodniowo nie gwarantuje wyższej opłacalności niż
2 godziny pracy dziennie i 10 transakcji tygodniowo. Szarżując mo-

● str. 91
żesz jedynie uzyskać efekt skutecznego samowyniszczania swojej

energii i odporności emocjonalnej. Takie podejście do handlu niesie
zagrożenie wypalenia się wewnętrznego, co w efekcie grozi przemę-
czeniem i oznakami silnej depresji!
Wszystko to sprawia, że w pogoni za zyskami można sobie wyrządzić

poważną krzywdę, a naprawdę nie jest to wszystko warte tego, aby
się nabawić zdrowotnych problemów. Prowadzenie transakcji, które
idą przeciwko trendowi, oznacza wyższe zagrożenie i wyższą kwotę
ryzyka niż handel z trendem.
Nie twierdzę absolutnie, że zarabianie pieniędzy tą technika jest nie-

możliwe, gdyż wiem, że bardzo wielu traderów tą metodą się na co
dzień z powodzeniem posługuje. Uważam tylko, że handel z trendem
eliminuje dużo stresu i dodatkowej pracy, co samo w sobie jest bar-
dzo dużo warte. Metoda ta nauczy Cię jednocześnie samodyscypliny
i cierpliwości, a to są niezwykle ważne cechy w handlu, które z cza-
sem staną się Twoim dodatkowym atutem.
Nauczenie się eliminowania czynnika stresu to nie lada stuka.

W zasadzie oznacza to zaakceptowanie faktu, że tak naprawdę to nic,
co się dzieje dzisiaj, nie dzieje się po raz ostatni. Te same możliwości
będą znów jutro, pojutrze itd., więc nie warto rwać włosów z powodu
jakiejś tam niewykorzystanej szansy na zarobienie kilku dolarów :)
Posiadanie cierpliwości i umiejętność czekania na swoją chwilę to

bardzo cenne cechy, gdyż ich brak i stres są powodem popełniania
największych błędów, bo nie ma nic gorszego niż pochopne decyzje,
powodowane emocjami. Jeśli się zaakceptuje ten fakt, że w chwilę po
otwarciu transakcji cena może iść w dowolnym kierunku, to będzie
oznaczało, że rozumie się wartość takich cech jak cierpliwość, jaka
jest potrzebna do handlu w jednym kierunku (kierunku trendu).

● str. 92
Jako trader będziesz zmuszony odnaleźć pewien wewnętrzny balans,

pewną harmonię, która pozwoli Ci odnosić sukcesy i zarazem nor-
malnie funkcjonować, gdyż jako ludzie nie jesteśmy stworzeni do te-
go, aby żyć i normalnie funkcjonować pod bezustanną presją.
Dlatego będziesz musiał pamiętać o tym, aby nie komplikować rze-

czy, które i tak są już wystarczająco skomplikowane. Nie rób sobie
nigdy wyrzutów w stylu: „Och, gdybym tylko wiedział, to było prze-
cież takie oczywiste” – to całkowicie bez sensu. Łatwo jest być mą-
drym po fakcie.
Dlatego też w przypadku handlu w jednym kierunku należy podcho-

dzić do problemu cen idących w innym kierunku, niżbyśmy pragnęli,
ze stoickim spokojem, wychodząc z założenia, że jeśli cena idzie
w odwrotnym kierunku, to nadarzy się wspaniała okazja, aby dana
waluta, gdy zawróci, stworzyła nam dodatkową szansę na zarobienie
pieniędzy.
Tym sposobem można np. tanio dokupić kilka transakcji, gdy cena
jest dla periodu najniższa, aby potem sprzedać z maksymalnym zy-
skiem.
3.8. Jak redukować kwotę ryzyka
Redukowanie kwoty ryzyka nie oznacza racjonalizowania rzeczy ne-

gatywnych, np. strat, poprzez zwalanie winy na wszystko wokół
i wszystkich innych, aby tylko nie na samego siebie. Jest to najgorsza
rzecz, którą można robić, bo bez względu na wszystko – sami jeste-
śmy odpowiedzialni za nasze niepowodzenia, a nieumiejętność bycia
samokrytycznym jedynie pogarsza sytuację, nie dając nam możliwo-
ści uczenia się.

● str. 93
Aby unikać takich uproszczeń czy też „ułatwiających życie” pokus,

należy uzbroić się w solidne podstawy wiedzy teoretycznej, posiadać
porządny system, przemyślane zasady bezpieczeństwa itd… Wtedy
potrzeba „racjonalizowania” niepowodzeń w naturalny sposób zosta-
nie zredukowana do minimum. Tym sposobem można zredukować
czynnik „pecha”, który i tak ma zazwyczaj związek ze zbyt wysokim
lewarkiem.
Moją radą jest, szczególnie z początku:
Naucz się najpierw prowadzić swoje konto bez lewarka!

Dopiero w chwili, gdy udowodnisz sobie, że potrafisz zara-
biać pieniądze 1:1, lub też w najgorszym przypadku z lewar-
kiem 3:1, będziesz miał prawo podnieść lewarek do pozio-
mu 5:1 i być może z czasem do 10:1, ale nigdy powyżej!
Jeśli nie potrafisz zarabiać pieniędzy prowadząc konto

przez okres np. 6 miesięcy tak, aby pokazywało stabilną zy-
skowność, to jakie będziesz miał szanse odnieść sukces,
podnosząc lewarek?
Nigdy, ale to nigdy nie daj się skusić myśli: „teraz nadarza się okazja
zarobić pieniądze”, podwyższając lewarek znacznie ponad dozwolony
pułap bezpieczeństwa! Pamiętaj, że diabeł nie śpi, więc nie daj się
skusić. Bądź zdyscyplinowany, a nie głupi!! Bądź przede wszystkim
rozluźniony, bo tylko handlując bez stresu będziesz miał szansę od-
nieść sukces.
Już w chwili planowania otwarcia transakcji powinieneś mieć jasno

zdefiniowaną kwotę ryzyka, a więc ile jesteś w stanie zaryzykować,
podejmując taką, a nie inną decyzję. Niemyślenie w kategoriach ry-
zyka jest samo w sobie bardzo ryzykowne, o czym się niewątpliwie

● str. 94
nieraz przekonasz, jeśli nie zaakceptujesz powyższej zasady jako

standardu myślenia.
Większość zawodowych traderów uważa, że dopuszczalna kwota ry-

zyka, a więc strat, jakie wolno im ponieść na jednej nieudanej trans-
akcji, nie powinna przekraczać 2% do 5% posiadanego kapitału. Przy
koncie z depozytem 10 000 $ oznacza to, że maksymalna strata nie
powinna przekraczać 5% posiadanej sumy, a więc 500 $. To z kolei
oznacza, że otwierając jedną transakcję na sumę 1% dostępnego do
handlu kapitału (1 mini lot) – będziesz mógł ryzykować negatywne
ruchy rynku do –500 pipsów, 2 loty 250 pipsów itd.
Tym to sposobem w zależności od obstawianej ilości lotów będziesz

mógł sobie obliczyć dopuszczalną ilość pipsów, gdy konto idzie na
minus.
3.9. Pozostałe atuty

Jeden z poważniejszych dylematów, z jakimi się musimy uporać, to
co prawda przyjemna kwestia, lecz tym niemniej istotna, a mianowi-
cie: w którym momencie powinniśmy zamykać transakcję czy też jej
części składowe, aby zabezpieczyć swoje zyski? Istnieje taka „złota
zasada” w handlu, którą wszyscy powtarzają jak mantrę. Brzmi ona:
„Cut your losses, run your profits”.
W skrócie oznaczałoby to, że mamy eliminować swoje straty możli-

wie jak najszybciej (gdy tylko pozycja idzie na minus), pozostawiając
pozycje plusowe jak najdłużej, tak aby maksymalizować swoje zyski.
Pomimo że czytałem tę regułkę tysiące razy, to nie wiem, kto ją wy-
myślił i dlaczego. Wygląda na to, że wszyscy ci, którzy ją powtarzają,
też nie bardzo rozumieją, co ona w pełni oznacza. Jeśli nie rozumie-

● str. 95
ją, to ich to trochę usprawiedliwia, gorzej jest, jeśli rozumieją i wma-

wiają to innym całkiem świadomie.
Popatrzmy bliżej, co to wszystko oznacza w praktyce:
Pierwsza część tego twierdzenia: Cut your losses, oznacza, że jak

tylko cena obróci się przeciwko Tobie. idąc na minus między 15 a 35
pipsami, powinieneś taką pozycje zlikwidować. To brzmi logicznie,
lecz wiadome jest jednocześnie, że tak mały stop/loss jest bardzo
niebezpieczny, gdyż ceny w niskich sekwencjach czasowych zygzaku-
ją dziko, idąc w górę i w dół, co nie ma żadnego związku z trendami.
Wielkość tych ruchów na chybił trafił waha się od 20 do nawet ponad

100 pipsów, więc bezustanne reagowanie na takie odchylenia jest
całkowicie autodestrukcyjne.
Druga część tej regułki mówi: run your profits, co też nie jest na-
zbyt logiczne, gdyż w przypadku, gdy mamy pozycję, która leży na
plusie i będziemy się upierać, aby ją zostawić, by dała maksymalny
zysk (jak już się udało trafić w dziesiątkę), to też z każdą chwilą kwo-
ta ryzyka wzrasta wprost proporcjonalnie do odległości od ceny za-
kupu.
Jak już mówiliśmy, ceny zygzakują dziko, przejawiając tendencję po-

wracania do wartości średniej. Tendencja ta sprawia, że im dalej bę-
dzie cena od wartości średniej, tym większa będzie czysto statystycz-
nie jej tendencja, aby zawrócić.
Tym to sposobem, czysto statystycznie, o połowę większe jest praw-

dopodobieństwo zarobienia 30 pipsów niż 60 pipsów, a jeszcze
mniejsza szansa będzie na zarobienie 90 pipsów itd… Upierając się
więc przy matematycznych regułkach, do jakich namawia większość
„nauczycieli”, aby dodatnia pozycja przynosiła np. 2 razy taki zysk,
jak wysokość stop/loss, jakim zabezpieczamy swoje pozycje, uzysku-

● str. 96
jemy następujący rezultat, że być może 80% pozycji nigdy nie doj-
dzie do poziomu 2 x kwota ryzyka, gdyż cena zazwyczaj zawraca dużo
wcześniej niż oczekujemy.
Patrząc na poniższy przykład, łatwiej zrozumiesz, co mam na myśli:

Załóżmy, że przyjmujesz zasadę, że Twój stop/loss będzie leżał na
poziomie 30 pipsów, co oznacza, że kwota zyskowności, a więc po-
ziom, na jakim wolno Ci zlikwidować pozycję, leży na poziomie mini-
mum 60 pipsów.
Zafiksowanie takich matematycznych regułek doprowadza do tego,

że być może tylko 20% ruchów cenowych idących na plus przekroczy
te 60 pipsów, podczas gdy pozostałe będą mniejsze, zygzakując mię-
dzy 5 a 55 pipsami, a wg tej zasady mamy je ignorować. W praktyce
oznacza to więc, że wierne trzymanie się zasady „Cut your losses,
run your profits” doprowadza do znacznie wyższych strat, niż mo-
żesz to sobie wyobrazić.
Wiesz, skąd wzięła się ta regułka?
Wywodzi się ona z handlu papierami wartościowymi, gdyż tam han-

dluje się w znacznie wyższych przedziałach czasowych niż w Foreksie
i dlatego jest nadal w tym handlu funkcjonującą zasadą. Jednakże
lansowanie jej w handlu walutami świadczy o braku odpowiedzialno-
ści, gdyż realia handlu walutami są skrajnie inne niż w handlu
wszystkimi pozostałymi instrumentami finansowymi. Nieco później
powrócimy jeszcze do tego tematu, a teraz popatrzmy na rozwiązanie
alternatywne.
Znacznie mądrzejszą i zarazem ostrożniejszą metodą jest robienie na

odwrót. Bez względu na to, co mówi regułka, powinieneś spróbować:
„Run your losses and cut your profits”. Metoda ta dużo lepiej
nadaje się do naszej strategii z wartością średnią. Załóżmy, że Twoim
celem jest podwojenie posiadanego kapitału w przeciągu roku.

● str. 97
W praktyce oznacza to, że musisz wykonać 100 transakcji, z których

każda przyniesie Ci 1% zysku, albo też 50 po 2% zysku itd. Jest to na-
turalnie bardzo teoretyczne, gdyż wszystko zależy od typu rynku.
W praktyce jednak, bez względu na panujące warunki, im dłużej bę-
dziesz się starał zachować dodatnie pozycje, tym wyższe będzie ryzy-
ko utracenia części czy też całego zysku.
Najlepszym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest przystosowanie stra-

tegii dla powtarzających się wielkości odchyleń rynku, aby następnie
zamykać transakcje, gdy przynoszą pomiędzy 20 a 50 pipsami zysku.
Taka metoda bezustannego kasowania mniejszych odchyleń ceno-
wych doskonale pasuje do naszej strategii, gdyż w miejsce zakończo-
nych transakcji stale otwieramy nowe.
W ten oto sposób można się trzymać zasady: cut your profits, nie
ryzykując, że się straci zyski, zezwalając jednocześnie: run your
losses, czyli pozwalając swoim pozycjom na pójście w negatywnym
kierunku znacznie dalej, co pomaga ignorować wszystkie te mniejsze
odchylenia cenowe „na dziko” pędzące bezustannie w górę i w dół,
tak aby nie powodowały niepotrzebnych strat.
Daje się tym sposobem rynkowi czas na to, aby mógł zawrócić, gdy
do tego dojrzeje, aby przyniósł nam ten zysk, na jaki czekamy!
Nie zapomnij jednak, że taka strategia jest możliwa tylko

wtedy, gdy posługujemy się metodą wartości średniej (Me-
dian Trading) oraz dzielimy swoje transakcje na wiele
mniejszych części składowych, a także trzymamy się zasady
niskiego lewarka!

● str. 98
4. The Foreign Exchange Market
Nie należy mieszać typowych Foreign Exchange rynków, które mają

w nazwie Exchange, tak jak New York Stock Exchange albo London
Stock Exchange, z pojęciem Forex Exchange, gdyż Forex w odróżnie-
niu od wymienionych nie posiada fizycznego adresu, a więc siedziby
z godzinami otwarcia i zamknięcia instytucji, gdzie autoryzowani
brokerzy („stockbrokers”) prowadzą transakcje.
Forex natomiast nie ma siedziby, nie jest regulowany ani sterowany.

Jest to gigantyczny rynek o obrotach dobowych na ponad 2000 mi-
liardów dolarów, na skalę międzynarodową, gdzie wszystkie transak-
cje odbywają się „over – the – counter”, pomiędzy kupującymi
i sprzedającymi. Konsekwencją tego braku centralizacji jest to, że ce-
ny walut różnią się nieco na całym świecie.
Dlatego też każdy broker oferujący nam dostęp do rynku nazywany

jest mianem Market Makera, gdyż każdy sam tworzy własne ceny dla
swoich klientów. Odbywa się to co prawda w rekomendowanych ra-
mach, więc różnice te nie są aż tak duże, ale daje to głównym akto-
rom rynku wolną rękę.
W rezultacie nawet na tej samej ulicy w Londynie jeden klient kupu-

jący małą ilość danej waluty płaci inną cenę niż ten, który kupuje du-
żą sumę. Różnice, jak powiedziałem, nie są aż tak wielkie, ale kilka
czy nawet kilkanaście pipsów różnicy jest standardem. To akcepto-
wane praktyki na rynku Forexu.
Dlatego też zrozumienie roli, jaką odgrywają Market Makers oraz te-
go, w jaki sposób zarabiają pieniądze, będzie decydowało o Twoim

● str. 99
sukcesie lub jego braku. Transakcje, których my, klienci platformy,

dokonujemy, nie są bezpośrednio wykonywane w międzynarodowej
sieci Interbanku.
Te transakcje są przeprowadzane na platformie, gdzie są akceptowa-

ne i rejestrowane przez brokera, aby dopiero później broker jeszcze
raz jak gdyby wykonywał zbiorcze transakcje w stosunku do Inter-
banku, aby dokonać clearingu, a więc przeistoczyć nasze czysto dygi-
talne transakcje w gotówkę.
Pamiętaj o tym, że Market Maker nie reprezentuje Twoich interesów

na rynku. Wręcz odwrotnie, w jego interesie jest zarabianie pienię-
dzy, a nie rozdawanie ich nam. Oni chcą Twoich pieniędzy tak samo
jak banki, bo kierunek przepływu kapitału zawsze prowadził od ludzi
w kierunku banków, a Twój Market Maker współdziała z bankami.
W związku z tym, że już wiesz, po której stronie barykady stoisz, po-

winieneś włożyć wiele wysiłku w to, aby stworzyć sobie taki system,
który narzuci Twojemu brokerowi Twoje własne reguły gry, tak aby
przesunąć część pieniędzy, które lądują w kieszeni brokera, do Two-
jej. Zasada jest prosta, musisz się nauczyć, jak być kasynem, a nie
hazardzistą. Musisz zacząć sam rozdawać karty i nie akceptować pa-
sywnie tego, co Ci rozda Twój broker.
Charakterystyka rynku
Lawinowy przyrost obrotów w handlu walutowym na świecie jest re-

zultatem globalizacji handlu. Tworzą się ogromne międzynarodowe
grupy finansowe, rozwija komunikacja, turystyka itd. Popatrz, pro-
szę, na poniższe dane:

● str. 100
Year Daily Turnover
1977 $ 5 billion
1982 $ 40 billion
1987 $ 600 billion
1992 $ 1 trillion
1998 $ 1.5 trillion
„The breadth, depth and liquidity of the market is truly

impressive. Individual trades of $200 million to $500 mil-
lion are not uncommon. Quoted prices change as often as
20 times a minute. It has been estimated that the world’s
most active exchange rates can change up to 18,000 times
during a single day. Large trades can be made, yet econo-
metric studies indicate that prices tend to move in relati-
vely small increments, a sign of a smoothly functioning
and liquid market”.
Source : Bank for International Settlements
Największa liczba banków i instytucji finansowych znajduje się

w Londynie, który jest światowym centrum handlu walutami. Jest to
jak gdyby podyktowane tradycjami z okresu Imperium Brytyjskiego,
gdy Londyn był pępkiem świata i tak już zostało do dzisiaj ;) Londyn
ma czysto geograficznie najlepsze położenie, leżąc w środku pomię-
dzy Ameryką i Azją.
To sprawia, że wszystkie strefy czasowe zachodzą w jakimś stopniu

na czas londyński. Teraz stał się też centrum handlu europejskiego,
co dodatkowo podnosi jego rangę. Funt brytyjski być może już nie
jest najważniejszą walutą świata, gdyż dzisiaj istnieje kilka innych
walut, które mają wyższą rangę. Jedną z takich walut jest tak zwany

● str. 101
Eurodolar, który jest dolarem amerykańskim, którego rezerwy znaj-

dują się w posiadaniu banków i instytucji europejskich.
Na drugim i trzecim miejscu pod względem ważności są Nowy Jork

i Tokio. Pamiętaj jednak, że choć Londyn jest centrum finansowego
świata, to większość banków i instytucji finansowych leżących w lon-
dyńskim City nie jest własnością Brytyjczyków. Wśród tych instytucji
wiodą prym banki i firmy amerykańskie.
4.1. Rynek to ludzie
Ludzie tworzą rynek, aby następnie ten rynek odbijał ich wszystkie
emocje, jak zachłanność, strach, niepewność czy nawet czasami,
w ekstremalnych warunkach, panikę. Cała kompleksowość ludzkiej
natury jest wpisana w zachowanie rynku, z całą tą nieobliczalnością
zachowań i reakcji omawianą wtedy, gdy mówi się o psychologii mas.
Zachowanie się rynku to nic innego, jak średnia wartość pewnych za-
chowań. Zwróć, proszę, uwagę na to, że rynek nie reaguje tak, jakby
tego wymagały czysto ekonomiczne i polityczne doniesienia, lecz tak
jak większość jego aktorów uważa, że on powinien w danej sytuacji
reagować. Jest to więc rodzajem masowej percepcji, która steruje
pewnymi mechanizmami.
Dlatego też posiadanie określonego systemu, który by w jakimś stop-

niu uwzględniał wszystkie te ludzkie czynniki, jest niezmiernie waż-
ne. Aby zrozumieć psychologiczne aspekty funkcjonowania rynku
w jakimś szerszym zakresie, należy rozpocząć od siebie, tak aby po-
znać własne emocjonalne reakcje, jakie są wyzwalane podczas zarzą-
dzania kontem.

● str. 102
4.1. Rynek to ludzie
Wtedy można będzie łatwiej przenieść te doświadczenia na szerszy

plan, rozumiejąc, jak rynek jest odbierany przez większość jego akto-
rów. Dobrym początkiem jest otworzenie sobie konta demo i rozpo-
częcie prowadzenia transakcji, tak aby zacząć czuć tę specyficzną at-
mosferę rynku.
Co prawda posiadanie konta demo nie pozwala doświadczyć wszyst-

kiego, gdyż w sytuacji, gdy pieniądze nie są prawdziwe, emocje
z związane z ich zarabianiem czy też zagrożeniem stratami też nie są
w pełni prawdziwe. Krótko mówiąc, konta i reguły są identyczne, ale
nie stan emocjonalny. Technologicznie przebyliśmy ogromną drogę
od czasów handlu na poziomie wymiany towarowej na targowiskach,
gdzie się wymieniało skóry za kamienne groty strzał.
Dzisiejsze satelity, wspaniałe systemy komunikacyjne i komputery to

pomimo wszystko tylko różnica w posługiwaniu się instrumentami
komunikacji, podczas gdy czysto psychologiczne aspekty i emocje
związane z handlem są identyczne. Liczą się te same uczucia, pogło-
ski i doniesienia. Zrozumienie oraz sztuka odniesienia ich do otacza-
jącej rzeczywistości nadal decydują powodzeniu w handlu.
4.2. Trading w globalnej ekonomii
Idea globalizacji narodziła się ponad 100 lat temu, lecz otaczający
nas świat, zaprzątnięty obłąkanymi ideologiami i ciągiem bezustan-
nych wojen, nie był gotowy na zaakceptowanie idei świata, w którym
wszyscy by mieli równe szanse.
Przełom nastąpił w końcu nie dzięki komuś czy też jakieś określonej
sile ideologicznej, lecz spowodowała go rewolucja w komunikacji

● str. 103
i dostępie do informacji, która rozłożyła 99% dyktatur na świecie

w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat.
Te gwałtowne zmiany strukturalne przyczyniły się do tego, że pojęcie

globalizacji stało się nareszcie faktem. Proces ten stał się niezwykle
wyraźny szczególnie w ostatnich 20 latach, gdy upadły ostatnie im-
peria, a obszary ziemi do niedawna uważane za najbiedniejsze –
dzięki dobrze pojętej wolności osobistej ludzi zaczynają zadziwiać
ogromem postępów ekonomicznych.
To właśnie te ogromne przemiany strukturalne w balansie ekono-

micznym na świecie uczyniły świat większym i bardziej otwartym na
przemiany i rozwój, co nareszcie daje narodom, które przez często-
kroć setki lat żyły w biedzie i upodleniu, szansę na lepszą przyszłość.
Świat sprawiedliwszego podziału dóbr materialnych stwarza nowe

zapotrzebowania i rynki zbytu, co powoduje, że wzrost konsumpcji
kreuje popyt, a popyt tworzy przemysł, który z kolei tworzy dobrobyt
i jeszcze wyższy popyt itd. Wszystko to zwiększa zapotrzebowanie na
surowce, co w efekcie doprowadza do tego, że zależność rynków od
wolnego przepływu surowców i produktów jest z każdym dniem co-
raz większa.
Te gwałtowne przemiany w strukturach ekonomicznych otaczającego

nas świata sprawiają, że związek i zależność do niedawna praktycz-
nie niezależnych rynków stają się coraz bardziej widoczne, co w re-
zultacie zaczyna mieć coraz większy wpływ na rynki walutowe. Ten
proces tak zwanej interakcji i uzależniania się od siebie rynków za-
czyna być coraz bardziej widoczny w ostatnich dziesięcioleciach,
z wręcz eksplozywnym tempem przemian po roku 2000.

● str. 104
Tym to sposobem tradycyjne metody analiz rynku, gdzie się studio-

wało każdy poszczególny rynek z osobna, stały się przeszłością, gdyż
trafność takich analiz bez widzenia innych rynków stała się ograni-
czona. Rozwiązaniem problemu jest nowa metoda prowadzenia ana-
liz rynku, która zaczyna w coraz większym stopniu przejmować pa-
łeczkę prowadzenia.
Fenomen ten nazywany jest mianem „Intermarket Analysis”, co

oznacza, że aby dać prognozy cen wartości np. USD na jutro, analizu-
je się wszystkie rynki leżące w relacji z ekonomią USA. Analizuje się
najważniejsze rynki surowców, ich zapotrzebowanie i ceny. Patrzy
się na sprzedane ilości ropy, podstawowych produktów żywnościo-
wych, złota, kilkunastu innych strategicznie ważnych metali itd.
Patrzy się na ceny Dow Jones, NASDAC, Commodity Exchange

w Chicago, rynki papierów wartościowych itd. Poziom cen oraz wy-
konanych transakcji w danej grupie jest analizowany i porównywany
do innych rynków, aby w efekcie końcowym wyniki tych analiz decy-
dowały o popycie na różne waluty, a więc też o ich cenie.
Powyższy przykład ilustruje, jak niezwykle złożony zaczyna być ten

globalny rynek, na którym należy śledzić i brać pod uwagę w swoich
ocenach setki faktorów i poziomów cenowych na całym świecie. Pro-
blemem zaczyna być sam czynnik czasu, gdyż ilości informacji,
w które należałoby mieć wgląd, są tak duże, że coraz trudniej będzie
objąć to wszystko umysłem.
Dlatego też, aby przeprowadzać takie analizy zależności „międzyryn-

kowych”, używa się w coraz większym stopniu specjalnych oprogra-
mowań komputerowych, w które wprowadza się wszystkie aktualne
dane kilkudziesięciu rynków, aby otrzymać w efekcie analizę porów-
nawczą i prognozy na przyszłość.

● str. 105
4.3. Charakterystyka rynku walutowego
Rynek Forexu praktycznie nie ustaje w swoich aktywnościach i choć

dla nas platformy są aktywne przez 5 dób, to nawet podczas weeken-
dów, gdy banki i instytucje są zamknięte, odbywa się handel i wy-
miana walutowa na całym świecie, choć w znacznie mniejszym za-
kresie.
Cały czas gdzieś ktoś kupuje lub sprzedaje jakieś waluty. Gdy rynek
staje się mniej aktywny w jednym regionie geograficznym, automa-
tycznie uaktywnia się w innym itd. Właśnie ta cecha rynku waluto-
wego czyni go tak atrakcyjnym w odniesieniu do handlu papierami
wartościowymi, który jest czynny 8 roboczogodzin.
Ma to jednakże pewne negatywne strony, gdyż w Foreksie nie mamy

16 godzin na naładowanie baterii ;) Tutaj jesteśmy bezustannie zale-
wani rzeką danych z całego świata, co staje się szczególnym wyzwa-
niem.
Innym specyficznym aspektem jest sama aktualność danych.

W handlu papierami wartościowymi można sobie pozwolić na odło-
żenie jakiegoś raportu dotyczącego jakiejś branży czy firmy na jutro,
gdyż nie straci to aż tak wiele na ważności, podczas gdy w Foreksie
informacja odłożona na jutro najczęściej przestaje być aktualna.
Wielkość rynków walutowych oraz ich dynamika sprawia, że wszyst-

ko tutaj odbywa się w ekspresowym tempie. To powoduje, że rynek
Forexu jest trudniejszy do śledzenia i także do zarabiania na nim pie-
niędzy.
Z drugiej jednak strony – jego „szybkość” stwarza znacznie większe

możliwości dla spekulantów wykonujących transakcje w krótszych

● str. 106
sekwencjach czasowych, do czego nie nadaje się aż tak dobrze rynek

papierów wartościowych. Tam inwestuje się pieniądze na dłuższe
terminy, a czasami rynek może się nawet „zawiesić” na dłuższe okre-
sy, nie pokazując większej aktywności dla danych branż czy też firm.
To powoduje, że wtedy nie pozostaje robić nic, jak tylko czekać cier-
pliwie, częstokroć przez długie miesiące. Dlatego też częściej określa
się ludzi działających na rynkach papierów wartościowych jako inwe-
storów, podczas gdy na rynkach walutowych są to spekulanci.
Tak czy inaczej – to tylko gra słów, gdyż pojęcia te w praktyce nie
różnią się od siebie niczym, jak tylko sekwencjami czasu, w jakich
wykonuje się transakcje. Dynamika zmian w ruchach cen większości
walut czyni więc ten rynek wymarzonym dla handlu czysto spekula-
tywnego, wymaga to jednak dużej koncentracji i wkładu pracy, aby
rynek ten bezustannie śledzić.
Ta specyfika rynków walutowych stawia nas, mniejszych jego akto-

rów, w szczególnie trudnej sytuacji w stosunku do dużych instytucjo-
nalnych traderów. Oni po prostu zatrudniają całe sztaby analityków,
którzy zajmują się jedynie śledzeniem i analizowaniem rynku, samo-
dzielnie nie zajmując się handlem.
Wyniki ich analiz i rekomendacje lądują na biurkach traderów, któ-

rych rolą jest zarządzanie kontami firmy. W naszym przypadku
wszystkie te czynności musimy wykonywać na własny użytek sami,
co samo w sobie jest poważnym obciążeniem i choćby dlatego wybór
samej strategii handlu powinien być tak prosty i wolny od ryzyka, jak
to jest tylko możliwe.

● str. 107
4.4. Najważniejsze czynniki rynku walutowego
4.4. Najważniejsze czynniki rynku walutowe-

go
Najważniejszymi czynnikami, jakie mają wpływ na rynki walutowe

i rozwój cen, są:
Bezpośrednie inwestycje i zakupy towarów
Odnosi się to do wszelkiego typu długoterminowych inwestycji, jakie

są przeprowadzane przez obcokrajowców czy też zagraniczne firmy
w innych krajach. Wszystkie te transakcje, bez względu na charakter,
oznaczają przecież, że trzeba wymienić własną walutę na walutę tego
kraju, w którym się inwestuje lub w którym kupuje się produkty czy
surowce.
Inwestowanie w zagraniczne fundusze i papiery wartościo-

we
Ten rodzaj inwestowania kapitału zagranicznego odbywa się najczę-

ściej bezpośrednio z zagranicy. Oznacza on jednak bezpośrednią czy
też pośrednią wymianę własnej waluty na walutę kraju, w którym in-
westujemy. To jednak nie wszystko, gdyż po jakimś czasie, pragnąc
wycofać zyski, sprzedajemy walutę tego kraju, aby znów kupić walutę
własnego kraju albo jakaś inną itd.
Spekulacja
Miliony małych czy też większych spekulantów bezustannie kupują

i sprzedają różne waluty jedynie w celach czysto spekulatywnych.
W globalnym zintegrowanym rynku instrumentów finansowych han-
del walutami jest ściśle powiązany z handlem wszystkimi innymi in-
strumentami, jakie się kupuje i sprzedaje, typu opcje, obligacje itd.

● str. 108
Największymi spekulantami są bez wątpienia banki i największe gru-

py inwestycyjne na świecie, które nie są klientami (tak jak my) plat-
form walutowych, lecz prowadzą tak zwany „proprietary trading”
przy użyciu własnych terminali. W chwili obecnej ocenia się, że po-
nad 60% światowego handlu walutami jest wykonywanych w celach
czysto spekulatywnych.
Banki Centralne (rządy krajów)
Jako mniejszy spekulant musisz sobie zdawać sprawę z tego, jaką ro-
lę odgrywają na rynku banki centralne, gdyż to właśnie jest sednem
funkcjonowania rynków walutowych na świecie. Rolą banków cen-
tralnych jest kontrolowanie zachowań rynków i poziomu cenowego
swoich, ale też innych walut, od jakich własna waluta jest najbardziej
uzależniona.
W ich interesie leży stabilizowanie wartości własnej waluty, tak aby

plany gospodarcze i budżetowe danych rządów miały realne szanse
powodzenia. Od czasu do czasu muszą też interweniować, aby nie
dopuścić do nieprzewidywalnych wzrostów czy też spadków wartości
swoich walut lub gospodarki swoich krajów. Większość takich posu-
nięć, mających na celu stabilizację gospodarki, osiągają za pomocą
wysokości stóp procentowych itd. Temat stóp procentowych i ich
wpływu na ekonomię poruszę jednak nieco później.
Cała reszta aktorów rynku walutowego
Do tej grupy zaliczamy się my wszyscy, jako drobni spekulanci, tury-

ści, konsumenci czy też właściciele tysięcy firm i przedsiębiorstw,
w jakimś stopniu uzależnionych od wymiany walutowej, importu,
eksportu itd.

● str. 109
Usługi wewnątrz Forexu
„Podczas gorączki złota ludźmi, którzy zarabiali najwięcej, nie byli

poszukiwacze złota, lecz ci, którzy sprzedawali łopaty, kilofy, whi-
sky czy kobiety lekkich obyczajów”.
Firmy, które oferują nam dostęp do światowej sieci handlowej Inter-

banku, gdzie bezpośrednio lub też pośrednio przeprowadzamy swoje
transakcje, dzielimy na dwie kategorie, a mianowicie: Market Ma-
kers i Brokers.
Market Makers
Jak sama nazwa Market Makers na to wskazuje, to właśnie oni two-

rzą dla nas rynek, oferują instrumenty oraz dyktują ceny. Funkcjo-
nuje to tak, że na zewnątrz posiadają platformę walutową, w której
my wykonujemy swoje transakcje, które jednak są czysto dygitalnym
procesem bez gotówki.
Dopiero wtedy nasz Market Maker zbiera te tysiące drobnych trans-

akcji, wykonując jeszcze raz poprzez tak zwany „proprietary tra-
ding desk” transakcję w stosunku do Interbanku, w ten sposób do-
konując clearingu w stosunku do swojego banku. Krótko mówiąc: za-
mieniają nasze dygitalne transakcje na gotówkę, dobrze na tym przy
okazji zarabiając. To naturalnie Market Maker decyduje o poziomie
cen, jakie otrzymujemy na platformie, rozrzucie (spread) itd.
Ich funkcja jest bardzo podobna do roli dużych hurtowni-

ków. Najpierw kupują w sieci Interbanku dane waluty tak tanio, jak
jest to tylko możliwe, aby następnie sprzedawać je nam w detalu. Na
koniec wykonują sami transakcje w stosunku do systemu Interban-
ku, zamieniając wszystko na czystą gotówkę. Ich główne zyski leżą

● str. 110
więc w rozrzucie, a więc tej różnicy cenowej pomiędzy ceną zakupu

i sprzedaży, jaką nam oferują oraz naturalnie w handlu, który sami
prowadzą.
Każdy Market Maker sam decyduje o poziomie cen, jakie nam zaofe-
ruje. Mieści się to w rozsądnych granicach cenowych, tak aby nie ko-
lidowało to zbytnio z cenami, jakie nam oferują inni „hurtownicy”.
Brokers
To takie instytucje, które funkcjonują bardziej jak pośrednicy pomię-

dzy systemem Interbanku, do którego są podłączone główne banki
clearingowe, i nami, „detalistami”, posiadaczami kont walutowych.
Brokerzy nie prowadzą dubeltowych transakcji przeciwko nam,

klientom, i potem w stosunku do sieci Interbanku. Dlatego też moż-
na ich w większym stopniu traktować jak neutralnych dostawców
usług, w których interesie leży sprzedaż usług, a nie zarabianie na-
szym kosztem.
Nie posiadają oni własnych (proprietary trading) platform, nie pro-

wadzą transakcji przeciwko nam ani też sami nie zajmują się speku-
lacjami. Ich rola polega na znalezieniu najlepszych cen dla sprzedaży
czy kupna tego, co wystawiamy w ofercie. Ich oprogramowanie jest
podłączone do kilku dużych banków clearingowych, gdzie w chwili
wystawienia przez nas np. oferty sprzedaży dolara wyszukują najlep-
sze dla nas ceny kupna i przekierowują naszą transakcję właśnie do
tego, a nie innego banku.
Oprócz tego oferują nam szeroką gamę dodatkowych usług, jak ana-
lizy, sygnały, wiadomości, specjalne oprogramowania itd. Wszystko
to po to, aby nas motywować do maksymalnej aktywności, gdyż za tę

● str. 111
aktywność otrzymują potem prowizję od banków, których usługi

promują. Ich prowizje są częścią zysków za rozrzut, jaki oferują nam
banki, ale w tym przypadku tak koszty transakcyjne w bankach, jak
też ich prowizje są znacznie niższe niż te, jakie nam dyktują Market
Makers.
Jeśli więc planowałbyś otwarcie konta transakcyjnego, to bez wątpie-

nia powinieneś szukać dobrego brokera. Ci przynajmniej nie prowa-
dzą transakcji przeciwko nam, wręcz odwrotnie, starają się nam ofe-
rować najlepsze ceny, jakie mogą znaleźć. Problemem jednak jest to,
że najczęściej są to tak zwane platformy instytucjonalne, gdzie wy-
magane minimum do otwarcia konta jest dość wysokie, co dla po-
czątkujących w branży może być barierą nie do przeskoczenia.
Zazwyczaj klientami takich platform są mniejsze banki, fundusze po-

wiernicze, firmy zarządzające kapitałem klientów itp. Przyszłość leży
pod stopami tych wszystkich platform, które oferują dostęp do tych
tak zwanych elektronicznych platform Forexu!
Na koniec należy też wspomnieć o tak zwanych „Price Vendors”, bo

choć są to firmy, z którymi nie będziemy nigdy mieli kontaktu, to
jednak spełniają istotną rolę na rynku walutowym. Firmy te nie zaj-
mują się handlem ani też nie sprzedają nam żadnych bezpośrednich
usług.
Ich rolą jest zbieranie aktualnych cen rynkowych z dziesiątek róż-

nych miejsc na rynku, a więc z banków clearingowych, od Market
Makers itd., następnie porównywanie ich i wysyłanie z powrotem re-
komendacji cenowych do banków. Tym sposobem główni aktorzy
rynku wiedzą, jakie są trendy oraz aktualne ceny, mogąc się dostoso-
wać do bieżącej sytuacji.

● str. 112
4.5. Bliższe spojrzenie na dostawców usług
Porównując rynek Forexu w obecnej formie z rynkami papierów

wartościowych, możemy tylko stwierdzić, że Forex jest niezwykle
młodym fenomenem.
Przez całe dziesięciolecia rynek walutowy istniał tylko jako instru-

ment do wymiany i spekulacji między garstką największych banków
świata i banków centralnych. Dopiero komputeryzacja i powstanie
w połowie lat 90. elektronicznych platform dało milionom zwykłych
użytkowników dostęp do rynku.
Wtedy to zaczęły powstawać pierwsze serwisy typu Market Makers,

które przybliżyły ten bezgraniczny rynek zwykłym ludziom. Rola ich
jednak jest dość kontrowersyjna, gdyż systemy te funkcjonują jak fil-
try, poprzez które dostawcy usług mogliby filtrować część pieniędzy
idących z rynku (od nas) w drodze do banków.
Nie jest więc w interesie Twojego dostawcy, abyś zarabiał zbyt wiel-
kie pieniądze, ale nie jest też jego bezpośrednim celem, abyś je szyb-
ko stracił, gdyż on zarabia na ilości wykonanych przez Ciebie trans-
akcji.
Co składa się na te zyski? Są to rzeczy, które musisz wie-

dzieć, aby móc stworzyć system, który by Ci pozwolił zara-
biać pieniądze.
Twój Market Makers jest takim samym dostawcą usług, jakimi byli
dostawcy usług w czasach gorączki złota, a więc kimś, kto dostarcza
Ci patelnie do płukania złota i whisky, mając nadzieję oskubać Cię
z większości tego, co wykopiesz, ale też nie wszystkiego, gdyż od
Twojego istnienia jest też uzależniony jego byt. Na początek więc

● str. 113
musisz poznać ten system i ryzyko z nim związane, aby następnie

móc się przystosować i w miarę możliwości wykorzystać jego słabo-
ści, przechylając szalę „powodzenia” na swoją stronę.
Logując się na jakąkolwiek stronę Forexu – znajdziesz wręcz stan-

dardowe zachęty dostawców usług, nakłaniających do otwarcia konta
właśnie na ich platformie. To, czym nagminnie zachęcają, to:
Commission free trading

Free software
Trade with the click of a button
All kinds of orders – entry/stop/limit
Narrow spreads
Leverage up to 200:1
Low margins
Mini accounts
Free Training
Risk management
I jeszcze parę innych haseł.
Dlaczego miałbyś być sceptyczny, czytając to wszystko? Dlatego, że

większość tych haseł to dość niebezpieczne półkłamstwa!
Nie jest kłamstwem to, że to, co piszą, naprawdę funkcjonuje tak, jak
twierdzą. Lecz niebezpieczne jest to, że nie wyjaśniając uczciwie
wszystkich aspektów tych systemów, narażają naiwnych na straty.
Robią to jednak tak sprytnie, że nikt nie może im zarzucić tego, że
kłamią, gdyż tak naprawdę to nie kłamią, tylko unikają mówienia
prawdy ;)
W ten oto sposób prezentują swoje usługi, opisując jedynie ich pozy-
tywne strony, jako wręcz fantastyczne możliwości zarobienia ogrom-

● str. 114
nych pieniędzy. Przyjrzymy się teraz bliżej tym wszystkim twierdze-

niom bez pełnego pokrycia.
Commission free trading
Wszędzie się podkreśla, że handel walutami jest znacznie tańszy od

handlu papierami wartościowymi, gdzie są stałe opłaty transakcyjne
itd. W Foreksie płaci się jedynie „spread”, a więc tę różnice cenową
między ceną kupna i sprzedaży. Za chwilę wyjaśnię, na czym to „ta-
nio” polega.
Free software
Gratis i na dodatek łatwo, należy tylko nauczyć się klikać na przyci-

ski. Poza tym otrzymasz dostęp do darmowych analiz, kilkudnio-
wych kursów Forexu itd. Czy nie brzmi to wszystko bardzo zachęca-
jąco?
Narrow spreads & quick orders
Dlaczego jest to takie ważne? Temu zagadnieniu przyjrzymy się nie-

co bliżej, gdyż pragnę to pokazać z perspektywy Twojego dostawcy
usług!
Po pierwsze, Twój spread, a więc rozrzut, małego spekulanta będzie

inny niż to, co oferują większym klientom. Najważniejsza jednak dla
Twojego dostawcy usług jest ilość transakcji, jakie będziesz wykony-
wał, bo to właśnie na tym zarabiają swoje pieniądze.
W tej grze liczy się każdy pip, dlatego też jest w ich interesie szkole-
nie nowicjuszy, tak aby wykorzystywali oferowany lewarek do maksi-
mum i przeprowadzali maksymalną ilość transakcji!

● str. 115
W ich interesie nie jest posiadanie klientów, którzy wykonują małą

liczbę transakcji z minimalnym lewarkiem, dokładnie je selekcjonu-
jących i na dodatek kasujących bezustannie „ich” pieniądze!
Aby tę psychologiczną bitwę wygrać, gotowi są posunąć się daleko
w tym serwowaniu półprawd i podsuwaniu różnych przynęt.
Na początek więc oferują darmowe materiały szkoleniowe, gdzie kła-

dzie się nacisk na to, aby zachęcić do maksymalnego wykorzystywa-
nia lewarka. Następnie starają się przekonać do posługiwania się
strategią „dla prawdziwych twardzieli”, a więc do handlu dnia, tak
aby ofiara wykonywała minimum 10 transakcji dziennie, na dodatek
posługując się wieloma parami walut naraz, zabezpieczając je obliga-
toryjnie funkcjami stop/loss, które powinny leżeć tak blisko cen
otwarcia, jak to jest tylko możliwe.
Jeśli się na to wszystko załapiesz, to będziesz ich bohate-

rem. Naturalnie tak długo, jak będziesz miał jakieś pieniądze na
koncie. Pomyśl też o tym, że oni widzą wszystkie nasze transakcje,
włącznie z poziomami stop/loss, kierunkami, jakie obstawiamy itd.
Czy myślisz, że są tak zakorkowani, że nie wiedzą, co planujesz
i w jaki sposób chcesz podebrać „ich” pieniądze?
Akceptowanie metod, jakie oni rekomendują, to tak jak gra

w szachy z mistrzem, który na dodatek zawsze zna każdy
Twój następny ruch!
Jak myślisz, kto taką partię zawsze wygrywa? Jak myślisz,

dlaczego są tacy mili oferując darmowe analizy, rady i sygnały? Dla-
czego otrzymujesz dostęp do wszystkich tych 1, 3, 5-minutowych dia-
gramów, którymi żaden zawodowiec się nie posługuje?

● str. 116
Dlatego że wiedzą dokładnie, kto w tej rozgrywce zarobi pieniądze.

Jeśli tylko na te wszystkie chwyty się nabierzesz!!! Na dodatek pra-
gną Cię szybko „wykształcić”, tak aby wszystko to stało się Twoimi
nawykami, abyś myślał, że to jedyny sposób na prowadzenie konta.
Zachęcają na dodatek do aktywności, oferując „zawody miesiąca” dla

najlepszego tradera na minikontach, oferując np. 5 000 $ nagrody
dla zwycięzcy itd. To podnosi naturalnie ich ofiarom poziom adrena-
liny do maksimum, wpędzając je w stan, który można określić mia-
nem „wyścigu szczurów”.
Nie mówią jednak nigdy, co się staje z ofiarami tych wyścigów i jak
długo potrafią się cieszyć wygranymi nawet ich zwycięzcy, bo jak my-
ślisz, ile czasu ktoś potrafi zachować swoje konto, gdy będzie próbo-
wał bezustannie wyduszać z niego 250% zysku miesięcznie?
Twój Market Maker wie, że aby to spróbować osiągnąć, należy iść na

całego, wykorzystując oferowany lewarek do maksimum. Co z kolei
oznacza, że w przeciągu najwyżej kilku miesięcy są w stanie przejąć
każde konto. Zapamiętaj więc, że większość tego, co ci „eksperci”
i „nauczyciele” mówią, to nic innego, jak czysty marketing w swojej
najbrutalniejszej formie.
Leverage
Lewarek 100:1, 200:1, 400:1, a być może nawet wyższy???

Dlaczego są tak mili? Nawet nas nie znają, a pomimo wszystko ofe-
rują nam tak wspaniałe kredyty, sięgające nawet 500-krotności su-
my, jaką sami zdeponujemy??? Czy naprawdę wierzysz w to, że kto-
kolwiek na świecie dałby Ci taki kredyt, wiedząc, że opróżnisz jego
konto bankowe?

● str. 117
Zapomnij. Oni nie są idiotami. Wiedzą, że im więcej z tego oferowa-

nego lewarka wykorzystasz, tym gorzej dla Ciebie. Ale już wiesz, że
nie istnieje takie prawo, które by zabraniało oddzielania głupca od
jego pieniędzy.
Low margins
Zauważyłem, że bardzo wielu traderów, nawet takich, którzy posia-

dają jakieś tam doświadczenie w handlu, nie rozumie w pełni różnicy
pomiędzy takimi pojęciami jak marginesy ryzyka czy też lewarek.
Wynika to przypuszczalnie z tego, że większość dostawców usług

miesza pewne pojęcia w prezentacjach wręcz świadomie, aby wpro-
wadzić więcej dezinformacji. Po pierwsze: ta suma, jaką się począt-
kowo deponuje na koncie, nie ma nic wspólnego z marginesem ryzy-
ka, gdyż strefą ryzyka są tylko te pieniądze, które aktualnie obstawia-
my.
Następnie: jeśli Twój Market Maker jest chętny dać Ci kredyt (lewa-
rek) 100:1, to też nie oznacza, że przeprowadzasz transakcje z takim
lewarkiem, bo to oznaczałoby, że musiałbyś postawić wszystko, co
masz na koncie, naraz. Jeśli jednak wykorzystujesz do przeprowa-
dzania transakcji jedynie 10% dostępnych na koncie pieniędzy, ozna-
cza to, że posługujesz się lewarkiem 10:1, a więc pożyczasz 10 $ na
każdego posiadanego na koncie dolara. Wprowadzenie świadomego
zamieszania jest całkiem niegłupie, gdyż brak zrozumienia pojęć
zmniejsza możliwość zrozumienia zasad gry i związanego z handlem
ryzyka.
Popatrzmy na praktyczny przykład:

● str. 118
Wyobraźmy sobie, że otwierasz minikonto, deponując na nim

1 000 $. Twój broker oferuje Ci leverage 100:1, co oznacza, że mak-
symalnie wolno Ci otworzyć transakcję na sumę 100 tys. dolarów. To
jednak nie oznacza, że prowadzisz transakcje z takim lewarkiem, oni
tylko do tego zachęcają.
Jeśli teraz otworzysz transakcję na 1 mini lot warty 10 000 $, ozna-

cza to, że handlujesz z lewarkiem 10:1 (pożyczasz 10 $ na każdego
posiadanego). Jeśli otworzysz dwie pozycje (2 loty), to Twój lewarek
będzie wtedy 20:1 itd. W konsekwencji otwarcia jednej pozycji na
1 mini lot nie ryzykujesz jednak 10% posiadanych pieniędzy, gdyż
posiadasz jedynie 1 000 dolarów. Otwierając taką pozycję – ryzyku-
jesz po prostu 10 razy te pieniądze, jakie posiadasz na koncie.
Pomyśl o tym, że im wyższym lewarkiem będziesz się posługiwał,

tym wyższe jest ryzyko z tym związane. Jeśli więc z jakichś powodów
zaczniesz przesadzać, to będzie to w konsekwencji wisiało nad Twoją
głową jak gilotyna, która prędzej czy później spadnie. To jest właśnie
to, na co Twój broker liczy.
Jeśli nie chcesz mu sprawić aż takiej przyjemności, to recepta jest

bardzo prosta. Narzuć Twoje własne reguły gry!!! Nigdy nie posługuj
się oferowanym przez niego lewarkiem w większym stopniu niż 5:1.
Na początku jednak najlepiej będzie, gdy się nauczysz prowadzenia

konta bez lewarka w skali 1:1, nie biorąc kredytu do chwili, aż po-
znasz w pełni zasady. Dopiero po upływie przynajmniej 6 miesięcy
powinieneś zacząć korzystać z małego lewarka, nie wyższego jednak
niż 5:1 jako standard, aby z czasem, gdy Ci na to pozwoli doświadcze-
nie, podnosić go do 10:1, lecz tylko w sytuacjach, gdy rynek Ci na-
prawdę będzie sprzyjał!

● str. 119
Free training (oferowany przez Twojego dostawcę usług)
Nie myślisz chyba, aby to leżało w ich interesie, by Cię nauczyć, jak
podbierać im pieniądze z konta? Jest to dla nich pewien dylemat,
gdyż muszą pokazać odrobinę dobrej woli, coś dać, aby coś otrzymać.
Wierz mi jednak, że to „dać” nie jest aż tyle warte, ile „otrzymać”, na

jakie liczą. Chyba zdajesz sobie z tego sprawę, że komicznie by to
brzmiało, gdyby Cię mieli naprawdę nauczyć, jak im podbierać pie-
niądze.
To „gratis”, które oferują, mają już doskonale przekalkulowane i wie-

dzą dokładnie, ile na Tobie zarobią w tym okresie, jaki Ci zajmie
opróżnienie swojego konta. Ich bieżące zyski leżą w ścisłej relacji do
tego lewarka, jakim się posłużysz, oraz ilości wykonanych transakcji.
W ich interesie leży więc to, aby Cię motywować do maksymalnej ak-
tywności przy maksymalnym lewarku i obligatoryjnych stop/loss,
umieszczanych jak najbliżej cen otwarcia transakcji. Wszystko to
określają jako najprostszą drogę do bogactwa (tylko nie mówią, czy-
jego).
Risk management
Handel walutami jest ryzykowny, jeśli się nie wie dokładnie, co się
robi, jest on tym bardziej ryzykowny, jeśli się podniesie to ryzyko do
potęgi entej wysokiego lewarka. Natomiast umieszczanie cały czas
stopu 15-30 pipsów od ceny otwarcia jest czystym samobójstwem!
Pamiętaj, że gdy Ci „specjaliści od marketingu” będą Ci mówić
„skacz!” – Ty siedź. Mówią X, to zacznij się zastanawiać, dlaczego nie
Y itd.

● str. 120
Naturalnie nie mamy większego wyboru i chcąc pozostać w tej bran-

ży – musimy korzystać z usług dostawców. Tak samo, jak korzysta-
my z usług banków, które też na nas zarabiają. Jednakże musimy
znać swoją pozycję w tym systemie, pozostając krytycznymi i ostroż-
nymi, jeśli chcemy funkcjonować właśnie w tej sieci dystrybucyjnej.
Musimy znać nasze miejsce i rolę, rozumiejąc zarazem, że wszyscy

w tej organizacji mają inne role i w inny sposób zarabiają pieniądze!
Dopiero w pełni rozumiejąc to wszystko, będziemy w stanie stworzyć
konstruktywny plan przedsięwzięcia i konstruktywną strategię han-
dlu.
4.6. Run your profits, cut your losses
„Nigdy nie zapomnij, że tylko martwe ryby płyną z prą-

dem”.
Malcolm Muggeridge
Brzmi to jak złota reguła, którą wszyscy chętnie powtarzają. Chcą po

prostu, abyśmy otwierali maksymalną ilość transakcji z wysokim le-
warkiem. Następnie opatrzyli je stop/loss blisko, bliziutko ceny
otwarcia oraz funkcjami limitu, które znają. Abyśmy się posługiwali
ich analizami technicznymi i radami, jakie podsuwają. Wszystko to,
aby maksymalizować zyski – tak twierdzą.
Ja po prostu na to nie idę!!!
Pozwól mi wyjaśnić, jaką masz alternatywę:
 nie przeprowadzać nazbyt wielu transakcji,

 nie posługiwać się wyższym lewarkiem niż 5:1,

● str. 121
 nie umieszczać funkcji stopu tak, jak to jest proponowane. Lepiej

mieć własne „mentalne” poziomy, ale tego nie wpisywać w sys-
tem!
 nie posługiwać się funkcjami limitu, jeśli naturalnie prowadzisz
handel na cały etat,
 nie ufać wszystkim tym technicznym indykatorom, które generują
sygnały otwarcia i zakończenia transakcji,
 nigdy nie prowadzić handlu w małych sekwencjach czasowych,
 nie posługiwać się diagramami o niższej częstotliwości niż 30 mi-
nut,
 „cut your profits, run your losses”, zamiast robienia odwrotnie!
Być może to wszystko brzmi nieco szaleńczo, gdy się stawia na gło-
wie złote reguły, ale zapewniam Cię, że wydaję się to już takie szalo-
ne, gdy się człowiek temu bliżej przyjrzy.
Rozrzut (Spread)
Rozrzut obliczany jest w „points” lub też „pips”, gdzie jeden pip jest
jedną setną procenta. Jest to różnica pomiędzy ceną kupna i sprze-
daży. Różnice te leżą na poziomie od 2 pipsów do 6, w zależności od
rodzaju walut, z reguły te największe waluty są najtańsze. To właśnie
rozrzut jest zyskiem Twojego dostawcy usług i naturalnie Twoim
kosztem za każdą wykonaną transakcję.
Opłatę tę pobierają naturalnie za każdą transakcję, bez względu na

to, czy Ty sam zarobisz na niej jakieś pieniądze, czy też nie. Jedna
setna procenta nie brzmi być może aż tak poważnie, lecz jest to tylko
pozorne, gdyż transakcje, jakie wykonujemy, są znacznej wysokości,
więc te setne procentów oznaczają miliony dolarów na kontach do-
stawcy usług. Nieco później pokażę to na kilku przykładach, gdy bę-
dziemy omawiali koszty transakcyjne.

● str. 122
„Contracts” lub też „lots”
„Lots” na poziomie hurtowników, a więc brokerów czy banków, leży

pomiędzy 1 milionem a 10 milionami dolarów lub też ich odpowied-
ników w innych walutach. Dla detalistów, a więc nas, zwykłych klien-
tów platform, leży na poziomie od 10 000 $, a więc mini lots, do
100 000 $, czyli standard lots.
Istnieje co prawda kilka platform, gdzie można wykonywać transak-

cje dowolnej wielkości, ale są one wyjątkiem od reguły. To, co dla nas
jest najbardziej interesujące, to konta mini, na których wykonuje się
transakcje w mini lots, a więc 10 000 dolarów każda.
Pamiętaj, aby nigdy nie otwierać standard konta, gdzie każdy lot jest
na 100 tys. $, jeśli nie myślisz na nim zdeponować ponad 50 000 $
kapitału początkowego. Wielu dostawców usług i ich „ekspertów” re-
komenduje konta standardowe już od 10 000 $.
Moją radą jest:
Nigdy tego nie rób, jeśli masz zamiar się zestarzeć w tej
branży.
Pamiętaj, że konto mini jest Twoim najlepszym przyjacielem.
4.7. Koszty lewarka
Poziom lewarka oblicza się po prostu dzieląc pieniądze posiadane na

koncie przez wartość otwartych pozycji! Zwróć, proszę, uwagę na to,
że – podobnie jak w przypadku zysków – Twój lewarek działa z taką
samą skutecznością w odwrotnym kierunku, a więc czyszcząc Ci kon-
to!

● str. 123
4.7. Koszty lewarka
Popatrz na tabelkę poniżej, gdyż znajdziesz w niej procentowe koszty

transakcji w przypadku, gdy rozrzut (koszt transakcji) wynosi 5 pip-
sów, podczas gdy poziom lewarka jest różny:
Lewarek Koszty transakcji Koszty jako % marginesu

100:1 1 000 $ 5,00 %
50:1 2 000 $ 2,50 %
33:1 3 300 $ 1,50 %
20:1 5 000 $ 1,00 %
10:1 1 000 $ 0,50 %
5:1 20 000 $ 0,25 %
3:1 33 300 $ 0,15 %
2:1 50 000 $ 0,10 %
1:1 100 000 $ 0,05 %
W tabeli posłużyliśmy się standard lotem.
4.8. Koszty handlu walutami
Wszędzie w sieci można zostać oświeconym informacją, że Forex jest

najtańszą formą handlu wśród wszystkich instrumentów finanso-
wych.
Tak, to prawda, ale – jak zwykle w takich twierdzeniach – brak tu

słowa „lecz”. Bo nikt nie wyjaśnia, że istnieje ogromna różnica po-
między handlem papierami wartościowymi a Forexem. W handlu
papierami wartościowymi nie wykonuje się tak wielu transakcji jak
tutaj, gdyż intensywność rynku jest znacznie niższa.
Ta ilość wykonywanych transakcji pomnożona przez wysokość opłat

(rozrzut) może się okazać w praktyce nie aż tak tania, co za chwilkę
pokażę na przykładzie.

● str. 124
Nasi Market Makers nie bez powodów traktują ten biznes jako naj-
bardziej opłacalny biznes świata, a jak myślisz: skąd biorą się ich zy-
ski? Nic się nie dostaje w życiu za darmo, choć wielu ludziom się tak
wydaje. Tak też jest i w tym przypadku, gdyż twierdzenie, że handel
walutami jest taki tani, to nic innego jak mit. Mit stworzony przez
cwaniaków, aby zachęcić do otwierania kont.
Platformy walutowe prowadzą promocję swoich usług, prezentując

Forex jako najprostszy legalny sposób zarobienia fortuny, wręcz jako
własną prasę do drukowania pieniędzy. Musisz się nauczyć widzenia
tradingu jako działalności gospodarczej, w której istnieją koszty wła-
sne i ryzyko – i to właśnie na te koszty własne i ryzyko liczy Twój do-
stawca usług, gdyż to właśnie one są jego zyskiem.
Popatrzmy teraz bliżej na samą kwestię kosztów transakcyjnych.

Podstawą rozumowania Twojego Market Makera jest motywowanie
Cię do przeprowadzania maksymalnej ilości transakcji, gdyż na tym
zarabia najwięcej. Aby osiągnąć ten cel, jest w stanie iść dość daleko
w swoich próbach wpłynięcia na Twoje preferencje i sposób prowa-
dzenia konta.
Pamiętaj, że za każdym razem klikając na „buy” czy też „sell”, zosta-

wiasz na ich koncie 2 do 6 pipsów, a więc przeciętnie 40 $ za trans-
akcję jednym standard lotem. Być może nie wydaje się to aż tak
wiele, jeśli jednak wykonasz 10 transakcji dziennie i po-
mnożysz to razy 22, to otrzymasz 220 transakcji w miesią-
cu, co pomnożone razy 40$ wynosi 8 800 $. Czy to nadal
jest tak tanio???
Pamiętaj, że są to pieniądze, które musisz zapłacić bez

względu na to, czy Twoje transakcje przyniosą jakiś zysk,
czy też nie!!! Jeśli teraz byłbyś posiadaczem minikonta, na którym

● str. 125
deponujesz 10 000 $ i następnie wykonywałbyś 10 transakcji dzien-

nie dziesięcioma mini lotami, co naprawdę jest dość standardowym
zachowaniem, to musiałbyś osiągnąć 88% zyskowności konta, aby
tylko pozostać na zerze! A ile chciałbyś sam zarobić w miesiącu, do-
datkowe 12%?
Twój Market Maker doskonale wie, że jest to całkowicie

niemożliwe!
Wie, że może Ci się to udać w najlepszym przypadku przez

kilka miesięcy z rzędu, lecz wie też, że ma Twoje pieniądze
pewne jak w banku.
Ci faceci to zawodowcy i wiedzą, jaka jest różnica między możliwo-

ścią a fantazją. Wiedzą, że gdy poddadzą nas ogromnej presji, bę-
dziemy musieli podnosić lewarek ponad wszelkie granice rozsądku,
co w połączeniu z brakiem doświadczenia początkujących traderów
jest nieprawdopodobnie eksplozywną mieszanką.
Uwierz mi, nigdy nikomu w historii jeszcze się nie udało miesiącu po
miesiącu regularnie wyduszać z konta 40% zysków, już to jest fizycz-
ną niemożliwością!!! Jakie więc miał będziesz szanse przetrwania,
próbując to zdublować?
Właśnie to jest odpowiedź na to, nad czym już wcześniej się rozwo-
dziłem. Daje to odpowiedź na pytanie, dlaczego istnieje tak wielu
„guru” na rynku Forexu, którzy tak intensywnie sprzedają usługi
brokerów. Są to w 99% ludzie, którzy sami nigdy nie zarobili grosza
w handlu, więc uznali, że najlepszym biznesem będzie naganianie
„frajerów” do platform, z którymi mają umowy prowizyjne i tym spo-
sobem mogą dobrze zarobić na tym, co Ty stracisz.

● str. 126
Nie myśl, że pragnę Cię przestraszyć czy też zniechęcić do

handlu walutami, wręcz odwrotnie. Uważam, że rynek ten
oferuje wspaniałe możliwości zarobku, na co my, 4xTrader
Corp., jesteśmy doskonałym przykładem! Uważam jednak,
że jest moim obowiązkiem – jako bardziej doświadczonego
kolegi – aby Cię przygotować na realia tego rynku, ostrzec
przed pułapkami, fałszywymi prorokami itd…
Wiem po prostu, że nie będąc przygotowanym na to, co Cię czeka,

będziesz miał równie duże szanse przeżycia, jak kąpiący się w base-
nie ze zgrają głodnych krokodyli. To, co Ci może dać szansę prze-
trwania w tym środowisku, to solidne podstawy wiedzy o rynku, bez
kłamstw i mydlenia oczu, oraz umiejętność stworzenia sobie własnej
strategii.
Strategii, która by Ci pozwoliła określić realistyczne cele, aby następ-

nie spokojnie dążyć do ich realizacji. To, czego się musisz nauczyć, to
selektywne prowadzenie transakcji, co się wiąże z cierpliwością, gdyż
będą takie okresy, w których będziesz wykonywał bardzo niewiele
transakcji.
Podstawą bezpieczeństwa jest też niesłuchanie „dobrych rad”, jakie

będą Ci wszyscy podsuwali. Nie ufaj po prostu nikomu, kto Cię – ot,
tak sobie – za darmo lub też tanio, próbuje nauczyć, jak zarobić for-
tunę. Zawsze najpierw pytaj samego siebie, dlaczego sam nie skorzy-
sta ze swojego wspaniałego systemu, tylko musi go wciskać innym?
Jeśli uważasz, że jestem nazbyt niesprawiedliwy w ocenie dostawców

usług, to mogę Ci powiedzieć tylko jedną rzecz.

● str. 127
Jeśli nie potraktujesz tego, co piszę, poważnie i nie nauczysz się być
krytycznym wobec tego, czym Cię wszyscy w tej branży będą próbo-
wali karmić, to Twoja „kariera” tradera będzie dość krótka!!!
4.9. Zasady zarządzania kapitałem
Podstawowymi pytaniami, na które musisz sobie odpowiedzieć już

w stadium planowania przedsięwzięcia, są te, które mają związek
z finansami.
 Jaki minimalny margines zysku jest wymagany, abyś mógł prze-

trwać i być zarazem zmotywowany do działania?
 Jak zamierzasz zabezpieczać swoje zyski?
 W jaki sposób będziesz zarządzał negatywnym bilansem konta?
 Jaka będzie procentowo maksymalna wysokość negatywnego bi-
lansu konta?
Krótko mówiąc, musisz określić, co należy robić w krytycznych sytu-

acjach. Pamiętaj, że wszystkie te detale będą decydowały o Twoim
być albo nie być w krytycznych sytuacjach. W sytuacjach, na które
musisz być przygotowany, gdyż zdarzają się częściej, niżbyśmy tego
pragnęli. Bywają okoliczności, w których zarabianie pieniędzy jest
bajecznie łatwe, dlatego też trafiając na taką falę, łatwo sobie wyrobić
błędne pojęcie, że zawsze tak będzie.
Bywają też okresy, w których najwyższą sztuką jest zachowanie tego,

co się posiada na koncie, i to w takich okolicznościach nasze strategie
i zasady bezpieczeństwa przechodzą próbę ognia. Dopiero wtedy ma-
my szansę udowodnienia, co nasze strategie są warte. Podstawą do-
brej strategii zarządzania kapitałem oraz bezpieczeństwa jest zacho-

● str. 128
4.9. Zasady zarządzania kapitałem
wanie niskiego lewarka. To lewarek jest największym zagrożeniem,

a nie brak zasady zabezpieczania swoich transakcji funkcja stop/loss.
Zapamiętaj więc, że głównym zagrożeniem dla konta jest

zbyt wysoki lewarek!
Mogłoby się wydawać, że im wyższy lewarek się wykorzysta, tym

atrakcyjniejsze będą zyski z transakcji. W rzeczywistości jednak nie
jest to prawdą, gdyż straty kumulują się z taką samą szybkością jak
zyski. Rezultatem takiej strategii może być chwilami wspaniała zy-
skowność, chwilami ogromne straty, co częstokroć się wyrównuje.
Największą korzyścią „życia ryzykownie” jest gwarantowany wysoki

poziom adrenaliny, co dla osób szukających silnych wrażeń jest czę-
stokroć głównym celem. Pamiętaj, że tym, który będzie z Ciebie naj-
bardziej dumny, gdy będziesz żył ryzykownie, będzie Twój Market
Maker, bo w Twoim braku rozwagi leżą jego najwyższe zyski.
Nienawidzę tej filozofii, która nie wydaje się być bardziej inteligent-
na niż rzucenie wszystkich posiadanych pieniędzy na stół do ruletki.
Takie strategie są specjalnie destruktywne dla kont, których właści-
ciele posługują się matematycznie formułowanymi sygnałami otwie-
rania i zamykania transakcji. Myślenie tymi kategoriami świadczy
o braku wyobraźni lub też braku zainteresowania tym, co się może
wydarzyć jutro czy za tydzień.
Jest to typowy przykład braku perspektywicznego widzenia rzeczywi-

stości. Nieco dalej w tej książce zaprezentuję alternatywę, przy po-
mocy której można wyeliminować większość zagrożeń, przy jedno-
czesnej możliwości maksymalizowania posiadanych atutów.

● str. 129
5. Analizy techniczne kontra fundamentalne
5. Analizy techniczne
kontra fundamentalne
Aktywność rynku można z grubsza opisać dwoma pojęciami, jakimi

się charakteryzuje. Pierwszy z nich nazywany jest „trending”, ten
drugi to „ranging”.
Określenie „Trending market” opisuje stabilny rozwój cenowy

idący w górę lub w dół, więc zgodnie z jakimś określonym trendem,
podczas gdy „Ranging market” określa stan, podczas którego ceny
zygzakują bez określonego kierunku. Określa się też często taki rynek
mianem „trendless”.
Ta specyfika zachowania się rynku jest niezwykle ważna, gdyż na

tych pojęciach opierają się wszystkie nasze codzienne działania.
Sztuka tradingu opiera się na umiejętności analizowania różnych
warunków na rynku walutowym przy pomocy całej gamy dostępnych
instrumentów, które są w tym pomocne.
Problemem związanym z tym, co określamy mianem analiz technicz-

nych, jest to, że większość tych metod funkcjonuje dość dobrze w wa-
runkach, gdy rynek jest „trending”, podczas gdy te same metody
analiz są w zasadzie bez większej wartości, gdy rynek jest „trendless”.
Fakt ten jest niezmiernie istotny, bo w większości „kursów Forexu”
i wszelkiego typu prezentacjach podkreśla się bezustannie wagę
i znaczenie analiz technicznych.
Opisuje się ich trafność i przydatność, choć tak naprawdę

nikt nie wyjaśnia, jak wygląda rzeczywistość.

● str. 130
Prawda natomiast jest taka, że czysto procentowo rynek,

który jest „trendig”, to nie więcej niż 20-30% czasu i to wte-
dy analizy techniczne są bardzo przydatne. Pozostałe
70-80% to rynek, który jest „trendless” – i tutaj
przydatność analiz technicznych jest praktycznie zerowa!
Zwróć więc uwagę na to, że przez mniej więcej 2/3 czasu

nie ma żadnych instrumentów technicznych, które by były
przydatne w określeniu kierunku cen czy też ocenie rynku.
Wtedy to zdani jesteśmy wyłącznie na samych siebie lub inne meto-

dy analiz, głównie analizy fundamentalne i strategie handlu, które by
mogły się okazać pomocne w handlu właśnie wtedy, gdy rynek nie
ma żadnych określonych kierunków, które byłyby potwierdzalne
technicznie.
To, czego pragnę Cię nauczyć, to głównie to, jak postępo-

wać wtedy, gdy rynek jest „martwy”, bo nie jest wielką
sztuką zarabiać pieniądze wtedy, gdy rynek respektuje
pewne określone trendy.
Bardzo dużo się mówi o informacjach czy też nadmiarze informacji

na rynku i potrzebie właściwego selekcjonowania tych informacji,
tak aby w nich się nie zagubić. Sztuka selekcjonowania i umiejętność
oceny wartości tego, czym jesteśmy bezustannie zalewani, jest bar-
dzo istotna.
Z czasem uczymy się „filtrować” wszystek te „zakłócenia fal” w tle,

wyłapując jedynie to, co jest najbardziej ważne. Jednakże nadmiar
danych fundamentalnych nie jest wszystkim, gdyż na dodatek nazbyt
wielu traderów posługuje się też nadmiarem analiz technicznych.
Wrysowują w swoje serie diagramów pełne kolorów i fantazji wzory,

● str. 131
linie i figury geometryczne, co sprawia, że ich diagramy bardziej

przypominają sztukę współczesną niż przejrzyste analizy techniczne.
Planują codziennie swoje strategie obliczając poziomy wsparcia

i oporu. Wrysowują kolorowe flagi, trójkąty, proporczyki, strzałki,
analizują teorie fal itp., itd. Wszystko to wygląda dość zabawnie i tyl-
ko można by się zastanawiać, co się dzieje z ich zdrowym rozsądkiem
(jeśli taki mieli), jeśli mają zamiar zastąpić rozum wykresami.
Funkcjonalny diagram powinien wyglądać jak dobry obraz. Być pro-

sty i przekazywać wyraźne sygnały co do swojego sensu istnienia i za-
wartości. Diagramy mają opowiadać krotką historię o rynku, o at-
mosferze, przemianach i nadziejach na przyszłość. Nie mają to być
chaotyczne plansze obrzucone farbą, które nie opowiadają nic wię-
cej, jak tylko historię wewnętrznych rozterek artysty i jego poszuki-
wań własnej formy przekazu.
5.1. Pewne aspekty analiz technicznych
Niezmiernie ważne jest zrozumienie tak zalet, jak i ograniczeń, jakie

wiążą się z klasycznymi analizami technicznymi. Już wspominałem
o tym, że nagminnie posługuję się analizami technicznymi, przynaj-
mniej podstawowymi diagramami i indykatorami, lecz ufam im jedy-
nie w pewnym stopniu, uważając, że ich przydatność w niektórych
sytuacjach jest dość ograniczona.
Traktuję metody techniczne jako ważny element analiz, lecz jedynie

taki, który leży jak gdyby w tle. Jest to być może spowodowane tym,
że nigdy się nie nauczyłem cenić wartości indykatorów technicznych
i całego zamieszania, jakie wokół nich istnieje. Może po prostu nie
rozumiem ich znaczenia dla handlu walut?

● str. 132
Tak, coś w tym może być, gdyż zawsze zajmowały w mojej strategii
jedynie miejsce pomocnicze i szukałem przy ich pomocy potwierdze-
nia dla danych fundamentalnych. Myślę jednak, że aż tak bardzo się
nie mylę, gdyż ostatnio znalazłem artykuł w Internecie, w którym
opublikowano preferencje „decydentów” w międzynarodowym han-
dlu walutami.
Są to preferencje tych być może kilkudziesięciu tysięcy traderów na

świecie pracujących dla banków centralnych i handlowych, ogrom-
nych funduszy inwestycyjnych itd. Ludzi, którzy decydują o tenden-
cjach, trendach i cenach, które my, mali spekulanci, musimy tylko
akceptować w naszych codziennych zmaganiach. Wiecie, jakimi mie-
szankami metod się posługują?
Analizy fundamentalne 48%

Analizy techniczne 23%
Bieżące informacje 18%
Dane kwantytatywne 11% (dotyczy to śledzenia popytu czy też
ilości przeprowadzanych transakcji w danych periodach)
Powyższe cyfry ilustrują, w jakiej mniejszości (23%) byś się znalazł,

posługując się jedynie analizami technicznymi. Oznacza to, że prze-
szłoby Ci koło nosa ponad 75% wszystkich ważnych informacji decy-
dujących o rozwoju cen walut. Zwróć uwagę na to, że praktycznie
nikt naprawdę ważny na rynku nie posługuje się analizami technicz-
nymi w jakimś celu innym niż tylko pomocniczym!
Śledzą głównie dane fundamentalne, a indykatory techniczne służą

im do potwierdzenia tego, co już i tak wiedzą. Pamiętaj też o tym, że
tacy traderzy prowadzą transakcje w całkiem innych (większych) se-
kwencjach czasowych niż my, drobni spekulanci. Ta mieszanka me-

● str. 133
tod, jaką większość tych zawodowców się posługuje, określana jest

częstokroć mianem analiz relacji.
Nie jest to więc ślepe zdawanie się na jakąś formę tradycyjnych ana-
liz, raczej posługiwanie się mieszanką wszystkich naraz w celu
sprawdzenia, w jakiej relacji do siebie leżą, na ile się wzajemnie po-
twierdzają dane fundamentalne z indykatorami technicznymi itp.
Jest to badanie relacji takich faktorów, jak: czas, cena i wydarze-
nia w odniesieniu do dynamiki rynku. W ten sposób powstaje mie-
szanka, która respektuje wszystkie realia rynku.
Teorie zwolenników opisujących analizy techniczne mówią, że:
1. „Poziom cen jest najlepszym źródłem informacji, gdyż

wszystkie istotne informacje fundamentalne są już po-
średnio ujęte w cenach”
oraz naturalnie twierdzą, że:
2. „Historia się bezustannie powtarza, co można ujrzeć w

ciągle powtarzających się wzorach, jakie rysują nam
techniczne diagramy”.
Wszystko to brzmi mądrze, ale niezbyt przekonująco, gdyż analizy

techniczne opierają się na danych historycznych, a więc jedynie na
już minionych wydarzeniach. Dlatego też ich odniesienie do wyda-
rzeń dnia czy też powiedzmy nadchodzących wydarzeń jest bardzo
ograniczone. Dlatego nigdy w pełni nie rozumiałem zachwytu nad in-
dykatorami technicznymi. Wiem naturalnie, jakie miejsce zajmują w
hierarchii znaczenia oraz jakie korzyści przynoszą w niektórych sytu-
acjach, lecz znam także ich ograniczenia.

● str. 134
Myślę, że właśnie z tych samych powodów większość zawodowych

traderów nie podejmuje wszystkich swoich decyzji tylko w oparciu
o analizy techniczne! Wiedzą po prostu o tym, że o rynku decydują
dane ekonomiczne i polityczne krajów, z których dane waluty pocho-
dzą, a nie matematycznie generowane diagramy i wykresy Dlaczego
więc jako nowicjusz miałbyś się zdać na coś, czym zawodowcy posłu-
gują się tylko na ograniczoną skalę?
5.2. Zrozumienie ograniczeń

analiz technicznych
Analizy techniczne mogą być niezwykle przydatne w niektórych oko-

licznościach, gdy rynek podporządkowuje się jakimś określonym
trendom. Jednakże należy też rozumieć ograniczenia tej metody ana-
lizowania rynku, gdyż może to też być bardzo pomocne. Jeśli zajmo-
walibyśmy się handlem papierami wartościowymi, np. akcjami, to
wtedy byłyby w znacznie większym stopniu przydatne, gdyż w tym
przypadku transakcje odbywają się w dłuższych sekwencjach czaso-
wych i oceny analiz technicznych są bardziej dokładne.
To właśnie rynek papierów wartościowych dał życie wszystkim anali-

zom technicznym i dopiero w ostatnich dziesięcioleciach zaczęto
„przenosić” te metody na rynek Forexu, nie zawsze z dobrym skut-
kiem. Ci, którzy sprzedają swoje podręczniki o tradingu, muszą jakoś
prowadzić promocję swoich produktów, dlatego też muszą lansować
przydatność tego, co sprzedają. Prawda jest jednak taka, że więk-
szość tych nawet bardzo doświadczonych traderów, którzy stali się
mentorami, wywodzi się z handlu papierami wartościowymi.
W chwili, gdy odkryli, że w ostatnich latach Forex stał się tak popu-
larny i że można będzie nam sprzedać troszkę książek, większość

● str. 135
5.2. Zrozumienie ograniczeń analiz technicznych
z nich zaczęła też lansować pomysł, że trading to trading. Że te same

analizy techniczne, którymi się od dziesięcioleci posługiwano w han-
dlu np. akcjami funkcjonują równie doskonale w handlu walutami
itd., co wcale nie jest prawdą, bo różnice pomiędzy tymi rynkami są
większe, niżby się to mogło na pierwszy rzut oka wydawać.
Nie należy zapominać też, że analizy techniczne narodziły się na dłu-

go przed erą komunikacji i komputeryzacji. Oznacza to, że w tamtych
czasach dostęp do bieżących danych fundamentalnych był bardziej
ograniczony. W rezultacie tego analizy techniczne były tym, na czym
traderzy musieli się głównie opierać.
Od tamtej pory nastąpiły ogromne przemiany w komunikacji i dziś

jesteśmy bombardowani ogromną ilością danych fundamentalnych,
co całkowicie zmieniło rzeczywistość, czyniąc tym samym analizy
fundamentalne nieco przestarzałymi.
Na zachowanie się rynku wpływają bieżące dane fundamentalne,

a nie historyczne wydarzenia. To znaczenie, jakie kiedyś analizy
techniczne miały dla handlu papierami wartościowymi, już nie jest
takie duże nawet tam, co czyni je jeszcze mniej przydatnymi w han-
dlu walutami. Do tego należy dodać, że w handlu papierami warto-
ściowymi istnieje wiele metod, przy pomocy których analizuje się ry-
nek, a które w ogóle nie są używane w handlu walutami.
Należy po prostu przyznać, że od tamtych czasów, gdy handel instru-

mentami finansowymi odbywał się w zamkniętym, wręcz magicznym
świecie wielkich finansów, wiele się wydarzyło, co wymaga zweryfi-
kowania pewnych metod i „prawd”, na jakich wszystko się opierało.
Dziś musimy w znacznie większym stopniu „słuchać”, co ma nam ry-
nek do powiedzenia i nauczyć się „filtrować wszystkie zakłócenia”,
którymi bezustannie jesteśmy zasypywani.

● str. 136
To, co mi się najbardziej podoba w Foreksie, to właśnie to, że Forex

jest znacznie uczciwszy w swojej naturze. Przyczynia się do tego jego
wielkość, gdyż tutaj nikt nie jest w stanie nikomu sprzedać „blefu”.
Tutaj ma się wszystkie informacje przed nosem, zanim się podejmie
decyzję. Rynki papierów wartościowych natomiast bezustannie bory-
kają się ze skandalami, z których „insider trading” jest najbardziej
nagminny.
Oszustwa na skalę miliardową, gdzie faceci w drogich garniturkach

mogą dowolnie domalowywać rumieńce umierającemu pacjentowi.
Popatrz tylko na wszystkie afery z Wall Street, jakie się wydarzyły
w ostatnich latach, z których Enron i Worldcom były największymi.
Bezustanne afery, powtarzające się co kilka lat krachy rynku są chle-

bem powszednim rynków papierów wartościowych, czego my, trade-
rzy Forexu, możemy uniknąć, gdyż handel walutami to osobna rze-
czywistość.
Rzeczywistość, na którą nie mają najmniejszego wpływu koniunktu-

ry. Handel papierami wartościowymi w porównaniu z Forexem jest
zgniły w takim samym stopniu, jak ludzie, w których interesie leży,
aby nim bezustannie manipulować.
Zwróć też uwagę na to, że w czasach, gdy tworzono analizy technicz-

ne, dane fundamentalne, które zbierano z całego świata, mogły mieć
do 10 tygodni, zanim dotarły na biurka traderów.
Dla nas dzisiaj jest to wręcz historyczna perspektywa. Nie dziwota

więc, że musieli oni proces podejmowania decyzji oprzeć na czymś,
co mieli pod ręką, a więc na analizach technicznych. Dziś, gdy tempo
rynku wzrosło, potrzebujemy całkiem innych instrumentów.

● str. 137
Instrumentów, które by nas przenosiły w świat dzisiejszy i jutrzejszy,

a nie pokazywały wydarzeń dnia z perspektywy historycznej. Natu-
ralnie, że musimy mieć pewną perspektywę historyczną, aby móc zi-
dentyfikować trendy, lecz transakcje wykonujemy tu i teraz, więc po-
trzebujemy też czegoś więcej. Jeśli się przyjrzymy nieco bliżej słynnej
metodzie określania poziomów wsparcia i oporu, a więc nagminnie
używanym Fibonacci retaracements, to będzie nam trudno zrozu-
mieć, jak trafiły one do handlu instrumentami finansowymi.
Leonardo de Fibonacci był średniowiecznym myślicielem i matema-

tykiem, który w czasie podróży do Egiptu odkrył, że już w starożytno-
ści Egipcjanie fascynowali się cyframi, doszukując się kosmicznych
praw w zależnościach cyfrowych. Był tym tematem zafascynowany
i gdy po powrocie do Włoch poproszono go, aby przeprowadził sy-
mulację matematyczną populacji kopulujących królików, to chętnie
się do tego zabrał.
Tworząc numeryczne sekwencje cyfr, które powtarzają się co jakiś

czas, uwzględniając okresowe zmniejszanie się populacji itd., Mr Fi-
bo wierzył w to, że wszystko na ziemi i w kosmosie kierowane jest
matematycznymi regułami. Nie wydaje mi się, aby ktokolwiek kiedy-
kolwiek próbował przetestować jego teorię w praktyce, a na koniec
metoda ta trafiła do tradingu, choć nie wiem, jaki mają związek ko-
pulujące króliki z handlem instrumentami finansowymi.
Teoria ta opiera się na przekonaniu, że ceny bezustannie oscylują

i ekspandują wokół pewnych sekwencji numerycznych. Najciekawsze
jest to, że zasadą tą posługujemy się do dzisiaj w handlu, choć nie ma
najmniejszych dowodów na to, że to działa czysto matematycznie.
Natomiast są dowody na to, że jeśli wszyscy się nią posługują, to mu-
si działać, ale na zasadzie samorealizującej się przepowiedni.

● str. 138
Tak to poznałeś tajemnicę związku pomiędzy populacją kopulują-

cych króliczków a rynkami walutowymi.
Indykatory techniczne są jedynie szczytem góry lodowej tego, co kry-

je się pod powierzchnią rzeczywistości. W zasadzie to wszystko, co
się naprawdę liczy ukryte, jest głęboko poza nimi i to jest właśnie to,
co musisz się nauczyć odczytywać. To tak, jakbyś chciał żeglować
między górami lodowymi, nie znając ich rozmieszczenia pod po-
wierzchnią wody.
Jak myślisz, ile czasu by Ci zajęło, zanim roztrzaskałbyś kadłub na

którejś? Krotko mówiąc, możemy mieć dość dużą korzyść, posługu-
jąc się analizami technicznymi, lecz bez przesady. To, co jest na co
dzień potrzebne, to MA (Moring Averages), znajomość poziomów
oporu i wsparcie, a więc support oraz resistance, jak też linie tren-
dów.
Reszta metod stwarza chwilami więcej zamieszania i dezinformacji,

niż to jest potrzebne. W rozdziałach, które znajdziesz w tej
książce poniżej rozdziału siódmego, będziesz miał możli-
wość zapoznania się z większością ważniejszych indykato-
rów technicznych, tam też zapoznam Cię ze sztuką odczyty-
wania diagramów. Znajdziesz więcej informacji na temat
analiz fundamentalnych, a także nieco więcej o samej psy-
chologii handlu. Są to rozdziały dodatkowe, których celem
jest zapoznanie Cię z podstawowymi zasadami handlu.
Tam znajdziesz więcej informacji na temat Bollinger Bands, Elliot

Waves, Oscillators, MACD, Moving Averages, Slow Stochastic, RSI
i jeszcze paru egzotycznie brzmiących nazw ;) Mam jednak wrażenie,
że ci faceci, którzy stworzyli te metody, najczęściej nazywane od ich
nazwisk, sami się nimi nie posługiwali w 100%.

● str. 139
Jestem prawie pewien, że najpierw analizowali dane fundamentalne,

aby dopiero na koniec sprawdzać prawdziwość swoich teorii przy po-
mocy opracowanych przez siebie indykatorów technicznych. Sam
przeszedłem dość długą drogę, studiując indykatory techniczne
i próbując obstawiać rynek według ich wskazówek.
Efekty takich eksperymentów były bardzo różne. Czego się jednakże

dość szybko nauczyłem, to oceniania przydatności różnych indykato-
rów w różnych warunkach rynkowych, dochodząc do wniosku, że
przydatność większości z nich jest całkiem niezła, ale tylko i wyłącz-
nie w pewnych określonych warunkach, podczas gdy w innych oka-
zują się całkowicie bezwartościowe.
Posługiwanie się indykatorami technicznymi jest dla mnie takim

szczytem góry lodowej. Przyglądam im się uważnie, ale dopiero wte-
dy, gdyż już dokładnie wiem, co się kryje pod powierzchnią. Z taką
sama ostrożnością podchodzę do tych indykatorów, jakimi się na co
dzień posługuję, np. Moving Averages, które funkcjonują dość do-
brze dla dłuższych periodów, podczas gdy w krótkich produkują ma-
sę niepewnych i fałszywych sygnałów.
To nie czyni indykatorów nieużytecznymi, wręcz odwrotnie, mogą

być bardzo przydatne, ale nie jest rozsądne zdawanie się na nie śle-
po!
Moim zdaniem, największym zagrożeniem jest wyzbycie się zdrowe-
go rozsądku, który w większości przypadków jest najlepszym instru-
mentem oceny sytuacji. Mówiąc dosadnie, indykatory mają funkcjo-
nować jako instrument pomocniczy, a nie proteza w miejsce mózgu.
Metoda z wartością średnią, omawiana w tej książce, opiera się na li-

nii horyzontalnej, która będąc wartością średnią dla periodu, staje
się psychologicznym punktem odniesienia, na bazie którego tworzy

● str. 140
się strategię działania. Jest to niezwykle prosta metoda, która

jednocześnie daje odpowiedź na wiele pytań typu:
 na jakich poziomach należy otwierać i zamykać transakcję,

 gdzie biegną poziomy wsparcia i oporu w danym periodzie czaso-
wym,
 gdzie biegną poziomy ponad-sprzedaży czy ponad-kupna?
Zwróć uwagę, że mówię tu cały czas o poziomach cenowych, a nie

zdecydowanych cenach. W ten oto sposób eliminuje się większość
czynników stresu, jednocześnie nie dając swojemu dostawcy usług
żadnych sygnałów, jaką strategią się posługujemy, gdzie leżą nasze
poziomy stop/loss, limitu itd., co w perspektywie może być dość nie-
bezpieczne.
Tutaj posługujemy się poziomami, których wielkość leży w przedzia-

le od 20 do nawet 50 pipsów. Celem tej strategii jest uproszczenie
swoich nawyków, związanych z całym procesem podejmowania de-
cyzji, do minimum, przy wyjściu z założenia, że trading i tak jest wy-
starczająco skomplikowany, więc nie należy go dodatkowo kompli-
kować wyszukanymi metodami czy teoriami.
Metoda z wartością średnią jest więc maksymalnym uproszczeniem.

Jeśli analizy techniczne posługują się historycznymi danymi, aby
określić kierunki głównych trendów fundamentalnych, to będziemy
się tym posługiwali. Jeśli analizy techniczne posługują się historycz-
nymi danymi, aby określić poziomy resistance i supportu, to też to
kupujemy.
Aby odczytywać poziomy ponad-sprzedaży czy też ponad-kupna,

można się też posłużyć indykatorami, ale uważam, że nie jest to po-
trzebne, gdyż to zbędna wiedza. Metoda z wartością średnią pozwala

● str. 141
w łatwy sposób te poziomy określić, bez potrzeby tłumaczenia

indykatorów.
Wszystkie te indykatory to tak zwane „lagging indicators”, a więc ta-

kie, które są pasywne i pokazują to, co już się wydarzyło. Uważam, że
moja zdolność oceny rynku jest równie dobrym indykatorem tego ty-
pu, gdyż też mnie stać na ocenienie już minionych wydarzeń.
Niewiele jest takich indykatorów, które można by nazwać mianem

„leading indikators”, a więc takich, które są „wiodące”, pokazujące
więc na wyrost to, co się wydarzy na rynku. Ogólnie rzecz biorąc,
możliwości „przepowiadania przyszłości” przez indykatory technicz-
ne są niezmiernie ograniczone, szczególnie gdy sprawa dotyczy krót-
kich periodów. To dane fundamentalne sterują rynkiem, powodując
bezustanne ruchy cen walut.
5.3. Analizy fundamentalne
Żaden inny rynek nie jest w tak dużym stopniu uzależniony od analiz
fundamentalnych jak Forex ze wszystkimi makroekonomicznymi da-
nymi, które wpływają na ceny walut, jak też geopolitycznymi faktora-
mi, mającymi wpływ na przepływ kapitału.
Dane fundamentalne napędzają całą ekonomię i to właśnie na tym

„decydenci” rynku walutowego opierają swoje strategie. Podpatrywa-
nie tych najbardziej liczących się aktorów ryku walutowego nie jest
wcale złą strategią. Śledzenie tego, co robią, jakie podejmują decyzje
i dlaczego, daje dobre wyobrażenie o trendach średnio- i długotermi-
nowych.

● str. 142
Pamiętaj też o tym, że potentaci rynku walutowego mają dostęp do

informacji, do których my, mali spekulanci, nie mamy, kontakty
w świecie wielkich finansów, na giełdach czy też przyjaciół w koryta-
rzach władzy. To, co ma największy wpływ na kierunki trendów roz-
wój cen, to:
Stopy procentowe
Nie tylko wysokość stóp oprocentowania ma duże znaczenie dla eko-

nomii danego kraju i rozwój cen walut, lecz także te oczekiwania, ja-
kie „rynek” w nich pokłada, a więc jaki będzie to miało wpływ na
ogólnie pojęty rozwój ekonomii kraju, na koniunkturę, główne gałę-
zie przemysłu, rynek pracy itd.
Wszystko to wydawać by się mogło dość spekulatywne, lecz jest tak

tylko z pozoru, gdyż wszystkie te faktory mają ogromne znaczenie
dla ekonomii krajów i zarazem pozycji danej waluty na rynku świato-
wym.
Dane ekonomiczne
Analizy fundamentalne polegają na bezustannym śledzeniu kalenda-

rza wydarzeń ekonomicznych w tych regionach świata, których walu-
tami się zajmujemy. Indeksy ekonomiczne, najważniejsze makroeko-
nomiczne doniesienia czy też doniesienia, a nawet plotki o czysto po-
litycznym znaczeniu.
Następnie analizuje się znaczenie danych doniesień, indeksów czy

ogólnych danych o stanie ekonomii danych krajów. Stopień ważności
tych samych danych w różnych krajach jest skrajnie różny, co jest
uzależnione od cyklów ekonomicznych, w jakich dany kraj się obec-

● str. 143
nie znajduje! Na koniec dane te należy rozważyć w szerszym kontek-

ście międzynarodowym, a więc makroekonomicznym.
Generalnie rzecz biorąc, te indeksy ekonomiczne, które mają naj-

większy wpływ na poziom cenowy walut, to:
 dane odnośnie rynku pracy, bezrobocia, wysokości zarobków itd.

 wszelkie rodzaje indeksów konsumenckich i popytu
 wszystkie rodzaje indeksów produkcyjnych, stanu zamówień itd.
W związku z tym, że ekonomia USA jest dominującą ekonomią na

świecie, wszystkie dane fundamentalne z USA mają szczególne zna-
czenie, mając wpływ na poziom cen walut na całym świecie.
Trading w chwilach publikowania najważniejszych indek-

sów ekonomicznych
Wydarzenia te są bardzo intensywnie wykorzystywane przez wielu

traderów, gdyż oferuje to szansę szybkiego zarobienia pieniędzy.
Wiąże się to z tym, że napięcie związane z oczekiwaniem na nadcho-
dzące indeksy jest częstokroć tak duże, że w chwili ich publikacji ru-
chy cenowe mogą osiągać fantastyczne odchylenia.
Wszystko jest naturalnie uzależnione od wielkości odchylenia dane-

go indeksu w stosunku do poziomu poprzednich miesięcy. Charakte-
rystycznym zachowaniem się rynku w takich okolicznościach jest to,
że częstokroć napięcie „rynku” oczekującego na nadchodzące dane
jest tak duże, że w chwili, gdy dane zostają opublikowane, to nikt się
zbytnio nie przejmuje ich poziomem odchylenia.
Celem jest po prostu obstawianie i zarabianie pieniędzy. W rezulta-

cie takiego zachowania spekulantów cena może iść (np. w górę)
w przeciągu od kilkunastu sekund do najwyżej kilku minut o 150

● str. 144
pipsów, by następnie, gdy fala kupowania się skończy, runąć w dół

tyle samo. W efekcie takich zachowań główny „odlot” zajmuje najwy-
żej 15 minut, a po dalszych 2 godzinach już spokojniejszego zygzako-
wania cała sprawa może zostać zapomniana.
Generalnie rzecz biorąc, nie jestem zwolennikiem tego sposobu zara-

biania pieniędzy. Prawda jest taka, że rynek w takich sytuacjach nie
trzyma się żadnych reguł, co czyni handel dość ryzykownym, gdyż
nigdy nie wiadomo, jaka będzie następna reakcja.
Są jednak ludzie, którzy specjalizują się w tej dziedzinie, zazwyczaj

czekając cały miesiąc z nadzieją, że następny indeks przyniesie im
fortunę. Jest to niewątpliwie coś, co dostarcza im podniet, funkcjo-
nując bardziej jak loteria, niż strategicznie planowany trading.
Nie rekomendowałbym tej strategii w miarę niedoświadczonym tra-

derom, lecz obserwowanie zachowań rynku w takich okolicznościach
jest wskazane, gdyż można się wiele nauczyć o reakcjach rynku na
różnego typu dane ekonomiczne.
Pamiętać też należy o tym, że nigdy żadni zawodowi aktorzy na ryn-

ku walutowym tym się nie zajmują, traktując to jako zabawę dla
amatorów. To właśnie sprawia, że o ile nawet gwałtowność ruchów
cenowych może być znaczna, to powracają one zazwyczaj do punktu
wyjściowego.
Spowodowane jest to tym, że w takie ruchy cenowe nie jest zaanga-

żowane zbyt wiele kapitału, co sprawia, że nie mają one siły przebi-
cia, a więc mocy dyktowania trendów.
Funkcjonuje to bardziej jako ciekawostka, jako przykład nerwowości

rynku, spowodowanej bardziej czynnikami psychologicznymi, niż lo-

● str. 145
gicznymi. Jednym z najbardziej drastycznych przykładów tego feno-

menu jest comiesięczne odczytywanie amerykańskiego indeksu NFP
(Non Farm Payrolls), który jest publikowany w każdy pierwszy pią-
tek miesiąca.
Jest to po prostu indeks poziomu wzrostu czy też spadku zarobków

we wszystkich branżach przemysłu w USA z wyjątkiem zatrudnio-
nych w rolnictwie.
5.4. Gdy na scenę wchodzą słonie
Wszyscy próbują wyrobić sobie opinię o rynku teraz, jak też o przy-
szłych kierunkach rozwoju cen, co jest przecież naturą tego zawodu.
Lecz skąd mielibyśmy wiedzieć, czy ten obraz, jaki sobie wyrobimy,
będzie nam do czegoś przydatny?
Częściową odpowiedź na to pytanie da nam sama umiejętność zrozu-

mienia tych informacji oraz umiejętność umieszczenia ich we właści-
wym kontekście. Częstokroć można się spotkać z opiniami tak zwa-
nych „analityków”, które nie mają częstokroć większego pokrycia
w rzeczywistości, gdyż nie mają znaczenia dla rynków walutowych.
Wskazywałoby to na ten fakt, że wszystkie opinie są w jakimś stop-

niu subiektywne, więc najlepszym sposobem jest nauczenie się two-
rzenia swoich własnych opinii, które nie muszą być gorsze niż inne.
Czy istnieje jakiś sposób, aby się tej sztuki nauczyć? Odpowiedzią
jest „TAK”.
Zacznij po prostu śledzić wydarzenia polityczne i ekonomiczne

w szerszej (globalnej) perspektywie, aby nauczyć się widzenia rzeczy
w ich właściwej skali oraz w odniesieniu do serii innych danych i wy-

● str. 146
darzeń. Gdy zrozumiesz zasadnicze mechanizmy funkcjonowania

pewnych zjawisk makroekonomii, łatwiejsze będzie pomniejszenie
skali do tych proporcji i zakresu, w jakim wykonujemy swoje trans-
akcje.
Nie zapomnij o tym, że w świecie finansów kieruje rynkiem, patrząc

w skali globalnej, dość niewielka garstka aktorów, którzy grają głów-
ne role w tym teatrzyku. To oni obracają miliardami, podczas gdy
my, a więc rzesze mniejszych spekulantów, odgrywamy role staty-
stów, którzy nie mają żadnego wpływu na przebieg wypadków.
To te ogromne siły, które oddziałują na rynek, przyczyniają się do

kształtowania go. Każdy z tych potentatów może w każdej chwili
przeprowadzić transakcje wiele milionów razy wyższe niż ktokolwiek
z nas to uczyni łącznie w przeciągu całej swojej kariery tradera.
Wspominam o tym, pragnąc Ci uzmysłowić, jak wygląda rzeczywi-

stość. Uzmysłowić, że nasz mały świat z naszymi wyobrażeniami, po-
glądami, preferencjami, sposobem widzenia czy oceny rzeczywistości
nie ma większego znaczenia, jeśli nie będziemy uwzględniali sposobu
widzenia i preferencji tych, którzy naprawdę rządzą rynkiem.
To jest właśnie to stado słoni, przed którym wszyscy ustępują, gdy

zaczyna się zbliżać do wodopoju i nierozsądnym by było stanąć im na
drodze, próbując udowodnić swoje racje. Większość codziennego po-
ziomu obrotów rynku walutowego jest kontrolowana przez nich.
Co prawda można ich podzielić na kilka grup preferencji, co czyni ry-

nek bardziej neutralnym, ponieważ motywacje i cele, jakimi się kie-
rują przeprowadzając swoje transakcje, mogą być skrajnie różne. Nie
zmienia to jednak faktu, że to oni rządzą. Na dodatek perspektywy
czasowe, w jakich widzą rynek i w jakich przeprowadzają swoje

● str. 147
transakcje, są skrajnie różne od naszych, co tym bardziej czyni nasze

kryteria oceny różnymi od ich kryteriów.
Oni otwierając swoje transakcje najczęściej nawet nie patrzą na cenę

danego periodu. Nie interesuje ich też, jaka cena będzie jutro. Uwa-
runkowania ich transakcji mogą częstokroć nie mieć nic wspólnego
z poziomem cen ani też z kwestią doraźnego zysku.
Przykładem na takie podejście mogą być choćby banki centralne,

które deponują swoje ogromne rezerwy walutowe, dzieląc je na różne
waluty czysto procentowo, nie zwracając przy tym uwagi na ceny
dnia, gdyż ich rezerwy nie są bezpośrednio trzymane w tym celu, aby
przynosiły zyski.
Zastanów się nad tym. Co się teraz może wydarzyć, gdy w jakimś mo-
mencie kilku takich potentatów naraz nieoczekiwanie przeprowadzi
swoje transakcje na tych samych parach walut i w tym samym kie-
runku?
Myślisz, że wiele ich obchodzą nasze otwarte pozycje, preferencje czy

poglądy? Albo też, że nasze matematycznie generowane prognozy
czy sygnały się na coś przydadzą? Takie rzeczy zdarzają się bezustan-
nie, bez anonsowania czy pytania nas o zdanie. Jak myślisz, jaki to
może mieć wpływ na nasze konta? W jakim stopniu teraz odnosi się
to do mądrych twierdzeń, że:
1. „Poziom cen jest najlepszym źródłem informacji, gdyż

wszystkie istotne informacje fundamentalne są już po-
średnio ujęte w cenach”
oraz naturalnie twierdzenie, że:

● str. 148
2. „Historia się bezustannie powtarza, co można ujrzeć

w ciągle powtarzających się wzorach, jakie rysują nam
diagramy techniczne”.
Można by się tylko zastanawiać, jak powyższe „złote myśli” odniosły-

by się do faktu, gdy ktoś raptownie wykona transakcję na kilka mi-
liardów dolarów. Gdzie informacje na ten temat można znaleźć
w analizach technicznych?
Pisząc o tym pragnę Ci jedynie uzmysłowić dwie rzeczy:
Po pierwsze, jak ograniczone znaczenie mogą mieć najlepsze analizy

techniczne w pewnych określonych sytuacjach. I po drugie, przypo-
mnieć o potrzebie posiadania strategii handlu, która by uwzględniała
możliwość ekstremalnej nieobliczalności rynku.
Dlatego też uważam, że ruchy cenowe w krótkich sekwencjach czaso-

wych są całkowicie na chybił trafił, gdyż oddziałują na nie siły i fakto-
ry, o których nawet nie mamy pojęcia. Dopiero w dłuższych perspek-
tywach czasowych zaczyna być możliwe rozróżnienie pewnych fun-
damentalnych kierunków trendów, na których moglibyśmy oprzeć
swoją strategię planowania.
Jak już wspomniałem istnieje kilka grup zainteresowania, które mo-

gą wykonywać transakcje jednocześnie, i na dodatek w tym samym
kierunku, lecz ich motywacje i cele są skrajnie odmienne. Oni nie
siedzą przed monitorami, śledząc ruchy cen 5 pipsów górę czy też
w dół na 5-minutowym diagramie.
Oni kupują czy sprzedają miliony, nie patrząc nawet na ceny, gdyż
muszą np. do końca tygodnia przerzucić kilkaset milionów na konta

● str. 149
firmowe w innych krajach czy też nawet na innych kontynentach,

w tym tylko celu, aby móc lepiej „planować” swoje podatki.
Powody mogą być bardzo różne, a nawet jeśli handlują w celach spe-
kulacyjnych, to leży to w innych dymensjach czasoprzestrzeni. Po-
patrz tyko na przykład Warrena Buffeta, który jest jednym z najpo-
tężniejszych traderów wszechczasów:
Kilka lat temu doszedł do wniosku, że dolar jest znacznie przewarto-

ściowany, więc należy się go wyzbyć, stawiając na szereg innych wa-
lut. W rezultacie tej decyzji wymienił w krótkim czasie ponad 12 mi-
liardów dolarów. Jak myślisz, jaki to miało wpływ na dolara?
To jednak nie wszystko, gdyż wydarzenia takie powodują efekt domi-

na, bo gdy inni widzą, że taki potentat sprzedaje, to sami też zaczy-
nają sprzedawać, więc skutki takich posunięć mogą mieć wręcz nie-
obliczalne konsekwencje dla wartości samych walut, ale też dla ryn-
ku.
Bez względu na to, jakie są motywy czy też skutki takich posunięć,
dla nas, małych spekulantów, ma to decydujące znaczenie. Pracując
w zbyt małych sekwencjach czasowych – stajemy się ofiarami nie-
obliczalności rynku, na który nie mamy absolutnie żadnego wpływu,
podczas gdy ci, którzy ten rynek tworzą, mogą spokojnie czekać na
to, aż ich długoterminowe cele zostaną osiągnięte.
Dlatego też jest to tak ważne, aby nauczyć się sztuki patrzenia na ry-
nek z pewnego oddalenia, gdyż tylko z dalszej perspektywy można
ujrzeć obraz rzeczywistości takim, jakim go widzą prawdziwi poten-
taci tego rynku.

● str. 150
5.5. Siły fundamentalne rynku
Moją radą jest: nie ufaj całkowicie opinii innych – bez względu na to,
kim są. Słuchaj, zbieraj informacje i fakty, aby tworzyć własne opi-
nie. To, co jest najbardziej charakterystyczne dla tego zawodu, to
zbieranie informacji od wczesnych godzin rannych do późnego wie-
czoru, aż ciekawość informacji stanie się Twoją drugą naturą!
Zachowania, które będą musiały się stać Twoimi codziennymi rytu-

ałami, to codzienne sprawdzanie pewnych podstawowych informacji,
jak:
 Zachowanie się rynków papierów wartościowych, głównie DOW

i NASDAC na koniec wczorajszego dnia.
 Zachowanie się większych giełd europejskich i azjatyckich.
 W jakich godzinach najważniejsze indeksy oraz dane ekonomicz-
ne są danego dnia publikowane.
 Wczorajsze ceny otwarcia i zamknięcia „Twoich walut”.
 Cena złota wczoraj w chwili zamknięcia oraz trendy, popyt itd.
 Czy wczorajsze dane ekonomiczne były pozytywne/negatywne dla
„Twoich walut” .
 Jak wygląda indeks dolara? Poszedł w górę czy też w dół?
 Inne ważne wiadomości i doniesienia ostatnich godzin.
 Wczorajszy poziom cenowy ropy, trendy itd.
 Ceny amerykańskich obligacji państwowych poszły w dół czy też
w górę?
I jeszcze parę innych rzeczy.
Zrozumiałe jest, że zanim zaczniesz rozumieć zależności cenowe róż-

nych towarów oraz instrumentów finansowych, to zajmie to dość du-

● str. 151
żo czasu. Złożoność rynku sama w sobie, jak też uzależnienie od bar-

dzo wielu faktorów jest znaczne, więc nie oczekuj od siebie cudów.
Z pewnością zajmie Ci to wiele miesięcy czytania i obserwowania

rynku, aby zacząć rozumieć, na czym polegają wszystkie mechanizmy
nim kierujące. To, co odróżnia zwycięzców od przegranych na rynku,
który jest tak silnie uzależniony od danych fundamentalnych, jest to,
jakie informacje śledzą, a następnie, jakie wnioski potrafią z tego wy-
ciągnąć.
Jednym z najważniejszych indykatorów, które powinieneś śledzić

każdego ranka, jest „indykator wschodzącego słońca”. To, co mam na
myśli, to rynek azjatycki. Jak wiadomo – pierwsza sesja nowej doby
transakcyjnej zaczyna się w Azji, głównie w Tokio, które jest trzecim
co do wielkości centrum w handlu walutami na świecie.
Handel zaczyna się więc od tego, że traderzy czytają i analizują po-

ziomy wszystkich cen oraz wydarzenia poprzedniego dnia, aby zde-
cydować o kierunkach działań na nadchodzące godziny. Następnie
włącza się do akcji Londyn – jako główne centrum handlu. Pierwsze,
co robią traderzy w Londynie, lecz także w większości liczących się
centrów handlowych Europy, to śledzenie tego, co się wydarzyło
w czasie sesji azjatyckiej, aby wyciągnąć z tego właściwe wnioski.
Z reguły też decyzje Londynu są konsekwentną kontynuacją tego, co

zdecydowano w Azji. Jeśli więc w Tokio wyzbywano się np. dolara, to
Londyn w ponad 80% przypadków też to respektuje.
Jeśli natomiast Tokio wyzbywało się co prawda dolara, lecz pod ko-
niec sesji likwidowano większość negatywnych dla dolara pozycji, to
oznacza to, że zakładali, iż dalsze wydarzenia w Londynie i później

● str. 152
w USA wzmocnią dolara, więc nie chcieli ryzykować trzymania ryzy-

kownych pozycji.
Podobnych sygnałów można odczytać wiele, jeśli się tylko chce i po-
trafi. Gwarantuję Ci, że umiejętność tłumaczenia tych sygnałów po-
winna Ci całkowicie wystarczyć jako podkładka do podejmowania
decyzji. Wszystko, jak wiadomo, jest uzależnione od danych funda-
mentalnych, jakie zostają publikowane w ciągu dnia.
W Londynie mogą się zmienić preferencje, jeśli jednak nie ma w cią-

gu dnia żadnych danych, które by mogły decydować o zmianie cen
walut, to wszystko ma zwyczaj pozostawać tak, jak już w początkach
zdecydowano w Azji.
To więc, co jest niezmiernie ważne z samego rana, to zrozumienie,

czym się kierowali decydenci w Tokio podejmując takie, a nie inne
decyzje. Jeśli potrafisz znaleźć na te pytania odpowiedź, to łatwiej
będzie Ci potem zrozumieć zależności wydarzeń, jakie będą miały
miejsce później w Londynie czy też Nowym Jorku.
Nie wymaga to nazbyt dużego wysiłku ani wiedzy. Należy być tylko
ciekawym i nauczyć się obserwować oraz interpretować wszystko to,
co sam rynek próbuje nam przekazać.
Być dobrym traderem to tak, jak być mistrzem szachowym, który po-
trafi przewidzieć i zaplanować swoje posunięcia na wiele ruchów do
przodu. W ten sposób wygrywa, gdyż w odróżnieniu od słabych gra-
czy nie szuka „pewnych systemów czy strategii”, które pozwoliły by
mu wygrać.
On sam tworzy strategię na bieżąco, dostosowując ją do potrzeb

chwili, i w odpowiedzi na strategię przeciwnika. Można to jedynie

● str. 153
skwitować stwierdzeniem, że nie zostanie się nigdy dobrym graczem,

jeśli się nie nauczy samodzielnego myślenia.
Problemem związanym z danymi fundamentalnymi nie jest ich brak,

tak jak to było w przeszłości, lecz ich nadmiar, co może powodować
problemy, gdyż nie wszystko, co usłyszymy, ma jakiekolwiek znacze-
nie.
Miej więc to w pamięci, że nadmiar informacji w połącze-

niu z brakiem umiejętności filtrowania ich może być rów-
nie szkodliwy, jak ich brak.
Dlatego też nie będziesz sobie mógł pozwolić na to, aby wszystko to,
co przeczytasz czy usłyszysz, przyćmiło Twój własny krytycyzm
i zdrowy rozsadek. Otwierając transakcję – nie bądź potem zajęty ru-
chami cen, gdyż śledzenie godzinami każdego ruchu cen niczego nie
zmieni.
Lepiej więc się zająć śledzeniem faktów, które mogłyby mieć w naj-
bliższych godzinach wpływ na rozwój cen. Faktów, ale nie opinii in-
nych. Znając fakty – sam będziesz mógł wyciągać właściwe wnioski.
Informacje mają swój własny rytm, jak bicie serca, i jeśli się nauczysz
słuchać tego rytmu, to z czasem wręcz instynktownie będziesz wie-
dział, co Ci rynek próbuje powiedzieć. Tym sposobem będziesz jak
ten mistrz szachowy, który z góry potrafi przewidzieć kilka ruchów
przeciwnika.
Zadając sobie pytanie, jak myślą w Tokio, Londynie czy Sydney, mu-
sisz mieć w pamięci to, że wszyscy mają dostęp do tych samych in-
formacji.

● str. 154
Na tym rynku nikt nie jest insiderem, gdyż jest on na to zbyt duży,
aby ktokolwiek mógł mieć na dłuższą metę na niego wpływ. Nawet
tacy gracze, jak George Soros czy Warren Buffet siedzą przy swoich
biurkach, analizując te same dane co Ty i tak samo próbują zarobić
parę dolarów.
Musisz nauczyć się robić dokładnie to samo. Teraz już wiesz, kto rzą-
dzi rynkiem, jakie siły na niego wpływają i jaką rolę odgrywają jego
różni aktorzy. Pamiętasz też, że ci najwięksi aktorzy nie podejmują
żadnych decyzji jedynie na podstawie analiz technicznych. Opierają
swoje strategie na tym, co steruje ekonomią krajów i świata, a więc
na danych fundamentalnych.
To wszystko jest takie proste: oni też próbują zarabiać pieniądze, tyl-
ko z tą różnicą, że ich ramy czasowe są znacznie większe niż Twoje,
gdyż stać ich na adoptowanie długoterminowych strategii, które jeśli
są krótkie, to trwają 3 miesiące, a jeśli długie, to nawet kilka lat. Ob-
serwowanie ich zachowań nie jest więc takie głupie, no bo jeśli już
ktoś stawia na coś swoje miliardy, to wyraźnie musi wiedzieć, co robi
i dlaczego. W chwili gdy to piszę, a więc zimą 2006/2007, dominują-
cym motywem jest „wyprzedaż” USD.
Naturalnie, że okresowo sub-trendy są różne, co czyni dolara raz

droższym, raz tańszym, lecz patrząc na sytuację z dłuższej perspekty-
wy makroekonomicznej – widzimy, że pozycja i znaczenie dolara na
rynku światowym będzie się z czasem stawała coraz słabsza. W przy-
padku dolara to jest właśnie tym dominującym długoterminowym
wątkiem, na który stawiają najwięksi aktorzy rynku ;)
Ekonomie krajów mogą się rozwijać w dwóch określonych kierun-

kach, mianowicie w górę lub też w dół. Wszystkie ekonomie przecho-

● str. 155
dzą poprzez różne fazy ekonomicznych trendów, idących bezustan-

nie w górę i w dół w kilkuletnich sekwencjach czasu.
Dlatego też dane fundamentalne mają różne znaczenie, w zależności

od tego, z jakiego kraju pochodzą i w zależności od tego, w jakiej fa-
zie dany kraj właśnie się znajduje.
Gdy ekonomie krajów wchodzą w okres zmniejszającej się koniunk-

tury, wtedy rynek czeka na pierwsze oznaki stabilizacji i następnie
zwrotu koniunktury na lepszą. Wtedy to obserwuje się indeksy pro-
duktywności w oczekiwaniu, że zaczną się poprawiać, kontroluje się
indeksy cenowe, poziom inwestycji, zmniejszającego się bezrobocia
itd.
Wszystko to ma z kolei związek ze stopami procentowymi, które są

sukcesywnie obniżane, aby zachęcić do brania kredytów i inwestowa-
nia. Wtedy zaczyna wzrastać konsumpcja, wydatki czy też zarobki.
Podczas tego procesu ekspansji zaczyna wzrastać ryzyko przegrzania
ekonomii, co zagraża inflacją itd. W efekcie tego banki centralne
znów muszą podnosić stopy procentowe, aby ochłodzić atmosferę,
zniechęcić do brania kredytów itd.
Cykle te są nierozłącznymi mechanizmami każdej ekonomii wolno-

rynkowej. Dlatego też należy bezustannie śledzić cykle ekonomiczne
tych krajów, których walutami się pragnie handlować, gdyż ma to
decydujący wpływ na rozwój cen. Największe znaczenie ma dla nas
ekonomia USA, bo bez względu na to, czy sam dolar nas interesuje,
powinniśmy śledzić rynek amerykański i jego dane ekonomiczne.
USA jako największa ekonomia świata ma bezpośredni wpływ na sy-

tuację cenową większości walut. Te dane należy następnie porówny-

● str. 156
wać z danymi fundamentalnymi innych krajów i regionów ekono-

micznych.
Patrząc na same dane fundamentalne należy też zawsze mieć to

w pamięci, że częstokroć same dane nie mają aż tak wielkiego zna-
czenia, jak wiążące się z nimi oczekiwania.
Przykład:
Załóżmy, że rynek ma wielkie oczekiwania związane ze zbliżającym

się indeksem NFP. W rezultacie tego cena już idzie pomału w górę na
kilka dni przed tym wydarzeniem. W chwili ogłoszenia danych, które
np. okazują się bardzo neutrale, a więc niedające powodu do jakich-
kolwiek zmian, reakcja rynku może być bardzo gwałtowna, gdyż
wszyscy starają się likwidować swoje pozycje tak szybko, jak to tylko
jest możliwe.
W rezultacie powoduje to silny spadek ceny, który też nie jest uza-
sadniony, dlatego też zaraz po tym cena znów idzie w górę, aby wy-
równać spadek itd. Takie zygzakowanie może trwać kilka godzin, za-
nim się wszystko uspokoi. W analogicznej sytuacji, ale gdy cyfry oka-
zują się lepsze niż oczekiwano, reakcje rynku mogą być bardzo ogra-
niczone, bo spekulanci na wyrost już wliczyli te dobre dane w ceny,
które w ostatnich dniach podnieśli w górę.
Czasami, gdy różnice zbyt mocno odbiegają od cyfr poprzedniego

miesiąca, reakcja może być nieco dziwna, gdyż ceny potrafią pozo-
stać tam, gdzie były, gdyż zbyt wielkie różnice powodują podejrzli-
wość, więc traderzy wolą poczekać z reakcjami do następnego mie-
siąca, aby sprawdzić, czy to pomyłka, wyjątek czy też nowy trend
w przypadku, gdyby się to znów powtórzyło.

● str. 157
5.6. Głębsze znaczenie
Jak już wspomniałem wcześniej, w handlu należy nauczyć się wi-

dzieć głębsze związki między różnymi wiadomościami, wydarzenia-
mi, cenami i psychologicznymi faktorami, które mają wpływ na cało-
kształt rynku.
To właśnie z tych związków i zależności wyciąga się wnioski, które są

podstawą procesu podejmowania decyzji! Nagminnie lansowanym
twierdzeniem (mitem) we wszystkich prezentacjach Forexu jest to,
że analizy techniczne są stworzone do handlu walutami.
Co za nonsens!
Wygląda na to, że ci wszyscy, którzy próbują nam sprzedać swoje

koncepcje i usługi, gotowi są iść bardzo daleko, aby dopiąć tego, aby-
śmy tylko zechcieli otwierać konta na ich platformach.
Problemem jest to, że nikt nie wyjaśnia, że większość technik, jakimi

się posługujemy w analizach technicznych, została stworzona dawno
temu, zanim jeszcze handel walutami stał się instrumentem spekula-
cji finansowych na światową skalę. Oznacza to, że metody te zostały
opracowane na użytek rynku papierów wartościowych, a różnice po-
między tymi rynkami są takie, jak między dniem i nocą!
Jedynie, co postarano się uczynić, to przystosować te stare techniki

na tyle, na ile to było możliwe, do warunków Forexu, aby móc sprze-
dawać swoje podręczniki jako receptę na wszystkie boleści. Prawda
jest taka, że analizy techniczne funkcjonują nieźle dla rynku papie-
rów wartościowych, gdzie perspektywy czasowe, w których się wyko-
nuje transakcje, są znacznie szersze, podczas gdy Forex dla nas,
mniejszych spekulantów, jest fenomenem „chwili czy też dnia” i tutaj

● str. 158
większość metod analiz technicznych nie przydaje się na aż tak wiele,

gdyż w krótkich sekwencjach czasowych trafność ich prognoz jest
dość dyskusyjna.
Nie jestem wrogiem analiz technicznych, gdyż posługuję się nimi na

co dzień, uzupełniając bezustannie obiema metodami swoje wyniki
analiz. Jestem jedynie nieco sceptyczny w stosunku do tych przesad-
nych fanfar, jakie wszyscy trąbią na temat analiz technicznych i ich
przydatności w handlu walutami.
Zwróć uwagę na to, że tym, co zawsze próbowano ustalić przy pomo-

cy analiz technicznych, był kierunek ruchu nadchodzących
trendów i cen dla rynków papierów wartościowych i surowców. Aby
ten cel osiągnąć, potrzebna jest (tak jak w fizyce) znajomość nastę-
pujących faktorów:
RUCH = szybkość * siła
Jak definiowano te wartości?
Na wszystkich tradycyjnych giełdach papierów wartościowych czy też

surowców, które mają fizyczny adres i określone godziny otwarcia,
cyfry składające się na RUCH są doskonale znane. Pod koniec każ-
dego dnia transakcyjnego, a też i w ciągu dnia, znana jest dokładnie
„szybkość”, a więc ilość wykonywanych transakcji w różnych prze-
działach czasowych, jak też „siła” – tutaj objętość (w milionach)
przeprowadzonych transakcji.
Znając te podstawowe faktory popytu składające się na RUCH, moż-

na było określić jego kierunek w najbliższym okresie czasu. Praw-
da, że to proste?

● str. 159
Należało jedynie znane wartości wpisać w diagramy, aby uzyskać wy-

kres (prognozę) wskazujący kierunek trendu na najbliższy okres cza-
su. Krótko mówiąc, znając popyt, można było prognozować zaintere-
sowanie danym produktem w najbliższym czasie.
RÓŻNICA
W Foreksie natomiast próbuje się oceniać kierunek ruchu na pod-

stawie tylko jednego parametru, mianowicie szybkości. Ilość prze-
prowadzanych transakcji w różnych przedziałach czasowych to jedy-
na rzecz, którą można jako tako ocenić (choć też niedokładnie), pod-
czas gdy siła, a więc objętość w milionach, jest znacznie trudniejsza
do ocenienia (wielkość tych cyfr jest jedynie oceniana na podstawie
też przybliżonej ilości transakcji).
Rozumiesz teraz różnicę? W Foreksie próbuje się po prostu ocenić

wielkość popytu na podstawie dwóch wartości, które nigdy nie są
w pełni znane do końca.
Powodem niemożności oceny tych danych jest to, że handel odbywa

się w dziesiątkach krajów naraz, na kilku kontynentach i na dodatek
okrągłą dobę. Wielkość tych cyfr jest jedynie oceniana okresowo –
i to w dużym przybliżeniu. Są to te negatywne aspekty braku centra-
lizacji handlu walutami oraz braku godzin otwarcia i zamknięcia ryn-
ku. To właśnie ten fakt sprawia, że opieram swoje kryteria oceny
głównie na analizach fundamentalnych.
W handlu walutami istnieje się w czasie bieżącym albo nie istnieje

się wcale. Nie zapomnij też, że same mechanizmy napędzające rynki
walutowe są inne niż te, które napędzają handel papierami warto-
ściowymi czy surowcami.

● str. 160
Na koniec należy też pamiętać o tym, że żaden inny rynek nie jest
w tak dużym stopniu uzależniony od danych fundamentalnych, jak
Forex.
Zwróćcie, proszę, uwagę na to, że nikt się nie przejmuje tym, jak był
na spotkaniu prasowym ubrany Bill Gates i nie ma to najmniejszego
wpływu na ceny akcji Microsoft. Lecz gdy Ben Bernanke głośniej
kichnie, to cała branża Forex dostaje kataru. Rynki walutowe są opę-
tane ważnością informacji, doniesień i plotek, co zakrawa chwilami
na paranoję.
Komentuje się każdą wypowiedź, zdania sformułowane inaczej niż

w tamtym miesiącu itd. Szuka się ukrytych znaków i symboli, tak aby
znaleźć to, co się naprawdę bardzo pragnie znaleźć. To chwilami jest
komiczne, lecz są to czysto paranoidalne symptomy syndromu o na-
zwie Forex.
Wszystko to uzmysławia, jak rynek Forex jest skrajnie przeczulony

na doniesienia. Naturalnie, że należy być trzeźwym i zawsze przygo-
towanym na ten czynnik nieoczekiwanego, gdyż leży to w naturze
handlu.
Należy jednakże zachować odrobinę zdrowego rozsądku, aby się nie

dać zwariować, bo wtedy można zacząć sobie zadawać pytania, co
chciał nam przekazać szef jakiegoś banku centralnego w czasie ostat-
niej konferencji prasowej, ubierając się w niebieskie skarpetki i czer-
wony krawat! To ostatnie to naprawdę nie żart, przekonacie się, moi
drodzy, z czasem, że takie rzeczy naprawdę są nagminnie dyskutowa-
ne i interpretowane.

● str. 161
5.7. Stopy procentowe
Stopy procentowe i polityka monetarna banków centralnych mają

największe znaczenie dla wyników walutowych, gdyż nie istnieją żad-
ne mechanizmy, które by nawet w przybliżeniu miały tak ogromny
wpływ na ceny walut oraz ekonomie państw czy nawet ekonomię
światową.
Jeśli zrozumiesz, jakie mechanizmy leżą u podłoża polityki monetar-

nej banków centralnych, to łatwiej będzie Ci zrozumieć mechanizmy,
jakie rządzą całą gospodarka światową. Bo musisz pamiętać, że
waluta to nic innego, jak akcje czy też papiery wartościowe
Twojego kraju.
Jeśli gospodarka kraju jest oceniana przez innych dobrze, to wartość

tych akcji jest wysoka, jeśli nie, to wartość akcji spada.
W przypadku stóp procentowych częstokroć nie przynosi większych

korzyści czekanie na fakt samego doniesienia o zmianie oprocento-
wania, gdyż rynek potrafi już dziko spekulować na wiele dni przed
takim oznajmieniem, kierując się pogłoskami lub samą nadzieją.
Aby móc w pełni wykorzystać takie zmiany, należy się nauczyć od-
czytywania wczesnych znaków, częstokroć na długo przed samą
zmianą oprocentowania, bo inaczej może być za późno. Reguły zna-
czenia stóp procentowych dla rynków walutowych są dosyć proste:
Kraje, które oferują wysokie stopy procentowe, powinny doświad-

czać wzrostu cen swoich walut, gdyż wysokie oprocentowanie czyni
takie kraje atrakcyjnymi dla inwestorów z państw, gdzie stopy pro-
centowe są niższe. Wtedy to sprzedają własne waluty, aby je inwesto-
wać w kraju z wyższymi oprocentowaniami, gdyż mogą dobrze zaro-

● str. 162
bić na samych różnicach oprocentowania (w branży nazywane jest to

mianem Carry Trades, do czego za chwilę powrócimy).
To właśnie wysokość stóp procentowych decyduje o tym, gdzie naj-

więksi inwestorzy (spekulanci na rynku walutowym) parkują swoje
pieniądze. Kapitał jednakże jest dosyć tchórzliwy z natury i tak szyb-
ko, jak stopy procentowe zaczynają się podnosić gdzieś indziej, tam
znikają też pieniądze.
Powyższa zasada jest jednym z głównych mechanizmów tego, że ryn-

ki walutowe cechuje tak wielka ruchliwość, gdyż różnice stóp procen-
towych powodują bezustanny przepływ kapitału między krajami czy
też kontynentami.
Oprocentowania nominalne to te oficjalne oprocentowania, o jakich

słyszy się w wiadomościach wieczornych. To takie stopy procentowe,
które np. banki w danym kraju płacą bankowi centralnemu, pożycza-
jąc od niego pieniądze, a które po podniesieniu oprocentowania po-
życzają z kolei swoim klientom.
To, czym są natomiast zainteresowani inwestorzy zagraniczni, to te

właściwe oprocentowania, a więc nominalne oprocentowanie minus
poziom inflacji w danym kraju. W ten sposób różnica między opro-
centowaniem a poziomem inflacji staje się zyskiem inwestora. Jeśli
inflacja spowodowana wzrostem wartości waluty i zarobków zaczyna
wzrastać, wtedy zaczynają znikać inwestorzy.
Dlaczego to wszystko jest takie ważne?
Gdy np. USA oferowało w ostatnich latach znacznie wyższe stopy

procentowe niż Japonia, to Japończycy pożyczali miliardy w swoich
bankach, bo niewiele ich to kosztowało, inwestując następnie pienią-

● str. 163
dze w USA. Teraz, gdy stopy procentowe nie mogą już być wyższe
w USA, gdyż groziłaby im inflacja, pieniądze zaczną wracać do Japo-
nii czy innych krajów, gdzie stopy procentowe będą wzrastające.
Takie przemieszczanie się kapitału podnosi wartość walut tych kra-

jów, w których się inwestuje, co z kolei poprawia koniunkturę. To
z kolei po jakimś czasie grozi przegrzaniem ekonomii i wzrostem in-
flacji, co doprowadza do tego, że taki kraj musi zacząć obniżać stopy
procentowe, aby ochłodzić nieco ekonomię itd. Te mechanizmy ryn-
ków walutowych powodują bezustanne falowo powtarzające się wy-
sokie i niskie koniunktury.
Należy rozumieć wszystkie te zależności, gdyż dziś mamy na świecie

frakcyjny system bankowy, co oznacza, że banki są zobowiązane po-
siadać w swoich rezerwach jedynie kilka procent tego kapitału, jaki
klienci deponują na ich kontach.
Generalnie rzecz biorąc, ta ilość kapitału to między 3 a 10%, podczas

gdy reszta kapitału może być swobodnie przeznaczona do spekulacji.
Jedynie banki centralne posiadają większe rezerwy kapitałowe, aby
móc w przypadkach potrzeby udzielać kredytów innym bankom
w kraju i stabilizować ekonomię.
5.8. Carry Trades
Ten typ handlu wiąże się ściśle z tym, co właśnie czytałeś powyżej,
a więc stopami procentowymi. Wielcy inwestorzy, banki i fundacje
biorą udział w bezustannym pościgu za zyskami. Instytucje takie nie
są aż tak bardzo zainteresowane aktywnym handlem, który może
chwilami być nieco ryzykowny.

● str. 164
5.8. Carry Trades
Zamiast tego szukają możliwości inwestycyjnych, które by dawały ja-

kieś zyski bez jakiegokolwiek ryzyka. Mechanizmy, wg których pie-
niądze przemieszczają się w systemach bankowych, należy dokładnie
rozumieć, gdyż w bardzo dużym stopniu to właśnie przepływ kapita-
łu decyduje o koniunkturach i rozwoju ekonomicznym krajów.
Carry Trades jako sposób zarabiania pieniędzy jest interesujący dla

tych aktorów na rynku, którzy posiadają naprawdę ogromny kapitał
obrotowy, gdyż różnice oprocentowań w różnych krajach nie są aż
tak duże. Dla małego spekulanta, posiadającego na koncie 10 tysięcy
czy nawet 1 milion dolarów, stawianie na takie różnice oprocentowań
przynosiłoby nieznaczne zyski.
Jednakże dla firm, które są w stanie deponować w innych walutach

miliardy, składa się to na naprawdę imponujące zyski. Funkcjonuje
to w praktyce tak, że przeprowadzając transakcję, w której kupuje się
USD (long), sprzedając jednocześnie JPY (short), potęgując to na do-
datek dość wysokim lewarkiem, otrzymuje się w nocy, a więc wtedy,
kiedy transakcje są przenoszone na następny dzień różnicę oprocen-
towania dolara, która jest znacznie wyższa niż jena. Są to naprawdę
łatwo zarobione pieniądze.
W obecnej chwili wzrasta zainteresowanie właśnie USD i jenem, na

co składają się dwa czynniki.
Kryzys ekonomiczny w Azji pod koniec lat 90. spowodował, że BoJ

(Bank of Japan) obniżył stopy procentowe do poziomu bliskiego zeru
(0,25%), aby zahamować spadek koniunktury, zwiększyć chęć brania
kredytów i zwiększyć tym samym chęć inwestowania w Japonii.
Dla ogromnej armii spekulantów oznaczało to też możliwość otrzy-

mania tanich pożyczek, którymi mogli się posługiwać w celach spe-

● str. 165
5.8. Carry Trades
kulacyjnych. W tym czasie w USA wystąpiła zbyt wysoka inflacja,

a więc przegrzanie ekonomii po uprzednich zniżkach stóp procento-
wych, co było szczególnie dobrze widoczne w przegrzanym rynku
nieruchomości.
W efekcie tego Allan Greenspan, który był wtedy szefem amerykań-

skiego banku centralnego, zaczął sukcesywnie podwyższać stopy pro-
centowe. Tym sposobem podniesiono stopę procentowa 13 razy
z rzędu – do dzisiejszego poziomu (5,50%). W efekcie tych dwóch
czynników większa część pożyczanego w Japonii kapitału lądowała
na kontach inwestycyjnych w USA, co z kolei ratowało przez lata
ekonomię amerykańską, gdyż deficyt budżetowy USA chwilami się-
gał poziomu 60 miliardów dolarów na miesiąc.
Ten efekt uboczny tanich kredytów w Japonii i następnie inwestowa-

nia pieniędzy w USA stabilizował jednocześnie gospodarkę amery-
kańską, pośrednio zwiększając też popyt na japońskie towary w USA,
co też nie minęło się całkiem z celem japońskich kredytodawców.
W rezultacie tych wydarzeń, tak stopy procentowe USA, jak i Japonii
dosięgnęły swoich pułapów – w USA najwyższego, a w Japonii naj-
niższego.
W obecnej chwili nastąpił punkt zwrotny, gdyż w Japonii już odbyła

się jedna podwyżka i jeszcze 2-3 mogą mieć miejsce tylko w roku
2007, podczas gdy w USA stopy zaczną spadać, co jest przewidywane
już na wiosnę/lato 2007. Potem jesień, potem 2008 itd., aż do skut-
ku.
W efekcie takiego obrotu sprawy depozyty inwestycyjne w USA za-

czną drastycznie maleć, gdyż kapitał zacznie być przenoszony do Ja-
ponii, Europy itd., co dodatkowo przyspieszy spadek koniunktury
w USA oraz wpłynie negatywnie na wartość dolara.

● str. 166
5.8. Carry Trades
Na ten temat można by pisać bez końca, gdyż istnieją tu setki mecha-
nizmów ekonomicznych i zależności. Jednakże w naszym przypadku
istotne jest to, aby zrozumieć podstawowe mechanizmy ekonomicz-
ne, jakie mają związek ze stopami procentowymi i Carry Trades, co
ma bezpośredni wpływ na przepływ kapitału na świecie oraz wartość
różnych walut w dłuższej perspektywie.
5.9. Analizy relacji
Zamiast zajmowania się klasycznymi analizami fundamentalnymi

czy też technicznymi, należy w chwili obecnej osiągnąć kompromis
pomiędzy tymi metodami łącząc je w pewną całość. Rezultatem po-
winna być mieszanka analizująca relację między „powodem” i „skut-
kiem”. Takie podejście do zagadnienia określane jest mianem Anali-
zy Relacji.
Tutaj bada się relacje pomiędzy siłami napędzającymi rynki waluto-

we w odniesieniu do czynnika czasu oraz aktualnej ceny. Krótko mó-
wiąc, jest to relacja pomiędzy: Wydarzeniami, Ceną i faktorem
Czasu. Odchylenia cenowe walut mają ścisły związek z fundamen-
talnymi wydarzeniami i im dłuższy jest okres czasu, w którym okre-
ślone ruchy cenowe się odbywają, tym mniejsza jest wrażliwość cen
na zmiany.
Wszystkie te zewnętrzne faktory, które mają wpływ tak na rozwój

cen, jak i sam poziom opłacalności (kwotę sukcesu) naszych transak-
cji, możemy określić mianem wydarzeń. To właśnie na tym związku
i zależności faktorów powinniśmy opierać cały swój proces podejmo-
wania decyzji, jak też samą strategię działania.

● str. 167
To są właśnie czynniki „wydarzeń” czy też związków przyczynowych,

które decydują o tym, czy danego dnia ja sam podejmuję się zadania
przeprowadzania transakcji, czy też nie! Zwróć, proszę, uwagę na to,
że określenie „wydarzenie” nie oznacza jedynie ważnych wydarzeń
politycznych lub ekonomicznych, a więc „wydarzeń zewnętrz-
nych”.
Określenie to obejmuje także wszystkie te „wewnętrzne wydarze-

nia”, które mają równie decydujący wpływ na naszą zdolność decy-
zyjną, jak też cały proces podejmowania decyzji. Określeniem „wyda-
rzenia wewnętrzne” możemy objąć wszystko to, co ma związek z na-
szym stanem emocjonalnym, stanem zdrowia, życiem rodzinnym,
chorobami najbliższych itd., a więc wszystko to, co w jakimś stopniu
oddziałuje na stan naszego konta transakcyjnego.
Być może ważne zdarzenia, mające związek z naszym życiem prywat-

nym, nie mają wpływu na wartość np. dolara, lecz bez wątpienia bę-
dą miały duży wpływ na stan naszego konta. Twoje nastawienie
i stan emocjonalny w danej chwili, w połączeniu z bilansem
odniesionych sukcesów czy też porażek w ostatnim okre-
sie, są niezwykle ważnymi „wydarzeniami”, mającymi
wpływ na powodzenie w handlu.
Jak już wspomniałem, na rynek walutowy mają wpływ 3 ważne czyn-

niki oraz związki między nimi, a mianowicie: Cena – Wydarzenie
– Czas.
Jeśli jakieś wydarzenie, powiedzmy: zmiana stopy procentowej, ma

zostać ogłoszone za tydzień, to bez wątpienia będzie to miało mniej-
sze znaczenie dla rynku, niż gdyby to miało miejsce jutro, lecz nie
jest to żadną regułą.

● str. 168
Rynek ma tendencję całkowitego ignorowania niektórych zbliżają-

cych się wydarzeń, podczas gdy inne już na wiele tygodni potrafi wy-
przedzać ruchami cen, jak gdyby nadrabiając to, na co wszyscy ocze-
kują lub też wydaje im się, że oczekują.
Tutaj odgrywają więc decydującą rolę oczekiwania rynku. Licząc na

wzrost wartości jakiejś waluty za kilka tygodni, cisną ceny w górę, już
zajmując dobre pozycje wyjściowe do tego, czego się spodziewają.
Na koniec, gdy taka wiadomość staje się oficjalna i dzieje się tak, jak
przewidywano, częstokroć nie ma już żadnej dodatkowej reakcji,
gdyż rynek już wliczył tę zmianę w ceny. Gorzej jest, gdy oczekiwania
okazują się błędne, wtedy może nastąpić gwałtowny zwrot spowodo-
wany likwidacjami pozycji oraz obstawianiem w odwrotnym kierun-
ku, co częstokroć może posłać ceny kilkaset pipsów w odwrotnym
kierunku.
Analizy relacji to właśnie ta sztuka interpretowania faktycznych wy-

darzeń w połączeniu z faktorami czasu, czynników psychologicznych,
ale też osobistych. Wszystko to ma wpływ na zachowanie się rynku
oraz stan naszych kont! Sztuką jest więc posiadanie umiejętności
wbudowywania wszystkich tych czynników w swoją strategię plano-
wania transakcji.
Dlatego też nie powinno się otwierać nawet jednej transakcji bez zro-
zumienia wszystkich mechanizmów oddziałujących na poziom ceno-
wy walut oraz ewentualnych konsekwencji, jakie taka, a nie inna de-
cyzja ze sobą niesie.
Dopiero w chwili, gdy wszystko leży na swoim miejscu, można roz-

począć planowanie swoich transakcji metodą wartości średniej (Grid
Trading), jeśli jednak jakieś wątki przyczynowe nie pasują do całości

● str. 169
planowanych posunięć, to rezultat podejmowania takich decyzji

może się okazać katastrofalny, jeśli nawet przewidzimy poprawnie
same kierunki trendów i warunki rynkowe są sprzyjające.
Tutaj równie decydującą rolę odgrywają tak zewnętrzne czynniki, jak

i wewnętrzne „wydarzenia”. Proszę, miej w pamięci to, że nie są waż-
ne same czynniki zewnętrzne i rodzaj rynku, gdy Twój stan emocjo-
nalny nie jest właściwy, gdyż to w największym stopniu oddziałuje na
Twoją zdolność oceny sytuacji i możliwość podejmowania właści-
wych decyzji.
W końcu, sam czynnik czasu w połączeniu z wielkością konta, jakim

dysponujemy, odgrywa decydującą rolę w wyborze strategii handlu.
Posiadacz konta dysponujący 1 000 $ wkładu inicjalnego nie ma
większego wyboru, musi spróbować swoich sił w scalpingu czy też
handlu dnia. Tylko taka strategia daje szansę zarobienia jakichś pie-
niędzy w sytuacji, gdy się posiada tak mało pieniędzy.
W rezultacie strategia taka jest najbardziej ryzykowna, co w połącze-

niu z być może małym doświadczeniem jest mieszanką wybuchową.
Jeśli natomiast popatrzysz na jakiś bank centralny, który posiada
miliardy do swojej dyspozycji, to możesz zrozumieć, że ich strategia
jest długoterminowa, gdyż stać ich na czekanie nawet wiele miesięcy
na to, aż jakaś transakcja dojrzeje i przyniesie im oczekiwane zyski.
Ważne jest, abyś zawsze wiedział, co ci najwięksi i najbardziej liczący

się aktorzy na rynku robią, gdyż to oni tworzą trendy. Wtedy będzie
Ci łatwiej dostosować swoją „małą” strategię do ich dużych posunięć
strategicznych.

● str. 170
6. Jak uruchomić własną firmę?
Jeśli zdecydowałeś się na uruchomienie własnej firmy, to powinieneś

wziąć pod uwagę jeden bardzo ważny fakt. Twój trading to nic inne-
go jak działalność gospodarcza, taka sama, jak wszystkie inne formy
działalności. Chyba wiesz też o tym, że ponad 90% nowo rejestrowa-
nych firm nie dożywa jubileuszu swojego pierwszego roku działalno-
ści.
Pomyśl o tym. Wiesz co? Wszystko to ma niewiele wspólnego z sa-

mymi kompetencjami zakładających własną firmę, bo kucharz potra-
fi gotować, a stolarz robić meble... itd. Jednakże po dość krótkim
czasie wszystko im się wali. Czy wiesz, dlaczego tak się dzieje?
Ich niepowodzenia nie są uwarunkowane brakiem umiejętności za-

wodowych, lecz leżą na całkiem innym planie. Na planie, o istnieniu
którego niewiele wiedzieli, startując ze swoim przedsięwzięciem,
a który ma niewiele związku z kompetencjami zawodowymi. Ponoszą
porażki z powodu braku kapitału, zbyt wysokich kosztów własnych,
zbyt silnej konkurencji, ubezpieczeń, złego planowania, błędnego na-
stawienia psychicznego, nierealistycznych oczekiwań itp., itd.
A więc są setki innych faktorów, niemających nic wspólnego z sa-

mym charakterem działalności. Miej więc to wszystko w pamięci.
Wszystko to w takim samym stopniu dotyczy Twojej kariery tradera
i fakt niepowodzenia wcale nie musi mieć wiele wspólnego z samymi
technicznymi umiejętnościami prowadzenia konta. Powodem niepo-
wodzeń, tak jak i tutaj, jest któraś, albo i kilka z wyżej wymienionych
rzeczy. W tym przypadku wszystko rozbija się głównie o nędzne pla-
nowanie i umiejętność zarządzania posiadanym kapitałem.

● str. 171
Nie próbuj osiągnąć niczego spektakularnego, przynajmniej w pierw-

szym roku działalności. Nie mierz swoich rezultatów miarą zysków,
gdyż może się to okazać katastrofalne w skutkach. Najgorszą rzeczą,
jaka może się wydarzyć początkującemu traderowi, jest trafienie na
bardzo przychylny trend już na początku swojej „kariery”, który mu
pozwoli zarobić kupę pieniędzy.
Wtedy tłumaczone jest to jako: „Teraz już to rozgryzłem”. To jednak

jest jednoznaczne z pomyleniem czystego szczęścia z głęboką wiedzą
i doświadczeniem. Skutki takiej pomyłki mogą być katastrofalne
w chwili, gdy raptem rynek się obróci przeciwko takiemu fantaście.
Twoim celem podczas pierwszego roku jest jedynie przetrwanie, bez
myśli o zyskowności.
Tym sposobem można się nauczyć wiele o tym, jak rynek naprawdę
funkcjonuje. Jeśli przetrwasz ten rok nie „przegrywając” konta, to
Twoje szanse przetrwania w branży wzrosną o dobre 90%. Przetrwa-
nie pierwszego roku i zachowanie konta powinno być czymś, z czego
powinieneś być naprawdę dumny, bo to oznaczałoby, że nigdy nie
popełniłeś poważnego błędu.
Kryteria oceny sukcesu w początkowej fazie powinny być całkiem in-

ne niż zyskowność. Utrzymanie głowy nad powierzchnią wody, po-
szerzenie swoich umiejętności i zdobycie doświadczenia – to są te
prawdziwe osiągnięcia, które torują drogę do sukcesu i zyskowności.
Wtedy można przejść do 2 fazy, rozpoczynając definiowanie swoich
celów. Trzymaj się reguł, które zawsze funkcjonowały nieomylnie dla
tych najbogatszych w branży. Sukcesu nie osiąga się przy pomocy
„szczęścia”, jedynie przez ciężką pracę, właściwe nastawienie, zaan-
gażowanie i ogromną cierpliwość.

● str. 172
Mam nadzieje, że zaczynasz rozumieć, co mam na myśli, mówiąc

o własnym systemie tradingu. System taki ma być po prostu:
 niezbyt techniczny,
 niezbyt skomplikowany,
 nieposiadający zbyt wysokiego lewarka,
 niedziałający w zbyt krótkich sekwencjach czasu,
 relatywnie opłacalny z minimalną kwotą ryzyka,
 z poziomami otwierania transakcji, a nie określonymi cenami,
 bezstresowy i jak najbardziej realistyczny!
Chciałbym zobaczyć już na początku, że uczysz się z poczuciem dużej

skromności i mądrości najbardziej opłacalnego zawodu świata, dając
sobie czas na to, aby dojrzeć, zdając sobie sprawę z tego, że na milio-
ny jeszcze przyjdzie czas i że szaleństwem by było próbowanie zaro-
bienia ich w kilka pierwszych miesięcy. To, co bym pragnął ujrzeć, to
mądrego człowieka, który ma ambicje nauczenia się podstaw handlu
i makroekonomii, człowieka, który ma ambicje zbudowania własne-
go systemu, który by stał się zarazem jego realistycznym, ale też am-
bitnym planem przedsięwzięcia, mającego w założeniach przetrwa-
nie wielu lat, a nie zarobienie fortuny w pierwszych 6 miesiącach.
Pragnąłbym ujrzeć człowieka, który szanuje dostępne sobie atuty,

wykorzystując je do maksimum jak kasyno, a nie jak hazardzista.
System, w którym byś sam pisał własne zasady gry. Zasady określają-
ce, kiedy i jak chcesz przeprowadzać swoje transakcje.
Wszystko te atuty masz w zasięgu ręki i to za darmo, jedyne, co po-

trzebujesz uczynić, to naprawdę pragnąć je wykorzystać do maksi-
mum. To naprawdę proste. Musisz po prostu nauczyć się rozdawać
swoje karty sam. Nie pozwól, aby ktokolwiek inny tasował i rozdawał
te karty dla Ciebie.

● str. 173
Pamiętaj, że nie oferuję Ci gotowego i całkiem pewnego systemu,

gdyż takie naprawdę nie istnieją. To, co mogę Ci zaoferować, to na-
rzędzia i materiał do zbudowania go. Pamiętaj, że każdy system, aby
naprawdę funkcjonował, musi być uszyty na miarę użytkownika, tak
aby pasował do jego indywidualnych potrzeb.
Jak już wspominałem, to, co od nas otrzymasz, to klocki, z których

będziesz mógł zbudować własny system. W rzeczywistości Twój sys-
tem stanie się zarazem Twoim własnym planem przedsięwzięcia.
Najlepszym sposobem na odniesienie sukcesu jest przeanalizowanie

błędów, jakie robią inni. Bo, jak wiesz, najmniej kosztuje uczenie się
na błędach innych. W Twój plan przedsięwzięcia muszą być wkalku-
lowane realistyczne cele i oczekiwania, co wiąże się z posiadaniem
realistycznego obrazu rzeczywistości i rynków walutowych.
Już z pewnością wiesz, że nie jest możliwe zbudowanie czegokolwiek

trwałego na niestabilnym gruncie. Rzeczy, na które nazbyt wielu no-
wicjuszy nie zwraca uwagi, nie uwzględniając ich w swoim planowa-
niu, to potrzeba eliminowania emocji, takich jak życzenia, strach,
niepewność, zachłanność itd.
Wszystko to jednak decyduje o powodzeniu, gdyż emocje czynią naj-

bardziej racjonalnych ludzi w pełni nieobliczalnymi. Każdy z nas od-
biera świat zewnętrzny na swój własny sposób, mając tendencję do
widzenia rzeczy takimi, jakimi byśmy je pragnęli widzieć, a nie taki-
mi, jakie są w rzeczywistości.
Nawet siebie samych widzimy takimi, jakimi byśmy pragnęli być,

a nie takimi, jakimi naprawdę jesteśmy. Istnieje więc poważna luka
pomiędzy naszym subiektywnym sposobem widzenia rzeczywistości
a prawdziwą rzeczywistością – i to właśnie w tę lukę pomiędzy róż-

● str. 174
nymi wymiarami rzeczywistości wpada najwięcej naszych pieniędzy.

Próbuj więc widzieć rzeczy takimi, jakimi naprawdę są, bo im
uczciwszy będziesz wobec siebie samego, tym większe będą Twoje
szanse powodzenia.
6.1. Dlaczego własne przedsięwzięcie?
Ludzie interesują się handlem instrumentami finansowymi z róż-

nych powodów. Może to być wolność i zawodowa niezależność, pie-
niądze, społeczny status, po prostu wybór zawodu itd. Tak napraw-
dę, to samo życie jest bezustannym ciągiem dokonywania wyborów
(transakcji).
Tak naprawdę robimy to od najwcześniejszych lat życia, nawet jeśli

o tym nie myślimy w tych kategoriach. Chodzi po prostu o wszystkie
świadome decyzje, gdy dokonujemy wyboru pomiędzy wszelkimi
opcjami życiowymi. Sprzedajemy swoje doświadczenie i umiejętno-
ści zawodowe za pieniądze, wybieramy taką szkolę, a nie inną, podej-
mujemy na co dzień tysiące mniejszych decyzji i ważniejszych wybo-
rów życiowych.
Wszystko w życiu obraca się wokół planowania, świadomie podejmo-

wanych decyzji, gdzie ważymy różne alternatywy przeciwko sobie itd.
Tak naprawdę, to ci z nas, którzy potrafią dokonywać najlepszych
wyborów i potrafią najlepiej planować swoje życie, zostają zwycięz-
cami. Wszyscy też popełniamy błędy, podejmując złe decyzje i musi-
my się nauczyć z tym żyć.
Zwycięzcami są jednak ci, którzy potrafią wyciągnąć z tego właściwe

wnioski, ucząc się tym sposobem na własnych błędach. Decyzje, jakie
podejmujemy, opierają się na tej ilości informacji, jaka jest w danym

● str. 175
temacie dostępna. I jeśli podkład informacji, jakie posiadamy na da-

ny temat, jest dobry, to nasze decyzje też są trafne. W innym przy-
padku, działając pochopnie, popełniamy poważne błędy. Dokładnie
to samo odnosi się do Forexu.
Aby odnieść sukces, musisz naprawdę polubić to, co robisz, być do-
brze zmotywowany i przygotowany, bo bez tego nie zajdzie się dale-
ko.
Motywacją działania nie mogą być tylko pieniądze, gdyż nie wystar-
czy to na długo. Trading, aby być naprawdę opłacalnym, musi się
wiązać z czystym zainteresowaniem i ciekawością, wręcz pasją w sto-
sunku do otaczającego nas świata. Tu zrozumienie wszystkich glo-
balnych tematów i problemów społecznych, rozwojowych, technicz-
nych czy też samych ludzi i kultur jest niezwykle cenne, bo im szer-
sze będą Twoje zainteresowania i horyzonty, tym lepsze będzie zro-
zumienie otaczającej Cię rzeczywistości.
Handel walutami wymaga od nas specyficznych zaintereso-

wań, bo Forex jest tematem globalnym. Tutaj wymagana jest
pasja poznawania globalnych zagadnień, wiedza i zrozumienie kul-
tur i krajów. Dobrze jest rozumieć ogólne zagadnienia związane
z makroekonomią, kierunkami rozwoju krajów i kultur, problemy
ochrony środowiska czy też określonych dziedzin nauki.
Natomiast handel papierami wartościowymi wymaga znajomości

bardziej mikroekonomicznych zagadnień, związanych z poszczegól-
nymi krajami, branżami przemysłu czy też poszczególnymi firmami,
którymi jesteśmy zainteresowani.
Tutaj kładzie się większy nacisk na wewnętrzną politykę własnego

kraju, ekonomię, problemy społeczne itd. Jak widzisz, Forex nie jest

● str. 176
jedynie czysto techniczną specjalizacją, która ma związek z handlem

walutami.
Dla większości ludzi, którzy nie mieli wcześniej styczności z bardziej

globalnymi zagadnieniami czy też makroekonomią, staje się to praw-
dziwym wyzwaniem. Trading wymaga od nich przestawiania swoich
zainteresowań z lokalnych na te, które leżą na wyższym, globalnym
planie. Dla tych, których takie tematy interesują, trading może stać
się fascynującą i niekończącą się przygodą, która dostarcza napięć,
radości, no i naturalnie pod dostatkiem pieniędzy.
Najważniejsza w tym wszystkim jest jednak wolność, bo jako trader

można mieszkać w dowolnym miejscu na Ziemi, nie będąc uzależnio-
nym od otaczającej rzeczywistości. Warunkiem jest tylko posiadanie
komputera podłączonego do Internetu.
6.2. Posiadanie realistycznego celu
Stawianie celów przed swoim przedsięwzięciem jest niezwykle waż-

nym procesem, bo to jest ta część działalności, którą możesz w pełni
sam kontrolować, gdyż to jest czynnik całkiem niezależny od rynku.
To właśnie jest pierwszy atut, który formułujemy zanim jeszcze zdo-

łamy otworzyć swoje pierwsze konto transakcyjne. To przykre, ale
ten detal jest nagminnie ignorowany przez nowicjuszy, choć jest on
podstawą istnienia firmy. To poziom zyskowności czy też celów, jakie
sobie stawiamy, decyduje o późniejszej strategii, lewarku i kwocie ry-
zyka, jaką będziemy w stanie zaakceptować.
W rezultacie właściwe lub niewłaściwe zdefiniowanie celów oznacza

różnicę pomiędzy późniejszym być albo nie być w biznesie. Poza tym

● str. 177
– ważne jest danie sobie odpowiedzi na pytanie, jakie znaczenie te

„przewidywane zyski” będą miały dla Twojego życia? Będziesz po-
trzebował tych zysków na życie czy też będzie to jakiś dodatek „do
emerytury”, który nie ma wpływu na Twoje życie codzienne?
Zrozum, że umiejętność zdefiniowania tych odpowiedzi będzie po-

tem decydowała o wszystkim, gdyż to Twoje podejście, oczekiwania
i stan emocjonalny zdecydują o tym, czy odniesiesz sukces, czy też
porażkę.
Chyba rozumiesz, że ktoś, kto już od początku podchodzi do samej

kwestii opłacalności swojego konta bardzo na luzie, wiedząc, że tak
czy inaczej ma z czego zapłacić np. komorne, ma inne nastawienie
emocjonalne niż ten, kto zastawił swój dom, aby móc sfinansować
konto transakcyjne.
Poziom presji i stresu jest tutaj naprawdę decydujący, bo znacznie

większe szanse zarobienia pieniędzy będzie miał ktoś, kto nie działa
pod presją, niż ten, kto obgryza paznokcie, gdy straci dolara! Pamię-
taj, że trading chwilami sam w sobie jest niezwykle stresującym zaję-
ciem, więc lepiej nie dolewać oliwy do ognia.
Wszyscy kiedyś słyszeli powiedzonko: „when the going gets to-

ugh the tough get going”. Trading jest zajęciem dla twardzieli,
bo rynek może z fantastycznego w każdej chwili stać się całkowicie
nieobliczalny. Tutaj periody dobrej opłacalności bezustannie miesza-
ją się z okresami nędznej opłacalności lub strat.
Wszystko to wywołuje całą gamę emocji, jak stres, stany euforii, stra-
chu, niepewności, zachłanności itd., z czym musimy się nauczyć żyć,
starając się to kontrolować. Jest to wystarczająco ciężkie brzemię do
dźwigania. Jeśli jeszcze sami dodamy do tego czynnik presji zmusza-

● str. 178
jący nas do osiągania wspaniałych wyników za wszelką cenę, to ta

cena może naprawdę stać się bardzo wysoka.
To, czego będziesz najbardziej potrzebował, to zrównoważona mie-

szanka celów, ambicji i strategii, aby nauczyć się eliminowania czyn-
ników presji i stresu w tak dużym stopniu, jak to tylko jest możliwe.
Prezentowana na tych stronach strategia to nic innego, jak próba na-

uczenia Cię dokonywania właściwych wyborów. Nauczenia Cię z jed-
nej strony, w jaki sposób należy maksymalizować wszelkie dostępne
atuty, a z drugiej, jak eliminować powody stresu, bo im bardziej roz-
luźniony będziesz podejmując decyzje, tym lepszy będzie wynik opła-
calności Twojego konta.
Wszystko to można osiągnąć tylko dając sobie czas na naukę, zdoby-

cie doświadczenia i refleksje. Musisz po prostu być realistą w formu-
łowaniu swoich celów.
6.3. Tworzenie planu przedsięwzięcia
Trading jest biznesem, biznes jest procesem, proces wymaga plano-

wania, a planowanie wymaga systemu. Wszystko to składa się na
każdy plan przedsięwzięcia, bez względu na jego charakter. Tak więc
trading to nie tylko sztuka klikania na przyciski i umiejętność czyta-
nia Moving Averages czy też Japońskich Świeczników.
Każdy plan przedsięwzięcia musi stać na dwóch filarach, z których

jeden musi być porządnie zakotwiczony w realiach rynku, podczas
gdy ten drugi to omawiane powyżej formułowanie motywów, celów
i oczekiwań. Z tych dwóch filarów ważniejszy jest ten drugi. Dopiero
gdy wszystko znajduje się na właściwych miejscach, można rozpo-

● str. 179
cząć budowę czegoś, co określamy mianem Analiz Relacji, co już

wcześniej po części omawialiśmy.
W oba te filary musimy wbudować tak dużo atutów technicznych,

strategicznych, jak też psychologicznych, jak to tylko jest możliwe,
aby przechylić „szalę powodzenia” na swoją stronę.
Teraz przejdziemy do fazy szkicowania struktury planu przedsię-

wzięcia, który musi obejmować wszystkie nam dostępne atuty i środ-
ki, mogące nam pomóc w drodze do osiągnięcia założonego celu.
Trading system nie jest niczym innym, jak usystematyzowaną meto-

dą handlu, która musi posiadać wkalkulowane w strategię wszystkie
możliwe aspekty i atuty, jak: ilość posiadanego kapitału, koszty wła-
sne, kwoty ryzyka, cele, aspekty psychologiczne itd. Dopiero to
wszystko musi zostać wkomponowane w strategię handlu, która jest
realistyczna i dobrze zakotwiczona w realiach rynku.
Jeśli powstanie luka pomiędzy rzeczywistością a „fantazją”, to więk-

szość Twoich pieniędzy będzie w tę lukę wpadała. To dość nagminny
odruch, że większość początkujących traderów pragnie jak gdyby re-
kompensować swój brak doświadczenia i niepewność, szukając
„pewnych systemów”, które by im zapewniły nieco więcej bezpie-
czeństwa i pewności siebie.
To całkiem zrozumiałe, że wzbudza niepewność obserwowanie ru-

chów cen, pędzących bezustannie w górę i w dół i na dodatek bycie
zawalanym ogromną ilością danych fundamentalnych i technicz-
nych, z których się niewiele rozumie. Przykro jest mi to stwierdzić,
ale opieranie swojego procesu podejmowania decyzji na „kupionych”
strategiach, których się nie rozumie ani też nie zna się logicznych za-
łożeń, na których się opierają, nie przybliży Cię do celu.

● str. 180
Celem jest, abyś sam dogłębnie poznał arkana sztuki, a to można

osiągnąć jedynie poprzez naukę, wkład pracy i wyrzeczenia, co
w efekcie z czasem skumuluje się do czegoś, co określamy mianem
doświadczenia, a innymi słowy: pewnością siebie.
Musisz zaakceptować fakt, że jedyną osobą, której możesz w pełni

zaufać, jesteś Ty sam, z Twoją własną zdolnością oceny sytuacji.
Twój system musi być wkomponowany w rzeczywistość, jednocze-
śnie też musi on obejmować pewną szerszą perspektywę czasu, abyś
miał możliwość widzenia tego TU i TERAZ w pewnym kontekście hi-
storycznym.
Pamiętaj, że nawet najświeższe wiadomości dnia zazwyczaj nawiązu-

ją do jakichś minionych wydarzeń i innych starszych wiadomości.
Śledząc rutynowo rynki walutowe, zaczniesz z czasem rozumieć
wszystkie te zależności, co pomoże Ci w procesie racjonalnego i spo-
kojnego podejmowania decyzji.
6.4. Być sceptycznym, krytycznym

i ostrożnym
„Never confuse genius with a bull market”.
Bycie sceptycznym jest bardzo cennym atutem. Dlatego też powinie-

neś być sceptyczny, nawet w stosunku do tego wszystkiego, co piszę,
gdyż prezentuję jakiś zbiór subiektywnych poglądów.
Zachowanie pewnej dozy sceptycyzmu pozwoli Ci zachować dystans,

co z kolei umożliwi Ci budowę własnych opinii i poglądów. Pamiętaj,
że nie istnieją takie „prawdy”, które byłyby „wodoodporne”, na każdą
pogodę.

● str. 181
6.4. Być sceptycznym, krytycznym i ostrożnym
Nigdy jeszcze nie było dwóch identycznych dni, wydarzeń czy sytu-
acji, dlatego też musisz w swoich ocenach zawsze pozostawić pewien
margines miejsca na to nieoczekiwane. Najgorsze pomyłki w ocenie
sytuacji, jakie w ogóle możemy popełnić, powstają wpływem „od-
działywania sukcesu”.
Jest to klasyczny problem, który powstaje, gdy jesteśmy wyekspono-

wani zbyt długo na sukces (pamiętasz przykład z LTCM?). Sytuacja
taka doprowadza do tego, że zaczynamy wyciągać błędne wnioski co
do swojego geniuszu i nieomylności.
Jedną z najważniejszych zasad, o której nigdy nie wolno nam zapo-

minać, jest ta, aby nigdy nie wyciągać pochopnych wniosków lub,
inaczej to ujmując, nie tworzyć reguł na podstawie jakiejś tam serii
powtarzających się wyjątków. To tak, jak gdyby widząc kilkakrotnie
białe łabędzie stwierdzić autorytatywnie, że wszystkie łabędzie są
białe.
Ludzie mają tendencję do generalizowania, robimy to wszyscy, bo

czyni to życie nieco prostszym i praktyczniejszym, gdy posortujemy
rzeczy w szufladkach z etykietkami. Dlatego też bądź bardzo ostrożny
w swoich ocenach, aby nie posortować zbyt wielu pojęć w jakieś szu-
fladki, bo jeśli coś funkcjonowało nawet 50 razy, to wcale nie znaczy,
że będzie funkcjonowało i tym razem albo też w ogóle funkcjonowało
w całkiem innych okolicznościach.
Znać swój system i ufać mu w dużym stopniu – to jest wręcz nie-

zbędne, gdyż daje nam pewien komfort psychiczny i eliminuje stres.
Bez tego wewnętrznego spokoju i zaufania do tego, co robimy, nie
moglibyśmy funkcjonować. Jednakże należy też znać ograniczenia
tego systemu, tak aby wiedzieć, w jakich okolicznościach spisuje się
doskonale, a w jakich być może wcale nie. Należy po prostu mieć

● str. 182
w pamięci, że nie istnieje taki system, który by funkcjonował dosko-

nale w każdych warunkach.
Dlatego jest tak ważne, abyś dużo czytał, interesował się wszystkim,
ale próbował zawsze zachować krytycyzm, bo każda wiadomość czy
źródło ma jakieś subiektywne aspekty, gdyż wszyscy jesteśmy ludźmi
i wszyscy subiektywnie oceniamy wydarzenia.
Ryzyko, na jakie się narażają naprawdę doskonali traderzy, jest spo-

wodowane właśnie tym, że w swojej pewności siebie mogą zapo-
mnieć, że nawet ich doskonałe systemy nie są aż tak doskonałe. Przy-
kładem na to byli faceci z LTCM, a była to przecież historia fanta-
stycznych osiągnięć, które przerodziły się w spektakularną katastro-
fę.
Jedynym błędem, jaki popełnili, było to, że pomieszały im się pojęcia

i w odniesieniu do genialności swojego systemu pomylili słowa „pra-
wie zawsze” ze słowem „zawsze”. Ta mała różnica słów oznaczała
w rezultacie różnicę ponad 4,6 miliarda dolarów strat na ich kon-
tach.
Na to, aby być w stanie powiedzieć: ufam swojemu systemowi

w 90%, potrzebna jest kupa czasu, wymagana na sprawdzenie syste-
mu w warunkach rynkowych. Należy też pamiętać o tym, że rynek
bezustannie się zmienia, tak samo, jak i nasze życie i świat wokół
nas. Dlatego też każdy relatywnie dobrze funkcjonujący system musi
być bezustannie rewidowany i przystosowywany do zmieniających
się warunków.
Rynek to ludzie, miliony niespokojnych dusz, których zachowanie

i reakcje nie zawsze są w pełni racjonalne i logiczne. Wszystko to czy-
ni rynek bardziej organicznym tworem niż matematycznie przewidy-

● str. 183
walną strukturą. Na zachowanie się rynku bezustannie wpływają ty-

siące czynników, o których istnieniu nigdy nawet nie będziemy mieli
większego pojęcia. To sprawia, że ludzie, którym się wydaje, że wie-
dzą już wszystko, oszukują siebie samych, czego konsekwencje mogą
być tragiczne.
Nie traktuj historii z LTCM jako jakiejś tam bajki z Wall Street, dla-
tego że historia ta w równym stopniu dotyczy nas wszystkich. Chodzi
o to, że o ile nawet nigdy nie będziemy prowadzili transakcji na tak
ogromną skalę, to uwarunkowania techniczne i psychologiczne są
dokładnie takie same. Sednem sprawy jest to, że nazbyt wygórowana
wiara w siebie, leżąca na pograniczu szaleństwa, w kombinacji z na-
zbyt wysokim lewarkiem, to bardzo eksplozywna mieszanka!
Korzystajmy więc z tej już opłaconej lekcji, która pokazuje nam, że

nie trzeba być Laureatem Nagrody Nobla z ekonomii, aby odnieść
sukces. Do tego wystarczy po prostu pewna doza zdrowego rozsądku.
Resumując, można tylko stwierdzić, że żaden dobrze funkcjonujący

system nie powinien brać niczego nazbyt poważnie, bo pamiętaj, że
stan Twojego konta, a więc skala sukcesu, będzie mierzony nie tym,
jak Twój system będzie funkcjonował podczas stabilnych warunków
rynkowych.
To, co będzie decydujące, to jak się będzie zachowywał w ekstremal-

nie ciężkich warunkach, wtedy gdy łatwiej jest stracić pieniądze, niż
je zarobić. To jest właśnie to, co należy brać pod uwagę, tworząc swój
własny system.
Jakie wnioski możemy z tego wszystkiego wyciągnąć?
 Nie istnieją całkowicie pewne systemy,

● str. 184
 zachowaj właściwą dozę sceptycyzmu,

 nikt nie potrafi sobie poradzić z efektem zbyt wysokiego
lewarka,
 nigdy się nie zdawaj na matematycznie generowane sys-
temy,
 wszystko, czego potrzebujesz, to widzenie szerszej per-
spektywy,
 bądź zawsze przygotowany na to, co nieoczekiwane,
 Twój zdrowy rozsądek jest ważniejszy od wiedzy teore-
tycznej.
Nigdy też nie zapominaj o tym, że w tym zawodzie będziesz zdany

wyłącznie na siebie i to, co Ci będzie wiernie towarzyszyło, to tylko
konsekwencje Twoich decyzji. Z czasem stworzysz swój własny sys-
tem, który ześle Ci wewnętrzny spokój i „sceptyczny optymizm”.
To, czego należy się obawiać, to pokusa, aby np. po kilku straconych
transakcjach szukać innego, „lepszego” systemu. Moją radą jest: nig-
dy tego nie rób, mając w pamięci fakt, że negatywne doświadczenia
oddziałują na nas znacznie bardziej niż te pozytywne. Dlatego też
możemy mieć tendencję do przesadnych reakcji na nawet stosunko-
wo nieduże porażki.
6.5. Unikanie negatywnych aspektów
Powody powyżej wspomnianego faktu odbierania negatywnych do-

świadczeń z natężeniem 2,5 raza większym niż pozytywnych nie są
znane, tym niemniej jest to bardzo istotne dla naszych rozważań.
Dowodzi to mianowicie, że czysto emocjonalnie nie jesteśmy w sta-
nie znieść nazbyt wielu kopniaków od życia naraz, gdyż bardzo szyb-
ko zakłóci to naszą zdolność logicznej oceny sytuacji.

● str. 185
W rezultacie tego popełnimy jeszcze więcej błędów, co odbije się

ujemnie na stanie konta itd. Wiedząc o tym fakcie już z góry, powin-
no się stworzyć system, przy pomocy którego możliwe by było wyeli-
minowanie tak dużej części tych negatywnych aspektów powodują-
cych stres, jak to tylko jest możliwe.
Jak można to osiągnąć?
To proste – poprzez ograniczenie czynnika ryzyka do minimum,

a więc poprzez maksymalne wykorzystanie posiadanych atutów.
Popatrz, proszę, na tych największych chłopców w branży, którzy

„napędzają” rynek. Oni nigdy nawet nie patrzą na 5- czy też 15-minu-
towe diagramy, aby się po prostu nie angażować emocjonalnie, co
i tak nie ma najmniejszego sensu. Oni nigdy nie zajmują się handlem
dnia ani też nie przeprowadzają transakcji z wyższym lewarkiem niż
5:1. To, co musisz zrobić, to postarać się jedynie stworzyć sobie sys-
tem, który by w tak dużym stopniu, jak to jest możliwe, małpował ich
sposób myślenia i strategię handlu.
Nie jest to naturalnie możliwe w całej rozciągłości, bo ich stać na ob-

stawianie dłuższych sekwencji czasowych, gdyż mają znacznie więk-
szy kapitał. Możliwe jest jednak skrócenie tych sekwencji dla naszych
potrzeb, przy, generalnie rzecz biorąc, zachowaniu tych samych za-
sad bezpieczeństwa i strategii handlu. Jeśli tego nie zrobisz, to bez
wątpienia wystawisz się na ból i cierpienie, jakie Ci zadadzą nieprze-
widywalne ruchy cenowe w krótkich sekwencjach czasowych.
Takie są skutki niezachowania pewnego większego dystansu w sto-

sunku do rynku. Musisz znaleźć własny kompromis pomiędzy długi-
mi periodami, które oferują duże bezpieczeństwo przy znacznie niż-

● str. 186
szej opłacalności, oraz krótszymi periodami, oferującymi wyższą

kwotę opłacalności przy niższym bezpieczeństwie.
Wszystko to w tym celu, aby znaleźć własną „granicę bólu”, jaką bę-
dziesz w stanie zaakceptować. Jedyną rzeczą, w stosunku do której
nie powinieneś nigdy być kompromisowy, jest lewarek. Nigdy, ale to
nigdy nie poddaj się pokusie podnoszenia lewarka ponad pewne
z góry ustalone normy bezpieczeństwa z chęci zarobienia „fanta-
stycznych pieniędzy”.
Trzymaj się zasady, że diabeł nie śpi, więc nie idź na kompromis
kosztem bezpieczeństwa. Pamiętaj też o tym, że Twój system musi
naturalnie mieć określone reguły, których potem powinieneś się
konsekwentnie trzymać. Jest to obowiązujące w normalnych warun-
kach rynkowych. Jednak na wypadek wystąpienia ekstremalnych
warunków powinieneś mieć wbudowany w swoją strategię specjalny
„plan kryzysowy”, który mógłby zastąpić akceptowane na co dzień
reguły.
6.6. Zrozumienie teorii prawdopodobieństwa
Poruszałem już wcześniej ten temat. Teraz pragnę do niego powró-

cić, naświetlając go z nieco innej strony, gdyż pełne zrozumienie pro-
blemu przypadkowości ruchów cenowych jest podstawą powodzenia
w handlu.
Potraktuj to więc jako swój największy atut. Prawdopodobieństwo

zdarzenia się czegoś wyraża się w matematyce w kwotach liczbowych
lub procentach. W naszym przypadku prawdopodobieństwo tego, że
rynek pójdzie w tym kierunku, w jakim zakładaliśmy, że pójdzie, jest

● str. 187
wprost proporcjonalnie wzrastające w miarę powiększania się ram

czasowych.
Im krótsze sekwencje, tym bardziej na chybił trafił są ruchy cenowe.

Dlatego też patrząc na rynek z bliska, praktycznie nie mamy żadnych
możliwości przewidzenia, co się wydarzy z ceną np. za 5 minut. Dla-
czego to takie ważne?
Popatrzmy na to zagadnienie z czysto psychologicznego punktu wi-

dzenia, a wtedy będzie Ci łatwiej zrozumieć znaczenie tego tematu.
Jako istoty żywe nienawidzimy nieprzewidywalności wydarzeń ota-
czającego nas świata. Nieprzewidywalność jest odbierana przez
nas jako coś, co jest ryzykowne, wręcz niebezpieczne. W rezulta-
cie takiej percepcji tego pojęcia – mamy tendencję eliminowania
nieprzewidywalności z naszego otoczenia poprzez tworzenie po-
rządku.
Ta potrzeba porządkowania otaczającego nas świata jest niezbędna,

gdyż pomaga nam zrozumieć związki przyczynowe, oferując nam
bezpieczeństwo. Potrzeba porządkowania staje się wręcz obsesyjna,
gdyż porządkujemy z rozmachu nawet rzeczy, wśród których nie ma
żadnego logicznego układu.
W odniesieniu do rzeczy, których nie możemy uporządkować, potra-

fimy wynaleźć czy też wyobrazić sobie istnienie takiego porządku.
Jeśli tę psychozę porządkowania dostosujemy do rynków waluto-
wych, to będziemy zmuszeni wyobrazić sobie rynek jako strukturę
matematyczną, którą rządzą uniwersalne prawa kosmiczne czy też
jakieś inne matematyczne prawa.
W rzeczywistości jednak prawa takie nie istnieją. Jednakże patrząc

na same analizy techniczne, spostrzegamy, że wiele z nich opiera się

● str. 188
na pewnych wzorach i zachowaniach rynku, które niby powtarzają

się bezustannie na podstawie jakichś tam matematycznych formułek
i praw. Ta potrzeba widzenia stale powtarzających się wzorów zacho-
wań jest czysto psychologiczną gierką, którą sobie niektórzy sami
tworzą.
Nie twierdzę jednak, że nic tam nie ma, gdyż pewne wzory zachowań
rzeczywiście mogą się powtarzać. Jednakże nie jest to spowodowane
wzorami matematycznymi, lecz czystą psychologią tłumu. Chodzi po
prostu o to, że jeśli jakaś większa liczba traderów zaczyna widzieć za-
rysy czegoś, co kilku zaczyna interpretować jako np. flagę i zacznyna
o tym informować w nagminnie odwiedzanych serwisach informa-
cyjnych, to sami urzeczywistnią to pragnienie, wciągając w to innych
do chwili, aż się stanie tak, jak przewidywali, że się miało stać.
Widzenie we wszystkim zależności matematycznych jest chwilami

maniakalne. Szczególnie gdy dotyczy to handlu w małych sekwen-
cjach czasowych. Popatrz tylko na jakiś diagram 5-minutowy, aby się
przekonać, że w 90% czasu ceny jedynie zygzakują bez jakiegokol-
wiek związku przyczynowego, który by był nam znany. Wiara w to, że
jest w tym chaosie jakiś logiczny porządek, to nic innego, jak oszuki-
wanie samego siebie.
Często mówi się o czymś, co jest określane mianem ”intra day

trends”, pomimo że coś takiego praktycznie rzecz biorąc nie istnie-
je. Jedyne, co istnieje, to duże fundamentalne trendy, w których kie-
runki ruchów cenowych mogą trwać od kilku miesięcy do nawet kil-
ku lat. Wszystko to, co jest krótsze, a więc co wchodzi w skład tych
głównych trendów, to okresowe ruchy cen, na które składają się jesz-
cze mniejsze, chwilami wręcz chaotyczne odchylenia cenowe, które
właśnie są określane mianem „intra day trends”.

● str. 189
Aby móc prowadzić transakcje, musimy się nauczyć identyfikowania

kierunku trendów, by ocenić stopień prawdopodobieństwa tego, że
ceny pójdą w jakimś określonym kierunku, a więc czy nasz zamierzo-
ny kierunek obstawiania pozycji jest zgodny z głównym trendem fun-
damentalnym, czy też nie.
To właśnie tu powinniśmy wykładać swoje karty na stół! Bo jeśli po-

pełnimy błąd w ocenie sytuacji, stawiając przeciwko trendowi funda-
mentalnemu, zwiększamy kwotę ryzyka o ponad 50%, ponieważ
trend może się obrócić przeciwko nam. Nie przeczę, że można zara-
biać, prowadząc transakcje przeciwko głównym trendom, a więc wy-
korzystując głębsze konsolidacje, gdyż bardzo wielu traderów robi to
wręcz każdego dnia.
Podkreślam tylko, że jest to znacznie bardziej ryzykowne niż prowa-

dzenie transakcji z trendem. Naraża to konto na znacznie wyższą
liczbę nieudanych transakcji, a co najgorsze – wystawia samego tra-
dera na dodatkowy stres, co w skutkach jest najbardziej negatywne i
może się łatwo odbić na stanie konta.
Uważam, że mądrą i ostrożną alternatywą jest prowadzenie transak-

cji na bazie wartości średniej. Tutaj można najpierw otworzyć
małą pozycję, którą w chwili, gdyby się okazało, że trend idzie we
właściwym kierunku, można zacząć sukcesywnie zwiększać, nic już
nie ryzykując.
W przypadku, gdyby jednak ruch cenowy poszedł w odwrotnym kie-

runku, można ją z minimalną stratą zlikwidować lub też poczekać, aż
negatywny dla nas ruch się skończy, aby wtedy otworzyć kilka dodat-
kowych pozycji. Miej jednak zawsze w pamięci to, że choć te zygza-
kowania cenowe mogą być nawet znaczne, to główny trend fundam-

● str. 190
entalny, który leży u podstaw tych ruchów, pozostaje nienaruszony,

więc prędzej czy później pójdzie w kierunku dla nas przychylnym.
Jak już mówiłem, aby określić kierunki trendów fundamentalnych –

należy śledzić dane fundamentalne, a następnie kontrolować to
w diagramach cenowych, ustawionych na długie periody, takie jak
miesiąc, tydzień i dzień, co pomoże umieścić aktualny rozwój cen
w szerszym kontekście trendu fundamentalnego.
Opierając swoją strategię jedynie na krótkoterminowych prognozach

i tak zwanych „intra day” trendach, nie dajemy sobie szansy (czy też
pewności) stawiania na kierunek głównego trendu fundamentalnego,
zdając się zygzakowanie rynku! Jak widzisz, nie jest to wszystko aż
tak wielce naukowe.
Należy po prostu bardzo się bać zbyt małych odchyleń czasowych,

gdyż zetknięcie się z nimi bliżej może być bardzo bolesne w skut-
kach. To dokładnie jak z prądem, który też ma bardzo intensywne se-
kwencje impulsów czy też drgań i wszyscy wiedzą, że nie należy ich
dotykać, bo sprawią ból albo nawet mogą być groźne dla życia.
Istnieje mała grupa handlarzy dnia lub tych, którzy zajmują się
„intra-day trading”. Traderzy tacy otwierają więc wszystkie swoje
transakcje w ciągu jednego dnia transakcyjnego, aby je zamykać naj-
później pod koniec swoich godzin urzędowania.
Nie sądzę, abyś znacznie zwiększył populację tych ludzi, jeśli się do
nich przyłączysz. Uważam, że dokonasz znacznie trafniejszego wybo-
ru, przyłączając się do większości, a więc tych wszystkich, którzy za-
chowują swoje pozycje przez okres od kilkunastu minut, gdy warunki
czasami temu sprzyjają, do tygodnia czy nawet kilku, gdy rynek tego

● str. 191
wymaga, dając tym sposobem czas swoim transakcjom na to, aby

dojrzały.
Jest to więc trading bez fanatycznych ram czasowych, co jest lepiej

przystosowywane do zmiennych warunków rynku!
Chyba już zwróciłeś uwagę na to, że nie omawiam danych

tematów czy wątków dogłębnie i naraz, następnie prze-
chodząc do innych tematów. Zamiast tego poruszam jakiś
temat, naświetlając go jedynie z pewnej strony, aby po-
tem, być może kilka rozdziałów dalej, znów do niego po-
wracać, naświetlając go z innej strony itd.
Robię to celowo, gdyż tym sposobem za każdym razem,

gdy się zetkniesz z wątkiem, którego pewne aspekty już
poznałeś, znacznie zwiększy się Twoje zrozumienie tego
zagadnienia czy wątku myślowego! Jest to znacznie przy-
jaźniejszy system uczenia się, gdyż kilkakrotne powtarza-
nie pewnych pojęć jest bardziej przyjazne procesowi za-
pamiętywania.
Powróćmy teraz na chwilę do kwestii wielkości prawdopodobień-

stwa. Pisałem wcześniej trochę na temat kasyn oraz kwestii atutów,
jakimi się nauczyły posługiwać, maksymalizując je do perfekcji. Na
pozór mogłoby się wydawać, że niewiele wspólnego mają kasyna
z naszymi dostawcami usług.
Jest to jednakże tylko pozorne, gdyż jedni i drudzy stawiają wszyst-

kie dostępne chwyty i środki na to, aby zwiększyć swoje atuty w tym
samym celu – b oczyścić nam kieszenie. Doskonale wiedzą, że czyn-
nik czasu jest ich największym sojusznikiem i że choć posiadane
przez nich atuty nie są dużo wyższe niż nasze, to poprzez powolny

● str. 192
proces stresowania nas, męczenia, wprowadzania w błąd czy silnego

oddziaływania na nasze emocje, doprowadzą wreszcie do tego, że
popełnimy błąd – i nas dopadną.
Pamiętaj jednak, że nawet ich atuty mają swoje ograniczenia, gdyż

mogą funkcjonować tylko tak długo, jak długo będziesz akceptował
ich reguły gry. Jeśli jednak nie dasz im na to zezwolenia poprzez
stworzenie własnych reguł gry, tym samym znacznie zwiększysz swo-
je szanse rozwalenia im banku. Jeśli zaakceptujesz natomiast podsu-
wane przez nich „systemy”, dając się wpędzić w handel z wysokim le-
warkiem i nazbyt krótkimi sekwencjami czasowymi, to będą wie-
dzieć, że prędzej czy później będziesz w drodze do „Kraju Nigdy-nig-
dy”.
Dobra strategia handlu ma pozwolić Ci na wykorzystanie wszystkich

dostępnych atutów i skumulowanie ich tak, abyś się stał kasynem,
a nie jego ofiarą. Częstokroć zwiększając swoje atuty o jedynie kilka
procent (jak to ma miejsce w przypadku kasyn) – będziesz miał ma-
tematyczną przewagę szans, co w perspektywie będzie przechylało
szalę powodzenia na Twoją stronę! Proste, prawda?
Jeśli to starcza kasynom, to powinno też starczyć i nam. Wszystko to,

w połączeniu z Twoim własnym zdrowym rozsądkiem, właściwą oce-
ną, właściwym przygotowaniem strategii i dobrym planowaniem
oraz realistycznymi celami, da Ci taką ilość atutów, jaka będzie Ci
potrzebna, aby z nimi wygrać.
Alternatywą, a więc stanem, do jakiego chcą Cię doprowadzić, są:

stres, frustracja, złość, strach czy podekscytowanie, gdyż wiedzą, że
w ten sposób Twoja zdolność oceny sytuacji będzie tylko malała.

● str. 193
Wszystko to jednak leży w zasięgu Twojej kontroli. Bo wy-

bierając właściwą strategię, która pozwoli Ci wyelimino-
wać wszystkie te negatywne czynniki, nie dasz im szansy
sobą manipulować i wygrasz.
6.7. Myślenie w kategoriach

prawdopodobieństwa
Nauczenie się myślenia w kategoriach prawdopodobieństwa może

się stać jednym z największych atutów. Trading to nic innego, niż
sztuka analizowania i zarządzania kwotami prawdopodobieństwa.
Uczenie się akceptowania faktu, że krótkoterminowe ruchy cenowe
są w przynajmniej 80% czysto przypadkowe, jest już samo w sobie
dużym osiągnięciem.
Jeszcze jedną rzeczą, którą będziesz musiał zaakceptować, jest to, że

nie istnieje jakaś sekwencja czasowa, od której daje się określić tę
zdecydowaną różnicę pomiędzy tym, co jest krótkoterminowe i ryzy-
kowne, a tym, co już jest bezpieczne.
Różnice te są płynne, wręcz wprost proporcjonalne do skali, bo jeśli-

byś rozrysował skalę, w której początkiem jest 1- czy 5-minutowy
przedział czasu, to prawdopodobieństwo trafienia na właściwy kieru-
nek leżałoby blisko 50/50. Następnie prawdopodobieństwo przewi-
dzenia kierunku sukcesywnie zwiększałoby się w miarę powiększania
się sekwencji czasowej, co w przypadku skali jednomiesięcznej leża-
łoby już na poziomie 95%.
Reguły te pisze sam rynek i tylko poprzez zrozumienie tych reguł

można się nauczyć rozróżniać te kwestie, tak aby na tej skali znaleźć
swój własny punkt kompromisowy. Taki punkt, w którym byłbyś

● str. 194
6.7. Myślenie w kategoriach prawdopodobieństwa
w stanie zaakceptować stopę ryzyka, nie potrzebując się pocić za każ-

dym razem, gdy rynek zwróci się przeciwko Tobie. To taki prosty
sposób na dostosowanie swoich własnych celów, nawyków i osobi-
stych preferencji do charakterystycznej dynamiki rynku.
Jeśli w takiej sytuacji zaakceptujemy fakt, że te najkrótsze sekwencje

czasowe są najbardziej niebezpieczne, powinniśmy zaadaptować taki
system, który by te największe zagrożenia ograniczał w tak dużym
stopniu, jak to tylko jest możliwe. Tylko w ten sposób można zdobyć
jeszcze jeden stopień w drodze do sukcesu.
Z pewnością zajmie Ci to trochę czasu i będzie kosztowało sporo fru-

stracji, zanim poznasz czysto teoretyczne podstawy handlu, tak aby
móc się zająć prowadzeniem własnego konta i zacząć zarabiać pie-
niądze. To całkiem naturalny proces, gdzie frustracja i stres są czę-
ścią składową. Emocje te to nawet niezbędny składnik procesu ucze-
nia się, gdyż funkcjonują jak termometr wskazujący temperaturę
(skalę napięcia), jaka się wiąże z zachowaniem rynku. To forma sys-
temu ostrzegawczego, który każdy z nas ma wbudowany. To właśnie
system pierwszego ostrzegania.
Bez tych mechanizmów też nie potrafilibyśmy funkcjonować, jednak-

że zbyt duże natężenie emocji może być równie zgubne, jak i ich cał-
kowity brak. Proces uczenia się wymaga pewnej dozy emocji i stresu,
gdyż pozwala nam zdobyć doświadczenie, przeżyć i zarejestrować ne-
gatywne doświadczenia itd. Nie należy jedynie dopuścić do nadmia-
ru stresu i emocji, gdyż mogą być całkowicie destruktywne, jeśli nie
potrafimy sobie z nimi poradzić.
Ważne jest więc, aby potrafić włączyć w naszą strategię handlu

i pewną dozę potrzebnych emocji, i wszystkie te techniczne i psycho-
logiczne atuty, jakie są nam dostępne. Częścią odpowiedzi na te po-

● str. 195
6.7. Myślenie w kategoriach prawdopodobieństwa
trzeby są Analizy Relacji, gdyż zawierają wszystkie potrzebne czynni-

ki, które mają związek tak z rynkiem, jak i naszym życiem prywat-
nym.
Pamiętasz, co George Soros powiedział o rynku?
„Ja widzę rynek jako organiczny i nieprzewidywalny twór,

na który bezustannie mają wpływ otaczające nas wydarze-
nia”.
W tym celu właśnie istnieją Analizy Relacji – aby nam pomagały

w podejmowaniu właściwych decyzji, gdyż to właśnie one są zakotwi-
czone w rzeczywistości, badając puls tego organicznego tworu, jakim
jest rynek.
Metoda wartości średniej to nasza strategia handlu, podczas gdy

Analizy Relacji to instrument, który ma nam pomóc zidentyfiko-
wać i zrozumieć zależność relacji pomiędzy takimi czynnikami, jak:
Czas – Wydarzenia – Cena.
 Czas to wszystkie sekwencje czasowe i to spektrum, w jakim prze-

prowadzamy transakcje.
 Wydarzenia dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne, więc formułka
ta obejmuje wszystko, włącznie z czynnikami emocjonalnymi!
 Akcja cenowa w relacji do dwóch powyższych.
6.8. Podejmowanie właściwych decyzji
„Aby odnieść sukces w handlu, musisz się wyzwolić ze

wszystkich emocji”.

● str. 196
Tak brzmi jeszcze jedna z tych złotych regułek, jakie możemy prze-
czytać w większości kursów Forexu. Są to dość tanie rady, w których
nikt nie daje odpowiedzi, jak to zrobić. Czy jest to w ogóle możliwe?
Nie wydaje mi się, aby ktokolwiek był w stanie wyłączyć swoje emo-
cje. Wszyscy odczuwamy strach, podniecenie czy ból – i niewiele na
to możemy poradzić.
To całkiem naturalne, że z czasem uczymy się kontrolować swoje

emocje w jakimś tam stopniu, lecz nikt z nas nie jest w stanie stać się
„twardzielem” całkowicie bez uczuć. Uważam wręcz odwrotnie: opa-
nowanie sztuki zrozumienia swoich stanów emocjonalnych jest na-
wet bardziej cenne, niż próbowanie wyzbycia się ich. Jesteśmy, jacy
jesteśmy, i nie możemy się obrócić przeciwko swojej własnej naturze
czy naszym instynktom.
Możemy jednakże nauczyć się je akceptować i wykorzystywać, tak

aby się stały naszymi sojusznikami. Jak już wiesz, wydarzenia w na-
szym życiu mają równie istotne znaczenie, jak te wydarzenia ze-
wnętrzne, które mają wpływ na rozwój cen. Zrozumienie tego faktu
to bardzo cenna wiedza.
Rozumiejąc swoje stany emocjonalne, możemy łatwo zauważyć, jakie

natężenie naszych emocji powinno być np. sygnałem ostrzegawczym,
byśmy zawiesili wszelką działalność na koncie transakcyjnym do cza-
su, aż stan ten się nie zmieni. Taka decyzja w pewnych stanach emo-
cjonalnych może się okazać najbardziej inteligentną decyzją, jaką
możemy podjąć, gdyż może nam to zaoszczędzić bardzo dużo pienię-
dzy.
Umiejętność zachowania zdrowego rozsądku, obiektywizmu i pew-

nego dystansu do siebie samego, jak i rynku, jest znacznie ważniejsze
niż próbowanie wmówienia sobie postawy „człowieka z żelaza”.

● str. 197
Tym sposobem łatwiej Ci będzie zidentyfikować swoje ograniczenia,

zaakceptować je i znaleźć taki sposób, aby te słabości wbudować
w taki system, który by je neutralizował. System, który by akcepto-
wał nasze słabości i potrafił je brać pod uwagę, wliczając jak gdyby
nas samych w strategię handlu, pomógłby nam niewątpliwie zaosz-
czędzić sobie wiele stresów i bólu.
Trading wymaga zdecydowanej strategii, która by obejmowała

wszystkie te aspekty, które mają związek z rozsądnymi zasadami za-
rządzania kapitałem oraz znajomością samego siebie. Wszystko to
należy połączyć w logiczną całość, aby potem z czasem doszlifowy-
wać w miarę zdobywania większego doświadczenia.
Jeśli pragniesz zostać traderem, to nie pozwól się uwięzić w pułapce

„gotowych systemów z półki”, które przynoszą „gwarantowane
zyski”. Pamiętaj, że trading to poważny i wymagający zawód, którego
musisz się sam nauczyć od podstaw, gdyż nigdy nie odniesiesz sukce-
su nie znając wszystkich mechanizmów rynku. Pamiętaj, że tutaj nie
istnieją skróty.
Nie można po prostu kupić sobie fałszywego dyplomu i od następne-

go dnia rozpocząć budowania wspaniałych mostów. Nagminnym
problemem nowicjuszy, którzy popełniają jakiś błąd, jest podnosze-
nie lewarka (aby się zrewanżować), a zwiększając stawki – skracają
jednocześnie stop/loss itd. Próbują braki wiedzy teoretycznej i do-
świadczenia rekompensować śmiałością czy też bezmyślnością, ma-
jąc nadzieję, że „się uda”, bo być może raz czy dwa razy wcześniej już
się „udało”.

● str. 198
6.9. Ograniczanie kwoty ryzyka
W sytuacji pełnego zagrożenia konta, a więc wtedy, gdy rynek staje

się ekstremalnie trudny, należy bezzwłocznie podejmować decyzje
ratowania konta, gdyż jutro może być zbyt późno. Od czasu do czasu,
nieraz raz w roku, nieraz dwa, a nieraz raz na kilka lat, zdarzają się
sytuacje, gdy rynek „staje na głowie”.
W ostatnich latach, a więc od roku 2000, było kilka takich sytuacji.

Obie wojny w Zatoce Perskiej, 11 września w USA i kilka pomniej-
szych kataklizmów lub intensywne interwencje banków centralnych.
Sytuacje takie są niewątpliwie ekstremalne, lecz nie są aż tak rzadkie,
jak by się mogło wydawać. Wtedy to ceny potrafią szaleć przez kilka
minut, godzin, dni czy nawet tygodni, w przypadku interwencji two-
rząc często nowe trendy czy ruchy walut, sięgające nawet ponad
1 000 pipsów.
Pomijając sytuacje skrajnie ekstremalne, które są rzadsze, każdego

roku dochodzi do tego od jednej do kilku sytuacji, które też potrafią
być dość drastyczne w skutkach.
Wspominam o tym dlatego, że każdy system, jakim byś się nie posłu-
giwał, powinien uwzględniać sytuacje ekstremalne i być zawsze przy-
gotowany na niespodziewane i czasami niezwykle gwałtowne ruchy
cenowe, które nie zawsze idą w tym kierunku, jaki nam odpowiada.
Pomijając jednak sytuacje wyjątkowe, umiejętność zarządzania kwo-

tą ryzyka jest niezbędna też na co dzień, gdyż nawet najstabilniejsze
warunki rynkowe wymagają od nas myślenia w kategoriach negatyw-
nych transakcji i strat. Zarządzanie kwotą ryzyka nie oznacza tylko
umiejętności otwierania funkcji stop/loss, aby chronić transakcję,

● str. 199
gdyż w rzeczywistości stop/loss przynosi chwilami więcej strat niż

korzyści.
Większości nowicjuszy wydaje się, że alfa i omega tradingu to funk-

cje stop/loss, ceny otwarcia transakcji oraz limity. Rozwiązanie w ta-
kiej sytuacji wydaje im się proste. Kupuje się automatyczny system
czy też usługę, która generuje bieżące sygnały z dokładnymi radami,
kiedy otworzyć transakcję, w jaki ją zaopatrzyć poziom stop/loss
oraz limitu, no i biznes się kręci.
Stop/loss powinno być traktowane wybiórczo, jak pewnego rodzaju

instrument, którym można się posługiwać na różne sposoby w róż-
nych warunkach rynkowych. Istnieje wiele sposobów na to, jak za-
rządzać negatywnym stanem konta. W większości przypadków funk-
cja stopu jest używana błędnie, co w rzeczywistości powoduje więcej
strat niż to jest rzeczywiście nieuniknione.
Mówiąc o niewłaściwym posługiwaniu się tą funkcją – mam na myśli

to, że w większości materiałów szkoleniowych nie wspomina się na-
wet, jak się nią posługiwać, choć to jedna z najważniejszych funkcji,
jakie istnieją.
Jedyne, o czym się najczęściej wspomina, to fakt, że powinno się

w funkcję stopu zaopatrywać każdą transakcję, stawiając ją dość bli-
sko, tu: 20-35 pipsów od ceny otwarcia. Nikt zazwyczaj nie wyjaśnia,
że należałoby być bardzo selektywnym, dopasowując stop do wielko-
ści ruchów cenowych w danym okresie, gdyż jeśli nie jest to dokład-
nie przemyślane i dostosowane do warunków rynkowych, to będzie
przynosiło tylko straty. Należy po prostu być bardzo giętkim w tej
materii, dostosowując zasady bezpieczeństwa do zmiennych potrzeb
rynku.

●str. 200
Odpowiedzi na wiele tych pytań udziela opisywana w tej książce me-

toda handlu z Wartością Średnią, z dodatkowym systemem
otwierania transakcji w strukturach piramidalnych, dlatego też czę-
stokroć jest to określane mianem „Pyramid Trading”.
Trzymając się zasad, które szkicuję w tej książce, można ograniczyć

kwotę ryzyka do takich proporcji, że staje się ona akceptowalna. Jak
już jednak wspominałem, istnieją tutaj bardzo ważne uwarunkowa-
nia strategiczne, w jakich ta metoda funkcjonuje. Nie trzymając się
tych zasad, można zapomnieć o tej strategii.
Podstawą tej strategii jest:
 trzymanie się najlepiej jednej pary walut,

 prowadzenie transakcji w kierunku trendu fundamen-
talnego,
 niski lewarek na poziomie 3:1 - 5:1 (w porywach 10:1),
 dzielenie pozycji na maksymalną ilość małych transak-
cji.
Trzymając się tych zasad, otrzymasz przy okazji w prezencie jeden

z najwspanialszych systemów zarządzania kapitałem, jaki istnieje.
System bezpieczeństwa, który będzie w stanie przetrwać bez więk-
szych strat najbardziej ekstremalne warunki rynku.
Pomyśl także o tym, że biorąc na siebie mniejsze ryzyko, nie będziesz

zmuszony zabezpieczać swoich transakcji zbyt małymi stop/loss, co
znacznie zwiększa liczbę udanych transakcji.
Do kwestii bezpieczeństwa zalicza się też samo Twoje podejście do

pieniędzy. Większość nowicjuszy otwierając swoje pierwsze demo-
konto, jest zaskoczonych tym, jak łatwo jest zarabiać pieniądze. Po-

● str. 201
tem, gdy otwierają swoje pierwsze prawdziwe konta, prawie natych-

miast tracą wszystkie swoje pieniądze.
Dzieje się tak dlatego, że dopiero wtedy zaczynają odbierać wszystki-

mi zmysłami powagę sytuacji. Dopiero wtedy zaczynają odbierać
handel czysto emocjonalnie, gdy w grę wchodzą prawdziwe pienią-
dze. Nawał niekontrolowanych emocji powoduje, że popełniają coraz
więcej błędów, co sprawia im ból i jeszcze więcej emocji, do chwili, aż
opróżnią swoje konta.

● str. 202
7. Grid Trading
7. Grid Trading
Zacznijmy od przypomnienia sobie podstawowych zasad funkcjono-

wania metody z wartością średnią, aby potem przejść do samej stra-
tegii wykonywania transakcji.
Jedna para walut:
Oferuje prostotę, większą możliwość koncentrowania się na deta-

lach, jak i lepsze opanowanie tej części wiedzy o rynku, która dotyczy
wybranych walut. Najbardziej nadaje się dla początkujących, szcze-
gólnie podczas pierwszego roku w branży. Poza tym nie istnieją żad-
ne dowody na to, aby handlowanie wieloma parami walut naraz było
bardziej opłacalne.
Jeden kierunek / niski lewarek:
W każdym przypadku będzie jakaś ograniczona ilość pozycji składo-

wych, które będziesz mógł otworzyć w ramach bezpieczeństwa kilku
procent, których będziesz używał do wykonywania transakcji.
Poprzez dzielenie swoich pozycji na wiele transakcji składowych od-

niesiesz zwycięstwo nad kwotą ryzyka, ograniczając je do minimum.
Poza tym daje to możliwość lepszego wykorzystania tych możliwości,
jakie rynek w danej sytuacji oferuje.
Prowadząc transakcje w jednym kierunku, a więc kierunku funda-

mentalnego trendu, mamy możliwość rozkładania transakcji składa-

● str. 203
7. Grid Trading
jących się na daną pozycję na kilka różnych poziomów (metoda pira-

midalna), czego nie można robić, handlując w obie strony.
Jeden lot, wiele transakcji składowych:
Wiele małych transakcji składowych – oznacza to, że możemy łatwiej

kontrolować poziom lewarka, dostosowując go do potrzeb sytuacji.
Nie zmusza nas to do stawiania wszystkiego na jedną szalę, co jest
typowe dla innych strategii nawet w sytuacjach, gdy nie jesteśmy cał-
kiem pewni, w jakim kierunku ruszy cena.
To pomaga lepiej kontrolować kwotę ryzyka, gdyż rozkładamy je na

wiele transakcji. Zapewnia także możliwość planowania kosztów
transakcyjnych. Właśnie te rzeczy są najbardziej atrakcyjne w tej
strategii, gdyż tutaj możemy dowolnie manipulować, tak kwotą ryzy-
ka, jak i kosztów. Jednocześnie odnosi się poważne psychologiczne
zwycięstwo, bo dzieląc kwotę ryzyka na więcej części składowych –
redukujemy też znacznie czynnik stresu.
Jednym słowem: nie musimy się tak pocić, gdy rynek się obróci prze-
ciwko nam. Strategia taka poważnie podnosi nasze atuty, gdyż nie
musimy wszystkiego rzucać na jedną kartę, w stylu „teraz albo
nigdy”.
Przy pomocy wielu transakcji, składających się na jakąś określoną

pozycję, możemy budować struktury piramidalne. Mogą to być
struktury skonstruowane jak zwykłe piramidy, gdzie najszerszy jest
poziom dolny, lub też jak piramidy odwrócone. Sama koncepcja nie
jest nowa, gdyż strukturami odwróconych piramid posługiwano się
w handlu papierami wartościowymi od dobrych 100 lat.

●str. 204
7. Grid Trading
Metoda ta funkcjonowała doskonale tak wtedy, jak i dziś. Jednakże

struktura odwróconej piramidy nadaje się świetnie w przypadku dłu-
goterminowego handlu papierami wartościowymi. Natomiast w
przypadku Forexu, gdzie ramy czasowe są znacznie mniejsze, meto-
da odwróconej piramidy nie funkcjonuje dobrze, gdyż naraża posia-
dacza konta na znacznie wyższe ryzyko.
Dlatego też struktura, którą będziemy tutaj omawiać, to zmodyfiko-

wana do potrzeb Forexu struktura zwykłej piramidy. Pokażę obie
struktury piramidalne w diagramie, dokładnie wyjaśniając, jakie są
między nimi różnice i dlaczego jedna nadaje się lepiej do krótkoter-
minowego handlu niż druga.
7.0.1. Struktury piramidalne
Gdy mówię o piramidach „zwykłych i „odwrotnych”, to mam na my-

śli następującą definicję:
 „Piramida zwykła” to taka, która zawsze wskazuje czubkiem kie-

runek trendu fundamentalnego, bez względu na to, w jakim kie-
runku ten trend idzie. Jeśli więc trend idzie do góry, to piramida
wskazuje czubkiem w górę. Jeśli trend idzie w dół, to piramida
wskazuje czubkiem dół.
 Określenie „piramida odwrotna” oznacza taką piramidę, która jest

zawsze odwrócona spodem w kierunku trendu, też bez względu na
to, w jakim kierunku trend idzie.

● str. 205
7. Grid Trading
Rysunek 2. Piramida odwrotna.
Posługując się piramidą odwrotną, otwieramy najpierw

jedną pozycję, aby np. 50 pipsów wyżej otworzyć dwie na-
stępne, 50 pipsów wyżej następne 3 itd…
Zaletą tej metody jest to, że każdy nowy rząd otwierany jest
wtedy, gdy niżej położone poziomy już przynoszą zyski.
Można by powiedzieć, że nowe pozycje są już otwierane za
zarobione pieniądze. Metoda ta oferuje wspaniałe bezpie-
czeństwo kapitału na początku transakcji.
Jednakże gdyby cena raptem poszła w odwrotnym kierun-

ku, to narażeni jesteśmy na poważne straty, gdyż tracimy
w krótkim czasie jeden czy nawet więcej najwyższych rzę-
dów, w których jest umieszczone najwięcej pieniędzy.
Dlatego też metoda ta doskonale nadaje się do długotermi-

nowego handlu np. obligacjami, ale nie za bardzo do krót-
koterminowego, agresywnego i gwałtownego handlu walu-

●str. 206
7. Grid Trading
tami, gdzie zwroty cenowe mogą być gwałtowne i

nieoczekiwane.
Rysunek 3. Piramida zwykła.
Sposobem znacznie lepiej nadającym się do naszych celów

jest konstruowanie swoimi transakcjami zwykłej piramidy.
Może to wyglądać tak, że na spodzie piramidy otwieramy

najpierw 5 pozycji, 50 pipsów powyżej 4 następne, 50 pip-
sów powyżej 3 następne itd. Tym sposobem początek trans-
akcji jest nieco bardziej ryzykowny, podczas gdy im wyżej
cena pójdzie, tym mniej ryzykujemy.
W ten oto sposób, gdyby nastąpił raptowny zwrot ceny, to

tracąc np. dwa najwyższe poziomy, tracimy naprawdę nie-
wiele pieniędzy, gdyż w tych dolnych jest najwięcej zysków.

● str. 207
7. Grid Trading
Teraz, gdy już rozumiesz, na czym opiera się filozofia struktur piramidal-
nych, przejdziemy do drugiej fazy, a mianowicie nauczę Cię, jak struktury te
wbudowywać w nasz system tradingu z wartością średnią.
Rysunek 4. Median Grid a struktura piramidalna.
Wykonując transakcję metodą wartości średniej, dajmy na

to w „strefie komfortu”, która leży w przedziale cenowym
np. 300 pipsów, możemy do budowy swojej piramidy po-
służyć się przedziałem praktycznie całych 300 pipsów.
Dla ułatwienia sprawy, dzielimy swoją strefę komfortu na

4 części (kwadranty), które reprezentują różne poziomy
ważności z wartością średnią w centrum. Wtedy to obsta-
wiamy większą ilość pozycji poniżej wartości średniej
i znacznie mniejsze ilości pozycji powyżej tej linii, gdzie
kwota ryzyka jest dużo wyższa.

●str. 208
7. Grid Trading
Przestudiuj, proszę, dokładnie poniższy diagram, a pomoże Ci to do-

brze zrozumieć całą strategię:
Gdy rynek jest ranging, zygzakując w przedziale wspomnianych 300

pipsów, to określamy najpierw wartość średnią w środku i następnie
najwyższą dla periodu oraz najniższą. W ten sposób uzyskujemy
„strefę komfortu”. Obszary w tej strefie, leżące ponad średnią i pod
nią, dzielimy jeszcze na pół, uzyskując tym sposobem kwadranty.
Troszkę dalej w opisie metody wyjaśnię dokładniej, dlacze-

go powinno się dzielić strefę komfortu na 4 części.
Wartość średnia omawianej przez nas metody handlu jest punk-

tem wyjściowym, z którego można rozpocząć planowanie swojej stra-
tegii.
To punkt, w którym otrzymujemy możliwość widzenia rynku z pew-

nej „centralnej” perspektywy, co daje nam możliwość uniknięcia nie-
przewidywalności ruchów cenowych w krótkich sekwencjach, jedno-
cześnie pozwalając nam na wykorzystanie mniejszych odchyleń ce-
nowych w celu zarabiania pieniędzy. Strategia ta okazuje się szcze-
gólnie cenna do wykorzystania w warunkach rynku, który jest ran-
ging, a więc wtedy, gdy analizy techniczne nie na wiele się przydają.
Zwróć, proszę, uwagę na to, że prowadzenie handlu w warunkach,

gdy rynek jest trending czy trendy, nie jest żadną wielką sztuką,
gdyż wtedy można się posługiwać kilkoma podstawowymi diagrama-
mi technicznymi (np. Moving Averages), które bez pudła określą
nam kierunek ruchu cenowego. Lecz gdy rynek staje się ranging i gdy
żadne diagramy nie są zbyt wiarygodne, to staje się to nieco bardziej
złożone, gdyż ciężko jest wtedy przy pomocy analiz technicznych zi-
dentyfikować kierunek rynku, którego nie ma.

●str. 209
7. Grid Trading
Metoda z wartością średnią nie jest czymś, przy pomocy czego moż-
na określić dokładne ceny otwarcia czy też zamknięcia transakcji.
Funkcjonuje to raczej jako koncepcja, przy pomocy której możemy
ocenić rynek, aby potem na tej podstawie określić pewne poziomy
cenowe, leżące wewnątrz strefy komfortu, które można wykorzystać
do swojej strategii handlu.
W takiej strefie komfortu, która się dzieli na 4 części oznaczające

różne poziomy kwoty zysku lub ryzyka, możemy się poruszać dosyć
bezstresowo.
A teraz popatrz, proszę, na historię LTCM, gdzie jest skrótowo opi-

sana charakterystyka ich genialnego systemu:
„Ich strategia była w zasadzie prosta. Opierała na tym, że

istnieje teoria z makroekonomii (za którą jego współpra-
cownicy otrzymali nagrodę Nobla), która zakłada tak zwa-
ną skuteczność rynku. Jest to więc mechanizm działający
jak jakaś wewnętrzna siła, która dąży do tego, aby samore-
gulować odchylenia cenowe instrumentów handlu.
Gdy następują te odwieczne odchylenia cen w górę i w dół,

to zazwyczaj są znacznie większe niż oczekiwania rynku
i dlatego mają po np. zbyt dużym ruchu w górę, tendencję
do cofania się w jakimś procencie w kierunku
wyjściowym”.
A teraz nasza charakterystyka…
Metoda z wartością średnią opiera się na dość zdrowych

podstawach badań naukowych i statystycznych, a mianowi-
cie teorii o tym, że ceny mają tendencję powracania do

● str. 210
7. Grid Trading
punktu wyjściowego, a więc wartości średniej dla dnia czy

też danego okresu.
Zauważasz podobieństwo?
Tak, to ta sama zasada, choć starsza od teorii Panów Noblistów, gdyż

mechanizmy te odkryli traderzy giełdowi już na dziesiątki lat przed
naszymi słynnymi Panami Noblistami. To, co oni później zrobili, to
tylko wykonanie serii badań statystycznych i dopasowanie do tego
pewnej teorii.
Jak więc widzicie, nie byli aż tacy genialni, gdyż tylko ubrali w słowa
coś, co było znane zawodowym traderom przynajmniej 50 lat przed
nimi. Naturalnie nasza metoda, choć opiera się na podobnych zasa-
dach, nie ma w praktyce aż tak dużego podobieństwa do metody
LTCM.
W przypadku metody z wartością średnią opieramy się na jakiejś tam

przez nas ustalanej wartości średniej, do której ceny mają potem
tendencję powracać, lecz wszystko wykonujemy manualnie, zdając
się na logikę, śledząc dane fundamentalne, jak też dziesiątki innych
faktorów. Natomiast bohaterowie z LTCM opracowali „genialny”
program, który co prawda opierał się na tej samej zasadzie, lecz ge-
nerował sygnały matematycznie.
Ci faceci po prostu zdali się na technikę, eliminując czyn-

nik ludzki, faktory psychologiczne i te najważniejsze,
a więc te, które miały związek z samym rynkiem i jego
chwilami ekstremalną nieobliczalnością! (Co stało się powo-
dem upadku LTCM).

● str. 211
7. Grid Trading
No, ale skończmy z analogiami. Jak by na to nie patrzeć, metoda ta

jest dobrze wypróbowana i naprawdę doskonale działa, szczególnie
w sytuacjach, gdy rynek jest ranging. To, co jest szczególnie warto-
ściowe w tej metodzie, to fakt, że oferuje nam doskonałą perspekty-
wę rynku, co ułatwia „odfiltrowywanie szumu”, a więc natłoku
wszystkich tych bezsensownych wiadomości, jakimi jesteśmy cały
czas bombardowani, a co wprowadza zamęt, przyczyniając się do te-
go, że podejmujemy błędne decyzje.
Poza tym, system ten oferuje nam giętkość, inaczej mówiąc – szero-
ką gamę możliwości dokonywania wyborów, tak że możemy formo-
wać swoją strategię handlu i budowania transakcji na różne sposoby.
Jest to ważny atut, jakiego nie oferują wszystkie te matematycznie
generujące systemy tradingu, które „gwarantują” wspaniałą zyskow-
ność na papierze, ale rzadko w praktyce.
Ich ograniczeniem jest właśnie ich przesadna techniczność, bez miej-

sca na wszystkie te nieprzewidywalne mechanizmy rynku. Grid tra-
ding oferuje unikalną giętkość i dlatego jest w stanie akceptować
„humory” rynku, bez powodowania zbędnych stresów i niepotrzeb-
nych strat. Z tą metodą można sobie pozwolić na spokojne podejście
do odchyleń cenowych tak długo, jak długo leżą w strefie komfortu,
wiedząc, że jeśli się otwiera transakcje w kierunku głównego trendu,
to przynajmniej w 90% ma się gwarancję, że prędzej czy później cena
pójdzie w tym kierunku, jaki obstawiliśmy.
W przypadku, gdy rynek obraca się przeciwko nam, traktujemy to je-

dynie jako dodatkową szansę kupienia taniej, a nie jako powód do
stresu. Szczególną zaletą metody z wartością średnią jest to, że nada-
je się doskonale do handlu w warunkach, gdy rynek jest ranging
i gdy w zasadzie żadne analizy techniczne nie przydają się, bo dają
zbyt wiele fałszywych sygnałów.

● str. 212
7. Grid Trading
W zasadzie jest to jedyna strategia, jaką znam, która doskonale dzia-

ła w warunkach, gdy techniczne metody analiz niewiele pokazują.
Wszystko opiera się na prostej zasadzie, która jest odwrotnością
praw kosmicznych. Tam wszystkie galaktyki bezustannie się od sie-
bie oddalają, podczas gdy tutaj jest odwrotnie, gdyż ceny mają ten-
dencję do powracania do punktu, z którego wyszły.
Zasada ta pasuje równie dobrze zarówno do krótkich periodów, jak

i długich. Ma to ścisły związek z tak znanymi sformułowaniami
w handlu, gdzie bezustannie mówi się, że rynek jest ponad-sprzeda-
ny czy też ponad-kupiony. Ta charakterystyka sprawia, że gdy rynek
idzie w jakimś określonym kierunku bardzo zdecydowanie, to z roz-
machu duża część transakcji, która go pcha w tym kierunku, jest
przedobrzona.
To z kolei sprawia, że ceny muszą wrócić przynajmniej częściowo

tam, skąd przyszły. Ta prosta koncepcja czyni łatwym przewidywanie
ruchów, jakie nastąpią po przesadnym ruchu w jakimś określonym
kierunku. Dlatego też posiadanie wartości średniej dla jakiegoś pe-
riodu oferuje właśnie taki komfort psychiczny, gdyż daje nam to wy-
obrażenie, jak ceny się zachowają w pewnej określonej sytuacji.
7.1. Jak określić średnią wartość periodu?
Najbardziej przydatne diagramy, jakimi się należy posługiwać, to np.

2- czy 4-godzinne diagramy. Czasami także 1-dniowe, gdy periodycz-
ne odchylenia cenowe są duże. Wielkość periodów należy dopasować
do typu rynku. Bywają periody, że odchylenia nie przekraczają więcej
niż 100 pipsów przez okres nawet tygodnia, podczas gdy w innych
sytuacjach standardem może być 300 pipsów czy nawet więcej.

● str. 213
Na początku więc należy określić szerokość całej sekwencji odchyleń,

następnie określić wartość średnią, następnie najwyższą i najniższą
wartość dla periodu. W końcu strefy, pomiędzy linią centralną a naj-
wyższą oraz najniższą, też jeszcze raz podzielić na pół.
Tym sposobem powstają 4 strefy z linią wartości średniej w centrum.

Popatrz, proszę, na poniżej zamieszczony rysunek z podanymi pod
spodem detalami, wyjaśniającymi, jak się określa strefy ponad-kup-
na i ponad-sprzedaży oraz wsparcia i oporu (support i resistance),
gdyż ten prosty system naprawdę oferuje wszystko.
Rysunek 5. Poziomy wsparcia i oporu.
Pamiętaj, że wartość średnia (linia czarna środkowa) to

nie jest dokładna cena, tylko strefa cenowa, obejmująca ja-
kieś 20 do 40 pipsów! (Oznaczyłem to cieniutkimi liniami
zaraz powyżej i poniżej linii wartości średniej).

● str. 214
To właśnie ta wąska strefa, do której ceny mają tendencje

powracać (czy też być przyciągane).
Z reguły ceny nie spędzają zbyt wiele czasu w pobliżu ekstremalnych

linii zewnętrznych. Są pchane w ich kierunku, penetrują je lub też
nie, aby następnie wracać do punktu centralnego, skąd mogą być
znów popychane w odwrotnym kierunku itd.
Dlaczego ceny są popychane w kierunku centralnym? Fenomen ten

określany jest na różne sposoby, tak czy inaczej odzwierciedla to
pewne bardzo ważne mechanizmy rynku, które w tym rozdziale po
kolei opiszę.
Patrząc na np. 4-godzinny diagram zauważysz, że ceny wykazują naj-

silniejsze tendencje do pozostania w kwadrantach K1 i K3, gdzie jak
gdyby „przyciąganie” linii centralnej jest najsilniejsze. Natomiast wy-
łamywanie się powyżej tych kwadrantów jest rzadsze, a w pobliżu li-
nii zewnętrznych kwadrantów K2 i K4 spędza niewiele czasu.
Patrząc na diagram ma się wrażenie, że jest w tych ruchach ceno-

wych jakiś specyficzny rytm, który powstaje wokół linii centralnej
(takie swoiste EKG rynku).
Gdy cena na koniec zdoła się wyłamać poza którąś z linii zewnętrz-
nych, idąc w jakimś kierunku kilkaset pipsów, to znów po zatrzyma-
niu tworzy się nowa strefa, w której cena zaczyna poruszać się zygza-
kami wzdłuż centralnej linii poziomej.

● str. 215
Rysunek 6
Powyższy rysunek ilustruje koncepcję handlu z wartością

średnią danego periodu (niebieska linia) oraz liniami czer-
wonymi, określającymi „strefę komfortu”.
Jak już wspominałem, charakterystyczne dla rynku są

okresy relatywnej pasywności, gdy ceny zygzakują w pew-
nej strefie cenowej (nr 1), która może nawet trwać kilka
miesięcy, aby następnie przechodzić poprzez period eks-
pansywny, gdy ceny idą w górę czy też w dół kilkaset pip-
sów, aby następnie znów się stabilizować w nowej strefie
(nr 2) do czasu nowej ekspansji.
Pamiętaj, że to, o czym tutaj mówimy, to nie nauka ścisła, lecz ramo-
we zasady, które różnią się cały czas nieco pomiędzy sobą. Twoim za-
daniem będzie ocenienie tych wartości dla wszystkich linii, które bę-
dziesz sobie wpisywał w diagramy! Decydujące dla tych wartości bę-
dą więc Twoje własne preferencje i punkt widzenia.

● str. 216
To, czego potrzebujesz, to określenie właśnie tej „strefy komfortu”,

w której byś się czuł w miarę bezpieczny i gdzie mógłbyś planować
swoje transakcje dla danego periodu. Dla każdego posługującego się
tą techniką strefa ta będzie nieco inna, lecz jest to bez większego zna-
czenia, gdyż tutaj liczą się tylko pewne pryncypialne zasady. Struktu-
ra taka dyktuje pewne kierunki postępowania, oferując zrozumienie
ruchów cenowych. To po prostu porządkuje nam w pewnym sensie
środowisko, w którym inaczej rządzi chaos.
W chwili, gdy „złapiemy ten rytm” danego periodu, łatwiej będzie

nam przewidzieć najbliższe reakcje rynku na te dane fundamentalne,
jakimi jesteśmy bezustanni zawalani. Jak już to parę razy podkreśla-
łem, metoda ta funkcjonuje poprawnie jedynie wtedy, gdy zachowa-
my niski lewarek i będziemy się trzymać zasady otwierania wielu
małych transakcji na różnych poziomach „strefy bezpieczeństwa”.
Nietrzymanie się tych zasad może szybko doprowadzić do tego, że

wkrótce ujrzymy ponad 50% stanu swojego konta na minusie, a ta-
kich sytuacji nikt nie znosi bezstresowo. Rezultaty stresu bardzo
szybko doprowadzają do błędnej oceny sytuacji, nerwowych, nie-
przemyślanych decyzji i – w efekcie – do poważnych strat na koncie.
7.1.1. Opis zachowań rynku
Następujące wskazówki pomogą Ci w określeniu wartości

średniej:
Jaka jest najbardziej bezpieczna strefa komfortu dla różnych par wa-
lut? Podstawowa rzecz, którą musimy znać, to procentowa kwota od-
chyleń cenowych, jaka jest charakterystyczna dla różnych par walut.

● str. 217
Ruchliwość rynku cały czas się zmienia, co powoduje, że zawsze na-

leży zostawiać pewien margines „niewiadomej”, aby móc zawsze
wprowadzić poprawki w swojej strategii, bo nie ma tutaj miejsca na
„twardogłowie”.
Pomimo że sekwencja ruchów cenowych różni się w zależności od

przypadku, to jednak możemy określić pewne procentowe ramy, ja-
kie są charakterystyczne dla danych par walut. Generalnie chodzi tu
o strefę między 300 a 400 pipsami dla pary EUR/USD i o 400 do
500 pipsów dla pary GBP/USD, a więc tych dwóch największych
i najbardziej ruchliwych par walut.
Przeliczając to na procenty, otrzymamy między 3% a 5% odchyleń

cenowych, które mieszczą się w tym bezustannym zygzakowaniu. Je-
śli kierunek fundamentalny wskazuje w górę i w ostatnim okresie
czasu cena też zaczęła iść w górę, to może to oznaczać, że zbliża się
„break out”.
Takie wyłamanie się ze strefy komfortu może oznaczać ruch ceny

w górę o nawet kilkaset pipsów, zanim cena zostanie zahamowana
i wytworzy się nowy range.
Jednakże to nie to, co jest problemem, gdyż w odwrotnym przypad-

ku, gdyby cena np. runęła w dół o 300 czy nawet 500 pipsów, musisz
być na to przygotowany, posiadając na koncie odpowiedni margines
bezpieczeństwa, aby tak duży spadek zaakceptować bez stresu i w re-
zultacie strat dla konta.
Posiadając odpowiedni margines bezpieczeństwa, można sobie po-

zwolić na spokojne czekanie, aż rynek wykaże oznaki, że dosięgnął
dna, a wtedy możemy spokojnie wykorzystać to zdarzenie jako oka-
zję do kupowania tanio. Zarabiamy na powrocie ceny do punktu wyj-

● str. 218
ściowego przed spadkiem ceny. Wszystko to jest możliwe tylko wte-

dy, gdy się ma naprawdę niski lewarek oraz gdy jest się pewnym, w
jakim kierunku idzie główny trend fundamentalny.
Najważniejsze wtedy jest, aby nie traktować dużego ruchu cenowego

w odwrotnym kierunku jako katastrofy. Należy czekać spokojnie, aż
się wszystko uspokoi, tak by w chwili, gdy cena zawróci, potraktować
to jako szansę dobrego zarobku. Trzymając się powyżej naszkicowa-
nych zasad, można się szybko nauczyć, jak zachowywać filozoficzny
spokój w sytuacjach, gdy inni traderzy, nieposługujący się tą metodą,
już dawno obgryzają paznokcie.
Ta metoda handlu zezwala po prostu na bardzo dużą tolerancję, któ-

rej nie oferuje żadna inna strategia.
Zwróć, proszę, uwagę na to, że te transakcje, które otwieramy powy-

żej linii wartości średniej, traktujemy całkiem inaczej niż te, które
otwieramy poniżej tej linii. Gdy wiesz np., że trend fundamentalny
idzie w górę, to każda transakcja, którą otwierasz powyżej linii war-
tości średniej, może z jednej strony iść powyżej linii górnej, która
określa strefę komfortu, a więc wziąć udział w wyłamaniu się ceny
w górę. Jednakże nie radzę Ci liczyć na to zbytnio, gdyż w 80% przy-
padków wraca do mediany.
Lepiej w takiej sytuacji zachować ostrożność, gdyż transakcje otwar-

te powyżej linii mediany mają wprost proporcjonalnie wzrastające
tendencje do powrotu. Czym więc dalej odejdą od linii mediany, tym
słabsza staje się moc, która je pcha w górę. W odwrotnej natomiast
sytuacji, gdy cena leży poniżej linii wartości średniej, będziesz dość
dokładnie wiedział, ile w najgorszym przypadku cena ta może jeszcze
się obniżyć, co sprawia, że łatwiej Ci będzie wykorzystać cały później-
szy zwrot cenowy, aby na tym zarobić, gdyż ryzyko, że cena pójdzie

● str. 219
jeszcze niżej, a więc – że nastąpi zwrot trendu, jest bardzo niewiel-

kie.
Na koniec, gdy nastąpi „break out” w górę, nie należy już się przej-
mować starą linią wartości średniej, gdyż przestaje już to nas doty-
czyć. Wtedy należy tylko czekać, aż cena skończy swój okres wzrostu
i zacznie znów posuwać się w linii horyzontalnej. Tym sposobem po
2-3 dniach możemy znów rozpocząć proces określania wartości śred-
niej oraz linii strefy komfortu itd…
Komentarze
Jak widzisz, poprzez wpisanie kilku linii horyzontalnych w diagram,

można stworzyć pewną „psychologiczna strukturę”, którą następnie
traktuje się jako punkt wyjściowy dla strategii całego periodu. Jeśli
cena leży w pobliżu wartości średniej, to oznacza, że może iść tylko
w górę lub też w dół, dlatego też należy być ostrożnym! Jeśli nato-
miast leży w pobliżu którejś z linii zewnętrznych, to oznacza, że bę-
dzie dążyła do tego, aby iść do punktu centralnego.
To, na co należy zwracać szczególną uwagę, to właśnie ruchy cenowe

wychodzące ponad linie komfortu. Częstokroć są to tak zwane fałszy-
we wyłamania się, gdzie cena idzie nieco powyżej linii komfortu, aby
jednak po chwili zawrócić ze zdwojoną siłą. Jeśli uda jej się wyłamać
i iść w kierunku trendu, to nie ma najmniejszego zmartwienia, gdyż
właśnie na to cały czas czekamy.
Pozostaje wyłamanie się w odwrotnym kierunku, bo przecież nawet

trendy fundamentalne od czasu do czasu dokonują zwrotów. W ta-
kim dość ekstremalnym i rzadkim przypadku nie pozostaje nam nic
innego, jak redukować wielkość posiadanych transakcji do minimum
lub też zamykać wszystkie pozycje, akceptując straty.

● str. 220
7.2. Strategia handlu z wartością średnią
Myślą przewodnią tej książki jest nauczenie Cię rozumienia, jakie są

najbardziej charakterystyczne zachowania rynku, tak abyś mógł wy-
korzystać to zrozumienie jako swój największy atut czy też całą serię
atutów, które po skumulowaniu stałyby się zlepkiem zalet nie do po-
bicia! Wkrótce będziesz miał doskonałe pojęcie, jak wszystkie me-
chanizmy rynku funkcjonują, jakie typy rynku tworzą i co w określo-
nych sytuacjach należy robić. Oto kilka cyfr, które Ci pomogą pojąć
rozumowanie, na jakim opiera się cała strategia.
Przykład:
Stwórzmy jeden z możliwych scenariuszy. Załóżmy, że posiadasz

konto, na którym znajduje się 10 000 $, i będąc w pobliżu górnej li-
nii komfortu – popełniłeś błąd, lokując 3 mini lots w długą pozycję
w EUR/USD, gdyż liczyłeś na to, że cena dokona wyłomu i pójdzie
w górę. Okazało się jednak, że był to fałszywy wyłom i po chwili cena
zawróciła, idąc gwałtownie w dół całe 300 pipsów – aż do dolnej linii
komfortu.
W takiej sytuacji masz dwie alternatywy, jak potraktować taką sytu-

ację:
Alt. 1
Przy takiej ilości kapitału na koncie 3 małe pozycje oznaczają lewa-

rek 3:1, co oznacza, że jeśli pozwolisz cenie iść w dół 300 pipsów, to
w rezultacie będziesz miał bilans konta –900 $, a więc 9% posiada-
nego kapitału. Wtedy to cena zawraca, więc po drodze w górę, gdy
już przebyła 50 pipsów, dokupujesz jeszcze 2 pozycje, pozwalając im
iść do oporu, a więc znów do górnej linii komfortu, i tam zamykasz

● str. 221
wszystkie transakcje. W rezultacie takiego postępowania Twój zysk

wynosi 500 $.
Negatywną stroną takiej strategii jest to, że nie miałeś całkowitej

pewności, że cena zatrzyma się na dolnej linii komfortu. A co by się
stało, gdyby tak kontynuowała marsz w dół? Wtedy musiałbyś za-
kończyć transakcję z być może 10% strat dla konta. Ryzyko otwiera-
nia transakcji na poziomie górnej linii komfortu jest dość duże, więc
nie powinno się tego nigdy robić.
Alt. 2
W analogicznej sytuacji, gdybyś jednak otworzył taką transakcję,

która leży wysoko w strefie komfortu, a więc w czwartym kwadran-
cie, gdzie kwota ryzyka jest wysoka, to mógłbyś już w chwili otwarcia
pozycji zaopatrzyć ją w funkcje stop/loss, która by ją automatycznie
zamknęła, gdyby cena spadła o np. 50 pipsów.
Rezultatem byłoby 150 $ straty. Wtedy to mógłbyś odczekać, aż spa-

dek się zakończy, aby na samym dole strefy komfortu, w drugim
kwadrancie, rozpocząć od nowa, otwierając najpierw 3 loty, 75 pip-
sów wyżej 2 dodatkowe i na koniec 75 pipsów powyżej jeszcze jeden
(ten by wypadł na linii wartości średniej). Jeślibyś wtedy pozwolił
pozycji dojrzeć, aby poszła aż do górnej linii komfortu, to Twój zysk
wyniósłby: 3 x 300 p = 900 $, 2 x 225 p = 450 $, 1 x 150 = 150 $,
w sumie zysk leżałby na poziomie 1 500 – 150 = 1 350 $, a więc
13,5% wartości posiadanego kapitału.
Jak widzisz, ma się tutaj kilka opcji wyboru, więc warto dokładnie
przemyśleć wszystkie konsekwencje danego postępowania, jak też
możliwości, jakie oferuje.

● str. 222
7.3. Break outs
7.3. Break outs
Gdy cena dokonuje wyłamania się przez którąś z zewnętrznych linii

komfortu, idąc do góry czy też do dołu, wtedy masz kilka możliwości:
A. Jeśli cena wyłamie się w górę np. w kierunku trendu, to nie ma

zmartwienia, czekasz jedynie na to, aż się zatrzyma, i wtedy zamy-
kasz swoje pozycje, później czekasz nawet kilka dni, aż się ufor-
muje, i wtedy rozpoczynasz planowanie następnej strefy komfor-
tu.
B. W przypadku, gdyby cena wyłamała się idąc w dół poniżej dolnej
linii komfortu, podczas gdy trend fundamentalny jest do góry,
możesz najpierw zredukować wielkość transakcji np. o połowę
i pozwolić reszcie iść maksymalnie 50 pipsów poniżej dolnej linii
komfortu, aby wyeliminować ryzyko, że to fałszywy break out. Je-
śli to byłby prawdziwy break out, to wtedy zamknąć resztę pozycji
i czekać, aż cena dosięgnie dna. Jeśliby się okazało, że to fałszywy
break out, wtedy można zacząć obstawiać, w miarę jak cena za-
cznie iść z powrotem w górę.
C. Bądź bardzo ostrożny z obstawianiem blisko zewnętrznych linii
strefy komfortu, zanim nie otrzymasz potwierdzenia poprzez ana-
lizy techniczne, że break out się zbliża. Czysto statystycznie więk-
szość wyłamań to fałszywe sygnały, więc zbyt wczesne obstawia-
nie „tylko na nos” jest bardzo ryzykowne.
Nie zapominaj, że wszystko to, co omawiamy, to nie są tylko cyfry,

lecz pieniądze, więc każde złe posunięcie, które naraża konto na stra-
ty czy też tylko negatywny bilans, jest odbierane przez nas bardzo
nieprzyjemnie czysto psychologicznie. To składa się na jakiś określo-
ny deficyt psychologiczny, który z kolei ma zły wpływ na naszą zdol-
ność podejmowania następnych decyzji.

● str. 223
7.3. Break outs
Aby czasami nie ryzykować takiego eksponowania się na stres, lepiej

jest zlikwidować zawczasu takie pozycje, z którymi nie czujemy się
dobrze, niż potem pocić się, być może tygodniami nie wiedząc, co się
może wydarzyć. Wszystko jest naturalnie uzależnione od Twojej
zdolności akceptowania i funkcjonowania w warunkach stresu. Ma
to więc związek z Twoją znajomością samego siebie czy też samym
„pułapem stresu”, jaki jesteś w stanie wytrzymać.
Jeśli pułap ten nie jest wysoki, to nie rób z siebie twardziela, tylko
kończ pozycje, które sprawiają, że zaczynasz się czuć niewygodnie.
Lepiej to zrobić od razu, akceptując mniejszą stratę, zanim to przero-
dzi się w naprawdę dramatyczne przeżycie. Ta granica „bólu” jest na-
turalnie uzależniona od ilości kapitału, jaki posiadamy na koncie. Je-
śli się posiada na koncie 100 000 $, to zagrożenie straty np. 20% ka-
pitału odbiera się całkiem inaczej niż wtedy, gdy się ma jedynie
5 000 $.
To troszkę paradoksalne, lecz choć utrata 20 000 $ może się wyda-

wać ciężkim ciosem, to posiadając na koncie „jeszcze” 80 tys., bardzo
łatwo jest te 20 tysięcy odrobić, podczas gdy będąc posiadaczem tyl-
ko 5 000 i tracąc 1 000 $ (mimo że mogłoby się wydawać, że to nie-
wiele), mamy zredukowaną możliwość otwierania transakcji, co pro-
wadzi do bardzo ryzykownej sytuacji, gdzie każda nowo otwierana
pozycja musi mieć bardzo wysoki lewarek.
7.4. Trading w kierunku trendu
To jeden z największych atutów, jakie posiadasz w handlu. To jak

fundament, na którym buduje się swoją całą strategię rozumowania
i sposób podejmowania decyzji. Możliwość tego, iż cena pójdzie
w kierunku trendu fundamentalnego, jest przynajmniej o 80% wyż-

● str. 224
sza niż szansa, że pójdzie w odwrotnym kierunku. Samo to jest po-

ważnym atutem, którego nie powinniśmy zaniedbywać.
Pamiętaj, że Twoim zadaniem jest wyszukiwanie i akumulowanie

wszelkich dostępnych atutów, aby maksymalizować swoją szansę od-
niesienia sukcesu. We wszystkie swoje decyzje musisz wkalkulowy-
wać te dane fundamentalne, jakie są dostępne i jakie naturalnie mo-
gą mieć jakiekolwiek znaczenie dla rozwoju kierunków cen. Pamiętaj
też, że to, co decyduje o kierunkach trendów, to ludzie, więc reakcje
tych wszystkich ludzi na różne sygnały mogą być naprawdę zaskaku-
jące, więc bądź zawsze przygotowany na niespodzianki, gdyż każdy
trend musi kiedyś zmienić kierunek.
Jeśli będziesz w stanie przewidzieć taką zmianę, to będziesz mógł się

uważać za prawdziwego szczęśliwca, bo inaczej każda taka raptowna
zmiana może być dość traumatyczna. Jednak tak długo, jak trend
trzyma, jest to wspaniała okazja do zarabiania pieniędzy. Nie zapo-
mnij też, że te tak zwane „intra day trends” to nie żadne trendy, a je-
dynie ruchy cenowe.
Kilkugodzinny czy nawet kilkudniowy ruch cenowy w górę czy też

w dół nie jest trendem, a jedynie ruchem cenowym, konsolidacją czy
czymś podobnym! Trendem można nazwać coś, co trwa przynaj-
mniej kilka tygodni i pokazuje stabilny kierunek rozwoju cen. Okre-
ślenie to nie jest aż tak jednoznaczne dla wszystkich aktorów rynku.
Trend może trwać od kilku miesięcy do wielu lat i dla różnych akto-
rów ma różne znaczenie, zależnie od ram czasowych, w jakich pracu-
ją.
Popatrz, proszę, na następującą klasyfikację:

● str. 225
Dla tradera:
Długoterminowe – w świecie wielkich finansów trendy trwają od

wielu miesięcy do kilku lat.
Średnioterminowe – dla średniej klasy traderów liczą się trendy

trwające od 2-3 miesięcy do roku.
Krótkoterminowe – od tygodnia do kilku miesięcy.
Każda z tych grup po prostu studiuje diagramy czasowe o różnych

periodach, więc interesują je różne przedziały czasów, pod-trendy
itd.
Linię trendu idącego do góry definiuje się, przeciągając linię ciągłą

wzdłuż najniższych odchyleń cenowych (dołków), podczas gdy linię
trendu idącego w dół definiuje się, przeciągając linię ciągłą wzdłuż
idących w dół szczytów. Jeśli na przykład cena zamknięcia („close
price”) dla danego dnia leży poza linią trendu dnia, to teoria mówi,
że zbliża się zmiana trendu.
Jednakże nie zawsze to ma jakieś pokrycie w rzeczywistości, gdyż

często może to być jedynie konsolidacja, aby potem znów ruszyć
w tym samym kierunku. Musisz posiadać dobrą perspektywę i punkt
odniesienia, aby widzieć, co się dzieje. Jeśli pragniesz stracić per-
spektywę, to powinieneś zacząć śledzić te tak zwane „intra day tren-
dy”.
Uważam jednak, że istnieją lepsze sposoby na to, aby oszaleć.

Twoją misją jest zidentyfikowanie głównych trendów dla danego pe-
riodu i następnie trzymanie się ich konsekwentnie, z respektowa-
niem zasady, że: „the trend is your friend”.

● str. 226
7.5. Support i resistance
Bezustanne ruchy cenowe rynków walutowych powodowane są bezu-

stannymi zmaganiami dwóch sił na rynku, tych, w których interesie
jest to, aby dane waluty były jak najdroższe i tych, które by zrobiły
wszystko, aby stały się jak najtańsze.
Ci pierwsi, a więc tacy, którzy pragną widzieć np. dolara supermoc-

nym, to eksporterzy sprzedający za dolary, posiadacze wielkich re-
zerw dolarowych, wszyscy ci, którzy będą probowali sprzedać dolara
wymieniając go na własną walutę itd.
Po drugiej stronie barykady stoją producenci kupujący wszelkie su-

rowce, firmy i rządy, które mają długi w dolarach i myślą je spłacać,
oraz wszyscy ci, którzy potrzebują dolarów, aby np. importować to-
wary płacąc nimi itd. Fakt ten jest właśnie powodem bezustannej
przepychanki cenowej, którą my, spekulanci, próbujemy wykorzy-
stać do naszych celów.
Jedną z najlepszych rzeczy, która się łączy z naszą strategią, jest jej
niezwykła prostota. Zwróć, proszę, uwagę na to, że konstruując pro-
stą strukturę, składającą się z kilku linii wpisanych w diagram, otrzy-
muje się za jednym zamachem odpowiedź na praktycznie wszystkie
pytania, na jakie inaczej musimy szukać odpowiedzi w analizach
technicznych.
 Wszędzie tam, gdzie można połączyć najniższe punkty cenowe dla

danego periodu, przeciągając wzdłuż nich linię prostą, leży nie
tylko najniższy poziom naszej strefy komfortu, lecz też poziom
wsparcia (support) dla danego periodu. To właśnie tam kupują-
cy wygrali kilkakrotnie potyczki ze sprzedającymi, nie dopuszcza-

● str. 227
jąc do tego, aby cena poszła niżej, co wskazuje na to, że kupujący

są gotowi poświęcić dużo, aby tego poziomu bronić.
 Jeśli popatrzymy teraz na naszą górną linię strefy komfortu, to
otrzymamy odwrotność powyższego. To właśnie na tym poziomie
biegnie linia oporu (resistance) i to tutaj kupujący kilkakrotnie
starli się ze sprzedającymi i przegrali, nie będąc w stanie pchnąć
ceny wyżej.
Jak widzisz, wpisując w diagram wartość średnią oraz górną i dolną

granicę strefy komfortu, otrzymujesz też dokładne wskazówki, gdzie
biegnie główny support i resistance dla tego periodu. To wszystko
daje nam odpowiedź na wiele pytań, bo stwarza pewne punkty opar-
cia, na których możemy budować całą swoją strategię postępowania.
Nie zapomnij też o tym, że linie support i resistance stają

się odwrotnością tak szybko, jak cenie uda się je przekro-
czyć!
Wyobraź sobie ruch cenowy, który idzie w góręó probując przebić się
ponad linię oporu. Jeśli się to uda i cena znajdzie się ponad tą linią,
to wtedy możemy zacząć traktować ją jako linię wsparcia, gdyż leży
już poniżej ceny. Dlaczego wszystko to jest takie ważne?
Ceny zawsze odbijają się od poziomów wsparcia i oporu, mając wte-

dy tendencję do kierowania się ku środkowi strefy komfortu, i im
więcej razy się odbiją, i czym silniejsze są te odbicia, tym mocniejsze
stają się poziomy oporu i wsparcia. Jest taka regułka, którą warto za-
pamiętać, gdyż rzadko zawodzi, która mówi, że: cena rzadko pró-
buje penetrować więcej niż 3 razy dany poziom wsparcia
czy oporu i jeśli jej się to nie uda, to zawraca, próbując
szczęścia w odwrotnym kierunku.

● str. 228
Opisując to wszystko, posługuję się określeniem „linie wsparcia czy

oporu”, choć tak naprawdę to nie są linie, a raczej strefy, których sze-
rokość może mieć pomiędzy 10 a 30 pipsami. Reguła ta dotyczy
wszystkich poziomów cenowych, więc nie bądź zafiksowany na do-
kładnych punktach cenowych, bo wszystko tutaj jest nieco płynne
i leży w pewnym przedziale cenowym.
7.6. Poziomy ponad-sprzedaży i ponad-kupna
Nasze zalety, związane z liniami wytyczającymi strefę komfortu psy-

chicznego, którą z kolei określają też linie wsparcia i oporu, tutaj się
nie kończą. Linie te są też dokładnym indykatorem poziomów po-
nad-sprzedaży i ponad-kupna!
Bo już wspominałem o tym, że gdy następuje gwałtowny ruch ceno-

wy w jakimś określonym kierunku, to ta siła, która dominuje na ryn-
ku w danym momencie, ma tendencję przestrzelenia „celu”, posyła-
jąc cenę zbyt wysoko (aż skończą im się pieniądze i już nie są w sta-
nie ceny wyżej pchnąć, a więc kupować więcej).
Tym sposobem schodzi z nich „powietrze” i wtedy siły, w których in-

teresie nie jest zbyt duży wzrost ceny, mogą z łatwością zepchnąć ją
niżej, w kierunku linii centralnej. To są właśnie mechanizmy określa-
ne mianem ponad-kupna i ponad-sprzedaży, gdyż opozycja wchodzi
zbyt daleko na stronę przeciwnika, wyczerpując swoje siły, co powo-
duje cofnięcie się ceny w kierunku wyjścia.
Cofnięcie takie może być całkowite lub też częściowe, co w takim

przypadku określa się mianem konsolidacji. Takie konsolidacje sił są
zapowiedzią tego, że cena znów będzie próbowała po chwilowej sła-
bości iść w tym samym kierunku.

● str. 229
7.6. Poziomy ponad-sprzedaży i ponad-kupna
W tym też przypadku, patrząc jedynie na nasze górne i dolne linie

strefy komfortu, otrzymujemy wskaźniki, gdzie te poziomy ponad-
kupna i ponad sprzedaży leżą. I w tym też przypadku niepotrzebne
nam są żadne indykatory techniczne, aby poziomy te zidentyfikować.
Jak widzisz, na wszystkie te pytania daje nam odpowiedź nasza pro-

sta strategia, ze strefą komfortu i wartością średnią w środku. Roz-
wój cenowy dla danego periodu leży w ścisłej relacji do poziomu ce-
nowego wartości średniej. Im dalej się więc cena odsuwa od wartości
średniej, ale pozostaje w strefie komfortu, tym bardziej staje się po-
nad-sprzedana czy też ponad-kupiona.
Wyobraź sobie sytuację, w której otwierasz długie transakcje

(kupna), które jednocześnie leżą w harmonii z trendem fundamen-
talnym, który wskazuje też w górę. Raptownie cena zaczyna gwałtow-
nie iść przeciwko Tobie i trendowi, co określane jest mianem nurko-
wania (dip). To oznacza, że im bardziej cena spadnie, tym bardziej
będzie ponad-sprzedana.
Wtedy należy jedynie czekać, aż osiągnie „dno” i zacznie zawracać,

aby móc znów obstawiać, wykorzystując cały powrotny ruch w górę.
W takich okolicznościach nie liczy się czas, gdyż takie cykle spadków
i powrotów mogą zajmować od kliku godzin do wielu dni.
To, w co trzeba się więc uzbroić w tej branży, to cierpliwość, gdyż jej
brak i próbowanie przyspieszenia wydarzeń na niewiele się przydaje.
Aby ocenić, czy rynek zamierza dokonać zwrotu, możemy zawsze
kontrolować np. diagramy z indykatorami Moving Averages.

● str. 230
7.7. Kwadranty
7.7. Kwadranty
Wspominałem już o potrzebie dzielenia strefy komfortu na kwadran-

ty, jednakże nie wyjaśniałem, jakie korzyści niesie to naszej strategii
handlu. Poprzez podzielenie naszej strefy komfortu na 4 sektory uzy-
skujemy coś, co wygląda następująco:
K4
K3__________wartość średnia
K1
K2
Jeśli teraz range odchyleń cenowych wynosi np. 300 pipsów, to

oznaczałoby to, że każdy z tych 4 sektorów będzie miał 75 pipsów.
Co nam to daje?
Patrząc na ruchy cenowe w diagramie, w którym te linie wpiszesz,

zauważysz, że to w środkowej części strefy komfortu, a więc pomię-
dzy liniami K3 i K1, ceny spędzają przynajmniej 80% czasu, więc
przez to te dwa kwadranty najbardziej się nadają do handlu.
Natomiast część akcji cenowej ponad tymi liniami jest bardziej ogra-
niczona do gwałtownych wyskoków w górę czy też w dół, co sprawia,
że zewnętrzne dwa sektory strefy, tu K2 i K4, oferują znacznie
mniejsze (rzadsze) możliwości zarobienia pieniędzy, oferując jedno-
cześnie znacznie wyższą kwotę ryzyka.
Bo gdy ceny znajdują się w tych sektorach, to właśnie tutaj zaczyna

powstawać ryzyko wyłamania się (break outu) poza strefę komfortu,
co nie zawsze jest w harmonii z naszymi oczekiwaniami. Te dwa
kwadranty leżące pod wartością średnią (K1 i K2) powinny być Two-

● str. 231
7.7. Kwadranty
ją najważniejszą strefą obstawiania nowych pozycji, podczas gdy te

dwie leżące ponad medianą (K3 i K4) już mniej.
Samo K3 jest jeszcze interesujące dla mniejszych pozycji, lecz w K4

już znacznie mniej, gdyż ryzyko zawrotu ceny do mediany jest tutaj
bardzo wysokie. Struktura piramidalna wrysowana w taką siatkę linii
powinna więc wyglądać następująco:
Rysunek 7
Dotyczy to naturalnie sytuacji, w której główny trend fun-

damentalny idzie w górę. Jeśli byłby to trend odwrotny,
a więc w dół, to piramida musi też być odwrócona czub-
kiem w kierunku trendu.
Gdy cena znajduje się w sektorach zewnętrznych (K2 i K4), to należy

być bardzo ostrożnym i śledzić dane fundamentalne i techniczne, aby
być w stanie przewidzieć możliwość (czy też ryzyko) wyłamania się
ceny ponad strefę komfortu. Takie wyłamania rzadko są niespo-

● str. 232
7.7. Kwadranty
dzianką, gdyż najczęściej są bardzo wyraźne sygnały, tak techniczne,

jak i fundamentalne, że taka zmiana cen się zbliża.
Najczęściej też takie oznaki większego ruchu cenowego są widoczne,

gdy się uważnie obserwuje sam rozwój cen. Cena zaczyna np. silnie
naciskać na górną strefę oporu, robiąc to kilka razy, co wskazuje na
to, że ciśnienie w górę wzrasta, a często dane fundamentalne po-
twierdzają ten fakt bardzo wyraźnie, gdy np. dane ekonomiczne
z kraju czy regionu, w którym dana waluta jest dominująca, są bar-
dzo słabe.
Jeśli się zastanawiasz, dlaczego trzymam się zasady wpisywania

w diagram linii horyzontalnych, a nie na przykład linii, które by szły
w tym samym kierunku, co główny tren (np. idący w górę), to mogę
na to tylko odpowiedzieć, że gdy ceny w niektórych okresach pokazu-
ją bardzo zdecydowany kierunek, idąc nawet przez wiele dni równo
w górę czy też w dół, wtedy niepotrzebne są wartości średnie ani
strefy komfortu, gdyż widać doskonale, co się dzieje – i wtedy wy-
starczy posłużyć się np. potrójnym Moving Average, aby uzyskać
techniczne potwierdzenie kierunku trendu.
Nasza metoda jest zbawieniem na te okazje, gdy rynek jest ranging

i wszystkie inne metody technicznych analiz zawodzą.
Na koniec można też stwierdzić, że linie horyzontalne oferują wła-

śnie tę psychologiczną strefę komfortu, takie poczucie stałego gruntu
pod nogami w środowisku, gdzie nie istnieją inaczej żadne pewne
punkty odniesienia.

● str. 233
7.8. Jak zakończyć transakcję?
Zakończenie transakcji nie musi oznaczać, że robi się to jedynie po

to, aby zabezpieczyć swoje zyski, bo częstokroć może to być spowo-
dowane potrzebą redukowania strat. To, co jest najważniejsze w tym
aspekcie, to być może nie sam cel zakańczania transakcji, lecz sama
kwestia wolnego wyboru, która, jeśli się nią poprawnie posłużyć, też
może się stać poważną zaletą.
Przypatrzmy się temu zagadnieniu nieco lepiej:
Jeśli transakcja leży już na plusie, to pojawia się pytanie: czy mam
już tyle na plusie, aby ją zamknąć? Jeśli odpowiedź jest na tak, to
można to naturalnie zrobić, jeśli się jest przekonanym, że ryzyko
zwrotu ceny, a więc i strat, wzrasta.
Jeśli jednak znajdziemy się w odwrotnej sytuacji i nasza pozycja za-

czyna zbierać punkty, ale po przeciwnej stronie skali, to należy sobie
zadać pytanie, czy coś się zmieniło, czy nastąpi zmiana trendu? Jeśli
odpowiedź jest na tak, to wypadałoby taką transakcje niezwłocznie
zamknąć, aby nie przedłużać męki. Będzie odpowiedź na nie, to nale-
ży się zastanowić, czy warto poczekać do czasu, aż cena zawróci.
Wtedy można też jedynie ograniczyć wielkość transakcji o jakąś

część, aby zbyt wiele nie ryzykować, gdyby cena zechciała iść w od-
wrotnym dla nas kierunku. Nieraz zamknięcie takiej transakcji może
się wydawać całkiem logiczne, choćby ze względów psychologicz-
nych, aby można było się poczuć lepiej i bezpieczniej. Taką decyzję
należy jednak przemyśleć, analizując bliżej sytuację fundamentalną,
jak też swój własny stan emocjonalny.

● str. 234
Chodzi po prostu o to, aby nie przesadzić ze swoimi reakcjami, gdyż

w sytuacjach stresu łatwo jest przereagować, wyciągając zbyt po-
chopne wnioski, bo, jak już wiesz, negatywne doświadczenia odbiera
się znacznie silniej niż pozytywne. Jeśli się uzna, że stopień „niewy-
gody” jest tak silny, że nie chcemy tego dłużej znosić, to lepiej zlikwi-
dować taką transakcję i zaakceptować stratę.
Dokładnie to samo dotyczy odwrotnej sytuacji, gdy mamy zakończyć

transakcję, aby po prostu zabezpieczyć zyski. Może się to wydawać
logiczne, że jeśli zostawimy transakcję, która już daje dobre zyski, za-
robimy jeszcze więcej, lecz miej także w pamięci to, że czysto staty-
stycznie kwota ryzyka będzie wzrastała wprost proporcjonalnie do
czasu, przez jaki zachowasz daną transakcję.
W efekcie przedobrzenia, gdyby np. cena raptem ruszyła w odwrot-

nym kierunku, możemy często w sekundach stracić dużą część zysku
(jeśli nie wszystko). Dlatego też tutaj należy zachować nieco zdrowe-
go rozsądku, zamykając dodatnie transakcje w równych przedziałach
czasu i otwierając w ich miejsce nowe, bo skąpstwo nie popłaca.
Umiejętność zaakceptowania pewnego relatywnego zysku jest na-

prawdę bardzo ważna. Wielkość ta powinna być dobrze przemyślana
i dostosowana do typu rynku oraz tych ram czasowych, w jakich wy-
konujemy transakcje. Ma to także związek z wielkością konta oraz
naturalnie z celami, jakie przed sobą stawiamy.
Pamiętaj o tym, że te transakcje, jakie otworzysz poniżej linii warto-

ści średniej, będą miały znacznie większe szanse zarobienia pienię-
dzy niż te, które otworzysz powyżej. Ta stara śpiewka, która brzmi:
„cut your losses and let your profits run”, może nawet pasować do
niektórych sytuacji, lecz wszystko jest uzależnione od rodzaju rynku.

● str. 235
Trzymanie się ślepo tej zasady mogłoby w niektórych okoliczno-

ściach doprowadzić do wyższych strat niż zysków. Gdy posługujemy
się naszą metodą z wartością średnią, trzymanie się tej zasady staje
się łatwiejsze, bo otwierając wiele małych transakcji jednocześnie na
różnych poziomach – możemy rozkładać akceptowanie zysków czy
też strat bardziej dowolnie. W ten sposób zamiast trzymać się jakichś
zasad, które nie są giętkie i niczego nie uwzględniają, możemy redu-
kować dowolnie zagrożenie i zwiększać dowolnie kwotę zysków,
w zależności od tego, na co nam zezwala określona sytuacja.
Posiadając wiele małych transakcji, można zawsze zamknąć część

z nich, aby ograniczyć eksponowanie się na ryzyko. Jednocześnie
możemy też pozwolić innym dojrzewać, aby szły z trendem funda-
mentalnym w celu maksymalizowania zysków. W ten sposób można
otwierać transakcje z różnym przeznaczeniem, skalpując jedynie ry-
nek, aby innym pozwalać dojrzewać znacznie dłużej.
Analizy Relacji to ten ostatni składnik, przy pomocy którego klei

się to wszystko do kupy. Krótko mówiąc: pragnę, abyś wizualizował
wszystkie techniczne aspekty tego systemu, tak aby zrozumieć, jakie
oferuje możliwości i jak go w pełni wykorzystać w różnych warun-
kach rynkowych. Wszystkie te czynniki tak techniczne, fundamental-
ne, jak i psychologiczne muszą pasować do siebie jak układanka, tak
aby współdziałały w pełnej harmonii tworząc to coś, co nazywamy
mianem trading systemu!
7. 9. Zarządzanie kwotą ryzyka
Jednym z najważniejszych aspektów każdej strategii jest zarządzanie

kwotą ryzyka, szczególnie w sytuacjach ekstremalnych. Zanim otwo-
rzysz swoją pierwszą transakcję, musisz już znać odpowiedź na pyta-

● str. 236
nie, jak wysoki negatywny bilans konta jesteś w stanie zaakcepto-

wać?
Czy jesteś w stanie zaakceptować 25% stanu konta? Pisząc o nega-

tywnym bilansie konta nie mam na myśli strat, gdyż chodzi tu jedy-
nie o ilość pieniędzy, która w danej chwili ma prawo leżeć na minu-
sie. Jeśli uznasz, że 25% jest całkiem akceptowalne, to musisz włą-
czyć tę regułkę w swój „plan katastroficzny”.
Następnym pytaniem, które musisz sobie postawić, jest to, czy nale-
ży czekać, aż bilans konta osiągnie –25%, licząc, że zawróci i znów
będzie dobrze, i dopiero w chwili, gdy dojdzie do –25% jego stanu,
zamykać wszystkie pozycje?
Czy też ma to funkcjonować jak progresywne redukowanie wielkości

pozycji, w miarę gdy rynek idzie przeciwko nam? Co może wyglądać
tak, że gdy bilans konta jest –10%, zmniejszamy wielkość pozycji
o 30%, przy 15% poniżej zera zmniejszamy o dodatkowe 20% itd. Pa-
miętaj, że ta metoda handlu jest jak stworzona w tym właśnie celu,
więc byłoby nierozsądne tych możliwości redukowania kwoty ryzyka
nie wykorzystywać.
Ja przynajmniej uważam, że wielkość negatywnych transakcji po-

winno się zacząć redukować już dość wcześnie, choćby dlatego, że
nieraz lepiej jest zaakceptować stratę i posiadać większy margines na
koncie jako sumę dostępną do handlu, niż związać wszystkie swoje
pieniądze w otwartych negatywnych pozycjach, a potem czekać, być
może tygodniami, bezczynnie na to, aż wszystko wróci do normy
i znów będzie na koncie tyle gotówki, aby można było otworzyć nowe
transakcje.

● str. 237
Zredukowanie wielkości swojej pozycji o np. połowę stwarza też no-

we szanse, gdyż przy mniejszej pozycji możesz sobie pozwolić na za-
akceptowanie znacznie większej ilości pipsów na minusie niż np.
tych 300, jakie początkowo zakładałeś, co daje pozycji znacznie lep-
sze szanse odzyskania strat i powrotu do poziomu wyjścia.
Taką strategię redukowania wielkości swoich pozycji powinno się za-

adaptować już od początku, traktując to jako rutynę na wypadek,
gdyby rynek stał się dla nas bezlitosny. Wszystkie te detale, mające
związek z kontem, marginesami bezpieczeństwa, jak i akceptowal-
nym poziomem strat, należy mieć dokładnie przemyślane i zaplano-
wane, aby w przypadku najgorszego podejść do tego spokojnie, trak-
tując – ot, tak – po prostu jako część strategii zarządzania kontem.
Moją sugestią jest, abyś zarządzanie kryzysowe wpisał w swoją struk-

turę piramidalną, w taki sam sposób, jak w przypadku otwierania
transakcji, a więc redukował transakcje stopniowo w przypadkach
kryzysu w taki sam sposób, jak stopniowo je będziesz zwiększał
w okresach dobrej zyskowności. Lubię ten system właśnie dlatego, że
nie stawia mnie przed faktem dokonanym, gdzie otwiera się dużą czy
też duże pozycje na dobre czy na złe, będąc zmuszonym też likwido-
wać naraz całe. Właśnie taka cecha tego systemu, że można zreduko-
wać nawet kwotę zagrożenia i strat, jest jeszcze jednym ogromnym
atutem.
Większość traderów nie lubi myśleć o tradingu w aspektach strat.

Zdaj sobie jednak sprawę z tego, że jest podstawą tej gry, iż jedynie
między 50% a 75% wszystkich transakcji jest pozytywnych, podczas
gdy reszta zawsze przynosi straty. Należy więc do kwestii strat pod-
chodzić jak do części składowej handlu walutami.

● str. 238
Omawiana przeze mnie strategia i tak jest wyjątkiem w porównaniu

z większością innych strategii, gdyż tutaj kwota transakcji przynoszą-
cych zysk wynosi ponad 90%. Jest to spowodowane tym, że w tej
strategii rzadko uaktywnia się funkcje stop/loss, co czysto procento-
wo podwyższa kwotę strat.
Tutaj gra się mniejszymi pozycjami, podzielonymi na mniejsze części

składowe, co pozwala na akceptowanie nawet dużych odchyleń ceno-
wych bez potrzeby zamykania transakcji przedwcześnie. W rezultacie
tego zamyka się procentowo znacznie mniej transakcji, ale za to te,
które się zamyka, muszą opiewać na wyższe sumy strat.
Grając w karty nie ma się wyboru, gdyż zasada brzmi „wszystko albo
nic”. W naszym przypadku mamy ten komfort, że możemy wybrać
sposób i stopień ryzyka. Poza tym – możemy też przeczekać kilka ko-
lejek i nikt ani nic nas nie stresuje. Dlatego jest tak ważne, aby wyko-
rzystać tę szansę w tak dużym stopniu, jak to tylko jest możliwe.
Załóżmy, że obstawiamy parę EUR/USD long, z trendem fundamen-

talnym w górę dla euro. Cena waha się w przedziale 400 pipsów, po-
między 1,2300 a 1,2700. Na koncie mamy 10 000 $, więc zamierza-
my otworzyć maksymalnie 10 mini transakcji (lewarek 10:1), rozrzu-
cając je w kilku kwadrantach. Rozkładamy kwotę ryzyka na kilku po-
ziomach, otwierając 4 transakcje na początku poziomu K1, następnie
3 dodatkowe w środku K1, następnie 2 na linii wartości średniej i na
koniec 1 transakcję w środku K3.
Zwróć, proszę, uwagę na to, że otwierając nowe transakcje w pozio-

mach co 50 pipsów, rozrzuca się kwotę ryzyka, bo każdy nowy po-
ziom z transakcjami otwieramy dopiero wtedy, gdy poprzedni już le-
ży na plusie. Tym to sposobem nasz teoretycznie zakładany lewarek

● str. 239
10:1 nigdy nie leży w tej samej strefie ryzyka, co 10 transakcji

otwartych naraz.
Pierwsze 4 transakcje to lewarek 4:1 i to te cztery transakcje były

w strefie ryzyka, gdy je otwieraliśmy. W chwili, gdy otwieramy na-
stępne 3, potem 2 itd., każdy poprzedni rząd już daje znaczny zysk,
więc nie ma tam żadnego ryzyka. To właśnie jest głównym celem
dzielenia swoich transakcji na wiele mniejszych pozycji.
Tym sposobem czas i rozwój kierunków cenowych może zostać tak

wykorzystany, aby pracował dla Ciebie. Taką strategię można zbudo-
wać jedynie na bazie czegoś, co jest największym atutem, jaki trader
mieć może, a jest to: CIERPLIWOŚĆ! Bo cała ta strategia opiera
się na cierpliwości, która jest jak gdyby wpisana w nią jako główny
jej składnik. Wszystko to kręci się wokół maksymalnej ilości mini lo-
tów, jednego kierunku, małego lewarka i, naturalnie, jednej pary wa-
lut.
Wielu traderów z pewnym doświadczeniem nie może się przyzwycza-

ić do myśli, że metoda, w której nie otwiera się nazbyt często funkcji
stop/loss, może być bezpieczna. Jednakże, pomimo pozorów, strate-
gia ta jest najbezpieczniejsza ze wszystkich dzięki temu, że trzymamy
się tutaj bardzo niskiego lewarka, leżącego najczęściej na poziomie
5:1, należy jedynie przyzwyczaić się do filozofii, na jakiej jest zbudo-
wana.
Strategia ta to nie tylko jakiś model teoretyczny, gdyż jest znana

i przetestowana w handlu instrumentami finansowymi pod różnymi
postaciami od kilkudziesięciu lat. Egzamin ten zdała celująco, prze-
chodząc w ciągu dziesiątek lat przez niejedną próbę ognia. W tej for-
mie, którą prezentuję, jest nieco młodsza, gdyż stosunkowo niedaw-

●str. 240
no ją przystosowano do potrzeb i wymogów krótkoterminowego ryn-

ku walutowego!
Przez lata oferuje nam między 8% a 14% zysku na miesiąc, miesiąc

w miesiąc! Strategia ta opiera się na założeniu, że rynek jest niebez-
piecznym i nieobliczalnym środowiskiem, gdzie ruchy cen w krótkich
sekwencjach czasowych są prawie całkowicie na chybił trafił.
Celem opracowania tej strategii było to, aby wziąć wszystkie te nega-
tywne aspekty rynku pod uwagę i spróbować je zredukować do mini-
mum, jednocześnie tworząc system, który by wyeksponował wszyst-
kie możliwe atuty do takich proporcji, by się złożyły na strategię nie
do pobicia. Strategia ta wiąże cały rząd zalet w jedno, gwarantując
poza tym bezpieczeństwo kapitału na najwyższym poziomie. Przy po-
mocy tej strategii można postawić na głowie starą regułkę:
„cut your losses and let your profits run”, robiąc dokładnie to,
co odwrotne: Cut your profits and let you losses run!
„Never forget that only dead fish swim with the stream”.
Źródła:
1. Jack D Schwager, “Market Wizards, Interviews with Top Traders”

2. John Murphy, “Technical Analysis of the Finacial Markets”
3. Lois B Mendelsohn, “Trend Forecasting with Technical Analysis”
4. Dirk de Toit, “Bird Watchung in the Lion Country”
5. Nassim Taleb, “Fooled by Randomness”
6. B. Kettel, “What drives currency markets?”
7. Ric Edelman, “Ordinary people Extraordinary Wealth”
8. Roger Lowenstein, “When Genius Failed”
9. Cornelius Luca, “Technical Analysis Applications in the Global
Currency markets”

● str. 241
8. Ogólne informacje o rynku walutowym
Sztuka handlu walutami polega na tym, aby nauczyć się identyfiko-

wać typ rynku, z jakim przyjdzie się nam uporać w danym okresie
i następnie dobrać do tego najwłaściwsze instrumenty, które byłyby
pomocne w identyfikowaniu pewnych zachowań i wykorzystywaniu
ich do naszych celów. Zacznę od odpowiedzi na pytanie, które często
otrzymujemy od naszych czytelników:
Pytanie:
Ze wszystkich indykatorów, jakie opisujecie, jaki jest najbardziej

wiarygodny do oceny rynku?
Odpowiedź:
Żaden, gdyż... indykatory techniczne należy traktować jako

skrzynki z narzędziami, przy pomocy których można wykonać ja-
kieś określone czynności. Jednakże żadne narzędzie nie jest samo
w sobie całą skrzynką narzędzi. Doświadczony rzemieślnik wie, ja-
kim narzędziem należy się posłużyć, aby wykonać jakąś określoną
czynność.
Odnosi się to również do analiz – każdy dealer ma swoją kombinację

indykatorów, przy pomocy których sprawdza różne istotne wartości.
Twoim głównym celem jako dealera opierającego się na kombinacji
analiz technicznych i fundamentalnych jest określenie trendów doty-
czących danych par walut przy pomocy właściwej kombinacji indyka-
torów.

● str. 242
Poniższy rysunek ilustruje koncepcję handlu z wartością

średnią danego periodu (niebieska linia) oraz liniami czer-
wonymi określającymi „strefę komfortu”.
Jak już wspominałem, charakterystyczne dla rynku są

okresy relatywnej pasywności, gdy ceny zygzakują w pew-
nej strefie cenowej (nr 1), która może trwać nawet kilka
miesięcy, aby następnie przechodzić poprzez period eks-
pansywny, gdy ceny idą w górę czy też w dół kilkaset pip-
sów, aby następnie znów się stabilizować w nowej strefie
(nr 2) do czasu nowej ekspansji.
Rysunek 8. Podział na dwa rodzaje rynku.
Ta charakterystyka rynku sprawia, że musimy się nauczyć posługi-

wania instrumentami do analiz, które by nam pomogły podejmować
właściwe decyzje w obu sytuacjach.
Gdy rynek jest „ranging”, a więc w strefie 1 i 2, mamy naszą stra-

tegię z wartością średnią, podczas gdy w sytuacjach, gdy rynek
charakteryzuje się periodami silnych wzrostów czy też spadków cen

● str. 243
(trending), łatwiejsze jest identyfikowanie specyfiki zachowań

rynku, gdy posługujemy się analizami technicznymi.
Aby to uczynić, należy się nauczyć analizowania jedynie kilku metod

technicznych, a to naprawdę nie jest zbyt wiele, o czym wkrótce się
przekonasz, gdy rozwinę ten temat nieco dokładniej.
8.1. Ogólnie o rynku walutowym
Zapotrzebowanie na obce waluty jest nigdy niekończącym się proce-

sem, gdzie miliony turystów wykupują bezustannie obce waluty, set-
ki tysięcy firm importowych płacą za towary w obcych walutach,
a eksportowych – otrzymują w nich płatności. Rządy obliczają swój
stan finansów w oparciu o balans eksportowy itd., itp.
Każda z tych setek milionów transakcji i dobowe zapotrzebowanie na

określone waluty decydują o ich płynnej wartości, która zmienia się
z sekundy na sekundę.
To są właśnie te płynne różnice cenowe walut, które wykorzystujemy

w handlu dnia, dokonując częstokroć nawet kilkunastu transakcji na
danej parze walutowej w ciągu doby, jeśli oceniamy, że kurs danej
waluty będzie rósł czy też malał w stosunku do określonej innej wa-
luty.
Jak więc widać, wszystko tutaj opiera się na umiejętności oceny sytu-
acji, trendów ekonomii danych państw na najbliższe godziny czy też
dni, oceny setek wydarzeń ekonomicznych, sytuacji politycznej itd.
W ten oto sposób zajmowanie się handlem walutami to bezustanne

czytanie i śledzenie sytuacji politycznej i ekonomicznej w danej gru-

● str. 244
pie państw, które mają największy wpływ na wartość tych walut, któ-
rymi jesteśmy zainteresowani.
Market Makers i brokerzy
Do niedawna, a więc w erze przed Internetem, niełatwo było otrzy-

mać dostęp do platform handlowych Forexu i handlem dnia zajmo-
wały się jedynie wielkie grupy inwestycyjne i bankowe. Świat ten był
więc osnuty mgiełką tajemniczości, jako coś, co było zarezerwowane
jedynie dla finansowej elity tego świata.
Internet zmienił jednak też i tutaj bardzo wiele, dając setkom tysięcy
mniejszych firm i osób prywatnych zainteresowanych handlem do-
stęp do niezbędnych instrumentów technicznych.
Przeprowadzając częstokroć tysiące transakcji walutowych na minu-

tę, posiadają centralne systemy komputerowe, gdzie nanoszone są
aktualne kursy walut, jakie uzyskują na użytek swoich własnych or-
ganizacji, jak i klientów. To właśnie te platformy handlowe i dostęp
do nich są kluczem do handlu dnia, gdyż bez dostępu do takich plat-
form, gdzie można siedząc nawet w domu wirtualnie kupować
i sprzedawać kilkadziesiąt walut, dokonując w sekundach miliono-
wych transakcji kupna i sprzedaży, byłoby to niemożliwe.
Platformy Forexu umożliwiają w zasadzie robienie tego samego, lecz

znacznie szybciej, na znacznie większą skalę, no i wirtualnie, gdyż
nie widzi się klientów ani kupowanych czy też sprzedawanych pie-
niędzy.
Co jest zyskiem brokera?
1. Pomiędzy ceną zakupu i sprzedaży danej pary walut jest pewna

różnica, co choćby widać, gdy kupuje się waluty np. w kantorze.

● str. 245
Różnica ta w kantorach jest częstokroć 100-krotnie wyższa niż

w rzeczywistym handlu walutami, gdyż prowadzący ten handel na
tak małą skalę muszą na czymś zarabiać.
Natomiast w rzeczywistym handlu Forexu różnice te liczone są

w tysięcznych i dziesięciotysięcznych wartości, co w migających
tabelach bezustannie zmieniających się kursów walut wygląda np.
tak: EUR/USD 1.0091/94. Pierwsza końcówka, a więc 91, to cena
sprzedaży, natomiast druga, po „/”, to cena kupna. Różnica ta wy-
nosi więc w przypadku EUR/USD 3 dziesięciotysięczne. To wła-
śnie tą różnicą zainteresowane są firmy oferujące darmowe plat-
formy Forexu. Może się to wydawać niewiele, ale biorąc pod uwa-
gę to, że w danej platformie dokonywane są tysiące transakcji na
dobę, częstokroć na miliardy dolarów, to wtedy można zrozumieć,
że chodzi naprawdę o pokaźne pieniądze.
2. Inną korzyścią dla firmy oferującej usługę jest to, że dopuszczając

do swojej platformy np. kilka tysięcy klientów, zwiększa całkowite
obroty platformy, co daje możliwość uzyskania lepszych cen walut
także dla siebie, wyższych kredytów w bankach itd.
8.2. Jak się odbywa handel dnia?
Sformułowanie „handel dnia” jest w zasadzie niewłaściwe na określe-

nie rutyn bieżącego handlu walutami. Słysząc określenie „handel
dnia”, można mieć wrażenie, że wszystkie transakcje odbywają się
w przeciągu jednego dnia transakcyjnego.
Prawda jest taka, że być może 30% posiadanego na koncie transak-

cyjnym kapitału obrotowego zaczyna i kończy rozpoczęte transakcje
tego samego dnia. Reszta kapitału jest zawarta w transakcjach, które

● str. 246
go wiążą na kilka czy nawet kilkanaście dni – do chwili, aż kursy

danej pary walut są na tyle interesujące, aby zakończyć transakcje.
Innym faktorem, który rzutuje na technikę dokonywania transakcji,

jest ilość kapitału, jaki się posiada na koncie transakcyjnym. Obraca-
jąc stosunkowo niewielkim kapitałem, staramy się, aby periody
transakcyjne były krótsze, gdyż tym sposobem możemy dokonać
więcej transakcji tą samą gotówką. To, co robimy, nazywa się „range
trading”, czy w naszym przypadku Grid Trading, gdyż tutaj wyła-
pujemy drobne wahania kursów walut, które poruszają się jak gdyby
w ustalonych przedziałach, tylko od czasu do czasu przebijając usta-
lone pułapy.
Posiadając natomiast duży kapitał obrotowy, można sobie pozwolić

na długoterminowe wyłapywanie trendów, jak gdyby oczekując na
„wielką falę” i wtedy, gdy się na nią załapie, kasuje się znaczne zyski.
Jednakże periody oczekiwania na taką falę mogą być wielodniowe
czy też wielotygodniowe i w tym okresie ma się niewielkie dochody.
To właśnie ten problem omawiamy w pierwszej części książki, która

oferuje rozwiązanie tego problemu, gdyż prowadzenie transakcji me-
todą wartości średniej oferuje nam system, który doskonale działa
w warunkach, gdy rynek jest „ranging”.
Strategia prowadzenia transakcji rzutuje też na samą technikę pro-

wadzenia analiz, potrzebnych do podejmowania decyzji. W branży
mówi się o 2 podstawowych technikach, a więc fundamentalnej
i technicznej, które łączy się ze sobą w jakichś określonych propor-
cjach w zależności od strategii, jaką się posługujemy.
Technika fundamentalna opiera się na analizach politycznych i eko-

nomicznych wydarzeń dnia, które należy bezustannie śledzić. Jest

● str. 247
tutaj bardzo wiele czynników, które wpływają na codzienne wahania

kursów walut. Wydarzenia te należy znać, gdyż to właśnie one
decydują o opłacalności, szczególnie w przypadku, gdy posługujemy
się techniką „scalpingu”, a więc bezustannym wyłapywaniem
(skalpowaniem rynku) tych drobnych wahań wartości kursów walut.
Inaczej sprawa wygląda, gdy próbuje się przewidzieć i obstawia pew-

ne długoterminowe trendy. Tutaj maklerzy posługują się metodą
techniczną, badając wykresy okresowe, historyczne trendy itd., obli-
czając tym sposobem periodyczne sekwencje pewnych ruchów walut,
gdyż takie też istnieją niezależnie od aktualnych wydarzeń dnia.
8.3. Jak funkcjonuje najbardziej dochodo-

wy rynek świata?
Rynek walutowy z wolnym obrotem handlowym Forexu jest nie bez

uzasadnienia traktowany jako najbardziej dochodowy rynek świata.
Jest to wręcz wymarzony rynek dla tych wszystkich, którzy pragną
zarabiać, siedząc wygodnie w zaciszu swojego domu.
Zastanawiałeś się, dlaczego ten rynek jest odkrywany przez miliony

ludzi dopiero teraz?
Odpowiedzią jest INTERNET!
Dopiero Internet poprzez swoją globalną sieć informacji dał dostęp

milionom zwykłych ludzi do międzynarodowej bazy danych Inter-
banku.
Mianem Interbanku określana jest sieć ponad 300 największych

banków świata (każdy z setkami czy nawet tysiącami własnych filii
i współpracujących firm), które wprowadzają wszystkie swoje trans-

● str. 248
8.3. Jak funkcjonuje najbardziej dochodowy rynek świata?
akcje walutowe do wspólnej bazy danych. Ilość tych transakcji na ca-

łym święcie oraz ich wysokość w danej sekundzie decyduje o bieżą-
cych cenach danych walut.
Jest to więc nic innego, jak czysto rynkowe mechanizmy podaży i po-
pytu!
W ten oto sposób najbardziej dochodowy rynek świata był dostępny

jedynie dla tych największych i najbogatszych aktorów na rynku.
Dopiero Internet i powstanie elektronicznych, zarządza-
nych na dystans platform walutowych, dało w latach dzie-
więćdziesiątych dostęp milionom zwykłych spekulantów
i mniejszych firm do tego, tak płynnego, rynku. Co za wspa-
niała demokracja możliwości!
Forex oferuje nie tylko nieograniczone możliwości finansowe, lecz

także całkowitą niezależność finansową. Jest po prostu kwestią jako-
ści życia i całkowitej wolności osobistej, aby dysponować swoim ży-
ciem bez jakichkolwiek ograniczeń czy norm narzucanych przez in-
nych. Forex to droga do spełnienia swoich marzeń i całkowitego sa-
mourzeczywistnienia.
Wszystko to jest całkowicie realną możliwością, o ile jesteś naprawdę

zdecydowany uczynić coś konkretnego ze swoim życiem, a wszystko,
co musisz zrobić, to poświęcić kilka miesięcy na naukę zasad funk-
cjonowania tego, tak niezwykłego. rynku.
Wiadomo jest, że aby zarabiać pieniądze – coś, gdzieś i w jakiś spo-

sób musimy sprzedać. O ile nie będziemy w stanie utrzymać ciągłości
tego procesu, to strumień pieniędzy automatycznie ustanie, gdyż pie-
niądze nie są niczym innym, jak medium wymiany czegoś za coś in-
nego.

● str. 249
Przedsiębiorczość to po prostu stworzenie całego systemu wymiany

usług czy też towarów za określone pieniądze. Aby ten wspomniany
system wymiany funkcjonował, należy posiadać pewien krąg klien-
tów w firmach lub osobach prywatnych, które by okazały stałe zain-
teresowanie oferowanymi produktami czy usługami.
W przypadku większości firm, aby osiągnąć ten stan zapotrzebowa-

nia, potrzebna jest jakaś minimalna ilość klientów, aby zapewnić im
przetrwanie. Ta walka o przetrwanie wiąże się częstokroć z ogrom-
nym wysiłkiem i nakładami finansowymi na reklamę i marketing.
Jako dealer na rynku walut otrzymujesz automatycznie dojście do

globalnego rynku bez granic. Tutaj możesz wykonywać tysiące trans-
akcji bez potrzeby walki czy czekania na klienta.
Czy nie byłoby miłe nie przejmować się uruchamiając biznes takimi
tradycyjnymi pojęciami, z którymi na co dzień muszą walczyć przed-
siębiorcy, jak większość rynku, konkurencja, reklama, problemy
z fakturami, biurami, dostawami, magazynowaniem, kosztami wła-
snymi, wahaniami koniunktury, wypłatami, kredytami, podatkami
i jeszcze setką innych problemów?
Czy rozumiesz teraz, co w przypadku Forexu oznaczają słowa: wol-

ność i nieograniczone możliwości?
Ale poczekaj, to był dopiero początek!
Jako dealer Forexu zdobywa się też całkowitą niezależność od geo-

graficznego miejsca zamieszkania. Tym sposobem możesz z powo-
dzeniem mieszkać w Beskidach, południowej Hiszpanii czy też na
Alasce... gdyż jedyną rzeczą, która jest potrzebna, jest komputer
z połączeniem internetowym! Rozumiesz teraz, dlaczego Forex jest

● str. 250
traktowany jako najlepszy biznes świata, który można prowadzić

z domu?
Rynek Forexu szybko staje się coraz popularniejszy wśród inwesto-

rów, kosztem rynku papierów wartościowych. Odbywa się to dlatego,
że rynek walutowy nigdy nie ulega niskim koniunkturom, „zawalaniu
się giełd”, co ostatnio miało miejsce kilka lat temu i na czym drobni
inwestorzy stracili wiele tryliardów dolarów w większości krajów wy-
soko rozwiniętych.
Czy naprawdę myślicie, że te pieniądze przepadają? Klient, kupując

akcje, kupuje kawałek papieru wartościowego, który raptem przesta-
je być „wartościowy”. Tym sposobem następuje wymiana papieru
toaletowego za pieniądze, które jednakże nie tracą na wartości.
To właśnie dla tych milionów drobnych inwestorów, którzy pragną

gdzieś zainwestować swoje oszczędności, Forex staje się właściwą
odpowiedzią, gdyż rynki walutowe nie podlegają wahaniom koniunk-
tury. Waluty sprzedaje się i kupuje bez względu na to, czy tracą na
wartości, czy też zyskują! Jako dealer Forexu posiadasz pełną kon-
trolę nad własnymi pieniędzmi.
Nikt nie może tego konta „oczyścić”, wyjaśniając, że wartość Twoich

ciężko zarobionych oszczędności właśnie sięgnęła zera. Handel walu-
tami po prostu eliminuje wszystkie te niedogodności i wysokie opłaty
transakcyjne, tak typowe dla handlu papierami wartościowymi.
8.4. Lewarek i pary walut
Wysokość lewarka, jaki oferuje Forex, np. 100:1 dla konta transak-
cyjnego oznacza, że deponując na swoim koncie 1 000 $, można wy-

● str. 251
konywać transakcje na sumę 100 000 $. Ta specyficzna cecha Forex-

u czyni handel walutami znacznie bardziej dostępnym, niż choćby
handel surowcami czy papierami wartościowymi, gdzie częstokroć
należy zdeponować nawet do 50% kapitału.
Dla przykładu, w przypadku handlu opcjami można zostać

zaskoczonym dziwnymi skokami kursów cen, przed czym
niełatwo jest się uchronić, w rezultacie czego można otrzy-
mać zadanie dołożenia jakiejś sumy do swojego deficyto-
wego konta.
Wszystko to nie jest możliwe w przypadku Forexu, gdyż w podobnie

drastycznych sytuacjach konto jest zamykane, automatycznie elimi-
nując straty do poziomu posiadanego depozytu gwarancyjnego.
Funkcja ta nazywa się „margin call”, co oznacza, że gdy na koncie zo-
staje jedynie kilkuprocentowa bariera gwarancyjna, to konto jest za-
mykane automatycznie. Można by to określić mianem ostatecznego
zabezpieczenia”.
Walutami handluje się w standardowych jednostkach wielkości, zwa-

nych „lot”. Małe loty o wartości 10 tys. dolarów oraz duże (standard
lots), dziesięciokrotnie większe. Walutami handluje się zawsze w pa-
rach i każda waluta ma swój trzyliterowy skrót identyfikacyjny.
Oto kilka przykładów:
USD – dolar USA

EUR – euro Unii Europejskiej
GBP – brytyjski funt
JPN – japoński jen
CHF – szwajcarski frank
AUD – australijski dolar

● str. 252
CAD – kanadyjski dolar
itd.
Symbole par walutowych, biorące udział w transakcjach, pisane są

zawsze razem i leżą obok siebie przedzielone skośną kreską, jak po-
niżej:
EUR/GBP
USD/JPY
EUR/USD
Pierwsza pozycja w parze to zawsze ta waluta, którą kupujemy, pod-

czas gdy ta druga to waluta, którą sprzedajemy. W języku Forexu ta
pierwsza waluta, a więc ta, którą kupujemy, określana jest mianem
„base currency”, podczas gdy ta druga, za którą kupujemy, nazy-
wa się „counter currency”.
Uruchamiając transakcje kupna EUR/USD, kupujemy EUR, płacąc

za nie jednocześnie w USD i naturalnie odwrotnie, gdy po jakimś
czasie pragnie się sprzedać swoje EUR, to kupuje się za nie USD.
Wszystkie te detale są oczywiste, ale nie trzeba się nad tym zbytnio
zastanawiać, gdyż wszystkie to odbywa się na platformie automa-
tycznie. Kupując jakąś walutę, robimy to w założeniu, że jej wartość
pójdzie w górę w stosunku do tej drugiej waluty, i gdy różnica kur-
sów jest zadowalająca to zamyka się transakcję, zabezpieczając zyski.
Popatrzmy na przykład:
Załóżmy, że kupujemy EUR za całe 100 000 $ i kurs waluty wzrasta

w przeciągu następnych 24 godzin o 85 pipsów. Jeden pips dla pary

● str. 253
walut EUR/USD ma wartość 10 $, co oznacza, że zamykając transak-

cję zarabiamy 850 $.
W praktyce oznacza to, że w tę transakcję został zaangażowany

1 000 $, co po dodaniu robi 1 850 $, a więc 85% na jednej transakcji.
Zwróć, proszę, uwagę, że transakcje tej wielkości nie są niczym nie-
zwykłym, gdyż w przypadku pomyślnych trendów można w przecią-
gu jednego tygodnia wykonać kilka podobnych. Dobowe skoki w róż-
nicach cen jedynie jednej pary walut mogą wynosić od kilkudziesię-
ciu pipsów do nawet 500.
Gdy zajmujemy się handlem walutami, nie oznacza to, że możemy

zarabiać pieniądze jedynie na kursach walut, które idą w górę, gdyż
jest to bez znaczenia, bo z takim samym powodzeniem można gene-
rować zyski na spadających cenach. Dlatego też patrząc na platformę
walutową możemy zauważyć, że przy każdej parze walut są dwie ru-
bryczki, określające kierunek transakcji.
Transakcje, w których kupuje się pierwszą walutę w parze, określane

są mianem „long” (długich) i tutaj wartość tej waluty musi rosnąć,
abyśmy coś zarobili. W odwrotnym przypadku, gdy zakładamy, że ta
sama pierwsza waluta straci na wartości, otwieramy krótką trans-
akcję, a więc „short”.
Jak już wspominałem powyżej, podstawową jednostką zmiany cen

danej pary walut jest pips. Każda waluta ma też swoją wartość pipsa,
w zależności od swojej wartości w odniesieniu do dolara. Gdy się pa-
trzy na jakąś parę walut, wygląda to w następujący sposób:
EUR/USD: 1,2654/57

● str. 254
Oznacza to cenę euro w dolarach amerykańskich, a więc ile dolarów

kosztuje 1 EUR. Wartość tych walut jest wysoka, więc podane są
4 pozycje po przecinku, a więc różnica cen kupna i sprzedaży wynosi
tutaj 3 dziesięciotysięczne (inaczej 3 pipsy).
USD/JPY: 119,49/52
W przypadku jena, który ma ponad 100-krotnie niższą wartość od

dolara, cena na końcu ma tylko dwa miejsca po przecinku. Co ozna-
cza, że jednego dolara można kupić za 119,52 jena. W rezultacie są to
też różnice w dziesięciotysięcznych wartości dolara.
Ta etykietka cenowa wyjaśnia, ile japońskich jenów się otrzyma,

sprzedając jednego dolara. W tym przypadku otrzymuje się 119,47,
co określa się mianem „bid price”. Druga końcówka ceny po prze-
cinku to „ask price”, co oznacza, że tyle należy zapłacić w japoń-
skich jenach, aby kupić jednego dolara.
W naszym przykładzie różnica pomiędzy bid price i ask price wynosi

3 pipsy. Różnica ta określana jest mianem spread (rozrzut) i to
jest właśnie to, czym zadowala się platforma, traktując te 3 pipsy ja-
ko swój zysk z przeprowadzonej transakcji.
Ceny par walut mogą wyglądać różnie w zależności od ich wartości

w stosunku do siebie, ale musimy pamiętać, że różnica między ostat-
nimi cyframi w sekwencji, która jest mierzona w ilości pipsów, to
różnica zakupu i sprzedaży danej pary walut. Twoim celem jako de-
alera walutowego będzie złowienie maksymalnej ilości pipsów na
każdej wykonanej transakcji.
Dolar amerykański jest centralną walutą rynku walutowego. Dlatego

też traktowany jest jako waluta podstawowa „base currency”, dla

● str. 255
wszystkich par w grupie określanej mianem „Majors”. Mianem tym

określa się kilka największych walut świata, takich jak: USD/JPY,
USD/CHF, USD/CAD, w tym przypadku dolar jest „base currency”,
a więc tą pierwszą w parze, i określa, ile tej drugiej, „counter cur-
rency”, wchodzi na dolara.
W przykładzie powyżej: USD/JPY: 119,49/52 widać to dokładnie

i gdyby w tym przypadku cena się zmieniła z 119,49/52 na 120,19/22,
to oznaczałoby, że wartość dolara wzrosła w stosunku do ceny jena
i teraz trzeba zapłacić więcej jenów za 1 dolara.
Istnieją jednak wśród największych walut 3 wyjątki od reguły, a mia-

nowicie: GBP (brytyjski funt), AUD (australijski dolar) i naturalnie
euro. W tym przypadku można się spotkać z odwrotnymi kwotami,
gdzie cena jest podana w ilości tej waluty w stosunku do dolara.
Przykładem może być:
GBP/USD: 1,6455/58. Tutaj „base currency” to funt, podczas gdy do-

lar jest tą drugą walutą, „counter currency”. Pary te określane są
mianem „cross currences”. Reguły liczenia czy też określania ich
wartości w stosunku do siebie są identyczne, tak więc cena
EUR/JPY: 129,37 oznacza, że 1 euro ma wartość 129,37 jena.
8.5. Podstawowe zasady handlu
Kupować „going long” i sprzedawać „going short” nie oznacza

dokładnie tego samego, co w mowie potocznej, gdzie coś się kupuje
albo definitywnie sprzedaje. W języku Forexu otwieranie długich po-
zycji, a więc takich, w których pierwsza waluta w parze ma iść w gó-
rę, określa się mianem pozycji „long”, podczas gdy otwierając od-

● str. 256
wrotną pozycję, „short”, stawia się na to, że pierwsza waluta straci

na wartości.
Pojęcia sprzedawania i kupowania nie istnieją w tym samym sensie,

co w życiu, gdyż w handlu walutami zawsze kupując jedną walutę,
sprzedaje się drugą, więc oba pojęcia są obecne w każdej transakcji.
Jedynie czysto językowo o długich pozycjach mówi się, że się je ku-
puje, a o krótkich, że się je sprzedaje.
Dlatego też jeśli gdzieś np. w czytanych analizach widzi się rekomen-
dacje „buy”, to należy otworzyć długą pozycję danej waluty. Podczas
gdy w przypadku, gdy się widzi rekomendacje „sell”, to się po prostu
otwiera transakcję krótką, a więc stawia na to, że pierwsza waluta
w parze straci na wartości.
Jak więc liczy się ewentualne straty czy też zyski?
Musisz się przyzwyczaić do myśli, że w handlu spekulacyjnym nie

będziesz wygrywał wszystkich potyczek i że szansa wygrania, jak
i przegrania, jest czysto statystycznie równa. Umiejętność przepro-
wadzania większej ilości transakcji na swoją korzyść jest więc uzależ-
niona od wiedzy i doświadczenia. Jednakże nawet najlepsi, najbar-
dziej doświadczeni dealerzy tracą na jakimś procencie transakcji,
gdyż nikt nie jest w stanie przewidzieć wszystkiego.
Wśród zawodowych dealerów osiągnięcie np. 80% udanych transak-

cji jest traktowane jako wręcz rewelacyjny rezultat. To więc oznacza,
że co piąta transakcja jest przegrana. Rezultat końcowy czy też zy-
skowność nie polega jednakże na procentowej ilości udanych czy
nieudanych transakcji, gdyż nawet 30% udanych transakcji może
przynieść dobre zyski, jeśli wielkość każdej wygranej jest znaczna,
podczas gdy straty w każdej nieudanej transakcji są minimalne.

● str. 257
Ta branża oferuje najwyższy potencjał zyskowności na świecie, więc

zwyciężyć przeciwko żywiołowi możesz sprytem, umiejętnościami,
spokojem i doświadczeniem, ale nigdy próbami emocjonalnego,
wręcz fizycznego oporu i walki, gdyż w ten sposób jeszcze nikt nie
wygrał z żywiołem.
8.6. Jak przewidzieć nadchodzące trendy?
„Podnosząca się fala unosi wszystkie łodzie”.
(wschodnie)
Jak już wyjaśnialiśmy w poprzednich rozdziałach, głównym celem

posługiwania się technicznymi diagramami jest identyfikacja nad-
chodzących trendów, zanim się zdołają rozwinąć, tak aby surfować
na nich jak na fali, aż do chwili ich osłabnięcia.
Rynek Forexu ma tendencję, aby tworzyć niezwykle silne trendy, dla-

tego też analizy techniczne są jak stworzone do ich identyfikowania,
ale zakładając, że mamy akurat stabilny trend, a więc, że rynek jest
„trending”. Istnieją doskonałe narzędzia, przy pomocy których
można przeprowadzać analizy techniczne, a pomimo wszystko pra-
wie codziennie się słyszy o dealerach, którzy obstawiają długie pozy-
cje, gdy rynek jest krótki – i odwrotnie.
Czy wiesz, dlaczego tak się dzieje?
Najczęściej ma to miejsce nie dlatego, że nie wiedzą, jak się posługi-

wać diagramami czy też z powodu małego doświadczenia. Zazwyczaj
powodem są czynniki czysto ludzkie, a mianowicie rutyna.

● str. 258
Rynek Forexu może się chwilami wydawać bardzo prosty i zdarza

się, że gdy się trafi na pomyślny stabilny trend, to można przez okres
wielu dni, a nawet tygodni kasować jedynie na jednej parze walut,
bez większego wysiłku, od 50 do 150 pipsów dziennie. Po takiej po-
myślnej serii zwycięstw i częstokroć po zdublowaniu swojego konta,
łatwo jest pozostać w przeświadczeniu, że nadal będzie się bez wysił-
ku zarabiało, albo nawet, że jest się niezwyciężonym.
To jest właśnie to, co jest najgroźniejsze – opuszczenie gar-

dy.
Nigdy nie wolno rezygnować ze swoich zasad bezpieczeństwa i za-

wsze należy się starać trzymać tych samych zasad, bez względu na to,
czy chwilami jest łatwiej, czy też znacznie ciężej zarobić parę pipsów.
Rynek potrafi być chwilami dość nieprzewidywalny, więc nie wolno
rezygnować z bezpieczeństwa, zastępując je emocjami, które są na-
szym największym wrogiem.
Jeśli masz zły dzień, jesteś podenerwowany czy też nie czujesz się
dobrze, to spasuj. Zostaw komputer w spokoju do czasu, aż będziesz
w lepszej formie. Wtedy zacznij od nowa, gdyż nawet kilka dni prze-
rwy nic tutaj nie znaczy. Zaczynaj czynności dnia od sprawdzenia
kierunku trendów, nigdy nie sugerując się tym, jakie były wczoraj.
„We know that prices move up and down. They always have and
they always will. My theory is that behind these major movements
is an irresistible force. That is all one needs to know. It is not well to
be too curious about all the reasons behind price movements. You
risk the danger of clouding your mind with non-essentials. Just re-
cognize that the movement is there and take advantage of it by ste-
ering your speculative ship along with the tide. Do not argue with
the condition, and most of all, do not try to combat it”.
Jesse Livermore

● str. 259
Co to było, co Mr Livermore – jeden z najbardziej znanych traderów

w USA – próbował nam przekazać?
W czysto technicznych pojęciach Forexu brzmiałoby to:
„O ile zachowanie rynku potwierdzi, że Twoje oceny były właściwe,

to zostajesz w grze i powinieneś uczynić co w Twojej mocy, aby na
tym zarobić. Jeśli rynek porusza się na przekór Twoim przewidy-
waniom, to trzymaj się od niego z daleka. Gdy rynek jest pasywny
i ceny idą donikąd, to trzymaj się też od niego z daleka, gdyż jego
reakcje mogą być nieobliczalne! Nie próbuj nigdy iść pod prąd,
a więc walczyć z żywiołem, bo to wiedzie do nieszczęścia”.
Jego rady są proste: obserwuj rynek, próbując zrozumieć to, co Ci

próbuje powiedzieć – i respektuj to. Nigdy nie rób nic na przekór ani
nie pytaj, dlaczego tak jest.
Rynek pokazuje nam częstokroć bardzo podobne wzory zachowań,

które już dobrze znamy i które mogą się przerodzić w stabilne tren-
dy. Omawiając typ rynku, który jest „trending”, a więc taki, który
nadaje się do analizowania metodami technicznymi, można rozróż-
nić dwa charakterystyczne typy zachowania cen, które musisz się
nauczyć identyfikować. Nazywane są mianem: trending i tren-
dless!
Każdy z tych rynków posiada dwa specyficzne wzory zachowania,

które też szybko się nauczysz identyfikować. Identyfikuje się je w na-
stępujący sposób:
Trendig – stabilne i regularne ruchy cenowe z mniejszym stopniem

nachylenia niż 45 stopni oraz małymi przerwami na odpoczynek, aby

●str. 260
potem znów podążać w tym samym kierunku. Rynek trending może

naturalnie iść w obu kierunkach.
Trendless – niestabilne i nieregularne ruchy cenowe z najczęściej

kątem nachylenia bardziej stromym niż 45 stopni (bez względu na
kierunek). Taki wzór w perspektywie nigdy nie utrzymuje się zbyt
długo i musi zawrócić. Może się poruszać bardzo szybko ,nabijając
dużo pipsów (nawet ponad 300), ale w perspektywie nie jest stabil-
ny, więc wraca tam, skąd wyszedł, zazwyczaj nie zmieniając zbyt wie-
le ceny wyjściowej.
Trendless ma też 2 typy linii, są to:
Choppy – poszarpana i niestabilna, z wysokimi wzlotami i upadka-

mi.
Sideways – jest bardziej wąski z gęstszym wzorem i niższymi wzlo-

tami i upadkami.
Trendless najczęściej oferuje szybkie i nawet znaczne zyski, lecz jest

nieobliczalny, dlatego też bądź ostrożny. Choppy może chwilami
tworzyć „zatory”, a sideways nie produkuje zbyt wiele w żadnym kie-
runku, więc nie przynosi większych rezultatów.
Twoim głównym celem jest zidentyfikowanie i obstawianie rynku,

który jest trending, tak aby surfować bezpiecznie na dużej fali do
chwili, aż opadnie. Porządny rynek trending daje możliwość zarobie-
nia nawet kilkuset pipsów w przeciągu kilku godzin.

● str. 261
8.7. Typy zleceń i co wybrać
Już w chwili, gdy otworzysz swoje pierwsze darmowe konto demo,

zauważysz, że istnieją dwa sposoby otwierania transakcji czy też da-
wania zleceń, a mianowicie: Market Orders i Limit Orders.
Następnie pokażemy Ci, w jaki sposób należy uaktywniać poziomy

stopu i ewentualnie limitu (który nie jest obligatoryjny). Pamiętaj
o pewnej zasadzie, że w przypadku posługiwania się metodą z warto-
ścią średnią nie posługujemy się określanymi w pipsach funkcjami
stopu i limitu.
Stop jest określany jako funkcja bardziej psychologiczna, która jest

dostosowana do typu rynku. Natomiast w przypadku, gdy wykonuje-
my transakcje na rynku, który jest „trending”, należy bezwarunkowo
zabezpieczać swoje transakcje funkcją stop/loss i czasami limitu!
1) Market Order – zlecenie kupna lub sprzedaży jakiejś pary wa-

lut, za określoną cenę rynkową jest egzekwowane natychmiast,
a więc tak szybko, jak tylko dasz instrukcję i klikniesz na OK.
Dając takie zlecenie po prostu mówisz: „Kupuję (lub sprzedaję) tę

parę walut za aktualnie podaną cenę”. Być może to brzmi logicz-
nie, ale zwróć na to uwagę, że taka decyzja oznacza podjęcie odpo-
wiedzialności ze wszystkimi konsekwencjami, jakie może to ozna-
czać.
Przykład:
Jeśli pragniesz dać zlecenie kupna (czy też sprzedaży) jakiejś

określonej sumy japońskich jenów, to dajesz rynkowi Interbanku
instrukcję, że masz do zaoferowania określoną sumę jenów w ce-
nie np. 114,00 lub też pragniesz kupić taką sumę za 114,03!

● str. 262
Gdy dasz zlecenie (ofertę), jest ono uaktywniane w sekundach.

Czasami, gdy jesteśmy pewni trendów, to jest dobre rozwiązanie,
ale w tym kursie będziemy Cię próbowali nauczyć unikania tego
natychmiastowego sposobu otwierania transakcji. Zapobiega to
popełnianiu błędów, działaniu impulsywnemu, dając po prostu
jeszcze jedną szansę do namysłu.
2) Entry Order – to taki rodzaj zlecenia, gdzie się instruuje sys-

tem, aby kupił (czy też sprzedał) jakąś określoną parę walut, ale
dopiero wtedy, gdy cena osiągnie jakiś określony pułap (price tar-
get). W teorii może to być jakakolwiek cena, którą się wstawi, czę-
stokroć opierając się na własnych prognozach lub korzystając
z gotowych prognoz na nadchodzące godziny. Może to wyglądać
w następujący sposób:
Przykład:
Prognoza dla pary EUR/USD o godzinie 8 rano.
Kurs dolara jest na razie pasywny, ale przewiduje się w najbliż-

szych godzinach pewien wzrost ceny. Uzależnione jest to jednak
od tego, czy cena zdoła się przebić przez poziom resistance, leżący
w obecnej chwili 20 pipsów powyżej aktualnej ceny. Aktualna ce-
na wynosi EUR/USD: 1,3205/08.
Twoje analizy wskazują, że jeśli cena pójdzie w górę i przekroczy

linię Fibonacci resistance, który leży na poziomie 1,32/25, to już
nic kursu nie zatrzyma do następnej linii oporu (resistance) na
poziomie 1,3290. Jeśli jednak nie przebije tego poziomu, to pój-
dzie w dół do poziomu wsparcia (support), który obecnie leży na
poziomie 1,3195.

● str. 263
Analiza nie podaje dokładnego kierunku, ale jest jasna, więc decy-
dujesz się na obstawienie dwóch warunkowych (entry orders) po-
zycji, a mianowicie:
1. Otwierasz długą pozycję dolara, która ma zostać uaktywnio-

na w chwili, gdy cena by przekroczyła poziom cenowy
1,3230, a więc 5 pipsów powyżej linii resistance.
2. Otwierasz krótką pozycję dolara, która ma zostać uaktyw-

niona w chwili, gdyby cena cofnęła się poniżej poziomu sup-
portu, a więc 1,3190, gdyż następna linia supportu leży 55
pipsów poniżej ceny zakupu.
Co się wydarzyło? Otworzyłeś dwie pozycje warunkowe leżące powy-

żej i poniżej linii resistance i support i bez względu na to, w jakim
kierunku pójdzie rynek, jedna z tych pozycji zostanie uaktywniona,
podczas gdy druga anulowana. Tym sposobem nic przedwcześnie nie
ryzykujesz, pozwalając rynkowi wybrać właściwy kierunek.
Tego typu zlecenie określane jest skrótem OCO, co oznacza, że są to

powiązane warunkowe transakcje i jeśli jedna z nich zostanie skon-
sumowana, to ta druga automatycznie zostanie anulowana. OCO to
skrót od One Cancels Other, otwierając pozycje tego typu mówisz:
„OK, ja chcę kupić którąś z pozycji, jeśli osiągnie określoną przeze
mnie cenę, lecz jeśli nie osiągnie, to rezygnuję!”. Ten przykład poka-
zuje, jak można sobie dać szansę, jednakże bez angażowania się fi-
nansowego, a więc bez ryzyka.
Jeślibyś dodatkowo postawił przy obu pozycjach warunkowe zlecenia

sprzedaży, co oznacza dla długiej pozycji ca. 60 pipsów, a dla krótkiej
50 (obstawiasz jakieś 5 pipsów poniżej linii oporu czy też wsparcia),
to rezultat jest taki, że Twoja transakcja, jakkolwiek by nie została

● str. 264
uaktywniona, przyniesie Ci 60 lub też 50 pipsów zysku, podczas gdy

Ty sam możesz być w tym czasie na rybach.
Jest to technika szczególnie cenna dla tych osób, które nie

mogą się zajmować handlem na cały etat.
Obstawianie transakcji typu Entry Order pomaga też eliminować

stres, gdyż handlując „na automat”, nie musisz się angażować emo-
cjonalnie. Mogą to być podwójne transakcje, jak opisałem powyżej,
lub też pojedyncze, gdy chcesz przetestować jakąś swoją teorię, ale
gdyby się okazało, że rynek zdecyduje inaczej, to nic nie zaryzykowa-
łeś.
Jeślibyś natomiast otworzył jakąkolwiek z tych transakcji jako Mar-

ket Order, to poniósłbyś znacznie większe ryzyko strat. Naturalnie
nie daje się całkowicie wyeliminować kwoty ryzyka, gdyż nawet gdy
dana transakcja pójdzie w jakimś określonym kierunku i się uaktyw-
ni, lecz nigdy nie dojdzie do poziomu limitu, tylko zawróci idąc w od-
wrotnym kierunku, pozostawienie jej bez zabezpieczenia oznaczało-
by poniesienie kolosalnego ryzyka i w rezultacie dużych strat.
Dlatego też obowiązkowe jest automatyczne zabezpieczenie każdej

takiej transakcji funkcją stopu, tak aby w razie nieprzewidzianych
wydarzeń pozycja została automatycznie zamknięta.
Stop order stawia się w handlu dnia między 15 a 50 pipsami poniżej

ceny zakupu długich pozycji lub też tyle samo powyżej ceny zakupu
krótkich pozycji. W ten sposób jest się zawsze zabezpieczonym na
okoliczność niemiłych niespodzianek. Wtedy to, jeśli coś takiego się
zdarzy, traci się maksymalnie 50 pipsów, likwidując pozycję. Ilość
pipsów stopu jest uzależniona od typu rynku i strategii prowadzenia
transakcji. Długoterminowe transakcje mogą czasami mieć 50 czy

● str. 265
nawet ponad 100 pipsów stopu, ale ta technika handlu nas zbytnio
nie interesuje.
STOP i LIMIT to doskonałe funkcje i doskonały sposób na rozpoczy-

nanie i kończenie swoich transakcji. Szczególnie wtedy, gdy nie sie-
dzimy przy komputerze, śledząc akcję cenową, czy też w nocy, jeśli
przenosimy transakcje na następny dzień. A nocami zdarzają się czę-
sto dość dramatyczne sytuacje, więc lepiej się przygotować na każdą
ewentualność, jeśli nie posługujemy się strategią z wartością średnią.
To w zasadzie wszystko, co musisz wiedzieć, aby zacząć wykonywać

transakcje. Prawda, że nie jest to aż tak skomplikowane?
8.8. Wielkość kont, loty, marginesy

i troszkę o lewarku
Jak już wiesz, nie istnieje drugi taki rynek na świecie, gdzie można
prowadzić transakcje praktycznie bez posiadania jakiegoś większego
kapitału inwestycyjnego. Nie oznacza to jednak, że jest to aż tak wiel-
kim plusem.
Do otwarcia konta transakcyjnego typu mini nie jest wymagane wię-

cej niż między 300 a 500 $, co przy lewarku nawet do 500:1 umożli-
wia prowadzenie transakcji na sumy od 150 do 250 tysięcy dolarów.
Ta drobna suma, a więc 0,2 procenta, funkcjonuje bardziej jako ka-
pitał gwarancyjny. Za te pieniądze można dokonywać transakcji
w lots lub też contracts.
Jest to wszystko nagminnie prezentowane jako ogromna zaleta,

lecz należy na to patrzeć bardziej jako na ogromne ryzyko, gdyż

● str. 266
8.8. Wielkość kont, loty, marginesy i troszkę o lewarku
większość kont, na których deponuje się tak mało kapitału, znika

w przeciągu kilku tygodni.
To, co jednak pragniemy omówić, to formalne kwestie bez-

pieczeństwa.
Jasne jest, że handel walut oferuje wręcz nieprawdopodobne możli-

wości zysku, ale należy pamiętać, że każdy kij ma dwa końce i przy
tak wysokim lewarku łatwo jest też swój wkład stracić.
Funkcjonuje to tak, że tak wysoki lewarek oferuje oszałamiające zy-

ski w stosunku do wielkości wkładu czy też sumy gwarancyjnej, jaką
deponujemy. Jednakże ten sam wysoki lewarek oznacza, że może na-
stąpić odwrotna reakcja, a więc błyskawiczne wyczyszczenie konta.
Nie pragnę nikogo zniechęcać, gdyż jeśliby tak było, to nie pisałbym
tej książki. Podkreślam jedynie, że ryzyko takiego scenariusza jest
wielkie, szczególnie w przypadku, gdy posiadacz konta nie posiada
najbardziej podstawowych umiejętności, nie zabezpiecza swoich
transakcji funkcjami stopu czy też nie posługuje się strategią Median
Trading, no i naturalnie prowadzi działania na bazie emocjonalnej –
dokładnie tak, jak się to robi w hazardzie.
Pierwszą zasadą, którą należy zrozumieć, jest właśnie to, że handel

walutami to odpowiedzialna praca, opierająca się na umiejętno-
ściach, doświadczeniu i zimnym analitycznym planowaniu swoich
strategii. Jeśli ktoś o tym zapomni, traktując Forex jak grę w robie-
nie pieniędzy, to skutki takiego podejścia mogą szybko okazać się
opłakane.
Pocieszające jest jedynie to, że w odróżnieniu od innych typów han-

dlu instrumentami finansowymi, tutaj nie można otrzymać nakazu

● str. 267
dopłacenia deficytu do swojego konta, a więc pieniędzy, których

nigdy się nie miało.
Właśnie to czyni rynek Forexu najbardziej opłacalnym i nieco mniej

ryzykownym. Tutaj można w najgorszym przypadku stracić jedynie
swój wkład, co by zamknęło konto, nie wpędzając jednak nieszczę-
śnika, któremu by się to przytrafiło, w długi. Wysoka płynność finan-
sowa rynku Forexu dostarcza jeszcze jednej zalety w porównaniu do
innych typów handlu, a mianowicie:
Rynek Forexu nigdy się nie „zawiesza”, a więc nie przechodzi okre-
sów braku aktywności, gdyż poziom cen często nie wykazuje żadnej
aktywności lub też bardzo ograniczoną. Tutaj wszystko odbywa się
znacznie szybciej, a wszystkie transakcje egzekwowane są w przecią-
gu kilku sekund.
Na koniec: jedynie rynek Forexu posiada wbudowany system z „mar-

gin calls”, a więc system kontroli posiadanego na koncie kapitału
w odniesieniu do aktywnych transakcji. Funkcja ta automatycznie
zamyka jedną czy też więcej transakcji, jeśli się przekroczy niebez-
pieczny dla stanu konta margines bezpieczeństwa. W ten sposób nie
może powstać na koncie balans minusowy.
To funkcjonuje jak ostateczna funkcja stopu.
Uwagi odnośnie poziomu lewarka.
Już wspomniałem powyżej, jakie zalety, ale też jaki stopień ryzyka
oznacza prowadzenie transakcji „na kredyt”. Większość doświadczo-
nych dealerów nigdy nie prowadzi transakcji przy wyższym lewarku
niż 20:1, a duże firmy brokerskie zarządzające kapitałem klientów
pracują nawet na znacznie niższym lewarku i często może to być 3:1.

● str. 268
W początkowej fazie większość rozpoczynających handel walutami

ludzi nie posiada zbyt wiele kapitału, więc są zainteresowani wyso-
kim lewarkiem, co eksponuje ich na ogromne ryzyko. Jednakże
z upływem czasu, gdy stan kont tych, którzy przetrwają, poprawi się,
to automatycznie zmniejszają leverage, gdyż oferuje to znacznie wyż-
szą kwotę bezpieczeństwa.
Jest to szczególnie ważne w przypadku strategii obstawiania długo-

terminowych trendów, gdzie nie zwraca się uwagi na wszelkie mniej-
sze skoki kursów walut, czekając cierpliwie nawet długie tygodnie na
to, aż transakcja osiągnie jakiś określony pułap cenowy.
Do takiej formy handlu potrzebne są duże marginesy bezpieczeń-

stwa, więc handluje się najwyżej 5% posiadanego kapitału. Taka stra-
tegia oferuje niewątpliwie mniej pracy i stresów, ale też znacznie niż-
szą kwotę opłacalności, niż to ma miejsce w handlu dnia.
Różnice pomiędzy kontami mini i standardowymi.
Już wspominałem o tym, że konta mini są dziesięciokrotnie mniejsze

niż konta standardowe. Tym to sposobem na koncie standardowym
przeprowadza się transakcje w lots czy też contracts o wartości
100 tys. $ lub tej wartości w innych walutach.
Konta mini oferują mniejsze lots, co ma też duże zalety w stosunku

do kont standardowych. Różnice zysków/strat na tych kontach są
znaczne, tak więc wartość 1 pipsa dla pary EUR/USD na koncie stan-
dardowym wynosi 10 $, na koncie mini będzie to 1 $. Dla innych par
wartość pipsa może się wahać od 6 $ do 9 $, co jest uzależnione od
wartości rynkowej walut.

● str. 269
Czysto technicznie konta są identyczne i posiadają te same funkcje.

Posiadając konto mini, można też prowadzić ogromne transakcje,
otwierając pozycje na np. 50 mini lots zamiast 5 dużych, co oma-
wialiśmy w pierwszej części książki i co jest niezbędnym
wymogiem handlu z wartością średnią.
Bez względu na strategię handlu, coraz większa ilość doświadczo-

nych dealerów zostaje przy kontach mini, gdyż oferują pewne cechy,
które nie istnieją na dużych kontach. Chodzi tu w pierwszym rzędzie
o bezpieczeństwo, szczególnie w pierwszej fazie, gdy się posiada
mniejsze doświadczenie. Otwierając małe transakcje, zyskujemy i ry-
zykujemy mniej, co uczy nas eliminować stopień odpowiedzialności
i tym samym stres.
Poza tym można spokojnie prowadzić doświadczenia nad nowymi

metodami handlu, testować nowe strategie itd. bez ponoszenia więk-
szego ryzyka. Utrata nawet 50 pipsów na koncie mini nie oznacza tak
wiele, jak utrata 50 pipsów na koncie standardowym. To daje możli-
wość nauczenia się, jak kontrolować swoje emocje.
Gdyż to właśnie emocje, a raczej umiejętność kontrolowania ich,

a nie wiedza i umiejętności techniczne, są kluczem do sukcesu. Dla-
tego też, przynajmniej w początkowej fazie, a więc okresie przynaj-
mniej 1 roku, nie wolno Ci rejestrować innego konta niż mini, bez
względu na to, ile pieniędzy posiadasz.
Na koniec: konta mini oferują jeszcze jedną zaletę. Chodzi tu o moż-

liwość „pilotażowego” otwierania transakcji, a mianowicie: jeśli Two-
je analizy wskazują na to, że kurs dolara w parze z euro pójdzie w gó-
rę, ale nie czujesz tej pewności, gdyż brak jest pewnych składników
układanki, to angażując 1 duży lot na taką transakcję – ryzykujesz

● str. 270
poziom utraty 20-30 pipsów, a więc 200-300 $, aby swoją teorię

przetestować.
Otwierając natomiast 1 mały lot, nie ryzykujesz aż tak wiele, lecz nie
oznacza to, że Twoje zyski muszą też być takie niskie, gdyż w chwili,
gdyby Twoja teoria okazała się prawidłowa i gdyby powstał zdecydo-
wany, stabilny trend w przyjaznym dla Ciebie kierunku, możesz
w każdej chwili dokupić jeszcze 5 czy też 10 małych lots, obstawiając
już na pewniaka.
Poniżej jest lista warunków, jakie należy spełnić, otwiera-

jąc konta mini lub standardowe. Warunki te są naturalnie
uzależnione od brokera:
Standard-Konto
– Minimalny wymagany depozyt = 2 000 do 5 000 $.

– Rekomendowany depozyt 20 000 $ lub więcej.
– Transakcje w jednostkach po 100 000 $ „lots” lub „contracts”.
– Standardowy leverage 1% wartości lotu, a więc 1 000 $ lot.
– Leverage = 100:1 lub 50:1 (jeśli margines jest 2%).
Mini-Konto
– Minimalny wymagany depozyt = 300 do 500 $

– Rekomendowany depozyt 5 000 $ lub więcej
– Transakcje w jednostkach po 10 000 $ „lots” lub „contracts”.
– Standardowy leverage 1% wartości lotu lub 0,5%, a więc 100 $ lot
lub 50 $.
– Leverage = 100:1 lub 200:1 (jeśli margines jest 0,5%).
Zachłanność i strach to podstawowe emocje napędzające

rynek.

● str. 271
Tak szybko, jak się ten fakt zrozumie, tak szybko zaczyna się rozu-
mieć, jakie są psychologiczne uwarunkowania rynku i co jest pali-
wem, które wszystko napędza. Wszystkie dane fundamentalne, jak
też techniczne, są połączone z tymi podstawowymi mechanizmami
psychologii rynku i to wszystko z kolei odzwierciedlane jest w anali-
zach technicznych.
Otwierając konto, zapamiętaj powyższe uwagi i przystosuj

swój „stopień zachłanności” do poziomu doświadczenia
i umiejętności.
Nie będąc nazbyt doświadczonym traderem, nie zdajemy sobie spra-

wy z tego, jak istotne są czynniki czysto psychologiczne. Twoje nasta-
wienie, zdenerwowanie, zachłanność, strach czy inne emocje wywo-
łują reakcje stresowe, które potrafią zaćmić funkcje logiki i rozsądku,
a prowadzenie handlu na bazie emocji to droga do samozniszczenia.
Nauczenie się więc, jak kontrolować swoje emocje, jest wielokrotnie

ważniejsze niż nauczenie się odczytywania diagramów technicznych.
To właśnie dlatego rekomenduję metodę Grid Trading jako idealną
szczególnie dla początkujących, gdyż daje ona możliwość ogranicza-
nia stanów emocjonalnych.
Umiejętność odczytywania diagramów i odniesienie sukcesu na tej

bazie wiąże się z umiejętnością egzekwowania tego, co się widzi w
diagramach. Natomiast emocje sprawiają, że diagramy są na nic nie-
przydatne, jeśli nie jesteśmy konsekwentni w wykonywaniu dokład-
nie tego, na co nam wskazują.

● str. 272
8.9. 7 zasad Forexu
8.9. 7 zasad Forexu
Na sam początek pragnę podkreślić wagę tego rozdziału, gdyż 95%

zawodowych dealerów twierdzi, że zdrowe i konsekwentne zasady
zarządzania i planowania swoich finansów są ważniejsze od umiejęt-
ności prowadzenia transakcji.
Uważam, że jest w tym wiele racji – i dlatego poświęć temu rozdzia-

łowi nieco uwagi, tak aby zrozumieć, jak się obchodzić z posiadanym
na koncie kapitałem. Jeśli nie nauczysz się konsekwentnego prze-
strzegania pewnych zasad, to będziesz miał bardzo małe szanse na
odniesienie większego sukcesu w tym zawodzie.
Krwawa historyjka, która uczy rozumu :)
Pewnego razu osioł, lew i lis postanowili iść razem, aby zapolować na
zające. Po dosyć udanym dniu na ziemi leżała pokaźna kupka zajęcy,
które schwytali. Wtedy powiedział lew do osła: „Kolego, podziel te
zające na nas trzech”. Osioł liczył, układał i liczył, i na koniec zawołał
lwa, wskazując na trzy równe kupki: „Czy tak będzie dobrze?”.
Lew bez ostrzeżenia grzmotnął go łapą, zabijając na miejscu. Rzucił

wszystkie zające na leżącego osła i powiedział do lisa: „Wiesz, cóż,
chyba będzie lepiej, jak Ty to podzielisz sprawiedliwie na nas
dwóch”. Lis podszedł do kupy, wyciągnął z niej jednego zająca i kła-
dąc go obok kupy zapytał: „Tak będzie dobrze?”. Lew oniemiał z za-
chwytu, pytając: „Kto Cię nauczył tak wspaniale liczyć?”.
Lis odpowiedział: „Osioł!”
Jakie wnioski można z tej historyjki wyciągnąć?

● str. 273
8.9. 7 zasad Forexu
To dosyć proste:
„Jeśli nauczysz się czegoś ze swoich własnych błędów, to będziesz

mądry. Jeśli jednak nauczysz się czegoś z błędów innych, to będziesz
mędrcem!”.
Dlatego też słuchaj uważnie tych, którzy już przez to przeszli – i nie
próbuj niczego doświadczać na własnej skórze.
Przekazujemy nie tylko własne doświadczenia, ale zebrane opinie

pokoleń dealerów. Doświadczenia takich, którzy częstokroć nauczyli
się czegoś, popełniając błędy. Bądźmy więc mędrcami, ucząc się od
osła.
Nie sposób jest uniknąć popełniania błędów, gdyż jest to częścią ży-
cia, częścią procesu uczenia się i zdobywania doświadczenia. Dlatego
też próbuj choć minimalizować kwotę ryzyka, a gdyby pomimo
wszystko to się nie udało, musisz się nauczyć z tym żyć, traktując to
spokojnie, jako część procesu nauki, z którego należy wyciągnąć
wnioski i go kontynuować.
Sztuką jest obrócić życiowe pomyłki w doświadczenie, aby następnie

doświadczenie obrócić w sukces, a sukces wymienić na pieniądze.
Zarządzanie kapitałem.
Zdrowe zasady kontrolowania i zarządzania finansami są podstawą

funkcjonowania w każdej formie handlu, nie tylko w handlu waluta-
mi. Na nieszczęście wielu nowicjuszy nie rozumie tego zbyt dobrze
lub też nawet nie chce zrozumieć, ucząc się z czasem w twardy spo-
sób (jak osioł).

● str. 274
8.9. 7 zasad Forexu
Planowanie finansów jest podstawą istnienia dosłownie każdego

przedsięwzięcia. Statystyki pokazują, że 95% wszystkich poważnych
strat w handlu instrumentami finansowymi nie jest spowodowane
brakiem umiejętności, lecz nieostrożnością, wynikającą z dopuszcze-
nia do handlu emocji i zbyt wysokiego lewarka, co najczęściej wie-
dzie do nieprzestrzegania zasad związanych z bezpieczeństwem kapi-
tału.
Wiele statystyk prowadzonych przez duże firmy brokerskie całkowi-

cie potwierdza to twierdzenie. Dobrą wiadomością jest to, że nie
trzeba być matematykiem, aby te zasady w pełni zrozumieć, gdyż
chodzi tu jedynie o przestrzeganie pewnych podstawowych reguł
prowadzenia handlu – nic więcej.
Reguła #1
Nigdy nie ryzykuj więcej pieniędzy, niż Cię stać, aby stracić.
Jej potoczną odwrotnością jest powiedzenie, że „jak nie grasz, to nie

wygrasz”. Dlatego też musimy zachować jakiś balans między tymi
dwoma zasadami. Bądźmy szczerzy... będziesz tracił pieniądze i mu-
sisz się do tej myśli przyzwyczaić. Wszyscy traderzy cały czas coś tam
tracą, więc tajemnicą sukcesu jest nauczenie się częstszego odnosze-
nia sukcesów niż porażek.
Jeśli sama myśl o tym, że będziesz tracił pieniądze, przeraża Cię, to

natychmiast przerwij czytanie tej książki i zajmij się czytaniem np.
poezji – to bez ryzyka. Musisz już na początku zrozumieć, że każda
forma prowadzenia samodzielnego przedsięwzięcia jest związana
z ryzykiem.

● str. 275
8.9. 7 zasad Forexu
Nie istnieją całkowicie pewne przedsięwzięcia ani też całkowicie

pewne inwestycje. Nie nauczysz się nigdy w 100% pewnego systemu,
w którym będziesz zawsze wygrywał. Sposobem na zaistnienie w każ-
dej formie interesu jest nauczenie się wkalkulowywania ponoszo-
nych strat w zyski, a więc planowanie swoich finansów.
Reguła #2
Nigdy nie ryzykuj więcej niż 3% posiadanego kapitału na pojedynczą

transakcję. Jeśli posiadasz konto mini z niskim kapitałem założyciel-
skim, to możesz tę kwotę podnieść do 5%. Wolno Ci to uczynić jedy-
nie przez krótki okres, a więc nie dłużej niż do momentu przekrocze-
nia poziomu 10 mini lots. Przekroczysz tę ilość – masz przejść do za-
sady 3%.
Przykład:
Jeśli w transakcji biorą udział 3 małe contracts, a więc 30 000 $, to

oznacza, że ilość zaangażowanego w transakcję kapitału wynosi
300 $ (przy lewarku 100:1). Obliczając 5% marginesu ryzyka
z 300 $, otrzymujemy 15 $, a więc 15 pipsów. To jest ta suma (ilość
pipsów), jaką masz prawo ryzykować, zabezpieczając swoją transak-
cję funkcją stopu.
Jeśli natomiast w transakcji bierze udział 10 małych lots, to przy za-

angażowaniu w transakcję 1 000 $ i kwocie ryzyka 3% wyniesie to
30 $. W przypadku przekroczenia sumy 5 000 $ na koncie transak-
cyjnym należy kwotę ryzyka zmniejszyć do 2% i tego się trzymać.

● str. 276
8.9. 7 zasad Forexu
Reguła #3
Musisz zawsze uaktywniać funkcję stop/loss, jeśli nie posługujesz się

strategią z wartością średnią. Jeśli otwierasz transakcję, to automa-
tycznie masz ustawiać wartości stopu dla każdej transakcji i każdej
wielkości.
Pamiętaj, że to jedyne zabezpieczenie kapitału, jakie posiadasz na

wypadek nieoczekiwanego biegu wydarzeń. Jeśli nie jesteś pewny
kierunku kursów, jakie rynek wybierze w najbliższych godzinach, to
zrezygnuj. Odczekaj, czytaj doniesienia fundamentalne, sprawdzaj
dane techniczne i dopiero wtedy decyduj się na podjęcie decyzji, gdy
będziesz w stanie przewidzieć zachowanie się rynku.
Reguła #4
Powinieneś wbudować w swoją strategię planowania transakcji funk-

cję limitu. Co prawda nie zawsze jest to w pełni możliwe, lecz powi-
nieneś dołożyć wszelkich starań, aby maksymalna ilość transakcji
była zaplanowana od początku do końca. Ma to ogromne zalety psy-
chologiczne, gdy nie mamy możliwości pilnowania rozwoju cen cały
czas. W ten prosty sposób można się o wiele łatwiej nauczyć konse-
kwentnych rutyn postępowania, wręcz doprowadzić do tego, że pew-
ne zachowania staną się bezwarunkowym odruchem.
Zapobiega to ryzyku przejęcia steru przez stany emocjonalne, co jest

w niektórych warunkach nagminne. Nie kończymy transakcji, bo
idzie za dobrze, a więc poczekam jeszcze trochę... albo też dokupię
jeszcze parę lotów, aby zarobić więcej... Nigdy nie bądź zachłanny, bo
to Cię może drogo kosztować. Mam nadzieję, że nigdy nie będziesz
zmuszony wypowiedzieć tych słów: „gdybym ja tylko to wiedział...”.

● str. 277
8.9. 7 zasad Forexu
Reguła #5
Zanim otworzysz swoje pierwsze konto mini, musisz najpierw treno-

wać strategię handlu i poznać podstawy odczytywania diagramów
przez przynajmniej 3 miesiące intensywnej nauki (a najlepiej dużo
dłużej). Nauczyć się strategii planowania swoich transakcji, oblicza-
nia poziomów support i resistance, aby na tej bazie planować
umieszczanie funkcji stopu i supportu itp.
Nie wolno Ci rozpocząć prowadzenia samodzielnych transakcji, za-

nim stan Twojego konta demo nie pokaże stabilnych dochodów, bę-
dących wynikiem konsekwentnej strategii. Nie zapomnij też o tym,
że znacznie łatwiej jest „zarabiać pieniądze” na koncie demo, gdzie
nie jest to związane z emocjami. Dlatego też spróbuj, proszę, potrak-
tować konto demo z największą powagą, aby pewne rutyny stały się
wymogiem, którego zawsze potem należy się trzymać.
Reguła #6
W przypadku złej passy – zrezygnuj z handlu i odpocznij!
Musisz definitywnie odpocząć, aby pozbyć się jakichkolwiek oznak

stresu, aby znów powrócić do swojej platformy. Traktuj swój kapitał
jako jakąś określoną kwotę matematyczną, podlegającą pewnym ma-
tematycznym regułom.
Jeśli Twój stan konta zmniejszy się niepokojąco poniżej poziomu po-
czątkowego wkładu, to natychmiast wyłącz komputer, dając sobie
troszkę czasu na przemyślenia i analizę tego, co się stało. Pamiętaj,
że wina jest zawsze tylko Twoja, więc wyciągnij wnioski, aby wyda-
rzenie to wzbogaciło Twoje doświadczenie.

● str. 278
8.9. 7 zasad Forexu
Nigdy nie próbuj się „odegrać na rynku” czy też „zrewanżować się
mu”, działając pod wpływem emocji. Pamiętaj, że strata nawet kilku-
nastu czy kilkudziesięciu procent w tej branży nie jest niczym poważ-
nym, gdyż jeśli posiadasz pewną i konsekwentną strategię, to możesz
to odrobić w przeciągu kilku dni.
Zachowaj się dokładnie jak lis, przeanalizuj zaistniałą sytuację i wy-

ciągnij szybko wnioski, aby zamienić porażkę w pozytywne doświad-
czenie. Regułą powinno być posiadanie limitu np. 10% strat, które
powinny stać się dopuszczalną normą. Przekroczysz normę, to wyłą-
czasz się z handlu, dopóki nie znajdziesz odpowiedzi na pytanie:
„dlaczego tak się stało i co z tym faktem zrobię?”.
Reguła #7
Nigdy, ale to nigdy nie pozwól emocjom na zajęcie miejsca logiki

i zasad.
Uczucia muszą być kontrolowane! Szybko to zrozumiesz, gdy otwo-

rzysz swoje pierwsze prawdziwe konto transakcyjne. Pamiętaj, że
jeszcze nie istniał taki dealer, który zarobił fortunę, opierając swoje
poczynania nie na zimnej strategii, lecz na emocjach.
Wkrótce zauważysz, że najtrudniejszą rzeczą do nauczenia się jest

właśnie kontrolowanie stanów emocjonalnych. Jeśli się nie nauczysz
sztuki kontrolowania swoich emocji, to prawdopodobnie nigdy nie
zaistniejesz w tej branży jako trader.
To nie jest takie łatwe, gdyż wszystko w naszym życiu opiera się na
jakichś stanach emocjonalnych. Wszyscy pragniemy i lubimy wygry-

● str. 279
8.9. 7 zasad Forexu
wać (z prawem do chwalenia się), nie lubimy się przyznawać do po-

rażek, stajemy się zachłanni, boimy się czy też wpadamy w euforię.
Jest to cała gama uczuć, które mieszają się z sobą w barwne kombi-
nacje emocjonalne. Dlatego też musisz się tej niełatwej sztuki trzy-
mania uczuć na wodzy nauczyć, dopiero wtedy stanie się to odpowie-
dzialną pracą, podlegającą całej gamie reguł, a nie kierowanym emo-
cjami hazardem. Największym wrogiem w tym zawodzie jest
Twój wewnętrzny wróg.

●str. 280
9. Jak odczytywać diagramy?
9. Jak odczytywać diagramy?
Pierwszą rzeczą, na którą się zwraca uwagę otwierając dowolny dia-

gram, jest sposób, w jaki są oznakowane bieżące kursy cenowe. Mogą
to być linie ciągłe, które tak naprawdę niewiele mówią, lepiej jest
więc zrobić nastawienia na Bar Charts lub też Japońskie Świecz-
niki (Japanese Candlesticks).
Najczęściej (jako ustawienie standardowe) widzi się „Bars”, a więc

pałeczki cenowe o różnej długości, które określają cenę otwarcia dla
danego periodu, cenę zamknięcia, kierunek ruchu, jak i siłę (obję-
tość) przeprowadzonych transakcji. Ten typ Bar Charts mówi nam
więc znacznie więcej na temat rynku i jego charakterystycznych za-
chowań, już nawet bez wprowadzania w diagram jakichkolwiek do-
datkowych metod analiz.
9.1. Bars lub Candlesticks
Te standardowe Bar Charts opowiadają nam dość dużo o rynku i jego

zachowaniach w różnych periodach, w zależności od ustawienia skali
czasowej. Na koniec mamy Japońskie Świeczniki (Candlestics),
które informują nas o wszystkim tym, co oferują Bars, oraz znacznie,
znacznie więcej… robiąc to w kolorze. Tak naprawdę to Candlesticks
zostały opracowane już w XVI wieku w Japonii, gdzie przy ich pomo-
cy analizowano rynkowe ceny ryżu.
Metoda ta jest niezwykle zaawansowana, funkcjonując jak swoisty

język migowy rynku, który stara się nam opowiedzieć całą jego histo-

● str. 281
rię. Tutaj ceny otwarcia i zamknięcia tworzą dwukolorowe

„świeczki”, np. niebieskie i czerwone.
Kolor niebieski świeczki mówi nam, że cena zamknięcia dla perio-

du była wyższa niż cena otwarcia.
Czerwony kolor świeczki mówi nam, że cena zamknięcia była niż-

sza niż cena otwarcia.
Jeśli ze świeczki wychodzi „knot” (wick), który wystaje kawałek po-

nad świeczkę, to oznacza on „high”, a więc najwyższą cenę dla pe-
riodu. Podczas gdy taki sam „knot” wystający w dół oznacza „low”,
a więc najniższą cenę dla periodu (nazywa go się też ogonkiem – ta-
il).
Sztuka interpretowania japońskich świeczników jest sama w sobie

dziedziną nauki i istnieje wiele książek, które na ten temat napisano
przez wieki. To, co na początek należy zapamiętać, to podobieństwa
pomiędzy Candlesticks i Bar Charts, gdyż podstawowe informacje,
jakich nam udzielają, są identyczne, różnicą są wszystkie te dodatko-
we informacje, których w Bar Charts nie ma.
Dlatego te Candlesticks określane są często żartobliwie jako „Bar

Charts on Steroids”. Uważam, że warto im się dokładniej przyj-
rzeć, zanim rozpoczniesz swoją „karierę” tradera.
9.1.1. Japanese Candlesticks
Od czasu introdukcji metoda ta przeszła długą drogę, stając się pod-

stawowym instrumentem analizowania rynków finansowych. Duży
wkład w adaptację tej metody do potrzeb handlu instrumentami fi-
nansowymi włożył niejaki Steve Nison, opisując ją w swojej książce:

● str. 282
„Japanese Candlestick Charting Techniques”. Candlesticks zawie-

rają w gruncie rzeczy te same informacje co Bars, lecz lepiej określają
relacje pomiędzy cenami otwarcia i zamknięcia dla wybranych perio-
dów.
Te cienkie „knoty” pokazują odchylenia cenowe w wybranych prze-

działach czasu, podczas gdy ta gruba część – ”świeczka” – w środku
pokazuje cenę otwarcia i zamknięcia oraz kierunek rynku.
Jeśli cena zamknięcia jest wyższa niż cena otwarcia, to ko-

lor świeczki może być biały (pusty) lub też niebieski albo
zielony. Jeśli natomiast cena otwarcia jest wyższa niż cena
zamknięcia, to wtedy świeczka jest wypełniona kolorem
czarnym lub czerwonym.
Sama biała świeczka oznacza, że to właśnie kupujący kontrolują

rynek (bullish symbol), podczas gdy czarna świeczka oznacza,
że to sprzedający kontrolują rynek (bearish symbol).

● str. 283
Zaletą tej metody jest to, że określa siłę trendu, co widać po długości
świeczki, dając jednocześnie wskazówki o możliwych zmianach kie-
runków trendu, czego nie pokazują standardowe Bar Charts. Zwróć
też uwagę na to, że Japońskie Świeczniki podają znacznie więcej in-
nych informacji w pozornie prostych diagramach niż jakakolwiek in-
na istniejąca metoda.
Doji pokazuje się wtedy, gdy ceny otwarcia i zamknięcia są dokład-

nie takie same.
Sygnalizuje to niezdecydowany rynek, gdy wypadnie w środku ruchu

cenowego.
Dragonfly to też doji, gdzie ceny otwarcia i zamknięcia są iden-

tyczne, lecz pokazuje się bliżej szczytu aktualnego zakresu cenowego.

● str. 284
Oznacza to możliwą zmianę kursu w górę po kończącym się ruchu

w dół. W ten sposób kontrola nad rynkiem przechodzi z rąk sprzeda-
jących w ręce kupujących.
Młot (hammer) sygnalizuje zmianę kursu po trendzie w dół – kon-

trola przeszła z rąk sprzedających w ręce kupujących. „Uchwyt młot-
ka” musi być przynajmniej 2 razy dłuższy niż sam młotek. Jeśliby się
pokazał zaraz po trendzie w górę (na szczycie), to nazywany jest wte-
dy „wisielcem”.
Taki hanging man jest silnym sygnałem, oznaczającym, że rynek

ruszy w dół.
Nagrobek (tumbstone) definiuje sytuację, gdy ceny otwarcia i za-

mknięcia leżą w pobliżu dolnej części skali cenowej. Znaczenie na-
grobka jest odwrotne i sygnalizuje zmianę kursu w dół, gdy wystąpi
na końcu trendu idącego w górę.

● str. 285
Gdy Dark Cloud (Czarna chmura) pokazuje się po trendzie w górę,

to oznacza to zwrot kierunku w dół (czarne chmury oznaczają nad-
chodzące deszczowe dni).
Piercing Line to dokładna odwrotność Dark Cloud i sygnalizuje

zmianę kursu na zwyżkowy, jeśli wystąpi pod koniec trendu w dół.

● str. 286
Wzór Engulfing składa się z dwóch obiektów (świece bez knotów),

gdzie pierwsza świeca jest całkowicie zacieniona przez tę drugą. Ta-
kie sygnały mają duże znaczenie, gdy występują na końcach silnych
i stabilnych trendów.
Gwiazdy są zbudowane z pierwszej długiej, następnie jednej krótkiej.

Te dwie pierwsze nie mogą na siebie zachodzić (jedynie ich knoty
mogą). The Morning Star jest wzorem oznaczającym „bullish”
kierunek (zmianę kierunku) po trendzie w dół. Pierwsza świeca ma

● str. 287
być czarna, druga ma być mała i leżeć poniżej pierwszej, jej kolor
może być biały lub czarny. Tym dwóm ma towarzyszyć trzecia z dłu-
gim białym korpusem i musi się kończyć powyżej połowy pierwszej
czarnej.
Evening Star jest dokładną odwrotnością Morning Star i oznacza

zmianę kierunku trendu z takiego, który szedł w górę, na taki, który
pójdzie w dół.

●str. 288
Formacja Doji Star jest znacznie słabsza niż Morning czy też Eve-
ning Star.
Doji (krzyż) reprezentuje brak zdecydowania. Dokładnie to samo do-

tyczy następnej formacji, a więc Shooting Star.
Jeśli tak wyglądają, to należy czekać na bardziej zdecydowane po-

twierdzenie sygnału w formie jeszcze jednej świecy, która by się
skończyła poniżej linii środkowej (poziomej).
Świeca taka ma się kończyć w połowie dolnej części białych świec. To

bardzo słaby sygnał, który musi zostać potwierdzony przez jeszcze je-
den sygnał.
Harami – określa osłabienie aktualnego trendu. Należy to trakto-

wać jako ostrzeżenie przed zbliżającą się zmianą kierunku trendu.
Harami znaczy „ciężarna” i określa dość wyraźnie to, że coś się „uro-
dzi”.

● str. 289
Rising Method składa się z dwóch dużych białych świec, które od-
dzielają 3-4 małe, czarne kwadraciki spadające po przekątnej. Ta
druga biała świeca powinna być nieco wyższa niż pierwsza.
Nie ma najmniejszej wątpliwości, że to znak bullish (trendu

w górę).
Falling Method składa się z dwóch czarnych świec, które oddziela-

ją 3-4 małe, białe kwadraciki, idące w górę po przekątnej. Ta druga
czarna świeca powinna być nieco niższa niż pierwsza. Ta formacja to
silny sygnał bearish (trendu w dół).
Trading
Tworzenie strategii handlu jedynie w oparciu o Candlesticks jest

możliwe, ale nie rekomendowałbym tego, gdyż należy je uzupełniać
jakimiś indykatorami, które dają bardziej zdecydowane techniczne
potwierdzenie sygnałów.

●str. 290
9.3. Trading z Japońskimi Świecznikami
W podrozdziale powyżej wyjaśniłem, jak się interpretuje podstawo-

we konfiguracje japońskich świeczników. Teraz przyjrzymy się bliżej,
jak metodą tą można się posługiwać w praktyce, a więc w handlu.
Zadanie to nie jest tak proste, gdyż Candlesticks nie tylko należą do
najstarszych metod, lecz jednocześnie do najbardziej skomplikowa-
nych ze względu na ich ogromną liczbę możliwości interpretacyj-
nych.
Jak już wspominałem, to nie jest jedynie prosta metoda analizowa-

nia rynku, lecz jedyny w swoim rodzaju język animowany, przy po-
mocy którego malowano obrazy rynku w całej ich kompleksowości.
Candlesticks opowiadają historie bez końca… Ucząc się jedynie tego
języka symboli, można naprawdę zdziałać wiele.
Zanim będziemy kontynuować, powtórzymy podstawy.

● str. 291
Świeczki składają się z korpusu (body) oraz górnych (upper) i dol-

nych (lower) knotów (wick). Jednak nie wszystkie świece mają
knoty, niektóre też nie mają korpusu.
1. Sama niebieska świeczka oznacza, że to właśnie kupujący

kontrolują rynek (bullish symbol). Cena była w drodze do góry,
gdy świeczka powstała, było więc więcej kupujących niż sprzeda-
jących.
2. Czerwona świeczka oznacza, że sprzedający kontrolują rynek
(bearish symbol). Oznacza to, że było więcej sprzedających niż
kupujących i dlatego cena spadła.
Gdy np. low jest zarazem ceną zamknięcia, to nie będzie dolnego
knota. Jeśli high jest też ceną zamknięcia, to nie będzie górnego kno-
ta. Szczyty knotów (upper and lower wicks) określają najwyższą
i najniższą cenę dla periodu.
Jeśli cena zamknięcia jest wyższa niż cena otwarcia, to kolor świeczki
może być biały (pusty) lub też niebieski albo zielony. Jeśli natomiast
cena otwarcia jest wyższa niż cena zamknięcia, to wtedy świeczka
jest wypełniona kolorem czarnym lub czerwonym.

● str. 292
Pamiętaj więc, że:
Cena zamknięcia dla bullish candle leży zawsze wyżej, niż cena
otwarcia, podczas gdy dla bearish candle leży zawsze niżej niż ce-
na otwarcia!
Decision i Indecision Candles
Pełnej długości świece traktowane są jako „decision candles”. Ta-

ka świeca mówi nam, że rynek zdecydował się iść w jakimś określo-
nym kierunku. „Indecision candles” to takie, które nie mają kor-
pusu albo mają, ale bardzo krótki. Te świece sygnalizują, że rynek nie
może się zdecydować co do kierunku akcji. Popatrz, proszę, na rysu-
nek powyżej.
Zwróć uwagę na pierwszą czerwoną świecę, jest długa i zdecydowa-

nie wiedzie w dół, podczas gdy następna traci siłę, sygnalizując nie-
zdecydowanie. Trzecia z kolei to typ doji, a więc długie knoty i nie-
wielki albo żaden korpus, co jest ostrzeżeniem przed zwrotem kursu.
Doji całkowicie potwierdza niezdecydowanie.

● str. 293
Gdy się widzi taką świecę, to sygnalizuje ona, że rynek próbuje zna-
leźć kierunek, co może oznaczać zbliżającą się zmianę trendu. Inde-
cision candles nie dają zdecydowanych sygnałów, jedynie wątpliwo-
ści, więc nie należy opierać na nich swoich decyzji. Gdy się je widzi,
to należy sprawdzić takie sygnały na innych indykatorach technicz-
nych, kontrolując siłę trendu, ewentualny kierunek itd.
Indecision candles występują często, zanim rynek zmieni kierunek.

Dlatego warto na nie zwracać uwagę. Zwróć uwagę na ostatnią świe-
cę, to „bullish-decision candle”, która wystąpiła po doji. Rynek
zdecydował się ruszyć w górę. Zapamiętaj, jak się rozróżnia decision
od indecision candles.
Istnieje taka regułka, którą warto zapamiętać:
Decision candle = większa szansa, że cena będzie kontynuowała

ruch w tym samym kierunku.
Indecision Candle = większa szansa na zmianę kierunku.
Engulfing Candles

● str. 294
Wzór „Engulfing” daje dobre pojęcie o tym, w jakim kierunku ry-

nek zamierza się skierować.
1) Bearish engulfing:
Rynek znajdował się w słabnącym trendzie zwyżkowym.

Raptem czerwona długa świeca „zacieniła” swoim korpusem leżące
przed nią słabe niebieskie. W tym przypadku daje to silny sygnał, że
cena zacznie iść w dół.
2) Bullish engulfing:
Rynek znajdował się w słabnącym trendzie zniżkowym.

Raptem niebieska duga świeca „zacieniła” swoim korpusem leżące
przed nią słabe czerwone. Daje to silny sygnał, że cena zacznie iść
w górę.
Morning Star
Morning Star oznacza najczęściej, że zbliża się koniec trendu idą-

cego w dół.

● str. 295
Cena szła w dół, ale potem wystąpiły dwie „niezdecydowane” świecz-

ki. Na koniec pokazała się silna, zdecydowanie „bullish”świeca, która
pokrywa swoją wysokością minimum 50% pierwszej czerwonej.
Co to oznacza? Gdy wystąpi taka formacja, to prawdopodobień-

stwo tego, że cena będzie kontynuowała swój ruch w górę, jest bar-
dzo duże.
Evening Star
Evening Star oznacza, że aktualny trend w górę zaczyna pokazywać

oznaki zmęczenia i zbliża się zmiana trendu.
Cena idzie w górę, za ostatnią niebieską świecą układa się krótka

„niezdecydowana” (których może być kilka), następnie towarzyszy
im długa czerwona „bearish”, która ma pokrywać minimum 50% wy-
sokości ostatniej niebieskiej.

● str. 296
Co to oznacza?
Gdy utworzy się taka formacja, to oznacza zdecydowaną zmianę kur-

su.
„Tweezer” Top Formation
Tweezer Top powstaje wtedy, gdy rozwój cenowy był zdecydowa-

nie zwyżkowy. Cena osiąga swój najwyższy punkt (przy trzeciej nie-
bieskiej świecy), aby następnie nieco spaść. W ten sposób może po-
wstać jedna czy też kilka niższych czerwonych świec, aby znów na-
brać nieco sił i znów ruszyć w górę – patrz knot drugiej czerwonej
świecy – znajduje się na tej samej wysokości, co ostatniej niebieskiej
(to właśnie ten dubeltowy szczyt). Wtedy to cena zaczyna się na do-
bre cofać, wskazując na zdecydowaną zmianę kursu.
Co to oznacza?
To oznacza, że taki podwójny szczyt jest doskonałym sygnałem zwro-

tu kierunku z długiego na krótki. Może też się wytworzyć trzeci

● str. 297
szczyt, który, gdy zostanie odbity, staje się jeszcze wyraźniejszym sy-
gnałem zwrotu kierunku. Naturalnie, że powstają też odwrotne sy-
gnały zwrotu kierunków, które się określa mianem: „Tweezer”
Bottom Formation, co jest dokładnym lustrzanym odbiciem
„Tweezertop”, oznaczającym zwrot kierunku cenowego z takiego,
który szedł w dół ,na taki, który zaczyna iść w górę.
9.4. Odczytywanie diagramów
Rynek może się poruszać jedynie w górę, w dół lub też zygzakować
horyzontalnie – nic innego. Idąc w jakimś określonym kierunku, nie
robi tego też zdecydowanie, gdyż ma również tendencję zygzakowa-
nia, tworzenia mniejszych trendów w przeciwnym kierunku itd. Gdy
ceny zygzakują w górę, mówi się, że jest to „Bull Market”. Gdy zyg-
zakują w dół, to jest to „Bear Market”. Gdy zygzakują horyzontal-
nie, to wtedy mamy „consolidation” lub też mówi się, że cena jest
„ranging” lub też „channeling sideways”.

● str. 298
Trendy formułują się, gdy większość traderów na całym świecie uwa-

ża, że bieżące dane fundamentalne mówią np. na niekorzyść USD czy
że jen powinien kosztować więcej, niż obecnie kosztuje.
Jeśli stawiają na jena, to zaczynają go kupować (sprzedając dolara),
co oznacza jednoczesny wzrost ceny jena i spadek dla USD.
Gdy wzrasta popyt, to rośnie cena. Sprzedając jakąś walutę, traderzy

zmniejszają popyt i tym samym cenę danej waluty. Jeśli dane funda-
mentalnie nie są zbytnio zdecydowane, to wtedy cena ląduje w stanie
„zawieszenia”, tworząc rynek konsolidacyjny czy też „range” do cza-
su, aż sygnały rynku staną się bardziej wyraźne dla jakiejś waluty,
nadając jej określony kierunek trendu.
Rynek może w niektórych okresach pokazywać zachowania jak po-

wyżej. Gdy główny kierunek trendu fundamentalnego idzie w górę,
to w tym samym czasie występują czasowo dość długie periody braku
aktywności, gdy rynek wpada w range, który może mieć odchylenia
cenowe nawet do 500 pipsów, zygzakujących w górę i w dół.
Taka sytuacja może trwać nawet wiele miesięcy – do chwili, aż nastą-

pi następny break out ceny poza linię supportu lub resistance.

● str. 299
Te pomniejsze trendy (odchylenia) określane są mianem „seconda-

ry trends”, określa się je też mianem trendów korektywnych. Te
zaś dzielą się na jeszcze krótsze pod-trendy, które trwają od kilku go-
dzin do kilku dni.
9.5. Rynki Trending i Ranging
Nie istnieje taki system, przy pomocy którego można by

analizować każde warunki rynkowe.
Na indykatorach trendu traci się pieniądze, gdy się człowiek wpakuje

w rynek „ranging”, gdzie silne zygzakowanie w poziomie może „wy-
ciąć” z rynku większość traderów.
Respect – gdy cena idąc np. w górę dotyka raz po raz linii moving
average, jednak jej nie przecinając, to mówimy, że cena respektu-
je moving average (lub też linię trendu). To bardzo ważny wskaź-
nik, który potwierdza, że cena jest nadal trending.

●str. 300
Whipsaw – piła. Gdy cena porusza się na osi moving average (wartości
średniej), to określa się to często mianem ceny, która piłuje (is whipsa-
wing). Jest to więc cena, która jest ranging.
Divergence – wiele indykatorów ma tendencję imitowania ruchów

cenowych rynku, pokazując podobne sekwencje odchyleń. Zmiana
kierunku następuje dopiero wtedy, gdy indykator nie zdoła powtó-
rzyć ruchu cenowego. Zachowanie takie sygnalizuje osłabienie tren-
du, co z kolei jest znakiem tego, że zbliża się zmiana jego kierunku.
Odbywa się to w następujący sposób:
1. Jeśli ma miejsce trend w górę i cena znów widocznie idzie w górę,

lecz indykator tego dłużej już nie notuje, oznacza to, że ruch ceno-
wy jest już tak słaby, że indykator ignoruje go. Wtedy mówimy, że
następuje tak zwane „bearish divergence” (odchylenie
w dół).
2. Gdy natomiast jest down-trend i cena nadal idzie w dół dosięga-
jąc nowych dołków, lecz indykator zostaje wyraźnie nieporuszony,
to mówimy wtedy, że następuje „bullish divergence”.

● str. 301
Pamiętaj, że takie zachowania muszą zostać potwierdzone przez inne

indykatory, bo jeśli to nie nastąpi, należy je zignorować, gdyż często
występują jakieś określone odchylenia, niemające jednak większego
wpływu na zachowanie rynku.
Failure Swings
Failure swings to odchylenia cenowe, które wychodzą poza strefę

komfortu jako fałszywe wyłamania się poza linie ponad-sprzedaży i
ponad-kupna. Wyłamania takie, nierespektujące granic trendu, są
dość częste. Informują one o tym, że może się zbliżać silniejszy
trend, który stworzy „prawdziwy” ruch cenowy.
Takie zjawiska charakteryzują się tym, że: Dno odchylenia [LL] koń-
czy się poniżej linii ponad-sprzedaży, temu dołkowi towarzyszy jesz-
cze jeden, który jednak już nie jest tak głęboki [HL].

● str. 302
Aby zakończyć ruch cena, musi iść w górę powyżej linii Failure
Swing lub też stworzyć następny szczyt [HH] powyżej linii ponad-
kupna. Temu szczytowi powinien towarzyszyć następny niższy [LH].
Na zakończenie cena musi iść w dół poniżej górnego punktu Failure
Swing.
Takie fałszywe ruchy cenowe w górę i w dół są identyczne z sygnała-

mi zmian trendu, jakie mają miejsce w diagramach cenowych. Taki
sygnał jest silniejszy, gdy drugi szczyt lub dołek też ląduje
poniżej/powyżej linii ponad-kupna czy ponad-sprzedaży.
Triple Divergente (potrójne odchylenie) występuje wtedy, gdy po-

dwójne nie dało wystarczająco silnego sygnału. Cena, zamiast zawró-
cić – idzie jeszcze raz (trzeci) w tym samym kierunku. Z reguły takie
trzecie odchylenie jest wyższe od drugiego, ale nie tak wysokie jak
pierwsze, co definitywnie potwierdza zmianę kierunku trendu.
Patrz rysunek poniżej.

● str. 303
Odchylenie takie nazywane jest mianem Classic Divergence.
9.6. Fibonacci – support i resistance
Fibonacci replacements (powtórki) to sekwencje pewnych cyfr, które

według wyznawców teorii regularnie się powtarzają. Fakt ten zauwa-
żył już w XIV wieku włoski matematyk Leonardo da Pisa Fibonacci,
który w czasie podróży do Egiptu odkrył, że Egipcjanie posługiwali
się pewnymi sekwencjami liczb już tysiące lat wcześniej.
Dziś posługujemy się tymi matematycznymi zależnościami w anali-

zach technicznych, aby zidentyfikować pewne cyklicznie powtarzają-
ce się trendy na rynkach finansowych. Rynek tworzy pewne wartości,
które są istotne, gdyż na ich poziomie leżą punkty wsparcia i oporu,
a więc poziomy support i resistance.
W skrócie można to wyjaśnić w następujący sposób:

● str. 304
Po jakimś większym ruchu cenowym w dół czy też w górę ceny mają
tendencję konsolidowania się, a więc trend ustaje i potem wraca ja-
kaś część minionego ruchu, aby potem znów iść w górę itd.
Gdy ceny dokonują zwrotu, cofając się, powstaje resistance, a więc li-
nia oporu, gdyż dla tych dealerów, którzy obstawili dany kierunek,
nie jest wygodne, aby cena zawróciła, więc stawiają opór, kupując
np. dodatkowe ilości, co zwiększa popyt i cenę itd.
Mechanizm napędzający rynek to dwie przeciwstawne siły, w których

interesie jest mieć dane waluty tańszymi, podczas gdy inni chcą, aby
osiągnęły maksymalnie wysoką cenę.
Te poziomy oporu i wsparcia często wypadają na poziomie,

jaki określają reguły Fibonacci retracements. W handlu
walutami są to dosyć standardowe sekwencje matematycz-
ne, jak:
23,6%, 38,2%, 50% i 61,8%.
Jeśli się pamięta te cyfry, to można łatwo określić, gdzie biegną linie
oporu i wsparcia dla danych par walut. Oznacza się najniższy punkt
wyjściowy danego ruchu cenowego i potem najwyższy. Oblicza ilość
pipsów, jaką ten ruch wykonał, aby potem obliczyć poziomy procen-
towe, gdzie leżą powyższe sekwencje.
Pojęcia resistance i support oznaczają po prostu, że jeśli cena danej

waluty nazbyt pójdzie w górę, to część tego wzrostu jest spowodowa-
na mechanizmem „ponad-kupna”, jest overbought. Co sprawia, że
jak tylko wzrost ustanie, to ceny mają tendencję robienia zwrotu, aby
część tego wzrostu cofnąć.

● str. 305
Jak wspomniałem, rynek jest sterowany dwoma przeciwstawnymi si-

łami. Jedni chcą mieć tańsze waluty, gdyż jako np. importerzy płacą-
cy dolarami chcą kupić dolary jak najtaniej, podczas gdy inni, na
przykład eksporterzy, chcą, aby waluta, którą im zapłacono, była jak
najdroższa, gdyż chcą ją wymienić i zarobić na tym maksymalnie.
Takich grup zainteresowanych jest bardzo wiele, więc przykład z im-

porterami i eksporterami to jedynie drobna wzmianka, gdyż banki,
rządy czy też miliony turystów mają swoje, takie czy inne, preferen-
cje cenowe. Dlatego też te grupy zainteresowanych tworzą silne ten-
dencje, próbując pchnąć dane waluty w jakimś dla nich wygodnym
kierunku.
Inni próbują temu zapobiec, dając mu wsparcie lub tworząc linie

oporu itd. To właśnie te linie czy poziomy resistance i support okre-
śla się przy pomocy metody Fibonacci retracements.
W swojej książce „Liber Abacci” Leonardo da Pisa opisał swoje se-

kwencje liczbowe oraz ich wzajemne zależności. Między innymi są to
takie cyfry, jak: 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89… aż do nieskończo-
ności. Ich zależności są proste. Jeśli dodasz np. 3 do 5, to otrzymasz
8, a więc następną z kolei, dodasz 8 do 13 to otrzymasz 21, która jest
następną w sekwencji itd…
Procentowe różnice między tymi wartościami są następujące: jeśli 34

podzielisz przez 55, to otrzymasz 0,618 itd. Jeśli natomiast tę liczbę
podzielisz przez taką, która leży dwa miejsca z przodu, to otrzymasz
wynik 0,382. Weź na przykład 34 i podziel przez 89, a otrzymasz
0,382.

● str. 306
W zasadzie to nie musisz na temat tej zabawy cyfrowej wiedzieć wię-

cej (wystarczy, że już wiesz, że to sekwencje cyfrowe przy-
rostu kopulujących królików).
Cyfry te jednakże mają wielkie znaczenie dla rynku waluto-

wego, gdyż są jak gdyby psychologicznym mechanizmem
samourzeczywistniania się reguł.
Jak te liczby powstają, jest w zasadzie bez znaczenia, gdyż większość

diagramów ma takie wzory wpisane w oprogramowanie, więc auto-
matycznie obliczają dane poziomy wsparcia i oporu. Jeśli tylko wpi-
szesz wartości, dla jakich ma to zostać obliczone!
Jeślibyś jednak kiedykolwiek musiał te wartości obliczać manualnie,

to robi się to w następujący sposób:
Musisz najpierw określić odległość pomiędzy ostatnią najniższą ceną

dla periodu, który chcesz obliczyć, aby następnie określić najwyższą
cenę dla periodu. Tym sposobem będziesz mógł obliczyć odległość
między nimi.
Popatrz, proszę, na przykład poniżej:
Jeśli najniższa cena dla JPY/USD w danym periodzie wynosiła

119,09, a najwyższa 123,16, to różnicą między nimi będzie wynosiła
410 pipsów. Jeśli obliczysz 38,2% z 410, to otrzymasz 1,56. Jeśli
odejmiesz następnie 1,56 od 123,16, to otrzymasz wynik 121,61 – tak
samo można obliczyć 50% i następnie 61,8%.
Na co przydają się te wszystkie informacje? Zdziwiłbyś się, wiedząc,

w jak dużym stopniu zachowanie rynku jest od tych cyfr uzależnione.

● str. 307
Nikt tak naprawdę nie wierzy w to, że istnieją jakieś związki logiczne
pomiędzy matematyką a rynkami finansowymi czy w ogóle czymkol-
wiek. Jednakże duża liczba traderów oblicza swoje poziomy stopu
i limitów w oparciu o te cyfry i to wystarczy, aby je bardzo poważnie
traktować.
Przejdźmy teraz do ostatniego rozdziału, w którym na-

uczysz się odczytywania kilku najważniejszych metod pro-
gnozowania rynku przy pomocy analiz technicznych.

●str. 308
10. Analizy techniczne jako droga do sukcesu!
10. Analizy techniczne jako dro-

ga do sukcesu!
Już omawialiśmy w pierwszej części tej książki rodzaje rynków,

a więc podział na rynek, który jest „trending”, czyli idący w kierun-
ku trendu, oraz „ranging”, który jest nieokreślony. W przypadku
rynku, który jest „ranging”, potrzebna jest nam specjalna strategia
(Grid Trading), gdyż w tym przypadku analizy techniczne nie na
wiele się przydają.
Natomiast w przypadku rynku, który jest „trending”, można bez

problemów posługiwać się analizami technicznymi. Jeśli się na-
uczysz analizy techniczne czytać i w pełni zrozumiesz to, co mają do
zakomunikowania, staną się niezwykle cennym instrumentem, przy
pomocy którego będziesz mógł szukać potwierdzenia danych funda-
mentalnych i identyfikować trendy.
Jako handlarz walut będziesz zmuszony nie tylko poznać podstawy

analiz technicznych, lecz także wykazać się osobistą kreatywnością,
gdyż każdy doświadczony dealer wypracowuje sobie swój własny styl
i metody, które stają się jego psychologiczną wizytówką.
Dane fundamentalne mówią nam dużo o sytuacji ekonomicznej kra-

jów, sytuacji politycznej, konfliktach czy też kataklizmach, gdyż
wszystko to oddziałuje na kursy walut, co nieraz może wystarczyć do
oceny nadchodzących trendów.
Jednakże same analizy fundamentalne nie mówią nam wiele o cy-

klicznych ruchach rynku, nie ostrzegają przed zmianą trendów, nie
pokazują poziomu popytu na jakieś określone waluty itd.

● str. 309
Rynki instrumentów finansowych są ściśle ze sobą powiązane, żyjąc

jak gdyby własnym życiem. Dlatego też żaden szanujący się dealer
nie powinien ignorować niczego. Dane fundamentalne informują
nas z reguły o krótkoterminowych reakcjach rynku na jakieś określo-
ne wydarzenia, podczas gdy przy pomocy analiz technicznych może-
my przewidzieć długoterminowe trendy.
Nie obawiaj się diagramów
To, co jest wspaniałe w diagramami Forexu, to przejrzystość analiz

w oparciu o ogólne trendy rynku, co czyni ich odczytywanie znacznie
łatwiejszym od tabel np. akcji, gdzie istnieje mętlik raportów o stanie
finansowym poszczególnych firm, plotek i pogłosek, co dostarcza
znacznie większej ilości materiałów do analiz, które muszą przeglą-
dać spekulanci giełdowi.
W ten to sposób, nawet jeśli rynek walutowy może chwilami reago-

wać niezwykle gwałtownie, to jest on łatwiejszy do przewidzenia. Za-
miast analizować rynek dziesiątek akcji i wszystkiego, co na ich war-
tość może wpłynąć, w Foreksie możemy się skoncentrować na jednej
parze walut.
Większość platform walutowych oferuje gotowe pakiety diagramów

z szeroką możliwością robienia ustawień wszelkich parametrów i pe-
riodów, co w zupełności wystarczy do naszych celów. W Internecie
istnieje co prawda wiele firm oferujących dostęp do wspaniałych dia-
gramów, lecz nie jest to aż tak potrzebne.
W pewien sposób analizy techniczne odzwierciedlają w pośredni

sposób wszelkie dane fundamentalne ze swoimi politycznymi i eko-
nomicznymi faktorami, gdyż ceny i popyt na określone waluty są
świadectwem stanu ekonomicznego danej gospodarki.

● str. 310
Czego analizy techniczne nie są w stanie wskazać, to tego, co najgor-

sze, a więc zabezpieczyć nas przed nieobliczalnością gwałtownych
zmian cenowych. Właśnie ten czynnik zaskoczenia probujemy wli-
czyć w naszą strategię z wartością średnią i ograniczyć go do mini-
mum.
10.1. Czytanie diagramów
Gdy klikasz na większość diagramów, bez względu na to, czy to stan-

dardowe „price bars”, czy też „candlesticks”, to ukazuje się małe
okienko z pewnymi podstawowymi wartościami z diagramu:
H = Highest Price (najwyższa cena)

L = Lowest Price (najniższa cena)
O = Opening Price (cena otwarcia)
C = Close Price lub Last Price (cena zamknięcia lub ostatnia)
Jak wspomnieliśmy powyżej, dwa najpopularniejsze typy diagramów

to: Bars Charts lub Price Charts, które są liniowymi wykresami,
określającymi jakieś periody. To umożliwia śledzenie sumy aktywno-
ści rynku w określonych przedziałach czasowych.
Dla przykładu:
Te różnokolorowe linie oznaczają różne periody, tak więc mogą to

być diagramy jednominutowe, pięcio-, piętnasto- itd., aż po tygo-
dniowe i miesięczne. Cechą specyficzną tych diagramów jest ich
wrażliwość na wszelkie impulsy rynku. Tym to sposobem diagramy
jednominutowe wykazują ogromną czułość na wszelkie najdrobniej-
sze akcje rynku, podczas gdy dobowe nie są wrażliwe na małe odchy-
lenia, reagując jedynie na te najbardziej istotne zmiany w kursach
walut.

● str. 311
Każda linia w „bar charts” ma identyczne cechy charakterystyczne,

przekazując nam ważne informacje o rynku. Na początek: najwyższy
punkt linii oznacza najwyższą cenę w określonym przedziale czasu.
Najniższy oznacza najniższą cenę. Kropka po lewej stronie linii poka-
zuje, jaka była cena otwarcia w danym periodzie, natomiast po pra-
wej stronie – jaka była cena końcowa.
Japońskie świeczniki (candlesticks), które są moim faworytem,

przekazują w zasadzie te same informacje, jak bar charts. Różnica
jest taka, że japońskie świeczniki są nieco bardziej zaawansowane,
gdyż funkcjonują jak język migowy rynku, który nam opowiada całą
historię rynku. Candlesticks używano już w Japonii w XVI wieku,
przewidując przy ich pomocy ceny ryżu.
Na temat japońskich świeczników napisano niezliczoną ilość książek,

więc jest to dość obszerny temat, który rozwinę dużo obszerniej
w dalszej części książki, wyjaśniając, jak się te świeczniki odczytuje,
co oznaczają, jak się planuje strategię handlu czy też przewiduje nad-
chodzące trendy, zanim się jeszcze rozpoczną.
Należy na razie pamiętać, że oba typy diagramów pokazują w prakty-

ce te same wartości. Różnice leżą w przedstawieniu graficznym i tym
to sposobem rekomendowalibyśmy candlesticks, gdyż są bardziej ko-
lorowe, co ułatwia odczytywanie danych. W branży dealerzy określaj-
ą żartobliwie japońskie świeczniki mianem „bar charts na stero-
idach”.
Sekwencje diagramów i periody
Odnosi się to w gruncie rzeczy do czasu pomiędzy cenami open i clo-

se. Na diagramach, z którymi będziesz mieć styczność, są dwie na-
stawne skale czasowe, tak więc można patrzeć na sekwencję pięcio-

● str. 312
minutową (oznacza to, że na diagram co pięć minut jest nanoszona

aktualna cena rynkowa) na skali np. dwudniowej.
Może to być sekwencja jednogodzinna na skali dwutygodniowej itd.
Różnice te są ważne, bo posługując się np. długoterminową strategią,

a więc wyłapując te większe i stabilniejsze trendy, posługujemy się
większymi sekwencjami czasowymi, np. godzinną sekwencją na tygo-
dniowej skali.
Jednakże w chwilach, gdy się otwiera czy też zamyka transakcję, na-
leży popatrzeć na znacznie mniejszą skalę, aby ocenić te mniejsze od-
chylenia rynku, gdyż to może nam przynieść nieco więcej zysku
z uwagi na te małe odchylenia, których na dużej skali nie widać!
10.2. Analizy fundamentalne czy techniczne?
Nie ma najmniejszej wątpliwości, że fundamentalne analizy, które

się opierają na rzeczywistych wydarzeniach politycznych czy ekono-
micznych, posiadają ogromny wpływ na kursy walut i kierunki nad-
chodzących trendów. Dla nas, mniejszych spekulantów, dostęp do
informacji jednak jest nieco ograniczony.
Chodzi tu po prostu o to, że najwięksi aktorzy na rynku, wielkie ban-

ki, firmy brokerskie, banki centralne itd., posiadają własne związki
z całą siecią kontaktów w kręgach politycznych i finansowych, co
sprawia, że wiedzą o wszystkim nieco wcześniej, a to daje im ogrom-
ną przewagę czasową.
Jak można zrozumieć, korzyści z takich informacji są ograniczone,

lecz zawsze będzie istniała jakaś część nieoczekiwanych wydarzeń

● str. 313
z ostatniej chwili, których nikt nie mógł przewidzieć czy też usłyszeć
od kolesia, który akurat pracuje w Ministerstwie Finansów.
Takie wydarzenia potrafią postawić na głowie cały rynek w sekun-

dach. Dlatego też nigdy nie można ignorować analiz fundamental-
nych czy nawet niepotwierdzonych plotek politycznych.
Popatrzmy na krotką wypowiedź Bruce'a Kovnersa, jednego z bar-

dziej znanych analityków rynku w USA:
Pytanie:
Czy masz zawsze zwyczaj opierać się na fundamentalnych anali-

zach, gdy planujesz strategię handlu na nadchodzący dzień?
Odpowiedź:
Zawsze opieram swoje decyzje na tym, jak wygląda rynek. Nigdy

nie opieram swoich decyzji jedynie na analizach technicznych. OK,
posługuję się technicznymi analizami na dużą skalę i to jest wręcz
wspaniałe, lecz nigdy nie obstawiam jakiejś pozycji, zanim się nie
dowiem, dlaczego rynek reaguje tak, a nie inaczej, a tego można się
dowiedzieć jedynie z danych fundamentalnych.
Istnieje wiele kontrowersyjnych poglądów na temat tego, co jest lep-

sze. Istnieją też fanatyczni wyznawcy analiz technicznych, którzy
twierdzą, że mogą z nich odczytać przyszłość.
Analizy techniczne opierają się na minionych wydarzeniach (nawet

jeśli to było coś, co się wydarzyło 5 minut temu). Naturalnie, że moż-
na porównywać to, co się dzieje z analogicznymi wydarzeniami
z przeszłości, gdyż rynki są cykliczne. Jednakże nie istnieje żadna

● str. 314
gwarancja, że miniona reakcja rynku na podobne wydarzenia będzie

identyczna w przyszłości.
Dlatego też nie można się ślepo opierać na minionych reakcjach ryn-
ku w ocenie nadchodzącego dnia. Zamiast się ślepo opierać na takich
prognozach, powinniśmy brać je pod uwagę, lecz posługiwać się wła-
sną inteligencją i zdrowym rozsądkiem.
Istnieje takie troszkę złośliwe powiedzenie między dealera-

mi:
„You have to use your own intelligence to draw conclusions about

what the past activity of some traders say about the future activity of
other traders”.
Pragnąc stać się odpowiedzialną częścią rynku, należy zawsze spraw-

dzić, czy rynek jest wrażliwy i przegrzany, czy też stabilny i chłodny.
Pamiętaj, że czym więcej wiesz i czym więcej sprawdzisz i zweryfiku-

jesz, tym lepszy będzie Twój rezultat końcowy.
Analizy techniczne starają się odzwierciedlać nastroje rynku i popyt

na określone waluty, co sprawia, że łatwiej jest zidentyfikować nad-
chodzące trendy.
Studiowanie diagramów ma decydujący wpływ na wyniki transakcji.

Prawda jest taka, że dane fundamentalne są jak bijące serce w syste-
mie krwiobiegu, podczas gdy przy pomocy analiz technicznych daje
się postawić diagnozę o stanie zdrowia pacjenta.
Żadnej z tych części składowych nie należy więc ignorować. Codzien-

nie zalewani jesteśmy ogromnymi ilościami informacji, tak politycz-
nych, jak też ekonomicznych. Dowiadujemy się o indeksach cen da-

● str. 315
nych krajów, stanie zatrudnienia, deficytach budżetowych, poziomie

produkcji w przemyśle, kwotach przyrostu, wydatkach budżetowych
i przynajmniej setce innych danych ekonomicznych.
Wszystko to należy w jakiejś mierze brać pod uwagę, gdyż planując

swoją strategię dnia, niczego nie można zbytnio ignorować. Tech-
niczne analizy to w pewnym sensie minione dane fundamentalne,
które zostają wpisane w diagramy we właściwej kolejności. Ważne
jest, by wiedzieć, jak wcześniej reagował rynek w analogicznych sytu-
acjach, gdyż w ten sposób można prześledzić pewne charakterystycz-
ne formy zachowania rynku, co może być pomocne w podejmowaniu
decyzji.
Jednakże uważaj, gdyż historia lubi się powtarzać, ale nie ma naj-
mniejszej gwarancji, że właśnie teraz to uczyni. Diagramy są nie-
zmiernie ważne, ale obserwując dane fundamentalne, można łatwiej
zrozumieć aktualne, jak też przyszłe trendy ekonomiczne.
Bez względu na to, co się wybierze jako swoją osobistą strategię, to

nie powinno się pozwolić na skatalogowanie siebie jako fanatycznego
zwolennika metod technicznych czy też fundamentalnych.
Obie metody mają swoje braki, więc jedynie kompletują się wzajem-
nie. Argumentem na korzyść analiz technicznych jest jeden czysto
psychologiczny fakt, a mianowicie: analizami technicznymi posługu-
je się w jakimś stopniu z pewnością więcej niż 95% dealerów.
Używają tych samych diagramów, metod analizowania, jak też czyta-

ją opinie i tipsy z tych samych źródeł. Fakt ten powoduje, że w ten
oto sposób tysiące dealerów podejmują w jakichś określonych sytu-
acjach te same lub bardzo podobne decyzje, napędzając tym sposo-

● str. 316
bem rynek, a więc czyniąc analizy techniczne samorealizującą się

przepowiednią.
Jest to mechanizm grupowego działania, który pcha rynek tam, gdzie

większość uważa, że ten rynek pójdzie. To taka zabawa w stylu „fol-
low the leader”. Oznacza to po prostu, że rynek zawsze idzie w tym
kierunku, gdzie większość dealerów uważa, że powinien iść w danej
sytuacji. Jak widzisz, to wszystko jest w większej mierze oparte na
psychologicznych mechanizmach, niż na czysto ekonomicznych
przesłankach.
Praktycznym rezultatem takiego stanu rzeczy jest powstawanie me-

chanizmu „napędzania rynku”, gdyż takie grupowe działanie, a więc
obstawianie na te same trendy, powoduje bardzo silne skoki kursów
walut, na czym wszyscy w ten proceder wmieszani zyskują, gdyż to
wszystkim napędza pieniądze na konta.
Na temat analiz fundamentalnych pisałem już dość dużo w pierwszej

części tej książki, dlatego też na tych stronach będziemy głównie
omawiali wszelkie zagadnienia związane ze sztuką odczytywania dia-
gramów i prowadzenia analiz na ich bazie. Mam więc nadzieję, że nie
będzie to nazbyt trudne – jednakże musisz zrozumieć, że każda for-
ma handlu instrumentami finansowymi opiera się na posługiwaniu
się narzędziami, które nam pomagają analizować i przewidywać bie-
żące i nadchodzące trendy.
Są to zawsze jakieś tabele, wykresy i diagramy, więc należy się pogo-

dzić z myślą, że w tym zawodzie nie można tego uniknąć, gdyż stanie
się to częścią składową Twojej pracy.
Jeśli jesteś poważnie zainteresowany zdobyciem najbardziej opłacal-

nego zawodu świata, to będziesz musiał zaakceptować to, że technika

● str. 317
jego wykonywania jest właśnie taka. Zapewniam Cię jednak, że nie

jest to absolutnie takie skomplikowane ani straszne i już po kilku
tygodniach nauki będziesz dość zaradnie poruszał się w tych
zagadnieniach.
Powróćmy na razie do danych fundamentalnych.
Jak dawać sobie radę z dużymi ilościami danych?
Jak czytać i jak potem interpretować ten niekończący się strumień

informacji?
Gdy dane fundamentalne są przygotowywane do dystrybucji do

wszystkich serwisów, z których korzystają dealerzy, to w pierwszej
kolejności są skracane do formy bardzo małych i konkretnych nota-
tek prasowych, aby nam ułatwić czytanie. W ten to sposób, okrawa-
jąc sedno informacji z niepotrzebnych dziennikarskich wywodów,
otrzymujemy kwintesencję tego, co istotne.
Jednakże dane fundamentalne nie dają nam bezpośrednio żadnych

wskazówek ani nie określają kierunków nadchodzących trendów. To,
co czytamy, musimy sami interpretować, opierając się na doświad-
czeniu, logice czy historii podobnych wydarzeń z przeszłości.
Umiejętność analizowania danych fundamentalnych nie jest więc ta-

ka łatwa, jak nauczenie się analizowania danych technicznych, gdyż
tak naprawdę żadne książki tu zbyt wiele nie pomogą.
Tutaj należy posiadać doświadczenie, a to można zdobyć jedynie

przez lata obserwacji rynku – i pracy.
Dane fundamentalne to taki szary sektor, oferujący duże ilości infor-

macji bez jakichkolwiek wskazówek, jak je interpretować. Na koniec

● str. 318
rynek decyduje się na takie czy inne działanie w oparciu o to, co

większość jego aktorów myślała, że się w danej sytuacji stanie.
Tym to sposobem my sami decydujemy o tym, jakie będzie zachowa-

nie rynku w najbliższym czasie – jest to więc czysta psychologia tłu-
mu. Istnieje wiele serwisów, które oferują już przetworzone dane
fundamentalne, serwując je w formie przetworzonych informacji,
wskazujących na to, jak rynek reagował wcześniej na analogiczne wy-
darzenia i jak powinien zareagować teraz.
Często brzmi to logicznie, jeśli się skorzysta z jednego takiego źródła.

Jednakże gdy się przejrzy kilka, to zdania mogą być skrajnie różne,
co świadczy o tym, że wszystko jest oparte na subiektywnych oce-
nach.
Ekonomiczne wskaźniki, jeśli z takich skorzystamy, opierają swoje

opinie na określeniach typu: może, mógłby, powinien, możliwe itd.
Mówią nam więc, co może się stać, jeśli rynek zareagowałby w okre-
ślony sposób, ale... wszystkie te „ale” i „być może” odzwierciedlają
niepewność metod, potwierdzając jedynie spekulatywność ocen.
Oto mały przykład, jak to może wyglądać.
Wyobraźmy sobie, że korzystamy z czterech indykatorów fundamen-

talnych.
W ciszy poranka, zanim jeszcze otworzymy platformę, sprawdzamy,

co donoszą finansowe dzienniki i internetowe serwisy informacyjne.
To, co czytamy na temat prognoz euro na nadchodzący dzień, może
wyglądać w następujący sposób:
Indykator A: Euro jest nadal pasywne, ale jego cena może wzrosnąć
w ciągu dnia.

● str. 319
Indykator B: Euro jest obecnie pasywne i może tak pozostać do koń-

ca dnia.
Indykator C: Euro jest obecnie pasywne, lecz istnieje możliwość

wzrostu ceny.
Indykator D: Euro jest pasywne, lecz powinno potanieć w najbliż-

szych godzinach.
Czytając takie indykatory, naprawdę nie stajemy się mądrzejsi

w sprawie reakcji rynku. Potem są też te wszystkie inne waluty, któ-
rymi zamierzamy handlować w krzyżówce z euro, więc danych tego
typu będzie znacznie więcej. Jak widzisz, jest to twardy orzech do
zgryzienia i nie będzie aż tak łatwo wyciągnąć z tego jakiekolwiek lo-
giczne wnioski.
To, co pragnę zilustrować, to spekulatywność rynku, dlatego też waż-

ne jest, aby posiadać taką strategię handlu, która by wszystkie te
czynniki niepewności wkalkulowała w system. Takim systemem jest
właśnie Grid Trading!
10.3. Analizy techniczne, czyli jak przepowia-

dać przyszłość
Jak zauważyłeś, w poprzednich rozdziałach naświetliłem nieco różni-

ce pomiędzy obiema metodami analiz, lecz poświęciłem więcej uwagi
analizom fundamentalnym.
W tym rozdziale skupimy więcej uwagi na analizach technicznych.
Już wiesz, że fundamentalne indykatory nie są nazbyt jasne w swoich

prognozach, jednakże nie to jest aż tak ważne, gdyż dane fundamen-

● str. 320
10.3. Analizy techniczne, czyli jak przepowiadać przyszłość
talne to informacje o rynku, o sytuacji politycznej i ekonomicznej, co

pozwala nam zrozumieć ciąg zachodzących wydarzeń. To daje nam
podstawy zrozumienia rynku, a więc podstawy pod wykonanie analiz
technicznych, aby spróbować przewidzieć, co się wydarzy.
Ci dealerzy, którzy w najlepszy sposób potrafią połączyć oba typy

analiz w pewną integralną całość, uzyskują duży przedbieg w stosun-
ku do tych, którzy są jednokierunkowi. Dopatrzymy więc teraz, abyś
w pełni zrozumiał wagę technicznych indykatorów, gdyż to właśnie
one są nam w stanie pokazać, jak rynek zareaguje w najbliższym
okresie, jak też długoterminowo. Należy też zrozumieć, na jakich
psychologicznych podstawach opierają się analizy techniczne.
Oto są 3 najważniejsze prawdy, jakie zatwardziali użytkownicy analiz

technicznych przypisują tej metodzie analiz:
1. „Liczby nie kłamią”
Wszystkie fundamentalne informacje i ich wpływ na rynki finansów

są odzwierciedlane w cenach walut i trendach.
2. „Kursy walut są cykliczne”
Forex działa w oparciu na cyklicznych (podobnych do EKG) tren-

dach, dlatego też najbardziej się nadaje do posługiwania się analiza-
mi technicznymi.
3. „Historia się powtarza”
Historia i reakcje ludzi w analogicznych sytuacjach są łatwe do prze-

widzenia. Dlatego też dane techniczne, które działają w oparciu o mi-
nione wydarzenia, są bardzo wiarygodne, jeśli się tylko nauczymy je
odczytywać.

● str. 321
Brzmi to jednak troszkę tak, jak gdybyśmy mieli Świętego

Graala lub źródło prawdy
Jest w powyższych twierdzeniach nieco prawdy, lecz traktowanie ich

jako dogmatów jest poważną przesadą. Należy pamiętać, że jeśli się
jest w stanie przewidzieć kierunki trendów, to uzyskuje się duży stra-
tegiczny przedbieg.
Indykatory techniczne są szczególnie ważne wtedy, gdy jesteśmy za-

lewani ogromnymi ilościami danych fundamentalnych, które czynią
niejasnym obraz rzeczywistości. To tak, jak z wycieczką do lasu.
Tkwiąc w gąszczu, nie widzi się lasu, który widać jedynie z pewnego
dystansu.
W jaki więc sposób analizy techniczne mogą nam pomóc

w określeniu trendów?
To dobre pytanie i postaramy się na nie odpowiedzieć w tej części

książki.
Najpierw jednak chcemy się upewnić, że rozumiesz jedną zasadniczą

rzecz, a mianowicie, że jeśli nawet w tym kursie nauczysz się prak-
tycznie wszystkiego, co niezbędne, aby zostać doskonałym dealerem,
gdy poznasz zasady posługiwania się diagramami, nauczysz się od-
czytywać indykatory, planować swoje strategie, posługiwać się wielo-
ma wypróbowanymi systemami i metodami handlu, to wszystko to
nadal nie będzie Świętym Graalem, którego posiadanie dałoby odpo-
wiedź na wszystkie pytania, stając się źródłem prawdy.
Musisz pamiętać, że pomimo całej doskonałości wielu metod, zawsze

poza wszystkim będzie istniał czynnik ludzki z miejscem na nieocze-
kiwane wydarzenia. Pamiętaj, że wszystko może się zawsze wydarzyć

● str. 322
i dlatego ostrożność i zabezpieczanie każdej transakcji funkcjami au-

tomatycznego stopu są pierwszą zasadą Forexu.
Następną regułą jest samodyscyplina, która jest podstawą handlu.

Wszystko opiera się na skrupulatności i dokładności, które muszą się
stać nawykami. Odstąpienie od swoich reguł może oznaczać opusz-
czenie gardy, co wiedzie do katastrofy. Bez samodyscypliny i umie-
jętności kontrolowania swoich emocji nigdy nie zaistniejesz na rynku
Forexu!
Na koniec: musisz być zawsze gotowy na to, że możesz w każdej

chwili stracić. Możesz stracić nawet znaczną część swojego konta, co
musisz traktować jako stan naturalny, gdyż wszyscy dealerzy od cza-
su do czasu tracą. Musisz się po prostu nauczyć z tym żyć, bo stanie
się to częścią Twojego życia.
OK, teraz, gdy już wiesz, że nic na tym świecie nie jest aż tak pewne,
przejdziemy do ogólnych informacji na temat technicznych indyka-
torów. Rolą indykatorów jest potwierdzenie tego, co już widzisz, gdyż
wiesz z danych fundamentalnych, że będzie się dziać. Musisz naj-
pierw słuchać rytmu serca, jakim bije rynek, aby dopiero potem po-
sługiwać się instrumentami diagnostycznymi w celu określenia stanu
pacjenta.
10.4. Indykatory techniczne i jak się nimi po-

sługiwać
Większość indykatorów naświetla pewne aspekty zachowania rynku.

Nowicjusze mają częstokroć tendencję do traktowania swoich ulu-
bionych indykatorów tak, jakby miały jakieś nadprzyrodzone moce.

● str. 323
10.4. Indykatory techniczne i jak się nimi posługiwać
Prawda jest taka, że większość indykatorów spełnia pewne funkcje,

lecz żaden z nich nie jest bezbłędny.
Zazwyczaj należy się posługiwać dwoma, najwyżej trzema, aby otrzy-

mać potwierdzenie swoich sygnałów. Należy studiować ich zachowa-
nie przez jakiś czas, aby w pełni zrozumieć ich reakcje.
Umiejętność posługiwania się indykatorami jest cenną sztuką, więc
warto potraktować kwestię nauczenia się ich interpretacji bardzo po-
ważnie.
Wybieraj takie kombinacje indykatorów, które by kompletowały się

nawzajem, nie ma więc sensu analizowanie 3 rodzajów indykatorów,
które opierają się np. na cenach otwarcia, gdyż będą tylko potwier-
dzały siebie nawzajem.
W takim przypadku wyborem mają być: ceny otwarcia, objętość

transakcji i np. kierunek trendu, gdyż te kompletują się wzajemnie.
Posługuj się też diagramami, które pokazują rynek w większej per-
spektywie niż ten, w którym wykonujesz transakcje. Da Ci to lepszy
wgląd w bardziej długoterminowe trendy.
Zwróć uwagę, że lista poniżej jest już pokaźnie skrócona, gdyż jest
ich w rzeczywistości wiele więcej, lecz do naszych potrzeb
posługujemy się jedynie takimi, które są nam najbardziej przydatne
i które są podkreślone na naszej liście, tym bardziej że przynajmniej
połowa istniejących metod wcale nie nadaje się do analizowania
rynków walutowych.
Zwróć też, proszę, uwagę na to, że większość oryginalnych nazw

angielskich świadomie pozostawiam takimi, jakimi są, gdyż i tak
będziesz musiał się nauczyć nimi posługiwać.

● str. 324
10.4. Indykatory techniczne i jak się nimi posługiwać
10.4.1. Indykatory rynku
Market indicators
1. Trend Indicators, do których należą wszystkie typy Moving Ave-

rage.
2. Momentum Indicators mierzą ilość wykonywanych transakcji
w odniesieniu do cen.
3. Volume Indicators pokazują siłę danych trendów.
4. Volatility Indicators potwierdzają zachowanie cen.
Market Indikators służą do oceny całej aktywności rynku lub też

określają jakiś jego wycinek.
Dzielą się na:
1. Indykatory ekonomiczne.
2. Indykatory sentymentu (określające psychologiczne
aspekty rynku).
3. Ceny/objętość, oceniające rynek walutowy jako całość.
10.4.2. Indykatory trendu
Trend-indicators
Bar Charts – ich rolą jest pokazanie obiektywnego kierunku tren-

dów, wskaźnik ceny jest zaokrąglany, prezentując prostą linię podob-
ną do Moving Average, która wskazuje kierunek trendu. To są tak
zwane trend following indicators, gdyż dopasowują się do ryn-
ku.

● str. 325
Trending kontra Ranging Markets
Większość indykatorów nie przydaje się na wiele, gdy rynek jest

„ranging”, gdyż szybkie ruchy cenowe zygzakujące w górę i w dół
„dopilnowują” traderów z ich pozycji. Dlatego też ważne jest, aby
najpierw dokładnie zidentyfikować typ rynku, tak aby wiedzieć,
z jakim rynkiem ma się do czynienia.
Jedyne indykatory, które się jako tako nadają do analizo-

wania „szybkiego” rynku typu „ranging” to indykatory mo-
mentum.
Typy indykatorów trendu
 Moving Average – Closing Price

 Moving average
 Two Moving Averages
 Three Moving Averages
 Moving Average Oscillator
 MACD
 MACD Histogram
 Trix Indicator
 Smoothed Rate of Change
 Moving Average - Overbought / Oversold
 Price Envelope
 Bollinger Bands
 Directional Movement System
Systemy stopu i zwrotu (wskazują zmiany trendów)
 Parabolic SAR (porównuje ceny zamknięcia z MA)

 Detrended Price Oscilator

● str. 326
 Price Averages
 Median Price
 Typical Price
 Weighted Close Price Comparison
 Price comparison
 Price Ratio
 Price Differential
10.4.3. Momentum Indicators
Najczęściej używane indykatory tej klasy to:
 Momentum
 Rate of Change
 Relative Strength Index (RSI) / Stochastics
1. Momentum
Ma pewne słabości i nie jest zbyt przydatny dla Forexu. Porównuje

ceny zamknięcia poprzedniego dnia do trendów, więc nie warto tej
metody dyskutować.
2.Rate of Change
Porusza się jako wykres procentowy na osi zerowej, lecz i ta meto-

da nie jest zbyt przydatna w Foreksie.
3.Stochastics
RSI czy też Stochastics porusza się na skali osi zerowej (jak powy-
żej), lecz jest znacznie dokładniejsza niż Rate of Change i znacznie
mniej wrażliwa na „zakłócenia”. Porównuje ceny w danych okre-
sach na zasadzie: wysoka cena minus niska, podając wyważoną

● str. 327
średnią. Wielu użytkowników preferuje indykatory Slow Stocha-

stics, które podają bardziej zaokrąglone wartości, co czyni je bar-
dziej godnymi zaufania.
10.4.4. Volume-Indicators
To indykatory objętości, których celem jest potwierdzenie siły wła-

śnie rozwijających się trendów.
Jeśli brak jest tej siły (czy też wigoru), to interpretuje się to jako os-
trzeżenie przed zwrotem trendu. Wiele z tych bardziej zaawansowa-
nych indykatorów porównuje średnie cenowe z objętością (tu ilością)
wykonywanych transakcji. Poniżej podaję listę tych najważniejszych,
lecz nie spełniają one żadnej większej funkcji w handlu walutami,
gdyż ten faktor, na którym się opierają, a więc wielkość wykonanych
transakcji w jakimś określonym okresie, nie jest znany w Foreksie.
Typy indykatorów objętości (volume indikators)
 Rate of Change
 Volume Oscillators
 On Balance Volume
 Price and Volume Trend
 Force Index
Porównują ceny:
 Range och Volum

 Accumulation Distribution
 Chaikin Oscillator
 Money Flow Index
 Chaikin Money Flow

● str. 328
 Ease of Movement
10.4.5. Volatility-Indicators
Wspólnie z indykatorami pojemności służą do identyfikowania za-

chowań cen. Indykatory te określają siłę (wigor) trendów, ostrzega-
jąc przed możliwymi wyłamaniami się cen (break outs).
Jeśli dany trend nie wykazuje mocy, wtedy może to oznaczać zbliża-
jący się zwrot trendu.
Typy tak zwanych Volatility Indicators
Opierają się na dziennych odchyleniach cen (wysokie minus niskie).
 Chaikin Volatility
 Volatility Ratio
 Average True Range
Porównuje ceny z Moving Average
 Volatility
 Bolinger Bands
Zwróć, proszę, uwagę na to, że w tej książce dyskutujemy jedynie te

metody analiz, które mogą mieć jakąś przydatność w identyfikowa-
niu trendów i ich siły, a więc tego, co może nam być przydatne w po-
sługiwaniu się naszymi metodami handlu.
Indykatory trendu i jak się nimi posługiwać.
Zaczniemy od łagodnego wstępu, wyjaśniając, jak różne indykatory

funkcjonują. Pokażemy wiele diagramów z wpisanymi detalami, tak
że będzie Ci łatwiej zrozumieć arkana sztuki odczytywania ich. Poni-

● str. 329
żej jest lista tych najbardziej popularnych i niezbędnych – z komen-

tarzami, jak się je odczytuje.
10.5. <<< Moving Averages (MA) >>>
O ile się wierzy w zasadę, że „trend jest Twoim przyjacielem”, to Mo-

ving Averages są wtedy najbardziej przydatne, gdyż to MA w swoich
kilku postaciach najlepiej określa trendy, ich stabilności, jak też
ostrzega o nadchodzących zmianach kursów walut. MA pokazują, ja-
ka była przeciętna wysokość cen w różnych periodach.
Jest tu więc mowa o indykatorach określających średnią cen.
Określane są mianem Moving Averages, gdyż pokazują średnie ceny, co jest też
ich słabością, gdyż nie mówią wiele o tym, co się aktualnie dzieje. Zapobiec temu
można wybierając krótkie przedziały czasowe, jak np.15-minutowe. Tym
sposobem można uczynić je dość wrażliwymi na sygnały, jakie otrzymują z rynku.
Natomiast indykatory nastawione na godzinne czy nawet dobowe średnie mają
bardzo małą wrażliwość na wszelkie drobne odchylenia, co czyni je doskonałymi
instrumentami do określenia średnioterminowych trendów.
Ta charakterystyczna cecha MA jest wykorzystywana do określania stabilności
trendów, jak też do przewidywania zmian kursów. Metoda posługiwania się MA
polega na tym, że w ten sam diagram wpisuje się 2, 3 czy nawet znacznie więcej
indykatorów, gdzie każdy przedział czasowy (każda linia wykresu) ma inną barwę.
Tym sposobem wpisuje się jednocześnie w diagram 15-minutową krótką, 1-go-
dzinną średnią i np. 4-godzinną długą, jeśli naturalnie zajmujemy się handlem
dnia. Jeśli natomiast jest to obstawianie długoterminowych trendów, to mogą to
być takie wartości, jak 2 godziny, doba i np. tydzień.
W ten sposób wykresy tych wartości leżą w tym samym diagramie krzyżując się
nawzajem w zależności od zmian kierunków cen. Jest to bardzo logiczne i proste,
popatrz, proszę, na załączony diagram. Jest to tak zwany diagram z Tree moving
averages, który w tym przypadku jest długoterminowym rynkiem akcji, lecz jest
to bez większego znaczenia, jaki typ rynku się analizuje.
Te 3 linie w handlu walutami mogą mieć mniejsze sekwencje czasowe, jak np.:
Szybka fioletowa o dużej wrażliwości leży najwyżej (5-minutowa).
Żółta średnia leży w środku (30-minutowa).
Powolna niebieska najniżej (2-godzinna).
Krótko mówiąc, zawarte w nich wartości reprezentują zmiany cen w podanych
sekwencjach czasowych. Dlatego też 5-minutowa jest znacznie wrażliwsza niż np.
30 minutowa itd..

● str. 330
Punkty, w jakich określone różnymi kolorami linie się krzyżują, są punktami,

gdzie stabilność trendu słabnie, co indukuje zmianę kursów. Oznacza to więc, że
punkty te dają sygnały, kiedy obstawiać lub też kończyć swoje transakcje. W
praktyce oznacza to:
Patrz na punkty w diagramie:
1) Zamykasz długie pozycje, gdy szybka fioletowa linia znajdzie się

poniżej żółtej średniej, a nawet niebieskiej powolnej.
2) Otwierasz długą pozycją tak szybko, jak żółta średnia znajdzie się
ponad niebieską, a szybka fioletowa znajdzie się ponad żółtą. Odci-
nek pomiędzy punktem 2 a 3 indukuje silny stabilny trend w górę,
gdyż linie się nie stykają.
3) Zamknij długie pozycje, gdy szybka fioletowa znajdzie się poniżej

żółtej średniej.

● str. 331
4 i 5) Punkty 4 i 5 nie pokazują żadnego określonego trendu, gdyż

kursy zygzakują jak zęby piły, więc można łatwo zostać „wyciętym”
z takich transakcji. Jeśli te skoki są duże, to można co prawda
uchwycić parę czy kilkadziesiąt pipsów tu i tam, lecz wiąże się to za-
wsze z większym ryzykiem, więc lepiej odczekać do chwili, aż sygnały
określające kierunek następnego trendu będą zdecydowanie silniej-
sze.
6) Otwierasz długą pozycję, gdyż sygnały na stabilny trend w górę są

znów silne. Przy punkcie 6 szybka fioletowa linia znów położyła się
powyżej żółtej.
Zwróć, proszę, uwagę na to, jak wyraźny jest wskaźnik kie-

runku między punktami 2 i 3, a więc tam, gdzie trend idzie
stabilnie w górę. Jednakże powyżej punktu 3, gdy cena za-
czyna wchodzić w range, MA już nie przydaje się na wiele,
gdyż zaczyna zygzakować, podając masę fałszywych sygna-
łów. To właśnie tu nasza strategia z wartością średnią za-
czyna być najbardziej przydatna!
Tu można zauważyć, jak łatwe i wyraźne są sygnały, jak MA daje sy-

gnały, kiedy należy otwierać i zamykać transakcje itd... Reguły są
proste: gdy linia o największej wrażliwości, a więc fioletowa, ułoży
się poniżej linii powolnych (tu: żółtej i niebieskiej) ,oznacza to short
trend, jeśli natomiast leży nad nimi, to jest to stabilny long trend.
Czysto matematycznie istnieją 3 rodzaje MA, a więc: Simple MA, Li-

near Weighted MA i Exponentially Smoothed. Z nich wszystkich ten
ostatni jest najlepszy, gdyż pokazuje zaokrąglone wartości, co czyni
go wrażliwszym na ostatnie różnice cenowe.

● str. 332
10.6. <<< MACD >>>
10.6. <<< MACD >>>
Moving Average Convergence Divergence (zwężające i rozsze-

rzające się) to typ MA, który jest bardziej dokładny i lepiej pokazuje
sygnały otwarcia. Jest to w gruncie rzeczy nieco rozbudowany sys-
tem z dwoma wartościami MA. To, co robi, to po prostu mierzenie
odległości między tymi dwoma liniami. Sygnały są odczytywane, gdy
wartości MA krzyżują się z linią kontrolną.
Ten indykator został opracowany przez Geralda Appela, co opisał

w książce: „The Moving Average Convergence Divergence Trading
Method”. MACD Appela pokazywał wartości na 26-dniowym indyka-
torze MA oraz 12-dniowym, podczas gdy 9-dniowy służył jako linia
kontrolna.
Oznacza to, że jeśli MACD wyląduje pod tą linią, to jest to sygnał, aby
sprzedawać „go short”, jeśli natomiast ją przekroczy i leży nad nią, to
oznacza kupuj „go long”.
Muszę podkreślić, że Gerald Appel zajmował się handlem akcjami,

dlatego też posługiwał się tak wysokimi wartościami. W handlu wa-
lutami można jednak zmniejszyć te wartości, dopasowując je do swo-
jego stylu.
Najpierw musisz sprawdzić, czy cena jest trending. Jeśli MACD jest
płaskie i leży blisko linii zerowej, to rynek jest ranging i sygnały
MACD nie są nazbyt przydatne.
Rynek Trending
 Go long, gdy linia MACD przekracza linię sygnałową od dołu.

 Go short, gdy linia MACD przekracza linię sygnałową od góry.

● str. 333
10.6. <<< MACD >>>
Sygnały są o wiele silniejsze, jeśli można zidentyfikować jedną

z dwóch rzeczy:
 linie najpierw oddalają się od siebie, albo

 powstaje silny ruch cenowy powyżej albo poniżej linii kontrolnej
(zerowej).
Jeśliby powstało rozszerzenie (divergence), nie powinieneś otwie-

rać długiej pozycji, jeśli ten sygnał leży nad linią zerową, albo
otwierać krótkiej pozycji, jeśli leży pod linią zerową. Postaw
stop/loss kawałeczek poniżej ostatniego dołka, gdy obstawiasz long,
albo też ostatniego szczytu, gdy obstawiasz short. Przykład poniżej
pokazuje kursy akcji Microsoft. U góry jest diagram cenowy, podczas
gdy MACD leży pod nim. Taka kombinacja diagramów ułatwia od-
czytywanie i zrozumienie zachowania rynku. Zwróć uwagę, jak przej-
rzyste i łatwe do zidentyfikowania są sygnały.
Microsoft Corporation chart with: MACD, and MACD si-

gnal line.

● str. 334
10.6. <<< MACD >>>
1. Go short [S], gdy MACD przekracza linię sygnałową od góry po

zatoczeniu łuku.
2. Go long [L], gdy MACD przekracza linię sygnałową od dołu.
3. Silny sygnał go short [S], gdy MACD przekracza linię sygnałową
od góry. Prosta linia pomiędzy punktami 1 i 3 pokazuje kierunek
trendu (bearish trendline).
4. Można zaryzykować i postawić long [L], gdy MACD sygnalizuje,
że ceny są pasywne (range trading). Dla bezpieczeństwa jednak
lepiej poczekać, aż się utworzy nowy wyraźny trend.
5. To samo jest tutaj.
6. Zacznij znowu obstawiać long.
Dokładnie tak, jak w innych diagramach, dealerzy śledzą MACD, aby

zidentyfikować wczesne sygnały wskazujące na to, że linie cenowe
zaczynają od siebie odbiegać. Jeśli MACD zaczyna iść do góry, pod-
czas gdy cena nadal jest dość stabilna albo idzie troszkę w dół, ozna-
cza to, że zbliża się czas, aby zaczynać „kupować” (go long).
I odwrotnie, jeśli MACD linia idzie w dół, podczas gdy cena jest sta-
bilna, albo idzie troszkę w górę, to znaczy, że zbliża się czas „sprzeda-
wania” (czy też obstawiania short).
10.6.1. MACD Histogram
Sygnały z indykatora MACD – towarzyszą rozwojowi cen. MACD hi-

stogram próbuje określić właśnie ten fakt poprzez określanie odle-
głości pomiędzy MACD a linią sygnałową. W ten oto sposób histo-
gram określa już zawczasu nadchodzące zmiany trendów.
Sygnały takie nie są aż tak wiarygodne, dlatego też należy szukać po-
twierdzenia zmiany trendu w innych indykatorach. Pamiętaj też, że
MACD histogram nadaje się tylko do analizowania rynku, który jest

● str. 335
10.6. <<< MACD >>>
trending, gdyż identyfikuje doskonale dłuższe cykliczne ruchy

cenowe, choć istnieją pewne wyjątki. Przy tym rodzaju rynku
posługuj się zawsze funkcjami stop/loss.
Ranging Market
Sygnały mogą być dość silne, nawet w takiej sytuacji, gdy:
 Jest bullish (idący w górę) rozszerzający się wzór na histogramie

lub
 sygnały powstają daleko od linii zerowej. Ignoruj sygnały, które
leżą zbyt blisko „0”.
 „Go long” tak szybko, jak MACD histogram znajduje się ponad li-
nią „0” i zamykaj pozycje tak szybko, jak otrzymasz sygnał, że na-
leży „go short”.
 „Go short” tak szybko, jak MACD histogram znajdzie się pod linią
„0” i zamykaj transakcje tak szybko, jak otrzymasz sygnał, aby „go
long”
Trending Market
Należy obstawiać zawsze w kierunku trendu. Sygnały, które leżą

w pobliżu linii „0”, można akceptować jedynie wtedy, gdy istnieje
zdecydowany trend.
 Go long, gdy MACD histogram znajdzie się ponad „0”.

 Go short, gdy MACD histogram znajdzie się poniżej „0”. Posłuż
się indykatorem trendu, jak np. MA, aby zdecydować, kiedy za-
kończyć transakcję.

● str. 336
10.6. <<< MACD >>>
Przykład:
Intel Corporation pokazany w MACD histogramie i z (niebieską) 21-

dniową linią EMA (Exponential Moving Average). Pod diagramem
cenowym znajduje się histogram.
1. Cena jest „ranging” – co pokazuje niebieska linia MA. Go long

[L], gdy histogram zacznie iść w górę, będąc jeszcze kawałek poni-
żej linii „0”. Umieść stop/loss poniżej ostatniego dołka.
2. Go short [S] tak szybko, jak histogram zacznie iść w dół. Umieść
stop/loss ponad ostatnim szczytem.
3. Go long [L], gdy histogram zawróci i zacznie iść w górę. Umieść
stop poniżej ostatniego dołka.
4. Go short [S] tak szybko, jak histogram zawróci w dół. Umieść stop
ponad ostatnim szczytem.
5. Ignoruj sygnały, gdy histogram leży zbyt blisko „0”.
6. Go long [L], gdy histogram zacznie iść w górę, będąc jeszcze ka-
wałek poniżej linii „0”. Umieść stop/loss poniżej ostatniego dołka.
7. Go short [S] tak szybko, jak histogram zacznie iść w dół. Umieść
stop/loss ponad ostatnim szczytem.

● str. 337
10.6. <<< MACD >>>
8. Go long [L], gdy histogram zawróci i zacznie iść w górę. Umieść

stop poniżej ostatniego dołka.
Cena wyłamała się z „range”, co pokazuje wzrastające MA. Zostaw

pozycję otwartą aż do szczytu przed [X], gdy cena znajdzie się poni-
żej MA.
Ustawienia
Wszystkie wartości w diagramach są nastawne. W diagramie powy-

żej można zobaczyć ustawienia dla rynku papierów wartościowych,
a więc znacznie dłuższych sekwencji czasowych niż to ma miejsce
w Foreksie. W przypadku handlu walutami, ustawienia te są w minu-
tach i godzinach, zamiast dni.
10.7. <<< Bollinger Bands >>>
Bollinger Bands (Tasiemki Bollingera) jako metoda zostały opraco-

wana przez Johna Bollingera i są używane, aby otrzymać potwierdze-
nie sygnałów entrance, a więc kiedy otwierać transakcje.
Tasiemki te pokazują ilość wykonanych transakcji, a więc poziomy

podaży i popytu. Wyjaśnia to pewien mechanizm rynku, którego zro-
zumienie pomaga przewidzieć następne akcje rynku, a mianowicie:
Mechanizmy rynku funkcjonują tak, że w przypadku tworzenia się

jakiegoś określonego trendu liczba wykonywanych transakcji rap-
townie wzrasta, potem rynek jest stabilny, aby jakiś czas przed zmia-
ną kierunek trendu zacząć maleć.
Te zmiany liczby wykonywanych transakcji zaczynają być zauważal-

ne, zanim zmienią się ceny i zanim zmieni się kierunek trendu. Ob-

● str. 338
serwując więc nasilenie wykonywanych transakcji, można przewi-

dzieć, jakie będą następne akcje rynku. Tasiemki pokazują więc po-
ziomy: oversold i overbought, a więc ponad-sprzedaży i ponad-kup-
na w odniesieniu do średnich cen (Moving Average). Bollinger Bands
obliczają specyficzną ilość odchyleń transakcji od poziomu linii ce-
nowej MA. W ten sposób powstają dwie linie wykresu, rozszerzające
się i zwężające względem linii odniesienia, a więc poziomu MA. Ta-
śma ta staje się szersza, gdy ceny (i trendy) są mniej stabilne, i węż-
sza, gdy są stabilne. Bollinger posługiwał się swoimi diagramami,
aby analizować rynek akcji, ale w tym przypadku jest to całkowicie
bez znaczenia, jaki typ rynku analizujemy.
Przykład 1.
Microsoft is charted with 20 day Bollinger bands at 2 standard de-

viations.

● str. 339
W chwili, gdy linie się zwężają, jak w punkcie C, znaczy to, że wkrót-
ce nastąpi „break out”, a więc wyłamanie się rynku w jakimś jeszcze
nieokreślonym kierunku.
Dopiero po ilości wykonywanych w tym momencie transakcji może-

my określić nadchodzący kierunek „zainteresowania”, co daje nam
sygnał nadchodzącego trendu i hasło do obstawiania.
Zwężanie się linii tworzy rodzaj „gardła”, po którym zawsze następu-

je break out. Pierwsza próba wyłamania się jest fałszywa, co tylko
potwierdza intensywność nadchodzącego trendu w odwrotnym kie-
runku.
Ten zielony wykres to ruch cen, który po wybraniu kierunku kładzie

się na górną linię lub leży w jej pobliżu, co świadczy o stabilności
zwyżkowego trendu.
Trend ten kończy się „formalnie” dopiero w punkcie QR, gdy zielony
wykres cenowy dotknie dolnej linii Bollingera, jednakże transakcję
należy zamknąć już wcześniej, gdy tylko poziom wykonywanych
transakcji i poziom cen zaczyna się zmniejszać.
W tym celu posługujemy się indykatorami momentum (Rate of

Change), gdyż te nieco wcześniej sygnalizują, że trend się niebawem
skończy.
Przykład 2
Microsoft Corporation: 20 day Bolinger Bands at 2 standard de-

viations and 10 day Rate of Change.

● str. 340
1. Już w punkcie S można zauważyć, że nadchodzi zmiana trendu

i już można obstawiać krótkie pozycje.
2. Linie zwężają się w punkcie C, sygnalizując nadchodzący breako-
ut, który znów się zaczyna fałszywym ruchem, aby następnie za-
nurkować dość ostro.
3. Go long w punkcie L – cena dosięgnęła dolnej tasiemki, co pocią-
ga za sobą bullish divergence, a więc trend zwyżkowy w dolnym
diagramie Rate of Change, czego jeszcze nie widać w diagramie
Bollingera.
4. Go short w punkcie S – cena dosięgnęła górnej tasiemki, pociąga-
jąc za sobą bearish divergence, a więc trend zniżkowy w dolnym
diagramie Rate of Change.
Podstawą interpretacji metody Bollinger Bands jest reguła, że cena

MA ma tendencje do trzymania się pomiędzy najwyższą i najniższą
linią Bollingera. To, co jest charakterystyczne dla tej metody, to fakt,

● str. 341
że grubość tasiemki jest bardzo różna w zależności od poziomu ak-

tywności rynku.
W okresach, gdy odchylenia cen są duże, szerokość taśmy się zwięk-

sza, aby stawać się wąziutką, gdy ceny zaczynają stagnować. W ten
oto sposób tasiemki pokazują poziom odchyleń od ceny średniej, co
daje nam sygnały kierunków, jakie obierze rynek. Większość trade-
rów posługuje się Bollinger Bands w kombinacji z innymi metodami
analiz, jak RSI, MACD czy Rate of Change.
10.8. <<< RSI >>>
Relative Strength Index (RSI) jest popularnym oscylatorem

momentum, który został opracowany przez J. Wellesa Wildera Jr.
i opisany w jego książce: „New Concepts in Technical Trading Sys-
tems.
Przy pomocy tego indeksu mierzy się poziom aktywności rynku, aby
określić, czy dane waluty nie są przewartościowane czy też niedowar-
tościowane z powodu ponad-kupna czy też ponad-sprzedaży. Ten in-
dykator dostarcza sygnałów, w jakim kierunku pójdą kursy walut
w najbliższej przyszłości.
Należy pamiętać, że ten indykator jest jednym z najlepszych, dając

bardzo wyraźne sygnały, które rzadko zawodzą co do kierunku nad-
chodzących trendów. Im wyższe są cyfry na skali RSI, tym bardziej
przewartościowany jest rynek i odwrotnie, czym są niższe, tym bar-
dziej jest niedowartościowany. To fantastyczny indykator, który wy-
jawia tajemnice rynku z nadchodzącymi trendami w najbliższych go-
dzinach czy dniach Nastawienie RSI na wartości indykatora jedno-
minutowego w periodzie 18 daje doskonałe rezultaty.

● str. 342
10.8. <<< RSI >>>
Traderzy techniczni posługują się kombinacją wymienionych powy-

żej indykatorów i jeszcze wielu innych, o których jednak będziesz
miał możliwość poczytać odwiedzając naszą stronę (adres www znaj-
dziesz na końcu książki). Nauczymy Cię, jak się nimi posługiwać, łą-
czyć w określone systemy i strategie, tak aby rezultaty zysku z prze-
prowadzanych transakcji były maksymalnie wysokie.
Znajdziesz tam klucz do istnego skarbca, gdyż celem analiz technicz-

nych jest odpowiedzenie nam na kilka najważniejszych pytań, jak:
 Jak i kiedy otwierać transakcje?

 Ile jednostek (lots) powinniśmy angażować?
 Jak powinna być obliczana kwota ryzyka każdej transak-
cji?
 Kiedy i jak powinno się zakańczać transakcje?
 Jak planować i określać poziomy stop/lossu i limitu każ-
dej transakcji?
I wiele innych pytań.
10.8.1. Jak definiować RSI
RSI porównuje skierowane ku górze ruchy cenowe dla closing prices

z tymi, które idą w dół, w jakichś określonych przedziałach czaso-
wych. Wilder posługiwał się periodami 14 dni, lecz 7- i 9-dniowe są
też godne zainteresowania, podczas gdy periody 21- do 25-dniowe są
dobre dla średnich przedziałów czasowych. Wilder nie posługiwał się
indykatorami MA, dlatego też jego nastawienia należy dostrajać do
tych sekwencji, w jakich się pracuje.
Odczyty RSI są bardziej zaokrąglone niż np. indykatory Momentum

lub oscylatory Rate of Change. RSI jest też mniej czuły na fałszywe

● str. 343
10.8. <<< RSI >>>
impulsy, jakie pochodzą od niskich i wysokich cen w przedziałach

czasowych. Zbudowany jest na skali od 0 do 100, co w dobry sposób
pokazuje poziomy ponad-kupna i ponad-sprzedaży.
Trading Signaler
Posługujemy się różnymi sygnałami dla rynku „tranding” i „ranging”,

najważniejsze z nich tworzone są w sektorach ponad-kupna i ponad-
sprzedaży. Posługując się tym systemem, warto korzystać z trailingu,
który automatycznie kończyłby transakcje.
Ranging Market
Ustaw poziom ponad-kupna na 70 i poziom ponad-sprzedaży na 30.
 Go long, gdy RSI spadnie poniżej poziomu 30 i zaczyna się poma-

łu podnosić.
 Go short, gdy RSI podnosi się ponad poziom 70 i zaczyna pomału
spadać w dół.
Trending Market
Respektuj jedynie takie sygnały, które idą w kierunku trendu funda-

mentalnego.
 Go long, gdy trend idzie w górę i gdy RSI opadnie poniżej 40, aby
następnie iść w górę powyżej tej wartości.
 Go short, gdy trend idzie w dół i gdy RSI podnosi się ponad 60,
aby następnie zacząć spadać.
Kończ transakcje przy pomocy indykatorów trendu, np. MA.

Kończ transakcje w chwili, gdy indykator trendu sygnalizuje zmianę
trendu. Odchylenia RSI nie są zbyt silne szczególnie wtedy, gdy ry-
nek jest ranging.

● str. 344
10.8. <<< RSI >>>
Przykład:
Rozwój cenowy dla Wal-Mart Stores Inc. jest pokazany z 21-dniową

EMA i 9-dniowym RSI.
1. Cena nadal wskazuje na short, gdyż leży poniżej MA. Nie obsta-
wiaj long, dopóki MA nie potwierdzi kierunku. Nigdy nie otwieraj
pozycji przeciwko trendowi.
2. Go long, gdy MA zacznie iść w górę mijając 40 na skali.
3. RSI zakańcza kierunek w górę przy (3). Zabezpiecz zyski przy [P],
zakańczając wszystkie transakcje przy [X], gdy RSI spada poniżej
MA. Nie obstawiaj short, gdy trend pokazuje kierunek w górę.
4. Cena zaczyna się trzymać w pobliżu MA (50), co oznacza rynek
”ranging”. Go short [S], gdy RSI przekroczy od góry 70, zaczyna-
jąc potem iść w dół.
5. Go long [L], gdy RSI przetnie od spodu 30.
6. Nastąpił break out i cena wskazuje na kierunek w górę. Nie zamy-
kaj swoich długich pozycji.
7. Zabezpiecz zyski przy [P]. Sytuacja jest niejasna, gdyż sygnały za-
przeczają sobie nawzajem.

● str. 345
10.8. <<< RSI >>>
8. Odchylenie w dół potwierdza failure swing przy punkcie (8).

9. Obstawiaj long przy [L]. RSI skrzyżowało od dołu poziom 40
wskazując na trend w górę. Zamknij swoje długie pozycje przy
[X], gdy MA spada, ale nie otwieraj nowych krótkich pozycji, bo
MA nadal wskazuje w górę.
10.Ostrzeżenie (bearish divergente) może oznaczać zmianę trendu,
więc należy być ostrożnym.
11.Bearish triple divergente, wzmocniony i zakończony trend
przy[11]. Poczekaj, aż MA zawróci w dół, a RSI spadnie poniżej
poziomu 60, wtedy możesz rozpoczynać obstawianie short [S].
10.8.2. Parabolic SAR
Parabolic SAR to jeszcze jedna metoda opracowana przez J. Wel-

lesa Wildera Jr., którą opisał w książce „New Concepts in Technical
Trading Systems”. SAR oznacza skrót od stop and reverse.
Parabolic SAR służy do analizowania rynku, który jest trending –

gdyż wtedy spisuje się doskonale, pokazując punkty otwarcia
i zamknięcia transakcji. Jego budowa jest nieco inna od większości
diagramów. Tutaj poziomy stop/loss są obliczane na bazie cen
otwarcia i zamknięcia poprzedniego dnia. Zaletą jest to, że można
obliczać poziomy stop/loss na wyrost, zanim jeszcze otworzymy po-
zycję, co może być przydatne w przypadku, gdy robimy automatycz-
ne ustawienia transakcji, nie mogąc np. pilnować kursów walut.
Poziom stopu, który leży poniżej aktualnego poziomu cenowego,

mówi, że Twoja pozycja jest długa. Poziom stopu należy podnosić
sukcesywnie w miarę, gdy cena idzie w górę.
Poziom stopu, który leży powyżej aktualnego poziomu cenowego,

mówi, że Twoja pozycja jest krótka. Poziom stopu należy opuszczać
w miarę, gdy cena idzie w dół.

● str. 346
10.8. <<< RSI >>>
Sygnały:
Twoim pierwszym zadaniem będzie sprawdzenie, czy rynek jest

„trending”. Posłuż się w tym celu indykatorem trendu typu MA lub
nie posługuj się Parabolic SAR, jeśli nie jesteś tego pewien, gdyż
rynek, który jest ranging, łatwo Cię może „odpiłować” swoim
zygzakowaniem. Otwieraj transakcje jedynie wtedy, gdy trend jest
stabilny i indykator ceny złączy się z poziomami stop/loss:
 Go long, gdy cena złączy się z poziomem stopu Parabolic SAR,

jeśli miałeś krótką pozycję.
 Go short, gdy cena spotka się z poziomem stopu Parabolic
SAR, jeśli miałeś długą pozycję.
Przykład:
Microsoft Corporation z wpisanym Parabolic (żółty) SAR

oraz (niebieski) 63-dniowym EMA.

● str. 347
10.8. <<< RSI >>>
1. Ignoruj sygnały, gdy rynek jest ranging (cena leży wtedy w pobli-
żu wartości MA).
2. Go long przy [L], gdy cena respektuje MA, a więc odbija od lini
MA, co oznacza, że range został przerwany.
3. Exit [X], gdy cena styka się z poziomem stopu Parabolic SAR.
Nie otwieraj transakcji w dół, gdy MA pokazuje kierunek w górę.
4. Go long [L], gdy cena zaczyna iść w górę ladując powyżej
poziomu stopu, a MA idzie w górę.
5. Exit [X], gdy cena spada do poziomu stopu. Nie otwieraj
transakcji w dół, gdy MA pokazuje kierunek w górę.
6. Go long [L], gdy cena idzie w górę układając się powyżej poziomu
stopu.
Exit [X], gdy cena spada do poziomu stopu. Nie otwieraj jeszcze
transakcji w dół, gdy MA nadal pokazuje kierunek w górę.
Ustawienia:
Można naturalnie posługiwać się dowolnymi periodami czasu

diagramów, tak aby dostosować metodę do swojej strategii i potrzeb.
10.9. Stochastic Oscillator
Ten system w latach 70-tych wynalazł George Lane. Lane zauważył,

że gdy ceny wzrastały w trendzie zwyżkowym, ceny sprzedaży leżały
w górnej części Price Bars, podczas gdy przy trendach zniżkowych le-
żały w dolnej części Price Bars.
Próbując znaleźć jakieś zależności tego fenomenu, opracował

stochastic oscillators, co mu pomogło badać zależności pomiędzy
wysokością cen i położeniem ich w Price Bars. Ten indykator składa

● str. 348
się z dwóch wartości: * %K – który porównuje ostatnie ceny

zamknięcia transakcji z położeniem cen w stosunku do strefy trendu,
podczas gdy * %D jest linią sygnałową, którą się oblicza jako
zaokrąglenie wartości %K. Ilość periodów, jakimi się posługujemy
w tym indykatorze, może być różna w zależności od tego, jaką rolę
ma spełniać.
Formułkę tę wyjaśnię nieco bliżej w konstrukcji:
Odmianą powyższego jest Slow Stochastics, która pokazuje

bardziej zaokrąglone wartości, co czyni tę metodę bardziej
wiarygodną.
Trading Signals.
Jeśli Stochastic znajduje się blisko wartości „100”, to sygnalizuje

on „akumulację”. Jeśli leży w pobliżu „0”, to sygnalizuje
„dystrybucję”.
Zapamiętaj te określenia:
„Akumulacja następuje wtedy, gdy rynek zaczyna być

kontrolowany przez kupujących”.
Gdy trend na dół ustaje, a objętość kupna zaczyna

wzrastać, to odbywa się akumulacja. Oznacza to, że
sprzedający przegrali i rynek zaczyna być kontrolowany
przez kupujących.
„Dystrybucja jest wtedy, gdy rynek jest kontrolowany przez

sprzedających”. Gdy trend w górę ustaje, a objętość
transakcji zaczyna maleć, to zaczyna to oznaczać

● str. 349
dystrybucję. Kupujący stracili kontrolę nad rynkiem

i sprzedający przejmują pałeczkę.
Formy dna i szczytów, jakie Stochastic formuje, dają nam pewne

wyobrażenie o tym, czego możemy oczekiwać w najbliższej
przyszłości:
 Wąski dołek i niezbyt głęboki mówi nam, że „bears” (sprzedający)

są słabi i zbliżający się ruch w górę będzie silny.
 Szeroki i głęboki dołek sygnalizuje, że „bears” są silni i nadcho-
dzący ruch w górę będzie słaby.
 To samo dotyczy szczytów Stochastics. Wąskie i niskie szczyty sy-
gnalizują, że „bulls” (kupujący) są słabi i że nadchodzący ruch
w dół będzie bardzo silny.
 Podczas gdy szerokie i wysokie szczyty sygnalizują, że „bulls” są
silni i że nadchodzący ruch w dół będzie slaby.
Ranging Market
Sygnały są wymieniane kolejno w zależności od ich stopnia ważności.
Długie sygnały:
1. Go long, gdy nastąpi odchylenie do góry „bullish divergence”

na ( %D) i gdy pierwszy dołek będzie leżał poniżej poziomu po-
nad-sprzedaży.
2. Go long, gdy %K lub %D spadnie poniżej poziomu ponad-sprze-
daży i następnie zacznie iść w górę.
3. Go long, gdy %K przetnie od spodu %D.

● str. 350
Krótkie sygnały:
1. Go short, gdy nastąpi odchylenie do dołu „bearish divergen-

ce” na (%D) i gdy pierwszy szczyt leży powyżej poziomu ponad-
kupna.
2. Go short, gdy %K lub %D wzniesie się powyżej poziomu ponad-
kupna i następnie zacznie spadać.
3. Go short, gdy %K przetnie od góry %D.
Postaw stop/loss poniżej ostatniego dołka, jeślibyś obstawiał długie

pozycje, lub też ostatniego szczytu, jeśli obstawiasz krótkie. Linie %K
i %D, które wskazują ten sam kierunek, sygnalizują krótkotermino-
wy trend.
Trending Market
Otwieraj pozycje zawsze w kierunku trendu i nigdy nie otwieraj dłu-

gich pozycji, gdy Stochastic pokazuje poziom ponad-kupna, lub też
krótkich, gdy pokazuje poziom ponad-sprzedaży. Posługuj się zawsze
funkcją stop/loss, podnosząc/opuszczając ją cały czas, w miarę, gdy
następuje ruch cenowy, tak, aby leżał w bezpiecznej odległości (np.
25 pipsów) od aktualnej ceny.
Long: gdy %K lub %D spadnie poniżej poziomu ponad-sprzedaży,

to masz umieścić stop/loss poniżej najniższego punktu dla danego
dnia.
Short: jeśli Stochastic podniesie się powyżej poziomu ponad-kupna,

to masz umieścić stop/loss ponad ostatnim szczytem czy też
punktem dnia.
Exit: Posługuj się indykatorami trendu typu MA, aby określić punkt
zakończenia transakcji.

● str. 351
Przykład:
Poniższy diagram ze Slow Stochastic pod spodem ilustruje sygnały

tradingu. Diagram pokazuje technikę trailingu. Ceny dla Intel
Corporation są pokazane z 21-dniowym EMA (niebieska linia) i 7-
dniowym Stochastic %K i %D. MA jest tutaj indykatorem trendu
z ceną zamknięcia jako filtrem.
Ustawienia:
Sprawdź w panelu indykatorów, jak funkcjonują ustawienia

wartości, tak aby dostosować metodę do tych przedziałów
czasowych, w jakich wykonujesz transakcje. Standardowe ustawienia
dla rynku papierów wartościowych to:
 %K – 5 dni
 %D – 3 dni
Oba są obliczane jako proste MA.
Dla rynku walut mogą to być:
%K – 2 godz.
%D – 3 min.
 Poziomy ponad-kupna – 70% (czy też 80%)

 Poziomy ponad-sprzedaży – 30% (czy też 20%)
Pamiętaj, że wszystkie wartości mogą być przystosowywane do Two-

jej strategii i sekwencji czasowych, w jakich wykonujesz transakcje.
Można się też posługiwać metodą Slow Stochastics, która w zasadzie

działa identycznie, jak Stochastics Oscillators, z tym wyjątkiem, że

● str. 352
wartości są bardziej zaokrąglone, co czyni tę metodę mniej czułą na

fałszywe sygnały.
Przykład:
Johnson & Johnson jest pokazany z (czerwonym) 21-

dniowym EMA i 5-dniowym Slow Stochastic z (fioletowym)
%K i 3-dniowym (niebieskim) %D. Poziomy ponad-kupna
i ponad-sprzedaży to szare przerywane linie ustawione na
70/30.
1. Rynek jest trending up (cena leży powyżej MA). %K przekroczył

dwukrotnie linię 80. Czekaj, aż MA zawróci, zanim zaczniesz
otwierać krótkie pozycje [S].
2. %K przecina od dołu linię 20. Go long [L], gdy MA zawróci do
góry. Exit [X], gdy cena spadnie poniżej (czerwonej) linii MA.
3. %K przecina od dołu linię 20. Go long [L], gdy MA zawróci
w górę.

● str. 353
4. Cena trzyma się w pobliżu MA, co oznacza, że rynek jest

ranging. Go short [S], gdyby %K przekroczył od dołu linię % D.
Tu należało odczekać, bo sygnał był zbyt słaby.
5. Bearish divergence na %D potwierdza, że należy stawiać na
krótkie pozycje [S].
6. %K krzyżuje się od dołu z %D, co sygnalizuje, że należy otwierać
długie pozycje [L].
7. %K sygnalizuje, że należy go short [S], gdy tylko skrzyżuje się od
góry z %D.
8. Bullish divergence na %D sygnalizuje, aby go long [L].
9. %K unosi się powyżej 70 i następnie spada. Go short [S].
10.Zauważalne bullish divergence na %D. Go long [L].
11.%K przecina od góry % D. Go short [S].
12.Go long [L], gdy %K przecina od dołu %D. Rynek jest nadal
ranging, podczas gdy cena trzyma się w pobliżu MA.
Powyższy diagram to klasyczny przykład, tak dla rynku papierów

wartościowych, jak i walut. Różnice nie są aż tak wielkie, jeśli tylko
weźmiemy pod uwagę ten fakt, że ustawienia sekwencji czasowych
będą inne.
W powyższych przykładach technicznych metod analiz ryn-

ku posłużyłem się diagramami z rynku akcji, aby Ci łatwiej
uzmysłowić przydatność tych metod w bardziej długoter-
minowym handlu papierami wartościowymi.
W przypadku Forexu metody te są równie przydatne do analizowa-

nia średnich i długich trendów, jednakże „produkują” nazbyt wiele
fałszywych sygnałów, gdy sekwencje czasowe są krótkie. Dlatego też
preferuję posługiwanie się naszą prostą strategią z wartością średnią.

POLECAMY TAKŻE PORADNIKI:
FOREX. Podstawy giełdy walutowej – Piotr Surdel
Poznaj tajniki rynków finansowych,

które znają tylko nieliczni!
Czy gdybym powiedział Ci, że istnieje od całkiem niedawna
rynek, w którym każdy może zaistnieć bez względu jakim
kapitałem początkowym dysponuje, uwierzyłbyś? A gdybym
dodał jeszcze, że aby na nim zarabiać nie jest konieczne śledzenie
wiadomości ani czasochłonne analizowanie finansowych
raportów? Że możesz zacząć nie posiadając żadnej szczególnej
wiedzy, że możesz ćwiczyć na "sucho" i co najważniejsze
zarabiać zarówno na spadkach jak i wzrostach kursu?
Więcej o tym poradniku przeczytasz na stronie:
http://forex.zlotemysli.pl
"Książka jest napisana bardzo prostym językiem dobrze zrozumiałym dla

laika. Dzieki tej książce zacząłem grę na giełdzie i nie żałuję tego."
Mirosław Pytkowski 26 lat, elektryk
Daytrading – amerykańskie rynki papierów wartościowych

- Piotr Surdel
Praktyczne podejście do inwestowania

na rynku NASDAQ i NYSE
Czy Tobie też inwestowanie na giełdzie kojarzyło się dotąd

wyłącznie z kupowaniem akcji “na dłużej”? A co powiesz na 500
i więcej transakcji w ciągu jednej sesji giełdowej?
Więcej o tym poradniku przeczytasz na stronie:

http://inwestowanie-za-granica.zlotemysli.pl
"Dla początkujących, lub tych którzy mają zamiar rozpocząć "grę" na

rynkach finansowych, jest to pozycja wartościowa."
Krzysztof Oleksiewicz 54 lata, inż mechanik
Zobacz pełen katalog naszych praktycznych poradników

na stronie www.zlotemysli.pl

Szymkowski Wiktor Łukasiewicz Marek Grid Trading Czyli Tajniki Handlu Walutami

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Szymkowski Wiktor Łukasiewicz Marek Grid Trading Czyli Tajniki Handlu Walutami

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Darmowa publikacja dostarczona przez

Wydawnictwo Złote Myśli

Niniejsza publikacja może być kopiowana oraz dowolnie

Dystrybucja w Internecie, za zgodą Autora

© Copyright for Polish edition by ZloteMysli.pl

Tytuł: Grid Trading, czyli tajniki handlu walutami oczami weterana

Projekt okładki: Marzena Osuchowicz

Wydawnictwo Złote Myśli Sp. z o. o.

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Proszę, zwróć uwagę na to, że w tym materiale nie znajdziesz już na

Zamiast tego – na końcu tej książki, a więc w rozdziałach, które znaj-

Są to rozdziały dodatkowe, z którymi w miarę potrzeby będziesz

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

Książka ta jest nieco odmiennym wprowadzeniem do rynku waluto-

W miejsce ogólnikowych wywodów na temat rynków walutowych

Metoda ta jest wręcz wymarzona dla początkujących lub ta-

Ambicją tej książki jest zaprezentowanie prostszej i bezpieczniejszej

Materiały tego typu są w 95% przypadków pisane przez ludzi, którzy

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

„ucząc” innych. W rezultacie jednak jest to tak, jak gdyby niewidomy

Wszystko to są po prostu chwyty reklamowe, mające jedynie na celu

Celem tych wszystkich prezentacji jest rozbudzenie ludzkich marzeń

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

Nie twierdzę, że nie istnieje możliwość zarobienia znacznych pienię-

Zostanie jedynie regionalnym dealerem giełdowym (np. na małej

Drogą do sukcesu jest w pierwszym rzędzie nauczenie się rozróżnia-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

W handlu instrumentami finansowymi online Forex trading jest

Półprawd o tym, jakie zyski można osiągnąć w handlu walutami i jak

Wszystkie te dezinformacje tworzone są świadomie w środowisku

Tak i w tym przypadku firmy oferujące usługi, a więc brokerzy czy

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

Aby odnieść sukces w handlu walutami, nie wystarczy jedynie po-

To właśnie tego pragnę Cię nauczyć na tych stronach, gdyż system

Na początek wyjaśnię Ci jednak, patrząc na tę branżę przez pryzmat

To idealna strategia handlu dla początkujących czy też takich, którzy

Trzymając się z grubsza opisywanych przeze mnie zasad, odkryjesz

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

w analizach technicznych, jak Bollinger Bands, Fibonacci

Musisz jednakże pamiętać, że najważniejszym składnikiem Twojego

1.1. Dlaczego nie wszyscy odnoszą sukcesy?

Istnieje takie powiedzonko na Wall Street: „There are old tra-

Powyższa regułka jest jedną z najgłębszych mądrości handlu instru-

Przyczyniają się do tego właśnie wszystkie te „prezentacje” i „kursy”,

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

szość z nas ma styczność już od chwili zajęcia się zagadnieniem han-

Kluczem do odniesienia sukcesu nie jest więc samo posiadanie wie-

Tak więc fałszywe pojęcia, jak też nierealistyczne oczekiwania stają

Sukcesy można jedynie podglądać, próbując zrozumieć ich sedno,

Dlatego też, aby osiągnąć sukces, będziesz musiał wykształcić w so-

Co odróżnia ludzi sukcesu od całej reszty?

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

Prawda jest taka, jak już wspominałem, że rynek Forexu wiedzie

Natomiast inne, jeśli nawet są pisane bardziej przystępnym języ-

Zdają sobie sprawę z tego, że jeśli nawet ktoś pozna techniczne

Ważne jest, abyś najpierw dogłębnie poznał rzeczywistość, zanim bę-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz

1.2. Systemy i tipsy na sprzedaż!

Rzecz, którą musisz zawsze zachować, to krytyczne podejście do

Uważaj więc na fałszywych proroków pod postacią „nieuczci-

Czy słyszałeś kiedykolwiek o słynnym kardiologu, który zaczął pro-

Zapomnij wszelkie historie o łatwo zarabianych pieniądzach i pamię-

Wspólną cechą tych „systemów” jest brak jakichkolwiek zasad bez-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Wiktor Szymkowski i Marek Łukasiewicz