Αισυμνητεία : Η δικλείδα ασφαλείας του αρχαιοελληνικού κόσμου.

Διαδεχόμενη την γεωμετρική εποχή ( ή αλλιώς τα Ομηρικά χρόνια , ακόμη

και τον αρχαιοελληνικό <<μεσαίωνα>>) η οποία διήρκεσε από τα 1200 έως τα
700 π.Χ. , η αρχαϊκή εποχή ( 750 – 480 π.Χ.) βρίσκει τις αρχαιοελληνικές
πόλεις-κράτη σε μία διαρκή και αδυσώπητη κατάσταση συναγερμού ,
εμφύλιας σύγκρουσης και πολιτικής έριδας , καταστάσεις οι οποίες έφεραν
πλειστάκις τις πόλεις-κράτη στο χείλος της κοινωνικής αποσύνθεσης και του
κατακερματισμού. Ολιγαρχικά και τιμοκρατικά καθεστώτα επικρατούν με
ατσάλινη πυγμή στον ελλαδικό χώρο , με τις εξέχουσες αριστοκρατικές
οικογένειες της κάθε πόλης-κράτους να κυριαρχούν στο μονοπώλιο της
εξουσίας.
Οι έριδες αυτών ακριβώς των αριστοκρατικών οικογενειών , σε συνδυασμό
με την άνοδο της πασίγνωστης <<μεσαίας τάξης>> του πολίτη-οπλίτη , ο
οποίος πλέον λόγω της ακριβής και συνάμα ριψοκίνδυνης υπόθεσης του να
συντηρεί τον οπλισμό του και να αμύνεται ρισκάροντας την ζωή του για την
πόλη του τον εξαναγκάζει να διεκδικήσει πολιτική εκπροσώπηση και την
κατοχύρωση των ανάλογων πολιτικών δικαιωμάτων , αλλά και η σφοδρή
δυσαρέσκεια των λαϊκών στρωμάτων, τα οποία λόγω των υπέρογκων χρεών
τους απέναντι στους δανειστές τους( συνήθως , αν όχι πάντα , ήταν
αριστοκράτες) αναγκάζονταν να υποθηκεύσουν την ίδια τους προσωπική
ελευθερία με το να γίνονται δούλοι σε αυτούς προκειμένου να μπορέσουν να
ξεχρεώσουν , ήταν οι κύριες αιτίες για τις μεγάλες κοινωνικές , ταξικές και
πολιτικές συγκρούσεις οι οποίες ώθησαν τις πόλεις-κράτη του αρχαϊκού
αρχαιοελληνικού κόσμου στα πρόθυρα της ολικής κατάρρευσης.
Τί γίνεται όμως στην περίπτωση αυτή; Τί επινόησε το δαιμόνιο και
ευρηματικό μυαλό των λαμπρών μας προγόνων για τέτοιες περιστάσεις
τεράστιου κοινωνικοπολιτικού και οικονομικού αδιεξόδου; Όταν η πολιτική
εξουσία και οι πολιτικοί συλλήβδην αποτυγχάνουν να φέρουν εις πέρας το
έργο για το οποίο διορίστηκαν , όταν ο εχθρός βρίσκεται προ των πυλών και
τα συμπτώματα της κακομεταχείρισης των οικονομικών του κράτους γίνονται
εμφανή , τί κάνουμε;
Αρχικά εμφανιζόμενος ως θεσμός τον 8ο π.Χ. αιώνα , οι αρχαίοι Έλληνες
επιστράτευαν τους λεγόμενους <<Αισυμνήτες>> ή αλλιώς τους
<<Διαλλακτές>( διαιτητές , δικαστές , επόπτες των αγώνων ή ακόμη και
διαμεσολαβητές) με σκοπό να εξομαλύνουν την ολοένα και εντεινόμενη
καθολική κρίση της πόλης-κράτους. Οι Αισυμνήτες ήταν πρόσωπα τα οποία
έχαιραν σεβασμού και αναγνώρισης τόσο από την τάξη των
ευγενών/αριστοκρατών όσο και από τα λαϊκά στρώματα. Προσωπικότητες
γνωστές για την ηθική και ακέραια προσωπικότητα τους , την πολύπλευρη και
βαθιά παιδεία και εκπαίδευση τους αλλά και το αίσθημα του δικαίου που τους
ενέπνεε , οι διαλλακτές εκλέγονταν από το σύνολο των πολιτών της πόλης-
κράτους προκειμένου να επιφορτιστούν το δυσχερές έργο της επιστροφής της
πολιτείας στην προ της κρίσης κανονικότητα. Με την ετυμολογία της λέξης να
προέρχεται από την έκφραση <<ο τα αίσια νέμων>> , δηλαδή αυτός που
μοιράζει ή κατανέμει τα αγαθά , φαίνεται ότι οι Αισυμνήτες είχαν κατά κύριο
λόγο τον ρόλο του συμβιβαστή ή συμφιλιωτή , αφού ο βασικός σκοπός τους
ήτο να ικανοποιήσουν κατά κάποιο τρόπο όλες τις κοινωνικές τάξεις
καταπραΰνοντας τις έντονες διαμάχες μεταξύ των αντιμαχόμενων πολιτικών
μερίδων αλλά και των ίδιων των κοινωνικών τάξεων.
Ενισχυμένοι με ευρύτατες νομοθετικές , δικαστικές και εκτελεστικές εξουσίες
αλλά και με το πολίτευμα προσωρινά καταλυμένο , οι αισυμνήτες(και γενικά ο
ιδιόρρυθμος αυτός θεσμός) φαίνεται ότι αποτέλεσαν ένα μεταβατικό στάδιο
για το πέρασμα των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών από τα τιμοκρατικά
και ολιγαρχικά καθεστώτα, στην δημοκρατία( με εξαίρεση ίσως την πόλη-
κράτος των Αθηνών όπου μετά την περίοδο της Αισυμνητείας Σόλωνος όπως
θα δούμε , επικράτησε ο τύραννος Πεισίστρατος ). Η εξουσία των Αισυμνητών
ήταν προσωρινή και οι ίδιοι όφειλαν με το πέρας της θητείας τους να
παραδώσουν τα ηνία της πόλης πίσω στους πολιτικούς αλλά και να
λογοδοτήσουν για τα πεπραγμένα της περιόδου διακυβέρνησής τους. Ο
Αριστοτέλης χαρακτηρίζει στα <<Πολιτικά>> του την Αισυμνητεία ως <<αιρετή
τυραννίς>> , δηλαδή ως εκλεγμένη τυραννίδα προκειμένου να καταδείξει την
αντικρουόμενη και ετερόκλητη φύση του θεσμού αυτού. Εδώ εφιστώ την
προσοχή του αναγνώστη στο εξής. Όταν μιλάμε για Αισυμνητεία δεν θα
έπρεπε κανονικά να την συγχέουμε με την πραγματική Τυραννίδα, και αυτό
γιατί σε αντίθεση με τον τυπικό τύραννο ή δικτάτορα θα μπορούσε να πει
κάποιος , ο οποίος αρπάζει την εξουσία με τη χρήση βίας και
πραξικοπηματικά λαμβάνει τα ηνία του κράτους δίχως καμία νομιμότητα και
μετέπειτα νομιμοποίηση από το λαό που κυβερνά , ο Αισυμνήτης εκλέγεται
από τον λαό αποκτώντας άμεσα μια νομιμοποιητική βάση για την περίοδο της
διακυβέρνησής του.
Από τα πιο τρανά παραδείγματα Αισυμνητών στην αρχαία Ελλάδα , ο
ποιητής και νομοθέτης Σόλωνας( και ένας από τους επτά σοφούς της
αρχαιότητας) , κατόπιν της καθολικής του αναγνώρισης από τους Αθηναίους
λόγω των <<ελεγειών>> του , δηλαδή ποιημάτων του μέσω των οποίων
πρότεινε πολιτικές λύσεις για τα πολιτικά προβλήματα της Αθήνας , εκλέγεται
από τους Αθηναίους (και όχι από τον Άρειο Πάγο όπως συνηθιζόταν) ως
άρχων ή αισυμνήτης της πόλης το 594 π.Χ. , επωμιζόμενος το δύσκολο έργο
του να κωδικοποιήσει νέους νόμους για την πολιτεία , βγάζοντας την από το
πολιτικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Ένας από τους βασικότερους και ίσως
καθοριστικότερους νόμους του ήταν να παραγράψει όλα τα χρέη των αγροτών
και μικροκαλλιεργητών , χρέη για τα οποία οι τελευταίοι είχαν εξαναγκαστεί
στο να γίνουν δούλοι των δανειστών τους , προκειμένου να μπορέσουν να
ξεπληρώσουν. Η <<Σεισάχθεια>> του Σόλωνα ( από το σείω + άχθος ,
δηλαδή αφαιρώ το βάρος) , ανακούφισε αισθητά τα κατώτερα λαϊκά στρώματα
της Αθήνας , δίνοντας τους τη δυνατότητα να είναι πλέον σε θέση να έχουν
ένα Χ παραγωγικό πλεόνασμα , μέσω του οποίου θα μπορούσαν να
παράξουν πλούτο τόσο για τον εαυτό τους όσο και για την οικονομικά πενιχρή
πολιτεία.
Παράλληλα , ο Σόλωνας χώρισε την Αθήνα σε τέσσερις κοινωνικές τάξεις
ανάλογα με το εισόδημα των πολιτών της καθεμιάς , τοποθετώντας τους
πεντακοσιομέδιμνους στην κορυφή( μέλη της οποίας πλέον δεν ήταν μόνο
οι Αριστοκράτες αλλά κάθε πολίτης που είχε την δυνατότητα να παράγει
εισόδημα ίσο ή μεγαλύτερο των 500 μεδίμνων , δίνοντας έτσι μία ώθηση στην
ολοένα και ανερχόμενη αστική ή τάξη των εμπόρων) , στους ιππείς
( συντηρούσαν ένα άλογο και ιππέα και παρήγαγαν 300-500 μεδίμνους) , τους
ζευγίται ( το βαρύ πεζικό της πόλης , παρήγαγε 200-300 μεδίμνους ετησίως)
και τους θήται( οι απλοί αθηναίοι πολίτες που ζούσαν από την καλλιέργεια
του κτήματός τους και παρήγαγαν 200 ή λιγότερους μεδίμνους το χρόνο ).
Παρόλο που ενίσχυσε τον τιμοκρατικό χαρακτήρα της Αθήνας , ο Σόλωνας
έλαβε μέτρα και για την κατά κάποιο τρόπο <<πρώιμη
εκδημοκρατικοποίηση>> της Αθήνας με το να εισάγει το δικαστήριο της
Ηλιαίας , στο οποίο δικαστικό σώμα πλέον μπορούσαν ως ένορκοι να
διορίζονται και απλοί πολίτες αλλά ακόμη και να ασκούν οι περισσότεροι
αθηναίοι έφεση ή <<βέτο>> στις αποφάσεις των αριστοκρατών αρχόντων του
Αρείου Πάγου. Με την λίστα των μέτρων να είναι σαφώς αρκετά μεγαλύτερη ,
οι μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα έλαβαν ισχύ για δέκα χρόνια
(594-584 π.Χ.) , κατά την διάρκεια των οποίων καταγράφηκαν πάνω σε
ξύλινες πλάκες οι οποίες τοποθετήθηκαν στο πρυτανείο της πόλης. Οι νόμοι
του Σόλωνα αν και εν τέλει ανεπαρκείς ως προς το να κατευνάσουν τις
πολιτικές και κοινωνικές διαμάχες , αποτέλεσαν σημείο τομή για την εξέλιξη
της πόλης-κράτους των Αθηνών , αποτελώντας την βάση για την πιο
προοδευτική μεταρρύθμιση του Κλεισθένη το 507 π.Χ. , η οποία εισήγαγε την
άμεση και κλασσική αθηναϊκή δημοκρατία , όπως την ξέρουμε και την
αγαπάμε.
Περνώντας από την Αθήνα του Σόλωνα στη επίσης ρημαγμένη από τις
έριδες των αριστοκρατών Μυτιλήνη , παρατηρούμε ότι με το πέρας της
βασιλείας Πενθίλου , η Μυτιλήνη μαστίζεται από τις εσωτερικές διαμάχες των
αριστοκρατικών <<εταιρειών>> , φατριών δηλαδή οι οποίες επιθυμούσαν να
καταλάβουν πραξικοπηματικά την εξουσία του νησιού για τον εαυτό τους. Με
την επικράτηση της εταιρείας του Μελάγχρου και την επιβολή Τυραννίδας στο
νησί , ήταν ο Πιττακός ο Μυτιληναίος (άλλος ένας εκ των επτά σοφών της
αρχαιότητας) , ο οποίος σε συνεργασία με τον φίλο του Αλκαίο
κατατροπώνουν τον Μέλαγχρο , γεγονός που εκτόξευσε την φήμη του
Πιττακού στα ύψη. Στρατηγός της Μυτιλήνης κατά των Αθηναίων στο Σίγειο το
608-606 π.Χ. , ο Πιττακός κατορθώνει να εξολοθρεύσει σε μάχη τον
ολυμπιονίκη παγκρατίου και στρατηγό των Αθηναίων Φρύνωνα μόνο και
μόνο για να δει ότι πίσω στην πατρίδα του , ο Μύρσιλος , πρώην συνεργάτης
του Μελάγχρου είχε επιβάλλει άλλη μια Τυραννίδα. Επιστρέφοντας στην
Μυτιλήνη , ο Πιττακός συνεργάζεται εν τέλει με τον Μύρσιλο(αφού πρώτα
προσπάθησε να τον δολοφονήσει) , μετά τον θάνατο του οποίου ο
Μυτιληναίος στρατηγός εκλέγεται Αισυμνήτης του νησιού το 590 π.Χ.
Σαν Αισυμνήτης πλέον , ο Πιττακός κυβερνάει δίκαια και σοφά λαμβάνοντας
σημαντικά μέτρα για τον περιορισμό της ισχύς των αριστοκρατών , τόνωσε το
εμπόριο της νήσου και την δικαστική εξουσία, και θέσπισε νόμους για τα
εγκλήματα που διαπράττονταν υπό την επήρεια μέθης. Χωρίς αυτά να
ακούγονται ιδιαίτερα σημαντικά , ο Πιττακός ο Μυτιληναίος έμεινε στην ιστορία
για την αντιμετώπιση του δολοφόνου του γιου του , ο οποίος δολοφονήθηκε
τραγικά μια μέρα με τσεκούρι όταν βρισκόταν σε ένα κουρείο του νησιού.
Λέγεται ότι όταν παρουσίασαν εμπρός του Αισυμνήτη τον δολοφόνο του γιου
του , εκείνος προτίμησε να τον συγχωρήσει παρά να τον τιμωρήσει λέγοντάς
του <<«συγγνώμη τιμωρίας κρείσσων» («καλύτερη η συγχώρεση από την
τιμωρία») επιδεικνύοντας ασυνήθιστη ψυχική και ηθική δύναμη για την εποχή
. Για τον ακέραιο χαρακτήρα και την αδαμάντινη ηθική του , ο Πιττακός ο
Μυτιληναίος έμεινε στα χρονικά ως ένας από τους σπουδαιότερους
ανθρώπους και άρχοντες του κόσμου , κερδίζοντας δικαίως για τον εαυτό του
μια θέση στους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Με το τέλος των δέκα χρόνων
της Αισυμνητείας του , ο Πιττακός θα παραιτηθεί οικειοθελώς από την θέση
του λέγοντας την πασίγνωστη ρήση «αρχή άνδρα δείκνυσιν» (<<η εξουσία
δείχνει τον άνδρα>>). Προς τιμήν της σοφής του διακυβέρνησης θα του
παραχωρηθεί από τους κατοίκους της Μυτιλήνης ένα μεγάλο κτήμα
προκειμένου να παραμένει για να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του , το οποίο
όμως ο ίδιος αρνήθηκε , ζητώντας παρά μόνο ένα πολύ μικρό κομμάτι για να
διαμένει.
Η λίστα με τους Αισυμνήτες προφανώς δεν περιορίζεται στα δύο άνωθεν
παραδείγματα του Σόλωνα και του Πιττακού. Οι νομοθέτες Δράκων και
Λυκούργος , ο νομομαθής Ζάλευκος στους Επιζεφύριους Λοκρούς της
Νοτίου Ιταλίας , ο Περίανδρος στην Κόρινθο(που έγινε τελικά όντως τύραννος
και κυβέρνησε επί 44 χρόνια) , ο Βίας ο Πριηνεύς , ο Επιμένης στην Μίλητο
και πολλοί άλλοι ανέδειξαν και έδωσαν στον θεσμό της Αισυμνητείας
αμφίσημο χαρακτήρα , του οποίου όμως τη θετική επίδραση οφείλουμε να
αναγνωρίσουμε.

ΠΗΓΕΣ
 http://www.ekivolos.gr/Oi%20Aisymnhtes.htm
 https://www.historical-quest.com/el/histquest/464-solon-o-metriopathis-
metarrytmistis.html
 http://www.elzoni.gr/html/ent/554/ent.101554.asp
 https://mymolivos.com/index.php/en/2013-08-19-01-36-57/19-
hystorical/23-2013-08-19-01-35-08
 5)The History Book , DK Children , 10 August 2010 , p.48-49