ARALIN 2 •

Maynila sa Kuko ng Liwanag

(lsang Pagsusuri)
ng pel ikula na kilala rin bilang sine at pinilakang- tabing ay isan? !aranga_n na

A
Pelik. c:/a o ctu'a nagpapakita ng rnga gurnagalaw na larawan bilang isang anyo ng 5mmg btlang
O

man nag-11 wan

ng rnaga ncfang bahagi ng industriya ng libangan.
Sarnancala, ang dula ay isang akdang sa pamamagiran ng kilos at galaw sa tanghalan
aral sa buhay ng
\ ,sang tao ay naglalarawan ng kawil ng rnga pangyayaring naghahayag ng kapana- panabik na ba-
hagi ng buhay ng tao.
Ang panonood ng pelikula ang pinakarnura at abot-kayang uri ng libangan ng lahat
na uri ng tao sa lipunan. lba- iba ang uri ng pelikulang tinatangkilik ng mga mano nood.
~ aayon ito sa kaniyang ibig panoorin at nagugustuhan . Nariyan ang aksiyon , anima-
uo~, doku~entaryo ,_ drama, pantasya, historikal , katatakutan , komedya, musikal, sci-fi
INAASAHANG PAGGANAP
Na 1sasagawa ang 1sang kritikal (science ficuon), at 1ba pa. An urnan ang pelikulang cinatangkilik, tiyakin lamang na
na pagsusun sa ilang pelikula at kapupulutan ng aral na . rnagiging gabaY naman ng mga manonood sa nangyayari sa
dulang napanood na nagpapak1ta araw-araw na buhay mya.

:!
ng rn ga sitwasyong pangwika
Sa rnga pelikulang iyong napanuod alin sa . .
MGA PAKSANG ga~dahan ka sa kuwento ng nasabing ~elikula~:~: tumimo sa iyong isipan-Na na-
TATALAKAYIN at 16a pang kagamitan sa pelikula? M-'-- h g Pat tugrna ang props, kasuoran,
Pelikula a.Katoto anan at k 'b -
artista na naapektuhan ka sa iyong panonood? An k epe ti o ang pagganap ng mga
"Maynila sa Kuka ng Liwanag"
(lsang Pagsusuri n1 Rolando B sa mga eksenang labis kang natuwa, nalu k g op at tugma ang inilapat na mus1kJ
. . ng ot, natakot 0 ka '
smematograp1ya o ang sining at teknik
sa pagkuha n ' ya Ynasabik? Maayos ba ang
Tolentino)
. .
"Rizal sa Dap1tan" nn ba ang pagkaka-edit sa mga eksena n b g anggulo ng mga larawan ? i\. (ahus:JI'
(Pagsusunng Pampelikula) l a umuo sa .
"S1nag sa Kanmlan·
screenp ay-may tumatak ba sa iyo ng eksena di alo ISCorya ng pelikula? mahusay ba a11g
O
(Dula ni D1on1s10 S. Salazar) sa mahusay na dulang pampelikula? y go na nagpaigting ng iyong paghanga

MGA KONSEPTONG
PANGWIKA
Peltkula
Dula
- Gramat1ka

GRAMATIKA
Paggam1t Nang Waste at Maayos
ng mga Sahtang Ginagamit sa
Kntikal na Pagsusun ng lsang
Pelikula o Dula

PAGSULAT
Pagsulat ng mga Dapat Tandaan
sa Pagsulal ng !sang Knt1kal na
Pagsusun ng lsang Pehkula o Dula

PANANALIKSIK
Pagsasagawa ng lsang
Pananaltks1k sa Pag-uugnay ng
Kultura at mga Pehkula at Dula ,a
L1punang P1hp1no

1 ., '.
, I( ; , , .V ._ (.1,;I J ·.• , , :· /, ! ::'. '~ • 1 •. , ,... • _'• •, f I !:1 r· ,. • '·' ' • '
1
162
TUKLASIN
pam
A Sa pamamagitan ng Listing, magtala ng · ·
agat ng mga pelikula at duIang p·1hp1no na na-
pag-aralan na . Pumili ng ilang naibig ano pell
1 uIa at dulang Pilipino Ip r . nai-
0
. ·
· a iwanag kung bak,t
bigan ang mga 1to.

I II 1 11 II
, I
r, t 11 ,1 \
' ,· ; .

Na1b1gang Pelikula . Naibigang Dula:

Paliwanag : Paliwanag :

B. Mga Pokus na Tanong

sa li-
mga lingguwistiko at kultural na pagkakaiba-iba
1. Bakit dapat suriin at isaalang-alang ang
nood?
punang Pilipino ng mga pelikula at dulang napa
sa
mga lingguwistiko at kultural na pagkakaiba-iba
2. Paano dapat suriin at isaaalang-alang ang
nood?
lipunang Pilipino ng mga pelikula at dulang napa

Tanong
C. Hinuha o Maaaring Sagot sa mga Pokus na

PACSIJ SI :RI
ARAl.lN J MMNILA :,A WKO Nt, LtW I\NAlo (1'.,Ar-.G
 LINANGIN
Basahin Mo
• 1·k I
!sang komprehensibong gawain ang pagsusuri ng ,sang pe I u a Jalo na sa teknika l na aspeto nito ·
Tunghayan kung paano sinuri ang isang pelikula.

Maynila sa Kuko ng Liwanag

(lsang Pagsusuri ni Rolando B. Tolenti no)
Maraming kritiko ang nagsasabi na ang pelikulang Maynila sa Kuko ng Liwanag ang siyang nag-
bukas ng tinatawag na "lkalawang Ginintuang Yugto" ng Cinema sa Pilipinas. Ang yugto ay puma-
patungkol sa proliterasyon ng mga pelikulang may mataas na kalid ad ng kasini ngan at politikal na
makabayan . Tandaan na ang yugto ay sumaklaw sa kati ngkara n ng diktadura mu la sa kalagitnaan
ng dekada '70 hanggang sa kalagitnaan ng dekada '80.
Mahalaga ang pelikula dahil pinatingkad nito ang "kritikal na rea lismo." Ito ay realismo hindi
lamang inilalarawan ang mga kabuktutang nagaganap sa lipunan (naturalismo ang tawag dito o ang
pa gpapakita ng natural na kalagayan ng mga tao sa lipunan, isang uri rin ng realismo) . Halaw na
rin ito sa uri ng tradisyong pampaniti ka n na pinaghalawan ng materyales ng peliku la, ang nobelang
Sa Ku ko ng Liwanag ni Edgardo Reyes. Si Reyes ay kabahagi ng grupong "Agos sa Disyerto,'
isang grupo ng mangangatha (Fictionisis) ng dekada '60 na naglayong baguhin ang pangunahing I

daloy ng komersyalismo at roma ntisismo sa kanilang panahon Sa pamamagitan ng kritikal na

realismo, naipakita ang kawalang-k ataru ngan ng kapaligiran sa mga historikal na naisantabi ng
mga tao.
Halimbawa nito ang pagbubukas na eksena ng pelikula. lpinapakita ng black-and-w hite docu-
mentary footage ang iba't ibang madidilim at inaakalang di magandang pang-araw-araw na buhay
sa Chinatown ang pangunahing lugar ng pelikula. Sa unang pagkakataon nakita ng manonood si
Julio Madriaga ang pangunahing tauhan, makikita siyang nakatanghod sa isang pader na may karatu-
la na may islogang "lmperialism o, lbagsak." Kritikal ang pelikula sa mga kaga .
napan sa 11punan.
Ang limitasyon ng kritikal na realismo ay ang kaku langan ng rek d
. . . omen asyon h'1ngg1·1 sa
kolektibong pagbabago ng kond1syon, mahban sa 1ndibidwal na paraan . Tulad sa pelikula inilagay
ni Julio ang paghahangad ng katarungan sa sanlt nitong kama y At dah·I . . . k bkob
.. . · 1 g1nawa n1ya 1to, na u
at namatay siya sa kamay ng kapuwa P1hp1 no.
I
Isa ang pelikula sa pinakamaningning na halimbawa ng transp 't·-
. . . ormasyon ng nobela at pant 1
kan sa pelikula. Ang pehkula ay mas1 n1ng na adaptasyon ng nobel A . . . i
,,
Lino Brocka ay ang pagpasok ng mass movement" bilang isang a. ng 1d1nagdag . .
ng d1rektor, 5
p
. .
ng katarungan para kay L1gaya, ang kaniyang napaslang na kasintopsyon h
n1Julio sa paghahana
.
. . . . a an. Wala 1to sa nobela per 0
bahagi na ,tong reahdad sa d1ktadura. May b1nago ang pelikula d h'I . . t
.. a may kaka1ba itong medium a
I

lengguwahe kaysa pan1t1kan .

_ Mula sa Learning Module For Various Philippine Fil . . . ~
ms, University of the Philippines

Simulan Mo
Pagbibigay-Kahulugan sa P~mamagi~a_n ng H_alimbawa
1
·kular na gamit ang w1ka sa iba t ibang s1twasyon. Tinat .
May pa rt awag iton . . pan-
,
'k na isinasaalang -alang kaugnay ng baryasyon a g register na ,sang
lipunang sa l1 . Yon sa gu . . n8
. ng baryasyon ng pananahta ng indibidwal a d magam1t ng w1ka. Isa pa
· anggaga Iingan Y epend . g·
pin . . . kaso ito ng kung sino tayo kundi kung anong . e sa mga s1twasyon ng pa
1
gam1t. Hindi ang rnga s1twasyon ang kinapapaloobar1
natin.

·-· .• ' ,. ~•r:. Di! !PINO

I\ M(,A c 1fWA~YON(, Ko~·

r, HIJPINO S '
 · ter o mga s
Isa ang pelikula at du la na may sari ling re g1s .
1
Halimbawa : a itang pampehku la at pa ndula.

PEUKULA I DULi\

" Lights camera, acti on " Du lan g isang yugto

Focu s... right stage
sinematogra piya left stage
iskrip rnensahe
direktor galaw ng tauhan

A. Bigyang-kahulugan
·t h 1· b ang sumusunod
. na sa lita O pah ayag na gam1t• sa pe likula at dula sa parna-
ma g1an ng a 1m awang s1twasyon.

SA_I./TA __ : I- > KAHULUGAN SA PArvJAl\1AGITAN

. .: -'. }- t_:,,._,;.~ '·~--· •' . NG HALltvlBAW/\

1. Direksi yon
2 . Musika
3. Terna
4. Yugto
5. Screenpla y
6. Eksena
7. Protagon ista at Antagon ista
8. Tauhang Lapad at Tauhang Bilog
9. Kamera
10. Pag-i ilaw
11 . Produks iyon
12 . Dokumentaryo

B. Paano makatutulong ang pagbibigay ng halimbawang sitwasyon sa kahulugan ng mga sa lita o

pahayag na pampelikula o panduJa7

Unawain Mo

Word Association
lsang teknik sa pagpapakah ulugan na pinag-uugnay-ugnay ang sa lita o mga pahayag upang maka-
buo ng isang makahulugang ideya sa salita o pahayag na binibigyang-kahulugan .
Malaking tulong ang nasabing teknik sa pagpapaliwanag ng kahulugan ng isang salita o pahayag.

ARALIN} MAYNILA SA KLI KO NG LIWANAG (l)A NG PP •~

A· ~cl ll•llll,U11.1~:11.i11 111! W111 cl
C I\•,• ,111 1.iltt 111, 1p.ihw, II 1.il! .1111: l 1t11Jft111,II I
'• r, fig l)dffiagat •
~ul,1111: "M,1y111l,1 •.. 1~111,1111: I 1wo111.11:"

"M.iyr11l.i ',.i ~·11\ ,,

111: I 1w.i11.i1i" - - - - - - - - - -- - - - . . 1

Pc1ggamit nr, Siml>o li c;m()

l',dll); Ld'.,d lld y<111~; p.i111p.i111t1L.i11 ,1111: l)d)'.f'.dlllll fl) '. •,11r1l1ul 1•,1110 N.i! '.l!('llE 1',,Hle d',peto 1(0 u;:c·5
1,1.11:111e rn,1<,1111111i <111E p.i1:L.1k,lli110 11g 1•,c111g &d.i ~J,11:1i'.1111'. r11,1t,1l1111:l1,1t,1 c1r1f! k<1hu lugan ni,o sa
tulu11g 11g p,11:l11'111 1uil,1 ,1t p,11;l1il1i1'.,lY 111: 11.1'11w.1t11i

13 . l3i gy.111i: 111t1 ' 1p1c'l<1·,yrn 1' "')', 1i,11111t 11g M aynila , Kuka, Tsino . .it mga manggaga wa sa p£:iik'..IJ

C. Magbigay ng reaks1yon !.d pdhtiyag na, ·1<11 awan ang s1yudad btlang,...,_,..
l f . ~ d , tt hantunaan na nw n~n.v.
 Bilang isang rnan ggagaw a ang ka tauhan ni Julio Madriaga na na gtatrabaho sr,1 isa ng konstruks1-
D. kalagaya n ba ni Julio bi lang mango ag .
yon. Ang "' awa sa nobela-pel1kula ay nara ranasan p;i rin ng
kasalukuyang rn ga rnanggagawa natin sa bansa sa punto ne pasweldo. ka laga yan sa paggawa
at iba pa.

Kung ikaw si lino Brock.a na direktor ng pelikula, paa no mo maipadarama sa pamahalaan ang
tunay na damdamin ng mga manggagawang nakararanas nang hindi magandang pagtrato ng
mga kapitalista, at kung ika w naman si Edgardo Reyes na sumulat ng nobela, paano mo naman
ipadarama sa kapuwa manggagawa na kailangan ang dignidad sa paggawa ?

Kung ako si Lino Brocka Kung ako si Edgard o Reyes

F. Pagkatapos mong mabasa ang pagsusuri sa pelikulang "Maynila sa mga Kuko ng Liwanag,"
anong pananaw at pag-uugali mo ang binago ng nasabing akda?
Nabago ang aking pananaw na .. _ ___ _

Nabago sa aking pag-uugali ang

-:J . Garnit ang . . . ng kapare h

Think Pair Share, kung saan p1p11t a, ma gkaroon ng palitang-tala kayan sa
aral na NPelikula o dula ay nag-iiwan ng magandang ara I sa b uhay ng isang tao .n Humandang
ibahagi sa klase.

ARALIN} MAYNILA. SA KUtCO NG L!WANf\C: 11'.,,\NG Pt,..,S\!SU RI\ 167

 nabasa o napanood na
H. Bata y sa nabasang pagsusuri ng pelikula, napanood na pelikul a maging
Pilipino ng mga ito.
dula, suriin ang lingguwistiko at kultural na pagkaka iba -iba sa lipunan g
Pagsusuri:

, -- -- -- --- --·-- -- -- --- -- --

Paano ginamit ang mga salitang
Nabakas ba sa sinuring pelikula, napa-
nood, o nabasang dula ang kultura ng li-
pampelikula, isinaalang-alang ba ang
punang Pilipino?
antas ng wika (balbal, kolokya l, diya-
lektal, teknika l, rnasining)? Patunayan .

Kongkl usyong Tanong :

na .
Nakaa_pekto ba sa kultural na aspeto ang linggu w istiko kau g Y ng paggam1t ng w ika sa nasabing
mga s1twasyon7

lsa isip Mo
at Kultural na Gam1t . ng w ·k .
Pagsusuri sa mga Linggu . wistiko
, . 1
na, 1ba t 1bang sitwa syon gin . a sa L1puna ng Pilipino
Gaya nga ng natalakay.. . agam 1t ang · ,
. wika . Batay rin kung sino ang
gagam1 t, saan gagam 1t1n, at paano 1to gagami tin .

at isaalangk-alang ang lingguwistiko ng aspeto lalo na ·t. la

!sa ng dapat suri ·1· in . 't I
at u a. ay sa ri 1ng s1twasyon, aya may sa rilin g regist er ng mga s r sa arangan ng pel1 "u
d I M a ita ang mga ito. Wika nga
pampe li kula o pandulaa n lang .
. wi kang sinas a1ita nang a .
Li ngguw . isti ko ang tinata wag. na. kaugnay ng
lugar. Maaarin g b1gyang -pans1 n ang antas na . yon sa heograpikong kala ~-
ga yan ng 1sang . . gam1t ng wk 1
.
a tulad ng balbal, kolo
ya l, di yalektal, teknika l, at mas1ning.
o
Sa isang banda naman, kultural ay .isang katangian ng wik a na nags· ·1b·1
syon at uga li, paraan n isi ng pagkaka
. . kilanlaf'
. l
identidad dahil sa mga paniniw ala, . trad1 . g pamumuh
ang panlipun ang aspeto ng Wi k . ay, relih1yon at w,ka-afl8
Mahala gang hindi maisantab1 . .d .d d . a dah,I sa m .
anan alita ay isang uri ng panllpunang . ,, ent1
. a at g1nagam . it Para tukuyin arammg. .paraan, b·,afl8
. ang pag1g1ng ka 1
Pa iba 't ibang panlipunang pangkat o 1ba t ,bang komunidad ng Pananalita .
S
 PALALIMIN
Talakayin Mo
A
1. Basahin at unawain ang dulang "Sinag sa Kanm · 1 . .
. . an n1 Dionisio · ayon
· 1to
s· Sal azar. surnn sa
/ingguw1st1ko at kultural na aspeto sa r . . .
ipu nang P1/1p1no.

Sinag sa Karimlan
(Dula)
ni Dionisio Sala zar

Mga Tauhan:
Tony . . . . . . . . .. . .. . . . . . .. . . Binatang bilanggo
Luis .. . Arna ni Ton y
Ernan/Doming/Bo k .
· · • • . . . .. . ... Mga kapuwa bilanggo
Padre Abena . . . /sang pari ng Bi/ibid
Miss Reyes . . . . .. . . . .. ... . . . • .. .. . . . /sang Nars
/sang Tanod

Panahon: Ka salukuyan
1g /sang panig ng pagamutan ng Pambansang Bilanggu an sa Muntinlupa
Tagpuan:
Oras: Umaga

Prologo
an .. . Sagisag ng
Pambansang Bila ngguan sa Muntinlupa : Wakas at Simula... Moog ng katarung
n ... Hamon sa
Demokrasya .. Sala ming pambudhi ... Pa lihan ng puso't diwa ... Waterloo ng kasamaa
pagbaba gong buha y ..
nan nito kailangang
. May mga maikling gayong da pat hubdan ng ma skara at sa sinapupu
dako'y ma y mga
iwasto at ha yu't talingh agang mamamayagpag at umi irin g sa bata s. Sa isang
palaran ay dito huma-
wa lang mala y na dahil sa kasam aang-pal ad, kah inaan, o likas na mapagsa
Mara mi nang /ubha
hantong; dito rin sinisikatan o niluluba yan ng katotohanan at katarungan ...
karami ang ta tanggap
ang mga pumasok at lumabas dito . Walang makapagsasabi kung gaano pa
ng isa ng ma rikit at
ng kani yang ta tak ... May sala o wala, ang bawat pumaso k dito ay kabuuan
makulay na kasaysayan .. .
a ng Bilang-
Pagbubukas ng tabing ay ma bubungad ang isang baha y ng pagamutan ng Pambans
nasa magkabilang gilid
guan sa Muntinlupa May anim na teh eras ang makikita rito. Ang da la wang
na taon) at si Bok (29);
ay bakante. Sa dalawa ng nasa gawing ka na n ay magkaagapay si Tony (19
May munting durunga -
sa gawing kaliwa naman ay naroroon si Mang Erman (45) at si Doming (30) .
gitnaan. Hubad ang
wang nahahad langan ng mga rehas na bakal na makikita sa gawing likod, kala
ng dugo ang mga
natutulog na si Ton y. May bakas ng dugo ang natutulog na si Tony. May bakas
Bok ang bilanggong la-
bendang nasa kaniyan g tiyan at kaliwang bisig. May black eye rin siya . Si
na may apat na _araw
bas-masok sa Bi/ibid ay nakakulubong, may trangkaso siya. Si Mang Erman,
nang n h y gising at waring nag-iisip . Nakaplaster cast naman ang 1sang
aoopera an ng aImoranas, a
. , • • · ang malakas na paghilik ni Bok.
Paa n1 Doming . Paminsan-minsa y mannnig . . . .
Dom· . .. . • t ang ulo at tatanungin s1 Bok) t1parnng mayap, lakas na-
ing: (81b1hng sa h1gaan, 1aanga ,
mang mag-ilik ni Bok.

ARAUN 1 MAYN ILA SA KUKO NG LIWANAG (ISA NG PAf ,'SllSI lf,11 1M

M
 Ernan: (Mangingiti) Pasensiya ka na Doming.
malas lang . Babaying . Ba, sino
. ,
Doming: Kelan pa kaya lalabas d1to yan, a Mang Ernan7 Traga
'yan?... (lngu nguso si Tony).
naman . Dugo -dug uan siya .
. .
Ernan: Ewan, hatinggabi kagab1nang ipasok ,Yan dito. Kawawa
nam an segu ro. (M am asdang
Doming: OXO seguro 'yan. 0 kaya Sigue-Sigue. Nagbakba
kan na
mabuti si Tony). Mukh ang bata pa.
. . . k)
.. M 8o ·
Ernan : At may hitsura, ang sab1h m mo. ( apapaIakas ano0 h1hk rn

Doming: Tipaning-parang kombo! (Matatawa si Mang

Eman).
Bok: (Biglang mag-aalis ng·- kulubong; pas1
. b Mao oatuloo ma n ka yo! Yaw a..
gaw) 5ay as.I t., D
Ernan : Si Bok naman. Konting lamig, 'bigan.
Doming: Hisi lang, Tsokaran.
Bok: (Tuluyan nang babangon : matapos mag-mat
at magh1kab ay susulyapan ang katabi).
Naga puyat ako kagab-1. Galak1ng sugat n'ya (T1
tmgnan s1 Tony) . (Kikilos sa pagkakahi-
ga at mapapahalinghmg s1 Tony)
Doming: Kilala mo s1ya, Bol.-7
Bok· (Sabay 11ing) De-hm Kung 1b1g n'yo g1g1smgm
ko
Doming: Ba, 'wag! (Mak1k1tan g K1k1\os s1 Tony) 0. ayan
. g1s1n
g na
Tony (Matapos hum1nga ng pa1mp1t na warin g ayaw
1pahalata ang nararamdamang sakit)
M-ma-gandang umaga senyo
Ernan : Gayundm sa 'yo Este. ano nga ng-1
Tony : (Mauupo, mahahalatang nagp1p gil pa rin sa
sal it) Tony h
1

Kayo s1 Ginoong Ernani Alba. d1 no ba? ong panga Ian KO Tu kayo.1

Ernan : Ako nga
Tony : Nababasa k.o'ng 1nyon g mga akda . Hanga ako
senyo!
Ernan: Salamat Tony
Bok. (May pagmamal ak1) Ako g1d, de-hin mo k1\a\a?
Di
Junior. Big bos ng Bats1Gang. Mara 1padrino.· wan en only Bok -alyas Thompson
Yebal (M
lahat).
· ang,n g,t,ng maka hulugan ang
Tony : (Haharamm s1Dom ing: malumanay) Kayo?
Doming: Dom ing hang palayaw ko Walang h-alyas.
Bok. (Kay Tony) OXO? Sigue-S1gue. Baha la na? Pawa
..
gud. Ginsama ka a 'ming Batsi Gang, ha? ng, 1mg ang 1t
utugon ni Tony). Ben -
Tony . Salam at. Bok. Pero sawa na 'ko sa mga gang
sa
heto, magdada\awang taon na 'ko dito sa Big ·Hous mga barkad D
e. a. ahil sa barkada'y-
Ernan · Mukhang makulay ang... Puwede ba Toning kah··
1yong buhay?
it pahapyaw ay ibida mo sa 'min ang
Bok: (Bago makapangusap si Tony) Holdi't, Tony boy;
. , >B ,
At ... tenbo l yang blakay mo. Yawa . . a t nagala I
s as ang 1mong tiyan, be r7· ,
Dom ing: (Mapapansin ang pangangasim ng mukh a ni Ton I
l ~.
Tony : (Tatango muna bago umayos ng upo) Pumu ga y ,v, akaka
sina . Ya mo ba, Tony? '1
sumama'y sinuntok ako . Mabuti kanyo 't nailag 511 I
an k ~er Boy kagabi. Nang hindi ak0 I ~.
kaliwang dibdib), kund i'y... nasirang Tony na 'ko O !
n a ng saksak dito (saba y turo sa
sakyod ni Pinga s. Nagpatay-pata yan lang ako ka ''
g Yon. Pero ang di nailaga'Y 'yung
Ernan : Sa narinig kong usapan ng nars at tanod kagYa ... Aruuy1
b'
ang pataw1nn· · . Ang ·b ' h 1· I
I a Y na u 1. (Sa sarili)
A kala ay tat\o ang napatay. T1·1a \irna
· ayaan
, sa ngalan mo'y kay ra((ltri• g
f ' ~ ' , ,A M<,A 5tr'/\A',YUN(. KOM\I
NlM0 SO Af KULTU MAI. SA LIPUN ANG Pi lll'IN(J
 humahamak sa kama tayan! (Kn y Tony) mabuti't tumanggi ka, Tony, kundi'y ... 'tay
s. kung masakit 'yan ay saka na.
Huwag kayong mag-alala, kaya ko ito... (Hihinga muna nang mahaba.) Mula nang
Tony:
Yi madala ko rito, e nag-iba na'ng takbong ... Naisip kong walang ibubungang mabuti ang
~- kasamaa n... Totoo nga nama n, walang utang na hindi pinagbaba yaran... Me parusa sa
ba wat kasalanan! 1, , 1,

(May pagl1anga) May sinasabi ka, Tony.

Ernan:
(N gingiti-ngiti habang nakikini g sa pahayag ni Tony; sa himig nagmamagaling) No dais,
Bok
Tony, kung sila malalaki naga nakaw milyun-mily un, ba . Sigi lang, 'adre. Basta mi la-
gay. Basta mi padrino!
Me 1·elihiyon ka ba, Bok?
Tony:
Bok: (Tatawa habang sumasagot; pauyam) Reliyun? Wala kwenta 'yan . Hm, dami, dami na-
gasimba, pero gin luluko sa kapuwa. Dami gadasal, pero gin-nakaw, gin-ismagel, yawa .
Doming: Mabuti pay 'way na tayo maghusap tungkol sa relihiyon .
Ernan: May katwiran si Doming. Ang paksang relihiyon ay masyadong kontrobersyal. Paris
ng iba 't ibang ismo, kaya .. . di dapat pagtalunan
Tony: Pero, Mang Ernan, ba't tayo matatakot magtalo? Kung walang pagtatalo, walang pag-
ka kaunawaan. Kung wa lang pagkakaunawaan, walang pagkakaisa . Ang mga taong di
nagkakaisa 'y pirming nag-aaway.
Ernan: Tama 'yan. Ngun it ang pagtata lo'y da pat lamang sa taong malaki ang puso; hindi sa
mga maliit ang pinagkukunan . Pero .. . pinahahanga mo ako, Tony! Nag-aaral ka ba ng
batas? Ba, may kaka ibang ti lamsik ang iyong diwa.
Tony: Elementarya lamang ho ang natapos ko.
Doming: Kasi nga naman hasa mo habugado ka kung magsalita .
Bok: Ber, ber, mga parel 'Yung istorya ni Tony!
Tony limbitahin kita, Bok, isa ng araw, sa klase namin nila Padre Abena . Marami kang ma-
pupu lot doon . At pakikinabangan. Ti yak.
Bok No ken du! Kun naytklab pa, olditaym !
Ton y: (Matapos makitang ha nda na ang lahat sa pakikinig sa kaniya) Buweno ... Ako'y bu-
ha y sa 'sang karaniwang pami lya sa Tundo . Empleya do si Tatay. Guwapo siya. Pero
ma lakas uminom ng tuba. At mahilig sa karera. Napakabait ng Nanay ko . Kahit kulang
ang iniintregang sa hod ni Tatay e di siya nagagalit, paris ng iba. Sang araw e nadisku-
bre ni Nanay ang lihim ng Tatay ko; meron siyang kerida . Natural, nag-away sila ...
Umalis si Tatay. lniwan kami. Awa naman ng Diyos e natapos ko rin ang elementarya .
Balediktoryan ako ...
Bok: (S isingit) Balediktoryan? Siga ka. Yeba !
Tony
(Magpapatu loy matapos ngitian si Bok) Namatay ang solo kong kapatid na babae.
Ma lubha si Nanay. Naospital siya ... Naghahanapbuhay naman ako. Pero, kulang din,
kasi mahal ang lahat... Nakakahiya pero. .. dahil sa barkada'y natuto akong mandukot,
ma ng-agaw, magsugal. Naglabas-masok ako sa Welfareville ... lnilipat ako dito pagka-
tapos. • Santaon na lang ang natitira sa senten'ya ko ... A, ang tatay ko ang may sala
ng lahat! ... Mabuti nama't idinistino ako ni Oirektor sa 'ting library. Nakapagbabasa aka
roan. Mahilig akong magbasa ng-
Ernan:
Magaling. Ang pagbabasa'y nakapagpapayama n ng isip. Sabi nga ni Bacon ay "Na-
kalilikha ng tunay na lala ki ang pagbabasa ..."

ARAUN 'L tvlAYNILA SA KUKO NG LIWANAG \IS,\N (

Tony: Mahilig din ho akong magsulat.
Doming: Teka mu~a , Tony! Hanong nangyari sa Tatay mo?
kaya. Kinamuhian ko siya
Tony: Mula nang umali s siya'rY di na namin nakita . 0 nabalitaan
nang labis.
Ernan : Huwag naman . Hindi tama 'yan . Ang ama ay ama kailanman.
Domin g: Kung magkita kayo, hanong gagawin mo?
Tony : Ayako na siyang makita pa!
Bok: Gaisip ko rel iyuso ka . Ba't ngani ... ?
an . Siya'ng dahilan ng pag-
Tony: Di ba maliwanag? Si Tatay ang nagwasak ng aming tahan
aking pagkakaganito!
kaosp ita l ni Nana y. Ng pagkamatay ng aking kapatid ... Ng
atawad ." Subalit may kahi-
Ernan : Kung sabagay ay mada ling sa bihing "lumimot at magp
lan, kung talagang ibig.
rapan itong isagawa . Gayunma 'y wa lang hindi napag -aara
ang mga naghangad ng
Ako? Di ninyo naitatanong ay nagawa ko ring pata warin
aking pagbagsak.
w ng inyong puso. Mang
Tony: Malaki ang inyong puso, Mang Ernan! Ma-malawak ang sakla
kayo .
Ernan! Ma-malawa k ang saklaw ng iyong tingin. Pambihira
kasawian ay ang di pag-
Ernan : Salamat, iho . Ngun it alam mo bang ang pinakamabigat kong
kakaroon ng anak?
Tony : Biyudo kayo?
. Mapagmahal. Mapagkaka-
Ernan : Hind i, buh ay ang aking asawa . Mabait siya. Maunawain
ungh ininga )... napaka.. .
ti walaa n. Pero ang mag-asa wa ng walang ana k (Magbubunt
hindi gana p ang kanilang kalrgayahan .
Doming: Hila ng taon na kayo, Mang Herm an?
Ernan : K'wa renta'y singko na .
tawanan) .
Bok: Tsiken pid! Ang aking lolo, sisenta na, gaaana k pa (Maikling
Tony: Ga'no na kayo katagal dito, ta bi ?.. .
stiyon de prinsipyo ang ipi-
Ernan : Na kakaisa ng taon na ako. May isa pa . Alam n'yoy kuwe
ni Bok ay tsiken pid lang -
nasok ko rito . Binayaran ko lang yu ng multa . -na sabi nga
ay ligtas na 'ko sa pagkakabilanggo .
Tony: E bat naman kayo namultahan ?
sin unog ng isang kapisanang
Ernan : Kaka iba ang aki ng pagkama kabayan . lsang araw ay
aklat ng kasaysayang ma-
pinangungunahan ko ang maram ing aklat na imora l, mga
iba pa na nakaw lang sa iba
li-mali ang mga ulat, mga nobela , kom iks at magasin at
an. Dahil nga sa prinsip yo'y
ang nilalaman... Nahabla kami . At namultahan ng hukum
ulat dito, kung sabag ay.
inibig ko pang pa bilanggo . Malaya naman akong nakapagsus
ibig sulatin kasi, e.
Ton y: Maaari ho bang paturo senyo ng pagsulat? Kay dami kung
lala ang batong may mataas
Ernan : Tulad ng isang beteranong mag-aalahas, agad kong nakiki
pamahal ka rin sa king maba it
na uri ... ltuturing kitang pa rang tu nay na anak ... Mapa
aralin ka namin .
na ma ybaha y ... Meron din kamin g ilang ari-arian... pag-a
aralin din daw aka. Pero .. . na-
Tony: Ke buti n'yo!... Me pangako rin si Padre Abena . Pag-a
kakah iya na atang pumasok sa klase. Baka tawanan.
totoo'y walang katapusan
Ernan : Ang karunungan, iho, ay walang kinikilalang edad. Ang
itong pag-aaral ng buhay ng tao.
Tony: Ganyan din ho ang sabi ni Padre Abena, Mang Ernan.
 Iba ang kaniyang panahon 1 .h
unan : ' o. Pasala .
. mat tayo't dahil kan,y
hnuhan ay nabago ang takb o ng at' k sa ano P bl . g kata -
asay saya n K . a am h1ran
ing
na lider, Tony. Yaong tao ng matalin , ·.. a, 1angan nar
O
na Ymak abayan pa H' gaha ,n ang marunong
karangalan . Hindi mapags amantala y · 1ndl m
aon g wala ng colo n,·ai an sa salapl't
Kalunyal mantiliti ? Anu 'yu n.7 mentality
Bok: ·
Ernan: Diwang alipin, Bok. Pamam ang1.noon sa m a
. .. .
. . . g da yuhan. Walang sarll',ng paninind,gan
Wal - (Kagyat na mat,tigil dahil sa nannn,g na tak .
may edad nang tanod . atak ng sapatos.J Ban tay/...
(Hab ang dum araa n ang ay walang 1 'k
m, ahg magkakasama J
Bok: (Pagkatalikod ng tanod) Pwee , dedos o pang bu aH ' .
o nga ni ? M' • g. Gaislp seguro maofl at akas Layo .
Yawa . (Tawanan) Pan · ... , tra ngkaso L .
si Man g Erna n) G .. . ump o (Tlt1n gnan si Dorning) ... Almo-
rana s (S usul yapan .. . alaslas ang r 7. (lngungu so si Tony. Ta wanan
iyan
na naman.)
.
Tony: Maiba 'ko, Mang Ernan · Ba 't kayo naosp,tal?
. .
Ernan: H1nd1 naman .
b
Doming: Sang tanong, Mang Ernan. Nagag awa ang makata?
. .. . ·
k
Ernan : ls1nis1lang s,la, Doming ... Maalala 0 nga pa/al Di ba't ika Ti
w ony ang tumula nang
dumalaw minsan ang Presidente?
Tony : Ako nga ho.
Ernan: Ang binigkas mong tula'y -
.
kayo' ng gumawa niyo
Tony : Pilipinas, ke gandang tula . Alam kong n
· , k ·
Erna n: lbig kong malaman mo na ang tula ng ,yo Y asama sa lalabas kong aklat ng mga piling
.
lat ko rito.
tula ... kab,lang na roon ang mga sinu
Doming: Hanong pamagat?
Ernan: Sinag Sa Karimlan .
atin dito!
pamagat! Bagay na bagay sa saaa ..
Tony : Sinag sa Karimla n? Wow, gandang
g. Ang liwanag!
Kelangan ng mga nasa dilim ang sina
ang karim-
ng dilim . Lubhang makapangyarihan
Ernan: Walang taong hindi nalalambungan
lan! Subali ... naitataboy ang dilim!
Tony: Sana 'y mabasa ko 'yon l. ..
iba .
Ernan: Bibigyan kita ng sipi. At marami pang
Ber-ber,
kapag pangkaisipan na ang paksa)
Bok: (Nakahahalataan ang pagkabagot ing, bilang
... (Titingnan at tatanguan ng iba si Dom
Doming! Gin istorya mo naman pare
pag-ayon sa pahiwatig ni BOK) hisang
aking komisyon. Sang haraw, buat sa
Dom ing: Ako'y ahente ng'seguro. Malakas ang
a o, sabi
o. Magugulat pero matutuwa ning asaw
prub ins'ya hay muwi ako dail sa bagy lik na
ng nakita ko? Sus, hang asawa ko't mata
ko. Sa kusina hako nagdaan. Pero hano nang
hang aking tingin .. . Binaril ko'ng traydor
kebigan hay .. . Uling-uli ko sila. Nagdilim
os).
. (Mapapasandal sa dingding pagkatap
tumalon sa bintana .. . Napatay ko siya
n?
Tony : At nab ilanggo ka dahi l doon? Bakit gano
nga)
Doming: Hewan ko nga ba. (Magbubuntunghini ng
ing ... Alam mo Tony, ang bilangguan ay hindi lama
Ernan: Nakikiramay kam i sa 'yo, Dom awa. Sa
rin sa mga sinamaang palad. Sa mga kaw
para sa mga nagkakasala . lto'y para
nga ni Bok .
walang malakas na naa .. . padrino, sabi
was? Seksi?
Bok: (May pananabik) Ber, ang imong was

LIWANAG (ISANG PAGS I

ARALIN 2 MAYNILA SA KUKO NG
 ha s' a
Doming: aganda sa 'ming bayan . Kinu
Para s~ haki'y siyang pinakam Y ng maghartista.
, kon g nag ing karibal sa kan iya!
Maram
Tony: NTapat ang puso mo 't d. lililo 'y nas a kagandahan . s·
nga Ma E , nag unamgunam na ang pag · ' lo
' ng rnan, ang nag sabi niyon?
Ernan : Pangina y"
Si Balagtas, iho, a~ j "~,is ne ng
hang ... (Hahara .
Domi ng: g pinakamata lik ko pan g kebigan
Hang sa_m a, ng loob ko' y 'yun
g kayong pakaka Pl'! ~
o ?... lkaw, Bok, binata rin? 'Wa
Tony.) B,nata ka pa, Tony, han sa1 sa
masyadong napakaganda .
hm .. .
Bok : la hi sila lahat pag ako ginaliko,
A, p'wee sa akon gano. Todas
is a joy forever:
Ernan: bi ni Kea ts na "A thing of beauty 0
Ka ya nga salungat ako sa sina awa sak . o ~~
patu loy na maw
kagand aha' y darning taha nan ang nawa sak at arn,ng
sa •
agk k 'b· ning kata ksilang nan gya yari ! ... Kung totoong nag.
P. . a a, ,~a n~ napuputol. Dar
ito. Pumapatay!
andahan, totoo ring lumalason
bib,gay ng insp,rasyon ang kag
Dom?
Bok: Asa n ngayon ang imong misis
s mo?
Ton y: Magsasama kayo uli? Paglaba
Doming: lndi na. Hisinusumpa ko!
gaalaga?
Bok: Han ang imong anak? Sino gid
ay namatay sa eltor.
Doming : Wala . "Yung panganay namin
na ngayong namarna-
g mahirap silang harapin . Lalo
Ernan: Tungkol sa kaibigan . Sadyan
ari. Ba, kaka ilangan~
. Ng pagpapalaluan . Pagkukunw
yani ang diwa ng materyalismo
ni Bok ang marami ScJ
hil sa hindi lubos na maunawaan
ang maraming Diogenes! (Da
siya 't magbabalot ng kumot.)
kaniyang naririnig, mahihiga na
na kebigan?
Tony : Pa 'nu hu makikilala ang tapat
ay sa mga oras ng
par aan diya n . Sub alit ang pinakamabuting pagsubok
Ernan : Maram ing
kukunwari ang tapa!
ipita n. Ng pan gan gail ang an . Nang pangungulila . Walang pag
kag
g magbigay. Magpakasakit.
na kaibigan . Lagi siyang handan
ing mapagkunwari? Ke
ho? ... Ba't nga kaya napakaram
Tony: Paris ni Damon at Pityas, ano
nagbibigay e dahil me
isan . At meron pang kaya lang
raming marumi na naglilinis-lin
. May-
inaasahang tuba o gantimpala
may nagmamatulis ay pulpol."
Ern an : "-nagmamalukong ay kubaw;
diko ang kanilang
war i 'y nag kak awa ngg awa , pero saan ba 'y ibig lang maperyo
Ton y: Me kun
retrato o pangalan.
buh ay.
ral regeneration o pagbabagong-
Ernan: Kaya nga kaibigan natin ang mo
Tony, ke Mang Ernan.
pare-a hang takbo ng hisip mo,
Doming : Napapansin kong alas pare-ong
dah il sa paglita w ni Padre
ng - (Mauuntol ang sasabihin
Tony: P'wera bola, Doming! Malayo
andang umaga po Padre.
Abe na) Aba si Padre Abe na! Mag ni Padre Abe na.
dan g uma ga sa inyo ng la hat. (Ka ran iwa n lamang ang taas
P. Abena : Magan
ang kan iyang mukha at
si ya sa par i ng Bilibid. Ma g-aapatnap u na siya. Maam o
Isa
lumalapit) Tony, totOO
a siya . At nakasa lamin habang
malam ig ang tinig . Nakasutan
... sa braso! May blak-ay ka!
bang? ... may sugat ka sa tiyan! pa na. .
gapatay -patayan 'yan, Padre tay-
Bok: (Maliksing babangon) kondi ma iniwan ng mga tigaslfl•
Ganon nga 'ng ginawa ko kaya lang
Tony: Totoo po'ng sabi ni Bok, Padre.
nabigong mapupusok .
P. Abena: Laking pagsisisi ngayon ng mga ak051
ng sisi, Pad re, E-e -e-... pa'no po ngayon, Padre maaabsen
Tony: Sadyang walang una
'ting klase?

NG KOMUNIKATIBO AT KULT URAL SA LIPUNAN G PILIPINO

ANG FILIPINO SA Mr;A SITWASYO
 Ow, huwag mong intindihin
P. Abena : Yun, anak lk
Natutuwa ako't hindi ka na · aw narnan ang p· k
Pad re hindi ko m ganyak surnarna kagabi ina arnarunong sa lahat, a...
, amantsa han an . .
ke Direktor. g inyong P~gtiti wala sa 'kin ! Gayundin ang

P. Abena: Salamat, anak. Huwag kang makalirnot sa o· <,_, 1

. . . Ang
iyos. Ang tumata wag ay d'1ninn1g.
napakupkop ay . tinata ngkilik·
Padre, ke but1-buti n'yol.... Siyanga pa la. si Man . .
Tony:
an ak. g Ernan y 1big ding··· Wala raw s1.1ang

Ernan: (Maagap) Totoo, pa dre, ang sin ab·, n,. Tiony. Ga yunm , k
.
Padre, kam1 ng maybahay ko'y Iab'1ng l1.man. t a Y ung may usapan na ka yo'y .. .
upang magkaanak, suba lit .. . Aywan k b g aong umasa, nagnobena, namintakasi
. o a kung bakit ag d k
Talagang 1sa sa mara mi ang bata . . Masun · a· a ong nagkaamor kay Tony.
P. Abena: ng iyan
walaa n at matalino. Balak ko san .. urin siya . Matulungi n. Mapagkakati-
ang pagparnn siya da 'b
ibig. Natutuwa ako't kayo'y- ngat I ang kurso ang kaniyang

Tony: Padre, posible po bang magkaroon ng da awang ama-amahan7

. . . . 1

P. Abena : Bak1t h1nd1 7. Ma but, nga 'ng gayon at maram1ng

. titi ngin sa · · p d -
0
araw ay ... kagustuhan din ng t t Y · ag ating naman ng
a ay mo ang mangyayari .
Tony: (Mapapalaka s . . ko na seyong wala 'na akong
ang tinig) Utang na loob · Padre sinab1
T
1atay.1
P. Abena: lkaw ang masusunod, ana k. · Alam kong a1,pin ·yong nasugatang damdamin.
· · ka pa ng 1

May lambong ka pa ng karimlang .. . A, di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging
sugat mo, Tony?
Tony: Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aki ng bitu ka .
P. Abena: Mabuti kung gayon. Bu weno, hu wag ka ng masyadong maggagagalaw at nang hindi
dumugo. (Sa bahaging ito'y aa lingawngaw ang isang mala kas na pagpapagibik bu-
hat sa ibang panig ng ospital. Matatahimik ang lahat at makikinig sa "Tubig! Tubigg!
Mamamatay na 'ako sa uha w! Tu biggg!
P. Abena: Diyan nga muna kayo at titingnan ko fang kung sino ang nagpapagibik na 'yon. (Susun-
dan ito ng alis.)
La hat: Adyos, Padre.
Tony: (Sa sarili) Ke ba it niya . Salamat at nagkaroon ang bilibid ng paring tulad niya ... Matu-
tupad din ang pangarap kong makapag-aral ... kung saka li .. .
Ernan: Sadyang mabait si Padre Abena. Sana 'y paris niya ang lahat ng alagad ng pananam-
pa lataya .. . Pero, tingnan mo, Tony: sa karamihan ng kaniyang gawain ay hindi mo siya
makakapiling sa lahat ng oras, samantalang ako... Tuturuan kita ng pagtula . Ng pagsu-
lat. Panana lumpati. Pag-aa ralin kita hanggang ibig mo. Kailangan naming mag-asawa

ang tagapagman a.
Tony: Paumanhin ho, Mang Ernan .. . Bukod sa makata, ano ho ba'n -
Ernan: A, ako'y peryodista . Propesor din aka sa isang unibersidad sa Maynila. Kaanib sa ilang
samahang pangwika, pambayan, pangkultura .. . May malaki akong aklatan-magu-
gustuhan mo .. . Guro naman sa piyano ang aking maybahay. Magkakasundo kayo .
Teka, ayan na 'ng ating butihing angel! (Titigil sa pagsasa lita pagkatanaw sa pumapa-
sok na nars. Magbibigay-galang ang Jahat. Jlalapag ng simpatika't batang-batang nars
ang Jalagyan ng mga gamot. lsa-isa niyang titingnan ang temperatura ng naroong apat

na pasyente.

ARA L.IN 2 MAYNILA SA KUKO NG LIWANAG (!SANG l'AC,Sl :-

 Hindi iintindihin ang may paghanga't pagnanasang tinging iniuukol sa kaniya-lal o na si Bok. Alarn
niyang sa kaharian ng mga lalaki, ang pangit mang babae ay nagiging pulot gata . Aalis siya pagkab-
igay ng kaukulang gamot sa mga may karamdaman.)
Bok: (pagkatalikod ng nars) Wow' Talagang da-magan si Miss Reyes! Kung magaibig lang
siya ngani sa akon, pero .. . ginsama ang akon record. Yawa .
Tony: Bok, si San Agustin, bago naging santo ay naging isang pusakal munang magnanakaw ..
Tandaan mo 'to, Bok. Higit na mara'ngal ang masamang bumuti kaysa mabuting sumarna.
Bok: Galalim man ang imong Tagalog!
Ernan: Malay natin, baka maging santo ka rin, Bok (Tawanan)
Bok: (Matatangay na rin ng biruan) Tama ka Mang Ernan . San Bok (pagdadaupin ang mga
palad sa tapat ng dibdib, titingala ng bahagya at pipikit) .. . santo santo gid ng mga
holdaperl.. Nakakahiya, yawa . (Tawanan na naman)
Ernan: P'wera biro, napansin kong may ibig sabihin an g tin ginan ni Tony at Miss Reyes . La-
laban ako ng pustahan na ... (Haharapin si Tony.) Magtapat ka Tony, may pagkakaun-
awaan na kayo ni Miss Reyes, ano? (Ngingiti lamang ng makahulugan si Tony at ang
palihim na pagsang-a yon sa pamamagitan ng pagtaas ng kilay ay mapapansin din
nina Bok at Domi ng.)
Bok: Jackpot ka, Ton y boy 1Tsk, tsk, talaga man materya les pwerte si Miss Reyes. lnggit ako
sa imo.
Doming: Listo 1Ayann a naman hang-ta y- ba nl (Da ra ting ang dati ring tanod)
Tanod: (Sa may pintuan) Antonio Cruzada'
Tony: (ltataas ang kanang kam ay) S1r1
Tanod Miron kang bisita, adding.
Tony : Bisita? Asan Sir? Sino ho siya? Kilala ba n'yo si r?
Tanod : (liling at susulyapan si Mang Ern an) Sigu ro sing, idad sa kaniya .
Doming: Kuwarenta y singko
Tony: Papunta na ba rito, sir?
Tanod: Wen adding. (Aalis . Lalabas sa pintuang pinapasukan )
Ton y: (Kunot-noo) Sino kaya 'yon?... Ba, siya ang una kong dalaw sa loob ng dalawang taon
Ernan: Baka.. . Tatay mo na 'yun, Tony.
Doming: Baka naman hisang kamaghanak.
Bok: (Mapapabangon na naman) G'wa po bang imong derpa? Paris mo Tony?
To ny: (Dahil sa pag-iisip ay hindi mauunawaan ang tanong ni Bok; sa sarili) Pa'no niya mala-
lamang narito ako?... Anim na taon! ... City Jail ... Welfareville .. . Muntinlupa .. . lmposible 1
Hindi . Hindi maaaring siya1(Halos pasalubong) Huwag Mo pong itulot, Diyos ko'
Ernan : Sino man 'yon ay may kapit siya . Kung di'y di siya makatutuloy dito ... Ayun! Siya na
Siguro 'yung dumarating 1(Papasok si Mang Luis, ang ama ni Tony. Kasama niya ang
dating tanod . Ma y kataasan si Mang Luis, nakasalamin siya ng may kulay. Mababasa
sa kaniyang anyo na siya'y dumanas o dumaranas ng maraming suliranin . \sang man-
hid na barong tagalog ang kaniyang suot. Sunog ang kaniyang balat, gayun may hala-
ta rin ang kan iyang kagandahang lalaki . Mag-aapatnapu pa lamang siya subalit mukha
nang lilirnarnpuin . Pagagalain niya ang kaniyang sabik na paningin . Pagkunwa't ituturo
narnan ng tanod para sa kaniya ang pinaghahanap na hindi kaagad namumukhaan.
kanilang tingin ang anak ay nakatanaw ng multo-si Tony. Akibat ng
Pagtatarna ng .
. . t pananabik ay pasugod na lalap1t ang ama sa anak.)
rnat1nding tuwa a

KULTUl<AL SA UPU NANC, PILl l)!NO

,.. , /l.<,(f,Nl,KOMUNll!.Al!BOM
LJCttJ1,;' Mf,A ' 11 /'t
 (','o0crr:.~ar.-, n) To•iy, drlcJK rc,I · (Wctldr:J~ HT1il'. f1d JJ,;eydyiJf)(Y, itnP, til;J namamcJ!an-
car?, 9 Tony M,;[pdpJl.piit-1.p;Jt dr,r, ~ ilffld 1 r,f! n,,iul ;tir1 ',,1 r,al.:.ir
1 na ()ma srJ our;ng
r".: 1 a11an ng rr,•;tyar•g an,Jk , p,,cr,HJdli flt! ilr1n8 ',.:iel,t ':,,J edf0fl8 riyrJ'j J/ p,:Jb•gla cit
tic-•a '. . C,
0 ".hnr·g
, . vv ma,h
. 0·d ·'\fo- l) <1 TrJr1y Vr di:!
1
' ' ' ,;, ' , ~ t n;.i r.i.Hclr(l rlidcJm r,e k1
I,
rot rJt tata/O ':,1/d t uu- '

rorg rt! iicir grid bar,g Tu•op n•yd dnr, ',u,•.it

--' '.,,111~,rn
I T11rn Ml''t:, r,:-,r,1vana
1 tfJ rrio,3
't, t),:ioan r,'
o i:..,

rr.ai 2-;,cy ~a rnata dt ,,,,ion °ne I ,m1y,1q~ d1bddJ Mdp;_ip,ir1·,1n 111 tA i:lne Luis ar:e rnr,a
st..g:J: at ·t/ack -E;<:( n.yJ l
/.::·.:~i. ~o. na;:;ar:o ~-a? (ll1r.d1 r1n tutuwm •,1 lony P;,tulr;y ;me p;:ir,,1r1,Mn n~ r<:Jr11 1ang
s~';c3P, erg pargwgin,g ng ~-0niyring uw,t '.,a kal;,imn,:1n ng r ,mt f;r,?, pJ ne-'l, ar;g
p~r,•n, ;. p rg rar,,ycrg d1Ld1b . Sdrncmtal,/y Wdlar1~ hbuan ang lahat, bctg<:Jrr1,;n mar.a-
rr ctr. <; .¥g r.c: gmam;,s1d at n;::k,hramdam)
T<Yy, rr,,3 gsa';!.a ra , anak ~o. H,nd1 ka ba natutu·11ang aro'y makita7... pagra raan r·g
u.,s
rra 1 ar..:n r.a tcon? (Buhat sa hnatatay uan ay h1nd1rin limik o tit,nag si Tony. Ur,t1-unti
s , ar:g la a;:;:!an ng ama .)
1

HJ ,.{cg! Hu 112g kayong lalapit! Huwag!

Li, '5 t•tia~r.,g1I!) Anak, d1mo ba ... Ako ang Tatay mo ..

(Paj2\ k) Tat_ay? ... Hm, ang nahlala kong ama'y anim na taon nang p-p pata y1
T:.7
T:.,., t Sa f:-r,g larg ang 1nyong pagod'
L .s. (t2 'ap1t pa r. g isarg har.bang; tnigil) anak, patawarin mo 'ko ...
lnt:1...Lt ro: wa la na arong, ama!. .. (Lilingon sa gawi ng bintana) Mula nang iwan n'yo
r~'Tli ca~1,I sa 'swg -
t~,~2g;:,;_; ;)a:J101 na h1ndi alumzna ang sinabi ng ama) Oahil sa kerida'y sapin-saping hi-
rap a::g am1ng dinanas ... lalo na'ng aking Nanay ... Pati pag-aaral ko'y natigil. .. Ano'ng
g2~a 11i:1 ro? Me sakit si Nanay ... Me sakit si Baby ... Nagkasangla-sangla kami ... At
r.arg tumao' y wala nang 1big magpautang sa 'min ... 'Sang araw e napilitan akong ...
r;arg-aga II alro ng bag. Nahuh ako. Nagmakaawa ako at pinatawad naman. Subalit...
nar- g durr.at:rg ako sa - amin ay (mababasag ang tinig) patay nang kapat1d ko! Sa

L'- .,J ,, (' la~..r,,!arri na sa luha) Tony, husto na!. .. U-utang na loob ... A-a alam ko na'ng lahat...
r,I r (H,:·d1r,n p,:iiJansirnn ang samo ng ama) Sa tulong ng mga kapitbahay e nailibing din
s, BatJf ... Na0sp1tal s1 Nanay ... Walang ib1g kumupkop sa 'kin.. . Baka raw me TB.
nn ;:I''),, _ /-ro'y naging kanto boy, nabarkada, hanggang ... Natuto ako ng iba't ibang
;:,ar2an r:g p~,e,nan;;raw ... Nat1lrman kong matulog nang walang unan ... magtago sa

1'. a:-m r.g t1./oy ...

E:-.,,: (~Ac::.::.s na pcpa:lar.g) Tsil--~n p1d 'yan, Tony !
T,J~/'. ('/la ,;;;~a r g-!:,,;hala s1Bor.J Suba:,t me wakas ang lahat... Mula sa city Jail e nalipat
,;~? ~,3 '//E:'. farE: vi!:e Maglabas-masor. ako ro'n ... Nang magd1s1otso ako'y heto ... Mag-
C-3d~!,;wcr g tocn r,a 'ro rr!o .. (H1h1r;ga ng mahaba at rnalalim. Tutop pa rin ng kal1-
,,(i:-,2 hirr:a/ arg scgat B,glang haharapin nang tuwiran ang lumuluha't rn istulang
r.cr(!er,r g a~T,a r..-1;:;f-ar,angyarihan.J Kayo na dapat kong tawaging arna ay tinatanong
h : 1,1.;:r-.gy;:yan k,3ya ang n;;nuan sa 'rning mag-i1na kung kayo'y tumupad senyong
t'..ir:r):.;tir,7, .
H-r.;r11 r.o ria - hmdi r.o na rayo 11 11an... K-k-kelanman .
Par .22r'), hm ... Oaltr;g sab;hin, dahng sira1n ...
tJa2t,,:; 1J a,o ur;;mg - upar-g pagsHbihan kayo habambuhay ..
 Tony: (Patuya) Ba't di kayo bum alik senyon g m agandang kerida?
Luis: (Lipos pagpapakumba ba) lniwan n'ya ako--a ng taks,l!- nang hindi ko na masunOd
ang kaniyang kapritc;o ... Salamat sa kani yang gina wa at nagliwanag ang nalabuan
kong Isip. Ngayo'y-
Tony : Huli na ang lalia tl
Luis : An g sa kit mong rn dgc,,i11 tr1 , , 1ndk r1 l,1 rn rn o bd ng l1 mang buwan krtang prnagha-
hanap ?.. . At n<rn g mc1 lr1m,111 ro nP, nr111 to r,i ' y nild ri:l d r nng Na ngako sr Senador Bigat
na ma bibigyan ka ng pc1rolc 1
Tony : (Da l1il sa illang in il~i p ,:1 y 111ml, rr1dunc1 wc1,1r1 ri ng huling --,, nab, ne arna ) Ewan ro r ung
51
Nana y e buhay pc1 o patay nr:1 . (Pc1 sigc1 w nc1 man) YayoI Yayo 11 ng sa nh, ng raniyang
kasa wi anl Aru-aru uuyyy !
Lui s: Bu hay ang nanay mo, anak. Nagki ta na kam 1 Maga lrng na s, ; a
Tony : (M agliliwanag ang mukha) Buh ay! Sa lamat sa Diyos!
Luis : (Hindi mapapansin ang sariwang dugo sa kamay nI Tony) P1natawad na n' ; a ako 1-·
nagkasundo nga kaming hanapin kita . Anak, magsama-sama tayong muli!
Tony : Mahal ko si Nanay, ngunit kayo ... Ibig ko pang mamatay kesa sumama sen yo'
Luis: (Mawawala ang pagtitimpi at paghaharian ng damda ming-ama. lsang matmding sarr-
pal ang ibibigay kay Tony. Durugo ang bibig ng huli . Sa ba haging ito'y ngant'lgani nang
lundagin ni Bok si Mang Luis danga't makakambatan siya ni Mang Ernan na huwag
manghimasok . Sa sandaling ito'y nakatal ikod naman at nasa may labas ang tanoo
Mapagwawari ng ang nagawang kabiglaan , mabilis na lalapitan ang anak. l1 gt ad na-
man si Tony.) Patawarin mo 'ko, ana kl
Tony : (Matapos pahirin ang likod ng palad ang dumudugong bibig) La lo lamang ninyong
pinaglalayo ang ating daigdig! (Mabili s na tatalikod.) (Tigib-pagsisisi at panunurn ba;
sa sarili, walang ma lamang gawin o sabihin si Mang Luis . Na roong pisilin ang mga
kamao; naroong muling tangkaing lapitan ang nagmamalakin g anak; tanawIn sina
M ang Ernan na parang nagpapahabag at nagpapatulong . Wala na mang imikan ang
nangamamasid . Pagkuwa'y walang kibong lalabas. Titigil sa may pintuan . Ti t1g1I sa
may pintuan upang lingun i't pag-ukulan ng may pagmamahal sa titig si Tony Wala
namang kamalayan ang nagugulumihanan ding si Tony sa mga ikinikilos ng kaniyang
ama . Muli ng babalikan ni Mang Luis ang nakatungong bunso subalit hind, maIsasaga-
wa ang balak na pagyapos dito. Mapapabuntunghininga na lamang at tiim-baga ng na
aalis . Magkakatitigan sina Mang Ernan, Bok at Doming . Pagka lipas ng ilang saght a)
dahan-dahang nauupo sa gilid ng kaniyang tehe ras si Tony. Kaga t niya nang marun
ang kani yang labi .)
Ernan: (Mal umanay subalit madamdamin) Ang buh ay, Tony, ay batbat ng iba't ibang un ng
pagsubok . Ang tagu mpay, kaya lalong tu mitingkad ay dahil sa ka kambal na pagpa-
pa kasakit. Ang la laking tu matakbo sa mga pa gsu bok at hamon ng ta dhana ay pinag-
q 1J
tatampuhan ng tagu mpay.
Tony : M ang Ernan, ka yo man ang nasa lugar ko 'y-
Nauunawa an kita, iho . (Titindig at aakba yan si Ton y. Mahihipo ang dugong nagmu-
Ernan :
mula sa sugat sa tiV~Q..') Dumudugo an g sugat mo! (Kay Bok) Pakitawag mo nga ang
doktor ... (Kay Tony) Mabuti'y mah iga ka . Siguro'y maaampat 'yan .
(Habang nahihiga) yY~\ang anuman ito Mang Ernan . . . ,
Tony:
. balit nakabalabal na ng kumot) Hm ... ts1ken p,d yan.
Bok: (Nakaupo pa nn su

, . . IRAl 5/1 UP UNANG Pl ll f'INO

tn, 1 ~I(, Hl.l PIN() 5A MC,A SITWASYONG KOMU NIKATIBO Al KUl.l l ·
Doming: Sabagay, hakuman 'yang nasa lugar nl Toni'y- hewan ko nga ba ...
Bilib gid ako sa Imo ... Gas-mati ka . Y-y-yeba!. ..
Bok:
(Habang bumabalik sa kaniyang teheras; sa sa rill) A, ku ng masusunod lamang ng mga
Ernan:
tao ang Panalangin ni San Francisco ng Aslsi, sa na' y -
Biglang mapapabangon pagkarinig sa tinura n ni Mang Ernan) Pagkaganda-ganda
Tony:
nga ng #Pa nalangin ni San Francisco" .. . Bathala, ga win Nlnyo akong... kasangkap an ...
Kung saan may galit-
(Maagap) Bayaang nakapaghasik ako ng pag-ibig. An g isa ng maganda pang baha-
Ernan:
., ,
g1 y yung ... "Nasa pagbibigay ang ating ika tatanggap .. . nasa pagpapata wad ang ating
kapatawaran .. ."
(Mabilis) Mang Ernan ... Madali ngang sabihing "Lumimot at magpataw a~," ano ho?
Tony:
_
Pero, ar ruyy ... (Mapipikit at aasim ang mukha . Hahawakan ang sugat sa t1yan .)
Ernan: (Makikitang sa pag-aangat ng kamay ni Tony ay punong-puno yaon ng dugo) Tony!
(Kagyat na lalapitan ang binata at pagyayamanin.) Doming! Bok! Pakitawag n'yung
doktor! 0 nars! Mada Ii kayo! ...
Bok: (Hindi pa rin mababakla; hindi titinag) Bals-wals 'yan!
Doming: (Patikod-tikod na lalabas subalit doon pa'y sisigaw na) Nars! .. . Nars! ... Narrsss! .. .
(Muling darating ang nars na nakarinig sa malakas na sigaw ni Doming. Agarang la-
lapatan ng pampaampat ng dugo ang sugat ni Tony. Samantalang naggagamutan sila
ay siya namang paglitaw sa may pinto ng magkasamang P. Abena at Mang Luis.
Walang imik silang magmamasid.)
Nars: Sariwa pa'ng sugat mo, kaya huwag ka munang magsalita nang malakas. At huwag
kang maggagalaw ha, Tony?
Tony: Paglabas ko rito'y pupunta 'ko senyong bahay, ha, Lyd? A, Miss Reyes pala!
Nars: Sabi na't puwera muna ang salita . Pag sinuway mo 'koy .. . Sige ka, hm ...
Tony: Okey. (Pipikit dapwat muling didilat. Masusulyapan si P. Abena . Magpapalitan sila ng
ngiti.)
Nars: 0, hayan, tapos na . Be good, ha, Tony? Promise? (Tatango ang binata; hahanda siya
sa pag-alis.)
Tony: Maraming salamat, L-ly-Miss Reyes. Hindi kita malilimot kelanman! Alam mo na
iyan... matagal na . (Hindi pa rin nakikita ni Tony ang ama sapagkat natatakpan ito ng
papalapit na pari.)
P. Abena: Magkakilala pala kayo ni Miss Reyes .. . Mabait at masipag ang batang 'yan . Paris mo.
Tony: Siya nga po ang babaing hand a kong ...
Bok: (Makahulugan ang ngiti) tingin ko'y ayos na Silang dal'wa . Padre.
P. Abena: Hindi masama, pabor aka. (Saglit na titigil; kay Tony, sa ibang tinig) Anak, ang tatay
mo'y ... nagkita kami . Nakiusap siyang -
Tony: (Malilimutan ang lahat; mapapabagong bigla't pu~ utulin ang pagsasalita ng kausap)
Padre!. .. Na naman? (H indi mangungusap si P Abena Marahan na lang s·
.. . · · 1yang ma-
papa1hng; subaht maagap namang maaalalayan si Tony Si Mang Luis nama
· n, naroon
pa rin sa may pinto, ay mapapabuntung-hininga't mapapakagat labi sa nam
. . ni · 1• ama 1as na
kat1gasan ng anak. Mauuntol ang balak niyang paglapit.
Si Miss Reyes naman na hindi pa tuluyang nakakalayo at magaganyak na mano d
. ,. o sa tagpong
yaong may pangako ng kapanab1kan . Lalapitan si Tony at masuyong .
N pagsasab1han )
ars: Tony, di ba't sabi ko sa'yo huwag ka munang gagalaw pagkat makas ·
. asama sa 'yo?

ARALI N 2 MAYNII.A SA KUKo N

• G LIWA ~IA ,- ,,_
 Tony: Patawarin mo 'ko, Ly- est, Miss Reyes.
Nars : (Tatanguan si Tony) Patatawarin kita pero sa uli-uli' y.. Sige, higa na. (S ~sunod na sana
si Tony subalit magkakatama ang tingin nilang mag-ama . Matagal sliang magkaka-
tinginan .
P. Abena : (Makahulugan) Anak, tamo si Miss Re yes, nakapagpapata wad ... (Hi ndi tutugon si
Tony. Mapapatango si ya. Ganap na kata himikan. Walang kakurap-kurap, at ha los hindi
humihinga sina Mang Ernan sa pagmamasid sa nangyayaring dula sa silid na yaon. Sa
pagtaas ng mukha ni Tony ay makikitang may luha sa kaniyang pisngi. Mabubuhayan
ng loob si Mang Luis. Dahan-dahan siyang lalapit sa bunsong ngayo'y na kayu pyop sa
bisig ni Padre Abena . Magaling sa sikolohiya, marahang iaangat ng butihing pari ang
ulo ni Tony at siya'y unti-unting uurong upang mabigyan ng ganap na kalayaan ang
mag-ama. Ngayo'y may kakaiba ng sinag sa mukha ni Ton y. May ka kaiba ring ngiting
dumurungaw sa kaniyang mapuputlang labi . At sa isang kisapmata'y maya yapos siya
ng kaniyang ama . Masuyo, madamdamin, mahaba ang kanilang pagyayakap. Katulad
ng dalawa, mapapaluha rin ang la hat. Maging ang may bakal na pusong si Bok ay ma-
papakagat-labi't mapapatu ngo nang marahan . Pagdaraupin naman ni Padre Abena
ang mag-ama, titingala ng bahagya at pangiting bubulong.)

2. Suriin ang dula ayon sa :

Nilalaman: Tungkol saan ang dula?

Paa no ipinakita ng tauhang si Bok at Doming an as eton . . . . .

bago makulong? lpaliwanag. g p g hngguwistiko na hpu nang ginalawan nda

,.

.. . . . , .,,.... ,r vnl.AI IIJ l k.'_ ATIBO AT KULW RAL SA LIPUNANG PILIPINO

MagbigaY ng mga pangyayari na nag
Pilipino. lpaliwanag. papakita ng k It I
u ura na aspeto sa buhay ng mga
lipuna ng bilanggo sa

P,\N1.:.Y,\Y1\l~I
\
t',\L h\ l\N/ \(,

Pumili ng naibigang tauhan . Gaw

an ng simulation ang paraan ng pag 1g as ng
p hayag • Tiyaking b. k -I1ang ma ha1agang
a ang bibigkasing pahayag ay kaugnay ng kas
alukuyang galaw ng mga tao sa
isang lipunan .

B Sagutin ang sumusunod na tano

ng.
1. Bakit dapat suriin at isaalang
-alang ang mga lingguwistiko at
kultural na pagkakaiba-iba sa li-
punang Pilipino ng mga pelikula
at dulang napanood?

----------------- ------ --- - - -- - --- -- - - - -- - - . - - •·• - - . -

----- - ---- · ----- - -- -·- --------
.
-- . --
- ... - - - . - -- - - -- - ..• - --- - --- .

2. Paa no dapat susu riin at isas

aalang-alang ang mga lingguwistik
o at kultural na pagkakaiba-iba sa
lipunang Pilipino ng mga pelikula
at dulang napanood?

..... .. -· ..... ..... .... - ....

.... .- .... .... . . - ..... ..... . -. --·
... - .... - ..... ..... .. ·- . . ...... ..... -... .
-·-- - --- - --- - --- - - . - - - - - . - - .. - -- - -- -
---------
--· · ····· " - -- - - --- -- - -- -- -- . -
- - - - - - --. -- - --- - --- -·-- - . - - -- -- - - -- . - -- - - . - . - -- - - . - -. -- -- - - -·- - - - . - -- - - ... - - --- - --
- - -- - --- --- - - - . - -- . --

Payamanin Mo
lnteraktibong Gawain sa Panono
Papangkatin ang klase sa apat. od
Dalawang pangkat ang manono
od ng pelikula at dalawang pangka
ang manonood ng dula. Susuriin t
ang mga sitwasyon sa kasaluk
uyang lipunang Pilipino. Baw at
pangkat ay gagamit ng teknik sa
pagsusuri . Humandang talakay
in sa klase.
Pangkat I (Pelikula) Venn Diagram
Pangkat II (Dula) Graphic Overview
Pangkat Ill (Pelikula) Tsart ng Paralelismo
Pangkat IV (Dula) Pyramid Chart

ARALIN 2 MAYNILA SA KUKO

NG LIWANAG (ISA .
Nl,
 sasahln ang sumusunod na pagsusurin .
J · g Pampelikula at .. .
tanong o gawain. surun 1to ayon sa kasunod na mga

Rizal sa Dapitan
ni Arnable Aguiluz
Mga Tauhan:
Albert Martin ez Bi lang Jose Rizal
Ang pangun ahing tauhan na n .
relihiyon at gob akulong sa Dap1 tan dahil sa paglaban sa
. yernong Espa nyol
Amanda Page B1 lang Josephine Bracken
Ang napanga sawa ni Jose Riza l
Roy Alvarez Bilang Kapita n Carnicero
Ang naatasa ng magbantay kay Jose Ri.za l habang siya'y nasa Dapitan
.
-ris Michelena B1lang Father Obach
Pa ring kaibigan ni Jose R'iza na nab1go sa pagpapabali k-loob kay Jose
.

. 1

Ri zal sa relihi yong Katoli ko

~andy Pangilinan - Bilang Maria
Kapatid ni Jose Ri zal na nagsa bi ng pagtata ksil ni Josephine Bracken
Tess Du mpit Bilang Narc isa
Isa pa ng babaeng kapatid ni Jose Ri za l
Rustica Carpio Bila ng Donya Teodora Alonzo
In a ni Ri za l

Buod
siya ay nasa Dapitan .
Ang pelikulang "Rizal sa Dapitan" ay tu ngkol sa buhay ni Jose Ri za l habang
at gobyernong Espanyol
Matata ndaang siya ay naku long dahil sa paglaban niya sa mga prayle
araw ng pamamalagi niya
na naging dahilan ng ka ni ya ng pagka katapon sa Dapitan . Sa mga unang
na si Fr. Obach. Ngunit
roan, pinilit siyang magbalik-loob sa Diyos ng isang pa ring kaibigan niya
ng ku ra.
naging matibay ang kani yang pani nindiga n na naging dahilan ng paglisan
loob ng piitan kung saan
Ginawan g ma ka buluhan ni Jose Rizal ang ka ni yang pamama lagi sa
isang manggagamot,
hindi lamang siya naging isang ordi naryong bilanggo dahil siya rin ay naging
maestro at tagapamahala ng kani ya ng bukirin .
sa Dapitan . Dina/aw siya
Dumating din ang ka niyang ina at mga kapatid na, Maria at Narcisa
.
upang makita ang kalaga yan ng kapatid na desterado sa lugar na iyon
nagsadya ang ama
Naki/ala niya si Josephine Bracken, ang kan iyang napangasawa, noong
g gamutin ni Ri zal ang
nito kay Rizal upa ng magpaga mot. Nagpaalam si Josephine nang nabigon
kaniyang pa ngako. Nang
ama nito ngu nit siya ay nangakong magbabalik. Tinupad ni Josephine ang
pa rin sila ka hit wa lang presens iya
tumanggi ang simbahan sa kan ila ng pagpa pakasa l, nagpakasal1,r1,
.
ng pari.
pagtataksil ni Bracken
Naging maayos ang ka nilang relasyon hanggang sa nalama n ni Riza l ang
kanila sanang anak.
na naging dahilan ng kanilang away. Dahil dito, nalaglag si Franci;1co na
pagpunta niya sa Cuba
Nagwa ka s ang pelikula sa pamamaalam ni Rizal sa mga tM6\-dahil sa
kasa ma ang kan iyang mga mahal sa buhay.

ARALIN 2 M
AYNI LA SA '
K.JKo Ne
·, l.lWANN~
 Pagsusuri
1. lskrip
Maganda ang tekstong nakapaloob sa iskrip ng pelikula . Ang matatalinghaga at magagandan
r . g
sa 1ta ni Jose Rizal na kakikitaan ng talino ay nakapagbigay-kulay sa pelikula . lsama pa ang rnga
mapanlinlang na pahayag ng mga prayle na pa wang katotohanan . Bagaman, malaking porsiyento
ng iskrip ay nasa wika ng Filipino, mayroon din namang mga piling linya na nakasulat sa Espany
01
Maganda sana ang epekto nito dahil nakadagdag ito sa kagandahan ng pelikula ngunit ito rin ay
nagbigay ng kalabuan dahil wala itong "subtitle" Isa pa ng pagkakamali sa iskrip ay ang salitang
"mga relihiyon" na tumutukoy lamang sa isang relihiyon, ang Katolisismo at dapat na nasulat la-
mang sa salitang "relihiyon ."
2. Sinematograpiya
Hindi masyadong naging epektibo ang sinematograpiya sa pelikula . Madalas na nakapokus ang
kamera sa iisang tao lamang. Napakabilis din ng pagpapalit ng eksena, wala pang dalawang minuto
ay nagpapalit kaagad . Ngunit mayroon din namang mga piling eksena na kakikitaan ng ganda. Isa
na rito ang transisyon ng eksena noong nanghuhuli si Rizal ng paruparo nang biglang ilagay ang
pokus ng ka mera sa mukha ni Bracken.
3. Direksiyon
Naging maayos ang direksiyon ng pelikula . Ang estilong ginamit ng direktor, bagama't simple ay
bago at napapanahon . Nagbigay-ningning sa pelikula ang pagpapalabas muna ng katapusan bago
ang simula ng istorya . Ngunit naging magulo ang umpisa ng pelikula. Ang parteng ililipat si Rizal
sa Dapitan ay hindi masyadong naipabatid ng buong kahusayan dahil sa mabilis na pagpapalit ng
pokus.
4. Pagganap ng Artista
Maganda at pinong-pino ang pag-arte ng mga artista sa palabas. Natural ang bawat kilos na para
bang totoong pangyayari ang iyon g napapanood . Maayos na inihatid ang mensahe dahil sa kaga-
lingan ng mga nagsiganap. Napaka husay ng eksena kung saan sinusuyo ni Rizal si Bracken dahil ito
ay makatotohanan at binigyan ng magandang pagkilos.
Gusto ko rin ang bahaging pag-aaway ng mga tauhan . Mayroon nga Jang ibang mga bahagi
na medyo hindi ayon sa takbo ng istorya. Isa na rito ang pangangabayo ni Rizal. Halatang hindi
siya marunong mangabayo dahil iisang kamay Jang ang kani yang inihahawak at parang nag-aalin-
langan siya na baka mahulog siya . Hindi rin naging maganda ang epekto ng pagsasalita ni Maria
dahil ito'y napakabilis kaya mahirap unawain ang sinasabi.
5. Produksiyon
Mapapahanga ang sino mang makakapanood ng pelikula sa produksiyon nito. Angkop ang mga
kasuotan, lugar, at gamit at iba pa sa ipinapalabas na mensahe. Lahat ng kasuotan at kagami-
tan ay pa wang antigo na nakatulong nang malaki sa pagsasalarawan ng tunay na pangyayari ng
panahong naganap iyon. Ang lugar ay maganda at pinili talaga . Maganda rin ang ba ngkang ginamit
sa pag-alis ni Riza l.
6. M usika
Nakatulong din ang musika sa pagpapaganda ng pelikula. Ang mga ito ay nakakaantig ng darn·
. k usika sa mga eksenang kaugnay nito. Nagbigay-buhay ang musika sa unang
dam in . Ang op ang m
bahagi ng pelikula.
7 Mensahe ng
· k I ob sa pehkula. Naihatid ito nang maayos sa pamamagitan
Maganda ang mensaheng na apa o
ll la Bawat eksena ay kapupulutan ng aral.
iba pang elemento ng pe I u ·

. SA LI PUNANG PILIPINO
'1 .I- tA' ,I· \ffWA5YONG K()tyjU NIKATIBO AT KUl.1U RAL .
 Malinaw na ipinahihiwatig ng pelikula na dapat ipaglaban kung ano ang sa t· •
.. .. mgm ay tama . Hu-
wag magkulang ng pagt1t1wala sa sanlmg kaka~ahan at sa Diyos. Tanggalin ang takot at harapin ang
anumang hahadlang nang buong tapang. Gawmg lahat para sa bayang tinubuan .
-http://www.scribd.com/doc/27431630/
Suring-Pelik ula-Rizal-Sa-Dapitan-

Pagsusuri
1. lsulat ang pagkakatul ad ng pelikula at dula kung susurii n. Ano-a nong elemento ang maaaring
makatulad ng dula tulad ng sinurin g peli ku la tungkol kay Rizal.

. . -- - - . - - - - - - - - - - . - - - - -- - - -- - -- - - - - - - - . -- - - -- - -- - - - -- - - - - - . - - - - - - - - - -
- . . - .. - - -- - - . - ... - ... - . -
•· -.--
z. May aspetong li ngguwistiko at kultural ba ang pelikulang "Ri zal sa Dapitan ?" Patunayan .

3. Batay sa pagsusuri ng pampeli kula, anong mga sitwa syong panlipunan ng bansa ang inilahad?
Kulturang Pilipinong ipinakita?

srrwASYCJNG PANUPUNAN ' • 1, :.- '·_... 'Kut r·uRANG r1uP1No

GRAMATI KA
A. Mga Pokus na Ta nong
1. Ba kit mahalaga ang wasto at maayos na paggamit ng mga kriti ka l na salita sa pagsusuri ng
isang peli kula o dula?
2. Paano ang wasto at maayos na paggamit ng mga kritikal na salita sa pagsusuri ng isa ng
pelikula?
B. Hinuha o Maaaring Sagot sa mga Pokus na Tanong

ARA LIN 2 MAYNILA SAK

UKQ NG I.IWANAG(ISANG I'
 ILAHAD MO
Basahin ang sumusunod na pahayag.
1. Mahalaga ang peliku la dahil. pinat
. . .
· "kritikal na rea ism o.1
,,

ingkad nito ang

2. Ang pe likula ay masining na adaptasyo
n ng nobe la. . .k
3. Hindi naging masyadong naging epekt1bo . . tograp1ya sa pe 1i u1a.
ang s1nema
4. Madalas na nakapoku s ang kamera sa
iisang tao lamang. h
•
5. Ang estilong ginam1t ng d1re kto r, baga
. •
ay bago at napapana on
, .
ma t s1mp e 1

SURIIN MO
1. Anong uri ng pa hayag ang nasa bawa
t bil ang 7
2. May batayan ba ang pagkakabu o ng mga
pahayag 7
3. Paa no ipinahayag ang mga ito?

TANDAAN MO
Mga Salitang Ginagamit sa Kritikal na Pag
susuri
lsang komprehensibong gawain ang pags
usuri . Para ito maging kompre hensib o, kaila
nga n ang
wasto at maayos na gamit ng kritikal na mga
sal ita
Sa pagsusuri , gumagami t ng paghahato
l at pagbibiga y ng opin yon . Sa pagb ibiga
y rg
opinyon, iba't ibang apirmatibo at nega tibo
ng pah ayag ang naila la had kaugna y ng
iba't 1bang
impormasyon sa sinusuring akda tulad ng
dula, pelikula at iba pa .
Sa pagsusuri pa rin, ipi na haha yag ang matin
d ing da mdamin ng pags ang- ayon at di
sang-ayon. Anumang pahayag na gam it pag-
sa pagsusuri , kailanga ng maging kriti kal
sa pa raa ng
wasto at maayos. Kung ma y negatibong
ibig ipahayag, ga win itong pamung kahi upan
g h1nG
makasama ng kalooban.
May mga pahaya g na naghahayag ng opin
yong ma lupit o matindi; mga pah ayag na
makapagpapalubha sa damdamin; at maa hind1
aring lubusang sumang-a yon at magdagda
g pa ng
ibang argumentong susuporta o magpapatu
nay sa sinang-ayunan.

GA WIN MO
Pags asan ay 1
Basahin ang bawat pahayag. Salungguhitan
ang sa lita na nagpapahayag ng kri ti kal na pagsu
sur
1. Litaw na litaw sa nobelang Bata, Bata ... ang ka husa ya n ni Bau tista sa
pagsu lat ng katharn·
bu hay.
. Mayroon nga lang ibang mga parte na
2 med yo sumablay.
Napa kab ilis din ng pagpapalit ng eksena , wala
3. pang dalawang minuto ay nagpa pali t kaaga
o
_ Nagbigay-ni ngning sa peliku la ang pagp
4 apalabas muna ng kata pusa n ba go ang simula
ng
istorya . .
s. Nag1.ng ma gulo ang umpisa ng pel1kula. \
ma ga nda at pi ni li tal aga .
6. Ang luga r ay . g mga piling eksena na kakikitaan ng ganda
. yroo n din nama n .
7. Ngun1t ma . elikul ..
. d a ng mode rn istan g kasin1n gan
hal1mbawa ang p ..
8 Matingka na . ming bida, wal ang 11sang pro blemang nirere
. . . ng narat1bo, ma ra solba, wa ianB
.
9 . Hindi tuw1ran a . . sin .
ng mga pan
gyayari para sa ending.
asinop na pagsisin yang paglalarawan ng kontradiksyon ng segur d
nn elikula sa kontempora r ida ·
Mahalaga ang p
10. \

L 511 l IFUNANG PILIPINO

. 0 Al t:tJLTU RA
·o NG KOi\WNiKAl IB .
, ,J.G!• c,1TWAS'r
I•¥·, r ILl!'l t·J(J ) fa.. '
 pagsasanay 2
Magbigay ng tig-2 halimbawa ng sa r,tang maaa .
nnggam 1·t·in sa kritikal n .
g Sumasa ng-ayon: a pagsusun ng pelikula o dula.
Lubusan

Sumasang-ayon :

r
Di-sumasang-ayon :

_J
Opinyong Malupit o Matindi:

Mga Pahayag na Hindi Makapagpapalubha sa Damdamin:

Argumentong Sumusuporta O Magpapatunay sa Sinang-ayunan:

ARAUN ,
MA.YNILA.
SA KUKo
· Ne 1 ,, .. .