สมการเคมี (Chemical Equation)

สมการเคมีแบ่งสารออกเป็ น 2 ฝั่ง คือ ............................ และ ..............................

การระบุ สถานะ (state) หรื อวัฎภาค (phase) ของสารให้ระบุต่อจากสารนั้น
1. ของแข็ง ระบุโดย .......................... 2. ของเหลว ระบุโดย ........................
3. ก๊าซ ระบุโดย .......................... 4. สารละลาย ระบุโดย ......................
ลูกศรตรงกลางสมการเคมี สื่ อความหมายได้หลายอย่าง คือ
1. ( → ) สื่ อถึง ....................................................................
2. ( ) สื อถึง .................................................................
3. ( ) สื่ อถึง ...................................................................
4. ( = ) สื่ อถึง .........................................................................
สัญลักษณ์ในสมการเคมีต่างๆ
1. เครื่ องหมาย ( ∆ ) บริ เวณลูกศร สื่ อถึง ............................................
2. สัญลักษณ์ ( hν ) บริ เวณลูกศร สื่ อถึง ............................................
3. สัญลักษณ์ ∆H ท้ายสมการเคมี สื่ อถึง ............................................
3.1 ถ้า ∆H มีค่าเป็ นบวก หมายถึง ...........................................
3.2 ถ้า ∆H มีค่าเป็ นบวก หมายถึง ...........................................
การดุลสมการเคมี
1. การดุลอะตอม มีหลักการคือ .........................................................................
ตัวอย่างเช่น KNO3(s) → KNO2(s) + O2(g)
ให้เริ่ มดุลจากอะตอมของ .............................
2. ในกรณี ที่มีประจุของไอออน มีหลักการ คือ .....................................................
จงดุลสมการเคมีต่อไปนี้ และระบุว่าเป็ นปฏิกริ ิยาประเภทใด
1) HgO → Hg + O2

2) NH3 → H2 + N2

3) CrO3 → Cr2O3 + O2

4) KClO3 → KCl + O2

5) Pb(NO3)2 → PbO + NO2 + O2

6) Na2CO3 + HCl → NaCl + H2O + CO2

7) Al + Zn(NO3)2 → Al(NO3)3 + Zn

8) Na3PO4 + AgNO3 → Ag3PO4 + NaNO3

9) CaC2 + H2O → C2H2 + CaO

10) Fe + HCl → FeCl3 + H2

11) Fe2O3 + CO → Fe + CO2

12) Al + MnO → Al2O3 + Mn

13) FeS + H2SO4 → FeSO4 + H2S

14) C4H10 + O2 → CO2 + H2O

15) C6H14 + O2 → CO2 + H2O

16) Al(OH)3 + CO2 → Al2(CO3)3 + H2O

17) NaHCO3 → Na2CO3 + CO2 + H2O

18) Na2CO3 → Na2O + CO2

19) Na2O + H2O → NaOH

20) BaSO4 + HCl → BaCl2 + H2SO4

ประเภทของปฏิกริ ิยาเคมี
1. ปฏิกิริยาการสลายตัว
3. ปฏิกิริยาแทนที่
5. ปฏิกิริยาเผาไหม้
จงเขียนสมการต่ อไปนีใ้ ห้ สมบูรณ์
2. ปฏิกิริยารวมตัว
4. ปฏิกิริยาสลับที่
6. ปฏิกิริยากรด-เบส

1) NH3 + H2SO4

2) CH3COOH + NaOH

3) NH4Cl + NaOH

4) Al + H2SO4

5) Zn + HCl

6) MgCO3 + HNO3

7) Mg + O2

8) Mg + N2

9) Na + H2O

10) Mg + H2O

11) KCl + Pb(NO3)2

12) CaO + HCl

13) MgI2 + AgNO3

14) Al + ZnCl2

15) BaCl2 + Al2(SO4)3

 การคานวณปริมาณสารในสมการเคมี (Stoichiometry Calculation)

ปริ มาณของสารต่างๆในสมการเคมีที่ดุลแล้ว มีจานวนโมลของสารต่างๆเป็ นสัดส่ วนเดียวกับเลขดุลของสารน้ันๆ ในสมการ

ตัวอย่ าง จงหาอัตราส่ วนโดยโมลที่พอดีกนั ของแต่ ละสารในสมการเคมี

1. C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O

...........................................................................................................................
2. 2KMnO4 + 16HCl → 2KCl + 2MnCl2 + 8H2O + 5Cl2
...........................................................................................................................
จงเติมตารางให้ สมบูรณ์
สมการปฏิกริ ิยาเคมี ปริมาณสาร โมลสาร โมลสาร ปริมาณสาร
3. CaCO3 → CaO + CO2 CaCO3 CaCO3 CO2 CO2

20 g ….. mol ….. mol ….. L (STP)

4. 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2 Na Na H2 H2

6.9 g ….. mol ….. mol …… L (STP)

5. CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 + H2O CO2 CO2 CaCO3 CaCO3

…… L (STP) …… mol ….. mol 25 g

6. 2KCl + Pb(NO3)2 → PbCl2 + 2KNO3 KCl KCl PbCl2 PbCl2

0.2 M, 50 cm3 ….. mol ….. mol …….. g

7. Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2 Fe2O3 Fe2O3 CO2 CO2

16 kg …… mol …… mol ……. kg

 สมการปฏิกริ ิยาเคมี ปริมาณสาร โมลสาร โมลสาร ปริมาณสาร
8. NH4Cl + NaOH → NaCl + NH3 +H2O NaOH NaOH NH3 NH3 (STP)

0.25 M, 10 cm3 …… mol …… mol …….. cm3

9. CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O HCl HCl CaCl2 CaCl2

0.1 M, 500 cm3 ……. mol ……. mol …… mol/dm3

จงเขียนสมการเคมี และตอบคาถามต่ อไปนี้

10. เผาลวด Mg 3.6 g ในอากาศจะได้สารประกอบออกไซด์หนักเท่าใด
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
11. นาโซดาไฟความบริ สุทธิ์ 75% จานวน 40.0 g มาละลายน้ าแล้วใส่ กรดไฮโดรคลอริ กมากเกินพอ จากนั้นนา
สารละลายที่ได้ไประเหยแห้ง จะมีของแข็งเหลืออยูก่ ี่กรัม
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
12. ก๊าซออกซิ เจน 3360 cm3 ที่ STP จะผลิตน้ าได้กี่โมเลกุล
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
13. ถ้าต้องการก๊าซ CO2 560 cm3 ที่ STP จะต้องเผา CaCO3 กี่อย่างน้อยกี่กรัม
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
14. สารละลาย KI เข้มข้น 0.75 M จานวน 30 cm3 จะเกิดตะกอนได้กี่กรัม เมื่อเติมสารละลาย AgNO3 มากเกินพอ
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
15. ละลายสารประกอบ X2O จานวน 5.2 กรัม ลงในสารละลายกรด HCl ที่มากเกินพอ แล้วระเหยสารละลายจน
แห้ง พบว่ามีของแข็งสี ขาวเหลืออยูท่ ี่กน้ ภาชนะอยู่ 11.7 กรัม ธาตุ X คือธาตุใด
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
16. ธาตุ X จานวน 5 โมล ทาปฏิกิริยาพอดีกบั ก๊าซออกซิ เจน 56 ลิตรที่ STP เกิดเป็ นสารประกอบ Y 2 โมล หนัก
200 กรัม จงหามวลอะตอมของธาตุ X
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

สารกาหนดปริมาณ (Limiting reagent)

ในกรณี สารตั้งต้นไม่ได้เกิดปฏิกิริยาพอดีกนั หมด แต่มีบางสารเหลือ สารที่ใช้เป็ นตัวเทียบปริ มาณโมลในสมการ
คือ ..........................................................
เหตุผลที่ตอ้ งใส่ สารชนิดหนึ่ งมากกว่าอีกชนิดหนึ่ง เพื่อ ............................................
...................................................................................................................................
ตัวอย่าง
1. ในการผลิตรถจักรยาน ถ้ามี โครงรถ 5 ชิ้น เบาะที่นงั่ 6 ชิ้น แป้ นถีบ 15 ชิ้น และมีลอ้ 8 ล้อ จะสามารถผลิต
จักรยานได้กี่คนั ชิ้นส่ วนใดเป็ นตัวกาหนด
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. สู ตรเค้ก 2 cups of powder + 1 cup milk + 2 eggs → 14 pancakes
ในการทาแพนเค้ก ถ้ามีแป้ งและนมอยูอ่ ย่างละ 10 ถ้วย และมีไข่ 12 ฟอง จะทา
แพนเค้กได้กี่ชิ้น
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. ปฏิกิริยาระหว่างก๊าซ H2 และ O2 อย่างละ 20 g ได้น้ าเป็ นผลิตภัณฑ์ จะเหลือก๊าซใด ปริ มาตรเท่าใดที่ STP
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
จงเติมตารางให้ สมบูรณ์ (สารผลิตภัณฑ์ ทตี่ ้ องคานวณ จะพิมพ์ตัวหนา)
สาร สารตั้งตั้น ตัวที่ สารตั้งต้ น ตัวที่ 2 สารกาหนด สารผลิตภัณฑ์
1 ปริมาณ
สมการ 4. CaCO3(s) + 2HCl(aq) → CaCl2(aq) + H2O(l) + CO2(g)
ปริมาณ 20 g 0.5 M, 500 cm3 ....... L (STP)
โมล ...... mol CaCO3 ......... mol HCl ............ ...... mol CO2
สมการ 5. 3BaCl2(aq) + Al2(SO4)3(aq) → 3BaSO4(s) + 2AlCl3(aq)
ปริมาณ 0.2 M, 300 cm3 0.15 M, 200 cm3 ........ g BaSO4
โมล ........ mol BaCl2 ....... mol Al2(SO4)3 ............. ......... mol BaSO4
สมการ 6. C3H8(g) + 5O2(g) → 3CO2(g) + 4H2O(l)
ปริมาณ 2.2 kg C3H8 6.72 m3 O2 ......... g H2O
โมล ......... mol C3H8 .......... mol O2 .............. ........ mol H2O
สมการ 7. 3KOH(aq) + (NH4)3PO4(aq) → K3PO4(aq) + 3H2O(l) + 3NH3(g)
ปริมาณ 0.3 M, 500 cm3 0.15 M, 300 cm3 ........ M K3PO4
โมล ......... mol ......... mol .......... mol
KOH (NH4)3PO4 .................. K3PO4
8. ก๊าซไฮโดรเจนซัลไฟด์ ประกอบด้วยกามะถัน 94.12% ถ้าใช้กามะถัน 24 กรัม และไฮโดรเจน 8 กรัม จะได้
ก๊าซไฮโดรเจนซัลไฟด์กี่กรัม
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
9. ธาตุกามะถัน 40 กรัม ทาปฏิกิริยากับออกซิ เจน 60 กรัม จะเหลือก๊าซออกซิ เจน 20 กรัม จงหาสู ตรของ
สารประกอบที่ได้
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ร้ อยละผลได้ ของปฏิกริ ิยา (Percent yield of reaction)
ในบางครั้งปฏิกิริยาเคมีไม่สามารถเกิดขึ้นได้ 100% เนื่องด้วยปั จจัยต่างๆที่มีผลต่อปฏิกิริยา ได้แก่
1. อุณหภูมิ ..........................................................................................................
2. ภาชนะ ...........................................................................................................
3. ความดัน .........................................................................................................
4. พื้นที่ผวิ สัมผัสของสาร ....................................................................................
การร้อยละผลได้ของปฏิกิริยา..............................................................................................................................
สาหรับปฏิกิริยาที่มีหลายขั้นตอน ร้อยละผลได้รวม คือ .........................................
ตัวอย่าง
1. เมื่อเผา MgCO3 42.0 g ในภาชนะเปิ ดจะเหลือของแข็งอยูเ่ ท่าใด ถ้าปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นเกิดเพียงร้อยละ 70

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. ให้ความร้อนแก่ลวด Mg หนัก 6 g ในบรรยากาศของไนโตรเจนที่ มากเกินพอ จะเกิดสารประกอบไนไตรด์
ขึ้นกี่กรัม กาหนดให้ปฏิกิริยาเกิดได้เพียง 80%
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. เผา Na2CO3 53 g จะเกิดก๊าซคาร์ บอนไดออกไซด์ 5.60 L ที่ STP จงหาร้อยละผลได้ของปฏิกิริยา
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
4. น้ ากระด้างชัว่ คราว 5 ลิตร มี Mg(HCO3)2 ละลายอยู่ 14.6 กรัม เมื่อต้มแล้วจะเกิดตะกรัน 4.2 กรัม จงหาว่า
Mg(HCO3)2 สลายตัวไปร้อยละเท่าใด
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
5. เผาหินปูน 150 กรัม เกิดก๊าซคาร์ บอนไดออกไซด์ ภายหลังพบว่าเหลือของแข็งอยู่ 100.5 กรัม จงหาร้อยละ
ของหิ นปูนที่เกิดปฏิกิริยาไป
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
6. การผลิตสารประกอบ A ซึ่งมีมวลโมเลกุล 100 กรัมต่อโมล ในกระบวนการ ผลิตมี 5 ขั้นตอน ในแต่ละ
ขั้นมีร้อยละของผลได้เพียง 50% โดยโมล สารวัตถุดิบที่ใช้ในการผลิตมีมวลโมเลกุล 80 กรัมต่อโมล ถ้า
ต้องการผลิตสารประกอบ A หนัก 10 กรัม ต้องใช้วตั ถุดิบหนักกี่กรัม
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ปฏิกริ ิยาต่ อเนื่อง
ปฏิกิริยาเคมีที่เกิดหลายขั้นตอน จะมีลกั ษณะเกิดต่อเนื่ อง คือ สารผลิตภัณฑ์จากสมการที่ 1 จะถูกใช้เป็ นสารตั้งตั้น
ในสมการที่ 2 หลักการคานวณ คือ
...........................................................................................................................
ตัวอย่าง
1. ขั้นตอนการผลิตโอเลียม (H2S2O7) ถ้าต้องการผลิตโอเลียม 356 กรัม ต้องใช้ก๊าซออกซิ เจนกี่ลิตรที่ STP
S + O2 → SO2 ... (1)
2SO2 + O2 → 2SO3 ... (2)
SO3 + H2SO4 → H2S2O7 ... (3)
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. 4NH3 + 5O2 → 4NO + 6H2O …. (1)
2NO + O2 → 2NO2 …. (2)
ถ้ามีก๊าซแอมโมเนีย 224 ลิตร และก๊าซออกซิ เจน 300 ลิตร ที่ STP จงหาว่าจะ
เกิดก๊าซ NO2 กี่กรัม กาหนดให้แต่ละขั้นตอนมีร้อยละผลได้เท่ากับ 80
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. 3C + 2O2 → 2CO +CO2 …. (1)
CO + 2H2 → CH3OH …. (2)
CO2 + 3H2 → CH3OH + H2O …. (3)
จากขั้นตอนการผลิตเมทานอล ถ้ามีคาร์ บอน 180 kg จะสามารถผลิตเมทานอล
ได้กี่ kg กาหนดให้ปฏิกิริยาที่ 2 และ 3 มีร้อยละผลได้ 90 และ 80 ตามลาดับ
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ระบบสารตั้งต้ นผสม
ระบบที่มีสารตั้งต้นผสมกันอยู่ แต่ละสารสามารถเกิดปฏิกิริยาได้ หลักการคือ
..................................................................................................................................
ตัวอย่าง
1. ของผสม KNO3 และ CaCl2 จานวน 100 กรัม ทาปฏิกิริยากับสารละลาย Na2SO4 มากเกินพอ เกิดตะกอนหนัก
81.6 กรัม จงหาว่าในของผสมมี KNO3 กี่กรัม
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. ก๊าซผสมชนิ ดหนึ่ งเป็ นก๊าซ C3H4 และก๊าซ C2H6 ไม่ทราบสัดส่ วน แต่ทราบว่ามีคาร์ บอนอยูร่ ้อยละ 84 โดย
มวลของผสมทั้งหมด ถ้าเผาก๊าซผสมนี้ 22.4 ลิตร จะได้ก๊าซ CO2 กี่ลิตร ปริ มาตรทั้งหมดวัดที่ STP
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. ของผสมระหว่าง CaCO3 และ MgCO3 จานวนหนึ่ง เมื่อนามาเผาจนเกิดปฏิกิริยาสมบูรณ์ ได้สารประกอบ
ออกไซด์หนักเพียงครึ่ งหนึ่งของน้ าหนักตอนแรก จงหาร้อยละโดยมวลของ CaCO3 ในของผสม
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................