(I)

OXIDATION
NUMBER
- DEFINITION & CALCULATION -

ความหมายของเลขออกซิเดชัน (The Definition of Oxidation Number)

1
เลขออกซิเดชัน (_____________________, _____________________) เป็นค่าประจุไฟฟ้าของธาตุใด ๆ ที่อาจจะมีอยู่
จริงหรือสมมติ ตามเกณฑ์การให้ – รับอิเล็กตรอน หรือพิจารณาตามค่าอิเล็กโทรเนกาติวิตี; EN

❁ เมื่อพิจารณาการให้ – รับอิเล็กตรอน เช่น NaCl และ MgO เป็นต้น

❁ เมื่อพิจารณาจากค่า Electronegativity; EN เช่น SO2 และ HCl เป็นต้น

ความหมายหรือนิยามของ
เลขออกซิเดชัน (Oxidation Number)
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 2

การคำนวณเลขออกซิเดชัน (The Calculation of Oxidation Number)

2
การกำหนดค่าเลขออกซิเดชัน

1. ธาตุอิสระ (ธาตุที่ไม่ได้อยู่ในรูปของสารประกอบ) เลขออกซิเดชันของอะตอมนั้น จะมีค่าเป็น _________________ เช่น

H2, Br2, Na, Be, K, O2, และ P4

2. สำหรับไอออนของธาตุ 1 อะตอม เลขออกซิเดชันของอะตอมนั้น จะมีค่าเป็น ______________________________ เช่น

Li+ = ________, Ba2+ = ________, Fe3+ = ________, I– = ________, O2– = ________ รวมทั้ง
กรณีเกิดเป็นสารประกอบ
ธาตุ Alkaline หรือหมู่ ______ มีค่าของเลขออกซิเดชันเป็น ___________________________
ธาตุ Alkaline Earth หรือหมู่ ______ มีค่าของเลขออกซิเดชันเป็น ___________________________
ธาตุ Aluminum หรือ ______ มีค่าของเลขออกซิเดชันเป็น ___________________________
เสมอ!!!!!!!!!!!!!

3. เลขออกซิเดชันของของออกซิเจน; O ส่วนมากมีค่าเป็น _________ เช่น ______________________ แต่จะมีค่าเป็น

–1 เมื่อเป็นสารประกอบพวก __________________ เช่น H2O2 หรือ O22–

4. เลขออกซิเดชันของไฮโดรเจน; H มีค่าเป็น _________ ยกเว้นเมื่อทำพันธะกับโลหะในสารจำพวก binary compounds

เช่น LiH, NaH และ CaH2 เป็นต้น จะมีค่าเลขออกซิเดชันเป็น _________

5. เลขออกซิเดชันของฟลูออรีน; F มีค่าเป็น ______________ ในทุก ๆ สารประกอบ!!!!! ส่วนธาตุฮาโลเจนอื่น ๆ เช่น

(__________________) จะมีค่าเป็นลบ เมื่อเกิดเป็นเฮไลด์ไอออนในสารประกอบ แต่เมื่อเกิดกับออกซิเจน เช่นสารจำพวก oxoacids
และ oxoanions จะมีเลขออกซิเดชันเป็นบวก นะจ๊ะ!

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 3

6. ในโมเลกุลของสารที่เป็นกลาง ผลรวมค่าของเลขออกซิเดชันจะเป็น ___________ และสำหรับสารจำพวก polyatomic

ion จะมีผลรวมของค่าเลขออกซิเดชันเท่ากับ __________________ เช่น NH4+ และ NO3–

7. เลขออกซิเดชันไม่จำเป็นต้องมีค่าเป็นจำนวนเต็ม เช่นเลขออกซิเดชันของ O ในสารประกอบ superoxide; O2– มีค่าเท่ากับ

___________

_____________________ * ต้องจำให้ได้นะคะด้านบน * _____________________

หลักการคำนวณ
เลขออกซิเดชัน (Oxidation Number)
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………….

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 4

เพิ่มเติมที่ควรรู้ :
1. ถ้าจำค่าประจุของ polyatomic เหล่านี้ได้ จะทำให้หาค่าของเลขออกซิเดชันที่ต้องการได้รวดเร็วว่องไวปรู๊ดปร๊าดมากขึ้นค่ะ

รูปภาพที่ 1 ตารางแสดง Polyatomic Ions ที่นักเรียนควรจำได้นะ (https://www.pinterest.com/pin/284993482646845965/)

2. สำหรับสารอินทรีย์ ให้วาดโครงสร้างลิวอิส แล้วพิจารณาพันธะไปพร้อมกับค่า EN จากนั้นกำหนดค่าเลขออกซิเดชันของธาตุ

ตามหลักเกณฑ์ข้างต้นได้ตามปกติ เช่น

CH3CH2OH CH3CH2CHO CH3CH2COOH CH3COCH3

3. เลขออกซิเดชันของธาตุแทรนซิชันมีหลายค่า โจทย์ชอบกำหนดให้หาเลขออกซิเดชันของธาตุแทรนซิชันค่ะ ที่เจอบ่อย ๆ จะมี

Fe (___________), Mn (___________), Cr (___________), V (___________) ส่วนธาตุแทรนซิชันที่มีเลขออกซิเดชันเป็นค่าเดียว
แล้วพบได้บ่อย ๆ อีกเช่นเดียวกันนะคะคือ Ag+, Zn2+, Cd2+ และ Sc3+

*** เรื่องเลขออกซิเดชันเป็นพื้นฐานสำคัญในปฏิกิริยารีดอกซ์ เคมีไฟฟ้ามาก ๆ นะคะ เพราะจะต้องหาตัวที่เพิ่ม – ลดค่าของเลข

ออกซิเดชันให้เจอ เพื่อจะได้แยกประเภทของปฏิกิริยารีดอกซ์ต่อไปค่ะ ***

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 5

EXAMPLES; Oxidation Number

1) ให้นักเรียนคำนวณหาเลขออกซิเดชันของธาตุที่กำหนดต่อไปนี้ โดยแสดงวิธีทำด้วย

C ใน CO2 N ใน NH4+ Cl ใน KClO3

Cr ใน K2Cr2O7 Fe ใน Fe3O4 C ใน C6H12O6

U ใน UO2(NO3)2 . 6H2O Co ใน [Co(NH3)6]3+ Mn ใน [Mn(CN)6]4–

S ใน S2O32– CH3CH2COOH

2) คำนวณค่าประจุที่ควรเป็น (XY4)n กำหนดให้เลขออกซิเดชันของ X = +6 และ Y = –2

3) สารประกอบชนิดหนึ่ง ประกอบด้วย N = 30.4% โดยมวล นอกจากนั้นเป็น O และพบว่า สารประกอบนี้มีมวลโมเลกุลเท่ากับ

92 จงหาเลขออกซิเดชันของ N ในสารประกอบนี้ กำหนดให้ มวลอะตอมของ N = 14 และ O = 16

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 6

4) จงหาเลขออกซิเดชันของธาตุที่ขีดเส้นใต้ในสารประกอบต่อไปนี้

Molecule/Ion Oxidation No. Molecule/Ion Oxidation No. Molecule/Ion Oxidation No.

SO2 SO32– SO42–

ClO4– ClO– Cl2O

H4P2O7 H3PO4 HPO3

SnF2 O2 P4

PtCl42– H3AsO3 MnO4–

LiMnO4 AgCl BaClO3

S Na+ Na2S4O6

5) Arrange the following species in order of increasing oxidation number of the sulfur atom: (a) H2S, (b) S8,
(c) H2SO4, (d) S2–, (e) HS–, (f) SO2, (g) SO3.

6) Phosphorus forms many oxoacids. Indicate the oxidation number of phosphorus in each of the following
acids: (a) HPO3, (b) H3PO2, (c) H3PO3, (d) H3PO4, (e) H4P2O7, (f) H5P3O10

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 7

EXERCISES 1

โจทย์จากข้อสอบ ENT, วิชาสามัญ และ PAT2

1. ถ้าเลขอะตอมของ X และ Y เท่ากับ 31 และ 38 ตามลำดับ เลขออกซิเดชันของธาตุทั้งสองควรเป็นเท่าใดในสารประกอบ
และสารประกอบระหว่าง X และ Y ควรมีสูตรอย่างไร (ENT 42)

2. ออกซิเดชันนัมเบอร์ของ N ใน (NH4)3PO4 เป็นเท่าใด (ENT 18)

3. ออกซิเดชันนัมเบอร์ของ Cl ใน HClO, HClO2, HClO3 และ HClO4 มีค่าเรียงตามลำดับเท่าใด (ENT 19)

4. ในแต่ละสารประกอบต่อไปนี้ ถ้า X เป็นธาตุองค์ประกอบที่มีเลขออกซิเดชันสูงที่สุด และ Y เป็นธาตุประกอบที่มีเลข

ออกซิเดชันต่ำที่สุด จงหาว่า สารประกอบใดที่ X และ Y มีเลขออกซิเดชันต่างกันมากที่สุด (ENT 32)
1) SnCl4 2) HClO4
3) K2Cr2O7 4) K3[Fe(CN)6]

5. โลหะแทรนซิชันในข้อใดมีความแตกต่างของเลขออกซิเดชันมากที่สุด (ENT 37)

1) MnO2, KMnO4 2) K2Cr2O7, K2CrO4

3) [Cu(NH3)4]Cl2, CuSO4 . 5H2O 4) Co(NH3)4Cl2, K4[Co(CN)6]

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 8

6. ผลรวมของเลขออกซิเดชันของธาตุแทรนซิชันคู่ใดมีค่าต่ำที่สุด (ข้อสอบ PAT)

1) [FeSCN]2+ กับ [Ni(NH3)6]Br2 2) [Fe(CN)6]3– กับ [Cu(NH3)4]SO4
3) K4[Ni(CN)4] กับ K3[Fe(CN)6] 4) K4[Fe(CN)6], กับ [CoCl(NH3)5]2+

7. ปกติออกซิเจนจะมีออกซิเดชันนัมเบอร์ เท่ากับ –2 แต่ในสารประกอบประเภทซุปเปอร์ออกไซด์ เช่น KO2 ออกซิเจนจะมีเลข

ออกซิเดชันนัมเบอร์ต่างออกไป ถ้า K มีออกซิเดชันนัมเบอร์ปกติ แต่ละอะตอมของออกซิเจนใน KO2 จะมีออกซิเดชันนัมเบอร์
เท่าใด (ENT19)

8. ออกซิเจนมีออกซิเดชันนัมเบอร์ได้หลายค่า จากตัวอย่างข้างล่างนี้ จงเลือกสารประกอบที่ออกซิเจนมีออกซิเดชันนัมเบอร์

เท่ากับ +2 (ENT20)
1) H2CO3 2) CH3COOH
3) KO2 4) OF2

9. เลขออกซิเดชัน (Oxidation number) ของธาตุฮาโลเจนในสารประกอบต่อไปนี้ มีค่าเรียงตามลำดับอย่างไร (ENT 21)

NaF, HBrO2, KClO3, KClO4, OF2

10. เลขออกซิเดชันของโลหะแทรนซิชัน (X) ในสาร 4 ชนิด มีค่าเท่ากับเท่าใด ตามลำดับ (ENT 33)

KX(SO4)2, [X(NH3)6]Cl2, K2X(CN)6, [X(H2O)6]Br3

11. เลขออกซิเดชันของ P, S และ Zr ในสารประกอบ 3 ชนิดต่อไปนี้เท่าใดตามลำดับ (ENT 46)

NaNH4HPO4 . 4H2O, Na2S2O3 . 5H2O, ZrCl2 . 8H2O

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 9

12. ค่าเลขออกซิเดชันของธาตุ N ในไอออน [Cu(NH3)4]2+ มีค่าเท่ากับเท่าใด (ENT 23)

13. ในสารใดที่ V มีค่าเลขออกซิเดชันสูงสุด (ENT 26)

1) NH4VO3 2) VSO4 . 7H2O

3) VOSO4 4) V2(SO4)3 . 3H2O

14. เลขออกซิเดชันของ C ใน CH4, CH3OH, CHCl3 และ CN– มีค่าตามลำดับเท่าใด (ENT 31)

15. กำหนดปฏิกิริยาต่อไปนี้ ให้นักเรียนพิจารณาเลขออกซิเดชันของ S (ข้อสอบวิชาสามัญ)

I) SO2 + H2O → H2SO3 II) S + SO32– → S2O32–

III) 2H2S + 3O2 → 2SO2 + 2H2O IV) Ca(OH)2 + SO3 → CaSO4 + H2O

ปฏิกิริยาใดเลขออกซิเดชันของ S ไม่เปลี่ยนแปลง _______________________________________________________

16. เลขออกซิเดชันของคาร์บอนในหมู่คาร์บอกซิลิกในกรด HOOC(CH2)3COOH มีค่าเท่าใด (ข้อสอบ PAT)

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY

 MATHAYOMSUKSA 6 OXIDATION NUMBER 10

APPENDIX

ตารางแสดงเลขออกซิเดชันของธาตุในสารประกอบ

ข้อมูลอ้างอิงจาก หนังสือ Chemistry 12th Edition by Chang & Goldsby

CHEMISTRY ✦ SUANKULARB ✦ DEPARTMENT OF SCIENCE & TECHNOLOGY