MANTIK DENEME SINAVI SORULARI

(Bu sorular sınav sorusu olmayıp sadece kursiyere çalışma yöntemi ve mantığı
sağlaması düşüncesiyle hazırlanmıştır.1)
1- Mantığın kısa tarihçesi ve Fransız Bacon’ın Kıyası eleştirip İstikra hakkındaki
değerlendirmesini kısaca ifade ediniz?
2- Mantığın konusu ve gayesine göre tariflerini yapınız?
3- Mantığın ilkelerini(özdeşlik-çelişmezlik-üçüncü şıkkın imkânsızlığı) kısaca
açıklayarak mantığın iki değerli mantık oluşunu izah ediniz?
4- Mantık tahsil etmenin hükmünü kabul eden ve etmeyen Âlimlere göre
değerlendiriniz?
5- İsagoci ne demektir. Eserin yazarı kimdir?
6- İsagoci adlı eserin şerhlerinden en az 3 tanesini yazar mısınız?
7- Mantık ilminin Usulu Fıkıh, Kelam, Hadis Usulu, Tefsir, Furuu Fıkıh ilimleri ile
ilgili yakın olan yönleri değerlendiriniz? (Bu soruya özellikle dikkat ediniz. Gönderdiğim
makalelerden yararlanırsanız somut bir cevabını çok rahat bulabilirsiniz. Talha Alp sayfa
Giriş bölümü sayfa 5 bu konuda fikir verebilir. Aynı zaman da size gönderdiğim makaleler bu
konuda ufkunuzu açacaktır.)
8- Modern Mantık konusunda çalışmalar yapan Ahmet Cevdet paşa ve Ali Sedat’ın
eserlerinin adı ve özellikleri nedir?
9- Mantığın ana omurgasını oluşturan Tasavvurât ve Tasdîkât ne demektir.
10- Delâlet ne demektir. Delâleti lafzıyye ve ğayr-ı lafzıyye’nin kısımlarını yazarak
mantığın hangisiyle ilgilendiğini belirtiniz?
11- Delâleti lafzıyye-i vad‘ıyye’nin kısımları olan “Mutabıki”, “Tazammunî” ve
“İltizâmî” delaletleri açıklayıp örnek veriniz?
12- “Külliyyât-ı Hams” dediğimiz “CİNS”, “NEV‘”, “FASIL”, “ARAZ-I HASSA” ve
“ARAZ-I AMME” KAVRAMLARINI İYİCE KAVRAYINIZ? Bunun yanı sıra Hassa ve
Amme’nin “lazım” ve “mufarık” kısımlarını da göz ardı etmeyiniz.
13- Müfred ve Müellef kavramı ne demektir?
14- Külli ve Cüz’î; Zatî ve Arazî; Basit ve Bileşik; Soyut ve Somut; Kollektif ve
Distribütif; Olumlu ve Olumsuz kavramları açılayınız?
15- Mahiyet, Hakikat ve Hüviyet kavramlarını örnek vererek izah ediniz?
16- “gelişebilen-bitki-çiçek-gül” örneğini içlem ve kaplam açısından değerlendiriniz?
İçlem ve kaplam’ın ne işe yaradığını izah ediniz? (1-Eşyayı tarif ve taksim ederken(Kavl-i
Şarih) doğru tanımlamamıza yarayan işleyiş diyebiliriz. 2-Yine iki kavram arasındaki
nisbeti(Nisebi Erba‘a) tesbit ederken kavramların kaplamlarına bakarak değerlendirme
yaparız. İki kavramın kaplamları aynı ise tesavi(Bütün kanatlılar uçandır. Bütün uçanlar

1
Eğitim Görevlisi/Yusuf BALCI

1
kanatlıdır şeklinde formüle edilir), birbirinden tamamen farklı ise tebayun(Hiçbir taş insan
değil hiçbir insan taş değildir şeklinde formüle edilir.), birinin kapsadığı şeyler hem diğerini
ve diğerinden başka şeyleri kapsıyor diğeri ise bu durumda değilse umum husus
mutlak(Bütün insanlar canlıdır. Bazı canlılar insandır şeklinde formüle edilmesi gibi) olur.
Fakat iki kavramın kapsadığı şeyler bir taraftan aynı şeyler olduğu gibi diğer taraftan farklı
şeyler de olabiliyorsa buna da umum husus min vech diyoruz. (Gözlük-plastik gibi) Çünkü bu
iki kavramdan mesela gözlük kavramı plastik gözlüğü kaplamına alırken, plastikte gözlük
kavramını kaplamı altına alır. Diğer taraftan bu ikisi kaplamlarına iki şeyden başka şeyleri de
alırlar. Mesela gözlük(plastik,cam,demir,alüminyum), gibi şeyleri kaplamına alırken plastik
ise (gözlük,kapı,saat,tabak,dolap vb.) şeyleri kaplamına alır. Bunu da şöyle formüle ederiz.
“Bazı gözlükler plastiktir. Bazı plastikler gözlüktür.”
17- Nisebi Erba‘a -“müsavat(eşitlik)” “mübayenet(ayrıklık)” “umum husus
mutlak(tam girişimlilik)” “umum husus min vech(eksik girişimlilik)” – kısımlarını tarif
ederek örneklerle izah ediniz? (Talha Alp sayfa 25. “Nisbet” maddesini muhakkak okuyun!!)
(Aşağıdaki örnekleri tetkik etmeniz yararınıza olacaktır.)
Masa-Duvar(tebayün) İnsan-Melek(tebayün)
Kuş-Balık(tebayün) Kalem-silgi(tebayün)
Düşünen- Akıllı (tesavi)
Kanatlı- Uçan (tesavi)
Müslüman- Ateist(tebayün)
Kibir-Tevazu(tebayün)
Memeli-Balık(Umum husus min vech)
Hintli-Müslüman(Umum husus min vech)
Memur-Kursiyer(Umum husus min vech)
Kanatlı-Kelebek(Umum husus mutlak)
Canlı-insan (Umum husus mutlak)
Bitki-gül(Umum husus mutlak)
Renk-yeşil(Umum husus mutlak)
Eğitim-ihtisas(Umum husus mutlak)
Mantık- Âlet ilmi(Umum husus mutlak)
Balık-Yüzen(Umum husus mutlak)
18- Mantığın dokuz bölümünü yazınız?(Talha Alp sayfa 3.)
19- Kavl-i Şarih nedir? Kısımlarını yazınız? (Haddi tam ve nakıs, resmi tam ve nakıs.
Bir de resmi nakısın içerisine dahil olan “tarif-i lafzi, tarif bi’l-misal, tarif bi’t-taksim
bölümleri) Kavl-i şarih’in şartlarını izah ediniz?(Efradını cami ağyarını mani olması gibi….)

2
 20- Herşeyin tanımı yapılabilir mi? Mesela melekleri tanımlayabilir miyiz? İlla
tanımlayacak olursak nasıl tanımlayabiliriz?
21- Kazıyye nedir? Tarif ediniz?
22- Bölmenin kısımlarını yazarak izah ediniz?(Küllün eczasına ya da küllînin
cüziyyâtına taksimi)
23- Kazıyyeleri unsurları(Hamliyye-Şartıyya) keyfiyet(mucibe-salibe),
Kemmiyet(külliye-cüziyye-mühmele-şahsiyye) açılarından değerlendirilmesini iyice
kavrayalım. Örneklerle pekiştirelim!!!(Habenneke örnekleri mevcut.)
24- Kazıyelerdeki sur edatları!
25- İstidlali mübaşiri açıklayarak “tekâbül/karşı olma” yı tarif edip kısımlarını
(tenakuz,tezad,ed-dahil tahte’t-tezat, tedahul) tekabül tablosunu ve bu kısımların hükümlerini
yazınız?
26- İstidlali mübaşirin bir bölümü olan aks/döndürme’nin tarifini izah kazıyyelerin
akslerinin nasıl geldiğini izah ediniz?(Mesele mucibe-i külliyenin aksi mucibe-i cüziyye gelir
gibi)
27- İstikra, temsil ve kıyası tarif ediniz?
28- İstikra-i tam ile nakıs, kıyası iktirani ile istisnai’yi izah ediniz?
29- Kıyasın sekiz şartını(4 şart terimlerle ilgili 4 şart önermelerle ilgili) anlatınız.
30-Kıyası iktiran’nin 4 şeklini ve bunların şartlarını yazınız?
31- Kıyası istisnaî’nin netice veren durumlarını tarif ediniz?
32- Tenakuzun gerçekleşmesi için gerekli olan şartlar nelerdir?
33- Kıyas maddesi itibarı ile kaç kısımdır. Bu kısımları izah ediniz?
34- Bilgilerin derecelerini(Yakin, Zan, Cehli mürekkep, taklid, şekk, vehm, zannı
mercuh) yazarak Burhan’ı oluşturan yakini kısımları(altı kısım)izah ediniz?
35- Yakini bilgi’nin şartlarını(3 şart), Burhan’ın iki kısmını (limmi-inni) açıklayarak
örnek veriniz?
36- Cedel’i tarif ederek hangi mukaddimelerden oluştuğunu açıklayıp örnek veriniz?
37- Hatabet’i tarif ederek hangi mukaddimelerden oluştuğunu açıklayıp örnek veriniz?
38- Şiir’i tarif ederek hangi mukaddimelerden oluştuğunu açıklayıp örnek veriniz?
39- Muğalata’yı tarif ederek hangi mukaddimelerden oluştuğunu açıklayıp örnek
veriniz?
Bundan sonraki sorular mantık ilmi nihayete erdikten sonra okunacak olan
münazara usulüne dair literal ve teorik bilgilerle ilgilidir.
40- Adabul Bahs ve-l Münazara alanın da meşhur olan iki temel eseri yazınız?
(Semerkandi, (v.1322) Adabü’l-Bahs/ Adu’d-Dîn el-İcî (v.1355) Risâletü’l-Adudiyye)

3
 41- “Sail”(soru soran) kimdir? Görevleri nelerdir? Münakaza, nakz, mükabere hangi
durumlarda söz konusu olur?
42- “Muallil” (cevap veren) kimdir? Görevleri nelerdir?
43- Münazara ne için yapılır hedefi nedir?
44- Münazara beş sanattan hangisiyle birebir ilgilidir?(cedel)
45- “Müddei” ve “nakil’e” düşen nedir? İfham ve ilzam kimlerle ilgili kavramlardır.
Hangi durumda söz konusu olurlar?
46- Adabul Bahs ve-l Münazara’nın adapları nelerdir?
47-Sonuç olarak öğrendiğiniz bütün bu bilgilerin faydasını aranızda tartışınız. Kur’an-ı
Ker’îm ve Hadisi şerifleriden kıyas örnekleri çıkararak meseleleri pratik bir hale getirmeye
gayret ediniz! Yapılan tarifleri inceleyiniz!
Çalışmak bizden muvaffakiyet ve başarı Allah c.c’tandır. Bu soruların üzerine ufak
tefek eklemeler yapılabilirse de %90 bu konular çerçevesinde sınava tabi tutulacaksınız. Bu
açıdan ehemmiyet göstermeniz sizin yararınıza olacaktır. Başarılar dilerim.