06.11.

2020

Disübstitüe sikloalkanlar: cis-trans izomerisi

cis ve trans-1,2-Dimetilsiklopentanlar stereoizomerdirler:

Atomlarının uzayda farklı düzenlenmiş olması

Bisiklik ve polisiklik alkanlar

İki Halkalı (Bisiklik) Bileşikler

İki bitişik veya köprülü halkalar içeren bileşikler bisikloalkanlar
olarak adlandırılır. Temel ad olarak halkalardaki toplam karbon
sayısına karşılık gelen alkan ismi kullanılır.

1
 06.11.2020

• bisiklo kelimesi ile alkan arasına, parantez içerisinde, her bir

köprüde bulunan karbon sayıları büyükten küçüğe doğru
yazılır.

• Sübstitüentler olduğunda köprülü halka sistemi, bir köprü

başından başlanarak ve en uzun köprüden diğer köprü başı
yönünde ve daha sonraki uzun köprüyle devam ederek
numaralandırılır. En kısa köprü en son numaralandırılır

2
 06.11.2020

• 7,7-diklorobisiklo[2.2.1]heptan.?

7,7-diklorobisiklo[2.2.1]heptan

3
 06.11.2020

Bisiklik ve polisiklik alkanlar

– En önemli bisiklik sistemlerinden biri yaygın ismi dekalin
olan bisiklo[4.4.0]dekandır.

– iki siklohekzan molekülünden oluşan dekalin kondense

halka sistemidir.
– yapı elemanı olarak steroidlerde önemli rol oynar.

Dekalin cis-trans izomerisi gösterir:

cis-Dekalinde köprü başı atomlarına bağlı hidrojen atomları

halkanın aynı tarafında; trans-dekalinde ise karşıt taraftadır

4
 06.11.2020

Steroid halka yapısı;

İzopren (2-metil-1,3-butadien) türevi
bileşiklerdir

Siklik izopren türevlerinin yaygın bir

grubu da steroidlerdir.
Steroidler, doymuş bitişik dört halka
içeren, çekirdek yapı ile
karakterizedirler:

Steroidlerin fizyolojik etkileri

• Androsteron, androjenler olarak bilinen cinsiyet
hormonlarından biridir
• Androsteron yüksek fizyolojik aktiviteye sahiptir.
• Hem hidroksil grubunun pozisyonu hem de A / B halka
bağlantısının konfigürasyonu bu aktivite için önemlidir.
Androsteronda C-3'teki hidroksil grubu nedeniyle ile oluşan
izomerlerden biri aktif iken diğeri çok daha az fizyolojik
aktiviteye sahiptir

5
 06.11.2020

Alkanlarin Kimyasal Tepkimeleri

• Alkanların sınıf olarak bir çok kimyasal reaktife ve kimyasal

reaksiyonlara ilgileri azdır bu nedenle parafinler de denir
(Latince parum affinis, az etkinlik).
• Karbon-karbon ve karbon-hidrojen bağları oldukça kuvvetlidir
ve alkanlar çok yüksek sıcaklıklarda ısıtılmadıkları sürece bu
bağlar kırılmazlar.

6
 06.11.2020

• 1- Oksidasyon reaksiyonları
– Alkanların yanması=Enerji kaynağı

• 2- Halojenlerle reaksiyonları (halojenasyon)

Alkanların radikalik Halojenlenmesi

7
 06.11.2020

Radikalik halojenasyon ve serbest radikal zincir reaksiyonları

Serbest radikaller, eşleşmemiş tek elektron içeren atom veya atom gruplarıdırlar;
tipik olarak homolitik bağ yıkılmasıyla oluşurlar.
Serbest radikal tepkimeleri, genelde başlama, gelişme, sonlanma basamaklarını içeren
zincir reaksiyonlar şeklinde gerçekleşirler.

1-Başlangıç: radikal oluşturma

2-Gelişme (Propagasyon) : 1. adım

3-Gelişme (Propagasyon): 2. adım

4- Sonlanma (terminasyon):

8
 06.11.2020

Kloroflorokarbonlar-Freonlar

Soğutucularda ilk zamanlar karbondioksit, hava, su, amonyak gibi

maddeler kullanılmıştır. Zamanla yapay olarak elde edilen
kloroflorokarbon (CFC) ve hidroklorofloro karbon (HCFC) lar bu
maddelerin bir kısmının yerini almış ve yoğun şekilde kullanılmaya
başlamıştır

https://www.youtube.com/watch?v=aU6pxSNDPhs

9
 06.11.2020

Alkenler ve Alkinler

Etilen Asetilen

Alkenler C=C ikili bağlı bileşiklerdir.

Genel formülleri CnH2n.

Alkanlar ile karşılaştırıldığında aha az daha az hidrojen içermeleri

nedeniyle doymamış hidrokarbonlardır.
• İki tane çift bağ = alkadienler ( dienler),
• Üç tane çift bağ = alkatrienler ( trienler)
• Çok çift bağ = polienler

İki çift bağ arasında bir tek bağ varsa konjuge , iki veya daha fazla tek bağ varsa
izole İki çift bağ bitişik ise kümüle adını alır.

10
 06.11.2020

Alkenler ve Sikloalkenlerin adlandırılması

Alkenlerin IUPAC adlandırma kuralları

Alkenler kendilerine karşılık alkanın isminin sonundaki –an son eki yerine –en son eki
getirilerek IUPAC kurallarına göre adlandırılır.
Çift bağların yeri en küçük numara olacak şekilde belirlenir.
İkili bağların yeri alkil ve halojenlerden önceliklidir.
Hidroksil grupları ise çift bağlardan önceliklidir.
Bileşik hem çift bağ hem hidroksil grubu içeriyorsa –en ve –ol son ekleri ile adlandırılır.

11
 06.11.2020

Sıkça karşılaşılan iki alkenil grubu vinil grubu ve allil grubudur.

Aynı türden iki grup ikili bağın bulunduğu düzlemin aynı tarafında olduğunda
bileşik cis, zıt tarafta olduğunda ise trans olarak adlandırılabilir.

12
 06.11.2020

Alkinlerin Adlandırılması
• Dallanmamış alkinler, karşılık gelen alkanın -an eki yerine -in eki
getirilerek adlandırılırlar.
• Zincir, üçlü bağ karbonlarına mümkün olan daha küçük
numaralar verilerek numaralandırılır.
• Üçlü bağın iki karbonundan küçük numaralı olanın numarası üçlü
bağın yerini belirtmek için kullanılır.

Seçim yapılması gerektiğinde ikili bağ daha önceliklidir

Monosübstitüe asetilenlere veya 1-alkinlere uç alkinler denir ve üçlü bağ karbonuna bağlı
hidrojen asetilenik hidrojen olarak adlandırılır.

Asetilenik hidrojenin uzaklaştırılmasından sonra oluşan

anyon alkinür iyonu veya asetilenür iyonu olarak bilinir.
Bu iyonlar sentezlerde yararlıdır.

13
 06.11.2020

Alken ve Alkinlerin Fiziksel Özellikleri

• Alkenler ve alkinler, karşılık gelen alkanlarınkine

benzer fiziksel özellikler gösterirler.
• Alkenler ve alkinlerden dört karbonluya kadar olanlar
(2-bütin hariç) oda sıcaklığında gazdır.
• Alkenler ve alkinler polar olmayan bileşikler oldukları
için polar olmayan veya polaritesi düşük olan
çözücülerde çözünürler.
• Alkenler ve alkinlerin yoğunlukları suyunkinden daha
düşüktür.

Alkenlerin fiziksel özellikleri

• Her bir alkenin kaynama noktası, aynı sayıda karbon

atomuna sahip alkanınkine çok benzer. Etan, propen ve
çeşitli butenler, oda sıcaklığında gaz halindedir.

• Alkenlerin kaynama noktaları moleküler kütlenin

büyüklüğüne (zincir uzunluğu) bağlıdır. Moleküllerin
boyutunun artmasıyla van der waals kuvvetleri artar
ve kaynama noktası yükselir.
• Alkanlar gibi, molekülde dallanma varsa kaynama
noktaları daha düşük olur. Dallanmış alkenler, daha
kompakt yapıya sahiptir ve böylece moleküller arası
çekim kuvvetlerini azalır.

14
 06.11.2020

Alkenlerin fiziksel özellikleri

• Alken, karbon sayısına karşılık gelen alkandan

daha düşük olan bir kaynama noktasına
sahiptir. Çünkü;
Van der Waals dağılım kuvvetleri,
molekülün şekline ve içerdiği elektron
sayısına bağlıdır. Her alken, aynı sayıda
karbona sahip alkandan 2 elektron daha
içerir.
Kaynama noktaları: Alkin > Alkan > Alken

Alkenlerin fiziksel özellikleri

• Alkanlar gibi, molekülde dallanma varsa kaynama

noktaları daha düşük olur. Dallanmış alkenler,
daha kompakt yapıya sahiptir ve böylece
moleküller arası çekim kuvvetlerini azalır.

15
 06.11.2020

Alkenlerde İzomeri
• Alkenlerdeki stereoizomerlik cis-, trans- ve E-Z- izomerliğidir.

Alken Diastereomerlerinin (E)-(Z) Sistemiyle

Adlandırılması

• Bir karbon üzerindeki sübstitüentin diğer karbon üzerindeki

sübstiüent ile aynı olmadığı durumlarda ikili bağın stereoizomerliği
E- (Almancada; entgegen ‘’ zıt’’ ) veya Z-( Almancada;zusammen
‘’birlikte’’ ) olarak tanımlanır
Çift bağda aynı C atomuna bağlı olan iki grup
birbirinin aynı ise cis/trans izomerisi oluşamaz

A molekülünde aynı iki grup bulunmadığından.

A molekülünün cis veya trans izomer yoktur

16
 06.11.2020

Daha büyük atom numaralı atomlar ikili bağın aynı

tarafında ise bu ikili bağ Z konfigürasyonundadır.
Daha büyük atom numaralı atomlar ikili bağın zıt
tarafında ise bu ikili bağ E- konfigürasyonundadır.

Biyolojik açıdan cis-trans stereoizomerisi önemli olan, çoklu

doymamış alkol A vitaminidir.
• Yapısındaki sikloheksen halkası cis-trans izomerisi
potansiyeline sahiptir.

17
 06.11.2020

Cis-Trans Isomerisi- Görme fonksiyonu

Alkenlerin Karakteristik Reaksiyonları

• Alkenin C = C bağına XY bileşiğinin katılmasıyla X- C – C – Y
şeklinde bir alkan türevi meydana gelir.

18
 06.11.2020

Alkenlere Hidrojen Katılması

• Alkenlere hidrojen katılması ile alkanlar meydana gelir. Bu
reaksiyonlarda, Pt, Pd ve Ni gibi metal katalizörler kullanılır.

Gıda Endüstrisinde Hidrojen Katılması

Gıda endüstrisinde, margarin ve

katı pişirme yağılarının yapımında,
sıvı bitkisel yağların yarı katı yağlara
dönüştürülmesinde katalitik
hidrojenlenmeden yararlanılır.
Bir çok hazır gıdanın üzerindeki
etiketleri incelediğinizde bunların
“kısmen hidrojenlenmiş bitkisel
yağlar” içerdiklerini görürsünüz.

19
 06.11.2020

Alkenlere Hidrojenhalojenür Katılması

• Alkenlere hidrojenhalojenür katılması elektrofilik katılmadır.

Hidrojenhalojenürler alkenlere yerseçimli katılma yaparlar. Bu katılma

Markovnikof kuralı olarak tanımlanır. Buna göre sübstitüe alkenler ile
hidrojenhalojenürler tepkimeye girdiğinde hidrojen hidrojeni çok olan C
atomuna ,halojen de hidrojeni daha az olan C atomuna katılır.

Alkenlere Su Katilmasi:
• Asit katalizli hidrasyon

20
 06.11.2020

Alkenlere Brom ve Klor Katilması

Bu tepkimede brom kullanıldığında, tepkime karbon-karbon

çoklu bağlarının varlığını test etmek için işe yarar.
Bir alkene (veya alkine) brom ilave ettiğimizde, alken (veya
alkin) ortamda aşırı miktarda bulunduğu sürece bromun
kırmızı-kahve rengi hemen kaybolur.

Alkenlere Su katılması
Alkenler suda çözünmediği için doğrudan katılma olmaz ancak
asit katalizörlüğünde H2O katılması olur ve alkol elde edilir.

21
 06.11.2020

Alkenlerin polimerleşmesi
• Polimerler, makromoleküller adı verilen ve pek çok alt birimin
yapı içinde tekrar edilmesiyle meydana gelen maddelerdir.
Polimerlerin sentezinde kullanılan moleküler alt birimlere
monomerler ve monomerlerin birbirine bağlanma
tepkimelerine de polimerleşme adı verilir.
• Pek çok polimerleşme tepkimesi radikaller tarafından
başlatılır. Örneğin etilen (eten), çok bilinen bir polimer olan
polietilenin elde edilmesinde kullanılan bir monomerdir.

Alkenlerin polimerleşmesi

22
 06.11.2020

Etenin Radikalik Polimerleşmesi

23
 06.11.2020

Alkenlerin Yükseltgenmesi

24
 06.11.2020

ALKİNLER
• Alkinler üçlü bağı içeren bileşiklerdir. Genel formülleri C2H2n-2
dir. Bunlara asetilenler de denir. Genel adlandırma kuralına
göre, ilk üyesi olan asetilen türevi olarak adlandırılır. Düzenli
adlandırma yöntemine (IUPAC) göre, üçlü bağ içeren en uzun
zincir ana yapı olarak seçilir. Karşılık gelen alkanın –an son eki
kaldırılarak yerine –in son eki getirilerek adlandırılır. Diğer
kurallar alkanlarda olduğu gibidir

25
 06.11.2020

Alkinlerin Fiziksel Özellikleri

• Alkin ailesinin ilk üç üyesi - etin, propin ve butin renksiz gazlardır,
sonraki sekiz üye sıvıdır. Karakteristik kokusu olan etin hariç tüm üyeler
kokusuzdur.
• Alkinlerin kaynama noktası molar kütle ile artar. Alkinlerdeki üçlü
bağın daha polarize olması Van der Waals kuvvetlerini arttırmaktadır.
Bu nedenle alkinler, alkenlerden ve alkanlardan daha yüksek kaynama
noktasına sahiptir.
• Moleküldeki dallanma eğilimi kaynama noktasını azaltır.
• Alkanlar ve alkenler gibi alkinler polar değildir; bu nedenle suda
çözünmezler, ancak eter, karbon tetraklorür ve benzen gibi organik
çözücülerde kolayca çözünürler.
• Alkinlerin yoğunluğu kütle ile artar. Tüm alkinler sudan daha hafiftir.

• Alkinlerin fiziksel özellikleri

Alkan ve alkenlere benzer fiziksel özellikler gösteren,
düşük polarlığa sahip bileşiklerdir.
– Yoğunlukları: Alkin > Alken > Alkan
– Kaynama noktaları: Alkin > Alkan > Alken
– Erime noktaları: Alkin > Alken > Alkan

26
 06.11.2020

Alkinlerin Reaksiyonları
Alkinlere hidrohalojen asitleri ve halojenler katılabilir; bu
katılmalarda da Markovnikof yönlenmesi vardır.
Alkinlerdeki üçlü bağ, alkenlerdeki çift bağdan daha kararlıdır; bu
nedenle alkinlere katılma reaksiyonları alkenlere katılmadan
daha yavaş yürür.

Alkinlere Hidrojen katılması

Lindlar katalizörü ile alkenleri verir. Alkinlere H2 katılması Ni (veya
Pt ) başlatıcısı yanında gerçekleşmekte olup, hidrojen atomları
aynı yönden katıldığı için önce cis-alken ardından alkan meydana
gelir.

27
 06.11.2020

• Alkinlere hidrojen halojenür katılma tepkimeleri

28
 06.11.2020

antibiyotik

Deri mantarlarının tedavisinde kullanılan fungisid

konvülsan

29
 06.11.2020

Kanser tedavisi

30
06.11.2020

31
 06.11.2020

Doğal kauçuk poliizopren oluşumudur.

Kauçuktan lateks üretilir

Lateks , yaygın olarak tıbbi malzemelerde ve

tıbbi personelin kullandığı eldivenlerde
kullanılır.
Aynı zamanda diş hekimlerinin çalışmaları
sırasında ağzın geri kalanından, işlem yapılacak
dişi ayırmalarını sağlayan materyal de latexten
üretilir.

32