Z E SZ Y T Y N A U K O W E P O L IT E C H N IK I Ś L Ą SK IE J 2001

Seria: G Ó R N IC T W O z. 250 N r kol. 1517

Z bigniew R A W IC K I, A nto n i SO B IE C H
O U G , G liw ice
K W K „H alem ba” , R u d a Śląska

PROWADZENIE EKSPLOATACJI WĘGLA KAMIENNEGO

W WARUNKACH WYSTĘPOWANIA SKOJARZONYCH ZAGROŻEŃ
NATURALNYCH NA PRZYKŁADZIE ŚCIANY 2 W POKŁADZIE 405
NA POZIOMIE 1030 M W KOPALNI WĘGLA KAMIENNEGO
„HALEMBA”

Streszczen ie. S ch arak tery zo w an o ek sploatację ściany zaw ałow ej w pok ład zie o w ysokim
p oziom ie zagrożeń n aturaln y ch , szczególnie m etanow ym i tąpaniam i z uw zględnieniem
działań p rofilaktycznych , zm ierzający ch do o b n iżen ia w p ły w u tych zagrożeń na
bezpieczeństw o p ro w ad zo n y ch robót.

TECHNOLOGY OF COAL MINING IN THE CONDITIONS OF CO­

EXISTING NATURAL HAZARDS ON AN EXAMPLE OF A LONGWALL
IN NO. 405 COAL SEAM AT LEVEL 1030M IN THE COAL MINE
“HALEMBA”

S u m m ary. T he p ap er describes the m in in g techn o lo g y u sed in a longw all w ith caving

located in a coal seam w ith p resen ce o f hig h levels o f n atural h azards, esp ecially m ethane and
seism ic hazards. P rophylactic activ ities have been there applied in aim to red u ce the influence
o f these hazards on the safe ty o f w orks.

1. Wstęp

W spółistnienie różnych zag ro żeń n aturalnych pod czas p ro w ad zen ia ro b ó t górniczych,

w tym eksploatacyjnych, w y m u sza konieczność p o d ejm o w an ia w ielo k ieru n k o w y ch decyzji

i działań w celu zapew nien ia opty m aln y ch w arunków b ezpieczeństw a.

238 Z. R aw ick i, A. Sobiech

W ażnym elem en tem p rz y o cen ie stanu zag ro żen ia je s t o d p o w ied n ie zid en tyfik o w anie tzw.

zagrożenia d o m in u jąceg o , a w k o n sek w en cji w łaściw y d o b ó r d ziałań p rofilaktycznych,

u w zg lęd n iający ch z a g ro że n ia składow e.

N iezbędne jest do obiektywnej oceny uwzględnienie w zajem nych oddziaływ ań poszczególnych

zagrożeń, łączn ie ze skutk am i stosow anej profilaktyki.

W artykule sch arak tery zo w an o eksp lo atację ściany w w aru n k ach zag ro żen ia m etanow ego

ja k o dom inującego.

2. Warunki górniczo-geologiczne pokładu 405

Pokład 405 w rejonie prow adzonych robót górniczych usytuow any je s t w bloku tektonicznym

w kształcie trójkąta ograniczonego od północy uskokiem „K łodnickim ” o zrzucie 380-460 m w

kierunku południow ym , od zachodu uskokiem „H alem bskim ” o zrzucie około 120 m w kierunku

zachodnim , a od w schodu uskokiem V o zrzucie około 40 m w kierunku w schodnim . U skok V w

części północnej partii rozszczepia się n a dw a uskoki o zrzutach po 20 m każdy, natom iast w

kierunku południow ym zanika. W zdłuż uskoku „K łodnickiego” w ystępuje uskok tow arzyszący o

zrzucie od 2,0 m do 17,0 m. W części północno-zachodniej partii pokład 405 je st połączony z

pokładem 405/2. Ł ączna grubość pokładu w tym rejonie w ynosi od 3,8 do 4,7 m. W kierunku

południow o-w schodnim pokład ulega rozszczepieniu n a dw ie w arstw y, tj. pokład 405/1 o

grubości 1,4 - 2,9 m i po kład 405/2 o grubości 1,4 - 2,2 m. G rubość przerostu m iędzy tymi

pokładam i rośnie do około 4,0 m w rejonie uskoku V. Pokład 405 zalega na głębokości 900m w

części północnej złoża do 1050 m w części południowej.

R ozciągłość p okładu m a kierunek N W -S E , a upad około 5° n a SW . W arstw y stropowe

i spągow e pokładu 405 rozpoznane są otw oram i w iertniczym i i robotam i górniczym i, z których

w ynika, że bezpośrednio w stropie pokładu w ystępuje w arstw a łupku ilastego zapiaszczonego o

grubości 4,6 - 7,0 m , lokalnie w części południowej partii m aleje do 0,0 m. Powyżej zalega

w arstw a piaskow ca o grubości 25,0 - 30,0 m, a nad n ią kom pleks łu pków ilasto-piaszczystych z

pozabilansow ym i w arstw am i w ęgla.

W spągu p o k ładu w ystępuje w arstw a łupku ilastego o grubości 2,5 do 3,9 m, poniżej około

8,0 m łupku piaszczystego oraz kom pleks łupków ila sto -p ia sz c z y sty c h z pozabilansow ym i

pokładam i w ęgla o grubościach od 0,6 do l,łm .

P row adzenie eksploatacji w ęg la kam iennego w w arunkach 239

3. Udostępnienie pokładu 405

Pokład 405 u d o stęp n io n y został dw om a przekopam i z p o zio m u 1030 m , przekopem

w entylacyjnym do p o k ład u 402 oraz p rzeczn icą południow ą. P o siad a rów nież połączenie

z poziom em 830 m p o p rzez p rzek o p w entylacyjny do p o kładu 402 o raz w y ro b isk a w ęglow e

w tym pokładzie.

G łów nym w y ro b isk iem udostęp n iający m je s t przek o p w en ty lac y jn y do pokład u 402.

P rzekopem tym p ro w ad zo n y je s t tran sp o rt i o d staw a oraz do starczan e je s t św ieże pow ietrze,

które po przew ietrzeniu w y ro b isk w p o kładzie 405 odpro w ad zan e je s t p rze cz n ic ą połu d n io w ą

na poziom 1030 m i dalej w yro b isk am i w entylacyjnym i w k ierunku szybu W schodniego.

W części północnej zło ża w grudniu 1997 r. rozpoczęto rob o ty p rzy g o to w aw cze przez

w ykonanie ch o d n ik a w en ty lac y jn eg o , dow ierzchni b adaw czej, ch o d n ik a b ad aw czego 1

i chodnika 2. Z e w zględu n a w ystęp o w an ie uskoku o zrzucie h = 17,0 m w rejo n ie chodnika

badaw czego 1 o raz u skok ó w o zrzu tach h = 2,9 m i h = 2,7 m w p rzecin ce 1, przystąpiono do

w ykonyw ania ro b ó t przy g o to w aw czy ch dla ściany 2. Po w y k o n an iu do w ierzch n i badaw czej

1, dow ierzchni b adaw czej, ch o d n ik a ścianow ego 3 i 4 o raz obcinki ścian y 2 i 3 uzbrojono

ścianę 2.

4. Zagrożenia naturalne pokładu 405

W ęgiel p okładu 405 ch arak tery zu je się m a łą sk ło n n o ścią do sam o zap alen ia (II grupa

sam ozapalności). W sk aźn ik sam ozapalności w ynosi S za(237) = 71°C /m in, a energia aktyw acji

A = 51 kJ/m ol. P ro g n o zo w an y okres inkubacji p ożaru w y zn aczo n y d la w aru n k ó w pokładu

405 w ynosi 6 1 - 7 5 dni.

P o kład został zaliczo n y do IV kategorii zag ro żen ia m etanow ego. W yniki badań

m etanonośności w p arceli p o k ład u 405 ch arak tery zu ją się zm ien n y m i w artościam i od 0,817

do m ax 6,895 n ^ C IV M g c .s .w . W części północnej m etan o n o śn o ść charakteryzuje się

m ałym i w artościam i 0,817-K2,676 m 3C H 4/M gc.s.w ., b y w kieru n k u p o łudniow ym w m iarę

w zrostu głębokości o siągn ąć p o zio m od 2,812 do 6,895 m 3C H 4/M gc.s.w .

P okład 405 w partii „K ” , w części zachodniej zaliczony je s t do III sto p n ia zagrożenia

tąpaniam i.

P okład zaliczo n y je s t do I sto p n ia zagrożenia w odnego.

240 Z. R aw ick i, A. Sobiech

W trakcie p ro w ad ze n ia ro b ó t p rzy g o to w aw czy ch w p o k ład zie 405 n a p o zio m ie 1030 m

p row adzone są p o m iary tem p eratu ry pierw otnej górotw oru. T e m p eratu ra p ierw o tn a skał

w części p ółnocnej p o k ła d u o scy lu je w g ranicach od 36,2 do 38,5°C , a w części południow ej

dochodzi do 41,0°C.

P okład zaliczo n y zo sta ł do k lasy B zag ro żen ia w y b u ch em p y łu w ęglow ego.

N a p o d staw ie o b serw acji p ro w ad zo n y ch przy eksploatacji ścian y 2 w pok ład zie 405 za

d o m inujące z ag ro żen ia n a tu ra ln e uznać należy:

• zagro żenie m etan o w e ,

• zag ro żen ie p o żaro w e,

• zag ro żen ia k lim aty czn e.

W trakcie eksp lo atacji ścian y 2 stw ierdzano brak lub sp o rad y czn y stan słabego zagrożenia

tąpaniam i.

5. Eksploatacja pokładu 405 ścianą 2

W przedm iotow ej parceli zaprojektow ano w ybieranie pokładu 405 pom iędzy uskokiem

„H alem bskim ” i uskokiem V system em ścianow ym podłużnym z zaw ałem stropu, ścianami 1-5

prow adzonym i ze w schodu (od uskoku V ) na zachód. Jako pierw sza w ybierana m iała być ściana

1. W trakcie drążenia dow ierzchni badaw czej 2 (stanow iącej przy szłą obcinkę ściany 1)

w sąsiedztw ie uskoku V stw ierdzono szereg uskoków o zrzutach do 4 m oraz w ym ycie pokładu.

R ów nież podczas drążenia chodnika badaw czego 1 stw ierdzono w ystępow anie uskoku o zrzucie

do 17 m , tow arzyszącego uskokow i „K lodnickiem u” Zaleganie uskoku w północnej części partii

„K ” było przyczyną kilkukrotnej zm iany kierunku drążenia chodnika ścianow ego 1, a w końcu

jego skrócenia.

W zw iązk u ze stw ierd zen iem w p o lu projektow anej ściany 1 liczn y ch s tre f uskokow ych

oraz w y m y cia p o k ład u 405/1 w p ó łn o cn o - w schodniej części p arceli o stateczn ie odstąpiono

od w y b ieran ia ścian y 1.

W y bieranie p o k ład u 405 ro zp o częte zo stało śc ia n ą 2, której bieg w yzn aczały : chod n ik 2,

chodnik ścian o w y 3 i d o w ierzch n ia b adaw cza. Ś cian a 2 b y ła p ro w a d z o n a w system ie

p od łu żn y m z zaw ałem stro p u w k ieru n k u od p o la (rys. 1 i 2).

 Rys. 1. Schemat przestrzenny rejonu wentylacyjnego pokł. 405. Sposób przewietrzania ściany 2
zlokalizowanej na wschód od przecinki 1
Fig. 1. System o f ventilation in No. 405 coal seam. Ventilation ways o f the longwall 2 located
eastward from no. 1 crosscut

W yposażenie tech n iczn e ściany 2 stanow iły 224 sekcje o b u d o w y zm echanizow anej

G linik 08/29-PO zA V 2 (od strony cho d n ik a 2 trzy sekcje obudow y zm echanizow anej

G linik 0 8/29-P O z/W 2/B S N ), p rzen o śn ik ścianow y N O W O M A G P S Z -8 5 0 /3 x l0 5 /3 1 5 oraz

kom bajn ścianow y E D W -230-Z L /Z W .

Ścianę u ruchom iono w dn iu 07.06.2000 r. E ksploatację p ro w ad zo n o zgodnie z projektem

technicznym zatw ierd zo n y m p rz e z k ierow nika ruchu zak ład u górn iczeg o n a w ysokość 2,4 m,

a po połączeniu p o k ład ó w 405/1 i 405/2 eksploatację zaniżono do 2 ,0 m . Ś cian a zakończyła

bieg w lipcu 2001 r. Średni p o stęp m iesięczny w yniósł 85 m , a d o bow e w yd o b y cie w ahało się

o d 3400 do 5800 t/dobę.

5.1. P rzew ietrzan ie ścian y 2

P ow ietrze w rejo n ścian y d oprow adzane było z szybów w d ech o w y ch G runw ald III

i G runw ald IV , w yro b isk am i n a pozio m ie 1030m, p rzek op em w en ty lacy jn y m do pokł.402,

d ow ierzch n ią b ad a w c z ą w p o k ł.405 i chodnikiem ścianow ym 3 do ściany 2. Pow ietrze zużyte

242 Z. R aw ick i, A. Sobiech

o d prow adzano ch o d n ik iem 2 (do m om entu p rzejścia ścian y na zach ó d od przecin k i 1

p rzecin k ą 1 i ch o d n ik iem b ad aw czy m 1), d o w ierzch n ią b ad aw czą, p rz e c z n ic ą p o łu d n io w ą

i w yrobiskam i w en ty lac y jn y m i do szybu W schodniego. S p osób p rzew ietrzen ia ściany

w ynikał ze spo so b u ro zc ięc ia p o k ład u 405. Ś ciana 2 p rzew ietrzan a b y ła w ięc zw rotnie,

tj. w układzie na „ U ” , z d o p ro w ad zen iem dodatkow ej ilości p o w ietrza za p ośrednictw em

lutniociągu tło cząceg o o śred n icy 800 m m w rejo n sk rzy żo w an ia c h o d n ik a nad ścian o w eg o ze

ścianą, co m iało n a celu ro zrzed zen ie m etanu na linii zaw ału teg o chodnika.

Rys. 2. Schemat przestrzenny rejonu wentylacyjnego pokł. 405. Sposób przewietrzania ściany 2
zlokalizowanej na zachód od przecinki 1
Fig. 2. System o f ventilation in No. 405 coal seam. Ventilation ways o f the longwall 2 located
westward from no. 1 crosscut

W en ty lato r lu tn io ciąg u zn ajd o w ał się w o p ły w o w y m p rąd zie św ieżego pow ietrza.

W ch o d n ik u n ad ścian o w y m zain stalo w an o urządzenie ch ło d n icze, z któ reg o podaw ano

P row adzenie eksploatacji w ęg la kam iennego w w arunkach 243

p ow ietrze lutniociąg iem , ró w n ież o średnicy 800 m m , n a linię likw idacji tego chodnika.

Z astosow anie p rzew ietrzan ia n a „U ” było k o rzystne w przy p ad k u profilak ty k i zagrożenia

pożarow ego, a n iek o rzy stn e w przypadku zagrożenia m etanow ego o raz tem peraturow ego i

w ym agało w tym zak resie p o d jęcia d o datkow ych działań p rofilaktycznych.

Ilość p o w ietrza dop ro w ad zan a do ściany w yn o siła od 1650 do 2000 m 3/m in. D odatkow o

w rejon n aro ża ściany z ch odnikiem 2 za p o średnictw em w w . lu tn io ciąg ó w 0 8 0 0 m m

d o prow adzane było p ow ietrze w ilości 6 5 0 M 0 0 0 m 3/m in (rys. 3).

Rys. 3. Rozmieszczenie pomocniczych urządzeń wentylacyjnych i zabezpieczenia metanowego

w rejonie ściany 2 pokł. 405 zlokalizowanej na zachód od przecinki 1
Fig. 3. Location o f secondary ventilation devices and methane collectors in the area o f Longwal
no. 2 in no. 405 coal seam westward from the no. 1 crosscut

5.2. K ształtow an ie się zag ro żen ia p ożarow ego w rejonie ścian y 2

W okresie eksploatacji ściany 2 zanotow ano w zrost zag ro żen ia pożarow ego. W zw iązku

z tym zw iększono często tliw o ść m o n itorow ania zagrożenia (w czesne w ykryw anie pożarów )

i doszczeln ian ia (p rzem ulan ia) zrobów zaw ałow ych pyłam i d ym nicow ym i. Prow adzono je

w początkow ym okresie zaró w n o od strony chodnika 2 (nad ścian o w eg o ), ja k rów nież

z m n iejszą cz ę sto tliw o ścią od cho d n ik a ścianow ego 3 (p odścianow ego) n a w y lo ty rurociągów

p ozostaw ianych w zaw ale. W m iarę postępu ściany rezygnow ano z ujm o w an ia m etanu

odm etanow aniem z w ylotów pozo staw io n y ch w likw idow anym chod n ik u 2 za frontem ściany

w przypadku, gdy ich odleg ło ść od ściany była w iększa od 100 m etrów . O graniczano w ten

sposób p rzestrzeń zro b ó w p en etro w an ą przez pow ietrze o dużej zaw artości tlenu,

d oprow adzając do w zro stu stężeń m etanu w tej strefie do 85-90% i spadku stężenia tlenu do

w artości 0,1-1,0% . M in im alizacja tym sposobem zagrożenia p ożarow ego w pły w ała też na
244 Z. R aw ick i, A. Sobiech

uzyskanie w iększej skuteczn o ści od m etan o w an ia i p ew n o ści je g o p ro w ad zen ia (w ysokie

i stabilne stężen ia C H 4). Z czasem zrezygnow ano ró w n ież z p rz e m u lan ia zro b ó w od strony

c hodnika p o d ścian o w eg o , p rzez co zm niejszono d o p ły w p o w ietrza do zrobów . F ak t ten

p rzyczynił się do spad k u zag ro ż e n ia pożarow ego.

W trakcie eksploatacji istotnym czynnikiem było czyste w ybieranie pokładu, a szczególnie

nieprzypinanie w ęg la pod stropem . W czasie p o sto ju (dni w olne) d o szczeln ian o linę zaw ału

ch odników przy ścian o w y c h p ian k am i izolacyjnym i. B ył to w ażn y e lem en t profilak ty k i ze

w zględu na d u ż ą ilość p o w ietrz a dostarczanego do rejo n u ścian y k o n iecz n y d la profilaktyki

zagrożeń: m etan o w eg o i k lim aty czn eg o .

W skaźn iki p o żaro w e o raz ilości p odanych p y łó w d y m n ico w y ch do zro b ó w ściany 2

w pokł.405 p rzed staw ia tab. 1 oraz przed staw io n o n a rys. 4.

T ab ela 1

W sk aźn ik i p o żaro w e o raz ilości pod an y ch p y łó w d y m n ico w y ch do zrobów

ściany 2 w pokł. 405

M aksym alne w sk aźn ik i p ożarow e i stężenia CO

Ilość pyłu dym nicow ego chodnik 2 - w prądzie
chodn ik 2 - zawal
przepływ ow ym
M iesiąc, L iczba
przyrost
rok m uleń su m a w narasta­ średnio w ilość CO stężenie w skaźnik stężenie
CO
m iesiącu jąco m iesiącu V co CO G raham a CO
ACO
ton ton ton % l/min % ... %
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

07.00 12 1100 1100 92 0,0008 15,0 0,0008 0,0096 0,0012

08.00 17 1675 2775 99 0,0008 15,6 0,0008 0,0069 0,0012
09.00 14 1525 4300 109 0,0006 9,9 0,0006 0,0067 0,0030
10.00 14 2150 6450 154 0,0007 15,0 0,0007 0,0070 0,0030
11.00 20 2520 8970 126 0,0004 13,0 0,0004 0,0071 0,0032
12.00 21 3180 12150 151 0,0003 15,3 0,0005 0,0130 0,0025
01.01 38 4600 16750 121 0,0004 12,4 0,0004 0,0090 0,0038
02.01 8 650 17400 81 0,0008 11,2 0,0008 0,0100 0,0024
03.01 14 1500 18 900 107 0,0006 16,8 0,0006 0,0080 0,0014
04.01 10 1150 20 050 115 0,0005 14,0 0,0005 0,0067 0,0027
05.01 11 1500 21 550 136 0,0008 18,4 0,0008 0,0050 0,0026
06.01 11 1350 22 900 123 0,0006 13,8 0,0006 0,0040 0,0030
07. 01 17 2400 25 300 141 0,0008 18,4 0,0008 0,0043 0,0056
P row adzenie eksploatacji w ęg la kam iennego w w arunkach 245

miesiąc, rok

Rys. 4. Kształtowanie się wskaźników pożarowych

Fig. 4. Course o f fire hazard indexes

5.3. K ształtow an ie się za g ro żen ia m etan ow ego w rejonie ścian y 2

P ierw otnie o p raco w an y system przew ietrzania n ie sprzyjał zw alczan iu zagrożenia

m etanow ego. D latego w rejonie naroża ściany 2 z ch odnikiem 2, gdzie się ono kum ulow ało,

w celu skuteczniejszej pro filak ty k i stosow ane b y ły po m o cn icze u rząd zen ia w entylacyjne.

U kład p o m o cn iczy ch u rząd zeń w entylacy jn y ch w ok resie całeg o b ieg u ściany, po

m odyfikacji i p rzy sto so w an iu do lokalnych w arunków , składał się z:

• d w óch lutniociągó w (w po czątk o w y m okresie je d n e g o ), z w en ty lato ram i pracującym i

w układzie tłoczący m , p o d ając y ch pow ietrze w rejo n k o ń c a c h o d n ik a 2 (opisanych

poprzednio),

• przegrody w entylacy jn ej zabudow anej w chodniku 2 w zd łu ż ocio su p ołudniow ego,

• strum ienie zabudo w an y ch w rejo n ie skrzyżow ania.

W m iarę p ostępu ścian y urząd zen ia te tak że nie w y starczały do pew n eg o ruchu ściany.

O pracow any w cześniej p ro je k t o dm etanow ania o b ejm o w ał w yk o n an ie szeregu

w y p rzedzających o tw oró w m etan o w y ch , które odw iercone zo stały z c h o d n ik a 2 przed

frontem tej ściany. Jed n ak u zy sk iw an a w ten sposób efek ty w n o ść odm etan o w an ia była

znikom a. Z rezygnow ano z n ich rozpoczynając je d n o cz eśn ie u jęcie m etan u bezpośrednio ze

246 Z. R aw ick i, A. Sobiech

zrobów zaw ałow ych . R ealizo w an o to po p rzez pozo staw ian ie w y lo tó w z rur 0 1 8 5 m m za

frontem ściany, w ch o d n ik u 2, o siąg ając zad o w alającą efek ty w n o ść -4 0 % .

W tabeli 2 zestaw io n o dane charak tery zu jące w ielkość zag ro żen ia m etan o w ego w rejonie

ściany w m iarę je j eksploatacji.

Jak w ynika z z e staw ie n ia w ielkości ch arak tery zu jący ch zag ro żen ie m etan o w e w rejonie

w ybieranej ścian y 2 w p o k ła d zie 405/1, p o przejściu jej fro n tem p rzecin k i 1 (styczeń 2001r.)

m etanow ość b ezw zg lęd n a, a w szczególności m etan o w o ść w en ty lac y jn a, zdecydow anie

u legła zm niejszeniu. Z m n iejszen ie zag ro żen ia m etan o w eg o zostało u zyskane dzięki

zastosow aniu sk uteczn eg o , a zarazem o ptym alnego u jęcia m etan u ze zro b ó w zaw ałow ych

ściany p o p rzez ru ro ciąg od m etan o w a n ia, któ reg o k oniec p o zo staw io n y b y ł w zaw ale, a także

z otam ow anego chodnika badaw czego 1 i przecinki 1. U jęcie gazu spoza przeciw w ybuchow ego

k o rk a w y k o n an eg o w c h o d n ik u b ad aw czy m 1 odbyw ało się z a p o m o c ą p ozostaw ionego

rurociągu średnicy 200 m m za korkiem , k tóry p odłączony był do in stalacji o dm etanow ania.

P aram etry o d m etan o w a n ia zo stały dosto so w an e do w y stęp u jący ch zagrożeń

w sp ó łw y stęp u jący ch w ty m rejo n ie, z tym że efektyw ność u jęcia m etan u ze zrobów ściany 2

p o zo staw ała w ścisłej relacji z k ształto w an iem się zag ro żenia po żaro w eg o .

R ejon ściany 2 zab ezp ieczo n y b y ł czujnikam i m etanom etrii au to m aty czn ej. W chodniku

ścianow ym 3 w p rąd zie w lo to w y m do ściany 2 b y ł zab u d o w an y czu jn ik m etanom etrii

autom atycznej o p ro g u alarm u 1,0%. P o d o b n ie w o d leg ło ści - 1 ,0 m od linii zaw ału tego

chodnika b y ł zab u d o w an y czu jn ik m etanom etrii z p rogiem alarm o w y m 1,0%.

R ejon sk rzy żo w an ia ch o d n ik a 2 ze śc ia n ą 2 w m iejscu zab u d o w an eg o pom ocniczego

urządzenia w en ty lac y jn eg o d o d atk o w o zo stał zab ezp ieczo n y czu jn ik am i m etanom etrii

autom atycznej. W szy stk ie czujn ik i m etanom etrii autom atycznej zab u d o w an e w prądzie

w ylotow ym ze ściany 2 p o siad ały pró g w y łączen ia 1,5%.

C zujniki te w o k resie ek sp lo atacji zabu d o w an e były w ścian ie 2 n a p o łu d n ie od chodnika

2 (m ax do 2,0 m ), w ch o d n ik u 2 w odległości - 1 ,0 m od linii zaw ału o raz d w a czujniki

w tym w y ro b isk u n a za ch ó d od frontu ściany 2 w m iejscu zabud o w an ej przegrody

w entylacyjnej. C zujniki te p o siad ały p ró g alarm u 1,5%.

P rzeb ieg z ag ro żen ia p o żaro w eg o rejestro w ały czujniki au to m aty czn eg o p o m iaru tlenku

w ęgla, które b y ły zab u d o w a n e w ch o d n ik u 2, tj. w prądzie p o w ietrza w y lo to w eg o ze ściany 2

oraz w p rzeczn icy p o łu d n io w ej, tj. w p rąd zie p o w ietrza w y lo to w eg o z rejo n u p o k ładu 405.
P row adzenie eksp lo atacji w ęg la kam iennego w w arunkach . 247

CN fH ON ON

3 0 ,0 0
O CN O 0 O <3 NO NO
*<3 oo" co" O" 0" no" N"
o no" CN
cd
H »-H NO NO ON r-
NO^ NO O NO ©
O NO O co NO
NO u~T r- NO NO
no" no" ON no" NO
O CN CN CO CN
rH NO NO Tf O NO 00 NO CO
o CO CO CN <3 NO ON NO
r*^ r»" CN O" no" N- -Cf" CN
o CN CO CO ON

NO NO O ON co NO
o ON ON O CO r- CO
O" co" 00 r-" NO CO
-ii
o
ON
CN
ON co"
co CO ON CO
Charakterystyka zagrożenia metanowego w rejonie ściany 2 w miarę jej eksploatacji

F-H r^- CN O "Tf NO

<0 r- CN 0
o ‘'T CN NO CN NO
có 00" 00 OO" NO 0
O n" no" CN CN CN
o co co CO NO
tH CO co 0 O CO r- NO
CN
O in O 'O* <0 'd" ON
<n co OO" 10" no" Tf" r- CN "d- r-
o co ■ co 'łd‘ NO »—*

T-H CO CO co 0 NO
oo ON r-
o CN co NO N°„ OO ON r-
T-H ON CN O n" CN
co 'Tf
NO"
O
co
O co co
o N- O 00^ NO^
o 3 ON CN OO CN NO
fS co" N" N- ON
CN CO N- ON
f"M co CN co
O 00
00' u

o 0 NO Tf NO
NO <3 NO^ oo_ NO NO
NO O CN
CN 00" CO CO O n 00" NO
CO CN CO Td‘ r-
O CN CN CN O NO NO co
o vO vO 'O O NO O
o O no"
O
co" CO r-" r-
NO <N
ł“H CO CN N- 00 -d-

o oo 00 CN O O co
o CN NO^ NO NO t-- co
o\ CN 0" *—1 CO r-" NO co
o CO CO CN no" N- co

NO NO NO
0080

NO NO NO^ NO
IO 1 i
1 O n no" CO
CN O n" 1 00 CN
CN 'd-
NO O n
o NO »O NO 00 CO
o 1 NO r- NO
!
1 1
t NO r-" CO CN
CN CN CN ON
o NO

o O O 00 O O NO
o NO j 1
1 CO co
no O" 1 O" CN N-
o ON O n" CO NO
M iesiąc/ro k

"fi1
1
a
cd u
co
"fi1
cd 7 7 cd •— < § "fi1 £
fi .£ £ .£
XJ c cd
-H" 'Ę - 4 0 £ <D oN J[
'5b 3 ‘ N 2 ‘fi
‘fi
N K £ £ g X 1 'O 1
- 1 o,* <L)
<D
£ O
‘C/i
0 <D -a0*->
0
* N N
£ * > 0 & &
U N^-hi
•W d f s a O
<u * 1 1U X»
O h

0 £
£
03 T3 ’fi ‘C/5 cd
U £ (
t-UH N
a OSOMOirepjAJ O W £ ‘00 £ U
Pm
248 Z. R aw ick i, A. Sobiech

■ ■ ■ ^ ^ ■ m e ta n o w o ś ć b e z w z g lę d n a ---------- m e ta n o w o ś ć k r y te ria ln a ^ " " © ^ " o d m e ta n o w a n ie

— X — m e ta n o w o s w e n ty la c y jn a — O— m e ta n o w o ś ć p r o g n o z o w a n a ■ ■ ■ ■ ^ ^ " ■ w y d o b y c ie

m iesiąc.rok

Rys. 5. Zmiany metanowości ściany 2 w pokł. 405/1

Fig. 5. Variability o f methane hazard factors in the longwall 2 in no. 405/1 coal seam

5.4. K szta łto w a n ie się za g ro żen ia tąp an iam i w rejonie ścian y 2

E k sp lo atacja w p o k ład zie 405/1 w zachodniej części partii „K ” (p o m ięd zy uskokam i V

i „H alem b sk im ”) p ro w a d z o n a b y ła w rejonie, g d zie u p rzed n io d o k o n an o eksploatacji

w p o kładzie 402 zale g ając y m w średniej o dległości -1 6 3 m n ad p o k ład em 405/1. Ściana

rozp o częła sw ój b ieg w rejo n ie u sk o k u V pod nie w y b ra n ą p a rc e lą p o k ła d u 402 (która

w rejonie w w . u sk o k u V zale g a nad po k ład em 405/1, w od leg ło ści pionow ej - 1 3 5 m),

w strefie ro zd zielo n y ch p o k ła d ó w 405/1 i 405/2. N a p o czątk o w y m - 1 0 0 m o d cin k u ściana

p rzech o d ziła p rz e z strefę u sk o k o w ą (uskoki to w arzy szące usk o k o w i V ) o zrzu tach od - 0 ,2 m

do - 3 ,0 m . Po o siąg n ięciu w y b ieg u - 2 8 0 m ściana p ro w ad zo n a ju ż b y ła cały m frontem pod

zrobam i p o k ład u 402, a p o - 4 4 0 m w strefie p o łącz o n y ch p o k ład ó w 405/1 i 405/2.

O cen a stanu za g ro żen ia tą p a n ia m i

O cenę stan u z a g ro że n ia tąp an iam i w ścianie 2 p ro w ad zo n o m e to d ą k o m p lek so w ą

z w yko rzy stan iem m e to d y p o ten cjaln eg o stanu zag ro żen ia tąp an iam i (ro zezn an ia górniczego)

i m etod rzeczy w isteg o stan u zag ro żen ia tąpaniam i.

P row adzenie ek sp lo atacji w ęg la kam iennego w w arunkach 249

W edług m eto d y p o ten cjaln eg o stanu zagrożenia tąp an iam i (m eto d a rozeznania

górniczego) ścian a 2 w pokł. 405 zo stała n a całym je j w ybieg u o cen io n a ja k o niezagrożona

tąpaniam i.

M etody rzeczyw istego stan u za grożen ia tąpaniam i

5.4.1. Sejsm ologia

E ksploatacja śc ia n ą 2 o szerokości -3 4 0 m i w ysokości - 2 m p rzy dob o w y m postępie

ściany do ch o d zący m do 7 m nie w yw oływ ała podw yższonej ak ty w n o ści sejsm icznej.

W trakcie dotychczasow ej ek sploatacji rejestrow ane b y ły w y łączn ie w strząsy o energiach

rzędu 102-104[J],

Z estaw ienie w strząsó w o d energii M O 3 [J], zarejestro w an y ch w trakcie eksploatacji

ściany, p rzed staw ia tab. 3. W w y n ik u prow adzonych obserw acji p rzew ażn ie stw ierdzano brak

zagrożenia tąpaniam i, a sporad y czn ie zagrożenie słabe.

T abela 3

Z estaw ien ie w strząsó w zarejestrow anych w trakcie eksploatacji ściany 2

Ś ciana/pokład E3 E4 S um a Z E x 105[J]

2 / 405K 54 22 77 7.75

5.4.2. S ejsm oak u styk a

Podczas eksploatacji ściany 2/405 na całym jej w y b ieg u prow ad zo n o obserw acje

sejsm oakustyczne z a p o m o c ą czterech geofonów , któ re zab u d o w an e b y ły w chodnikach

p rzyścianow ych tak, aby zap ew n ić ciągłość obserw acji p o ła ścian y w odległości do 110 m od

jej frontu. W w y n ik u p ro w ad zo n y ch obserw acji stw ierdzano głów n ie b rak zagrożenia

tąpaniam i, sp o rad y czn ie słabe zagrożenie.

Ponadto w rejo n ie usk o k u V w o b cince ściany 2 przed uru ch o m ien iem ściany w ykonano

dod atkow e p o m ia ry sejsm o ak u sty czn e m eto d ą W A S /96 w celu u stalen ia w p ły w u w w . uskoku

n a p rzed m io to w e w yrob isk o . W w y n ik u przeprow adzonych po m iaró w stw ierdzono słaby

w pływ uskoku V n a zagro żen ie tąpaniam i w obcince ściany 2.

250 Z. R aw ick i, A. Sobiech

5.4.3. G eo to m o g ra fia sejsm iczn a

M etodę tą sto so w an o do o k reślen ia i o trzy m an ia w y p rzed zającej o cen y stanu naprężeń

górotw oru w p o b liżu fro n tu ściany, chod n ik ó w p rzy ścian o w y ch , ja k i p rzezn aczo n y m do

eksploatacji w y b ieg u ściany. W trakcie ek sploatacji ściany 2 w y k o n an o cztery p om iary na

całym je j w ybiegu . K ażd o razo w o , na przeb ad an y m o d cin k u ściany, nie stw ierd zo n o stref

zw iększonych ko n cen tracji n aprężeń. W p rak ty ce o zn aczało to, że n ie n ależało się

spodziew ać w y so k o en erg ety czn y ch w strząsó w góro tw o ru p o d czas ek sp lo atacji ściany, co

zostało p o tw ierd zo n e d o k o n a n ą eksploatacją. Jednak m ając n a u w ad ze d o św iad czen ia kopalni

z eksplo atacji in n y ch p o k ład ó w tąp iący ch (pom im o b rak u z w ię k sz o n y c h koncentracji

naprężeń stw ierd zo n y ch m e to d ą g eo tom ografii sejsm icznej w y stę p o w a ły w strząsy

w y so k oenergetyczne), w trak cie ek sploatacji ściany 2/405 w ch o d n ik ac h p rzyścianow ych

przed jej frontem w p ro w a d z o n o 80 m strefy szczególnego zag ro żen ia tąp an iam i i ograniczono

przem ieszczan ie się załog i w ty c h strefach (rys. 6).

Rys. 6 . Graficzne przedstawienie wyników pomiarów geotomografii

sejsmicznej na początkowym wybiegu ściany 2/405
Fig. 6 . Graphical interpretation o f seismic geotomography survey at the
beginning o f the longwall 2/405

5.4.4. W iercen ie o tw o ró w m ałośred n icow ych

W ścianie 2 w y k o n y w a n o otw o ry sondażow e z c z ę sto tliw o śc ią raz n a dobę, w każdym

dniu z o b ło żen iem do w y d o b y cia, w czterech p asach p o m iaro w y ch . W trak cie eksploatacji
Prow adzenie eksploatacji w ęg la kam iennego w w arunkach 251

ścian ą 2/405 w w yniku p o m iaró w p rzed m io to w ą m eto d ą nie stw ierdzono stre f w zm ożonych

naprężeń. W yrobisko zaliczan o do stanu nie zagrożonego tąpaniam i.

W w yniku pow yższej analizy m o żn a stw ierdzić, że ściana 2 w pok ład zie 405 w partii „K ”

charakteryzow ała się słab y m stanem zagrożenia tąpaniam i. M ała ak tyw ność sejsm ologiczna

górotw oru, w trak cie eksp lo atacji ściany 2, w ynikała głów nie z faktu, że w przedm iotow ej

parceli ściana ta w y b ieran a b y ła ja k o pierw sza w nie naruszonej je sz c ze w cześn iejszą

eksp lo atacją p rzestrzen i p o k ład u 405.

M ając po w y ższe n a u w adze i uw zględniając d o św iad czen ia kopalni z dotychczas

prow adzonej eksploatacji w pok ład ach zagrożonych tąpaniam i, p o d czas dalszej eksploatacji

w p o k ładzie 405, w raz z p o w ięk szającą się p o w ierzch n ią w ybranej parceli pokładu 405,

należy się liczyć ze w zro stem zag ro żen ia tąpaniam i.

5.5. K ształtow an ie się za g ro żen ia w od n ego w rejonie ścian y 2

Z aliczenie p o k ład u 405 do I sto p n ia zagrożenia w odnego oznacza, że n ie istnieje

m ożliw ość b ezp ośrednieg o w d arcia się w ody do w yrobisk g ó rniczych w y k o n y w an y ch w tym

pokładzie. W p rzy p ad k u p o k ład u 405 w ystępow ały w ykro p len ia i d ro b n e w ycieki w ody

pochodzącej z zaso b ó w statycznych. W ykroplenia te po d ążały za d rążo n y m i w yrobiskam i

i z czasem zanikały.

5.6. K ształto w an ie się za g ro żen ia k lim atyczn ego w rejonie ściany 2

D uża k o n cen tracja u rząd zeń energom aszynow ych w po łączen iu z w y so k ą tem peraturą

p ierw o tn ą górotw oru złoży ły się na konieczność zastosow ania sch ład zan ia pow ietrza. W tym

celu zasto sow ano d w a u rząd ze n ia chłodnicze typu D V -290. Jedno z n ich zabudow ano

w chodniku ścian o w y m 3 p rzed frontem ściany. Schłodzone pow ietrze pod aw an o za po m o cą

lutniociągu b ezpośrednio w rejo n napędu ściany. D rugie u rząd zen ie w spółpracow ało z

jed n y m z w entylatorów w ch o d zący ch w skład pom ocn iczy ch u rządzeń w entylacyjnych

w rejonie k ońców ki ściany, um o żliw iając obniżenie tem peratury w ch o d n ik u nadścianow ym .

Praca ich u m o żliw iła w ybranie ściany w w arunkach obn iżen ia tem p eratu ry poniżej 28°C na

napędzie ściany i je j po czątk o w y m odcinku oraz poniżej 33°C n a k o ń có w ce i chodniku 2.

5.7. K ształtow an ie się za g ro żen ia w yb u ch em pyłu w ęgłow ego w rejon ie ściany 2

D la profilaktyki w y b u ch u p y łu w ęglow ego u trzym yw ane b y ły strefy zabezpieczające,

o zaw artości pow yżej 80% części stałych niepalnych na długości 200 m przed frontem ściany,

ja k rów nież na całej dro d ze od p ro w ad zen ia pow ietrza ze ściany. Z apory przeciw w ybuchow e,
252 Z. R aw ick i, A . Sobiech

w zależności od w aru n k ó w ru ch o w y ch i górniczo - g eo lo g iczn y ch , w o d n e lub pyłow e

budow ane były i u trzy m y w an e w odległości co 200m w ch o d n ik u 2 i ch o d n ik u ścianow ym 3

przed frontem ściany. P o n ad to zap o ry przeciw w y b u ch o w e zab ezp ieczały strefy szczególnego

zagrożen ia tąp an iam i.

W ścianie 2 sto so w an o zraszan ie n a k o m bajnie. W u k ład zie in stalacji w odnej zabudow ano

aparat w o d n y k o n tro lu ją cy p aram etry p rzepływ ającej w o d y p rze z filtr. N a w szystkich

p rzesy p ach w zd łu ż tra sy o d staw y zainstalow ano u rząd zen ia zraszające. P racow nicy

zatrudnieni w rejo n ie ścian y w y p o sażen i byli w półm ask i p rzeciw p y ło w e.

6. Podsumowanie

N a p o d staw ie b a d a ń g eo fizy czn y ch w y k o n an y ch zaró w n o p rzed , ja k i w trakcie

eksploatacji ściany 2, w g k tó ry ch stan zag ro żen ia tąp an iam i o k reślan o ja k o n iezag ro żo n y lub

słabo zag rożo ny tąp an iam i n ie w p ro w ad zo n o zaró w n o p rzed u ru ch o m ien iem ścian y ja k

i w trakcie je j b ieg u aktyw nej p ro filak ty k i tąpaniow ej. S łu szn o ść tej decy zji została

potw ierd zo n a w trak cie ro b ó t eksploatacyjnych.

Po p rzean alizo w an iu w aru n k ó w , w ja k ic h p ro w ad zo n a b ęd zie e k sp lo atacja ścia n ą 2,

założono, że zag ro żen ie m etan o w e i po żaro w e b ęd zie w y so k ie i b ę d ą to zagrożenia

dom inujące. R ó w n ież zag ro żen ie k lim aty czn e z uw agi na tem p e ra tu rę p ie rw o tn ą skał będzie

w ysokie. W zw iązk u z tym p rzy ek sploatacji ściany 2 szczeg ó ln y n a c isk poło żo n o na

pro filak ty k ę z w ią z a n ą ze zw alczan iem zag ro żen ia p o żaro w eg o , m etan o w e g o i k lim atycznego.

W celu z m in im alizo w a n ia ty ch zag ro żeń (poniżej p rzy jęte o zn aczen ia: u zy sk an o „+ ” -

popraw ę; - p o g o rszen ie; „0 ” - b ez zm ian w arunków ) w trak cie ek sp lo atacji ściany 2

p row adzono n astęp u jące działania:

1. dopro w ad zan o du że ilości p o w ietrza cho d n ik iem p o d ścian o w y m (16 50 2 0 0 0 mVrnin)

schładzanego za p o m o cą urządzenia D V -290 (pożarowe „ m etanow e „+ ”, klim atyczne „+”),

2. o d prow ad zano p o w ietrz e ch o d n ik iem n ad ścian o w y m p rzed fro n t ścian y (przew ietrzanie

n a „U ”) (p o żaro w e „+ ,„ m etan o w e klim atyczne

3. dopro w ad zan o d o d atk o w e ilości p o w ietrza (600 - 1000 m 3/m in ) d o św ieżająceg o , prąd

w y p ły w ający ze ścian y w ch o d n ik u nad ścian o w y m z w y k o rzy stan iem p om ocniczych

urząd zeń w e n ty lac y jn y ch i sch ład zan iem p o w ietrza za p o śred n ictw em D V -2 9 0 (pożarow e

„+,„ m etan o w e „ + ”, k lim aty czn e „+ ” ),

P row adzenie eksploatacji w ęg la kam iennego w w arunkach 253

4. ujm ow ano m etan ze zro b ó w po p rzez w y lo ty ru rociągów p o zo staw io n e w zaw ale chodnika

2, w odległości nie większej niż średnio 100 m za ścianą (pożarow e - zm inim alizow ane

o d leg ło ścią ujęcia, m etan o w e klim atyczne „0 ”),

5. przem ulano zroby pyłam i d ym nicow ym i od strony cho d n ik a nad ścian o w eg o (pożarow e

„+ „ - p o p rzez zaprzestan ie m uleń od strony chodnika p o d ścian o w eg o zm niejszyło

zagrożenie, m etanow e „0 ” - niestabilność ujęcia m etanu w czasie p ro cesu przem ulania,

klim atyczne

6. b ieżąca likw idacja chod n ik ó w p rzyścianow ych i izo lacja linii zaw ału w ok resie postojów

(pożarow e „+ ,„ m etanow e „+ ” , klim aty czn e „+ ”),

7. czyste w y b ieran ie p okład u , b ez pozo staw ian a resztek w ęgla w stro p ie (pożarow e „+,„

m etanow e „ 0 ”, k lim atyczn e „0 ”),

8. utrzym yw ano stosunkow o duży postęp ściany (pożarowe „+”, m etanow e klimatyczne

9. lokalizacja urządzeń energ o m aszy n o w y ch w św ieżym p rąd zie p o w ietrza (pożarow e

m etanow e „+ ” , k lim aty czn e

L IT E R A T U R A

1. Plan ruchu k opalni „H alem b a” , część szczegółow a za lata 1991 -2001.

2. Projek t tech n iczn y eksploatacji pokład u 405.

3. Projekt techniczny ściany 2 w pok ład zie 405.

4. R ozporządzenie M inistra Przem ysłu i H andlu z dnia 14.04.1995r. w sprawie

bezpieczeństw a i higieny pracy, prow adzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia

przeciw pożarow ego w zakładach górniczych. (D z.U. z 1995r. N r 67 poz. 342 z późn. zm.).

5. P rotokoły z p o sied zeń k o p aln ian y ch zespołów ds. zagrożeń m etanow ych.

6. Strategie p o p raw y b ez p ieczeń stw a p racy w k o p aln iach w ęg la kam iennego. Praca

zbiorow a. G łó w n y Insty tu t G órnictw a. K atow ice 2001.

R ecenzent: D r hab. inż. M arian K o larczy k Prof. Pol. Śl.

254 Z. R aw ick i, A. Sobiech

A bstract

R eliab le assessm en t o f natu ral hazards existing in the area o f m in in g w o rk s has a direct

influence on the lev el o f safety, it is also im p o rtan t for th e co sts o f m in in g p roduction, i.e.

costs o f p ro p h y lactic activities.

T he in tro d u ced p ro ced u re s should find approbation b y th e m in e m an ag e m en t and the

crew .

T h ese activ ities in flu en ce th e safety o f w orks and to g eth er w ith a cu rren t analysis o f

h azards and its ap p ro p riate in terp re tatio n th e y are co n d u ctiv e to th e in crease th e culture o f

safety o f the w orkers.