1 Yunit iii Araling Panlipunan Reviewer (Key points and Understandable Statements)
Aralin I: Mga Modelo ng Pambansang Ekonomiya
Unang Modelo (Simpleng Ekonomiya); SARADO ANG
PAMBANSANG EKONOMIYA
o Simpleng Ekonomiya
o Sambahayan at bahay-kalakal ay iisa
o Ang lumilikha ng produkto ay siya rin ang
consumer
o Ang supply ng bahay-kalakal ay demand nito
kapag kabilang na ito sa sambahayan.
Sa sitwasyon ng unang modelo ay ikaw ang
maghahanap ng pagkain, gagawa ng sariling bahay,
at bubuo ng sariling damit. Ikaw ang sambahayan at
bahay-kalakal o ikaw ang konsumer at produsyer.
- Ang kita sa simpleng ekonomiya ay halaga ng
produksiyon sa isang takdang panahon.
- Ang halaga ng produksiyon ay siya ring halaga
ng pagkonsumo sa produkto.
Ikalawang Modelo (Pambansang Ekonomiya);
SARADO ANG PAMBANSANG EKONOMIYA
Ang sambahayan at bahay-kalakal ang pangunahing
sector.
o Tuon ng modelong ito ang pag-iral ng sistema
ng pamilihan sa pambansang ekonomiya
o Tinatalakay ang dalawang uri ng pamilihan sa
pambansang ekonomiya: factor markets at
commodity, na kilala din sa tawag na goods
market o commodity markets.
o Nagsasaad na may dalawang aktor sa isang
ekonomiya: Ang sambahayan at bahay-kalakal.
o Ang paglago ng ekonomiya ay nakabatay sa
pagtaas ng produksiyon.
Dalawang Uri ng Pamilihan sa Pambansang
Ekonomiya
Pamilihan ng mga salik ng produksyon o factor
markets.
 Kapital na produkto
 Lupa
 Paggawa
Pamilihan ng mga tapos na produkto
commodity
 Mga kalakal
Dalawang Aktor ng Ekonomiya
Sambahayan
1|Page
 May demand sa produkto ngunit walang
kakayahang lumikha ng produkto.
 Ang tanging may supply ng mga salik ng
produksiyon na siyang dahilan sa ugnayan sa
pagitan ng sambahayan at bahay-kalakal.
Bahay-Kalakal
 May kakayahang lumikha ng produkto ngunit
kailangang bumili o umupa ng mga salik ng
produksiyon upang makalikha ng produkto.
“Ang Ugnayan sa Pagitan ng Sambahayan at Bahay-
Kalakal”
• Sa paggamit ng mga kapital na produkto,
kailangang magbayad ng interes ang bahay-
kalakal. Halimbawa, sa paggamit ng lupa,
magbabayad ang bahay-kalakal ng renta o upa
at sa paggamit ng paggawa, magbibigay ito ng
sahod.
• Sa pamamagitan ng pagpapatakbo ng negosyo,
kumikita ang entreprenyur at dahil nabibilang
ang entreprenyur sa sambahayan, ang kita ng
entreprenyur ay kita din ng sambahayan.
Apat na pinagmulan ng kita ng sambahayan
• Interes
• Kita ng entreprenyur
• Renta o upa
• Pasahod sa paggawa
Gastusin sa pananaw ng bahay-kalakal
• Interes
• Kita ng entreprenyur
• Renta o upa
• Pasahod sa paggawa
Pagkatapos ng produksiyon, bibilhin ng
sambahayan ang mga pangangailangan at
kagustuhan nito sa bahay-kalakal sa
pamamagitan ng kitang natanggap nito. Kung
saan gumagastos ang sambahayan, doon
din kumikita si bahay-kalakal.
Makikita natin ang interdependence ng
sambahayan at bahay-kalakal. Sila ay umaasa
o sa isa’t isa upang matugunan ang kanilang mga
pangangailangan at kagustuhan.
Sa ikalawang modelo, -kailangang maipaunlad
ang mga salik ng produksiyon upang tumaas
ang produksiyon- at sa ganon ay tumaas din
ang mga kita ng sambahayan at bahay-kalakal.
2 Yunit iii Araling Panlipunan Reviewer (Key points and Understandable Statements)
Ikatlong Modelo; SARADO ANG PAMBANSANG
EKONOMIYA
- Nagpapakita ng dalawang pangunahing sector:
ang sambahayan at bahay-kalakal.
Ang Sambahayan sa Ikatlong Modelo
• Bukod sa pamimili at paglilikha ng mga
produkto, ang pag-iimpok at pamumuhunan ay
nagiging mahalagang gawaing pang-ekonomiya.
Nagaganap ang mga nasabing gawain sa mga
pamilihang pinansyal o financial market.
• Mga pamilihan sa ikatlong modelo
1. Pamilihan para sa salik ng produksiyon o factor
market
2. Pamilihan ng mga tapos na produkto o may sapat na dami ng bahay-kalakal na handang
commodity
3. Pamilihan para sa mga pinansyal na kapital o
financial market
Ang Pamilihan Para sa Mga Pinansyal na Kapital
Sa pamilihang ito, nag-iimpok ang mamimili bilang
paghahanda sa hinaharap.
o Kabilang sa mga naturang pamilihang ito ay ang
mga:
1. Bangko
2. Kooperatiba
3. Insurance Company
4. Pawnshop
5. Stock Market
“Ang Ugnayan ng Sambahayan at Bahay-Kalakal”
Sa paglipas ng panahon, hindi lamang pagtubo ang
iniisip ng bahay-kalakal kundi ang pagpapalawak din
ng negosyo sa iba’t ibang panig ng bansa. Kapag
hindi sapat ang puhunan nito sa pagpapalawak ng
negosyo, hihiram ang bahay-kalakal upang
ipagpatuloy ang kanyang plano. Kapalit nang
hiniram na puhunan ay magbabayad ng interes ang
bahay kalakal.
Ang isang bahagi ng interes na binabayaran ng
bahay-kalakal ay magiging kabayaran sa
sambahayan at kumikita ng interes ang sambahayan
mula sa pag-iimpok.
2|Page
Ang Ikatlong Modelo
Sa ikatlong modelo, ang kita ng pambansang
ekonomiya ay maitatakda ng kabuuang gastuhin ng
sambahayan at bahay-kalakal. Kasama na rito ang
gastusin at pamumuhunan ng bahay-kalakal. Ang
isa naman ay sa pamamagitan ng kabuuang kita ng
sambahayan at bahay-kalakal. Kabilang dito ang kita
ng sambahayan sa pag-iimpok.
Ang paglago ng isang ekonomiya ay nakabatay sa
pagtaas ng produksiyon ngunit nakabatay rin ito sa
paglaki ng pamumuhunan.
Upang maging matatag ang isang ekonomiya,
kailangang may sapat na ipon ang sambahayan at
mamuhunan.
Inaasahan na sa pamumuhunan ng bahay-kalakal,
tataas ang produksyon ng mga kapital na produkto.
Inaasahan na darami rin ang mabubuksang trabaho
para sa paggawa. Sa ganitong modelo ng
ekonomiya, mahalagang balance ang pag-iimpok at
pamumuhunan.
Ikaapat na Modelo (Pamahalaan ay lumalahok sa
sistema ng pamilihan; SARADO ANG PAMBANSANG
EKONOMIYA
Ito ang modelo ng ekonomiya kung saan ang
pamahalaan ay lumalahok sa sistema ng pamilihan.
o Mayroong tatlong sector: Ang sambahayan,
bahay-kalakal at pamahalaan
o Bukod sa pag-iimpok at pamumuhunan,
nagiging karagdagang gawain ng sambahayan
at bahay-kalakal ang pagbabayad ng buwis.
Tulad din ng pag-iimpok at pamumuhunan, broken lines
din ang ginagamit sa pagbabayad ng buwis. Ang
pagbabayad ng buwis  takdang gawain ng
sambahayan at bahay-kalakal sa isang pamilihan.
Sumusingil ng buwis ang pamahalaan upang kumita.
Ang kita mula sa buwis ay tinatawag na public revenue.
 Ito ay ginagamit upang makalikha ng pampublikong
paglilingkod.
3 Yunit iii Araling Panlipunan Reviewer (Key points and Understandable Statements)

Sa ikaapat na modelo, ang kita ng pambansang kanilang produkto. Sa ganon ay nakikipagpalitan

ekonomiya  maitatakda ng kabuuang gastusin ng ang dalawang ekonomiya ng produkto sa isa’t isa.
sambahayan, bahay-kalakal at pamahalaan, at sa
pamamagitan ng kanilang kabuuang kita. Ang bahay-kalakal ay nagluluwas (export) ng mga
produkto sa panlabas na sektor samantalang ang
Mayroong tatlong pinagbabatayan ang paglago ng sambahayan ay nag-aangkat (import) mula dito.
pambansang ekonomiya:
1. Ang pagtaas ng produksiyon
2. Ang produktibidad ng namumuhunan
3. Ang produktibidad ng mga gawain ng
pamahalaan

Upang maging matatag ang ekonomiya, mahalagang

makalikha ng positibong motibasyon ang mga gawain ng
pamahalaan.

Sa ikaapat na modelo, mahalagang mapag-ibayo ang

mga kaalaman at kakayahan ng sambahayan at bahay-
kalakal. Dapat magiging balanse ang mga gawain ng
pamahalaan upang magdudulot ito ng magandang
epekto sa ating ekonomiya.

Ikalimang Modelo; BUKAS ANG PAMBANSANG

EKONOMIYA

o Naiiba siya sa mga naunang apat na modelo

sapagkat ang kanyang pambansang ekonomiya
ay bukas samantalang ang apat ay sarado.

o Nakikipag-ugnayan ang pambansang

ekonomiya sa mga dayuhang ekonomiya.

Ang pambansang ekonomiya ng ikalimang modelo

ay naiiba, sapagkat ang ekonomiya nito ay bukas
na ibig sabihin ay nakikipagugnayan o
nakikipagkalakal sa mga dayuhang ekonomiya
samantalang sa naunang apat na modelo, sarado
ang pambansang ekonomiya.

Mayroon din silang sambahayan at bahay-kalakal.

Pareho silang mayroong pinagkukunang-yaman.
Maaring magkaiba ang kaanyuan at dami ng mga ito
at maaring kailangan nila ang ilan sa mga ito bilang
salik ng produksyon.

Ang pangangailangan sa pinagkukunang-yaman ay

isang basehan sa pakikipagkalakalan.

Lumilikha ng produkto mula sa pinagkukunang-

yaman ang pambansang ekonomiya at dayuhang
ekonomiya. Maaring magkapareho o magkaiba ang

3|Page
4 Yunit iii Araling Panlipunan Reviewer (Key points and Understandable Statements)
Aralin 2: Pambansang Kita
Gross National Income (GNI)
o Tumutukoy sa kabuuang pampamilihang
halaga ng mga produkto at serbisyo na
nagawa ng mga mamamayan ng isang
bansa.
o Sinusukat gamit ang salapi ng isang bansa.
o Sinusukat gamit ang salapi ng isang bansa.
Karaniwang ginagamit sa pamantayan ay
ang dolyar ng US.
o Ang mga produkto nabuo mula sa impormal
na sector or underground economy ay hindi
binibilang sa pagkuwenta ng GNI.
Underground Economy
- Mga pamilihan o tindahan na hindi
nakarehistro at walang dokumentong
mapagkukunan ng datos ng kanilang
gawain upang ang halaga ng produksiyon
ay masukat. (Street Vendors)
- Ang mga produktong segundamano
(second-hand items) ay hindi rin kabilang sa
pagkuwenta ng GNI sahil isinama na ang
halaga nito noon ito ay bagong gawa pa.
Gross Domestic Product (GDP)
- Ay tumutukoy sa halaga ng lahat ng tapos
na produkto at serbisyo na ginawa sa loob
ng itinakdang panahon.
- Sumusukat sa kabuuang pampamilihang
halaga ng lahat ng tapos na produkto at
serbisyo na ginawa sa loob ng isang
takdang panahon sa loob ng isang bansa.
- Kasama sa sinusukat ang lahat ng mga
salik ng produksiyong ginamit upang mabuo
ang produkto at serbisyo maging ito ay
pagmamay-ari ng mga dayuhan na
matatagpuan sa loob ng bansa.
Tatlong sector/factor ng GDP
- Agrikultura
- Industriya
- Paglilingkod
4|Page
Amir (Indian, Working in: Philippines)
- he is working at the Philippines though he is
Indian (dayuhan)
- ang kita ni Amir kay apil sa GNI sa India
pero sa ilang GDP kay wala nay labot iyang
income. Sa Ph, apil ang iyang kita sa
pagkuwenta sa GDP nato pero sa atong
GNI kay wala nay labot kay didto nana sa
India kwentahon since dli pa siya PH citizen
and iyang kita padung na sa india.
3 PARAAN NG PAGSUKAT NG GNI (GROSS
NATIONAL INCOME)
- Income approach
Ang formula na ginagamit sa income
approach ay:
GNI=EC+EI+CI+G
EC- employees’ compensation
EI- entrepreneurial income
CI- corporate income
G - Government income revenue
- Expenditure approach
Ang formula na ginagamit sa expenditure
approach ay:
GNI=C+G+I+(X-M)
+SD+NFIFA
C- gastusing personal
G- gastusin ng pamahalaan
I- gastusin ng mga namumuhunan
(x-m)- gastusin ng panlabas na sector
SD- statistical discrepancy
NFIFA- net factor income from abroad
5 Yunit iii Araling Panlipunan Reviewer (Key points and Understandable Statements)

- Industrial Origin

Formula:
GNI= Agrikultura + Industriya + Paglilingkod + NFIFA

GNI= GDP+NFIFA

Current/Nominal at Real/Constant Prices Gross

National Income

Gross National Income

- And kasalukuyang presyo (current o

nominal)

Price Index (PI)

- Ang average na pagbabago sa presyo ng

mga produkto o serbisyo.

Formula ng Price Index

PI= Presyo ng kasalukuyang taon/Presyo sa

batayang taon x 100

Formula ng Real/Constant GNI

Real GNI= PI base year/PI current year x current

GNI

2009(10,652,466)/2006(7,883,088) x 100= 135.1

2010(11,996,077)/2006(7,883,088) x 100= 152.17

Growth Rate – ang sumusukat sa kung ilang

bahagdan ang nagging pag-angat ng ekonomiya
kompara sa nagdaang taon. Kapag positibo ang
growth rate masasabi na may pag-angat sa
ekonomiya ng bansa.

Formula sa pagkuha ng Growth Rate

Growth Rate =
GNI sa kasaluyan taon-GNI sa nakaraang taon
GNI SA nakaraang taon
X
100

5|Page