Арм янский народны й

г - -в п О С

АРМЯНСКАЯ ССР
ГОСУДАРСТВЕННОЕ ИЗДАТЕЛЬСТВО
\& է ' ЕРЕВАН
 Հ ամա՞ւավար տերստը կազմ՛ել յե վ
տպ ա գրությա ն ե ւզւսւորաստել ԽՍՀՄ
Գիտությունների Ակադեմ՛իայի Հա յկ ա ­
կա՛ն Ֆիլիալի Լեզվի յե վ Գրականության
Ինստիտուտի գիտական րրիդադան, ՞։ե-
տ եվ յա լ կազմ՛ով.
Պրոֆեսոր դոկտոր
ս.ՌԱԴ.«ս.4> и ч к ч . п м .
Պրոֆեսոր
О .Р Й 4 ,
(Նախագահ )
ինստիտուտի ավագ գիտ. աշխատող
1МММГ

Ընդ՞ւս/՚Աուր խմ՚ր ագրություՍ յե վ

առափաթան սւկադեմիկ
Ի . ս .. I I 14՝01.111»

իլյուստրացիաները նկարիչ
Ս ՚Հ Ե Ր
Կազմ՛ը, ֆորզա ցը, անվանւս թ ե ր թ ե ր ը ,
չմ՜ուցտիտուլևերը, գլխազարդերը յե վ
վերջնա զա րդերը ն կ ա ր ի ?
Ս Տ և Փ Ս .՛!. Ա .1,Ս >Ո Ի Ն 8Ս .ն Ի
юоо
 1к II» II. « и. I* (к Ն

Ա ր դ յո ՞ք յե խ ո ս ե լ ա ա ս ն յա կ ս և ր ո ւՆ դ ն ե ր ի կ ո լե կ ա ի վ ս ա ե ղ ծ ՚ա ֊

դ ո ր ծ ո ւ թ յա ն ա ր ղ ս ւս ի ք շ Հ ա ն դ ի ս ա ց ո ղ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ե ս լո ս ի Հ ա զ ա ր ա մ յա կ ի և

•ЧГ. Հ ա ս ա ր ա կ ն ր ա ծ ա ղ մ ա ն թ վ ա կ ա ն ի մ ա ս ի ն у յև թ ե Ն րա յ Լ կ ն ա կ ե ա ն ո ւ Հ ի մ -
Ն ա կ ա ն ա ո ա ն ց ք ր չի Հ ա ն դ ի ս ա ն ո ւմ մ ի վ ո ր և ե վ ո ր ո չա կ ի ս լա ա մ ա կ ա ն ի ր ա դ ա ր ­

ձ ո ւ թ յո ւ ն դ վ ո ր ի ա եղ Ն ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ը Ն շվ ա ծ՛ լի ն ե ն Հ ա մ ա ս լա ա ա и էս ա ն չ ա վ ։ի

(ս ո ր ը ա ն ց յա լո ւ մ մ ի վ ո ր ե ե Հ ս ւս ա ա ա ա ս լե ս ւ^ո ր ո շվ ա ծ ՜ է ա ե ս ա ն ե լի ,

բ ն թ ե ո ն ե լի կ ա մ մ ե 1լ ն ա բ ա ն ե լ ի Հի շա ա ա կ ա ր ա ն ո ւ մ է

է } ՝ո ղ ո վ ր ղ ա կ ա ն ե ս լի կ ա կ ա ն շ ր 2_ա ^ ի ծ ա ղ մ ա Ն ճ ի շտ տ ա ր ե թ ի վ ը »է ո ր ո շ ե լո լ_

ա յդ ս լի ս ի մ ի փ ո ր ձ ա ր դ յո ւ ք ն ո ւ յն ք ա ն ա ն ի ր ա դ ո ր ծ ե լի չ ձ , վ ո ր ք ա Ն դ ե ւո ի Հ ո ­

ս ա ն ք ի , Ն րա Հ ր ի դ ո ւ յն ի ո ւ Հ ա մ ի Ն կ ա ա մ ա մ ր կ ա ա ա ր վ ո ղ դ ի ա ո դ ո » թ յո ւ Ն Ն Լ ր ի

Հ ի մ ա ն վ չ ,ս յ ս> յ ն ա ո ա 9ի Ն վ ա ա կ ի գ ո յա ց մ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը ս ա Հ մ ա ն ե լո ւ վ ւո ր ձ ը ,

վ ո ր ը Հ ե ս ա դ ա ո ն ո ւմ ե ի ր ա լի ք ն ե ր ը դ ե ս լի մ ե ծ ՜, ա դ [' ^ 11* / / ' ա վ ւե ր ը Ք ձ "Ղ

վ ե Հ ո ւ Հ գ ո ր Հ ի դ ե ա г

Р ш у /> յե ր կ ր ա ր ա ն ի ց , վ ոՐ Ը կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ ե ճ ա ն ա չե լ շե ր ա ա վ ո ր վ ա ծ

Ն ս ա վ ա ծ ք ն ե ր ը է ը ն դ ո ւն ա կ ե Հ ա շ վ ա ր կ ե լ ա մ ե ն ա ա ր ժ ե ք ս ւվ ո ր ս լա լե ո ն ա ո լո դ ի ա -

կ ա ն մ ն ա ց ո ւկ ն ե ր ս լա ր ո ւն ա կ ո զ Հ ա ր յո ւ ր ա վ ո ր ա մ ե ն ա ն ո ւր բ , Է սսա իվ չա վ ւա կ ը ց -

վ ա ծ ս լա ր ր ձ ր ա կ ա ն ի յ ա վ ե ր ը է ----- ո ՞վ կ Հ ա ն դ դ ն ի լո ւ ծ ե լ ա յս խ ն դ ի ր ը թ ե կ ո ւ զ ա

մ ե ն ա Հ ե ո ա վ ո ր ճ շ դ ր ա ո ւ թ յա մ ր :

Բ ա յց ի ՞ն չը կ ա ր ո ղ ե ա վ ե լի ս լա ր ղ լի Ն ե լ% ք ա ն դեա ոի Հ ո ւն ի վ ւո վ ւո ի ս մ ա Ն

ժ ա մ ա ն ա կ ր վ ո ր ո շե լ ո ւ է ա յո ի ն ք ն ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ը ւէ ո ր ո շ ե լո լ /“ ն դ ի ր ը է *1 п г ( ч /

վ ո չ ա ո ա ^ ա ե ղ ի յե ո ւ ն ե ց ե լ ա յղ վւ ո վւ ո էսո ւ թ յ ո ւ ն ը յե թ ե դ ե ա ը Ն ո ր Հ ո ւն

վ ա ր ե լի ս կ ո ր ծ ա ն ե լ ե ի ր Ն շա ծ՜ Ն ո ր ճ ա ն ա ս լա ր Հ ի վ ր ա դ ա ն վ ո ղ ս լա ա մ ա կ ս ւՆ

կ յա ն ք ս ւպ ր ա ծ մ ի ք ա ղ ա ք , *է ո Ր Ի ա վ ե ր ա կ ն ե ր ը ս լա ր ղ յե դ ա ն ա կ ի ն ա ե ս ա ն ե լի

յե ն ն ո ր Հ ա ա ա կ ո ւմ Ն ր ա ն ց 'է ր ա յ ի ց թ ս ո է ա լվ ո ղ ա լի ք ն ե ր ի վ ճ ի ս » ^ ր ե ր ի մ ի ^ ո վ ւ

Ա .յդ ա ե ղ յե ր կ ր ա ր ա ն ը ւո ե ղ ը դ ի մ ո ւմ ե ս լա ւո մ ս ւր ա Ն ի ն է Պ ա ա մ ա դ ի ա ո ւ թ յո ւ Ն լ ւ , վ ո ր

ո ւն ի մ ա ր դ կ ա յի ն ձ ե ո ք ի Հ ո ր ի ն վ ա ծ ՜ք ն ե ր ի Հ ե ա ա ղ ո ա մ ա ն ր ա դ մ ա ղ ա ն պ ր ի ո մ ն ե ր է

կ \ 1_ո Ր ո է ի ե .1 ա յղ ք ա ղ ւս բ ի կ յա ն ք ի ժ ա մ ա ն ւս կ բ ք ե .1 մ ե ծ՜ ճ շ դ ր ա ո ւթ յա մ բ ա յն

ա ա ր ե թ ի վ ը % վ ո ր Ն շո ւմ ե ք ա ղ ա ք ի կ յա ն ք ի վ ե ր ջ ի ն ո ր ե ր ը Ն ր ա ն Հա ս ա ծ՛ ա ղ ե -

* ո [ ՚ց ա ո ա թ ւ

Ա յղ "I ե ս ե լ ժ ո դ ո ւէ ր դ ա է լս է Ն ե ս լո ս ի Ն կ ա ա մ ա մ ր ք մ ա ն ա վ ա ն դ ա յՆ ս լի ս ի մ ի ե -

*»լո ս ի | վ ո ր ը ն դ դ ր կ ո ւմ ե Հե ր ո ս ն ե ր ի մ ի ք ա ն ի ս ե ր ո ւն դ ն ե ր ի կ յւ ս ն ք ը !լ մ ի ՚վ է ա -

կ ա ն ա ր ւս ր ք ն ե ր ն ո ւ и իւր ա դ ո ր ծ ո ւ թ յ ո ւն ն ե ր ը $ Հ ե ր ո ս ն ե ր , վ ո ր ո Ն ք թ ե պ ե տ և.

ժ ո ղ ո վ ր ղ ա կ ա ն ա վ ա ն դ ո I թ յա մ ր Հ ա ր մ ա ր ե ց վ ա ծ ՛ ե ն ս լա ա մ ա կ ա ն ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր ի ա ն ո ւն ն ե ր ի ն գ բ ա յց ի ր ե ն ց մ ե ф ե. ի ր ե ն ց վ ր ա կ ր ո ւ մ ե ն Հա ր յո ւ բ ա -

IX
վոր խ ա վա վորու մներ ւ Ա յգ խ ա վա վո ր ո ւմ ներ ն ա иտ ի ճանս*րար զա տ վում ե յի ն у
ինչ չա վա վ վ ո ր ա ճ ո ւմ ո ւ ղա րդա նում եր մ ա ր դ կ ա յի ն մտ ա ծ ո ղո ւ թ յ ո ւն ր , ի ն չ
չավէով վ ո ր մ ա ր դ ո ւ մ пищ մտապատ կ երներ ե յի ն գ ո յա ն ո ւմ բ ն ո ւթ յա ն դ նրքէ»
ո ւժ ե ր ի մ ասին у նրանը պ ա յքա րիդ նրանը և մա րգոլ աո ե ր և ո ւ յթ պ ա յքա ­
րի մա սին, մի պ ա յք ա ր , վ и ր ր պ ր ի մ իա ի վ մ ա ր գն ը ն դ ո ւն ո ւմ եր վորպեփ
ր ն ո ւթ յա ն ե նրա ո ւժ ե ր ի պ ա յքա ր իր դեմ• նա տակավին Հեր դի՜
ա ա կ ը ո ւմ , վոր վ ո չ թ ե բ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե պ ա յք ա ր ո ւմ իր գ ե մ % ա յլ ինքն ե
պ ա յք ա ր ո ւմ րնու թ յա ն ղեմ է

Հա յկա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ր դ ա կա ն մեծ եպ ոսի էոարրեր վա րիա նտ ներն ուս ո ւմ ն ա ս ի ­

ր ե լո ւ /ւ ւլրի ա ո ն ե լո ւ գ ո ր ծ ն ս կ ս վ ե լ ե սրանիը 65 տարի ս ՚ո ա ^ յ Աոաջին բ ա .
նա հա վա քը յ ե գ ե լ ե Հա յկա կա ն ֆ ո լկ լո ր ի Հա յտ նի Հետազոտ ի չ Ա րվա նձտ յա նր >
Հետ ո սի չա ր ք ո ւր ի շն եր և է ա ոա ջին Հերթ ինէ պ րոֆ. Մ ա նուկ Ա բ ե ղ յա ն ը %
վ ո ր ը վարիանտնե րիը մեկը գրի յե աո ե լ 1^80 թ'Ա *ն *Լա1յ ար չապատ քա ղա ­
ք ո ւմ . մ ի ա մրոգք Հի ս նա մ յա կ ի ը ն թ ա ը ք ո ւմ Ա րեգյւսնը չսւրունա կ վ ե ր ա դ ա ր ձ ե լ
ե ա շխ ա տ ելու եպ ոսի վրա % նրա մա սին գ ր ե լ ե յե ր կ ո լ ընդա րձա կ ո ւս ո ւմն ա ­
ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն և. իր աշխատանքն ա վա րտ ել ե մ ա սնա կըելով ա յն Հա մա կա րգ -
մա նը, վորը Հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն տ վեը Հրա ս,ա րա կելու եպ ոսի բա ղկա ըուըի %
մա սերի ե վա րիա նտ ների քննա դա տ ա կա ն ա մւիովւումըւ
Րա նա Հավա քնե րի թողա ծ գր ա ոու մնե րիը մ ի քա նիսը նե ր կա յա ը ն ո ւմ ե\
ա մրողչ եսլոսի շա ր ա դ ր ո ւմ ն իր բ ո լո ր չո ր ս րա ժիններով% իսկ մ յո ւս ն ե ր ը
ն ե ր կ ա յա ը ն ո ւմ են լո կ եպ ոսի աոա նձին ճ յո ւ ղ ե ր ի , ա ոա նձին Հա տ վա ծների
դրաււ ո ւ մ ը է

Հա վ ա քվ ա ծ և եպ ոսի Հա մա կա րգմա ն ժա մա նա կ ոգտ ա գործվա ծ ն յո ւ թ ե ր ը

կ ա զ մ ո ւմ ե յի ն ա վ ելի քա ն յ ե ր կ ո լ Հազար Հի ն գ Հ ա ր յո ւր տ պ ա գիր եՀ և բ ա ղ -
կա ըա ծ ե յի ն 50 վարիւսնտիը «
Հա մ ա կ ա ր գ ո ւմ ը կա տ ա րվեը 1938 թ վ ի աշնանը ԽԱ ՀՄ Գի տ ո լ թ յո ւն ն ե ր ի
Ա կ ա դ եմ իա յի Հա յկա կ ա ն ֆ ի լի ա լի Գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն և Լեղ։Ա։ ինս տ իտ ուտ ի
բ ր ի դ ա դ ա յի կողմից, վ "բի կա զմի մ ե 9 մ ա ն ո ւմ ե յի ն պ րոֆ- Մ ա նուկ Ա բե-
ղ յա ն ը , պ րոֆ. Գ ե վ ո ր գ Ա բո վ ը և ա վա դ դիտա կա ն աչ/սաս,ակից Արամ 'Լանա-
լա ն յա ն ր ւ Մ ի ն չև կա ռա վա րա կա ն Հո ր ելյա ն ա կ ա ն կոմիտ ե յ ի կո ղ մ ի ց Հա մա ­
հա վա ք խ մ բ ա դ ր ո ւթ յա ն հա ս տ ա տ վ ելը , ամր ո տ եքստ ը խ որ ա ցր ա ծ քննա րկ­
մա ն յե ն թ ա ր կ վ ե ց 1ւ/ՍՀՄ Կ -ի ա ո լթ յո լն ն ե բ ի Ա կ ա դ եմ իա յի Հա յկա կ ա ն Ֆ ի լ/՚ա լի
Գիաական խ որհր դ ի դոնբա զ Ю0Գ ֊ա մ յա կ ի ա ոնա կա տ տ -
ն ի ս տ ե ր ո ւմ և եպ ոսի
ր ո լթ յա ն Հա նրա պ ետա կա ն Հո բ ե լյա ն ա կ ա ն կ ո մ ի ս ,ե յո ւմ ւ Խ նդիրն ա յն ե ր , վոր
կա պ ա կցվա ծ մի պ ա տ մվա ծքի մ ի ա բ ե ր վ ե յի ն վա րիա նտ ները, առանց տ եքստ ի
վրա բռ ն ա ն ա լո ւ և ա ռա նց ա յն խ ե ղ ա թ յո ւ ր ե լո ւ , ա ռ ա դ ր ե լո վ չո ր ս հերո ս ներ ից
յո ւ ր ա ք ա ն չյո ւր ի հետ կա պ վա ծ ա ռա նձին մ ա ս ե ր ը , ըստ վ ո ր ո լմ հա նձնա ժողովի
խ նդիրն եր վ ո չ մ ի ա յն սա հմա նե լ լիա կա տ ա ր տ եքս տ ը , ա յլև կր ճ ա տ ել կըրկ-
է ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ա ռա նց թ ե կ ո ւզ փ ոքրիկ հ ա վ ե լո ւմ ն ե ր , մ ի ^ ա դ ր ո լմ ն ե ր կա տ ա ֊
բ է լո ւ , թող լի ն ի ա նդա մ մ ի ջա ն կ յա լ հա տ վա ծներ մ տ ց ն ե լո ւ , Ա վ ե լի քան
տ ա սնմեկ հազար տող պ ա րոլնա կող ս ո ւ յն հա մա հա վա ք տ ե ք ս տ ո ւմ չկ ա վոչ
մի տ ող, վո ր ը գ ո յո ւ թ յո ւ ն չո ւն ե ն ա բուն վւաստ աթ ղ թ ե ր ո ւ մ , ա յս ի ն ք ն * բա ­
նա հա վա քների գրի աո ա ծ բուն վա ր ի ա նտ ներ ում ւ ՜Հյմանասլե и տաղաչափական
և լեզվ ա կա ն վերա մշա կմա ն են յե ն թ ա ր կ վ ա ծ ա ոա նձին տ ողերն ու Հա տ վ ա ծ-
ն եր ը լե զ վ ի և վոճի մ ի ա ս ն ո ւթ յա ն Հա ս նելո ւ նպ ա տ ա կ ո վ |

X
 Եպոսի պ ա ա մողներլ. վ ա թ ս ո ւն հինգ աա րվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ յե ղ ե լ են առա­
վելա պ ես ա վա դ սերնդի ն ե ր կ ա յա ց ո ւց ի չն ե ր , թե' տ ղա մա րդ Ա թ Հ„^_
ճա խ 1""ГС . ծ ե ր ո ւթ յա ն Հա սա ծ մ ա ր դ ի կ ւ

Եպոսը պ ա ա մ վել ե հա յկա կա ն ա ա րրեր րա րրա ոնե ր ո վ „ լ յե ն թ ա ր ա ր ր ա ո -

ներով, ա ռա վելա պ ես Մ ոկսի, (ք ո ւ չի , Ա ա սունի, ի նչպ ես և Արա րա տ յա ն Հ
ա յլ բա րրա ոնե ր ո վ ւ

էպ ո ս լ * պ ա տ մ վ ո ւմ ե յ ե ր ղ ա ձ ա յն ք ո ի թ մ ի 1լ աո ո ղան ո ւ թ յա մ բ , իսկ աոան­

ձին գր վա դ նե ր ը յե բ զ վ ո ւմ են % և յե բ զ ի սլեո Հնչող ա յգ Հա տ վածն/, րշ, սաա-
ղաչսււիական Հա ն գա վ ո բ ձ և են պ ա հպ ա նում I Օե րրեմՆ մ ի մ յա Նըիը սա սա ի կ
տ ա ր բեր վ ո ղ բա րբա ռ նե րիը յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւր ի րնորոչ ա ո անձնա Հ աա կո ւ թ յ ո «Д..
ներն առա նձնա պ ես ը ա յտ ո ւն են գ ր ս ե ո ր ւէ ո ւմ եսլոսի ա յն մ ա սերում դ վո--
ր ո նք յե ր դ ի ձևով չե ն ա րվա ծ, վորովհեա և յե ր դ ը , մ ե լո դ ի ա յո վ , չա վ ,ո վ ա.
Հանղաէ կա պ վա ծ էէնելուէդ ա ոՀա սա րա կ և մ ի չա ա վ ելի լա վ է պ ա հպ ա նում
րովա նզ ա կո։ թ յա ն Հա ղորդմ ա ն յե թ ե վ ոՀ չա ա հին } ապա ա մենի յ աէԷելի
Հին ձ/ւե ր բ է
Ր ա րրա ոնե րի էւ յե ն թ ա բա ր բա ո նե ր ի у նրա նը բա ո ա կ ա ղ մ ի Л. քե ր ա կա ն ու-

թ յա ն մ ե^ յե ղ ա ծ այգ Ւ п Լո Г ա ա րրե ր ո ւթ յո ւննե ր բ մ ե ծ դ մ վ ա ր ո Iթ յո ւն ն ե բ

ե յի ն ն ե ր կ ա յա ը ն ո է մ տ եքստ ի Հա մ ա Հա վա ր խ մ բա դ ր ո ւթ յո ւն ը կա զմելո ւս , բ ա յը

թ ա ր գ մ ա ն ո ւթ յա ն վ րա ա նդ րա դ ա ռ ն ա լ, իհ ա ր կե у չե յ Էն կա րող ւ

Բավա կա ն դժվա րին խ նդ ի ր եր Հա ն դ իս ա նո ւմ Հենը Հւսյկա կա ն տ եքստ ի --

վոչ մ ի ա յն Հա մ ա Հա վա ք խ մ բա դ ր ո ւ թ յա ն , ա յլև հ այ կա կան խ մ բա գ ր ո ւթ յա ն -
/ե ղ վ ի ս ա Հ մ ա ն ո ւմ բ , վորովՀետ ե. տ ա րբեր բա րբա ռների Հա ղորգմա մբ մեգ
Հասած՛ բա զմա զա ն վա րիա նտ ները սւեքոա ի մե9 մա ը նելի ս բ ա ր ձ ր ա ն ո ւմ եր
լե զ վ ի նորմա նեբբ ս ա Հ մ ա ն ե լո ւ% թ ե կ ո ւ զ ե. մ ա մ ան ա էլակի ը կենդա նի գրա կա ն
Հ ա յե ր ե ն ի ն յո ւր ա հ ա տ ո ւկ ա յս կա մ ա յն /լա նոնները կիրա ռելու. Հա րըը է
Հա րկ ա վո ր եր Հ ր ա ժ ա ր վ ե լ կա մ պ ո եմ ի ոիթմը պ ա Հս լա ն ելո ւը , կա մ ել ա յն
լե գ ւլո վ թ ա ր դ մա նելու. խ ն դ ր ի ը % ‘ԼորԷ գր ո գ ն եր ն են Հա ն դ իս ա նո ւմ մեծ՛ մա —
սա մ բ Հա յկա կ ա ն խ ո ր հ ր դ ա յի ն Ս ո ը ի ալի и ա ա կան Հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւթ յա ն քաղաքս»—
ը ի ն եր ը ւ (ՀերբեւՈւ ա յնա ե ղ , ո ւր ժ ո ղո վր գա կան յե ն թ ա բա ր բա ոն ե ր ը բնա գը-
բո ւմ գործ են ա ծ ո ւմ մի ւէորեե կա րճ բ ա ռ у մ՜ա մ անա կսւ կի ը դրա կա ն Հ ա յե ­
րենի փ ո խ ա դ ր ելի ս Հա րկ եբ լի ն ո ւմ գնել յ ե ր 1լո ւ - յ ե ր ե ք բա ռ, է ս^ այԳ
խ ոսքի ռիթմին սա զել չե կա րող է Ա յս Ւ ^ Դ / ՚Ր Շ * ըսս» յե ր ե ո ւ յթ ի ն ^
Բ ր /՚դ ադա ն Հ ա ջ ո ղ ո ւթ յա մ բ ե լո ւ ծ ե ի ա յն ե % պ աՀպանե լո վ այ գ յ ե ն թ արա բ-•
բա ոն ե ր ի ա ռա նձնա Հ աա կո ւ թ յ ո ւնն ե ր ը , բ ա յը մ ի և ն ո ւ յն ժա մա նա կ Հնար
բո» թ յա ն չաւիուէ մ ո տ ե ն ա լո վ ա յն բա րբա ռին, ‘/_ո Ր Р դրվա ծ՛ ե ժ ամա նա կա կիը
կենդ ան ի Հ ա յե ր ե ն Լ^զվի Հ ի մ ք ո ւմ | Հ ի մ ն ա կ ա ն ո ւմ չե ն վւոխված- բնա դր ի ք ե ­
րականական ա ռ ա նձ նա Հա տ կո ւթ յո ւն ն ե րն ու նա իա» դա ս ո ւ թ յ ո ւնն ե ր ի կա զմ ո ւ -
թ յո ւն ր , այ լ վախված՜ ե գլխ ա վո ր ա պ ես բա ռերի ֆ ո նե տ ի կ ա ն у ա յն մուոեը-
ն ե լո վ արարատ յա ն աո ո գա ն ո ւ թ յա ն ըՀ

Հ ա յկ ա կ ա ն ժողովրդա կա ն ա վ ա ն դ ո ւ թ յա ն պ ա տ մողների բ ե ր ա ն ո ւմ •

եպ ոսը կ ր ո ւմ ե մի քա նի ա ն ո ւն դ վորոնք ը ն դ գ ծ ՛ո ւ մ են նրա մ ի ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն

ՈԼ ա մ բ ո ղ ջ ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը % Րա յ$ ն չա ն ա կա լի դ ժ վ ա ր ո ւ թ յո ւ ն են նե ր կ ա յա ը -

ն ո ւմ սպա ոի չ Հ ս տ ա կ ո ւ թ յա մ բ վո րե ե Լ^ղվով թ ա ր գ մ ա ն ե լո ւ. Հա մա ր %

Ա յն կ ո չո ւմ են զԱ ա սնա ծ ո ե լ ա յ ս ի ն ք ն * ՀԱ ա սնա կա տ ա ղիներիդ վկա -

տ ա ղի ս ա ս ո ւն ը ի ն ե ր բ ա յը վ ծ ՜ո ւ յլՀ բա ռը Հա յե բ ե ն ո ւմ ո ւն ի մի քա նի ն շԱ Ւ -

XI
նա կ ո լ թ յո լն — գքվա Հա բ, խ ե լա դ ա ,., խ ե ն թ ա վ ո ւն , խ ելա ռ կ ա րի ճ , և ա յգ
բ ո լո ր ն շա ն ա կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ն եպ ոսի Հերոսների կյա ն քի աոանձին մոմենա ն ե­
ր ո ւմ նրանց վերա բերմա մբ կ ի ր ա ռ ելի յե ն , ճիչս. ե' վոչ պարսավական իճ
մասաոէէ |
է պ ո ս ո ւմ Հա նգես են գա լի ս նաև ք ա 9 ե ր ,., քա մերի թա գա վորը, Հ ՚ք - ա ֊
Հա նց աուԼր), ա յսի նքն* Հ ն ո ւմ կիսա ստ վա ծա յին Լ յա կնԼ ր Հա նդիսա ցող ա յն
վ ո դ ին ե ր ր , վո ր ո նց անվան մ ե ն ք Հա ն ղ իս լո ւմ ենք նաև. Կովկասի մ յո ւ ս Կո­
ղ ո վ ո ւր դ ն ե ր ի մոա այ գ րա ոի ն չա ն ա կ ո ւթ յա ն ա արրեր նրրե րա նդնե ր ո վ ——բա ­
րի վոզիներդ ԼաՐ վոզիներդ ա րդեն մա րդկա յնա ցա ծ՜ կ ա խ ա ր զ ներ % վ հ ո ւկ ն ե ր ,
դե ր մ արդ կա յի ն ում՜ով ոժ տւէած կ իս ա մ ար դ կ ա յ ին ա րա րա ծներ г կանացի դը ֊
ծ ո վ % Шյ գ քա 9երի ա ո Հմ ի ց են ս ե ր վ ո ւմ եսլոսի Հերոսների յե ր ե ք կրասեր
ս ե ր ո ւ֊ն դ ն ե ր ր :
Պ ա ա մողներլ», վորոնք վ ո չ մ ի չա են եսլոսր Հ ա ղ ո ր դ ո ւմ ա մ ր ո ղ Հ ո ւթ յա մ ր ,
Հաճախ սլաամ ո ւմ են նրա բա ժ իննե րիլյ մեկը կա մ յ ե րկո ւս ը % եսլոսի միաս­
ն ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն դ դ ծ ե լո վ ա յն ողորմիներով, վորոնք վւա ոա րա նում են մնացած
ր ո լո ր Հերոսներին I Բ ա յց սլաամ վ ո ղ մա սի ա նունը ա ր վ ո ւմ ե ա յն Հերոսի
Հա մեմա տ դ վ " ր ի չ ՈԼր1ը կ ա զ մ ա վ ո ր վ ո ւմ ե եսլոսի ,ո,էյա լ բ ա ժ ի ն ը , սլաամ ո ղ ֊
ների ա ե ր մ ի ն ո լո դ ի ա յո վ * ա վ յա լ վ ճ յո ւղ ը ֆ ւ
Հա մ ա Հա վ ա ք խ մ ր ա դ ր ո ւթ յա ն մ ե Հ վո բո չվ ա ծ ե ա մ ր ողջ եսլոսր վեր նա գր ե {
Հերոս ներից մեկի ա ն ո ւն ո վ % վորն ա նվի ճ ելի որե ն ա մենից ա վելի ցա յ սա ւնն ե
և ա մենից ա վ ելի գո ր ծ՜ունըւ
Ա յս սլա ա ումնե րի ց Հիմնա կա նն ե Հա նդիս ա նում յե ր ր ո ր գ վճ յ ո ւ ղ ը ) . т 4ն
ա նմիջա բա ր կա պ վա ծ ե ա յս ա մ բո ղ ջ եսլիկական գ լխ ա վ ո ր Հերոս ի --
Հերոս ների չո ր ս ս ե ր ո ւն դ ն ե ր ի չա ր ք ո ւմ ըսա ավադ ո ւ թ յա ն յե ր ր ո ր դ ը Հա նդի­
սա ցող Գա վթ ի Հ ե տ % վո ր ն ա մենից ա վ ելի մոա իկ ե ժո ղ ո վ ր դ ա կա ն Հ ի չո ղ ո ւ-
թ յա ն ր է ա մենից աւէելվւ յ ե ղ ո ւր զ ո ւր վ ո ւմ նրա կ ո ղ ք ի ց % ա մենից ա վելի յ ե ր կ՛­
ր ա յի ն ե և ա մենից ա վ ելի ժո ղ ո վ ր դ ա կա ն Հ

Ա յս ա մ բո ղջ մեծ՛ ե ս լո սո ւմ Հե րո ս ներ ր ձՈՐա ^ ո դՒ յե ն ւ \,ր ա նցի ց աոա­

ջինը Աան ասա ր ը ) վորին նրա յե ր կ վ ո ր յա կ Բ աղդ ա ս ա ր ի Հեա միա սին Հրա չ —
քի մ ի ջո ց ո վ ծ ն ե լ ե մի կ ո ւ յս , Հղիա նա լով ծա էի խ ո ր քի ց դ ո ւր ս յե կ ա ծ ժ ա յ-
•ւից Հա նկա րծ բղխ ող ա ղ բ յո ւր ի ջրի մի ումպ ովդ վ ո չ մ ի ա յն էր ծ ն ն դ յա ն
Հ ր ա չք ա յն ո ւ թ յա մ ր , ա յլև իր ա րա րքներով Հա ր յո ւր ա վ ո ր թ ե լե ր ո վ կա պ վա ծ
ե Հ ն ա ղ ո ւյն մ ի ֆ ե ր ի Հետդ իր մ ե ջ մ ա ր մ ն ա վ ո ր ո ւմ ե կոսմիկա կա ն ե յա կ ի չաա
գ ծ ե ր %-- եյա կդ վորը մ ա ր դ կ ա յի ն պաակե րի մ ե ջ կ ր ո ւմ ե բ ն ո ւ թ յա ն ո ւժ ե ր ի
նչսւններդ կա պ եր նրա կենդանարարդ ա րդա սա վորող ա ա րերքի ?_Րէ Հետ է
Ջ ր /՛д ծ ն վ ա ծ ա յս ւոիաանը ջր ի ց ե սա ա ցել իր ան խո ր աա կե լվւ ղենքն ո ւ դ ր ա -
Հր և ա մենա կործա ն ս ո ւ ր ր դ ^_ր[՚Ը ե սա ա ցել իր Հա ս ա կը ( ա մ ր ո ւթ յո ւն ն ու
անչաւի ում ը է Ջրից ե սա ա ցել նա և իր Հր եղ են ձ ի ն ' ք-ուոկիկ Ջա լա լինդ
վորն ոժա վա ծ ե կա նխ ա ա եսութ յա ն և մ ա ր դ/լա յի ն խոսա կցու թ յա ն ^ /՚Ր Ք Ո։Լ*
ը նդ ո ւնա կ ե Հողմից ա րա գ սլանալդ ծովի խո րքե ր ից վոս ա նելո վ դ եպ ի կի­
զիչ ա րևը թ ռ չե ի անքւսկաե լի Հ ա վ ա տ ա ր մ ո ւթ յա մ բ ե կա պ վա ծ ե.' իր ա ռա -
ջ յ,ն ա ի ր ո ջՀ Աանասարիդ և ' նրա վորդի Աեծ Մսերիդ և ' նրա թոո. Գ ա վ թ ի ,
և 1 նրա թ ոոնո ր գ ո Լ% Փ ո ք ր О՝ Հերի Հեա է
Ա եծ Մ Հերըդ Ս անաս արի և քա ջան ց թ ա գ ա վ ո ր ի գսա եր՝ գեղա նի վ Հ ո ւկ ի
ա մ ո ւս ն ո ւ թ յո ւն ի ց ծնվա ծդ Հո ր ի ց ժա ո ա նղ եց վոչ մ ի ա յն Հրա չա լի զենքն ու
զր ա Հը և ի մ ա սա ուն ձ ի ն , ա յլև կենդա նա րա ր կ ա թ ն ա ղ բ յո ւր ի Հրա չա լի
ա կ ո ւն ք ի ց դ ե ր մ ա ր գ կ ա յի ն ո ւժ ք ա ղ ե լո ւ ընղ ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն ը ւ ք1ր ո ւժ ո վ ան­
խ ո ր տ ա կելի դ բ ա յց յե ր կ ի ր ի ջ ն ե լո ւն Հա մ եմ ա տ ՝ մ ա ր դ կ ա յի ն մ իՀա վա յ-*

XII
բո ւմ մ ա ր դ կ ա յի ն թ ո ւ լո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ստ ա ցա ծ, նա լե զ ո ւն ե ա յն կրակովդ ի-
սեր Վ " րի Պ րոմեթեոսը, մ ա ր դ ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ի ց դրդվա ծ, խա խ տ եց ա ստ վա ծ ֊
ների կ ա մ ք ը , լե ց ո ւն ե ա յն մ ա ր դ ա ս ի ր ո ւթ յա մ բ , վ ո ր ը մեծ Հերա կլեա ին կիս­
ա ստ վա ծից դ ա ր ձր ե ց մ ա ր դ կ ա յի ն ց եդ ի Հա վա տ ա րիմ սսլասավո ր , վոր ն իր
ս խ ր ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը կա տ ա րում եր վո է թե Հա նուն վ$ա ոքի% ա յլ Հա նուն
մ ա ր դ կա յին բա րիքի. Իր դ ե ր բնա կա ն Լ յա թ յա ն շն որ հ ի վ ղ „ .լ ա լ ա ղ բ յո ւր ի
թոո. Ս՜Հերն ա ոա ջին իսկ " բ ե ր ի ց մ ե ծ ա ն ո ւմ ե վոչ թ ե ա ա ր ո վ % ա յլ ժա մով ւ
վա նկա կա ն Հո ղ ո վ ու մ ի ա մ տ ո ւթ յա մ բ ա յս Հսկա ն պատրաստ ե իր բ ո լո ր
ո ւժ ե ր ը ա ա լո ւ մ ա ր դ ո ւբա րի քի Հա մա ր է Լ ս ե լո վ , »Էոր սո վ ե սկսվել յե ր կ -
բ ո ւմ у վորովՀետ և Հ ր ե շ ա յի ն մի ա ռ յո ւ ծ ի ն է -վ ո ր տ եղ պ ա ռկել ու վւակել ե
ա յն ճա նա սլա րՀը, վորով բե ր ո ւմ են ժողովրդին սնող Հա ցը, նա սլա նո ւմ
ե թ շնա մ ո ւ վրա , ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յա մ բ մ ե կ դ ի ւէա նում ա Հ ռ ե լի գա զա նի գեմ
կո վ ի յե լա ծ ա մ բո ղ ջ ղորքին ե. մեն—մ ե ն ա կ , իր Հ ո ւժ կ ո ւ բ ա զ ո ւկ ն ե ր ո վ
սլաաաոո տ ո ւմ աո յ ո ւ ծ ի ն ։ Լ ս ե լո վ ք վ ո ր Հ ա րևա ն յ ե ր կր ի տ իրա կա լ դեը ւփա­
կել ե ա ղ բ յո ւր ի ճա նա պ ա րՀը ( նա կռվի յե բ ռ ն վ ո ւմ նրա Հեա և. սպ ա նելով
նր ա ն, ի ր են կ ն ո ւթ յա ն ե վ ե ր ց ն ո ւմ գեի զ ե բ ո ւ թ յա ն մեջ տ ա նջվող գեղա նի
ա րքա յա դ ո ւստ ր Ա րմա ղա նին ւ կ ռ վ ո ւմ Հ ա մ ո զ ե լո վ ա րա բների տ իրա կա լ Արս -
րա—Ա ե լի ք ի ն ի ր ա ր ի ո ւթ յա ն ու
խ ա տ ես ե լո վ դ ա լի ք վւորձա նքները , յե ղ բ ա յր ա է լց ո ւմ , ա խ պ երա նում ե թ շնա —
մու Հ ե ա , մ ի բա ն էվ ո Բ մ ա ր դ կա նց ա վ ելի ա մ ո ւր կա պ երով ե կ ա պ ո ւմ , քա \
ար ենա կցա կ ան յ ե ղ բ ա յր ո ւ թ յա ն կա պ երը: Մ Հե ր ը ձ գ տ ո ւմ ե Հավատ ա ր ի մ լի ­
նե լ իր պ ա ր տ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն , ո ւղ ո ւմ ե Հա վա տ ա րիմ է է ՚^ ե լ նա և իր գ ե ­
ղանի Ա րմա ղա նին , Բայ ց րո պ ե յա կան թ ո ւ լ ո ւ թ յ ո ւ ն ը - յե ղ բ ա յ բա կ ց ի
նենգ ա յր ի /*ս մ ի լ —խա թ ո ւն ի ձ ե ռ ք ի ց դի նի խ մ ե լո ւն Հա մ ա ձ ա յն ե լը — խ ո ր ­
տ ա կ ո ւմ ե նրա կ ա մ ք ը • Հ ա ր բ ա ծ վվւճա կում պ ա ր պ ելո վ մ ո ռ ա ց ո ւթ յա ն այ գ
բա ժա կը, նա կ ո ր ց ն ո ւմ ե Հստակ գ ա ա ո գ ո ւ թ յ ո ւն ը և կ ա տ ա ր ո ւմ ի ս մ ի լ-
խ ա թ ո ւն ի կա մքը, ր ա ժ ա ն ե լո վ նրա մա Հիճը և նրա ն տ ա լո վ մի 'ԷոԲղ Ւ--
Փ ոքր Մ սբա —Մ ե լի ք ը , վո ր ն ի ր յե ր ա կ ն ե ր ո ւ մ կ ր ո ւմ ե իր Հսկա Հ ո ր ա ր յա ն ն
ու ո ւ ժ ը ,ի Աք{ ս ր տ ո ւմ ' բ ո լո ր մա ր դ կա նց ու բ ո լո ր ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն երի '1բս։
տ ի ր ե լո ւ ծա բ ա վ ը , վորբ նրա ն ն ե ր շ ն չե լ ե մ ա յր ը , թ ա գ ո ւ հի ի ս մ ի լ-խ ա -
թ ո ւն ը է
՛Ծնունդ տ ա լով ա յդ վ ո ր ղ ո ւն , Ա Հ եր ն ի ս մ ի լ- խ ա թ ո ւ ն ի Հո գ ո ւմ ծ ն ե ց ն ո ւժ
ե նա և ա յն Հ ո ւ յս ը , թ ե Հ ա յժ մ կ շողա \ք սրա ա ստ ղը և կ մ թ ն ի Աասնա ա ստ -
զը) » Բ ա յց մ ո ր կ ո ղ մ ի ց վ ո ր դ ո ւն ա րվա ծ ա յդ խ րա տ ները Հ ր ա չա դ ո ր ծ Հա­
կ ա թ ո ւ յն ի պես Մ Հե րի ն բ ո ւ ժ ո ւ մ են թ մ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , և նա Մ սը բԷ ց Հա յր են ի
Աա սո ւնն ե սլա ն ո ւմ ի ր Հո ր Հր եղ են ձին նստ ա ծ է
Մ հեր ը վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ և իր սի ր ե ց յ ա լ կնո^ մոա և ձ դ տ ե լո վ ճրա գ վա ­
ռ ե լ Ս ա ս ո լն ո լմ , վ ո ր պ ես զի նրա ւի ա յլը հ ա յր ե ն ի Ա ա սոլնը սլաչաս/անի ա յ՛։
փ ո ր ձ ա նքնե ր ի ց , վոր հ ա յե ր ի գ լխ ի ն .դիս,ի բերեր Մ ս ր ա - Ա ե լի ք ը , դ ր ժ ո ւմ ե
(,ր ո ի ր ե ց յա լ կ ն ո չ ա րա ծ ո ւխ ա ը , նրա ն հ ա մ ո զ ո ւմ ե դրմել սոսկալի, ուխ տ ը
վոչ թե հա նուն ծ ա ռ ա յա կ ա մ յ ե պիս կո պ ոսնե ր ի և վա նա կա նների ղա ա ծ թո­
ղ ո ւ թ յա ն ֆ ո ր մ ո ւ լա յի , ա յլ հա նուն ա յն բա նի, վոր նոր կ յա ն ք ծ ն վ ի :
թե' Մ հերը և թ ե ' Ա րմա ղա նը, վ ո չ թ ե ի սեր ց ա ն կ ա ս ի ր ո ւթ յա ն , ա յլ հ
սեր նոր կ յա ն ք ի դ ր ժ ե լո վ յե բ դ ո ւմ ը , վորի թ ո ղ ո ւ ք ! յա ն հա մա ր վ ո չ վ ո ք ո ւժ
չո ւն ի , մ ե ռ ն ո ւմ են, հենց վոր վորդի ո ւն ե ն ա լո ւ յե ր ա զ ր կ ա տ ա րվում ե
Ծ նվեց Գա վիթ ը , 1լ գե ր ե զմ ա ն /վ ա վ Ա րմա ղա նը, ղ եր եղմ ա ն /■?'">/ Ծ < ե ր ը ,
Գ ա վիթը մնա ց մեծ հ ո ր ե ղ բ ա յր ն ե ր ի ձեռքին, Նբռւնցից մեկը, Ա ենով-
Հովա նը, հորից ժա ոա նղել եր գե ր բնա կ ա ն ո ւժ ի մի '/ /'^ մ ի ա յն ձ ա յն ը }

XIII
Վ որ կա րող եր կտրե լ-ա նցնե լ դ ա չա եր ի տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ը և ա րձա դա նգ տ ալ
լե ռն ա շղ թ ա ներ ի ց զենը, ա յնպ իսի կ ա ր ո ղ ո ւթ յա մ բ լց վ ա ծ թորեր, վոր յե ր բ
Հարկ եր լի ն ո ւմ կանչ ա ր ձ ա կ ե լ, Զ ե ն ո վ -Հ ո վ ա ն ի ն պ ետ ք ե վւա թա թե յի ն յ ո~"
թը գ ո մ չի կա շի և չղ թ ա ն ե ր ո վ կա պ եյի ՛ն, վ որ չը ա րարեր ւ
Մ յո ւս Հ ո ր ե ղ բ ա յր ը {քոան—Վ ե ր գ ո ն գերծ ե աիաան Աանաոարից ս ե ր վա ծ
1ի ն ե լո ւ նշա ններից, Ա եծ Մ Հեր ի ա ր յո ւն ա կ ի ց I
յե ղ բ ա յր ը լի ն ե լո ւ նչա ններիզ
է,ա մ ա ր դ կ ա յի ն թ ո ւ լո ւ թ յա ն մ ա ր մնա ցա մն և • ա մեն է ն չ ի ղրղ ող մարդ կ ա -
ւին սա որա գու յ ն թ ո ւ լո ւ թ յա ն մ ա ր մ ն ա ց ո ւմ ր ւ վա խ կոտ ե , ս ա ո ր , դ երծ
քե խ ո ց ե լո ւ ց ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , յ ^ թ և աՈ ԿաՐող ե անպաաիմ ա ն ց ն ե լ, և նրա
ա նուն բ -- ղՏոա ն Վ ե բ գ ո * — ղա լիս ե ա սելու , վոր նա արտ ա սովոր ընդ ո ւնա ­
կ ո ւ թ յո ւ ն ո ւնի չո »ր ք Ր ՚Դ ՚՚Ր Ր կ ե ղ ա ո ա ելո ւ ասա Հին իսկ վա խ ից, իսկ վա խ ե­
ն ո ւմ ե նա մ ի չտ և ա մեն ի ն չ ի ց ։
Մ ա նուկ Գա վիթն ո ւր ի չի կ ո ւր ծ ր չի վ ե ր ց ն ո ւմ , բ ա յց ա յն Հ ո ւյս ն ե
ա ր ծ ա ր ծ վ ո ւմ , թե նրան սովա մ ա Հ ո ւ թ յո ւ ն ի ց աղատել կա րող ե նա , ով Մ “ Հա­
ր ո ւմ , թ ե կ ո ւղ խ ա բ ե յո ւ թ յ ա մ բ , բ ա յց բա մ ա ն ե լ ե նրա Հոր մա Հիճըւ Պապի
Հրեղեն ձին, Հա սկա նա լով Աեն ո վ - Հո վ ա նի ' իրեն ո ւղ ղ ա ծ խ ո ս ր ե ր ը , բ ա ր ո ւ­
րա ծ Գ ա վ թ ի ն Հո ղ մ ի պես թ ռ ց ն ո ւ մ ե իս մ ի լ- խ ա թ ո ւն ի մ ո տ , և Գ ա վիթը սա ֊
չա կ ո ւմ ե Մ “ Ը ա -Մ ե լի ր ի մո ր կ ա թ ը г Ա յն ո ւՀ ե տ և Հա յր են ի Աասունի մեղր ու
կա րա գով ս ն վ ե լո վ , Գա վիթն իր Հոր* Մ <ե ր ի պես ա րա գ մ ե ծ ա ն ո ւմ եւ Վ ոչ
թ ե տ ա ր ո վ , ա յլ մա մով ե մ ե ծ ա ն ո ւմ նա , բ ա յց մանկական անարատ Հո ղ ո ւ
մ ա ք ր ո ւթ յո ւն ը նրա մ եՀ պ ա Հպ ա նվում և յե ր կ ա ր , մ ի ն չև ա յն մա մա նա կ, յե ր բ
պատանի Հերոսը, վոր դեռ Հսկա չի ղ ա բ ձ ե լ, բ ա յց և ա յնպ ես ո մ տ վա ծ Լ
վ ո չ-մ ա ր ղ կ ա յի ն ո ւմ ո վ և մողովրղի նկա տ մա մբ ա յն ա մ բո ղ ջ ա նձնուրա ց սի­
րով, վորով լե ց ո ւն եր նրա Հ ա յր ը , ա ոա ջին ա նդա մ լի ն ե լո վ լա ր ո ւմ ե իր
ո ւ մ ե ր ը , վորսլեսղի Հա ղա րի դ ե մ ի նքը մենա կ վ ռ ն ղ ի Մ **ըա-Մ ե լի ք ի ուղա րկա ծ
բռն ա ցո ղ ների ն -- < ար կա Հ ա ններին | Մ ի“ *յն մ ի քա նիսին ե խա ղա ղ ա ր ձ ա կ ո ւմ ,
վոր Մ “ ր ա -Մ ելի ք ի ն լո ւ ր ա վող Ա ն ի Մ որա լծ ի տակ Հ յո ւ ծ վ ո ղ Աասունի վրա
Հ ա ր ձ ա կո ւմ ղ ործ ա ծ ջոկա տ ի ջ ա ր դ վ ե լո ւ մա սին։
Մ ս ր ա -Մ ե լի ք ի մեջ վ ա ղ ո ւց , 7՚ա վ թ ի կ յա ն ք ի աո ա р ի ն տ ա րվա նից, զա յ -
г"ч Р ис к ո ւ տա կվե լ նրա դեմ» նա զ գ ո ւմ եր, վ որ Գա վթի չն ո ր Հ ի վ հԼՈ~
զա Ս ասնա աստղը և կմթնի Մ սր ա ա ստ ղը• ի սկ Սաս ո ւն ո ւղա ր կվ ա ծ Ղորք['
ջա րդը, վոր Գա վիթն եր գ ո ր ծ ե լ, և Մ “ ըր վերա դ ա րձ ա ծ ու Գա վթի ձեռքով
ս. յ լա ն դա կվա ծ զո ր ա պ ետ ի % կ ոզրա դինի վ ո զ ո ր մ ե լի տ եսքը լց ն ո ւմ են Մ սրա -
Մ ե լի ք ի զ ա յր ո ւ յթ ի րա մա կը։ Մ ս ր ս,~Մ ե լվ։քը կ ո ի վ ե գ ն ո ւմ Աասունի վրա ։
/•ր իչխ ա նու թ յա ն յե ն թ ա կ ա ՐՈԷ"Ր յե ր կ ր ն ե ր ի ց ր ա ր ձրա ղ ոչ կա ն չո վ և
սեփական ա ր յա մ բ զրա ծ Հրո վ ա ր տ ա կո վ Մ ս ր ա֊Մ ե լի ք ը ՂՈՐՔ ե կ ա ն չո ւմ
և գ ն ո ւմ Աասունի վրա , նրա Հետ մեկտ եղ Մ սրա զորքերը, նրա Հետ մեկ­
տ եղ իր ի չխ ա ն ո ւթ յա ն ը յե ն թ ա կ ա յո թ ը թ •սգա վոր ի զորքերը։ Ռ ա զմիկները
կ ո ւտ ա կ վ ո ւմ են ա մպ երի պես և ա յնքա ն շատ են, վ ո ր մեկա կա ն ո ւմ պ ջ ո ւր
խ մ ե լո վ ճ ի ր ենց ճա նա պ ա րՀին ց ա մ ա ք ե ց ն ո ւմ են զեա ե ր ը ւ Մ ի բ ո ւ ռ Ա ա ս ո ւնցի-
ն եր ի գ ո ր ծ ը չ ե ա յդ ա Հեգ զո ր քի ն Հ ա դթ ա Հ ար ե լ ը , բ ա յց , ձեռք բ ե ր ե լո վ Հոր
զենքն ու զր ա Հը և Հր եղ ե ն ձին* Ջ ա լա լի ն , Գա վ ի թ ր , ջ ո ւր խ մ ե լո վ կա թ­
ն ա ղ բ յո ւ ր ի ց , Հա սա կով ու ո ւմ ո վ Հո ր ը ն մ ա ն վ ե լո վ , իր բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յա մ բ
վ ոտ քի Հա ն ելո վ ա րա բների ք ո ւն մտա ծ բա նա կը , (^Րո,է քա/,7 ո ւկ ո տ որ ե ա -
ն ո ւմ ա ր թ ն ա ցա ծ ն ե ր ի ն , Հր եղ ե ն ձիու սմ բա կների տակ ա ր ո ր ո ւմ նրա նց։
չճակատամարտի ց ա ս ո ւմ ր չի խ լա ց ն ո ւմ ա յս Ի Րո Ք մ ո ղով րդ ա կ ա ն Հերոսի
լս ողու թ յո ւ ն բ և, ա նսա լով ա րա բ ծե ր ունո ւ իմա ստ ուն խ ոսքերին, թե Հար­
կա վոր ե թա ղա վորների Հեա կ ոէԼել և թ ա ղ ա վ ո ր ներ ի ն ջ ա ր դ ե լ, և վ ոԷ

XIV
Նրանց, "Վ է եՐ հա րկա դրա բա ր Լն Ս - - * յ ե Կւ լ< վ "Ր "վ հ ե տ և պ ա տ երա զմը
ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն հա րկա վոր չ ե , թ ա ղ ա վ ո ր ն ե ր ի ն ե Հ ա ր կ ա վ ո ր ,— Գ ա .Ա .թը ալա­
ն ո ւմ ե դեպ ի 1ք" ր ա ֊Մ ե լի՛քի ‘էրանը-, Մ ենա մա րա (. ը նթ ա ցք ո ւմ վ ս Լ մ ա ղ ո ւյՀ
ա զ ն վ ո . թ յո ւ ն , ո ւղ ղ ա մ տ ո ւթ յո ւն և մ ե ծ ա հ ո գ ո ւ թ յո ւ ն ց ո ւց ա բ ե ր ե լո վ մ ի ն չև ա ն֊
./ա մ վ ո ի ե ր ի մ թ շնա մ ո ւ ն կ ա տ մ ա մ բ, նա սպ ա նում ե Մ սրա -Մ ելի քի ն ո ւ վերք
տ ա լով բ ո լո ր Ն րա նց, ո ւմ պ ա տ երա զմ ե Հա ր կ ա վ ո ր , անվնաս ա ր ձա կ ո ւմ ե
Սասա նը պ ա չա րա ծ ա նթիվ զո ր ք ի ն ;
Աասունն ազատ ե, Գա վի,թն ա յմ մ կա րող ե ականԼ գ ն ե լ Հեռա վոր ա ր-
ք ա յա զ ս տ ե ր ' Խ ա ն զ ո ւ թ - ի ա ն ո լմ ի գ ե ղ ե ց կ ո ւ թ յո ւ ն ը գո վ ա բ ա ն ո ղ գո ւսա ններ ի
յե բ զ ե ր ի ն , կա րող ե սլա նա լ Նրա մոտ . Նրան ս ք ա ն չա ցնե լ իր ա ր ի ո ւթ յա մ բ
և. գ ե ղ ե ց կ ո ւ թ յա մ բ ւ
Գ ա .[թ ի և Խ ա նգո, թ -խ ա ն ո ւմ ի վորգին, Փ ոքր Մ հերը, ծ ն ն դ յա ն որից
մ ի ն չև յո թ ը տ ա րեկա ն դ ա ո նա լը չը տ ես ա վ Հե ռ ա վ ո ր յե ր կ ր ն ե ր գ ն ա ցա ծ Հո­
ր ը , իսկ յե ր բ յո թ ն ա մ յա մի դ յո ւ ց ա զ ն եր, պ ա տ ա հա բա ր նրան Հա ն դ իպ ե լո վ
կովի յե բ ռ ն վ ո ւմ , և մ ի ա յն թ և ի ն կա պ ա ծ բա զբա ն դ ն ե ա զա տ ում Նրան մ ա ֊
Հից, իսկ Գ ա վ թ ի ն ' վ ո ր գ ե ս պ ա ն ո ւ թ յո լն ի ց , Գա վիթն իր կ յա ն ք ի վեր քն ե
դ ա ն ո ւմ Նենգ Չ մ շ կ ի կ - Ս ո լ,թ ա ն ի ց ո ւն ե ց ա ծ սեփ ա կա ն փ ոքր աղ1կա ձեռքից,
Դ ա վթի վորդի Փ "Ք Ր Մ հերը Ա վ™ * ե ժողովրդի կ ո ւտ ա կ ա ծ փ որձով,
ծա նր փ ո ր ձ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի փ որձով, լց վ ա ծ ե ա յն Հ ա մ ո զ մ ո ւն ք ո վ , վ ո ր ա-
Ն ա ր դ ա ր ո լթ յո լն ն ե ծա ն ր ա ցե լ ա չ/սա րհի վրա , լց վ ա ծ ե մա րդու ծա նր, ա ն-
...ա նելի ճա կա տ ա գրի դ ե մ ո ւղ ղ վ ա ծ բ ո ղ ո ք ո վ , Նա պատրաստ ե մա րտ ի կ ոչ ե ,
յե ր կ ն ա յի ն հ ր եչա ա կի ն , վոր պ ես զի սրի Հա րվա ծով, սրի դա տ ա ստ ա նով վեր ք
տա ա շի ա ր Հ ը լց վ ա ծ ա ն ա ր դ ա ր ո ւթ յա ն ը , ժողովրդին բա ժ ի ն ընկ ա ծ ճնշմանն
ո ւ ս ո վ ի ն , Բ ա յց նա խ քա ն մ ա ր տ ը , բա /ստ ր դա տ ա վոր Հ ր ա վ ի ր ե լո վ , նա ս տ ո լ-
դ ո լմ ե իր ի ր ա վ ա ց ի ո ւ թ յո ւն ը , ի նք ը ն չ ե լո վ իր ի ր ա վ ա ց ի ո ւթ յա ն և ա չ-
/„ա ր Հ ը կա ռա վա րող ո ւժ ե ր ի ի ր ա վ ա ց ի ո ւթ յա ն չա փ ա նիշները , Նա ս ո լր ո
բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւմ ե մի Հո ւժ կ ո ւ ս և ա պ ա ռա ժի վ բա - թե չճե ղ քվ եց' ինքն իրա -
փացի չ ե , ճ ե ղ ք վ ե ց ' ո ւր ե մ ն ինքն ա յլև ս տ եղ չո ւն ի յե ր կ ր ի ս յե ր ե ս ի ն մ ի ն չև
ա յն ժ ա մ ա նա կ, յե ր բ Հին ա չ/սա րՀը կը ք ա ն դ վ ի և կը ստ եղծվի. Նոր ա չի ա ր հ ,
ա ր դ ա ր ո ւթ յա ն ա չիւա րՀ, մ ի ա չ ի ա ր Հ , ո ւր Հցո ր ենի Հա տ իկն ա նտ ա ռի ը ն կ ո ւյզ ի
չա փ կը լի Ն ի , գա րու Հա տ իկը մ ա ս ո ւր ի չա վ դ ,
Ա՛լ ա ս լա Ո ա ժը ճեղքվեց պապենա կան Հզոր սրի Հա րվա ծից, և եպ ոսի
Հերոսներից վերջինը' Փոքր Մ հերը' պապի ձին հեծա ծ և պապի զենքն ու
զ ր ա հը Հա գ ա ծ փ ա կ վ ո ւմ ե ժ ա յռ ո ւ մ , վո ր պ ես զի մնա Նրա ը ն դ ե ր ք ո ւմ , մին­
չև վ ո ր կը Հասնի ա չի ա ր հ ի վ ե ր ա կ ա ռ ո ւցմ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը , Յ ե ր բ ե մ ն մ ի ա յն մհ
քա նի ա կնթա րթ Նա լ ո ւ յս ա չի ա ր Հ ե ա յց ե լո լյք , վ ո ր պ ես զի իմ ա նա ' Հա ս ե",
ե մ ՜ա մ ը , թ ե

Եպոսի Հերռները, ի նչքա ն ել նրա նք իրենց ծ ա գ ո ւմ ո վ , իրենց գեր­

մ ա ր դ կ ա յի ն ո ւժ ո վ , իրենց Հ ա տ կ ո ւ թ յո ւն ն ե ր ո վ ու ա ր ա ր քներ ով կա պ վա ծ լի ­
ն ե ն բ ն ո ւ թ յա ն և նրա ո ւժ ե ր ի Հետ , ա յն ո ւժ ե ր ի Հետ , վոր Հ ն ա գ ո լյն մ ա րդն
զ գ ո ւմ եր անչափ ա վ ելի մեծ ս ր ո ւ թ յա մ բ , քա ն ա յն մա րգը, վորը սովո­
րեց ի ր են յե ն թ ա ր կ ե լ ա յդ ո ւժ ե ր ի թ ե կ ո ւզ մի մ ա ս ը ,— իորա պ ես մա րդ­
կա յնա կ ա ն են. Ն րա նք կենդա նի մա րդիկ են, վոր ոժտ վա ծ են ա ր ի ո ւ թ յա մ բ
և բա րձր Հ ա տ կ ո ւ թ յո ւն ն ե ր ո վ , բ ա յց իրենց մեՀ կ ր ո ւմ են Նաև մ ա ր դ կ ա յի ն
թ ո ւ լո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , և նրա նց վ ո չ մ ի ա յն ս ի ր ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ա յլև զգա ց-

XV
 յ ո ^ Նլ .յ ա յս ։ո լՆ ա քա ա Հա յ„ „ լ թ յ . ^ ւՆ դ ս ։և լ ՆքաՆյ
վ ե ր ա բ ե ր յա լ պ ա ա մ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մ ե ք ,
Ս պ ոսի Հ ի մ ն ա ՛ծ ն թեԱ . զա րգա ցողը բ ն ո ւ թ յա ն ա յՆ „ ^ ру
ա րգոլ վ ե ր ա մ ա ր մ ն ա վ ո ր վ ե լո ւ. րն Ա ա ց քն Լ. է /ո ո ո Ն ո յ .
1 Լ 1 Լ 1 Լ Г մ * *% վորոնք մ ա ր գ կ ա յի մ ա ա ծ ո դ ո ւ-
թ յա ն կա զմա վորմա ն ա ր շ ա լո ւ յս ի ն սկսեցին ը ն գ ո ւն ե չ զ ա զ ա ն ա յ /.Ъ կա մ

մ ա ր դ կ ա յն ա ցվ ա ծ ձևեր, Հեր„ս՜է,Լ ր ի յո ւր ա ք ա ն չյա լը Հալ , ր գ սեր„ , Ն , ,լ _

Ա' " ւ ա վելՒ յ և մ " ։" ևՆ" լ մ յ լ ր կ ր ի , - վ ե վ . ... ա վ ելի յ և մ ..ս ։և Ն ո լյ յ ե .
մա րդու կ ե ր ս լա ր ա ն ք ի ն է

Նրանք կամարում են իրենց •>խրագ * ր չ . լ թ յ „ է1։Ա Ո է վոր„վ Հ եա1լ

պաՀանքոլմ և ժողովրդի բարիքը և վորովՀևաև նրանք իրենց մէչ ,
աարելոլ ուժ են ղգ„ լ մ . ա յգ սխրագո րծ ոլ թ յո ^ ն ե րը ՆրաՆյ վո} դ
վելություն չեն աալիո. ժողովրդի < * „ իք Ա ք ^ ^ կորյնդլ,
փ ա ոք վա սա ա կա ծ Ա րոսները, չև ն կ ո ր ց ն ո ւմ ն ա և , ն ո ւյն ի ս կ Հասակն ա ռնե­
լո ւց Հևռո, իրԼ ն3 մա նկա կա ն Հոդոլ մ ա ք ր ո ւ թ յո ւ ն ը , պա րղաս ր ա „ լ թ յ „ լ ն ր .
ո դ ն ռ թ յա ն յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր կո չի ն ա ն մ ի ս ս աըձա գա նդև լ ։ . լ ր ն դ ո ւն ա կ ո ւ-
թ յո ւ ն լչ ւ

(Ա ր ի ռ ա ս ա ր դ Հսկա Մ Հերը, վոր կա րողա նում ե իր ֆ իզիկա կա ն „լժ ո ք

ա րմա ա ա խ իլ ա նել ծա ռերը և թեթև դա վա զա նի պես ո լս ի Ն դ ր ա ծ ա ա ն ե լ\
կա րողա նում և ա յդ մ ա Հա կի Հ ո ւժ կ ո ւ թ ա .ի ա Հ ա ր ո լմ ն ե ր ո վ ո,.ր ե լ թ շնա մ ի,
ն երի խ ա ժ ա մ ո ւժ ը , իր մա նկա կա ն րա ն... կան „ . թ յա մ ը դեռ չե ր Հա ս ել ձի.
ն ս ա ե լո լ Հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յա ն մ ա քին, իսկ յե ր ր աոիթ у Հ ն ո ւմ ձի Լ ոկե լու ,
ձե.ւքի ափի ծա նր Հա ր վ ա ծներ ո վ դեա նին ե ս ղ մ ո ւմ լա վ ա գ ո ւյն մ ա ր,„ա կա ն
ձիերին, ^ '
Ա րդեն ա յնքա ն ո ւժ կ ո լա ա կ ա ծ լի ն ե լո վ , վոր կա ր ող ա նո ւմ ե թ ռ չե լի ս
րոնել սլաաանի Հ ս կ ա յի ա րձա կա ծ Հ ր ե շա յի ն քքինդը, մա նով Գա վիթը
դեռևս յե ր ե ի ա յի սլես ա նմիս, ե և չի կա րո ղա նում ա ծ ո լի ի կրա կը ա ա րրե-
րել ա րևի ոչ ես շ ո ղ ա , „ դ վ ո ս կ ո լց , ը նդ ո ւնա կ ե պաս, ի ճեղքից ներս ընկ ա ծ
ա րևի շո ղ ք ը կենդա նի ա րա րա ծի ա եղ դ ն ե լ և ա յգ թ շնա մ ո լ Հեա մ ենա մա ր-
ա ո ւ թ յա ն րոնվել *

Գ ա ռնա լո վ դ ա ո ն ա ր ա ծ, ո ւլ „լ դս„ . ր սա րերը ք շ ե լո վ , Գա վիթը մ ի .,֊

մ ա ո լթ յա մ ր , ./որպ իսին ա ր դ ա ր ա ց վ ո ւմ ե ա յն ը ա ն ո վ , վոր նոր եր թևա կո-
իել յո թ ե ր ո ր դ ա ա րին, ա րդեն ա յնք ա ն ա մ րա կա ղմ ե, վոր կա րողա նում ե,
ա ռա նց իրա րից ա ա ր ր ե ր ե լո լ ո ւ լե ր ը , նասլաս աակնե ր ը , ա ղվեսները և կղա ֊
քիսները, շրջա կա լե ռ ն ե ր ի ց Հ ա վ ա ք ե լ և նրանց իրա ր իա ռնա ծ քշել կես որ./ и
փարախ Հա նդիսա ցող քա ր ա նձ ա վ ը , ապա և բերել ք ա ղ ա ք , իս կ մ ի որ Հեա ո,
խ ոշոր յե ղ ք յո լր ա վ ո ր ա նա սունների խ նա մ քը վ ե ր ց ն ե լո վ ի ր .Էրա, ա յդ յե ր ե խ ա ն .
վ ո ր ը դ ե ռ և ս չե ր կա ր ո ղ ա նո ւմ կո վն ա րքից և յե ղ ն ա ռ յո ւ ծ ի ց ա ա ր բերեշ, ո ւ ժ և
Հ ա մ ա ր ձ ա կ ո ւթ յո ւն ե ո ւն ե ն ո ւմ ի ր Հոա ի Հես. ք չ ե լ- ր ե ր ե լ ժ ա յռ ե ր ի ց ու կիր­
՛թերից, դա շա երից ո ւ ա նտ ա ռներից Հա վա քա ծ վ ա յր ե ն ի գա դ ա ն ները , и ш р .ш -

վ >ի մ ա ս ւ ն ե լո վ քա ղա քա ցիներին г

Գ եռևս յե ր ե խ ա ժա մա նա կ իր դա ր մ անալի գ ե ղ ե ց կ ո ւ թ յա մ բ գ ա յթ ա կ ղ ե ց ­
ն ե լո վ Հո ր ե ղ բ ո ը վա վա շոա կն ո 9ը ՝ Ա ա ռ յե յի ն , Գա վիթն իր կ յա ն ք ո ւմ յե ր կ ո լ
ա նդ ա մ , ն ո ւյն ի ս կ Հա ր բա ծ վ ի ճ ա կ ո ւմ , կա րողա նում ե պ ա հպ ա նել իր մա ք­
ր ո ւ թ յո ւ ն ը և ո ւր ի շի կ ն „չ' նրա Հա մա ր սրբա ղա ն' ա ն ձ ե ռ ն մ խ ե լի ո ւթ յո ւն ը ,
դ ր ա նո վ ա ռ ա ջա ցն ելո վ իր նկա ա մա մր ա յդ 3 ,ե դ ր ...յի ա ա ե /ո ւ թ յո ւն ն ու վրԼ-
ժը, վորը ձ դ ա ո ւմ ե ղրսլա րա ել ու վա ա ր ել ա ա լ Գ ա վթ ի ն ,
Մ ե ծ ա հ ո գ ո ւ թ յո ւն -- ահա ա յն գ ի ծ ը , վո ր ի կրողն ե Հա ն դիս ա նո ւմ Գա-
վիթը. Նրա ի 'ն չ Հոդն ե, վոր թ շնա մ ին, մ ա հա ցո ւ թ շ ն ա մ ի ն , ա րդեն Ո., -

XVI
ա ա դ ո ր ծել ե դ ո , րդի յե ր ե յ, Հա ր վ ա ձ ն եր ր . քա նի վոր ի րեն »/,»■ ա վողր ի յր ն դ .
ր ա մ ե -- նա նրան շն ո ր հ ո ւմ ե թ շն ա մ ո ւն հ ա ս ցվ ելի ք աո.ա9ին Հա րվա ծը ե ի ջ ե ց ­
ն ո ւմ ե բա րձ ր ա ցրա ծ ս ո ւր բ. շն ո ր հ ո ւմ ե քե րկ րո րղ հա րվա ծ բ , վ որ ովհեա և
ա յդ խ ն դ ր ո ւմ ե թ շն ա մ ո ւ Հ "' //’/’ ) Վո ՐՐ ^Ւ մամւսնակ իր ծն կ ն եր ի վրա յ ե
սլահել նրան : (ֆեր ր ո ր գ հա րվա ծ ր նսւ սլաա բաս ա ե հասցնելու. և Հա ս ցն ում
ե ջա խ ջա խ իչկ ե ր պ ո վ , թ ե ե դիւոե ք ՎՈՐ նեն գ թ շն ա մ ի ն փոխանակ հա մա ր —
ձակո րեն շա ր ո ւն ա կ ե լո ւ մ ե ն ա մ ա ր տ բ, թա դնւքել ե $ ո Րէ խ ո ր ք ո ւմ , քա ռ ա ­
սուն գ ո մ շի կաշու ե քա ռա սուն Հա ղա ցա քա րի ւոակ : Բ ա յց ա յգ մ ե ծ ա հ ո գ ո ւ­
թ յո ւ ն ն ո ւնի անխորասւկ մ ա յո ի նմա ն ա մ ո ւր մ ի Հ ի մ ք - <ա դթա նա կի վ ր ս -
ւոահու թ յ ռ Ն ր , իսկ ա յդ վսա ա հու թ յո ւ ն ր ր դ խ ո ւմ ե իր գործի, Հա յր ենի քն
ու հ ար աղա т մոդո/քուրդ բ թ շն ա մ ի ն ե ր ի ց սլա շտ պ ա նելու գործի ա ր գ ա ր ո ւթ յա ն
անսասան գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ի ց ։
Գաւքթի Հա մա ր Հատկանշական ե նաե մ ե կ ո ւր ի շ բ ա ն • մ ի ն չև ա նդա մ վ ո -
խ երիմ թ շն ա մ ի ն ե ր ի նկա տ մա մբ, յ^ ր ր մ տ ք ո ւմ դրել ե անխնա բնա ^ն^մա ն
յե ն թ ա ր կ ե լ ն ր ա ն ց , նա չի ձ դ տ ո ւմ աւէելի նպ ա ստ ա վոր ղ բու թ յա ն մեՀ դնե յ
ի ր ե ն % Հա նկա րծա կի Հա ր ձ ա կ վ ե /ո վ չր նա խա պ ա տ րա ստ վա ծ թ շնա մ ո ւ վրա ւ
Տերկու ա նդա մ նա Հա ր ձ ա կ ո ւմ ե գ ո ր ծ ո ւմ թ շնա մ ու դորքի վրա ւ Մ եկ ան­
գա մ, յե ր բ նրա ն ճա կա տ ա մա րտ ե //// ր ա -Մ ե լ իքի զո րքի դ ե մ , վ ո -
սպ ա սում
րի ա նթիվ քանակւբ ն ո ւյն ի ս կ նրա ն ս ո ս կ ո ւմ ե ա զ դ ո ւ մ ,և յերէլրորւգ ան­
գա մ, յե ր բ պատ ր ա ս տ վ ո ւմ ե Հա ր ձ ա կվ ել Հա պ ր 3)րենկի այ ղ յո ւ ր ա հ ա ­
տ ուկ ,ե պո սո է մ ա նձա մբ Հա նդես չղ եկո ղ , բ ա յց նշա նա կա լից դեմ քի֊ ղորքքւ
վ ր ա : & եվ յե ր կ ո ւ ա նգա մն ե լ , չ ն ա յա ծ իր ա մ բո ղ ջ վ ր դ ո վ մ ո ւն ք ի ն , վո ր
ա յնպ ես կենդա նի գ ո ւ յն ե ր ո վ տա լիս ե պ ա տ մ ո զ բ ք նա չի մ ոռ ա նո ւմ դա դա ­
ր ե ց ն ե լ իր ձ ի ո ւ վ ա ղք ր և թ շ ն ա մ ո լ բա նա /լի ա մ բո ղ ջ տ ա ր ա ծ ո ւթ յա ն վ Րս'
դղրդա ցող րա րձր ձ ա յն ո վ կա նչ ա ր ձ ա կ ե լ, վոր թ շն ա մ ի ն ա րթ նա նա , զինվի,
ձի Հե ծն ի ե. պատրաստ լ ին ի կովիւ Սա ա յն մ ա րտ ա կո } ր չե , վորով թ շնա ­
միներն ա շխ ա տ ում են իրա ր գրղռել ի լի ո ն ի պ ա տ երի տակ և բա րձ ր պ ա­
ր իսպ ների վ ր ա , -- սա ա յն վ ա խ ա գա րձ Հ ա յհ ո յա ն ք ը չ ե , վորով զվա րճա ց­
ն ո ւմ ե ի րեն \] անաս ար ր դ յո ւց ա զ ո ւն ն ե ր ի դեմ կ ռ վ ե լո ւ ց ա ռ ա ջ, սա ա յն
ծա ղ ր ա նքը չե թ շնա մ ո ւ Հ ա ս ց ե յի ն , *1ՈՐՐ Հա ճա խ ձեռնա մա լւտ ի բա նա վոր
նա խ ա դ ո ւռ ն եր Հա ն դ իս ա նո ւմ և վո ր ին մենք Հ ա ն դ իպ ո ւմ ենք ճակատա­
մա րտ երի տասն յա կ բա նա ստ եղծա կա ն ու գո ր ծնա կա ն ն կ ա րտ գր ո ւ թ յո ւ ն -
Գերի մեջ զանազան ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն ե ր ի , ա յղ թ վ ո ւմ նա և Հ ա յե ր ի մ ո տ ,— սւս
/զա բղաս/ես մ ի ս ե ղ մ , Հստա կ ու ա նծա գր մա րտ ա կոչ ե ։ Հա մա ր ե ար­
դ յո ք գա ա յդ ք ա ն ս ե ղ մ , Հս տ ա կ , իր ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յա մ բ Հա նդա րտ և շի տ ա կ , վո ո
Գա վթի եւզո սո ւմ *ի ն կ ա ր ա գ ր վ ո ւմ սրի ա սպ ետ ների Հա մա ր սովորա կա ն տաս­
ն յա կ մա ր տ եր ի ց մ ե կ ր , ա յնտ ե ղ նկա ր ա ղ բ վ ո ւ մ ե վ ո չ թ ե սրի у աЛ ^ ռվվա կա ս
ցուպ ի ու մա ճի ա զնիվ և ո ւղ ղ ա մ ի տ , բ ա յց նախատական պ ա րա գա ների չբ
սովորա ծ ասպետի մա րա ր Տ Նա կա րիք չո ւն ե ր ծ ա ղ ր ե լո ւ թ շ ն ա մ ո ւն , լէորով-
Հե տ և նրան Հ ր ա պ ո ւր ո ւմ եր վոչ թե մա րտ ի պ րոցես ր , վոչ թե Հա ղթ ա նա կն
ի սեր փ ա ռ ք ի , ա յլ Հա ղթ ա նա կն ի սեր Հա յր ե ն ի ք ի բ ա ր ի ք ի . նա կա րիք չ ո ւ­
ներ բ ո ր բ ո ք ե լո ւ իրեն, վորովՀետ ե ա մ բողջա պ ես ա յր վ ո ւ մ եր Հա փ շտ ա կիչնե­
րի Հ անդե ոլ տ ա ծա ծ ա տ ե լո ւ թ յա մ բ ե կ ա մ ե ն ո ւմ եր ‘քո Լ ք^ե փ ա ռքի տ իրա­
ն ա լ, այ [ Հ Ա"]ք 1 ե լ, վ ռ ն դ ե լ, բ ն ա ջ ն ջ ե լ։
Գա վիթ բ տ ա քա ր յո ւն ե, մա բ տ ո ւմ ա նզո ւսպ , ա մ բ ո ղ ջ ո ւ թ յա մ բ ^ՐՔՒ
մ ա ր մ ն ա ց ո ւմ , ին * ել վ որ ա նելիս լի նի - բ ա յց մ ո լե գ ն ո ւ թ յա ն ա մենա բ ո ւռ ն
ն ո պ ա յո ւմ ա նդա մ նա րնդունսւկ ե Հա նկա րծ մ եղ մ ա ն ա լ և Հ լո ւ —Հնաղան—
դու թ յո ւ ն ց ո ւց ա բ ե ր ե լ, յե թ ե նրա մ ս լե դ ն ո ւ թ յա ն բ Հ ա կ ա դ ր վ ո ւմ ե ք ն ք շ ո ւ­

XVII
թ յո ւ ն , փաղաքշական մի խ ոսք է ի ն չպ ե ՜ս ե կերպ ա րա նա փ ոխ վում Գա,Էիթը
Հրա ժեշտ տ ա լով ձ ե ն ո վ ֊ Հո վ ա նի ն, վորն իր կա մ քո վ վ ո չ/.ն չ չե ր ա րել յե ղ ֊
րոր վ ո ր ղ ո ւն կո վ ի Հա ն դ ե ր ձ ե լո ւ Հա մա ր և վ ո ղ ր ո ւմ եր Ա Հերի ղենքն Ш.
զր ա հը , վ ո ր ո նք կա րող ե յի ն լո կ բա խ տ ա կից դա ո նա լ Մ Հերի վ ո ր ղ ո ւն և վո -
չրնչա նա լ լո կ նրա Հեա միասինդ
Ընդ ո ւնա կ լի ն ե լո վ ' մ ո լե գ ն ո ւ թ յա ն Հ ա ս ն ե լ, ձեոք բա րձ րա ցնել զա ռա մա ծ
Հո բեղ բո ր վրա իր նկա տ մա մբ խ ոսքով ա նուշա դրու թ յո ւ ն ց ո ւց ա բ ե ր ե լո ւ Հա­
մա ր, Գա վիթ բ Հա նգիստ ու աոա նց զ ա յր ո ւ յթ ի յե ը ն դ ո ւն ո ւմ ա նձա մբ իրես
սպ ա ոնա ցոգ դ ա վ ա ճ ա ն ո ւթ յո ւն ը է Հ ա մ ա ռ ո ւթ յա ն կիսա Հա րբա ծ խ ո յա նքո վ
խ ն ճ ո ւյք ի սեղա նից ջ ո կ ե լո վ սփ ռոցը, նա տ ես նո ւմ ե ի] ա ն դ ո ւթ -խ ա ն ո ւմ ի
ձեոքբ խ նդրող յ ե ր ե ս ո ւն ինն գ յ ո ւ ցա զո ւննե րի յե րե սուն ինն սրերը սեղանի
տակ թ ա գ ց ր ա ծ ։ Հա սկա նա լով նրանց նենգ ղ իտ ա վո բո ւ թ յո ւ ն ր , -- ա յղ չբՀ ա ս ֊
կանալ նա չե ր կա րող,— նա Հա ր գ ո ւմ ե սր ե րը ե տալիս ծ ա ռ ա յի ն ' ծա ղ­
րարար Հ ր ա մ ա յե լո վ պ ա Հել դր ա նք 'Բուռ լկի կ-Ջ ա լա լի ի պ ա յտ երի մեխ դա րձ-
ն ե լո ւ Հա մ ա ր • ք,ս կ Հետ ո նրան մ տ ա Հ ո զ ո ւմ ե ք\]ա նգո ւ.թ —խան ո ւ մ ի ց մ ե ր ժ ո ւմ
ոտա ցա ծն ե բ ի Հա մա ր ա ր ժ*սնա վ ա յել Հա րսնա ցուներ գ տ ն ե լո ւ միտ քը, ե ին րն
ա նձա մբ, էէորսլես իրեն մաՀ պատրաստող նախկին ախոյանների* Հա րսնա •
խ ոս, ղնու մ ե դ եղ եզկուՀիՆ Ն րի յհ ր կ ի ր ր -- Գ յ „ լ ր շ/,ս տան :

* * *

Ա յո եպ ոսը ժ ո ղ ո վ ր դ ա կա ն ե, մ ող ով րղ ական վոչ մ ի ա յն նրա Հա մա ր,

վ ո ր ա պ ր ո ւմ ե ժ ո ղ ո վր դ ա կա ն զանղւքածների մ ե 9 և պ ա տ մվո ւմ նրա նց բերա
վոչ մ ի ա յն նրա Հա մա ր, վ ոբ մ ի ն չև վ ե րջին ժ ա մ ա նա կն երս, մ ի ն չև
մեր որեբբ, ա պ ր ո ւմ ե ժողովրդի րանաւքոր ս/սւտ մ ո ւթ յա ն մեք, } մ ի ա յն
նրա Հա մա ր, ւքոր նրա լե զ ո ւն բ ո լո ր վա րիա նտ ներում ժ ո ղ ով րգա !/ ան լե զ ո ւ
յե , Հին կ ա մ նո ր Հ ա յե ր ե ն գրաքքան / եղվի կ ա զ մ ո ւթ յա ն ն ու բառապաշարին
ոա ա բ։ քքպոսր ժ ո ղ ո վ բղա կա ն ե նախ և աոա՜ֆ նրա Հ ա մ ա ր , Հ ո ր նրա Հերոս-
ների ա մ բո ղ ջ աշ խա բ Հա յե ց ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ան իւղե լ ի ո ր են կաո/ված ե բա ն ժող ո -
վ բր գա կա ն նե բքնւս խ ա վ ե բ ի Հետ , վոր նրա բ ո լո ր Հերոոներն ա^/խզե/ֆորեն
կա պ վա ծ են ժողովրդի Հետ , և. վոք թ ե Նբա նց Հետ , ովքեր Հա զա ր ա մյա կ —
նեբ շա րունա կ ի ր ենց ձ ե ռ ք ո ւմ ն և յի ն սլա Հո ւմ Հա յ ժողովրդի րա խ տ բ *
Չ ն ա յա ծ ի րենց ա ր ի ո ւթ յա ն , ի ր ենց ո ւժ ի ն , իրենց ս խ ր ա գ ո ր ծո ւթ յո ւն ն /է —
րին, վորոնք շա բունա կ կա տ ա րվում են ժ ո ղ ո վ բդ ի բա րի քի Հա մ ա ր , ա վ ե յի
ճիշտ % Հենց ա յդ Հ ա տ կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի շնորՀիվ, Հե րոս ներից վ ոչ մեկն ա մե­
նա փ ոքր չա ւիով ա նգա մ իր Հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց վ ո չի ն չ չի ք ա ղ ո ւմ իրեն
Հա մ ա ր , շ բթս/պատող մ ի ջ ա վ ա յր ո ւմ ինչ—վոր Հա տ ուկ ի րա վունքն եր ձեոք բե­
ր ե լո ւ Հա մա ր, ի շխ ա ն ո ւթ յա ն ն շ ո ւ յլ ա նգա մ գ ր ա վ ե լո ւ Հա մ ա ր , բստ իր
հ ա մքի տ նո ր ի նելու Հա մա ր ա յն Հ ո գ բ , վ որ նրա նք պատրաստ են վ ոռոգեք
ի ր ենց ա ր յո ւ ն ո վ , տ ի ր ե լո ւ Հա մա ր ա յն Հրին, վո րն ա յղ. բ ո լո ր Հերոսներ ե
ո ւժ ի ա ղ բ յո ւր ն ու ա մ բո ղ ջ ժողովրդի ՀիմՂւական կենսա պ ա յմա նն ե Հա նդի­
ս ա ն ո ւմ և վորբ նրա նք ա զա տ ում են դևերից, վոր պ ես զի կենդա նա րա ր Հե-
ղ ո ւկ բ տան ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ։ Վ^ոչ մի տիտղոս և վոչ մի սլատվո կ ո չո ւմ ժ ոդ ո -
*!ր ր դ ի Հ ի շ ո ղ ո ւթ յա ն մե9 չի բա րդա ցրել ա լս չո ր ս Հե րոս ների ա նուններր է

ի սկ մ յո ւ ս բ ո /ո ր բ , բ ո լո ր նր ա նք, ո ւմ Հետ շփ վ ո ւմ են նրա նք, Հենց

ի ր ենց ա նունների մ ե9 ոլա Հո/ա նում են մ ո գ ո վ բ գ ա կ ա ն ո ւթ լան գծեր, վ ո-
ր ո վ Հե տ և նրա նց ա նուններր խ որթ են իշխանական մ ի ջա վ ա յր ի ն , ի սկ մակա ­
ն ո ւն ներ ը լե ց ո ւն են ա յն աբւոաՀա յտ չ ո ւ թ յա մ բ , Հա ճա խ ա յն յո ւ մ ո ր ո վ , վո ր ֊

Х Г 1ТТ
 „քիս ԷՆ Հատկանշական հ ժո ղ ո վ ր դ ա կա ն ՆերքՆա խ ա վերի Հա մա ր ե ա նբՆդու—
Ն ե/ի% վերնախ աւէերի Հա մա ր ւ ՀերոսՆերՆ ա մուսնա նա մ եՆ ար քա յա դ ո ւս ա ր ե -
րի Հեա , ր այ ց Ւրևնւյ րա խա ր կա պ ե լո վ եպ ոսի ՀերոսՆերի Հետ , նրանց
կյա նքի մե 9 մ տ ն ե լո վ ի րենց տ իտ ղոսով, ա յգ ՐՈԼՈՐ արքա յա դ ուստ րերը
կ ո ր ց ն ո ւմ են ի րենց ծ ա գ ո ւմ տ վա ծ թ ա գա վո ր ա կա ն աան Հեա ուն ե ցա ծ կապի
ա մեն աեսակ Ն շա նները։
Մ Հ^ր ը * ՎՈՐ ա մ րո գՀ Սա սունի Հ ո ւյս ն ու Ն եցուկն ե Հ ա ն դ իս ա ն ո ւմ ,
վ ո չ իշքսաՆ ե և վ ո չ ե լ թ ա գ ա վ ո ր , թ ե պ ե ա և ի ր են թ ո ւ յ լ ե աա լ ի ս , մի գ ո ւ­
ցե Հոր' Աանասարի Հեա կա պ վա ծ լի ն ե լո ւ Հեա Լա ն ք ո վ , պա ր սպա պա ա գա ­
զանանոց կ ա ռ ո ւց ե լ է Ս աս ո ւնց ի Գա վփ թ ը ե ա յս ր ո լո ր Հե րոս ները կ յա ն ք ի ց
Հե ռ ա ն ո ւմ են ի ր ր ե Ն ո ւյնպ ի ս ի Հասարակ դա սի մ ա ր դ ի կ , ի նչպ ի ս ի ք են Նրանց
շ ր^ապաա ոդնե ր ր I Մ ի ա յն թ ե Նրանք լա վ ա գ ո ւյն մ ա ր դ իկ ե ն ։
է պ ո ս ո ւմ Հիշա ա ա կվա ծ թե՛ թ ս ւդ ա վ ո ր նե ր ը Լ թե՛ իշխ ա նները Հա նդես
են գա լիս էրրև. դ ժ գ ո ւ յն սա վ եր ներ է Սան ա ս ա ր ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ ա ոա ջին պա­
տ ո ւմ ն ե ր ո ւմ մ ի ա յն մենք ւոեսնում ենք կենդա նի էւ լի ա ր յո ւ ն , բ ա յց Հեքիա ­
թ ա յի ն իյ ա/ի ֆ ա յի ն , վորիՆ Հա կ ա դ ր վ ա ծ ե իր դեմքով Ն ո ւյնպ ես Հե ք ի ա թ ա ­
յի ն Գազիէլ թա ղա վորը։ ք*ոկ մ նա ցա ծ ԲՈԷՈՐԲ Հի շա տ ա կ վո ւմ եՆ ա յն մա րդ­
կանց ց ո ւցա կ ո ւ մ , վո ր ո նց Հետ չ ՚Է Հ ե լ են ա յս Հերոսները, ա յն մա րգ/լա նց
ց ո ւց ա կ ո ւմ , վորոնցից կա մեցել են խ ո ր Հ ո ւր դ ստանալ ա յս կա մ ա յն դեպ ­
ք ո ւմ , բ ա յց դ րա նք ա յնպ իսի մ ո մ են տ ն եր ե ն , վորոնք ո րդա նա պ ես կա պ վա ծ
չե ն եպ ոսի վ ո 1չ Ն ա խ ո ր դ , վ'ո' չ ել Հա ջորդ շա րա դրմա ն Հ ե տ ։ Գա շատ Հատ -
կանշական ե «Աաս ո ւնց ի Գ ա վթի» Հա մա ր և վեր ջի նի ս շատ խ ս տ իվ տ ա րրե­
ր ո ւմ ե մի ա մ բ ո ղ ջ շա րք ա յլ եսլիկակաՆ յ ե բ կ ե ր ի ց , վ ո ր ո նք Տեղ են Հա սել
թե' Հա յկա կ ա ն մ ի ջ ա վ ա յր ո ւմ ե թե՛ Ա ր ե ե լք ի մ յո ւ ս Ժ ողովո ւր գ ն ե ր ի մ ի Հա -
ч այր ո ւ մ , ե ս,յ դ ե1լ ա վ ելի յե ^եղ Հ ա մ ո զ ո ւմ , վո ր ՀՍ ա սունցի Գաւքի թ բ »
ՆերքՆախավե ր ի ց յե կ ա ծ իսկա կա ն ժո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն մի եպ ոս ե »
Ա յն Հա ն գա մ ա նք ը , վոր Հին Հա յկա կ ա ն պ ա տ մա գիրների տ ե ք ս տ ե ր ո ւմ
մենք չե ն ք Հա ն դ ի պ ո ւմ ա յս եպ ոսի վ ե ր ա բ ե ր յա լ Հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի , մ ե ֊յ
չի կարող Հա նգել տայ ա յն յե զ բ ա կ ա ց ո ւ թ յ ա ն , թե ա յս եպ ոս բ գեոես ա յն
մա մա նա կ պ ա տ մվ ելի ս չի յե դե/ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն մա սսա ների մեջ՝.
ТГի ն չգ ե ո ա յն բա նի վ եր ա բ ե ր յ ա լ , ինչ պ ա տ մվել ե , և. պատմւքեւ Մ ո վ ս ե ՚ւ
քւ/որենացու ժա մա նա կվա նից շատ ա ռ ա ջ, ա յն որվա նից շատ ա ո ա 9, յե ր բ ա-
ոա 9ին ա նգա մ ո ւր վ ա գ ծ վ ե ց Հա յկա կա ն ա յբ ո ւբ ե ն ի թ ե կ ո ւզ մի տ ա ռ ը ,— ա յգ
բա նի վ ե ր ա բ ե ր յա լ շատ տ վ յա լն ե ր կան բուն եպ ոս ո ւմ է
Ա նտ ա րա կուսելի յ ե Գա վթի ե ա րա բա կա ն զո ր քի կ ո վ ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ, Հ ա յ­
րենի յե ր կ բ ի ց ոտ ա րերկրա ցի Հրոսա կների վտ ա րմա ն վ ե ր ա բ ե ր յա լ պ ա տ ումի
պատմական Հիմքը, ա յդ պ ա տ ումի զ ո ւդ ա ղ ր ո ւմ բ ժա մ ա նա կա կից պատ մա­
բան ք^ովմա Ար ծ ր ո ւն ո ւ դ ա ր 4) ա յն խ ո ս քե ր ի Հետ , թե ինչ/գես ք յո ւթ ի
բ Նա կիչներբ -- սա սունզ ինե ր ր , ի94ւելով ի ր ենց ա նմ ա տ չելի լե ո ն ե ր ի ց , բնա -
9Ն9եցին ե վռնդեցին ա րա բա կա ն ջոկա տ բ : Պատմական Հա յա ստ ա նի գո ր ծ ի չ­
ների աՆուննեբի Հետ Հա մընկնող մի շա ր ք ա նո ւն ներ ի ա ռ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ն եպ ո­
սի զանազան վ ա ր ի ա նտ ներ ո ւմ ' մի քա նի ուսու մնա ս ի ր ո ղնե ր ի Հա նգել "՛վ ե ց
ա յն մտ քին, թե Հնա րա վոր ե ր ա ց ա Հ ա յտ ե լ եպ ոսի և նրա ա ռա նձին մ ա նր ա ­
մա սն ո է թ /п ւննե ր ի բովա նդ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ր , վ ո բսլես Հա յա ստ ա նի քաղաքակա,ւ
սլաամ т թ քան զ ե զ ա ր վե ս տակ ան շա ր ա դ ր ո ւմ ն փո,րր—ինչ սլա ճ ո ւճ վա ծ ձեով :
Բ եռա նդ ուն փ որձեր ա ր վեցին Հա յա ստ ա նի ա յն իշխ ա ններին էւ թա գա ­
վորներին, վորոնք կ ր ո ւմ են ե պ ո ս ո ւմ յե ղ ա ծ ա նունները էլամ նման են
նրա նց, դնել եսլոսի գործող ա նձերի տ եղը է

хтх
 Բ ա յց , վոր զ լխ սւվորն ե, եպ ոսի «պ ա տ մա կա ն > մեկնա բա նմա ն ա յգ բ ո լո ր
փ որձերն ա չք ա թ ո զ ե յի ն ա նո ւմ եսլոսի իսկական սլաամ ական ա րժեքը, *ԼՈբ -
սլես վո * թ ե քա զա քա ցիա կա ն , վ ո չ թ ե քա ղա քա կա ն, ա յլ կուրոու րւսկան պատ-
մ ա թ յա ն մ ի փ ա ստ ա թ ղ թ ի , ա յնպ իսի մ ի փ ա ս տ ա թ ղ թ ի , վոր ի մ ե ջ սւրւոաՀա յս ւ-
վել ե Հ ա յե ր ի ա շխ ա րՀա յե ց ո ղ ա թ յա ն մշա կմա ն պ րոցեսն ա յն ա նՀունորեն
Հե ռա վո ր ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւմ , յե ր բ մ ա ր գ ը , պ ա յք ա ր ե լո վ իր գ ո յո ւ թ յա ն Հա մա ր,
աոաջին ա նդա մ սկսեց վա րձեր ա նել ի մ ա ստ ա վորելո ւ իբե ն շ ր 9ա պ ս, ա ո ղ բ ն ո լ-
թ յո ւ ն ը , պ րիմիտ իվ ձևով սա Հմա նե լո ւ բ ն ո ւթ յա ն յե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի փ ոխադարձ
կ ա պ բ ։ Ա յգ փ որձերի ժա մա նա կ ա չքս/թ ո ղ ե յի ն ա նո ւմ ա յն բա նը, թե եպ ո -
սո ւմ ի՛նչպ ի ս ի ց ա յտ ո ւ ն ո ւ թ յա մ բ ե ա նդրա դա րձել Հա յա ստ ա նի ազգարնակու -
թ յա ն պ ա յքա րր Հա զա րա մյա կների բ ն թ ա ց ք ո ւմ ( ի՛նչպ իսի ա նուններ ե լ կ բ ե -
լիս լի ն ե յի ն ա յդ դ ա ր ա շր ջա ններ ո ւմ Հ ա յե ր ը և նրա նց կառ ա վա րողներր)
Հա նուն իր կ յա ն ք ի , Հա նուն ա յն բ ա ն ի , վոր Հնա րա վոր լինի ապաՀո վ կ լ
ս ն ո ւն դ ը , տարրական կե նսա պ ա յմ ա ններ ը , լի ն ի զա բ ե ր ք ը Հա վա քե/ո< ,
թե վ ա յր ե ն ի կենդա նիներին ր ն տ ե լա ց ն ե լո ւ ճա նա պ ա րՀով : Ա յգ փ որձերի
ժա մա նա կ մ ո ռ ա ց ո ւթ յա ն են տ րվա ծ նաև եպ ոսի ա րժ ե քա վո ր ա գ ո ւյն վ կ ա յո ւ­
թ յո ւ ն ն ե ր ը կ ե ն ցա ղ ա վ ա ր ո ւթ յա ն մ ա սի ն, թ ե կ ո ւզ և մ ի ա յն Հա յա ստ ա նի լե ռ ­
նա յի ն շր ջա ն ն ե ր ո ւմ , վ ո ր ո նք եսքոսի գ ո յա ց մ ա ն կա մ ձև ա վո ր մ ա ն զա րսւ-
շր ջա նո ւմ ա նգա մ տ ա կա վին ամ բ ո ղ9 ա սլե ս մ ո ւտ ք շ ե յի ն դ ո ր ծ հ / ֆ եոդա լա կա ն
կյա նքի Հո ւն ր և պ ա Հել ե յի ն կ լա ն ի տ ա րրերը։ Ա յգ վա րձերի ժա մա նա կ մո­
ռ ա ց ո ւ թ յա ն եր ա րվա ծ նա և ժ ո ղ ո վ ր գի պ ա յքա րր ֆ ե ո զ ա /ն ե ր ի և ֆ ե ո դ ա լա ­
կան աուսնձնաշնո ր Հ ո ւմ ն ե րի դեմ, վորպ իսին իր անղ բա ղ ա րձում ն ե գտ ել
Է պ ո ս ո ւմ , թ ե կ ո ւզ և ա յն Հրա շա լի պ ա տ կ ե ր ո ւմ , յե ր բ Գա վիթ բ խ որտ ա կում
հ գա զա նա նոցի պ ա րիսպ ները, դրա նո վ իսկ ժ խ տ ե լո վ ' Հա նուն Է Րր թ ե գա ­
զանի Հա նդեպ տ ա ծա ծ Հա րգա նքի և իսկա կան վորսորգա կա ն ա րվեստ ի Հան­
դեսլ տ ա ծա ծ Հա րղա նքի վորևե մեկի ի րա վո ւնքնե ր բ վորսի կենդա նիների
նկա ա մա մր և. մ ի ա յն տ վ յա լ դ ե պ ք ո ւմ ա ր Հա մ ա ր Հե /ո վ Հոր նվիրա կա ն Հիշա -
ւոակր է Չ է ' վ ո ր գա -- ա ր գ ե լո ց ի վ ո չն չա ց ո ւմ ր -- ա յնպ իսի մ ի վ ո չն չա գ ո ւմ ե ,
վորի Հա մա ր պ ա յք ա ր ո ւմ ե յի ն ա շխ ա տ ա վոր, Հող, քո ւր ու վորսի կենդա ­
նիներ չ'ո ւ նե ցող խ ա վերր վ ոչ մ ի ա յն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւմ : Գ ա վ թ ի և քլորին Հ ա ­
գի մ տ ք եր ի մ ե ր ձ ա կ ց ո ւթ յո ւ ն ր պատմական մի փ ա ս տ ա թ ո ւղթ ե, նո ւյն քա ն
ա րժեքա վոր, վ ո ր քա ն Հա յա ստ ա նի պ ա տ մ ո ւթ յա ն մե 9 ի ր ո ք քա ջա կո բ ո վ ւււ
ւզանծա լ ի իշխան Թե ո դոր ո ս քք-շտունոււ ւււնվսւն Հի շա տ ա կ ո ւթ յո ւն ն ա րդեն
վոչ թե միֆա կա ն, ա յլ ֆա նտ ա ստիկա կա ն մի ւգա տ մ վա ծքում է

Ա իա կր պատմական ա ն ո ւն ն ե ր ի ց , ա յս ի ն ք ն * ա յն անձանց ա նուն ներ ից,

վ ո ր ո նք Հա յտ նի յե ն Հա յա ստ ա նի ա յն գր ա վ որ պ ա տ մ ո ւթ յա ն մեջ, վորն րստ
ժա մա նա կի մ ո տ ե ն ո ւմ ե ե ո լո սո ւմ պ ա տ մվա ծ ի ր ա դ ա ր ձ ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ի ն , արա­
բա կա ն տ իրա պ ետ ո ւթ յո ւն դեմ Հա յե ր ի մղա ծ վ ե ր 9ին ոլա յ ք ա ր ի ն դ ա Գսւ-
7 Ւհ Ա րծրա նի թա գա վորի ա նունն ե , մի մ ա ր դ ո ւ, վորր ^ դ ա ր ո ւմ կա ­
ռ ո ւց ե ց Վ ոստան ր Վանա լճ ի Հա րա վա յին ափու մ , Հի մ ն ե ց մ ի շա րք ա մ ր ո ց-
ներ, վ եր ա ն ո ր ո գ եց Ա դթ ա մա ր կ զ զ ո ւ ա մ ր ո ւթ յո ւն ը և ա յգ կ գ զ ո ւմ թոզեգ
Հա յկա կա ն արվեստքւ ա մ ենսւՀ իանսւ լի կոթոզներիգ մ ե կ ր -- զա ր դա րվա ծ Հա -
րրստադու յն բա րձրա քա նդա կներով : Բ ա յց եո լո ս ո ւմ ծերսւգա ծ Գագ իկն անց ե
կ ե ն ո ւմ գ ժ գ ո ւ յն ստ վերի նմ ա ն, նւււ Հ ի շ ւււաա կ ւքսւծ ե , բ ա յց Էո կ ի բ ր և Հ ա յր բ
դ ե դանի արքա յա դ ու ստ ր \)'ովինսւրի, վ ո ր ր Հենց իր անւ/ան մ ե ջ էլբու մ ե 9բա­
յի ն տ ա րերքի ծովի Հետ կապվ ա ծ / ինե լ ո ւ ն շան բ յ
Հի ն ոլատմադ ի րնե ր ի մոտ Հ ի շատ ա կ ո ւ թ յ ո ւններ չրկա ն եոլոսի ւքե բա րե —
բ յա լ , նրա ա յն մա սերի վ ե ր ա բ ե ր յա լ, վորոնք ա վելի ռ ե ա լ, Րայ յ պակաս

XX
 ֆանաա սա իկա կա ն ր ն ո լ յթ էն կ ր ո ւմ և ո ւր վորպ Լ,, գ լի ա վ ո ր Հերոսներ Հա ն-
գես են դա լիս ներքնա խ ա վ եր ի մա րզիկ:
Բ ա յց եսլոսի ա յն բա ժի ններ ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ , վորոնք գեոևս կ ր ո ւմ են
դուա մ ի ֆ ական բ ն ո ւ յթ , ա կնա րկներ կան Հին դ ր ո գն ե ր ի մուո : ՛Օրանդ
թվա մ' Հա յա ս տ ա նո ւմ ա իրոդ խ ա վերի ա յնպ իսի ց ա յտ ո ւն մի ն ե ր կ ա յա ց ո լց -
չի/ մուո , ինչպ իսին ե Մ ովսես խորհ նա դին , վ ՚ր ր խ նա մ քով պ ա հպանել Ն
Հա յա ս ւոանի հ ն ա դ ո ւյն կոսմիկա կա ն եսլոսի լա ս » դ րվա դնև ր , ս ի ր ո վ Հա դ որ -
գել ե պ ա տ մվա ծքները Հ ա յ թ ա դա վո րնե ր ի և իշխ ա նների պ ա նծա լի գորՆ երի
վ ե ր ա բ ե ր յա լ , Ասորեստա նի մեծ թ ադ ւսւքո րնե ր ի Հետ նրա նց ո ւն ե ցա ծ ա ղ-
դա կ դ ա կան կա պ երի վ ե րա րե ր յա լ % բ ա յդ լո ո ւ թ յա մ բ ե ա նդել նրա նց վ ր ա յո վ ք
ո ւմ ա յնքա ն սիրումդ ո դ ն ո ւմ եր Գավվւթըւ
Վ ո 'չ Հո տ ա ղ ն եր ը ք վ ո ր ոն ց աոնական Հ յո ւր ա ս ի բ ո ւ թ յա ն մասին իր մա -
մանակին մտ ա ծեց Գա վիթ ր ,-- Հա մ եղ խո րա իկնե ր բ խ լե լո վ Հա րուսա ներից հ
Հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ն ե ր ի ց ,-- վ ո ր ո նց լէասաակն ա պ ա Հովե լո ւ մա սին մ տ ա ծեց ն ո ւյն
Գ ա վ ի թ ը % սպաոնա լո վ բ ո լո ր նրա նց , ո ւմ մ ա քո վ կ՝ անց կենա կ ա բ ե լ Հ п т աղի
վա սաակից , վ ոձ ե լ մ ա ճ կ ա լն ե ր բւ վո ր ո նց իր Հզոր բ ա գ ո ւկ ո վ և իր ձի ո ւ
կ ա ր ո գ ո ւթ յա մ բ ոգնու թ յա ն ե գա լի ս Գ ա վիթը, նրա նց բ ա գ մ ո ր յա աշխատան­
քը կա ա ա րելով մի քա նի մ ա մ ո ւմ դ -- շեն 4 Րա,Լել Հ այա սա անի պ ա տ մա գիր­
ների ուշա գր ո ւ թ յո ւ ն լլ :
Բ ա յց թ' ո վմ ա Ա րծ ր ո ւ ն ո լ ա եքս ա ո ւմ [քանասարի մա սին յե ղ ա ծ Հիշատա­
կ ո ւ թ յո ւ ն ը չյլ պ ետ ք ե բա ցա տ ր ել մ ի ա յն ա յն բ ա ն ո վ , վո ր նա ձգտ ել ե վւսւ-
ո ա ր ա նել իր ա ոա սսլելա կա ն նա խ ա Հոլւը% շը պ ետ ք հ է "կ Մ ովսես իյորենսւցու
անՀատական ձգ ա ո ւմ ն ե բ ո վ բա ցա տ ր ե լ ա յն բա նը, վո ր նա Հ,Հա յո ց պ ա տ մու­
թ յո ւ ն դ ա նունով Հա յտ նի իր բա նա ստ եդՆ ական պ ր ո զ ա յո ւմ % գ ո վ ե ր գ ե լո վ լոկ
թա գա վորներին և. Հերոսներին, Հի շա տ ա կ ո ւմ ե Աանասարին և ք'աղ,լասա­
րին Հ ասես թե ե պո иի ց վ ե ր ց ն ե լո վ նրա նց :
Ս ՚ո վս ես ի խ ո սքե ր ր և Թ ո վ մ ա յի խ ո ս քե ր ը վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ են վո շ թե եպ ո-
սի Հերոսներին, ա յլ կիսա ա ոա սպ ե լա կա ն կա մ ա մբողջա պ ես ա ռա սպ ելա կա ն
Հ ն ա գ ո ւյն ի շխ ա ն ներ ի ն , ա սորեստ ա նյա ն թ ա գա վ ո ր ա կ ա ն տան շա ոա վիդնե -
բինէ և նրա նց Հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն ը լո կ ա ր տ ա ցո լո ւմ ն ե ա սորեստ ա նյա ն թա­
ղա վոր ներ ի ի ր ո ք պատմա կա ն ա րշա վա նքնե ր ի ' դե.դի ա յն յե ր կ ի ր ը , ՎՈՐԸ յ ե Ր ֊
կու դ ար Հետ ո ստ ա ցա վ Հա յա ստ ա ն ա ն ո ւն ը , է ս^ “՚ У7 ա րշա վա նքների ժա ­
մանակ կ ո շ վ ո ւմ եր Ո ւր ա ր տ ո ւ։
ԱՀա ա յգ Հ ն ա գ ո ւյն թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի Հետ ե մ ի ա Հ յո ւ ս վ ե լ ա յն կոսմիկա կա ն
ո ւժ ե ր ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ պատ կե ր ա ց ո ւ մ ը > վ ո ր ո ն ք ա նտ ա րա կույս ա յգ մ ի ա Հ յո ւ ս -
մանր նա խ որդող ժա մ ա նա կա շրջա նում կրել են Ա իննա Հերիբի ԼԱենե քե ր ի մ ի )
/ ն շ —վոր ա դգա կա նների ա սորեստ ա նյա ն ա նունների տ եղական ա րտ ա սա նու­
թ յա ն ն ա յս կա մ ա յն կերպ ներդա շնա կող ա նուններ հ
Ա յս մ ի ա Հ յո ւ ս ո ւմ ը ծա գել և. բ ա ր դ ա ց ե լ ե ն ո ւ յն մ ա կա րդա կի վ ր ա « ։էո է՛I՛
վրա հա գել եբ ա ր դ ա ց ե լ ե յե ր կնա յին վ որս որդ Վ ե ր ե թ ր ա դ ն ա յի կերպարի
մ իաՀ յո ւ ս ո ւ մ ն իրանական արքա Վ ա րա Հր ա ն ի, Բա Հրա մ Հո ւր ի դ Հա յ ար­
ք ա յո ր դ ի ՎաՀա գնի у վրա ցա կա ն արքա Վ ա խ թ ա նգ Գ ո ր դա иլա ն ի Տե ա , բ ա յց
ա վ ելի վա ղ ժ ա մ ա նա կ ա շր ջա նո ւմ ։ Ա յն ժա մ ա ն ա կ ա շր ջա ն ո ւմ , յ ե րբ գեոև.§
կա զ մ ա վ ո ր վ ո ւմ ե յի ն , բ ա յդ տ ա կա վին վո շ ա յնքա ն խ ո ր ա ց ել ՈԼ ձևա կերպ ­
վել ե յի ն դ ա սա կա րգա յին Հ ա կ ա ս ո ւթ յո ւն ն ե ր ն ա յն ցեղերի մ ի ջա վ ա յր ո ւմ դ
վորոնք Հետ ա դա յ ո ւ մ մ ի ա ձ ո ւլվ ե ց ի ն Հա յ ժողովրդի կ ա զ մ ո ւմ : Ա յն ժա մ ա -
նա կա շրջա նա մ , յե րբ այէ աց ե ղ կիսա ա ոա սպ ե լա կա ն յե կ վ ո ր ն ե ր ր у ա ր ք ա յո ր —
ղիներր (/. յեկ ա Ն Մ ի չ ա գ ե ա ք /,), ա յն յե ր կ ր ի ց , ո ւր ի ր ենց կյա նքի

XXI
աո-աՀիՆ տա րիներն են ա նցկա ցր ել ե պո иէ Հերոսներ Աանաս արն ու Բա ղդա -
սա ր լլ ) աա/լավին չ ե յի ն /լա րող ժ ո ղ ո վ յւդ ի Հ ի շ ո ղ ո ւթ յա ն մեջ ձևա/լԼ ր„լվԼ լ և.
ա մրա նա լ իբրև վ թ ա գա վ ո ր ն եր ֆ , վ ո ր ո վ Հև տ և սեվւա/լան թ ա ղ ա վ ո ր ն եր ել
դեռևս չ յլ կ ա յի ն : (ժողովրդա կա ն ա վ ա ն դ ո ւթ յա ն մ ե9 ղ ր ա վ ե լո վ ին չ ֊վ ո լ, մի­
ջակա դ ի ր ք % լինի ԴԱ1 սեվւա/լանտ ոՀմ ի ականավոր մա րդ /լան д , լէ ն ի դա
աո Հմա,դե ա՛հ երի , լի ն ի ղսւ ց եղ ի ա ռա ջնորդների դիրք, նրա նք ը ն դ ո ւն ե լի և
մոսւի/լ ե յի ն ա յն շե ղ ե ր ի ա վ ելի լա յն մա սսա ների Հա մ ա ր , վորոնք Հետա­
գ ա յո ւմ մ ի ա ձ ո ւլվ ե ց ի ն Հա յ ժողովրդի կ ա զ մ ո ւմ յ Նրանց մ ի ա Հ յո ւս վ ա ծ , կի-
ոա/լո սմի/լա/լան , /լի и այ ե ր/լր ա վո ր կեր Ալարների ա ր տ ա ցոլո ւմը Հն ա դ ո ւյն ես լո -
ս ո ւմ կա րող եր ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն վ ա յե լե լ ա րդեն իսկ Հա յ ժողովրդի
մ ի ջ ա վ ա յր ո ւմ , ինչպ ես նրա նե րքնա խ ա վե ր ո ւ մ , այնսլես ել նրա վերնա խա­
վեր ո ւմ դ վորոնք, թ ե ր և ս % ա վելի մեծ չա վ,ով ե յի ն ը ն դ գ ծ ո ւմ այ դ Հերոս­
ների ա ր ք ա յա կ ա ն ո ւթ յո ւ ն ը ւ ԱՀա թ ե ինչո՛ւ, ա յնքա ն դժվա ր ե, չա ա Հա­
ր յո ւր ա մ յա կ ն ե ր ա նցնելո ւց Հետոդ Հ ի մ ն վ ե լո վ բա նա վոր ա վ ա ն դ ո ւթ յա ն վրա ,
վո ր մ ե ր թ սլա Հսլա նում ե Հն ա դ ո ւյն ա ղ ր յո ւր ի մի սլա ա ա ո ի կ , մ ե ր թ ել պա֊
աո ւ մ ր Հա ղ ո ր դ ո ւմ ե Հեսւնա դույն Հեռա նկա րովդ ,էո րո չ ե / ո ւյդ կերսլա րների *
II անասարի ե. Րա ղդա սա րի սո Ա 1՚ա լա կա ն ե յ ո ւ թ յո ւ ն ը է

իս կ ի ն չ ո ՞ւ ա յժ մ կարելի/ յ ե խ ո ս ե լ եսլոսի Հա ղա րա մ յա կ ի մա սին : կ ս լո -

սի մի ֆ ա կա ն յ ա սերի ա ր ժ եք ը Հա շվի չ }աունելըէ յո ւր ա Հ ա ա ո ւկ ա րՀա մա րՀա -
կան վ ե ր ա բ ե ր մ ո ւն ք ը ^ Հ ե ք ի ա թ ա յի ն դ ա ա րրերի Հա ն դեսի վորոնք իբր թհ
Հա մ ա ր յա խ ճ ո ղ ո ւմ են յե ր կ ր ա յի ն դարձած՜ Հ ա յ Հե րոս ների պսւնծ ա լի արա րք .
\>երի վ ե ր ա բ ե ր յա լ սլա ա մ ո ւ թ յ ո ւն ը % մ ի քա նի Հ եա աղո ա ո ղնե ր ի Հ ա նդել ա վին
ա յն մ ա քին, իքե մենք սլեւոք ե լո/լա Աւզացիա յ ի յե ն թ ա ր/լենք ես լոսը , վո ր -
ոլես Հենց մ եկ Հա ղա րա մ յա կ մեզա նից Հեռու. դա րա շրջա նում հ ա ղ ո ւմ աո ած
մի եսլոս I
ի ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն մ ե ջ բա նն ույ լ կերպ ե: Հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն կա պ ն դ ե լո ւ ,
թե ա յն լոհս ք ո վ , վ ո ր ով կա ղմ սովորվել են Հա մա Հա վա ք աեքսաի մեջ մտ ա ծ
ոլ ասւ ո ւմ նե ր ի Հիմնա կա ն մ ո մ ե ն տ ն ե ր ը % նրա նք ձև ա կ ե ր պ ո ւմ են ստ ա ցել մո-
աա վորա սլեи Հազար աարի սրանից աււ ա ^ , վորովՀեա և միֆա կա ն Հերոսնեոի
ա րա րքները Հա րմա րեցվա ծ • ե յի ն յ ե ր կրա վոր կ յա ն ք ի ն , շաղկապված՛ ե յի 'ւ
արաբական նվա ճողների դ1. մ Հա յ ժողովրդի մղած՜ լարված՜ պ ա յքա րի իրա ­
դ ր ո ւ թ յա ն ը ։ Ա յս իմ ա ստ ո վ եպ ոսին Հա զա րա մյա ա ա ր ե թ ի վ и/ա լը լիուԼին կա ­
րող ե դ ի մ ա նա լ ն ո ւյն ի ս կ շաւո խիսա քննա դա ա ու թ յա ն :
իսկ ե պոս ի ա ռա նձին մ ո մ են տ ն եր ի հ ա ղ ո ւմ ը մեզա նից ա նջա տ վում
ւ վոչ թ ե մեկ, ա յլ շատ և շատ Հա ղա րա մյա /լներով :
էքսլոսի ձևա կերսլմա ն ժա մա նա կը վ ո ր ո շ ե լո լ Հա մա ր մեծ նշա նա կու թ յ„ ..Ն
ունի ա յն Հա նդա մա նքը, վ " ր մենք վ ո չ մի տ ե ղ % եպ ոսի բ ա ժ ի ն ն ե ր ի ց և վո}
մ եկո ւմ դ չե ն ք գ տ ն ո ւմ Հա յա ստ ա նի վր ա ա րա բների գործ՜ած՜ այ ն արշա վա ն-
թի ա ր տ ա ցո լո ւմ ը , ։է ո ՐЦ տ եղի յե ո ւն ե ց ե լ УЦ գա րի կեսերին՝. Հա յա ստ ա նի
.ոերիս. ո ր ի ս ,յո ւմ ական կո ւսա կա լի կա մ Հա րկա Հա նի է է ^ ^ լը արդե^ւ
ւիաստ ե Հա նդիս ա նում ա յս եպ ոսը սլա տ մողների Հենդ առա $ ին ի սկ խ ոսքերից՝.
Ս*ենք Հ ի մ ք ո ւն ե ն ք յե ն թ ա դ ր ե լո Լ դ վո ր յե թ ե ա յս մեծ՜ պ ա տ ումից ա յսքա ն
շատ տա րրեր են Հա սել մեղդ ա պ ա քէՀ_ Հավանական եդ վո ր ա յնպ իսի նշա­
նա կա լից մի մոմենտդ ինչպ իսի ն հ արա բա կան տրշավանքըդ ք*ոԼոՐ Հիսուն
Հինդ պ ա տ մողների Հ ի շ ո ղ ո ւ թ յո ւն ի ց դ ո ւրս ըն/լած՜ լի ն ե ր դ և ա յս եոլոսի ձևսւ-

XXII
 կևլ,.4 „ . մն ու կ ա զ մ ս ,.լո ր ո ւմ /, լո կալյիղա,.յիայ(. սլհաք Լ յե ն թ ա ր կ ե լ ա յն դա ­
, վ ո ր ո ն ք Հ ա չո ր դ ե լ են (ա յն ե լ վ ո չ մ ե կ ա նդա մ ի ց) Հա յա ս -
ր ա ծի ն ն ե ր ո ւմ
տանի վյլ ա արա բա կա ն տ ի ր ա պ ետ ո ւթ յա ն Հա ստ ա տ վելուն I
Ա յս աոն չ ո ւի /յա մ բ չա փա զա նց մեծ ա ր ժ եք ե ստ ա նում արտ ա քուստ
աննշան թ վ ա ց ո ղ մ է մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւթ յո ւն յ յ ո լ ր ք ի ա յո լ մ Հ ա յե ր ը Հե թ ա նո ս և
կռապաշտ ե յի ն կ ո չո ւմ մ ո ւս ո ւլմ ա ն ն ե ր ի ն դ ե ռ և ս մ եր Հ ի շ ո ղ ո ւթ յա ն շր ջա նո ւմ ւ
Գա% ա նտ ա րա կույս , ա ր դ յո ւ ն ք եր վո շ ա յնքա ն մ ո ւս ո ւլմ ա ն ո ւթ յա ն Հմ ի ա ստ -
վա ծու թ յո ւ ն ե ր ա նտ ես ելո ւ ց ա ն կ ո ւթ յա ն , վոր քան մ ո ւս ո ւլմ ա ն ա կ ա ն շրջապա­
տ ո ւմ իրա ր Հետ խ ո սա կ ցելի ս Հմա Հմ ե գա կա ն» , , Հի ս լա մ » բա -
վմ ո ւս ո ւլմա նֆ
Ո֊ե ր ի ց խ ո ւս ա փ ե լո ւ ց ա ն կ ո ւթ յա ն , բա լլեր , վ ո ր ո ն ք բ ոԼ” ր լե զ ո ւն ե ր ո վ Հավա­
սարապես Հասկան աԱւ յե ն , վո ր քուն վոր բ ո լո ր լե զ ո ւն ե ր ո ւ մ աււավե լ կա մ
նվսւղ ճ շ գ ր տ ո ւթ յա մ բ կ ր կ ն վ ո ւմ են ա րա բա կա ն տ եր մ ի ն ները կա մ Ա ո ւՀ ա մ -
մեգի արա բա կա ն ա նունը տ Ա յս ի մ ա ստ ո վ Հ ա յե ր ի կ ե ն ցա ղո ւմ վ Հե թ ա ն ո ս >,
«կռա պ ա շտ » բա ոերլէ Հա նգիսա ցե լ են պ ա յմա նա կ ա ն, մի տեսակ կոնսպ իրա -
•ոիվ տ երմիններ ւ Բ ա յց ե ո լո սո ւմ տ ր վ ո ւմ ե Հկռա սլա շտ » բ ա ռ ի Հետ ա գա բա ­
ցա հ ա յտ ո ւմ ը խ ա լի ֆ ի վերա բերմա մբ գ ո ր ծ ա ղ բ վ ե լո վ . Հկռա պ ա շտ » բա ոիւյ
ձ ա գ ո ւմ ե մ ի ա մ բո ղ ջ ե ս լի զ ո դ , պ ա տ մվ ա ծք ա յն մա սին, թ և ի ՛ն չպ ե ս խա -
լի ֆ ն ա ղ ո թ ո ւմ ե իր կ ռ ք ե ր ի ն % ի ՚ն շ պ ե ս էսալ է ֆ է կռա տ ա նը կան կ ո ւռ ք ե ր ,
ի ՚ն շ պ ե ս խ ա լի ֆ ի ն ո գ ն ո ւ թ յո ւ ն ց ո ւ յց չի տ ա լիս «փ ո ք ր կ ո ւ ռ ք ը » և. ուլնոէյ-
թ յա ն ե գա լի ս СգԱ սա վոր կո ւռքը », ի ՛ն չպ ե ս կոքերը խ ա լի ֆ ի ց մ ա ր դ կ ա յի ն
ղոՀա բե բ ո ւ թ յո ւ ն են պ ա հա նջում է ի ՛ն չպ ե ս կա րող ե, կա մ չի կա բ ո ղ % պահ­
պ ա նվել մ ա ր դ կ ա յի ն զ ո հ ա բ ե ր ո ւթ յա ն ծի ս ա կ ա տ ա ր ո ւթ յո ւն ը ՝. Ա յս պիս ո վ , կոնս­
պ իր ա տ իվ , պ ա յմա նա կա ն ար տ ա Հ ա յտ ռ ւթ յո ւ ն ը վ ե ր ա ճ ո ւմ ե մ ո ւս ո ւլմ ա ­
նական պ ա շտ ա մունքի մ ի ա ն գա մ ա յն խ ե ղ ա թ յո ւ ր վ ա ծ պ ա տ կերմա ն է Ա յնինչ
աո անց բա ցա ււո ւթ յա ն բ ո լո ր պ ա տ մողները տ ա սնյա կ տ ա րիներ կ ռ ղ ք —կողք/լ
ա պ րել են մ ո ւս ո ւլմ ա ն ն ե ր ի Հետ , լի ն են դր ա նք թ յո ւ ր ք ե ր թև Ք Բ դև ր, կա մ
թե' մեկը Լ թե՛ մ յո ւ ս ն ե ր ը , և Հիա նա լի գ ի տ ե յի ն , վո ր ի ս լա մ ո ւմ վոչ մի
կ ո ւռք չը կ ա : իսկ քա նի վ ո ր վ ո չ մի ա յլ ց ո ւ ց ո ւ մ չյը կա ա յն մա սին, վոր
ոլա տ մողները խ ա լ/ւֆին մ ո ւս ո ւլմ ա ն ել ե յի ն Հ ա մ ա ր ո ւմ , բ ա ցի մ ի ա յն ա յն
բա նից, վ"Ր СՀ ե թ ա ն ո ս « կ ո ա պ ա շ ա » բ ա ռ ո վ Հ ա յե ր ը պ ա յմա նա բա ր կ ո շ ո ւմ
ե յի ն մ ո ւս ո ւլմ ա ն ն ե ր ի ն , ո ւստ ի Հա րց ե ծ ա գ ո ւմ , թե ե սլո ս ը խ ա լիֆ ի ն ըև-
դ ո ւն ո 1*ւ մ ե ա ր դ յո ք վորսլես մ ո ւս ո ւլմ ա ն ւ Ա յս տ եղ Հի մ նա կ ա նը , եսլոսի Հա—
մա ր վա ղեմի չի'՝ Հա ն դ իս ա նո ւմ աբ գ յ ոք ա յս ո ա ար ւսկան նվա ճողի ը ն ղ ո ւ-
ն ո ւմ ը վորսլես ի ր ո ք Հ ե թ ա ն ո ս ի , կռա պ ա շտ ի, և նրա խ ա լի ֆ Հ ո ր ջ ո ր ջ ո ւմ ը չ ի *
Հա նդիս ա նում ա ր դ յո ք Հետ ա գա մ ի խ ա վ ա վ ո ր ո ւմ , ա յն տ երմինի կ ի ր ւս ռ ո ւ-
մը, վորը բ ն ո ր ո շ ո ւմ ե Հա յտ նա պ ես վ ո չ —Հ ա յ և վոչ քր ի ս տ ո նյա նվա ճողի՚հ է
I; պոս ո ւմ կռքերը Հիշա տ ա կվա ծ են մ ի ա յն խ ա լի ֆ ի ն , Աանաս արին և Բա ղ-
ղա սա բին վերա բերող պ ա տ մվա ծքուԱ է Ըստ Հին Հա յկա կ ա ն աւէանղո լ թ յ ա ն ,
վորպ իսին իր ա ր տ ա ցո լո ւմն ե գտ ել նա և թ և ' Ա ովսես ի յորենա ցու և թե'
թ՜ովմա Ա ր ծ ր ո ւն ո ւ մոտ , Աւսնասու ր ը , եպ ոսի Հ ե ր ո ս ը , ա սորեստ ա ն յա ն ա ր քս
Ա ենեքերիմի (Ա ի ննա Հ եբի բի ) ‘Էոբդ1'^յ ե: Ա յս պ ի ս ո վ , ա յս մա նր ա մա սնութ յուն
*ЛпՐԸ բնա վ պատաՀական չե , պ ա Հպ ա նվե լ ե եպ ոսի սկզբնա կա ն և տ ա պ -
ների զա րգա ցմա ն նա իւըսթա ց ստա զ ի ա ն , ա յն ստ սւդիա ն, վ ոբ բ ն ա խ ո ր դ ել ե
ի ս լա մ ի Հետ Հա յ ժողովրդի ծա նոթա ցմա նը, ա րա բա կա ն նվա ճմա նը ւ
Մ յո ւս 1լողմքւց, ն ո ւյն պ ե ս յե ր կ ր ո ր դ ա կ ա ն թ վա ցող մի մա նրա մա սնու­
թ յո ւ ն վ կ ա յո ւ մ ե ա յն մ ա սի ն, վոր եպ ոսի մեջ են թ ա վ ,ա ն ց ե լ ա վ ելի ուշ
^ I՛ ձ1,Ք.սյ^,ք՛ պ ա տ մա կա ն մ ո մեն տ ն եր ի ա նդր ւսգա րձո ւմ ն ե ր բ , քուն եպ ոսի ձևա ­
վորմ ա ն սա Հմա նվա ծ դա րա շրջա նը՝. Ա յն զորքերը, վո ր ո նց զեմ Խ ա ն գ ո ւթ -

ХХГ1Т
խ ա նում ի մոտ Հա սնելիս կո վ ի յե բոն վ ո ւ մ Գ ա վի թ ը % ուղա րկվա ծ ե յի ն վոմ"և
ստարական իշխ ա նա վորի' Պ ա պ ֊& ո ա ն կ ի կողմիցդ վ ՚ր ի անվան մեշ հեշա ե
ճա նա չել Հէհոանկ պ ա պ ին} -- Հոոմի սլասլին է իսկ Հ ա յե ր ի ծա ն ո թ ա ց ո ւմ ը
ֆ ո ա նկների ե. սչասչի Հետ նրա ա յղ Հսլասլ} անունովդ վե րարե ր ո ւմ ե լո էլ
խ ա չա կրա ց ա րշա վա նքների դա րա շրջա նին | Նրա Հ պ ա ս լո ւթ յո ւն ը ) և նրւս
վֆո անկո ւ թ յո ւ ն ը ) , ա յս ի ն ք ն * ֆ ո ա նկների Հեա կա սլված էԻ^^լը (ֆոա նկն
ը նղ Հա ն ո ւր մի ա նուն ե խ ա չա կրա ց արշավանքների г մա սնա կից ր ո լո ր յե,Է ր Ո-
պ ա ցիների , իսկ նե ր կ ա յի ա ււորյա խ ո и ա էլցո ւ թ յա ն մ ե Հ ' 1լաթ ոլի կ ն ե -
Հա մա ր
րի Համարդ անկախ նրանց աղղո ւ թ յո ւնի ց , ա յղ թ վ ո ւ մ նաև Հ ա յ կաթոԱէկ­
ների Հա մա ր) վ ո չն չո վ չի ա նդ ր ա դ ա ր ձել ե պ ո ս ո ւմ ' րա ցի ա ն ո ւն ի ց , վո ր լ
նո ւյնս լի ս ի Հ ե շ տ ո ւ թ յա մ բ կա րող եր կա ղմա վորվա ծ և պոս ի մեջ թա վւա նցել
ոտարե ր կ ր յա մեծ զո ր քի ա նա նուն իշխ ողին Հո ր ^ո ր ^ո ւմ տալու. Հա մա ր,
վորպ իսի Հ ե շ տ ո ւ թ յա մ բ խ ա լի ֆ ի տ իտղոսը թ ա վ,ա նցեց վորպ ես ա ր և ե լյա ե
Հզոր իշխ ա նա վորի անունդ Աանասարի վե րարե ր յա լ պ ա տ ումի կա զմ ա վ ո ր ա -
մից մ եկ ղա ր Հետոդ ա յն ժամանակդ յե ր բ Աանասարի պապը ստ ա ցա վ վո ղՀ
եպի կական շրջա նի ձևա կերպ մա ն դա րա շրջա նում ապրող Հա յկա կա ն Գաղի էլ
թա ղա վորի ա նունը է
Չավ/ազանց Հետ ա քրքրա կա ն ե ա յն Հանղ ա մւսնքը , վո ր ե պ ո ս ո ւմ Հիշատակ­
վող պատմական ա նունների մեջ մենք չե ն ք ղ ա նո ւմ վոչ մի անունդ վո րն
ժա մա նա կի լոէլա լիղա ցիա յի յ են թ ար էլվահ լիներ \ դ արի ,Ա„ , . վ թ , յ ե ր--
ր ո ր ղ ա մ ասից Հետո է (Հե թ ե շա րունա կվեր Հես/աղա ժա մա նա կա շրջա նի Ի ^ձ ՜
վո ր պատմական անձնավո րո ւ թ յո ւն ն ե րի Հեա կա պ վա ծ ւիաստերի թա վւա նցումն
ե պո иի մեջդ ապա ա յղ ա նուններն ա նդ ր ա դ ա ր ձո ւմ կ դ տ ն ե յի ն պ ո ե մ ա յի այււ
կա մ ա յն բ ա ժ ն ո ւմ : (ժողովրդա կա ն եպ ոսի աո անձն ա Հա տ կո ւ թ յ ո ւն ը , յե թ ե
Ա՛յդ ե պո и ը վորևե չա վւով շվւում ունի ոլաամ ական ի ր ա դ ա ր ձ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի
Հետդ Հա նդիս ա նում ե ա յն բանըդ վ որ ն ո ւյն ի ս կ յեր կ ր ո ր դ ա կ ա ն անձնավո —
բ ո ւ թ յո ւ ն ն ե րն ա նուն են ստ ա նում ա յնտ եզդ վ ո րո վՀետ և ինչպ իսի Հերոս Հ հ

՚Լ ՈՐ Լ№Է> եպ ի/լական պ ա տ մ ո ւթ յա ն մեջ աոա նց անվան գործել չի կա րողւ

Վ երջա պ ես դ եպ ոսի ձևա կե րպմաՆ ժա մա նա կը վ ո ր ո շ ե լո լ վ,որձեր ա նելիս
Հա րկա վոր ե Հա շվի աոնե լ նա և ա յն բանրդ վո ր Հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր կան
մ եր ե սլո иը է Հա տկապես նրա ա յն աոա նձին մասերըդ վո րո նք կա պ վա ծ են
Սա սունցի Գա վթի Հետդ զ ո ւղ ա դ ր ե լ արաբական նվա ճողնե րի և վւոքր-ա սիա -
կան Հ ո ւյն ե ր ի պ ա յքա րի ու սա Հմա նա յին ը ն դ հ ա ր ո ւմ ն եր ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ Է պ ի­
կական պ ո ե մ ա յի Հետդ վո ր ը կ ր ո ւմ ե վլԳիգենիս Ա կրիտ » ա ն ո ւն ը : XI Գ ա ր ի

ձե ո ա ղ ր ե ր ո ւմ պ ա Հպ ա նվա ծ ա յս պ ո ե մ ա յի մի ա մ բո ղ ջ շա րք մ ոմենտ ներ մո­

տիկ զ ո ւգ ա Հ ե ո են Հա ն դ իս ա նո ւմ Ա ա սունցի Գա վթի պ ա տ ումի Հա մա ր :

Ե սլ ո и ո ւ մ ա նսովոր չա վ/ով ը ն ղ դ ծ վ ա ծ ե մ ի ի ն *—վո ր յո ւ րա Հա տ ուկ կ րո ն ա ­

կան Հ ա ն դ ո ւ ր ժ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն : ք^եպետև գեղա նի "Ծովինարինդ այ գ Հխաչապաշ-
տին՚ֆ (գ ա քր ի ստ ո նյա ներ ի սովո րա կան անունն ե Հե ք ի ա թ ն ե ր ի մեջ) կռա -
պաչ ւ,ւ խ ա լի ֆ ի ն տ ա լու անՀ ր ա ժե շտ ո էթ յ ո ւ ն ը վ րղ ով ե ց ո ւց ի չ ձ, ր այ ը չի
հ ա ղ ո ւմ ա յե Հա րցը% թ ե դրա նից (Тո վին ար ր կարող ե տ ո ւժ ե լ իր Հավատի
տ եսա կետ ից դ ասես թե վա ղորոք վստաՀ լի ն են դ վո ր «խ ա չա պ ա չտ » կնոջ
Հետ միա սին խ ա յի ֆ ն իր կ 'ր ն ,լ„ ,ն ի Նաև նրա խ ոստ ովա նա Հ ո ր ը :ի)ալի-
ֆին ել ա մ ենև ի ն չի վ ր դ ո վ ե ց ն ո ւմ ա յն բա նը, վո ր իր պ ա լա տ ներից մ ե կ ո ւմ
ա պ ր ելո ւ յ ե ք ր ի ստ ո նյա քա Հա նա ն • « յե ս իմ Հավատս կր պ աշտ եմ դ նա * ե-

XXIV
րրֆ : Հ ե տ ա գ ա յո ւմ և ս է պ ո ս ո ւմ շր /լս, քր ի ս տ ո ն ե յո ւ թ յա ն վո չ մ է. ըՆգՀանրաց-.
1ո զ Հա կա ղրու մն մ յո ւ ս , ոաար Հս ւվա ,„ի ն. պ ա յքա ր Լ մ ղ վ ո ւմ բոնա ցողնԼ -
չ,ք,է Հավւշտակիշնե ր ի գ ե մ % Ս ա սա նի և սա սունցինձրի թ շնա մ ի ներ ի ղեմք
մի ա նգա մ ա յն անկախ նրա նց կրոնից, մ ի ա նգա մ ա յն անԱլախ սեվ,ական ք ր ի ս տ ո -
նեյա կա ն յե կե գեց ի ն Հնա րա վոր վ ա ո ն ձ գա թ յ п ւննե ր ի գեմ պաշտւղանև լո լ ձըգ-
ւոումից : /ք ա ր ո ւթ ա բա ր ձ ր ի կ Ասպարակին յե կ ե գ ե ց ո ւ ֆ ի զիկա կա ն ա վեր ում ն
ել բ ն գ ա ն վ ո ւմ ե ի բ բ և բ ն ո ւ թ յա ն ա կտ , վ ո շ թ ե ի բ ր և ս ր բ ո ւ թ յա ն գ ե մ ո լղ ը ղ .-
վա ծ մի վա ո ն ձ գա թ յ ո ւ ն , վո ր ա նգրա գա ր ձ ն ո ւմ ե բ ռն ա ցո ղ նե րի և Հա րձ ա կմ ան
յե ն թ ա ր կ վ ա ծ սա ս ունցիների կրոնների աարրե ր ո ւ թ յ ո ւնը : ^ ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ տեղի
ո ւն ե ցա ծ կո տ ո ր ա ծի ց ճողոպ րա ծ Հո գևո ր ա կ ա նի Հ ա յտ ն վ ե լո ւն ել Գա վյիթր
վ ե ր ա բ ե ր վ ո ւմ ե Հեգնորեն, Ъա ղրա բա ր , յե լն ե լո վ ա յն բա նից, վ „ր յե թ ե
Հո գևոր ա կ ա ններ ի ց մ եկն ու մեկը յե կ ե լ ե իր մ ո տ , ապա ա կնՀա յտ որեն
ի սեր վորևե ն յո ւթ ա կ ա ն բ ա րի ք ի դ -- մեղրա մոմ կա մ կա ն թ ե ղի ձեթ մ ո ւ­
ր ա լո ւ է
Հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ա թ յա ն Հա նգես/ յե ղ ա ծ վ ե ր ա բ ե ր մ ո ւն ք ի Հա մա ր Հատկա­
նշական ե ա յն պատմ վ ա ծ ք բ , Ր վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ ե [ք Հեր ի Մ սր ր ի д Աասուն
վեր ա դ ա ռ նա լո ւն ։ & եր բ Մ Հե րի կին Արմա ղա նը Հ ր ա ժ ա ր վ ո ւմ և իր մոտ ըն-
ղ ո ւն ե լո ւ ա մ ո ւս ն ո ւն , քա նի վո ր ա խ տ եր ա ր ել նրա նից բա ժա ն ա պ րել քա ~
ո ա սո ւն տ ա րի * նրա դ ա վ ա ճ ա ն ո ւթ յո ւն ը ( ի ս մ ի լ—խ ա թ ո ւն ի մոտ գ ն ա լը ) քա­
վ ե լո ւ Հա մա ր, ա յն ժա մա նա կ ն ե ր կ ա յա ց ո ղ յ ե պի и կո պո սն ե ր ը և վա րդա պ ետ ­
ն եր ը Հա յտ ա ր ա ր ո ւմ են է «Ո րՀնա ծ^ ո ր ենք ի ձե ռ վա րգա պ ե տաց • • . 'Բառս ա հ
տարին բ ե ր ե ն ք ա նենք ք ա ռ ս ո ւն ա մ ի ս , ք ա ո ս ա ն ա միս բ ե ր ե ն ք անենք քա ռ սո ւն
շ ա բ ա թ , ք ա ռ ս ո ւն շա բ ա թ բ ե ր ե ն ք ա նենք քաո սուն որ , ք ա ռ ս ո ւն որն ե լ բ ե ­
ր ենք ա նենք ք ա ռ ս ո ւն ս Հ ա թ »։ (Հեվ Նրանք լո ւ ծ ո ւ մ են յ ե ր գ ո ւ մ ը % բ ա յց ա յղ
լո ւ ծ ո ւմ ր Մ Հերին և Ա րմա ղա նին չի փ ր կ ո ւմ ո ւխ տ ա գ ր ո ւժ ն ե ր ի ճա կա տ ա գրից :
(քանր ուխ տ ի սրա միտ լուծմ ա ՛ն ա յս պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը և Հատ կապես ա յն
մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւթ յո ւն ը , վո ր վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ ե մ ի ա չքա ն ի քա Հա ն ա յի արա!, Հա­
վ ե լմ ա ն ը , իր վ " ՚լ 1 յե ր գ ի ծ ա կ ա ն Հա դե ց վ ա ծ ո ւ թ յս .մ ր , վորպ իսի ն թ վ ո ւ մ ե թս
Հա կ ա սում ե տ րա գիկ ի ր ա գ ր ո ։ թ յա ն ր , ա սես ձ ա յն ս կ ց ո լմ ե , մեկ կողմից,
У դա րի գ ր ո գ Փ ա վստ ոսի Հիա նա լի պ ա տ մ վա ծք ի ն՝ ճա րպ իկ յե պ ի ս կ ոպ ոս Հ ո վ ­
հաննեսի մ ա ս ի ն, վ ո ր ը խ լո ւ մ և յո ւ ր ա ց ն ո ւ մ ե ա վա զա կի ձին, ոգտ ա գործե-
լո վ իր յե ր ա զ ն ու ա ղոթքը, էլ, մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի .,, XIII ԳաՐԻ յե ր գ ի ծ ա ն ..
քով լե ց ո ւն ա ռ ա կն եր ի ն, վորոնք գ ծ ո ւմ են Հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն ուխ տ ա ­
զ ա ն ց ո ւ թ յո ւ ն ը , ծ ա խ վ ա ծ ո լթ յո լ ն ը և խ ա ր դ ա խ ո ւթ յո ւն ը ։
էւ պոս ի մ ի ֆ ա կա ն տ ա րրերի վ ե ր լա հ ո , թ յո ւ ն ,, , վորոնք բ ա րձ ր ա ն ո ւմ են
մ ի ն չև կո սմ իկէսկան մասէսլաակ ե ր ն ե ր ը , Հնա րա վոր ե մ ի մ ի ա յն պալեոնտՈԼո-
ղիական Հե տ ա զ ո տ ո ւթ յա ն չ ե ն թ ա ր կ ե լո վ մ ա ր դ կ ա յի ն մ տ ա ծ ո ղ ո ւ թ յա ն ետ ասլ-
ների զ ա ր գ ա ց ո ւմ ը , մ ա ր դ կ ա յի ն մ տ ա ծ ո ղ ո ւ թ յա ն , վո ր ի մ ի ա ս ն ո ւթ յո ւ ն ը
մ ա ր դ կ ա յի ն կ ո ւլտ ո ւր ա յի պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ծ ա գ ո ւ յն կոթողի' լե զ վ ի պ ա լե ո ն-
սա լողիս, յ ի Հետ ա յնպ իսի Հ ա ն ճ ա ր ե ղ ո ւթ յա մ բ ց ո ւ յց ե տ վել և ո ղ տ ա գ ո ր ծե լ
вшш Ա ՚ա ո ը :
Մ ի մ ի ա յն խ ո ր ա ցր ա ծ պ ա լեոնտ ոլոգի,սկա ն վ ե ր լ ո ւ ծ ո ւ թ յա ն յե ն թ ա ր կ ե լո [
միֆի զանազան տ ա ր ր եր ը , վորոնք մ ն ա ց ո ւկ ա յի ն բեկորների ձևով տակավին
Հ ն չո ւմ են մ եր Հ ի շ ո ղ ո ւթ յա ն շ ր ջ ա ն ո ւմ , Հ ն չո ւմ են ա յմ մ ե լ պ ա տ մողի բ ե ր ա ­
ն ո ւմ , վորը ձ գ տ ո ւմ ե ճ շ գ ր տ ո ւ թ յա մ բ Հ ա ղ ո ր դ ե լ իր ո ւնկ նդ ի ր ներ ի ն Հորից,
պ ա պից կա մ տատից լս ա ծ բ , -- կա րելի յ ե փ որձ ա նել վ ո բ ո ՚ե լ ո լ միֆի զա­
նազան տ ա ր ր եր ը , նրա զանազան բնորոշ աո ա նձնա Հա ա կո, թ յո է ն ն ե ր ր , րոտ

XX V
ա մ բո ղ ջ «I ա ր ղ կ ո ւթ յա ն յե ղ ո ղ աշխա րՀա յ ե ց ո ղ ո ւ թ յա ն գծ А—
Հա մա ր ը նղ Հա ն ո ւր
րի զա րգա ցմա ն ստ ա դ ի ա ներ ի ,
երա պ րիմիտ իվ % նրա Հ ն ա գ ո ւյն ձ և ե ր ո վ :
'է'արին ս,իրա նա լըէ կրա կին ա ի բ ա ն ա լը ք մետաւլին ս,իբա ն ա լը շրջ,սպ ա -
աո ղ կ յա ն ք ի Հա մա նմա ն պ ա յմ ա ն ն ե ր ո ւմ զա րգա ցմա ն ն ո ւյն ուղփն ե ա նցել
յե ր կր ա ղ նղ ի ղանաղան ծ ա յր ե ր ո ւմ , ր " ՚ յ Ա վո շ մ իաժ ամ անակ : Ա ա ր գ ո ւ մ աաՆ
ղո ւ թ յ ո ւն ը , վո ր 1՚ , իր զա րգա ցմա ն մ ե ջ ը հ թ ա նում ե ն ո ւյնպ ի ս ի միասնական
ո ւ ղ ի ո վ } եպ ոսի ա ա րրեր մ ա ս ե ր ո ւմ ար и, ա Հ ա յ,ո ո լ թ յ ո ւն ե ղ ա ե լ նման ձևերովդ
Նման 1լե րպարնե ր ո վ է ա յղ կե ր սլա ր ների պ ա յքա րին վ եր ա բ ե ր ո ղ նման ա ոա ս-
պե լա բա ս ո ւ թ յո ւն ն ե ր ով-. Աեվ Հա զա րա վոր սե ր ո ւնդներ ի կո ղ մ ի ց բԼ ր ն ե -բ ե ր ա ե
Հ ա ղ ո ր դ վ ե լո վ ' ա յդ միֆերը Հա վա տ ա լիքները ք նշա նները , բ ն ո ւթ յա ն դ ղազա­
նի և. ա յլ մա րդու դեմ մա րդու. մղա ծ պ ա յք ա ր ո ւմ մ ա ր դ կ ա յի ն փ որձի ա յդ
բ ո լո ր կո ւա ա կո ւմ նե րը Հա ճա խ ա կի մ ե զ Հա սա ծ են լվւնում զա րմա նա լիորեն
նման ձևերով: Հ ն ա գ ո ւյն մ ի ֆ ե ր ը % Հ ն ա գ ո ւյն կոսմիկա կա ն կերպ ա րները
չո ւն ե ն վոչ մ ի ա յն ժողովրդա կա ն, ա յլև ց ե ղ ա յի ն ա եր, վ ո ր ո վ Հե ա և նրանլ.
ծ ա ղ ո ւմ են աււել ա յն որերինդ յե ր բ վ ո չ մ ի ա յն ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն ե ր ը չե յ ին կազ­
մա վորվելդ ա յլև ց եղ եր ն ի սկ ա ռ ա ջա ցե լ |
1‘ա յւ յ , ինչպ ես ա յն վ ա ա կ ը % վո ը ը վ ա զե լո վ իր Հ ո ւն ո վ իր մ ե ջ ե վ ե ր ց ն ո ւմ
ո* ր ի չ վսւակ ն ե ր % վո ղ ո ղ ո ւ մ , շրջա փ ա կում կամ իր աԱ,քԱերով ծ ա ծ կ ո ւմ Լ
ճանապարհին Հա նդիպ ա ծ իւոչընդոսւները է ա յնպ ես ել կոսմիկա կա ն կեր պ ա ր -
էյերի և նրանց փ ոխ ա դա րձ կո վի վ ե ր ա բ ե ր յա լ պ ա ա ո ւմ ն եր ը , մ ի ֆ ե ր ը % ՚ա -
կ ը ն վ ե լո վ Հա զա րա վոր բերա ններովդ մա րդկա նց Հ ա ր յո ւր ա վ ո ր ս ե ր ունդ ներ ի
կո ղ մ ի ց , ի րենց մ ե ջ են վ ե ր ց ն ո ւմ նորա նոր /լծերդ նորա նոր մա նրա մա սնոլ —
թ յո ւ)Ա ն ե բէ վ ո ր ո նք Հա ճա խ Հ ե ո ւ/ի у Ր^Ր^Է ^ մի ա յլ Հ ո ս ա ն ք տ Ա յդ մ ի ֆ ե ր ը Հ ա -
ղարամ յա կ ն ե ր աոլրած իրենց ձ և ո վ ս ք ո ղ ո ւմ են ոլաամական ^ յ ,,է1յ վ՚ի սլր " ց ե ս „ ւմ
ծ ա գ ո ւմ աււած դ եպ ք եր ի և յե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ Հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ք
մ իաՀ յո ւ ս վ ո ւ մ են նրանց , միֆա կա ն բ ն ո ւ յթ ա ա լով պա ամա կան յե ղ և լո լ —
թ յո ւն ն ե ր ի ն և սլաամական յ ե ր ան ղա վո ր ո ւ մ % ի րենց ըսա Լ յա է) յա ն միֆա կա ն
բով ա ն դա կու թ յա ն ը :
Ժ ողովրդի պ ա տ կեր ա ցո ւմ ո վ Հերոսն իր ո ւժ ե ր ը ք ա ղ ո ւմ ե կենսա տ ու
աա բ ե ր ք ի Հետ շ փ վ ե լո ւց : 0 „,տ ա ր ժեքա վո ր ե ա յն զ ո ւգ ա գր ո ւ թ յո ւ ն ը % վոր
կա տ ա րում ե պ րոֆ. կ. Վ ■ Հ ր ե վեր ը Ա ն թ ե յի և Աանասս, ր ի միջև . ջրով
Հա րուստ , ր ա յց վ ա ր ե լա Հո ղ ո վ աղքատ Հ ե լլա ղ ա յի կյա նքի պ ա յմ ա նն եր ո ւմ Ան-
թ ե յն ստ ա նում ե Հո ւԱ,ց , իսկ Հա յա ստ ա նի կյա նքի պայման-,
իր զ ո ր ո ւթ յո ւ ն ն
ներումդ վ"ր 1՛ բ ա ր ե կ ե ց ո ւթ յո ւն ն ա մբողջա պ ես կա խ վա ծ ե ջ_բից , /1անասս,ր Լ
ո ւժ ի ա ղ բ յո ւր ն ե Հա նգիս ա նո ւմ յ
Աանաս ա ր ի և Բա զղա սւսր ի մեջ մենք ճ ա նա չում ենք ա յն Հ ե րկ վ ո ր յա կ
Հ ե ր ո ս ն ե ր ի ն , վ ո ր ո նք մի ա մ բո ղ ջ շա րք ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն ե ր ի մոտ ծ ն վ ո ւմ են Հրա ­
շա լի ա ղ բ յո ւր ի ջր ի ց I 'Իրանք Հերոսա կա ն Գ իոսկա բներն են , կ աստորն ու
Պո լ յո ւ կ ս ը у փ ր կի չ յե ղ բ ա յր ն երը (Տօէ6Ր6տ)ք ՎոՐ "^ ց կ ա ն չո ւմ են փ ո ր ձ ա ն ­
քի ժա մին у ինչպ ես յհ ն թ ա ղ ր վ ո ւ մ ե , վորսլես ա ոա վոտ յա ն և յ ե բ ե կ ,, յա ն
աստղի մ ա ր մ ն ա վ ո ր ո ւմ • նրանց Հա մա պ ա տ ա սխ ա նում են Հնդկա ստ ա նի Ա վ-
շիՍները և իրա նի Ասվւիններըւ
կենսա տ ու ջ ո ւր ը կնոջ կերպ ա րա նքովդ վ ” րշ ն ո ւյն պ ե ս կ յա ն ք ե տ ա լիս --
\յ • Օա. Մ ,,յ ո ի ս ե մ անտ ի կս, յ ի սլա լեոնտ ոլոզիա կա ն վ ե ր լո ւ ծ ո ւ թ յա ն մեկնա մո-
մենտ ներից մ ե կ ը —. ա նդ ր ա դ ա ր ձո ւմ ե գտ ել գեղա նի Ա րմ ազանի կերպարի
մ ե ջ % վորին դևից ա զա տ ում ե ՄՀերըդ դր ա նո վ է սկ Գ ^էՅ աղա տ ելով
հաև ա դ ր յ ո ւ ր բ у ա յսի նքն ն ո ւ յն ա յն պ ա տ կերը , վորը Հունա ստ ա նում

XXVI
 վեր ե ա ծվել Ա ր գ ո ւս է կո ղ մ ի ց պ ա հվող և Պ եր սեյի ձեռքով ա զա տ ա գրվա ծ
Ա ն դրո մ եդ ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ միֆին ,
Աանասա ր Է վորդէ Ա՜ Հերն Էր ա՛նվան մ եՀ և Էր մԷ քանԷ սխ րա գործ ո ւ -
թ յո ւն ն ե ր ո ւմ է մա սնա վորա պ ես սպ էտ ա կ գևէ գեմ կ ո վ և լո ւ % Հա վա տ ա րմ որեն
վորսորդու է )յա ն ը Նվիրվա ծ լի ն ե լո ւ ., ձեռքով վ ա յր ե ն է գա զա ններ վորսա լը
սիրելու. վ ե ր ա բ ե ր յա լ պ ա տ մ վ ա ծ ք ն ե ր ո ւմ կրում ե ա նտ ա րա կուսելի կասլ ա յն
լո ւս ա ա ո ւէ Հ ե տ , վ որ է ա նունն ե Մ էա րա ( Մ Է Հ ր ) —թ ե ՞ Հնդկա ստ ա ն է ո ւ իրա ­
նի Հ ն ա գ ո ւյն մ է ֆ ե ր ո ւմ , թե' Հա յա ս սւ ա նէ Հ ն ա գ ո ւյն մ է ֆ ե ր է ա րձա գա նգնե բ ո ւ մ
և. թ ե ՛ Արևե լք է ց Հ ո ւ յն ե ր է ու Հ ո ո մ ե յա ց է ն ե ր է վա խ առած՜ մ է ֆ ե րում' անքա կ­
տ ելի որ են կա սլված՛ ե 'Լե ր ե թ ր ա գ ն ա յէ Հա մ ա ր յա յե ր կ ն մա նա կը Հա նդիսա ցող
անիսոնի վորսորգէ վ ե ր ա բ ե ր յա լ պ ա տ կերա ցմա ն Հետ՛. Ա ՚է տ րա ն մորթեց
սև Աոէ-ԷԸ ե. էրեն վերցրեց սպ էտ ա կ ց ո ւլր , վո ր լլ և պ ետ ք ե զոՀւս-
բերել Ա Է Հ ր -Ա ր և էն * Ա ե* վ ո ր М атра ա նունը լեզվա կա ն խ էստ բա զմա ­
զան ա յլա տ ե ս ա կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ կարելի1 յ ե ճ ա նա չել և ՚ պ ա Հլա վերեն ո ւ պարս­
կերեն լե զ վ ո ւ մ -- М1ЙГ, վ "? նշա նա կում և թ ե 1 ա րև և թե՛ սեր, ձ.'
Հ ա յե ր ե ն շեղվի կ ա զ մ ո ւմ Հարազատ Հա յկա կա ն ձ և ո վ -- Ա Հե ր , և 1 իրա նից
վախ առնված՛ ձևով-— М1ЬГ> ե.՝ սլա վոնա կա ն Мир ձևով, վո ր Հ ն չո ւմ
ե կ ա ր մ էր Ա րև—Վ լա գ է մ է ր է անվան մեջ, մէ մ ա ր գո ւ, վո րն էր սեղա նի
շուրթ ը բերեց Հ էն Ц՝ч ւս է ա յէ լա վ ա գ ո ւյն դ յո ւց ա զ ն ե ր ի ն I
Ապոս ո ւմ յե ր կ է ր չվ ա ծ Մ էՀրէ կերպ ա րը կ ի ս վ ե լո վ յե ր կ ո ւ ս է յե վերա ծ-
վ ե լէ պապը և թոռը, վորոնք դ ժ վ տ ր ո ւ թ յա մ ր են զա նա զա նվում եսլոսէ մէ
քա նէ վ ա ր է ա ն տ ն ե բ ո ւմ , պապը և թ ո ռ ը , վ ո ր ո ն ք ասես մ է մ յա ն ց մ ե ջ բ ա ժ ա ն ո ւմ
են է րեն ց կո ս մ է կա կան յե ր կ ն մ ա ն ա կ է գծերը: Պապը վորսորգ ճ, պապը սև
ց ո ւ լի -- խ ա վա րի ու սա նգա րա մետ ի ա յգ ս ի մ վ ո լի -- սպանողն ձ, պ ա պ ը , վոր
ստ ա ցել ե վո շ թ ե Ալասպան մ ա կ գ ի ր ը , էնշպ ես ՄԷՀրը% ա յլ Ա ռ յո ւծ ա ձ և
մա կգէրը, քա նի վոր նրա կերպ ա րի մեջ մ ի ա Հ յո ւ ս վ ե լ են Ա ր և ե լք ո ւմ
1ГԷՀ ր է Հետ Հ ե ր ա կ լե ս է -- Ն ե մ ե յա ն ա ռ յո ւ ծ է ա յղ Հա ղ թ ո ղ ի գձ եր չլ-
կա պ վա ծ
էսկ թոռը նա , վոր չՀ»^«ճ֊ւ/ և ա շխ ա ր Հ ո ւմ է ր ա նվե րջ
յե թ ա վ /ա ռ ո ւմ ն ե ր ի
լ ն թ ա ց ք ո ւ մ , ն ա , վ ո ր ո ս ե թ յա ն Ամրա նի պ ե ս , վ որ ը Ն ույնպ ես իր ա ն ­
վան մ ե ջ կ ր ո ւմ Լ Ս ՚Է Հր ա նունը , Հ ե ռ ա ն ո ւմ ե ժ ա յռ է խ ո ր քը ։ Զ ե ռ վոր գա
ա յն քա րա նձա վն А, վ ո ր տ ե ղ մ ի ա յն ԷՀՆ ուց անտէ կա րող ե յ է ն շ ի ՚վ ե լ Մ Է Հ -
լ.ի սրբա րա նները | Մ Է Հր է^ վ ո ր ա մեն որ թ ա գ ց ն ո ւ մ ել, է ր յե ր ե ս ը յե ր կ ր ա -
վ ո ր յ ե րկրսլա ղունե ր է ց , Նախապես լՎ աՅէԼ^ ԼՈՎ մ ա քր ո ղ ջրովդ վո րն ա նփ ո-
վւոխ եր սլա Հո ւմ Նրա լո ւս ա ճ ա ճ ա ն չ ղ ե մ ք է վ ՚ս,յԼԸաէ Մ Է^րԷ ս ո ւղ ո ւմ ը ծ ո վ ո ւ մ
Ն ույնպ ես ա մ ր ա ցն ո ւմ և ո ւժ ե ղ ա ց ն ո ւմ ե Նրա վ ւա յլը դ էնչպ և ս վո ր շփ ո ւմ ր
ջր է Հետ ա մ ր ա պ նդ ո ւմ ե ԼքՀերէ և Նրա ւոոՀմ է կ ա ր ո ղ ո ւթ յո ւն ը ՝.
ՀԷՆ Հա յե ր է Հ ն ա գ ո ւյն կո ս մէկա կ ա ն սլա տ կե ր աց ո ւմ ն ե ր ը , ՀՆ տ գ ո ւյն մէ ֊
ֆ ե ր ը է վ ո ր ո նք զ ո յա ց ե լ են Հա յա ս տան է կ յա ն ք ո ւմ տ եղի ո ւն ե ց ա ծ ա ԷՔՒ
ընկնող ի ր ա դ ա ր ձ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց Հա զա ր ա մյա կնե ր и,П/и^, և այ գ ի րա դա րձ,: լ -
թ յռ ւ ն ն ե ր լ », վ ո ր ո նք ԳՐոԼ^"վեէ են ականսսւոեսների ու Նրանց սե ր ո ւնդն ևր /»
Հ է շ ո ղ ո ւթ յա ն մեջ Հա զա րա վոր տ ա ր էնե ր է ը ն թ ա ց ք ո ւ մ դ մ է ա ձ ո ւլվ ե լ ու դա ր­
ձել են ա րտ ա քուստ պատմական ձ և ո վ գ ո ւն ա վ ո ր վ ա ծ մէա սնա կա ն մէ ամ-
ր ո ղ ջ ո ւ թ յո ւ Ն , պ ա Հպ ա նելով է ր ե ն ց մ ի ֆ ակտն Հ ա գ ե ց վ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը * մեկէ կամ
մ յո ւ ս է , սլա տ մ ա կան ո ւ.թ յ ան կա մ մ է ֆ ա կան ո ւ թ յա ն գ ե ր ա կ շ ո ֊ո ւթ յա մ ր , Նա­
յա ծ ա յն բա նին } թե Հ ն ա գ ո ւյն պ ա տ ում է տ ա րբեր բ ա ժի ններ ն է նշ չա փ ով
են մ ո տ եցա ծ ա յն ց ն ց ո ւմ ն ե ր ի ն , Վ" Ր Հրե( ե Հա յ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն էր ա րդեն
էսկ պատմական կ յա ն ք ո ւմ : Ա յգ է ր ա գա րձ ո ւ թ յ ո ւՆՆե րն է ր ե ն ց լա յն ո ւ թ յա մ բ և.
Հ զ ո ր ո ւթ յա մ բ դ նրա նց ա ո Ն չո ւթ յա մ բ ց ո ւց ա բ ե ր վ ա ծ ժո ղ ո վ ր դ ա կա ն կ ո լե կ տ է վ

XXVII
Հ է չ՚ո ս ո ւ թ յսւն ու ձ ւլեու թ յւււմ ր , Հանդիսացա՛։, այ՛/, ւ/լաաշաճ Հիմքը, ւԼորոլիսին
զ ա ն ե լո ւց Հեւոո Հնսւղւււ յ ն միֆերը նսսւեցին /լ սւոացաՆ կ ո լլլ ո ւ Հ սա ա էլ
ձևեր։ '(,լ,ա նք կ ա զ մ ա վ ո ր վ ե լո վ դա րձա ն կասլակցւսկան մի սլա ա մվա ծք ա յն
Հերոսների մ աս ին ( վ ո ր ո նք ա յս Լւղիկական յի կ //՛ Լ "Ր ս ս ե ր ունդ ներ ի ա եո—
դո ւ թ յա ն շր ջա նո ւմ ընթ ա ցա ն իրենց աիաանա1լահ ո ւժ ի կրճա ա մ ս,նէ իրենց
դ հրմա րդ կա յին չա վւսերի նվա ղմա ն ու/լիովդ աշխսւրՀի վրա վ/ււված յե ր կ ն ա —
կամա րի ա րեղա կնա յին ս/արած ո ւ թ յո ւն ն ե րի ե. կա սլո, յս , ծ ու/ի ա նՀուն խ ո­
ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի Հեա ունեցա ծ անմիքէական կսւսչից կա րվելու. ա /Ա ա վ յ Հե րո ս ­
ները կ ո ր ց ն ո ւմ են ծ ո վ ա յի ն Հրեղեն ձի ո վ ծւււիի խ //րքե րից ղեսլի ա րեի կ/'—
ղՒ լ л - ֊ւ աո ,սկը թ ո շ ե լո ւ ը նդ ո ւնա կո ւ թ յ ո ւն ը , վ/ւրւղհսղի ա մ ո ւր բնա կո ւ­
թ յո ւ ն Հասաաաեն յե ր կ ր ի •/ րա | ա նղիաակցարա ր սլա Հ սլան ե լո վ կասլը մ ի ա յն
մ եկ ս,ար ե ր ք ի , աոանձնաւղես կենդա նա րա ր ւոարերքի՝ Հյւ ի Հեա , ե վո րսլես-
գի | վ ե ր ջա պ ե ս , գնան ՀողԻ ը ն ղ ե ր ք ը է դրա նով ի •• կ ա վա րւոելով մ ա ր դ կ ո ւթ յա ն
ւԷաղեմի մսւասլաակերը յե ր ե ք յ^ ր կ ն ք ի մ ա ս ի ն ,— վերին յ Լ լ։ կի 1/քր, ո ւր ա րևս,—
կեղ ա նելո ւ Հա մա ր բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւմ ե Աւսնասարին Հրեղեն ձ ի ն , -- 9 ր այ է ն յ^ Ր ’՜
Կ էնքը | վ որի 1սոՐՔ1՚Ա Ս անա սարին ղ ո ւլա բ ե ր ե ց նրա Հրեղեն ձ ի ն ,-- ե. ա մ ուր
զեւոինլ », ո ւր Սանս/սարի ն ո ւյն Հրեղեն ձին աարավ նրա թ ո ո ն ո ր դ ո ւն *
Փ ոքր (ք Հ ե ր ի ն ։
Հ ե րո ս ներ ի աո Հմը ս ս լա ո վ ե ց: Աեվ այ ղ Լորս Հե րոս ներից ա մենից ա վե­
լի մ ա ր դ կա յին ն ե յե ր ր ո ր ղ ը է վո ր ին ծնել ե կին ը ' մ ա ր դկա յն ա ց ած կիսասւի-
սւանի Հեա ա մ ո ւսնանա լ ո վ , — վորին ս ն ել ե կինը եւ վո րն իր մե^է կ ր ո ւմ Ա
ի ե՛ մ ա ր դ կ ա յի ն թ ո ւ լո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ե. թ ե ՛ մա րդու Հա մա ր յե ր և ա էլսւյե լի մե-
ծա ղ ո ւ.յն ա ր ի ո ւ թ յո ւ ն ը , -- վո ր ը մ ե ո ն ո ւմ ե մ ա ր դ կ ա յի ն մ ա Հո վ ե.
վո Լ թե յն ո ւ մ ւսսլրելու ինքնաւուս րաւլի ր վիճա կումդ ինչսլես իր
վորդին I Ա յդ Գա >լէթն ե, վո ր ի ն չ " Ր ս1՛ ա մենից ա վելի
յե ս ի ր ո ւմ նրան ղովերղող ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը , վո րն ա մենից ա վե­
լի ա մ ո ւր ու. ա նխ զելի կասլե ր ո վ ե կա սլվել եսլոսի կա զմա վորմա ն 1ւ ձևս/—
կերւզմա ն Հ ի մ ք ո ւմ դրվա ծ սլաամ ական ի ր ա դ ր ո ւթ յա ն ը . Գա վիթը, Մեծ Ա Հե-
րի վ ո ր ղ ին դ Աանասարի թ ո ո լ ւ, Փ ոքր Ա Հ եր ի Հ ա յր ը , դա րձա վ նաև ոսւսւ-
րե ր կ ր յա դ ա րա բա կա ն տ ի ր ա կ ա լո ւթ յա ն ճնշմա ն ւոակ Հե ծա լ Հա յ ժողովրդի
վշա ի ու ծա նր վիճա կի Հիշա տ ա կների կր՛՛՛ի ը '• Նա դա րձա վ նաև Հա յ ժ ո ղ//—
վը բ դ ի ձղ ա ո ւմնե ր ի արա ա Հ ա յ,ո ի չն ոաարե ր կ ր յա ից աղաաագրվե լ ո լ ո ւղ -
ղու թ յա մ բ և մ ա ր մ ն ա վ ո ր ո ւմ ը ժողովրդի, նրա ներքնա խ ա վերի կ ոլեկա ի վ
ուժիդ ա յն ն եր քն ա խ ա վ եր ի , վո ր ո նք դեն նեա ե լո վ դութ ա նը դ Հովվա կա ն
ցո ւսլը կա մ վո ր и ո րդ ո ւ թ յա մ բ սւսլրող լե ո ն ց ո ւ ա ղեղը, զենք վ ե ր ց ր ին դ վո ր ը
թ ա ղցրել ե յի ն նրա նցից ա նընդունա կ Հա մ ա ր ելո վ նրանց սլաավով կ ր ե լո ւ
զենքն ու ղրաՏըդ սաղսւվարան ու իշխանական սո ւր ը ,-- վոր,զեսզի ի րենց
դ ղ յա կ ն ե ր ո ւմ նսա ա ծ Հա յ թա ղա վորների և իշխ ա նների ո ւժ ե ր ի ց բա րձր
սխ րա դործու թ յո ւն ն ե ր կա սւա րեն։ Հա յ ^ ո,Լով ր զ ի այԳ Հա ղթ ա նա կն ոաարե ր -
կ ր յա նվա ճողների Հանդ Լսի արա բա կա ն Հա րկա Հա նների, ա րաբական կու­
սակալներիդ արա բա կա ն դո ր քե ր ի վ /սա րումը Հ/// յա ս ///անի ց ւոեղի ունե ցա վ
սրա նից Հազար աարի ա ո //Վ ։ Ա յդ ի ր ա դ ա ր ձ ո ւթ յո ւն ն ի րեն քա շեց Հին մի­
ֆերն ու Հին սլաս,մ վ ա ծ քնե ր ը , ա յդ ի րա դւսրձո ւ թ յա ն ս լա յմ /սնների , նրա
ո/ղենիշներիդ ա նունների Հեսւ մ ի ա ձ ո ւլվ ե ց ի ն Հ ն ս /ղ ո ւյն սլա ,ո մ վ ա ծ քնե ր ը ։
ԱՀա թ ե ի ն չո ՛ւ սւյժւ! կա րելի յե և սլեււ/ք ե խ ո ս ե լ Հ,Աասունցի Գ ա վիթ դ
եսլոսի Հա զա րա մյա կիդ նրա կա զմա վորմա նդ բ ա յց վ " ձ ծա գ մ ա ն Հազարս/—
մ յա կ ի մա սին։ իսկ նրա աոա նձին սլա ւոո ւմ ն ե ր ի ծ ա գ ո ւմ ր բա զմա թ իվ Հա­
զարում յա կ ն ե ր ի խ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի ։

XXVIII
 * * *

Հետ ա դոտ ողնե րր Հա յ Հին պ ա տ մա գիրների մ ոտ , Հա յկա կա ն Հ ն ա գ ո ւյն

ժա մ անակագր ո ւ թ յո ւննե ր է մե9 յ ե ոա նգւսգ էն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւն ն ե ր ե յի ն վորո-
) ո ւմ Հա յկա կա ն մ ո ղո վ ր դա կ ան մ եՆ եպոս է մա սին ե վ ոշէնշ Հր գտան՝.
Չ ա ր ժ եր ե լ վո ր ո նել է
ինչպ ես վո ր Փ ո ք ր Մ Հեր ի Հա մա ր տեղ չ ը կար Հին ա շխ ա ր Հ ո ւմ , ա յնպ ես
ել գրքե րում տ եղ չ ը կար Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ա կ ն կ ա լո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն ո ւ Հ ո ւյս ե ր ի ն
վ եր ա բեր ո ղ Հիչողու թ յո ւ ն ն ե րի Հա մա ր, ա յն իսկա կա ն Հ ա յ ^՜ո Գով ր գէդ Հոր
Հող եր վա րումդ ա նա սուններ եր ա ր ա ծա ց ն ո ւմ դ Հա րկա գրա կսւն ծա նր ա չ-
էւատանքով մ ե ծ ա գ ո ւ յն տ ա ճա րների էլ Հղոր րե ր գ ե ր ի պատեր եր Հի մ ն и լ մ |
Չ ե 1* վ որ ա մր ող9 տ ա սնՀինգ ղ ար ա յգ Դ Ըքերը գր ո ւմ ե յի ն ա յն մ ի ջա վ ա յր ե յ
յե լ ած մա րգ Է կГ, վորն ո գ տ ա ղ ո ր ծ ե լո վ մա ճկա լներիդ խ ա շնա րա ծների ե կա-,
ո ո ւզո ղներ Է աշխատանքը % փ ա կ վ ո ւմ եր ր ե ր ղ ե ր ո ւմ վ ոՀ ա յնքա ն Հա յր ե ն ի ք ը
պաշտպանե լո ւ Համարդ վորքա ն ա յղ ղ ղ յա կ ն ե ր ր Հի մ նո ղ ներ ի վրա իր իշխ ա ­
ն ո ւ թ յո ւ ն ն ա մ ր ա պ ն ղ ե/ո ւ Հա մա ր՝. Ո •Է Հը գիտ եդ վ "ր այԳ ԳԳյաԿ.ները կս։ —
ո ո ւզ վ ո ւ մ ե յի ն վոչ մ ի ա յն ա յն տ ե գ % ո ւր կա րող եր սպ ա ոնալ ոտար յ ե ր կր ր -
ներէց յե կ ա ծ Ղո Ր ք Ը ՝ ա ա յնտ ե՝ղ% ո ւր ա ղ բ յո ւր ի պես Հ ո ր գ ո ւմ եր Հա ­
յա ստ ա նի Հա մա ր կենգսւնա րա ր ո ւժ ը -- 9 ո ւր ը : Ո ՞վ Հը ղիտեդ վ ո ր այ գ դ ղ յա կ ­
ներումդ ինչպ ես ք]անա ս ա ր Է սպ ա նա ծ վ ի չա պ ր % ինչպ ես Մ եծ Մ Հ եր ի Հա ր վա -
ծա ծ զերդ նստ ել ե յի ն Հողի ե 9րԷ տ իրա կա /ներր դ-- ք_ըէ» 4 ո ՐՒ ա իրա կա լը
կա րող եր սովով խ եղդել յե ր կ ի ր ր ,
Լրա ցա վ Հազար տ ա րին ա յն ո ր եր ի ց % յ ե ր բ Հա յ ժ ո ղ ո վ ո ւր ղ ը դ Հա մ ա ­
խ մ բ ե լո վ ի ր ո ւ ժ ե ր ր % վ ր ա յի ց նետ եց ո տ ա ր ե ր կ ր յա ք ա րաբական ա իրա ւզետ ու—
թ յա ն լո ւ ծ ը : Լրա ցա վ Հաղար տ ա րին ա յն ո րե րի ց դ յ ե ր բ մ ո ղո վր գա կսւն ա-
վ ա ն գ ո ւթ յա ն մեՀ ձե ա կերւղվեց Սա ս ո ւն ց է Գա վթի ե պոս ը % Գա վ թ իդ վո րն
իր կերպ ա րի մ ե9 մ ա ր մ ն ա վ ո ր ո ւմ ե իր ժողովրդի լա վ ա ղո լյՆ ա կ ն կ ա լու-
թ յո ւ ն ն ե րն ու ձ գ տ ո ւմ ն ե ր ը :
Չ ե 1* վո ր Հե րո ս ներ ի այ գ չո ր ս սերունդՆերըդ պապ Ս անաստրր , ւքորզե
Մ Հերըդ թ ոո. Գա վիթր ե թոռնորդի Մ Հերրդ մ ի մ յա ն ց լրա ցՆելովդ աւքե/ի
Դ շա % միա սին կ ա զ մ ե լո վ մ եկ ա մ բ ո ղ ջ ո ւթ յո ւն դ իրենց մեջ իսկա պ ես *ԼՈԸ
ա նդ րա դա ր ձր ել են նրա նց կերւզա րներբ կերտ ող ժ ո ղ ո վ ր դի պ ա տ կեր ա ցում ը
ե՛ սեւի ական ճա կա տ ա գրի մա սին դ ե 1 ա պ ր ե լո ւ ի ր ա վ ո ւն ք ի Հա մա ր մղվող
ւգա յքա րի մաս էն դ ե 1 ա յն մ ա սին դ Հա րկա վոր եդ վոր պ ես զի մա րզիկ
յե Ր ջա ^ի կ լի ն ե ն :
քիողովու ր ղ ն ,սյ դ կերպ ա րների մեջ մա րմնա վորել ե նա ե պ ա տ երա զմն/.—
րէ) կործա նա րա ր սւսպատակներէդ ա ր յ ո ւնՀ եզո ւ թ յ ո ւննե ր է և ոտար նվա ճող-
ներէ կա մ սեփական թ ա ղա վորների լծ ա կ ր ո ւ թ լւււն դ ա րա վոր փ ո րձ ո վ մշւսկ-т
վ ած Հ ա յա ց ք ր ր ո լո ր նրա նց ա կ ն կ ա լո ւթ յո ւն ն ե ր ի րնդ Հա ն ր ո ւ թ յա ն վերա բե­
րյա լդ ո վքեր պ ա տ երա զմներ չե ն սկսումդ բ ա յց ստ իպ վա ծ են մ ղ ե լ ա յդ պա-
տ եր ա զմ ն եր ր , ո վքեր չեն կ ա մ ե ն ո ւմ թ ա փ ե լ վ ո՛ չ ի ր են ց դ վ ո Հ ե լ ո ւր ի շի ա-
ր յո ւ ն ն է Հաճ ու յս ա վ ե լէ մեծ ի շխ ա ն ո ւթ յա ն ծա ր ա վ ո վ բռնվա ծ Հա փ շտ ա կ-
*ի : Մ /՛՞թ ե թ ա ղ ա վ ո ր ն եր ի /լող մ ի ց րո.նաղւստված (Հսւրզր տ իա ղոսր չե ) ժո­
ղ ո վ ու րղ ն ե ր է շւււՀերէ մ էա սնու թ յա ն մաս է ն չեն վ 1 լա յո ւմ լէ ա բեր ա ն //* յ ոք^Ը
ո ա զ մ էկ ն ե ր է Հ ա յր ա րա բ ծեր ունի նդ ե 1 ււլաաան/ւ Հերոս Գա վ ի թ ը :
Գա վթէ վ ՚ր դ է Մ Հե րը Հա մ ո զվ ե լ երդ Վո Ը Հին ա շխ ա ր հո ւմ վ ւր կ ո ւթ յո ւն
1ի ն ե լ չի կ արողդ վոր Հին ւււշխարՀբ սլետ ք ե ք ւս ն գ վ ի , ‘/ ոՐ պ ետ ք հ ստ եղծ-
ՎԻ նոր ա շխ ա րՀ : \յա Հա վա տ ա ցա ծ երդ վ ո ր կը Հասնի ա յդ ՈԸ Ը : Հո՛դա ը տա —

X X IX
 րՒ նա աաո ապե ց ապաո տ ժ ի բ ն դ ե ր ք ռ ւմ , սւդասե լաէ իր Ժամ Է հ, ա յն ժա մինտ
յե ր բ կր կարողանա դ ո ւր ս դ աէ յե ր կ բ ի յե ր ե ս ր |
Օ եվ Մ Հեր ի ժա մր Հա սա վւ Հասաւէ մ եր ռ ր ե ր ո ւմ , յե րր Հէն աշքսարՀԷ
մէ տմրոդՕ մասն ա րդեն քա ն/լվա ն /. , ե յե ր կ ր ա դ ն դ է մ և էլ վեցերորդ մա ­
ս ո ւմ աշէւաասւնքէ սուքոր ժողովրդի ձեոքռվ սաեղհ վ ո ւմ ե նոր ա չիւա րՀ,
ո ւր ա ն ա ր դ ա ր ո ւթ յո ւն ր աեդ չո ւն ի ւ
Ա մրա ցել ե Հ ո ղ ր % դ ե տ ինն ա յլե ս յե ր ր ե ք ւէուլ չ է դա (քՀերի ա ա կ, Նրա
Հուժ կո ւ, ձիու սմրա1լԳւերի աակ , ե ձին Հա սւոաա աքայլ է ր ս1է ր ո?Ը դ ո ւր ս
կր ր ե ր է ա ր և ա վ ա ռ , նոր կյա նք ի 9 ե ր մ ա թ յա մ ր վո դո դվան՜ յե ր կ ր է յե ր ե ս ր :
Օ եվ դ ո ւր ս դ ա /ո վ էր կա մա վոր % բ ա յց Հ ա ր կ ա դ ր յա լ կ ա լա նքից, նա կու­
րսդ ե ն ա յե լ ք թ ե էնչսլես նրա ա ա ե/է ու քա նդ վա ծ Հէն աչքսարՀԷ ւոեդում
Հ ի մ ն վ ո ւմ ե նոր ա շ/սա րՀ, թե թնէւդես որր—որին բ ա րձ ր ա նո ւմ են պարիսսք—
ներբ ան իա րա ա կե ւ ի մի բերդի, /քորի Հա մ ե մաւոու թ յս ւ մ ր նրա մեծ >>/ա ււյի —
ւոիւոսւն 11անասա ր ի ձեո աէլե ր։ո Հ ո ւժ կ ո ւ. ր ե ր դ ր % Ստ սունր ա չք ո վ ա նա եսա նե-
լի ավադաՀաաիկ ե մ ի ա յն ւ
Բ ա յց վ ո1 մ ի ա յն ն ա յե լ կր կարողանա \քՀերր նոր ա շխարՀի ստեղծման,
վ ե Հ սւ որսն ծ սյաակե ր ի >/րա г /»ր Հ ո ւժ կ ո ւ ձի ն% ՏՀսւ/ալին Հեծա ծ, ա մ ենա կ որ-
նա ն քծ՜ուր—էյայծ ա կ ի ն ձեորր բռնա ծ, աշիւաւոավոր ժող՛աք բ դ ի մ յո ւ ս մ ի լի ո -
նա/քոր Հա վա տ ա րիմ դաւ/ակնե ր ի Հեւո միա սին նա կր жդա Հ պան ի Հի մ ն ։!ո դ ա մ­
րոցի մ ա ւո ո ւյց ն ե ր ր , բու/անդ ակ մ ա ր դ կ ո ւթ յա ն ս՚յ դ պաւուէարբ է
(քեվ Հենց մեր ո րե բո ւ մ աոանձասլես մո ւոի կ, Հա սկա նա յի ու. Հարադաւ.ւ
ե դ ա ո ն ա մ ա նՀի չաասւկ ժ ա մ ա նա կն եր ո ւմ ժ ո ղ ո վ ր դ ի դ իա ա 1ւցա թւա ն մեՕ կա դ-
մսւվորւ1ա \ Հդոր Հերոսի էյերս/արր, վ ո րր 9երմ ու. մարու ր Հ ո դ ո վ արձադան—
դ ո ւմ ե ո դ Ն ո ւթ յա ն յո ւ ր ա ք ա ն չյո ւր էլո չի ն ե ան շաՀ ա քսնդ ր ո ւ ֊թ յա մ բ սքսրա —
ղ ո ր ծո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ե կա տ ա րում իր ժողովրդի բա բ ի ր ի Հա մա ր, Հ ա յր ենի քի
ր րի.րի Հ ա մ ար յ

Ակադհմիկ !>• Ա- ՈՐ1ԴԼԻ

XXX
 Ц Ц .Я и 'П Ч .Ч .О Г*!» ԿՈՂ.Ս*1»8

Մ եր աշխատանքը Հա ն դ իս ա նո ւմ ե Հա յ ժողովրդի դ ա րեր ի խ ո րքի ց մ եգ

Հա սա ծ բ ա զմ ե ր ա նգ ու Հա րուստ սաե զ ծ ա ղ ո ր ծ ո ւթ յա ն -- ՀԱ ա սոլնցի Գ ա վթի»
Հա մա Հա վա ք Հ յո ւս վ ա ծ ս տ եքստ ը կ ա զ մ ե լո ւ ա ռա ծին վ .ո ր ձ ը ։
հՍ ա սո լնցի Գա վիթ» եպ ոսի Հա մ ա Հա վա ք Հ յո ւս վ ա ծ ս ա եքսա ը կազ­
մ ե լի ս ' յե լա կ ե ա են ք ո ւն ե ց ե լ եսլոսի 1000֊ա մ յա կ ի ս, սնակաաա ր ո լ թ յա ն Հո­
բե լյա ն ա կ ա ն Հա նրա պ ես, ական կ ո մ ի ա ե յի Հա ստ ա տ ա ծ Հ ե ա և յա լ ս կ զ բ ո ւն ք ն ե ր ը .
1- ի մի Հա վա քել և Հ ա ի ր ղ ա կ ա ն ո լթ յա մ ր խ մբա գրել գրի ա ռ նվա ծ 50
.ոեքսա երի մ ե շ յե ղ ա ծ ա յն բ ո լո ր եպ իղոգները, վորոնք որդանասլես կա պ վա ծ
են եպ ոսի ս յո լ մ ե յի զա րգա ցմա ն Հեա և չե ն Հա կ ա սո ւմ եպ ոսի ա մ բ ո զ ի . կան
կ ա ո ո ւցվ ա ծ ք ի ն և. վ ո դ ո ւն ։
շ. Եպոսի ը ն դ Հ ա ն ո ւբ ոիթմը ի նկա տի ո ւն ե ն ա լո վ ' ա ոա նձին ա ո ղեբը
չենթ ա ր կ ել ռիթմա կա ն մի ո բ ի ն ա կ ո լթ յա ն ' դ ո ւր ս չը գ ա լո վ եպ ոսի ա ողերի
իմա ստ ի ո ւ չա րա Հ յո լ ս ո , թ յա ն սա Հ մ ա ն ն եր ի ց ' յե ր բ ե մ ն մ ի ա յն ա ոա նձին բա ­
սեր պ ա կա ս եցնելով կա մ ա վ ե լց ն ե լո վ ու վ ե ր ա դ ա ս ա վ ո ր ե լո վ բա ռերը,
3- Տ ա ր բ ե ր պ ա ա ո լմ նե րի բ ա ր բ ա ռ ա յի ն առա նձնա Հ աա կո ւ թ յո ւ ն ն ե րն ի մի
բ ե ր ե լո ւ և ա ն Հ ա ս կ ա ն ա ,ի ո ւթ յո ւն ն ե ր ը վ ե ր ա ց ն ե լո ւ Հա մ ա ր ' ա ա րրեր բ ա րբ ա ռ ­
ների Հ ն չյո ւն ն ե ր ը մոտ եցնել արարատ յա ն բա րբա ռի Հ ն չյո ւն ն ե ր ի ն , սլաՀսլա-
ն ե լո վ ա ր և մ տ յա ն բա ր բա ռ ն ե ր ի մի չա ր ք քերա կա նա կա ն ձևեր' ի նչպ ես որի-
նակ «տ ի » ձևերը և € կ ր » -ի գ ո ր ծ ա ծո ւմ ը ներկա ժա մա նա կի Հա մա ր-
սա կա յն Հի մ նա կ ա նո ւմ եպ ոսր պ ա տ մել ա ն ց յա լ կ ա տ ա ր յա լ մա մա նա կով,
4- «Սանս,սար և Բաղդասար» ճյուղի առածին I, յերկրորգ մասերը Հ յո ւ­
սել ե պրոֆեսսոր-դոկտոր Մանուկ խաչատուրի Աբեդյանը, ՀԱռյուծաձև
ՄՀեր» ճյուղը և « Աասոլնցի Գավիթ» ճյուղը' մինչև « Գավիթ և հա նգոլթ »
մասը, Հյուսել ե պրոֆեսսոր 9•եվորգ Արչակի Աբովը, իսկ ա յգ ճյուղի
\ \ ֊Ր Դ տ « Գ ա վիթ և հ ա ն գ ո ւթ » մա սը և է Պ ՚ա ի կ Մ Հեր» ճ յ ո ւ ղ ը ---- ա վա գ դի-

ասւկան աչ ի,ատող Արա,Г Տ ի զ բ անի *Լանա լա ն յա ն ր :

Եպոսի ր ն գ Հ ա ն ո ւր ւոեքստ ր չե ն թ ա ր կ վ ե լ ե վ ե ր ո հ ի շ յա լ բ ր ի դ ա դ ա յե
ք ն ն ո ւթ յա ն ը у կա րդա ցվեք ու ք ն ն ո ւ թ յա ն ե յե ն թ ա ր կ վ ե լ էօՍ Հ Մ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ­
ների Ակ աղ ե մ իա յ ի Հա յկա կ ա ն քք)ի/ իա [ ի գիա ա կա ն խ որՀրդի ու Հ • Ո•
Գ ր ոցների Մ ի ո ւթ յա ն Վ ա րչու թ յա ն ր ն դ լա յն ա ծ մ ի ա ց յա լ ն ի ս տ ե ր ո ւմ у կա րդա ց­
վել ե <[/ ա սունցի Գ ա վ թ ի Э Հո բ ե լյա ն ա կ ա ն Հա նրա պ ետ ա կա ն կ ո մ ի տ ե յի նիստ ե­
ր ո ւմ ե Հա ստ ա տ վել ե նրա կո ղ մ ի ց է

Պ րոֆ • դ ո կ տ • Մ • Խ • ԱՐԵՂ,ՏԱՆ
Պրոֆ. Գ• Ա• ԱՐՈՎ
Ա վա դ դիա - աշիւ- Ц* 5 * ք
ԼԱՆԱԼԱՆՑԱՆ

XXXI
Ս
^Ս
Ոէ^եձի
^ Ս 1Հ 1 ,գ Ա Հ Ս 1Լ | -
 Դաււնաւք, չողորմին ւոի տ ա մ*)
Խանում Ծովինարին-
Դ ա ո ն ա մ , ղողորմին տի տամ
Սանասարին , թաւլդսաարին •
Դ ա ո ն ա մ , գողորմին տի տամ
‘Ր՝հոի Թորոսիկին-
Դ ա ո նա մ , գոդորմին տի տամ
Ականջ արողնհրի ծընողնհրին:

* ) [սե րղա նք Նել/լլ յև ր ՚լ ՚է ւ ւ լ մ ե ն :

է ս Ա Ա Ի Ֆ Օ Յ Ի 'Ы 11Г
Ը Նւկիզբն հր կըոապաշա Խ ա լի ֆ ա ն ,
Մեկ ել Հ ա յո ց Գսւգիկ թ ա գ ա վ ո ր ,
կռապաշտ Խալիֆան Ր֊ ա ղդադ կը նստեր,
Գսւգիկ թ ա գ ա վ ո ր ' Բերդ-կապոտին :

Գսւգիկ թ ա գա վոր ծ ե ր , ալեվոր հր •

Զինք շա'տ հա ր ըստ ո ւթ յուն ո ւ ն ե ր ,
Զարմ ո ւ գավակներ չուներ •
Մեկ աղ»իկ ո ւ ն ե ր , շատ տ եսա կով,
Անուն* Ծովինար խ ա ն ո ւ մ :

Են ճ՜սւմանակ վո'ր թ ա գա վ որ գորեղ ը լ ն ե ր ,

Են մեկհլից հարկ կ ՛ա ռ ն ե ր :
ք*սւղդագոլ Խալիֆան շատ զոր ո ւ զորընդեղ եր •
Ասքար ա ր ե ց , եկավ վեր մեր ազգին •
Շատ աո ո ւ ավար ա ո ա վ ,
Ու շատ գերի բոնհց տ ա ր ա վ ,
Շատ ըզմեր ազգ կ տ ր ե ց , ն վ ա զ ց ո ւց :
Ու Հ ա յո ց Գսւգիկ թ ա գա վոր
իսւղդադոլ Խալիֆա յին խարջդար ե ղա վ :
Որերից մեկ որ Խալիֆան ե լ ա վ ,
Երկու մարդ հարկ առնող ուղարկեց •
— Դնսւցե'ք , իմ խսւրջ ժ ո ղ վ ե ց ե ք , բ ե ր ե ք ;
Հարկ առնողներն եկան, անցան
Թագավորի քոշկ ու սարի առջհվեն-
«Լոր կ ՚ ա ն ց ն ե յի ն , լուս մի ենոնց երեվսւց:
Իրիշկեցին, ի՞նչ աեսնեն,—
Ենսյես խորոտ աղջիկ մի երեվաց ,
Արեվսւն կ ’ասեր • «Դ ո ւ դու րո մ ՛ե կ ն ե ր ,
յե'ս դուրս ելնեմ»
Աղջիկ հնպես ]սորոա, ենպես իյորոա,
Վոր տասնուչորս ավուր յուսնին կը նմա ներ,
Վոր յ ո թ սարի եաեվեն կ ՛ե լն ի:
Եդ հարկ առնողներ ինչ տեսան ղեդ աղջիկ ,
Խելք գլխըներուց գ ն ա ց ,
Երկուսն ել ա նհ ուշ, անակահ ընկա ն:
Մեկ սհաթեն թ ա գա վոր մարդ ուղարկեց ,
Եկա ն, գենոնք տարան իր պսպաա :

Եդ մարդիկն իսկի րան չասին •

Երկուսն ել ե լ ա ն , սուս ու փուս դա ր ձա ն,
Իրենց Խալիֆա յի մոտ գն ա ց ի ն :
Խալիֆան հ ա ր ց ո ւ ց --- Խարջ բե րի ՞ք : Չ բ ե ր ի ՜ ք :
Ա սին--- Թագավոր ապրած կ ե ն ա , ի՞նչ խ ա ր ջ ,
ի՞նչ բան-
Ենպհս մեկ բան մ ’ ենք տ ե ս ե ր ,
Աղեկ եր մենք չմ ե ռ ա ն ք :
Դ ո ւ ըլնեյիր , ա վա տ աս, իրեք ամիս
Անհուշ գետին կ՚ ը նկ նե յիր :
Խալիֆան հ ա ր ց ո ւց --- Ի՞նչ եր ձեր տեսած :
Ե՚ ն ոնք ասին — փս տուն աստված շի ն ի .
Դ ո ւ ի՞նչ կ՛անես ապրանք ու գանձ ,
հա րըստ ություն
փեգ ունիս հ ո 'դ , յ ե ր կ ի 'ր ; էս.պրա'նք ու գա նձ,
հւսրըստությո'ւն •
Դ ո ւ շա'տ ունիս վոսկի , ա րծա թ , անգին ք ա ր ե ր ---
Են խաչապաշտ Հա յոց թագավորին
լքի ե'ն տեսակ աղջիկ ունի .
Աղջիկ մի իրենից շաա խորոտիկ ,
«1 որ ամե՜ն մի բան կ՛ա րժի:
Ահա, Խա'լիֆսւ, գեդ հրեղեն աղջիկ տեսանք.
Վոր գիշեր-ցերեկ չ ո ւ տ ե ս , չ խ մ ե ս ,
Հա' ենոր շենք ու շնորհքին թամաշա անես:

Խելք ընկավ կոապաշտ Խ ա լի ֆ ա յի ն ,

Ջուղաբ ղ ր կЬ;] Հ ա յո ց թա գա վորին*
Ասաց--- ՝Р՝п աղջիկ տա՜ս ի ն ձ ի :
Թագավորն ա ս ա ց --- Յես հայ ե մ , դ ո ւ՝ արա
Յես խաչապաշտ, դո ւ* կրււապաշտ,
Ի՚ յ նչ բան ե , վոր յե ս իմ աղջիկ տամ քե ղ:
Յես իմ աղջիկ չե մ ի'տա ք ե զ :
Խալիֆան ա ս ա ց --- Գսւգի'կ թ ա գա վոր ,
Խա թրով ըլնի , տի տա՛ս •
կովով ըլնի տի տ ա ՛ս :
Թե քո աղջիկ չտսւ'ս .
Ք ո ժողով ուրդ ш а ու գերի կ՛անեմ,
Զեգ ամենիդ կր մ ո ր թ ե մ .
Քո ագգ ամեն կը կ տ ր ե մ ,
Ք ո քաղաք տակ ու վ երեվ կ՛ա նեմ,
Ք ո թախտ ու թ ա գ կը ք ա ն դ ե մ :
Ա սա ց--- Կռիվ կ՛ա նեմ, չե մ ի'տա :

3
Րաղդադււլ Խալիֆան կանչեց , ասաց ■
— Հ ա ՜ , ասքսւ՜ր, ասքա'ը արեք , գնացե՞ք •
Աղջիկ կը տա՝ կը տա ■ չի տ ա ր ,
Քար քաղեցե'ք , ավագ մսւղեցե՜ք ,
ժ ո ղ վ ե ց ե ՛ք , բերե'ք * իքւչ կ ա :
Ելան , ասքսւր արին , եկան ■
Եկան Հա յոց թա գա վորի վ ե ր ա :
— Ահա, թսւ'գսւվոր,
Ք ո աղջիկ կամ կր տաս տ ա նե նք,
Կամ քար քաղենք, ավագ մաղենք-
ժ ո ղ վ ե ն ք , տանենք* ինչ կ ա :
Թագավորն իրիշկեց, ի՜նչ իրիշկեց,—
•թանց աստղ երկինք* ղորք ե շ>ափվե :
Կռիվ արին, շատ գորք սպսւնին •
Խաչապաշտ թ ա գա վոր կոտրվեց :

Ծովինար խանում երղիք կսւյներ եր .

Միտք արեց իր մ ե ջ . «Վոր իմ հերն իմանար,
Եսքան մեղք ո ւ արունք չեր ձգի իմ վ ի զ ,
ինձ կր տար -
Իմ պատնսսւով եսա ամեն մարդ տի սպանեն,
Ենոնց տղաներ տի մնան վ ո ր ր , ինձ տ ՚ ա ն ի ծ ե ն ,
Վերջըն գոոով ինձ տի տանեն:
Աղեկն են ե , վոր յե ս իմ կամքով ե ր թ ա մ ,
Իմ հոր թ ա գա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ել հաստատ մ ն ա ».
Աղջիկն ե լա վ , գնաց իր հոր դի վա ն,
Ասաց--- Հ ա 'յր ի կ , ինչի- կը մտածես =
Հեր պատասխան ետու ե ն ո ր , ասաց.
— 8 ես ենոր համար կը մ տ ա ծ ե մ ,
Վոր ես գորքեր ա մ են , են քո համար ե եկած
կամ տ ՚ ե ր թ ա ս , կամ մեր երկիր տ ՚ ա վ ե ր ե ն ,
Խալիֆան մեր թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւ ն տ՚ ս ւււնի,
Ջամեն տի սպանի, գերի տի տանի:
Թե իմ աղջիկ տամ , են արաբ ե , յե ս հայ ե մ ֊
էքովինար խանում ասաց •
— Վոր յե ս են կոապաշտ թ ա գա վոր չա ռնեմ ,
Զամեն տի սպանի իմ պ ատնաւավ,
Աղեկն են ե , յե ՜ս ե ր թ ա մ ,
Ուրիշ մա րդու թ ո ղ բան չըլնի :
8ե'ս մենակ մեոնիմ իմ հոր թ ե ր ե ն .
Յես մեկ ջան ե մ , ե ր թ ա մ , կ որս ը վ ի մ ,
*РшОд մեր Հայաստան երկիր ա վե ր ի,
Են հագար հագար հոգիք կորուսանին:
Դարձավ ա սա ց --- Հ ա'յ ր ի կ , ինձ տուր ենոր;

ժ ո ղ ո վ արին իրենց մեջ ,

Թե ի'նչպես ա նենք, տ ա ՞ն ք, թ ե ՞ չտ անք;
Ջուղաբ արին թա գա վորի աներոջ ,__
Ինչ Վարդպատրկսւ եպիսկոպոսն ե ր ,— եկավ ;
Ջուղաբ արին փեոի Թ որ ոսի ն,— եկավ :
Թագավոր կանչեց իր ընտա նիք,
ժ ո ղ ո վ ա ր ե ց , ասաց.
— Ժ ո ՜ղ ո վ ո ւր դ , դ ո ւք ի՞նչ կ ’ա ս ե ք .
Կամքով տա՞նք գաղջիկ, թ ե չե ' կ ռ վ ե ն ք .
Դ ուք ի՞նչ խ որհուրդ կը տ ա ք :
Մեկն ա ս ա ց --- Չկա'րնանք* կ ռի վ անենք.
Աղջիկ ե , տանք՝ ա ռ նի, տանի:
Մեկն ել ա ս ա ց --- Չ ե ' , կռիվ կ՛անենք:
• 1"ենք գմե գւսմեն տի տանք կոտորեյ
Ու գմեր աղջիկ չենք ի'տա կռսսղաշտ թա գավորին
(Դե ա գ գ ո ւ թ յո ւն ե , շ>սւսիր կ ՛ա նեն)՛
Եդտեղ Թորււս, տ ա ս յո թ -տ ա ս ն ո լթ տարեկան եր .
Տեսավ ժողովական կ ՚ ո լգ ե ն *
Պատիվ անեն թա գա վորին ,
Կ’ուգեն կռիվ անեն , աղջիկ չտան , _
Ա սա ց--- Թագավոր ապրած կ ե ն ա ,
8 ե ս գիտեմ ժողովական կ ՚ ո ւ գ ի *
կ ռի վ ա ն ի , աղջիկ չտ ա.
Աղե կ ե , ւխր աղջիկ մի վերջանա,
*8սւնց թ ե ագգ մի վեր ջա նա :
Թա'գաւ]որ, վոր դ ո ւ ինձի ականջ անես.
Արի աղջիկ տանք* տանի.
Մենք չկա'րնանք՝ կռիվ ա ն ե ն ք :
Ենպես հ ա շ վ ե ն ք , թ ե ե դ աղջիկ
Իսկի չի' եղեր ք ե գ ի :
Եդտեղ խ ո րհ ոլրդ ք արին ,
Եպիսկոպոսն ե[ հ ա մա ձա յնա վ, ասաց
— Մեկ հոգո ւ պատճառով ա ՞գգ ւքի տանք կտրե՜|
Չ ե ' , եդ լքե'կ հոգին թ ո ղ ե ր թ ա :

Հ ե ր չեր ուգի ե դ րան •

Տ ե ս ա վ , վոր սար վերան կ տ ր ա վ ,
Հա մ ա ձա յնա վ, ե լ ա վ , աղջիկ տ վ ա վ :
Խարար ղրկեց Խալիֆային ,
Թե •— Հ ա ' , կը տսմւք • արի տա'ր :
Խալիֆան 1тլ իր պատրաստություն տեսավ,
Զիր հարսնեվոր ա ո ա վ , եկ ա վ :
Ս*4?ԻԿ Ч^‘ш9 ^ ՈՐ մոտ > ասաց.
— Հ ա 'յ ր ի կ , Խալիֆային ասա*
Ջ ո կ տեղ քոշկ ու սարայ մի շ ի ն ի ,
Ինձ վոր տանի, ենտեղ դնի •
Մեկ տարի մոտ ինձ չգա ,
Իմ հետ ֆարդան չմ տ ն ի :
Հսւ'յրիկ , ւլու ել մեկ քահանա դիր հետ ի ն ձ ,
Վոր ա ո ա վ ո տ , իրիկուն ժամ ասի ,
Յես իմ ա ղոթք ա նեմ , մնամ մեր որենքով.
Մեկ ել քեոմե'ր մի դիր հետ ին ձ, յես կ՚ ե րթ սւմ •
Յես ինչ ասի , Խալիֆային խ ն դ ր ի ,
Վոր են բաներ կատարի :

Հերն ել իր ադջըկան ասածն ամեն

թաղդադու Խալիֆային ասաց :
__ Խսւ'|իֆա , ասաց Դաղիկ թադսւվսր •
Յես հետ քեզ կււիվ չեմ անի ■
Յես հետ քեզ պայման տի կ ա պ ե մ 1
Վոր յե ս իմ սպջիկ տամ ք ե զ ,
Իմ աղջկան հետ քահանա մի տի դա •
է ն իր աստված կ ա ն չի , իր խաչ լղսւշտի
Դ ո ւ ք՜ո կււքեր պաշտես:
էնոր ջոկ տեղ սենեկ լքի տի տ ա ս .
Մեկ տարի ել լքոտ իքւք չ ե ր թ ա ս :
կռապաշտ թագավորն ասաց-
__ Ջ ա 'ն ը մ , յես հետ քեղ կը հաշւոըվիմ-
Հետ քեդ պայլքան կը կա պ ենք:
Դ ո ւ քո աղջիկ տուր ի ն ձ ,
Յես ել քենե հարկ չեմ ուղի •
Իմ անուն քո աղջըկան վերա ըլնի ,
Ինձ թ ո ղ ասեն Հ ա յո ց թագա վորի ֆ ե ս ա , բա վ ե
Չե թ ե չուր մ ե կ , ուխտ ը լ ն ի ,
Չուր յ ո թ տարի մոտ ինք չերթա մ :
Խրդամ մի կըդնես հ ե տ ,
Քահանա լքի կըդնես հետ •
Л А Л Л Л Л Л Л А Л А Л А А Л Л

Աղջիկ կը տ ա ք, յե ս կը տանեմ մոտ ի ն ձ .

Իմ սարայի դիմա ց ենոր համար
Ջոկ քոշկ ո ւ սարայ կը շինե նք:
Աղջիկ մնա. ի'ր որենքով ,
Յես մնամ ի'մ որենքով.
Չե՞1 մենք արաբ ե ն ք , ղ ո լ ք ՝ հայ

կոապաշւո թաղավորն ե կ ե ր , Տեղտիս կը նստեր

Գսւզիկ թ ա ղա վորի նստած տեղ
“Օորադեղա դաշտի մեջն ե ր :
Թաղավորն ենտեղ ուներ ամսաանոց ,
Հոտավետ , անուշ արոտատեղեր ,
Ծաղիկներով ո ւ մարգերով զարդարված •
Ենտեղ կր գտնվի կա թնով Ա ղ բ ո ւ ր :
Ենտեղ վրաններ զ ա րկին,
Յ ո թ - ո ւ թ որ հարսնիք արին:

Ծովինար ի>սւնում խնդիրք արավ թա գա վորից ,

Ա սա ց--- Հա ՜յրիկ թ ա գ ա վ ո ր ,
Վաղ համբարձում ե , հրաման տուր ինձ*
Երթամ Հիլի , աղբրներու վերան զբոսանք •
Մեկ տասն իմ չափին աղջիկ դիր հետ ի ն ձ ,
Երթանք սեյրան , ո ւր ա խ ո ւթ յո ւն անենք ,
Ման գանք չուր իրիկո ն ,
Իրիկուն դա ո նա մ , ե ր թ ա մ իմ տեղ :
Թագավորն ա ս ա ց --- փեզ հրաման ե ,
Գ ն ա ', մա'ն արի , դ ա ր ձ ի ':

Ծովինար խ ա նում, ենոր քեոմեր ո ւ աղջիկներ

Գնացին սլըտըաելու կար նով Ա ղբո ւր :
Ման եկան չուր ի ր ի կ ո ւ ն :
Աղջիկ տեսավ* արեվ-աշխսւրք կ ա , արեգակ կսւ.
Ամեն մարդ հետ իր գործին-
Վոմանք հետ իրենց ջրին, ոչխարին-
Վոմանք ել հետ իրենց ոա նչպ ա րո ւթ նին:

13
Աղջիկ մ՛իտք ա րեց, ա սա ց--- Հ ե ՜յ- վ ա ՜խ ,
էյսքան լուս աստեվոր կ ա , յե ս չ ե յի գի տ ի :
Գնա ցին, ելան սարի վ ե ր ե վ ,
Ենտեղ նստան չահրի վ ե ր ա , կերխում ա րի ն,
Հետո ման եկան, տեսան կապոտ ծ ո վ .
Գնացին ծովափ սե յր ա նելու:

Իրիկուն վոր տի դ ա ո նա ր, տուն ցար

Ծովինար ասաց ադջիկներուն •
— Աղջի՞կներ, դ ո ւք ք ե լե ք , գնացեք,
Զեգ համար ման ե կ ե ք , ք ե ֆ ա րե ք,
Յ ե ս ե ր թ ւ ս մ , քիչ ջուր խ մ ե մ :
Մտածելով ծո վ ո ւ բերան վե գնաց •
Գ ն ա ց , կա յնեց մեկ քարափ տեղ •
՞հ ա յեց, տ եսա վ, վոր ծովին ծեր չկ ա :
ինք ո ւ քեոմեր ծու]ոլ պռուկ նստան, լացին:
Շատ նեղացավ աղջիկն ման գալով՛
Ենոր խըդամ շատ ծ ա ր վ ե ց ա վ ,
Ինքն ել շատ ծա ր վ ե ց ա վ , ասաց*
— էս ծովի ջուր շատ աղի յ ե :
Ա ՜ խ , յերանի' մեկ կա թ֊ ջուր ր լ ն ե ր .
Յես խ մ ե յ ի , սրտիս պապակն անցներ
փեռմերըն շատ ֆ ը ռ ա ց , ջուր չգտավ
Են ժամանակ Ծովինար ասաց-
— Ա ստ վա ծ, դ ո ւ մեկ աղբուր եստեղ բուսցես ,
Մեկ ել ինձի մեկ լուս ու սար ա նե ս :
Աստուծու հրամանով , ծովըն րացվավ ,
Մի շատ համեղ ջուր դուրս ե կ ա վ :
՞Սայեց, տեսավ՝ մեկ ջոջ քար կա ծո վ ո ւ պ ռ ո ւ կ ,
Սիպտակ աղբուր մի ե դ քարից կը թա լի-
Ջուրն ել ե դ քարի չորս բոլոր բռներ ե ր ,
Մարդ չեր կար նա , սսւանց հալավ հ ա ն ելո ւ,
Եդ աղբուր երթ-սւ, վոր ջուր խ մ ի :
Ինքն իր շորեր ե հ ա ն , գնաց ե դ ա ղ բ ո ւ ր ,
թուո ետու ե դ անմահական աղբըրի մեջ ,
Մի բ ո ւ ռ լիք ջուր խ մ ե ց ,
Մեկ ել՝ մի բ ո ւ ռ կիսատ :
Ադբոլրըն ցսււքսւքավ :
Եդ երկու բ ո ւ ռ ջրից հղացավ :
Յետ ЬСпр իր աղջիկներ ժ ո ղ վ ե ց ,
Ենդից դա րձան, եկին ա ո ւ ն ,
Եկին Գագիկ թա գա վորի մ ո տ :

Աոավոաուն Խալիֆայի գորքըն ք սւշվսւվ :

Թագավորն իր ադջրկա ձեռք-վոտ ք տ ե ս ա վ :
Ելան, հ ե ծ ո լ ց ի ն , տարան, հասոլցին
Են կռապաշա Խալիֆայի ք ա դ ա ք:
8 ե ր բ գնացին, քադաք հասան,
Եդ թ ա գա վոր շատ ո ւրա խ ա ց ա վ ,
Յ ո թ ն ո ր , յ ո թ գիշեր հարսնիք ա ր ե ց ,
Մ ե ջ լի ս , ո ւր ա խ ո ւթ յո ւն ա ր ե ց :
Ենոր համ՛ար մեկ ջոկ սարայ շ ի ն ե ց ,
Հ ա ց , ջուր դրկեց ենտեղ ,
Ա սաց.— Սարայից դուրս չ գ ա ք ;
Ծովինար խանում գ ն ա ց , մտավ յոթոտանին ,
Յ ո թ դ ո ւ ռ շ ի ն ե ց , ս ո ւգ ա ր ե ց :

5
Մի ժամանակ վրա անցա վ,
Ծովինար ի մ ա ց ա վ , վոր երեխով ե •
Ա կհ ա վ , վոր են ծո վի ց ե •
Ամա Խալիֆային չ հ ա յտ ն ե ց :
Խալիֆան ել ակհավ , ասաց • «Եմ գարմից չե » :
Գնաց դիվան ն ս տ ե ց , կանչեց վ ա գ ր ի ն .
Թ ե --- Չես ա ս ի , եսպես բան ե ե դ ե .
Վսւգի'ր , ապա ի՞նչ անենք :
Վագիրն ասաց-— Թագավոր ապրած կենա, սպանենք:
Հրամայեցին դսւհնին.
— Հ՝նա, ենոր վիգ կարի7 :
Դահինն եկավ ս ա ր ա յ, ասաց.
— Թագավոր հրաման սւրե*
Ըգքո վիգ տի կ տ ր ե մ :
Ծովինար խանում ասաց-
— Ձեր թագավոլփն դատաստան չ կ ա ՞ ,
 Չհ՞ վոր երեխով կնկան վիդ կտրել
Մեկ սւնցաւքից երկո'լ մարդ րսպանել ե :
Խալիֆային ասա* Դ>սւդրե'ք,
Չուր յե ս իմ երեխան ր ե ր ե մ •
Են ժամանակ ,— տեսնենք*
Տղա յե , ինչ ե , — թ ող իմ վից կտրեն:
Թե վոր կր հարցուցեք , ասաց,
Իմ հոր տնե!ն վոր կուս եկեր ե մ ,
Մինչև եսոր դ ե ռ կուս ե մ յ ե ս •
Իմ երեխան , աստծու կամքով ,
Ծովի ջրից ե գոյա ցե :
Դահիս ցնաց Խալիֆայի մ ո տ ,
Ասաց--- Թագավոր սւսլրած կենա ,
■рп կնիկ , Գացիկ թա գա վորի աղջիկ ,
Եսպես , եսսյես ասաց ինձի :
Վացիրն ասաց Խալիֆային-
— Աղեկ հ ասեր Ծովինար խանում-
Թոդ մ ն ա , իր երեխան թ ե ր ի ,
Են ժամանակ վից կ տ ր ե ն ք :
ժամանակ ւովին , չուր երեխան բերի :
Են հ| ա ս ա ց --- Զգուշ կացե'ք •
Իրիշկենք, չուր երեխան ը լ ն ի , իր կամքն ե
Յես տեր եմ • իմ կնիկն հ Ծովինար-
Ել դ ո լ ք մի' խսւոնըվիք:

Մնա ց: Ինն ա մ իս, ինն ո ր , ինը ժ ա մ ,

Ինր րոպե վոր թսւմաւքավ ,
Ենոր ժամանակ ւըմրնցավ ,
Երկու տղա եթեր •
Մեկրն թ ա մ ա մ , մեկրն կիււաա :
Մելքիսեթ քահանան եկավ ,
Թոնդրան վերա կնքեց-
Ջոջ տղի անուն եդիր Սանասար ,
Պստիկին* եդիր ք^ադդասար:

Ականջկլան տարան Խալիֆային ,

Թե •— փեց ջուխտ մի յան ելավ :
 Թե իյա|]ս տարու) կը ջոջանան ,
էյնոնք որով ջոջացան :
Խալիֆան վոր իրիշկեց ,
Տեսավ զերկոլ ա զա ն, ա չքեր կուր ցավ :
Ա սաց--- Դահճին ա սե ք,
Թող երր ա , ենոր վիզ կ ա ր ի :
Դահիս զնաց Ծովինարի մոտ •
Ասաց ••— '|’ ո վիզ տի կ տ ր ե մ :
Ծովինար խանում ասաց.
— Ձեր թա գավորին կանոն, որենք չկա* •
Ծ ծմո ր տղեքըն ի՞նչպես կը շահեն,
Վոր են ի մ վիզ կը կ տ րի :
Թող իմ տղեք մեծա նա ն,
՛Նոր* իմ վիզն են թ ո դ կ տ ր ի ,
Յես հո եստեդից չե մ կա'րնա վւսւխնիմ:

Դահին զնաց Խ ա լիֆային հայտնեց-

Են ել կանչեց վաղրին հ ա ր ց ո ւց .
— Ի՞նչ խ ո ր հ ո ւր դ կը տաք ես բանի հ ա մ ա ր :
Վազիրն ա ս ա ց --- Տաս տարի ժամանակ ե ն ո ր ,
Տղեք մ եծա նա ն, վիզ նոր կտրենք-
Են եստեղից դ ո ՞ր տի գնա-
Թող բռնավորի պես ներս մ ն ա ն :
Թող սարայից դ ո ւր ս չգ ա ն :

կես տարի սարայի մեջ մ ն ա ց ի ն 5

Հետո ջուղաբ ղրկեց Խ ա լիֆ ա յին.
Յես հա՞վք ե մ , վոր դ ո ւ ինձ դր ե ր ես վանդակ ,

Յես բռնա վո՞ր ե մ ե ո տ ե ղ ,

Վոր ինձի դրեր ես բանտ ,
Չես թողնի տանից դուրս գանք •
Արեվ երդիս վե' կը տ եսնենք,
Լուս երդիս վե' կ ՛ա ռն ենք:
Խալիֆան ա ս ա ց--- Իրավունք ունին •
Թող դուրս զ ա ն , գնան ման գ ա լ ո ւ :
Դռնապաններն իրավունք տ վ ի ն ,
Ու դուրս եկին ման գ ա լո ւ;

Л ա и ո ւՆ էյի *)՝ավի թ — 2
17
4*անի մի ժամանակ ա նց ա վ ,
է դ նժերն որըստորե պետսւցան-
Ինչ եղան մեկ տարեկան,
Ինչպես հինդ տարեկան տ ղ ա :
Կ՛ելնեն դ ո ւր ս , հետ սժերուն կը խաղան •
Զնժեր կը տփեն, կը լա ց ո լ ց ե ն :
Քաշեց հինգ-վեց տարի , չքաշեց ,
Սանասսւր ո ւ Բադդասար պետ կտրիններ դարձան-
Մերն ասաց քահանային--- Տ ե 'ր տ ե ր ,
Իմ աղաներին դաս տուր՝ կարդան :
Դաս ե տ ոլ տղաներին •
Ենոնք գրել-կսւրդալ ս ով որ ե ցի ն:

Ավուր մեկին Խալիֆան

Է դ երկու ադաներ կ ա ն չե ց ,
Տարավ դիվան , իրիշկեց ,—
Ենոնց խ ո շորո ւթ յուն վոր տեսավ ,
Ենոնց խոսք ո ւ գրուց վոր լ ս ե ց ,
Վախեցավ ենոնց մ ո տ ե ն ,
ճ ա մ բ ե ց , դնացին տուն :

ճ ժ ե ր եղան յ ո թ տ ա րեկա ն:
Որ մի կը խաղային հետ են մեկել սժերուն •
Սիլա մի զարկեց Սանասսւր վագրի լա ն ո ւ ն ,
Վիգըն ծ ո վ ե ց , մնաց ծո ւո.:
Վազիր դնաց Խա լիֆա յի մոտ գ ա նգ ա տ ,
Ա սա ց--- Էս ի՞նչ աստծու պատիժ ե •
Մեգ քփժ չթ ողին ս ա լա մ ա թ :
Խալիֆան ա ս ա ց --- Յես ի՞նչ անեմ:
Յես գիտեմ' ենոնք վոր ջոջանան,
Տ ի կախվեն ի մ մ ո ր ո ւս ի ց :
Կա'ց, ենոնց համար բան մի կ՛ա նենք:

Տղեկներ վոր ջոջացան,

Մեկ որ աոավոտուն
Հետ նժերուն կը խաղային :
ճ ժ ե ր թափվան ենոնց վերա ն,
Ասին--- Գուք բի'ն ե ք , ղ ո ւք բի'ն ե ք :
8երր որ ենոնց խոսք լսեցին,
Լալով եկան մոտ իրենց մ ե ր , ասին-
— կամ մեգ ասա՝ ով ե մեր հ ե ր ,
Կամ կ ՚ ե ր թ ա ն ք , մեզ կը թա լենք գ ե տ :
— Վ ո 'ր դ ի ք , ա սա ց, ձեր հեր Խալիֆան Ь ;
— ՉեՀ , ասին , թ ե են մեր հեր ըլներ ,
Խալխըն մեզ բին չե յին ա ս ի :
Մեկ ժամանակ են ես խոսքով
Լսւներ բռնապետեց ն ե ր ս :
փանի մի որեն լասեր նորեն
Գնացին քաղաք խաղ անելու..
Տղեք նորեն թափվան լ յ ա ն ե ր ,
թ ե --- Գ ո լք բի'6 եք , դ ո ւք բի'ճ եք •
Ինչի՞ կը գաք մեջ մ ե ց ի :
է 'լ ի լալով դարձան ,
Զիրենք թալին իրենց մոր դ ո դ :
Շատ վոր լա ց ի ն , մոր դ ժ վ ա ր ե կ ա վ ,
Ա սա ց --- Վո՜րդիք , դա դրե'ք ,
Չուր աոավոտուն ձեգ կը տ ա ն ե մ ,
Ձեր հոր դրուց կը տ ա մ :

Աոավոտուն ելավ իր խըդամին ասաց-

__ Ա'ռ կ ա պ ո ց , հետ տղեկներուն երթանք դ ե տ ա փ ,
Վ որ քիչ մի սրտերնիս բ ա ց վ ի :
Յերբ գնացին, Սանսւսար ասաց-
__ Մ ա ր ե ', արի ասա՝ ի մ հեր ով ե •
Թե չե ՝ ինձ գետ կը թ ա լ ե մ :
Մերն ա սա ց--- Վո'րդի , դ ո ւ հեր չունիս :
Տղան ասաց •— Մ ա ր ե ',
Յես հո ք ա ր ի , թ փ ի տսւկեն չե մ ե լ ե ր ,
Հ ա լբա թ յե ս ել մարդուց ելեր ե մ :
Ա սա ց--- Վո'րդի , յե ս մեկ ժամանակ
Հետ իմ քեռմոր գնացի ծ ո վ ա փ ,
Շատ ծարվեցա , քեռմոր ասի՝

19
 Ս՜եկ ջուր գտի ինձի համար.
Ծով բ ա ց վ ե ց , մեկ համեղ ջուր եկ ա վ ,
Յես ել են ջուր խ մ ե ց ի ,
Մեկ բուո. լ ի ք , մեկ բ ո ւ ո կիսատ-
Աստված ձեգ են ջրից ետոլր ինձ •
Դ ո ւ են լի՜քըն բոնից ես ,
Ծուո. թաղդասսւրն ել են կիսատ բոնից :
Տղան ասաց իր մ ո ր .
— Մենք իմացանք մեր ե յ ո ւ թ յ ո ւ ն .
Գե' արի դ ո ւ քո ե յ ո ւ թ յ ո ւ ն ասա մեղ :
Մերն ասաց-— Վ ո 'ր դ ի ք ,
Յես Հ ա յո ց թա գա վորի աղջիկն ե մ :

Չուր իրիկուն ման եկան •

Իրիկուն դարձան քա ղ ա ք ,
Գնացին , մտան իրենց պալատ :

Շատ ժամանակ վերան անցավ-

Սանասար ու թտղդասար տեսան*
Իրենց մեր որ վեր ավուր կը կոտորվի.
Ա սին--- Մ ա ր ե ', եսա քեղ ի՞նչ ե ե ղ ե ր ,
Վոր դ ո ւ որ վեր ավուր կը կ ոտ որվիս,
•ք*՝ո աչից արտասուք չի. պակսի •
Մենք կը նայինք* ա ստ վ ա ծութ յուն
Մեգ տվեր ե քե* ջուխտակ մ ի լաճ-
Գ ոլ թագավորական կին ե ս .
Մենք կ՛որոնենք* քե բան պակսորդ չ կ ա :
Եկո' նայինք* քո դարդըն ի'նչ ե ,
Վոր դ ո ւ որ վեր ավուր կը կոտորվիս :

Մերն դարձավ , ասաց տղեկներուն •

— Հա 'յ , վո'րդիք , վոր յե ս չկ ո տ ո ր վ ի 'մ , ո՞վ կոտորվի..
Խ ա լիֆա ն, եսոր ե գո ւց ե մնացեր ,
Իմ ո ւ ձեր երկուսի վիգն ել տ ՚ ա ււն ի:
Սանասար պատասխանեց , ասաց •

20
— Մ ա րե', էդպես բսւն ե ՞լ կսւ:
Շատ լավ , տեսնենք* ինչպես կ ’աււնի :

Տաս տարին վոր լըմընցսւվ,

Խալիֆան դահիճներ ո ւ ղ ա ր կ ե ց ,
Ասաց-— Գնա ցե՜ք, ենոնց վիզ կտրեք:

Սանասսւր ո ւ ք^աղդասար,
Կշտի սենեկի լքեջ քուրսիկների վերան ն ս տ ա ծ ,
Կ՛ասեն, կը ծի ծա զ ա ն , մերըն կը լ ա :
՞հերս մ՛տան դահիճներն ո ւ ասին •
— Եսոր ձեր վիզ տի կ տ ր ե ն ք :
Մերն ա ս ա ց --- Մեր վիզ կտ րե՜ք ,
1>սկ իմ տղաներին՝
Ձեր ձեո. կ ե ր թ ս ւ ՞, վոը վիզ կ տ ր ե ք :
Դահիճների մեկն ա սա ց .
— Մեր ձեոն ել չե 'ր թ ա վեր քո տղաներին-
Ապա մենք ի՞նչ անենք •
Խ ա լիֆ ա յի հրաման ե , վոր կ տ ր ե ն ք :
Մերն լալով ա ս ա ց --- Մի քիչ ցա ծ խոսեք •
Իմ աղաներըն չլսեն , վախ ենա ն:
Մի քիչ ել թ ո ղ ծիծազան •
Դ ո ւք ել ն ս տ ե ք, հ ա ն գստ ա ցեք:
— Չ ե , ա ս ա ց , մեզ իրավունք չկա ն ս տ ե լ:
Դե շուտ ա ր ե ք , երթ ա նք դուրս -
Թե չե եսաեղ ձեր վիզ կ տ ր ե ն ք ,
Արուն սարայի մեջ կը թ ա փ ի :
р-ппшд , ա ս ա ց --- Շո՜ւտ արեք :
Տենն ընկավ Սանասարի ականջ ,
Դուււն ե բսւց, տեսավ՝ քանի մի մարդ*
Թրերով կայներ են սենեկի մ ե ջ :
Ա սա ց— Ի՞նչ մարդ ե ք , ի ՞ն չ կ ՛ո ւ զ ե ք ;
Մերըն ծածուկ աղաչեց , ասաց •
— Իմ տղաներին չ ա ս ե ք ,
Թե եկեր ենք , վոր ձեր վիզ հ ա ր ե ն ք :
Իմ տղաներ տանից դուրս հ ա ն են ք,
Դա հիճ մի կայնի են կ ո ղ , մեկն* են կոդ-
Զարնեն , իմ աղի վիզըն թ ո ո լց ե ն ,
 А > А А | &

Վոր նա չտեսնի, վախենա '•

Ապա առաջ ինձ սպանեք, նոր իլք տ ղ ե ք :
Դահինն ա սա ց--- Դե' յ ե լ երթսւնք :
Սանսւսար ա սա ց --- Ա ա ր հ ', դո՞ր ա ՛էրթաք ;
— Մենք տ՚ ե րթսւնք դ ո ւ ր ս , աի գանք;
— Մ ա ր ե ', ինձի ասա՛
Մեկ րան կա ս տ ա , վոր քեզ կը տանեն:
Մերրն չուզեց ասել :
Սանսւսար չե թ ո ղ ՝ ե ր թ ս ւ, ասաց-
— Մեկ րան կա ս տ ա , վոր ինձ չես ա ս ի :
Մոր սրտին դ ի պ ա վ, ասաց.
— Վ ո 'ր դ ի , վոր սշմսւրիտ կ ՛ո ւզ ե ս ,
Խալիֆան դ ր կ ե , վոր իմ վիզ կտ րեն:
Ասաց •— Կտրող ո ՞ վ ե :
— Ես մ ա ր դ :
Մոտեցավ դ ա հ ն ի ն , բոռալով ասաց.
— Դ ո ՞ւ իմ մոր վիզ աի կ տ ր ե ս :
Դահինն ա սա ց --- Խսւփֆայի հրաման տ վ ա ծ ,
Վոր ձեր վիզ տի կ տ ր ե մ :
Սանսւսար մեկ սի լա կպցուց դահնի երեսին •
Գլուխ թ ռ ա վ , ջանդակ մնաց կ ա յն ո ւկ :
Մեկելներ վոր տեսան, թողին փախան-
Գնացին, Խա յիֆա յին ասին-
— փո լան մեկ սիլա եզար դա հնին,
Գլուխ թ ռ ա վ , ջանդակ մնաց կ ա յն ո ւ կ :

Խալիֆան զորք ուղարկեց ենոնց վերան կ ռ ի վ :

Սանսւսար ու թաղդսւսար տ եսա ն,
Վոր զորք եկավ՝ կռի վ ա ն ի ,
Ելան, չո ւր իրիկուն են զորքի կեսն ըսպանեցին^
Կռվին դադար արին, եկին տ ո ւն:
Մեկել որ մարդ չեկավ կռիվ-
Խալիֆան ասաց զորապետին •
— Գնա կ ռ ի վ :
Զորապետն ասաց Խալիֆային-
— Փաթշա'հ , մենք չենք կանա վեր ենոնց •
Ենոնք ազնավուր մարդ ե ն , փահլեվան են ■
АААААААААААААААА

■рп թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն կը վւնացնեն:
Աղեկն են հ ' չհրթա նք կ ո ի վ ,
Մեր զորքերն ել չըսպա նվին:

Խալիֆան ել միտք ա ր ե ց , ո ւ միտք ա ր ե ց ,

Տեսավ , վոր 6ար չկա ,
Կոիվ իրեն վնաս ե , ասաց.
— Ել գո րծ չունինք ենոնց հետ :
Հիմի կը հ ա վ ա տ ա մ ,
Վոր Ծովինար խանում անմեղ ե-
Են ազնավուրներ ծովից ե ն :
Իմ կնիկն ե Ծովինար ,
Ենոնք ել իմ տղեկներն ե ն :

Եդ Խալիֆան մեկ ել ասքսւր ա ր ե ց ,

Ու եկավ վեր մեր ա զգին:
Վոր պ ա տրաստություն կը տ ե ս ն ե ր ,
Ծովինար խանում երազ տ եսա վ:
Ելավ ա ո ա վ ո տ , պատմեց իր ե ր ա զ ,
Ա սա ց--- Խալիֆան ապրած կե նա ,
Արի' դ ո ւ ինձ ականջ ա ր ա ,
Դ ո ւ մի' ե ր թ ա կ ո ի վ :
Խալիֆան հ ա ր ց ո ւ ց --- ի ն չո ՞ւ :
Ա սա ց--- Ես գիշեր երազ մ՛ ե մ տեսե :
Ա սա ց Եդ ի՞նչ երազ ես տ ե սե :
Ա սա ց Ես գիշեր տեսա* մանր ասադեր*
Ենպես են րոլորա ծ մեկ մ ե ծ աստղի բոլոր ,
Եդ մանր աստղեր մեկեն՝
Ամեն թափան ե դ մ ե ծ աստղի վ եր ա ն:
Եդ մ ե ծ աստղ ց ո լը լա ց , ե կ ա վ ,
Ե կ ա վ , մեր դոան աոաջ ընկավ :
— Ե'հ . ասաց , խորո՜տ Ծռվինար ,
փեգի համար կը քնես ,
Ուրշի համար երազ կը տեսնես :
Քանի որ իմ ջահել ժամանակն Ь ,

23
Պիտի երթսւմ կ ռ ի վ :
Ես ել ա ս ա ց --- կապված Ь քո կամքին,
Կ՛էրթաս' դ ո ւ գ ի տ ե ս , կը մնաս' դ ո ւ գ ի տ ե ս :
Համա չե ՞ դու պայման ունիս հետ իմ հ որ:
Ասաց--- Իմ միտք վւոիյեր եմ •
Տ'երթսւմ կ ռ ի վ , իմ հարկ ա ռ նե մ :

Զորք ժողվեց , բանակ կսպմեց ,

Ամեն պատրաստություն տեսավ ղորք ի համար ,
Ելավ , եկավ կռիվ :
8 ո թ ը ն տարի կոփվ ա ր ե ց :
Եկավ թերդ-կապոտին քաղքի բոլոր վ ւա թ թ եց .
Զորքն ե ղի փ ա թ թ ե ց , նստավ:
•թաղքի ա պ րա նք, տավար մնաց իրա քաղքի մեջ •
Մնացին առանց ւ[սւր ու ց ա ն ք ,
Սերմ ել գետին չ թ ա լ ի ն ,
•թաղքի' մեջ թ ա ն գ ո ւ թ յո ւ ն ը ն կ ա վ ;
Ենպես մի թ ա ն գ ո ւ թ յո ւ ն ե ղ ա վ ,
Վոր մեկ հաց մեկ վոսկու չեն տ ա ր :
•թաղքի մեջ թ ա ն գ ո ւ թ յո ւ ն ընկա վ:
Սովամահ կը մ եռնեյին շա տ ե ր:
Մարդիկ լց վ ա ծ են սենեկներն իրար կ՛ասեն-
— Աստված , կ ՚ ը լն ի ՞ վոր մե'կ ել
Մենք ե ժ ն ո ւ թ յո ւ ն տեսնենք,
Կուշտ վարով մեկ ել հաց ո ւ տ ե ն ք :

Ենոնց մեջ մեկ բարի մա րդ կար , ասաց •

— Վաղն ես ժամանակ հարուր լիտր հացն
Մեկ ա րծա թ ի առնող չիյ նի :
Ենոնց մեջ մեկ անհավատ մարդ կ ա ր ,
Կրո ա նունով, ե լա վ , ասաց.
— Առ ես մեկ ճանկ վ ո ս կ ի ն , հաց տ ո ւ ր ,
Տ ա ն ե մ , տամ՝ իմ երեխեքն ո ւտ են:
Ախար , ա'յ մ ա ր դ , ո՞լստ կը տաս :
Յես իմ աչքով հաց տեսնեմ,
Ցես իմ բերնով հաց ո ւտ ե մ ,
Յես չե մ հա'վտենա, յե ս չեմ հա'վտենա :
Են բարի մարդն եդոր անիծեց-
__ կ ր ո ', հուս ունիմ իմ ա ս տ ը ծ ո ւ ,
Վոր լուսոլն հաց կ ՚ ը լն ի փսւլասանք -
Վոր չես ա'վաաա իմ ասելուն ,
Ա չքով քո տեսնես, բերնով քո չո ւտ ես :

Գսւգիկ թ ա գա վոր շահել տղաներ

ժ ո դ վ ե ց , երեր գորք իր համար :
Իրիկուն մ ո ւ թ վոր ը ն կ ա վ ,
Ենի իր գորք ժոդվեց մ եկ տ ե ղ,
Ենոնց ս ո վ ո ր ե ց ո ւց , ասաց-
__ Չուր իրավունք չ տ ա մ , չ ՚ գ ա ր կ ե 'ք :
Գիշերվան մի պւսհ ձեն-ձուն վոր հանդարտեց ,
Մեկ անգամ ձեն ե տ ո ւ --- Զ ա ր կե ՜ք:
Եդոնք վոր զարկեցին.
Են կոապաշտ թ ա գա վորի գորքեր,
Աոաջին դարձավ վեր յե տ ի ն ի ն ,
8ետին դարձավ վեր սւռջինին,
փեոի Թ որոս, ջահել տղե'ք
Ս ր ով , թ ր ո վ իջան Խ ա լիֆ ա յի Գորքի մ ե ջ ,
Ու շա րդեցին, ո ւ սպանեցին, ո ւ կոտորեցին:
Ենպես մի կոտորում ընկավ գորքի մ ե ջ ,
Վ որ գորք գորքին չըճա'նչեներ •
Զիրար կը սսլանեյին , կը ջա րդեյին ,
Ենպես վոր արուն ե լ ա վ , գ ն ա ց :
Խաբար տվին են կոապաշտ Խ ա լի ֆ ա յի ն ,
Թ ե --- Ի՞նչ կ՛ա նե ս, գորքըդ պ րծա վ կ տ ր ե լ ո վ :
Խալիֆան ինքն ելա վ , տեսավ -
Տեսավ , վոր գորք գիրար կր ջ ա ր դ ի ,
Եկա վ, իր մոտ կը հասնի.
Մնաց ինք Խալիֆան մենակ :
Մ եր ագգ ե դ անգամ գինք շատ նեղ լ ծ ե ց :
ինք հեծա վ մ ե ծ դավեն ու վւաիյսւվ :—
Ենոր Շամա ուղտ կ՛ասեն ,—
Ու հ ե ծ ա վ , ո ւ վւսփյավ:

Լուսուն ե լ ա ն , տեսան*
Խ ա լիֆ ա յի գորք բնաջինջ ե ղ ա ծ :
 Են անհավաա բ ե ր ի ն , դրին չա փ րա ր,
Վոր ենտեղի մնացած հացն ու կերակուր
Մարդուն մարդագլուխ տ ա , վոր տանեն, ուտեն:.
Մեկ մարդու բաժնից պակաս ե տ ո լ.
Իր ձեոի չափ վ ե ր ց ի ն , զարկին գ լ խ ո ւ ն ,—
էն անհավատ չափրար մ եռ ա վ *
Ուղորդ վոր աչքով տեսավ ո ւ չկերա վ:

Վոր Խալիֆան հ ե ծ ա վ , փախավ,

Եդ նեղութնի մեջ կանչեց իր կոքերուն •
— կոքե'ր , արիք իմ ոգն ո ւթ յա ն ,
ինձ ազատեք ես հւսյ ազգի ձ ե ո ի ց .
•ք-աոսուն անծին երինջ ձեզի մատաղ կ ՛ա ն ե մ :—
է ՜ յ , կոքեր ո ՞ւր ս]իտի զան ո գ ն ո ւթ յա ն :—
Մեկ անգամ ել դ ա ր ձ ա վ , ասաց •
— կ ո ք ե 'ր , արիք իմ ո գ ն ո ւ թ յա ն ,
Ցեզի հարոլր լիտր արծաթ՛ կը բ ե ր ե մ ,
Ձեզի վոսկի ընծա կը բե ր ե մ •
Դուք ինձ ազատեք ես թ շնսւմուց:
կոքեր ո գ ն ո ւթ յա ն չեն հ ա ս նի:—
Ախրր կուոք ի ՞ն չ ե , վոր ո գ ն ո ւթ յա ն գա
Ես անգամ կանչեց , ասաց ,
— Ո՜վ Ջոջ կ ո ւ ռ ք ,
Վոր դ ո ւ հասնիս, վոր դ ո ւ հասնիս,
Դ ու զիս ազատ անես եսա ազգից ,
Ու յե ր բ որ յե ս ւ]ողջ առողջ ի գ ա մ ,
Սանասարն ու իաղդսւսար քեզի մատաղ կը տ ա մ :

Են ժամանակ դիվանք ե կ ա ն ,
Մ տան ուղտի վարտակ •
Ու փախցուցին ըզԽալիֆան , ու տարան :

Են գիշեր Ծովինար ք ն ա վ , տեսավ երազ •

Տեսավ վոր իրան երկու սրագ կար-
Կը գար աոջեվ անցընելուն վոր ա նցըներ,

26
а а а а а а а а а а а а а а а а

Ու կը դաոնար հհդ մ ’ ել լուս կը տար :

Ելավ գիշերանց, յե ր բ որ գա բթնեց ,
կ ա ն չե ց , երեր իր կուշտ երկու տ դ ա ն ,
Մեկ վեր մեկ ծնգան ե դ ի ր ,
Մեկել վեր լքեկել ծնգան ե դ ի ր ,
Ելաց , րոնեց տղեկներու երես սրսգեց •,

Տղեկներ հա ր ցուցին --- Մ ա ր ե ', ի ն չո ՞ւ կը լա ս :

Ու մեր գիր եըադի ե ղ ե լո ւ թ յո ւ ն
Պատմեց տդեկներուն ու ասաց-
__ Ես գիշեր սուրբ կարապեա երագ եկավ ինձի ,
Վոր Խալիֆան ընկեր ե Օեդութսի մ ե ջ ,
Ու գձեդի մատաղ կանչե իր կոքերուն-
Յերբ որ եկավ ձեղի մատաղ կ՛անի-
Դուք ձեր գլխ ու ճսւրըն գ տ ե ք :
Վ ո ր դ ի ք , ձեդի մատաղ կ ՛ա ն ի ,
Փ ա խ ե ք , գնացեք Հ ա յո ց թ ա գա վ որի քաղաք :
Դիշեր սլա յծաո աստղըն բոն եք նշան,
Ցերեկն ել հարցուցեք
Արեվելից թ ա գա վ որի երկիր :

Տղեկներ ե լա ն , մեկ մեկ գենք առին ,

՞1ւետ ո ւ աղեղ , գուրզ ո ւ թ ո ւ ր •
Վ երուցին գիրանց ո ւ տ ե լ ի ք ,
Ու լցին մեկ ա գո ւբե ,
Դնսւցին Խ ա լիֆ ա յի ա խ ո ռ :
— Հ ե ՜ յ ձիապան , ասին ,— ե րկու լա վ ձ ի ' ,
Մ եգ համար շուտ դուրս ք ա շ ի ':
Ձիանք քաշեցին դ ո ւ ր ս , հ ե ծ ա ն , ե կ ի ն ,
Պագին իրենց մոր ծ ի ծ , ասին-
— Մ ա ր ե ', դ ե ' են Խալիֆան թ ո ղ գ ա ,
Մեգ բռնե , տանի , մ ո ր թ ե իր կոքերուն :
Երկու աղբեր կանչեցին գիրենց ա ս տ վ ա ծ ,
Ու գիշերով րնկան ս ա մ բ ա ,
Առան ու ւիախան չուրի լուսցավ :

Ադոթրանին եր , լուս բա ցվեր ե ր ,

Ծովինար խանում ելավ դուրս :

27
 А А А А А А А А А А А А А Л Л Л

Ելավ դիվան խսւնի աւսնիսն ,

Տեսավ վոր աոանց գորք, առանց զորապետ,
Հ ե ծ ե ր ե Շամա ուղտն ու կը գսւ-
Խալիֆսւն սեվցեր ե , եզե կուպր :
Եկավ են կոապաշտ թ ա գ ա վ ո ր ,
Ափալ-թափալ իրեն թ ա լեց դ ո ւ ո :
Ծովինար խանում ասաց •
— 8 ա ', թ ա գ ա վ ո ր , ապրած կենաս,
Աստված բարի անի •
Եդա յ ո թ տաբի քո ձեն լավ կը գար •
Եդ ի՞նչ եղհ ք ե ց ի :
Խ ա ՜լի ֆ ա , ո ՞ւր ե քո գ ո ր ք ,
Ո՞ւր ե քո գորապետ :
Խալիֆան պատասխանեց, ասաց-
— կնի'կ , ենպես արի գգավուրներ ,
Լցի բերդի պարսպի ներս •
Վերջին ժա մ ե ր , վոր պիտի թա սլիմ ը լ ն ե ր .
Մեկ ել աղոթրանին կրակ թ ա փ վեց վ ե ր ե վ ի ց ,
Իմ գորքն ո ւ գորապետ ամեն ջարդվեց •
Հրեղեն սուր ընկավ մեջ իմ գ ո ր ք ի ն ,
Զիրար կոտորեցին, բր դ ե ց ի ն :
Պիտի յե ս ել ընկնեյի մեջ ,
Հ ե ծա դավեն , փախա :
Ինչքան իմ կււքերուն մատաղ ա ս ի ,
Վ ո ս կ ի , ա րծ ա թ ընծա ա սի,
Չեկան ինձի ո գ ն ո լ թ յ ա ն ,
Չեկան ինձի ագատեյին :
Սանասարն ու թաղդասար
Մեր Ջոջ Կոքին մատաղ եմ կանչե ,
Վոր նո'ր հսպիվ ինձ ա ղա տ ա ծ, բե րա ծ ե :

Ծովինար եդտեղ իր մեջ միտք արեց , ասաց •

— Վալլա՜հ , իմ երկու տղան պիտի տաներ ,
Անմեղ տեղըն պիտի մ ո ր թ ե ր :

•ք՛անի մի ժամանակ վերան անցավ-

կոապաշտ Խալիֆան գնաց կոքարան :

28
Հե ոի լս ո ղ ա ց , չար շ>շնսւմին
Մտավ հնոնց կոքերի մեջ ,
Իրենց մատաղ ուզե ցին:
Ջոջ կոքից ձեն ե լ ա վ , ասաց-
— տղաներ, Սանասսւր ա_ ք^սւղդասար ,
ք*եր իմ ա ո ջ ե վ , ինձի մ ա տ դ ե ,
Դ ու ինչ մուրազ ա ն ե ս ,
Յես զքե քո մուրազին տի հ ա ս ցն ե մ :
կոքսւպետն ել եկավ Խա լիֆա յի ա ո ջ ե վ ,
— կոքեր մատաղ կ՛ուզեն:
Ա սա ց--- Ինչ կ՛ուզեք՛ տ ա ր ե ք, մ ա տ ղ ե ք:
— Խաչապաշտ ր ագսւվորի ւսղջըկանից
Երկու տղա կա ք ե զ ի ,
Զենոնք մատաղ կ՛ուզեն ,
Ուրիշ րան չեն ո ւ զ ի :
Ա սա ց--- Լա' վ , տասն որից յ ե տ ,
Մեր կոքեր տանենք վ եր աղրըրներուն ս ե յ ր ,
Յես ի մ երկու տղան ել տ ա նեմ ,
Մեր կււքերուն մատաղ ա ն ե մ :

Խալիֆան են որ ե կ ա վ , ասաց-
— Թագավորի' ա ղ ջ ի կ , գիտե՞ս՝ ինչ կ ա :
— Հ ա ', ի՞նչ կ ա , հարցուց Ծ ո վինա ր:
— Ապա չե՞ս ա ս ի , իմ կոքեր մատաղ կ՛ուզեն :
Ծովինար խանում ասաց •
— ’Рп տուն չ ա վ ր ի , քեզի չկա՞ ե ր ի ն ջ ,
Չկա՞ ոչխար , չկա՞ տ ա վ ա ր ,
Զ ե ն ի ', արա մատաղ :
Խալիֆան ա ս ա ց --- Չ ե ' , չ ե ' , մ ա ՜ր դ կ՛ուպեն :
— Ե ՜ , մ ա ՞ր դ կ՛ուզեն-
Չկա՞ քո քաղքի մեջ անտեր տ ղ ա ,
Զ ե ն ի ', արա մատաղ :
Խալիֆան ասաց •— Չ ե ' , չ ե ' , քո տղեկներ կ'ոււ
կնիկ , քո տղեկնե'ր մատաղ ե մ ասե •
Պետք ե տղեկներ տ ա նեմ, \1ատղեմ կոքերուն ,
Վոր ինձ ազատեր են թ շն ս ւմ ո ւց :
Գազիկ թ ա գա վորի աղջիկն ասաց-
— ՛Р-ո տուն չ ա վ ր ի , ի ն չ ո ՞ ւ .
Իմ տղեկներ քո տղեկներ չե՞ն •
Ինչպես դիտես, ենպես արա •
Տար , դենոնք արա մատաղ :
Համա ո՞ւր ե Սանսւսա՜ր, ո՛՞ւր ե Րաղդասա՜ր •
Մե'նք ո ՞ ւ ր , մեր երկու տղա՛՜ն ո ՞ ւ ր :

10

Են գիշեր վոր Սանասսւր ո ւ իաղդասար

Հեծան ձիանք, ընկան նամբսւ ո ւ քշեցին:
Չորււ որ գիշեր ցերեկ ք շե ց ի ն,
Խալիֆայի հողից ելան դուրս :
Շատ պըտըտվան , զարկին , եկան կարիբ երկիր ,
Եկան նեղ ձոր մի մ տ ա ն :
Տ ե ս ա ն , վոր մեկ մ ե ծ գետ կը գ ա ր , կ՛անցներ ե նտ ե ղ ,
Ու մեկ բարակ ա ոու մի ենդիեն՝
Կ՛իջներ, կը գար բարձր սա րերից,
Կը զարկեր մեջ ե դ գ ե տ ի ն ,
Ու կը կտրեր զեդ գ ե տ ,
Ու կը շերտեր չուրի մ ե ջ տ ե ղ ,
Ապա կը իւաոնըվեր մեջ ե դ գետին ու կ ՚ ե ր ր ս ւր '•

Եդտեդ երկու աղբեր իրար հսւրցուցին՛

֊ ֊ - Եդա բարակ ա ովի զ ո ր ո ւթ յո ւն ի՞նչ ե ,
Վոր կը կտրի զեդ ահագին գ ե տ , կը կ ի ս ի ,
Կ՛անցնի ո ւ կը դիպնի ես փըլին :
Սանասարի միտքըն վաիյվեց ,
Վ ե ր ո լց , ասաց Ր՚ սւղդասարին •
— Զարմացեր ե մ , շատ ելք գարմացեր եդոր վերան :
Եդ բարակիկ ջուրն կը գ ա ,
Հ ր ե ՜ ն , են սարի գլխեն կը գ ա ,
Ու կը զարնե գ ե տ ի ն , ու կը կտրե ,
Ու նոր կ՚ ե բր-ա հետ ես զետին :
Եդ ի՞մալ ջուր ե , թա'ղդասար:
Աղբերն ասաց Աանասարին •
— Եդ ջուր ազնանցորդու ջուր ե •
Ով որ եդոր ական ջուրըն խմե ,
էդ պ ե ս կսւրիս կ՚ ը ւնի >
Ենոր մեջքըն գետին ավուլ չ ի 'լ ն ի :
Սանասար ասաց թսւղդասարին.
__ Ով որ գեդա պստիկ ջրի սւկըն գտնե ,
Ու ցիր տունն ել շինե վեր ե դ ջրին ,
Ենոր (լավակն ել վոր ը լ ն ի ,
Եդպես գորեղ կ ՚ ը լ ն ի ,
Ենոր մոտեն սւգնանցորդի կ՛ելնի-
Ենոր տղեք կտրին Կ’ը լն ի ն :
Սանասար եդտեւլ ե ր դ ո ւմ արեց-
__ Հացն ո ւ գի նին, տեր կենդանին-
է դ ջրի ակ վորտեղ ե ղ ա վ ,
Ե ր թ ա ն ք , ենտեղ մեր տուն շինենք •
Ենտեղ , ջրի վերան շենլիք շի ն ե ն ք :
Մենք գորրա, եււ ջուր գորբսւ,
Ես ջուր խմող ագրայի'լ մարդ կը դ ա ո ն ա :
ք^աղդասար ա ս ա ց --- Գ ո լ գիտես , աղբեր :

Եդ ջոջ գետ ա նց ա ն, գնացին ե ն դ ի ն :

Ելան , աոան գաոուն ,
Ու բռնեցին գեն բարակ ջ ուր,
Ու գնացին ե րկու ա ղ բ ե ր :
Ու գնացին, գնացին լե ռ ն ե ր , լեռնե՜ր-
Ելան ե դ սարերի գլուխ •
Գիշեր ցերեկ* արին մեկ ,
Ու գնացին մեկ վերունի երկիր հասա ն,—
■р-սւրափրթա', ձո՜ր , սւնդո'ւնդք , քար ո ւ կապա՜ն ,
Ա ն տ ա ՜ռ , արջ ու գագա՜ն :
Շենլիք չկար ե դ վերքեր :
Եդ երկրին շատ հավնեցան:
Ու գն ա ց ի ն , գտան գ ա ղ բ ո ւ ր :
Եդ ադբրի ջուր լուլա մի ջուր ե ,
Կ ՚ ե ր ր ս ւ , կը կտրե գիր տակի մ ե ծ գ ե տ :
Տեսա ն, անուշ ջուր ե ր , ո ւ տեղն ել եր անուշ»
Սանասար ա սա ց --- Եստեղ խորոտ ե •
Աղեկ ե , վոր մենք եստեղ մնանք ,
Մեգ համար տուն լքի ու քոշք շինենք՛

31
 'Նսւոան վեր ե դ ջրի ա կա ն,
Սահմսւնեցին՝ իրենց համար բե րդ մի շինեն :
Մ ե ծ աղբեր ասաց պստիկ սւդբոր-
— Գ նա, մեկ վորս դսւրկ, բ ե ր , ե փ ե ն ք , ուտենք
8ես ել քարեր ղնեմ իրար վ ե ր ա ,
՞Օշանակ շ ի ն ե մ , վոր դեղ շինենք :
Յ ո թ ն որ իրար վերա չուր կեսորին'
իաղդասար հավքեր ղա ր կե ց , բերեց-
Սանասար ել քար բ ե ր ե ց , նշանակ շի ն ե ց :
Ու. բ ե ր ի ն , դիրենց բերդի հիմ դ ր ի ն :
Սանասար դնսւց արեվելի կ ո ղ մ ,
Ր-աղդասար դնաց արեվմտի կ ո ղ մ ,
Ջոջ ջոջ քաթափներ կ րե ց ին, բե ր ի ն :
'Р-սւրեր բերին , լրսւցուցին ,
Զ եռ իրար տ վ ի ն , աստված կանչեցին ,
Եղան վարպետ, պատ շարեցին,
՛Իրենց համար վ եր են ջրին
Իրարու հետ տուն մի կը շ ի ն ե յի ն :
Ապա Սանասար նեւո ո ւ աղեղ կ'առներ ,
կ ՚ ե ր թ ա ր վորս ի ՛լուսաբացին չուր իրիկուն,
Ու իադդասար կը դատեր վեր են բերդին •

11

Մեկ տաս-քսան որ բանեցին վեր ե դ քոշքին

Են մեկ որ Սանսւսար ե կ ա վ ,
Տ ե ս ա վ , վոր Р-ադդասաը թաշկեր ե ր ,
Ու քուն անցեր եր վ ե ր ա ն ,
Արնոտ վորսեր ենպես անեփել*
Թալեր եր ի դետին ո ւ քներ եր :
Շատ կսկծաց ենոր հ ա մ ա ո .
Ու ա ս ա ց --- Ադբեր , ելի երթ ա նք •
Մ եր ապրուստ եսպես չի'լնի-
Չուր յ ե ՞ ր բ պիտի մնանք եստեդ ,
Ու անալի' միս ո ւ տ ե ն ք :
Աստված վոր տար մ ե զ ի ,
Խալիֆա յի քոշք ո ւ սարեն կը տ ա ր :

32
 թսւղդասար հարցուց Սանասսւրին-
__ Ապա ի՞նչ ա նենք, ա ղ բ ե ր 1
__ Թ ողնենք, երթսւնք սւշիյսւրհ վ ե ' :

Երկու աղբեր հեծան ու գնացին , հասան Մուշ :

Գնացին Մուշեղ թա գա վորի ա ռ ա ջ ,
Գ|ու]ս ի չ ո ւ ց ի ն , յ ո թ ն տեղով երկիր պ ա գին,
Ութի վերա ձեոներ կապին ո ւ կայնան:
Ու թ ա գա վոր հարցոլց ենոնց,
(Э-Ь--- Ի՞նչ պ ա կա սություն ո ւ ն ի ք ,
Ի՞նչ պիտի ձեղի , վո'րդիք :
Տղեկներ դա րձա ն, ասին-
— Պակասություն չո լ ն ի ն ք •
Վերի դին աստված ենք ա պ ա վինե,
՞Սերքի դին՝ քեղի , թ ա գա վ որ ,
Վոր մեղի պահես ո ւ պահպանես,
փո աչք հովանի մեղի ւ}երսւ րլնի •
Ետեվ անցման աստված իրարուց չա մ ա չ ե ց ո ւ :
Վ ե րո ւց , հ ա ր ց ո ւ ց --- Վ ո 'րդ իք , վ ի՞ր տղեկներն ե ք ;
Թ ե --- Բաղդսւդոլ Խա լիֆա յի :
Ա սա ց--- Վոր եդպես ե , վո'րդիք ,
^քենք չենք ի'շ]սենա ձեղի պահել-
Էնի ղորեղ թ ա գա վոր ե ,
Կր գա մեր աււ ո ւ գերին կը տ ա ն ի :
Ցետ դ ա ր ձ ե ք , գ ն ա ց ե ք , չենք կա'րնա պ ա հել:
Եդա տեղեն ելան ո ւ գնացին-

Ու ւքիտք ա րին, թ ե --- Դո՞՚ ր ե ր թ ա ն ք :

Ու դ ե մ արին Արգրում նստող ա մ ի ր ա յի ն :
Գնացին ե դ մարդուն երկու ա ղ բ ե ր ,
Գլուխ իջուցին ո ւ կայնան ա ռ ա ջ:
Ահագին ո ւ քո ուղած* հաստաբագուկ
Ու հ ա ղ թ ուկ մա րդ ե յի ն ե դ ե րկու ա ղ բ ե ր :
Արգրում նստող ամիրան
Վոր տեսավ , շատ հավանեց եդոնց :
Հա րցուց ղիրենց ագգ ո ւ տ ա կ ,
Ու ա սա ց --- Դ ուք ի՞նչ մա րդ ե ք :

33
Աաս ու-Նշի Գ ա վ ի թ -- 3
Սանասար պատասխանեց •
__ ((՜ենք՛ Բաղղաղոլ Խալիփայի տղեկներն ե ն ք ;
է;դ ամիրան ասաց •— Հա 'յ , հսւ'յ , հա՜յ ,—
Ու գիր փողպատ թ ո թ վ ե ց ենոնց մ ո տ ե ն :
— ((‘ենք եղոնց մեոելներւււց կր փաիյնինք,
Եղոնց կենդանո՜ւն ռաստ կը գ ա ն ք :
Վ ո չ , ձե([ի տեր չենք կա'րնսւ ըլնի-
Ուըվե կ ՚ ե ր թ ս ւք , գն ա ցե ք:
Եդտեղեն ել ելան ու գնացին:
,1 ւ(0 յո Ո»Ոէ^յտօայքայս $йМ —
ճամբան խորհուրդ ա ր ի ն :
Սանասար ասաց (^աղդասարին-
— Աղբեր , մենք եդ մա րդու մոտեն կր փախնինք ,
Զեդոր անուն ինչի՞ դրեր ենք մեր վերա ն:
Արի մենք ե դ շան անուն չտանք,
փանի որ մենք եղոր անւււն տանք,
Մեգի պահող չկ ա :
Ես դիր ուր որ գնանք , ով որ հսւրցուց,
Տ՚ ա սենք՝ մեգի բան չկ ա ,
Վ ո չ հեր , վոչ մեր , վ ոչ տ ո ւ ն , վ ոչ հ ա յր ե ն ի ք ,
Րալքի մարդիկ գմեգի տ իրեն:

12

Ու ենտեղեն դա րձան,
Թողին, եկին Մանձկերտու բ ե ր դ :
Թագավոր մի կար ենտ ե ղ, անուն Թ և ա թ ո ր ո ս ,
Եկին, ենոր դ ո ւո կ ա յն եցի ն,
Թագավորի մարդիկ եկին՛
— Դուք ի՞նչ մարդ ե ք , հարցուցին:
Ա սին— Եկանք, թագավորին ըլնինք ծա ո ա :
Թագավորին իմէսց տվին :
Գնացին, գլուխ ի ջ ո ւց ի ն ,
Յ ոթ ըն տեղով երկիր պ ա գ ի ն ,
Ութի վերա ձեո կապեցին
Ու կայնան ենոր աոջեվ :
Թագավորն ինչ գեդ երկու խարտեշ,

ւ ս
՛Ս ի ր ո ւ ն ա տ ե ս տ զ ե ք տ ե ս ա վ > IП Г <; ■•; ; Т .1 ,,Г тД
Շա տ հա վսւնեց ե ն ո ն ց , հ ա ր ց ո է/յ. լ :փ| 1
__ Վ ո 'ր դ ի ք , ի՞նչ պիտի ձեւյի.
ինչի՞ համար եք ե կ ե :
Պատասխան տվին ենոր>
— Վերի դին աստված ենք ապսւվինհ,
'Սերքի դին* ք ե ց ի , թա'գավւ<ր , |
Վոր մեցի պահես ո ւ պսէւեպանես ,
■թո աչք հովանի վերա ւմեցի ը լ ն ի ,
Էյտեվ անցման աստված իրարուց չամաչեցու :
Ու թ ա գա վ որ հարցում արեց» ւ :ւ, ւ|
— Վ ո'րդիք , դ ո ւք վտ՞ր տեղեն ե ք :
Պատասխան տ վ ի ն, ասին-— Չենք գ ի տ ի : ч ■
— Ի՞նչ ո ւ ն ի ք , ի՞,ն> չունիք ■ հեր ո ւ մեր ունի^ք տ
Ա սին— Իսկի րան մ?ե] չո> նինք ,
Վ ո չ սաւն է վսչ տեգ , , վոչ հա յր ե նիք,
Մենք ինչ մորե եւեր են Р ^.
Վոչ հեր ենք տեսե , վոչ մեր ենք տեսե •
Մեզի եսպես որբուկ տղա յե նք տ ե ս ե :
Թագավոր նորեն հարցուց-
— Դ ուք ի՞նչ կ ՛ա ս ե ք , ինչի’ ման կր գ ա ք :
— Մենք եկեր ենք կ ո ' , կըլնինք քեցի ծաոա :
Թագավորին շատ դուր եկա ն, ասաց •
■— Տարեք ե դ տղեկներ դրեք մեկ մաքուր տ ե ղ ,
Սենեկի մեջ անկողիններ փռեք ;
Տա րան, դրին մեկ սենեկի մեջ
Ու ենոնց ժամեժւսմ հաց կր տաքւեյին:
Թագավոր ցենոնք շատ էււգեց •
Սանասարին արեց սեղսւսապեւո ,
թսպդասարին՝ զինապետ:

Մեկ տարի, թ ա մ ա մ պահեցիք:

Տարին վոր թ ա մա մ սւվ , .՛ յ,{ ,|!; ■ ■
"֊

Վագիր թագավորին ա ս ա ց ;
— Թագավոր , մի բերե'ս., վւորձես զեդոնք^
Տեսնես՝ մեջերն հունար կսւ՞ թ ե չկ ա :
Թագավորն ասաց -т-^ Աղեկ կ՛ասես;
Ու կանչեցին ե դ տղեկներ,
քթերին թագավորի դի վ ա ն,
Ու թագավորն ասաց ե դո նց .
— Վ ո 'ր դ ի ք , լուսուն սյիտի կոիվ երթ ա նքէ
Ու տղեկներ եդա տեղեն ելան,
Я-նացին, նստան իրենց սենեկի մ եջ.
Մնացին ենտեղ չուրի լուսացավ:
Աոավոտ բարի լուսուն ելան ,
Ամ՛են մեկ իր զենքեր աոսւվ վերան,
Հեծան իրենց ձիանք,
Ու գնացին կովի մեյդա ն-
Թագավորն ել իր գորքով եկ ա վ :
Վերուց , աււաց , թ ե --- Սա՜նասար ,
Զորքերն ա ո , դ ո ւ մեկ դին կ ա յն ի ,
8 ե ս , թաղդասար, վագիր մեկ դին կ ա յն ե ն ք :
Սանասար ա սա ց --- Եդսլես չե , թ ա գ ա վ ո ր :
— Հապա ի՞ն չպ ե ս , հարցուց թ ա գ ա վ ո ր :
Ա սա ց--- Յես ո ւ իմ աղբեր մեկ դին կայնենք у
Օ-ու, քո զ որքեր, վագիր՝ մեկ դ ի ն :
Թագավոր ա ս ա ց --- ‘թո իյոսք ըլնի :
ք|ւ ե կ ա ն . ւսասն իրար կ ո ի վ :
Թագավոր ւ!եկ ե| ն ա յե ց , տեսավ,
Վոր ել զորքեր չկ ա ն, ամեն ջարդած ե ն :
Ասաց — Վագիր , քո տուն ավերի ,
Ինչպես որ դ ո ւ իմ տուն ա վերեցիր.
Մինչի հիմի եդոնք գ ի տ ե յի ն ,
Թե մեր մեջ վորս մա րդ կա-
Հիմիկս իրենք մարդ ե ն , մենք' կ նիկ:
Վագիր վ ե ր ո ւ ց , թ ե --- Վոր եդպես ե ,
■р-աղքից դուրս ա րա , թ ոդ ե ր թ ա ն :

Են որ քտդւի նսւիյիր ավազակներ տարան:

Ե |ա վ , երեր մի երեսուն ձիավոր,
Տղեկներու հետ տի դ ն ե ր ,
Վոր երթ ա յին տանողների յ ե տ ե վ :
Սանասար ա սա ց --- Թա՜գավոր ,
Մենք չենք ուզի ե դ երեսուն ձիավոր.
Մ ենք երկուսով մենակ կ ՚ ե ր թ ա ն ք :
Աոին զենքեր, հեծան ու գն ա ց ի ն :
Գնացին, հասան ավսւզակներուն •
Զա րկին, ջա րդ եցի ն, նախիր թ ա փ եցին,
Զե դ ավազակներ խաոնեցին նախրի տավրի հետ ,
■Դարձուցին , թերին քադաք :
Թագավոր րււնեց , զավազակներ կա պեց:
Եղա անգամ գտղեկներ ե՜լ լավ պ ա հ ե ց :

Աւսսվոտուն ե |ա ն , գնացին, պ րտրտեցին,

Տեսան' ջահել տղեք վահանամարտ կը խաղան.
Վահան րււնած ձեոներ' փետ կը զարնեն իրա րու:
Ա սին--- Մենք ել ե ր թ ա ն ք , հետ ենոնց խաղա նք:
Գնա ցին, վո'ր մեկին ձեռ տ վ ի ն ,
Ուշաթափ եղա ն, ընկան գետին:
Գ ն ա ց ի ն , թա գա վորին խարար տվին՛
__ Ելի տես՝ ինչ են ա րա ծ:
Թ ա գա վոր կանչեց գենոնք , ասաց •
_ Տ ղ ե ք , դ ո ւք ես ի՞նչ կ՛անեք-
է)ս ձեր արած րան ի ՞ն չ ե :
•Ասին--- Թագավոր ապրած կենա ,
Մենք խա ղա ցինք, եդպես ե ղ ա վ :
Ա ս ա ց --- Գ ուք զորեղ , ազնավուր մա րդ եք ,
է նոնք ձեզի կսւրնսւ՞ն դ ե մ կենան:
Դ ի ր մ ՚ ե լ եդպես րան չ ա ն ե ք :
Ա ս ի ն - Ել չենք ա նի:

Մ ե ծ քաղաք եր- հարսնիք արին-

Ջահելներ ե լա ն, գնա ցին, ձի խա դցուցին:
Թագավոր ասաց ք^ադդասարին •
— Ելեք , դ ո ւք ել գնացեք ,
Ձիաթողս , ո ւրա խ ութ յո ւն արեք :
Եդոնք վոր գնացին, ձիավորներ կա յնա ն:
Եդ երկուս կայնաս մեկ կ ո ղ մ ,
Ձիավորներ կսւյնւսն մեկ կողմ •
Եկան , իրարուց կրակ տարան :
Յ ե ր բ մ ե ծ աղբեր կ ՚ ե ր թ ա ր ե տ ե վ ,
 Ջրինդ կր թ ա լ ե ր , վնաս չեր ս ո ս ,
Յերբ որ սյււտիկ ադրեր կ ’ե ր թ ա ր ,
Կր գսւրկեր , կող կը «ա ր դ ե ր •
Երկու-իոհք աղի վնաս եսաւ :
Սանասսւրին հդ դ ո ւր չեկա վ.
Ելան , դարձան , եկին տուն :
: )ւէ1ք»ա|1 1рШ|!шрш|ւալւ , |ո1!)յսլ )|ււ |աւյւա'< |
Մեկ սինի սլտոլդ վերցուց մեծ աղբեր ,
Նդ ի պստիկ աղբ որ գլիւու վ եր ա ,
Տարավ թագավորի դի վ ա ն; այ<1 Л л )П 1 п ]|Ш л Л
Են տղաներու աիրվանք եկած են ,
Գան դատ կր տան, կ ’ասեն.
— Թա գա վոր, եդ տղաներ քւամբոլ դ ի ր .
Թե չե՝ գորեդ ե ն , քեղ կը վնսւսեն ;
Սանսւսար վոր պտուղ տարավ,
Տղաներու տիրվւսնք տղաներսւն մոոցսւն ,
Եկին, 1ցվան պտղի վ ե ր ա , կերա ն: , .
• ր ւսս ա , ;1 ւ!ա 1 ւկ . |, ! ւ'1ա|1 դ ո ի ւ ո ր ւ ւ ւ '0 |

13 |) ֊ ՚ '} Ո.՛ ՜, , 'է ,!(, .

: Հ՚ ւVւ\ Лил] Հ ա գ ա <]\!Л ո(ք
Ենոնց ընկեր տդւսներից մ՛եկ գն ա ց , ա ս ա ց ֊
— Թագավոր բարկսւցեր ե ձեր վ երա ,
Ձեդի քադքից դուրս տի հանի:
Սանասար թաղդասարին ասաց.
— Ա ղբեր, եստեդ մեգ տուն չի 'լնի,
Է ր թ ա ն ք , մեր տուն շինենք; ;Հ ( . •
Ենքան յւսնք թափեցինք ենտեղ,
Ու մեր են ավերակն ենպես մնաց կիսատ г
Ասաց— Դու գի տ ես, ա ղ բ ե ր , ե ր թ ա ն ք :
Լուսուն վոչ դու հաց պատրաստիր,
Վոչ յես գինի լ ն ո ւ մ , իտամ • I
Աոավոտուն չերթա նք իրեն երեվան :
: 1հյւյ՛ էս՚ ւ! ф!Л(]п1шп|Д , Й|{рии1р յյ/гյ> ЭДп.рЛ
Թագավոր քնուց գա ր թ ն եց , վոչ են կ ա , վոչ Ыг*-
Էդ հետ կանչեց գենո նք:
Էկին թագա վորի աո ա յ ;
— Թ ա 'գ ա վ ո ր , ասին, մեր մեղքն ի՞նչ ե ,
վ ո ր դ ո ւ մեզի քւսղքից դուրս կ՛անես:
Ա սա ց--- Վ ո 'ր դ ի ք , խոսք ե , բերնես գնացեր ե ,
Զեցի պիտի դուրս ա նեմ:
Եստեղեն ցնացեք ձեր սենեկ ,
Ու միտք ա ր ե ք , տեսնենք*
Վոր կողմ կ ՚ ո ւ ց ե ք , տամ ձեցի ,
Գ նա ցեք, ենտեղ նստեք:
Տղեկներն ե) միտք ա ր ի ն ,
Թ ե --- Էրթանք ենտեղ, վոր նշանգսւհ թ ա յեր ե ն ք :
Է ր թ ա ն ք , ենտեղ նստենք:

ՄնացիՔ գիշերն իրենց սենեկի ւքեջ :

թարի լուսըն վոր բացվեց ,
Եկին թագավորի ա ոա յ կ ա յն ա ն :
Ու թ ա գա վոր հ ա ր ց ո ւ ց — Վ ո ՚ ր դ ի ք ,
Վ ո ՞ր կողմ ո ւ զ ե ց ի ք , վոր դո ւք նստեք:
Ա սին— Թագավոր ապրած կենա,
Մենք , ուղււրդ ե , հեր ու մեր չունինք ,
Համա քենե պ ա հենք, աստրծոլց ի՞նչ պահենք.
Ջանք մեկ ավերակի տւ]եր ենք մի քիչ-
Հետո թորկեր , եկեր ենք եստեղ :
Ու պատմեցին ե ն ո ր , սւսին.
— Ես որինակ մեկ աղբերակ .
Եդ աղբրի կուշտ հիւքք ենք թա լե •
Կը խ ն դրե նք , վոր թողնես մ ե զ ի ,
Երթանք մեր տուն շինենք, տ նա վ որ վին ք:
Թ ևա թորոս թ ա գա վոր վ ե ր ո ւ ց , ասաց •
— Ախըր • վ ո'րդիք , յե ս աոաջ ձեզ հարցուցի ,
Թե ձեզ ինչ կա , հեր , լքեր •
Ու դ ո ւք ա ս ի ք , թ ե * բան չկ ա , վ ոչ տ ո ւն , վ ո չ տեզ :
Հիմի քանի որ եղւսես ե , ա սա ց,
Կ ՚ ե ր թ ա ք , հազար բա րին,
Գնացեք ձեր տուն ու բե ր դ շ ի ն ե ք :
п ! ■ п -[II ,!цчЫи 1ПпЫл. ‘К
Սանասար ու Բաղդասար դա րձա ն, ասին-
— Թագավոր , ապրած կենաս ,
Մեկ բան եյ կը խնդրենք ք ե ն ե ,
 Մենք մենակ չենք կարնա ենտեղ նսսփնք.
Կը խնդրենք' մեկ քանի տուն աղքատ,
Մեկ քանի տուն հարուստ տաս մեղի ,
Դան հետ մեղի , մեղի լքոտ տուն շինեն,
Վ “ Ր իրիկնեց ժողովվինք մեկտեղ ,
Զրուցենք մեղի մեր քաղքի մեջ :
Թաղավորի սիրտ կռչաց վեր ենոնց.
Ետու ենոնց քառսուն տ ո ւ ն ---
Հ ե 'յ ղիտի տո՜ւն • • •
Ամեն մեկուն մեկ եշ ու մեկ սախրակ :

Առավոտուն իր վաղիրին քւսւմբեց քաղքի մ ե ջ ,

Եդ քառսուն տուն ետու քոչել ,
Ենոնց համար ետու հիսուն բե ռ ա լ ո ւ ր ,
Հետներ եղիր ուտելիք ;
Ելան , բսւրձան ղիրենց աներ :
Աղբերներն ել թաղավորին կաց-բարով ասին,
11ւ հետ իրենց քոչին գնացին:
Գնացին, սարերն ե լա ն,
Հասան վեր իրենց ա ղբերա կին ,
(|ւ վեր իրենց բերղի հիման :
Սանասար ասաց թաղդասարին •
— Առաջ ղմեր բ ե ՞ր դ շինենք,
Թե չե ՝ ղեդւս աղքատ-ոլղքատի տներ :
Բաղղսւսար պատասխանեց-
— Առաջ շինենք ղեգոնց տ ն ե ր ,
Ու նոր շինենք ղմեր բ ե ր դ *
Եդ խեղս մարգեր չեն կարնա
Արեվուն առջեվ կենա :
Ու սկսեցին ղա ներ:

Սանասար ենքան ղորեղ ե ր ,

Վոր որ տասըն տան տեղ կը փ ո ր ե ր ,
Են մեկելն ել ղփետեր կը բերեր ,
Ու. բանվածքըն երկսւսով կը շինեյին:
Երկու աղբեր չորս ավուր մեջ լման*
Զքառսուն տների պատեր շա րեցին,
. :՚ ձ|! ւ ւ«Ա(յ» է՚ •••(»»! *

40
Եդա ջոջ սարերի գերաններ
կտրեցին, բերին առանց թ փ ռ ե լ ո ւ ,
Թալեցին վերան , ծածկեցին , սլրծան ;
ք|ւ քոչեր նստեցոլցին տների մ եջ:

Տղեկներ վոր ([աներ կը րինեյին ,

Որեն մեկի տու ն հաց կ’ ռւտեյին ,
Վիր տուն վոր հաց կ ՚ ո ւա ե յի ն ,
Ենոր տաշտ ո ւ լքաղ կը կ ա խ ե յի ն :

Յերբ որ քոչեր իրենց տներ նստան,

Տղեկներ կրկին ըսկըսեցին րզբերդ շ ի ն ե լ:
Սանասսւր ջոջ քարափներ շա լկե ց, եբեր-
Ջոջ ջոջ քարեր ել իր աղբեր եբեր :
Գնացին հետո քաղաք ,
Վարպետ ո ւ բանվորներ բերին :
Վարպետ տեսավ բերա ծ քա րեր,
Ա սա ց— Յես չե մ կարնա շինել:
Սանասսւր գնաց քաղաք,
Ուրիշ մեկ վարպետ ել եբեր :
Ես վարպետ ել վոր տեսավ են ջոջ քարեր ,
Ա սա ց--- Սանասսւր, ես ի՞՛նչպես տի շարենք-
Յես չե մ կարնա ես քարափներ իրար տայ :
— Ապա ո՞վ կարնա , հարցուց Սանասսւր :
Վարպետ պատասխանեց ■
— Մարդ չի կարնա իրար տւսլ:
— Ապա ի՞նչպես տի շարենք :
— Յես ել չեմ գ ի տ ի , ասաց վարպետ:
Են ժամանակ Սանասսւր վերուց , ասաց-
— Դե ղ ո ւ , վա՜րպետ , լարեր կա պ ի', տեղեր շտկի'
՛Ինձի ասա, յե ս քար դնեմ իր տ ե ղ :
Եսպես իրենց բ ե ր դ շ ի նե ց ի ն:
Ջոջ ջոջ քարեր կր բ ե րե յին հրեշալի ,
Վարպետների հետ ել մեկտեղ կը բանեյին :
Ենոնք ենքան զորեղ ե յ ի ն ,
Վոր քարե սան քարե սուն զ ա րկին, ձագ թալեցին
Մեկ տարի բոլոր ենոնք եսպես աշիւսււղեցին ,
Մեկ տարին վոր լ ր ա ց ա վ ,((>(ՈՈսյ(լ>(р լււու 'յп^ ա ր:)
Նոր ենոնց բ ե ր դ ն ո ւ տ ո ւ ^ Ա վ .< յյո փ (| , , _ |)(, ,
Դարձան փոքրիկ. М Ч М : , ^ С.ЬЗМ а, 1
Մնաց րերդի ու տ ա ն ^ ն ո ւ ^ ' , , I 1 ,Ո
Ու չեն ց իտ ի , թ ե ինչ դնեն եդոր ա նուն:

, Ու||,յՈվօ !|լ( ւ(ւ)Օւււր <[.<(/ ւ[ւԱ1[1(1(|?

14 |,.'ւ| ,] ւ :( 11■' 1՛> Н ! 11
, |Ц ( է|,ւ, ա ՛լ! ք|ււի Я и и ч ւ|(| ' ՚
Ասրս Սանասսւր ասսւց [՝• աղղւսսարիԸ
— Շատ ա ղ ե կ , մենք մեր տուն պրծանք.
Մեր տան անուն ի՞նչ տի դնենք: , , (.ц;
իադդւսսար ա սա ց — Ա'դՐհՐ^ Դու <ւ!ւտես՛
Շինել վեր մկյւ երկուսիս, ■)ւ լլււււաււ)ւււ()
Անուն դնել վեր քե ց: | ( ( լ{ ,
Ով որ ե կ ա վ , рп-նեց, ասաց- . ; (.М;,,,! „ „ „ М !ք
_ Իմ տան անունն դ ր ե ք : . . . п ц , խւ,,,
Մարդ չիմա ցա վ, թ ե ի(|չ պսեր : (( խ աւ1ււ( III Л[1Г([шД>
փանի մարդ եկավ եւլպեղ , յ, ( . ա ||
քերաններ փ ա կ վա վ , անուն չասին; , 4 | 11լւ ւ[ ւ . ՚ ՚
Ով ել ե կ ա վ , անուն ե դիր ^ г . յ ( , (յ (Ո» Հ:[
Անհարմար ա ւ փ ն դ ր պ ^ սփդւ ն () , . ,,,( ( , , •[
Մնաց : Մի. իրիկուն յսւյրիդցւգ սւյփՕ քւաաՕաՍ • |» д Д
իաղդասար ասպց,,իր աւլրոր-
— Լավն են ո . , и/ւեյաւք ի ’ » >ւ»լււ.(ք
Մեկ ալեվոր մարդ գտ նես, բ ե ր ե ս , • ,, , , т ,ք[м.;щ г<
Էստեղ հ ա ցկերութ յուն ա նի,
Ս]նի, բերդին անուն դ ն ի , ե ր թ ս »; > , , ի , ,ք|
: (|| |||Ц(ш|| րասսւ , փւ/ւ[|> I»ւ1< |т1 .,.15} —
Ա ո ս ւ վ ո տ ո ւ ն լւ ւ ւ ս վ ո ր բ ա ց վ ե ց , , ՜՚ (
ՍաՕ\ւսւ,ար ե լա վ , գնաց ման եկ ա վ ,
Սիպտակմորուս պապիկ, մի տե՜սավ-
Վեցկին լծեր եր մեջ ոստնին,
Հետ հոտաղին վար կ՛աներ*! )
Հալվոր ինչ եդ փահլեվան տեսավ;, [ ,|,( }
Զեոքեր ելան դ ո ղ , վար կա յնեցոլց : ՝, .11 ք
Սանասսւր եկավ , ձեդ եթա) , I՝ ւ
Հալվորի թ ե վ բ ռ ն ե ց , ասաց-
._ <ք|սւպիկ , արի երթանք մեր սասն :
Հսւլվււրն ա սա ց— Ձեոք վեր առ ինձենե ւ
Ասաց--- Մի վա խենա , պապիկ •
Արի եսոր մեր տուն հ յո ւ ր .
•քեզ կը տա նեմ, յե տ կը բե ր ե մ : . :- ՚V
Հալվոր համաձայնավ, գն ա ց:
Ինչ մոտեցան , հոգնեց , ասաց .
__ Հերիք ե' ինձ տանես, յե ս նեղացա:
Ա սա ց--- Պսւ'պիկ , հ ա '- հ ա '. մոտեցա նք,
Հա'մա ձեո ետու գպապկի սիվ , : -1'
է թ ա լ վեր իր ձ ի ո ւ ն ,
Ա ռա վ , տա րա վ, մեջ տսւն եդիր գետ ին:

Տարավ տուն , հ ա ց կ ե ր ո ւթ յո ւն արին ,

"Նստան , զրուցեցին չուր իրիկուն :
Ասւսց — Պապիկ , դ ո ւ գիտե՞ս*
Ինչի հտլքար ենք քհգ բերե :
Ասաց — Հա 'յ կանաչ կտրիս ,
рщ յե ս գ ի տ ե ՞մ , յե ս ի՞նչ գիտեմ՝
Ինչի համար եք ինձ բերե :
Սանասար ա ս ա ց --- Հա 'յ պապիկ,
Ծեր սդեվոր , մ ե ծ մա րդ ես դ ո ւ ,
Աշխարք շատ ման եկեր ես •
էս տուն մենք նոր ենք շ ի ն ե ր ,
Դեռ մեր տուն անուն չ ո ւ ն ի ,
Մեր բերդի անուն չենք գի'տի՝ ինչ դ ն ե ն ք :
Պապիկ , յե ս քեգ բերի եստեւլ ,
Վոր դու անուն դնես մեր բ ե ր դ ի ն :
Մեր տան անուշ անուն մի դիր ,
Տեսնենք՛ ինչ աի դնես տան ա նուն:
Հալվորն ա սա ց — Թոդ ը յն ի :
Ապա դարձավ , հարցուց , ասաց •
— Ձեր հոգուն մեււնիմ, տղաներ,
Ի*նչ անուն կ ՛ո ւ զ ե ք , ի*նչ անուն դ ն ե մ :
էնոնք ասին--- Հա լվոր պապի ,
Մեր ուզածով չե • դ ո ւ քեզ համար ինչ կ՛ուզես’ դ ի ր !

43
 Հետո հսւլվորն ա սա ց■
— Հիմի մ ո ւթ ն ե- ւսււավոտուն ելնե նք, ման գանք,
8ես իրիշկեմ, ենոր գորսւ անուն մի գտնենք;-

•քնեցին : Աոսւվոտուն հյան վե ,

Լվացվան , սպ ոթք արին-
Հալվոր կուշտ հսւց կերավ ,
Ելաւ| յ գնաց , րակի մեջ մեկ ֆոսւց , ֆա սց ,
Խորոտ ու գեշ մտիկ ետու ,
Դարձավ , ա սա ց--- Յես չեմ տեսնա*
Ձեր տուն քանի մ ՚ ե , վոր անուն գնեմ :
Սանասար ա սա ց --- Պապիկ ,
Արի յե ս քեգ շ ա լկ ե մ ,
Մեր րերդի չորս բոլոր ման ա ծ ե մ ,
Դ ու տ ե ս , նոր* անուն դիր :

Շ ա լկ ե ց , ելավ դ ո ւ ր ս , բերդի բոլոր ֆ ո ա ց .

Հալվորն աշեց են տան չորս բ ո լո ր ,
Տեսավ' սար մի կո' շարած վեր իրարու :
Առւսվոտուն արևմտյան դււնեն ե լա վ ,
իերդի բոլոր պ ըտ ըտ եցուց,
իրիկուն նոր պ ր ծ ա վ , ե կ ա վ , հասավ մոտ են դ ս ւււ,
Եկան, կայնան դոան ա ոջե վ :
Իրենք ել եսպես են մտածե •
«Հա լվ որ ի գալուն պես ելնենք դ ի մ ա ց ,
Ինչ խոսք ենոր բերնեն ելնի ,
Մեր բերդ ի անուն են թ ո դ ըլնի» :
Ա սին--- Պապիկ, ի՞նչ կ՛ասես:
Հալվոր նայեց դարգահի վ երա ,
Եդոր վերին հարկեր տ ե ս ա վ ,
փարեր հանած եդա բարձր հարկեր ,
Տեսավ քարափներ պատ շ ա ր ա ծ ,
Զարմացած մնաց , հարցուց , ասաց •
— Եդո՞ր անուն դ ն ե մ :
Աստված ձեր տուն շինի ,
Յես ի՞նչ անուն դնեմ ես տ ա ն :
Աստված բարի տա ձ ե գ ,

44
Դուք ի՞նչքան ո ւժ ո ւ ն ի ք ,
Վոո վեր հաներ եք ես մ ե ՜ ծ մ ե ծ քարեր :
Վ սւ', ես ի՞նչ սասուն քարեր ե ն ,
Դ֊ ո ւք են սասուն քարեր
ի՞նչպես հաներ եք են վերին տ ե ղ ,
Ու քարե սան սուն եք դսւրկե •
Ես տո'ւն չեք շինե դ ո ւ ք ,
Ապա սասուն մ ’ եք շինե :
Վ ա ' , քանի սասուն բ ե ր դ մի •
Ես տուն չ ե , ես սասուն ե :

Սանասար ասաց •— ք^ավ հ , պապիկ ,

Ել ձեն լքի հ ա 'ն ի , ել անուն մի' դնի •
Ս/յ պ ա պի, անուն ղրվսւվ,
Անուն եղավ Սասուն :
■քանց եղա ավել ել ի՞նչ անուն :
Վոր դ ո ւ ասիր՝ սասուն քարեր ,
"քարե սան սուն եք զւսրկե ,
Մեր րերդի անուն եղավ Սանսուն, Սասուն:
Մեր տան անուն' Սասնա տուն :
ք|ւ են րերդի անուն կոչվսւվ Սասուն,
Են տան անուն մնաց Սաււնա տուն :

քԴրղի անուն դ ր ի ն , պ րծա ն,

Սանասար ասաց հսդվորին-
— Պապիկ , եստեդ մնա ,
Յես քեգ խորոտ կը պ ա հ ե մ :
Հալվորն ա ս ա ց --- Աստված վոր կը սիրես ,
Ե']ի ինձ կը տա նես, դնես իմ տեւլւսց վերա •
Են վաթանն ե , եււտեղ իմ համբեր չգա :
Սանասար ղհալվոր վ ե ր ո ւ ց ,
Տա րա վ , իր տեղ ե դ ի ր :

15

Ի ՞ն չ եր ենոնց ււովորություն , արվեստ : —

Երկու աղբեր ցերեկ սարեր ման կր դային ,
Կ ՚ ե ր ր ս ւյի ն , կը հսւսնեյին չուրի ծովա փ ,
Վորս կ՚ ս ւնեյին, իրիկուն կը գային տուն:

Ավուր մեկին Սանասար ասաց թսւղդասարին-

— Հա 'յ ա ղ բե ր , երթանք ծո վո ւ բերա ն,
Մեկ | ավ ձի մեգ համար գտ նենք, բ ե ր ե ն ք :—
Հրեղեն ե յ ի ն , գիտեյին , վոր ծո վո ւ ձի կսւ:—
Ելան , գնացին ծո վ ո ւ սլոուկ -
Երկուս նստան ենտեղ :

Սանասար ասաց Րսւղդասարին •

__ Ա ղբեր, արի մեգ տանք վեր ես ծովուն ,
Տեսնենք՝ մարգ, կը խ րվի՞ մ եջ :
Ր*սււլդասար դւսրձուց , ասաց •
_ Ա ղբեր, հոգին քաղցր ե-
8 ե ս ինձ չեմ ր ա 'լի ծ ո վ :
Սանասար սւղբորն ասաց-
__ Լա վ, դ ո ւ կայսի եստ եղ, յե ս կ՚ ե րթսւմ •
Թե յե ս չըխրվւս ես ծովի մ ե չ . դ ո ւ ե'լ արի-
թ-ե յե ս խ ր վ ա , խ ե ղ դ վ ա , դ ո ւ ել մի' գ ա ,
Դ ո ւ եստեղ վողջ կը մնաս:
Սանասար սիրտ ա ր ա վ ,
Մեկ ա ա ա ո ծ ո ւ անուն ե տ ո ւ ,
Զինք շալասյուտի1լ ա րա վ , ե թ ա լ ծով:
Աստուծու հրամանքով ծո վ բ ա ց վ ե ց ,
Սանասարի աչից աոջեվ եղավ չոր գ ե տ ի ն ,
ք՝աղդասարի աչից ծո վ կ ’ե ր ե վ ա ր :
Րաղդասսւր մնաց ենտեղ ծո վո ւ ս լո ո ւկ ,
Հա'մա կը լա ր , կ՛ասեր-
« Վ ա ' յ , իմ ա ղ բ ե ՜ ր , գնաց ծս վ ո ւ մեջ կորսըվա'վ
Իմ աղբեր գնաց ծ ո վ , խ ե ղ դ ը վ ա ՜ վ * :
Վոր ել գենի չտ եսա վ,
Ուշքըն գնաց կ ը ս կ ը ծ ո ւ ,
Ընկավ ծ ո վ ո լ բե րա ն;

Սանասար ծո վ ո ւ մեջ վոր մ տ ա վ,

Ինչ չոր գեանի վերա գ ն ա ց :
՜Գնաց, հասավ ծոէվու. ՚ էոաէյ մեէ| պարէոէդ ք
Տեսա վ' քոշք ու սարէս՚ յ ՛մի ՛կա ենտեդ՛^ ՚ ՚ 1՚
Հա վուզ մի" կա'՛ մեջ են պարտեզին-
Են քոշք ու սարի ա ոջեվ ^ ո ւ ր ՚ կ |ւ '^ ս ղ ի : ;,է
Տեսավ Ծովային ձի(1 , ■Ր-ոււէկիկ' Զէձլսվիս՝^'՚ 1"...... ^
Ենտեղ կա պ ուկ, թ ա մք սադաֆին վերան պատրաս^ ,
կեծակւսն (Յ՛ուր վերան կ ա խ ա ծ: ՚ ՚
"Նայեց՝ եկեղեցի մի կա ենտ եդ: I " V ՚ ՚ ) ,|/ •: !՛
Ինչ մտավ եկեղեցին ,
Ակահ զ ն ա ց , շ>ավսւլե{յ, ընկավ : 1 ,]1' ’* 4 1' ' ՚
Մեջ քնուն երազ • տենւով ,
Մ ա յր Աստվածածին եկավ երազ , ՏШиикд; ՚ ’ . I՝1'*
« Հ ե ' յ , Սանասար, ելի վե'ր I1 Ր , »լ!ւ1յ , .1յ1;|
|ւււսչ <է|տւոհրադմին կո7 եաոեղ ե V * ՚ I
Ելի', յ ո թ ծ ո ւ ն ր , ա ղո թք ւաւջեվ ՛արա •
Արժան րւՐփս , քեզ կը հասնի ,
Գնես վեր քո աջ թ ե վ ի ն , վոր դուրբ չւաւնի!:՛
Ծովա յին ձի ն, ք.ուոկիկ Ջ«ւլաւիօ, յ ,," /,,յ |" !' . յ ՚ ; ՚ ւ
Ենտեղ թ ա մքա ծ , ււանձրն բերան զարկած ք
Երկնուց իջած Թուր կեծակին վերան կախած-
Թե արժան ե ս , կ՛ա ռնես, կր հեծնես 1
Ե ս տ ե ղ ճ կ պահարան կ ա , рш'д -
Մեջըն շապիկ զրեհին - •’ ՛:՛՛"՛ I
Զրեհի քամարն ’ իք մեջքին , I’
Գ լխ ու զուտն զրեհին',1 111,ւա յ 1 ՚ ՚ ՚ ՚ 1 ՚ 1,1 1 1 ՚ I
Զրեհի կոշիկն ի վ ո տ ի ն ; Ի ' " ) 1"
Ծանրիկ զուրզ փահլեվանին,
Ամուր նիզակ, նեւճ ո ւ աղեղ , '.р ’ |"1 " ! ՚
Փող պ ղլո րին, պինդ վահան- « М 1 " :1 Տ՛111 М '!11 !'1 1
Ամեն եստեղ ե , կ՚ աււնեեւք)""»1" 111" ՝ 1 0 Ռ ЧЧ11՛!1 Կ ՚Օ '
Են դարբասի աղրրի մեջ ել կրլոդանաս,
Կը ջոջանաս, կյէ զորանաս՛1) կսփր նա՛նաս1, ՛'■' \ V՛ ւ | 1 1 I
•քո ո ւ ժ կ ՚ ր լն ի քան յ ո թ , 1111’ ••••՛: ՚ [1 ( ՝ • I■ւյ : •■ ւ >
Մեկն յո՜թ կը հավելնա , ՚ կը լցվիէւ ,՛ <' •” ՛;՛
Կ ՚ ե ր թ ա ս քո մուրազին կը : Իասնիւէ» Տ ՚
լ)յյւյււ1ւ|ա Նաա 1])1 <1-|' • ՚ լ ւաւԱ|
Սանպսար ք"0 դ լ п դաու>|ք՛
«Ե սИ ^ ա զ ե ր ՚ յես տ ե ս ա ­
Տեսնես’ ուղո՞րդ ե , թ ե ՞ սուտ ե» տ
Գնաց ենտեղ, ինչ շանց ե տ ո ւ,
Են պահարան եբաց , տեսավ ենտեղ’
ինչ երագի մեջ սւեսեր ե ր :
Տեսավ մեկ գրեհի գուտ ենտեղ-
Երկու ւիտր բամբակ դներ մ ե ջ ,
Գներ գլուխ ' չկսւյներ-
Մեկ գրեհի մեջկապ ենտեղ,
Յ ո թ փ ա թ եկավ բոլոր մեջաց*
Մի ջուխտ գրեհի կոշիկ ենտեղ,
Մեկ մեկ լիտր բամբակ դներ մ ե ջ ,
Հագներ , հալա ջոջ եր :
Եկեղեցուց ելավ դ ո ւր ս ,
Գ նաց, մտավ են ղարբասի հսւվուգ, լողա ցա վ.
Աղբըրի ջուր խ մ ե ց , քնեց •
փնեց մի ք ի չ , աստծու շնորհք առավ-
Ջոջացավ , գորացավ , կտըրնացավ ,
Լցվավ , դարձավ հրեղեն :
Վեր ե լա վ , են գեստեր կապեց ա մ են :

Ըգգրեհի շապիկ հագավ •

Ըգգրեհի քամար կասլեց ,— քամսւր մեջքով եր •
Ըգգրեհի գուտըն եղի գ լ ո ւ խ ,— գլխով եր •
Ըգգրեհի կոշիկ հ ա գ ա վ ,— վոաքով եր •
Ամեն գեստ եր, զենքեր աււսւվ!
Յ ո թ ծ ո ւ ն ր , ա ղոթք ա րա վ ,
ԶԹուր Կեծակին կապեց ւ[եր իր :
Հրեշտակներ ըգԽսւչ Պատերազմին
Գրին վեր աջ թ ե վ ի ն ,
Վոր դարբ չսւււնի Սանսւսարին:

Ե լա վ , սիրտ աււավ, վոր ձին հ ե ծ ն ե ր :

Քուռ կ իկ Զալալին դ ա ր ձ ա վ , ասաց •
— Հ ո ղ ա ծ ի ն , ի՞նչ կ ա նե ս, քո միտն ի՞նչ ե :
Ա սա ց--- Քե կը հ ե ծ ն ե մ :
Ա սա ց--- ■рЬ կը տամ արեգական, կ ՛երեմ:
Ասաց--- Ծովային ե մ , ինձ կըտամ քո վարի տակ
 Ա սա ց ’Р'Ь կը տամ գ ե տ ի ն , կ ՚ ե ր թ ա ս սւնդոլնդք :
Ասաց Ծովա յին ե մ , ինձ կը տամ քո քամակ:
Թււսւվ քամակ, հեծավ ըգձին,
Վոր կը տար արեգական' ե ր ե ր ,
ինք ետու ձիու փորի տւսկ •
Վոր կը տար գետին' երթսւր ա ն դ ո ւն դ ,
ինք ետու ձիու քամակ:
Զին քիչ մ ’ել թ ո ա վ վեր -վ եր ,
Դես փախավ ո ւ դեն փ ա խ ա վ ,
կայնավ վեր հետին վոտներին,
Փրփուր ետու վեր բ ե ր ն ի ն ,
Չկարցավ ըգՍանսւսար ձգեր գետ ին:
հյելացացավ , կայնավ , հնսւգանդեց,
Ա սա ց--- Յես քո ձի ն, դո ւն իմ տ ե ր :

Սանասար քշեց ըգձին , բա դչով կ ՚ ե ր թ -ա ր ,

Ե'|ի համրին ծո վ բ ա ց վ ե ց ,
Մեկ ել տեսավ ծո ւխ ւ ե ր ե ս ,
Դուրս ե լ ա վ , վոր գա ադբոր մ ո տ :
Աղբեր գետին նստած կր լար •
Տեսավ՝ մեկ սար ելեր սարի վ ե ր ա , կը գ ա :
Ասաց- «Են գսւգան ինձի կ՛ո ւտ ի.
Են ըգիմ ագբեր քաշեց ի ծ ո վ ,
Ըգիս ել տի տա նի, քաշի ծ ո վ » յ
Չհա նչեցա վ, վ ա խ ե ցա վ, լալով փ ա խ ա վ:
Սանասար կ ա ն չե ց , ա ս ա ց --- Րսւ'ղղասար} մ ի փա՜խի:
Դ ն ա ց , հասավ թւսղղասարին , ասաց-
— Ա՜յ ա դա , ինչի՞ կը լա ս:
Ասաց — Ե՜յ , յե ս չ լ ա մ , բա ո ՞ վ տի լա •
Յես ե մ իմ մեկ ա ղբե ր .
Իմ աղբեր գինք եթ-ալ ծ ո վ , գն ա ց , խեղդըվավ •
Յես ել մնացի եստեղ մ ե ն ա կ :
Ասրս յե ս չլ ա մ , ո * վ լա :
Սանասար ա ս ա ց --- Ե ՜ յ , տ ղ ա ,
Մկա քո աղբեր տեսնես՝ կը հանչենսւ՞ս:
— Ապա չ ե ՞ մ հանչենա ր;
Ա սա ց--- Յես քո աղբերն ե մ :

I) ա ս ո ւ ձ յր ի Գա վիթ _}
 — Իմ աղբեր եդքսւն ջոջ չեր •
*ք*սւնց իս մեկ լար մի ջոջ հ ր :
Իմ աղբեր եդ ձին ո՞ւսս» գտավ.
իմ սւդթեր եդսւ «լենքեր ո՞ւստ գ տ ա վ :
Հասավ սւղբոր գ|ու|ս պսւչեց , ասաց՛
— Րսւ'ղղասար, յե ս քո աղբերն ե մ ,
Սանսւսսւրն ե մ , մի' վախենար, մի' լա ր:
Րաղւլաստրն ե| Սանասսւրի գ|ուխ պսւգավ .
Ա սա ց--- Ա ղբեր, քանի դ ո ւ կ՚ ե րեվսւյիր ,
•Յես կ ՚ ի րի շկե յի քեգի-
Յ ե ր բ դ ո ւ չե ր եվ ա ցիր, յե ս նստա, լա ց ի:
ինոնք իրար գլուխ սյա գին,
Մեկտեղ ե լա ն, գնացին տ ուն:

10

է ր կ ո ւ աղբեր նստուկ ե յին Սասուն:

Բաղդասար քնուկ եր մեկ գիշեր.
Մեկ ե| տեսնի, ի՞նչ տեսնի լ ա վ : —.
Ջոջ Կուռք եղավ ի ծ ո ւ որինակ ,
Եկավ գլխու վերեվ , մ ըկմըկա ց,
Մ ի ն յի լուս չ թ ո ղ ե ց , վոր են քներ, ս ր բ ե ր :
Մեկ ամիս р-ալքամ եղպես կ ՛ա ներ:
Ամիււն վոր լրա ցա վ ,
Դ ե ղ ն ո ւ թ յո ւն թսսիավ թաղդասսւրի վերա ն,
Հ իվա նդա ցա վ, նիաթ կա]սեց :
Սանասար հարցուց ա ղբոր.
— Ինչո՞ւ յե ս դ ո ւ հիվանդացե*
-քանի կը բա ն ե յի ն ք , ուրախ ե յ ի ր ,
Հիմի նոթեր կախեր ե ս :
Րաղդասար պատասխանեց.
— Ա ղբեր, դու խաբար չ ե ս , յե ս գիշեր չեմ քնի-
է դ մեկ ամիս Ջ ո 9 Կուոք չի թ ո ղ ի ,
Վոր յե ս գիշեր ք ն ե մ :
Կ՚ ը լնի ի ծ ո ւ պ ե ս , գիշեր կը գ ա ,
Կը տըրՑըկի չուր լուս վեր ի ն ձ ի ,
Իմ գլխ ու վ երեվ կը մըկմըկա.

50
Ջի թ ո ղ ի , վոր յե ս ք ն ե մ :
Ա ղբեր, յես կ՚ ե րթ սւմ իսւղդ ա դ,
կամ Խալիֆան ինձ ւոի մատաղ անի Ջոջ Կռքին ,
կամ յե ս * Խ ա լի ֆ ա յի ն :
Սանասար վ ե ր ո լ ց , ասաց-
__ Աստուծով են չի կարնա մեղ մ ո ր թ ի :
իաղդասսւր դսւրձուց , ասաց •
— ձ ա մ ա , էսղբեր , ինձի չի պա՜տկանի >
Վոր յե ս մենակ ե ր թ ա մ :
Մեկտեղ երթանք , ըզԽալիֆսւն զարնենք , սպանենք •
կռքատուն վ ա ռ ե նք, չխուլ մարդիկ թա լենք կրակ.
Մեկ ել երթա նք մոտ մեր խեղն ւքեր ,
Տեսնենք* ինչպես ե , ինչ կ՛անի:

է լ ա ն , քանի մի մարդով ընկան ս ա մ բ ա ,

Եդ հաշվին գնացին, հասան թսւղղադ*
ք|ւ քաղքից դուրս մեջ դաշտին
էրենց վրան զարկին, նստան:
__ Ր՚ ա'ղւ]\սսար .— աղբորն ասաց Սանասար*
Դ ո ւ շուա գ ն ա , մեր մորն աչքալուս տ ո ւ ր :

Դնա ցին, ջուաբ տարան Խ ա լի ֆ ա յի ն , ասին*

__ փո ա չք ի լ ո ւ ս , սպեք ե կ ա ն :
Խալիֆան ուրախ ացավ, զ վ ա ր թ ա ց ա վ , ասաց*
__ Զորավոր ե մեր Ջոջ կ ո ւ ռ ք ,
Եր մատաղներ քա շեց, բ ե ր ե ց :
Վերուց , ասաց իր մա րդոց •
— Դ ուք ինձ երեսով կը տ ա յիք •
Տեսա՞ք իմ կոքերի զ ո ր ո ւ թ յո ւն *
Ջոջ Կուռք քա շեր, իր մատաղներ* բերեր ե :
Մարդիկ ս ա մ բ ե ց , եկան տղեկներուն ասին*
— Խալիֆան ասաց՝ Դ ուք բարի եկաք •
Դ ո ւք գի տ ց ա ք , վոր ի մ կ ռք երու որ ե ,
Ազիզ որ ե , տի տանեմ ձեզի մատաղ ա ն ե մ :
Ասին*— Մենք գիտցանք՝ կ ռքեր զոռ են-
Եկանք * մեզի մատաղ ա ն ի :

51
Երկու աղբեր մեկել որ եյսւն,
Գնացին Խալիֆայի երես :
Տեսա ն, վոր են Ь | էր Դիվանխսւնի տանիք,
Թեվեր կսւնթե , կ՚ ե րթ սւ ո ւ կը գա :
Վոր զՍանասաը ո ւ թաղդասսւր տեսա վ, բոռաց •
— Դուք շան լակոտներ, շուն-շսւնորդիք,
Ո՞ւր սւնցիք, դ ո ՞ր գնա ցիք, ինչի՞ շուտ չեկա ք.
Դ ուք չգ ի տ ց ա ՞ք , վոր դոր հ ր թ ա յ ի ք ,
Ջոջ կուռք ձեգի կը բ ե ր ե ր :
Ասին--- Հերի'կ , քե մ եո նինք, հերի՜կ , քե մ ե ո ն ի ն ք -
Վոր լքենք մորե ծնվեր ե յ ի ն ք ,
Աշխարհ չեյին ք աեսե .
Աշխարհ տեսանք , մոռացանք :
Համա արեվելք փախ անք, չպ ր ծ ա ն ք ,
Արեվմուտք փախանք, չպ րծա նք,
Չազատվեցինք քո կ ոքե ր ո լ ձ ե ո ն ե ն :
•ք՝ո Ջոջ կուռք շատ գորավոր կ ուռք Ь ,
Գիշերն ել չեր թ ո ղ ն ե ,
վ որ մենք ենտեղ սըթըրւ|ինք :
Ա սա ց--- Դե' ա ր ի ք, երթանք կռոց տ ո ւն,
Ձեզի մատղեմ իմ կ ռ ք ե ր ո լ ն :
Ասին--- Թագավոր , ապրած կենաս ,
Դու զմեզ տ՛անես քո կռքերուն մատաղ-
Մենք թա գա վորի տղա յ ե ն ք , մեզ չ վ ա 'յե լ ա ,
իսկուն տանես, զաղտիկ-մաղտիկ զենես:
Մենք կ՛աղաչենք, վոր դ ո ւ , ինչքան ժողովուրդ կ ա ,
ժ ո ղ վ ե ս , բերես ե ն ա ե դ ,
Վոր տեսնեն ու փառք տան կռքերուն :
Խալիֆան ա սա ց --- Շատ ազեկ •
ինչպես որ դուք կ ՛ո ւ զ ե ք , ենպես կ ՛ա նե մ :
Ամեն ել կը ժ ո ղ վ ե մ , բ ե ր ե մ :—
Տղաներ դա ր ձա ն, եկան իրենց վ ր ա ն :
Ու գնացին մոտ իրենց մ ե ր :

Խալիֆան թ ո ւ ղ թ ո ւղ ա ր կ ե ց , ասաց ■
— Իմ երկու լաճ տի տ ա ն ե մ ,
Իմ կռքերուն մատաղ անեմ •
է կ ե ք , կռքերուն փառք տ վ ե ք :
՛քաղաք քսպքով ու գեղ գեղով թափվան դ ա շ տ ,
Հագարավոր մսւրդեր ե կ ա ն , դաշտ լցվա վ ■
Ասեղ թ ա լ ե յ ի ն , չեր ընկնի գետին:

էնոնց մ ե ր , Ծ ո վին ա ր, գիշեր չուր լուս նստ ա վ,

Իր տղեկներն ապով արցունք թ ա փ ե ց :

Սանասար տեղից ե լա վ , ասաց.

— ք*սւ'դդսաար, ձիու գլուխ բ ո ն ի , յե ս կ ՚ ե ր թ ա մ :
Վոր յե ս կ ա ն չե մ , ձին ինձ կը հասուցես :
Ա սա ց, գնաց մոտ Խ ա լի ֆ ա ն.
Ենի տ ե ս ա վ , վոր Սանասար կը գ ա ր ,
ճանչեցսւվ , ուրախացավ , ասաց •
— Ե'յ , մեււնիմ ք ե զ ի , Ջոջ կ ո ւ ռ ք ,
Ի՜նչպես ըղքո մատաղ իր վոտով քա շիր, բ ե ր ի ր :
Հար յե ր ր ե մ ն ա ց ե ,
Զմեկելն ել կը քա շես, բերես իր վ ո ս ա վ :
Ու դա ր ձա վ , ա ս ա ց --- է ' յ , վ ո 'ր դ ի ,
ք ո աղբեր ո ՞ւր ե - ինչի® շուտ չ ե կ ա ք ;
Սանասար պատասխանեց •
— Իմ աղբեր փռքր Ь , հետի-հետի կը գա-
Ինձ տ ա ր , գ ե ն ի ', չուր ի մ աղբեր կը գ ա :
Ա սա ց--- Դե կուգ ը լ ի ', ըզքհ գ ե ն ե մ :
Սանասար ա ս ա ց --- Խ ա 'լի ֆ ա , ի ն չ ո ՜ ւ ,
Մ արդ մատաղ սրբի դ ռ ա ՞ն կը գ ե ն ի , թ ե " չոլ տեղ
էր թ ա ն ք կ ռ ա տ ո ւն , ենտեղ գ ե ն ի ,
Վոր մատաղ ընդունելի ըլնի :

Խալիֆան ասաց-— Հ ա , վ ա 'լ լ ա , քո խոսքն ե :

Խալիֆան սուր ձեռն ա ռ ա վ ,
կանչեց , ա ս ա ց --- Արի , վ ո'ր դի , երթ ա նք ,
իր կր պ ա գո ւթ յո ւն արա Ջոջ կ ո ք ի ն ,
Վ որ ըգքեգի գ ե ն ե մ , մատաղ ա ն ե մ :
Առավ գտղան ո ւ երկուսով մտան կ ռ ա տ ո ւն :
Տղան ասաց Խա լիֆա յին-
— Յե րբ մենք գն ա ց ի նք, պստիկ ե յ ի ն ք ,
 Մենք գքո կռքի զոր ութ յո ւն չգ ի տ ե յի ն ք .
8ես եդոր երկրպա գություն չեմ ւով ե:
Չեւք գ ի տ ի, ր ե ինչպես կը պառկեն ա ո ջ ե վ ,
Վոր կոքերուն հանո ըյնի .
Դե' ա րի , առաջ դու պսակի կռոց ա ռա ջ,
Դ ու կդի , երկրպ ա գություն տ ո ւր ,
Վոր յե «ւ տեսնեմ՛ ինչպես կը տաս,
8ես եյ քեցնե ո ւ ս ն ե մ , ենպես անելք:
Խա|իփսւն կ դ ա վ , երկրպագու թ յո ւ ն ե ա ո ւ ,
Ա սա ց— Էսպես , ա դա , եսպես աուր :
Սանասար կուգեկուգ ա րա վ:
ելսգիՓան դանակ եհան ,
•Р-աշեց , վոր ւ|իգ կտ րեր, մատդեր •
Սանասար տեսավ՛ ուղորդ, վիգ տի կ տ րի ,
Ասաց- « 8 ա հացն ու գինին, տեր կ ե նդա նին»,
Աքուց մ ’ եգսւր հա|իվ>ային,
Վոր գնաց իրեք շսւլապուտիկ
Վեր մեկմեկի ե տ ե վ , շրջվեց ենտեղ:
Զի՚ ա լիֆսւն բ ռ ն ե ց , կա պ եց:

Էնոր մարդիկ ձեն քցեցին քաղաք,

Զորք ժո ղ վ ե ց ի ն, եկան,
փադաք քադքով թափան վերա կ ռ ի վ :
Սանասար կ ա ն չե ց .— Րսւ'դդասար , ձ ի ՜ն ...
իադդասսւր ըգձին հ ա ս ց ո լց ;
Սանասար թ ռ ա վ , հեծավ ըգձին:
Ասաց. « Ա յ - վ ս ւ ՜ յ , սւյ-վա ՜յ .
Էսոնք ըլնին բա մ բա կ , յե ս ել ըլնիմ կրա կ,
էսոնք չե մ կարնա վառել •
էսոնք ըլնին կ ր ա կ , յե ս ել ըլնիմ ջ ո ւ ր ,
էսոնք չեմ կարնա ա ն ց ն ե լ»:
Ձիուն |եգու ե կ ա վ , ասաց.
— Սանասար , ինչի" կը վախենաս •
Դու քո աստված կ ա նչի.
■քանի դ ո ւ քո կեծսւկան Թրով կտրես աջ-ձսւիյ է
էնքան յե ս իմ պոչով կը սպանեմ-
Ինչքան դ ո ւ կեծսւկան Թրով կտրես ,

54
էնքան յե ս իմ շնչով կը սպանեմ,
էնքան ել իմ քամով կը սպանեմ-
ինչքան դ ո ւ կեծակսւն Թրով կտրես,
Ենքան յե ս իմ վոտներու տակ կր կոիյո տ ե մ :

էրկուս թ ր ե ր առան ձ ե ռ ,
Ու քշեցին երկու ա դ բ ե ր •
Մեկ երկու դիր գնացին , ե կ ա ն ,
Զիերու վոտաց փոշին եյա վ երկնուց երե ս:
Ու փ ր թ ե ց ի ն , ենպես փ ր թ ե ց ի ն ,
Ինչպես ձին իր դարին կ տ ր ի :
Ու Խալիֆայի մսւրդեր ընկան,
Խսրի նման փովսւն գե տ ն ի ն :
Դարձան ձիուց իջան տ ա կ ,
ԸգԽալիֆսւն թ ոնի ն, բերին մոտ իրենց մ ե ր .
Չվանով վոտնեն չուր գլուխ ֆ ս ւթ թ ե ց ի ն սան ,
Տախտակ գլխով ա ն ց ո ւց ի ն ,
ճ ր ա գ դլխի վերա վ ա ռ ե ց ի ն ,
"Նստան տակ Սանասար , թաղդասսւր ,
՛Նուսն դինին սեդնի վերա դ ր ի ն ,
Կարմիր դինին ա չքի առաջ խ մ ե ց ի ն ,
Ո ւր ա խ ո ւթ յո ւն , խ ն ջո ւյք ա րին:

17
Խարար գ ն ա ց , հասավ պ ա պ ին,
Թե Սանասար ո ւ թաղդսւսար գորսւցեր են ,
կռապաշտ Խալիֆան թ ոնե ր, կապեր ե ն .
"Նստած* ուրա խ ո ւթ յո ւն կ՛անեն :
Պապիկն ա ս ա ց --- Ա'յ աստված ,
Վոր են տղեք տ ե ս ն ե յի ,
Թող իմ հոգին ա ռ ն ե ր :
Խաչապաշտ Դսւգիկ թա գավորն ե լ ա վ ,
Թ ո ւղ թ մի գ ր ե ց , ետուր ք ա մ ո ւ ն , ասաց՛
— Իմ թ ո ւ ղ թ կը տանես թա ղդսւդ,
ի մ թ ո ռ Սանասարի ձեռ կը տ ա ս :
՛քամին ը գ թ ո ւ դ թ եթեր ,
Ականատից եթսւլ Սանասարի ձ ե ռ 5

55
 Սանասսւր ը ղ թ ուղթ կարդաց •
Պապիկ թ ղ թ ի մեջ գյւէր եր •
«Հաղար բարին իմ թ ո ռ Սանասսւրին:
Վոր ես թ ո ւ ղ թ կըհասնի քո ձ ե ռ ,
Գլուխդ եդտեղ թ ր ջ ե ս , եստեզ կնտես»:
Սանասսւր իաղդասարին ասաց-
— 8ես կ ՚ ե ր թ ս ւ մ , Խալիֆայիս բաց չթ ո ղ ն ե ս :
Զձին քա շեց, հ ե ծ ա վ , դնսւց պապի տ ուն:
Պապիկ մոր նմուշի վերա ղ թ ո ռ սսւնչեցավ •
Շա'տ մի ուրախ ացան, դրուց արին •
Ու շատ խոսքի ընկավ Սանասար,
Մոռացավ ըղմեր ո ւ ղիր ա ղ բ ե ր :

Ամեն որ թադդասար կ՛ելներ, կ ՚ ե ր թ ա ր վորսի-

Որ մեկ վերու ոչխար կը բերեր •
Կը դ ա յի ն , կը նստեյին կերուխ ո ւմ ի,
■ք՝եֆ-ուրախոլթյու ն կ ՚ ա ն ե յի ն :
Մեկ ել վոր են դնսւց վ ո ր ս ի ,
Խալիֆան փ ա թ թ ա ծ տեղեն՝ ասաց աղջըկան.
— Չե՞ յե ս խեղս ե մ , քո տուն չավրի ,
Փշուր մի իմ կապեր թ ո լ լ ց ո 'ւ :
Աղջիկ ե լ ա վ , ղկապեր ա ր ձ ա կե ց , եդիր ենդին •

Խալիֆան ելավ , ի՞նչ ելավ :

Զամեն տ եսա վ, ժ ո ղ վ ե ց :
Գնաց քաղաք, ինչ իշխան մարդ կար մ նա ցա ծ,
Խալիֆայի լքարդեր խորհուրդ ա րին,
Թ ե՝ «Ի ՞նչ անենք , վոր աղատվինք» :
Իշխաններից մեկն ասաց-
— Սանասար գնսւցե , մնացե թաղդաստր,
է ր թ ա ն ք , ղենի սպանենք:
Մեկն ել ասաց-— Մենք չենք կարնա զենի
սպ ա նենք ■

կանչենք հարսնիք , խմացընենք ,

Տա նենք, թալենք մեջ փոսին,
Փուշ ո ւ փալաշ ժողվենք վերա ն, թ ո ղ մեռնի :
Խալիֆան ասաց իր մ ա րդե ր ուն.
— էկ ե ք , յո թ ուղտաբեռ քացախ դինի

56
А А А А Л

Լցե ք, տարեք Ախմսւխոլ սա ր,

Վոր յե ս վաղ ըգքաղդասսւր խ ա բ ե մ , բերեմ-
Ենտեղ ցինի տանք ե ն ո ր ,
հ մա ցընենք, հարբեցընենք, սպանենք;
Մարգեր ելան եղ պես ա րին;

Իրիկուն Ծ ո ւռ քաղդասար վորսից եկավ-

Տեսա վ' Խալիֆան ա րձ ա կա ծ, բան չա ս ա ց :
Խալիֆան ասաց ենոր-
— քսւղդասար, ցիտե՞ս ինչ կա:
Ա սա ց--- Ի՞նչ կա , Խա՜լիֆա :
Ա սա ց--- Ինձ թ ո ղ , երթա նք Աեւ| սա ր,
Ենպես վորսի տեղ մի ց ի տ ե մ ,
Վոր վերու ոչխսւր, ւ]երու տավա ր,
Ամեն լցվեր են ենտեղ :
Ինձ թ ո ղ , լ]աղ ե ր թ ա ն ք , ամեն բ ռ ն ե ն ք ,
Մ եց համար ենտեղ ո ւր ա խ ո ւթ յո ւն ա ն ե ն ք ,
Չեւ| քո աղբեր յե տ դա ո նա , ց ա :
Րաղդասսւր ա սա ց --- Թող րլնի , ե ր թ ա ն ք :
էսպես թսւդդասարին հ ա մ ո ց ե ց ;

Մեկե՜լ որ հեծան իրենց ձ ի ա ն ք , դն ա ց ի ն:

Վոր հասան Ախմախոլ ս ա ր ,
Ես դ ե հ ե ն , են դեհեն , դի նոլ կ թ խ ե ք ձեռքեր ,
«Հագար բարի ք ե , թսպդասար»
Ա սին, ո ւ չորս դեհեն տ վ ի ն :
ինչքան ցինի բ ե ր ի ն , մա րդ չ խ մ ե ց ,
Զամեն տվին քա ղդա սա րին:
Եսպես Րաղդասարին խ ա բ ե ց ի ն ,
Յ ո թ ն տարվան քացախ գինին գլուխ կ ա պ եց ի ն:
Վո՜ր մեկին մեկ թաս գինի տվին ,
Ա սա ց--- Հացար բարին քաղդասարին :
թսւդդասար կ ա ն չե ց --- Ձեր հագար կտրվի-
Լցեք տաշտեր , յե ս խ մ ե մ :
քաղդասսւր խմեց , ենպես հարբեց ,
Վ ո ր անակահ , անհուշ ը ն կ ա վ :
 Խալիփան ասաց իր մսւրդերուն-
— Դե գուրզեր սւոեք, ե|ե ք վերան:
Առան դո ւրգեր, եկան սս|անելու:
Վախեն հեււվհն կը զարնեյին :
Են քան զարկին , ենքան զարկին,
Րսւղդասարի չորս դեհեն'
Ենպես խանդակ, փոս շինեցին,
•Լոր քառասուն գազ փոս կ՚ ը լներ—
Ասաըծու հրամանքով,
Մեկ գուրզ Րաղդսւսարին չեր դ ի պ ն ի :

Սանասար ելավ դ ո ւ ր ս , իրիշկեց ե ր կ ի ն ք ,

Տեսավ' թաղդասարի աստդ խավարեր ե ր ,
Իր մտքի մեջ ասաց- «Ի մ աղբեր նեդն ե » :
Դ ա րձա վ, իր պապիկին ասաց.
— Ավա' , պապիկ , յե ս ա ՚ ե ր թ ս ւ մ , իմ ձին քաշեք -
Յես իմ աղբոր կամ լաշին կը հա ս նիմ , կամ նաշին:
Պապիկն ա ս ա ց --- փո աուն չա վրի.
•Ր-ո աղբեր հիմի հանգիստ նստեր ե ,
Իր մոր հետ ուր ա խ ո ւթ յո ւն կ ’ա նի,
Կը խնդանա, դուն ել մեզ խ ն դա ցու:
Սանասար համրեր չա ր ա վ •
Ելավ , ինքն իր ձին քաշեց դ ո ւր ս ,
Հ ե ծ ա վ , աչք խփեց ե ր ա ց , հասցուց մոր մոսւ:
— Մ ա րե, ո՞ւր ե իմ աղբեր Ր-աղդասսւր:
|Э-Ь--- Խալիփան ւսոե , տարե գաշտ ո ւ ս ե յր ա ն ,
Գնացած Ախմախու սար ուրա խ ութ են :
Ա սա ց--- Ա հա ', իմ աղբեր խաբած , տարած :
Հ ե ՜յ- վ ա ՜ խ , իմ աղբեր աի սպանեն :
Ասաց թ ե չե՝ ք շ ե ց , հասավ թաղդսւսարին:

Տեսավ' թաղդասւսր ենպես խմեր Ь ,

փոո հարբած րնկեր ե , ակահ չ ո ւ ն ի .
Ենոնք ել աոած գ ո ւր զ ե ր, թ ր ե ր ,
Եկած ե ն , չորս կողմեն կր զարնեն, վոր սպանեն:
ինքն ել աստծու անուն ե ս ա ւ,
էքո֊ անակ ընկավ մ եջք եր ,

58
 л а л а а а а

Ու ծանրիկ գուրզ մի իջա վ ,

Ու զՐաղդադու Խալիֆաս*
6 ո թ ն գազ գետին վե' ի ջ ո ւ ց ,
ԶԽ ա լիֆ ա ն, զենոր մա րգեր ամեն սպանեց:

Я-նաց, կա յնեց աղրոր վ ե ր ա ,

Ջ ուր ելից գ լխ ո ւ ն , գլուխ լ վ ա ց , սիրտ մ ա ժ ե ց ,
Վոր հ ա ր բ ե ց ո ւթ յո ւն թողնի , լրջանա :
կ ա ն չե ց --- Ր՝ադղասա'ր , Ր-աղղասա'ր :
Ուշք եկավ ա զբոբ վերան.
Գ|ուխ վերուց , ասաց.
__ Հ ա ՜յ , քո տուն չսւվրի:
Ինչ ւալեկ քներ ե յ ի * չ թ ողիր՝ յե ս քնե մ :
Ասաց •— Ք ո սաւն չավրի •
Մ ի յ ե 'լ , քո չորս բոլոր ա չ ք ի :

էլան երկու ա ղ բ ե ր , եկին ք ա ղ ա ք :

Ր՝սպդասար կ ա ն չե ց , ասաց.
__ Վորն որ ե'ն կը հավատա, ինչ յե ս կը հավատամ,
Թող գա անցնի իմ թ ր ի տ ա կ ո վ :
■р-աղսւք քաղքով թափան , ե կ ի ն ,
Անցան ենոր թ ր ի տ ա կ ով :

Ենոնց մերն ե լ , Ծովինար խ ա ն ո ւ մ ,

Կզսւվ վ եր ք ի թ ո ւ բե րնի ն,
Ե ր կրպ ա գութ յուն արեց ո ւ ասաց.
— Գոհանամ ք ե ն ե , երկնի ո ւ երկրի ս տ ե ղ ծ ո ղ ,
Վոր ըզմեզի ու մեր ժողովուրդ
Ազատ արիր են զալումի ձ ե ո ն ե ն :

18

Մի ժամանակ նստան ե ն տ հ ղ :
Հեսա ե լա ն , ստին իրենց մեր ո ւ զ ք ե ո մ ե ր ,
Ու դ ե մ ա րին, եկին դեհ Հա յաստան:
Եկին, Գագիկ թա գա վորի քաղքին մոտեցա ն,
Մեկ ադբրի վերա վրան դ ր ի ն , նստան:

5&
Տեսան, վոր են դեհեն մեկ մարդ կը դ ա ,
Կանչեցին, ասին ենոր.
— Գնա թագավորին ա չքա լուս.
Շատ րարով տար ենոր ու փեոի Թ որոսին,
Ասա* Ձեր Ծովինար ու իր երկու աղան
Վողջ-աւսւղջ ե կ ա ծ , աղբըրի մոա նստած են-
Աչք ձեր ի լուս ըլնի :

Գադիկ թա գա վոր ո ւ փեոի Թորոս

Ելան , եկին ենոնց աոաջ :
Եկին , ընկան իրար վ գ ո վ ,
Պագին իրա ր, լացին ո ւ խնդացին,
Կերան ո ւ խ մ ե ց ի ն , ուրա խ ութ յո ւն արին:
Թագավոր ո ւ փեոի Թորոս ասին-
— Դ ե հ , ե լ ե ք , երթանք քաղաք:
Խոսք մեկ արին, գնացին քաղաք,
Իջան թա գա վորի պ ա լա տ :
Յ ո թ ն որ , յ ո թ գիշեր ուրախացան:

Սանասար վ ե ր ո ւ ց , ասաց թագավորին-

— ՝քեոհե'ր , յե ս մեկ րան կը խնդրեմ ք ե ն ե :
Ասա ց Ի՞նչ կը խնդրես :
Ա սա ց Մեկ տեղ մենք մեգ համար
Մեկ տուն ենք շ ի ն ե , երթանք ենտեղ :
Թագավոր դարձուց , ասաց •
— Վ ո 'ր դ ի , յե ս տղա չ ո ւ ն ի մ ,
Յես կր մ ե ո ն ի մ , իմ թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն
Զեգ կը մնա , կ՚ ը լնի ձեր տուն :
Ա սին--- Չ ե ' , թ ա գ ա վ ո ր , ապրած կենաս,
Եկանք , ձեգի տեսանք ,
Գ ո հ ո ւթ յո ւն ա ս տ ծ ո ւ, լ|ողջ-աոողջ ե ք ,
Իրարուց կարոտ աււանք, կ ՚ ե ր թ ա ն ք մեր տուն

Պատրաստություն վոր տեսան,

Մերն իր երկու ւ]որդուն խրատ ետու-
— Վ,ո'րդիք , թագաւ]որից ես րան ուգեք •
Ա սեք, թ ե ’ Ծովասա ր, Մարաթկա ջո ւր ,
ճապսւզջրի Րաժն ու. փոդեն սւոլր մ ե գ :
Թե երդվա վ' «Հա ցն ու գ ի նին, տեր կ ե նդա նին»,
կը տ ա :
Սանասար ասաց թ ա գա վորին.
__ Ս՛եկ բան ել կը խնդրենք քենե :
__ Վո'րդիք , ասաց թ ա գ ա վ ո ր ,
Մեր հոգուց գատ՝ ինչ որ կ ՚ ո ւ գ ե ք , —
Հացն ո ւ գինին, տեր կենդանին,— կը տանք:
Ասին--- Ծովասսւր, Ս՚ ա րաթկա ջ ո ւ ր ,
ճապսւղջրի ршсШ ո ւ •քոդեն տուր մ ե գ :
Ա սա ց--- Տվինք , վո'ր դիք :

էլան Ծովինար խանում ո ւ իր տ ղեկներ,

Հ ե ծ ա ն , Տամբա ընկան ո ւ գնացին-
Ու ք ե ո ի Թորոս ել իրենց հետ գ ն ա ց :
Ընկավ իրենց առջեվ Սանասար,
Ու գնացին, ելան վ եր Սասնա բ ե ր դ ի ն :

Սանասար շատ գորընդեդ մա րդ եր-

Սեվ սարի բոլոր ո ւ չուրի Ծ ծմա կ ա քի թ ՝
Մշու վերեվով պարիսպ քա շա ծ,
Ելած եր չուրի Սեդանսարու գոտին իվ ե '
ճապաղջրու Դ ուրա ն, Մ ուրա դ գետի բերա ն,
Ու գեդ ամենն ել տիրապեւոեց :
Չորս դարգահ ել թ ո ղ ե ց իր բ ե ր դ ի ն ,
Ու միշտ հանապագ կը գարկեր գիր դ ա ր գ ա հ ,
Ու կը հեծներ գիր ծ ի ն , գ՚ ք ուսկի կ Ջալսւլին ,
Ու ինչքան գել ու դագան ըլն ե ր , կը բ ս ն ե ր :
Որերոլց որ մ ’ ել գա րկեց, գնաց չուրի Մ ս ը ր ,
Չուրի քաթմսւնա կ ա մ ո ւր ջ , չուրի Անգղա ձ ո ր :

Ենպես փահլեվան եղավ Սանասար,

Վոր ենոր ձեն աշխարք բ ս ն ե ց :
Շատ մարգեր վոր լսե ց ին, ասին-
«Ա'ղբեր , մենք նստեր ենք եստեղ , ի՞նչ •
Դող մարդեր ամեն ժամանակիկ՝
Կը գան, մեր ապրանք գարնեն , կը տանեն:

61
 «А м А м А м Я

է^հը', են ա ստ վա ծը, մենք կ ՚ ե ր ր ա ն ք հդա ՍսաուԱ,

Վոր Սսւնասարի , Րսւղղասարի պես*
Երկու ղորեղ փահլեվան կ ա ,
Վոր եդ տեղի մարդոց վոչ հարկ կ՛առնեն , վ ո չ ս ւո լր ք ,
Վոր մեկ մարդ մեր ապրանք չղսւրնե տանի» է
Հա քիչ ք ի չ , հա քիչ քիչ գնացին ենոնց մոտ.
Շա տ ա ցա ՜վ, մ ե'ծ քաղաք եղավ Աասուն:

62
Ս ս ՞ Ն Թ Ս Թ Ր Ի -յ ե վ . р и ч т ы ш а н ՛
Ա - ւ Ր Ո Ի Ս ՞ Ն Ո Ւ ք Ց - Յ Ո Ւ ֊^ Ը
 ո..:... . Են խանում Ծովինարին •
Ողորմի տի տ ա մ , ողորմի
Են Սանասարին, իաղղասայփն •
Ողորմի տի տ ա մ , ողորմի
Են Դեղձուն-Ծամին •
Ողորմի տի տ ա մ , ողորմի
Ականջ սւրողներու անցավորներին •

Խաթար վո*րդ ուց տանք :—

Խարար Պղնձե քաղքից տ ա ն ք ,
■թաջսւնց թաղավորի աղջկանից տանք :

Սանասար-իսւղղասարի անուն րսւրձր ելավ •

Ենոնց ձեն ընկավ բոլոր երկիր ,
Թե ե ս ե ն ց , ե ս ե ն ց , եսենց-
Երկու կտրիս կա Եսւսուն:
Սանասարի քա ջությա 'ն ձեն վոր ե լա վ ,
Խոսք ու ղբուց ղ ն ա ց , հասավ Պըղնձե քա ղ ա ք ,
Հասավ Քաջանց թ-աղավորի աղջըկան ,
փսւոսուն-ճուղ-Ծամ Դ եղ ձ ո ւն -Ծ ա մ ի ն :

65
Սասունցքւ Գ ա վ է թ —Հ,
 էդ թագավոր երկու աղջիկ ուներ ,
Եյ մարդ չկար ե ն ո ր :
Գեղձուն աղջիկ կախարդ հր , հ մա յիչ հ ր :
Մեջ երագին ([ինք տեսավ Սանասար,
Ու. շսւ'տ ււիրու տեր եղավ վեր ե ն ո ր :
Աղջիկն իմացավ ես ր ա ն , ասաց •
«Ենւս մսւրղոլ անուն կտրիս ե-
Յես ենոր թ ո ւ ղ թ մի տ ՚ ո ւղ ա ր կ ե մ ,
էն գ ա , յես հավանիմ, գեն ա ոնեմ»;

Իս Պղհձե քաղքի թագավորի աղջիկ

Մեկ կ ուժ լիք ջուր ե |ի ց , խնձոր բերան եդիր .
Մեկ կ ո ւժ ել դատարկ՝ խնձոր բերան ե դ ի ր ,
Իլսւվ , մեկ թ ո ւ ղ թ գրեց Սանւսասրին ;
Թ ղթի մեջ գ ր ե ց.

«••ք-աջանց թագավորի աղջիկ Դեղձուն-Ծսւմից՝

Շատ րարեվ Սանասայփն-
Շատ րարեվ Р-աղղասարին. Սանասսւրին:
1)անասա'ր աղա ,
8ես Պղրնձե քաղքի թագավորի աղջիկն ե մ :
է՚ մ սի՜րտ* քանց եսա դատսւրկ կուժ սար-սո'ւրր հ •
Իմ գլո'ւխ՝ քանց եսա լիք կուժ լսոի-|ի'քն ե-
Աստրծոլ շնորհքով լցուկ ե մ :
Շատեր եկւսծ իմ վ եր ա , ինձ ուգեւու-
•քառսուն տեղե քսւո.սո'ւն մարդ ե ե կ ա ծ ,
Յես խոսք չե մ տվե , յե ս հա չեմ ւս'սե ■
Իրսւգով ըգքեգ տեււեր ե մ , արի ինձի սւ'ո-
Ինձի շա՛տ դո ւր կր գաս դ ո ւ :
1)անասա'ր տղա ,
Իս թ ո ւ ղ թ կր գրեմ քե'գ համար •
Չուր յ ե՞՛րթ յես տի մնամ Լստեղ քո սողով •
Գլուխ թա ցեր ե ս , չկնտես,
Արի , ինձի տսւր քեգ հ ա մ ա ր »:

Դ ր ե ց , իր պատկեր եդիր մեջ թ ղ թ ի ն ,

կանչեց երկու ա ղջիկ,

(Տ(5
•հսսլեց ենոնց թ եվքե ր ուՕ ,
Ասաց--- Կը տանեք Սասուն քաղաք.
Տան հրդիսեն կը քցեք
Սանասար տղի տեղաց վերա ,
Կժեր կը գնեք ենոր սնարքին,
Վ.որ սւռավոտուն ելնի , տեսնի :
Յերբ որ ենի կտրի՜ճ մա րդ ե ,
Թող գա , ինձ իր համար տանի:
Չ ըլնի'մ, չիմանա՜մ, ասաց,
՛Լոր թ ա լե ք թաղդասարի երդիսն վեր :

էղ աղջիկներ կախարդ հյին •

Հավքեղեն հալավ հա գա ն,
Կղան երկու սիս [տակ աղունիկ .
Թռթռսւլեն բերին Սասուն ը զ թ -ո լդ թ ,
Եկան, իջան Աասնա Տան տանիքի վ ե ր ա ն :
Աջակողմ երղիսի վերա գնացին-
Տեսան , վոր մեկ տեղաց շոր ե ք ց ա ծ ,
Մեկ ջահել-ջիվան տղա ւքեջ քներ ե , քրտներ ե ,
էնքան կարւքրեր, արեվուն կ՛ասի-
«Դ ո ւ դե՜ն գ ն ա , յե՜ս ա ռա ջա նա մ»:
Մեկ զ ո ւլգ մոմակալ գլխին կը վ ա ռ վ ի .
Մեկ զ ո ւ յգ մոմակալ վոտներին կը վ ա ռ վ ի :
Թուղթ- բերողներից մեկն ասաց-
— Ա՜յ ք ո ւր ր ս , արի ե ր թ ա ՜ն ք ,
էն մեկե՜լ երղիսի վերա ա չ ք ե ն ք ,
Կարելի յ ե , Սանասար տզան ե դ չ ի :
Գնացին են ւքեկել երդիսի վեյւա ■
Տեսան մարդ մի քներ ե շորերի մեջ-
Աչքեցին . տեսան ենւղես ե քրրտնե ,
Վոր եսի են տղիգ տասնաւզատիկ աղեկ ե :
■քուրն ա սա ց --- ՝Ր-ո'ւրրս, ես ե Սանասար տղսւՏ ,
Ը զ թ ո ւ ղ թ թ ա լենք ես երդիս վ ե ՜ :
Մեկել քուրն ա ս ա ց --- Աղջիկ, են ա ՜ստ վա ծը,
էս մարդ ել շատ աղեկ մարդ ե .
Չ եմ գի՜տի* ե՞ս ե Սանասար,
Թե՞ են մեկելն ե Սանասար:
 Չիմացան՛ վորն ե Սանասար.
Տարան, թսգեցին աջակողմ երդիս վ ե ' ,
'է՛րին ( Г и 'т իսպդասարի տեղաց ւ|երա :

Րաղդասսւր աոսւվոտուն քնից վեր ե լա վ,

Շորեր հ ա գ ա վ , իրիշկեց, ահսավ*
Թ ո ւղ թ մի կո' ենտեղ ե , իր տեղաց ւ|երա :
Ը գ թ ո ւ ղ թ աոաւ| ձեո , եբսւց , կարդաց.
Տեսավ* "Ր-աջւսնց թաղավորի աղջրկա ղի'ր •
Թղթի մեջ դրած՝ «Շ ատ բարեվ Սանսւսարին ,
Շատ բարեվ Րոսղղասարիքւ , Սանսւսարին» ;
Ասաց • «Ես ի՞նչ թան ե • երկու, դիր'
Г-արեվ ղրե Սանասարին , ւՐեկ դիր' ինձի :
1 սւ՜վ • Սանասար ջոջ աղբերն ե ,
Առաջ հնսր ե դրե - են լավ ե :
Ինչո՞ւ երկու դիր դրե ե ն ո ր » :
Կարդաց, տեսավ* ք-աջսւնց թաղավորի աղջիկ
Սանասսւրի համար ղրեր ե մեջ թ ղ թ ի ն -
«Արի ինծի սւ'ռ» , «արի ինձի տսւ'ր»:
Րաղդասսւրի հետ ծուռ երակ մի կար .
Ըռըկավ , ասաց- «Ուր՜,ւ . իմ աղբեր կնիկ ուղեր-
Առանց ինձի կր պսակվի , ինձի չի հա'րցնի •
Ինձի բանի տեղ չի դնի» :
Ասաց ■ «Ջ,անր'մ , մենք աղբեր ենք •
Ես յե ՞ր բ են խոսք տվեր ե , ինձի չւս'սիր.
Սանասար գաղտիկ բան մի կանի» :
Ըռըկա՜վ , նստավ վեր իր տեղաց -
Չելսւ'վ դուրս իր սե ն ե կ ի ց :
Տեսավ թ ղ թ ի մեջի պ ա տկեր,
Հա'մա խելք գնա ց, արուն քթ ից փրթավ , եկավ:
Ասաց • «Կամ իմ սւղբե'ր տի մնա ժի'ր , կամ յ ե ' ս » :
Ը գ թ ո ւ ղ թ ծ ա լ ե ց , եդիր իր ծ ո ց :
Մեջ իր սրտին արավ խոց •
ձետ Սանաոարի գրուց չի տար •
Սանասար ինչ կ՛ասի* պատասխան չի տ ա ր :

68
Աոավոտուն ելա ն, եկան,
Սափրեն թացին, սստսւն հ ա ց կ ե ր ո ւթ յա ն .
Տեսան' Րադդասար աղան չե կ ա վ :
Րւսդդասար ըոըկեր , նստեր ենտեղ ,
Չե՜լնի դուրս իր սենեկից.
« Ե ՚ յ - հ ա ՜ յ , կ’սւսի, իմ սպրեր ի՜նչ բեբսւ]ստ աղբեր
Աււանց ինծի գործ կր բոնի :
Վոր եդսլես ե , վոչ ենոնց սեղան կ 'ե ր թ ա մ ,
Վոչ ենոնց հաց կ՛ուտեմ:
Տ'ելնեմ , իմ ձին հեծնիմ ,
Երթամ ուրիշ երկիր, կորուսիմ,
Տեսնեմ' աստված ինձ ինչ կ ր տ ա » .

Ենոր մերն ասաց- «Են ի՞նչ ե ,

р-աղդասար ինչո՞ւ չե կ ա վ » :
Ելա վ, եկավ վեր սենեկի դուսն,
Ըգ դ ո ւռ Լ բ ա ց , եկավ մեջ ս ե նե կ ին, ասաց-
— քսւ՜ղդասար, ի ն չո ՞ւ չեկիր' քո հաց ուտ ե ս ,
Եդ ի՞նչ ե եդե ք ե զ , չա նի՞ հիվանդ ե ս :
Րաղդասար ասաց ենոր-
— Մ ա րե , դու իմ մեր չր լն ե յի ր , ուրիշ ով ըլներ :
Եսա դուււ բ ա ն ա ր , գար նե ՜ր ս ,
Յես գեն կտոր-կտոր կ ՚ ա ն ե յ ի :
Ասաց--- Ի ն չ ո ՞ ւ , ի՞նչ ե եղե քե ղ:
Ը ղ թ ո ւդ թ ե հ ա ն , ետու մոր ձեո., ասաց •
— Մ արե՜, աո եսա թ ո ւ ղ թ , կարդա՜,
Տես' ինչու չեմ իգա հաց ուտեմ-
Ի՞նչ սրտով տի գ ա մ , սեղան նստ ե մ ---
Իմ աղբեր կնիկ ուգեր ե , ինձ իմսւց չ ա ր ե ր :
ի ն չ ո ՞ ւ , յես մարդ չ ե ՞ մ , թ ոդ ինձ հարցներ,
Նոր' ենպես ա ներ, նոր' պսակվեր:
Ե լի ՜, գնա՜ , Սանասարին ասա'
1|սւմ ե՜ն տի մնա ժիր , կամ յե՜ս :
լքեր ր գ թ ո լ դ թ ա ո ա վ . կարդաց-
Ասաց--- Վ ո ր դ ի , յես իւաբար չ ե մ ,
՜քանց քեգ շատ րոըկա եդ գ ո ր ծ ե ն :
Ը գ թ ո ւ ղ թ ֊ ա ո ա վ , եկավ մոտ Սանասար,
Են թ ո ւ ղ թ էստս Սանասար ս պ ի ն ,
Ասաց--- Ա'ռ քո թ ո ւ ղ թ :
Սանասար ա ռ ա վ , կ ա ր դ ա ց :

«■քաջսւնց թագավորի աղջիկ Դ եղձուն-Ծա մից’

Оատ բսւրեվ Սանսւսարին •
Շատ րարհվ ք^սւղդասարին, Սանասարին :
Սանասա'ր տ ղ ա ,
Յես Պղնձե քաղքի թագավորի աղջիկն հ մ :
Իմ սի'րտ՝ քանց հսա դատարկ կ ուժ սսւր-սո'ւրբ
Իմ գլո 'լխ ' քանց հսա լիք կ ուժ լափ-լի'քն հ .
Ասաըծոլ շնորհքով լցուկ հ մ :
Շատեր եկած իմ վ եր ա , ինձ ուգելու-
քա ռսուն տեղե քառսո'ւն մարդ ե ե կ ա ծ ,
Յես խոսք չե մ տվե , յե ս հա չեմ ա'սե ,
Երագով ըգքեգ տեսեր ե մ , արի ինձի սւ'ռ.
ինձի շա'տ դուր կր գաս դ ո ւ :
Սանասա'ր տղա ,
Ես թ ո ւ ղ թ կը գրեմ քե'գ համար.
Չուր յ ե ՞ր բ յե ս տի մնամ եստեղ քո ւսպով •
Գլուխ թա ցեր ես , չկնտես ,
Ա ր ի , ինձի տար քեգ համար» :
Ը գ թ ո ւ ղ թ կարդաց , երդվեցավ , ասաց •
__ Ա ա րե ', յե ս քո աստծուն մ եղ ա .
Յես ե դ բանից խաբսւ'ր չ ե մ :
Մերն ա ս ա ց --- ք ո աղբեր քենե խռովեր ե :
Սանասար ա սա ց --- Յես ի՞նչ անեմ:
Են աղջիկ կախարդ ե , հ մա յիչ ե-
Մեր անուն լս ե , ետա թ ո ւ ղ թ գրե ■
Ի՞նչ ա ն ե մ , վոր դա եդպես ե :
Վոր իմ աղբեր ը ռ ը կ ե ր ,
Ենի փշուր մի ծո ւռ ե •
Գ ն ա ', ա նուշթ յունով ենոր ասա' •
Թե վոր իր բ ա ր կ ո ւթ յո ւն իջավ՝ աղեկ-
Թե չե* թ ո դ գա դարբ մի երկու գարնի ի ն ձ ,
Իր հավաս անցնի , իր փոր հ ովն ա :
Ս՜եր գնաց, անուշ թ յո ւ նով ասաց թսւղղասարին .
թսւդդասարի բա ր կ ո ւթ յո ւն չիջա վ:

Են իրիկուն Սանասար դրսեն եկավ տուն-

Րարհվ ետու , Р-աղդասար չւսոավ :
Ասաց— Ա'ղրեր, ինչի՞ .յես նեւյացե :
Ր֊ ա ղդասար ասսւց Սանասսւրին-
__ Կամ յե ս քեց սւի սպանեմ, կամ ւյու՝ ի ն ձ :
Սանասար հ ա ր ց ո ւց --- Ի ն չո ՞ւ , պատճառ ի ՞ ն չ :
__ Ապա ինչո՞ւ ք-ւսջանց թա գա վորի աղջիկ
Երկու ղիր քե'գ րարեւ) գ|ւե . մեկ դիր՝ ինձ:
Ասաց--- Ա'ղրեր , րա ի՞նչ ա նեմ , են ե գրե :
__ Չ ե , ա ս ա ց , յե ս դ ո ւ աի կ ռ վ ե ՜ն ք :
__ ինչի" կուլենք, մեկ դատարկ րարեւ]ի՞ հա մա ր:
Բադդասար ա ս ա ց --- Դ ու գաղտիկ րան մի կ՛անես
Դ ո ւ թ ուղյ> մի ուղւսյւկեր ես են աղջկան-
ի ն չո ՞ւ դ ո ւ ինձ չես ա 'ս ի :
Սանասար ա ս ա ց --- Ա ղբե ր, են ա'ստվածր ,
Յես ենոր թ ո ւ ղ թ չելք գյւե :
Րաղդասար ա ս ա ց --- Չ ե ' , յե ս դ ո ւ տի կռվենք ,
Յես ղ ո ւ տի կուշտի կլցնենք, իրար գւսյւկենք:
Ասաց— Ա ղբեր, յե ս չե'մ գարկի քեգի .
Դու գարկի' , ինձի սպ ա նի':
ինչքան ասաց, հնարք չեղավ աղբոր 1ւետ :—
ինչու վոր ենիկ հաստակող ե ր , երակ ծո ւռ եր •
Ենոր կ ՚ ա ս ե յի ն Ծ ո ւռ թաղդւսսար :

Վերջն ինք գինք ասաց Սանասար •

« Ե լ ն ե մ , իմ աղբեր ա ռ ն ե մ , ե ր թ ա մ ւյա'շսւ.
Երթանք են չիման տ ե ղ , քիչ մի խաղամ հետ ,
Փշուր մի ձիաթողս խ ա ղա նք,
թսւյքի ենոր սիրտ իջնի»:
Ելավ , առավ իյւ աղբեյւ , գնաց :
՝Լոր հասան դ ա շ տ , են չիման տեղ ,
Ձիուց իջան . հասան իրար , կսյան ,
Առին կուշտի— գոտեկռիվ-
Զեռ թալեցին իրար փողպատ,
Չուր կեսորին գիրսւր տրորեցին :

Սերն ասաց- «Ի ՞նչ ե ղ ա վ , եսոնք չեկան»-

•Լոր տնեն ե լա վ , ենոնց ձեն ընկե քարեր,
Գետին թ ո ւ ն գ կ՛առներ ենոնց վոտաց տակ
Գնաց , տեսավ ենսնց հալ •
Ծնկներ տփեց , կատամ' կոտրավ •
՞Սստավ ենտեղ մտիկ արավ ■
Վ ոչ ե'ն զեն կը հ ա ղ թ ի ,
Վոչ ե'ն գեն կը դնի գետին :—
Են ինչ Սանասարն ե , հանաք կ՛անի.
Են ինչ թսպդասարն ե , սրտանց կը գարնի

Մեր տ ե ս ա վ , վոր р-աղդասար նվագսւվ,

Ուժըն պակսավ , առավ հաղթվել ,
Ելաց , բոռաց իր ձենով կա նչեց.

«Ո՜ սա րեր, ո" քա րեր, ո՜ թ վ ւ ե ր * ) ,

Ջուսւբ տարեք քե ռ ո ւն ,
Թոդ գա , հասնի իր փահլեվսւններուն» :

Մեկ ժամ ել մտիկ ա րա վ,

Տեսավ , վոր քաւլդւսսսւր գահ ա ընկնի ,
Ելաց, կա նչեց.

«Ո՜ ծ ո վ ե ր , ո՜ դ ր ն դ ե զ ն ե ր *) ,
Ջու֊ ա ր տարեք քեռուն ,
Թող գա , հասնի իր քեււորգինեբուն» :

Չուր իրիկուն գիրար չըխչըփեցին-

Վ ո չ ե'ն գեն եղի գետին , վոչ ե՜ն* գեն :
Իրիկուն թ ո ղ ի ն , եկան տ ուն:
Րաւլդասար նամրին ասաց աղրոր •

փ) Տ ^ ր գ ե ։
__ Վաղն ել գ ա ն ք , հսւսնինք իրար :
Եկան տ ո ւն , ք նան չուր լ ո ս ւ :

Աոավոստւն ելան, հաց կերան-

Ելան, իրենց ձիանք քաշին դ ո 'ւ ր ս ,
Իրհնց գուրզեր առին ,
Իրենց վահաններ կապեցին վեր ի ր ե ն ց ,
Ձիանք հ եծա ն, գնացին մեյդա ն կ ռ ի վ :
Իրենց մերն ել գնաց հ ե ա ք ե ր .
\ւսաավ ենաեզ , ելաց ■
Անեծք ետու կախարդ աղջկան, ասաց

«թարի չտեսնի պատճառ ըլնող •

Առավոտ լուսաթաթախ իմ երկու տղան*
Մեկմեկու փողպատ եհսւն ■
Տի դարկեն , գիրսւր խեղեն» •

Երկու աղբեր ձիսւր ողս խաղացին գուրզով ,

Գուրզ կը զարկեն մ ե կ մ ե կ ո ւ :
Սանասար կայնեց նշանքարի գ լ ո ւ խ ,
թսպդասար գուրզ առավ , ե զ ա ր ,
Սրտից եզար Սանսւսարին, վոր սպանի-
Գոլրզըն գնաց գլխ ու վերեն :
Սանասար բռնեց ըզգուրզ ,
Յետի ե թ ա լ , աղբոր մոտ չհ ա ս ց ո ւ ց :
Աղբեր առավ , մեկ ել եզար :
Սանասար ելի բ ռ ն ե ց , մեկ ել ե թ ա լ :
Սանասարն ե , սիրտ մաքուր ե , պարզ ե •
Սրտե դարբ չզա'րնե Իաղդսւսարին,
Չուգե՝ զարկի ա ղբոր.
Մենակ իր վահան կը տա սւռջեվ դարբին ,
Զթո'ղ(;՚ լ 1 , վոր դարբ դիպնի իրեն :
թաղդասար ինչքան ո ւժ ունի ,
Կր զտրնի Սանասարին •
Կ՛ուզի զՍանասար ձիուց թերի տա'կ •
Կ՛ուզի տեդնուտեղ մեկ դարբով զաղբեր սպանի ,
Ան ինչ Սանասարի գուրզ բարձր կ՛ա նցնի:
Սանասար իր միտ վե կ՛ասի •
«քսդքի դադարի ինձենե» :
Րադդասսւր չդա'դարի , հա կը զարկի :
Սանասար ինք ([ինք կ՛ասի- «Չդա՜դա րի» :
Կռիվ արին չուր կեսորին ,
Չուր կեսոր կոտրսւվ իրիկվսւն:

Սանասար ինք դինք ասաց •

«Դ ե ո իր բւսրկություն չի՜ջնի :
Ջանը՜մ, յես քանի կը տեսնեմ՝
է)ն ինձի սրտե դարբ կը դսւրնի:
Նայինք ՚ իմ աղբեր իմ չափ ուժ ունի'” ,
Վոր կը դսւրնի ինձ սպանելու,
Յես ենոր ղարբի աոջեվ կ՛ա ռնեմ,
Չդի՜պնի իմ ջւսնին :
Տեսնենք՝ յե ս ե՜լ ղարբ ւքի զարկեմ ենոյւ ,
Են ել կար նա՞ դարբի աոջեվ աոնի ,
Դեմ տա , դիմանա աոջեվ իմ դարբին» :

Սանասար մեկ դարբ , թեր-ե՜վ դարբ մի ,

Ուշիկ եդւսր քադդասսւրին-
Րադդւսսար վահան ետու աոջեվ ,
Չկարցավ դարբի աոջեվ աոնի :
Դարբ դ ի պ ա վ , դսւղբեր ձիուց եթեր տա՜կ :
Սանասար բոոաց , ասաց •
«Վ ա ՜խ , ես ի՞նչ ա րի . իմ ուժի չա՜փ,
Իմ ձեոաց ղա յդեն չիմացա -
Զարկեցի , իմ աղբեր սպանեցի» յ
Ձիուց իսկուն իջավ տա կ,
Ինք ե՜ն կոդմեն ե կ ա վ , մեր՝ մե՜կ դի ե ն ,
Լալելհն եկին , դիրենք դսւրնեցին վերա •
Տեսան , վոր չեր մեոե ,
Դուրդ դիպե ենոր մեկ վ ո տ ա ց ,
Խելք դնւսցե , ընկե ենտեղ:

Սսւնասար շսւ|կեց ա ղ բե ր , ե ր ե ր , եթ-ալ սաւն:

Զեո տարավ, ենոր սիրտ մ ա ժ ե ց , պորտ ոլորեց
Աչքեց' պատկերն ի ջեբ կա • • <
՞Սստավ , չուր լուս ելսւց :
Լուս վոր բա ցվսւվ, ադբոր ուշք եկավ վհրսւն ,
Ելավ, նստ ա վ, Սանասար հարցուց.
— Աղբե՜ր , եդ ի՞նչ ե ղ ա վ , դու եդպես եղար;
Ասաց--- Վոաս ց ա վա ց, իմ խելք գնաց:

Սանասար ա ս ա ց --- Աղբե՜ր ,

Ես սյատկե՞ր , ես թ ո ՞ ւ ղ թ ապով ե վոր ըոըկեր ես ,
Հեա ինձի դրուց չես իաա •
8ես մեոնիմ քո ա չք -ե րե սին ,
ինձ պետք չ ե ՜ , գնա բեր քե՜գ հ ա մ ա ր :
թսպդասար ասաց Աանասարին •
— Ա՜ղբեր, յե ս չ գ ի ա ե յ ի ,
Վոր դ ո ւ քանց իս եդքան ո ւժ ո վ եյիր ;
Արի հաշտվինք • դ ո ւ վեր ինձի կարին ես •
Ինձի թ ո բ ս ւ . ել յե ս վեր քեգ ծե ռ չվ երցեմ •
քյես քո սյսաիկ ա ղ բե ր , դ ո ւ իմ ջոջ աղբեր-
Ինչ վոր ասես* յե ս քեգ կը լ ս ե մ :
Յես քեգ դաստուր ավեր ե մ ,
Եյ ի ՜ , գն ա , են աղջիկ ա՛ո., բե՜ր քեգ հա մա ր:
Սանասար ա ս ա ց --- Յես չե մ գն ա , բերի-
Դո՜ւ գ ն ա , բեր քեգ համար :
թադդասար ա ս ա ց --- Դե , մի՜ դադրի ,
Ելի՜ քո պատրաստություն ա րա ,
•թո ձին հ ե ծ ի ՜, քո աստված կա նչի՜, գնա՜:
Սանասար ա սա ց --- Յես չեմ գնա , բերի •
Են կախարդ ե , են հմա յիչ ե :
իադդասար ա սա ց--- Ելի՜ գն ա , թե՜յւ , քեգ կ՛ա սեմ:
Են լսեր ե* մենք ջոջ մարդ ենք-
Են մեր ձեն լսեր ե , մեգ թ ո ւ ղ թ ուղարկեր ե :
Վոր դ ո ւ չ ե ր թ ա ս , են աղջիկ բ ե ր ե ս ,
Մենք ել կ՚ ը լնինք պստիկ -
Տ ՚ ա ս ե ն ' ենոնց ձեոեն չե կ ա վ ,
Ե ր թ ա յի ն , աղջիկ մի իրենց համար բե ր ե ն ;
Անկարելի՜ բան ե* չ ե ր թ ա ս , բ ե ր ե ս :
Ելի՜, գնա , բեր գեն ա ղջի կ :

75
 5

Սանասար գնաց մոտ մեր , Ծովինար խ ա ն ո ւմ ,

Ասաց--- Մ ա րե', իմ պատրաստություն տ ես,
8ես պիտի երթսւմ -р-աջանց երկիր.
Են թ ո ւղթ եկեր իւք հ ետ ե վ :
Մերն ա սա ց--- Վո'րդի , լքի' երթա ,
Են Ր՝աղդսւդու երկրեն հսւգիվ փ ր թ ա ն ք , եկանք՛
Տղան ա սա ց— Չ ե ' , պիտի երթսւմ ,
Թե վոր իմ գլուխն ել գնսւցեր ե :

Մեր՝ պատրաստություն տեսավ , պրծավ :

Սանասար ել ինչ տ ՚ ե ր թ ա ր ,
Մոր ձեո պսւգավ , կսւց-բարին արավ-
Թոավ իր ձին հ ե ծ ա վ ,
Ելա վ, կ այ նավ նամրի վ եր ա , կանչեց
— իա'դդսւսար , հ ո գո ւդ մեոնիմ ,
Ա րի', ըգքեգ տեսնեմ :
Ա'ղբեր , դու կաց հստեղ ,
Կո' յե ս կ ՚ ե րթ ւսմ հետեվ են ադջըկան :
Իրհք ավուր վերա վոր յե ս եկա՜՝ ե'կա ,
Վ,որ չեկա՝ նեղութնի մեջ կ ՚ ը լն ի մ •
Կը դաս հետեվ ինձի ո դ ն ո ւ թ յո ւ ն :
ձետ իրարու ներում ա ր ի ն ,
Հա լա լո ւթ յո ւն ուգին իրարոլց ,
Մատանիներ հետ մեկմեկու վախեցին;
Կաց-րարով արավ ո ւ գնաց :

Թե վոր քառսուն ավուր համբսւ յ ե ր ,

Ենի քշեց , գնաց մեկ որեն :
Հասավ սամբսւ-խաոնուրդի մի մեջ :
Տեսավ' մեկ ծ ե ր , ալեվոր մարդ մի նստե ենտեղ
Ասա ց--- թսւրե'վ քեգ , հե'րացոլ :
__ Աստծու բարին ք ե գ , Սանասար , ասաց հալվոր •
Դե' ձիուց իջի՛ր, քեգ խոսք ունիմ ա սելու:
— Պա'պիկ , ասաց , դ ո ւ ո՞վ ես ,
ւԼոր ինձ կըճսւնչենաս, թ ե Սանասարն ե մ :

76
Ասաց— 8Ьн եմ հրեշտակն ա ստծուս,
Վոր եստեղ նստեր ե մ , ճամբաներ կր բա ժնե մ :
Գո՞ր պիտի երթ ա ս , Սա'նսւսսւր;
Պատասխանեց--- Կ՚ ե րթսւմ ք-աջանց երկիր .
ինձ մեկ բարի ճամբա նշանց տ ո ւ ր :
Են ել ասաց •
— Թե ես ճամբան երթաս ,
Կ՚ ր լնիս մեծ թա գա վոր-
Թե վոր մեկել ճամբան ե ր թ ա ս ,
Կ՚ ր յնիս վաճաոական -
Ամա թ ե վոր երթաս քաջանց ե րկ իր ,
Ենտեղ վնաս կը քաշես :
Սանսւսար ա ս ա ց — Ե(ւտե'ղ պիտի ե ր թ ա մ ,
Թե վոր գիտնում՝ իմ վիգ իրեք տեղով կ տ ր ե ն :
Թե վոր ուրիշ խրւստ ունիս , ինձ ասա :
Են ել ա սա ց --- Վորղի , վոր կ ՚ ե ր թ ա ս ,
Ինչ որ քեգ ոաստ կը գ ա ,
Թե քար , թ ե թ ուփ , թ ե անասուն , թ ե գագան ,
Ամենո'ւն ե| բւսրեվ տ ա ՛ս,
Առանց րարեվ տւս[ու չա նգնհ'ս:
Թե վոր աոանց րարեվի անցար ,
Են քաջանց երկիր հմա յքի երկիր ե ,
■քեգ շա'տ վնաս կը տա:
Սանասար ասաց — Մնացի'ր բարի :
Ելա վ, հեծսւվ, հա'մա քշեց դեհ -քաջանց երկիր

Գնաց, շսոո-քիչ աստված դիտի,

Մեկել ‘քաջանց թագավորի հող դուրս եկ ա վ ,
Տեսավ մեկ հովիվ ոչխարներու առաջ :
Մի' ասի՝ ե դ հովիվ թագավորի հովիվն ե ,
Ենոր փահ]եւ]աններից մեկն ե :
Կանչեց, Սանաստրին ասաց-
— Ա'յ կանաչ կտրիճ , ե դ դ ո ՞ր կ ՚ ե ր թ ա ս :
Ա սա ց--- Կ ՚ ե ր թ ա մ •ք-սւջանց թագալլորի քաղաք
Ասաց հովիվ — Արի1 նստի' եստեղ ,
կաթ մի կ թ ե մ , կե'ր , նո'ր ելի ' , գ ն ա ':
Ա սա ց--- Չ ե ' , յես վռագն եմ , յե ս կ ’ե ր թ ա մ :
Հովիվ ասա ց— Եստեդեն երթացողին ,
Հնար չկ ա , անկւսթ-ուտել չեմ թո'ղնի է ր թ ա :
Զոռով նստեցոլց րգՍանասսւր :
Ենոր հետ ջոջ տաշտ մի կար ,
Վոր չորս մարդ մեջն կր լողկսւնար ,
Եդ տաշտ իլին կաթ՜ ա ր ա վ ,
Եդի Սանասարի սւոջհվ հացի հհա :
Եդ հովըվու միտքն ել ի՞նչ Ь •—
Կ՛ուզի փորձի խալխին,
Տեսնենք՝ ենոնց ուժեր քան' մ ՚ ե .
Եդ կ ա թ ուա ե|ով՝ են կր հասկանա'
Ենոնց ուժեր քանի' մ ’ հ :
Ով որ ե դ սամթով կ ՚ ե ր թ ա ,
Եդ հովխլ եդ ցեղ կ՛անի ,
Ապա կր թողնի , կ ՚ ե ր թ ա ն Դեղձուն-էքսւմի մոտ ,
Ենտեղ փահլեվաններ գենոնք կ՚ ը սսյանեն :

Հովիվ տաշտ իլին կ ա թ եթեր,

Եդի Սանասարի առաջ ուտելու-
Զինք գնաց իր ոչխարի բոլոր ման գալ :
Մեկ փաթ վոր ման եկաւ] , Սանասար բոռաց-
— Հո վ ի ՜վ , արի , քո կոտ վերցո'ւ -
Շնորհակալ ելք , կա'ց բարով , յես տ ՚ ե ր թ ա մ :
Հովիվ ե կ ա վ , վոր տեսավ՝
Սանասար կա թ կերե , կոտ կործե ,
Իրա տեղ դողաց , ասաց •
— Սա'նասար, գնա' բարով , մի վա'խեՈսւ ■
Դոր ե ր թ ա ս , մարդ քեգ չի հսւ'ղթ ի:

Դնսւց , հասավ Պղրնձե քաղքի դիմաց •

՛Սայեց , տեսաւ] ի ՞ ն չ --- Ենաեղ քաղքի պատի տա'!]
•քառսուն մարդ դ ա դ ր ա ծ , ենքան են մ նա ցած,
Վոր մորուսներն ե կ ե ր , դեղին ե դ ա ր ձ ա ծ :
Ա սա ց--- թսւրե'վ ձ ե գ , մ ե ծ մարդ]յր ,
Սիպտակմորուս , կարմբամորուս
Ու թ ուխմորուս փահլեւիսններ :
Եդ մարդեր ա ս ի ն — Աստըծու բարին,
Ջսւհհլ տղա, վաղ չուր կեսորին ,
Դուն հ'| կ՚ ը լնիո մեր հալին:
Հալվորների մեկն ե| ասաց-
— Հե'յ-վսւ՜խ , հե'յ-վսւ՜խ , կանա'չ կարին ,
Դու ե՞լ եկար , րնկար ես քսւֆրի ձ ե ' ո :
Ջահել սւղեն վերուց . հարցուց •
— Ափո' ջան , ի՞նչ , ինչո՞՛ւ կ'ըլնիմ ձեր հալին :
ւԼսաց--- Մենք ե'լ քեց ւղես կարին եյինք ,
Եկանք են ադջըկւս համար-
Ինչ ուշքի եկանք, դարձանք եսպես:
Ասաց--- Ա՜ւլրեր. ասեք՝ ի՞նչ բան ե ղ ե ր ,
Վոր դ ո ւք եղեր եք ե դ հալին:
Ասին— Ենի հնարք ո ւնի , կախարդ ե-
Մի քիչ համբեր արա ,
Են քաֆրին ենպես մեկ հավք մի կա,
Կր դ ա , պատի վերա կը նվա ,
Մեր հասակին ծե ր մարդ կը դաոնաս:

11անասարն իմաստուն եր , չզնսւց քաղաք .

Իր ձին դ ա ր ձ ո ւ ց , քաղքից քիչ մի զատացավ ,
Մնաց չուր մ ո ւ թ ետու դետին:

Մ թ ն ե ց : Եդ ժամանակ դա ր ձա վ , եկավ քաղքի մոտ •

•թուոկիկ Ջալալինի սանձ ոլորեց ,
Ձիու մեյգսւ'ն բաց արավ ,
Կանչեց րզիր ա ս տ վ ա ծ ,
Զանդու զարկեց ձիուն ,
Մեկեն թ ո ա վ , անցավ ըդպղընձհ պարիսպ ,
Իջավ , մտավ քսպքի մե'ջ :—
Չե՞ եդ քաղաք բաց դ ո ւո չուներ ,
Տի թ ո ն ե ր , անցներ դպսւրիսպ :—
Շատ ման եկավ քաղքի մեջ ,
Իրեն ուզած տեղ չ դ տ ա վ , վոր նստեր-
Եկավ, հասավ քաղքի կ ո 'ւ շ տ ,
Մեկ հա յի խա'ն զտավ , իջավ ենտեղ :
Եգոր պահոդ' սիպտակամորուս հալվոր մարդ հ ր :
Հ ա ր ց ո ւց — Ափո' ջան, ես իւանի վարձ ի՞նչ ե :
Պատասխանեց--- Վո'րդի ,
Ձիուն մե'կ արծաթ-, մարդուն կե'ս արծաթ :
Թե — Ա փ ո ', յես քեդ կր տ ա մ ,
Ձիուս երկո'ւ արծաթ-,
Իմ գլխուն իրե'ք ա ր ծ ա թ ---
Զինք քանց ձին ավելացւււց —
Իմ ձիուն ադեկ տ ի րութ յո ւն կ՛անես:
ք ո ւռ կ ի կ &ալսւլին եդտեդ կ ա պ ե ց ,
Գնաց մեջ եդ քադքին ման գ ա լո ւ:
Ելավ , մեկ հաց առավ փռնից ,

Դարձավ , եկավ իր խան ,

Են հալվորի կուշտ նստ ա վ :

Գիշեր ե ր : Իր հաց կ ե ր ա վ , ասաց.

_ ձալվո'ր , հեքաթ մ ’ ասա , ականջ անենք :
Հալվորն ա սա ց--- Յես բան չեմ գ ի 'տ ի :
_ Ափո' ջան , մեկ հարցմունս անեմ քենե :
Թ ե — «Լորդի , ի՞նչ հարցմունս:
Հ ա ր ց ո ւ ց - Ես քաղքի անուն ի՞նչ կ ՛ա ս ե ն :
Պատասխանեց— Վ ո,ՐդՒ >
Ես քաղքի անուն Պղընձե քաղաք կ՛ասեն;
_ Դ ե ՜ , Պդրնձե քադւսք եստե՞դն ե :
Պատասխանեց, թ ե — Հ ա ', եստեդն ե :
Սանասար վերուց , հարցուց •
__ Ես քաղքի թ ագա վոր մեկ աղջիկ ո ւն ի ,
Եդ աղջիկ ի՞մալ աղջիկ ե :
Հալվորն ասաց — Վո'րդի , քեղ ի՞նչ կա հետ •
Իմալ կ՚ ր քնի՝ թող Ր ]ն ի :
Ասաց — Պա'պիկ , ենպե՜ս , կր հարցրնե'մ :
Հալվորն ա սա ց--- Վ Ո'ՐԴՒ >
Մեր թագավորի աղջիկ հ մա յք կ՛անի,
քա նի' քանի թա գավորի տղա՝
Եկին, վոր դեն առնեն,
ձմ ա յք ա րա վ, եթա լ սարեր-
Մեկըն դըսա , մեկըն դրնա :
 Չըլնի՞ թ ե դ ո ւ եկեր ես' զեն ստնես.
Յես կ ՚ ի ր ի շ կ ե մ , վոր դ ո ւ ափսոս տղա յ ե ս :
Թե ե'ն ասյով ես ե կ ե ր ,
Թ ո՜ղ, թ ո 'ղ , դա ր ձ ի ', խեղս ե ս , մեղք ես-
Եդ բսւներեն ձեռք վեր աււ-
Շատեր ե կ ա ծ , չկա'րցսւծ :
Սանասար ա սա ց --- Չ ե ' , Պա՜պիկ ,
Յես են ապով չե մ ե'կի •
ինձ ի՞նչ կա հետ ենոր :
Ապա ենոր հ մա յք չի խսւ'փսւնի:
Պա'սյիկ , ողորմի' քո հոր , ինձ ճիշտն ասես ,
Տեսնենք՝ ինչ ե ենոր հ մ ա յ ք :
Ասաց--- Ենոր հ մա յք կո' մեջ ծ ո վ ո ւ ն ,
Ակնունք կո' մեջ ծովուն վիշապի բերնի մեջ :
Հրեղեն մա րդ մի տ ՚ ը լ ն ի ,
Վոր ե ր թ ա , մտնի են ծ ո վ ,
Ակ վիշապի բերնեն հանի •
Աոավոտուն ե լ ն ի ,
Աղջիկ մերկ մեջ իր սենեկին տեսնի ,—
Ենոր հ մ ա յք ես ե , կըխւսփանի.
Ել հ մա յք վեր ենոր չբսւ'նի ,
Կարնա գսպջիկ առնի , իրեն տանի :

Սանասար ա ս ա ց --- Պա'պիկ , ի ՞ն չ կ ’ըլնի ,

Ենոր քոշք ո ւ սարեն շանց տ ա ս , յե ս ել տեսնեմ г
— փո ի՞նչ թան ե ե դ բաների հ ե 'տ :
Են ել խնդիրք ա ր ա վ --- Աւիո' ջան,
Աստված սիր ե ս, յե ս կարիբ երկրից ե մ ,
Ի՞նչ կ՚ ը լնի , մեկ ինձի շանց տաս ,
Յես ել մտիկ ա նե մ ,
Երթամ մեր երկիրներ , ասեմ*
Եսպես քաղաք մի կ ա :
Հալվորն սւոավ գտղսւն ,
Ելավ տա նիս, ձեռ պսւրգեց, ասաց-
— Են սեվ պատուհաններ , սեվ պալատներ կը
տեսնե՞ս ,-
Թագավորի աղջըկա քոշք ո ւ սարեն ե :

51
У ա ս ո ւն ցի Գա վիթ --6
Են սեվ փարդա յ ե կապած պատուհաններին,
Վ որ աղջիկ դ ո ւռ չտեսնի :
Տղան հ ա ր ցուց.— 1 | ս ւ ' պ ի կ ք
Էն ի՞նչ ե նրսւգի' պես կը վ ա ո վ ի :
Ա սա ց--- Վ ո ՜ր դ ի , ենի վոսկի խնձոր ե ,
Ենոր դարղւսհի սա'ն գլուխ գարկուկ :
Մեկ ել դուրգ մի կ ա , կո' են րրջի գլու!ս :
Ով են վոսկի խնձոր բերի տա'կ , դնի իր ծոց ,
Դիր մ ’ ե լ ձիով բարձրանա, դնի տ եղ.
Ով որ ուժ ով ըլնի,
Են դուրգ բրջի գլխեն թա լի տա'կ •
Ակ վիշապի րերնեն հ ա ն ի ,
Թագավորի հետ կռի վ անի , կտրիս ըլնի ,—
Աղջիկ իրեն կը տանի:
Ա սա ց--- Ո՜փ , ա վա ', յե ս ի՞նչ ե մ ,
Վ ո ր ե դ բաներին ձե 'ռ թ ա լե մ •
Հարցմունս եր՝ արի քենե :
Կ՚ ե րթսւմ ուրիշ երկիրներ ,
Կ՛ասեմ՝ Պղընձե քաղաք եսպես քաղաք ե :
•թ ելե ', ք ե լ ե ', երթա'նք , ինձ քուն կը գ ա :
Գնացին խ ա 'ն, տեղ ձ գ ե ց ի ն, պառկեցին:

Հալվոր քնավ ■ համա Սանասար չքընի :

Ասաց • «Խ ա ՜չ , վոր ենպես ե ,
Ես գիշեր պիտի գն ա մ , փ ո ր ձ ե մ »:
Տղան տ ե ս ա վ , վոր հալվոր ք ն ա վ .
"քիչ մի հանդարտեց , խալխ պակսեցին ,
Ելավ , դարձավ աղոթարան ,
Իրեք անգամ ծունր եդի առաջի ա ս տ ծ ո ւ :
Ելավ , գնաց , ըգձին հ եծա վ , խանից ելավ դո'ւրս :
Լուսնակ գիշեր մի , ինչպես ց ե ր ե կ :
Աստծու անուն ե տ ո ւ ,
Խաչ Պատերազմին կանչեց •
Մ եյդա նի մե'ջ գն ա ց , ե կ ա վ , ըգձին տա քցուց.
Զա նգու գարկեց ձիու կո'ղ ,— ձին բարկացավ •
Ըգձին թ ռ ո ւ ց , ելավ սան գլխի հ ե 'տ ,
А Л Л А

Զեռ եսաւ , գոսկի խնձոր ա ո ա վ , ե դի ծ ո ' ց ,

(Э-ափկան գն ա ց, <Ոյկ ժամվա համբսւ հ ե ո ա ց ա 'վ :
՞Սորեն դա ր ձա վ , եկավ մեյդա նի մ ե ' ջ :
Դիր մ ’ել րգձին թ ո ո լ ց ,
Ելավ րրջի Գ1ո,-խ ,
Աստծու անուն ե տ ո ւ ,
հա չ Պատերազմին կանչեց ,
Ձեո ե տ ո ւ , րգգուրգ բ ռ ն ե ց ,
( կ ո ր ե ց , տեդից եհան դ ո 'ւ ր ս , թ ա լ ե ց , —
Դուրգ կես ժամվա ճամբա դ ն ա ց , դիպավ դ ե տ ի ն ,
Մեջ ամառվա չոր գետնին՝ գսւգ մի մտավ դետնի մեջ :
Ապա րգձին քշեց մեջ ծ ո վ ո ւ ն ,
Դնաց , մտավ ծ ո վ ո լ տա'կ ,
Տեսավ՝ վիշապ դլուխ բարձրացուցեր հ-
Վ եր վիշապի դլխուն դա դրա վ •
Դուրգ մի գարկեց վեր վիշապի դլխուն-
Վիշսալ գինք թ ա փ ե տ ո ւ ,
Ակ րերնեն թ ռ ա վ , գնաց մեջ դ ա շտ ի ն:
Վիշապ գինք թա փ ե տ ո ւ , ջուր ելից քա դ ա ք,
Ինչպես անձրև գ ա , ենպես գքադաք ե թ ա ց ---
Ծով կատսււլավ, վիշապ քամի քաղաք ե ղ ա վ :
Դարձավ իր խսւն, րգինք ետու քունջ մ ի ,
Կոդ ելավ , ք նավ . չուր լուսաբաց :

Առավոտուն ինչ լուս բա ցվա վ ,

Տեսան՝ Դեդձուն-Ծամի պատուհաններ բա ցվե -
Ենոր լուս ավեր ե քադաք :
ինչ լուս բացվավ , տզան իր նինջ եհան ,
Ելավ տ ա նիս, իրիշկեց՝
Ազջկան պաաուհաններու մեջեն*
ԱզջԻԿ մեջ իր սենեկին կ ՚ ե ր ե վ ե ր ,
Զազջիկ մեջ իր սենեկին տեսավ :
Ենոր հ մա յք խսւփանե'ր ե ՜ ր :
Սանասար դարձավ , ասաց հալվորին •
— 1|ա'պիկ , ես գիշեր քամի մի փ չ ե ց ,
Սեվ ամպ մի Սասնսւ հե'տ ե կ ա վ ,
Անձրեվ ենոր մոտեն ե կ ա վ , քազաք թ ր շ ե ց :

83
 7

Թաղավոր եւոու մունետիկ կա նչել.

— «Տեսնենք’ ս'վ ակնունք վիշապի րերնեն հաներ ե-
Ման ե կ ե ք , տեսնեմ՝ են ի՜նչ մարդ ե եկե ,
Իմ սւղջըկսւն վոսկի խնձոր կոտրե , տարե :
ի ո ն ե ց ե ք , բերեք եստեղ , գլո լ խ կտրենք»:
Մունետիկներ ընկան քաղքի մեջ ման գալու-
Երկու ժամ ման ե կ ա ն , մարդ չտեսան •
Գնացին, մտան են հալվորի խ ա ն , ասին-
— Հսւլվո՜ր, եստեղ կարիբ մարդ չկա՞ :
Ա սա ց--- Չ ե ' , ես գիշեր իմ խան՝
Մարդ չե՜կեր , քանց են տղան-
Են ել իմալ եկեր ե , ընկեր քնուկ հ ր :
Են տղան ենքան են հալվորի աչքին չեր դ ա :
Վոր ասաց' « Չ ե ' , կարիբ մարդ չ կ ա » ,
Տղան վերուց , ա սա ց --- Աղբե՜ր ,
Ինչի՞՛ կարիբ մսւրդ չկա , յե ս կարիբ եմ :
Հալվոր բա րկա ցա վ--- Սո'ւս կ ա ց , գքեգ կը տանին,
սպանեն:
Ա սա ց--- Ինչի* տի սպանեն :
Տղան դմունետիկներ կ ա նչե ց , ասաց-
— Աղբեր , յե ս կարիբ ե մ , ի՞նչ հարցմունս կ՛անեք :
Մունետիկներ տեսան՝
Եդ տղան ենենց ջ ա հ ե լ, ջիվան տղա յ ե ,
Ենոնց արուն եռա ց ենոր վերա :
Ասին--- Ա՜յ տղա , գքեգ պահենք ,
Գ ու ափսոս ես , մի՜ գա մեր թա գա վորի առաջ :
Հ ա ր ց ո ւց --- Թագավորին ի ՞ն չ ե եդե՝
Չգա մ թա գա վորի առաջ :
Ենոնք ասին •— Վ ո՜րդի ,
Ես գիշեր գարկսւծ, տարած են
Թագավորի աղջկան վոսկի խնձոր-
Թագավորից հրաման ե՝
ինչ մա րդու մոտ են խնձոր տեսան,
Թե կտրիճ եղավ , կռիվ ա ր ա վ ,— պրծա՜վ-
Թե վոր կտրիճ չեղավ , գգլուխ կը գարկեն :

84
Սանասար ել ճեռ տարավ ծո՜ց ,
Զոսկի խնձոր հ ա ն եց, նշսւնց ե տ ո ւ ,
Դա րձա վ, ասաց ենոնց.
__ Մունետիկնե՜ր, գնացե՜ք, թա գավորին ա սե՜ք,
Թ ե ’ վոսկի խնձոր տանող տեսեր ե ն ք :

Ենոնք գնացին, թա գավորին ասին-

__ Մենք քո վոսկի խնձոր տանող տեսեր ենք :
Թագավոր ա ս ա ց--- դնացե՜ք , ասեք գա եստեղ
Թագավորի բռնավորն ե :
Եկան, ա սին--- Դ ո ւ թ-ագավորի բռնավորն ես-
Երթանք , թագավորին բ ո ն ը վ ի ':
Ա սա ց--- Թագավո՞ր , ի՞նչ թ ա գ ա վ ո ր .
Հ ա ՜, հա ՜, ձեր թ ա գա վորից կ ռի վ կ ՚ ո ւ գ ե մ .
Աստված կամ ինձ կըտ ա , կամ իր ե ն :
8ես ինչի՞ տի գամ թագա վորին բ ռ ն վ ի մ ,
Կռիվ կ ՚ ո ւ գ ե մ , վոր կռի վ ա ն ե մ :
Թագավոր լ ս ե ց , ասաց.
__ Ա ղե կ , ես բան ո վ որ արե*
Իմ աղջըկսւն համար ե արե •
Թող գ ա , նայենք* ինչպես արե-
Թող ինձ ա ս ի , յե ս ի մ աղջիկ տամ ե ն ո ր :

Սանասար ե կ ա վ , ասաց -— 8ես ե մ արե :

Հա րցուց -— Ես բան դ ո ՞ ւ յե ս արե :
Պատասխանեց--- Ա յ11’ > յե ս ե մ ա ր ե :
Թագավոր ասաց •— Վ ՈՐ Դո լ յե ս արե ,
Դ ե ՜ , ինչպես վոսկի խնձոր*
է ն սան գւխից բերեր ես տ ա կ ,
Դիր մ ’ եյ ցերեկով տա'ր , գիր սան գյուի) ,
Վոր մենք տ եսնենք, յե ս ի մ աղջիկ տամ քե՜գ.
՛Կամ թ ե չե* յե ս քո վիգ սփ գա ր կ ե մ :

Սանասար ըգձ|ւն հ ե ծ ա վ , մ ե յգ ա ն ա ռ ա վ ,
Մ եյդ ա նի մեջ մա'ն ե կ ա վ , ըգձին տ ա ք ց ո ւց ,
Դ ն ա ց , ե կ ա վ , թ ւ ւ ո ւ ց , եհան են սան գւխու հետ
Զոսկի խնձոր եգար են սան գլուխ :
А Л

Թափկսւն ժամ լքի յե տ գ ն ա ց ,

Մե'կ ել դա ր ձա վ , եկավ մոտ թ ա գա վ ո ր :
Թագավոր ասաց — Ետա ելա'վ :
Համա են շնորհք քոն չե , քո ձիուն ե :
Ա սա ց--- փենե կ՛ուզեմ՝
Ինչպես են գուրզ բրջի գլխեն
"քաշեր ես դ ո 'լ ր ս , թ ա լեր ես տ ա 'կ ,
Դիր մ՛ ել հանես բրջի գ լ ո ւ խ , թա լես վեր բրջին ,
Վոր մենք աեսնենք , յե ս իմ աղջիկ տամ քե'գ-
Կամ թ ե չե ՝ յե ս քո ւլիզ տի զ ա ր կ ե մ ;

Սանասար ե լ ա վ , դնաց զեն գուրզ վ ե ր ո ւ ց ,

Վեր թ ե վ ի ն վեր ո լ ո ր ե ց , ե թ ա լ ,
Եղար ւ]եր են բրջի գլխուն ,
Հետ զարկելուն րզբուրջ փ լ ո ւ ց , եբեր տ ա 'կ :
Թագավոր ա սա ց --- Կ՚ ե րեվա ,
Վոր դ ո ւ աղեկ կ ա ր ի ս , զորեղ ե ս :
Ետա ելավ իրեք փորձանալիք :
Ինձի վաթսուն հատ փահլեվան կ ա ,
Զամեն ել շ ղ թ ա յ ե , բանտ ե մ դ ր ե ,
Թողնեմ դ ո 'ւ ր ս , կււիվ ա ր ե ք .
Թե դ ո ւ զվաթսուն ել հաղթեցիր ,
Աղջիկ կը տա'մ ք ե զ , կը տ ա նես:

Սանասար մտածեց- «Յ ե ս ի մ վադեն դրեր եմ՝

Միայն իրեք որ մնամ եստեղ.
Ես թ ա գա վոր վեր ինձ կ ոիվ տի հանի
Մ ե՞կ մեկ փ ա հլեվա ն, թ ե ՞ ամեն մ ե կ դ ի ր » :
Դարձավ , հարցուց •— Թա'գավոր ,
Դ ո ւ քո վա թսուն փահլեվան մեկ դ ի՞ր տի հանես ^
Թե՞ մեկ մեկ տի հանես դեհ ի ն ձ 5
Թագավոր ա սա ց --- Սա՞նասար ,
Վ ա թ սուն ել մեկդիր հ ա ն ե 'մ ,
Ըգքեզ ցրի'վ կը տան-
Մե'կ մեկ հ ա նեմ, կովեցե'ք :
Թե դ ո ւ հ ա ղ թ ե ց ի ր , աղջիկ տի տամ քեզ •
Թե չե ՝ կո' գքեզ տի սպանեն:
— Թա՜գավոր, ապրած կենաս,— ա ս ա ց ---
Յես չեմ դա դրի եստ եդ. չուր վաթսուն որ կ ո վ ի .
Վաթսուն ել մե'կդիր թ ո դ դո'ւրս , կռվենք-
Աստված կամ ի'նձ կը տ ա , կամ փսւհլեվաններուն .
Թագավորն ել ա ս ա ց --- Հ ա ՜յ •
Վա թսուն մեկտե'դ թ ո ղ ն եմ դ ո ՜ւ ր ս ,
Ըգքեգ տի փ ը ր փ ը ր թ ե ՜ն .
ЬЬ'цй ես , կա'ց , վա թսուն որ կււվի :
Ա սա ց--- Չ ե ' , թ ա գա վոր ,
Յես վաթսուն որ չե մ կա'րնա կենա ե ս տ ե դ .
Դու քո վաթսուն փահլեվան մեկդիր հ ա 'ն :

Թագավոր ո ւդա ր կե ց , մեկդիր ե թ ո դ դուրս

Ըգիր ւիսթսուն փահլեվան:
Սանասար գՔ ուռկիկ .9,ա լա լին հ եծա վ»
ԶԹ ուր կեծակին քա շեց, մ եյդ ա ն կ ա յն ա վ .
Փահլևաններ գո մշո լ պես մըռմըոսւցին
Եկին դեհ Սանասար :
Մե'կ ենոնց մոտեն , մե'կ Սանասարի ,
Առին իրար , գարկին ի ր ա ր ո ւ :
Դ եղձուն-Ծա մ պատուհան կայնե , լքտիկ կ՛անի ;
Սանասար ընկավ մ ե ջ ք ե ր ,
Թուր կը գարնի փահլեվաններուն,
Ենոնք չեն կա'րնա ենոր մոտ ե նա :
Չուր իրիկուն կռվան ,
Քոան վւսւհլեվանի վիգ կ տ ր ե ց :
Գիշերն ել փահլեվաններ կռի վ ա ր ի ն .
Ա սին--- Կը մ թ ն ի , ւքենք կը գա րնենք,
Զենի կը սպանենք , գիշեր մ ո ւ թ ն ե :
Չուր առավոտ տաս փահլեվան ել սպանեց :
Առավոտից չո ւր իրիկուն կռիվ արին ,
Տասն ել սպանեց, մնաց քսան:

Լեշեր ընկավ չորս բ ո լ ո ր ,

Արուն կայնեց մեջտեղ-
Սանասար մնաց արնի մեջ ,
Արուն Սանսւսարին րռնեց-
 А А А Л ь Ы % А А |М » А А А А А Л

Ել վոչ ենի կսւրցսւվ արնից ղուրս զսւ,

Վոչ ենոնք կարցան զՍանսւսար աղանեն.
Ենոնք Սանասարի չորս րոլոր մա'ն կը գան •
Չեն ի'շ]սենսւ մոտենա ե ն ո ր :
Սանասարի ձեո կոմսւվ,
Ել չկա'նա աղեկ կո֊ ի վ անի.
Համա ըղինք կր պաշտպանի :
Կոիվ եդպես մնաց :

Դառնանք р-աղդասարի վերան :

Րաղդասարն ել Սասուն հ ր :
Են մեկ ւսոավոտուն ելավ , կը լ վ ա ց վ հ ր ,
Աչք ընկավ Սանասարի մատնիք,
Ինչ աղբեր աղբոր հեա վւոիյարկեր ե ր :
Տեսավ* մատնիք մատին սհւ]ցհր ե ;
— Ահա', ասաց, շտապեք, իմ ձին քաշեք դո'ւրս •
Յես հ ե ծ ն ի մ , ե ր թ ա մ , իմ աղբոր հա սնիմ:
Ելավ դ ո 'ւ ր ս , տեսավ՝ ամպն մ թներ ե :
Եկավ տո'ւ_ն , ա ս ա ց --- Հե'յ-վսւ՜իյ , հ ե 'յ-վ ա ՜խ , մ ա ր ե ',
Իմ աղբեր շատ նեղութնի մեջ ե :
Հ ա ր ց ո ւ ց --- Դ ո ւ ի՞նչպես գիտես :
— Մեկ հալվոր մարդ մի մեղ նշանց ետուր ,
Ասաց՝ Յերբ ես ամպ կը մ թ ն ի ,
Դ ուք երկու աղբեր՝ վոր մեկտեղ չեք ը լ ն ի ,
Ի մ ա ց ե ք, վոր մեկըն նեղ տեղն ե .
Իրարու ո ց ն ո ւթ յո ւ ն հ ա ս ե ք :
Յես շուտ տ ՚ հ ր թ ա մ , հասնեմ:
Ա սա ց--- Վո'րդի , համբեր ա րա ,
Ով համբեր ունի* կյանք ո ւնի :
Երթանք , կտոր մի հաց ուտենք ,
Դնա քո աղբոր հասի' :

Ելավ ցհրեղեն ձին քաշեց,

Թամք եղիր վերան , ղիր գուրզ առավ ,

88
է լւ ս վ , Լսծւսգ ըգձին ,
Իր ասւովաօ կա նչեի, ք շ ե ց :
Ս՞ոռցավ , հաց հ[ չկերավ :

Գ նա ց , հասավ են սարի մեջ •

Ե'ն աժդահսւր հււվիվ նայեց , տեսավ՛
Մեկ ձիավոր ենպես կը գա* քլսմո'լ պես-
Ասաց- « կ ա - չ կ ա , ես Սանասարի աղբերն ե » ,
Գնաց ա ո ջ ե վ , ա սա ց.
— Զիսւվո'ր , ա ր ի ', կաթ- ւքի կ թ ե մ , կ1 'ր •
՞Օսսւի , հանգստա ցիր, ե լ ի ' , գնա' :
քադդասար ասաց-— Սատանա* յե ս դ ո ւ-
ի մ աղբեր մկա մեոե ,
Դ ո ւ կ՛ասես՝ արի կաթ- կ ե ր , յե ս կ ՚ ե ր թ ս ւ մ :
Հով իվ ա ս ա ց --- Հնար չկ ա ,
Չուր կ ա թ չ ո ւ տ ե ս , չե մ թ ո'դ նի՝ ես տեղով ե ր թ ա ս :
քաղդասար տեսավ' եդտ եզ կււիվ կ ՚ ը լն ի , նստավ,
Հով իվ իր կոտ իլին կ ա թ կ թ ե ց ,
Հացի հետ եղիր քաղդասարի ա ո ջ ե վ ,
Զինք գնաց ոչխարի բոլոր ման գալ :
Յ ո թ վսսթ ման եկավ ոչխարի բ ո լ ո ր ,
էւոր' քաղդասսւր ե դ կ ա թ կ ե ր ա վ ,
կոտ կ ո ր ծ ե ց , կ ա ն չե ց --- Հ ո վ ի ՜ վ ,
Ա րի', կոտ վերցո'ւ , յե ս կ 'ե րթ ա մ :
Հով իվ ե կ ա վ , քաղդսւսարին ասաց-
— թսւ'ղդասսւր, քո աղբեր յ ո ' թ քո չափ ո ւ ժ ո ւն ի .
Ենոր չըլնիմ հսւկսւո կ ե ն ա ս :
Գնա'- քո աղբեր քառսուն ւիահլեվան սսլանե ,
Մնացե քսան, են ել դ ո ւ կը սպանես,
Յետ կը դառնաք , կը դաք :
Մի վսւ'խենսւք , մա րդ չկա'րնա
Ձեր ե րկու ւսղբոր վերան :

•ք շ ե ց , գնաց Պղընձե քաղքի պարսպի տա կ.

Տեսավ* քառսուն հալվոր կա յնա ծ են ենտեղ.
Տ ե ս ա վ , վոր ե դ մարդիկ ենքան ծերա ցա ծ ե ն ,
Վոր շո ր ե ր , մորուս , վերա ն-գլուխ դեղին դարձե :

89
թսւրեվ ետու հսւզրսւց , ասաց —— թսւրեվ ձ ե զ ,
Սիպտակմորուս , կարմրսւմորուս , թուխմորուս
մարդեր:
Ելի են հալվոր բարեվ առավ , ասաց-
— Հհ'յ-վսւ՜խ , հ հ 'յ-վ ա ՜խ , կւսնսւ'չ կարիս, ջահել աղա ի
Դու. ե՞լ Լկար, երթսւս , ընկնես են քաֆրի ձ ե ' ո :
Ասաց--- Ի՞նչ կ ա , վոր քաֆրի ձեո ըն կ ն ե մ :
— Վորդի , մեկ ժամ մնաս ,
Են քաֆրին մեկ հավք մի կա* կը գա կը ճվսւ,
Դու. ել մեր հասակին մարդ կը դաոնաս :
Ր-աղ դա սար ա ս ա ց --- Ափո ջան ,
Ե ր ե կ , եոանդ իմ պես ջահել մարդ մի եկե ,
Անցեր եստեդ վ ե ' , չե ՞ք տեսե :
Եդա մարդեր դարձան, ասին-
— Երեկ չե եոանդ քեղ պես մա րդ մի անցա վ,
Դ ե ռ քանց քեղ զորեղ, քանց քեղ կտրիճ եր-
Վ ո 'ր դ ի , ենո'ր ձին ել կրակե ձի յե ր -
Թոավ , անցավ քաղքի մե'ջ :
Չուր եսոր ենոր կ ով ի ձեն կը դ ա ր ,
Փահլեվանների կււվի ձեն կը դ ա ր :
Եսոր մենք ել ձեն չենք յ ս ե ,
Ել չեմ դի'տի՝ ի'նչպես ե ղ ա վ , ի՛նչպես չե ղ ա վ :
թաղդասար ա ս ա ց Հ ե 'յ-վ ա ՜խ , են իմ աղբերն ե •
Վոր ել ենոր կովի ձեն չե'կեր* սպանած ե ն :
11ւխտ ըլնի* յե ս եստուց աոնեմ սպանել ,
Եսա քաղաք ա վ ե ր ե մ ,
Իմ աղրոր վ րեժ առնեմ :

Ըզեն մարդեր անցավ, գ ն ա ց •

Ինչ բան վոր ռաստ ե կ ա վ ,
Ինչ որ իրար կ՛առներ՝
Թե տա վա ր, թ ե մա րդ' սպանեց:
Գ նա ց, գուրգ մի զարկեց, պարիսպ փ լ ո ւ ց ,
Մաւսվ քա ղա ք, մոտ հասավ:
Սանասար ո ւ են քսան փահլեվան
Ելած են մեկ մեկի աոջե. կ ռ ի վ •
Սանասար ենպե'ս եղեր ,
Զորով ըզինք կը պաշտպանի-
Արուն աչքեր թոներ ե , թ ո ւ ր կը գսւրնի ;
թաղդասսւր ըզձին քշեց , գնաց ,
Աղ«կսւ պատուհանի առաջեն անցավ -
Ասա ց--- Աղ?Ի'> կո֊ ի վ դեհ դո՞րն ե :
Աղջիկ սանչեցսւվ, պատասխանեց.
— կոիվ դ ե հ քաղքով դե'ս ե :
ք.աղդասար քշեց ըղձին ,
Գնա ց, մտավ մեջ կովուն-
ճ ո թ ի ց մի են կտրեց տիահլեւիսններ ,
Դա րձա վ, կ ա ն չե ց ,— Տ ո ' , Սա'նասար , սւ'ղբեր :
Սանասար իմա ցա վ’ իր աղբերն ե ե կ ե ր ,
Ասաց-— «Օ րհնյա ՜լ ե աստված-
Ո«շնականս հասավ • ել ահ ո ւ երկուղ չունիմ» Տ
կ ա ն չե ց --- Հրա'մմե , թա'ղդասսւր աղբեր •
Ուսւյ , ե դ դ ո ՞ ւ յ ե ս , եկար իմ ո ս ն ո ւ թ յո ւն :
Րոսղղսաար ա ս ա ց --- Հ ա ' , յե ս եմ .-
Դ ե ' , ետա դեհեն աոջեվ բ ո ն ի ',
8ե ս ես դեհեն սպանեմ, գա'ւք:
Գնաց , աղբորն արնից քաշեց դուրս ,
Տ ա ր ա վ , ]վաց , աղբոր աչքեր բացվավ , ասաց-
— Ո՞ւր ե • քսան փահլեան ել մնացեր ե :
— Յես ղենոնք սպաներ ես ,— ասաց թսւղդասար :

Գնացին թադաւխրի առաջ :

Թագավոր վոր երկու աղբեր տեսավ ,
Ասաց--- Ստա եղավ չորս փորձւսնալիք :
Հիմի տ ՚ ե ր թ ա ք Կանաչ Ք ա ղ ա ք ,
"Սո'ր գաք ղաղջիկ տանեք :

__ կանաչ փ ա ղա ք, ո ՞ւր ես , եկա'նք :—

Գ նա ցին, ընկան չոր ո ւ ց ա մ ա ք , ոստին տեղեր :
Մտան քաղաք, դես ման եկան, դեն ման եկան •
ւԼերջըն պ աովու մի դ ո ւ ռ տ փ եցին:
Պառավ եկավ , հ ա ր ց ո ւ ց --- Ո՞վ ե :

91
 Ա սին— կսւրիբ տղեըք ե ն ք , մ ա մ ի կ , հ յո ւր չե՞ս ո ւ գ ի :
Ասաց •— Ինչի"1 չե'մ ուզի , վ ո՜ր դի ք , հյուրն
աստծունն Ь :
Պառավ դ ո ւռ երաց , տղեք ներս ա ոա վ:
Ա սա ց--- 8ես ել գավակ չո ւ ն ի մ •
Դուք՜ ինձի լսւ'ն, յե ս ձեգի մ ե ' ր ,
Մեկտեղ ասլրինք, հացն աստծունն ե :

Աոավոտուն լուս վոր թաց վեց ,

Սանասար ասաց քաղդասարին-
— •քԿսջանց թ ա գա վ որ մեգ ուղարկեց եստեղ ,
վոր ի՞նչ
Մենք ի՞նչ պիտի անենք եստեդ :
քսւդդասար պատասխանեց •
__ Ա'ղթեր, ելնե նք, ման գանք ես քաղքի մե'ջ ,
Աստված ինչ որ կը տա* են ել կ՛ա նենք,
Չուր կը տեսնենք՝ վերջն ի՞նչ կ՚ թ լնի :
Ձիա նք, գենքեր թողին պա ռվու մ ո 'տ ,
էլա ն քաղքի մեջ մա'ն գա լու :

էկսւն թա գավորի ախոռի դ ո 'ւ ռ , կա յնան:

Ախոռապետն ե կ ա վ , ենոնց հարցուց-
_ Ա'յ տղա , ի՞նչ մարդ եք - չե ՞ք ըլնի ձիապան:
Ա սին--- կարիր մարդ ենք - կ ՚ ը լ ն ի ն ք :
Հ ա րցո ւց-— Գիտե՞ք ձի թ ի մ ա ր ե ք ;
Ասին — Ա յ ո ' , գիտենք :
Ախոռապետն ենոնց տարավ ա խ ո ռ ,
Ա ս ա ց --- Դե ձիերու տեղ շինեք:
Սանասար ցախավել ա ռ ա վ, քաղդասար՝ թիակ,
Ձիերի տեղ ա վլեցին:
Ախոռապետն ա ս ա ց --- Հիմի ձիանք թ ի մ ա ր ե ք ;
Սանասար հ ա ր ց ո ւ ց --- Ո՞ւր ե քերոց :
__ էս ականատն են քերոցներ ,—
Ասաց ախոռապետն ու դուրս ե լ ա վ :
Սանասար վորին ձեո տ վ ա վ ,
էն քերոցներ ձեոաց մեջ եղան հ ո'ղ :
Ախոռի մեջ ւՐան ե կ ա վ , տեսավ՝

92
Քերոցի պես* մ ե ծ մի բան դր ա ծ ենսւեդ---
Պղընձե գուււ ե ր , ինչ ձիերուն ջուր կը տայինք
Գարի լցած մեջ* ձիերու հա մա ր:—
Я-արին ղատսւրկեց գետ ին,
է դ պղինձ առավ ձ ե 'ռ , ձիեր թ ի մ ա ր ի :
Վորի քամկին մեկ դիր պ րտ եց,
Կաշին հանեց , բ ե ր ե ց , ե թ ա լ պոչից դո՜ւրս :
է դ ժամանակ ախոռապետ դարձավ յ ե տ ,
կ ա ն չե ց , ա ս ա ց --- է ս ի ՞ն չ եք արե :
Պատասխանեցին, թ ե --- Քերոցեր ե ն ք :
— Աստփսծ ձեր տուն սո]րի,
Ամեն սպաներ եք ձիանք :
Ախոռապետ դնսւց , թագավորին ասաց •
— էսպես մեկ րան ե եղե •
էս մարդոց հետ ի՞նչ անենք ,
էս մարդեր գորեղ են , աժդահա յեն :
էն ել ա սա ց --- Թողեք՝ մնան •
Առավոտ կ՛ուղարկենք սա'ր*
Վիշապի հետ կռի վ անեն :

Տղեք դ ա ր ձ ա ն , եկան պ ա ռվու տո'ւն :

Իրիկնապահին Ր-աղդասար ասաց-
— Մամի՛կ , ծարավ եմ , պուտ մի ջուր :
Պառավ ա ս ա ց --- Հոգիս ե լ ն ի , ել ջուր չկ ա :
Տղան հ ա ր ց ո ւ ց --- Մ ա մի՛կ, ե դ ի՞նչ խոսք ե :
Պառավ պատասխանեց--- Մեոնիմ քեգի-
է ս կանաչ Քաղաք անջուր քաղաք ե , ջուր չկա
Սարի գլուխ մեկ ա ղբուր կ ա ',
է ն ել աղրրի ական վերա՝
Վիշապ մի եկեր , բերան տվե , նստե ,
Չի թ ո ՜ ղ ն ի , վոր ջուր գա քաղաք :
Մենք ել ենոր ահու չենք կա՚ ր նա ջուր բ ե ր ի :
Ամեն շաբաթ ագապ աղջիկ մի տի տ ա ն ք ,
է դ վիշապ ուտի , վոր ջուր բաց թողնի ,
ինչ ե թ ե ՝ ժողովուրդ ծարավ չկոտորվի •
Ու մեր քաղաք չավերի :
Թագավորի մոտ մեկ աղջիկ մի կա ,
Վսպ հ եր թ ե դ աղջկան հ :
— Մսւմի'կ, րա չե ՞ք կարնա ե դ վիշապ սպանի
Ա սա ց--- Վ ո 'ր դ ի , ենոր սպանելու. Տա՞ր կ ’ըւնի-
Քանի' քանի դիր թաղավոր*
Իր զորքերով գնսւցե վերան կ ո ի վ ,
Ր՝ան չի կարցե ա ն ի :

Աււսւվոտ վոր լուսա ց ա վ ,

4)սւոավ ա ս ա ց --- Հա'նգո ձենձենոց կը գ ա ,
Յես կ ’ասեւք * աղջիկ կը տանեն, տան վիշապին :
Տղաներ իրիշկեցին, վ ո ր , ո ւ դ ո ր դ ,
Լուսնակի պես մեկ ս պ ջի կ ,
Վոտից գլուխ սեվեր հսւգցուցած ,
Լալով աոեր ե ն , վոր տանեն աղրրի գլուխ •
Կնսւնիք ել՝ կժեր ա ռած* կ ՚ ե ր թ ա ն ջրի:
Երկու աղբեր ընկան ենոնց հ ե տ ե վ , գնացին :
Յերբ որ քաղքից ելան դ ո ւր ս ,
Սանասարին , իսւղդասարին ասին •
— էս աղջիկ սւււեք, տ ա ր ե ք , տվեք վիշա պ ին.
Ենոր հետ կոիվ ա ր ե ք , սպանեք;
Սանասար ո ւ р-աղդասւսր ասին թագավորին •
— Մենք ին չո՞վ երթանք կ ո ի վ ,
Մենք գենք չունինք հետ մեգ :
Են ել ա սա ց --- Դուք գիտեք :

р-աղղասար ասաց Սանասարին •

— Երթա նք, ենտեղ, ենա մոտիկ ջոջ տան մ ե ջ .
Երկու կլոր քար կ ա , սւոնենք, ե ր թ ա ն ք .
Երկուսի մեջն ել ծակ ե ,
Կը մտուցենք մեր թ ե վ ք ե ր , կ ՚ ե ր թ ա ն ք :
Դնացին քարեր աոին :

Քարերի տերեր ե կ ա ն ,
Թագավորին գանգատ արին ,
Թ ե --- Մենք ենքան ծախս ա ր ի նք,
Հագիվ բերինք ե դ քարեր •
Եդոնք կր տանեն , կը թ ա լեն ս ա 'ր ,
էլ մենք չենք կա'րնա բ ե ր ի :
Թագավոր ա սա ց--- Վ ՈՐ տանեք, ել կը բ ե ր ե ՞ք ;
Ասին--- Հ ա ', կը տանենք, ել կը բե ր ե ն ք ;

էնոնք աոին աղջիկ ո ւ քա րեր,

Գնացին , հասան սարի պ ուխ ,
էնտեղ , ւ]որ աղջիկներ կը կապեն:
Ա սին--- Աղջի՛կ, մի վա՜խենա,
կսւյնի եստ եդ, մենք երթսւնք ,
Ս՞եկ՝ վիշապի վերեվ կ սւյնենք, մեկ՝ ներքեվ:
Աղջիկ եստեդ մ տ ա ծ ե ց ,
Թե՝ « Յ ե ս թ ո ղ ն ե մ , փախնիմ,
Թոդ ւ]իշապ գ ա , գենո'նք ո ս ո ի » ւ
Տեսան' վիշաւդ չկ ա , աղջիկ կը փ ա խ նի,
Զադջիկ րււնին , կապեցին :
Սանասաո ասաց աղբոր-
— Յես կը կա յնեմ ն ե ր ք եվ , դ ո ւ ' վերեւ] •
Յես կը վ ա խ ե մ , ւ]որ յե ս վ եր ե վ կ ա յն ե մ , քար
գարնեմ.
Դ ո ւ իմ քար չես կա'րնա բոնի •
Հետ վիշապ դուրս գ ա ' , դա րնենք, սպ անենք;
Հա մա գգուշ կաց , աղբեր ,
Քարեր յերթ-ան, ձորի մեջ կորուսին :

Ա եկ ել տեսան՝ գըւաց ընկավ սարեր-

Իրիշկեցին՝ մեկ ջոջ դագան ե կ ա վ ,
Մեկ գոմշի չափ բարձր , հինգ գոմշի չափ երկեն :
Վիշապ հեովեն տեսավ' են որ մեկի տեղ'
իրեքն են եկեր իրեն կ ե ր ա կ ո ւ ր ,
Ուրախացավ, ատամներ ս ր ե ց , բերան եթաց •
Պոչն ո լո ր ե լո վ , ֆ ը շ ֆ ր շա լո վ ,
Կը գաբ դեհ ա ղ ջ ի կ , վոր կուլ տա :
Աղջկան կեռիք փ ա կ վ ա վ ,
Լեգուն կ ա պ վ ա վ , ո ւ կը լ ա ր ,
Արցունք տաք տաք կը թավւվեր երեսն ի վար :
Վիշապ ե կ ա վ , հասավ ե նոնց մ ո տ :
Քաղդասար քւսր մի ե գ ա ր .

95
 Л м ?

■Р-ար բււնեց ե դ գազանին, չի ձգեց :

Կանչեց սւղբոր--- Իմ քար բ ռ ն ի ':
Սանասար եղար, գսպանի մեկ կոդ կ ոտ ր եց,
■քար չգնաց սւղբոր մոտ :
Մոտեցան, քարերով գլուխ ?ար դ ե ց ի ն ,
■քարեր առին, եկան աղջկա մո'տ ;
Արձակեցին ցսպջիկ , ասին •
— Աղջիկ , ելի' գնա տուն :
Վիշապ արհնկոլոլ ընկա վ, սատկեց:
Աղբուրների ակունք բացվսւն-
ՍղրրԻ ?ռ լ Ր վա րա րեց, ե կ ա ՜ վ , ե կ ա ՜վ .
Ամեն մարդ աււատ-սւոատ ջուր կրեցին:
քսւղդասար ասաց Սսւնասարին.
__ ք՛արեր թա լենք են ձ ո ր , ե ր թ ա ն ք :
Սանասար ա սա ց --- Աղրե'ր , հ ա յեր մեղք ե ն ,
Չեն կա'րնա քարեր բերի , տանենք , տանք ենոնց է
•քարեր ա ո ֊ ի ն , աղջկա հետ դարձան քաղաք :
Աղտփկ պատմեց թագավորին , ինչ որ տեսավ տ

Թագավոր կ ա ն չե ց , հարցուց-
— Տ ղ ե ք , են քարեր բ ե ր ի ՞ ք :
Ասին--- Ա յ ո ', բե ր ի ն ք, դրեր ենք դ ո 'ս ւ .
Ենոնց տերեր թ ո ղ գան , տանեն , դնեն տե'ղ •
Մենք ենոնց տեղ չենք գ ի 'տ ի :
Չուր եստեղ բերեր ենք , դո ր թ ո դ ենոնք տանեն :
Թագավոր ա ս ա ց--- Ենոնք չեն կա'րնա տանի ներս է
Ա սին__ Րսւ' սւոաջ ի՞նչպես են տարե նե 'ր ս :
Ա սա ց--- Աոաջ գոմեշներ, ձիեր լծե ր ե ն ,
Եդ քարեր բերեր են իրենց տեղ ,
“Նոր՝ ձիթահանք շիներ ե ն :
Սանասար ասաց-— Թող գան հետ մ ե զ ,
Դոներ բա նան, տեղեր շանց տան,
Մենք քարեր տանենք , տեղեր դ ն ե ն ք :
Տերեր գնացին տղաների հետ ,
•քարերի տեղ շանց սւվին •
Ենոնք քարեր տեղեր դրին ,
Դարձան , եկան պաււվու տուն :

96
 Մեկել որ թւսզավոր կ ա ն չե ց ,
Սանասարին, Բւսղդասարին ասաց-
— Ուզե'ք, ձեր ուզա ծ աա'լք:
իաղդսւսար ա սա ց--- Մենք բան չենք ո'լզի 7
Մեր ազատած կ ՛ուզենք;
Թագավոր նորեն եարցուց •
— Բա'զդսւսաշ) ք ի՞նչ կ՛ուզես՝ տ ա 'մ :
Թագավոր իրեք անգամ հ ա ր ց ո ւ ց ,
Բաղդասար ադան իրեք անգամ ել բան չ ո ւ զ ե ց ;
Են ժամանակ ասաց թ ա գա վ որ •
— Վոր բան մի չե ք ո ւ զ ի ,
Ձեր ազատած աղջիկ չխո' ձերն ե :
Արի' քեզ սյսակեմ, Բա'ղդասսւր :
Բաղդասւսր տղան ա ս ա ց .
— Հիմի յե ս ժամանակ չունիմ պ սա կվելու*
Բերին աղջիկ նշսւնեցին վեր Բսւղղասարին :

10

Երկու աղբեր ելան , կաց-րարով արին ք

Եդ Կանաչ Քսւղքից դա րձա ն,

Եկին , հասան %լընձե քաղաք :
Քշեցին վեր Քաջ անց թ ա գա վորի դուսն,
Վսր զոռով զԴեղձուն քաշեն, տանեն:
Թագավոր ա ս ա ց --- Սա'նասար ք
Գեղձուն կո' քաղքի ց դո՜ւրս իր դղեկի մ ե ^ -
Համտոլ դե»|ն ենոր դռան պահապանն ե :
Կարնա'ս, գնա, տա'ր քեզ համա ր:

Ր-աղդասար մնաց քա ղ ա ք ,
Սանասար , Սասնա Ծուռն եր ,
Առավ զե ն ք ե ր , հեծա վ իր ձ ի ն , զնսւց :
Քարի մ ’ գլուխ սիպտակ դ ղ ե կ մ ի տ ե ս ա վ ֊
Դ ե մ արավ ե դ դղեկին ,
Ասաց- «Տե սնե մ՝ ե դ Դեդձունի դղեկ չ ի ՞» -
Գ նա ց, հասավ դ ռ ա ն , տեսավ՝
Ջոջ , ահագին դարգահ մի կո վեր դռան :

I] ա и п սե ։յ ի Գ ա վէթ— Հ
97
Կանչեց-— է ՜ , դուո. բա ցե'ք :
Համտոլ դեվ են ղեհեն ձեն ե տ ո լ , ասաց.
— Դ ո ւ ո՞վ է ս , յե ս դուո. բանամ վեր քեզ:
Սանասար ասաց — իմ անուն չե՞ս լսե :
Համստլ հ ա ր ց ո ւց ՛Р-ո անուն ի՞նչ ե :
Սանասար ա սա ց Դու |ւմ անուն չես դ ի ՞տ ի :
Հւսմտոլ ա սա ց--- Չ ե ' , չեմ զ ի 'տ ի :
Սանասար ա սա ց --- Յես ել չե մ դի'տի ,
Թե իմ անուն ինչ ե •
Իմ մոր մոաեն լսեր եմ • • •
Համաոլ հարցուց •— Ի՞՛նչ ես լսեր :
Սանասար ա սա ց --- Ի՞նչ եմ լսե՜ր :
ճիէ) եյ ի , իմ մեր ինձ վեր կը թա յեր
Ու կ՛ասեր* Համւոոլի զ ր ո ՜դ :
Համաոլ ա սա ց --- Վոր դ ո ւ իմ դրոզն ե ս ,
Մի քո մատ դոան սղուն վե' սաւր դ ե ՜ ս • • •
Սանասար ա ս ա ց --- Ահա' քեզ ձե'ււ:
Ու թ ե վ պսւրզեց են դ ե հ :
Համաոլ ինչ որ ենոր ձЬ а տ ե ս ա վ , զարմանք մնաց
Աւււսվ իր ձեռաց մ ե ջ , քա մ ե ց,
Ապա ինչպես լո ւ մի Սասնա Ծուո. կ ծ ի ,
Ր-սւն չկարցավ աներ ե ն ո ր :
Սանասար ասաց •— Համաո'լ :
Մի քո' ձեո տուր դ ը ս ա :
Համտոլ ըզձեո. եւոու :
Սանասար ինչ որ ենոր ձեո. ք ա մ ե ց ,
Համտոլի մոր ծ ծ ի կա թ արնի հետ մեկտեղ՝
Էնոր ձեոից եւոու դուրս եզունզի բ ե ր ն ի ց :

Համտոլ փախավ, զնաց մոտ Դ ե ղ ձ ո ւ ն :

Դ եղձուն ասաց •— Վա'—վա ՜ , Հսւ'մտոլ ,
Ի՞նչ եդսւվ ք ե զ , վոր դու եսպես փախար:
Համտոլ ա սա ց--- |\յա'թս՜ւն ,
Մ արդ մի կո' վեր դ ո ա ն ,
Ասաց՝ դ ո ւո բ ա ց , չբացի-
ի մ ձեո. ք ա մ ե ց , իմ մոր ծ ը ծի կա՜թ
իմ եղունգի բերան վե' ետու դ ո ' ւ բ ս :
Գեղձուն ա սա ց--- Դու չկսւրցա՞ր՝
Ենոր ձեռ քսւմեյիր :
Համտոլ ա ս ա ց --- Իր ձեռ ետու իմ ձ ե ռ ,
2 ե ռ չ ե ՜ ր , ապա գերսւ'ն ե ր :
Դեղձուն ա ս ա ց --- Դ ո ւ չհսւրցուցի՞ր,
Р-ե ենոր անուն ի՞նչ եր :
Համսալ ա ս ա ց --- Հա րցո լցի , ասաց*
« Յ ե ս պգտիկ ե յ ի , իմ մեր ինձ վեր կը թ ա լ ե ր ,
կ՛ասեր՝ Հւսմտոլի գ ր ո ղ » :
Դեղձուն ա ս ա ց --- կարելի յ հ ,
Ենոնք Սսւսնա Ծոերն ե ն :
Համտոլ հ ա ր ց ո ւ ց --- Սսւսնա Ծ ռ ե ր ո ՞ վ ե ն :
Դեղձուն ա սա ց--- Սանասար, քսւղդասար են ,
Ենոնք վոր ե կ ա ծ' սասուն տուն են շինրւծ ,
Անուն դ ր ա ծ Սասուն— Սաս նա տուն :

Զ ը ՜ն գ • • • դը՜նդ • • • ետոր դ ռ ա ն :
Ա ս ա ց --- Դ ո ւռ բա 'ց , թ ե չե՝
•քո դ ո ւ ռ , ե րդիս' վեր քո դլխուն կը ք ա կ ե մ :
Համտոլին ձեռ-վ ոտ չկ ա ր , ահու կանգներ ե ր :
Դեղձուն պատուհանից իր իշկ ե ց, տեսաւ]'
Սաս նա Ծոսւն եր , Սանասար •
Իր չմըշկներ ձգեց իր վ ո տ ք ,
Վագեց առաջ , դ ո ւ ռ եբաց , ասաց •
__ Գ լ խ ո ւս , երեսիս վերան ե կ ա ր , իմ տ ե 'ր :
Սանասար իջավ ձիուց ,
Զ ե ռ թալին իրար վգի վերան ,
Գնացին, մտան մեջ դդեկին :
Համտոլ եղավ քանց մ ժ իկ մ ի , փախավ դ ո ' ւ ր ս :
Գեղձուն ա ս ա ց --- Ե՜ , հ ո գ ո ւ դ , ա ր ե վ ուդ մ եոնիմ ,
Սանասար, ի՞նչ կ ա , բարի ը լ ն ի :
Սանասար պատասխանեց, ասաց*
— Յես ե կեր ե մ , քեգ ինձ կնիկ տա նեմ:
Դեղձուն ա ս ա ց --- Աչքի'ս վերա ,
Յես քեգ պես կտրին մի ել տի տ ե ս ն ե ՞մ :

99
 Л Л А «3*л л л а л л л л л л л л

‘Լոր ելավ Սանսւսարի դ ի մ ա ց ,

Տեսավ' Դեղձուն ենպհս խորոտ եր ,
Վոր երագի մեջ տեսածեն , իր պատկերեն,
8ոթնապսոոիկ ավելի յե ր :
Եդ տեղ մաասւնիներ հետ իրարու փոխեցին :

Դեդձուն-՚ Ծ ամ վ ե ր ո ւ ց , ա ս ա ց — Սա՜նասար,
Հագա՜ր ափսոս քո ջսւհլութնին,
Վոր ելեր , եկեր ես իմ հետ եվ:
— Ի՞նչ դիմացով ափսոս կ՛ա սես:
Դեղձուն պատասխանեց •
__ էն ա պ ով, վոր կը վախնսւմ' գսւրնեն , քեղ սպանեն*
Եսա երկիր հմա յքի երկիր ե :
Գիշերու] ենպես ե րթ սւնք, ասաց,
Վոր քաղաք չակահի , չիմանա •
Վոր քաղաք ա կ ա հի, ի մ ա նա ,
Չեն թո՜ղնի* դ ո ւ ինձ տ ա նե ս:
Են ել պատասխան ե տ ո ւ , ասաց •
— Յես չե մ վա՜խենա, յե ս ցերեկո՜վ տ 'ե ր թ սւմ ,
Երկեն խոսք պետք չի ,— ասաց •—
Թե վոր կը դաս ցե ր ե կ ո վ ,
Թոփ՜ ձիուս վերան' քեզ տանեմ •
Թե չես ի գ ա , վերջի խոսք տուր*
Յես դա ռ նա մ , ե ր թ ա մ Սասուն:
— ինչպե՞ս չ գ ա մ , ասաց Դեղձուն.
ինձ ջան մի կա՝ քո սիրուն ե :
փեգ կանչեցի , բ ե ր ի , վոր հետ քեգ դ ա ՜մ :

Ասաց թ ե չ ե ' իսկուն թ ռ ա վ ձիու քա մա կ,

Սանասար քշեց ո ւ գն ա ց ի ն :
Վեր սամբուն ինչ որ ըռաստ ե կ ա վ ,—
Թե քա ր , թ ե թ ո ւ փ , թ ե դագան,—
թսւրեվ ետուր Սանասար,
Մ ինչեվ եգրեց են ե ր կ ի ր :
Ենտեդ մեկ մուրտառ դագան մի ռաստ եկավ ,
Ենոր բարեվ չե տ ո ւ ր :
Են դագան ել ելավ հետ ե ր կ ն ո ւ ց ,

100
а а а а л а л л л л л а а а а л

իարձր ձենով կա նչեց.

« Հ ա ՜ , տ ա րա ՜վ, տարա՜վ-
Սանասար Ք ա ռ ս ո ւն -ճ ո ւղ -Ծ ա մ աղջիկ տ ա ր ա ՜վ » :

Ես ձեն քարն լս ե ց , տվավ թ փ ի ն ,

Թուփն' ծ ա ռ ի ն , ծա ռն' անասնին ,
Չուր ձեն հասավ մեջ ք ա ղ քին:
Քաղաք քաղքով մեկ մեկին իմաց տվին ,
Քաղքի մարդեր զըմեն ա կհա ն,
Հեաիրաց ելան կռիվ :
Հ ե ծ ե | հ ե ծ ա վ , րւալմսւցավ,
Ընկան Սանասարի ետեվեն :
էքովու ավազին համար կ ա 'ր ,
Երկնուց աստղին համար կ ա 'ր ,
Դետնի բուսին համար կ ա 'ր ,
Հ ե ծե լին համար չկ ա ր :

Սանասարն եր , զաղջիկ տարավ ,

Եղի մեկ բարձր սարի գլուխ ,
Դարձավ դեհ ե դ հ եծե լ •
Քաշեց Թուր կ եծա կ ին, ասաց.
« Հ ի շ ե մ ք ե զ , հեր կենդանին,
հ ա չ Պատերազմին վեր իմ աջ թ ե վ ի ն » .
Ա ն ո թ ի , ծարավ բ ր դ ե ց ե դ հ ե ծ ե լ :
Քաղքի մարդեր չորս բոլոր բռնին ,
Դարգահի առաջ չա թ ուն բ ռ ն ի ն , կսւյնսւն :
Սանասար ենոնց մեջ կռի վ կ՛ա ներ,
կը կ ոտ ո րե՜ր , կը ջ ա ր դ ե ՜ր , առաջ կ ՚ ե ր թ ա ր :
Ք ի չ ել մ ն ա ց , իրիշկեց , տեսավ՝
Դարզահի կսղմեն մարդեր կը փախնին ,
Կ ՚ ե ր թ ա ն , կը մտնեն քաղքի մեջ •
Քաղքի կսղմես կը փախ նին,
Կը դան դարզահի ա ռ ա ջ :
Մեկե) կողմեն* Ծ ո ւռ թաղդասարն եր՝
կը զար , կը ջարդեր զմարդեր :

Էնի զատանց տեսավ մեկ սիպտակ ձիավոր ,

Վոր արընի մեջ թ ա թ ա խ վ ե ր ,

101
 Ընկե մեջ հեծելին կը կ ա րեր:
կանչում մի կանչեց վեր ձիավորին ,
Ա սա ց--- Պատրա՛ստ Կա9 > կա-չկա ,
Դու յե ս իմ աղբեր սպանե •
Հետ հասա , քո հոգին աստծուն կ ’սւվւսնդեմ:
Տա րավ, ե բ ե ր , մեկ գուրզ ե ցար մեջ սւղբոր սրտին.
Աղբեր ընկավ վեր ձիու գա վա կին,
Ամա նորեն շուտ թ ռ ա վ մեջ թամքին-
Դ ա րձա վ, դուրգ մ ’ ել եգա ր, թա մքից ձգեց դ ո ւր ս*
Աղբեր նորեն շիտկվսւվ մեջ թ ա մ ք ի ն ,
Սկսեց յեղանակով ասել •

«Որհնյսւ՜լ, բարերա՜ր ա ս տ վ ա ծ *) ,
Խնամք շսւ'տ ե մ ե ծ թագավորին-
Դարբիկ նման եր մեր Ծ ո ւռ քաղդասսւրին,
Թափիկ նման եր մեր Ծ ո ւռ քա ղդա սա րին»:

էս խոսքի վերան թադդասար սա նչեցա վ,

Վոր իր աղբերն եր , ասաց •
__ Դ ո ւ արնոտվեր ե ս , քե չըսա նչեցա •
Դ ո ՞ւ ինչի ինձի չընսւնչեցար •
Խաբար չտ վ ի ր , վոր քե դարբ չ տ ա յ ի :
Դարձավ հարցուց Սանասարին •
— Են տեղեն վորս բ ե ր ե ՞ր ես , չ ե ’ դատարկ ես եկե
Պատասխան եստւ , ասաց -
— -ք՝աջանց թ ա գա վորի աղջիկ բերեր ե մ ,
կո' ենա բարձր սարի գլուխն ե :
Առավ իր ա ղ բ ե ր , տարավ մոտ աղջիկ-
Զատանց ա չքով արսւվ աղջկա ն,
Վոր գա իր աղբոր ձ ե ՜ ռ ք :
Են ել իսկուն ե լ ա վ , եկավ քաղդասարի ձեռք :
քսւղդասար վերան շատ ուրախացավ-
Ենտեղ ասաց •— Հարսնի'կ ,
Իմ աղբոր շորեր արնից լ վ ա ' :
Են մնացած զորքեր՝ ի'մ բ ա ժ ի ն :

փ) Ց ե ր գ եէ

102
Ասաց թ ե չե թադդասար,
ձա՜մսւ առավ իր նիզա կ,
Ընկավ մեջ հ ե ծ ե լ ի ն , կտրեց.
Մենակ են ե ր ո ղ , ւ]որ տնեն չե'ր եկե .
Մեկ իւաթրարեր մի չվւրթոլց :

Եսպես երկու ա ղ բ ե ր ,
Մեկ ե'ն դ ե հ ե ն , լքեկ ե'ն դ ե հ ե ն ,
Զհեծել ամեն ըսպանեցին ,
Ըր իվ -ճրի վ ընկավ մ ե ջ ք ե ր :
•թաջսւնց թ ա գա վ որ ե կ ա վ , ասաց.
— Աստծու սիրուն , Սաս նա' Ծ ո ֊ ե ր ,
թավ ե գիմ մարդիկ սպ ա նեք.
Ինչ վոր կ ՛ո ւ զ ե ք , յես կը տ ա մ •
Աղջիկ կ ՛ո ւզ ե ք , յե ս կը տ ա մ ,
Թ ա գա վ ո ր ո ւթ յո ւն ել ո ւ զ ե ք , յե ս կը տ ա մ:
Ասին--- Աղջիկ կ՛ուզե նք, կո' կը տա նենք:

11

Զաղջիկ աււան , եկին քառսուն հալվորի մ ո տ .

Եդտեդ կ ա յն ա ն , աղջիկ իջուցին գե տ ի ն,
Զադջիկ ենտեղ կ ա յն ե ց ո ւց ի ն :
Սանասար տղան ասաց -
__ Աղջի'կ , ես քսւււսուն մա րդ քեզի համար եկած ,
Ես մարդեր դ ո 'ւ յե ս հ մ ա յք ա րե ր , եսպես արեր •
Դ ու կը բ ե ր ե ս , կ՛արձակես եսա մ ա ր դ ե ր ,
Են հասակին կր դ ա ր ձ ո ւց ե ս ,
Ինչ հասակի եկած ե ն :
Դեղձուն-էքամ աղջիկն ասաց.
— Ենոնք զըմեն ինձի սալով են եկած-
Վոր յե ս զենոնք ժ ր ա ց ո ւ ց ե մ ,
Տ ՛ե լնեն, հետ ձեզ կոիվ անեն-
Առե՜ք ըզիս , գնացե՜ք :
__ 2 ե ' , անկարելի յ ե , ասաց Սանասար :
Աղջիկն ել դարձավ հ մա յք ա ր ա վ ,
կանչեց իր հավք եբեր-
Հա վք ինչ կա նչեց, ինչ հասակի եկած ե յի ն ,
Ե'լի են հասակին դա ր ձա ն:
Սանասայլ ա սա ց--- Հ ա ՜յ սւղհ'կ :

Ապա ցաւլջիկ եդիր մեկ կ ո դ մ ,

Ինք եկավ մոա ե դ մ ա ր դ ե ր ,
Ա սա ց--- է ՜ հ , կարիս փահլեվաններ ,
Դ ո ւք դըմեն եսա ադջիկ ապով եք եկե-
Դ ո ւք տ ՚ ե ր թ ս ւ յի ք , կոիվ ա ն ե յի ք ,
կով ով եսա աղջիկ տի բ ե ր ե յ ի ք :
Մենք ել եսա աղջիկ ապով ենք ե կ ե ,
Կո' մենք երկու աղբեր ղնացեր ե ն ք ,
կոիվ արեր , հա ղթեր ենք ,
"Լ^ր՝ եսա տւլջիկ ա ո ե ր , բերեր եստեղ:
Դ ե ' , մկա նորեն դ ո ւք ձեր ուժի վերա հասաք
Աղջիկ թ ո ղ կենա են դ ե հ ,
Մենք եստեղ կոիվ անենք :
Թե դ ո ւք ըղմեղ երկու աղբեր հ ա ղ թ ե ց ի ք ,
Աղջիկ թ՜ող ձե'ղ կ ե ն ա :
Թե մենք ըզձեղ հ ա ղ թ եց ի ն ք,
Աղջիկ թ ո ղ մե'ղ կ ե ն ա :
է դ ա մարդեր դա ր ձա ն, ասին •
— Հ ե ՜ յ , Սանասա'ր, թաղդասար ,
Դ ո 'լք եղաք պատնաո , զմեղ աղատեցիք ,
էնպես արիք* մենք ժրացանք նորեն •
Դիր մ ’ել ե լն ե ն ք , հետ կոի՜՞վ ա ն ե ն ք :
Մենք չենք ի'շխենսւ հետ ձեղ կոիվ ա նե նք:
Ա 'ղ բ ե ր , մենք չենք կ ո վ ի ,
Մենք տ’երթանք լքեր երկրներ ;

Սանասար ա սա ց --- Ա ՜յ կարիբ աղբերներ ,

Դ ո ւք հոժար կ ՚ ը լ ն ի ՞ ք * յես. աղջիկ տ ա ն ե մ ,
Եդոր հետ կյանք վ ա յ ե լ ե մ :
Սնոնք դա րձան, ասին.
— Տ ա 'ր , րարի տեսնես մոտեն •
Շնորհավո՜ր ըլնի , բարո'վ վ ա յե լե ս :
էն քառսուն մսւրդեր կաց-բարով արին,
Սլան , գնացին իրենց երկրներ,
Դարձան ամեն մեկ իր տ ո ւ ն :
Սանասար, Ր-աղղասար ե լա ն, գաղջիկ ա ռ ի ն ,
Ընկան ճ ա մ բա , վոր գան Սասուն,
Սանասար ա ս ա ց --- Ա'ղբհր ,
Ես Դեղձուն աղջիկ դ ո 'ւ ա ռ :
քսւղդասար ա ս ա ց --- Չ ե ' , յե ս գեն չե մ առնի
Ենի երկու դի ր քե'գ բա րեվ գ ր հ ,
կռիվն ել դ ո 'ւ ա ր ի ր , դո՜ւ, տ ՛ա ռնես:
Ո՞վ ե լսե , ո ՞վ ե տեսե ,— ասաց ,
Աղբեր գադբոր նշանածն ա ռ ն ի :
8ե ս կ՛առնեմ իմ նշա նա ծ,
Զեն աղջիկ , վոր վիշապից աղատեցինք ;

||ւ շատ եկ ին, թ ե քիչ եկ ին,

Տեսան՛ կապուտ ձիավոր մի են դեհեն եկավ
Կանչեց — Հ ա ՜յ գիտի , սրիկաներ ,
Հուրի-փարին ինձ ե վ ա յե լ , դ ո ՞ր կը տ ա ն ի ք :
Սանասար ա ս ա ց --- Ա'ղբեր ,
Դ ո ւ ենա ձիու գլուխ բ ռ ն ի ' ,
8ես գ ն ա մ , տեսնեմ՝ են ինչ կ՛ասի:
իաղդասար ասաց •— Դ ո 'ւ գրո'ղտուն ,
Ամեն անգամ ել դ ո ւ կ ՚ ե ր թ ա ս •
Ես անգամ ել յե 'ս տի գ ն ա մ :
Սանասար ա ս ա ց --- Դ ո 'ւ գնա ,
Ինչո՞ւ կը նեղանաս :

քաղդասար ըգձին ք շ ե ց , գնաց առաջ •

Խոսք մի ենոր մ ո տ ե ն , խոսք մի ենոր մոտեն .
Իջան , թ ռա ն դեհ իրար :
թաղդասար վ ե ր ո ւ ց , գեն ե դի ր գ ե տ ի ն :
Իոկուն գվաղպատ քակեց ,
Ծ ըծեր եհան դ ո ւ ր ս , ա ս ա ց --- քա'ղդասար .
Ահա ե'ն վոր կը տանի , ի մ քուրն հ •
Յ ո թ տարի կա* յե ս վւախեր ե յ ի ,
Անհետացեր ե յ ի ենոր դ ա ր դ ե ն ,
 Վոր վեր խալխին էնպես հ մա յք կը թա լեր»
Ընկեր ե յի սարեր, եղեր ինչպես հարամիք.
Վերջըն գնսւցեր կանաչ ք ա ղ ա ք,
1քոա են տեղաց թ ա գ ա վ ո ր :
Վոր լսեցի* զենոր հ մա յք խափանեցիք,
Զենի րերիք Սանասարի հ ա մ ա ր,
8 ե ս ե լ , քո նշանած, եկա կո քե'զ համա ր:

է լ ա ն , չորսով հեծան ձիանք,

Ք շե ց ի ն , վոր դան Սասունտ
Ականջկլսւ գնաց ենոնց կ ո ղ մ ի ց ,
Մորըն խարար եւոու,
Թ ե --- թերեր ենք Քսւջանց թա գա վորի աղջիկներ,
Քա ււսուն-ճուդ-Ծա մ Գեղձուն ո ւ իր քո ւր .
Փող ո ւ թ մ բ ո ւ կ , դուսսւնք պատրաստ ը լն ի ,
Վոր գանք , հարսնիք անենք :
Մերն եր , Ծովինար խանում , ուղարկեց ,
Քառսուն ձեոք փող ո ւ թ մ բ ո ւկ , դուսանք բերել հտ ոլ>
Քաղաքսւցիք դամեն ժ ո ղ վ ե ց :
Աղջիկներ պսակեցին,
ԸգԴեզձո'ւն-Ծա մ վեր Սանսւսարին ,
Զենոր քուրն ել վեր թադդասարին:
Քաււսուն ո ր , քառսուն գիշեր հարսնիք արին-
Ք ե ֆ , ո ւ ր ա խ ո ւ թ յո ւ ն , խ նջույք ա րին:

թաղդսւսար ե լ ա վ , զիր կին աււավ, գնաց թ ա ղ դ ա դ ,

Սանասար մնաց Սասուն :
թւսզդասար անորդի մ ն ա ց :
Սանասարին , աստված եւոու ,
Լան մի ե լ ա վ , անուն եդին Վ ե ը գ ո :
Քանի մի տարի վերա ա նցա վ,
Սանասարին երկու տզա ել ե լ ա վ ,
Մեկի անուն եդին Ձենով Հ ո վ ա ն ,
Մեկի անուն* Մ հ ե ր :
Եդոնց մեջ Վերգոն իսկի բանի պետք չե'ր •
Ձենով Հովան ենպես ձենով ե ր ,
Վոր յ ո թ գոմշի կաշի կը փ ա թ թ ե ր զի'8ք

106
Ու սոր կը բ ո ռ ա ր , վոր չըլնի սյա տ ռհր:
Մհեր քանց են երկուսն ել եունարով ե ր :

Մ ն ա ց : Սանասար, մահու որն եկավ , մեռա վ

Ծովինար խ ա ն ո ւմ , ենոնք զըմեն մեռ ա ն:
Մնացին Ք ե ռ ի Թորոս , Դեդձուն ,
ւԼհրգո, Զենով Հովան ու Մ հ ե ր :
Ընկավ Մհերի ժամանակ :
Иигг Аьр
1
 1

Դ ա ռ ն ա մ , զողորմիՊ ւոի. աամ

Գ եղձուն Ճ ո ւղ -Ծ ա մ ի ն ,— հազա՜ր ողորմի .
Դ ա ո ն ա մ , չողորմի/ն աի աամ
•ք-հռի Թ ո ր ո ս ի ն ,— հազա՜ր ող ո ր մ ի *
Դ ա ո նա մ, զողորմի'ն տի տամ
Զենով Հ ո վ ա ն ի ն ,— հազա՜ր ող ո ր մ ի *
Դ ա ո ն ա մ , զողորմի'ն տի տամ
Սն Ջոջ Մհերի'ն ,— հազա ՜ր ո ղ ո ր մ ի .
Դ ա ոնա մ, զ ո ղ ո ր մ ի ն աի տամ
Ա րմաղանին,— հազա ՜ր ո ղ ո ր մ ի .
Դ ա ո ն ա մ , զոզորմին տի տամ
իսմիլ խ ա թ ո ւն ի ն ,— տի տա'մ ողորմի :
1 Д С Р Г ; И А ,Ш Г 0 1 Ч Г Ե ՍւձՍՈՒ֊՜Ն
II ■ անասւպփ մ՜ահից հետո Զենով Հովան ասաց
— Սասուն քե' կը հասնի, Վ ե ր դ ո ,
Դ ո 'ւ ես մեր ջոջ աղբեր :
__Հ ե ո ,__ ասաց Վ ե ր դ ո --- յե ս չեմ կարնա կսւււավարի .
ճ ո ղ վ ա ծ եմ վադվընե •
Որ մ ի , Սանասար ի գուրզ վ ե ր ո ւ ց ի , թ ա լ ի ,
Ենոր ղոււեն սողվսւ:
Վերջը նսաան , խորհուրդ արին •
փանի աւլեք պսաիկ ե յ ի ն ,
Ասին--- Թողնենք -(՛աո ս ո ւն -ճ ս ւղ -Ծ ա մ Գեղձուն
կառավարի՝
Չուրի ազեք մ եծնա ն:
Գեղձուն Ճ ուղ-Ծ ա մ հեծա վ Քու ւկիկ Ջ ա լս(|ուն,
Գնաց սարեր Փրոսւ ,
Չունքի շսւտո'ւնց եր , ւ|որ դուրս չեր ելե տնեն :
Ս՜արդ աի են դախ րա մաշ աներ ղինք ու իր ձ ի ն :
Սադափե Թամք դրե ձիու վ ե ր ա ն ,
Պողպատե Սանձ դրե ձիու բ ե ր ա ն ,
Հադե երկա թե ղրսւհ, պողպատե ս ո լ ,

113
 Րռնե ի ձեռ Սանասարի թ ո վ ա ւզ ,
կախլսւն հլ կապեր եր ք ա մ ա կ :
Ելա վ, քշեց չուր սարեր մ ե կ :
Եսպես քանի մ ’ տարի Գեղձուն կաւաւվսւրե յ :

Րսսլդադու Խալիֆային մոտիկ մսւ'րդ մի կար •

Մըսրա Մելիք անունով մա'րդ մի կ ա ր:
Մըսըր ենոր ձեււն եր— Մելիք Մրսրր կը նստեր:
Են իմացավ* Սանասարի մ ե ռ ն ե լ,
Ե|սւվ, եկավ վեր Սասնա,
Խարջ ու խարաջ կապեց Սաս)նա քսւղքին.
Տարին քառսուն անծին երինջ ,
Տարին քառսուն կոտ վ ոսկ ի,
Տարին քառսուն ազապ աղջիկ կ ՛ա ռն եր:
Քանի մի տարի Սասուն Մելքին խարջդար ե ղա վ :

8երր որ Մհեր ե կավ—եւլսւվ յ ո թ տարեկան ,

8 ո թ շենք եղավ իր րոյ :
Ենոր վանք— վարժատուն դրին-
Ք ի չ մի ս ո ր վ ա վ , շնորհքով լց վ ւս վ ,
Որ մ ’ել իր մոր ասաց.
— Մ ա րե ', հերիք եսպես մնամ •
Հրաման տ ո լ ինձ* ե ր թ ա մ սարեր, քարեր շ րջե մ ,
Գազան ո ւ հավք զարկեմ,
Մարդերու շարք մ տ նե մ:
Քաոսոլն-ճուզ-էքսւմ ասաց •__ Մհեր ,
Պստիկ ե ս , չես կարնա գնա ,
Քանի լքի տարի հ ա մ ր ե ր ե :
Ամա Մհեր ասաց •— Մ ա ր ե ՜,
Քանի մեր տուն դ ե ռ մա րդ չկա*
Դ և ե ր մեր տան վերա տի զ ա ն , վնաս տի տ ա ն :
Աղեկ ե , վոր հիմիկվանե պատրաստ ըլնեմ՝
Թըշնամու դ ե 'մ կ ա յն ե մ :
Գեղձուն Ճ ո լդ-Ծ ա մ տեսավ* չի կարնա վեր ա ղուն,
Հրաման ետոլր :
Եդ Ժամանակ Մհեր դնաց վ որսի .
կը պաավհր սար ո ւ դ ա շ տ ե ր .
8հրեկ կ ՚ ե ր թ ա ր * վորս ա նե լու,
գի շեր կը դար* իր տեղ կը քներ:
Վոտքով կ ՚ ե ր թ ա ր կը դ ա ր - ձի-րան չըկար :
Որ մի Մհեր շատ եր լ ա ր ե ,
Աղվեսներոլ հետև շատ եր վսւգե ,
Ել չըկարցեր եր րան բ ռ ն ի :
Իրկուն եկավ հ եր ս ո տ , դ ա դ ր ա ծ ,
իր ձեռաց փետ թ ա լե ց գետ ին:
•քեռին հ ա ր ց ո ւ ց ----Տըղա , հորի՞ յե ս հերսուոե :
Մհեր ասաց •— *քեռի Թ ո ր ո ս ,
Անտե'ր մնա ե դ տեսակ վ ո ր ս ,
Ես մեկ որ յե ս շա'տ ե մ վսւգե,
Ես մեկ որ յե ս շա'ա ե մ լ ա ր ե • • •
Գադաններ վոր կան՝ կը փաիյնեն,
Չ եմ կարնա հասնի լարելով •
Հեռվա նց նետ-ադեդ կը թ ա լե մ '
Չի' հասնի, դարդա'կ կը դ ա ռ ն ա մ :
Ա՜խ , ք Ьт ի , իմսւ՜լ կը դա դ րեմ • • •
Ինք վոր մարմնով ծանրացեր եր՝ վատ կը վագեր*
Վոր կը վագեր* չոքերեն հետ հող կը խ ր վ ե ր :
•քեռին ա ս ա ց --- Գ ոլ , ի մ կ ը ն ի ', Սասունա ծ ո ւ ռ ,
Սասունցիք բոլոր ծո՞ւււ տ*ըլնեն-
Ախար մա րդ ել վ ոտ քո ՜վ վ ա գ ի :
Ջանավարներ ձ ե ռ քո ՞վ ր ռ ն ի :
__ Հապա՞ , քեռի ,— ասաց Մհեր— ինչպե՞ս ա ն ե մ :
Մհերի մեր վ ե ր ց ո ւ ց , ա ս ա ց --- Տ ղ ա ս , Մ հ ե ր ,
Գորդիկ իշխան մի կա Ր-իթլիս ք ա ղ ա ք ,
Հրեղեն ձիեր շատ կա ենոր . ինքն ել մեգ բա րեկա մ*
Ելիր , դընա իր մոտ :
Հոդին չ՛ե լն ի , գ ը ն ա , քեգ ձի' մ ի ա ռ , հ ե ծ ի ր :
Առ , բեր , ձի'ով գնա վորսի :
Մհեր ա ս ա ց --- ՞Սանե , մ եկ -եր կ ո ւ հաց պահե ,
Լուսուն պիտի ելնեմ ե ր թ ա 'մ ,
Ե ր թ ա 'մ պիտի ք ի թ լի ս ք ա ղ ա ք :
 5

Լուսուն Մհեր ե լ ա վ ,
Առավ երկու կորեկի հաց— դրավ գոտին ,
Ծառ մի քաշեց' դրավ ուսին, ընկավ նամբսւ-
— թիթլիոու դաշտ , ո՞ւր ես հսւպա , եկա՜ քեցի :
Գնաց իջավ Մառընկա դաշտ,
Գնաց հասավ թ ի թ [ի ս քաղաք-
Մըտավ թաղի գըլուխ :
Ջահել տղեք կը ի աղային թաղի գըլուխ :
Ջահել տղեք տեսան'
Մարդ մի կը գա— ]սոշո'ր մարդ մի—
Գրած ուսին խոշոր ծսսւ մ ի ,
Խոշոր գ ե ր ա ն , վոր կը թալեն կտրի վերան :
Տղեկներ վոր ե դ մարդ տեսան, ասին-
— Իդա հըմլա ել մա ՞րդ կ՚ ը լնի ,
Գերան դրե ուսին, կ ՚ ե ր թ ս ւ:
Մհեր հասավ ենոնց, հարցուց-
— Տղեկներ, Գորգիկ իշխանի տուն վո՞ր մեկն ե
Տղեք թափվան ենոր բոլոր՝ ասին-
— Արի տանենք քեղի Գորգիկ իշխանի տ ուն:
Աուսն բերին Գորգիկի ղ ո ւ ո :
Մհեր իր փետ գրեց գետին ու մտավ ն ե ր ս :
Տեսավ' Գորգիկ իշխան նստուկ ե իր սենեկ,
Իր իշխաններ շուրջ բոլորա ծ' գրուց կանեն:
Մհեր բա րև տ վ ե ց :
Գորգիկ իշխան ենոր բսւ'րե_ չա ՛ռա վ.
Մհեր տեսսւվ, վոր են վերն ե նստուկ, ասաց*
— Կ ՚ ը ւնի-չ՚ ը լնի , ե 'դ ե Գորգիկ իշխան :
Մհեր գ ն ա ց , բոնեց ենոր ր ե ւե ն,
Վերցուց , կանգնեցոլց իր տեղեն ,
Ք ի չ մի իշխանի րե_ ք ա մ ե ց :
Գորգիկ գիտցավ՝ իր թե. կոտրեց յ ո թ ը տ ե ղո վ:
Դա րձա վ, ա ս ա ց --- Տ ո , կսւրիս, հո՞ւստ ես դ ո ւ :
Մհեր ա սա ց--- Սասնեցի' յ ե մ :
— ՛Լո՞ր մեկի վորդին ե ս , տ ը ղա ս:

116
Ա սա ց— Սանասարի':
Գորգիկ ա սա ց--- Ա՜խ , դ ո ւ բսւրո'վ ե կ ա ր , ւոըւլա՜ս ,
Ա՜խ , դ ո ւ հսպսւ'ր բարով եկար • • •
Գորգիկ կեղծսւվորութեն արավ.
Են Ահերի ուժ վոր տեսավ՝
Ուզեց Մհերի սիրտ շ ա հ ի ,
Ասաց--- Հա'ց բերեք տըւլին :

Մհեր նստավ , հանգստացավ,

Իր հաց կ ե ր ա վ , պրծավ :
Ու նոր 4՝որգիկ հ ա ր ց ո ւ ց --- Անունդ ի՞նչ ե , տղաս:
Տղան ասաց-— Մ հ ե ր :
— Մ հե 'ր , տ ըղա 'ս, իմսւ՞լ ե ղա վ ,
Վոր դ ո ւ դ ե 'մ եկել ես ինձի :
Ա սա ց--- Ք ե ռ ի , ենպես մսւրմնես ծանրացե'ր եմ*
Յերբ վոր սարեր վորսի կ՛ելնեմ՝
Չ եմ կսւ'րնսւ գել-գագաններու հ ետ և հասնեմ •
կը փախ նե՜ն, կ’աղատվե'ն ձե ռ քե ս:
Եկա՝ վոր ձի' մի տաս՝
Հ ե ծ ն ե մ , ձիո'վ երթսւմ վ որսի:
Կր տաս՝ դե տ ո ւր , չե՞ս տա՝ հիմիկ կ՛ելնեմ
կ ՚ե ր թ ա մ :
Գորգիկ դարձավ , ասաց ■
— Մհե'ր ջան, ա րե ո 'ւդ մեոնիւք,
Ուղածդ ձի մի չե՞-
Տա'ս ձի քեզի մատաղ ը լ ն ի :
Քառսուն ձի կա գոմըն կապուկ •
Քառսունից վո'ր մեկ հավնեցիր՝
է ն ել ա ' ռ , տար ք ե գ ի , հ ե ծ ի 'ր :

6
է դ իրիկուն ք նա ն, առավոտուն ելան-
Առավոտուն վոր ե լա ն , հաց բերին •
Հաց վոր կերան , պրծան ,
Գորգիկ մշակին կանչեց , ասաց •

— Մ րշա'կ , կը տանես իմ Մ հե ր , շանց կր տաս

թա լվեն •
Ձիերու միջեն վո'ր մեկ ձի Մհեր սրտով կը հավնի ,
 Կը տաս թ ա լ տանի---
Մհեր մշակի հետ գնաց թսւվլեև-
Տ ե ս ա վ , ի՞նչ տեսնի-
•ք՝ ըսսւն ձին մե'կ շարքին կապուկ ,
•ք ըսսւն լքեկե՜լ շարքին կապուկ —
•քառսունն ել* սադափե թա մքով՝
•քառսունն ել* պողպատե սանձով:
Մըշակն ա սա ց--- Մհեր ջան, յե ս մեռնի'մ քեղի է
Վո'ր մեկ ձին վոր սիրտղ կուցի՝ քաշի ու տ ա ր :
Մհերն անցավ ե դ ձիեյաւ երկու շարքով՝
Վո'ր մեկ ձիու մեջքին գա ր կե ց,
Ձ ին, վար գետին ա ռ ա վ , կըգեց :
•քառսուն ձին ել փորձեց Մհեր՝
Դա րձա վ, ասաց-— ինձ պետքական ձի' մի չկա :
Եդոնք յե ս տանեմ* ի՞նչ ա ն ե մ :
Իմ ձ ե ռ , վորի մեջքին ղարկի*
Ամենի վար իջավ գետին •
Իմ տակ կը դիմանա՞ն ը ս կ ի :

Մհեր ե կ ա վ , վոր դուրս ելնի դոնեն*

Մեկ ել տեսավ՝ գոմի միջին,
Երկու տարվա կ ]ո ր , վ ա ֊ չ ո տ ,
Պստիկ քոսռակ կը վա ղվրտ եր:
Մհեր միա վե' ասաց -
— ինձի պետքական ձի չըկա-
կայնի՝ գո'փ մի գարկեմ ք ո ւռ կ ի ն ,
•քուռակ փետնա— ելնեմ՝ երթա մ:
Եդ ե'լ ինձ մեկ անուն կ ՚ ը լ ն ի :
Ասաց, գոփ մի գարկեց քուոկի մ եջքին:
Եդ գաի քսվավ քուոկի գավկին •
•քուռակ թ ռ ա վ , գտաս ձի կ տ րե ց,
Ջուխտ մի քացի եգարկ պատին •
Թե Մհերի'ն առներ ք ա ց ի ն ,
ԸգՄհեր կր թ ա լե ր Սասուն:
•քըսվավ քացին թրքընոցի քարին
ք)ւ քար կրակ տ վ ա վ : Մհեր ասաց.
— Խ ա ՜ չ , թ ե ինձի վերցնո՜ղ կա* եդ քուռա'կն ե-

118
Վերցնող չըկա' ե դ քուոսւկն ե :
Ախր յե ս իմ ո ւ ժ 1 ա'վ դ ի տ ե մ :
Զարկ վոր զարկի' քուոակ իր տեղը տի փեանար
կ երթ ա մ' թ ե զեդ քուոակ տ վե՜ց— կը տանեմ*
Չըտվեց’ զ ա րի թոդսեմ— կ ՚ ե ր թ ս ւ մ :

Ահերն ե լ ա վ , եկավ ս ե ն ե կ , նստավ:

Գորգիկ իշխան հարցուց •
__ Մհեր ջ ա ն , վ ո՞ր ձիուն հ ա վ նա ր:
Ասաց ___ Գորգիկ ի շխ ա ն, քո ձիաներ
•թեզի թ ո դ բումբա ոա ք ըլնեն-
Յես չե մ ուզի ձիերուդ տեդ խոոեմ-
Կը տա՜ս' փռչոտ քուոսւ'կն ինձ տ ուր*
Վոր ե դ քուռակ չըտսւս՝
Զ ա թ ի թ ո ղ ն ե մ , կ ՚ ե ր թ ա մ մեր տ ուն:
•թեռին ա ս ա ց --- Մ հ ե 'ր , տ ը դ ա ս , ախըր ա մ ո 'թ ե
Ախր յե ս Գորգիկ իշխա'նն ЬгГ,
Եդ քուռօւկն ի՜նչ ե , վոր տ ա նե ս:
Մարդեր տ ՛ասեն •— Սանասարի տղան եկավ ,
Գորգիկ իշխան խնայեց խոլտտ ձի տար ն վ ե ր :
Ահերն ա ս ա ց --- Չե' , քեռի , չե' ,
էն քուոսւ'կն եմ քեզնե ուզե •
Կը տաս՝ հո կը տանեմ—
Չըտաս՝ կը թ ո ղ ն ե մ , կ ՚ ե ր թ ա մ :
Գորգիկ իշխան ասաց ■
— Տըղա , դ ե , դ ո 'ւ դինաս ,
Հ ո զոււովեն չ ’ը լ ն ի , դե դ ո 'ւ դինա ս,
Վոր կը տանես՝ զեդ ք ո ւ ո ա կ , տ ա ր :

Մըշակ գնաց , պախուց ղրեց քուոակի վ ի զ ,

Գոմեն զեդ քուոակ հանեց դ ո ւ ր ս ,
Պախուց տվեց Ահերի ձ ե ո :
Մհեր քաշեց’ քուոակ տ ե ս ն ի ,
Տեսա վ' քուոակ չ ՚ ե ր թ ա :
Պարան ուզեց— բերին :
թււնեց քո լո կ ի չորս վոտ ամուր կապեց իր ուր ,
Գերաճ մսաւց մեջ վաոնելաւն ,
Վ ե ր ց ո լ ց , դրեց ո ւ ս ի ն , ասաց •
— Ք ե ռ ի ', դե մնացի՛՜ր բա րո վ,
Աստված քո ստւն թ ո ղ շեն պ ա հ ի :
Վեր ելավ Ա հե ր, ընկավ ճ ա մ բ ա :
— Ո՜ւր ե ս , Սասուն , եկա քեզի • • •
քփթլիս քաղքի ճ ժ ե ր , մարդեր սատանա յե ն-
Հավաքվեցին շուրջ Ա հերին,
Հ ո 'ւ- հ ո 'լ կանեն, բ ո ' լ - բ ո ' լ կանեն,
Կծսւդրեն, վոր մարդ շալկեր ե ձի— կը տանի:
Մհեր ե դ ծաղրին տեր չե ղ ա վ ,
Օլավ , ե կ ա վ , հսւսավ Սասուն :

Ք ե ոի Թորոս տեսավ Մհեր կը զա՝

Քուռակն ենպես ուսին դ ր ա ծ :
Ասաց--- Տըզա՛՜, փրչոտ քուռակն
Անջա՞խ առար են Գորզիկից—
Չըկարցա՞ր խորոտ ձի մ՚ ա ռնե ս :
Մհերն ասաց -— Ք ե ռ ի ' ,
ճի'շտ ե ր , ինչ կ ՚ ա ս ե յի ր -
Գորզիկ իշխան ուներ կապուկ քառասուն ձի-
Անտերներու վո'ր լքեկին վոր ճեռ կպցուցի՝
Կրզսւվ, իր փոր զարկեց զ ե տ ի ն :
Պետքական ձի մի չըկա'ր մեջ :
Ա սա ց--- •(•եռի, զո'փ մի զարկի՝
Եդ քուռակի զավկին քսվավ-
Ք ուռպ կ թ ռ ա վ , տաս ձին կ տ ր ե ց ,
Ջուխտ մի քացի զարկեց թրքնոցի քարին—
Թրքնոցի քար կըրակ տվավ :
Քեռին ա սա ց--- Վոր եդպե'ս ե ,
Եդ քուռակ բ ե ' ր , հրեղեն ե :
Եդ քուռակ յե ս լա'վ մի պ ա հեմ,
Իրեք ամիս վոր լրանա՝ նո'ր կը հ ե ծ ն ե ս :

Ք ե ռ ի Թորոս պայտար հր— ձի լավ կ՚ ճ անչնար :

Ա ռա վ , իրեք ամիս պ ա հեց,
•քուռակն իր տեղն ա ռսւվ,
Ու նոր տվւսվ' Մհեր հ եծ նի :

Մհեր վոր եղավ ձիավոր'

Սասուն վոաի տակ սւվավ.
Ու կը հեծներ գուր ձին,
ինչքան ջին-ջանավար ըլներ , կր բ ռ ն ե ր ,
Կը բերեր ե դ իր վորս'
Սասունցոց վերան կը ց ր վ ե ր :
Յ ո թ աարի Սասուն պահեց վորսո վ:

Եղավ մեկ որ' վոր Սասնա մեջ

Հացի մ ե ծ թ ա ն կ ո ւ թ յո ւն ընկավ-
Մհեր տասնհինգ տարեկան ե ր :
ժող՛ովուրդն ե լ ա վ , եկավ լցվավ Մհերի դ ո ւս .
Ա ս ա ց --- Մ հ ե ր , աստծո՞ւ ս ի ր ո ւ ն ,
Մենք սովամահ տի կ ոտ ո րվ ենք,
Արի մեցի նա'ր մ՛ի գ տ ի :
Մհեր ա ս ա ց --- Յես չե 'մ գիդի •
Երթամ քեռուն ասեմ •
Ենի թ ՛ դիտնա՝ ես թ ա ն կ ո ւ թ յո ւն ինչի՜ց կ ՚ ը լ ն ի :

Ելավ , գնաց քեռուն ,

Ա սա ց--- 'քեռի , թ ա ն կ ո ւթ յո ՞ւն ե .
Կարնսւ՞ս' մեգի հար մ ի գ տ ի :
•քեռին ա ս ա ց --- Մհեր , վոթդի ,
Ի՞նչ նար գ տ ն ե մ . երկիր հաց չ ը մ ն ա ց :
Թե հաց ըլնի' քո հոր ամբարներ տի ը լ ն ի :
Մհեր հ ա ր ց ո ւց --- Ինչի՞ց ե ' հաց չըկա .
կարկո՞ւտ գարկե , քամի՞ն քադե ,
Տ ո ՞թ ն ե տվե • ■ •
•քեռին ա ս ա ց --- Չ ե ' , ե դ ո ւց չե :
Մեր երկիր վար ո ւ ցանք քիչ ե •
Ե'ծ կը պ ա հե նք, տավար ո ւ եշ ,
Մեր հաց Շամսւ, Հալեպա կ ը գա ր .

121
Ջե , մեկ ա ռ յո ւ ծ Ь լուս ընկե •
Յերբ սար չ ո ւ ր ի ե րթ ա նք' մեգ կո'ւլ կը տա :
ճամբան կտրեց նսւմբորդներեն •
Գսւլոդ ո ւ երթսւցող հսւաավ •
Մարդ չի կարնսւ նամբսւ ե րթ ա '
Օամից հսահզ , եստեդից (յամ •
Եդո'ր համար հացի պակաս
Ու թ ա լ կ ո ւ թ յ ո ւ ն ընկավ աշխա րք:
Մհհրն ա սա ց.— փեուի',
Ա ռյուծն ի՞նչ հ- իմա՞լ ա ռ յ ո ւ ծ :
Ա սա ց— Գազան ներու ջո'ջն ե ա ռ յո ւ ծ -
մարդիկ կ՛ուտի է:
Մհեր հ ա ր ց ո ւց --- Հեռվա ՞նց կ՛ուտի,
Թե՝ մոտենաս, ու նոր կուտ ի:
■թեռին թ ե ՝ մոտենաս ո ւ ն ո ր :
Մհերն ա ս ա ց --- Է)դպե'ս ե՝ յես լուսուն կ ՚ ե ր թ ա մ :
■թեռին ա սա ց --- Վ ո ր զ ի , չ ՚ ե ր թ ա ս , քեզ կը ջա րդի:
Ականջ չա ր ա վ , զնաց :
Առսւվոտօւն վիր վոտ որ ուզանդուն հ ա ս ա վ ,
Ա մ ե 'ն , ինչքան ձի հեծնող կար՝
Հե ծա ն' Մհերի հեա գնացին:
Գնացին են ա ռ յ ո ւ ծ ի ն :
Ա ռ յո ւծ տեսավ' մտ'րդ մի կը գա*
Եթսվ , եկավ իրեն տեդեն :
Պոչը գետին կը տփտփեր-
Թոզ ու դուման կը բարձրացներ •
Եյավ՝ եկավ Մհերի դ ե մ :
Մհեր ասաց իրեն զո ր քի ն •
— Եդ ի՞նչ ե , վոր մեր դ ե մ կ ը գ ա :
Ասին--- Ա ռ յո ւ ծ ե 'դ ե , վոր կա :
Ա սա ց--- Ո'վ վոր ե դ ա ռ յո ւծ ի ն թ ր ո վ զարկեց*
Յես կը թ ողնեմ ա ռ յո ւծ ն իր տեղ ,
Յետ կը դառնամ ենոր վերան ո ւ կը սպանեմ զենի է
Դ ա ր ձ ա վ , ա ս ա ց --- Ա ռ յո ւծ ի լքեր
Աստված կանչեց՝ ծնավ ենոր •
Իմ մեկւն ել ի ն ձ , աստված կա նչեց, ենպե'ս ծն ա վ.
8հս |ւմ ասպապը աի հա նեմ,
Կուշտի' կպնեմ ա ո յո ւծ ի հ ե ա :
Մհհրի հետ գնացած մարդիկ հեռ ու կանգնան.
Մհեր մենա'կ գ ն ա ց :
Я-նաց, ինք ո ւ ա ռ յո ւ ծ առան իրա ր:
Մհեր կ ա ն չե ց --- Հացն ու գինին, տեր կենդանին:
կա նչե ց, մ ի ձեռ թ ա լեց ե դ ա ռ յո ւ ծ ի վերի' ծնոտ ^
Մ յուս ձեռ թ ա լե ց ներքի' ծն ո տ ,
ճ ղ ե ց ե դ ա ռ յո ւ ծ մեջտեդեն,
Արե'ց ենոր երկու կ տ ո ր :
Մեկ դրեց սսւմբու ես դ ի ն , մեկել՝ են դ ի ն :

Իր հեա գնացած մարդեր ե կ ա ն ,

կայնան Մհերի մ ո տ :
Մեկ մա րդ ել շուտ խարար հասցուց Սասուն,
Մհերի մ ո ր , թ ե — Ա չքդ ւոլԱ ըլնի >
Մհերն ա ռ յո 'ւ ծ սպանեց :
Ջուր հիմիկ Մհեր ե ր ,
Հիմիկվնե հետ եղավ Ա ռ յո ւծ ա ձ և Մ հ ե ր :

Մհեր դարձավ , եկավ Սասուն :

Ու սասնեցիք ե դ ժամանակ
Սկան Մհերի դ ո ւ ռ , ասին.
__ էստ ուց հետև մեր տեր դո 'ւն ե ս ,
Մեգի կ ա ռա վա րի:
8 երբ սասնեցիք Մհեր արին կառավարող՝
•քսւոսուն-ճուդ-Ծա մ Я՝Ьղձուն տվեց ենոր
•քուռկիկ Ջալալին ,
Թուր կեծակին ,
Я-ուտն գրեհին ,
Դոտին ի մեջքին
կապան դ ա դ ի ֆ ե ն :
Հ ե ծ ա վ Մհեր ՛քուռկիկ Ջա լա լին,
Առավ ի ձեռ Թուր կ եծա կ ին,
Շրջեց իր հոր հ ո դ ե ր :
Ու թշնամիք կորագլուխ ելան ենոր ա ռ ջ և :
 10

Մնսւց: Որ Ս՛ի ՛թեռի Թ որոս, իշխան մարդեր

Ժողվա ն, նստան Գեղձուն-էյ՚ ա մի ս ե ն ե կ , ասին-
— Սանասարի տղեն հորի'1’ չես կարգի դ ո ւ :
Խորհուրդ արին :
Լուսուն -թեռի Թորոս, Հովան ու կտրիններ
Ամեն ձի մի հ եծ ա ն,
Ընկան ճամբա , գնա ցի ս:
Գնացին Մելքոն թ ա գա վ որի ն:
Մելքոն թ ա գա վոր հարցուց-
— Ապա ինչի՞ եկեր եք դ ե մ ինձի :
■թեռի Թորոս ա ս ա ց --- Թագավոր ,
Եկեր ենք* գործ ւսջողեցուս :
— հ'նչ ւյո րծ ,— հ ա րցուց:
*թեոի Թորոս ասաց •
— Թ ա գա վոր, քադքեն ըլնի , գեդեն ը լնի ,
Մեկ լսյվ աղջիկ գտնես,
Տա նենք, պսակենք Մհերի վերան:
Մելքոն ասա ց— Ելեք երթանք Մանաձկերտ,
ԹԼւաթորոսի աղջիկ՝ Արմաղան ոլգենք Մ հե ր ին:

Ելան Մելքոն թ ա գա վոր ո ւ վաղիրներ,

Ելան փեսի Թորոս ո ւ կտրիճներ,
Գնացին Մանաձկերտու բ ե ր դ :
Մանաձկերտու բ ե ր դ Թե֊ ս ւթորոս կա •
կայնսւն Թևաթորոսի դո ւո
Ու հարցոլցին թ ե --- Թ1ւաթորոս տա՞նն Ь :
Ա սին--- Թե֊ ա թորոս գնացեր ե Վ ա ն :
Ագրատգսւհ գնացին Վան
Ու հ ա ր ց ո լց ի ն --- ԹԼւաթորոս հ ո ՞դ ե ;
Ա սին--- Չ ե ' , բերդի հիմ թ ա լեց ,
Եր հաց կերավ գնաց Ա ր գր ո ւմ :
Գնացին կեսավուր Արգրում
Ու հարցուցին ենտեղ ■— Թե֊ ա թււրոս հ ո ՞դ ե :
Ասին--- թերդի հ (ւմ թա լեց ,

124
կեսոր կերավ ու գնաց կարս :
Գնացին ի Կարս :— Թևա թորոս հ ո ՞դ ե :
Ասին--- թերդի հիմ թ ա լ ե ց ,
Հրամեն կերավ ու գնաց թերդ Աանսւձկերտոլ:
Եկան նորեն հասան Աանաձկերսալ րերդ :
Հա մբա վ սաւրան Թ և ա թ ո ր ո ս ի ն ,
Ասին , թ ե --- Աելքոն թ ա գա վոր ,
•Р-եսի Թ որո՚ յ , Հովան ու կտրիՕներ
կ ո , հ յո ւր կո գան քեգի :

էյն ել— ս՛՛արդ ուղարկեց ասսւջ , աոավ , գրնաց :

Իշխանների տեղ ջո'կ ս ա ր ք ե ց ,
կտրիճների տեղ ջոկ :
Եկա ն, նստան ու հաց կերան •
Հաց վոր կերան , պրծան , հաց վերուցին ,
Թ ևա թորոս հարցուց Ա ելքոն թա գա վորին-
__ Ե ՜ , թ ա ղ ա վ ո ր , բարով ե կ ա ք ,
ի՞նչ գործ պ ատահավ, վոր ե կ ա ք :
__ Հ ա պ ա , եկեր ենք քո ոջախ ,
Հետ քո խ ն ա մո ւթ յուն անենք:
__ ի՞նչ խ ն ա մո ւթ յուն ե ,— ասաց :
Ա սին--- ՝Р-п ա ղջիկ, Արմաղան,
Աեր Ահերին տի տ ա ս :
Ա սա ց--- Ահեր վ ո ՞ր ի դ տղան հ :
Ա սին--- Սանասարի' տղան ե :
Ասաց--- Ա ե լք ո ն , ք՝եւփ Թ որոս, Հովան,
Յերբ վոր դ ո ւք եկեր եք ինծի՝
Աղջիկ իմ կը տա յի ձեգի փեշքեշ ,
Ամա կ՚ ը լնի ես յ ո թ տարի
Արմաղան Խլաթի տեր , Սիպտակ Գե_ն տարե գերի ,
Թե գերութենե ագատ անի— Արմաղան Ահերին հաւալ!

Եսոնք ես ցրուց թ ո ղ անեն*

Աենք խաբար տանք Սիպտակ Գ ե վ ե ն :

125
 11

Եդ (1ամանակ Սիպտակ Դ և Խըլաթ թա գա վոր հր •

Լսեր հ ր , վոր Մհերի պատիվ
Որեոր շատ կը բարձրանա մեջ աշխարքին:
Ա սա ց--- Որ մը չ ե , ո ր մ ՚ ը լն ի
Մհեր ինձի վնաս տի տա՛
հ ը լա թ պիտի ս ա ն ի :
Ու Սիպտակ Դե. ե լ ա վ , թ ո ւ ղ թ մ ի դ ր ե ց ,
Տ վ ե ց ՛քամի փահլեվանին ,
"քա,մին ե դ թ ո ւ ղ թ տարավ Սասուն:

Մհեր ե դ որ ելեր եր սար* վորսի •

Մեկ ել եդ փահլեվան ՛քամին
Ենոր առաջն ե լ ա վ , ասաց •
— Ո հ ո ՜ * ֊ . բ ա ր ո 'վ , բա ր ո 'վ , Մ հ ե ր ,
էնչափ արդեն դ ո ւ ջոջացար,
Վոր կը գաս սար վո՞րս ա նելու:
Գիտցած ըլնես՝ վոր Սիպտակ Գե_ քեզ կը կանչի կռիվ
էն թ ո ւ ղ թ տվեց Մհերի ձ ե ռ .
Մեջ թ ղ թ ի ն դրուկ եր •
— Արի ինձ հետ կ ռ ի վ :
Մհեր գ թ ո ւ ղ թ առավ , ասաց •
— Ա դեկ. պատրա՞ստ կ ա ց , կո , ե կ ա :
Թ ո ւ ղ թ բերող դե. ասաց •
— Մ հ ե ր , խնդիր ռ ւ ն ե մ •
Դ ո ւ բա՞խտ տաս ի ն ձ , վոր ինչ ասեմ՝ ա ն ե ս :
Մհեր պատասխանեց--- Իմ տվա ծ խոսք___ խո՞սք հ •
Թե դ ո ւք դե, ե ք ,
Մենք ել Սասնա կտրիս փահլևան ենք :
Մեգ սուտ չկա- ա սա , ի՞նչ կ ո ւ գ ե ս :
Ա սա ց.— Գիտցած ըլնես ,
Մենք Սիպտակ Դեւըն չենք սիրի •
կուգենք ՝ գաս , ըսպանես •
Ու ազատվենք ենոր ձ ե ռ ե ն :
Մհեր ա սա ց --- Աղեկ :

Մհեր յե տ դարձավ տ ո ւ ն ,
Մոր ձեռ պագեց ,

226
Ա ս ա ց --- Գփտցած ըլնես,
Սիպտակ Դ և գիր մի ուղարկն*
Ինձ կը կանչե կ ռ ի վ :
■թայւսուն-ճուղ-՜Մալք Դեղձուն ասաց-
__ Մեռնե'մ քեղի , դուն տըղա յե ս -
Իր հետ ինչպե՞ս կարնաս կ ռ վ ի :
էյն ամեն թագսւվորներեն գորընդեղ ե-
Ենոր վերան թ ո ւ ր չի բ ա ն ի :
Մ հ ե ր , դ ո ւ քիչ մի համրերի,
Չուր մեծանաս ո ւ նոր երթսւս կ ռ ի վ :
Ա սա ց--- Մ ա րե , համբերելն աղեկ ե ,
Ամա յե ս խոսք տվի Դ և ի ն , տ ՚ ե ր թ ա մ :
•թաււսուն-ճուդ-Ծամ ա սա ց--- Աղեկ ,
Դընա , ամա ես իմ խրատ լսի •
Դու փոսւկիկ Ջալալին հ ե ծ ի ր ,—
Դիտնա'ս* Սանասարի ձին Ь ,
Ամեն շնորհքներով լ ե ց ո ւ ն ,—
Սանասարի ք|րսւհ հ ա դ ի ր ,
Պողպատ ջղմեն քաշիր քո վ ո տ ք ,
Երկաթե դուտն դիր քո դլուխ ,
՞Սետն-ազեղ ո ւ կախլան քամակըդ աո.,
Զ գ ուրգ բոնի քո ձ ե ո ,
կապի Թուր Կ եծա կին, ք ը շ ի :
Եդ խրատներ առնելուն պ ես,
Մհեր շուտ մի հագավ իր հոր գենք ու գրսւհ,
Թոավ Քուռկիկ Ջալալու քա մա կ} քշե ց :

Քշեց Մհեր ետա տ ե ղ ե ն ,

Դնսւց հասավ Սիպտակ Դ և ի յա յ լ ա ն ,
Մեկ բարձրիկ սարի մի գլուխ :
ժամանակ գարո'ւն եր •
Սար հագար ծա ղ կ ունքով , ա վելուկով լեցուն ե ր :
Են ժամանակ Սիպտակ Դևըն իր մարդերով
8 ա յլա ե յի ն եկած ե դ ս ա ր :

12
Մհեր մ ինչև հսւսավ ե դ տեղ՝ ենոր ծարավ բռ նե ց-
Ընկսէվ սար-ձոր* ա ղ բ յո ւր գտնի •

127
Մեկ ել տեսավ' յե ր կ ո ւ դև-աժ,դահսւ
Ադբրի մ ’ վ երա , գոմշու տիկ մի ջրով լցե'
կսւյներ եյին ե դ տ ե դ :
Մհեր ենոնց բարև ե տ ո ւ, ասաց-
— կր թ ողնե՞ք ադրրից պուտիկ մի ջուր խ մ ե մ :
Դևեր ասին-__ Եսա աղբուր Սիպտակ Դեփ աղբուր
կ՛ասեն •
Ենորեն <րստ' հրաման չկա
Մարդ ջուր խըմի եսա ա ղ բ ր ի ց :
Մհեր ա սա ց--- Ա ղ բե ր ջան,
Ձեգի խնդիր կանեմ— պուտիկ րմ ջուր տվեք ի ն ձ ի ,
Խ րմ ե մ, երթ ա մ ն ա մ բ ա :
__ Չե , չե ,__ ա սին--- Սիպտակ Դևըն յե ր դ վ ե ց ո լց ե ,
Մեց պահապան դրե եստեղ -
Վոր ոտար մա րդ գալու ըլնի , ենոր իմաց տի տ ա ն ք :

Ել Ս՜հերի հ ա մ բե ր ո ւթ յո ւն հատավ,
Հա սա վ, զարկեց ենոնց,
Ելավ Մ հե ր , գնաց վեր ա ղ բր ի ն ,
Մեկ ը սպանեց , ւՈյկ վիրավոր ե ղ ա վ , փախավ:
կուշտ մի ե դ ջուր խ մ ե ց ,
Փախած դ և ի արնի հետքով գ ն ա ց ,
Հասավ մեկ անվեր-վիրի տ ե ղ , այրի մի մ ո տ :
Են ա յրից բոց կր թ ա լեր դուրս-
Են այրի դ ո ւ ս , ծառին կապած'
Հուրի-հրեղեն սպ?իկ մի
*Սստե վիրավոր Դ և ի կուշտ ,
Ենոր արունըն կը ս ր բ ե ր :
Մհեր հասաւ] , բսնեց ե դ Դ և ,
էնոր ձես-վոտ կա պ եց, դրեց քարի մ ի տ ա կ ,
Ու աղջկա կապեր ք ա ն դ ե ց :
Ելավ ե դ հրեղեն աղջիկ կ ա յն ա վ ,
Տեսավ' ենպե՜ս խ որոտ , ենսլե՜ս կըտրին ըմ ե {Г1ւЬր .
Խելագնաց ելավ վերան ■
Ենչա'փ , որ ենոր սիրտ ն ը խ ա ց :
Շուտ մ ի ա ս ա ց Հ1»'յ , դ ո ւ , կ տ ր ի ս ,
Հավքն իր թ և ո վ , ոձն իր պորտով
 Չեն կսւ'րնսւ գա եստեղ,
Դ ու ինչպե՞ս եկար:

Մհեր հ ա ր ց ո ւց --- Հապա ինչպե՞ս ե ղ ա վ ,

Վոր դ ո ւ եկար եսա սարեր :
Աղջիկ խորունկ ախ մի ք ա շ ե ց ,
Ա սաց— Ախ՜վա՜խ յ մի' հա րցուցի:
Ես յոթ- տարի կ ՚ ը յն ի
Սիպտակ Դեւի ձեո կը տանջվեմ •
Եդ անիրավ Սիպտակ ԴերՕ
Եկավ վեր մեր յերկրին կռիվ •
Եդ պահ յե ս խաս րախչեն ս ե յր կանեյի :
Եկավ անկարծ՝ ինձ առնել փախնել լքե'կ ա ր ա վ :
քերեց եստեղ , ուզեց ինձ կին առնի •
Ամա աստծու կամքով իմ ո ւ ժ պատավ •
Յես ենոր հետ չ ՚ ա պ ր ա :
Յես կ ո ւյս ե մ չուր ե ս ո ր :
Դիտցած ը լն ե ս --- ասաց-— յե ս երաց մ ՚ ե մ տեսե-
Են երացի' մեջ ինձ ա ս ի ն ,
Վոր շատ դընաց ո ւ քիչ մնաց •
Մհեր անունվոր կտրի'ն մի տ ՚ ե լ ն ի ,
Սիպտակ Դ և տի սպանի
Ու ինձ ագատ անի ենոր ձ ե ռ ք ե ն :
— Ո՞ւր ե ապա Սիպտակ Դ ե .--- հարցուց Մ հ ե ր :
Ասաց--- Դնսւցե Սև Սար՝ ուխտի-
Ելավ ինն ո ր , եսոր յե տ տի դ ա ռ ն ա :
Ենոր զոր ությո ւն սև յեզան մի վերան հ ,
Են սև յե ղ կը հեծնի'
Կ՚ ե րթսւ ամեն աշխարք ,
Կը պտտի , ա վ ե ր ո ւ թ յո ւն կանի :
Ենոր առաջ չի կարնա մա րդ կ ա յն ի :
Մարդ մ՛որ են սև յե ղ ըսպանի'
Նոր Սիպտակ Դ1ւըն կը հաղթվի :

Մհեր ել բան չ ՛ասաց: Թռավ իրեն ձիու քամակ,

Ու ձին քշեց Սև Սար:

129
(1ասունւյի Գ ա վ ի թ -- 9
 АААААЛ АААЛ Л АААЛ А

Ս՜եջ Սե. Սարին Մհեր նահնուտ ահղ մի տեսավ-

Են նահինհն ււև յ Ь<յ մ ’ ելավ իր դ ե մ :
Մհեր ասաց իր սւղոթ ք ,
•Ր՝սւշեց ղԹոլր կեծակին ,
Խոթեց եդ յեգան փ ո ր:
8եզ թ ա ռա չեց, ծառս ելավ վեր ենւ>ր ,
Ընկավ գետին, խ ա տ ա վ :
Մ հ ե ր դ ս ւ ր ծ ո լ ց ի ր ծի ն ,
Եկավ են այրի դ ո ւ ռ , նստեց:

13

Սիպտակ Դևըն կերե , }սմե ,

Իր քե ֆ հսւսուցե, նոր ծարավացեր ե ր ,
Իր աչք քցե ճամբա , ջուր կ՚ ս ւչք եր •
Շատ ա չք ե ց , քիչ ա չք ե ց ,
Տ ե սա վ, ջուր րերոդ դև ե ր չեն ի'գա,:
Մ տ ա ծե ց, ա ս ա ց կա'—չկա ,
Մեկ ղորսւվոր մարդու լք՛ են պատահե ե ն ո ն ք :
Շուտ լքի ե լա վ-հեծա վ քամու ծին ,
Ք ը շ ե ց , գնաց դեհ են սւղբուր:
ճւսմբին մեկ ել տեսավ՝ այրի առաջ
Սարի մը պես մարդ մ ’ ե նստե
Ու հրեղեն ծի մ ՚ ե լ թ ո դ ե , կ՛արածի :
Սիպտակ Դև. գոռաց , ա սա ց--- Ե՜յ , հողածին ,
Հավքն իր թ և ո վ , ոծն իր պորտով
Չեն կա'րնա ես տեղ պ տ տ վ ե ն,
П-ու ի՞նչ սրտով ե կ ե ,
Հասեր ես չուր ե ս տ ե դ :
Ասաց-— կանչեր ե յի ր , կ ո ' , Մհե'րն ե մ ,
Իկա վեր քեց կ ո ի վ : Դե , ելիր , կ ռ վ ե ն ք :
ինչ վոր ծեռնեդ կ ը գ ա , արա:

Սիպտակ Դ և վոր ե դ խոսք լսեց՝

Սարսափ մի ղինք բռնսւվ •
Զեռ վոտ ահու թ ո ւլց ս ւն :
Ամա սուտ ուրախութենով ասաց •

130
__ Վայ դ ո ւ , Մ հ ե ր , րսւրո'վ եկ ա ր ,
Ե|իր երթանք վրանի տակ,
Ուտենք, իւմենք, չուր լուսանա՝
Տեսնենք' աստված վորո՞ւս կը տ ա :
__ Չ ե ', — ասաց Մ հ ե ր ,— մեր մ ե ծ պապեր
Մե<[ ենպե'ս են խրատ տ վ ե ,
Վոր թշնսւմոլ դե մ ելնե|ո'ւն պես՝ տի կ ռ վ ե ն ք ՛ ••

Սիպտակ Դևըն ու Ջոջ Մհեր ձիեր քշին վեր ի ր ա ր ո ւ ,

Իրեք որ ու իրեք գիշեր իրարու հետ կռիվ արին :
Մհեր վոր իր ձեռ կը թա լեր Սիպտակ Դևին ,
Մհերի ձեռ խոր կը խրվեր ենոր մա րմին.
Դիտես թ ե ՝ խըմորի'ց րլնհր ե դ Սիպտակ Դ և :
Վերա իրեք որ Ջոջ Մհեր ենոր սպ անեց,
Արմաղանին գավակ առնել ո ւ գնալ մեկ ա ր ա վ :

14

Իրիկուն Ահեր իջավ Սասուն •

Րւ հալա նոր Քե ռ ի Թորոս , Զենով Հովան
Դարձեր ե յին տ ո ւ ն :
Խաբար ղրկեցին Թ ևա թ ո րոսի ն,
Թե Մհեր քո սւդջիկ ադատե:
Թևաթորոս ու իր իշխաններ հեծան ձիանք ,
Եկան, հասան Սասուն,
Են հուրի-Արմաղան բերին
Պսակեցին վեր Ահերին :
Եսոր համար բերին նռան գինին ու հաց դրին .
Կերան, խ մ ի ն , ո ւ ր ա խ ո ւ թ յո ւ ն , խ նդում ե ղ ա վ ,
8 ո թ որ ու յ ո թ գիշեր հարսնիք արին :
Տ ո թ որեն հետ Թ և ա թ ո ր ո ս , իր վսպիրներ
8 ետ դա րձան, գնացին իրանց տեդ :

Խաբար հասավ Խլաթ ,

Թ ե , — Մհեր Խլա թի Սիպտակ Դ և սպանեց:
Խլսւթու ժողով ուրդ ուրախացավ,
Ե լա վ , եկավ Ջոջ Մհերի ա ռաջ՛
ЛАЛЛЛЛЛААЛЛЛЛЛЛА

Աոավ ենոր , իրենց քաղաք տ ա րա վ :

1>դ քաղաքի դևեր ելան Մհերի դեմ՛:
կ ս վ ա ն , չեյին թողնի' Մհեր մտնի քա ղա ք:
Մհեր քաշեց Թուր Կեծակին:
Ընկավ մեջ դ հ հ ր ո ւ ն , ղարկեց , ցամեն ջարդեց,
Դարձավ , եկավ Սասուն :
Լքհծ՝ ԼԲ^էՅՐՐ цгьиац.
1 Г и р и 1 Г в и ц у » <м л г ՝
 ե ո կ՛ապրեր ե զ վսվսա Մըսրա Մ ե լի ք :
Ա՛հերի քա ջո ւթ յո ւն լսեց Մըսրա Ս՚ ե լիք , կատղավ
Չե՞ Սասուն Մ ելքի խարջղսւրն եր :
Ամա Ս՚ հ եր ե դ րան չը գ ի տ ե ր :
Մելիքին հարկ տեր ուղարկի :
Մըսրա Մելիք հրաման ւսրավ,
Ասաց--- Գնացեք Սասուն •
Ասեք Մհեր իրեն պատրաստություն տ ե ս ն ի :
Յես ու Մհեր տի կռվենք :
Մըսրա Մելիքի փահլևաններն եկան , ասին •
— Մելիք քեցնե կոի'վ կ ո ւ զ ի :
Մհեր ա ս ա ց --- կ ռ ի ՞վ կուցի •
Թոդ գ ա , տեսնենք ի՞նչ ե կուզի մեցնե :

Եստեդ Զենով Հովան ա ս ա ց --- Մհե'ր ,

Սղեր ես խոջա մ ա ր դ , խելքի հա սա ծ,
Հ ե ծ ի 'ր , գնա Մ ըսը ր, Մըսրա Մելիքի մ ո տ :
Մ ելիքի հետ խալ» րո'վ վւպւվի,
Մարդ հ ա ն չց ի ր , մա րդու շ փ վ ի ր ,
Ու խ ն դ ր վ ի , թ ո ղ րան մ ՚ ե լ մեր խարջ պակսեցու*
Մեր խարջ շատ ե , չենք կարնա տ ա :

135
 Ա՜հեր դա րձա վ, ասաց-
— Աստված քու տուն չ ’ա վ ր ի , Հովան .
Մենք չը գինանք , դուն ել տ՛ասիս,
քէ>ե Մելիքին մ՛ենք խսւրջ կր տանք:
շ

Ասաց Մ հ ե ր , ելավ հեծա վ Քուռկիկ Զսւլալին ,

•|’* շ ե ց , հասավ Մըսրա սահման:
Ս՜ըսրա Մելիք իր դ ո ւո բինւսկ
Դաշտի վերան նստուկ հր :
Տեսավ հեռվանց ձիավոր մի կր цш •
ինք խոջա ամրոց եր' նստած ձիու վերան :
Է դ ձին փոթորկի' պես կը գար :
Էկ ա վ, հասավ; Մհեր բարև. տ վ ե ց ,
Մըսրա Մ՛ելիք եդոր դեմքիցըն գա րզնդա վ:
Չը կ ա ր ց ա վ , թ ե րարև առներ իրեն վ ա խ ի ց :
IIւ ինք միտ վե ասաց.
«Մ տ գ յա ր հըմլա մարդ ե՞լ կրլնի աշխարհ»
Ասաց--- Զձին բռնե'ք :
Ծառսւնեը ձին բ ռ ն ի ն :
Մհեր իջա վ: Մըսրա Մելիք հարցուց-
__Դ ո ւ վո՞ր տեղացի յ ե ս , կըտրին :
Մհեր ա սա ց --- էասունցի' յ ե մ :
8ես Սանասարի տղա'ն ե մ :
— Հ ա յ- հ ա ՜յ ,— ասաց Ս՜ըսրա Մ ե լի ք ,
Իմ հողի մեջ որ կը նստիք, դ ո ՞ւ ք ե ք ;
Մհեր դո ՞ւն ես :
Ասաց--- Մհեր յե 'ս ե մ :
Մըսրա Մելիք ա սա ց --- կռվ ի՞ եկար վեր ինձ:
Ինչի՞ դուք իմ խարջ չեք ի տ ա ր :
Սասուն որ կա— ե դ հող ի'մն ե •
Առավոտուն իրար գարկենք :
Մհեր ասաց — Զարկենք :

Առավոտուն Սասնւս Մհեր

Դրնաց , ենոր դեմը կսւյնավ :

13С
Սաս նա Մ հ ե ր , Մըսրա Մելիք
Իրար դ ե մ ըսկսսւն կ ռ վ ե լ • • •
Հո'ղը ենոնց վոտքերու աակր կր հերկեր •
Ասես՝ գութ-նի' պես կը հ եր կեր :
կես կասեյին ■— «Ամպեր են վոր կը գ ո ռ գ ո ռ ա ն ».
Կես կ ա ս ե յի ն — «Յերկրաշսւրժեն սարե՛ր րլան» :
Օդոնց գարկ-գարկոցից աշխսւ'րք կը դողդոդսւր :
|Լմեն մեկի գուրգն եր իրեք հարիր ւիդրից-
Գուրգեր ա ռ ա 'ն , տ վ ի 'ն , ցարկի'ն մ ե կ -մ ե կ ե լի .
Հա ՜ր գնացի'ն , եկա'ն , գարկի'ն մեկ-մեկելի ,
իրեք ցերեկ իրեք գիշեր կռվան
(]ւ չրկարցան հաղթ-են իրար :
Են ինչ Ս՚ հ ե'րն ե ր , ուժով ե ր ,
Լ՝ն ինչ Մըսրա Մելիքն եր' խորամանկ հ ր .
ֆա նդով եր

Մըսրա Մելիք տ եսա վ, որ Մհեր չի հա ղթ վի-

Տեսավ' Մհեր շատ ա զնա վո ւր, հաստա՛տ մարդ ե •
Ասաց Աաս նա Մհեր ,
•('•ելե մենք մի պայման կա պ ենք:
Ասաց-____ 8ես կա սեյի' մեջ աշխարքին
ինձնեն ուժե ղ մարդ մի չկար'
Ամա յե ս ո լ դ ո ւ չը կարցանք իրար հ ա ղ թ ե ն ք :
Ասաց--- ինչքան խարջ կա ձեգի*
Ամեն յե ս քեցի բա շխեցի:
Ալ Սասունն ինձ խարջադար չի •
՝Ր-ոնն են Աասնա ամեն հ ո դ ե ր ,
Գընա, կ ե 'ր , խ ր մ ի ', վ ա յե լ ե ':
Մենակ՝ կռվի վախտ վոր ըլնի'
Մենք իրարու պառեկ րլնինք :

Ասաց — Թե յե ս մեռնեմ'
Զիմ թա գուհին ու եըեխեք հանձնեմ քեղի-
թ ե դ ո 'ւ մեռար* գքոն հանձնի մ ե գ ի :
Վ որ խալխ չ՛ա ս ի , մնացեր են վ ո ր բ :
Մատներ կ ա ր ի ն , արուն արնի իոսռնեցին,
Պայման դ ր ի ն , եղան ա ղ բե ր :
 АААААААААААААААА

Մ ըսրա Մելիք ես բան մաքուր սրսավ չ՚ ա սսւց-

Են Մհերից վաիւ()ա վ , կեղծսւվորցավ:

Մհեր ընկավ համբսւ ,

Եկավ, հասավ Սսասւն .
Տեսավ' Զենով Հովան կանգնած ե դուո:
||՜հեր բարև ավեց ենոր :
Զենով Հովան բա րև աււավ, հարցուց-
_ Մ հե'ր , լ ա 'ո , լակի մեը խարջ պ ա կ սեցո ւցի ՞ր:
_ Հովա ՛ն, դու Ի՞նչ կ՛ասես.— ասաց —
Աղե'կ մարդ ե Մլարա Մելիք-
Մեր հարկ բաշխեց ինձի,
Ասաց- «Սասնա հողեր թ ող ձեգ ը լ ն ի » ---
Եդաեղ Մհեր ա սա ց--- Հո վ ա ՛ն , հապա դինա՞ս ,
Մենք Մ ելքի հեա աղբեր ե ղ ա նք:

Եդ որեն անցավ ժամանակ մ ի :

Մհեր ենսլես կը շախեր Սասուն,
Վոր մարդ կը վախենար Աասնա մոտենա:
Հավք չ ե ՚ ր կարնա իր շ>1ւով անցնի են տեւլեն ,
||ձ չե'ր կարնա իր պորտով սոդա են տեղեն:
Սաաււն շա՛տ սւոաջացուց Մհեր :

ժամանակ մ|ւ վրա անցա վ, Մըսրա Մելիք մեոսւվ:

Մըսրա Մելքի մահից հետո

Մըսրա Մելքի կ ի ն , 1'սմիլ խ ա թ ո ւն .—
Ենիկ ջահել ու խորոտիկ կին մ ՛ ե ր ,—
Ա սա ց— Ջա ՛նըմ, ինձի մա՛րդ մի հարկավոր ե՝
Վոր երկրին տ ի ր ո ւթ յո ւն ա ն ի ,
Մեր իշխաններ խաղսւղեցու:
Չ ՚ ե լն ի ՞ն ք ' հսււքբենք Մհերի մ ո տ ,
Մհեր թ ող գ ա , ինձ հ յո ւր ըլնի •

138
Թոզ իլք սենեկ պառկի ,
Ենոր ցեղեն ինձ կարին ւոըզսւ մի լւլնի :
4 ե ՞ վոր իմ մարգ կ՛ասեր — Ի ս մ ի 'լ,
Թե Մհերից ու իր ձիուց ջինս չր վ հ ր ո ւն ք ,
Մհերի ցեղ մեր քոքըն տի կտրի :

||՚ ը սրա Մելքի կնիկ կ՛ելնի ա ի՜նչ կանի :

Երկու փահլևան կ՛ուղարկի Սասնա քաղաք •
Եդ փսւհլհաններու ձեոով իսւքիլ խաթուն
իր գոտիկ-լաչակ կ՛ուղարկի,
II ւ մեկ գի'ր մի կ րտ ա , կ՛ասի-
__ Տարեք ես գ ի ր , տվեք Մհերի ձեո.,
Ասեք' Իսմիլ խ ա ր ուն
•ք՝եգ կը կանչե «իր մոտ» Տ

Ելան երկու փաճլԼաններ, գդիր թերին,

թերին ո ւ հարցուցին Մհերի սաւն :
Մհեր վորսի' յե ր գնացե •
Իրիկուն սարից եկավ՝
ՓահլԼւաններ ենոր առջև ե լա ն, ասին-
__ Մըսրա խա թուն գիր ւէ՛ ե ուղա րկե,
Ուղարկեր ե գ ո տ ի կ -լա չա կ ,
•թեգ կը կանչե «իր մոտ» :
Ա՜հեր ա չքեց գոտիկ-լաչակ ,
Ասաց •— Եղ ի՞նչ խոսք ե :
Տեսնե'մ ե դ թ ո ւ ղ թ :
Փսւհլհաններ եդ թ ո ւ ղ թ տվին Մհերի ձ ե ռ :
Մհեր կ ա ր դ ա ց , տեսավ՝ Իսմիլ խ ա թուն գրեր ե •
— Ա րի', ինձ ա'ո- ՚
Գոտիկ-լաչակ ( կո' , կ՛ուղա ր կեմ ,
Են վոր Սասուն քո ձեււն ե ,
Մըսըրն ել թ ո ղ մնա քո ձ ե ռ :
Թե դուն չըգաս՝ քան ղիս շատ կրնիկ ե ս :
Գուն Մե | իք ի հետ ուխտ ունիս ,
Վոր ենոր կնիկ-երեխեք պ ա հե ս:
Մհեր ա սա ց— Ե ՜ յ , կսւրիններ,

139
 Աստծու ուփւտ թ ո ղ վեր ինձ ըլնլի:
Եկեք, երթանք մեր տուն •
Եկեք, լիըշուր մի հաց կ հ ր ե ք ,— գսւցեք ,
Մըսրա իյաթնին բարև տ ա ր ե ք :
•քառսուն ավուր >1րեն կը գամ իր մոտ :
Տեսնեմ եդ ի՞նչ ե կա:

փահլեվաններ ելա ն, դնացին Մհերի տ ուն,

ձաց կերան, ելան դարձան Մ ը ս ը ր :
Մհեր մնաց մենակ:

Ս՚ հ եր ե դ գիր մեկ ե'լ կա րդա ց,

Գնաց Արմաղանին .— Կնի'կ ,— ասաց ,—
իսմիլ խաթուն թ ո ւ ղ թ ուղարկե՝
Ինձ կը կանչե Մ ըսըր, տ ’ե ր թ ա 'մ :
Արմաղան ա ս ա ց --- Մ հ ե ր , ւ1՚ ’ե'րթսւ-
Ինչի" կերթաս-
Ենոր հետ գլուխ մե՞կ ա ն ե ս :
Իսմիլ քեց տեսե՞ր ե ,
ՎՈՐ իր լաչակ-գոտիկ կ՚ ո լղտ ր կ ե ք ե ց :
Գիտի թ ե ՝ խորո՞տ ե ս , գե՞շ ե ս , ինչպե՞ս ե ս :
Ո՞ւր կը կանչե Մըսըր- ենի քեց կը խարե'.
Մ ՚ ե 'ր թ ա , ենի քո խ որո տ ութ յո ւն չ՚ ո ւ ցի •
Ենի քո ի գ ի թ ո ւ թ յ ո ւ ն , քո կ տ րինութ յո'ւն ե կուցի ■
•|՝ո կ տ րի ճո ւթ յուն լսե , հասկացե ,
Կը կանչե' քեցնե լա'ն ունենա:
Ադեկ բան չ ե ' , մա րդ , դ ո ւ մ ’ե'րթ ա :
Գ ոլցեն կուզես , ինձի կը թողնես :
Ասաց •— Կընիկ , յե ս որ չ՚ ե ր թ ւսմ ՝
•Յես ել ենոր պես կընիկ ե մ •
Մըսրա Մ ե | ք ին ո'ւխտ եմ արե ,
Իմ նար ի՞նչ ե • յե ս տի գ ն ա մ :
Մհերի կնիկ ասաց-— Մ ՚ ե 'ր թ ա :
Մհեր ա սա ց--- Տ 'ե ր թ ա մ :
Ահերի կնիկ ասաց-— Մ ’ե 'ր թ ա :

140
А А А А А А А А А А Л Л А А А Л

Մհեր ա սա ց— Տ ՚ ե ր թ ա մ : •.
Մհերի կնիկ ա սա ց--- Մհե'ր ,
Իմ գոռ քո վրա չ՛ա նցնի:
Ամա՝ թ՚ ե րթսւս— յե ս ռւ]սսւ կ՛անեմ •
Իմ հե'րն ես դ ո ւ , ի մ ադլւե'րն ես—
•ք-սւոսուն տարի դ ո ւ իմ զոդենք չըզսւս:

Մհեր ե լ ա վ , գնաց 'Իեդձուն-Ծամի սենեկ ,

իարեկամնե'ր կանչեց ,
Կանչեց իշխան մ ա ր գ ե ՜ ր ,
Կանչեց վարդապետնե՜ր , ասաց •
— Մըսրսւ թագավորի կընիկ նամրեր ե իւք ետև •
Յես տի գ ն ա մ , դ ո ՞ւ ք ինչ կա սեք:
Զենով Հովան ասաց — Ինչի՞ կ ՚ ե ր թ ա ս ,
Մելքի կնիկ խորամանկ ե ,
էն մեր դուշմանի կնիկն ե ,
Քեզի կը խարե : Մ ՚ ե ր թ ս ւ ,
Քեզի տղա չկւս— դ ո ւ կաց քո տ ո ւ ն ,
Աստված յւսւլք ի քեգ տըդա մի տ ա :
Ամա ինչ իշխաններ, վարդապետներ ե յ ի ն , ասին-
— Մհեր , որ դ ո ւ կ ՚ ե ր թ ա ՜ս ,
Մենք չե'նք ասի՝ մ ՚ ե ր թ ա ;
Մենք չե՞նք ո ւ զ ի , թ ո'դ ւլՄըսըր,
Ուրիշ թագավորաց տեդ ե'լ հալսւ կ՛ուզենք զավթես :
Իսմիլ խաթուն որ կը կանչե՝ ինչի՞ չ ՚ ե ր թ ա ս :
Ետա հազըր տեդ ե* շուտ գ ը ն ա - ֊ - Ա ը ս ը ր տիրապետի :

Երեսունինն որ գ ը ն ա ց , մե'կ որ մնաց :

Հա'մա Մհեր ելավ վ ո տ ք ի , պիտի ե ր թ ա բ ,
Արմադան ի՞նչ արաց •
Ելավ , սև. մուշամրեն րերեց ,
՚ ք՝աշեց լ[եր ենոր սնա րին:
Ելավ Մ հ ե ր , հեծա վ իր ձին •

141
 ААА АА ААЛ АЛ АЛ А ААА

Զենով Հովան վ ա զ ե ց ,
Կախվեց ձիու վզին, կ ո ւ լ ա ՜ր , կ’սւսեր.
__ Մ ’ե'ր թսւ, մ ’ե'րթսւ , են անառակ խաբած ե ք՜հ«յ :
Շատ որ չարեն կտրավ՝
Մհեր իր գուրզ վ ե ր ց ո ւ ց ,
Շարժեց վեր Զենով Հովանին:
‘Ւուրզու քամին որ եզար Հովանին՝
Հովանի ուշ գն ա ց, Մհեր մնաց շիվար:
Իջավ ձ ի ո ւց , լալով Հովանի սիրտ լքսւժեց, ասաց.
__ Հով ա ն, իմ մ ե 'ծ ախպեր, г[Ь'р ե լ ի , վ ե ' ր ,
Յես հետ աստծռւ ոլխա եմ արեր :
Թե որ չ՚ ե ր թ սւմ ՝ եդ իմ ուխտի տակ տի մեռնեմ :
Հովան ՛ելավ նստա վ, ասաց.
— Հ ո յ , հ ո ՜յ , Մ հ ե ր , դու որ տ՚ ե րթսւս՝
Չոր ճամբաներ քո սւոջ1ւ թ ող կանաչ դառնան •
փո թշնսւմու ձեռք վեր քեղի չը բարձրանա:
Ելավ Հովան ո ւ Մհերի ճակատ պ ա գ ե ց :
Մհեր հ ե ծ ա վ , քըշեց Քուռկիկ Ջալսւլին
Ու Չարբահար *թամին իր հետ տ ա րա վ :

Առավոտուն ե լա վ , ե դ իրիկուն հասավ Մըսըր :

Մսրա խա թուն ելե , նստե ւիսւնջարեն ,
Են իր աչքեր դեւլե ,
Են իր բսկեր հանե դուս ,
Են մեկ ժամվա ճամբա խալիչեք փ ռ ե .
Փ ռե ճա մբախներ, լքաքակտ|ներ վսւռե ,
Կ՛ուզեր, որ Մհեր իրեն սերի' գար •
Ու ա չք բռներ հր ճսսքբա.
Տեսավ՝ հեռվանց ձիավոր լքի կը գա •
Ձիավոր՝ մ ե ծ ամրոց մ՛ եր'
"Նստուկ ձիու վերան
Ու ձին Փ ոթորկի' պես կը գ ա ր :
Իսմիլ խա թուն ասաց •
— կա թ ե չըկա՝ եդա Սասնեցի Մհերն ե :
Մհեր եկավ , հասավ , բւսրհ ետու :

142
Մհեր կա յ (ւЬ;յ , հնպե'ս փսւնջարի աոջե. , ասաց-
__ |ւսմիլ խ ա թ ո ւն , ասա' քո խ ո սք;
Իսմիլ խա թուն ա սա ց --- 5>սւ'նըմ , Ս հելւ ,
Հ յո ւր ը եդպե՞ս կը զրուցի-
իջիր ձիուց տա կ, ա ր ի , ելիր եստեղ՝
Նոր յե ս քեցի պատմեմ:
__ Չ ե ', չեմ գ ի ս փ , հիմի՜կ տ ’ս:սես-
Ուխտ եմ արե հետ աստծուն-
Իմ վոտ ցանդուեն չեմ հանի դուրս •
Ասա'* ի՞նչ ե քո ա ս ե լի ք :
իսմիլ ա ս ա ց --- Ուդո'ր,գ կ՛ասեն,
Որ հաստակող են Սասնեցիք:
Ձեր երկիր ավերուկ հո չե™ •
Կրակ հո չի՜ պակասե Սասուն ,
Որ դ ո ւ հկիր հսա տեղեն կրակ տանես-
Իջիր տակ , հյուրսւս՚ ւ րվե , նոր յե 'լ , դընա :
— Չ ե ' , չ հ ', ջանըմ,— ասաց Ա հ ե ր ,—
1»դ խոսք՛եր որ ոո ւ ինձ կ՛ասես՝ յհս չեմ նսւնչնա:
Ասա , նա յե մ' ի՞նչ ե քո ա ս ե լի ք :

իսմիլ խ ա թ ուն տեսավ' Ահեր պիտի դաոնա ,

Ծաոաներին ա ս ա ց --- Ձեր տուն ավրի'
Ն ա յե ք , յ ո թ ը տարվա դինի չըկսւ՞ •
էյնի պիտի դաոնա գնա , շուտ արեք , շո'ւտ :
խասաներ ե լա ն, յ ո թ տարվա զինին բե րի ն,
Տվին Ահերին՝ վեր ձ ի ո ւ ն . Ահեր խմեց :
Ահեր որ խ մ ե ց' Ահերի նակատ բս ն ե ց :
իսմիլ խաթուն հրաման տ վ ե ց — Զձին բոնեք :
Զձին բոնին' Ահեր իջավ տակ:
Իսմիլ խա թուն տարավ ցԱհեր պալատ,
Ենտեղ ենոր րարե. եկար ա ր ա վ :
Մհեր հարցուց ■— ինչի՞ ես ինձ կանչե :
Ա սա ց--- Ահեր , կանչեր ե մ ' կը խնդրեմ—
Ես մեր երկիր խաղտղեցուս •
Մեր յ ո թ իշխաններ ինձ չեն նանչնւս:
Մհեր ա սա ց--- Լա Վ> հաց !թո11 բ ե ր ե ն ,
Ո ւտ եմ, չուրի լուսնա'

143
 Եդ իշխաններ կանչեք :
Վոր եկան' յե 'ս գ ի տ ե մ , ե նոնք:

իսմիլ խա թուն դ ա ր ձ ա վ , ասաց — Ս՚ հե']ւ ,

Յես քեզ ի մ գ ո տ ի կ - լաչակ ուղարկեր ե մ ,
Կանչեր եմ՝ դո ւ ինձ մոտ պսսւկես,
Ետո'ր համար եմ կ ա ն չե :
__ Ետա չելա/ծ բան ե ,— ասաց Մ հ ե ր :
Ի՞նչպես կաբնամ յե ս քո գողենք մտնի •
Դ ու սւնորե՚ ն ե ս , յե ս ՝ քրիստոնյա:
Իսմիլ խաթուն ա ս ա ց--- Մհե'ր ,
Դու ինձ երիկ տի ըլնիս •
Իմ թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն քոն տի ըլնի,
Իմ դուշմաններու դ ե մ տի կ ա յն ես:
Մհեր , յե ս քեգ սիրե'ր եմ •
հ ա թ ր ո'վ ըլնի՝ տի գ ա ս ,
Զոոո'վ րյ նի՝ տի գա ս:

Իսմիյ խա րուն քաղցր խ ո սքով ,

Սիրով արբեցուց Մհերին,
Պատվեց, կերցուց , խմցուց ,
Մհերին վոր շատ գինովցուց'
Մհերի չարեն կտրավ—
Ք ր շ ե ց , ելավ Իսմիլ խաթունի մ ո տ :
Իսմիլ խաթուն եդ վախտ մշակներուն կ ա ն չե ց ,
Ասաց •__Ք՚ ո սւկիկ Ջալալին քաշեք ղսրըդներու վերան
Մըշակներ Ջսւլալին քաշին զսրըղներու վերան:

Իսմիլ Մհերից մնաց ե րե խ ո վ,

Ղսրըղներ փոլոկիկ թալալուց բ ո ն ե ց ի ն :

Աոավոտուն Մըսրա յ ո թ իշխաններ եկան Մհերի մոտ

Կայնան դիվանխանի դ ո ա ն :
Մհեր իրիշկեց , ասաց •
— Ե հ ե ՜յ , իշխաններ , եկե՞ր ե ք :
Ենոնք յ ո թ տեղով բա ժա նվա ն,
Յետ քարվան, կանգնւսն:

144
 л л

Ասաց — Այ իշխաններ , յես ի՞նչ մարդ ե մ :

Ասին--- Վերին դեհ ասավա'ծ դ ի տ ե նք,
Ներքին դեհ քեզի' գ ի տ ե ն ք :
Մըսրա յոթ- իշխաններ խոնա րհվեցին:

Ելավ եդ սւեղեն Մ հ ե ր , վոր դառնար Սասուն-

Ամսւ Իսմիլ խաթուն չ ՚ ե թ ո ղ ,
Վոր Մհերի գլխեն գի նո վ ո ւթ յո ւն անցներ:

Ինն ա միս, ինն ո ր , իննր սհաթ վոր լրացավ՝

Իսմիլ խաթունին տրդա էՐի ելավ •
Ենոր հոր հիշատակի համար
Տըւյի անուն դրին Մըսրա Մ ե լ ի ք :

10

Յ ո թ տարի Իսմիլ խ ա թ ուն ղՄհեր պահեց դինով :

Մհեր մեկ որ դըրսուց տուն կըմտներ'
Եկավ, կայնավ դ ո ւո .:
Տնեն ձեն մի եկ ա վ .
Մըսրա խաթուն տըղան կը խադցըներ ,
Կը ծի ծ ա ղ ե ր , կ՛ասեր-
«■թո մեր քեղի մ ե ո ն ի , Մ ե լ ի ք ,
Մըսրա ոջախ կ՚ ս ւնդնացուցես ,
«Հ ա յո լ ոջախ փ չա ցոլցես» :
Մ հե ր , վոր ե դ խոսքեր լս ե ց ,
Ուշքի եկավ , ասաց •
— Ոհո՜ , եկա եստեղ' Հ ա յ ո լ հրսւդը հսւՕղցՈւցի ,
Մըսրա նրա՜դ վսսւի :
Մհեր մըտավ ս ե ն ե կ , հարցուց.
— Իսմի'լ , ե դ ի՞նչ խրատ կը տաս եդոր :
Եդիկ ձրվից դե ռ դուրս չ՛եկած՝
Հիմիկվընե դ ո ւ չ ա ր ո ւ թ յո ՞ւ ն կը ս ո ր վ ե ց ո ւ ս :
1‘ն մեծանա' Սասնսւ նրա՞գը հսւնղուցի :
Իսմիլ ա ՚ ւ ա ց --- Հ ա լ բ ա թ , կ ’ ծ ի ծ ա ղ ե մ ,
Կ’ ուրախանամ ւողուս վերան :
Են վոր ելնի' ամբողջ աշխարքը ւոի ղավթի :

145
ՕաաալՆ յ/ւ
Մհեր ասաց •
_ Տըղա մ 'ո ւն ե ս , ասենք, Սասուն տի փչացնի՛*:
Դու իմ ազգ կորցոլցես՝ ցՄըսը՞ր կը կայնեցուցես
թորա ր ՝)" ել քեց մոտ կր ցսւմ-
Թորա թ ե ՝ ել Մըսըր մնա մ:
Յես տի դաոնամ երթ ա մ Սասուն:
Մելքի կընիկ ասաց-— Մ հ ե 'ր ,
Յես կ ՚ ո ւ ց ե յի , վոր ինձի տրղա մի ր լն ե ր .
Յես կ ՚ ո ւ ց ե յ ի , վոր ժառանգ մի ըլներ Մըսրա-
Յես կ ՚ ո ւ ց ե յ ի , վոր չըհանցչեր Մըսրա սրագ :
Յես յո թ տարի ցքեց ցինով կը տիրհյի •
ձիմի կ ՚ ե ր ր ա ս ՝ դ ո ւ ցինաս , չե'ս երթսւ՝ դո'ւ ցինաս :
Ես ասե(ո 'լ պես՝ Մհերին գի նով ութ յո ւն եթող :
Վոր Մհերին 4 ի ն ովո ւթ յուն եթուլ՝ Մհեր մտածեց-
« Հ ս ւ յ- հ ո ՜ յ , ես մե'կ որ չեմ յե ս եսա տ ե ղ,
«Յ ե ս ին յպ ե Տս տի Արմաղանին ու հովանին
պատասխան տամ
« Տ ե ս ա ՞ր , իմ կընկա խո'սք ե լա վ :
«ի մ կընիկ ասաց մ ’հ 'ր թ ա :
« Յ ե ս ենոր խոսք չը յո ե ց ի » :
Եղտեղ Մհեր րախտակոծվավ, ասաց.
«Թող իմ աչքեր քոոանար,
«Վ որ յե ս եկա , ես յ ո թ տարի
«Խալխի արտ ջրի * կանաչ պ ա հե ց ի,
«Իմ արտ չորցավ : Վայ , ես ի՛՛ նչ ա ր ի :
«Հա յո ւ սրագ հ ա ն ց ո ւց ի , Մրսրա նրագ վսւոի» :
Ելավ ս ո ւս -փ ո ւս , ո ւ դուրս ելավ Մրսրա,
“Рпп ու փոշման դարձավ իր տուն— Սասուն :

11

Աչքալուս տարան Արմաղանին ,

Ասին •— Մհեր եկավ :
Արմաղան ե լա վ , դարբասներ հողեց
Ու դոներ փակեց :
Մհերն եկ ա վ , տեսավ՝ դարբասներ փակ*
Դոներ գոց— դուււ-բան չ ’ երհար :
А Л А А Л А Л А А Л Л А Л Л А А

Ասաց — Պատճառն ի*նչ հ ,

Դռներ իմ վրա շինած են ■
Չեն թո'զնի վոր իմ տուն երթւոմ :
Ու Արմաղան պատասխանեց •
__ <!)ատնսւոն են ե՝ դ ո ւ իմ մարդ չես ■
Դու ինձ թողիր , գնացիր Մրսրր
Ել դու չըգաս մոտ ի ն ձ :
Մհեր կ ա ն չե ց --- Դուււ բսւ'ց---
Արմաղան ա ս ա ց --- Մ հե 'ր .
Յես երթ՜ում կերեր եմ ■
Չուր քառսուն տարի դուն չես գա իմ դողենք
Դու իմ հերն ե ս , իւք սպրերն ե ս :
Դու դնացիր Մըսրա ոջախ կ ա յն ե ց ո ւց ի ր .
Սասնա ոջախ փչացուցիր :
Եդ քո մեղք քավելու համար
Քառսուն տաբի դ ո ւ քառսունք տի պ ա հե ս.
Ու նոր քեցի հրամանք կ ա . ւ|ոը դաս իմ դողենք:
Մհեր մնաց շիվար՝ ասաց •
__ Քառսուն տարուց ե դ և ել բան բանի չ՛հա՜սնի :
Մելիք կ ՚ ը լն ի կատարյսդ մ ա ր դ :
Մհեր նստավ ենտեղ •
Ինչպես ա րա վ , քանի մի համոդեց ,
Չ ե լա վ , դկընիկ բսւռւս չա րեց:

12

Խաբար բերին Զենով Հովանին’ Մհեր Մըսրա եկե :

Հովան ե կ ա վ , ասաց •
__ Ա'յ Արմաղան, եսոր ու եսոր հետ եկավ Մ հ ե ր ,
Ելիր, հե'ա վերու ե դ ս և մուշամբեն
Հարս մուշամբեն վերցուց , ասաց •
— Հ ո վ ա 'ն , իմ ւքեծ ա ղ բե ր ,
Զ ա թ ի ՝ դիտեմ Մհեր անառակեն խաբված ե կ ա վ ,
Ա րծաթ տարավ' փախր հետ բ ե ր ե ց . • •
Յես չեմ կարնա իմ ուխտ խ ա խ տ ե մ :
Ձենով Հովան ա ս ա ց --- Հա րսի ,
Մենք վայւդապետնե'ր կր ժողվենք ,

147
 А Л Л А А Л Л А

Քանի մի հատ իշխան մսւրդիկնե'ր կը մոդվհնք,

Գան , ձեզի արձակում անեն :

Վարդապետներ բերին՝ մալվեցին ,

Իշխաններ թերին* ժողվեցին-
Են իշխաններ եկան , ընկան մեջտեղ ,
Վարդապետներ եկան , ընկան մեջտեղ ,
Ասին-__ Օրհնած, ախր վնաս չ ը կ ա ,
Իսա'ն ե , մա'րդ ե՝ կը խ ա բվի':
Հաշվենք՝ (լացեր , յա 'ր ե թոներ , հիմիկ եկեր հ :
՛թանի" տարի ե րդում արեր ես , Արմաղան :
Ասաց--- Քառսուն տարի :
Վարդապետներ ու իշխաններ ասին-
— Օ՜րհնած, որենքն ի ձեո վսւրդապետաց-
Քայւսուն տարին թերենք անենք քառսուն ա մ ի ս ,
Քւսոսահ սւմիս բերենք անենք քաոսուն շ ա բ ա թ ,
Քառսուն շաբաթ թերենք անենք քառսուն որ ,
Քառսուն որ ել թերենք անենք քառսուն սհաթ՛:
Ծ ո ւռ տերտեր մ՛ ել կար՝ ասաց-
— Քառսուն սհսւթ- թերենք անենք մ ը կ ա :
Վարդապետ մ՛ ե| պահպանիչ լքի ա սա ց-
Ասաց-__ Աստված ձեզ թ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն շնորհե :
Ե | ե ք , զացեք , եղեք ե րի կ -կ ը ն ի կ :
Ըլնի թող , մեկ-մեկու խաբրով րլնեք :

Մհեր ա ս ա ց --- Կընիկ, ըղորղ կասեն:

Թ ողնի՚ ՚ ս յես դւսմ քո զոդենք •
թալքի'մ աստված զավաԴլ մր տա ,
Չը հանդցնի հ ա յո լ նրա դ:
Կրնիկ դ ո ւռ բաց ա ր ե ց , ասաց •
— Տղամարդ վոր կա՝ զլուխ ե •
Կն1իկ վոր կա' վոտ ե :
Են չի կարնա դ ո ւռ բոնի մարդու վերա •
Գ ուռ կր բ ա ն ա մ , դ ո ւ կը դաս տուն ,
Աստված (քեզ մեկ տրղւս կը տ ա ,
Համա եբթմակոտոր կըլնենք , երկուսս ել կը մեռնենք.
Տղան անտեր պիտի մրնա— ]աւրի վերա :

148
Մհեր ա սա ց--- Աստված թ ա լ մեկ աըւլա աա մ՚ եւլ ,
Սրրա Մելիքի սձիք բ ո ն ի ,
|)՝սւլ տլւ հանգչի ՍւսսԱա երւԱ(| ,
Աստըծսւ դսւո գել չի' ուտ ի :
‘Լոր մենք կանք վեր աշխըրքին— տի մեոնեն1՛
Համ՛ա վսր մենք մ եռնենք,
Ս՛եր սպան մեր տեղ սսսլ ըլնի՝
Մենք ե'լ սաւլ տի հ ի շ վ ե ն ք :
Մեր տան անուն չի կորսվի :
Ու Արմադան պատասխանեց-
— Երթմակոտո'ր կըլնենք , դո՛ւ գի տ ես:
■թստսուն տարին արին քառսուն ամ՛իս,
փաոսուն ամիս արին քառսուն շ ա բ ա թ ,
Քառսուն շաբաթ արին քառսուն ս ր ,
Քառսուն որն ել արին քաոսսւն սհաթ- ,
Քառսուն սհաթ վսր լր ա ց ա վ ,
\,որ Արմաղան Մհերին թոդ ետուր ,
է լա ն , իրարսւ մոտ գնացին:
Մհերի կին եղավ տ ը դ ո վ :

է դ վախտ ելավ Ս ՚ հ ե ր , դնաց Սասունա սար •

Մեկ խաս բախչա' մի տնկել ետու ենտեղ,
Իր սարեն կա յնեցուց ենտ եղ,
Աստծու ստեղծած ամեն անասուններ , հավքեր
Մեջ են բախչի դ ր ե ց , շուրջը պարիսպ քա շեց:
է դ տեղի անուն դրեց Ծ ո վա սա ր:
Ծովասարեն երկու սահաթի չափ դատն
Գնաց խորոտ վանք մի շինՒց,
Վանքի անսւն դթեց Մա րութա բարձր Աստվածածին :
Ե լա վ , ետա վանքում շատ անդյալներ բերեց •
Ելավ բերեց կ ո ւ ր ե ր , ելսւ,վ բերեց կ ա դ ե ր ,
կանչեց բերեց տերտեր , վարդապետներ ,
Թողեց եդտ եղ, եդ բան պրծավ ,
Իջավ Սասնա քա ղա ք:

ինն ա մ ի ս , ինն ո ր , իննը սհաթ վոր լմն ցա վ ,

Արմաղանին տզա ե լ ա վ :
Տարան կնքեցին, անուն դրին Գ ա վ ի թ :
Տղան վոր տուն ր ե ր ի ս ,
Մհեր ու իր կնիկ երթմակսսար եղան, մեոան .

Մհերի մ ե ր , փաււսուն—ճ ո ւ ղ - ծ ա մ Գեղձուն,

Մհերի մեոնելեն հետև սուգ մտավ ■
Մտավ յ ո թ դոների յե տ ե ,
Փակվեց մեկ սենեկի մի մ ե ջ ,
Վոր արև. իր գւ]սուն չ ’սւււ|ներ,
է?նտեղեն արև լուս չ՛ե լն ե ր ,
Ջուր նոր մանուկ մեծանար'
Մհերի տեղ րռներ :
Սասուէւ սուգ մտավ Մհերից հհտււ:
Գա վիթ մնաց վ “ ՐՐ ՚
А - л л к ^ - о т 'п г 'Ъ

ՍօյսոՒ^Ն
Դառնանք , դողորմին աի տանք
դեղձուն ճուղ-էքամին
__ Քառսուն ողորմի
Դաոնանք , ղողորմին աի տանք
Ք ե ռ ի Թորոսին
__ Քառսուն ողորմի
Դ ա ռնա նք, զոզորմին տի տանք
Զենով Հովանին
— _____________ Քառսուն ողորմի
Դառնանք , գողորմին տի տանք
Արտատեր Պսւռվուն
__ Քառսուն ողորմի

Դառնանք , ղսղորմին չը տանք

— մշկիկ Սուլթանին ,
Զը տանք ո ղ ո ր մ ի :
Դա ռնա նք, ղողորմին չը տանք՛
Մըսրա Մելիքին
Զը տանք ող որմի:
Դառնանք ղողորմին տի տանք
իսմիլ խաթունին
Քառ սուն սղորմի :
Դառնանք , ղողորմին տի տանք
Խսւնդութ խանումին :
Քառսուն ո ղ ո ր մ ի :
Դառնանք, գողորմին տի տանք
Թառլան Դսւվթին ,
— Հագար ողորմի
Դ ււ^ Լ Թ -Ի կ Ո Փ 4 .Ը
մնա 1Гсւ.Ի-ք.Ի'ьви՝
 Ш гъ п м ,
Գս*Լ1'ք^1Լ ՄէՍէ՚ՈՒՄ՝

Ղ ավիթ վոր մնաց վորբ ,

Հորողրերներ եկան , ասին իրար :
Ձենով Հովան ա սա ց --- վե'րգււ ,
Դ ո՞ ն կը աանհս ղԴսւվիթ-,
Թե չե ' յե 'ս տանեմ:
լԼերգոն ա ս ա ց — Չե , յե ս վորդի ո ւ ն ե մ ,
Դ ո 'ւ տար , պահի • • •
Ձենով Հււվսւն տարավ <[4՝ա/վիթ ,
Արավ իրան հ՛ոգեզավակ :
Ելան, ո ւ ե դ Սասնա քաղաք
ինչքան ծ ծ մ ե ր վոր կար'
Ետա ազան տվին գեաա ծ ծմեր :
Տզան վ ո 'չ մեկի ծ ի ծ ել չըվերցուց :
Ձենով Հովան քազաքացիք ժողվեց ե դ տ ե զ ,

Ասաց — Եսա ազան տի մեււնի:

Рш ի՞նչ ա նե նք, рш ի՞նչ չանենք ,
Զ Դ ա վի թ չենք կա'րնա շ ա հ ի :

155
 Սսւսնեցիք սա ի 11•
— Մհեր, յ ո թ տարի վոր մ՚ ը սըր մնա ց,
Ս՚ ը կա եԱւոեղ ծծմ եր Ս՛ի կա,
11ւ Ս՛ևերի խսւթեր համար՝ ըդ'|՚ ա վիր սփ շւսեի :
‘ է՚ ի ավիթ Ս'ըսը'ր и սլար կ ի •
էյնի ԼԱսւԼւլ սւ’ապր|ւ, թե չե եստեդ
Անկարելի' րան ե . — ծիծ չի վ ե ր ց ո ւ:

Հովան ա սա ց--- Րա ո վ կ՛տանի, рш ո ՜վ չի տանի:

ԼԼսիԱ--- փուււկիկ Զա լա լոլ թամրի վրեն դ ի 'ր ,
Ս.մոլր մի կապիր,
Քոսւկիկ Ջսւլսւլուն լավ քփպոտ մի ւլաՐ >
Թող տանի Մ ը ս ը ր :

Հովան ե լա վ, -ք՚ -ուււկիկ Ջալսւլին դուրս քաշեց գ ո մ ի ց ,

փոսւկիկ Ջալալուն թիմար մի տ ը վ ի ն ,
Զ՚ Ւ ա վիթ ш п ш В , րսւրոլր կապեցիԱ 4’-ուոկիկի քամակ,
ՀովաԱ ասաց-
— փոլոկիկ Ջալսւլին, քեդնե կը խ ն դ ր ե մ * ) .
Իմ տըղան դ ո ւ գե'տ չ ՛թ ա լ ե ս ,
Իմ տըղան դ ո ւ քա'ր չը գարնես •
8անե'ս Մըսրա երկիր,
Մըսրա խաթունին դ ո ւ թ ա պ ի'մ անես:
փսւոկիկ Ջալւսլին, կը տամ ամա նա թ,
Կը տամ ամանաթ մեր Սասնա ճրագ •
Վ ո չ քա'ր կը թ ա յ ե ս , վոչ թ ո'ւփ կը թա լես—
Հասցնես սալամաթ մեր Սասնա ճ ր ա գ :

փուււկիկ Ջալսւլին ըդԴ-սւվիթ ա ո ա վ ,

Ս՚ եջ երկինք-գեաինք թ ո ա վ ու գ ն ա ց :
Մըսրա Մելքի մեր պատուհաս նստե՝
Տեսավ թոդ կը գա դաշտերու վերան-

*) ՏերգՎուՀ եէ

156
Տ եսա վ, վոր, կրակ ցետնոլ երեսեն կը աա վ ե ր ,
երկինք
Մեջ երկինք, Մեջ ցհտինք կը Մոտենա իր տան:
մըսրա խարուն ասաց.
— Եսի ամպ չի'- կա ու չկ ա ,
է)սի Քուռկիկ Яш լալ ու ոտաց կրակն եսպես կ ’ ելնի
Դարձավ , ասաց •— Դռնապաններ ,
Դնացեք դոներ թացեք-
կ ո '} ձի մի կր հասնի մեր դ ո ւ ռ :
Դռնապաններ հասան ու դոներ բացին :
Տեսավ Քուռկիկ Ջսւլալին ե :
ք*ան մի վեր քամակին:
— Մըսրա Մ ե |ի 'ք ,— կանչեց Իսմիլ խ ա թ ո ւն ,
— Ին բան ա ռ ե ք , բերեք ինձի:

Մըսրա Մելիք գն ա ց, մոտիկացավ ձիուն:

Ցին իր գլուխ կոռեց :
1Րելիք աչ քեց , տեսավ— բա ր ո ւր :
Ձիու քամկից բարուր առավ ,
Տարավ ետուր իսմիլ խա թուն :
Մելքի մեր բացեց ու ի՜նչ տեսավ__
Ր-արսւրի մեջ* մանուկ Դ ա վ ի ր ,
Թուղթ մ ՚ ե լ ղրոլկ դրա ծ կրշտ ին:
Իդ ր ղ ր ի մեջ Ձենով ձովան կ՚ ա սե •
— Աւլբո'ր կընիկ , հ ա ր ս ե ',
Մհերն եկավ եստեւլ , ենոր տըւրս' մ ’ ելավ •
Մհեր ու իր կնիկ մեռան , ւոըղան մնաց վորր :
Ա ռ , Մհերի խսւրե'ր համար տըւլան շսւհե:
Մինչե_ վոր քիչ մի մ ե ծ ա ն ա , չըդա'դաըի •
*1»ոը յես կ՛ա ռնեմ, յե'ս կը շ ա հ ե մ :

Մրսրսւ թագավորի կընիկ միտ վ.ե' ասաց՛

— Մհեր ինձի որ մի ա ւլեկուրյուն արեց •
Ինոր խա րեր յես կր շահեմ Դ ա վ ր ի ն ՛
?’ մ ծ ի ծ կ ա ր կա' հալա •
Իմ տրւլսւն կա րեն կր կրտրեւք,
Զե՛ն կը շսւհեւք: Շ ա հ ե մ , եստեղ կ ե ն ա ,
 Մելիքի հետ սւղբե'ր ըլնեն ,
Իրար ա ղբե ր ութ յո ւն անեն.
Մ ը ս ը ՜ր , ւսւ1՚ բո'ղջ երկիր, գ ա վ թ ե ն , տիրապեւոեն:
Հ ե ՜ յ , մըկսւ նոր Գավիթ տի մեծնա . երթսւ Սասո՞ւն :

Եդտեղ Մըսրա Մելիք ակահեց , ասաց

— Տղեկնե՜ր , դարբասներ դոցե'ք :
"քուռկիկ Զալսւլին գոռո'վ ընկավ մեր ձեռ ,
ք ոնե'նք մեղ հ ա մ ա ր : Դարբասներ գոցին ,
Ձիավորներ եկան իրար՝ ձիու բոլոր :
"քուռկիկ Ջսդալին տի բռնեն :
"քուռկիկ 5>սւլսւլին ասաց •
__ Ի՞նչըղ տի պրծնեմ եսոնց մոտեն, տե'ր աստված:
Գընսւց դ ե ն , եկավ դես մեջ պարսպին,
Ա սա ց--- Տ ռ , տե'ր աստ վա ծ,
Յես տի ղարնեմ եդա պարիսպ •
Թե' անցնեմ , թ ե ' մընամ :
■քուռկիկ Ջալալին ո 'ւժ ետու. ղինք ,
Ձիավորներու միջեն ելավ դ ո ւ ր ս :
Եգարկ , ղքառսուն գսւգ պարիսպ անցավ ,
Թ ռա ՜վ , դնա՜ց :
Մըսրա Մելիք ասաց-
— Ո՜ւ ԸԱա'- դընա՜ց "քուռկիկ Տալալին .
Մեր ձեռնեն պրծավ :

Ձին փախավ , դընաց ,

Գիշեր ու ցերեկ անդադար ք ե լ ե ց ,
Ու ելավ Սասուն:
Ձենով Հովան իր աչք դցե սամբան’ կ՚ ի րիշկեր •
Մեկ ել տեսավ՝ իրիկվան կողմ՝
Մեջ երկինք, մեջ գետինք թ ոգ մի կ ’ ելնի:
Ելա վ, տ եսա վ, "քուռկիկ Յալալին ե կը գա-
քան մի չկա' հ ե տ :

158
•քուռկիկ Զալսւլին ե կ ա վ , հասավ:
Զենով Հովան իր դե մ ե լա վ , հարցուց-
__ Մեռնեմ ք ե , ՛քուռկիկ թ ա լա յի ն,
Դ ա վ իթ վո՞ր սարն ես թսւլե ,
Վո՞ր քարն ես թ ս ւլե , վո՞ր թուփն ես թ ա լ ե ,
Վո՞ր գելն ե կերե , վ ո՞ր ջանավարն ե կերե
Իմ թառլան Դ ա վ իթ :
Ասաց--- Վ ո չ սա'րն ե մ թ ա յ ե , վ ո չ ձո'րն եմ թ ա լ ե ,
վ,ոչ գե՜լն ե կ ե ր ե , ու վ ո'չ ջանավար:
Տարեր եմ Մ ըսըր, Իսմիլ խաթունին թ ա սլիմ եմ արե .
Համա հազիվ պրծեր ե մ , եկե-
Դարբասներ վեր ինձ ամուր զա րկեցին,
կուզեյին թ ռնհն.
•քառսուն գազ պարիսպ թ ռ ե 'ր ե մ , ե կ ե :
Զենով Հովան ձիու զըլուխ պ ա զ ե ց , ասաց •
__ Աստծու անեծք վեր ենոր տան տեւլսւ'ց ըլնի ,
Վեր ենոր գսւվսւկիՊ ըլնի ,
Ով ես ձիու խարար աշխարհ հ ա ն ի :
Ու ձին տ ա ր ա վ , մըլեց յ ո թ դռնով ն ե ր ս ,
Դոցեց դ ռ ն ե ր , հողեց ,
Ձիու կեր ո ւ ջուր հերթկեն կ ը տ ա ր :

իսմիլ խաթուն Դա վթի վերա շատ խնդացավ :

Զ ծ ի ծ ետուր Դ ս ւվ թ ի ն :
Դ ա վ իթ ենոր ծի ծ վ ե ր ո ւ ց :
ժամանակ մի Դ ա վ իթ ծ ի ծ կ ե ր ա վ :
Որ մ ՚ ե լ Դ ա վ իթ ենոր ծի ծ չ ը ծ ը ծ ե ց :
Իսմիլ խա թուն Դ ա վ թ ի գլուխ կը թերեր ե'ս ծծ ի
վերա,
Դա վիթ ե'ն կողմ կը փ ա խ ցներ,
Կը թերեր մեկե'լ ծ ծ ի վ ե ր ա ,
Են մեկե'լ կողմ կը փ ա խ ցներ:
Իրեք որ իրեք գիշեր Դ ա վ իթ թան չը կ ե ր ա վ :
Իսմիլ խաթուն ե լ ա ց , մնաց շիվար ,
Չը գիտեր ի՞նչ աներ հետ Դավթին :
էյսւհչեց Մըսրա Մհլքին , ասաց-
— Եսա աղան իրեք որ ո>- գիշեր իմ ծիծ չ ո ստի .
Ապա ի՞նչ անենք եսա տղի հ ետ , ապա ի՞նչ չ՛անենք
Մրսրա Մելիք ասաց-
— Եղա ագգ հաստակող ե ն , մարե ,—
Ենի մեր ղլխուն ցա'վ տ’ը)նի :
Ենի հայ ե , մենք արաբ ե ն ք ,
•քո ծիծ մի' տսդւ ե ն ո ր :
իսմիլ խաթուն ասաց-— Եսպես մնա՝ մեււնի ,
Մեղ ամոթանք կ ’01Ոի ենոր տիրոջ մոտեն:
Ե] վերջ չրկրտըրի ւ ընկել ենք մ ե ջ . . .
__ -քո տուն ավերի ,— ասաց Մելիք —
Ենոր հոր մալ շսւ'տ ե ,
Ենոր հոր տուն չկա® մեղր ու կարագ,
Ջրկա՞ն սւնուշ-անուշ բաներ •
քէսթմանսւ քուղեն ուղ ա ր կ ի ,
Թող ե լն ի , երթա Մհերի տ ո ւն,
Գնա բհո. մի մեղր բերի ,
Գնա բեււ մի կարա'գ բ ե ր ի ,
կր շինես յ ե ղ ֊ մ հ ղ ր , կը տաս , տղան կ՛ուտի :
իա քիլ խաթուն քաթմսւնա ք ուղեն ճամբեց՝
մեղր-կարագ բերի •
քաթմսւնա քուղե'ն ե , ե լա վ , գնաց Աասուն:
Ձենով Հովան մեղր , կարագ—
Ենոր ուտելիք իՀնչ ե ,—
Ամեն տվեց քաթմսւնա ք ո ւ ղ ի ն :
ք արմանա ք ուղեն բեււ մի մ ե ղ ր , բ ե ռ մի կարագ
քերեց դրեց Իսմիլ խաթնի աոաջ :
Մըսրա Մելիք ե 'դ որ տ եսա վ, ասաց-
— Տեսա՞ր բան , եսպես տղեկ բան վ.ո՞ր տեղ կա •
Տ ո 'ւ ր , թ ո ղ ո ւ տ ի ՜, ջոջնա;
Մեղրով , կարագով Գավթին պահեց Իսմիլ Խաթո;
Թե ուրիշ տղեք տարով կը մեծնա ն,
Գավիթ- որե ո'ր կր մեծնա ր:
Իսմիլ խտթուն գԳսւվիթ լա'վ կը տիրեր.
Կ՛ասեր- «Գ ա վ իթ Մելքին քուքագ կ՚ ը լնի—
Ամբողջ երկիր տի գավ թ ե ն , տիրապեւոեն» :
 Ամա Դ ա վ իթ ենպես ղորեղ հր' բնդեր կը կտրեր г
Իսմիլ խաթուն շղթա բ ե ր ե ց , արավ բնդի թ ե լ ՛
Դսւվիթ ենչափ ո ւ ժ ուներ'
Շղթան չըղիմացսւվ, կըտրավ:
Ինչ բե ր ե ց ' ճար չ՛ե ղ ա վ , կ ըտ ր ա վ :
քԴրեց են վ որվ ա նք, փեխր մ ա ն ե ց ,
Արավ ենոր բնդ ի թ ե լ , վոր պահեց :
ինչ Դսւվիթ շունչ կը քաշեր ներս'
Վորվանք կը երկարնար ,
Նորեն Դսւվիթ վոր շունչ կը հաներ դուրս*
Վորվանք կը կ ը ծ կ ե ր :

Մըսրա Մելիք որ իմացավ Սասնսւ Մհեր մեո_ե *

կսւյնավ, թ ո ւ ղ թ ուղա ր կե ց,
Իր տեղաց մեջ ց ր վ ե ց , զորք հա վ ա քե ց,
Դնաց Ասսնա տեղաց վերան •
Սասնսւ երկրի վերա իր սուր ք ա շ ե ց ,
Սասնա ժող ով ուրդ կ ոտ որեց,
Անհաշիվ խսւրջ ու խարաջ ա ռ ա վ ,
Քըշեց Սասնա տավար , ո չ խ ա ր ,
Սասուն ա վ ը ե ց , աո ո ւ ավար ա ր ա վ :
Սասունցոց հպատակ դ ա ր ձ ո լ ց ,
ԸգՎերդոն ո ւ Հովան դ հ ր ե ց ,
Տարավ Ա ը ս ը ր ;

ժամանակ մի անցավ ,
Ենոնք ապրուստ չե յի ն կարնա անի ենտեղ г
Ձենով Հովան Մհլքին ասաց՛
— Հրաման տուր մ ե ղ , երթանք մեր ե ր կ ի ր :
Մհլիք հրաման ե ս ա ւ ր , ելան, գնացին:

Ես հեա Վերդոն եղավ կառավարող •

Մըսրա Մելիք չ ՚ ե թ ո ղ , վոր Դ ա վ իթ ել երթ ար -
Մըսրա Մելիք պատվեր ա վ ա վ ,
Վոր ղԴավիթ մեջ ոդ ա յին փակված պ ա հեն:

1СГ
Ս ա սունց ի Գ ա վ ի թ --Ц
 Առսւվոտուն ելավ Դ ա վ ի թ , ահսավ' դ ո ւռ փակ-
Գնաց դոան ետև •
Զ ա ր կ ե ց , դուռն իր տեղեն հանեց ,
Ե]ավ դ ո ւ ր ս , տեսավ ա յգի ' մի •
Տղեկներ հավաքվե՝ գոնգոգա կը խա ղա յին:
Դ ա վ ի թ բարձր բարդի ծսւ'ռ մի բռնեց ,
կորհ'ց , բերեց տակ ,
Ինք բռնեց ծառի կատարեն, ասաց՛
— Եկեք, հ ե ծ ե ք , ձի' խ ա ղ ա ց եք:
Եկան , շարվան վերան :
Դ ա վ ի թ ծա ռ պահե՜ց , պահե՜ց ,
Իր ձեո շատ վոր դադրավ* գոոաց •
— 8ա 'ծ ի ջ ե ք , ց ա ' ծ , իմ ձեռ դա դ րա վ :
Տղեկներ ականջ չ՛արին, չ՛իջան:
Եդ վախտ Դ ա վ իթ ծառի կատար ե թ ո ղ :
Տղեկներ թափվան գետին-
Վ որ մ ե ռ ա վ , վորի գլուխ կ ոտ ր ա վ :
Մ ե ծ մարդերու տղեկներ ե յ ի ն :
Եդոնց հերեր ե կ ա ն , լցվան Մելիքի դ ո ւ ռ ,
թողոք բա րձրա ցուցին, ասին-
— թ ՛ա գավոր, է դ ծ ո ւ ռ Գ ա վի թ հեռացոլը ,
Թե չե* կը ք ո չե ն ք , կ ՚ ե ր թ ա Ը ք հս ե րկ ր ե ն :

Մելիք ավելի կատղավ ■

՛Գրավ Դ ա վ իթ մ ո ւ թ ս ե ն ե կ , փ ա կ ե ց ,
Վ ո ր են արևի լուս չըտեսնի -
Դ ա վ թ ի վերան վարպետ գ ր ա վ ,
Վոր հնա զանդություն սով որ եցո ւ:
(1ւ ենոր հաց տանողներին ասաց •
— Դսւվթին որ հա՜ց տ ա ն ե ք,
Մի'ս կ1 ըյ-նի՛ վոսկոր կը հանեք,
շի՞Ր- V անի* կորիզ կը հ ա ն ե ք :
Մեկ որ Դ ա վ թ ի հաց տանողին շա՜տ նեղությոԱէ
տվին ,
Ե դ հաց տանող ասաց-— Կսւյնե՜ք,

162
 էյսսր Դսւվթին հաց տանելուս'
Միս կը տանեմ, վոսկոր չե'մ հ ա ն ի ,
թ ո զ ո ւ տ ի , վոսկոր դ ե մ ա ո ն ի ,
Դուրս ելնի՝ ձեզի սպանի:
Հացը վերցուց , տարավ ետու Դսւվթին :
Դսւվիթ հաց կ ե ր ա վ , միս թ ա լե ց իր ատամներ,
Տեսավ' վոր միս փ լվ ե ց , վոսկոր ատամներ չ' կտրավ
Վ ե ր ց ո ւ ց , զարկեց վոսկոր լուսսւմուտին,
Լուսամուտ փ լ վ ե ց , շող րնկավ գետին:
Ասա ց— Ես ի՞նչ ընկավ մեջ սենեկին:
Դսւվիթ ե լ ա 'վ , ընկա'վ հետ ե դ շոգին , ընկավ գետին
Ել յե տ ելսոլ, ընկավ հետ ե դ շողին, ընկավ գետին
Ենպե՜ս ե լա վ , վոր քրտինք ե'ս կ ո դ մ ե ն ,
Են կողմեն թ ա փ ա վ :

Վ ա ր պ ե տ , վոր եդոր դաս կը տ ա ր ,

Դոնով մ տ ա վ ,
Տեսավ՝ Դ ա վ ի թ կ ’ ելնի ո ւ կը տփվի գետին-
Ա սա ց--- Դ ա վ ի թ , մ եոնե'մ ք եզի ,
Ինչի1* եդպես կը տփես դ ո ւ եդա գ ե տ ի ն :
Ասաց-— Եսիկ մտել ե իմ ս ե ն ե կ , չի' ելնի դ ո ւ ր ս :
Ա սա ց---------Մեկ ա չք եր դ խ փ ի ր : Աչքեր խ փ ե ց :
Վարպետ թաշկինակով րււնեց են շողի ծակ կ ա լա վ ,
Շ -՚ ՚ դ կտրավ.: Դ ա վ իթ ասաց-
— Յ ա ՜ , յե ս եսքան կը չ ա ր չա ր վ ե մ ,
Չե'մ կարնա դուրս հ ա ն ի :—
Ասաց •— Ինձնեն դորրա՞ ե յի ր :
Ինչպե՞ս դ ո ւ զեն հանեցիր դ ո ւ ր ս :
Վարպետն ա ս ա ց --- Վո՜ւրրան , հե՜յրա ն ,
Ենիկ մարդ չ ե ր , ենիկ ա ր և ո լ շո'դքն ե ր :
Դ ա վ ի թ ասաց — Յ ա ՜ , ե դ արեւ վոր կա*
իա ինչի՞ եք ինձի նստեցուցե ես րա նա :
Ա սա ց --- Վ ո՜ւրրա ն, հ ե ՜յր ա ն ,
Արև' ել կ ա , ցերե'կ ել կ ա , գիշհ'ր ել կ ա :
Ա սա ց--- քա ինչի՞ ինձ չեք հանի դ ո ւ ր ս :
՛Ասաց--- Կհցի ե ր թ ա մ ՝ թա գավորին ա ս ե մ :
 Գ նաց, ա սա ց--- Թագավոր ապրած կենա-
Դավիթ- կ՛ապի } վոր սենեկեն հանենք,—
Կ՚ ո ւգի արևի լո'ւս տեսնի :
Թագավոր ա սա ց— Գնա, հան դ ո 'ւ ս , պտըտեցուր:

10

Վ,արպետն եկ ա վ , Դավթ-ի թ և ե ն բռնեց

Ու հանեց դուրս- տարավ, քադքի մ ե ջ ո վ , գընսւց
1՚ ն չ պատահեց, Գավիթ- հարցուց՝
Տ ա վ ա ՜ր , գո մե ՜շ ո ւ ձի՜՝
Ամեն ինչին հարցում կ՛ա ներ---
Եսիկ ի՞նչ ե , ենիկ ի՞նչ ե :
Վարպետ կ՛ասեր-— Եսիկ՝ ե'ս ե , ենիկ՝ ե'ն ե :
ք-ադքից ե լա ն: Դ ա վ իթ ա շ կ ե ց ,
Տեսավ՝ քաղաքի ամեն մարդեր ժողված են դաշտ :
Ասաց--- Արի երթանք են տե'զ :
Վարպետն ա սա ց --- Մեռնեմ քհգի ,
Են տեղ բան մի չ ը կ ա :
Արի երթանք ե'ս կ ո ղ մ :
Ասա ց--- Չ ե՜ , ինձի տար ենտեղ :
Ասաց Ախր ենտեղ ի՞նչ կ ա , վոր մենք ե րթ ա նք:
Ասաց Չե՜ , կը տանի՞ս , տար , չե՞՛ս տանի • • -
Վոր ա ս ա ց --- Չ ե՜ ,
Դավիթ իր ձեռք թ ա լե ց վեր վարպետի ականջ՝ պոկի г
Վարպետն ա սա ց --- ՛թելե երթսւՊք :
Տարավ ե դ ո ր , գն ա ց , մի մեյդա նի գ լ ո ւ խ : Կայնան:
կայնելուն պես տեսավ* երգնուց բան մի կը գ ա :
Տեսավ' ջրինդ կը գա իր մ ո տ :
Ջրինդ կը թ ա լ ե յի ն : Ջրինդ Մըսրա Մելքին ե ր :
Դ ա վ իթ հ ա ս ա վ , ջրինդ բ ռ ն ե ց ,
Թալեց' գնաց տաս գագ անցոլց Ս'ե լ ք ի գ լ խ ո վ :
Մսբա Մելիք սււաւց--- Հ ա յ- հ ա ՜յ ,
Ես վո՞՚ ր փահլևանն եր* վոր ի մ ջրինդ ա ն ց ո լ ց :
Գնացին, տեսա ճ, եկան, ասին-
— Թագավո'ր ապրած կ ե ն ա , Դա վի'թն ե ր :
Ասաց — Գնացեք , ենոր բ ե ր ե ք , գլուխ կ տ ր ե մ :
Վ ա ք ի լ, վագիր ընկան Մըսրա Մ ե ՚ ք ի վոտ ձեռ պագիս ^

164
• թ ե __ Թագավո՜ր ապրած կ ե ն ա , ենի երեխա' յ հ ,
Են ի՞նչ ե , վոր ենոր գլուխ կ տ ր ե ս :
Վագիր մարդ ուղարկեց վարպետի կուշտ •
Եկան ա սին__ Քո տուն չ ՚ ա վ ր ի , ել մի' բեր ե սա տ ե դ:
Վարպետն ա սա ց --- Ձեր տուն չ ՚ ս ւ վ ր ի ,
Ասւգյար իմ կսոքքո՞վ կը բերեմ-
ք ո ն ի , ականջես կը քաշի,
Զոււովե'ն ինձ բե րե լ կը ւոա:
Ասին--- Աո դ ը ն ա ', աո գընսւ', աո գընսւ':
քերեց իրեն ս ե ն ե կ :
*
11

Են իրիկուն Մելիք դաշտեն դարձավ-

Դավիր- հարցուց Իսմիլ խսւթնին •
— Ի'մ մ ե ր , չուր իրիկուն Մհլիք ե դ ո ՞ւր կ ՚ ե ր թ ս ւ :
•Ասաց--- Մհ'ր մեոնի ք ե զ ,
Կ ՚ ե ր թ ա իրա սեյրանւստեղ , ո ւ իրիկուն կը գա-
կ՚ ե րթ սւ հո'լ կը խ ա ղ ա :
— Ապա ինչի՞ ինձ չի' տ ա ն ի ,
Վոր իմ միտք ել քիչ մի բացվի •
8ես կը մնամ մենակ տուն վ ե ,
Իմ հ ա մ բե ր ո ւթ յո ւն կը կ տ ր ի :
Մարդ մի չունեմ վոր հետ խ ա ղա մ:
Ինձ ե'լ թ ո զ դաշտ տ ա ն ի :
Իր մեր ա ս ա ց --- Ա եոնե'մ ք ե գ,
Ձիանք կը տան վեր ք ե գ , ըզքեղ կը սղ ո տ ե ն :
Չւււր հիմիկ տ ի ր ե ր , պահեր ենք ք ե զ ,
Հիմիկ կ՛ընկնենք ա մ ո թ ո ւ տ ա կ :
՜Դավիթ ելաց , ա ս ա ց --- Մ ա ր ե ',
Յ հ ս կ ՚ ե ր թ ա մ գսւ'տ տեղ կը կ ա յ ն ե մ :
Մհր ա ս ա ց --- Մ ե 'լի ք , ի՞նչ կ ՚ ը լն ի ,
Առավոտուն ցԴա վիթ տար հետ ք ե զ ,
Հ ո լ խազ ա ն ի , ս ո ր վ ի :
Մըսրա Ահլիք ասաց-
--- Դ ա վ ի թ , դ ո ւ դ ե ռ երեխա' ե ս ,
Չես կարնա հոլ խազալ հետ մ ե ց :

165
Դ ա վ իթ ասաց ___ Տի գսւ'մ հետ քե գ:
Իսմիլ խաթուն ա սա ց--- Խնդիր կ՛անեմ,
ԸգԴսւվիթ տ ա ՛ր, կը տեսնե՞ս թ ե ինչպես կր լա ի
— Մ ե 'ր ի կ ,— ա սա ց,— ախր չորակս'ղ են եդ սպդ.
Վախ նամ՝ Դ ա վ իթ պատիժ մի բերի մեր գլուխ :
Մեր ենոր հետ կււվավ, ասաց-
__ Չ ե ' , տ ա ՛ր, տ ա ր , դիր բարձր մի տեղ •
Դավիթ թ ող թամաշա' անի:
Չելնի՝ դա ց ա ծ , ընկնի ձիանց վոտքերի տակ :
Մըսրա Մ ելիք ասաց-
__ թ-ե չտ ա ն ե ՜մ , շատ մարդ տ՛ասի ■
Վորր ե , Մելիք ականջ չի' դնի :
Ա ղ ե կ , մ ա ր ե , սւոավոտուն տանեմ հետ ի ն ձ :

12

Աււսւվոտուն Մըսրա Մելիք ե լա վ , հեծա վ իր ձին,

Առավ գ Դ ա վ ի թ , տարավ իր հ ե տ :
Չ ՚ ի շ խ ե ց տանի իր մ ո տ , տարավ մեկ մ ե ծ սարի գ)ու}\
Երկու փահլե֊ ա ններ տա րան,
Դ ա վ թ ի վոտ ո ւ ձեււքեր կապին,
Դրին ե դ մ ե ծ սարի դլուխ :
Ու երկուսով Դ ա վ թ ի մոտ նստւսն պահապան :
Մելիք իր գորք ա ռ ա վ , իր իշխաններ,
Փաևլն_սւններ աոավ ո ւ Լեռսւ դաշտ իջավ •
Խաղաց հետ փահլ1ւաններուն:
Դ ա վ թ ի մոտեն ե դ Լեոա դաշտ
Հսւմսւ'-համմա՜ կը նշմարվի :

Դա վիթ մ ինչև կեսոր ենտեղ նստած կեցավ

Դ ա վ իթ ն ա յե ց , նայեց* բան չը տեսավ:
քա'ն մի չը հասկացավ իր նստելուց-
Դ ա վ թ ի սիրտր հոժար չ՛եղավ •
Դարձավ , ասաց •— Փահլևաններ ք

Եկեք , իմ ձեոներ արձակե'ք :

Փահլևաններ ասին ենոր •
__ Թագավորի հրամա'նըն ե՝
Մենք քեզ տի պ ա հենք.
4 ’երթսւս' ձիսւներոլ վոտքերի տակ ընկնես:
Դավիթ- ըոկավ ո ւ կամացուկ հիրար տ վեց իրան ,
Կապած պարաններ կտրտեց :
Երկու փսւհլեաններ, կսվսվան Դ ա վ թ ի ց .
ԸզԴսւվիթ չը կտրցան պ ա հեն:
Դա վիթ երկու փսւհլեաններ վեր քիթ- րերնին ք ա շ ե ց ,
Ու մինչև. տուն տա րա վ:
Դ ա վ ի թ Գ1ո ւ խ դրավ դե տ ի ն, պաոկավ ե ն տ ե ղ :
Մըսրա Մ ելքի մեր ասաց-
— Ինչի՞ ը ո ը կ ա ր , ե կ ա ր :
Ասաց-— Մըսրա Մելիք ինձի տարավ*
Րարձր սարի գլուխ դ ր ա վ ,
Ու ինք գնաց դա շտ , կը խաղար*
Րւսն չը տեսա , եկա :

Իրիկուն ե ղ ա վ , Մելիք կտրիններուն ասաց.

__ Հո յե ր զ ա ր կ ե 'ք , գնան զԴ ա վ իթ ըսպանեն:
Կտրիններ մ ե կ - մ ե կ ո լ հոլ զ ա րկեցին,
Մելիքըն ել իր հոլ զարկեց :
Տարան , հանին Դ ա վ թ ի տեղաց վերան ,
Տեսան* Դ ա վ ի թ չ ը կ ա :
Ելան , եկան տներ :

Մըսրա Մելիք եկավ իր տ ո ւն ,

Իսմիլ Խաթուն ենոր սւռջԼւ չ ՚ ե լա վ -կ ա յ նւսլ| •
Մըսրա Մելիք ասաց •
— Դ ո ւ ինչի՞ ըոկեր ե ս , նստեր ես եսատեղ •
Չես կ ա յն ի , չես ելնւի սւււջե.:
Մեր ա ս ա ց --- Ինչի՞ զԴ ա վիթ չը տարար’
Հոլի տեղ , թամաշա աներ :
Ա սա ց--- Մ ա րե, են խոսք մտիկ չ ’սւնի'■
Հոլ դ պ ն ի , ենոր տի սպանի ,
Ուրիշ մարդեր տ ՚ ա սեն՝ ելավ հացի կ ե ր ո ղ ,
Մելիք իրեն հացի ապո'վ ետու սպանել :
Ա մո'թ ե ինձ իմ մա րդերու աոաօ :
Տարա , փ ա խ ա վ , եկավ :

167
 А Л А А А А А А А А

Իրիկուն, որ հաց դրին Դսւվթի առաջ,

Դսւվիթ ըոկսւվ, ինչոր ա ր ի ն , հաց չը կ ե ր ա վ :
Իսմիլ խաթուն նորեն կպավ Մելքի ոձ իք, ասաց-
— Մըսրա Մ ե լի ք , վ ո ր դ ի ,
Աոավոսաւն տար , մոաի'կ դիր :
Մելիք ա սա ց--- Ա ղեկ, մարե ,
Վա զ յե ս տանեմ, դնեմ մոտիկ:

13

է ս հ ե տ , առավոտուն՝
Մըսրա քաղքի ձիանք, ձիսւվոր1Լեր վոր դուրս ելա ն,
Մըսրա Մելիք ե լա վ , իր ձին հ ե ծ ա վ ,
Առավ դ Դ ա վ ի թ , աարավ իր հ ե տ :
Մեկտեղ դնացին իր իշխաններ,
կտրին մ ա րդե ր , փա հլհա ններ:
Դնացին են դա շտ , քարե կալի մեջ գո'լրդ թ ա լե ն :
Դ ա վ ի թ նստեցուցին ե դ կալի մոտ ,
Մեկ արտաչսւվւ հեռո'ւ դ ր ի ն :
Մըսրա Մելիք ա ս ա ց --- Դ ա վի'թ ,
է գ տ ե ղ կայնի , մտի'կ արա-
Դ ա վ ի ՜ թ ,— ասաց ,— դ ո ւ կը տեսնե՞ս , այ .
եդ դուրդ՝
Շատ դե'շ բան ե , շատ դե'շ բան ե •
էդ ա դուրդ որ մա րդո'ւ առնի՝ մարդ կր սպանի •
Չ դ ա 'ս , մըտնես մե'ջ մեր խ ա ղ ին:
— Ա ղբեր, ա ղեկ , քո խոսք կ՛ա նեմ,— ասաց Դ ա վ ի թ :

Մելիք կայնեց ե դ քարե կ ա լ ,

Հետ իր ընկերներաց՝ դուրդ կը թ ա լ ե ր -
Դ ա վ իթ նստե ենտեղ' հետ հոդին խաղ կ ա նե ր:
Հող կ՛առներ ո ւ կր ւց՚ ն եր վեր վ ո տ քե րո ւն,
Հոզերու մե'ջ կը թ ա վ ա լ վ ե ր :
Փահլհաններ սովորո'ւկ եյին-
Հա' խաղացած ե յի ն •
Կր խ ա ղ ա յի ն, լքեկ լքեկելի վնաս չեյին իաա •

!64
Եդպես գուրզեր կը թ ս ւլե յի ն ,
Ջուր կեսավուր ժամանակին:
Դավիթ- իր սւեդ նսաե' կ ’ա չք ե ր )
Չուր հերթը Մելիքին հասներ— իր գուրզ զարկեր :
Վոր Մելիքի հ եր թ ը հասավ,
Մըսրա Մելիք հեծա վ իր ձ ի ն ,
•քըշեց, եկավ զորքերու մ ե ջ :
Իոլոր ժ ո ղ վ ա ն , եկան' մտիկ ա ն ե ն :
Մ եծ գուրզ մի կար Մելիքի ձ ե ռ ,
Իրեք հարիր վա թսուն ո ւ վեց լիտր եր ե դ գ ո ւր զ :
Կը խաղցներ— կը աաներ աջ ,
ւկը բերեր գուրգ իր ձեռի մեջ •
Պտտցնելով ե դ գուրզ'
Դուրզից կրրսւ/կ կը թսոիեր դ ո ւր ս :

Մելիք գուրգ կը գարներ'

Դետին սելի աղուրի պես կըճըդնըղվեր :
Դ ա վ իթ տեսավ' որ հ եր թ Մելիքին ե ,
Դընաց , մտավ մեջ աղուրին :
Մեկ ծակ քոլոզ մ ’ ել կար Դ ա վ թ ի գլուխ :
Դ ա վ իթ նըստած ե ն տ ե ղ , հոդ կը չափեր իր քոլոզով •
կա սե ր --- էսա' մ ե ՜կ • • •
•քանի չա փ եր, կ ՛ա սեր--- «Եսա' մ ե ՜ կ - . . »
Ել չեր կարնա ասի «երկո 'ւ» :
Մըսրա Մելիք կանչեց-
— Դ ա վ ի թ , ե դ տեղեն վեր ե լ ի ,
Յես իմ գուրզ տի թ ա լ ե մ :
Իրեք անգամ կանչեց •
Դ ա վ իթ չը լս ո ւ թ յո 'ւ ն դր ե ց վեր ի ր :
Մելիք ա ս ա ց--- Փսւհլհաննե՜ր , կակա՜ն , Ասլա՜ն ,
Դնացեք, ճիվ բ ռ ն ե ք , դուրս թ ա լ ե ք :

Կական, Ասլան ու հինգ փահլևաններ

Եկան , Թիվ բռնեցին :
Ինչպես կանեն՝ չի' ելնի վ ե ր :
Կ՛ասի — Եսա մ ե ՜կ , եսա մ ե՜կ • • •
Փահլևաններ շա'տ ջանք ա ր ի ն ,
Չը կարցան իր տեղեն հանեն,
Ինչպես վոր մսւ'րդ մի չի կսւրնա
Դուրս քաշի ծառն իր արմա ա ով:
ՓսւհլԼւսւններ շիվար կայնան-
Ե-նոնց ]սաղ խանգարվեց :
Մըսրա Մելիք շաա բարկա ցա վ, ասաց.
— Դուրգ գարկեցեք , թ ո ղ գ ա , սպանի :
Փահլևաններ գուրգ զա րկեցին:
Դ ա վ իթ գուրգ աջ ձեռով բ ո ն ե ց , թա լեց ե ր կ ի ն ք ,.
Ջախով գուրգ մ ՚ ե լ բռնեց թ ա լե ց ե ր կ ի ն ք :
Մըսրա Մելիքն ե , վոր տ եսա վ, շա՛տ զարմացավ >
Ասաց--- Դե'ն գնացեք-
Յես ի մ գուրզ տի զա րկեմ:
իմ մոր ասի* յե ս Դ ա վ իթ չե 'մ տ ա նի:
Յես գիտեմ Դ ա վ թ ի բ ն ո ւթ յո ւ ն -
Յերբ հղեր ե , են իմ գլուխ տի ցսւվցուցի:
Աղեկ ե'ն ե* մըկա զարկեմ ո ւ մ ե ռ ց ո ւ ց ե մ :
Դ ի տ ե մ , են իմ գլխակե'րն ե , ձեզ տվեք ղ ե 'ն :
Դա վ իթ ենոր խոսքեր լ ս ե 'ց ,
Ու ձեն տվեց , ասաց •
— Մ ե լի ք , զ ա ՜ր կ , զ ա ՜ր կ , թ ո զ գա' քո գ ո ւր զ :
Չ ը լն ե մ , չիմա նամ, որ երկու մըտանի' ըլնես :
(Աստծուց դ ր ա ծ չեր ,
Վոր մեր ազգ մըսրցոց դ ե մ փախն ի :
Դ ա վ իթ ել Մըսրա Մելիք՛ի դ ե մ չե'ր փախնի) »
Մըսրա Մելիք լսավ Դ ա վ թ ի խ ոսքեր,
— Հող ե , հող դ ա ր ձ ո ւ ց ե մ ,— ասաց ու գուրզ
զարկեց

Դ ա վ իթ գուրզից ենպե'ս ա կա հա վ,
Ասես* ջաղցի քար մ ի կը գա մեջ իր գլխուն :
Իսկուն Դ ա վ իթ իր ձեռ տ վեց ա ռջև.,
11ւ գուրզ բռնեց-
Վոր գուրզ բռնեց՝ ծանր-թեթնւ ա րա վ,
Ասաց •— Ափսո՜ս , հազա'ր ափսոս ,
Մի քիչ թ ե թ և ' ե եսա գ ո ւ ր զ :—
(■քառսուն փ ո ւթ ել արճիճ ըլներ ,
Հ սւլեյին, լցնեյին վերան,
ն ո ր Դսւվթի համար լավ ա ’ը լ ն ե ր ) :
Մելիք եդ որ ա ե սա 'վ , վաշմսւնավ, հոնքեր կիտեց :
Ենոր ընկերներ տընսւգ ա վ ի ն , ասին.
__ Մ ե լի ք , Ա ե լի ք , դ ո ւ կ ՚ ա ս ե յի ր ՝ ո ւ ժ ո ՜վ եմ յ ե ս :
Տ ե ս ա ՞ր , Դավիթ- դ ե ռ ւոըդսւ յ ե ,
Ամա ինչպես բռնեց քո գ ո ւ ր զ :
Մելիք ասաց-— Հ ե յ վ ա ՜ խ ,
Վոր յե ս իմ դուրդ դա ր կե մ , ո ւ չը դպնի՞ Դսւվթին ,
ի մ թ ա դա վորութ են են իմ ձեոնեն ա ՛ս ա ն ի ՜:
ինչ Դսւվի'թ եր՝ Մելիքի գուրզ ձեոք պսւացուց,
Դրսւվ իր ծնկան տակ , պահեց :

կսւկան, Ասլան ո ւ շատ փահլևաններ

2իեր քշին, հասան Դսւվթին,
Մեջ դաշտին դուրգ շա'տ փնտռեցին, դուրգ չը գտան:
Դավիթ- են ժամանակ գուրգ հանեց դ ո ւր ս ,
Պտտցուց մեջ ձ ե ռ ք ի ն , պ տ տ ց ո ւց , ասաց •
_ _ Դ ո ՜ ւ ր դ , սաջա'ր գուրգ ,
Ասաց ու ե դ գոլրգոլ] զա րկեց: Վոր (թորկեց՝
Կական , Ասլան ու հինգ ուրիշ փահլհաններ սպ ա նեց:

Մնացածներ դարձան ասին •— Մ ե'լիք ,

Եկանք մենք եսատեդ՝ քեփ ա նե լու:
Թե դ ո ւ գիտիր' Դ ա վ իթ ծ ո ւ ռ հ ր ,
Ինչի՞ բերիր' եսա մա րդեր սպ ա նե ց:
Են սպանուկներ ի՜նչպես տանենք քադաք ■
■ք-ադաք տ՚ ա սեն •— Տնեն գնացիք
Ք ե ՞փ ա նե լու, թ ե ՞ ենտեղ մա րդ սպանելու:
Մ ելիք ենպես բարկացավ' թ ո ւ ր քա շեց,
Լարեց Դսւվթի ե տ և , որ վիզ կտրի :
Կ անչեց--- Վ ա յ- վ ա ՜յ , են շան վորբ տի սպանեմ:
Ենոր վսսհլհաններ թավւվան վ եր ա ն, ասին-
__ Վ ա յ- վ ա ՜յ , Մ ե լ ի ք , դ ո ւ զԴ ա վ իթ տի սպ ա նե՞ս:
— Ե ն , վորբ ե , մե'զք ե :
— ք*սւ'ց թ ո ղ :

171.
 — Են ւոըղա' յ ե : Ենոր խելք չի հասնի:
— Մ ե լի 'ք, մի' ըսպանի: Խալխ տի ասի-
«Մ ելիք վորբ մի սպանեց իրեն հացի ապով» :
— Են չե'ր կարնա քո գուրգ թա լի-
Աստրծո'ւցն ե ր , հրեշտակն ե ր , որ քո դուրգ թալեց
Շատեր ա սին--- Եգ Մհերից կ՚ ը լնի ,
Դավիթ- հոր ուժն ունի :
Չը թ ո ղ ի ն , վոր Մելիք գԴավիթ սպա ներ:

Դ ա վ իթ ե լա վ , մինչև տուն՝ չը կա յնա վ:

Եկավ ո ւ ղինք ղարկեց Իսմիլ խաթունի փ ե շ :
Իսմիլ խ ա թուն ա ս ա ց --- Դ ա վ ի թ , են ի՞նչ եղավ:
Ա սա ց— Մ ա 'րե , Մելիք կը գա՝ ինձ ըսպանի:
Դախ ե , գա իմ վիգ տի կ տ ր ի :
Խ ա թ ա ն ա սա ց — ինչի՜ տի գա քո լ[իգ կտրի:
Եդտեղ Դ ա վ իթ ուր պ ա տ մություն ա րեց:

14

Իրկուն Մելիք վոր տուն ե կ ա վ ,

Մըսրա խա թուն հարցուց-
— Մըսրա Ա ե լի ք , դ ո ւ ինչի՞ չե'ս խոսա-
Ինչի՞ ես քո նոթեր կ ա խ ե ,
Պատասխանեց--- Ինչի՞ խոսեմ-
Դա վ իթ եսոր ինձ ա մչեցուց խալխի աոաջ :
Մեր ա սա ց--- Ի՞նչ արավ:
— Հապա՝ իմ գուրգ որ գարկեցի'
Են ձեռ ե տ ո ւ , իմ գուրգ բււնեց:
Մեր ա սա ց--- Ի՞նչ կ ա , բան չկա :
Մելիք վեր մոր շա'տ բարկացավ ,
Ելա վ, Դ ա վ թ ի թ և ի ց բ ո ն ե 'ց , գոււաց -
— Ինչի՞ եկար ի մ գուրգ բււնիր:
— Ինչի՞ չըբււնեմ,— ասաց Դաւ[իթ ,—
Տես քեգնե պակաս տըդա չ ե ' մ :
Յես ե'լ գուրգ տի խաղամ հետ ք ե գ :
"եախանձեց Մելիք Դսւվթին ,
Ձեո. բարձրացուց , ասաց •

Л72
__ Մսւ'րե, Դ ա վ իթ յե ս աի սպ ա նեմ :
Մեր մոտ վ ա զե ց, եկավ Մելքի վ ր ա , ասաց-
__ Ա'յ սսլսւ, ծո ս ւ հո չ ե ՞ ս :
__ լ յ ՚ ա ր ե ',— ա սա ց--- Են վոր իմ գուրգ եսոր րոնեց г
Վսւ'ղ ել կր գ ա , գիմ սւուն ո ւ սւեղ ել կը րււնի :
Մեր ա սա ց--- Մարե'ն մեռնի ք » ա ր և ո ւն ,
Դ ա վ իթ քո ուժն ե , քո մեջքի թ ո ւրն ե .
Դ ա վ թ ի հեր— քո հեր— ջոջ փահլևւս'ն եղե :
Վադ Դ ա վ իթ ել փահլևա'ն կ ՚ Ը լն ի :
Մեկ մեկելի քամակ պիտի ր ռ ն ե ք , կսւյնե ք:
__ Ե , մ ա ր ե ՜,— ասաց Մըսրա Մ ե լի ք ,—
Ուրիշներ իմ գուրգի տակն ընկնեն , կը մեռնեն :
Դ ա վ իթ րոնեց իմ գուրզ ո ւ չը մ ե ռ ա վ :
Չ ե ', մ ա ր ե , յե ս չե մ ընդունի-
Դ ա վ թ ի վիգ տի կ տ ր ե մ :

15

Մելիք իշխաններ կանչեց պալատ,

Ե լա վ , հ ա յտ ն ե ց , ա ս ա ց — Իշխաննե՜ր, ի ՞ն չ կ՛ասեք-
Եդա Դավիթ հիմիկվանե ձեո կը թ ա լի իմ գ ո ւր գ ,
Իմ մարդիկ կը սպանի:
Մարդու մեկ րարեխիղն ե ր , ասաց-
— Թագավոր ապրած կենա ,
Դ ա վ թ ի խելք չի' հ ա ս նի, խելք ջո'ւր ե , տղա յ ե :
— Չե ասաց ,— իր խելք իմից , քոնից շա՜տ ե :■
Չ ե՜ , ենոր տի գարկեմ :
__ Թագավոր ապրած կենա ,— ասաց-
կ ո ւ զ ե ՞ ս , քելե փորձ մի ա ն ե ն ք :
Թե վոր Դ ա վ իթ տղա չ ՛ե լ ա վ ,
Ելեք գիմ գ լ ո ւ խ , գԴսւվթի գլուխ զ ա ր կ ե ք :
Մելիք ա ս ա ց — Ե՞նչ փորձ անենք:
Ա սա ց--- քերեք սինի մի վոսկի մի կողմ դ ն ե ն ք ,
Սինի մի կրակ են մեկե'լ կողմ-
Դ ա վ ի թ դնենք ե դ կ ր ա կ ի , վոսկու ա րա նք:
Թե վոր կրակ վերցոլց*
Խելք չի հասնի, տղա յ ե ,
 а л а л л а а а а а л а а а а л

Թե վոր վոսկի'ն վերցոլց ,

Գնա գլուխ զա րկ ի;

{'հրին, զԳավիթ ւյրին սեղանի մոտ •

Վոսկին մի կողք ւցրին , կրւսկ մի կողք :
Գրին Գ ա վթ ի աոջհ., ասին •
— Գա'վիթ-, ա ' ո , ա ' ո , վո՞ր մ ե կ կ ո լ ղ ե ս :
Գ ա վիթ իր ձեո պսւրզեց վ ո ս կ ո ւն ,
Հրեշտակ ձեոնեն ր ո ն ե ց , տարավ դեհ կ ր ա կ :
Իր մատ վոր կրակին կ ը պ ա վ , կրակ կպավ մատին •
Մատ երելով* տարավ րերա ն, լեզո'ւն ել ե ր ե ց :
Տղան վ ը ժ ժ ս ւ՜ց , ելաց :
Կրակ բերնեն դո'ւրս հանեցին:
Իսմիլ խա թուն Գա վթին գ ր կ ե ց , ելաց :
Գ ա վի թ ել ե լա ց:
Իսմիլ խաթուն ա սա ց--- վ^ո՜րդի , Մ ե լի ք ,
Գ ու հո տ եսա ՜ր, ենոր ըսպանել մ ե՜ղք ե :
Գ ո լ կ ՚ա ս ե յ ի ր ՝ թ ե ի ր չ ա ր ո ւ թ յ ո ւ _ ն ե 'ն ա ր ա վ -
Ապա տ ե ս ա ՞ր ՝ մ ի ա մի ՜տ ե ,
Ջը հասկացա՜վ, ձեո տարավ ք դրավ վեր կրակին,
Հալա լեզուն ել ե ր ե ց , ելավ թ լ ո ր :
Բարեխիղճ մարդն ասաց •
— Թագավոր ապրած կենա,
Իմ խոսք ճի՞շտ ե , նիշտ չե՞1:
Ասաց •— Հ ա ' , շսւ'տ նիշտ եր քո խոսք :
Անխելքությո'ւն ա րա վ , խելք չի' հասնի:

16

Եստեղեն Գ ա վի թ ելավ ,
Գընաց Աելքի զինանոցի դոան վ ե ր ա ն :
Տեսավ՝ զինանոցի դուո. բ ա ց :
Սանդուխքով իջավ տ ա կ , մտավ մեջ ե դ զինանոցին-
Տ ե ս ա վ , Մ ելքի մ ե ծ գուրզ ենտեղ դ ր ա ծ :
Գ ա վի թ ասաց •
__ Ես ի՜նչ խաղալու լավ րան ե :
Ա սաց, գուրզ վերցուց ու ձեոնեն թ ա լեց գետին:

174
Գրմվւոց րնկավ մեջ քաղաքիս,
Մ ա րդի կ , կընիկ, աըղեք վախ ցան :

Մըսրա Մելիք տեսավ' քաղաք ժա ժք ը ն կ ա վ :

կ ռա հ եց, ա սա ց--- Ես իմ դուրգի ձենն եր ■
Տեսեք ո ՞վ հ ՛ ի ՜նչ թան եկավ վեր քաղաքին:
Վագիր գի տ ցա վ, վոր Դսւվի'թն ե ,
Շուտ մի ելավ ու վագելեն գընաց-
Գ նա ց, գինանոցի դռան վերան կայնեց :
Գ ա վիթ դըմփո յ մ ՚ ե լ հանեց:
Վագիր կանչեց , ասաց •
— Դ ա ՜վիթ -, Դ ա ՜վ ի թ , քո տո'ւն չ ’ավրի ,
Դ ու ի՞նչ կ՛անես եդտ եղ՛
Շ ո ՜ւտ ա ր ա , արի վե'ր :
Դավիթ- վեր ելավ ո ւ դ ո ս ւ դ ր ե ց :
Վագիր ա սա ց --- Դ ա ՜վիթ -, Գա՜վիթ-,
Դե շո'ւտ գընա Իսմիլ խաթ-ունի մ ո տ :
Թե չե Մըսրա Մելիք կը գ ա ,
•քո գըլուխ կը ջ ա ր դ ի :
Դսյլվիթ- գ ն ա ց :

Մըսրա Մելիք շուտ-շուտ ե կ ա վ ,

Կայնեց դռան վերա ն, գ ո ռ ա ց , կա նչեց՛
Ա սա ց--- Վ ա գ ի ՜ր , ո ՞ վ ե եդտեղ :
Պատասխանեց--- Դուււ թսւ'ց ե ր , չ՛իմացա՝ ով ե ր :
Վագիր ե դ սուտ կ՛անի՝ չ՚ ա 'ս ի ով ե :
— Չ ե ՜ , ե ղ ն ի , չ՚ ե ղ ն ի ՝ ե դ Դավիթ- եր ,— ասաց
Մ ելիք :—
Դսւվիթեն գատ իմ դուրգ մարդ չի' կարնա վ ե ր ց ո ւ :
Մըսրա Մելիք ելավ քաղաք պ տ տ եց,
ԶԴավիթ- փ ն տ ռ ե ց , չը գտավ •
Եկավ տուն , տեսավ , վոր Դավիթ- ընկե ,
4*ուրսու տակ քներ ե :
Մըսրա Մելիք աղեղան լար ա րձա կեց,
քերեց՝ Դ ա վ թ ի թողագ խ ե ղ դ ե ր :
է դ վախտ իր մեր դռնեն ե կ ա վ ,
Մելիքի ձեռ ր ռ ն ե ց , ա սա ց՛— Մ ե ՜լ ի ք , ի՞նչ ե կ՛անես
 ЬАААААА

Ասաց--- զԴսւվիթ տի խեղդեմ ,

իմ գուրզի հետ խսւղացեր հ ,
Դրմփոց մ' ելավ մեջ քա ղաքին:
Մելիքի մեր ծծ հ ր եբաց , կայնեց Մելքի ա ռ ջ և ,
Ա սա ց--- Թե դ ո ւ Դ ա վ իթ ըսպսւնե՜ս՝
Ես ծ ծերի կա թ քո վերան հարա'մ ըլնի :
Մելիք ա սաց.__ Մ ա 'րե , ոձու ձսւ'ց Ь Դ ա վ ի թ ,
Թե վոր ինձի վնաս դ ի պ ն ի , ե 'դ տըդից ե :

17

Եդտեղ Մելիք ոս մեր կռի վ արին Դ ա վ թ ի վ եր ա :,

Վաղիր ե լ ա վ , Դ ա վ թ ի ձեռեն բռնեց ,
Գնաց Իսմիլ խաթնի առջև.,
— Դե ,— ասաց ,— թ ա գուհ ի ,
ի ն չո ՞ւ Դ ա վ իթ չես ուղարկի ուր աիրու ք ո վ .
Չես ուղարկի— գնա Սասուն:
Որ մ ’ե , որ ըմ չե , Մելիք զԴսւվթի տի զա րկ ի:
Դե , վեր ելիր , հաց պատրաստիր ,
Ուղարկիր՝ թ ո զ ե ր թ ա Սասուն:
Հերիք ե մեր երկիր մնա :

իսմիլ իյսւթուն ա սա ց --- Դ ա վ ի թ , տըղւս ,

Ոսլարկեմ քեզ' կ ՚ ե ր թ ա ՞ս Սասուն քո հրողբրանց
— Հլա ղբե՞ք ո ւ ն ի մ ,— ասաց— ինչի՞ չեմ ե 'ր թ ա :
Մ ա րե , իմ հրոդբերանք վո՞րաեզն ե ն :
Ա սա ց--- Սասուն քաղաք կ՛ապրեն:
— Ենոնց անուն ի՞նչ ե :
— Ենոնց անուն ,— ասաց •—
Մեկին Զենով Հովան կ՛ասեն,
Մեկին՝ Վ ե ր գ ո :
— Մ ա ր ե ', քո աչքե'ր քոռա նա ր,
ինչի՞ շուտ չ ՚ ա ս ի ր ,
Դե , շ ո ւ տ ,— ասաց —
Տաս ջուխտ ս յո ւն ի կ , տաս ջուխտ տրեխ ,
Տաս ավուր հաց տի պատրաստես,
Ա ռ ն ե մ , գնամ Սասուն :
 իսմիլ խաթուն պատրաստեց տաս ջուխտ պունիկ է
Տաս ջուխտ տրեխ , տաս ավուր հ ա ց ,
Օրհնեց Դսւվթին , ասաց •
— Դնա', գնա ', տըղա-
Դնա Սասնա քաղաք, հրոզրրանցդ քո վ*
Աստված թուլ քեզի հեա ը լ ն ի :

Եդտեդ Մըսրա Մելիք ասաց՛

— Դ ա վ իթ թ ո դ գ ա ' , ես իմ թ րի տւսկով անցնի*՛
վ ո ր թ ող նեմ ՝ ե ր թ ա իր ե ր կ ի ր :
Ու թ ո ւր րարձրացուց :
Դ ա վ իթ պատասխան ետ ու՛
— Անպես կանի՝ վոր վաղ մեծնամ*
Սուր չը քաշե՞մ ենոր վերան:
Են ինձ թ ր ո վ գարկի'— յե ս չըգւսրկե՞մ ենոր г
ձագար եդպես Մելիք մեռնի*
Ես մեկ չարսու լաչակ ե ,
Ես լաչակի սոսկով կ՛անցնե՜մ*
Ենոր թ ր ի տակով չե 'մ անցնի:
Ինչ ձեռեն կը գա՝ թ ո ղ ա ն ի :

Վագիր Դ ա վ թ ի թ հ ե ն բ а ն ե ց ,
Դ ը նա ց, վոր անցուցի թ ր ի տակով,,
Դա վ իթ չընկոսւվ, կա յնեց—
Չ ՚ ե ր թ ս ւ ', չ՛անցնի' թ ր ի տ ա կ ով :
Վագիր Դ ա վ թ ի պառեկ բ ռ ն ե ց ,
Հ ո լր ե ց , քա շեց, վոր անցուցի թ րի տ ա կ ո վ -
Դ ա վ իթ չը գն ա ց , չ՛անցավ թ ր ի տ ա կով,
Կըշտո'վ անցավ •
ճ կ ո ւ թ քսվավ ի ջսւրդոլ քար՝
Քարեն կրա'կ ելավ :

Մըսրա Մելիք տեսավ*

Շա՛տ վ ա խ ե ց ա վ , ասաց •
— Եդ դ ե ռ պստիկ ե* եսպես ե—
Վոր մեծանա* ի՞ն> տի ը լ ն ի :

177
II ա ս ո ւև էք ի Դ ա վ ի թ - 1 2
 ЛААААААЛАк^АААААЛ

18

Ելավ, Մ ե լի ք , կանչեց երկու փսւհ|Լւաննե|ւ,

ք ա ր մսւնա ք ուղեն ու Չարբահաբ "ք՝սւմին ,
Ասաց ե դ վւահլԼւաններուն •
__ Դսւվթին տարեք յ ո թ սարով դեն'
Տ ա ր ե ք , ւ[եր քաթմսւնա կամուրջ— սպանհ'ք :
Դ ա վ թ ի վերան հելա'կ մի կ ա ր :
Մելիք ե դ փահլևաններուն ասաց.
— Դ ա վ ի թ սպանե՛ք, ենոր հելակ
Մեջ արունին թ ա թ խ ե ք , ինձի, համար բ ե ր ե ք ;
կո ւժ մ ’ ել ենոր արնեն բերեք՝
Խրմեմ' իմ սիրտ հ ո վ ն ա :
Փահլ1ւաննեբ գնացին պատրաստություն տ եսա ն:

իսմիլ խաթուն գ ի տ ե ր , թ ե Դավ թին Սասուն տի

տանեն •
Դ ա վ թ ի համար տաս ավուր հաց պաշար դըրա վ.
Տաս ջուխտ պուճիկ , տաս ջուխտ տրրեխ տըվավ •
Դ ա վ իթ Իսմիլի ձեռ պ ա գ ե ց ,
Կաց բարով արավ , գնա ցին. . .
թ ո դ ենոնք իրենց ՜նսւմբսւն ե ր թ ա ն ,
Մենք խաբար տանք ՛քեռի Թ որ ոս ի ց ;

19

Մհերի մեռնելուց ետե_'

8 ո թ տարի Սասուն սուգ մ ը ն ա ց :
Յ ո թ տարին վոր ա նցավ,
Սասնսւ իշխաններ, տ երտերներ, ռամիկ
ժ ո զ ո վ ա ն , եկան 'ք՛եռի Թորոսի մ ո տ :
Սասունցիք ասին Ք ե ռ ի Թորոսին •
— Ա՜յ ՛քեռի Թ որոս,
Մ եր տղեկներ հալեվորան ,
Մեր աղջիկներ պաոավսւն • թ ե դ ո ւ գիտեււ,
Վոր յ ո թ տարի սուգ պահելով Մհեր կը ս ա զ նա ՜,
8 ո թ տարի ել ավե'լ պ ա հե նք;

178
•ք հոփ Թորոս հրաման տ վ ե ց ,
Իր դուռ-դ րկ իցնեբո ւն ասաց •
__ կսւրգե'ք ձեր տղեկներ ո ւ աղջիկներ,
Սուգ պահելով րան չի' ը լ ն ի :
Եկան , սեղան պատրաստեցին , նստան ւ
թ ե րին, գինի դ ր ի ն , դրին գինեխ ում:
թ ե րին, ք ե ֆ , կեր ու խ ո ւմ անեն:
Ու֊ Թորոս տերտերոջ ասաց •
__ Տ ե ր տ ե 'ր , դ ո ւ Մհերին հոգո'ց ա ս ա :
Տերտեր հոգոց ասաց , պ ր ծ ա վ ,
Սկսան գինին լ ց ն ե լ ,—
Տվին ՛թեռի Թորոսին ,— թ ե խմե' :
•թեռի Թորոս առավ կ թխ են ի ձ ե ո ,
կսւյնեց ու միտք արեց-
Վ ո չ կը խմե , ո ւ վ ո չ կ թխ են տեղ կը դնե :
Խոր Մանուկ են տեղից ա ս ա ց --- -թեռի' Թ որոս,
Կրխմես՝ խ մ ե , թ ե չե'ս խմե՝
Իգին տ ո ւ ր , թ ո ղ մարդիկ ե ր թ ա ն :
Թորոսի տղա'ն ել մի կողմեն
Զե'ն տվեց հ ո ր ն ,— ասաց-
__ Ա ր ո , Սասնու ծ ո ւ ռ են ե դ ո ն ք ,
Մկա մեկ վատ խոսք կ՛ասեն ք ե գ ,
կամ խմե , կամ դիր գ ե տ ի ն , ք ե լ ե ն :
Թորոս վերցուց տղին ասաց •
— Հ ե յ շա'ն տ ղ ա ,
8ե ս եսատեդ նստեմ , յե ս կերուխ ում ա ն ե մ ,
Մըսրա Մելիք Դսւվթին գերի՞1 պահի:
թա ա մ ոթ չե ՜ մեգի • • •
Հացն ո ւ գինին, տեր կենդանին-
Չուր եդա վորր հետ չը ր ե ր ե մ ,
Ես րաժակ ի մ րերան չ՛ա ռ ն ե մ :
(1ւ թ ո դ տ վ ե ց , մարդիկ ե լ ա ն , գն ա ցի ն:

20

Սասունցի քանի մի տուն, ջուլհակ կար Մըսրա մեջ

Եդոնք լսեցին ե դ ձ ե ն - ձ ո ւն ,
Թե Սաս նա Դ ա վ ի թ սւ’ ըսպսւնեն,
Ե լա ն , իրանք ժ ո ղ ով ա ր ի ն ,
Թո'ւ_ղթ մ ի գրին ՛քեռի Թ ո ր ո ս ի ն :
Թ ղ թ ի մ եշ գր ո ւկ եր-
«՛ք եռ ի' Թ ո ր ո ս ,
«՛քո գլուխ հդաեղ թ րջե ս , եստեղ 1]ընտես—.
«՛քանի վոր Դ ա վ ի թ չեն վնասած՜,
«Ր-ալքի պ ըր ծցուս , տանես Սասուն» :
Ե դ թ ո ւ ղ թ տվին ջահել տըղի մի ձեռ , ասին •
— Կ ըհեծնես, կ ’երթսւս Ս ա սո ւն,
Կր տաս ՛քեռի Թորոսին '•
Իրիկուն հասնես՝ իրիկուն թ ո ղ դ ա ,
Լուսո'ւն հասնես՝ լ ո ւ ս ա ն թ ո ղ դ ա :
Տրղան կարճ ճսոքբով ե լ ա վ ,
Դրնսւց դեպ ի Ս ա սուն:

21

Ջուլհա կներու ճա մ բա ծ տղան

Եդ գիշեր ե կ ա վ , հասավ Սասուն •
Հա րց ո ւց ■— ՛քեռի Թորոս վ ո՞ր ն ե :

Ե դ տղին տարան -քեււի Թորոսի մ ո տ :

Տղան բ ա ր և ե տ ո ւ , կանգնեց-
՛քե ռ ի Թորոս ենոր բ ա ր և ա ո ա վ ;
Տղան հանեց զթ ո ււլթ իր ծոցեն-
՛քեռի Թորոս նամակ կ ա ր դ ա ց ,
Ասաց-,—. կընի'կ , Վեցոտնեէւ Լագգին դո 'ւրս քաշե
Դ ո ւ աըղին կը պ տ տ վ ես, չո ւր հեա կը դ ա ռ ն ա մ :

Եդ գիշեր ՛քեռի Թորոս հ ե ծ ա վ իր ձ ի ն ?

Սասնու վոր գարկեց՝ առավոտ իջավ Մ ըս ը ր :

Մըսրա Մ ելիք դ ո ւ ռ նստուկ հ ր :

Ա ս ա ց ----Վ ա՜ յ > բ ա ր ո վ , ՛քեռի' Թորոս :
Պատասխանեց-— Աստծո՜ւ բա ր ի ն , Մըսրա' Մելիք
Ա ս ա ց--- ՛քեռի' Թորոս , բարի"1 յ ե ,
 էս պ ե ս ըշսւսւպեր ես ե ս ա ե զ :
Ա սա ց--- Փաււք ա ստ ծու , բարի յ ե ,
հ ե ր ե , բան չկա :
թսւրն_եցին , նսաան : Ա սա ց.
— Հ ս ւ 'յ դ ե , յ ե ս ո ւ դ ո ւն ՝ ա ստծու դ ա տ ա ս տ ո լն :
Գերին դին ըլնի , տիրուն կը հ ա ս ն ի :
Յես եկեր ե մ , որ Գավիթ- տ ա ս , տ ա նենք;
Ա սա ց--- Ւրեք ո ր ե , ինչ ւքեււեր ե Գ ա վ ի թ ֊ ;
■Ր՝եւփ Թորոսի արցունքներ թափվսւն մ ի ր ո ւք վ ե ,
Ամա զԳ ա վի թ չը դ ա ա վ :

՜Աստավ Ք ե ռ ի Թորոս իր Վեցստնեն Լսպդին ,

Աււավոսաւն սա մբա ընկավ Մ սրա'
Իրիկուն իջավ Ս ա սուն,
Եդ տխուր խարար հրեր սսւսնեցոց:

22

Են ինչ Գ ա վ ի թ եր'
Փ ահլևաններու հետ շսւ'տ եկավ,, քի 'չ ե կ ա վ ,
Հ ի ն դ -վ ե ց որ սա մբա եկավ :
Р աթմանւս թ ո ւ ղ ե ն , Չարրահսւր, Քամին
կուզեն զԳսւվիթ ս պ ա նեն,
Հարմար չեն տեսնի զԳսւվիթ սպասեն;
Գ ա վ ի թ ս ա մ բո ւ հեա չ ’ ե ր թ ա ր :
%սհ մի ե ս պ ե ս , պահ մի ենպես կ ՚ ե ր թ ա ր ,
Չը խոսեր , կ ՚ ե ր թ ս ւ՜ր ո ւ կ ՚ ե ր թ ա ՜ ր • . .
Փահլհաններ հա աււաջսւդե'մ կ ՚ ե ր թ ա յի ն ,
Գ ա վ ի թ մեկ ա ս ջ և ի ց , մ եկ հ ե տ և ի ց , սամբակորուս
կ 'ե ր թ ա ր :
Գ ա վ ի թ ենոնց մոտեն ղա'տ կը մնար,
Հետ քարի՜ն , հետ թվւի'ն կ՛խաղար :
՛Կ՛ընկներ ս ա ր - ձ ո ր , հ ետ և հ ա վ քե ր ո ւն , հետև
գաղաններուն:
Եդա ե րկու վւահլևաններ ՜նսւմբին կը նստեյին՝
Հ ա ց կ ո ւ տ ե յի ն , Գ ա վ թ ի ն հաց տեյին ի տա:

181
 А А А А ЛЛЛЛЛА А А А А А А

Դ ա վ իթ ի՞նչ կ՛ա ներ---

Կը քադե|ւ բանջարներ , կ՛ուտեր •
Կ՛ընկներ մեջ ա րտ երուն, արմատ կը քաղեր, կ՛ուտեր -
Սարեր վոր վե'ր կ ՚ ը գ ա ր , սունկ կր քա ղեր, կ՛ուտեր.
Մեկ լոր, կը տեսներ՝ կը սպաներ,
Մեկ նապաստակ կը տեսներ՝ կը ([արկեր , կը սպաներ,
Ականջ չեր անի փահլևաններուն:

Վոր գնացին հասան մոտ թարմանա կամրջին,

թարմանա թուդեն ա ս ա ց --- Չարբահա'ր ֊ թ սւմի,
Զ Դ ա վի թ աււնենք , ր ա լենք ջուր : Դ ա վ ի ր հեռու յե ր :
"Նստեցին եդա երկու փահլևաններ հաց ո ւտ ե լո ւ,
Զ Դ ա վ ի ր կա նչեցին, ասին-
— Դ ա ՜ վ ի ր , Դ ա ՜ վ ի ր , շո'ւտ արի:
Դ ա վ ի ր գ ը ն ա ց , հասավ, ասաց-
__ Եսա հինգ որ կ ա , վեց որ կ ա , մենք ճամբա
կը գ ա ն ք ,
Դուք մեկ որ չ՚ ա սի ք ՝ « Դ ա ՜ վ ի ր ,
Ա նորի՞ յե ս , ծարա՞վ ես» .
Եդ կամըրջի մոտ նստե ինձ ինչի՛* կր կանչեք :
Ասին--- Հապա , Դ ա վ ի ր ,
Չուր հիմիկ մենք Մելիքի հոդ-ջուրն եյինք—
Հիմիկ քո հոր հող-ջուրն ե կ ա ն ք ,
Են ապո'վ քեղի կը կանչենք :
Ա րի, Դ ա վ ի ր , ա ր ի , հա'ց կ ե ր :
Դ ա վ ի ր ա սա ց--- իսմիլ խ ա ր ո ւն յ ո ր ավուր հաց
Հետ մեղ դրեր ե • դ ո ւք կ ե ր ա ք , ինձի չր տվիք է
Եսորվան ո ր , վոր յե ս իմ հոր հող-ջուրն ը ն կ ա ,
Ել չե'մ ուղի ձեր հ ա ց :

Դ ա վ ի ր իրիշկեց , տեսավ՝
Եդ երկու փահլևան ելան գնացին
Չուր վեր թարմանա կամուրջին , կայնան :
Դ ա վ ի ր եկ ա վ , հասավ ենոնց, նորեն հարցուց»
— Ինչի՞ կայնաք :
Ա սին--- Եկել՛» , քե'ղ համար կայներ ենք •

182
Մելիք մեզի ասաց •
«Զ Դ ա վ ի թ սււլեկ կամուրջ ա նցուցեք,
Վոր Դա վիր չը վա խ ենա , չ՚ ր նկնի ջուր» :
'հու պստիկ ես- դ ո ւ կը վախենաս:
Դա վիթ ա սա ց--- Չուր մենք Մըսրա եկա՜նք*
Դուք չ՚ ս ւսիք թ ե * «Դ ա վ ի թ ւորղսւ' յե ր - կը վախենար» ք

Հիմի ի՞նչ եղավ- դ ո ւք ք ե լե ք ,

Զկամուրջ ա նցե ք, յե ս հեսւ1ւեն տի գ ա մ :
Փահլեւաններ ասին- (Դ ա վ ի թ չեր իմանա)
— Մեկն անցնենք Դա վթի աււսւջ ,
Մեկն գնանք Դ ա վ թ ի հ ե տ և .
Վոր կը հասնենք կամոլրջի կես՝
Մեկն սւոջԼւից կ՛ոլորվենք Դ ա վ թ ի վերա ն,
Մեկն հետևից ,— Դւսվիշ> կը սպանենք ,
Թալենք ջ ո ւր , վոր ե ր թ ա :
Դարձան Դա վթին ա սին--- Չ ե ' , Դ ա վ ի թ ,
Մեկ անցնի , մեկ կենա հետև , վոր չը վախենաս :
Ասաց-— Վոր ենպես ե՝ թ ո դ ե ք ձեր խոսք ըլնի :
Դ ա վ իթ իր միտ վե ասաց.
— ի ն չո ՞ւ չուր հիմիկ երկուսն ել աոաջս ե յ ի ն ,
Հիլքիկ մեկն անցավ աոաջ , մեկ մնաց հետև -
Չ ե ' , րա'ն մի կա ենոնց սրտ ին:

23

Դրնա ցին, հասան կամրջի կես տ ե ղ :

Ս՜եկէւ աււջևեն դարձավ Դ ա վ թ ի վերա1» ,
Մեկ՝ հետևեն դարձա վ:
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Եդ ի՞նչ տ՛անեք;
Վ ա ՜յ , դ ո ւք կուգեք ինձ ջո՞ւր թ ա լ ե ք :
Դ ա վ իթ ձեռ մի թ ա լեց ենո'ր վադպաւո,
Մեկել թ ա լեց ենո'ր վւոդպատ,
Տըվւեց իր ո ՜լր , տըփեց ի ր ո ՜ ւ ր ,
կախեց երկուսն ել կամրջի երկու կողե ն,
Ասաց — Դ ուք չե'ք գիտի մա րդ թ ա լե լ ջ ո ւ ր :
Յես ձեգ նշա'նց տի տ ա մ , ինչպես մարդ
թ ա լե ք ջուր :
 А Л

*}րկ ոլ փահլհաններ ա ս ի ն - Ա սա ծո վ սիրուն,

Դ ո ւ ըգմեգ մի' թ ալի ե դ ջ ո լ ր :
Դավիթ ենոնց ր ո ն ե ց , հեսւ իրարու եգար գ ե տ ի ն ,
Իր ծունկ է դ ի վ եր սրսւերուն, ա սա ց.
Ըգձեգ երկ ուսդ ել աի սպանեմ ո ւ թ ա լե մ գ ե տ .
Յ ա դ ո 'ր դ կ՛ա սեք, յ ա կը թ ա լ ե մ :
— Դ ա վ ի ՜ թ ա ս ի ն , — մենք ք՛ո բա՜խտն ե ն ք ,
Դ ո ւ ըգմեգ թ ո դ , վ Որ մենք ելնենք
Ու ղ ո րդ խարար տանք ք ե գ ;
Դսւվիթ իր ճեո. ենոնց մոտեն վ ե ր ց ո ւ ց :
Ենոնք ելան վ ե ՜ր , նստան:

Սրհաթ մի խ ելք չեր գա ենոնց գ լ ո ւ խ ,

Ենքան վոր գոււ ա ր ա վ :
Դ ա վ ի թ ա ս ա ց .— Դե , ասեք ե ՜ :
է/որ՝ քիչ մի շունչ սսւան ե ն ո ն ք ,
Ուշքի եկ ա ն , ո ւ Ջարրաեար Քա մին ա ս ա ց - Դ ա վ ի թ ,
Քեգնե պա հենք, ա ստծուց ի՞նչպես պ ա հենք;
Եդ ք յ ա ֆ ո ւ ր , ե դ գալըմ Մ ելիք
Զ ո ր ր ո ւթ յո ւն ո ՜վ ե դ ի վեր մ եր վ գ ի ն ,
Զ մ ե գ ե դ ի հետ քե՜գ, վոր քեգ սպանենք.
Մըսրա Մելիք ասաց մեզի'
«Տ ա ր ե ք իաթմանա կամըրջի վերան Դ ա վ ի թ գենե ցե ք.
Կուժ մ ի ենոր արնեն աււեք,
Ենոր ջանդաք թ ա լե ց ե ք ջ ո ւ ր ,
Արուն բ ե ր ե ք , վոր յե ս խ ը մ ե մ , ի մ սիրտ հ ո վ ն ա ».
Ամա աղաչանք կ՛անեմ' ինձի չը սպանես:
Դսւվիթ ե ր ' Բաթմսւնա Բուղա արար չը սպ անեց.
Խ դնա վորվա վ, ե թ ո դ : Ենոր քաշեց վ ե '
Կայնեցուց վեր կամըրջին, ա ս ա ց --- Դնա՜:
Բաթմանա Բուդեն ա ս ա ց --- ք.ս հելա կ վոր չը տա ս,
Մեջ արնին թ ա թ ա խ ե ն ք , աանենք'
Մըսրա Մ ելիք մ եգ կը սպանի:

Դ ա վ ի թ տեսավ՛ եդաեղ նասլասաակ կը փ ա խ ն ի .

Ե լա վ , հասավ հ ե տ և ե ն ,

181
 քււնեց, վիգ կտրեց, կուժ լցրեց ա յա ւսո դ,
Հեյակ ւքեջ ետոր սւրսին թւսթաիւեց, ասաց-
__ Տա'ր Մ ե լք ին, ասա Գ ա վիթ սպանեցիր:
քաթմսւնա քուղեն ուրաիւացավ, ճամբա ընկավ Մըսըր
էն որ Չարրսւհար -քամին ե ր ’ ասաց-
— 8ե ս որ կամ* Դսւվ ի'թ ,
•քո ճոր սռւփրի վերա'ն ե մ մ ե ծ ա ց ե :
Չը գիւոեյի* դ ո ւ ետա հունարի տերն ես-
Ինչ որ քո հեր մեոավ*
Մըսրա Մելիք ղմեգ տարավ դ ե ր ի :
Թալել եմ ինձ քո բախտ-
8ես ել Մելքին ծս ս ւա յո ւթ յո ւն չե մ ա նի:
Վոր դ ո ւ եդա մարդն ես ,
Վոր եդա հունար քո վար կ ա ,
•քանի կենդանի' յ ե մ ՝ յե ս քո ծաււսւն տ ՚ ը լ ն ե մ :
•քո հոր խա թեր համար քեղի կը ծսւււայեմ;
Դ ա վ իթ ա սա ց --- Վոր եդպես ե , կայնի* ե ր թ ա ն ք :
Ետատեւլ մ եկ -մ ե կ ու գլուխ պ ա գե ց ի ն ,
էկան ելան Սսւսնա սա հման:

24

է դ գիշեր Զենով Հովան Դ ա վ թ ի վրա երագ տ եսա վ:

Ասաց--- Աստվա'ծ գիտի , մանուկ Դ ա վ իթ կա* ,
թ ե չկ ա :
կարելի յե , վոր մեր Դա վիթ
Շուտով եսա երկիր կը գ ա :
Ու մե'ջ մեր հոգուն ե մտե :
Ձենով Հովան կնկան ասաց •
_ Ասւոյե', Աաււյե', դ ո ւ վե'ր եյի : Աաււյեն ասաց •
— Ա՜յ հ ա լե վ ո ր , ինչի՞1 չես թողնի , վոր ք ն ե ն ք :
Ձենով Հովան ասաց-— Ասույե՜ ,
Ոտար գարմի'ց ես դ ո ւ , քո սիրտ հեչ չի' ց ա վ ի :
Վե'ր ելի , վ ե ' ը :
Դ ո ւ վե'ր ե լ ի , իմ սիրտ ր ա 'ց , տե'ս •
էսո ր մեր քաղքի պարիսպ կսւյնե'ր եր ,
 л

1ГЬ[1 րատս բաղ կանաչեր հ ր ,

Ս՛եր ջահեր քաղքի պարսպին վառվեր ե ր ,
Մեր թաղի պլպոսլ կանչեր եր •
կա չըկա , մեր վռրբ Դ֊ ավիթ- մեջ մեր հողին մտեր ե

186
 գ Ա * Լ է Վ ^ 1 !.^ Ո * Լ 1 > 4 _

Դ ա վ ի թ , ինչ խ ռ ա , ինչ րան ընկեր եր ձեռ*

Ա նռթ ութ նե կերեր ե ր :
Եստուց քիչ մի ծ ո ւ ռ եր դարձե—
Խելք ել գլուխ չեր մ ն ա ց ե :
Քանի մի որ գնացին եսպես
Դ ա վ ի թ ո ւ Չարրահար Ք ա մ ի ն ,
Որ մ ՚ ե լ մոտեցան Սասնա:
Էդտեղ հորթ ա րա ծնե ր, եդաեղ նախրորդներ,
Եդտեղ հովիվներ ո ւ գառնարածներ
Թոդե իրենց տավար , թ ողե իրենց ո չ խ ա ր ,
կ ՚ ի րի շկե յին գ Դ ա վ ի թ :
Ու սանչըցան իր շորերսւց,
Թե Սասնա Ջոջանց տնի'ց ե :
Դ եղա ցոլ մեկ ելավ ,—
Ենոր Դ ա վ իթ պատմեր եր , թ ե ՝ յե ս Սասուն տ Դ ր թ ա մ ,
Սասուն իմ հայրենիքն ե ,—
Ակընշկալա տարավ Ձհնով Հովանին :
__ Ձենո՜վ Հովան , դ ո ւ իմանա՜ս ,
Մեկ կը գ ա , ձեր վորդի Դավի՜թն ե :
ի մ ակընշկալեն քե :

Ձենով Հովան շատ խնդսւցավ,

Իմաց արավ Ք ե ռ ի Թորոսին,
Են մ ե ծ տունեն ե լա ն , եկան ենոնք,
Քաղաքացուն ու գեդացուն ասին •

187՜
 __ Աստվա ծություն մեզի նոր տղա մի տվեց-
Կը խնդրեմ ձեր մոսւեն, ե լ ե ՜ ք , երթանք Դ ա վ թ ի աոսւջ :
■քաղաքացիք ու դեղացիք ելա ն, ժ ս ղ վ ա ն ,
Հետ Զենով Հովանին գնացին Դավթի աոջե.:
Տեսնան' ի՞նչ տեսակ տըղա յ ե Դավիթ:
Դիտեն թ ե հորից աղե'կ ե :
— Հ ե ՜ յ - հ ե ՜ յ , Դ ա վ իթ վո՜րն ե , հ ե ՜ յ - հ ե ՜ յ ,
Դ ա վ իթ վո՞րն ե — ասին :

Ելավ Զենով Հ ո վ ա ն , իրիշկեց իր նսւմբան-

Իրիշկեց, տ եսա վ, վոր մեկ փսւհլԼան կը դա-
Մեկ տղա ել հետհանց կը գ ա ,
ճ ա մ բ ո լց դուրս կը քելե ,
կորընդանու արտերու մեջ :
Հովանն ա ս ա ց--- -թեոի Թորոս .
Են տղան, վոր Քամրուցր դ ո 'լ ր ս , ծ ո ւ ո - ծ ո 'ւ ո կր դա՝
Ե ն ի կ , վա'յ թ ե , մեր ծուո. Դսւվիթն ե , վոր եկավ -
Սասնա սրագ վաոյվեց:

Չուրի Դ ա վ իթ ե կ ա վ , ելավ Սասուն՝

Ենոր տրեխներ կտ րտ վա ն,
Ենոր սյունիկներ կտրտվան .
ինք ելավ անոթի :
Տեսավ' շատ մարդեր ժ ո ղ վ վ ա ծ ,
Չը դիտեր' վո՞ր տեղն ե եկե ,
Շիվար մնաց , ասաց •
__ ЗЬи ա ն ո թ ի , ծարավ' ինչպե՞ս տ ՚ ե ր թ ա մ Սասուն:
Են ինչ դեղացիք' ձեռ կտան Դ ա վ թ ի ձեոաց :
Դ ա վ իթ խաբար չի , չի մոտենա,
Ենի տըտուշ ընկե ճ ա մ բ ա , կըգա'
Խաբար չ ո ւ ն ի , թ ե սասնեցի'ք են
Ենոր սաջե. պատվի ե կ ե :
Սասնեցիք ել խաբար չե'ն ենոր հ ա լի ց ,
Թե ինչպես հալից ը ն կ ե ,
ինչպես ղ ա դ ր ա ծ , անոթի յ ե :
Զենով Հովան եկավ սւոաջ ,

188
Եկավ զԴսւվիթ տ ե սա վ ,
Ենոր քով կա յն ա վ, ասաց-
__ Տ զ ա ՜ , դո ւ վո՞ր տեղացի յ ե ս :
__ Յես Սասնոլ քազքի'ց ե մ , — ա սա ց:
__ Սասուն քաղաք յե ս քեղի չե 'մ տ ե ս ե ր :
Ե'ս ե Սասուն ք ա ղ ա ք , ե'ստեդըն ե :
Սասուն քաղաք դ ո ւ մարդ ու ն ի ՞ ս :
__ ի մ մեր կ՛ասեր* երկու հորողբե'ր ո ւ ն ի մ :
— Իրանց անուն ի ՞ն չ ե — հ ա ր ց ո ւց :
__ Մ ե ծ հորողրոր ա նուն,— ա սա ց,— Վ ե րզո ,
Են մեկելին Զենով Հով ա ն:
Եդաեղ Հովան ըզԴավիթ պինդ դ ը կ ե ՜ ց , պ ա դ ե 'ց »
Դ ա վ թ ի ճակատ լալե'ն պ ա դե ց :
__ Վ ա ՜յ , Դ ա վ իթ ,— ա ս ա ց --- ես դ ո ՞ ւ յե ս :
8 ե 'ս ել—քո հորողրեր Հովա'նն ե մ :
Հուլան , նորեն պսւդելեն առավ ըզԴ ա վի թ ,
Ուրախ-ուրախ զնաց տ ո ւ ն :
Զեն տվեց ճսւմբին , կ ա ն չ ե ց — Ե՜ , ա ղ բե ր նե ՜ր.
Ե կ ե ՜ք , ձեր աչքը լ ո ՜ ւ ս , ե կ ե ՜ ք , մեր ա'չքն եշ լո լ ո ,.
Մեր Դ տ վ ի ՜թ ն ե եկե • ■ •

Դ ա վ թ ի հորողբերներ ենտ եղ,

Գրկին , համբուրեցին ըզԴ ա վիթ :
Սասռւնցիք ել շատ ա չքալուս արին:
Զենով Հովան ասաց •— Փա'ււք իմ աստծուն •
Ես մեկ զավա'կ ել մեզ ելավ կւսյնավ.
Եկավ մեը աղունիկ :
Համա ի ՜ն չ տ՛անեմ՛ շիվա՜ր ե ;
Մենք ասինք լա'վ մարդ մ ՛ե ր ,
Ափսոս շիվա՜ր տըղա մե • փա ՜ոք իմ ա ս տ ծ ո ւն :
"Նսւոան Հովան , բարեկամներ , քաղաքացիք ,
Ուրախություն ո ւ ք ե ֆ արին իրենց հա մա ր:
Շատ դրուցին , ելան մ եկ -մ ե կ իրանց տներ դն ա ցի ն:
Մնացին Զենով Հ ո վ ա ն , Դ ա վ ի թ :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Հրողբեր , ինչպե՞ս ես , ի ՞ն չ ունիս :
Ասա ց--- Վորդի , փաոք իմ ա ս տ ծ ո ւն,

189I
է հ , տեր աստծո՛ւ ողորմութ յա մբ
Ք ո հոր գերեզմանով մեր իդարեն կանենք:
— Ա ղե 'կ , ասաց Դ ա վ ի թ , վոՐ եդպես ե , սւզեկ Ь :

Առավոտուն Ձենով Հովան ելավ , կայնսւվ-

Իրեք անգամ ձեռք եաոլ գետ ին,
փառք ետու աստծուն ,
Ա սա ց__ փա ՜ռք իմ քո մ ո տ ե ն , աստված ,
էս անգամ ել երազ յե ս քո մոտեն տեսա.
Մեկ պուրակ ըմ ելավ Սասնա ոջխի վ եր ա ,
Յ ե ս , իմ աղրեր ել վախ չ՛ունենք;
է լ ա վ , բերեց ձեռք մի խորոտ հա լա վ , հ ա գ ց ո ւ ց ,
Զ եբեր լիք հա ն, չա մ ի չ , պոպոք ա րեց,
Դլուխ պ ա գ ե ց , ա ս ա ց — Դ ա վ ի թ ,
Դընա մոտ ս ժ ե ր ո ւն , խաղա:
Դ ա վ իթ գընաց մոտ նժեբուն , խաւլաց :
ճ ժ ե ր լեպ արին, նաներ գամեն մոտեն ՜տարան:
Դ ա վ ի թ ապտակ մ ՚ ե գ ա ր իշխանաց լաներուն ,
Լ ա 6ոլ մի վիգ ծ ռ վ ե ց :

Իրիկուն ե դ լանու մեր եկավ մոտ Հովանին գանգատ

Զենով Հովան ա ս ա ց — Վ ո չ ի ն չ , բան չի ըլնի:
Թամբահ կ ’ ա ն ե մ , վոր ել կռիվ չ՛ անի :
Դնաց Հ ո վ ա ն , Դսւվթին ասաց.
— Հորոդբե'ր քե ւքեռնի , Դ ա ՜ վ ի թ ,
է լ հեււ խալխին կ ոիվ չ ’ ա ն ե ՜ս :
Դ ա վ իթ լուսուն ե լ ա վ , գընաց մեջ ճ ժ ե ր ո ւ ն , խադաց
ճ ժ ե ր նորեն վոդջ մեկ ելա ն,
Թափվան Դ ա վ թ ի վերան , կռվան ■
Դ ա վ իթ գա ր կե ց, իրեք լաճերու վիգ ծ ո ե ց :
է դ վախտ եկան քսպքի մ ե ծ ե ր ,
Ամեն ժ ո ղ վ ա ն , իրար ասին •
__ է ն շան վորբ մեր հ ժեր խ ե դ եց :
Մենք տ ՚ ե ր թ ա ն ք , Դսւվթին սպանենք,
Դ ա վ իթ ինչի" մեր տըղաներու վիգ ծ ռ ե ց :
էյլան եկան, կանչեցին Զենով Հովա նին, ասին.
_ Դ ա վ ի ր դ ո ՞ր ե , կ ա նչի , թ ո զ գ ա :
Ա սա ց--- Ինչի՞ կանչեմ Դ ա վ ի թ :
Ասին — Աագյար ե դ ծո ւո Դա վիթ
Դուշմա՞ն ե մեր աղեկներուն •
ինչի'* ենոնց վզեր ծււե ց ;
Հովան վախեցավ , գնաց Դ ս ւվ թ ի ն, ասաց •
__ Աստված քո տուն ա վ ր ի , Դ ա վ ի թ ,
Եդ աղաներ ինչի՞ խ եղ իր:
Ա սա ց--- Ջայնսւ՜մ ենոնց գը լա ֊ խ ,
Ինձ հեա կռվան* յե ս ել զա րկի:
Ա սա ց--- ֊ ք ա ղքի մարդիկն եկե ,
Մեր դուո. րււնե', ե լ ի ՜ ր , պատասխա՜ն տուր ենոնց
Դ ա վ ի թ ե լ ա վ , եկավ դո ւո ., տեսավ •
Ենքսւ՜ն մա րդ ե հավաքված դ ո ւո .:
Շատեր կան՝ Դ ա վ ի թ չե՜ն տեսած •
Եկ ած են' թամաշա' ա նեն, Դ ա վ ի 'թ տեսնեն:
Շատեր Ь] կ ա ն, Դսւվթին զարկելու ապով են եկած
Դ ա վ ի թ վոր ելավ դ ո ւ ր ս ,
Եսէ՚ ան մարդիկ Դ ա վ ի թ տեսան,
Ահուց դո ղ դ ո ղ ա ց ի ն , իրարու գաղտուկ ասին-
__ Դավթ ին դ ո ւք ձեռք չը տաք •
Վոր ակ ահի՝ մ եզ եկ տ՚ ը սպանի :

Ու դ ա ր ձ ա վ , ամեն մեկ գնաց իր տ ո ւ ն :

Են մեկել որ քաղքի ջոյեր

կանչեցին Հովանին, ասին-
__ Հ ո 'վ ա ն , գիտե՞ս ինչի համար ենք ք ե կանչհ •
Մենք վոր երեկ եկանք ձեր դ ո ւ ռ ,
Դա վթին տեսանք* շա'տ վա խ ե ցա նք:
Արի Դավթին գործի' մի դիր-
Եդոր գործի վոր չը դընես՝
■թաղքի մեջ շա'տ ա վ ե ր ո ւ թ յո ւն տ ՚ ը լ ն ի :
Հովա ն ա սա ց— Ի ՞ն չ ա ն ե մ , ի ՞ն չ գործի դ ն ե մ :
Ենոնք ասին--- Դա վթին մենք գառնարա՛ծ անենք,.
Թող չը մընսւ' քաղա ք:

Զենով Հովան իրիկուն սւուն ե կ ա վ , ասաց-

__ Դ ա վ ի թ , մեո.նե'մ քեղի , չե՞ս ըլնի գա ռնա րա ծ:
Աղքաաացեր ենք մենք—
Չա'վւ մի երկու կորեկ ա ռ ն ե ն ք, ո ւ տ ե ն ք :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Հորողրե'ր , ինչի՞ չեմ ըլնի ■ • •
Եսպես պ արապություն չեմ կա'րնա անցուցեմ :
0>ու ջո'ջ մարդ ե ս ,
Հիմիկ քեգ խա'թր կա մոտ մեր խ ա լխ ին,
Ինձ համար մեկ ռ ա ն չպ ա ր ո ւթ յո ւ ն մի ա ռ :
Ասաց — Դա 'վիթ , քեգի բռներ են գա ռ նա րա ծ:
Ամեն մեկ տավարի գւուխ մեկ կոտ կ որեկ,
Մեկ կոտ ցսրեն մեգ վարձ կը տ ա ն :
կսւրնա՞ս պահի դ ա ռ ն ե ր , թ ե ՞ չես կսւրնա,:
Ա սա ց--- Ենե'նց պ ա հեմ, ծաղկընեըո'ւ պ ես:
Ձենով Հովան ելավ քաղքցոց ասաց.
__ էս աարին իմ աղբոր տղան տ՛անենք գառնարած
Դուք լուսուն ձեր դառներ բերեք քաղաքի դ ո ւ ռ .
Զ Դ ա վի թ կը ճ ա մ բ ե մ , թ ող ամեն ժ ո ղ վ ի , տանի:

Ձենով Հովանին դրկիցներ ասին.— Հով ա ն,

Մեկ ջուխտ մի սոլ ենոր համար կտաս կա րել.
Եդոր ի՞նչ սոլ աի դիմա նա , վոր ե դ հ ա գնի,
Երթա Սասնա սա րեր, արածացնի, ֆըռսւ :
Հովան ասաց •— Իսկուն կ Դ ր թ ա մ , կը տամ կարե'լ :
Ելավ Հովան գ ն ա ց , դարբնին
Պողպատե սո'լ եսաւ կ ա ր ե լ ,
Պողպատե կ ո'ռ ետու կ ո ռ ե լ ,
Առեց , բերեց , սւռավոաուն ետու Դա վթին :
Դ ա վ իթ իր սոլերու վերան ուրախացավ.
Զենով Հովան ա ս ա ց --- Վ ո 'րդի ,
Ե լի ր , գսսւներ քըշիր
Սասնա սարի հետև՝ արոտատեղ •
կեսորին դառներ կը հավաքես վեր ա ղ բր ի ն ,
•քեգի կեսորին հաց կ ’ ա ռ ն ե մ , կը գ ա մ :
 Л ААл л л л л л л л л л

Ելավ Դ ս ւվ իթ , պողպատե սոլ հ ա գ ա վ ,

Պււդպատհ կոռ ր;ւնեց ի ձեո.,
Կանգնեց Սասնա մեջ , կանչեց .
— Դ ր կ ի ց ն ե ՜ր , ձեր գսւււներ հ ա ն ե ՜ք ,
Ձեր ուլեր հ ա ն ե՜ք, դո՜ւրս ր ե ր ե ք ,
Տանեմ Սասնա սարեր , ա րա ծա ցնեմ ;
Դրկիցներ առան դ ա ռ ն ե ր , աոան ո ւ լ ե ր ,
թերին քաղաքի դուո.:
Դ ա վ իթ դդառներ ժ ո ղ վ ե ց , տի տաներ սար •
Մարդեր վոր տեսան դԴ սւվիթ , ասին-
— Հ ո ՜վ ա ն , Դ ա վ իթ տի աղանի՜ գ ա ո ն ե ր :
Հովան ա ս ա ց --- Դա ՜վիթ ,
Մենք դրկից ե ն ք , տես գաոներ չը սպանե՜ս-
Սալա մա՜թ տ ա ր , սալամաթ յե՜տ բեր իր ի կ ո ւն :
— Հ ո ր ո դ ր ե ՜ր ,— ա սա ց,— մադյսւր յե ս ծ ո ՞ւ ռ ե մ ,
Դառներ շա՜տ իարոտ կը պ ա հ ե մ :

Դավիր դառներ առաջ ա րա վ , տա րա վ,

Մեկ րարձըր սար մի կար’ ենտեղ ա րսւծացուց:
Դառներ կուշտ-կուշտ կերան :
Դա վիթ ենոնց գոմեց ք ա ր ա յր ,
Դ ա վ իթ հեռացա՜վ գւսռներուց •
Իր համար թ ե ՜ք ը ն կ ա վ , ք ը ն ա վ ,
Դ ա վ իթ ակահ չունե՜ր դ ա ռ ն ե ր ո ւց :
Դառներ ա րթնացան, քարայրից ե լա ն,
Դւսււներ ս-մ՚ են մեկ իր տեղ ցրվավ՝ ա ր ա ծ ե լո ւ :
Դ ա վ իթ ակահ չուներ դ ա ռ ն ե ր ո ւց :
•թնւսվ , դարթնեց , իրիշկեց , տեսավ դառներ , ուլեր
Ամեն մեկ մի կողմով գսւցա՜ծ— վերա՜ կորուսված г
Կայնավ, դընաց քարայրի դ ո ւ ռ , մեկ գառ չկ ա :
Ե՜ս կող իրիշկեց' գառ չըկա -
Ե'ն կող իրիշկեց* գառ չը կ ա .
կայնավ՝ դււռաց , ելալլ ընկավ հետեւքեր ,
Ման ե կ ա վ , ընկավ ե դ սար ու ձոր.
Ենոր լ]ոտքի ձեն վոր ե լ ա վ ,

193
Սասունւյ ի Գ ա վ ի թ -- 13
 էնոր բոււսց վոր դը մդ ը մ բս ւց ,
՛Նապաստակներ ու աղվեսներ սարից, քարից ելա ն,
Թողին իրենց րներ , կը փախչեն, հա՜ կը վւսւխչհն:
Տեսավ նապաստա՜կ մի փ ա խ ա վ,
Ասաց-— ք|ւը'հ , նա ուլ ինչպե՜ս կը փ ա խ նի:
Ընկավ հետև, նապաստակին- են չա՜լ ուլ ե ր :
կո՜ւղ մ ՚ ե լ դը նա ց , աղվե՛ս մ ՚ ե լ փախավ ,
Դ ա վ ի թ ե՜լ ասաց,-
__ ք|՜հ, են ուլեր ինչպե՜ս կը փախ նեն:
էնպես վաղեց հետհներեն ,
Չուր լեզուներ հանին, դսւգրան , կանդնսւն :
ինչքան ա ղվես, կ ո ւ ղ , նապաստակ վոր կար՝
Բոնեց բ ե ր ե ց , դցեց մեջ դստ ներուն, մեջ ուլերուն:

էգ տ ե ղ պողպատե ս՛ոլեր կտրտվա ն:

կեսորին Հովան հաց աււավ, տ ա րա վ ,

Դնսւց տ եսա վ'Դսւվիթ ենպե՜ս ե ման եկե սարեր,
■Վոր են պողպատե սոլ կ տ ր տ վ ե ,
էն պողպատե կոռ մ ա շվ ե ՜:
Ասաց •— Դ ա վ իթ , քո բան ինչպե՞սն ե :
Տ ը ղ ա , գ լխ ո ւդ մեոնեմ •
Որե ն մեկ սո՜լ կարել աւսմ ք ե ,
Որեն մեկ կո՜ո կոոել տամ ք ե ,
Ք ո հախն են չափ չի՜ հանի-
է լ մեր ոդուտըն ի ՞ն չ տ ՚ ը լ ն ի :
Դ ա վ ի թ ա սա ց --- է ՜ հ , հորողբեբ ,
է լ վաղն ե դ դսւոներ չե՜մ տ ա նի:
էսոր ենպե՜ս ե\ք վազվզե ,
Վոր իմ սոլ կ տ ր տ վ ե :
Ձենով Հովան ա սա ց --- Դա վի՜թ ջան, ի՜նչ ե ,
Դաոնարածութեն անուշ բան չե ՞ յ
Ա սա ց--- Անո՜ւշ ե , հա , են խա՜չ , անո՜ւշ բան Ь •
է դ ա սհ ուլեր միամի՜տ են •
է դա կարմիր ո ւլե բ ո ւ հ ե տ ,

194
1յդա սև.լի'կ ուլօր ու ճետ
8ե ս շւս'տ ադեկ նսւմրա կ'երթամ •
Համա եդա րա|րսւլոս ո ւ լ ե ր , եդա սիպւոսւ'կ ուլեր ,
Եդա երկարակա՜նջ ուլեր— չե'ն կանգնի.
Եդոնք ինձ շսւ'տ կը չա ր չր ր ե ն , շա'սլ կը փսւխնեն,
Զ իմ հոգին անգրո'դ առան*
Ենքա'ն ինձ ցւսվցուցին :
— Լսւ՜ո ,— ասաց Հ ո վ ա ն ---
Ս՜ենք շ ե կ , սիպաակ ուլեր չո ւն են ք:
Դ ա վ իթ ա ս ա ց --- Չ ե ' , հ ո ր ո ղրե ր,
Շեկ ու սիպտակ ուլեր ել կա ն;
թ ե են ուլեր սւոավոտուն չը հանե'ս գաււներաց մեջե ն,
8ես չե'ւք ե րթ ա հետ գ ա ո նե րա ց :
— Մեկ յե 'լ ,— ասաց Հ ո վ ա ն ,—
■քարսւյրեն ե դ դաոներ հան դո'ւրս ,
Եդ շեկ ուլեր տ ե ս ն ե մ :

Ելան, եկա ն, քարայրի դ ո ւռ բա ցին:

Դսւվիթն ա սա ց--- Հորոդրե'ր , դ ո ւ մտի ներս ,
Դսսւներ հանի՝ յե ս ենա ուլե ր կը ր ո ն ե 'մ ,
Դ ո ւ ենոնց չե'ս կարնա ր ո ն ի :
Հրսղրեր ասաց •— Չ ե ' , չ ե ' , տըդա , դ ո ւ սլստի'կ ես :
Դ ո ւ մտի նե'րս , քըշե , թ ո ղ գ ա ն , յե ս կը րոնեմ :
Դա վ իթ մըտավ ե դ ք ա ր ա յր .
Փետ մի գարկեց- մեկ ե'ս քարին, մեկ ե'ն քարին-
կ ո ւզ ե ր , ա ղ վ ե ս , նապաստակներ ամեն դո լ'ր ս
թափվան :
Զենով Հովան տեսավ՝ ա ղվեսներո'ւն,
՞Օապաստակներո'ւն կ՛ասի Դ ա վ իթ ըսպիտակ ուլ :
՞Նապաստակներ , աղվեսներ ամեն փախան :
•ք արայրեն Դ ա վ իթ ելավ դուրս , ա ս ա ց --- Հրողթե'ր ,
Դ ո ւ ինչի՞ իմ ուլեր ր ո ղ ի ր ՝ գնացին:
Ասաց.— Ենոնք ջանավա՛ր ե ն , աղա լ ա 'ո , ուլ չ ե 'ն ,
Եդ շեկ ուլեր թ ո ՜ դ , թ ո զ ե ր թ ա 'ն :
Դ ա վ ի թ ա ս ա ց --- Դ ո ւ իմ ուլեր թ ո ղ ի ՜ ր ,
Ինչպե՞ս տ՛անեմ- ենոնց տերեր ո'ւլեր տ ՚ ո ւ զ ե ն ,
Ինձ ուլ չը կա՝ յե ս տ ա մ :
|;(!ււ(լ<| ջասւբ ինչպե՞ս աի ա ամ:
Ասաց Դ ա վ ի թ . ել 1ւհա վազեց սարեր ,
Վոր նապաստակ, աղվես ժււղվի:
Հրողբեր հետևեն գոռսւց •
— Դ ա վ ի թ , աստվա՜ծ քո տուն սւվրի-
Ենոնք ղազաննե՜ր են , թո՜ղ , թո՜ղ գընսւ՜ն :
Դավիթ ականջ չ՛ա ր եց, գնաց:

Հրողբհր դա րձա վ, եկավ տուն- ասաց-

— Ջ ա ՜ն ը մ , եսա ի՞նչ մուր հր' ք ըսեցինք մեր երես»
Եսա մեր ծուռ. Դա վիթ ինչ ջանավար տ ե ս ե ,
թերե , լցրե մեջ գսւռներուն ,
Ո ՜ւլ, նապաստա՜կ մ եկ-մեկից չի՜ ջոկի-
Ասաց-— Դ րկի՜ց-գեղա ցիներ, աստծո՜ս սիրուն,
Լուսուն Դ ա վ իթ ել չը դընե՜ք առջև ձեր գաոնհրուն:

Են ինչ Դա վիթ հր' ելավ վ ե ր ,

Ընկավ հետև աղվեսներու ո ւ կուղերու.
Են կ ո ւ ղ , աղվես ո ւ նապաստակ
Լեղուն թ ա լա ծ կը վաղհն,
Հրլհըլոց րնկեր եր գաոնհր
Ու տկի պես կը ղսւրկվհյին:
Դ ա վ իթ ենոնց կը տաներ ս ա ր , կը բերեր ձ ո ր ,
Կը բերեր , կ՛աներ մեջ ուլերուն ,
Կ՛ասեր--- Եսա տերով տերամեռներ ,
Դ ա ռ -մ ա ռ , ո ւ լ ե ր , չեն թող նի' յես հանգստանամ-
Չե՜ն դադարի' յե ս հաց ուտեւք:
Ջանավարներ Դ ա վ թ ի ահու ց հլ չը փախան :

իրիկուն Դ ա վ իթ գառ ու ղաղան քշեց քա ղա ք:

Դ ա վ թ ի սոլեր ենպե՜ս եյին ցրվհ’
Ենպես եյին կտրտվե , դոր Դ ա վ իթ սոլեր հ ա ն ե,
Ս4ոուցե ի կ ո ՜ ռ , վոտաբոբի՜կ կը գ ա ր :
Եդա անասուններ բ ե ր ե ց , լցրեց մեջ քաղաքիս:
կ ա ն չե ց --- Դ ր կ ի ց ն ե ՜ր , ե կ ե ՜ ք , ձեր ուլ ո ւ գառ
տարե՜ք • • *•
Л А А Л А Л Л А А А Л А А А А А

էնա երկենսւկանջ ուլեր ո՞ւմն Ь , չեւք Տանչնսւր,,

ь ш 'ш կ լւ վւսւխԱեն, ե կ ե ՜ ք , տ ա ր ե ՜ք , կը խատոլցեմ • •
էնա երկեն պոչով ուլեր ո՞՚ ւ մն ե , չեմ նանչնսւ,
6ա'տ կը փախԱեն, տփելո՜վ հմ բերե , խառնե մեջ
գառներուն • • .
•|*սւղքըցիք եգա րան տեսան, ասին-
__ Դավիթ- ամ՛են աղվես ո ւ նապաստակ ժողվե ,
||՚ ր |ե մեջ գառներուն— գնանք, ա ռնենք:
էլան , ջոկեցին իրանց գառներ , տարան :
Ամեն մեկ ինչ ուգեց՝ տարավ—
Կո՜լգ, նապաստա՜կ, աղվե՜ս:
Նապաստակներ մ ո ր թ ի ն , հետ ո ւլե րու կերան-
Ա զվհ սներու, կ ուգերոլ մ որթ իք քուրքեր ա րին,
հագան:
էն վսւխտեն չուր հիմիկ՝
Նապաստակ հա՜ կը գ ե ն ե ՜ն , հա՜ կ ո ւտ ե ՜ն,
Ա ղվես, կուղ ել կանեն ք ո ւ ր ք , կը հ ա գնե՜ն:

էն իրիկուն իշ]սսւն մարդեր գն ա ց ի ն ,

Զենով Հովանին ասին-
— Են ծ ո ւ ռ արեր ես գ ա ռ ն ա ր ա ծ ,
Ջանավարներ , ուլեր իրարուց չի՜ ջոկի :
Են սարի վորս ամեն ժողվե բերե'
Սարեր վորս չի՜ թողե :
Մենք չենք թ ո ղ ն ի , վոր Գա վիթ գառնարած ա ն ե ք :

ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ հա վա քվա 'վ , ասաց.

— Ապա ի՞նչ անենք Դա վթի հետ •
Ր-հըենք նաիյրո'րդ անենք :
Դ ա վ ի թ ա ս ա ց --- Ինձ բ ե ր ի ք , արիք գառնարած
IIւ հանիք դո՜ւրս— հիմիկ նախրո՞րդ կանեք :
Զենով Հովան ա սա ց --- Դ ա ՜վ ի թ , տդւս,
Ուլեր քեգ շատ կը չարչսւրե^.
Դ ո ւ ուլե ր մի' տանի •
Նախի՜ր տար , եդա դաշտ ա ր ա ,

197
 Պսակի էնտեղ ք ը ն ի ,
Մինչև, յե ս քեգ հաց կը բ ե ր ե մ :

Հրողբեր գնաց , պողպատե սոլ մ ’ ել եսսււ կսւրել

Պողպատե կոռ մ ’ել ետու կ ո ռ ե լ ,
Առավ , բերեց , առավոաուն եստ լ Դավթին ,
Ելավ լուսուն կանչեց •
— Հ ե յ - հ ե ՜ յ , ե լ ե ՜ ք , մալեր թ ող եք Դավը ի առաջ է:
Դ ա վ իթ հորթ եր չի' տանի ա րա ծա ցնելու,
Դ ա վ իթ տավա՜ր կը տանի արածացնելու:
Ելան , տավար թողին առաջ :
Դ ա վ իթ ժողվե՜ց եղա տավար.
Դ ը նա ց , ելավ Սսաունա դա շտ;
Տավար բա ց եթ ող } թ ա վ ա լա վ , քնավ :

•քնոլց վոր ա կա հա վ, նստեց, տեսավ՝

Տավար բսւրձրացե, ելե քարափներու պ ռունկ:
Ե լա վ, ընկավ հետև, տսւվարներուն:
Ես դիր՝ խանդք ներուց գե լե ՜ր , արջե՜ր փախան-
Ա սա ց--- Անիծե՜մ յե ս ձեր տիրու հ ե ր , ելի՜ փախան.
Ենոնք փախան, Դավիթ ընկավ հ եա ճներեն,
Ենչափ վագեց , մինչև, նեղացա՜ն , դսւդրա՜ն ,
ո ւժից ընկան :
Դ ա վ ի թ բ ռ ն ե ց , բերեց մեջ տավարին:
՞Սորեն ընկավ սար-ձոր ո ւ ման եկավ •
Ի՜նչ կադար ջանավար վոր կար' ամեն ժողվեց ,
Ասլանը մե՜կ կողմից բ ե ր ե ց ,
Ղափլանը մե՜կ կողմից բ ե ր ե ց ,
Պընգըլը մե՜կ կողմից բ ե ր ե ց ,
Դելերը մե՜կ կողմից բ ե ր ե ց ,
Արջերը մե՜կ կողմից բերեց—
Ամե՜ն գագաններ ժ ո ղ վ ե ց , դաշտ լի՜ք արավ :
Դ ա վ թ ի ահից մեկ կարող չեր իրար դ ի պ ն ի .
Մեկ վոր վարձեր իրար դիպ ներ, տեղեն շարժվեր'
Դա վ իթ էնպես կը բա րձրա ցներ, կը տար գետին
Վոր մեջ գետնին կը խ ը ր վ ե յի ն :
Անասուններ գագաններու ահու կանգնած ե յ ի ն ,

198
АААААААААААААААА

Եդ գազաններ Դ ա վ թ ի ահու կանգնած ե յ ի ն ,

Դ ա վ իթ ել սւմենու առաջ կայնեբ ե ր :

Իրիկուն Դ-ավիթ նախիր քշեց ,

ք՛երեց լցրեց մեջ Սասնա քա դ քին:
Ել մա րգ դուրս չ ՛ե լ ա վ :
•Րսւղքըցիք վախից դոներ չը բացին-
Դոներ գո ցեցի ն, դարգահներ զարկին:
Ինչ Դ ա վ ի թ ' կանգնավ Սասունա մ ե յդ ա ն ,
թսւ՜րձր ձենով կ ա նչե ց , բ ո ռ ա ՜ ց , հա՜ բոռա ց-
— Հ ե ՜ յ ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ , ե լ ե ՜ ք , ձեր տավար տ ա ր ե ՜ք ,
Տ ա բ ե ՜ք , տ ե ղ ա վ ո ր ե՜ք,— ասաց-
— Ով կո'վ չուներ՝ կով եմ բերե ,
11վ յե 'գ չուներ* յ ե զ եմ բ ե ր ե ,
рш'д արեք ձեր դռներ , դե բա 'ց արեք :
Ում մե'կն ուներ՝ արի ե ր կ ո ւ ս ,
Ում երկո՛ւսն ե ր ' արեր եմ տա ս.
Ում ւ]որ տա'սն եր՝ արեր ե մ քսան .
Ում քսան ե ր ' արեր եմ ք ա ռ ս ո ւն ,
Ինչի՞ չեք գա ձեր տավար տ ա ն ե ք:
Մեկ չի' ելնի իրեն տավար ջ ո կ ի , տանի •
Ենչափ կանչեց՝ մարդ չը տեսավ.
Մարդ չե'ր իշխենա դուրս ելներ:
Դ ա վ ի թ ըռկավ , եդտեզ ասաց •
— Կ՛ելնեք՝ չխո բարո՛վ չ՛ե լն ե ք , ջահաննա՛մ ըլնի •
Յես չոլերից ագատե, բերեր եմ տուն ■
Տ ե ր չե ք ըլնի' ո ՜ւր կ ե ր թ ա ն , թ ո դ ե ր թ ս ւ ՚ ն :
Հ ա ՜յ գիդի աշխարք ,— ա ս ա ց ---
Արի ու լա վ ո ւթ յո ՛ւն արա:
Դ ա վ ի թ իր գդակ կործե ց գլուխ ,
Պաոկավ ենտ եղ, քնավ' մ ինչև առա վոտ ուն;

Իշխան մարգեր ե լ ա ն , Զենով Հովանի մոտ գն ա ցի ն,

Ասին--- Զենով Հ ո վ ա ն , մեգ տավարից պիտի կտրես:
փո տղան մեր քաղաք ւսվրեց-

19?
 '|ր վախենանք եդ դեյերեն ,
Եդ սւրջերեն , դադաններեն :
Ես ի՞նչ բան Ь , հսքան դագան • • •
Տրղատերեր վախցսւն, ահու մեռա ն:
— Վ ՈՐ ենպես հ ,— ասաց Հովան ,__
Ե ՚ ե ր թ ա մ գԴսւվիթ բհրեմ տ ո լ ն :
Զենով Հովան գն ա ց, կանչեց-
— Դ ա ՜ վ ի թ , հորողբե'ր մեոնի ք ե ց , ասա •
«Հալալ մ ն ա ց ե ՜ք , հարամ գնացե՜ք.
Հալալ մ ն ա ց ե ՜ք , հարամ գնացե՜ք- •
Դավիթ- ելավ վ ե ր , ասաց-
— Հսւ|սւ| մ նա ց ե՜ք, հարամ գնացե՜ք-
Հալալ մնացեք , հարամ գնացե՜ք - . .
Դագսւններ փախան, գնացին սարեր ,
Մնացին տավարներ :

Տավարներա. տերեր ելան , դոներ բացին

Զիրհնց տավար տարան , արին գոմեր :
Դավիթ- ա սա ց --- Աստվա՜ծ ձեր տուն ավրի ,
Դուք թու) տ վ ի ք . պարարտ տավարներ փախան սա րեր,
Մնացին լղարներ :

Իշխաններ Հովանին ասին ■

— Ես ե՜լ չ՛ելավ , ես ե՜| չ՛ելավ :
Ես տնավեր իսկի՜ մարդու շնոյւք չ՜ունի,
Ծ ո ւ ռ , ողորթմա՜նց ծ ո ՜ւ ռ ,- - .
Դ ա վ իթ հասկացավ , աււաց -
— Զեր դ|ուխն ուտի՝ ել չե՜մ ըլնի ձեդ նախրորդ ,
Եդտեղ Հովան բարկացավ , ասաց •
— Դու վոր եսպե՜ս կ՛ա նես,
Ել յես քեգ չե՜մ կարնա շահի,
Դոր ել կ ՚ ե ր թ ա ս ' դնւս:

9
Դա վիթ ելավ Սասնուց. տեղ մի պսւււկսւվ քնավ:
■|’- եոի Թորոս սւււավոտուն եկավ Սասուն , հարցուց -
— Ես մեր տղան , Դ ա վ ի թ , ո՞ւր ե :

200
ինչքան մարդ կար' զԴ ա վ իթ հ ա յհ ո յե ց ,
ինչքան կնիկ կար' ա նիծ ե ց :
փեոին գնաց տղան փնտոի-
Տեսավ' տեդ մի Դավիթ- քնհ :
Ենպես քացի մ ’ զարկեց ենոր ,
Վոր թ ե Դ ա վ իթ չ ՚ ր լ ն ե ր , ուրի'շ ը յն ե ր ,
Յ ո'թրն գազ գհտնի տակ տ ՚ հ րթսւր :
Դ ա վ իթ քնից ե լա վ , ասսւց-
__ ֊ թ եռի ջ ա ն , ինչի՞ կը զա րկես:
•Р-եոին ա ս ա ց --- Հաբսւ , ի՞նչ ես ա րեր, լա ս :
Դ ա վ իթ ա սա ց --- -ք-եոի' Թ որոս,
Են-հն լըրոք տավար ինձի շատ չ ա ր չ ր ե ց :
Եդոր համար ել քաւլքցիք ինձ դուրս արին :
Ա սա ց--- Անխե՜լք , Սասուքւսւ ծ ո ւ ռ ,
Են տ ա վ ա ր, վոր շա'տ կը փ ա խ նի, ենի մի' բե ր •
Են, վոր շատ չի' փախնի, ենի տուր քո աււաջ ո ւ բ ե ր .
Դսւվիթ ա սա ց --- Չ ե ' , յե ս եսա տեղ չե'մ կայնի :
Ուրիշ երկիր նշանց սաւր ի ն ձ ,
Վոր յես հ ր թ ա մ ե ն տ ե ղ :
Ես անգամ քեսին ւսււավ Դ ա վ թ ի ն , տարավ իր տ ո ւ ն :

10

ժամանակ մի անցավ :
Եդ տարին գարուն նոր բա ցվեր ել»-
Դ ա վ ի թ ա ս ա ց --- փեսի , գարո՜ւն ե ,
Հոտաղ-մշսւկի վախտ ե , ոսւնչպարու վախտ ե :
Մենք քառսուն ջանով լցվեր ենք եդա տ ուն,
Խո դ ո ւ պարտական չե'ս՝ մեզի զամեն պահես:
Յ ե լ ի ', մեզի աշխատող դ ա ր ձ ո լ :
Դ ա տ ենք, աշունք բերենք մեր աշխատանք :
Ժողվենք վեր իրա րու, ո ւ տ ե ՜ն ք , ապ րենք:
— Հա՞ ,— ասաց ,— Դ ս ւվ ի ՚ թ , աստված քո արեվ
ըսպանի ,
Հըմլա եղար ինձի աշխատո՞ղ • ------
փեռի Թորոս ծիծաղեց վեր Դ ա վ թ ի ն , ասաց ■
— Տ ո ' , ծո 'ւո Դ ա վ ի թ , արի քեզի տանելք
Դաշտոլ Պադրիալ ,

201
 а л а л л а л а а а а а а л л а

Հոնի քեզ տամ նա խ րորդ, հոտ ա ղ,

Դու առնես քո հախ' կոտ մի կորեկ.
Աոնհս , բհրես մեր տ ո ՜ւ ն ,
Յես տանեմ շաղաց, ա ղա ՜մ,
Բերեմ քո քեռակին շաղա՜,
Թխա , թոնդրեն հանա , տա' քեղի ,
Վեր ց ո լ ս , Ьшд մի ինձի տաս,
Ասես՝ քեռի , եդ իմ աշխատանքն ե .
Ա ռ , եդւս հացըն կեր—
Ելի չեմ հա 'վտ ենա , ելի չեմ հա'վ,տենա:
Ա սա ց--- Ք ե ռ ի ' , վոր եդմա'լ ե՝
Ելիր , ինձ տ ա ր , արա նախրորդ :

•Բեոին դիտեր' Դաւ]թի խոսք մեկ ե ր , երկու

չեր ա ն ի :
Ելավ առավ ղ Դ ա վ ի թ , դնաց Դսւշտու 1)ադրիալ:
Տարավ , տվեց նախրորդ :
Ամեն բան ել ենոր խրատ տ վ ե ց , ա սա ց.
— Տ ը դ ա , ե'դ տեսակ, ե'դ տեսակ տավար կը պ ահենք
Լուսուն նախիր կը տանես ,— ա ս ա ց ,__
Սասնա, սարի հետե., արոտատեղ*
Սիպտակ ք-սւր կ ա , Սիպտակ փարի տակ աղբո'ւր կ ա ..
Են աղբրի վրա կեսոր տի հավա քես, շուր տի տաս:
Խրատ ե տ ո ւ , ե լ ա վ , թ ող եց ղԴավիթ ,
Եկավ հասավ Սասուն :

Առավոտուն Դ ա վ ի թ ղնախիր տարավ արոտատեղ ,

ճաշին տարավ Սիպտակ փ ա ր , վե'ր ա ղ բր ի ն :
Տեսավ՝ վոր յ ո թ դեղի նախրորդ ժողովված են •
Տավար բերե , կ ’արածան :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Ա'յ նախրորդներ ,
Արեք յ ե ս - դ ո լ ք աղբե'ր ը լն ե ն ք :
Եդ նախրորդներ ո ւ Դսւվիթ եղան ա ղ բ ե ր :

11

Դարո'ւն եր • խալխի մալ դաբո'ւն եր • • •

Անձրե'վ եր • թ ս ւց ո ւթ յո'ւն եր , տի'լ եր • • •

202
Մալեր կը չոքվ եյի ն ա ի լ , կը պ ա դեյին.
Օրական յ ո ' թ - ո ւ թ հատ տըլի մեջ կը մ նա յի ն:
Դա վիթ կը քաշեր դուրս , տըլից կը հաներ ,
Իր փետ ենոնց վոտներ կը կ ա պ եր,
Փետ մ ’ ել կը մսաւցեր մալերու վ ռ ա ն ե ր .
կը դներ ո ւ ս ի ն , ո ւ կը բերեր գեղ •
Կը թերեր տիրու տ ո ւն , կ'ա րձա կեր,
Ու կընկտոց կ՛ ա ս ե ր --- "ъш'йЪ , ձեր կովեր նիհար են
Յեւլանսւկ ցո'լրտ ե , կը պ ա ղե՜ն, կը տլվե'ն ,
2են կարնա ե լն ի , կը վւետնան, մե'ղք ե ն :
Եդ վախտ կընկտիք կ ՚ ո րհնեյին Դսւվթին, կ՝ա սեյին.
— Օա'տ դ ա տ ի ս , շա'տ ուտիս •
■Իի'չ դ ա տ ի ս , շա'տ ուտիս •
Աստված քո ա րև պահի/-
Վոր դ ո ւ չ՚ ե ղ ն ե յի ր ես տարի՝
Մեր կովեր ամեն կը փետ նին:
Եդ վախտ Դսւվթին կը պատվեյին ,
Հաց կ'անեյին կը տ ա յի ն , ձվաձեղ կ ՚ ա ն ե յ ի ն ,
Հ ա վ կ ի թ կը տային Դ ս ւվ թ ի ն ,
Շա'տ խորոտ հոդ կը տանեյին :
Դեդացիք կ ՚ ո րհ նե յին Դ ա վ թ ի ն , կ՚ ս ւսեյին-
__ ձարի մըկա եդպես նախրորդ մեցի ռաստ յի ' եկե
Դ ա վ իթ տրածեցուց տավար մինչեվ ամառ-
Տավարներ լցվ ա ն , դիրա ցա ն:

12

Մ նա ց: Ե կ ա վ , ելավ Աստվածածին-
Աստվածածնա կիրակի որ ցասման ժամ կ՛անեն,
Կ’ երթան ո ւ խ տ , պատարա'դ կ ’ անեն •
Պատարագ վոր կ՛ անեն , հարիսա կը դ ն ե ն :
Հարիսա վոր կը դ ն ե ն , ժամից վոր կ ՛ե լն ե ն ,
Կը դան պատարագի տիրոջ մոտ , հարիսա կ՛ուտեն :
Եդ Աստվածածնա կիրակի որ ճաշոցին
Դսւվիթ գնախիր ժ ո ղ վ ե ց , տարավ արոտա տեղ,
Սիպտակ Քարի տ ա կ , վե'ր ա ղ ր ր ի ն :
Տեսավ՝ յ ո թ գեղի նախրորդներ ժողովվա ծ են-
Դա վիթ տեսավ' զեղսւցիք , իշխաններ ,
եյմբով ընկած ճամբա վ ե , հա՜մա կ ՚ ե րթ սւն:
Ասաց-— Ջսւ'նըմ, լուսուն չուր կեսորին հա՜ կ ՚ ե րթ ա ն
Եդ կողմեր ո՞ւր կ ՚ ե ր թ ա ն :
Ասին--- Ցասման մամ հ՝ կ’ երթան մատա'դ տի կտրեն
Ենտեղ սսւ'զ տի զա րկեն,
Տ ՛ելնեն խա'ղ անեն ,
Ենտեղ քե'ֆ տ՛անեն ,
Հարիսա' տի գնեն ,
8 ՛ուտեն , տի զան տակ :

"Նախրորդ մի ասաց •
— Ո՞վ կ ՚ ե ր թ ա եդ տեղեն մեղի հարիսա բերի՝
Փըշուր մի ուտենք :
Եդոնցեն մե'կ ել չր զ ն ա ց :
— Վ ՈՐ եգպես ե ,— ասաց Դ ա վ իթ >—
Դուք իմ նախիր պահեք՝ ե ր թ ա մ :
Ենպե'ս մի հարիսա բ ե ր ե մ , վոր կուշտ ո ւտ ե ք :
Համա թ ե ե դ նախրեն տավար լքի կորչի՝
Ձեր յ ո թ ի գլուխ ել տի կտրեմ :
Դ ա վ իթ եդոնց վոր ահ տըւ]եց*
Եդոնք ահու նստան:

Ու Դ ա վ իթ ե լա վ , գնաց եդա հարիսատեզ:

Հարց ու փորձ արավ եսոր ո ւ ե ն ո ր ,
Թե հ՚ ս րիսեն վո՞ր տեղն ե դրա ծ :
Աււին--- Ե՜ , ե'ն տեղն ե դրա ծ :
Ու գնաց Դավիթ տեսավ՝
Չորս ունկանի պղինձ մի հարիսա թոնղիր դրա ծ-
Կընիկ մ՛ ել կա յնուկ պղնձի մ ոտ :
Դա վ իթ ա ս ա ց --- ՞Նա'նհ , նա'նե ,
ինձի քիչ մի հարիսա տ ո ւ ր ,
Յ ո թ զեղի նախրորդ ժողովվեր ենք մ ե կ տ ե ղ ,—
Դ ե ՜ հ , գեղի աղքատ վոր կ ա ,
Դեղի նախրո'րգն ե , հոտա'ղն ե ,—
■թո հո'ր խերին՝ մեղի հարիսա' տուր—
Տանենք, ո ւտ ենք; Կընիկ ասաց-
— Դե դո՜ւրս կորի ; Սսւսունա ծո ւռ ,
Չը դինա ՞ս, վոր ժամեն դ ե ռ չեն ե լ ա ծ :
Կեցի* ժամեն ելնեն,
Տերտեր ժամեն տի ղսւ մեր հարիսեն ոլժւնի,
Նոր հարիսեն տ ՛ուտենք :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Նա՜նե ,
Տավար թ ո ղ ա ծ եմ ուրիշին, մոտ մարդ չը կ ա ,
Յես վոա'դ ե մ , հիմի՜կ տանեմ-
Նախիր կ՚ ե րթսւ ս ա ր ե ր , խալխին վնա՜ս կը դ ա :
է դ կընիկ ասաց-— Չե՜մ իտսւ-
Չուրի տերտեր չը դ ա , հարիսեն չո ր հ ն ի , չե՜մ իտա
Թոդ ժսոքսւվորն ել զ ա , ո ւ տ ի ,
Մնացող կը տամ՝ տ ա ր ե ք, կ ե ր ե ք :
Դավիթ- ասաց-— Նա՜նե , մնացող շա՜ն կ՚ ի տսւն :
Վոր ասաց' նանեն քրվեց : Դ ա վ թ ի հերս ե լա վ ,
Իր ձեռ թ ա լեց , պղինձ թ ոնդրեն առավ ,
Դրեց թոնդրան պռունկ ,
Իր փետ անցուց պղնձի ո ւ ն կ ,
Վ ե ր ց ո լց պղինձ շալկեց ,
Վերցուց տաշտ մ ’ ել դրեց ղ լխ ո ւ ն ,
Յեղի փարխայ առավ ի ձ ե ռ ,
Ինչքան վոր հաց թ խ ա ծ ե յ ի ն , լ|ե րցո ւց,
Զարկեց տակ իր թ և ի ն :
Յ ո թ շերեփ ել վ ե ր ց ո ւ ց , ասաց-
— Եդսւ ել մեղի դ դ ա ՜լ :
Աստված շ>ռղ ձհը լքւստադ ընդունեյի՜ ա ն ի :
Եղա կընիկ դարձավ Դ ա վ թ ին ասաց-
— Անիծե՜մ յե ս հըմլա մ ա տ ա ղ,
է լ ի՞նչ մնաց , վոր ի՞նչ րնդունելի անի :
Դսւվիթ դարկեց ո ւ դնաքէ դաշտ :

Կընիկ վաղեց , հավար տըվեց ժամ-

— Ձեր տուն ավերի՜ , ա՜յ խալխ ,— ա ս ա ց ---
Սսւսունա ծ ո ւ ռ Դ ա վ ի թ եկավ .
Հարիսեն ո ւ հացեր ղամեն ժ ո ղ վ ե ՜ ց , տ ա րա ՜վ:
էնտեղ շատ մարդ զրուց կ ՛ա ներ,
Մ ա րդու մեկ բ ո ռ բ ո ռ ա ց .
— Ելե՜ք , զարկե՜ք Դսւվթին ,
Հարիսեն ձեռնեն խ լ ե ՜ ք :
Մեկ մարդ ենտեղ եր , ասաց •
— 'ք՛ոլք չ՚ ե լն ի ք ընկնիք ենոր առջե :
Քահանան ել ասաց •
— Մ ’ե'րթ սւք, երկու պղինձ հարիսա կա' դ ե ռ կրա
Են Սասունա ծ ո ւ ռ ե , մ ’ե 'ր թ ս ւք ,
Ձեզ աի ցարկի , ձեց տի խեղի ,
Մեղ ել բենամո'ւս տ ՛ա նի:
Ծերունի մարգ մ՛ ել ենտեղ ասաց.
— Են Մհերի գսւրմի'ց ե , մ ’ե'րթա ք :
Թե վոր կսւրցսւք* են չորս ունկանի պղինձ
Չորսով տեղից վեր ոլք* գնա ցեք,
Թե չե , մ ’ե 'ր թ ա ք , չե'” դ ո ւք խե՜ղն եք • • •

Դավիթ- հասա վ Սիպտակ քար :

Ենտեղ պղինձ դրեց գ ե տ ի ն ,
Հարիսեն լիք լցրեց ,
8 եղ են շերեփով լիք լցրեց*
Բոռաց ընկեր նսւխրորդներուն •
— Արե'ք , տղեկնե՜ր , հարիսա' կերեք :
Ե՜յ > ինչի՛’ չեք գ ա :

Տղեկներ ահուց ցամքած են»

՛Նոթեր կախած նստեր ե ն :
Դ ա վ իթ դարձավ ենոնց , հարցուց •
— Ինչի՞ յե ք նոթեր կախհ :
*Նախրորդներեն մեկ ասաց •— Դ ա վ ի'թ ,
Մենք նոթեր չը կ ա խ ե՜ն ք, րա ո ՞վ կախի.
Դ ո ւ վոր գնացիր* քեգնից ե դ ե վ
Քառսուն հարամի դ ե վ ե կ ա ն , գա րկին,
՞Աախրից քառսուն տավար տա րա ն:
Ա սա ց--- իան չի' ըլնի, տ ղեկներ,
Արեք , նստեք , կուշտ մի ուտենք :
Եդ նախրորդներ ահու չը կարցա'ն նաշ ո ւ տ ե ն :
Դ ա վ իթ ա ս ա ց--- Տ ղ ե կ ն ե ՜ր ,
Դիտեք թ ե վ ո ՞ր տեղով տարան :
 А Л Л А

Տղեկներ Դա վթին ասին-

— Հ ս ւ ': Ա՜յ , եդսւ սարո՜վ զա րկին, անցան վ ե ր ե վ :

13

Դ ա վ ի թ կոպալ դրեց իր թ ե վ ,
ճա մբա ն տվեց աո աջ ,
Շրջվեց սարի են մի ե ր ե ս ,
Ելավ սսւր-ձոր փնտռեց, դեվ եր չը դըտսւվ :
Դ ա վ ի թ դնսւց, իջավ Արքըկու ա ա կ , Սըպղանաց մօա ,
Դնսւց, հասավ սարի մի լանջ-
Տեսավ՛ քարսւփներու մեջեն ծուխ կը դա դ ո ւր ս ,
թռնեց ե դ ծուխ , դնաց -
Տ ե ս ա վ , քառսուն հարա մի-դեվ
•քառսուն կովեր բերե* մորթե,
Լցե քառսուն կանթեն պ ղ ի ն ձ ,
Ոջախ շինե, դըրե ոջախ,
•քըլքըլթսւլեն կ ՚ ե փ ե ն :
Դ ա վ իթ ւ|երցո'լց քառսուն կանթեն պ ղ ի ն ձ ,
Շրջեց եդ ոջախի վ ե ր ա ն ,
•քառսուն կաշին ժ ո ղ վ ե ց , լցեց մեջ պ դնձին,
Դնաց , մսւավ ենոնց քարայր :
Մտավ ո ւ ի՞նչ տեսավ-
Վորն իր խալու վրա պ ա ռ կ ե ,
Վորն իրեն քամար խսւ'դ կ՛անի,
Վորն իրեն տեղ պ ա ոկ ե , ք նե ,
Վորն ել— ուրսւխութե՜ս կ՛ա նի:

Դ ա վ ի թ վոր ե դ տեսավ՝ Դ ա վ թ ի աչքեր դա ր ձա ն:

Դ ա վ ի թ դարձավ ու ելա վ դ ո ւ ր ս ,
Մեկ մ ե ծ քար մի ա ռ ա վ , դ ր կ ե ց ,
Եկավ մտավ մեջ ք ա ր ա յր ի ն ,
Եդ քար դրեց քարայրի դ ո ւ ռ ,
Վոր եդոնք չ՛ելնեն , չը փ ա խ չե ն :
Դ ա վ իթ հդտհղ մեկ վոր բ ո ռ ա ց ,
Սարսափ թափա վ հարամի դե վ ե ր ո ւ վերան •
■դեվերու մեծ ենոր ձեն լ ս ե ց , ասաց»

207
— Ե լե ՜ք , ծ ա ռ ա յ ո ւ թ յո ւ ն ա ր ե ք, վոր չրսպսւնի մ!ւղի
Ենի Գավիթն ե , ելեք ւ|ե'ր :
Հաւքա Գ ա վիթ բ ռ ն ե ց , մ եկ-մեկ ենոնց վիզ ոլո րե ց,
Կտրեց , թա լեց քարսւյրեն դուրս :

Գ ա վիթ դարձավ տեսավ՛ քարայր եՐւպե'ս Ь լիք__

Ь սպինա' ե ենոնց քարայր :
Մարդու ինչ բան վոր պետք կը դա՝ |ի'քն եր եդտեդ
Տեսավ՝ եդտեդ վոսկի երկանք • . •
Տեսավ կուտակ լքի վոսկի' յե , մեկել՝ ա ր ծ ա թ :
Վողջ Սասունա ապրանք, հարստություն՝
փանի Գ ա վթի հեր «քեռեր եր'
Եդոնք ա վերությո՜ւն արած ,
Բերած լցա ծ են եդսւ տեւլ:

14

Գ ա վիթ իր հարդա'ն լցեց վոսկին , կապեց մ եջ ք ի ն,

Են մորրոտսւծ մալի կաշիք ո ւ դըլու|սներ
Լցեց մեջ ենոնց պ դնձին,
Վոսկի լցրեց մեջ պ դնձին,
Կոպալն ւսնցրեց պդնձի կ ա ն թ ,
Թալեց իրեն ուսի վերան ,
Առավ , եկավ հարիսատեդ :
Տեսավ՝ տերտերներ նո'ր հաց կ՚ ո րհնեյին :
Առավ պղինձ, տարավ դրեց ժամու դռան •
Տերտերոջ պա'հ տ վ ե ց , ասաց.
— Տ ե ր տ ե ՜ր , նսւ'շ տ վ ե ք , յե ս ուտեմ-
Տարածս անջախ իմ ընկեր նախրորդնե՜ր կերան:
Տերտերն ահու ա սա ց--- Ես տղին ձեռ չը տաք.
Հա մ մեր պղինձ տարավ, համ ել դտրձուց , բերեց •
Հաց ե'լ կտաք , ուտի , ելնի ե րթ ա :

Գնաց , նստավ Գ ա վի թ յո ւկ մի ե դ հարիսից կերավ

Ելավ , եկավ , դարձավ ռամկին ■
Ըղյեղներու տերեր կ ա նչեց, ասաց-
— Ձեն մի' հ ա ն եք, ձեղ բան տ ՚ ա ս ե մ :
 Ցեցան կաշիք հանե՜ց, թափեց-
Ամենք ե կ ա ն , իրենց տսւվրի կաշին նանչցսւն :
Դավիթ- ա սա ց--- Ձեր մսւլերոլ վռան ո ւ դ լո լխ '
Ձեր հսւրիսի՜ փոխ՝ ինչ տարա, սւոեք,
|յսա մ եծ պղի՜նձն ել՝ ձեր պստիկ պղնձի՜ն ե փոխ -
Ես վոսկի՜ն ել տ ա ր ե ք ,
Բաժին արեք' ձեր տավարի մսի՜ն ե փոխ •
ձաւքսւ կաշիք թ ո ղ եք տանեն են շիվարներ .
Հագնեն իմ հոր խերին :
Վ ա ՜յն ե եկե ձեր ց լխ ն ե ր ո ւն ,— ա ս ա ց ---
Թե իլք աղրերներոլ հախից ճանկ մի կորեկ կ տ ր»+՚ *
Ձեր տուն յե ս կ՛անեմ Դ ա վ թ ի ա վ ե ր ա ծ :
Ասին--- Ջա՜նըմ, առ քո խսւթեն ու հեռացի
Աղբերներոլդ հախ չե՜նք կ ր տ ր ի :
Դ ա վ իթ ն ե լ ա վ , եկավ հասավ ա ղբե ր նե րուն:
Եկավ տեսավ հալա հարիսան չե՜ն կերե ,
Հալա նստած են՝ նոթեր կ ի տ ա ծ :
Ա սա ց--- Ա ղբերներ, հարի յ հ ՞ ր բ նոթեր կ ի տ ե ք .
Դարդ կ՛անեք , վոր աղ չ ե ՞ մ բերե •
Ъ|եք , կերեք ե դ հարիսան,
Դացեք իրիկ ուն, աղն ել ձեր տուն կերեք՜.
Ասին--- Դա վ իթ , բա ի՞նչ անենք •
Եդ յեւյներու տերերուն ի՞նչ պատասխան տանք ՝.
Ա սա ց--- Տարե , յեդան կաշին տերվըտե՜ր ե մ արե г
Ու թամբահ ելք արե ,
Վոր ձեր հախից ճւսնդ մի կորե՜կ ել չը կտրեն •
Թե վոր կ ը տ ր ե ն , ինձի ա ս ե ՜ ք ,
Կ 'ե ր թ ա մ , ենոնց տներ կ՛անեմ Դ ա վ թ ի ւսվերւսծ."
Նոր ե ո նախրորդներոլ չանեք բացվավ ,
կարցսւն հարիսան ո ւ տ ե ն :
Վոր կերան , Դ ա վ իթ ասաց •
— Ե լե ք , տավար ջոկեք, յե ս տ ՚ ե ր թ ա մ տուն
Ասին — Դեռ կեսոր ե , Դ ա վ իթ :

Դ ա վ իթ յ ո թ հարամոլ ականջ տվեց ենոնց ,

Ասաց-— Դընացեք դ ե ղ , ա ս ե ք ,
Թող ղջորիք առնեն ,

209
Ս ա ս ո ւՆ յ/ւ Գ ա վ ի բ -----1 4
 Դան հդ ապրանք աանհն :
Նախրորդներ վագեցին գ ե ղ , ասին-
— Ե լե ՜ք , գընսւցե՜ք , դ և ե ր գքառսուն յե գ մորթ եր են-
Դ ա վ իթ գքաււսսւն հարամի դ ե վ սպանե՜ր ե ,
Կ՛ասի' թ ո ղ գ ա ՜ն , ապրանք սսսնե՜ն:
Գեղականներ ասին — Դուք սուտ կ՛ասեք :
Տղեկներ ասին -
— Թե սուա եղա վ' գմեր ականջ կտրեք :

15

Ինք , Դ ա վ իթ ելավ ,
Նախիր խառնեց առաջ ,
'քշեց , եկավ Դաշտու %սդրիսւլ , ասաց ■
— Առեք ձեր տավա ր, ձեր նա խիր-
Ձեր նախիր չե 'մ պ ա հ ի :
Թողեց , գնաց Սասուն , իր տուն :
Ե կ ա վ , հասավ -քեռի Թորոսի ոդեն ,
Ա տ ա վ , բարև՜ եսսււ, հ ա ր ց ո ւց --- ՛ք ե ռ ի ՜,
Մեր տուն քանի՞ մա րդ ե ն ք :
Ասաց •— Լա'ո , քեգնով քառսո՜ւն մա րդ ենք :
Ասաց •— ՛քեռի՜ , ողորմի քո պապոլն ,
Մեր տուն քանի՞ տղամարդ ե ն ք :
Ասա ց--- Տ ը զ ա , լա'ո , չե ՞ վոր ա սի,
Աստված քեգի վ ե ր ո ւ ,
•քեգնով քառսո՜ւն կը թ ա մ ա մ ե ն ք :
— Եդ լ ա/վ ) — ա սա ց--- քա մենք քանի" ջվալ ունենք:
Ա սա ց--- Աստված քո արեվ սպանի ,
՜Քո ջվալով քառսո՜ւն ջվալ ո ւ ն ե ն ք , ի՞նչ կ ՜ո ւզ ե ս :
Դ ա վ ի թ ասաց-— ՛քեռի ջա ն, դ ո ւ մի' նեղանա •
Ելի՜ր , մա րդոց խարար արա ,
Ջ վ ա լ առնեն* երթանք վււսկի բ ե ր ե ն ք :
— Դե , դ ե ՜ ,— ա սա ց --- Շա՜նորդի ծո ւռ ,
Կորեկ չը բերիր՝ վոսկի* բ ե ր ե ս :
Ա սա ց--- ՛ք ե ռ ի ՜, ե լե ՜ք , ե լե ՜ք ,
՛Շա՜տ կ՛աղա չեմ, ելեք ե ր թ ա ն ք ,
Աշխարքի մալ-խազինեն ամե՜ն տամ ձեզ-

210
А А А Л А А А Л А А А А А Л А А

է դ երեսունինը մարդ ինձ հեա թոդ դա , ե ր թ ա ն ք :

թ-ե երեսունի՜ն ջվալ վոսկի-ա րծա թ բե րե ՜նք'
Զ ա թ ի մեր մալն ե ' կը բ ե ր ե ն ք , կ ’ ո ւտ ենք:
թ ե չը բերի՜' դ ո ւք երեսունինը մարդ
Ինձ րսպանեք. ե լ ե ք , եկեք ձեր ա ո ւ ն :
«Բեռի Թորոս սուտ խոսելուց կը խրտըներ •
Ասաց--- Տղե՜ք , ելեք երթա՜նք-
Վոր սուտ եղա վ' ղԴավիթ կը սպ ա նենք:
է դ վ ա խ տ , Դսւվիթ իրա մեջք են քանդեց հաբդաԱ ,
Թավւեց վոսկին ք-եռու սլոջե.:
փեււին վոսկի ք տ ե ս ա վ '— Վ ա ՜ յ , Դ ա վ իթ ջան,— ասաց-
__ ՝թո դ|խ ո ՜ւն, այմւո՜ւն մ ե ռ ն ե մ ,
Դ ո ւ հարամի դեվ եր ըսպաներ ես • • •
Բռնեց Դ ա վ թ ի երեսներ պադեց :

է լ ա ն , առան ջ ո ր ի ք , ելան երսունինն ել կանդնաս,

Առան երսունինը ջվալ ,
Ցենով Հովան ու Վերդոն ել
Առան ամեն մ եկ-մեկ ջվալ ,
Ընկան Դ ա վ թ ի հետեվ , դնացին • • •
Դ ա վ ի թ դ ն ա ՜ց , գն ա ՜ց.
Դնաց հասավ Սիպտակ ՛Բար :

էնտեղեն ելան քարայր :

Ենոնք տեսան դեվեր ընկած են ա յրի դ ո ւ ռ ,
Ո ւռ ա ծ, եղա՜ծ են ամեն մեկ քանց Պող Բ լուր:
8ռան Վերդոն' վախցա,վ ,
իրան ջորին մեկել ջորիներոլց պրծուց , փ ա խ ա վ :
Ուրիշներ ե լ , դեվի ջանդաք, գլուխ վոր տեսան'
Մ եկ-մեկու հեաեվեն կ ՚ ո լգ ե ն փախնեն:
Դ ա վ ի թ դ ա ր ձ ա վ , բոռաց — Հ ե յ - հ ե ՜ յ ,
Տնա վեր նե՜ր, ո՞ւր կը փախնեք , ըսպանե՜ր եմ-
Ա սա ց--- Թե չե՜ք հավատա ինձ
'Դարձեք , ձեր ետեվ նայեք ■
Ենոնց ականջ կտրե , -լցրեր եմ եդատեղ :
Դ ա ր ձ ա ն , ե դ ականջներ տեսան,
■Ջորիներն առան , եկան դեհ են քարայր :

2Ա
Քարայրի բերնից Դա վիթ են ժ ա յռ վ ե ր ց ո ւ ց , ք ց ե ց ,.
Առավ Քեռի Թորոս , Ձենով Հովան , Վերդո ,
Մրտավ մեջ քա րա յրին5
Ենոնք ինչ որ տեսան եդա վ ո ս կ ի ՜ն , ապրա՜նք,
քԱրախութնեն ենոնց վոտներ գեանեն կ տ ր ա վ :
]>նչ կ ա ՜ր , չկա՜ր ժողովեցին,
վոսկ իք լցրին ջվալներ ,
Վոսկի երկա՜նք , ամեն ապրա՜նք ,
թ ե'ո բեռնեցին, ?որի'ք բա րձին,
Տարան իրենց տներ :

Եդ ամեն լցրին Սասնու ամբարներ:

Սասուն ենպե՜ս ե ղ ա վ , վոր կը նըներ :

Դ ա վ իթ իր համար մենակ ձի մի առավ քարայրեն ;

А Л

‘1пгипгъ Դ>11ՎԻԹ-Ը
чсгидкьпмг в <ո ր *ա.*ՆքԸ
-ЗВЧ . Պ Ա ՏՈ Ւ ՀԱ Ս Ո Ւ Մ ՛ С
( о п ^ р и ^ п ь д п п р к т .

Դավիր- դեվհրուն վոր կոսարեց ,

Եդ վախտ եղավ տան ազիզ.
Գտավ աղեկ րազհ մ ի ,
Ընկավ ա րտեր, վորս կ՛ա ներ---
ճնճղո՜ւկ կր սպաներ , կսւքսւ'վ կը սպաներ :

Սասուն Պաււսւ'վ մի կար.

Եդ Պսւււսւվ Մհերի յարն եր եդե :
Ենի արտ մի կորեկ ուներ :
կորեկի մեջ լորերը շ ա ՜ տ , ճննղուկը շ ա ՜տ :
Պառավ որ մի ե կ ա վ , տեսավ
ք՛աղեն ի ЛЬ ոք , քուոակ հեծա ծ՝
Դավիր- մե'ջ իր արտին լոր , ճնճղուկ կը զարկեր :
__ Դավիր-,— ա սա ց,— փ ռ ե մ , լա'մ քո ա ր և ?
Եդ ի՞նչ կ՛անես ■
Եկեր ես իմ կորեկի մեջ լո՞ր կը սպանես,
Ե | ի 'ը , գ ն ա , մեջ սարերուն քի ՞չ կա ոչխար-
Են վիրու ոչխարնե՛ր զարկի,
Ես ճ նճղոլ մեջ ինչքա՞ն միս կա ,—
Դ ո ւ Պաոավի կորկի ճըննղո՞վ տի կշտանաս • - -
Դւսվիթ ա ս ա ց --- Պ ա ոա վ, հապա, սար վոր երթսւմ
ին չո ՞վ զարկեմ վիրու ոչխա ր:

213
 Ա սա ց--- Քո հեր նետ ու սսլեղ ուն ե ր :
էյդ նետ-ա ղեղ, ասա, թ ող տան' ենո'վ գնա:
__ (‘- ա՜ ,— ասաց Դավիթ-
__ իմ հոր նետ-աղեղ ո ՞ւմ մոան ե :
— Քո հրողբոր կ ընկա՜ն հսւրցուր :
Եկավ Դա վիթ , հրողբոր կնկա ն, Սաոյեյին հարցուց
__ Հրողբոր կ նիկ, իմ հոր նեա ու աղեղ ո՞ւր ե :
Ա սա ց--- Մեռնե՜մ յե ս քե , Դ ա վ ի թ , յե ս չե՜մ գ ի տ ի:
Տեսեր եմ՝ նետ-աղեղ քո հոր թե_'ն եր •
ձիմիկ յե ս չե'մ դիաի ո ՜ւ ր են մնացե :
Մ նա ց: Դա վիթ տեսա վ, վոր ճար չը կա՝
Եյի դնաց Պաոսւվոլ կորկի ա ր տ :
— Պառսւ'վ ,— ասաց >— իմ հրողբոր կընիկ
Նշանց չի' տա նետ ու ա ղ ե դ :
Ասաց--- Մեռնե՜մ ք ե զ , ծ ո ւռ Դ ա վ ի թ , թ լո'ր Դա վիթ
Դ ն ա , նեղի քո հրողբոր կնկան
Ու նետ-աղեղ ղոռովե՜ն ա ո :
— Ինչպե՞ս նե դ ե մ , Պառավ:
Ասաց--- Я-նա, քարից աղանձ ա րա , ասա՛
«կա մ ես աղանձ ա ՚ ո ւ տ ե ս ,
կամ նետ-աղեղ նշսւ'նց տի տաս» :
Դ ա վ իթ ե կ ա վ , ա սա ց --- Սառյե , անոթի՜ յ ե մ :
Սսւոյեն ա ս ա ց --- Մեղ հաց չը կ ա :
Դ ա վ իթ նստեր ե թոնդ րան շուր թ ,
•քարե աղանձ կանի , կը ճըննըլսւ :
Սաոյեյին դժա ր ե կ ա վ , ասաց-
— Դ ա ' վ ի թ , ե լ ի , նսւ ցանոցից քի՜չ մի ցան բեր-
Խմոր անեմ՝ թ խ ե մ ո ւ տ ե ս :
Դ ա վ իթ ելա վ' ցանոցից ցան բ ե ր ի , տեսավ'
Բան մի եդա պատից կախուկ— կոռուկ վւետ մ ի :
Առավ ե դ փետ , բերեց , ասաց •
— Հրողբոր կ ն ի կ , ենա ի՞նչ ե :
Ա սա ց--- Չ եմ դիտի , հրողբե'ր գիտի :
Դ ա վ իթ ը ռ կ ա վ , ասաց-— Հրողբո'ր կընիկ,
Ասա', են ի՞նչ կոռուկ փետ ե :
Սսւոյեն ա սա ց--- Ելիր,
Թե ենա թ ե լ դ ո ւ գցեցիր ենա չա խ մա խ , կ ’ ա ս ե մ *

214
АААА1*«.*«?л*АА А

Թե չ ե ' չե 'մ ա ս ի :
Դսւվիթ ինչ ձեռ տւ|սւվ հդա փետին*
Թել թա]հց վեր չախմախին :

Սառյեն շատ շշկլաՎ, ասաց-

— Մեեր սհա'թ մի կը բ ա ն ե ր , նոր կը գցեր եդ թ ե լ -
Եսի մեկ դիր վոր ձե'ռ ե տ ո ւ , դ{քեց չա խ մա խ :—
Դա րձա վ, ա ս ա ց--- Յես չե 'մ դիտի՝ ե դ ինչ ե ,
Рп 'ч :
եդսւ վախտ Դ ա վ իթ Ս ա ռ յե յի ձեո. բ ռ ն ե ց ,
՛ք՛աշեց, տարավ են ադանձի րովի վ եր ա ,
Իր ձեռ դա րկեց, մեկ բ ո ւ ռ քարե աղանձ վ ե ր ց ո ւ ց ,
Լցեց № ս ռ յե յի ձեռաց մեջ՝ ո ւ ենոր ձեռ խ փ ե ց :
Սւսռյեն «յա մ ա ՜ն—յա մ ա ՜ն» ա ր ե ց , ասաց՛
— ՝Р՝п արևո՜ւն ւքեռնեմ, Դ ս ւ'վ ի թ ֊ , թ ո դ , յե ս ա ս ե մ :
— Թափի' դ ե տ ի ն , հրոդբոր կընիկ :
Թափեց դետին, ա ս ա ց --- Չե'մ դի տ ի, չե 'մ ա սի:
— Հրույրոր կընիկ , տե'ս , մեկ ե՜լ կր յ ց ե մ :
Եդ վախտ Սառյեն ասաց-— Դա վի'ր ,
Եդսւ քո հոր նետ-ադե'դն ե ,
Ենով Մհեր վորսի կ ՚ ե ր թ ս ւ ր :
Դսւվի'թ եր՝ խնդացավ ,
Զնետ-ադեդ առավ ,
Ր՚ ե րեց մ ա ք ր ե ց , լ վ ա ց ,
ժանդեր-մանդեր ք ե ր ե ց ,
Զնետ-ադեդ իր թ ե վ եթ ա լ
Ու ամեն որ վորսի կ՚ երթ-սւր :

Ամիս մ ՚ ե ր կ ո լ եսպես վրա' անցավ •

Չ ’ւսսես՝ Զենով Հովանի կնիկ Սառյեն—
Դ ա վ իթ շատ սիր ուն, խորո'տ տղա յե ր —
Դաղտոլկ աչք եդի վեր Դ ա վ թ ի ն , ասաց-
— Տի գաս հե'տ իմ ձ ե ռ ա ց :
Դ ա վ ի թ ա ս ա ց --- Հրալբո'ր կնիկ ,
Դուն իմ մե'րն ե ս , յե ս քո վորդի'ն • • •

215
Հրոդբոր կնիկ ասաց-— « Տ ա ն ե մ , գլուխ լվ ա մ ,
Դ ա վ ի թ գա' ջս'ւր լցի վեր իմ գլխուն-
Վոր Դ ա վ իթ իմ մարմին աեսնա՝
Ենոր սիրտ տի մեղա վորնա ,
Տի գա հետ իմ ձեռաց» :
Ելավ , ջուրն ւաւսւվ , տարավ ,
Դա վթին կա նչեց, գ ա , ջո'լր լցնի:
Դ ա վ ի թ աչքեր րոնեց ,
Վոր հրողրոր կնկան լեշ չը տեսներ ,
Վոր իր սիրտ չը մեւլավորնսւր,
Ու ենպես ջուր լցրեց Սսւոյեյի գլխ ուն:
Հրողրոր կնիկ գլուխ լ վ ա ց ,
Ելա վ, իրիշկեց, տեսավ*
Դ ա վ ի թ իր ա չքեր պինդ բ ո ն ս ւծ :
Ելա'ց , եսա 'լ գլխ ո ւն ,
Իր երեսներ ա ր ն ե ց ,
Մազեր քըրքըրե'ց վեր գ լխ ո ւն ,
Դնաց իր տուն՝ նստ ա վ,
Չուր ենոր մ ա ր դ , Ձենով Հովան եկ ա վ :
— Հ հ ՞ , կընիկ , ի՞նչ ե եղեր ք ե գ ի :
Կնիկ ասաց-— ի ՞ն չ տ ՚ ը լ ն ի :
Տ ե ս գիտ եյի* թ ե ինձ վորդի' եյիր ր ե ր ե ,
Չը գ ի տ ե 'յ ի , թ ե դ ո ւ գնացե՝
Ինձի երի'կ ե յ իր րերե :
— Հ ե ՞ , կ ն ի կ , էդպես չե' - դ ո ւ սո'ւտ կ՛ա սես:
Կնիկ ասաց •— Յես սուտ չե 'մ ասի •
Է լ ա վ , իր ձեո ե թ ա լ ի ն ձ ի ,
Յես ենոր չը թ ո զ ի - . .
— Վոր եդպես ե , իրիկուն դուո. շինենք :
Իրիկուն Ձենով Հովան դուո. շինեց.
Չ ՚ ե թ ո զ Դ ա վ ի թ գար տուն :
Դ ա վ ի թ ա ս ա ց --- Հըո զբե ը ,
Հիմիկ կարամ քացի մի զարկեմ*
Դ ո 'ւ է լ , քո դո'ւո. ել ե րթ ա ք զետնի տակի
ա ն դո ւն դ! :
Ամա ի՞նչ ա ն ե մ , հ եր ա գութ հ ր ո զ բ ե ր ,
Լրբե' խաբված ե ս :
А А Л А А Л Л А А А А Л А А Л Л

Դ ա վ իթ գնաց , իրիկուն մնաց Պառսւվու աուն :

Աււսւվոսւուն հդ տեղեն ե լ ա վ , գնաց վ որսի :
ճամրին տեսավ շատ ագռավներ—
Զարկին վեր Պառվսւ արաին, կորեկ տ ՚ ո ւ տ ե ն :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- ՛ինչպե՞՛ս ա նե մ ,
Վոր քսան հատ մեկից զարկեմ-
Եսա ագռավներ կը թ ռ ն ե ն :
Չե , յե ս րա'ն մի տ՛անեմ:
Զեռ վոր թ ա լ ե ց , մեկ ահագին բա րդի քա շեց.
Քաշեց ո ւ մեկ ենպե'ս ե գա ր ,
Վոր ագռա վնե՜ր, կորե՜կ մեկտեղ ժ ո ղ վ ե ց ,
Բերեց , ս՛րեց բա րդոց : Պառավ եկավ ,
Տեսավ մեկ հատ կորեկ չր կա մեջ իր արտին :
Ասաց--- Ո՜յ , ո ՜ յ , գրոգ-մա՜հ տանի ք ե , Դ ա վ իթ -
Դու ինչի™ իմ կորեկն եսպես ա րիր:
Ա սա ց--- Պառավ , չե յի թողնի ,
Վոր ագռավներ գքո կորեկ ո ւ տ ե ն :
— Չա՜րըս գքեգ տանի, գրո՜ղ գքեզ խեղդի ասաց
Տ ո , դ ո ւ գաս վեր Պաովոլ կորկին
Ք ո փ ռո՞ղք տի թ ա փ ե ս :
Աստծու կրա՜կ ըլնի վեր քեգ-
Են հոր տղեն դ ո ՞ ւ տի ըլնես :
Աստված ողորմի Ա ռ յո ւ ծ Մհերին •
Ենի վոր կար՝ խեղներու պապ ո ւ մ ա մ :
Համա դ ո ւ ե դ ի՞նչ ե՝ կ՛անես-
Իմ հ ո ւ յս ’ ե դ փշուր կորե՜կն ե :
Դուն ել եկար , տրորեցի՜ր :
Յե՜ս եմ' մեկ աղջի՜կ . ես կորե՜կ ,
Իմ բա՞խ տը կը կըտրես վ եր ի ն ձ :
Դուն վոր եդպես տղամարդ ես'
Հ որի՞ չես ե ր թ ա \ յո վ ա ս ա ր :
Թե կտրիս ես' գ ն ա , քո հոր վորսատե՜ղ ա ռ :
Քո հոր սեյրանատեգ էքովասսւ՜րն ե ■
Հ ր ե ն , Մըսրա Մելիք եկե ,
Ք ո հոր սար գ ա վ թ ե ՜.

217
Օդա Ծովասսւր բոլոր պարիսպ քաշած *
էնքա'ն դսպաններ, վ իրոլ ոչխարներ
Թալա'ծ են պարսպի ետեվ—
Չեն կարնա դուրս ե լն ե ն :
Հիմիկ ինչի՞ դ ո ւ չես երթսւ ենտեղ-
Վեր ինձի՞ եղար կ տ ր ի ե :
Դ ա վ իթ ասաց .— Պառավ ,
8ես հ ո դ ո 'ւ դ , սւրեվո'ւդ մ ե ռ ն ե մ ,
Վո՞րտեղն ե , շա'նց տ ո լ ինձ ,
էքովասսւր վո՞րտեղն հ , յե ս չը դիտ եմ:
Ա սա ց--- Դ ա վ ի թ , դնա քո հրողբոր ոձիք բռնի •
■(՛եղ կը տ ա նի, նշա'նց կը տ ա :

Դ ա վ իթ եկավ հրողբոր մ ո տ , ա սա ց --- Հ բ ո ղ բ ե 'բ ,

Ծովասաբ վո՞րտեղն ե , նշա'նց տուր ի ն ձ :
Իմ հոր սեյրանատեղ վո՞րտեղն ե :
Հբողբեր ա սա ց--- Վ ո 'ր դ ի , քեղ խ ա բ ե լ են-
•ք՝ո հոր սեյրանատեղ չըկա՜ •
ք-եդ խա բե՜լ ե ն , քեղ սո՛ւտ կ ’ ասեն:
— Չե , հրողբեր , յե ս դիտե'մ , կա' •
Յես կ ’ ե ր թ ա մ , չե 'մ կ ա յն ի : Սուտ մի' ասա :
Հրողբեր ա ս ա ց --- Սովորեցնողիդ բերան կոտրի :
Ա յ վ ո ր դ ի , ինչ քո հեր մեռավ՝
Արսրա Աելիքն են սար խլեց-
Չե'նք իշխենա երթանք :
Ա սա ց--- Հրողբեր , դ ո ւ ինձ նշա'նց տու ,
Վոր դ ա ն , ինձի' թ ո ղ ըսպանեն , քեղի չե'ն ըսպանի
Ասա ց--- Վ ռ 'ր դ ի , եսոր մնա նք, են մեկել որ
երթանք :
Դ ա վ իթ նորեն ըռկավ , ա սա ց --- Հրողբեր ,
Ծովսւսարի տեդ թ ե հիմիկ կ ՛ա սե՜ս, ա ս ա ',
Չ՛ասես՝ հա'ցն ու դ ի ն ի ն , տեր կենդա նին,
Սիլա մի կտամ քո ե ր ե ս , քո վիղ ծռի :
Վոր եդպես ա սա ց, հրողբեր վ ա խ ե ց ա վ ,
Տեսավ , վոր Դ ա վ թ ի ծ ռ ո ւթ յո ւ ն ը ն բռներ ե :
 Ասաց--- Տզա լա՜վ մի՜ հերսոսփ ,
Արի , տանե՜մ , քեզ նշսւ՜նց տամ :

Զենով Հովան եկավ -քեռի Թորոսի մ ոտ ,

•քաղքի մսւրդեյաւ մոտ , ասաց •
__ Յես չե'մ զիտի՝ Դա վթ ին ո'վ ե նշսւնց տվե •
Եսոր Դավիթ ինծ զոռե՝ կ՛ասի տ՚ ե րթսւնք Ծովասար г
Եղա քսպքի ամեն մարդեր ասին-
— Հ ո վ ա ն , դ ո ւք վոր կ ՚ ե ր թ ա ք ՝
Մենք ե՜լ զ ա ն ք , ենտեղ մտիկ անենք:
Ենտեղ հիմիկ ջոջ-ջոջ արջե'ր կան, գելե՜ր կան,
Կխտա՜ր, վիրու ոչխա'ր ել կա •
Տեսնանք Դ ա վ իթ ինչպե՞ս տի սպանի վիրու ոչխար :
Ելավ Դ ա վ ի թ ՝ ձի հ ե ծ ա վ , գնաց Ծովա սա ր:
Տզերք պատրաստությո՜ւն տեսան,
Զենով Հովան ո ւ քաղքըցիք իր հետ գնացին:
Դնա ցին, հասան ու— ի ՞ն չ տեսան :
Ծովասաթի րոլոր մի մ ե ծ պարիսպ ք ա շ ա ծ ,
Դո՜ւռ մ ՚ ե լ չը կա վերան:
Դ ա վ թ ի հեր— Մհեր ,
վ ո ր սարերոլ չորս բոլոր պարիսպ եր քաշե ,
էնքա՜ն (3ամանակ' ենոր մեռնելուց հետ ո’
ինչքան շ ե յր ա ն , վիրու ո չխ ա ր ,
Դե՜լ , ա՜րջ— լցվեր եր Ծովասսւր :
Դա վ իթ հ ա ր ց ո ւ ց --- Հ ր ո ղ բ ե ր , ես ի՞նչ պարիսպ հ :
__ ՛քո հոր վորսասարն ե ,— ասաց :
Դ ա վ իթ ելավ սարի զլուխ ,
Տեսավ' չորս կողմ պարիսպ :
ւԼո՜բ կոզմ դ ա ր ձ ա վ , վւնտռեց, դ ո ւռ չը գտավ :
Դ ա վ ի թ կա նչեց.
__ Յ ա ՜ , բարձրիկն Մաըութսւ Աստվածածին • • .
Գուրզ զ ա ր կ ե ց , պարիսպ փ լ ա վ :
Դ ա վ ի թ մտավ ներս— ի ՜նչ տ ե ս ա վ .
Էնտեղ ծ ա ՜ ռ , ս ո ՜ ւ ղ , բա ՜ղ ո ւ բ ա ղ չ ա ՜ , կ ա նա ՜չ,
Էնտեղ մեկ մ ե ծ հավո՜ւզ շ ի ն ո ւկ ,
Աղբուրի պ ե ս , մեջ հավուզին ջուր կը գ ը գ լ ա ՜ ,
կ ՚ե ր թ ա ՜ :

219'
 А Л Л А А А Л А А Л А Л А А Л А

Ի՜նչ չափ գազաններ կա՜ն' ամեն եդտեդ ե ն :

՛Ասաց--- Վ ա ՜ յ , իմ հեր ինչքա՞ն մեղք ե գործե՝
Վոր ես գազաններ գերի' յե դսւրձուցե :
Եդա մա րդի կ, ինչ իր հետ գնացեր են
Ուզեցին զարկեն, սպանե՜ն ոչխարներ:
Դավիթ- իրիշկեց, իրիշկեց, կա նչեց, ասաց-
— Եհե՜յ , ձեզ իրավունք չկա' • • •
Ենոնցից մե՜կն ել չը սպանե՜ք:
Մոտիկ մի' գ ա ք , յե ս չե'մ թողնի ենոնց զարկեք:
Ձենով Հովան ասաց •
— Հրողրե'ր մեոնի քեզի , Դ ա վ իթ ,
Զա՜րկ, հա՜տ մի ըսպանի, բռնենք զե ն ե ն ք:
Դսս|իթ ա ս ա ց --- Հ ր ո դ բ ե ր , ?ա նըմ >
Կապուկ տեղ պա՜պս ել կը գարկի ■
Տղամարդն ե՜ն ե , վոր արձակի ու նո՜ր զարկի
Չե՞ վոր ենոնք գերի յ ե ն , հ ր ս ղ բ ե ր ,
Մարդ ել գերին զարկի'՛:
Դ ա վ իթ քացի մ ’ տվեց- պատեր զամեն քանդեց.
Իր կապան հ ա ն եց, թ ա լեց երկինք վ ե ՜ր , ասաց-
__ Հ ո յ - հ ո ՜ յ • • • Ամեն գազաններ վւախան :
Ասաց — Գ՛նացե՜ք, ձեզի համար ա պ րե՜ք:
Ինքն ել ելավ եկավ սարի մ ե ջ , ձորի մեջ ,
Ման եկավ քարի' տ ա կ , ծառի' տակ,
Հա ՜ , ման եկավ , ասաց •
— Չ ՚ ը լն ի ՝ մեկ ջանավար քնո՜ւկ ըլնի— մե՜ղք ե :
Գազաններ ամեն դուրս հ ա ն ե ց ,
Եկավ քաղքըցոց ա ս ա ց --- Դ ե , գնացե՜ք,
Վոր կըտբի՜ն ե՝ իր համար թ ո դ գա րնի:
Ով ինչ կարիս եր՝ գ ն ա ց , իրան վորս արեց-
Ով ինչ անշնորհք եր՝ յե տ մնաց:
Ամենն ել յե տ դա րձա ն, եկան Ծ ո վա սա ր,
Դ ա վ իթ ել գ ն ա ց , երկու վիրու ոչխար բ ռ ն ե ց .
Բերեց դրավ հավուզի լքոտ,
ինք մտավ հավուզ լող ա ցա վ , ե լա վ ,
Ոչխարներ գենեցին ա ստ ծուն,
Իրանց համար կրակ կ պ ց ո ւց ի ն ,
Խորոված շինեցին, կերան , նստան եդտեղ :

:220
А А А Л А Л ь ^ А Л А А Л А А А

5
Են մարդեր ու Դավիթ- մնացին չուր ի ր ի կ ո ւն :
Իրիկուն եդսւ քաղքի մարդեր
Ամեն դա րձա ն, եկան տ ո ւն:
Հովանն ա ս ա ց --- Դ ա վ ի թ ,
Ելիր, մենք ե՜լ երթանք տ ո ւն :
Գա վիթն ա ս ա ց — Հր ո ղ ն ե ր ,
Իմ հեր եստեղ շա՛տ ե ման ե կ ե ,
Յես ես գիշեր տի մնամ ե ս տ ե ղ :
Ասաց — Գ ա ՛վ ի թ , մարդ գիշերներ դուրս չի' մնա-
Գիշեր կ ՚ ե րթ սւ իր տուն :
Տ ե ս ա ՜ր , եդսւ քաղքի մարդեր ամեն դնացին:
Մենք ել տ ՚ ե ր թ ա ն ք մեր տ ո ւ ն :
Ա սա ց Հ ր ո ղ ր ե 'ր , չե , ես իմ հոր տեղրանք ն ե •
Գիշեր յե ս տի մնամ ե ստ եղ:
Կ՚ ո ւդես՝ դուն դնա տ ո ւն :
է լավ ք ծւաւերու տակ պաոկսւվ' ք ն ի :
— Գ ա վի՛թ ,— ասաց Հ ո վ ա ն ,—
Վոր դ ո ւ կը մնաս' յե ս ե'լ կը մ ն ա մ :

Մ ընաց : իրիկուն Դ ա վ իթ շուտով ք նավ :

Հավան նստ եց, չե'ր իշխենսւ* քնի ■
Են իր միտ վե' ա ս ա ց --- Ինչպե՞ս ա ն ե մ ,
Վոր դադարի Գ ա վ ի թ :
ի ե ր ե մ , ենոր փեշ դնեմ տակ իմ գ լխ ի ն ,
Վոր դիշերով Դ ա վ իթ ինձ չը թողնի՝ չ՛ելնի' ե ր թ ա :
Հովան Դ ա վ թ ի կապայի փեշ ժււղվեց, քա շեց,
Գաղտուկ բ ե ր ե ց , դրա վ տակ իր գլխին ,
■ք-ընավ: Համա կը դադարի™ Գ ա վի թ • • •
Մընաց- եղավ գիշերվա կ ե ս :
Դ ա վ իթ դարթնավ քնից -
Ելա վ, նստեց, իրիշկեց— ի՞նչ տեսավ.
Սարի գլուխ ճրա՛գ մի կը վաււվի:
Տեսավ' լուս-կամար կանգներ ե-
Ա սա ց--- Եսա ի՞նչ ճրագ ե •
Տեսնեմ' ի՞նչ մարդիկ են ենտ եղ:
Ուղեց ե ]նի , տեսավ* կապայի վւեշ

221
 -Հրոզբեր իր գլխ ո լ աակ դ ր ե , ք նե :
«Ո ՜վ տեր աստված ,— ասաց ,—
Թե իմ երոզբեր վե'ր հանեմ,
Տ՛ասի՝ Գավիթ- վախեցավ:
Թե չը հանե՜մ' կապայի փեշ իր գլխու տակն ե » :
Գա վիթ հրողրոր վե'ր հա նեց, ասաց-
— էնա լեոի դլոխ ի՞նչ կա նա չ֊ կ ա րմիր բոց կ՛իջնի:
Հովան գ ի տ ե , վոր Մհերի գերեզմանն ե ,
Ու լուս կ՛ելնի գերեզմ ա նից,
Համա ղԳավիթ- խ ա բ ե ց , ասաց-
— կըրւսկ կը կըպցնեն- հալբաթ- հ ո վ ի վ ,
Կալ[ թ ե նսւխրո'րդ ե , գաոնարա'ծ - - -
Յես ի՞նչ գիտեմ՝ վ ո՞Ր մեկըն ե :
Գավիթ- իր սրտի մեջ չը համոզվավ ե դ խ ոսքերուն:
Երկուսի քուն ել տ ա րա վ, կոդ ե լա ն, ք նա ն:
Զենով Հովան մեկ ե'| Դ-ւսվթի փեշ դրեց գլխ ու տակ,
Վոր Օ-ավիթ չ՚ ե ր թ ս ւ՝ ե դ գերեզման նայի :
Մ նա ց, մեկ մ ՛ել Դ ա վ իթ զար թ նավ ,
Տեսավ' սարի վրա մարմար քա'ր մի բացվե ,
Երկնոլց լուս եկե վե'ր են քարին :
Ես դիր Դ ա վ իթ հրողրոր ձեն չը տըվեց , ասաց •
— Թե դանակ հանեմ՝ կապայի փեշ կըտրեմ'
ափսո՜ս ե ,
Ա սա ց--- Ջ,այնա'մ թ ե ափսոս ե :
Զինք իր դանակ հա նեց,
Դրեց՝ իր կապայի փեշ կ տ րե ց,
կապայի ֆ ե շ մնաց Հովանի գլխ ու տակ :
Դ ա վ իթ իրիշկեց են կ ր ա կ , ելավ գնաց վ ե ր :
Գ ն ա ց , տեսավ կո , զերեզմա'ն մի կա ենտեղ
կ ա նա չ֊ կ ա րմ իր բոցն ե դ գերեզմանե'ն կ ՛ե լն ի :
Լուս կամար գերեզմանի վերան կանգնե :
Դ ա վ իթ գնաց մ ո տ , ձե'ո ետու բոցին— ձեո. չ՛ե ր եց:
Հո'ղ թ ա լեց վերան— չը հանգավ :
՞Նոր մեջ իր խելքին մտածեց •
« Ե 'ն , ինչ Մա րութա բարձր Աստվածածին կ՛ասեն՝
Սա յ ե » : Զնետ-ադեզ եզար ենտեղ նշան,
Ելա վ, իջավ հրողբոր մ ո տ :

522
 6

իջավ Դավիթ-, տեսավ' հրողբեր հալա քնա ծ:

Նստավ իր ա հ դ , կ ա նչե ց , ասաց.
— Հր ո ղ բ ե ր , քո անուշ քնից վե'ր ե լ ի * ) ,
Տ ո , հրողբե'ր , մեոնե'մ ք ե զ , հրողրեր ,
Յես աե'ր չ՛ո ւն ե մ , դ ո ւ ինձ արա տ ե ր ո ւթ յո ւ ն -
Տո հ ր ո ղ բ ե 'ր , մ եո նե 'մ ք ե զ , հլաղբե'ր ,
Յես յ.ե'ր չ՛ո ւն ե մ , դ ո ւ ինձ արա հ ե ր ո ւ թ յո ւն -
Տո հրողբե՜ր , մ եոնե'մ ք ե ղ , հ բ ո ղ բ ե 'ր ,
Յես մե'ր չ՛ո ւն ե մ , դ ո ւ ինձ արա մ ե ր ո ւ թ յո ւ ն .
Տ ո , հրողբեկւ^ մ եոնե'մ ք ե ղ , հ ր ո ղ բ ե 'ր ,
Յես աղբե'ր չ՛ո ւն ե մ , ւլոլ ինձ արա ա զ բ ե ր ո լ թ յ ո ւ ն :
Հրողբեր վե'ր ելավ , ասաց •
— Ծ ո 'ւո Դ ա վ ի թ . ել ի՞նչ ե ե ղ ե :
Ա սա ց--- Հ ր ո ղ բ ե ր , որհնյա՜լ ե բարերար ա ստ վ ա ծ,
Խնամքը շա'տ ե աստծուն-
Մարմար քար հրեն բացվեր ե-
Լուս կամա'ր կապեր ե մեջ Ծովասաթին •
է լ ի ' , երթա նք , քեղ նշա'նց տ ա մ :

Դ ա վ իթ առավ ղհ ր ո ղ բե ր ,
Բերեց վեր հոր գերեդմսւնին :
Դերեդմսւն շանց տ վ ե ց , ասաց-— Ենի ի՞նչ ե :
Ասաց-__ Ենի քո հոր դերեղմա'նն ե :
Վանք ե լ , վոր քարուքանդ եղե՝
Քո հ ե ր , Մհեր եւոու շ ի ն ե լ,
Անունն ել ե'ն եդի Մարութա բարձր Ա ս տ վա ծ ա ծի ն:
Համա ինչ որ քո հեր մեռավ*
Մըսրա Մելիք ե ղ ա ր , հիմեն ա վ ր ե ց , տա րա վ:

Դ ա վ իթ ե դ լ ս ե ց , դա ր ձա վ ,
Եղար չոքեր դ ե տ ի ն , դընաց •
Ձեռներ եղար դետին, հ ա մ բ ո ւր ե ց ­
իր նետ-աղեղով եդա մարմար քարի բոլոր
Դ ի'ծ մի ք ա շե ց , նշան ա ր ա վ ,

*) Տերգ եէ

223
 Լ ո լ ա ո լ ձեվով խորանների կամար քաշեց ,
Սեզանատեդ քաշեց, հիման տե'դ ել քաշեց.
Ասաց--- Եսա եսպե'ս աի շ ի ն վ ի :
— Հյւ՚ ո ղբե'ր , մեռնեմ ք ե ց , հրոդբերյ յե ս քե նե *)
կ՛ուզեմ •-
Հինդ հարիր— համար հադսւ'ր— քար կտրո'ղ , քենե
կ՛ուզեմ •
Հինգ հարիր— համար հազա'ր— քար տսւշո'ղ , քենե
կ՛ուզեմ •
Հինգ հարիր— համար հագա'ր— խիճ րերո'դ , քենե
կ՛ուզեմ •
Հինգ հարիր— համար հազա'ր— ջուր կրո'ղ , քենե
կ՛ուզեմ •
ձինդ հարիր— համար եազա'ր— պատ շսւրո'դ , քենե
կ՛ուզեմ •
Հինգ հարիր— համար հսւզա/ր— սվաղ ա նոդ, քենե
կ՛ուզեմ •
Հինգ հ ա ր ի ր -հ ա մ ա ր հազա'ր— փայտ փ ո ր ո ղ , քենե
կ ՚ո ւ դ ե մ :
Թե վոր չը շինե'ւՐ յե ս ես վանք՝
ի մ ուխտի աակ կը մ եռնեմ •
Չուր վաղն իրիկուն ես ամեն պատրա՛ստ կ՛ուզեմ,
Վոր լո'ւս տա՝ մեկելոր պատարագ ւՐեջ մ ա տ ո ւ ց վ ի :

Հրողբեր լա'վ գ ի տ ե ր ,
Վոր Դ ա վ թ ի խոսք մե'կ եր— երկու չեր անի:
Եդոր համար Հովան լսեց Դ ա վ թ ի խ ոսքեր, ասաց-
— Դ սւվ խ թ , մենք տո'ւն ե ր թ ա ն ք , րանո'զ ճարենք:
Դ ա վ իթ ա ս ա ց Յես տի մնամ մարմար քարի մոտ
Յես տուն չեմ ի գ ա : Դ ո ւ շո'ւտ գընա ,
Ուստեք , բանողներ ճամբի , թող իգան ,
Դու ել ենոնց հետներ ա ր ի :
Ձենով, Հովան ասաց-
__ Յես ես թսճու խորհուրդ տի կ ա տ ա րեմ:
Ա սա ց--- Վ ո 'ր դ ի ,

*) Տերդ եւ

224
А А А А А А А А А А А А А А А А

8Ьи Ձենով Հովա՛նն ե մ , ի՞նչ կը վախենաս,

փսւոսուն ավուր սսւմբա իմ ձեն կ ՚ ե ր թ ս ւ:
Իմ ձեն յ ո թ քադաքի ուսաա մ ա ր դ ի կ ,
Հազսւր-հագար բանող մարդիկ աի լս ե ն , տի գան г
Վ ե ՜Ր , յ ո թ հատ վիրու յ ե ՚ զ զ ա ր կ ի ,
Առնեմ, հ ր թ ա մ քաղաք, պատի'վ տամ քսւդքըցոց.
Են ժամանակ ուստեք ո լ բանողներ
Ամեն կը ժ ո ղ ո վ վ ե ն ,
Դուն ել սրտիդ մուրազ կը կատարես— վանք կը շինվի ;
Դ ա վ իթ ե լա վ , վեց վ իրու յե գ զարկեց.
Հովան յեգներ շսւլսւկն ա ռ ա վ , գնաց քա ղա ք:

Առավոտուն Հովան ե լ ա վ , կանչեց ձենով.

— Ա՜խ կը կ ա նչե՛մ, թ ո դ գ ա ն * ) ,
Ով իր աստված կը ս ի ր ե , թ ո ղ գ ա .
Մարութա բարձր Աստվածածին տի շինենք, թ ող դ ա ' ;
Ա՜1Ս > ԿՐ կ ա ն չե 'մ , թ ո դ դ ա ն ,
Ա ՜խ , կը կ ա ն չե ՛մ , թ ո դ գա ն,
Ա խ , հ ի ՜ն գ հարի՜ր— համա՜ր հագա՜ր քար կտրո՜ղ,.
Ա՜խ, հի՜նդ հարի՜ր— համա՜ր հագա՜ր— քար տաշո՜ղ,.
Ա՜խ > Կր կ ա ն չ ե ՜մ , թ ո դ գա՛ն ,
Ա՜!” > ԿՐ կ ա ն չե ՜մ , թ ո ղ գա՛ն,
Ա ՜խ , հի՜նգ հարի՜ր— համա՜ր հագա՜ր— խի6 բ ե ր ո ՜ղ .
Ա՜խ , հ ի ՜ն գ հարի՜ր— համա՜ր հագա՜ր__ջուր կրո՜ղ ,
Ա՜խ յ Կը կ ա ն չե մ , թ ո ղ գա՛ն,
Ա ՜^ у Կր կ ա ն չե մ , թ ո զ գա ՛ն,
Ա՜խ , հ ի ՜ն գ հարի՜ր— համա՜ր հա գա՜ր— փայ տ վարո՜ղ у

Ա ՜խ , հի՜ն գ հ ա ր ի ՜ր _ հ ա մ ա ՜ր հագա՜ր— պսւտ շ ա ր ո ՜ղ ,

Ա՜խ > Կը կա նչեմ, թ ո դ գա՛ն,
Ա՜խ > Կը կ ա ն չե մ , թ ո ղ գա՛ն • • •

Հովանի ձեն չուր յ ո թ քաղաք լս ա ն :

յո թ քաղքի բանողներ, ուստա մարդեր

* ) (ք ե ր գ ե է

Ь и . :. .Л и[, Գ ա վ ի թ —15 225

Հազար-հագար թա փ վա ն,
Ե լա ն, եկան Հովանի տուն :
Ձենով Հովանին պատիվ տ վ ի ն , ե լա ն , գնացին
Մարութա բարձր Աստվածածին շինեն:
Դ ա վ ի թ ե դ վախտ ի՞նչ ե արե •
Դնացե , ենտեղ , ուր նետ-ադեղով
Ենա մարմար քարի բոլոր գիծ եր քաշե •
Դրնսւցե' հիմ եր փորե , հիման քարեր բոլոր դրե ,
Պատ ե լ մեկ մեջք բարձրացոլցե :
Զենով Հովան վոր աոավ ո ւ ս տ ե ք , եկ ա վ ,
Ուստեք կը տեսնան, կը զարմանան ենտեղ-
Ենպես ջոջ քարեր բերեր դրեր ե մեջ հիման,
Վոր ամեն բանողներ ժողվեն մեկտեղ'
Չեն կարնա են քարեր բերեն :

Ուստեք կը կանգնեն պատի վերա ,

Դ ա վ ի թ են ջոջ քարեր ձեււ կը տ ա ,
կը վ ե ր ց ո ւ , կը բ ե ր ի , կը դնի իր տ ե ղ :
Վոչ բանողներ կարնան են քարեր բե ր ե ն ,
Վ ո չ ուստեք կարնան վ ե ր ց ո ւ ն , դնեն տ ե ղ :
Բանողներ ել ենա պստիկ քարեր կը բե ր ե ն ,
Ուստեք ե դ պստիկ քարեր կը տան ջոջ քարերու
բոլոր ,
Բանողներ տիլ կը շինեն , կը տան ո ւստ ե էի ն,
Ուստեք տիլ կը զարկեն ե դ քարերու բոլոր :
Չուր մ ո ւ թ կը տա գ ե տ ի ն ,
Եդ վանք կը գ լխ ե ն , կը լ մ ն ց ո ւց ե ն ,
Որե' Մարութա բարձր Աստվածածին կը շինեն:

8
Են գիշեր կը քնեն- Դ ա վ իթ կը տեսնա'
Ա ա րութա բարձր Աստվածածին կը գա երա գ, կ՛ասի*
«*Բո թ ո ւր քո մեջքեն ք ա շ ի ,
«Ւ մ հիմ քո թ ր ի ւ|երսւ' ձ գ ի ,
«Որե' մի կը շինես, կը թ ա մ ա մ ց ե ս ,
•«Պատարագ մեջ վանքիս կը մ ա տ ո ւց ես ,
«Վ որ յես վեր իմ հիման կ ա ն գ ն ե մ » :
Ուստեք տիլ կը զարկեն ե դ քարերու բ ո լո ր :
Դ ՚ ս վ ի թ զարթնսւվ , տեսավ'
Մարութա բարձր Աստվածածին չ ը կ ա :
Քարն իր տեղն ե գնսւցե ,
Հալն իր տեղն հ գնացե ,
Ավագ, կավ ու ինչ վոր պատրաստություն կար*
Ամենն իր տե'ղն ե գնացե :

Ելավ Դա վիթ , Հովանին ձեն տ վ ա վ ,

Ք ե ռ ի Թորոսին ձե'ն տ վ ա վ , ասաց-
__ Հ ր ո դ բ ե 'ր , ք-եռի' , ձեթ անուշ քնից վե'ր ելեք :
Ս՜այւութսւ բարձր Աստվածածին եսոր եկե ինձի երագ.
1սք մեջքեն իմ թ ո ւր տի քաշելք՝
Վանքի հիմ իմ թրին տի դնեմ-
Վանք տի շ ի ն ե 'մ , տի թ ա մ ա մ ե մ :
Պատարագ մեջ տի մ ա տ ո ւ ց ե մ :
Հովան շա'տ զարմացավ, հւսմա ա ս ա ց --- Դսւ'վիթ ,
8ես Ձենով Հովա'նն եմ- լուսուն մեկ ե'լ կ՛ելնեմ,
Մեկ ե՜լ բանալ կր բերեմ քեց հա մա ր, մեկ ե'լ շինեն:
Առսւվոտուն կ՛ելնի Հ ո վ ա ն , նորեն կը բ ո ո ա ,
Հազար-հագար բ ա ն ո ղ , ուստա նորեն կը գան :
Կը գա ն, կը տեսնեն Դ ա վ իթ ել հետ
էնպես ջոջ քարեր բ ե ր ե , դրեր հ մեջ հ ի մ ա ն ,
Իր մեջքեն թ ո ւ ր քսւշե՝ խրեր ե մեջ հիման :
Քարեր , բաներ հելըսաա կ՛ա նեն,
Մինչ մ ո ւ թ կը տա գ ե տ ի ն , կը շ ի ն ե ն , կ՛ա վա րտեն:
Իրիկուն Դ ա վ իթ կ՛ա սի--- Հերահոտ հ րո ղ բե ր ,
է դ ա վարպետնելաւ վարձ տ ո 'ւր ,
է դ ա բանողների վարձն ե'լ տուր • • •
Առանց վարձ մի' թ ո ղ :
Հովան կը զնա կը բերի ե րկու-իրեք բ ե ռ վոսկի ,
Կը բ ե ր ի , Մարութա բարձր Աստվածածնա դ ո ւ ռ ,
էդ ա ե գ ամեն մա րդու մեկ վոսկի կը տ ա ,
Մարդիկ կ՛ երթսւն իրենց տ ո ւն:
Դ ա վ իթ Զենով Հովանին կը դ ա ռ ն ա , կ՛ասի •
— Հրողբեր, մեռնե՜մ ք ե զ , հ ր ո ղ բ ե ր * ) ,

•) Տերդ-

227
Ինձ քենե պետք են քառսուն եպիսկոպոս,
Ինձ քենե պետք են քառսուն վա րդա պ ետ ,
Ինձ քենե պետք են քառսուն ավագ սարկավագ,
Ինձ քենե պետք են քառսուն սարկավագ.
Ինձ քենե պետք են քառսուն լուսարար.
Վոր վանք լուս տ ա ն , շաբաթ- պատարագ մատուցենք ;
Ելավ Հովան կանչեց.
Վարդապետներ եկան , լուս տվին ,
Շ ա բա թ պատարագ մատուցեցին:

Դ ա վ թ ի քեփ ենքան եկա'վ եկեղեցու վերա՝

Վոր գ ն ա ց , Չսւրբահար ՛քամին բ ե ր ե ց ,
Վանքի դռան հետե, դրեց պ ա հեցող:
(1րեն մեկ տիկ մ ե ղ ր , մեկ տիկ կարագ
Չարբահար Ք ա մու կերակուրն ե ր :
Թամբահ արավ Դ ա վ ի թ Չարրահար ք ա մ ո ւ ն , ասաց •
— Ավեր մարդ վոր կը գա՝ դ ո ւ ռ վերան չը բանաս,
վ ս ր ուխտւսվոր կը գ ա , շիվար-մարդեր կը դան*
Դ ո ւռ բաց ա ր ե ք , կերակրեցեք յ

Մնացին ենտեղ չսւրի ա ռա վոտ ուն:

Առավոտուն ե լա ն , Դ ա վ իթ ա չ ք ե ց , տեսավ*
Մեջ Սսւսունա, մեջ Մարութա սարի գե'տ մի կ՛անցնի.
Դ ա վ իթ ա սա ց --- Պետք ե եսա գետին կամուրջ շին | ի :
Թե չե ՝ մարդիկ տի գ ա ն , տի ընկնեն գ ե տ :
թերին' կամոլրջի հիմ թա լեն'
Ամա թ ա լա ծ քարեր ջուր կը տաներ'
Հիմ չեր բ ո ն ի : Են ժամանակ ե|ավ Դ ա վ ի թ '
Սարից ե'ն տեսակ ջոջ քարեր գլորեց տ ա կ ,
Վսր ամեն քար քանց ջոջ տո'ւն մ ի :
Եդ ջոջ քարեր կամրջի չորս հիմե'ր թ ա լ ի ն ,
փիչ յե տ ՝ կամուրջ կա պ ին, պ ր ծ ա ն :
Եդ քարերաց վերա ուրի'շ քարեր շա րին,
Ենպես լեն եր են կ ա մ ո ւր ջ,
Վոր երկո՜ւ սել կուշտ-կշտի կ ՚ ա ն ց ն ե յի ն :
Են կամրջի անունն մնաց Դ ա վ թ ի կամուրջ :
АА

•թանի մի որ հետո' Դ ա վ իթ ո ւ հրոդբհր Հովան

Իջան Սասուն՝ սւչքե' անցնեն ,
Թե ի՞նչ եր Սասնա ահդ ե|ե , դսւրձե :

10

Խարար հասավ Մըսրա Մ ելիքին,

Թե «Դ ա վ ի թ գնսւցե Ծովասաթ ավրե ,
Ամեն րոնավոր գազաններ թ ո ղ ե ,
Պարիսպ վւլցուցե ո ւ Մա րութա լիսնք շիներ ե ա վ ե » ,
Մսրա Մելիքի հերս ե լա վ ,
իր նախանձ սիրտ չը հովացավ •
Ելավ , կանչեց իր խոլբաշուն , աււաց.
— Յես աի ե լն ե մ , հ եծե'լ սսւնեմ, ե ր թ ա մ .
Վանք Մսւրութան թ ա լնեմ բ ե ր ե մ :
Եդ Խոլբաշին ա ս ա ց --- Թագավոր ապրած կ ե ն ա ,
Դու հեծելներ ինչի՞ ա ո ն ե ս .
Մենք հինդ հարիր հոգի հ եծել՝
կերթսւնք են Ծով ա սար , վըրաննե'ր կը զարկենք ,
Են վանք կր թ ա լն ե ն ք , կը բ ե ր ե ՜ն ք ,
ԴսւվթիՊ ել կը սպանենք ,
Ականջներ կը կտրենք , կը բերե՜նք :
Մելիք ա սա ց --- Դու եդպես բան անես՝
•Րաղսւ'ք մի կը տամ քեզ ն վ ե 'ր :
Պատրաստությունդ տե'ս • դու Ծովասար կ ՚ ե ր թ ա ս -
Մարութա րարձր Աստվածածին թ ա լ ն ե ս , ավրես ,
ո ւ դաս ,
Դա վթի'ն ել աի սպանես, իր ականջներ բ ե ր ե ս :

11

Եդ Խոլբաշին հինդ հարիր ձիավոր սւոավ , ե կ ա վ .

2ե 'ր իշխենա գա Սասնա քադաքի վ ե ր ա ն :
Եկա վ, ելավ Մարութա բ ո ր ձ ր Աստվածածին:
Չարբահսւր -{‘. ամին հ ]ավ դ ո ւ ր ս , իր իշկեց, տեսավ’
*Ր-անի մի հարիր ձիավոր մեջ դաշտին կը գ ա :
Ասաց--- Թե ասեմ' եսիկ զսւմեն ուխտավո՜ր են*
Ուխտավոր զսւմեն ձիավոր չի՛ ըլնի -
Ս՜ա՛ս լքի ձիավոր, մա՛ս մի վոտավոր տ ըլնի ■
Յես ասեմ եսիկ ավե՛ր մարդ են , ավազա՜կ են •
Յես տ ՚ հ լ ն ե մ , դույն դարբաս զարկեմ,
Իմ մեջք տամ դարբասի առաջ :
Թե ուխտավոր ելավ* դ ո ւռ տի բանամ, (յան ներս
Թե ավե՜ր մարդ ելան , զաթի դո ւռ չե՜մ բանա ,
Թոդ ելնեն , երթսւն :
Ու Չարբսւհար Քամին եյավ իր մեջք տվեց դռա ն:

Խոլբաշին հի՜նդ հարիր ձիավորով եկան,

Եկան , մեռա՜ն , կտրա՜ն , չը կարցան դ ո ւռ բացեն :
Խելքով մա՜րդ մի կար մեջ զորքին, ասաց.
— ք^երեք նապաստա՛կ մի զայւկենք, շոր մ ի ,
Դսւվթփ շորի տեսակ, թա թխ ենք մեջ ա րունին,
Եդ շոյւ զարկենք մդրախի ծեր ,
Ու պարիսպ վե՜ թա լենք տ ա կ , ասենք •
«Չայւբահա՜ր Ք ա մ ի . մենք քո տեր սպանե՛ր ե նք,
Դու վո՞րտեդ տի մ ն ա ս , ի՞նչ տ ՛ա նես»:
Վոր տեսնա Դ ա վ թ ի շոյւհր,
Դարբասներ տի բա ն ա , մենք տ ՚ ե ր թ ա ն ք ն ե ր ս :
քթերին ե դ շ ո ր , թալին պարիսպ վե՜ տ ա կ :
Չարբսւհար Քամին տեսավ շորեր, ասաց-
— Ես Դ ա վ թ ի հագուստն ե :
ի ո ՚ ւ ռ մի մոխիր գցեց իր գլուխ ,
Համա դ ո ւռ բաց չ՚ ա ր ա վ-
Ինչ ա րի՜ն-չ՛ա րին, դուռ, բաց չ՚ ա րա վ :

Խոլբաշին դնաց վանքի պարսպի մոտ ,

Մեկ ե՜յ կա նչեց, ասաց.
— Մ իա բա ննե՜ր, վա րդա պ ետ նե՜ր, դ ո ւռ բ ա ց ե ՜ք :
Ասաց--- Անիյւսւվնե՜ր, ձեր տեր զեներ եմ-
Դուք դյւ՞լւ կը մնաք՝ դ ո ւռ չեք բանա դե մ ին ձ:
Մենք գնացինք Սասնա Դ ա վ իթ ըսպանեցինք •
Եյ ձեր հ ույս մ ե ռ ա ՜վ :
կուզե՞ք դո ւռ բ ա ց ե ք , կուգե՞ք մի բանաք ,
Չուր սեվ կուպր կը սիպտակի:
Եսա րան որ լսին վարդապետներ'
իրենք իրենց ասին- «Սասնա քադաք ավերեր ե ն ,
Մեր տեր ըսպաներ ե ն ,
Ե| ինչպե՜ս մենք մնանք վեր ա շ խ ա ր հ ի ն » ...
Գ իշեր, Չարրահար ք-սւմու քնած պահին,
Ենոնք ահու ելա ն, վանքի պարսպի դ ո ւ ռ ր ա ց ի ն - .-
Չարրահար Քամին դարթնավ քնուց ,
Ետո'լ վեր իր գ լ խ ո ւ ն , դււներ ե թ ո դ բ ա ց ,
Փախավ գ ն ա ՜ ց , գնաց սար վ ե ' ր :
հոլբաշին զորքով մտավ վ ա ն ք ,
Վանքի դ ո ւռ բռնեց , ինք կանգնեց դռան ,
Եդա հինգ հարիր ջան մտցըրեց ներս ■
Թալսւնեցին, թսւխթըվւեցին ,
կտրեցին քառսուն ւ[արդապետ մեջ խորա նին,
Կտրեցին քառսուն ավագ սարկավագ մեջ սենեկին,
կտրեցին քառսուն լուսարար
Ու քսւռսոլնեն մեկ պակաս սարկավագ-
Են մեկ թագնվսւվ սպանվածներու լեշերու տ ա կ :
Խոլբաշոլ գորքեր վոր գն ա ցի ն,
Են ելավ լեշերու տ ա կ ե ն ,
Առավ սարկավագի մի շա պ իկ,
Թաթխեց սպանվածներու ա ր ն ո վ ,
Հավար տարավ Սասուն , Դ ս ւվ թ ի ն :

13

Սարկավագ եկ ա վ , հասավ Սասուն:

Եկավ Ձենով Հովանի ս ե ն ե կ :
Տեսավ՝ Դ ա վ իթ նստե , Դ ա վ թ ի քե ֆ հասեր ե-
Սագեր արե խորոված՝ դրե վդավի վ ե ր ա ,
Յ ո թ տարվա նռան գինին խ մ ե ,
Վուո թւսլե վեր վ ո տ ո ւն , սպասլ լա ն ե ր ո լ,
Ագապ սւդջիկներոլ հետ կեր ու խում կ՛անի :
Սարկավագ եկավ , եդոր դիմաց կ ա նգնա վ :
Ձենով Հովան ա ս ա ց --- Եդ ի՞նչ ե եդե :
Սարկավագ ասաց-__ Մ եր վանք թ ա լնե ցի ն.
 АА

Դավիթ- ծո ս ւ ե— հկե նստե , ք ե ՞ֆ կ՛անի:

շե նով Հովան սիլւս' մի զարկեց սարկավագին:
Դավիթ- են կուլմեն ասաց-
— Հլա դր եր , ինչի™ սարկավագին սոիիլւ:
Ասա ց--- Սարկավագ կ՛ասի* Դավիթ- ծ ո 'ւռ ե ,
Եկե , նսաե , եսաեղ քե 'ֆ կ՛ա նի:
Դավիթ- կանչեց սա րկավագին, ասաց ■
— Տ եսնե'մ, արի եսա եղ, ի՞նչ կ՛ասես.
Են ի՞նչ ե պակաս իմ վանքին •
Խո՞ւնկն ե պակաս, ձ ե ՞թ ն հ պակաս, ինչի՞ եկար •
Оուա սւ'ււ, գընսւ'. քո ժամուն հ ա ս ի'ր:
— Դավի՛ր-,__ ասաց ե դ սա րկա վա գ,—
Սպանեցին քառսուն եպիսկոպոս*) ,
Սպանեցին քառսուն վա րդա պ ետ ,
Սպանեցին քառսուն ավագ սարկավագ ,
Սպանեցին քառսուն լուսարար,
Սպանեցին քառսուն մեկ պակաս՝ սարկավագ ,
Վանք պ լոկ ե ցին, թ-ալնեցին , առա'ն , գրնացին :
— Ե ՜ ,— ասաց Դավիթ-,— ինչի™ գլուխ կը ցավցնես :
Դարձավ Հովանին ա ս ա ց --- Հրո'ղրեր ,
Սարկավագն եկեր ե • խո՞ւնկն ե պ ա կա ս,
Ձե՞թ-ն ե պակաս, մո՞մն ե պակաս ,
Տ ո 'լր թող երթ ա :
Սարկավագ մնաց շ վ ա ր :
Չի կարնա հասկացնի Դավթ-ին:

Դավիթ- վոր եւոենց ա սա ց, չը հասկացավ,

Սարկավագ արնոտ շապիկ տփեց ա ռա ջ, ասաց-
— Աստված քո տուն ա վ ր ի ,
Ո՞ւր են քո եպիսկոպոսներ,
Ո՜ւր են քո վարդապետներ,
Ո՞ւր են քո ավագ ս ա ր կ ա վ ա գ ն ե ր ...
Դավիթ-* վոր տեսաւ) արնոտ շապիկ ,
Դինին գլխից ա նցա վ, ա սա ց --- Տ ըղա ',
Եղա ի՞նչ ե , ի՞նչ ե ե ղ ե ր :

*) Օերղ.

232
А Л Л

— Դավիթ-, մեռնեմ յե ս ք ե զ , — ասաց*)

Սպանեցին քառսուն եպիսկոպոս,
Սպանեցին քառսուն վարդապետ,
Սպանեցին քառսռւն ավադ սա րկ ա վ ա գ,
Սպանեցին քառսուն լուսարար ,
Սպանեցին քառսուն' մեկ պակաս' սարկավագ:
Վանք պ լոկեցին, ր ա լ ն ե ց ի ն , ա ռա ն, գնացին:
— Ո՜ւըհ ,— ա սա ց,— վանք թ ա լ նա՞ ծ ,
Վարդապետներ սպ ա նա ՞ծ.
Դ ո ւ եդպե՞ս կ՛ասես, սարկավագ, ո ՞ վ ե ր , ո ՞ վ չեր :
Սարկավագն ա ս ա ց --- Խպրսւշի՜ն եր'
Հինգ հարիր ձի ա վ ո ր ո վ :
Ամեն ըսպանեց, յ ե ս ել հազիվ փախա:
— Սարկավա՜գ,— ասաց Դ ա վ ի թ , —
Ենոնք շո՞ւտ են գ ա ց ա ծ , թ ե ն ո ր :
Ա սա ց--- Ենոնք ենտե՜ւ) են գ ա ց ա ծ ,
Կ ո ', յե ս եստե՜դ ե կ ա :
Դ ա վ ի թ ելավ կսւյնեց, ասաց-
— Ագա՜պ լասեր , ազապ ւսդջկե՜րք , կ երե՜ք , խ մ ե ՜ք ,
Ձեր քե՜փս ա ր ե ք • • • Յես գ ն ա ց ի . . .

14

Իսկույն Դ ա վ իթ ելավ վ ա զ ե ց , մտավ Պառավոլ տոլն •

Ասա ց--- Պառավ, յե ս վռ՞րտեդով ե ր թ ա մ —
Եդ Խւդրաշոլ ա ռջև բռնեմ-
Են իմ վանք թ ա լա ն ե ր , տարեր ե :
Պառավ նշա՜նց տվեց ճ ա մ բ ա ն , ա ս ա ց .
— Կ՚ ե րթաս են թաթմսւնա գետի վ եր ա ն, կամրջի մոտ :
Եդ Խոլբաշին ո՜ւր ել ե ր թ ա ,
Տի դ ա , ե դ տեդե՜ն տ՛անցնի:

Դ ա վ իթ իրա վառքեր չ ը լ տ ե ց ,
Իրա թ ե վ ք ե ր վե՜ր ե տ ո լ ,

*) 6երգ ե|

233
Դնա ց, բարդի ծառ մի քաշեց,
Իր սեռ քսեց վերան,
Չլուտկսւցոլց, գրեց թ և ի ն , գնաց:
Գնաց' եդա ջոշ քարի տակ կ ա յն եց:
(սելի ժամանակ կ ա յն ե ց , ն ա յե ՜ց , ն ա յ ե ՜ ց - ••
Գըռդրւա'ց մ ի , ձա'յն մի չի' գ ա :
Ասաց — Վ ա՜ յ > թ ե անցած ըլնեն :
Մեկ ել՝ լս ե ց , վոր հյոլբաշին կ՛ասի-
— Դա վթի 1ւե'ր ա նիծեցինք,
Համ վա'նք թսւլնեցինք,
Հա մ քառսո՜ւն վա րդա պ ետ , սարկավագ կ տ ր ե ց ի ն ք ֊
Դե՜հ , թուլ գ ա , իմ առջև ա ռ ն ի ':
Դա վիթ իսկուն կանչեց •
— հյոկբաշի, դ ո ւ դ ո ՞ր տի փախչես:
հյոլբաշին հետեվ ա չկ ե ց , տեսավ՝
Դ ա վ իթ բա րդու ծա ռ մի քաշե գորքերու մեջ
Կը փարատի, ո ւ կամրջի վերան
Մեկ ե'ս կոդմեն շուռ կը տա ջուր ,
Մեկ ե'ն կոդմեն շուռ կը տա ջ ռ ւ ր :
Ենոր գորքեր ամմեն ջա րդեց, ենոնք սպանեց,
Մնացած ել լցեց գ ե տ , ենոնք ել խ եւլդեց:
Իրիշկեց՝ մարդ չի' մնսւցե ■ տեսավ*
հյոլբաշին իրեն ձիով անցե գետի են ե ր ե ս :
Ասաց--- Ձիո'ւ տ ե ր, յե ս կարնա'մ գամ քեց րսպանեմ,.
Համա յե ս քեգ չե'մ րսպանի •
Դ ու գ ն ա , Մելքին բարո'վ ա ր ա ,
Ասա* դ ե ռ Սասուն չի' մեռե •
Մեկ ել թ ո դ եսպես բան չանի՜-
Ավեր բանից ի՞նչ կը դ ա ռ ն ա :
Ե՜ , հյոլբաշին կ՚ ի շխենա՞ , ւլառնւս՝ պատասխա՜ն տա»-
Կր գարկի ձ ի ո ւ ն , կը փ ա խ նի:
Դ ա վ իթ կ՛ելնի կը դառնա Սասնա քաւլաք:
Դ ^ Լ Ի Թ - Ը Պ Ա Տ ՈՒ<ւ11ՍՌԻ1Ր Ա
(гциги и'сц’.рг
Հ Թ ք կ Ա ^ Ա ՜Ն ՜Ն Ս Ր Ի ՜ւ,

Խաբար գն ա ց , հասավ Մ ըսըր:

Դընսւցին Մըսրա Մելիքին ասին •
_ Մ ե լի ք , ի՞նչ կ՛անես.
Են Սասունցի Ծուո. քո գււրքեր ջարդեց —

Մըսրա Մելիք մեջլի'ս հավա քեց.

Խելացի մարդեր՝ ինչքան կ ա ր , ժողվեց ,
Խորհուրդ հարցրեց' սամրսւն չանց աան
Դ ա վ թ ի կյանք երկրի երեսից վ ե ր ց ո ւ ն :
Մեջ մեջլիսին կոգբադին անունով
Կարին փահլեվան մի կ ա ր, են ասաց.
__ (3՝ագավո/ր ապրած կ ե ն ա , վ ա յել չե՛մ տեսնի
Դ ո ւ երթա ս վեր գ յ ա վ ո ւ ր ի 'ն :
Դ ո ւ ինձ հագար փահլեվան աաս՝
Տ ՚ ե ր թ ա մ , Սասնա քաղաք թ ւպ ն ե մ , բե րե մ քեգի.
Քաոսս ւն հրկեն կնիկ բերեմ՝ ուղաեր բառնան ,
Քառսուն կոլոտ կնիկ բե րե մ ' երկանք ադան,
Քառսուն ագապ աղջիկ բերեմ քեգ արմաղա՜ն:
Քառսուն արջառ , քառսուն երինջ ,
Քառսուն ուղտ ու բ ե ռ ո վ ա ր ծ ա թ ,
Քաոսու!! ուղսաւ բ ե ռ ո վ վոսկի' բերեԱ— քե խսւ րջ ,
Սասուն անեմ առ ո ւ թ ս ւլա ն:
ԶԴ ա վի 'թ ել սպանեմ, գլուխ բերեմ քեգի:
Մելիք ա ս ա ց --- Քսւ'ջ կ ոգբա դին,
 Л «Л
*А А А ЛЛ А А А А Л А Л А Л

Եդ իրավունք ավի' քո ձ ե ռ :
Կ՛ելնես կ'երթաս Սասնա վերան:
Կը բերես մեր յոթ- տարվա խարջ •
Քառսուն երկեն կնիկ՝ մեղի ուղտեր բա ռ նա ն,
Քառսուն կոլոսւ կնիկ* մեգի երկանք ադան .
Քառսուն կույս աղջիկ մեգի՛ արմաղա՜ն—
Արջառ ու երինջ , վոսկի ո ւ արծաթ-,
Մեկ ել Դ ա վ թ ի գլուշս :
Կոգբադին Մելիքին ասաց-
— Մ ե ՜լի ք , դ ո ւ ի՞նչ աի տաս ի ն ձ ի :
Ասաց--- Թե դ ո ւ եդպե՜ս ա ր ի ր ,
Իմ կես թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն կը տամ ք ե գ ի :
կոգբադին կ ՛ե լն ի , հագար կտրիս մարգեր կը ջո կ ի ,
Կ ՚ ա ոնի, վոր երթա Սասնսւ վերան:

Բադին, կ ոգբա դին, Սուդին, Չսւրխսւդին

Ու Մելքի տված գորք ու զորական ընկան ճանապարհ.
Մըսրա քաղքի կընկտիք
8ե րբ որ տեսան ենոնց,
Պար բ ռ ն ե ց ի ն , ասին •

« Բարո՜վ, Բադին ո ւ Չ ա ր խ ա դ ի ն *),

Իդ “ ՞ ւ ր կ ՚ ե ր թ ա ք եդպես վագան,
Ե՜յ Կոգբադին, ե ՜ յ դ ո ւ Սուդին,
Վոր դարձեր եք եդպես գագսւն • . .
կոգբադին վ ե ր ց ո ւ ց , ե դ կընկտոցն ասաց.
—■ Մտեք տ ո ւն, արեք շ ի վ ա ն *) ,
Ելեք դ ո ւ ր ս , արեք դիվւսն-
Կերթանք Սասուն առ ո ւ թալան
Կարմիր յեգներ բերենք լծ ա ն ,
Սիրուն կովեր բերենք կը 7> ա ն ,
Վոր դ ո ւք անեք յե դ ու չորթա ն» :
Կրնկտոցից մեկ դարձավ ասաց-
— Սասնա ծ ռ ե ՞ր - - - թ ե յե ս գիտե՜մ՛
Եդ ձեր ուգած թ ե ' տ ա ն, թ ե ' տ ա ն :

*) 8էրգ-

236
А АААААЛ ААЛ АЛ Л ААА

կոզբսւդին իր զորքով գ ն ա ց ,
Գնաց ո ւ Սասնա մոտկսւցավ.
Մե ջ դաշտին վրաններ դարկեց ,
Քառսուն մարդեր ջոկեց դ ո ր ք ի ց ,
Եդ քառսուն մա րդ ո ւ քառսուն ուղսւ ա ռ ա վ ,
Գնաց Հովանի մ ո տ ,
Վոր յ ո թ տարվա հարկ հ ա վ ա ք ի :
Ա սա ց— Ս'ելիք սսւմբե'ր ե մ ե զ ,
Վոր յ ո թ տարվա ձեր հարկ տ ա նե նք:

Հովան ե դ բան լ ս ե ց ,— Գսւվթից կը վախենար .—

Կանչեց ասաց — Գ ա ՜վիթ ,
Եսոր իմ սիրտ վ իրու ոչխարի մի'ս կ ո ւ զ ի -
Գընսւ', ոչխա'ր մի զ ա րկ, թ ե ՜ր , յե ս ո ւտ ե մ :
ԶԳ ա վ իթ խարեց ո ւ ճա մբեց սար,
Վոր Գավիթ խարար չ՚ ը լն ե լւ, թ ե խարջ կը տան:
Գ ա վի թ ելավ գնաց ս ա ր :
Վերդոն ու կռդրադին կ ՚ ե ր թ ա ն ,
Քառսուն աղջիկ կը ժող ով են ,
կը լցնեն մեկ մ ա ր ա դ ,
Քառսուն երկեն կ ըն|ւկ կը ժո ղ ո վ են ,
Կը լցնեն մեկ մ ա րա դ,
Քառսուն կարճ կընիկ կը ժ ո ղ ո վ ե ն ,
կը լցնեն մեկ մ ա ր ա դ ,
Պառվւււ աղջիկն ել կը տ ա նեն:
Կր տանեն ա րջա ռներ, կը տանեն յերինջ ,
Կր տանեն յ ե զ ն ե ր , կը տանեն կովեր,,
Կը փակեն մեջ մ ա րա զ նե ըուն:
Սուդին , Չ ա րխ ա դին, ի ա դ ի ն , կոզբսւդին
Կը դա ն, կը մտնեն վ »ս կ ո ւ զարզամթին -
կը զ ա ն , քուըսու վերան կը բազմեն •
Վեըզոն ել կ՛ելնի վոր վոսկին չա փ ի ,
Մըսրա Մ ե|քի ջվալներ լքքնի:
Եդ վախտ Մըսրա դորք կը մտնի Սասուն քա ղա ք,
Թալան-թուլան կ՛անի :
կնիկ ո ւ ապրանք կը տ ա ն ի :

237
А * 1

Դ ա վ ի ր սար-ձոր ընկած' իր վորս կ՛աներ:

Սարեն իջավ Դ ա վիթ '
Իր նիզակին վերոլ ոչիյար անկած :
Եկավ , մտավ Սասուն ,
Իր ձեո. ե տ ո լ , ժանգոտ շեղբիկ մ՛առեց իր ձեռ ,
Դնաց (է]աովոլ շաղգամի մարգ ,
Շաղգամ ք ա ղ ե ց , շեղթկով մ ա ք ր ե ց ,
Ու շաղգամ ուտելեն մտավ քաղաք •
Մտավ քաղաք, եկավ տեսավ' ի ՜ ն չ , —
Ամեն որ վոր կր գ ա ր , կը տեսներ'
Ա սե ՜լ, խ ո սե ՜լ, ծ ի ծ ա ՜ ղ , ուրա խ ութ յո ՜ւն-
Ես ո'ր վոր ե կ ա վ , տեսավ՝
Ինչ վոր քաղքի վերան հո'ղ մ ա ղ ե ս ,
Քաղաքն ինչ լ ա ՜ լ , գոռսւ՜լ , ծ հ կ ո ՜ ւ ք ,
Մեր ու մանուկ ուրսւցհր են ■
Տեսավ Պաոավ , ձեոները ծոց դրած՝
Կը լ ա ՜ , կը մոմ ոա ՜ , կ ՚ ե ր թ ա - կ ր գ ա , կ՛ասի
■— Ավե՜ր , ավերվի'ս Սասուն,
Մեկ թաք աղջիկ ո ւնե յի՝ են ել գերի' գընաց Մ ը ս ր ր :
Եդ ձեն ընկավ Դա վթի ականջ-
Դ ա վ իթ ելավ , ա սա ց --- Պա'ոսւվ ,
Եդ ի՞նչ ե , եդ ի՞նչ խարար ե :
Ա սա ց--- Դրող-մահ քեզ տանի , Դ ա վ իթ ,
Սասունա ծ ո ' ւ ռ , շաղգամակեր,
Թող դսցւդւսկվի քո թսւԱք:
Դ ա վ իթ ա սա ց--- ինչի" համար ինձ կ՛անիծես,
Ի՞նչ եմ արե , Պաոավ :
Պաոավ ա ս ա ց — Ապա են թ ա ղ թ նստող վո՞րն ե :
Ա սա ց--- իմ հրողրեր Վերդո'ն ե •
՞Նանե , ինչի՞ ինձ կանիծես :
Պառավ ա սաց--- Հալա դ ե ռ չա ն ի ծ ե ՜մ ,
Մենք ի՜նչ ն ե ղ ո ւ թ յո ւ ն ո վ , ի՜նչ տանջանքով
Մեծացոլցինք մեր աղջիկներ ,
Հիմիկ Վեըգոն մեր աղջիկներ ժ ո դ վ ե ,
Լյյե են մա րա գներ,
Վոր տա , տանեն Մըսրա Մ ելքին:
Գընա , տ ե'ս, կոգբադին եկե՝
Քո հրողբոր մոտեն խարջ կը տանի ’
1ГЬПք եդոնց խարջ տվո՜ղն ենք , ի՜նչ :
Դավիբ- ա սա ց--- Պառսւ'վ , <1|առա'վ ,
կոգբադին ո ՞վ ե , ի՞նչ խարջ ե :
Պառավ ա ս ա ց --- Հ ը ՜ , կոգբադին ո ՞վ ե - - -
կոգբադնին Մելիքն ե 6ամբհ ■
Քառսուն կարՏլիկ կընիկ տ ա նի*) ,
Քառսուն երկեն կընիկ տ ա ն ի ,
Քառսուն ագապ ադջի'կ տ ա ն ի :
կո'վեր տանի , յեգնե'ր տանի ,
Քառսուն ուղտի բեռնով վ ո ս կ ի ', ա բծւս'թ шшДр :
Աղջիկ , կընկտիք , ամեն տարե ,
Իրեք մ ե ծ մարագներ ա ր ե ,
Հիմիկ ել վոսկի'ն կր չափեն :

Գ ա վի թ շատ բա րկ ա ց ա վ ,
Ամուր բռնեց Պառավ ու ձ ե ռ , ասաց-
— Պառավ , եդա բաներ վո՞ր տեղն ե ,
Ա ր ի , ե ր թ ա ն ք , ինձ նշանց տ ո ւ ր :

Պառավ Գա վթին բ ե ր ե ց , նշանց տ վեց գոմեր ,

Ուր կարն կընկտիք, երկեն կընկտիք,
Ագապ աղջիկ լցուկ ե յ ի ն :
Գ ա վիթ իրեք գոմի դռ նե ր կոտրեց ,
Գռներ բ ա ց ե ց , կընկտիք, աղջիկներ դուրս հա նեց,
Ա սա ց--- Իմ մ ե ր ե ՜ր , իմ ք ո ւր ե ՜ր ,
Գուրս ելեք , գնացեք ձեր տներ ,
Գնացեք , ձեգ համար ա ղ ո թ ք արեք ,
Յես կ ՚ ե ր թ ա մ ձեր չար կը տ ա ն ե մ :
Դ ա վ իթ գն ա ց , ա րջա ռներու, կովերու դ ո ւ ռ ե) բ ա ց ե ց ,
Ասաց — Աստծու անասուններ ,
Գնացեք ձեր տիրու դ ո ւ ռ :

*) ՏւՐղ-

239
 Ապա Դ ա վ իթ Պառսւվոլ ձեռ քա շեց, ա սա ց.__Պառավ
Արի վոսկոլ գարղամբոլ աեղ նշա'նց տուր ինձ :
Վ ո ՜ր տեղն ե՝ կը չափեն վ ո ս կ ի ն :
Պառավ բ ե ր ե ց , եսապես. հեռու կայնեց-
1՚ ավի թ-,— ասաց ,— իլք ձեռ թ ո ' դ ,
Օր չը թ ո ղ ն ե ս , չե 'մ ասի:
Գ ա վիթ Պառսւվոլ ձեռ թ ո ղ ե ց ,
Պառավ ա սա ց--- Դ ե ՜ հ , ահա ', աե'ս , ենա' յ ե , ա ես:.
Ու ]սսւղնի դ ո ւռ նշանց ե տ ո ւ :

Դ ա վ իթ ելավ , գնաց ,
Տեսավ քառսուն փահլեվաններ
Խաղնի դ ռ ա ն , թ ր ե ր հսւնե*
Կես մե'կ կողմեն , կես են մեկե'լ՝ նսաե :
Ենոնց բարեվ ե տ ո ւ , հարցուց-
— Տեսնես իմ հրողբեր ե դ ի՞նչ կանի:
Ջուաբ ա վ ի ն , թ ե ի՞նչ կը հ ա րցոլցես:
Ա սա ց--- Երթամ ենոր ո գ ն ե մ : \>ե'ղն ե :
Փահլեվաններ ասին •
— Են ի՞նչ ա ր ե ց , վոր դ ո ւ ի՞նչ ա ն ե ս :
Ես խոսքի վերան Դ ա վ իթ բարկացավ.
Վիրու ոչխար դրավ գ ե ա ի ն ,
իռնեց են քառսունի վիգն ել քաշեց ւ
Ինչպես մարդ հավու մի վիղ դուրս ք ա շ ի . . .
Ել ,]եա վիրու ոչխարն առավ ի բ թ ե . ,
Մտավ գարգամբին :
Դ ա վ ի թ մտավ վոսկու գարգա մբին,
Տեսավ* վոսկին դետնի վերան դիղած-
Տեսավ* Հովան ջվալների բերան բ ռ ն ե ,
Վերգոն ել կոտ ա ռ ե ,
կոտով վոսկի կը չա փ ի ՜, կը տ ա ',
Կը լց ն ե ՜ն , կը չա փ ե 'ն , կը լցնե՜ն ? կը չափե՛ն г
Կը դսւրդսւկե'ն, Մըսրա բե ռ նե'բ կր լցնեն.
Հբոդբերներ ենռլես են քրտ րնե,
կը լողան մեջ քրտընքին:
 Դա վիթ աչքեց տեսավ*
փոլրւաւ բոլոր Աստեր են •
Մեկտեղ Րադին, մեկ* կողբադին,
Մեկ* Չարխսւդին, մեկել* Սուղին:
կողբադին մեկ -մե կ թ իղ պոնդնե'բ ունի ,
Ս ո ւր -ս ո ւր ց ը ց վ ա ծ բ ե ղ ե ր ո ւ ն ի ,
Որ մալւդ տեսնի՝ կը սարսափի:
Եդ կողբադին նստե ենտեղ,
Վոր հրողբեր լ|ոսկին չա փ ե ր ՝ կ՛ա ս եր ' «հ ր կ ո ՜լ-ո ՜լ»
կո ղ բա դի ն կ՛ասեր — « մ ե ՜ - ե ՜ կ » !

Р-արկութենեն ա րյուն լց վա վ Դ ա վ թ ի ա չք ե ր :
Հովան տեսավ' Դավիթ ե կ ա վ ,
Համսւ խեղս Վերդոն չը տ ե ս ա վ :

Մեկ ել Դ ա վ ի թ ենե՜նց բոռա ց Վ ե ր դ ո յի վ ե ր ա ,

վ^եըդոն ենենց վախցսւվ, վոր լա վ ո տ ե ց :
Իրիշկեց' Դ ա վ ի թ դ ւ ի ո ւ վ ե ր և կա յնուկ ե ,
Ա սա ց--- Դ ա 'վ ի թ , մա'ե քեղ տանի •
Դիր \քի քո հե'ր բոռա ց— յե ս վախ եցա :
Դիր մ ՚ հ լ եդպես դ ո ւ բ ո ռ ա ց ի ր :
Դ ա վ իթ դարձավ Զենով Հովա նին, ասաց*
— Հ ր ո ղ բ ե ր , եդսւ ի՛՜նչ ե կ՛անեք ■
Ասաց--- Ծո'ւո. Դ ա վ ի թ , քո թեփ կեղտե'ր
կը սրբենք ;
— Ա՜յ հ ր ո ղ բ ե ր , իմ թեփն կեղտ ո ՞ւր ե ,
Չե՞ս տեսնա, վոր չը կ ա , բա'ն ել չը կ ա :
Հովան ա սա ց--- Տե'ս , հա'ն , քո թեփ վերան :
Դ ա վ իթ ոչխար թ1ւեն թ ա լեց են վերի տ ե ղ ,
Եկավ մոտ հրողբրանց :
կամաց Վ ե ը դ Ո յ ի ձեո բ ռ ն ե ց , ասաց •
— Հրողբե'ր Վ ե ր դ ո , հըոդբե'ր Հ ո վ ա ն ,
Դ ուք շա'տ եք ծ ե ր ա ց ե ,
Դուք չե՛ք կարնա Սասնու վոսկին չա փ ե ք ,
Տ վ ե ք , յե 'ս տի չա փ ե մ , լցնեմ Մըսրա բ ե ռ ներ »
Մելիք որ խարջ կ ՚ ո ւ դ ե ,
Մելիքի խարաջ յե 'ս տի տ ա մ :

241
ԼյաԱՈ ւն Աէ Գա։էիթ--1 С
 Եգսւ փսւհլԼսւններ աււին--- Ջանըմ-
Դ ե , եդա ճիժ թ ո զ դ ե ' ն , քո զո'րծ ա ր ա :
Դ ա վ ի թ ա սա ց--- Չ ե ՜ , սւստվսւ'ծ գիտե , յե 'ս տի
չա փ ե մ :
Զենով Հովան ասաց-— Դ ս ւ վ ի թ , զնւս' քո բանին,
Ք ե զ բան չը կա' եսա գ ո ր ծ ի ս :
— Չ ե '',— ա սա ց,— յե ս չե'մ երթա , տ ո 'լ ր :
ք)ւ ձեո. ե թ ա լ , հրուլբոր ձեոեն կոտ խ լե ց ,
կոտ կոըծ1յց վեր բե րնի ն, ասաց.
— Հ ր ո ղ բ ե ր , լի'ց , լի'ց , վոսկի' լից »
Հրողբեր մեկ թիա կ վոսկի լցեց չափի վ ո ռ ք ,
Դ ա վ ի թ փետ ետու վ եր ա ն, թ ա փ ե ց ,
Դատարկ կոտ վերուց իր ձ ե ռ ,
սրջեց ջվալի մ ե ջ , ա սա ց--- Եսա մ ե ՜ կ - ե ր կ ո ՜ լ - - -
կոգբսւզին չր դի մ ա ց ա վ , ր ո ա ս ց , ասաց-
— Տ ո , ծ ո 'ւ յլ , ե դ ի ՞ն չ ե կ՛անես:
Դ նա , տեղդ նստի, կ՛ելնեմ գ լո ւխ դ կը թ ո ց ո ւ մ :
թուււսց ա ս ա ց --- Զենով Հուլան, խաղալի՞ք ե նք.
Դ ո ւ եդա ճ իժ բերեր ե ս , վոր ծիծ աղա՞ վեր մ ե զ :
Կը տաս՝ տո'ւր յ ո թ տարվա մեր խ ա ր ջ.
Թե չե'ս ի տ ա , կ ՚ ե ր թ ա մ Մրսրա Մելքին կ՛ասեմ,
կը գա Սասնա քաղաք կ՛ա վերի, տանի:
Դավիթ. հերսոտավ, ելավ կա նգնա վ,
Եսպես , վիզ ծռ ե լո վ ՝ մեկ մ ՚ ե լ կոզբսւդնի կողմ աչքեց ,
Կոտ վ եր ց ոլց , ասաց .
— Յ ա ՜ հացն ո ւ գի նին, տեր կենդանին,
Մ ա րութա բարձր Ա ստվածածի՜ն:
Ա ս ա ց , կոտ զարկեց կոզբսւդնի գ լ խ ո ւ ն :
Կոգբադին իր գլուխ կոււեց, բարձր կպ ա վ.
Թե Կոգբադին գլուխ չը կուլեր,
Վ ի զ կը կ տ րեր, գլուխ կ ՚ ե ր թ ա ր :
կոգբադին շուտ մի ե լա վ' փախնի:
Դ ա վ ի թ ընկավ հետԼւ, կոգբադին բււնեց,
Ենոր շրթունքներ կ տ ր ե ց ,
Ենոր ատամներ ք ա շե ց , շարեց ճա կա տ ,
Ր ե ր ե ց , դրեց ձիու վերան ,
Վոտք եր ձիու վարի տակ կ ա պ ե ց , ա սա ց.
Л А ЛА А А А А А А А А А А А Л

__ դ ե , գնա, թա գա վորիդ բարե'վ ա րա , առա*

էն Մհերի աղա Դավի'թն եդպես ա րեց.
Մեկ ել չը դա՝ Սասնա կընիկ, աղջիկ տ ա նի՜.
Սասնա տուն դ ե ռ չի' ա վ ե ր վ ե ,
Վոր դ ո ւք եկե մեզեն խարջ ո ւ խարաջ կ ՛ո ւզ ե ք !
Մրսրա դավաո. ի ր ե ն . Սասնա գա վա ռ մ ե գ ի '
Թե չե* ինչ իրմեն կը դ ա , թ ո դ չը խ ն ա յի :

Ելան քոռ ու փոշման Բադին, Կոգբադին.

Ս ուդին, Չա րխադին, իրենց գորք թողին
Փախան Մըսրա ե ր կ ի ր :
կոգբադնի դորքեր ել իրենց ավար քշե ,
Հաներ ե յին Սասնա սինորեն դ ո ւ ս , կը տ ա նեյին:

Դ ա վ ի թ ե լ ա վ , հ եծ ա վ ի ր ձ ի ն ,
*Բըշեց կոգբադնի գորքերի ա ռա ջ, կ ա ն չե ց , ասաց-
__ է ս մարդիկ ո ՞ ւ ր կը տանեք •
է ս թալան ո ՞ւր կը տ ա ն ե ք :
Թողեք , գընացեք , քանի շո'ւտ ե •
Խե'ղն ե ք , մի' թ ո ղ ե ք , վոր ձեր գլուխ կտրեմ ւ
Ա սին--- Դ ու մե'կ՝ մենք հագա ՜ր.
ինչպե՞ս կարնաս դ ո ւ մեզի հ ե տ - - .
Դ ա վ իթ մրգրախ քաշեց ո ւ ընկավ մ ե ջ ,
է դ զորք բոլոր ջարդ ո ւ փշուր ա ր ե ց :
Զ ժ ո դ ո վ ո ւ ր դ , կ ն ի կ , ա ղջիկ,
•ք-աղքեն տարած ալան-թալան հետ դ ա ր ձ ո լց ,
բ ե ր ե ց , հասավ Սասնա քա ղ ա ք ,
Կանչեց գ ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ , ասաց.
_ Ամեն մարդ գ ա , իրեն ապրանք սսւնչնսւ', վ ե ր ց ո 'ւ :
Ով վոր ապրանք տ վ ե ' ,—
Թոդ դա իր ապրանք վ ե ր ց ո ւ :
Ով վոր վ ո ս կ ի , փող տ վ ե ,
Թ ող գ ա , իրեն վոսկի'ն վ եյւդո ւ:
Ով վոր մեկ կորեկ ավե'լ վերցու*
Կը զարկեմ՝ գդլուխ կր կ տ ր ե մ :
Ամեն իր տվա'ծ թ ո դ վ ե ր ց ո ւ :

243
 Զապրանք, գվոսկի , դփու)'
թոլոր ց ր վ ե ց , տվեց ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ,
1՚ ն ք եկավ իր տուն նստավ:

Սուդին, Ջարխադին, թ ա գ ի ն , Կոգբադիև

Լեղապատառ. կ ՚ ե ր թ ա ն , կը հասնես Մըսըր՜-
Կ ՚ ի րիշկեն, Մըսրա աղբըրի վերա
կնկաիք ժողվեր են' կժեր կը լցնեն
կնկտիք գեդ տեղաց տեսան կոգբա դին,
Վոր բերան բացա ծ՛ ու րախ կը ծ ի ծ ղ ա :
Ա սին--- կոգբադին խարջ բերե , կը գ ա :

Համա կոզբսւդին ղնա ց, մ ոտ եցա վ,

Տեսան' ենոր պռնգներ կ տ ր տ ա ծ ,
Ատամներ քա շա ծ, բեվեււած Տակտին:
Կնկտիքըն ա սին Տեսե'ք մ ի , տ եսեք,
Մեր Կոգբադին ինչպես կը գա լերա ն-լերա ն,
Բերնից կը թափե չորթընե թ ա ն :
կոգբադին վոր քիչ մ ՚ ե լ մոտիկ եկավ կնկտոց
կնկտիքըն ասին , ու խաղ արին •
Ա յ , կոգբա դին, մ ե ծ ա բ ե ր ա ն *) ,
Կերթիր Սասուն՝ բերես թալան՝
Քառսուն երկեն կնկտիք բերես' ուղտեր բա ռ ն ա ն ,
Քառսուն կարճլիկ կնկտիք բերես' երկանք ա ղա ն,.
Քառսուն կույս աղջիկ բերես արմաղան ,
Քառսուն բեււով վ ո ս կ ի , ա րծա թ բերես թալան •
կարմիր կովեր բերես կ թ ա ն ,
Վոր մենք անենք յ ե ղ ո ւ չ ո ր թ ա ն :
— Ո՞ւր են հապա կարմիր կ ո վ ե ր :
— 11՞ւր են հապա են ք ո լ կնկտիք-
— Հ ա պ ա , եկար դ ո ւ ետապես լերա ն-լերա ն,
— Ք ո ատամներ ճսւկտի դ վերան շարան-շարան :
— 8եխո'վ մոլվա ծ մ եծա բերա ն:
— Իդա դիհեն դացիր՝ քանց գել գա զա ն,

*) 8երգ Ь

244
Ու են դիհեն եկար' քանց շուն վազան-
__ Մըզրախդ քո վզեն կսւխոլկ' քանց շան խսւոաԱ,
քերանդ Ь բա ց ' քանց պատուհան-
__ Փ պ իք կ ՚ ե ր թ ս ւ , քանց տոպրակի տակի թ ա ն'
ճաններ վերան կապած քա րվա ն:

կոզբադին ա մ ո թ ո ւ եղա վ' ձիու դըթււխ կ ո ռ ե ց ,

Ուրիշ նսւմբով ե ր թ ա : Կնկտիք տեսան'
Ենոնց մարդիկ գա ցա ծ' հետ չե'ն ի գ ա :
Շատերու աչք նամբին եր— բ.աւսւցին, ասին-
— Աբա մեր երիկներ վո՞ր տեդ թ ո ղ ի ր :
Դ ա ր ձ ա վ ասաց •
— Այ կընկըտիք շատախոսսւն*) ,
8 ես գի տ եյի , թ ե ե դ Սասուն դաշտ ե , դուրան ,
Չը գի տ ե յի՝ քար ե ր , կապան:
Ենտեղ, ս ժ ե ր , վոր նոր ե լա ծ' դիվանական
Իրենց նետ կա' քանց ձիթհանի գ ե ր ա ն ,
Ենոնք իյոտե'ր ոլնին կ ծ ա ն ,
Ենոնց թ րե րը կեծսւկան ,
Ենոնք կը դարկեն մա րդու ջ ա ն,
Մարդու լեշ կ՛անեն պատուհան-
Ձեր երիկներ ենտեղ ընկան-
Շատ մի անձրեվ կը գա դարնան՝
Սասնա տեղաց հեղեղ կը գ ա ,
Ձեր մարդերու ք ի թ ո ւ ականջ'
Կբերի ձեզ' յե դ ու չո րթա ն :

Մ նա ց: Որ մ ը , երկու' վերա անցավ-

Մըսրա Մելիք հարցում արեց իր Մեջլիսին-
— կոզբադին վոր դնաց Սասուն'
Խարջ ու խարաջ դեււ չի՞ բ ե ր ե :
Ջուա բ տվին Մըսրա Մելքին թ ե — Հ ա ՜ լ , հավա՜] - . .
Կոզբադին յե 'տ եկավ Մ ըսըր:

*) Տերդ :

245
 լքելիք ա ս ա ց--- Կանչեք, թ ող գ ա ', գա եսատեդ :
կոգբադին ա մ ոթ ու չ՛ե կ ա վ :

է դ վախ տ, ւ]որ Կոգբադին գորքեր սպանե՜լ ե տ ո ւ,

Էնոնց բարեկամներ ժողվսւն Ս՜ելրքի դո ւո .,
Գանգատ արին , ասին •
__ կոգբսւդնին տարեք Մելքի Գիվսւնխանեն , դատեք
Մելիք չորս մարդ նամբեց կոգբադնի հ ե տ ե վ :
— Գնացե՜ք,— ա սա ց,— գ ա ւ ո 'վ բերեք:
Եդա մարդիկ գնա ցին, ասին •
__ Վ ա ՜ յ , կոգբա դին, Մելիք հրամա'ն սւրե՝ տի գաս
Վոր դ ո ւ չը գաս՝ մենք քե տըփելո'վ տի տանենք :
8ե ր բ կոգբադին սւււան, բերին Մելիքի դ ե մ ,
Տեսավ՝ ենոր ակււեք քաշած՝ գարկած սակատ'
Շա'տ բարկացավ, ա ս ա ց --- Եդ ի՞նչ ե եղե քե գ:
Գ ո լ շատ կտրին կա յիր ե ստ եդ*) .
Ասիր տ ՚ ե ր թ ա մ Սասուն թ ա լն ե մ ,
Ո՞ւր են ա պ ա , բեր մի տ ե ս ն ե մ :—
Քաււսուն-քսսւսուն երկեն կնիկ ,
•ք՚ ա ււսուն-քսասուն կոլոտ կ ը ն ի կ ,
՝Ր՝աոսուն-ք աււսուն կ ույս աղջիկ ա րմա դա ՜ն:
Հապա ի՞նչպես գացիր Սասուն,
Եդքան կտրին մարդեր տարար •
Ո՞ւր են ապա ե դ ք ո մ ա ր դ ե ր :

կոգբադին ա սա ց — Թագավո՛ր ապրած կենաս,

Սասնա մեջ Գ ա վ ի թ դուրս եկ ա վ ,
Ենի քո հրաման չը լ ս ե 'ց :
Մեր գորք ջա րդեց, յ ո թ տարվա իսւրջ չ՚ ե տ ո ւր Ր
Մեգ ել եսպես խ ե ղ ե ց :
Ասաց- «Գե յ ե ՜ լ , գէւա',
թսւրե'վ տար դ ո ւ Մպւա Մ ե լք ին,
Թոդ ի՜նք գա իր խարաջ տ ա ն ի ,
8 ե ս ձեգի խարաջ տվող չ ե ' մ :
Մըսըր ե ն ո ր , Սասուն մ եգ ի:

♦ ) ճ ե ո ե :

246
Ջե* , չի* ուզի : Ինչ կուզի* թ ո զ անի» :
Շա՜տ կարին տըղսւ դաոեր Ь Դավիթ-.
Ենպես կարին տըղսւ >ըկսւ՜ • • •

9-
Եդ վոր յսեց* Մելիք կսւտղա՜վ,
կսւտղավ, արուն ելավ աչքե'ր •
Ելա վ, եկավ իր տ ո ւն , ասաց-
— Ա՜խ , մարե , ա՜խ , մարե ,
Տես են որ Դա վթ ին աի ս պ ա ն ե յի ՜, դ ո ւ չը թ ո զ ի ' ր :
Տեսա՞ր* հիմիկ ի՞նչպես վեր ինձ
Զ ո ր ր ա յո ւթ յո ւ ն կը բանացնի:
Տ ե ս դուր են քո ասած ա ր ի :
_ Հա՜ ասաց մեր ,— դ ո ւ ի մ ասած չ'արի՜ր ՚
Դ ո ւ կոգբադնի' ասած արիր:
Մելիք ա ս ա ց - Յես քո վո^ր ասածն եր՝ չ՛ա րի:
Ա սա ց--- Վ ՈԲ դ ո ւ իմ ասա'ծն անեյիր ,
Տարին երկու անգամ դ ո ւ տ ՚ ե ր թ ս ւյի ր իր տուն
||ւ տեսնեյիր Դավթին-
Ու դ ե ռ Դա վի'թն ել կա նչեյիր՝ բ ե ր ե յի ր տ ո ւն :
Են վախտ կ՛ուրախանա՜ր, կ՛ասեր* ա զբե'ր կա ինձ -
Ել մա րդ չեր կարնա քո վերա խ ո ս ի :
Մելիքն ա սա ց --- Մ ա 'ր ե , յե ս արա'ր ե մ ,
Դ ա վ իթ * հա'յ ե • են վո՞նց կըլնի ինձի ա ղ բ ե ր :
— Մ ե լ ի ք ,— ասաց Իսմիլ խ ա թ ո ւ ն ,—
Ե , քո խելք չի ՞ կ ը ա ր ի :
Շատեր* արաբ ու հայ , կ՚ ը լնե ն աղբեր •
Մ եկ-մեկի տուն կ ՚ ե ր թ ա ն
Ու իրար շատ կ ՚ ո գ ն ե ն :
Են Դա վիթն ել մեր պահած-շահած տըղե'ն եր •
Թե աղեկ վա րվեյիր իր հետ՝
Դ ա վ ի թ քո խոսք տի կ ա տ ա րեր-• •
Ա ղհ՜կ, Դ ա վ թ ի մոտ չը գնա ցիր,
Դ ա վ իթ ն ել չը կանչի՜ր քո տ ո ւ ն ,
Ել ի ՞ն չ ո ւ ն ե յի բ Դ ա վ թ ի հ ե տ ,
Վոր սա մբեցիր' յ ո թ տարվա խարջ ո ւ զ ի ր :
Դ ա վ իթ ն ել տեդ հ ա ն ե ց :

247
 А А А А А А А А А А А А

__ Մարե' ,—ասաց Մ ե լի ք ,—
Դավիթ- եդա բանե՜ր հանեց իմ՛ գլուխ ,
Վոր ա մ ո թ ո ւ մե'ջ ե դ քաղքին
Չ ե մ կարնա գլուխ հանի դ ո ւր ս :
— Մ ե լ ի 'ք ,— ասաց Իսմիլ խ ա թ ո ւ ն ,—
Ել դ ո ւ Դ ա վ թ ի հեա գործ չունե'ս •
Ել րադալ բսւղալի'ն ելավ-
Յես մեկ թ ո ւ ղ թ կը համրեմ Դ ա վ թ ի ն ,
Դա վիթ քեղ հետ կը բւսրիշցում •
Ել ենոր հետ դ ո ւ դո'րծ չ՛ո ւն ե ս :
Ե՜ , Մելի՜քն ե , կը դ ա դ ա ր ի ՞:— Մ ա րե ',— ա սա ց----
Քանի յե ս քո ասածն արի՝ վնաս տ ե ս ա :
Կամ յե ս ղԴավիթ կը սպանեմ,
Կամ Դա վիթ ինձի կը սպանի:
— Մ ե լի ՜ք } — ասաց Իսմիլ խ ա թ ո ւն ,— իմ խո'սք արա ,
Դ ո ւ չե'ս կարնա ([Դավիթ սպանի:
Վոր ասաց՝ դ ո ւ չես կարնա ղԴավիթ սպանի*
Մելիք բարկացավ-
Ե լա վ , իր վսւղիրի ձեոնեն բռնեց •
— ԵլիՀ, երթա'նք ,— ասաց :

10
Մելիք գնաց մեջ քաղքին,
Քաղքի խելոք մարդիկ վողջ ժ ո ղ ո վ ե ց ,
Առաջ եդա խելոք մարդկանց հարցմունք ա ր ե ց :
Շատեր կային* ա վ ե ր ութ յո ւն չեյի'ն ուղի •
Շատեր կային* վոր կ ՚ ա սեյին •— Մ ե՛լիք,
Դ ա վ իթ քեղ ի ՜նչ վնաս կը տա իսկի •
Դ ա վ ի թ միամիտ իր տան նստ ե,
Դ ո 'ւ յե ս ա վ ե ր ո ւթ յո ւն արե ,
Ելի դ ո ՞ ւ յ ե ս , վոր չես ղ ա դ ր ի :

Մելիք ե դ մարդհրու հետ ել խորհուրդ չ՛արեց-

Ջո'կ մարդերու հետ ղ ր ո ւց ե ց .
Ասաց--- Դ ո ՞ւք ինչ կ՛ասեք-
Մենք Դ ա վ թ ի հետ կոի'վ տ՛ա նենք:
Ա սին--- Մ ե ՜լի ք , եսոր Դ ա վ իթ քււսւն տարեկան ե-

248
Դավիթ- դե ռ չը դիաե կ ռ վ ե լ .
Թե դ ո ւ եսոր կռիվ չ ’ անես'
Թե վոր Դա վթին դ ո ւ չը սպանես,
Են վոր ելավ երեսուն սւարու,
•քեզ կը սպանի ու դՄըսըր ել կը դ ա վ թ ի .
Ադե'կն ե* քո ամեն զորք ժ ո ղ ո վ ե ս ,
Եըթաս Դ ա վ թ ի վերա կ ո ի վ :
Թե որ դ ո ւ մեղ սւկսւ'նջ դնես՝
Եդսւ ամե'ն բանեն լա'վ ե : Ես տարի թ ե չ ’ երթաս՝
Ել Դ ա վ թ ի վրա չե'ս կարնա • • •

Մ ելիք դարձավ խելոք մա րդեր ոլ վերա

Դոււա՜ց , կ ա ն չ ե ՜ց , ասա'ց •
— կ ե րթ ա 'մ Սասուն, Սասուն կ ա վ ե ր ե ՜մ :
Ըղեոդ ո ւ ջ ուր, ըղժ ողո վո լրդ կը վ ե ր ո ւ մ ,
■քանդեմ, տանեմ
Մըսրա հետե, նոր քաղաք մի շինեմ՛
Ել թ ո դ Սասուն անուն չ ՚ ը լն ի մեջ աշխարհին:

249
 Ա.4_13-Ի 1 Г с ц г *^
1 Ո !" Ն 1 4 1 Ո 1 Ր Տ 1 Լ

Իրեք կոդմըն աշխարհի Մըսրա Մելքի ձեււն եբ>

Մենակ մե՜կ կողմն աշխարհի Դ ա վ թ ի հայրենին ե ր ֊ -
Մ ե լի ք կա նչեց, իրեն իշխաններ ժ ո ղ վ ե ց ,
Հետո բ ե ր ա վ , տաշտ մի դրեց իրեն սւււջե.,
Ածելի զարկեց իրեն նակաին,
Արուն թ ա փ վ ե ց , աաշտ լ ց ր ե ց :
Րացեց Մելիք մեկ թ ո ւ ղ թ ,
Են արնով գրեց զորականչ-
« Թ ղ թ ի կ մի դրեմ հ ա ր ա վ ա յի ն *),
Թ ղթ իկ մի դրեմ հ յո ւս ի ս ա յի ն ,
Թ ղթ իկ մի դրեմ ա ր ե վ ե լյա ն ,
ԹԴՐ՜ՒԿ ^1* գրեմ արեվմա յա ն,
Իմ բոլո՜ր զորքին ո ւ զորապետին,
Զենքեր վ եր ց ն ո ՜ղ , թ ող զ ա ՜,
Պատերա՜զմ ե-
Ե կ ե ՜ք , ե կ ե ՜ք .
Խա'չ պարոններ,
Սակոի՜ դ լխ ն ե բ,
Լե'ն ճակատներ ,
Թիա՜կ լ ե զ վ ն ե ր ,
Եկե՜ք վեր դյա վուրին-
Պատերա՜զմ ե , պատերա՜զմ • • •
Ինձ պետք են հազա՜ր__ հազար անբեզ , անմորուս
զինվոր.

* ) Օերգ ե I

250
Ի նձ պ ե տ ք ե ն հ ա զ ա ՜ ր - հ ա զ ա ր ե ն մ ո ր մ ի ն ո ւ ս ա ՜ր
զի ն վ ո ր •
ի նձ պ ետ ք են հ ա զ ա ՜ր - հ ա զ ա ր թխամազ մորուսով
զինվոր•
Ինձ պետք են հ ա զ ա ՜ր - հ ա զ ա ր սիպտակ մորուսով
զ ի նվ ո ր •
ինձ պետք են հազա՜ր— հազար կարմիր մորուււով
զինվոր -
Ինձ պետք են հազա՜ր— հազար սիպտա՜կ ձիա վոր,
Ա՜խ , սիպտա՜կ ձիավոր •
Ինձ պետք են հազա՜ր— հազար կարմի՜ր ձիա վոր,
Ա՜խ , կարմիր ձի ա վ ո ր .
Ինձ պետք են հազա՜ր— հազար սեվ-սե՜վ ձի ա վ ո ր ,
Ա՜խ , ս և - ս և ' ձիավոր .
Ինձ պետք են հազա՜ր— հազար վա'զ փ չողներ ,
Թմբո՜ւկ զա րկողներ,
Ա ՜խ , թ մ բ ո ՜ւկ զարկողներ.
Ե կ ե ՜ք , ե կ ե ՜ ք , ինձ պետք են բյուր-հազսւր հետևակ
զինվոր ,
Ա՜խ , հետևա՜կ զինվոր:
Եկեք, եկեք վեր գ յա վ ո ւր ի ն .
Պատերա՜զմ ե , պատերա՜զմ» :

Ք ի չ ժամանակ վերա անցա վ.

Մըսրա Մելիք տ եսա վ,
Վոր չորս կողմեն ոզնակսւններ հասան:
է ն ժամանակ ելավ Մ ե լ ի ք ,
Զենով ասաց •
«Ե կ ա ՜ն , վոր եկան լոտրի՜կ ջսւեելներ*) ,
Եկա ՜ն, կո հարի՜ր հազար համար-
Եկա՜ն, վոր եկան թ ա ռ բե ՜զ ջահելներ,
Եկա ՜ն, կո հարի՜ր հազար համար.
Ե կ ա ՜ն, վոր եկան մորո՜ւս կ ն զ ո ւ կ ն ե ր ,
Եկա ՜ն, կո հարի՜ր հազար համար •
Ե կ ա ՜ն , վոր եկան ւիողե՜ր փ չ ո ղ ն ե ր ,

•) Շերդ ե։

251
Եկա՜ն, կո յ ո ՜ թ թագավորներ' չորս կոզս աշխարհեն
Եկա՜ն, վոր եկան իմ կարի՜ս ոդնոդներ,
Պատերա՜զմ ե , Լքելիք, պատերա՜զմ • • • »

Ենպես, ա նթիվ ու անհամար ձիավորներ ե կ ա ն ,

Վոր Մսրա գետ հասած ժամանակ*
Աոաջին եկողներ ջրի կե՜ս խմեցին,
Միջին եկողներ ջրի մնացա՜ծ կես խ մ ե ց ի ն ,
Հետս եկողներ զետի քարե՜ր լիզեցին,
Մնացած հեծելներ ծարա՜վ մնացին:
Եկան հասան Մըսրա դաշտին, վրան զարկին
Ու հարցում արին Մըսրա Մելիքին.
— Մեր դուշման ո ՞վ հ , ո ՞ ւ մ հետ տի կ ո վ ե ն ք :

Պատասխան տ վ ե ց --- Դ ա վ իթ անունով Սասնեցի՜ն •

ինձի շատ ո ւ շատ մարդ ե կոտորե •
Ոդ ն ո ւ թ յ ո՜ւն տվե ք ,
կոի՜վ տ ՚ ե ր թ ա մ ե դ Դ ա վ թ ի դ ե մ :

Եդ դիշեր Իսմիլ խ ա թ ուն իրեք երազ տեսավ.

փուն վոր փախավ' ե լ ա վ , եկավ ,
Տըդի բարձի վերեվ նստեց, ասաց.
— Մ ե ՜լիք , վ ո՜ր դ ի , մեկ ե՜լ կ՛ ա սեմ,
Դ ո ւ մի՜ ե ր թ ա Դավթի վերան:
Յես ես դիշեր երա՜դ տեսա-
Մըսրա աստըղ մ ո ւ թ , խավար ե ր ,
Սասնա աստըղ լ ո լ ՜ ս , պայծա՜ո. ե ր .
Ու մեկ դի՜ր ել երազ տեսա՝
Մեր Մըսրա ձին փախեփա՛խ ե ր ,
Սսւսունա ձին հասեհա՜ս եր ■
Ին մեկ դի՜ր ել երազ տեսա-
Սասնա երկիր արե՜վ ե ր , լո՜ւս ե ր , տա՜ք եր •
Մեր Մըսրա երկիր ա՜մպ ե ր , մո՜ւթն ե ր ,
Մը՜ժ՜ ե ր , անձրե՜վ կը դա ր :
Հեղեղ կսւյնսւվ- հեղեղի ջուր դաււավ ա րուն,
А А А А А Л А Л А Л Л Л Л Л Л ^

||ւ ջանդաքներ гГեջ կը տաներ • • •

Արի, մի' երթա վեր Դսւվթին,
Դու իմ խոսքին ակա'նշ արա:

Ս՚ ե լիք ա ս ա ց — Սո'ւս, խ ա բ ե բա ,
Դ ու քեց համար կը քնես՝ երազ ինձ համա՞ր
կը տեսնես :
Տ ’երթ ա 'մ Սասնու վերա ն:
__ Վոր տ ’երթաս ,— ասաց իր մեր ,
8ես ե'լ տի գ ա մ , մենակ չե'մ թողնի ք ե ց :
Մելիք ա ս ա ց --- Դ ո ւ կընի՜կ ե ս , մի' գ ա :
__ կը գ ա ' մ ,— ասաց ,— յե ս չե 'մ դ ա դ ր ի :

Ելավ Իսմիլ խ ա թ ո ւ ն ,
ժ ո ղ վ ե ց քառսուն ա ղ ջ ի կ , քառսուն կ ն ի կ ,
Ու երկու ձեռք շավար քաշող,
Ու երկու ձեռք գուռնա փչող ա ռ ա վ ,—
է դ աղջիկներ խաղալո՜ւ ասլով առավ ,—
Մելիքի հետ դընաց Սասուն:

Մելիք իր գորք եր ա ռ ա վ ,
ինք ել ընկավ գորքի առաջ
Ու դուրս ելավ Սասնա վ ե ր ա :
իկավ ու մեջ Լեռա դաշտին բանա՜կ դրավ
Ու անհամար վրա՜ն գա րկեց:
էնոր բանակ ենքան եր մ ե ծ ,
Վոր չուր հետինն ե կ ա վ , հ ա ս ա վ ,
Առջին եկող քարեր քա ղ եց, ավագ մ ա ղ ե ց ,
Ու գետ կ ը տ ր ե ց --*

էդ տ եդ Մելիք թ ո ւ ղ թ մի գրեց Դսւվթին •

— Դ ա վ ի ՜ թ , կռի՜վ տ՛անես, արի' իմ դ ե մ ,
Չե հո՝ տի տամ յե ս իմ գորքեր քաղքի վերա
Ու ինչքան ւ]ո'րձ կա՝ տի սպանեմ,
Կրա՜կ տի տամ Սասնա քաղաք ո ւ տի վ ա ռ ե մ ,
Ջրհեղեղի տակո'վ տ ՛ա նեմ,
Սասնա քար-հող քշեմ գ ե ր ի :

253
 Աււան ե դ թ ո ւ ղ թ , բ ե ր ի ն , ւովին Հովանի ձ ե ռ :
Զենով Հովսւն կա րդա ց, ասաց*
— Ջսւ՚ ն ըլքյ եսա ո ՞ ւ մ վերան ե ' կը գա կըււիվ
էսքան զորքեր ժողւ|ե-եկեր ե , ի՞նչ տ՛անենք:
Վ ո չ մա'րդ ո ւ ն ե ն ք , վ ոչ զ ո 'ր ք :
Կր լա Հովան՝ մորուսը վ ե ,
Կը թափի տաք ա րտասուքներ;
— Հ ե ՜ , բարերա՜ր ա ստ վ ա ծ,— կ ’ ա ս ի , - ֊
Դո՜ւ ո գ ն ո ւ թ յո ւ ն հասնես մ ե գ ի :

Սասուն եդ թ ո ւ ղ թ վոր կարդացին՝ ա հ-դոդ ընկաք

Ամա Դ ա վ իթ դեո. չեր լսե :

Ձենով Հովան Ա ելքի գրա ծ ե դ թ ո ւ ղ թ աււսւվ՝

Դնաց Վ ե ր գ ո յի մ ո տ :
Յերբ վոր Վերգոն լսեց՝
Մելիք մ ե ծ զորքերով ե լե ՜ր , ե կ ե ,
Զարկե վրան , ասաց •
— Հ ո վ ա ն , մեր ձեոքեն չի' գ ա , վոր կ ռ վ ե ն ք г
իերենք Դ ա վ թ ի ն , նստենք, քե 'ֆ մ ի անենք,
Խաբենք Դա վթ ին } ]սմեցուցե'նք,
էլնենք , տանենք կ ը ն ի կ , աղջիկ,
Վ ո սկի -ա րծա թ տանք Մ ելիքին,
Անցնենք ենոր թ ր ի տակու] ,
իսւլքի Մելիք իյղսսւ մ ե զ ի :

էլա վ Ձենով Հ ո վ ա ն , կ ե ր-խ ում ս ա ր ք ե ց :

Դա վթ ին կուշտ-կուշտ գինի տ վ ի ն,
Յ ո թ ը կանթեն պղինձ լցրին ,
թ ե րին, դրին իրենց մ ի ջ և :

Թոլասն ել ե դ քեֆին ե կ ա վ ,
Ու իր միտ վե' ասաց •
«Դ ա վ ի թ տաքաբո'ւն տղա յ ե ,
Ինքգինքը մեջ կռվին վնաս կը տ ա ,
հյմեցուցենք՝ թ ո ղ տուն մ ն ա **- >
Դարձավ ա ս ա ց Դավիթ,

254
Թ ե եդ պղինձ դինին խ մ ես' Մհերի աղե'ն ե ս ,
Թե չը խմես՝ թիս ե ս :
__ ֊ ք’, ե ո ի ',__ ա սա ց,__ լի'ց մի տեսնենք ե դա բսւրոշ:
փեոին պղինձ լցրեց լ ի ք - չ ո ւ ր ր ե ր ա ն:
Գ՛ավիթ վ ե ր ո ւ ց , դրեց բ ե ր ն ի ն ,
հ ը մ ե ՜ ց , ի ը մ ե ՜ ց , խլսուց թ ո ղ ե ց ,
Պղինձ ընկավ դե տ ի ն, ծա կ վ ա վ :
Դ ա վ իթ ենպես մի դինովցսւ՜վ— պ ա ո կ ա վ , ք ն ա 'վ :
փեսի Թորոս ինք ե լ ա վ , թ մ բ ո ւ կ դա ր կե ց, ասաց.
«Ե լե'ք , ե լ ե ՞ ք ՜ } ,
փ ո թ ո ՜թ , մ ո թ ո ՜թ ,
Անուշ փ ո թ ո թ ,
Վ ժի կ Մ ը ի ՚ ո ,
■ճըննղափորիկ ,
Ու Խոր Մ ա նուկ,
Ու Խոր Գ ուսան,
Ու ճ ո ռ Վիրա պ ,
Ե լե ՜ք, ե լե՜ք,
Եսոր լավ ե , քանց ամեն ո ր ,
Ե ր թ ա ն ք, տեսնենք—
Շատեն* շա'տ, ո ւ քչեն* ք ի չ ՛
Յա աստված ե դ մարդո՜ւն կը տ ա ,
Յա թ ե * աստված կը տա մեղի» :
փեոի Թորոս երեսուն ինը վրան վ ե ր ց ո ւ ց ,
Առավ իր տան անդա մներուն,
Ելան, հեծան դնացին-
Գնացին Լեռա սարի դըլուիյ ,
Իրենց վրաններ դարկեցին :
Երեսուն ինը վրան դարկեց Ք ե ռ ի Թ ս ր ո ս ,
Մ ն ա ց , չուր լուս բ ա ց վ ի :

փեռի Թորոսի կ ը ն կ ա , Սանդուխտի սիրտ լցվա վ-

Սանդուխտ միտ վե ասաց •

*) Օէրգ եէ

255
«Բ՚ ո յասին ենտեղ կը սպանեն,
Մեր աղեքնե'ր ել կը սպանեն,
Կը գ ա ն , մեզի' ել կը սպանեն,
Մեր քոք կը բերեն , կը կտրեն» :
է>կավ Սանդուխտ նստավ ,
Լացեց Դ ա վ թ ի գլխ ու վ ե ր ե վ :

Ենոր արտասուքն որ թափավ Դա վթ ի ե ր ե ս ,

Դ ա վ ի թ գարթնավ , տեսավ՝ ա սա ց.
— 8 ս ւ ՜, նա նե', աստված խ ե՜ր անի-
Հալա յե ս վո'ւլջ եմ— դ ո ւ ինչի"1 կը լ ա ս :
— Iլ 'յ Դ ա վ ի թ , — ա սա ց— Լ ա 'ո , գրո'ղ քեգ խեղդի
կոզբսւդնի զորք տվիր , ջա րդիր.
Մըսրա Մելիք ա նթ իվ զսրք ե քա շ ե , եկե-
Ք ե ռ ի դ ե լ ա վ , գընաց դ ե մ ե ն ո ր :
Ք ե ռ ո ւ դ Մելիք տի ըււպանի
Ու գ ա , մեզի ել տի ըսպանի,
Մեր քոքըն տի կտրեն,
Մեզի ամեն գերի տա նեն:

Դ ա վ թ ի հերսըն ենպե'ս ե լ ա վ ,
Վոր ք ո ՜ ւ ն , գ ի նով ութ ե՜ն ա նցա ն:
Ե լ ա վ , իր նետ-ադեդ ա ռ ա վ ,
Ասա ց--- “Նա'նե , մի' վախենա ,
Հիմա կ ՚ ե ր թ ա մ , յե ս Մելքին պատասխան կը տ ա մ :
Ելավ գնաց • • •

Դնաց Զենով Հովանի մոտ , ա սա ց--- Հրոդբե'ր Հ ո վ ա ն ,

Ինձ զենք ու ձի մի տ ո ւր , կռիվ տ ՚ ե ր թ ա մ ,
Զենով Հովան ա սա ց --- Դ ը նա ',
Դոմի ձիերուց մեկ ջ ո կ ի ,
Ոդի թ րե րո ւց ել՝ թ ո 'ւ ր ւփ ջոկի:
Վերգււն եդտեդ ծադրով ասաց՝
__ Դ ա վ ի թ , վոր Մելիք կը սպանես,
 էյնոր ականջ ինձ նվեր բ ե ր :
Դ ա վիթ ըռկսւվ, ամա բան չ՚ ա սա ց :
Դա վիթ զ նա ց, գոմից կռուտ քուռա՜կ մ ՚ ա ռ ա վ ,
Թրերեն ել ժանգոտ թ ո ւ ր մի ա ո ա վ ,
Ձին հ ե ծ ա վ , քը շե ց, գընա ց:

էյդ վախտ արտատեր Պառավ ելավ դե մ Դսւվթին ,

Ասաց Դսւ'վիթ , վո'րդի , ի՞նչ տ’ անես :
Ասաց— կ ՚ ե ր թ ա մ վեր Մըսրա Մելիքին կ ռ ի վ :
Պառավ խնդաց Դ ա վ թ ի վ ե ր ա , ասաց-
__ Դ ա վ ի թ , ծ ո ՞ւ ռ ե ս , վոր եդոնցով կ՚ ե րթսւս կռիվ-
Рш ափսոս չ ի ' , վոր դ ո ւ են հոր տղան ըլնե ս:
Դ ա վ իթ ըռկավ , ասաց •— Պառա՜վ ,
Հապա ինչո՞վ ե ր թ ա մ կ ռ ի վ •
կ՛ուզես՝ ա նթ ա րո ցի ՜ց, շիշի'ց ,
Ի՜նչ վոր ունես՝ հազի՜ր արա ,
Ր-ե՜ր, ենոնցո՜վ երթ ա մ կ ռ ի վ :
Պառավն ա ս ա ց — Դ ա վ ի թ , մեռնե՜մ քո ա ր և ո ւն ,
Մի՜ բարկանա, կ ՚ ե ր թ ա ս , քեզ բա՜ն ասեմ' նո՜ր գընա :
__ Պառավ, դ ե , շո՜ւտ, ասա տ եսնեմ:

Պառավ ասաց •
<.<Մազյար չը կա՞ր քո հոր Թուրն Կեծակին*) ,
Մագյսւր չը կա՞ր քո հոր Ք ո ւռ կ ի կ Ջալալին ,
Մ ա գյա ր չը կա՞ր Ք ո ւռ կ ուն ՛նալն պողպատի,
Մ ա գյա ր չը կա՞ր քո հոր Գյամն պողպատի
Վոր դնես Քուռ կ իկ Ջալսւլու բ ե ր ն ի ն :
Մ ա գյա ր չը կա՞ր քո հոր Թամքը ս ա դ ա ֆ ի ,
Զանգուներ իր վերան կսւխուկ են վ ո ս կ ի ,
Մ ա գյար չը կա՞ր քո հոր Գուան ի գլխին-
Մ ա գյա ր չը կա՞ր քո հոր Կապեն ղսւդիֆե •
Մ ա գյար չ ը կա՞ր քո հոր Քամսւրն ի մեջքին-
Մ ա գյա ր չը կա՞ր քո հոր Շալվարն ի վոտին-՛
Մ ագյար չը կա՞ր քո հոր Կոշիկն ի վոտին-

*) Տ^րգ ե ւ

257
՛էլսսուն у ի Գ ա վ ի թ —Հ ՚ յ
Մադլսւր չը կա՞ր քո հոր հսւչ Պատերազմին
Վեր իր աջ թ ե փ ն :
Ասաց •— Պառա՞վ , եդ բոլոր վո՞րտեդն հ :
Պառավն ասաց •— Դավի՞թ , քո հրողբեր
Անե՞ծք դրեց ենոր վ ե ր ա ն ,
Ով քեց քո հոր բա ներ, նշսւ՞նց կը տա :
Ասեմ՝ ենոր անեծքի տսւկր տի մ ն ա մ :
է>1ի'ր , ք ա ն ի դ ո ւ եդապես շիվար եղաը__
Մըսրա Մե|իքն եկե , քեզնից կռիվ կ՚ ո ւզե ,
Դընսւ, զ ո ռ ի ', Հովան թ ող դ ո 'լ ր ս հանի.
Ամա խ ա թրով Հովան չի' տա եդա բաներ •
Տ ՚ ե ր թ ա ս , ենոր փողպատ պինդ տի բռնես
Ու դոռովե'ն տ’ա ռ ն ե ս :

Դա վիթ գնաց հրողբոր մաղ՛

Իր ձեռ ե թ ա լ ո ւ հրողբոր փողպատ բռնեց ,
Պինդ թափ ե տ ո ւ , ենոր վոտքեր հոդից կտրեց :
Ասա ց--- Յես կուզեմ քենե իմ հոր Թո՞ւրն
—— կեծա կին*)
Յես կուզեմ՛ քենե իմ հոր -քուռկի՞կ Ջալսւլին՝
Վեր վոտ ին ՛Նալն պ ո ղ պ ա տ ի ,
Յես կուզեմ քենե Սա՞նձը պողպատի,
Որ դնեմ ՛քուռկիկ Ջալալու բ ե ր ն ի ն :
Յես կուզեմ իմ հոր Թա՞մքը սադաֆի՛
Վերան կաիյոլկ գանգուներ վոսկի •
Տես կուզեմ քենեն իմ հոր Դուտն ի գլխին ,
Յես կուզեմ քենե իմ հոր Կապա՞ն ղադիֆե ,
Յես կուզեմ քենե իմ հոր •քամա՞րն մեջքին ,
Յես կուզեմ քենե իմ հոր Շալվա՞րն ի վոտին ,
Յես կուզեմ քենե իմ հոր կոշի՞կն ի վոտին-
Յես կուզեմ քենե իմ հոր հա՞չ Պատերազմին ■
Կըտսւ՜ս՝ տո՞ւր խ ա թ ր ով —
Չե՞ս ի տա՝ կը կ ա յ ն ե մ , զոռովե՞ն կ ա ռ ն ե մ :

*)
ձրոդբեր դարձավ ասաց.
__ Են բերան կոտրի, վոր քեղ ս ո վ ո ր ց ո լ ց .
էն քո գիտցած չ ե 'ր , քեղի ուստա' կ ա :
էն տ ա րին, ինչ Մհեր մեռավ—
Շեմքի տակ ենոր գհստեր խ ո ր ե ց ի :
Դ-ե գնա'նք, հ ա ն ե մ :

Գնա ցին, հա նին:

Գ ա վիթ բերեց տ ո ւ ն , ե դ գեստեր հ ա գ ա վ :
Հրողբերն ասաց •— Մեռնե՜մ ք ե գ , Գ ա վիթ ,
•|’. ո հոր ղենք-ղրսւհ , կ ո ', են ներքնատան :
Քառսուն աստիճան սանդուխք ցսւծ ի շ ն ե ս ,
՞Նո'ր քո հոր գենքեր են տեդեն հանես:
Թե եդ գենք վ երո՜ւս՝ դ ո ւ կարնաս կռվես •
Թե չե'՝ մի' ե ր թ ա , չե'ս կարնա կ ռ վ ե ս :

Գ ա վի թ եր՝ գ ն ա ց , իջավ ներքնատուն,

Իր հոր ղենք-ղրսւհ տեսավ պատեն կախ :
Եդ աւքեն գ ր կ ե ց , քաշեց իր թ ե վ ի ն ,
Դուրս հ ա ն ե ց , բերեց Զենով Հսվսւնին:
Զենով Հովան ե դ բան տ ե ս ա վ , ուրախացավ :
Ա սա ց--- Բալքի Դ ա վ իթ իրա հոր տեղ բ ռ ն ի :
8ես Ահերի ադբե'ր ե յի ՝ չե 'յի կարնա դուրս բ ե ր ե յ ի ,
Ամա Դ ա վ իթ գ ր կ ե ց , բերեց :

Ձենով Հովան ուրա խ ա ցա վ, ա ս ա ց --- Դա'վիթ ,

էն ո ր ի ց , ինչ քո հեր մ ե ռ ա վ , մինչև ե ս ո ր ,
Յես քո հոր ձին վւսւկեր ե յ ի մ ե ծ գ ո մ ,
Դուռն ել շարե • հերթիկե'ն խոտ ու ջուր կը տայի :
Մըսրա Մ ելքի ահուց չե'մ իշխենա
Ոյւ դ ո ւ ռ բ ա ն ա մ , ձին հանեմ դուրս :
Տարավ Դա վթին Զենով Հով ա ն,
Հեռվա նց գոմի դ ո ւռ շա'նց տ վ ե ց , ասաց.
— Դ ա վ ի թ , քո հոր ձին ենտե'ղն ե •
Թե դ ո ւ կայւնա՜ս* գնա քա շի, հան դ ո ' լ ր ս :
Դւսվիթ դ ո ւռ քա նդեց, բ ա ց ե ց , մտավ ներս:
Զին Մհերի դենք-ղրւսհներ տեսավ ]>ե չե ,
ճա նա չեց, ուրախացավ,
Տռճիկ տվեց ու խրխնջաց :
Դ ա վ իթ մոտիկ զնաց ձիուն, մաղեր բ ռ ն ե ց ,
Աչքեր մաժեց , քամակ մաժեց-
Ձին հոտոտաց, ձին լա'ց ե ղա վ :
Ելավ Դ ա վ ի թ , ղձին դոմեն քաշեց, հանեց:
4՚ ո մեն ելան՝ ձին ճանաչեց , վոր Մհեր չեր :
Պինդ աքացի' մ՚ ե գսւր գետին ,
Կրակ եստւ վոտի տ ա կ ե ն:
Աստծու շնորքով լեգու ա ռ ա վ , ասաց •
__ Հող ա ծի ն, հո'ղ ե ս , քեգ հո'ղ տի դսւրձնհմ •
Ինձ ի՞նչ տ՛անես:
Ասաց ■__ Յես քեղի տի հեծնեմ :
Զին ա ս ա ց --- Քեղ ենսլե'ս տի բա րձ րա ցուցե մ ,
Տի տամ արեգական— վառեմ :
Ա սա ց--- կոլորվե՜մ քո վարի տակ :
Ձին ա ս ա ց--- Քեղ աի տանեմ սար ու ձորեր ,
Զարնեմ ք ա ր ե ր , ծառեր՝ վւշրեմ:
Ա սա ց— Տ ՚ ո լ ո ր վ ե մ , ելնեմ քո մե'ջք :
Ձին ա ս ա ց--- Հ ա ՜յ գիդի մ ա ր դ ,
Դու ինձ սւե'ր, յե ս քե ձի' ը լն ե ն ք :
Դ ա վ իթ ձիուն ասաց •
— Ք ե տեր չը կար՝ յե ս քե ւոե'ր կ ՚ ը լ ն ե մ ,
Ք ե թիմարող չը կար՝ յե ս քե թիմարող կ՚ ը լնե մ
Քե կեր տըվող Տը կար' յես կեր տըվո'ղ կ՚ ը լնեմ
Դարձավ Հովանին՝ ա ս ա ց --- Հ ր ո ղ բ ե ր ,
Յես կուգեմ քենե Թա՜մքը ս ա դ ա ֆ ի ն :

Թամք բերեց Հ ով ա ն, իր միտ վե ասաց •

_ ինչ Մհեր ե դ թ ա մք կը դներ ձիուն,
Ինչ թ ա նգ կը կըք ե ր ,
Ձիու առաջի երկու վոտ գետնուց կր կտրեր :—
Ասաց — Թե Դ ա վ իթ ձիու վոտ վ ե ր ո ւ ց ,
թ՜ող երթ ա կռի վ •
Թե վոր չը վերուց' չի' կսւրնսւ է ր թ ա :
Դ ա վ իթ թ ա մք դրեց ձիու քամակին
Ու. թ ա նգ վոր կ ք ե ց ,
Ձիու, չորս վսսւն ել գետնուց կտրեց к
Ասւսց— Հրո զթ ե ՜ր,
Տո՜ւր ինձ Մհերի Խաչ Պատերազմին:
Հրողրերն ասաց-— Յես չե'մ կարնա, տա •
р>Ь արժա՜ն ես՝ կր գա քո թեփն ,
Թե արժան չես՝ չի գա քո թ հ ի ն :
Օդտեզ աստծու հրամանով
Խաչ Պատերազմի ն իջավ վեր աջ թ ե վին :
Դավիթ- ելավ հոր ձին հ ե ծ ա վ ,
Իր հոր ջոջ սագ եաու գարկել ,
փչեց իր հոր Պդլոլփ »?»սղ ,
Անգամ մի իր դոան աո աջ գ ը ն ա ց , ե կ ա վ :
Սասան վոդջ Ժողովավ եւլտեւլ ;

Զենով Հովան կայնեց , լավ մի ա չքեց տղին ,

Սիրտ մըոմըոսւց, ըսկսեց ւ ա լ , յ երգով ասաց.
« Ա ՜խ - վ ա ՜խ , ա խ-վա ՜խ , հագա՜ր ա փ ս ո ս *),
Ափսո՜ս, հազա՜ր ափսոս Ք ո ւռ կ իկ .9,ա|սւլի(1 ,
Ա՜խ , հալա ք-ուոկիկ Ջալսւլին,
Ափսո՜ս, հազա՜ր ավւսոս Թամքը սա դա ֆին.
Ա ՜խ , հալա Թամքը սադափին-
Ա փ սո՜ս, հազա՜ր ավւսոս Սանձը պողպատին ,
Ա ՜խ , հսդա Սանձը պողպատին.
Ավւսո՜ս , հազա՜ր ափսոս Դուտն ի գ լ խ ի ն ,
Ա ՜խ , հալա Դուտն ի գլխ ի ն ,
Ավւսո՜ս, հազա՜ր ավւսոս Կապան զ ա դ ի ֆ ե ,
Ա՜խ , հալա Կապան դսւդիֆե •
Ավւսո՜ս, հազա՜ր ավւսոս Քամարն ի մեջք ին,
Ա ՜խ , հալա Քամարն ի մեջքին-
Ա ֆ ս ո ՜ս , հազա՜ր աֆսոս կոշիկն ի վ ո տ ի ն ,
Ա ՜խ , հալա կոշիկն ի վ ո տ ի ն ,
Ափսո՜ս, հազա՜ր ափսոս Խաչ Պատերազմին,
Ա՜խ , հալա Խաչ Պատերազմին •

*) Տերդ «
Ձենով Հովան Դա վթին չեր տ ե սնի,
Դ ա վ իթ իր ձիուն նստած*
Ձեո զարկեց վեր թ ր ի ն ,
Տի քաշեր, զարկեր հրողբոր,
Ձենով Հովան կանչեց.
«Ափսո՜ս, հազա՞ր ափսոս մեր թառլան Դ ա վ ի թ * ) ,
Ա՜խ , հալա մեր թաոլա'ն Դ ա վ իթ •
Ափսո՜ս, հազա'ր ափսոս յեղնիկն ջահել,
Վոր զնաց մեր Սսւսնա անեն» :

•Լոր ասաց՝ «Ափսո՜ս մեր թա ռլա ն Դ ա վ ի թ » ,

Դավիթն ասաց-— Հրողբե'ր ,
Դ ո ւ մատա՚ ւ լ րլնես եղա մե 'կ խոսքին-
Եգա մեկ խոսք վոր չ՚ ս ւսեյիր՝
փո վիզ տի զսւրկեյի.
Տըվի' եդսւ մեկ խոսքի խ ա թ ե ր :
Ինչի՞ առաջ ամե'ն բանի ափսոսացիր__ հետո ինձ-
Առաջ ինձի' ավւսոսսւյիր, ո ւ հետո ենոնք;
8 ե՞ս եմ ափսոս, թ ե ՞ Թուր կեծակին.
Ց ե՞ս եմ ափսոս, թ ե ՞1 փամարն ի մեջքին:
Ա սա ց--- Դ ա վ ի 'թ , քո ղլխուն մ ե ռ ն ե մ ,
Ախր յե ս քո ապով կը լա մ :
Դ ա վ իթ ձիուց իջավ տ ա կ ,
Պագեց իր հրողբոր ձ ե ռ , ասաց-
— Հրողբեր , հալա'լ ա ր ա , ինչ ամագ տվեր ես ինձի
Հրողբեր Հովան ե դ բան վոր լ ս ե ց ,
Մհերի ջոջ սա'զ ետու զա րնել,
Մհերի թ մ բ ո 'ւ կ ետու ծ ե ծ ե լ ,
Մհերի փո'ղ ետու փ չ ե լ :
Հաբսներ եկա ն, դ ե մ կ ա յն ա ն ,
Խազով ասին Դա վթին •
« Դ ա վ ի թ , երթա լ քեզ չ ՚ ը լ ն ի , դառնա'լ քեզ ըլն ի *)
Դառնա'լ քեզ ըլնի , մեր աղբեր Դ ա վ ի թ .
Չուր հիմիկ քեզ հա րսնություն չե'նք արեր__
Նո'ր տի հա րսնություն ա նենք, մեր աղբե'ր Դա վիթ

*) Ցէրգւ
ЛЛ^ % АЛЛмЛАЛЛЛЛАЛЛ

'(.ո՜ր ւոի քս ձեռքին շո՜ւր լըցնենք, մեր աղբե՜ր

Դավիթ•
ք.ո վոտներին Աօ'լ տի դ ն ե ն ք , մեր ախպե՜ր Դ ա վ իթ -
•р.Ь([ հարսնությո՜ւն տ՛անենք, մեր աղբե՜ր Դ ա վ ի թ » :

9.
Դա վ իթ ե լա վ , թ ռ ա վ վեր իր ձիուս,
Աստծու անուն տ վ ե ց ,
Դարձավ, աոավ իյաթրը ք ա զ ք ը ց ո ց ,
Դարձավ , աււավ խ ա թրը դ ե ղ ա ց ո ց ,
Աոավ Դսւվիթ խարրլւ մարդ ու կրնկսաց , ասաց-
— Ա ղբերնե՜ր, ք ո ւր ե ՜ր , դ ո ւք մի' վ ա խ ե ն ա ք *),
Աստծու կամքով կ ՚ ե րթ սւմ յե ս կռիվ-
II՜ ք ո ւր ե ր , դո ւք կացե'ք բ ա ր ո վ ,
Դուք ինձի քո ւր ո ւթ յո ՜ւն եք արե-
ք|՜ մ ե ր ե ր , դ ո ւք կացե'ք բ ա ր ո վ ,
Դուք ինձի մ ե ր ո ւթ յո ՜ւն եք ա ր ե :
Բարի՜ դր կի ցներ, դո ւք կացե՜ք բ ա ր ո վ ,
Դուք կացե՜ք բարով մեծ ո լ պստիկով-
ի մ դ ո ւ ո -դ ր կ ի ց ն ե ր , ձեր երես շա՜տ եմ թ ռ ե ր ,
Ինձ հալա՜լ ա ր ե ք :
Բարի տանտիկիննե՜ր, ինչ հա՜ց կը թ խ ե ք ,
Դ ա վ թ ի անուն հիշեցեք :
Ջահելնե՜ր, դ ո ւք ե ՜լ, ինչ վոր քե՜ֆ կ՛ա նեք,—
Դ ա վ թ ի անո՜ւն հիշեցեք :
Իմ ք ո ւր ե ՜ր , մ ե ր ե ՜ր , իմ լա՜վ դր կի ցներ,
Մնացե՜ք բ ա ր ո վ :
10
Յերբ որ Դ ա վ իթ ես խոսք կ՛ասեր*
Իր մ ա մի կ, Մըհերի մ ե ր , П-եղձուն Ծ ա մ ,
Իր սուդեն ելավ սդահան:

Էն ժամւսնակեն վոր Մհեր մեռեր ե ր ,

||ւ մամիկ մտեր հր յոթ ոտ ա նու հեսւե.,
Ծաոա մ ի կ ա ր , է

Էնոր հաց կը տաներ;

*) Օ^ՐՂ1

263
 А А А А А А А А А Л А А А А А Л

ЬВ ո ր , վոր Դսւվիթ հլա4

լ յ՚ ե հ ր ի սազ եսաւ զարկել,
Եդ ծաոսւն հաց կը տաներ Մհերի մ ո ր :
Մհերի մեր ասաց •
— Ես Մհերի սազի' ձեն կ՛առնի իմ ականջ,
Ես ի՞նչ րան ե :
Ասաց — Խ ա նում, հալա դո ւ դե ռ չե' ս հասկացե ,
Դավիթ- ելե , իր հոր շորեր հադե ,
Իր հոր դենքեր կապե վեր ի ՛ր ,
Իր հոր Քուռ կ իկ Ջալալին հ ե ծ ե ,
Իր հոր սա'զն ե , վոր կը զա րկ ի,
կռի'վ կ՚ ե րթսւ Մելիքի դ ե մ :
Մհերի մեր՝ ե դ լ ս ե ց , թ ողեց իր սուդ ,—
Ելա վ, իրան ւոեղեն կայնեց , ասաց.
__ իմ մուրազ կա տ ա րվեց, տ ՚ ե լնե մ դուրս :
Դնա ց, դ լո ւի փանջարեն վեր կա խեց,
Ա չ ք ե ց , տեսավ' նորմանուկ Դա վիթ
Մհերի ձին հ ե ծ ե , կայնե : կանչեց.
_ Ք ո ւռ կ խ կ Ջալալին, մհււնե'մ ք ե , մ ուրա ՜զ:
Դ ա վ իթ շա'տ զարմացավ, կ ա յն ե ց :
Դեդձուն շարունակեց--- Ք ո ւո կխ կ Ջ ա լա լին*) ,
Իմ Դ ա վ իթ հե'ր չ՛ունի՝ անես հ եր ո ւթ յո ւն -
Իմ Դ ա վ իթ մե'ր չ՛ունի՝ անե'ս մ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ,
Իմ Դ ա վ իթ աղրե'ր չ՛ունի՝ անե'ս ա ղ ր ե ր ո ւ թ յո ւ ն ,
իմ Դ ա վ իթ դ ո ւ տանես իր հոր կաթնով Աղբուր ,
Դ ա վ ի թ ձիուց ի ջ ն ի , իջնի ջուր խ ը մ ի ,
Իմ Դ ա վ իթ դ ո ւ տանես իր հոր փորձաքար—
Դ ա վ իթ իր թ ո ւր զարկի , զարկի սան , փորձի :
Ք ո ւ ռ կ ի կ , քե ամանա'թ իմ նորամանուկ Դ ա վ ի թ :
Ձին վիզ թ ե ք ա ծ լ ս ե ց , ա ս ա ց - օա'ա լ ա վ , մա միկ:
Պառավ իր խոսք դարձուց Դ ա վ թ ի ն , ասաց.
__ Դ ա վ ի թ , քո ողորմած հեր իր ձիուն
Ամեն ճար ու ճամբա շանց ե տվե ,
Զ ին ե դ ամեն գ ի տ ի:
Դ ա վիթն ասաց — Շա'տ լա'վ , մամիկ :

11ւ ելավ Դ ա վիթ ՝ քըշեց Քուռկիկ Ջալային :

*) 6երդ\

264
 А Л Л А

11

Ք շ ե ց , զնսւց մեջ հոր '(/րվասարին -

Գ ա վի թ որ Սսւսունեն ե լա վ ’
Ենպես մշո'ւշ մ ի , դումսւ'ն մի դ ր ե ց ,
Վոր Դ ա վ թ ի աչք ըսկի համրեն չե'ր ջոկի;
Ամա Քուռկիկ սւղավնիկի' նման թ ռ ա վ :
Գ ա վիթ ա սա ց--- Ջ ա Պ ր մ , հ դ հ'լ աստծու բան ե :
կ ա յն ե մ , թողնեմ Քուռկիկ թ ա լ ա լո ւ կամքին,
Ուր որ ե ր թ ս ւ ՜ , թ ո ղ ե ր թ ա ' :
Քուռ կ իկ Ջսւլալի'ն ե ր , դընսւ՜ց, դընսւ՜ց ,
էյն յ ո ' թ որվա նամբան մի սհաթվտ'ն աՕցսւվ:
Ելավ բարձրիկ սարի զլուխ •
Վոր ե լա վ ե դ սա րի դլուիյ , կա նգնեց •
կա ն գնե ց վ ե ր են կ ա թ ն ա ղ բ ր ի ն :
Ս՚ լւժ բա ց վ ա վ , դուման բսւցվսւվ-
Ք ո ւռ կ իկ չոքեր եզար դ ե տ ի ն , մնաց •
Դավիթ- դ ի ա ց ա վ , թ ե ձին դ ա դ ր ա վ , ասաց ■
_ Հ ե յ-վ ա ՜խ , Քուռ կ իկ հալալին ,
Ք ո վ,ի'դ կստրի ,
Յես կ՚ ս ւսեյի՝ դ ո ւ ինձ արնի դետե'ր տ՚ ս ւնցուցես ,
Ես պո'ւտ մի ջուր ե — ինձ չե՞ս կարնա անցուցես :
Եսա տեղ վոր եսպե'ս կ՛անես՝
իա մեջ կռվին ի՞նչպես տ՛անես-
Ի՜նչպես տ ՚ ե ր թ ա մ Մըսրա Մելիքի դե մ կ ռ ի վ :
Ասաց , դանդուն եդա'ր ,
Զիու կողաշար կոտրեց :
Զին ըռկավ , ասաց •
__ կա րնա 'մ զ քեզ զա րնեմ արեդակւսն ե ր ե ս ,
Համա քո հոր խւսթ րին չե'մ ի տ ա :
Դ ա վ իթ ը ռ կ ա վ , քաշեց իր թ ո ւ ր ,
Ու Քուռկիկի վիզ տի կտրեր.-
Թուր մ ի ն չհ կես քաշեց՝
Են դեհեն քաւքի' մի զարկեց ենոր հակատ •
Դավիթ- ուշքի եկավ—- լսեց ձիու ձ ե ն :
Զին ասաց •
__ Եսի քո հ ո ր կ ա թ ն ա ղ բ ո 'ւր ն ե •
իջի' տակ , ջո'ւր խմի :

265
Իջի պո՛ւտ լք’Ьլ ջրից տուր իլք կողաշարին:
Դ ա վ իթ իջա վ, ձիու գլուխ պաղեց,
Պուտ լքի ջուր ետու ձիու կողաշարք:
Դ ա վիթ ձին հթ ո ղ խոտերի մեջ ա րա ծա ,
ինքն ել ւսղբուբեն ջուր խ մ ե ց ,
Պսւււկեց , քնեց , հանգստացավ :
12ին ել կանգնեց արևու դեմ ՝
Հով արեց վերան :
12
՛Բնից ակահավ , ի՜նչ տ եսա վ,— հղորացե,
Իր հոր հագուստ հագիվ կը գա վերան:
Ձին խրխնջաց, ե կ ա վ , կանգնեց Դա վթի ա ո ա ջ :
Դա վ իթ սանձ դրեց բե րա ն, ե լա վ , հ ե ծ ա վ :
Խնդա ցա վ, քը շե ց, գնա ց:
ճամբին տեսավ մեկ երկաթե ւ ա ւն :
Ձին ա սա ց--- Դա վի՜թ ,
Են սուն վոր կը տեսնես՝ ենի քո հոր փորձաքա՜րն ե
Թե դ ո ւ մեկ դարբից կտրեցիր՝ կ ՚ ե ր թ ս ւ՚ ն ք կււիվ •
Չը կտրեցիր' չե՛նք երթա կււիվ:
Դ ա վ իթ թ ո ւ ր քա շեց, մեկ դ արբից եգարկ •
Թուր Կեծակիս են սուն կ տ րե ց, մեջեն ա նցա վ:
Երկաթե սուն ե— ե դ սուր վոր մեջեն անցավ*
կսաբ վեր կտորի՜ն մնաց •
Դա վիթ չ՛իմացավ թ ե թ ո ւ ր կտրեր անցեր ե-
՚ լ ,ոթ եր կ ի տ ե ց , ենոր սիրտ թ ո ո ո մ ա վ :
Ասաց ձ ե ն ո վ .
«ւԼ ո տ ի ՚ կ , դ ո ւ թ ո ՜ւլ կ ե ն ա յի ր * ) .
Չը գ ա յի ՛ր է հասնեյի՜ր ե ս տ ե դ :
Վոր իմ դարբ գարկեյի՜ ե դ ս ա ն ,
Չը կ տ րեյի' իմ սիրտ թ ոււոմե՜ր:
Ձեււի՜կ, դ ո ւ կոտո՜ր կ ե ն ա յի ր ,
Վոր ո ւ ժ ենքան չըկա՜ր ք ե ղ ի ,
Զ ա ր ն ե յի ր , են սուն շո՜ւււ տ ա յ ի ր ,
Իմ սիրտ եսպես չը թոււոմե՜ր:
Աչքի՜կ , դու խավա՜ր կ ե ն ա յի ր ,

•) в էքԳ .
А Л

՛Լոր հսա բան չը տեսնեյիր ,

Ինչի՜ երկաթե սուն չը կտրեյի ,
Վոր գնայի կոիվ դե մ Մըսրա Մ ե լՔ ի ն»:

Ս՛եկ ել' Դ ա վ իթ տեսավ' քամի' ե լա վ.

Եդա քամին փոթորկի' պես ե կ ա վ ,
Եկավ, դարկեց երկաթե սուն,
Սուն շո'ւո. սսւավ:
Դ ա վ իթ դնա ց, տեսա վ,
իր զարկած տեղ թ ո ւ ր կ տ ր ե ', անցե ;
Խնդացավ, ասաց-
«Վ ո տ ի 'կ , դ ո ւ ո ւ ժ ո 'վ ը լ ն ե ս * ) ,
Դ ո ւ րարո'վ եկար եստեղ-
Վոր յե ս դարկեցի' ես սուն կտրի •
Զ ե ո ի 'կ , դ ո ւ կանա'չ ըլնես,
Թող քո ուժ ե'լ ավելի ը լ ն ի ,
Վոր Մելքի դե մ դնա'մ կոիվ •
Ա չքի'կ, դ ո ւ լուսո'վ ըլնե ս,
Վոր ես րան տեսար» :

Ասաց, քշե'ց իր ձի ն,
Են քարերուց , սսլբրնելաւց , են սարերուց
Հա լա լութ ե'ն ո ւ դ ե ց ,
Մնաք րարե'վ ա սա ց, յե ր դ ե ց -
«Ծովասարոլ պաղ-պաղ աղրրներ* յ ,
Մնացե՜ք բա ր ո վ , բարի' մ նա ց եք :
Յես կ ՚ ե ր թ ա մ կ ո ի վ , կը ծ ա ր ա վ ն ա ՜մ ,
Դուք ինձնից կարո'տ մ ն ա ց ե ք :
Ծովասարոլ պադ-պա՜ղ ք ա մ ինե ր,
Մնացե'ք բ ա ր ո վ , րարի' մ ն ա ց եք ,
Յես կ՛էր թա մ կ ո ի վ , կը շ ո դ ն ա 'մ ,
Դուք հո'վ մնացեք» :

13

Ասաց, քը շե ց, դնաց Մըսրա Մելիքի դեմ -

Տեսավ՝ երկնուց աստղին հաշի'վ կ ա ո ,

*) Ցերգ,

267
 Լևոնց վրաններին հաշիվ չը կար •
կսւյնեց բարձր սարի վերա ,
Տեսավ' որ զորք քանց ծո վո ւ ավազ շասւ ե :
Գլուխ թափ ե տ ո ւ , ասաց •
« Տ ե ր աստվա ծ, ինչպե՜ս սւերթ ա մ կււիվ:՛) :
Խնամք շա'ա հ մեծ թ ա գա վորին:
Ենոնք ըլեն գարնան մատղաշ գ ա ո ն ե ր ,
Յես ըլնեմ անոթի գել*
Չեմ կարնա ենոնց խ ե ղ դ ի .
Եդ վրաններ ըլնեն դ ե գ ե ր , յե ս ըլնեմ կրա կ,
Չե'մ կարնա յե ս եդոնց վ ա ռ ի :
Եզոնք ըլնեն մ ոխ ի ր, յե ս ըյնեմ քամի՝
Չե'մ կարնա ենոնք տեղից վերցուցի» :

Ձին իւքացավ Գ ա վթ ի երկմտիլ , ա սա ց.

— Ե՜յ անիրավ, ի՞նչ կը վ ա խ ե ն ա ս *),
■Г-անի մի քո թ ո 'լ ր կը կտրի ,
Ենքան ել իմ շո'ւնչ կը կտրի -
Քանի մի քո թ ո 'ւ ր կր կ տ ր ի ,
Ենքան ել իմ վո'տ կը տ ր ո ր ի :
Գավիթ , մի' երկմտի , քըշի:
Գ ոլ իմ քամկից վե չը գա ս , չը խա րվես;

Գ ա վթ ի սիրտ պնդացավ ե դ խ ոսքերով,

Գ ա վիթ քշեց , գնաց , ասաց •
— Ջ ա նը մ, յե ս տի խարա'ր անեմ ո ւ նո'ր տ՚ ե րթւաք
Գնաց, ելավ Լեռա սարի գ լո ւ խ , կ ա նչե ց — Ե հ ե ՜յ»)
Ով քընած ե՝ ա րթուն կ ա ցե ք ,
Ով արթուն ե ' ձիե'ր թ ա մ ր ե ք ,
Ով թ ա մբեր ե՝ զենքհ'ր կապեք,
Ով կապեր ե՝ ե լ ե ' ք , հ եծե'ք •
Չ՛ասեք Գ ա վիթ գո զ -գ ո զ ե կ ա վ ,
Գ ող-գռղ գընսւց» :

Ասաց, ընկավ ե դ գորքի մեջ ,

Զա ր կե ց , զա րկեց, կա նչեց.
« Վ ա զ ե ', Քուռկիկ , վ ա զ ե ',
Կըտրե', թըրիկ , կ ը տ ր ե ' . . . »

*) Ցերդ ե ւ

2С8
МС5
 կ ռվ ա ն, զարկին, կոտորեցին.
Արնե հեղեղ ե լ ա վ , լեշեր տ ա րա վ :

Եդ վսվսա Ք եռի Թորոս ւսչքեց

Դեպի Մըսրա Մելքի գո րք,
Տեսավ' Մըսրա զորքերի մեջ
Ենպե՜ս մի կտրում ը ն կ ե ,
Ենպե՜ս վայնասուն ընկե__
Զիրար կը ջա րդեն, կը կ տ ր ե ն :
՛թեռի Թորոս դ ա ր ձ ա վ , ասաց •
— Տ ղ ե կ ն ե ՜ր , վե'ր ե լ ե ք , մեր աստված մհ'ծ ե-
Կտրում ընկե՞ր ե Մելիքի զորքերի մեջ :
Ե լե ք , մենք ել ներքի դեհեն առնենք ■ . .
՚ 1 երի դեհեն Դավի՜թ- կ տ ր ե ց ,
՜եերքի դեհեն՝ Քե ռ ի Թ ո ր ո ս - ..

Մըսրա Մելքի զորքի միջեն մարդ մի ելավ ,—

Մեկ ալեվոր— յոթ- տ ղոլ հեր :
Մելիք ենոր յ ո թ տղեկներ զոոովե'ն եր բերեր կռ Ւ4
Եդ ալեվոր ա սա ց--- Հ ե յ - վ ա ՜ ի յ , հեյ-վսւ՜]ս • • .
Դուրս եկավ են՝ առանց զենքի ու գլուխբսւց'
Զորքի միջեն վ ա զ ե ց ,
Ա սաց--- ճ ա մրա ՜ տ վ ե ք , ե ր թ ա մ Դ ա վ թ ի ա ռ ա ջ:
Մի խոսք ա սե մ, եսա զորք ազատեմ կ ռ վ ի ց :
Եկավ , կանգնեց Դսւվթ-ի առաջ ,
Ասաց — Դ ա վ ի ՜ թ , մեռնե՜մ քեգի ,
Ակա՜նջ ա րա , ձիդ դ ա դ ր ե ց ր ո լ,
Դամ' քեգի խս՜սք տ ՚ ս ւ ս ե մ :
— Ի՞նչ տ՛ասես ինձ հսւլվո՜ր--- հարցուց Դավիթ
— Դ ա վ ի ՜ թ ,— ա սա ց,— մեռնե՜մ քո ա րևուն-
Չե™ վոր ենոնք ել մա՜րգ ե ն , իսա՜ն են ■
Ինչի՞ կը կոտորես , ինչի՜” կը սպանես.
Չե՞ եդոնք ե՜լ երեխանե՜ր ունեն,

*) Յ կ ք
Տո'ւն ո ւ կընի'կ ո ւ ն ե ն :
Ենոնց սպանես* (ւժերռլ մեղք կ՛ընկնի քո վ ի զ :
Աղքատ ո ւ ]սեղն մարդ են եդոնք •
Վորը իր մոր մեկուճարն ե ,
Վորր նոր պսակված արւլա,
Վորը իր ոջսւխի սուքւն ե ,
'Լորը հանցսւծ լքի տան ճրագ :
— Ապա ինչի™ եկած ե ն , հետ ինձ կը կ ռ վ ե ն :
Պատասխանեց--- Մեզ ի՞նչ մեղք կա-
Մըսրա Մելի'քն ե գոոովեն ր ո ն ե , րերե-
Մըսրա Մելի՜քն ե քո դո ւշմ ա ն,
Դընսւ իր հետ կռիվ արա :
— Ապա Մելիքն ո ՞ւր ե հ ի մ ա :
— Ա՜յ , են կանաչ վրանի տակ ք նա'ծ ե , տե'ս ,
Վոսկի խնձորն ենոր չադրի գլխին դ ր ո ւ կ .
Յ ո թ ն աղապ աղջիկ ենոր քյսւնճ կը քշեն,
Յ ոթ ն սպապ աղջիկ ենոր վոտ կը մ ա ժ ե ն :
Են վրանից մուխ վոր կ՛ելնի*
Են մուխն ել հո մուխ չ ի ,
Են շոդե'լքն ենոր ր ե ր ն ի :
Դու վոր երթաս Մելիք սպանես*
Եդ ղորք 7եզի ա ղոթք տ՛ա նի,
Տի խնդանա ու ամեն մեկն իր տուն տ ՚ ե ր թ ա :

Եդտեդ Դ ա վ իթ խ դ ճ ա վորվա վ,
Զորք ջարդել վ ե ր ջ ա ց ո ւց ,
Դարձավ ա ս ա ց — Հա'լվոր ,
ԱղեԴլ խոսք ասացիր-
Յես քո ասած տ՚ ա նեւք:

14

Դ ա վ իթ քշեց իր ձին, դընսւց,

Մելքի վրանի դ ո ւռ կսւյնեց-
Տեսավ* Մելիք վրանի տակ
Մեջ ւ|երմսւկին կոլոնվե* պ ա ռ կ ե :
Յ ո թ ն աղջիկ ենոր չորս ղին նստե՛ ճանս կը քշեն,
Յ ո թ ն աղջիկ իր վոտ կը մ ա ժ ե ն ,
իաքիլ խարուն նստե Մելքի դլխու ա ոջեվ,
Երկու արաբ ծա ռայող ել դռան կանգնա ծ:
Դա վիթ արաբներին ասաց •
__ Վե'ր հանեք եդսւ ձեր ա ղ ե ն ,
Կանչեք, Մելիք թ ող ղուրս դա դ ո ւ ռ :
Եդ արաբներ ասին •
— Մենք չե՜նք կարնա- ենի յո ՜թ ը ն ււր տի քնի:
Իրե՜ք սւնցե , չո՜րս որ ել կ ա , վոր վեր ելնի :
Դ ա վ իթ ա ս ա ց — նես չե՜մ դ ա դ ր ի ,
Չուր ենիկ իր քե ֆ ո վ ե լ ն ի :
•քընի-մընի յես չե՜մ ղիտի ,
Շուտ մի կա նչե ք, թ ո ղ ղո՜լրս ելնի-
Թե մահ չունի՝ մա՜հ եմ բերե •
Թե գրող չունի' գրող եմ դաււե •
Ենոր ջո՜ջ քուն կը քնա ցնե մ :
Ելան' շամփուր կ ա րմ րցուցին,
Դրին Մելքի վռաների տակ:
Ասաց--- (Г ф > աղջիկներ ,
Ինչի՞ իմ տեղ լավ չեք շինե •
Լո՜ւ կա իմ տ ե ղ , ինձ կը խսւծե :
Ասաց, ելի մնաց ք ն ո ւ կ :
թերին' դութնի խո՜փ մի կա րմրցուցին,
Դրին ենոր վոտների տ ա կ:
Ասաց--- Ո ՜ ֆ , մեջ իմ տեղաց ինչքա՜ն լու կ ա :
Ինձ կը խ ա ծե ՜ն, չեն թ ո ղ նի' յե ս քնե մ :
Դա վիթ եդտեղ չը հ ա մ բ ե ր ե ց , քաշեց նիղակ ,
Զա բկսւվ, Մելքի կրունկ ծ ա կ ե ց :
Ասաց— Մ ե ՜լիք , դե վե՜ր ե լ ի , բա՜վ ե քնես:
Մըսրա Մե՜լիքն ա ս ա ց --- Ո ՜ ֆ - ո ՜ֆ
Ըե՜ք թողնի դինջանամ :
Ելա վ, նստեց-
Մեկ ձեռ դր ե ց եսա՜ աչքի վ ե ր ա ,
Մեկ ձեռ դրեց մեկե՜լ աչքի վ ե ր ա ,
Աչքեր ս ր բ ե ց , եսսլես իրիշկեց դ ո ւ ր ս ,
Տեսավ Դսւվիթ իր ձին հ եծ ե '
Մեջ արնին շաղախվե ,
Վրանի դ ո ւ ռ կանդնե :

271
Մելիք վոր ճանաչեց զԴսսվիթ ,
Փ չեց , վոր թււ ցնի տեղեն :
Տեսավ' ‘ 1-ավիթ իրար չ՛եկավ:
Մելքի մոտեն քառսուն գոմշի ուժ պակասեց :
Դա վիթ ա սա ց--- Եկել ե մ , վոր կ ռ վ ե ն ք :
Ս՛ել իք իյնդացավ , ասաց-
__ Չա՜ր սատւսնեն զքեզ տանի, Թ|ո'ր Դ ա վ ի թ ,
Եդ յե ՞ր բ եդար դ ո ւ ձիավոր՝
Եկա ր, կանգնիր իմ չադրի դ ո ս ւ :
Դ ա վ ի թ , ձիուց իջի,
Արի ե ս տ ե ղ , խ ոսենք, հանգստանանք:
՛Սորեն ելնենք, կռիվ անենք:
Դա վիթ ա սա ց--- Չ ե ՜ , չեմ իջնի :
Եսա խեղս ու կրակ մարդեր
Ինչի՞ յե ս դ ո ւ րերե կռիվ-
Մենք ել նստինք հանգստանա՞նք:
Դուրս արի , դուրս , գարկե'նք իրար :
Մելիքի մ ե ր , Իսմիլ խաթուն առաջ եկ ա վ ,
Ասա ց--- Դ ա վ ի թ , ճամբա եկե՝ նեգացեր ես •
Ձ իսլց իջի , հանգստանաս ,
Նորեն կ՛ելնե՜ք , կռիվ կ՛անեք :
Շա՜տ որ խնդրեց' Դ ա վ իթ ուգեց ձիուց ի ջ ն ի :
Ձին փախ տ վ ա վ , չ՛ուզեց Դ ա վ իթ իջնի :
Մըսրա Մելիք քառսուն գագ հոր վարե մեջ վրանիՈ,
Երկաթե թ ո ռ գցե բ ե ր ն ի ն ,
Ու խալիներ փռե վ ե ր ա ն , է
Կ՛ուզեր Դ ա վ իթ գար' նստեր ,
Ընկներ մեջ են հ ո ր ո ւն :

Խաբեցին Դսւվթին' ձիուց բերին տ ա կ :

Ձին ը ռ ըկ ա վ , փ ա խ ա ՜վ, գընսւ՜ց ,
Դընաց' ելավ սարի գլուխ :
Տարան Դսւվթին, նստեցուցին վե՜ր են հորին:
Դըրը՜մբ • • • ընկավ հոր վ ե ՜ , գընաց :
Մեջ ե դ հորուն երկաթե թ ո ռ , ողե՜ր կ ա յի ն :
Դ ա վ իթ ընկավ ոդերու մ ե ջ ,
Չըկարցա՜վ, դուրս ելներ •
Երկաթե թ ո ռ եկավ ի ր ո ւ ր :
 ЛЛААЛЛЛАЛЛАЛААЛЛ

Մ ե լի ք բե ր ե ց ջսւղցի քարեր ,
Ք ա շ ե ց հորի բ ե րն ի վ ե ր ա ն , թ ո ղ ե ց , ա ս ա ց .
— Ե"ն եր , ւ|որ հեա ինծի կոիվ տ՛աներ ,
Հ ա լ - հ ո ՜ յ • • • Դ ա վ ի թ Սասնոլ եկեր ե*
Հեա Մելքին կռի ՜վ կ՛անի-
Թլո'ր Դա վիթ Սասնոլ եկեր ե՝
՚ 1 ուգի հեա Մըսրսւ Մ ե|իք ին կ ռ ի ՜վ անի • • հ ա յ- հ ա ՜յ • • •
Դե թուլ կենա ենտեղ, չուր ոսկորներ փ տ ե ն - . .

Իրիկուն ե ղ ա վ : Մելիք ընկավ ք նավ •

Դաւ]իթ մնաց են հ ո ր :
Դսո]իթ թ ո դ մնա են հոր ■
Մենք դաոնանք վի՞րմհն խաբար տանք:
Խաբար տանք Ձենով Հովանեն :

15

Ձ ե նո վ Հ ո վ ա ն գիշերն երա գ տ ե ս ա վ .
Մրսրա աստըդ շողի'ն կր տար ,
11ասմա աստրղ կ ը խ ա վ ա ր ե ր :
Հովան քնուց ե լ ա վ , ա սա ց --- Կընիկ , ^ ե 'ր ելի ■ վե'ր ,
Տեսա՝ Մըսրա աստըղ շողի'ն կ ր տ ա ր ,
Սասնա աստըղ կը խսւվլսրեր,—
Դաւ]իթ մեր ծեոքեն գն ա ց:

Սաոյեն ասաց — Աստված քո տուն աւ|րի •

Դու քուն քեգ համսւը կը քնես ,
Երագ խալխի՞ն կը տեսնես :
Ձենով Հովան ելի' քնա վ:
Մեկ ե'լ երագ տեսաւ] •
Մըսրա աստըդ շա'տ եր պ ա յծա ո-
Սասնա աստըղ ]տսւ]սւրե'ր ե ր . հ ա ՜ , կր հ ա ն գ չե ր :
Հովան քնից ելսււ| . ա ս ա ց --- Կրնի'կ , վե'ր ե լ ի , Ь 'ր :
Յես տեսա՝ Մըսրա աստըղ շա'տ եր պ ա յ ծ ա ռ ,
Սասնա աստրղ հա՜ կր հ ա ն գ չ ե ր :
Սաոյեն ա ս ա ց--- Քո տո'ւն ա վ ր ի ,
Դու ինչի" չես քնի, ա'յ մ ա ր դ .

273
'1 ա ս ո ւ Ն ց ի Գ ա վ ի թ ---- 1 8
 Л Л Л Л А А А А А

Չը թողի'ր , վոր եսոր ք ն ե մ :

Զենով Հււվւսքւ մե'կ ել ք ն ա վ :
•Ր-նսւվ, մեկ ե'լ երազ տեսավ-
Տեսավ՝ Մըսրա աստըղ հկսւվ,
Ու Սասնա աստըւլ կուլ ե տ ո ւ:
Ասաց--- կընի՜կ վե'ր Ь լ ի , Դ ա վ իթ րսպանհցին :
Սառյեն ա ս ա ց — ինչի՞ չես քնի ղ ո ւ , սւ'յ մ ա ր դ ,
Ով ղիտի՝ վո՞ր կրնկա ծււց ե սլաոկե Դ ա վ ի թ .
Ով դիսփ վո՞ր տեղ քեֆ կ՛անի:
Զենով Հովան ը ո կ ա վ ,
•ք՛ացի մ՛ եղւս'ր կընկան :
Կնիկն ելավ ճրադ г|ш пЬ д:
Զենով Հովան ա ս ա ց --- Իմ ղըահնեը ր ե 'ր :
Կընիկ ր ե ը ե ց : Զենով Հովան եյսււ) ,
;! ո թ դո մշի կաշի փ ա րեց իրեն վ եր ա ,
Յոթ- ղոմշի շղրա փ ա րեց իրեն վ երա ,
՛Լոր րոռալեն չը սլաաովի ;
Հադավ իր ղենք ղրւսհ .
Դ ն ա ց , ղոմի դռներ ե թ ա ց :
Իր ձեո տվեց վեր Սիպտակ ձիու մ ե ջ ք ի ն __
Սիսյտակ ձին փոր ետու դետին :
Հովան ա սա ց --- Սիպտակ ձ ի ,
Յ ե ՞րբ տի տանես ի ն ձ , հասցնես Դա վթի կով ին:
Զին ա ս ա ց --- Չուր կեսորին :
Ձենով Հովան ա ս ա ց .
— Հարա'մ ր|նի ենա իմ կ ե ր , վոր տվի քե ղ:
Չուր կեսոր Դ ա վ թ ի նաշի՞ն հասնեմ թե լաշին :
Դնաց Հովան ու ձեռ ետու Կարմիր ձիու մ ե ջ ք ի ն ,—
կարմի'ր ձին ել իր փոր ետու դ ե տ ի ն :
Հ՛ովան ասաց •— Ա'յ կարմիր ձի ,
Յ ե ՞րբ տի տանես ինձ հասցնես Դ ա վ թ ի կ ռ վ ի ն :
Ա սա ց--- Չուր արեվն ա ռնելուն:
Ձենով Հովան ասաց-
— Հարա'մ ըլնի իմ պահել , վոր պահեցի' ղ ք ե ղ :
Դա վթի ինչի՞ն հասնեմ արևն ա ռ ն ե լո ւն :
Հետո դնւսց ո ւ ձեռ ետու Սեվո'ւկ ձիու մեջքին-
Ես Սև ձին վար չ ’ետո'ւ դ ե տ ի ն :

274
Ձենով Հովան սյ ա (յ ե ց Սեվւււկ ձիու <||ոլիյ ,
Աււաց--- Սե'վ ձի ,
Յ ե ՞րբ տի տանես ինձ— հասցնես Դ ա վ թ ի կ ո վ ի ն :
Սեվ ձին ա սա ց■
__ Վոր դու. կարնսւս քեց վե'ր իմ քամակին բռնես՝
Մեկ վոտ թալես զսւնզուն ,
Չուր ւՐեկ ե յ վոտ շո'ւււ տաս մեկել զսւնզուն ,
Կր հասցնեմ Դ ա վ թ ի կ ռ վ ի ն :
Ելավ , հեծնի Հովան Սեվ ձին.
Մի վոտ եւլիր զսւնզուն,
Չուր ւքեկել վոտ շուռ ետու մեկել զ ա ն զ ո ւ ն ,—
1)եվ ձին հրեղեն եր—
Լեոսւ սսւրի զլուխ կայնավ :
Քուռկիկ Յալալին <՜քՉ են и ւ] Հովան տեսավ ,
Խրխնջսւլեն եկավ մոտ իկ:
Ձենով Հովան վ ա խ ց ա վ , ասաց-
— Դավիթ սպանված ե , ձին վւսւխե, եկե ե ս տ ե դ :
Կանզնեց Ձենով Հ ո վ ա ն , կա նչեց.
Զեն ընկավ սար ո ւ ձոր.
Ա սա ց--- Դ ա վի՜թ , ո ՞ւր ես ,
Հիշսւ', Մարութսւ բարձր Աստվածածին,
Հիշւս' զհսւչ Պատերազմին,
1>նչ վեր քո աջ թ ե ի ն ,
Ու թա'փ տուր ք ե զ . . .

կանչեց • . .
Հովանի ձեն հասավ, րնկավ Դավյւի ականջ.
Դա վիթ ա սա ց Հ ա յ- հ ա ՜յ ,
Հրոդբե'րս ե եկե եստեւլ.
1՚ ' նձ կը կանչի.
Յ ա , Մարութւս բարձրիկ Աստվածածին,
1ււա'չ Պատերազմին, վեր իմ աջ թ ե վ ի ն :
Ասաց, զինք թափ ե տ ո ւ:
Երկաթե ուլ ո ւ շղթաներ թռա ն երկինք,
Ջւսդցի քարեր բլան , թռան ,
Ենոնց ամեն կտոր քառսուն մարդ ըսսյանեց :
 ЛААААЛАААААААААА

Դ ա վ ի ր թոսւվ , կսւնդնավ հորի բերա ն, ասաց-

— Մըսրա Մ ե լի ք , ել դո ւ բե բա խ տ ութ յո ւն չ ’սւնե'ս ՚
Լուսուն տղամսւրզո'ւ նրմսւն կովենք :
Մըսրա Մելիք ել չր դիացավ լքոտենսւլ :
Դ ա վիթ հ|ավ՝ ]ւր սին փնաոի •
Զենով Հովան կանչեց •— Դսւվի՜թ , արի' :
Դավիթ ենոր կանչով <յնաց մոտ հրուլբեր :
ԱԱ՚ ա ձին րոկեր եր՝ չե'ր իզսւ ձ ե ո :
Դավիթ- դնա ց, դ ո լր դ ո լրե լով ե ր ե ր .
Զին եկավ ձ ե ո , Դսւվիթ ե լա վ , հ ե ծ ա վ , ասաց-
— Հ ր ո ղ բ ե ր , դու դնա քսոլսւք, յես տ՚ ե րթսւմ կ ո ի վ :

16

Դ ն ա ց , հասավ Մըսրա Մելք ին , ասաց •

— Մըսրա' Մ ե ]ի ք, են դիր ինձ ]սսւբեցիր ,
Մրկա ել ի՞նչ տ՛անես:
Մելիք տեսավ՝
Դ ա վ իթ դրեր եր ձեո զ ո ւր դ ի ն :
Ահից զողաց , ասաց •
— Դավի']* ջա ն , ղե ա ր ի ', նստի':
Ասաց— Յես չե 'մ նււտի • կոի'վ անենք:
Մըսրա Ս՚ ե լիք հրաւ1՚ ան տ վ ե ց ---
Քյահլա ն ձին ւլուրս բե րի ն:
Հադավ շորեր , կասլեց զենքեր ,
Նստեց իր ձի ն, դնաց մ ե յդ ա ն :
Ըսկսեցին մեջ մեյդանին երթա լ ու դ ա լ :
Մըսրա Մ ելիք ասաց-
— Դսւվի'թ , կրոիվ դոււովե՞ն ա նե նք, թ ե հ ե ր թ ո վ :
Դ ա վ իթ ա ս ա ց — ինչպես քո ջան կ ուցի;
Մըսրա Մելիք ասաց-
— կուզեմ հ եր թ ո 'վ անենք •
Իր եք դարբ մեկ զարկի ,
Իրեք դարբ մեկել զ ա ր կ ի :
Աո աջ ո ՞վ տի զա րկ ի:
Դա վ իթ ա սա ց--- Աոաջ ղ ո 'լ զ ա ր կ ,
Տարիքով մեծ դո'ւն ե ս :

‘2 76
Դ ա վ իթ ձիուց եկավ աակ •
Դնա ց, կանգնեց մեջ դաշտին:
Ասաց--- Սըսրա Մ ե լի ք , քո դա րրեր դա ր կ :
Մըսրա Մելիք իր գուրզ աււավ:
•ք ըշեց , դնաց մ ինչև Ֆսւրկին •
Իրեք ավուր սամբա' ա նցա վ,
•քըշեց, ե կ ա վ , հասավ Դ ա վ թ ի ն ,
Դո'ւրգ մի զարկեց Դ ա վ թ ի ն :
Ինչպես շո'ւն մի ոռնա՝ գետին պ ոո թ ե ց •
ինչպես քաււսուն ջուխտ գոմեշնե՞ր լ ծ ե ս ,
Դութան վարես* գետին պաւթսւ,
Թոզ ո ւ դուման երկիր-երկինք բռնեց ,
Որ ո ւ դիշեր ե դ թ ո դ չիջավ գ ե տ ի ն :
Մելիք ա սա ց --- Ե՜ , Դ ա վ ի թ , հո'դ ե յ ի ր ,
Հող դսւրձուցի:
Դա վիթն ա սա ց--- Մ ե լի ք , դ ե ռ յե ս կենդանի' յեւ1 :
Եդ մեկ , մե'կ ել զարկի :
Մելիքն ասաց — Հա ՜ , տնավեր ,
Ես մեկ անդամ սամբաս մո'ա եր •
Թւսփ չը մնա'ց մեջ ի\ք գ ո ւր զ ի ն :
Ասաց, դ ա ր ձա վ , մեկ ե'լ ք ը շ ե ց :

Դ ը նա ց, հասավ չուր Դիարբեքիր

Ու. ենտեղից ք ը շ ե ց , եկավ Դ ա վ թ ի վ եր ա :
Եկավ* իր գուրգ թա լեց Դ ա վ թ ի ն :
Ինչպես սւոյո'ւծ ոռնա՝ դետին պ ո ո թ ե ց ,
Ինչպես հեղեղ ավերի , գետին սլոռթեց :
Թոզ ու դուման երկիր-երկինք բ ռ ն ե ց ,
Արեգական երեսն ա ռ ա վ :
Երկու գիշեր ու երկու որ եդ թ ոդ կանգնեց Դա վթի
վերա :
Մելիք ա սա ց--- Դ ա վ ի ՜ թ , հալա կենդանի՞ յ ե ս :
Հող ե յ ի ր , քեզ հող դարձուցի :
Դ ա վ իթ ա սա ց — Մ ե լի ք , կենդանի' յ ե մ *
Եսիկ ե ր կ ռ ւ , մեկ ել զարկի :
__ Հ ա յ- հ ա ՜յ ,— ասաց Մելիք ,—
Իմ ձիռւ մւսնգզիլ քի'չ եր •

277
(՚ >սւփ չը ւքնա'ց մեջ իմ գուրզին .՛

'Սորեն Մելիք դա րձա վ, դը նա ց,

'քըշեց, հասավ Մըսըր քաղաք:
Ու Մըսըրից քըշեց, եկավ Դ ա վ թ ի վերա:
Եկավ, դուրդ ւ1՜’հ| դարկեց:
Ինչպես դարնան ամպ գոռգոռա ՝ երկիր պ ո ո թ ե ց ,
Ինչպես եըկըաշա'ր<) մի զարկի՝ երկիը պոո|յեւյ:
Թոզ ու դուման երկիր-երկինք ր ո ն հ ց ,
Մրեդական երեսն աոավ-
Իրեք ց ե ր ե կ , իրեք դիշեր
Եդ թոդ կանգնեց Դւսվթի վերան:
Մելիք ա սա ց--- Մեռա՞վ Դավիթ •
Հող եր Դ ս ւվ ի թ , հող դսւրձուցի :
ինչ թ ող-դումա ն դհտնեն ելավ ,
Դ ա վ ի թ , իր ձին, ելան, իրենց տեդ կանգնեցին:

Դա վիթ ասաց - Մ ե լի ք , դու քո դարբեր պ րծա ր:

Հե րթ ի՞նձ հասավ:
__ Ե՜յ ,— ա սա ց — Տ ն ա վ ե ՜ր , մեկ ե՞լ ե ր թ ա մ :
__ Օե, չ ե ' , — ա սա ց,— դ ո ւ ո ՞ւր տ ՛ե ր ր ա ս :
Հ ե ր թ ի՞մըն ե - աշխարհ հ ե ր թ ո ՞վ ե , թ ե ղոոով:
Մելիքի ւ(՚ եր ե կ ա վ , ասաց-
__ Դ ս ւ վ ի 'թ , Մելիք քո աղբե՞րն ե •
Ր-եբախտություն չ՛անես :
__ Հա' , մ ա ր ե ' , չե՞մ անի բ ե բ ւ ս խ ա ո ւ թ յո ւ ն ■
Իրեք դարբ տի զարկեմ Մ ե լք ի ն :
Մելիք աւոսց ■— Դ ա վ ի թ , քեզնե կր խնդրվեմ-
Յ ո թ սհա թ ժամանա՞կ տաս ի ն ձ :
Թող յ ե ս ե ր թ ւ ս մ , վրանի տակ պ ա ռ կ ե մ ,
Դ ո ւ դաս ու ինծ ղա րկես:
Ասաց - Դ ր ն ա , պա ռկի,
Մենակ թե ինձ ասա. Մ ե լի ք ,
Ինչո՞վ ղա ր կե մ , թ ր ո ՞վ ղա րկեմ, թ ե ՞ իմ դուրգով*
Մելիք իր մտքի մեջ ասաց •
«ՅԱս՜նըւէ, եղ ([.И րղ վոր ինձ զարկի՝
Եդ գուրզին դիմանա՜լ ՚ լ ՚ րլնի» :
Ասաց — Դ ա վ ի ՜թ , թրո՞վ զարկի :
 17

Դընաց Մելիք վրանի տա կ, ասաց •

_ Յես իրեք դարը Դսւվթին զա րկի,
դսւվթին ըսկի բա՛ն մի չ՛եղա վ.
Հիմի Դ ա վ իթ կը դ ա , եստեւլ ինձ կը զա րկի:
Մելիքի մեր ասաց-
— Մ ե ՜լի ք , արի մտի ւ1եջ ե դ հորին:
Մելիք մտավ մեջ հորին:
ք՛առսուն գոմշւււ կաշի բերին քաշին վերա ն,
Քառսուն ջաղացի 1՝սւր դրին վերան,
Վերմակ քաշին քարի վերա ն:
Մելիք մեջ են հորին հանգիստ նստեց, ասաց-
— Հիմի հ ե ր թ Դտվթի՜նն ե :
Դավիթ գի տ ի՜, թ ե են ինչ արեր ե-
1|ը գ ա , կը տեսնա ջաղացի քար ,—
Օեո վոր հորու բերնին դրա ծ եսպես բարձրացեր հ—
Վերմակ քաշած քարի վ եր ա :
Դիտի , վոր ենքան Մելիքի ջանդաք չի՜ I
Ապա Մելիքի մեր ենտեղ կայնուկ ե :
Դ ա վ իթ չ՛ասաց' զՄելիք հանեք դ ո ւ ր ս , տեսնեմ՛:

Հե ծ ա վ Դ ա վ իթ Ք ուռկիկ Ջալսւլին,
Դնաց հասավ չուր Ծովասար •
Քաշեց իր Թուր կ ե ծ ա կ ի ն ,
Քըշեց իր Քուռկիկ Զալսւլին,
Եկավ, վոր տի ([արկեր'
Իսմիլ խա թուն իրեն ծծեր հանեց,
Դ ա վ թ ի առաջ վ ա զե ց, ասաց.
__ Դ ա վ ի թ , քաղցր ծի ծ եմ տվե ք եղի ,
Դ ու իմ կաթի խութեր եդ զարկ ինձի բախշի :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Մ ա րե, ինչի՞ դուն չուր հիմ իկ .
Մելիքի զարկ կր դար մեջ իմ գ լ խ ո ւ ն ,
Մեկ մ ՚ ե լ չ ՛ասիր' Մ ե լի ՜ք , գարկ մի ինձի՜ բա խ շի:
Դավիթ իր թ ո ւր ի ջե ց ո ւց , տա րա վ, բ ե ր ե ց ,
թաըձրացուց ե դ թ ո ւ ր , հ ա մ բո ւր եց ,
Դրեց ճակատին, ասւսց--- Մ արե՜,

279
 — 1;ս մեկ ([արկ քո' խ ս ւթ ե ր :

Ս՛եկ ել գսւրձավ, գնաց Դ ա վ ի թ ,

Իր ձին քըշեց եկ ա վ , եկ ա վ , վոր աի զարկեր՛
Մելիքի քուր վազեց ենոր ա ռ ա ջ, ասաց.
— Դ ա վ ի թ , դ ո ւ վոր պստիկ ե յիր՝
Յեւ; քեզ շսւ'տ եւ1 զ ր կ ե ր , պահեր, խաղցուցեր եմ՛,
Եդա մեկ թ ո ւրն ել ինձ բ ա խ շի :
Դ ա վ իթ ե դ թ ո ւ ր ի շ ե ց ո ւ ց , տարավ բերեց ,
Րսւրձրացուց ե դ թ ո ւ ր , համբուրեց ,
Դրեց իր սսւկտին, ասաց •
— Ես մեկ զարկ ել քո' խ ա թ ե ր :
Մընաց մե'կ զա րկ, մեկ ա ստ վա ծ, մեկ յե ս —
Յա կը սպանեմ, յա կը թ ո դ ո ւ մ :

Դսւվիթ դ ա ր ձ ա վ ,
Դընսւց, հասավ Սասնա սարեր,
•|’. ըշեց , եկավ Մելքի վ ե ր ա :
>Լոր տի հասներ հորի բերան՝
Իսմիլ խա թուն իր հետ բերած կնիկներուն ,
Եդա ազապ սւզջիկներուն,
Եդա շավար քսւշոդներուն ասաց.
— ս ո 'ւ տ , շա՜վսւր քաշեք,
— Օո'ւտ , վաղե՜ր փչեք ,
.— օ ո 'ւ տ , թ մ բ ո ՜ւ կ զա րկ եք,
— Շ ո 'ւ տ , ձեր քաւիկիրնե՜ր բռնեցեք ձեր ձ ե ո ,
— Խաղացե՜ք , խորո'տ խաղացեք ,
— Դ ա վ իթ վոր դա՝ ազապ տըղա յ ե ,
կ՛ իրիշկի ձեզի, զարկ ր ո 'ւ լ կը զարկի-
Մելիք չի' սպանի :

Աղջիկներ ե լ ա ն ,
Շավա'ր քաշեցին ,
Փողե'ր փչեցին ,
Թմբուկնե'ր ((արկին ,
Ելան, խա'ղ կ՛անեն:
Ապա Դա վիթ դիտի՜-

280
__ Օդա ինձի' համար կ՛անեն,— ասաց ,—
կ՛ ուզեն ինձի շըշկըռսսյնեն:
Կանչեց, ասաց-
__ Յ ա ՜ Մարութա բարձրիկ Աստվածածին,
Յա Խաչ Պատերազմին , ինչ վեր իմ աջ թեվին :
կա նչեց, զարկեց Թուր Կեծակին:

կըտրեց քաււսուն ջաղացի քա ր ,

Կըտրեց քառսուն գ ո մ շո լ կաշին,
Կըտրեց հըրեշ Մըսրա Մ ելքին,
Կըարեց Տա կտ ից, վոտքերուց դուրս Լ լա վ ,
Ու յ ո թ դսւզ ել մտավ գ ե տ ի ն ,
Գնաց հասավ սեվ ջուր :
Թե հրեշտակ իր թ և չ՛առներ ա ռ ջ և ,
Սեվ ջուր տ ՚ ե լ ն ե ր , աշխարք ա ռներ:
Ս՜ըսրա Մելիք կ ա ն չե ց , ասաց-
__ Գավիթ , յե ս եստե'ւլ ե մ ,
Ս՜եկ ե'լ զարկի:
Գ ա վի թ ա ս ա ց --- Մըսրա Մ ե լ ի ք , քեզի ր սւ'փ սա ւր:
Ս՜ըսրա Մելիք զի նք թւսվւ ետուր ,
Մեկ կտոր րնկւսվ եստեւլ , մեկել՝ ենտեղ:
Մըսրա Մ ելիք խ ա տ ա ՚ վ :

1Տ

Գ ա վիթ ա ս ա ց Մ արե՜ ,
Վերմակ բ ա ց ե 'ք , տեսնեմ Մ ե լի ք :
Ասին--- Գ նա , մենք կը բա նա ն!՜:
Դ ա վ ի թ ղձին ք ը շ ե ց , եկավ կանգնեց
Զեռ ե թ ա լ , վերմակ բացեց ,
Տեսավ քառսուն ջաղցի ք ա ր ե ր ,
Ամենն ել թ ր ի առջեվ կտրտված-
Իր ձեռ եթ ա լ , քարեր վ ե ր ո ւ ց , ւլցեց ,
Տեսավ քաոսուն դոմշու կաշիք՝
Ամեն կտոր-կսար արած :
Մելիքի մեր կռացավ ե դ հորի վերան,
կանչեց — Մե՜լիք , Մ ե՜լիք , Մ ե՜լիք :

281
Մելիք ձեն չ*ետա_է
Մելիքի մեր ու քիր նստան ենտեղ, վհրսւՐւ լա ցին:
Ապա մեր դարձավ Դ ա վ թ ի ն , ասաց-
— Դսւվի'թ , սպանեցիր Մըսրա Ս՜ելքին,
Վնւս'ս չը կ ա , դու ե'լ իմ սւզան ե ս :
Արի , ենոր կնիկ դ ո ւ ա ' ռ ,
Մըսրա թԱԱ|ավորությու ն մնա' քե(|ի ,
Սասուն գաթի քո'նն ե :
Դավիթ- ասաց-
__ Յես մ՛որե վոր ծնվեր ե>ք՝ անսւրա'տ ե մ ,
Յես իմ հալալ լեշ հարամ լեշերու չե'մ իւաււնի :
կուղես ա ր ի , քե կր տանեմ մոտ ին ձ, Սասուն:
Ասաց— Չ ե ', Դ ա վ ի թ , չեմ է լ ա Սասնա երկիր:
Ա սա ց--- Վ ՈՐ չես գա մեր Սասնա երկիր ,
Դընա, Մըսըր տվեր եմ քե , ապրի:

Դ ա վ իթ ձիու գլուխ շրջեց,

Սլավ, ղընաց մեջ դորքերին-
Ինչ <լորք զորական մնացե’
կա նչեց, հ րա մ ա յե ց , ասաց -
— Ամենիդ իրավունք կր տամ-
(Ար սւեւլեն եկեր եք՝ ելեք գնացեք ձեր տ ե ղ :
ե լ ե ք , գնացեք ու ձեր տներ նստեք,
Դուք ինձ համար ա զո'թք ա ր ե ք ,
իմ հորն ո ւ մորն ել ողորմի' տվեք-
Հանդա'րտ կ ա ցե ք ,
Ս՛եկ ել չ՛ելնեք ու ղսւք վեր Սասնա:
Մեկ ել որ ղենք աոնեք «քե ր դեմ
Թե որ դուք կովի գաք վեր մեղ՝
Քառսուն գաղ խոր հորոււք րլնեք ,
('••ե ջաղացի ջոջ քարի տ ա կ ,
Տ ՚ ե լն ի ձեր դե մ Սասնա Դ ա վ ի թ ,
Տ ՚ ե լն ի ձեր դ ե մ Թուր կեծա կին:

Էյդա ղորք ‘|՝ավթին որհնեց ,

Համա դժա ր կը հավատար, թ ե Մելիք սպանուկ
— Հա ՜ Դ ա վ իթ ,— կ՛ասեն ,—
Մեռնե'նք մենք քո գ լ խ ո ւ ն ,
Ո՜ւր ել գնաս՝ աստված հետ քե գ,
Աստված քո րան միշտ սւջողի,
Աստված քեղ ջանսաղությո՜ւն տ ա ,
Աստված քո հոր ու մոր ա ր ք ա յո ւթ յո ւն տ ա :
իսմիլ խա թուն առավ իր <[որք, դընաց Մըսըր •
Են եկած թ ա ղա վ որնե ր , վւաշեք ո ւ գորք հր
Ելան, ցրվեցսւն չորս կողմն աշխարհին,
Դավր |ւ արած կ տ րնո ւթ յուն ամեն տեղ պատմեցին,
Ասին--- 'հավիր իր հոր ուխտ արավ՝
Մըսրա Մելիք սպանեց,
Սասուն աղատեց :

19

Իր կռվի տեւլեն իմացավ Թորոս ,

՛Լոր Դ ա վ իթ Մըսրա Մելքին սպաներ ե :
Դւսղսւրեցուց իր կ ռ ի վ ,
Եկավ , հասավ Դսւվթին :
Դսւրձուց 'հավիր իր ք ո ւռ կ ի կ Ջալսւլին,
Դւսրձոլցին իրենց ձիեր ք ե ռ ի Թորոս
Ու երեսուն ո ւ թ կտըիններ— եկան Սասուն:
ի ՜ն չ կ՛բերեն հետներ են կռվից •
Իսկի րան չեն թ ե ր ի :
Ենոնց բերած եղավ ջուխտ մի յ ե դ ,
Լծեցին ս ե լ , քցեցին հետեվներ ,
Մսրա Մելիքի ականջ Դ ա վ իթ տսլւկեց նիղակի ծեր ,
Դրավ վեր սելին, քաշեցին, բե ր ի ն ,
քա շեցին բերին՝ Սասնա քաղաք հասցնեն,
վ ե ր դ ո յի ն նվեր :

Եղ ժամանակ ի՞նչ կ՛անցներ կը դառնար Սասուն:

Հովան վոր հասավ Սասուն.,—
Չե վոր Հովան են ղորք ամեն տեսեր եր ,
Ամեն վրաններ տեսեր հ ր ,
Դընւսցեր Սասնա քաղաք, ժողովրդին ասեր եր—
Եսքան չսւ'դր կ ա , եսքան (լո'րք կա-

283
 ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ասեր եր •— Ախ-վա՜խ , սւխ—վա՜խ ,
Սփյ-վսւ՜խ , սւ|ւ սպսաե'ն դ'|՚ ա վլւր .
Տի գաս կընիկ, ա ղջիկ, սժեր տանեն դերի:
Ախ-վա՜խ , տեր աստված ,
Սփյ-դա՜խ , դո՛ւ սար արա • • •
Ադա քաղ±"ի մ՛արգեր
Սև սարի դլււվս պահապան են դրե՝ ի նչ ապով •
•Լոր իրիշկեն էւամրան,
Դ ա վ ի ՞ թ կր գ ա , թ ե դ ո ր ք կը դսւ:
՛Լոր շատ մ ա րգ գա'
•թաղքի մարդերսւն խարար տան,
Իրենց պատրաստություն տեսնեն:

Օդ պահապաններ մեկ ել տեսան'

Մեկ ձիավոր կը դա առաջից,
Երեսուն ինը ձիավոր հ ե տ ե վ ի ց :
Պահապաններ վազեցին քաղաք, ասին-
— Ձիավորնե՜ր կըգա և, մեկն ել առջեվեն •
Հա վա տաս, Դսւվխթն ըլնի :
Հովանին ասին — Դա վիթ ն եկավ :
Հովան ելավ* երթ ա Դ ա վ թ ի աո ա ջ: են քա ղ քցիք,—
Ս՜արդ, կընիկ, ա լե վ ո ր , պաււավ, և ի ժ -բ ի ժ __
Ս,մե'ն գնացին Դ ա վ թ ի ւսոաջ:

Դսւվիթ ն ա յ ե ց , տեսավ՝ ջոջ ղորք կը դ ա :

« Ջ ա ՜ ն ը մ ,— միտ վե ա սա ց,— եղա դորք ի՞նչ ե-
Ինձի քանի՞ դուշման կա՝ կը գան վեր ինձի» :
Դա վ իթ իր ձին քը շե ց, ասաց-
— Զ ի ', գընսւ', աստված ինչ արե՜ր ե , արե'ր ե - - .
Ձին քը շե ց, մ ոտ ե ց ա վ, տեսավ՝
Հովան ամենոլ սւոջեվն ե •
Իրիշկեց* տ ը ղ ա , ա ղջիկ, գեղական ամեն եկած են •
р-ոււաց--- Հ ր ո ղ բ ե ր , դ ո ւ ե ՞լ եկեր ես հետ ինձ կ ռ ի վ :
Հրողբեր ա սա ց--- Դ ա վ ի'թ ,
Մենք եկել ենք քո վերա կը խնդանանք •
Մենք փառք կը տանք աստծուն ,
Վոր սալամաթ եկար :

284
АААААЛАЛЛЛАЛЛЛЛЛ

Դա վիթ հ ա ր ց ո ւց --- Եդ կնիկնե՞ր ինչի եկած են

__ Դավի՜թ ,— ասաց ,— ինչ դ ո ւ դնացիր'
Չուր հիմիկ եդա շիվարներ կը լան ,
Աստված կը կանչեն, կը վախենան,
Թե Մըսրա Մելիք քե<լի կը սպանի.
Արաբներ կը զ ա ն, քաղքի մա րզեր ամեն կը սպանեմ.
Կընկտեր կը տանեն :
Քո դալ լս ա ն , ամեն խ նդա ցա ն, ուրախացւսն :
Մ ե ծ ու պստիկ քո ապո'վ եկան :
— Դե դսւրձե'ք , զնսւցե'ք ,— ասաց ,—•
Մելիք սպանե'ր ե մ • դհ դարձե'ք , դարձե'ք :
Դա վթի հրողբեր ե լա վ ,
Դ ա վթի դլուխ պ ա դ ե ց , քրտինք ս ր բ ե ց , ասաց-
— Ել իսկի չե'նք վ ա խ ե նա :
Սսւսունցիք դնացին արխային աներ նստան:

Տուն որ եկան , հրողբեր Դա վթ ի արնոտ շորեր փոխեց ,

Առոք-փառոք նստեցուց ,
փուռկիկ-Ջալալին ել մաքուր լվ ա ց ի ն ,
Տարան , կապեցին իր տեղ :

ինչ Դ ա վ ի թ ՝ զնսւց նստեց իր տեղ ,

Ա սա ց--- Դե մեկ կթխ ա զինի' տվեք ի ն ձ :
Դինին խ մ ե ց , ու պ ա ո կ ա վ , քնավ իըհք ո ր :
Ինչ իրեք որ անցա վ,
Արտատեր Պաոավ ելավ եկավ Դա վթ ի մոտ ,
Ասա ց— - Դ ա 'վ ի թ , բարո'վ եկ ա ր .
Դա 'վի թ , բարո'վ եկար :
__ Աստծու բարի'ն ք ե , Պառավ :
__ Տեսա՞ր ,— ասաց Պաոավ ,—
խանդոտ թ ր ո վ , քոսոտ ձիով ինչպե՞ս կ՚ ե րթ սւյիր •
Տեսա՞ր Մելիքի դ ե մ կ ռի վ քանի մի զո'ռ ե :
__ Պառավ ,— ա ս ա ց ,— շնորհակալ ե մ քեզնե ■
կը դա՞ս դ ո ւ ինձի մե'ը ըլնեսւ • յե ս լքեր չ ’ուՈ1ք|ք:
__ Դ ա վ ի թ , յե ս ելի' քեզ մեր ե մ ,— ասաց ,—
Կ՚ ե րթսւմ իլք տուն •
Ինչ բան քեզ պետք կ՝ըլնի՝ կը դ ա մ , կ ՛ա ս ե մ :

285
Ըււկի' մի վախենա, Դ ա վ ի]», ծլի՜ս , ծաղկիս:
Չուր հիմիկ պըսաիկ ե յիր՝ ջոջացար ,
1յլ եստեղ մի' նրստի •
Դու ղընսւ, Հովանին ասա՛
«Ի մ հոր սենեկ պատրաստի ,
Յես երր սւմ , իմ հոր ււենեկ նստ եմ»:
Դ ա վ ի ր , դե մնա՜ս բարով :

Դսւվիյ> գնա ց, Հովանին ասաց.

— Հ ր ո ղ բ ե ր , իմ հոր սենեկ բ ա ց :
Տ ՚ ե ր ր ա մ , ]пГ հոր սենեկ նստեմ:
— Հ ա ', — 1|՝ասի Հ ո վ ա ն ,— հիւ1՚ ի1լ 1|ր բանամ:
Սդսւ Սասնա հրա<| չուր հիւքիկ հանդա'ծ ե ր ,
Հիմիկ Սասնա քւրսւդ վւսովավ •
Ապա չը բանա՞մ :
•Г-ո ա րա ծն, որ դ ո 'լ այփր , յես շսւ'տ կր խնղանամ •
Վ,որ դու եսպես կտրիճ ես__
Յեււ դիտ եմ, ր ե աշխարհ ամեն իմն ե-
Յես կր խնդանսւմ, վոր դ ո ւ ասես, մենք ծիծաղուն! :
Դ>11*ԼԻԹ- -ՅԵ4_ 1օ111ՆքՒՈ1'Թ’
 Դ^ււ4_ք>Ի
шгтчгъпнэ-зпь'Ы’

Վոր գնաց կռի վ , եկավ , վւոխվավ, լցվսւվ •

Ով կը տեսներ ենոր խորոտ, ա չ ք ե ր ,
կարմիր երեսներ , խորոտ ք ի ՜ թ - բ ե ր ա ն ,
էնոր գլխեն իր խելք կ ՚ ե ր թ ս ւ ր :

Մեկ ո ր , Ձենով Հովան քնած ե ր , —.

Ենոր կնիկ ե լա վ ,
օաքարհաց թ խ ե ց գ ո ղ տ ո ւկ ,
Հավ մ որթ ե ց , տապակեց ,
Մ ե զը , կա րա գ, յ ո թ տարվա գինին ա ռ ա վ ,
Ելավ իր խորոտ-խորոտ շորեր հ ա գ ա վ ,
Աչքեր դեղեց , րսկեր եհան ,
էսորոտ-խորոտ կսնգուրեք հ ա գ ա վ ,
Առավ ե դ ր ա նե ր, մոմ վ ա ո ե ց ,
Եկավ Դ ա վ թ ի սե նեկ :
Դա վիթն ել դ ո ւռ շ ի ն ե , քներ ե :
Ասաց--- Դ ա ' վ ի թ , ե լ ի ' , դ ո ւ ռ р ш 'д :
Դա վիթն ել հարցմունք արավ ենոր մոտեն .»
Ասաց--- Դ ո ւ ո ՞ վ ես՝ յե ս դ ո ւ ռ ր ա ն ա մ :

2 *9
Ս ա ս ո լ Յ յց ի ՛ է ' “ ՚ ‘լ / 'ք * ----- 10
Ա սա ց--- Ք ո լ հրողբոր , Հովանի կնիկն ե մ :
Գ ա վիթն ել ե լա վ , դ ո ւռ եբսւց •
Հովանի կնիկ եկավ սենեկ, նստ ա վ:
— Գ ա վ ի թ ,— ա սա ց,— յե ս շուտուց քո կարոտով ե յ ի ,
Չ եմ կարցեր անուշ-անուշ բան շինե ,
Պատրաստ եդ ե ր , քեզ համար թ ե րի:
Բացեց իր բ ե ր ա ծ , եդիր ա ռ ջ և ,
Կուժ մի զինի , մեկ կըթիյսւ,
Են ել եդիր առջև. Դա վթին :
Դ ա վ ի թ միտք ա րա վ, թ ե -
«ինձի մեր չկ ա , ես իմ մոր տեղն ե » :
Շատ շնորհակալ ե ղ ա վ , ասաց ■
— Դ ո ւ իմ մոր տեղն ե յ ի ր ,__
Եսոր ինձի ճ ա նչե ցա ր, եկար իմ մ ո տ .
Հովանի կնիկ ասաց •
— Դ ա վ ի 'թ , մատաղ ե մ քե ,
Սասնա մեջ քո պես կտրին՝
Վ ո չ եղեր ե , վոչ կ՚ ը լնի : _
Դ ա վ իթ հաց կ ե ր ա վ , նոսւն դինին խ մ ե ց :__
Ե ' , յ ո թ տարվան դինին,
Դսւվիթն ել շա՜տ խ մ ե ց :
Խնդացսւվ, ա սա ց--- հ ոՌ ՜մ,
Եսոր իմ հրողրոր կնիկ պատիվ կ ա ն ի :
Ադե'կ մի խ մ ե ց , հա րրա վ,
Գլուխ եդիր վեր բա րձին, քնավ.
Ել չը կարցավ , վոր ղրուցի :

Հովանի կնիկ Դ ա վ թ ի երեսներ պ ա դ ե ց ,

ճակատ ւղադեց, իրիշկեց*
Դ ա վ ի թ քներ ե , իսկի' խաբար չի իր մ ո տ ե ն :
Ե լ ա վ , ղնաց տ ո ւ ն , դ ե ռ Հովան քնած :

Մ եկ շա բա թ եդպես գ ն ա ց , ե կ ա վ :
Են մեկ որ միտք ա ր ե ց , ասաց •
— Յես ե դ յ ո թ տարվան դինին ինչի՞ կը տանեմ*
Դ ա վ ի թ կը խմի , պ ա ռ կ ի , քնի' *
Ցես ենոր մոտեն ի՞նչ կը հասկանամ:
Են մեկ որ ելավ մե'կ տարվան տարավ,
Գինին ել քիչ տարավ:
Գնաց սենեկ, նստւսվ :
Եղիր առջև. Գավթ-ին:
Գավիթ- հաց կ երա վ, գինին խմեց •
Ել գինին ենոր դլուիւ չը բռնեց , չը ք ն ա վ :
Հովանի կնիկ նստավ Գ ա վթ ի գ ո գ ,
Ձեո ք ց ե ց , ենոր վիզ թերի , գրկի •
Արեց, վոր Գ ա վթ ի երես ր ե ր ի , պ ա գ ի ,
Գ ա վիթ ենտեղ ը ո ը կ ա վ , չ ՚ ե թ ո ղ , վոր պագի
Ասա ց--- Դու իմ մոր տե'ղն ես-
է լ ի ' , նստի' ենտ ե ղ, յ ե ս , դ ո ւ զ րուցենք:
Ա ս ա ց ՛- Գավի'թ , ինչի՞ ,
Յես քո մոր տե՜ղն եմ-
Յես ոտար աղջիկ ե մ ,
Եկեր ե մ քո հրոդբորն ա ռ ե ր :
Գ ա վի թ ա ս ա ց --- Իմ մ ե ր , հրողբոր կնիկ մեկ ե
էն ել իմ մոր տեղն ե —
Են ինձի համար քանց լուսն-արեգակն ե :
Հովանի կնիկ ասաց -
__ Գ ա վ ի 'թ , դ ո ւ չես գիտի՝ յե ս ոտար աղջիկ
էսքան ժամանակ քո հրողբոր ձեռքին ե յ ի ,
Հիմ ի ենոր չեմ ո ւ ղ ի , ըդքե կ ՚ ո ւ դ ե մ :
Գ ա վի թ մնաց մտա ծելով •
«Յ ե ս հիմի ելնեմ ղա րնեմ, սպ ա նե՜մ,
Իմ հրողբեր դանգատ տ՛անի,
Թե՝ իմ կնիկ սպանեց Դ ա վ ի թ -
Թե չը սպ ա նե՜մ, ե դ կնիկ ինձնե չը դա'դարի» >
— Հրողբո'ր կնիկ ,— ասաց Գ ա վ ի թ ,
էլի ' գ ն ա ', յե ս քնեմ -
Չուր վազ , վաղ քե բան կ՛ասեմ :
Խաբեց , ե դ ի բ ս սւմբո ւ:

Առավոտուն շուտ Դ ա վ իթ ե լ ա վ ,
Գնաց վեր սւդբրին, լ վ ա ց վ ե ց ,
Նստավ ենտ ե ղ, մ տ ա ծ ե ց :
Տեսավ* <1)առավ էնտեղ ե ր և ա ց :
 կ ա ն չե ց --- Պսւռսւ'վ, արի' ե ս տ ե ղ :
Զեւսւվ ա րա վ, Պառավ եկ ա վ :
Հովանի կնիկ ինչ արեր հ ր ,
Ամեն մեկ -մե կ Պաովուն պ ա տ մ եց:
Ասաց •— Պառա'վ, իմ մոր սւեւլն ես , ընդուց կ՛ա սեմ:
Ասաց— Դավ,ի'թ, յե ս են կնկան մեղք չես՛ դ ը ս ի :
Են (Ւամսւնակ դ ո ւ պստիկ ե յ ի ր ,
Հիմի եղեր ես քսան տարեկան,
Դեռ ազապ մնացեր ես-
Ով զէ՚ ե ղ տեսնի, իր խելք կ ՚ ե ր թ ս ւ,
կուղի վոր գ ա , քո ծոց պ ա ռ կ ի :
__ է ՜ , Պառավ , ապա ի՞նչ անեմ ,— ասաց Գավիթ :
— 8 ե ' լ , քեգ համար կնիկ մի թ ե ր ,
Վոր ել կնիկ քե չը ն ե ղ ի •
Ով կ՚ ի րիշկի րոյ-րոսին՝
Ենոր գլխեն իր խելք կ'երթսւ :

Մեկ տարի մի վերա ա նց ա վ ,

Ձենով Հովան ասաց-
__ Գ ա 'վ ի թ , դ ո ւ ղմեղ աղատիր Մելիքի ձեռեն .
Տ 'ե րթ սւմ , քեղ համար կնի'կ ուղեմ :

Գնաց Չմշկիկ Սուլթան ուղեց Գավ թ ի ն :

Չմշկիկն ել շատ խորոտ վւահլևան ե ր ,
Դ ե ռ չեր պսակվե :

Գ ա վիթ , Չմշկիկ Սուլթան

Մատնիքներ իրարու հետ փոխեցին :

Դ ա վ իթ վոր Մըսրա Մելքին հ ա ղ թ ե ց ,

Ձեն ի ձեն հասավ Կապուտկող,
կապուտկոզի թ ա գա վոր Վսւչոյ-Մարջոյին ,
Ենոր աղջկան՝ Խա նդութ խ ա ն ումի ն:
Ինչպես վոր Դ ա վ ի թ ' քա ջ, խորոտ մա րդ ե ր ,
հյանգութ' թ ե ' խորոտ ե ր , թ ե ' քաջ եր-
Ենոր սիր ունութ յուն աշխարհ թոներ եր :

292
Շապուհ արքաԱ լսեր հր ենոր ձեն'
Մարդ զ ր կ է ր , Խանդութին կ՛ուղեր:
Ուրիշ քաջ մարդիկ քաոսուս հոգով
իրեԱյյ ուժէւ1ւ ւ[սւոսւե,
էյկած են ԽաԱդութին ուզելու.:
էյդււր սիրուն կ՛ուտ ե ն, կը խ մ ե ն ,
Վսր բալքի հ ա վ ն ե ր , մեկին սա ներ:
Համա Ь ա ն գ ո ւ թ ' Դ ա վ թ ի ձեն լսեր եր ,
Իրեն մաքի մեջ կ՛ասեր'
«Իմն որ կա' Դա վիթն ե •
Իմն որ չկա' Դ ա վ իթ ն ե •
էյդոնք ի՞նչ մարդ ե ն' վոր յ ե ս եդոնցմե առնեմ» ւ

Մեկ որ Խա նդութ նսաած եր պ ատուհա ն,

Տեսավ իրեք գուսան կ՛անցնեն փ ողոցով:
կանչեց ենոնց , ասաց •
__ Դո'ւսաններ , մի եկե'ք եստեղ :—
Հարցուց ե դ գուսա ններուն:
__ Գուսաննե՜ր , որական դ ո ւք ի՞նչ կ՚ ս ա նե ք :
Ա սին--- Խա՜նում, դուսանությ ու ն ե ,
Մենք ի ՞ն չ դիանանք, վոր ասենք-
Որ կա՝ շատ կա ռնենք, որ կա' քիչ-
Որ կա' մեկ ա ր ծ ա թ , որ կա' ե ր կ ո ւ :
Խանդութ ա սա ց --- Գո՜ւսաններ ,
Դուք ե կ ե ք , գնացեք Սասուն-
փանի որ գնացիք , եկաք ,
Որական ձեղի մեկական ա րծա թ փող տ ա մ :
Գուսաններ շուտ մի ե լա ն , դարձան ,
Ուրաիյ-ուրախ դ ե մ ի Սասուն գնացին:
Խանդութ ա սա ց--- Գո՜ւսաններ, ո ՞ւր կ ՚ ե ր թ ա ք :
Գուսաններ ա սին--- Խա ՜նում, դ ո ւ չասի՞ր'
Ե լե ՜ք , գնացեք Սասուն, ե կ ե ք :
Ասա ց--- Աստված ձեր տուն ք ա ն դ ի ,
Սասուն որ կ ՚ ե ր թ ա ք , յե ս բանի կը ս ա մ բ ե մ ,
Հո՜ դատարկ չե՜ք ե ր թ ա , դա :
_ Խ ա ՜նում__ ա սին,— ի ՞ն չ կ՛ասես:
__ Գո՜ւսաններ ,— ասաց ,— կ ՚ ե թ ա ք Սասուն ,
 •8 # А * 8 » 4 $ » А А А А А А А А А А А А

Կը հսւրցոլք Դա վթ ի սենեկ,
Կ՛էրթա ք, կը նստեք ենտեղ,
Դ ա վ թ ի աււջև ինձի կը գ ո վ ե ք ,
Վոր ելնի , գա , ինձի ա ո ն ի ':
Թե հսւվնա՜վ ին ձի, հավնսւ'վ,
Թե չըհսւվնավ* ղլուխ քա ր, երես պատ,
Են ել ինձի պետք չ ի :

Գուսաններ ելան , գնացին •

Գնացին դե մ ի Սասուն:
Հասան Սասնա ք ա ղ ա ք:
Եդոնց տղաներ կը խա ղա յին:
Գուսաններ տղաներուց հարցոլցին ,
Թ ե --- Դ ա վ թ ի սենեկ վո՞ր մեկն ե :
Տղաներ մոտեցան ե դ ո ն ց , ասին-
— Ա րե'ք, ձեղի տանենք Դւսվթի սենեկ:
Ենոնք վոր մոտիկցան գուսաններուն,
Տեսան՝ մ եկ-մեկ փետ կա եդոնց թ !ւ ,
Եդ փետերի վերան ել ականջ կ ա :
Հասան տղաներ, ձեււ քցեցին,
Եդ գուսաններու սաղեր բ ս ն ե ց ի ն :
Ասին , թ ե --- Եդ ի՞նչ տեսակ փետ ե

Զեռ քսվավ են մեկ սաղի թ ե լ ի ն ,

Եդ սաղի միջեն ձեն ե լա վ :
— ւ} ա'յ ,— ասին ե դ տղաներ ,
Ու թափան գուսաններու վերա ն,
Վոր սաղեր ենոնց ձեսեն սւււնեն :
Ենոնք մեկ -մեկ ի ասին •
— Տ ը ղ ա ', ե դ փետի միջեն ձեն կ ՛ե լն ի ,
Մի ա րի ', ա չկ ե ն ք , տեսնենք ե դ ի՞նչ ե ՛
փեււի Թորոս տ ե ս ա վ , եկավ •
Եկավ, ե դ տղանեբուն բարկացավ-
— Իմկնի Սասունա ծ ո ե ր ,
Եդ գուսա'ն ե , սա'ղ ե •

Զեն կ՛ելնի մոտեն , ւսնո՜ւշ-անո՜ւշ :

Դուք իսկի բան չեք տեսե ,

294
Արհ'ք , տանեմ մեր սենեկ ,
Եդոնք սազ զարկեն, խաղ ասեն,
Մենք ել ականջ ա ն ե ն ք - ..
Աոսւ'վ դուսաններուն, գնաց իր ս ե ն ե կ :
Հաց րերել ե տ ո ւ , գուսաններ կ ե ր ա ն :
__ Դ ե ' ,— ասաց ,— փշուր մի մեզի դամ ա ր ե ք ,
Մենք ել մեր ձեււնեն գւսլսւծ նվեր կը տ ա նք,
Կ՛ելնեք, կ ՚ ե բթ ս ւք ձեր սաւն :
Գուսաններ ասին-— Մենք եկեր ե ն ք ,
Խանդութ- խանում Դ ա վ թ ի համար դ ո վ ե ն ք :
•քեռի Թորոս ա ս ա ց --- Դ ա վ ի թ յե 'ս ե մ ,
Դ ե 'հ , տեսնեմ՝ ինձի համար դ ո վ ե ց ե ք :
Գուսաններ հանեցին թեւերուց սադեր ,
Թելներ դը լցո ւց ի ն, սազեցին ,
Դարձան զԽա նդութ խանում դ ո վ ե ց ի ն :
Վ որ դովեցին պ ր ծ ա ն ,
•քեռի Թորոս հ ա ր ց ո ւց , ա սաց.
— Գո՜ւսաններ, ե դ վո՞րտեղ ե ձեր դովա ծ Խա նդութ ւ
Գուսաններ ասին •— կապուտկոդ ե ,
Վ ա չոյ-Մ ա րջո յ աղջիկն ե :
փեսին դարձավ տղաներուն , ասաց •
— Զարկե՜ք ե դ դուսա ններուն:
Եդոնք եկեր ե ն , վոր խ ա բ ե ն ,
Մեր եղնիկի սիրտ ա վ ե բ ե ն :
•քեռին ձեււսւց հասկա ցա վ,
Վոր Խանդութ համբեր ե գուսաններ՝
Դավիթ հասկանա , ե ր թ ա իրեն աոնի :
Զարկեցին դուսաններուն, սաղեր ջարդեցին .
Գուսաններ ելան փախան • • •

Եկան,— քաղքի տակ կամուրջ մի կար ,—

Կամրջի գլուխ կա յնա ն, միտք ա րին, ասին •
«Կ՛ելնի' մենք Խա նդութի ասած չա սի նք,
Վոր մեզի ծ ե ծ ե ց ֆ ն , զա րկեցին:
Չ ե ' , ա ղ բե ր , Խ ա նդութ մեզի եդպես ս ո վ ո ր ց ո ւ ց ,
Ապա եդոնք ծ ո ՞ւ ռ ե ն ,

29Е
 Ինչի՞ մեզի ծեծեցին, զարկեցին»:

Եդ վոր գուսաններ կ ՚ ս ւսեյին,

Դավիր- Ավագ սարեն վորս վեր թ ևին *
կուգսւր դե մ ի իրենց ս ա ւ ն :
Իրիկուն եր • կամրջի գւուխ կայներ
Դուսաններոլ ասած ականջ կ ա ներ:
Դ ա վ իթ մոտեցավ ենոնց, ասաց-
— Դո'ւսաններ, ե դ ի™ն> ե , վոր կասեք :
Դուսւսներ ա սին--- Մենք գնացինք Սասուն,
Խանդութ Դա վթի համար տի զ ո վ ե յի ն ք ,
Դ ա վ ի թ ե լա վ , Սասունա ծուո. նժեր
Մեր վերան լ ա ր ե ց , մեր սազեր ջա րդեցին,
Մեզի ծ ե ծ ե ց ի ն , քաւլքեն հանին • • •
Մեր հ ո ւյս վեր են սազերին ե ր :
Ասաց-— Դո'ւսաններ , Դ ա վ իթ վոր կ ա , յե ս ե մ ,
Են իմ ք եոին ՚ ե ե զ ե ր :
Առեք եսա վազեր*
Գ նա ց ե ք, ձեր սազեր տվեք շինել ,
Վոսկի թ ե լ տվեք քաշել վ ե ր ա ն ,
Բ ե ր ե ք , ինձի համար Խա նգութ խանում դ ո վ ե ց ե ք :

Գուսաններ գնացին , սազեր տվին շ ի ն ե լ,

Եկան Դ ա վ թ ի սենեկ ,
Իրեքն ել ջոկ-ջոկ խազ ասին,
Ամեն մեկ* մեկ դ ի ր Խա նդութ խանում գ ո վ ե ց :

Աոաջին դիր են սիսլտակմորուս գուսան

Աոավ ձեո իր դա մ ր ո ւր ե ն , լարեց ,
Խանդութ խանում գ ո վ ե ց , ասաց •

« Տ ՚ա ս ե մ , տի գովեմ Խ ա նդութ խանում Դ ա վ թ ի ն * ) .

Ենոր րոյ դ յո լո ւ ե զ ե գ նման ե :
Տ ՚ ա ս ե մ , տի գո վեմ Խա նդութ խանում Դավթին-
Ենոր սրտիկ Քուռկիկ Ջալալու մեյդանն ծ •

•) 8երգ ե,

296
Տ ՚ա ս ե մ ,
աի գո վեմ Խանդութ խանում Դա վթին-
Ենոր բերան մեղրով բա ցա ծ ե :
յյ՛ա սե մ, աի գո վեմ Խանդութ խանում Դ ա վ թ ին*
Ենոր ատամներ մարգըրիա շարած ե :
8 ՛ասեմ, տի գո վեմ Խ ա նդութ խանում Դ ա վ թ ի ն •
Ենոր աչքեր գինու կ թխ ա յ ե :
Տ ՚ ա ս ե մ , տի գո վեմ Խա նդութ խանում Դ ա վ թ ի ն » :

Ենոր ետեվեն են թ ուխ մորուս գուսան

Աո֊ ա վ ձեո իր տսւմբուրեն, լա ր ե ց ,
Խանդութ խանում գ ո վ հ ց , ասաց •

«կ ՚ ի ր ի շկ ե մ Խանդութ խ ա ն ում, ձեռ-վ ոտ կալամով

քաշած ե * ) ,
Ա՜խ , եալա տըդո , կալամով քաշած ե :
կ ՚ ի ր ի շկ ե մ ' ենոր եղնգ նե ր, ռ ա նդա յով տաշած ե ,
Ա ՜ խ , հալա տ ը դ ո , ռա նդա յով տաշած ե :
|կ’իրիշկեմ' ենոր ծ ա մ ե ր , քառսուն սուղ ծամ ե ,
Ա ՜ խ , հալա տ ը դ ո , քառսուն սուղ ծա մ ե :
կ ՚ ի ր ի շկ ե մ ' թոյն ո ւ բ ո ւ ս ա թ , շատ նման ե քաղքի
բրջի ն,
Ա՜խ , հալա տըգո , քաղքի թրջին :
Կ ՚ ի րիշկեմ' երեսի կ ա ր մ ր ո ւ թ յո ւ ն , նոան գինի յ ե ,
Ա՜խ , հալա տ ը դ ո , նոան գինի յ ե -
Կ՚ ի րիշկեմ' ենոր ծըծեր մեջ ծոցին ,
Քանց Հալապա շաքար քւ՚ պ ցր ե ,
Ա՜խ , հալա տըդո , քաղցր ե » :

Վրա իրեք դիր են ջահել գուսան

Առավ ձեռ իր ա ս դ , լ ա ր ե ց ,
Խանդութ խանում գովեց , ասաց •

«Ընդրսւ բ ո յն ա սե մ,
Քառսուն գազ ե , լ գ ո ՜ , մե չափ ա վ ե լ ի * ) .
Ընդրսւ աչքի թա րթափներ ա սե մ,

* ) в երգ Լ է

297
 Կոնկի թ և ի նման հ , լ գ ո ՜ , մհ >ափ ավելի •-
Ընդրա սրտի |հնք գ ո վ ե մ ,
Յ ո թ ը գազ հ , լ գ ո ՜ , մհ չավւ ավելի-
Ընդրա ոիսլտկություն ասեմ,
•քանց մեկ օրվա դալած ձուն սիպոսւկ ե ,
լգ ո ՜, սիպտակ հ :
Ընդրա կա կղ ութ յո ւն ա սեմ,
•քանց բամբակի քոլլեն կակուղ ե , լ ը ՜ գ ո ,
կակուղ ե » է.

Դսւվիթ վոր Խանդութ խանումի գովք լ ս ե ց ,

Են ինչ գուսաններ իրեք դիր գ ո վ ե ց ի ն ,
Աոավ ձեո. իր սաղ, լա րե ց , ասաց •

«Գո՜ւսաններ, դ ո ւք բարով ե կ ա ք * ) .
Իմ սիրտ քանց կա թն անարատ հր ,
Մերան թ ա լ ի ք , մ ա կ ա ր դ ի ք :
Իմ սիրտ քանց Սասնա բերդն ամա ր ե ր ,
•քլունգ առաք , իմ հիմ քանդեցիք :
Իմ սիրտ քանց աշունքվսւ գետ դոլլալ ե ր ,
Գարնան հեղեղի նման պղտոոիք :
Գուսաններ, դ ո ւք ինձի հ ա լի ք, մա շեցիք,
Գեհ ձեր Խա նդութ խանում ինձի քաշեցեք»

Գ ա վի թ վոր սլր ծ ա վ , սաղ եդիր դ ե տ ի ն , ա ս ա ց .

— Գուսաննե՜ր, ե դ վ ո՞բտ ե զ ե
Ձեր գովա ծ Խա նդութ խ ա ն ո ւմ :
— կսւպուտկող ե , Վսւչոյ-Մարջոյ աղջիկն ե :
Ա սա ց--- Գո՜ւսաններ, կ ՚ ե րթ ւսք , կ՛ասեք,
Դ ա վ ի թ ասաց' վ եց որ կը սպասի,
Յ ո թ ն ավուր վերան իրեն հ յո ւր ն ե մ :
Իմ ճաշ կ՛ուտեմ ճ ա ժ վ ա ն ,
Խբամենց կը գամ քա նդումա հին,
Ընթրիսին կը հասնեմ սեր խ ա նումին:

*) Տերդ ե ։

298
Հ ա ն ե ց , քանի մի վաղ ետու նվհր ,
թսւրով ե րթ ա ք ա սա ց, սա մբու ե դ ի ր :
Գուսաններ' « Տ ը ՜ մ բ , տ ը ՜մ բ» • • • սազեր զարկեցին,.
Ելան , ընկան սսւմբա :

Գ ա վ ի թ ե լ ա վ , գնաց տ ո ւն ,
Հրսղբոր կնկան ասաց •
__ իլք շորեր լ վ ա , յե ս աեզ տ ՚ ե ր թ ս ւ մ :
Դառավ հրոդբորն ասաց •
__ Յես Չմշկիկ Սուլթան չե 'մ սւոնի*
Տ ՚ ե ր թ ս ւ մ , Խ ա նդութ խանում բ ե ր ե մ :
Հրոդբեր ա սա ց--- Գ ս ւ 'վ ի թ , ես յոթ- տարի եղավ ,
•քառսուն փահլևան նստած են սւււջե. ենոր դուո.-
Դ ո ւ ել կ՚ ե րթ ւսս աո«1ւ ենոր պատուհան-
Թե քե նշան ե ս ա ւ , կ՛էրթա ս-
Թե չ ՚ ե ս ա ւ , կը դ ա ո ն ա ս , կր զ ա ս :

Գուսաններ ե կ ա ն , հասան կապ ուտկող:

Խսւնգութ խանում պատուհան նստած հր •
Վոր տեսավ ենոնց, հ ա ր ց ռ ւ ց , ասաց-
— Գո՜ւսաններ , գնացի՞ք Սասուն:
Ա սին--- Հրամանք ե ս , խսւ(Լո'ւմ :
Աստված ենոնց տուն ա վ ե ր ի ,
Եդոնք ամեն ծո ւո ե ն :
Գնացինք Գ ա վթ ի ս ե ն ե կ ,
փեզի տի գ ո վ ե յի ն ք ,
իււնեցին մեզի ծ ե ծ ե ց ի ն , մ եր սազեր ջա րդ ին,
Եկանք քաւլքի տակ ,—
Էլի աստված կյանք տա են Գ ա վ թ ի ն ,
Մեր սազեր ետու շինե լ, ասաց-
«>|երթսւ'ք Խանդութին կասեք* վեց որ կր սպ ա սի,
Յ ոթ ն ավուր վերան իրեն հ յուրն ե մ :
Իմ Քաշ կուտեմ ճ ա ժվ ս ւն,
Խրամենց կը գամ Ր՝անդումահին,
Ընթրիսին կը հասնեմ սեր խանումին» :

Խանդութ գուսանների փող հ ա շ վ ե ց ,

29Ց
 •քանի որ դնացեր , եկեր ե յ ի ն , ե ս ա ւ:
Գուսաններ ելան , դնացին իրենց տուն :

Գավիր- խոսք տվածին պ ե ս ,

Վեց սրեն դնաց իր սենեկ ,
Սնդուկ երաց , շորեր հադավ ,
Թուր կեծակիս կ ա պ եց ,
“քուռկիկ Յալալին քաշեց դ ո ւ ր ս ,
Սանձ եդի բերա ն, թ ա մք ե դի մեջքին,
Հ ե ծ ա ՜վ , ընկավ սա մբա :
Սասնա մինչե. ճաժվսւն
Յ ո թ ն ավուր ճամբա յ ե ,
ճաժվանա քսւնդումսւհոլ կամուրջ՝
Յ ո թ ն ավուր ճամբա-
քւսնդումահու ՝ ’4լքրօից Կապուակոդ՝
Յ ո թ ն ավուր ճ ա մ բ ա :
Գ ա վիթ իր ձին քշեց •
Ջուր ճաշ հասավ ճա ժվան-
կեսորին' ք ս ւն դ ում սւհ ո լ կա մուրջ :
Տեսավ Գ որ ծութ ա դ ո լթ ա ն
Եկեր ե ենտեդ , դաշտ կը վարի :
Յ ո թ գո ւթ ա ն ե :
Գութանավոր նստեր են հ ա ց ի :
Գ ա վիթ ե կ ա վ , ասաց-
— քարի ւսջոդո՜ւմ , գ ո ՜ւթ ա նա վո ր:
— Աստծու բարին ,— ասին ,__
Կսւրի՜բ ա դ բ ե ր , դ ո ւ բարո՜վ եկար-
՛Նստի , հաց անուշ արա :
Գա վիթն ա սա ց --- Չ ե ՚ , յե ս կ ՛է ր թ ա մ ,
Թոդ հաց ձեր ճժեր ո ւ տ ե ն :
Յես ուտեմ իրենց բան չի մ նա :
Գութանավոր վերուց ասաց •
— Աշխարհ գութա նի մոտ կը լիա նա :
Դ ա վ իթ գնաց արտի կ ո ւշ տ , ձիուց իջա վ,
Սանձ ձիու րերնեն հանեց ,

300
Զին էնտեղ թ ողեց ,
Գ նա ց, նսսւավ , մեջք տվեց սելի ական :
Մ եծ մի աման փլավ են րերած ,
Բերին դրին Գ ա վ թ ի աոաջ •
Երկու հաց կաներ մեկ պատսսւ-
Հինգ պատառ զ ա ր կ ե ց , փլավի տակն առավ :
Յ ո թ որվա պաշար
Բերին դրին Դ ա վ թ ի առաջ -
Յ ո թ գ ո ւթ ն ի հաց ո ւ ջուր
Բոլոր կ ե ր ա վ , խ մ ե ց , մանանա չ ՚ ե թ ո ղ :
Ե]ավ վոր պիտի ե ր թ ա ր ,
Գութանավորներ իրար ասին -
__ Ի՞նչ ա նենք, մենք մնացինք ա ն ո թ ի ,
է դ ճա մբորդ մեր յ ո թ որվա պաշար կերավ-
Վ ե ց որ պիտի եստեդ գո ւթ ա ն ա ն ե ն ք ,
Մ եր ետև հաց րերող չ կ ա , ի՞նչպես տ՛անենք:
Մենք նւսմրենք տ ո ւն , պիտի ասեն*
կեսոր եք գ ն ա ց ե , ձեր հաց չի պրծե -
Թե վոր ասենք* հ յո ւ ր եկե մեկ մ ա ր դ , չեն հա'վատսւ:
Թ ՛ասենք* գոմեշն ե կ ե ր ե , ելի չեն հա'վատա:
Դ ա վ ի թ լ ս ե ց , ա սա ց--- Ի՞նչ տի վարեք :
Ասին — Այ , եդա դաշտ :
Ա սա ց--- Դուք եստեղ քիչ մի նստեք,
Յես կ ՛ե լն ե մ , են վեց ավուր գութ ա ն
Մեկ (հոմվա մեջ կ ՛ա նե մ :
է դ ասելուն Դ ա վ իթ ելավ ,
Յ ո թ գութան կապեց ի ր ա ր ո ւ ց , ձին նստավ
Ու քաշեց զգութաններ :
Մեկ տաս փ ա թ գն ա ց, ե կ ա վ ,
Դաշտ լքի տեղ ս հ ց ո ւ ց :
Մշակներ ա սին--- Եդ քո շնորհք չե ,
•Բո ձիո՜ւ շնորհքն ե :
Են ժամանակ Դ ա վ իթ իջավ ձ ի ո ւ ց ,
Գավիթն բնատեն աււավ ձեո.,
Ու ինք վ ա ր ե ՜ց , վ ա ր ե ՜ց , արտ պ ր ծ ա վ :
Մշակներ զարմացան, բերաններ մ՛նաց բ ա ց :
Գութանավոր ասաց •— Սասունա Դ ա վ ի թ ւ]որ կասեն ,

301
Չըլնի'* դու յ ե ս , ա'յ սա մբորդ:
Ասաց— -ЗЬ'и հ մ , վոր կ ա մ :
Ա սին--- Դսւվի'թ, սւշխրքի մեջ՝
•քո պես կարիս՝ վ ոչ հղեր Ь , վոչ կ ՚ ը լ ն ի ,
Վորտեդ ւխր դ ո ւ երթսւս'
■քո վոտ քարին չըդիպնի •
Աստված քհդի վատ որ նշսւնց չը ա ա :

Դավիթ- ելավ ե դ տեղեն ,

Սանձ դրեց ձիու բերա ն, հեծա վ քշեց:
կսւպուտկող , ո ՞ւր ես • • • եկա քեղի:

Դա վ իթ ե կ ա վ , տ՚ ա նցներ
Չմշկիկ Սուլթանի պատուհանի տ ա կ ո վ ,
Չմշկիկ Սուլթան տեսավ'
Եկավ ենոր առաջ , ասաց-
__ Դ ա 'վ ի թ ? արի երթանք եսոր ինձի հ յո ւ ր :
Ա սա ց--- Չե , ինձի սսւմբուց յե տ մի դ ց ի :
Ա ս ա ց - Յես դի տ ե մ, դ ո ւ Խանդութի համար կերթաս
Համա Խանդութ իմ ն կ ո ւթ ի հավասար չի'լնի :
Զ Դ ա վ իթ խ ա բ ե ց , տարավ տուն-
կերան , խմեցին , ելան քնան :

Լուսուն Դ ա վ ի թ վաշլքնավ իր բռնած բ ա ն ե ն , ասաց

«Ե դ ի՞նչ բան հր՝ յե ս բ ռ ն ե ց ի ,
Պիտի մեր աղդ չ ի ա րվեր.
Յես ինչի՞ խաբվսւ մեկ կնկւգ ապով» :
Ե լա վ , ձին քա շեց, հ ե ծ ա վ , ք շ ե ց :
Չմըշկիկ Սուլթան ա ս ա ց --- Դ ո ւ կեցի՜-
Եկար, ինձի խ ա բեցի ր, դ ն ա ց ի ր:
Ու հակառ ընկավ հետ Դա վթին :

Վ ե ց որ վոր եկավ անցա վ,

Խանդութ խանում առավոտ լուսուն*
 ա վ , նսասւվ պատուհան,
Գ ա վթ ի հսւմրան բ ռ ն ե ց :
Մեկ ել իրիշկէց' ինչ տեսնի-
կրակ մեջ երկինք, մեջ գետինք կը տ ա ;
Մեկ ձիավոր մի մեջ երկ ինք, մեջ գետինք կը զ ա ,
Հազիվհազ կերևա :
Ասաց • «Կա-չկա ես Գ ա վիթն ե » :
Դարձավ դռնապանին, ասաց •
— Գորզի'զ , հասի , դուււ զարկ •
Գահ ե , վոր ձիավոր մի հասնի դ ո ս ւ :
Գորզիզ հասավ, դ ո ւ ռ եզաբ-
Խոսք դ ե ո րերանն ե ր , Գ ա վի թ ]ւասավ վեր դ ո ա ն ,
փշեց , զնաց ա ռ ջև Խ ա նդութի պատուհաս :
հյանդութ խանում* վոր ա չք ը ն կ ա վ ,
Զ Գ ա վ ի թ տեսավ՝ ուրախացավ -
ՈւրախՈւթյռւնե խնձոր մ՛եզար Գ ա վ թ ի ն :
Գ ա վ ի թ խնձոր րււնեց վեր ձիուն,
Խնդացավ վեր խնձորին :
Ի ր իշկ ե ց , տեսավ զԽանդութ
Գուսաններ ինչ գովացեր եյիՕ.,
Գ եռ կեսն ել չե յին ասե :
Ցին քշեց ա ռ ա ջ , տեսավ՝
Մարդու մեկ գուրզ ձեռք կայնե ետ և դ ռ ա ն :
Գ ա վիթ միտ վե ասաց-
«Ինչ մորե մեկներ ե մ , մարդու րարև չեմ տվե •
Թե վոր եդոր րարև տամ՝
Տ ՚ ե յն ի ց ա վ , ընկնի իմ սիր տ , ինձ տի սպանի:
Թե վոր եդոր րարև չը տամ*
Եդ փահլևան ինձ տի ս պ ա ն ի »:
Ահու րւսրև ե տ ո ւ , մտավ ներս :
Գորզիզ ենոր րարև աւււսվ:
Գ ա վիթ ասաց-
— Ինչ մորե մեկներ ե մ '
Մ արդու րարե չե մ տվե •
Եսոր Գորգիզն ե մ տեսե*
Ահու րարև ե մ տվե ,
Լ գ ո , ահու րարև եմ տվե :

303
Դորգիզ ասաց •
__ Քառսուն տարի դռնապ ա նություն եմ արհ
Մարդու բարն, չե մ սւռե •
Եսոր Դսւվիթն եմ տեսե'
Ահու բարևն ե՜մ ւսււե ,
Լդո , ահու բարևն եմ սւռե:
Դավիթ- հարցուց հդոր •
__ Դ ո ր գ ի զ , ե դ ի՞նչ գունդ են դրած քո ձեռք г
Թ և ե ր կ ն ց ո ւց , սւռեց (լզուրզ ու թ ա լեց-
Ու դ ե ռ հալա կերթա,՜ • • •
Դորգիզ հ ա ր ց ո ւց --- Դ ա վ իթ , ինչի™ յե ս եկե :
Ասաց--- Խանդութ- խանումի համար.
Յես ինչպե՞ս տեսնեմ ե ն ո ր :
Ասաց--- Ուրթաթե-ուրբաթ- Խանդութ- խանում
Քառսուն նաժիշտներով կը գա Խաս բախչեն-
Եսոր ուրբաթ- ե , կ ՚ ե ր թ ա ն ք ենտեղ , կը տեսնես г
Դորդիդ վհրուց ասաց-
__ Վոր Խանդութ- խանում ա ռնես,
ինձի կանե՞ս քեզի ք ա վ ո ր :
Ասա ց--- կ՛անեմ ,
կ՚ ը լնենք սանհեր Դավիթ-, քավոր Դ ո ր գ ի զ :

Դավիթ- ելավ գնաց ,

Զիով քշեց Խանդութ- խանումի Խաս բախ չի մեջ
Զին թ-ոզեց վ ա ր դ , ըռեհաններու մեջ ա րա ծի,
ինք ա նմահության հավուզի վերան պ ա ռկա վ :
Արև վոր տ ա քա ցա վ,
Խանդութ խանում քառսուն նաժիշտով եկավ ,
Տեսավ Դ ա վ իթ կո ձին թուլե Խաս բախչի մեջ ,
Վա րդ , ըռեհաններ կարածի ,
Ինք պառկե հավուդի վ ե ր ա ն , ք նե :
Խանդութ խանում ասաց •
__ Են Դ ա վ իթ ինչ անհիմա մարդ ե-
Դ ն ա ցե 'ք , ա ս ե ք , վոր են տեսակ մարդ ե ,
Թող ելնի , ենտեզեն ե ր թ ա :
Մեկ հաց ել տ ա րե ք, թող ուտ ի ,
 "հոր ասեք' մեր Խանդութ խանում կասի'
Թող ե յն ի , ենտեղեն երթա :

Հաց տարան , դրին աոջե. Գսւվթին , Գ ա վի թ կ ե ր ա վ :

Ծաոաներ ա սին--- Մեր Խանդութ խանում կասի'
«Թող ե լն ի , ենտեղեն ե ր թ ա :
Ենոր ո՞վ սւսե' գ ա ,
9ֆն թողնի Խաս րախչի մ ե ջ ,
Վ ա ր դ , ըոեհսւն ո ւ տ ի , տրորի , թավայ տա •
Են ենոր հոր չիմա՞նն Ь :
ք|ձն իր պ որ տ ով , հավքն իր թ և ո վ
Մեր Խաս րախչի վրա չեր իջե •
Են քա՞նի ղլուխ ո ւ ն ի ,
Մտնի Խաս րախչի մ ե ջ ,
Ջին թողնի ենտհղ ա րա ծ ի:
Ի՜՛նչ տեսակ անհիմա մա րդ Ь •
Թող ե լն ի , ենտեղեն ե ր թ ա *
Ափսոս Ь , թ ե չե փահլե_աններ կը դ ա ն ,
Ենոր ջոջ պատաո ականջ կը թողնեն» :
Գ ա վի թ ա ս ա ց --- Ինչի՞ դ ո ւք շուտ չեյիք ասե .
փանի յե ս հաց չե յի կերե •
Հաց կ ե ր ® , պ ր ծ ա , նոր ա ս ի ք :
Վոր եղպես ե , յե ս չե մ ե րթ ա -
Ինչ ենոնց ձեոնեն կը գ ա , թ ո ղ չրխնսւյեՕ :
Գնացին , Խա նդութ խանումին ասին*
— Գավիթ եսպես ա ս ա ց :

Ենոնք վոր գնացին ,

Գավիթ կանչեց Խա նղութի ձիապան.
Ասաց — Իմ ձին թ ող նեմ վո՞րտեղ :
Են ել դա ր ձա վ , ասաց •
__ փսուսուն փահլԼւանների ձիանք
կո գոմն ե , դո'ւ ել տ ա ր :
Գ ա վիթ գոմի դուււ բ ա ց ե ց ,
Ձիու սանձ ոերնեն ե հ ա ս ,

305
Ա ա ս ո ւձ յք ի Վ 1 ՚թ — 20
•թսւշեց, ե թ ո դ են ձիերոլ մեջ, ասաց-
— Թհ ո ո ւ եդ ձիեր հ ա ղ թ ե ց ի ր ,
8ես ել ենոնց սւերվանք աի հ ա ղ թ ե մ :
փուռկիկ Զսւլալին խրխնջա ց,
էյն քառսուն ձիու կեր մոտերուց առաւ] ,
Ետոլ իրեն դոշի ա ռ ջ և , սխ թեց , կպցուց պատ,
Ենոնց ամենի դարման կ ե ր ա վ :
Ծառսւներ խաբար տարան Խ ա ն դ ո ւթ ի ն , ասին ■
— Զին իր հունար ծ ա խ ս ե ց , մնաց տ ե ր :

ինչ Խանդութ- խանում խնձոր եդար Դ ա վթ ին,

Են քսւոսւյւն փ ա հ լհ ա ն, վոր ենոր համար
8 ո թ տարի ենտեղ նստեր եյին ,
Շատ նեղացան , ասին •
— Մենք յոթ- տարի եստեղ ե նք,
Մեղի նշան չ ՚ ե տ ո ւ ,
Սասնա շաղ ղամակեր Գ ա վիթ նոր եկավ ,
Դեռ չի տեսե' խնձոր եղար ենոր վեր ձիուն:
Դա վ իթ գնաց ե դ քսւոոու ն վւահ]1ոոնի մոտ ,
Տեսավ* քառսունն ել նստա ծ, դինի կր խ մ ե ն :
Ենոնք ինչպես նժեր մոտ Դ ա վ թ ի ն :
Փահլեաններ ինչ Դավթին տեսան,
Ամեն վախեցան , դողացին ,
Խոսք մեկ արին , ասին •
— Զ Դ ա վի թ հարբեցնենք, սպանենք.
Թե չե *մ ե ր բան դուր ե-
Մենք ե] Խանդութի տեղ րյնինք,
Ենոր չենք թողնի , ւՈւղնե մեկին առնի :

Տարան Դ ա վ թ ի ն , նստեցուցին իրենց մ ե ջ ,

Յ ո թ տարվա նոան դինին դրին' խ մ ե ն :
Դա վ իթ ինչ նստ ա վ, ենոնք մեկ-մեկ թաս տ վ ի ն ,
Ասին.— Դ ա վ ի թ , դ ո ւ բարով ես եկե ,
Ա ' ռ , Խա նդութ խանումի կենաց խմի :
Ասաց •— Գինու կարաս ինձի նշանց տվեք՝
 А Л Л А

է ր թ ա մ զինի խ մ ե մ , գամ հաց ո ւտ ե մ .

Վոր իմ սրտի թոզեր ս ր ր վ ի •
Եդով մարդու թերան չի թսւցվի-
Յես ճնճղուկ չ ե մ , որ ինձի ջուր կ ո ւ ա ա ք ,
(|ւղտ դդսդով կը ջր վ ի ՞:

Ելան մեկ ուրիշ թաս թերին ,

Են р -ասն ել քանց ջոջ տաշտ ե ր :
Են թասով սկսեց խ մ ե լ :
Դ ա վիթ ք ե ֆ ո վ ց ա վ , հարրավ.
Գինին ենոր վ ե ր ո ւ ց , տարավ,
Եղավ շո|ս շաբդան , սըմթուլ գըդական :

Դա վիթ վոր հարրավ, դլուիյ կիջեցներ սլւտիՈ,

Նորեն կր րա րձրացներ, կը շիտկեր:
Փահլհաններ ե դ վոր տ եսա ն,
Թրեր քաշին, կսւյնսւն,
Ու պիտի խփեն Դ ս ւվ թ ի ն :
Գորդիզ դոնից տեսավ, կանչեց-
__ Սանհե'ր Դ ա վ ի թ , սանհե'ր Գ ա վիթ ,
ճանճ դլխուդ վերհով կ՛անցնի, գլուխ թ ո ո ւ :
Փահլհաններ իրենց թ ր ե ր պահին ,
Համա Դավիթ թան չեր լսի :
Խանդութ խանում վերուց ա չ ք ե ց ,
Տեսավ Դա վիթ դլուխ կ՚ ի ջեցնի սրտին:
«Լոր տեսավ , ելավ , գնաց ,
Ջվալ մի կաղին թ ե ր հ ց , եդիր ե ր դ ի ս ի ն ,
Են ժամանակ ինչ Դ ա վ թ ի դ]ուխ կիջներ ծ ո ց ի ն ,
Փահլհաններ ինչ թ ր ե ր կր հանելին դ ո ւր ս }
Վոր զա րկեն, Դ ա վ թ ի վիզ կտրեն ,
Խանդութ խանում վերուց կաղին կր թ ա լ ե ր :
Կը դիպներ սինուն , սինին կը դրնդար ■
Դավիթ գլուխ կը վերուցեր ,
Ենոնք թ րեր կր պ ա հ ե յի ն ,
Կը սըրսըփային , կը դող ալին :
Խանդութ են ջվալ կաղին՝
Մեկ-ւքեկ թափեց տ ա կ , պ ր ծ ո լ ց :

307
Գավիթն ել լուրջացսւվ, ծսւոային ասաց-
__ Ե լ ի ', եսսւ սուփրեն վ ե ր ո 'լ ,
Ս՜եղք ե հսա հացեր կոխեն :
Ելավ ձեո. ե սա ւ, սուփրեն տ|ւ վ եր ուցեր ,
Փահլհաններ ա սին--- Սուվւրեն թող կենա •
Գ նա ցեք, հաց րերեք մեկ ել ո ւտ ե ն ք :—
Ենսյես կանեն, վոր թ րեր չ՛ե ր և ա ն :—
Գսւվիթ ա սա ց--- Սուփրեն վերուցե'ք ;
Ձեո. ե տ ո ւ , վ հ ր ո ւց , ասաց-
__ Սուփրեն կ ՚ ե ր թ ա ետև հա ցին,
Հաց չ ՚ ե ր թ ա ետև սուփ րին:
Տեսավ ամեն փահլևանի սւոջև մեկ բ ա ր տկլորած
Ասսւց Եդ ի ՜նչ ե ձեր սւոջև:
Ասին Մեր թրերն ե ն :
Ասաց--- Տվե ք տեսնեմ:
Ամեն ժո ղ վ ե ց ի ն, տվին ձ ե ո :
Գ ա վիթ վ եր ո լց , ասաց •
__ Եսղնք խորոտ կանղրհան կ ՛ելն են,
Գարուն աղջիկներ տ ա նեն, րսւնջար հանեն:
Ձեււ տ վ ե ց , թ ր ե ր ամեն ժ ո ղ վ ե ց ,
Ետու ծնկան, կ ոտ ր տ ե ց,
Ենչ վոր մա րդ բոսո. մի քիրրիթ կոտրի :
էիոլեց , ծա լմլեց , ա ս ա ց --- Գո'րգիզ ,
Տ ա ր , թ ա լ մեր ձիու խուրջին •
Լավ պուլսլատ-երկաթ ե ,
Իմ ձիուն ն ա լ , թևեո. չկա •
Տ ա ն ե մ , շինեմ իմ ձիուն նա] , րևեո.:
Մեկ տարի ի մ ձիու համար հերիք հ :
Փսւհլևաններ վոր ենոր արած տ ե սա ն,
Շուտ մի ե լա ն , վւախան սենեկեն դ ո ւ ր ս :
Գ ա վի թ կանչեց-;— •քսւվո'ր Գ որղիզ, արի
մտնենք ներո .
Տուն մնաց մեզի , րակ մնաց հավերուն :

7
Են փահլեվաններու մեջ
Խանդութ խանում Գա վթին հ ա վնեցա վ,
Ասաց — Թող Գավիթ գա վեր ,
Ս՛եկել քառսունին ևաց տանեն էնտեղ :
Դ ա վ իթ ե լա վ , գնաց հյանդութի սենեկ:
Ինչ աչք ընկավ, հյանդութին տեսա վ,
Դ ե ' , չաճել տղա յ ե ը , չդ ի մ ա ց ա վ ,
2եո. թ ա լ ե ց , ղհյանգութ խանում կիք մի դըկեց ,
Թ և եթա լ վ ի զ , ճակատ պադեց ,
Սիրտ չըհսվացսւվ.
Ս՜եկ ել՝ երես պ ա դեց,
Ելի սիրտ չըհսվացսւվ •
Ս՜եկ ե լ' ձեո թ ա լ ե ց , վոր սիրտ պ ա դ ի ,
|յա և դ ո ւթ րւաւնցքի մ՚ ե ղա ր Դ ա վ թ ի ք իթ-րերան :
ինչ ադրուր ջուր կը թ ա լ ի ,
Ենպես արուն Դ ա վ թ ի րերնեն թ ա լ ե ց :
Ա սա ց Դ ո ւ քո հոր կտրիճն ե ս , յե ս ել իմ-
Դ ո ւ են մեկ անդամ իմ ճակատ պ սւգեցիր,
■քո սամրու խ ա թ րի հա մա ր, ինչ դ ո ւ եկեր ե յի ր •
Են մեկել ա նդա մ , վոր իմ երես պ ա դ ե ց ի ր ,
•քո ջահելութ յա ն համար, 1եդ հալալ եր •
Դու ինչի՞ վրա իրեք դիր իմ սիրտ տի պ ա դնե յիր :

Դա վիթ ըււըկսւվ, դարձավ յ ե տ ,

Եկավ Դորդիղին ասաց •
_ Դ ո 'րդ իղ , իմ ձին քաշի դուրս :
Գորգիդ գնաց ձին բ ե ր ե ց ,
Դ ա վ իթ հ ե ծ ա վ , տ ՚ ե ր թ ա ր ,
Խ ա նթ ուդ խանում րնկավ ե տ և ,
Լացեց , աղաչեց Դա վթ ին :
Դա վիթ յե տ չը դ ա ա ո վ :
Խանդութ խանում ենպես գ ն ա ց ,
Չմուշկներ թ ո ղ ե ց , թ ա թ ա ց ի կ գնաց •
Թաթեր կտըրտվա ն, վոսւքեր ընկան գետին,
Փ շուր մի բոբ ի կ գնաց •
Վոտքեր ճ ղսրղվա ն, վիրավոր ելա ն,
Աբուն-աբնջուր լցվա վ տակ •
Ենտեղ ինչ վոտ կը դ ն ե ր , լիք արուն կ՛ելներ գետին
Դ ա վ իթ վեր ձիուն հա' կը գ ա , հա' ականջ կ՛անի.
 «ЗкА м А »

Իրիշկհց մեկ ձեն կը գ ա , հա' կը րոոսւ •

— Գ ա վի ՜թ , Գ ա վ ի ՜ թ , կանգնի ,
Կանգնի, չուր յե ս գ ա մ , հասնեմ-
Իրիշկի եաև՝ իմ հալ ա ե ս , (ար գնա :
Գ ա վիթ ձիու վեր1ւես կը դ ա ո ն ա , կ ՚ ի ր ի շ կ ի ,
Կը աեսնի Խսմւդութ խանում'
թորիկ ետևեն կը վագի :—
Ե՜ , եսքան ժամանակ Խանդութ խանում
իորիկ վոտ գետին չեր դ ր ե ,
Հիմի րորիկ դաշտի մեջ կը վագի •
Վոտ ամեն եղեր ե արոլն :
Խանդութ Գսւվթին ասաց •
— Իմ մեղք մի' թա լի քո վ ի գ , դարձի երթանք •
Գավի'թ , տնա'շեն, ի՜նչ շուտ նեղացար:
Գ ա վիթ ա սա ց--- Յես Սասունա քո ապով եկա.
Եսքան սա մրա եկա ? հասա քո մ ոտ ,
լքեկ անգամ քո երես պ ա գ ի .
Ս.պա են րոունցքին դ ո ւ ինձի գարկիր ,
Հա լրա'թ կը նեղանամ:
Խանդութ ա սա ց--- 11ւխտ ըլնի՝ քանի հոգի ինձի կա ,
Յես քո ետեւեն թորիկ տի գ ա մ :
Գ ա վիթ խղնսւցավ , դարձավ :
Ինք , Խանդութ եկան տուն :

Աջմու Շապուհ արքան ե լ ա վ ,

Թ ո ւղ թ գրեց ք՝ սւպը ֆ ր ե ն կ ի ն ,
Ասաց. «Մ եկ մարդ Սասունա ե կ ե ,
Եդ մարդու անուն ել Գա վիթ կ՛ասեն ,
կապուտկողու խորոտ Խանդութ
Զոււովեն կուգի տանի» :
թսւսլը ֆրենկին կանչեց իր վսպիր-վսւքիլ , ասաց •
— Շահու թ ո ւ ղ թ կարղացեք ,
Տեւ նենք ի՞նչ ե գրած մեջ :
Թ ա ղ թ կարդացին, իմացան:
Ր֊ ւսպը ֆրենկին ելավ գրեց Գսւվթին •

310
« Դ ս ւ'վ ի թ , մենք լ Աեր ենք՝
Դու շատ զորեզ մա րդ մ ’ ես •
կը գա ս , արի հեա մեզ կոիվ-
Վոր չես ի զ ա , զորք կը քաշենք'
Ք ո երկիրը քար ո ւ քանդ կանենք}
Ինչ կա չ կ ա , լոպկենք տանենք» :

Թ ո ւղ թ ա ոա ն, րերին ,
Տվին հյանդութի ծաոսւյին-
Են ել ե սա ւ Խանդութ-ին •
1սանգութ- կարդաց , ասաց •
— Եդ թսւզր- ո վ 1յ րերե :
՚ 0աո.սւն ասաց *— Երկու Ьшш մարդ :
հ ա ն դ ս ւթ ա ս ա ց --- Տար մեր սենեկ,
Են երկու մարգ լավ, մի պ ա տ վ ի :
Օ՚ ւաւսւԱ ելա վ եևպես արեց :
Ս՜նւսց, չուր լուս ր ա ց վ ե ց ,
եյանդութ խանում թ<ուզթ ԳԲ^ց՛
«Ս ենք քե վնաս մի չենք տ վ ե ,
Ս՜ենք ք՛ո սյնուն չենք ել լ ս ե ,
IIւ քեզի ել չենք հանչենսւ:
Վոր դ ո ւ կը գ ա ս , մե նակ մի գ ա ,
Դ ո ւ չես կարնա Դավթ-ին հ ա ղթ ի-
Ք ե զ հեա ուրիշ թ ա գա վոր ել րե ,
Թոզ են ել գ ա , վոր քեզ ոգնի» :

1սսւնդութ են թ ո ւ ղ թ ծա լեց,
Տվեց ծա ոա յին , ասաց •
__ Աո. ես նամակ, տ ո լ են երկու մ ա ր դ ո ւն ,
Աղեկ շոր հագցրու^ տաս վոսկի ել հ ե ա ,
Երկու ձի ել տ ո ւ , թ ո զ հեծնեն ե ր թ ա ն :
Ծսսւսւն ելա վ ենպես ա ր ե ց :
Են երկու մարդ Խանդութին որհնեցին ,
Գլուխ տալով ասին •
«Վոա քով եկա նք, ձիով կ’երթա նք»ւ
1սսւնդութ Դա վթին րան չի ասի՝
Ս՚ ե շ են թ ղ թ ի ն ինչ կար գ ր վ ա ծ :

311
Են երկու մարգ թ ո ւ ղ թ տարան,
Տվին իրենց թա գա վորին:
Թագավոր իր վաղիր-վսւքիլ ժողվեց-
Թ ո ւղ թ կարդացին , զարմացան , ասին -
— Եդ ի՞նչ դորեդ մարդ ե Դ ա վ իթ -
Ե լե ք ,— ասին,— խարար ղրկենք
Խանդութ ի հոր ճողի դուշման'
Են վեց հրկրի նստողներին:
Ելան ենտեղ խարար ղրկին • • •
Մեկ թ ո ւ դ թ ել սամրեցին Դսււիթին, ասին •
«Դ ա վ ի թ կո’ մենք ե կ ա նք»:

Թ ո ւդ թ բերին , ավին Դավթին •

Են ել տվեց Խանգութին -
Խանդութ կարդաց , ասաց .
— Ես երկու դիր թ ո ւ ղ թ կը գա-
Մեկ աււսւջ , մեկն ել հիմի :
В սալը ֆրենկի թաղավորն ե
Եդ թ ո ւ ղ թ գ ր հ , դրկե քեղի-
Հեա քեղ եսիկ կււվել կ ո ւ ղ ի :
Են մեկ անդամ թ ո ս լ թ վոր ե կ ա վ ,
8ես քեղ չ՛ա ս ի , ասաց Խանդութ •
Ելա գողտուկ թ ո ւ ղ թ դրեցի-
«Թե վոր կը գա ք' երկսով եկեք -
Դուք չեք կարնա մենակ կ ով եք » :
Ենպես գ ր ի , վոր վախենա,
Չ՛ելնի ու գա հետ քեղ կ ռ ի վ :
Համա դ ո ւ տ ե ս , չի' վախեցե ,
Զ ո ր ք ո վ , դաւով ելեր ե կ ե , կուղի կ ս վ ե լ-- -

Չուր լուսուն, ՛ինչ աղոթրան թ ա ցդա վ,

•թանի աստղ երկինք կ ա ր ,
Ենքան վրաններ բսնեցին
Րալոբ Խանդութ խանումի հոր քա դքին,
Ամեն Խանդութ խանումի հոր դուշմսւս:
թասյը ւիրենկին
ժո ղ վ ե ր ե իր զ ո ր ք ) ^կե
Դրե մեջ Խանդութ- խանումի ճոր հողին,
Վոր Խանդութ խանում ս ա ն ի , տ ա նի:

Աջմոլ Շապուհ արքան

ժո ղ վ ե ր ե իր զ ո ր ք , ե կ ե ,
Դրե մեջ Խանդութ խանումի ճոր եողին.
Վոր Խանդութ խանում սա նի, տանի:

Չինաստանա թաղավոր
ժո ղ վ ե ր ե իր զ ո ր ք , ե կ ե ,
Դրե մեջ Խա նղութ խանումի հոր հողին .
Վոր Խանդութ խանում ա ո ն ի , տ ա նի:
Սև թաղավոր
Ժողվեր ե իր ղորք , ե կ ե ,
Դրե մեջ Խանդութ խանումի հոր հողին ,
Վոր Խանդութ խանում աո֊ ն ի , տ ա ն ի :

Ողան-Տողան
Ժողվեր են իրենց ղո րք, ե կ ե ,
Դրե մեջ Խանդութ խանումի հոր հողի ն,
Վոր Խա նդութ խանում սւււնեն, տանեն:

Հալաւղա թաղավոր
ժ ո ղ վ ե ր ե իր ղո րք, ե կ ե ,
Դրե մեջ Խա նդութ խանումի հոր հողի ն,
Վոր Խանդութ խանում սւոնի, տ ա ն ի :

Լանդբանդ թա ղա վոր'
ժո ղ վ ե ր ե իր զ ո ր ք , ե կ ե ,
Դրե մեջ Խ ա նդութ խանումի հոր ե ողին,
Վոր Խ ա նդութ խանում աււնի , տ ա ն ի :

Են քառսուն փսւ1ւ|ևաններ մ ե կ -մե կ ի ասին.

— Մենք կ ռի վ չենք երթա •
Ես յ ո թ տարի եսսւեղ նստեր ե ն ք ,

313
 4 *Ո *4

Մենք Խա նդոլթի հրես չենք տեսե •

Դա վիթ երեկն եկ ա վ ,
ԶԽ ա նդոլթ տեսա վ, հետ ենսր քեֆ արեց •
Թոզ են հրթսւ կռիվ ա ն ի :

Լուսուն հյանդոլթ ասաց •

— Ո՞վ տ ՚ ե ր թ ա ձեզևեն կ ռ ի վ :
Սն քառսուն փսւհլե֊ ան ասին •
— Ով տ ՚ ե ր թ ա մեզնհն կ ռի՜վ-
Խնձոր ում՛ տվեր ես՝ են տ’երթա կ ռ ի վ :
(յ՚ ե կուզես իյսւրար մ՛եզ տ ո ւր , մենք երթսւնք կ ռի վ:

Դա վիթ լսսւվ ե դ խ ո ս ք ե ր , ասաց •

— Սն կռիվ իմ րանն ե ■
Յես տ ՛ելնեմ, երթա մ կ ռ ի վ :
Սլավ, հյանդութի կամ՛քն ա ռ ա վ, ասաց-
— Յես զնացի կ ռ ի վ - - -
Իրեք որ վոր լըմընցսւվ, եկա' ե կ ա ,
'Լոր չ՛եկ ա , յ ե ս սպանվա.
Դ ա ս , սսլանվածնելաւ մ՚ եշհն
Իմ մարմին վերցնես, տաս թ ա ղ ե լ :
իմ նշան ել ի՞նչ ե ---
Խաչ Պատերազմին վեր իմ սւշ թ ե վ ի ն :
Լ'ն խսւչով ինձի կր եանչենա ս,
իմ մարմին կը բ ե ր ե ս , կը հ ո ր ե ս :

Դ ա վ իթ գ ն ա ց , վոր ձին ք ա շի, Խանդութ ասաց -

— Վ ա ՜ յ } իմ մահն դնաց քո ձին քաշեյի դ ո ւր ս :
Ստե Դա վթին վ ա զ ե ց , ասաց •
— Դա վի'թ , Դ ա վ ի'թ , կանդնի •
Յես դամ քո ձին քաշեմ դ ո ւ ր ս :
Դա վիթ ենտեղ դ ա ղ ր ա վ :
Խանդութ մտավ ախոռ՝
Տեսավ են քառսուն ձին ել
Փախած են վերին ք ո ւն շ , կ ծ կ ր վ ա ծ ,
Չեն իշխենա դուրս փախնի •
Դ ա վ թ ի ձին մեկ սարի պես մեշ ախոոին կայնե :

314
А Л А

հյսւնդսւթ ձեո. թ ա լեց ս|աւ վիզ'

Տի բոներ ? քաշեր դ ո ւ ր ս ,
ԱիԱ իլփ շկեց, չը եանչեցսւվ, վխլ չ՚ ե տ ս ւ -
Գլուխ եԱպես թ ա լ ե ց ,
Խանդութ եկ ա վ , թոըփսւլով դիպավ գ ե ա ի ն :
__ Վ ա ՜խ , Դ ա 'վ ի թ ,— ա սա ց,— քո ձին ինձի սպանեց:
Գ ա վիթ մսւավ ներս, Խանգութին դրկեց , ասաց-
Ա՜յ ձիյ աստված քո շնորք կտրի •
Ի ն չ ի ՞, մարդ կնկան կը զարկի՛" •
Դ ու չը տեսա՞ր՝ կնիկ ե ր :
Ասաց — Խանգո'ւթ , ձ֊ եււ ս ա լ , քաշի դ ո ւ ր ս :
— Ս՚ ի տք սւնես ինձի քո ձիով սպ ա նե՞ս:
__ Չ ե ' ,— ասաց ,— ձին ել ձեն չի տա , քաշի ,
Ան դիտեր դ ո ւ ոտար ե յ ի ր :
Դնա ց, ձես եսւու ձիու դ լ ս ւ խ , քաշեց-
Ձին բան ել չ՚ ա ր ա վ • թ ա մ ք եդիր վ ե ր ա ն :
Դ ա վ իթ ինք փորքաշներ կապեց ,
Սլավ, ե եծա վ փուոկիկ .Հալային,
« Հ ի ՜ » ե ր ա վ , թււուց փուււկիկ հ ա լա լի ն,
Զպարիսպ ա նցավ, եասավ մեջ կ ով ին:

10

Դ ա վ իթ մեկ քարի վրա կ ա յն ա վ , իրիշկեց՝

Տ ե ս ա վ , ինչքան ծ աո կա ա նտ ա ռ ,
է՛նքան մարդ եկած մեջ դաշտին.
Անքան վրան դարկած են ենտ եղ, ասաց •
«Ենոնք տի դ ա բ թ ե ց ն ե մ , նոր կ ո վ ե մ » : Ա սա ց— Ե ՜ յ ,

«Ով քուն ե ք , ա րթուն կ ա ց ե ք * ) ,

Ա՜խ , հալա ա րթ ուն կացեք •
IIվ ա րթուն ե ք , ձեր ձիանք թ ա մ ք ե ց ե ք .
Ա՜խ , հալա ձիանք թ ա մ ք եց ե ք •
Ով թա մքեր ե ք , ելեք հ ե ծ ե ց ե ք ,
Ա ՜խ , հալա ելեք հ հ ծ ե ց ե ք •

*) Ցևրգ ե ւ

310
 !2սւսհէ'' Գավիթ գող եկ ա վ , գւ>ղ գԱւսց,
Ա ՜խ , հալա գոզ գնաց» :

Գ ա վի թ քշեց "ք՝ուււկիկ &սւլսւլին ,

Շիտկսւվ թ ա մ ք ի ն , կանչեց, ասաց •
«Հիշսւ Մարութա բարձր Աստվածածին,
Խաչ Պատերազմին վեր Գսւվթի ւսջ թեվին ■
Աջու ե ր թ ս ւ, ձսփաւ զ ա ,
կտրելով , զորք չը թ ողա » :
Ասաց, անցավ վրաննեյաւ մ՛եջ, զարկեց:

ինչ որ կարկուտ ընկնի՝

Հասած արտ վւչա ցու, ջարդի ,
Անպես Գ ա վի թ ընկեր ե զորքի մ ե ջ ,
Շարքով կը ջա րդի, կը զ ա :
Շապուհ արքան, վոր Գսւվթին տեսա վ,
Գիլու պես կա տ զա վ , վոււնաց :
Շապուհ արքան զորքին ձենեց •
« Ե լե 'ք , պատրաստվե'ք, ամուր կսւյնե՜ք» ■
Ելան մ ե յդ ա ն , կոփվ արին:
Գ ա վի թ դ ա ր ձ ա վ , զարկեց Շա պ ուհին,
Թուր կեծակով զլուիյ կտրեց-
Զորք ահու չըխլվլաց :
Ելա վ, զնաց մ եկ -մ ե կ երեր՝
11զսւն-Տոզան թազավորներ ,
կտրեց մ եկ-մեկ ենոնց վ զ ն ե ր ,
Գրեց ե ն տ ե ղ :

Իրիկուն եկավ՜ մոտ 1սսւնդութին:

Լուսուն ել մ ’ ել զնաց կ ռ ի վ :
Չկարցսւն հետ Գսւվթին կււիվ անեն:

11

Դուշմաններ խորհուրդ արին,

Հալապա թ ա գա վոր ղրկեցին Սսւսնա քաղաք*
Մոտ Զենով Հ ով ա ն, ասին*
— Մենք իմւսցեր ենք'
Աասնա քաղաք շատ կտրիս փահլեվան կա •
Ս՛եկ փսւհ|եվան հ ա մ ր ե ս ,
Եսաեղ մարդ մի կա շատ կարիս ե ,
Դա , ենոր սպանի , ե ր թ ս ւ ,
Մենք յ ո թ քաղաք նվեր կը տ ա ն ք :

5ււան Վ ե րգ ոյին մեկ ադա կ ա ր,

Անուն ենոր Պարոն Աստղիկ:
Պարոն Աստղիկ հեծա վ իր ձին,
Մեջ ե րկինք, մեջ գետ ինք,
Թււավ , գնաց , հասավ կ ո վ ո ւ ն :
Դ ա վ իթ հանաչեց ե ն ո ր :
Իրիկուն եկավ , ասաց — Խանդո'ւթ ,
Յես չեմ ե ր թ ա լուսուն կ ո ի վ :
Խանդութ խանում դարձավ , ասաց •
_ Վոր դ ո ւ չե'ս ա մչենա , յե 'ս կ ՚ հ ր թ ա մ կ ոիվ
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Դ ե ' , ե ր դ ը վ ց ի ,
Վոր հրթ ա մ կոիւ) , դուրս չ ’ե|նե ս,
Դուո. չը րա նա ս, երդիս չը րա նա ս,
՞Սոր յհ ս կ է ր թ ա մ կոիվ :
Խանդութ խանում ասաց •
— Լ ա վ , յե ս չե մ ելնի դ ո ւ ը ս ,
Իմ դուո. կը շինեմ ? կը նստեմ ե ս տ ե դ ,
Ինձի համար քարգահ քաշհմ:

Լուսուն Դ ա վ իթ գնաց կ ո ի վ :
Չուր կեսորին կ ոիվ արեց ,
Կոիվ արեց հեա Պարոն Աստղկան:
Թրի շաոավիդք եդար մեջ երդիսին :
Խանդութ խանում մեկ ել տեսավ'
Լուս մի եկավ իրեն սենհկ •
Ասաց, «էյս ի՞նչ թան հ , յե ս չեմ գրաի
Ամպ չ ի , անձրեվ չի գ ա ,
Դիշեր չի , կայ ծակ չի տա» :
Խանդութ խանում չը դ ի մ ա ց ա վ ,
Ե լա վ , ւդաաուհան ե ր ա ց , իրիշկեց՛
Տեսավ մեկ մի հրեղեն ձին հ ե ծ ե ,
Գսւվթի դլխ ոլ վերնւ կը ֆըււսւ •
Հսւվլունի թ ո ւր կը Փըււացու,
Կրակ կը թափի վեր Գսւվթի դ լխ ո ւ ն :
Խանդութ {սանում իմաստուն, կարդացվոր ե ր .
Գիրք եղիր ենտեղ, դ ի ր ք կարդաց.
Տեսավ Գսւվթի հրողբոր տղան ե ր ,
Ինչ թ ո ւր կը շարժեր ենոր դ լխ ո ւ ն ,
Կրակ կը թափեր վեր Գ սւվթին, կ ՚ ե ր թ ա ր անդունդք
Գա վիթ ենոր թան չեր ա ն ի :
Խանդութ իյանում յե ր դ ե ց , ասաց •

«Հ ր ո դ ր ե ր , դ ո ւ եկիր բա ր ո վ , հազար բ ա ր ո վ *) -
Կրակ թափեցիր մեր Գսւվթի դ լխ ո ւ ն ,
Կրակ թափեցիր մեր Գսւվթի դ լխ ո ւ ն ,
(լա ՜) Տուն ավրեցիր Խանդութ խա նումին»:
Գ ա վիթ ենոր ձեն սւււսւվ, ասաց.
— Վ ա ՜յ , քո կնկան բախտ կտրի •
Յես դիտեյի դ ո ւ չես մնա տ ո ւն:
Գ ա վիթ շատ բա րկա ցա վ ,
'հետ-ադհղ դ հ մ արավ
Պարոն Աստղկա ձիու փ ո րին,
Ձիու փոր նետով ծ ա կ ե ց ,
Պարոն Աստղկան դլխու դադաթ վե դուրս ե տ ո ւ:
Պարոն Աստղիկ ընկավ գե տ ի ն, ձեն ե տ ո ւ , ասաց.
— Ա՜խ , ես մեր ադգականի դարկերն ե ինձի
հ ա ս ա վ :—
Են չեր սանաչի դ Գ ա վ ի թ :
Գ ա վիթ ա ս ա ց — Յես իմ աչքեր կուրցուցի •
Մեր ա դա թ են ե , ով մ ե ո ն ի ,
Գլուխ դնի ադդականի ծնկան վ ե ր ա ն ,
Հոդին տա աստրծուն:
Գ ա վիթ Աստղկան գլուխ եդիր վեր իր ծնկան.
Ենոր քոոց ընկավ , հոդին ե տ ո ւ :
Վոր Պարոն Աստղիկ հոգին ե տ ո ւ ,

*) Տերգ և է
А А А А А А А А А А А А ЛА А А

Դա վ թ ի ուշ գնաց ,
Զորքեր եկան, վսր ենոր բ ս ն ե ն :
փուոկիկ Ջալսւլին տիրոջ բոլոր կայնեբ եր ,
Չ հ թ ո զ , վոր Դավթին բռ ն ե ն ,
Չուր ենոր ուշ եկավ գլուխ ,
Ելավ , ձին հեծավ , րնկսււ] մեջ գորքին :
Զորք առջեվ Դա վթին փա խա վ:
Դ ա վ իթ կ ա ն չե ց --- Դու մի' փախնեք ,
Ձեր թագա վորի տեղ ինձի ա ս ե ք :
Ենոնք կանգնան, ել չը փախան:
Մեկ մի դարձավ Դ ա վ թ ի ն , ասաց-
— Մեր թա գա վոր Բապը ֆռենկին ե ,
Ենիկ փախե , գնացե իր քա ղ ա ք :
Դ ա վ իթ դարձուց ձիու գլուխ*
Եկավ ք*սւպը փռենկոլ ք ա ղ ա ք,
Մարդ ճա մբեց թ ա գա վ որի ն, ասաց-
— Թող ելնի դա , իրեն տ ե ս ն ե մ :
Թագավորն ելավ , ե կ ա վ ,
Վոր տեսավ ենտեդ Դա վթին ,
Վախեցավ , ոլդեց փախչի :
Դ ա վ իթ ընկավ եահ ,
Ր ռ ն ե ց , ենտեդ գլուխ կտրեց :
փաղքի մեջ ով մնացեր ե ր ,
Ենոնց համար թ ա գա վոր դ ր ե ց .
Ջոջ մարդեր սպանեց,
Պստիկներ տեդ դրեց , ասաց -
— փանի դ ո ւ ժիր ե ք , կոիվ մ իք ե 'ր թ ա :
Վոր դ ո ւ նեղ կ ՛ընկնեք,
Ինձի' թ ո ւ ղ թ գ ր ե ք , յե ս կը գ ա մ :
՛ք՛աղաք ամեն ա ս ա ց --- Դ ա վ ի 'թ ,
Չուր մ ե ռ ն ե ն ք , քո խոսք տ ’անենք :
Դ ա վ իթ ե լ ա վ , եկավ դեհ դ ո ր ք ,
Ա սա ց--- Դարձեք ձեր քաղաք ,
Տեր թ ա գա վոր սպաներ ե մ :

319
 12

Են որ իրիկուն Դսւվիթ չ՛եկավ Խ ա նգոլթի մուո:

Խանդութ զիտցսւվ , վոր Դավիր- սպաներ ե ն ,
Կսկծուց իր սիրւո վսւսվա վ:
Լուսուն ե լ ա վ , մարդանսւկ շորեր հ ա գ ա վ ,
Նիզակ ա ո ա վ , ձին հ ե ծ ա վ , ասաց-
— Երթսւմ Դա վթի մարմին ջոկեմ, բ ե ր ե մ , թսււլեմ:

Դնաց , ընկավ մեջ լեշերուն :

Ինչ կը տեսներ, վոր մեծ լեշ ե ,
Նիզակ կը տա ր, կը հաներ վ ե ը 5
Կը տար աււջեվ արեգական,
Ու- կ՚ ի րիշկեր' խաչ կա” թ և ի ն :
Մեկ ել տեսավ' են մեկ կողմեն .
Մեջ լեշերուն մեկ մի ե կ ա վ :
Դա վիթ պրծեր իր կ ո տ ո ր ա ծ,
Մեջ լեշերուն ե լ ե ր , կը գ ա ր :
Իր իշկեց, տեսավ Խ ա նդութ խանում
Նիզակ կը զարկի մեջ լեշերուն,
Լեշ կը վերցի , թ հ կ՚ ի րիշկի :
Դ ա վ իթ կ ա ն չե ց --- Ե՜յ , ի՞նչ կը փնտոես
Ում ետեվեն տու ման կը զ ա ս ,
Իրհք որ, կա սպաներ ե մ ,
Թե մարդ կ ո ւ զ ե ս , յե ս քեզի մարդ :
Խանդութ ա չք ե ց , ա չ ք ե ց , ասաց
«Եսա ձին Դ ա վ թ ի ձին ե ,
Ամա ինք չը նըմաներ զ Դ ա վ ի թ , ես ո՞վ հ»
Դարձաւլ ա սա ց--- Րերսւնդ շատ մի' ցրվի
Քենե ավել ե , գ ո լ են մարդ սպանհս-
Քսան քե պ ե ս , տասն ել իմ պես
Մատաղ կ՛անեմ ենոր եզնզին ,
Ենոր սպանած լե'շն ել տ եսնեմ,
Քենե' ավել հ ինձ համար:
Դ ա վ իթ ասաց •
— Վոր ենպես ե , մենք տի կո.վեն1՝ .
Ե լա ն, կովան •

320
 Л А А Л А А А Л Л А А А Л Л Л А

Թոզ ու գուման զդսւշտ րււնեյյ :

Հող սղվավ ձիերու վոտքերու ա ա կ :
Շատ կ ո վ ա ն , իրարու չ ՚ ա զ թ հ ց ի ն .
Դ ա վ իթ սրաով չեր զսւրնի,—
Ամա Խանդութ- կ՛ուզեր սպանի :
Մեկ եյ տեսար* իր գուրզ ք ա շ ե ց ,
Արեց վոր զսւրնի Դավ թ ի ն ,
Դ ա վ իթ վահան դ ե մ ե տ ո ւ ,
Խանդութ դսւււսւվ, վոր փսւխնի.
Դ ա վ ի թ քշեց փոլսկիկ Ջսւլալին,
Շիտկավ թ ա մ ք ի ն , դ ա ր ձ ա վ , ասաց
«Հա ցն ո ւ դինին, տեր կենդա նին»,
•թսւշեց իր դ ո լ ր զ , վոր դարներ,
Խանդութ եւոեվանց ծամեր ե թ ո դ ,
Թռավ ձ ի ո ւ ց , իջավ գ ե տ ի ն :

Ենոր ետեվեն Դ ա վ ի թ թ ււա վ ,

Վերուց , զԽանդութ ետու դետին ,
Չոքեր դարկեց ենոր սրտ ին:
Խանդութ իսւնում ասաց •
— Ա մա՜ն, կտրի'ճ , ինձ մի' սպանի, յե ս կնիկ ե մ :
Դ ա վ իթ ա ս ա ց --- Յես դիտեմ դ ո ւ կնիկ ե ս .
Եսիկ են ավուր փո|ս՝
Մ ի՞տ դ հ , ինչ դ ո ւ բռ ո ւն ց ք ի մ՛ զարկիր՝
Արուն-արնջուր եկավ ր ե ր ն ե ս :
Խանդոլթ- ա ս ա ց --- Դ ա վ ի թ , դ ո ՞ ւ յ ե ս .
Դ ա վ ի թ ասաց-— Յես ե մ , Խ ա ն դ ո ւ թ :
— Վոր եդպես ե , ինձի թ ո դ դ ո ւ .
Տ ե ս ա ՞ր , Դ ա վ ի թ , քառսուն փա հլեվա ն,
Յ ո թ տարի կա ենտեղ նստած •
Զիմ նշան յե ս տվի ք ե զ ի ,
Ինչ դ ո ւ ե կ ա ր , իջար իմ տուն»
Դ ա վ ի թ , ինձի թ ո դ դ ո ւ ,
Դոր յե ս ք ե կնիկ , դ ո ւ ինձի մարդ :
Դ ա վ իթ Խանդութին թ ոդ ե տ ո ւ :
Եյտն մ ե կ տ ե ղ , եկան դեհ տ ո ւ ն :

Լ1ա и ո ւնу ր Գ ա վ ի թ -- 21
321
 ճ ա մ բ ե ն Խանդութ Դավթին ասաց.
— Դ սւվի'թ , բան մի պատմեմ քեզի.
Երկոլ-իրեք տարի կ՚ ըյնւի*
Ինձի տարան մեկ թսւդավճրի սպ ի,
Դր ի ն մ եկ սենհկի ւքեջ •
Մարդս ել ե կ ա վ , մտավ ենտեդ.
Հետ իրարու հանաք արինք.
Զեռս թ ա փ վոր թ ե վ ր ո ն ե մ , տեդեն պ րծա վ.
Թաղավորի տղա յ ե , ասի ,
.Չ ՚ ե ր թ ա վար-ցանք ինձի համար.
Անթեվ ե] ինձ բավական ե :
Զեււս թ ա յի են մեկել թ ե վ ,
Հա մ մեջք կոտրա վ, համ թ ե վ պ ր ծ ա վ ,
Շունչը փ չ ե ց , ընկավ մ ե ո ա վ :
Տես նոր իմացա իմ ո ւ ժ ի չա փ:
Թաղավորն ել դա ր ձա վ , ասաց.
«Վա ՜խ ք եդա հարս մարդասպան ե » :
Ինձի նորեն մեր տուն քհսմբին:
Ել ՜լք՛ել եկա իմ հոր տուն •
Ուխտ ա րե ց ի, ա„ի ենտեդ՝
«Ով իմ մեջք դետին դնի*
8ես ենոր կ 'ա ո ն ե մ » ;
Եսոր յե ս * դ ո ւ կոիվ ա ր ի ն ք ,
Դու դրեցիր իմ մեջք դետին.
Եսաուց յե տ քը* յե ս քե կնիկ, դ ո ւ ինձի մ ա ր դ ,
Ուր կը տանես՝ սւ'ււ ինձի տա ր:

13

Ինչ հասան տ ո ւն , Խանդութ կանչեց ծաոաներին-

Եկան փոլւլկիկ Ջ.ալափն տարան,
Դ ա վ թ ի արնոտ շորեր լվ ա ց ի ն :

Դ ա վ ի թ ո ւ Խա նդութ սեղան նստեցին,

կ երա ն, խ մ ե ց ի ն , ելան քնեցին- • •

Իրեք որ վոր ա նցա վ, Դ ա վ իթ քաշեց ձին,

Մ եկ ձի ել Խա նդութ բերեց •

322
а а л а а а а а л а а а л а л л

Ելան երկսով հեծան են ձ ի ե ր ,

Թ ե վ - թ ե վ ի զա րկին, եկան դեհ Սսւաււ-ն:
Վոր եկան հասան Խլաթ'
Առջեվ Չմշկիկ Սուլթանի պատուհան տի սւնցնեյին:
Չմշկիկ Սուլթան զԳսւվիթ տ ե ս ա վ ,
էկա վ ենոր ա ռ ջ և ,
Ա սա ց--- Թըլո'ր Դ ա վ ի թ ,
Դ ո ւ ուխտ արիր ինձի սւռնեյիր-
Մենք մատնիքներ իրարու հետ ւիոխեցինք,
Դ ու ինձի թ ո ղ ի ր , գնացիր Խանդութին բերիր •
Ի ն չ ի ՞ , յե ս խորոտ չ ե ՞ յ ի ,
Դ ո ւ ինձի չը հավ ն ա ր ,
Գնացիր ենոր բ ե ր ի ր :
Տի զաս , յե ս դ ո ւ կոիվ անենք •
Կամ յե ս քեզի տի սպ ա նեմ ,
8ե ս ե լ , Խա նդութ խանումն ել մնանք որբեվսւրի-
կամ դ ո ւ ինձի սպանես,
՞Նոր երթաս Խ ա նդութ խանումի ծո ց պ ա ռ կ ե ս :
Դ ա վ իթ ա սա ց--- Չմշկի'կ Ս ո ւլթ ա ն,
Խնդիրք կ՛անեմ քո մոտեն»
կնիկարմատ կա հետ ինձի •
Թ ոզ յե ս երթսւմ ի մ տ ո ւն ,
8 ո թ որ վոր լր ա ն ա ,
8ես կը զ ա մ , կռիւ] ա նենք:
Չմշկիկ Սուլթան ասաց •
__ դ ե ' , երդըվցի՝ Մ ա րութա բարձր Աստվածածին,
Խաչ Պատերազմին վեր քո աջ թ հ ի ն ,
Ինչ յ ո թ որ լրա նա ,
Գաս հետ ինձ կ ռ ի վ ,—
Վ ո ր թ ող նեմ դ ո ւ ե ր թ ա ս :
Դ ա վ ա ս ա ց - — Մ ա ըութա բարձր Ա ստվածածին,
Խաչ Պատերազմին, ինչ վ եր ի մ աջ թ ե վ ի ն ,
Ինչ յ ո թ որ լր ա ն ա ,
8ե ս կը զ ա մ , կռի վ անենք:
Ասաց . աոաւ| զԽանդութ խ ա ն ո ւմ , եկան դեհ Սասուն :
Վ որ եկան , հասան տուն ,
Րեըեցին յ ո թ ձհոք զ ո լս ա ն ,

323
Ց ո թ ն ո ր , յ ո թ գիշեր հարսնիք սւրին,
Դ ա վ իթ ու Խա նդութ պսակեցին ■ • •
Ուտել, խ մ ե լ , մ եծ ո ւ պստիկ ուրախացան • •
Ինչ Դավիթ Խանդութ խանումի ծոց պաոկավ
Խաչ Պատերազմին, վոր ե րդում եր ա ր ե ,
Մոոացաւ] :
 Գ ավ թ*
ի ւու^յ՛.

Ավուր մեկ Դավիթ- ա սա ց — Խա'նդութ-,

Են, ինչ յե ս քեղի բերի*
Են քսւսսուն վւահլԼւանի մեղսւց տակ ընկա-
Իմ խիղս չի տանի՝ քեղի ենոնց ձեոքեն խ լե ց ի :
Յես լսեր եմ՝ Դյուրջիստան խորոտ սպշիկներ շաա
կան,
Տ ՚ ե ր թ ս ւ մ , գըտնեմ են քսւոսոլն վւսւհլ1ւաններ ,
փաոսուն աղսւպ աղջիկ պսակեմ վեր ե ղ ո ն ց ,
Վո'ր աղջիկ իրենց ք ե ֆ կ ՛ո ւղ ի ,
՜Սոր դ ա ո ն ա մ , գամ Սասուն:
Խանդութ- խանում ասաց •
__ Դա'վիթ-, դ ո ւ իմ մեղսւց տակ մ տ ա ր ,
ինձի հորհ , մորե հանեցիր ,
Ինձի բերիր , ես քաղաք դրիր ,
կը թ-ողնես ի ն ձ ի , երթ-ա՞ս :
Վոր քեղի տղա մ ՚ ե լա վ , յե ս ի՞նչպես տ ՛ա նե մ :
Դավիթ- ա սա ց--- Խ ա նդութ խ ա ն ո ւմ ,
Վոր ինձի տղա ե լա վ ,
Անուն 1յը դնես Ահեր-
Իմ հոր անուն գետին չը մնսւ:
Հանեց մեկ վոսկի թաղբանդ ե տ ո ւ ,
Անգին քարերն ել մ ե ջ :
Ասաց •— Թե տղա ելավ ,
կը կապես ենոր աջ թ-եվին •
Թե վոր աղջիկ ե լ ա վ ,
Ասաց ,— կըտաս իրեն թսւժփնք :
 а а а а а а л а а а а а а а а а

8Ьи վոր շաա ուշացա, ղՄհեր համրի, թ ոդ դ ա ,

թաղբանդ տեսնեմ, կը նանչենամ:

Ելավ, հեծա վ փուակիկ Ջալալին,

Ընկավ նաԱրա, քշեց դնաց:
Են քառսուն փահլեվաններ,
•ք-աոսուն երկիր մ եկ-մեկ դ տ ա վ ,
Տարավ ենոնց դեհ Գյուրջիստսւն:
Գնացին, դևացին հաււսւ1 Գ յուրջու քաղաք;
փսսւսուն փսւհլհանին աղջիկ դտավ:
Դ ա վ իթ ենտեղեն դարձավ դնաց Ադրբեջսւն:
Իրիշկեց, տ եսա վ, վոր մեկ աղջիկ կա եդսւ տեղ-
Են աղջկան պես ել աղջիկ խորոտ չկ ա :
Ա սա ց--- Տանեմ Խանդութ- խանումին խ ը դ ա մ :
Եդ մեկ աղջիկ ել վերուց
Ասաց •
— Ամեն մա րդ իրեն ա ս տ վ ա ծ ,
Երթա իրեն յ ե ր կ ի ր ,
8ե ս ել կ ՚ ե ր թ ա մ դեհ Սասուն:
փահլհաններ սսւսւն իրենց ա ղջիկներ,
Գլուխ տվին , ասին •
— Շնորհակալ ենք քենե , Դա 'վիթ ,
Վոր հասուցիր մեր մուրա ցին:
Կաց-րսւրեվ ա րի ն, գնացին :
Գ ա վիթն ել սւոավ են մեկ ա ղջի կ ,
Եդի ձիու գավակ , եկավ :
Մենք խաբար տանք Խ ա նդ ոլթ ի մ ո տ ե ն :

Դ ա վ իթ վոր գնաց Գյուրջիստսւն,

Վաչոն մարդ համրեց 1սսւնդութի ե տ հ ,
Աււավ , եկավ Կապուտկող :
Խա նդութ են ժամանակ երեխով եր-
Վոր եկավ իր հոր տ ո ւ ն ,
Պաոկավ, տղա մի բերեց :

326
Վաչոն ասաց եւսւնգութին.
— Թե վոր ե դ սպան Դ ա վ թ ի տղան Ե ,
Ենոր մոտեն նշան մ ի ? զ ո ր ո ւթ յո ւն մի տ ՛ելնի :
Ելան տողեն բա րուրեցին,
Դութնի շղրաներ բնդի տեղ փ ա թ թ եցին վեր ե ն ո ր .
Տղան եր* ինչ ելաց ո ւ սմլտկաց մեջ սղորին ,
Են շցթաներ կտոր-կտոր եղան:
Դ ե ՜ հ , '1-ավթից ո ւ Խանւլոլթից
Ասւնդը ադա հո' չ ՚ ը լ ն ե ր - • •
Տեսան վ ո ր 4 Ազնսւնցորդի' յ ե :
Համա տ ղա ն, վոր կը լո ղ կ ը ց ո լց ե ն .
Տեսան՝ մեկ ձեռք իյուվւ ե :
ինչ նար ա րի ն-չա րին,
Տղի ձեռք չը բա ցվսւվ :
Քաղաք քսսլքով չեն կա'րնա ենոր ձեռք բա ն ա :
Վաչոն ելավ իրեն ա հ ո ւ ն ,
Նամակ դրեց 0>ավթի քեռուն
«Թ ո 'ր ո ս , ա չք դ լուս ըլնի •
Դա վթին աղա մի եղեր ե ,
Մենակ մի ձեռք ]սեղ ե » :
Թորոս լ|որ ե դ նամակ կաըղըցաւ|
Ելա վ, հեծա վ Վեցոտնեն Լսւզդին,
Եկավ , հասավ Կապուտկող .
Եկավ Վ ա չ ո յի տ ո ւն , ասաց*
— Հըլա տղի բարուր տ վ ե ք ,
Աչքեմ իմ ա ՞լ տղա յ ե :
Թորոս առավ րզտղան , տեսավ •
Զմանուկի ձեռք մ ա ժ ե ց , մատներ բացւլան-
Տ ե ս ա վ , կա թ մ ի արուն ձեռքի մեջ •
Ա սա ց--- Հ ա ՜յ , հա ՜յ , թ ե քար եսոր մ ուտ տ ա ,
մուտ տա ,
Հող չի կարնա պահի-
Զաշխարք արեր ե կ ա թ մի ա ր ո ւ ն ,
Դրեր ե մեջ ձ ե ռ ք ի ն :
Թե վոր ե դ ի մ ն ա ց ,
Եդոր մոտեն զարմանալի բան տ ՚ ե լնի :
Մնաց ե րկու-իրեք ո ր ,

327
 Խանդութ աղան ետու կ ն ք ե լ ,
Անուն հղիր Ահեր :

ինչ խալխի տղեք տարով կը ջոջանային,

Մհհր որով կը ջոջանար,
Ինչ ամսով , Ահեր* ժամով :

Մնաց ժուկ մ՛ ո ւ ժամանակ մի'

"Քեոի Թորոս ե լ ա վ , աււավ դ Մ հ ե ր ,
Առավ ղԽանդութ- խ ա ն ո ւմ ,
Եկան ելաս Սսւսուն :

Տարին վոր թ ա մ ա մ ա վ ,
Մհհր ե լա վ , գնաց մեջ քսւղքին ման կը գ ա ր :
Ջոջ գետ մի Սասնու քսւղքի աոջհհն կ՚ ե թթսւր ■
Մհեր վեց ելից' կամուրջ կապեց վեր են ղետին
Վոր մարդիկ կ՚ ե րթ-սւյին'
Վ եր կամրջին ինի կ ՚ ե րթ սւյին :
Մհեր կ ’հրթ-աբ? մարգեր կը ափեր, կ՛ասեր-
— Շա'ն վ ո ր դ ի ք , յե ս կամուրջ կապեր ե մ ,
Զե՞դ համար եմ կապե •
ինչի՞ վ եր իմ կամրջին կ ՚ ե ր թ ա ք :
Մարդիկ կը դա ռ ն ա յի ն , գ ա յի ն ,
Զ ա ր կ ե յի ն , ջրով անցնեյին :
Մհեր կ՚ ե րթ-սւր , կը տ փ եր, կ՛ասեր-
__ Շա'ն վ ո ր դ ի ք , յե ս կամուրջ կապեր ե մ ;
Ձե'գ համար ե մ կ ա պ ե ,
Դ ո ւք ինչի՞ կը տաք ջրի ն,
Ջուր գձե տ ա նի, մեղք ընկնի իմ վ ի ղ :
•թաղքցիք եկան մոտ փեռին գա նգ ա տ :
փեոի Թորոս ղՄհեր խ ր ա տ ե ց :

Յոթ- տարին լ ր ա ց ա վ , Դավիթ- չ ՛ե կ ա վ :

Մհեր իր մորն ասաց •
— Ի'մ մ ե ր , իմ հեր ո ՞ւր ե •

328
Երեխեք ինձի կ՛ասեն*
Դ ո ւ հեր չունես , բիճ ես ,
Ինձի հեր չ կ ա ՞ , երթսւմ ետ և •
Իմ հեր ո ՞ւր ե գնսւցե:
Մերն ասաց •— փո հեր Դ ա վ իթ ն ե •
Դնացե Դյուրջիստսւն ե րկ իր ,
փսւոսուն փսւհլեւ]ւսններուն պ սակի, գա-
Մեկ վոսկե բազբանդ ել տվե ,
Վոր իրեն ադա ըլնի* կապեմ թ ե փ ն ,
ճ ա մ բ ե մ գնա ենոթ ա ո ջ ե վ :
Մհեր ա ս ա ց --- 8ես տ ՚ ե րթ սւմ ի մ հոր գտնեմ
Մերն ել եբեր վոսկե բ ա զ բ ա ն դ .
Կապեց Մհերի р -եվին ,
Դյուրջիստանի սամրան նշսւնց ե տ ո ւ :

Մհեր գնաց սւխոո, ձի մ ի հա նեց,

Զենքեր սւոսւվ, հ ե ծ ա վ , ընկավ ճ ա մ բա :

Եկավ մեջ դա շտին, իրիշկեց'

Տեսավ թուխ մ որ ուս մա ըդ մ ի ,
Խորոտ ադջիկ մի աոե ձիու գա վ ա կ , կուգա •
Մհեր կանչն ց Ե՜յ , մ ա րգ ,
Դու միրուքավոր մեկ մ ի , ե դ ջահել ադջիկ
4*ե վ ա յե ՞լ ե , վոր սա.եր? կը տանես:
Եդ ադջիկ տի տաս ի ն ձ ի :
Ա սա ց--- Տ ղ ա ', դ ո ւ գյա դ ա մ ի ,
փեցի վ ա յել ե , ինձի վ ա յել չե ՞ :
Ա սա ց--- Ենդուց ինձի վ ա յե լ ե ,
Յես սպասլ , են ագապ :
Դ ա վ ի թ ա ր ա վ , վոր անցներ,
Մհեր ձեո. ե թ ա լ , ասաց ■
— Չե'մ ի տ ա , տ՚ ւ սոնեմ քո մոտեն
Ենտեղ Դ ա վ թ ի սիրտ ելավ , ասաց ■
— Հս ւ'յ-հ ո ՜յ , հ ա 'յ- հ ո ՜յ , իրիշկեցեք .
 «Շա տ ծովեր եմ մ տ ե *)
իմ ձիու Սաներ չեմ թսւցվե.
Հիմիկ մեկ բարակ ա ռու յ ե մ տեոօ է

Չի թ ո ղ ն ի , վոր յե ս անցնես:
Շատ սարեր, քարեր եմ ման ե կ ե ,
իմ սւռջեվ ղ ե մ կանղնող չեր եղե ,
Մեկ բարակ րատան ե մ տ ե ս ե ,
Շատ եմ մոտեն վսւխեցե» :
Դա վիթ վոր պ ր ծ ա վ , Մհեր ասաց-

— Դյոլվսւ բարակ առուն յ ե ՞ ս ե մ ,

Դ յո ւվ ա բարակ րատան յե "ս ե մ :
Ձիուց վեր ե լ ի , յ ե ս - դ ո ւ կպնենք կուշտի:
Դ ա վ իթ ձիուց վեր եկավ ա սա ց --- կ ա յնի,
Ես աղջիկ տանեմ ենտեղ,
՞Աոր յե ս դ ո ւ կ ռ վ ե ն ք :
— Ելի տար ,— ասաց Մհեր :
Տա րա վ , աղջիկ եղիր սարի ղլուիյ ,
ինք դարձավ եկավ ե ն տ ե դ :
Դ ա վ ի թ , Մհեր մտան կ ո ւշ տ ի :
Ենպես ղարկվան, կռվան իրարու հետ ,
Փոշին ելավ երկնուց երես բ ռ ն ե ց ,
•թրտինք իջավ գետին ցեխ ա ր ե ց :
Ենոնց գուրղի ղորութ յունից
փամին ղարկեց Դ ա վ թ ի թաշկինակ տ ա րա վ ,
Տ ա ր ա վ , թ ա լեց առջև Խանդութի դռ ա ն:

Խանդութ խանում ելավ դ ո ւ ր ս ,

Իրիշկեց, փոշին աշխարք բռներ ե :
Տեսավ ենտեդ մեկ թաշկինակ •
Ա ռ ա վ , հոտ արավ , ասաց •
« Ը հ ր ' , ես Դ ա վ թ ի թաշկինակն ե » է
Տեսավ* գրգււոց ընկե դ ա շ տ :
Ե լա վ, ձին հ ե ծ ա վ , քշեց գնաց*
Տեսավ՝ թ ող-դում ա ն կ ՛ե լն ի ,

*) 6երգ հ

330
]>նչ որ երկու սար
Կը գան , դիպնեն իրար ,
էնպես են Դավիթ-, Մհեր աոած իրար •
Արընի մեջ ]ոդ կը տան:
Մարդ չեր կարնա մոտենա :
Խանդութ- խանում աոավ կ ա նչի , ասաց.

« Դ ա վ ի 'թ , դ ո ւ մի' դարնի*) ,

Դավի'թ-, դ ո ւ մի' դարնի ,
Մեր նորելուկ մեկ տակ մա նուկին,

Դ ա վ իթ ինք չի դարնի,
Համա կուգի իր հոդին փրկի ,
իր ահու կը դարնի Մ հ ե ր ի ն :
Մհեր դ ա ր ձա վ , ասաց.
__ Մ ա 'ր ե , դ ո ւ հոդ մի' ա ն ի ,
է նոր դարկեր կը նմանի Ծովասարոլ քամի*
Վոր կը հասնի իմ մ սպ եր ուն:

Խ ա նդութ խանոսք դոր ասաց •

«Մ հ ե ր , դ ո ւ մի' դարնի*)
Մհեր , դ ո ւ մի' գարնի ,
Մեր թ ուխ մորուս Դ ա վ թ ի ն » :

Մհեր իսկի չը լ ս ա վ :
Խա նդութ խանոււք դո ր յե ր դ ե ց •

«՛Սարեր , հ ըմ դա թ եկեք ,
Ձորեր , հ ը մ դ ա թ ե կ ե ք ,
Հ ե 'ր , ադեն մ ե -մ ե կ ի ց թ ա ժ ա ն ե ք »*) ւ

Սարեր, ձորեր հ ը մ դ ա ՞թ կը դա ն,
՛Սարեր, ձորեր հ ը մ դ ա թ չեն իդտ :
Խ ա նդութ խանում կանչեց •

*) в էրդ ե,

331
 «Որհնյւսկ, բարերար ա ս տ վ ա ծ *) ,
՛քո հրամ՜անք ն եր շատ •
Հրաման ենես՝ Գ֊ սւրրիել հրեշտակ վար իջներ,
Հ ե ր , տւլեն մ ե-մեկից հետ կտրեր:

Աստծււլ հրամանքով Դարրիել հրեշտակ վար իջավ,

Ձեո. ե տ ո ւ , հեր-տղան յե տ կտրեց իրա յա ւց,
Ինչ ւ[որ երկու աքլոր կ ռ վ ե ն , մեկ ե ր թ ա , յե տ կտրի:

Դսւվիթ դարձավ , ասաց, •

— Ա՜յ տ ղ ա , դ ո ւ ինձի տի սպ ա նե յիր,
Իմ կտրիճի ձեււնեն ի՞նչպես տի պ ր ծ ն ե յի ր :
Ասաց *քո կտրիճն ո ՞վ ե :
Ա սա ց Իմ կտրիճ են ե ,
ինչ վոսկի բաղրասդ կո վեր թ և ի ն :
Տղան իրիշկեց վ եր իր թ և ի ն ,
Տեսավ՝ վոսկի րաղրանդ կապած ե •
Լ ա ց ե ց , հասավ Դ ա վ թ ի ձեոք պ ա դ ե ց , ասաց •
— Իմ հեր դո ՞ւն ե ս , յե ս քե մ եղ ա :
Դ ա վ ի թ կ ա ն չե ց , ասաց •
— Ա հ ե 'ր , վոր դ ո ւ հեա ինձի կ ոիվ ա րի ր,
Ինձի ամա նչեցրիր,
կանչեր ЬгГ քաղցրիկ աստ վա ծ,
Անմսւհ ըլնիս , անժառանգ :

ինչ Դ ա վ ի թ անեծք ե ս ա ւ,
Ահեր րռըկավ , գնաց կապուտկող ■
•քառսուն ագապ լաճ ա ռ ա վ ,
•քառսուն աղապ աղջիկ յ նստա վ,
Յ ո թ տարվան նուսն գինին դ ր ի ն , խմեցին '•

Դ ա վ իթ ե լա վ , առավ են աղջկան,
Աոավ ղԽանդութ խ ա ն ո ւմ , եկան տ ո ւ ն :

*) Տերգ ե :

332
Ինչ կ ռ ի վ արին հե՜տ Ա հ ե ր ի ն ,
Մեջ արընին կարմրցեր եր •
Ա սա ց--- Խանդութ խ ա ն ո ւ մ , ջուր ր հ ր , լվացվեմ
Դ ա վ իթ շորեր ե հ ա ն , աի լվ ա ց վ ե ր ,
Կնիկ իրիշկեց' ենոր խաչ վեր թեվին
լյհվցեր եր ածուխի պ ե ս ,
Ե լա ց , դժա ր ա ցա վ :
Դա վ իթ ա ս ա ց --- Կնի՜կ ,
Ինչի™ դժա րա ցա ր, ւացիր:
Ա սա ց--- Խաչ Պատերազմին վեր քո աջ թեփն*
Սևցեր ե , ելեր ե սե. կ ո ւ տ :
Ա սա ց--- Խա նդութ խ ա ն ում,
Են չեր Մհերի զարկեր կը դար վեր իմ դ լխ ո ւ ն ,
էն Խաչ Պատերազմին ե ր , ինձի կը զարներ :
Կնի'կ , յե ս տ ՚ հ ր թ ա մ Չմշկիկ Սուլթանի մ ո տ ,
Ե ր թ ում ւսրի յ ո թ որ , դնաց յ ո թ տարի •
Յես երթմակոտոր եմ ե լ ե ,
Կնի'կ, յե ս դ ն ա ց ի ...

Ասավ թ ե չե , ելավ ,
•քուռկիկ Ջսւլալին հ ե ծ ա վ ,
Թուր Կեծակին կապեց^ դնաց:
Հասավ աոջե. Չմշկիկ Սուլթանի քո շկ ի ն :
Չմշկիկ Սուլթան տեսավ՝
Դաւքիթ եկավ աոջեվ իրեն սարին , ասաց •
— Դ ա վ ի ' թ , դ ո ւ հ ր դ ո ւմ ե յի ր արե յ ո թ ն ո ր ,
Ք ո ե ր դ ո ւմ տարար յ ո թ տարի •
Յես մնացի աոանց մ ա ր դ ,
•Рп ճամբան կ ՚ ի ր ի շ կ ե մ :
Ա սա ց--- Դ ե ' հ , քո պա տրաստություն տ ե ս ,
Ելնենք մ եյդ ա ն , կովե'նք :
Են ել ասաց-— Մեկ ժամ ժամանակ տ ո ւ ,
Զ իմ շորեր հ ա դ ն ե մ , զենքեր կ ա պ ե մ , դամ :
Դ ա վ ի թ կապեց զփոսւկիկ Ջալալին
Վեր Չմշկիկ Սուլթանի դ ո ա ն , ասաց •
— Ձին եստեդ թ ո դ մ ն ա ,
 8ե ս երթսւմ գ ե տ , լողանամ,
Չուր քո շորեր հ ա գ ն ե ս , գ ա ս :

Դ ա վ իթ շորեր ե հ ա ն ,
Մտավ գ ե տ , մեջ ջրին լողանա:
է"Դ ջրի ափ եղեգնուտ ե ր ,
Չ ուր Չմշկիկ Աուլթ֊ ա ն կը գա ր ,
Ենոր աղջիկ առավ նետ -ա ղ եղ,
Եկավ ե դ եղեգներու մ ե ջ , պահ մ տ ա վ:
Դ ա վ իթ վոր լողանալու հետ ե ր ,
Եդ աղջիկ գողտուկ ելավ'
Թունավոր նետով հգար Դ ս ւվ թ ի ն,
Վոր եգար մեջքին, ծսւկեց,
Սրտեն ինի ետու դ ո ւր ս :
Վոր գարկեց* Դ ա վ իթ րոոսւց,
Ենոր մոտեն յ ո թ գոմշու ձեն ե լա վ.
Գնաց , հասավ Սասուն :
■թեռի Թորոս լսեց Դ ա վ թ ի ձ ե ն ,
Ասաց--- Տղե կ նե 'ր, ե ] ե ք ,
Մեր Գա վթին ղարկեցին :
•ք-եււի Թ որոս, Ձենով Հով ա ն, ճննղափորիկ,
Խոր Մ ա նուկ, Խոր Գուսան ժողվին իրա ր:
Ձենով Հովանն ել Սասնու րոսա ց.
— Գ ա վ ի ՜թ , կո մենք եկանք:
Ու եկան Գա վթին ո գ ն ո ւ թ յ ա ն :

Եկան , հասան են ջրի մոտ :

•Р-եոին հարցուց Գ ա վթին-
— Տ ղ ա ', Դ ա վ ի թ , քեղի ո ՞ վ ղսւրկեց :
Ասաց-— Չ եմ գիտի ով գարկեց.
Են եղեգնուտեն մեկ մի ե լ ա վ , գարկեց :

Գնացին եղեգնուտի մ ե ջ ,
Փնսսւեցին, գտան, տեսան*
Մեկ չինի աչքերով աղջիկ-
ինչ Գ ա վիթ րոոացեր եր , մեսեր եր ա հու:
Եդ աղջիկ Չմշկիկ Սուլթանի աղջիկն ե ր :

334
 Գավիթ- վոր իմացավ* ա սա ց.
— Իմ ցեց իմ անձից ե ,
Եդ իմ սերմն հ ր , վոր ինձի սպանեց:
Դ ա վ իթ ե դ խոսք ա սա ց,
Ու ինքն ել ենսւեդ մեռավ ,__
Արեվ եա ոլ ձեր վ ո ր դ ո ց :
Են մեււավ, ձին ենաեդ ծռ ս ւվ ,
Ծռակսւպ կ տ րե ց, ընկավ դ ո ւր ս ,
Ինչքան մարդ պատահավ,
Տավար պատահավ, ձ ի , կ տ րե ց,
Գ նաց, կանդ նավ աոջեվ Խանդութ խանումի դ ռ ա ն ;
Խանդութ խանումն ե! ե լա վ , իրիշկեց,
Տեսա վ' ձին ե կ ե , տեր հետ չը կա-
Շուտ մի խարար ա ր ա վ ,
Թե Գավիթ կորե , չը կ ա :

'Իհո֊ ի Թորոս ասաց •

— Տդե կ նե 'ր, րերեք ‘ Ւավթին,
փոթակ կապենք ձիու վերա ն,
Ելնենք ջրինդ խաղալով ե ր թ ա ն ք ,
թալքի Խ ա նդութ չը դիա նա , վոր Գ ա վի թ մեռեր ե :

Համա Խա նդութ ե լա ծ տ ա ն ի ք ,—
թարձր եր իրենց տանիք ,
•ք՚ ա րերու ւ]րա յե ր շ ի ն ա ծ ,—
Ամեն կողմ կ ՚ ի ր ի շ կ հ ր , տեսներ*
Գ ա վ ի թ վո՞դջ կը դ ա , թ ե ՝ մ եռա ծ :
Խ ա նդութ իր իշկեց, տեսա վ, վոր
Ջրինդ խաղալով կը դան ե դ ֊ ո ն ք :
Դ ա վ ի թ հ եծեր ե մեկ ուրիշ ձ ի ,
Իսկի չի խլվլա իր տեղեն :
Են հասկա ցա վ, վոր Դ ա վ ի թ մ եռա ծ ե •
Ասաց -
«Վ որ ա ժ ե ց , ե կ ա վ * ) ,

*) Օերգ ւ ւ

335
 չ4սւ)եց , եկ ա վ ,
Վ ո ր

Իմ կանաչ կարիճ Դա վիթ չ՛ե կ ա վ »:

Են քոփակ Ցոան Վերգոն

Ենտեղ տանք ի վերան կայնած եր •
Աոաջ եկավ' վերցուց , ասաց ,
__ Դ ա վ իթ մեոավ առանց կոիվ •
Են մեոավ , յե ս ք եզի անուշ ■
Կը պակսի քե կտրիճ Դ ա վ իթ ,
Չի պակսի պարոն ե ր ի կ :
Խանդութ դարձավ ասաց-
— Ըստոլց ետև. սւրև-լուս ինձի հարամ ը լ ն ի ,
Ետև Դա վթին յե ս աշխարք չե մ մ ն ա :

Ես անդամ Խանդութ ելավ բերդի դլուխ

Ու ենտեդեն իրեն թ ա լ ե ց .
Դլուխն առավ վեր քարին, քար ծ ա կ ե ց , եղավ փոս г
Են փոսի մ եջ' Սասունսւ կես շնիկ կորեկ
Կը լցնեն ու կը ծեծեն սանդի տ ե ղ :
Ենոր ծծերի տեղ հիմի ել երկու աւլրուր կը թալի :
Յ ո թ ճուղ ծա մի տեղ ել հիմի կ՛ե րևա ,
•քանց յ ո թ սուն կը ս ե վկ ըտ ի:
Ու հիմի ել սանդ ենտեղ ե , բերդի առաջ :

Եկան տեսան , վոր Խա նդութ խանում ընկե մեոհ :

Մեկ դարդն եղեր ե ե ր կ ո ւ :
•քեռի Թորոս հարցուց •
__Եղ ո ՞վ ասաց :
Ասին , թ ե •— Վերգոն եր :
Ա սա ց--- փոփա 'կ, ինչի™ չը համբերիր՝ չուր զայինք

թերին, երկուսին ել պատանքեցին,

Ելան երկսի նաշն հլ կապեցին իր ա րու,
•քառսուն ւռերաերով , քառսուն վարդապետով ,
•քառսուն ել սա րկա վա գով,
•քաղքի ժողովուրդն ել բոլորը հ ե տ .
Լալով, գռռալով , ժամով-պատարագով ,
Տարան երկոսս մեկտեղ ծ ո վ ա ս ա թ ,
էքսւրութա վանք թ ա ղ ե ց ի ն ,
Յ ո թ ն որ սուգ կա պեցին:
Ենոնք մեռան , աստված ողորմի իրենց հոգուն .
Դ ո ' ւ ք , ձեր անուշ յա'ն սաղ ըլնի :
"Т&пм. 3«րքпр#> I
Տի տամ ողորմին Պստիկ Մհերին,
Տի տամ ողորմին Գոհար իանումի8 ,
Տի տամ ողորմին Աենով Հովա նին,
Տի տամ ողորմին փեոի Թ որոսին,
Տի տամ ողորմին յ ո թ սուղ Գսւվթին,
ճ ղ ե ս ո լղ եկանք վեր Մհերի ս ո ւղի ն:
 1 Г Ц и г ъ Ш К ьП М Г է
''кИЧ.Ш’ ИГЗИП. *ԼՐԸԺ՝1Հ
 ն ժամանակ ինչ Դավիթ- մեռա վ ,
իր արԼւ ետու ձեր վ ո ր դ ո ց ,
Ենոր աղան* Մ հ հ ր , Կապուտկող հր-
Մհեր չ՛իմացավ՛ իր հեր մեոե :
•քառսուն ազապ լաս ա ռ ե ր ;
•քառսուն աղսւսլ աղջիկ ա ռ ե ր ,
Յոթ- տարվան նոան գինին դ ը ե ր , քհ ֆ կ՛ա ներ;

Մնացին մեկ ժամանակ'

•քեռի Թորոս միտք ա ր ե ց ,
Ա սա ց--- Զենով Հ ո վ ա ն , ե լ ի ',
Չմշկիկ Սուլթան տի գ ա ,
Սասնա հող-քար տ՛ողողի, տա նի:
Ելի երթանք Դ ա վ թ ի տղա Մհեր ա ռ ն ե ն ք , գ ա ն ք ,
Թե' իր հոր վ ր ե ժ ա ռ ն ի ,
Թե' Սասուն չը մնա ա նտ ե ր,
Տեր կենա Ջոջանց տան :

Ե լա վ , առավ Ձենով Հ ո վ ա ն ,
Յոթ- հատ ել զոմշի կ ա շ ի ,
Գնացին . հասան կասլուտկող ,

343
 ||ւ տեղի նստողին ասին-
— Մեր աղբոր ո ւ հարսին եդտեդ աղա մի կ ա ,
ո ՞ւր Ь •
Ենոնք ել ասին' մեռեր հ :—
ԶՄհեր աարե յոթ- դա բգհով ն ե ր ս ,
Պահապան են դրհ վ ե ր ա ն ,
Փող ո ւ թ մ բ ո ւկ կր ղարնեն*
Վ որ են չը լսեր եդոնց ձ ե ն , դուրս չը դ ա ր :
Մհեր մեկ բերդի պես կայներ ե ր ,
Չեր թ ո ղ ն ի , վոր դուշման թաղավորներ
՛Լուռ դնեն կապուտկողի հ ո դ :—
•ք-եռի Թորոս ասաց •
— Մեր մեռելներուն նշան կա •
Մեր տան մարդ վոր մեկ տարեկան մ ե ռ ն ի ,
Ենոր տապան տաս Հալապա դաղ ե •
Երկու տարեկան մեռնի' քսան Հալապա դաղ •
•թանի տարեկան վոր մեռնի*
Ամեն տարվան տաս-տաս դաղ ե ենոր ղերեղմսւն-
Մենք լքեր ցեղի դերեղման կր նանչենսւնք :

էլա ն , գնացին դերեղմսւններ ,

Տեսավ , վոր իրենց շենք ու] գերեղման չը կար :
Ձենով Հովան ա սա ց.
— թ ե ր ե 'ք, կաշիք վւսւթթեք, վոր յե ս թուււաք :
թերին յ ո թ գոմշի կաշի փ ա թ թ ե ց ի ն :
Ելան , գնացին սարի գլուխ .
Ձենով Հովան կանչեց -

«Տա ՜ Մհեր, դու խ մ ի ՜*),

Տա ՜ Մ հեր, դ ո ւ խմի՜
'Ьп-ան գինին •
՛թո հեր սպանած ,
Եսոր յ ո թ ն ենք ա ր ե » :

Ձեն եկավ , Մհերի ականջ ընկավ :

Փող , թ մ բ ո ւկ ավելի ղըլեցին :

*) Ցերգ ե\

344
ААА ЛА

Մհեր գուսաննեյաւն ասաց*

--- Եդոնց ձեն կտ րեք, ե դ իմ ցեւլի ձենն եր եկաւ^ :

«Ձենիկ մի կը դ ա ը , չե մ գ ի տ ի *)
Արեվելն ե ր , թ ե արեվմուտն ե ր .
Չեմ դիտի հարավա յ ե ր , հյուսիսա յե ր » :

Հրողբեր դա ր ձա վ , ասաց •
«Մեջ հյուսիսա յ ե ր » ) ,
Մեջ հարավա յ ե ր ,
Մեջ ա րևմուտ ե ր ,
Մեջ աբ1ւել ե ր ,
՛քո հեր սպանած ,
Եսոր յ ո թ ն ենք արե :

•քո հոր վ րեժ մնացե գետին-

Հիմի դ ո ւ չե ՞ս գա ենոր վ րեժ աոնենք ;
Ա խ ը 'ր, դ ո ւ ել Սասնա տան խոյերեն ե ս :

Գուսաններ ավելի գլեցին իրենց փոդ ո ւ թ մ բ ո ւ կ :

Մհեր, ա ս ա ց --- Յես տ ՚ ե ր թ ա մ ,
ի մ հրողրոր ձեն կը գ ա :
Արեց , վոր տ ՛ելներ , պահապան ասաց •
— էյդ ձեր ցեղի ձեն չե' ■
ճ ժ ե ր ն են ու թմբո ւկ ներ ն են- ենո'նց ձենն ե :
Մհեր իրեք անգամ վոր ձեն լսեց ,
Աքացի մ՚ ե գսւր դարգահին ,
Աոաջի դարգահ կոտրեց.
Ենի հասավ մ ե կ ե |ի ն , մեկել մ հ կ ե լի ն ,
Յ ո թ ն ել ջ ա ր դ ե ց , ելավ դ ո ւ ր ս :

Վոր հասավ -քեռի Թորոսի մ ո տ ,

■ք-եռի Թորոս ասաց •
— Ձենով Հ ո վ ա ն , կայնի փ ո րձե մ .
Թե Գ ա վթ ի ադան ե , կը տանեմ

») в երգ ե:

345
Թե Դսւվթի սպան չ ե , կը զ ա րկ ե մ ,
Թողնենք երթանք Սսւսուն :
Վոր հասաւ] ^-հոի Թորոսի մ ո ա .
•թեոին ա սա ց--- Տ ղ ա ', ե դ ո՞՛ւր եղպես
հպա րա , հպարտ
Ա սա ց--- Ինձի երկու մա րդ կը կանչեն,
Ենոնք վո՞ր կողմ ղնացին:
Ա սա ց--- Գ ո լ ի՞նչ մարդ ես , վորւ քեղի կանչեն •
Գ ոլ նիժ մ՛ ե ս , տղա յ ե ս :
Ահեր ասաց-— Ինչի դ ո ւ մարդ ե ս , յե ս մարդ չե՞
փեոփ Թորոս ասաց •
— Ա՜յ տղա , քեղի գուրզ մի կը թ ա լ ե մ ,
Համա դ ո ւ (յիժ ես , առաջ ղ ո ւ քո գուրզ թ ա լ ,
էտ ե վ յե ս կը թ ա լե մ իմ գ ո ւ ր զ :
Տղան վոր իր գուրզ ր ե ր է ց ,
փեոի Թորոս քշեց Վեցոտնեն Լա զգի ն,
Մհերի գուրզ ենոր ձիու տակով պարապ գնաց :
փեոի Թորոս կ ա յն ա վ , ո լ ը ր ա վ , ասաց-
— Ա՜յ տղա , քեգի պատրաստ պահի ,
Վոր իմ գուրզ զ ա ր կ ե մ :
Թորոս վոր գուրզ զ ա րկ ե ց,
Մհերի սոսւ րեվեււեց թամքին-
Վոր ք ա շ ե ց , Մհեր իսկի ո ՜ ֆ չ ա ր ե ց :
*8եոի Թորոս ասաց-
— Յա'^ տ ղ ա , քո հոր հերակտն ասա,
*Вп մոր մերական ասա •
Յ ա , յե ս գիտեմ դ ո ւ րիքւ ես-
Յես իմ գուրզ կը զա ր կ ե մ ,
Ապսւոաժ քարեր կը ձեվի , կը թալի ,
Դ ո ւ իսկի ո ՜ ՚ ֆ չ՛արիր • • •
Մհեր ա ս ա ց --- Բիճ դ ո ւ յ ե ս ,
Իմ հոր հերական Գավիթն ե .
Իմ մոր մերական Խանդութն ե :
էղ տ եղ իրար սանչեցան :
Մհեր վոր տեսավ քեռին-հրողթեր եկեր ե ն ,
Հե ր չկա , հարցուց ենոնց :
Ձենով Հովան ասաց -
— փո հեր սպ ա նա ծ, քո մերն ել մ ե ո ե .
Ջմշկիկ Սուլթան գահ ե գ ա ,
Սասնսւ հոդ-քար ողողի , աանի :

էլա ց ո ւ վեր քիթ- ո ւ րերնին ընկավ գ ե տ ի ն :

Մհեր վոր ընկավ գեա ին,
փեոին ո ւ հրոդրհր թափան վերան'
Ինչ ա րե ց ին, չը կարցան շիտ կ ե լ:
Մհերի արտսունք գետին արեց խ ա ն դա կ , գ ն ա ց :
Իրեք որ վոր թամամսւվ , Մ՚ ո եր նոր շիտ կ ա վ , ասաց-
«Ա չք ե ր , դ ո ւք կուրանայիք , տղա-տդա չ ՛ո ր բ ա ն ա յի ք *),
Խնդայիք վեր ձեր հոր Դուտն ի գ լ խ ի ն ,
Ա չք ե ր , դ ո ւք կուրա նա յիք , տդա-տղա չ՛ո րբա նա յի ք,
Խնդայիք վեր ձեր հոր •ք-ամսւրն ի մ եջքին,
Ա չք ե ր , դ ո ւք կ ուրա նա յիք, տդա-աղա չ՛ո րբա նա յի ք,
Խնդայիք վեր ձեր հոր Թուրն Կ եծակին,
Ա չքե ր , դ ո ւք կուրա նա յիք , տղա-տդա չ՛ո ր բա նա յի ք,
Խնդայիք վեր ձեր հոր Շապիկն ղրեհին-
Ա չքե ր , դ ո ւք կուրա նա յիք , տղա-տդա չ՛որբանայիք .
Խնդայիք վեր ձեր հոր կոշիկն ի վոտին-
Ա չքե ր , դ ո ւք կուրա նա յիք , տղա-տղա չ՛ո րբա նա յի 9 .
Խնդայիք վեր ձեր հոր 'Р-ուււկիկ Ջսւլալին»:

Ա սաց, հեծա վ իր ձին՝

Ու հետ փեո֊ ի Թ որ ոս, հետ հրողբեր
ճա մբա ընկավ դեհ Սասուն:

Սսաունա նամբին մեկ վանք կար-

է դ վանքի անունն ել Աատղավանք ե ր :
Դ ա վ թ ի թշնամի թագա վորներ
Իմա ցա ն, վոր Ահեր պիտի գ ա ,
է դ սամթով ե րթ ա Սասուն,
է լ ա ն , եկան վանահորն ասին

*) Տ կ -է ւ. .

347
__ ինչ ժամանակ Մհեր ղ ա , անցնի հստեղեն,
Մարդ ղրկես , մեղի իմսւց տ ա :—
Ենոնց միտք են հր* ճամբան կ տ ր ե ն ,
Մհերին ըսպանհն :—
Վոր ե կ ա ն , մոտեցան վանքին' իրիկվա կողմն ե ր ,
Մեկ ել ՛թեռի Թորոս կ ա յն ա վ ,—
Են առաջ կ ՚ ե ր թ ս ւ բ , Հովան ու Մհեր ե տ հ ե ն ,—
Մհեր վոր տեսավ -թեռոլ կսւյնել, ասաց.
— ՛թ եռի', ինչի՞ կա յնա ր:
Ա սա ց--- Ջոջ զերաններ թսւլե , ճամբեն փակեր են ,
Վոր դուշման գա մեղի բռնի :—
Եդ թա լա ք վանահոր սարքածն հ ր :
Երեր ե ր , վոր Մհեր ղերաններ թա լելուց բ ե գ ր ի ,
Իջնի վանք հանգստանա ,
Դուշմաններ գան , վրա տան :
Մհեր հ ա ր ցուց.— Ի՞նչ հնարք կա՝ ճամբեն բանանք
Ա սա ց--- Հնարքն են ե , ւ]որ Դավիթ- եստեդ ըլնհր.
8ես իմ նիզակով կը վերուցի ե դ գերաններ,
Են ել կ՛ա ռն եր, կը թա լեր դ ե ն :
Մհեր ա ս ա ց --- ք-եռի', դ ո ւ վ ե ր ո լ , յե ս թ ա լեմ :
Թպասն ելավ նիգակ ետու՝
Մեկ ջոջ գերան վ ե ր ՚ ո լ ց ,
Ետոլ Ահերին , ասաց •
— Ա'ո , եսա են կողմ թա լ :
Մհերն ել , փ ա թ թ վ ա վ ղերան ,
Տարավ ձորի բ ե ր ա ն ,
Ու վոտքով քշեց ա ն դ ո ւն դ ք :
Եդապես մ եկ -մ ե կ գերաններ վ ե բ ո լ ց ի ն ,
Չուր իրիկուն ճամբեն բացին.
Գնացի՜ն առաջ , հասան վանք :
Վանահեր ենոնց մեկ ջոջ սենհկ ետու ,
Հա ց եդիր վոր ո ւ տ ե ն ,
Ինքն ել գողտուկ ե լ ա վ ,
Խաբար գրկեց դուշմաններին :
Մ հե ր , Ձենով Հ ո վ ա ն , ՛թեռի Թորււս .
Իրիկնահաց վոր կերան , ք նան :
•Р'Ьгф Թորոս լուսուն շուտ մի գսւրթնաւ) ,
Ի ր իշկեց, տեսավ' յոթ- թա գա վորի գորք
Ե կ ե , փ ա թ թ եր Ь վանքի ր ո լ ո ր :
Թորոս վոր ե դ գորք տ ե ս ա վ ,
Զեն եւոոԼ Մ հերին, բոոսւց.
— Մհե'ր , վեր ելի , մեկ դուրս իրիշկի1
Յ ո թ թա գա վորի գորք եկե ,
Փ ա թ թ ե ր ե վանքի բ ո լ ո ր :
Մհեր գա ր թ ն ա վ, ա չքեր ա րո րե ց,
Զենով Հովանն ել են կողմեն ե լ ա վ ,
Եկան աոջե. պաաուհան , իրիշկեցին,
Տեսան՝ անտաոի ծաււներին թ ի վ կ ա ,
Են յ ո թ թա գա վորի գորքին թ ի վ չ կ ա :
Վւսնահերն ել ենոնց մեջ :—
Մհեր ա սա ց --- Յես գնացի ,
Դուք ել իմ ետևեն ե կ ե ք :
Դնաց , հեծա վ իր ձին , քշեց • • •
•թեոփն ու հրողբեբն ել ելան*
Իրենց ձիանք թա մքեցին , քշեցին •
Մհերն ընկավ դորքի մ ե ջ ,
Աջո'ւ եգար , ձա]սո'ւ եգար ,
Ենպես ջարդեց , քշեց ,
Ինչպես քամին մժիկի ե ր ա մ :

■ք’- հոին ու Հովան ե դ վոր տեսան՝

Իրենց յեոա նդն ել եկ ա վ .
Մ եկ-մեկ բարդի քոքհան արին^
Առան իրենց ձ ե ո , ընկան մեջ գորքին:
Մհեր վոր տ եսա վ, հ ա ր ցուց.
— Եդ ի՞նչ կ ա ն ե ք , ծւսոո՞վ կը կ ո վ ի ք :
Ասին--- р-ւսն չենք ա ն ի , տ դ ա ',
Տեսա նք, վոր դ ո ւ կալի մեջ հաշան կ՛անես г

Որանը ցրիվ կը տա ս,
Մենք ել սոիները վրա կը բերենք

Զորքի քոք վոր աոան , պրծան ,

Վանահոր հետ եկան վ ա ն ք :
Մհեր մեկ ձեռքով լ ո ր ո ւ ց վանքի գերան ,
Մեկելով բռնեց վանահոր մաղեր,
Գ|ու]ս դրեց դերանի տա կ,
Գերան թ ողեց վեր դլիյուն , ա սա ց.
__ էս վանքի անուն րստուց յե տ '
Ц՝ատղավաԱ ք չը պիտի րլնի ,
Մատնավսւնք պիտի ըլէւի,
•թանի որ վանահեր մա տ նութ յուն ա ր ե ց :

Ու ելան իրեքով եկան դեհ Սասուն:

Վ որ եկան հասան Սասուն,

2 ե ն ո վ Հովան Սասնա տան շորեր,
Զենքեր հա նեց, Մհերին ե տ ո ւ :
փուռկիկ .Հալալին բ ե ր ե ց ,
Ա սա ց--- Վո'րդի , սւ'ռ հաղի , նստի ,
Սասնա տան իւոյերեն դ ո ւ յե ս մնացե ,
Ել յե ս խնա յեմ ո ՞ ւ մ համար:

Մհերն ե ր , ելավ վ ե ր ,
Հադսւվ Գ ա վթ ի Զրեհի Շապիկ ,
Կապան Ղ ա դիֆե , Կոշիկ Արղըրմին ,
կապեց վեր իրեն Թրիկ Կեծակին,
Առավ են իր ձեռ \ֆղա կ կա րինին,
Դ ր ե ց վեր թ ե վին Գոլրղիկ ջոջանին,
Սանձ պողպատին եղար փոսռկիկ Զալսւլու բերան
Թամք սադաֆին եդիր Քուռկիկ Զալսւլու մեջքին
փաշեց դուրս վոր հ ե ծ ն ե ր ք
•քուռկիկ Զալալին լեղու ա ռ ա վ , ասաց-
_ Ե ՜ յ , անիրավ, դ ո ւ ո ՜ վ ե ս , վոր ինձի հեծնես:
•քո րերա՞ն ե , ինձի հեծնես դ ո ւ :
Մհեր ա սա ց --- ՛քուռկիկ Ջսւլսւլի ,
Ա նբա խտություն մի' անի հետ ի ն ձ ,
Ցես ել Սասնա տան խոյերեն ե մ :
•քուռկիկ Զալալին ասաց.
— Դ ա վ թ ի խսւթհր հ ա մ ա ր,
է դ մեկ խոսք ա սիր,
•քեզ ձեն չե մ ասւ, ելի հ ե ծ ի :
Մհեր ե լ ա վ , հ ե ծ ա վ ,
Հրոզրեր ու ՛քեռին ետու առջև.,
Գնաց Չմշկիկ Սուլթանի կռվի մ ե ջ :
Զենով Հովան ա սա ց --- Յես ի՞նչպես ա նե մ ,
Մհեր տզա յ ե , րսւն չի հասկանա •
Յես ել ծերւսցեր ե մ , չե մ կարնա կ ո վ ի :
Մհեր ա սա ց--- Հ ր ո զ ր ե 'ը ,
քա մենք Սասնա անեն չ ե ՞ ն ք ,
Չ ե՜ մենք Սասնա անեն ենք ■
Մ ե նք լքեոնենք, մեր զերհզմանի վերա
Թսւզւսվորներ չեն կարնա զա :
•ք շ ի ', երթանք , ւքեր կռիվն անենք :
•քուռկիկ Ջսւլալին ասաց*
— Ե ՜յ , անիրավ , ի՞նչ կը վախենաս ,
Իրեք հզքան զորք ը լ ն ի , կը կ ո տ ո ր ե մ :
էն ի՞նչ րսւն ե , ի մ պոչի սւռջեվ ,
՛Իմ ւխա ներու, իմ շնչի ա ո ջ ե վ ,
Ենոնք ամեն կը կ ս ա ո ր ե մ :

Ելան զ ն ա ց ի ն , քաղաքին հասան:

Մհեր ասաց*
__ Հ ր ո զ ր հ ր , դ ո ւք տ ՚ ե ր թ ա ք զե հ քազաք ,
թե™ դ ե հ զոր՛ք :
Ենոնք մտածեցին , ասին .
__ Երթանք դեհ քադա'ք՝ քադաք ծանր ե ,
Չենք կարնա ա վե ր ի:
Մ հե ը վ եր ուց ասաց •
__ Ամեն մ ե կ զ ե ր կ ու անդամ ինձի կը կշռեք ,
Յես երկուսիդ դրկեմ մհ կ ո դ մ ,
Մենակ ե ր թ ա մ լքե կ ո դ մ , ձեր սրտով չ ի ՞ :
Ձենով Հ ո վ ա ն , ՛քեռի Թորոս ասին*
__ Մենք տ ՚ ե ր թ ա ն ք դեհ քադաք : Գնացին :
Մ հեր ե լ ա վ , Թուր կեծակին քա շե ց,
Դնա ց խառնվւս'վ զորքին *

351
Աջոլ եղար , ձսւխու եղար ,
Վ ո'չ զորք թ ո ղ ե ց , վո'չ ղորական ,
ինչ վոր կ ա ր, րուոբ կոտորեց, ասաց
— Ես իմ հոր վւոիյ :
Չմշկիկ Սուլթան բհրեց ,
Ծամեբ կապեց փուռկիկ Ջսւլալու պոչ •
Ձին ենոր ամեն պատառ մեկ երկիր թա
կքամեր մնացին պոչ :
Մհեր ասաց- « Տ ՚ ե բ թ ս ւ մ աեսնեմ՝
ի մ քեռին ո ւ հրոդբեր ի՞նչ են արե» :

Գնաց , տեսավ քաղաք ավերած ,

Մնացե մեկ կ ա տ ո ւ, թ ռ ե մինսւրի ծ ե ր ,
‘ Ւադրած կ ՚ ի ր ի շ կ ի :
Մհեր քաշեց չինարի մ ’ ծ ա ռ ,
Զ ա ր կե ց, կատուն եբեր տակ:
Ու ելավ ՞հեմբութա սարի ղլոլխ :
Իրիշկեց, վոր ծուխ կ՛ելնի-
Մեկ ել դարձավ , ղ ն ա ց ,
Տեսավ՝ մեկ ջադու պառավ ե մնացե ,
Վոր քաշված անկյուն մի ծուխ կ՛անի ւ

Ելան իրեքով եկան ենոր ք ո վ ,

Հա բց ո լց ի ն -__ Ինչի՞1 ծուխ կ՛անես
Պառավ ասաց-— Վ որ չ՛ասեք թ ե '
Ենպես ավերեցինք հյլաթ ,
Վոր հեչ մի տեղից ծուխ չ՛ելնի'
Մհեր բռնեց են ջադու պառավ .
Ամեն վոտ կապեց մեկ ծառ
Ու ծա ռեր թ ո ղ ե ց :
հւլաթի ծուխ ու մուխ կտրեց ,
Ասաց--- Ոիւա՜յ , իմ հոր վրեժ առս.
Ելան իրեքով եկան տ ո ւ ն :
Ццигг արոՒՍ՚ՆՈհԹ-ՑՈՒՆէլ
в с ч ч _ е г . 2 ^
ւГ
\ /
'
եկ Ժամանակ վրա ա ն ց ա վ ,
Մհեր ա ս ա ց--- Հրոդբեր ,
Տ ՚ ե ր թ ա մ աշխարհ ման գալու-
Յես չե մ կարնա եսւոեզ նստի ,
Վ ո չ ժաոսւնգ կա ի ն ձ ի , վոչ մահ ո ւ ն ի մ :

Ելա վ, աււավ Թյուր Կեծակին,

Հ ե ծ ա վ -ք-ուոկիկ Ջա լա լին, գն ա ց:
Շատ գնաց , քիչ գնաց ,
Տեսավ ճամբեն ընկեր ե անտառի մեջ ,
1)՝աոներ չեն թողնի ինք հ րթ ա :
Ջարդեց դծաոներ , անցավ աոաջ :
Գնաց , գնաց , չուր աոսւվ>ւտ*
Գեմ ընկավ մեկ մ ե ծ քա րա փի:
Մհեր չեր ուղի յե տ դա ո նա ,
Ամա քարափ կտրեր եր ենոր քաւմբսւն:
Մեկ ել տեսավ աղվես մի ենտեդով փախավ ,

355
 Մհեր գնաց ենոր ե տ և ե ն ,
Ելավ քարափի գլուխ :
իր իշկեց, թադավորակսւն քաղաք \քի •
ճամբան ետու առաջ ու գնաց • • •
Հասավ մեկ խորոտ հրի առաջ •
՜նստավ ենտեղ հանգստանա :
Մեկ ել տեսավ մարալ մի'
Լեզուն թսւլե դ ո ւ ր ս , կը վազի :
Մհեր քաշեց իր նետ ու աղեղ ,
Զարկեց մարալին , սսլանեց :
Աչքեց__տեսավ են դեհեն'
•քսանի չաւի ձիտվորներ եկան ,
Հա յհոյա նք կ՛անեն, կ՛ասեն-
__ Սասնա ծ ո ւ ռ Դ ա վ թ ի տղան
Ելնի մեր թաղավորի մարալ ս պ ա ն ի ՜.- .
Եդ վոր լսեց Մ հ ե ր , սիրտ համբեր չ՚ ե տու ,
Ե|սս] , ընկավ ետևներ •
Ենոնք վոր տեսան Մ հերին,
Ձիերու դլուխ դսւրծուցին , փախան • • •

Մհերն հ ր , շատ դնաց, քիչ գնա ց.

Մոտեցավ Պաճիկ թագավորի քա ղա քին:
Ձիուց իջավ տ ա կ , վրան դա ր կեց:
Խաբար տարան Պաճիկ թաղավորին ,
Թե' Սասունա Մհեր ե կ ե ,
■(’ ո քաղաքի մոտ վրան զա րկ ե:
Պանիկ թագավորն ել աոավ իր վազիր , վաքիւ .
Առավ իր սինոդներ ,
Եկավ Մհերի առաջ , ասաց •
— Են ժա մանա կ, ինչ քո հեր
Մըսրա Մելիքի հետ կ ռի վ ա ր ե ց ,
Յես ո ւ քո հեր ուխտ ենք ա ր ե :
թ-ե--- Ի՞նչ ուխտ եք արե :
Ա սա ց--- Ուխտ ենք արե քո հոր հ ետ ?
Վոր ինձի աղջիկ ր լ ն ի , քեղի տ ղ ա ,
Իմ աղջիկ տամ քո աղին •
Վոր քեղի աղջիկ ե ղ ա վ , ինձի տղա ,

356
•ք*ո աղջիկ տաս իմ աղին:
Հիմի աստված քեղ քո հորն ե տ վ ե ,
Ինձի ել աստված աղջիկ ե տվե •
Տեսնենք' դ ո ւ կառնե՞ս իմ ա ղ ջ ի կ :
Ասաց--- Վոր աղջկան հավնա , կ՛առնեմ •
Թե չը հավնա , չեմ առնի :
Ելան գնացին աղջկա մոտ •
Ենոր անունն ել Գոհար խանում հր :
Մհեր վոր տ եսա վ, հսւվնավ-
Աղջիկն ել տղին հ ա վ ն ա վ :

Մ նա ց: Առավոտ Գոհար ե լա վ ,
Պատուհասեն իր ի շկ հ ց , տեսավ
Ա՜հեր վրանի տակ քնած ե :
Ենոր վոտներ չուրի չոքեր մնացե դ ո ւ ր ս :
Գոհար տեսավ , սիրտ ցավեց , ասաց •
«Չ ըլնի ' արե. ղարնի Ահերին» :
Ե լա վ, հեծա վ խսւրտեշ ձի մ ի ,
Հա գա վ կարմիր շոր եր ,
Զենք կապեց վեր ի ր ե ն ,
Եկավ դ ե մ ի Մհեր-
Եկավ դոնեն րոռսւց , ասաց •
__ Մ հ ե 'ր , տե՜ս , արեվ քեղի կը ղարնի :
Ահերն ա ս ա ց --- Ե՜ , յե ս ի՞նչ ա ն ե մ ,
վոր վրան պստիկ ե :
__Պստիկ չե ,— ասաց Գոհար ,— ջոջ ե ,
Համա ղուն ագնահուրի ջան ո ւ ն ի ս :
Մհեր ա ս ա ց --- Լա/վ » թ ո ղ քնեմ :
Ասաց-— 3 ե՜լ , յե ս թ ա գա վորի տզան ե մ ;
Եկեր եմ , վոր քեղի վարձեմ :
Հետ ինձի կռիվ տ՛անես •
Թե դ ո ւ ինձի հ ա ղ թ ե ց ի ր ,
Լուսուն զիմ քուր Գոհար կը տամ՝ կ՛առնես կ ՚ ե ր թ ա ս :
Թե դ ո ւ ինձի չը հ ա ղ թ ե ց ի ր ,
8ես քո գլուխ կը զա րնեմ:

357
 АААААААААААААААА

Մհեր հ ե ծ ա վ , ելավ մ ե յդ ա ն :
Գոհարն ել ելավ մ ե յդ ա ն , կայնավ :
Մհեր վոր ղուրղ թ ա լ ե ց , Գոհար վ երուց.
Գոհար վոր թ ա լ ե ց , Մհեր վ ե ր ո ւց :
Ս՛եկ մեկ ո լ չը կարցան հ ա դ թ ե ն :
Գոհար ա սա ց--- Մհե'ր , հերիք ե ,
Եդ անասուններ սպանեցինք •
Գնա , իջի քո ահդ , հանդսւոացի •
Յես քեզի հաց ու ջուր կր սսւմրեմ:
Գոհար ելավ գնաց ,
Վոչիյսւր մի կարմրցուց ,
Տիկ մի դինի , հաց ել հ ե ա ,
Ետու իր սւււջևի ծ ա ո ա յի ն ,
Տարավ Մհերի վրանի դ ո ւ ռ :
Մհեր հաց կերաւ] , ցինին խմեց ,
*1)առկավ , ք նավ չուրի լուս • • •

Լուս վոր ր ա ց վ ա վ , Գոհար հագավ սև շոր ,

Զենքեր կապեց վեր իրեն,
Ելա վ, եկավ դեհ Մ հ ե ր :
Եկավ , ենոր վրանի դ ո ւռ կտրեց ,
Ասաց--- Դ ա վ թ ի տղա Մհեր դո՞ւն ես :
Մհեր ա ս ա ց — Հ ա ', յե ս ե մ :
__ ի մ քուր Գոհար վոր եկեր ես կ՛առնես , դո ւն ե ս :
Մհեր ա սա ց --- Հա ') յես ե մ :
__ Դ՛ելի > արի քեղի պայման մի կ տ ր ե մ :
Թե դ ո ւ տարար , ասաց ,
Իմ քուր Գոհար կը տամ ք ե ղ ի ,
Առավոտուն կ՛առնես, կ ՚ ե ր թ ա ս •
Թե յե ս տարա ք ե ղ ի ,
Յես ղքո գլուխ կը կ տ ր ե մ :
Ա սա ց--- Ի ՞նչ ե քո պ ա յմ ա ն :
Ա սաց--- փո մատնիք դնենք } ղարկենք ,
Նետ-աղեղ միջեն ա նցունք:
ք|վ վոր չր կարցավ , են տարված ե : —
Մհերի մատնիք պստիկ մատնիք չեր , վոր չ՛անցներ :—
թ ե ր ի ն , դրին մ ե ջ տ ե ղ :

358
Աոաջ Գոհար զարկեց :
Նետ ենպես անցոլց ,
Մատնիք իսկի չը իյըլվլսւց :
էս անգամ հերթ- եկավ Մհերին '•
Մհեր վոր զարկելու ա ր ե ց ,
Գոհար եկավ , կայնւսվ ենոր աււսւջ :
Մհեր աչքեց Գոհարի ե րե ս,
Գոհար ենպես խորոտ ե ր ,
Աչք մնաց ենոր երես*
Նետ եգար , մատնիք թււուց •
Չը կարցավ միջեն ա ն ց ո ւց ե ր :
Գոհար գուրզ քաշեց , ասաց •
__ Խոսք խոսք ե , ըդքո գլուխ տի զարկեմ
Մհեր վերուց , ասաց •
__ Չ ե ' , դ ո ւ իմ աչք խաբիր ■
Գ ո լ կսւյնաբ իմ ւաւսւջ ,
Վոր աչքեցի քո երես,
ի մ նետ դիպավ մատնիքին:
թ ե րե ց , մեկ ել եդ՜րր, ասաց-
— Մ հ ե 'ր , ես անգամ անցուցիր,
Իմ խոսք խոսք ե ,
իմ քուր Գոհար կը տամ քեգի •
Չ ՛անցուցիր, քո գլուխ տի զա րկեմ:
Գրեցին- Մհեր ն շնե ց , զա րկեց,
Մատնիքի միջեն անցուց իր նետ :
Գոհար եդտեղ ասաց-
__ Դ ո ւ արժան ես՝ Գոհստի մարդն ըլնիս
Համա ելի կ՛ասեմ՝ տ ե ՜ ս , արև. չը զսւրնի
Գնաց մեկ վրան ել ղ ր կ ե ց , ասաց-
__ Զարկեք Մհերի վ ոտ ներին:
Մհեր գլխի ընկավ ,
Վոր են թ ա գա վորի տղան չեր ,
Աղջիկն եր , ինք Գոհարն ՜եր :
Մնաց քանի մի որ'
Ր֊ ե րին Գոհարին ու Մհերին պսակեցին-
Յոթն որ, յո թ գիշեր հարսնիք արին,
Կերան , խմեցին , ուրախացան '•
 Л Л А А Л А А Л Л Л Л А Л А Л Л

Ս՜ևեր գիշեր պաոկավ Գսևարի մոտ ■

Գոևսւր բ ե ր ե ց , թ ո ւ ր եդիր մեջտեղ, ասաց.

__ Արհմտից թագա վոր մեր մոտեն

խսւրջ կ՛առնի
Ասաց,— են իյարշ վոր կտրեցիր,
Յես քեգի կ նիկ, դ ո ւ ինձի մ ա ր դ :
•քնսւն: Լուս րացվսւվ, ելա ն,
Մևեր ևեծա վ ձիև, քշեց:
Հասավ արևմտից թագավորի քաղաք :
Ենոնք վոր տեսան Ս՜ևերին'
Ս՜ենակ ձիու վրա նստած'
ինչպես մի մեծ սար ելնի սարի վերա ,
Շատ վախեցան ենոր մոտեն:
Սլան գորք արին, եկան Ս՜ևերի վերան
Ս՛ևեր քշեց փուռկիկ Ջ ա լա լին,
Ս՜եկ կոզմեն ի ն ք, մեկ կողմեն ձին,
Զորքի ծերն առան , սկսին ջարդել • • .
Ջ ա րդեցին, կտրեցին չուրի իրիկուն:
Իրիկուն Ս՛ևեր ձիու գլուխ դ ա ր ձ ո ւ ց ,
Եկավ տուն Գոհարի մոտ , ասաց •
— Արեվմտից թա գավոր սպաներ ե մ ,
ել քո հոր մոտեն խարջ տէսնուլ չ ’ի լ ն ի :

Մնաց ժամանակ մ ի ’
Զենով Հովան ե լ ա վ ,
Թ ո ւղ թ նամրեց դեև Մ և ե ր , ասաց • « Մ հ ե 'ր ,
կոգըսւդնի թ ո ո ներ ելած ե ն , կ ա րճա ցա ծ,
Եկած Սասնա քաղքի վես կանեն-
Յես չեմ կարնա, իմ ո ւ ժ չի հաղթի-
Կ՛ելնես , կը գաս , հասնես» :
Մհեր ա սա ց--- Ա՜յ կնիկ ,
Կ՛առնես գիմ գ ո ւր գ , դ ո ւռ կը դ ն ե ս ,
Ինչ ւիահլեվաններ կը գ ա ն ,

360
•քեղի նե ղ ո ւթ յո ւն չես ա ա .
Կ՛ասեն' Ա՞հեր սւուն քնած ե :

Ելավ քշեց , եկավ Սասնա քաղաք •

Վոր ե կ ա վ , Սասնա քաղաքին մոտեցա վ.
Ելաց, դժա րա ցա վ:
ք՚ ր իկվան ժամանակն եր •
Հրոդրեր դ ո ւո շիներ, քներ ե ր :
Կանչեց •

«Հերահո՜տ հ ր ո ղ բե ր , վե'ր ե լ ի * ) ,
•քո անուշ ք նուց վ ե 'բ ե լ ի ,
Ա՜խ , հալա վե'ր ելի» :

Ձեն ընկավ հրողբոր ականջ, մեջ քնուն ասաց.

__ Մեկ բարակ ձեն ե կ ա վ , դիսլավ ականջիս,
ի մ խոր քնոլ մեջեն ղարկավ :
կնիկ ա ս ա ց --- Ա՜յ ա ղ բ ե ր , ի՞նչ ձ ե ն :
Ասաց՝ Սասնա տուն ե , դ ո ւռ շիներ ե ս ,
Դեււ ելի կը վախենա՛՞ս:
Հրողբեր ասաց •
— Հա լբա թ կը վա խ ե նա մ ,
էքեբացեր ե մ , իլք աղդական մոտես հեռացած :

Մեկ ել դնաց’ երդսի վերա ,

կանչեց •

«Հերահո՜տ հ ր ո ղ բե ր , վե՜ր ե լ ի * ) •
Իմ տուն դետին եմ դրե ,
Իմ տուն իմ դուրղին պահ եմ տվե ,
Իմ դուրդ %սճիկ թա ղա վորի աղջկան
պահ ե մ տ վե» :
I
Հրողբեր վսւղեց, դնաց,
Մհերի գլուխ պագեց ,
Ասաց--- Գ ու ի՞նչխ ես պահ տվե ,

*)

3(31
 АААААААААА

•рп սաւն թողե , եկե :

Ասաց--- Յես ենպես եմ ե կ ե ,
Մեկ աստված խաբար ե լ ե , մեկ հրեշտակ :
Ասաց-— 'ք՝ո գուրզ դո ւռ գրեր ե ս , նշան ի՛՞նչ ե :
Ասաց--- Ջավահիր քար կո երեսին-
ինչ արեվ դ ի պ ն ի , լուս կը տ ա ,
Մարդ չեն քըշի վեր իմ դուսն-
ինչ իրիկուն կը գա ,— ասաց ,—
Մեդրե մոմեր կը վ ա ռ ե ն ,
Ե|ի լուս կը տա, չեն իշխենա քըշի:
Ասաց--- Դու հսպսւր բարով եկար •
Յես դիտեմ՝ քո հոր տեղ կը բռնես:
Ա սա ց Ո՞վ ե' քեղի նեղո ւթ յուն կը տա:
Ասաց- կողբադնի թոււներն ե ն :
Չորս թ ո ռ ե ն , չորսն ել նման են գա ղա ն:
Ասաց-__ Յես երթ-սւմ, չորսին ել բոնեմ'
Սպանե՞մ, թ ե վողջ-վողջ բերեմ՛:
Ասաց--- Երկսից մեկն արա'
կ՚ ո ւդես սպանի , կ ’ուդես բեր :

Մհերն ե ր , լուսուն ե լա վ ,
Իր ձին հ ե ծ ա վ , ք շ ե ց , դնաց Լեոսւ դաշտ:
Տեսավ' կողբադնի չորս թ ոռներ եկան •
Վոր տեսան Մհերին ,
իրենց նետ թալեցին .
Վ որ թ ա լ ե ց ի ն , նետ լքի ե կ ա վ ,
Կպավ ք ո ւռ կ ի կ Ջալա լոլ վոտին :
Մհեր (Տ՛ուր կեծակին եղար:
կես կ տ ր ա վ , կես մնաց ձիու վոտին:
Ելա վ, չորս թոռներն ել բ ռ ն ե ց ,
Ա ռա վ , եթեր հրողբոր մոտ :
•ք-ուռկիկ Ջալսւլին ղվոտ վերուց-
‘Լոր վերուց , հրողբեր ասաց -
__ Եդ ի՞նչ ե ելե քո ձիու վ ո տ ա ց :
Ա չք ե ց , տեսավ' կո նետի կտոր մեջն ե :
Ելավ , եբեր յա ղ ո ւ թ , ղմ րո լթ ,

302
 л

Հսւլեց, էլից ենոր վոտաց վ ե ր ք ,

(հրսւվ, ելավ քանց աոաջ աղեկ :

Մհեր եբեր զկոգբադնի չորս թ ո ռ ն ե ր ,

Երկուս բեվեո եց դոան են կ ո ղ մ , երկուս են կ ողմ :

Ելավ, հեծա վ ՛քուռկիկ Ջ.սւլալին,

ճւսմբա ընկավ դեհ Գոհար խ ա ն ո ւ մ :
Շատ ղնա ց, քիչ գն ա ց,
Տեսավ Հալեպա թ ա գա վորի տ ղաներ,
•('•աոսուն փահլհան աղբերներ ,
Իրենց հեծնելու ձին ել ուղտ ե :
Եդ քառսուն աոջհ Մհհրին եկան :
քսւրեվ ետու ,— բա րեվ առան :
քսւբև առնելուց ետև ասին •
— Մենք քառսուն ե ն ք , աղբեր ենք ,
Գուն ել ըլնիս մեգի ա ղ բե ր ,
Ըլնենք քաոսունմեկ աղբեր :
Ա սա ց--- Յես կ ՚ ը լն ե մ ձեգ հետ ա ղ բ ե ր ,
Համա ասեք տեսնեմ' ձեր քաղաք վո՞րն ե-
Ա սին--- Հալեսյ :
Ա սա ց--- Դուք եսաեղ ի՞նչ կա նեք:
Ասին--- Մենք մե քուր ունե նք,
Մեր քուր մեր հոր թախտ գ ա վ թ ե ,
Մեգի համբեր ե ե ս ա ե ղ ,
Ինք թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւ ն կ ա ն ի :
Ասա ց--- Գ ո լք կը գ ա ք , ինձի նշսւնց տաք;
Տեսնեմ ի՞նչ տեսակ քուր հ ,
Վոր թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւ ն կ ա ն ի :
Ասին--- Վ ՈՐ ԴՈ1- հարցնես,
Մեր քուր ինչ մորից ե լ ա վ , մարդակեր եր •
Մեր հերն ել , մեր մերն ել են ե կերե •
•р-ւսղքի ժողով ուրդ բոլոր կերե :

Մհեր գն ա ց , են քառսուն փահլեվանի ք ո ւր ’

Մարդակեր պառավին գտավ ,
Մեկ ճըլխարիկ եգար , գլուխ թ ռ ո ւ ց • ■ ■

363
 1;ն քառսուն վւաելևսւնների կուշտ եկ ա վ , ասաց-
— Ձեր մ արդ ակեր քուր սպանեցի ,
Դսւրձեք ձեր քա ղա ք:
Ենոնք Ա՛հերի վոտ ու ձեռ պ ա գեցին,
Ասին-— Մենք չեյինք կարնա եդ պսւովուն հ ա ղ թ ի ,
Վոր դու ենոր սպանիր, մեղի աղատիր,
կոլղե'ս , քաղքի թ ա դ ա վ ո ր ո լթ յո ւն առ ,
Ս՜հնք քո ծառան մինչև, որ մեռնելուն :
— Յես ձենե բան չեմ ուղի ,
Վ ո'չ թա գա վոր կ ՚ ը լ ն ե մ ,
Վո'չ քաղքի տեր կ ՚ ը լ ն ե մ :
Յես Դ ա վ թ ի տդսւ Ա՚ հ ե'րն ե մ ,
Յես չեմ կարնա եստեղ նստի,
Վ ո չ ժառանգ կա ինձի, վ ոչ մահ ունե մ .

Ա՛հեր ենտեղեն նամբա ընկավ , գնաց ,

Հասավ ք՚ աղդադ քա ղա ք.
Տեսավ՝ մեկ ծեբսւնուկ մարդ ենտեղ նստած-
Հարցուց , ա ս ա ց --- Ի՞նչ կա իաղդադ քաղաք -
քԱսդդադսւ թ ագա վոր վո՞ր մեկն ե :
Ասաց-— Յես թ ա գա վոր չեմ քւանչենա,
Համա կասեն' թագավոր Խալիֆի թոռներն ե ն :
Ասա ց--- թաղդասարի գերեղման վո՞րտեղ ե :
Ասաց--- Թագավորի սենեկի դեմն ե :
Մհեր ասաց-— քԿսղդասար մեր աղգեն ե , Սասնա
անեն ե .
էնոր գերեղման ինձի նշանց կր տա՞ս :
՞Նշանց ե տ ո ւ, աաշւավ ենտ եդ,— տեսավ:

Մհեր ձիուց իջավ բաիյչի մեջ ,

Դերեղմանին երկրպ ա գություն ե ս ա ւ,
Աղոթք ա ր ա վ :— ինչ աղոթք արեր ե ,
Ձեռն ել ղարկեր վեր քարին, տեդ կ՚ ե րե վա :—
Մհերն ենտեղեն ե լ ա վ , գնաց ,
Եկավ հասավ Ջղիրու քաղաք •

364
Զղիրոլ քաղաք մեկ ղեա կ ա ,
Անուն Ջղիրոլ Շատ-
Կ՛ելնի վոր հարուր քառսուն գետ
Իրարու կը խ ա ո նվե ն, կ՛ելնեն մեկ գ ե տ :
Եդ գետ իրեք անգամ գեն քաղաք ավերեց :
Ահեր եկսւվ ենտեղ ,
Մեկ մ ե ծ , ահագին քար ե ր ե ր ,
Թալեց քաղքի քա մա կ, գետի մ ե ջ .
Գետ ելավ երկու սուղ •
Մեկ 6ուղ են կողմեն կ ՚ ե ր թ ս ւ, մ եկ ' ե ն ,
Ել քաղաք չի ավերի :
Բր?ա-Բա|աքն ե| վեր են քարին շինեց,
Իսկի ավերել չը կա են րերդին :

Մհեր ելա վ' ղձին հ ե ծ ա վ ,

՚ | * շ ե ց , գնաց Պա6իկ թա գա վորի քաղաք :
Գնաց տեսավ' դուրգ ինչպես դրեր եր ,
Են ենպես մնսւցեր եր •
Մարդ չեր գնացե ենտեղ.
Գնաց , մտավ իր տուն ,
Տեսավ՛ կնիկ կո թախտին մեււեյ՝ ե :
Զեռ ետու կնկան ձ ե ռ ,
Տեսավ' թ ո ւ ղ թ մի կա ենտեղ ,
Մեջ գրուկ • «Ք ենե կը խնդրեմ'
ինչ ժամանակ ղ ո ւ դա ս, ինծի տեսնես,
Ինծի տանես Սասսւն ,
Խանդութ խանումի կուշտ թ ա ղե ս» ։

Մհեր ե լ ա վ , երարձ Գոհարի մ ա ր մ ի ն ,

Առեց , տարավ Աասնա տ ո ւն.
Եկավ , տեսավ* հրոդրեր մ եռ ա ծ •
Գերեղման շինեց, գԳոհար Խ ա նդութի կուշտ րւսղե ց :
Եյավ , քառսուն պատարագ ետու անել ,
Սաս նա տուն քանի վոր մ ե ռ ա ծ կ ա յի ն ,
Բոլորին պատարագ ա ր ա վ :
Ելավ , վոր տ ՚ ե ր թ ա ր ,
Տեսավ' վոսւքեր չեր դսւղրի վեր հողին.
Դարձա վ, դնաց ւ[եր մոր (| 1>рԻՀ|ւ(՚ աГ>իП , կանչեց-

«Մերի'կ , վե 'ր ելի , մ հր ի'կ , վե'ր ե լ ի *) ,

Մհերն ե մ , քո ծծ ի վորղին ,
Ինն լզմիս ինձի շահեր ես վեր քո սրա ին,
Շատ ւոանջան ես քաշե վեր աստնվորին ք
Շատ եմ ման եկե աշխարք , շվար եմ
ման եկե ,
Չր տեսա քո պես քաղցրիկ մեր վեր
աշխրքին»
Մոր դերեդմանեն ձեն եկսււ] , ասաց •
« Վ ո/ՐԴԻ , г] ի՞նչըխ ա ն ե մ * ) ,
Վո'րղի , վի՞նչըխ անեմ ,
Գ ույն , կերպ թափե երեսես ,
Լուս կտրվե ա չքեր ես,
Ոձ, կարին բուն ղրե վերաս:
քոլ ե ման դաս ւ}եր աշխրքին ,
քոլ ե ման դաս • - -
■քո տեղ Ա դոա վոլ քարն ե ,
Գնա Ադռսւվոլ քար» :

Մ1ւեր ենքան ելաց ,

է լ ձեն չ՛ելավ մոր դերեդմանեն:
Գոր դնաց վեր հոր դերեդմանին,
Ելաց , ասաց •

« Հ ե ր ի ՜կ , վե՜ր ե լ ի , հեր ի'կ , վե'ր ե լ ի * ) ,

Սասնւս Ջոջ անեն անմաս ե մ ե լ ի ,
Աշխրքի երեսեն անմաս եմ ելի :
Հերի՜կ , վե'ր ելի , հերի՜կ , վե՜ր ելի ,
Եսոր մրմ ուռ ձու ն եկեր ե ,
■քո վորդի Մհերի վաոքեր կր մ ռ մ ռ ա ն :
ձերի՜կ , վե՜ր ելի , հերի՜կ , վե՜ր ելի ,
■քո անուշ հոաուն փավւադ մ ն ա ց ի ,

*) Տերդ ե։
 ‘Рп անուշ խոսքերուն կարոտ մնացի ,
Ենքսւն մենակ աշխարք գնացի» :
Հոր դերեզմսւնեն ձեն ե կ ա վ , ասաց.
«Վ ո'ր դի , վի՜նչըխ ա ն ե մ * ) ,
Վո'րդի . վի՞նչըխ անեւք,
Դ օ ւ յ ս , կերպ թսւվւե երհսես ,
Լուս կտրվե ա չք ե ր ե ո ,
Ոձ, կարիճ րուն դրե վերա ս:
թոլ ե ման գաս վեր աշխրքին,
թոլ ե ման գաս • • •
•քո տեղ Ագոա վու քարն ե ,
Աշխարք ա վ ե ր ի , մեկ ել շինվի,
Վոր գետին քո ձիու աոջե դիմա նա,
Աշիւարք քոնն ե » :

Ենքան ե լ ա ց , ել ձեն չ՚ ե լաւլ հոր գեր եզմ ա նեն,

Եդ մեկ խոսք ե լա վ :

Ա՛հեր գ ն ա ց , հասավ Վոստանա կա պ ա ն.

Վոր հասավ Վոստանա կա պ ա ն,
Ենտեղեն ,— մեկ իշխան կար ,
Կապ ե թ ա լ , դՍ՜հեր կապեց :
Մհեր ձիով ընկավ կա պ , ասաց.
«Հիշա իմ հացն ու գի նին, տեր կենդանին
Մարութա րարձր Ա ստ վա ծա ծին»:
Ասաց , եղար , կտրեց ըզկապ ,
Ազատեց -քուռկիկ Ջ ա լա լի ն :

Դարձավ աստծուց խնդրեց*

Վոր կամ կ ոիվ մի տա իրեն ,
Կամ իրեն ամանաթ ա ո ն ի :

Աստված յ ո թ ձիավոր հրեշտակ ճամբեց

Հետ Մհերին կ ով ելո ւ '•
Կես որվնե չուր իրիկուն կ ո վ ա ն ,

*) եէ ՚

367
Ս՛ևեր Թուր կեծակին կը լ> ա լե ր ,
Հրեշտսւկներուն չեր րոնի .
Ձիու վոա չեր դադրի վեր հողին,
Վոր ղվոաքեր կը р ալեր' կ՚ ե րթւսր մեջ 1ւողին •
Հող աոջեվ թուլա ցեր եր ,
Չեր դադրի աոջեվ Մհերին :
Մհեր ասաց- « Հ ս ւ ՜ յ- հ ո ՜յ , ղո'լր ե ,
Գետինն ել հսւլեվորցեր ե ,
Իմ ձիու վոտաց տակ չի դիմանա» :
Որ կեսոր եր , քանի քշե ց ,
Ձին թաղվսւվ չուր իրիկուն:
Զսին ւսււավ,, քաշեց ե կ ա վ ,
Հասավ Վանա մոտ սարի մի տ ա կ :
Մեկ քար մի պատահավ ե դ ո ր :
է դ քարին Վանա քար կ՛ա սեն:
Ասաց • «Կանդնի , իմ թ ո ւ ր դարնեմ եդ քարին ,
Թե կ տ ր ե ց , յես չելք մեղավորցեր-
Թե չը կ տ ր ե ց , մեղավորցեր ե մ » :
Թուր վոր եղար քարին ,
՚ Ր՝սւր երկու կոդմեն փ ե ղ կ վ ա վ ,
ի ն ք , իր ձին դնացին մեջ •
՛Բար եկավ , իրար կպավ :

■Р-եո ի Թորոս կ սկծուց մեոսւվ ,

Վոր իմացավ Մհերի փակվել :
 ՎԵՐՋԵՐԴ

Կ՛ասեն' տարին ե րկու անգամ

Եդ քար իրսւրուց կը բա ց վ ի .
Մեկ անդամ Վա րդեվորին,
Մեկ անդամ՛* Համբարձման:
Վոր քար կը բ ա ց վ ի , Մհեր՛
•քառսուն ավուր ճամբա մեկ ժամվա կ ՚ ե ր թ ա -
•քառսուն որ լ|եր քարերին կ՚ ե րթ -ա ,
?՝նչ հողի վերան ընկնի՝ ձին կը իւանդկի,
Չը կարնա ք ե լի , յե տ կը դա ռնա :
Կ՛ասեն' մեկ Համբարձման գիշեր
Հովիվ կ ՚ ե ր թ ա ե դ քարի ա ոա ջ,
Մհերի քար իրարուց կը բացվի ,
Հա|իւ] ներս կր մտնի , կը տեսնի'
Հսկա մարդ մի եդտեդ նստած •
Հու]իվ կր հ ա ր ց ոլ.
— Մ հ ե 'ր , դու յ ե ՞ ր բ տ ՚ ե |նի ս ե ղա եղեն:
Մհեր կը դառնա՝ կ՛ասի-
— Յես վոր ելնեմ եստեւլեն ,
Հողն ինձ չի պահի :
Քանի աշխարք չար ե ,
Հողն ել դալբցեր Ь ,
Մեջ աշխրքին յե ս չե մ մնա :
— Վոր աշխարք ավերվի , մեկ ել շինվի ,
Յեբոր ցորեն եղավ քանց մասուր մի ,
Ու դարին եղավ քանց ընկուղ մ ի ,
Են ժամանակ հրամանք կ ա , վոր ելնենք ե դ տ ե զ ե ն :

369
ո լն յք , Գ ա վ ի թ ֊ 21
 Հով իվ վոր դուրս կ՛ելնի^
•Ր՝սւր կը դա կը հասնի ի ր ա ր ո ւ:

Ուրբաթե ուրբա թ ,— կ՛ասեն ,—

Ջ,ուր կր դա , կա թի հդ քա ր են:
Կ՛ասեն' Մհերի ձիու ջուրն ե :
Ու ամեն համբորդ' ո ւրբ ա թ սրեր
Կը լսի ‘Բուոկիկ Ջալսւլս ւ խրխնջոցն ե դ քարեն

370
Հիշենք ղողորմին Ծովինարին ,
Քսւււսուն ողորմի Սանասարին:
Հիշենք ղողորմին ք ազդսա արին,
•քառսուն ողորմի Գեղձուն էքամին:
Հիշենք ղողորմին ՛քեռի Թորոսին,
•քառսուն ողորմի Ձենով Հո վ ա նի ն:
Հիշենք ղողորմին &ոջ Ա հերին ք
Քառսուն ողորմի Արմաղանին:
Հսւղար ողորմի են Թառլան Գւզվթին ,
Քառսուն ողորմի Խանդութ խանումին :
Հիշենք դոդորմին Պստիկ Մհերին,
Քառսուն ողորմի Գոհար խ ա ն ումի ն:
Հիշենք ղողորմին, քառսուն ողորմի,
Մեր փիր վարպեաին, վոր մեղի պսոոմեց
Հիշենք ղողորմին, հսւղար ողորմի
Ականջ արոդի հոր ո ւ մոր հ ո ղ ո ւ ն :
ԲԱՌԱՐԱՆ
 Ա- Բ-

ԱԳՐԱՏԳԱՀ -- նա խա ճա շի ժա մա նա կ I Ա ^Ա Լ վւ ոխարեն
ИЯ ՈՒՈԵ -- խ ո ւր ջի ն , պ ա յուսա կ ք ԱԶԲԱՆ հ բա ղկին կսւսլվռղ սլա Հսլսւնակ ,
ԱԶԱ Պ- չա մ ո ւս ն ա ց ա ծ ա դա , աղ Ա կ նշան
Ս-ԶՐԱՕՒ Լ— Հոգեառ. Հրեշա ա կ ԲԱ ԼԲԻ -- գ ո ւց ե
ԱԶՆԱՎՈՒՐ՛-- ա զնվա կա ն, ա զնի վ, Հսկա
/'Ա Ր Ո Շ -- պղինձ (ա մա ն)
ԱԺԳԱՀԱՐ -- ա մգա Հա , վիթխ ա րի
ԲԻԶ, ԲԻՃ, ՊԻՋ — ապ որինի ղավա I/, ընկե֊
ԱԿԱՆԶԿԼԱ— Հ ա մ բ ա վ , լո ւ ր
яН
ԱԿԱՆԱՏ -- դ ո ա ն վւայաե րա նա /իի աեղ /' 1'ՆՏ , /'/' ՚1 ,՛}•-- վւա թ ա թ ա ն, /լասլ
Ակ ՀԱ Վ , ԱԿԱՀԱՎ , ԱԿԱ Հ հ в — կոա Հեց, ի- Բ ԼԵ Լ— վ ՚ո ւ լ գ ա լ
մ ացավ
բ վ ո ւ ՚ լ֊ ս/մա ն, քասա
ԱՂ.ԵԿ— / " " / 1 գեղեցիկ է՝ եԱ ՏԱ — գ ո ւթ ա ն ի մա ս
ԱՏԼԲԵՐՈՒԿ յե ղ ր ա յր , //.ղ ր ա յր ի կ ՐՈ Ւ Մ Բ Ա ՐԱ ■Բ ֊ վ ա յե լո ւմ ն
Ա-Ղ^ՈՒՐ-- վւշյւանք Բ Ո Ւ Ր Ջ ֊ Բեր գ
ԱՄԱՆԱԹ — <«,Հ ա ա ա րմի մ п т պաՀ ա վա ն ՐՈՒՍԱթ-, ԲՈՑ ՈՒ Բ Ո Ի Ս Ա Բ -- ա ե ս ր , մ ա ր ,
վո րե և իր գոլ ա րտ ա քինը
ԱՄԱԳ- ա շ խա տանք ԲԱԿԵՐ-- կանանց գ ա ն գ ո ւր ն ե ր , վոր կախ­
ԱՆԱԿԱՀ Հ ա նկա րն ակ ի , վ ո չ ա ր թ и ւն , վոչ վ ո ւմ են դ ե մ ք ի յե ր կ ո լ կողմերից
զգա սա

ԱՆ11'ՅԱԼ -- ա նպ ետ ք, ան դո ր ն ո ւն յա Գ-
Ա՛հ ՀԻՄ Ա -- ան Հ ա и կա ց ո դ Գ Ա Զ - չա փ ե
ԱՊՈՎ-- Հա մ ա ր , Հ ո ւս ո վ Գ Ա ՀԱ , ԳԱհյ Ե-- Ժամանակն ե , աՀա
ԱՌ ՈՒ ԱՎԱՐ -- թ ա լա ն , ա վա ր, կողոպ ուտ ԳԱԴ.ՏԻԿ -- գա ղտ նի
ԱՍՓԱՐ — զ ի ն վ ո ր , զո ր ք 9 ‘ ԵՍ Տ Ե Ր— զգեստ ներ
ԱՍ ԼԱՆ առ յ ո ւ ն՜ ԳՒՆԱՍ— դիտ ես
Ա Ս ՏԵՎ Ո Ր- ապրո ղ Գ Ո ՐԱ , Գ Ց Ո Ր Ա - չա փ

Ա Վ Ա ՏԱ Ա ֊ Հա վա տ ա ս, Հա վա տ ա ցիր Պ։Ր Փ , ԳՈՄՓ -- բ ռ ո ւ ն ց ք

ԱՎԱ- ա Հա վա ս ի կ, աՀա ԳՈՒՍԱՆ -- ժո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն յե ր ղ ի չ , ա շուղ
Ա ՎՈ ՒՐ — "ր ^ ր ի ց ^Ի որ «Ց Ո Լ - լի ճ
Ա ՐՈ ՒՆՔ -- ա ր յո ւն Գ Օ Ո Ւ Վ Ա ֊ իբր թ ե
ԱՐՄԱՂ.ԱՆ -- գ ե ղ ե ց կ ո ւՀ ի , նրբա գեղ, կ ո ւ յս ,
կին, (< ատ и ւ կ ա նուն ) 7-
ԱՓ Ո պա պ , պապիկ
Ա Փ Ո ՒՑ -- 'ս -Բս,!յի% •ՐսյսԻ Դ Ա ՍՏՈ ՒՐ — Հրա ման
ՐհԱՎԱ -- ուղտ

Ոաո ար ան ր կա ղ մ ել հ շլնկ • Ա. $ա ր ո նցին

375
ԴԱՐԲ — զա ր կ , Հա րվա ծ ԶՄՐՈՒՐ- զ մ ռ ո ս
ԴԱ ՐԳԱ Հ զ ա ր ,զ ա . ՋՄԵՐ- մ եր ը
Ո-ԵՀ-- դեպ ի, կողմ ԶՍ՚ԵՆ-- ա մ ենը , բ ո լո ր ը
ԳԻՎ ԱՆ՚Բ -- քրիստ ոնեա կա ն չա ր վո գի ն եր Զհ՚ԼՈՐՄԻ— վ ո ղ ս ր մ Ի
Գ՚Լ ԵԿ — ղ ղ յ ակ Ջ11ՈՈՎ- ո ւ մ ո վ , բոնի
Դ Ո ՞Ր -- վ ո ՞ր ա ե ղ , ո ՞ւր ԶՈՐԸՆԴԵՂ- զորեղ
Գ ՐՐ -- ա յս ա նգա մ, Հերթ
ԳՆԳԵ%- ա լիք
Ը-
'ՒՈՒՌ ՈՒՆԱԿ-- գուոը րոնա հ 'հսաաձ
ԳՌԸՆԳքէԶԱ -- մանկական խ ա ղ , փ ա յտ ե լր -
ԸԶ՚Բ Ո- ք ո , քոնը
ծա էլով
ԸԼՆԵՐ^— լք՚ն եր
Ը1.ԼԻ- շինի
ծ. ԸՌԸԿԵԼ, ԸՌԿԵԼ, Ը1ՒԿԱՀ- խ -՞վ ե չ, քա ռ
կա նա լ, բա րկա ցա վ
Ե ԲԱ 8 — բա ցեց ԸՐԻՎ-ՃԸՐԻՎ-- խ ուճա պ
Ե Բ Ա ՐՏ — բ ա րձ եց
ԵԲԵՐ -- բերեց
Թ-
Ե ԼԻ8- լց ր ե ց
ԵԿՈ— արի
Բ ԱՂԱՑԻԿ -- վոա ա բա ց
ԵՀԱՆ -- Հա նեց
ԹԱԼԵԼ— գ ց ե լ , նետ ել
ԵՆԻ — ն ա , “ ‘ յ՜1'
ԹԱԼԱԿ— ի/ա կա րդ
ԵՆ ԴԻԵՆ -- ա յն կողմ ից
ԹԱԽԹԸՓԵԼ-- թ ա վ, տ ա լով մ ա քր ել
ԵՌԱՆԴ — յե ր ե կ Ժ մ յ ոլա " Ո ՝
ԲԱՇԿԵԼ- թ ո ռ ո մ ե լ
ԵՍԱ-- ա յս
ԹԱՍԼԻՄ- Հա նձնումն
իՍ ԳԻՐ— ա յս ա նգա մ
ԹԱԱԻԲ-- պատիվ
Ե ՏՈ Ւ -- տ վեց
ԹԱՌԲԵՀ, ԹԱՌԲԵԽ— նո ր ա ծի լ բեղ ո լն ե -
ԵՐ -- ա յր , ք ա ր ա յր
ցող
Բ Ա Ր Ւ ԱՓ ա րտ ևա նունք
Ջ- ԹԱՄԲԱՀ-- պ ա տ վեր , ապսպ րո, մն
ԹԱՄԱՄ- լր ի վ
ԶԱՊ11ԻՆ— նիՀտ ր ԹԱՎԼԱ-- ախոռ
ԶԱԼՈ ՒՄ -- ա նսիրտ , ա ն գ ո ւթ
ԹԻՐԵՆ— կոդ^ից
9.ԱԹԻ -- ա րգեն ԹՈՆԴԻՐ- թ ռ ն ի ր
ԶԱՂՏԿԱՆ — ա ղ ջի կ ը , աղ1կս,ն ԲՈՐԿԵԼ- թ ո ղ ն ե լ
ԶԱՄ ԵՆ — ա մ ե ն ը , բ ո լո ր ը ԹՌՈՒ8ԻՆ— թ՞ցրիւ
ԶԱՆԴՈՒ -- ասպա նդակ
ԶԱՐՄ - ցեղ
ՏԱ ՐՋԱ Մ Բ Ա - նկ ո ւղ ի-
Ջ Ա ՏԱ Ն 8- Հե ռվխ ց, աոանձին
Զ Ա Տ Ա Ն Ա Լ ֊ Հե ռ ա ն ա լ, աոանձնանս Ւ ՚ի Ա — ղ ա
ԶԵ Ն -- ա յն , նա ԻԴԱՐԵ, ԻԴԱՐԱ-- ապրուստ
ձ Ե Ն Ի -- նրան 1‘ԼԻՆ-- լիքը< լե ց ս ւ ն , ն ա և ՝ լց ր եց ի ն
ԶԵ Ն Ե Լ -- ղոՀել ԻՇԽԵՆԱԼ -- Հա մ ա րձա կվել
ԶԵՆՈՆ-Բ— նրա նք 1‘Ս ՚ւ Ի - բ ոլո ր ո վ ի ն
Զ Ե Տ -- ա յղ , դա /‘ ՎԵ — իվեր, վեր
Զ Ի Ր — իր< յ ո լր ԻԳԱ-- ա յս , ա յգ
Զ Ի Ր Ա Ն 8 -- ի ր ա ն ց , յո ւ ր յա ն ց ԻՐԻՇԿԵԼ-- ն ա յե լ, դիտ ել
Զ Ի Ն Փ -- Ի^ՔՐէ իրեն ԻՐ11ՒՐ- իրա ր

376
 Լ• ԿԱՆԳՐՀԱՆ կանդ ար բ ո ւ յս ը Հանող գոր­
ծիք
ԼԱՃ -- աղա
ԿԱՊԱ է ԿԱԲԱ-- վերնա ղգեսա
ԼԱՌ— *Լորգի% *Լոր դ յ ահ.
ԿԱՊՈՒԿ կա սլա ծ
Լ Ա Վ Ո Տ Ե Լ - սայկր կԼղաուոել
ԿԱՐՒ ! ՝ — ոա ա րա կա նէ սլան դո է խսւ
Լ1*Ո4 ■
— ժ ՚ր հ . հ.աւՒ
ԿԶԱՎ -- կռա ցա վ
ԼԸՄԱ Ն — լրիվ
ԿՒ՜ԽԱ-- թ ա ս | բա ժա կ
ԼՄ Ն ՑԱ Վ — լր ա ցա վ
ԿԻՓ -- ա մ ո ւր ք սլի նգ, կիպ
ԼՆՈ ԻՄ - լց ն ե մ
ԿԽՏԱՐ— յե ղ Հ ե ր ո լ.
ԼՈԳՐՒԿ — կա րիճ
ԼՈՒԼԱ -- խ ողովա կ
ԿՆԳՈՒԿք Կ Ն Գ Ե Լ - թրա շվա ձ , ա ծիլվա ծ ,
թ րա շեի ա ծ ի լե լ
ԼՈՐԿԵԼ ւ ԼՐՈԿԵԼ — ք ե ր թ ե հ, “ւ ւ ՚կ ^ ւ
ԼէքՈՒԿ-- լց վ ա ծ ԿՆԿՌԱԼէ ՉԸՆԿՌԱԼ -- Հա մա ., ե լ , մի ա ե-
ղ ո ւմ կանդնե լ
Խ՝ ԿՊՑՈՒՑ — к и1ЭГ^Э
ԿՈ-- աՀա
ԽԱԲՐԱԲԵՐ — Ա ,ս յՒ ե Ր ԿՈՆԳՈՒՌԱ — ^էոԼիհ.
ԽԱԶ/՛ՆԱ -- Հ ա ր ս տ ո ւ թ յո ւ ն , գա նձ ԿՈՊԱԼ-- կ ե ււա գլուխ ձեո նսւի ա յա
ԽԱԹՐ% Խ Ա Ր Ե Ր — Հա րգա նք Կ Ս Ո * ֊ գ ա վ աղան
ԽԱԼԻՖ-— ա րա բա կա ն Հ ա լև ո ր և. ա շխ ա րՀիկ Կ Ր Ո - Ե Լ ֊ կ „ ր ա ց ն ե լէ կով. ե լ
ի շխ ա ն ո ւթ յա ն սլես. մ ի ջն ա դ ա ր ո ւմ ԿՈՈՒԿ -- կո ռ. է ծ ո վ ա ծ
ԻԱՆԳԱԿ — փոս ԿՈՏ -- ցո ր ենի շավւամ ան
ԽԱՍ Պ Ա ՏԵ Ր Ա ԶՄ Ի Ն , ԽԱՋ Պ Ա ՏՐ Ա ԶԻՆ , ԽԱՍ ^Ո Ւ Զ -- Աե. գ ո ւ յն ի մ ի կենդա նի
Պ Ա ՏՐԱ Ս ՏԻ- Հ ա ղ թ ո ւթ յա ն նշան ԿՈՒԳՈՒՄ— ո ւժ
Ի ԱՌԱՆ շո ւն ը վ ա զ ե լո ւ, շղ թ ա ԿՈՒՏ -- ա յր վ ա ծ Հա ց
Խ Ա ՏԵ Լ , Խ Ա ՏՆԵԼ — վեհա նա լ Կ Ո Ւ ՇՏԻ -- ը մ բ չա մա րա
Խ Ա Ր ՏԵ Շ —* Էսաр т յա լ , չա գա՛ս ա կա գ ո ւ յն ԿՈՒՍ-- կ ո ւ յս
Ւ )Ա Ր Ջ - Հ ա ր կ ք միա ժա մա նա կ ե֊ Հա րմա ր Կ Ռ Մ ե Լ ֊ թմրել
IկԱՐՋԳԱՐ— Հարկաաու. ԿՌ Զ Ա Լ - ֊ ճարճաաԼ լ
Ի/ԳԱՄ-- նա ժիշա
Ի Ե Լ Ի -- բա վա կա ն Հ-
1մՆ*Լ— , Հա շմ ա նգա մ
խ եղ ա նդ ա մ
ե ե ՚Լ Ե Լ -- խ եղ ա նդ ա մ դ ա ր ձ ն ե լ , Հա շմա նդա մ ՀԱՐԿԱ ՝— / ՚յ ո լ Ր$յ՚^ / 1 սլա յոլսա էլ
դ ա ր ձն ել ՀԱ Ջ Ր Ա Տ -- բա րէլէ յեղ ա նա կ
Խ ԼՎ ԸԼԱ Լ — շ ա ր ժ վ ե լ ՀԱԼ11.Վ-- Հա դուսա
Խ Ո Ր Ո Տ, ԽՈՐՈՏԻԿ -- ս ի ր ո ւն , ս ի րունիկ Հ Ա Լ Վ Ո Ր - եհ ր ո ւն ի
ԽՈՌԵԼ — Կ1'Աել ՀԱԴ.ԹՈՒԿ--- Հա ղթող, Հա ղթ ա նդա մ
1>/ՈՋԱ-- մձծ, ա Հա դին у նա և սլա ա վա վոր | ՀԱՆ ԳՈ— ա Հա վա ս իկ, աՀա
Հա րուս ա
ՀԱ Վ Ո Ւ Ջ — ավազան
ԽՈՑ -- ԳոՀ_» եււլոսու մ ՚ վ>աՓի իմասսէով ՀԱ 8Ր Ե Ն Ի — Հ ա յր ե ն ի ք
ՀԱ Ր- մ ի ն չև
Ե-
ՀԵ ԼԱ Կ - բա ճկոնա կ
Ն՜ԼԵԿՈՒՓ -- ձեծ, Հեծեծա նք Հ Ե ՚Լ — անդ ամ
ն՚Ռ ԱՆԱԿ -- խ ենթի սլես% գ ժ ի սլես ՀԵ ԼՍ ՏԱ — սվաղ
ՀԵ Ծ Ե Լ -- Հ ե ծ յա լ
Հ.Ե6ՐԱ Ն иիրա Հա րու թ յո ւ ն , սիր ե լի
ԿՍԳԱՐ— ինչքա ն ՀԵ Տ Ի Ր - իր <եա
ԿԱԼԱՄ — գ ր ի չ Հ Ե Տ ԻՐ1/.8 — Ւրար
ԿԱԼԽԱՆ-- կա սլա րճ , նեա երր պ ա հ ելո ւ տեղ ՀԵՐԱ ԳՈ 1'Թ -- Հոր դ ո ւ թ ո ւնե ցո ղ

377
ՀԵՐԱՀՈՏ— Հերաղո,թ Մ Զ Ր Ա Խ - նիղակ
ՀԼՀԼՈ8— <ևք /У ԺԻԿ--- մ ժ Լ դ է մ ժ ղ иI կ
ՀՄ'1'ԱԹ— ոգնող, ոդ1էություն ՄԻԳ Վ Ե , Մ Ի Տ ՎԵ — մ ա ք ո ւ ,#ք մա քի մ Լ 9

ՀՈ ԼՐԵԼ — Վուոր լ ւ ՄԼԵԼ — խ ց կ եԻ կոխ ել

ՀՈ ՐԻ’ — ի ն չո ՞ւ ՍԿԱ- Հի մ ա , ա յմ մ
ՀՐԱՄԱ, ՀՐԱՄԵՆ— րնթրիէի մամանակ Մ Ո ԼՎ Ա Ծ - ձևփ վա *
Մ ՈՒՇԱՄ 1՝Ա.-- Նրբա ղործ ծա ծկոց
а- ՄՈ ՒՐԱԶ— իղձ, փափադ

ՁԻԱԹՈՂՍ -- ձիա րշա վ, խա դ Ն•

Ղ- ՆԻԱԹ -- դեմքի /ս ո ժ ո ո ռ մ ն , ա ի ո ւր , թ ը թ ձ
վս/Ъ դ ե մ ք
Ղ Ա Գ Ի Ֆ Ա - թա վիչ
ՆՍՏՈՒԿ ն ս աէսծ
‘ԼԱԼԲ -- /սա րդս։ խ , կեդհ
ՆէյԱՆԳԱՀ -- նշա ծ ա եղ /ւ , նչանլչ
ՂԱ8ԳԱ յ ե դանակ , կեր,,,
Ն Վ Ա Զ 8Ո Ւ Ց —“ նվա զեց րե ց , կարԼց
ՂԱՓԼԱՆ — վ աՂՐ
ՂԱԲՈԻԿ, ՂԱՓՈԻԴ ---մ ա հ ո ւդ ե վերնա -
զգեսա Շ

Ղ Ը Ո Ր Ը Ղ - *? *»/■
ՇԱ Ռ Ա Վ Ւ՚Լ Փ — Ա ՛՛լք* 1ո ԳՐ
ճ- Հ Ա Վ Ա Ր - 1 ո ւ թ ." կ
Ն Ա Լ Ա Պ Ո Ւ Տ Ի Կ - գլխ կ ո ն ծ ի
ՀԱ Մ ԲԱ ՐՈ Ւ ՛/— գ ո ւթ ա ն ի մաս Շ Ե Ն Փ - Շ Ն Ո Ր Հ Դ -- շ)*"րՀք% ը ն զ ո ւն ա կ ո ւթ յո ւ ն

Ճ Ա Ն - վեդ ՇՆԻԿ -- Օ՛՛րենի չափաման

ՃԱՆԿ-- ա փ , ր ո լո , ձ ե ռ ք ի մ ա ռներ ՇՈ Գ Ե ԼԴ -- բերա նի դո լո ր չի
ռԱ Ր -- Հնա ր, դեղ ՃՈՂյՇԱՐԳԱՆ -- Հա ր բա ծ ժա մա նա կ կա րմ ր -

ճ ւ ՚Ժ յ ե ր ե /սա ր ե լը
Ճ Ի Վ ֊ վո տ քի ց մ ի ն չև ա ղդրր, նա և՝ Հա վ է
ի Լ Ը Խ Տ Ր Ի Կ ՛— ապաակ /?•
ՃԽԱԼ -- ո ւր ա խ ո ւթ յո ւ ն ի ց սիրտ ը զա ր կ ել
Ոէ.ՈՒՆ -- ճ եղ քա ծ ՈՒ ՂՈՐՂ -- ճ ի չա , ճշմա րիտ
?\Ղ,ՈՐ-- որորոց ՈՒՆԿ -- կ ա ն թ , ականջ
Ճ Ճ Ե Լ -- Հ ա ր ս ա ո ւթ յա ն մ ե ջ լո դա լ ՈՒՍՏ — '/ ե դ/'</
ՃՄ ԼՏԿԱ Լ -- մա րմինր կ ո ւչ ու ձիդ տալ ՈՒՇԻԿ -- կամաց
զ ա ր թ ն ե լո ւց Հեաո Ո Ս ՏԻՆ- ա նջրդի
ՃՆՃՆԱԼ -- թ ն ղ թ ն դ ա լո վ լա ա /ք՛նել
Ւ.ՕԹ-- կոդմ, ծ ա յր а-
ՃՐՂ.ԱԵ"-- ՐՐ " / " " " " " ՛ծ
ՃՎԱԼ -- բ ղ ա վ ե լ
Զ Ա Գ Ը Ր ֊ վրա ն
а и Р -ՈՒՆ— ա մ բ ո խ վ ե լ, կիտ վել
Մ•
ԸԱ ՓՐԱ Ր- չա .ի ..ղ
Մ Ա Գ ՏԱ Ր - միթե ՍԵՎ- մ ի ն չև
Մ ԸԳԱ Ր- միթե Յ Ը Ղ Յ Ը Փ Ե Լ -- չ ՛ո ր մ ե լ, թա փ տալ
ՄԱՐԳԱՆԱԿ— տ ղա մա ր դ ո ւ նման Չ Լ Ո Ւ Տ — մ երկ
Ծ ԱՐԵ մ ա յրի կ <է Հ Լ Տ Ե Լ — մ եր կ ա ց ն ել
ՄԱԺԵԼ — ւփ ե լ\ չ ոյ ե լ Ջ1՝1ՈՒԼ-- վտ ա նգա վոր
Ս ԱՆԶ1Վ ա ա րա ծ ո ւ թ յո ւ ն ՁՒւՈ-- ա ր դ ե ն , թ ե չե
ՄԵՋԼԻԱ 7 Ի,[ ," ^ \ մ ո ղով ՍՈՒՐ- մ ի ն չև

378
 Պ Օ .Գ Ե Լ - Հա մ բ ո ւ ր ե է *1 ՍԳԱ -- Ժամանակ
Պ1ԱՍՈՒՑ-- պ ա խ ուրց 4.Ա ԶԻՐ -- թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յա ն յե ր կ ր ո ր գ ա նձշ
ՊԵ՚հ ԱՆԱԼ -- մ ե ն ա ն ա լ, խ ոշորա նա լ էԼԱ'ԲԻԼ-- փ ոխ ա նորգ
ՊԼԸՆԳ -- փա լա ն ք , վ ա գր ՎԵ -- է վեր, վե ր
Պ1,ԼՈՐԻ ՓՈՂ,— գա լա բա վ։ ող ՎԵՐԱՆ — ա վեր, ա վերա կ
ՊՈՌԹԵ Լ—— պ ա տ ոել ՎԵՐԱ Ն- վ ր ա , վրա ն
Պ/հՈՒԿ—» շ ո ւ ր թ Վ Ե Ր Բ Ե Ր -- վ այր ե ր , տ եղեր
ՊՈ Տ Ե Լ— քսել Վ Ե ՐՈ Ւ 8— վ երս ր եց
ՊՈՒՃԻԿ— գո ւլպ ա ՎԵՑԿԻԻ — վե & զո ւ յգ ո վ լծ վ ա ծ գ ո ւթ ա ն
Վ Ժ ԺԱ Լ- բա րձ ր ա ձա յն լա ց լի ն ե լ
Վ ԻՐՈՒ է Վ հՐ Ո Ւ վ այրիդ վ ա յր ե ն ի

-
Ջ-
Վ Ի ՞Ն Ջ Ը հյ -- ի ն չպ ե ՞ս , վ ո ՞ն ց
Վ Ո ՐՎ Ա Ն* — գլլա ծ բրգի տ ա կա նք, անա—
Զ Ա Ն Գ Ա *— գիա կ ցորդ
Ջ Ի Ն -Ջ Ա Ն Ա Վ Ա Ր - գ ե վ ֊գ ա զ ա ն

ՋԻՐԻՆ*հ — ձիա րշա վ

Տ.
Ջ ՐԲ Ա +Ա Ր- փ որձա քա ր

Ջ ԶՄ Ա — յե ր /լա ր ա ճ ի ա Հոշիկ 5 ’— պիաի

Ջ Ո Կ ֊ ա ոա նձին Տ 'Ա Ս Ե Մ - պիաի ա սեմ
ՋՈՋ— մեծ ՏԻ— պիտի
ՏՈ Ւ Ա Ր , Տ Ո Ի 1 Ա Բ ֊ լո ւ ր , Հա մ բա վ Տ ** ՏԱ Մ --- պիտի տ ա մ , պ ետ ք ե տամ
Տ Ո Ւ Խ Տ ֊ զ ո ւ յգ ՏԻ ՏԱՍ --- պիտի տ ա ս , պ ետ ք ե տաս
Տ 'Ը Լ Ն Ի -- պիաի լինի
ՀԻԼ — э ь1и
Ո- Տ Ի Ր Վ Ա Ն Բ — տ երեր
Տ ՚Լ Ա Մ Ե Ր - <դի կին

ՌԱՆԳԱ — փ ա յա ա Հ ա ր թ ի չ գ ո ր ծ ի ք ՏՌ ԶԻԿ , ՏՌ ՃԻԿ - ւորա ինգ, уинп կոա ե լ

Տ 0 ԵԼ~~ ծ ե ծ ե լ
ՌԱՍՏ -- Հա նդիպ ումն

Р-
Ս-

II ԱԼԱՄ Ա Թ - վ ո զ չ ֊ա „ ո զ չ ք -Ա Կ Ե Լ - քա նգ ե լ
11ՍԿ1ԻԻ-- կո ղ ո վ լ, մեծ ռեսա կ, քթոց քԱ Ն Ց- քան
Ե Ա ՐԱ 8 -- պալատ • Բ Ա Ր Գ Ա Հ ֊ ի լիկ
ՍԱՐ-ՍՈՒՐԲ -- մ ա ք ո ւր , Հս ա ա կ, սերսուվ, ԲԱ ՖԿՒՐ մ ի քնսւգար յա ն յե ր ա մ չտ ա կ ա }'
Ս Ե Ն Ե Կ - սենյա կ գործիք
Ս Ե Տ Ր ֊Ս Ե Ց Ր Ա Ն -- ւգ ա ո լյա , ման գա լը քԱ Ֆ Ր, ԲԱ ՖՈԻՐ- ա ն գ ո ւթ , անխիղճ
Ս ԻՐԵԼ- ահ ղ ա վ ո ր վ ե լո վ Հա նգստ ա նա լ Բ Ե -- քեղ
ՍԻԼԱ ---- ապտակ 'ՀԵՆԵ -- քեզնից
ՍԻՆՈՐ — սա Հմա ն ԲԵՌ ՄԵՐ- մ ո ր ե ղբա յր
ՍՄԲՈՒԼ ԳԳԱԿԱՆ ---- դ լ[սա Ր ա Օ՝ Հա րբա ն Բ՛ԻՐ Բ Ի Թ - լո ւց կ ի
մ ա մ անակ 'է֊ II ԹԱԿ ղԻ ակ[՛ նս տ ա ծ, կեն ղա ն ի զա յղ
ՍՈԼ— շո ւս ա (վոտ նա մ ա ն) տ ա լո ւ վէորւ\
ՆՊԱՆՈՒԿ — սպանված- Բ Ո Ե Բ -- պալատ
ՍՏԱ -- ա յս տ եղ է -Ո Բ - ա րմ ատ

379
 "ԲՈՓԱԿ-- շնա բա րո մարդ ՓԱԹՒՇԱՀ թ ա դ ա վո չ », արքա
'Ւ-ՌՈՑ--- Հո գ և ա ր ք ի Հ ո ն գ յո ւ ն ՓԱՀԼԵՎԱՆ-- Քա?* Հերոս , դ յո ւց ա զ ն
ՓՈՒՆՋ -- ա ն կ յո ւն
ՓԼՈՒՇ-—
ՓՈՒՇՏՒ--- աես% կոլշսւի
Փ Ո \Պ Ա Տ - ոձիք
ք-ՈՒՐՍԻ— ա թ ոռ., թ ո ն ր ի ծա ծ կ
է-ՐՎԵԼ, -Բ Վ Ր Ե Լ ֊ Հ ա յՀ ո յե լ ՓՈՒԼ— թումբ
ՓՆԼՒՓ--- բերանի Հուր

Փ- Փ Ր Չ Ո Տ - մազոսէ
ՓՌՈՂ^Բ-- զ ա յ ր ո ւ յթ , ց ա ս ո ւմ
ՓԱԼԱՍԱՆ*— անսլեաք
ՓԱՐԳԱ--- վարաղ ա յր
 I

■1.Н.Н1ЧЛЧ. 1 1 .Ч ,П Ь Ч ,«,Ь 1 “

ԱԳՌԱՎՈՒ ԲԱՐ, ԱԳՐՓՈՒ ԲԱՐ, ՎԱՆԱ. ՛ԲԱՐ, ԱՀԵՐԻ Գ Ո Ւ Ո - Վանա մ ռ „

մի ք " ր ե Հին սեպադ բերով
ԱԽՄԱԽՈՒ ՆԱՐ— սարի անուն ե
ԱՆԳՂԱ ԳԵՏ— Տիգրիսի վաակնե րիէյ մեկր
ԱՐՋՐՈՒՄ, ԵՐԶՐՈ ՒՄ - կարին քաղաքի անունն ե
ԱՐԲԻԿ---- Գյո լՂ Սասուն գավաո ու մ
ԲԱՆԴՈՒԾԱՀՈՒ ԿԱՄ ԲԵՐԿՐԻ Գ Ե Տ ֊ Վանի շրջանում
ԲԻԲ-ԼՒՍ ֊ քաղաքի անուն ե , Աաս ունի Հարավ—արե ելյան կողմը
ԲԱՂ/հԱԳ---- քաղաք քԲիՀաղ եաքում
ՐԱԹՄԱՆԱ ԿԱՄՈՒՐՋ, ԳԵՏ— կամոլրջի և գեաի անուն, ԱասՆա սահմանում
ԳՏՈԻՐՋԻՍՏԱՆ— Վրասաան
ԳՒԱՐԲԵԲԻՐ- քաղաք , նաիսկին տիդրանակ// րաը, կամ նաիւկին Տիգրանակերաի
սաՀմ աններ пլ մ
ԳԵՂ.ԳԻՍ ԿԱՄ Տ Օ հ Տ Ի Ս - գյուղ Աասունում
ԳԱՇՏՈՒ-ՊԱԳՐԻԱԼ- Ղյո .դ Աասունում
ԼԵՈՎԱ ՍԱՐ ԿԱՄ ԼԵՌԱ Ս Ա Ր - սար Սասն... սահմաններում
ԽԼԱ.Ւ, ԱԽԼԱԹ— միջնադարյան Հայկական քաղաքի անուն, ա յժմ գ յոլդ
ԵՈՎԱՍԱՐ- սար Աասունում
ԵԵՄԱԿԱԿԻԹ- սար Աասունում
ԿԱԹՆԱՂԲՑՈՒՐ— աոասպեյական աղբյուր
ԿԱՆԱՉ ՝ԲԱքԼԱԲ--- առասպելական քաղաքի անուն
ԿԱՊՈՒՏԿՈՂ.--- կապույա բերդ
Կ Ա Պ Ո ՏԻՆ ԲԵՐԳ ԿԱՄ ԲԵՐԳ Կ Ա Պ Ո ՏԻ Ն — րերդ կ ա զ ղ վ ա ն ո ւմ
ՀԱ ԼԵՊ - քաղ •••ք Մի^՚ոդէ*1ով*իյ արեւմոււոք, Աիրիայում
ՀԻԼԻ--- վանքի անուն քհշւոու նիքում
Ճ Ա Ժ Վ Ա Ն ֊ Հին ճոՏվանր, աեղի անուն ե
ձԱՊԱ՚ԼՋՈՒՐ---- աեղի անուն ե , Տ՛որոնի /լ Գիարրէքիրի մեիոհղր
ՄԱՆՏԿԵՐՏ, ՄԱՆԱՋԿԵՐՏ--- միջնադարյան րերգ-քաղաք, այ մ մ ղ յռ ղ
ՄԱՌՆԻԿ, ՄԱՈ-ԸՆԿԱ Գ Ա Շ Տ - դյուզ Տ-րոն ում
ՄԱՐՈՒՒ, ՄԱՐԱՒՈՒԿ, ՄԱՐՈՒԹԱ- -ար Աասունում
Մ Ա Տ1ԱՎԱ ՆԲ- < թ ՚ Հայասաանի վանքերիյ մեկր
ՄԱՐԱԹԿԱՋՈՒՐ- Տի ԴՐի-ի վաակը
ՄԱՐՈԻԹԱ ԱՍՏՎԱԵԱ&ՒՆ— վանք Մ ա րռթ ,,, .....րի վրա
ՄՈՒՐԱԳ ԳԵՏ---- Արապ անի դեար, այմ-մ Մ ", րաղ—չայ
ՄՈՒՇ---- քաղաք Տարոնում
ՄԱԸՐ---- Ցեդիպաոս

381
 ՆԵՄՐՈՒԹ--- սար Աասունի և 1քոկսի մ հքաեգր
ՆՈՐԱԳԵԳ- գյուղի անուն Մ ուշում և. Վանի մուոերքը
ՋԶԻՐ ---- սլաամական Աղրակից գեսլի Հարավ ընկնող գավառ
ՇԱՄ--- Գամասկոս քաղաքր
ՋԶՒՐՈՒ—ՇԱՏ--- Զզիրու գեաի անունր
Պ1ՆԶԵ +Ա%Ա+ — աոասւգե լական քաղաք
ՍԱՍՈՒՆ տարոն—Տ ու րուրե րանիլեռնային ւլաւէսւոներիը մեկը
ՍԵ1ԱՆԱԱՐ— սար Մուշի ղ ավաո ում
ՍԵՎՍԱՐ--- սար Աասունում
ՍՈՒՐԲ ԿԱՐԱՊԵՏ- իննակնյան Գլակա վանքը
ՎԱՆ -- քա ղա քի ան ո ւն ե
ՎՈՍՏԱՆԱ ԿԱՊԱՆ--- Վանա հովի Հարավային ափին, ,ղ,ս ։„ մական /իշտունյաւյ
ղավա,լի կենտրոնը, Հ այս,ն ի Նարեկ ղյուղի
ՏՈՍՊԱՆ Բ Լ Ո Ւ Ր ֊ տես' Աղոավոլ քար
ՖԱՐ1! ԵՆ— Նվ՚րկերա քաղաքր, Գիարրեքիրի մոտերքը

382
ԲՈԱ-ԱՆԴԱԿՈհԹՅՈԻՆ
ՀՀ ո р ш *ь • # . „ • « . * . I X.
հա կ մ ողհԼ ր ի //ո էք մ ի ր • »

ճյուղ ա ո ա 9ի Ն

Ս Ս .Ն Ս .Ս Ս .Ր » Ս Վ . 1 ' Ա ' 1 ; » * Ա . Ս 1 Ա » .......................................................... 3

Մաս /Հ
|>ոիւ| հաղւ}աւ)ի 1սս*|ի4էայ|ւ դհմ . . . . . . . . . 7
Մ աս /*
11ւս(ւասւսրի յեվ հաւ|ւ}«սսւսւ*ի այ»ւսԱօւթյՈԼՔ բ ...................................... 0^

ճ յ ո ւ ղ յ լ ր կ ր որ դ

4№ Ա*Հ,ՍՐ......................................................................................................
Մաս Ա
Н 'Ь Ь г р իւ1ււս(1ո«ւք I. 11ւււււաԱ[ւ . . . в >
Մ աս Բ
11*հԼւ*|ւ 1 |ո ի ւ |բ У и г ш 1 1 *է յի ք |է (|1»ւՏ ..................................................................................... 13է>

ճ յ ու յ եր ր որ դ
'ЛММН'Ч.ПЬ . . . . . . . . . . |51
Մաս Ա
'հւսվթի կոիւ|բ 1Гигм1 1ՈւփԴ *}1.ւ1 ............................................. |53
Н աՆոլկ Գավիթը Մսրոլմ . .......................................... . . . 15с>

Գ ա վիթր Հ ո վ ի վ ...................................................................................................... . . . . . 187

Վ որսորղ Գ ա վիթ ը վե ր ա շի ն ո ւմ ե Հ ո ր վա ՜Խ րը և պ ա ա „ւ Հ ա ս ո ւ մ Է Խ ո /բ ա շ ո լ
ղ ո ր ք և ր ի ՚օ . ............................................................................................................................................................................................. ....................

Գ ա վ ի թ ը ս յա ս ւ ո լՀ ա ս ո լմ ե Մ ս ր ա Մ ե լ ի ք ի Հա ր կա Հ ա ՚ն ՚ե ե ր ի ՚ե . . 235
*հավթի հ Մ սրա Մե/իբի մենամարտը 250
Մաս Բ
'հավիր յհվ Խանդու р . . . . . . . . . . 287
*հավթ(ւ ամուս՜նությունը . . . . . . . . 28(^
Գ ա վթի մա Հ ը ............................................................................................................................................................................................................................................... 325

ճ յ ո ւ ղ չ ո ր ր ո ր դ

ԱՀԵՐ Փ Ո * Ր .................................................................................................. 33»

Մաս Ա
(ГЬЬгС ւսո(ւօււ1 ն՜ ’кми(]р |ւ ա гյսւԱ ւ|րե<)|) . . . . . . . . 343
11*հեւ*ի աւՐուոԱու р(ш Ср յեւ| ւ|Լւ-ջքւ . . . . . . . . . 355
Վ ե ր ջ ե ր դ ................................................................................... . . . 36&

Բա ոա րա ն . . . ..................................................................................... . . 375
Վ ա յր ե ր ի ա Ն ււ լն ն ե ր . . . . . . . . . . . . . 381
ձլ/ս. խմրաղիրճ Սա- Ա /թո,նյա ն. ս ր ր ֊
բա գլւիՀներ' Հ . Մ ան ո լ/լյա ն , Վ, Ավա-
ղ յա ն , կոն ար ոք սրրա գ ր ի չն ե ր ' Լէ И рп-
վ յա ն , Ցե> Տ~Մ ի'հա ւտյան . ղ լ,սվ ւի տ ի \ի***~
*(որ — 2 1 7 0 տրաա- № 4 9 0 9 , սլա ս*վեր 4 Ց I ,
ւոիրաժ 10000. թ ո ւղ թ 7 2 ^ Հ 1 № ա 2 6 1/Հ
•քաէ/л էքեկ մամ* 4928 0 նշան. Հանձնված ե
արաա ղ ր ոլ ք>յ ան 10 մա յիոի 1939 թ .
է/ա որա գրվա ձ և ա պ ա ղ ր ո ւ թ յա ն Հա մա ր
15 ո գո ս տ ո ս ի 1939 թ ■ ա պ ա ղ ր վա Տ ե
Կ րա սնոկա մսկի *հ ււղնակ ի ղորձա րա նի
թղթի ^րա . Պեա Հրա »ոի I ւո սլա րա ն յ
Ցերևա Ն. Լենին ի 0 5 ։

• |փ « ,ւ .1 5 ո
Կա <լւքլւ 5 ո.