ԲԱՌԱՅԻՆ ՀԱՄԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ԿԻՐԱՈ-ՈԻԹՅՈԻՆԸ

ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ խ ո ս ք ո ի մ
I

ՍԵՆԵՔԵՐԻՄ ՄԵԼՔՈՆՅԱն

Վերշին տ ա րիներին հ ա յ լե զ վ ա բա ն ո ւթ յա ն մեշ զգա լի ա շխ ա տ ա նք է կա ­

տ ա րվել տ ա րբեր տ եսա կի հա մա նունների ուսումնա սիրութ յա ն ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ,
ն ո լյն ր չի կարելի ա սել դրա նց կիրա ռա կա ն հնա րա վորությունների բա ցա ֊
հա յտ մա ն մ ա սի ն, մի կա րևոր խ նդ ի ր , որը դեռևս ա ռա նձին ուսումնա սիրու­
թ յա ն առարկա չի դա րձել։
Բա զմա զա ն են հա մա նուն բա ռերի է ո ւթ յա ն , դրա նց դա սա կա րգմա ն մ ա ­
սին գ ո յո ւթ յո ւն ունեցող կա րծիքները *» Ո մա նք հա մա նունների ը մ բռ ն մ ա ն հ ի մ ­
քում դնում են բա ռերի գր ո ւթ յա ն , մ յո ւս ն ե ր ը ' ա րտ ա սա նությա ն (հ ն չմ ա ն ),
իսկ ոմա նք է լ' միա սնա բա ր գր ո ւթ յա ն և ա րտ ա սա նությա ն ն ույնութ յունըւ
Դրա նցից նա խ ընտ րելի է ա յն ը մ բ ռ ն ո ւմ ը , ըստ որի հա մա նուն բա ռերի հա ­
մա ր բնորոշ է հա մա րվում ա րտ ա սա նությա ն ն ո ւյն ո ւթ յո ւն ը ։ Հ ն չմ ա ն ը կա րևո­
րություն տ ա լու շնորհիվ հա մա նուններ են դիտ վում ոչ մ ի ա յն գ ր ո ւթ յա մ բ
և ա րտ ա սա նությա մբ ն ույն ձևերը (ն ո ւյն ա գ ի ր ն ե ր ), ի ն չպ ես ' սեր— սեր, ա յր —
ա յր և ա յլն , ա յլև գ ր ո ւթ յա մ բ տ ա րբեր, բ ա յց ա րտ ա ս ա նո ւթ յա մ բ գրեթե ն ույն
ա յսպ իսի բա ռերը'՛ հա նգ— հ ա նք, շտ ա պ — շտ ա բ և ա յլն ։ Ոմա նք նույնա նուն
բա ռերի 'ճանաչման հ ի մ քո ւմ հ նչյունա կա ն կ ո ղ մ ը դ ն ե լո վ հա նդերձ' ա յն կա ր­
ծիքին են , թ ե դրանք ի մ ա ս տ ո վ տ ա րբեր , բ ա յց а հնչյունա կա ն ն ույն կ ա զ մ ո վ ս
բա ռեր ե ն ։ Հա սկա նա լի է , որ նմա ն ըմբռնմա ն դ եպ քում հա մա նունությա ն
շրշան ակները կա րող են սա հմա նա փ ա կվել մ ի ա յն ն ո ւյն ա գի ր բա ռերի հ ա մ ա ր։
Բ ա յց պ ետ ք է ընդ ո ւնել, որ հա մա նունները ոչ մ ի ա յն հնչյունա կա ն ն ո ւյն , ա յլև
հնչյունա կա ն տ ա րբեր կա զմ ո վ են լի ն ո ւմ ։ Հա մա նո ւն բա ռերի հա մա ր բնորոշը
հնչմա ն ն ույնո ւթ յո ւնն է ։ Դրա նց կ ա զ մ ի ց , բն ա կա ն ա բա ր , դուրս պիտ ի թ ողնել
ա յն նույնա գիր բա ռերը (հ ա մ ա դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ), որոնք տ ա րբեր ա րտ ա սա նու­
թ յո ւն ունեն. ի նչպ ես' չստ եր (չը ս տ է ր )— «չուստ ս բա ռի հո գնա կի ն, չա ճեր
( չը ս ը տ էր )— «ս տ ե լ» բ ա յի ըղձա կա ն եղա նա կի 3 -ր դ դ ե մ ք ը , ստեր (ս ը տ էր ) —
«ս տ ե լ» բ ա յի ըղձա կա ն եղա նա կի 3 -ր դ դ ե մ ք ը , ստ եր (ը ս տ Է ր )— ծո վ ա յի ն չափի
միա վոր և ա յլն ։ Նույնը պ ետ ք Է ա սել նա և հա րա նունների մ ա սի ն, որոնք
հնչմ ա մ բ ոչ թ ե նույնն են, ա յլ որոշ չա փ ո վ իրա ր նմա ն են , ի ն չպ ե ս ' հրձիգ—
հրա ձիգ, ա պ րել— ա պ րիլ, ռ ե գ լա մ ե ն տ — ռ ե կ լա մ , Ա վստ րիա — Ա վստրա լիա և ա յ ֊
լը ն ։ Ոմա նք հա րա նունները կոչում են կ ե ղ ծ հ ա մ ա ն ո ւն ն եր *։
Ուսումնա սիրողները հիմնա կա նում բա ռա գի տ ա կ ա ն մ ո տ ե ց ո ւմ ո վ են բ ն ո ւ­
թ ա գրել հա մա նունները։ ն ույն ի ս կ ոճա գիտ ա կա ն բ ն ո ւյթ ի ա շխ ա տ ո լթ յուն նե-

1 Համանուն բառէ,րի մասին տ ե ս Ռ, Շ ա լ ո ւ ն ը , Համանուն բառերը ժամանակակից

Հայերենում (էԼեզվի և ոճի հարցերյ, հ. 4 , երԽսն, 1 9 7 4 )։
2 А. Г в о з д е в , Очерки по стилистике русского языка, М., 1952, с. 39.
3 Т. А р б е к о а а , Лексикология английского языка. М., 1977, с. 141.
 Բ ա ռ ա յի ն Հ ա մ ա ն ո ւն ն ե ր ի կ ի ր ա ռ ո ւթ յո ւն ը գեղա րվեստ ա կա ն խ ո ս ք ո ւմ

րում հա մա նուն բա ռե րի ը մ բռ ն մ ա ն հա րցում ելա կետ ը մ ի ա յն բա ռա գիտ ա կա ն

է ե ղ ե լ։ Հա մա նունների ճա նա չմա ն հա րցում բ ա ռ ա յի ն մ ա կա րդա կից դեպ ի
խ ո ս ք ա յի ն մա կա րդա կն ա նցնելու դեպ քում ա կնհա յտ է դա ռնում, որ ն ո լյն ա -
հ ն չո ւն ո լթ յո լն ը կա րող է դրսևորվել ոչ մ ի ա յն բա ռերի ու բա ռա ձ և եր ի , ա յլև
բա ռերի կա պ ա կցությունների մ ի ջև , հա տ կա պ ես երբ դրա նք հա նդես են գա լիս
ռիթ մա կա ն ա մ բո ղջութ յա ն մ եջ.

Ի ՜նչ ես տ ա նջում. կա մ թ ո ՜ւյլ եղիր,

կա մ ա ր ի '—
Կամ հ ե ռ ա ց ի 'ր , ընդմ իշտ գն ա ",
կ ա մ ա ր ի ',
Թե չ է ' ա յդ պ ե ս դու նմա ն ես
[չփ լվա ծ,
Բ ա յց ուր որ է գլխ իս թա փ վող
կ ա մ ա ր ի ... (Պ Ս , Ե ժ, հ. 1 , է ջ - 2 5 0 )։

Ընդգծվա ծ կա պ ա կցությունների բա ղա դրիչների կա պ ը բա վ ա կա ն սերտ էէ

Ուշագրավ Է, որ դրա նց մեջ կր կնվ ա ծ ձևով օգտ ա գո ր ծվ ա ծ « կ ա մ » շա ղկա պ ը
բա նա ս տ եղ ծի կո ղ մ ից շե շտ ա դրվա ծ չ է ։ Դրա նպ ա տ ա կն ա յն է, որ ը ն դ գ ծ վ ա ծ
կա պ ա կցությունների և վերշին տ ողի «կ ա մ ա ր ի » բա ռա ձև ի հնչա կա ն ը նդ հ ա ն ­
ր ո ւթ յո ւնն ա վելի ուժեղ լի ն ի ։ Կա սկա ծից դուրս է, որ բ ե ր վ ա ծ օրինա կում ա ռ­
կա են եռ ա ն դ ա մ հա մ ա նուններ, որոնք կա րևոր նշա նա կութ յուն ունեն խ ոսքի
ա րտ ա հա յտ չա կա նութ յունը, բա նա տ ողերի ռիթմը ո ւժեղ ա ցնե լու գ ո ր ծ ո ւմ ։
Խ ոսքա յին մ ի ջա վա յր ո ւմ ձևա վորվող ա յդպ իսի հա մա նունները կա րելի է կո չել
ա նհա տ ա կա ն կա մ կո ն տ եքստ ա յի ն հա մ ա նուններ, որոնք կա րևոր դեր ունեն
գեղա րվեստ ա կա ն խ ո ս ք ո ւմ ։

Կ յա նքից հա րբա ծ ա ն ց ա վ ո ր ,
Ահա դա ր ձյա լ ա ն ց ա վ ՕՐ
Դու վ ա զո ւմ ես դեպ ի մ ա հ —
Մահը բ ռ ն ո ւմ հ ա նցա վ որ . . . (Հ Թ , ԵԺ, հ . 1 , էջ 5 3 5 ) ։

— Գ ի տ ե ՜մ , գ ի տ ե ՜մ
Գուշակ է 'Լ ես , կա խ ա րդ է 'լ ես.
Չ է ՜ որ դու ի նձ ո տ ո վ ֊գ լխ ո վ կա խ ա ր դ ել ե ս ... (Պ Ա , ՄԱՄ, էջ 8 2 ) ։

Կոնտ եքստ ա յին հ ա մ ա ն ո ւն ո ւթ յո ւն ը, ի նչպ ես բ ե ր վ ա ծ օրինա կներից էլ

զ գա ցվ ո ւմ է , կա րող է դրսևորվել ի նչպ ես բա ռ ի ու կ ա պ ա կցո ւթ յա ն (կ ա մ ա ­
ր ի — կա մ ա ր ի ), ա յն պ ե ս էլ երկու կա պ ա կցո ւթ յուններ ի մ ի ջև (կ ա մ ա րի— կ ա մ
պ րի, կա խ ա րդ էլ ե ս — կա խ ա րդել ե ս )։
Վերը ն շվ ա ծի ց դժվա ր չէ մ ա կ ա բ ե ր ե լ, որ կոնկրետ կի ր ա ռութ յա ն մեջ
հ ա մ ա նո ւնա յի ն կա պ երն ա վելի բ ա զ մ ա զ ա ն դրսևորում ո ւնե ն , և բա վ ա կ ա ն
պ ա յմ ա ն ա կա ն է հա մա նունները երկու տ եսա կի բ ա ժ ա ն ե լը ՝ բ ա ռ ա յի ն հ ա մ ա ­
նուններ և քերա կա նա կա ն հ ա մ ա ն ո ւն ն եր ։ Դ րա նցից բա ց ի ա նհրա ժեշտ է
ընդ ո ւնել նա և խ ա ռ ը տ իպ ի հա մ ա նունների գ ո յո ւթ յո ւն ը , որպ ես ա յդ պ ի ս ին ճա ­
ն ա չե լո վ բա ռա քերա կա նա կա ն (ա ր ի — ա ծա կա ն, ա րի— « գ ա լ» բ այի հ ր ա մ ա յա ­
կ ա ն ը ), բա ռա կա պ ա կցա կա ն (ա ն ց ա վ ո ր — ա նցա վ օ ր ) հա մա նունները և ա յլ ն ։
 Ա ե ն ե ք ե ր ի մ Մ ե լք ո ն յ ան
44

„Ь են ա ռնվում նա և դրա նց կի ր ա ռութ յունները,

Սույն հ ո դ վ ա ծ ո ւմ ո ւշ ա դ ր ո ւթ յւ
ո ւմ բ ը ) կա րող Է կ ա զ մ վ ա ծ լի ն ե լ երկու ( տ ա տ ֊
Հ ա մ ա ն ո ւն ն ե ր ի շա ր ք ը (խ
րւսկ__1 • բո ւյս ի տ եսա կ, 2 . թռչունի տ ե ս ա կ ), երեք ( բ ո ւ թ - 1 . կետ ադրա կան
նշա ն, 2 . բթ ա մ ա տ , 3 . ոչ սո ւր ), սա կա վ դեպ քերում չորս և ա վելի բա ռերի ց
( թ ա ղ - 1 . ա յռե թ ա ղ , 2 . թա ղա մա ս, 3 . թուփ (ձ մ ե ր ո ւկ ի , վ ա ր ո ւն գ ի ), 4 . կ ա ֊
մ ա ր ), Բ ա յց խ ոս քում , կոնկրետ կիրա ռութ յա ն մեջ սովորա բա ր երկու Հ ա մ ա ֊
նուններ են հա նդես գա չի и ա յս կա մ ա յն ա րտ ա հա յտ չա կա ն դ եր ո վ , Սակավ
դեպ քերում Է, որ երեք կա մ չորս ձևեր կա'րող են հա մա տ եղ գո ր ծա ծո ւթ յա ն մեշ

դրվել*

ՏղԷդ ղրկէ ա ւլուէի,

Մեր հա ցն շատ ա ղ ունի.
Լե'ր խ որա գէտ օձի պէս՝՝
Մ իամիտ զինչ ա ղունի (Գ Ա Տ , 1 9 5 6 , № 1 2 , էջ 1 1 1 ) ,

Բառական հա մա նունությունը կա րող է դրսևորվել բ ա ռ ե ր ի , բա ռա ձևերի

և բա ռերի կա պ ա կցությունների մ ի ջև . Ինչպես կա րելի է նկա տ ել, « բա ռա կա ն
հա մա նունություն» հա սկա ցութ յունն ա ռն վո ւմ է լա յն ա ռ ո ւմ ո վ . Դա ա րտա ­
հա յտ վում է ոչ մ ի ա յն նրա նով, որ բա ռա կա ն հա մա նուններ ենք դիտ ում բ ա ­
ռերից ու բա ռա ձևերից բա ց ի նա և բա ռերի կա պ ա կցո ւթ յուն նե ր ը, ա յլև նրա ­
նով, որ դրա նց մեջ են վ ե ր ց վ ո ւմ ինչպ ես բո ւն բա ռ ա կա ն, ա յն պ ե ս էլ բ ա ռ ա ֊
օերա կա նական* կա պ ա կցութ յունները, եր բ հ ա մա նունությունն ա րտ ա հա յտ ­
վում է բա ռի ուղիղ ձևի և բա ռա ձևի մ ի ջև կ ա մ տ ա րբեր խ ոս քի մա սերի պ ա տ ­
կանող ուղիղ ձևերով. « Ա ն ի »— քա ղա քի ա նուն և «ա ն ե լ» բ ա յի ըղձա կա ն եղա ­
նակի 3 -ր դ դեմքը, «շ ի ն ե լ» (գ ո յա կ ա ն )— « շ ի ն ե լ» (բ ա յ)։ Բառական հա մ ա ­
նուններ են՝ կետ — 1 . կա թնա սուն ջրա յին կենդա նի, 2 . նշա ն, սուր— 1 . թուր,
2 . հատու, ա նա րգել— 1 . ա նպ ա տ վել, 2 . ա ռա նց ա ր գ ե լք ի ։ Բա ռական հա մա ­
նունների մի եզրը կա րող է հատուկ անուն լի ն ե լ՝ ծա ղիկ — Ծ աղիկ, մա նու­
շա կ— Մանուշակ, գ ե ղ ե ց ի կ — Գ եղեցիկ, ն վ ե ր — Նվեր և ա յլն ։ Եթե հա մա նու­
նությա ն հա մա ր բնորոշը ա րտ ա սա նությա ն ն ո ւյն ո ւթ յո ւն ն է, ապա ա յդ պ ա ­
հանջը բա վա րա րող ա յսպ իսի զուգա դիր ձևերը հա մա նուն չհա մ ա րել ա յն
պ ա տ ճա ռա բա նութ յա մբ, թ ե հա տ ուկ ա նունների բ ա ռ ա յի ն իմա ստ ները չեն
բա ցա տ րվում և ուրիշ լեզո ւն ե ր ո վ չեն թ ա ր գ մ ա ն վ ո ւմ , ոչ մի հիմ ք չունի։
Բառերի ձևերից կա զմվա ծ հա մա նունները ա ռա ջա նում են երկու կա մ
ավելի քերա կա նա կա ն ձ և եր ի ց, Օրինակ՝ ջ ր ո ւ մ - 1 . «ջո ւր » գոյա կա նի ն երգո­
յա կա ն հոլովը, 2 . «ջր ե լ» բ ա յի ա նկա տ ա ր դ ե ր բ ա յը , սիրելիս— 1 . «ս ի ր ե լ» բ ա ­
յի ժա մա նա կա յին դ ե ր բ ա յը , 2 . « սիրելի» ա ծա կա նը « ս » հ ո ղո վ , կտ րվի-
1. «տ ր վ ե լ» բ ա յի պ ա յմա նա կա ն եղա նա կը, 2 . «կ տ ր վ ե լ» բ ա յի ըղձա կա ն եղա ­
նակը և ա յլն ։

Առանձին խ մ բ ո ւմ պ ետ ք է դա սել բա ռերի կա պ ա կ ցո ւթ յուններ ով դրսևոր­

վող հա մա նունները, որոնք խ իստ սա կա վա դեպ ե ն ։ Ա յդպ իսի հա մա նունների

* Քերականական համանունների մասին տե՛ս Ա. Ա բ ր ա հ ա մ յ ա ն , Հայերենի քերա­

կանական համանունության չոլրչը ( «Պատմա-բանասիրական հանդես* , 1974, № 1 ) , ն. Պ ա ռ ­
ն ա ս յ ա ն , Քերականական համանունները ժամանակակից հայերենում, Երևան/ 1979,
 Բ ա ռ ա յի ն Հ ա մ ա ն ո ւն ն ե ր ի կ ի ր ա ռ ո ւթ յո ւն ը պ եղա րվես տ ա կա ն խ ո ս ք ո ւմ 45

դործա ձութ յա ն հա ջողվա ծ դեպ քեր կան Ստեփանոս Դա շտ եցու ս տ ե ղ ծա գո ր-

■ձությո ւն ն ե ր ա մ .

Կամ Շ ա մ իր ա մ , կաւ! Արա,

Կամ ո լս ո ւցո , կա մ սւրա.
Ա զնիւ կերպ իդ լո յս ն միշտ
Տ ի ւ և գիշէր կա մա ր ա յ ( Գ Ա Տ, 1 9 5 6 , Л? 1 2 , էշ 1 1 3 ) ։
Միշտ լա ւ ժիր կ ա ց ' լա լ արի
Առ ի и լա լ երթ , լաւ ա րի.
Բա րւոյն ը ն դ դ ե մ շատ մ ե ղ ա յ'
Հ ե ն ց ի մ ա ցա լա լ արի ( ն . տ ., էջ 1 1 1 ) ։

Վերը ն շվա ծները հա մա նունութ յա ն ա նխ ա ռն դրսևորումներ ե ն ։ Խառն

հա մա նունները նրա նք են , որոնք դրսևորվում են բա ռ ի ու քերա կա նա կա ն ձևի
Հր ա ռա բեր ա կ ա նա կա ն), բա ռի և կա պ ա կցո ւթ յա ն ( բա ռա կա պ ա կցա կա ն) մ իջև*

Ես կա նչում ե մ լա լա ն ի ն .
Բ ա դեշխ ա նեն լա լ ա նի ն .
Վ ա յ թ ե հա սրա թետ մ ի ռ ն ի մ ,
Բ լբուլ լի զ ո լս լա լ ա նին.
Դոստիրըս հրռոլ ։կան գ ն ի ն , յա գ ի ր ը ն գա ն լա լ ա նին (Ս ն , ԽԺ, Էշ 21 ) ։

երկրորդ, չորրորդ և հինգերորդ տ ողերի հա մ ա նունները ա ռա շին տ ողում եղ ա ծ

հա մա պ ա տ ա սխ ա ն բա ռի հետ կ ա զ մ ո ւմ են խ ա ռը հ ա մ ա նո ւններ ։
Ա յսս/իսին Է բա ռա կա ն հա մա նունների ա ր տ ա հ ա յտ ո ւթ յո ւն ը ։ Բնա կա նա ­
բա ր դրա նց մհշ չեն կա րող դա սվել մ ի և ն ո ւյն բա ռ ի քերա կա նա կա ն տ ա րբեր
դրսևորումները ( հա մա ձև ո ւթ յո ւններ ) , ինչպ ես օրինա կ' կա րդա — 1 , «կա րդա լս
բ ա յի ըղձա կա ն եղա նա կի 3 - ր դ դ ե մ ք ը , 2 . ն ույն բ ա յի ժխ տ մա ն դ ե ր բ ա յը , խ ա ­
ղա լ— 1 . անորոշ դ ե ր բ ա յ, 2 . վա ղա կա տ ա ր դ ե ր բա յ և ա յլն ։
Ի՞նչ ոճա կա ն, ա րտ ա հա յտ չա կա ն դեր ունեն բա ռա կա ն հ ա մ ա նո ւններ ը ։
1]մ ա նք (Բ ա լլի , Բուլա խ ովսկի)$ հ ա մ ա նո ւնո ւթ յո ւնն ա վելորդ բ ե ռ են հա մ ա ­
ր ո ւմ լե զ վ ի հա մա ր ա յն ի մ ա ստ ով, որ ի բ ր դա վնա ս ում Է խ ոս քի մ ա տ չե լի ո ւ­
թ յա ն ը , կա րող Է խ ո ս քը մ ո ւթ , դ ժ վ ա ր ը մ բ ռ ն ե լի դ ա ր ձ ն ե լ։ Ենթա դրվող վտ ա նգն
ա յդ պ ես չա փ ա զա նցն ելը չէր կա րող բա ցա ս ա կա ն դեր չո ւնենա լ հա մա նունների
հա տ կա պ ես գեղա րվեստ ա կա ն ն կա տ ա ռում ներով օգտ ա գո ր ծմ ա ն հա րցում
և հա վա նա բա ր ո ւնե ցե լ է ։
Ո ւսումնա սիրողների մ յո ւս մա սը ( Բ ուդա ղով, Շա լոլնց)® խ ոս քի հստ ա ­
կո ւթ յա ն ը սպ ա ռնա ցող լոլրշ վ տ ա նգ չե ն տ եսնում հա մա նունների օգտ ա գո ր ծ­
մա ն հ ա ր ցո ւմ ։ Նրանք նշում են, որ հա մա պ ա տ ա սխ ա ն խ ո ս ք ա յի ն մ ի ջ ա վ ա յ­
րում բա վա կա ն հստ ա կորեն բ ա ց ա հ ա յտ վ ո լմ են հա մա նուն բա ռե րի տ ա րբեր

5 Ш. Б а л л и , Общая лингвистика и вопросы французского языка, М., 1955,

ն ո ւ յ ն ի ' Французская стилистика, М., 1961; А. Б у л а х о в с к и й , Из жизни омони­
мов («Русская речь», новая серия, Ш1, Л , 1928).
6 Р. Б у д а г о в , Омонимия и значение слова («Сравнительно семасиологические
Исследования», М., 1963) ; Ռ. Շ ш լ ո ւ ն д , նշվ.'աշխ.,
 Ա ե ն ե քե ր ի մ Մ է լք ո ն յա ն

իմա ստ ները, և չի կարող խ ոսքն ա նհա սկանա լի դարձնող երկիմա ստ ություն

առաջանալ, Եթե մեկուսի վ երցնենք « Ափը չտ ես ա վ.» ն ա խ ա դա ս ութ յունը, ապա
իհարկե չի հա սկա ցվի, թ ե խ ոսքը որ ափի մա սին է' դետ ի, ծ ո վ ի , թ ե ՞ մա րդու,
Բ ա յց նմա ն պ ա րա գա ներում ա նհա սկանա լի կա րող են մ ն ա յ նա և հա մա նուն
բա ռ չունեցող շատ նա խ ա դա սութ յուններ, Բավական է բ ե ր վ ա ծ նա խ ա դա սու­
թյա ն մեշ « ա փ » բա ռի վրա ա վ ելա ցնել հա մա պ ա տ ա սխ ա ն լր ա ցո ւմ («Գ ե տ ի
ափը չտ ե ս ա վ »), կա մ ա յդ նա խ ա դա սությունն օգտ ա գո ր ծենք ա յնպ իսի խ ո ս -
քա յին միջա վա յրում, որ հա սկա ցվի, թ ե խ ո ս ք ը վ եր ա բեր ո ւմ է գետի և ոչ թե
մարդու ա փին, և ա նորոշությունը իսպ ա ռ վ ե ր ա ց վ ա ծ կլի նի , Նշելով, որ տ ա ր.
բեր նա խ ա դա սություններում հա նդես եկող հա մա նունների օգտ ա գործմա ն
ժամա նա կ էական թ յո ւր ի մ ա ցո ւթ յո ւն չի կա րող ա ռա ջա նա լ, Ռ. Շա լունցը
մտ ա հոգություն է հա յտ նում նույն նա խ ա դա սութ յա ն մեջ հա մա տ եղ օգտ ա ­
գործվող հա մա նունների վ ե ր ա բե ր յա լ. Ցա նկա նա լով հիմնա վորել նմա ն մ տ ա ­
հոգությա ն ա վելորդ լի ն ե լը , Շա լունցը նշում է, թ ե հ ա յեր են ո ւմ հա զվա դեպ է
լի նո ւմ , որ «հա մա նուն զ ո ւյգեր ը կա մ եռ յա կ նե ր ը հա նգես գա ն բա ռա կա ն
մ իևնույն շրջա պ ա տ ում»7, Մեկ ա յլ դեպ քում էլ ա վ ելա ցն ո ւմ է , թ ե ա յդպ իսի
հա զվա դեպ օրինա կներ կա րելի է գտ նել հ ա յ ժողովրդա կա ն ա ռա ծ-ա ս ա ց-
վա ծքներում, իսկ «մ ի շարք հ ա յ հեղինա կների ստ եղ ծա գո րծո ւթ յո ւններ ո ւմ
մ ե զ չհա ջողվեց գտ նել ա յդպ իսի գեթ մի օր ի ն ա կ »*, Ռ. Շա լունցը հա մա նուն­
ների հա մատեղ օգտ ա գործմա ն պ ա տ կերն ա յդպ ես ն եր կ ա յա ցն ե լո ւ հիմք ունի
մա սա մբ ա յն ի մ ա ս տ ո վ , որ նկատի չի ունեցել ա նհա տ ա կա ն (կ ո ն տ ե ք ս տ ա յի ն )
հա մա նունները. Բ ա յց բո լո ր դեպ քերում նրա պ նդումը մ ե զ բա վա կա ն կտրուկ
է թ վ ո ւմ ,
Հա մ անունների ոճական ա րժեքը ոչ թ ե ա ռա նձին, իրա րից ա նկախ նա ­
խ ա դա սություններում, ա յլ հա մա տ եղ գո ր ծա ծո ւթ յուն նե ր ում է դրսևորվում,
Դա վերա բերում է ոչ մ ի ա յն ա յն հա մ ա նուններին, որոնք հա կա դրվում են
գործա ռա կա ն, տերիտ որիա լ և ա յլ հա տ կա նիշներով, ա յլև ն րա ն ց, որոնք ոճա ­
կան սկզբունքով են հա կա դրվում. Որպես վերջին տ եսա կին պատկանող հա ­
մա նուններ են հա մա րվում ա յն կ ա պ ա կ ցո ւթ յուն նե ր ը , որոնք պ ա տ կա նում են
լեզվ ի տ ա րբեր շերտ երին և ունեն գո ր ծա ծո ւթ յա ն տ ա րբեր ոլորտ ներ, որոնց
ա նդա մներից մ եկը (կ ա մ երկուսը) պ ա տ կա նում են կա մ բա նա ստ եղծա կա ն
կոչվող, կա մ հա զվա դեպ կիրա ռվող բա ռե րի խ մ բ ի ն 9, «Բա րձրա գա հ Ա բոլլն ու
Մթին սարեր I Մեջք մ եջքի տ վ ա ծ կա նգնել վ եհ ա փ ա ռ, / Իրենց ուսերին, Տ!ա -
վա խ քից էլ վեր / Բռնա ծ պ ա հում են մի ուրիշ ա շխ ա րհ» ( Հ Թ , ԵԺ, հ. 1 , էջ 2 9 2 ) ,
Ասում են, թ ե դու ա րդեն բա ն ա ս տ եղ ծ ես , բա ր ձ րա գա հ » (Հ Շ , 3 , էջ 1 3 5 ) ։ ճ ի շտ
է, որ ը ն դ գ ծ վ ա ծ բա ռերն ունեն ոճական ա րժեք, խ ոս քն օժտ ել են հա ն­
դ ի սա վոր ո ւթ յա մ բ։ Բ ա յց դա ոչ թ ե ա յն բա ն ի շն որհիվ, որ հա մա նուններ են,
ա յլ որ հա մա նունությա ն կա պ երից դուրս է լ, ի տ ա րբերութ յուն ի ր են ց հ ոմա -
նիշների, օժտ վա ծ են խ ոսքի հա նդիսա վորությա նը նպ ա ստ ելու կա րողու­
թ յա մ բ , Ուրեմն' բե ր վ ա ծ կիրա ռութ յուններում հա մա նուն բա ռերի ոճական
ա րժեքը բն ա վ էլ հա մա նունությա ն հողի վբա չի դ ր սև որվում , Վ երցնենք սո­
վորա կա ն, ա ռօրյա խ ոս քում օգտ ա գործվող հա մա նունների օրինա կներ* ց ա -

7 Ռ. Շսէլոլնց, ն չվ . ա շխ ., էշ 5 2 .
8 Նույն տ եղում, Էշ 5 1 ։
9 նույն տ եղում, Էշ 4 2 ։
 Բ ա ո ա ւին հ ա մ ա ն ո ւն ն ե ր ի կ ի ր ա ռ ո ւթ յո ւն ը գեղա րվեստ ա կա ն խ ո սքո ւմ 47

ն ե լ— 1. Հ ն ա ր ա գի տ ութ յա մ բ մ ե կ ի ն ի ր են ից հ ե ռ ա ց ն ե լ, « Հ ո ր ե ղ բ ա յր , ղու ու­

ղում ես ինձ ց ա ն ե լ ...» , 2 . ս ե ր մ ա ն ել. «Նա կուզենա ր գե ղ ե ց կ ո ւթ յո ւն ց ա ն ե լ
ծա ղկի պ ես և հիա նա լ նրա աճը տ ե ս ն ե լո վ »։ Ա յստ եղ էլ ա ռաջին նա խ ա դա սոլ-
թւա ն մ եշ ը ն դ գ ծ վ ա ծ բա ռի ա րտ ա հա յտ չա կա նությունը պ ա յմ ա ն ա վ ո ր վ ա ծ է ոչ
թե նրա նով, որ հա մա նուն է , ա յլ որ ի նքն ի ր ե ն ո վ , հա մա նունությա ն կա պ երից
դուրս էլ օժտ վ ա ծ է հա մա պ ա տ ա սխ ա ն հա սա րա կա բա նա կա ն եր ա ն գո վ ։ Ա յլ
բ ա ն է , եթե Vբա րձրա գա հ» , « ց ա ն ե լ» բա ռերի նույնա նուն ձևերը օգտ ա գո ր ծ­
վ ա ծ լի նե ին ն ույն նա խ ա դա սութ յա ն կա մ ռիթմա կա ն ա մ բո ղջութ յո ւն կա զմող
կ ի ց նա խ ա դա սութ յունների մ ե ջ ։ Ա յդպ իսի կիրա ռութ յունների դ եպ քում դրա նք
կարող էին , որս՛ես հա մա նուն բ ա ռ ե ր , օժ տ վ ել ոճա կա ն, ա րտ ա հա յտ չա կա ն
դ ե ր ո վ ։ Ա յդպ ես է, որովհետ և, ինչպ ես ա րդեն նշվել է , հա մա նուն թա ռերի
ոճա կա ն ա րժեքը հիմ նա կա նում ն ույն կա մ կից ն ա խ ա դա ս ութ յուններում է
դրսևորվում I

Ա ՜խ , եթե ա նգա մ քա րե սիրտ ճա րվի'

Մ ա րդկա յին սրտ ում բա կրա ՞կ կ ա ր վ ի ...
Ո ՞րտ եղ եք տ ես ե լ, որ թ ե լ֊ա ս ե ղ ո վ
Կտըրվա ծ երա կ վերստ ին կ ա ր վ ի ... (Պ Ս , ԵԺ, հ. IV , էջ 8 1 ) ։

Ա ն ի ', Ա ն ի ', ա խ ՝ Ա նի,

Ք ա ն դ ող ի դ տ ունը ք ա ն դ վ ի ,
Ք ե զ որ ա զգը չպ ա հ ե ց,
Մեկ լա ց ը ն ո ղ ի ՞ն չ ա նի (Մ Հ Ք , հ . I I , էջ 1 5 ) ։

Կա սկա ծից դուրս է, որ բ ե ր վ ա ծ օրինա կներում, որպ ես ուժեղ հա նգա վոր­

մ ա ն , խ ոս քի թ ա ր մ ո ւթ յա ն ը նպ ա ստ ող մ ի ջ ո ց , հա մա նուններն օժ տ վ ա ծ են ա ր­
տ ա հա յտ չա կա ն որոշա կի ա ր ժ եք ո վ , թ ե և ոճա կա ն որևէ եր ա նգա վորում ունե­
ց ո ղ բա ռե ր չե ն ։ Ա րտ ա հա յտ չա կա նությունը պ ա յմ տ ն ա վ ո ր վ ե լ է հ ա մ ա ն ո ւն ն ե­
րի հա մա տ եղ օգտ ա գո ր ծմ ա ն շն ո ր հ ի վ ։ Ա յդպ իսի կ ի ր ա ռ ութ յո ւն ն եր ո ւմ հա մ ա ­
նունները հա նդես են գա լիս որպ ես նպ ա տ ա կա դիր վ եր ա բեր մ ո ւնք ի ա րտ ա ­
հ ա յտ ո ւթ յո ւն ։ Եթե հա մ ա նունների ա յլ գո ր ծա ծո ւթ յուն նե ր ի դ եպ քո ւմ խ ոսողը
(գ ր ո ղ ը ) ընդհա նուր ա ռ մ ա մ բ նկա տ ի չի ո ւնենո ւմ , որ լե զ վ ո ւմ գ ո յո ւթ յո ւն ունի
տ վ յա լ բա ռ ի ն հա մա հունչ ա յլ բ ա ռ , ապա ա յս դ եպ քո ւմ գր ո ղը , բա ն ա ս տ եղ ծը
ի ր խ ոս քը կա ռուցելիս ելն ո ւմ է հ են ց հ ա մ ա ն ո ւն ո ւթ յա ն ա ռ կ ա յո ւթ յա ն փ ա ս ֊
տ ի ց , հ են ց դա է դա րձնում ա րտ ա հա յտ չա կա նութ յա ն հ ի մ ք ։
Հա մա նունների ա մ ենա հա տ կա նշա կա ն կի ր ա ռութ յունը հ ա մ ա րվում է բ ա ­
ռա խ ա ղ ը ։ Հա մա նուն և բա ռա խ ա ղ հ ա սկ ա ցութ յո ւնն եր ը հա ճա խ ա յն ք ա ն սերտ
ա ռ ն չո ւթ յա մ բ են օգ տ ա գ ո ր ծվ ո ւմ , որ կա րող է ա յն թ յո ւր տ պ ա վորութ յունը
թ ո ղ ն ե լ, թ ե հա մա նունների բո լո ր հա մա տ եղ գո ր ծա ծո ւթ յո ւն նե ր ը բա ռա խ ա ղ
են ա ռա ջա ցնո ւմ։ Հա մա ն ո ւն ն եր ո վ ա ռա ջա ցող բա ռա խ ա ղ ի հա մա ր կա րևոր
նա խ ա պ ա յմ ա ն պ ետ ք է հա մա րել խ ոս քի ա յնպ ի ս ի եր կի մ ա ս տ ո ւթ յո ւն ը , որը
երգիծա կա ն երա նգ է ո ւնենո ւմ . « Չ գի տ ի տ ա ռերը ճ ե ղ ե լ, բ ա յց տ ես դու՝ կա ր­
դում է Հ ե գ ե լ» (« Ո զ ն ի » , 1 9 7 1 , № 3 ) , «Ե ս ա ղա , դու ա ղ ա , մ ե ր ա ղունը ո ՞վ
ա ղա » (Ա Ղ ։ ՀԱ, 1 9 5 1 , էջ 7 3 ) ։ Ը ն դ գ ծ վ ա ծ հ ա մ ա նուններով բա ռա խ ա ղ է ս տ ե ղ ծ-
վա&։ Խոսքի ա րտ ա հ ա յտ չա կա նո ւթ յո ւնը, որ դրսևորվում Է որպ ես երգիծա կա ն
 Սլն հ ք ե ր ի մ Մ ե լ ք ո հ յ ա ն _____________________ ______

երա նգա վորում, պ ա յմ ա նա վորվա ծ է ա յդ բա ռ ա խ ա ղ ո վ , Հա մա նունների ա յս -

պիսի բա ռա խ ա ղա յին գործա ծութ յունն ա յնքա ն էլ տ ա րա ծվ ա ծ, կենսունա կ չ է ,
Հա մա տ եղ օգտ ա գործվող հա մա նունների դերը մ ե ծ է հա նգա վորմա ն
հա րցում, ինչպ ես ա րտ ա քին, ա յնպ ես էլ ներքին հա նգեր ստ եղծելու ի մ ա ս տ ո վ,
Իրար մոտ կա մ նմա ն հնչյունա կա ն խ մ բ ե ր ո վ հա նգեր ստ եղծելը հեշտ է , ա ն-
հա մեմա տ դժվա ր է , երբ հա նգա վորումը կա տ ա րվում է ն ույն հնչյունա կա ն
խ մ բ ո վ , ա յս ի ն ք ն ' հա մա նուններով։ Բ ա ցի , դ ժ վ ա ր ո ւթ յո ւն ը ' հա մա նուններով
ստ եղծվա ծ հա նգերը կարող են խ ոս քը միօրինա կ դա րձնելու վտ ա նգ պ ա րու­
ն ա կ ելէ Վերչին հա նգա մա նքը զգա լիորեն չե զ ո ք ա ց վ ո ւմ Է, երբ հա նգա վորմա ն
մեջ են բերվո ւմ ոչ թե ն ո ւյն , ա յլ տ ա րբեր ձևա բա նա կա ն ա րժեք ունեցող բ ա ­
ռա ձևեր, որոնք ներքին ի մ ա ս տ ա յին հա ճելի բ ա զ մ ա զ ա ն ո ւթ յա մ բ են հա տ ­
կա նշվում .

Ու չա ր թ ե բա ր ի ,
Խոցող թ ե անցավ
Ե'վըս տ ա սներկու բոլորա կ տարի
ճեմ ա ր ա նի մեջ եկա վ ու ա նցա վ. .. (Պ Ա , ԱՋ 1 Էջ 4 4 ) ։
Հրդեհը մ ա րե ց ու հողմը ա նցավ,
Արդեն ն ա յո ւմ ես դու ցա վի ն ա նցավ (Մ Մ , Զ Հ , Էջ 21 ) ,

Հա նգա վորմա ն մ ի օր ի ն ա կ ո ւթ յո ւնի ց, բա ցա ր ձա կ ն ո ւյն ո ւթ յո ւն ի ց խ ուսա ­

փ ելու համար Է, որ բա նա ս տ եղծներն ա վելի շատ տ ա րրեր, քա ն նույն գրու­
թ յո ւն ունեցող բա ռ ե ր ո վ են հա նգեր ս տ ե ղ ծո ւմ ։

Ու ես անհապաղ
Անջատում եմ ինձ
Աշխարհից ծա նոթ
Ու պ ա րպ ում ե մ ի ն ձ ,
Ու դա րձնում մի անոթ,
Որ լո կ դատարկ չէ ,
Ա յլ նաև ա նօդ... (Պ Ա , ԵԼ, էջ 7 ) ։

Եվ բնա զդ ո ր են նա սիրտն է բ ո ն ո ւմ սև սքե մ ի տակ

Եվ սիրտն է սե ղ մո ւմ ա փ երով իր տ ա ք... (Պ Ա , Ե ժ , հ. IV , էջ 3 2 ) ,

Ավելի հաջող է ստ ա ցվ ո ւմ , եր բ հա նգա վորումն ա պ ա հովվում է խ ա ռը

հա մա նուններով, ա յս ի ն ք ն՝ բա ռա կա ն և կա պ ա կցա կա ն հա մա նունների օգտ ա ­
գո ր ծո ւմ ով , Նման դեպ քերում հա նգն ա վելի հարուստ է լի ն ո ւմ .

Եվ, հա կա ռակ ի ր ի ս կ կ ա մ ք ի ն ,
Մի կա քա վող աղջիկ կա մ կին,
Ա խ , Վա րդա պ ետ ,
Մինչև ա նգա մ վա րդա պ ետ ին կուսա կրոն
Հիշել կ տ ա ... պ իղ ծ մ ի ջա ննա թ՝
_ ՄեՐ անս>լի դրախտի տ ե ղ ... ( ն . տ ., էջ 1 2 5 ) , .
 Բ ա ռ ա չի ն Հ ա մ ա ն ո ւն ն ե ր ի կ ի ր ա ռ ո ւթ յո ւն ը գեղա րվեստ ա կա ն խ ո սք ո ւմ 49

Նա դոլսինն է յ սա տ ա նին.
Ըղնա թ ո ղ ե ի ն , սա տ ա նին.
Լեզուն ուրիշ, սիրտն ուրիշ.
Աշակերտն է ս ա տ ա ն ի ն .... (Դ Ա Տ , 1 9 5 6 , № 1 2 , էշ 1 1 2 ) ։

Տա րրեր տ եսա կի Հա մա նունները բա վ ա կա ն ա շխ ույժ կիրա ռութ յուն ունեն

ժողովրդա կա ն խ ա ղ ի կն եր ո ւմ , բ ա յա թ ի ն ե ր ո ւմ , ք ա ռ յա կ ն ե ր ո ւմ ։ Խ. Ա րովյա նի
բա յա թ ի ն ե ր ո ւմ շատ կան Հա մ ա նունների տ ա րբեր տ եսա կներով Հա նգա վ ո ր ­
վ ա ծ Հա շող օրինա կներ.

Բ ա րեկա միդ Հետ մեկ տեղ

Բ՛ող ք ե ղ սպ ա նեն' ա խ ' մեկ տեղ.
Ա նբա րեկա մ որ մ ե ռ ն ի ս ,
Հողն էլ չի տա լ ք ե զ մեկ տ ե ղ ... ( ԽԱ, ԵԼԺ, Հ . I , էշ 1 9 0 ) ։

Цարի ձեռք ը ն կ ա , շարի,

թ ե սպ ա նի է լ, ի նձ էրի,
Ո ՞ւմ գնա մ ա սեմ .իմ ց ա վ ս ,
Ի ՞ն չ ա սե ցի ր , ես շա րի... ( ն . տ ., էշ 1 9 2 ) ։

Ա բո վ յա ն ը մի շա րք դ եպ քերում Հա մ ա Հ ն չո ւն ո լթ յո ւն է ս տ ե ղ ծո ւմ ա ռա նձին
բա ռի և Հա մա պ ա տ ա սխ ա ն Հա րա դիր բա ր դ ո ւթ յա ն մ ե կ բա ղա դրիչի մ ի ջ և ։ Ա յս ­
պ ես ' Հ ե տ և յա լ քա ռա տ ողերում նմա ն Հա մա ն ո ւն ո ւթ յո ւն է ս տ ե ղ ծվ ա ծ « ք ա շ ե լ» ,
« լա լ» բա ռերի և «ա խ ք ա շ ե լ», «ս ո ւգ ու լա ց » Հա րա դիրների Հա մա պ ա տ ա ս­
խ ա ն բա ղա դրիչների մի ջև .

Սիրտս պ ա տ կեր չի , քա շեմ,

Ք ե զ տ ա մ , ի նձ էլ չմ ա շ ե մ ,
Միս ա , թուր էլ խ փ ո ւմ ես,
Ւ ՜նչ ա ն ե մ , ախ շի ՔԱ ՇԵ Մ ... ( ն , տ ., էջ 1 8 8 ) ։

Լա ՜ց ի մ օրս, ա ՜զ ի զ լա 'ց ,
Երբ գա ս տ եսնես ի նձ մ ե ռ ա ծ ։
Շատ էլ Հա սրա թ դ ք ա շ ե ց ի ,
Ինձ սպ ա նեց ա սքն ու ԼԱ ց... ( ն . տ ., էջ 1 8 9 ) ։

Խ. Ա բո վ յա ն ն ա ռա նձին դեպ քեր ո ւմ ընդա րձա կ ում է կո ն տ եք ս տ ա յի ն հա ­

մա նունների մ եջ ը նդ գր կ վ ո ղ բա ռ ե ր ի կ ա զ մ ը ' Հ ա ս ց ն ե լո վ ե ր ե ք ի ։ Դրա շնոր­
հիվ հա նգը հարուստ է լի ն ո ւմ , խ ո ս ք ը ' ա ռա վ ել երա ժշտ ա կա ն,

էն տ ա նը մ ե ռ ն ի մ , աիյ էն տան,
Որ ա չքդ բ ա ց ի ր ' ա ն ն մ ա ն ։
Մեկ բո ւռ ը Հո ղի դ ե մ կա րոտ ,
Ա սա ՜, որ ի նձ ախ՝ էն տան ( ն . տ ., էջ 1 8 8 ) ։

1гтрЬг 12—4
 Ս ենեբ ե ր ի մ Մ ե լք ո ն յա ն
3 0

Հա մա նուն բա ռերը հատուկ կա րևորություն ունեն թեճնիս կո չվ ա ծ ե ր գե ­

րում, որոնց տների առա ջին, երկրորդ և երրորդ տ ողերը վերջա նում են
նույնա նուն բա ռերի մի խ մ բ ո վ , իսկ չորրորդ տ ողերը' ա յլ նույնա նուն բ ա ռ ե ­
ր ո վ ‘О, Ահա Ջ իվա նոլ թեճնիսից երկու տ ուն.

Հ ա գել, զա րդա րվել ես գեղեցիկ հա լա վ,

Ամեն մա րդ քեզի կա սե գ ե ղ ե ց ի կ , հ ա , լա վ ,
Հոգիս կրա կովդ, գ ե ղ ե ց ի կ , հա լա վ,
Թե խ իղճ ունիս, մ եկ մ տ ա ծ ե , ՀԱ ՄԱՐԵ:

Ջ իվա նիս վերքերն արիր քա րա նցա վ,

Մարդ եմ ես, սիրելիս, չե մ իսկ քար ա նցա վ ,
Քո մա սին գլխիցս ք ա ն ի ՞ քար ա նցա վ ,
Լեր ց ա վ ա կ ի ց, արի, թ վ ե ՀԱՄԱՐԵ:
( Ջ Ք , I , 1 9 5 9 , էջ 4 5 6 ) ,

Ա յսպիսի երգեր ք ի չ են գ ր վ ե լ, ձևով ն ո ւյն , ի մ ա ս տ ո վ տ ա րբեր բա ռերո վ

հա նգա վորելու ա նխ տ իր պահանջը շատ է դ ժվ ա ր ա ցն ո ւմ գո ր ծը ' խ ոսքը եր­
բե մ ն օժտ ելով ա րհեստ ա կա նությա ն երա նգովէ Հա մա պ ա տ ա սխ ա ն հա նգա վո­
րումով ինքնա տ իպ , շատ հա ջողվա ծ են Ա վ. Իսա հա կյա նի а Յ ա 'ր , ա չերդ
արեգական» ստ եղծա գործութ յա ն հ ետ և յա լ տ ողերը.

Յ ա ՜ր , ա չքերիս լուսը մա րա վ քո կ ա ր ո տ ո վ ֊ս ի ր ո վ լա լէն ,

Ողջ աշխարհի մ ա լը կըտ ա մ , չ ե մ ղըրկվի ա նգին լա լէ ն ,
Յ ա 'ր , գութ արա, կ յա ն քիս գը նով թ ո ղ մ ի ք ա ղ ե մ թ ըշիդ լա լէ ն ,
Շ եմքդ եմ ը ն կ ա ծ, յա 'ր , խ ի ղ ճ ա րա , հողդ ե մ լի զ ո ւմ սովի ն ըմ ա ն ։
(Ա Ի , Ե ժ, հ. I , Էջ 2 2 7 ) ,

Հա մա տ եղ օգտ ա գործվող հա մա նունների շա րա դա սությունը աղատ Է.

դրանք թ եև մ ե ծ մ ա սա մ բ տ ողա վերջում են հա նդես գա լիս , բ ա յց կա րող են
տողա սկզրին, տ ողա միջում Էլ օգտ ա գո ր ծվ ե լ.

Գնում ե ս ... Ք եզ հետ տ ա րա ծ

Մ էգր բ ե ր քո թ և երի ն,
Իմ կորա ծ ա շուններից
Մէկր բե ր քո թ և ե ր ի ն ... (ՀԱ , ՔԵ, Էջ 3 8 ) ։ ՝ ;՛
Պիտի ա յն ցա ՜ն կը ո ղ բա մ ,
Որ մ ի ա յն ինքն Է մ ն ա ց ե լ գր ք ի ց,
Ա յն վա նքլւ ո ղ բա մ ,
Որ վեր Է ա ծվել բո ղ կ ի պ ա հեստ ի.
Ա յն վ ա 'նկ ը ո ղ բա մ , ա յն վ ա ՜ն կ ը , որին
Զրկում են մ ի ա ՜կ իր ձ ա յն ա վ ո ր ի ց ... (Պ Ա , ՄԱՄ, Էջ 1 2 8 ) ,

10 Տե՛ս Գ. 1ևոն յան, Երկեր, 1 9 6 5 , հ 175.

Լ
 Բ ա ռ ա յի ն Հ ա մ ա ն ո ւն ն ե ր ի կ ի ր ա ռ ո ւթ յո ւն ը գեղա րվեստ ա կա ն խ ո ս ք ո ւմ 51

Գ եղեցիկ, ա րտ ա հա յտ իչ է թ վ ո ւմ տ ողա սկզբի օգտ ա գո ր ծո ւմ ը, որի շնոր­

հիվ տ ողի սկ զբի մա սն է ա վելի կա րևոր դ ա ռ նո ւմ , ա յդ մ ա սո ւմ էլ են հ ա նգա ­
վ որվում տ ողերը' ա ռա շա ցնելով կրկնակի հ ա նգ։ Առա նձին դեպ քերում հա ­
մա նուններից մ եկը հա նդես է գա լիս տ ողի (ն ա խ ա դ ա ս ո ւթ յա ն ) ս կ զ բո ւմ , իսկ
մ յո ւս ը ' վեր շո լմ և դրա նով ա սես մ ի տ եսա կ շրջա նա կում են ա րտ ա հա յտ ու­
թ յո ւն ը ' ա յն դա րձնելով թ ա ր մ , ուշա գրա վ.

1|սւնդուն ա ռ կա նգուն թ ա ղ վ ե լո վ հո ղո ւմ '

Հ ա ռնե ցի ն ք դ ա ր ձ յա լ, մ ն ա ցի նք կ ա ն գ ո ւն ... (Պ Ա , ԵԺ, հ . 1 \ , 2 6 3 ) ։
Միտք ե մ ա նում, թ ե ի ՞ն չ ա ն ե մ , ո ՞ւմ վ ա գրենի սիրտն հ ա նե մ ,
Որ ա նդա դա ր խ ա ղա ղ մ ն ա ա յս ա շխարհը ա նդա դա ր (Հ Շ , 3 , էշ 8 5 ) ։

Վ երևում նշվել է ա րդեն, որ հա մա նունների ո 'չ ա ռա նձին, ո 'չ էլ հա մ ա ­

տ եղ օգտ ա գո ր ծո ւմ ը չի կա րող խ ոս քի ա նհա րկի եր կ ի մ ա ս տ ո ւթ յա ն , մ թ ա մ ա ­
ծո ւթ յա ն պ ա տ ճա ռ դա ռնա լ, եթ ե ա նհրա ժեշտ զգո ւշութ յո ւն ց ո ւց ա բ ե ր վ ի ։
Բ ա յց ա ռա նձին դ եպ քեր ո ւմ, ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ , նույնի սկ խ ոս քի հմուտ վա ր­
պ ետ ների ստ ե ղ ծա դ որ ծոլթ յո լն ն ե ր ո լմ կա րող են տ եղ գտ նել ա նհա շող գոր­
ծա ծո ւթ յա ն դ եպ ք եր ։ Հա մա նունների ոչ ա յն ք ա ն հաշող օգտ ա գո ր ծմ ա ն պ ա տ ­
ճա ռով է, որ Պ. Սևակի վա ղ շրջա նի ս տ ե ղ ծա գո ր ծո ւթ յո ւն ն եր ի ց մեկի ա յս
հա տ վա ծի մ ի տ քն ա յն քա ն էլ հստ ա կ չի ս տ ա ցվ ել.

Պետ ք է . . . մ ի հ ա 'ր կ ,
Ուր հա՜՞րկ չկա
Խա ղա լ, թ ե (Гսրա պես լա վ հարկ չ կ ա ՜» .
Մի հ ա ՜րկ, ուր իսկա պ ես չկա կեղտ ի ն շո ւյլ,
Եվ ո 'չ եր բեք մ ի հա րկ,
Որտեղ մ ո ւթ ա նկյուն են կեղտ ը ք շո ւմ ՝
Հա նուն ը ն -տ ա -ն ե -կ ա ՜ն սուրբ մ ա ք - ր ո ւ ֊թ յա ՜ ն ...
(Պ Ս , ԵԺ, հ . I I I , էշ 1 3 6 ) ,

Ա յսպ ի սո վ, հա մա նունների ոճա կա ն գ ո ր ծա ծո ւթ յո ւն ը , որ բն ո րո շ է գե­

ղա րվեստ ա կա ն խ ո ս ք ի ն , հի մ նա կա նո ւմ պ ա յմ ա ն ա վ ո ր վ ա ծ է դրա նց հա մ ա ­
տ եղ գ ո ր ծ ա ծ ո ւթ յա մ բ ։ Ա ռա նձնա պ ես մ ե ծ է ղրա նց գերը բա ռ ա խ ա ղ ե ր ի ,
հ ն չմ ա մ բ ն ո ւյն , իսկ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւթ յա մ բ տ ա րբեր բա ռ ե ր ի հ ա նգա վորում պ ա ­
հա նջող չա փ ա ծո երկերի ստ եղ ծմ ա ն գ ո ր ծ ո ւմ ։ Բա ռա կա ն կ ա պ ա կ ց ո ւթ յա մ բ
կա մ դրա նց մ ա ս ն ա կ ց ո ւթ յա մ բ ս տ ե ղ ծվ ա ծ հա մ ա նո ւններ ը , որոնք կա րելի է
կո չել ա նհա տ ա կա ն կա մ կ ո ն տ եքստ ա յի ն հա մ ա նո ւններ , կա րևոր նշա նա կու­
թ յո ւն ունեն խ ոս քի թ ա ր մ ո ւթ յա ն ը նպ ա ստ ելու, բա նա տ ողերի ռ ի թ մ ը ո ւժե­
ղ ա ցն ելո ւ գ ո ր ծ ո ւմ ,

^ԱՄԱՌՈ ՏԱԳՐ Ո1' ԹՅ ՈԻՆՆեՐ

ԱԻ, ԵԺ— Ավ. Ի ս ա հ ա կ յա ն , Ե րկ ե ր ի ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ, հ . 1, Ե րևա ն, 1 9 7 3 ։

Ա Ղ , Հ Ա — Ա* Ղ էս ն ա լա ն յա ն , Հ ա յկ ա կ ա ն ա ռա ծա նի, Երևա ն, 1951։
Գ Ա Տ— ՀՍ Ս Հ ԳԱ « Տ ե ղ ե կ ա գ ի ր դ , հ ա ս . ղ ի ւո .։
հԱ , ԵԼԺ— Խ. Ա ր ո վ յա ն , Ե րկ ե ր ի լի ա կ ա տ ա ր ՚ ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ, հ. 1, Ե րևա ն, 1948։
 иьььрьр /г«/ 1ГЬ1рпЬ^ъ

А & , Ь& — а ш |Б . Р * Е т / ш ^ ш й , ЬрЦЬр/г Уп^п^ш&пс, 1 , Ьрйш Ь, 1 9 5 0 :

^ {7 , 3 — ^ ш |Е . Г ф гш З п р Ь ш щ ш т п и !, ЬрйшЬ, 1977*
2 .\), Р Ь — 2 . П м Б т ш П . Р ш р ш ф Ь Ь р ^ Ьрцп, ЬрйшЬ, 1 9 6 8 *
1Т2.Р — кЦ'имрч.шр/илЫ/р 4им{ рЬшрЬрщ.пф^шЬ)а, I I , ЬрйшЬ, 1 9 7 4 1
1Г17, 5 2 — 1Г. Ц Г ш г с р ш ^ ш Б , 2Ь^ш[Нд -* Ьшп, Ьрйш Ь, 1 9 6 5 :
ЩЦ, 11$— Ч . 1Лхш1{, и ь ^ ь ^ ^ ш Ь ф ш Ц ш т т Ь , Ьрйш Ь, 1 9 5 9 :
Щи, Ь& — *Ч. 1Льш1], ЬрЦЬр/й Д п чт^ш й т., { . I , I I I , IV , Ьрйш Ь, 1 9 7 2 , 1 9 7 3 г
щи, Шгш1|. ц'шр/^р шфр мтьр, ЬрйшЬ, 19бЗг
щ и, Ь ( — <П. Ъ'кш1|, Оц/гд/г [П ^ и , Ьркш Ь, 1971с
Д Р — <гД ^ ш Ь т . р Ь ш р р я, ЬрйшЬ, *1 9 5 9 *
иЪ, ЪА — и и у щ р - Ъ т | ш , Ьгш^Ърр ^ я п т ^ ш д т , Ьрйш Ь, 1 9 5 9 :
Ъ. т . — ЬпцЬ тЬ ц п и !г

И С П О Л ЬЗО ВА Н И Е Л Е К С И Ч Е С К И Х ОМОНИМ ОВ
В Х У Д О Ж ЕС ТВ ЕН Н О Й РЕЧ И

СЕНЕКЕРИМ МЕЛКОНЯН

Резюме

Стилистическое использование омонимов характерно для художе­

ственной речи и в основном обусловлено их совместным употреблением.
Роль лексических омонимов не ограничивается только созданием к а­
ламбуров. Н а основании анализа богатого материала они рассм атрива­
ются как важное поэтическое средство для усиления общей рифмовки
стиха, придания выразительности художественной речи. Омонимы ис­
пользуются такж е в стихотворениях особого типа (течнис).