- V rJ

' ’՜ Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի ՀԱՆՐԱՊԵՏՈԻԹՅԱՆ
ԳԻՏՈԻԹՅՈԻՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱ
ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Գ ԻՏ Ո М» 3 Ո ԻՆ Ն Ե ՐԻ ԻՆՍՏԻՏՈԻՏ

4. Ա. ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ, Պ. Ս. ԲՈՇՆԱՂ6ԱՆ,
Դ. Ե. ԴԱՎԹՅԱՆ

ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ
ԵՎ ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ
ՌՈԻՍ֊ձԱՅԵՐԵՆ
ԲԱՑԱՏՐԱԿԱՆ Բ Ա Ռ Ա ՐԱ Ն

Հ. Հ Գ Ա Ա «Գ Ի Տ Ի Թ 3 Ո Ի Ն: Հ Ր Ա Տ Ա Ր Ա Կ Չ Ի 0֊ 3 Ո Ի Ն
Ъ Ր Ե Վ a Ն, 1095
 2 M Jf8 1 2 հայ-4
U. 791

ԱվեսփսյաՕ Վ . Ա . к արիշ.
Ա 791 Ջրաերկրաբանական և հնժենեոաեոնուսասնաեան ասս-հա-
յերեն բացատրական բառարան. Ավեսփսյան Վ. Ա ., Բոշ-
նւալյան Պ. Ս-, Դավթյան Դ. Ե./Պատ. խմբ.' Հ. Հ. Սարգպան.—
Եր.: ՀՀ ԳԱԱ հրատ., 1995. — 351 էջ, 14 նկ.:
Բա ռա րա նն ընդգրկում I. ջրա երկրա բա նա կա ն և ի նժեներա երկրա բա նա ­
կ ա ն, ի նչպ ե ս նաև հարակից (փտ ությունների շուրջ 2100 տ երմիններ ու
հա սկա ցություններ: Ռուսա կա ն տ երմինա բա նությա նը հա վա սա րա նշա նա կ հա յ-
կսւկահ տ երմիններր ուրլ1. l|q։Jni if են հիմնական հասկա ցությունների բա ցա -
տ րա թյա ւկ՝ և որոշ տեղեկա տ ու տ վյա լն երո վ:
Բ ա ռա րա նը նա խ ա տ եսվում է. ջրա երկրա բա նների, ինժեներ երկրա բա ն­
նե րի, յեոնա ւին-երկրա բա նա կա Ա և ջրա մելիորա տ իվ ուսումնա կա ն հա ստ ա ­
տությունների ուսա նողների և մա սնա գետ ների լա յն շրջա նների համար:

4602000000 „
si n m u .4 -8 1 -2 հա յ-4
Ա 7 0 3 (0 2 ) -9օ , ’* ~ ՚9Ո

I S B N о — SOSO—0 1 6 5 - ч. * И Ս և &եխոո1թյուն>Նհրաււ ա րա կ չա թ յո ւն, 199-

 ՀԵՂԻՆԱԿՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ
Հայաստանի բահերում կարդացվող դասախ ոսա կա ններում, ինչպես նաև
վերջին տասնամյա կներամ հայերեն հրատարակված մենա գրա կա ններում, դասա­
գրքերում ու հոդվածներում նկատվում են ջրաերկրաբանական և ինժեներաերկրա­
բանական տերմինների ոչ միասնական, սիւայ կամ կամայա կան գործածման դեպ­
քեր: Հաճախ անհարկի օգտագործվում են օտար տերմիններ, երբ կան դրանց
հայերեն համարժեքները: Դրա հետ մեկտեղ, երբեմն հրաժարվում են նաև միջազ­
գային դարձած անտիկ (հունարեն, լատիներեն) կամ եվրոպական լեզուներով
(գրունտ, կարստ, արտեզյան ջրեր ե ն ), ինչպես նաև ռուսերեն կամ նախկին )սՍՀՄ
ազգերի լեզուներով (բարխան, թակիր և այլն) տերմիններից' ւիոխարենը օգտա­
գործելով անհաջող հայացված տերմիններ:
Դիցուք, «գրունտ» տերմինը հայերեն հրատարակված տարբեր գրքերում թարգ­
մանվել է մի դեպքում* բնահող ( 6 ,1 0 ), մեկ այլ դեպքում' գետնահող (2 ,9 ): Երկու
դեպքում էլ սխալեցվում է տերմինի իմաստը, բանի որ «գրունտը» բնավ միալն
հող չի , այլ կարող է լինել նաև ապառաժային ապար, ապա նաև կարող է բնա­
կան չւինէղ (կան նաև արհեստական գրունտներ), ինչպ ես նաև' հողային չլի նել
(խորը լեռնային փորվածքների, մետրոյի անցման Ժամանակ առավել հաճախ
հանդիպում ենք կարծր ապարների):
Այնուհետև, «գրունտ» տերմինից ածանցվող տերմինների («գրունտագիտու-
թյուն», «գրունտային ջրեր» և ա յյն) թարգմանությունը միանգամայն անհեթեթ է
դաոնում:
Հարկ է նշել, որ ռուսական մասնագիտական գրականությունում վերջին տա­
րիներին անհաջող փորձեր արվեցին վերանայեւ որոշ տերմիններ և դրանց նոր
անվանարկումներ տալ (16, 17, 45, 6 4 ), սակայն, բարեբախտաբար, որոշ հեղի­
նակավոր մասնագետների կոչով (27, 61) նման փորձերը դադարեցվեցին, իսկ վե­
րափոխումները հիմնականում հանգեցին ջրաերկրաբանական որոշ տերմինների
հստակ սահմանմանը:
Բացի ջրաերկրաբանական և ինժեներաերկրաբանական տերմիններից, բառա­
րանում ընդգրկվել են նաև առավել գործածական մի շարք տերմիններ երկրաբանու­
թյունից, յեոնային գործից, երկրա&կաբսւնաթյունից, ջրաբանությունից և աքն: Բա­
ռարանը պարունակում է շուրջ 2100 բառային միավորի բացատրություն, ընդ
որում, ավելի քան 250 տերմինի տրվե| I. հայերեն նոր անվանում:
Բառարանի կազմման համար հիմք են ծառայել ռուսերեն երկրաբանական
բառարանի երկհատորյակը (19) և ջրաերկրաբանության ու ինժեներաերկրաբանւււ-
թյան բառարանը (34): Լայնորեն օգտագործվել են սւկանավոր ջրաերկրաբաննե­
րի ու ինժեներ-երկրաբանների հիմնարար աշխատությունները և նորագույն մաս­
նագիտական գրականությունը: Տերմինների բացատրության մանրամասնությունը
որոշվել է ելնելով նրանց կարևորությունից: Երբեմն տերմինի բացատրությունը բեր­
վում է ըստ այն հեղինակի, որը աոաջինն է օգտագործել տվյալ տերմինը:
Բառարանում ռուսերեն տերմինները դասավորված են այբբենական կարգով:
 Ե թ ե տ երմինը կա զ մող բառերը գրվում հն ա ո ա նձին, ա պա նրանց հաջորդա­
կա նությունը ընդունվում է գերա զա նցա պ ես ուղղակի կա րգ ով , որը և աոավեէ գ ո ր ­
ծա ծական է (П О Д З Е М Н Ы Е ВОДЫ , И Н Ж Е Н Е РН О ГЕОЛ О ГИ Ч ЕСК А Я
С Ъ Е М К А ) , սա կա յն օգտ ա գործվա ծ է նաև շ ր շա ն ձևը ( А Н О М А Л И Я Г И Д Р О Х И ­
М И Ч Е С К А Я . О П О Л З Е Н Ь Д Е Л Я П С И В Н Ы И ): Բացի ա յդ , ա ո ա վել կարևոր
տ երմինները (В О Д А , О П О Л З Е Н Ь և ա յլն ) բերվ ում են թե' ուղղ ա կ ի , թե' շր շա ն
տ եսք ո վ, որոնք շա րա դրվում են կա մ եզա կ ի, կա մ հոգնակի թվով:
Ռուսերեն տերմինի մեկից ա վելի և միևնույն իմա ստ ն արտ ա հա յտ ող հաջող
ա գործա ծա կա ն հա յերեն թա րգմա նությունները բերվա ծ են փա կա գծերի մեջ և
ա նե ն մեկ բա ցա տ րությա ն, իսկ տարբեր իմաստ ունեցող թա րգմա նությունները՝
ա րա բա կա ն թ վա նշա ններով և յուրա քա նչյուրին տ րվա ծ Լ իր բա ցա տ րությա նը: Ը նդ
ո րում, փ ա կա գծերում կա մ արա բա կա ն թվա նշա նի տակ բերվում են համարժեք
հոմա նիշներ!), իսկ երկրորդա կա ն հոմա նիշները նշվում են բացա տ րությա ն վերջում:
Մ իևնույն իմա ստ ն ա րտ ա հա յտ ող երկու տարբեր տ երմինների համար գո րծա ծ­
վա ծ է «նույնն է » փոխ ա դա րձ նշումը, ընդ որում, տ րվա ծ Լ ա ոա վել գործա ծա կա ն
տ երմինի բա ցա տ րությունը: Որոշ տ երմինների բա ցա տ րությա ն մեջ « տ ե ’ս » հղու­
մով նշվա ծ են ա յլ տ երմ իններ, որոնց իմա ցությա նը կա րող Լ օ գ ն ել աոա ջինների
իմա ստ ը լր իվ ըմբոնեւա ն:
Բա ռա րա նում յուրա քա նչյուր տ երմինի բա ցա տ րությա ն մեջ գլխ ա բա ռը լրիվ
կ րկնելու փ ոխ ա րեն նշվա ծ է գլխ ա բա ռի (գ լխ ա բա ո երի) սկզբնա տ ա ռը (սկզ բն ա ­
տ ա ռ ե ր ը ): Բա ռա րա նում ընդունվա ծ են նաև հետ ևյա լ համառոտ ա գրությունները-

աղ- — ա ղյուսա կ մեխ . — մեխ ա նիկա կա ն

ա շխ գր. — ա շխ ա րհա գրա կա ն մթն. — մթնոլորտ
Գ- — գետ Գ — միլիլիտ ր
գծմ. — գծա մետ ր մ լն. ֊֊ միլիոն
գր. — գրա մ մլրդ . — ւփլիարդ
ե ր կ րբ. — երկրա բա նա կա ն մո յ. — մոլեկուլ
թ -, թ թ . — Բիվ. р ^ р շին . - շինա րա րա կսւն
Ն ա լ. ֊ կալորիա պ ա տ մ. — պ ատմական
1;գ - — կիէոգրամ ստ . — ստ որերկրյա
կ ենսբ . — կենսա բա նա կա ն *1- — վա յրկյա ն
1- — լիտր տ եխ . — տ եխ նիկա կա ն
1Г- — լեռնա շղթա տ եկտ . — տ եկտ ոնա կա ն
հա — հեկտար տ նո. - տ նտ եսա կա ն
հա զ. — հազար ք իմ. - քիմիա կա ն
հա մ. - համարժեք ևն — և ա յլն
հնքբ. — հա նքա բա նա կա ն օր . օրինա կ
հ ն քվ. հա նքա վա յր օր գ. — օրգա նա կա ն
մ. - - մետր ֆիզ. — ֆիզիկա կա ն
մա թ . — մա թեմա տ իկա կա ն ֆի զ մեխ . — ֆիզիկա մեխ ա նիկա կա ն
մգ. — մխ իգրա մ ֆ ի զ քի մ. — ֆիզիկա քիմիա կա ն

Ջ րա երկրա բա նա կա ն և ի նժ ենե րա երկրա բա նա կա ն տ երմինների սույն բա ցա ­

տ րա կա ն բա ռա րա նը կ ա զմվում I: ա ոա ջին ա նգա մ, ա ստ ի, բնա կա նա բա ր, թերու­
թյուններ կլի նեն : Հ եղ ին ա կն երը երա խ տ ա պ ա րտ կփ նեն ըն թ երցող ին' առաջա րկների
և դիտ ողութ յունների համար:
В
 —A—
А Б И С С И Н С К И Й (ЗА Б И В Н О Й . Н О Р ТО Н О В СК И И ) К О Л О Д Е Ц ֊Հ Ա Բ Ե ՇԱ­
Կ Ա Ն ( Ն Ե Ր Ս Ե Ղ Ա Մ Ա Ն . Ն Ո Ր Տ Ո Ն Յ Ա Ն ) Ջ Ր Հ Ո Ր , ոչ մեծ խորության ջրհոր, որի
կառուցումն իրականացվում է սուր ծայրապանակով խողովակը հարվածի կամ
ճնշման գործադրմամբ փուխր ապարների մեջ խրելով (ներսեղմելով): Հ . ջ-ի խո­
ղովակի պատերին նախապես որոշակի չափերի ու խտությամբ անցբեր են ա ր­
վում, որոնց շնորհիվ այն կատարում է բամիչի դեր:

А Б Л Я Ц И Я — Ա Բ Լ Ց Ա Ց Ի Ա , սառցակուտակի զանգվածի (կամ ջրային պաշար-

ների) նվազում, որը կատարվում Լ սառցի ու ձյան հալչման, գոլորշացման և մեխ.
բայյլայման (ալդ թվում այսբերգների բեկորատման) հետևանքով: Տարբերում են
Ա -ի հետևյալ տեսակները. են|էասաոցակուտակայիԸ, ներսաոցակուտակալին, մա­
կերևութային և մեխանիկական: Որպես Ա -ի չափ երբեմն ընդունվում է որոշակի
ժամանակահատվածում հալչող ու գոլորշացող սառցաշերտի մեծությունը:

А Б Р А З И Я — Ա Փ Ա Ք Ե Ր Ո Ի Մ (Ծ Ո Վ Ա Փ Ի Ո Ղ Ո Ղ Ա Հ Ա Ր Ո Ի Ա , Ա Բ Ր Ա Զ Ի Ա ), ծովա­
փերի, բնական ու արհեստական լճափերի ողողահարում, որը կատարվում է ալե­
բախման հետևանքով: Ալեբախումը հանգեցնում է ափը կազմող ապարների քայ­
քայմանը, փուխբ-բեկորային նյութի առաջացմանը, որը Աղիքով տեղափոխվում է
դեպի ծովի խորքը և հանդարտ պայմաններում նստեցվում: Ողողահարման արա­
գությունը կամ ինտենսիվությունը կախված է ալիքի հարվածային ուժից և ափի
երկրբ. կաոուցվածքից, իսկ խորությունը պայմանավորված է սղիքի հզորությամբ:
Օվկիանոսի և բաց ծովևրի ափագոտիներում կարևոր երկրբ- գործոններ են դիտվում
մակընթացաթյան-տեւլատվության գործընթացները, ինչպես նաև ծովային երկրաշար-
ժերը (ցունամիները), որոնց քայքայիչ գործունեությունը կարող է հասնել ահոելի
չափերի: Ներկայումս Ա . գործընթացների ոաումնասիրության մեծ կարևորություն է
տրվում հատկապես արհեստական ջրակուտակների ստեղծման տեսանկյունից,
նոր ջրամբար նախագծելիս ըստ ամենայնի ուսումնասիրվում են ափագծի ձևա­
վորման պայմանները, կանխորոշվում են ողողահարման ընթացքն ու նրա հետևանք­
ները:

АБСОЛЮ ТНАЯ ВЛАГОЕМ КОСГЬ ԲԱՑԱՐՁԱԿ 1սՈՆԱՎԱՏԱՐՈԻԹ ՅՈԻՆ,

inh'u Влагосмкость абсолютная:

А Б С О Л Ю Т Н А Я В Л А Ж Н О С Т Ь Г О Р Н О Й П О Р О Д Ы — Ա ՊԱՐԻ ԲԱՑԱՐՁԱԿ
|սՈ Ն Ա Վ Ո Ի (ծ Յ Ո Ի Ն , բնական տեղադրման պայմաններում ապարի նմուշի մեջ եղած
խոնավության կշոի հարաբերությունը + 1 0 Я —107* 9 պայմաններում չորացրած
նույն նմուշի կշոին:

Ղ
 А Б С О Л Ю Т Н А Я (Ф И З И Ч Е С К А Я ) П Р О Н И Ц А Е М О С Т Ь — ԲԱ ՑԱ ՐՁԱ Կ (Ֆ Ի ­
Զ ԻԿԱ ԿԱ Ն) Թ Ա Փ Ա Ն Ց Ե ԼԻՈՒԹ ՅՈ ՒՆ , ապարներ)։ թա փ ա նցեւիա թյա նը համասեռ
չե զ ո ք հեղուկ)։ կա մ գա զի նկա տ մա մբ: Բ ոլոր ապարները ճնշմա ն ա ռ կ ա յա կ ա ն
պայմա ններում հևղա1|ների և գ ա զերի նկատ մա մբ որոշա կի թա փ ա նցեւիա թյա ն են
դրսևորում: Ն մ ա ն պա յմա ններում չա փ վա ծ թա փ ա նցեւիա թյա նը կ ոչվում է բա ցա ր­
ձակ (ֆ ի զ .) և էա պ ես տ ա րբերվում է ա րդյունա վետ (օգտ ա կա ր) թա փ ա նցելիու­
թ յունից, որը բնութա գրում է ա պ ա րի' բնա կա ն պ ա յմա ններում իր միջով գա զեր
կամ հեղուկներ բաց թողնելու հատկությունը: Ա պ ա րներ ի Բ . թ . ո րոշելիս պ ետ ք է
օգտ ա գործել միա յն չե զ ո ք գա զեր և հեղուկներ (ա զ ոտ , զ տ վա ծ նա վթ և ն ) :

АБСОРБЦИЯ— ԿԼԱ ՆՈ ՒՄ ( Ա Բ Ս Ո Ր Բ Ց Ի Ա ) , տ ե՛ս С о р б ц и я :

А В А Н Д Е Л Ь Т А — Ա Վ Ա Ն Գ Ե Լ Տ Ա , գետ ի դ ելտ ա յի ընդջրյա մա ս:

А ГРЕГА ТЫ П О Ч В Е Н Н Ы Е — ՀՈՂԱՅԻՆ Ա Գ Ր Ե Գ Ա Տ Ն Ե Ր , մի նչ 10— 12 մմ

տ րա մա գծով հողւսկոշտ եր. որոնք ա ռա ջա նա մ են հողի մա սնիկների կողմից կ յա ն -
ված կա լցիումով հարուստ հումուսային նյութի շա ղա խ ումից: Հ . ա. ունեն ա ռ ա ձ­
գա կա նություն, ջրում չե ն ք ա յք ա յվում , հողը դա րձնում են բա րե բեր, քանի որ
կոշտ ա վոր կա ոուցվա ծքը միա նգա մա յն նպա ստ ա վոր է բույսերի աճի ե զ ա րգա ց­
ման համար:

АГРЕССИВНАЯ У ГЛ ЕК И СЛ О ТА - Ա Գ Ր Ե Ս Ի Վ ԱԾ Խ Ա Թ Թ ՈԻ, տ ես
Углекислота агресси в н ая :

А Г Р Е С С И В Н О Е Д Е Й С Т В И Е В О Д Ы Н А Б ЕТО Н ֊ ՋՐԻ ԱԳՐԵՍԻՎ ԱԶԴԵ­

Ց Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Բ Ե Տ Ո Ն Ի Վ Ր Ա , ջրի ք իմ . ներգործութ յա ն հետ և ա նքով բետ ոնը ք ա յ­
քա յելու ո ւնա կութ յուն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է ջրի բա րձր թ թվա յնությա մբ ( р Н < 7 ) ,
զա նա զա ն ա ղերի ու գա զերի պ ա րունա կությա մբ: Ջ րի ա գրես իվ ա զդեցությունը
դրսևորվում է բետ ոնի բա ղա դրա մա սերի (մա սնա վորա պ ես կ րի) լուծո ւմ-հեո ա -
ցումով և բետ ոնի ճեղքա ծա կոտ իների մեջ նոր նյութերի (գ իպ ս , կ սզ ցիա մի ա լյա -
մոսուլֆա տ կա մ Դ ե վ ա լի ա ղ) ա ռա ջա ցումով, որն ուղեկցվում է ծա վա լի ա ճով:
Բետ ոնի նկա տ մա մբ ջրին ա գ րեսիվ հա տ կությա ն տ վո ղ գ ա զ երի , ա ղերի և թթ ո ւ­
ների թույւսւտրելի պարունա կությունը սա հմա նվա ծ է պ ետ ա կա ն ստ ա նդա րտ ներով
( Г О С Т 4796— 4 9 , Н 114— 5 4 ): Տա ր բերո ւմ են ջրի ա գրեսիվությա ն հետևյսդ տ ե ­
սա կ ներ ը. ա ծխ ա թթվա յին, տ ա րրա ւա ծմա ն, ընդհա նուր թթ վ ա յի ն, սոււֆա տ ա յին և
մա գնեզիումա յին:

А Д С О Р Б Ц И О Н Н А Я В О Д А В М И Н Е Р А Л А Х - ԿԼԱ ՆՍ Ա Ն (Ա Գ Ս Ո Ր Բ Մ Ա Ն )
Ջ Ո Ի Ր Ը Մ Ի Ն Ե Ր Ա Լ Ն Ե Ր Ո Ւ Մ , միներա լներում պ ա րունա կվող ա յն ջ ա րր , որի մոլե-
1|ուլները կա պ վա ծ են բյուրեղա յին մա սնիկների մա կերևույթի հետ: Ս ովորա բա ր
կ |ա նի չ լա վ հա տ կա նիշներով օժտ վա ծ գրունտ ների մա սնիկների շուրջ կլանման
ջուրը ստ եղծում է հիդրա տ ա յին թա ղա նթ:

АДСОРБЦИЯ Կ Լ Ա Ն Ո Ւ Մ ( Ա Դ Ս Ո Ր Բ Ց Ի Ա ) , տ ե՛ս С о р б ц и я :
 АЗО НАЛ ЬН Ы Е ВОД Ы Ա Զ Ո Ն Ա Յ Ա Կ Ա Ն (ՈՉ Ջ Ո Ն Ա Յ Ա Կ Ա Ն . Ջ Ո Ն Ա Ց Ա Կ Ա -
4>ՈԻԹ ՅԱՆ Չ Ե Ն Թ Ա Ր Կ Վ Ո Ղ ) Ջ Ր Ե Ր , ստ- ջրեր, որոնք չեն ենթարկվում ո ՛չ հորիզոնա -
կան (կլիմա յա կա ն), ո՛չ ուղղաձիգ (ջրադինամիկական) զոնայականոլթյան: Op.,
գետաբերուկային և սառցադաշտային նստվածքների, կարստային, ճեղքային, ճահ­
ճային գրունտային ջրերը տարածված են տարրեր կւիմայական գոտիներում, սա ­
կայն ունեն միևնույն տեղ՚սդրման պայմաններն ա հատկանիշները:

А З О Т Н Ы Е В О Д Ы - ֊ Ա Զ Ո Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնք պարունակում են

զգւպի չափով լուծված ազոտ դաղ և սովորաբար նրան ուղեկցող ազնիվ գազեր'
հելիում, նեոն, արգոն, կրիպտոն, քսենոն են:

АКВАТОРИЯ ԶՐԱ ՏԱՐ1 (ԱԿ Վ ԱՏՈ 1 ՛Ի Ա ) , ջրային մակերևույթ, որը կա­

րող է լինել բնական կամ արհեստական: Օր-, ափամերձ Ջ -, ջրամբարի Ջ- ևն:

А К Р А Т О П Е П ! - Ա Կ Ր Ա Տ Ո Պ Ե Գ Ե Ր , թա յլ հանքայնացված սաոը ջրերի աղբյուր­

ներ, որոնք դասվում են հանքային աղբյուրների իւմբին:

А К Р О Т Е Р М Ы (А К Р А Т О Т Е Р М Ы ) Ա ԿՐՈԹ ԵՐՍ՚ԵՐ (Ա Կ Ր Ա Տ Ո Թ Ե Ր Մ Ե Ր ), թա յլ
հանքայնացված (մինչև 1 գր/լ չոր մնացորդով) գոլ և տաք ջրերի աղբյուրներ:
Ա յդ ջրերն ունեն բուժիչ հատկություններ, օգտագործվում են հանքաջրաբուժության
և ջեռուցման նպատակով:

А К Т И В Н А Я З О Н А О С Н О В А Н И Я — Հ Ի Մ Ն Ա Տ Ա Կ Ի Ա Կ Տ Ի Վ Զ Ո Ն Ա , ապա­
րաշերտի (շերտախմբի) մաս, որի սահմաններում ինժեներական կառույցի առա­
ջացրած լրացուցիչ ծանրաբեռնումը հանգեցնում է ապարի ձևափոխությունների:
ՀտէՈսխ որպես հ. ա . զ-ի ստորին սահման պայմանականորեն ընդունվում է այն
խորաթյունը, որի սահմաններում կաոայցի առաջացրած ւրտցուցիչ նորմսղ լա ­
րումները գերազանցում են բնական երկրսատատիկ լարումների 20 %-ը:

А К Т И В Н А Я (И Н Т Е Н С И В Н А Я ) М Е Р З Л О Т А Ա Կ Տ Ի Վ ( Ի Ն Տ Ե Ն Ս Ի Վ ) U U f>-
Օ Ո ԻՅԹ . կայուն սաոցույթ, որը ստեղծվեւ Ւ ժամանակակից կլիմայական պայման­
ների շնորհիվ և սեզոնային ու տարեկան էական փոփոխությունների չի ենթարկ­
վում:

А К Т И В Н А Я П О Р И С Т О С Т Ь — Ա Կ Տ Ի Վ Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ապարների այն
բոյոր հաղորդակցվող ճեղքերն ու ծակոտիները, որոնց միջով ա ո. ջուրը կարող
է ազատ տեղաշարժվեի չկրեյով ծակոտիների պատերի ձգողականության և շըփ-
ման նկատելի ազդեցություն: Հոմանիշ' դինամիկ ծակոտկենություն, արդյունավետ
ծակոտկենություն:

АКТИ ВНОЕ ДАВЛ ЕН И Е ПОРОДЫ - Ա Պ Ա Ր Ի Ա Կ Տ Ի Վ Օ Ն Շ Ո Ի Մ , ապարի

ճնշումը չտեղախախտված հենապատի, ամրակապի, հիմքի և այլ կառույցների վրա:

АКТИВНОСТЬ ГИ Д РОД И Н АМ И ЧЕСК АЯ ՋՐԱԴԻՆԱՄԻԿ ԱԿՏԻՎՈԻ-

Թ Ց Ո Ի Ն , նստվածքաոաջացման ավազանում ջրի շարժունակության բնութագիր, որն
արտացոլում է նստվածքների կուտակման ժամանակ ջրի շարժման տարբեր տեսակ-
քերի (ա լի ք ա յի ն , հոսքա յին) գումա րա յին ինտ ենսիվությունը: Ջ ՛ ա . տարրեր Ւ
հատ ա կա մերձ մա սում, մերձա փ նյա հատ վա ծում ևն:

АКТИВНОСТЬ ДИ Ф Ф УЗИОННО АДСОРБЦ И ОН Н АЯ - Դ Ի Ֆ Ո Ի Զ Ի Ո Ն -Ա Դ -

ՍՈՐԲ8ԻՈՆ Ա Կ ՏԻՎ Ո Ի Թ Յ Ո ԻՆ , որոշ խմբի ա վա ր ն ե ր ի սեփական բևեռա ցման
էլե կտ րա կա ն դաշտեր ստ եղծելու հա տ կություն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է ստ . ջրերի
մեջ ւածվա ծ ա ղերի դիֆուզիա յով և ա պարի մ լս ն ի կ ն ե ր ի կողմից նրանց իոնների
ա դսորբցիա յով (կլա նո ւմ ո վ ): Ա դսո րբց ի ա ն տեղի է ունեն ա մ, երբ տ արբեր են հո­
րիզոնների ջրերի կամ վերջինների և հորատման կա վա յին րււծույթի խ տությանն
ա ք իմ. բա ղա դրութ յա նը: Դ . — ա . ա . կախված Է ապա րների ք իմ. և միներա լա յին
բա ղա դրութ յունից, ջրերի ք իմ. բա ղա դրութ յունից, ա ղիությա ն ա ստիճա նից ևն:

А К Т И В Н О С Т Ь И О Н А — Ի Ո Ն Ի Ա Կ Տ Ի Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , տե'ս Теори я активности:

АКТИВНОСТЬ (И Н Т Е Н С И В Н О С Т Ь ) К А Р С Т А — ԿԱՐՍՏԻ Ա ԿՏԻՎՈԻԹ ՅՈԻՆ

( Ի Ն Տ Ե Ն Ս Ի Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ) , կա րստ ա ռա ջա ցմա ն գործընթ ա ցի հա րա բերա կա ն ա րա գու­
թ յա ն . ա յն մեծ է հեշտ լուծվ ող ա ղա ծին ա պ ա րներում (կերա կրի ա ղ , սի լվի ն) և
ա նհա մեմա տ փ ոքր դժվա ր լուծվող կրա քա րա յին և գիպ սա տ ա ր ապարներում: Ըստ
Գ . Վ . Ռ ո դ իոնովի (1 9 5 8 ), կա րստ ա ոա ջա ցմա ն գործընթ ա ցի ակտիվությունը (А )
բնութա գրվում է կա րստ ա յին դա տ ա րկությունների ծա վա լի ( V' ) և կա րստ ա վորվող
ա պ ա րների ընդհա նուր ծա վա լի (V') հա րա բերությա մբ որոշա կի ժա մա նա կա հա տ ­

վա ծի (հա զ ա րա մյա կի ) համար և ա րտ ա հա յտ վում է % -ներո վ՝ А = --------- • 100 %:

АКТИ ВНОСТЬ О П ОЛ ЗН ЕВОГО ПРОЦЕССА— ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸՆ­

Թ ԱՑԻ ԱԿՏԻՎՈԻԹ ՅՈԻՆ, սողա նք ա յի ն գ ործընթ ա ցի զ ա րգա ցմա ն արագությունը
ժա մա նա կի ընթա ցքում և սող ա նք ա յի ն մա րմնի ձևափ ոխությունների ռեժ իմը: Ա կ տ ի վ
(շա րժ վո ղ ) սողա նքի ա կնհա յտ ց ա ցա նիշներ ից ե ն . շա րժմա ն թ ա րմ հետ քերը, եզրա մա -
ււերում կտ րուկ ա ստ իճա նների ու բա ց (հորա նջող) ճեղքերի ա ռկա յութ յունը, սո­
ղա նքա յին մա րմնի խ որդուբորդ ռե լի ե ֆ ը , բուսա կա ն ծա ծկի խ զվա ծությունը, ծա -
ռա բների թ եք վա ծո ւթ յա նն ու շրջվա ծո ւթ յա նը (հա րբա ծ ա ն տ ա ռ ), ս տ . ջրերի երե-
վ ա կ ա մնե րը, ի ն չպ ե ս նաև սո ղ ա նք ա յին տ եղա մա սում կա ռուցվա ծ շինությունների
ձևախ ախ տումներն ու «խ ուզումները: Ըստ Ս . գ . ա ., Կ . Շա րպ ն ու է . է կ կ ե յն ա ռ ա ­
ջարկում են սողա նքների հետ ևյա լ դա սա կա րգումը (տ ե'ս ա ղ . 1 ) .

Ա ղյո ւսա կ 1

Շա րժմա ն գնա հա տ ա կա նը | Շ ա րժմա ն արագույոյա նը

Բ ա ցա ռիկ արագ > 3 մ/վ

Շա տ ա րա գ 3 մ / վ — 0 ,3 մ/ր ո պ ե
Արա գ 0 ,3 մ /ր ո պ ե — 1,5 մ/օր
Ձափ ա վոր 1.5 մ / օ ր — 1,5 մ/ա միս
Դ ա նդ ա ղ 1.5 մ/ա մ իս— 1,5 մ/տ ա րի
Շա տ դանդաղ 1.5 մ / տ ա ր ի ֊ 0,0 6 մ/տա րի
Բ ա ցա ռիկ դա նդա ղ < 0 ,0 6 մ տա րի
10
 А К Т И В Н О С Т Ь У Д Е Л Ь Н А Я ֊ Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր Ա Կ Տ Ի Վ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն . տարրի կամ
լուծույթի մեջ ռադիոակտիվ իզոտոպի ատոմների պարունակությունը բնութագրող
մեծություն, որն արտաՈայտվում է նյութի միավոր կշոին (գր, մոլ.) կամ լուծույթի
միավոր ծավաւին ( լ, մ լ.) բաժին ընկնող ռադիոակտիվության միավորների թվով
(կյուրի):

АКТИВНОСТЬ Ф И ЛЬТРАЦ ИО Н Н АЯ ֊ Ծ ԾԱՆՕՍՈՆ Ա Կ ՏԻՎ ՈՒԹ ՅՈ ՒՆ ,

ապարի սեփական բևեռացման էլեկտրական դաշտ ստեղծելու ունակություն, որը պայ­
մանավորված է ապարի ծակոտիների միջով հեղուկի ծծանցման պոտենցիաների
տարբերությամբ: Վերջինի մեծությունը կախված է ապարի ծակոտկենությունից,
ծակոտիների չա փից, ձևից, դասավորությունից, ծծանցման գործակցից, հեղուկի
մածուցիկությունից են:

АМ Ф ОТЕРНОСТЬ Ա Մ Ֆ Ո Տ Ե Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , որոշ քիմ. միացությունների ի ն չ­

պես թթվային, այնպես էլ հիմնային հատկություններ դրսևորելու ունակություն: Օր.,
ալյումինի հիդրօքսիդը կարող է ռեակցիայի մեջ մտնել ինչպես թթուների, այնպես
էլ հիմբերի հետ, առաջացնելով'
A l f O N ) 3 г ЛИ + — А Р + + 3 H jO ե
\ lfO H ) 3 + О Н ֊ — A lO j 4- Ж , 0 :

Ամֆոտեր միացության բնորոշ օր. է հանդիսանում նաև ջուրը, որը ղիսոցվամ է

Н + և О Н ֊ իոնների:

А Н А Л И З Г А З О В О Г О С О С Т А В А В О Д Ы - ՋՐԻ Գ Ա ՋԱ Յ Ի Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո Ւ­
Թ Յ Ա Ն Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ւ Ծ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ջրում ւածված գազերի որոշում: Նրա նց բանակն
արտահայտվում է գազերի գումարային ծավալի %-ներով կամ մգ/լ-ևրով (տե՛ս
Ш А Л И З П РИ РО Д Н О Й ВОДЫ )

АНАЛИЗ ГИДРОХИМ И ЧЕСКИЙ Ջ ՐԱ Ք Ի Մ ԻԱ ԿԱ Ն ՏԱ Ր ՐԱ ԼՈ ՒԾ Ո ՒԹ ՅՈ ՒՆ ,

բնական ջրերի բիմ. բաղադրության, ֆիզ. և այլ հատկությունների ( p H , Е Н )
որոշում: Ջ . տ. ճշտությունը, մանրամասնությունն ու լիարժեքությունը կախված է
հետազոտության նպատակից:

А Н А Л И З Г Р А Н У Л О М Е Т Р И Ч Е С К И Й -Հ Ա 8 Ի Կ Ա Ձ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր ՐԱ ԼՈ ՒԾ Ո Ւ­
Թ Յ Ո Ւ Ն , փուխր բեկորային ապարների բաղադրիչ մասնիկների չափերի և քա ­
նակական հարաբերակցության որոշում: Գոյություն ունեն Հ . տ . տարբեր մեթոդ­
ներ. մաղային (տարբեր չափի անցրեր ունեցող մաղերով անցկացնելու միջոցով),
պղտորման (ջրային միջավայրում ապարը պղտորելու միջոցով), խտաչափական (տե՚ււ
Ареометричсский метод) ևն: Հոմանիշ' հատիկաչափական անալիզ:

А Н А Л И З П РИ РО Д Н О Й ВОД Ы ֊Բ Ն Ա Կ Ա Ն Ջ ՐԻ ՏԱ Ր ՐԱ ԼՈ ՒԾ Ո ՒԹ ՅՈ ՒՆ ,
նույնն է , ինչ բնական ջրի քիմ. տարրալուծություն (տե՛ս Х И М И Ч Е С К И И А Н А ­
Л И З В О Д Ы ):

А Н А Л О Г И Я Э Л Е К Т Р О Г И Д Р О Д И Н А М И Ч Е С К А Я ֊ ԼԼԵ Կ ՏՐ Ա Ջ Ր Ա Դ Ի Ն ա Ո ’-
Կ Ա Կ Ա Ն Ն Մ Ա Ն Ա Կ Ո Ւ Մ , տե ս Э Л Е К Т Р О Г И Д Р О Д И Н А М И Ч Е С К А Я А Н А Л О Г И Я
(ЭГД А ):

11
 А Н А Э Р О Б Н Ы Й П Р О Ц Е С С - Ա Ն Ա Ե Ր Ո Բ (Օ Դ Ա Ջ Ո Ի Ր Կ , Ա Ն Օ Դ ) Գ Ո Ր Ծ Ը Ն Թ Ա Ց ,
o|M>. և կենսա ծին նյութերի քա յքա յմա ն գործընթ ա ց, որը տ եղի է ունենում ա զատ
թթվածնի բա ցա կա յությա ն (օդա զուրկ) միջա վա յրում:

АН ГЛИЙСКИ Й ГРАДУС Ж ЕСТКОСТИ ВОДЫ ֊Ջ Ր Ի Կ Ո ՇՏՈԻ Թ ՅԱ Ն Ա Ն Գ ­

Լ Ի Ա Կ Ա Ն Ա Ս Տ Ի Ճ Ա Ն , տ ե՛ս Ж Е С Т К О С Т Ь В О Д Ы :

А Н И З О Т Р О П Н А Я П О Р О Д А — Ա ՆՀԱ ՍԱՏԵՍԱ Կ (Ա Ն Ի Զ Ո ՏՐ Ո Պ ) ԱՊԱՐ,

ա պ ա ր, որի ջրա թա փ ա նցհւիությունը, սեղմմա ն դիմա դրությունը, սա հքի դիմա դրու­
թյունը, օպ տ իկա կա ն և ա յյ հատկությունները տ ա րբեր ուղղություններով տ ա ր­
բեր են: Ա պ ա րի ա նհա մա տ եսա կությունը պ ա յմա նա վորվա ծ է նրա կ ա ոա ց վա ծք ա յին
ա ռա նձնա հա տ կություններով: Ա . ա -ի օ ր . կա րող են ծա ռ ա յել ժա պ ա վենա յին կա ­
վերն ու լյոսերը: Ա ռա ջինն երի մոտ հորիզոնա կա ն ուղղությա մբ ջրա թ ա փ ա նցեյիա -
թյունը մեծ 1;, սա հքի դիմա դրությունը' փ ո քր , իսկ ուղղա ձիգ ուղղությա մբ' հա կա ­
ռա կը, սոսերի մոտ ջրա թա փ ա նցեյիությունը էա պ ես մեծ է ուղղա ձիգ ուղղությա մբ
են: Ջրա երկրա բա նութ յա ն մեջ ա նհա մա տ եսա կ է համա րվում այնպ իսի ա պ ա րը, որի
ծծա նցմա ն գործա կիցը փոփոխ վում է' կա խ վա ծ ծծա նցմա ն ուղղությունից:

АНИ ОН Ы — ԱՆԻՈՆՆԵՐ, բա ցա սա կա ն յիցքա վ որո ւմ ունեցող իոններ (տ ե՛ս

И О Н Ы ):

А Н О М А Л И Я Б А К Т Е Р И А Л Ь Н А Я ֊ - Մ Ա Ն Ր Ե Ա Յ Ի Ն |ս Ո Տ Ո Ր Ո Ի Մ ( Ա Ն Ո Մ Ա Լ Ի Ա ) ,
սա . ջրերում համընդհանուր իրա դրությա ն համեմա տ ությա մբ որոշա կի մա նրէների
խ ոտ որիչ բա րձր պ ա րունա կությա ն: Որոշ Մ. խ -ներ օգտ ա գործվում են որպ ես
օգտ ա կա ր հանա ծոների հն քվ-եր որոնելու ցա ցա նիշներ :

А Н О М А Л И Я В О Д Ы — Ջ Ր Ի 1 սՈ Տ Ո Ր Ո Ի Մ , ֆ ի զ . մի շա րք հա տ կություններով
ջրի տարբերվեւը ա յլ միներա լներից ու բնա կա ն միա ցություններից: Ջ րի կարևոր
խ ոտ որիչ հատ կություններից ե ն . 1) ա ռա վելա գույն խ տությունը + 4 ° 5 դ եպ քո ւմ,
2 ) ս ա ռ չելիս (սա ոցի վերա ծ վ ե լի ս ) ծսւվսզի ընդա րձա կումը (նվա զ մա ն փ ո խ ա րեն),
3) ճնշմա ն տա կ սա ոցի հալմա ն ջերմա ստ իճա նի նվա զա մը (բա րձրա ցմա ն փ ոխ ա ­
ր ե ն ), 4) նվա զա գույն ջերմա տ ա րողությա նը + 2 7 ° 3 դ եպ քո ւմ, 5) հագեցած ջրա -
գոյորշիների ջերմա տ ա րոդությա ն նվա զումը ե դրա պ ա տ ճա ռով մառախ ուղի ա ռ ա ­
ջա ցումը, 6) էլեկտ րա կա ն և ջերմա յին ճ ա ռա գա յթմա ն մա րգում խ ոտ որիչ դիսպ ե ր-
սիա ն: Բ ա ցի թվա րկա ծ Ջ . խ -ներից ա նսովոր մեծ է նաև ջրի ջերմա տ ա րողությու-
նը , հսզմա ն ու զ գ ո ր շա ց մ ա ն ջերմութ յունը, երկէլեկ տ րի կ հա ստատ ունը ևն: Ո րոշ
Ջ. խ -ներ ջրի հա նքա յնա ցմա ն մեծա ցմա նը զուգընթա ց նվա զում ե ն , իսկ ւա ծա յթ ի
1Ըիվ հա գեցման դեպ քում' վերա նում:

А Н О М А Л И Я Г И Д Р О Д И Н А М И Ч Е С К А Я - Ջ Ր Ա Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ 1սՈ ՏՈՐՈ ԻՄ , ստ .
ջրերի տ ա րա ծմա ն տ եղա մա ս, որտ եղ ջրա երկրբ. պ ա րա մետ րերը (շա րժմա ն ա րա ­
գություն, շերտ ա յին ճնշում և ն) էա պ ես տ ա րբերվում են (խ ո տ ո րիչ և ն) տ վ յա լ ջրա ­
տար հա մալիրի կա մ հորիզոնի ար տեղա մա սերի համար օր ինա չա փ հա մա րվող
պ ա րա մետ րերից:

АНОМАЛИЯ ГИ Д Р О Т Е Р М А Л Ь Н А Я ֊Ջ Ր Ա Ջ Ե Ր Մ Ա Յ Ի Ն ( Ջ Ր Ա Օ Ե Ր Մ Ի Կ ) 1սՈ-
Տ Ո Ր Ո Ի Մ , ստ- ջրերի տ ա րա ծմա ն տ եղա մա ս, որտ եղ նրա նց ջերմա ստ իճա նը էա պ ես
շեղ վում է տ վյա լ ջրատ ար համսղիրին կա մ հորիզոնին բնորոշ ջերմա ստ իճա նից:

12
 А Н О М А Л И Я Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К А Я - Ջ Ր Ա Ք Ի Ա Ի Ա Կ Ա Ն Խ Ո Տ Ո Ր Ո Ւ Մ , սս։.
ջրերի տարածման տեղամաս, որտեղ նրանց յփ մ. բաղադրությունը որևէ ցուցա­
նիշով (ընդհանուր հանքայնացում, աոանձին բաղադրիչների սյարունակություն ևն)
տարբերվում է տվյալ ջրատար համալիրի կամ հորիզոնի սա. ջրերին բնորոշ Աուլ-
ճատիսլ հատկանիշներից:

А Р Е О М Е Т Р — Խ Տ Ա Չ Ա Փ , հեղուկի խտությունը չաւիելա սարք: Իրենից ներ­

կայացնում է խողովակաձև ապակյա լողակ, որի ստորին ուոուցիկ մասում հար­
մարեցված է ծանրոց և ջերմաչափ, իսկ վերին մասում արված է հեղուկի խտու­
թյունը ցույց տվող սանդղակ' սենյակային ջերմաստիճանի (20°) և 4° 9 համար:
Եթե հետազոտվող հեղուկի (սասսլենզիայի) ջերմաստիճանը բարձր է կամ ցածր
20° ֊ից, ապա №-ի ցուցման մեջ մտցվում Լ ջերմաստիճանային ուղղրւմ, որի համար
մշակված է համապատասխան աղյուսակ: Որրան փոքր է հեղուկի խտությունը,
այնքան №. ավելի շատ է ընկղմվում նրա մեջ: Խ-ևրը լայնորեն կիրաովում են
փուխր մանրահատիկ ապարների հատիկաչափական բաղադրությունն ուսումնասի­
ր ե լ ս (տ ե՛սАреомстрнческиГ! метод):

А Р Е О М Е Т Р И Ч Е С К И П М Е Т О Д - Խ Տ Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Ա Ե1*Ո Դ, փախր մանրահա-

տիկ ապարների հատիկաչափական տարրալուծության մեթոդ' խտաչափի միջո­
ցով: Հիմնված է գրունտի սուսպենզիայի (մեխ. խաււնուրդ պարունակող հեղուկի)
խտության որոշման վրա, որը փոփոխվում է խոշորահատիկ մասնիկների անջատ­
մանը զուգընթաց: Խ- մ-ով որոշվում ի գրունտում 0,25 մմ-ից փոքր տրամաչափի
մասնիկների պարունակությունը: Ինժեներական երկրաբանության նպատակների
համար գրունտների հատիկաչափակտն բաղադրությունն ուսումնասիրելիս №. մ.
համարվում է հիմնական մեթոդ:

А Р И Д Н А Я ( З А С У Ш Л И В А Я ) О Б Л А С Т Ь - Չ Ո Ր Ա Յ Ի Ն (Ա Ր Ի Դ ) Մ Ա Ր Զ , չոր
(ա րիդ ), խիստ ցամաքային կլիմա ունեցող մարզ, որտեղ գոլորշացումը գերազան­
ցում է մթնոլորտային տեղումներին, գետային հոսքը կրում է ժամանակավոր բնույթ,
բացառությամբ այն գետերի, որոնր իրենց սնումն ստանում են հարևան բարձր
լեոնային խոնավ մարզերից (օր .. Նեղոս գետ ը): Ձ. մ-երր տարածված են մերձ­
արևադարձային գոտիներում, երբեմն նաև բարձրադիր ւեոներով շրջապատված
հարթավայրերում, տափաստաններում ու անապատներում: 3 . մ-երամ գերիշխում են
ֆիզ, հողմահարման գործընթացները (քամու և ժամանակավոր գետային հոսքի գոր­
ծունեությունը) :

А Р С А Н (А Р Ш А Н . А Р А С А Н ) ֊ Ա Ր Ս Ա Ն ( Ա Ր Օ Ա Ն , Ա Ր Ա Ս Ա Ն ) , ածխաթթվա­
յին սաոր և ազոտայիհ գո| ջրերի աղբյուրների անվանում Սիբիրում, Ս իջին Ա սիա -
յում, Աոնղոփայում:

А Р Т Е ЗИ А Н С К А Я (П Ъ Е З О М Е ТР И Ч Е С К А Я ) П О В Е Р Х Н О С Т Ь - ԱՐՏԵԶՅԱՆ
(Ճ Ն Օ Ո ԻՍ Ն Ա ՑԻՆ ) Մ Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Ց Օ 1, երևակայական մակերևույթ, մինչև որը
բարձրանում է. կամ կարող է բարձրանաք ջուրը հորատսւնցքերով և այլ լեոնային
փորվածքներով: Ա- մ- քարտեզի վրա արտահայտվում !. պիեզոիզոգծերի' միևնույն
ճնշումն ունեցող կետերը միացնող գծերի միջոցով: Եթե U . մ. ավեփ բարձր է , քան
U
տ եղա նքի ռ ե լի եֆ ը, ճնշումը կ ոչվում է դ րա կա ն, իսկ հակառակ պարագայում* բա ­
ցասակա ն:

АРТЕЗИ АН СКИ Е В О Д Ы — Ա Ր Տ Ե Զ Յ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր , տ ե՛ս В О Д А АРТЕЗИ АН С­

КАЯ:

АРТЕЗИ АН СКИ Й БАССЕЙ Н П О Д ЗЕМ Н Ы Х В О Д - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

Ա Ր Տ Ե Զ Յ Ա Ն Ա Վ Ա Զ Ա Ն , ճ նշումնա յին ջրատ ար շերտ երի հա մա կա րգ, որը կա պ վա ծ
I լինում գերա զա նցա պ ես սի նեկլիզնե րի և սի նկփ նա լին ճկվա ծքների հետ: Մ ա ս ն ա ­
վոր դեպ քում ա րտ եզյա ն ա վա զա նը կ ա րող է ներկա յա ցվա ծ լի ն ե լ միա յն մեկ
ջրատ ար շերտ ով (ն կ . 1 ) : Յ ո ւրա քա նչյուր ա րտ եզյա ն ա վա գա նի սա հմա ններում
ա ռա նձնա ցվում են սնմա ն ( а ) , ճնշմա ն ( b ) և բեռնա թա փ մա ն ( с ) մ ա րզ ելս

Ն կ . 1. Ա րտ եզ յա ն ա վա զա նի սիւեմա:
1— ջրատար ա վա զա նների շերտ , 2— ջրամերժ կա վա յի ն ա պ ա րներ,
3— ստ . ջրերի մա կա րդ ա կ, А — ա րտ եզյա ն ջրերի տա րա ծմա ն
գ ո տ ի, а — սնմա ն մա րգ , b — ճնշմա ն մ ա րզ , C— բեռնա թա փ մա ն
մա րգ, В — գրունտ ա յին ջրերի տա րա ծմա ն գ ո տ ի , Н ) — դրա կա ն
ճնշմա ն մա կա րդ ա կ, H 2— բա ցա սա կա ն ճնշմա ն մա կա րդ ա կ,
N N 1— ճնշմա ն (պ իեզոմետ րիկ) մա կա րդ ա կ, ГП— ջրատար շերտի
հաստություն:

АРТЕЗИ АН СКИ Й ВО Д О Н О СН Ы Й Г О Р И З О Н Т -Ա Ր Տ Ե Զ Յ Ա Ն Ջ ՐԱ ՏԱ Ր ՀՈ­

Ր Ի Զ Ո Ն , ջրատ ար ապ ա րի շե ր տ , որը վերև ից ու ներքևից սա հմա նա փ ա կվա ծ է
ջրաթափանց (ջրա մերժ) ա պ ա րներով և պա րունա կում է ճնշումնա յին ս տ . ջրեր:

АРТЕЗИ АН СКИ Й КОЛОДЕЦ - ԱՐՏԵԶՅԱՆ Ջ Ր Հ Ո Ր , ուղղա նկյուն կա մ գ լա ­

նաձև կ տ րվա ծք ով ուղղ ա ձ իգ փ ո րվա ծք , որը հա տ ել I. ո չ մեծ խ որությա ն (մինչև
20— 30 մ) ա րտ եզյա ն ջրի հորիզոն:

А Р Т Е З И А Н С К И Й С К Л О Н — Ա Ր Տ Ե Զ Յ Ա Ն Լ Ա Ն Ջ , ճնշումնա յին ս տ . ջրերի յու­

րա տ եսա կ ա նհա մա չա փ աւ(ա զա ն, որը կա պ վա ծ է լեոնա ծսդ քա վոր մա րգե րի, եր կ ­
րա մա սերի միա թեք (մ ոն ոկ լին ա լ) տ եղա դ րվա ծ կա մ ա նկմա ն ուղղությա մբ սեսրսձև
վերջա ցող ջրա պ ա րա նա կ շերտ ա յին կա ոուցվա ծքների հետ (ն կ . 2 ) : Նմա ն իրա -
դրա թ յա ն պ ա յմա ններում սնմա ն մա րզում ստ եղ ծվո ւմ Լ ճ նշում, որի մակա րդա կը
ո րոշվում է ջրա պ ա րա նա կ շերտ ի և նրան ծա ծկող ջրա մերժ ա պ ա րների կո0ւոսւ1րոի
ե լք ի (մա կերևույթի վրա մերկա ցմա ն) բա ցա րձա կ բա րձրութ յա մբ: Մ երկ ա ց ող կ ո ն -

14
 Ն կ . 2. Արտեզյա ն լանջի սխեմա:
1— ջրատար ավազներ, 2— ջրամերժ կավեր, 3— բյուրեղային
հիմքի ջրամերժ ապարներ, 4— ճնշամնազարկ ջրերի մակար­
դակ, Տ— պիեզոմեարիկ մակարդակ, в— վերընթաց աղբյուր,
7— մթնոլորտային տեղումների ներծծման տ եղ ա մա սե ր,ծ֊ ստ.
ջրերի շարժման ուղղություն г

տակտում, որը հանդիսանում և սնման և կուտակման մարգերի միակցման գոտի,

սովորաբար տեղի ունի ստ. ջրերի բեռնաթափում' վերընթաց և վարընթաց աղբ­
յուրների ձևով, ըստ որում, բեռնաթափվում են նաև հորիզոնի ստորին մասերից
դուրս սեղմվող ճնշումնային ջրերը:

А Т М О СФ Е Р А Р У Д Н И Ч Н А Я — Հա «Ք Ա Ր Ա Ն Ա ՅԻ Ն Մ Թ Ն Ո ԼՈ Ր Տ , գազերի և
գոլորշիների խառնուրդ հանքարանի ստ. փորվածքներում: Լեոնանցողական,
մասնավորապես պայթեցման աշխատանքների հետևանքով ստ. փււրվածքներ մուտք
գործող կամ օդափոխման նպատակով ներմղվող օղի որակը խիստ փոխվում է .
թթվածնի քանակը նվազում է, ածխաթթվինը' ավելանում, ի հայտ են գալիս տար­
բեր թունավոր ու պայթուցիկ գազեր (մեթա ն), թունավոր գոլորշիներ, փոփոխվում
են ջերմաստիճանը, խոնավությանը և ճնշումը: Հանքարանային ջրաերկրբ. ծառա­
յության (տե՛ս Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Я Р У Д Н И Ч Н А Я ) խնդիրների մեջ մտնամ է ստ.
փորվածքներում մ|»նոլորտից խտացման ճանապարհով առաջացող ջրի քանակի և
ապարների ու փորվածբների ամրակապի վրա նրա ազդեցության որոշումը:

А Т М О С Ф Е Р Н Ы Е О С А Д К И - Մ Թ Ն Ո ԼՈ Ր Տ Ա Յ Ի Ն ՏԵ Դ .Ո ԻՄ Ն Ե Ր, ցող, անձրև,
ձյա ն, եղյա մ, կարկատ և այլ տեղումներ, որոնք թափվում են մթնոլորտից (տրո-
պոսֆերայից) ցամարի կամ ծովի վրա: Մ . տ. չափվում ևն տարվա ընթացքում տե­
ղումներից գոյացող հեղակի սլան բարձրությամբ' մմ-երով:
1В
 АЭРАЦИЯ ВОДЫ - ձ>ՐՒ 0Դ 1Ա Ա Գ Ե 8Ո ՒՄ (Ա Է Ր Ա Ց Ի Ա ), օդի (թխվածն),)
ներգործությա մբ խ մեյու և հոսքա յին ջրերը որոշ կախված (կութերից, յուծվա ծ և
օր գ. միացություններից մա քրելու մեթ ոդ: Ջ . օ . հաջողությա մբ կիրա ռվում է ջրերը
երկաթի միացություններից մա քրելու համար:

А Э Р А Ц И Я П О Т О К А — ՀՈՍՔԻ (Ջ Ր Հ .Ո Ս Ք Ի ) 0Դ Ա 4Ա Գ Ե ՑՈ ՒՄ , հոսող ջրի

օդով հագեցում, որը տ եղի է ունենում ջրհոսքի մեծ ա րա գությունների, մա սնա վո ­
րապես մրրկա յին (տ ուրրոզենտ ) շա րժմա ն ժամա նա կ:

А Э Р О Б Ы — Օ Դ Ա Կ Յ Ա Յ Օ Ր Գ Ա Ն Ի Զ Մ Ն Ե Ր ( Ա Է Ր Ո Բ Ն Ե Ր ) , օրգա նի զ մներ, որոնց

կենսա գոյությա ն համար անհրա ժեշտ Ւ. ազատ թթվա ծին: 0 . օ-ի ն են պ ատկանում
օրգա նիզմների ճ նշող մեծա մա սնությունը:

А Э Р О Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К О Е Д Е Ш И Ф Р И Р О В А Н И Е — ՕԴԱԶՐԱԵՐԿՐԱ-
Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Վ Ե Ր Ծ Ա Ն Ո Ւ Մ , օդ ա լուսա նկա րների վերծա նում, մեկնա բա նում' ստ- ջրերի
տա րա ծմա ն շրջանի ուսումնա սիրմա ն կա մ ճշտ մա ն նպ ա տ ա կով: Լիա րժեք վերծա ն­
մա ն համար հաշվի են ա ռնում տ եղա նքի երկրբ- կ ա ոուցվա ծքի, երկրա&ևաբանական
պա յմա նների ա ռա նձնա հա տ կությունները, բուսա կա նությա ն, հողա յին ծա ծկի բնույթն
ու գունա վորումը են:

А Э Р О З О Л Ы — Ա ԷՐՈԶ Ո ԼԵ Ր (Օ Դ Ա Փ Ո Օ ԻՆ Ե Ր) դ իսպ երս (ծա յր ա ստիճա ն

ցրվա ծ) հա մա կա րգեր, որոնք կա զմվա ծ են գա զ ա յին միջա վա յրում (սովորա բա ր
(՛դում) կախված կա րծր կա մ հեղուկ նյութի մանր մա սնիկներից: Ե թ ե դիսպ երս մա ս­
նիկները ներկա յա ցվա ծ են հեղուկի մա նրա գույն կ ա թ ի լն երով , ապա Ա - կ ո չվում են
մա ռա խ ուղ, իսկ կա րծր դիսպ երս նյութի դեպ քում' ծուխ : Փ ո շի ն վերա գրվում է կոպիտ
դիսպերս Ա -ի շա րք ին , որոնց մասնիկների չա փ երը տ ա տ ա նվում են մի քանի մմ-ից
(ձյա ն փ ա թիլներ, անձրևի կ ա թ իյնե ր) մինչև 1 0 ^ մմ:

АЭРОМ ЕТРИЧЕСКАЯ СТУП ЕН Ь- Օ Դ Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Ա Ս Տ Ի Մ Ա Ն , բա րձրությա ն

միջա կա յք ( մ -ե ր ո վ ) , որի դեպ քում օդի ջերմա ստ իճա նը նվա զում Լ I е 0 : 0 . ա .
փոխ վում Լ բա րձրությա նը զ ուգընթա ց, մթնոլորտ ի ստ որին շերտ երում (մին չև
2 կ մ) այն հավասա ր է շուրջ 200 մ , իսկ նրա նից վերև 0- ա- նվա զում է:

А Э Р О Ф И Т Ы — Օ Դ Ա Բ Ո Ւ Յ Ս Ե Ր ( Ա Է Ր Ո Ֆ Ի Տ Ե Ր ) , բա յււեր, որոնք իրենց ա նհ րա ­

ժեշտ բոլոր սննդա նյութերը ստա նում են մթնոլորտ ից: 0 . բնա կվում են ծառերի
ճ յուղերի, ժա յռերի ու քա րա բեկորների վ ր ա , սա կա յն սնվում են ի նք նո ւրո ւյն, նրանց
ա րմատները ծա ռա յում են զուտ կ ա ոչեւա հա մա ր: Ն ա խ կ ի ն է սՍ Հ Մ -ո ւմ, ի նչպ ե ս նաև
չա փ ա վոր կ փ մա յո վ ա յլ ևրկրներա մ, 0 . ներկա յա ցվա ծ են ո չ ծա ղկա վոր բուսա տ ե­
սա կներով (մա մուռ, քա րա քոս և ն ):

—Б—
БАЗИ С КАРСТА ■ —Կ Ա Ր Ս Տ Ւ Հ Ի Մ Բ ( Բ Ա Զ Ի Ս ) , կսւրստի զ ա րգա ցմա ն ստորին
սա հմա ն, որը հիմնա կա նում հա մընկնում Լ տ վյա լ շրջա նի ողողա մա շմա ն (Էրո-
զ ի ա յի ) հիմքի (տ եղա կա ն գ ետ ա յին ցա նցի) հետ և պ ա յմա նա վորվա ծ է ստ . ջրերի
ա կտ իվ շրջա նա ռությա ն խ որությա մբ: Եթե տ վյա լ շրջա նի ջրա ե րկր ր. կտ րվա ծքում
16
աոկա ЬС կարստային ճնշումնային ջրեր, ապա Կ . հ. ողողամաշման հիմքի նկատ
մամբ շատ ավելի ցածր է:

Б А З И С О П О Л З Н Я - ՍՈՎԱՆ+՚-Ի Հ Ի Մ -Г. (Բ Ա Զ Ի Ս ) , սողանքի սահքի հա ր­

թության ստորին սահման, որը հիմնականում համընկնում է լանջի (արհեստական
թեքության) հիմքի հետ և պայմանավորված է սողանքային գործընթացին ղիմադրող
գործոնների ազդեցությամբ:

Б А К Т Е Р И О Л О Г И Ч Е С К И Й А Н А Л И З В О Д Ы - ՋՐԻ ՄԱՆՐԷԱԲԱՆԱԿԱՆ
Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ւ Ծ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ջրում եղած մանրէների պարունակության, նրանց տ ե­
սակի և գաղութների թվի որոշում: |սմե|Ո\ ջրի մաքրության գնահատման համար
որոշվում է աղիքային ձողիկների (ցուպիկների) քանակը ջրի որոշակի ծավալի մեջ
(կոլի-տ իտ ր): Տարբերում Են հետևյալ որակի ջրեր. աոողջ (1 աղիքային բացիլ
100 մլ ջրում), բավականաչափ աոողջ (1 աղիքային բացիլ 10 մլ ջրում), կասկա-
ծեյի (1 աղիքային բացիւ 1 մլ ջրում), անաոողջ-կեղտոտված (1 աղիքային բացիլ
0,1 մլ ջրում) և միանգամայն անաոողջ (1 աղիքային բացիլ 0,01 մ| ջրում): Ջ- մ.
տ-ները կատարվում են առողջապահական ծաոայության հատուկ լաբորատորիա •
ներում:

Б А Л А Н С В О Д Н Ы П ֊- Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Հ Ա Շ Վ Ե Կ Շ Ի Ռ , որոշակի շրջանի (ավազանի)

սահմաններում ջրի մուտքի և ծախսի բաղադրիչների քանակական հարաբերակցու -
թյունր որոշակի ժամանակամիջոցում (սովորաբար 1 տարում): Ջ . հ-ի մուտքի բ ա ­
ղադրիչներն են. մթնոլորտային տեղումները, ջրալին գոլորշիների խտացումը, մա­
կերևութային Ն ստ. ջրերի մուտքը դեպի տվյալ ավազան (ներհոսքը): Ջ . հ-ի
ծախսի բաղադրիչներն են. գումարային գոլորշիացանք (ցամաքից, ջրակուտակնե­
րից և բուսականությունից), մակերևութային և ստ. ջրերի արտահոսքը: Բազմամյա
ժամանակամիջոցի համար Ջ . հ. հավասար Լ՛ զերոյի:

Б А Л А Н С П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Հ Ա Շ Վ Ե Կ Շ Ի Ռ , որո­
շակի տարածքի (ջրաերկրբ. շրջանի, հնքվ-ի) ստ . ջրերի սնման և ծախսի բա ղա դրիչ­
ների քանակական հարաբերակցությունը որոշակի ժամանակահատվածում: Ս- ջ- հ-ի
մուտքի բաղադրիչներն են. մթնոլորտային տեղումները, ջրային գոլորշիների խտա­
ցումը, մակերևութային ջրհոսքեյփց ու ավազաններից ջրի կլանումը և ստ- ջրերի
ներհոսքը այլ ավազաններից: Ս . ջ. հ-ի ծախսի բաղադրիչներն են. ստ. ջրերի ա ր­
տահոսքը և գումարային գոլորշիացումը (հողից, բուսականությունից): Ս- ջ. հ-ի
ուսումնասիրությունները հնարավորություն են տայիս պարզել ստ. ջրերի քանակը,
սնման և ոեժիմի օրինաչափությունները՝ կապված խոնավության շրջապտույտի հետ՛

Б А Л А Н С О В Ы Й М Е Т О Д ֊ Հ Ա Շ Վ Ե Կ Շ Ռ Ա Յ Ի Ն Մ Ե Թ Ո Դ , որևէ սահմանափակ
տարածքում (ավազանում) որոշակի ժամանակամիջոցի համար ջրի մուտքի և
ելքի բաղադրիչների, ջերմության ևնի քանակական համադրման մեթոդ:

Б А Л А Н С О В О Е У Р А В Н Е Н И Е — Հ Ա Շ Վ Ե Կ Շ Ռ Ա Յ Ի Ն Հ Ա Վ Ա Ս Ա Ր Ո Ւ Մ , ջրային
հաշվեկշոի մուտքի U ելքի բաղադրիչների միջև գոյություն ունեցող կապի հա վա ­
սարում: Ա ոանձին ավազանի համար А մուտքը կազմված է ավազանում թափվող
 մթնոլորտ ա յին տեղումներից ( X ) , ջրա յին գպ որշիների խ տա ցումից ( K ) ն դեպի
տ վյա լ ա վա զա ն կա տ ա րվող ստ . հոսքից ( P ) : Ա յս պ ի ս ո վ մուտ քը' A = X + K + P :
Ե լք ի մա սը' B , բա ղկա ցա ծ է մա կերևութա յին հոսքից ( V ) , զոլորշիա ցումից ( Z ) և
ա վա զա նից կա տ ա րվող ս տ . արտ ա հոսքից ( F ) , կա մ' B = V + Z + F : Զ ո րա յին տ ա ­
րիներին մակերևութային և ստ- խ ոնա վությա ն ընդհանուր ծա վսզը պ ա կա ս է , քա ն
խ ոնա վ տ ա րիներին, ա յդ պ ա տ ճա ռով' Л < В , իսկ խ ոնա վ տ ա րիներ ին, հա կա ռա ­
կ ը' А > В : Ա լս պ ի ս ո վ , տ ա րեկա ն ջրա լին Հ . հ. փա կ ա վա զա նի համար կունենա
հետևյալ տ եսք ը. Х + К + Р = V + Z + F i A W , ո րտ եղ ' + A W - G խ ոնա վությա ն կ ու­
տակումն է , իսկ — Д W -ն ' պակասը (նվ ա գ ո ւմ ը ):

Б А Л А Н С О В Ы Й У Ч А С Т О К (П Л О Щ А Д К А ) — ՀԱ ՇՎ ԵԿ Շ Ռ Ա ՅԻՆ ՏԵ ՂԱ Մ Ա Ս
( Հ Ր Ա Պ Ա Ր Ա Կ ) , ջրհա վա ք ա վա զա նի տ ա րա ծքի փ ոքր ու բնորոշ տ եղա մա ս (հ ր ա ­
պ ա ր ա կ ), որը ջրա յին հա շվեկշռի բա ղ ա դ րիչների ա նմիջա կա ն որոշումների համար
կա հա վորվա ծ է օդերև ութա բա նա կա ն, ջրա չա փ ա կա ն և ջրա երկրբ. սա րքա վորում­
ներով: Ք ա նի որ ժամա նա կի ընթա ցքում հողա յին շերտ ի խ ոնա վությունն ու գրո ւն­
տ ա յին ջրերի քա նա կությունը փ ոփ ոխ ա կա ն ե ն , ա պ ա դրա նց որոշմա ն նպա տակով
Հ . ւո-երը կա հա վորվում են հա տ ա կ խ ոն ա վա չա փ ե րով և դ իտ ողա կա ն հորա տ ա նց-
քերո վ: Հ . տ -երի չա փ ե րը լինում են մի քա նի հա -ից մի քա նի հարյուր հա , իսկ
հրա պ ա րա կինը՝ հա-ի տ ա սնորդա կա ն մա սեր:

Б А Л Л А С Т Н О Е К О Р Ы Т О — Բ Ա Լ Ա Ս Տ Ա Յ Ի Ն ( Վ Ե Ր Ն Ա Լ Ի 8 Ք Ի ) Տ Ա Շ Տ Ա Կ , ե րկ ա ­
թուղա յին պաստառի տակ գնա ցքների թա փ ա հա րումից ա ռա ջա ցա ծ տաշտ ա կա ձև
ի ջվա ծք: Բ . տ . աճում է դեպ ի ներքև և, իր մեջ կուտ ա կելով մթ նոլորտ ա յին տ եղ ո ւմ­
ները, սովորա բա ր հա նգեցնում է երկա թուղա յին պ ա ստ ա ոի ձևախ ախ տումների:
Հ ո մա նի շ' հողա յին տ ա շտ ա կ:

Б А Р О М Е Т Р И Ч Е С К И Й Г Р А Д И Е Н Т (Г Р А Д И Е Н Т Д А В Л Е Н И Я ) — ՃՆՇՈԻՄ-
ՆԱՁԱՓԱԿԱՆ ԳՐԱԴԻԵՆՏ ( Ճ Ն Շ Մ Ա Ն Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ ) , մթնոլորտ ի ճնշմա ն փ ո ­
փ ոխում' միա վոր տա րա ծությա ն վրա , որպ իսին ընդունվում է 111,1 կ մ , ա յսինքն
միջօրեա կա նի 1° երկա րությունը:

Б А Р О М Е Т Р И Ч Е С К А Я Ф О Р М У Л А ֊ Ճ Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն (Բ Ա Ր Ո Մ Ե Տ Ր Ի Կ )
Բ Ա Ն Ա Ջ Ե Վ , ա րտ ա հա յտ ում է բա րձրութ յունից կա խ վա ծ մթնուորտ ա յին ճնշմա ն
փոփոխ ության օրենքը: ճ - p -ի օգնությա մբ տ ա րբեր բա րձրութ յունների վ ր ա գտ նվ ող
երկու կետ երում եդա ծ ճ նշումների տ ա րբերութ յա մբ կա րելի է հա շվել ա յդ կետ երի
բա րձրությունների տ ա րբերութ յունը, ա յսին քն կա րեփ է կ ա տ ա րել ճ նշումնա չա փ ա -

կա ն հա րթ ա չա փ ություն, հա մա ձա յն ճ . p -ի ' h — h 0 = 184001g — ^ ----- Ւ (at), որտ եղ՛

h — h0 — բա րձրութ յունների տ ա րբերութ յունն է , մ , P tP 0 — ճնշումներն ե ն ' ա լդ կ ե ­

տ երում, ս ն դ . սյա նմմ , մ թ ն ., է — օդի շերտ ի միջին ջերմա ստ իճա նն է , * 3 , a —

գո րծա կից, որը հավասա ր Է —* — ;

273

Б А Р Р А Ж — Բ Ա Ր Ա Ժ , ստ . պ ա տ վա ր կ ա մ ա գուցա պ ա տ , որը կա ռուցվում է

ստ . ջրա մբա ր ստ եղծեյու կա մ ջրհա վա ք կա ռույցի մեջ կողմնա կի (ա ղտ ոտ վա ծ)
ջրերի մուտքը ա րգելա փ ա կելու նպ ա տ ա կով:
ГЯ
 Б А Р Ь Е Р Н Ы Е (П Л О Т И Н Н Ы Е , П О Д П О Р Н Ы Е ) И С Т О Ч Н И К И — ԴԻՄ ՀԱ -
Ր Ա 6 Ի Ն ( Պ Ա Տ Վ Ա Ր Ա Ց Ի Ն ) Ա Վ Բ 9 Ո Ի Ր Ն Ե Ր , աղբյուրներ, որոնք դուրս են զայիս
երկրի մակերևույթ սա. ջրհոսքը բնական արգելքներով դիմհարվելու հետևանքով:
Բնական արգելքներ կարող են հանդիսանա| տեկտ. խզվածքները (բուն խզվածքը
լցնող կավերը կամ ջրամերժ ապարներով ներկայացված մյուս թ ե ը ), մագմածին
ապարների ելքերը, ապարների ջրաթափաճցեւիաթյան կտրուկ նվազումը են:

Б А С С Е Й Н — Ա Վ Ա Զ Ա Ն , 1. Երկրա&ևաբանությունում' ցամաքի տեղամաս, որն

անի դեպի կենտրոն ուղղված լանջերի ե հոսքի համակարգ: Տարբերում են Ա -ի
հետևյալ տեսակները- ա ) ջրհավաք կամ գետային ջրբաժիններով սահմանա­
փակված ցամաքի տեղամաս, որի տարածքում թափվող մթնուորտային տեղումները
և բեոնաթափվող ստ. ջրերը սնում են որեէ գլխավոր գետի համակարգ, բ ) փակ
կամ հոսքազուրկ-ներցամաքային մեկուսացած հոսքի մարգ, որը գետային ցանցով
կապված չի օվկիանոսի հետ, գ ) բնական (ծովային, լճային) կամ արհեստական
ջրավազան, դ) ֆիռնային-կիսաշրջանաՏև լայնացում (ամֆիթատրոնի տ եսքով)'
տրոգի մասում, որը լցված է ֆիոնով ե հանդիսանում է հովտային սառցադաշտի
սնման մարգ, ե) տրոգային-տրոգի հատակի խորացած մաս, որը սահմանափակ­
ված է ոիգելներով, զ) սառցադաշտային համակարգի վերջնամասային կամ լեզվա ­
կային: 2. Ջրաբանությունում' ցամաքի մակերևույթի մաս, որի սահմաններում գո­
յա ցող հոսքը սնում է որևէ գետային համակարգ, լիճ կամ ծով: Յուրաքանչյուր
Ա . ընդգրկում է մակերևութային և ստ. ջրհավաք Ա -ն ե ր , որոնց սահմանները հա­
ճախ լրիվ չեն համընկնում: 3. Երկրաբանությունում' խոշոր սինկլինային կաոուց­
վածք, որի սահմաններում ապարները պարունակում են այս կամ այն օգտակար
հանածոն: Օր., Դոնեցյա ն ածխային Ա ., Արարատյան արտեզյան Ա . են:

Б А С С Е Й Н А Р Т Е З И А Н С К И Х В О Д - Ա Ր Տ Ե Զ Յ Ա Ն ՋՐԵՐԻ Ա Վ Ա Զ Ա Ն (Ա Ր ­
Տ Ե Զ Յ Ա Ն Ջ Ր Ա Վ Ա Զ Ա Ն ) , տե'ս Артезианский бассейн подземных вод:

Б А С С Е Й Н В О Д О С Б О Р Н Ы Й ֊ Ջ Ր Հ Ա Վ Ա Ք Ա Վ Ա Զ Ա Ն , երկրի մակերևույթի
մաս, որի սահմաններում գոյացող ջրհոսքը սնում է որոշակի գետ, գետային հա-
մակարգ կամ ջրավազան (լիճ, ծո վ): Յուրաքանչյուր գետ ունի մակերևութային ե
ա ո. Ջ . ա -ներ, որոնց սահմանները մեծամասամբ լրիվ չեն համընկնում: Հոմանիշ՝
ջրհավաք մակերես, ջրաբանական ավազան:

Б А С С Е Й Н Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й — ՋՐԱ Ե ՐԿՐԱ ԲԱ ՆԱ ԿԱՆ ԱՎԱԶԱՆ,

պլատֆորմների ե ծալքավոր մարզերի խոշոր երկրբ. կաոուցվածքներ (սինեկլիզ-
ներ, իջվածքներ, եզրային ճկվածքներ, միջլեռնային գոգավորություններ ե ն ) , որոնք
հիմնականում կազմված են նստվածքային ապարներից և պարունակում են գերա­
զանցապես ճեղքաշերտային ստ. ջրեր: Զ . ա-ներն ունեն սնման, հոսքի կուտակման
(ճնշման) ե բեռնաթափման մարզեր: Հոմանիշ' արտեզյան ավազան:

Б А С С Е Й Н Г И Д Р О Л О Г И Ч Е С К И Й — Ջ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ա Վ Ա Զ Ա Ն , տե'ս
Водосборный бассейн:

Б А С С Е Й Н Г Р У Н Т О В Ы Х В О Д — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր Ի Ա Վ Ա Զ Ա Ն , տե'ս
Грунтовый бассейн:
 БЛССЕПН ПОДЗЕМ НЫ Х ВОД - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ա Վ Ա Զ Ա Ն , u it'u
эасссйи гидрогеологический:

Б А С С Е П Н Р Е Ч Н О П — Գ Ե Տ Ա Յ Ի Ն Ա Վ Ա Զ Ա Ն , ш Ь 'и Б ассей н гидрологи ческий:

Б ЕЗН А П О РН Ы Е П О Д ЗЕМ Н Ы Е В О Д Ы ֊ - ԱՆսՆՇՈԻՄ (Ա Զ Ա Տ ) ՍՏՈՐԵՐԿ­

Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր , տ ե՛ս В о д а безнапорн ая (св о б о д н ая ):

Б Е З Р У С Л О В Ы Е Л О Ж Б И Н Ы С Т О К А ( Д Е Л Л И ) - Հ Ո Ի Ն Ի Ց ԶՈԻՐԿ Ձ Ո Ր Ա Կ ­
Ն Ե Ր (Դ Ե Է Է Ե Ր ) , մշտ ա կա ն հ՛ոսք և hmC չո ւնե ցո ղ հարթահատակ երկա յնա ձիգ,
երբեմն նաև ճյո ւղա վորվա ծ ձորսւկներ, որոնք տա րա ծվա ծ են բա րձրա դիր վւոք-
րաթևբ լա նջերի սա հմա ններում: Ռ ելիեֆ ի ցածրա դիր մա սերում նրա նք միա նա լով
առաջացնում են ա վելի մեծ ձորա կ՝ ցայտ ուն ա րտ ա հա յտ վա ծ հա նով: Հ . գ . գ-ի
երկարությունը չի գերա զա նցում 1000 մ , ա ռա ջա նում ե ն անձրևի և հա լոցքա ջրերի
հարթ (լա ն ջա յի ն) հոսքի շնորհիվ:

БЕРЕГОВОП ВАЛ — ՄԵՐՁԱՓ ՆՅԱ ՀՈՎԱ Թ ՈԻՄԲ, գետ ա բերուկներից ա ռա­

ջացած հողա թումբ, որը ձգվում է գետ ա հունին զուգա հեռ և կա տ ա րում է բնա կա ն
պա տ նեշի դեր: Մ . հ-ի կա յունա ցմա ն գործում կարևոր դեր է կա տ ա րում բուսա կա ­
նությունը, որը, մի տ եսա կ, իւարսխում ու պ ա շտ պ ա նս մ է հողաթումբը ո ղողա տ ա -
րումից:

БЕРМ А - ՍԱՆԴՂԱՎԱՆԴ (Բ Ե Ր Մ Ա ), հորիզոնա կա ն նեղ ու ձգվա ծ հա ր­

թա կ, որը կա ռուցվում է բաց հա նքա րա նների, պ ա տ վա րների, երկա թուղա յին պ ա ս­
տառների թերությունների վրա և նախ ա տ եսվա ծ h լեռն ա հա նք ա յին , շի ն . ու սպ ա ­
սա րկմա ն ա շխ ա տ ա նքների ա նվտ ա նգությա ն ա պ ա հո վմա ն, տ րա նսպ որտ ի շա րժմա ն
և ա յլ նպա տ ա կների համար:

БЕССТОЧНЫ Й БАССЕЙН ֊ ՀՈՍՔ ԱԶՈԻՐԿ ԱՎԱԶԱՆ, գետ ի կա մ լճի

ա վա զ ա ն , որի գլխ ա վոր ջրա յին զա րկերա կի հոսքը մի նչև ծո վ չի հա սնում, իր ճ ա ­
նա պ ա րհին չո ր կլի մա յա կա ն պ ա յմա ններում ծա խ սվում է գոլորշիա ցմա ն և ներծծմա ն
վր ա : Օր-, Մ ի ջի ն Ա ս ի ա յի Ջ ա րա ֆ շա ն, Մ ո ւրղ ա բ և Թ եջեն գետ երը:

Б И О Г Е О Х И М И Я — Կ Ե Ն Ս Ա Ե Ր Կ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա , երկրա ք իմ իա յի բա ժիններից մեկը

ո րն ուսումնա սիրում է օրգա նիզմների ղերը ք ի մ . տ ա րրերի տ եղափւփռևսն, բա շխ ­
մա ն, ցրմա ն և կենսո լորտ ի , օր գ ա նիզմների m կենդ ա նի նյութի մեջ կուտակման
երկ րա ք իմ . գործընթ ա ցներում: Կ ենդ ա նա կա ն և բուսա կա ն օր գա նի զ մներն ա մբողջու­
թ յա մ բ , կ ա մ «կենդա նի նյութ ը», ի նչպ ե ս ն շե լ է Վ . I1. Վ ե ր ն ա դ ս կ ի ն , կա զմում են
երկրա գնդի կենսպ որտ ը և շուրջ 2 մլրդ տա րուց ի վեր հա նդիսա նում են ա րեգա կ ­
նա յի ն ռա դիա ցիա ն պ ոտ ենցիա լ էնե ր գ ի ա յի, ա պ ա նաև ե րկ րա ք իմ . գործընթ ա ցների
կինետ իկ էներգիա յի վերա ծ ող կա րև որա գույն մեխ ա նիզմ:

БИ О Л О ГИ Ч ЕСК И Й А Н АЛ И З В О Д Ы -Ը Ր Ի ԿԵՆՍԱԲԱՆԱԿԱՆ ՏԱ Ր ՐԱ ԼՈԻ -

Մ Ո Ի Թ 6 Ո Ի Ն , բնա կա ն ջրի մեջ եղ ա ծ բուսա կա ն և կենդա նա կա ն մի կր ոօրգա նի զ մ­
ների պարունակության որոշում: Հոմանիշ՛ ջրի մանրէաբանական տարրալուծության
(տե՛ս Бактериологический анализ воды ):

БИО ГЕ1 Ю Ц Е Н О З — ԿԵՆՍ Ա ԵՐ Կ ՐԱ ՏԵ ՆՈ Զ , երկրի մակերևույթի որոշակի

տեղամաս՝ իրեն րնորոշ երկրր. կաոուցվածքի, հողային ու արային ոեմիմի, միկ­
րոկլիմայի, բուսական m կենդանական աշխարհի փււխադարձ պայմանավորված
համակարգով: Ա յդ համակարգի բոլոր տարրերը գտնվողս ևս յուրահատուկ փոխազ­
դեցության մեջ ինչպես միմյանց, այնպես Ւ.լ շրջապատող միջավայրի մնացած
երևույթների նետ:

Б И О Л О Г И Ч Е С К А Я О Ч И С Т К А В О Л Ы — ՋՐԻ Կ Ե Ն Ս Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Մ Ա Ք Ր Ո Ի Ա ,
ջրի վնասազերծման եղանակ, որը հիմնված է միկրոօրգանիզմների կենսագործու­
նեության ազդեցությամբ ջրում եղած օրգ- նյութերի քայքայման և օքսիդացման վրա:
Ջ . կ. մ. նպատակով կաոուցվամ են մաքրման ջրավազաններ, ծծանցման դաշտեր,
կենսբ. քամիչներ ևն:

Б И О С Ф Е Р А — Կ Ե Ն Ս Ո ԼՈ Ր Տ, կենդանի օրգանիզմներով բնակեցված ոլորտ,

որն ընդգրկում է երկրագնդի մակերևույթը, նրան հարող մթնոլորտի ստորին
L5— 20 կմ-անոց շերտը (տրոպոսֆերան), ողջ ջրային պատյանը և երկրակեղևի վերին
9— 4 կմ-անոց շերտը, այսինքն երկրագնդի այն պատյանները որտեղ հնարավոր է
օրգանիզմների կենսագործունեությունը: Կ -ի կենդանի նյութի զանգվածը հաշվվում է
մոտավորապես ո. 10й — 2.10l ։ " fc;

Б И Т У М И ЗА Ц И Я (Б И ТУ М И Н И ЗА Ц И Я ) - Բ Ի Տ Ո Ի Ս Ա Ց Ո Ի Ա , ճեղքավորված,
զանգվածային կամ փուխր բեկորային ապարների մեխ. հատկանունների և ջրան-
թափանցելիոլթյան արհեստական բարելավման եղանակ: Բ . իրականացվում է տաք,
մածուցիկ դարձած բիտումը ներմղելով ապարների մեջ, որը սսա չելով, ամրանում-
շաղկսւպում է բեկորային մասնիկները և (գնում բաց ճեղքերը' նվազեցնելով նրանց
ջրաթափանցաթյունը:

Б И Т У М И Н О З Н Ы Е П О Р О Д Ы - Բ Ի Տ Ո Ի Մ Ա Տ Ա Ր Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր , բիտումներ պա-
րանակող նստվածքային ապարներ, որոնք մուգ գույներ են ձեոք բերում և բնո­
րոշ հոտ են արձակում: Տարբերում են Բ . ա-ի երկու տեսակ. 1) բիտումով համա-
չափորեն հագեցված ապարներ' բիաումաւոար կավեր, ավազաքարեր, 2) բիտումով
միայն ճեղքերն ու ծակոտիները լցված ապ՚ււրներ' բիաումատար կրաքարեր ու
դոլոմիտներ:

Б Л А Г О Р О Д Н Ы Е ( И Н Е Р Т Н Ы Е ,Р Е Д К И Е ) Г А З Ы — Ա Զ Ն Ի Վ (Ձ Ե Ջ Ո Ք , Հ Ա Ջ -
Վ Ա Գ Ց Ո Ի Տ ) Գ Ա Ջ Ե Ր , Դ . Ի . Մննդելեևի պարբերական համակարգի 8-րդ խմբի
տարրեր-հելիամ, նեոն, արգոն, կրիպտոն, քսենոն և ոադոն (ոադիումի գազակերպ
էմանացիա): Բնութագրվում են քիմ. այլ տարրերի հևա ռեակցիայի մեջ մտնելու
անընդունակությամբ: Սակայն, ինչւզես pni.g կ տվել քիմիկոս Բ . Ա . Նիկիտ ինը,
Ա . գ-ի մոլեկուլները կարող են կազմել որււշակի, թեկուզև շատ սւնկայուն միա­
ցություններ' ջրի, տոլուոլի, ֆենոլի և այլ մոլեկո լների հետ:

БЛЮ ДЦА (З А П А Д И Н Ы ) -Ա Փ Ս Ե Ա Ջ Ե Վ ՓՈՍՈՐԱԿՆԵՐ, փոքր կլորավուն

Տ1
ձա գա րա ձև ի ջվա ծքներ, որոնք լա յնորեն տա րա ծվա ծ են նա խ կին Խ Ս Հ Մ -ի ա նտ ա ­
ռ ա յի ն, տ ա փ ա ստ ա նա յին և կիսա ա նա պ ա տ ա յին գոտ իներա մ: Ա . փ . ա ռա ջա նա մ է ն
տ ա րբեր բնա կա ն գործընթա ցների (կա րստ , ջերմա կա րստ , նստ ում, սուֆ ոզիա և ն)
շնորհիվ:

БОКОВОЕ ДАВЛЕНИЕ— ԿՈՂԱՅԻՆ ՃՆՇՈԻՄ, գրունտ ի վրա ուղղա ձիգ

ճնշում (ծա նրա բեռնվա ծութ յա ն) գ ործա դրելիս դեպ ի կողերը գո րծող ճ նշում, որը
ձգտ ում է գրունտ ի մա սնիկները տ եղա շա րժել դեպ ի կ ողերը: Ն մ ա ն տ եղա շա րժի
բա ցա կա յությա ն դեպ քում Կ . fi. ( Р ^ ) ուղղա կի կապի մեջ է ուղղա ձիգ ճնշումից
( P » t ) ' Р $ = К ! ’ . , . որտ եղ’ K -ը կողա յին ճնշմա ն գործա կիցն է (տ ե՛ս К оэф ф ици ент
бо ков о го д а в л е н и я ) :

Б О К О В Ы Е (О К О Л О С О Л Е В Ы Е ) В О Д Ы — Կ Ո ՂԱ ՅԻՆ մ ե ր ջ ա ղ ա յ ի ն ջ ր ե ր ,
ա ղա բեր հա ստ վա ծքի կողա յին մա սերի ստ . ջրեր, որոնք տ եղա դրվա ծ են աղի
հաստ վա ծ բը եզրա վա ւկող ա պ ա րների մեջ: Ա ղ ա բե ր հա ստ վա ծքի շա հա գործմա ն
ժա մա նա կ ա յդ ջրերը կ ա րող են ներխ ուժել լեռն ա յի ն փ որվա ծքներ և մեծ վնա սներ
պ ա տ ճա ոել:

БОКОВОЕ Т Р Е Н И Е — ԿՈՂԱՅԻՆ Շ Փ Ո Ի Մ , գրունտ ի մեջ խ որա սուզվող կոշտ

մա րմնի (ցի ց, զ ո ն դ , գնդիկ են) մա կերևույթի վրա գրունտ ի մա սնիկների կողմից
գ ո րծա դ րվող շփ մա ն ուժեր:

Б О Л О Т Н А Я Р А С Т И Т Е Л Ь Н О С Т Ь — Ճ Ա Հ Ճ Ա Յ Ի Ն Բ Ո Ի Ս Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , բո ւյ­
սերի հա մա կցություն, որը բնորոշ է ճա հիճներին և գերխ ոնա վ հողերին, ըն դ որում
բույսերի ա րմա տ ներն ու ստ որին մա սը գ տ նվ ում են ջրի մեջ: Յուրտ և չա փ ա վոր
կ յիմա յա կա ն գոտ իներում ճ . բ . ներկա յա ցվա ծ է խ ոտ ա բույսերով, ցածրա հա սա կ
թփ ուտ ներով ու ծա ռ ա տ եսա կներո վ, իսկ տաք և մերձա րև ա դա րձա յին գոտ իներում
ա յն ա վեյի փ ա րթա մ է , աճում են նաև խ ոշոր ծա ռա տ եսա կներ: Ը նդ ունվա ծ գիտ ա ­
կա ն տ եսությա ն հա մա ձա յն, բրածո ածխ ի մեծ մա սն աոա ջա ցեւ է երկրբ- նա խ որդ
ժա մա նա կա շրջա նների ճ . բ . հա շվին:

Б О Л О Т Н Ы Е В О Д Ы — Ճ Ա Հ Ճ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ջրե ր, որոնք կա պ վա ծ են ճ ա հ ­
ճ ա յին նստ վա ծքների հետ: ճ . ջ-ին բնորոշ է օ ր գ . նյութերի և երկա թի բա րձր պ ա ­
րունա կությունը: Բ ուսա կա ն մնա ցորդների ոչ լյէիվ ք ա յք ա յմա ն հետ և ա նքով ճ . ջ.
ունենում են թթու (հա զվա դեպ չե զ ո ք ) ռեա կցիա և ա գրես իվ են բետ ոնի նկա տ մա մբ:

БОЛОТНЫ Й ГАЗ — ՃԱ ՀՃ ԱՅԻՆ ԳԱԶ, գա զ երի խ ա ռնուր դ, որն ա ռա ջա նում

է ճա նճում, օդից զուրկ պ ա յմա ններում բուսա կա ն մնա ցորդների քա յք ա յմա ն հետ ե-
վ ա ն քո վ: ճ . գ . ա յրվող է , քա նի որ հիմնա կա նում բա ղկա ցա ծ է մեթ ա նից (20—
06 % ), պ ա րունա կում է նաև ա ծխ ա թ թ ա , ազոտ և ա յլ գա զ եր:

Б О Л О Т О — ՃԱՀԻՃ, գերխ ոնա վ կա մ ջրի հա մա տ ա րա ծ շերտ ո վ ծա ծկվա ծ

(տ ա րվա զգա լի ժա մա նա կա հա տ վա ծում) տ եղ ա մա ս, որտ եղ ա ճում է յուրա տ եսա կ
ճ ա հճա յին բո ւսա կա նութ յա ն և տ եղի են ունենում տ որֆա ոա ջա ցմա ն գործընթ ա ցներ:
ճ -ն ե ր ը տ ա րա ծվա ծ են բպ որ կլի մա յա կա ն գ ո տ իներո ւմ, նրա նց ա ռա ջա ցումը պ ա յ-
մասավորված է ֆիզիկաաշխգր. (առատ տեղումներ, աննշան գոլորշիացան, հոսքի
դժվարություն, գոգավոր ռե լի եֆ ), ջրաերկրբ. (ստ. ջրերի բեռնաթափում) և այ|
գործոններով: Ըստ տեղադիրքի և սնման պայմանների, տարբերում են բարձրադիր,
ցածրադիր, անցումային, ջրբաժանային, կախված, գրունտային սնման և այլ ճ-ներ:
Առանձնացվում են նաև իսկական կամ բուն Օ -ներ, որոնց բնորոշ է տորֆի զգայի
կուտակումը (շերտի հզորությունը գերազանցում է 30— 40 ս մ -ի ց), ճահճակալված
հողեր, որտեղ տորֆագոյացումը նոր է սկսվում և բույսերի մեծ մասի արմատները
հասնում են մայր հողագրունտներին:

Б О М Е Г Р А Д У С Ы — Բ Ո Մ ԵԻ Ա Ս Տ Ի Ճ Ա Ն Ն Ե Ր , տե ս Градусы (ш кала) Боме

БО РО Н О СП Ы Е ВОДЫ ֊Բ Ո Ր Ա Յ Ի Ն (Բ Ո Ր Ա Կ Ի Ր ) Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր,

որոնց մեջ բարձր է բորի պարունակությունը: Ա յդ ջրերը արդյունաբերական նշա­
նակություն են ձեոք բերում, եթե բորի պարունակությանը գերազանցում է:
162 մգ/յ-ից (1,6 2-10 » % -ից):

Б Р Е К Ч И И О П О Л З Н Е В Ы Е - Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն Փ Օ Ր Ա Բ Ե Կ Ո Ր Ն Ե Ր , գերազանցա­
պես ստորջրյա պայմաններում տեղի ունեցող սողանքների կոտրատման հետևանքով
առաջացած բեկորներ, որոնք ա չքի են ընկնում բեկորների համաչափությամբ և
պյաստիկ սահքի հետքերով (խազերի, ակոսիկների առկայությա մբ):

Б Р И З А Н Т Н О Е Д Е Й С Т В И Е Г А З О В - Գ Ա Ջ Ե Ր Ի Բ Ր Ի Ջ Ա Ն Տ Ա Ց Ի Ն (Փ Օ Ր Ո Ղ )
Գ Ո Ր Ծ Ո Ի Ն Ե Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , հոբաաանցքեր կամ շպարներ հորատելիս շերտային գա ­
զերի պայթման քայքայիչ գււրծունեություն, որի հետևանքով ապարները փշրվում
են, իսկ երբեմն ձևախախտվում են նաև հորատանցքի ամրակապման խողովակ­
ները:

Б У Г Р И П У Ч Е Н И Я ( В С П У Ч И В А Н И Я ) - Ո Ի Ռ 2 Մ Ա Ն Թ Մ Բ Ե Ր , ո չ մեծ չափե
րի միամյա թմբեր (ջրալակոլիտներ), որոնք առաջանում են գերխոնավ Փուխր
բեկորային ապարների սառեցումից: Ու. թ-ի բարձրությունը սովորաբար հասնում
է 1,5— 2,0 մ-ի, նրանց մա կերև ույթ պատվում է ճառագայթաձև ճաքերով:

Б У З У Н — Բ Ո Ի Ջ Ո Ի Ն , կերակրի աղի նորագոյացում աղաջրային ծանծաղ լճե­

րում. հաճախ աղի հետ միասին նստում է նաե տիղմը:

Б У Л А К — Բ Ո Ի ԼԱ Ղ , աղբյուրի թուրքերեն անվանում:

Б У Л Г У Н Н Я Х И — Բ Ո ԻԼԳ Ո Ի Ն Յ Ա 1սՆ Ե Ր , բազմամյա սառցայթի շրջաններում

տարածված խոշոր ջրալակոլիտների ու սաոցաբւուրների յակուտական անվանում:
Բ . առաջանում են տորֆակալած փակ յճային ու ճահճային գոգավորությունների
սաոչեւու ժամանակ: Ջրահագեցած տորֆի m հողագրունտների սառեցումը ուղեկց­
վում է ծավալի ընդարձակումով, пуф հետևանքով մակերևույթն ուռչում է : Տոր­
ֆային (հողագրունտային) շերտի տակ առաջացող դատարկությունները ւցվում են
ջրով, որը սա ռչելով, առաջացնում է ջրալակոլիտ: Մակերևույթում բ. դրսևորում են
մինչև 40— 70 մ բարձրության ե 200 մ տրամագծով թմբերի սւ բլուրների ձևով: Բ .
նման են Ա յյա ս կ ա յա մ տ արածված ջրա լա կոլիտ ա յին բլուր ներին, որոնք ստ ա ցել են
«Պ ինգո» տ եղա կա ն անվա նումը:

Б У Н Ы М О Р С К И Е — Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն Ա Լ Ե Հ Ե Ր Զ Ե Ր , ափապա շտ պ ա ն կա ռույցներ,
որոնք տեղսւկա յվում են ծովա փ երում ա լիքների հարվա ծա յին ուժը թուլա ցնելու և
լողափևրի երկա րա թյսւմր ա վա զա գոսբա րա յին նստ վա ծքների տ եղա շա րժը կ ա նխ ե-
լու համար: Ծ . ա . իրենցից Ըեր1|այացնում են ափին Ուղղահայաց կամ որոշ ա նկյա ն
տակ (կա խ վա ծ ա լիքների իշխ ող ուղղությունից) կա ռուցվա ծ բետ ոնե կա մ ք ա րա -
փ ցքով (ա գա յցա ցցա վոր ա րկղերում) պ ա տ նեշներ, ո րոնք ունենում ե ն մի նչև
50— 60 մ երկա րություն և 4 — 5 մ բա րձրութ յա ն, ընդ որում պ ա տ նեշը ծովի մա ­
կա րդա կից 0 ,5 — 1,0 մ-ո վ բարձր է լինում: Ծ . ա . հաջողությամբ կիրա ռվում են
լոդա փ երը պ ա շտ պ ա նելու և ը ն դլա յն ելո ւ համար:

Б У Р Е Н И Е Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К О Е (Н А В О Д У ) - Ջ ՐԱ Ե ՐԿ ՐԱ Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն
Հ Ո Ր Ա Տ Ո Ի Մ , հորատում, որը կա տ ա րվում Ւ. ս տ . ջրեր հա յտ նա բերելու, հետ ա գո-
տ ելու, շա հա գործելւս և ա ղ նպսւտ ա կներով: Ա յդ հորա տ մա նը որոշա կի պա հա նջներ
են ներկա յա ցվում, որի պա տ ճա ռով հորա տ ա նցմա ն եղ ա նա կները, հորատանցքի
կա ոուցվա ծքը, նրա նում տ ա րվող դիտ ումների մեթ ոդիկա ն որոշա կիորեն տ ա րբեր
են: Ըստ նպ ա տ ա կա կոչվա ծությա ն ջրա երկրբ. հորա տ ա նջքերը ստ որա բա ժա նվում
են 7 տիպի (տ ե՛ս ա ղ . 2) ։

Ա ղյո ւսա կ 2

%
Ո ւսո ւմնա սիրությունների և
Հ որա տ ա նցքի տիպը
11 ա շխ ա տ ա նքների տ եսա կները

1 Ո րոնողա կա ն-քա րտ եզա - Ո րոնո ղտ կ ա ն -հա ն ա յթ ա յի ն ա շխ ա տ ա նքներ, փ ո ք -

գրակւսն րամասշւոտբ ք ա րտ եզա գրում

2 Հետ ա խ ուզա կա ն Ս տ . ջրերի նա խ նա կա ն հետ ա զոտ ում

3 Հ ետ ա խ ուզա կա ն-շա հա գոր- Ստ. ջրերի մա նրա մա սն ու շա հա գործողա կա ն

ծողա կա ն հետախ ուզում
4 Շ ա հա գործողա կա ն Ջրա մա տ ա կա րա րում
5 Ջ րիջեցմսւն (ցա մա քուրդա ­
յին ) հն քվ-երի շա հա գ ո րծմա ն, գյուղ ա տ ն տ . ա շխ ա ­
տ ա նքների համար
6 Դ ի տ ող ա կա ն Ստ. ջրերի հետ ա խ ուզում, բա զմա մ յա ո ե ժ իմ ա -
յի-ն դիտ ումներ

7 Ն երմ ղ ա մ ն ա յի ն Ա րդյո ւնա բեր ա կա ն ջրհոսքերի նե րմղում

Ջ րա երկրբ* նպ ա տ ա կներով հորատումը իրա կա նա ցվում է հետ ևյա լ եղ ա ­

նա կ նե րով. 1) պ տ տ ողա կա ն ( ռ ո տ ո ր ա յի ն ), 2) հա րվա ծա ճոպ ա նա յին և ,3 ) կոմբ ի ­
նա ցվա ծ: Հ ո րա տ մա ն եղա նա կի ընտ րությունը կա տ ա րվում է ե լն ե լո վ ո ւսումնա սիր-

Տ4
է՛՛դ շրջանի երկրր.-*>րաերևրր. պայմաններից, տեղամասի հետսփւուզվածության
■ւստիճանից. օրւոերւկրբ. ո. սու հնասիրությունների և ւ ֊ի:սւաանքևե|փ տեսակներից:
Նշվա ծ եղանակներից յոլյւալսսն. յարն անի իր աո՛ յվևլաթյո՛ ններն m թերություն­
ները: Oyi.t առավել շատ կիրառվող պտաողական եղանակն ունի մեծ արտադրո­
ղականություն, սակայն հորատման կավային լուծույթը հաճախ փակում է փոյշթ
ջրասար հորիզոնները, նվազեցնում Լ հււ֊ւսւււ.սնցքի ջրատվությունը, ււրի պատ-
ճաոով պարբերաբար հորատանցք !; և..,աղվում օդ կամ ջուր, կիրառվում Ւ. հո-
րասման լուծույթի հակառակ շրջանառություն են:
Ջրաերկրբ. հորսւտանցքերում տարբեր ջրատար հորիզոնները միմյանցից մե­
կուսացվում են ցեմենտացումով, իսկ բուն հորիզոնների հատվածում տեղադրվում
են տարբեր կաոուցվածքի քամիչներ (տե՛ս Фильтры скоаж нн):

Б У Р К У Т — ԲՈ ԻՐԿ Ո ԻՏ, ածխաթթվային f'u S p ալին աղբյուրների անվանում

Կարպատներում:

Б У Р О В А Я С К В А Ж И Н А — Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք , հորատման հաստոցի կամ սարքի

օգնությամբ անցած գյանածե փորվածք, որը կարող է լինել ուղղաձիգ կամ տարբեր
թեքության, իսկ ստ. լեռնային փորվածքներում՝ Աս:և դեպի վերև ուղղված: Հ -ի
սկիզբը մակերևույթի վրա կոչվում է բերան, հատակը' հորատախորշ, իսկ կողա­
յին մակերևույթը՛ պատեր: Ըստ իրենց նշանակության և նպատակի Հ-երը լինում
են քւսրտեզագրակսւն, հենակետային, կառուցվածքային, որոնողական, հետախու­
զական, փոր&ային, շահագործողական, դիտողական, լեռնատեխ- (լեռնանցողական,
օդափոխության, չորացման-ցամաքարդային, պայթեցման և ն):

Б У Р О В О П К О Л О Д Е Ц ֊ Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն 8 Ք Ա 9 Ի Ն Ջ Ր Հ Ո Ր , նույնն է, ինչ որ հո­

րատանցքը, սակայն հորատված ավելի մեծ տրամագծով' ստ . ջրերի շահագործման
նպատակով:

Б Ъ Е Ф — Ջ Ր Ա Մ Ա Ս ( Բ Ց Ե Ֆ ), ջրատեխ. կառույցի (պատվար, ջրարգելակ)

դիմհարի հետևանքով նրա հարևանությամբ ստեղծված ջրալին տարածք: Պատվա­
րից վերև ջրային տարածքը կոչվում է վերին Ջ ., իսկ պատվարից ներքև' ստորին Ջ .:

БЮ ВЕТ Ը Մ Պ Ա Ս Ր Ա Հ ( Բ Յ Ո Ի Վ Ե Տ ), հանցալին աղբյուրների ելքի մոտ կա ­

ռուցված և ճ՚սրտարապետորեն ձևավորված շինություն, որը նախատեսված է բու­
ժիչ ջրերի հասարակական օգտագործման համար: Նախկին ե>ՍՀՄ-ի բոլոր խոշոլ*
ա ոոլշարաններում (Եսենտուկի, Կիսլովոդսկ, Ցխալտուբո, Բորմոմի, Ա րգնի և ն)
կառուցված են գեղեցիկ ու հարմարավետ Ը-ներ:

—В —
В А Д И ( а р а б .) — Վ Ա Դ Ի ( Ա Ր Ա Բ Ե Ր Ե Ն ) , զաոիթափ լանջերով m կրկեսաձև
վերջավորությամբ հովիտ' Հյուսիսային Աֆրիկսզի, Մերձավոր Արևելքի և այլ կիս-
անապատային գոտիներում: Վ . հանդիսանում է ժամանակավոր հոսքերի (հաճախ
հեղեղների) ողողամաշման գործունեության արդյունք: Վ -ի հատակը հարթեցված
Ւ կամ ծածկված կոլյուվիալ ծագման փուխր բեկորային նյութով, զաոիթափ լան-
ջերը ա չքի հն ընկնում հողմահարման ձևերով: 4 - ի ն բնորոշ է հին գետ ա յին դ ա ­
րա վա նդների և ա րտ ա հա յտ վա ծ խ որա ցող հունի բացա կա յությունը:

В А Д О З Н Ы Е В О Д Ы — Վ Ա Դ Ո Ջ Ջ Ր Ե Ր , տ ե՛ս В о д а в од озн ая :

В А К У У М - Ф И Л Ь Т Р Ы — Ն Ո Ս Ր Ա 6 Ո Ի Յ Ի Չ - Ք Ա Մ Ի Ձ Ն Ե Ր , խ րովի ք ա մ ի չնե ր , որոնք

միա ցա ծ են ներծծող կուտ ա կիչին և ա շխա տում են նոսրացման սկզբունքով Ն . ք.
օգտ ա գործվում են թույլ ջրա տ վություն ունեցող ապա րների (մա սնա վորա պ ես հոսա-
գ րո ւնտ ների) չորա ցմա ն դեպ քում:

В А Л В Ы П И Р А Н И Я — Ա Ր Տ Ա Ս Ե Ղ Ա Մ Ա Ն Թ Ո Ի Մ Բ , սողա նքի ստ որին մասում

ա լիքա ձև թումբ, որն առա ջա նում է սողա նքա յին մարմնի ա րտ ա սեղմմա ն հետևան­
ք ո վ և ձգվա ծ է սողա նքի շա րժմա նը ուղղա հա յա ց ուղղությա մբ:

В А Л С О Л И Ф Л Ю К Ц И О Н Н Ы П — ՍՈԷԻՖԷՅՈԻԿ8ԻՈՆ Թ Ո Ի Մ Բ , փ ոքրա թեք

լա նջերի ստ որոտ ների Ալիքաձև թումբ, որն ա ռա ջա նում է սո լիֆ լյուկցիա յի (հ ա լ­
չո ղ ա պ ա րների մա կա հոսմա ն) հետ և ա նքով և կա զ մվա ծ է փուխր ա պ ա րներից m
բուսա ծա ծկից: Ս . թ-երը հատ ա կա գծում ա ղեղնա ձև են և ունեն ա մ են տ ա սնյա կ m
հա րյուրա վոր մ երկա րություն, մի նչև 10 մ լա յնութ յուն և 1— 2 մ բա րձրութ յուն:
Բա զմա մյա սա ռցա յթի գոտ ում լա յն որե ն տ ա րա ծվա ծ Ս . թ -երը սովորա բա ր ա ռ ա ջա ­
նա մ են ս ո լի ֆ լյա կ ց իո ն դ ա րա վա նդների զուգորդությա մբ:

ВАТТЫ — ՎԱՏՏԵՐ, Հյո ւսի սա յին և Բ ա յթ իկ ծովերի ա փ երի սա ղրջրա յին

տ ա րա ծք ն եր, որոնք տ եղա տ վությա ն ժամանակ գ րեթ ե ա մբողջա պ ես ջրա զրկվում
են: Վ . ժամանակի ընթա ցքում ցամաքի վե ր ա ծ վ ե յա հակում ա ն ե ն , մա կընթ ա ցու­
թյա ն բերվա ծքները պ ա հվում են բուսա կա նությա ն կողմից և կուտ ա կ վելո վ, ճ ա հ­
ճուտ ներ են ա ոա ջա ցնա մ: Վ - ի ա ոա նձին տ եղա մա սեր մա րդը հողա պ ա տ նեշներով
մեկուսա ցնում է ծո վ ի ց , ջրա զրկում և վերա ծում բա րեբեր հողա տ ա րա ծքների:

ВЕРТИКАЛЬНАЯ ЗОН АЛ ЬН ОСТЬ П ОД ЗЕМ Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ

ՋՐԵՐԻ ՈԻՂՂԱՋԻԳ Ջ Ո ՆԱ 6Ա ԿԱՆՈԻԹ 6ՈԻՆ, երկրա կեղևի ո ւղղ ա ձիգ կտ րվա ծ­
ք ում վերևից ներքև ստ- ջրերի տ ա րա ծմա ն օր ին ա չա փ ո ւթ յուն , որի հիմքում
գրվում են տ ա րբեր պ ա յմա ններ և դ րսև որում են տ ա րբեր մոտ եցումներ:
1. Ըստ ստ . ջրերի տ եղա դրմա ն պ ա յմա նների ու ք իմիզմի (տ ե'ս է ջ 27-ի ա ղ­
յուսա կը) :
2 . Ըստ ս տ . ջրերի տ եղա դ րմա ն և դ ին ա միկ ա յի. Ա . Օդա հա գեցմա ն զ ո ն ա , որի
մեջ ա ռա նձնա ցվում են- ա ) հո ղ ա բա սա կ ա ն, բ ) ա րմա տ ների, գ ) ա նցողիկ (մի ­
ջա ն կյա լ) գոտ ու և , դ ) մա զա նոթա յին բա րձրա ցմա ն ջրեր:
Բ . Հա գեցմա ն զ ո ն ա , որի կ տ րվա ծքում ա ռա նձնա ցվում են հետևյսղ ենթ ա զո-
նա ները.
ա ) ա կտ իվ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն, ր ) թ ո ւյլ կա մ դ ա նդ ա ղ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն և,
գ ) չա փ ա զա նց դա նդ ա ղ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն կա մ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն բա ցա կա յությա ն:
Գ . Կ ա պ ա կցվա ծ ջրերով պ լա ստ իկ ա պ ա րների զո նա :

В Е Р Х Н И Е К О Н Т УРН Ы Е В О Д Ы — ՎԵՐԻՆ ԵՋՐԱԳԾԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, նա վթա ­

յի ն ջրա երկրա բա նությունում՝ շերտ ա յին ջրե ր, որոնք զ բա ղ եցնո ւմ ե ն նա վթա գա զա -
տա ր շերտ երի վերնա մա սերը և սովորա բա ր սն վում են մա կերև ութա յին ջրերովւ
 ВЕРХНИЙ ПРЕДЕЛ ПЛАСТИЧНОСТИ — Պ ԼԱ Ս Տ Ի Կ Ո ՒԹ Յ Ա Ն ՎԵՐԻՆ ՍԱՀ-
ՄԱՆ, wib’u Пластичность глинистых пород:
В Е Р Х О В О Д К А — ՎԵՐՆԱՋՈԻՐ, օդահագեցման զոնայի փուխր ապարների
Հհողագրունտների) միջավայրում հանդիպող կավային ոսպնյակների կամ սեպա&ե
I ջրամերժ շերտերի վրա կուտակվող ե ժամանակավոր բնույթ կրող ջրեր:

1
I
J “ |

Щ 3 3
3
fg . 1 1
էէ 3 1 |

1ք
3

* 5: if I

3
ւс i3
i i
* ք 3 O’

%
I
П, %Ն
Տտ
S J

| 1
f
1
r
3 *
e f
1

* ճ1 I f 1
Տ - J3 •£
2.

?Mhk 3 |l i
1 1

| i t » 1
i §■
! ! ! ? ! Ծ*

1?jm 1 3
ft.
c

<£Т а ?
I
1
N
'

!
F

U l i r l l l
г I р s O' F f Օ-Ո O' 1 1
1- eo m
Չ որ ա յին եղա նա կներին հողագրունտնհրից կա տ ա րվող գոլորշիա ցմա ն պ ա տ ճա ռով
Վ -ե ր կա րող են սպ ա ռ վել, իսկ առատ սնմա ն ժա մա նա կ' ջրա մերժ քիմքի եզ ր ա -
ւևսսային հա տ վա ծներով ներծծվել մինչև գրունտ ա յին ջրերի հորիզրսր: Ը նդ հա ն-
րտ պ ես Վ -ե ր ի խ մբին են վերա գրվում գրունտ ա յին ջրերի մակա րդա կից բարձր հո-
ղա գրոէնաների մեջ տ եղա գրվա ծ ջրերը:

В Е С О В А Я П О Р И С Т О С Т Ь (П О Л Н А Я В Л А Ж Н О С Т Ь ) ГР У Н Т А - ԳՐՈԻՆՏԻ
ԿՇՌ ԱՅԻՆ ԾԱԿՈՏԿԵՆՈԻԹ ՅՈԻՆ ( Լ Ր Ի Վ ( ս Ո Ն Ա Վ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ) , գրունտի ծա կ ո-
տ իների ծա վա լին հա վա սա րա զոր ջրի կշռի հարաբերությունը գրունտի կմա ղքի
կշոին:

ВЕЧН АЯ М ЕРЗЛ О ТА — ԲԱԶՄԱՄՅԱ ( Դ Ա Ր Ա Վ Ո Ր ) Ս Ա Ռ Ց Ո Ի Յ Թ , երև ույթ,

որը բնութա գրվում է քա րւսպատյանի վերին զոնա ն կ ա զմող ապա րների սա ռա ծ
վիճա կով: Բ . ս . ընդգրկում է ա լն մա րզ եր ը, ո րտ եղ տ ա րա ծվա ծ ա պ ա րների ջերմ­
ա ստիճա նը տևակա ն ժա մա նա կա միջոցի ընթա ցքում (դ ա րեր , հա զա րա մյա կներ)
բա ցա սա կա ն է , հետևապես նրանց մեջ եղա ծ ջուրը գտ նվում է կա րծր վիճա կում:
Բ . ս -ո վ հա մա կվա ծ է նախ կին էսՍ ՀՄ տ ա րա ծքի շուրջ 50%, իսկ երկրա գնդի ցա մա քի'
23— 25%: Բ . ս-ի զո նա յի հզորությունը ա ոա նձին տ եղերում հասնում է 500— 800 մ
և ա վելի: Ա յդ զ ոնա յում մի նչև 20— 30 մ խ որությա ն վրա գրա նցվա ծ նվա զա գույն
ջերմա ստ իճա նը հա սնում է — 6 — 7 ° 3 ( Վ ե ր խ ո յա ն ս կ ): Բ . ս -ի առաջացումը բ ա ­
ցա տ րվում է ժա մա նա կա կից ցուրտ կլի մա յով և ա նցյա լ ե րկ րբ. էպոխ ա յի սա ռցա ­
պ ա տ ումներով: Որոշ գիտ նա կա ններ Բ. ս. համարում են ա յդ էպ ոխ ա յի ժա ռա ն­
գություն, որի մա սին վկ ա յո ւմ են խ որը հա ստ վա ծքներում հա յտ նա բերվա ծ մոմոնտ -
ների և ռնգեղջյուրների մա րմ ին ները, ի ն չպ ե ս նաև Բ . ս -ի նա հա նջը դեպ ի հյուսիս
(Մ ե զ ե ն քա ղա քի շրջա կա յքում' մոտ 40 կ մ ) :

ВЕЩ ЕСТВА К РА СЯ Щ И Е— Ն Ե Ր Կ Ա Ն Յ Ո Ի Թ Ե Ր , ջուրը գունա վորող օ ր գ . նե ր-

կա նյութ եր, որոնք ջրա երկրա բա նությունում օգտ ա գործվում ե ն որպ ես ցուցիչներ (ի ն -
դ իկ ա տ ո րներ)' ս տ . ջրհոսքերի ա րա գությունը և ջրատ ար հո րիզոնների հիդրա վլիկ
կապը որոշեւա հա մա ր: Հ իմ նա յին և չե զ ո ք ջրերի համար օգտ ա գործվում են ֆ լո ւ ո ­
րեսցեին, էո զ ի ն , էրիտ րոզ ի ն, ֆ լյա ո րա ն տ րոն , կա րմիր կ ոն գո, իսկ թթու ջրերի հա­
մա ր' մեթ իլենա յին կա պ ույտ , ա նի լինա յին երկ նա գո ւյն, կա րմիր պ ոնսո ևն:

ВЕЩ ЕСТВО О РГАН И ЧЕСК ОЕ П ОД ЗЕМ Н Ы Х ВОД - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

ՕՐԳԱՆԱԿԱՆ ՆՅՈԻԹ , տ ա րբեր օրգ. միա ցություններ (ճա րպ ա թ թուներ, նա վ -
թ են ա յի ն թթուներ, ֆ ե ն ո լն ե ր , շա քա րի ա մինա թ թուներ, ա ծխ ա ջրա տ ներ և ն ),
սրոնք լուծվա ծ ի ոն ների , մո լեկուլների և կ ոլո իդ ձևով հա նդիպ ում են ս տ . ջրերում:
Ս. ջ. օ. ն-ի ուսումնա սիրությունը մեծ նշա նա կություն ունի նա վթա ռա ջա ցմա ն և
գա զա կուտ ա կսա ն գործընթ ա ցների ի մա ցությա ն և ա յդ հա նա ծոների հն քվ-երի ո րոն­
ման տ եսա կետ ից:

В ЗА И М О Д Е Й С Т В И Е (И Н Т Е Р Ф Е РЕ Н Ц И Я ) С К В А Ж И Н , К О Л О Д Ц Е В -
Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ե Ր Ի , Ջ Ր Հ Ո Ր Ե Ր Ի Փ Ո Ի յԱ Ջ Դ Ե Ց Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ( Ի Ն Տ Ե Ր Ֆ Ե Ր Ե Ն Յ ) , որևէ
հորա տ ա նցքից (ջրհո րից) ջրի ա րտ ա մղմա ն ա զդեցությունը մյուս հորա տ ա նցքերի
(ջրհո րերի ) վրա , ո րն ա րտ ա հա յտ վում է հորա տ ա նցքերից միա ժա մա նա կյա ա ր-

£3
լոամղման հետևանքով ստեղծվող իջայթային ձագարների փոխազդեցությամբ (դիտ
վում է ինտհրֆերենցի երևույթ): Դրա հետևանքով նո՚ւն ծախսով արւոամղմա՛:
դեպքում հորւաոանցքերում դիտվում է ջրի մակարդակի ավեփ մեծ իջեցում,
հետևապես նաև՝ հորատանցքերի արտադրողականության նվազում:

В З В Е С Ь ( С У С П Е Н З И Я ) — Կ Ա ԻյՈ ԻՑ Թ (Ա Ո Ի Ս Պ Ե Ն Ջ Ի Ա , Կ Ա Խ Ո Ի Ց Թ Ա Հ Ե Ղ Ո Ի Կ ),
հեղակ, որի մեշ կարծր նյութի մանր (փոշսւյին և կավային) մասնիկները գտնվու՛
են կախված վիճակում և չափազանց դանդաղ են Օստեոման ենթարկվում: Վերջին
հատկանիշի վրա է հիմնված գրունտների հսւսփկսւչափական կազմի Լաբորատոր
ուսումնասիրությունների պղտորման մեթոդը:

В З В Е Ш Е Н Н Ы Е В Е Щ Е С Т В А — Կ Ա Խ Վ Ա Ծ Ն Յ Ո Ւ Թ Ե Ր , ջրում կախված մինե -

բալային և օրդ. մասնիկներ, որոնք ‘ ափերով գերազանցում են կոլոիդ մա սնիկ­
ների: Մակերևութային հոսքի միջոցով տարեկան ահոելի քանակությամբ Կ . 0. ևն
տարվում դեպի ծովեր, ընդ որում Կ . ն-ի բանակը տասնապատիկ անգամ գերա ­
զանցում ի գետի հատակով գլորվելով տարվող նյութերի քանակը: Ստ. ջրերում
Կ . ն. ապարների միջով ծծանցվելիս, սովորաբար ենթարկվում են նստեցման
(քամվում-զտվում են ):

В Ы Б Р О У П Л О Т Н Е Н И Е ֊ Թ Ր Թ Ռ Ա Խ Տ Ա Ց Ո Ի Մ (Ց Ն Ց Ո Ի Մ Ա Խ Տ Ա Յ Ո Ի Մ ) , տար
բեր թրթռիչների միջոցով փուխր ու սորուն գրունտների խտացում, որը կատարվում
է նրանց կրողունակությունը բարելավելու նպատակով:

В И ЗУА Л Ь Н Ы П А Н А Л И З Г Р А Н У Л О М ЕТ Р И Ч ЕСК О ГО СО СТ А В А ТРУП

Т О В — ԳՐՈՒՆՏՆԵՐԻ ՀԱՏԻԿԱՁԱՓԱԿԱՆ (Մ ԵԽ Ա Ն ԻԿ Ա Կ Ա Ն ) ԿԱԶՄԻ ԱՉ
Ք Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն (Վ Ի Ջ Ո Ի Ա Լ) Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ւ Ծ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , գրունտների մեխ. տարրա
լուծության պարզագույն եղանակ, երբ ապարների նմուշները համեմատվում եՐ
ճշգրիտ հատիկաչափական տարրալուծության ենթարկված նմուշների հետ: Ա չք ա ­
չա փս! կան տարրալուծությունը կատարվում է դաշտում ապարների հատիկաչափա -
կան բաղադրության նախնական գնահատման համար:

В И З У А Л Ь Н Ы Е Н А Б Л Ю Д Е Н И Я — Ա Ձ Ք Ա Ձ Ա Փ Ա Կ Ա Ն (Վ Ի Ջ Ո Ի Ա Լ ) Դ Ի Տ Ո Ւ Մ ­
Ն Ե Ր , անմիջապես ա չքով (անզեն կամ օպտիկական սարքով) բնական գործընթաց­
ների, երևույթների և երկրբ. գոյացումների դիտումներ:

В И Р Т У А Л Ь Н О Е П Р И В Е Д Е Н И Е - ՀՆԱ Ր ԱՎ ՈՐ ԲԵՐՎԱԾՔ (Մ Ո Տ Ա Վ Ո Ր Ա -
Յ Ո Ւ Մ ) , ջրաերկրաբանությունում՝ անհամասեո շերտերի հաշվարկի և, երբ շերտը
մոտավորացվոլմ է համասեռի' նրա հզորության իրական արմերը հնարավոր բեր­
ված (վերածված) արմերով փոխարկներս շնորհիվ: Դ իցուք, եթե շերտը բա ղկա ­
ցած է 2 անհավասար հաստության (ն , հյ) և տարբեր ծծանցման գործակիցներով
( К :, К Д ենթաշերտերից, ապա այն կարելի է վերածել (բերել) К ծծանցման գոր­
ծակցով համասեռ շերտի' հնարավոր բերված հաստության միջոցով, որը որոշ­
վում է հետևյալ բանաձևով.

հ,
 В И С Я Ч И Е Б О Л О Т А ֊ Կ Ա № 4 Ա Ե Ճ Ա Հ Ի Ճ Ն Ե Ր , գետ ա հովիտ ների սա կա վա թեք
լա նջերին տ ա րա ծվա ծ ճա հիճներ, որոնք առա ջա նում են ջրատ ար ա պ ա րների երկրի
մակերևույթ դ ա րս գա լու (մերկա ցմա ն) տ եղերում և ծա ռա յում են որպես ջրա երկրր.
որոնողա կա ն ցուցանիշ:

В И С Я Ч И Е В О Д Ы — Կ Ա հ ւՎ Ա Ծ ՋՐԵՐ, օդա հա գեցմա ն զոնա յում գտ նվող

ներծծմա ն ջրեր, որոնք ա նբա վա րա ր սնմա ն պ ա տ ճա ռով չե ն միա խ ա ռնվում մա զա ­
նոթա յին կա մ գրունտ ա լին ջրերին և գտ նվում են կա խ վա ծ վիճա կում: Հաճա խ
նրա նք ա յդպ ես է լ չե ն հասցնում շա րժ վել ներքև , ա յլ գո լորշիա նում կ ա մ ծա խ սվում
են բույսերի ա րմա տ ների կողմից:

В И С К О ЗИ М Е Т Р — ՄԵԾՈԻՅԻԿԱՉԱՓ , կա խ ա յթ ն էր ի (սա սպ են զի ա ն երի) և

կ ա վա յին շա ղա խ ների մա ծուցիկությա նը չա փ ո ղ սա րք:

ВИХРЕВОЕ ДВИ Ж ЕН И Е Ж ИДКОСТИ - Հ Ե Դ .Ո Ի Կ Ի Մ Ր Ր Կ Ա Յ Ի Ն Օ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ ,

տե՛ս Турбулетное течение:

В К У С В О Д Ы — ՋՐԻ ՀԱՄ , ջրի ֆ ի զ . հա տ կություն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է

նրա մեջ ւա ծվա ծ ա ղ երի , օ ր գ . միա ցությունների ե գա զերի պ ա րունա կությա մբ:
Ջ. հ. որոշվում է մի նչև + 2 0 — Ց0° տ ա քա ցրա ծ ջուրը օրգա նուեպ տ իկ եղա նա կով
(զգա յա րա նների միջոցով) փ որձա րկեւով: Կ ա խ վա ծ փ որձա րկողի հմտությունից և
նրա ա յս կա մ ա յն ջրին ընտ եւա ցա ծ լին ելո ւց , հաճախ Ջ . հ-ի որոշումը կրում է
սուբյեկտ իվ բնույթ: Կ ա ն նաև հատուկ ա ղ յո ւսա կ նե ր, որոնցում բերվում են ջրին
համ տ վող լուծվա ծ ա ղերի տ եսա կներն ու ք ա նա կը: Ը նդունվա ծ են ջրի համի
բնութա գրմա ն պ ետ ա կա ն ստ ա նդա րտ ի ( Г О С Т ՅՏ51— 74 ) հինգ բա լա նոց հա մա ­
կա րգ. շատ թ ա յւ, թ ո ւյլ, նշմա րելի, ա կնհա յտ և շատ ուժեղ:

В Л А Г А (В О Д А ) К А П И Л Л Я Р Н А Я ֊ ՄԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ ՚№Ո Ն Ա Վ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն

( Ջ Ո Ի Ր ) , տ ե՛ս К ап и л л я р н ы е вод ы :

В Л А Г А (В О Д А ) П О Д В Е Ш Е Н Н А Я — Կ Ա Խ ՎԱ Ծ 1սՈՆԱՎՈԻԹ ՅՈԻՆ (Ջ Ո Ի Ր ),
տ ե՛ս В о л а (в л ага) п о дв еш ен н ая:

В Л А Г А ( В О Д А ) П О Ч В Е Н Н А Я — Է Ո Ղ Ա 6 Ի Ն Ի ւ Ո Ն Ա Վ Ո Ի Թ Յ Ռ Ի Ն ( Ջ Ո Ի Ր ) , տ ե՛ս
В о д а (вл ага) по чв ен н ая :

ВЛ АГО ЕМ К О СТ Ь — ԽՈՆԱՎԱՏԱՐՈԻԹ ՅՈԻՆ, ա պ ա րի ( ն յո ւթ ի ), խ ոնա վու-

թ յա ն (ջուր) կւանեյու և ա յն իր մեջ պ ա հելու ո ւնա կութ յուն: !ս . ա րտ ա հա յտ վում է
կշռա յին կա մ ծա վա լա յին միա վո րներո վ: Տ ա ր բերո ւմ են խ ոնա վա տ ա րությա ն հետև­
յա լ տ եսա կնե րը. 1) խ ոնա վա ծուծա յին ( հ ի գ ր ո ս կ ո պ ի կ ), 2 ) ա ռ ա վելա գ ո ւյն մ ո լե ­
կուլա յին , 3) մա զա նոթա յին և, 4 ) լր ի վ (բ ա ց ա ր ձա կ ): Ըստ №. ա պ ա րները բա ­
ժա նվում ե ն . 1) խ ոնա վա տ ա ր-կա վեր, տորֆ ե ն , 2) թ ո ւյլ խ ոնա վա տ ա ր-մա նրա հա -
տ իկ և կոպ տ ա հա տ իկ ա վա զ նե ր, մ ե րգ ե լն եր, կա վիճ և ն, 3) ո չ խ ոնա վա տ ա ր-
գլա քա ր , կոպ իճ, խ ոշորա հա տ իկ ա վա զ , հոծ հրա յին և փ ոխ ա կերպ վա ծ ապարներւ

ВЛАГОЕМ КОСТЬ АБСОЛЮ ТНАЯ — ՐԱՑԱՐՋԱԿ |ս Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր ()Ի Թ 5 Ո Ի Ն ,

ջրի (խ ոնա վությա ն) ա ո ա վելա գ ույն ք ա նա կ, որը պ ա հվում 1. ա պ ա րի կ ողմից' նրա
լրիվ հագեցման ժամանակ: Բ . խ. հավասար է ապարի կշռային ծակոտկենությանը,
իսկ կավերի մոտ, որոնց ծավալը խոնավանալիս մեծանում է , Բ . խ. գերազանցում
է կշոային ծակոտկենությանը: Հոմանիշ' լրիվ խոնավատարաթյուն:

В Л А Г О Е М К О С Т Ь В Е С О В А Я — Կ Շ Ռ Ա Յ Ի Ն Խ Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ապարի
կողմից պահվող ջրի (խոնավության) կշոի հարաբերությունը բացարձակ չոր ապարի
կշոին (% -ն երո վ):

В Л А Г О Е М К О С Т Ь Г И Г Р О С К О П И Ч Е С К А Я - Խ Ո Ն Ա Վ Ա Ծ Ո Ի Ծ Ա Ց Ի Ն (Հ Ի Գ -
ՐՈ ՍԿՈԳԻԿ) Խ Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , խոնավության աոավելագույն քանակու­
թյա ն, որը կարող է կլա նել ապարը ջրալին գոլորշիներով հագեցած օդից: Խ . խ.
հաստատուն է յուրաքանչյուր ապարի համար:

В Л А ГО ЕМ К О СТ Ь К А П И Л Л Я Р Н А Я — ՄԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ Խ ՈՆԱՎԱՏԱՐՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , ապարի մազանոթներում պարունակվող ջրի ողջ քանակություն:

В Л А Г О Е М К О СТ Ь М А К СИ М А Л ЬН А Я М О Л Е К У Л Я Р Н А Я — ԱՌ Ա ՎԵ ԼԱ ­
Գ Ո Ւ Յ Ն Մ Ո ԼԵԿ Ո ԻԼՑ Ա Ր ԽՈՆԱՎԱՏԱՐՈԻԹ ՅՈԻՆ, ֆիզիկապես կապված ջրի
աոավելագույն քանակ, որը պահվում է ապարի մասնիկների մոլեկուլա յին ձգողա­
կան ուժերի շնորհիվ: Ամենամեծ Ա . մ. խ. օժտված են տորֆը, կավերը, ավազա-
կավեբը: Հոմանիշ' թաղանթային խոնավատարություն:

В Л А Г О Е М К О С Т Ь О Б Ъ Е М Н А Я (W ) ֊ Ծ Ա Վ Ա Լ Ա Յ Ի Ն ի ւՈ Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն
( W ) , ապարի մեջ եղած ջրի ծավսղի (Ն՚ջ.) ե չոր ապարի ծավւպի ( У ш .) հարա-
V *.
բեբաթյունը' արտահայտված %-ներով. W — ---------%:
Уш .

В Л А ГО Е М К О С Т Ь П Л Е Н О Ч Н А Я - Թ ԱՂԱՆԹ ԱՅԻՆ ԽՈՆԱՎԱՏԱՐՈԻԹ ՅՈԻՆ,

խոնավության (ջրի) այն քանակը, որը թաղանթի ձևով պահվում է ապարի մաս­
նիկների վրա մակերևութային ձգողական աժերի շնորհիվ: Հոմանիշ' աոավելագույն
մոլեկողային խոնավատարոլթյան:

В Л А Г О Е М К О С Т Ь П О Л Н А Я — Լ Ր Ի Վ Խ Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , տ ես
Злагоемкость абсолютная:

В Л А Г О М Е Р — Խ Ո Ն Ա Վ Ա Չ Ա Փ , ապարների կամ шц նյութերի խոնավությունը

արագորեն չա փող սարք: Խ-երի մեծ մաոը հիմնված է նյութերի էդեկտրական դի­
մադրության կամ երկէյեկտրական թափանցելիության չափման վրա . այդ հատկու­
թյուններն օրինաչափորեն փոփոխվում են կախված խոնավության փոփոխությունից:

ВЛ А ГОМ ЕРЫ П О ЧВЕН Н Ы Е ֊Հ Ո Ղ Ա Յ Ի Ն Խ ՈՆԱՎԱՉԱՓ ԵՐ, սարքեր,

որոնք հնարավորություն են տալիս անուղղակի ցուցանիշների (էլեկտրական, ջեր­
մային, ռադիոակտիվության ևն) չափման հիման վրա որոշել հողի խոնավությունը:

В Л А Г О О Б О Р О Т — Խ Ո Ն Ա Վ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Շ Ր Ջ Ա Ն Ա Ռ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , տե'ս Круговорот
воды (влагооборот) в природе:
 В Л А Ж Н О С Т Ь В О З Д У Х А - Օ Դ Ի ւ ս Ո Ն Ա Վ Ո Ի Բ Ք Ո Ի Ն , ջրային գոլորշիների պա-
քա նա կությա նը օդում: Տա րբերում ե ն . բացա րձա կ խ ոնավություն (սնդիկի սլան
մմ-երով կա մ գրա մներով' 1 մ3 օ դ ո ւմ ), տեսա կա րա ր խ ոնա վություն (գրա մներով'
1 կգ օդում) և հարաբերա կա ն խոնավություն (% -ներով' տ վյա լ ջերմաստիճանում
գտ նվ ող օդի հագեցման համար անհրա ժեշտ խ ոնա վա տ ա րությա ն նկա տ մա մբ) —
տ ե՛ս О т н о сител ьная в л аж н о сть в о з д у х а :

ВЛАЖ НОСТЬ ПОРОДЫ (Г Р У Н Т А )-Ա Պ Ա Ր Ի (Գ Ր Ո ՒՆ ՏԻ ) Խ Ո Ն Ա Վ ՈՒ­

Թ Յ Ո Ւ Ն , տ վյա լ սրահին ապարի մեջ եղա ծ ջրի (խ ոնա վությա ն) բա ն ա կը, որը բա ­
ցարձակ չո ր ապարի կշոի համեմատո՝. թւամբ ա րտ ա հա յտ վում !; % -ներով կաս՛
միա վորի մա սերով (կշռա յին խ ո ն ա վ ո ւթ յա ն — W * ) : Հաճա խ Ա . խ . ա րտ ա հա յ­
տում են նաև ծա վա լա յին միա վորներով' ջրի և ա պարի ծա վա լների հա րա բերու­
թյա մբ (ծա վա լա յին խ ոնա վություն — W , որը ցույց է տ ա լիս ապ ա րի ջրհա գե­
ցա ծությա ն ա ստ իճա նը: Բ նա կա ն նմուշում որոշվա ծ խ ոնա վությունը կ ոչվում է բ ն ա ­
կան խ ոնա վությա ն: Տ ա րբերում են- ա ) բա ցա րձա կ խ ոնա վո ւթ յա ն— խ ոնա վ ա պ ա րի և
105— 110е Ց չորա ցրա ծ նա յն ապ ա րի կշիռների հա րա բերությա նը, բ) հա րա բերա ­
կա ն խ ոնա վությա ն — ջրի ծա վա լի և ապարի ծա կոտ ինևրի ծա վա լի հա րա բերու­
թ յա նը, գ ) լրիվ խ ոնա վություն — ապ ա րի ծա կոտ իներին հա վա սա րա զոր ջրի կշոի
և ապարի կա րծր մա սնիկների (կմա խ քի) կշոի հա րա բերությա նը, դ ) բերվա ծ խ ո­
նա վությա ն — ջրի ծա վա լի և ապ ա րի կմա խ քի ծա վա լի հա րա բերությունը: Ա . խ.
պ ա յմա նա վորվա ծ է ապ ա րի տ եղա դրմա ն պ ա յմա նն երո վ, նրա ֆ ի զ . հա տ կություն­
ն ե ր ո վ , տ վյա լ շրջա նի ջրա յին ա ջերմա յին ա ռա նձնա հա տ կություններով ևն:

ВНУТРЕННИЕ (И П Т Е Р И А Л Ы 1 Ы Е , СВЯЗАННЫ Е) В О Д Ы — ՆԵՐՔԻՆ

(Ն Ե Ր Կ Ա Ռ Ո Ի 8 Վ Ա Ծ Ք Ա Յ Ի Ն , Կ Ա Պ Ա Կ Ց Վ Ա Ծ ) Ջ Ր Ե Ր , ջրեր' ա պ ա րների պ լա ստ իկու­
թյա ն զ ո նա յում, որտ եղ ճ ե ղ քեր ը, ծա կոտ իները բա ցա կա յում ե ն և ջրերը հա նդես ես
գ ա լիս ք իմիա պ ես կա պ վա ծ վիճա կում (կա ռ ուց վա ծք ա յին, բ յուր եղա յի ն, ց եոլիտ ա յին—
տ ե՛ս Х и м и ческ ая св я зан н а я в о д а ) :

В Н УТРЕН Н И Е СВ Я ЗИ П О Р О Д Ы — ԱՊԱՐԻ ՆԵՐՔԻՆ ԿԱՊ ԵՐ, տարբեր

ծա գմա ն m բնույթի հա րա կցա կա ն կ ա պ եր, ո րոնք գո րծում ե ն ա պ ա րի տ ա րբեր մ ա ս ­
նիկների ու տ ա րրերի միջև:

ВНУТРИСОЛ ЕВЫ Е ВОДЫ - Ն Ե Ր Ա Ո .Ա Յ Ի Ն ՋՐԵՐ, ըստ Ա. Ի. Ջենս-

Լիտ ովսկու և Ն . Ի . Տոլստ իխ ինի ( 1 9 4 8 ), ա ղա տ ա ր հա ստ վա ծքներում ս տ . ջրերի
ա ոա նձին կուտ ա կումներ ( օ ջ ա խ ն ե ր ), ո րոնք հաճախ ներկա յա ցվա ծ ե ն սկ զբնա յին
ա ղա ջրերով և հա զվա գյուտ դեպ քե րում կա պ են ունենում ս՚ղաբե՜]? հա ստ վա ծքին
հա րա կից վ երա ղ ա յին , կ ող ա յին և են թ ա ա ղ ա յին ջրերի հո րիզոնների հետ : Հ ո մա նի շ'
միջա ղա յին ջրեր:

В О Д А — Ջ Ո Ի Ր , ջրա ծնի (Н ) և թ թ վա ծնի (0 ) ք ի մ . միա ցո ւթ յա ն ( Н гО ) , որի

մո լեկուլի զ ա նգվա ծի (18,016) 11,19% կա զմում է H -ը , իսկ 88,8 1% -ը' Օ - ը : Հ ե -
ւլա կ վիճա կում Ջ . ա նհ ա մ է , ա նհոտ ու ա նգույն (հա ստ շերտ ի դեպ քում ա յն երկ­
նա գո ւյն է ) : Ջ -ի ն բա ցա ռիկ դեր է հա տ կա ցվում երկրա գնդի զ ա րգա ցմա ն պ ա տ մու-
թ յա ն, կյա նքի ծա գմա ն , ֆ իզքիմ. միջա վա յրի և մոլորա կի եղա նա կի ու կ լիմա յի
ձևա վորմա ն գործում: Ա ռ ա ն ց ջրի բուսա կա ն ու կենդ ա նա կա ն օրգա նիզմների գո­
յութ յո ւնը ա նհնա ր է , մա րդու կ ենսա գ ո յա թ յա ն բո լո ր ա սպ ա րեզներում ա յն պ ա ր­
տադիր բաղադրատարր է: Ջ . բնության մեջ ամենատարածված նյութն է և,
թերևս, եզակին' օժտված բազմաթիվ զարմանահրաշ խոտորիչ հատկանիշներով:
Ջ- բնական միացություններից միակն է , որ բնության մեջ միաժամանակ հանդի­
պում է 3 ագրեգատային վիճակներով (հեղուկ, կարծր, գոլորշի): Ի տարբերություն
պարբերական համակարգի այլ տարրերի ջրածնային միացությունների, Ջ . ունի
հալման (սաոեցման) և եոմւսն արտակարգ բարձր ջերմաստիճաններ (0° և
+ 100° 0 ) , նա միակ միացությունն է, որ առավելագույն խտության (1,0000 գր/սմ3) ,
Ւ հասնում + 3 ,9 8 ° 8 , իսկ դրանից բարձր ու ցածր ջերմաստիճաններում այն վա ր­
ա նո ւմ է (դիցուք, + 2 0 ° 8 ' 0,99823, 0 ° 8 ' 0,99987), ըստ որում սաոցի վերած­
վելիս ջրի ծավալը արտասովոր մեծանում է (շուրջ 10% , խտությանը դաոնում է
0,9138): Ջ . ունի համակողմանի լուծունակություն, բացառիկ բարձր երկէյեկտրիկ
թափանցելիության (0° 8' 74,6 20° 8 ' 8 1 ,0 ), մածուցիկության անսովոր կախում
ճնշումից ա ջերմաստիճանից (դրանց բարձրացումը հանգեցնում 1. մածուցիկու­
թյան նվա զմա նը), հալման և գոլորշիացման բարձր թաքնված ջերմություն (հա­
մապատասխանաբար 80 և 539 կա լ/գր), բարձր մակերևութային ձգողականություն
(0° 8 ' 73,4, 80° 8 ' 32,3 դին/սմ) և այլ արտասովոր հատկանիշներ: Ջ -ի խո­
տորիչ հատկանիշները պայմանավորված են նրա մոլեկողի ներքին կաոուցվածքի
աոանձնահատկանուններով' բարձր բևեռականությամբ և մոլեկուլների միջև լրա ­
ցուցիչ ջրածնային կապերի առկայությամբ: (ժամանակակից պատկերացումների
համաձայն, 9.-ի մոլեկուլի կաոուցվածքը նման է քառանիստի (տ ետ րա էդրի), որի
2 անկյուններում տեղադրված են դրական լիցքավորված ջրածնի իոնները, իսկ
հակադիր անկյուններում' բացասական ւիցյչավորված էլեկտրոնները: Էլեկտ րո­
ստատիկ ուժի ծանրության կենտրոնների նման առանձնացված դասավորությունը,
հավանաբար, պայմանավորում է Ջ -ի մոյեկուլի բարձր բևեռականությունը, որի շնոր­
հիվ Ջ -ի մոլեկուլները միանսղով առաջացնում են ագրեգատներ: Վերջինների մեջ
մպեկոլլների քանակը (2-|<ց 3) կախված է. Ջ -ի ֆիզ. վիճակից (հեղուկ, կարծր,
գ ո ւ ր շ ի ) : Ջ -ի մոլեկուլներն ունեն նաև լրացուցիչ ջրածնային կապեր ստեղծելու
արտասովոր հատկություն, ջրածնի ատոմը էլեկտրոնային թաղանթի բացակայության
և չափազանց փոքր իոնային շառավղի շնորհիվ օժտված է էլեկտրոստատիկ ձգո­
ղական մեծ ուժով, որի պատճառով ջրածնի իոնը, առանց կապը խզեւու տվյալ
մոլեկուլի թթվածնից, լրացուցիչ կապ է հաստատում Ջ -ի այլ մոլեկուլի թթվածնի
հետ: Ա լդ պատճառով կարող են ստեղծվել նաև «կրկնակի ջրածնային կապեր»:
Բնության մեջ. բացի Ջ -ի սովորական մոլեկուլներից, հանդիպում են նաև H -ի և
О -ի տար՚իեր իզոտոպներից բաղկացած մոլեկուլներ' 19-ից 24 մոլեկուլային կշոով:
Ուսումնասիրված են H -ի 3 իզոտոպներ' H 1 (պրոտոնիում), I I 2 (դեյտերիում, Д )
և H 3 (տրիտիում, T ) : Վերջին երկուսը H ՛ -ի համեմատությամբ համապատասխա­
նաբար 2 և 3 անգամ ծանր են: Հայտ նի են նաև թթվածնի 3 իզոտոպներ' Օ 14, O ls,
Օ " , Օ 17, Օ 1® և O ls, որոնք H -ի վերոհիշյալ իզոտոպների հետ կարող են առաջաց­
նել 42 տեսակի Ջ -ի մոլեկուլներ: Դրանցից միայն 9 մոլեկուլներ կազմված են
կալուն իզոտոպներից, իսկ մնացած մոլեկուլները կարճակյաց են: Ջրածնի H ' և
Д իզոտոպների հարաբերակցությանը կազմում է 3 8 0 0 :1 , իսկ տրիտիամը (T)
հանդիպում է չափազանց աննշան քանակությամբ: Թթվածնի առավել կայուն իզո­
տոպների հարաբերակցությունը հետևյալն է՝ Օ 16 : 0 “ : Օ 17= 2730 : 5,5 : 1: Բնու­
թյան մեջ հանդիպող Н Д О ( Н 'Н Ю 1*' 19 մոլեկուլա յին կշոով) և Д » 0 ( H ։ H * 0 ‘e'
20 մոլեկուլային կշոով) տարբերակները հանդիսանում են ծանր Ջ -ե ր:
Ջ -ի կրիտիկական կարևոր հաստատումներն են. ջերմաստիճանը' + 8 7 4 ,1 5 ° 8 ,
8 -9 4 7 Ю
ճնշումը' 218,5 մ թ ն ., խ տությունը' 0,325 կգ/ւ, հալման թա քնվա ծ ջերմությունը
0 ° Ց ' 79 ,7 կ ա լ/ գ ր , գոլորշիա ցմա ն թա քնվա ծ ջերմությունը 100° 0 ' ՑՏ9 կ ա լ/ գ ր,
ջերմա հա ղորդա կա նությունը 0 ° 9 ' 0,001 48, 100։ Ց ' 0,00154 կա լ/սմ- վ ր կ . ա ս­
տ իճա ն, մածուցիկությունը 0 ° 8 ' 1,792, 20 ° 8 ' 1,005, 50 ° 8 ' 0,540 4, 104° 8 ' 0,284
սա նտ իսլա ա գ: Ջ -ի բեկմա ն ցուցիչը 20° 8 կա զմում է 1,383, իսկ ձա յնի տ ա րա ծմա ն
ա րագությունը 25° 8 ' 1,496 մ/վրկ:

В О Д А А Д С О Р Б Ц И О Н Н А Я ֊ Կ ԼԱ Ն Վ Ա Ծ ( Ա Դ Ս Ո Ր Բ 8 Ի Ո Ն ) Ջ Ո Ի Ր , սա լա րի
մա սնիկների վրա չա փ ա զա նց բա րա կ թա ղա նթի ձևով ջուր, որը ջրա յին գ ո լո րշի ­
ների կլա նմա ն ճա նա պ ա րհով ա ռ ա ջա նում է օդից կ ա մ խ ոնա վ միջա վա յրից: Կ . ջ.
բնորոշ է գերա զա նցա պ ես կ ա վա յին m ա վա զ ա կ ա վս:յին ա պ ա րներին և նրա նց մ ա ս­
նիկների կողմից պ ա հվում է մո լեկուլա յին ու էլե կտ րոստ ա տ իկ ուժերով:

ВОДА АЗО НАЛ ЬНАЯ - ԱՋՈՆԱՑԱԿԱՆ Ջ Ո Ի Ր , տ ե'ս Азональные ВОДЫ:

ВОДА АЛЛЮВИАЛЬНАЯ — Գ Ե Տ Ա Բ Ե Ր Ո Ի Կ Ա Ց Ի Ն ( Ա Լ 6 Ո Ի Վ Ի Ա Լ ) Ջ Ո Ի Ր , ժա ­
մանա կա կից կա մ թ ա ղվա ծ գետ ա հովիտ ների գետ ա բերուկա յին (ա լլուվ իա լ) նստ վա ծք­
ների հետ կա պ վա ծ ջուր: Ժ ա մա նա կա կից Գ . ջ . սովորա բա ր փ ոխ ա դա րձ սերտ
կապի մեջ I; գետ ա յին հոսքի հետ և , կա խ վա ծ վերջինի ռեժիմից (մա կա րդա կի տա­
տ ա նումն երի ց), սնվում կա մ ցա մա քուրդի է ենթա րկվում:

В О Д А А Р Т Е З И А Н С К А Я — Ա Ր Տ Ե Ջ Ց Ա Ն Ջ Ո Ի Ր , հա մեմա տ ա բա ր խ որ և խ ոշոր
երկ րբ. կա ոուցվա ծքում վերևից ու ներքևից ջրա մերժ ա պ ա րա շերտ երով սա հմա նա ­
զ ա տ վա ծ, ճ եղ քա վո ր, ծա կոտ կեն կա մ կ ա րստ ա վո րվա ծ ա պ ա րների շերտ ի մեջ տ ե­
ղա դրվա ծ ա ո . ջուր, որն ունի ճնշում և հորա տ մա ն դեպ քում նրա մա կա րդա կը
կա նգնում Լ ջրատ ար շերտ ի ա ռա ստ ա ղից բա րձր կամ շա տ րվա նում է: Ա . ջ.
ւսոավել բնորոշ է գո գ ա ծա լքերի ն (տ ե՛ս А р т ези а н ски й б а с с е й н ) , սա կ ա յն հանդի­
պում Լ նաև ա յլ տ իպի կ ա ոուցվա ծքներում՝ մի ա թ եք , սեպ ա ձև վերջա ցո ղ (տ ե՛ս
А ртезианский с к л о н ), խ զումնա յին ևն:
Ա . ջ. իր ա նվա նումն ստ ա ցել Լ Ֆ րա նսիա յի Ա ր տ ա ա նա հա նգից (հին ա նունը'
Ա ր տ ե ղ ի ա ), որտ եղ 1126 թ . Ե վրոպ ա յո ւմ ա ոա ջին ա նգա մ փ որվա ծ հորատանցքը
տ վել 1. շա տ րվա նող ջուր:

В О Д А Б Е З Н А П О Р Н А Я (С В О Б О Д Н А Я ) — Ա ՆՃ ՆՇՈ ԻՄ (Ճ Ն Ծ Ո Ի Մ Ա Ջ Ո Ի Ր Կ ,
Ա Զ Ա Տ ) Ջ Ո Ի Ր , ա պ ա րների ճ եղ ք ե ր ի, ծսւկոտ իների և ա յլ դա տ ա րկությունների մեջ
տ եղա դրվա ծ ջուր, որի մա կերևույթը «ա զ ա տ » է , վերև ից չի հպ վում ջրա մերժ
ա պ ա րա շերտ ի, ա յդ պ ա տ ճա ռով ջրի մա կերևույթի վրա եղ ա ծ ճնշումը հա վա սա ր է
մթնոլորտ ա յին ճ նշմա նը: Ա . ջ-երի տ իպ ին են պ ա տ կա նում սո վո րա կա ն և միջշեր-
տ ա յին գրունտ ա յին ջրերը:

ВОДА Б О К О В А Я — ԿՈՂԱՑԻՆ Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ա . Ի . Տ ե ն ս-Լիտ ո վսկ ո ւ և Ն - Ն .

Տոլստ իխ ինի (1 9 4 8 ), ստ . ջուր, որը տ եղ ա դ րվա ծ է ա ղ ա յի ն հա ստ վա ծքի կող ա յին
մա սերում և սովորա բա ր ունի բա րձր հա նքա յնա ցում: Ս տ . փ որվա ծք ների ջրա կա լ­
մա ն տ եսա կետ ից Կ . ջ. մեծ վտ ա նգ I. ներկա յա ցնում ա յն դեպ քո ւմ, երբ նա ո ւղղ ա ­
կի կապի մեջ L վերա ղա յին քա ղցրա հա մ յ ր ե ՚Ի I ետ : Հ ո մա նի շ' մերձա ղ ա յին ջուր:
 В О Л А Б О Р И С Т А Я — Բ Ո Ր Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , բնական շա ր , որի 1 լ-ա մ պարունակ-
վում է ավելի քան 10 մգ բոր ( В ) : Բորի այդպիսի քանակը շրին աալիս Լ բուժիչ
հատկության: Հոմանիշ' բորաթթվային շար:

В О Д А Б О Р Н А Я — Բ Ո Ր Ա Ջ Ո Ի Ր , բնական շա ր, ոբի 1 լ-ա մ բորի ( В ) «թսրսւ-

նակաթյունը գերազանցում է 300— 500 մգ-ից և կարող է հանդիսանալ արդյունա­
բերության հումք В -ի կորզման համար:

В О Д А Б О Р Н О К И С Л А Я — Բ Ո Ր Ա Օ Օ Վ Ա Ց Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տե՞ս В од а бористая:

В О Д А Б Р О М И С Т А Я — Բ Ր Ո Մ Ա 6 Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , բնական շա ր , որի 1 լ-ում պարու­

նակվում է ավելի քան 25 մգ բրոմ ( B r ) և պիտանի է բուժման նպատակների
համար:

В О Д А Б Р О М Н А Я — Բ Ր Ո Մ Ա Ջ Ո Ի Ր , բնական շա ր , որի 1 լ-ա մ բրոմի ( В г ) պա­

րունակությունը գերազանցում է 250 մգ-ից ե կարող է հանդիսանալ արդյունաբե­
րական հումք В г-ի կորզման համար:

ВОДА В М И Н Е Р А Л А Х — ՋՈԻՐԸ Մ ԻՆ ԵՐԱ ԼՆԵՐԻ Մ Ե Ջ , տե’ս ХиМИЧССКН

связанная вода:

В О Д А В А Д О З Н А Я — Վ Ա Դ Ո Ջ Ա Ց Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ըստ է . Ջյա սի (1902), ստ . շա ր ,

որը ձևավորվում և տեղադրվում է երկրակեղևում' աոանց մագմածին (յուվենիլ)
շրերի մասնակցության: Ա . Մ . Ժիրմունսկին և Ա . U . Կոզիրևը (1928) Վ . շ-ի տակ
հասկանում էին ստ. շրերը, որոնք ունեն մթնոլորտային ծագում, ապարների մեշ
թափանցում են երկրի մակերևույթից և ակտիվորեն մասնակցում են ընդհանուր
շրաշրշանաոությանը: Ա յդ աոումով Վ . ջ. հանդիսանում է «Ներծծմա ն շուր» տեր­
մինի հոմանիշը: Հնացած տերմին:

В О Д А В И С Я Ч А Я — ԿԱԻոԼԱէր Ջ Ո Ի Ր , օդա հագեցված զոնալի շուր, որը տե­

ղադրված է հողաբուսական շերտում և ներքևից շրամերժ ապարներով չի սահ­
մանափակված: Սովորաբար Կ . շ . աոաշանում է ի հաշիվ ներծծման շրերի և աոատ
սնման դեպքում (մթնոլորտային տեղումներ, ոոոգում) հասնում է գրունտային շրերի
հորիզոնին, սակայն չորային եղանակներին Կ- շ- կարող է իսպաո գոլոբշիանաւ և
ծախսվել բուսականության միշոցով:

В О Д А В Н У Т Р И С О Л Е В А Я (М Е Ж С О Л Е В А Я ) - ՆԵՐԱՂԱՑԻՆ (Մ Ի Ջ Ա Ղ Ա -
6 Ի Ն ) Ջ Ո Ի Ր , տե’ս Внутрисолевые воды:

В О Д А В О З В Р А Т Н А Я — Հ Ե Տ Ա Դ Ա Ր Ձ Ջ Ո Ի Ր , ոոոգվող տարածքներից հավաք­

վող հոսքային շա ր, որը գոյանում է . 1) հավելյալ ոոոգվող տեղամասերի (բրնձի
և ա յլ դաշտեր) և ոոոգիչ ցանցի հոսքային շրերից, 2) ջրանցքների, ոոոգման դաշ­
տերի ծծանցման և ցամաքուրդային շրերից: Հ . շ-ի ն պետք է վերագրել նաև մա­
կերևութային և ստ . շրերի ալն մասը, որը ժողտնտեսության մեշ օգտ ա գործ վեիք
հետո (կսմանսդ-կենցաղային, արդյունաբերական շրւսմատակարսւրամ, ոոոգում ե ն ),

33
մասամբ ներծծվելով, վերստ ին սնում I. ստ . ջրերը: Հ . ջ-ի մեծ քա նա կը ջրի ո չ
ոա ցիոնա լ օգտ ա գործմա ն ցուցանիշ է: Հ . ջ-ի բավարա ր որակի դ եպ քում ա լն կա ­
րելի է կրկին օգտ ա գործել, իսկ ա ղտ ոտ վա ծութլա ն դ եպ քում' միա յն համապա տաս­
խան մաքրումից հետո:

В О Д А В О С Х О Д Я Щ А Я — Վ Ե Ր Ը Ն Թ Ա Ց Ջ Ո Ի Ր , ստ . ջուր, որին հատակ է շա րժ ­

մա ն վերընթա ց բնույթը: Վ երջի նը բնորոշ է ճ նշա մնա յին ջրին, որի հետ ևա նքով
Վ . ջ. հա սկացողությունն օգտ ա գործվում է որպես « ճ ն շա մ ն ա յի ն ջուր» տերմինի
հոմանիշ (տ ե՛ս В о д а н ап о р н ая ):

В О Д А В У Л К А Н И Ч Е С К А Я — Հ Ր Ա Բ Խ Ա Յ Ի Ն Զ Ո Ի Ր , հրաբխային լա վա ների սա ­
ռեցմա ն ժամանակ ա նջա տ վող, ի նչպ ե ս նաև հրաբուխ ների ա րտ ա վիժա ծ գ ո յո րշի-
ներից ա ռա ջա ցող ջուր: Ք ի չ գործա ծա կա ն տ երմին:

ВОДА ГЕТЕРОТЕРМ АЛЬНАЯ - ՀԵՏԵՐՈՋԵՐՄ ԱՅԻՆ (ՀԵ ՏԵ Ր Ո Թ Ե Ր Մ Ա Լ)

Ջ Ո Ի Ր , ստ . շ ա ր , որի ջերմա ստ իճա նը ժամա նա կի ընթա ցքում փ ոփ ոխ վում է ա ն­
կա յա ն ռեժիմով:

ВОДА ГИ ГРО СК О П И Ч ЕСК А Я — Խ ՈՆԱՎԱԾ ՈՒԾ (Հ Ի Գ Ր Ո Ս Կ Ո Պ Ի Կ ) ՋՈԻՐ,

շ ա ր , որը չո ր հողա գրունտ ները կլա նում են խ ոնա վ օդ ից: Խ . ջ-ի քա նա կը կա խ ­
վա ծ է օդի հա րա բերա կա ն խ ոնա վությունից, հողա գրունտ ների հա տ իկա չա փ ա կա ն
կա զմից և որոշվում է նմուշի չո րա ցմա ն միջոցով (105— 110° 8 պ ա յմա նն երո ւմ):
|ս . ջ. ամուր պ ա հվում Լ ա պարի կողմից մ ո լե կ ա ն ի ն ձգողա կա ն ուժերով (ըստ
Վ ա ն -Դ ե ր -Վ ա լս ի , շուրջ 10000 մ թ ն .) , նրա քա նա կը միշտ հա վա սա րա կշռվում է
օդի ջրա յին գուորշիների ա ռա ձգա կա նությա մբ: Ի տ ա րբերություն սովորա կա ն ջրի,
Խ. ջ. լուծելու և ծա նրութ յա ն ուժի շնորհիվ շա րժվեի: ունակություն չո ւն ի , Օրա
տ եսա կա րա ր կշիռը մեծ Է 1-ից (մոտ 1 ,5 ) , իսկ սա ռեցմա ն ջերմա ստ իճա նը ցածր
1.— 78° 8 : Մ ի ներա լնե րի մեջ Ի», ջ-ի մոլեկուլները կա պ վա ծ են բյուր եղա յի ն մա ս­
նիկների մակերևույթի հետ: Ա պ ա րներ ում (միներա ւներւսմ) 1ս. շ -ի առա ջա ցումն
ուղեկցվում է ջերմությա ն ա նջա տ ումով, որը կ ոչվում Լ թրջմա ն ջերմութ յուն, իսկ
անջա տ ումը' ջերմությա ն կ լա նումով: Հ ո մա նի շ' ամուր կա պ վա ծ ջուր:

В О Д А Г И Д Р О К А Р Б О Н А Т Н А Я ֊ Ջ Ր Ա Կ Ա Ր Բ Ո Ն Ա Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , բնա կա ն շ ա ր ,
որի ք իմ . կա զմում գյխ ա վոր ա նիոններից գերիշխ ում է. ջրա կա րբոնա տ իոնը
(1 I C O j ) :

ВОДА ГИДРОКАРБОНАТНОНАТРИЕВОГО Т И П А — Ջ ՐԱ Կ^ՐԲՈՆԱՏ-

Ն Ա Տ Ր Ի Ո Ի Մ Ա Ց Ի Ն Տ Ի Պ Ի Ջ Ո Ի Ր , բնա կա ն ջուր, որի ք ի մ . կա զմում ա նիոններից գ ե ր ­
իշխ ում է ջրա կա րբոնա տ իոնը (Н С О յ) , իսկ կ ա տ իոններից' նա տ րիում իոնը
(N a+ ): Բ ա րձր հա նքա յնա ցմա ն Ջ -0 . տ . ջ-երը բն որոշ են նա վթա գա զա բեր մա ր­
զերի խորը հորիզոններին, որտ եղ տ իրա պ ետ ում են վերա կա նգնմա ն պ ա յմա նները:
Հա ճա խ ա յս տիպի ջրերը սուլֆ ա տ ի ո ն ( Տ 0 3զ ) չե ն պ ա րունա կում:

ВОДА ГОМ ОТЕРМ АЛ ЬНАЯ - ՀՈՄՈԹ ԵՐՄԱԼ (Մ Ա Ր Դ Ա Ջ Ե Ր Մ Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ո Ի Ր ,

բնա կա ն ջուր, որի ջերմա ստ իճա նը հա վա սա ր Լ մարդու մա րմնի ջերմա ստ իճա նին
(87— 42° 8 ) : Բուժմա ն նպ ա տ ա կներով օգտ ա գործելիս Հ . ջ . լրա ցո ւց իչ տ ա քա ցմա ն
կա րիք չա ն ի : Հ ո մա նի շ' տ ա ք ջուր:
 ВО Д А ГО РЯ ЧАЯ — ՏԱՔ ՋՈԻՐ, տե՛ս Вода гомотермальная:

В О Д А Г Р А В И Т А Ц И О Н Н А Я П О Д З Е М Н А Я — *Ր Ա Վ Ի Տ Ա 8Ի Ո Ն ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ
Ջ Ո Ի Ր , ապարներում գտնվող ազատ ջուր, որը չի կրում մազանոթային, մոլեկուլա ­
յին ու մակերևութային ձգողական ուժերի ազդեցությունը և տեղաշարժվում է ծան­
րության ուժի կամ ջրադինամիկ ճնշման շնորհիվ: Հոմանիշ' հեղուկ-կաթիլային
ջուր:

В О Д А Г Р У Н Т О В А Я — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , երկրի մակերևույթից հաշված

աոաջին ջրամերժ շերտի վրա տեղադրված, համեմատաբար լայնատարած մշտա­
կան ջրատար հորիզոնի ջուր, որն ունի ազատ մակերևույթ: Գ . ջ-երը հիմնակա­
նում տեղադրված են երիտասարդ փոլիւր-րեկորային ապարների կամ արմատական
ապարների հողմահարման կեղևի մեջ: Սովորաբար Գ . ջ-երի սնման և տարածման
մակերեսները (մարզերը) համընկնում են՛ Ա ոանձին դեպքերում Գ- ջ-երի հորիզոնը
վերևից ծածկված է լինում ջրամերժ ապարաշերտով (տե՛ս В ода м сж п л аст ов ая),
սակայն նրա մակերևույթը չի հպվում նրան: Գ . ջ. որպես ֆիզիկա-աշխգր. գործոնների
արգասիք, կրում է նրանց լայնական և ուղղաձիգ զոնայական փոփոխությունների
ազդեցությունը (տե՛ս В ода зональная): Սակայն Գ - ջ-երի որոշ տեսակներ նշված
զոնայական օրինաչափությանը չեն ենթարկվում (տե՛ս Азональны е ВОДЫ): Վա ղուց
ի վեր, հատկապես չորային երկրներում Գ . ջ. ջրհորերով, ապա նաև հորատանց-
քերով լայնորեն օգտագործվել է մարդու կարիքների համար:

ВОДА ДИФ Ф УЗИОННЫ Х ОБОЛОЧЕК - Դ ԻՖ ՈԻՋԱՑԻՆ Պ ԱՏՅԱՆՆԵՐԻ

Ջ Ո Ի Ր , տե՛ս Вода осмотическая:

В О Д А Д Р Е Н А Ж Н А Я - Յ Ա Մ Ա Ք Ո Ի Ր Դ Ա Ց Ի Ն ( Դ Ր Ե Ն Ա Ժ Ա Ց Ի Ն ) Ջ Ո Ի Ր , մա­
կերևութային կամ ստ- ջուր, որը հավաքվում և հեռացվում է ցամաքուրդային (դրե-
նսւժային) կառույցներով: Վերջինները լինում են մակերևութային և ստորգետնյա:

В О Д А Ж Е Л Е З И С Т А Я ֊ Ե Ր Կ Ա Թ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , հանքային բուժիչ ջուր, որի

մեջ երկաթի (F e ) պարունակությունը գերազանցում է 20 մգ/լ-ից: Ըստ F e -ի պա­
րունակության բուժիչ ջրերը ստորաբաժանվում են. 1) թույլ երկաթային՝ 20—
40 մգ/ւ, 2) երկաթային' 20— 100 մգ/լ և, 3) ուժեղ երկաթային' > 100 մգ/լ:

В О Д А Ж И Л Ь Н А Я — ԵՐԱ ԿԱՅԻՆ ՋՈԻՐ, ստ. ջուր, որը կապված է տեկտ.

խախտումների կամ նրանց ուղեկցող բաց ճեղքերի հետ: Ե . ջ. նույն տեղամասի
տարբեր հատվածներում ունենում I: տարբեր ճնշման մակարդակ: Ըստ Ի . Կ . Ջայցևի
(1961), Ե . ջ. մտնում է ճեղքաերսւկային ջրերի տիպի մեջ:

В О Д А З А П Е Р Т А Я — Փ Ա Կ Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , ստ. ջուր, որը ջրամերժ շերտերով հու-

սալիորեն մեկուսացված է այլ ջրատար հորիզոններից և երկրի մակերևույթից: Փ .
ջ-երի խմբին են դասվում թաղված և մնացորդային ջրերը, որոնք հիմնականում
կապված են նավթաբեր m աղսւաար I, տրված քների հետ և սովորաբար ունենում
են բարձր հանքայնացում (մինչև 300— 600 գ ր / լ) : Աղատար Ոաստվածքների հետ
կապված Փ . ? . աչքի է ընկնում նաև բրոմի և բորի բարձր պարունակությամբ:
 В О Д А З О Н А Л Ь Н А Я — Զ Ո Ն Ա Յ Ա Կ Ա Ն ՋՈԻՐ, սա. ջուր, np]t տեղադրման պայ­
մանները, սնումը, ջերմաստիճանը, որակը և ռեժիմը օրինաչափ փոփոխվում են
հորիզոնական և ուղղաձիգ ուղղությամբ՜ կապված կլիմայի, բուսականության, հո­
դային ծածկի, ապարների հողմահարման բնույթի, ջրափոխանակության և ա յլ գո ր­
ծոնների զոնայական փոփոխականության հետ:

В О Д А З О Н Ы В Ы Щ Е Л А Ч И В А Н И Я - Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ւ Ծ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա Յ Ի Ջ Ո Ի Ր , ստ .
ջուր, որի հանքայնացումը և ք իմ. բա ղա դրութ յունը Տևա վորվեւ են ա պ ա րների տ ա ր­
րա լուծմա ն և տ ա րա լվա ցմա ն գործընթա ցների շնո րհիվ: Տ- զ- ջ-երի ն բնորոշ ե ն թ ույլ
հանքա յնա ցումը և ջրա կ ա րբո ն ա տ -սի լիկ ա հո ղա յի ն, ջրա կա րբոնա տ -կա լցիումա յին
բա ղա դրությունը:

В О Д А И Л О В А Я ( И Н Т Е Р С Т И Ц И А Л Ь Н А Я ) - Տ Ղ Մ Ա Ջ Ո Ւ Ր (Ի Ն Տ Ե Ր Ս Տ Ի 6 Ի Ա Լ
Ջ Ո Ի Ր ) , ջրա վա զա նների հատակի տ ղմա յին նստ վա ծքների ծա կոտ իներում պ ա ր­
փ ակված ջուր, որը կա զմում է տ ղմա յին դիսպ երս համակարգի հեղո-կ բա ղ ա դ րիչը:
Ա յն հա նդիսա նա մ է նստ վա ծքա կուտ ա կմա ն ա վա զա նի հա տ ա կա մերձ ջուր, որը
նստ վա ծքների հետ միա սին տևա կա ն մնում է թա ղվա ծ վիճա կում: Դ ի ա գենեզ ի
(նստ վա ծքա յին ապարի ա ո ա ջա ցմա ն) ընթա ցքում Տ -ի մեջ լուծվա ծ նյութերը
նստ վա ծքների կա րծր ֆա զի հետ փ ոխ ա զդեցութ յա ն, դիֆ ո սլմա ն և ա յլ գործընթ ա ց­
ների հետևանքով փ ոփ ոխ վում են : Հ ո մա նի շ4 նստ վա ծքների ծա կոտ ինա յին ջուր:

В О Д А И Н Т РА ЗО Н АЛ ЬН А Я — ՆԵՐՋՈՆԱՅԱԿԱՆ ՋՈԻՐ, ա ռա նձնա հա տ ուկ

պ ա յմա ններում հա նդիպ ող ո չ խոր տ եղա դրմա ն ս տ . ջուր ( օ ր ., վ ե ր ն ա ջո ւր ), որի
տ ա րա ծումը զոնա յա կա ն գ ո րծոններից կա խ վա ծ չի - կա րող է հա նդիպ ել ցա նկա ցա ծ
զոնայի նե րսա մ: Ք ի չ գործա ծա կա ն տ երմին:

ВОДА И Н Ф И Л ЬТРАЦИ О Н Н АЯ — ՆԵՐԾԾՄԱՆ Ջ Ո ՒՐ, տ ե'ս И н ф и л ъ тр а-

ционные воды:

ВОДА ИНФ ЛЮ АЦИОННАЯ — Ն Ե Ր Հ Ո Ս Մ Ա Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս И н ф л ю ац и о н н ы е

воды:

В О Д А И С К О П А Е М А Я — Բ Ր Ա Ծ Ո Ջ Ո Ի Ր , ս տ . ջուր, որը ապ ա րի մեջ պ ա հ­

պ ա նվել է նախ որդ ե ր կ րբ. դա րա շրջա ններից և քա րա գոյա ցմա ն գործընթ ա ցում
կ րել է ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն էա կա ն փ ո փ ոխ ություններ: Տ ա ր բերո ւմ են նստ վա ծքա ոա -
ջա ցմա ն և թա ղվա ծ Բ . ջ .: Հ ո մ ա ն ի շ՝ թ ա ղվա ծ ջուր (տ ես Вода погребенная):

В О Д А Й О Д И С Т А Я — Ց Ո Ղ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , բն ա կա ն ջուր, որի 1 լ-ո ւմ յոդի ( J )

պարունա կությունը գերա զա նցում է 5 մ գ -ի ց և պ իտ ա նի է բուժմա ն նպ ա տ ա կների
համար:

В О Д А П О Д Л А Я — Յ Ո Դ Ա Ջ Ո Ի Ր , բնա կա ն ջուր, որի 1 լ-ո ւմ յոդի ( J ) պ ա րու­

նա կությունը գերա զա նցում է 18 մգ -ից և կ ա րող I; հա նդիսա նա լ ա րդյունա բերա կա ն
հումք J -ի կորզմա ն համար:

В О Д А К А П Е Л Ь Н О -Ж И Д К А Я ֊ Հ Ե ՚Լ Ո Ի Կ Կ Ա Թ Ի Լ Ա Յ Ի Ն ՋՈԻՐ, տ ե՛ս Вода

гравитац ио нная п о дзем н ая :
 В О Л А (ВЛ А ГА ) К А П И Л Л Я Р Н А Я — Մ Ա ԶԱՆ Ո Թ Ա ՅԻՆ Ք ՈԻՐ (1սՈՆԱՎՈ: -
Թ Յ Ո Ի Ն ), տե՛ս Капиллярные воды

В О Д А К А Р С Т О В А Я — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Ց Ի Ն Ք Ո ԻՐ , տ ե ս Карстовы е воды

В О Д А К А Р С Т О В О - П Л А С Т О В А Я — յԱ Ր Ս Տ Ա Շ Ե Ր Տ Ա Ց Ի Ն Ք Ո Ի Ր , uin. 2mp,
որը գտնվում է շերտային տեղադրում ունեցող աղային, դոլոմիտային, կրաքարային
և աղ կարստավորված ապարների դատարկությունների մեջ:

В О Д А К О Н Д Е Н С А Ц И О Н Н А Я — 1սՏ Ա 8Մ Ա Ն Ք Ո ԻՐ , աո. ջուր, որն առաջա­

նամ է ապարների ճեղքերի, ծակոսփնևրի, այլ դատարկությունների մեջ' մթնոլոր­
տային խոնավության (ջրային գպորշիների) ներթափանցման և խտացման ճանա­
պարհով (տե՛ս Теория формирования подземных вод конденсационная) :

В О Д А К Р И С Т А Л Л И З А Ц И О Н Н А Я - -5 Ո Ի Ր Ե Դ .Ա Յ Ի Ն Ք Ո ԻՐ , միներալների
հետ քիմիապես կապակցված ջրի տեսակ (տե'ս Химически связанная в о д а):

В О Д А Л О К А Л Ь Н А Я (М Е С Т Н О Г О Р А С П Р О С Т Р А Н Е Н И Я ) —ԼՈԿԱԼ (ՏԵ ­
Ղ Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ա Ծ Մ Ա Ն ) Ք Ո ԻՐ , ստ. ջուր, որը կապված է սահմանափակ տարածում
ունեցող ջրատար ապարների հետ: Օր., սաոցարերոլկային ավագակավերի մեջ
հանդիպող ավազային ոսպնյակների ջուր: Ավեւորդ տերմին:

В О Д А М А С С И В О -Т Р Е Щ И Н Н А Я — Զ Ա Ն Գ Վ Ա Ծ Ա Ո Ե Ղ * Ա 8 Ի Ն ՔՈԻՐ, ըստ
Ի . Կ . Քայցևի (1901), ստ. ջուր, որը տեղադրված է զանգվածային բյուրեղային
(փոխակերպային, ներժայթքային) ապարների ռեգիոնալ տարածման ճեղքերի մեջ:

В О Д А М Е Ж М Е Р З Л О Т Н А Я - Մ Ի Ք Ս Ա Օ Յ Ո Ի Օ Ա Ց Ի Ն Ք Ո Ի Ր , ըստ Ն . Ի . Տոլս-
տիխինի (1941), ստ. ջուր, որը տեղադրված է բազմամյա սառած ապարների զանգ­
վածների մեջ՝ աոանձին գրպանների, ոսպնյակների և հորիզոնների &ևով:

В О Д А М Е Ж М О Р Е Н Н А Я —Մ ԻՋՍ ԱՌ 8Ա ԲԵՐ ՈԻԿԱ ՑԻՆ (Մ ԻՔ Մ Ո Ր Ե Ն Ա 8ԻՆ )

Ք Ո Ի Ր , ստ. շա ր , որը տեղադրված է սաոցաբերուկալին (մորենային) նստվածքնե­
րի միջև գտնվող ծակոակեն ապարներում:

В О Д А М Е Ж П Л А С Т О В А Я — Մ Ի Ք Շ Ե Ր Տ Ա Ց Ի Ն Ք Ո ԻՐ , ստ . ջուր, որը տեղա­

դրված է վերևից ա ներքևից ջրամերժ շերտերով պարփակված ջրատար ապար­
ների (շերտի) մեջ: Մ . ջ. սովորաբար ճնշումնային I., սակայն եթե ջրատար շերտը
ջրով լրիվ չի լցվա ծ, ապա ունենում է ագատ մակերևույթ: Ի տարբերություն գրուն­
տային ջրերի, Մ . ջ. վերևից ծածկված Լ ջրամերժ շերտով և մթնոլորտի հետ ան­
միջական կապ չունի: Մ . ջ-երի սնման ու տարածման մարզերը չեն համընկնում,
նրանց բնորոշ է ավելի կալա ն ռեժիմը:

В О Д А М Е Ж С О Л Е В А Я — Մ Ի Ք Ա Ղ Ա Յ Ի Ն Ք Ո ԻՐ , տե'ս В нутрисо.и вы е воды

В О Д А М Е Т Е О Р Н А Я — Ա ՍՈ ԻՊ Ա 8ԻՆ Ք Ո ԻՐ , «Մթնոլորտային տեղումներ։

տերմինի հոմանհ7 (տե՛ս Осадки атм ооЬеоны е):
 ВОДА МОЛЕКУЛЯРНАЯ -Մ Ո ԼԵ Կ Ո Ի ԼԱ Ց Ի Ն ՋՈԻՐ, տ ե՛ս Молекулярная
в од а:

В О Д А М О Р С К А Я — Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս М о р ск а я в о д а .

ВОД А М Ы Ш ЬЯ К О ВАЯ И М Ы Ш ЬЯ К О ВИ СТ АЯ — ՄԿՆԴԵՎԱՋՈԻՐ ԵՎ

Մ Կ Ն Դ Ե Ղ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ա - Մ - Օվչիննիկովի (1 9 6 3 ), բնա կա ն ջուր, որի 1 լ-ուԱ
H jA s O * մկնդեղա յին միացության պարունա կությունը գերա զա նցում է 1 մգ-ից
(մկնդեղա յին ջուր) և 1,2 մգ-ից (մկն դհղ ա ջ ուր): Ըստ Վ . Վ . Իվա ն ովի և Գ . Ա .
Ն ևրա ևի (1 9 6 4 ), բուժիչ ջրերում մկնդեղի ( A s ) նվա զա գույն պարունակությունը
պ ետ ք է յինի 0 ,7 մգ/յ: Ըստ A s -ի պարունա կությա ն տ ա րրերում ե ն . 1) թույլ մկըն-
դեղա ջուր՝ 0 ,7 — 5,0 մ գ /լ, 2) ուժեղ ւէկնդեղաջուր' 5— 10 մ գ / լ, Ց) շատ ուժեղ
մկնդեղա ջուր' > 10 մգ /լ: Մ կ նդ եղ ա յի ն բո ւժ իչ ջրերն օգտ ա գործվում են խ մելու հա­
մա ր, իսկ մկնդեղա յին ջրերը' միա յն ւոգա նքների համար:

В О Д А 11 А Д М Е Р З Л О Т ! 1АЯ ՎԵՐԱՍԱՌՑՈԻ Թ ԱՅԻՆ ՋՈԻՐ, տ ե՛ս Надмер-

члотные воды :

В О Д А Н А Д С О Л Е В А Я — Վ Ե Ր Ա Վ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս Н а д со л е в ы с в о д ,.

В О Д А Н А П О Р Н А Я (В О С Х О Д Я Щ А Я ) — ՃՆԾՈԻՄՆԱ ՅԻՆ (Վ Ե Ր Ը Ն Թ Ա Ց )
Ջ Ո Ի Ր , ջրա մերժ շերտ ով սա հմա նա փ ա կվա ծ ծա կոտ կեն և ճ եղքա վոր ա պ ա րների մեջ
տ եղա դրվա ծ ջուր, որը ջրա ստ սա փ կ ճ նշում է գործա դրում ծա ծկի ա պ ա րների վրա
(ն կ . 1 ) : Հ որա տ ելիս 6 . ջ. բա րձրա նում է մի նչև սնմա ն ու րեոնա թ ա փ մա ն մա րգերի
ջրի մա կա րդա կները միա ցնող հարթությունը (ճնշմա ն մա կ ա ր դ ա կը ): Ե թ ե ւմղիեֆը
ցածր է այս հարթությունից' ջուրը շա տ րվա նում է: Հ ո մա նի շ' ա րտ եզյա ն ջուր:

В О Д А Н Е З А М Е Р З А Ю Щ А Я - Չ 1 1 ա > Ձ Ո Ղ Ջ Ո Ի Ր , ա ո . ջ ա ր , որը մա նրա հա տ իկ

ապ ա րներում բա ցա սա կա ն ջերմա ստ իճա նի պ ա յմա ններում մնում է հեղուկ վի ճա ­
կում: Ա յդ պ իս ին են օդա հա գեցմա ն զոնա յի խ ոնա վա ծուծ (հ ի գ ր ո ս կ ո պ ի կ ), թ ա ղա ն­
թա յին և մասամբ մա զա նոթա յին ջրերը: Բ ա զ մա մյա սա ո ցա յթ ի զոնա յում բա ցա սա ­
կա ն ջերմա ստ իճա նի պ ա յմա ններում (մ ի ն չև — 7 ° — 2 0 °) չե ն ս ա ռ չո ւմ նաև ա ղա ջրերը:

В О Д А Н Е Ф Т Я Н А Я — Ն Ա Վ Թ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս Н еф т я н ы е вод ы :

ВОДА ОКОЛОСОЛЕВАЯ - Մ Ե Ր Ձ Ա Վ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս В о д а бо к о в ая :

В О Д А О П А Л Е С Ц И Р У Ю Щ А Я — 0 Պ Ա Լ Ա Ե Ր Ա Ն Գ Ջ Ո Ի Ր , ջուր, որը պ ա րունա ­

կում է ծայր ա ստ իճա նի ցրվա ծ վիճա կում գ տ նվ ող նյութերի խ ա ռնուրդ և լուսա վո ­
րելիս ձեռ ք է բերում օպւպի (սա դա փ ի ) երա նգ:

В О Д А О С В О Б О Ж Д Е Н Н А Я — Ա Զ Ա Տ Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս О с в о б о ж д е н н ы е вод ы :

В О Д А О С М О Т И Ч Е С К А Я — 011ՄՈՏԻԿ Ջ Ո Ի Ր , ջուր.՜ որը ֆ ի զ խ ր ւպ ես կապված

L միներա լների և չշա ղ կ ա պ վա ծ ա պ ա րի մա սնիկների մակերևույթի հետ: 0 . ջ . ստ ո ­
րա բա ժա նվում Լ թա ղ կա պ վա ծ (օսմոտ իկորեն նե րծծվա ծ) և ամուր կապված

40
տարատեսակների: Ամուր կապված 0- ջ-ի առաջացումն ուղեկցվում է ջերմության
անջատումով, որը կոչվում է թրջման ջերմություն: Հոմանիշ' ֆիզիկապես կապված
ջուր, դիֆուզային թաղանթների ջուր:

В О Л Л О Т Ж А Т А Я — Ք Ա Մ Վ Ա Ծ ԶՈ1'Ր, ջուր, որն ստացվում է մեծ ճնշման մամ­

լիչով ապարը սեղմելիս: Ա լդ եղանակով խորքային նստվածքային ապարներից
քամվում է ծակոտինային ջուր, որի ոաումնասիրությունը պատկերացում է տալիս
ցին ավազանների ջրի քիմ. բաղադրության մասին: Հոմանիշ' ծակոտինային ւուծոլյթ:

В О Д А П А Л Ю С Т Р А Л Ь Н А Я ( Б О Л О Т Н А Я ) — Պ Ա ԼՑ Ո Ի Ս Տ Ր Ա Լ (6 Ա Հ 0 Ա 6 Ի Ն )
ՋՈԻՐ, տե՛ս Палюетральные воды:

В О Д А П Е Р Е Г Р Е Т А Я — Գ Ե Ր Տ Ա * Ջ Ո Ի Ր , ստ. ջուր, որը +100° в բարձր

ջերմաստիճանում գտնվում է հեղուկ-կաթիլային վիճակում:

В О Д А П Е Р Е О Х Л А Ж Д Е Н Н А Я — Գ Ե Ր Ս Ա Ռ Ը Ջ Ո Ի Ր , բացառիկ սաոը ստ. ջուր,

որը 0°-ից ցածր ջերմաստիճանում գտնվում I. հեղուկ վիճակում: Տարածված է
բազմամյա սաոցույթի շրջաններում:

В О Д А Г 1 И Р О Г Е Н Е Т И Ч Е С К А Я — Հ Ր Ա Ծ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ջուր, որն առաջանում է

պինդ (կարծր) այրվող հանածոների չոր թորման ժամանակ օրգ. նյութի տարրսւ-
|ածման հաշվին:

В О Д А П Л А В А Ю Щ А Я — ԼՈ Ղ Ա 6 Ո Ղ Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ա - Ի . Ճենս-Լիտովսկու և Ն . Ի .
Տոլստիխինի (1048), քաղցրահամ ստ. ջուր, որը ոսպնյակի ձևով տեղադրված h
ծովափնյա թմբերի և ցամաքալեզվակների ավազուտներում' ծովային աղի ջրի վրա:
Լ . ջ. սնվում է մթնոլորտային տեղումների և մակերևութային հոսքի ջրերից:

В О Д А П Л А С Т О В А Я — Շ Ե Ր Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տե'ս Пластовы е (меж пластовме)

воды:

В О Д А П Л А С Т О В О - Т Р Е Щ И Н Н А Я — Օ Ե Ր Տ Ա Ճ Ե Ղ Ք Ա Ց Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ի . Կ .
Ջսղցևի (1948), ստ. ջուր, որը տեղադրված է ծալքավորված փոիւակերպային,
նստվածքային և հրաբիւածին-նստվածքային ապարների ռեգիոնալ տարածման
ճեղքերում:

В О Д А П Л Е Н О Ч Н А Я — «►ԱՂԱՆւծ֊ԱՑԻՆ Ջ ՈԻՐ, տե՛ս Пленочная (рьи л о -

свяэаннан) вода:

В О Д А П О Г Л А Щ Г .Н Н А Я — Կ Լ Ա Ն Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , տ ե ս В ода адсорбционная:

В О Д А П О Г Р Е Б Е Н Н А Я — ОТАЧЧШ Х Ջ Ո Ի Ր , տ ե ս Погребенные воды:

В О Д А ( В Л А Г А ) П О Д В Е Ш Е Н Н А Я - Կ Ա Խ Վ Ա Ծ Ջ Ո ԻՐ (Խ Ո Ն Ա Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ),
ջուր, որը գտնվում է ապարների մազական անցքերում ու ճեղքերում, պահվում է:
մազանոթային ձգողական ուժերով և կապ չունի գրունտային ջրերի հորիզոնի հետ:

41
Կ . ջ. սովորա բա ր տ ա րա ծվա ծ I. օդա հա գեցմա ն զոնա յի ա մենա վերին մսաում' հո-
ղա բա սա կա ն շերտ ում:

В О Д А П О Д З Е М Н А Я — Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ո Ի Ր , ջուր, որը գտ նվում է երկրա ­

կեղևը կա զմող ապա րների մեջ հեղուկ, գ ո լո րշի, կա րծր վիճա կում: Ս . ջ-ին է վե ­
րա գրվում նաև քիմիա պ ես կա պ վա ծ ջուրը:

В О Д А П О Д М Е Р З Л О Т Н А Я — ԵՆԹ ԱՍԱՌՅՈԻԹ ԱՑԻՆ ՋՈԻՐ, ըստ Ն . Ի.

Տ ո լստ իխ ինի (1 9 4 1 ), բա զմա մյա սա ոա ծ ա պ ա րների զա նգվա ծից ներքև տ եղա դրվա ծ
քա ղցրա հա մ, հա նքա յին, ա ղա հա մ կա մ ա ղի ջուր, որի ջերմա ստ իճա նը տ ա տ ա նվում
է — 34- — 20° 6 և ա վելի սա հմա ններում: Տ ա ր բերո ւմ են գետ ա բերուկա յին, հեղե-
ղա բերա կ ա յին նստ վա ծքների, ա րմա տ ա կա ն ա պ ա րների շերտ ա յին, շերտ ա ճեղքա -
յի ն , ճեղքա կա րստ ա յին և ա յլ տիպի Ե . ջ-եր: Ե րկրի մակերևույթի հետ Ե . ջ-ի ջրա -
փ ոխա նակությունը (սնում, բեռնա թա փ ում) կա տ ա րվում է միջա նցիկ հալույթների
միջոցով: Բա զմա մյա սա ոցույթի շրջա ններում Ե . ջ . լա յն որե ն օգտ ա գործվում է ջրա ­
մա տ ա կա րա րմա ն, բուժմա ն և օգտ ա կա ր տ ա րրերի ու միա ցությունների (մա սնա ­
վորա պ ես կերա կրի ա ղ ի) ստ ա ցմա ն համար:

В О Д А П О Д М О Р Е Н Н А Я — ԵՆԹ ԱՍԱՌՑԱԲԵՐՈԻԿԱՅԻՆ (ԵՆ Թ Ա Ք Ա Ր Ա Կ Ա Ր-

ԿԱՌ ԱՅԻՆ, ԵՆԹ ԱՄՈՐԵՆԱՅԻՆ) ՋՈԻՐ, ստ . ջուր, որը տ եղա դ րվա ծ է սա ոցա -
բերուկա յին նստ վա ծքների տա կի ջրա թա փ ա նց ա պ ա րների մեջ: Ե . ջ . բնորոշ է նախ­
կ ին էսՍ ՀՄ Ե վրոպ ա կա ն մասի սա ռցա դա շտ ա յին նստ վա ծքների տ ա րա ծմա ն շըր-
ջա ններին:

ВОДА П О Д О Ш В Е Н Н А Я — Հ Ա Տ Ա Կ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ստ- ջուր, որը տ եղա դրվա ծ

է նա վթա բեր շերտ ում, ա նմիջա պ ես նա վթի տ ա կ: Հ . ջ . լա յն որե ն տ ա րա ծվա ծ Լ
նա վթա բեր կա ոուցվա ծքների փ ոքրա թեք հաստ կ ուտ ա կ ի չ շերտ երո ւմ, որոնց մեջ
նա վթը զ բա ղեցնում է միա յն շերտ ի վերի ն մա սը:

В О Д А П О Д П О Ч В Е Н Н А Я — ԵՆԹ Ա ՀՈ Ղ Ա ՅԻՆ ՋՈԻՐ, կա պ վա ծ թա ղա նթա յին

ջուր (խ ո նա վո ւթ յո ւն), որը տ եղա դրվա ծ I. են թ ա հողա յին չո ր հորիզոնի ա պ ա րներում
(ըստ Ա . Կ . Վ ի ս ո ց կ ո ւ, 1962, ի լյա վ իա ւ կա մ «մեռ ա ծ» հո րի զո նո ւմ):

В О Д А П О Д Р У С Л О В А Я — ԵՆԹ Ա ՀՈ ԻՆ Ա ՅԻՆ ՋՈԻՐ, ստ . ջուր, որը տ եղ ա ­

դրվա ծ է գետ ի հունը կա զ մող գ ետ ա բերուկա յին նստ վա ծքների կա մ երբեմն ա րմա ­
տական ա պարների մեջ: Ե . ջ . ա ռա ջա ցնում է ենթա հու նա յին ս տ . հոսք, որը
սովորա բա ր փոխա դա րձա բա ր կա պ վա ծ է գետ ի հետ:

ВОД А П О Д СО Л ЕВ А Я — ԵՆԹ ԱԱՂԱՅԻՆ Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ա . Ի . Ջ ենս-Լիտ ովսկու

և Ն . Ի . Տոլստ իխ ինի ( 1 9 4 8 ), ս տ . ջուր, որը տ եղ ա դ րվա ծ Է ա ղա տ ա ր հաստվա ծքէ
տակ գտ նվ ող ա պ ա րներում: Ծ ա գո ւմո վ Ե . ջ. հա նդիսա նում է ա ղա ոա ջա ցմա ն ա վա ­
զա նի ա ղա ջուր, որը թա ղվա ծ է հետագա նստ վա ծքների տ ա կ և ունի ճնշա մնա յիէ
բնույթ: Ե . ջ-ի հա նքա յնա ցումը հասնում է մի նչև 270— 350 գր/ւ, ք ի մ . բա ղա դրու
թյա նը հիմնա կա նում ք լո ր-կա լցիո ւմա յին-նսւտ րիումա յին է : Ո րոշա կի ե ր կ րբ. պտյ
մա ն ներա մ Ե . ջ. կ ա րող է; ա ռ ա ջա նա լ վերա ղ սւյին, կողա յին կա մ ա յլ ջրերի հաշվին
Ա ոա նձին դեպ քե րում , մա սնա վորա պ ես ա դ ա յի ն տ եկտ ոնիկա յի դ րսևորմա ն ժամս:
նսւկ, Ծ. ջ. կարող Ւ. ներդրվեւ աղայիս ՈսւստզաՕքր Աէյջ կաս տսղտ. ՕեղրԱրով
բարձրանալ երկրի մակերևույթ:

В О Д А П О К Р О В О - Т Р Е Щ И Н Н А Я - Ծ Ա Ծ Կ Ո 0 Ա 6 Ե Ղ Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ի . Կ.
Ջայցևի (1961), ստ . չա ր , որը տեղադրված է արտավ)ւժած հրային ապարների (ան-
դեզիտաբազալտներ, տրապներ) ծածկոցների լայնատարած ճեղքերի մեջ:

В О Д А П О Р О В А Я —Ծ Ա Կ Ո ՏԻՆ Ա ՅԻՆ ՋՈԻՐ, ստ. չա ր , որը տեղադրված I.

տարբեր ծագման ապարների ծակոտիների մեջ: Ծ . չ . գերազանցապես տարածված
է փախր բեկորային չշաղկապված նստվածքային ապարներում (կոպիճ, գլաքար,
ավազներ, կավավազ, կավեր ե ն ), ինչպես նաև հրաբխային խարամներում:

В О Д А П О Р О В О - П Л А С Т О В А Я - Ծ Ա Կ Ո Տ Ի Ն Ա Ո Ե Ր Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ի . Կ.
Ջալցևի (1961), ստ- չա ր , որը գտնվում I. շերտային տեղադրում ունեցող ա՛կարների
ծակոտիների մեջ:

В О Д А П О Р О В О -Т Р Е Щ И Н Н О -П Л А С Т О В А Я - ԾԱ ԿՈՏԻՆ ԱՃ Ե ՂՔ Շ Ե ՐՏԱՅԻՆ
Ջ Ո Ի Ր , ըստ Ի- Կ- Ջայցևի (1961), ստ- չա ր , որը գտնվում է շերտային տեդրում
ունեցող ապարների ծակոտիների և ճեղքերի մեջ:

В О Д А ( В Л А Г А ) П О Ч В Е Н Н А Я ֊ Հ Ո Ղ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո ԻՐ (|ս Ո Ն Ա Վ Ո Ի 1 » Յ Ո Ի Ն ). ստ.
չա ր , որը գտնվում է հողային շերտում (օդահագևցման զոնայում) և պահվում է
մոլեկուլա յին ձգողական ուժերի շնորհիվ: Սովորաբար Լ . չ- զբաղեցնում է ծակոտի-
ների ծավալի մի մասը, իսկ մյուս մասը ւցված է օդով к ջրալին գոլորշիներով:

В О Д А П Р Е С Н А Я — Ք Ա Ղ 0 Ր Ա Հ .Ա Մ Ջ Ո Ի Ր , բնական ջուր, որի հանքայնացումը

չի գերազանցում 1 գր/լ (տե՛ս Классификация подземных в о д ): Ըստ քիմ. բաղա­
դրության Ք- ջ- գերազանցապես ջրակարբոնատալին է:

В О Д А П Р И Д О Н Н А Я ֊ Հ Ա Տ Ա Կ Ա Մ Ե Ր Ճ Ջ Ո Ի Ր . օվկիանոսների, ծովերի և այյ

ջրավազանների ստորին շերտի ջուր, որն անմիջապես հպվում է հատակին: Հ. ջ.
անմիջական ֆիզքիմ. և ջրադինամիկ փոխազդեցության մեջ է հատակային նըստ-
վածքների հետ:

ВОДА П РОМ ЕЖ УТОЧНАЯ - ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ Ջ Ո Ի Ր , տե՛ս Нефтяные воды

(воды нефтяных месторождений)

В О Д А П Р О М Ы Ш Л Е Н Н А Я - Ա Ր Դ Յ Ո Ւ Ն Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Ջ Ո Ի Ր , տե՛ս
Промышленные (промысловые) подземные воды:

В О Д А П Р О М Ы Ш Л Е Н Н А Я И М И Н Е Р А Л Ь Н А Я —Ա Ր Դ Յ Ո Ւ Ն Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն ԵԿ
Հ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ստ- հանքային ջուր, որը նրան բուժիչ հատկություն տվող նյա-
թերի հետ միասին, լուծված վիճակոսէ պարունակում է արժեքավոր տարրերի
արդյունաբերական կուտակումներ:

ВОДА П Р О Ч Н О СВ Я З А Н 1 1А Я — ԱՄ ՈՒՐ ԿԱՊՎԱԾ ՋՈԻՐ, տ ես Водя

гигппекплкчргкая՚
 В О Д А Р Е Л И К Т О В А Я - Մ Ն Ա Օ Ո Ի Կ Ա Ց Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ս տ . շ ա ր , որն ա ռա ջա ցել
է, ջրատ ար նստ վա ծքա յին ապա րների հետ միաժա մա նա կ և , ըստ էութ յա ն, հան­
դիսա նում է նստ վա ծքա ոա ջա ցմա ն ա վա զա նից մնա ցա ծ ջուր: Մ . ջ-ի ք իմ . բ ա ­
ղ ա դրությունը եր կ ր բ. ժա մա նա կների ընթա ցքում ենթա րկվում է փ ոփ ոխ ությա ն, որը
կա պ վա ծ է շրա տ ա ր ա պ ա րների կա զմա վորմա ն հետագա փ ուլերի (դի ա գենեգ , կ ա -
տ ա գենեզ) և վերա կա նգնմա ն պ ա յմա ններում ընթա ցող երկ րա ք իմ . բա րդ գործընթ ա ց­
ների հետ:

В О Д А Р У Д Н А Я — Հ Ա Ն Ք Ա Ջ Ո Ւ Ր , ըստ U . Ի . Բ րո դսկ ա (1 9 6 3 ), ս տ . ջուր, որը

տ եղա դրվա ծ է անմիջապես հա նքա յին մարմնի ճեղքերի և ծակոտ ի ների մեջ: Հ . հա­
րա կից ստ . ջրերից տ ա րբերվում է ք ի մ . բա ղա դրութ յա մբ, հա նքա յնա ցմա ն տարրի
բարձր պ ա րունա կությա մբ, թթվա յնությա մբ են : Հնա ցա ծ տ երմին:

В О Д А Р У Д Н И Ч Н А Я ֊Հ Ա Ն Ք Ա Ր Ա Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ս տ . (երբեմն նաև մա կերե-

վա թ ա յի ն) շ ա ր , որը մուտ ք է գործում յեոն ա յի ն փ որվա ծքները և դ ժվա րա ցնում
հնքվ-ի շա հա գործմա ն պ ա յմա նները: Ս ուլֆ խ լա յին հա նքա յնա ցմա ն և ածխի հնքվ-
երում Հ . ջ. սովորա բա ր ուժեղ թթվա յին է (р Н < 8 ), պ ա րունա կում է մեծ ք ա նա ­
կ ով սուլֆ ա տ -իոն (ա յդ թվում նսւև ա գա տ ծծմբա կա ն թ թ ո ւ), երկա թ (մի քանի
տ ա սնյա կ գր | ) , ա լյա մ ի ն ի ա մ ե ա յյ մետ ա ղներ ա միա ցություններ: Ա յդ պ իս ի Հ . ջ.
բո ա ն կերպ ով քա յք ա յում է հա նքա րա նա յին մետ ա ղյա և բետ ոնե սա րքա վորումներն
ու կ ա ոա յցները: Հ ո մա նի շ' հա նքա հորա յին ջուր:

В О Д А Р Ы Х Л О С В Я З А Н Н А Я - Բ ֊Ո Ի Յ Լ Կ Ա Պ Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , հա սկա ցութ յա նն օ գ ­
տ ա գործվում է որպ ես թ ա ղա նթա յին ջրի հոմա նիշ (տ ե՛ս В о д а п л е н о чн а я ):

В О Д А С В О Б О Д Н А Я — Ա Զ Ա Տ Ջ Ո Ի Ր , ս տ . ջուր, որի մակերևույթի վրա եղա ծ

ճնշումը հավասա ր է մթնոլորտ ա յին ճ նշմա նը: Ա . ջ-ի խ մբին են դա սվո ւմ վ երն ա ­
ջուրը, գրունտ ա յին ջուրը, միջշերտ ա յին ո չ ճնշումնա յի ջուրը են : Հ ո մա նի շ' ո չ ճըն-
շումնա յին ջուր:

В О Д А С В Я З А Н Н А Я — Կ Ա Պ Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , ստ- ջուր, որը ֆ ի զ . կ ա մ ք ի մ . կապի

մեջ է ա պ ա րների կա րծր նյութի (մա սնի կ ների ) հետ և ա յդ պ ա տ ճա ոով, ի հա կա ­
դրություն ա գատ ջրի, յուրովի ա նշա րժ է: Տ ա ր բերո ւմ են Կ . ջ-ի երկու խ ումբ.
1) ապ ա րի կա րծր նյութի ներսի ե , 2) ա պ ա րի ճ եղ ք ե ր ի, ծա կոտ իների կ ա մ կա րծր
նյութի մա կերևույթի (մոլեկ ուլա յին ձգ ո ղ ա կա ն ուժերով պ ա հ վ ո ղ ): Ա ոա ջին խ մբի
մեջ մտնում են կ ա ռո ւցվա ծքա յին, բյուր եղա յին և ցեոյիտ ա յին ջրե րը, իլւկ երկրորդի
մեջ' խ ոնա վա ծուծ (ա մուր կա պ վա ծ) և թա ղա նթա յին (թ ույլ կ ա պ վա ծ) ջրերը:

В О Д А С Е Д И М Е Н Т А Ц И О Н Н А Я — Ն Ս ՏՎԱ Ծ Ք Ա Կ Ո ՒՏ Ա Կ Մ Ա Ն (Ս Ե Դ Ի Մ Ե Ն -
ՏԱ 8ԻՈՆ) ՋՈԻՐ, հին ջրա վա զա նների նստ վա ծքների ս տ . ջուը, որը նստ վա ծքների
հետ միա սին երկա ր ժամա նա կ մնացեւ է թա ղվա ծ վիճա կում և աստ իճա նա բա ր
փ ոփ ոխ վեյ Լ դիա գևնեղի ու կա տ ա գենեգի փ ա լերո ւմ: Ն . ջ . լինում է կա մ նստ վա ծ­
քա յին ա պ ա րների հետ մի՛աժամանակ ւա սսջացած (սին գենետ ի կ , մնացուկային
ջ ո ւր ), կա մ նստ վա ծքների խ տացման գործընթ ա ցում ա րտ ա զա տ վա ծ և ա յլ հա ­
սա կի ա պ ա րների մեջ տ եղ ա դ րվա ծ (էպ ի գ են ետ իկ , տ եղա փ ոխ վա ծ ջո ւր ):
 ВОДА СЕРО ВО Д О РО Д Н АЯ - ԾԾՄԲԱՋՐԱԾՆԱՅԻՆ ՋՈԻՐ, տ ես Суль­
фидные (сероводородные) воды:

В О Д А С И Н Г Е Н Е Т И Ч Е С К А Я -Հ Ա Մ Ա Ծ Ի Ն (11ԻՆ Գ Ե ՆԵ ՏԻԿ ) Ջ ՈԻՐ, տ ես

Сингенетические воды:

ВОДА СИНТЕТИЧЕСКАЯ ՍԻՆԹ ԵՋՎԱԾ (Ս Ի Ն Թ Ե Տ Ի Կ ) ՋՈԻՐ, տե ս

Синтетические воды.

ВОДА СО СВО БО Д Н О Й П О В ЕРХН ОСТЬЮ — ԱԶԱՏ ՄԱԿԵՐԵՎՈԻՅԹ ՈՎ

(Հ Ա Ց Ե ԼՈ Վ ) Ջ Ո Ի Ր , սա. շա ր, որի մակերևույթի վրա ճնշումը հավասար է մթնո­
լորտային ճնշմանը, այսինքն այդ մակերևույթը (կամ հայելին) ագատ Լ:

В О Д А С О Л Е Н А Я - Ա Ղ Ի Ջ Ո Ի Ր , բնական ջուր, որի հանքայնացումը տատան­

վում է 1—85 գր լ սահմաններում: Տարբերում են. ա) բույլ աղի՝ 1— 8 գր/ւ,
բ) միջին աղիության' 3— 10 գր/լ, գ) ուժեղ աղի' 10— 35 գր, լ ջրեր: Ըստ Վ . Ի . Վ ե ր -
նադսկու (1931), աղի ջրերին են դասվո;մ 10—50 գր, լ հանքայնացման ջրերը (տ ես
Классификация подземных вод ):

В О Д А С О Л О Н О В А Т А Я - Ա Ղ Ա Հ Ա Մ Ջ Ո Ի Ր , ըստ Վ . Ի . Վերնադսկու (1931),

բնական ջուր, որի հանքայնացումը տատանվում Լ 1— 10 գր/լ սահմաններում: Ա յդ
հանքայնացման ջրերը Ի . Կ . Ջայցևը (1961) համարում h թա յլ աղի (1 — 3 գր/l)
և միջին աղիության (8— 10 գր լ) (տե՛ս К лассификация подземных вод):

ВОДА СУБАРТЕЗИАН СКАЯ - Ս Ն Ր Ջ Ա Ր Տ Ե Ջ Ց Ա Ն Ջ Ո Ի Ր , տե ս

Субартезианскне воды:

ВОДА СУЛЬФ АТНАЯ— Ս Ո Ի Լ Ֆ Ա Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե ս Сульф атны е воды:

В О Д А Т А Л А С С О Г Е Н Н А Я - Օ Վ Կ Ի Ա Ն Ո Ս Ա Յ Ի Ն (Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ո Ի Ր , նըստ-
վածքային ապարների ծակոտիներում ներփակված օվկիանոսային (ծովային)
ջուր, որն ապարների մեջ կուտակվէղ է նստվածքակուտակման գործընթացում:

В О Д А Т Е П Л А Я — Գ Ո Լ Ջ Ո Ի Ր , ստ. ջուր, որի ջերմաստիճանը տատանվում է

20— 37° Տ սահմաններում (տե'ս К лассификация подземных в о д ) :

В О Д А Т Е П Л О Э Н Е Р Г Е Т И Ч Е С К А Я — 7Ե Ր Մ Ա Է Ն Ե Ր Գ Ե Տ Ի Կ Ջ Ո Ի Ր , ստ . տաք,
գերտաք ջուր, որն օգտագործվում Է էլեկտրաէներգիայի ստացման, ջեռուցման և ա յլ
նպատակներով: Ջ . ջ. լայն մասշտաբներով օգտագործվում է Իսլանդիայում, Իտա-
լիայում, Ն որ Ջ1ղանդիայում, Ա Մ Ն -ո ւմ և սղլուր: Նախկին №ՍՀՄ տարածքում Ջ . ջ.
օգտագործվում է Կամչատկայամ, Դաղստանում, Վրաստանում և սղլուր:

ВОДА Т Е Р М А Л Ь Н А Я — Ջ Ե Ր Մ (Թ Ե Ր Մ Ա Լ) Ջ Ո Ի Ր , ստ. ջրատար հորիզոնի

կամ աղբյուրի ջուր, որն ունի բարՏր ջերմաստիճան: Տարբերում են. 1) հարաբե­
րական ջերմեր (թ երմեր ), որոնց ջերմաստիճանը բարձր է տվյալ շրջանի օդի տ արե­
կան միջին ջերմաստիճանից, 2) բացարձակ ջերմեր, որոնց ջերմաստիճանը բարձր
է երկրագնդի օդի տարեկան միջին աոավեւագաւն (30— 87 °) ջերմաստիճանից:
Ջ . ջ. ջերմությանն ստանում են երկրակեղևի խորը հորիզոններից, որտեղ նրանք
տ եղա դրվա ծ են: ժ ա մա նա կա կից հրաբխային շրջա ններում, որտ եղ համեմա տ ա բա ր
ո չ մեծ խ որություններում ա պ ա րները դեոև ս սա ոա ծ չե ն , հաճախ ա ո . ջրերը գտ ըն-
վ ա մ են գերտ ա քա ցա ծ վիճա կում և դա րս են դ ա յիս երկրի մա կերևույթ' գերտ սւք
ջրա յին գո յո րշա կա մ եոա ցող ա ղ բյուրների (հեյգե րների ) ձևով: Ա յս ջրերը սովո­
րաբա ր ա նեն ցածր հա նքա յնա ցում, բա րձր հիմնա լնություն (ա լկ ա լա յն ո ւր յո ւն ),
նրանց կա տ իոնա յին բա ղա դրութ յա ն մեջ գ երիշխ ում է N a իոնը: Դ ա գ ա յին բա ղ ա ­
դրությա մբ գերա զա նցա պ ես ա զոտ ա յին են նաև ա ծխ ա թթվա յին, մեթ ա նա յին և
ծծա մբ-ա ծխ ա թ թվա յին ջրերը: Տ ա րբերում են ա զոտ ա յին ջրերի 3 տ իպ եր. 1) գրա -
նիտ ա յին զա նգվա ծների ճեղքերի հետ կա պ վա ծ չա փ ա զա նց թ ո ւյլ հ ա ն ք ա յն ա ց ա ծ
(հաճախ < 0 , 3 գ/ւ), սի լիկա հող ա յին' ոա դոնի և որոշ միկրոտ ա րրերի հա մեմա ­
տաբա ր բա րձր պ ա րունա կությա մբ, 2) տ ուֆա ծին հա ստ վա ծքների, թ երթ ա քա րերի,
ա վա զա քա րերի ա զոտ ա յին ջերմեր' ծծմբա ջրա ծնի ա ոկա յությա մբ (որը p H = 8 — 9
դեպ քում լինում է կա պ վա ծ վ ի ճ ա կ ո ւմ ), ա յսպ իսի ջրերը կ ոչվ ո ւմ են ջրա սուլֆիդա -
յի ն , 3) կ ա րբոնա տ ա յին հա ստ վա ծքների ա զոտ ա յին ջերմեր, որոնք բնութա գրվում
են բարձր հանքայնացա մով:

В О Д А Т Е Х Н И Ч Е С К А Я — Տ Ե Խ Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն Զ Ո Ի Ր , տ ե'ս Т ехн и ч ески е вод ы :

В О Д А Т О Р Ф Я Н А Я — Տ Ո Ր Ֆ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս Т о рф я н ы е вод ы :

В О Д А Т Р Е Щ И Н Н А Я — Ծ Ե Ղ Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , rnh'u Т р ещ инны е вод ы :

В О Д А Т Р Е Щ И Н Н О - Ж И Л Ь Н А Я — Ո Ե Ղ Ք Ա Ե Ր Ա Կ Ա 6 Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , ս տ . ջուր, որը
տ եղա դրվա ծ է ուժեղ տեղա խ ա խ տ վա ծ ու ա յլա փ ոխ վա ծ մա գմա ծին, փ ոխ ա կերպ ա յին
և նստ վա ծքա յին ա պ ա րների ճեղքերում: Ա ռ ա ն ձնա ց վո ւմ են 6 . ջ-երի երկու տ իպ .
ա ) կա պ վա ծ խ ոշոր տ եկ տ . խ ա խ տումների և նրա նց ո ւղե կց ող ճ եղ քեր ի համակարգի՛
հետ , р) կա պ վա ծ հողմա հա րմա ն զո նա յի ճեղքա վորումների հետ:

В О Д А Т Р Е Щ И Н Н О -К А Р С Т О В А Я ֊ ր Ո Յ Ղ Ք Ա Կ Ա Ր Ս Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս
Тр ещ иннокар стовы е в од ы :

В О Д А Т Р Е Щ И Н Н О -П Л А С Т О В А Я -6 Ե Ղ Ք Ա Շ Ե Ր Տ Ա Ց Ի Ն ՋՈԻՐ, ստ . ջուր,
որը տ եղա դրվա ծ է շերտ ա վո ր, թ ա ղ տ եղա խ ա խ տ վա ծ ա պ ա րների ճեղքերում:

В О Д А Т У Н Д Р О В А Я — Տ Ո Ի Ն Դ Ր Ա 9 Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս Т у н д р ов ы е в од ы :

ВОДА ТЯЖ ЕЛАЯ ֊ Ծ Ա Ն Ր Ջ Ո Ի Ր , տ ե՛ս Т я ж е л а я в о д а :

В О Д А Ф И З И Ч Е С К И С В Я З А Н Н А Я ֊Ֆ Ի Զ Ի Կ Ա Պ Ե Ս ԿԱՊՎԱԾ ՋՈԻՐ, տե՛ս

В о д а о см от и ч еская :

ВОДА Ф И ЛЬТРАЦИОН Н АЯ — ԾԾԱՆՑՄԱՆ Ջ Ո Ի Ր , տ ե ’ս Ф ильтр аци онны е

вод ы :

ВОДА Ф РЕАТИЧЕСКАЯ ֊ Ֆ Ր Ե Ա Տ Ի Կ Ջ Ո Ի Ր , տ ե’ս Ф р еа т и че ски е в од ы :

В О Д А Х Л О Р И Д Н А Я — Ք Լ Ո Ր Ի Դ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե 'ս Х л о р и д н ы е в од ы :
 В О Д Л Х Л О Р К А Л Ь Ц И Е В О Г О Т И П А — Ք Լ Ո Ր -Կ Ա Լ Յ Ի Ո Ի Մ Ա Ց Ի Ն ՏԻ Պ Ի Ջ Ո Ի Ր ,
բնական ջուր, որի քիմ. կազմում գերիշխում են քլոր և կալցիում իոնները: Ըսւո
Վ . Ա . Սուլինի, Ք .- կ . սւ. ջ. բնութագրվում է ծագումնաբանական հետևյալ գործակ-
r d ^_г \ я
յով' --------- -----------> 1 : Ա յս տիպի ջրերը բնորոշ են խոր ճկվածքային կաոուցվածք-
rM jJ
ներին և նավթագազաբեր կտրվածքներին:

В О Д А Х Л О Р - М А Г Н И Е В О Г О Т И П А - Ք Լ Ո Ր -Մ Ա Գ Ն Ի Ո Ի Մ Ա Յ Ի Ն ՏԻ Պ Ի Ք Ո Ի Ր ,
բնական ջուր, որի քիմ. կազմում գերիշխում են քլոր և մագնիում իոնները: Ըստ
Վ . Ա . Սուլինի, ք .-մ . տ. ջ. բնութագրվում է ծագումնաբանական հետևյալ հարա­

բերակցությամբ' < 1 և բնորոշ է խորջրյա նստվածքային ապարներին:

гМ к

В О Д А Х О Л О Д Н А Я - U U f> C Ջ Ո Ի Ր , ըստ 0. Ա . ԱԱոկինի (1958), ստ. ջուր,,

որի ջերմաստիճանը տատանվում է 4— 20° 0 սահմաններում (տե՛ս Классификация,
подземных вод):

В О Д А Ш А Х Т Н А Я — Հ Ա Ն Ք Ա Հ Ո Ր Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , տ ե ս В од а рудничная:

В О Д Н А Я Р А С Т И Т Е Л Ь Н О С Т Ь — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Բ Ո Ի Ս Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ջրում ապ­
րող բուսատեսակներ, որոնց մի մասը լողում է ջրի վրա , իսկ մյուսը' լրիվ ընկղմված
է ջրի մեջ: Ջ . Բ . կազմի մեջ մտնում են տարբեր ջրիմոաներ, որոշ ձարխոտա-
նմաններ (պտերակերպեր) ծածկասերմնավորներ: Տարբերում են ծովային և քաղց­
րահամ Ջ . բ.: Աոաջինները ներկայացված են մանրադիտակային. դիատոմային
ջրիմուռներով, իսկ ափամերձ գոտում' դարչնագույն, կարմիր ու կանաչ ջրիմուռ­
ներով: Քաղցրահամ ջրային բուսականաթյունից տիրապետում են կանաչ ու դիա­
տոմային ջրիմուռները, իսկ ծանծաղ ջրավազաններում կամ խոր ջրավազանների
ափամերձ մասերամ մեծ տարածում ունեն ւտոերազգինհրը, մամռակերպ ծսւդկա-
բայսերր:

В О Д Н О -Б А Л А Н С О В Ы Е С Т О К О В Ы Е П Л О Щ А Д К И - ՋՐԱՀԱՕՎԵԿ ԵՌԱ ՑԻՆ

ՀՈՍՔԱՅԻՆ ՀԱՐԹԱԿՆԵՐ, լանջերի վրա հողաթմբերով, կավային կամ բետոնյա
միջնորմերով առանձնացված ո չ մեծ չափերի (1 0 X 2 0 , 2 0 X 4 0 , 2 0 X 0 0 մ) հար­
թակներ' կահավորված ջրահավաք ու ջրաչափ սարքերով, որոնց օգնությամբ փոր­
ձողին դիտումներ են տարվում մակերևութային ու ստ. հոսքերի, ինչպես նաև ջրա­
յին հաշվեկշռի шц բաղադրատարրերի վրա: Վերջիններից են. մթնոլորտային տե­
ղումները, օդահագեցման զոնայում խոնավության պաշարը և գրունտային ջրերի
պաշարները: Լանջերի հարթակները կոչվում են հոսքային, քանի որ նման փոքր
տեղամասում յրիվ ջրային հաշվեկշիռը կազմել հնարավոր չի:

ВОДНО БАКТЕРИАЛЬНАЯ С Ъ Е М К А - ՋՐԱՄ ԱՆՐԷԱՑԻՆ ՀԱՆՈԻՑԹ ,

մանրէային հանույթի մեթոդներից մեկը: Ա յն սովորական հողագրունտային մանրէա­
յին հանույթից տարբերվում է նրանով, որ ուսումնասիրվում են միայն գրունտային
և արտեզյան ջրերի մեջ տարածված մանրէները:

В О Д Н О Г А З О В А Я С Ъ Е М К А - Ջ Ր Ա Գ Ա Ջ Ա Ց Ի Ն Հ Ա Ն Ո Ի Ց Թ , երկրաքիմ. հա­
նուրդի մեթոդներից մեկը, որի ժամանակ ուսումնասիրվում են ստ. ջրերի գազային
բաղադրիչները:
 В О Д Н О -Г А З О В Ы Й К О Н Т А К Т — ՋՐԱ Գ 1ԷՋԱ ՅԻՆ Կ Ո Ն Տ Ա Կ Տ , նա վթա գա զա ­
բեր հնքվ-երում գա զի ու ջրի բա ժա նմա ն մակերևույթ: Ջ . կ-ո\մ ջուրը գտ նվում Ւ.
ճնշման տակ: Հ ո մա նիշ' գա զա ջրա յին կոնտ ա կտ :

В О Д Н О Е ЗА К О Н О Д А ТЕ Л ЬСТ В О — ՋՐԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈԻԹ ՑՈԻՆ, նախ­

կին Խ Ս Հ Մ -ա մ և բա զմա թ իվ պետություններում ընդունվա ծ պ ետ ա կա ն վա վերա գրեր,
ո րոնք , ելնեյով ջրային ռեսուրսների հա մա ժողովրդա կա ն սեփ ա կա նությա ն սկզբուն­
ք ից , սահմա նում են նրանց ռա ցիոնա լ օգտ ա գործմա ն և պ ա հպ ա նությա ն պ ա յմա ն­
ներն ա պահանջները: Ջ . օ . նպ ա ստում Լ ջրա յին ռեսուրսների պ լա նա վորվա ծ իրա ց­
մա ն կենսա գործմա նը:

В О Д Н О Е Х О З Я Й С Т В О — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Տ Ն Տ Ե Ս Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , Ժողովրդական տ ըն-
տ եսության տ արբեր բնա գա վա ռներում (կոմունա յ ու ա րդյունա բերա կա ն ջրա մա ­
տ ա կա րա րում, հողերի ոռոգում ու չո րա ց ում , էներգե տ իկ ա , ջրա յին տ րա նսպ որտ ,
ձկնա րդյունա բերությա ն և ն) մա կերևութա յին ա սա- ջրերի օգտ ա գործմա ն միջոցա ­
ռումների հա մա կցությա ն:

ВО Д Н Ы Е М И ГРАН ТЫ - Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Մ Ի Գ Ր Ա Ն Տ Ն Ե Ր (Ջ Ր Ի Մ Ի Ջ Ո Ց Ո Վ Տ Ե Ղ Ա ­
Փ Ո Խ Վ Ո Ղ Տ Ա Ր Ր Ե Ր ) , ք ի մ . տ ա րրեր, որոնք պ ա րզ և հա մա կա րգ իոնների կա մ մո -
յեկա յներ ի ձևով տ եղա փ ոխ վում են ստ ա վեյա պ և ս մա կերև ութա յին, հողա յին և
գրունտ ա յին ջրերի միջոցով: Ջ- մ -ի ն են պ ա տ կա նում շատ տ ա րրե ր, մա սնա վորա ­
պես նա տ րիումը, մա գնիումը, ա լյո ւմի նը, սիլի ց իո ւմը, ֆո սֆ ո րը, ծծումբը, քւորը,
կա փ ումը, երկա թը, կ ոբա լտ ը, նիկ ելը , վա նա դիումը, ստ րոնցիումը, ց ինկը, կ ա պ ա րը,
պղինձը ևն:

В О Д Н Ы Е (ГИ Д РО ХИ М И Ч Е С К И Е ) О Р Е О Л Ы РАССЕЯ Н И Я - ՋՐԱՅԻՆ

( Ջ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն ) Ց Ր Մ Ա Ն Պ Ս Ա Կ Ն Ե Ր , տե ս О р е ол ы ра ссе я н и я гид рохим ически е
(во дн ы е):

В О Д Н Ы Е Р Е С У Р С Ы — ՋՐԱՅԻՆ Ռ ԵՍՈԻՐՍՆԵՐ, մակերևութա յին ու ստ .

ջրերի ա յն ք ա նա կը, որը կ ա րող է օգտ ա գ ործ վել ժողովրդա կա ն տ նտ եսությունում
տ արբեր նպա տա կների համար:

ВОДНЫ Е СВОЙСТВА ГОРН Ы Х П О Р О Д - Ա Պ Ա Ր ՆԵ ՐԻ Ջ ՐԱ Յ Ի Ն ՀԱ ՏԿՈԻ-

Թ Ց Ո Ի Ն Ն Ե Ր , ջրի նկա տ մա մբ ա պ ա րների դ րսև որվա ծ հա տ կություններ: Ա . ջ . հ-ի
թ վին են պ ա տ կա նում, խ ոնա վա տ ա րո ւթ յա նը, ջրա թ ա փ ա նց ելիա թ յո ւնը, մա զա կա նու­
թ յունը, կ ա կ ղ ե լի ա թ յա ն ը , լուծելիութ յունը ևն:

ВОДНЫ Й Б А Л А Н С — ՋՐԱՅԻՆ Հ Ա Շ Վ Ե Կ Շ Ի Ռ , տ ե՛ս Б а л а н с ВОДНЫЙ

В О Д Н Ы Й К А Д А С Т Р — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Ա Մ Փ Ո Փ Ա Գ Ի Ր , ջրա յին օբ յեկտ նե րի (գ ետ եր,

լճ ե ր , ճա հիճներ, ծո վ ե ր , սա ռցա դա շտ եր և ստ - ջրեր) վերա բ ե ր յա լ տ եղեկութ յուն­
ների ա մփ ոփ ա գիր: Ա յն կա զ մվում է ջրա յին ռեսուրսների գնա հա տ մա ն և նրանց
օգտ ա գործմա ն պ ւա նա վորմա ն ու նա խ ա գծմա ն նպ ա տ ա կով:

ВОДНЫ Й ОРЕОЛ РАССЕЯНИЯ РУДНЫ Х М ЕСТОРОЖ ДЕНИИ - ՄԵՏԱ

ՂԱՅԻՆ ՀԱՆՔ ԱՎԱ ՅՐԵՐԻ ՑՐՄԱՆ ՋՐԱՅԻՆ Պ Ս Ա Կ Ն Ե Ր , խ ոտ ո րի չ քիմ- բա ղ ա ­
դ րութ յա ն մա կերև ութա յին ու ստ- ջրերի ցրմա ն պ սա կ ներ , որոնք ա ռ ա ջա նա մ են
48
հանքսւմարմինների և նրանց ուղեկցող սկզբնական երկրաքիմ. ցրման պսակների
ներգործության շնորհիվ: Մ . հ. ց. ջ. պ. հանդիսանում ևՍ թաքնված հանքամարմին­
ների որոնման կարեոր ցուցանիշներ:

В О Д Н Ы Й Р Е Ж И М — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Ռ Ե Ժ Ի Մ , մակերևութային m սա- ջրերի գույնի,

համի, հոտի, թափանցիկության, ջերմաստիճանի, ռադիոակտիվության, հանքայ­
նացման, քիմ. րաղադրաթյան, ծախսի, մակարդակի և այլ հատկանիշների օրինաչափ
փոփոխություններ:

ВО Д ОЗАБОРЫ П О Д ЗЕМ Н Ы Х В О Д Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ Ջ ՐՀԱ Ն Ն Ե Ր

(Ջ Ր Հ Ա Ն Կ Ա 1>(1Ի63ՆԵ Ր), ինժեներական կառույցներ, որոնց միջոցով ստ. ջրերր
բռնվում, հավաքվում և մղվում են ջրամատակարարման, ոռոգման, հիդրոէներգետիկ
Ա այլ համակարգեր: Ս. ջ. ջ. կազմված են լինում միայնակ ու խմբային հորատանց-
քերից, ջրհորերից, քյարիզներից, ստ. ջրհավաք գետնուղիներից և այլ բարդ կա ­
ռույցներից կամ նրանց համակցությունից:

В О Д О М Е Р — Ջ Ր Ա Չ Ա Փ , սարք, որով որոշվում I. հայտնի կտրվածքով (խ ո­

ղովակ, ջրանցք ևն) որոշակի ժամանակահատվածում անցնող ջրի քանակը: Ջ ր ա ­
չափական այն սարքերը, որոնք անմիջապես ցույց են տափս միավոր ժամանակա­
միջոցում անցնող ջրի ծախսը (քա նա կը), կոչվում ևն ծախսաչափեր:

В О Д О М Е Р Н Ы Й П О С Т — Ջ Ր Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Կ Ե Տ , կահավորված դիտակետ, ո ր­
տեղ կատարվում են ջրհոսքերի կամ ջրավազանների մակարդակի, ծախսի և այլ
չափումներ:

ВОДОНАПОРНАЯ СИСТЕМ А Ջ Ր Ա Ճ Ն Ծ Ո Ի Մ Ն Ա Ց Ի Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ , ստ. ջրե­

րի ավազան, որն ընդգրկում է նրա ժամանակակից սնման, ճնշման, հոսքի և բեռ­
նաթափման մարզերը:

В О Д О Н А П О Р Н Ы Й Р Е Ж И М ֊ Ջ Ր Ա մ Ն Օ Ո Ի Ս Ն Ա Ց Ի Ն Ռ Ե Ժ Ի Մ , նավթագազա-
ջրապսւրանակ շերտի չր ի ճնշա մնային ռեժիմ' նավթի ա գազի շահագործման ժա­
մանակ, կամ ջրապարանակ շերտի (հորիզոնի) ջրի ճնշումնային ռեժիմ' ստ . ջրի
շահագործման ժամանակ: Տարրերում են Ջ- ռ .' կայունացած և ոչ կայունացած շարժ­
ման դեպքում:

В О Д О Н А С Ы Щ Е Н И Е — Ջ Ր Ա Հ Ա Գ Ե Օ Ո Ի Մ , ապարի նմուշի ճեղքերի, ծակոտի-

ների և այլ դատարկությունների հագեցումը 150 մթն. ճնշման տակ ներմղվող ջրով:
Հանակապես Ջ- արտահայտվում է կլանված ջրի և չոր ապարի կշռի հարա­
բերությամբ: Ջ . միշտ մեծ է ջրակլանումից, որը տեղի է ունենում սովորական
րնշման և ջերմաստիճանի պայմաններում:

ВОДОНЕПРОНИЦАЕМ ОСТЬ (В О Д О У П О РН О СТ Ь) — ՋՐԱՆՕԱՓ ԱՆՅԵ-

ԼԻ Ո Ի Օ Յ Ո Ի Ն (Ա Ն Ջ Ր ա ծ֊Ա Փ Ա Ն Ց Ե ԷԻ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , Ջ Ր Ա Մ Ե Ր Ժ Ո Ի 0 Ք Ո Ի Ն ) , բնական
ճնշման պայմաններում ապարի միջով ազատ ջուր չանցկացնելու կամ խիստ աննշան
քանակով անցկացնելու հատկություն: Գործնականորեն ջրանթափանցեյի են կավերը,
հոծ (ճեղքերից, ծակոտիներից զուրկ) հրային, նստվածքային և փոխակերպային
ապարները, կավային և բյուրեղային թերթաքարերը ևն:

4 -8 4 7
 В О Д О Н Е Ф Т Я Н О И К О Н Т А К Т - ՋՐԱ ՆԱՎքեԱՅԻՆ ԿՈ ՆՏԱԿՏ, նավթատար
շերտ ում նա վթն m ջուրը բա ժա նող մա կերև ույթ: Շ ա տ նա վթա տ ա ր շերտ երում Ջ - կ .
կա րոդ է հորիզոնա կա ն >|]ւնել, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է շերտ երի ա նհա մա սեռու-
թյամբ և ջրա ճնշա մնա յին հւսմակսւրգի ձև ա վորմա ն ու սնմա ն ա ոա նձ նա հատկու­
թյուններով: Ն ա վթ ա տ ա ր շերտ երի շա հա գործմա ն ընթա ցքում տ եղի է ունենա մ
Ջ . կ -ի տ եղա շա րժ, որը որււշփսմ է դիտ ա րկումների հիմա ն վրա կ ա զ մվող ք ա ր­
տ եզների միջոցով: Հոմա նի շ' նա վթա ջրա յին կոնտ ա կտ :

В О Д О Н О С Н А Я С В И Т А — Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Շ Ե Ր Տ Ա Խ Ո Ւ Մ Բ , տ ա րբեր ֆա ցիա լ-քա րա -

բանա կա ն բա ղա դրութ յա ն միա նմա ն կ ա մ ոիթմիկ հերթավւոիւվող ջրատ ար ա պ ա ր­
նե ր, որոնք առա ջա ցել են որոշա կի ֆ ի գիկա ա շխ գր. պ ա յմա ններում: Ջ . շ . համա­
պատասխ անում է համընդհանուր տ եկտ . (բա րձրա ցո ւմ, իջեցում) և նստ վա ծքւս-
գոյա ցմա ն (ցա մա ք ա յին, մա կընթ ա ցությա ն, տ եղա տ վությա ն) ցիկլերի ա ոա նձին
փ ա յերի ն, որոնց նետ կա պ վա ծ են ե ղ ե լ ջրա ե րկր բ. ցիկլերի (ցա մա ք ա յին , ծ ո վա յի ն)
աոա նձին փուլեր:

В О Д О Н О С Н А Я С Е Р И Я — Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Ս Ե Ր Ի Ա , ֆ ա ց իա լ-քա րա բա նա կա ն տ եսա ­
կետից բա րդ նստ վա ծքա յին, փոխա կերպ սւյին և հրա բխ ա ծին հզոր հա ստ վա ծքներ,
որոնք հատակագծում և կտ րվա ծքում տ եղ ա դ րվա ծ ե ն ո րոշա կի (նստ վա ծքա կու­
տակման խոշոր ց իկլին հւսմաս|սւտասխան) օրինա չա փ ութ յա մբ և բնութա գրվում են
ջրատար ու ջրա մերժ շերտ ա խ մբերի հերթ ա փ ոխ ությա մբ: Ջ- ս-ն ե ր ը միմյա նցից
ա ռա նձնա նում են շերտ ա գրա կա ն ըն դմի ջո ւմո վ, ա նկյունա յին ա ններդա շնա կությա մբ,
հաճախ հրա բխ ա յին երև ա կումներով, ի ն չպ ե ս նաև ջրա տ ա րութ յա մբ ա չք ի ընկնող
հողմահարման զոնա ներով:

ВОДОНОСНЫ Й ГОРИ ЗОН Т— ՋՐԱՏԱՐ ՀՈ ՐԻԶՈ Ն , ջրա ե րկր բ. ա վա զա նի

սա հմա ններում նմա ն ֆ ա զ ի սդ-ք ա րա բա ն ա կա ն բա ղ ա դ րութ յո ւն և ջրա ե րկր բ.
հատկանիշներ ո ւնեցող գրա վիտ ա ցիոն ջրով հա գեցա ծ ա պ ա րների շե րտ եր,
որոնք ծա գումնա բա նորեն համապ ա տ ա սխ ա նում են նստ վա ծքա կուտ ա կմա ն կ ա մ հրա­
բխ ա կա նությա ն որոշա կի Լ տապում ա ոա ջա ցա ծ և ընդա րձա կ տ ա րա ծում ո ւնեցող
ֆա ցիա լ-քա րա բա նա կա ն տ իպ երին: Տա րբեր Ջ* հ-ներ միմյա նցից զա նա զա նվում են
ջրատար ա պ ա րների բա ղա դրութ յա մբ և ջրա երկրբ. ա ռա նձնա հա տ կություններով:

В О Д О Н О С Н Ы Й Г О Р И З О Н Т О Г Р А Н И Ч Е Н Н О Н А П О Р Н Ы Й (С У Б Н А П О Р -
НЫ И, - ՍԱՀՄ Ա ՆԱՓ Ա Կ ՃՆՇՈԻՄՆԱՅԻՆ (Մ Ե Ր Ձ Ս Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա Ց Ի Ն ) ՋՐԱՏԱՐ
Հ Ո Ր Ի Զ Ո Ն , ըստ 4- Մ. Ծ եստ ա կո վի , ջրատ ար հորիզոն, որի ճ նշումնա յին ռեժիմը
կա պ վա ծ է գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կի սեզ ո նա յին տ ա տ ա նումների* film , մա­
կա րդա կի բա րձրա ցմա ն ժամանակ հորիզոնում ա ռա ջա նում է սա հմա նա փ ա կ (տ ե ­
ղա կա ն) ճնշում:

В О Д О Н О С Н Ы Й К О М П Л Е К С — Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Հ Ա Մ Ա Լ Ի Ր , միևնույն կա մ տ ա ր­
բեր հա սա կի, համեմա տ ա բա ր կ ա յա ն հա ստ ությա ն լա յնա տ ա րա ծ ապա րների
հա ստ վա ծք, որը ջրա հա գեցա ծ է և վերև ից ու ներքևից սա հմա նա փ ա կվա ծ >՝րա
մերժ ա պ ա րներով: Ջ . հ. ընդգրկում է մի քա նի (երբեմն տ ա սն յա կ ) ջրա տ ա ր հորի­
զ ո ններ , որոնց ա ռա նձնա ցումը դժվա ր է կտ րվա ծք ի բա րդ տ եկտ . կ ա ոո ւց վա ծք ի,
ա պ ա րների հաճախ ակի փոփոխ ության կ ա մ թ ո ւյլ ո ւսա մն ա սիրվ ա ծութ յա ն պ ա տ ­
ճ ա ռով: Ջ . հ. բն որոշվում է ի րեն յուրա հա տ ուկ ջրա ե րկր բ. աոան&նա հա տ կություն-

50
ըէրով և շհրտագրական իմաստով համապատասխանում է հարկերին, բաժիններին,
սերիաներին և համակարգերի մասերին:

В О Д О Н О С Н Ы Й П Л А С Т — Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Շ Ե Ր Տ , քարարանական և ջրաերկրր.
հատկանիշներով համասեռ գրավիտացիոհ (ազատ) ջրով հագեցած ապարի շերտ:
Ա|ն կարող Ի. ունենա} ճնշումնտյին և ոչ ճնշու մնային բնույթ:

В О Д О О Б Е С П Е Ч Е Н Н О С Т Ь — Ջ Ր Ա Պ Ա Հ Ո Վ Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , որևէ ոեգիոնի կամ

շրշանի ժողովրդական տնտեսության տարբեր բնագավառների ջրի փաստացի պա­
հանջարկի բավարսւրվածության աստիճան:

В О Д О О Б И Л Ь Н О С Т Ь П О Р О Д Ы — Ա Պ Ա Ր Ի Ջ Ր Ա Ռ Ա Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ջրի քա նա կ,
որը միավոր ժամանակահատվածում շահագործողական հորատանցքերի միջոցով
ւտացվում է ջրատար ապարից (շերտից, հորիզոնից, համալիրից ե ն ): Ըստ ջրա­
ռատ ութրււն ապարները ստորաբաժանվում են. ուժեղ ջրառատ (հորատանցքերի
հնարավոր շահագործողական ծախսը > 10 լ/վրկ) > ջրառատ (1— 10 է/վրկ) >
թուք ջրառատ (0,1— 1,0 լ/ վ ր կ ), շատ թույլ ջրառատ (0,0 1—0,1 լ/վրկ) և ջրա­
զուրկ: Վերջինների մեջ առանձնացվում են’ ջրամերժ (ջրանթափանց) և ջրաթա­
փանց, սակայն ցամաքուրդի ենթարկված ապարներ:

В О Д О О Б М Е Н В ЕСЬ М А ЗА Т РУ Д Н Е Н Н Ы Й — ՉԱՓ ԱԶԱՆՑ ԴԺՎԱՐ ՋՐԱ-

Փ Ո ի ւԱ Ն Ա Կ Ո ՒԹ Յ Ո ՒՆ , ջրափոխանակության այնպիսի պայմաններ, որոնց դեպքամ
ջրատար հորիզոնի (համսղիրի են) ստ. ջրերը անմիջական կապ չունեն երկրի
մակերևույթի հետ: Այդպ իսին են խոշոր արտեզյան ավազանների խոր մասերը,
որոնց հետ կապված են հիմնականում նստվածքակուտակման ե թաղված ջրերը:

В О Д О О Б М Е Н З А Т Р У Д Н Е Н Н Ы Й — Դ Ժ Վ Ա Ր Ջ Ր Ա Փ Ո Ի ւԱ Ն Ա Կ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ջրա-
փռխանակաթյան այնպիսի պայմաններ, երբ ջրատար հորիզոնի (համալիրի են)
ստ . ջրերը երկրի մակերևույթի հետ կապ ունեն միայն սահմանափակ տարածքնե­
րում: Օր., արտեզյան ավազանի ջրատար հորիզոն (հա մա լիր), որն աոանձին տե­
ղամասերում մերկացած է կամ ծածկված երիտասարդ ջրաթափանց ապարներով:

В О Д О О Б М Е Н С В О Б О Д Н Ы Й — Ա Զ Ա Տ Ջ Ր Ա Փ Ո ե ւԱ Ն Ա Կ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ջրափո-
խանակաթյան այնպիսի պայմաններ, որոնց դեպքում ջրատար հորիզոնի (համա­
լիրի են) ստ. ջրերը համատարած կամ մեծ տեղամասերում անմիջական ազատ
կապ անեն երկրի մակերևույթի հետ: Ա . ջ. հիմնականում բնորոշ է գրունտային
ջրերին:

В О Д О О Т Д А Ч А — Ջ Ր Ա Տ Վ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն (Ջ Ր Ա Ն Ջ Ա Տ Ո Ի Մ ) , ջրահագեցած ապար-
ների գրավիտացիոն ջուր տալու ունակության, որն արտահայտվում է ապարից
ազատ անջատվող ջրի ծավալի և ապարի ծավալի %-ային հարաբերությամբ (ջրա-
տըվաթյան գործա կից), կամ ապարի 1 մյ ծավալից անջատվող ջրի քանակով
(տեսակարար ջրատվություն):

В О Д О О Т Д А Ч А У Д Е Л Ь Н А Я — ՏԵՍ ԱԿԱ ՐԱՐ Ջ Ր Ա Տ Վ Ո ՒԹ ՅՈ Ւ Ն , ջրահադե-

ցած ապարի 1 մ3 ծավալից ազատ անջատվող ջրի քանակ:

ВОДОПОГ Л О Щ Е Н И Е — ՋՐԱԿԼԱՆՈՒՄ, ապարի ջուր կլանելու ունակու-

С1
թյուն, երբ ապարը ջրի մեջ է ընկղմվում սովորա կա ն պ ա յմա ններում (1 մ|»ն.
ճնշմա ն և + 2 0 ° 8 ջերմությա ն դ եպ քո ւմ): Ջ . ա րտ ա հա յտ վում է միա վորի մա սերով
կա մ բացարձակ չո ր ապարի կշռի նկատ մա մբ կ լա նվա ծ ջրի %-ա յին հա րա բերու­
թյա մբ:

В О Д О П О Н И Ж Е Н И Е — Ջ Ր Ա Ի Ջ Ե 8 Ո Ի Մ , ս տ . ջրերի ագատ կա մ ճնշումնա յին

մակերևույթի իջեցում, որն իրա կա նա ցվում է ա րտ ա մղմա ն, ցամաքուրդի և ա յյ
միջոցներով:

В О Д О П Р О Н И Ц А Е М О С Т Ь — Ջ ՐԱ Թ Ա Փ Ա Ն Ց ԵԼԻ Ո Ի հ^Յ Ո ԻՆ , ապ ա րի իր մի ­
ջով ջուր անցկա ցնեյու ունա կություն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է ա պ ա րում ճեղ քեր ի,
ծակոտ իների և ա յյ դա տ ա րկությունների ա ռկա յութ յա մբ, նրանց ձև երով ու չա փ ե -
րով, հա ղորդա կցվա ծա թյա ն ա ստ իճա նով ևն: Ջ . ա րտ ա հա յտ վում է ծծա նցմա ն գ ո ր ­
ծա կցով (տ ե՛ս К оэф ф ици ент ф и л ьт р а ц и и ): Ըստ Ջ. աստիճա նի աոսւն&նացվում
են ջրաթաւիանց, կիսա ջրա թա փ ա նց և ոչ ջրա թա փ ա նց (կա մ ջրա մերձ) ա պ ա րներ:

В О Д О П У Н К Т — ՋՐԱԿԵՏ, ստ . ջրերի բնա կա ն ելք կա մ ա րհեստ ա կա ն ե րե-

վա կում (ա ղբ յո ւր, հորա տ ա նցք, ջրհոր և հ ):

ВО Д О РА ЗД ЕЛ — ՋՐԲԱԺԱՆ, հարևան ջրհա վա ք ա վա զա նները բա ժա նող

գ ի ծ, որն ա նցնում է տ եղա նքի ա մենա բա րձր նի շերով: Լեռ նա յին երկրներում Ջ-
սովորա բա ր ցայտ ուն ա րտ ա հա յտ վում Լ ռելիեֆ ում' լա նջերի հա տման կորա գծերի
տ եսք ո վ, իսկ հա րթա վա յրերում կա մ յա լն գետ ա հովիտ ներում ա յն թ ո ւյյ է ա րտ ա ­
հա յտ վա ծ և երբեմն դժվա ր է նշմա րվում: Հա ճա խ Ջ -ի որոշումը չա փ ա զա նց դժվա ր
է կա րստ ա յին շրջա ններում' ռելիեֆ ի կա րստ ա յին ձևերի ա ռա տ ությա ն պատ ճա ռով:
Տա րբերում են' գլխ ա վոր Ջ -, որն ա նցնում է հակա դիր լա նջերի հատման գ ծ ո վ , և
կողա լին Ջ -, որը բա ժա նում է միևնույն լա նջո վ հոսող վտ ա կների ջրհա վա ք ա վ ա ­
զա նները: Բացի մա կերևութա յին Ջ -ի ց ա ռա նձնա ցվում է նաև ս տ . ջրերի Ջ - (տ ե՛ս
В о д о р аз д ел подзем ны х в о л ): Տ ե կ տ . շա րժումների և հետընթաց ո ղողա մա շմա ն
(էրո զ ի ա յի ) շնո րհի վ Ջ - տ եղա փ ոխ վում է:

ВОДОРАЗДЕЛ П ОД ЗЕМ Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՋՐԲԱԺԱՆ,

հարևան ստ- ջրհա վա ք ա վա զա նները բա ժա նող գ ի ծ , որը միա ցնում է ս տ . ջրերի
ա ռա վելա գույն նիշերը' միմյա նց հա կա դիր 2 ջրհոսքերի միջև: Հա ճա խ Ս . ջ. ջ . կ ա ­
րող է չհա մընկ նեյ մա կերևութա յին ջրբա ժա նի հետ:

В О Д О РА ЗД ЕЛ Ь Н О Е П РО СТ РА Н СТ В О — ՋՐԲԱԺԱՆ ՏԱՐԱԾՈԻՕՑՈԻՆ,
1, Հ ա րթա վա յրերում Ջ . ա . են վերա գր վում միջգետ ա յին հարթ տ ա րա ծությունները,
որոնք ա կնհա յտ հոսք չո ւնե ն դեպ ի որևէ գետ ա յին հա մա կա րգ, կա մ հոսքը ի րա ց ­
վում է գետ երի վերին հոսանքի ա ննշա ն խ որությա ն ձո րա կներով (որոնք տ եղա նքի
ընդհա նուր հա րթ ա վա յրա յին բնույթը չե ն խ ա խ տ ում ): 2 . Լեռ նա յին մա րզերում
Ջ . տ . է վերա գրվում լեռնա շղթա ների գ ա գա թնա յին մա սի նեղ գո տ ին , որն ա նմ ի ­
ջապես հարում է ջրբա ժա նին:

В О Д О Р А С Т В О Р И М Ы Е С О Е Д И Н Е Н И Я (М И Н Е Р А Л Ы ) - ՋՐՈԻՄ ԼՈ ԻԾ ՎՈՂ
Մ Ի Ա 6 Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Ն Ե Ր (Մ Ի Ն Ե Ր Ա Լ Ն Ե Ր ), բնա կա ն միա ցություններ (մ ի ն ե ր ա լն ե ր ),
որոնց ք իմ. բա ղա դրա տ ա րրերը լուծվում են ջրի մեջ: Ա յդ միա ցություններին են

82
պատկանում աոաջին Ուրթին քլորիդները ( N a C I, К О ) , ապա սուլֆատները
( C a S O ,, M g S 0 4) , ինչպես նաև կարբոնատները ( C a C O j) , որոնք անցումային տեղ
են զբաղեցնում լուծելի և դժվար լուծելի միացությունների միջև:

В О Д О С Б О Р Н А Я В О Р О Н К А — Ջ Ր Հ Ա Վ Ա Ք Տ Ա Գ Ա Ր , ձագարաՏև կամ կոնաձև

իջվածք' ժամանակավոր ջրհոսք ունեցող ձորակի վերնամասում: Իջվածքի (ձագարի)
լանջերը ակոսված են վերևում ճյուղավոր, ներքևում միացող ողողամաշման ակոս-
ներով, որոնք հոսանքով ներքև միախառնվում են:

В О Д О С Б О Р Н А Я Г А Л Е Р Е Я — Ջ Ր Հ Ա Վ Ա Ք Գ Ե Տ Ն Ո Ի Վ Ի ( Ս Ր Ա Հ ) , հորիզոնա­
կան լեոնային փորվածք, որը տրվում ի ստ. ջրերի հոսքը բարենպաստ տեղում
բոնելու և ինքնահոսով երկրի մակերևույթ դուրս բերելու նպատակով: Հավաքվող
ջրի քանակն ավելացնելու նպատակով երբեմն Ջ . գ. ջրատար հորիզոնի սահման­
ներում հոսանքին լայնակի ուղղությամբ ճյուղավորում են: Ջ- գ- տարբերակներից
Լ քյարիզը (տ ես К яриз):

В О Д О С Б О Р Н А Я П Л О Щ А Д Ь - ՋՐՀԱՎԱՔ ՏԱՐԱԾՔ, 1. Տարածք, որի

մակերևութային ջրերը հոսում են դեպի գետեր կամ ջրավազաններ: 2- Տարածք,
որի ստ- ջրերը հոսում են դեպի հորատանցքեր, ջրհորեր կամ այլ փորվածքներ,
որոնցից կատարվում է ջրի արտամղում: Ա յդ տարածքի մեծությունը որոշվում է
ջրի արտամղման ազդեցության շաոավղի միջոցով (տե'ս Р ад иус влиянии ск в а ж и ­
ны, водозабора):

В О Д О С Б О Р Н Ы Е С О О Р У Ж Е Н И Я - Ջ Ր Հ Ա Վ Ա Ք Կ Ա Ռ Ո Ի Ց Օ Ն Ե Ր , ինժեներա­
կան կառույցներ, որոնց միջոցով վերցվում են մակերևութային և ստ- ջրերի հոս­
քերը: Ջ . կ-ի տեսակն ու բնույթը (ջրամբարներ, յճակներ, փոքր ջրավազաններ,
լեռնային առուներ, դիմհար թմբեր, հորատանցքեր, ցամաքուրդներ ևն) կախված
են պահանջվող ջրի քանակից, նրա օգտագործման նպատակից, հոսքի ռեժիմից,
տեղանքի ոելիեֆային, ջրաերկրբ. ե այլ առանձնահատկություններից: Տարբերում
են վերերկրյա (մակերևութային) և ստ- Ջ- կ-: Վերջինները ներկայացված են
առանձին հորերով ու հորատանցքերով կամ նրանց խմբերով, քյարիզներով, գետ ­
նուղիներով, կլանիչ հորերով, ցամաքուրդներով ևն:

ВОД ОСБОРНЫ Й БАССЕЙН ՋՐՀԱՎԱՔ Ա Վ Ա Զ Ա Ն , տարածք, որի մա­

կերևութային ջրերը հոսում են դեպի տվյալ գետը, լիճը կամ ծովը:

В О Д О С Л И В — Ջ Ր Թ Ա Փ , ջրաչափական սարք, որի միջոցով ջրհոսքը արգելակ­

վում և բաց է թողնվում կանոնավոր երկրաչափական կտրվածքով, ապա չափե|ով
այդ կտրվածքով անցնող ջրի պահ բարձրությունը, որոշվում է ջրհոսքի մեծությու­
նը: Ջրաչափական աշխատանքների ժամանակ կիրստվում են մետաղյա բարակ
պատերով ջրթափեր, որոնք ըստ կտրվածքի ձևի լինում են ուղղանկյուն, եոանկյուն,
սեղանաձև, պարաբոյաձև ևն: Ջրաերկրբ- հանույթային աշխատանքների ժամանակ
օգտագործվում են շարժական թեյ»և Ջ -ե ր:

В О Д О С Т О Й К О С Т Ь — ՋՐԱԿԱՑՈԻՆՈԻԹ ՅՈԻՆ, ապարի մեխ. հատկություն­

ներ, որոնք կախված չեն նրա խոնավության աստիճանից:

В О Д О Т О К — Ջ Ր Հ Ս Ս Ք , ջրալին զանգվածի շարժումը թեքության ուղղությամբ

(գետ, գետ ա կ): Ջ . կարող է լինել կալան կամ մշտական (գործում 1: կլոր տարին)
53
ն ժամանակավոր կամ պարբերաբար գործող (չււրացող, սա ռչող): Հիմնա կա ն գետ ը,
որն իր մեջ է ընդունում տ վյա լ ջրհւա1աբ ավա գա նի վտ ա կների հա մա կա րգը, հա­
ճախ կ ոչվում է գլխ ա վոր Զ-:

В О Д О У П О Р Н А Я К Р О В Л Я — Ջ Ր Ա Ս Ե Ր Ժ ( Ա Ն Ջ Ր Ա Ն Ց Ի Կ ) Ա Ռ Ա Ս Տ Ա Ղ , ջրա­
մերժ (ա նջրա նցիկ) ապարների շերտ կա մ հոծ զ ա նգվա ծ , որը ծա ծկում է ներքևի
ջրատ ար ա պ ա րների շերտ ը:

В О Д О У П О Р Н О Е Л О Ж Е (О С Н О В А Н И Е ) — Ջ ՐԱ Մ Ե ՐԺ (Ա Ն Ջ Ր Ա Ն Ց Ի Կ ) Հ Ա ­
ՏԱ Կ ( Հ Ի Մ Ք ) , ջրա մերժ ա պ ա րների շերտ կւսմ հոծ զ ա նգվա ծ , որը տ եղա դրվա ծ է
ջրատ ար ա պ ա րների շերտ ի տ ա կ:

В О Д О У П О Р Н Ы Й П Л А С Т — Ջ Ր Ա Մ Ե Ր Ժ ( Ա Ն Ջ Ր Ա Ն Ց Ի Կ ) Շ Ե Ր Տ , ապա րների
շերտ , որն իր միջով գործնա կա նում ջուր րաց չի թողնում կա մ բա ց է թողնում
այնպիսի չն չի ն քա նա կությա մբ, որ գործնա կա նում կարևյի 1. ա նտ եսել:

ВОДОХОЗЯЙСТВЕН Н Ы Й К А Д А С Т Р С С С Р — ՍՍՀՄ Ջ Ր Ա Տ Ն Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ն Ա Մ ­
ՓՈՓԱԳԻՐ, նախ կին Խ ՍՀՄ ջրա յին ռեսուրսների որա կա կա ն m քա նա կա կա ն
բնութա գրերի և ժողտ նտ եսությա ն մեջ նրա նց օգտ ա գործմա ն վերա բ երյա լ տ վյա լների
ա մփ ոփ ա գիր:

ВО Д О ХО ЗЯ Й СТВЕН Н Ы Е РАСЧЕТЫ - ՋՐԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՐԿՆԵՐ,

հա շվա րկներ, որոնք կա տ ա րվում են ջրա տ նտ . միջոցա ռումների և օբյեկտ ների
(ջրա մա տ ա կա րա րում, ոռոգմա ն ու չորա ց մա ն հա մա կա րգեր, հիդրոէլեկտ րա կա ­
յա ննե ր, հիդրոտ եխ . կա ռույցներ են) ըն տ րութ յա ն, տ եխ նիկա տ նւո. ցա ցա նիշները
հիմնա վորելու ե նրանց աշխ ա տ ա նքի ռեժիմը որոշեւա համար:

В О Д О Х РА Н И Л И Щ Е — ՋՐԱՄԲԱՐ, ա րհեստ ա կա ն ջրա վ ա զ ա ն, ո րն ստ եղ ծ­

վում է գետ ա հունը կա մ հու(իտը պ ա տ վա րով ա րգ եւա փ ա կելա միջոցով: Ջ ՛ կա ռուց­
վում է մա կերևութա յին հոսքը կ ա ր գ ա վ ո ր ե ի և ա յն ռա ցիոնա լ օգտ ա գործելու նպ ա ­
տ ա կով:

ВОДЫ В Ы Щ Е Л А Ч И В А Н И Я — ՏԱ Ր ՐԱ ԼՈԻ Ծ Մ Ա Ն ՋՐԵՐ, սա . ջրե ր, որոնց

ք ի մ . բա ղա դրութ յունը ձեաւ1որւ(ում է մթ նոլորտ ա յին տ եղումների նե րծծմա ն , ա պ ա ր­
ների հողմա հա րմա ն ե տ ա րրա լուծմա ն գործընթ ա ցների հա մա տ եղ ներգործութ յա ն
շնորհիվ: Տ. ջ. բն որո շվում են ջրա կա րբո ն ա տ -սի լիկ ա հո ղա յի ն, ջրա կա րբոնա տ -
կա լցիումա յին, երբեմն սուլֆ ա տ ա յի ն, ա վելի հա զվա դեպ քլո րի դա յին բա ղա դրու­
թ յա մբ:

ВОДЫ ГРЯЗЕВЫ Х СО П О К - ՑԵԼԱ ՅԻՆ Բ ԼՈ ԻՐՆ ԵՐ Ի ՋՐԵՐ, ցեխ ա յին

բյուրների փ ողից (երա խ ից) դուրս եկող նա վթ ա յին տիպ ի հա նքա յին ջրե ր, որոնք
պ ա րունա կում են յո դ ի , բրո մի , բորի և ա յլ տ ա րրերի միա ցություններ, ի նչպ ե ս նաև
մեթա ն գա զ : Հա ճա խ 8 . բ . ջ-ի հետ դուրս է գա լիս չն չի ն քա նա կությա մբ նա վթ:

ВОД Ы ЗО Н Ы К А П И Л Л Я РН О ГО П О Д Н Я ТИ Я - ՄԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ ԲԱՐՏ-

Ր Ա 6 Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա Յ Ի Ջ Ր Ե Ր , տ ե՛ս К а п и л л я р н о п о дв еш ен н ая в о д а:

ВОДЫ НЕФ ТЯНЫ Е — ՆԱՎԹ ԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, տ ե՛ս Н еф т я н ы е воды (поды

неф тяны х м ест о р о ж д ен и й ):
 В О Д Ы П Л А С Т О В Ы ! 7. - - Շ Ե Ր Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , նավթային ջրաերկրաբանությու
նամ' նավթաբեր շերտում ահղադրւխւծ ջրեր, ի հակադրության այն ջրերի, որոնո
ներփակված են կտրվածքի այլ հորիզոններում:

В О Д Ы П Е Р Е Х О Д Н О Г О (П Р О М Е Ж У Т О Ч Н О Г О ) П О Я С А - Ա Ն Ց ՈՒՄ Ա ՅԻ Ն
(Մ Ի Ջ Ա Ն Կ Յ Ա Լ) Գ Ո ՏՈ Ի Ջ Ր Ե Ր , օդահագեցման զոնայի միջանկյալ գոսաւ շրեր:
Հոմանիշ' կաիւվսւծ ջրեր:

В О Д Ы Р А З Л И Ч Н Ы Е П О Т Е М П Е Р А Т У Р Е - ՏԱՐՐԵՐ Ջ ԵՐ Մ Ա 11Տ Ի6Ա ՆԻ

Ջ Ր Ե Ր , ըստ ջերմաստիճանի շրերը ստորաբաժանվում են. 1) գերսաոր' <Հ 0 ° 3 ,
2) շատ սաոը' 0— 4 ° , 3) սառը' 4— 20 °, 4) գոլ' 20— 37 °, 5) տաք' 37—42 °,
8) շատ տաք' 42— 100° և, 7) գերտաք կամ եււացող' ^ 100° 6:

ВОДЫ СЕДИ М ЕНТАЦИИ Ն ՍՏ Վ Ա Ծ Ք Ա Կ Ո ՒՏ Ա Կ Մ Ա Ն ՋՐԵՐ, տ ես Вода

срдиментацаоиная:

В О Д Ы У Г Л О В П О Р - ԾԱԿՈՏԻՆԵՐԻ ԱՆԿՑՈԻՆՆԵՐԻ ՋՐԵՐ, ասլարի

մասնիկների շփման կետերի շա րշ (մազական ծակոտիների անկյուններում) գոյացող
օղակաձև մազական-կցվածքային շո-ր: Ծ . ա. շ . ւսմո՚ր Ա|ահվում են մազանոթա­
յին ուժերով, շրաստատիկ ճնշում չեն հաղորդում, շեն տեղաշարժվում, լուծելու
ունակություն չունեն: Հոմանիշ' սլենդուլյար շա ր (հնացած տերմին):

В О Д Я Н А Я П О Д У Ш К А - Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Բ Ա Ր Ձ Ի Կ , որոշակի խորության վրա մեծ

ճնշման տակ գտնվող մեկուսացած ջրակուտակ (ջրառատ ո սպ նյա կ), որն ունի
մայրական (սեդիմենտացիոն) ծագում: Հորատանցքով Ջ- p -ից ջուր արտամղե­
լիս նրա վերևում, երկրի մակերևույթին կարող է ձագարաձև իջվածք առաջանալ.

В О Д Я Н Ы Е Ж И Л Ы — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Ե Ր Ա Կ Ն Ե Ր , ստ . շրհր, որոնք կապված են

մեկուսացած խոշոր րաց ճեղքերի կամ ուժեղ ճեղքավորված զոնաների հետ: Երբեմն
Ջ . ե-ին են դասում բազմամյա սաոցույթի զոնաների ջրատար հալույթները և ջրա-
սաոցադաշտային նստվածքներում պարփակված ուժեղ ջրատար ապարների խո­
ղովակաձև ենթաշերտերը:

В О Д Я Н Ы Е Р А С Т Е Н И Я — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Բ Ո ՒՅ Ս Ե Ր , տե ս Водная растительность.

В О З Г О Н Ы В У Л К А Н И Ч Е С К И Е ( Ф У М А Р О Л Ь Н Ы Е ) - Հ Ր Ա Բ Խ Ա Յ Ի Ն (Ֆ Ո Ի -
Մ Ա Ր Ո Լ Ա Ց Ի Ն ) Ց Ն Դ Ա Ն Յ Ո Ի Թ Ե Ր , հրաբխային ցնդանյաթերից (գազերից գոլորշի­
ներից) հանքային նստվածքների առաջացում (սուրլիմում)' խառնարաններում,
հրաբուխների լանջերին, լավային հոսքերում, ֆումարոլներում և սղլուր: Առաջա­
նում են գազերից, ինչպես նաև գազերի ու ւավայի ռեակցիայից: Հ . ց-ից հայտնի
են ավելի քան 100 միներաւներ-ծծումր, բորաթթու, մետաղների հալոիդային միա­
ցություններ, երկաթի ու սիյիցիումի օբսիդներ ևն:

В О З Д У Х З А Щ Е М Л Е Н Н Ы Й — 6 Ջ Մ Վ Ա Ծ ՕԴ , ապարի ծակոտիներամ ջրով

պարփակված և սեղմված օդ' մեկուսացած բշտիկների ձևով:

В О З Д У Ш Н О С У Х О И Г Р У Н Т - 0 Դ Ա Ձ Ո Ր Ա 8 Ա Ծ Գ Ր Ո Ւ Ն Տ , սովորական պայ­
մաններում օդով չորացված գրունտ, որը զուրկ Լ գլւավիտացիոն (ազատ) ջրից,
 սակայն պ արունակում է ֆ իզիկա պ ես կա պ վա ծ (խ ոնա վա ծուծ և թա ղա նթա յին)
Утр:

ВОЗОБНОВЛЕННЫ Е ВОДЫ - Վ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Գ Ն Վ Ա Ծ (Վ Ե Ր Ա Ծ Ն Վ Ա Ծ ) ՋՐԵՐ,

ըստ Օ . Ա . Դ ե լի ի , կրկնակի մա գմա ծին ջրեր, ա յսինքն ջրե ր, որոնք ի ն չ-ո ր ժամա­
նա կ, որպես ա ոա չն ա ծին (կուսա կա ն) ջրեր դուրս են եկ եյ երկր՚ր մակերևույթ,
մա սնա կցեյ ջրի ընդհանուր շրջա նա ռությա նը, նե րծծվել երկրա կեղևի խորը հորի­
զ ոնները, ապա մագմատ իկ գործընթ ա ցների (ինտ րա զիա ների ներդրում, ժա յթքում և ն)
շնորհիվ նորից դուրս են եկ ել մակերևույթ: 0 . Ե . Մ եյնց երը Վ . ջ-ի առա ջնա ծին
ջրերը համարում է ինտ երիա լ (խ ո րք ա յին, նե ր ք ի ն ): Ա ն ո ր ո շ, հնացած տերմին:

ВОЗОБН ОВЛ Я ЕМ Ы Е ЗАП АСЫ П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս ՏՈ ՐԵՐԿ ՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

Վ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Գ Ն Վ Ո Ղ Պ Ա Շ Ա Ր Ն Ե Ր , տ ե՛ս З а п асы подзем ны х в од д инам ические:

В О З Р А С Т П О Д З Е М Н Ы Х В О Д И Г А З О В — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Ե Վ Գ Ա ­
Ջ Ե Ր Ի Հ Ա Ս Ա Կ , աո- ջրերի և նրանց մեջ յա ծվա ծ գա զերի հասակը խ իստ պ ա յմա ­
նական և հարաբերական հա սկա ցողություն է , քա նի որ չա փ ա զա նց բա րդ են ստ .
ջրերի առա ջա ցմա ն (ծ ա գ մ ա ն ), ձև ա վորմա ն, շա րժ մա ն, միա խ ա ռնմա ն (վերա փ ոխ ­
ման) և տ եղա դրմա ն պ ա յմա նները. ա ;ս ա ռումով ջրի և նրա գա զ ա յին բա ղա դ րիչի
հասակը կա րող է հա մա պ ա տ ա սխ ա նել ջրատ ար ապ ա րի հա սա կին, լին ե լ ա վելի
մեծ կա մ փ ոքր: Մ ի ա յն տ ևակա ն եր կ ր բ. ժա մա նա կա հա տ վա ծի ընթա ցքում կա րող
Լ կա յունա նա լ ջո ւր-լա ծվ ա ծ գ ա զ-ա պ ա ր հա մա կա րգը, ա յս իմա ստ ով թերևս շատ
ա վելի դժվա ր է նշա ծ հա մա կա րգում ջրի և գա զի հա սակի որոշումը, որովհետ և
նրա նք շա րժուն են , փ ոփ ոխ վող, նորոգվող:
Գ ո յո ւթ յուն ունեն ջրի ե գա զի հասակի որոշմա ն մի շա րք ոա դիոլոգիա կսւն
մեթ ոդներ, որոնք գտ նվ ում են մշա կմա ն ստ ա դիա յում և կա տ ա րյա լ չե ն : Գ րա ն ցի ց
ոա դիոա ծխ ա ծնա յին, տ րիտ իա մ ա յի ն, բ երի լիա մա յի ն և ո ա դի ո ւմ-ո ա դ ոն ա յի ն մե­
թոդները կիրա ոեւի են միա յն երիտ ա սա րդ ջրերի (գրուն տ ա յի ն, որոշ դեպ քերում
նաև ա րտ եզյա ն) հասակի որոշմա ն համար: Ա ո ա ջ ի ն երկու մեթ ոդները հիմնվա ծ
են ջրի մեջ С 14 իզոտ ոպ ի և տ րի տ իա մ ի, իսկ բերիւիա մա յինը' В 10 իզոտ ոպ ի ո րոշ­
ման վրա : Օա դի ում-ո ա դո նսւյի ն մեթոդը (Չ եր դ ի նց և , 1956) հիմնվա ծ է ջրում նրանց
քա նա կա կա ն հա րա բերա կցությա ն որոշմա ն վրա , բա յց ոա դիոտ ա րրերի կորուստ ի
ե ա պ ա րներից անջա տ մա ն պ ա յմա նների բա զմա զա նութ յա ն պ ա տ ճա ռով մեթոդը
համա րվում է մոտ ա վոր: Ա յժ մ լա յն կիրա ռում ունեն ջրում լուծվա ծ հելիումի և
արգոնի ոա դիոծին իզոտ ոպ ների որոշմա ն մեթ ոդ ները: Հ ե ւի ա մ-ա ր գոն ա յի ն մեթ ոդը
հիմնվա ծ է ուրանի և թորիումի ռա դիոա կտ իվ իզոտ ոպ ների տ րոհմա ն հետևա նքով
ապա րներից ա նջա տ վող հ ե գ ո ւմ ի ' ստ . ջրերի մեջ կուտ ա կմա ն երևույթի վրա :
Ընդունում ե ն , որ ջրում եղա ծ հելիումի քա նա կը (կոնցենտ րա ցիա ն) ա ղ ի դ հա մե­
մա տ ա կա ն է ջրի' ապ ա րի մեջ գտ նվ եւա ժ ա մա նա կա միջոցին, իսկ նրա մեջ եղա ծ
ա րգոնն ունի մթնոլորտ ա յին ծա գում: Հ ա շվ ե լո վ տ ա րվա ընթա ցքում ա պ ա րից ջրի
մեջ ա նցնող հելիումի ք ա նա կը, «Լ. Պ . Ս ա վ չե ն կ ո ն (1935) ա րտ ա ծել է ջրի և գա զի

հարա բերա կա ն հասակի որոշմա ն հետևյալ բ ան աձ և ը ' — 7, 71 • 10՞՛ տ ա րի, որը

հետա գա յում ճշտ վե| Լ Ա . Լ . Կ ո զ լո վի կողմից (1 9 5 0 )՝ * ^ - 1 1 5 • 10" և վերա փ ոխ վա ծ

Аг
է ա զատ չո ր գա զի հասակի որոշմա ն համար' _ !il_ 25 - 10е: Բ ա նա ձևերից
Лг
հետևում է , որի ջրի հա սակը չի կա րող մեծ լին ել ջրատ ար ա պ ա րների բա ցա րձա կ
հասակից, բայց շատ հետազոտողներ այս բանաձևերն օգտագործելիս ստացել են
հակառակ արդյունքներ: Մեթոդի ոչ բավարար հուսալիությունը պայմանավորված է .
1) հաշվարկային բանաձևերի հիմքում դրվող ելակետային տվյալների միջինացվա-
ծությամբ և մասամբ ենթադրական լինեյով, 2) ստ . ջրում լուծված արգոնի մի
յասի ոադիոգեն ծագման անտեսումով: Ն - Ի- Տոլստիխինի (I9 60) կողմից աոա-
ջարկված ջրի հասակի որոշման արգոնային մեթոդը հիմնված է ոադիոծին և օդա­
յին արգոնի քանակական հարաբերակցո թ։ան որոշման վրա: Ն րա կողմից ստաց­
ված տվյաւներից երևում է, որ ջրի հաշվարկած տարիքը շուրջ 10 անգամ գերա­
զանցում է ջրատար ապարների տարիքին: Որքանով է այս երևույթը պայմա­
նավորված բյուրեղային հիմքի ապարներից գազի տեղափոիւմամբ' հայտնի չի:
Հասակի որոշման հելիամ-արգոն-քսենոնային մեթոդը (Միտ ին, 1956) բավարար
չափով փորձարկված չի և պահանջում է ջրի ու ապարների մեջ шц հազվագյուտ
տարրերի որոշում: Մշակվում և փորձարկվում են դեյտերիումի' որպես ջրի հասակի
որոշման ցուցանիշի, օգտագործման մեթոդները: Ջրի հասակի (ապարի մեջ գտըն-
վելու ժամանակամիջոցի) մասին անուղղակի դատողություններ կարեփ է անել
ջրաերկրբ. մեթոդներով' սնման մարզից մինչև բեռնաթափման մարզը ջրի շարժ­
ման արագությամբ:

В О К Л Ю З Ы — Վ Ո Կ ԼՏ Ո Ի Ջ Ն Ե Ր , կարստային ջրերից սնվող աղբյուրներ, որոնք

ունեն մեծ ծախս և խիստ փոփոխական ռեժիմ: Անվանումն ստացել են Հարավային
Ֆրանսիայի Վ ոկլյա զ նահանգից, որտեղ կարստային ջրերն ունեն մեծ տարածում:
Հոմանիշ' կարստային աղբյուրներ:

В О Л Н О Л О М — Ա Լ Ե Հ Ա Տ ( Ա Լ Ե Հ Ե Ր Տ ) , ափապաշտպան կառույց, որն իրենից

ներկայացնում է ափից որոշակի հեռավորության վրա ջրում քարային փցքով կամ
զանգվածային բետոնով կառուցված պատնեշ և նպատակ 1. հետապնդում մարելու
ալիքի հարվածային էներգիան, ինչպ ես նաև ափամերձ հատվածում կուտակելու
ծովային բերվածքները: Առաջին խնդրի ւածման համար կառուցվող Ա -ները ծովի
մակարդակից 0,5— 1,0 մ բարձր են կառուցվում, իսկ եթե կառույցի հիմնական
նպատակը բերվածքների կուտակումն է , ապա այն ընկղմվում է ջրի տակ: Հատա­
կագծում Ա-ները տեղադրվում են պաշտպանվող ափին զուգահեռ' 2— 4 մ ջրային
խորություններում: Երբեմն Ա . ափի հետ միացվում է յայնակի պատնեշներով
(տ րավերսներով), որոնք Ա -ի հետևում վերացնում են երկայնակի հոսանքները:
Ժռղտնտ. մեծ կարևորություն ունեցող ծովափերում հաճախ կառուցվում են Ա-ների
2—3 զուգահեռ շարքեր:

ВОЛНООТБОЙНЫ Е С Т Е Н К И - Ա ԼԵԲԱ Խ Մ Ա Ն Պ ԱՏԵՐ, ափապաշտպան

կառույցներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են ափագծի երկարությամբ կամ նրա­
նից մի փոքր հեռու ցամաքում քարային փցքով, քարե շարվածքով կամ զանգվա­
ծային բետոնով կառուցված պատնեշներ և կոչված են իրենց վրա կրեյու ալիքի
հարվածային ուժը: Ա . պ-ի արտաքին կողը կարող է լինել ուղղահայաց, թեք (սղիքի
նկատմամբ բութ անկյան տ ա կ ), աստիճանավոր կամ աղեղնաձև (ներճկված): Ա . պ.
կառուցվում են բնական հիմքերի կամ ցցերի վրա, երկու դեպքում էյ լրացուցիչ
ագույցներով ամրակապվեւով: Հաճախ Ա . պ. միաժամանակ հանդիսանում են հե­
նապատեր' ափի կողմից կրեւով ապարների ճնշումը: Սովորաբար Ա . պ. կառուց­
վում են ափապաշտպան աղ կառույցների (ալեհատների, Ալեհերձների ևն) զու-
գորդմամբ, ինչպես նաև հարմարեցվում են սղիքի հարվածային ուժը մարող գա-
57
բիււնների, պ ա մերի, բհտււնե ւսւղերի ы ս.1.տրսա|ոդևսրր լ«յ>սւոոսսսսր i.n u ;.;u p ; . . յ
հետ:

В О Л О С Н О С Т Ь — ՄԱՋԱԿԱՆՈԻԹ ՅՈԻՆ (Մ Ա Զ Ա Կ Ա Ն Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո Ի Օ ֊Յ Ո Ի Ն ) .
՜ապարներում մանր մա զա կա ն ծա կոա իներ m ճ ե ղ քեր , որոնցով հեղուկները (ջուրը,
նա վթը) տ եղա շա րժվում են մա զա կա ն ա ժերի շնո րհիվ: Մա զա կա ն ծա կոա իների
չա փ երը պ ա յմա նա կա նորեն ընդունվում է C.CC02— 1,0 մմ, իսկ ճեղքերինը'
0 ,000 1— 0,25 մմ:

ВОЛОСНЫ Е В О Д Ы — Մ Ա Զ Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր , տ ե'ս К ап и л л я р н ы е вод ы :

ВОРОНКА В О Д О СБ О РН А Я — ՋՐՀԱՎԱՔ ՁԱԳԱՐ, լեոն ա յի ն գետ ա կի վե­

րին հոսանքում տ ա րա ծվա ծ կրկեսա նմա ն ջրհա վա ք փ ոսորա կ, որի լա նջերը
կտրտւիսծ են հատակից ճա ռա գա յթա ձև տ ա րա ծվող ա կոսներով: Վ ե ր ջի ննե րով,
բացի անձրևա ջրերից, երբեմն հոսում են նաև ցա մա քուրդի են թ ա րկվող գրունտ ա յին
ջրերը:

ВОРОНКА ДЕПРЕССИИ - Ի Ջ Ո Ի Յ Թ Ի ( Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ա Յ Ի ) Ձ Ա Գ Ա Ր , ս տ . ջրերի

ճ նշա մնա յին կա մ ա գա տ մակերևույթի ձա գա րա ձև ի ջվա ծք , որը պ ա յմա նա վորվա ծ
Լ հո րա տ ա նցքերի, ջրհ որե րի, ցա մա քուրդա յին կա ռույցների միջոցով կա տ ա րվող
ջրի ա րտ ա մղումներով կ ա մ բնա կա ն վերընթա ց եյք ե ր ո վ : Ի . ձ -ի սա հմա ններում ջրի
մա կա րդա կի ա մենա մեծ իջեցումը ստ եղ ծվո ւմ է ջրհա ն փ որվա ծքի մո տ . նրանից
հեռա նա լիս ւևսկարդակը ա ստ իճա նա բա ր բա րձրա նում և ի վերջո հա վա սա րվում 1.
բնա կա նին:

В О Р О Н К А К А Р С Т О В А Я — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Ց Ի Ն Ձ Ա Գ Ա Ր , տ ա րբեր ձևի ու չա փ երի

դեպի ներքև փ ոքրա ցող (ձա գա րա ձև ) ի ջվ ա ծք , որը բնորոշ է կ ա րստ ա յին լա նդ ­
շա ֆ տ ին: Կ . ձ . ա ռ ա ջա նում է ա ղ երի , գ ի պ սի, դոլոմիտ ի ու կրա քա րերի բուծման և
տ ա րրա լուծմա ն հետ և ա նքով: Տա ր բերո ւմ ե ն . մա կերև ութա յին տ ա րրա լուծմա ն, խ որ­
քա յին կա րստ ա յին դ ա տ ա րկությունների վղուզմա ն և ներծծմա ն (կա րստ ա սա ֆ ոզիոն)
ձա գա րներ:

ВОРОНКА ОСУШ ЕНИЯ - ՉՈՐԱՑՄԱՆ ՁԱԳԱՐ, ջրատ ար ա պ ա րների (հ ո ­

րիզոնի) ջրա զրկվա ծ մա ս, որն ունի ձա գա րի ձև: Չ . ձ . ա ռ ա ջա նում է հորա տ ա նց-
ք երի, ջրհորերի և ա յլ ջրհա ն ու ցա մա քուրդա յին կա ռույցների շուրջ։> որոնցից կ ա ­
տարվում է ջրի ա րտ ա մղում կ ա մ ներհոսք դեպ ի ստ որա դա ս ջրատ ար ա պ ա րները:

В О Р О Н К А П О Г Л О Щ Е Н И Я — Կ Լ Ա Ն Մ Ա Ն Ձ Ա Գ Ա Ր , գրունտ ա յին կա մ ճնշում-

նային ջրերի մա կերևույթի բա րձրա ցում՝ շրջվա ծ ձա գա րի ձև ով (իջույթի ձագարի
հա կ ա պ ա տ կ երը), որն ա ռա ջա նում է հորա տ ա նցքերի, ջրհորերի և ա յլ փ ո րվա ծք ­
ների շուրջ, երբ նրանց մի ջո ցո վ տ եղի է ունենում զ գ ա լի քա նա կի ջրի կլա նում;

ВОРОН КА СУФ Ф ОЗИ ОН Н АЯ - ՍՈԻՖՈՋԻՈՆ ՁԱԳԱՐ, երկրի մակերևույթ!

վրա ձագարաձև իջվածք, որն ընդերքում կատարվող սուֆոզիոն գործընթացների ար­
դյունք է:

В О С Х О Д Я Щ И Е В О Д Ы - Վ Ե Ր Ը Ն Թ Ա Ց Ջ Ր Ե Ր , ըստ 0. Կ . ԼանգեԻ, ճնշումնա-

յին կամ արտեգյան ջրեր: Ըստ Ս . Վ . Սկապինի, մազանոթային բարձրացման ջրեր:
Ըստ Վ . Ի . Վերնադսկու. 1) քաղցրահամ տաք աղբյուրներ, 2) հրաբխային գեյ-
զերների ջրեր, 3) ցեխային բյուրների ջրեր: Տերմինը աոավեյ գործածական >: ճըն-
ջամնային ջրերի համար, որոնք բնութագրվում են վերընթաց շարժումով:

В О С Х О Д Я Щ И Й И С Т О Ч Н И К — Վ Ե Ր Ը Ն Թ Ա Ց Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր , աղբյուր, որի ջրերն

ունեն վերընթաց շարժում, ապարների ճեղոածակոտիներից և ա;լ դատարկություն­
ներից նրանք բխում են ջրաստատիկ ճնշման շնորհի՛!:

В П А Д И Н А Б Е С С Т О Ч Н А Я ( З А М К Н У Т А Я ) — Հ Ո Ս Ք Ա Զ Ո Ի Ր Կ (Պ Ա Ր Փ Ա Կ ) Գ Ո ­
Գ Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ոեյիեֆի պարփակ իջվածք (գոգավորություն), որը համաշ­
խարհային օվկիանոսի հետ հոսքային կապ չունի: Սովորաբար Հ,. գ-ա մ մակերե-
վութային ջրերի մշտական կամ ժամանակավոր ներհոսք կատարվում է , իսկ ար­
տահոսք' ո չ, որի հետևանքով նրա ցածրադիր մասերում գոյանում են մշտական
կամ ժամանակավոր ջրակուտակներ (լճեր, թակիրներ, աղուտներ): Հ . գ-Ըերը հիմ­
նականում հանդիսանամ են տեկտ. գործընթացների արդյունք և բնորոշ են արիդ

В П А Д И Н А К А Р С Т О В А Я ֊ ԿԱՐՍՏԱՑԻՆ Գ Ո Գ Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , կրաքարային
մարզերում տարածված ռելիեֆի բացասական (գոգավոր) ձև, որն առաջանում I.
կարստային գործընթացների հետևանքով:

В П А Д И Н А Т Е Р М О К А Р С Т О В А Я - Ջ Ե Ր Ս ՚Ա Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Ի Ջ Վ Ա Ծ Ք , փակ գո­
գավորություն, որն առաջանում է սառցադաշտային նստվածքների (սառցաբերուկ­
ների) մեջ թաղված սաոցաոսպնյակների, ինչպ ես նաև սառած գրունտի հալման
և նստեցման հետևանքով: Յակատիայում Ջ . ի-ներին անվանում են ալասնևր, որոնք
պլանում ունենում են մինչև մի քանի կմ2 մակերես:

В П И Т Ы В А Н И Е В О Д Ы — Ջ Ր Ի Ն Ե Ր Ծ Ծ Ո Ւ Մ , հողի մեջ ջրի ներծծման սկըզբ-

նական փուլ, երբ հողը դեռևս ջրով հագեցած չի :

В Р Е М Е Н Н А Я ( У С Т Р А Н И М А Я ) Ж Е С Т К О С Т Ь -ք > Ա 1 ր Ա Ն Ա Կ Ա Վ Ո Ր ( Վ Ե Ր Ա Ց ­
Վ Ո Ղ ) Կ Ո Շ Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , տե՛ս Ж есткость воды:

ВРЕМ ЕН НО Е СО П РО ТИ ВЛ ЕН И Е ГОРНОЙ П ОРОДЫ НА СЖ АТИЕ ֊

Ա Պ Ա Ր Ի Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Վ Ո Ր Դ Ի Մ Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ս Ե Վ Մ Ս Ա Ն Ը , սահմանային բեռ-
նըվածք (արտահայտված կգ/սմ2-ո ՚|) , որի տակ ապարի նմուշը քայքայվում I.:
Ա . ժ. դ. ս . կախված է ապարի միներալային կազմից, կաոուցվածքից ու ծակոտ­
կենությունից, ցեմենտի բնույթից և հողմահարման աստիճանից: Սեղմմանը ցուցաբեր­
վող ժամանակավոր դիմադրության մեծության որոշման համար ապարից պատ­
րաստվում է կանոնավոր գյան կամ խորանարդ, որը սեղմվում ե ճնշումաչափով
կահավորված հատուկ մամլիչների օգնությամբ: Որոշ ապարների սեղմմանը ցուցա­
բերվող ժամանակավոր դիմադրության ցացանիշները բերված են աղյուսակում:

50
 Սեղմմա ն ժա մա նա կա վոր դ ի մ ա դ ր ա կ ա ն
Ա պ ա րի անվանումը կգ/սմ*

նվա զա գույն | ա ոա վեւա գույն | միջին

Գ րա նիտ ներ 2401 1232 1581

Գնեյսներ 2760 480 1200
Բ ա զա լտ ներ և դիաբագեր 4570 920 2600
Տրախիտներ 2600 560 1700
Բյո ւրեղա յին կրաքար 1161 793 949
Կրա քա ր (մյա չկո վյա ն) 250 200 234
Խեցիա վոր կրա ըա ր (խ եցա քա ր) 20 4 —

Ա . ժ . դ. ս . ըստ է ա կ ա ն բնութա գրում է ապ ա րի ա մրությա նը սեղմմա նը: Հ ո ­

մանի?' ապարի սեղմմա ն ամրությա ն սա հմա ն:

B P E M I М Н О -И З Б Ы Т О Ч Н О -У В Л А Ж Н Е Н Н Ы Е З Е М Л И - ԺԱՄԱՆԱԿԱՎՈՐ
ԳԵՐԽՈՆԱՎ ՀՈՂԵՐ, գ յա ղա տ նտ . հողա տ ա րա ծքներ, ո րոնք տ եղումներով աոատ
տ ա րիներին կա մ եղա նա կներին (գ ա րուն , ա շա ն , անձրևա շա տ ա մա ո ) ժա մա նա ­
կավորա պ ես գերիւոնա վա նա մ ե ն , որի պ ա տ ճա ռով տ եղի է ունեն ա մ բերքի Ափվ
կամ մասնակի կորուստ:

ВРЕМ ЕН НЫ Е (С Е ЗО Н Н Ы Е ) И С Т О Ч Н И К И ֊ ԺԱՄԱՆԱԿԱՎՈՐ (Ս Ե Զ Ո Ն Ա ­
Յ Ի Ն ) Ա Ղ Ո Յ Ո Ի Ր Ն Ե Ր , ա ղ բյուրն եր, որոնք գործում են տ ա րվա որոշ եղ ա նա կ նե րին ,
ձն հա լք ի ց, երկա րա տ և ա հորդառատ ա նձրև ներից հետո:

ВСАСЫ ВАНИЕ ՆԵՐԾԾՈԻՄ (Ն Ե Ր Ք Ա Շ Ո Ի Մ ), ա պ ա րի ճեղքա ծա կոտ իների

կողմից ջրի կլա նում (սպ ունգի նմա ն նե ր ծծո ւմ ):

В С П У Ч И В А Н И Е П О Р О Д Ы — Ա Պ Ա Ր Ի Ո Ի Ղ Չ Ո Ի Մ , տ ե՛ս Н а б у х а н и е :

В Т О Р И Ч Н Ы Е М И Н Е Р А Л Ы -Ե Ր Կ Ր Ո Ր Դ Ա Կ Ա Ն (Ե Ր Կ Ր Ո Ր Դ Ա Կ Ա Ն Ծ Ա Գ Մ Ա Ն )
Մ Ի Ն Ե Ր Ա Լ Ն Ե Ր , միներսղա յին նորա գոյա ցումներ, որոնք ա ռա ջա նա մ են ա պ ա րնե­
րում ա ռա ջնա յին միներւպ ների տ եղա կա լմա ն հետ և ա նքով կա մ ա պ ա րների ճեղքերում
ու ծա կոտ իներա մ նստ ում են ա նմիջա պ ես լուծույթ ներից: Ա մենա շա տ տ ա րա ծվա ծ
Ե . մ-ից են մոնտ մորիլոնիտ ը, կա ոլի նի տ ը, կա լց իտ ը , ցեոլիտ ը ևն:

В ТО РИ Ч Н Ы Е П У С Т О Т Ы — ԵՐԿՐՈՐԴԱԿԱՆ Դ Ա Տ Ա Ր Կ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Ն Ե Ր , ա պ ա ր­
ներում ծա կոտ իներ, ճեղքեր ու դ ա տ ա րկութ յուններ, որոնք տ ա րբեր պատ ճա ռներով
ա ռա ջա նա մ են ա պ ա րների կա զմա վորումից (ձև ա վորումից) հետո: Ե . դ -ի ն են
պ ա տ կա նում. 1) տ ա րա լվա ց մա ն, տ ա րրա լուծմա ն և մեխ . տ եղա տ ա րմա ն դ ա տ ա ր­
կութ յունները, որոնք առաջացեւ են ա ո . ջրերի ք ա յք ա յի չ գործունեությա ն հետ ևա ն­
քով, 2) կծկմա ն ճ եղ քեր ը' ապ ա րի ջրա զրկմա ն հետ և ա նքով, Ց) ճ եղքա ծա կոտ ինե-
ըը' ապար կա զմող միներա լների վերա բյուրեղա ցմա ն հետ և ա նքով, 4) տ եկտ . ճ եղ-
րերր , 5) հողմա հա րմա ն ճեդըերր ե ն :

В ТО РИ Ч Н Ы Е Ф УМ АРО Л Ы — ԵՐԿՐՈՐԴԱԿԱՆ Ֆ Ո ԻՄ Ա ՐՈ ԼՆ Ե Ր , տ ե՛ս Ф у-

м аролы :
 ВУЛКАНИЧЕСКИЕ ВОДЫ - ՀՐԱ Բ1Ս Ա 8ԻՆ ՋՐԵՐ, տե ս В ода вулкани­
ческая:

В У Л К А Н И Ч Е С К И Е Г А З Ы — Հ Ր Ա Բ 1սԱ 8ԻՆ Գ Ա Ջ Ե Ր , հրաբուխներից դուրս

եկող (արտանետվող) գաղեր: Տարրերում են ժայթքման (էրուպտիվ) գազեր, որոնք
մեծ քանակությամբ և մեծ ճնշման տակ հրաբխի խաոնարանից արտանետվում են
ժայթքման ժամանակ, k Փումարոյային գաղեր, որոնք շիթերի ու քուլաների &ևով
արտածվում են խառնարանի տարբեր տեղամասերից կամ ւավային հոսքերի մա­
կերևույթից' հրաբխի հանգիստ գործունեության ընթացքում:

В У Л К А Н И Ч Е С К И Е П А Р Ы - ՀՐԱ Բ Ի»Ա ՑԻՆ Գ Ո ԼՈՐ ՇԻ ՆԵ Ր, հրաբուխների

հետ տարածվող ջրային գոլորշիներ, որոնց ջերմությունը հասնում է 600— 700° 0:
Որոշ հրաբուխների գոլորշիներ սառչելիս առաջացնում են թթու ւածույթներ, որոնք
անմիջապես վերածվում են աղերի: Երբեմն Հ . գ-ին են դասում նաև հեյգերների
ջրային գոլորշիները, սակայն դրանք սովորաբար հրաբխի հետ անմիջական կապ
չունեն:

В Ы В А Л Ы — քծվԼՓ ՎԱ ԾՔ ՆԵՐ, հատուկենտ քարաբեկորների թափվածքներ,

որոնք գրավիտացիոն ուժերի շնորհիվ պոկվեւ֊ընկել են զառիթափ և ուղղաբերձ
բնական լանջերի, արհեստական թեքությունների, ստ. փորվածքների պատերի
ապառաժային ու կիսաապաոաժալին զանգվածներից:

В Ы В Е Т Р И В А Н И Е - ՀՈ Ղ Մ Ա Հ Ա Ր Ո Ի Լք, միներալների և ապարների քա յքա յ­

ման ա բեկորատման գործընթաց, որը տեղի Լ ունենում ֆիզ-, քիմ- և օրգ- գործոն­
ների համակցությամբ: Աոավեւ կարևոր գործոններից են. ջերմային տատանումները,
ապարների ճեղքերում ու ծակոտիներում պարունակվող ջրի սառեցումն ու հալչու-
մը, ջրի, թթվածնի ու ածխաթթվի ներգործությունը, աղերի գոլորշիացումն ու նստե­
ցումը, բուսական ու կենդանական օրգանիզմների գործունեությունը (գետնուղի­
ների ֆորումը, արմատների խորացումը, միկրոօրգանիզմների քայքայումը) ևն:

В Ы П А Р И В А Н И Е — Օ Ո Գ Ե Ա Ղ Ա Ն Ջ Ա Տ Ո Ի Մ (Գ Ո Լ Ո Ր Շ Ի Ա 6 Մ Ա Մ Բ Ա Ղ Ա Ն Ս Տ Ե -
6 Ո Ի Մ ) , բնական կամ արհեստական ւածայթների գպորշիացման գործընթաց, որի
արդյունքում ստացվում են տարբեր աղեր (անհիդրիդ, միրաբիլիտ, կերակրի ա ղ,
սիւվինիտ և ն): Բնական գոլորշիացման հետևանքով առաջացած ապարները կոչվում
են էվապորիտներ (ֆրանս-' evaporer — գոլորշիանալ):

В Ы П А ХИ В А Н И Е Л Е Д Н И К О В О Е (ЭК ЗА РА Ц И Я ) - ՍԱՕ ՕԱԴԱՇՏԱՑԻՆ

Հ Ե Ր Կ Ո Ի Մ (ԼԵ Ր Կ Ա 8 Ո Ի Մ , Է Կ Ջ Ա Ր Ա 6 Ի Ա ) , սառցադաշտերի հատակը կազմող ապար­
ների քայքայում, որը կատարվում Ւ. հալոցբային ջրերի հոսքի և սառցածածկի
սահքի հետևանքով: Ա յդ գործընթացները հանգեցնում են ապարների հերկմանն ու
լերկացմանը և բեկորատված ապարների տեղափոխմանը դեպի սառցադաշտի
ստորին եզրամասերը: Լեռնային մարզերում այդ գործընթացների հետևանքով առա­
ջանում են տրոգներ (տաշտակաձև հովիտ ներ), իսկ հարթավայրերում' գաոան ճա­
կատներ, գանգրահեր (ակոսավոր) ժայռեր, կնճիռներ ու խազվածքներ: Հաճախ
ապարների հերկմանը զուգընթաց տեղի է ունենում նաև նրանց հարբեցում (հըղ-
կում ու կոկում):

В Ы П И Р А Н И Е — ԱՐ8ԱՍԵՂԱՈԻՄ , ապարների սեղմված զանգվածի տեղա-

Л
կա ն ճկա մնա յին ընդա րձա կում, որը հանգեցնում է ա լիքա ձև թմբ երի, գմբեթ ների
և ա յլ ձևախախտումների ա ռա ջա ցմա նը:

В Ы П О Т Ы — Ք Ր Տ Ն Ո Ի 6 Թ Ն Ե Ր , երկրի մա կերևույթին կա մ ա ո . փ որվա ծքների

պատ երին խտացման ճա նա պ ա րհով առա ջա ցա ծ ջրա յին կ ա թիլներ:

В Ы П У Ч И В А Н И Е — ՈԻՌՁՈԻՄ, ա պ ա րների մակերևույթի տ եղա կա ն բա րձ­

րա ցում, որը տ եղի է ունենա մ ջերմա յին ա խ ոնա վա ցմա ն ընդա րձա կմա ն կա մ լե ռ ­
նային ճնշմա ն ա զդեցությա մբ:

ВЫ СОТА Д А ВЛ ЕН И Я — ՃՆՇՄԱՆ ԲԱ ՐՋՐՈԻՏՒՑՈԻՆ, ջրի պան բա րձրու­

թյա նը հորա տ ա նցքում, ջրհորում կ ա մ ա յլ փ որվա ծքում' հա շվա ծ նրա նց հա տակից
(խ ո րշից ): Ջ ր ի սլա ն բա րձրութ յա նը հա մեմա տ ությա ն պ ա յմա նա կա ն հարթության
նկատմամբ (սովորա բա ր ընդունվում է ծովի մա կա րդ ա կը) բնութա գրում է ս տ . ջրի
ընդհա նուր ճնշմա ն մա կա րդա կը: Հ ո մա նի շ' պ իեզոմետ րիկ բա րձրութ յա ն :

ВЫ СОТА К А П И Л Л Я РН О ГО П О Д Н ЯТИ Я — ՄԱԶԱՆՈԹԱՅԻՆ ԲԱՐԶՐԱ6-

ՍԱՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿ, ա յն մա կա րդ ա կը, մ ի ն չ որը ջուրը բա րձրա նում է ա պ ա րի
մա զա կա ն ա նցք երո վ: Մ . բ- մ . հա շվվում է ջրատ ար հորիզոնի մա կերև ույթից: Ա յն
հա կադա րձ համեմա տ ա կա ն է մա զա կա ն ա նցքերի տ րա մա չա փ ի ն, կա խ վա ծ է նաև
ջրի ջերմա ստ իճա նից, լուծվա ծ ա ղերի քա նա կից և տ եսա կից:

ВЫ СОТА Н А П О Р Н А Я ֊Ճ Ն Շ Ո Ի ւր Ն Ա Յ Ի Ն ԲԱՐՋՐՈԻԹ ՑՈԻՆ, ջրի պան

բա րձրութ յա նը հորա տ ա նցքում, ջրհորում կ ա մ ա յլ փ ո րվա ծքում' հա շվա ծ ջրա տ ա ր
շերտի և ջրա մերժ ծա ծկի կոնտ ա կտ ից: Հ ո մա նի շ' վերա ոա ստ ա ղա յին ճնշում:

ВЫ СОТА П ЬЕЗО М ЕТРИ Ч ЕСК А Я - Պ Ի Ե Զ Ո Մ Ե Տ Ր Ի Կ Բ Ա Ր Ջ Ր Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , տ ե՛ս

В ы сота д а ь .к н н и :

В Ы Х О Д Г А З А — Գ Ա Զ Ի Ե Լ Ք , բնա կա ն գա զի ա նջա տ ում՝ ա նմիջա պ ես գ ետ -

նից (դւսզի չո ր ե լք ) կա մ ջրից (պ ղպ ջա կների ձ և ո վ ): Ցեխ ա յին հրաբուխ ներում
գա զն ա նջա տ վում է բլրա յին ցեխի (բ ր ե կ չի ա յի ) կ ա մ ջրի հետ միա սին:

ВЫ ЦВЕТЫ С О Л Е И — ԱՂԱՏԻՆ ՓԱՌ, սպ իտ ա կա վուն ա ղա յի ն փ ա ո, որով

ծա ծկվում են չո րա ց ող ա ղա յին յճերի հա տ ա կն ու ա փ երը , ի նչպ ե ս նաև չո րա յին
կլիմա յա կա ն պ ա յմա ններում գ տ նվ ող ա յնպ իսի տ եղ ա մա սե ր, ո րտ եղ ոչ խոր տ ե­
ղա դրմա ն գրունտ ա յին ջրերից մա զ ա նոթ ա յին բա րձրա ցմա ն և ի ն տ են սիվ գոլո րշիա ց -
մա ն հետ ևա նքով մա կերև ույթի վրա ա ռ ա ջա նա մ է Ա . փ ., ա ղուտ ներ ևն (տ ե՛ս
С о л о н ч а к , со л о н ц ы ):

В Ы Щ Е Л А Ч И В А Е М О С Т Ь — ՏԱ ՐՐԱ ԼՈՒԾ Մ Ա Ն Ո Ի Ն Ա Կ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ա պ ա րնե­

րի և միներա լների տ ա րբեր տ ա րրերի ջրա յին ւա ծույթ ա նցնելու ունա կութ յուն, որը
միներսղների մոտ ընթա նում է ա ոա նց նրա նց բյուր եղա յի ն ցանցի ա մբողջա կա ­
նությա ն խ ա խ տ մա ն: Ա յս կ ա մ ա յն տ ա րրի տ ա րրա լուծմա ն ա ստ իճա նը կա խ վա ծ է
նրա ֆ ի զ ք ի մ . հա տ կություններից, բյուր եղա յի ն ցա նցում գրա վա ծ դ ի ր ք ի ց , ներգոր­
ծո ղ լուծույթի ջերմա ստ իճա նից, ճնշումից և ներգործմա ն տ և ողությունից: Մ ի ն ե ր ա լ­
ներից տ ա րրա լուծվում են հիմնա կա նում ա յն տ ա րրե րը, որոնք գտ նվ ում են ո չ թե
բյուրեղա յին ցանցի հ ա ն գ ա յց ներո ՚մ, ա յլ նրա նց միջա կա յքում՜ մա նրա ճե ղք երա մ և
մա զա նցքերում: Տ . ու. հա նդիսա նում 1. ւփ նեոա լների ա մբողջա կա նությա ն պսւհպա ն-
В2
վածության ցացանիշնևրից մեկը, քանի որ նրա բարձր %-ը ցույց է տալիս նմուշի
վատ պսւհպանվածությունը:

В Ы Щ Е Л А Ч И В А Н И Е Г О Р Н Ы Х П О Р О Д — ԱՊԱՐՆԵՐԻ ՏԱ Ր Ր Ա ԼՈ Ի Ծ Ո Ի Ս \
սա. ջրերի միջոցով ապարների աոանձին բաղադրատարրերի ընտրական լուծման,
և հեռացման գործընթաց, որը տարածված է հատկապես ակտիվ ջրափոխանակման
զոնայում: Ջրի ընտրական լուծման հատկությունը բարձրանում է, երբ նրա մեջ
ավելանում են ածխաթթուն և թթվածինը: Ա . տ . մամանակ աոաջին հերթին հեռա­
նում են N a -ի , К -ի և M g -ի քլորիդները, այնուհետև C a -ի սուլֆատային և ապա
O a -ի կարբոնասւային միացությունները: Ա . տ. բնորոշ օրինակ է կարստը, որը
շարժվող ջրի ներգործության շնորհիվ առաջանում է աղերում, գիպսերում, դոլո­
միտներում, կրաքարերում և ա յլ հեշտ լուծվող ապարներում: Ա - տ- գործընթացը
պայմանավորում է սա. ջրերի հանքայնացման աստիճանը:

В Я З К О С Т Ь ( В Н У Т Р Е Н Н Е Е Т Р Е Н И Е ) — >րԱԾՈԻ8ԻԿՈԻ1»ՅՈԻՆ (Ն Ե Ր Ք Ի Ն .
Ի Փ Ո Ի Մ ), շարժման ձևափոխություններին հեղուկ կամ գազային վիճակում գտնվող
նյութերի (ապարների) կողմից ցույց տրվող դիմադրության հատկություն: Մ . բնու­
թագրվում է մածուցիկության գործակցով (տ ես Коэффициент взякости) և չա փ ­
վում է պուազներով: Որոշ նյութերի Մ . մոտավորապես կազմում է . լավայի (հրա­
հեղուկ զանգվածի) համար' S j 105 պուազ, սաոուլցի համար' 1013 պուազ, քարաղի
համար' 1017- 1’ պուազ, երկրի վերին թիկնոցի համար' 10s* պուազ:

В Я З К О С Т Ь В О Д Ы (Ж И Д К О С Т И ) - ՋՐԻ (ձԵ Ղ Ո Ի Կ Ի ) ՄԱԾՈԻՑԻԿՈԻ-

ք^ՅՈԻՆ, հատկության, որը բնութագրում է ջրի (հեղուկի) մասնիկների ներքին
շփման դիմադրությանը նրա շարժմանը: Ջ ՛ մ . գործոն է , որը պայմանավո­
րում է շարժման փոխանցումը ջրի զանգվածի բարձր արագությամբ շարժվող
շերտերից ցածր արագությամբ շարժվող շերտերին: Տարբերում են ջրի
(հեղուկի) դինամիկ և կինետիկ մածուցիկություն: Զ . մ. կախված է նրա ջերմաստի­
ճանից (բւ՚ւրձրանաւիս մածուցիկությունը նվագում 1) և լուծված աղերի քանակից
(ավելանալիս մածուցիկությունը բարձրանում է ) : Ջ . մ. բնութագրվում է մածուցի­
կության գործակցով, որն օգտագործվում է ջրի շարժման մի շարք հաշվարկային
բանաձևերի մեջ (տե՛ս Коэффициент вязкости):

В Я З К О С Т Ь Ж И Д К О С Т И Д И Н А М И Ч Е С К А Я — ՀԵՈ.ՈԻԿԻ Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ Մ Ա -
Ե Ո ի ձ Ի Կ Ո 1 փ 6 Ո Ի Ն , հեղակի մի մասը մյուսի նկատմամբ տեղաշարժվելիս ցուցա­
բերվող դիմադրության քանակական բնութագիր: Ա յն արտահայտվում է դիմադրու­
թյան ուժով, որը ցուցաբերվում է հեղուկի շերտի միավոր մակերեսին (սմ*), միա­
վոր տարածության վրա ( ս մ ), միավոր արագությամբ (սմ/վրկ) տ եղա շա րժվելս:
Հ.. դ. մ. չափվում Լ պուազներով կամ սանտիպուազներով:

—Г—
Г А Б И О Н — Գ Ա Բ Ի Ո Ն ( Ց Ա Ն Ց Ա Զ Ա Մ Բ Յ Ո Ւ Ղ ) , ափապաշտպան կառույցի մաս,
որն իրենից ներկայացնում է մետաղյա ցանցապատ ուղղանկյունաձև արկղ' ագւսյց-
հերով ու ցցերով ամրացված ափին և ւցված քարաբեկորներով: Ափի թեքություն­
ները Գ ֊ներով համատարած պատեփս, այն հուսալիորեն կարեյի է պաշտպանել
ալեբախությունից: Գ-ները հաջողությամբ օգտագործվում են նաև գետահուները
կ՛-.՛ րգավորելիս:
 Г А Б И Т У С — Հ Ա Բ Ի Տ Ո Ի Ս , որևէ օր գ ա նիզմի, մի ներա լի, ապարի կա մ ա յլ նյութի
ընդհանուր ա րտ ա քին տ եսք:

Г А Ж А ( З Е М Л И С Т Ы Й Г И П С ) — Գ Ա Զ , փ ա խ ր, սորուն ա պ ա ր' կա զմվա ծ

գիպ սից և կա վա յին մա սնիկներից: Գ . հեշտ ությա մբ լուծվում է ջրում, իսկ ջրա ­
զ ր կ վ ե լս վերա ծվում է ամուր զ ա նգ վա ծի: Օգտ ա գործվում է ծեփ ա գործությա ն և
հա րդա րմա ն աշխ ա տ ա նքներում որպես շինա նյութ :

ГАЗЛИ Ф Т- ԳԱՋԱՄԲԱՐՋ (Գ Ա Ջ Լ Ի Ֆ Տ ), օդա մբա րձի (էրլի ֆ տ ի) տ ա րա տ ե­

սա կ (տ ե՛ս Э р л и ф т ):

ГАЗОВАЯ Д И Н А М И К А — ԳԱ ՋԱ Դ ԻՆԱ Մ ԻԿՍ, ա սմունք գա զերի և գա զա -

խառն հեղա կների շա րժմա ն մասին:

ГАЗОВАЯ СЪ ЕМ К А - ԳԱ ՋԱ ՅԻՆ Հ Ա Ն Ո Ւ Յ Թ , գա զա նա վթա բեր հնքվ-երի

որոնման երկրա քիմ. մեթ ոդ , որը հիմնված է գա զա նա վթա բեր շրջա ններում ենթա ­
հողային շերտ երում ա ծխ ա ջրա ծնա յին գ ա զերի բարձր պարունա կությա ն որոշման
վրա : Ա յդ մեթ ոդով որոշակի ցա նցով տ եղա դրվա ծ հորա տ ա նցքերից նմուշներ են
վերցվում և ենթա րկվում մա նրա տ ա րրա լուծութ յա ն, որի շնորհիվ որոշվում է ծանր
ածխ ա ջրա ծնա յին գա զերի նույնիսկ ա ննշա ն պարունա կությունը (մին չև 0,001 % ):

ГА З О В А Я Ш А П К А - Գ Ա Ջ Ա Յ Ի Ն Գ ԼԽ Ա ՐԿ , գա զա յին կուտ ա կումներ' նա վ­

թատար շերտ ի ա ո ա վել բա րձրա դիր մա սերում:

ГАЗОВОЕ Д А В Л Е Н И Е — ԳԱՋԱՅԻՆ ՃՆՇՈՒՄ, գա զա տ ա ր շերտ ում պ ա ր­

փ ա կվա ծ գա զերի ճնշում ( մ թ ն -֊ե ր ո վ ): Ջրա երկրա բա նութ յունում' ջրա յին մա կերե-
վույթ ի վրա գա զերի ճնշում ( մ թ ն --ե ր ո վ ): Գ - ճ . կա րող է պ ա յմա նա վորել գա զ ա -
ճ նշա մնա յին ջրերի ա ռաջացումը և ուժեղա ցնել ս տ . ջրերի ճնշումնա յին շա րժումը:

ГАЗОВОД ЯН ОП КОНТАКТ ԳԱԶԱՋՐԱՅԻՆ ԿՈՆՏԱԿՏ, մա կերև ույթ, որն

անջա տ ում է գա զա կուտ ա կը նույն շերտ ի (հորի զ ո նի ) մեջ գտ նվ ող ստ . ճնշումնա ­
յին ջրերից: Ա յդ մակերևույթը սովորա բա ր բա րդ է և , կա խ վա ծ գա գա կուտ ա կի ջրա -
դինա միկ պ ա յմա ններից, կա րող է լինեւ հորիզոնա կա ն կա մ թեք : Հ ո մա նի շ' ջրա -
գա զ ա յին կոնտ ա կտ :

ГАЗОВЫ Й ИСТОЧН ИК — ԳԱՋԱՅԻՆ ԱՂԲՅՈՒՐ (Ե Լ Ք ), ա պ ա րների ճեղ­

ք երի ց, ծա կոտ իներից գա զի շիթերի բնա կա ն ե լք ' երկրի մա կերև ույթին, կա մ պ ըղ -
պ ըջա կների ձևով գա զա նջա տ ում' ջրի , նա վթի կ ա մ ցեխի մա կերև ույթին:

ГАЗОВЫ Й РЕЖ И М — ԳԱՋԱՅԻՆ ՌԵԺԻՄ, նա վթա յին ջրա երկրա բա նու­

թյունում' նա վթա յին հա նքա կուտ ա կի շա հա գործմա ն ռե ժ իմ, որի դ եպ քում նավթը
տ ա րվում է դեպ ի հորա տ ա նցք ա ռ ա վել շա րժուն ընդա րձ ա կվո ղ գա զո վ: Շերտ ում
ճ նշմա ն նվա զմա ն պ ա տ ճա ռով գա զը լուծվա ծ վիճա կից ա նցնում է ա գատ վիճա կի
և կա տ ա րում գա գա մբա րձի (գ ա զ լի ֆ տ ի) դ եր: Ն ա վթ ա տ ա ր շերտ ա խ մբի շա հա ­
գո րծմա ն սկզբնա կա ն ժա մա նա կա շրջա նի համար բնորոշ է գա զ ա յին գործոնի կ ըտ -
րուկ ա ճ ը, որը կ ա րող է հա սնել 1000 մ 3/ան և ա վ ե լի :

ГАЗОВЫ Й Ф АКТОР — ՂՍԶԱՑԻՆ ԳՈՐԾՈՆ, բնա կա ն գա զի քա նա կ (մ3) ,

որը բա ժին Լ ընկնում 1 տն (կա մ 1 մ 3) նա վթին: Եթե Գ . գ. կա զմում Լ
1000— 2000 (P/utG (1000— 2000 մ* գազ' 1 end նավյ»ի մեջ ), ապա ա|6 համարվում
l. բարձր: Ա վելի հաճախ Գ . գ . կազւէամ է 100— 200 lP տԱ, իսկ երբեմն' 5—20 մ ’ /տն:
llui. ջրերի համար Գ . գ . չա փվում է գազի և ջրի բանակների հարաբերությամբ,
որը հանքային ջրերի համար հասնում է զգայի մեծա հունների (մինչև 40— 50 (Ր/ա ն);

ГАЗОВЫ Й Ф О НТАН Գ Ա Ջ Ա Յ Ի Ն Շ Ա Տ Ր Վ Ա Ն , շիթերի ձևով ինտենսիվ գա-

գանջատամ հորատանցքերից կամ ապարների ճեղքերից (ստ . փորվածքներով հա­
տ ելիս), ար գազերը գտնվում ЬС մեծ ճնշման տակ: Գազը շատրվանելիս տեղի է
ունենում նաև ջրի, ցեխի և մանր բեկորների արտանետում:

Г А З О П А П О Р Н А Я В О Д А - Գ Ա Ջ Ա մ Ն Շ Ո Ի Ս Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ստ. ջրեր, որոնք

վեր են բարձրանում ապարների ճեղքերով կամ հորատանցքերով ա այլ փորվածք­
ներով' գազի ճնշման շնորհիվ կամ ջրում լուծված գազերի անջատման հետևանքով:

ГАЗО Н АП О РН Ы И РЕЖ И М Գ Ա ՋԱ 6Ն ՇՈԻ Մ ՆԱ ՑԻՆ Ռ Ե Ժ Ի Մ , նավթային

ջրաերկրաբանությունում' նավթային կուտակի շահագործման այնպիսի ռեժիմ, երբ
նավթը մղվում է դեպի հորատանցք' գազային գլխարկի գազի ճնշման շնորհիվ:
Գազային գլխարկի ծավալի մեծացմանը (հետևաբար, ճնշման անկմանը) զուգըն­
թաց հորատանցքի ծախսը նվազում է: Գազային գլխարկի ստորին սահմանը հո­
րատանցքի հատակին մոտենալիս գազային գործոնի դերը մեծանում է; և, ի վերջո,
հորատանցքից միայն գազ Г արտանետվում:

ГАЗОНАСЫ Щ ЕННОСТЬ ВОДЫ Ջ ՐԻ Գ Ա ՋԱ Հ Ա Գ Ե Յ Ա Ծ Ո Ի ք ծ֊Յ Ո Ի Ն . գազի

ծավալ, որը 0° 0 ջերմության և 760 մմ ճնշման պայմաններում լուծվում I. ջրի 1 սմ1
ծավալում: Հոմանիշ' գազի լուծելիության գործակից (տե՜ս Коэффициент раство­
римости газов в воде)

Г А З О П Р О Н И Ц А Е М О С Т Ь Г О Р Н Ы Х П О Р О Д — Ա Պ Ա1*ՆԵՐԻ Գ Ա Ջ Ա 1 * Ա Փ Ա Ն -
ՑԵ ԼԻ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ճեղքավոր և ծակոտկեն ապարների գազ բաց թողնեւա հատկու­
թյուն, որը կախված I. դատարկությունների չա փերից, նրանց հադորդակցվածոլթյան
ու ջրահագեցածության աստիճանից: Ջրազուրկ ծակոտիներում գազի տարածումը
կատարվում է ճնշման տարբերության շնորհիվ (էֆուզիա ), իսկ ջրահագեցած ծա ­
կոտիներում' ջրում գազի տարրալուծման և միներալային մասնիկների կողմից կլա ն­
ման շնորհիվ (դիֆուզիա):

Г А З Ы П Р И Р О Д Н Ы Е ( Е С Т Е С Т В Е Н Н Ы Е ) - Ր-Ն ԱԿ Ա Ն Գ Ա Ջ Ե Ր , երկրի ը ն ­
դերքում և մակերևույթի վրա ընթացող բնական գործընթացների հետևանքով աոա-
ջացող գազեր: Ա ռա վել տարածված են ազոտը, ածխաթթու գազը, ածխաջրածինը ևն,
որոնք սովորաբար հանդիպում են թթվածնի, ծծմբաջրածնի և հազվագյուտ գազերի
հետ համակցված (բնական գազախաււնուրդ):
Ըստ բաղադրության, ծագման ու տեղադրման պայմանների Վ . Ի . ՎերԱադսկին
Բ . գ- ստորաբաժանում է հետևյալ կերպ- 1) ազատ (մթնոլորտային) գազեր,
2) ապարների ծակոտիներում պարփակված գազեր, 3) գազային շիթեր (հոսքեր),
4) գազային ամպեր (գոլորշիներ), 5) բնական ջրերում տարրալուծված գազեր,
6) պինդ գազսզածայրներ (կլանված գա զեր): Բացի դրանից, նա առանձնացնում
է . 1) երկրի մակերևույթի գազեր, 2) րսւր&ր ջերմության հետ կապված գազեր,
3) երկրակեղև թափանցող գազեր:

В — #47
 Ըստ ծա գմա ն Վ . Վ . Բևլոուսովք ա ռ ա նձնա ցնում է հետ ևյա լ Բ . գ . 1) կ ենս ա ք ի մ .,
2) օդ ա յին (մ թ նո լո ր տ ա յի ն), Ց) ք ի մ ., 4 ) ռա դիոա կտ իվութ յա ն: Ա . Լ . ԿոէԱՈվը
դրանց ա վելա ցնում է ո ա դիոքիմ. և միջուկա յին տ րոհմա ն ծա գմա ն գա զերը:
Ըստ ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն և տ եղա դրմա ն պ ա յմա նների 4 . Ա . Ս ոկ ո լո վը տ վել
է Բ . գ -ի հետևյալ ստ որա բա ժա նումը. 1) մթնոլորտ ա յին գա զ ե ր , 2 ) երկրի մա կերե-
վույթի գ ա զ եր, ա ) հողա բա սա կա ն և , բ ) ճա հճա յին ( տ ո ր ֆ ա յի ն ), 8) նստ վա ծքա ­
յին գա զ եր, ա ) նա վթա յին հ ն ք վ-երի , բ ) բուն գա զ ա յին հն ք վ -ե ր ի , գ ) ածխ ա յին
հնքվ-երի և , դ ) ցրվա ծ, 4 ) փ ոխ ա կերպ ա յին ա պ ա րների գա զ ե ր , 5) հրաբխածին
ա պարների գա զ եր, ա ) հրաբխային և , բ ) բյուրեղա ցա ծ ա պ ա րներում պ ա րփ ա կվա ծ:

Г А З Ы , Р А С Т В О Р Е Н Н Ы Е ( С О Д Е Р Ж А Щ И Е С Я ) В В О Д Е — Ջ ՐՈ ԻՄ ԼՈ ԻԾ -
Վ Ա Ծ ( Պ Ա Ր Ո Ւ Ն Ա Կ Վ Ա Ծ ) Գ Ա Զ Ե Ր , որոնք տ վյա լ ջերմա ստ իճա նա յին և ճնշմա ն
պ ա յմա ններում, ի հա կա դրություն ինքնա բերա կա ն (սպ ոնտ ա ն) գա զերի (տե՛ս
Спонтанные- г а з ы ) , լուծվա ծ են ջրում: Մ ա կերև ութ ա յին Զ - I- գ -ի ք ա նա կն m բա ­
ղա դրությունը կա րգա վորվում են մթնպ որտ ում եղ ա ծ գ ա զ երո վ, նրա նց լուծե լի ու­
թյա մբ, ինչպ ես նաև ջրի ջերմա ստ իճա նով, հա նքա յնա ցումով ևն: Ս տ . ջրերում տ ա ­
րածված են թ թ վ ա ծին , ա զ ո տ , մեթ ա ն, ծանր ա ծխ ա ջրա ծիններ, ա ծխ ա թ թ ա , ծծմբա ­
ջրա ծին, չե զո ք գա զեր են, որոնց քա նա կա կա ն պ ա րունա կությա նը ա րտ ա ցոլում է
տ վյա լ շրջանի երկ րբ. կ տ րվա ծք ի ջրա ե րկր ա քի մ. իրա դրությունը: Բնա կա ն ջրե­
րում գա զերի կ շո ա յին քա նա կը տ ա տ ա նվում է 1 0 ՜՜4— 1 0 ՜2 %, ա ռա վելա գույնը
հասնում է 0,1 % և բնորո շ է վերընթա ց հա նքա յին ա ղբյուրն երի ն: ճ ն շմ ա ն իջեցմա ն և
ջ ե ր մ ա ր ա ն բա րձրա ցմա ն դեպ քում Զ . լ . գ -ի մի մա սն ա նցնում է ա զա տ վիճա կի:

Г Л Л О Г Е П Е З -- Ա Ղ Ա Գ Ո 6 Ա 6 Ո Ի Մ (Ա Ղ Ա Ռ Ա Ջ Ա 8 Ո Ի Մ ), լուծույթներից աղերի
առաջացման (նստ եցմա ն) գ ո րծընթ ա ց, որը խ ստ որեն ենթա րկվում է լուծույթի ֆ ի զ քի մ.
հա վա սա րա կշռությա ն օր ենքներին:

ГАЛОГЕН Н Ы Е ПОРОДЫ (ГА Л О И Д Ы , ГА Л О Л И ТЫ ) ֊ Ա Ղ Ա Ծ Ի Ն ԱՊԱՐ-

ՆԵՐ ( Հ Ա Լ Ո Ի Դ Ն Ե Ր , Ք Ա Ր Ա Ղ Ե Ր ) , նս տ վա ծք ա յին ա պ ա րն եր, ո րոնք ք ի մ . ճա նա պ ա ր­
հով տարբեր ա ղերի նստ վա ծքների ձև ով ա ռա ջա նում են լճերի և լա գունա յին ա վ ա զ ա ն­
ների գերհա գեցա ծ ա դա ջրերից: Ա . ա -ին են պ ա տ կա նում հալիսւը (կերա կրի ա ղ ը ) ,
կալիումական ու մա գնիա մա կա ն ա ղերը ( ս ի լվ ի ն , կա րնւպ իտ , կա ինիտ և ն ) , նա տ ­
րիումի ս ա լֆ ա տ ա յին ա ղերը (միրա բիլիտ , տ ե ն ա ր դ ի տ ), կա լցիումի սուլֆատները
(գիպ ս, ա նհիդրիդ) ևն:

Г А Л О Ф И Т Ы — Ա Ղ Ա Ս Ե Ր Բ Ո Ւ Յ Ս Ե Ր , ա ղուտ ներում ա ճող բո ւյս եր: U . բ . պ ա տ ­

կա նում են տ ա րբեր ընտ ա նի քն երի , սա կա յն բո լո րի ն բն որո շ է մա րմ նեղ ցողունը ե
տերևների ա ռկա յությունը ( օ ր ., Օշա նը, կա րմրա նը և ն ):

Г А Л О Ф Р Е А Т О Ф И Т Ы — Ա Ղ Ա Խ Ո Ն Ա Վ Ա Ս Ե Ր Բ Ո Ի Յ Ս Ե Ր , խ ոնա վա սեր բույսեր

որոնք միա ժա մա նա կ ընդունա կ են դիմա նա լու հիմնա յին ի ոնների ա ղերի վնա սա ­
կար ա զդեցությա նը:

ГА Ф Ф Ы — ՀԱՖԵՐ, կիսա քւսղցրա հա մ կա մ գ րեթ ե ք ա ղցրա հա մ ջրերով գե-

տ ա բերա նա յին ծովա խ որշեր: Հ . բա ց ծովից մա սա մբ կ ա մ հա մա րյա լրիվ ա ռ ա նձ­
նա ցվում ե ն ա փ ի երկա րությա մբ ձ գ վ ո ղ ցա մա ք ա լեզ վա կ նե րով: Հ . և ցա մա քա լեզվա կ-
նէրր բնորոշ են տհկտոնապհս խորասուզվող ափերին և լայն տարածում ունեն
հատկապես Բալթիական m Հյուսիսային ծովերի ափագոտիներում:

Г Е Й З Е Р — Գ Ե Ց Ջ Ե Ր (Ց Ա Ց Տ Ա Ջ Ե Ր Մ Ո Ի Կ ) , ժամանակակից հրաբխային գոր­

ծունեության շրջաններում տար աղբյուր, որից ժամանակ աո ժամանակ ժայթքում
է ջուր к գոլորշի: Գ -ի ջրի ջերմաստիճանը տատանվում է սովորաբար 80— 100° 6 ,
նրա մեջ լուծված են քւորիդներ, երկկարբոնատներ, սիլիկահող, երբեմն բորաթթու
են: Աղբյուրի ջրից հաճախ գոյանում է սի լի կա հողային նստվածք (գեյզերից' սպիտա­
կավուն օպ ա լ), որը ելքի շուրջ առաջացնում է սալիկներ և ա յլ Ոոսքա&ևեր: Գ -ի ջրի
հանքայնացումը տատանվում է 1— 3 գ/լ-ից մինչև в— 10 գ / լ, այն վճիտ է , ունի
հիմնային ռեակցիա ( р П > 7 ) : Գ . հիմնականում տեղադրված է ցամաքուրդային
փոսորակի հատակային մասում և կապված !. յ.֊թոլ ապարների' լիպարիտների,
դացիտների հետ: Գ -ի ժայթքման ժամանակ շատրվանի բարՏրաթյանը սովորա­
բար հասնում է 30— 60 մ, գործում է 1 րոպեից մինչև մի քանի ամիս ընդմիջումնե­
րով: Ն որ Ջեյանդիայի խոշորացողն Գ . Վա յմանգուն, որը գործել է 1809— 1905 թթ-,
յուրաքանչյուր ժայթբման ժամանակ արտանետել է շուրջ 800 տոննա ջուր' մինչև
4G0 մ բարձրությամբ: Գ -ի գործունեությունը բացատրվում է հետևյալ կերպ.
100— 150 մ խորություններում կան հաղորդակցվող դատարկություններ, որոնց մեջ
կուտակվում են գրունտային ջրերը, նախորդ ժայթքման ջրերի մի մասը, խորքից
բարձրացող տաք գազերն ու գերտաքացած գոլորշիները: Այնուհետև դատարկու­
թյունների խորը մասերում այս գազաջրային խառնուրդը տաքանում է մինչև
129— 130° 8 , սկսվում է գոլորշիների ու գազերի անջատումը պղպջակների ձևով
և վերին մասում ջուրն սկսում է եռսդ ու մասամբ ժայթքել: Ա յս գործընյտսցի
հետևանքով միջավայրում ճնշումը թուլանոմ է և որոշակի ակնթարթում
ջուրը վեր է ածվում գոլորշու ու սկսում ուժեղ ժայթքել: Գ -ները մեծ
տարածում ունեն Կամչատկայամ (Գեյզերների հովիտ ), Ա Մ Ն -ո ւմ (Հելո-
աստոնյան ա յգ ի ), Իսլա նդիսդում, Ն որ Ջեւանդիայում, ավելի ք իչ' ճապոնիսւ-
յում, Չիլիում, Գվատեմալա յում, Կոստա-Ռիկսւյում, Ազորյա ն կղզիներում և ա յլոլր:

Г Е Й З Е Р Н Ы Е П А Р Ы — Գ Ե Յ Ջ Ե Ր Ա Ց Ի Ն Գ Ո Լ Ո Ր Շ Ի Ն Ե Ր , գեյզերներից արտա­
նետվող գոլորշիներ, որոնց խտացումից գոյա ցող ջրերը կարող են լինել քաղցրահամ,
աղահամ, աղի և բնութագրում են գեյզերի գործունեության տեղամասի երկրբ., երկ-
րաքիմ., երկրաջերմային և ջրաերկրբ. առանձնահատկությունները:

Г Е Л Ь — Ժ Ե Լ ( Դ Ո Ն Դ Ո Ղ Ա Ն Մ Ա Ն Ն Ց Ո Ի Թ ) , հեղակ միջավայրում հավասարա­

չափ բաշխված մանր մասնիկների մակարդումից առաջացած դոնդողանման զա նգ­
ված: & . անի առաձգականության, որոշ ճկունության և ձևը պահպանելու հատ-

Г Е Н Е З И С П О Д З Е М Н Ы Х В О Л - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ծ Ա Գ Ո Ի Մ , երկրա­
կեղևում ստ. ջրերի առաջացման և ձևավորման գործընթաց, որը պայմանավորված է
բնապատմական գործոններով և մարղքւ ինժեներական-տնտ. գործունեությամբ: Ստ.
ջրերը, որպես բնության արգասիք, առաջացել են մակերևութային ջրերի ներծծման,
օդի գուորշիների խտացման, նստվածքակուտակման, հրաբխականու|»յաս, խորքա­
յին փոխակերպման և ա յլ գործընթացների հետևանքով գոյա ցող ջրերի հաշվին (տ ե ս
Теория формирования подземных вод): Ստ. ջրերի ք իմ. բաղադրության ձևավո­
րումը ծագումնաբանական առումով կապված է ջուր-ապար փոխազդեցության բարդ
գործընթ ա ցների, ի նչպ ես նաև մակերևութային ջրերի հետ սա- Ոորիգոններ մուտք
գործող սւարրեր լուծելի նյութերի, դրա նց գրա վիտ ա ցիոն դ իֆերենցմա ն գործընթ ա ցնե­
րի հետ:

ГЕНЕРАЦИЯ ТРЕЩ ИН - ՃԵՂՔԵՐԻ ՀԱՍԱԿԱԿԱՐԳ (Գ Ե Ն Ե Ր Ա Ց Ի Ա ), ճեղ­

քերի իւմրավորամ հասա կա յին հաջորդա կա նությա ն կ ա րգով: ճ - հ. կա տ ա րվում է
ելնելո վ ճեղքերի փոխա դարձ հատումների և ճեղքերի լցա նյութի քանա կի ու բա ­
ղադրությա ն բնույթից: Ըստ ւցվածությա ն աստիճա նի տ ա րբերում են' լրիվ լցվա ծ,
կիսսղցվա ծ և դատարկ (բա ց) ճեղ քեր , իսկ ըստ ւցա նյոլթի բա ղա դրութ յա ն' մինե-
րա լա յի ն, բիտ ա մա յին և խ աոը: Փ ոխ հա տ մա ն հա ջորդա կա նությա ն տեսա կետ ից
հաճախ վա ղ հասակի են համա րվում միներսղա յին լցա նյութով «ա պ ա քինվա ծ» ճ ե ղ ­
քերը, իսկ երիտ ա սա րդ' նորա գոյա ցումներով յցվա ծ և բաց ճեղքերը:

Г Е Н Е Т И Ч Е С К А Я К Л А С С И Ф И К А Ц И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - ՍՏՈՐԵՐԿԸՐ-
ՅԱ ՋՐԵՐԻ Ե Ա Գ Ո Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ի Մ , ստ . ջրերի դա սա կա րգում, որը
հիմնված է նրանց ծա գա մնա յին ա ռա նձնա հա տ կությունների վրա : Օ ր ., ըստ ձևա­
վորման պայմանների ա ռա նձնա ցվում են տ ա րրա լուծմա ն, նստ վա ծքա կուտ ա կմա ն,
վերա ծնվա ծ և ա յլ ստ . ջրեր, ըստ ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն գերիշխ ող անիոնների' ջրա -
կ ա րբոնա տ ա յին, ս ո ղ ֆ ա տ ա յի ն, քլո րիդա յին և ա յլ ս տ . ջրեր:

ГЕН ЕТИ Ч ЕСК О Е ГРУ Н Т О В ЕД ЕН И Е - ԾԱԳՈԻՄՆԱԲԱՆԱԿԱՆ (Գ Ե Ն Ե Տ Ի -

Կ Ա Կ Ա Ն ) Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Գ Ի Տ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , գրա ն տ ա գ իտ ա թ յա ն բա ժ ի ն, որն զբա ղ վո ւմ է
ա պ ա րների ծա գա մնա յին կա մ ֆա ցիա լ հա մա կա րգերի և ֆ ո րմա ցիա ների ի նժենե-
րա երկրբ. հատկա նիշների ուսումնւսսիրությսւմբ:

ГЕН ЕТИ ЧЕСКИ Е ЦИКЛЫ Ф ОРМ ИРОВАНИЯ ПОД ЗЕМ Н Ы Х ВОД-

ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԾԱԳՈԻՄՆԱՅԻՆ ՑԻԿ ԼԵՐ , ստ . ջրերի
ծագումն ու ձևա վորումը պ ա յմա նա վորող գ ո րծընթ ա ցներ, որոնք կա պ վա ծ են որոշա կի
հա ջորդա կա նությա մբ: Գ . Ն . Կ ա մենսկին (1047) ա ռա նձնա ցնում է հետ ևյա լ ծա -
գա մնա յին ցիկ լե րը. 1) ներծծմա ն կա մ ց ա մա ք ա յի ն, 2) նստ վա ծքա յին կա մ ծո վա ­
յին և, 3) փ ոխ ա կերպ ա յին կա մ մա գմա տ իկ:

ГЕН ЕТИ Ч ЕСК И Й ТИП ВО Д Ы - ՋՐԻ ԾԱԳՈԻՄՆԱՅԻՆ ՏԻՊ , բնա կա ն

ջրերի խ ումբ, որն ա ռա նձնա ցվում Լ ջրերի ձև ա վորմա ն միջա վա յրի ա ռ ա նձնա հա տ ­
կությունն ա րտ ա հա յտ ող մի շա րք բա ղա դրա տ ա րրերի ա ռ կա յութ յա մբ: Ջ- ծ. տ .
որոշվում Լ նրա բա ղա դրա տ ա րրերի հա րա բերա կցությա ն ծա գ ա մ ն ա յի ճ գո րծա կից­
ներով: Ըստ ա յդ գործա կիցների Վ . Ա . Ս ող ի նը ա ռա նձնա ցնում է ջրերի 4 տ իպ եր.

սւսլֆ ա տ -նա տ րիա մա յին — Г>1, Г ^ ՜ ' ^ < 2РШ՜

կա րբոնա տ -նա տ րիումա յին (հա մա պ ա տ ա սխ ա նա բա ր' >1 , >1 և > 0 ), ք լո ր-մա գ-
նխ սմա յին (< 1 , <0 , < 1 ), ք լո ր-կա լցխ սմ ա յի ն (< 1 , < 0 , > 1 ): Յուրա քա նչյուր
տիպ իր հերթին բա ժա նվում Լ խմբերի և ենթա խ մբերի:

ГЕОБОТАНИКА ИНД И КАЦИ ОН Н АЯ ԻՆ ԴԻԿԱ 8ԻՈՆ ԵՐԿՐԱԲՈԻՍԱԲԱ-

Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , եըկրա րա սա բա նրսթ յա ն բա ժ ի ն, որն ւսսումնա սիրում է բուսա կա նու­
թ յունը' որպ ես շրջա պ ա տ ող միջա վա յրի պ ա յմա նների ցուցա նիշ օգտ ա գործելու տե-
■ական ու գործնական խնդիրները: Ի- ե- լալնորեն օգտագործվում է հրկրաքիմ-,
քարաբանական, հողագիտական, ջրաերկրբ- և այլ ուսումնասիրությունների ժա­
մանակ: Որոշ բուսատեսակներ հաջողությամբ օգտագործվում են ջրաերկրաբանու­
թյունում որպես աո. ջրերի որոնման, տեղադրման խորության, քիմ. բաղադրու­
թյան և ոեժիմի կարևոր ցուցանիշներ:

Г Е О Д И Н А М И Ч Е С К А Я З О Н А — Ե ՐԿՐԱԴԻՆԱՄԻԿ ՋՈՆԱ, հրկրակհղևի

զոնա կամ գոտի, որը բնութագրվում է երկրբ. գործընթացների յուրահատուկ ընթաց­
քով: Տարբերում են զոնայնության մի քանի տիպեր.
1. Համամոլորակային զոնայնությա ն. արտահայտվում I. երկրագնդի գոնայա-
կան կաոուցվածքով' համակենտրոն երկրապատյանների տեսքով:
2. Երկրատեկտ. զոնայնությա ն. արտահայտվում է Երկրի հիմնական կառուց­
վածքային գծերի (գեոսինկլինալ զոնաների) հետ որոշակի երկրբ- գործընթացների ու
երևույթների կապվածությամբ: Գեոսինկլինալ զոնաների ներսամ նույնպես առանձ­
նացվում են տեկտ. կամ կառուցվածքային զոնաներ:
3. Կլիմայական զոնայնությա ն. արտահայտվում Լ մթնոլորտային տեղումների
ու նրանց փուլերի, հողմահարման ու հողաոաջացման գործընթացների զոճայական
տարածմամբ և բուսականության, խոնավության հաշվեկշռի ու նրանց հետ կապված
երևույթների տեղաբաշխմամբ:
4 . Երկրաձևաբանական զոնայնությա ն. դրսևորում է երկրբ. նստվածքների տե­
ղադրման, ռելիեֆի ձևերի տարածման և այլ առանձնահատկություններով:

Г Е О И З О Б А Т А — Ե Ր Կ Ր Ա Հ Ա Մ Ա |ս Ո Ր Ա Գ Ի Ծ (Ե Ր Կ Ր Ա Ի Ջ Ո Բ Ա Տ ), գծեր, որոնք
ցույց են տալիս երկրի մակերևույթից ջրատար հորիզոնի տեղադրման հավասար
խորությունները:

Г Е О И З О Т Е Р М А - Ե Ր Կ Ր Ա Հ Ա Մ Ա Ջ Ե Ր Մ Ա Գ Ի Ծ (Ե Ր Կ Ր Ա Ի Ջ Ո Թ Ե Ր Մ ), քարտեզի
կամ կտրվածքի վրա արտահայտված գիծ, որը միացնում է երկրակեղևի միևնույն
ջերմաստիճանն ունեցող կետերը:

ГЕ О И З О Т Е РМ И Ч Е С К А Я (И ЗО ГЕ О Т Е Р М И Ч Е С К А Я , Г Е О Т Е Р М И Ч Е С К А Я )
К А Р Т А - Ե ՐԿ ՐԱ ԻՋՈ Թ ԵՐւրԻԿ (Ի Զ Ո Ե Ր Կ Ր Ա Թ Ե Ր Մ Ի Կ , ԵՐԿ ՐԱ հ>ԵՐ Մ ԻԿ ) ՔԱՐ­
Տ Ե Զ , տեղանքի քարտեզ, որի վրա անց են կացված հավասար ջերմությունների,
սատիճանափոփոխ ման, երկրաջերմային աստիճանի կամ ջերմային հոսքերի հա մա­
ղձերը (իզոգծերը):

Г Е О И З О Т Е Р М И Ч Е С К А Я П О В Е Р Х Н О С Т Ь - ԵՐԿ Ր Ա Հ Ա Մ Ա Ջ Ե Ր Մ (Ե Ր Կ Ր Ա -
ԵՋՈ ք^ԵՐ11ԻԿ) ՍԱԿԵՐԵՎՈԻՑԹ , երկրակեղևի հատվածքներում երևակայական
մակերևույթ, որր բոլոր կետերում ունի միևնույն ջերմությունը: Քարտեզի վրա Ե . մ.
արտահայտվում Ւ. համաջերմագծերի միջոցով:

ГЕО ЗО П Л Ե Ր Կ Ր Ա Զ Ո Ն Ա , «երկրապատյսւն* տերմինի ոչ ընդունելի հոմանիշ:

ГЕ О К Р И О Л О ГИ Ч Е С К А Я Ф О РМ А Ц И Я ֊ ԵՐԿՐԱՍԱՌՑԱԲԱՆԱԿԱՆ ՖՈՐ­
Մ Ա Ց Ի Ա , ըստ Պ . Ֆ . Ծվեցովի, երկրակեղևի սառած հաստվածք, որը ապարների
կազմի ու կաոուցվածքի տեսակետից համասեռ հ, իսկ սառածության ջերմաստի­
ճ ա նը, խորությունն m հզորությունը զգա լի տարա ծությունների վրա կա յուն են: Սո­
վորա բա ր Ե . ֆ . տ եղա դրվում է երկ րբ. կա ոուցվա ծքի և ջրաերկրբ- հա տկանիշ­
ների տեսակետից նույնպ ես համասեո շերտ ա խ մբերի վրա :

Г Е О К Р И О Л О ГИ Я (М Е Р З Л О Т О В Е Д Е Н И Е ) — ԵՐԿՐԱՍԱՌՑԱԲԱՆՈԻԹ ՅՈԻՆ,
ուսմունք' երկրակեղևի հողերի, գրունտ ների ու ա պ ա րների սա ռեցմա ն և հալման
օրինա չա փ ությունների, սա ռա ծ ա պ ա րների կա զ մի, կա ռուցվա ծքի և սառեցմա ն
հետևա նքով ֆիզմեխ . հա տ կա նիշների փոփոխ ության մա սին: Ե . կ ո չվ ա ծ է բա զմա մյա
սա ոցա յթի պ ա յմա ններում նպա ստելու մարդու ի նժեներա տ նտ . գործունեությա ն ծա ­
վա լմա նը:

ГИ ДРОГЕОЛ О ГИ ЧЕСКАЯ И ГЕОЛ О ГИ ЧЕСКАЯ ДОКУМ ЕНТАЦИЯ —

ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Ե Վ ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Փ ԱՍՏԱԳՐՈԻՄ, ե ր կ րբ.-ջր ա երկ րբ.
հա մույթա յին, որոնողա կա ն և հետախ ուզակա ն ա շխ ա տ ա նքների ժամանակ երկ րբ.
ու ջրա երկրբ. տ ա րրերի մա նրա մա սն, հա մա կողմա նի նկա րա գրություն և գծա պ ա տ -
կերա յին ա րտ ա հա յտ ում: Փ ա ստ ա գրումն ուղեկցվում է ա պ ա րների, օգտ ա կա ր հա­
նա ծոների, ստ . ու մա կերևութա յին ջրերի նմ ուշա րկմա մբ:

Г Е О Л О Г О -Г Е Н Е Т И Ч Е С К И Й К О М П Л Е К С Г О Р Н Ы Х П О Р О Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ
Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն -Ծ Ա Գ Ո Ի Մ Ն Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն ՀԱ Մ ԱԿԱ ՐԳ, 1. Երկրաբանությունում*
ա պարների հա մա կա րգ, որոնք նա յնա հա սա կ են և ա ռա ջա ցել են ձև ա վորմա ն նույ­
նանման միջա վա յրում ( օ ր ., էֆ ո ւզ իվ հւսմա կա րգ, ի նտ րո ւզ իվ հա մա կա րգ և ն ):
2. Ինժեներա կա ն երկրա բա նութ յունում' ըստ Ի. Վ. Պ ո պ ովի , ստ որա բա ժա նում,
որը միա վորում է որևէ ֆ որմա ցիա յի սա հմա նա փ ա կ տ եղա մա սերում միևնույն ֆա ցիա յ
պ ա յմա ններում (ֆ իզկա ա շխ գր . իրա դրությունում) առա ջա ցա ծ ա պ ա րները ( օ բ .,
գետ ա բերուկ ( ա լյո ւվ ի ), դ ե լյո ւվ ի, սա ոցա րերւսկ (մոր են) և ն ):

ГЕО Л О ГИ ЧЕСК И Е ЗАПАСЫ П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՊԱՇԱՐՆԵՐ, ստ . գ րա վիտ ա ցիոն ջրերի ծա վ ա լը , որը պ ա րու­
նա կվում է ա պ ա րների ճեղ քեր ում, ծա կոտ իներում և կ ա րստ ա յին դա տ ա րկություննե­
րում: Ս . ջ. ե . պ . հաճախ ա նվ ա նվո ւմ են նաև դա րա վոր կ ա մ ստ ա տ իկ պ ա շա րներ
և որոշվում են հետևյալ բա նա ձև ով'

Q ~ F M |х , որտ եղ' F — ջրատ ար հորիզոնի տ ա րա ծմա ն մա կերեսն է , մ*,

М — ջրատ ար հորիզոնի հզորությունն է , մ ,
յ ւ — ջրատ ար ա պ ա րների ջրա տ վութ յա ն գործա կիցն է :

ГЕ О Л О ГИ Ч Е С К И Е П Р О Ц Е С С Ы ֊ ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹ ԱՅՆԵՐ,

երկրա կեղևում կ ա տ ա րվող գո րծընթ ա ցն եր, որոնք հա նգեցնում են ա պ ա րների կա զմի
և կա ոուցվա ծքի փ ոփ ոխ ությունների:
Ե- գ . լինում են ներծին (էն դ ո գ ե ն ) և տ ա րա ծին (էք գ ո գ ե ն) ծա գմա ն: Ն ե ր ծ ի ն
գործընթ ա ցները, որոնք կա տ ա րվում են երկրա կեղևի ներքին էնե ր գ ի ա յո վ , կա զ մա վո ­
րում ե ն երկրա կեղևի կա ոուցվա ծքը և ռելի եֆ ի հիմնա կա ն ձևերը: Ա րտ ա ծի ն գո րծ­
ընթա ցները, որոնց շա րժ իչ ուժ է հա նդիսա նում ա րտ ա քին էներգ ի ա ն , գործում են հա ­
կա ռա կ ուղղությա մբ' ձևափոխում են ռե լի եֆ ն ու նպ ա ստ ում են երկրա կեղևի հար-
թ եցմա նը: Ե . պ . կա րելի է դա սա կա րգել հետ ևյա լ կ երպ .
70
 ՆԵՐԾԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՏՆԵՐ
I- էպեյրոգհնեգ (երկրակեղևի դանդաղ տատանումներ)
II. Լեռնակազմություն (օոոգենեզ)
Ш . Փոխակերպում (մետամորֆիզմ)
I V . Հրաբխայնություն (վուլկանիզմ)
V . Երկրաշարժեր

ԱՐՏԱԾԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱԵՆԵՐ

I . Հողմահարում 1. Ֆ իզ-
г. «իմ.
8. Օրգ.

I I . Լերկացում (դենուդացիա) 1. Քամահարում (դեֆլյացիա)

2. Կոռոզիա
3. Ողողամաշում (էրոզիա)
4 . Աւիաքերում (աբրազիա)
5. Սաոցահ՜երկում (էկզարացիա)

III. Տեղափոխում 1. Հողմային (էոլյա ն)

2. Գետային
8 . Ծովային
4 . Սառցադաշտային

I V . Նստեցում և նստվածքագոյացում 1. 6ամաքսււին Ս>. Մեխ.

P. «իմ.
Գ . Օրգ.
V . Դիագենեզ 2. Ծովային Ա . Մեխ-
Բ. «ի մ.
Գ . Օրգ.

Г Е О Л О Г О - Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я С Ъ Е М К А — Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն -Ջ Ր Ա -
Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Հ Ա Ն Ո Ի Ց Թ , գիտաարտադրական բնույթի համակցված դաշտա­
յին հետազոտություններ, որոնք կատարվում են տեղանքի երկրբ. կաոուցվածքի և
ջրաերկրբ. պայմանների ուսումնասիրության, քարտեզա հանման և տարբեր ման­
րամասնության (մասշտաբի) երկրբ. ու ջրաերկրբ. քարտեզներ կազմեյա նպատա­
կով: Ե . շ . հ-ի հիմնական բովանդակությունը հանգում է ապարների բնական ու
արհեստական մերկացումների համակողմանի ուսումնասիրությանը, նրանց հասա­
կի, հատկանիշների ու ջրաերևակումների նկարագրությանը, ապարների և ստ. ջրերի
տեղադրման պայմանների ու ծևերի պարզաբանմանը, նրանց տեղադիրքն ու տա­
րածման սահմանները տեղագրական քարտեզների վրա անցկացմանը: Ե . -ջ. հ.
ուղեկցվում է ապարների, միներայների, ջրաելքերի նստվածքների, ինչպես նաև
ստ- ու մակերևութային ջրերի նմուշարկումով' հետագա լաբորատոր հետազոտու­
թյունների համար: Մանրամասն հանույթների ժամանակ, հատկապես փակ (թույլ
մերկացված) շրջաններում, շերտերի հաջորդականությունն ու նրանց ջրա ս իրո ւ­
թյունը որոշելու նպատակով փորվում են շարֆեր ու հորատանցքեր, տեղադրվում
են ջրաչափ սարքեր և կատարվում են փորձսւյին-հետազոտ ական աշխատանքներ:
71
Ե . ֊ջ . հ-ի դեպ քում ա պ ա րները նկա րա գրվում և նմ ոլշա րկվա մ են վերևից ներքև
հաջորդա կա նությա մբ, միաժամանակ նմուշա րկելով բրա ծո մնա ցորդներն ու սա .
ջրերը: Բոլոր դիտումները մա նրա մա սնորեն գրա ովում են դա շտ ա յին գրքույկում,
կատարվում են բնորոշ ու հետա քրքրա կա ն տ ա րրերի գծա պ ա տ կերում և լուսա նկա ­
րում: Ե . -ջ . հ-ի գործընթ ա ցում ստ ա ցվա ծ տ վյա ւների հիման վրա կա զմվում են
ուսումնա սիրվող տեղա մա սի երկրբ- ու ջրա երկրբ. քա րտ եզներ: Տեղա նքի ե ր կ ր բ . կա ­
ոուցվածքի ու ջրա երկրբ. պ ա յմա նների ուսումնա սիրմա ն մանրա կրկիտ ությունը կախ ­
ված է հանույթի մա սշտ ա բից, իսկ դ իտ ա կետ երի քա նա կը, մա սշտ ա բից բա ցի, կա խ ­
ված է նաև տեղա նքի մերկա ցվա ծա թյա ն ա ստ իճա նից, ե րկ րբ. կա ոուցվա ծքի բա ր­
դությունից, նպա տա կա յին ա ռա ջա դրա նքից և ա յլ գործոններից: Գ ո յո ւթ յա ն ա նեն
Ե . -у . հ-ի մի շա րք մեթ ոդներ, որոնք կիրա ռվում են տարբեր մա սշտ ա բի ու նշա ­
նակման քա րտ եզներ կառուցելու հս՚մա ր: Տ ա րբերում են երթ ուղա յին ա տ ա րա ծ­
ք ա յի ն, ա կնա րկա յին, միջին մա սշտ ա բի, մա նրա մա սն և հատուկ Ե . ֊ջ . հ -ն ե ր , իսկ
ըստ մասշտ ա բի դրա նք ստ որա բա ժա նվում ե ն . փոքր մա սշտ ա բի' 1 :1 -0 0 0 000 —
— 1 : 500.000, միջին մա սշտ ա բի' 1 : 200.000 — 1 : 100.000, մեծ մա սշտ ա բի'
1 : 50.0 00 — 1 : 25.000 և ա վելի խոշոր մա սշտ ա բի:

ПРОСТАТИ ЧЕСКОЕ Д А В Л ЕН И Е - Ե Ր Կ Ր Ա Ս Տ Ա Տ Ի Կ Ճ Ն 0 Ո Ի Մ , տ վյա լ ա պարի

վրա վերա դիր (ծա ծկ ող ) ա պ ա րների կողմից հա ղորդվող ճնշում: Հոմա նի շ' լեռն ա ­
լիճ (ընդ երք ա յի ն) ճնշում:

ГЕОСФ ЕРЫ ֊ Ե Ր Կ Ր Ա Ո Լ Ո Ր Տ Ն Ե Ր ( Ե Ր Կ Ր Ա Պ Ա Տ Յ Ա Ն Ն Ե Ր ) , երկիր-մո լորա կ ի կ ա ­

ռուցվածքի խոշոր հա մա կենտ րոն ո լորտ ներ (պ ա տ յա ն ն ե ր ), ո րոնք բն որոշվում են
տարբեր ֆ ի զ ., ք իմ. և կ ենսբ . ա ռա նձնա հա տ կություններով: Ա ռա ն ձնա ց վո ւմ ե ն ա ր ­
տաքին և ներքին Ե .: Ա ր տ ա ք ին ի մեջ մտ նում են մթնպ որտ ը, ջրոլորտ ը և կ ենսո ­
լորտ ը, իսկ ներքինի մեջ' երկրա կեղևն ու Ե րկրի մա նթիա ն: Վ երջի ննե րը շրջա փ ա կում
են Երկրի միջուկը, որն իր հերթ ին բա ժա նվում է ա րտ ա ք ի ն, ա նցումա յին և ներքին
զոնա ների:

Г Е О Т Е Р М И Ч Е С К А Я С Т У П Е Н Ь ֊ ԵՐԿՐԱՋԵՐՄԱՅԻՆ Ա ՍՏԻՃԱ Ն, բնութա ­

գրում է երկրա կեղևի ուղղա ձիգ կ տ րվա ծքում ջերմութ յա ն աճի ի նտ ենսիվութ յա նը և
արտ ա հա յտ ում է խ որա ցմա ն չա փ ը ( մ -ե ր ո վ ) , որի դ եպ քում ջերմությունը բա րձրա ­
նա մ է 1° 8 -ո վ ' հա շվա ծ հաստատ ուն ջերմա ստ իճա նի զո նա յից: Ե . ա -ի միջին մե­
ծությա նը ընդունվում I. 33 մ /о , բա յց ա յն փ ոփ ոխ վում է 1— 200 մ/о սա հմա ննե­
րում' կախված ա պ ա րների բնույթ ի ց, ֆ ի զ . վի ճա կ ի ց, ջերմա հա ղորդա կա նությունից,
ջերմա յին հոսքի խ որությունից, նե րժ ա յթ ա կ (ի ն տ ր ա զ ի վ ) մա րմինների մո տ իկա -
թյունից, հրաբխային գործընթ ա ցների ա ռկա յութ յունից և ա յլ գո րծոններից: Ե րկր ա ջեբ-
մա յին պ ա յմա նները բնութա գրվում են նաև «Ե րկր ա ջերմա յի ն գրա դ իե նտ » հա սկա ­
ցությամբ (տ ե՛ս Геотер м и ческий г р ад и ен т ):

ГЕОТЕРМ ИЧЕСКИЙ ГРАДИ ЕН Т- Ե Ր Կ Ր Ա Ջ Ե Ր Մ Ա Յ Ի Ն Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ , եըկրա -

կեդևի հաստատ ուն ջերմա ստ իճա նի զ ո նա յից ներքև յուրա ք ա ն չյո ւր 100 մ խ որա ­
նա լիս ջերմությա ն բա րձրա ցմա ն մեծությա ն ( ՞- ն ե ր ո վ ) : Տա ր բեր տ եղա մա սերում
և խ որություններում Ե'. գ -ի մեծութ յա նը տ ա րբեր ե և կ ա րող է. տ ա տ ա նվել 0 ,5 -ի ց
20— Ց Օ ՞-ի սա հմա ններում: Մ իջին նշա նա կությունը ընդունվում է 3 °, որը հա մա ­
պ ատասխ անում I; երկրա ջերմա յին ա ստ իճա նի միջին մեծությա նը (33 մ օ ) :

72
 Г Е О Т Е Р М И Ч Е С К И Й У Р О В Е Н Ь Т Е П Л О О Б М Е Н А - ՋԵՐ1րԱՓՈԻ»ԱՆԱԿՈԻ-
Թ6ԱՆ ԵՐԿւ՚ԱՋԵւ^ԱՅԻՆ 11Ա4ԱՐԴԱ4, երկրակեղհի և մթնոլորտի ջերմադինա-
ւ1իկ փոխազդեցության շարժուն հավասարակշռության ցուցանիշ, որն արտահայտվում
է. ջերմային սեզոնային փոփոխությունների ենթարկվող շերտի հատակի ապարների
կայուն ջերմությամբ, այսինքն հաստատուն ջերմաստիճանային գոտու ջերմաստի­
ճանով: Դիցուք, որևէ շրջանում մակերևույթից 20 մ խորության վրա դիտվում է
10,5° 0 կայուն ջերմություն: Տվյսղ շրջանի համար երկրաջերմային աստիճանի կամ
զրադիենտի հաշվարկը պետք է կատարել եյնելով քերված ցուցանիշից:

Г Е О Т Е Р М И Я ( Г Е О Т Е Р М И К А ) - ԵՐԿ ՐԱ Ջ Ե ՐւրՈ ԻԹ ՑՈ ԻՆ (ԵՐԿՐԱՋԵՐՄԱԳԻ-

ՏՈ Ի1>6Ո ԻՆ ), երկրաֆիզ. գիտության բաժին, որն ուսումնասիրում է երկրի ջեր­
մային դաշտը: Երկրի մակերևույթի վրա և երկրակեղևի ամենավերին մասում (մինչև
հաստատուն ջերմաստիճանների գոտին) ջերմության բաշխումը պայմանավորված
է արտաքին գործոններով, որոնց մեջ գլխավոր դերը պատկանում է արեգակնային
էներգիային: Նշված գոտուց խորը ջերմությունը կախված է ներքին պայմաններից,
միայն աոանձին տեղերում, մինչև 150—200 մ խորությունները զգացվում Լ գրուն­
տային ջրերի, ռելիեֆի և հնից ժառանգած ջերմային իներցիայի ազդեցությանը:
Երկրակեղևի խորը հորիզոնների ջերմության վերաբերյալ տվյալներ ստացվամ են
հորատաճցքերամ և հանքահորերամ կատարվող անմիջական չափումներով, ար­
տավիժվող լավասերի ջերմաստիճանի ուսումնասիրությամբ, խոր զոնաների նյութի
ջերմահաղորդականության գնահատումներով, ինչպես նաև ջերմության աղբյուրների
բաշխման մոտավոր հաշվարկումների հիման վրա: Երկրակեղևում ջերմության
բարձրացումը ըստ խորության հաստատված է ամենուրեք, ըստ որում բարձ­
րացումը տարբեր է այլ տեղամասերում և խորություններում' կախված ապարի
ջերմահաղորդականության գործակցից, ջերմային հոսքի խտությունից ևն: Ջերմա­
յին հոսքի միջին խտությունը երկրի համար կազմում I. 1,2—1,5, օվկիանոսային
խորը ճկվածքներում' 0,2—0,0, բյուրեղային վահանների սահմաններում' 0,7—1,1,
խոշոր սինկլինալային մարզերում' 2,5—8 ,10-՛ կալ/սւՐ/վրկ-: Ջերմային հոսքի
խտությունը շատ բարձր է հրաբխային շրջանների աոանձին տեղամասերում, բնա­
կան գոլորշու աղբյուրների մոտ: Երկրի ջերմության մեծ մասն անջատվում է
ապարների ջերմահաղորդականության շնորհիվ, իսկ ջերմերի և հրաբխականության
դերը համեմատաբար նվազ է: Երկրակեղևի խորը հորիզոնների ջերմության վերա­
բերյաւ եղած տեղեկությունները ճշգրիտ չեն: Տարբեր մեթոդներով որոշված է, որ
100 կմ խորության վրա ջերմաստիճանը հասնում է 1000—1400° 6: Ավելի մեծ խո-
րաթլունների մասին անուղղակի մոտավոր տվյսղներ են ստացվամ երկրաքիմ.,
ոսւդիոգիտության, երկրաշարժագիտության և աստղագիտության մեթոդներով:
Ժամանակակից Ե. կարևորագույն խնդիրը ընդերքի ջերմության հսկայակահ
պաշարների օգտագործումն է ժողովրդական տնտեսության մեջ:

ГЕО ТЕХН И К А — ԵՐԿՐԱՏԵ1ԱՆԻԿԱ (ԳԵՈՏԵ|սՆԻԿԱ), ինժեներական երկրա­

բանության ուղղություն, որը գրունտների հատկություններն ուսումնասիրում է
մեխանիկամաթ. մեթոդներով: Հաճախ Ե-ի նշանակությունը գերագնահատվում է,
գրունտների հատկությունների ուսամնսւսիրման երկրբ. մեթոդները անտեսվում են,
որը ճիշտ չի:

ГЕ О ТЕ ХН О Л О ГИ Я ԵՐԿՐԱՏԵԻյՆՈԼՈԳԻԱ, լեռնային գործում' նոր առա­

ջավոր եղանակ, որը հնարավորության է տափս ընդերքը շահագործել հատուկ կա-
70
 p u /ղստլՍԴ

զ ր ա ւո ւս ր
հորիղո ն

կա վա յին
ե ա ս լՈ վ ա ք ի

հա ա ովա Տքի

*»>1յ. 3 . 1?րկրատեխ նոլոգիական եղա նա կով աղատ ար հաստ վա ծքի

շա հա գործմա ն սխ եմա:

ո ա ցվա ծքի հորա տ ա նցքերի մ ն չո ց ո վ : Ի տ ա րբերութ յուն հա նքա հորերի ու բա ց հա ն-

քերի մշա կմա ն ա վա նդա կա ն եղա նա կ նե րի, Ե -ո վ ընդերք ի շա հա գործումը մարդու
կողմից կա ռա վա րվում է երկրի մա կերևույթից (ն կ . 3 ) : Ա յս եղ ա նա կով շա հա գործ­
ման են ենթա կա , ա ոա ջին հերթին նա վ թ ը, գա զը և ա րդ յունա բերա կա ն ջրերը (հ ե ­
ղուկ հա ն ր ա ն յա թ ե ր ը ), ապա կա րծր օգտ ա կա ր հա նա ծոները, եթե հա ջողվում է
դրա նք րերևլ շա րժուն վիճա կի (գ ա զ իֆ ի կա ցվա ծ քա րա ծուխ ու ա յրվող թ երթա քա -
րեր, տ ա րրա լուծվող ա ղ ե ր , բոք սիտ ն եր, ե րկ ա թ , պ ղ ին ձ, ա րա ն և ն ): Կ ա րծր օ գ ­
տակար հանա ծոների տ ա րրա յա ծա մն ա րա գա ցնելու նպ ա տ ա կով հաճախ ը ն դ ե ր ­
քում պ ա յթեցումներ են կ ա տ ա րվո ւմ, հա նքա բեր շերտ ի վրա ա զդում են է լե կտ րա ­
մագնիսա կա ն դ ա շտ ո վ, գերձ ա յն ով ու ց նցումներո վ, գործա դրվում են միկր ոկենս բ.
միջոցներ (մա նրէն երով մ շա կ ո ւմ ), հորա տ ա նցք նե րմղ վող հեղուկը կանխ ա պ ես
տ ա քա ցվում ու հա րստ ա ցվում է տ ա րբեր ոեա գ ենտ ն երո վ ե երբեմն ներմղվում է մեծ
ճնշմա ն տակ (մոնիտ որներով տ րվող ջր ա շի թ ե ր ո վ ): Ե րկր ա ջերմա յին խ ոտ որիչ տ ե­
ղա մա սերում Ե . հա ջողությա մբ օգտ ա գործվում է ջերմ (թ երմա լ) ջրեր ա րդ յո ւնա ­
հանելու հա մա ր, իսկ եթե տ ա ք միջա վա յրում ջուր չկ ա , ա պ ա հնա րա վոր է ընդերք
ներմղ ել մա կերևութա յին ջրերը և կ ո ր զ ե լ խ որքա յին ջերմութ յունը, ա յսին քն ավյաւ
դեպ քում ընդերքը կ ծա ռա յի որպ ես բն ա կա ն կ ա թսա յա տ ուն: Ա նըն դ հա տ կա տ ա րելա ­
գո րծվո ղ Ե. շա հա գործմա ն ա վա նդա կա ն եղ ա նա կների նկա տ մա մբ ունի մի շա րք
ա ոա վեւություններ. էժա ն է , հնա րա վոր է դ ա րձնո ւմ շա հա գ ո րծել ա ղքա տ ու խորը
տ եղա դրմա ն հա նքա շերտ երը, շրջա պ ա տ ող միջա վա յրի ա ղտ ոտ մա ն տ եսա կետ ից
«մա ք ո ւր» է են : Ե -ի հետ մեծ հույսեր են կա պ վում հա տ կա պ ես էներգետ իկ ճգնա ■
74
ժամի հաղթահարման գործում. ներկայումս շատ ևրկրներամ գործարկվում ևս նո­
րանոր էլեկտրակայաններ, որոնք աշխատում են ընդերքի ջերմությամբ:

Г Е О Х И М И Ч Е С К И Е Т И П Ы В О Д — ՋՐԵՐԻ ԵՐԿՐԱՔԻՄ ԻԱԿԱՆ ՏԻ Պ Ե Ր ,

բնական ջրերի տիպեր, որոնք կախված ֆիգիկաաշխգր. ու երկրր. իրադրությունից,
բնութագրվում են քիմ. բաղադրության որոշակի առանձնահատկություններով:

ГЕОХИ М И ЧЕСКИ Й БАРЬЕР - Ե Ր Կ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Ա Ր Գ Ե Լ Ք , հիպերգենե-

դի զոնայի տեղամաս, որտեղ կարճ տարածության վրա տեղի է ունենամ քիմ.
տարրերի տեղագաղթի (միգրացիայի) կտրուկ նվազում և նրանց կուտակում:
Ջրատար հորիզոններում Ե . ա-ի առկայության պատճաոով շատ տարրեր նստում
1-ն, առաջացնելով արտածին հանքակուտակներ: Կախված ձևավորման գործոննե­
րից, տարբերում են առավել տարածված ծծմբաջրածնային, թթվածնային, սուլֆատ -
կարբոնատային և հիմնային, ինչպ ես նաև նվազ տարածված գոլորշիացման, կլա ն­
ման (ա դսորբցիոն), թթվային են Ե . ա-ներ: Ծծմբաջրածնային Ե . ա . ջրատար հո­
րիզոններում առաջանում է օքսիդացման միջավայրից վերականգնման միջավայրի
կտրուկ անցման տեղամասում (օ ր ., շերտային օքսիդացման զոնալի սեպաձև վեր­
ջացման տեղում): Ա յդ արգելքը նպաստում է պղնձի, ուրանի, սելենի, վանադիումի
և այլ հանքակուտակների առաջացմանը: Թթվածնային Ե . ա . ստեղծում է խորքա­
յին թթվածնագուրկ ջրերի ելքի կամ վերականգնված ( H * S պարունակող) Ա թթված­
նով հարուստ ջրատար հորիզոնների կոնտակտում: Ա յս ճանապարհով բեկվածքա-
յին զոնաներում առաջանում են ծծմբի, երկաթի ու մարգանեցի հանքակուտակներ:
Սալֆատ-կարբոնատալին Ե . ա -ին բնորոշ են C a -ի , S r -ի к B a -ի , իսկ հիմնային
Ե . ա-ին՝ C a -ի , M g -ի , Տր-ի, C u -ի , С г -ի , Fe-ի , N l-ի և ա յլ հանքակուտակներ: Ե . ա-ի
տեսությունը կարևոր նշանակության ունի ջրատար հորիզոններում էպիգենետիկ
հանքակուտակների ծագման իմացության համար:

Г Е О Х И М И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ ԵՐԿՐԱՔ ԻՄԻԱ,

տե՜ս Гид ропохим ия:

Г Е О Х И М И Я Т Е Х Н О Г Е Н Е З А - ՏԵ1ՍՆԱԾ ԻՆ Ե Ր Կ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա , ըստ Ա . Ե .
Ֆերսմանի, մարդու հարաճուն տնտ. գործունեությամբ պայմանավորված քիմ. և տեխ.
գործընթացների համակցության, որը հանգեցնում է Երկրագնդի վրա քիմ. տարրերի
վերաբաշխմանը: Աստիճանաբար սպառվում են օգտակ՛ար հանածոների պաշար-
ները, հանքանյութը փոխարկվում է միանգամայն այլ վիճակի, վաոեւանյաթերի
էներգիան ծախսվում է հանքանյութերը մետաղների վերածելու վրա: Օրակարգի
հարց է դաոնում ջերմ ջրերի և երկրակեղևի գերտաքացած զոնաների ջերմության
օգտագործման մասշտաբների մեծախումը, արագացող թափով սկսվել I. միջուկային
էներգիայի աղբյուրների օգտագործումը: Ներկայումս մարդկության երկրաքիմ. դերը
համեմատվում է բնական վերափոխությունների մասշտաբների հետ: Ա յդ կապակ­
ցությամբ, էապես կարևոր է տեխնածին գործընթացները զուգակցել բնության
զարգացման օրինաչափությունների հետ, բնությունը պահպանել գալիք սերունդ
ների համար:

Г Е О Х Р О Н О Л О Г И Я А Б С О Л Ю Т Н А Я — ՐԱՑԱՐՏԱԿ ԵՐԿՐԱԺԱԱԱՆԱԿԱ
Գ Ր Ո Ի Թ 6 Ո Ի Ն (ԵՐ Կ ՐԱ 1Ա ՐՈ ՆՈ ԼՈ Գ ԻԱ ), երկրր- ժամանակագրության (հազ. կամ
մլն. տարիներով չա փ վող), որը որպես ժամանակաչափ օգտագործում է քիմ- տարրերի
73
կայուն արագությամբ ընթացող և ա րտ ա քին պ ա յմա նների ազդեցությունը չկ րո ղ
ոա դիոա կտ իվ տրոհման գործընթա ցը: Բ . fa. X X դա րի սկ զբին ա ռա ջա րկվել է Պ . Կ յու-
րիի և է . Օ եզերֆ որդի կողմից: Կ ա խ վա ծ տ րոհմա ն վերջնա կա ն արգա սիքներից
(պ րոդ ո ւկտ ներից), աոա ն&նա ցվա մ են Բ . ե . կա պ ա րա յին, հելիումա յին, արգո նա ­
յի ն , կա լցիումա յին, ստ րոնցիումա յին և ա յլ մեթ ոդներ: Հեյիո ւմ-ա րգ ոն ա յի ն մեթ ոդ­
ներն օգտ ա գործվում են նաև ստ . ջրերի հասակի որոշմա ն համար:

Г И Г Р О С К О П И Ч 1 Ю С Т Ь - Խ Ո Ն Ա Վ Ա Ծ Ծ Ո Ի ք ծ ֊ Ց Ո Ի Ն ( Հ Ի Դ Ր Ո Ս Կ Ո Պ Ի Կ Ո Ի 0 -Յ Ո Ի Ն ) ,
ա պ ա րների' օդից ջրա յին գպ որշիներ կլա նելու (ա դսորբելու) ունա կություն: Խ . կա խ ­
վա ծ է ա պ ա րների հա տ իկա չա փ ա կա ն և միներա լա յին կա զմից, օդի խ ոնա վությու-
նից, ջերմաստիճանից և բնորոշում է տ վյա լ պ ա յմա ններում ապարի հետ ամուր
կա պ վա ծ ջրի քա նա կը: Տա րբերում են ո չ լր իվ և ա ո ա վեւա գոլյն ի», (տ ե՛ս М а к с и ­
м альная гигро ско пич ность):

ГИГРОФ ИЛЫ — ԽՈՆԱՎԱՍԵՐ ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐ, կենդա նի օրգա նի զ մներ,

որոնք հա րմա րվա ծ են շատ խ ոնա վ կ փ մա յա կա ն պ ա յմա նների (ճա հիճներ, հեղե-
ղա հա նե ր, գերխ ոնա վ հողեր և հ ):

Г И Г Р О Ф И Т Ы — Խ Ո Ն Ա Վ Ա Ս Ե Ր Բ Ո Ի Յ Ս Ե Ր ( Հ Ի Գ Ր Ո Ֆ Ի Տ Ե Ր ) , բույսերի խ ումբ,
որը հարմարված է հա վելյա լ խ ոնա վ պ ա յմա նների և բնութա գրվում է ա ռա նձնա հա ­
տուկ հա տ կա նիշներով (ւա յն տ երև նե րով, երկա ր ց ողունով, ա րմա տ ների թույւ հա­
մ ա կ ա րգո վ): Խ . բ -ի մեջ հատուկ ա ռա նձնա նում են ջրա յին բույսերը' ջրա սերները:
Խ . բ . ծա ռա յում են գրունտ ա յին ջրերի տ եղա դ րմա ն բա րձր մա կա րդա կի, ճա հճա ց­
ման կա մ երկրորդա կա ն ա ղա տ ա ցմա ն ցուցա նիշներ (ին դ ի կա տ ո րն եր):

Г И Д Р А Т О М О Р Ф И З М —ՋՐԱՓ ՈԽ ԱԿԵՐՊՈԻՄ ( Հ Ի Դ Ր Ա Տ Ո Մ Ո Ր Ֆ Ի Զ Մ ) , ա պ ա ր­
ների ա միներա լների փ ոխ ա կերպ մա ն գ ո րծընթ ա ց, որն ընթա նում է ջրի մա սնա կ­
ցությա մբ:

ГИДРАВЛИКА (Г И Д Р О М Е Х А Н И К А ) — ՀԻԴ Ր Ա Վ ԼԻԿ Ա (ՀԻ Դ Ր Ո Մ Ե Խ Ա Ն Ի­

Կ Ա ) , գիտ ություն հեղուկների հա վա սա րա կշռությա ն պ ա յմա նն երի , շա րժմա ն օր ենք ­
ների և գործնա կա ն խ նդիրներում դ րա նց կիրա ռությա ն մա սին: Օգտ ա գործվում է
ջրա մա տ ա կա րա րմա ն, կ ոյուղու, հողերի ոռոգմա ն ու չո ր ա ց մ ա ն, հիդրոէներգետ իկա ­
յի , հիդրոմեխ ա նիզա ցիա յի, ջրա յին ո ւղիների շինա րա րությա ն և ա յլ հարցեր լուծելիս:

ГИДРАВЛИЧЕСКИ Й Г Р А Д И Е Н Т — ՀԻԴ ՐԱ Վ ԼԻԿ ԳՐԱԴԻԵՆՏ, տ ես Н а­

порный град иент:

Г И Д Р А В Л И Ч Е С К И Й И Н Т Е Г Р А Т О Р - Հ Ի Դ Ր Ա Վ Լ Ի Կ Ի Ն Տ Ե Գ Ր Ա Տ Ո Ր , հա շվի չ
մեք են ա , որը հնա րա վորութ յա ն է տ ա լիս լա ծե ւա ս տ . ջրերի ո չ կա յունա ցա ծ շա րժ ­
մա ն դ իֆերենցիա ւ հա վա սա րումներ: Լուծումը հիմնվա ծ է ա յն սկզբունքի վ ր ա , որ
բնա կա ն պ ա յմա ններում ջրի ծծա նցմա ն և հիդրա վլիկ դիմա դրություններով իրա ր
միա ցա ծ ա նոթների հա մա կա րգով չր ի ա նցմա ն միջև գոյություն ունի հիղրավւիկ
նմա նություն: Հ . ի . ա ռա ջա րկվել և պ ա տ րա ստ վել I; Վ . Ս . Լուկլա նովի կողմից:

ГИДРАВЛИЧЕСКИ Й НАПОР ՀԻԴ ՐԱ Վ ԼԻԿ ՃՆՇՈԻՄ, ««ն շո ւմ * տ երմինի

հոմա նիշը:

76
 Г И Д Р А В Л И Ч Е С К И Й Р А Д И У С ֊ Հ Ի Դ Ր Ա Վ ԼԻ Կ Շ Ա Ռ Ա Վ Ի Ղ , ջբհոսքի կեն-
դահի կտրվածքի մակերեսի (W ) հա րա բերա կա նը թրջված պարագծին ( Լ ):
Նշանակվում է R տառով. R= — :

Հ . շ. գծային մեծության է, որը ցույց Լ տալիս թրջված պարագծի միավոր եր­

կարությանը բաժին ընկնող կենդանի կտրվածքի մակերեսի մասը:

ГИ Д Р А ВЛ И Ч ЕСК И Й РАЗРЫ В ПЛАСТА Շ ԵՐՏԻ ՀԻԴ ՐԱ Վ ԼԻԿ խՋՈԻՄ,

նավթային ջրա երկրաբանականում' նավթա հորերի կամ ներմղման հորատանցքերի
արտադրողականությանը մեծացնելու մեթոդ, որը հիմնված է արդյունավետ շերտի
ապարների հիդրավլիկ եղանակով տարանջատման (շերտ ազատ ման) վրա: Շ . հ.
իւ. իրագործվում է մեծ ճնշման տակ հորատանցքի մեջ ներմղելով հատուկ կազմի
մածուցիկ լուծույթ (սոլլֆիտ-սպիրտալին տակուցք, խտացված աղաթթու, միներա-
լային յուղեր, մածուցիկ նավթահումք և այլ նավթամթերքներ), որի հետևանքով ա ր­
դյունավետ շերտում առաջանում է խզամ (շերտ ազատում), ընդ որում, դրանից առա­
ջացած ճեղքերը կարող են շերտում տարածվել մի քանի տասնյակ մ: Սովորաբար
ներմղվող հեղուկը հագեցվում է խոշորահատիկ ավազով, որը ճնշումը դաղաբեց-
նելուց հետո հակազդում է արհեստական ճեղքերի մարմանը: Հորատանցքի ա մ­
րակապման խողովակաշարի խզումը բացառելու համար կիրառվում են արտսւխո-
ղովակափն տարածության մեկուսացման հատուկ միջոցներ:

Г И Д Р А В Л И Ч Е С К И Й Р Е Ж И М Н Е Ф Т Я Н О Г О П Л А С Т А — Ն Ա Վ (ծ Ա Բ Ե Ր Շ Ե Ր ­
ՏԻ Հ Ի Դ Ր Ա Վ ԼԻ Կ Ռ Ե Ժ Ի Մ , ռեժիմ, որի դեպքում նավթը հորատանցք մղող հիմնա­
կան ուժը հանդիսանում է կողային ջրերի ճնշումը: Ա յս դեպքում նավթահորերը
աչքի են ընկնում ճնշման ու ծախսի զգալի կայունությամբ:

Г И Д Р А В Л И Ч Е С К И Й У Д А Р - Հ Ի Դ Ր Ա Վ ԼԻ Կ Հ Ա Ր Վ Ա Ծ , փականը արագ փակե­

լու հետևանքով ճնշումնային խողովակաշարում կամ արտեզյան հորատանցքում
ճնշման կտրուկ մեծացում: Խողովակաշարում կամ արտեզյան հորատանցքում, հատ­
կապես խողովակների միացման տեղերում Հ . հ. կարող է խզամ առաջացնել:

Г И Д Р А Т А Ц И Я — Ջ ՐԱ Կ6Ո ԻՄ (Հ Ի Դ Ր Ա Տ Ա Ց Ո Ի Մ ) , ջրում լուծվող նյութի

մասնիկների' ջրի մոմկա լների հետ կապակցվելու գործընթաց: Ջ- հանդիսանում է
սոլվատացիայի (որևէ լուծիչի' նյութերի հետ միանալու գործընթացի) մասնակի դեպք:
Լուծոլլթներում էլեկտրոլիտների Ջ . հանդիսանում է նրանց դիսոցման գլխավոր
պատճաո, պայմանավորում է ւածույթների մեջ իոնների կայունությունը և արգելա­
կում է մոլեկուլների առաջացումը: Ջ- ռեակցիաները մեծամասամբ հետադաբ& են,
(;ետադար& ռեակցիան կոչվում է ջրազրկում, որի դեպքում առաջացող միացու­
թյունները կոչվում են ջրատներ (հիդրա տ ներ), իսկ նրանց բաղադրության մեջ
մտնող ջուրը' ջրատալին (հիդրատային): Զրատալին ջուրը երբեմն այնքան ամուր
է կապված լուծված նլոլթի մասնիկների հետ, որ լուծուլթից անջատման դեպքում
նա անմիջապես մտնում է առաջացող բլուրեղների բաղադրության մեջ, որոնք կ ո չ­
վում են բլուրեղաջրատՕեր, իսկ ինյւը ջուրը' բյուրեղային: Հատկապես հեշտությամբ
են առաջանում գիպսը' C a S 0 4 • 2 H jO , միրաբիլիտը' N a 9S 0 4 • IO H j O , օպալը
S iO j - n ll jO ևն: Օքսիդների ft . ուղեկցվում է նրանց քայքայումով և նոր միացու­
թյունների ջրօքսիդների (հիդրօքսիդների) առաջացումով: Ջրի կազմի մեջ մտնող
77
11 և О նոր ա ռա ջա ցող նյութի կա ոուցվա ծքում գրա վում ЪС տ ա րբեր գի ր ք , օ ր .,
բրուսիտ ' M g ( O H ) j , հիդրա րգիլիտ ' A 1 ( 0 H ) ե ն : Ա յդ պ ի ս ի ջուրը կ ոչվ ո ւմ է կա ­
ռուցվա ծքա յին (կո նստ իտ ուցիոն): Ջ . կ ոչվում I; նաև կոյոիդնհրի կողմից ջրի կ ր ս -
նումը, մա սնիկների մա կերևույթի ա դսորբցիա ն, ցեոյիտ ա յին ջրի կլա նումը (տ ե’ս
Вода в минералах):

ГИДРОБАРХАН Ы ֊ Ջ Ր Ա Բ Ա Ր էսԱ Ն Ն Ե Ր (ՀԻ Դ Ր Ո Բ Ա Ր 1սԱ Ն Ն Ե Ր ), ստ . կա -

տ ա կա մա յին ռելիեֆի Տևեր, որոնք նմա ն են ցա մա քա յին հողմա յին գոյա ցումներին:
Ջ . առաջանում են ա լիքների գործունեությա ն շն ո րհի վ, սա կա յն ի տարբերություն
ստ . ա լեբա խ մա ն սւվա զա թմբիկների (ա լե ծ ա լք ե ր ի ), Ջ . ունենում են մի քա նի մ .
հարաբերական բա րձրություն:

ГИ Д Р О Г Е Л Ь — ՋՐԱԺԵԼ (Ջ Ր Ա Դ Ո Ն Դ Ո Ղ Ա Ն Ց Ո Ի Թ ), ջրա յին ֆազ պ ա րա նա -

կող ժել, դ ոնդո ղ ա նյա թ (տ ե՜ս Г е л ь ): Ջ . առա ջա ցնում ե ն , օ ր ., ժ ելա տ ինը, սւգար-
ագա րը Նն:

Г И Д Р О Г Е Н Е З - Ջ Ր Ա Ծ Ն Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ( ձ ! Դ Ր Ո Գ Ե Ն Ե Ջ ) , ըստ Ա . Ե . Ֆ երս մա նի ,
երկ րա ք իմ . և միներա լա յին վերա փ ոխ ումների ա մբողջություն, որի ա րդյունքում երկ ­
րա կեղև ներթա փ ա նցող ջրերը տ ա րրա լուծում են որևէ ե րկ րա ք իմ . միջա վա յրի հեշտ
լուծվող ա ղերը, [ուծույթի ձևով տ եղա փ ոխ ում մեկ ա յլ միջա վա յր և առա ջա ցնում
են նոր միներսղներ:

Г И Д Р О Г Е О Д И 1 1 А М И К А — Զ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ Ա , ջրա երկրա բա նությա ն բա ­

ժ ին, որն ուսումնա սիրում է ս տ . ջրերի ձև ա վորմա ն ջրա դինա միկ ռեժիմի ու հա շ­
վեկշռի րանակսւկան օր ինա չա փ ո ւթ յունները : Զ. նոր տ երմին է և օգտ ա գործվում
Է հայրենա կա ն գրա կա նությունում տ ա րա ծվա ծ <Ստ . ջրերի դ ինա միկա » տ երմինի
փ ոխա րեն:

ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ Ч ЕСК А Я КАРТА - Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ք Ա Ր Տ Ե Զ , ջրա-

երկ րբ. հանույթի ա րդ յունքների գծա պ ա տ կերմա ն հիմնա կա ն ձև , որի վրա ա րտ ա ­
ցոլվում Ւ. շերտ ա գրությա ն ընդունա ծ հա մա կա րգով ա ռա նձնա ցվա ծ ջրատ ար հորի­
զոններ ի, հա մա լիրների, ջրա մերժ հա ստ վա ծքների տ ա րա ծումը, հա ջորդա կա նությու­
նը , տ եղա դրմա ն պ ա յմա ններն ու խ որ ութ յա նը , ի նչպ ե ս նաև ս տ . ջրերի որա կա կա ն
և քա նա կա կա ն բնութա գրումները:
Զ . ք -ի բովա նդա կութ յունը կա խ վա ծ է նպ ա տ ա կա դրումից, մա սշտ ա բից, եր կ ր բ.
֊ջ րա երկ րբ. պ ա յմա նների բա րդությունից և ն: Ջ* ք -ի կ ա զմմա ն միասնսէկան և համ­
ընդհանուր ճ ա նա չում գտ ա ծ մեթ ոդներ չկ ա ն : Գ ո ր ծ ո ղ մեթ ոդ ա կա ն ցուցումների հա­
մա ձա յն, ներկա յումս կ ա զմվում են ընդհա նուր ա կ նա րկա յին (1 : 500000— 1 : 1500000),
միջին մա սշտ ա բի (1 : 100000— 1 : 200000), մա նրա մա սն (1 : 25000— 1 : 50000) և
հատուկ (մա սնա գիտ ա ցվա ծ) ք ա րտ եզներ (1 :1 0 0 0 0 ՛ և ա վելի խ ո շո ր ): Ա կ ն ա ր կ ա ­
յին և միջին մա սշտ ա բի քա րտ եզների վրա ա րտ ա ց պ վա մ են ջրա տ ա ր հորիզոնները
( հ ա մ ա լի ր ն ե ր ը ), գլխ ա վոր ջրա կեսւերը, ստ . ջրերի որոշ ո րա կա կա ն և քա նա կա կա ն
ցուցա նիշներ: Ա յս ք ա րտ եզնե րը կա զ մվում են տ եսա կա ն ընդհա ն րա ցո ւմն երի ,
ջրա երկրբ. հետ ա զոտ ությունների հեռա նկա րա յին պ լա նա վո րմա ն , գլխ ա վոր սխ եմա ­
ների կա զմմա ն և ա ոա նձին ո եռհոննեոհ Իոա օմա ն տեէսնհեա տ նտ . հիմնա վորմա ն
նպատակով: Մանրամասն Ջ . ք-ի վրա ա րտ ա ց ո լո ւմ հն վերին հիմնական к Օրա-,
նից ներքև տեղադրված ջրատար հորիզոնները (հա մա լիրները), բոլոր ջրաերևակում-
СЪрс< գրունտային և ճնշումնային ջրերի մակարդակի իզոգծերը, շարժման ուղղու­
թյունները, աո. ջրերի որակը և քանակը բնութագրող տվյալները: Ա յս տիպի քար­
տեզներն օգտագործվում հն որպես հուսայի հիմք' ընթացիկ և հեռանկարային պլա­
նավորման, ջրատնտ. միջոցաոամների մշակման, ինժեներական կաոայցների նա­
խագծման, ստ. ջրերի շահագործողական պաշաղների գնահատման, ջրաերկրբ.
շրջանացման к ա յլ նպատակներով: Հատուկ մասնագիտացված Ջ- ք-ներ կազմվում
ևս համեմատաբար փոքր տարածությունների համար և ունենում են նպատակա­
մղված բովանդակություն: Այսպիսի քարտեզները կոչված են հիմք ծառայելու կոնկ­
րետ նեղ խնդիրների' բանվորական նախագծումների համար: Զ- ք-ները, որպես
կանոն, ուղեկցվում են բնորոշ ուղղություններով տարվող կտրվածքներով, որոնք
արտահայտում են տեղանքի խորքային ջրաերկրբ. իրադրությունը և հարստաց­
նում են քարտեզի բովանդակությունը:

Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я О Б Л А С Т Ь — Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Մ Ա Ր Ջ , ըՈ-
դաբծակ տարածք, որը բնութագրվում է ֆիզիկատշխգր-, երկրբ-, քարաբանական,
կառուցվածքային к ջրաերկրբ. առանձնահատկությունների նմանությամբ: Ջ . մ-երը
խոշոր ոեգիոնների շրջանացման ժամանակ առանձնացվում են որպես առաջին կարգի
միավոր: Հաճախ օգտագործվում Ւ. որպես «Ջրաերկրբ. ոեգիոն», «Ջրահրկրբ. նա­
հանգ» տերմինների հոմանիշ:

Г И Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К А Я П Р О В И Н Ц И Я ֊ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՆԱ­
Հ Ա Ն Գ ( Պ Ր Ո Վ Ի Ն Տ Ի Ա ) , 1. Ըստ Մ . Մ . Վասիլևսկա , երկրբ. կաոուցվածք, որն իրե­
նից ներկայացնում է իջվածք, գոգավորություն, ճկվածք կամ գրաբեն: 2. Ըստ
Կ . Ի . Մա կովի, արտեզյան ավազան: 3. Ըստ 0 . Կ . Լանգեի, գրունտային ջրերի
մակրոգոնա (բազմամյա սառցույթի, հավելյալ ու փոփոխական խոնավացման ևն):

Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я С Ъ Е М К А ֊ ՋՐԱ Ե ՐԿՐԱ ԲԱ ՆԱ ԿԱՆ ՀԱ Ն Ո Ի Ց Օ ,

դաշտային գիտ-յւարտաղրսւկւսն բնույթի հետազոտությունների համալիր, որը կա­
տ ա րվեմ I. քարտեզահանվող տարածքի ջրաերկրբ. կտրվածքի (բնական կուտա­
կիչների ա ա վա զանների), ջրատար հաստվածքների, տարբեր տիպի ստ. ջրերի
տարածման m տեղաբաշխման օրինաչափությունների, նրանց որակի ու քանակի,
ինչպես նաև օդահագեցման զոնայի ապրւսների ուսումնասիրման և քարտեգահան-
ման նպատակով: Ջրաերկրբ. հետազոտությունները հիմնվում են քարտեզահան­
վող տարածքի երկրբ. կսւոուցվածբի, տեկտոնիկայի, հնեաաշխարհագրության,
երկրա&ևաբանության, ջրաերկրաբանության և այլ բնական ու արհեստական գոր­
ծոնների ուսումնասիրության վրա , որոնք կանխորոշում են ստ. ջրերի սնման, տե­
ղադրման, տարածման, շարժւհսն ու բեռնաթափման պայմանները: Ջ . հ-ի կարևոր,
խնդիրներն են. 1) ժողովրդական տնտեսության տարբեր բնագավառների ջրամա­
տակարարման վիճակի բարելավման և հեռանկարային ապահովման նպատակով
ստ. ջրային ռեսուրսների ուսումնասիրություն և պաշաղների գնահատում, 2) ֆի-
զիկսւերկրբ. գործընթացների, ռելիեֆի ձևերի և հանյչակուտակների վրա ստ . ջրերի
ազդեցության ուսումնասիրություն, 3) ստ. «ոերի վրա արհեստական գործոնների
({(տոնային փորվածքների, խոշոր ջրհանների, ջրամբարների, ոռոգման ցանցի, ար-
դյունա բհրությա ն պինդ և հեղուկ թա փ ոնների) ա զդեցությա ն լուսա բա նում, 4 ) ստ .
ջրերի պահպանության և պաշար ների ա րհեստ ա կա ն յրա ցմա ն հնարավորության
պարզա բա նում: Ըստ մա նրա մա սնությա ն տ ա րբերում են Ջ - հ-ի հետևյալ տ եսա կները,
փ ոքրա մա սշտ ա բ (1 :1 .0 0 0 .0 0 0 — 1 :50 0 .00 0 ), միջին մա սշտ ա բի (1:200-000 —
— 1:100000), խոշոր մասշտաբի (1:50000— 1:25000) և հատուկ կա մ մա սնա գի­
տ ա ցվա ծ (1 : 10000 և ա վելի խ ո շո ր ):

ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ ЧЕСК АЯ Ф О РМ АЦИЯ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՖՈՐՍԱ-

6 Ի Ա (Կ Ա Զ Մ Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ) , քա րա բա նա կա ն (լի թ ո լո գ իա կա ն ) և ծա գումնա բա ­
նական տեսա կետ ից հա մա սեո, նույն կա մ տ ա րբեր հասակի ա պ ա րների հա մա կա րգ,
որը բնութա գրվում է ս տ . ջրերի կուտ ա կմա ն, շա րժմա ն ու տ եղա բա շխ մա ն, ի նչպ ես
liuiU նրանց ք իմ. բա ղա դրութ յա ն ձևա վորմա ն որոշա կի պ ա յմա ններով:

ГИ Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Е И ЗЫ СК А Н И Я ֊ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀԵՏԱ­
Զ Ո Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր , ջրա երկրբ. տ վյա լների ստ ա ցմա ն նպ ա տ ա կով տ ա րվող դ ա շ­
տա յին և լաբորա տ որ ուսումնա սիրությունների ա մբո ղ ջո ւթ յա ն, որի հիման վրա նա ­
խ ա գծվում են ստ . ջրերի օգտ ա գործմա ն կա մ նրանց դեմ պայքա րի միջոցա ռումներ:

ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ ЧЕСК И Е И С С Л Е Д О В А Н И Я - ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ

Ո Ւ Ս Ո Ւ Մ Ն Ա Ս Ի Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր , գիտ ա մեթոդա կա ն և ա րտ ա դրա կա ն բնույթի ուսում­
նա սիրություններ, որոնք կա տ ա րվա մ են ս տ . ջրերի ձև ա վորմա ն, տ ա րա ծմա ն, շա րժ ­
ման ու բեռնա թա փ մա ն պ ա յմա նների, ք իմ. բա ղա դրութ յա ն, ռեժիմի և պաշարների
պ ա րզա բա նմա ն ու գնա հա տ մա ն նպ ա տ ա կով: Ջ - m -ի տ վյա լն երը հիմք են ծա ռա ­
յում ստ . ջրերի օգտ ա գործմա ն կա մ նրանց դ եմ պ ա յքա րի միջոցա ռումներ նախ ա­
գծելո ւ համար:

ГИ ДРОГЕОЛО ГИ ЧЕСКИЕ ПОИСКИ И РАЗВЕДКА - ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱ­

ԿԱՆ Ո Ր Ո Ն Ո Ւ Մ Ն Ե Ր Ե Վ Հ Ե Տ Ա Խ Ո Ւ Զ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ջրա երկրա բա նությա ն կիրա ռա կա ն
բնա գա վա ռ, որն զբա ղ վո ւմ I. ստ . ջրերի հա յտ նա բերմա ն, քա նա կա կա ն ու որա կա ­
կա ն գնա հա տ մա ն, ի նչպ ե ս նաև ինժեներա կա ն կա ռուցումների, լեռնա յին գո րծի,
ջրա տ նտ . բա զմա զա ն միջոցա ռումների համար ա նհրա ժեշտ ջրա երկրբ. հարցերի
ուսումնա սիրությա մբ: Ջ . ո . և հ. ի րա գ որ ծվում են ջրա երկրբ. հանույթի միջոցով,
որը հա նդիսա նում է ստ . ջրերի որոնմա ն և հետ ա խ ուզությա ն սկզբնա կա ն էտ ա պ :
Հ ա նույթի ա րդյունքում կա զմվա ծ քա րտ եզի վրա ա րտ ա հա յտ վում են ընդհա նուր
ջրա երկրբ. պ ա յմա նները և ա ռա նձնա ցվում ե ն տ ա րբեր տ եսա կի ս տ . ջրերի կուտ ա ­
կումների հեռա նկա րա յին տ եղա մա սերը (ա վա զ ա ննե ր, հ ո ր ի զո նն եր), որոնց սա հ­
մա ններում հետ ա գա յում կենտ րոնա ցվում են հետախ ուզա կա ն և վւոցձա յին ա շխ ա ­
տ ա նքները: Ջ - ո- և հ. հիմնա կա ն խ նդիրը հա նդիսա նում է նախ ա գծմա ն համար ա ն ­
հրաժեշտ հա շվա րկա յին տ վյա լների ստ ա ցումը: Ըստ մա նրա մա սնութ յա ն աստիճա նի
ա ռա նձնա ցվում են հետա խ ուզմա ն 3 փ ո ւլեր ' նա խ նա կա ն, մա նրա մա սն և շա հա գո ր­
ծողա կա ն: Մ ա նրա մա սն հետա խ ուզմա ն փ ուլում կա տ ա րվո ղ ա շխ ա տ ա նքների ծա ­
վա լը կա խ վա ծ Լ տ եղա նքի ջրա ե րկր բ. պ ա յմա նն երի ց, ս տ . ջրերի ուսումնա սիրվա -
ծությա ն ա ստ իճա նից և հետախ ուզման նպ ա տ ա կից (ջրա մա տ ա կա րա րում, ջրի մա ­
կա րդա կի իջեցում, հա նքա րա նների չո րա ց ում , ջրա մբա րների կա ռուցում և ն ):

ГИ ДРОГЕОЛО ГИ ЧЕСКИ Е УСЛОВИ Я ֊ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆ

Ն Ե Ր , որևէ շրջա նի ֆ իգ իկ ա ա շխ գ ր., երկրա ձև ա բա նա կա ն և ե ր կ րբ. գործոնների հա-
(էակցության, որը պայմանավորում է ապարների սա տ ա րությունը, ստ. ջրերի տե-
գադըման, շարժման ու բեռնաթափման օրինաչափությունները, յւանակն ու որակը,
ինչպես նաև նրանց ռեժիմը' բնական իրավիճակում և արքէեստական գործոնների
ազդեցության դեպքում:

Г И Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Й К О М П Л Е К С — ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱ­
ԼԻՐ, 1- Ըստ Ն- Ի . Տոլստիիւինի, ջրատար հորիզոնների կամ զոնաների համակ­
ցության, որոնք կապված են ջրաերկրր. պայմանների ընդհանրությամբ: 2. Ըստ
Ի . Կ . Ջայցևի, երկրբ. կտրվածքի մաս, որը համապատասխանում է. շերտագրական
որևէ ստորաբաժանմանը (հարկ, բաժին, համակարգ ևն) U բնութագրվում է
ջրաերկրբ- աոան&նահատկաթյունների ընդհանրությամբ:
Ջ- հ- կարոդ է ներկայացված լինեք մի քանի նմանատիպ ջրատար հորիզոն­
ներով, որոնք երբեմն օժտված են յինա մ տարբեր ճնշումներով: Ջ- հ-ի հաստու­
թյանը կարոդ է հասնել մի քանի տասնյակ կամ հարյուր մ-ի:

Г И Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Й М А С С И В - ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Զ Ա Ն Գ Վ Ա Ծ ,
ըստ Ն . Ի. Տոլստիխինի, ջրաերկրր. «միահարկ» կաոուցվածք, որը ներկայացված
է բյուրեղային հիմքի ուժեղ փոխակերպված և ծալքավորված հոծ ապարներով:
Ջ- զ-ները հաճախ մերկացած են կամ ծածկված փոքր հզորության չորրորդական
հասակի նորագոյացումներով և պարունակում են ճեղքաերակային ջրեր:

Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й П Р О Ф И Л Ь - Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Կ Ո Դ .Ա Պ Ա Տ -
Կ Ե Ր (Տ Ր Ա Մ Ա Տ , Պ Ր Ո Ֆ Ի Լ), կողապատկեր, որի վրա արտացոլվում են- տեղանքի
երկրբ. կտրվածքի վերին մասի շերտադրությունը, ջրատար հորիզոնները, ջրամերժ
շերտերը, գրունտային և ճնշումնային ջրերի մակարդակները, լեռնային փորվածք­
ները (հորատանցքեր, ջրհորեր), նրանցից արտամղվող ջրերի ծախսն ու հան­
րայնացումը և այլ երկրբ. ու ջրաերկրբ. տվյալներ:

Г И Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Й РА З РЕ З — ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ԿՏՐՎԱԾՔ,
երկրբ. կտրվածք, որի վրա ցույց են տրվում ջրատար հորիզոնները, ճնշամնային
և ոչ ճնշումնային ջրերի մակերևույթները, հորատանցքերում և այլ փորվածքներում
ջրի մակարդակը և այլ ջրաերկրբ. ցոլցանիշներ: Ջ . կ. ջրաերկրբ. կողապատկերից
տարբերվում է երկրբ. կտրվածքի աոավել մեծ խորությունների ընդգրկումով:

Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й Р А Й О Н — Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Շ Ր Ջ Ա Ն , երկրբ.
կաոուցվածքի մաս, որը բնութագրվում I. որոշակի տիպի ստ. ջրերի (գրունտային,
արտեզյան, ճեղքային ևն) ձևավորման միատեսակ պալմաններով (սնման, կու­
տակման, բեռնաթափման), ունի ինքնուրույն ջրային հաշվեկշիռ և այդ հատկանիշ՛­
ներով տարբերվում է հարակից տեղամասերից:

Г И Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Й Ц И К Л — ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՑԻ Կ Լ, ծովի
առաջընթացի (տրանսգրեսիա) և հետընթացի (ոեգրեսիա) միջև ընկած երկրբ. ժա­
մանակահատված, որի ընթացքում տեղի 1. ունենում ստ. ջրերի ծագումնսւյին տիպի
փոփոխություն' նստվածքակուտակման ծագման ստ- ջրերի փոխարինումը (տեղա­
կալումը) մթնոլորտային ծագման ներծծման (ինֆիյտրացիոն) ջրերով:
81
• — 847
 Ջ . g -ի ընթա ցքում խ ոշոր ա րտ եզյա ն ա վա զա ններում տ եղի ԵՕ ունենում ա պ ա ր-
յո ւր փ ոխ ներգործությա ն, ջրերի թիմ. բա ղա դրութ յա ն փ ոխ ա կերպ մա ն, տ ա րրերի
տ եղա շա րժմա ն, կ հնսա ք իմ. և ջրա ք իմ. րա րդ գործընթ ա ցներ:

Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й Э Т А Ж — Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Հ Ա Ր Կ , ջրատար
համսղիրների հա մա կցութ յա ն, որը ներքևից կ ա մ ներքևից ու վերևից միաժամանակ
սահմա նա փ ա կվում է համընդհանուր տ ա րա ծմա ն ջրա մերժ Ոզոր շերտ երով: Ջ .
հ-երը միմյա նցից տ ա րբերվում են ջրա փ ոխ ա նա կմա ն ա ստ իճա նո վ, ստ . ջրերի ձև ա ,
վորմա ն գործընթա ցի ա ռա նձնա հա տ կություններով, ի ն չպ ե ս նաև շրջա նի (ոեգիոնի)
հնեա ջրա երկրբ. զա րգա ցմա ն հիմնա կա ն գ ծերո վ: Ջ . հ. մեծա մա սա մբ համա պ ա տ ա ս­
խանում է կա ոուցվա ծրւսյին հարկին կ ա մ ջրա տ ա ր սերիա յին:

ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ ЧЕСК О Е М О Д ЕЛ И Р О В А Н И Е— ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ

Մ Ո Դ Ե Լ Ա 6 Ո Ի Մ , ուսումնա սիրվող ջրա երկրբ. գործընթ ա ցների ու երև ույթների վերա ր­
տ ա դրությունը մոդելի վրա : Օ ր ., կա յունա ցա ծ ծծա նցմա ն ուսումնա սիրությունը է յե կ -
տ րա ջրա դինա միկա կա ն նմանակի մեթ ոդ ով (uib'u Электрогидродинамическая
аналогии) կա մ չկա յունա ցա ծ ծծա նցմա ն ուսումնա սիրությունը ջրա ինտ եգրա տ որի
կամ թափա նցիկ վա քի (նա վդ ա նի ) օգնությա մբ:

ГИ ДРОГЕОЛОГИ ЧЕСКОЕ РА Й О Н И Р О В А Н И Е - ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ

Շ Ր Ջ Ա Ն Ա 8 Ո Ի Մ , ջրա երկրբ- գլխ ա վոր պ ա յմա նն երո վ և ս տ . ջրերի հիմնա կա ն հատ­
կա նիշներով տ ա րբե րվող տ եղա մա սերի (շրջ ա ննե րի) ա ռա նձնա ցում: Ա յն կա տ ա ր­
վում I: ստ . ջրերի սն մա ն, ձև ա վո րմա ն, տ ա րա ծմա ն և բեռնա թա փ մա ն պ ա յմա նների
ուսումնասիրման հիման վրա : Ջ . շ . ժա մա նա կ ա ոա ջին հերթին հա շվի են ա ռնվում
շրջանի եյւկրբ. կ ա ռուցվա ծքը, ա պ ա րների քար՛աբանական կ ա զ մ ը , ջրատ ար ու ջրա ­
մերժ շերտ երի հերթ ա փ ոխ ությա նը, նրա նց հա ստ ությա նն ու մերկա ցվտ ծությա ն
ա ստ իճա նը: Մ եծ նշա նա կություն ունեն նաև երկրա ձև ա բա նա կա ն պ ա յմա նները (որո ­
շում են ողողա մա շմա ն ցանցի խ որությունը և գրո ւնտ ա յին ջրհոսքի ո ւղղ ո ւթ յուն ը),
կլիմա յա կա ն ու ջրա բա նա կա ն գործոնները (կա նխ որոշում են ստ . ջրերի ռեժիմի
հիմնական ա ռա նձն ա հա տ կ ութ յո ւննե րը): Զ . շ . հարցում ա ռա ջնորդվում են ժողովըր-.
դ ա տ նտ . կոնկրետ խ նդիրների լուծմա ն ա նհրա ժեշտ ությա մբ և ուսումնա սիրմա ն ու
յուրա ցմա ն ս տ . ջրերի տ իպ ով: Ա յս պ ե ս , գ րո ւնտ ա յին ջրերի Ջ . շ . համար մեծ նշա-,
նւօկությա ն ունեն ա շխ զր. զ ո նա յա կա նութ յա նը և չո րրո րդ ա կա ն նստ վա ծքների տ ա ­
րա ծումը, որոնց հետ կա պ վա ծ են գ րունտ ա յին ջրերի խ ոշոր ա վա զ ա ն ներն ու հոս­
քերը: Ա նհրա ժեշտ I. ա ռ ա նձնա ցնել նաև հա մա տ ա րա ծ m կ ղզյա կա վոր սա ր.ցա յթի,
հա վելյա լ m ա նկա յա ն խ ոնա վությա ն, չո ր ա յի ն և ա յլ շրջա նները: Ա ր տ ե զ յա ն ջրեր]։
շրջա նա ցմա ն ժամանակ գլխ ա վոր տ ա րր է հա նդիսա նում երկրբ- կա ռո ւցվա ծքը, մաս-,
նա վորա պ ես ճ կփ սծքա յին գ ո գա վոր ութ յո ւնները, որոնք իրենցից ներկա յա ցնում են
ա րտ եզյա ն ա վա զա ններ: Հ ա նրա յի ն ջրերի շրջա նա ցմա ն ժա մա նա կ մեծ նշա նա կու­
թ յուն է տ րվում նրանցում լուծվա ծ դուզերի բ ա ղ ա դ ր ո :ո յա ն ը , ըստ որի ա ռ ա նձնա ց­
վում են ա ծխ ա թթվա յին, ա զ ո տ ա յի ն, ծծմբ ա ջրա ծն ա յի ն, մեթ ա նա յին և ա յլ տիպի
ջրերի տ ա րա ծմա ն մա րզեր (ն ա հ ա ն գ ն ե ր ): Մ ա րզ երի ներսում, ըստ հա նքա յին ջրերի
Յփզքիմ. և ջրւսդինամիկ ա ռ ա նձն ա նա ս,կո ւթ .ա նն երի, ա ռա նձնա ցվում են շրջա ննե, ,
ենթա շրջա ններ, հնջյվ-եր և շա հսւղոոծւ.դա Լա ն տեռւսմա սեո:
 Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Я - «Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ո Ի Թ ֊Ց Ո Ի Ն , գիտության աո. ջրերի
ծագման, տեղադրման պայմանների, տարածման և շարժման օրինաչափությունների,
ֆիզ. հատկությունների, թիմ., մանրէական և գազային կազմի, ոեժիմի, ինչպես նա հ
մթնոլորտի, մակերևութային ջրերի, երկրակեղևի ապարների ու թիկնոցապատյսճի
նյութի հետ ստ . շրերի փոխազդեցության գործընթացների մասին: Ջ- ուսումնասիրում է
աո. շրերի հնքվ-երի առաջացման պայմանները, նրանց դերը երկրբ- գործընթացներում
և օգտակար հանածոների հնքվ-երի (մետաղային, նավթի, գազի, աղերի ևն) ձևա­
վորման գործում, մշակում է տարրեր տիպի ստ . շրերի հնքվ-երի որոնման, հետա­
խուզման, ռեսուրսների գնահատման, պաշարների լրացման, ոեժիմի կարգավորման
և ա յլ հարցեր: Բացի ա լդ, Ջ . լուծում է քաղաքացիական, արդյունաբերական,
ջրատեխ. ու մետրոյի կառուցումների, մելիորացիայի, օգտակար հանածոների
հնքվ-երի շահագործման և աղ տեխնածին աշխատանքների ինժեներական ապա­
հովման գործնական հարցեր: Ջ . ընդգրկում է հետևյալ բաժինները. 1) ընդհա­
նուր Ջ -, 2) ստ. շրերի դինամիկա (ջրաերկրադինամիկա), 8) շրաերկրաքիմիա
(ստ . շրերի երկրաքիմիա), 4) ջրաերկրբ. հետազոտությունների մեթոդներ (ստ.
շրերի որոնում և հետախուզում, 5) օգտակար հանածոների հնքվ-երի, Ջ . (հան­
քարանային Ջ .) , в) ուսմունք հանքային ջրերի մասին, 7) ոադիոջրաերկրաբանա-
թյուն, 8) ռեգիոնալ Ջ ., 0) մելիորատիվ Ջ -: Վ երջին տարիներին առանձնացվում
են նաև նոր ուղղություններ, ա) ուսմունք ստ. ջրերի հնքվ-երի մասին, բ) ուսմունք
ստ. շրերի ոեժիմի և հաշվեկշռի մասին, դ) ջրաերկրբ. մոդելացում, դ) կրիոջրաերկ-
|<աբանություն (բազմամյա սաոցույթի զոնայի Ջ -) : Թվարկած նոր ուղղությունները
ներկայումս աստիճանաբար ձեռք են բերում ինքնուրույն բաժինների իրավունք:

Г И Д Р О Г Е О Х И М И Я - ՋՐԱԵՐԿՐԱՔԻՄԻԱ, գիտության ստ. ջրերում քիմ.

տարրերի և նրանց միացությունների տեղազադթի մասին' կապված ; րերի ձևավորման
ու տեղադրման երկրբ. իրադրության հետ: Ըստ 0. Ա . Ա լլոկինի, գիտություն, որն
ուսումնասիրում է բոլոր բնական շրերի քիմ. բաղադրությանը և նրա փոփոխությու­
նը ժամանակի ընթացքում և տարածության մեջ' ֆ ի զ ., քիմ. և կենսբ. գործընթացների
փոխադարձ պատճառական կապի շնորհիվ: Հոմանիշ' ստ. ջրերի երկրաքիմիա:

Г И Д Р О Г Р А Ф Р Е К И — Գ Ե Տ Ի Ջ Ր Ա Գ Ի Ր (Հ Ի Դ Ր Ո Գ Ր Ա Ֆ ), գետի ջրի ծախսի

փոփոխության գրաֆիկ' որոշակի ժամանակահատվածի համար (տարեկան, սեզոնա-
յին, վարարման և ն): Գ . ջ. կազմվում է գետի հոսքի բաղադրիչների աոանձնաց-
ման համար:

Г И Д Р О Г Р А Ф И Ч Е С К А Я С Е Т Ь — Ջ Ր Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն 8 Ա Ն 6 , որևէ տարածքում գե-

տերի (ջրանցքների) ու այլ ժամանակավոր մակերևութային հոսքերի, լճերի և
ճահիճների համակրություն:

Г И Д Р О Д И Н А М И К А — ՋՐԱԴԻՆԱՄԻԿԱ, ջրամեխանիկայի բաժին, գիտու­

թյուն' արտաքին աժերի ազդեցության շնորհիվ հեղուկի շարժման և հեղուկի ու
նրա հետ շփվող մարմինների հարաբերական շարժման ժամանակ մեխ. փոխազ­
դեցության մասին:

Г И Д Р О Д И Н А М И К А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ա Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ Ա ,
ջրադինամիկայի ճ յո ՚ղա ի ն ուղղություն, որն ուսումնասիրում է ծակոտկեն m ճ էղ -
83
քավոր ա պ արներում ջրի ե ШЦ հեղա կների շա րժմա ն օրինա չա փ ությունները: Ս . ջ .
կիրա ոա թյուն ա նի uui. ջրերի քանակական հա շվա րկներում և նա վթա յին ջրա երկ­
րաբանությունում:

ГИ Д Р О Д И Н А М И Ч Е С К И Й М Е Т О Д — ՋՐԱԴԻՆԱՄԻԿ (ՀԻ Դ Ր Ո Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ )
Մ Ե Թ Ո Դ , սա . ջրերի ծա խ սի, մա կա րդա կի իջեցմա ն և ծծա նցմա ն հոսքի բնութա գրում­
ների որոշման հա շվա րկա յին մեթ ոդ , որը հիմնվա ծ է. ս ա . ջրա դինա միկա յի բա նա ­
ձևերի վրա:

ГИДРОДИНАМ ИЧЕСКИЙ Н А П О Р— ՋՐԱԴԻՆԱՄԻԿ (ՀԻ Դ Ր Ո Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ )

Ճ Ն Շ Ո Ի Մ , ճնշում, որը ջրա շիթերը գ ործա դրում են ա պ ա րի մա սնիկների վրա : Թ փ ս-
պես Ջ . ճ . հավասա ր է ճնշմա ն գ րա դիենա ին: Ե թ ե Ջ . ճ . գերա զա նցում է ճնշման
գրա դիենա ի կրիտ իկա կա ն մեծությունը, ապա աեղի է ունենում ապ ա րի մանր մա ս­
նիկների մեխ . տարրա լուծում (սուֆ ոզ ի ա ): Ն մ ա ն գործընթ ա ցներ m երևույթներ հա ­
ճախ են դիտ վում ջրա նցքների պա ստ ա ռի թեքությունների վրա կա մ պատվա րների
ստ որին ջրա մա սում (բ յե ֆ ո ւմ ):

ГИ ДРОЗОЛИ — ՋՐԱՋՈԼԵՐ, ք ի մ . հա մա կա րգեր, որտ եղ կոլոիդ մա սնիկ­

ներին շրջա պ ա տ ող հեղուկ (դիսպ երս միջա վա յր) է հա նդիսա նում ջուրը:

ГИ Д Р О И ЗО Б А Т Ы - ՋՐԱԻԶՈԲԱԹ ԵՐ, գ ծեր (քա րտ եզի կա մ հա տակագծի

վ ր ա ) , որոնք միա ցնում են գրունտ ա յին ջրերի հա յելու' երկրի մակերևույթից միևնույն
խորության վրա գտ նվ ող կետ երը:

Г И Д Р О И ЗО Г И П С Ы — ՋՐԱԻԶՈԳԾԵՐ (Ջ Ր Ա Ի Ջ Ո Հ Ի Պ Ս Ե Ր ), գծեր (քա րտ եզի

կա մ հա տակագծի վ ր ա ) , որոնք միա ցնում են գրունտ ա յին ջրերի հայելու միևնույն
բ ա րձրությա ն կետ երը: Ջ . ա րտ ա հա յտ վում են բա ցա րձա կ կա մ հա րա բերա կա ն նի­
շերով' կախված հա մեմա տ ությա ն հարթությա ն ընտ րութ յունից (ծովի մա կերևույթ
կա մ որևէ պ ա յմա նա կա ն հա րթ ութ յուն):

ГИ ДРОИ ЗОП Л ЕТЫ - Ջ ՐԱ ԻՋ Ո Պ ԼԵ Տ Ն Ե Ր, գծեր (ուղ ղ ա ձի գ կ տ ր վ ա ծք ո ւմ ),

որոնք միա ցնում են ջրի մա կա րդա կի միևնույն բա րձրութ յա ն կետ երը հորա տ ա նց-
քերում և ա յլ փ որվա ծքներում կա մ հողի միա տ եսա կ խ ոնա վությա ն կետ երը տ ա ր­
բեր խորությունների վրա : Ջ . կ ա զմվում են տարբեր ժա մա նա կա հա տ վա ծների հա ­
մար (տ ա սնօ րյա , ա մսե կա ն, սեզ ո նա յին ) և հնա րա վորութ յուն են տ ա լիս պ ա րզելու
գետ նա ջրերի մա կա րդա կի ու հողի խ ոնա վությա ն դ ինա միկա ն:

Г И Д Р О И З О П Ъ Е З Ы — ՋՐԱԻՋՈՊ ԻԵԶՆԵՐ (Պ Ի Ե Զ Ո Ի Ջ Ո Գ Ծ Ե Ր ), գծեր (քա ր­

տ եզի կա մ հատակագծի վ ր ա ) , որոնք միա ցնում են ճնշումնսւյին ջրատ ար հորիզոնի
հավա սա ր ճնշմա ն կետ երը: Ջ . ա րտ ա հա յտ վում են բա ցա րձա կ կա մ հա րա բերա կա ն
նիշերով' կա խ վա ծ հա մեմա տ ությա ն հա րթությա ն ընտ րութ յունից (ծովի մա կերևույթ
կա մ որևէ պ ա յմա նա կա ն հա րթ ութ յա ն):

Г И Д Р О И ЗО Т П Р М Ы — ՋՐԱԻՋՈՋԵՐՄԵՐ ( Զ Ր Ա Ի Ջ Ո Թ Ե Ր Մ Ե Ր ) , գծեր (ուղ ղ ա ­

ձի գ կտ րվա ծք ում , քա րտ եզի կա մ հա տ ա կա գծի վ ր ա ) , որոն ք միա ցնում են դիտ ա րկ ­
վո ղ հորիզոնի ջրի միևնույն ջերմա ստ իճա ն ո ւնեցող կ ետ երը:

84
 Г И Д Р О И Н Д И К А Т О Р Ы ֊ Ջ Ր Ա Տ Ո Ի Ծ Ի Ձ Ն Ե Ր ( Ջ Ր Ա Ի Ն Դ Ի Կ Ա Տ Ո Ր Ն Ե Ր ), լա նդ .
շս«ֆտի բաղադրատարրեր հանդիսացող ռելիեֆի ու բուսականության օրինաչափ
համակցություն, որոշակի բուսական համայնքներ, նույնիսկ աոանձին բուսատե­
սակներ, որոնբ օգտագործվում են որպես ստ. ջրերի առկայության, նրանց տեղա­
դրման խորության, հանքայնացման աստիճանի (աղիությա ն) և քիմ. բաղադրության
ցուցանիշներ: Տարբերում են ուղղակի և անուղղակի Ջ .: Ուղղակի Ջ . են խոնա­
վասեր (տե՛ս Фрсатофиты) և աղասեր (տ ես Галофиты) բուսատեսակները,
որոնք բնորոշվում են գրունտային ջրերի հետ անմիջական կապով: Նրա նց միջո­
ցով հնարավոր է դատել գրունտային ջրերի տեղադրման խորության, հանքայնաց­
ման աստիճանի և աոանձին դեպքերում նաև ջրի մեջ որոշակի տարրերի բարձր
պարունակության մասին: Անուղղակի Ջ -ի միջոցով կարելի է մոտավոր պատկերա­
ցում կազմել ջրաերկրբ. պայմանների, տեղական սահմանափակ տարածման ստ.
ջրերի ձևավորման և ռեժիմի մասին (մասնավորապես, անապատների ավազա­
թմբերում քաղցրահամ ջրերի ոսպնյակների, ենյ»աթակիրային, ենթալիմանային ոսպ­
նյակների ձևավորման մա սին), անուղղակի ձևով կարելի է կանխորոշել գրունտա­
յին ջրերի տեղադրման խորությունը և հանքայնացման աստիճանը:

ГИ Д Р О И Н Д И К А Ц И Я — ՋՐԱԻՆԴԻԿԱԾԻԱ, լանդշաֆտի բաղադրատարրերի

(ռելիեֆի ու բուսականության) օգտագործումը ջրաերկրբ. պայմանների որոշման
գործում: Ջ . հնարավորություն к տափս դատե| ստ. ջրերի առկայության, նրանց
տեղադրման խորության, հանքայնացման աստիճանի և քիմ. բաղադրության մասին:

ГИДРОКАРБО Н АТ11Ы Е ВОД Ы ՋՐԱ ԿԱ ՐԲՈՆԱ ՏԱ ՑԻՆ ՋՐԵՐ, բնական

ջրեր, որոնց քիմ- բաղադրության մեջ գերիշխող անիոն է հանդիսանում ջրակար-
բոնատ իոնը:

Г И Д Р О Л А К К О Л И Т Ы - Ջ Ր Ա 1Ա Կ Ո ԼԻ Տ Ն Ե Ր (ՀԻ Դ Ր Ո Լ Ա Կ Ո Լ Ի Տ Ն Ե Ր ), բազմամ­
յա սառցայթի գոտում տարածված ուռչման բլուրներ, որոնք առաջանում են գրուն­
տային ջրերի սառչումից և ունենում են մինչև 40— 50 մ բարձրության: Ջ -ի միջուկը
կազմված է համատարած սաոույցի ոսպնյակից կամ սառցով շերտավորվող սառած
հողագրունտներից: Տարբերում են. 1) անդրբայկալյան տիպի Ջ ., որոնք առաջա­
նում են աղբյուրների ելքի տեղում և կոչվում են բփթճեր, 2) յակուտական տիպի
Ջ ., որոնք առաջանում են ճահճային, կամ ծանծաղ լճային գոգավորություններում
և կոչվում են բուլգունյախներ (տ ես Б ул гун и я хи ):

Г И Д Р О Л И З — Ջ Ր Ա ՏԱ Ր Ր Ա ԼՈ Ի Ծ Ո Ի ւր (Հ.Ի Դ Ր Ո ԼԻ Ջ ), փոխանակման սւարրա-

ւածման ռեակցիա' ջրի և տարբեր քիմ. միացությունների միջև, որոնք ջրի ներգոր­
ծությամբ տարրալուծվում և միանում են նրա իոնների հետ: Op., A IC I j + S H j O-*-
—► A I ( O H ) j+ 3 H C I : Ջ- ենթակա միացություններից են սիլիկատները, աԱումասիփ-
կատները, որոշ աղեր, բարդ եթերայուղեր ևն: Ջ- հանդիսանում է բազմաթիվ բնա­
կան և տեխնուոգիական գործընթացների հիմք: Բնական Ջ ՛ արդյունք են օխրսւն,
գորշ երկաթաքարերը, ալյամինիամի ջրօքսիլները ևն:

Г И Д Р О Л О Г И Ч Е С К И Й Г О Д — Ջ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն (ՀԻ Դ Ր Ո Ա 1 Գ Ի Ա Կ Ա Ն ) Տ Ա Ր Ի ,
ջրաբանությունում (հաճախ նաև ջրաերկրաբանությունում) ընդունված տարվա ժա­
մանակամիջոց, որը հաշվվում է ոչ յ»ե օրացուցային տարվա սկզբից, այլ հոկտեմ-
բեր (կա մ նո յեմբեր) ամսի սկզբից մինչև հաջորդ տ արվա սեպտ եմբեր (կա մ հոկ­
տ եմբեր) ամսի վերջը: Ջ- տ- ա վելի լիա րժեք ջրա օդերևութա բա նա կա ն նյութ է
տ ալիս գետ ա յին հոսքի ուսումնասիրության և ջրա հա շվեկշոա յին հա շվարկումների
համար:

Г И Д Р О Л О Г И Я — ՋՐԱԲԱՆՈԻԹ ՅՈԻՆ ( Հ Ի Դ Ր Ո Լ Ո Գ Ի Ա ) , գի տ ութ յա ն , որը

զ բա ղվում է երկրի մա կերևույթի վրա տ ա րա ծվա ծ ջրերի և նրանց մեջ տեղի ունեցող
գործընթա ցների ա երևույթների օրինա չա փ ությունների ուսումնա սիրությա մբ: Կա խ վա ծ
ջրա յին օբյեկտ ների ա ռ ա նձնա հա տ կություններից և նրանց ուսումնա սիրությա ն մե­
թոդներից, Ք . ստ որա բա ժա նվում է 2 խոշոր բա ժ ի նն երի. 1) օվկիա նոսա գիտ ություն
(ծովի Ջ . ) , 2) ցամաքի Ջ - կա մ բուն Ջ .: Վ երջի նը զբա ղ վո ւմ Լ ցամաքի մա կերե-
վութա յին ջրերի ուսումնասիրությամբ և իր հերթին բա ժա նվում է . ա ) գետերի
Ջ. (կա մ պ ո տ ա մո լո գ իա ), բ ) լճերի Ջ . (կա մ ւիմնոլոգիա ) և, գ ) ճահիճների Զ .
(կա մ ճահճագիտ ու թ յո ւ ն ) : Ո րոշ մա սնա գետ ներ բո լորովին ա նհիմն Ջ . բաժին են
համարում նաև ջրա երկրա բա նությա նը, որն ըստ էութ յա ն ե րկ րբ. ցիկլի գիտ ութ յուն է:

Г И Д Р О М Е Т РИ Я — ՋՐԱՉԱՓ ՈԻԹ ՅՈԻՆ, ջրա բա նությա ն (հիդ րո լո գ ի ա յի ) բա ­

ժ ի ն, որը ք ննա րկում է մա կերևութա յին ջրերի (գ ետ երի , ւճերի, ծո վերի) ոեժիմի
ուսումնա սիրմա ն նպ ա տ ա կով տ ա րվող բոլոր տ եսա կի չա փ ումների ու դիտումների
ձևերը և մեթոդները:

ГИ Д Р О М ЕХ А Н И К А — ՋՐԱՄԵԽԱՆԻԿԱ, մեխ ա նիկա յի բա ժ ի ն, որն ուսում­

նասիրում է հեղուկների շա րժմա ն ա հա վա սա րա կշռությա ն օրենքները և նրանց
փոխա զդեցությունը ո ղո ղ վո ղ կա րծր նյութերի հետ: Ջ . ստ որա բա ժա նվում է ջրա դի­
նամիկա յի (ուսումնա սիրում է հեղա կների շա րժումը) և ջրա ստ ա տ իկա յի (ուսում­
նա սիրում է հեղուկների հավաււարակշոության պ ա յմա նն երը):

Г И Д Р О М О Д У Л Ь -Ջ Ր Ա Մ Ո Դ Ո Ի Լ ( Հ Ի Դ Ր Ո Մ Ո Դ Ո Ի Լ ) , ջրի ք ա նա կ , որը պետ ք

է տալ ո ռոգվող յուրա քա նչյուր հեկտար հողա տ ա րա ծությա նը ոռոգմա ն ժա մա նա ­
կամիջոցի տ ա րբեր պ ա հերին:

Г И Д Р О С А Л Ь З Ы -Ջ Ր Ա Ս Ա Լ Ջ Ե Ր (ՀԻ Դ Ր Ո Ս Ա ԼԶ Ե Ր ), ջրա ցեխ ա յին բլրա կ ներ,

որոնք ա ռ ա ջա նում են բա զմա մյա սսւոցա յթի գոտ իներում հա նքա յին ւճերի ա փ ա ­
մերձ ջրսղա կոլիտ ներից: Ջ . լա յնորեն տ ա րա ծվա ծ են Ա նդ ր բա յկա լա մ :

Г И Д Р О С О Л Ь Ф А Т А Р Ы — Ջ Ր Ա Ս Ո Լ Ֆ Ա Տ Ա Ր Ն Ե Ր ( Հ Ի Դ Ր Ո Ս Ո Լ Ֆ Ա Տ Ա Ր Ն Ե Ր ) , ջրա ­
յին գպ ո րշիներով հարուստ ծծմբա յին ֆ ա մա ր ոլներ (տ ե՛ս Ф у м а р о л ы ):

ГИ Д Р О СТ А Т И К А — ՋՐԱՍՏԱՏԻԿԱ, ջրա մեխ ա նիկա յի բա ժ ի ն, որն ուսումնա­

սիրում է հեղուկների հա վա սա րա կշռությա ն պ ա յմա նները:

ГИДРОСТАТИЧЕСКИЙ (П Ъ Е З О М Е Т Р И Ч Е С К И П ) УРОВЕНЬ— ՋՐԱՍՏԱ-

ՏԻԿ (ՀԻ Դ Ր Ո Ս Տ Ա Տ Ի Կ , Պ ԻԵՋՈՄԵՏՐԻԿ) Ս 1 1 .Կ Ա Ր Դ Ա Կ , մա կա րդ ա կ, մինչև որը
ս ա . ջուրը բա րձրա նում է հորա տ ա նցքում կա մ ջրհորում: Ջ . մ . հա շվում ևն բա ցա ր­
ձակ (ծովի մա կերև ույթից) կա մ հա րա բերա կա ն նիշերո վ (ընդունա ծ պ ա յմա նա կա ն
հա րթ ութ յո ւնից): Հ ո մա նի շ' ջրա ստ ա տ իկ ճնշում:

86
 Г И Д Р О С Т А Т И Ч Е С К О Е Д А В Л Е Н И Е - Ջ Ր Ա Ս Տ Ա Տ Ի Կ (Հ Ի Դ Ր Ո Ս Տ Ա Տ Ի Կ ) 6 Ը Ն -
(?(1ԻՄ, ջրի (հեղուկի) սյան ճնշումը' հաշված պայմանական մակարդակից: Ա յն չա փ ­
վում է ջրի սյան բարձրությամբ (մ) կամ մթնոլորտային ճնշմամբ (մ թ ն .): Ջրաերկ­
րաբանությունում «Ջ . ճ .» տերմինը հաճսւիւ օգտագործվում է անշարժ աո. ջրերի
ճնշումն արտահայտելու համար (ի հակադրություն շարժվող ջրերի ջրադինամիկ
ճնշման): Հոմանիշ' ջրաստատիկ մակարդակ:

Г И Д Р О С Ф Е Р А — Ջ ՐՈ ԼՈ ՐՏ (Ջ Ր Ա Պ Ա Տ Յ Ա Ն ) , ոչ համատարած երկրոլորտ
(երկրապատյա ն), որը տեղադրված է մթնոլորտի ու քարոլորտի (յ?արապաայանի)
միջև և զբաղեցնում է երկրի մակերևույթի շուրջ 71 %: Ջ . ներկայացված Լ օվկիա­
նոսներով ու ծովերով, սաոցածածկով և ցամաքի մակերևութային ջրերով (լճերով
ու գետերով): Համաձայն նորագույն տվյալների, Ջ -ի ծավալը կազմում է
1394,6 մլն. կմ5 (երկրի ծավալի մոտ 1/800 մա սը), ոըի 98,26 % գտնվում Լ օվկիա­
նոսներում, 1,72 %' ցամաքային սառուցներում և ընդամենը 0,02 %' լճերում ու
գետերում: Ջ . մթնոլորտի և քարոլորտի հետ գտնվում է բարդ փոխազդեցության
մեջ, ընդ որում, Ջ* -քարոլորտ սահմանում տեղի են ունենում նստվածքաաոաջաց-
ման հիմնական գործընթացները: Ջ- հանդիսանում է կենսոլորտի մի մասը, այն ամ­
բողջապես բնակեցված է կենդանական ու բուսական օրգանիզմներով, որոնք ներ­
գործում են ջրի բաղադրության վրա: Ջ -ի առաջացումը կապված Լ «Երկիր» մո­
լորակի տևական զարգացման և նրա սկզբնանյութի տարբերակման հետ:

Г И Д Р О С Ф Е Р А П О Д З Е М Н А Я ֊ Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ո ԼՈ Ր Տ , ըստ Ֆ . Պ . Սա-
վարենսկու. երկրակեղևի մաս, որի ջերմաճնշամնային պայմանները թուք են տալիս
բնական ջրերի գոյությունը: Ֆ- Ա - Մակարենկոյի հաշվարկների համաձայն, գրա-
վիաացիոն ջրով ներկայացված Ս . ջ ., որը երկրակեղևի մինչև 5 կմ խորությունը
գրեթե համատարած բնույթ ունի, պարունակում է շուրջ G0 մլն. կմ1 ջուր: Ս . ջ.
զարգանում Լ երկրակեղևի հետ միասին և տարբեր աստիճանի ինտենսիվության
կապ ունի մակերևութային ջրոլորտի հետ:

Г И Д Р О Т Е Р М А Л Ь Н Ы Е Р А С Т В О Р Ы - ՋՐԱՋԵՐՄԱՅԻՆ (ՀԻ Դ Ր Ո Թ Ե Ր Մ Ա Լ )
ԼՈ Ի Ծ Ո Ի Ց Թ Ն Ե Ր , գազերով, մետաղական իոններով և այլ քիմ. տարրերով հարուստ
տաք ջրային ւուծույթներ, որոնք շրջանառում են երկրակեղևում և մասնակցում
հանքային նյութերի տեղափոխման ու նստեցման գործընթացներին: Ջ- լ-ի հետ է
կապված ջրաջերմածին մետաղական հնքվ-երի առաջացումը: Ջ- I- մեծ տարածում
ա նեն ժամանակակից հրաբխականության շրջաններում, որտեղ նրանց գործունեու­
թյան հետ են կապված վերափոխման ու հսւնքակուտակման գործընթացները, հանքա­
յին աղբյուրների ելքերը: Հոմանիշ' ջրաջերմեր կամ հիդրոթերմեր (տե՛ս Гидро-
герм ы ):

ГИДРОТЕРМ АЛЬН Ы Й П РО Ц ЕСС — Ջ ՐԱ ՋԵՐՄ Ա ՅԻՆ (ՀԻ Դ Ր Ո Թ Ե Ր Մ Ա Լ )

Գ Ո Ր Ծ Ը Ն Թ Ա Ց , երկրաքիմ. գործընթաց, որը պայմանավորված է վերընթաց տաք
ջրային լուծույթների գործունեությամբ: Ա յդ լուծույթներն առաջանում են խորքում*
երկրակեղևի մեջ ներդրված մագմայի սառեցման գործընթացում: Ջ . գ-ի օր. կարող են
ծառայել ջրաջերմային (հիդրոթերմալ) հնքվ-երը, որոնք առաջացել են մագմատիկ
օջախների տաք ջրալին լուծույթներից անջատված միներալների նստեցման կամ
տեղակալման ճանապարհով:
 ГИДРОТЕРМ Ы - ՋՐԱՋԵՐՄԵՐ (ՀԻ Դ Ր Ո Թ Ծ Ր Մ Ծ Ր ), տ ես Гид ротер м ал ьны е
растворы :

Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К А Я К А Р Т А ~ Ջ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Ք Ա Ր Տ Ե Զ , ջրա հրկրբ. քա ր­
տեզի տ եսա կ, որի վրա ա րտ ա ցոլվում են ստ . ջրերի հա նքա յնա ցա Ար, ք իվ. բա ­
ղա դրությունը, ի նչպ ե ս նաև որոշ բա ղա դրա տ ա րրերի տ ա րա ծմա ն օրինա չա փ ություն­
ները: Ջ . ք . կա զմվում Լ մեծա մա սշտ ա բ (1 : 50000 և մեծ) ջրա երկրբ. կա մ հատուկ
ջրա քիմ. հանույթի դեպ քում:

ГИ ДРОХИМ И ЧЕСКИЕ ПОИ СКОВЫ Е КРИ ТЕРИИ - Ջ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն ՈՐՈ­

ՆՈՂԱԿԱՆ ՉԱՓ ԱՆԻՇՆԵՐ, բնա կա ն (գյիւա վորա պ ես ս տ .) ջրերի մեջ որոշ բա ­
ղ ա դր իչների (յուծվա ծ ի ոնների, գ ա զ երի , կենսա ծին և ա յլ միա ցությունների) խ ո-
տ ո րիչ բա րձր պ ա րունա կությա ն և խ ոտ որիչ p H , որոնք ցույց են տ ա լիս տ վ յա լ շըր-
ջա նա մ որոշա կի օգտ ա կա ր հա նա ծոների ա ո կա յա թ յա նը: Հոմա նի շ' ջրա քիմ որոնո­
ղա կա ն ցա ցա նիշներ:

Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К И Е Ф А Ц И И - Ջ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Ֆ Ա 6 Ի Ա Ն Ե Ր , վերերկրյա
և ստ- ջրոլորտ ների տ եղ ա մա սե ր, որոնք բնութա գրվում են ջրա ք իմ. միա տ եսա կ պ ա յ­
մա ններով' ք իմ. բա ղա դ րութ յա մբ, p H - ո վ , E h -ո վ և ա յլ ց ա ցա նիշներ ով:

ГИ ДРОХИ М И ЧЕСКИ Й М ЕТОД ПОИСКОВ РУДНЫ Х М ЕСТОРОЖ ДЕ­

НИИ — ՄԵՏԱՂԱՅԻՆ ՀԱ ՆՔԱՎԱՅՐԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՋՐԱՔԻՄԻԱԿԱՆ ՄԵԹՈԴ,
մետ ա ղա յին օգտ ա կա ր հա նա ծոների հն քվ-երի որոնմա ն նպ ա տ ա կով բնա կա ն (գլխ ա ­
վորա պ ես ս տ .) ջրերի քիմ. բա ղա դրութ յա ն ա ռա նձնա հա տ կությունների ուսումնա­
սիրություն: Բ նա կա ն պ ա յմա ններում հա նքա յին մա րմինների քա յքա յումը (օք ս ի ­
դ ա ցում, տարրաւուծում և ն) պ ա յմա նա վորում է նրա նց հետ ա ռ ն չվ ո ղ ս տ . ու մա ­
կերևութա յին ջրերի քիմ. բա ղա դրութ յա ն հա րստ ա ցումը' ընդհուպ մ ի նչև տ վյա լ
հա նքա յնա ցմա ն տ ա րրերի խ ոտ որիչ բարձր պ ա րունա կությունը: Մ. հ. ո . ջ. մ .
սովորա բա ր զուգորդվում է որոնողա կա ն ա յ| մեթ ոդների հետ և դա ոնում է ա վելի
ա րդյունա վետ :

Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К И Й П Р О Ф И Л Ь — Ջ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Կ Ո Վ Ա Պ Ա Տ Կ Ե Ր (Պ Ր Ո ­
Ֆ Ի Լ ) , կողա պ ա տ կեր, որի վրա ա ր տ ա ց ո լո ւ մ է տ ա րա ծությա ն մեջ ս տ . ջրերի հան­
քա յնա ցմա ն, ք իմ. կա զ մի, նրա որոշ բա ղ ա դ րա տ ա րրեր ի, p H - ի , E h -ի և աք ցա -
ցա նիշների փ ոփ ոխ ությունները:

ГИДРОХИМ ИЯ ֊ ՋՐԱՔԻՄԻԱ (Բ Ն Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր Ի Ք Ի Մ Ի Ա , Հ Ի Դ Ր Ո Ք Ի Մ Ի Ա ),
գիտ ությա ն բ ա ժ ի ն, որն ո ւսումնա սիրում է մթնպ որտ ա յին տ եղ ո ւմներ ի, մակերևու­
թ ա յին և ստ . ջրերի հա նքա յնա ցումն ու ք իմ. բա ղ ա դ րութ յո ւնը, դիտ ա րկում է ք ի մ .
բա ղա դրութ յա ն փ ոփ ոխ ությունները' շրջա պ ա տ ող միջա վա յրի ֆ ի զ -, քիմ- և կենսբ-
գործընթ ա ցների փոխ ա դա րձ պ ա տ ճա ռա կա ն կա պ ի մեջ: Ջ րի (մա սնա վորա պ ես ստ-
ջրի) ծա գմա ն և ձևա վորմա ն հարցերի պ ա րզա բա նմա ն տ եսա կետ ից Ջ -ի և ջրա -
երկրա քիմիա յի խ նդիրները գրեթ ե հա մընկնում են (տ ե՛ս Г и д р о гсох и м н я)

ГИ П ЕРТЕРМ АЛ ЬН Ы Е ВОДЫ Շ Ա Տ Տ Ա Ք ( Հ Ի Պ Ե Ր Թ Ե Ր Մ Ա Լ ) Ջ Ր Ե Ր , բնա ­

կան ջրեր, որոնց ջերմա ստ իճա նը տ ա տ ա նվում Լ 42— 100° 3 սա հմա ններում:
 Г Л А В Н Ы Й ( О С Н О В Н О Й ) В О Д О Н О С Н Ы Й Г О Р И З О Н Т ֊ Գ Լ Խ Ա Վ Ո Ր (Հ Ի Մ ­
Ն Ա Կ Ա Ն ) Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Հ.Ո ՐԻՋՈ Ն , տվյսղ ջրաերկրբ. կտրվածքում առավել ջրառատ
հորիզոն (շերտ, ա պար), որի միջոցով կարելի է լուսել ջրամատակարարման խըն-
դիրները: Ինժեներական երկրաբանությունում երբեմն Գ . ջ. R. են անվանում այն հո­
րիզոնը, որը երկրբ- գործընթացների (սողանքներ, սուֆոզիա) զարգացման գործում
կատարում Ւ. հիմնական կեր:

ГЛЕТЧЕР Գ ԼԵ Տ Չ Ե Ր , հովտային սաոցադաշտ:

Г Л И Н И С Т А Я С У С П Е Н З И Я - Կ Ա Վ Ա Յ Ի Ն ԿԱԻ>ՈԻՅ<ծ֊ (Ս Ո Ի Ս Պ Ե Ն Ջ Ի Ա ), դիս-
պերս համակարգ, որում որպես միջավայր ծաոայում Լ ջուրը, իսկ դիսպերս (ցրված)
փողը (բաղադրիչը) ներկայսւցւ|ած Ւ. կավային մասնիկներով:

ГЛИНИ СТАЯ ФРАКЦИ Я Կ Ա Վ Ա Յ Ի Ն Հ Ա Տ Ի Կ Ա Խ Ո Ի Մ Բ (Ֆ Ր Ա Կ Ց Ի Ա ) , փուխր

գրունտների կազմի մեջ մտնող մասնիկների խումբ, որոնց լափերը լեն գերազան­
ցում 0,001 մմ-ից (ինժեներական երկրաբանությունում) կամ 0,005 մմ-ից (ջրա­
երկրաբանությունում): Կ- հ. հիմնականում կազմված է կավային միներալներից
(տե՛ս Глинистые минералы) և որոշվում է գրունտի մյուս հատիկախմբերի կշոի
նկատմամբ %-ներով:

Г Л И Н И С Т Ы Е М И Н Е Р А Л Ы - Կ Ա Վ Ա Յ Ի Ն Մ Ի Ն Ե Ր Ա Լ Ն Ե Ր , երկրորդային ծագ­
ման ջրային սիլիկատներ, ալյումասիլիկատներ և երկաթասիլիկատներ, ինչպ ես նաև
կայծքարի, երկաթի ու ալյումինի պարզ և հիդրատային օքսիդներ, որոնք կազ­
մում են կավերի, արգիլիթների և նուրբ հատիկախմբով ( < 0 ,0 0 5 մմ) նստվածքա­
յին այլ ապարների հիմնական զանգվածը: Աւսսվհլ տարածված Կ . մ-ից են կապի-
նիտը, մոնտմորիլոնիտը, բհյդելիտը, հսղուազիտը, խիտը Ան:

Г Л И Н И С Т Ы Й (П У С Т Ы Н Н О -Г Л И Н И С Т Ы Й ) К А Р С Т - Կ Ա Վ Ա Յ Ի Ն (Ա Ն Ա -
Պ Ա Տ Ա Կ Ա Վ Ա Ց Ի Ն ) Կ Ա Ր Ս Տ , կարբոնատային ու գիպսատար կավերի, ավազակա-
վերի և մերգելների հետ կապված սուֆուզիոն և կարստային երևույթների (տե՛ս
Суф ф озия, К арст) համակարգ: Կ . կ. աոավել բնորոշ է Միջին Ասիա յի նախալեո-
նային շրջաններին:

Г Л И Н И З А Ц И Я С К В А Ж И Н — Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ե Ր Ի Կ Ա Վ Ա Պ Ա Տ Ո Ի Մ , հորատման
գործընթացում հորատանցքի պատերի ամրացում* կավապատման միջոցով: Ա յն իրա­
կանացվում h պտտական հորատման ժսւմանակ հորատանցքի մեջ կավային թանձր
լուծույթ ներմղելով, որը մասամբ ներթափանցում է կողային ապարների մեջ ե
սվաղում պատերը: Երբեմն Հ- կ- կատարվում է զուտ ստ- ջրերի ներհոսքը դեպի
հորատանցք արգելակե|ոլ նպատակով:

ГЛ УБИН А П РО М ЕРЗА Н И Я Ս Ա Ռ Ե Ց Մ Ա Ն Խ Ո Ր Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , խորություն, մինչև

որը տվյալ վայրում գրունտները սառչում են:

Г Л У Б И Н Н А Я Э Р О З И Я - Խ Ո Ր Ք Ա Յ Ի Ն Ո Վ Ո Վ Ա Մ Ա Օ Ո Ի Մ , ուղղաձիգ ողողա­
մաշում, որի հետևանքով տեղի Ւ. ունենում ձորակների ու գետահուների հատակի
խ որա ցում к գետ երը մխ րճվում են հովտի մեջ: Ա ռ ա վ ե լ ի նտ ենսիվ Խ . ո- դիտվում
է լեռնա յին գետ երի մոտ: Հ ո մա նիշ' գծա յին ողողա մա շում:

Г Л У Б И Н Н Ы Е В О Д Ы — Խ Ո Ր Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , երկրա կեղևի խ որքա յին մա սե­

րում տ եղա դրվա ծ ստ . ջրեր, որոնք կա րող են ունենաւ ի նչպ ե ս հրա բխ ա յին, ա յնպես
է լ ներծծմա ն և նստ վա ծքա կուտ ա կմա ն (սեդիմենտ ա ցիոն) ծագում:

Г Л У Б И Н Н Ы !-: П А Р Ы В О Д Ы — Խ Ո Ր Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ա Գ Ո Լ Ո Ր Շ Ի Ն Ե Ր , երկրակեղևի
խ որքա յին մասերից բա րձրա ցող ջրա գոլորշիներ, որոնք կա րող են ունենա լ տ արբեր
ծագում:

ГЛУБИ Н Н Ы Й Д ЕБИ ТО М ЕР (Р А С Х О Д О М Е Р ) — Խ Ո ՐՔ Ա ՅԻՆ Ծ Ա Խ Ս ԱՉԱ Փ ,

ս ա րք , որի օգնությա մբ հորա տ ա նցքում տ ա րբեր խ որությունների վրա չա փ վ ում է
հեղուկի (ջրի , նա վթ ի) ծա խ սը: խ . ծ-երը կ ո չվ ա ծ են տարբեր ջրատ ար հորիզոն­
ների կա մ նա վթա բեր շերտ երի ծախ սը ո ր ո շ ե ի ! համար: Ն երկ ա յո ւմս օգտ ա գործվում
են տարբեր տ եսակի ու չա փ երի նոր Խ . ծ -ե ր , որոնք ունեն ա վտ ոմա տ հա շվիչներ:

ГЛУБИННЫ Й М А Н О М Е Р - Խ ՈՐՔԱՅԻՆ ԾՆՇՈԻՄՆԱՉԱՓ (Ս Ա Ն Ո Մ Ե Ր ),

սա ր ք , որի օգնությա մբ հորա տ ա նցքում տ ա րբեր խ որությունների վրա չա փ վ ում է
ջրատար հորիզոնների ու նա վթա գա զա բեր շերտ երի ճնշմա ն մեծությունը: Ն ե ր կ ա ­
յումս ստ եղծվեւ են Խ . ճ -ի կա տ ա րեւա գործվա ծ տ եսա կնե ր, որոնք թ ա յլ են տ ա լիս
անընդհա տ կ ա մ պ ա րբերա բա ր չա փ ե լ փոփ ոխ ա կա ն ճնշումները և ա րդյունքները հա-
ղորդև լ երկրի մակերևույթ:

Г Л Я Ц И О Л О Г И Я ֊ Ս Ա Ո - Ց Ա Դ Ա Շ Տ Ա Գ Ի Տ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ա սմո ւնք սա ոցա դա շտ երի

մա սին: Ա յն ուսումնա սիրում է սա ոցա դա շտ երի ա ռա ջա ցմա ն, տ ա րա ծմա ն, գոյությա ն
և շա րժմա ն պ ա յմա նները, սա ռցի կ ա զ մը, կ ա ոուցվա ծքն ա ֆիզ* հա տ կա նիշները,
ի նչպ ե ս նաև սա ոցա դա շտ երի երկրբ* և երկրա ձև ա բա նա կա ն գործունեությունը:

ГОДОВОЙ КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ВОДООБИЛЬНОСТИ ИСТОЧНИКА — ԱՂԲ­

ՅՈ ՒՐԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ՋՐԱՌԱՏՈԻԹ ՅԱՆ ԳՈՐԾԱԿԻՑ, գործա կից ( С ) , որն ա րտ ա ­
հայտում է որևէ տ ա րում ա ղբյուրի տ ա րեկա ն ծա խ սի հա րա բերությա նը նրա բ ա զ ­

մա մյա տ ա րեկա ն միջին ծա խ սին (ն ո ր մ ի ն ). С - , որտ եղ' խ ,,յ...ո - ը ա ղբյուրի

Np
չա փ վ ա ծ տ ա րեկա ն ծա խ սերն են, N p -ն ա ղբյուրի ծախ սի նորմն է : Ա * տ* ջ* գ .
մոտ ա վոր ցուցա նիշ է , քա նի որ ա ղբյուրի ծախ սը բա զմա մյա կտ րվսփ ք ա մ փ ոփ ո­
խ ա կա ն մեծություն է:

Г О Л О В К А ( Г Р И Ф О Н ) И С Т О Ч Н И К А — Ա ՚Լ Ո Յ Ո Ի Ր Ի Գ ԼԽ ԻԿ ( Գ Ր Ի Ֆ Ո Ն ),
երկրի մակերևույթի վրա ստ . ջրերի ա ոա նձին կենտ րոնա ցվա ծ ե լք , որը վերընթա ց
շա րժմա ն հետևանքով ո ւնենա մ է սն կա ձև , ցայտ ա ղ բյուրա յին գլխ իկի (գրիֆ ո նի )
տ եսք:

Г О Л Ь Ц О В А Я З О Н А — Ո Ո Ի Ս Ա Ջ Ո Ի Ո Կ ( Լ Ե Ր Կ ) Զ Ո Ն Ա , լերկ զ ո նա , որը տ եղ ա ­
դ րվա ծ է ա նտ ա ռա յին բուսա կա նությա ն սա հմա նա գծից վերև : Բ . զ . բնութա գրվում
Լ ֆիզ. հողմա հա րմա ն ի նտ ենսիվո ւթ յա մբ, որի հետ ևա նքով մերկա սա րերի լանջերը
00
պատվում են քարաբեկորներով, ցրոններով ու մանրախճով, որոնց միջից տեղ-տեդ
վէր են խոյանում հողմահարմանը դիմակայուն ժայռեր' պատերի, սյուների և գըմ-
բեթների ձևով:

ГО РИ ЗО Н Т И ЗО ТЕ Р М И Ч Е С К О ГО ТЕ П Л О О Б М Е Н А (Н У Л Е В А Я , Ф АЗО­
В А Я З А В Е С А ) — Ի Ջ Ո Թ Ե ՐՄ Ի Կ Ջ Ե Ր Մ Ա Փ Ո Ի յԱ Ն Ա Կ Ո Ի Թ Յ Ա Ն Հ Ո Ր Ի Զ Ո Ն (Զ Ե Ր Ո Յ Ա ­
Կ Ա Ն Վ Ա Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ր , Ք Ո Ղ ) , օղահագեցման զոնայի ապարների հորիզոն, որը տար­
վա որոշակի ժամանակահատվածում անի կայա ն զերոյական կամ բացասական
ջերմաստիճան: Ա յդ հորիզոնի առաջացումը պայմանավորված է ջերմաստիճանի
սեզոնային փոփոխությունների ժամանակ ապարների ջրի բյուրեղացման կամ սառցի
հալչման տևական գործընթացներով, որի հետևանքով ուղղաձիգ կտրվածքում հո­
րիզոնը վարագուրում կամ քողավորում է ջերմափոխանակությունը:

ГОРН АЯ ВЫ РАБОТКА ԼԵՌՆԱՅԻՆ Փ ՈՐՎԱԾՔ , որոնողական-հեւոսւխու-

զական կամ շահագործողական նպատակների համար երկրակեղևում վարված կամ
հորատված դատարկություն: Լ . փ . կարող է յինել նաև զուտ ջրաերկրբ. կամ
ինժեներաերկրբ. նպատակների համար:

ГОРН О Е Д А ВЛ ЕН И Е (Д А В Л Е Н И Е Г О РН Ы Х П О Р О Д ) - ԼԵՌ Ն ԱՑԻՆ

« Ն Օ Ո Ի Մ (Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Ը Ն Դ Ե Ր Ք Ա Յ Ի Ն Ճ Ն Շ Ո Ի Մ ), յեռնային փորվածքները շըր-
ջապատող ապարների զանգվածում առաջացող ուժեր, որոնք ճնշում են գործա­
դրում փորվածյշների պատերի և ամրակապի վրա:

Г О Р Н О -С А Н И Т А Р Н А Я О Х Р А Н А Л Е Ч Е Б Н Ы Х М Е С Т Н О С Т Е Й - Ա Ռ Ո Ղ Ջ Ա ­
ՐԱՆՆԵՐԻ ԼԵ ՌՆԱՍԱ ՆԻՏԱ ՐԱ ԿԱՆ Պ Ա Հ Պ Ա Ն Ո Ի 0 -Յ Ո Ի Ն , բուժիչ հանքաղբյուր­
ների, չիմանների, յճերի, ծովի ափամերձ գոտիների, կյիմայական կայանների և
առողջապահական նշանակություն ունեցող այյ շրջանների պահպանության միջո-
ցաոամներ' ուղղված այն ամենի դեմ, ինչ կարող է վնասակար ազդեցություն ունե-
նայ առողջարանի հանգստի գոտու բուժիչ միջոցների ֆիզ. հատկությունների կամ
քիմ. բաղադրության վրա: Հատկապես ուժեղացված հսկողություն է իրականացվում
հանքային բուժիչ ջրերի աղբյուրների շրջանում: Ա . լ. ս. պ. սահմանվում I. հա­
մապատասխան օրենսդրությամբ:

Г О Р Н Ы Й Н А Д З О Р ֊ Լ Ե Ռ Ն Ա Ց Ի Ն ՀՍԿՈՂՈԻքծ֊ՑՈԻՆ, երկրաբանահետախա-
զական արշավախմբերամ և լեռնահանքային ձեռնարկություններում իրականացվող
պետական հսկողության համակարգ, որն ապահովում Լ աշխատանքների կատար­
ման անվտանգությունը, հնքվ-երի ճիշտ ու ոացիոնայ շահագործումը, երկրաբանա-
հետախուզական և մսւրկշեյդերական աշխատանքների հստակ կատարումը:

Г О Р Н Ы Й О Б В А Л — Լ Ե Ռ Ն Ա Յ Ի Ն Փ Լ Վ Ա Ծ Ք , գրավիտացիոն գործընթաց, որն

արտահայտվում է լեոնալանջերից ժայռաբեկորների պոկման U փլուզման ձևով:
Լ. փ . փլվածքների (տե՜ս Обвалы ) աոավել տարածված տարատեսակն Լ լեռնային
կտրված ոեւիեֆով տեղանքում:

Г О Р Н Ы Й О К Р У Г О Х Р А Н Ы — Լ Ե Ո Ն Ա Պ Ա Հ Պ Ա Ն Ո Ի Օ Յ Ա Ն Գ Ո Տ Ի , տարածք,
որի սահմաններում օրենսդրությամբ, առանց ընդերյչասանիտարական պահպանության
հատուկ թողտ վությա ն, արգելվում է հետախուզական, շահագործողական, շին. և
UIJI աշխա տ ա նքներ կա տարեի): Ն մ ա ն ա րգելա փ ա կումները նպատակ են հետա-
պընդում անխաթար պ ա հել լեռնա հա նքա յին օբյեկտ ների և առողջա րա նների լեռ-
նասանիտարական բնական իրա վիճա կը:

ГОРНЫ Й У Л А Р - Ը Ն Դ Ե Ր Ք Ա Յ Ի Ն ( Լ Ե Ռ Ն Ա Յ Ի Ն ) Հ Ա Ր Վ Ա Ծ , ս ա . փ որվա ծք­

ների պ ա շտպանական բնա հենա կներում (բնա մա սերում) գերւա րվա ծա թյա ն հետ ե-
վա ն քո վ քա րա բեկորների ուժգին պ ոկվե լ-շպ ր տ վելո ւ գործընթ ա ց, որն ուղեկցվում է
ցնցումով և օդա ա փ քի հա րվա ծով: Ը . հ. ա ռա ջա նում է մեծ խ որություններում' լե ռ -
նային ճնշմա ն մեծա ցմանը զուգընթա ց:

Г О Р Ч И Л А ( С О Л Я Н А Я З А С У Х А ) ֊ Ա Վ Ա Փ Ա Ռ ( Ա Ղ Ա Ց Ի Ն Չ Ո Ր Ո Ի Յ Թ ) , աղի
բարակ փա ո (ա ղ ա չո ր ա յթ ), որով հողա գրունտ ների մակերևույթը պ ա տ վում է չո ր
կլիմա յա կա ն պ ա յմա ններում: Տ երմինը լա յնորեն տ ա րա ծվա ծ Ւ. Ա րև մտ յա ն Սիբիրում:

Г О Р Ь К И Е И С Т О Ч Н И К И - Դ Ա Ռ Ն Ա Հ Ա Մ Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ն Ե Ր , ա ղբյուրն եր, որոնց

ջրերի մեջ համեմատաբար բա րձր է սո ւլֆ ա տ ների , մա գնիումի ա ղերի պ ա րունա ­
կությունը և ջրի չորա մնա ցուկը գերա զա նցում է 1 գ ր /լ-ից :

ГОСУДАРСТВЕННАЯ ГИ ДРОГЕОЛ О ГИ ЧЕСКАЯ К А РТ А — Պ ԵՏԱԿԱՆ

ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Ք ԱՐՏԵԶ, նախ կին Ի ւՍ Հ Մ տ ա րա ծքի որոշա կի մասշտ ա բի
ջրա երկրբ. քա րտ եզ, որը կ ա զմվա ծ է միջա զգա յին ստ որա բա ժա նմա ն թերթերի (պ լա ն­
շետ ներ ի) վրա ' միա սնա կա ն սկ զ բո ւնք ներո վ և մեթ ոդ իկ ա յով: Պ . ջ . ք . ծա ռա յում է
ժողտ նտ եսությա ն տ ա րբեր բնա գա վա ռների պ ա հա նջները բա վա րա րելու և գիտ ա ­
կան նպ ա տ ա կների համար:

ГРАВИ ТАЦИ ОН Н ОЕ УПЛОТНЕНИЕ ГОРНЫ Х П О Р О Д — ԱՊԱՐՆԵՐԻ

ԳՐԱ ՎԻՏԱ 8ԻՈՆ Խ ՏԱԾՈԻՄ ( Ա Մ Ր Ա 6 Ո Ի Մ ) , նստ վա ծքա յին ա պ ա րների քա րա ցմա ն
(լի թ ի ֆ իկ ա ց իա յի) գործընթ ա ցի հետ ևա նքով կա տ ա րվո ղ խ տ ա ցում, որն ուղեկցվում է
ապա րների ծա կոտ կենութ յա ն նվա զ մա մբ և նրանց ծա վա լա յին կշռի մեծա ցմա մբ:

Г Р А В И Т А Ц И О Н Н Ы Е Д В И Ж Е Н И Я (П Е Р Е М Е Щ Е Н И Я ) - ԳՐԱ Վ ԻՏԱ ՅԻՈ Ն

Շ Ա Ր Ժ Ո Ւ Մ Ն Ե Ր ( Տ Ե Ղ Ա Շ Ա Ր Ժ Ե Ր ) , թեքությունների վրա մա կերև ութա յին փուխր
բեկորա յին նորա գոյա ցումների, նս տ վա ծք ա յին հզոր շերտ երի և ցցուն ժա յռա բեկոր­
ների տ ա րբեր ա րա գությա մբ կ ա տ ա րվող տ եղ ա շա րժ եր, որոնք կա տ ա րվում են գրա -
վիտ ա ցիոն ուժերի շնո րհի վ: Դ . շ . տ եղի են ունենում երկրա գնդի բոլոր լա յնութ յուն­
ներում և ցա նկա ցա ծ պ ա յմա ններում (ցա մա ք ո ւմ, ջրի տ ա կ ), որի շնո րհի վ նրա նք
ա րտ ա ծին գործընթ ա ցների շա րքում հա մա րվում ե ն լերկ ա ցմա ն (դենուդ ա ցիա յի) կ ա րե-
վորա գույն ա գդ ա կ: խ ոն ա վ ա պ ա րներում Գ . շ . կ ա ր ո ղ ե ն սկիզբ ա ռ նե լ ա մենա ա ննշա ն
թեքություններում, իսկ չո ր ա պ ա րներում (փուխ ր բեկորա յին ծա ծկոցներում) դրա նք
սկսվում են 3— 5 “ -ից բա րձր թեքությունների դեպ քում: Տ ա ր բերո ւմ են Գ . շ-ի հետև­
յա լ տ իպ երը. 1) չո ր ա պ ա րների տ եղա շա րժեր' փ լվ ա ծք նե ր , թ ա փ վա ծքներ, ք ա րա ­
յին կա մ ձնե հոսքեր (տ ե՛ս О б в а л ы . О с ы п и , Л а в и н а ) , 2) խ ոնա վ ա պ ա րների տ ե­
ղ ա շա րժեր' սողա նքներ (տ ե՛ս О п о л з н и ), 3) գ երխ ոնա վ կա մ ջրով գերհա գեցա ծ
ա պ ա րների տ եղա շա րժեր (տ ե’ս Оплы вина, П лы вун ) և, 4 ) ա պ ա րներով հա գե­
ցած (մին չև 75 %) ջրա յին հոսքեր (տ ե՛ս С е л ь ):
82
 Г Р А В И Т А Ц И О Н Н Ы Е Я В Л Е Н И Я ֊ Գ Ր Ա Վ Ի Տ Ա Յ Ի Ո Ն Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ Ն Ե Ր , գրա-
վիտացիոն շարժումների (աե՚ս Гравитационные движения) դրսևորման ձևեր: Օր.,
սողանքային գործընթացներ)! արդյունքում դիտվում են սողանքային ճեղքավորման,
աստիճանավորման, դարավանդների, կրկեսների ու յեզվակների առաջացման և ա յյ
երևույթներ:

Г Р А В И Т А Ц И О Н Н Ы Й Р Е Ж И М - Գ Ր Ա Վ Ի Տ Ա Յ Ի Ո Ն Ռ Ե Ժ Ի Մ , նավթային ջրա­
երկրաբանությունում' նավթակուտակի աշխատանքի ոեժիմ, որի դեպքում նավթի
շարժման էներգիայի աղբյուր է ծառայում հենց նավթի ծանրության ուժը: Սովորա­
բար ծանրության ուժը նշանակւս|ից դեր է խաղում նավթակուտակի շահագործման
վերջին ստադիայում:

Г Р А Д И Е Н Т Г И Д Р А В Л И Ч Е С К И Й — Հ Ի Դ Ր Ա Վ ԼԻ Կ ԳՐԱԴԻԵՆՏ, տ ես Н а­
порный градиент:

ГРАДИ ЕНТ М И Н ЕРАЛ И ЗАЦИ И П О ДЗЕМ Н Ы Х ВОД Ս ՏՈՐԵՐԿՐՅԱ

վՐԵՐԻ ձա /ՔԱՅՆԱՅՄ ԱՆ Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ , ստ. ջրհոսքի երկու կետերում (հո­
րատանցք, ջրհոր) ջրի հանքայնացման արժեքների (գ/լ-երով) տարբերության հա­
րաբերությունը այդ կետերի միջև եղած հեոավորության (կմ-Էր ով): Ա յլ խոսքով,
Ս . ջ. հ. գ . բնութագրում է ծծանցման ճանապարհին ջրերի հանքայնացման կրած
փոփոխությունը, որը սովորաբար ունի ավելացման հակում:

Г Р А Д И Е Н Т П О Т О К А — Հ Ո Ս Ք Ի Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ , տե ս Напорный (гидравличес­
кий) градиент:

ГРАД УС Ж ЕСТКОСТИ ВОДЫ Ջ ՐԻ Կ Ո Շ Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ա Ս Տ Ի Ճ Ա Ն , ջրի կոշ­

տության արտահայտման հնացած 8և: Ջրի կոշտության գերմանական աստիճանին
համապատասխանում էր 10 մգ/լ C a O , ֆրանսիական աստիճանին' 10 մգ/լ C a C O j ,
անգլիական աստիճանին' 14 մգ/գալոն C a C O j պարունակությունը ևն: Ներկայումս
ջրի կոշտությունը գրեթե բոլոր երկրներում չա փվում է մգ. համարժեքներով (տե՛ս
Ж есткость воды):

Г Р А Д У С Ы ( Ш К А Л А ) Б О М Е - Բ Ո Մ ԵԻ Ա Ս Տ Ի Ճ Ա Ն Ն Ե Ր ( Ս Ա Ն Դ Ղ Ա Կ ) , հեղու­
կի տեսակարար կշոի (խտության) պայմանական չա փ , որը որոշվում է Բոմեի անու­
նը կրող արեոմետրի սանդղակով: Սանդղակի 0 աստիճանին համապատասխանում
է մաքուր ջրի խտությունը + 15° 3 , իսկ Բոմեի 15°-ին' կերակրի աղի 15%-անոց
|ուծույթի խտությունը: Բ . ա. հնարավորություն են տալիս արագ որոշեյու լուծույթում
աղերի պարունակութլունը, ընդ որում, բավական մեծ ճշտությամբ' եթե լուծույթում
N a C I-ը գերիշխում Է մյուս աղերի նկատմամբ: Ըստ Բոմեի սանդղակի ցուցմունքի,
փորձարկվող հեղուկի խտությունը ( Д ) որոշելու համար օգտվում են հեոոևյսզ
բանաձևից. Д = —— , որտեղ' N -ը արեոմետրի հաստատուն գործակիցն Լ , որը
N -f-n
+ 15° 3 հավասար է 144,3, Ո-ը աստիճանների քանակն է, մինչ որը արեոմետրը
խորասուզվում է փորձարկվող հեղուկում:

Г Р А М М - М О Л Е К У Л А ( Г Р А М М - М О Л Ь , М О Л Ь ) — Գ Ր Ա Մ -Մ Ո ԼԵ Կ Ո Ի Լ (Գ Ր Ա Մ -
Մ Ո Լ, Ս Ո Լ ) , տվյալ նյութի ալն քանակը, որի կշիոր գրամներով արտահայտելիս
թվա պ ես հավասա ր է ա լդ նյութի մո լեկուլա յին կշո ի ն: O p ., ա ղա թթվի (H C 1 ) մո-
լհկուլա յին կշիոը հավասա ր է 3 6 ,5 , 1 գ ր -մ ո լ H C l -ի կշիոը կ լի նի 36 ,5 գր:

Г Р А М М -Э К В И В А Л Е Н Т (Г -Э К В ) - Գ Ր Ա Մ -Հ Ա Մ Ա Ր Ժ Ե Ք ( Գ Ր .- Հ Ա Մ .) , նյութի
գրա մների քա նա կ, որը հավասա ր է նրա հա մա րժեքին: Ք իմ. տ ա րրի գր-
հա մ. հավասա ր է նրա գ ր -ա տ ո մ ի ( գ ր .- մ ո լ.- ի ) և ա րժեքա կա նությա ն քա նոր­
դին: Օ ր ., 96 գ ր -ա տ ո մ ո վ երկա րժեք սա լֆ ա տ -իո նի (ՏՕ<*—) գ ր - հ ա մ . հավասա ր
Լ 9 6 : 2 = 48 , կա մ 40 ,08 գ ր .-ա տ ո մ ո վ երկա րժեք կա լց իա մ -ի ոն ի ( С а 2+ ) գ ր .-հ ա մ .
կ լինի' 40,08 : 2 = 20,04 են:

Г Р А Н И Ц Ы П О Д З Е М Н О Г О В О Д О С Б О Р А — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐՀԱՎԱՔԻ
Ս Ա Հ Մ Ա Ն Ն Ե Ր , սա հմ ա նա գ ծեր, որոնք եզրա փ ա կում են ս տ . ջրհա վա ք ա վա զա նի
մակերեսը (տ ե՛ս В од осбор н ы й ба с се й н ):

ГРА Н И Ч Н Ы Е У С Л О В И Я — ՍԱՀՄ ԱՆԱՅԻՆ (Ե Զ Ր Ա Յ ԻՆ ) ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ,

ջրա երկրա բա նությունում' ջրատ ար հո րիզոնների սնմա ն կ ա մ բեռնա թա փ մա ն սա հ­
մա նա յին (եզ րա յի ն) մա սերի պ ա յմա ններ: Շ երտ ի սա հմա ններ ա ս ե լո վ , հասկացվում
են ի նչպ ե ս բնա կա ն (ջրա տ ա ր հորիզոնի հետ հիդրա վլիկորեն կա պ վա ծ գ ե տ ե ր ,
սեպ ա ձև փ ա կ վող շերտ ի եզրա գծեր և ն ) , ա յնպ ես Լ լ ա րհեստ ա կա ն (ջրհա ն կա -
ո ա յց ներ) սա հմա նները: Զ ր ա ե ր կ ր բ . մո դե յա ցմա ն ժա մա նա կ շերտ ի եզրա մա սերում
հաճախ տ րվում են հետ ևյա լ պ ա յմա նն երը. 1) ա ոա ջին կա րգի Ս . պ .- ծծա նցմա ն
մարգի եզրա մա սերում ճ նշմա ն ա րժեքը տ րվում է ' I I = Con st կա մ H = f ( t ) , 2 ) երկ ­
րորդ կա րգի Ս . պ - սա հմա նում տ րվում է ջրի ծա խ սը' Q = c o n s t կ ա մ Q = f ( t ) :

Г Р А Н У Л А — Գ ՐԱ Ն ՈԻ ԼԱ , բա րդ կա ոուցվա ծքի կ ոլո իդ ա յին մա սնիկի (միցե-

լա յի ֊ ՜տ ե ՛ ս М и ц ел л а ) մա ս, որը բսւդկա ցա ծ և միջուկից և ա նմիջա պ ես նրան պ ա ր -
փ ա կող հակառակ լիցքա վ որմ ա ն իոնների կա յուն թ ա ղա նթից:

ГРАНУЛОМ ЕТРИЧЕСКИЙ (М Е Х А Н И Ч Е С К И Й ) А Н А Л И З - ՀԱՏԻԿԱՁԱ-

ՓԱԿԱՆ ( Մ Ե Խ Ա Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն ) Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ի Ծ Ո Ի Օ * 6 Ո Ի Ն , փ ա խ ր ա պ ա րներ կա զ մող
հատիկների չա փ ս երի և նրա նց քա նա կա կա ն հա րա բերա կցությա ն որոշում: Հ . տ .
պ ա րզա գույն եղա նա կ к հա նդիսա նում մա զ ա յին մեթ ոդ ը, որի դ եպ քում 0,25 մմ-ից
խոշոր մա սնիկները տ ա րբեր մա ղերի միջոցով հեշտ ությա մբ տ ա րա բա ժա նվում են
հա տ իկա չա փ ա կա ն խ մբերի , ի սկ 0 ,2 5 մ մ -ի ց փ ոքր մա սնիկները ուսումնա սիրվում ե ն
պ ղտ որմա ն մեթ ոդ ով (կա խ ա յթ ի ուսումնա սիրմա ն միջոցով — տ ե՛ս В звесь): Կա­
վա յին գրունտ ների Հ. տ. համար ա ո ա վեյ կիրա ռա կա ն է խ տ ա չա փ ա կա ն մեթոդը
(տ ե՛ս А рео м ст ри чсски й м е т о д ) :

ГРАН УЛ ОМ ЕТРИ ЧЕСКИ Й (М Е Х А Н И Ч Е С К И Й , ЗЕРН ОВОЙ ) СОСТАВ

ГОРН Ы Х ПОРОД— ԱՊԱՐՆԵՐԻ ՀԱ ՏԻԿ Ա ՉԱ Փ Ա Կ ԱՆ (Մ Ե Խ Ա Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն ,
ՀԱՏԻԿԱՅԻՆ) Կ Ա Զ Մ , ա պ ա րներում տ ա րբեր չա փ ե րի հա տ իկա խ մբերի (ֆ րա կցիա ­
նե րի) կ շռ ա յի ն պարունա կու; յո :ն ը ' արտահա յւ վա ծ % -ներով: Ն ստ վ ա ծք ա յի ն
Ա . հ . կ . որոշելու համար հիմք I. ընդունվում Վ . Դ . Լոմտ ա ձեի կււղմից ա ռ ա ջա րկ­
վ ա ծ հա տ իկա խ մբերի դա սա կա րգումը (տ ե ՛ս ա ղ . 4 ) .
 Աղյուսակ 4
Հատիկախմբի անվանումը
Ենթախմբի Մասնիկների
չհ ղկված անվանումս չա փսերը, մմ
հղկված մասնիկներ
մասնիկներ

Գետաքարային Քարսւբեկորային խոշոր >800

միջին 800— 400
մանր 400— 200

Գրաքարային Խճային շատ խոշոր 200— 100

խոշոր 100— 60
միջին 6 0 -4 0
մանր 40— 20

Կոս|ճային Մանրախճային խոշոր 20— 10

միջին 10—4
մանր 4 -2

Ավազային կոպիտ 2— 1
խոշոր 1 - 0 ,5
միջին 0 ,5 —0,23
մանր 0 ,2 5 - 0 ,1
նուրբ 0 ,1—0,05

Օոշային մասնիկներ խոշոր 0,05— 0,01

մանր 0,01—0,006

Կավ՚պին մասնիկներ կոպիտ 0,005— 0,001

anW < 0 ,0 0 1

ГРАФ И К ГЕН ЕТИ Ч ЕСК О ГО ТИ ПА П О Д ЗЕМ Н Ы Х В О Д - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ

ՏԵՐԵՐԻ Ծ Ա Գ Ո Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն ՏԻ Պ Ի Գ Ր Ա Ֆ Ի Կ , ըստ Վ . Ա . Ս ո ւ յն ի , ստ . ջրերի թիմ.
բաղադրության համակարգման գրաֆիկ եղանակ, որի համաձայն ստ . ջրերի ծագ­
ման b նրանց քիմ. բաղադրության միջև գոյություն անի որոշակի օրինաչափ կապւ
Ս . ջ. գ- տ . գ։ ի կենտրոնը հանդիսանում է О կետը (նկ. 4 ) , որտեղ rN a / rC l = 1: Ե թե
ջրում r N a / r C I > l , ապա այն ընկնում է ներքին քաոակասին, իսկ եթե r N a / r C l C l '
վերին քաոակասին: Ջրերի ծագումը որոշելու համար օգտագործում են նաև իոն­
ների հարաբերությանը (%, համարժեքներով) : Ն երքին քաոակասա I և I I եռանկյուն­
ների մեջ ընկնող Նր ՚ֆաւր-նատրիամսղին ա ջրակարրոնատ-նաւորիամային տիպի
 գրա ֆիկ (ըստ Վ . Ա . Ս ո ղ ի ն ի ):
ջրերը ծա գումնա յին տ եսա կետ ից համապ ա տ ա սխ ա նում են ցա մա քա յին իրա դրու­
թ յա նը, վերին րա ռա կոա ու I V եռա նկյա ն մեջ ըն կն ող ք յո ր-մա գնիումա յին տիպը'
ծո վա յի ն, իսկ I I I եռա նկյա ն ք լոր-կսւլցիումա յին տ իպ ը՝ խ որքա յին իրա դրությա նը:
Յ ո ւրա քա նչյուր տիպի ջրերը ըստ գերիշխ ող ա նիոնի ստ որա բա ժա նվում են խմբերի
(ջրա կա րբոնա տ ա յին, ս ո ւլֆ ա տ ա յի ն, ք յո ր ի դ ա յի ն ), ըստ որոշա կի իոնների հա րա ­
բերությա ն' դա սերի , և ըստ գ երիշխ ող կա տ իոնների' ենթա խ մբերի (կա լցիո ւմա յին,
մա գն իա մա յի ն, նա տ րիո ւմա յին ):
Ս . ջ. ծ . տ. գ -ի գլխ ա վոր թերությունը ջրերի տ եղա բա շխ մա ն ձևական հա տ կա ­
նիշն է : Ա յս պ ե ս օ ր -, rN a/rC l կամ (r C I — r N a ) / r M g ցուցա նիշների նույնիսկ
ա ննշա ն փոփոխ ության դեպ քում ջուրը կ ա րող է սխ ա լմա մբ վերա գրվեւ ա յլ ծա -
գումնա յին տ իպ ի:

ГРАФ И К К В А Д РАТ Գ Ր Ա Ֆ Ի Կ -Ք Ա Ռ Ա Կ Ո Ի Ս Ի , ստ . ջրերի ք իմ. տ ա րրա լու­

ծությա ն ա րդյունքների հա մա կա րգմա ն դ իա գրա մա յին ե ղ ա նա կ , որը հնա րա վորու­
թյուն է տ ա լիս համեմատեւ ջրերի ա նի ո նա յին ու կ ա տ իոնա յին բա ղա դրութ յա նը ե
հա նքա յնա ցմա ն մ ե ծ ա թ յա ն ը , ի նչպ ե ս նաև ո րոշել ջրերի ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն կա խ ­
վա ծությունը նրանց ծա գա մն ա յի ն պ ա տ կա նելությունից ևն: Գ ո յո ւթ յա ն ա նե ն Գ -
ք-ն երի մի քանի տ ա րա տ եսա կներ, որոնք ա ռ ա վել հաճախ օգտ ա գործվում են ստ .
ջրերի ք իմ. տ ա րրա լուծությա ն ա րդ յունքների նա խ նա կա ն համա կա րգմա ն համար:
Ա վ ե փ գործա ծա կա ն են Ն . Ի . Տոլստ իխ ինի Գ .- ք . (ն կ . 5) և Ա . Ա . Բ րո դսկա Գ .- ք .
(նկ- 6 ) :

Г Р А Ф И К Т Р Е У Г О Л Ь Н И К — Գ Ր Ա Ֆ Ի Կ -Ե Ռ Ա Ն Կ Յ Ո Ի Ն Ի , ստ . ջրերի քիմ. բա ­
ղա դրութ յա ն հա մա կա րգմա ն դ իա գրա մա յին եղա նա կ (ն կ . 7 ) , որի միջոցով ա ր տ ա ­
հա յտ վում են ջրերի ա նի ո նա յին և կա տ իոնա յին բա ղա դրա մա սերը ա ոա նձին
96
 «00% w
Na*H՛- 0 7 . Կամ
10 У 8 1 b 0 4 i 2 1

20 19 1в I f a n (4 15 n ff

SO 29 28 2 f ? h ?•> 74 2 i 22 21
ԿՕ ձ1 ) ծ и bh J > 84 a 8? 81
>>; -9 ',е 4 է ■.b 45 '•i 42 41
հ!1 )9 iS V ‘if, 87 :>4 •>} b> 71
■7/ է՛1) Lb h< 1,1, l , i bb bb b ? Ы

0» Ր 1 IS (/ •'h n 14 ( j (2 (1
'/// 69 в о 8 f 8ь 5 ) 64 db 82 81

"7/7 40 чв 4 / 4b 9b 44 4 i 92 41
.. 10U7. Կ ա մ
' ---------------------- <’d ֊ —
Ն կ . 5 . Ն . Ի . Տուսւոիիփնք)
գրաֆիկ-բաոակոսփ:

J jw u i գե h co; so; ГГ
թիքխՏան
VlftnU^k

I pum գե­
ճ ճ C l so t Щ c l sd< нсо\
րիշխան
Գեր1»Փ\
Ms*4
Саг*
N s*

C e 1՝
N a*
M 9'*

£V *
M ?
Л/d*
Ն կ . 6. Ա . Ա . Բրոդսկու
գրաֆիկ-քաոակուսի:

07
 HCO] cs՛
9 0 % h iJ . tQo Հ- Н чХ

Ն կ . 7. Գրաֆիկ-եռանկյՈւնի' անիոնների և կատիոնների համար):

եռա նկյունների վրա : Ի ն չպ ե ս Գ րա ֆ ի կ -ք ա ռ ա կ ա ս ի ն (տ ե՛ս Г р а ф и к -к в а д р а т ) ,

Գ . ե . շատ գործա ծա կա ն է ջրա երկրբ. ո րոնողա կա ն-հետ ա խ ա զա կա ն ա շխ ա տ ա նք­
ների ժա մա նա կ, երբ նախ նա կա ն հա մա կա րգմա ն են ենթա րկվում ջրերի բա զմա ք ա ­
նակ տ ա րրա լուծությունների տ վյա լն երը:

ГРИ Ф О Н ֊ ֊ ՑԱ 6ՏԱՂԲ6ՈԻՐ (Յ Ա Յ Տ Ա Շ Ի Թ , Գ Ր Ի Ֆ Ո Ն ), ջրատ ար ապարների

ճ եղքերից սա . ջրերի կենտ րոնա ցվա ծ բնա կա ն ե լք ' որոշա կիորեն ա րտ ա հա յտ վա ծ
վերընթա ց շա րժումով ( շի թ ե ր ո վ ):

ГРОТ ֊ ՔԱՐԱՅՐ, ւալն ե լք ո վ և կամարա&և ա ռա ստ ա ղով ո չ խորը քա ­

րա նձա վ: Հա ճա խ Ք - են ա նվա նում ք ա րա նձա վի լա յն ա ցվա ծ ե լքե րը կ ա մ նե ղ գետ նու­
ղ իներին հաջորդող ընդա րձա կ սրա հ ները: Ք -ե ր ը կ ա րստ ա լին գործընթ ա ցների ա ր­
դյունք են և հաճախ նրա նցում դ իտ վո ւմ են ս տ . ջրերի խ ոշոր ե լքե ր (վ ո կ լլո ւզ ն ե ր ):
Ք -և ր են ա նվա նվում նաև սա ոցա դա շտ երի ստ որին եգրա մա սերի որմնա խ որշերը,
որոնցում նույնպ ես դիտ վում են նա (ոցքա յին սա ռցա ջրերի խ ոշոր ե լքե ր:

Г Р У Н Т — Գ Ր Ո Ի Ն Տ , ցա նկա ցա ծ ապ ա րի պ ա յմա նա կա ն կիրա ռա կա ն ա նվ ա նո ւմ,

երբ այն ըն դգրկվում է ի նժ ենե րա շի ն. ոլորտ ի մեջ և կա ռույցների համար ծա ռա ­
յում է որպես հիմնա տ ա կ, միջա վա յր և շին ա նյութ : Ի ն ժե ներա կա ն երկրա բա նութ յու­
նում ա ռա նձնա ցվում են Գ -ն ե ր ի հետ ևյա լ խ մբերը . 1) ա պ ա ոա ժա յին-ունեն բարձր
մեխ . ա մրություն և հա նդիսա նում են ա ռա ձգա կա ն պ ի նդ մա րմիններ (գրա նի տ ,
գ նե յս, բա զ ա լտ , մա րմա ր, ա վա զա քա ր և ն ) , 2) կ իսա ա պ ա ոա ժա յին-ա ոա ջին խմբի
Գ -ն ե ր ի համեմա տ ությա մբ ունեն ա վելի ցածր մեխ . ա մրություն և նվա գ ա ռ ա ձգա ­
կա ն են (տ ուֆ եր, տ ա ֆ ի տ ներ , կրա ք ա րեր, գի պ ս , ք ա րա ղ և ն ) , 8 ) փ յսփ ուկ կա մ
պ լա ստ իկ հա տ կա նիշներով կա պ ա կցվա ծ ա պ ա րներ (կ ա վ ե ր , ա վա զա կ ա վ ե ր , կ ա վ ­
ա վա զներ և ն ) , 4 ) փուխր կամ սո րո ւն, պ լա ստ իկ հա տ կա նիշներից զ ա ր կ չկ ա պ ա կ ց ­
վա ծ ա պ ա րներ (ա վ ա զ նե ր , խ իճ, գ լա ք ա ր , գետ ա քա ր և ն ) , 5) թ ո ւյլ, հեշտ ձևափոխ ­
վ ո ղ կա մ ա նկա յուն ա ռա ձգա կա ն կա մ պ լա ստ իկ հա տ կություններից զ ո ւրկ, ինչպ ես
նաև հատուկ պ ա յմա ններում ( օ ր ., տ ա ք ա նա |-սա ռ չեւի ս) էա պ ես փ ոխ վող ա պ ա րներ
(տ որֆ , տ ի ղմ , սա ռույց և հ ): Հ ո մա նի շ' գ ե տ ի ն , գ ետ ն ա հող , բնա հող:

ГРУН ТОВАЯ М АССА — ԳՐՈԻՆՏԱՑԻՆ Զ Ա Ն Գ Վ Ա Ծ , գրունտ ա գիտ ությունռւմ

հա մա կա րգ, որը կա զմվա ծ է մի ներա լա յին կմա խ քից (մա սնի կ ների ց) և ծա կոտ ի-

DS
 նհրը լցնող ջրից (երկֆազ համակարգ), կամ միներալային կմախքից, ջրից Ա օդից
(եոաֆազ համակարգ), ըստ որում ենթադրվում է , որ Գ . զ . համասЬп к:

Г Р У Н Т О В Е Д Е Н И Е — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Գ Ի Տ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ինժեներական երկրաբանու­
թյան բաժին, որն ուսումնասիրում է ապարների կազմը, կաոուցվածքը, կազմվածքը
(տեքստուրան) և ֆիզմեիւ. հատկությունները, ինչպ ես նաև կաոույցի հետ փոխազ-
դեյիս այդ հատկությունների հնարավոր վավաշությունները և շին. նպատակներով
դրանց բարելավման հնարավորությունները: Հոմանիշ' ինժեներական պետրոլոգիա:

Г Р У Н Т О В Е Д Е Н И Е Г Е Н Е Т И Ч Е С К О Е ֊ Ծ Ա Գ Ո ԻՍՆ Ա Բ ԱՆ Ա Կ ԱՆ ԳՐՈԻՆՏԱ-
ԳԻՏ Ո Ի1 »ՑՈ ԻՆ , գրունտագիտութլան բաժին, որն ուսումնասիրում է ապարների ծա-
գումնային կամ ֆացիալ համակարգերի և ձևերի ինժեներաերկրբ. հատկանիշները:

ГРУНТОВЕДЕНИЕ Р Е Г И О Н А Л Ь Н О Е - ՌԵԳԻՈՆԱԼ ԳՐՈԻՆՏԱԳԻՏՈԻ-

հ^ՑՈԻՆ, գրանտագիտաթյան բաժին, որն ուսումնասիրում է աոանձին ոեգիոնների
ապարների ծագամնային կամ ֆացիալ համակարգերի ինժեներաերկրբ. հատկանիշ­
ները:

ГРУНТОВЫ Е ВОД Ы - Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տե՛ս В од а грунтовая:

Г РУ Н Т О В Ы Е Р А С С О Л Ы — ԳՐՈԻՆՏԱՑԻՆ Ա ՂԱ ՋՐԵՐ, աղաշրեր, որոնք

տեղադրված են աղի լճերի հատակային մասի արմատական ապարների կամ նո­
րագոյացումների ճեղքերում և ծակոտիներում: Երբեմն Գ . ա . մակերևութային աղա-
շրերից մեկուսացված են լինում տիղմի շերտով, որի հետևանքով նրանց միջև ան­
միջական կապը բացակայում է: Գ . ա -ին են դասվում նաև աղագմբե|»ների շրջան­
ներում տարածված վերաղային ջրերը (տե'ս Надсолевы е в од ы ), եթե նրանք վերևից
ջրամերժ ապարներով պարփակված չե ն: Որոշ դեպքերում Գ . ա . ունեն գործնական
նշանակություն:

Г Р У Н Т О В Ы Й Б А С С Е Й Н ֊ Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Ց Ի Ն Ա Վ Ա Զ Ա Ն , գրունտային ջրերի
հոսքի ավազան՝ սահմանազատված ստ. ջրբաժաններով: Երբեմն օգտագործվում է
«Գրունտային ջրերի ավազան» տերմինը:

Г Р У Н Т О В Ы Й К О Л О Д Е Ц - Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Հ Ո Ր , երկրի մակերևույթի վրա

անմիջականորեն ելք ունեցող մեծ խորության ուղղաձիգ կամ փոքրաթեք փորվածք,
որի միջոցով շահագործվում են ոչ խորը տեղադրման ստ. ջրերը: Գ . ջ-երը ունենում
են ո չ մեծ մակերեսով( 1— 3 մ1) ուղղանկյունաձև (քառակուսի) կամ կլորավուն լա յ-
նական հատույթ: Փախր-բեկորային կամ սորուն գրունտներ հատելիս նրանք ա ն­
պայմանորեն ամրակապվում են: Երբեմն Գ . ջ. են անվանվում նաև մեծ տրամա­
գծի հորատանցքերը, որոնք տրվել են գրունտային ջուր ստանաւա նպատակով:

Г Р У Н Т О В Ы Й П О Т О К — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Հ Ո Ս Ք , գրունտային ջրի զանգ­

ված, որը շարժվում է ծանրության ուժի (հիդրավլիկ թեքության) շնորհիվ' ււնմաԱ
tltunnhn nklllh Vtbnfil'IlPlMthlfiijfi iTnrwnn.
 ГРУ Н Т О Н О С — ԳՐՈԻՆՏԱՀԱՆ, հարմա րա նք ( գ ո ր ծ ի ք ), որի միջոցով fln-
րա տ ա նցքհրից, լեռնա յին փ ո րվա ծքներից կա մ ջրա վա զա նների հատակից փուխր
(սորուն) և պլաստիկ գրունտ ների նմուշներ են վերցվում' պ ա հպ ա նելով նրանց բնա ­
կա ն կա ոուցվա ծքն ու խ ո ն ա վ ա վ ո ւն ը : Գ -ն ե ր ը լա յն որե ն կիրա ռվում են ինժեներա -
երկրբ- ուսումնա սիրությունների ժա մա նա կ: Ն ր ա ն ց միջոցով վերցվող նմուշները
օգտ ա գործվում են գրունտների բնա կա ն խ ոնա վությա ն, ծա կոտ կենութ յա ն, սեղմե­
լիությա ն և տ եղա շա րժի դ իմա դրությա ն որոշմա ն հա մա ր: Հոմա նի շ' գետ նա հա ն,
գրունտ ա կիր:

ГРУППОВОЙ И СТ О Ч Н И К — Խ ՄԲԱՅԻՆ Ա Դ .Բ Ց Ո Ի Ր (Ա Վ Բ Ց Ո Ի Ր Ա Խ Ո Ի Մ Բ ),
բնա կա ն ա ղբյուր, որը բա ղկացած է սա- ջրերի մի քա նի մոտ տ եղա դրվա ծ ելքերից:

ГРЯ ЗЕ В О Е М И Н Е Р А Л Ь Н О Е О З Е Р О - ՑԵԽ ԱՀԱՆՔ ԱՑԻՆ ԼԻ(1, լիճ , որի

հատակին կուտ ա կվա ծ որոշակի բա ղա դրա տ ա րրերով հարուստ տիղմը օգտ ա գործ­
վում է որպես բուժիչ միջոց:

Г Р Я З Е В О Й В У Л К А Н ( С А Л Ь З А ) — Ց Ե Խ Ա Յ Ի Ն Հ Ր Ա Բ Ո Ի Խ ( Ս Ա Լ Ջ ) , կոնաձև
բլուր' գա գա թին ձագարա ձև խ ա ռնա րա նով, որից պ ա րբերա բա ր կամ անընդհա տ
արտ ա վիժում Լ գա զերով հարուստ կավա ցեխ (ցեխ ա ջուր' երբեմն նավթի փ ա ո ո վ ):
Ց. հ-ի ա րտ ա վիժա ծ նյութը հոսե|ով կոնի լա նջեր ով, մեծա ցնում է նրա չա փ ե րը:
Խա ռնա րա նների շա տ ությա ն դեպ քում տ եղա նքում ա ռա ջա նում են յուրա տ եսա կ
բլրա շա րեր, որոնց չա փ ե րն ու ձևերը պ ա յմա նա վորվա ծ են ցեխի մածուցիկության
ա ստ իճա նով: Պ ա րբերա բա ր գ ործող 8- հ-ները սովորա բա ր մեծ քանա կությա մբ
գա զեր են ա նջա տ ում, որը ուղեկցվում է պ ա յթյունով և քա րա բեկորների ա րտ ա -
նետ մա մբ: Ծ ա գումնա բա նորեն տ ա րբերում են 2 տիպի Ց . հ -ն ե ր . 1) կա պ վա ծ նա վ­
թա յին հնրվ-երի հետ և, 2) կա պ վա ծ իսկա կա ն հրա բուխ ների հետ: Ա ոա ջին ները
լա յն տարա ծում ունեն Հյո ւսի սա յին Կ ո վ կ ա ս ա մ , Ա դրբ եջա նո ւմ և Ա նդ րկա սպ իո ւմ,
ձգվում են տ եկտ . խզումների երկա յնությա մբ և բնորոշում են գերա զա նցա պ ես ա ծ­
խ ա ջրա ծնա յին գա զերի (հիմնա կա նում մեթ ա նի) ա նջա տ մա մբ: Ո րոշ Ց- հ-ներ ա չք ի
են ընկնում ազոտ ի զգա լի պ ա րունա կությա մբ, որին ուղեկցում են հելիումը և ա յլ
ա զնիվ գա զեր: Ցեղա ջրերը հարուստ են յո դ ո վ , բրոմով և բորով:
Իսկա կա ն հրաբուխ ների հետ կա պ վա ծ Ց. հ-ները գերա զա նցա պ ես անջա տ ում
են ածխ աթթա գ ա զ , ի նչպ ե ս նաև ծծմբա ջրա ծին ու ջրա յին գոլո րշին եր: Ի տ ա րբե­
րություն նա վթա լին հնքվ-երի Ց. հ -ների , վերջիններում ա ծխ ա ջրա ծնա յին գա զերը
բա ցա կա յում են:

ГРЯЗИ ПРИ РОДНЫ Е (М И Н Е Р А Л Ь Н Ы Е )֊ ԲՆԱԿԱՆ (Հ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն , Մ Ի -

Ն ԵՐԱԼԱ ՅԻՆ ) ՑԵԽԵՐ, ծո վա յի ն, ւճա յին, (իմա նա յին, գետ ա յին , ա ղ բյուրա յի ն և
ա յլ տ իղմ եր, որոնք պ ա րունա կում են յուրա հա տ ուկ ք ի մ . և օր գ . միա ցություններ և
օգտ ա գործվում են բուժման նպ ա տ ա կներով:

ГРЯЗЕВЫ П ПОТОК - Ց Ե Խ Ա Յ Ի Ն Հ Ո Ո Ք (Ս Ե Լ Ա Վ ) տ ե ս Сель:

Г У Д Ж И Р — Հ Ո Ի Ջ Ի Ր , հա նքա յին յճերի սա ռա ծ մա կերևույթին գո յա ց ող սոդա ­

յի , միրա բխ իտ ի և ա յլ ա ղերի բա րա կ թա ղա նթ կսւմ փ ա ո: Երևույթի թուրքա կա ն
ա նվա նա րկում:

100
 Г У М И Н О В Ы Е В Е Щ Е С Т В А — Հ Ո Ի Մ Ի Ն Ա Յ Ի Ն Ն Ց Ո Ի Թ Ե Ր , համինային թթու­
ների աղեր, որոնք պարունակվում են տորֆերում, նամուսում և հանածո ածուխնե­
րում: Հ . ն. ունեն շատ բարդ քիմ. բաղադրություն:

Г У М И Д Н Ы Й К Л И М А Т — ի »Ո Ն Ա Վ (Հ Ո Ի Մ Ի Դ ) Կ Լ Ի Մ Ա , խոնավ կլիմա, որի

պայմաններում մթնոլորտային տեղումները զգալիորեն գերազանցում են ընդհանուր
գոլորշիացմևւնն ու ներծծմանը և տեղանքում գոյանում է մշտական մակերևութային
հոսք:

ГУМ ИДНАЯ ОБЛАСТЬ - 1ՍՈՆԱՎ (ՀՈ Ի Մ Ի Դ ) ՍԱՐՔ, խոնավ կլիմայով

Г У М У С В П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д А Х - ՀՈ ԻՄ Ո ԻՍ Ր Ն Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր Ո Ւ Մ , միա­
ցության, որն ստացվամ է բուսական հյուսվածքների մնացորդների ոչ |րիվ քա յքա յ­
ման և հողի հանքային բաղադրիչների հևտ փոխադարձ քիմ. ներգործության շնորհիվ:
Հումուսի մեջ տիրապետում են զանազան մոլեկոզային օրգ. (հումինային) թթուներ:
Հումուսային նյութերի համար բնորոշ է բարձր աստիճանի ցրվածությանը (դիսպեր-
սայպ ա նը), նրանք տիպիկ կոյոիդներ են' օժտված գունավորելու և կլանելու բարձր
ունակությամբ: Հումուսի պարունակությունը գետային ջրերում (չոր մնացորդում)
կազմում է 10— 200, լճերում' 1— 150, գրունտային ջրերում' մինչև 10— 15 մգ/լ, իսկ
հավելյալ խոնավացված զոնայում (ճահճաջրերում) հասնում է 400— 500 մգ/լ:

ГУСТО Т А Р Е Ч Н О Й СЕ Т И Գ Ե Տ Ա Յ Ի Ն Ց Ա Ն Յ Ի 1սՏՈԻԹ ՅՈԻՆ, որևէ ավա­

զանի (կամ տարածքի) բոլոր գետերի երկարության (կմ-երով) գումարի հարա­
բերա կա ն ը տվյալ ավազանի (կամ տարածքի) մակերեսին (կւՐ-ներով): Գ . ց. խ.
հանդիսանում է մակերևութային հոսքի բնու|»ագրման կարևոր ցուցանիշ և հիմնա­
կանում կախված է ավազանի կլիմայական պայմաններից, ոեյիեֆից և ապարների
ջրաթափանցելիությունից:

Г У С Т О Т А Т Р Е Щ И Н — (1ԵՂ «Ե ՐԻ |սՏ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , մեծության, որը բնութա­

գրում է ապարներում որոշակի համակարգերով տարածված ճեղքերի ինտենսիվու­
թյունը: Ц . խ. չափվում է որոշակի հարթության նկատմամբ տարված ուղղահայացի
միավոր երկարության վրա հատվող ճեղքերի քանակով:

-Д -
Д АВЛ ЕН И Е АТМ ОСФ ЕРНОЕ Մ Թ Ն Ո ԼՈ Ր Տ Ա Յ Ի Ն Ճ Ն 0 Ո Ի Մ , մթնոլորտային
օդի ճնշում, որը հավասար Լ չափվող բարձրության վրա օդի 1 սմ5 հիմքով սյան
կշոին: Ծովի մակարդակի ւ|րա Մ . ճ. միջին հաշվով հավասար է սնդիկի 760 մմ-
անոց սյան ճնշմանը: Ըստ բարձրության Մ . ճ. աստիճանաբար նվազում է:

Д А В Л Е Н И Е Б О К О В О Е - Կ Ո Ղ Ա Ց Ի Ն Մ Ն Օ Ո ԻՄ , ապարների կողաշարժի ժա­

մանակ առաջացող ճնշում, որը գործադրվում է ուղղահայաց կամ թեք հենապա­
տերի, ստ. փորվածքների ամրակապի և ա յլ արգելքների վրա:
 Д А В Л Е Н И Е Б У Ф Е Р Н О Е — (Թ Ա Փ Ա Ր Գ Ե Լ Ա Յ Ի Ն Ճ Ն Շ Ո Ի Մ , դինա միկ ճնշում,
որը հորատանցքի բերա նի մոտ ա ռա ջա նում է ջրի (նա վթ ի , գ ա զի) շա տ րվա նելու
ժամանակ:

ДАВЛЕНИЕ ГАЗА — ԳԱՋԻ ՃՆՇՈԻՄ, ուժ, ո րով ճ նշում է գ ա զը' ձգտ ելով
մոլեկուլների ջերմա լին շա րժմա ն շնո րհի վ ըն դա րձա կվել: Գ. ճ . արտ ա հա ]տ վում է
կ գ . ու/սմյ կա մ մ թ ն .-ե ր ո վ (1 մթ ն . համապա տ ա սխ ա նում է 1,03 կ գ . ու/սմ4) :

ДАВЛЕНИЕ ГИ Д Р О Д И Н А М И Ч Е С К О Е — ՋՐԱԴԻՆԱՄԻԿ (ՀԻ Դ Ր Ո Դ Ի Ն Ա -

Մ Ի Կ ) Ճ Ն Շ Ո Ի Մ , տ ե՛ս Г ид ро динам и ческ ий нап ор:

Д А В Л Е Н И Е Г И Д Р О С Т А Т И Ч Е С К О Е - Ջ Ր Ա Ս Տ Ա Տ Ի Կ (Հ Ի Դ Ր Ո Ս Տ Ա Տ Ի Կ ) Ճ Ը Ն -
Շ Ո Ի Մ , տ ե՛ս Г и д ростатический нап ор:

ДАВЛЕНИЕ Г Р У Н Т А — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Ճ Ն Շ Ո Ի Մ , սա հմա նա փ ա կող կսսւալցների

կա մ շրջապատուլ միջա վա յրի վրա գրունտի (շինա րա րութ յա ն ոլորւո ներգրա վվա ծ
ա պ ա րի) գործադրսւծ ճնշում: Հ ո մա նի շ' [եոնա յին ճնշում , ապ ա րի ճնշում:

ДАВЛЕНИЕ З А Б О Й Н О Е — Հ Ո Ր Ա Տ Ա ի յՈ Ր Շ Ա Յ Ի Ն ՃՆՇՈԻՄ, հորատաիարշի

վրա ա ռա ջա ցող ճնշում, որը դ իտ վո ւմ է գո րծո ղ (շա հա գո րծվո ղ ) հորատանցքում:
Հ . ճ- ա նմիջա պ ես չա փ վ ում է գ ո րծո ղ հորա տ ա նցքում խ որքա յին ճնշումա չա փ ի
(մա նոմետ րի) օգնությա մբ:

Д А В Л Е Н И Е З А Т Р У Б Н О Е — Ա Ր Տ Ա Ի ւ Ո Ղ Ո Վ Ա Կ Ա Ց Ի Ն Ճ Ն Շ Ո Ի Մ , հորա տ ա նց­
քից հեղուկ հանածոն (ջուր, նա վթ ) բա րձրա ցնող խ ողովա կա շա րի և ամրա կա պ մա ն
խ ողովա կա շա րի ա րա նքում ա ռա ջա ցող ճնշում, որը չա փ վ ում է հորատանցքի բ ե ­
րա նին տ եղա դրվա ծ հատուկ ճնշումա չա փ ի օգնությա մբ:

ДАВЛЕНИЕ Н АБУХАНИ Я- ՈԻՌՉՄԱՆ ՃՆՇՈԻՄ, կ ա վա յին ա պարների

խ ոնա վա ցմա ն ժամանակ ծա վա լի աճի մեծա ցմա ն հետ ևա նքով նրա նցում զա րգա ցող
ճնշում (տ ե՛ս Н а б у х а н и е ):

ДАВЛЕНИЕ ПА УСТЬЕ - ՃՆՇՈԻՄԸ ՀՈՐԱՏԱՆՑՔԻ ԲԵՐԱՆԻ ՄՈՏ (Բ Ե ­

Ր Ա Ն Ի Ն ) , հորա տ ա նցքով ճ նշումնա լին շերտ եր հա տ ելիս նրա բերա նի մոտ (բերա նին)
ա ռա ջա ցող ճ նշում, որը գերա զա նցում է հորա տ մա ն հեղուկի սյա ն ճնշումը: Ա յն
որոշվում է հորա տ ա նցքի բերա նին տ ե ղ ա դ րվող ճ նշա մ ա չա փ ո վ և ֊թվապես հա վա ­
սար է շերտ ա յին ճնշմա ն ու հորա տ ա նցքի բերա նից մ ի ն չ ճնշումնա լին շերտ հեղուկի
սյա ն ճնշմա ն տ ա րբերութ յա նը:

Д А В Л Е Н И Е П О Л З У Ч Е С Т И — Ս Ո Ղ Ք Ի Ճ Ն Շ Ո Ի Մ , թեք լա նջերի վրա ա պ ա ր­

ների լա րումների հետ ևա նքով ա ռ ա ջա ցող ճնշում , որը գ ո րծա դ րվում է սո ղ քը ա ր ­
գելա կո ղ կա ռույցների վրա :

Д А В Л Е Н И Е Н О РОВОМ В ОД Ы — ԾԱԿՈՏԻՆԱՑԻՆ ՋՐԻ ՃՆՇՈԻՄ, փախր

ա պ ա րների ծա կոտ իները լց ն ո ղ ջրի ջրա ստ ա տ իկ ճնշում:
102
 Д А В Л Е Н И Е П О Т О К А Г Р У Н Т О В Ы Х В О Д — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր Ի ՀՈ ՍՔ Ի
Մ Ն Օ Ո Ի Մ , տե՛ս Гидродинамический напор:

Д А М Б А — Հ Ո Ղ Ա Պ Ա Տ Ն Ե Շ ( Ա Ր Գ Ե Լ Ա Պ Ա Տ , Ա Մ Բ Ա Ր Տ Ա Կ ), կավային ապար­
ներից (երբեմն նաև քարից կամ բետոնից) կառուցված պատնեշ (արգելա պատ),
որի միջոցով ստեղծվում են ոչ մեծ ջրավազաններ կամ որն ունի ափապաշտպան
նշանակություն (ջրամբարների, գետերի համար): Հ-ներ առաջանամ են նաև բնա­
կան պայմաններում, երբ գետային բերվածքները հարթավայրերում կուտակվում են
գևտահուների երկարությամբ:

Д А Р С И — Դ Ա Ր Ս Ի , ապարների ջրաթափանցեյիության չա փման միավոր, որն

արտահայտում է նրանց ծծանցման ունակությունը' 1 սմ- ընդյայնակի հատույթի
մակերեսով 1 սանտիպուագ (0,01 պուաղ) դինամիկ մածուցիկության հեղուկի 1 սմ
ճանապարհի հաղյէսւհարամը 1 վրկ-ում, 1 մթն. ճնշման դեպքում:

Д В И Ж Е Н И Е Л Е Д Н И К А - Ս Ա Ռ Ց Ա Դ Ա Շ Տ Ի Օ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ , գրավիտացիոն ուժերի
ազդեցության տակ տեղի ունեցող սառցաշերտի տեղաշարժ (շա րժում), որը կա­
տարվում է դեպի սառցադաշտի ստորին եզրամասերը: Ա յդ շարժման արագությունը
պայմանավորված է սառցադաշտի հիմքի (հատակի) թեքությամբ, սառցաշերտի
հաստությամբ, սառցի ջերմությամբ, նրանում ջրի առկայությամբ և կարող է տա­
տանվել միավորի մասերից մինչև 40 մ/օր սահմաններում:

Д В И Ж Е Н И Е Ж И Д К О С Т И К А П И Л Л Я Р Н О Е - ՀԵՂՈԻԿԻ Մ Ա Զ Ա Ն Ո Թ Ա ՅԻՆ
Օ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ , հեղակի շարժում ապարի մազական անցքերով ու ճեղքերով: Տարբերում
են . ա) մազանոթային բարձրացում— հեղուկի վերընթաց շարժում և, բ) մազանոթային
տեղագաղթ (միգրացիա) — հեղուկի տեղաշարժ դեպի ներքև և կողային տարածու­
թյան:

ДВИ Ж ЕН И Е Ж ИДКОСТИ ЛАМ И НАРНОЕ - ՀԵՂՈԻԿԻ ԼԱ Մ ԻՆ Ա Ր Օ Ա Ր ­

Ժ Ո Ի Մ , հեղուկի շարժում' բարակ շերտերի կամ միմյանց զուգահեռ շիթերի տեսքով,
որոնք չեն գալարվում և միախառնվում: Հ- լ- շ- տեղի է ունենամ մինչև որոշակի
արագության, որը կոչվում է կրիտիկական: Եթե շարժման արագությանը գերազան­
ցում է կրիտիկականը, ապա շարժումը դառնում է մրրկային (տ ա րբա լենտ ): Հ- լ . շ-
ենթարկվամ I. Դարսիի օրենքին (տե՛ս Закон Д а р си ): Հոմանիշ' հեղուկի շիթային
շարժում:

Д В И Ж Е Н И Е Ж И Д К О С Т И Н А П О Р Н О Е - Հ Ե Ղ Ո Ի Կ Ի Շ Ն Օ Ո Ի Մ Ն Ա Ց Ի Ն ՇԱՐ-
Ժ Ո Ի Մ , հեղակի շարժում, որի դեպքում ծծանցվող հոսբը անի ճնշման մակերևույթ
և որոշակի ուժ է գործադրում հորիզոնը սահմանափակող ջրամերժ շերտերի վրա:

Д В И Ж Е Н И Е Ж И Д К О С Т И Н Е Р А В Н О М Е Р Н О Е - Հ Ե Ղ Ո Ի Կ Ի Ա 4,ՀԱ .ԼԱ 1Ո).-

Ր Ա Յ Ա Փ Օ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ , հեղակի շարժում, որի դեպքում տարբեր կենդանի կտրվածք­
ներում հոսքի արագությանը փոփոխվում է:

ДВИ Ж ЕН И Е Ж ИДКОСТИ ПЕУСТАНОВИВШ ЕЕСЯ - ՀԵՂՈԻԿԻ ՈՉ ԿԱ-

Յ Ո Ի Ն Ա 6 Ա Ծ Շ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ , հեղուկի շա րժում, որի դ եպ քում ժա մանակի ընթացքոս)
փոփոխ վում են հոսքի ծա խ սը, ա րա գությունը, ուղղությունը և ա յլ պա րա մետ րեր:

Д В И Ж Е Н И Е Ж И Д К О С Т И П О Л У Н А П О Р Н О Е — ՀԵՂ ՈԻԿԻ ԿԻՍ Ա 6ՆՇ Ո ԻՄ -

Ն Ա Յ Ի Ն Շ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ , հեղա կի շա րժում, որի դեպ քում ծծա նցվող հոսքը ճանապարհի
աոա նձին հատվածներում ունի ազատ մա կերև ույթ, իսկ ա յլ հա տ վա ծներում ճնշում
է ձեոք բերում:

Д В И Ж Е Н И Е Ж И Д К О С Т И Р А В Н О М Е Р Н О Е — ՀԵՂՈԻԿԻ ՀԱ ՎԱ ՍԱ ՐԱՉԱ Փ
ՇԱՐԺՈԻՄ, հեղա կի շա րժում, որի դ եպ քում ա րա գությա ն մեծությունը հոսքի ցա ն­
կացած կենդանի կա րվա ծքում միատեսակ է:

ДВИЖ ЕНИЕ Ж ИДКОСТИ С Т Р У Й Ч А Т О Е — ՀԵՂ ՈԻԿԻ ՇԻԹ ԱՑԻՆ ՇԱՐ­

Ժ Ո Ի Մ , տ ե՛ս Д в и ж е н и е ж ид ко сти лам и н арн ое:

ДВИЖ ЕНИЯ О П Л Ы В Н Ы Е - Ս Ո Ր Ա Հ Ո Ս Մ Ա Ն Շ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ Ն Ե Ր , գրա վիտ ա ցխ ւն

ա ժերի ա զդ եցությա մբ խոնավ կա վա յին ա պ ա րների ճ կա մն ա յի ն շա րժումներ, որոնց
ա րդյունքում տ եղա նքը թ ա յլ ա լիքա վորվում է ' ա ոա նց հողա բա սա կա ն ծածկի քա\-
քա յմա ն:

ДВИЖ ЕНИЯ П Л Ы В У Н Н Ы Е — ՀՈ ՍԱ Գ ՐՈ ԻՆ ՏԻ (Պ ԼԻ Վ Ո Ի Ն Ա Յ Ի Ն ) Շ Ա Ր­
Ժ Ո Ի Մ Ն Ե Ր , գրա վիտ ա ցիոն ա ժերի ա զդեցությա մբ գերխ ոնա վ փ ախ ր կա մ սորա ն
գրա նտ ների (ա վա գ, կա վա վա զ ) մածուցիկ շա րժ ում ներ, որոնք յա նջի չն չի ն թեքու­
թյան դ եպ քում ա նգա մ հա նգեցնում են նրա կտ րուկ ձևափոխությունների (ուժեղ
ա ւիքա վորմա ն, փ ո սորա կների ա ռա ջա ցմա ն և ն): Ն շվ ա ծ գրունտ ները լեոնա յին
փ որվա ծքներով հա տ ելիս, ցեխա ջրի դա նդա ղ հոսք հիշեցնող շա րժումները հնա րա ­
վոր Ւ. կա սեցնել միա յն հոսա գրա նտ ների սա ռեցմա ն ճա նա պ ա րհով (տ ե՛ս П л ы в у н ):

Д В У Х Ж И Д К О С Т Н Ы Й П О Т О К — Ե Ր Կ Հ Ե Ղ Ո Ի Կ Ա Յ Ի Ն Հ Ո Ս Ք , տ ա րբեր մա ծու­
ցիկությա ն երկու հեղուկների ինքնուրույն շա րժումը միա ցյա լ հոսքում ( օ ր ., ջրով
նավթի սւրտ ա մ ղո ւմը):

Д В У Х М Е Р Н О Е Д В И Ж Е Н И Е П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ
Ե Ր Կ Չ Ա Փ Շ Ա Ր Ժ Ո Ի Մ , ս ա . ջրերի շա րժ ում , որի դ եպ քում ա րա գությա ն վեկտ որը տ ա ­
րա բա ժա նվում է երկու բա ղ ա դ րիչների : 1J. ջ . ե . շ . կ ա րող է դ իտ վել հատ ա կա գծում,
երբ ա րա գությա ն վեկտ որը բա շխ վում է երկու հորիզոնա կա ն բա ղ ա դ ր իչնե ր ի , ի նչպ ե ս
նաև ուղղա ձիգ կ տ րվա ծքում, երբ ա րա գությա ն վեկտ որը բա ժա նվում է հորիզոնա ­
կա ն և ուղղա ձիգ բա ղա դ րիչների :

Д В У Х М Е Р Н Ы Й П О Т О К — ԵՐԿՁԱՓ ՀՈ ՍՔ , ջրա երկրա բա նությունում' նույնն

ի նչ Д в у х м е р н о е д ви ж е н и е подзем ны х вод :

Д В У Х С Л О Й Н Ы Й П Л А С Т ֊ - ԵՐԿՏԱԿ (Ե Ր Կ Ա Ն Դ Ա Մ ) ՇԵՐՏ, նույնատիպ

ա պ ա րների կ րկնա շերտ , որը ուղղա ձիգ կ տ րվա ծքում տ ա րա նջա տ վում է ծծա նցմա ն
տարբեր հա տ կա նիշներով երկու շերտ երի : (‘ նությա ն մեջ սովորա բա ր վերին ենթ ա ­
շերտը դրսևորում 1. ծծա նցմա ն ա վելի բա րձր հա տ կա նիշներ:
104
 Д Е Б И Т К О Л О Д Ц А (С К В А Ж И Н Ы ) — ՋՐՀՈՐԻ (ՀՈ Ր Ա Տ Ա Ն ՑՔ Ի) ԾԱԽՍ,
միավոր ժամանակում «որից (հորատանցքից կամ այլ փորվածքից) ստացվող ջրի
(նավթի, գազի) ծավալը, որն արտահայտվում է լ/վրկ, մ1, ժամ կամ մ]/օր:

Д Е Б И Т С К В А Ж И Н Ы (К О Л О Д Ц А ) У Д Е Л Ь Н Ы Й — ՀՈՐԱ ՏԱ ՆՑՔԻ (Ջ Ր Հ Ո ­
ՐԻ) Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր Ծ Ա Խ Ս , տ ես Удельный дс.'ит скважины:

Д Е Б И Т О М Е Р (Д Е Б И Т О М Е Т Р ) ֊Ծ Ա Խ Ս Ա Ձ Ա Փ , սարք, որը կորի տեսքով

գրանցում է հորատանցքից (ջրհորից կամ այլ փորվածքից) ստացվող ջրի
(նավթի, գազի) ծաիւսի փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում:

Д Е Г А З А Ц И Я — Գ Ա Ջ Ա Ջ Ր Կ Ո Ի Մ (Գ Ա Ջ Ա Ն Ջ Ա Տ Ո Ի Մ , Ա Պ Ա Գ Ա Ջ Ա 8 Ո Ի Մ ) , գա­
զերի բնական կամ արհեստական անջատումը հեղուկից (օ ր ., հանրային ջրից, հո­
րատման կավային |ուծույթ ից): Նավթաբեր շերտի կամ հնքվ-ի Գ . նշանակում է
շերտում գտնվող ազատ գազերի կամ նավթում տարալուծված գազերի արտանետում
(ցնդում) դեպի մթնոլորտ:

Д Е Г И Д Р А Т А Ц И Я (О Б Е ЗВ О Ж И В А Н И Е ) - Ջ Ր Ա Զ Ր Կ Ո Ւ Մ (Զ Ր Ա Ն Ջ Ա Տ Ո Ի Մ ,
Դ Ծ Հ Ի Դ Ր Ա Տ Ա Ց Ո Ի Մ ), ապարներից և միներալներից ջրի անջատման գործընթաց, որը
տեղի է ունենում հիդրօքսիւ խմբի բյուրեղային ու ցեոլիտային ջուր պարունակող
միացություններից ջրի մոլեկուլի անջատման ճանապարհով:

Д Е Г Р А Д А Ц И Я М Е Р З Л О Т Ы — Ս ԱՌ ՚ՑՈ ԻՅԹ Ի Ն Ա Հ Ա Ն Ջ (Վ Ա ՏԹ Ա Ր Ա Ց Ո ՒՄ ,
Դ Ե Գ Ր Ա Դ Ա Ց Ի Ա ), բազմամյա սաոած ապարների անցում հալված վիճակի, որը
տեղի է ունենում տարեկան միջին ջերմաստիճանի բարձրացման հետևանքով:
Ս- ն-ի գործընթացն ուղեկցվում է գետնի նստեցման, ջերմակարստերի առաջացման
և ա յլ երևույթներով: Դիտումները ցույց են տալիս, որ նախկին Խ Ս Հ Մ որոշ շրջան­
ներում (օր ., Սևզեն քաղաքի մոտ) վերջին 150 տարում սաոցալթը նահանջել է
շուրջ 40 կմ:

ДЕЙ СТВУЮ Щ ЕЕ ГИДРОСТАТИ ЧЕСКО Е Д АВЛ ЕН И Е - ԳՈՐԾՈՂ ՋՐԱ-

Ս ՏԱ ՏԻԿ (Հ Ի Դ Ր Ո Ս Տ Ա Տ Ի Կ ) Ց Ն Ծ Ո Ւ Մ , ստ. ջրհոսքի ուղղությամբ 2 կետերում եղած
ճնշումների տարբերությունը՝ հաշված պայմանականորեն ընդունած հորիզոնական
հարթությունից:

Д Е Й С Т В У Ю Щ И Й (ЭФ Ф Е К Т И В Н Ы Й ) Д И А М Е Т Р Ч А С Т И Ц — Մ Ա ՍՆ ԻԿՆ Ե ­
ՐԻ Գ Ո Ր Ծ Ո Ղ (Ա Ր Դ Յ Ո Ւ Ն Ա Վ Ե Տ ) Տ Ր Ա Ս Ա Գ Ի Ծ , ապարը կազմող մասնիկների տրա­
մագծի այնպիսի լա փ , որից փոքր տրամագիծ ունեցող մարմինները կազմում են
ողջ մասնիկների 10 %: Ա յդ տրամագծի լա փ ը, որը նշանակվում է d ,0 կամ d արդ-,
որոշվում է ապարի հատիկաչափական (մեխ .) կորը կազմելու միջոցով (տե՜ս
Кривая гранулометрического состава):

Д Е К А Р Б О Н И З А Ц И Я В О Д ֊ ՋՐԵՐԻ Ա Պ Ա Կ Ա ՐԲ Ո Ն Ա Տ Ա 8Ո Ի Մ (Կ ԱՐԲՈ Ն Ա-
Տ Ա Ջ Ր Կ Ո Ի Մ ), ջրալին լուծույթին կիր ավելացնելու միջոցով կալցիումի և մագնիումի
ջըակարբոնատների անջատման գործընթաց, որն ընթանում է հետևյալ սխեմայով.
C a (H C O j) j + C a ( O H ) j ---- ► 2 CaC03+2l 1*0:
 Д Е Л Л И — Դ Ե Լ Ի Ն Ե Ր , հունից զուրկ կա մ նոր սա ղ մնա վորվող հունով հոսքի
գո գա հովիտ , որտ եղ թա փ վող մթնոլորտ ա յին տ եղումները հեռանում են ա ո ա վելա -
«ղԵս համատարած լա նջա յին հոսքի ձևով' հա նգեցնելով տ եղա նքի ւերկացմանը:

Д Е Л Ь Т А — Դ Ե Լ Տ Ա , գետ ա բերա նի ծովավւնլա հա տ վա ծում գետ ի բերվ ա ծքն ե­

րի ց աոսւջացած հովհարաձև կա մ կոնաձև կուտ ա կումներ, որոնց չա փ ե րն ու ձևերը
կախված են ղետի կոշտ հոսքի չա փ երից ու ււ:,ժիմից, ափսւմերձ գոտ ու ո եյիեֆի
բնույթից, նորագույն ու ժամա նա կա կից շա րժումների ինտ ենսիվությունից, մա կըն-
թա ցությա ն-տ եղա տ վությա ն չա փ ե րից , ալեբա |սությունից ևն:

ДЕНИТРИФ ИКАЦИЯ В О Д - ՋՐԵՐԻ ՆԻՏՐԱՏԱՋՐԿՈԻՄ (Ա Պ Ա Ն Ի ՏՐ Ա Տ Ա -

8 Ո Ի Մ ) , ջրերում նիտրատների ( N O j~ ) և նիտրիտների ( N O j ՜) քա յքա յմա ն միկրո-
կենսբ . գործընթ ա ց, որն ընթա նում է հետ ևյա լ սխ եմա յով.
2NO։+ 8 C = N »+ 8CO ։:

ДЕПРЕССИ011Н АЯ В ОРОН КА- ԻՋՈԻՅՏ^ԱՑԻՆ (Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ո Ն ) ՁԱԳԱՐ,

տ ե'ս Д еп р ес си я подзем ны х вод :

Д Е П Р Е С С И О Н П А Я К Р И В А Я - Ի Ջ Ո Ի 3 1 > Ա Ց Ի Ն ( Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ո Ն ) Կ Ո Ր , ո ւղղա ­
ձ ի գ հարթության վրա կորա գ ի ծ, որն ա ռա ջա ցնում է ջրհոսքի իջույթը (դ ե պ ր ե ս ի ա ն )՝
նրա շա րժմա ն ուղղությա մբ:

Д Е П Р Е С С И Я — ԻՋՈԻՅՕ* (Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ա ), տ ե՛ս Д е п р е с си я подзем ны х вод:

ДЕПРЕССИЯ Д А В Л ЕН И Я ֊Օ Ն Շ Մ Ա Ն ԻՋՈԻ30* (Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ա ), ջրատար

նա վթա գա գա տ ա ր հո րիզոնների շա հա գործմա ն հետ և ա նքով շերտ ա յին դ ինա միկ
ճնշմա ն անկում սկզբնա կա ն ( մ ի ն չ շա հա գործումը) ճնշմա ն նկա տ մա մբ:

ДЕПРЕССИЯ (Д Е П Р Е С С И О Н Н А Я П О В Е Р ХН О С Т Ь ) П О Д ЗЕ М Н Ы Х В О Д -
Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ի Ջ Ո Ի Ց Թ ( Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ո Ն Մ Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ ) , ստ- ջրերի ազատ
կամ ճ նշա մնա լի ն մա կերևույթի իջեցում դեպ ի ա յն տ եղը (ձոր ա կ, հ ո վ ի տ ), որտ եղ
կա տ ա րվում Լ բնա կա ն կա մ ա րհեստ ա կա ն (ջրհո ր, հորա տ ա նցք, ա յլ լեռն ա յի ն փ ո ր­
վա ծք ներ ) ցա մա քեցում (բ եռն ա թ ա փ ո ւմ): Հ ո մա նի շ՝ իջույթա յին ձա գա ր:

Д Е Р И В А Т Н Ы И И СТ О Ч Н И К -Ա Ծ Ա Ն Ց Յ Ա Լ (Դ Ե Ր Ի Վ Ա Տ Ա Ց Ի Ն ) Ա Դ .Ո Յ Ո Ի Ր ,
գլխ ա վոր ա ղբյուրից ա ռ ա նձնա ցվա ծ (ա ծա նց վա ծ, ճյո ւղ ա վոր վա ծ) * ե լք , որի ջրի
ֆ իզքիմ- հա տ կա նիշները որոշ փ ոփ ոխ ություններ ե ն կ րում ' ա յլ ա ղ ի ա նցնելու և
կողմնա կի ջրերի հետ խ ա ոնվելու հետ ևա նքով: Տ ե րմին ը ա վելի հաճախ կիրա ռվում
է հա նքա յին ջրերի համար:

ДЕРИВАЦИОННЫ Й К АН АЛ — ԴԵՐԻՎԱՑԻՈՆ ՋՐԱՆՑՔ, գետ ի բնա կա ն

թ եքությունից զ գսղիորեն փ ոքրա թեք ջրա ն ցք , որի նպ ա տ ա կն է գետ ի ջուրը գետ ա -
հովտի լա նջով հա սցնեյ ներքևում կա ռուցվա ծ հի դրոէլեկտ րա կա յա նի էներգետ իկ ա գ ­
րեգա տ ներին' որոշա կի կենտ րոնա ցվա ծ ճնշմա ն տ ա կ: Դ . ջ-ի երկա րությունը կ ա խ ­
վա ծ է պ ա հա նջվող ճնշմա ն մեծությունից և դետ ի ու ջրա նցքի թ եքությունների տ ա ր-

1М
թերությունից: Բարդ ոելիեֆային պայմաններում Դ . գ. կարող է անցնել թա նեներով,
ակվեդուկներով, դյա կերներով ևն:

Д Е С О Р Б Ц И Я — Ա Պ Ա Կ ԼԱ Ն Ո Ի Մ , կլանման (ադսորբցիայի) Ոակաոակ գործ­

ընթաց, երբ կլա նիչի (ադսորբենտի) մակերևույթից կլա նված նյութը հեոանում է:

Д Е С У Л Ь Ф А Т А Ц И Я ( Д Е С У Л Ь Ф А Т И З А Ц И Я ) В О Д — Ջ Ր Ե Ր Ի Ս Ո Ի ԷՖ Ա ՏԱ -
Ջ ՐԿ Ո ԻՄ ( Ա Պ Ա Ս Ո Ի Լ Ֆ Ա Տ Ա 6 Ո Ի Մ ), ջրերից սուլֆատների հեռացման կենսաքիմ.
գործընթաց, որն ընթանում է հետևյալ սխեմայով.
S O *2֊ - | - 2 C + 2 H jO — H jS + 2 H C O * :
Ջ . ս. տեղի է ունենում դժվար գրափոխանակման զոնայում (օդազուրկ միջավայրում,
հատկապես նավթագազաբեր կտրվածքներում), որտեղ գործընթացն ընթանում է սուլ-
ֆաավերականգնող մանրէների մասնակցությամբ: Ջ- ս- հանդիսանում է բնության
մեջ ծծմբի շրջանառության կարևոր օղակ:

Д Е Т А Л Ь Н А Я Р А З В Е Д К А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ
Մ Ա Ն Ր Ա Մ Ա Ս Ն ՀԵՏա սՈ ԻՋ Ո Իքծ՚ՑՈԻՆ, նախնական հետախուզության փուլում ընտ­
րած բարենպաստ տեղամասերի մանրամասն հետախուզություն, որի նպատակն է'
արդյունաբերական կատեգորիաներով հաշվարկել ստ. ջրերի շահագործողական
պաշարները և անհրաժեշտ տվյալներ ստանալ նոր ջրհան կառույցների նախագծման
կամ գոյություն ունեցողների ընդլայնման համար:

Д Е Ф И Ц И Т В Л А Ж Н О С Т И - 1Ա Ո ՆԱ Վ ՈԻ0-ՅԱ Ն Պ Ա Կ Ա Ս , օդը լրիվ հագևց-

նելու համար անհրաժեշտ ջրային գպորշիների ( Е ) և տվյալ պահին օդում եղած
գոլորշիների (е) առաձգականության տարբերություն' Д = Е — Հոմանիշ' հագեց­
ման (առաձգականության) պակաս:

Д Е Ф И Ц И Т Н А С Ы Щ Е Н И Я (У П РУ ГО СТИ ) - ՀԱԳԵՅՄ ԱՆ (Ա Ռ Ա Ջ 4 Ա Կ Ա -
Ն Ո Ի ^ Յ Ա Ն ) Պ Ա Կ Ա Ս , տե՛ս Деф ицит влажности.

Д Е Ф О Р М А Ц И Я Г О Р Н Ы Х П О Р О Д - Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի ՃԵ Վ Ա 1սԱ |սՏՈ ԻՄ , ապար­

ների ձևի ա ծավալի փոփոխության, որը կատարվում է բնական և արհեստական
ուժերի ազդեցությամբ: Ա . ձ. հանգում է միայն ծավալի փոփոխության, եթե նրանց
վրա ազդում է ջրաստատիկ ճնշում, և ծավալի ու ձևի, կամ միայն ձևի փոփոխու­
թյան, եթե նրանց վրա գործում I. ուղղված ճնշում: Վերջինի ազդեցությամբ առա­
ջանում են Ա . ձ-ների 3 տեսակ' աոաձգական, պլաստիկ և խզումնային: Առաձգական
ձևախախտման դեպքում փոխվում է ապարի ձևը, սակայն ճնշման դադարեց­
մանը զուգընթաց, ալն վերականգնվում է: Պլաստիկ ձևախախտման դեպքում ապարի
ձևը փոխվում է առանց նրա խզման, սակայն, ի տարբերություն առաձգականի,
պլաստիկ ձևախախտումները անդարձելի են: Ն րա նք կատարվում են դիֆերենցված
շարժումների միջոցով և տարբեր ուղղություններով: էսզումնալին ձևախախտումն
ուղեկցվում է ապարի ամբողջականության խախտմամբ, ճեղքերի ա ճաքերի առա­
ջացմանը: Երկրակեղևի կաոուցվածքում դիտվում են միայն պլաստիկ (ծալքավոր)
և խզումնային ձևախախտումներ:
107
 Д Е Ф О Р М А Ц И Я П О Р О Д Ы П Р И Р А З Р У Ш Е Н И И — Ա Պ Ա Ր Ի Զ Ե Վ Ա 1սԱ 1ս Տ Ո Ի Մ
Ք Ա Ց Ք Ա Ց Մ Ա Ն Դ Ե Պ Ք Ո Ի Մ , ձևափոխում, որն ա ոա ջա նում է ապար]» ա մբողջա կա ­
նության ա նդա րձելի խ ախ տմամբ:

Д Е Ф О Р М А Ц И Я С Д В И Г А — Տ Ե Ղ Ա Շ Ա Ր Ժ Ի Ջ Ե Վ Ա ]ս Ա Ի ւ Տ Ո Ի Մ , ձևախ ախ տում,
ււրն աոաջանում է ա պարում գ ո րծող ուժերի շնո րհի վ և դիտ վում է ա պարի մա ս­
նիկների միմյա նց նկատմամբ տ եղա շա րժերով:

ДЕФ ОРМ АЦИ Я ТЕКУЧЕСТИ — Հ Ո Ս Ո Ի Ն Ա Կ Ո Ի Օ ֊Ց Ա Ն Ջ Ե Վ Ա Ի ւԱ 1 ս Տ Ո Ի Մ ,

«պ լա ստ իկ ձևախախտում» տերմինի (տ ե'ս Д е ф о р м а ц и я горны х по р о д ) ավեւորդ
հոմանիշ:

Д Е Ф О РМ И РУ Е М О СТЬ П О Р О Д — ԱՊԱՐՆԵՐԻ Զ Ե Վ Ա էս Ա հ ւՏ Մ Ա Ն ՈԻՆԱ-

Կ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ա րտ ա քին ուժերի ա զդեցությա ն (բեռնվա ծո ւթ յա ն) տակ ա պ ա րների
ձևափոխման ենթա րկվելու ունա կութ յա ն: Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

ДЕХЛОРИРОВАНИЕ В О Д Ы - ՋՐԻ Ք ԼՈՐԱ ԶՐԿՈ ԻՄ (Ա Պ Ա Ք Լ Ո Ր Ա Ց Ո Ի Մ ),

ջրում հիվա նդություն հա րուցող »1իկրոօրգանիգմների ա ռկա յութ յա ն դեպ քում այն
վնա սա զերծում են ք լո րա ց ա մո վ, իսկ մնա ցորդա յին քւորի ա ռա ջա ցրա ծ տհաճ համն
ու հոտը վերա ցնեւա համար ջուրը ք լորա զրկում են ա կտ իվա ցա ծ ա ծխ ի, ամիա կի
և ք իմ. ա յլ միացությունների միջոցով:

ДЕШ И Ф РОВАН И Е АЭРОФ ОТО СН ИМ КОВ - ՕԴ Ա ԼՈ ԻՍ Ա Ն ԿԱ ՐՆ ԵՐ Ի ՎԵՐ-

ԾԱՆՈԻՄ, օդա լուսա նկա րների դիտ ա րկում, ընթերցում և մեկնա բա նում: Վ ե ր ջի ն
տ ա սնա մյա կներին 0 . վ . գործնա կա ն յա յն կիրա ռություն է գտ ել նաև ջրա երկրբ. և
ի նժ ենե րա երկրբ. ո րոնողա կա ն-հետ ա խ ուզա կա ն ա շխ ա տ ա նքների բնա գա վա ռում:

Д Е Ш И Ф Р И Р О В А Н И Е К О С М И Ч Е С К И Х С Н И М К О В — ՏԻԵԶԵՐԱԿԱՆ Ն Կ Ա Ր­
ՆԵՐԻ Վ Ե Ր էր Ա Ն Ո Ի Մ , տ իեզերա կա ն նկա րների դիտ ա րկում, ընթ երցում և մեկ նա ­
բանում: Տ . ն. վ . բովա նդա կութ յունը հիմնա կա նում նույնն է , ի ն չ օդ ա լուսա նկա րների
վերծա նմա ն ժա մա նա կ, ս ա կ ա յն ըն դգ րկմա ն մա սշտ ա բները ա վելի մեծ ե ն , ի ն չը հնա­
րա վորություն է տ ա լիս բնա կա ն գ ործընթ ա ցներն ու երևույթները դիտ ա րկել իրենց
ա մբողջությա ն մեջ:

Д Е Я Т Е Л Ь Н Ы Й С Л О Й — ԳՈՐԾ ՈԻՆՑԱ ՇԵՐՏ, երկրա կեղևի վերին շերտ ,

որը ենթա րկվում է սեզո նա յին սա ռեցմա ն և հա լմա ն՝ կտ րուկ կերպ ով «իոխ ելով այն
կա զմող ա պ ա րների ֆ ի զմեխ . հա տ կությունները: Գ . շ -ի հաստությունը ա ւվարաբար
եազմում է մ-ի մա սերից մինչև 2— Տ մ, հա զվա դ եպ ' մինչև 4— 5 մ (Ա ր և ե լյա ն
Ե ի բ ի ր ):

Д И А ГРА М М А Г Р А Н У Л О М Е Т Р И Ч Е С К О Г О С О С Т А В А - Հ .Ա Տ Ի Կ Ա Ձ Ա Փ Ա Կ Ա Ն
ԿԱԶՄԻ ԴԻԱԳՐԱՄ, գրունտ ի հա տ իկա չա փ ա կա ն տ ա րրա լուծությա ն ա րդյունքների
գրա ֆ իկ ա րտ ա հա յտ ություն: Դ ի ա գ րա մի վրա կ ա րելի է ա րտ ա հա յտ ել ի նչպ ե ս
ա ոա նձին, ա յնպ ես էլ բա զմա թ իվ ա պ ա րների տ ա րրա լուծությունների ա րդյունքները:
Հ.. կ . դ -ները սովորա բա ր ա րտ ա հա յտ վում են կորերի տ եսքով (տ ե՛ս К р и в ая гр а -

108
нулометрнческого со ст ав а), որոնց միջոցով կարհփ է որոշել մասնիկների միջին
տափը, արդյունավետ տրամագիծը (d ,0) , անհամասեոուրլան գործակիցը ևն: Երե
ապարը հիմնականում կազմված է 3 հատիկախմրերից (ֆրակցիաներից), ապա նրա
կազմը ցույց է տրվում հավասարակող եռանկյան տեսքով դիագրամի վրա (տե՜ս
Ди аграм м а Ф ере):

Д И А Г Р А М М А Ф Е Р Е — Ֆ Ե ՐԵ Ի Դ Ի Ա Գ Ր Ա Մ , դիագրամ, որի վրա արտահայտ­

վում է 3 հատիկախմբերից (ֆրակցիաներից) բաղկացած ապարի կազմը: Ֆ . դ . անի
հավասարակող եռանկյան տեսք, որի յուրաքանչյուր գագարը համապատասխանում
h 3 հատիկախմրերից մեկի 100 %-անոց պարունակությանը (գրաֆիկ-եոանկյա ն
սկզբունքով — տե՛ս График треугольник):

ДИ НАМ ИКА П О ДЗЕМ Н Ы Х ВОД ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ Ջ ՐԵՐԻ ԴԻՆԱՄԻԿԱ,

ջրաերկրաբանության քամին' ասմունք երկրակեղևի ապարներում ստ. ջրերի շարժ­
ման մասին, որը կատարվում 1. ինչպես բնական, այնպես է| արհեստական գոր­
ծոնների ագդեցուրյսւն տակ: II. ջ. դ. ուսումնասիրում Լ նրանց շարժման օրինա­
չափությունները, մշակում է շարժման քանակական գնահատման և նպատակային
կառավարման մերողներ: Հոմանիշ՛ ջրաերկրադինամիկա:

ДИНАМ ИКА СЕЛЕВЫ Х ПРО ЦЕССО В Ս ԵԼԱ Վ Ա ՑԻՆ ԳՈՐԾ ԸՆ Թ Ա ՑՆ ԵՐԻ

Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ Ա , սեյավային գործընթացների սկիզբն ու վերջը, տևողությունը, ինտեն­
սիվությունը, պատճաոած ավերածությունները են, որոնք պայմանավորված են մի
շարք գործոններով (տե՛ս С е л ь ): Սովորաբար սելավներն սկսվում են հանկարծակի,
գլխավորապես ամռանը (հալիս-օգոստոս ամիսներին), հազվադեպ' գարնանը, աոա-
վել հազվադեպ' աշնանը: Որպես կանոն, սեւավները կարճատև են (3— 5 ժամ,
հազվադեպ' 8— 10 ժամ) և հանկարծակի !.| վերջանում են: Սելա վների ինտենսի­
վությունն ու պատճաոած վնասները կախված են սելավը ծնող պատճառներից
(հորդառատ անձրևներ, ինտենսիվ ձնհայք, ամբարտակների ճեղքում և ն), որոնք
պայմանավորում են սելավային հոսքի ծախսը (առանձին գետերում ա|ն կարող I:
կազմել 500—2000 iP/վ և ա վելի), նրա կազմը (կարծր նյութի պարունակությանը
կարող է հասնել մինչև 75 % ), արագությունը (3— 8, հազվադեպ 10— 12 մ/վ) ևն:

Д И Н А М И Ч Е С К А Я В Я З К О С Т Ь Ж И Д К О С Т И - ՀԵՂՈԻԿԻ Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ Մ Ա -
Ծ Ո Ի 8 Ի Կ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ներքին դիմադրության ուժ, որը ցուցաբերվում է հեղուկի միավոր
մակերեսին (1 սմ2) , երբ հավասարաչափ շիթային (լա մինար) շարժման դեպքամ
միավոր արագուրլամբ (1 սմ/վրկ) անցնում I. միավոր ճանապարհ (1 ս մ ). ար­
տահայտվում է պասկալ վրկ. միավորով (П а -сск.)

Д И Н А М И Ч Е С К И Е З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ
ԴԻՆԱՄԻԿ Պ Ա Ծ Ա Ր Ն Ե Ր , տե՛ս Запасы подземных вод динамячекие (возоб­
новляемые) :

Д И Н А М И Ч Е С К И Й У Р О В Е Н Ь - ԾԱՐԺ-ՈԻՆ (Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ ) Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ , սա.
ջրերի շարժուն (փոփոխական) մակարդակ, որն ստեղծվում է ջրատար հորիզոնից
արտամղում կատարեյիս կամ նրա մեջ ջուրը ներմղելիս՛ փոր&ային ծծանցման աշ-
 խ ատանքների ժամա նա կ: Ա յդ ա շխ ա տ ա նքների դա դա րեցումից հետո ստ . օրերի
0. մ . աստ իճա նա բա ր ա նցնում Լ բնա կա ն, կա յուն (ստ ա տ իկ) մա կա րդա կի:

Д И Н А М И Ч ЕСК О Е С О П Р О Т И В Л Е Н И Е - ԴԻՆԱՄԻԿ Դ Ի Մ Ա Դ Ր Ո Ի Բ ֊Ց Ո Ի Ն ,
գրունտ ի ընդունա կություն' դիմա դրությա ն ցույց տ ա յու ի նչպ ե ս ա կնթա րթա յին, ա յն­
պ ես է լ պ ա րբերա բա ր կարճատ և գ ո րծո ղ բեռնվա ծությա նը:

Д И С П Е Р С Н А Я С Р Е Д А — Դ Ի Ս Պ Ե Ր Ս Մ Ի Ջ Ա Վ Ա Յ Ր , գերա զա նցա պ ես կոլո իդ ա -

յին լուծույթում պ ա րունա կվող փ ա յ կ ա մ լո ւծ ի չ, որում ցրվա ծ (կա մ լուծվ ա ծ) վ ի ­
ճակում տ ա րա ծվա ծ են մյուս (դի սպ երս) փ ա լի մա սնիկները (տ ե՛ս Д и сп е р сн ая
ф аз а к о л л о и д а):

Д И СП Е РСН А Я Ф АЗА К О Л Л О И Д А - ԿՈ ԼՈԻԴ ԴԻՍՊ ԵՐՍ Փ Ո Ի Լ , որևէ

զա նգվա ծում (դիսպ երս միջա վա յրում) կոլո իդ -լո ւծվա ծ վիճա կում գտ նվ ող մա նրա -
գ ա յն մա սնիկների (մից ելա ների ) համա կցություն:

Д И С С О Л Ю Ц И О Н Н Ы Е ( К А Р С Т О В Ы Е ) П У С Т О Т Ы — Դ ԻՍ Ո ԼՅՈ Ի Ց Ի Ո Ն (Կ Ա -
ՐԸՍՏԱՑԻՆ) ԴԱՏԱՐԿՈԻԹ 6ՈԻՆՆԵՐ, ա պ ա րներում ա ո ա շա ցա ծ դա տ ա րկու­
թյուններ, որոնք ստ . ջրերի ք ա յք ա յի չ գործունեությա ն (լո ւծմա ն , տ ա րսղվսւցմա ն)
հետևանք են: Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

Д И С Т И Л Л Я Ц И Я ( Д Е С Т И Л Л Я Ц И Я ) — Թ Ո Ր Ո ՒՄ (Ջ Տ Ո Ի Մ , Ա Վ Ս Ջ Ե Ր Ծ Ո Ի Մ ) ,
տա քա ցմա ն միջոցով հեղա կի (նա վթ ի , ջրի) վերա ծումը գոլո րշու, ա պա սա ռեցմա ն
միջոցով' վերստ ին հեղուկի, որը հա նգեցնում է նրա նում լուծվա ծ պ ինդ նյութերի
նսսւեցմա նր, ցնդող բա ղա դրա տ ա րրերի հեռա ցմա նը կա մ նվա զ ցնդող հեղուկների
զտ մա նը: Օր-, թորմա ն միջոցով բնա կա ն ջրերը զ տ վո ւմ են ա ղերից (ա ղա զ ե րծվո ւմ
ե ն ) , որի ա րդյունքում ս տ ա ց վա մ է միա նգա մա յն մաքուր (ստ երի լ) ջուր: Վ ե ր ջ ի ն ս
օգտ ա գործվում է բժշկությունում, լա բորա տ որ և ա յլ հետ ա զոտ ություններում:

Д И Ф Ф Е Р Е Н Ц И А Л Ь Н О Е Д А В Л Е Н И Е — ԴԻՖԵՐԵՆՑԻԱԼ ՃՆՇՈԻՄ, նա վ­
թա յին ջրա երկրա բա նությունում' դ ինա միկ և շերտ ա յին ճ նշումների տ ա րբերութ յա նը
հավասա ր ճ նշում, որի ա զդեցությա մբ նա վթն ու գա զ ը շերտ ից շա րժվում են դեպ ի
հորա տ ա նցք: Ա յն հա վա սա ր է հորա տ ա նցքի շա հա գործմա ն ժա մա նա կ նրա հա ­
տակի վրա գործա դ րվող ճնշմա նը:

ДИФ Ф ЕРЕНЦИАЦИЯ О С А Д О Ч Н А Я — Ն Ս Տ Վ Ա Ծ Ք Ա Յ Ի Ն Դ ԻՖ ԵՐԵ ՆՑՈ ՒՄ ,

ըստ Լ- Վ . Պ ա ստ ո վա լովի ( 1 9 4 0 ), նս տ վա ծք ա գոյա ցմ ա ն գ ո րծընթ ա ցո ւմ-ա պ ա րնե րի
քա յքա յմա ն ա րգա սիքների ա ոա նձնա ցում (դ ի ֆ ե ր ե ն ց ո ւմ ): Ն . դ. հա նգեցնում է
մա յրա կա ն ա պ ա րներից ք ի մ ., հա նքա յին և հա տ իկա չա փ ա կա ն կ ա զմով Լապես
տ ա րբե րվող նստ վա ծքների կուտ ա կմա նը: Տա ր բերո ւմ են մեխ . և քիմ. դ իֆ եր են­
ցումներ, որոնք սովորա բա ր կա տ ա րվում են միա ժա մա նա կ:

ДИФ Ф УЗИОННОЕ ПЕРЕМ ЕЩ ЕНИЕ СОЛЕИ В ГОРНЫ Х ПОРОДАХ -

ԱՎԵՐԻ ԴԻՖՈԻՋԻՈՆ ՏԵՂԱՇԱՐԺ ԱՊ ԱՐՆԵՐՈՒՄ, ծա կոտ ինա յին լուծույթում
իոնների շա րժ ում , որը կա տ ա րվում է ա պարի տ ա րբեր մա սերում ա ղերի տ արբեր
խ տ ությա ն հետ ևա նքով: Վ . Ա . Պ յ-իկլոնսկին (1960) փ որձնա կա ն եղ ա նա կով ա պ ա .

1Ю
ցուցել է, որ կախերում աղերի դիֆուզիան ենթարկվում է Ֆիկի օրենքին (իդեա ,
լական լուծույթներում արտաքին ազդեցության բացակայությամբ կատարվող աղերի
դիֆոսլիա յին), ընդ որում դիֆուզիայի գործընթացը կավերում կախված է ո չ թե նրանց
միներալային կազմից, այլ' գւխավորապես նրանց ֆիզ. վիճակից (խոնավությունից,
ծակոտկենությունից և սեղմելիության ցուցանիշից):

Д И Ф Ф У З И Я — Դ Ի Ֆ Ո Ւ Զ Ի Ա , նյութի մանրագույն մասնիկների (ատոմ, մո-

լեկույ, իոն) տեղաշարժ, որը ջերմային շարժման ազդեցությամբ կատարվում է
նրանց խտության նվազման ուղղությամբ, ի վերջո, հանգեցնելով միջավայրում
մասնիկների հավասարաչափ բաշխմանը: Գազերում Դ . կատարվում է արագ, հեղուկ,
ներում' դանդաղ, պինդ մարմիններում' չափազանց դանդաղ: Դ -ի շնորհիվ գազերը
թափանցում են հեղուկների և կոշտ մարմինների միջով: Դ -ի արագությունը որոշ-
վում Լ Դ -ի գործակցի մեծությամբ, որն աճում է ջերմաստիճանի բարձրացմանը
(ջերմային շարժման արագացմանը) զուգընթաց:

Д И Ф Ф У З Н О -П Л Е Н О Ч Н А Я М И Г Р А Ц И Я — Դ ԻՖ Ո ԻՋԱ Թ Ա ՂԱ Ն Թ Ա ՅԻՆ ՏԵ -
Ղ Ա Դ Ա Ղ Թ ( Մ Ի Գ Ր Ա 8 Ի Ա ) , հեղակ և գազակերպ նյութերի, մասնավորապես ած­
խաջրածնային միացությունների մոլեկուլա յին և թաղանթային տեղագաղթը բյու­
րեղների կամ ապարի միներալային մասնիկների մակերևույթով: Ն մա ն տեղագաղթը
կատարվում է կլանման (սորբցիայի) և դիֆուզիայի երևույթների շնորհիվ:

Д Л И Т Е Л Ь Н А Я О Т К А Ч А - Տ Ե Վ Ա Կ Ա Ն Ա Ր Տ Ա Մ Ղ Ո Ւ Մ , հորատանցքից, ջրհո­
րից կամ այւ փորվածքից կատարվող ջրի արտամղամներ' երկարատև ժամանակա­
միջոցում ջրաքանակի կամ ջրի մակարդակի փոփոխությունները որոշեւա համար:
Տ . ա. հանդիսանում է. սա . ջրերի շահագործողական պաշարների որոշման հուսալի
մեթոդ, հատկապես այն դեպքում, երբ ստ. ջրերի սնումը կրում Ւ. սեզոնային բնույթ
կամ սկսում են սպաովել նաև ջրերի ստատիկ պաշարները: Ս՜եկ կամ մի քանի
աստիճանի իջեցումով անընդհատ կատարվող այս արտասղումները տևում են մի
քանի տասնօրյակից մինչև մի քանի ամիս:

Д Л И Т Е Л Ь Н А Я П РО Ч Н О С Т Ь Г Р У Н Т А — ԳՐՈՒՆՏԻ ՏԵ Վ ԱԿ Ա Ն ԱՄ ՐՈ Ւ­
Թ Յ Ո Ւ Ն , երկարատև սողքի ենթարկված գրունտի ամրության այնպիսի վիճակ, երբ
հանկսւրծակի (պայմսւնական-ակնթարթսւյին) բեռնվածությունից շատ ավելի փոքր
լարում գործադրելիս գրունտը ենթարկվում է քայքայման: Գ . տ . ա . բնորոշ է կա­
վային և կիսապառաժային ապարներին, որոնց մոտ ամրությունը կարող է նվազել
պսւյմանական-ակնթարթային բեռնվածությանը ցուցաբերվող ամրության 70 %-ի
չա փով:

Д О Б АВ К И Г И Д Р А В Л И Ч Е С К И Е -Հ Ի Դ Ր Ա Վ Լ Ի Կ ՀԱ ՎԵ ԼՈՒՄ Ն ԵՐ (М Ш -
Ն Ո Ի Ր Դ Ն Ե Ր ), միներալային փոշենման ակտիվ նյութեր, որոնք օգտագործվում են
որպես կապակցող նյութերի խառնուրդ և ուժեղացնում են նրանց ջրի մեջ ամրա­
նալու հատկությունը: Տարբեր տեսակի ցեմենտների ու կրի համար որպես բնա­
կան Հ . հ. են հանդիսանում դիատոմիտը, տրեպելը, օպոկները, հրաբխային փոշին,
տուֆը, պեմզան են: Հ . հ- կապակցում են ցեմենտների ամրացման ժամանակ ան­
ջատվող կիրը. դրանով իսկ բարձրացնում շաղախի ջրադիմացկունությունը:
111
 Д О Л О М И Т И З А Ц И Я — Դ Ո ԼՈՄ Ի ՏԱ ՅՈԻ Մ , ապա րների երկրորդա յին դ ոլոմ ի­
տ ո վ հա րստացման գործընթ ա ց, որը կա տ ա րվում է ի նչպ ե ս սկ զբնա յին բա ղա դրա տ ա ր­
րերի տ եղա կա յմա ն, ա յնպ ես է լ ծա կոտ իների, ճեղքերի և ա յլ դա տ ա րկություն­
ների լցմա ն (ա պ ա քինմա ն) ճա նա պ ա րհով: Դ . բնորոշ է կա րբոնա տ ա յին ա պ ա րնե­
րին (ա ոա վելա պ ես կ րա ք ա ր ե ր ի ն ), որոնց բա ղա դրա տ ա րրերից կսղցիա մը ինտ են-
սիվորեն տ եղա կա յվում է դոլոմիտ ով: Կ ա րբոնա տ ա յին ապա րների Դ . տ եղի է
ունենում ինչպ ես նստ վա ծքա գոլա ցմա ն գործընթ ա ցում, ա յնպ ես էդ նրանց միջով վ ա ր ­
ընթաց կա մ ջերմա ջրա յին վերընթա ց լուծույթների ծծա նցմա ն դեպ քում:

Д О Н Н Ы Е Р А С С О Л Ы ( Р А П А ) - Հ Ա Տ Ա Կ Ա Յ Ի Ն Ա Ղ Ա Ջ Ր Ե Ր , հա նքա յին լճերի

հատիկա յին տիղմերի կամ ա ղա յին նորա գոյա ցումների միջբյա րեդա յին ծա կոտ ինե-
լւում պա րունա կվող ա ղա ջրեր: Հ ո մա նի շ' տ իղմա յին կամ միջբյա րեղա յին աղա ջրեր:

ДОПУСКАЕМ АЯ Н АГРУЗКА- Թ ՈՒՅԼԱ ՏՐԵ ԼԻ ԲԵՌ ՆՎԱԾՔ, բեոնվա ծու-

թյուն, որը կա րեփ է գ ործա դ րել ա պ ա րի, կա ոուցվա ծքի կա մ նրա մասերի վրա '
ա ոանց նրանց Յևաիւա|ստամներ պա տ ճա ոելու:

Д О П У С К А Е М О Е Н А П Р Я Ж Е Н И Е — Թ ՈՒՅԼԱՏՐԵ ԼԻ ԼԱ Ր Ո ՒՄ , փ որձի ա րդ­

յունքների հիման վրա սա հմա նվող նորմա տ իվա յին մեծություն, որը հավասա ր Է
տ վյա լ գրունտ ի (նյութ ի) սա հմա նա յին (քա յք ա յո ղ ) քսրմա ն և ընդունվա ծ ա մրու­
թյան պաշարի հա րա բերությա նը: Վ երջի նը որոշվում Ւ. հաշվի աոնեւով կա ռույցների
ծա ռա յությա ն ա ռ ա նձնա հա տ կությունները (նրա նց երկա րա կեցությունն ու պ ա տ ա ս­
խ ա նա տ վությունը) , սա հմա նա յին յա րմա ն որոշմա ն հա վա ստ իությունը, հա շվա ր­
կային մեթոդի ճշտ ությունը են : Տա ր բերո ւմ են ձգմա ն , ս եղ մմա ն, տ եղա շա րժի, ճ մըլ-
ման և ա յլ Թ . լ-ն ե ր :

ДОПУСТИМ АЯ ГЛ У Б И Н А Д О ГРУНТОВЫ Х ВОД— Թ Ո ՒՅ ԼԱ Տ ՐԵ ԼԻ |սՈ -

Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Մ Ի Ն Չ Ե Վ Գ Ր Ո Ւ Ն Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր Ը , գրունտ ա յին ջրերի հա յելու նվա զա ­
գո ւյն խ որություն, որի դեպ քում հողերի ճա հճա ցում կա մ ա ղ ա տ ա ց ա մ տ եղի չի
ո ւնենա մ: Ա յդ խ որությունը կախված է օդա հա գեցմա ն զոնա յի ա պ ա րների մա զա ­
նոթա յին հա տ կություններից, գ րունտ ա յին ջրերի հա նքա յնա ցմա ն մեծությունից, ո ռո գ ­
մա ն չա փ երից և ա գրոտ եխ . մի շա րք միջոցա ռումներից:

ДРЕВНИЕ О П О Л З Н И — ՀԻՆ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ն Ե Ր , երկ րբ. ա նցյա լում տ եղի ունե­

ցած սողա նքներ, որոնք կ ա տ ա րվել են ա յլ ֆ իզիկա ա շխ գր. և եր կ ր բ. իրադրությունում:

Д Р Е Н А Ж — Ց Ա Մ Ա Ք Ե Ց Ո Ւ Մ ( Ց Ա Մ Ա Ք Ո Ւ Ր Դ , Դ Ր Ե Ն Ա Ժ ) , ջրատ ար ա պ ա րների,
գերխ ոնա վ հողերի ու ճա հճուտ ների ցա մա քեցում, որն իրա կա նա ցվում է ի նչպ ե ս
բնա կա ն (ձոր ա կն եր, հովիտ ներ ե ն ), ա յնպ ես Էլ ա րհեստ ա կա ն (հորա տ ա նցքեր,
ջրհորեր, ա ռուներ և ա յլ փ ո րվա ծք ներ) ճա նա պ ա րհով: Տ ա ր բերո ւմ են ա րհեստ ա ­
կա ն ճա նա պ ա րհով 3. 3 եղ ա նա կ նե ր. 1) հորիզոնա կա ն (ա ռո ւներ, գետ նուղիներ
ե ն ), 2) ո ւղղա ձիգ (հորա տ ա նցքեր , ջրհ որե ր, հա նքա փ ողեր են ) և , 3) կոմբինա ց­
վա ծ (հ ա մ ա կ ցվ ա ծ): « 3 .* տերմինը օգտ ա գործվում է 2 ի մա ստ ո վ. 1) որպես ա պ ա ր­
ների ջրա զրկմա ն, չորա ց մա ն գործընթ ա ց' բուն ցա մա քեցում, 2) որպ ես գործընթա ցի
իրա կա նա ցմա ն միջոց' փ ո ր վա ծք ներ, կա ռույցներ ե ն :

112
 Д Р Е Н А Ж Н Ы Е В О Д Ы - 8Ա Մ Ա Ք Ո Ի1 *Դ Ա Յ Ի Ն ( Դ Ր Ե Ն Ա Ժ Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , ցա­
մաքուրդային (դրենաժային) կառույցներով հավաքվող ջրեր: Ելնելով 0 . ջ-ի որա ­
կական հատկանիշներից, դրանք կարեյի է օգտագործել ոռոգման, տեիւ. ջրամա­
տակարարման և այլ նպատակներով:

ДРЕН АЖ Н Ы Е СИСТЕМ Ы 8Ա ՄԱՔՈԻ ՐԴԱ ՅԻՆ (Դ Ր Ե Ն Ա Ժ Ա ՅԻՆ ) ՀԱ Մ Ա ­

Կ Ա Ր Գ Ե Ր , տեղանքը ցամաքեցնելու կամ գրունտային ջրերի մակարդակը իջեցնեւա
նպատակով մակերևութային ու ստ. ջրերը հավաքելու և հեռացնելու համար նա­
խատեսված կառույցների համակարգ: 3 . հ. լինում են ուղղաձիգ, հորիզոնական,
կոմբինացված, իսկ ըստ տեղադրման' բաց կամ փակ (ընդերկրյա ):

Д Р Е Н А Ж Н Ы Й К О Л О Д Е Ц - ՑԱ Մ Ա Ք Ո Ի Ր Դ Ա Յ Ի Ն (Դ Ր Ե Ն Ա Ժ Ա Յ Ի Ն ) ՋՐՀՈՐ,
գրունտային ջրերի մակարդակի իջեցման համար կառուցված ջրհոր: Հոմանիշ'
ցամաքուրդ:

Д Р Е Н И Р О В А Н Н А Я П Л О Щ А Д Ь - Ց Ա Մ Ա Ք Ե Ց Վ Ա Ծ Տ Ա Ր Ա Ծ Ք , տարածք, որի
սահմաններում մակերևութային ա գրունտային ջրերի հավաքումը և հեռացումը
ապահովվում է կա՛մ բնական ողողամաշման (էրոզիոն) ցանցով, կա՛մ արհեստա­
կան ցամաքուրդային կաոուցվածքներով:

Д Р Е Н Ы — 8Ա Մ Ա Ք Ո ԻՐ Դ ՆԵ Ր (Ո Ի Ր Դ Ե Ր , Գ Ր Ե Ն Ա Ն Ե Ր ) , ուղղաձիգ կամ
հորիզոնական կաոուցվածքներ, որոնց միջոցով տեղանքի մակերևութային և գրուն­
տային ջրերը հավաքվում ու հեռացվում են' տեղանքը ցա մա քեցնեի! կամ գրուն­
տային ջրերի մակարդակը իջեցնելու նպատակով:

—Е —
Е Д И Н И Ч Н Ы Й (У Д Е Л Ь Н Ы Й ) Р А С Х О Д П О Т О К А ՀՈՍՔԻ Մ Ի Ա ՎՈ Ր (Տ Ե ­
Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր ) Ծ Ա Խ Ս , հոսքի |սւյնքի միավորին բաժին ընկնող ջրի քանակ (ծախ ս):

Е Р С Е И ( Н Е Н Е Ц К .) - Ե Ր Ս Ե Յ Ն Ե Ր ( Ն Ե Ն Ե Ց Ե Ր Ե Ն ), տունդրայի ճա հճո տ ն ե­
րում տորֆաթմբերի միջև ոիրապտույւո բնական ջրանցքներ:

ЕСТЕСТВЕННАЯ ВЛАЖ НОСТЬ ПОРОДЫ ԱՊԱՐԻ ԲՆԱ ԿԱ Ն խ ՈՆԱՎՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , ջրի պարունակությանը բնական տեղադրման ապարում: Քանակապես
այն որոշվում կ. 1) կշռային խոնավությամբ' ջրի կշռի և ապարի կմախքի կշռի
հարաբերությամբ. 2) ծավալային խոնավությամբ' ջրի ծավսզի և ապարի ծավայի
հարաբերությամբ, 3) բերված խոնավությամբ' ջրի ծավալի և ապարի կմախքի ծա ­
վալի հարաբերությամբ, 4) հարաբերական խոնավությամբ' ջրի ծավալի և ապարի
ծակոտիների ծավալի հարաբերությամբ: Օդա հագեցման զոնայում Ա . բ. խ. ժամա­
նակի ընթացքում ենթարկվում ե մեծ փոփոխությունների, իսկ հագեցման զոնա­
յում այն հասնում է իր առավելագույն չափին, այսինքն ապարի հարաբերական
խոնավությունը մոտ կամ հավասար կ 1-ի:

ЕСТЕСТВЕННАЯ Ф ИЛЬТРАЦИЯ - ԲՆԱԿԱՆ Ծ Ծ Ա Ն Ց Ո Ի Մ , ստ. ջրերում

կախված մասնիկների m խառնուրդների մաքրումը (տղմազատումը) ապարների
Ш
մանր ճ եղ քեր ով ու ծա կոտ իներով ծծա նցվե լիս: Տ ե րմին ն օգ տ ա գործվում է ս ա . ջրերի
բնա կա ն ա ղմա գա տ մա ն իմա ստ ով:

Е С Т Е С Т В Е Н Н О Е Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К О Е П О Л Е — ԲՆԱ ԿԱ Ն ՋՐԱՔԻՄԻԱ-
Կ Ա Ն Դ Ա Շ Տ , ս տ . ջրերում ք ի մ . ւփ ա ցա թյա նների ու մեխ . խ ա ռնուրդների փ աստացի
դիտ վող տ եղաբաշխ ում:

ЕСТЕСТВ ЕН Н Ы Е Г А ЗЫ — ԲՆԱԿԱՆ ԳԱՋԵՐ, տ ե՛ս Г азы природны е (е с­

тественны е) :

ЕСТЕСТВЕННЫ Е (С Т А Т И Ч Е С К И Е , В Е К О В Ы Е ) ЗАПАСЫ ПОДЗЕМ Н Ы Х

В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ԲՆԱԿԱՆ (Ս Տ Ա Տ Ի Կ , ԴԱՐԱՎՈՐ) Պ ԱՇԱՐՆԵՐ,
տ ե'ս З а п асы подзем ны х в о д статич еские:

ЕСТЕСТВЕННЫ Е (Д И Н А М И Ч Е С К И Е ) РЕСУРСЫ ВОДОНОСНОГО ПЛА­

С Т А — ՋՐԱՏԱՐ ՇԵՐՏԻ ԲՆԱԿԱՆ (Շ Ա Ր Ժ Ո Ի Ն , ԴԻՆԱՄԻԿ) Ռ Ե ՍՈՒՐՍՆԵՐ,
բ նա կա ն պ ա յմա ններում ջրատ ար շերտ ի սնումն ա պ ա հովող ջրա քա նա կ, որն ս տ եղ ծ­
վում է ի հա շիվ մթնոլորտ սւյին տեղումների ներծծմա ն, մակերևութա յին ջրՈոսքերի
ծծա նցմա ն և հարակից ջրատ ար շերտ երից կա տ ա րվո ղ նե րհոսքի: Ջ . շ . բ . ո . քա -
նակապես որոշվում են շերտ ի լա յն ա կա ն կ տ րվա ծք ով ա նց նո ղ ջրի ծա խ սով:

ЕСТЕСТВЕННЫ Е Ш А ХТЫ — Բ Ն Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ր Ա Ն Ն Ե Ր ( Հ Ա Ն Ք Ա Փ Ո Ո .Ե Ր ) , ուղ­

ղա ձիգ կա մ մեծա թեք պ ա տ երով կա րստ սղին ո ւղի նե ր, որոնք երբե մն ունենում են
մինչև 30— 40 մ2 լա յնա կա ն կտ րվա ծք և 200— 800 մ խ որություն:

ЕСТЕСТВЕН Н Ы Й К О Л О Д Е Ц — ԲՆԱԿԱՆ ՀՈՐ, ո ւղղ ա ձիգ կա մ մեծա թեք

պ ա տ երով կա րստ սղին ա ղ ի , որն ո ւնենա մ է մի նչև մի քա նի մ2 լա յնա կա ն կտ րվա ծք
և մինչև 10— 20 մ խ որությա ն:

- Ж -
Ж Е Л Е З И С Т Ы Е В О Д Ы — ԵՐԿԱԹ ԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, ջրե ր, որոնց մեջ բա րձր է
ազատ երկա թի կա մ նրա միա ցությունների պ ա րունա կութ յա նը: Տ ե րմին ն օգտ ա ­
գործվում է հիմնա կա նում հա նքա յին բո ւժ իչ ջրերի բնութա գրմա ն հա մա ր, որոնց
մեջ երկա թի պ ա րունա կությունը բա րձր է 20 մ գ /լ: Տա ր բերո ւմ են թ ո ւյլ, ուժեղ և
շատ ուժեղ երկա թա յին ջրե ր, որոնց մեջ երկա թի պ ա րունա կությա նը հա մա պ ա տ ա ս­
խ անաբա ր կա զմում է 20— 4 0 , 40— 100 և > 100 մգ /լ: Որոշ ս տ . ջրե քա մ երկաթը
հանդես է գա լիս ջրա կա րբոնսւտ ա յին ւքիացաթյունների ձև ով: Մ ետ ա ղ ա յին հնքվ-երի
թթու ջրերում երկա թը գ տ նվ ում է ծծմբա թ թ վա յին միա ցությունների ձև ով և նրա
պ ա րունա կությա նը ա ոա նձին դ եպ քե րում կ ա րող է հա սնել մի քա նի տասնյա կ
« Մ /ւ-խ

Ж Е Л Е З О Б А К Т Е РИ И — ԵՐԿԱԹ ԱՅԻՆ Մ Ա ՆՐԷՆԵՐ, մ ա ն րէներ, որոնք օք-

սիդա ցմա ն ճա նա պ ա րհով երկա թի թեր օք սիդ ի ա ղերը վերա ծում են օքսիդա յինի
ա ռա ջա ցնելով երկա թի օք սիդ ի չլո ւծ վ ո ղ հիդրա տ ներ: Ե . մ -ի բ ա ռ ն գործունեության՛,!
հաճախ հա նգեցնում է ճա հիճներում երկա թի հա նքա քա րի ա ռա ջա ցմա նը: Նրա նյ

114
կենսագործունեությունը ունենում է նաև բացասական հետևանքներ, խցանվում և շար­
քից դուքս են գալիս ջրատար խողովակները, հորատանցքերի քամիչները են:

Ж Е С Т К О С Т Ь В О Д Ы - Ջ Ր Ի Կ Ո Օ Տ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ջրի հատկության, որը դրսևոր­

վում է ամանների, շոգեկաթսաների, ջեռուցման խողովակաշարերի մեց կոշտ
նստվածքների գոյացումով, օճառի վատ Լուծվելով (փրփուր չի առաջանում կամ
վատ է փրփրում) ևն: Ջ . կ. պայմանավորված է C a -ի և M g -ի միացությունների
(կարթոնատային, երկկարբոնատային, սույֆատային, քլորիդային) առկայությամբ:
Տարբերում են Ջ . կ . հետևյալ տեսակները. 1) ընդհանուր — C a -ի և M g -ի բոլոր
միացությունների հանրագումարը, 2) կարբոնատային — C a -ի և M g -ի կարբոնա-
տային ու երկկարբոնատային միացությունների գումարը, Տ) ո չ կարբոնատային —
C a -ի b M g -ի սողֆատային ու քլորիդային միացությունների գումարը, 4) վերաց­
վող կամ ժամանակավոր-կարբոնատային կոշտության այն մասը, որ շա րը եռաց­
նելիս անջատվում է նստվածքի ձևով ( C a -ի к M g -ի երկկարբոնատային միացու­
թյուններ), 5) չվերացող կամ մշտական-կարբոնատային կոշտության մի մասի
(առանց երկկարբոնատային միացությունների) к ոչ կարբոնատային կոշտության
գումարը, որը ջուրը եռա ցնելու չի վերանում: Ջ . կ . արտահայտվում է 1 1 ջրում
պարունակվող C a -ի к M g -ի մգ համարժեքների գումարով (1 մգ համ. համապա­
տասխանում է 20,04 մգ/յ C a H -ի կամ 12,16 մգ/լ M g a+ ^ ) , կամ հազվադեպ' գեր­
մանական աստիճաններով (տե՛ս Градусы ж естк ости); Կախված ընդհանուր կոշ­
տության մեծությունից, 0 . U . Ա լյոկինը առանձնացնում է հետևյալ բնական շրերը.
շատ վոսփուկ ( < 1,5 մգ հ ա մ./ւ), փափուկ (1,5— 3,0 մգ հա մ/ւ), թ ա յլ կոշտ
(8—6 մգ հ ա մ ./յ), կոշտ (6— 0 մգ համ/ւ) և շատ կոշտ ( > 0 մգ համ / լ):

Ж Е С Т К И Е С В Я З И В П О Р О Д А Х - Կ Ո Շ Տ Կ Ա Պ Ե Ր Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ո Ի Մ , ապար­
ների ներքին կապեր, որոնք նրանց ամրություն են հաղորդում: Կ . կ. ա . խախտվե­
լիս հանգեցնում են ձևափոխումների և մեխ. քայքայման դեպքում այյևս չե ն վերա ­
կանգնվում:

Ж И В А Я С И Л А П О Т О К А — ՀՈՍՔԻ Կ Ե ՆԴ Ա ՆԻ ՈԻԺ, գետի կենդանի Р

ա ժ, որը դրսևորում է նրա հունի և ափերի ապարների քայքայման ա տեղատար-
ման աշխատանքի ձևով: Ա յն հավասար է շրի m զանգվածի և հոսքի V արագու­

թյան քառակուսու արտադրյայի կեսին' P — — :

Ж И В О Е В Е Щ Е С Т В О — Կ Ե Ն Դ Ա Ն Ի Ն Յ Ո Ի Թ , կենդանի օրգանիզմների ա մ­
բողջությանը, նրանց ողջ զանգվածն ու կենսագործունեությանը, որը, ըստ Վ . Ի .
Վերնադսկա, մոլորակի վրա ամենահզոր երկրաքիմ. աժն է: Կ . ն-ի դերը մեծ է
երկրակեղևի և ջրալին պորտի ձևավորման գործում: Նստվածքային ապարները կամ
անմիջականորեն առաջացել են կենդանի օրգանիզմների մնացորդներից («կենսա­
ծին ապարներ* — կրաքար, ածուխ, դիատոմիտ, նավթ և ն), կամ է լ ձևավորվել են
Կ . ն-ով ստեղծված ֆիզքիմ. միջավայրում ( H C O j-ը, C O j- ը , Օ շ-ը , p H -ը, E h -ը ևն
պայմանավորված են ֆաունա-ֆլորայի նյութափոխանակությամբ):
Կ. ն-երը, գլխավորապես միկրոօրգանիզմների նլույ»ափոխանակութւան միջոցով
էապես պայմանավորում են ստ. ջրերի ֆիզքիմ. պայմանները (հատկապես հիմ­
նային-թթվային և օյրւիդացման-վերականգնման պայմանները): Միկրոօրգանիզմների
կենսա գործունեությա ն հետ են 1րսպված սսւ. ջրերում ծծմբա ջրա ծնի կուտ ա կումնե­
րը, մետաղների սուլֆիդնհրի նստ եցումը, պ ղ նձի , ուրա նի, սելենի և ա յլ տարրերի
հա նքակուտակների առաջացումը: Մ ի կրոօրգա նիզմները ո չնչա ցն ում են նա վթա -
գագատար հն քվ-երը, վերափոխ ում են նրանց հետ կա պ վա ծ ստ . ջրերի ք ի մ . բա ­
ղա դրութ յա նը: Կ . ն . մեծ դեր է կատարում տ իղմերի դիա գենեգի գո րծընթ ա ցներում և
տ իղմա յին ջրերի ք իմ. բա ղա դրությա ն ձև ա վորմա ն գործում: Միկրոօրգա նիզմների
կենսա գործունեությա մբ է պ ա յմա նա վորվա ծ ստ . ջրերում թթվա ծնի վերա ցումը,
ի նչպ ե ս նաև ուղղա ձիգ ջրա քիմ. զոնա յա կա նութ յա նը:

Ж И В О Е С Е Ч Е Н И Е П О Д З Е М Н О Г О П О Т О К А — Ս ՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՀՈՍՔ Ի Կ Ե Ն ­
ԴԱՆԻ ԿՏՐՎԱԾՔ, ստ . հոսքի (ջրհո սք ի) ուղղությա նը ուղղա հա յա ց ւայնական
կտրվա ծք:

Ж ИЛЬНЫ Е ВОДЫ ֊ Ե Ր Ա Կ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տե ս В о д а ж и л ьн ая :

Ж И Л Ь Н Ы Е И С Т О Ч Н И К И — Ե Ր Ա Կ Ա Յ Ի Ն Ա Վ Բ Յ Ո Ի Ր Ն Ե Ր , ա պ ա րների ա ոա ն­
ձին բաց ճեղքերից ա նընդմեջ շիթով բխ ող ա ղբյուրներ:

— 3 -

ЗАБИВНОИ П Ь Е З О М Е Т Р — խ Ր Ո Վ Ի Ս Ն Շ Ա Չ Ա Փ Ի Չ , ո չ մեծ տ րա մա գծի սրվա ծ

կոնաձև ծա յրա մա սով սորա ցվա ծ (ծա կծ կվա ծ) խ ող ո վա կ , որը հարվածի ումով
խ րվում է ջրատ ար շերտ ի մեջ և հնարավոր է դ ա րձնո ւմ դիտ եւ ս տ . ջրերի ճ նշում-
նային մա կա րդա կի տ ա տ ա նումները:

З А Ь О П -ւս Ո Ր Շ (Հ Ո Ր Ա Տ Ա 1 ս Ո Ր Շ , 1 ս Ո Ր Շ Ա Ս Ա Կ Ա Տ ), հորա տ ա նցքը կա մ ստ .

փ որվա ծքը ա պ ա րների զ ա նգ վա ծից սա հմա նա փ ա կող և ա նցմա ն ա շխ ա տ ա նքներով
նախ ատեսված ուղղությա մբ սւոաջ տ եղա փ ոխ վող մակերևույթ:

З А Б О Л А Ч И В А Н И Е -֊ Ս Ա Հ Ս Ա Յ Ո Ի Մ , երկրի մակերևույթի գերխ ոնա վա ցա ծ

տ եղա մա սերում ճա հճա ոա ջա ցմա ն գ ո րծընթ ա ց, որը պ ա յմա նա վո րվա ծ է հոսքի դ ըժ -
վա րությա մբ, ջրա մերմ շերտ ի երկրի մա կերև ույթին մոտ տ եղա դրմա մբ կ ա մ գո լո ր -
շիա ցմա ն նվա զմա ն պ ա տ ճա ռով (օ ր -, ա նտ ա ռների հրդեհումից հ ե տ ո ): ճ . տ եղի է
ունենում նաև հա մեմա տ ա բա ր ծա նծա ղ ջրա վա զա ններում խ ոնա վա սեր (ճա հճա յին)
բույսերի փ ա րթա մ աճի և բուսսւկւպման ճ ա նա պ ա րհ ով, ըստ ո րում բուսա կա ն մնա ­
ցորդները ա ստ իճա նա բա ր վեր են ա ծվում տ որֆի և ծա ծկում ջրա վա զա նի ողջ մա ­
կերևույթը:

З А Б О Л О Ч Е Н Н Ы Е З Е М Л И — Ս Ա Հ .Մ Ա Յ Ա Ծ Հ Ո Վ Ե Ր , մշտ ա կա ն կա մ տևակա ն
(դա րա վո ր) գերխ ոնա վա ցա ծ հողա տ ա րա ծքներ, որոնք կ ա րող են ծա ծկվա ծ լի ն ե լ
մինչև 80 սմ տ որֆա շերտ ով:

З А В А Л — Փ ԼՈ ԻՋ ՈԻՄ , լեռն ա յի ն փ ո րվա ծք ներո ւմ ա պ ա րի զ ա նգվա ծների ինք­

նա բերա բա ր փ լում, որը երբեմն մեծ վնա սներ է պ ա տ ճա ռում և խ ա նգա րում է
փ ո րվա ծքների նո րմա լ շա հա գործմա նը:

lie
 З А В О Д Н Е Н И Е В Н У Т Р И К О Н Т У Р Н О Е ֊ Ն Ե Ր Ե Ջ Ր Ա Գ Ծ Ա Ց Ի Ն ՋՐԱ Կ Ա ԼՈԻՄ ,
նավթաբեր հորիզոնի մեջ չուր Աղելու միջոցով շերտային ճնշումն ապահովելու
մեթոդ: Հորատանցքերի համապատասխան դասավորումով կարելի է ջրի ներմղման
միջոցով մեծ տարածման նավթաշերտը րաժանեւ մեկուսացած տեղամասերի' նրանց
զատ-զատ շահագործման նպատակով:

ЗАВО Д Н ЕН И Е НЕФ ТЯН ОГО П Л А С Т А — ՆԱՎԹ ԱՅԻՆ ՇԵՐՏԻ ՋՐԱԿԱ-

ԼՈ1*1 Г, նավթատար (նավթադաղասւար) շերտի մեջ 1ււ՚ւտակ հորատանցքերի մ ի ­
ջոցով ջրի ներմղում, որը կատարվում է շերտի նավթատվությունը բարձրացնելու

З А Ж И В Л Е Н И Е ( З А Л Е Ч И В А Н И Е ) Т Р Е Щ И Н — Ճ Ե Ղ Ք Ե Ր Ի Լ Տ Ո Ի Մ (Ս Պ Ի Ա -
6 Ո Ի Մ , Ա Պ Ա Ք Ի Ն Ո Ի Ա ) , ապարների բաց ճեղքերի բնական կամ արհեստական
լցումն ու ամրացումը երկրորդական ծագման միներաւներոփ Երբեմն ճեղքերը
լցնող նորագոյացումները ավելի ամուր են (օր ., սիլիկա հողերը), քան ինքը ապարի
նյութը: ճ . լ. հանգեցնում է ապարների ճեղքավորվսւծության նվազմանը կամ իս-
պաո վերացմանը, որը ջրաերկրբ- ու ինժեներաերկրբ- մեծ նշանակություն ա նի.
նվազում է ապարների ջրաթափանցելիաթյունը, մեծանում է նրանց ամրությանն ա
կրողունակությունը: |սիստ ճեղքավոր ապարներում շինարարության իրականացնե­
լիս դիմում են ճեղքերի արհեստական լցման' նրանց մեջ ներարկելով կավային
լուծույթ, ցեմենտի շաղախ կամ բիտումներ (տե՛ս Закрепление грунтов):

З А И Л Е Н И Е П Л А С Т А — Շ Ե Ր ՏԻ Տ Ղ Ա Ա Կ Ա Լ Ո Ի Ս \ է. Շերտի ծակոտիների լցու­

մը (խցանումը) ջրում չտարրալուծվող մասնիկներով (նուրբ կավերով, երկաթա-
նյութի քուլաներով և ն ), որը հանգեցնում է ապարի ծակոտկենության ու ջրաթա-
փանցելիաթյան նվազեցմանը: 2. Ջրի ու կավավազի խառնուրդի (1 բաժին ջրին'
1,1— 1,5 կավավազ) ներմղումը ստ. հրդեհով բռնկված ստ. յեոնային փորվածք­
ների մեջ: Ջրացեխը տղմակալում h ապարների դատարկությունները և բացառում
այրման գործընթացի համար անհրաժեշտ թթվածնի ներթափանցումը:

З А Й М И Щ Е — Ո Ղ Ո Ղ Ա Փ Ո Ս Ո Ր Ա Կ , ողողահունի (վարարահունի) փոսորակներ,

որոնց մեջ գետի վարարումից հետո ջուր է մնում և այնուհետև սնում գետը:

З А К А Р С Т О В А Н Н Ы Е П О Р О Д Ы — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Վ Ո Ր Վ Ա Ծ Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր , ապարներ,
որոնցում ընթացած կարստային գործընթացները հանգեցրել են դատարկությունների
աոաջացմանը:

З А К О Л — |սՈՐ Ճ Ե Ղ Ք ( Ճ Ղ Վ Ա Ե Ք ) , ապարների տեղաշարժի հետևանքով

նրանցում առաջացած խոր (բաց) ճեղքեր: Լեռնային գործում պայթեցման, տրանս­
պորտի աշխատանքի և այլ ցնցումների հետևանքով փորվածքներում Ի>. ճ-երի
առաջացումը սովորական երևույթ է: Փորվածքներում |ս. ճ-երով փլուզումները բա­
ցառելու նպատակով խախուտ քարաբեկորները պարբերաբար արհեստականորեն
փլում-թափում են:

З А К О Н Б Э Р А - Б А Б И Н Е - Բ Ե Ր -Բ Ա Բ Ի Ն Ե Ի Օ Ր Ե Ն Ք . օրենք, որի համաձայն

Հյուսիսային կիսագնդում հարթավայրային գետերը ողողում են աջ ափը, իսկ Հա-
117
թավային կիսագնդում' ձախ ա փ ը, պ ա յմա նա վորելով գետ ա հովիտ ների ա սիմետ րի-
կությունը: Բ -Բ . о -ի հիմքում դրվա ծ է Կ որիոլիսի օ ր ենք ը, որի հա մա ձա յն, Ե րկր ա ­
գնդի ա րև մա տ քից-ա րև եյք պտ տ մա ն պ ա տ ճա ռով Երկրի մակերևույթին զուգա հեռ
շա րժ վող ցա նկացած մա րմին, անկախ շա րժմա ն ուղղությունից Հ յուսիսա յին կիսա ­
գնդում թեքվում է ա ջ, իսկ Հ ա րա վա յինում ' ձախ:

З А К О Н Г Е Н Р И — Հ Ե Ն Ր Ի Ի Օ Ր Ե Ն Ք , Ո ւ. Հենր իի կողմից հա յտ նա բերվա ծ օր ենք ,

որի համաձայն հեղուկի միա վոր ծա վ ա յա մ գա զի ծա վա լը ո ւղիղ համեմատակա ն
է ճնշմա նը, եթե ջերմա ստ իճա նը մնում է հաստատ ուն և հեղուկն ու գա զը միմյա նց
վրա քիմիա պ ես չե ն ա զդում: Հ . о -ի հա վա սա րմա ն համամասնության գործա կիցը
ա յլ կերպ կոչվում Լ գ ա զերի ւա ծեյիությա ն գ ո րծա կից: Ն ա վ թ ա յի ն գա զերի ո չ մ ի ա ­
տ եսա կ (ընտ րովի) լուծելիութ յա ն շնորհիվ նա վթում նրա նք խստորեն չե ն հետևում
Հ . օ -ի ն:

ЗА К О Н Д А Р С И — ԴԱՐՍԻԻ ՕՐԵՆՔ, ֆրա նսիա ցի գիտ նա կա ն Ա . Դ ա րսիի

կողմից 1856 թ . փ որձերով հիմնա վորվա ծ օր ենք ' ծա կոտ կեն միջա վա յրում հեղուկի
(ջրի) ծծանցմա ն վ ե ր ա բ ե ր յա լ Ա յն ա րտ ա հա յտ ում I. ծծա նցմա ն ա րա գությա ն և
ճնշմա ն գրա դիենտ ի գ ծա յին կա խ ումը' V = k J , որտ եղ' V -ն ծծա նցմա ն ա րա գությա նն
I (ս մ/վրկ , մ / օ ր ) , k -ն ծծա նցմա ն գործա կիցն է (ս մ /վ ր կ , մ /օ ր ), J -ն ճնշմա ն
գրա դիենտ ն է կամ հիդրա վւիկ թ եքութ յա նը: Հ ո մա նի շ' ծծա նցմա ն գ ծա յին օր ենք :

ЗАК О Н П РИ РО Д Н О Й ЗО Н А Л ЬН О СТИ — ԲՆԱԿԱՆ Ջ Ո Ն Ա ՅԱ Կ Ա Ն Ո Ի 1»6Ա Ն

Օ Ր Ե Ն Ք , Վ . Վ . Դ ո կ ա չա և ի կողմից հա յտ նա բերվա ծ օ ր ե ն ք , որը կա յա նում է հետև­
յա լո ւմ. Ե րկրա գնդի ցա մա քը ստ որա բա ժա նվում է լա յնա կի գոտ իների կ ա մ լա ն դ ­
շա ֆտ ա յին զո նա նե րի, որոնք միմյա նցից տ ա րբերվում են կ լի մ ա յո վ , հո ղերով, կ են­
դ ա նա կա ն ա բուսա կա ն ա շխ ա րհով: Ըստ Ա . Ե . Ֆ երս մա նի , լա նդ շա ֆ տ ա յին զո­
նա ները երկ րա ք իմ . զոնա ներ են, քանի որ բնա կա ն գոնա յա կա նութ յունը պ ա յմա ­
նա վորում է մա կերև ութա յին երկ րա ք իմ . գործընթ ա ցների զ ա րգա ցմա ն հիմնա կա ն օր ի ­
նա չա փ ությունները: Որոշա կի կապ է դ իտ վո ւմ նաև բնա կա ն զոնա յա կա նութ յա ն և
գրունտ ա յին ջրերի զ ո նա յա կա նութ յա ն միջև (տ ե՛ս Зо н а л ьн о ст ь гру н т ов ы х в о д ):
Հ ա յտ նի է , որ բնա կա ն զ ո նա յա կա նութ յա ն երևույթը ա ռ ա վել հստ ա կորեն դ իտ ­
վում է նա խ կին Խ Ս Հ Մ Ե վրոպ ա կա ն մասի տ ա րա ծքում: Ա յս տ ե ղ հյուսիս-ա րևմուտ քից
հա րա վ-ա րև ելք պ ա րզորոշ հերթ ա փ ոխ վում են հետ ևյա լ զո նա նե րը. 1) սա ռ ցա յին ,
2) բև եռա յին ա նա պ ա տ ների, 8) տ ունդրա յի և ա նտ ա ոա տ ունդ րա յի, 4 ) ա նտ ա ռա յին,
5) ա նտ ա ռա տ ա փ ա ստ ա նա յին, 6) տ ա փ ա ստ ա նա յին և , 7) ա նա պ ա տ ա յին:

ЗАКОН Р А У Л Я — Ռ Ա ՈԻԷԻ ՕՐԵՆՔ, Ֆ . Ոոսուլի կողմից հա յտ նա բերվա ծ

օր ենք , ըստ որի որևէ գա զի լուծումը հեղ ա կ ում կշա րունա կվի մի նչև ագատ գա զի
և հեղուկում գ տ նվ ող գա զի մա սնա կա յին (պ ա րցի ա լ) ճնշումների հա վա սա րվելը.
Pi = px, որտ եղ' P i -ն տ վյա լ գա զի գոլո րշին երի ա ռա ձգա կա նությունն է որոշա կի
ջերմա ստ իճա նում, p -ն ' գա զի մա սնա կա յին ճնշումը, x -ը գա զի մո լա յին խ տությունն
Ւ. հեղա կում:

ЗАКОН СТОКСА ՍՏՈՔՍԻ ՕՐԵՆՔ, ա նգլիա ցի գիտ նա կա ն Ջ . Ստոքսի

կողմից հա յտ նա գործվա ծ օր ենք (1851 թ .) , որն ա րտ ա հա յտ ում է ա նսա հմա ն մա -
118
ւո՚ղիկ հեղուկի միջով շարժվող գնդահև մարմնին ցուցաբերվող դիմադրության
• աժը’ Н ֊~ 6 П г р .\ ’ . որտեղ' Г-ը գնդի շառավիղն է ( ս մ ), ււ -G հեղուկի
ներքին շփման (մածուցիկության) գործակիցն է , V -C գնդի շարժման արագությունն
է (սմ/վրկ): Ս. Օ-ից արտածվում Ւ. հեղակի մեջ մանր մասնիկների անկման արա­
գության որոշման բանաձևը (տ ես Ф ормула С т ок са ):

ЗАК О Н Ф И Л Ь ТРАЦ И И Л И Н Е Й Н Ы Й - ԾԾԱՆՑՄԱՆ ԳԾԱՅԻՆ ՕՐ Ե Ն Ք ,

տե՛ս Закон Д ар си :

З А К О Н Ш Е З И — Շ ԵՋ ԻԻ ՕՐ Ե Ն Ք , Շեգիի կողմից հայտնաբերված օրենք, որի

համաձայն ջրի մրրկային (տուրրայենտ) շարժման դեպքում ծծանցման
V արագության և ճնշման J գրադիենտի կախումը քաոակուսային է' V — կ ՚յ/ J
որտեղ k-ն ծծանցման գործակիցն է. (սմ/վրկ, մ/օ ր): Հոմանիշ' ծծանցման ոչ
գծային օրենք:

З А К Р Е П Л Е Н И Е Г О Р Н Ы Х П О Р О Д (ГР У Н Т О В ) Ա Պ Ա Ր ՆԵ ՐԻ (Գ ՐՈ ԻՆՏ-
Ն Ե Ր Ի ) Ա Ա Ր Ա Յ Ո Ի Մ , ապարների (գրունտների) ֆիգմեխ. հատկությունների ար­
հեստական բարեյա վում, որը կատարվում է նրանց առաձգականության ու կայու­
նության բարձրացման և ձևախախտումների ու ջրաթափանցելիության նվազեցման
համար: Ա յդ նպատակներով կիրաովամ են զանազան մեթոդներ, գրունտների սա­
ռեցում, ցեմենտացում, կավացում, սիլիկատացում, տաք ու սառը բիտումացում ևն,
որոնց ընտրությանը կախված է հիմնականում տեղանքի երկրր. կաոուցվածքից,
ջրաերկրբ. պայմաններից, ապարների կազմից, հատկություններից և դրանց բա­
րելավման նպատակներից: Օր., կավային փուխր գրունտների ամրացման համար
հաջողությամբ կիրառվում Ւ. սիլիկատացումը, ապառաժային ջրատար գրունտների
համար' ցեմենտացումը, կավացումն ու բիտումացումր, ջրով գերհագեցած սորուն
գրունտների համար' սառեցումը ևն: Հոմանիշ' գրունտների ինժեներական մելիո­
րացիա:

З А К Р Ы Т А Я П О Р И С Т О С Т Ь (Т Р Е Щ И Н О В А Т О С Т Ь ) — ՓԱԿ (Մ Ե Կ Ո Ի Ս Ա -
Յ Ա Ծ ) Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն (Ճ Ե Ղ Ք Ա Վ Ո Ր Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ) , ապառաժային կամ
կիսաապառաժային ապարներում մեկուսացված (չհաղորդակցվող) ծակոտիների m
ճեղքերի առկայություն:

З А Л Е Ч И В А Н И Е Т Р Е Щ И Н — 1Ե Ա Ք Ե Ր Ի ЦЗШЧГ (Փ Ա Կ Ո Ի Ա , Ա Պ Ա Ք Ի Ն Ո Ի Ծ ),
տե՛ս Заживление (залечивание) трещин:

З А М О Р А Ж И В А Н И Е Г О Р Н Ы Х П О Р О Д (Г Р У Н Т О В ) - Ա Պ ԱՐ ՆԵ ՐԻ (Գ Ը -
Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի ) Ս Ա Ռ Ե Յ Ո Ի Մ , խոնավ կավային ապարների կամ ջրատար տարա­
կազմ ապարների (օր ., հոսագրունտների) ամրացում' նրանց սաոեցման միջոցով:
Ա . ս. իրագործվում է հորատանցքերի խիտ ցանցի միջոցով, որոնցում շրջանառու­
թյան մեջ են դրվում գերսաոը (— ՛ՀՕ— 30° 6 ) աղաջրերը: Ա . ս ., որը դժվարության
ու թանկության պատճառով կարճատև միջոցառում է , մեծ արդյանավետությամր
կիրառվում է դժվարանց տեղամասերում լեռնային և շին. աշխատանքները հեշտաց­
նելու համար:
 З А П А С Ы В О Д Ы (В Л А ГИ ) В П О Ч В Е — ՋՐԻ (Ի ւՈ Ն Ա Վ Ո Ի հ ^ Յ Ա Ն ) ՊԱՇԱՐ
Հ Ո Ղ Ո Ի Մ , հողի դ իտ ա րկվող շերտ ում եղա ծ ջրի (խ ոնա վությա ն) քա նա կը' ա րտ ա ­
հայտված մմ-երո վ: Ա յն հա շվա րկվում է հողի խ ոնա վությա ն, ծա վա լա յին կշոի և
շերտ ի հաստության տ վյա լների հիման վրա :

ЗАП АСЫ ГРУНТОВЫ Х В ОД А К Т И В Н Ы Е — Գ ՐՈ ԻՆ ՏԱ ՑԻ Ն ՋՐԵՐԻ Ա Կ ՏԻՎ

Պ Ա Տ Ա Ր Ն Ե Ր , ըստ Ս . Կ . Բ ուտ ովի (1 9 3 3 ), գրունտ ա յին շրերի ամեն տարի վ երա ­
կա նգնվող պ աշար կա մ գրունտ ա յին շրերի հորիզոնի ա մենա մյա սնմա ն չա փ : Հ ն ա ­
ցած տ երմին: Հոմա նի շ' գրունտ ա յին ջրերի շա րժուն (դ ինա միկ) պ ա շա րներ կա մ վ ե ­
րա կա նգնվող պա շա րներ:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Պ Ա Շ Ա Ր Ն Ե Ր , ջրատար
ա պարների ծա կոտ իների, ճեղքերի և ա յյ դ ա տ ա րկությունների մեջ եղա ծ գրա վի -
տացիոն ջրի քա նա կ: Տա ր բերո ւմ են Ս . ջ. պ -ի հետ ևյա լ տ եսա կները, ե ր կ ր բ ., դա ­
րա վոր, ընդհա նուր, ստատիկ (չվ ե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ ), դինա միկ (վ ե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ ), շա ­
հա գործողա կա ն, ա ռա ձգա կա ն, կ ա ր գ ա վո րիչ, ա կ տ իվ, հա շվեկշռ ա յին, ա րտ ա հա շ-
վեկշոա յին ևն: Ս . ջ. պ -ի տ եսա կների հարցում մա սնա գետ ների մոտ միա սնա կա ն
կա րծիք չկ ա : Օ ր ., Ն . Մ . Ֆ րո յո վը և Լ . Ս . Ցա գվ ինը (1984) ա ռա ջա րկում են Ս . ջ.
պ -ի տակ ընդունեւ ուսումնա սիրվող հա մա կա րգում գ տ նվ ող ս տ . ջրերի ընդհանուր
տ ա րեկա ն միջին քա նա կը:

ЗАП АСЫ П ОДЗЕМ Н Ы Х ВОД БАЛАНСОВЫ Е - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Հ Ա Շ ­

Վ Ե Կ Շ Ռ Ա Յ Ի Ն ( Բ Ա Լ Ա Ն Ս Ա Յ Ի Ն ) Պ Ա Շ Ա Ր Ն Ե Ր , ս տ . ջրերի պ ա շա րների ա յն մա սը,
որի շա հա գործումը ներկա ժա մա նա կներում տ նտ եսա պ ես շա հա վետ է և տ եխ նիկա ­
պես հնա րա վոր:

ЗАПАСЫ П ОД ЗЕМ Н Ы Х ВОД ВЕКОВЫ Е - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ԴԱՐԱ­

ՎՈՐ ՊԱՇԱՐՆԵՐ, ա գատ մա կերևույթ ունեցող ջրատ ար հորիզոնի ջրի մա կա ր­
դակի տա տ ա նմա ն զ ո նա յից ներքև եղա ծ և ճ նշումնա յին ջրատ ար հորիզոնում
պ ա րփ ա կվա ծ ջրերի պ ա շա րնե ր, որոնց քա նա կը հա վա սա ր է ա պ ա րների ճ եղ քեր ում,
ծա կոտ իներա մ և կա րստ ա յին դ ա տ ա րկություններում եղ ա ծ գրա վիտ ա ցիոն ջրի ծա ­
վա լին : Բնա կա ն պ ա յմա ններում Ս- ջ. դ . պ -ի մեծությունը փ ոխ վում է միա յն երկրբ-
ժա մա նա կա հա տ վա ծում: Գ ո րծա ծո ւթ յունից դ ուրս եկա ծ տ երմին:

ЗАПАСЫ П О Д З Е М Н Ы Х В О Д В О З О Б Н О В Л Я Е М Ы Е — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ Ջ ՐԵ ­
ՐԻ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՎՈՂ Պ ԱՇԱՐՆԵՐ, ըստ Ն . Մ . Ֆ րո լո վի և Լ . Ս . Յ ա զվինի
(1 9 8 4 ), ս տ . ջրերի պ ա շա րների ա յն մա սը , որ հա վա սա ր է ուսումնա սիրվող ջրա ­
տար համա կա րգի գումա րա յին սնմա ն միջին տ ա րեկա ն մեծությա նը: Հ ո մա նի շ' ստ .
ջրերի սնում, ստ . ջրերի շա րժուն (դ ի նա մի կ ) պ ա շա րնե ր, ս տ . ջրերի բնա կա ն ռ ե ­
սուրսներ, ս տ . ջրերի հոսքի ծախս:

ЗАПАСЫ П О Д З Е М Н Ы Х В О Д Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Е — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Պ ԱՇԱՐՆԵՐ, ըստ Ն . Մ . Ֆ ր ո լո վ ի և Լ- Ս . Յ ա զ վին ի (1 9 8 4 ),
ստ . ջրերի պ ա շա րների ա յն մա սը , որը բնա կա ն (չխ ա խ տ վա ծ) պ ա յմա ններում
գտ նվ ում է ուսումնա սիրվող ջրատ ար հա մա կա րգում մեկ տա րուց ա վ ե լի : Հոմա նիշ'

1Я9
սսւ. շրերի չվերականգնվող պ-սշարնհր, ստ. շրերի բնական պաշարներ, սա. շրերի
ստատիկ (կայուն) պաշարներ:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д Д И Н А М И Ч Е С К И Е — ՍՏՈՐԵՐԿՐՑԱ ՋՐԵՐԻ
Օ Ա Ր Ժ Ո Ւ Ն (Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ ) Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , տե՛ս Запасы подземных вод возобновляе­
мые:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д Е С Т Е С Т В Е Н Н Ы Е — Ս ՏՈՐԵՐԿՐՑԱ ՋՐԵՐԻ
Բ Ն Ա Կ Ա Ն Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , ստ. շրերի цш рирбЬр, որոնք ձևավորվում են մարդու ին-
ժհներատնտ. գործունեությամբ «խախտված բնական պայմաններում:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д З А Б А Л А Н С О В Ы Е - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ Ջ ՐԵ ՐԻ
ԱՐՏԱՀԱ ՕՎԵԿՕԴԱ ՅԻՆ ( Ա Ր Տ Ա Բ Ա Լ Ա Ն Ս Ա Ց Ի Ն ) Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , ստ- շրերի պա-
շարնհրի այն մասը, որի օգտագործումը տնտեսապես շահավետ կլինի ապագայում'
շահագործման տեխնիկայի կատարելագործման, օգտակար բաղադրատարրերի
ստացման նոր տեխնոլոգիայի մշակման ե այլ հանգամանքների շնորհիվ:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д И С К У С С Т В Е Н Н Ы Е - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ
Ա Ր Հ Ե Ս Տ Ա Կ Ա Ն Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , ստ. շրերի պաշաղներ, որոնք ստեղծվում են մարդու
ինժեներատնտ. գործունեության հետևանքով: Ա յդ գործունեությունը կարոդ Լ լի­
նել այլ նպատակներ հետապնդոդ և նպատակամղված: Լեռնահանքային, շին. ու
գյուղատնտ. ամենաբազմապիսի աշխատանքները, հաճախ մարդու կամքից անկախ,
կարող են հանգեցնել ստ- շրերի արհեստական պաշարների ստեղծման: Բացի ա յդ,
վերշին տասնամյա կներին, ստ. շրերի ինտենսիվ շահագործմանը զուգընթաց- մարդը
դիմում է դրանց պաշարների արհեստական վերականգնման նպատակամղված գոր­
ծունեության' մակերևութային հոսքը արհեստական ճանապարհով (լեռնային փոր­
վածքների միշոցով) ևրկրի ընդերք ուղղեւով:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д О Б Щ И Е - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ ԸՆԴՀԱ­
Ն Ո Ւ Ր Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , ստ. շրերի կայուն (ստատիկ) և շարժուն (դինամիկ) պաշար­
ների գումարային քանակը: Հոմանիշ' ստ. շրերի պաշարներ:

ЗА П А С Ы П О Д ЗЕ М Н Ы Х В О Д П Р И В Л Е К А Е М Ы Е (П Р И В Л Е Ч Е Н Н Ы Е ) —
Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ն Ե Ր Գ Ր Ա Վ Վ Ո Ղ ( Ն Ե Ր Գ Ր Ա Վ Վ Ա Ծ ) Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , շրատար
հորիզոնի շահագործման ժամանակ ստացվող լրացուցիչ պաշարներ, որոնք հորի­
զոնի մակարդակի իշեցման կամ ճնշման նվազման հետևանքով ներգրավվում են
հարակից ш ц շրատար հորիզոններից:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д Р Е Г У Л И Р О В О Ч Н Ы Е — ՍՏՈՐԵՐԿՐՑԱ Ջ ՐԵ­
ՐԻ Կ Ա Ն Ո Ն Ա Վ Ո Ր Վ Ո Ղ Պ Ա Օ Ա Ր Ն Ե Ր , գրունտային շրերի մակերևույթի (ազատ հա­
յելու) սեզոնային տատանումների զոնայում գտնվող շրի ծավալը: Հոմանիշ' գրուն­
տային շրերի վերականգվող պաշարներ:

З А П А С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д С Т А Т И Ч Е С К И Е - 4ՏՈՐԵՐԿՐՑԱ ՋՐԵՐԻ ԿԱ­

ՅՈՒՆ (ՍՏԱՏԻԿ) ՊԱՕԱՐՆԵՐ, տե՜ս Запасы подземных вод геологические:
Ш
 З А П А С Ы П О Д З Ь М Н Ы Х В О Д У П Р У Г И Й — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Ա Ն Ա Ր ­
Գ Ա Կ Ա Ն Պ Ա Շ Ա Ր Ն Ե Ր , ճ նշումնա յին ջրերի պ ա շա րնհրի այն մա սը, որն ստ եղծվում
է ջրի ծա վսղի ընդա րձա կմա ն և ծա կոտ ա յին տ ա րա ծությա ն փոքրա ցմա ն հա շվին,
երբ ա րտ ա մղմա ն հետևանքով շերտ ում ջրա ստ ա տ իկ ճնշումը նվա զում է:

ЗАП АСЫ П О Д ЗЕМ Н Ы Х В О Д Э К С П Л У А Т А Ц И О Н Н Ы Е - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ

Ջ Ր Ե Ր Ի Շ Ա Հ Ա Գ Ո Ր Ծ Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Պ Ա Շ Ա Ր Ն Ե Ր , սա . ջրերի պա շա րների ա յն մա սը, որը
կա րող Լ ստ ա ցվել տեիւնիկա տ նտ . տ եսա կետ ից շա հա վետ ջրհան կա ռույցներով'
շա հա գործմա ն սա հմա նվա ծ ոեժիմի և ջրի որակի պ ա հպ ա նմա մբ' ջրա մա տ ա կա րա ր­
մա ն հա շվա րկա յին ողջ ժա մա նա կա միջոցում (շուրջ 25— 30 տ ա ր ի ):

З А П Е Р Т Ы Е ( З А П Е Ч А Т А Н Н Ы Е ) В О Д Ы — Պ Ա Ր Փ Ա Կ Վ Ա Ծ Ջ Ր Ե Ր , ստ . ջրերի
ոսպնյակաձև ջրատ ար հո րիզոններ, որոնք բոլոր կողմերից պ ա րփ ա կվա ծ են ջրա ն-
թա փանց ա պ ա րներով և գործնա կա նում չե ն հա ղորդա կցվում ա յլ ջրատ ար հորի­
զոնների հետ: Պ . ջ. գերա զա նցա պ ես լինում ե ն նստ վա ծքա կուտ ա կմա ն (սեդիմեն-
ւոա ցիոն) ծա գմա ն, հիմնա կա նում կա պ վա ծ են լին ում նա վթա յին հն ք վ -ե ր ի , ի նչպ ե ս
նաև աղա տար հա ստ վա ծքների հետ և սովորա բա ր ա չք ի են ընկնում բա րձր հա ն-
քա յնա ցմա մբ: Ա ղա տ ա ր հա ստ վա ծքների Պ . ջ-ո ւմ հաճախ բա րձր է բրո մի , մա գնիու-
մա յին ա ղ երի , երբեմն նաև բորի պ ա րունա կությա նը: Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

ЗА РЕГУЛ И РО ВАН Н Ы Й СТО К В О Д Ы — ԿԱՐԳԱՎՈՐՎԱԾ ՋՐՀՈՍՔ, մա ­

կերևութա յին ջրհ ոսք , որի ոեժիմը ջրա մբա րներով և ա յլ ջրատ եխ- կա ռույցներով
կա րգա վորվա ծ ու ա րհեստ ա կա նորեն վերա բա շխ վա ծ է կ ա մ պ ա յմա նա վորվա ծ I:
յճ ե ր ի , գետ ա հա ների և գ ետ ա բերուկա յին ջրատ ար նստ վա ծքների կ ուտ ա կ ի չ ա զ դ ե­
ցությա մբ:

З А С О Л Е Н И Е П О Ч В — Հ Ո Վ Ե Ր Ի Ա Վ Ո Ի Տ Ա 0 Ո Ի Մ , հողերում ա ղերի կա տ ա կո ւմ,

որը վնա սա կա ր ա զ դ եցո ւթ յա ն է ունեն ա մ գ յա ղ ա տ ն տ . կուլտ ուրա ների աճի ա
բերքա տ վությա ն վրա : Հ . ա . տ եղի է ունեն ա մ ս տ . ջրերի բարձր տ եղա դրմա ն ժա ­
մա նա կ, որի դ եպ քում նրա նք հա սցնում են օդ ա հա գեցմա ն զոնա յի ա պ ա րների մա զա ­
նոթներով բա րձրա նա լ երկրի մա կերև ույթ, գ պ ո րշիա ն ա լ և իրենց մեջ լուծվ ա ծ
ա ղերը թ ո ղ նել հողի մա կերև ույթին: Հո ղը հա մա րվում է ա ղ ա կ ա լվա ծ, եթե նրա մեջ
ջրում յուծվո ղ ա ղերի պ ա րունա կությա նը հա սնում է 0,2 5 % -ի: Հ . ա -ի դ ե մ պ ա յ­
քարի հիմնա կա ն միջոցներից ե ն . գ րո ւնտ ա յին ջրերի մա կա րդա կի իջեցումը, ցա ­
մա քուրդը, հոդերի լվա ցո ւմը, մելիորա նտ ներով հագեցումը ևն:

ЗАСУХА СОЛЯН АЯ — ԱՂԱՑԻՆ Չ ՈՐ Ա ՅՆ Ո ՒԹ ՅՈՒՆ, տ ա փ ա ստ ա նա յին գո-

տ իներում չորա ցա ծ լճ ե ր , որոնց հա տ ա կն ա ա փ երը պ ա տ վում ե ն ա ղա փ ա ոով (տ ե՛ս
Г у д ж и р ) : Հ ո մա նի շ' հա ջիր:

З А Т О П Л Е Н И Е — Ջ Ր Ա Կ Ա ԼՈՒՄ , մա կերևութա յին հոսքի վա րա րումների ու

հեղեղումների, ինպ ես նաև ա րհեստ ա կա ն ջրա մբա րների կա ռուցմա ն հետևանքով
տ եղա նքի ջրա կսղ ա մ: Ա յն կա րող Լ լին ե լ նաև գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կի
բա րձրա ցմա ն և ճնշա մնա յին ջրերի բեոնա թսւփ մա ն հետ ևա նքով (պ ա յմա նա վորվա ծ
մա րդու տ եխ նա ծին գ ո րծո ւնեո ւթ յա մբ):

122
 З А Т Р У Б Н А Я Ц И Р К У Л Я Ц И Я В О Д - Ջ Ր Ե Ր Ի Ա ՐՏ ԱԼսՈ Վ ՈՎ Ա Կ ԱՅԻՆ Շ ՐՋ Ա -
Ն Ա Ռ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ջրերի շարժում մեկ հորիզոնից մյուսը կամ դեպի հորատանցքի
քամիչը' արւոախողովակային տարածության միջոցով: Ջ . ա . շ. առաջանում է այն
դեպքում, երբ վնասված է ամրակապման խողովակաշարի կամ ցեմենտյա օղակի
ամբողջականությունը: Երբեմն հարկ է լինում Ջ . ա . շ. ստեղծել արհեստական ճա­
նապարհով' ջրաերկրբ. որոշակի նպատակների համար:

З А Х В А Т Н А Я З О Н А К О Л О Д Ц А ֊ Ջ Ր Հ Ո Ր Ի Զ Ա Վ Թ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , սա. ջրհոսքի
այն մասը, որը ներգրավում է ջրհորը' նրանից կատարվող արտամղումների ժա­
մանակ: Զավթման զոնային հարող ջրհոսքը, թեպետ մասամբ կրում I. ջրհորի ազ­
դեցությունը, այսինքն գտնվում I. իջայթային (դիպրեսիոն) ճագարի ազդեցության
ոլորտում, սակայն նրա կողմից չի ներգրավվում:

ЗАХО РО Н ЕН И Е ПРОМ Ы Ш ЛЕННЫ Х С Т О К О В — Ա ՐԴ 5Ո Ի Ն Ա Ր -Ե 1'Ա Կ Ա Ն

Հ Ո Ս Ք Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Թ ԱԴ .ՈԻՄ , արդյունաբերական թունավոր (առավելապես ռադիո­
ակտիվ) հոսքաջրերի ներմղումը խորը տեղադրված համապարփակ ջրաթափանց
ապարաշերտերի մեջ: Սովորաբար նման միջավայր հանդիպում է ջրափոխանակման
բացակայության զոնայում, որտեղ հոսքաջրերի փախուստը (կորուստը) գործնա­
կանում բացաովում է: Որոշ դեպքերում Ա . հ. թ. կատարվում Ւ. շահագործված
նավթատար շերտախմբերի մեջ:

З А Щ Е М Л Е Н Н А Я В О Д А - Ճ Զ Մ Վ Ա Ծ ( Կ Ծ Կ Վ Ա Ծ ) Ջ Ո Ի Ր , նույնն է , ի նչ Ա ն ­
կյունային ջուրը (տե'ս Угловые воды ) կամ Պենդուլյար ջուրը (տե'ս Псндулярм ая
вод а):

З А Щ Е М Л Е Н Н Ы Й В О З Д У Х — Ճ Զ Մ Վ Ա Ծ Օ Դ , օդի պղպջակ՝ ապարի ծակո-

տիներում պարունակված ջրի մեջ: Ա յդ պղպջակը հարևան սլղպջակների կամ
մթնոլորտային օդի հետ չի հաղորդակցվում:

З Е М Л Е Т Р Я С Е Н И Е Т Е Х Н О Г Е Н Н О Е - Տ Ե Խ Ն Ա Ծ Ի Ն Ե Ր Կ Ր Ա Օ Ա Ր Ժ , երկրա-
շարժ, որն առաջանում է մարդու ինժեներատնտ. գործունեության հետևանքով:
Մարդու հարաճուն տնտ. գործունեությունը, հատկապես լեռնահանքային արդ­
յունաբերությունն ու ջրաշինարարությունը հանզեցնամ են ռելիեֆի ու ընդերքի
հսկայական &ևափոխությունների, որոնց հետևանքով երկրակեղևում տեղի են ունե­
նում ցնցումներով ուղեկցվող լարումների վերաբաշխում: 'Լերջին տասնամյակներին
կառուցված խոշոր (միլիարդավոր մ' ծավալի) ջրամբարների շրջակայքում կամ
լեռնահանքային կենտրոններում գրանցվել են տարբեր ուժգնության երկրաշարժեր,
որոնց արհեստական ծագումը կասկած չի հարուցում:

ЗЕМ Л ЯН О Е К О Р Ы Т О ֊ ՀՈՂԱՅԻՆ ՏԱ Շ ՏԱ Կ, տ ես Балластное корыто

З Е Р К А Л О В О Д Н О Е — ԶՐԱՑԻՆ ՀԱ ՑԵԼԻ, մակերևութային և գրունտային

ջրերի ազատ մակերևույթ;

ЗЕРКАЛО ГРУНТОВЫ Х ВОД ԳՐՈԻՆՏԱՑԻՆ ՋՐԵՐԻ Հ Ա Յ Ե ԼԻ , գրուն

128
տ ա յին ջրերի ա զա տ մակերևույթ», որը ջրա երկրբ. քա րտ եզների վրա ա րտ ա ցոյվա մ
Լ ջրա իզոգծհրի ( հիդրոիզոհիպ սերի ) միջոցով:

З Е Р К А Л О С К О Л Ь Ж Е Н И Я - Ս Ա Հ Ք Ի Հ Ա Ց Ե Լ Ի , ա պ ա րներում հա Ո|» (հա յե­

լա յին) մա կերևույթներ, որոնք ա ոա ջա նում են որոշա կի հա րթություններով ա պ ա ր­
ների տ եղա շա րժմա ն ժամա նա կ: Ս . հ-ներ հիմնա կա նում դիտ վում են տ եկտ . տ եղա ­
շա րժերի, ի նչպ ե ս նաև սողա նքների դ եպ քում: Կ ա խ վա ծ ա պ ա րների միներա լա յին
և մեխ . կա զմից, Ս . հ-ների վրա սովորա բա ր ա ոա ջա նում են ա կոսներ ու խ ա զեր,
որոնք ցույց են տ ա յիս ա պ ա րների տ եղա շա րժի ուղղությունը:

З Е Р Н О В О Й СО С Т А В Г О Р Н Ы Х П О Р О Д — ԱՊ ԱՐՆԵՐԻ ՀԱ ՏԻԿԱ 5ԻՆ ԿԱ ԶՄ ,

տ ե՛ս Гран у ло м ет ри ч ески й со ст ав горны х п о ро д:

З О Л И — Զ Ո ԼԵՐ (Կ Ո ԼՈ Ի Դ ԼՈ Ի Ծ Ո Ի 8 Թ Ն Ե Ր ), տ ա րա կա զմ ծա յրա հեղ ցըր-

վածության (դի սպ երս) լուծույթների համա կա րգեր կա մ կ ոլո իդ յուծույթներ: Ի
տարբերություն ժելի (տ ես Г е л ь ), Ջ -ի մոտ դիսպ երս փ ուլի մա սնիկները (մից ե-
լա ները) տ ա րա ծա կա ն կա ոուցվա ծքով կա պ վա ծ չե ն : Զ- զա նա զա նում են ըստ դ ի ս ­
պ երս միջա վա յրի բնույթ ի, ի նչպ ե ս օ ր ., հիդրո զ պ եր, ա է րո զ ոլեր, օրգա նա զոլեր ևն,
որոնցում դ իսպ երս միջա վա յր են ծա ոա յում համա պ ա տ ա սխ ա նա բա ր ջուրը, օդը և
օր գ. հեղուկները:

З О Л Л И — Ջ Ո ԼԼԵՐ (Ս Ա Ռ 8 Ա Փ Ո Ս Ո Ր Ա Կ Ն Ե Ր ), հին չո րրո րդ ա կա ն սա ռցա ­

պ ատման մա րզերում տ ա րա ծվա ծ ււչ մեծ կ լորա վուն փ ոսորա կներ, որոնք թա ղվա ծ
սա ռցա յին ոսպ նյա կների հա լչմա ն հետ ևա նքով (ջերմա կա րստ ) ա ոա ջա նում են զա նդ -
րա յին հա րթա վա յրերում (հա տ ա կա յին սա ռցա բեկորներում, լյոսա կերպ ա վա զա կա -
վերի ծա ծկ ո ցն երո ւմ): Հա ճա խ Զ . ւցված են ւինա մ ջրո վ, տ որֆ ով կա մ չնա յին տ իղ­
մով: Ն ա խ կ ի ն Ի)ՍՀՍ “ Ե վրոպ ա կա ն մա սի միջին գոտ ում և Ա րև մտ յա ն Սիբիրում
Ջ -ի ն ա նվա նում են նաև ա փ սեա ձև փ ոսորա կներ (տ ե՛ս Б л ю д ц а ) :

ЗОНА ֊Զ Ո Ն Ա ( Ե Ր Կ Ր Ա Շ Ե Ր Տ , է ս Ա Վ , Գ Ո Տ Ի ) , ըստ 0 . Կ . Լ ա նգե ի, որևէ բն ա ­

կան օբյեկտ ի ( օ ր ., գրունտ ա յին ջրե րի) տ եղա դ իրքը ո ւղղա ձիգ կտ րվա ծքում: Ջ ր ա ­
երկրա բա նութ յունում ա յս տ երմինը երբե մն օգտ ա գործվում է որպ ես մա րզ ի , տա­
րա ծքի կա մ շրջա նի հոմա նիշ, որը ճիշտ չ է : Պ ճ ն ո ւ մ բն ա կա ն օբյեկտ ի տ եղա դիրքը
հարմար է բնութա գրել գոտ ի տ երմ ին ով: Օ ր ., В о д о о х р а н н а я зона — Զրա պ ա շտ պ ա -
նա կա ն գ ո տ ի, Ч ер н о з ем н а я зона — Ս ևա հողա յին գոտ ի ևն:

З О Н А А К Т И В Н О Г О В О Д О О Б М Е Н А — Ա Կ Տ Ի Վ Ջ Ր Ա Փ Ո էօ Ա Ն Ա Կ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա ,
ըստ Ն . Կ . Ի գ ն ա տ ովի չի ( 1 9 4 4 ), ջրա ե րկր բ. կ տ րվա ծք ի վերին մա ս, որը գտ նվում
I: տ եղա կա ն ողողա տ ա րմա ն հիմքից բա րձր: Ա . ջ. զ . ընդգրկում է գրունտ ա յին և
ա րտ եզյա ն ջրերի վերին հո րիզո նները, որոնք սերտ կա պ ի մեջ են մթնպ որտ ա յին
և մա կերևութա յին ջրերի հետ: Հ ո մ ա նի շ' ա զա տ չր ա փ ոխ ա նա կմա ն զոնա :

З О Н А А Э Р А Ц И И — 0 Դ Ա Հ Ա Գ Ե 6 Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , երկրա կեղևի ա մենա վերին զոնա ՛

երկրի մակերևույթի և գրունտ ա յին ջրերի հա յեյու (հա գեցմա ն զ ո նա յի) միջև: 0 . զ -ի
ա պ ա րների դա տ ա րկությունների մեծ մասը զբա ղ վա ծ է օդ ո վ և ջրա յին գ ո լո րշի ­
նե րով: Ա յս տ ե ղ տ ա րա ծվա ծ են խ ոնա վա ծուծ, թ ա ղա նթա յին և մա զա նոթա յին ջրերը,

121
միայն ժամանակավորապես երևան հն գալիս նաև գրավիտացիոն ջրերը (վերնա ջրերը):
0. զ-ի ջրալին ռեժիմը էապես կախված է տեղանքի կլիմայական պայմաններից:

ЗО Н А ВЕСЬМ А ЗА Т РУ Д Н Е Н Н О ГО В О Д О О Б М Е Н А - ՉԱՓ ԱԶԱՆՑ ԴԸԺ-

Վ Ա Ր Ջ Ր Ա Փ Ո խ Ա Ն Ա Կ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , gum Ն . Կ . Իգնատովիչի (1944), ջրահրկրբ.
կտրվածքի ստորին մաս, որը տեղադրված է ողողատարման ոեգիոնալ հիմքիդ
( համաշխարհային օվկիանոսից) ներքև: Չ . դ . ջ. զ-ի ստ. ջրերը մակերևութային
ջրերի հետ անմիջական կապ չունեն:

З О Н А В Л И Я Н И Я С К В А Ж И Н Ы ( К О Л О Д Ц А ) - Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի (Ջ Ր Հ Ո Ր Ի)
Ա Զ Դ Ե Ց Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , հորատանցքին (ջրհորին) հարող ջրատար հորիզոնի
այն մասը, որը արտամղումների ժամանակ ենթարկվում է ջրազրկման: Հ . ա . զ.
արտամղման գործընթացում իրենից ներկայացնում է ջրի մակերևույթի ձագարաձև
իջույթ, որի կենտրոնում գտնվում է գործող հրատանցքը: Ա յդ ձագարաձև իջույթի
ձևերն ու չափերը պայմանավորված են հորիզոնի ջրահրկրբ. պարամետրերով
(ծծանցման գործակից, տեսակարար ծախս, ազդեցության շառավիղ ե ն ): Ա րտ ա ­
մղման սկզբում Հ . ա. զ . արագորեն է ձևավորվում, իսկ այնուհետև դանդաղորեն
տարածվում է ընդհուպ մինչև ջրատար շերտի սահմանները: Եթե ջրատար շերտը
շահագործվում է մի քանի հորատանցքերով, ապա նրանց ազդեցության զոնաները
եզրամասերամ վերադրվում են և պայմանավորում հորատանցքերի փոխազդեցու­
թյունը (ինտերֆերենցը), որը հանգեցնում է ջրատար շերտի ինտենսիվ չորացմանը:

З О Н А В О Д О О Х Р А Н Н А Я - Ջ ՐԱ Պ Ա Շ Տ Պ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Գ Ո ՏԻ (Զ Ո Ն Ա ), տեղա­
մաս, որն առանձնացվում է մակերևութային և ստ- ջրերը աղտոտումից պահպա­
նելու համար: Զ . գ . չափերը որոշվում են ելնելով մեխ ., քիմ. և մանրէաբանական
աղտոտման ու համաճարակային հիվանդությունների տարածման հնարավորություն­
ներից (տե՛ս Зона охранная санитарная водозаборов):

ЗО Н А В Ы В Е Т Р И В А Н И Я - ՀՈՂՄԱ ՀԱՐՄԱՆ ԶՈՆԱ, երկրակեղևի վերին

զոնա, որի սահմաններում տեղի են ունենում ֆիզ* և քիմ. հողմահարման գործընթաց­
ներ: Հ . զ-ի հզորությունը կտրտված ոելիեֆի պայմաններում կարող է հասնել 500 մ-ի,
իսկ հարթ տեղանքում այն չի գերազանցում մի քանի տասնյակ մ-ից, ընդ որում
հողմահարման ակտիվ գործընթացներ դիտվում են ընդամենը մի քանի մ-ի սահ­
մաններում:

З О Н А В Ы Щ Е Л А Ч И В А Н И Я ֊ Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ւ Ծ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , մետաղային հնքվ-
երի մակերևութային մաս, որը ստ. ջրերի կողմից տարրալուծման հետևանքով գրեթե
զուրկ է հանքային միներւպնհրից: Տ . զ . աոաւ|ել բնորոշ է ներփակումային (պոր-
ֆիրային) տիպի պղինձ-կոլչեդանային հնքվ-հրին:

ЗО НА ГИ Д РО Д И Н А М И Ч ЕСК А Я - Զ Ր Ա Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ (Հ Ի Դ Ր Ո Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ ) Զ Ո -
Ն Ա , ջրահրկրբ. կտրվածքի մաս, որտեղ տարածված ստ. ջրերն ունեն սնման,
| շարժման և բեռնաթափման միանման պայմաններ: Ն . Կ . Իգնատովիչը (1944)
I առանձնացնում է 3 Զ . զ-Օեր' ակտիվ (ազատ) ջրափոխանակման, դժվար ջրսւփո-
խանակման և խիստ դժվար ջրափոխանակման:
 З О Н А Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К А Я - Զ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Ջ Ո Ն Ա , ջրա հրկրբ. կտ ըր-
վա ծքի մա ս, որի սա հմա ններում սա . ջրերի ք ի մ . կա զմի ցուցա նիշները (կա մ մի
մա սը) նման են կա մ կրում են ա ննշա ն փ ոփ ոխ ություններ: Ջ . զ-ն երի առկա յությունը
հիմնա կա նում կախված է ս ա . ջրերի շա րժմա ն պ ա յմա ններից և , որպես կա նոն,
Ջ . գ -ները համընկնում են ջրա դինա միկ զոնա ների հետ (տ ե՛ս Зо н а ги д ро ди н а­
м и че ск ая ):

ЗОНА ГИ П ЕРГЕН ЕЗА ֊ 4 Ե Ր Ն Ա Ծ Ն Ո Ի Թ Յ Ա Ն ( Հ Ի Պ Ե Ր Գ Ե Ն Ե Զ Ի ) Զ Ո Ն Ա , ըստ

Ն . Կ . Ի գն ա տ ո վ ի չի , ս ա . ջրերի տ եղա շա րժի զ ո նա : Վ . գ . իր հերթին ստ որա բա ժա ն­
վում է ա կտ իվ և դա նդա ղ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն զ ո նա նե րի: Ա կ տ ի վ ջրա փ ոխ անակման
զոնա ն գտ նվում է տ եղա կա ն ո ղողա տ ա րմա ն հիմքից (խ ոշոր գետ ա հուներից) վերև ,
որտ եղ ս տ . հոսքը սերտ կա պ ի մեջ է մա կերև ութա յին ջրերի հետ , իսկ ս տ . ջրերի
շա րժուն (դի նա մի կ ) պ ա շա րները գերա զա նցում են կա յուն պ ա շա րներին: Ա յդ զ ո ­
նայի հաստությունը պ յա տ ֆորմա յին դ ոտ իներում հասնում է 200— 300 մ - ի , իսկ
լեռն ա յի ն մա րզերում' 0 ,5 — 1,0 կ մ -ի : Վ . գ -ի ա պ ա րները հիմնա կա նում տ ա րրա լուծ­
վա ծ ե ն , ջրերն ո ւնեն ւիոքր հա նքա յնա ցում և ջրա կա րբոնա տ ա յին բա ղա դրութ յուն:
Դ ա ն դ ա ղ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն զոնա ն սովորս.բա ր գտնւ1ում է ողողա տ ա րմա ն տ եղ ա ­
կա ն հիմքից ներքև , իսկ ստ որին սա հմա նը պ ա յմա նա կա նորեն ընդունվում է ծովա ­
յի ն իջվա ծքը: Զ ո նա յի հաստությունը պ ւա տ ֆորմա յին դ ոտ իներում հա սնում է
500— 600 մ -ի , իսկ ծա յրա վո ր մա րզերում' 1,0— 2 ,0 կ մ -ի , հիմնա կա նում ընդգրկե-
լով խորը տ եղա դրմա ն ա րտ եզյա ն ա վա զ ա ն ները, որոնց կա յուն պ ա շա րները գերա ­
զա նցում են շա րժուն պ ա շա րներին: Դ ա ն դ ա ղ ջրա փ ոխ ա նա կմա ն զոնա յում ներկա ­
յումս է լ ընթա նում են ա պ ա րների տ ա րրա լուծմա ն գ ո րծընթ ա ցներ, որոնց հետ ևա նքով
ջրերն ունեն բա րձր հա նքա յնա ցում (մ ին չև 5— 10 գ ր / լ) և ա ոա վելա սլես սուլֆա տ -
քլորիրլւսյին կա զմի ևն: Հ . զ -ի ց ներքև գ տ նվ ում է կսւտւսգենեզի զոնա ն:

ЗО НА ГО Д О ВЫ Х (С Е ЗО Н Н Ы Х ) К О Л Е Б А Н И И Т Е М П Е Р А Т У Р Ы —
ՋԵՐՄՈԻԹ ՅԱՆ ՏԱՐԵԿԱՆ (Ս Ե Զ Ո Ն Ա Յ Ի Ն ) Տ Ա Տ Ա Ն Ո Ի Մ Ն Ե Ր Ի Զ Ո Ն Ա , երկրա կեղևի
ւ|երին, մա կերևույթին մոտ մա սը , սրտ ե ղ ա պ ա րների ջերմա յին տ ա տ ա նումները կա խ ­
վա ծ են մթ նոլո րտ ա յին օդի ջերմա յին տ ա տ ա նումներից: Ջ* տ . տ- զ -ի հաստությունը
հասնում է 25— 30 մ - ի , ըստ ո րում, խորությւսնը զուգընթա ց ջերմա յին տ ա տ ա նում­
ները խիստ նվա գում են: Զ ո նա յի ստ որին սա հմա նում (չե զ ո ք շերտ ում) ջերմա ս­
տիճանը կա յուն է և հա վա սա ր տ եղա նքի օդի տ ա րեկա ն միջին ջերմա ստ իճա նին:
Աւվելի ներքև ջերմութ յունն սկսում է ա ճ ել հաւէաձայն երկրա ջերմա յին գրա դիենտ ի
( տ ե ս Г (о т ерм н ч сскн й г р ад и ен т ):

З О Н А И З Б Ы Т О Ч Н О Г О У В Л А Ж Н Е Н И Я — ձԱ ՎԵ ԼՅԱ Լ 1ս Ո Ն Ա Վ Ա » Մ Ա Ն ԶՈ­
Ն Ա , երկրա գնդի զ ո նա , ո րտ եղ տ ա րեկա ն մթնոլորտ ա յին տ եղումների քա նա կը բա զ ­
մամյա կտ րվա ծքում գերա զա նցում է գոլորշիացւէան մեծությա նը:

ЗО НА И Н Ф И Л ЬТРАЦИ И - ՆԵՐԾԾՄԱՆ ԶՈՆԱ, երկրա կեղևի վերին մա ս,

որի մի ջո վ ներծծվում են մա կերև ութա յին ջրերն ու մթ նոլո րտ ա յին տ եղումները:
Ըստ էութ յա ն , Ն . զ . հա մընկնում է օդւսհա գեցմա ն զո նա յի հետ:

ЗОНА ЗАСТО Й Н Ы Х В О Д ֊ ԱՆՇԱՐԺ (Կ Ա Ն Գ Ո Ի Ն ) ՋՐԵՐԻ ԶՈՆԱ, ըստ

Ն . Կ . Ի գ ն ա տ ովի չի ( 1 9 4 4 ), ջրա ե րկր ր. կտ րվա ծք ի մ ա ս, որտ եղ ս տ . հոսքը դրսևո-

12հ
pmtf է միայն երկրբ. ժամանակամիջոցի ընթացքում: Ա . ջ- q -ում տարածված են
նստվածքակուտակման և թաղկած ջրերը, որոնք ջրադինամիկ տեսակետից գերա­
զանցապես գտնվում հն դժվար և խիստ դժվար ջրափոխանակման պայմաններում
(տե՛ս Гидродинамическая зона):

З О Н А З А Т Р У Д Н Е Н Н О Г О В О Д О О Б М Е Н А — Դ Ժ Վ Ա Ր ԶՐԱ Փ Ո 1սԱ Ն Ա Կ Մ Ա Ն -
Զ Ո Ն Ա , ըստ Ն . Կ . Իգնատովիչի (1944), ջրահրկրյւ. կտրվածքի մաս, որի սահ­
մաններում տարածված սա. ջրերը կանգուն վիճակում են և երկրի մակերևույթի հետ,
հաղորդակցվում են միայն ջրապարունակ ապարների սահմանափակ մերկացման
հատվածներում: Դ . ջ. գ . գտնվում է ակտիվ (ագատ) ջրափոխանակման և խիստ
դժվար ջրափոխանակման զոնաների միջև, այսինքն պայմանականորեն սահմա­
նափակվում է տեղատարման տեղական հիմքի (գետային ցանցի) և ոեգիոնայ
հիմքի (համաշխարհային օվկիանոսի) նիշերով:

ЗОНА ЗАТ РУД Н ЕН Н О Й Ц И Р К У Л Я Ц И И И ЗА М ЕД Л ЕН Н О ГО В О Д О ­

О Б М Е Н А — Դ Ժ Վ Ա Ր Օ Ր Ջ Ա Ն Ա Դ Ո Ի Օ Ց Ա Ն Ե Վ Դ Ա Ն Դ Ա Ղ Ջ ՐԱ Փ Ո 1օԱ Ն ԱԿՈ ԻՕՑԱՆ
Ձ Ո Ն Ա , ըստ Ն . Կ . Իգնատովիչի (1944), ջրաերկրր. կտրվածքի մաս, որն ընդգրկում
է արտեզյան ավազանների խորը, թույլ հոսք ունեցող զոնան: Դ . շ . և ղ . ջ. զ-ում
ստ. ջրերի կայուն պաշարները գերազանցում են շարժուն պաշարներին: Այստեղ
թուք հոսքի առկայության պատճառով, որն ստեղծվում է ներծծվող ջրերի ջրա-
ստատիկ ճնշման շնորհիվ, նստվածքակուտակման ջրերը դանդաղորեն դուրս են
մղվում:

ЗОНА К А П И Л Л Я РН О ГО П О Д Н Я Т И Я — Մ ԱԶԱՆ ՈԹ ԱՅԻՆ ԲԱՐՁՐԱՑՄ ԱՆ

Զ Ո Ն Ա , օդահագեցման զոնայի ստորին մաս, որտեղ մազանոթային ծակոտիներն
ու ճեղքերը լցված են ջրով: Վերջինը պահվում է մազանոթային ձգողական ուժերի
շնորհիվ և գրունտային ջրերի մակերևույթի վրա առաջացնում է մազանոթային
ջրերի զոնա (երիզ):

З О Н А К А Т А Г Е Н Е З А — Կ Ա Տ Ա Գ Ե Ն Ե Ջ Ի Զ Ո Ն Ա , ըստ Ն . Կ . Իգնատովիչի, խորը

տեղադրման հարաբերականորեն անշարժ ջրերի զոնա, որտեղ ստ . հոսքը դիտվում
I երկրր. ժամանակահատվածում:

ЗО Н А М Н О ГО Л Е Т Н Е М Е Р ЗЛ Ы Х П О Р О Д — ԲԱԶՄԱՄՅԱ ՍԱՌԱԾ ԱՊԱՐ­

Ն Ե Ր Ի Զ Ո Ն Ա , երկրակեղևի ցուրտ գոտիներում գտնվող մարզ կամ զոնա, որտեղ
գետնա հողերն ու ապարները զգալի խորությունների վրա բազմաթիվ տարիների
ընթացքում գտնվում են սառած վիճակում: Հոմանիշ' կրիոլիթոզոնա կամ բազմամյա
(դարավոր) սաոցույթի զոնա (մա րզ):

З О Н А Н А С Ы Щ Е Н И Я — Հ Ա Գ Ե Ց Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , երկրակեղևի ուղղաձիգ կտըր-

վածքում զոնա, որտեղ ապարները հագեցած են գրավիտացիոն ջրով:

ЗО Н А Н ЕДО СТАТО ЧН ОГО УВЛ А Ж Н ЕН И Я — ԱՆԲԱՎԱՐԱՐ ԻւՈ Ն Ա Վ Ա Յ -

Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , երկրագնդի մարզ (գոտի, երկրա մա ս), որտ եղ գոլորշիացման ունա-
1»
կա թ յա ն տարեկան միջին մեծությունը գ երա զա նցում է մթնուորտային տ եղումների
քանա կին:

З О Н А Н Е У С Т О Й Ч И В О Г О У В Л А Ж Н Е Н И Я - Ա Ն Կ Ա Յ Ո ՒՆ 1սՈ Ն Ա ՎԱ ՑՄ Ա Ն
Զ Ո Ն Ա , անցումա յին մա րգ' հա վելյա լ և ա նբա վա րա ր խ ոնա վա ցմա ն մա րզերի միջև:
Ա . խ . մ-ի սա հմա ններում մթնոլորտ ա յին տ եղումների և գոլորշիա ցմա ն տարեկան
միջին քանակները բա զմա մյա ժա մա նա կա շրջա նի համար մոտ ա վորա պ ես հա վա ­
սար են:

З О Н А О Б Р У Ш Е Н И Я ֊ Փ Լ Ո Ւ Զ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , բնա կա ն թեքություններում և լե ռ ­
նային փ որվա ծքներում ա պ ա րների տ եղա շա րժի տ եղա մա ս, որտ եղ նրա նր ենթ ա րկ­
վում են փ լուզմա ն:

ЗОНА О К И СЛ ЕН И Я ֊ ՕՔՍԻԴԱՑՄԱՆ ԶՈՆԱ, երկրի մակերևույթին մոտ,

օդա հա գեցման զոնա յում տ եղա դրվա ծ սա լֆ ի դա յին հն քվ-ի մա ս, որտ եղ օքսիդա ց­
ման գո րծընթ ա ցների համար պ ա յմա նները նպա ստ ա վոր են: 0- զ -ո ւմ ա ռա ջնա յին
սա լֆ իդա յին միներա լները մա սա մբ կա մ ա մբողջա պ ես վերա ծ վել են օքսիդա յին
միացությունների:

З О Н А О С Л А Б Л Е Н И Я П О Р О Д ֊ Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Թ Ո Ւ Լ Ա Ց Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , բնա կա ն
լի ք ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ և լեռնա յին փ որվա ծքներում զ ո նա , որի սա հմա ններում ա պ ա ր­
ների ամրությունը բնա կա ն կա մ ա րհեստ ա կա ն գործոնների ա զդ եցությա մբ նվա զե յ է:

ЗО Н А ОХРАННАЯ САНИТАРНАЯ В О Д О ЗА Б О Р О В — ՋՐՀԱՎԱՔ ՆԵՐԻ

(Ջ Ր Հ Ա Ն ԿԱ Ռ Ո ՒՅՑՆ ԵՐԻ) ՍԱՆԻՏԱՐԱԿԱՆ Պ ԱՀՊ ԱՆ Ո ՒԹ ՅԱ Ն ՋՈՆԱ, տա­
րա ծք , որի սա հմա ններում ջրա մա տ ա կա րա րմա ն ա ղբյուրները ա ղ տ ոտ վեւա ց պ ա հ­
պանելու նպ ա տ ա կով կիրա ռվում են սա նիտ ա րա կա ն միջոցա ռումներ: Ջ . ս. պ. զ.
բա ղկա ցա ծ Լ 3 ենթա զոնա ներից. I — ջրհա վա ք (; րհա ն) կա ռույցների տ եղա մա ս,
որտ եղ սա հմա նվում Է սա նիտ ա րա կա ն խիստ ռե ժ իմ (փ շա յա րո վ կա մ պ ա րսպ ա պ ա ­
տ ով հուսալի ա ռ ա նձնա ցվում Է ), I I — ենթ ա զ ոն ա , որտ եղ մա կերևութա յին և ստ-
ջրերը կա րող են ա զդեւ ջրհա վա քների ջրի որա կի վրա : Ա յս տ ե ղ հա ստ ա տ վում Է
սա հմա նա փ ա կմա ն ռեժիմ (կա րգ ա վո րվո ւմ են բնա կչութ յա ն խ տ ությունը, հոսքա յին
ջրերի հա րցը, սա նիտ ա րա կա ն-հա մա ճա րա կա բա նա կա ն դ իտ ումները ե ն ) , I I I — մո ­
տ ա կա բնա կա վա յրերի ենթ ա զ ոն ա , որը ա րտ ա դրա կա ն և կենցա ղա յին կապ ունի
ջրհա վա քին հարա կից բն ա կա վա յրերի հետ : Ա յս տ ե ղ ձեռնա րկվում են ջրի միջո­
ց ով տ ա րա ծվող հա մա ճա րա կա յին հիվա նդությունների հա րուցիչների դ եմ պ ա յքա րի
միջոցա ռումներ: Ջ . ս . պ . զ -ի նա խ ա գծերը կա զ մվում են հատուկ հետ ա զոտ ություն­
ների հիման վրա և հա մա ձա յնեցվում ե ն սա նիտ ա րա կա ն պ ա հպ ա նությա ն ծա ռ ա ­
յությա ն հետ:

З О Н А П Л А С Т И Ч Н О С Т И — Պ ԼԱ ՍՏ ԻԿ Ո ՒԹ ՅԱ Ն ՋՈՆԱ, երկրա կեղևի խորը

զ ո ն ա , որտ եղ ւեռնա լին ճ նշմա ն ա զդ եցութ յա ն տա կ ա պ ա րներում եղա ծ բոլոր դ ա ­
տ ա րկությունները փ ա կվում են: Պ . զ -ի խ որությունը ա ոա ջին հերթին պ ա յմա նա ­
վո րվա ծ է ա պ ա րների ֆի գ մեխ . հա տ կություններով: Օ ր ., քա րա ղի մոտ պ լա ստ իկու­
թյուն սկսվում է դ իտ վել 1200— 1500 մ -ի ց , որտ եղ լեռն ա յի ն ճնշումը գերա զա նցում
է 150 կգ/սմՅ-ուց:
 301 LA П О Д П О Р А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Դ Ի Մ Հ Ա Ր Ի
Զ Ո Ն Ա , զոնա, որտեղ բնական կամ արհեստական դիմհարի պատճառով տեղի է
ունենամ սա. ջրերի մակարդակի րարձրացում (օր ., ջրամբարներին կամ ջրանցք­
ներին հարուլ տարածքներում):

Л О Н А П О Д Т О П Л Е Н И Я ֊ Զ Ր Ա Ո Ղ Ո Ղ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , տարածք, որի ուղղաձիգ

կտրվածքում դիտվում է գրանւոալին ջրերի մակարդակի բարձրացում' ընդհուպ
Աինչև երկրի մակերևույթի մաււհակի ջրաողողում: Սովորաբար Ջ . q -ների աււաջա-
ւումը պայմանավորվում I. ջրամբարներից, ոռոգման համակարգերից և այլ ջրա­
տարներից տեղի ունեցող մեծ կորուստներով: Գրունտալին ջրերի մակարդակի
բարձրացում կարող է դիտվել նաև արտեզյան ավազաններում, երբ նրանք սնվում
են ճնշումնային ջրերով:

ЗОНА ПО СТО ЯН Н О Й ГО Д О ВО П ТЕМ П ЕРАТУРЫ ЗЕМ Н ОЙ К О Р Ы -

ԵՐԿՐԱ Ա ԵՂԵՎԻ ԿԱ ՅՈ ԻՆ ՏԱ Ր ԵԿԱ Ն Ջ ԵՐՄ Ո ԻԹ ՅԱ Ն Ջ Ո Ն Ա , երկրակեղևի пг
մեծ խորության զոնա, որտեղ ապարներն ունեն կայուն, տեղանքի օդի տարեկան
միջին ջերմաստիճանին հավասար ջերմություն: Ե . կ. տ. ջ. զ . գտնվում Լ ջերմու­
թյան տարեկան տատանումների զոնալից ներքև և, կախված շրջանի կլիմայական,
ե րկրր., ջրաերկրբ. և այլ պայմաններից, ունենում Լ տեղադրման 20— 30 մ խորու­
թյուն և 10— 20 մ հաստություն: Ա |դ զոնայից ներքև ջերմությանն սկսում է աճել
համաձայն երկրսւջերմային գրադիենտի: Երբեմն որպես հոմանիշ օգտագործվում
i. «Ջերմության չեզոք զոնա (շերտ )» տերմինը:

З О Н А П Р О М Е Р З А Н И Я — Ս Ա Ռ Ե Ց Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , երկրակեղևի վերին զոնա,

որի սահմաններում ստ- ջրերը ձմոանը վերածվում են սառցի: Հոմանիշ' ապարների
սեզոնային սառեցման զոնա:

ЗО Н А Р А З У П Л О Т Н Е Н И Я П О Р О Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԱՊ Ախ ՏԱՑՄ ԱՆ ԶՈՆԱ ,

երկրակեղևի վերին զոնա, որի սահմաններում ընթացող կարստային գործըն|»ացնհրի
հետևանքով ապարների ամրությունը նվազում է: Հոմանիշ' կարստավորման զոնա:

З О Н А С А Н И Т А Р Н О Й О Х Р А Н Ы В О Д О И С Т О Ч Н И К О В — Ջ ՐԱ ՂՈՅՈԻՐՆԵՐԻ
Ս Ա Ն Ի Տ Ա Ր Ա Կ Ա Ն Պ Ա ՀՊ Ա Ն Ո Իհ^Ց Ա Ն Զ Ո Ն Ա , տե՛ս Зона охранная санитарная
водозаборов:

З О Н А С В О Б О Д Н О Г О В О Д О О Б М Е Н А - Ա Զ Ա Տ Ջ Ր Ա Փ Ո 1սԱ Ն Ա Կ Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա ,
տե՛ս Зона активного водообмена:

ЗОНА СЕЗО Н Н О М ЕР ЗЛ Ы Х П О Р О Д - Ա Պ ԱՐՆԵՐԻ Ս ԵԶՈՆԱՅԻՆ ՍԱՌ ԵՑ­

Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , տե՛ս Зона промерзания:

З О Н А Ц Е М Е Н Т А Ц И И — Ց Ե Մ Ե Ն Տ Ա Ց Մ Ա Ն Զ Ո Ն Ա , զոնա, որի սահմաններում

ապարների դատարկություններում կուտակվում են շաղախանլու|»եր: Դ ա կարող
է կատարվել. 1) բնական ճանապարհով, երբ հողմահարման նյութերում, կամ սուլ-
ֆիդային հնքվ-երի վերին մասերում ընթացող օքսիդացման գործընթացների հետեան-
Ш
• — •47
ք ո վ առա ջա ցող երկրորդա կա ն սուլֆ իդները (գլխ ա վո րա պ ես պ ղնձի սուլֆ իդնհր' խ ա լ­
կ ո զ ի ն, կ ո վ հ լի ն, բորնիտ ) ւցնում, շաղա խա կա լուԱ են ա պ ա րների դ ա տ ա ր կ ա ս ո ւն ­
ները, 2) ա րհեստ ա կա ն ճա նա պ ա րհով, երբ ա պ ա րների մեջ հորատ ա նցքերի մի ­
ջոցով ցեմենտ է ներա րկվում:

ЗОНАЛЬНОСТЬ ГИДРОГЕОДИНАМИЧЕСКАЯ - ՋՐԱԵՐԿՐԱԴԻՆԱՄԻԿԱ^

Կ Ա Ն Ջ Ո Ն Ա Ց Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , երկրա կեղևի ո ւղղ ա ձ իգ կտ րվա ծքում ըստ ջրափ ոխ ա-
նա կա թյա ն ա կտ իվությա ն ս տ . ջրերի զոնա ների ա ռա նձնա ցում: Ն . Կ . Ի գնա տ ովիչը
ա ռա նձնա ցնում է ջրա դինա միկա կա ն 3 պ ա յմա նա կա ն զ ո նա նե ր. 1) ինտ ենսիվ
(ա գա տ , ա կտ իվ) ջրա փ ոխ ա նա կմա ն, 2) դա նդա ղ (դժ վա րա ց վա ծ) ջրափ ոխ անակ-
մա ն և, 3) խիստ դա նդ ա ղ (խիստ դ ժ վա րա ցվա ծ) ջրա փ ոխ ա նա կմա ն, կ ա մ ջրա ­
փ ոխա նակման բա ցա կա յությա ն: Տ ե ՛ս Зона активного водообмена, Зона затруд­
ненного водообмена. Зона весьма затрудненного водообмена:

ЗО Н АЛ ЬНОСТЬ ГРУНТОВЫ Х В О Д - ԳՐՈՒՆՏԱՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ՋՈՆԱՑԱ­

ԿԱՆՈԻԹ ՅՈԻՆ, երկրա կեղևում գրունտ ա յին ջրերի տ եղա բա շխ մա ն որոշա ­
կի օրինա չա փ ություն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է տ եղա նքի (լա ն դշա ֆ տ ի , շրջա ն ի,
ռեգիոնի, գոտ ու) բնա կլիմա յա կա ն ա ռա նձնա հա տ կություններով: Հա նրա հա յտ Լ,
որ բևեռա յին գոսփ ներից դեպ ի մերձա րև ա դա րձա յին գոտ ի երկրա գնդի վրա կ լի ­
մա ն, հողերը և բուսա կա նությունը կրում են օր ինա չա փ փ ոփ ոխ ություններ: Ն մ ա ն ­
օրինակ փոփոխ ություններ դ իտ վում են նաև գրունտ ա յին ջրերի մո տ , ընդ որում
ա յդ գործում հիմնա կա ն գործոններ են հա նդիսա նում կփ մա յա կա ն պ ա յմա նները
(գլխ ա վորա պ ես մթնոլորտ ա յին տ եղումներն ու ջեր մութ յո ւնը): Դ եռ և ս 1914 թ.
Պ. Վ. Օտ ոցկին նկա տ ել է, որ հյուսիսից հա րա վ շա րժ վելիս գրունտ ա յին ջրերի
տ եղա դրմա ն խ որությա նը մեծա նում է և, դրա ն զուգ ընթ ա ց , բա րձրա նում I; նաև
նրանց հա նքա յնա ցումը: Հ ետ ա գ ա յում սովետ ա կա ն մի շա րք ջրա երկրա բա նների
( Վ . Ս . Ի լյի ն , Գ . Ն - Կ ա մեն սկ ի, 0 . Կ . Լա նգ ե , Ի . Վ . Գ ա ր մ ո ն ո վ , Ա . Ն - Ս եմիխ ա տ ով,
Վ . Ի . Դ ա խ ա նի նա և ա ր ի շն եր) հետ ա զոտ ություններով հա ստ ա տ վել են գրունտ ա յին
ջրերի տ եղա բա շխ մա ն որոշա կի օրին ա չա փ ո ւթ յուն ներ, ո րոն ք նա խ կին 1սՍ ՀՄ -ի տա ­
րածքի ա սիա կա ն մա սում ա նե ն հյուսիսից հա րա վ, իսկ եվրոպ ա կա ն մա սում' հյուսիս-
արևելքից հա րա վ-ա րև մուտ ք ընդհա նուր ուղղ վա ծութ յո ւն, սա կա յն տ եղա նքի մի շա րք
Ա՛ռա նձնա հա տ ուկ գործոններ հա նգեցնում են յուրա տ իպ շեղ ումների: Ն երկա յումս
նա խ կին Ի յՍ Հ Մ տ ա րա ծք ի , Ե վրոպ ա յի և ա յլ ա շխ ա րհա մա սերի համար կա զ մվա ծ են
Գ . ջ. զ . սխ եմա տ իկ ք ա րտ եզ նե ր, որոնք զգա լի ճշտ ությա մբ վերա րտ ա դրում են
նրանց տ եղա բա շխ մա ն հիմնա կա ն օր ինա չա փ ութ յունները:

ЗО Н АЛ ЬН О СТЬ (ЗО Н А ) О Р Е О Л Ь Н Ы Х В О Д — Պ Ս ԱԿ Ա ՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ՋՈՆԱ-

Օ Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ( Զ Ո Ն Ա ) , հա նքա մա րմնին հա րող խ ոտ որիչ բա ղա դրութ յա ն ջրերի
(պ սա կա յին ջրերի) զոնա յից հեռա նա լուն զուգընթա ց ս տ . ջրերի հանքայնացման
օրինա չա փ փ ոփ ոխ ություն, որն արատ հա յտ վում Լ բն որոշ բա ղա դրա տ ա րրերի քա­
նակի նվա զմա մբ (ա ղ ք ա տ ա ց մ ա ն ը ):

ЗОНАЛЬНОСТЬ ХИМИЧЕСКОГО СОСТАВА АРТЕЗИАНСКИХ ВОД-

Ա ՐՏԵԶՅԱ Ն ՋՐԵՐԻ Ք ԻՄ ԻԱ Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո ՒԹ ՅԱ Ն ՋՈՆԱՑԱԿԱՆՈԻԹ ՅՈԻՆ.
ա րտ եզյա ն ջրերի ք իմ . բա ղա դրութ յա ն օր ին ա չա փ փ ոփ ոխ ություններ ի ն չպ ե ս հո-
180
րիզոնական ուղղությամբ (սնման մարզից դեպի բեռնաթափման մա բղ ), այնպես
էյ արտեզյան ավազանի ուղղաձիգ կտրվածքով: Ջ րա քիմ. զոնաներն աոան&նաց-
վում են ըստ հանքայնացման, իոնաաղային և գազային բաղադրության: Ա ոա նձ-
նացվում են հհտեյայ ջրաքիմ. զոնաները. 1) ջրակարրոնատ-կալցիումային կազմի
քաղցրահամ (մինչև 1 գր/լ) ջրերի ( A ) , 2) գերազանցապես սուլֆատային և յգ ո -
րիղային կազմի աղի (1— 83 գր/լ) ջրերի ( B ) , 8) քյոր-նատրիումսւյին, կալցիում-
նատրիումային, կալցիում-մագնիումային կազմի աղաջրերի ( > 5 0 գր/լ) ( C ) ,
4) խայտաբղետ ք իմ. կազմի և հանքայնացման ջրերի ( Д ) : А , В , С , Д զոնաներն
իրենց հերթին բաժանվում են ենթազոնաների: Հիշյա լ զոնաների հաջորդականու­
թյանը կտրվածքում ո չ ամենուրեք է նույնանման, ավելի հաճախ ըստ խորության
սա. ջրերի հանքայնացումն աճում է , ջրակարբոնատային կազմն անցնում է սուլ-
ֆատային, ապա ք(որիդայինի (նորմալ ջրաքիմ. զոնայականոլթյուն): Միջյեոնային
և Օախայեոնային արտեզյան ավազանների կտրվածքում հանդիպում են ջրաքիմ.
զոնայականաթյան հետևյալ զագորդումհերը. ա) հանքայնացման փոքրացում ըստ
խորության, ր) հանքայնացման փոքրացում մինչև կտրվածքի միջին մասերը, ապա
մեծացում ^ըստ խորության, գ ) հանքայնացման մեծացում ըստ խորության, ապա
փոքրացում* դեպի խորքը, դ) ավելի բարդ ու բազմատեսակ զուգորդումներ: Ա ր ­
տեզյան ջրերի գազային բաղադրության փոփոխությունները նույնպես բազմատե­
սակ են. օ ր ., թթվածին-ազոտային գազերն ըստ խորության փոխարինվում են
ածխա թթու ֊ազոտայինի, ապա ազոտայինի: Ս եկ ա յլ դեպքում խորքում երևան են
գալիս մեթան-ազոտային, ազոտ-մեթանային և վերջապես մեթանային գազեր:

ЗО Н АЛ ЬН О СТЬ ХИ М И ЧЕСКОГО СОСТАВА ГРУНТОВЫ Х В О Д -Գ Ր Ո Ի Ն -

Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր Ի Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ջ Ո Ն Ա Յ Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , գրուն­
տային ջրերի քիմ. բաղադրության օրինաչափ փոփոխություններ, որոնք կապված
են ֆիզիկաաշխգր. պայմանների փոփոխության հետ: Գ . ջ. ք . բ. զ . աոաջին անգամ
դիտվել է 4 - 4 . Դոկուչաևի (1890), ապա Պ . Վ . Օտոցկու (1914) և Վ . Ս . Իլյինի
(1928) կողմից: Վերջինս նախկին 1սՍՀՄ տարածքի եվրոպական մասում աոանձնացրեւ
է զոնա լական և ո չ զոնայական գրունտային ջրեր: Ի . Վ . Գարմոնովը (1948) ըստ
քիմ. կազմի առանձնացնում է . 1) ջրակարբոնատ-սիլիկահողային, 2) ջրակարբո-
նատ-կալցիամային, 3) սոլլֆատ-քլորիդալին, 4) ցամաքային աղուտացման և,
3) լեռնային շրջանների ջրակարբոնատ-կալցիումային գրունտային ջրերի զոնաներ:
Գ . Ն . Մամենսկին (1948) նախկին 1սՍՀՄ տարածքում աոան&նացնում է գրունտային
ջրերի 2 զոնա' տարրալուծման և ցամաքային աղուտացման: Տարրալուծման զոնան
ընդգրկում է խոնավ կլիմա և ազատ հոսքի պայմաններ ունեցող շրջանները, որտեղ
հիմնականում տարածված են ջրակարրոնատ-կալցիամային քաղցրահամ ջրերը:
Յամաքային աղուտացման զոնայում յոսրձր գոլորշիացման հետևանքով ջրերը սկզբում
դաոնամ են սուլֆատափն, ապա ւտլլֆատ-քլորիդային և վերջապես քլորիդափն'
ուղեկցվելով հսւնքալնացման մեծացմամբ' ընդհուպ մինչև աղաջրերի վերածվելը
( > 5 0 գ ր /լ): Լեռնային շրջաններում դրսևորվում է ուղղաձիգ զոնայականաթյան
(վերևից-ներքև)' սնման մարզից դեպի բեռնաթափման մարզ:

З О Н Д И Р О В А Н И Е — Ջ Ո Ն Դ Ա Վ Ո Ր Ո Ի Մ , փախր ապարների առաձգական հաա-

կությանների ուսումնասիրությունը ապարի մեջ ներդրվող զոնդի օգնությամբ: Վ ե ր ­
ջինի ներդրումը իրականացվում է սեղմելու (ծանրաբեռնման) կամ հարվսւծեւու
միջոցով:
 ЗО Н Ы ГЕОГРАФ И ЧЕСКИЕ ( Л А Н Д Ш А Ф Т Н Ы Е . П Р И Р О Д Н Ы Е ) —Ա Շ Խ Ա Ր ­
Հ Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն ( Լ Ա Ն Դ Շ Ա Ֆ Տ Ա Յ Ի Ն . Բ Ն Ա Կ Ա Ն ) Զ Ո Ն Ա Ն Ե Ր , երկրի մակերևույթի լա նդ -
շա ֆտ ա ա շխ գր. ստ որա բա ժա նումներ, որոնր բնութա գրվում են միա տ եսա կ բնա կա ն
պ ա յմա ններով և հաջորդաբար հերթափոխ վում են ՝ կախված յա յնա կա ն և բա րձրու­
թյա ն տ եղա դիրքից: Ա զ -, որպես կա նո ն, կտրուկ ա րտ ա հա յտ վա ծ սահմաններ
չո ւնե ն, անցումը սահուն է: Տ ա րբերում են Ա . զ -ի 2 տ իպ եր, լա յնա կա ն (հորիզոնա ­
կա ն) և ուղղա ձիգ (ըստ բա րձ րութ յա ն ):

З У М П Ф ( П О Д С Т В О Л О К ) — Զ Ո Ի Մ Փ Ֆ ( Հ Ո Ր Ա Ն Ա Տ Ա Կ Ի Ջ Ր Ա Փ Ո Ս ) , հա նքա -
ւիողի հատակի վաււ, որն ա պ ա հովում Լ փ որվա ծքներ ներխուժած ստ . ջրերի կ ո ւ­
տակումը' հետագա ա րտամղմւսն համար:

ЗЫ БУН ( Т Р Я С И Н А ) — ն ՚Ա ձ ճ Ո Ի Տ (6 Ա 1 ս Ն Ո Ի Տ , Յ Ն Ց Ո Ի Կ ), ջրա կուտակների

տ եղա մա սեր, որոնք պ ա տ վում են բուսա կա նությա ն և օր գ . մնա ցորդների (տ որֆ ի)
մինչև 1— 2 մ հաստ ությա ն ծա ծկով: Փ ոքր բեռնվա ծություն գ ո րծա դ րելիս ա նգա մ
ճ-ն երը ենթա րկվում են ձև ա փ ոխ ումների, իսկ մարդու ք ա յլք ի տակ գգա ւիորեն
ցնցվում են:

—И—
И ГЛО Ф ИЛЬТР — ԱՍԵՎՆԱԲԱՄԻՁ, փ ոքր տ րա մա չա փ ի խ ողովա կ (խ ողո­
վ ա կ ա շա ր ), որի ստ որին ծա յրին միա ցվա ծ են ա սեղ ն ա քա մ իչը և սուր ծա յրա պ ա ­
նա կը: Վ երջի նը հնա րա վորութ յա ն Ւ. տ ա լիս հիդրա վլիկ եղ ա նա կով (ջրի ճնշմա ն
տ ա կ) կա մ հարվածի միջոցով Ա . խ րել (ն ե ր մ ղ ե լ) փ ա խ ր ջրատ ար ա պ ա րների մեջ-
Ա. տ եղա դրվում է ի նչպ ե ս երկրի մա կերևույթից (գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կի
իջեցման հ ա մ ա ր ), ա յնպ ես էլ լեռնա յին ս տ . փ ո րվա ծքներից (ա պ ա րների չորա ցմա ն
հ ա մա ր ): Մա նրա հա տ իկ ա վա զա շերտ ի մեջ հիդրա վլիկ եղ ա նա կով Ա . խ րելու համար
պ ա հա նջվում է 4 մթ ն. ճ նշում և 6— Տ լ/ վ ր կ . ջրի ծախ ս:

ИЗБИРАТЕЛЬНАЯ ДЕН УД АЦИ Я ֊ ԸՆՏՐՈՎԻ ԼԵՐԿԱՑՈԻՄ , լերկա ցում,

որի ինտ են սիվո ւթ յա նը էա պ ես փ ոխ վում է ' կա խ վա ծ տ եղա նքում տ ա րա ծվա ծ
ա պ ա րների ա մրությա ն ու ա ռա ձգա կա նությա ն տ ա րբերութ յունից:

И З О Б А Р Ы — Ի Ջ Ո Բ Ա Ր Ե Ր , հեղա կի կ ա մ գ ա զի հա վա սա ր ճնշմա ն գծեր:

И З О Б А Т Ы — Ի Ջ Ո Բ Ա 0 -Ե Ր , մա կերևութա յին ջրա լին ա վա զա նների հավասա ր

խ որությունների գծեր:

И З О Г И П С Ы — Ի Ջ Ո Հ .Ի Պ Ս Ե Ր (Ի Ջ Ո Գ Ծ Ե Ր ), ծռվի մակերևույթի կամ ա յլ

պ ա յմա նա կա ն զերոա կա ն հարթությա ն նկա տ մա մբ երկրի մակերևույթի հավասա ր
բա րձրութ յունների գծեր:

ИЗОКЛИПЫ - ԻՋ Ո Կ ԼԻՊ Ն Ե Ր , գծեր, որոնց երկա րությա մբ արագության

վեկտ որն ունի միևնույն ուղղությունը:

132
 И З О М Е Т Ы — Ի Ջ Ո Մ Ե Տ Ե Ր , քարտեզի կամ հատակագծի վրա մթնոլորտային
տեղումների հավասար քանակի կետերը միացնող գծեր:

И З О Т А Х И — Ի Ջ Ո Տ ա ս Ե Ր , հեղուկների շարմմւսն հավասար արագության կե­

տերը միացնող գծեր: Հոմանիշ' իղովելեր:

И З О Т Е Р М Ы — Ի Ջ Ո Թ Ե Ր Մ Ե Ր , 1. ֆիզ. աշխարհագրությունում' գծեր, որոնք

միացնում են երկրի մակերևույթի վրա օդի միևնույն միջին ջերմություն (տարեկան,
ամսական) ունեցող կետերը: 2- Երկրաբանությունում և ջրաերկրաբանությունում'
քարտեզի կամ կտրվածքի վրա գծեր, որոնք միացնում են ապարների կամ ստ.
ջրերի հավասար ջերմության կետերը:

И З О Т Р О П Н Ы Е П О Р О Д Ы ~ Հ Ա Մ Ա Տ Ե Ս Ա Կ (ԻՋ ՈՏ ՐՈ Պ ) Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր , համա­
սեռ ապարներ, որոնց ֆիզմեխ. հատկանիշները ցանկացած ուղղությամբ միատե­
սակ են: Լաբորատոր ուսումնասիրություններ կատարելիս Հ. սւ-ի նմուշները կողմ-
նորոշելա կարիք չունեն: Որոշ Հ . ա . (նռնաքարեր, հրաբխային ապակի ևն) որո­
շակի գործոնների (ճնշման, ջերմաստիճանի) ներգործությամբ դաոնում են օպտի-
կսալես անհամատեսակ (անիզոտրոպ):

И Л О В А Я РА П А — ՏՂՄ Ա ՅԻՆ Ա Վ Ա Զ Ա Ն , բայանային կամ հանքային լճերի

հատակային տիղմում պարփակված աղաջրեր:

И Л О В А Я (Д О Н Н А Я ) С О Л Ь - ՏՂ Մ Ա 6Ի Ն ( Հ Ա Տ Ա Կ Ա Յ Ի Ն ) Ա Ղ , հանքային
լճերի հատակային տիղմում աղաջրերից բյուրեղացած աղ: Հաճախ Տ- ա-երը ներ­
կայացված են լինում հեշտ լուծելի մագճիումային աղերով (էպսոմիտ, աստրախա-
նիտ և ն):

ИЛОВЫ Е В О Д Ы — ՏՂՄ ԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, տիղմերի ծսւկոտիներում պարփակ­

ված ջրեր:

И Л О В Ы Е РАСТ В О РЫ - ՏՂՄ ԱՅԻՆ Լ Ո Ի Ծ Ո Ի 3 0 Ն Ե Ր , տիղմերի ծակոտինե-

րում պարփակված մայրական ւուծույյ»նհր:

И М Б И Б И Ц И О Н Н Ы Е В О Д Ы - Ի Մ Ո ԻԲ ԻՅ ԻՈ Ն Ջ Ր Ե Ր , գրունտի միցելան շըր-

ջապատող դիֆուգիոն թաղանթի ջրեր: Ըստ Ա . Ֆ . Լեբեդևի, Ի . ջ. համապատաս­
խանում են թաղանթային ջրին: Ա վելորդ տերմին:

И М М Е Р С И О Н Н Ы Е И С С Л Е Д О В А Н И Я - ԻՍԵՐՍԻՈՆ Ո ԻՍ Ո Ի Մ Ն Ա Ս Ի Ր Ո Ի -
է>Յ Ո ԻՆ Ն Ե Ր, փուխր ապարների միներալային կազմի ուսումնասիրություններ, որոնք
կատարվում են միներաբս|ին մասնիկների օպտիկական հատկությունները համե-
մատելով այն հեղուկների օպտիկական հատկությունների հետ, որոնց մեջ ընկղմվում
են փորձարկվող մասնիկները:

И Н Д И К А Т О Р — ՅՈ ԻՅ ԻՁ ( Ի Ն Դ Ի Կ Ա Տ Ո Ր ), ջրաերկրաբանությունում' նյութեր,
որոնք օգտագործվում են ստ. ջրհոսքերի ուղղությունն ու արագությունը որոշելու
համար: Ա յդ նյութերը փոխում են ջրի գույնը, քիմ. բաղադրությունը կամ էլեկտրա-
հա ղորդա կա նությունը, սակա յն ջրտ մ լուծկւսծ ա ղերի հետ ռեա կցիա յի մեջ չեն
մտ ն ա մ և հեշտությա մբ հա յտ նա բերվում են: Ն մ ա ն պ ա յմա նների բա վա րա րում են
ջրում հեշտ լուծվ ող օր գ . նե րկա ն յա թ երը, նատ րիումի ա լիթիումի ք լորիդա յին
ա ղ երը, նա շա տ իրը, ռա դիոա կտ իվ նյութերը ե ն : Ա ռ ա վ ե լ գործա ծա կա ն են գունա -
չա վւա կա ն ցուցիչ-ներկա նյութ երը' ֆ լյուորեսցեինը, էօզ ի ն ը , էրիտ րոգինը, կա րմիր
կոնգոն, .ֆ լյաորանտրոնը են : Օ ր ., ֆ լյուորեսցեինը, որը ջրին տ ա փ ս է կա նա չ գու­
նա վորում, անզեն ա չք ո վ հա յտ նա բերվում է ա նգա մ 4 - 1 0 ՜ 7 գ /սմ3 պարունակությա ն
դեպ քում:
Գ ոյութ յուն ունեն նաև հատուկ ւուծույթներով ներծծվա ծ թղթե ցուց իչներ, որոնց
օգնությա մբ դ ա շտ ա յին պ ա յմա ներ ա մ հեշտ ությա մբ կա րելի է ո րոշել (մոտ ա վոր
ճշտ ությա մբ) ջրում ջրա ծնա յին իոնների կուտ ա կումը:

ИНДИКАЦИОН Н АЯ РОЛЬ РАСТЕНИИ Բ Ո Ի Օ Ս Ե Ր Ի 8 Ո Ի 8 Ի Չ Դ Ե Ր , p n .j-

սերի ընդունա կությա նը արտացոլեւու հողերի m ա պ ա րների քա րա բա նա կա ն կա զմը,
տ եղա նքի երկ րա ք իմ . ա ռա նձնա հա տ կությունները, ի նչպ ես նաև ջրա երկրբ. պ ա յ­
մա նները: Ջ րա երկ րբ. որոնողա կա ն ա շիւա տ ա նքներա մ որոշ բուսա տ եսա կներ հա ­
ջողությա մբ օգտ ա գործվում են ո չ միա յն իբրև ս տ . ջրերի ա ռկա յութ յա ն ցուցա նիշ,
ա յլ նաև թույլ են տ ա լիս որոշա կի պ ա տ կերա ցում կա զ մել ջրերի տ եղա դրմա ն խ ո­
ր ությա ն, նրանց հա նքա յնա ցմա ն և ա ոա նձին ք ի մ . տ ա րրերի խ ոտ որիչ բարձր պ ա ­
րունա կությա ն մա սին:

И Н Ж Е Н Е РН А Я ГЕО Д И Н А М И К А ֊ ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ԵՐԿ Ր Ա Դ Ի Ն Ա Ա Ի Կ Ա ,

ինժեներա կա ն երկրա բա նութ յա ն բ ա ժ ի ն, որն ուսա մնա սիրում է եր կ ր բ. գործընթ ա ցներն
ու երևույթները ի նչպ ե ս բնա կա ն պ ա յմա ններում, ա յնպ ես է լ կա պ վա ծ կա ռույցների
շինա րա րությա ն ու տ ա րա ծքների իրա ցմա ն հետ : Ի . ե -ի բա րդ խ նդիրների մեջ եե
մտնում նաև եր կ ր բ. գործընթ ա ցների ու երևույթների դեմ պայքա րի միջոցառումների
սշա կումը, նրանց ընթա ցքի ե հետ ևա նքների կա նխ ա գուշա կումը:

И Н Ж ЕН ЕРН А Я ГЕО Л О ГИ Я - ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ԵՐԿՐԱԲԱՆՈԻԹ ՅՈԻՆ,

երկ րբ. գիտ ութ յուն, որն ուսումնա սիրում I. երկրա կեղևի վերին հորիզոնների դ ինա ­
միկա ն' կա պ վա ծ մարդու ա նընդհա տ բա րդ ա ցող ինժեներա կա ն գործունեությա ն հետ:
Ի . ե- հետ ա զոտ ում է ինժեներա կա ն կա ռույցների շինա րա րությա ն m շա հա գործմա ն
ե ր կ րբ. պ ա յմա նները և մշա կում I. ինժեներա կա ն կա ռույցների ու երկրբ- միջա վա յրի
փ ոխ ա զդեցութ յա ն կա նխ ա տ եսումները: Թ եև մա րդը վա ղուց ի վեր ստ իպ վա ծ է եղ ե լ
ուսումնա սիրել երկ րբ. գործընթ ա ցներն ու երև ույթները, լուծե լ միջա վա յրի շի ն . ու տ նտ .
բա զմա պ իսի խ նդ իր ներ, ա յնո ւա մենա յնի վ, Ի. ե. որպ ես ինքնուրույն գիտ ություն
ձ և ա վո րվել Լ X X դա րի 20— 30-ա կա ն թ վա կա ններին: Ն երկ ա յո ւմս Ի . ե.- ունի հետև­
յա լ հիմնա կա ն բա ժի նն երը, գրունտ ա գիտ ություն (ինժեներա կա ն պ ետ ր ո լո գ ի ա ),
ինժեներա կա ն երկ րա դ ին ա մի կա , ռեգ իո նա լ ի նժեներա կա ն երկրա բա նութ յուն և հա ­
տուկ ինժեներա կա ն երկրա բա նութ յուն:

И Н Ж ЕН ЕРН А Я Д ЕЯ ТЕЛ ЬН О СТ Ь Ч Е Л О В Е К А — ՍԱՐԴՈԻ ԻՆԺԵՆԵՐԱ­

Կ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ո Ի Ն Ե Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , կա ռույցների նա խ ա գծմա ն, շինա րա րությա ն և շ ա ­
հա գործմա ն ա շխ ա տ ա նքներ: 1Г. ի . գ . տ ա րեցտ ա րի ա վելի է բա րդա նում' կապված
ա յնպ իսի կա ռույցների հետ , ի ն չպ ի սի ք ե ն . երկնա ք երն երն ու հսկա գո րծա րա նները,
184
մայրուղիներն m կամուրջները, պատվարներն ու ջրանցքները, մետրոներն ու թա ­
նաները, խորը հանքափողերն ու հանքարանները, օդանավակայաններն ու ատո­
մակայա նները, ոազմական օբյեկտներն ու նավահանգիստները են:

И Н Ж Е Н Е Р Н А Я М Е Л И О Р А Ц И Я Г Р У Н Т О В — ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ ԻՆ Ժ Ե ՆԵ ՐԱ ­
Կ Ա Ն Մ Ե ԼԻ Ո Ր Ա Ց Ի Ա , տե՛ս Закрепление горних пород (грунтов):

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я Г Р У П П А П О Р О Д - Ա Պ Ա Ր ՆԵ ՐԻ Ի Ն Ժ Ե ­
Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն խ Ո Ի Մ Բ , ըստ Ի . Վ . Պոպովի (1051), ապարների ստո-
րաբամանում, որը ինժեներաերկրր. քարտեզների վրա աոանձին սյունակի ձևով
առանձնացվում 1. այն դեպքում, երբ ապարների տեղադրման բնույթը թույլ չի
տալիս տվյալ մասշտաբի քարտեզի վրա և հաշվարկային սխեմաներում արտահայ­
տել համատեղ տեղադրված ապարների ողջ բազմազանությունը: Աոա վել հաճախ
IL. ի. խ. առանձնացվում է հորիզոնական (կամ նրան մոտ) տեղադրման և փոքր
հզորության շերտիկների դեպքում, որոնք կազմող ապարները իրենց հատկություն­
ներով կտրուկ տարբերվում են միմյանցից:

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я К А Р Т А — Ի Ն Ժ Ե Ն Ե ՐԱ Ե ՐԿ ՐԱ Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն
Ք Ա Ր Տ Ե Զ , որոշակի մասշտաբի տեղագրական քարտեզի վրա տեղանքի ինմեներա-
երկրբ. պայմանների արտահայտում, որոնք ցույց են տափս տեղանքում այս կամ
այն տիպի շինարարության ծավալման կամ նրա տնտ. իրացման հնարավորություն­
ները: Տարբերում են Ի . ք-ների հետևյալ տիպերը. 1) անալիտիկ, որոնց վրա ա ր­
տահայտվում են ապարների որևէ հատկության ցուցանիշները (օ ր ., ծծանցման գոր-
ծակիցը, պլաստիկության ցուցանիշը, սեղմեփութլան գործակիցը, սեղմման մո­
դուլը և ն), 2) ինմեներաերկրբ. պայմանների, որոնք կազմվում են աոանց շինա­
րարության տեսակը ցույց տալու և աոանց քարտեզագրվող տարածքի աոանձին
մասերի հանրագումարային գնահատականի, 3) սինթետիկ (ինմեներաերկրբ. շըր-
ջանացման քարտեզներ), որոնց վրա արտահայտվում են տարբեր տեսակի շինարա­
րության ինմեներաերկրբ. պայմանները որոշող գործոնների գումարային արժեքների
գնահատականը: Ի . ք-ները լինում են. ակնարկային (1 :1 .5 0 0 .0 0 0 և ավելի փոյւր),
փոքրամասշտաբ ( 1 :5 0 0 .0 0 0 — 1 ւ 1.000.000), միջին մասշտաբի (1 :1 0 0 .0 0 0 —
— 1 ւ 200-000), խոշորանաս շտաբ 1 : 25.000— 1 ւ 50.000) և մանրամասն (1 ւ 10.000 և
ավելի մեծ): Նախագծային փալում Ի . ք-ները սովորաբար կազմվում են
1 : 25.000— 1 : 1.000 մասշտաբների:

И Н Ж ЕН ЕРН О ГЕОЛ О ГИ ЧЕСКАЯ КЛ АССИ Ф И КАЦ И Я П О РО Д - ԱՊԱՐ­

Ն Ե Ր Ի Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ի Մ , ապարների (գրաստների)
խմբավորում, որը կատարվում է հետևյալ նպատակներով. 1) ինմեներաերկրբ-
քարտեզների ու կտրվածքների վրա միատեսակ ֆիզքիմ. հատկություններով օժտված
գրունտների տիպիկ տարատեսակների առանձնացում, 2) գրունտների հետազոտ­
ման դաշտային ու լաբորատոր ուսումնասիրությունների մեթոդիկայի ճիշտ ընտրու­
թյուն, 3) նախագծվող կառույցների հետ ապարների փոխգործունեության վարքագծի
ինմեներաերկրբ. ճիշտ գնահատում: Ա . ի. դ. մի կողմից պետք է հաշվի աոնի յու­
րաքանչյուր առանձնացված խմբի առաջացման պայմանների առանձնահատկու­
թյունները. մյուս կողմից' այդ խմբերը պետք I. բնութագրվեն ըստ ապարների
ֆիզ մեխ- հատկանիշների: Ներկարսնս Ա - ի. դ. համակողմանի ձև դեռևս չի մշակ-
185
ված: Դպրության ունևցող դա սա կա րգումները կա րելի է բա ժա նել 2 խ մբի' ընդհանուր
և հատուկ (բնա գ ա վա ո ա յին ): Ընդհանուր դա սա կա րգմա ն հիմքում դրվում են ծա -
գամնսւյին կա մ ֆ իզմեխ . հատկությունների մեկ կա մ մի քա նի ցուցա նիշներ, որոնց
հիման վրա ա ռ ա նձնա ցվում են ապարների ա ռ ա վել տ ա րա ծվա ծ տ իպ եր' բերելով
նրանց ընդհանուր ի նժ ենե րա յի ն, բնութա գիրը: Հա տ ուկ (բնա գ ա վա ո ա յին) դա սա ­
կարգումը կատ ա րվում I; ելնելո վ կոնկրետ տ եխ . խ նդիրների պա հա նջներից ( օ ր .,
ա պարները որպես հիմնա տ ա կ, թեքությունների կայունությա ն կամ ա պարների շա ­
հագործման պայմանների գնա հա տ մա ն դ եպ ք ե ր ո ւմ ): Գ ո յո ւթ յուն ունեցող դ ա սա ­
կա րգումներից կա րելի Ւ. նշել Մ - Մ . Պ րո տ ոդ յա կո նո վի, Ն - Ն . Մ ա ս լո վ ի , Ֆ . Պ . Ս ա -
վա րենսկու, Վ . Ա . Պ րիկլոնսկու, Ի . Վ . Պ ո պ ովի , Ե . Մ . Սերգեևի և ուրիշների
կողմից առա ջա րկվա ծ դ ա սա կա րգումները:

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я О Б Л А СТ Ь - ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱ­
Կ Ա Ն Մ Ա Ր Ջ , տ ա րա ծքի խոշոր միա վո ր, որն ա ռա նձնա ցվում է երկրա ձևա րա նա կա ն
պայմանների (հիմնա կա նում ոևլիեֆի ձևերի) ընդհա նրությա ն հիման վրա :

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я Р Е К О Г Н О С Ц И Р О В К А - Ի Ժ Ե Ն ԵՐ Ա Ե ՐԿ -
Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Տ Ե Ղ Ա Զ Ն Ն Ո Ւ Մ ( Տ Ե Ղ Ա Դ Ի Տ Ո Ւ Մ ) , ի նժ ենե րա երկրբ. ուսումնա սիրու­
թյունների նախ նական փ ո ւլ, որի ժամանակ տ ա րա ծքն ուսումնա սիրվում է մերերկրյա
գլխ ա վոր (հա նգուցա յին) մա րշրուտ ների և օդ ա ա չքա չա փ ա կա ն դ իտ ումների միջոցով:

И Н Ж Е 1 1 Е Р Н О - Г Е О Л О Г И Ч Е С К .Л Я С Ъ Е М К А — Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն
Հ Ա Ն Ո Ւ Յ Թ , զա նա զա ն կա ռույցների նախ ա գծմա ն և շինա րա րությա ն համար տ եղա նքի
երկրբ. կ ա ոո ւցվա ծք ի, երկրա ձևա բա նա կա ն պ ա յմա նների, եր կ ր բ. գործընթ ա ցների m
երևույթների, ի նչպ ե ս նաև ա ւգարների ֆ ի զմեխ . հա տ կությունների համսզիր ուսում­
նա սիրություններ, որոնց ա րդյունքների հիման ւ[րա կ ա զմվում են ինժ ենե րա երկ րբ.
ք ա րտ եզներ (տ ե՛ս И н ж ен ер н о -г ео л о г и ч еск ая к а р т а ):

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Е И С С Л Е Д О В А Н И Я П О Р О Д - Ա Պ Ա Ր Ն Ե ­
ՐԻ ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Ո Ւ Ս Ո Ւ Մ Ն Ա Ս Ի Ր Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն Ն Ե Ր , կա ռույցների
նախ ագծման ու շինա րա րությա ն համար ա պ ա րների ֆ ի զմեխ . հատ կությունների
ուսումնա սիրություն և շինա րա րությա ն հետ ևա նքով ա յդ հատ կությունների հնա րա -
զոր փ ոփ ոխ ությունների կա նխ ա տ եսում:

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Е С В О Й С Т В А П О Р О Д - Ա Պ Ա Ր Ն Ե ՐԻ Ի Ն ­
ԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Հ Ա Տ Կ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր , ա պ ա րների հա տ կություններ,
որոնք մարդու ինժեներա կա ն գործունեությա ն ժամևւնակ բնութա գրում են նրանց
վա րքը (ա մրություն, կա յունություն, ձևա խ ա խ տ ում, պ լա ստ իկութ յուն, ջրա թա փ ա ն-
ցելիություն և ն ):

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Е У С Л О В И Я Т Е Р Р И Т О Р И И - ՏԱ Ր Ա Ծ Ե Ի
Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Պ Ա Յ Մ Ա Ն Ն Ե Ր , տ ա րա ծքի ա ռա նձնա հա տ կություն­
ներ, որոնք բնորոշում են մարդու ինժեներա կա ն գործունեությա ն համար նրա նպ ա ս­
տ ա վորությա ն չա փ ը (ռ ե լի ե ֆ , եր կ ր բ. կ ա ո ա ց վ ա ծ ք , ջրա ե րկր բ. պ ա յմա նն եր, ե րկ րբ.
գործընթ ա ցների ա ոկա յութ յուն, ապարների ֆ ի զմեխ . հա տ կություններ և ն ) :
 И Н Ж Е Н Е РН О ГЕ О Л О ГИ Ч Е С К И Е У Ч А СТК И — ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱ­
Կ Ա Ն Տ Ե Ղ Ա Մ Ա Ս Ե Ր , ինժեներաերկրբ- ենթաշրջանների մասեր, որոնք հանդիսանում
են ինժեներաերկրբ- շրջանացման ամենափոքր ստորաբաժանումները: Ինժեներաերկրբ-
մանրամասն քարտեզների վրա Ի . տ . աոան&նացփսմ են ըստ որևէ կարևոր հատ-
1|սւնիշի (օր-, ըաո կայունության, երկրր- գործընթացների զարգացման pGni]|»|i,
ապարների ջրաթափանցելիո ւթյան ե ն ):

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Е Я В Л Е Н И Я - Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա ­
Կ Ա Ն Ե Ր Ե Վ Ո Ւ Յ Թ Ն Ե Ր , մարդու ինժեներական գործունեության հետևանքով երկրբ.
միջավայրի կրած փոփոխություններ կամ ինժեներաերկրբ. գործընթացների դրսևորման
սևեր: Ի . ե-ից առավել տարածված եմ փլվածքները, թափվածքները, տւղանքները,
նստեցումները, գերնստեցումները, սուֆոզիան, ուռչումը, սառչումը, հալչումը, գրուն­
տային ջրերի ոեժիմի փոփոխությունները ևն: Կախված շինարարության ծավալման
խորությունից, Ի . ե-ի բնույթը էապես փոխվում է: Օր-, մակերևութային շինարարությա­
նը (ճանապարհներ, օդանավակայաններ) բնորոշ են նստեցումները, ուռչումը, սառ­
չումը, հալչումը ևՍ, իսկ խորքային շինարարությանը (խորը հիմքեր, մետրո,
հանքափող) բնորոշ են լեռնային ճնշումը, կզացումները, ստ. ջրերի ււեժիւքի խախ-

И Н Ж Е Н Е Р 1 Ю Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Й В И Д П О Р О Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԻՆԺԵՆԵ-
Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ ա . Տ Ե Ս Ա Կ , ըստ Ի . Վ . Պոպոկի (1951), ապարների ինժենե-
րաեըկրբ. դասակարգումը ճշգրտող ստորաբաժանում' ըստ նրանց պետրոգրաֆիա­
կան տիպի: Որևէ տեսակի մեջ մտնող ապարները բնութագրվում են այնքան մոտ
տհխ- հատկություններով, որ նրանց հաշվարկները կատարվում են միևնույն պա­
րամետրերով ու բանաձևերով, իսկ նրանց տեխ. հատկությունները ուսումնասիրե­
լիս կիրառվում են սկզբունքայնորեն նայն լայարատոր տեխնիկան ու հնարք­
ները: Ա . ի. տ-նելւը սովորաբար առանձնացվում են մանրամասն ինժեներաերկրբ.
քարտեզներ ու կտրվածքներ կազմելիս:

И Н Ж Е Н Е Р Н О - Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й К О М П Л Е К С —Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա ­
Կ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Լ Ի Ր (Կ Ո Մ Պ ԼԵ Ք Ս ), շերտագրական հաջորդականությամբ տեղադրված
ապարների հաստվածը, որը բնութագրվում է ապարների ինժեներաերկրբ. հատ­
կությունների և օրինաչափ փոփոխությունների ընդհանրությամբ:

И Н Ж Е Н Е Р Н О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й П О Д Р А Й О Н —Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա ­
Կ Ա Ն Ե Ն Թ Ա Շ Ր Ջ Ա Ն , ինժհներաերկրբ. շրջանի մաս, որը առանձնացվում է տ ե­
ղանքի երկրբ. կտրվածքի (մակերևույթին մոտ տեղադրված շերտի կամ հորիզոնի)
նմանությամբ, ինչպես նաև ժամանակակից ֆիզիկաերկրբ. գործընթացների մասշտաբ­
ների ու ձևերի ընդհանրությամբ:

И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й Р А Й О Н - ԻՆ Ժ Ե Ն Ե ՐԱ Ե ՐԿ ՐԱ Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն
Շ Ր Ջ Ա Ն , ինժեներաերկրբ. մարզի մաս, որն առանձնացվում է բնորոշ ինժեներա-
երկրբ. համակարգով և ժամանակակից ֆիզիկաերկրբ. գործընթացների ու երևույթ­
ների ընդհանրությամբ:
 И Н Ж Е Н Е Р Н О - Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й Р Е Г И О Н — Ի Ն Ժ Ե Ն Ե 1 Ч ԷԵՐԿ ՐԱՐ- Ш յԱ Կ Ա Ն
ՕԵԳԻՈՆ, տա րա ծքի ինժենե րա երկ րբ. շրջա նա ցմա ն ամենախ ոշոր միա վո ր, որն
ա ռա նձնա ցվում է երկ րբ. կա ոուցվա ծքի, երկրա ձևա բա նա կա ն ու ջրա երկրբ. պ ա յ­
մա ն ների , ժա մանակակից նստ վա ծքների բնույթի և ֆի զ իկ ա երկ րբ. գործընթա ցների
ընդհա նրությա մբ: Ի . ո . սովորա բա ր ա ռա նձնա ցվում է ա կնա րկա յին և փ ոքրա -
մասշւասբ ինժեներա երկրբ. քա րտ եզների վրա :

И Н Ж ЕН ЕРН О ГЕОЛ О ГИ ЧЕСКОЕ РА Й О Н И Р О В А Н И Е— ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿ­

ՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ԾՐՋԱՆԱ9ՈԻՄ, ուսումնա սիրվող տ ա րա ծքի բա ժա նումը ենթա դա ս
միա վորների (ոեգի ո ն, մա րզ, շրջա ն, են թ ա շր ջա ն, տ եղ ա մա ս)' ըստ ինժեներա երկրբ.
պայմա նների:

И Н ТЕГРАЛ ЬН Ы Й ГРАФ ИК— Ի Ն Տ Ե Գ Ր Ա Լ Գ Ր Ա Ֆ Ի Կ , որևէ գործընթ ա ցի ըն -

թացքի գրա ֆիկ ա րտ ա հա յտ ում, որը կա տ ա րվում է գրա ֆիկի կա զմմա ն սկզբից
ա ոանձին ցուցանիշների գումա րա յին արժեքների հաջորդա կա ն փ ոփոխ ությունների
նշա գծմա ն միջոցուի

ИНТЕНСИВНОСТЬ ВОДООБМ ЕНА - ԶՐԱՇՐՋԱՆԱՌՈԻԹ ՅԱՆ ԻՆՏԵՆՍԻ-

Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ըստ Գ . Ն . Կ ա մեն սկ ու, մեծություն, որը բնութա գրվում է ջրա շրջա նա -
ոութ յա ն գործա կցով: Վ ե ր ջի ն ն իրենից ներկա յա ցնում է ա ո . ա վա զա նի ջրերի տ ա ­
րեկա ն ծախսի և նրա նց ընդհա նուր բնա կա ն պ ա շա րների հարա բերությունը:

И Н Т Е Н С И В Н О С Т Ь О С А Д К О В — Տ Ե Ո .Ո Ի Մ Ն Ե Ր Ի Ի Ն Տ Ե Ն Ս Ի Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , տ ե­
ղ ումների շե ր տ , որը գ ոյա նում է 1 րոպ եում: Տ - ի . կարևոր դեր ունի սա- ջրերի
սնման գործում:

ИНТЕНСИВНОСТЬ П РО САЧ И ВАН И Я— ՆԵՐԹԱՓԱՆՑՄԱՆ ԻՆՏԵՆՍԻ-

Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ջրա քա նա կ, որը միա վոր ժա մա նա կա հա տ վա ծում ներթա փ ա նցվում է
ապարի տ ա րա ծքի միա վոր մա կերեսով:

И Н Т Е Р М И Т Т Е П Ц И Я — Բ Ա Բ Ա 1 ս Յ Ո Ի Ն ( Ի Ն Տ Ե Ր Մ Ի Տ Ե Ն 9 Ի Ա ) , ա ղբյուրի ծա խ ­
սի ոիթմիկ տ ա տ ա նում (բ ա բ ա խ յո ւն ), որը սովորա բա ր հատուկ է տ ա ք , երբեմն
նաև սա ո ը, սա կա յն գ ա զ երո վ հա գեցա ծ հւսնքա |ին ջրերին: Ա ո ա վ ե լ ա րտ ա հա յտ իչ
Բ . դիտ վում է գ եյզերներ ի մո տ , որոնք պ ա րբերա բա ր ա րտ ա վիժում են տ ա ք ջրա -
շիթևր:

ИНТЕРСТИЦИАЛЬНЫ Й Л ЕД - ԻՆՏԵՐՍՏԻՅԻԱԼ Ս Ա Ռ Ո Ի 3 9 ,, տ ես Л ед
иодземнын-.

ИНТЕРСТИЦИАЛЬНЫ Е ВОДЫ — ԻՆՏԵՐՍՏԻՅԻԱԼ ՋՐԵՐ, ապարների

ճեղքերում, ծա կ ոտ ին երա մ և ա յլ դա տ ա րկություններում տ եղա դ րվա ծ ա զատ (գրա -
կիտ ա ցիոն) ստ . ջրեր: Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

И Н Т Е Р Ф Е Р Е Н Ц И Я С К В А Ж И Н ( К О Л О Д Ц Е В ) — Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Յ Ք Ե Ր Ի (Ջ Ը Ր -
ՀՈՐԵՐԻ) Փ Ոխ ԱՋԳԵՑՈԻԹ ՅՈԻՆ (Ի Ն Տ Ե Ր Ֆ Ե Ր Ե Ն 6 ), տ ե’ս В за и м од е й ст в и е
ск в а ж и н , ко ло д цев :

188
 И П Т Р Л З О Н А Л Ь Н Ы Е В О Д Ы - Ն Ե Ր Ջ Ո Ն Ա Յ Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր , ըստ Ֆ . Պ. Ոա-
վարենսկու, տեղադրման հատուկ պայմաններով ոչ խորը գրունտային ջրեր (օր .,
վերնա ջրեր), որոնք, ի տարբերության զոնայական և ոչ գոնայական ջրերի, կա­
րող են հանդիպել ցանկացած զոնայի ներսում: Ա վելորդ տերմին:

И Н Т Р У З И Я М О Р С К И Х В О Д - Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր Ի Ն Ե Ր Դ Ր Ո Ւ Մ (Ի Ն Տ Ր Ո Ւ -
Ջ Ի Ա ) , ափամերձ գոտու ջրատար ապարների մեջ ծովային ջրերի ներդրամ (ին-
ա րա զիա ), որը կատարվում է ծովային և ստ- ջրերի դինամիկ հավասարակշռության
խախտման հետևանքով: Վերջինը հիմնականում պայմանավորված է քաղցրահամ
ստ. ջրերի պաշարների անհսւշվենկսոո շահագործմամր, երր բացի ստ. ջրերի դ ի ­
նամիկ պաշարներից օգտագործվում են նաև ստատիկ պաշարները, որը հանգեց­
նում է ջրատար հորիզոնների մակարդակի իջեցմանն ու ճնշման նվազմանը: Ծ- ջ- ն.
հետևանքով սովորաբար քաղցրահամ ստ. ջրերը տեղակայվում են աղի ջրերով:

ИНФ ИЛЬТРАЦИ ОННАЯ ТЕО РИЯ ՆԵՐԾԾՄԱՆ ՏԵՍ Ո ԻքծՅՈ ՒՆ , տ ես

Геория происхождения подземных вод

И Н Ф И Л Ь Т Р А Ц И О П Н Ы Е В О Д Ы - Ն Ե Ր Ծ Ծ Մ Ա Ն (Ի Ն Ֆ ՒԼՏ Ր Ա 9 ՒՈ Ն ) ՋՐԵՐ,
ստ. ջրեր, որոնք առաջացել են ապարների դատարկությունների միջով մթնոլոր­
տային տեղումների ու մակերևութային ջրերի ներծծման շնորհիվ:

И НФ ИЛЬТРАЦИ Я - ՆԵՐ Ծ Ծ Ո ՒՄ (Ի Ն Ֆ Ի Լ Տ Ր Ա 6 Ի Ա ), մթնոլորտային ու

մակերևութային ջրերի թափանցելը երկրակեղևը կազմող գետնահողերի և ապար­
ների մեջ' ճեղքերի, ծակոտիների և այլ դատարկությունների միջոցով: Մթնոլորտային
տեղումների քանակի և ներծծվող ջրի քանակի հարաբերությունը (%-ներով) կոչվում
L ներծծման գործակից:

И Н Ф Л Ю А Ц И О Н Н Ы Е В О Д Ы - Ն ԵՐՀՈՍՄ Ա Ն (ԻՆ Ֆ Լ8Ո Ի Ա 0ԻՈ Ն ) ՋՐԵՐ,

սա. ջրեր, որոնք առաջացել են ապարների խոշոր ճեղքերի ու կարստային դա­
տարկությունների միջով մթնոլորտային տեղումների ու մակերևութային ջրերի գրեթե
անարգեյ ներհոսման ճանապարհով:

И Н Ф Л Ю А Ц И Я ~ Ն ԵՐՀՈՍՔ ( Ի Ն Ֆ Լ 9 Ո Ի Ա 6 Ի Ա ) , մթնոլորտային և մակերևու­

թային ջրերի թափանցելը երկրակեղևը կազմող գետնահողերի և ապարների մեջ'
խոշոր ճեղքերի, ծակոտիների և կարստային դատարկությունների միջով:

И Н Ъ Е К Ц И Я Ц Е М Е Н Т А Ц И О Н Н О ГО Р А С Т В О Р А — ՅԵՄ ԵՆՏԱՅՍԱՆ ԼՈ Ւ­
Ծ Ո ՒՅ Թ Ի Ն Ե Ր Ա Ր Կ Ո Ւ Մ , ցեմենտից պատրաստված լուծույթի ներարկում ապարների
մեջ, որն իրագործվում է փոքր տրամագծով հորատանցքերի միջոցով (ճնշման
գործադրմանը) և նպատակ է հետապնդում բարձրացնել ապարների ամրությունն
ու նվազեցնել նրանց ջրաթափանցեւիությունը:

ИОННАЯ СИ Л А РАСТВОРА I Ո Ի Ծ Ո ՒՅ Թ Ւ Ի Ո Ն Ա Յ Ի Ն Ո Ւ Ժ , տե ս
Теория активности:
1Я8
 И О Н И Т Ы — Ի Ո Ն Ի Տ Ն Ե Ր , կոշտ միներա ^սյին և օ ր գ . նյութեր, որոնք ընդու­
նակ Նն իոնա յին փոխա նա կությա ն: Ի . ստ որա բա ժա նվում հն կա տ իոնի տների և
անիոնիտ ների: Կ ա տ իոնիտ ները օժտ վա ծ են իրենց իոնա ծին խմբերի կատիոնները
տարրա լուծվա ծ ա ղերի կա տ իոնների կա մ ջրա ծնա յին իոնների Ոետ փոխա նակելու
ունակությամբ: Ա նիոնիտ ները փ ոխա նակում են իրենց իոնա ծին խ մբերի անիոնները
լուծույթում գ տ նվ ող ա ղերի կա մ թթուների ա նիոնների Ոետ: Ի . կա րող են լին ե լ
բնա կա ն ծագման (ցեպ ի տ ներ , գ լա ուկոնիտ ներ ե ն ) , կա մ ա րհեստ ա կա ն ծա գմա ն
(|տնափոխ անակման խեժեր ե ն ) :

ионно- солевой комплекс г о р н ы х п о р о д - ա պ ա ր ն ե ր ի ի ո ն ա -

Ա Ղ Ա Յ Ի Ն Հ Ա Մ Ա Լ Ի Ր , ըստ Ա . Ն . Բունեև ի, ա պ ա րներում ջրա յին լուծույթների կամ
կարծր մա սնիկների ձևով պ ա րփ ա կվա ծ լուծելի ա ղերի և կ(ս:նվա ծ իոնների հա ն­
րագումար:

И О Н Ы — ԻՈՆՆԵՐ, փոթա վոր.{ա ծ մա սն իկ նե ր, որոնք իրենցից ներկա յա ցնում

են էլեկտրււննևրի ա վելցուկով կա մ պ ա կա սորդով աաոմնևր կա մ ք իմիա պ ես կա -
պակցւիսծ ատամների խ մբեր: Կա խ վա ծ էլևկւորոննևրի ա վելցուկի կամ պակասորդի
քա նա կից, նրա նք կա րող են լին ե լ մի ա լի ց ք, ե ր կ լի ց ք , եո ա լիցք ևն: Իոնները բա ­
ժա նվում են 2 տ իպ ի' կա տ իոններ և ա նիոններ: Կ ա տ իոնները դրա կա ն լիցքա վորմա ն
իոններն ե ն , ա նե ն էլե կտ րո նների պ ա կա սորդ ե էլե կտ րո լիզ ի ժւսմանակ ձգտ ում են
դեպի ա նոդ: Բա ցա սա կա ն լիցքա վ որմ ա ն իոնները կ ո չվ ո ւմ են ա նի ո ննե ր, ունեն
էլե կտ րոնների ա վելցուկ և էլե կտ րո լիղ ի ժամանակ ա ղղւխ ւմ են դեպ ի կատ ոդ:
Իոնները կա րող են ձևավորվե) ո: գոյա տ և ել ցա նկա ցա ծ ա գրեգա տ ա յին վիճա կում
(կա րծր, հեղուկ, գ ա գ ) գտ նվ ող նյութերում: Ջ րա յին լուծույթում նրա նք ա ռա ջա ց­
նում են նյութեր (գա նա գսւն ա ղ ե ր , հի մք եր, թ թ ո ւն ե ր ), որոնք կրում են էլեկտ րոլիտ
ա նվա նումը, իսկ իոնա ցմա ն հիպ ոթեզը ստ ա ցել Լ էլե կտ րո լիտ իկ դիսոցմա ն տ ե­
սություն ա նվա նումը: Բ նա կա ն ջրերում ա ռ ա վել տարածւ[ած են միա լիցք և երկլիցք
իոնները, կա տ իոններից' Na+, K + , M p 2 ^, O aJ +, ա նիոններից' C l ՜, SO *2 -,
ПСО 3- , С О з 2~: Հ ա նք ա յին թթու ջրերում զգա լի քա նա կությա մբ պ ա րա նա կվում են
նաև եո ա լիցք կա տ իոններ (Fe։ + , A l 3+ ) : Բ նա կա ն ջրերում ա ռ ա փ դ բա րձր ւիցքա -
վորմսւն Ի . հա զվա դեպ են պ ա տ ա հում:

И Р Р И Г А Ц И Я — Ո Ռ ֊Ո Գ Ո Ի Մ ( Ի Ռ Ի Գ Ա Ց Ի Ա ) , է . Ջրա շինա րա րությա ն (հիդրոտ եխ ­

նիկա յի) բն ա գա վա ռ, որն զ բա ղ վո ւմ է հողերի ա րհեստ ա կա ն ոռոգմա ն հա րցերով:
2. Ա րհեստ ա կ ա ն ոոոգմա ն գործընթ ա ց:

И Р Р И Г А Ц И О Н Н Ы Е В О Д Ы — Ո Ռ Ո Գ Մ Ա Ն ( Ի Ռ Ի Գ Ա Ց Ի Ո Ն ) Ջ Ր Ե Ր , ջրա նցք­
ներով ու այւ կ ա ռույցներով տ եղա փ ոխ վող և գ յուղ ա տ ն տ . հողերին տ րվո ղ ջրեր:

и с к о п а е м ы й (к а м е н н ы й ) л е д - բրա ծ ո («ա ր ա տ ա ծ ) ս ա ռ ո իյ ց .
շերտ ա ձև կա մ ոսպ նյա կա ձև սա ռցե մա րմ ին , որը հա վերժա կա ն սա ոցույթի մա ր­
զերում տ եղա դրվա ծ Լ չորրո րդ ա կա ն նստ վա ծքների մեջ և ունի մինչև մի քա նի
տաււնյա կ մ հաստ ություն: Ե նթ ա դ րվո ւմ է , որ Բ . ս-ն ե ր ը չո րրո րդ ա կա ն ժա մա նա ­
կա շրջա նի սա ռցա պ ա տ ումների ա րդյունք են , սա կա յն նման սա ոա յցներ կ ա րող են
ւււռաջանալ նաև ներկա ժա մա նա կներում, երբ սա ռցով լցվա ծ փ ոսորա կները կամ
սա ռցա դա շտ ի մնա ցորդները ծա ծկվում են ժա մա նա կա կից բերվ ա ծքն երո վ:

140
 И С П А Р Е Н И Е — Գ Ո Է Ո Ր 0 Ի Ա 8 Ո Ւ Մ , հեղակ կամ կարծր նյութի գոլորշու (գաղի)
վերածվելու գործընթաց, որը տեղի է ունենամ ցանկացած ջերմաստիճանում: Ի հա­
կադրություն գոլորշիացման, կոնկրետ հեղուկը տվյալ ճնշման սւայմաններամ եոամ
է միայն որոշակի ջերմաստիճանում: Օր-, ջուրը գոլորշիանում է ցանկացած ջերմ­
աստիճանում, մինչդեռ այն եոամ է միայն *-100’ 8 : Գ . բնության մեջ ջրի շրջա­
նառության կարևոր օղակ է. նրա միջոցով կարգավորվում է մթնոլորտի խոնավու­
թյան հաշվեկշիռը: Գ- մեծությունը կախված >. գոլորշիացվող մակերևույթի ջերմաս­
տիճանից, քամու արագությունից, օդի խոնավությունից ևն: Տարբերում են. փաս­
տացի Գ -' ցամաքի մակերևույթից կատարվող Գ -, և գպորշիացման ունակություն'
ազատ ջրային մակերևույթից կատարվող Դ .՛ (՛ա յսերի միջոցով կատարվող Գ .
կոչվում I. տրանսպիրացիա:

И С П А Р Я Е М О С Т Ь — 1Գ Ո Լ Ո Ր 0 Ի Ա 8 Մ Ա Ն Ո Ւ Ն Ա Կ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն (Գ Ո Լ Ո Ր Օ Ո Ւ Ն Ա Կ Ո Ւ -
Թ Յ Ո Ի Ն ). հնարավոր առավելագույն գոլորշիացան, որը տվյալ ջերմաստիճանում
կարող է տեղի ունենալ ագատ ջրային մակերևույթից:

И С П Ы Т А Н И Е Г Р У Н Т О В Н А Н Е С У Щ У Ю С П О С О Б Н О С Т Ь -Գ Ր Ո Ւ Ն Տ Ն Ե Ր Ի
Կ Ր Ո Ղ Ո Ւ Ն Ա Կ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Փ Ո Ր Ձ Ա Ր Կ Ո ՒՍ , դաշտային պայմաններում փոր&նական
բեռնվածքով գրանտների սեղմման դիմադրության (կրողունակության) որոշում:
Գ . կ. փ . կատարվում է դրոշմոցի վրա բեռնվածքի աստիճանական ավելացմամբ,
ընդ որում դրոշմոցի նստեցումը չա փվում է մինչև նրա |րիվ մարումը: Չափումների
արդյունքները արէոսւհա|տեւով գրաֆիկ եղանակով, ստանում են բեռնվածքից
կախված գրունտի նստեցման կորը, որն էլ բնութագրում I. գրունտի կրողունակու­
թյունը:

ИСП Ы ТАНИ Е ГРУНТОВ НА РАЗМ ОКЛН И Е ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ ԿԱԿՂՄ ԱՆ

Փ Ո Ր Ձ Ա Ր Կ Ո ՒՄ , գրանտների ջրակայունության փորձարկում, որը կատարվում է գըլ-
խավորապես լաբորատոր պայմաններում: Գրունտի որոշակի չափերով խորանար­
դաձև նմուշը ցանցի վրա ընկղմվում է ջրի մեջ, կակղելով քայքալվում-անցնում է
ցանցի անցքերով: Գրունտի կակղումը բ ն ութ ա գ րեր համար որոշվում են. I ) կւս-
կըղման ժամանակը, 2) նմուշի քայքայման բնույթը, 3) թրջված նմուշի խոնավու­
թյունը:

И СПЫ ТАНИ Е ГРУНТА НА М О Д ЕЛ И - ԳՐՈՒՆՏԻ Փ Ո ՐՁԱ ՐԿ Ո ՒՍ ՛ ՄՈ­

Դ Ե ԼԻ Վ Ր Ա , գրունտի (համարժեք արհեստական նյութի) փորձարկում հատակ
սարքի (հարմարանքի) օգնությամբ, որի միջոցով գրունտի նմուշի վրա գործա­
դրվում են այնպիսի ուժեր, ինչպիսիք դիտվում են բնական պայմաններում կամ
նախագծվող կառույցների ւրացուցիչ ներգործության դեպքում:

ИСП Ы ТАН И Е ГРУН ТА НА Н А Б У ХА Н И Е Գ Ր Ո Ւ Ն Տ Ի Ո Ւ Ռ Չ Մ Ա Ն Փ ՈՐ­

Ձ Ա Ր Կ Ո ՒՄ , կապակցված գրունտի խոնավության բարձրացման հետևանքով նրա
ծավսղի մեծացման փորձարկում: Գրունտի ծավալի մեծացումը ուղեկցվում է ներ­
քին ճնշման գարգացմամբ, որը կոչվում է ուռչման ճնշում: Գրունտի ուռչումը ճիշտ
կլինի որոշել, երբ նրա վրա արտաքին ճնշում (բեռնվածք) չի գործադրվում, կամ
ուռչման ճնշումը գերաղանցում է բեոճվածքի գործադրած ճնշմանը: Գրունտի ուո-
141
յումը բնութա գրելու համար ո րոշվում են . 1) ուռած նմուշի խ ոնա վությունը,
2 ) գրունտ ի ծա վա լի աճը (ո ւռ չո ւմ ը ), 8) ուռչմա ն ճնշումը, 4 ) ո ւոչմա ն տ եողու-
թյունը:

И С П Ы Т А Н И Е Г Р У Н Т А Н А Р А С Т Я Ж Е Н И Е — Գ ՐՈ Ի Ն ՏԻ Ձ Գ Մ Ա Ն Փ ՈՐՋԱՐ-
Կ Ո Ի Մ . կոշտ կա պ երով գրունտ ի նմուշի Տևավւոխման լա բորա տ որ որոշումը ձգող
լարումների ներգործությա մբ:

И С П Ы Т А Н И Е ГРУ Н Т А Н А С Д В И Г — ԳՐՈԻՆՏԻ ՏԵՂԱՇԱՐԺԻ Փ ՈՐՁԱՐ-

Կ Ո Ի Մ , դա շտ ա յին կա մ լա բորա տ որ պ ա յմա ններում գրունտ ի տ եղա շա րժի (գրունտի
մի մասի շարժումը մյուսի նկա տ մա մբ) փ որձա րկում, որը կա տ ա րվում է բնական
տ եղա դրմա ն ապ ա րի (հորա տ ա նցքում) կսւմ նրա չխ ա խ տ վա ծ նմուշի մեջ խ րված
հատուկ սա րքը (թևա վոր գ ո րծի քը) շրջելու միջոցով: Լա բորա տ որ պ ա յմա ններում
Գ . տ . փ . հաճախ կա տ ա րվում է տ եղ ա շա րժ վո ղ փ որ&ասարքի միջո ցո վ, որի դ եպ ­
ք ում գրունտ ի նմուշը ֆիքսվա ծ հա րթությա մբ տ ա րբեր նորմսգ լա րումների տակ
տ ե ղ ա շա ր ժ ե ր ս ' որոշվում է տ եղա շա րժին նրա ցույց տ վա ծ դիմա դրությունը:

И СП Ы ТАНИ Е ГРУН ТА НА ТРЕХ О СН О Е С Ж А Т И Е — ԳՐՈԻՆՏԻ ԵՌԱ­

Ր Ա Ն Տ Ք Ս Ե Ղ Մ Մ Ա Ն Փ Ո Ր Ջ Ա Ր Կ Ո Ի Մ , գրունտ ի ք ա յք ա յմա ն դիմա դրությա ն լա բորա տ որ
փ որձա րկում, որն իրա կա նա ցվում է ա ռ ա նցքա յին ու կ ող ա յին ճնշումների հա մա մա ս­
ն՛ության փոփոխ մա ն և ծա կոտ ինա փ ն ջրերի տ ա րբեր չա փ ի ու ձևի ցամաքուրդի
պ ա յմա ններում:

И СП Ы ТА Н И Е ГРУН ТА НА У П Л О Т Н Е Н И Е - ԳՐՈԻՆՏԻ ԽՏԱՑՄԱՆ ՓՈՐ-

ՃԱՐԿՈԻՄ, փ ախ ր ապ ա րի խ տացման ա ստ իճա նի որոշում, որը գրունտ ի տ արբեր
խ ոնա վությա ն պ ա յմա ններում կա տ ա րվում Լ մեխ . խ տ ա ցմա ն ստ ա նդա րտ եղ ա ­
նակով:

И С П Ы Т А Н И Е С В А И Н А Г Р У З К О Й — ՑՑԻ Փ ՈՐՋԱՐԿՈԻՄ Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք Ո Վ ,
փ որձնա կա ն բեռ նվա ծք ո վ ցցի կ րող ո ւնա կո ւթ յա ն, ի նչպ ե ս նաև բեռնվա ծությա ն և
ցցի նստ եցմա ն (ներմղ մա ն ) կա խ մա ն ո րոշում;

И С Т И Н Н А Я (Д Е Й С Т В И Т Е Л Ь Н А Я ) С К О Р О С Т Ь Ф И Л Ь Т Р А Ц И И -Ծ Ծ Ա Ն 5 -
Ս Ա Ն Ի Ր Ա Կ Ա Ն Ա Ր Ա Գ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ջրի ծա խ սի և հոսքի ը ն դլա յն ա կա ն կտ րվա ծքի
ճեղքերի ու ծա կոտ իների գ ո ւմա րա յին մա կերեսի հա րա բերությունը: Ծ ՛ ի- ա- ( V I1-)
կա պ վա ծ Լ ծծա նցմա ն ա րա գությա ն ( V ,- ) հետ հետ ևյսղ հարա բերությա մբ

Vh = - - --------կ ա մ V й = Ո • \Դ , որտ եղ п -ր ջրատ ար ապ ա րի դինա միկ ծա կոտ կե­

նությունն է ( տ ե ս П о р и ст о ст ь д и н а м и ч е ск а я ):

источник (р о д н и к , ключ, к р ы н и ц а , б у л а к ) — աղբտոիր

( Ա Կ Ո Ի Ն Ք ) , ս տ . ջրի կենտ րոնա ցա ծ բնա կա ն ելք ' երկրի մա կերևույթին կա մ ջրա ­
վա զա նում (ստ որջրյա ա ղ բ յո ւր ): Կուութւուն ունեն Ա -ն ե ր ի բա զմա տ եսա կ դ ա սա ­
կա րգումներ (տ ե՛ս К л а сси ф и к а ц и я и ст о чн и к ов ): Ա . ո րպ ես ստ . ջրի մերկա ցում
և տ եղ եկա տ վո ւթ յա ն օ բ յե կ տ , ջրա ե րկր բ. ա շխ ա տ ա նքների բո լո ր էտ ա պ ներում ե ն ­
թ ա րկվում է ա մենա մա նրտ մա սն ուսումնա սիրությունների:

142
 И С Т О Ч Н И К Г И П Е Р Т Е Р М И Ч Е С К И И — Տ Ա Ք (ՀԻ Պ Ե Ր Թ Ե Ր Մ Ի Կ ) Ա Ղ Ո Ց Ո Ի Ր ,
աղբյուր, որի ջրի ջերմությանը բարձր է սւվյայ տեղանքի օւյի ւոարէկան միջին
ջերմաստիճանից:

И С Т О Ч Н И К Г И П О Т Е Р М И Ч Е С К И И — Ս Ա Օ Ը (ՀԻ Պ Ո Թ Ե ՐՄ ԻԿ ) ԱՂԲՑՈԻՐ,
սւդյդար, որի ջրի ջերմությանը ցածր է տվյալ տեղանքի օդի տարեկան միջին
ջերմաստիճանից:

И С Т О Ч Н И К И З О Т Е Р М И Ч Е С К И Й — ԻՋ Ո Թ Ե ՐՄ Ի Կ Ա Ղ Բ Ց Ո Ի Ր , աղբյուր, որի
ջրի ջերմությանը հավասար Լ տվյալ տեղանքի օդի տարեկան միջին ջերմաստի-

- К -
КАВЕРНОЗНОСТЬ ГОРНЫ Х П О Р О Д — ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԽՈՌՈՁԱՎՈՐՈԻ-
Թ Յ Ո Ի Ն , ապարներում փոքր (0,1 մմ-ից մինչև մի քանի սմ և ավեյի տրամագծով)
կլորավուն կամ անկանոն ձևի դատարկությունների (խոռոչների) աոկայություն:
Ըստ ծագման Ա . խ. լինում 1. առաջնային և երկրորդային: Առա ջնա յին Ա . խ. բնո­
րոշ է որոշ հրաբխածին ապարներին (պայմանավորված է գազերով հարուստ լավայի
սառեցման առանձնահատկություններով), ինչպես նաև օրգանածին կրաքարերին:
Երկրորդային Ա . խ. ջրի քայքայիչ գործունեության արդյունք է և դիտվում է հեշտ
կարստավորվող ապարներում (կրաքարեր, դոլոմիտ, գիպս և ն): Ջրաերկրաբա­
նությունում և ինժեներաերկրաբանությունում Ա . խ. ուսումնասիրությունն ունի մեծ
կարևորություն, քանի որ խոոոչավորությունը մեծապես պայմանավորում է ապարների,
կայունությունն ու ջրաթափանցե|իությանը:

КАДАСТР П О Д ЗЕМ Н Ы Х В О Д - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ա Մ Փ Ո Փ Ա Գ Ի Ր , ստ.

ջրերի վերաբերյալ բոլոր տեղեկությունների համակարգված և մշտապես լրացվող
ամփոփագիր, որը կազմվում է նրանց հաշվառման և ժողտնտեսության մեջ ռա­
ցիոնալ օգտագործման նպատակով: Ստ. ջրերի տարբեր տիպերին (գրունտային,
արտեզյան, հանքային ևն) ու նրանց երևակման տեսակներին (աղբյուր, ջրհոր,
հորատանցք ևն) վերաբերող տեղեկությունները անց են կացվում հաշվառման
քարտերի, հատուկ քարտեզների վրա և ենթարկվում են վիճակագրական վերլուծու­
թյան: Նախկին (սՍՀՍ-ում Ս . ջ. ա-եր կազմվում էին միութենական ու հանրապե­
տական երկրբ- հիմնապաշարների (ֆոնդերի), ջրաերկրաբանության ինստիտուտի,
մի շարք նախարարությունների և կազմակերպությունների կողմից:

К Л И М А К А П И Л Л Я Р Н А Я - Մ Ա Զ Ա Ն Ո Թ Ա Յ Ի Ն Ե Ր Ի Ջ , մազանոթային ջրերի
բարձրացման սահմանագիծ, որի դիրքը ուղղաձիգ կտրվածքում ենթարկվում է
տատանումների' կախված գրունտային ջրերի մակարդակի տատանումներից, օդա-
հագեցման զոնայի ջերմաղինամիկ և այլ պայմաններից: Մ . ե . նման է ծոպավոր
ժապավենի, քանի որ նարևան մազական անցքերում մակերևութային լարվածության
և մոլեկուլա յին ձգողական ուժերի շնորհիվ պահվող ջրերը կարող են գտնվել
փոքր-ինչ տարբեր մակարդակների (բարձրությունների) վրա:

К А Л Ь Ц И Е В Ы Е В О Д Ы - Կ Ա ԼՅ Ի Ո Ի Մ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնց քիմ.

բաղադրության մեջ կատիոններից գերիշխում է կալցիումի իոնը ( С а 2^):
 К А Н А Л Ы К А П И Л Л Я Р Н Ы Е — Մ Ա Զ Ա Ն Ո Թ Ն Ե Ր ( Ս Ա Զ Ա Կ Ա Ն Ա Ն Տ Ք Ե Ր ) , tnb'u
Капи лл я рны е поры :

К А Н А Л Ы П О Д З Е М Н Ы Е К А Р С Т О В Ы Е ֊ ՍՏՈՐԵՐԿՈՅԱ Կ Ա ՐՍ ՏԱ Յ Ի Ն Ա Ն Տ ­
Ք Ե Ր (Ո Ի Ղ Ի Ն Ե Ր ), կա րստ ա վորվա ծ զա նգվա ծներում տ ա րա ծվա ծ ա ո . անցքերի
բա րդ համա կա րգ: Ըստ Ս . կ . ա -ի տ ա րա ծա կա ն դիրքի տ ա րրերում են . 1) ո ւղղ ա ­
ձ ի գ , 2) հորիզոնա կան և, 3) խ որքա յին սիֆոնա յին (ոլորա պ տ ույտ ) ա նցքեր: Ո ւղ-
ղա ձիգ անցքերի աոաջացւմը սովորա բա ր պ ա յմա նա վորվա ծ է մա կերևութային
ջրերի ներհոսքով (ի ն ֆ լյո ւա ց ի ա յո վ ). նրա նք սկ սվում են յա յն խ ոռոչով (պ ոնորով)
և նման են ա լիքա վոր ողորկ պ ա տ երով ուղղա ձիգ հորի, որի խ որությունը կախված
I. գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կից: Հ ո րիզոնա կա ն Մ. կ. ա. ա ռ ա ջա նա մ են սո­
վորա բա ր գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կի սա հմա ններում և նման են տարբեր
չա փ երի սրա հներով հերթա փ ոխ վող գ ետ նուղիների: Զ ր ի հոսքը, որը խոշոր սրա հ­
ներում լճա կներ է ա ռա ջա ցնում, ուղղվա ծ Լ դեպ ի ողողա մա շմա ն տ եղա կա ն հիմքը
( գ ե տ ա հ ո վ ի տ ը ), որտ եղ ե լքի տ եղում ա վա րտ վո ւմ է խոշոր ք ա րա յրով: Ողողա մա շմա ն
հիմքի իջեցմա նը զուգընթա ց սկսվում է հորիզոնա կա ն Ս . կ . ա -ի ա ռաջացման նոր
փ ո ւլ, իսկ հին գետ նուղիներն ու սրա հները պ ա տ վում են սկողպ տ ուր ձև երով,
ստ ա լա կտ իտ -ստ ա ւա գմիտ ներով և մա կա հոսմա ն ա յլ ձև երով: խ որքա յին սիֆոնա յին
ա նցք երը, որոնք ա ռա ջա նա մ են հա գեցմա ն զ ո նա յում, ունենում են ա վեփ բա րդ
(ոլորա պ տ ույտ ) ձև եր, սա կ ա յն , քանի որ ա նցքերում ջուրը շա րժվում է որոշակի
ճ նշմա ն տ ա կ, ապա նրա նց պատերը ո ղո ղ ա մա շվա ծ-հա րթ եցվա ծ են:

К А П Е Ж — Կ Ա Թ Ի Լ Ք ( Կ Ա Թ Ո Տ ) , սա- լեռն ա յի ն փ որվա ծքների կա մ ք ա րա նձա վ­

ների մեջ (ա ռա ստ ա ղ ից, թեք պ ա տ երից) սա . ջրերի ներթա փ ա նցում՝ կա թիլքի ձևով:

К А П Е Л Ь Н О -Ж И Д К А Я С В О Б О Д Н А Я В О Д А —ԿԱ Թ ԻԼԱ ՀԵ Ղ Ո ԻԿ Ա ՅԻ Ն Ա Զ Ա Տ
Ջ Ո Ի Ր , տե՞ս В о л а гр ав и т а ц и о н н ая по л эем н ая :

К А П И Л Л Я Р И М Е Т Р - ՍԱԶԱՆՈԹԱՁԱՓԻՉ (Կ Ա Պ Ի Լ Յ Ա Ր Ի Մ Ե Տ Ր ), չա փ ի չ
սա ր ք , որի օգնությա մբ որոշվում են ա պ ա րներում ջրի մա զա նոթա յին բ ա րձ րա ց ­
ման և բա ցա սա կա ն մա զա նոթա յին ճ նշմա ն մեծութ|ա նները:

КАП ИЛЛ ЯРН АЯ ВЛАГОЕМ КОСТЬ ՄԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ ԽՈՆԱՎԱՏԱՐՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , մա զա նոթա յին բա րձրա ցմա ն զոնա յի սա հմա ններում ա պարի մա զ ա նոթ նե­
րում պ ա րունա կվա ծ ջրա քա նա կ: Ս*. խ . ո րոշվո ւմ է մա զա նոթների ջրի և չո ր ա պարի
կշիռների հա րա բերությա մբ ( % -ն ե ր ո վ ):

КАПИЛЛ ЯРНАЯ КОН Д ЕН САЦ И Я — ՄԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ խ ՏԱՏՈԻՄ, մա զա -

նոթ ն երա մ գպ որշու խ տ ա ցում (փ ոխ ա րկում հ ե ղ ո ւկ ի ): Մ . խ . տ եղի է ունենում ալն
դեպ քո ւմ, երբ մա զա նոթում գուորշու ա ռա ձգա կա նությունը փոքր է հագեցած գո-
լորշու ա ռա ձգա կա նությունից:

КАПИЛЛЯРНОЕ ДАВЛЕНИ Е - ՄԱԶԱՆՈԹԱՅԻՆ «ՆՇՈԻՄ , մա զա նոթոս

ջրի բա րձրա ցմա նը հա մա պ ա տ ա սխ ա նող ճնշում:

144
 К А П И Л Л Я Р Н О Е П О Д Н Я Т И Е - Մ Ա Ջ Ա Ն Ո Թ Ա Յ Ի Ն Բ Ա Ր Ջ Ր Ա Յ Ո Ի Մ , մազա­
նոթներում ջրի բարձրացա մը գրունտային ջրերի մակարդակի նկատմամբ: Մ . բ.
տեղի է ունենում մազանոթում ջուր-ոդ սահմանի մակերևութային լարվածության
շնորհիվ:

КАПИЛЛЯРНО П О Д В Е Ш Е Н Н А Я В Л А ГА — Մ ԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ Կ Ա Ի »Վ Ա Ե

1սՈ Ն Ա ՎՈ ԻԹ ՅՈ ԻՆ , համատարած խոնավության հողաշերտի մանթ ծակոտկեն
ապարներում, որոնց տակ տեղադրված ապարների ավելի խոշոր ծակոտիները
մազանոթային շա ր չեն պարունակում: Ա յս պարագայում մազանոթային շարը
գտնվում է կախված վիճակում և պահվում I. մազանոթային ուժերով: 1Г. կ. խ. իր
տարածման զոնայում ջրաստատիկ ճնշում հաղորդում է.:

КАПИЛЛЯРНО П ОДВЕШ ЕННАЯ ВОДА ՄԱԶԱՆՈԹ ԱՅԻՆ ԿԱԽՎԱԾ

Ջ Ո Ի Ր , ապարների նուրբ մազանոթներում պարունակվող ջրեր, որոնց գրունտային
ջրերի մակարդակի իջեցման պատճառով նրանց հետ կապը կտրել են, սակայն
մազանոթային ուժերով պահվում ևն կախված վիճակում:

КАПИЛЛЯРНЫ Е ВОДЫ Մ Ա Զ Ա Ն Ո Թ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր . օդահագեցման զոնալի

ապարների մանր ծակոտիներում և ճեղրերամ ս|արփակվսւծ ջրեր, որոնք մազա-
նոթային ձգողական ուժերի շնորհիվ բարձրանում են ապարների մազանոթներով և
գրունտային ջրերի հորիզոնից վերև առաջացնում են մազանոթային ջրերի զոնա:
1Г. ջ-ի րարՏրացման մակարդակը կախված h մազանցքերի չափերից, ապարների
մեխ. կազմից, մասնիկների ձևից, դասավորությունից, ինչպ ես նաև ջրերի ջերմ­
աստիճանից ու հանքայնացումից: Մ . ջ. մեծ դեր են կատարում բազմատեսակ բնա ­
կան գործընթացներում, հասնեւով բույսերի արմատներին, սնում են նրանց, սակալն
եթե մազական անցքով բարձրացող ջուրը հարուստ է աղերով, ապա նրա գոլոր-
շիացումից հետո մնացող աղերը դաոնում են հողերի աղուտացման պատճառ: Հո ­
մանիշ' մազանոթային խոնավություն:

К А П ИЛ Л ЯРН Ы Е ПОРЫ - ՄԱԶԱՆՈԹՆԵՐ (Ս Ա Զ Ա Կ Ա Ն Ծ Ա Կ Ո Տ Ի Ն Ե Ր ),

մանր ճեղքեր և ծակոտիներ, որոնցով ջուրը (կամ նավթը) մազանոթային ուժերի
շնորհիվ կարող է տեղաշարժվել: Ապարների կլորավուն ծակոտիների չափերը պայ­
մանականորեն ընդունվում են 0,0002— 1,0 մմ, իսկ ճեղքերինը' 0,0001—0,25 մմ:
Մ -ի չափերն ու ձևերը պայմանավորում են մազանոթային բարձրացման չա փ ը, ըստ
որում, ինչքան անցքերը փոքր ևն,այհքահ բարձրացումը մեծ Լ: Օր., աոավեւագուլն
մազանոթային բարձրացում դիտվում Լ կլորավուն փորր մազանոթներով կավերի
մոտ (в— 8 մ, բացառիկ դեպքերում մինչև' 12— 14 մ ) : Հոմանիշ' մազական անցքեր:

К А П Т А Ж П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս 8Ո Ր Ե Ր Կ Ր Ց Ա ՋՐԵՐԻ ՋՐՀԱՎԱՔ ՈԻՄ,

ստ. ջրերի բռնելը, հա վա քեի և կենտրոնացնելը' տարբեր տեսակի կառույցների
միջոցով (տե՛ս Каптажны с сооруж ения):

К А П Т А Ж Н Ы Е С О О Р У Ж Е Н И Я — Ջ Ր Հ Ա Վ Ա Ք Կ Ա Օ Ո Ի Յ Յ Ն Ե Ր , ստ. ջրերը որոշ

խորություններում կամ ուղղակի երկրի մակերևույթի վրա բոնեւու, հավաքելու ա
կենտ րոնա ցնեի համար նախատեսված կառույցներ: Ջ . կ-ի պարզագույն տեսակ -
14Я
10 — §47
 (.Upftg են ջրհորերն ու տարրեր թեքությա ն հորա տ ա նցքերը (ուղ ղ ա հա յա ց, թ ե ք ,
ա նգա մ վերըն թ ա ց ): Ստ- ջրերի ա րհեստ ա կա ն կ ա մ բնա կա ն ե լքե րը (ա ղբյուրները)
հա վա քելու համար պ ա տ րա ստ վում են ա վելի բա րդ կա ռույցներ' բետ ոնա պ ա տ
ա ռուներ, գետ նուղիներ, սրա հներ, փ ոսորա կներ, քյա րիզներ ե ն :

К А Р Б О Н И З А Ц И Я — Ա Ծ Խ Ա Ց Ո Ւ Մ ( Կ Ա Ր Բ Ո Ն Ա Յ Ո Ի Մ ) , օր գ . նյութերի (ա ոա -
վելա պ ես ցելյուլոզա յի ու փ գ նի նի ) ա նմիջա պ ես ածխ ա ծնի ա նցմա ն արա գընթա ց
գործընթ ա ց: Բ նա կա ն պ ա յմա ններում Ա . պ ա տ ճա ռ կ ա րող ե ն հա նդիսա նա լ ջրա զրկու­
մը, ինքնա յրումը ե ն :

К А Р Б О Н А Т Н А Я Ж Ё С Т К О С Т Ь В О Д Ы — ՋՐԻ ԿԱՐԲՈՆԱՏԱՅԻՆ Կ Ո ՇՏՈՒ­

Թ Յ Ո Ւ Ն , տ ե՛ս Ж е ст к о ст ь воды :

К А Р Б О Н А Т Н О С Т Ь О К Р У Ж А Ю Щ Е Й О Б С Т А Н О В К И — ՇՐՋԱՊԱՏՈՎ ՄԻ­
Ջ Ա Վ Ա Յ Ր Ի Կ Ա Ր Բ Ո Ն Ա Տ Ա Յ Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ւ Ն , բն ա կա ն մ ի ջա վա յր, որը որոշում է ջրերում
p H -ի մեծությունը և Н С О з , С 0 32~ ի ոնների և Շ Օ շ -ի պ ա րունա կությա նը: Շ . մ . կ .
մեծ դեր է խ ա ղա մ ս տ . ջրերում միկր ոբա ղ ա դ րի չնե րի պ ա րունա կությա ն ա տ եղա -
գսւղթի գործում:

КА РО ТА Ж — ԿԱՐՈՏԱԾ, հորա տ ա նցքի երկրբ. կտ րվա ծքի ուսումնա սիրմա ն

երկրա ֆ իզ. մեթ ոդ ներ, որոնք իրա գործվում են ա պ ա րների ֆիզ. հա տ կությունների,
ի նչպ ե ս նաև բնա կա ն կ ա մ ա րհեստ ա կա ն ստ եղծվա ծ դա շտ երի չա փ մ ա ն միջոցով:
Չ ա փ վող հա տ կություններին կա մ դ ա շտ երին համապա տ ա սխ ա ն գո յութ յուն ունեն
Կ -ի տարբեր տ եսա կներ' էլե կտ րա կ ա ն , մա գնիսա կա ն, ռա դի ոա կ տ ի վ, ձա յնա յին են:
Կ -ի օգնությա մբ լուծվ ում է երկրբ. կ տ րվա ծք ի քա րա բա նա կա ն տ ա րա նջա տ մա ն
խ նդիրը, ո րոշվում է ա ոա նձին շերտ երի կա մ հա նքա տ ա ր ու ջրատ ար զոնա ների
տ եղա դիրքը (խ որությունն ու հ ա ստ ո ւթ յո ւնը), որոնց շնո րհի վ շատ դ եպ քերում Կ .
հաջողությա մբ փ ոխ ա րինում Լ հանուկի ստ ա ցմա ն բա րդ ա շխ ա տ ա նքներին: Կ -ի ն
են վերա գրվում նաև մի շա րք գործո ղո ւթ յո ւններ , որոնք հնա րա վորութ յուն են տ ա լիս
լուծե լ հատուկ խ նդ իր ներ, հորա տ ա նցքում ջրի ներհոսքի տ եղերի որոշո ւմը, շերտ երի
ա նկմա ն և հորա տ ա նցքի շեղ մա ն չա փ ո ւմը, ցեմենտ ի բա րձրա ցմա ն հսկողությունը
( տամպոնա վորմա ն դ ե պ ք ո ւմ ), ջերմա յին պ ա յմա նների ո րոշումը ևն:

КАРРЫ (Ш Р А Т Т Ы ) — Կ Ա Ռ Ե Ր (Շ Ր Ա Տ Ն Ե Ր ), կ ա րա ո ա վորվ ող ա պ ա րների

մա կերևույթին բնորոշ ռեյիևֆ ա յին ձև եր, որոնք իրենցից ներկա յա ցնում ն ն ա նկ ա ­
նոն խորը (մին չև 1— 2 մ) ա կոսներով հա տ վա ծ խ որդուբորդությունների հա մա կ­
ցություն: Կ . ա ռա ջա նում են մա կերևութա յին ջրերի ու մթ նոլորտ ա յին տեղումների
ք ա յք ա յի չ գործունեությա ն հետ ևա նքով և, ըստ Ի. Կ . Ջ ա յցև ի ( 1 0 4 0 ), հա նդիսա ­
նում են կսւրստի զ ա րգա ցմա ն սկզ բնա յին փ ո ւլը:

К А Р С Т — ԿԱՐԱՏ, մակերևութա յին և ստ . ջրերի ներգործությա մբ լուծվող

ա պ ա րներում տ եղի ունեցող լվա ցմա ն, տ ա րրա լուծմա ն ու ք ա յք ա յմա ն գործընթա ցների
հա մա կցութ յուն, որի հետևանքով երկրա կեղևում ա ռա ջա նում են ա մենա տ ա րբեր
չա փ ի ու ձևի դա տ ա րկություններ (խ ո ռ ո չն եր, գետ ն ուղ ի ներ, ք ա ր ա ն ձ ա վ ն ե ր ), իսկ
 տեղանշի մակերևույթին' ռելիեֆի բացասական ձևեր (կառեր, ձագարներ, կարստա­
յին դաշտեր ե ն ): Հեշտ լուծվող (կարստավորվող) ապարներին են դասվում կհ-
րակրի ու կալիումական աղերը, գիպսը, դուոմիտները, կրաքարերը են, правд
տարրալուծման ինտենսիվությունը պայմանավորված է քաղցրահամ (ագրեսիվ) ստ .
ջրերի ակտիվ շրջանառությամբ (տե՛ս Активность карста): Կախված ստ. ջրերի
թափանցման խորությունից և տեղանքի տեկտ. ակտիվությունից (տե՛ս Базис
кар ста), կարստային դատարկությունները կարող են տարածվել մինչև 100 մ և
ավելի խորությունները: Կ . լայնորեն տարածված է աշխարհի շատ երկրներում'
Հարավսլավիայում (անվանումը ստացել է Տրիեստի մոտ գտնվող կրաքարային
սարահարթի ա նունով), Ֆրանսիալում, Ա Մ Ն -ո ւմ , Չեխոսլովակիայում, նախկին
և>ՍՀՄ-ում ե այլուր: Կ -ի ուսումնասիրությունը մեծ կարևորություն ունի ինչպես
ջրաերկրաբանությունում, այնպես է լ ինժեներական երկրաբանությունում, քանի որ
այն էապես փոխում է ապարների կայունության և ջրատարաթյան հատկանիշները:

К А Р С Т О В А Я Д Е Н У Д А Ц И Я - Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Լ Ե Ր Կ Ա Յ Ո Ի Մ (Տ Ե Դ .Ա Տ Ա Ր Ո Ի Մ ),
ըստ Գ . Ա . Մաքսիմովիչի (1063), կարստային զանգվածի մակերևու թից տարե­
կան միջին հաշվով տեղատարվող շերտիկի հզորությունը' արտահայտված միկրոն­
ներով: Կ . լ. կարստի ակտիվության աոավել հեշտ որոշվող ցուցանիշ է, սակայն
նրա որոշման ճշտությունը ապահովվում է միայն բազմամյա միջինացփսծ չափում-

К А Р С Т О В Ы Е В О Д Ы — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ստ. ջրեր, որոնք տեղադրված են

իրենց իսկ գործունեության շնորհիվ լուծելի ապարներում առաջացած կարստային
ուղիների ու դատարկությունների մեջ: Վերջինները հատուկ են հեշտ լուծելի ապար­
ներին (քլորիդներ, սուլֆատներ, կրաքարեր ե ն ), որոնք ենթարկվում են շարժվող
ստ* ջրերի ֆիզքիմ- ներգործությանը: Եթե ստ* ջրերը շարժման մեջ են մտնում
արհեստականորեն (լեռնային փ որվածքներով), ապա կարստավորման նոր վա զ է
սկսվում: Օր., աղային հնքվ-երի շահագործման ժամանակ ստ . փորվածքներում
դիտվող աննշան ջրաերևակումները կարճ ժամանակամիջոցում ընդունակ են վերած­
վելու Կ . ջ-ի ներխուժման ե հնքվ-ի ջրակալման անկասելի ուժերի: Կ . ջ-ին բնորոշ
են ոեժիմային կտրուկ տատանումները:

К А Р С Т О В Ы Е В О Р О Н К И — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Ճ Ա Գ Ա Ր Ն Ե Ր , կարստավորված տե­
ղանքի ռելիեֆի բացասական ձևեր, որոնք կարստային դատարկությունների փլուզ­
ման արդյունք են ե մակերևույթին արտահայտվում են ամենատարբեր չա փի ձա­
գարների (կոների) ձևով: Կ . ձ . հանդիսանում են մակերևութային ջրերի և մթնո­
լորտային տեղումների կլա նիչներ, որի հետևանքով նրանք նպաստում են կարստի
ակտիվացմանը: Կ* ձ-ի խումբը տեղանքում առաջացնում է կարստային գոգավո­
րություններ և դաշտեր:

К А Р С Т О В Ы Е И С Т О Ч Н И К И — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ն Ե Ր , երկրի մակերե-
վույթի վրա կարստային ջրերի բնական ելքեր, որոնք հաճախ բնութագրվում են
մեծ ու փոփոխական ծախսով և ջրերի բարձր հանքայնացմամբ:

К А Р С Т О В Ы Е К О Т Л О В И Н Ы - Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Գ Ո Գ Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր , կա-
րըտոային ոելիեֆի բացասական ձևեր, որոնք առաջանում են կարստային ձագար­
ների միացումից: Հատակագծում Կ . գ. ունենում են բարդ եզրագծեր, ւայնությունն
147
ու երկարությունը գերա զա նցում են 100— 200 մ -ի ց , իսկ իջվա ծքի խորությունը'
5— 10 մ-ից : Կ . գ-ի միացումից առա ջա նում են կա րստ ա յին դ ա շտ եր:

КАРСТОВЫЕ ПУСТОТЫ ԿԱՐՍՏԱՅԻՆ ԴԱՏԱՐԿՈԻք^ՑՈԻՆՆԵՐ, կարըս.

տ ա վորվոդ ապարներում ա ռաջացա ծ դա տ ա րկություններ, որոնք ունենում են ա մե­
նատ արբեր չա փ եր ու Տևեր (խ ո ռո չն եր, մւլա նցքեր, գ ետ նուղ իներ, քա րա նձա վներ և ն ):

К А Р С Т О В Ы Е Ф О Р М Ы - ԿԱ ՐՍՏԱ 9ԻՆ ԶԵՎԵՐ, կա րստ ա յին երևույթների

դրսևորման ձև եր, որոնք ձևա բա նա կա ն հա տ կա նիշներով բա ժա նվում են մա կերե-
վութա յին և ստ . տեսա կների: Մա կերև ութ ա յին տ եսա կին են պա տ կա նում կա բըս-
տային կաոերը (շր ա տ ն ե ր ը ), հորերը, ձա գա րները, գոգա վորությունները, դաշտերը
ե ն , իսկ ստ . տ եսա կին' կա րստ ա յին դ ա տ ա րկությունները (տ ե՛ս К ар ст ов ы е
/густоты)

К А Р С Т О В Ы Й К О Л О Д Е Ц — Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ր Ն Հ Ո Ր , կա րստ ա յին ուղղա ձիգ լա յն

անցք ( հ ո ր ) , որի խ որությունը տ ա սնա պ ա տ իկ գերա զա նցում է նրա լա յնութ յա նը:
Ե րբեմն Կ. հ-երը իսկա կա ն հա նքա փ ողեր են հիշեցնում, կ ա տ ա րյա յ ուղղա հա յա ց
պա տ երով ա յդ ա նցքերն ունենում են մի նչև 5— 10 մ՛- կտ րվա ծք և մի քանի հարյուր
մ խորություն:

К А Р Г А В О Д О П Р О В О Д И .Ч О С Т И В О Д - Ջ Ր Ա Հ Ա Ղ Ո Ր Դ Ա Կ Ա Ն Ո Ի (» Յ Ա Ն Ք Ա Ր ­
ՏԵԶ, ջրա երկրբ. հա տ ա կ ք ա րտ եզ, որն ա րտ ա հա յտ ում է ջրատ ար շերտ ի (հ ո ր ի ­
զ ո նի , շերտ ա խ մբի) ջրա հա ղորդա կա նա թյսւն քա նա կա կա ն ցուցա նիշները: Շերտ ի
ջրա հա ղորդա կա նա թյունը ( Т ) իրենից ներկա յա ցնում I. ա պ ա րների ծծա նցմա ն
գործա կցի ( к ) և ջրատ ար շերտ ի հաստ ությա ն ( ա ) ա րտ ա դրյա լը (Т = к т ) և
չա փ վ ում կ մ^/օր-երով: Ջ- ք-ն եր կա զմւյում են ջրա ե րկր բ. մա նրա կրկիտ հետ ա ­
խուզական ա շխ ա տ ա նքների ժա մա նա կ:

КАРГА ГИ Д РО И П Д И К А Ц И О П Н А Я Զ Ր Ա 8 Ո Ի Ց Ձ Ա Յ Ի Ն Ք Ա Ր Տ Ե Զ , գրո ւն­

տա յին ջրերի տ եղա գրմա ն խ որությա ն և նրա նց հա նքա յնա ցմա ն աստ իճա նի ք ա ր­
տ եզ , որը կա զմվում Լ ջրա ցուցչա յին մեթ ոդով (տ ե'ս Г и д р о н н д н к а ц н я ), ա յսինքն
ուղղա կի և ա նուղղա կի ջրա ցուցիչների (բուս ա տ եսա կներ, ո եւիե ֆ ) ք ա րտ եզա ­
գրմա ն տ վյա լների հիման վրա (տ ե ’ս Г и д р о н н д и к а т о р ы ): Ջ. p -ի վրա գո ւյնով
խ մբա վորվում են ջրա ցուցիչների բոլոր տ եսա կ նե րը, որոնք ցույց են տ սղիս գրուն­
տ ա յին ջրերի ա ղա յնա ցմա ն միևնույն ա ստ ի ճա նը, ստ վեր ա գծերո վ՝ գրունտ ա յին
ջրերի տ եղա դրմա ն միևնույն խ որությա նը ցույց տ վո ղ ջրա ցուցիչների տ եսա կները:
Մ ա սշտ ա բից դուրս նշա ններով քա րտ եզի վրա ա ռա նձնա ցվում են ա լն տ եղա մա ­
սե ր ը , որոնք պ իտանի են ջրհորերի ցանցի ըն դ լա յն մ ա ն, ջրա մբա րների կառուցման
հա մա ր, կա մ ենթա կա են գ երխ ոնա վա ցմա ն, երկրորդա կա ն ա ղա յնա ցմա ն ևն:

К А РГА ГРУ Н Т О В А Я — ԳՐՈԻՆՏԱՕԻՆ Ք ԱՐՏԵԶ, հա տ ա կ ի նժ եներա երկրա ­

բա նա կա ն ք ա րտ եզ , որի վրա ա րտ ա ցոլվում են միա յն գրունտ ների (գետ նա հողերի)
հա տ իկա չա փ ա կա ն կա զ մը, դույնը և ներփ ա կումների բնույթ ը:

148
 КАРТА И Н ТЕН СИ ВН О СТИ ТР А Н СП И РА Ц И И ՏՐԱՆՍՊ ԻՐԱՑԻԱՅԻ Ի Ն ­
ՏԵ Ն ՍԻՎՈ ՒԹ ՅԱ Ն Ք Ա Ր ՏԵ Զ , տրանսպիրացիայի (բույսերի կողմից կատարվող
գուորշիացԱան) ինտենսիվությամբ էապես տարբերվող հիմնական բուսատեսակների
տեղաբաշխման քարտեզ: Զրաերկրբ. մանրակրկիտ հետախուզական աշխատանք­
ների ժամանակ կազմվող Տ . ի. ք-ներր հիմք են ծառայում տրանսպիրացիայի վրա
ջրի ծախսի հաշվարկների համար:

К А Р Т А М И Н Е Р А Л Ь Н Ы Х В О Д — Հ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր Ի Ք Ա Ր Տ Ե Զ , ջրաերկրբ.
քարտեզ, որի վրա աոան&նացվում են տարբեր տիպի հանքային ջրերի տարածման
մարզեբց, շրջանները, հնքվ-եյւը և հիմնական երևակումները, արտացոլվում են
ջրերի հանքայնացումը, քիմ. բաղադրությունը, յուրահատուկ բաղադրիչների, գա­
զերի պարունակությունը և այլ ցուցանիշներ:

КАРТА П А Л Е О Г М Д Р О Г Е О Л 0 1 И Ч Е С К А Я - ՀՆ Ա Ջ ՐԱ Ե 1 'Կ Ր Ա Ք Ա Ն Ա Կ Ա Ն
Ք Ա Ր Տ Ե Զ , ջրաերկրբ. քարտեզ, որի ւ|րա վերակերտվում են երկրբ. անցյալ ժա­
մանակաշրջաններում տկյսդ տեղանքի (շրջանի, ոեգիոնի) ջրաերկրբ. սրւլյմսւնները:

К А Р Т А П Р О М Ы Ш Л Е Н Н Ы Х В О Д — Ա ՐԴ ՅՈ ՒՆ ԱԲԵՐԱ Կ Ա Ն ՋՐԵՐԻ Ք Ա Ր ­
Տ Ե Զ , ջրաերկրբ. քարտեզ, որի վրա առանձնացվում են արդյունաբերական նշա­
նակության ունեցող տարբեր տիպի ստ. ջրերի տարածման մարզերը, շրջանները,
հնքվ-երն ու հիմնական երևակումները, արտացոլվում են ջրերի հանքայնացումը,
քիմ. բաղադրությունը, արդյունաբերական նշանակություն ունեցող (կորզման ե ն ­
թակա) բաղադրիչների (В г , В , J , R n , տարբեր աղեր) ու գազերի պարունակու­
թյունը և այլ ցացանիշներ:

КАРТА Т ЕРМ А Л Ь Н Ы Х В О Д ֊ ՋԵՐՄԱՋՐԵՐԻ (Թ Ե Ր Մ Ա Լ Ջ Ր Ե Ր Ի ) Ք Ա Ր ­

Տ Ե Զ , ջրաերկրբ. քարտեզ, որի վրա ըստ ստ. ջրերի ջերմաստիճանի և ջրադինամիկ
յուրահատկությունների առանձնացվում են ջերմաջրերի (թերմսզ ջրերի) տա­
րածման մարզերը, հնքվ-երը և հիմնական երևակումները, արտացուվում են ջեր­
մային էներգիայի ստացման համար պիտանի ջրերի ջերմաստիճանը, հանքայնա-
ցումը, քիմ. բաղադրությունը և այլ հատկանիշներ:

К А РТ А Ф А К Т И Ч Е С К О Г О М А Т Е Р И А Л А - Փ ԱՍՏԱՑԻ Ն ՅՈ ՒԹ Ի ՔԱՐՏԵԶ,
երկրբ. (ջրաերկրբ., ինժեներաերկրբ.) հանույթի մասշտաբով կազմվող քարտեզ,
որի վրա անց են (լացվում բոլոր երթուղիները, հետախուզական նշագծերը, լեռ­
նային փորվածքները, ջրալին օբյեկտները և կետերը, որտեղ կատարվել են դի­
տումներ, փորձեր, ապարների և ջրերի նմուշարկումներ: Փ- ն. ք- կազմվում է ան­
միջապես դաշտային պայմաններում' տեղագրական (տոպոգրաֆիական) հիմքի
վրա:

К А С А Т Е Л Ь Н О Е Н А П Р Я Ж Е Н И Е - ՕՈՕԱՓՈՂ ԼԱ Ր Ո ՒՄ , յարում, որը գոր­

ծում է ուսումնասիրվող հարթության ուղղությամբ:

К А Т Е Г О Р И И З А П А С О В П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Պ Ա -
Շ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Կ Ա 8 Ե Գ Ո Ր Ի Ա Ն Ե Ր , ստ. ջրերի շահագործողական պաշարների դասա-
կա րգմա ն գործող հրահա նգի (1983) համա ձա յն ա յս պ ա շա րները ըստ ուսում-
նա սիրվա ծությա ն ա ստիճա նի բա ժա նվում են հետա խ ուզվա ծ А , В, Ci և նախ նա-
կա ն գնա հա տ վա ծ C 2 կա տ եգորիա ների:
A կա տ եգորիա յին են դա սվում այնպիսի մանրա մա սնությա մբ հետ ա իա սլվա ծ
ու ուսումնա սիրվա ծ պ ա շա րները, որոնց համար ւիովին պ ա րզվա ծ են ջրատար հորի­
զոնների տ եղա դրմա ն պ ա յմա նները, կա ոուցվա ծքը, ճնշմա ն մեծությունը, ապարների
ծծա նցմա ն հա տ կա նիշները, որոշվա ծ են ջրատ ար հորիզոնների սնմա ն պայմա նները
և պաշարների վերա կա նգնմա ն հնա րա վորութ յունները, հաստ ա տ վա ծ է գնա հա տ վող
պ ա շարների կապը մակերևութային ջրերի և հարակից ջրատ ար հորիզոնների հետ:
Ս տ . ջրերի որակը ուսումնա սիրվա ծ է ա յնպ իսի հա վա ստ իությա մբ, որն ապա հովում
Լ հա շվա րկա յին ժա մկետ ում նրանց նպ ա տ ա կա յին օգտ ա գործումը: Պ ա շա բները
ո րոշվել են երկա րա տ և շա հա գործմա ն կա մ վւորձա յին ու փ որձա յին-շա հա գործողսւ-
կան ա րտ ա մղումների տ վյա լների հիման վրա :
В կա տ եգորիա յին են դա սկում ա յնպ իսի մա նրա մա սնությա մբ հետախ ուզված
ու ուսումնա սիրվա ծ պ ա շա րները, որոնց համար պ ա րզվա ծ են ջրատ ար հորիզոն­
ների տ եղա դրմա ն կա ոուցվա ծքի ու սնմա ն պ ա յմա նների հիմնա կա ն ա ռա նձնա հա տ ­
կութ յունները, ի նչպ ես նաև գ նա հա տ վող ստ . ջրերի կապը հարակից ջրատ ար հո­
րիզոնների և մակերևութային ջրերի հետ , մոտ ա վոր քա նա կությա մբ որոշվա ծ են
բնա կա ն ջրա յին ռեսուրսները' որպ ես շա հա գործողա կա ն պ ա շա րների լրա ցմա ն
ա ղբյուր: Ս տ . ջրերի որա կը ուսումնա սիրվա ծ է ա յն չա փ ո վ , որ թ ույլ է տ ա լիս
որոշեւ նրանց նպ ա տ ա կա յին օգտ ա գործմա ն հնա րա վորութ յունը: Շ ա հա գոր ծող ա ­
կա ն պ ա շա րները ո ր ոշվել են փ որձա յին ա րտ ա մղումների տ վյա լների կ ա մ հա շվա ր­
կա յին ա րտ ա րկմա ն (էքստ րա պ ււ|յա ցիսւյի) հիման վրա :
С; կա տ եգորիա յի պ ա շա րները հետ ա խ ուզվա ծ ու ո ւսումնա սիրվա ծ են այնպ իսի
չա փ ո վ , որ ընդհա նուր գծերով պ ա րզվա ծ են ջրատ ար հորիզոնների տ եղա դրմա ն,
կա ոուցվա ծքի ու սնմա ն պ ա յմա նները: 1)տ. ջրերի որա կը ուսումնա սիրվա ծ է այն
չա փ ո վ , որ հնարավոր I. նախ նա կա ն որոշում կա յա ցնեւ դրա նց օգտ ա գործմա ն
հնա րա վորութ յունների մա սին: Շ ա հա գործողա կա ն պ ա շա րները որոշվել են մ ի ա յ­
նակ հորատսւնցքերից ա րտ ա մղումների ու նմուշա րկմա ն տ վյա լն երո վ, ի նչպ ե ս նաև
հարակից տ եղա մա սերում գ ործող ջրհան կա ռույցների նմա նա կումով, որոնց կ ո ղ ­
միս շա հա գործվող հորիզոնի ստ . ջրերի պ ա շա րները հա շվվա ծ են А և В կա ­
տ եգորիա ներով:
С ; կա տ եգորիա յի պ ա շա րները որոշվում են ընդհա նուր երկ ր բ.-ջր ա ե ր կ ր բ. տ ը վ -
յւսլների հիման վ ր ա , որոնք հա ստ ա տ վել են ա ո ա նձին կետ երում ջրատ ար հորի­
զոնների նմուշա րկումով կա մ ընդունվում են հետա խ ուզվա ծ տ եղա մա սերի նմ ա ­
նա կումով: Ստ. ջրերի որակը որոշվա ծ է. ջրատ ար հորիզոնի ա ոա մձին կետ երից
վերցվա ծ նմուշներով կա մ նույն հորիզոնի ուսումնա սիրվա ծ տ եղա մա սերի նմա նա ­
կումով:
Ս տ . ջրերի պ ա շա րների А և В կա տ եգորիա ները հա մա րվում են ա րդ յո ւնա բ ե­
րա կա ն, ա յսինքն ա սումնա սիրվա ծութ յա ն ա ստ իճա նը միա նգա մա յն բա վա րա ր Լ
ջրհան կա ռույցների նախ ագծման հա մա ր: ( ., կա տ եգորիա յի պ ա շա րները նա խ ա ­
գ ծա յին ա շխ ա տ ա նքների ժամանակ դ իտ վո ւմ են որպ ես հեռա նկա րա յին' ջրհան
կա ռույցների ընդա րձա կմա ն նպ ա տ ա կով, իսկ С 2 կա տ եգորիա ն կ ա րող К հաշվի
ա ռ նվել միա յն լրա ցո ւցիչ ուսումնա սիրություններից հետո:
190
 КАТИОНИРОВАНИЕ ВОДЫ - Ջ Ր Ի Կ Ա Տ Ի Ո Ն Ա 9 Ո Ի Մ . ջրի կոշտաթլան մինչ
թույլատրելի սահմանը նվազեցում (մեղմացում), որը կատարվում է ջուրը' կա­
տիոնի փոխանակման հատկություն ունեցող նյութի (կատիոնիտի) միջով ծծանցկաց-
նելու, կամ ջրի մեջ այղ նյութի հատիկներ լցնելու ճանապարհով: Ջրին կոշտու­
թյուն տվող և նստվածք առաջացնող С а *+ և M g *+ կատիոնները այս դեպքում
փոխանակվում են կատիոնիտի մեջ եղած նստվածք չաոաջացնող N a b Ա H + կա-

К А Т И О Н Н Ы И О Б М Е Н — Կ Ա ՏԻՈՆ ԱՅԻՆ Փ ՈԽ ԱՆԱԿՈՒՄ , բնական ջրերի

կատիոնների հետ գրունտներում պարունակվող կլանված կատիոնների համարժեք
քանակով փոխանակման ունակություն: Ըստ Կ . Կ . Հեդրոյցի, Կ . փ. ինտենսիվու­
թյանը հիմնականում կախված է գրանտների կոլոիդ մասի (կւանիչ համալիրի) ակ­
տիվությունից, փոխանակման կատիոնների տեսակից, կուտակումից, լուծույթի քիմ.
բաղադրությունից են:

К А Т И О Н Ы — Կ Ա Տ Ի Ո Ն Ն Ե Ր , տե ս H om : j :

К В А Э И С Т А Ц И О Н А Р Н Ы И Р Е Ж И М - Կ Ա Ր Ծ Ե Ց Յ Ա Լ Կ Ա Յ Ո Ի Ն (Կ Վ Ա Ջ Ի Ս Տ Ա -
ՑԻՈՆԱՐ) Ռ ԵԺԻՄ , ստ. ջրերի չկայունացած շարժման տարատեսակ, որը կարճ
ժամանակահատվածում (կամ տվյալ պահին) կարելի է համարել կալուն և բնու-
թագրել կայունացված ծծանցման հավասարումով:

К Е Р И — Հ Ա Ն Ո Ի Կ ( Կ Ե Ռ Ն ) , ապարների գ|սւնաձև սյուն, որն ստացվում է

պունակային հորատման ժամանակ: Հ . հանդիսսւնում է երկրբ. ւ!եծ կարևորության
փաստական նյութ, հատկապես այն դեպրում, երբ ուսումնասիրվող ապարները կամ
հանքաշերտերը երկրի մակերևույթին չեն մերկանում: Ինժեներաերկրբ. հետազո­
տությունների ժամանակ ապարների ֆիգմեխ- հատկությունների գնահատման նպա­
տակով i -ից անմիջապես փորձանմուշներ են պատրաստվում, իսկ ջրաերկրբ- հե­
տազոտությունների ժամանակ' ապարների ջրատարությունը գնահատեւու նպատա­
կով մանրամասնորեն ուսումնասիրվում Լ Հ.-ի ճեղքավորվածոլթյունբ և ծակոտկե­
նությունը:

К Е С С О Н — Ս Ո Ի Ջ Ա Ր Կ Ղ (Ք Ե Ս Ո Ն ), բետոնից (երկա|»րետոնից, մետաղից)

պատրաստված արկղա&և պատնեշող կառույց, որի միջոցով ջրային միջավայրում
կամ ջրհագեցած գրունտներում աշխատանքային խուց (տարածություն) է ստեղծ­
վում: Ս-երը կիրառվում են ջրհագեցած գրունտներում խոր հիմքերի, մետրոյի
փորվածքների, հանքահորերի անցման ժամանակ:

К И Н Е М А Т И Ч Е С К И Й К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т В Я З К О С Т И - Մ Ա Ծ Ո ՒՑԻ ԿՈՒԹ ՅԱ Ն
Կ ԻՆ Ե Մ Ա Տ Ի Կ Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , մածուցիկության դինամիկ գործակցի հարաբերությունն
ե նյութի խտությանը: Մ . կ . գ . չա փվում Լ ստոքսերով կամ ա Ր/վրկ-երով:

К И П У Н Ы (ГР Е М Я Ч И Е К Л Ю Ч И ) Բ ԼԹ Բ ԼԹ Ա Ց Ո Ղ (Թ Շ Շ Ա Ց Ո Ղ , Շ Ա Ռ Ա Ձ Ո Ղ )
Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ն Ե Ր , գազերով հարուստ տաք կամ սաոը աղբյուրներ, որոնք արտաք­
նապես եռալու տպավորություն են թողնում և գազանջատման հետևանքով թշշում
են: Որոշ նմանություն ունեն գեյզերներին (տե՛ս Г сй к 'р ), սակայն ըստ բնույթի
կարող են լիՕել և' վերըն|»սւց, և՛ վարընթաց:
161
 К И С Л О Р О Д Н Ы Е В О Д Ы - Թ Թ ՝Լ Ա է ր Ն Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , օդափոխ անակման զոնա յի
օքսիդա ցմա ն միջա վա յրի ստ . ջրեր, որոնք հարուստ են ազատ թթվա ծնով:

КИСЛОТНОСТЬ ВОДЫ ֊Ջ Ր Ի Թ Թ Վ Ա 6 Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ջրի հա տ կությա ն, որը

պա յմա նա վորվա ծ Ւ. ջրա ծնա յին իոնի ( Н + ) բարձր պ ա րունա կս,թյա մբ: Վ երջինը
դիտ վում Լ այն դեպ քում, երբ ջրում եղա ծ ջրա ծնա յին միացությունները տ ա ր ա ­
բա ժա նվելով (դ ի ս ո ց վ ե լո վ ), առաջացնում են ազատ Н + ի ոն . o p ., H ։ SO«->-
-r2 H + Տ 0 4?֊ կամ П (.1— 11^ 4 - П Ջ . թ . չե զո ք ա ցվո ւմ է կրի ա զդեցությա մբ:

К И С Л Ы Е В О Д Ы — ffrfrHlh ՋՐԵՐ, ցայտ ուն ա րտ ա հա յտ վա ծ թթա ոեա կցիա -

յով բնա կա ն ջրեր, որոնց մեջ ջրա ծնա յին իոնների կուտ ա կումը' pH < 5 : Ն մ ա ն
բնա կա ն ջրերը սու|որաբար պ ա րունա կում են մեծ քա նա կությա մբ ա զատ ածիաւ-
թթա (ա ծխ ա թթվա յին հա նքա յին ջ ր ե ր ), հա մինա յին թթուներ (ճա հճա յին ջրեր)
կամ ծծմբաթթու (հա նբա հորերի թթու ջ ր ե ր ): Ե րբեմն հա նդիպում են նաև ա ղա տ
աղաթթու պարանսւկող հրաբխային ծա գմա ն ջրեր (ֆումա րոլա յին ջր ե ր ):

К И С Л Ы Е Ф У М А Р О Л Ы ֊ Թքժ֊ՈԻ Ֆ Ո Ի Մ Ա Ր Ո Է Ն Ե Ր , մի նչև 400— 600° Ց ջեր­

մության հրաբխային գ ա զա նմա ն ա րտ ա նետ վա ծք ներ ՝ <ֆումարոլներ (տ ե՛ս Ф у м а -
р о л ы ), որոնք ունեն բա րձր թ թ վա յնութ յա ն ( p H < 2 — 3) և ներկա յա ցվա ծ են H C I ,
Տ Օ շ , H 2S միա ցություններով, ջրա յին գ ո ւորշինեբո վ, երկա թի մա գնեզիումի, աԱումի-
նիումի, մա նգա նի, ի նչպ ե ս նաև ծծումբի ու ոեսղգա րի քլորիդների գազա խ ա ոնուրդի
(սուբլիմա տ ների) ա րտ ա զա տ ա մներա (:

К Л А Р К — Ք Լ Ա Ր Կ , տ իեզերա կա ն կա մ երկ րա ք իմ . որևէ համակարգում (ա ստ ­

ղ ա յին մթ ն պ ո րտ ա մ, երկրա կեղևում, ի նտ րա զ ի վ զա նգ վա ծ ում, ստ . ջրերում ևն)
տ վյա լ ք ի մ . տարրի միջին պ ա րունա կությունը' կ շո ա յին կա մ ատ ոմա կա ն %-ներով
(ատ ոմների ողջ գումա րի կա մ որպ ես հա ստ ա տ ուն ընդունա ծ որևէ ատ ոմի' օ ր .,
կա յծքա րի նկ ա տ մա մ բ): Ի պա տ իվ ա մերիկա ցի երկրա քիմիկոս Ֆ . Ք լա ր կ ի , Ա . Ե .
Ֆ երսմա նն ա ոա ջա րկել է ա յս տ երմինով կ ո չե յ « ք ի մ . տ ա րրերի տ ա րա ծում (հա ճա ­
խ ա կա նութ յուն)» կա մ «միջին պ ա րունա կությա ն տ ոկոս» հա սկա ցա կա նները: Ըստ
ժամա նա կա կից երկ րա ք իմ . տ վ յս զ ն ե ր ի , քիմ. տ ա րրերի հա նդիպ մա ն հաճախ ակա­
նությունը (տ ա րա ծվա ծությունը) երկրի վրա և տ իեզ երք ում պ ա յմա նա վորվա ծ I.
նրանց ա տ ոմա յին միջուկների կ ա ոուցվա ծքով ա կ ա յունությա մբ, իսկ տարրերի
տեղա շա րժը, կուտ ա կումն ու տ ա րա ծումը մեծա պ ես կա խ վա ծ է ա տ ոմների էլե կտ րո ­
նային պ ա տ յա նների կ ա ոուցվա ծքից: Ե րբեմն « Ք .» տ երմինով են կ ոչո ւմ նաև օ գ ­
տակար հա նա ծոների ա ոա նձին հն քվ-երո ւմ որևէ ք իմ . տ ա րրի միջին պ ա րունա կու­
թյունը, որը ճիշտ չէ :

КЛАРК КОНЦЕНТРАЦИИ ԿՈԻՏԱԿՄԱՆ (ՀԱ Մ Ա Կ Ե Ն Տ Ր Ո Ն Ա Ց Մ Ա Ն )

Ք Լ Ա Ր Կ , ըստ Վ . Ի . Վ ե ր ն ա դ ս կ ա , ա յս կա մ ա յն հ ն ք վ -ա մ (հա նք ա ք ա րում , ս տ . ջրե­
րում) որևէ ք ի մ . տարրի միջին պ ա րունա կությա ն հա րա բերությունը երկրա կեղևում
նրա քլա րկ ի ն: Օ ր., մետ ա ղա յին հա նքա քա րի մեջ М п -ի Կ . ք . կա րող է հասնել
100-ի , ալն դ եպ քո ւմ, երբ նրա ք լա րկը երկրա կեղևում կա զմում է 0,1 %:

К Л А С С И Ф И К А Ц И Я В О Д П О Х И М И Ч Е С К О М У С О С Т А В У — ՋՐԵՐԻ ԴԱ­
Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ Ը Ս Տ Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն , բնա կա ն ջրերի խ մբա վորում
ըստ նրա նց ընդհա նուր հա նրա յնա ցմա ն գ երիշխ ող բա ղ ա դ րիչների (կա մ նրա նց

139
խմբերի), իոնների պարունակության հարաբերակցության, յուրահատուկ գազերի
(C .O j, H jS , C M 4, Rn ևՍ) կամ միկրոտարրերի ( h ‘ , R e, Li UG) պարունակության
ևն: Ներկայումս առավել գործածական են II. Ա . Շչոլկարյովի (1934), Ն . Ի . Տոլս-
սփխինի և Ա . Ա . Բրոդսկու (ահ՛ս Граф ик-квадрат. График треугольник),
О- Ա . Ա յյոկինի (1948), Վ . Ա . Սուլինի (ահ՛ս График генетического типа под­
земных вод) դասակարգումները:
Ս. Ա . Շչուկարյովի դասակարգման համակարգով աոան&նացվում են բնական
ջրերի 49 դաս՛ 3 գլխավոր անիոնների ( 0 1 - , Տ 0 42- , Н С 0 3- ) և 3 գլխավոր
կասւիոնների ( N .r 1-, M g 2՜ , C a 2 ) պարունակության բոլոր հնարավոր զուգոր­
դումներով: 0 . Ա . Ալյոկինը բնական լ՚րերը բաժանում է 3 դասերի՝ ըստ տիրապե­
տող անիոնի (բլորիդային, սու|.ֆատային, սրակարբոնատային), յուրաքանչյուր դասը
ստորաբաժանվում է 3 խմբի՝ ըստ գերիշխող կատիոնի (նատրիումային, մագ-
նեզիոլմսզին, կալցիումային): Խմբերը բաժանվում են տիպերի' ըստ անիոնների ու
կատիոնների որոշակի հարաբերակցության' i -ին տիպ. H C O j - > C a 5+ -)-M g *+ ,
2-րդ տիպ. M C O ։ ֊ < C a J + + M g ։ + < M C O j + Տ 0 42֊ , Յ-րդ տիպ. I I C 0 3֊ - f
- |-S 0 4J- - < C a J '-֊)-M gJ + , 4-րդ տիպ. H C O » ՜ = 0:
Նավթային ջրերի համար օգտագործվում է *1.. Ա . Սուլինի դասակարգումը և
ծագումնաբանական գրաֆիկը: Ն ա առանձնացնում է ջրերի 4 ծագումնային տիպեր,
ջրակարբոնատ-նսւտրիո: մալին, սուլֆատ ֊նատրիումային, քլոր ֊կալցիումային և քլոր-
մագնեզիամային: Նավթային ջրաերկրաբանության մեջ կիրաովում է նաև Ձ . Պալմե­
րի դասակարգումը, որը հիմնված է գլխավոր իոնների մգ. համ. պարունակություն­
ների հարաբերակցության վրա: Ն ա կատիոնները բաժանում է 3 խմբի' ուժեղ
հիմբեր ( \ ; ւ - , K ) , թույլ հիմքեր ( М ц % Си2 ) և չափազանց թույլ հիմքեր
(Fe*-*-, C u 2+ , Л1*т), իսկ անիոնները' 2 խմբի' ուժեղ թթուներ ( C I ՜ , Տ 0 42~) և թույլ
թթուներ (Н С О *~ և ա ղ բ): Յուրաքանչյուր խումբը պայմանավորում է ջրի այս կամ
այն հատկությունը, ուժեղ թթուները ջրին տալիս են 3 «աղիություն» ( Տ |, Տ յ, Տ »), իսկ
թուլ| թթուները' 3 «ա|կա|այնոլթլոէն» ( Л ,, Л2, А 3) :
Բացի թվարկածից, գոյություն ունեն ևս մոտ 3 տասնյակ այլ դասակարգման
համակարգեր, սակայն համընդհանուր ճանաչում գտած Ջ, դ. ը. ք. բ- ղեոևս չկ ա :

К Л А С С И Ф И К А Ц И Я ГРУ Н Т О В Г Р А Н У Л О М Е Т Р И Ч Е С К А Я - ԳՐՈՒՆՏՆԵՐՒ
Հ .Ա Տ Ի Կ Ա Ձ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ , գրանտնևրի ըստ հատիկալին կազմի (հա-
տիկախմրի պարունակության) դասակարգում, որը կատարվում է հատիկային
կազմի ուսումնասիրության տվյալների հիման վրա (տե՛ս Г рануЛОМСТрнчССКИЙ
состав горных пород): Կավային գրունտների համար առավել գործածական է
4 . Վ . Օխոտինի կողմից աոաջարկված պարզեցված դասակարգումը (տե՛ս ա ղ. 5 ) ,
իսկ խոշորաբեկոր և ավազային գրունտների համար' շին. նորմաներում և կանոն­
ներում (Շ Ն և Կ 11— 15— 74) ընդունված դասակարգումը (rnh’u ա ղ. 6 ):

К Л А С С И Ф И К А Ц И Я И С Т О Ч Н И К О В ֊ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻ Դ Ա ՍԱ Կ Ա ՐԳ Ո ՒՄ ,
աղբյուրների (ստ. ջրերի) համընդհանուր ճանաչման արժանացած դասակարգում
գոյություն չունի: Ըստ նման պայմանների կամ ճնշումնային և ոչ ճնշումնային ջրերի
 Աղյուսակ 5

Կ ա վա յին մա սնիկների պարու­

Գ ր ո ւնտ ի անվա նումը
նակությունը (%)

Կ ա վ ծանր >60
Կավ 6 0 -8 0
Ա վ ա զ ա կա վ ծանր 80— 20
միջին 20— 15
թեթև 15— 10
Կ ա վա վա զ ծանր 10— 6
թեթև 6— 8
Ավա զ < 8

Ա ղյո ւսա կ в

Մ ա սնիկների պարունա կությունը օդա չոր

Գ րունտ ի ա նվա նա մը
գրունտ ի զա նգվա ծի նկատ մա մբ

ՕԼ. հղլշորա բեկոր

Գ ւա ք ա րա յին (մեծա բեկո րա յին) 200 մմ-ի ց խոշոր — >50 %
ճ ա լա ք ա րա յին (խ ճա յին) 10 մմ-ի ց խոշոր -> 5 0 %
Կ ոպ ճա յին (մա նրա խ ճա յին) 2 մմ-ի ց խոշոր - >50 %

Բ . Ա վ ա զ ա յի ն
Ա վ ա զ կոպ ճա յին 2 մմ-ի ց խ ոշոր - >25 %
Ա վ ա գ խոշոր 0 ,5 մմ-ի ց խոշոր — >50 %
Ա »լա զ միջին 0 ,2 5 մմ-ի ց խոշոր - >50 %
Ա վ ա զ մանր 0,1 մ մ -ի ց խ ոշոր — >75 %
Ա վ ա զ փ ոշենմա ն 0 ,1 մմ-ի ց խոշոր — <75 %

հետ կա պ վա ծությա ն, տ ա րբերում են վերընթա ց և վա րըն թ ա ց ա ղբյուրներ: Ըստ սնող

ստ . ջրերի տիպի ա ղբյուրները ստ որա բա ժա նվում են G խ մբի.
I . Վ ե րնա ջ րերո վ սն վող :
II. Գ րո ւնտ ա յին ծա կոտ ա յին ջրերով սն վող :
III. Գ րո ւնտ ա յին և ճնշումնա յին մ եղ րա յին ջրերով սնվող:
IV . Գ րո ւնտ ա յին և ճնշումնա յին կա րստ ա յին ջրերով սնվող:
V. Ա ր տ ե զ յա ն ջրերով սնվող :
V I. Բ ա զմա մյա սա ոցույթի մա րգի ջրերով սն վող ա ղ բյուրներ:

Ըստ շա րժ իչ ուժերի տ ա րբերում ե ն . ա ) գրա վիտ ա ցիոն կ ա մ ա զ ա տ , բ ) ճ ըն-

շումնա յին կ ա մ ա րտ եզ յա ն, գ ) ի ջույթ ա յին կա մ ո ղողա տ ա րմա ն, դ ) ա րգելա փ ա կմա ն
կա մ դիմհա րա յին ա ղ բյուրներ:
Ըստ գոյա տ ևությա ն տ ա րբերում են մշտ ա կա ն, սեզ ո նա յին և պարբերաբար
գործող ա ղ բյուրներ:
Ըստ ծախ սի ա ղբյուրները բա ժ ա նվում են 8 դա սի (տ ե՛ս ա ղ . 7 ) .
 Աղյուսակ 7

Դասը | Անվանումը ըստ ծախսի Ծախսը (լ/վրկ)

I Գերհսկա > 1 0 .0 0 0
II Հսկա 1.000— 10.000
III Շատ մեծ 100— 1.000
IV Մեծ 10— 100
V Միջին (նշանակալից) 1— 10
VI Փոքր 0,1— 1.0
V II Աննշան 0,01—0,1
V III Խիստ աննշան < 0 .0 1

Ըստ ծախսի տատանումների (ոեժիմի) աղբյուրները բաժանվում են 5 կսւտե-

գորիաների (տե՛ս ա ղ. 8 ):
Աղյուսակ 8

Կատեգո­ Q m a i/ Q m in հարաբերությունը
Աղբյուրի բնութագիրը
րիան

I Խիստ կայուն 1 :1
II Կայուն 1 :1 - 1 : 2
III Փոփոխական 1 :2 - 1 : 10
IV Խիստ փոփոխական 1 : 10— 1 : 30
V Բացառիկ փոփոխական 1 : 30 և փոքր

Ըստ հանքայնացման տարբերում են քաղցրահամ և հանքային աղբյուրներ:

Ըստ ջրի ջերմաստիճանի աղբյուրները բաժանվում են 7 դասի (տե'ս ա ղ. 8 ) .
Աղյուսակ 8

Դասը Անվանումը ըստ ջրի Т -ի Т*в

I Բացառիկ սաոը <0

II Շատ սաոը 0 -4
III Սաոը 4— 20
IV Գոյ 20— 37
V Տաք 37—42
VI Շատ տաք 42— 100
V II Բացաոիկ տար >100

К Л А С С И Ф И К А Ц И Я О П О Л З Н Е Й ֊ ՍՈՂԱՆՔՆԵՐԻ Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ , սո­
ղանքները բազմազան են իրենց չափերով, կաոուցվածքով, առաջացման պատ­
ճառներով ու զարգացմանը նպաստող պայմաններով, գործընթացի մեխանիզմով ու
ընթացքով են: Համապատասխանաբար Ս . դ-ները նույնպես շատ են ու բազմա­
բնույթ: Նրանց մի մասը մանրամասն են և Яաչվի են առնվում մի քանի բնորոշ
հատկանիշներ, մյուսները նվազ մանրամասն են և հիմնված են 1—2 կարևոր հատ­
կանիշի վրա: Մեծ թվով Ս . դ-ներ արտահայտում են, մի կողմից, սողանքային
գործընթա ցների m երևույթների բա րդ ո ւթ յա նը, մյուս կողմից' սողա նքների վերա բերյա լ
ուսմունքի ո չ բա րվոք վիճակը (հետ ա զոտ ա կա ն փա ստ երի կուտակումը և տեսա կա ն
ընդհա նրա ցումները շա րունա կվում ե ն ) : Ն երկ ա լո ւմս համընդհանուր ճա նա չում
գտ ա ծ Ս . դ . գոյություն չո ւնի : Ա ո ա վ ե յ հայտնի ու գործա ծա կա ն են հա մարվում
Ա . Պ . Պ ա վլովի (1 9 0 8 ), Կ . Ի . Բ ոգդ ա ն ովի չի (1 9 1 1 ), Ֆ . Պ . Ս ա վա րենսկոլ (1 9 3 4 ),
Ն . Վ . Ռա դիոնովի (1 9 3 9 ), Ի . Վ . Պ ոպ ովի (1 9 5 1 ), Ն . Ն . Մ ա սլո վի (1 9 5 5 ), Գ . Ս .
Զ ո լոտ ա րյովի (1 9 5 6 ), Գ . Լ . Ֆ իսենկոյի (1 9 6 5 ), Վ . Դ . Լոմտ ա ձեի (1 9 7 0 ), Ե. Պ.
ԵմեԱա նովա յի (1972) և ուրիշների կողմից ա ռա ջա րկվա ծ դ ա սա կա րգումները:

КЛАССИФ ИКАЦИЯ ПОВРЕЖ ДЕНИЙ ЗД АН И Й И СОО РУЖ ЕН И И -

Շ Ե Ն Ք Ե Ր Ի Ե Վ Կ Ա Ռ Ո Ւ Յ Ց Ն Ե Ր Ի Վ Ն Ա Ս Վ Ա Ծ Ք Ն Ե Ր Ի Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ , երկրա շա ր-
մերի հետևանքով շենքերի ու կա ոույցների վնա սվա ծքները բ ն ութ ա գ րերս ա ոա վել
գործա ծա կա ն է հա մա րվում Ա . Վ . Մ եդ վեդ և ի կողմից ըստ 12 բսղա նոց M S K — 64
սանդղակի աոա ջա րկա ծ դա սա կա րգումը (տ ե’ս ա ղ . 1 0 ).
Ա ղյո ւսա կ 10
Վ նա ս վ ա ծ շե ն ­
Շ ենքերի ու կա ոույցների վնա ս­
Շ ենքերի տիպը քերի քանակը
վա ծքների աստիճա նը
___________ (%)_________

Ա . Г'-m p քարից 1. Թ եթև վնա սվա ծք ներ-սվա ղ ի վրա Հատ ուկենտ

շենք եր, գյուղա կա ն ճա քերի ա ռա ջա ցում և ա ոա նձին (մոտ 5)
շինութ յուններ, ա ղ - կւաւրնևրի թափում Շ ա տ (մոտ 50)
յա սա հումքե և հո­
ղ ա շեն տներ
Բ . Ս ովորա կա ն 2. Չա փ ա վոր վնա սվա ծք ներ-պ ա տ ե- Մ եծա մա սնություն
ա ղյուսե տ նե ր, խ ո­ րին ճեղքերի սա ա ջա ցում, սվա ղի թա ­ (մոտ 75)
շոր պ ա նելա յին և փ ում, տ ա նիքի կղմինդրա սա |երի թա­
մեծա ղյուսե շե նք ե ր , փ ում, ծխ նելույզների ճա քում և ա ոա ն­
տ եղա կա ն տ ա շվա ծ ձին մասերի թափում
քարից շա ղա խ ով
շենքեր
Գ . Կա րկա սա յին 3. Ծա նր վնա սվա ծքներ-պ ա տ երին
երկա թբետ ոնե շե ն ­ մեծ ու խոր ճեղքերի ա ոա ջա ցում,
քեր, լա վորա կ փ ա յ­ ծխ նելույզների ա նկում
տե տներ 4 . Փ յվա ծքն եր-պ ա տ ին բաց ճեղքերի
ա բա ցվա ծքների ա ոա ջա ցում, միջ-
նորմերի փ լուզ ո ւմ, ներքին կա պ երի
խ ախտում
5 . Փ լո ւզ ո ւմներ -շենք երի լիո վի ն փ լու­
զ ո ւմ, ա վերում
К Л А С С И Ф И К А Ц И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Դ Ա Ս Ա ­
Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ , ս տ . ջրերը դ ա սա կա րգվում են ըստ ծա գմա ն , տ եղա դ րմա ն պ ա յմա ննե-
րի , ջրա դինա միկ հա տ կա նիշների, ջերմա ստ իճա նի, հա նքա յնա ցմա ն, ք իմ. բա ղա դրու­
թ յա ն, ջրատ ար ա պ ա րների քա րա բա նա կա ն կա զմի ու հասակի ևն: Ա յդ պատճառով
դ ա սա կա րգումները բա զ մա թ իվ ե ն , սա կա յն ստ . ջրերի բպ որ օրինա չա փ ություններն ու
ա ռա նձնա հա տ կություններն ըն դգրկող դ ա սա կա րգում գոյություն չո ւնի : Ստորև բ ե ր ­
վում են ա ո ա վել ճա նա չո ւմ գտ ա ծ ու գործա ծա կա ն մի քանի դա սա կա րգումներ' ըստ
տ ա րբեր ցուցա նիշների.
 ա) Սա. ջրերի դասակարգում ըստ տեղագրման պայմանների

Ստորաբաժանման կարգր
Հեղինակը և
տարեթիվը 1 11 ա IV

1 2 • 4 8

Ս. Ն . ՆիկիտիԱ, 1. Գրունտային I
Ն . Ֆ . Պոգրեբով, 2. Արտեզյա ն | i
1809 1
1. նդահագեցման 1. Անցման գոտա 1. Ծակոտինհրի
0. Ե . Մելնցհր,
2. ճեղքերի
զոնայի
1028
2. Մազանոթային
1
I
1
2. Հագեցման qn- 1 1. Գրունտային (ֆրհա- 1. Ծակոտինհրի
նայի տիկ) 2- ճեղքերի
2. Արտեզյա ն

1
8. Պլաստիկ ապար- ! 1. Խորքային ( Որաբիւա- ՚
1
ների զոնայի ։Ի Օ
2. Քիմիապես կապակ­
ցված
1 ւ .
Ա . Մ . Ժփրմանսկի, 1. Վերին ազատ (վեր­ 1. Օհրտային
1. Ազատ ստ.
Ա . Ա . Կոզիրն, նաջրեր) 2. Ստ. gpհոսքեր |
1028 2. Ներքին ազատ

2. ճնշումնային ստ. 1. Մհրձարտեզյան 1. Օհրտային i

1 2. Արտեզյա ն 2. Ստ. ջբհոսքհր j
 1 2 8 4 6

0 . Կ . Լա նգ ե , 1. Կ ա խ վա ծ Հողա բուսա կա ն 1. Սեզոնա յին

1931, I9 6 0 , 2 . Կ ա յա ն (մշտ ա կա ն)

1057 2 . Վ ա րընթա ց Գ ր ո ւնտ ա յին Ե րա կա յին (ն երհո սմա ն ),

կա րստ ա յին, ծծանցմա ն

3 . Վ երընթ ա ց Մ ի ջշհրտ ա յին Ե րա կա յի ն (նե ր հ ո ս մ ա ն ),

ծծա նցմա ն

Ֆ . Պ . Ս ա վա րենս- 1. Ո չ ճ նշումնա յին 1. Գ ր ո ւնտ ա յին Հ ա տ ա կ տեսա կներ

կ ի, 1935, 1939 2 . Մ ի ջշհրտ ա յին ո չ ճ ըն- վերնա ջրեր
շա մնա յին կ իսա ճնշա մնա յին

Մ իջշհրտ ա յին (ա րտ հզ-

2 . ճ նշում նա յին Մ երձա րտ եզյա ն
յա ն)
Հ ա նք ա յին և ջերմաջրեր
Մհղքա յին
Կ ա րստ ա յին

Ի . Կ . Ջ ա յց և , 1. Շ երտ ա յին 1. Ծ ա կոտ կհնա շհրտ ա յիՕ 1. Հ ո ղա ր ա սա կա ն Հա տ ուկ ձևերի ջրեր.

1 9 4 6 -4 8
2 . ճ ե ղ ք ա շհրտ ա յին 2 . Վ երնա ջուր 1. Վ երսա ոցութա յին

8 . Կա րստ ա շերտ ա յին 3. Մ իջշհրտ ա յին 2 . Մ իջսա ոցութա յին

ա ) շա րժուն
3 . Ենթա սա ոցութա յին
ր) կա նգուն

2 . ճ հ ղ ք ա յի ն 1. Հ ողմա հա րմա ն զոնա յի 1. ժա մա ն ա կա կ ի ց հող­ 1. Վերսա ոցութա յին

մա հա րմա ն կեղևի ջրեր
ա ) ջրհոսքեր 2 . Մ իջսա ոցութա յին
ա ) շերտ ա ճեղքա յին
բ ) ա վա զա ններ բ ) ծա ծկոցա ճեղքա յին 3. Ե նթա սա ոցութա յին
գ ) գա նգվա ծա ճեղքա յին
ևն
2 . հհսղփ սծ հողմա հա ր­ Ենթասա ոցութա յին
մա ն զոնա յի ջրեր
 4
1 2. Լոկալ-ճեղքալին 1. Տեկւո. խախտումների 1. Գելզերների ջրեր
ջրեր 2. Օեխային հրաբուխների
j 2. Օերտադրական ան- ջրեր
ներդաշնակություն- 8. Ֆումարոլների ջրեր
ների կոնտակտի ջրեր
8. Շերտայնության հար­
թությունների ջրեր

3. ճհղքակարստափն 1. Ո չ խորը կարստերի 1. Ստ. կարստափն լճերի

ջրեր ջրեր
ա) երիտասարդ փուլի
ր) հասուն փուփ
2. խորը կարստի ջրեր 2. Ստ.կարստափն գե­
ա) երիտասարդ փուփ տերի ջրեր

ր) հասուն փուփ

Ա . Մ . Օվչիննիկով, 1. Վերնաջուր Ջրերի ենթատիպեր ծա- Ջրերի ենթատիպեր ճեղ­ Հատակ տիպեր
1,948 կոտկհն ապարներում քավոր ապարներում
1. Հավերժական սաո-
1. Հողա|ին ցույթի մարզի գործուն­
1, Հաղմահարման կեղևի
2. ճահճափն ճեղքավոր ապարների յա շերտի ջրեր
ջրեր
3. Վ ե ր ն ա յե ր ջրամերժ
ապարների ոսպնյակ-
fib|>ի վրա 2. Կարստավորված զանգ­ 2. Թերմսղ աղբյուրների
4. Թակիրների և ավա­ վածի վերին հարկի դերիվատների ջրեր
զաթմբերի ջրեր ջրեր

5. Ավազափն զանգված­ 3. Լավալին ծածկոցների 8. Ժամանակավոր գոր­

ներ)) և դյունհրք) ջրեր սասատաղի ջրեր ծող ֆումարոլների ջրեր
001

i 2 . Գ րո ւնտ ա յին I 1. Ալյավխսլ 1. Հրա բխ ա ծին ա պարների I 1. Վևրսա ոցա թա յին

առաստաղի ա Կա­
! 2. Դելյուվիալ և պրոլլու- 2 . Միջսա ոցութա յին
տակի ճեղքա լին ջրեր
j »1Ի^ւ
2. Ն ստ վա ծք ա յի ն ա պար- j 5- Բարձր ջհրմաստիճա-
I 3. Ֆլյավիոգլացիա| ների շհրտ ա ճհղքա յին և | նային գա զերով йш-
1 4. Արմատական ապար- ճեղքա շերտ ա յին ջյւհր ’ բուստ ջրեր

I ների Ց. Կ րա քա րա յին զ ա նգ - 4 . Ո չ մեծ ֆումարոլների

փ սծների կա բստ ա յին | և գհյզհրնհրի ջրեր
ջրեր !

1. Ա րտ եզ յա ն ա վա զա ննե­ 1. Ա րտ եզ յա ն ա վա զա ն­ | 1. Ենթասա ոցութային

րի ջրեր (ա վա զ ա յի ն ների (ճեղքա վոր զ ա նգ­
! 2 . Բարձր ջերմաստիճա-
շերտ երում) վա ծներում ու շերտ ե­
; նա լին, գա զերով Ոա-
րում)
2. Ա ր ա եզ լա ն լանջերի ! րուստ, տ եկտ . խախ-
ջրեր (նա խ ա լեոնա յին 2 . Ա րտ եզ յա ն ւանջնրի ! տ ա մներով վերընթաց
շրջա նների բեկորա յին (կրա քա րա յին ու տու- j >'Ոե|>
շերտ ա խ մբերում) ֆա ծին շերտ ա խ մբերում,
՝ Տ. Հրա յին զա նգվա ծների
ինտ րուզիվ զա նգվա ծ­
ներդրումով բարդացած
ներում)
1 ա րտ եզյա ն համակարգի
! ջրեր
 p) Uui. ջրերի դասակարգում ըստ հանքայնացման աստիհանի.

Հեղինակը և
Ջրերի խումրը Հանքայնացումը
տարեթիկր

Վ . Ի . Վերնադսկի, 1. Քաղցրահամ <1 ԳՈ/1

1031—33
2. Աղա համ 1 -1 0
3. Ա ղի 10— 50 ֊ » ֊ .
4 . Աղաջրեր >50

Ի . Կ . Ջսոցև, 1931 1. Քաղցրահամ <1 գ ր /Կգ

ա ) գեր քաղցրահամ < 0 ,1 — * —
ր) փափուկ 0 ,1 —0,5 —* —
գ ) Կ ՞? » 0 ,5— 1,0 —» —
2. Աղահամ 1 -3 5 ֊ >—
ա) թույլ աղահամ 1— 3 -֊ * —
ր) միջին աղահամ 3— 10 — * —
գ ) ուժեղ աղահամ 10— 35 ֊ - * ֊■
3. Աղաջրեր >35 - * -
ա) շատ թույլ 3 5 -7 0 — * —
ր) թույլ 70— 140 — * —
գ) խիտ 1 4 0 -2 7 0 — * —
ղ ) շատ խիտ 2 7 0 -3 5 0 — * -
b) գերխիտ >350 - » -

գ) Utn. ջրերի դասակարգում ըստ քիմ. բաղադրության — տհ՚ս К л ассифика-

цня вол по химическому составу:

_ч է լ
w i . урьрр ղաս № i 11 ս.| w ր».
ւ .

Հհդինակր ն Ջերմությունր
Ջրերի խումբը
տարեթիվը ° в

0- Կ . Լանգե, 1080 <20

2. Գ ո յ ՞ 20— 40
3. Տաք 4 0 -1 0 0
4. Հեյգերնհր >100

0 . Ա . ԱԱոկին, 1058 1. Բացառիկ սառ Օ-ից ցածր

2. Շատ սաո 0— 4
3. Սաո 4— 20
4. Գոյ 20—37
Ծ. Տաք 87— 42
C. Շատ տար 42— 100
7. ԳԵրտաք > 100

1*1
1 1 -M 7
 К Л А С С И Ф И К А Ц И Я П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д В Е Р Н А Д С К О ГО ֊Բ Ն Ա Կ Ա Ն ՋՐԵ­
Ր Ի Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ Ը Ս Տ Վ Ե Ր Ն Ա Դ Ս Կ Ո Ի , բնա կա ն ջրերի հրկ րա ք իմ . համա կա րգ֊
մա ն ա ոա ջին փ որձ' կա տ ա րվա ծ Վ . Ի . Վ եբնա դսկրո կողմից (1929— 9 0 ) : Ա յն հիմ-
նըվա ծ է ջրի ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն, տ եղա դրմա ն ֆ իզիկա ա շխ գր. Ա եր կ ր բ. պ ա յմա ն­
ների հա շվա ռմա ն վրա : Բ . ջ. դ . ը . Վ . կարևոր ա ռ ա նձնա հա տ կությունն ա յն է , որ
հաշվի է ա ռնում ջրի կա զմում մա սնա կցող նյութերի բա ղա դրութ յա ն կ շռ ա յի ն %,
խ ումբը ո րոշվում է ըստ գերա կշռո ղ ք ի մ . տ ա րրի: Ե նթա խ մբերի ստորաբաժանումը
հիմնվում է ջրի ֆ ի զ . վիճա կի (գ ո լո ր շի , հեղուկ, կա րծր) հա շվա ռմա ն վրա : Ե նթ ա -
խմբերն իրենց հերթին բա ժա նվում են 3 դա սի (քա ղ ց րա հա մ, ա ղա հա մ և ա ղ ի ) , իսկ
դ ա սերի մեջ ա ռա նձնա ցվում են են թ ա դա սեր' ըստ գերիշխ ող գա զ ի : Վերնա դսկու
կողմից ա ռա ջա րկվա ծ դ ա սա կա րգումը սկզբունքորեն ճիշտ է , սա կա յն նույնությա մբ
տարածում չգ տ ա վ , նրա որոշ դրույթներ (հա տ կա պ ես ս տ . ջրերին վերա բերող )
լա յնորեն օգտ ա գործվում են ջրա երկրա բա նությա ն մեջ (դա սա կա րգում ըստ ջրի
հա նքա յնա ցմա ն, գա զա յին կա զ մի, տ իրա պ ետ ո ղ ք ի մ . բա ղ ա դ րիչի և ն ) :

К Л А ССИ Ф И К А Ц И Я П РИ РО Д Н Ы Х ГАЗО В - ԲՆԱԿԱՆ ԳԱՋԵՐԻ ԴԱՍԱ­

Կ Ա Ր Գ Ո Ւ Մ , բնա կա ն գա զերի խ մբա վորում' ըստ նրանց բա ղա դ րութ յա ն, ծագման
և գոյա թյւսն պ ա յմա նների: Վ . Ի . Վ ե ր ն ա դ ս կ ի ն ձև ա բա նութ յա ն տ եսա կետ ից ա ռա նձ­
նացնում է ր . 1) ա զատ գա զեր (մ թ ն ո լո ր տ ), 2) ա պ ա րների դա տ ա րկություններում
պա րփ ա կվա ծ գա զ եր, 3) գ ա զա յին շիթ ե ր, 4 ) գսւգա գպ որշիներ, 5) գա զերի հեղուկ
լուծույթներ (կլա նվա ծ գ ա զ ե ր ): Բ ա ցի ա յդ , Վ ե ր նա դ ս կ ին բնա կա ն գա զերը ստ որա ­
բաժա նում էր նա և. ա ) երկրի մակերևույթի գ ա զ երի , բ ) բա րձր ջերմությա ն հետ
կա պ վա ծ գա զերի և, գ ) երկրա կեղև թա փ ա նցող գ ա զերի:
Վ . Վ . Բ ելոուսովը բնա կա ն գ ա զերի ծա գումնա բա նա կա ն տ եսա կետ ից ա ռա նձ­
նացնում է կ ե ն ս ա ք ի մ ., օդ ա յին , ք ի մ . և ռա դիոա կտ իվ ծա գմա ն գա զ եր: Ա . Լ . Կ ո զ -
լովը դրա նց ա վելա ցնում է նաև ռա դիո ք իմ. ծա գմա ն միջուկա յին ռեա կցիա ների գա զեր:
Ըստ ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն և գ ոյությա ն պ ա յմա նների բնա կա ն գա զերը Վ . Ա . Ս ո-
կոլովի կողմից դա սա կա րգվում են հետ ևյա լ կերպ . 1) մթ նոլորտ , 2 ) երկրի մա ­
կերևույթի գա զ ե ր , ա ) հողա բուսա կա ն, բ) ճա հճա յին (տ ո ր ֆ ա յի ն ), 3) նս տ վա ծ­
քա յին հա ստվւսօքի գ ա զ ե ր , ա ) նա վթ ա յին հ ն ք վ -ե ր ի , բ ) բուն գա զ ա յին հն քվ-երի ,
գ ) քա րա ծխ ա յին հ ն բ վ -ե ր ի , դ ) ա ղա բեր հա ստ վա ծքների, ե ) ց րվա ծ, 4 ) վւոխա-
կերպ ա յին (մետ ա մո րֆ ո զին) ա պ ա րների գ ա զ ե ր , 5) ա րտ ա վիժվա ծ ա պ ա րների գա ­
զ ե ր . ա ) հրա բխ ա յին, բ ) սար.ած բյուր եղա յի ն ա պ ա րների:

КЛАССИФ ИКАЦИЯ СКОП Л ЕН И И ГРАВИТАЦИ ОН Н Ы Х . П ОД ЗЕМ Н Ы Х

В О Д — Գ ՐԱ Վ ԻՏԱ ՑԻՈ Ն ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ԿՈ ՒՏԱԿՈ ՒՄ Ն Ե ՐԻ Դ Ա ՍԱ ԿԱ Ր­
Գ Ո Ւ Մ , ս տ . ջրերի տ իպ երի խ մբա վո րո ւմ, որի հիմքում դրվում են նրա նց ա ռա ջա ց­
մա ն (ծ ա գ ո ւմ ն ա յի ն ), տ եղ ա դ րմա ն, տ ա րա ծմա ն սր՚ւյմա նները, ջրա դ ինա միկ, ֆ ի զ քի մ.
և ա յլ ա ռա նձնա հա տ կությունները: Գ ո յո ւթ յուն ունեն դ ա սա կա րգմա ն բա զ մա թ իվ հա­
մա կա րգեր' ա ռ ա ջա րկվա ծ Ս . Ն . Ն ի կ իտ ի նի և Ն . Ֆ . Պ ոգրեբովի ( 1 8 9 5 ), Ե. Ա.
Մ ա րտ ելի ( 1 9 2 1 ), 0 . Ե . Մ ե յնց երի (1 9 2 3 ), Ա . Մ . ժ ի ր մ ո ւնս կ ո ւ և Ա . Ա . Կ ոզիրևի
(1 9 2 8 ), Բ . Լ . Լ ի չկ ո վ ի (1 9 2 8 ), 0 . Կ . Լա նգեի (1931 , 1950, 1 9 5 7 ), Ֆ . Պ . Ս ա վա -
րենսկու ( 1 9 3 5 ,1 9 3 9 ) , Ն . Ն . Ս լա վյա նո վի (1 9 3 9 ), Վ . Ա . Ս ո ղ ի նի (1943— 4 8 ),
Ի . Կ . Ջ ա յցև ի (1943— 4 8 , 1 9 6 1 ), Ա . Մ . Օվչին նի կո վի (1948, 1954) և ուրիշների
կողմից՜ Աուսվել մշակված է և ւ№ծ ճանաչում է գտել Ա . Մ . Օվչիննիկովի կողմից
ւաւաջարկված դասակարգումը (ահ՛ս Классификация подземных в о д ):

К Л А С Т О К А Р С Т - Կ ԼԱ Ս Տ Ո Կ Ա Ր Ս Տ , ըստ Գ . Ա . Մա քսիմովիչի (1958), սա .

ջրեր) Л»*. և գլխավորապես մեխ. ներգործության գործընթաց սղնսլիսի բեկորային կամ
փախր նստվածքային ապարների վրա, ինչպիսիք են լյոսերը, լյոսանման ավազա-
կավհրը, գդալի քանակությամբ տարրալուծվող միներալներ պարանակող կավերը,
ինչպես նաև լուծելի ցեմենտով ավազաքարերն ու խառնաքարերը (կոնգլոմհրատ-
Օեթը):

К Л И В А Ж — Կ Լ Ւ Վ Ա Ժ , աս|արների երկրորդական թերթալնություն, որն աոա-

ջանամ է ճնշման ազդեցությամբ և ուղղված է շերտայնությա ն հարթությունների
նկատմամբ որոշակի անկյան տակ: Կ -ով ապարները հեշտությամբ կոտրատվում ու
բամանվում են թերթերի: Կ . մեծ նշանակություն ունի ապարների ջրաերկրբ. և ի ն-
ժեներաերկրր. հատկանիշների գնահատման հարցում:

К Л Ю Ч — Ա Ղ Բ 6 Ո Ի Ր , տ ե ս Родник, Источник:

К О А Г У Л Я Ц И Я — Կ Ո Ա Գ Ո Ւ Լ Յ Ա Ց Ի Ա , կոլււիդ և ավելի կոպիտ դիսպերս հա-

մակարգերի փոփոխության գործընթաց, որը տեղի է ունենում նրանց կայուն վիճակի
խախտման հետևանքով: Կ-ի գործընթացում կոլոիդ մասնիկները, միմյանց միանալով
(կպ չելո վ), խոշորանում են, կորցնում իրենց կոլոիդ հատկանիշները և նստում կամ
վերածվում դոնդողանման ժելի: Ջուրը կախված նյութերից մաքրելու նպատակով
կատարվում է արհեստական Կ .' ջրին ավելացնելով փոքր քանակությամբ կոագուլ­
յանտներ:

К О Л И -Т Е С Т — Կ Ո ԼԻ -Տ Ե Ս Տ , ջրի մանրէաբանական աղտոտվածության ցու­

ցանիշ, որը որոշվում է ջրի միավոր ծավալում (միլիլիտրամ) պարունակվող աղի-

К О Л И -Т И Т Р — Կ Ո ԼԻ -Տ Ի Տ Ր , ջրի մանրէաբանական աղտոտվածության առա­

վ ե լ գործածական ցուցանիշ, որը որոշվում է մեկ աղիքային ցուպիկաձև մանրէին
բաժին ընկնող ջրի ծավալով (միլիլիտ րերով):

К О Л Л Е К Т О Р Т Р Е Щ И Н Н Ы И — Ո Ե Ղ Ք Ա Ց Ի Ն Կ Ո Ւ Տ Ա Կ Ի Չ , ջրաերկրաբանու­
թյունում' ճեղքավոր ապար-կուտակիչ, որի ճեղքերը լցված են ջրով: Բա ն ճեղ­
քերի տարողությանը 6 . կ-ի ծավալի հետ համեմատած աննշան է (%-ի տասնոր­
դական ու հարյուրերորդական մասեր, հազվադեպ' 1— 2% ):

К О Л Л Ю В И И ( К О Л Л Ю В И А Л Ь Н Ы Е О Б Р А З О В А Н И Я ) — Կ Ո Լ 9 Ո Ւ Վ Ի (Կ ՈԼ-
6 Ո Ի Վ Ի Ա Լ Կ Ո Ւ Տ Ա Կ Ո Ւ Մ Ն Ե Ր ) , հողմահարման արգասիքներ, որոնք գրավիտացիոն
ուժերի ազդեցաթյան տակ շարժվում են զառիթափ լանջերով և կուտակվում նրանց
փոքր թեքությունների վրա և ստորուոներում: Կ . գերազանցապես ներկայացված է
փուխր բեկորային կուտակումներով, որոնք հանդիսանում են փլվածքների, թափ­
վածքների ու քարային հոսքերի արդյունք: « Կ .» տերմինը հայրենական գրակա­
նությունում համընդհանուր ընդունելություն չի գտ ել, որոշ հեղինակներ նրա հետ
են միա վորում նաև սողա նքա յին ու ցեխա ջրա յին կուտ ա կումները, իսկ ա նգլո -ա մ ե-
րիկյան մա սնա գետ ները Կ -ի տակ հասկա նում են նաև դ ելյա վի ն (դ ե լյո լվ ի ա լ կ ու­
տ ա կումները):

КОЛЛОИДЫ (К О Л Л О И Д И Ы Е1 Е’ А С Т В О Р Ы ) — Կ Ո Լ Ո Ի Դ Ն Ե Ր (Կ ՈԼՈ ԻԴ
Լ Ո Ի Ծ Ո Ի Ց Թ Ն Ե Ր ), տ ա րա սեռ դիսս|երս հա մա կա րգեր, որոնք կա զմվա ծ են դիսպերս
միջա վա յրից և դիագերս փ ուլից: Վ ե ր ջի նն իրենից ներկա յա ցնում է 1 0 ֊ 4— 1 0 ֊* մմ
տ րա մա գծով նուրբ փ ոշիա ցա ծ մա սնիկներ ( մ ի ց ե լա ն ե ր ), իսկ դ իսպ երս միջա վա յրը'
զ ա նգվա ծ , որում բա շխ վում է դիսւգերս փուլը: Կ . կա րող են լին ել կա րծր, հեղա կ
և գա զա նմա ն: Կ -ի տարատեււակներ են հա նդիսա նա մ զոլերը և ժե(երը (տ ե՛ս
З о л и , Г е л ь ):

К О Л О Д Е Ц — Հ Ո Ր ( Ջ Ր Հ Ո Ր ) , ուղղա ձիգ լեռնա յին փ ո րվա ծք , որի խորությու­

նը մեծ է լա յնութ յունից: Հ . օգտ ա գործվում I. ս տ . ջուր, նա վ թ , աղաջուր ևն ստ ա ­
նա լու, ի նչպ ե ս նաև հողերի չո րա ց մա ն, մթնոլորտ ա յին տ եղումների, մա կերևութային
և կոյուղու ջրերի հեռա ցմա ն, ս տ . ջրերի ռեժիմի ուսումնա սիրությա ն և ա յլ նպա­
տ ա կներով: Գ ո յո ւթ յուն ա նեն Հ -ե րի տարբեր տ եսա կներ, ըստ կա ոուցվա ծքի զ ա նա զա ­
նում են սովորա կա ն (փ որվա ծ լա յն կ տ ր վ ա ծ ք ո վ ), հա բեշա կա ն (տև'ս А б и с си н с­
кий к о л о д е ц ) , հորա տ մա ն (խ ո ղ ո վ ա կ ա յի ն ), կ ա տ ա րյա լ (տ ե'ս Совер ш енны й
к о л о д ец ) և անկա տ ա ր (տ ե՛ս Н есо в ерш ен н ы й к о ло д ец ), ըստ օգտ ա գործ­
ման բնույթի տ ա րբերում ե ն ՝ գ րունտ ա յին, ա րտ եզ յա ն, ցա մա քուրդա յին (տ ե՛ս К о -
д одец д рен аж н ы й ) և դիտ ողա կա ն (տ ե՛ս К о л о д ец см о т р о в о й ): Ե րբեմն € Հ .»
տ երմինն օգտ ա գործվում է նան բնա կա ն կա րստ ա յին հորանման ձևերի բնութա ­
գ րմա ն համւսր:

КОЛОДЕЦ ДРЕНАЖ НЫ Й (П О ГЛ А 1Ц А Ю Щ И П ) ՏԱՄԱՔՈԻՐԴԱՅԻՆ

(Կ ԼԱ Ն Ո Ղ ) ՀՈՐ, հոր, որը տ րվում է գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կը իջեցնելու,
ինչպ ես նաև մթնուորտ ա յին, մա կերև ութա յին, կոյուղա յին ջրերը երկրի մա կերե-
վա յթից հեռա ցնելու և ջրա թ ա փ ա նց, բա յց ա նջուր կա մ ջրով լր ի վ չհ ա գ եցա ծ ա պ ա -
րա շերտ երի մեջ յցնեւա նպ ա տ ա կով:

К ОЛ О ДЕЦ СМ ОТРОВОЙ (Н А Б Л Ю Д А Т Е Л Ь Н Ы Й )— ԴԻՏՈՂԱԿԱՆ ՀՈՐ.

հոր, որը կա հա վորվում է սա . ջրերի ոեժ իմա յի ն դիտ ա րկումների (ջրերի մա կա ր­
դ ա կի , ջերմաստիճանի տ ա տ ա նումների և նմուշա րկմա ն) հա մա ր, երբ հարևան
կենտ րոնա կա ն հորա տ ա նցքից (ջրհո րի ց) ա րտ ա մղումներ են կա տ ա րվում:

К О Л Ь М А Т А Ж ( К О Л Ь М А Т А Ц И Я ) - Ա Ն Ց Ք Ա Ի յԾ Ա Ն Ո Ի Մ (Կ Ո ԼՄ Ա Տ Ա Ց Ի Ա ),
բնա կա ն կամ արհեսա ւսկա ն ճա նա պ ա րհով ա պ ա րների (գ րա ստ նե րի) ճեղքերի ու
ծակոսփնևրի խ ցանումը կ ա վա յին կա մ տ ղ մա յին նյո ւթ երո վ: Ա . երևույթը օգտ ա գործ-
փ ո մ է որպես ջրա մբա րներից ու ջրա նցքներից տ եղի ունեցող ծծա նցմա ն կորուստ ­
ների դեմ պ ա յքա րի միջոց, սա կա յն ջրհւսն կա ռույցների համար ա յն բա ցա սա կա ն
հետ ևա նք է ունևնում-նվա զեցնուԱ է կա ռույցների ա րտ ա դրողա կա նութ յունը:

К О М П Л Е К С Г Е О Л О Г О -Г Е Н Е Т И Ч Е С К И Й ГОРНЫ Х ПОРОД ԱՊԱՐՆԵՐԻ

ԵՐԿ Ր Ս Ք Ա Ն Ա Կ Ա Ն -Ծ Ա Գ Ո Ի Մ Ն Ա Ց Ի Ն ՀԱ Մ Ա ԼԻՐ, ի նժեներա կա ն երկրա բա նութ յա ն
ւ!ևջ ընդունվա ծ ստ որա բա ժա նում, որը, ըււտ Ի . Վ . Պ ոպ ովի (1 9 5 0 ), իրենից նեբ-

104
կայացնում к միատեսակ կամ նման ֆացիալ պայմաններում սաւսջացած միևնույն
ֆորմացիայի ապարների համալիր:

КОМ ПОНЕНТЫ ХИ М И ЧЕСК О ГО СОСТАВА П РИ РО Д Н Ы Х В О Д -Բ Ն Ա ­

Կ Ա Ն Ջ ՐԵ ՐԻ Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Բ Ա Ղ Կ Ա Ց Ո Ւ Ց Ի Չ Ն Ե Ր , ջրում տար­
րալուծված գազեր ու աղեր, որոնց ջրի գ ո լո րշա ցմա ն ժամանակ ցնդում են կամ
վերածվում կարծր նստվածքի: Նստվածքի են վերածվում անօրգ. իոններն ա օրգ.
կոլոիդները: Ա նօրգ. իոնները պայմանականորեն ստորաբաժանվում են մակրո- և
միկրոբաղադրիչների (տե՛ս М акро- и Микрокомпоненты хим состава природ­
ных вод):

К О М П Р Е С С И О Н Н А Я К Р И В А Я - Կ Ո Մ Պ ՐԵ ՍԻ ՈՆ Կ Ո Ր, արտաքին ճնշումից
գրաստների ծակոտկենության կախումը արտահայտող գրաֆիկ, որն ունի կորի
տեսք: Արտաքին ճնշումը հանգեցնում I; ծակոտկենության նվագումով ուղեկցվող
գրունտի սեղմմանը:

К О М П Р Е С С И О Н Н Ы Е И С П Ы Т А Н И Я - Կ Ո Մ Պ ՐԵ Ս Ի Ո Ն փ ո ր ձ ա ր կ ո ւ մ ն ե ր ,
տարբեր բեռնվածքներով գրոլնտների սեղմելիության լաբորատոր փորձարկումներ,
որոնք հնարավորություն են սաղիս որոշել գրունտի ծակոտկենության ու սեղմեւիու-
թյան կախումը նրա վրա գործադրվող բեոնվածքի մեծությունից:

К О Н В Е К Ц И Я — ԿՈՆՎԵԿ6ԻԱ, միջավայրի (դաղ, հեղուկ) մակրոմասնիկ-

ների տեղաշարժ, որը հանգեցնում է զանգվածի, ջերմության և այլ ֆիզ. մեծու­
թյունների փոփոխության: Օր., ջերմային Կ . 1. տեղի ունենում ջրամբարներում,
հորատանցքերում U այլ փորվածքներում, երբ ավեփ ծանր սաոը ջրերը իջնում են
ներքև, իսկ ավելի թեթև տաք ջրերը բարձրանում են վերև:

К О Н Д Е Н С А Ц И Я В О Д Я Н Ы Х П А Р О В — ՋՐԱՅԻՆ Գ Ո ԼՈ Ր Շ Ի Ն Ե Ր Ի խ ՏԱ-
Յ Ո ԻՄ (Կ Ո Ն Դ Ե Ն Ս Ա Տ Ո Ւ Մ ) , ջրային գոլորշիների անցումը նեղուկ ֆազի: Ջ . գ . խ.
կատարվում Լ խոնավության ավելացման, ջերմության նվազման, ինչպես նաև գո-
լորշիներով հագեցած օդի' սաոը տեղերից տաք տեղեր շարժման հետևանքով:
Ապարներում ջրային գոլորշիների տեղաշարժը կատարվում Է գոլորշու առաձգա­
կանության նվազման ուղղությամբ:

К О Н Д ЕН САЦ И О Н Н АЯ Т Е О Р И Я - ԽՏԱՑՄԱՆ (Կ Ո Ն Դ Ե Ն Ս Ա Ց Մ Ա Ն ) ՏԵ­

Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , տե՛ս Теория формирования подземных Вод:

К О Н Д Е Н С А Ц И О Н Н Ы Е Р У Д Н И Ч Н Ы Е В О Д Ы —Խ Տ Ա Ց Մ Ա Ն (Կ Ո Ն Դ Ե Ն Ս Ա Ց ­
Մ Ա Ն ) Հ Ա Ն Ք Ա Ր Ա Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ստ. լեռնային փորվածքներում բացույթների կամ
կաթիլների ձևով պարբերաբար առաջացող ջրեր, որոնք խտանում են փորվածք­
ներ մուտք գործող տաք օդային հոսանքներից: Հանքագործներին դրանք հայտնի
են որպես «օդափոխման ջրեր», որոնք գոլանում են տարվա տաք ժամանակահատ­
վածում, երբ մթնոլորտային օդի ջերմաստիճանը շատ ավեյի բարձր է ընդերքի
ապարների գրեթե անփոփոխ ջերմաստիճանից: Ա ղերի հիգրոսկոպիկութլան շնոր­
հիվ, աղսւտար հաստվածքների շահագործողական փորվածքներում գոլորշիների
խ տացումն ա վելի ինտ ենսիվ Լ կա տ ա րվում, իսկ առա ջա ցող «ա րն ա նմիջապես
վերա ծվում է ա ղա ջրի: Ա յդ պ ա տ ճա ռով ա ղա հա նքերում երբեմն «ա րկ է լինում
հ ա տ ա կ միջոցառումներ իրա գործել Խ . П. ջ-ի վնա սա կա ր ա զդեցությա նը բա ցա ­
ռելու համար:

К О Н СИ СТ Е Н Ц И Я ГЛ И Н И СТЫ Х ГРУН Т О В - ԿԱ ՎԱ 6ԻՆ ԳՐՈՒՆՏՆԵՐԻ

Թ Ա Ն Տ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ( Կ Ո Ն Ս Ի Ս Տ Ե Ն Ց Ի Ա ) , կ ա վա յին գրա նա ների վրա մեխ . ներգոր­
ծության դեպ քում նրանց մա սնիկների շա րժունա կությա ն ա ստ իճա ն, որը էա պ ես
պ ա յմա նա վորում է գրա նտ ների կրողունա կությունը: Կ . գ . թ. հիմնա կա նում կա խ ­
վա ծ է գրունտի խ ոնա վությունից, դ իսս|երսա յնությա ն աստ իճա նից և միներա լա յին
կ ա զմից: Կ ա վա յին գրա նտ ների համար րնորոշ է թա նձրությա ն պլաստիկ ձևը, որի
համար նրանք կ ոչվում են պ յա ստ իկ գրունտ ներ:

К О Н С О Л И Д А Ц И Я ГРУ Н Т О В ֊ ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ Կ Ո ՆՍ Ո ԼԻԴ Ա ՑՈ ԻՄ (Խ Տ Ա ­

Ց Ո Ւ Մ Ո Վ Ա Մ Ր Ա Ց Ո Ւ Մ ) , որոշա կի բեռնվա ծքի տակ գրունտ ի խ տացում (խ տացման
ա վ ա ր տ ), որը կա տ ա րվում I; գրա նտ ի ծա կոտ իներից ջրի դո:րս մղման և մա սնիկ­
ներ]! խ տացման շնո րհի վ: Կ ոնսոլիգա ցսա ն աստ իճա նս ու ա րագությունը որոշվում
են գրա նտ ների լա բորա տ որ փ որձա րկմա ն միջոցով: Տ ա ր բերո ւմ են Գ . կ . 3 ստ ա ­
դիա . 1) գործնա կա նում ա կնթա րթա յին ա ռա ձգա կա ն ձևափոխման (խ տ ա ց մա ն ),
2) սկզբնա կա ն կոնսոլիդ ա ցմա ն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է ծա կոտ ի նա յին ջրի դա նդա ղ
ա րտ ա մղմա մբ և ծա կոտ ինա յին ճնշմա ն ա ստ իճա նա բա ր հա փ սսա րեցմա մբ, 3 ) ե ր կ ­
րորդա կա ն կ ոնսպ իդա ցսա ն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է ծա կոտ ինա յին ջրի գրեթ ե լրիվ
ա րտամղմա մբ և ծա կոտ ինա յին ճնշմա ն լրիվ հա վա սա րեցմա մբ: Վ ե ր ջ ի ն ստ ա դիա ­
յում կա տ ա րվող Գ. կ ., բա ցա ռությա մբ օրգա նա ծին գ ր ա ն տ ների , ա ռա նձնա պ ես
մեծ չԼ :

КОНСТИТУЦИОННАЯ П О Д А — Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք Ա Յ Ի Ն (Կ Ո Ն Ս Տ Ի Տ Ո Ի 8 Ի Ո Ն )
Զ Ո Ւ Ր , միներա լներում յփ միա պ ես կա պ ա կցվա ծ ջուր, որը մտ նում է նրա նց բյուր ե-
I;֊՛էլին ցանցի մեջ О Н - , ()+ և Н 30 + իոնների ձև ո վէ Կ ա խ վա ծ միներսղների ա ռա նձ­
նա հա տ կություններից, Կ . ջ. կ ա րող Է ա նջա տ վել 8 0 0 °-ի ց մինչև 1300° Ց ջերմու­
թյա ն տ ա կ , ըստ որում գործընթ ա ցն ո ւղե կցվո ւմ Լ միներա լի բյուրեղա յին ցա նցի լր ի վ
ք ա յքա յումով: Օր. կ ա րող են ծս՚ա սյեւ Д12( О Н ) з , С а ( О Н ) 2 տ իպի հիդրօքսիդները
և ա յնպ իսի մի ներա լն եր, ինչպ ի սի ք են դիա սպ որը' A I - О Н , տ ոպ ա զը' A !2( O H ) 2- S i 0 2
ևն:

К О Н Т И Н Е Н Т А Л Ь Н Ы Й К Л И М А Т - Ց Ա Մ Ա Ք Ա Յ Ի Ն Կ Լ Ի Մ Ա , օվկիա նոսից կա մ
ծովից հեռու գտ նվ ող մա րզերի կ լի մ ա , որը բնութա գրվում է ջերմա ստ իճա նա յին մեծ
m կտրուկ տ ա տ ա նումներով (տ ա րեկ ա ն, սեզ ո նա յին , օ ր ե կ ա ն ), մթնոլորտ ի չո ր ո ւ­
թյա մբ щ պ ա րզությա մբ, մթնոլորտ ա յին տ եղումների փ ոքր քա նա կով:

КОНТРАСТНОСТЬ ВОД НО Й М И ГРАЦИ И - ՋՐԱՅԻՆ (Ջ Ր Ի ՄԻՋՈՑՈՎ)

ՏԵՂԱ ԳԱ ՂԹ Ի ՀԱ Կ ԱԴ ՐԱԿ Ա Ն ՈՒԹ ՅՈ ՒՆ , հիպ երգենեզի զ ոնա յում ք ի մ . տարրի'
ջրի միջոցով տեղա գսւղթի (տ եղա փ ոխ մա ն) ի նտ ենսիվութ յա ն տ ա րբերութ յուն' կա խ ­
վա ծ միջա վա յրի ու տ ա րրի ա ռ ա նձնա հա տ կություններից (օք սիդ ա ց մա ն և վ ե ր ա ­
կա նգնմ ա ն, հիմնա յին ու թ թ վ ա յի ն պ ա յմա ններ և ն ) : Ե ր կ ա թ ը , մա նգա նը, կոբա լտ ը,
ցինկը, պղինձը, ուրանը, մոլիբդենը և շատ այլ ււետաղներ օժտված են մեծ Ջ . տ.
Я-ով և ջրատար հորիզոններում առաջացնում են կուտակումներ, իսկ երկրաքիմ-
արգելքներում (տե'ս Геохимический б ар ьер)՝ հանքամարմիննհր: Ցիրկոնիումը,
հաֆնիամը, տիտանը, թորիումը և մի քանի ш ц տարրեր դրսևորում են փոքր Ջ- տ-
К. և ջրատար հորիզոններում զգալի կուտակներ չե ն առաջացնում:

К О Н Т РА СТН О СТ Ь Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К И Х А Н О М А Л И И - ՋՐԱՔԻՄԻԱԿԱՆ
Ի»ՈՏՈՐՈԻՄՆԵՐԻ Հ Ա Կ Ա Դ Ր Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ջրաքիմ. որոնողական նախանշան­
ների տարբերության աստիճան, որը բնութագրում է համապատասխան ֆոնային
արժեքներից խոտորումների չա փը: Ջ . խ. հ. ավելի ակնհայտ է մեծ խոտորում­
ների դեպքում:

К О Н Т Р О Л Ь Н А Я Б У Р О В А Я С К В А Ж И Н А — Ս ՏՈ ԻԳ ԻՉ Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք , ժա­
մանակավոր հորատանցք, որը փորվում I. նմաշւսրկման կամ փորձային սւրտա-
մղումների ժամանակ ստ. ջրերի մակարդակը ճշտեւա կամ աք նպատակներով, երբ
■՜նհրաժեշտ է իմանալ ստ. ջրի մակարդակի տատանումները: U . հ. հանդիսանում
է դիտոդակսւն հորատանցքի տսւրրերակ (տե՛ս Н аблюдательная скв а ж и н а):

К ОНТУРНАЯ ВОД А ֊ ԵՋՐԱԳԾԱՅԻՆ ՋՈԻՐ, տ ես Краевы е воды нефте­

носных пластов:

К О Н Т У Р Ы П И Т А Н И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д ֊Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ Ս Ն Մ Ա Ն
Ե Զ Ր Ա Գ Ծ Ե Ր , եզրագծեր, որոնց սահմաններում ստ. ջրերի շահագործման ժամանակ
նրանց մակարդակը չի իջնում, կամ տատանվում է որոշակի օրինաչափությամբ՝ բնա­
կան ռեժիմի փոփոխության պատճաոով: Ա յդ եզրագծերով ււահմանափակված տարածքը
հանդիսանում է հորատանցքի (ջրհորի) սնման մարզ կամ ազդեցության զոնա
(տե՛ս Зона влияния скваж и ны ):

К О Н У С В Ы Н О С А ֊Ա Ր Տ Ա Հ Ո Ս Ա Ծ Ի Ն (Ա Ր ՏԱ Բ ԵՐ Մ Ա Ն ) ԿՈՆ, կիսակոնի
տեսքով նորագոյացումների կուտակման սև, որն առաջանամ է նախալեռնային գո-
տիներում, լեռնային գետերի կամ ժամանակավոր հոսքերի առանցքային մասում:
Լեռնային գետերն ու ժամանակավոր հոսքերը դուրս գսզով նախսգնռնային հար­
թավայրեր, կորցնում են կենդանի ուժը, որի հետևանքով նրանց բերվածքները
նստում են: Ա . կ-երն աճում են հատկապես վարարումների, հեղեղների ու սելավ­
ների ժամանակ: Ա . կ-ի ձևերն ու չափերը կախված են ջրհոսքի թեքության նվա զ­
ման աստիճանից, բերվածքների բանակից, նրանց մեխ. ա միներալային կազմից
և այլ գործոններից:

К О Н Ц Е Н Т Р А Ц И Я В О Д О Р О Д Н Ы Х И О Н О В (pH ) - Ջ Ր Ա Ծ Ն Ա Յ Ի Ն Ի Ո Ն Ն Ե
ՐԻ |սՏ Ո Ի(*ՑՈ ԻՆ ( p H ) , ջրածնային իոնների պարունակությանը լուծույթում' ա ր ­
տահայտված գր-իոններով մեկ յիտրում: Մաքուր ջուրը դիսոցվամ է H j O ^ * H + + O H -
հավասարումով, բայց ջրի իոնացման աստիճանը շատ թա յյ է (10 միլիոն մ ո լե­
կուլից մեկը) կամ 20° ջերմաստիճանում 1 լ ջրում միայն 10~7 գր-մոլ. ջուր i.
գտնվում իոնացված վիճակում: Ջրածին և հիդրօքսիլ իոնների մոլ. կոնցենտրացիա­
յի արտադրյալը ջրի տվյալ ջերմաստիճանում հաստատուն մեծություն է և կոչվում
է ջրի իոնային արտադրյալ, որը 22°-ի դեպքում հավասար է 10-7-10-7—
187
 1 0 ՜м : Ջ րա ծնի իոնների կոնցենտ րա ցիա ն ընդունվա ծ է ա րտ ա հա յտ ել ո չ թե բնա ­
կա ն թվերի ձևով (տ ե ս ք ո վ ), ա յլ նրանց լոգա րիթմներով' վերցրա ծ Ոակաոակ
նշա նով (նշա նա կելով p H ս ի մ վ ո լը ): Օ ր ., ( Н + ) = 1 0 ֊ 7, p H = — l g ( 1 0 ֊ 7) = 7 :

К О Н Ц Е Н Т Р А Ц И Я Р А С Т В О Р А -Լ Ո Ի Ծ Ո Ի Յ Թ Ի ԽՏՈԻԹ ՅՈԻՆ (Կ Ո Ն ՑԵ Ն ­
Տ Ր Ա Ց Ի Ա ) , լուծույթում նյութերի քա նա կա կա ն պ ա րունա կություն, որը կա րելի է ա ր-
տ ա հա յտ ել հետևյալ ձև երով. 1) խ տ ությա մբ, ա ) տեսա կա րա ր կշո ո վ, բ) Բոմեի
ա ստ իճա ններով, 2) լուծույթի միա վոր կշոին բա ժին ընկնող նյութի կ շո ո վ , 3) լո ւ­
ծույթ ի միավոր ծա վա լում եղա ծ նյա թի կ շո ո վ, 4) լուծույթի միա վոր ծա վա լում եղած
նյութի գր-մոլերի կա մ գ ր-հա մա րժեքների քա նա կով:

КОН Ц ЕН ТРИРОВАНИ Е М И КРОКО М ПОНЕНТО В ХИМ И ЧЕСКОГО СО С­

ТАВА П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д Բ ՆԱ ԿԱ Ն ՋՐԵՐԻ Ք ԻՄ ԻԱ ԿԱՆ Բ Ա ՂԱ Դ ՐՈ ՒԹ ՅԱՆ
Մ Ի Կ Ր Ո Բ Ա Ղ Ա Ղ Ր Ի Չ Ն Ե Ր Ի Կ Ո Ւ Տ Ա Կ Ո Ւ Մ ( Կ Ո Ն Ց Ե Ն Տ Ր Ա Ց Ո Ի Մ ) , բնա կա ն օրերի ք իմ.
տա րրա լուծությա ն ժամանակ մի կրոբա ղա ղրիչների պ ա րունա կությա ն արհեստ ա կա ն
բա րձրա ցմա ն մեթ ոդ, որը հնա րա վորութ յա ն է տ ա լիս բա րձրա ցնելու միկրոտ ա րրի
որոշման զգա յունութ յունը: Կ ոնցենտ րա ցումը կ ա րող է կ ա տ ա րվել ընտ րովի (մեկ ,
երբեմն ե ր կ ա -երեք միկրոբա ղա դրիչի ա ռա նձնա ցում) կա մ խ մբա կա յին (մեծ թվով
միկրոբա ղա ղրիչների միա ժա մա նա կ ա ռ ա նձն ա ցո ւմ): Ընտ րովի կոնցենտ րա ցմա ն
համար ա վելի հաճախ կիրա ռվում Ւ. ա րտ ա թորմա ն (էք ստ րա կ ց իա յի) եղա նա կը,
իսկ խ մբա կա յին (տ ա րբեր նյութերի հետ հա մա տ եղ նստ եցմա ն) կոնցենտ րա ցմա ն
համար' գուորշիա ցմա ն և օր գ . միա ցություններով կլա նմա ն եղա նա կները: Խ մբա կա ­
յին կոնցենտ րա ցմա մբ ստ ա ցվա ծ խ տ ա նյութերը սովորա բա ր ուսումնա սիրվում են
սպ եկտ րա լ տ ա րրա լուծությունների միջոցով:

К О П А Н Н Ы Й К О Л О Д Е Ц — Ջ Ե Ռ Ա Փ Ո Ր Ջ Ր Հ Ո Ր , ստ . ջրերի շա հա գործմա ն հա ­
մար ձեռ քով փ որվա ծ մեծ տ րա մա չա փ ի ջրհ որ, որի պա տ երը ա մրա կա պ վա ծ են
գերանե պ սա կով, կա մ ա ղ յո ւսի , ք ա րի, բետ ոնի շա ր ք ո վ , կ ա մ երկա թբետ ոնե,
մետ ա ղյա օղ ա կներ ով:

К О Р Н Е В А Я С О Л Ь — Ա Ր Մ Ա Տ Ա Կ Ա Ն Ա Ղ , ա ղա լճերի հատակում տ իղմի տակ

տ եղա դրվա ծ հոծ զա նգ վա ծ ա յի ն ա ղ ա շերտ : Բ ա սկ ուն չա կ լճում տ եղա ցիները ք ա ­
րացած ա ղա շերտ ը ա նվա նում են չուգունե շերտ : Ա . ա . կ ա րող է ներկա յա ցվա ծ
լի ն ե լ կերա կրի ա ղ ո վ , միրա բի լի տ ո վ, ս ո դա յո վ, էպ սո միտ ով, ա ստ րա խ ա նիտ ով և
այլ ա ղերով:

КОРНЕВЫ Е ВОДЫ ֊ Ա Ր Մ Ա Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , օդա հա գեցմա ն զոնւպի վերին մա ­

սերում գտ նվ ող ջրե ր, որոնք հա սա նելի են բույսերի ա րմա տ ներին և սնում են
նրանց: Տ ե րմինը ա ռ ա ջա րկվել է 0- Ս ՞եյնցերի կողմից որպ ես միջա զգա յին տ երմին'
«հողա յին ջրեր» տ երմինի փ ոխ ա րեն, սա կա յն ճա նա չո ւմ չի ստ ա ցել: Ա ն ո ր ո շ, ա վե-
[որդ տ երմին:

КОРРОЗИОННЫ Е ВОДЫ Կ Ո Ռ Ո Ջ Ի Ո 4 . Ջ Ր Ե Ր , ըստ Վ . Ի . Վ եր նա դ ս կ ո ւ, ստ .

ջրա վա զա նների թթվա ծնա զուրկ ջրերի ըն տ ա նի ք, որի մեջ մտ նում են (ք ի մ . տ եսա ­
կետ ից) որոշ կա րստ ա յին ջրեր: Ա վ ե |ո ր դ տ երմին, ջրա ե րկր բ. տ եսա կետ ից բա վա ­
րար հիմնա վորում չո ւնի:
 КОЭФ Ф ИЦИЕНТ АКТИ ВНОСТИ И О Н А -Ի Ո Ն Ի Ա Կ 8ԻՎՈԻ Թ ՅԱ Ն Գ Ո ՐԾ Ա ­
Կ Ի Ց , տե՞ս Теория активности:

К О Э Ф Ф И Ц Е Н Т Б О К О В О ГО Д А В Л Е Н И Я (Р А С П О Р А ) ֊Կ Ո Ղ Ա Ց Ի Ն ՕԸՆՕ-
Ա Ա Ն (Հ Ր Մ Ա Ն ) Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , գրունտի վրա ուղղաձիգ ճնշում գործադրելիս նրա
աւն բաղադրիչը, որը գրունտի միջոցով հաղորդվում է դեպի կողերը: Թվապես Կ .
ճ. գ. հավասար է կողային ճնշման և այն առաջացնող ուղղաձիգ ճնշման հարա­
բերությանը: Կ . ճ. գ-ի մեծությունը կազմում է . ավազների համար' 0,3— 0 ,4, ա վա-
զակավերի համար' 0,5— 0,7, կավերի համար' 0,7—0,75, կիսաապաոաժային
ապարների համար' 0,2— 0 ,3 , ապառաժային ապարների համար' 0,0— 0,2: Հոմա ­
նիշ ուղղահայաց և հորիզոնական ւարամների համամասնության գործակից:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т Б О К О В О Г О Р А С И Н 1РГ1 Н1Я ֊ ֊ Կ Ո Ղ Ա Տ Ի Ն ԸՆԴԱՐ2ԱԿ-

Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , կողային ընդարձակման սահմանափակության պայմաններում
գրունտի սեղմման դեպքում հորիզոնական և ուղղաձիգ ձևախախտումների հարա­
բերությունը: Կ . ը. գ-ի մեծությունը կախված է գրունտի խտությունից (ամրությու­
նի ց ). ինչքան գրունտը խտացված I:, այնքան նրա Կ . ը. գ . մեծ է:

к оэф ф и ц и ен т влияния п ри о ткачк е из

в за и м о д ей ств у ю ­
щ и х СКВАЖ ИН - Ա ՐՏԱՄ Ղ Մ ԱՆ ԺԱ Մ Ա ՆԱ Կ Փ ՈԽԱԶԴՈՂ ՀՈ ՐԱ ՏԱ Ն6ՔԵՐԻ
Ա Ջ Դ Ե 8 Ո Ի Փ 6 Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ըստ Մ . Ե . Ա լտ ովսկոլ, փոխազդող հորատանցքի
Q i ծախսի հարաբերությունը չփոխազդող հորատանցքի Q ծախսին, այսինքն'՛

ft 3 ՜ : Ազդեցությա ն գործակցի սաավեյագույն արժեքը որոշվում է հետևյալ

— !— , որտեղ Ո-ր փոխազդող հորատանցքերի թիվն Լ:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т В Н У Т Р Е Н Н Е ГО ТР Е Н И Я — ՆԵՐՔԻՆ ԾՓՄԱՆ ԳՈ ՐԾ Ա ­
Կ Ի Ց , գրունտի տեղաշարժման (կողաշարժման) դիմադրության ցուցանիշ, որն ար­
տահայտվում է գրունտի մասնիկների միջև շփման ուժերի մեծությամբ: Ն . շ. գ . որոշ­
վում է տեղաշարժման փորձի արդյունքներով, որպես ներքին շփման անկյան տանգենս
(տե՛ս Угол внутреннего трения): Ավազային գրունտների համար Ն . շ. գ . տա­
տանվում է 0,25— 0,60 սահմաններում, կավային գրունտների համար' 0,15— 0,35
սահմաններում:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т В О Д Н О ГО Б А Л А Н С А — ՋՐԱՅԻՆ ՀԱՇՎԵԿՇՌԻ ԳՈՐԾԱ­

Կ Ի Ց , ըստ Ա . Ն . Կոստյակովի, որոշակի ժամանակահատվածում տվյալ տեղանքում
թափվող մթնո|որտային տեղումների Р շերտի (մմ-երով) և մակերևութային հոսքի
յւ ցուցանիշի արտադրյայի հարաբերությանը գոլորշիացման Е շերտին (մմ-երով),

այսինքն'
Ր-P : Я . հ . գ . հիմք Ւ. ծառայել նախկին ե»ՍՀՄ Եվրոպական

մասի տարածքում ըստ խոնավացման աստիճանի առանձնացնել. 1) հա վելյա լ,

2) անկայուն ե , 3) անբավարար խոնավացման գոտիներ:

КОЭФ Ф ИЦ ИЕН Т В О Д Н О Й М И ГРА Ц И И Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Տ Ե Վ Ա Գ Ա Ղ ^ ՚Ի ( Մ Ի Գ ­

Ր Ա Ց Ի Ա Յ Ի ) Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ըստ Ր . Й. Պպինովի (1948), բնական ջրի միներալալին
նստ վա ծքում որևէ, տարրի քանա կի և ջրատ ար ապա րում նույն տարրի պարունակու­
n y 100
թյան հարաբերություն' К ж , որտեղ' տարրի Ջ. տ. գ. է, щ*-/»
a՝n։
X տարրի պարունակությունն է ջրում (գր/լ), a-ն ջրի միներալային մնացորդն Լ
(գր/լ), X տարրի պարունակությունն է ապարում (%): Ջ. տ. գ-ի մեծա­
ցումը ցույց է տայիս հողմահարման զոնայից տարրի տեղատարման ինտենսիվու­
թյունը: Ջ. տ. գ. նպատակահարմար է կիրաոել ազատ ջրափոխանակման զոնայի
ջրերի համար:

К О ЭФ Ф И Ц И ЕН Т В О Д О Н А С Ы Щ Е Н И Я — ՋՐԱՀԱԳԵՅՄ ԱՆ ԳՈՐԾԱԿԻՑ,
սւպարի ջրա կլա նմա ն մեծությա ն հա րա բերությա նը նրա ջրա հա գեցմա ն մեծությա նը.

1\ջ = Հև, որտ եղ' K g ֊ն ջրահագեցմւսն գործա կիցն 1;' ա րտ ա հա յտ վա ծ միա վոր մա -
Wj
սերո վ, W i-ը սա լա րի ջրա կլա նումն է սովորա կա ն պ ա յմա ններում, W j-ը ապարի
ջրահագեցումն է 150 մթ ն. ճնշմա ն տ ա կ: Ջ . գ . օգտ ա գործվում է ա պ ա րի ցրտ ա դի­
մացկունության ա նուղղա կի բնութա գրմա ն համար: Հ ո մա նի շ' ապարի ջրով հագեց­
մա ն գործա կից:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ВОД ООБИ Л ЬН О СТИ РУД Н И КА (Ш А Х Т Ы ) - ՀԱՆՔ Ա­

ՐԱՆԻ (ՀԱ Ն Ք Ա Հ Ո Ր Ի ) ՋՐԱ Ռ Ա ՏՈՒԹ ՅԱ Ն ԳՈՐԾԱԿԻՑ, օգտ ա կա ր հա նածոների
հն քվ-երի շա հա գործմա ն ժամա նա կ յեսնա յին փ որվա ծքներից ա րտ ա մղվող ջրի
Q քանա կի (մ 3/ օ ր , մ3/ժ ա մ, լ/ վ ր կ .) հարաբերությունը նա յն ժամա նա կա միջոցում

ա րդյունա հա նվող օգտ ա կա ր հանա ծոյի Р քա նա կին (տ ն ) ' K g = Ջ - : Ե րբեմն Հ . ջ . գ .

ա նվա նում են ա յն չր ա ք ա ն ա կ ը , որն ստ ա ցվում Է լեոն ա յի ն փ որվա ծքի միավոր

մա կերեսից: Հ ո մա նի շ' օգտ ա կա ր հանա ծոյի ջրա ռա տ ությա ն գործա կից:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ВОД ООБМ ЕНА - ՋՐԱ Փ Ո1ՍԱՆԱ ԿՈԻԹ ՅԱ Ն ԳՈՐԾԱԿԻՑ,

սա . ջրերի տ ա րեկա ն ծախ սի և ս ա . ա վա զա նի ջրի ընդհա նուր ռեսուրսների հա րա ­
բերությա նը:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ВОДООТДАЧИ ( ц ) — ՋՐԱ ՏՎՈ ՒԹ ՅԱ Ն (Ջ Ր Ա Ն Ջ Ա Տ Ս Ա Ն )

՛Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց ( ս ), ջրահւսգեցած ա պ ա րից ա զա տ կերպ ով (գրա վիտ ա ցիոն
ուժերով) ա նջա տ վող ջրա քա նա կի (W g) հա րա բերությա նը նրա լրիվ խ ոնա վա -

տ ա րությա նը ( W n ) '| t —- ա րտ ա հա յտ վա ծ միա վորի մա սերով կա մ % -ներով: Ջ րա

տ վա թ յո ւնը (ջրա նջա տ ա մը) կ ա րող է ա րտ ա հա յտ վեյ լր ի վ խ ոնւզվատարության

(W n ) և ա ռ ա վելա գույն մպ եկ ա լյա ր խ ոճա վա տ ա րությա ն (W m) տ ա րբերությա մբ
՛*■ — W n — W “ , կա մ տ եսա կա րա ր ջրա տ վութ յա մբ՝ ապարի միա վոր ծա վա լից

.( V n ) ստ ա ցվող ջրի ք ա նա կ ով ( W g ) ' u ■

1 Vn
Տա րբեր ա պ արներ բնութա գրվում են Ջ . գ -ի հետ ևյա լ մեծություններով.

կ ա վ ե ր .................... 0
ա վա զա կա վեր 0 ,0 1 1 — 0,085
կ ա վա վա զներ 0 ,0 6 — 0 ,08
170
ավազներ 0,08 —0,85
ավազաքարեր կավային
շաղախով 0,02 - 0 ,0 3
ճեղքավոր կրաքարեր 0,08 —0.1:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т В О Д О П Р О В О Д И М О С Т И — Ջ Ր Ա Հ Ա Դ .Ո Ր Դ Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ 8 Ա Ն
Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , շրասւար հ^փզոնի ծծանցման գործակցի ( К , մ/օր) և նրա հաստու­
թյան ( М , մ) արտադրյալը' Т = к ■М ( iP /օ ր):

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ВОД ОПРОНИ ЦАЕМ ОСТИ ГО РН Ы Х П О Р О Д -Ա Պ Ա Ր Ն Ե ­

ՐԻ Ջ ՐԱ *>Ա Փ Ա Ն 0 Ե 1.ԻՈ ԻԹ ՑԱ Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , տե՜ս Коэффициент фильтрации:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т В Я З К О С Т И — Մ Ա Ծ Ո Ի 6 Ի Կ Ո Ի Թ Ց Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , հեղակի
(գազի) մի մասը մյուսի նկատմամբ տեղաշարժի ժամանակ հեղուկի կողմից ցացա-
բևրվող դիմադրության քանակական բնութագիրը: Թվապես 1Г. գ . հավասար է. միա­
վոր մակերեսի վրա պոտենցիալ ուժին, որն անհրաժեշտ է հեղուկի 2 զոլգահեո
շերտերի միավոր տւսրածությսւն վրա կատարվող տեղաշարժի ղեպրում նրանց
արագությունների միավոր տարբերությունը պահպանելու համար: Մ . գ ., որը երբեմն
անվանում են նաև դինամիկ մածուցիկության գործակից, չափվում Լ պաազներով:

КОЭФ Ф ИЦ ИЕН Т ГА ЗО НЕФ ТЕОТДАЧИ В О Д О Н А П О РН О Й СИ СТЕМ Ы -

Ջ Ր Ա 6 Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա 8 Ի Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ Ի Գ Ա Ջ Ա Ն Ա Վ ք ժ Ա Տ Վ Ո Ի Թ Ց Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , նավ-
թագազատար կուտակների համակարգի արդյունաբերական (շահագործողական)
պաշարների և ջրաճնշումնային համակարգում պարփակված ա յդ հանածոների ընդ­
հանուր (սկզբնական) երկբբ. պաշարների հարաբերակցությունն արտահայտող մե­
ծություն, որը տատանվում Ւ. լայն սահմաններում (մոտավորապես 0,01—0 ,1 )'
կախված շերտային ջրերի հանրայնացումից, համակարգի ջերմային պայմաններից,
լուծված ածխաջրածինների բաղադրակազմից, շերտային կուտակիչների տարողու­
թյունից, ածխաջրածինների առաջացման (գեներացիայի) ինտենսիվությունից ևն:

К О ЭФ Ф И Ц И ЕН Т ГИ Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К О Й ЗА К РЫ ТО СТИ С Т Р У К Т У Р -
Կ Ա Ռ Ո Ի 8 Վ Ա Ծ Ք Ն Ե Ր Ի Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Փ ԱԿՎԱԾՈԻքծ*9ԱՆ Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ըստ
1Г. Ա . Գատալսկա (1054), սա. ջրերի հանքալնացման (մգ/լ) հարսւբերությանը
նմոլշարկվող ջրատար հորիզոնի խորությանը (մ ): Կ . ջ. փ. գ . կիրառելի է միայն
խորը տեղադրված և հանր՛այնացված կամ աղաջուր պարանակող կաոուցվածքների
համար: Վ . Ա . Կրոտովան (1056) աոաջարկևլ է Կ . ջ. փ. գ . որոշել բրոմային
գործակցով, որն իրենից ներկայացնում է սա. ջրում պարունակվող В г -ի քանակի
(մգ. լ) և ջրատար հորիզոնի տեդսււյրման խորության ( II , մ) հարյուրապատիկ հա­
, Вг 100
րաբերությունը : Ն ա ելնում Ւ. այն հաստատված փաստից, որ ըստ խո­
II
րության ջրի կազմի փոխակերպմանը զուգընթաց В г -ի կուտակումը օրինաչափորեն
աճում է: Սակայն եթե կտրվածքում կան աղաբեր (գիպսաբեր) շերտախմբեր ե
նրանցով պայմանավորված ջրաերկրբ. խոտորումներ, ապա առաջարկված մեթոդը
հուսայի արդյունք տալ չի կարող:
171
 К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т З А К А Р С Т О В А Н Н О С Т И - ԿԱ ՐՍՏԱՎՈՐՍԱՆ ԳՈՐԾԱԿԻՑ,
կարստ ա յին դատ ա րկությունների ծա վա լի հարաբերությունը կա րստ ա վորվա ծ ա պ ա ր­
ների ողջ ծա վա լին: Որոշա կի ժա մա նա կա հա տ վա ծի համար որոշվա ծ Կ . գ . բնու­
թագրում է կա րստի ա կտ իվությունը (տ ե՛ս А кт и в н о ст ь карста):

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т И Р Р И Г А Ц И О Н Н Ы Й ( Щ Е Л О Ч Н О Й ) — Ո Ռ Ո Գ Մ Ա Ն (Ի Ռ Ի ­
Գ Ա Ց Ի Ո Ն , Ա Լ Կ Ա Լ Ա Յ Ի Ն ) Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ոռոգմա ն ջրի ի գ ա յի ն կա զմի որա կի ցու­
ցա նիշ. ա րտ ա հա յտ վում է ջրի սյա ն բա րձրությա մբ ( դ յո ւյմ ե ր ո վ ), որի գոյո րշիա ց ա -
մից ստ ա ցվող աղերը հողի 1,2 մ հաստության շերտ ը բույսերի մեծ մասի համար
դա րձնում են ո չ պիտ ա նի: Ո . ц -ի մեծությա նը տ ա տ ա նվում է 1,2 (վա տ որա կ ջուր)
մինչև 18 (լա վորա կ ջուր) դյույմի սա հմա ններում:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т К О М П Р Е С С И И (У П Л О Т Н Е Н И Я , С Ж И М А Е М О С Т И ) —
Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Ս Ե Ղ Մ Ե Լ Ի Ո Ւ Թ Յ Ա Ն ( Կ Ո Մ Պ Ր Ե Ս Ի Ա Ց Ի , 1 Ս Տ Ա 8 Մ Ա Ն ) Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , մե­
ծո ւթ յա ն, որը ցույց է տ ա փ ս գրունտ ի սեղ մելիութ յա ն (խ տ ա ցմա ն) ա ստ իճա նը' կ ո ­
ղա յին ընդա րձա կմա ն ա նհնա րինությա ն դեպ քում: Կ ոմպ րեսիոն փ որձա րկումներով
որոշվող Գ . ս. գ . չա փ վ ում Լ ս մ 2/ կ գ -ե ր ո վ և ա րտ ա հա յտ վում հետևյալ բա նա ձև ով.

2 — “ !— յ^’ , որտ եղ' £ ։ ;-ը գրունտ ի ծա կոտ կենութ յա ն գործա կիցն է Р ( ճնշմա ն

դեպ քում, իսկ L շ-ը նա յն գործա կիցն h Р г ճնշմա ն դեպ քում:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т К РЕ П О С Т И П О Р О Д Ы — ԱՊԱՐԻ ԱՄՐՈԻԹ ՑԱՆ ԳՈՐԾ Ա ­

Կ Ի Ց , պ ա յմա նա կա ն մեծություն ( Г ) , որը կ ա զմվում է ա պ ա րի հորատման կամ
մշա կմա ն ժա մա նա կ դ րսև որվող մի շա րք ցա ցա նիշների հիման վրա (սեղ մեփ ա թ յա ն
ժա մա նա կա վոր դ իմա դ րութ յուն, ա պ ա րի հորա տ ա նցմա ն կա մ մշա կմա ն ա րտ ա դրո­
ղա կա նություն և ն ): Ե ր կ ր բ . հետ ա խ ուզա կա ն ա շխ ա տ ա նքների ժամանակ կիրա ռվում
է սլրով). Ն . Ն . Պ րոտ ոդյա կոնովի կողմից ա ոա ջա րկվա ծ դ ա սա կա րգումը: Ըստ Ա .
ա . գ -ի ա պ ա րները բա ժա նվում են 10 կա տ եգորիա ների:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ М ЕТАМ ОРФ ИЗАЦИИ Р А С С О Л О В — Ա Ղ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Փ Ո1սԱ-

Կ Ե ՐՊ 11 Ա Ն ԳՈՐԾԱԿԻՑ, նորմա յ ծո վա յին ջրի և բնա կա ն ա ղա ջրերի բա ղա դրու­
թյունների տ ա րբերութ յա ն ա ստ իճա նը բնութ ա գ րող մեծո ւթ յա ն: Ա ղ ի ւճերի դասը և
ա ղաջրերի փոխ ա կերպ մա ն գ ործընթ ա ցը (մետ ա գենեզիսը) բնութա գրելու համար Ն . Ս .
Կուոնա կովը առա ջա րկն) է օգ տ ա գ ործել M g S O ^ M g C l։ հա րա բերությունը, որը
նա կ ո չե յ է փ ոխ ա կերպ մա ն գործա կից (K ^ ): I դա սի ա ղա ջրերի հա մա ր, որոնց
բնորոշ է նատ րիումի և մա գնեզիումի քւորիդների և նա տ րիումի, մա գնեզիում ու կ ա լ­
ցիումի սո ւլֆ ա տ ների ա ռ կա յութ յո ւնը, К ^ > 0 : II դասի ա ղա ջրերի ‘հ ա մա ր, որոնց
բնորոշ է նա տ րիումի, մա գնեզիումի ու կւպ ցիա մի քլորիդների և կա լցիումի սուլֆատի
ա ռկա յութ յա ն ը, К + "=0:
1 դասի ա ղա ջրերով լճերը ււաւսվեւսւպես ծովա յին ծա գմա ն ե ն , իսկ II դասի
ա ղա ջրերով' ցա մա քա յին ծա գմա ն: 1 դա սի ա ղա ջրերի ա նցումը II դա սի, ա յսինքն
ա ղաջրերի փ ոխ ա կերպ ումը, որը դրսևորում է լուծույթում սուլֆ ա տ ների նվա գու­
մո վ, կա տ ա րվում Լ ցա մա քի կա րբոնա տ ա յին ա պ ա րների ու կա տ իոնա յին փ ոխա­
նա կությա ն ռեա կցիա յի ներգործութ յա մբ: Մ նա ցո ւկա յի ն (ռելիկ տ ա յին ) լճերի ա ղա յին
կա զմի խորը փոփ ոխ ությունների դ եպ քում լուծույթում դիտ վում Լ C a J + կատիոնի

172
կուտակման մեծացում, որի պատճառով որպես 11. փ . գ . օգտագործվում է C a C I ,/
M p C Ij հարաբերությունը:
Բնական ջրերի քիմ. դասակարգման ժամանակ Վ . Ա . Սողինը աոաջարկել է;
օգսւագործեւ փոխակերպման այլ ցուցանիշներ, ինչպ իսիք են ( rC I— r.N a) r M g և
г\а/гС1 հարաբերությունները, որոնք նույնպես բնութագրում են բնական ջրերի
ադային կագ մի շեղման ասւոիճանր նորմալ ծովային ջրից: Վերջինի համար
(rC I— rN a )/ rM g հարաբերությունը կազմում է 0,58, իսկ rN a/rC I հարաբերությունը'
0,87: Լուծույթի համար ինչքան մեծ Լ (rC'.l— r N a )/ r M g և Փոքր է rN a /rC I հարա­
բերությունները, այնքան ջուրն ավելի ուժեղ է փոխակերպված:

КО ЭФ Ф И Ц И ЕН Т М И ГР А Ц И И В П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д А Х - ԲՆԱԿԱՆ ՋՐԵ­
Ր Ո Ւ Մ Տ Ե Վ Ա Գ Ա Ղ ^ Ի Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ըաո Ուդոդովի և ուրիշների (1062), բնական
ջրում քիմ. տարրի В միջին պարունակության (մգ/|) հարաբերությունը ջրատար

ապարում նույն տարրի С քլարկսւյին պարունակությանը' А - ^ — .

КОЭФФ ИЦИЕНТ НАСЫ Щ ЕНИЯ П ОРОДЫ ВОДОЙ - ԱՊԱՐԻ ՋՐՈՎ ՀԱ ­

Գ Ե Ց Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , տե՞ս Коэффициент водонасьнцения:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т Н Е О Д Н О Р О Д Н О С Т И - Ա ՆՀԱ Մ Ա ՍԵ 1>ՈԻ1»ՑԱ Ն ԳՈՐԾԱ­

Կ Ի Ց , տե՞ս Кривая гранулометрического состава

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т (П А РА М ЕТР) П Е Р Е Т Е К А Н И Я - Ն ԵՐԱՆ ՑՄ Ա Ն ԳՈՐԾԱ­

Կ ԻՑ (Պ Ա Ր Ա Մ Ե Տ Ր ), ջրատար համալիրի կտրվածքում թույլ ջրա|»ափանց ապար­
ների միջով մի ջրատար հորիզոնից մյուսի մեջ ջրի անցման (ներհոսման) ինտեն­
սիվությունը բնութագրող պարամետր: Ն . զ . տարբեր պայմանների դեպքում որոշ­

վում է տարբեր բանաձևերով: В - |/ k n w n , օգ|ոագւ։|։ծվ։ււ։| ( այն

դեպքում, երբ ներանցումը կատարվում Լ միայն մեկ հորիզոնից (ներքևից կամ

վերև ից), իսկ (3 ~ | / երբ ներանցումը կատարվում է և’ ներքևից, և՛

վերևից:

Բանաձևերում B -ն ներանցման գործակիցն 1., k -ն և Ш-ը համապատասխանա­

բար ջրատար հորիզոնի ծծանցման գործակիցն ու հաստությունն են, k i-ը, k j-ը,
m i-ը և ա յ-ը համապատասխանաբար ներանցվող թույլ ջրաթափանց շերտերի
ծծանցման գործակիցներն ու հաստություններն են:

КОЭФ Ф И Ц И ЕН Т П Л О ТН О СТИ (О ТН О СИ ТЕЛ Ь Н А Я П Л ОТН ОСТЬ) П Е С

к А — Ա Վ Ա Ջ Ի Խ Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց ( Հ Ա Ր Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Խ Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ) , ավազի
աոավեւագալն ծակոտկենության գործակցի ( £ m a x ) և բնական ծակոտկենության
գործակցի ( I ) տարբերության հարաբերությունը առավելագույն ծակոտկենության
գործակցի և նվազագույն ծակոտկենության գործակցի ( ճ m in) տարբերույ»յաՕը

17*
13 - lrax----------: Կ ա խ վա ծ Ա. ծ. գ -ի մ ե ծ ո ւն ա ն ի ց , տ ա րբերում են փախր
"mu — ^ min
( D = 0 ,0 — 0 ,3 3 ) , միջին խ տությա ն ( D = 0 ,88— 0 ,6 6 ) և խիտ ( D = 0,66— 1,0 0)
ա վա գներ:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т П О Д З Е М Н О Г О П И Т А Н И Я — ՍՏՈՐԵՐԿՐՑԱ Ս Ն Մ Ա Ն ԳՈ Ր­
Ծ Ա Կ Ի Ց , գետ ի սնմա ն ս տ . բա ղ ա դ րիչի մեծությա ն հա րա բերությա նը ողջ գետ ա յին
հոսքի մեծությա նը: Ս տ . ջրհոսքի մեծությա նը որոշվում է գետ ա յին հոսքի հիդրո-
գրա ֆի տարանջա տ մա ն միջոցով:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т П О Д З Е М Н О Г О С Т О К А - Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր ՑԱ ՀՈ Ս Ք Ի Գ Ո Ր Ծ Ա ­
Կ Ի Ց , որոշակի ժա մա նա կա հա տ վա ծում ջրհա վա ք ա վա զա նում բեռնա թա փ վող ստ .
հոսքի մեծությա ն հա րա բերությա նը նույն տ ա րա ծքում թ ա փ վող մթնոլորտ ա յին տ ե­
ղումների քա նա կին: Ս . հ . գ . բնութա գրում է ս տ . սնմա ն չա փ ը (մմ կա մ ծա վա ­
լա յի ն մ ի ա վ ո ր ):

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ П ОП ЕРЕЧН ОГО СЖ АТИЯ - ԼԱ ՅՆ Ա Կ Ի Ս ԵՂ Մ Մ Ա Ն Գ Ո Ր­

Ծ Ա Կ Ի Ց , տ ե՛ս К оэф ф и ци ен т П у а с с о н а :

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ПОРИСТОСТИ ПОРОД (П Р И В Е Д Е Н Н А Я ПОРИС­

ТО СТЬ) — ԱՊ ԱՐՆԵՐԻ Ծ Ա ԿՈՏԿԵ ՆՈՒԹ ՅԱՆ Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց (Բ Ե Ր Վ Ա Ծ Ծ Ա Կ Ո Տ­
Կ Ե Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ) , ապ ա րի բոլոր ծա կոտ իների ծա վա լի ( V , ) հարաբերությունը

ապարի կմախ քի ծա վա լի ն (\^Կմ) ' ա րտ ա հա յտ վա ծ միա վորի մա սե րով. £ — -

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ПРИЕЛШ СТОСТИ - Ն Ե Ր Ը Ն Դ Ո Ւ Ն Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ներ-

մղ վո ղ ջրի (ւուծույթի) Q ծախ սի (ւՐ/օր) հա րա բերությունը ներմղմա ն ժամանակ
գ ո րծա դ րվող Р ճնշմա նը (կգ /ս մ 2) : Հ ո րա տ ա նցքի ներընդունմա ն J գործա կիցը ա վե­

լի ճշգրիտ ա րտ ա հա յտ վում է հետ ևյա լ բա նա ձև ով. J = -„ _ — —--------, որտեղ' Pi

P i + P j— Р з -Р а
հորատանցքի բերանի վրայի ճնշումն է , Րշ հորատանքում հեղուկի սյան ճնշումն է,
Рз շփման հետևանքով ճնշման կորուստն է, Pa հորատախորշի վրա եղած սկզբնական
ճնշումն է:

К О ЭФ Ф И Ц И ЕН Т П РО Д У К Т И В Н О С Т И С К В А Ж И Н Ы - ՀՈՐԱՏԱՆՑՔԻ Ա Ր­
Դ ՅՈ ՒՆ Ա Վ ԵՏՈ ՒԹ ՅԱ Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , նա վթա րդյունա հա նմա ն գործում կիրա ռվող
տ երմ ին , որը հա նդիսա նում է տ եսա կա րա ր ծախ սի նմա նա կը: Հ . ա . պ . որոշվում է
հորատանցքի ծախ սի (ս մ Տ/վ ր կ , մ 3/օ ր) և ճնշմա ն ա նկմա ն ( մ թ ն .) հա րա բերու­
թյա մբ:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т П Р О Н И Ц А Е М О С Т И — Թ ԱՓ Ա ՆՑ ԵԼԻՈՒԹ ՅԱ Ն ԳՈՐԾԱԿԻՑ,
գրունտ ի ջրա հա ղորդա կա նա թյունը բնութ ա գրող պ ա րա մետ ր, որը հա նդիսա նում է
ծծա նցմա ն գործա կցի նմա նա կը: Թ . գ . օգ տ ա գործվում է ստ . հոսքի ծախ սը հա շ­
վա րկ ելիս ա յն դեպ քո ւմ, երբ հա շվա րկները կա տ ա րվում են քա ղցրա հա մ ջրից տ ա ր­
բե ր վ ո ղ հեղուկների հա մա ր: Թ. q. (К ^ ) ո րոշվո ւմ է հետ ևյա լ բա նա ձև ով.

174
 քվթտ |Հ __ 1 , որտեղ' К ծծանցման գործակիցն է (սմ/վրկ ), у հեղուկի մածու-
g
ցիկության կինետիկ գործակիցն է (uiP/վրկ), g ծանրության ուժի արագացումն է
(սմ/վրկ’ ) :

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т П У А С С О Н А — ՊՈԻԱՍՈՆԻ ԳՈՐԾԱԿԻՑ, փորձարկվող

գրունտի նմուշի հարաբերական կողային ընդարձակման հարաբերությունը նմուշի
հարաբերական ուղղաձիգ ձևախախտմանը, որը կատարվում է նմուշի միաոանցբ

սեղմման դեպքում Պ . ղ . ( յլ ) որոնվում է նետերս) բանաձևով որտեղ'

‘‘ " Т + Г •
£ -ը գրունտի կողային սեղմման (ընդարձակման) գործակիցն է: Համասեո գրունտնե-
րի (նյութերի) համար մի աո անցք ձգումը սեղմումով փոխարինելիս կամ ձևախախ­
տումների առանցքները փոխելիս Պ . գ . մնում է անփոփոխ: Ապարների համար Պ . գ .
տատանվում է 0,1— 0,4 սահմաններում: Հոմանիշ' լայնակի սեղմման գործակից:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т П Ь Е З О П Р О В О Д Н О С Т И — ՕՆՇՈԻՄ ՆԱՀԱՂՈՐԴԱԿԱՆՈԻ-
^ Յ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ջրաբեր կամ նավթաբեր շերտում ճնշման տարածման արագու-
_____ К
թյունը բնութագրող չա փա նիշ, որը որոշվում է հետևյալ բանաձևով. а = ----- Г--------
Hm-ւ + P - )
որտեղ' a-ն ճ . գ . է (ւՐ/օր), k-ն թափանցելիության գործակիցն է (ղա րսի), ս - ն
հեղուկի դինամիկ մածուցիկությունն ի (սանտիպուազ), Ш-ը ծակոտկենության
գործակիցն է (միավորի մա սեր), -ն հեղուկի սեղմման գործակիցն է.' 1 մթն.
ճնշման դեպքում, *} ա ֊ն ապարի սեղմման գործակիցն Լ' 1 մթն. ճնշման դեպքում:
ճ . գ . ծառայում է շերտային ճնշումների վերաբաշխման գործընթացի հիմնական բնու-

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т Р А З М Я Г Ч А Е М О С Т И — Կ Ա Կ Ղ Ե ԼԻ Ո Ի Բ ֊Ց Ա Ն ԳՈՐԾԱԿԻՑ,
խոնավացման հետևանքով գրունտների ամրության նվազման ցուցանիշ: Ա լն իրևնից
ներկայացնում է գրունտի մինչ ջրով հագենալը և հագենալուց հետո ամրության
սահմանների հարաբերությունը: Ինչքա ն գրունտի Կ . գ . փոքր հ, այնքան նրա
ամրությունը խոնավացման հետևանքով ավելի է նվազում:

коэффициент растворимости газов в воде (коэффициент

А Б С О Р Б Ц И И ) - Ջ Ր Ո Ի Մ Գ Ա Ջ Ե Ր Ի ԼՈ Ի Ծ Ե ԼԻ Ո Ի Թ Ց Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց (Կ Լ Ա Ն Մ Ա Ն
Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց ), որոշակի ծավալի ջրում նայն ծավսղի գազերի լուծելիությունը բնու­
թագրող գործակից: Մթնոլորտային ճնշմանը մոտ պայմաններում ջրում գազերի
լուծելիությունը դիսսսրկելիս օգտվում են Բունզենի և Կուենենի կլանման գործա­
կիցներով: Բունզենի կրսնմսւն գործակիցը իրենից ներկայացնում է 0 * f l U 760 մմ
սնդիկի սլան ճնշման պայմաններին բերված գաղի ծավալ ( մ լ) , լուծված 1 մլ լու­
ծիչում' փորձի ջերմաստիճանի և գազի 760 մմ պարցիալ ճնշման պայմաններում:
Կուենենի կլանման գործակիցը որոշվում է նույն պայմաններում, միայն լուծիչը
վևրցվո՚մ 5: 1 գր-ի չա փով:
 К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т С Д В И Г А - Ս Ո Ղ Ք » ' ( Կ Ո Ղ Ա Օ Ա Ր Ժ Ի ) Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , գրունտի
սողքի (կողա շա րժի) դեպ քում Gpui դրսևորած ընդհա նուր դիմա դրությա ն ցուցանիշ,
որը պ ա յմա նա վորվա ծ է շփ մա ն և միացման ուժերով: U . գ . որոշվում է գրունսւի
կողա շա րժի փ որձա րկումով' որպես կողա շա րժի ա նկյա ն տ ա նգենս (տ ե՛ս У гол
вн ут р ен н ею т р ен и я ):

КОЭФ Ф И Ц И ЕН Т СЖ И М А ЕМ О СТИ ГРУН ТА - Գ ՐՈՒՆՏԻ Ս ԵՂ Մ ԵԼԻ ՈՒ­

Թ Յ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , տե'ս К оэф ф ици ент ком прессии:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т С Ж И М А Е М О С Т И Ж И Д К О С Т И — ՀԵՂ Ո ԻԿ Ի Ս ԵՂ Մ ԵԼԻ Ո Ւ­
Թ ՅԱ Ն ԳՈՐԾԱԿԻՑ, մեծություն, որը ցույց 1. տ ա յիս ճնշմա ն մեծա ցմա ն դեպքում
AV
հեղա կի սկզբնա կա ն ծա վսղի փ ոքրա ցմա ն չա փ ը '3 ; ----------- որտ եղ V -ն հեղուկի
1 V •Дp ՝
Գրավայն է ՝ P ճնշմա ն դեպ քում: Ս ա . ջրերի սեղմելիութ յա ն գործա կիցը տա տ ա նվում
Լ (2,7 -7-5) • 10—’ սա հմա ններում ( Վ . Ն . Շ յե լկ ս ւչյո վ , 1948): Ջ րի սեղմելիութ յա նը
հիմնականում կախված է լուծվա ծ գա զերի քա նա կից, ջերմա ստ իճա նից և ք իմ. բ ա ­
ղա դրությունից: Հոմա նի շ' ծա վա լա յին ա ռա ձգա կա նությա ն գործա կից:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ СКОРОСТИ Ф И Л ЬТРАЦ ИИ — ԾԾԱՆՑՄԱՆ Ա ՐԱ Գ ՈՒ­

Թ ՅԱՆ ԳՈՐԾԱԿԻՑ, մեծո ւթ յա ն, որն ա րտ ա հա յտ ում h ծա կոտ կեն ա ճեղքա վոր
ապարների միջով ս տ . ջրերի ծծա նցմա ն իրա կա ն ա րա գ ո ւթ յա նը, երբ ճնշմա ն գրա -
.դիենտը հավասա ր է մեկի:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т С Т О К А — ՀՈ Ս Ք Ի ԳՈՐԾԱԿԻՑ, որևԼ ջրհա վա ք ա վ ա գա ­

նա մ որոշակի ժա մա նա կա հա տ վա ծում ձև ա վորվող մա կերևութա յին հոսքի մեծությա ն
(մմ) հա րա բերությա նը նա յն ժա մա նա կա հա տ վա ծում թա փ վող մթնոլորտ ա յին տ ե­
ղումների քա նա կին ( մ մ ) : Հ . գ . ցույց >. տ ա լիս մթնոյորտ ա յին տ եղումներից ձև ա ­
վորվող մակերևութա յին հոսքի մ ե ծ ա հ ո ւն ը :

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ СТРУКТУРНОЙ П Р О Ч Н О С Т И — Կ Ա Ռ Ո ՒՑՎԱ Ծ ՔԱ ՅԻՆ

Ա Մ ՐՈ ՒԹ ՅԱՆ ԳՈՐԾԱԿԻՑ, գրունտ ի ա մրությա ն վրա կա ռուցվա ծքա յին կապ երի
ա զդեցությա ն ցուցա նիշ: Կ . ա . գ . ո րոշվում Լ գրունտ ի բնա կա ն կա ոուցվա ծքի
նմուշի և խ ախ տ վա ծ կա ոուցվա ծքի նմուշի ք ա յքա յմա ն ժա մա նա կա վոր դիմա դրու­
թյուն ներ ի հա րա բերությա մբ' պ ա յմա նո վ, որ բնա կա ն և խ ախ տ վա ծ կա ոուցվա ծքի
նմուշներն ունեն միա տ եսա կ ծա կոտ կենութ յուն ու խ ոնւսվություն:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т С Т Р У К Т У Р Н О Й С Ж И М А Е М О С Т И —Կ Ա Ռ Ո ՒՑՎ Ա Ծ Ք Ա ՅԻՆ
Ս Ե Ղ Մ Ե Լ Ի Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , գրունտ ի չո րա ցմա ն գործընթ ա ցում նրա սեղ մելիու­
թյա ն վրա բնա կա ն կա ռուցվա ծքա յին կա պ երի ա զդեցությունը բնութա գրող ցուցա -
U---Ա ճխ
նիշ: Գ րո ւնտ ի Կ . ս . գ . (К ) որոշվում Լ հետ ևյա լ բա նա ձև ով. К „ , — ---------------
Р ~՜ Р 4 Г
ո րտ եղ ' |ւ ^ ք -G բնա կա ն կ ա ոուցվա ծքի գրունտ ի ծա կոտ կենութ յա ն գործա կիցն
է ' կծկմա ն սահ՛մանում, հ -G նույնն է' գրունտի համար:
 К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т С Ц Е П Л Е Н И Я — Հ Ա Ր Ա Կ ՑՄ Ա Ն (Օ Ա Ղ Կ Ա Պ Ս Ա Ն ) Գ Ո Ր Ծ Ա ­
Կ Ի Ց . գրանտնեբի տեղաշարժին (կողաշարժին) ցուցադրած դիմադրությունը բնու­
թագրող հատկանիշ, որը պայմանավորված է գրունտի մասնիկների հարակցման
ուժերով:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т Т Е П Л О П Р О В О Д Н О С Т И - ՋԵՐՄ Ա ՀԱ Ղ ՈՐԴԱԿԱ Ն ՈԻՕ ՑԱ Ն

Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ջերմության քանակ, որը 1 վ-ում հաղորդվում է 1 սմ* ուղղահայաց
կտրվածքով, երբ ջերմության հաղորդման ուղղաթյամր գրադիենտը կազմում I;
1 օ/սմ: Ջ . գ. նշանակվում է к -ով b չափվում է կալ./սմ* . վ. օ-Ով:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т Т Р Е Щ И Н О В А Т О С Т И - 6 Ե Ղ < 1 Ա Վ Ո Ր 4 Ա Ծ Ո Ի (ծ 6 Ա Ն ԳՈՐ­
ԾԱԿԻՑ, ապարների ճեղքավորվածության մեծություն, որն արտահայտվում է
ապարի որոշակի զանգվածի ճեղքերի գումարային ծավալի և այդ զանգվածի ծա ­
վալի հարաբերությամբ, ինչպես նաև ապարի շլիֆի վրա դիտվող ճեղքերի գու­
մարային մակերեսի և շփֆի մակերեսի հարաբերությամբ:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ УРО ВН ЕПРОВОД Н ОСТИ ֊ Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ Ա Հ .Ա Ղ Ո Ր Դ Ա Կ Ա -

Ն Ո Ի Թ 6 Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , մեծություն, որը բնութագրում է գրունտային ջրերի մակար­
դակի տատանումների տարածման արագությունը' կապված հոսքի սահմանում ջրի

հորիզոնի փոփոխության КЬш.ау Л - llL ՈՐԱւհղ֊ а , — IT. գ. է (մ*/օր),

Ր
h y — գրունտային հոսքի միջին հզորությունն է ( մ ) , k — ծծանցման գործակիցն է
(մ/օր ), | լ — ջրանջատման (ջրատվության) գործակիցն է (միավոր մասեր):

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т У С А Д К И — Կ Ծ Կ Ս Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , լեոնային գործում* սեղ­

մող աժերի ազդեցությամբ լցազանգվածի բար&րության փոքրացման և նրա սկըզբ-
նական բարձրության հւսրաբերություն' արտահալտված %-ներով կամ միավորի
մասերով:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т У С Т О Й Ч И В О С Т И ֊ Կ Ա Ց Ո Ի Ն Ո Ի Թ Ց Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , որևէ
մեխ համակարգի (օր ., շին. կաոոլյցի) կայունությանը պահպանող և այդ կայու -
նաթյա նը խաթարել ձգտող գումարային ուժերի հարաբերության:

К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т Ф И Л Ь Т Р А Ц И И ֊ Ծ Ծ Ա Ն Ց Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , մեծություն,
որը բնութագրում է ապարների ջրանցիկության ունակությունը, այն որոշակի ապարի
համար հաստատուն է: Ըստ Գա րսիի, ծ. գ . իրենից ներկայացնում է ապարի
միջով ջրի ծծանցման արագություն, երբ ճնշման գրադիենտը հավասար է մեկ միա­
վորի (ալսպես, V = k J , եթե J = 1, ապա' V « = k ) : Ծ . գ. արտահայտվում է մ/օր,
սմ/վրկ: Հոմանիշ' ջրաթափանցեյիության գործակից:

КОЭФ Ф ИЦИЕНТ ЭН ЕРГЕТИ Ч ЕСК ОЙ УСТО ЙЧИВО СТИ ГРУН ТА —

Գ ՐՈ ԻՆ 8Ի ԷՆ ԵՐԳ Ե8ԻԿ ԿԱՑՈԻՆՈԻԹ ՑԱՆ Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , գրունտի կաոուցված-
քային կապերի ե սեղմելիության կախումը բնութագրող ցուցանիշ, որը մեծ կամ հա-
լ
վասար է մեկի: Գ . է . կ գ . որոշվում է հետևյալ բանաձևով. K t .» — ---------- , որտեղ

K j . j . Էներգետիկ կայունության գործակիցս է , լ բնական կաոուցվածքով նմուշի

ծակոտկենության գործակիցն է , խախտված կաոուցվածքով նմուշի ծակոտկե­
նության գործակիցը:
177
1 1 -M 7
 К Р А Е В Ы Е (З А К О Н Т У Р Н Ы Е ) В О Д Ы Н Е Ф Т Е Н О С Н Ы Х П Л А С Т О В —
Ն Ա Վ Թ Ա Տ Ա Ր ՍԵՐՏԵՐԻ Ե Զ Ր Ա Յ Ի Ն ( Ա Ր Տ Ա Ե Ջ Ր Ա Գ Ծ Ա Ց Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , նավթատար
շերտ ի խ որա սուզվող մա սերում նավթը ներքևից եզրա վո րո ղ ջրեր: Ն մ ա ն ջրերը
կ ո չվում են ստ որին եզ րա վորող ջրեր: Ե ր ե նա վթա տ ա ր շերտ ը մերկա նում է , ապա
նրա վերի ն (գլխ ա յին) մասում կուտ ա կվում են մթնոլորտ ա յին ծա գմա ն ջրեր, որոնք
կ ոչվում են վերին եզրա յին ջրեր: Ստ որին ու վերին եզրա յին ջրերը էա պ ես տ ա ր­
բերվում են իրենց ք ի մ . կ ա զմով:

КРАЕВЫ Е У СЛ О В И Я — ԵԶՐԱՅԻՆ (Ս Ա Հ Մ Ա Ն Ա Յ Ի Ն ) Պ Ա ՅՄ Ա Ն ՆԵ Ր, տ ես
Грани чны е усло в и я:

К РЕ П О СТЬ ГО РН Ы Х П О Р О Д — ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԱՄՐՈԻԹ ՑՈԻՆ, ա րտաքին

ուժերի ներգործությա նը ա պ ա րի ցուցա բերա ծ գո ւմա րա յին դիմա դրությունը, որը
գիտ վում է մա սնա վորա պ ես ա պ ա րի հորա տ մա ն և մշա կմա ն Ժամա նակ: Ա . ա . բնու­
թա գրվում է. ապարի ամրությա ն գ ո րծա կցով (տ ե'ս Коэффициент крепости породы):

К РИ В А Я Г Р А Н У Л О М Е Т Р И Ч Е С К О Г О (М Е Х А Н И Ч Е С К О Г О ) С О С Т А В А ֊
Հ Ա Տ Ի Կ Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն (Մ Ե Խ Ա Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն ) Կ Ա Զ Մ Ի Կ Ո Ր , ապ ա րի հա տ իկա չա փ ա -
կա ն (մեխ .) կա զմի գրա ֆիկ ա րտ ա հա յտ ություն, որն իրենից ներկա յա ցնում է ըստ
մա սնիկների տափերի ապարի նմուշի ծա վա լի ա վելա ցումը ա րտ ա հա յտ ող ինտ եգրա լ
կոր: Հ . կ կ. կ ա զմվում է ննտ ևյա յ կերպ , օրդինա տ ների ա ռա նցքի վրա բերվում
է հատիկ՛՛.երի գումա րա յին %-ը (նմուշի ողջ ծա վա լի նկ ա տ մա մ բ), իսկ աբսցիսների
ւսոանյյրի վրա ՝ մա սնիկների տ րա մա գծի տափերը կա մ լոգա րիթմները (uib'u նկ.
•V։ 8 ա , բ .) : Հ . կ . կ . հնա րա վորութ յուն է տ ա լիս հեշտ ությա մբ որոշեւ ապ ա րի մա ս­
նիկների ա րդյունա վետ տ րա մա գիծը ( d ;3 կ ա մ ) և ա նհա մա սեոությա ն գործա ­
կիցը ( F ) , որն իրենից ներկա յա ցնում է ապարի հա տ իկա չա փ ա կա ն կա զմի ա նհամա-
և եոա թյա ն ա ստ իճա նը և որււշվում է օրդինա տ ի վրա ա ոա ն&նա ցվա ծ 60 % -ին հա­
մապ ա տ ա սխ ա նող հատիկա խմբի տ րա մա գծի ( d Co) և ա րդյունա վետ տ րա մա գծի հա­

րա բերությա մբ p ՝|5յ . : Ն մ ա ն եղ ա նա կ ո վ ո րոշվա ծ ա պ ա րի ա րդյունա վետ տ րա ­

մագիծը և ա նհա մա սեոությա ն գ ործա կիցը օգտ ա գործվում ե ն շա տ ա պ ա րների, հատ­

կապ ես ա վա ղների ծծա նցմա ն գործա կիցը փ որձնա կա ն բա նա ձև երով որոշելիս :

КРИ ВАЯ ДЕБИ ТА — ԾԱԽՍԻ ԿՈՐ, հորա տ ա նցքի (ջրհո րի ) Q ծախ սի կա ­

խումը Տ իջեցումից ա րտ ա հա յտ ող գրա ֆ ի կ : Ծ . կ ՛ ընդհա նուր տ եսյւո վ ճնշումնա յին
ջրերի համար ներկա յա ցնում է ո ւղիղ գ ի ծ , իսկ գրունտ ա յին ջրերի հա մա ր՝ պ ա րա ­
բոլիկ կ ո ր : Ի րա կ ա ն պ ա յմա ններում ա վելի հաճախ ծախ սի և մակա րդուկի իջեցմա ն
կախման Q = p ( S ) կորն ո ւնի ՝ S = a Q - ( - b Q J կորի տ ե ս ք , որտ եղ a m Ь պարա մետ ­
րերը որոշվում են փ որձնա կա ն տ վ յա լն երո վ:

К Р И В А Я Д Е П Р Е С С И И — ԻԶՈԻՅԹ Ի (Դ Ե Պ Ր ԵՍ Ի Ա Յ Ի ) ԿՈՐ, տ ե'ս Депрес-

сионная кривая:

КРИВАЯ ЗАВИ СИ М О СТИ ОСАДКИ ОТ В РЕМ ЕН И — ԺԱՄԱՆԱԿԻՑ

Ն Ս Տ Մ Ա Ն Կ Ա Խ Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Ց Ա Ն Կ Ո Ր , գրունտ ի կ ա մ կա ռույցի ժա մա նա կի ընթ ա ց­
ք ո ւմ նստ մա ն կա խ վա ծութ յունը կորի տ ե ս ք ո վ ա րտ ա հա յտ ելու գրա ֆ իկ եղ ա նա կ :

IT S
 X

0 ................... Հ ս ~ ր տյ
Նկ. 8. Հատիկաչափական (մեխ.) կազմ}] կոր.
սւմաօհ RujMlhliiiiMiilhiiiliinC luimitj) սովորական
= d „ / d ,0 - 4 ,6 ,
r , նույն
բ) — _ւ1աօհ հատիկաչավւական
ավազ)* հսւտհնաէամւաեան կազմի ւոգա-
րիբմականան կոր, Ժ"ւօ = 0,12 մմ, d„j = 0,50 մմ,
f = (Աօ/d ւօ = 4,2:

Ժ . (և կ . կ . կազմվում է տարբեր բեռնվածքների տակ գրունտը (կառույցը) փոր-

&արկեյիս:

КРИ ВАЯ ЗАВИ СИМ ОСТИ О САДК И О Т Н А ГРУ ЗК И — ԲԵՌՆՎԱԾՔԻՑ

Ն Ս 8 Մ Ա Ն Կ ա ս Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Ց Ա Ն Կ Ո Ր , տե՜ս Испытание грунтов на несущ ую с - о -
собность:

К Р И В А Я К О Н С О Л И Д А Ц И И — Կ Ո ՆՍ Ո ԼԻԴ Ա ձԱ ԱՆ (1Ս ՏԱ 6Ո ԻՄ Ո Վ U.IT-

ՐԱՕՍԱՆ) Կ Ո Ր , լաբորատոր պայմաններում գրունտը կայուն բեոնվածբի տակ
1л
փորձարկեւիս Ժամանակի ընթա ցքում նրա նսա մա ն կախվա ծությա ն գրա ֆիկ ա ր­
տա հա յտ ությա ն:

К РИ В А Я Н А Г Р Е В А Н И Я ֊ Տ Ա Ք Ա Ց Մ Ա Ն ԿՈՐ, գրունտի (նյութի) ջերմա ս­

տիճանի ա վեյա ցումից նրա տա քա ցմա ն վրա ծա խ սվա ծ ողջ ջերմությա ն կա խ վա ­
ծության գրա ֆիկ արտ ա հա յտ ություն:

К РИ ВАЯ О Б Е С П Е Ч Е Н Н О С Т И - ԱՊ ԱՀՈՎՎԱԾՈԻԹ ՑԱՆ ԿՈՐ, ի նտ եգրա յ

կ որ, որը ցույց է տ ա յիս շա րքի ընդհա նուր համա կցությա ն մեջ տ վյա լ մեծության
ապ ա հովվա ծությունը կա մ նրա նից բա րձր ցուցա նիշների հավանականությունը
(% կա մ միա վորի մ ա ս ե ր ): Հոմա նի շ' գերա զա նցմա ն հա վա նա կա նությա ն կոր:

К Р И В А Я П О Д П О Р А Г Р У Н Т О В Ы Х В О Д — Գ ՐՈ ԻՆ ՏԱ ՑԻ Ն ՋՐԵՐԻ Դ ԻՄ ՀԱ ­
ՐԻ Կ Ո Ր , գրունտ ա յին ջրհոսքի իջույթի (դեպ րե սիա յի ) կոր' ա յն դ եպ քո ւմ, երբ
ջրատ ար հորիզոնի հաստությունը հոսքի ուղղությա մբ նվա զում է հորիզոնի ջրա մերժ
հիմքի' հոսա նքին հակաոակ թ եքությա ն շն ո րհի վ, ա յսին քն ջրա մերժ հիմքը կա տ ա ­
րում է դիմհա րի դ եր: Գ . ջ. դ կ . ունի գոգա վոր տ եսք:

КРИ ВАЯ РАЗГРУЗКИ - ԲԵՌ ՆԱԹ ԱՓ ՄԱՆ Կ Ո Ր , լա բորա տ որ փ որձա րկմա ն

ժամանակ գրունտի բեռնա թա փ մա ն դեպ քում մնա ցորդա յին բեռնվա ծքից նրա
նստ մա ն կա խ վա ծությա ն գրա ֆիկ ա րտ ա հա յտ ությա ն:

КРИ ВАЯ СПАДА ГРУН ТОВЫ Х ВОД - ԳՐՈԻՆՏԱՑԻՆ ՋՐԵՐԻ ԱՆԿՄԱՆ

Կ Ո Ր , գրունտ ա յին ջրհոսքի մա կերևույթի թեքությա ն կորի ձև , երբ ջրատար հորի­
զո նի հաստությունը հոսքի ուղղությա մբ փ ոքրա նում է: Դ ա կա տ ա րվում է ա յն դ եպ ­
քում, եթե ջրա մերժ հիմքը հոսքի նկա տ մա մբ ունի հակաոակ թեքություն կ ա մ հո­
րիզոնա կա ն է: Գ . ջ. ա . կ . սովորա բա ր ուռուցիկ տ եսք ա նի :
 КРИ ВЫ Е У П Л ОТН ЕН И Я И Н А БУХА Н И Я - ԽՏԱՑՄԱՆ ԵՎ ՈՒՌ ՉՄ Ա Ն
ՍՈՐԵՐ, կոմպրհսիոն փորձարկումներով ստացված կորի ճյուղերը (նկ. 9 ) , որոնք
համապատասխանում էն 1) գրունտի վրա րհոնվածքի աստիճանական ավեւաց-
մանը — սեղմման (նստւհսն) կոր, 2) գրունտի բեոնաթափմանը — ուռչման կոր:
Ուոչման կորը չի համընկնում սեղմման կորին, քանի որ գրունտի խտացման ժա­
մանակ նրա կաոուցվածքը խախտվում է և առաջանում են մնացորդային ձևախախ­
տումներ: Որոշ առաձգական գրունտների (հատկապես կավերի) մոտ Ju. Ա ու. կ.
կարող են գգայիորեն մոտենալ, սակայն լրիվ համընկնեյ չեն կարող:

К Р И О Г Е Н Е З ( К Р И О Г Е Н Н Ы Е П Р О Ц Е С С Ы ) -Ս Ա Ռ 8 Ա Ծ Ն Ո Ւ Թ Ց Ո Ի Ն (Կ ՐԻՈ -
Գ Ե Ն Ե Ջ , Ս Ա Ռ 8 Ա Ծ Ի Ն Գ Ո Ր Ծ Ը Ն Թ Ա Ց Ն Ե Ր ), ջերմաֆիզ., ֆիզ մեխ. և ֆիզքիմ. գործըն­
թացների համակցություն, որը տեղի է ունենում սաոչող. սաոած և հալչող ապարնե­
րում, ինչպես նաև ջրակուտակներում ու ջրհոսքերում:

К РИ О ГЕН Н АЯ СТРУКТУРА - Ս Ա Ռ Ց Ա Ծ Ի Ն (Կ Ր Ի Ո Գ Ե Ն ) Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք ,
սաոած ապարների կաոուցվածք, որը պայմանավորված է նրանց բաղադրամասերի
(միներսղային կմախքի, սաոցի բյուրեղների, հեղուկի թաղանթի, գազի ներփա­
կումների) հարաբերական քանակով, ձևերով ու չափերով:

К Р И О Г Е Н Н А Я ( М О Р О З Н А Я ) Т Е К С Т У Р А ֊ Ս Ա Ռ Ց Ա Ծ Ի Ն (Կ Ր Ի Ո Գ Ե Ն ) Կ Ա Զ Մ ­
Վ Ա Ծ Ք — (Տ Ե Ք Ս Տ Ո Ի Ր Ա ), սաոած ապարների կազմվածք, որն աոաջանում է
ապարների սաոած գործընյ»ացում:

К РИ О ГЕН Н Ы Е ЯВ Л ЕН И Я - ՍԱՈՑԱԾԻՆ (Կ Ր Ի Ո Գ Ե Ն ) ԵՐԵՎՈԻՑԹ ՆԵՐ,

հատակ ֆիզիկաերկրբ. երևույթներ, որոնք դիտվում են ապարների և հողաբուսա-
կան շերտի, ինչպես նաև ջրակուտակների, ջրհոսքերի ու ճահիճների սաոչման և
հսզչման հետևանքով:

К Р И О С Ф Е Р А - Ս Ա Ռ ՑՈ ԼՈ ՐՏ (Կ Ր Ի Ո Պ Ա 8 9Ա Ն ), ջրադինամիկ տեսակետից
երկրակեղևի հատուկ ոլորտ կամ պատյան, որն ընդգրկում է քարապատ յանի, ջրո­
լորտի և մթնոլորտի որոշակի մասեր: Ս -ի տարբերակիչ հատկանիշ է հանդիսանում
բացասական ջերմաստիճանը:

К Р И С Т А Л Л И З А Ц И О Н Н А Я В О Д А ֊ Բ Ց Ո Ի Ր Ե Ղ Ա Յ Մ Ա Ն Զ Ո Ի Ր , միներալների
բյուրեղային ցանցում աոանձին մոլեկուլների կամ խմբերի ձևով գտնվող ջուր:
Ա յն միներայներից անջատվում է մինչև 250— 300° 8 ջերմության պայմաններում,
ուղեկցվում է ջերմության կւանմամբ և միներսզի բյուրեղային ցանցի քայքայումով
կամ վերակառուցումով: Բ . ջ. պարոլնակող միներալներից են սոդան' N aaC O j • IO H j O
(ըստ կշոի պարունակում է 68 % ջուր), միրարիլիտը' N a aSO « • IO H jO (55,0 % ),
բիշոֆիտը' M g C la 6 H aO (58,2 % ), գիպսը' C a S O , 2 Н аО (20,0% ) ևն: Ջերմա-
կլանման էֆեկտը, որը դիտվում է ջերմային անալիզների ժամանակ տաքացման
կորի վրա, հանդիսանում է ուսումնասիրվող միներալի բնույթի ճանաչման ցուցանիշ:

К Р И С Т А Л Л И З А Ц И О Н Н Ы Е С В Я З И - Բ Յ Ո Ւ Ր Ե Ղ Ա Ց Մ Ա Ն Կ Ա Պ Ե Ր , բյուրեղա­
յին նյութի տարրերի միջև գործող մեխ. կապեր:

К Р И С Т А Л Л О ГИ Д Р А Т Ы — ԲՑՈԻՐԵՂ1ԱԻԴՐԱՏՆԵՐ, բյուրեղային միացու­

թյուններ, որոնց կազմի մեջ ջրածինն ու թթվածինը հանդես են գսզիս ջրի մոլե­
կուլների ձևով: Բ . ստացվում են բազմաթիվ նյութերի ջրային լուծույթներից' րյու-
Ш
րէղա ցԱ ա ն ժա մա նա կ: Յ ուրա քա նչյուր բյուրևղա որդրա տ կայուն է որոշա կի ա ռ ա ձ­
գա կա նությա ն դհպ ռում: Ի ն չք ա ն բա րձր է Բ -ի ա ռա ջա ցմա ն ջերմությունը, ա յնք ա ն
նրանց մեջ ջուրը ք ի չ է:

КРИТЕРИИ Н ЕФ ТЕГЛ ЗОН О СНО СТИ ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ ЧЕСК И Е — ՆԱՎ-

Թ ԱԳԱՋԱԲԵՐՈԻԹ ՑԱՆ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՉԱՓ ԱՆԻՇՆԵՐ, չա փ ա նիշներ,
որոնք բնութա գրում են նա վթա յին ջրերի և ա ծխ ա ջրա ծինների ա ռա ջա ցմա ն,
նա վթա գա զա բեր ա վա զա նների երկ րբ. զա րգա ցմա ն պա տ մությա ն ընթա ցքում
նա վթի ու գա զի կուտ ա կների ձևա վորմա ն և գոյությա ն պ ա յմա նները: Ն . ջ . չ
որոշվում են նստ վա ծքների կուտ ա կմա ն և թ ա ղմա ն բն ույթ ո վ, երկրա քիմ. իրա ­
դրութ յա մբ, ֆ ի զ ք ի մ ., ջերԱւսդինամիկ և ա յլ գործընթա ցներում որոնք ընթա ցել են քա -
րա պ ա տ յա նում: Ն . ջ. չ. ստ որա բա ժա նվում ե ն . ա ) համընդհանուր (ոեգ ի ո նսղ ) և
տ եղա կա ն, բ) ուղղա կի և ա նուղղա կի: Դ րա կ ա ն Ն . ջ. չ են հա նդիսա նում. 1) ա վա ­
զ ա նում համընդհանուր ջրա մերժի, իսկ նրա տ ա կ' դժվա ր ջրափ ոխ ա նա կմա ն (կա մ
ա նշա րժ) ոեժիմի լա վ կուտ ա կիչների ա ռ կա յութ յունը, 2 ) ջրա երկրբ. խ ոտորումների
(գ ա զ ա ջրա ք իմ ., ջրա դինա միկ, երկրա ջերմա լին և ն) ա ռկա յութ յա ն ը, ի նչպ ե ս նաև
նա վթ ա գա զա յին երև ա կումների և ցեխ ա յին հրա բուխ ների ա ղբյուրների ե լք ե ր ը ,
Ց) ք լոր-կա ւցիումա յին տիպ ի ա ղա ջրերը, սա լֆ ա ւա սզա րկ (կա մ չհ ա գ եցա ծ) ջրա -
կա րբոնա տ -նա տ րիումա յին տ իպ ի ա ղի ջրե րը, որոն ք հարուստ են B r , J , N H «, В ,
В а , նա վթենա յին թթուն երով , ֆ ե ն ոլներ ով և ունեն ցածր ք ւոր-րրոմա յին գործա կից,
4) ազատ կ ա մ լուծվա ծ ա ծխ ա ջրա ծնա յին գ ա զ ե ր , ի ն չպ ե ս նաև բա րձր ա ռա ձգա կա նու­
թյա ն ա ծխ ա ջրա տ ներ, 11շՏ և Н е պ ա րունա կող ա յլ գա զերի ա ռկա յութ յունը, 6) ջրերի
մա ն րէա զրկվա ծա թ յունը կամ սո ւլֆ ա տ վերա կա նգնող և ածխ ա ջրա տ ներ օգտ ա գոր­
ծ ո ղ մա նրէների ա ռկա յութ յունը:

К РИ ТЕРИ И П Р О С А Д О Ч Н О С Т И -Ն Ս Տ Ա Ա Ն Չ Ա Փ Ա Ն Ի Շ Ե Ր , չա փ ա նիշեր (հա-

տ իկա չա փ ա կա ն ու մինև րա լա յին կ ա զ մ, կա ոո ւց վա ծք , կա զ մվա ծք և ն ) , որոնց միջո­
ց ով կա րեյի !. կա նխ ա տ եսևլ փուխր ա պ ա րների նստումը:

КРИ ТИ ЧЕСКАЯ ГЛУБИН А Д О УРОВН Я ГРУ Н Т О В Ы Х В О Д — ԳՐՈԻՆՏԱ-

ՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ԿՐԻՏԻԿԱԿԱՆ 1սՈՐՈԻ<9֊ՑՈԻՆ, նվա զա գույն սա հմա ­
նա յին խ որություն, որից բա րձր մա կա րդա կի դեպ քո ւմ հա նքա յնա ցվա ծ գրունտ ա ­
յին ջրերը մա զա նոթա յին բա րձրա ցմա ն և գ ոլորշիա ցմա ն հետ ևա նքով կա րող են
դսա նւպ հողերի ա ղուտ ա ցմա ն պա տ ճա ռ:

К РИ Т И Ч Е С К А Я П О Р И С Т О С Т Ь — ԿՐԻՏԻԿԱԿԱՆ ԾԱԿՈՏԿԵՆՈԻԹ ՑՈԻՆ,

չկա պ ա կ ցվա ծ ա պ ա րի ծա կոտ կենութ յա ն սա հմա նա յին ա րժ եք , որը Ժէեղաշարժային
<Վ սդ-սվստ րս: ե ;ի զւ՚ըծընթսւցում չի վւոփոիւվում:

К Р И Т И Ч Е С К А Я С К О Р О С Т Ь ֊֊ Կ Ր Ի Տ Ի Կ Ա Կ Ա Ն Ա Ր Ա Գ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , սա հմա նա -
նա յիս ա րա գււլթյա ն, որի դեպ քում հեղուկի լա մինա ր շա րժումը ա նցնում է տ ուր-
բա լե ն տ ի : Կ . ա . ուղի ղ հա մեմա տ ա կա ն է կինեմա տ իկ մա ծուցիկությա ն գործա կցին
m Ռ հյնո լդսի բվի ն և հակա դա րձ հա մեմա տ ա կա ն Է հիդրա վլիկ շա ռա վիղ ին (տե՛ս
Гидравлический радиус):

К Р И Т И Ч Е С К А Я Т Е М П Е Р А Т У Р А - ԿՐԻՏԻԿԱԿԱՆ ՋԵՐՄՈԻԹ ՅՈԻՆ (Ջ Ե Ր -

1А2
Մ Ա Ա Տ Ի Ծ Ա Ն ), յուրաքանչյուր քիմ. նյութի համար որոշակի ջերմաստիճան, որ]։
դեպքում տեղի է ունենում գազանմսւն և հեղուկ ֆազերի հատկությունների յրի’ !
հավասարեցում: Դրանից բարձր ջերմության և ցանկացած ճնշման պայմաններում
հնարավոր չի գազը վերածեյ հեղուկի: Քանի որ յուրաքանչյուր նյութ անի իրեն
ւսոան&նանաաոկ Կ . ջ ., ապա այն հանդիսանում Լ աոավեյ բնորոշ կոնստանտ­
ներից: Ջրի Կ . ջ. հավասար է + 3 7 4 ,2 * 6 :

К Р И Т И Ч Е С К И Й Н А П О Р Н Ы Й Г Р А Д И Е Н Т — ԿՐԻՏԻԿԱԿԱՆ 6Ն ՕՈ ԻՍ ՆԱ -
5 Ի Ն Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ , ճնշումնային գրադիենա, որի դեպքում ծծանցվող ջրերը ջրա-
րինամիկ ճնշման ազդեցության տակ դուրս են մղում (տեղահանում են) գրունտի
մասնիկները և հանգեցնում են սաֆոզիայի (տե՛ս С уф ф о зи я ):

К Р И Т И Ч Е С К О Е Д А В Л Е Н И Е - Կ Ր Ի Տ Ի Կ Ա Կ Ա Ն Օ Ն Ծ Ո Ի Մ , ճնշում, որի դեպ­

քում տեղի է ունենամ նյութի հեղուկ և գազային փայերի յրիվ հավասարակշռու­
թյուն: Թվապես Կ . ճ . հավասար է գերհագեցած գոյորշա ճնշման առավելագույն
արմերին: Յուրաքանչյուր նյութ անի իր Կ . ճ ., որը կրիտիկական ջերմաստիճանի
հետ մեկտեղ հանդիսանամ է նրա բնորոշ կոնստանտներից:

183
 К Р О В Л Я — Ա Ռ Ա Ս Տ Ա Ղ , երկրա բա նությունում' ա պ ա ր, որն ա նմիջապես ծա ծ­
կում է շերտ ը, երա կը կա մ հա նքա մա րմինը: Ջրա երկրա բա նութ յունում ա յն օգտ ա ­
գործվում է ջրա մերժ ա ռա ստ ա ղ (во д о уп о р н ая кр ов л я) բա ոա կա պ ա կցությա մբ,
որը նշա նա կում է ջրատար ա պ ա րները վերևից ծա ծկվա ծ են ջրա մերժ ա պ ա րներով:

К Р О Т О В Ы Й Д Р Е Н А Ж — Ի Վ Ո Ի Ր Դ Ա Յ Ի Ն Ց Ա Մ Ա Ք Ո Ւ Ր Դ , գերխ ոնա վ հոդերի

ցամա քեցմա ն (չո րա ցմ ա ն) եղ ա նա կ, որն իրա գործվում է գութա նի խ ոփ երին ա մ­
րացրած հատուկ սկա վա ոա կներով մինչև 0 ,6 — 0 ,8 մ խ որության վրա 5— 20 սմ
տ րա մա գծով հորիզոնա կա ն ա նցքեր բացելու միջոցով: Վ երջի ննե րը նմա ն են խլուրդի
ա նցքերի, որի համար ցամա քուրդը կ ոչվում է խ ո ւր դ ա յի ն :

К Р У Г М О Р А - Մ Ո Ր Ի Շ Ր Ջ Ա Ն , գրա ֆիկ կա ռուցում (ն կ . 1 0 ), որի միջոցով

որոշվում է ա ռա ձգա կա ն մա րմնի (գ րունտ ի) լա րվա ծ վիճա կը: Դ րունտ ների մեխ ա ­
նիկայում Մ . շ . կա ռուցվում է գրա նտ ների եռա ռա նցք փորձա րկմա ն ժամանակ:
Գրունտ ի վրա գործա դրվա ծ նորմա լ ւա րմա ն մեծությունը նշվում է ա բսցիսների
ա ռանցքի վրա , իսկ շոշա փ ող լա րմա ն մեծությունը' օրդինա տ ների ա ռա նցքի վ րա .
և գլխ ա վոր րսրա մների տ ա րբերութ յունը ( а ,— օ3) ը ն դո ւնելո վ որպ ես տ րա մա գծի
լա փ , ա բսցիսների առա նցքի վրա կա ռուցվում է շրջա ն (կի սա շրջա ն ): Հոմա նիշ'
լա րումների շրջա նա ձև գրա ֆ իկ:

КРУГОВО РОТ ВОДЫ (В Л А ГО О Б О Р О Т ) В П Р И Р О Д Е — Տ^ՐԻ ( Ի Ր Ա Վ Ո Ւ ­

Թ Յ Ա Ն ) Շ Ր Ջ Ա Ն Ա Ռ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Բ Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Մ Ե Ջ , երկրա գնդի վրա ջրի (խ ոնա վու­
թյա ն) անընդմեջ փակ շրջա նա ռությա ն գ ո րծընթ ա ց, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է ա րեգա ­
կից ստ ա ցվող էներգ ի ա յով և ծա նրութ յա ն ուժի ա զդեցությա մբ: Ի ն չպ ե ս ցույց է

տ րվա ծ նկ. l l -ո ւմ , ջուրը գ ո լորշիա նում է Հա մա շխ ա րհա յին օվկիա նոսի և Ցամաքի
մա կերև ույթից, ջրա յին գպ ո րշինե րը օդ ա յին հո սա նքներով տ եղա փ ոխ վում ե ն , խ տ ա ­
նում և տեղումների ձևով վերա դա ռնում օվ կիա նո ս (փ ոքր շրջա ն ա ռո ւթ յուն ), կամ
թա փ վում Ցա մա քի վրա (մեծ շրջա ն ա ռ ո ւթ յո ւն ), որտ եղից նրա նց մի մասը կ ա զ ­
մում է մակերևութային ու ս տ . հոսքերը, իսկ վերջինները գետ երո վ ու ս տ . ճա­
նա պ ա րհով վերա դա ռնում են դեպի օվ կիա նոս: Բա ցի դ րա նի ց, տ ա րբերում են նաև
ներքին կա մ ներցա մա քա յին շրջա նա ռություն, երբ Ցա մա քից գուորշիա ցող ջուրը
տ եղումների ձևով վերստ ին թա փ վում է Ցա մա քի վրա :

184
 К Р У Г О В О Й Г Р А Ф И К Н А П Р Я Ж Е Н И И — ԼԱ Ր Ո Ւ Մ Ն Ե Ր Ի Օ Ր Ջ Ա Ն Ա Ջ Ե Վ Գ Ր Ա ­
Ֆ Ի Կ , ահ՛ս Круг М ора:

К Р У Т И З Н А С К Л О Н А (О Т К О С А ) - Լ Ա Ն Ջ Ի (Ա Ր Հ Ե Ս Տ Ա Կ Ա Ն Թ Ե Ք Ո Ւ Թ Յ Ա Ն )
ՋԱ ՈԻԹ ԱՓ ՈԻԹ ՅՈԻՆ, 1. Լանջի (թեքության) բարձրության հարաբերությունը
նրա հիմքին, 2. Լանջի (թեքության) կազմած անկյանք հորիզոնական հարթության
նկատմամբ:

КСЕРО Ф ИТЫ ՉՈՐԱՍԵՐՆԵՐ (Ք Ս Ե Ր Ո Ֆ Ի Տ Ե Ր ), չորադիմացկուն բույսեր,

որոնք աճամ են անբավարար խոնավության պայմաններում: Ձ-ի մեծ մասին բնո­
րոշ են նեղ ու Փոքր տերևները, ցողունների և տերևների վրա բաց գայնի մա զ­
մզուկների ու մոմի փաոի առկայությունը: Ձ. աէրոյուսանկարնհրի վրա արտացոլ­
վում են բաց տոնայնությամբ, որն օգտագործվում է որպես ջրաերկրբ. ու հողա­
գիտական ցուցիչ (ինղիկատոր):

К У П О Л В О Д Я Н О Й — Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Գ Մ Բ Ե Թ , ծովի մակերևույթին ակնթարթորեն

դիտվող կամարաձև գմբեթ, որն առաջանում է ստ. հրաբխի վերևում (մինչև գա­
զերի, ոումբերի ու մոխրի պոոթկումը): Սկզբում ընդարձակվող գազերը բարձրաց­
նում են ջուրը գմբեթի ձևով (կլորավուն գա գա թով), ինչպես նաև հատած կոնի
կամ նույնիսկ գյանի ձևով: 1028 թ. Օտեյնը դիտեւ է նման ջրային գմբեթ' 28 մ
բարձրությամբ և հիմքում 100— 200 մ յայնությամբ:

КУСТОВАЯ ОТКАЧКА - Փ Ն Ջ Ա Յ Ի Ն Ա Ր Տ Ա Մ Ղ Ո Ւ Մ , ջրի արտամղամը փոր-

ձային (կենտրոնական) հորատանցքից, որի դեպքում մակարդակի դիտումները
տարվում են ինչպ ես կենտրոնական, այնպես էլ դիտողական հորատանցքերում:
Եթե արտամղամը կատարվում է 2 կամ ավեւի հորատանցքերից, ապա այն կ ո չ­
վում է խմբային (групповая откачка):

К Ю В Е Т — Ա Կ Ո Ս (Ա Օ Ո Ի , ի ւՐ Ա Մ Ա Օ Ո Ի ), ճանապարհի պաստառին զագա-

հեո ջրհեոացման ակոս: Հաճախ նույն նպատակով ակոսներ են բացվում նաև ստ.
ւեոնային Փորվածքներում:

К Ю Р И — Կ Յ Ո Ի Ր Ի , ռադիոակտիվ տարրերի (իզոտոպների) ռադիոակտիվու­

թյան չափման միավոր: 1 կյուրին համապատասխանում է 8,700 - 1010 ատոմային
տրոհմանը 1 վայրկյանում (1 գր ռադիումի ռա դիոակտիվությա նը): Հաճախ օգտա-

Ն կ . 12. Քյարիզի ընդերկայնակի կտրվածքի սխեմա:

1— ջրամերժ կավեր, 2— ջրատար ավազներ:
գործում են ա վեյի iji’ip p միա վորներ' մի լիկ յուրի (10—* կ լա ր ի ) , միկրոկյուրի (10 հ
Կւո ՓԻ)ք միլիմիկրււկյա րի (10—9 կ լա ր ի ) ևն: Չա փ մա ն ա յլ մխ սփ տ նեւփ ց են' Լմանը
(0,1 միլիմիկրոկլուրի) և ներկա յումս հնա ցա ծ Մ ա խ եի միա վորը (3,6 4 է մ ա ն ):

К Я Р И З (К Я Х Р И З , К Я ГР И З) — Ք ՅԱՐԻԶ (Ջ Ր ՀԱ Վ Ա Ք Գ Ե Տ Ն Ո Ւ Ղ Ի ) , աո.
հորիզոնա կա ն գետ նուղի' ուղղ վա ծ գրունտ ա յին ջրերի հոսա նքով դեպի վերև , որը
փ որվում է ա յդ ջրերը բռնելու և ի նք նա հոսով երկրի մակերևույթ դ ոփ ս բերելու
նպ ա տ ա կով (նկ . 12 ): Բա ցի ելքի ա նցքից ( բ ո վ ա ն ց ք ի ց ), Ք . երկրի մակերևույթի
հետ հա ղորդա կցվում է 5— 50 մ հեռա վորութ յա ն վրա շա րքով դա սա վորվա ծ հո­
րերի միջոցով, որոնք վա րվում ե ն նա խ օրոք, ա պ ա սրա նց խորշերը միա ցվում են
ր;Ւտնաղր.վ, ըստ որում պատրաստի հորերը ծա ռա յում են ապարը վեր բարձրաց­
նելու և օդա փ ոխ մա ն նպ ա տ ա կին: Ք . հա մա րվում է հնա գա յն ջրա տ եխ . կա ռույց­
ներից. դեռևս հին Բ ա բելոն ի, Մ երձ ա վոր ւս Մ ի ջի ն Ա ր և ե ւք ի , Ա նդ րկո վկ ա սի ու
Միջին Ա ս ի ա յի նա խ ա լեռնա յին գոտ ին երա մ 2— 3 հա զա րա մյա կ ա ռաջ կա ռուցվել
ես f-'- ն ե ր , որոնք օգտ ա գ ործվել են խ մելու և ոռոգմա ն ջուր ստ ա նա լու նպա տ ա կով:

— Л —

Л А В И Н А — ՀՈ ՒՍ ԻՆ (Ջ Ն Հ Ո Ս Ք ), ձյա ն զ ա նգվա ծի գրա վիտ ա ցիոն շա րժում,

որը հոսքի կա մ հորձա նուտ ի ձևով կ ա տ ա րվո ւմ է լեոն երի զա ռիթա փ լա նջերին և
հաճախ հսկա յա կա ն ա վերա ծութ յուններ I. պ ա տ ճա ռում:

Л А М И Н А Р Н О Е Т Е Ч Е Н И Е — ԼԱ Մ ԻՆ Ա Ր ՇԱՐ Ժ Ո ՒՄ , հեղա կի կամ գա զի

շա րժում' բա րա կ շերտ երի կ ա մ զուգ ա հեռ շիթ ե րի տ եսք ո վ, ո րոնք իրա ր չե ն խ ա ո-
նըվում: Լ . շ . տ եղի է ունեն ա մ մի նչև որոշա կի կ րիտ իկա կա ն ա րա գություն (տ ե՛ս
Кри ти ческая с к о р о с т ь ) , որը գ ե ր ա զ ա ն ց ե ի դեպ քում ա յն ա նցնում է տ ա րբա լև նտ
(մրրկ ա յի ն) շա րժմա ն (տ ե՛ս Т у р б ул ен т н о е т е чен и е ):

Л Е Д Н И К — ՍԱՌ ՑԱԴԱՇՏ, մթ նոլո րտ ա յին կա րծր տ եղումներից ա ռա ջա ցա ծ

բյուրեղա յին կա մ հա տ իկա յին սա ռցի բնա կա ն զ ա նգ վա ծ , ո րով պ ա տ վում ե ն նար-
թ ա վա յրա յին ցուրտ գոտ իների և լեռն ա յի ն երկրա մա սերի ձյա ն գծից բա րձր զգա լի
տ ա րա ծքներ: Ս -ե ր ը գոյա տ և ում են բա զ մա թ իվ տ ա րի ներ , սա կա յն սեզոնա յին և
տա րեկա ն ջերմա յին տ ա տ ա նումների հետ և ա նքով նրա նք զգա լի ձևափոխություն­
ներ են կրում' ցուրտ եղա նա կին ըն դա րձա կվէղով, տ ա ք եղա նա կին նա հա նջելով:
Լա նջերի վ ր ա , ա նգա մ նրա նց ա ննշա ն թեքությա ն դեպ քո ւմ, Ս -ե ր ը զգա յի շա րժու­
նակություն են դ րսև որում և կապես ձևա փ ոխում են տ եղա նքի ռե լի եֆ ը:

Л Е Н И В Ы П Т Е Р .М О М Е Т Р — Ծ Ո Ի Ց Լ Ջ Ե Ր Մ Ա Չ Ա Փ , թ ա յլ ջերմա հա ղորդիչով
(մեղ րա մո մ, ռե տ ին ) սա րքա վորվա ծ ջ ե ր մա չա փ , որը դ ա նդ ա ղո րեն (ծուլո րեն) է
ընկա լում շրջա պ ա տ ող միջա վա յրի ջերմութ յունը և երկա ր ժամա նա կ պ ա հում Լ նա յն
ցուցմունքը: Ծ . ջ . կ իրա ռվում է հորա տ ա նցքերում և ա յլ փ որվա ծքներում ա պ ա ր­
ների ու ստ . ջրերի ջերմությունդ որոշելու հա մա ր:

ЛЕС ПЬЯНЫ Й И Д Е Р Е В Ь Я С .А Ь Л Е В И Д Н Ы Е - Հ Ա Ր Բ Ա Ծ ԱՆՏԱՌ ԵՎ

Թ ՐԱՁԵՎ Ծ Ա Ռ ԵՐ, սո ղ ա նք ա յի ն տ եղա մա սերում տ ա րա ծվա ծ ա նկա նոն ծառեր
(ա ն տ ա ռ ), որոնց մեջ կա րեյի է տ ա րբե րել 2 տ եսա կ . 1) տ ա րբեր ուղղություննե­
րով թ եքվա ծ կա մ պ ա ռկա ծ բևեոով ծա ռա տ եսա կ (հիշեց նո ւմ Լ հա րբա ծ ա նտ ա ռ) —
ա ռա ջա նում է ա րա գ շա րժ վող (տ ե ղ -տ ե ղ ' տ ա րբեր ա րա զությա մբ) սողա նքա յխ '
մարմնի վրա, 2) թրաձև (դաշույնաձև) ճկված բներով ծաոատևսսւէ| ֊ առաջանում
է դանդաղ շարժվող սողանքային մարմնի վրա , երբ սողանքի դանդաղ շարժումը
համակշռվում է բնին ուղղաձիգ դիրք տալու բույսերի ձգտումով: Հ . ա . և թ . ծ.
հանդիսանում են սողանքային մարմնի առկայության և նրա շարժման ակտիվու­
թյան կարևոր ցուցանիշներ:

Л Е СН А Я ЗО Н А — Ա Ն Տ Ա Ռ Ա Յ Ի Ն Զ Ո Ն Ա , չափավոր կլիմայական գոտու

անտառների զոնա, որը գտնվում է անւոառատունդրայի և անտառատափաստանի
միջև: U . զ . գլխավորապես տարածված 1; հյուսիսային կիսագնդում և հսկայական
տարածքներ է զբաղեցնում Ասիա յում, Եվրոսլա յում և Հյուսիսային Ամերիկայում:
Հարավային կիսագնդում այն համատարած չի , քանի որ մայր ցամաքը այստեղ
հարավային բևեռիդ բավական հեռու է գտնվում: Ա . զ . բնութագրվում է տաք ամա­
ռով, ցուրտ ձմեռով, մթնոլորտային տեղումների բավարար քանակով (300— С00 մ մ ),
մոխրակերպ և ճահճային հողերով:

Л Е Ч Е Б Н Ы Е В О Д Ы — Բ Ո ԻԺ ԻՁ Ջ Ր Ի Ր , ստ. ջրեր, որոնք ընդհանուր հան­

քայնացման, իոնային կազմի, գազերի, ռադիոակտիվ տարրերի պարունակության,
միկրոբաղադրիչնհրի առկայության, թթվայնության ու հիմնայնաթյա ն, ինչպես նաև
բարձր ջերմության շնորհիվ մարդու օրգանիզմի վրա բարերար ազդեցություն են
գործում: Հաճախ որպես Բ . ջ-ի հոմանիշ օգտագործում են «Հանքային ջրեր» տեր­
մինը (տե՛ս Минеральные в од ы ), սակայն երբեմն բուժիչ են լինում նաև ո չ հան-
քային ջրերը:

Л Е Ч Е Б Н Ы Е Г Р Я З И — Բ Ո ԻԺ ԻՁ ՅԵ1սԵՐ, տե՛ս Минеральны*՝ ipsuH :

Л Е Д П О Д З Е М Н Ы Й ֊ Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ս Ա Ռ Ո Ի Ց Յ , սառած ապարների (հռղա-

գրոլյնտների) հաստվածքում հանդիպող սառցի բոլոր տարատեսակները: Ս . ս . ըստ
ծագումնային հատկանիշների ստորաբաժանվում են կառուցվածքային, կրկնվող-
երակային և թաղված տարբերակների: Բազմամյա սառածության գոտում Ս . ս.
կարող է դիտվել որպես քարապատյանը կազմող մոնոմիներալ ապար կամ բազ-
մամիներալ ապարի բաղադրիչ: Հոմանիշ' ինտերստիցիալ սառույց:

Л Е С С — ԼՑՈՍ, համասեռ նուրբ հատիկավոր, փուխր m շերտայնությունից

զուրկ ապար, որը հիմնականում կազմված է քվսւրցի, երկրորդային կավային մի­
ներալների և ածխաթթվային կալցիումի մանրագայն հատիկներից (բաղադրակազմը
ներկայացվում է հետևյալ կերպ, քվարց և սիլիկատներ' 27— 90 %, կավահողեր'
4— 20 %, ածխաթթվային կալցիում՛ в և ավելի % ): Հատիկաչափական տեսակետից
Լ-ի կազմը ներկայացվում է հետևյալ կերպ, կավային մասնիկներ ( d < 0,002 մմ)'
8— 25 %, փոշային մասնիկներ (d = 0 ,0 0 2 — 0 ,0 5 )' 80— 65 %, ավազային մանր ու
նուրբ մասնիկներ ( d = 0 ,0 5 — 0 ,2 5 )' 5— 15 %, ավազային և ավելի խոշոր մասնիկ­
ներ ( d > 0 ,2 5 ) ' < 5 X : Տիպիկ Լ-երին բնորոշ առանձնահատկություններից են.
ա) փոշային հատիկաչափական կազմը, բ) անզեն ա չքով դիտվող ծակոտկենու­
թյունը, գ) ուղղաձիգ նուրբ մազանոթների առկայությանը (հանդիսանամ են բու-
սամնացորդների քայքայման ա րդյունք), դ) գերնստեցամը (խոԸավար,մսա դեպքում
նրա ծավալի ինքնակամ փոքրացումը), ե) հորիզոնական և ուղղահայաց ուղղություն­
ներով նրա անհամատեսսմրսթյունը (անիզոտրոսլությունը): Լ-երը կարոդ է К
առաջացնել սյունաձև անջատումներ և մի քանի մ բարձրության ուղղաձիգ դարսւ
փեր: Գոյություն ունեն Լ-երի ծագման մի քանի տեսա թյու ններ' 1.պային (քամու),
1Я7
ա լյա վի ա լ (գետ ա բերո ւկ ա յի ն), դ ե լյո ւվ իա լ, պ րոլյուվիա լ (հեղեղա բերուկ սղին) և հո-
ղա ոաջացման (չո ր տափա ստ ա նա յին կլիմա յա կա ն պ ա յմա ններո ւմ), որոնցից ո չ
մեկը իսպ ա ռ չի բացա տ րում նրանց աոան&նահատկա յպունները: Բ ոլոր ա յն ա պ ա ր­
ները, որոնք ձևա բա նորեն հիշեցնում են Լ -ե ր ի ն , սա կ ա յն չե ն համապա տասխ անում
վերո հիշյսղ ա ռա նձնա հա տ կություններին, կ ոչվ ո ւմ ե ն լյոսա նմա ն ապարներ ( լյո -
սա նման ա վա զա կա վեր ե ն ) :

Л Е С С О В И Д Н А Я П О Р О Д А - Լ Ց Ո Ս Ա Ն Մ Ա Ն Ա Պ Ա Ր , ԱՈԱերի որոշ ( ո չ բո լո ր )
ա ռա նձնա հա տ կություններով օժտ վա ծ ապար ( օ ր ., լյոսա նմա ն ա վ ա զ ա կ ա վ ):

Л Е С С О В И Д Н Ы Й « К А Р С Т » — Լ Ց Ո Ս Ա Ն Մ Ա Ն « Կ Ա Ր Ս Տ » , յյո սա յին ա պ ա րնե­

րում համեմատաբար խ ոշոր ա նցքեր ու դա տ ա րկություններ, որոնք ա ռա ջա ցել են
մեխ ., մասամբ նաև ք իմ. սա ֆ ոզիա յի հետևա նքով:

Л И З И М Е Т Р — Լ Ի Ջ Ի Մ Ե Տ Ր , սա րք , որի օգնությա մբ չա փ վ ում են հողա բա սա -

կան ծա ծկի միջով ներթափանցոդ և գ ո լորշիա ցող ջրա քա նա կները: Ն երկա յո ւմս « Լ .»
տ երմինին տ րվում Է ա վելի լա յն բովա նդ ա կութ յուն, դրա տա կ հա սկա նա լով ցա ն­
կացած սա րք ( ս ա ր ք ե ր ), որի միջոցով չա փ վ ում են օդա հա գեցմա ն զոնա յի ջրա յին
հա շվեկշռի տա րրերը և ուսումնա սիրվում է զոնա յի ջրա ջերմա յին ո եժիմը:

Л И К В И Д А Ц И Я С К В А Ж И Н Ы ֊Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի ԼՈ Ի Ծ Ա Ր Ք (Վ Ե Ր Ա Ց Ո Ի Մ ),
հորատանցքի օգտ ա գործումից հետո կա տ ա րվո ղ լուծա ր քա յին ա շխ ա տ ա նքներ,
որոնք հանգում են հետ և յա լին. 1) ա մրա կա պ մա ն խ ողովա կների դ ուրս ք ա շում,
2 ) հորա տ ա նցքի ցեմենտ ա ցում և, Տ) հորա տ ա նցքի տ եղ ո ւմ հենա նիշի (հենա նշա -
նի) տ եղա կա յում: Հ . լ . նպ ա տ ա կն է' բա ցա ռել հորա տ ա նցքում ջրերի շրջա նա ռությու­
նը, խ նայել մետ ա ղ ը, ա պ ա հովել ա նվտ ա նգությա ն և բնա պ ա հպ ա նմա ն մի շարք
հարցեր:

Л И М А Н Н О Е О Р О Ш Е Н И Е — ԼԻՄ Ա Ն ԱՑԻՆ ՈՕՈԳՈԻՄ, հողի գա րնա նա յին

խ ոնա վությա ն պ ա շա րը ա վեւա ցնեւա նպ ա տ ա կով ձնհա լք ի ջրերով հողա տ ա րա ծքի
միա նգա մյա ջրա կսղում: Ջ ր ա կ ա լվո ղ հողա կտ որներում (լիմա ններում) ջուրը
պ ա հվում է մինչև 1 մ բա րձրութ յա ն հողա պ ա տ նեշների միջոցով: Հ ոդը 1— 2 մ
խ որությամբ բա վա րա ր չա փ ո վ խ ոնավա ցնեւուց հետո ջուրը բա ց է թողնվում
ներքև տ եղա դրվա ծ հաջորդ լիմա նի վրա : Ն ա խ կ ի ն 1սՍ ՀՄ -ում Լ . ո . գլխ ա վորա պ ես
կիրա ռվում էր եվրոպ ա կա ն մասի հա րա վ՜ա րև ե լյա ն շրջա ններում' բա նջա րա բոս­
տ ա նա յին կուլտ ուրա ների և խ ոտ ա բույսերի ո ռոգմա ն համար:

Л И М Н И Г Р А Ф — ԼԻՄ Ն ԻԳ ՐԱ Ֆ (Ա Վ Տ Ո Մ Ա Տ Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ Ա Չ Ա Փ ), մա կերե-
վութա յին ջրակուտ ա կներում ու ջրհոսքերում, հորա տ ա նցքերում, ջրհորերում և ա յլ
փ որվա ծքներում ջրի մա կա րդա կի տ ա տ ա նումները գրա ռող ի նքնա գիր սա րք:

ЛИНЕЙНОЕ УП Л О ТН ЕН И Е- ԳԾԱՅԻՆ Խ Տ Ա Ց Ո Ի Մ , գրունտ ի խ տ ա ցում,

որը կա տ ա րվում է ա ստ իճա նա բա ր ա վելա ցո ղ բեռ նվա ծք ի ց գծա յին (ուղ ի ղ) կա խ ­
վա ծությա մբ: Գ րո ւնտ ի Գ. խ . տ եղի է ունենում մինչև բեռ նվա ծք ի որոշա կի մ ե ­
ծո ւթ յա նը, որից հետո խ տ ա ցմա ն կ ա խ վ ա ծութ յա նն ա րտ ա հա յտ վում է կորա գծով:
Հ ի մ նա տ ա կ երա մ գրա ն տ ները սովորա բա ր են թ ա րկվում են Գ. խ .- ի , որի համար

188
|աբորատոր պայմաններում նրանք փորձարկվում են միայն գծային կախվածության
սահմաններում:

ЛИ НЕИ Н Ы П ЗАКО Н Ф И Л ЬТРАЦ И И - Ծ Ծ Ա ՆՅԾ ԱՆ ԳԾԱՅԻՆ ՕՐ Ե Ն Ք ,

ահ ս Закон Д ар си :

л и н е и н ы и (о д н о м
(Ծ Ի Ա Ձ Ա Փ ) Ե Ծ Ա Ն Յ Մ Ա Ն
շարժում, որը կատարվում է
կարվածքի րոլոր կհաերում
այլև միմյանց հավասար:
ер н ы й ) ф ил ьтрационны й поток
֊ գծային
Հ Ո Ս Ք , ծակոակհն միջավայրում հեղուկի կամ գազի
միմյանց զուգահեռ ուղիղ հետսպ ծերով: Հոսքի լայնակի
ծծանցման արագությունները ոչ միայն զուգահեռ են,

Л И Н ЗЫ П Р Е С Н Ы Х П О Д ЗЕ М Н Ы Х В О Д - Ք ԱՂ ՑՐԱՀԱՄ ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ
Ջ ՐԵ ՐԻ Ո Ս Պ Ն Յ Ա Կ Ն Ե Ր , քաղցրահամ սա. ջրերի ոսպնյակաձև տեղադրումը աղի
ջրերի վրա, որոնք բարձր խտության պատճառով քաղցրահամ ջրերի հետ չեն միա­
խառնվում, այլ յուրատեսակ ջրամերժ հիմք են ծաոայում: Քաղցրահամ ջրերի զ ո ­
ղացող» ոսպնյակները սովորաբար տարածված են անապատների, ծովափնյա ցամա-
քալեղվակների ու կղզյակների ավազուտներում:

Л И Н И И Т О К А — ՀՈՍԱՆՔԻ Գ Ծ Ե Ր , ջրադինամիկայում' ջրի մասնիկների

շարժման հետագծեր, որոնք միշտ ուղղահայաց են հոսքի էկվիպոտենցիալներին,
այսինքն գրունտային ջրերի դեպքում' հիդրոիգոգծերին, իսկ ճնշումնային ջրերհ
դեպքում' պիեզոիզոգծերին:

Л И Н И Я И С Т О Ч Н И К О В — Ա ՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻ Գ Ի Ծ , գծային դասավորություն

ունեցող աղբյուրների շարք: Ա . գ . սովորաբար համընկնում է խոշոր տեկտ. Խախ­
տումների կամ ապարների խոշոր շերտախմբերի կոնտակտների հետ, որոնք կարող են
ձգվեւ տասնյակ կմ:

Л И Н И Я СВ О Б О Д Н О Й В О Д Н О Й П О В Е Р ХН О С Т И — ԱԶԱՏ ՋՐԱՅԻՆ ՄԱ-

Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ Ի Գ Ի Ծ , ջրաերկրբ. կտրվածքում չոր և ?ր հագեցած գրունտի բաժան­
ման գիծ:

Л И П К О С Т Ь Г Р У Н Т О В — Գ Ր Ո Ի Ն 8 Ն Ե Ր Ի Կ Պ Յ Ո ԻՆՈ Իհ^ՅՈ ԻՆ , օտար մար­

միններին գրունտի կպչելու հատկություն: Ա լն հատուկ է խոնավ վիճակում գտնվող
կավային գրունտներին, ընդ որում նրանց կպչունու|»)ունը մեծանում Լ մինչև խո­
նավության որոշակի սահմանը: Բացի խոնավությունից, Գ . կ. կախված է նաև հա-
տիկաչափական և միներա(ալին կազմերից, ինչպես նաև կլա նված հիմքերի պա­
րունակությունից: Կպչունության մեծությունը չափվում է լարումով (կգ/սմ*), որն
անհրաժեշտ է օտար մարմինը գրունտից պոկեր*! համար: Գ . կ. օգտագործվում է
տեղանքի անցանելիու|»լունը և ճանապարհների պաստառների համար գրունտների
պիտանիությունը գնահատելու, ինչպես նաև շին. ու գյուղատնտ. մեքենաներով
նրանց մշակելիությունը որոշելու համար:

Л И Т О Г Е Н Е З - Բ Ա Ր Ա Գ Ո Ց Ա Յ Ո Ի Մ (ԼԻ )> Ո Գ Ե Ն Ե Զ ), բնական գործընթացների հա-

 (էակցություն, որի ա րդյունքում ա ռա ջա ցել են նստ վա ծքա յին ա պ ա րները Ա որը սլա լ-
մանա փ ւրա մ է նրանց ժա մանս՚կսւկից վիճա կը:

ЛИ ГО КЛ АЗЫ — Լ Ի Թ Ո Կ Լ Ա Ջ Ն Ե Ր , երկրա կեղևի խ զմա ն խոշոր ճ եղքեր (խ զում­

նե ր ): Լ . ստ որա բա ժա նվում ե ն ղ իա կլա զների և Ա |ա րակլա զների: Դ իա կլա զներ են
կ ոչվում ա յն խ զումները, որոնք ա պ ա րների տ եղա շա րժերով չե ն ուղեկցվում, իսկ
պ ա րա կլա զները, հա կա ոա կը, ուղեկցվում են ցայտ ուն ա րտ ա հա յտ վա ծ տ եղա շա ր­
ժ երով:

Л И Т О Л О ГИ Я — Ք ԱՐ ԱԲԱ Ն Ո ՒԹ ՅՈ ՒՆ (ԼԻ Թ Ո ԼՈ Գ Ի Ա ), գիտ ութ յուն, որն

ուսումնասիրում է նստ վա ծքա յին ա պ ա րների (ներա ո յա լ հա նքա քա րերի) ծա գումը,
կա զմը, կա ոուցվա ծքն ու կ ա զմվա ծք ը:

Л О В Ч И Е К А Н А В Ы ֊ ՈՐՍԻԶ Ա Ռ Վ Ա Կ Ն Ե Ր , հորիզոնա կա ն ւ .չ խ :.րը փոր­

վա ծք ներ , որոնք գերխ ոնա վ կ ա մ ճա հճա յին տ ա րա ծքներում փորվում են գրունտ ա յին
ջրերի ելքե րի տ եղերում ա յդ ջրերը ո րսա լու համար: Ո . ա . հա նդիսա նում ե ն տ ա ­
րա ծքի չո րա ցմա ն սխ եմա յի տ ա րրե րից . С; ա նցով հա վա քվա ծ ջրերը ւցվում են չո ­
րա ցնող մայր ա ովի մեջ:

ЛУЧЕВОЙ В О Д О ЗА Б О Р — ՄԱՌԱԴԱՅԹ ԱՅԻՆ ՋՐՀԱՎԱՔ, ջրհա վա ք կա ­

ռույց, որը բա ղկա ցա ծ h ջրհա ն հորանից և նրա նից ճա ռա գա յթա ձև տ րվա ծ հորի­
զոնա կա ն քա մի չներ ից :

Л Ь Д И С Т О С Т Ь М Е Р З Л Ы Х П О Ч В ( Г Р У Н Т О В ) — Ս Ա Ռ Ա Ծ ՀՈ Ղ Ե Ր Ի (Գ Ր Ո ՒՆ Տ -
Ն ՀՓ Ի) I II 1 .Ռ 8 Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ւ Ն . հողերում (օրունտ նևրում) սա ռցի պ ա րունա կություն,
որը բնութսպ րում է նրանց սա ռ ա ծութ յա ն ա ստ իճա նը:

— М —

М А Г А З И Н И Р О В А Н И Е П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՊԱ-

Հ Ե Ս Տ Ա Վ Ո Ր Ո Ի Մ (Կ Ո Ի Տ Ա Կ Ո Ի Մ , Ա Մ Բ Ա Ր Ո Ւ Մ ), տե՛ս Фабрикация подземных вод:

М АГИ СТРАЛЬН АЯ КАНАВА Д РЕН АЖ Н АЯ — ՑԱՄ ԱՔՈՒՐԴԱՅԻՆ ՄԱՅՐ

( Գ Ա ս Ա Վ Ո Ր ) Ա Ռ Ո Ի , գ երխ ո նա վ և ճահճուտ հող երի ցա մա քուրդա յին ցա նցի գլխ ա վոր
հորիզոնա կա ն ա ռ ու, որը փ որվում է տ եղա նքի ցա ծրա դիր մասում և իր մեջ է
ընդունում մյուս բոլոր փ որվա ծք ների հա վա քա ծ ջրերը: Մ ա յր ա ո վի պ ա տ երի փ լու­
զումը բա ցա ռելու նպ ա տ ա կով ա յն ա մրա կա պ վո ւմ կ ա մ երեսա պ ա տ վում է և պ ա ր­
բերա բա ր մա ք րվո ւմ՝ տ ղ մա կ ա լա մ ն ու բուսա պ ա տ ումը կա նխ եյա նպ ա տ ա կով:

М АКРОКОМ ПОНЕНТЫ ХИ М И ЧЕСКОГО СОСТАВА П ОД ЗЕМ Н Ы Х ВО Д -

Բ Ն Ա Կ Ա Ն ՋՐԵՐԻ Ք ԻՄ ԻԱ Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո ՒԹ ՅԱ Ն Մ Ա Կ Ր Ո Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ի Զ Ն Ե Ր , ջրում
լուծվ ա ծ ա ն օ ր գ . նյութերի իոններ ու մո լե կո ւլն ե ր , որոնք բնա կա ն ջրերում հա նդի­
պ ում ե ն ա վելի հաճախ ու հա մեմա տ ա բա ր մեծ ք ա նա կութ յուններով և ա յդ պ ա տ ճա ­
ռո վ կ ո չվ ո ւմ են նաև գ լխ ա վոր իււններ: Ըստ 0- Ա . Ա լյո կ ի ն ի (1 9 4 8 ), Բ . ջ- ք- ր- մ .
կա զմում են ջրա յին լուծույթի բա ղա դ րութ յա ն մոս 99,99% և ներկա յա ցվա ծ են N a ր,
K + , M g * !֊, С а 2 Ь կ ա տ իո ններո վ ու С 1 - , S O , 2- , H C O s֊ , C 0 32֊ ա նի ո ննե րով: Ա ո ա ն -

UQ
 ձին դեպքերում ստ. ջրերում, զգալի քանակությամբ հանդիպում հն FeM-, A P + ,
H S iO t , իսկ ծովաջրերում F և S r:

М А К Р О П О Р И С Т О С Т Ь — Մ Ա Կ ՐՈ Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո ԻԹ ֊Յ Ո ԻՆ , UlGqfaG ա չքով դիտ­

վող խոշոր ծակոտիներ, որոնք կազմում են ապարի ծակոտիների ընդհանուր ծա -
վսզի 15— 60 %: Մ ՛ րնորոշ է լյոսերիՕ m յյոսանման ապարներին և էապես բարձ-
րացնում է նրանց ջրաթափանցելիությունն ու սեղմեւիոլթ յա նը: Ապարների Մ .
գՕահատելա համար օգտագործվում է գործակիցը. I * ■ ֊ ; — , որտեղ'
֊ը ապարի բնական ծակոտկենության գործակիցն է , իսկ ֊ը նույն գոր­
ծակիցն է ' ապարի խոնավացամից հետո:

М АКСИ М АЛ ЬН АЯ ВОД ОУДЕРЖ И ВЛЮ 1ЦЛЯ СП О СО БН О СТЬ П О Р О Д -

ԱՊԱՐՆԵՐԻ Ա Ռ Ա ՎԵ ԼԱ Գ Ո ՒՅՆ Ջ ՐԱ Պ Ա ՀՄ Ա Ն Ը ՆԴ Ո ՒՆԱ Կ Ո ՒԹ ՅՈ ՒՆ, ըստ
0- Մեյնցերի, ապարի չոր կշոի նկատմամբ ջրի առավելագույն քանակը (% -ներով),
1ւրը կարող է պահվել ապարի կողմից: Անորոշ տերմին, մոտավորաս|ես համապա­
տասխանում է «խոնավատարության» հասկացությանը:

М А К СИ М А Л ЬН А Я ГИ ГРО С К О П И Ч Н О С Т Ь (ГИ ГР О С К О П И Ч Е С К А Я ВЛД

Г О Е М К О С Т Ь ) — Ա Պ Ա Ր Ի Ա Ռ Ա Վ Ե Լ Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Ն Ե Ր Ծ Ո Ւ Ծ Ի ւՈ Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ւ Թ Ց Ո Ի Ն ,
ջրալին գոլորշիների աոավելագալն քանակ, որն ապարը ընդունակ է կչա նել մըթ-
նոլորտից: Որոշվում է կշոսղին եղանակով' խոնավության կշոի և բացարձակ
չոր ապարի կշոի հարաբերությամբ (արտահայտվում է %-ներով կամ միավորի
մասերով ):

М АКСИМ АЛЬНАЯ М ОЛЕКУЛЯРНАЯ ВЛД ГО ЕМ КОСТЬ ГРУНТА —

Գ Ր Ո Ւ Ն Տ Ի Ա Ռ Ա Վ Ե Լ Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Մ Ո ԼԵ Կ Ո Ւ ԼԱ Յ Ի Ն խ Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ւ Ն , ներծած
և թաղանթային ջրերի աոավեւագայն քանսւկ, որը պահվում է գրունտի մասնիկ­
ներով: Որոշվում է հետնյալ հարաբերություններով. 1) բացարձակ չոր գրունտի
կշոի նկատմամբ ( W m) , 2 } գրունտի ողջ ծավալի նկատմամբ (ո .. ) , 3) գրունտի
հատիկների ծավալի նկատմամբ ( Ւ'ա ) , 4) ծակոտիների ծավալի նկատմամբ
( K m) : Ա վելի հաճախ արտահայտվում է կշռային միավորներով' խոնավության
կշոի և բացարձակ չոր ապարի կշոի հարաբերությամբ (% -ներով կամ միավորի
մասերով):

М А К С И М А Л Ь Н А Я С К О Р О С Т Ь Д В И Ж Е Н И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д ֊Ս Տ Ո Ր ­
ԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՇԱՐԺՄ Ա Ն Ա Ռ Ա ՎԵ ԼԱ Գ Ո ՒՅՆ Ա ՐԱ Գ Ո ՒԹ ՅՈ ՒՆ , ստ . ջրերի
շարժման արագություն, որը որոշվում է կենտրոնական հորատանցքի մեջ ւցրած
որևէ ցուցիչի (օրգ. ներկանլութ, ա ղ, նշված ատոմ ևն) հոսանքի գծով որոշակի
հեռավորության վրա գտնվող դիտողական հորատանցքում հայտնվելու պահով: Ս . ջ.
շ. ա . ա . կախված է շրատւ-:ր շերտի ապարների ջրաթաւիանցելիությունից և հա-
Նսաեոոէթյունից:

М А К С И М А Л Ь Н О Е К А П И Л Л Я Р Н О Е П О Д Н Я Т И Е - Ա Ռ Ա ՎԵ ԼԱ Գ Ո ՒՅՆ Մ Ա -
Օ ս՚.Ն Ո Թ Ա ն Ւ Ն Բ Ա Ր Ձ Ր Ա Ց Ո Ւ Մ , աոավելագալն բարձրություն, որին ջուրը կարող է
հասնել մազանոթային ուժերի շնորհիվ (տե'ս Вы сота капиллярного поднятия в гор
пой г о р о д е):
 М А Р Ц И А Л Ь Н Ы Е В О Д Ы - Մ Ա Ր 6 Ի Ա Լ Ջ Ր Ե Ր , Կ ա րելիա յա մ հա նդիպ ող սառը
■>տ. ջրեր, որոնք պարունակում են երկաթի ծծմբա թթվա յին աղեր: Ն մա ն անվանումը
ա ր վ ե լ է Պ ետ րոս I կողմից' ի պ ա տ իվ պատ երա զմի ա ստ վա ծ Մ ա րսի: Մ . ջ. լա յ-
ճ որեն կիրա ռվում են հանքաջրաբուժությաճ բնա գա վա ռում:

М А Р Ш РУ Т Н А Я СЪ ЕМ К А - ԵՐՕՈԻՂԱՑԻՆ ՀԱ ՆՈԻՑՌ , մանրամասն ք ա ր ­

տեզների բա ցա կա յությա ն դեպ քում ա րշա վների կա մ ուղերթների միջոցով տեղա նքի
հանույթ: Ա չք ա չա փ ո վ կա տ ա րվող Ե- հ-ի ժամանակ հետիոտն ա րշա վների քա նա կը,
դա սա վորությունը և ուղղությունը որոշվում է հանույթի մա սշտ ա բով, նպ ա տ ա կով,
տեղանքի ոելիեֆա յին և երկրբ. կա ռուցվա ծքա յին ա ռա նձնա հա տ կություններով.
Ուղերթների ուղղությունները ո րոշվում են կ ողմնա ցույցով, իսկ հեռավորությունները
չա փ վում են քա յլերո վ:

М А С С А Г Р У Н Т О В А Я — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ա Յ Ի Ն Զ Ա Ն Գ Վ Ա Ծ , գրունտ ների մեխ ա նիկա ­

յո ւմ ' գրունտ , որի ծա կոտ իներն ու ճ եղքերը ւիովին լցվա ծ են ա զատ ջրով: Գրունտ ի
վերա բերյա լ նմա ն ի դեա լա կա նա ցվա ծ պա տ կերա ցումը օգ տ ա գործվում է որոշ տ ե ­
սա կա ն դրույթների դ իտ ա րկմա ն ժամա նա կ:

М А С С И В ГО РН Ы Х П О Р О Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԶԱՆԳՎԱԾ, ըստ Պ . Ն - Պա-

ն յա կ ովի (1 9 6 2 ), ա պ ա րների շերտ ա խ ումբ, որը բնութա գրվում է որոշա կի ինժ ենե -
րա երկ րբ. ա ռա նձնա հա տ կությունների ընդհա նրությա մբ: Գ րա ն ցի ց են- շերտախ մբի
մակերևույթի բնույթ ը, երկ րբ. կտ րվա ծքի լեոնւսերկրբ. հա րկա լնությունը, ա յդ հարկերի
նե րքի ն կա ոուցվա ծքը և ա պ ա րների ֆ ի զ մեխ . հա տ կա նիշները:

МАТОЧНЫ Й РАССОЛ- ՄԱՅՐԱԿԱՆ ԱՂԱՋՈԻՐ, հա գեցա ծ ա ղա ջուր, որը

ա վելցուկ ա ղեր ա նջատէզաց հետո շա րունա կում է մն ա լ հեղուկ վիճա կում: Մ - ա
ա ո ա նձին օջա խ ների ձևով պ ա րունա կվում է ա ղ ա յի ն հա ստ վա ծքներում և հա նդիսա ­
նում է միջա ղա յին տ ա րա տ եսա կ (տ ե ’ս В о д а м е ж с о л е в а я ) :

М А Х Е Е Д И Н И Ц А — Մ Ա Ի ւԵ Ի ՄԻԱՎՈՐ, ռ ա դիոա կտ իվ նյութերի խ տությա ն

(կոնց ենտ ր ա ցի ա յի ) չա փ մ ա ն հնա ցա ծ միա վոր: Ն եր կ ա յո ւմ ս Մ - մ- երբե մն օգ տ ա ­
գործվում է հա նքա յին ջրերի և բ ո ւժ իչ ցեխերի դոզ ա չա փ մա ն գործում: Ա նվա ն ումը
ստ ա ցել է ի պ ա տ իվ ա վստ րիա ցի ֆ իզիկոս Լ- Մ ա խ եի : 1 Մ . մ - = 3 ,6 4 է մ ա ն =
= 3,64 • 1 0 ֊ 10 կ յուրի:

М ГНОВЕННАЯ Н А Г Р У З К А — ԱԿՆՌ ԱՐԹ ԱՑԻՆ Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , գրունտ ի վրա

նվա զա գույն ժա մա նա կա հա տ վա ծում գ ո րծա դ րվող բեռ նվա ծք , որը հա րվա ծի նմա -
նեցնել չի կա րեյի:

М ГН О В ЕН Н О Е СО П Р О ТИ В Л ЕН И Е М ЕРЗЛ Ы Х ГР У Н Т О В — ՍԱՌԱԾ ԳԸ
Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Ա Կ Ն Թ Ա Ր Թ Ա Յ Ի Ն Դ Ի Մ Ա Գ Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , սա ռա ծ գրունտ ների ցու­
ցա բերա ծ ա ռ ա վելա գ ո ւյն դիմա դրությունը ք ա յք ա յմա նը, որը համապա տասխ անում
է բեռ նվա ծք ի ա րա գ գործա դրմա նը (տ եսա կա նո րեն' ձա յնի ա րա գ ո ւթ յա մ բ): Ս- գ-
ա - դ- գործնա կա նում մոտ է ա յդ գրունտ ների ժա մա նա կա վոր դ իմա դրությա նը:

М Е А Н Д Р - Գ Ե ՏԱ Գ Ա ԼԱ Ր ( Գ Ե Տ Ա Պ Տ Ո Ի Ց Տ ) , գետ ի հա նի (հոս քի ) գա լա րում­

ներ (ոլոր ա պ տ ույտ նե ր): Տա ր բերո ւմ ե ն թա ղ վա ծ (հովտ ա յի ն) և թա փ ա ռ ող (մ ա -

1П
կերևութողիԱ կամ ազատ) Գ -СЪр: Աոաջինները գոլանում ЬС խոր հովիտներում,
երբ գետը գալարվում է արմատական ապարների ելուստների շուրջ, իսկ երկրորդ­
ները առաջանում են փոքրաթեք լայն հովիտների գետաբերուկալին նստվածքներում
երբ գետը անընդհատ փոխում է իր հունը, հատկապես վարարումների ժամանակ
գծելով նորանոր ոլորապտույտներ: Անվանումը տրվել է Մեանդր գետի (Թուրքիա)
անունով, որը բնորոշվում է հունի Տևի անընդհատ փոփոխությամբ:

М ЕЖ ДУНАРОДНОЕ ГИ ДРОЛ О ГИ ЧЕСКОЕ ДЕСЯТИ Л ЕТИ Е (М ГД ) ֊

Մ Ի Ջ Ա Զ Գ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ս Ն Ա Մ Յ Ա Կ ( Մ Ջ Տ ) , 1905— 75 թթ. ՑՈ ԻՆ Ե ՍԿ Ո -ի
հովանու տակ անցկացված գիտական միջոցառում, որին մասնակցեցին բա զ­
մաթիվ երկրների (սդդ թվում նախկին էսՍՀՄ-ի) մասնագետներ' ջրալին ռեսուրս­
ների գնահատման, նրանց ռացիոնալ օգտագործման ու պահպանության բազմա­
պիսի խնդիրները մոլորակի մասշտաբներով |ուծե|ոլ համար:

М Е Ж Е Н Ь — Ս Ա Կ Ա Վ Ա Ջ ՐՈ ԻԹ Յ Ո Ի4», գետի ջրալին ոեժիմի փուլ, որը բնո ­

րոշվում է գետի ջրի մակարդակի տևական (սեզոնալին) իջեցմամբ և ծախսի զգսզի
նվազումով: Ս . պալմանավորված է գետի սնման կտրուկ նվազեցմամբ կամ
դանդադեցմամբ, երբ գետի հոսքը գոլանում է հիմնականում ի հաշիվ ստ. ջրերի:
Ս. ժամանակը և տևոդութլոլնը կախված են բնակլիմալական գործոններից, որոնբ
որոշում են գետի ռեժիմը: Նախկին ԽՍՀ.Մ գետերի մեծ մասը բնորոշվում է տարե­
կան 2 սակավաջրությամբ' ամառային և ձմեռային ւ

М Е З О Ф И Т Ы — Մ Ե Ջ Ո Ֆ Ի Տ Ե Ր , բալսեր, որոնք աճում և զարգանում են հո­

դերի չափավոր խոնավացման մարզերում: Մ- միջանկյալ տեղ են զբաղեցնում խ ո­
նավասեր ու չորասեր բույսերի տարածման գոտիների միջև (տե՛ս Гигрофиты,
Ксерофиты):

М Е Л И О Р А Т И В Н А Я Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Я - Մ Ե ԼԻ Ո Ր Ա Տ Ի Վ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱ­
Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ջրաերկրաբանության կիրառական բնագավառ, որն ուսումնասիրում
Ւ հողատարածությունների ջրաերկրբ- պայմանները, մշակում է հողերի վիճակի
բարելավման մեթոդներ և եղանակներ' նրանց արդյունավետ օգտագործման և կա­
լուն բար&ր բերքի ստացման նպատակով: Մ- ջ. կարևորագույն խնդիրը հանդիսանում
Լ հողատարածությունների և գյուղատնտ- այլ օբյեկտների ոռոգման, չորացման,
ջրարբիացման, ջրամատակարարման պլանավորման և շին- նախագծումների ջրա-
երկրբ. հիմնավորումը:

М Е Л И О Р А Ц И Я Г Р У Н Т О В - Գ Ր Ո Ւ Ն 8 Ն Ե Ր Ի Մ Ե Լ Ի Ո Ր Ա Ց Ի Ա (Բ Ա Ր Ե Լ Ա Վ Ո Ւ Մ ),
ելնեւով շինարարության և գյուղատնտեսության բազմապիսի պահանջներից, գրունտ-
ների հատկությունների ու վիճակի բարեւավում' արհեստական ճանապարհով
(ոռոգում, չորացում, աղազերծում ևն):

М Е Л И О Р А Ц И Я С Е Л Ь С К О Х О З Я Й С Т В Е Н Н Ы Х З Е М Е Л Ь -- Գ ՅՈ ՒՂԱ ՏՆ ՏԵ ­
ՍԱԿԱՆ ՀՈՂԵՐԻ Մ Ե ԼԻ Ո Ր Ա Ց Ի Ա (Բ Ա Ր Ե Լ Ա Վ Ո Ւ Մ ), կազմակերպական-տնտ.,
ագրոնոմիական և տեխ- միջոցառումների համակարգ' նպատակամղված արմատա-

198
1 8 -9 4 7
պ ես բա րելա վելու այն գ յւսւլա տ նա . հողերի վիճա կ ը, որոնք ա նե ն ջրա փ ն, օդա յին ո։
ջերմա յին անբա րենպ ա ստ ռեժիմներ, ա նբա վա րա ր ք ի մ . ու ֆ ի զ . հա տ կա նիշներ,
ենթա կա են ջրի ա քամու վնա սա կա ր մեխ- ա զդեցությա նը ևն: Գ . հ .մ -ի տ եսա կներն
ե ն . ո ոո գա մը (ի ռ ի գ ա ց ի ա ն ), չո րա ց ում ը, ք ի մ . և ա գրոա նտ ա ոա յին մելիորա ցում­
ները: Գ . հ- մ- ա պ ա հովում է գ յուղա տ նտ . կուլտ ուրա ների կա յուն բա րձր բերք ը,
նպա ստում է հողերի ռա ցիոնա լ ու շա հա վետ օգտ ա գործմա նը:

М Е Р З Л О Т А (М Е Р З Л Ы Е П О Ч В Ы И Г О Р Н Ы Е П О Р О Д Ы ) — ՍԱՌ ՅՈԻՑԹ ,
Ս Ա Ռ Ա Ծ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ( Ս Ա Ռ Ա Ծ Հ Ո Ղ Ե Ր Ե Վ Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր ) , բա ցա սա կա ն կա մ զ րո յա ­
կա ն ջերմա ստ իճա նով հոդեր և ա պ ա րն եր, որոնցում պ ա րունա կվող ա մբողջ ջուրը
(կա մ նրա մեծ մա սը) վերա ծ վա ծ է սա ռցի: Վ ե ր ջի ն ը ցեմենտ ա ցնում է հողերի m
ապա րների մա սնիկները և էա պ ես վախ ում է նրա նց ֆ ի զմեխ . հատկությունները:

М ЕРТВЫ Й СЛ ОИ (Г О Р И З О Н Т )— Մ ԵՌ Ա Ծ ՇԵՐՏ ( Հ Ո Ր Ի Զ Ո Ն ) , ջրա երկրա ­

բա նությունում' օդա հա գեցմա ն զ ո նա յում գ տ նվ ող չո ր ա պ ա րների շերտ , որը տ ե ­
ղա դրվա ծ է վերևի խ ոնա վ շերտ ի և ներքևի հա գեցմա ն զո նա յի միջև: Զ ա ր ը նրա
միջով կա րող է ա նց նե լ գ ո լորշու ձև ով: Մ - շ . դ իտ վո ւմ է մի ա յն չո րա յին գոտ իներում
և հիմնա կա նում բա ղկա ցա ծ է մերձմա զա կա ն ծա կոտ կենութ յա մբ օժտ վա ծ ա պ ա ր­
ներից:

М Е СТ О РО Ж Д Е Н И Е М И Н Е РА Л Ь Н Ы Х В О Д — ՀԱՆՔԱՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ՀԱՆ­

Ք Ա Վ Ա Յ Ր , սա- հա նքա յին ջրերի բնա կա ն կ ա տ ա կո ւմ ( ա վ ա զ ա ն ), որի եզրա գծերն
ու ծա վա ;ը ժա մա նա կ-տ ա րա ծությա ն մեջ համեմա տ ա բա ր հաստատ ուն են և կախված
են ջրատ ար ա պ ա րների ե ր կ ր բ . կա ոո ւց վա ծք ից , ա ո . ջրոլորտ ում ա յլ ջրատ ար հո­
րիզոնների նկա տ մա մբ տ եղ ա դ իրք ի ց, ի ն չպ ե ս նաև շա հա գործմա ն վիճա կից:

М Е С Т О Р О Ж Д Е Н И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Հ Ա Ն Ք Ա ­
Վ Ա Յ Ր Ե Ր , ջրատար հորիզոնների կ ա մ հա մա լիրների տ ա րա ծմա ն ա յնպ իսի մա ­
սեր, որոնց սա հմա ններում բնա կա ն և ա րհեստ ա կա ն գործոնների շնո րհի վ կուտ ա կ­
վող ա ո . ջրերը ո րա կա կա ն ու քա նա կա կա ն տ եսա կետ ից հա մեմա տ ա բա ր կա յուն են
և տ նտ եսա պ ես շա հա վետ ժողովրդա կա ն տ նտ եսությա ն մեջ նպ ա տ ա կա պ ա ց օգ­
տ ա գործմա ն համար: Ս- ջ . հ . ա յն մա սե րը, ո ր տ եղ տ ա րվում է ա ո . ջրերի շա հա ­
գործում, կ ոչվ ո ւմ են շա հա գործողա կա ն կ ա մ ջրհա նմա ն տ եղ ա մա սե ր: Ս . ջ . հ . լի ­
նում են բնա կա ն (բնա կա ն գործոնների շն ո րհի վ ձև ա վո րվո ղ) և ա րհեստ ա կա ն
(ա րհեստ ա կա ն միջոցա ռումների շնո րհի վ ձև ա վ ո ր վ ո ղ ): Ա ր հեստ ա կ ա ն հնքվ-եր
կա րող են ստեղծ՛վել բարենպ ա ստ երկրբ.-կ ա ո ոսյւ[ա ծք ա յի ն և քա րա բա նա կա ն պ ա յ­
մա ններում մա կերևութա յին հոսքը ա րհեստ ա կա ն ճա նա պ ա րհով ս տ .. հոսքի փ ո-
խ արկման կա մ ջրա մբա րների ծծա նցմա ն կորուստ ների հա շվին: Ս . ջ. հ. ա յլ
օգտ ա կա ր հա նա ծոների հնքվ-երի նման ա նե ն իրենց եզրա գծերը (սա հմա նները'
կտ րվա ծքում և հա տ ա կ ա գ ծո ւմ), պ ա րփ ա կում են ս տ . ջրի ո րոշա կի ծա վ ա լ, բա յց
նրա նցից տ ա րբերվում են ջուր-միներա լի շա րժունութ յա մբ, նրա ռեսուրսների վերա ­
կա նգնմա ն ու պա շա րների լրա ցմա ն յուրա հա տ կությա մբ:

М Е С Т Н Ы Е В О Д Ы (В О Д Ы М Е С Т Н О Г О Р А С П Р О С Т Р А Н Е Н И Я ) ֊ ՏԵՂԱ ­
Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր ( Տ Ե Ղ Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ա Ծ Մ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր ) , ս տ . ջրե ր, որոն ք կա պ վա ծ են լոկսդ

194
տարածման ջրատար ապարների հետ (օ ր ., մորենային ավազակավերում պար­
փակված ավագների հետ ): Ի հակադրություն ոեգիոնալ ջրատար հորիզոնների, 8 . ջ.
պլանում ունենում են սահմանափակ տարածում:

М Е С Т Н Ы Й Н А П О Р — Տ Ե Ղ Ա Կ Ա Ն Ո Ն Ծ Ո Ւ Մ , գրունտային ա վա գա նա ! կամ
գրունտային հոսքի ո չ մեծ տարածքում ստեղծվող ճնշում, որն առաջանում է գրուն­
տային ջրերի հայելու մակարդակի բարձրությանն ունեցող ջրամերժ ապարների
ոսպնյակի կամ սեպաձև վերջացող շերտի և ա յլ դիմհարների առկայության հետե-
վա6քով:

М Е Т А М О Р Ф И З А Ц И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Փ Ո­
Խ Ա Կ Ե Ր Պ Ո ՒՄ , ստ . ջրերի հանքայնացման և քիմ. բաղադրության փոփոխություն­
ներ, որոնք ընթանում են գերազանցապես վերականգնման պայմաններում և հան­
գեցնում են ջրերում քւորի, կսղցիումի, ստրոնցիումի, բրոմի և այլ բաղադրատարրերի
կուտակմանը: Ս . ջ. փ . նպաստում են տարբեր քիմ. բաղադրության ջրերի միախառ­
նման, կատիոնների փոխանակման, մանրէների գործունեության, գագանջատման և
ա յլ գործընթացներ, որոնք կարող են հանգեցնել ջրերի քիմ. բաղադրության լրիվ փո­
փոխության U նոր տիպի սւոաջացման:

М ЕТ АНО ВЫ Е ВО Д Ы - Մ ԵԾԱՆԱՅԻՆ Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնք լուծված

ձևով պարունակում են մեթան գազ:

М Е Т Е О Р Н Ы Е В О Д Ы — ԵՐԿՆԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, մթնոլորտային տեղումներից գո­

յա ցող ջրեր:

М Е Т О Д А Н А Л О Г И И В Г И Д Р О Г Е О Л О Г И И — Ն Մ Ա Ն Ա Կ Մ Ա Ն (ՀԱ Մ Ա Ն Մ Ա ­
Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն ) Մ Ե Թ Ո Դ Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ո Ւ Մ , լավ ուսումնասիրված շըր-
ջանների կամ օբյեկտների համար ստացված ջրաերկրբ- օրինաչափությունները
նույնատիպ բնապայմաններ և երկրբ. կաոուցվածք ունեցող, բայց ջրաերկրբ. տե­
սակետից չափազանց թա ղ ուսումնասիրված կամ չուսումնասիրված շրջանների վրա
տարածեւու (կիրառելու) մեթոդ:

М Е Т О Д Г И Д Р О Л О Г О -Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К О Й О Ц Е Н К И П О Д З Е М Н О ­
ГО П И ТАН И Я РЕК - ԴԵՏԵՐԻ ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ Ս Ն Մ Ա Ն Ջ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն -Ջ Ր Ա -
ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Գ ՆԱՀԱՏՄԱՆ Մ Ե Թ Ո Դ , գետի դիտարկվող վերջնափակող
նշագծից վերև նրա հոսքի այն մասի որոշում, որը ձևավորվում է ստ . ջրերի բեռ­
նաթափման (աղբյուրների և ցամաքուրդային ջրերի) հաշվին: Գ . ս. ս. ջ-ջ. գ . մ.
հիմնվում է գետի ընդհանուր հոսբի բաղադրիչների չափագրական կորի տարաբա­
ժանման, ինչպես նաև ստ. սնման աղբյուրների ռեժիմի ջրաերկրբ. տվյալների օգ­
տագործման վրա:

М ЕТО Д И Н Ф И Л Ь ТРА Ц И И — ՆԵՐԾԾՄԱՆ Մ Ե Թ Ո Դ , ներծծման գործակցի

որոշումը բնական պայմաններում հետախուզահորերում կատարվող ջրի ներծծման
փորձերի միջոցով: Ա վելի հաճախ կիրաովում են Ա . Կ . Բոլդիրևի, Ն . Ս . Նեստերո-
վի , ինչպես նաև Գ . Ն . Կամենսկու, Ե . Ա . Ջամարինի, Ն . Ն - Բինդեմանի և

1ЯЯ
Ն . Կ . Գիրինսկու կողմից առաջարկված մեթոդները: Հոմանիշ շարֆերում ջրփցքի
մեթոդ:

М ЕТОД КОНЕЧНЫ Х РАЗН ОСТЕЙ ֊ ԵԶՐԱՅԻՆ ՏԱ ՐԲԵ ՐՈ ՒԹ ՅՈ ՒՆ ՆԵ ՐԻ

Մ Ե Թ Ո Դ , աո- ջրերի շա րժմա ն դ իֆ երենցիա լ հավա սա րումների թվա յին լուծմա ն
մեթ ոդ, որը հիմնվա ծ է անսա հմա ն փոքր մեծությունները վերջա վոր մեծություննե­
րով փոխա րինման վրա :

М ЕТОД М О Д ЕЛ И РО В А Н И Я ֊֊ Մ Ո Դ ԵԼԱ ՑՍ Ա Ն ՄԵԹՈԴ, հատակ փ ոբձա -

սա րքերի վրա ծծա նցմա ն խ նդիրների ւուծումը' ծծա նցմա ն հոսքերի մոդեյների պ ա տ ­
րաստման միջոցով: Տա րբերում են մոդեյա ցմա ն ֆիզ- և մա թ. մեթ ոդները: Ֆիզ-
մեթոդը իրակա նա ցվում է ծծա նցմա ն վա քում (ջրհորդա նում, նա վդա նում) ստ եղծվա ծ
բնա կա նին մոտ , ս ա կ ա յն փ ոքրա ցվա ծ մա սշտ ա բո վ, ծծա նցմա ն հոսքերի միջոցով:
Մա թ- մեթոդը հիմնվա ծ է ստ- ջրերի ծծա նցմա ն և էլեկտ րա կա ն հոսանքի կա մ հա­
տուկ դիմա դրություններով միմյա նց միա ցվա ծ հա ղորդա կից ա նոթներով ջրի շա րժ­
ման համանմա նությա ն (ա նա լոգ ի ա յի) վ րա : Վ ե ր ջի ն մեթ ոդը ա յլ կերպ կ ոչվ ո ւմ են
Э Г Д А (электр оги д ро ди н ам и чсски х анал огий ) — մոդելա ցումը էլե կտ րա կա ն և հիդ-
րա վլիկա կա ն ինտ եգրա տ որների վրա (տ ե՛ս Э л ск т р о ги д р о д и н а м н ч еск ая а н а л о г и я ):

М ЕТОД НАЛИВА В Ш У Р Ф Ы — Օ Ո Ի Ր Ֆ Ե Ր Ո Ի Մ Ջ Ր Լ Ի Ց Ք Ի Մ Ե Թ Ո Դ , օդա հա -

գեցմա ն զո նա յի ապարների ներծծմա ն գործա կցի որոշում1 շա րֆ երի մեջ ջուր յցնելու
մեթ ոդով: Ա ոա վել հաճախ կ իրա ռ վում են Ա - Կ- Բոլդիրև ի և Ն - Ս- Ն ե ստ երո վի
կողմից ա ռա ջա րկվա ծ մեթ ոդները:

М Е Т О Д П И К Н О М Е Т Р А — Ծ Ա ՎԱ ԼԱ ՉԱ Փ Ի (Պ Ի Կ Ն Ո Մ Ե Տ Ր Ի ) ՄԵԹՈԴ, կա ր-
բոնա ա ա յին ա պ ա րների ա րդյունա վետ ծա կոտ կենութ յա ն գործա կցի ո րոշումը' ապարի
տ ա շվա ծ գյա նի կողմից կըսնվա ծ հեղուկի ծա վա լի կ շռ ա յի ն որոշմա ն միջոցով:
Գ լա նի ծա վա լի որոշումը հեշտ ա ցնելու համար ա յն տ ա շվում է խ ա ռա տ ա յին հաս­
տոցի վրա :

М ЕТОД СУП ЕРП О ЗИ Ц И И (Н А Л О Ж Е Н И Я ТЕЧ ЕН И Й ) - ՎԵՐԱԴՐՄԱՆ

Մ Ե Թ Ո Դ , ջրա դինա միկա կա ն խ նդիրների լուծմա ն մեթ ոդ , որը հիմնվա ծ է դ իֆ եր են­
ցիա լ գծա յին հա վա սա րումների լուծումների գումա րմա ն սկզբունքի վրա : Վ - մ- լա յ­
նորեն օգտ ա գործվում է փ ոխ ա զդող հա մա կա րգերի հաշվա րկւհսն հա մա ր, հաշվի
ա ռ նելով ժա մա նա կ-տ ա րա ծությա ն մեջ ջրատ ար շերտ երի ու հա մա կա րգերի ս ա հ­
մանների և ծախ սերի փ ոփ ոխ ությունները:

М ЕТОД Т Р Е У Г О Л Ь Н И К А — ԵՌԱՆԿՅԱՆ ՄԵԹՈԴ, ջրա երկրբ- տեսա կետ ից

վա տ ո ւսումնա սիրվա ծ շրջա նում կա մ տ եղա մա սում ստ- ջրերի շա րժմա ն ուղղությա ն
որոշմա ն ւ1եթոդ, որն իրա կա նա ցվում է հետ ևյա լ կերպ - տ եղա նքում հորա տ վում են
միմյա նցից 10— 30 մ հեռա վորութ յա ն վրա 3 հորւստ ա նցքեր' տ եղա դրվա ծ հա վա սա ­
րա կող եռա նկյա ն գա գա թներում (ն կ . 1 3 ): Ո րո շելո վ հորա տ ա նցքերա մ ստ . ջրերի
մա կա րդա կը, հա տ ա կա գծի վրա միջա րկումով կ ա ոուցվա մ են ջրա իզոհիպ սերը. որոնց
տւսրած ոււյդա հա յա ցը (նիշերի նվա զմա ն ա զ գո ւթ յա մ բ) ցույց կտ ա ջրերի շարժման
ուղղ ո ւթ յա նը:

106
 5 fl

՞ւյկ. 13. Ստորերկրյա հոսքի ուղղության

որոշումը «եռանկյան մեթոդով»:

М ЕТОДЫ ГЕОЬОТАН И ЧЕСК И Е П ОИ СК ОВ П О Д ЗЕМ Н Ы Х В О Д ֊ ՍՏՈՐ­

Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ո Ր Ո Ն Մ Ա Ն ԵՐԿ Ր Ա Բ Ո Ի Ս Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Մ Ե Թ Ո Դ Ն Ե Ր , մեթոդներ,
որոնք հնարավորություն են ընձեռում, օգտագործելով աոանձին բուսատեսակների
ու նրանց ընկերակցությունների որոշ հատկանիշեր (խոնավասիրություն, աղատ
կամ չորային հողերում աճելու ունակության ե ն ) , պատկերացում կազմել գրունտա­
յին ջրերի առկայության, նրանց տեղադրման խորության և հանքայնացման աստի­
ճանի մասին: Ս- շ- ո. ե- մ. հնարավորություն են տալիս նան գնա հատել րասա-
կանաթյան կողմից գոլորշիացվող շրի քանակը, որոշել օգտակար հանածոների ցրման
եզրապսակը, բազմամյա սաոած ապարների տեղադրման խորությանն ա սեզոնային
հալման զոնայի հաստությունը: Ս- շ . ո. է . մ. աոավեւ արդյունավետ են տիեգերա-
U օդալուսանկարների վերծանման տվյսղների հետ զուգադրելիս:

М Е Т О Д Ы Л А Н Д Ш А Ф Т Н Ы Е - Լ Ա Ն Դ Շ Ա Ֆ Տ Ա Յ Ի Ն Մ Ե Թ Ո Դ Ն Ե Ր , մեթոդներ,
որոնք հնարավորություն են տալիս տեղանքի ընդհանուր կերպարանքի բաղա­
դրատարրերի վերլուծության հիման վրա ճանաչողական պատկերացում ստանալ
տեղանքի երկրբ. կաոուցվածքի և շրաերկրր. պայմանների մասին: Լ- մ. գլխավո­
րապես հիմնված են օդալուսանկարների վերծանման ու օդաաչքաչափային դիտում­
ների վրա , որոնք զուգորդվում են մակերևութային ուսումնասիրությունների հետ:
Լ- մ . հաջողությամբ կիրառվում են շրաերկրբ- հանույթալին աշխատանքներում,
ինչպես նաև բնական պայմանների վրա շրաշին- ու մելիորատիվ կաոայցների ազ­
դեցությունը կանխագոլշակեւա գործում:

М Е Х А Н И ЗМ О П О Л З Н Е В О Г О П Р О Ц Е С С А ֊ ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱ­
ՑԻ Ս Ե խ Ա Ն Ի Ջ Մ , թեքությունների վրա գրավիտացիոն ուժերի ազդեցությամբ կա­
տարվող ապարազանգվածների սահքի բնույթը, տեսակը և եղանակը պայմանա­
վորող մեխանիզմ: Մի դեպքում ապարազանգվածի սահքը կատարվում է բեկորի
(բլոկի) կամ մի քանի բեկորների ձևով (կառուցվածքային սողա նք), մեկ ա լլ դեպ­
քում այն կատարվում է հոսքի ձևով, մածուցիկ հեղուկազանգվածի նման (պ րսս-
տիկ սողա նք): Հանդիպում են նաև ապարազանգվածի տեղաշարժի անցողիկ եղա­
նակներ, երբ անջատված բեկորը սահքի գործընթացում րեկորատվում-քայքայվամ
Լ և նրա հետադա շարժումը ձեռ ք 1. բերում մածուցիկ հոսքի բնույթ (կա ոուցվա ծ­
քս! պլաստիկ ս ո ղ ա նյւ): Ս- գ- մ . հասկւսնալու համար պ ետ ք է ճիշտ պ ա տկերացում
ունենա լ սողանքի կա ոուցվա ծքի, նրա զա րգա ցմա ն ղինա միկա յի և սողա նքա յին
զա նգվա ծը կա զմող ապարների ֆիզմեիւ. հատկությունների ու վիճա կի մասին:

М ЕХАНИКА Г Р У Н Т О В — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Մ Ե Խ Ա Ն Ի Կ Ա , ինժեներա կա ն երկրա ­

բա նությա ն բա ժ ին, որն ուսումնա սիրում է գ րունտ ների լա րում ները, ձևախախտում­
ները, ա մրության ու կա յունությա ն պ ա յմա նները, ա րտ ա քին, գյխ ա վորա պ ես մեխ .
ա զդ եցությա մբ նրանց վիճա կի և հատ կությունների փոփ ոխ ությունները:

М Е Х А Н И Ч Е С К А Я П О Г Л А Т И Т Е Л Ы 1АЯ С П О С О Б Н О С Т Ь П О Ч В — Հ Ո Ղ Ե Ր Ի
ՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ԿԼԱ ՆՄ Ա Ն ՈԻՆԱԿՈԻԹ 6ՈԻՆ, հողերի ունակությունը ջրի նե ր­
թա փ ա նցմա ն ժամանակ կա խ վա ծ մանր մա սնիկները կլա նեւու (զտ ելո ւ) գործում:

М ЕХАНИЧЕСКАЯ ПРОЧНОСТЬ ТВЕРДЫ Х ГОРНЫ Х ПОРОД — ԿԱՐԾՐ

ԱՊԱՐՆԵՐԻ ՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ԱՄՐՈԻԹ ՅՈԻՆ, բեռ նվա ծք ի ա զդեցությա մբ ք ա յ­
քա յվո ղ լա րումներին ա պ ա րների դիմա դ րեւա ունա կութ յուն: Տ ա ր բերո ւմ են սեղ մմա ն,
ձգմա ն , ծոմա ն, հարվածի և կտ րմա ն մեխ . ա մրո ւթ յա ն: Ինժեներա երկբ- նպ ա տ ա կ­
ների համար ա ո ա վել հետ ա քրքրությա ն է ներկա յա ցնում ա պ ա րների սեղմմա ն մեխ .
ա մրո ւթ յա նը, որը բնութա գրվում է սեղմմա ն ժա մա նա կա վոր դիմա դրու|»յա մբ' սեղմմա ն
սա հմա նով ( P u .) : Ա յդ դ իմա դ րո ւթ յա նը իրենից ներկա յա ցնում է սա հմա նա յին
բեռ նվա ծք (ա րտ ա հա յտ վա ծ կ գ /ս ւՐ -ո վ ), որի դ եպ քում կա րճա տ և փ որձա րկմա ն
ժամանակ ապ ա րի նմուշը ք ա յք ա յվում Լ:

М ЕХ А Н И Ч ЕСК А Я СУФ Ф О ЗИ Я — ՄԵԽ ԱՆԻԿԱԿԱՆ ՍՈԻՖՈՋԻԱ, շա րժվող

ստ- ջրերի կողմից փ ախ ր ապ ա րի մանր մա սնիկների տ եղ ա տ ա րա մ : Մ . ս . հա նդի­
սա նում է սա ֆ ո զիա յի հիմնա կա ն ձև (տ ե ՛ս С у ф ф о з и я ) : Ա յն հա նգեցնում է ա պ ա ր­
ների ծա կոտ կենութ յա ն ա ջրա թ ա փ ա նցև փ ա թյա ն ա վելա ցմ ա նը, նրա ընդհանուր
փ խ րեցմանը և մեխ . ամրությա ն նվա գմա նը:

М ЕХАНИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ - ՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ՏԱ ՐՐԱ ԼՈԻ Ծ ՈԻ Օ ՑՈ ԻՆ ,

տ ե՛ս Гран у ло м ет ри ч ески й ан ал и з:

М ЕХАНИЧЕСКИЙ СОСТАВ ГОРН Ы Х П О Р О Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ ՄԵԽԱՆԻ­

ԿԱԿԱՆ ԿԱԶՄ, «Հ ա տ ի կա չա փ ա կա ն կա զմ» տ երմինի ա վելո րդ հոմա նիշ (տ ե'ս
I ранулоы етрн чсский со ст ав горны х п о р о д ) :

М И ГРА Ц И Я (П Е Р Е Д В И Ж Е Н И Е ) ВЛАГИ ПРИ ПРОМ ЕРЗАНИИ- ԽՈ-

Ն Ա Վ Ո Ի ք ծ ֊Յ Ա Ն Տ Ե Ղ Ա Գ Ա Ղ Թ ( Մ Ի Գ Ր Ա Ց Ի Ա ) Ս Ա Ռ Ե Ց է ր Ա Ն Դ Ե Պ Ք Ո Ի Մ , խ ոնա վությա ն
տ եղա գա ղթը հեղուկ և գ ոլորշի վի ճա կո ւմ՝ հող երի, գրունտ ների և ա պ ա րների ս ա ­
ռեցմա ն գործընթ ա ցում, ի նչպ ե ս նաև նրանց սա ոա ծ վիճա կում:

М И ГРАЦИ Я ГАЗОВ В ПОД ЗЕМ Н Ы Х В О Д А Х - ԳԱՋԵՐԻ ՏԵ ՂԱ ԳԱ Ղք*

(Մ Ի Գ Ր Ա Ց Ի Ա ) ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ Ջ Ր Ե Ր Ո Ի Մ , տ ե’ ս М и гр ац и и газо в в в о д о н аси щ сн -
ни х породах:

108
 М И Г Р А Ц И Я Г А З О В В В О Д О Н А С Ы Щ Г 1 II1Ы Х П О Р О Д А Х (В П О Д З Е М
П Ы Х В О Д А Х ) — ԳԱՋԵՐԻ 8 Ե Ղ Ա Գ Ա Ղ Թ (Մ Ի Գ Ր Ա Յ Ի Ա ) Ջ ՐԱ ՏԱ Ր Ա Պ Ա Ր Ն Ե ­
Ր Ո Ւ Մ (Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ո Ւ Մ ), գազերի տեղագաղթ երկրակեղևի մի տեղա­
մասից մյուսը աո- ջրերի միջոցով, ինչպ ես նաև դիֆուզիայի ու էֆուզիայի հետևան­
քով: Հիմնականում այս տևղագաղթը կատարվում է հոսող ստ. ջրերի միջոցով,
որոնցում գազերը գտնվում են լուծված վիճակում: Դիֆուզիայի շնորհիվ երկրակեղևի
ջրատար համակարգերում կատարվում է յուրաքանչյուր գազի առաձգականության
հավասարեցում, ընդ որում դիֆուզիայի գործակիցը մեծանում է ջերմության բարձ­
րացմանը զուգընթաց: Գիֆուզիոն հատկանիշներով առավել աչքի են ընկնում ած­
խաջրածնային գազերը (հատկապես մեթանը): Գազերի էֆուզիան (ծծանցումը)
տեղի է ունենում միայն ապարների խոշոր ճեղքածակոտիներով այն դեպքում, երբ
նրանց ճնշումը գերազանցում է ջրաստատիկ ճնշումը: Դ . տ- ջ. ա . կարևոր դեր է
կատարում ինչպես գազային հնքվ-երի ձևավորման ու կուտակման, այնպես էդ նրանց
ցրման ղործում:

М И Г Р А Ц И Я Г Е О Х И М И Ч Е С К А Я - Ե ՐԿ ՐԱ Ք ԻՄ ԻԱ Կ Ա Ն Տ Ե Ղ Ա Գ Ա Ղ Թ (Մ ԻԳ -
Ր Ա Յ Ի Ա ), ըստ Ա . Ե . Ֆերսմանի, գործընթացների համակարգ, որը բերում է երկրա­
կեղևում քիմ- տարբերի տարածական տեղագաղթին, հանգեցնելով նրանց կուտակ­
ման փոփոխությանը, մի տեղամասում նրանց կուտակմանը, մեկ шц տեղամասում'
ցրմանը: Ե- տ-ի կարևոր գործոններ են հանդիսանում ֆիզքիմ. և երկրբ. պայման­
ների փոփոխությունները, որոնք տարբեր տարբերի վրա (կախված նրանց հատկա-
նիշերից) տարբեր ձևով են ազդում:

М И ГРА Ц И Я ХИ М И Ч ЕСК И Х ЭЛ Е М Е Н Т О В В П О Д ЗЕ М Н Ы Х В О Д А Х -
Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ր Ե Ր Ի Տ Ե Ղ Ա Գ Ա Ղ Թ ( Մ Ի Գ Ր Ա Տ Ի Ա ) Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ո ՒՄ ,
ստ- ջրերի միջոցով ապարներում քիմ. միացությունների ու տարրերի տեղագաղթ,
լուծույթից նրանց անջատման (նստեցման) և վերանստեցման անընդհատ գործըն­
թաց: Ք իմ . տարրերի տեղագաղթի ինտենսիվությունը (կա մ տեղագաղթի ունակու­
թյունը) բարձր է այն ատոմների մոտ, որոնց միացությունները հեշտ լուծվող են
(օր., աղածիններ, մետաղասղկսւլային միացություններ և ն ): Տեղագաղթի ունա­
կությունը փոխվում է' կախված ապարում տարրի պարունակությունից, ջերմաստի­
ճանի և ճնշման փոփոխությունից: Հողմահարման կեղևի ջրերում (ներառյալ օքսիդաց­
ման զո նա ն), բացի սովորական շարժունակ տարրերից ( Н , 0 , N , C a , M g , К ) ,
տեղագաղթում են նաև բազմաթիվ աղ տարրեր ( N a , C l , Տ ( Տ Օ լ) , C ( C O f ) ,
S i ( S i O j) , Ս , T h , В г, J , C s , R b , L i, J n . S e , Т е , F . B , S r ևն):

М И Г Р А Ц И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - ՍՏՈ ՐԵՐԿՐՅԱ Ջ ՐԵՐԻ ՏԵՂԱ ԳԱ ՂԹ

( Մ Ի Գ Ր Ա Ց Ի Ա ) , ստ . ջրերի տեղագաղթը մի ջրատար ապարից (շերտախմբից) մեկ
"Մի2Ը՝ աոանց որակական փոփոխության:

М ИКРОКОМ ПОН ЕН ТЫ ХИ М И Ч ЕСК ОГО СОСТАВА П РИ РО Д Н Ы Х В ОД —

Բ Ն Ա Կ Ա Ն Ջ ՐԵ ՐԻ Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Մ Ի Կ Ր Ո Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ի Չ Ն Ե Ր , քիմ.
տարրեր, որոնք ցածր քլարկային պարունակության և դժվար լուծվող միացություն­
ներում կապված ւինելու պատճառով ստ. ջրերում հանդիպում են հազվադեպ և ա ն ­
նշան քանակություններով: Ըստ Ա . Պ . Վինոգրադովի, Բ . ջ. ք. բ . մ-ի միջին սլա

1М
րունակությունը հասնում է մինչև 1 **/»։ Ջրաերկրաքիմ. տեսակետից աոավհլ հե­
տաքրքրություն են ներկայացնում և համեմատաբար լա վ են ուսումնասիրված
B r, В, F, L i , S r , ոադիոա կւոիվ և հա նքա ոա ջա ցնող միներա լների տ ա րրերը:
հոմա նիշ' բնական ջրերի միկրոտարրևր:

М И КРО ПЕНЕТРОМ ЕТР Մ Ի Կ Ր Ո Պ Ե Ն Ե Տ Ր Ո Մ Ե Տ Ր , կոնա ձև հասարակ սա րք ,

որի օգնությա մբ դա շտ ա յին կա մ լա բորա տ որ պ ա յմա ններում տ րվում է գրա ստ ների
խ տությա ն օբ յեկտ իվ գնա հա տ ա կա նը: Փ ո րձա րկվող գրա նտ ների խ տությա ն ա ս­
տ իճանի մա սին դատում են գրունտ ի մեջ կոնի ներդրմա ն մեծությա մբ:

М ИКРОЭЛЕМ ЕНТЫ П РИ РО Д Н Ы Х В О Д — ԲՆԱԿԱՆ ՋՐԵՐԻ ՄԻԿՐՈՏԱՐ-

Ր Ի Ր , տե՛ս М кк ро ком по н сн т ы х и м и ческого со ст ав а природны х вод:

М И Л Л И Б А Р (м б ) Մ ԻԼԻԲ Ա Ր (մ բ ), մթնոլորտ ա յին ճնշմա ն չա փ մա ն միա ­

վոր: Հա նդիսա նում է ուժի մի ա վո ր, որը գործա դ րվում է 1 սմ2 մա կերեսի վրա
1000 դ ին ուժով: 1 մբ = 0 ,0 0 1 բա ր , իսկ 1 մմ սնդիկի պան ճնշմա նը համա պ ա ­
տ ա սխ անում է 1,333 մբ:

М ИНЕРАЛИЗАЦИЯ ВОД (П О Д З Е М Н Ы Х В О Д ) — ՋՐԵՐԻ (ՍՏ ՈՐ Ե Ր Կ Ր ՅԱ

ՋՐԵՐԻ) ՀԱ ՆՔ ԱՅՆ Ա ՑՈ ՒՄ , ջրում տ ա րրա լուծվա ծ ա նօ րգ. (միներա լա յին) նյու­
թերի ընդհա նուր կ շո ա յին պ ա րունա կություն: Ա յդ նյութերը կ ա րող են պ ա րունա կվել
ինչպ ե ս իոն ների , ա յնպ ես էլ կ ոլո իդ ների տ եսք ո վ: Տ ա րբերում են հա նքա յնա ցմա ն
բնույթ և մեծությա ն (ա ստ իճ ա ն) հա սկա ցությունները: Ջ. հ-ի բնույթը պ ա յմա ­
նա վորվա ծ է ջրի քիմ. տ իպ ով (տ ե'ս К л а сси ф и к а ц и я хи м и ческого со ст а в а
подзем ны х в о д ): Հ ա նք ա յնա ցմա ն ա ստ իճա նի ա րտ ա հա յտ մա ն միա նշա նա կ
մեծություն գո յութ յուն չո ւն ի , ներկա յումս ընդունվում է հետ ևյա լ մեծություն­
ներից որևէ մեկը- 1) փ որձնա կա նորեն որոշվա ծ չո ր (կո շտ ) մնա ցորդը, 2) իոն­
ների գումա րը, 3) միներա լա յին նյութերի գ ումա րը, որն ստ ա ցվում է իոնների և կ ո-
լոիդների ( H 2S i 0 9, F e jO s և ն) հա նրա գումա րից, 4 ) հա շվա րկա յին չո ր մնա ցորդը,
որը նույնպ ես իոնների ու կոլոիդների հանրա գումա րն է , սա կա յն ջրակարբոնատ
իոնի քանա կը վերց վո ւմ է կիսո վ չա փ : Ջ - հ-ի մեծությունը սովորա բա ր ա րտ ա հա յտ ­
վում է г р /լ-ե րով, մգ/լ-երով , աղա ջրերի համար նաև գր/կգ-երով: Բա ցի կշո ա յին
միա վորներից, Ջ - հ . երբեմն ա րտ ա հա յտ ում են տեսա կա րա ր կ շո ո վ (գր/սմ3, կ գ / լ) ,
ի նչպ ե ս նաև ջրում պ ա րունա կվա ծ բպ որ իոնների (ա նիոնների ու կ ա տ իո նների)
մգ- համ /լ-ե րի կա մ մգ- համ /կգ-երի հա նրա գումա րով:

М И НЕРАЛИЗАЦИ Я ОРГАН И ЧЕСКИ Х В Е Щ Е С Т В (Б И О Г Е Н Н А Я А К К У ­

М УЛЯЦИЯ) ՕՐԳԱՆԱԿԱՆ ՆՅՈՒԹ ԵՐԻ ՀԱ ՆՔ Ա ՅՆ Ա ՑՈ ՒՄ (Կ Ե Ն Ս Ա Ծ Ի Ն
Կ Ո ՒՏ Ա Կ Ո ՒՄ ), օրգ. նյութերի ք ա յք ա յմա ն գործընթ ա ցների հա մա կցութ յուն, որի
հետ ևա նքով ք իմ. տ ա րրերը ա զա տ վո ւմ են րա րդ ու էներգի ա յով հարուստ օր գ .
նյութերից ե ա ռա ջա ցնում են ա ոա վեւ պ ա րզ ու էներգի ա յով ա ղքա տ ճոր քիմ- միա ­
ցություններ ( C 0 2, H 2S , С а С О э, N a 2S 0 4 և ն ):

М И Н ЕРА Л Ь Н Ы Е ВОДЫ — ՀԱՆՔ ԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, բա րձր հա նքա յնա ցմա ն

(1 ԳՐ/Է-Իօ ա վելի) ջրեր, որոնք պա րունա կում են ա ռա նձնա հա տ ուկ միկրոբա ղա -
դ րիչների ստորև բերվ ող քա նա կություններր (տ ե՛ս աղ- 1 1 ): Հ- ջ- գլխա վորա պ ես
օգտագործվում են առողջարանային բուժման համար (տե՛ս Лечебны е ноды)
Ն որսյես սեղանի զավացուցիչ ջրեր:
Աղյուսակ 11

Միկրոբաղադրիչներ Ք անակ, գր/լ | Ջրի անվանումը

Ազատ ածխաթթու ( C O j) 0,750 Ածխաթթվային

Ընդհանուր ծծմբաջրածին ( H jS ) 0,010 Ծծմրաջրածնայի ն

Լիթիումի իոն (L i + ) 0,001 Լիթիումային

Երկաթի իոն (Fe»+) 0,010 Երկաթային

(Fc*+) 0,010

Ֆտորի իոն ( F ՜ ) 0,002 ֊ » ֊

Բրոմի իոն (В г) 0,005 Բրոմային

Յոդի իոն ( J - ) 0,001 Յոդային

Բորաթթու ( H B O j) 0,005 — »—

Ռադոն (R n ) 14 Մևւխեի Օադիոակտիվ

միավոր
(50 է ման)

М И Н Е Р А Л Ь Н Ы Е Г Р Я З И — Հ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն ՅԵ1սԵՐ, խ մանների, լագանների,

յճերի, լճակների և ճահիճների միներալային ու օրգ. նստվածքներ, որոնք ֆիզքիմ-
և կենսբ- գործընթացների հետևանքով ենթարկվել են քարդ փոփոխությունների:
Ըստ ծագման տարրերում են հետևյալ տարատեսակները. 1 ). լիմանալին ու լագունա­
յին, 2) յճային ու ճահճային, 8) ցեխային հրաբուխների ու բլուրների արտավիժք-
ներ: Հ . ր-ի կո|ոիղները բաղկացած են ալլումինիումի ու երկաթի հիդրատներից,
ծծմբային երկաթից և կավային մասնիկներից, որոնք հագեցված են հանքայնացված
կամ աղային ջրերով: Հաճախ Հ . ց. օժտված են բուժիչ հատկանիշներով և հաջո­
ղությամբ կիրաովամ են առողջապահության բնագավառում:

М И Н ЕРАЛЬН Ы Е ИСТОЧНИКИ - Հ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն Ա Դ .Բ Ց Ո Ի Ր Ն Ե Ր , հանքային

ջրերի (տե՛ս Минеральные воды) բնական եւքեր, որոնք գերազանցապես կապված
են աեկտ. խախտումների զոնաների հետ: Ըստ քիմ. բաղադրության առանձնացվում
են Հ . ա-ի բազմաթիվ տիպեր, հիմնային, կրային, աղային, թթվային, երկաթային,
ածխաթթվային, ծծմբային, մկնդեղային ևն, որոնք օգտագործվում են առողջապա­
հական նպատակների համար: Նախկին էսՍՀՄ-ում առավել հայտնի են Հյուսիսային
Կովկասի, Անդրկովկասի, Նախակարպատների, Ղրիմի և Միջին Ա սիա յի Հ . ա-:

М И Н Е Р А Л Ь Н Ы Е О З Е Р А — Հ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն ԼՃ ԵՐ , լճեր, որոնց ջրի զանգվածի

ՏՏ %-ից ավելին բաժին է ընկնում ւուծված ադերին (կերակրի աղ, նատրիումի
սուլֆատ, սոդա, ծծմբաթթվային մագնիում և ն): Հ . լ-ի խիտ աղաջրերից ստանում
Ա ; 1|ե|,ւս1||փ սւ։լ, բրոմա յին, յոդ ա յի ն, կա լիումա կա ն, մա գնեզիումա յին և ш ц աղ1.|ւ,
որոնք հա նդիսա նա մ են ք իմ . ա րդյունա բերությա ն հումք: Հ . լ . հանդիպում են գ ը լ-
խ ա վորա պ ես երկրա գնդի չո րա յին գոտ իներում:

М И Ц Е Л Л А — Մ ԻՑԵԼԱ , կոլոիդներում' նյութի բա ցա սա կա ն լիցքա վորումով

դիսպ երս մա սնիկ, որի շուրջը էլեկտ րա կա ն և մո լեկուլա յին ա ժ երի շնորհիվ ստ եղծ­
վում է 2 շերտ- 1) կլա նմա ն (ա դսորբցիոն) շերտ , որը բա ղկա ցա ծ է մա սնիկի
կողմից ուժեղ պ ա հվող կա տ իոններից, 2)| դ իֆ ա գ ի ո ն շերտ , որը բա ղկա ցա ծ է
մա սնիկի կողմից թ ա յլ պ ա հվող կա տ իոններից և ջրի դիպ ոլներից: Մ -ի չափերը
լինում են 1 0 ՜3 -֊1 0 ~ 7 մմ սա հմա ններում:

М Н ОГОЯРУСН Ы Е ОП ОЛ ЗН И ֊ Ս Ա Զ 1 Ո Ա Ա Ր Կ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ն Ե Ր , երկու և ա վելի

հորիզոնա կա ն շերտ երից կա զմվա ծ լա նջերին դիտ վո ղ ա ստ իճա նա վոր (բա զմա ­
հա րկ) սո ղ ա նք ներ: Տ ա ր բեր շերտ երը տ ա րբեր չա փ ո վ ու ձևով են մասնակցում
սողա նքա յին գործընթ ա ցներին, որի հետ ևա նքով սողա նքա յին մա րմինները ա ստ ի­
ճա նա վորվում, դա ոնում են «բա զ մա հ ա րկ»:

М О Д У Л Ь Д Е Ф О Р М А Ц И И — Ջ Ե Վ Ա Խ Ա ե յՏ Մ Ա Ն ( Դ Ե Ֆ Ո Ր Մ Ա 9 Ի Ա Յ Ի ) Մ Ո Դ Ո Ի Լ ,
հա մեմա տ ա կա նա թյա ն գո րծա կ ից ' գրունտ ի վրա գո րծա դ րվող ճնշմա ն և նրա ա զ ­
դեցությա մբ գրունտ ի կրա ծ գ ծա յին ձև ախ ախ տման միջև: Ա յն հաճախ ա նվա նում
են հա րա բերա կա ն Ջ . մ ., որը տ ա րբերվում է բա ցա րձա կ Տ . մ -ից : Վ ե ր ջի նի տակ
հա սկա ցվում է գրունտ ի վ րա գ ո րծա դ րվող ճ նշմա ն ա նսա հմա ն փ ոքր աճի և գծա յին
ձևախ ախ տման միջև գոյություն ունեցող հա մեմա տ ա կա նա թյա ն գործա կիցը:

М О Д У Л Ь О Б Ъ Е М Н О Г О С Ж А Т И Я (К ) - Ծ Ա ՎԱ ԼԱ ՅԻՆ ՍԵՂՄՄԱՆ ՄՈ-

Դ Ո Ի Լ ( К ) , հա մեմա տ ա կա նա թյա ն գ ործա կից' գրունտ ի վ րա գ ո րծա դ րվող համա­
կողմա նի սեղմմա ն (ընդ ա րձա կ մա ն) և գրունտ ի հա րա բերա կա ն ծա վա լի միջև:
Ն մ ա ն հա մա կողմա նի սեղմմա ն պ ա յմա ններ դ իտ վում ե ն մա սնա վորա պ ես ջրա ստ ա -
տիկ ճնշմա ն դ եպ քում: К մոդուլի հա կա դա րձ մեծությա նը կ ոչվ ո ւմ է ծա վա լա յին
(հա մա կող մա նի) սեղմմա ն գործա կից կա մ սեղմելիութ յուն:

М ОДУЛЬ ОСАДКИ ՆՍՏՍԱՆ Մ Ո Դ Ո Ի Լ , տ վ յա լ բեոնվա ծքի տ ա կ գրունտ ի

1 մ հզորությա ն շերտ ի նստ ում' ա րտ ա հա յտ վա ծ մմ-երո վ: Ն . մ . որոշվում է կոմպ -
րեսիոն փ որձա րկումների միջոցով:

М О Д У Л Ь П О Д З Е М Н О Г О С Т О К А - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՀՈՍՔ Ի Մ Ո Դ ՈԻԼ, ստ

ջրա հա վա ք ա վա զա նի միա վոր մա կերեսից միա վոր ժա մա նա կում ստ ա ցվո ղ ստ*
հոսքի ծախ սը ( ծ ա փ պ ը ): Ս- հ. մ . ա րտ ա հա յտ վո ւմ է լ/վ ր կ կմ* կ ա մ մ*/վրկ կմ* և

հա շվա րկվում է հետ ևյա լ բա նա ձև ով. М ։ ՜ ----- ^ --------, ո րտ եղ ' М . < — ստ* հոսքի
• р
մոդուլն Լ, Q — միա վոր ժա մա նա կում ստ . հոսքի ծա խ սն է (լ/ վ ր կ , ճ*/վբկ)ւ
F — ջրհա վա ք ա վա զա նի մա կերեսն է (կ մ * ):

М ОДУЛЬ СДВИ ГА (С .) ֊ ՍՈՂՔԻ (Կ Ո Ղ Ա Օ Ա Ր Ժ Ի ) ՄՈԴՈԻԼ (Օ ), հտ-

մեմա տ ա կա նա թ յա ն գո րծա կ ից ' գրունտ ի վրա մեկուսի գ ո րծա դ րվող շոշա փ ող ուղ
ղության լարման և համապատասխան ձևախախտման միջև: Q մոդուլը որոշվում է
с շոշափող լարման մեծության և տեղաշարժի 9 անկյան մեծության հարաբե­

րությամբ' G = — ----- և չա փվում է դին/սմ*-ներով կամ նյուտոն/մ-երով:

?

М О Д У Л Ь С Т О К А — ՀՈՍՔ Ի Մ Ո Դ Ո Ւ Լ, ջրհավաք ավազանի միավոր մակերե­

սին բաժին ընկնող մակերևութային հոսքի ծախսը (ծավալը) միավոր ժամանակա­
հատվածում: Հ . մ. արտահայտվում է լ/վրկ կմ* կամ մ*/վրկ կմ* և հաշվարկվում է

հետևյաւ բանաձևով. М ; ֊ . — 5 — f որտեղ' M < — հոսքի մոդուլն է, Q — մա­

կերևութային հոսքի ծախսն է (մ*/վրկ, լ/վ ր կ ), է՜' — ջրհավաք ավազանի մակերեսն

I (կմ*):

М О Д У Л Ь Т В Е Р Д О Г О С Т О К А — Կ Ո Շ Տ Հ Ո Ս Ք Ի Մ Ո Դ Ո Ւ Լ , գետի կոշտ հոսքի

տարեկան մեծությունը (տ ն-)ւ որը բաժին I. ընկնում ջրհավաք ավագանի միավոր
մակերեսին (կմ*):

М ОДУЛЬ УПРУГОСТИ ГРУНТА (М О Д У Л Ь Ю Н Г А — Е) — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի

Ա ռ Ա Տ Դ Ա Կ Ա Ն Ո Ի Թ Յ Ա Ն Մ Ո Դ Ո Ի Լ (Ց Ո Ի Ն Դ Ի Մ Ո Դ Ո Ի Լ - Е ) , համեմևւտականությաՕ
գործակից' գրունտի վրա գործադրված ուղղաձիգ յարման բեոնաթափման և գրունտի
կրած հարաբերական ուղղաձիգ ձևախախտման միջև: Е մոդուլը որոշվում է կոմպ-
րեսիոն փորձարկումների միջոցով' կանխապես բեոնվածքի տակ գտնվող գրունտի
նմուշի բեոնաթափման ճանապարհով:

М О Л — Մ Ո Լ (Ա ԼԵ Ո Ա էսՄ Ա Ն Պ Ա Տ Ն Ե Շ ) , քարաբեկորներից կամ զանգվածա­

յին բետոնից կաոուցված ափապաշտպան պատնեշ, որը հաստ պատի տեսքով ափից
ձգվում է դեպի ծով (ուղղահայաց կամ որոշ անկյան տ ա կ): Մ-երը կոչված
են ալեբախությունից պաշտպանելու ծովափերը (մասնավորապես լողափերն ու
նավահանգիստները):

М О Л ЕКУЛ ЯРН АЯ ВЛАГОКМ КОСГЬ ֊ Մ Ո ԼԵ Կ Ո Ւ ԼԱ Յ Ի Ն խ Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի -

հ^ՅՈԻՆ, տե՛ս B.nai о.'мкость грунта

М О Л Е К У Л Я Р Н А Я В О Д А - Մ Ո ԼԵ Կ Ո Ւ ԼԱ Յ Ի Ն Ջ Ո Ւ Ր , ջուր, որը մոլեկուլային

ձգողության շնորհիվ պահվում Է ապարի մակերևույթին կամ ծակոտիների պատե­
րին: Ըստ Ա . Ֆ . Լեբեդևի, Մ . ջ. համապատասխանում է թաղանթային (թույյ
կապակցված) և խոնավածուծ (ամուր կապակցված) ջրերի գումարային պարունա­
կությանը: Որոշ մասնագետներ Մ- ջ- նույնացնում են թաղանթային ջրի հետ, հա­
մարելով դրանք հոմանիշներ:

М ОЛЕКУЛЯРНО ПОВЕРХНОСТНЫ Е СИЛЫ - Մ Ո ԼԵ Կ Ո Ի ԼԱ Յ Ի Ն -Մ Ա Կ Ե Ր Ե -

Վ Ո Ի Թ Ա Ց Ի Ն Ո ՒԺ՜Ե Ր, մակերևութային ձգողականության ա ժեր, որոնք մազական
անցքերում պայմանավորում են մազանոթային ճնշումը: Մ .- մ . ու- զգալի դեր են
կատարում ծակոտկեն միջավայրում հեղուկի ծծանցման գործում, հատկապես ապա­
րի մեծ տեսակարար մակերևույթի դեպքում:
 М ОЛЕКУЛЯРНЫ Е СИЛЫ Մ Ո ԼԵԿ Ո ՒԼԱ Յ ԻՆ Ո ՒԺ Ե Ր, նյութ]) մոլեկուլների
միջև փ ոխա զդեցությա ն ուժեր, ո րոնք, կա խ վա ծ ա րտ ա քին ա զդա կներից ( ջերմու­
թյուն, ճ ն շո ւմ ), պա յմա նա վորում են նյութի ա յս կ ա մ ա յն ա գրեգա տ ա յին վիճա կը
և նրա մի շա րք ֆիզ- հա տկությունները (խ տ ո ւթ յա ն, մեխ . հա տ կություններ, մա ­
կերևութային ձգողա կա նությա ն և ն ):

М О Н И Т О Р И Н Г Р Е Ж И М А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ
Ռ Ե Ժ Ի Մ Ի Մ Ո Ն Ի Տ Ո Ր Ի Ն Գ , ա ո . ջրերի ոեժիմի դիտ ո ւմն եր, գնա հա տ ում և կա նխ ա ­
գուշակում: Ն երկ ա յո ւմս, երբ ստ- ջրերի պ ա շա րները ա վելի ա ա վելի ինտ են սիվո -
րեն են շա հա գործվում, լեռնա հա նք ա յին, շի ն . (հա տ կա պ ես ջ րա շի ն.) և ա յլ ա շխ ա ­
տ ա նքներով խախ տվում է նրանց ռե ժ իմը, ա պա ս տ . ջրերի յուրա քա նչյուր խոշոր
հնքվ-ի կամ ավա գա նի համար մոնիտ որինգի ստ եղծումը դ ա ոնում է հրա մա յա կա ն
պահանջ:

М О Н О Л И Т — ՄԻԱ2ՈԻՅԼ Ա Պ ԱՐ ԱՆ Մ Ո ՒՇ ( Մ Ե Ն Ա Ք Ա Ր , Մ Ո Ն Ո Լ Ի Թ ) , որո­
շակի ձև ու չա փ եր ո ւնեցող նմուշ, որը վերցվա ծ է ա ոա նց խ ախտելու ապարի բնա ­
կան կա ոուցվա ծքն ու խ ոնա վությունը:

М О Н Т М О Р И Л Л О Н И Т — Մ Ո Ն Տ Մ Ո ՐԻԼՈ Ն ԻՏ, կ ի սա ր յա րեղ ա յին ջրա յին ս ի լի ­

կա տ , նստ վա ծքա յին ա պ ա րներում լա յն որե ն տ ա րա ծվա ծ տ եղա ծին միներա լ: Կ ա ­
ոուցվա ծքով Մ - նմա ն է պ րո ֆ ի լի տ ին , բա յց ա ոա նձի ն թերթերի մեջ կլա ն վա ծ են
ջրի մոլեկոււներ, որոնք կա րող ե ն հեշտ ությա մբ ա նջ ա տ վել և նորից կւանվէղ, պ ա յ­
մա նա վորելով ապ ա րի սեղմումը և ո ւռչումը:

М О РО ЗН О Е В Ы В Е Т Р И В А Н И Е - ՍԱՌ ՆԱՄԱՆԻՔԱՅԻՆ ՀՈՂՄ ԱՀԱՐՈՒՄ ,

ճեղքերի ու ծա կոտ իների մեջ սա ո չո ղ ջրի ճ նշմա ն հետ և ա նքով ա պ ա րների փ ըխ -
րեցում և ք ա յքա յում: Ս . հ. հետ ևա նքով բա րձր լեոն ա յի ն և բև եոա յին մա րզերում
ա ոա ջա նա մ են «քա րա յին ծո վ ե ր », ւեոների ու ձորերի զա ոիթա փ լա նջերին' փ լ ­
վա ծքներ ու թ ա փ վա ծքներ, սա ոցա դա շտ երի գործունեությա ն շրջա ններում' կա ոեր ,
սո ւլիֆ լյա կցիո ն երև ույթներ, հողա տ ա կի քա րերի ցցվա ծքներ ևն:

М ОРОЗНЫ Е ПОЧВЫ , ГОРНЫ Е П О РО Д Ы . Г Р У Н Т Ы - ՑՐՏԱՀԱՐՎԱԾ

Հ Ո Վ Ե Ր , Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր , Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր , բա ցա սա կա ն ջերմա ստ իճա նով ջրա զուրկ (սա -
ոույց չպ ա ր ա նա կ ող ) հողեր, ա պ ա րն եր, գրա ն տ ներ:

М О РО З Н Ы Е П У Ч И Н Ы ֊֊ ՍԱՌ ՆԱՄԱՆԻՔԱՅԻՆ ՈԻՌՁԵՅՈԻՄՆԵՐ, ճսւնա-

պ ա րհածածկի տ եղա կա ն բա րձրա ցումներ, ո րոնք ա ո ա ջա ն ա մ են ձմոա նը խ ոնավ
ապարների սա ռեցմա ն, իսկ գա րնա նը դրա նց հա լվելու և փխ րեցմա ն հետ ևա նքով:

■ М ОРОЗНЫ Е Т Р Е Щ И Н Ы ՍԱՌ ՆԱՄԱՆԻՔԱՅԻՆ ՇԵՂՔԵՐ, ճ ե ղ քեր , որոնք

ապ ա րներում առա ջա նում են նրա նցում ւգսւրա նա կվող ջրի սա ռեցմա ն հետ ևա նքով:
Ա յդ դեպ քում ջրի ծա վա լը հեղուկ վիճա կի հա մեմա տ ութ յա մբ ա ճ ա մ Լ շուրջ 10 %,
իսկ նրա ճնշւևսն ա ժը ւսւղարի պատերի վրա կա զմում է 890 կգ/սմ*:

М О Р О З О С Т О Й К О С Т Ь - ՅՐՏԱԿԱՑՈԻՆՈԻԹ ՅՈԻՆ, սա ռնա մա նիքի ք ա յքա յիչ

գործունեությա նը ապ ա րի դիմւսգրելա ո ւնա կութ յա ն: 3 . կա խ վա ծ է ա պ ա րի հա-
204
տիկների միջև հղած կապերի ամրությունից, ршд ծակոտկենության մեծությունից և
այն ու նեղ հաղորդակցվող ճեղքերի հարաբերակցությունից: Որքան մեծ է բաց ծա-
կոտիների ծավալը, այնքան ապարի ցրտակայունություն]! ցածր է: в- բնութագրը -
վում է ցրտակայունության գործակցով, որն իրենից ներկայացնում է չսառած նմուշ­
ների և նույն ապարի 20— 25 անգամ սառեցրած ու հայեցրած նմուշների ճզման
ժամանակավոր դիմադրությունների հարաբերությունը: Գոյություն ունեցող պա­
հանջների համաձայն, շինարարության համար ապարների ցրտակայունության գոր­
ծակիցը 0 ,75-ից պակաս չպետք է լինի:

М О Р С К А Я В О Д А - - Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն Ջ Ո Ի Ր , համաշխարհային օվկիանոսի ջուր:

Ծ- ջ-ում լուծված են զանազան աղեր և ո չ մեծ քանակությամբ գազեր ու օրգ.
նյութեր: Օվկիանոսի բաց մասերում ջրի հանքայնացումը կազմում է 35 գր/կգ
(%օ պրոմիլե): Ծ- ջ-ի քիմ. բաղադրությունը բավական կայուն է к ֊ներկայացված
հետևյալ գլխավոր իոններով.

Կատիոններ ԳՈ/կԳ Անիոններ գ ւ /Կգ

Na + - 10,722 C I- - 19,337

K+ - 0,882 Տ 0 4։ ֊ - 2,705

Ca։ + — 0,417 нсо։ - — 0,091

M RH — 1,297 Вг - 0,066

Ծ . ջ. սառչում է մոտ — 2® в ջերմության դեպքում:

М ОФ ЕТЫ (.М О Ф Е Т Т Ы ) — Մ Ո Ֆ Ե Տ Ն Ե Ր , տե՛ս Углекислые ф ум аролы .

М О Ч А Ж И Н А — Թ Ա 6 Ո Ի Յ Թ , երկրի մակերևույթի վրա գրունտային ջրի կամ

վերնաջրի ելք' առանց նշմարեյի հոսքի: Թ -ի տեղում սովորաբար աճում է փար­
թամ կանաչ բուսականություն: Թ- գրունտային ջրերի կամ վերնաջրերի առկայության
և ոչ խոր տեղադրման ուղղակի ցուցանիշ է:

М О Щ Н ОСТЬ ВО Д О Н О СН О ГО ГОРИ ЗОНТА Ջ ՐԱ ՏԱ Ր ՀՈՐԻԶՈՆԻ ՀԱ Ս ­

Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ուղղաձիգ կտրվածքում ջրատար հորիզոնի բարձրություն (մ-երով)'
հաշված ջրամերժ հիմքից մինչև հորիզոնի մակերևույթ: Տվյա լ կտրվածքում Ջ- հ. հ-
կարող է փոփոխական լինեք կախված ջրատար հորիզոնի մակերևույթի տատանում­
ներից, որոնք իրենց հերթին կախված են հորիզոնի սնման պայմաններից:

М У Т Н О С Т Ь В О Д Ы — Ջ ՐԻ Պ Ղ Տ Ո Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ջրում կախված մասնիկների

(բերվածքների) պարունակությունը բնութագրող մեծություն: «Ջ- պ .» տերմինը բնու­
թագրում Լ. 1) միավոր ծավայում կախված մասնիկների կշռային պարունակությանը
(կա մ խ տ ությա նը), 2) ջրում ւույսի աժի թուլացումը, որը պայմանավորված է կախ­
ված մասնիկների կողմից լույսի կլանումով և ցրումով:

М Я С И Г 'А — Մ Յ Ա Ս Ի Գ Ա , սառեցման հետևանքով ամրությանը կորցրած ապա­

ռաժային ապար: Տեղական անվանում Սիբիրամ:
 н —

Н А Б Л Ю Д А Т Е Л Ь Н А Я С К В А Ж И Н А (К О Л О Д Е Ц , Ш УРФ ) - ԴԻՏՈՂԱԿԱՆ
Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք ( Ջ Ր Հ Ո Ր , Շ Ո Ի Ր Ֆ ) (, հորա տ ա նցք (ջրհո ր, շ ա ր ֆ ) , որը փ ո րվել է ստ-
ջրերի մակարդակ)) և ջերմությա ն տ ա տ ա նումները դ իտ ելու և ջրի նմուշներ վերց ­
նելու համար: Տա րբերում ե ն . 1) ժա մա նա կա վոր Դ . հ -ե ր , որոնցում դիտ ումները
տարվում են միա յն նմա շա րկմա ն և փ որձա յին արտամդումների ընթա ցքում, 2) հիմ­
նական Դ . հ .-ե ր , որոնք նա խ ատեսվում են երկա րա տ և (բա զմա մյա ) դիտումների
համար:

Н А Б У Х А Н И Е — ՈԻՌՉՈԻՄ, ջրի հետ փ ոխ ա զդեցութ յա ն ժամանակ կա վա յին

ա պ ա րների ծա վա լը մեծա ցնելու ո ւնա կ ութ յա ն , որը բա ցա տ րվում է տ վյա լ վիճա կում
ապարների ջրակլաԱման հա կումով, մա սնա վորա պ ես ջրի օսմոտ իկ ներծծմա մբ: Իր
հերթին, օսմոտ իկ ճնշումը պ ա յմա նա վորվում է ա պ ա րի կա զմութ յա մբ և կա ոուց­
վա ծք ո վ, փ ոխ ա նա կա յին կա տ իոնների և ա պ ա րի վրա ներգործող ջրի բա ղա դրու­
թյա մբ: Ո ւ. բնութա գրվում է խ ոնա վությա ն ա ստ իճա նով (ապ ա րի նմուշի լր ի վ ո ւռ չ­
մա ն ժամանակ ներծծա ծ ջրի ք ա ն ա կ ո վ ), ո ւոչա ծ նմուշում ստ եղծվա ծ ճնշմա մբ
(ուռչմա ն ճնշմա մբ) և ո ւռչմա ն մեծությա մբ (ուռա ծ նմուշի ծա վա լի կա մ բա րձրու­
թյան և նրա սկզբնա կա ն ծա վա լի կ ա մ բա րձրութ յա ն հա րա բերութ յա մ բ): Ա ոա վե ւ
մեծ Ո ւ. դիտ վում է մոնտ մորիլոնիտ ա յին կա վերի մոտ :

Н А В Е С К А — Կ Շ Ռ Ո Ի Կ , նյութի (ա պ ա րի) նմուշի նվա զա գույն քա նա կ , ո րն ա ն ­

հրաժեշտ է տ ա րբեր բնույթի տ ա րրա ւուծա թ յունների համար:

НАГНЕТАНИЕ (Н А Л И В ) -Ն Ե Ր Մ Ղ Ո Ի Մ (Ն Ե Ր ԼԻ Ց Ք ), ա պ ա րների ջրաթա-

փ ա նցելիությա ն որոշմա ն մեթ ոդ , որի դ եպ քում ո ւսո ւմնա սիրվող ա պ ա րների մեջ
հորատանցքի կա մ շա րֆ ի միջո ցո վ նե րմղվում կ ա մ ա զա տ ւց վա մ է ջուր, միա ժա ­
մանակ տ ա րվում են նե րմղ վող ջրի քա նա կ ի, մա կա րդա կի (ճն շմա ն ) դ իտ ումներ,
որոնց օգնությա մբ ո րոշվում ե ն ա պ ա րների տ եսա կա րա ր շրա կւա նողա կա նությա նը
և ծծա նցմա ն (ջրա թա փ ա նցեւիա թյա ն) գ ո րծա կիցը: Ն ե ր մ ղ ո ւմ ն ա զա տ ջրլիցքից տ ա ր­
բերվում է. նր ա նո վ, որ բա ցի ջրի սյա ն գ րա վիտ ա ցիո ն ա ժ ի ց , պ ոմպի միջոցով
հորա տ ա նցքում ստ եղծվում է լրա ցո ւց իչ ճնշում:

НАГРУЗКА РАЗРУШ А Ю Щ А Я — ՔԱՅՔԱՅԻՉ ( Ա Վ Ե Ր Ի Չ ) Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , Ճը6-

շա մ , որը գերա զա նցում է գրունտ ի ս ա հմ ա նա յին դիմա դրությունը և ա յն սկ սվում է
ք ա յք ա յվել: Ք . բ . հա մա պ ա տ ա սխ ա նում է գրունտ ի սո ղ քի և դրոշմի տ ա կից ա ր-
տ ա սեղմմա ն վրա հասնելու փ ա լերի ն:

Н А Д М Е Р З Л О Т Н Ы Е В О Д Ы - - Վ Ե Ր Ս Ա Ռ Ց Ո Ի Թ Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ըստ Ն . Ի . Տ ո լս-
սփխ ինի (1 9 4 1 ), ստ . ազատ ջրե ր, որոնք տ եղա դ րվա ծ են հողա գրա նտ ներում և
մա յրա կա ն ա պ ա րների հողմա հա րմա ն կեղևում' ջրա մերժ հիմք ծա ռ ա յող սառած
ա պ ա րների վրա : Վ . ջ . ստ որա բա ժա նվում ե ն Ց խ մբի . 1)| ս եզ ո նա յին ս ա ռ չո ղ ջրեր,
2) մասա մբ ս ա ռ չո ղ ջրեր, 3) բա զմա մյա հա լույթների չս ա ռ չո ղ ջրեր: Վ երջի ննե րը
երբե մն օգտ ա գործվում են ջրա մա տ ա կա րա րմա ն համար:

2М
 Н Л Д С О Л Е В Ы Е В О Д Ы - Վ Ե Ր Ա Ղ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , աո. ջրեր (ա ղա ջրհր), որոնք
տեղադրված են աղային հաստվածքները ծածկող ապարներում: Ե րե 4 - ջ- գւոնվում
են շարժուն վիճակում, ապա աղային հաստվածքները ենթարկվում են ինտենսիվ
կարստավորման և դժվարացնում են աղային հնքվ-երի շահագործման պայմանները:

Н АИ М ЕН ЬШ ЕЕ ГЛ АВН О Е Н А П Р Я Ж Е Н И Е - ՆՎԱԶԱԳՈՒՅՆ ԳԼԽ Ա ՎՈ Ր

Լ Ա Ր Ո Ւ Մ , հարթ խնդրում' երկու, իսկ տարածական խնդրում* երեր գլխավոր նոր­
մալ լարումներից նվազագույնը:

Н А Л Е Д Ь — ՍԱՌՑԱԲԼՈՒՐ, բլրաձև սառցակուտակ, որն առաջանում է ցուրտ

գոտիներում գետի սառցածածկի կամ երկրի մակերևույթի վրա: Ցակուտիայում
գետային շրերի սառեցումից աոաշացած Ս-ները, որոնք կոչվում են նաև տարին-
ներ, զբաղեցնում են տասնյակ և հարյուրավոր կմ2 մակերես:

Н А М Ы В А Н И Е — Ո Վ Ո Ղ Ա Կ Ո Ի Տ Ա Կ Ո Ի Մ , ծովային (լճային, գետային) ալիք­

ներով և հոսանքներով տեղափոխվող նստվածքների կուտակում:

Н А П О Р Н А Д К Р О В Л Е Й - Վ Ե Ր Ա Ռ Ա Ս Տ Ա Ղ Ա 9 Ի Ն Ճ Ն Շ Ո Ւ Մ , շրատար ապար­
ների ջրամերժ առաստաղից հաշված այն բարձրությա նը, որին ճնշամնային ջրերը
հասնում են հորատանցքերում, շրհորերում կամ ապարների ճեղքերում: Երբեմն
օգտագործվում է որպես «ճնշում» տերմինի հոմանիշ, որը ճիշտ չէ : Հոմանիշ' «ճ ըն-
շամնային բարձրություն» կամ «Պիեստիկ բարձրության» հնացած տերմինները:

Н А П О Р Н А Я В Ы С О Т А (П И Э С Т И Ч Е С К А Я В Ы СО Т А) - ՃՆՇՈՒՄ ԱՅԻՆ
Բ Ա Ր Ջ Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն (Պ ԻԵՍՏԻԿ Բ Ա Ր Ջ Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ), տե'ս Н апор над кровлей:
Հնացած տերմին:

Н А П О Р Н А Я (П Ь Е З О М Е Т Р И Ч Е С К А Я ) П О В Е Р Х Н О С Т Ь - ՃՆ Շ ՈԻՄ ՆԱ ՅԻՆ
(Պ Ի Ե Ջ Ո Ս Ե Տ Ր Ա Կ Ա Ն ) Մ Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ , երևակայական մակերևույթ, մինչ որը
ճնշամնային ջրերը կարող են րարձրանաւ կամ իրականում բարձրանամ են հորատ-
ւսնցքերով և այլ լեոների փորվածքներով: Ջրաերկրբ. քարտեզների վրա ճ . մ. պատ­
կերվում է հիդրոիղոպիեզների (պիեզոիզոհիպսերի) միջոցով: Հոմանիշ՝ արտեզյան
մակերևույթ:

Н А П О Р Н О -Б Е З Н А П О Р Н Ы Й П О Т О К - Ճ Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն -Ո Ձ ՃՆՇՈԻՄՆԱ­
Յ Ի Ն Հ Ո Ս Ք , ծծանցման հոսք, որն իր շարժման ճանապարհին տեղ-տեղ ունի ազատ
մակերևույթ, իսկ որոշ տեղերում ձեռք է բերում զգւպի ճնշում, ճ .- ո . ճ. հ. բնորոշ է
փոփոխական հաօտաթյան միջշերտային ջրնոււքեոին, որոնք տեղ-տեղ «ճնշվում են»
ծածկի ջրամերժ ապարների հատակի իջեցումներով:

Н А П О Р Н Ы Е В О Д Ы — Ճ Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տ ե ս Вода напорная:

н а п о рн ы й град и ен т (г и д р а в л и ч е с к и й гр ад и ен т , п ь езо ­
м етри ческ и й У К Л С Н ) — Ճ Ն Շ Մ Ա Ն Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ (ՀԻ Դ Ր Ա Վ Լ Ի Կ Գ Ր Ա Դ Ի Ե Ն Տ ,
Պ ԻԵ Տ.ՈՄ Ե ՏՐ Ա ԿԱ Ն հ*' Ք Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ), աո. ջրերի ճնշման անկման մեծությունը

207
 (չա փ ը) ծծանցմա ն միավոր ճանապարհի վրա : Հոմա նի?' հոսքի գրարլիենտ, ճնշման
թեքություն:

Н А П О Р Н Ы Й (А Р Т Е З И А Н С К И Й ) И С Т О Ч Н И К - ՃՆԾՈԻՄՆԱՅԻՆ (Ա Ր ­
Տ Ե Զ Յ Ա Ն ) Ա Ղ Բ Յ Ո Ի Ր , ճ նշա մնա յին (ա րտ եզյա ն) ջըեըի բնա կա ն ե լք ' ակնհա յտ
վերընթա ց շարժումով:

Н А П О РН Ы Й ПОТОК — ՃՆԵՈԻՄՆԱՑԻՆ ՀՈՍՔ, ճնշմա ն տակ կա տ ա բվող

հեղուկի շարժում:

НАПРЯЖ ЕНИ Е ГИ ДРОД И Н АМ И ЧЕСКО Е - ՋՐԱԴԻՆԱՄԻԿ ԼԱ ՐՎԱԾ Ո Ի-

Թ Յ Ո Ի Ն , լա րվա ծություն, ո րն ա ոա ջա նում Լ ջրով հա գեցա ծ սալաթում ա րտ ա քին
ճնշմա ն փոփոխ ության կա մ հոսքի ճա նա պ ա րհին ապա քի ջթաթափանցելիության
փոփոխության հետևանքով:

Н А П Р Я Ж Е Н И Е Д О П У С К А Е М О Е — Թ ՈՒՅԼԱ ՏՐԵ ԼԻ ԼԱ Ր Ո Ի Մ , փոբձի տ ըվ-

յա լն ե ր ո վ սա հմա նվող նորմա տ իվ մեծություն, որը հավասա ր է տ վ յա լ գրունտ ի սա հ­
մա նա յին (ք ա յք ա յի չ) լա րվա ծությա ն և նրա համար ընդունվա ծ ա մրությա ն պ աշարի
հա րա բերությա նը: Տ ա րբերում են &գման, ս եղ մմա ն, կտ րմա ն (խ զ մ ա ն ), ճզմա ն և
ա յլ Թ . լ-ն ե ր : Հոմա նի շ' սա հմա նա յին բեււնվա ծք:

НАПРЯЖ ЕННОЕ СОСТОЯНИ Е ГРУН ТА - ԳՐՈԻՆՏԻ ԼԱ ՐՎ Ա Ծ ՎԻՃԱԿ,

գրունտի վիճա կ, որը բնութա գրվում է նրա ցա նկա ցա ծ տ ա րրա կա ն մա կերեսի վրա
նորմսղ և շոշա փ ող ւա րվա ծությունների ա ռ կա յութ յա մբ:

Н А Р З А Н — Ն Ա Ր Զ Ա Ն , Կ ո վ կա ս ա մ ա ծխ ա թթվա յին ջրերի ա ղբյուրների տ եղ ա ­

կան ա նվա նում: Ա ծխ ա թ թ վա յին ջրերն ունեն տ ա րբեր տ եղա կա ն ա նվանումներ*
Բ ա ր յա թ -Ա ո ն ղ ո լի ա լա մ ' ա րշա ն ( ա ր ս ա ն ). Կ ա րպ ա տ ն երա մ' կվա ս (կա մ բո ւրկ ուտ ),
Վբա ա ոա նում մւ.՚ւ?սւ|փծղսյլի (կա մ մժ ա ղ ե ծ ղ ա լի ), Հ ա յա ստ ա նո ւմ՝ թթու ջուր ևն:

НАСЫ Щ ЕНИЕ ПОРОДЫ В О Д О П .....Ա Պ Ա Ր Ի ՋՐԱՀԱԳԵՅՈԻՄ, ա պ ա րում

եղա ծ բոլոր ծա կ ոտ իների, ճեղքերի և ա յլ դա տ ա րկությունների լր ի վ ջրա հա գեցում:

НАСЫ Щ ЕННЫ Й П АР — ՀԱԳԵՑԱԾ ԳՈ ԼՈՐ ՇԻ , գոլորշիա ցող հեղուկի հետ

հա վա սա րա կշոա թյա ն մեջ գ տ նվ ող գ ո լո ր շի: Հա վա սա րա կ շռո ւթ յա ն վիճա կում ժա ­
մանակի միսւվոբի ընթա ցքում հեղուկից գոլո րշիա ց ո ղ մոլեկուլների թիվը հավասար
I գպ որշա ց հեղուկի ա նցնող մո լեկուլների թ վի ն:

НАСЫ Щ ЕННЫ Й Р А С Т В О Р - ՀԱԳԵՑԱԾ ԼՈ ԻԾ Ո ԻՅԹ , լուծվ ող նյութերի

(ա ղե րի) ա վելցուկի հետ հա վա սա րա կշոա թ յա ն մեջ գ տ նվ ող լուծույթ: Ջ երմությա ն
բա րձրա ցմա նը զուգընթա ց Հ . լ-ո ւմ ա ղերի պ ա րունա կությա նն ա վեյա նա մ է, իսկ
լուծվա ծ գա զերինը' նվա զում:

Н А ТЕК И — ՄԱԿԱՀՈՍՈԻԿՆԵՐ, մա կ ա հո սա կ ա յի ն մի ներա լա յին գո յա ցում ներ,

որոնք ա ռա ջա նում են բաց մա կերևույթով հոսող ւա ծա յթ նե րի որոշ բա ղա դրա տ ա ր­
րերի ա նջա տ մա ն (նստ եցմա ն) հետ ևա նքով: Ք ա րա նձա վ ներո ւմ և ստ* լեռն ա յի ն
փ ո րվա ծներում Մ- ներկալացված հն ստալագմիտների և ստալակտիտների ձևով
!ւ առաջանում հն ներթափանցող ջրերից կրաքարի նստեցման հաշվին: Հանդիպում
են նաև այլ &ևի (բողբոջածս, գաւարաձև) Մ -, որոնք ունենամ են կճեպային և
շաոավղաճաոագայթալին (ոադիալ) կաոուցվածք: Ն մա ն Մ . բնորոշ են գորշ և
կարմիր երկաթաքարերի, օւգսղի, մալախիտի ևնի համար: Ա վելի շատ 1Г- առա­
ջանում են գեյզերների և տաք ջրերի աղբյուրների նստվածքներում, որոնց լուծույթ­
ները հագեցած են ածխաթթվային կալցիումով:

11 А Ч А Л Ь Н Ы П Г Р А Д И Е Н Т Н А П О Р А ՃՆՇՄԱՆ ՍԿԶԲՆԱԿԱՆ ԳՐԱԴԻ-

Ե Ն Տ , ճնշման գրադիեճտի արժեք, որի գերազանցումը հանգեցնում է կավային

Н Е Д О У П Л О Т Н Е Н Н О Е С О С Т О Я Н И Е Г Р У Н Т А — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի »֊ԵՐ1«ԻՏ Վ Ի ­
Ճ Ա Կ , փախր գրունտի բնական խտացվածության վիճակ, որի դեպքում գրունտի
ծակոտկենությունը գերազանցում է բնական բեռնվածքի ենթարկված (խախտված)
գրունտի ծակոտկենությունը:

НЕДОСТАТОК НАСЫ Щ ЕНИЯ - Հ Ա Գ Ե Ց Մ Ա Ն Պ Ա Կ Ա Ս , տե'ս Деф ицит насы

щеиия (упругости):

Н ЕЙТРАЛЬНОЕ Д АВЛ ЕН И Е Չ ԵԶ Ո Ք Ճ Ն Ձ Ո Ի Մ , ջրհագեցած ապարի ծա-

կոտինային ճնշման հավասարակշռված վիճակը ջրի արտաքին ճնշման հետ:

Н ЕЙТРАЛЬНОЕ Н АП РЯЖ ЕН И Е - Չ Ե Զ Ո Ք Լ Ա Ր Ո Ի Մ , փախր ջրհագեցած

գրունտի վրա բեռնվածքով ստեղծվող լարման ալն մասը, որն ընկալվում է ծակոտի -
նային ջրի կողմից գրունտի համընդհանուր ամրացման (կոնսոլիդացման) փուլում:

НЕМ ЕЦКИЙ ГРАДУС Ж ЕСТКОСТИ - Կ Ո 0 Տ Ո Ի (*6 Ա Ն Գ Ե Ր Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ա Ս ­

Տ Ի Ճ Ա Ն , տե՛ս Ж есткость воды:

Н Е Н А П О Р Н Ы Е В О Д Ы ֊ ՈՉ Ճ Ն Օ Ո Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն (Ճ Ն Ծ Ո Ի Մ Ա Զ Ո Ի Ր Կ ) ԶՐԵՐ,
տ ե ս Везнапорные подземные воды:

неоднородная водоносность пород - ա պ ա ր ն ե ր ի ա ն հ ա մ ա ս ե օ

Զ Ր Ա Տ Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ապարների ջրատարաթյան անհավասարաչափություն, որը
պսղմանավորված է նրանց ծակոտկենության և ջրաթափանցելիոլթյան անհամասե-
ոությամբ:

Н Е П О Д В И Ж Н Ы Е (З А С Т О Й Н Ы Е ) П О Д З Е М Н Ы Е В О Д Ы ԱՆՇԱՐԺ
(Կ Ա Ն Գ Ո Ի Ն ) Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր Յ Ա Զ Ր Ե Ր , հարաբերականորեն անշարժ գրավիտացիոն
ջրեր, որոնք կարող են գտնվել- 1) ապարների ներփակ ծակոտիՕերում ու դատար­
կություններում, 2) համապարփակված ջրատար ապարներում (ոսպնյակներում,
մուլդաներում (տաշտափոսերում), սեպաձև վերջացող շերտերում, ջրամերժ տեկտ-
խախտումներով գոտեվորված երկրբ- կաոուցվածքներում են ):

14 — М7
 НЕРАВН ОМ ЕРН АЯ ОСАДКА ԱՆՀԱՎԱՍԱՐԱՉԱՓ Ն Ս Տ Ո Ի Մ , հիմնատակի
կա մ կա ռույցի որևէ մասի նստում, որը կա ռույցի տ ա րբեր տ եղա մա սերում միա ­
տեսակ չէ : Ի տարբերություն հա վա սա րա չա փ նստ մա ն, Ա . ն . անմիջապես հանգեց­
նում է մեծա մա սա մբ խ զումներով ուղեկցվող ձևախ ախ տումների:

Н Е Р А В Н О М Е Р Н О Е Д В И Ж Е Н И Е П О Т О К А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - ՍՏՈՐ­
Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Հ Ո Ս Ք Ի Ա Ն Հ Ա Վ Ա Ս Ա Ր Ա Չ Ա Փ Ծ Ա Ր է ՒՈ Ի Մ , ս տ . ջրհտ ւք, որի շա րժՓ սն
ա րագությունը փ ոփոխ վում է հոսքի կենդա նի կ տ րվա ծքի կ ա մ հիդրա վւիկ թեքու­
թյա ն փոփոխ ության հետևանքով:

Н Е С О В Е Р Ш Е Н Н А Я С К В А Ж И Н А ( К О Л О Д Е Ц ) — ՈՉ Կ Ա Տ Ա Ր Յ Ա Լ Հ Ո Ր Ա Տ ­
Ա Ն Ց Ք ( Ջ Ր Հ Ո Ր ) , հորատանցք ( ջ ր հ ո ր ), որը ա մբողջա պ ես չի հա տ ել ջրատար հորի­
զոնը կա մ ջրընդունիչ մասը փ ոքր է ջրատ ար հորիզոնի հաստ ությունից:

НЕСУЩ АЯ СП ОСОБНО СТЬ Г Р У Н Т А - ԳՐՈԻՆՏԻ ԿՐՈՎՈԻՆԱԿՈԻԹ ՅՈԻՆ,

տե՛ս Расчетное сопротивление грунта:

НЕУСТАНОВИВШ ЕЕСЯ ДВИ Ж ЕН И Е ПОДЗЕМ НЫ Х ВОД — ՍՏՈՐԵՐԿՐ­

ՅԱ ՋՐԵՐԻ Զ Կ Ա Յ Ո Ի Ն Ա Յ Վ Ա Ծ ԾԱ ՐԺ ՈԻՄ , ս տ . ջրերի շա րժ ում , որի դ եպ քում
հոսքի ծա խ սը, ուղղությունը, հիդրա վլիկ թ եքությունն ու ա րա գությունը ժամանակի
ընթա ցքում փ ոփ ոխ վում են:

Н ЕУСТА Н О ВИ ВШ И П СЯ У Р О В Е Н Ь — ԶԿԱՅՈԻՆԱՅՎԱԾ ՄԱԿԱՐԴԱԿ, ստ .

ջրերի մա կա րդա կ, որի դիրքը ժա մա նա կի ընթա ցքում փ ոփ ոխ վում է:

НЕФ ТЯНЫ Е ВОДЫ (В О Д Ы Н Е Ф Т Я Н Ы Х М Е С Т О Р О Ж Д Е Н И И ) - ՆԱՎ­

Թ ԱՅԻՆ ՋՐԵՐ (Ն Ա Վ Թ Ա Յ Ի Ն ՀԱՆՔԱՎԱՅՐԵՐԻ Ջ Ր Ե Ր ), նա վթ ա յին հն քվ-երում
տ արածված ստ- ջրեր: Տա ր բերո ւմ են եզ րա յին (ե զ ր ա գ ծ ա յի ն ), թևա յին (կ ո ղ ա յի ն ),
միջա նկյսղ և հատակային ջրեր: Ն . ջ. սովորա բա ր ա չք ի ե ն ընկնում բա րձր հա ն­
րա յնա ցումով և ք լո ր-կա լցի ո ւմա յին , ք լո ր-կա լցի ա մա յի ն-մ ա գնի ում ա յի ն կամ ջրա -
կա րբոնա տ -Ը ա տ րիա մա յին ք ի մ . բա ղա դրութ յա մբ: Հա ճա խ նրա նք պա րունա կում են
մեծ քա նա կությա մբ յո դ , բ րո մ, բ ո ր , ռա դի ում , ստ րոնցիում, բա րիում և ա յլ տ ա րրե ր,
ի նչպ ե ս նաև օրգ- նյութեր, կ ենսա ծին ա զ ո տ , ծծմբ ա ջրա ծի ն, ածխ ա թթու ևն:

Н И В А Л Ь Н Ы П К Л И М А Т — Ն Ի Վ Ա Լ Կ Լ Ի Մ Ա , ցուրտ կ լի մ ա , որը բնութա գրվում

Ւ ձյա ն տ եսքով առատ տ եղ ումներով: Ս ովորա բա ր ձյունը չի հա սցնում տ ա րվա տ ա ք
մամանականատվսւծում հա լչևլ-գոլոյ֊-շիանւսլ և, տ ա րեց-տ ա րի կուտ ա կ վելո վ, ա ռա ­
ջացնում է ձյունա ծա ծկոցներ ու սա ռ ցա շերտ եր: Ն - կ . բնորոշ է հյուսիսա յին լա յ­
նություններին և լեռնա յին մա րզերին:

Н И В А Ц И Я — Ն Ի Վ Ա Ց Ի Ա , ա պ արեերի վրա ձյունա ծա ծկի քա յյւա յի չ գործունեու­

թ յունը, որը սա ռնա մա նիքա յին հողմա հա րմա ն (ձյա ն հա լչմա ն ու սա ռեցմա ն ա նընդ ­
հատ հերթա փ ոխ ությա ն) արրլյա նք է : Ն . նպ ա ստ ում է լեոն ա լա նջերի ն, հատկապես
ձյա ն գծի ն մոտ , խ ոռ ո չներ ի, ակոսների ու կրկեսների ա ռա ջա ցմա նը: Հ ո մա նի շ' ձյա ն
ողողա մա շում:

210
 Н И Ж НИИ Д ЕН УД АЦИ О Н Н Ы Й УРО ВЕН Ь - ԼԵ Ր Կ Ա Ց Մ Ա Ն (ՏԵ Դ .Ա ՏԱ Ր .
Մ Ա Ն ) Ս ՏՈ Ր Ի Ն Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ , լերկացման (տեղատարման) ստորին սահման, որը,
ինչպես ընդունված է հաշվել, համընկնում է ողողամաշման ընդհանուր հիմքի' Հա ­
մ ա շ խ ա ր հ ի ն օվկիանոսի մակարդակի հետ: Իրականամ Լ . ս . մ . գտնվում է օվ­
կիանոսի մակարդակից էլ ներքև, քանի որ ծովի ափամաշումը, ծոփս լին ծանծա­
ղուտներում գետերի ողողամաշումը, ինչպ ես նաև ստ . տեղաւոարամը նվագ չա փով
ւլրսևորվում են ա յդ մակարդակից ցած (տե'ս Б азис эрозии):

нижнии предел пластичности (граница раскатывания

Г Р У Н Т О В ) — Պ ԼԱ Ս Տ Ի Կ Ո ՒԹ Յ Ա Ն Ս ՏՈ Ր Ի Ն Ս Ա Հ Մ Ա Ն ( Դ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Գ Լ Ա Ն Մ Ա Ն
Ս Ա Հ Մ Ա Ն ), տ ե’ս Пластичность глинистых пород:

Н И Ж Н Я Я В О Д О Р А З Д Е Л Ь Н А Я Т О Ч К А Г Р У Н Т О В О Г О П О Т О К А —Գ Ր Ո Ի Ն -
Տ Ա Ց Ի Ն Հ Ո Ս Ք Ի Ս Տ Ո Ր Ի Ն Ջ Ր Բ Ա Ժ Ա Ն Ա Ց Ի Ն Կ Ե Տ , գրունտային հոսքի իջույթային
(դեպրեսիոն) կորի ծալատեղի կրիտիկական (ըստ Ե . Պրինցի) կամ կոզմինացիոն
(ըստ Վ . Ն . Շելկա չյովի) կետ, որը գտնվում է հորատանցքի կամ ջրհորի իջուլ-
թսղին ձագարի հոսանքով ներքև ուղղված թևի վրա:

Н И С Х О Д Я Щ И Е И С Т О Ч Н И К И - Վ Ե Ր Ը Ն Թ Ա Ց Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ն Ե Ր , աղբյուրներ,
որոնք սնվում են գրունտային կամ ոչ ճնշումնային ջրերով: Ջրի շարժումը կատար­
վում է վարընթաց ուղղությամբ՝ ջրատար հորիգոնի սնման մակերևույթից դեպի
ցամաքուրդ հանդիսացող աղբյուրի եյքը:

Н И Т Р А Т Н Ы Е В О Д Ы — Ն Ի Տ Ր Ա Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ջրեր, որոնց քիմ- բաղադրու­

թյան մեջ անիոններից գերիշխում է N 0 3~ իոնը:

Н О В О С А Д К А — Ն Ո Ր Ա Ն Ս Տ Վ Ա Ծ Ք , աղեր, որոնք լճային աղաջրից անջատվում

են որոշակի սեզոնի ընթացքում: Ըստ առաջացման ժամանակի առանձնացվում են
Ն-ների 3 տարբերակներ, ամառային' գոյանում է գոլորշիացման հետևանքով, աշ­
նանային' գոյանում Լ աղաջրի սառեցման հետևանքով, և ձմեռային' գոյանում է
աղաջրի գերսաոեցման հետևանքով: Կախված լճային աղաջրի կազմից և նըստ-
վածքաաոաջացման սեզոնից, Ն -ի կազմը կարող է տարրեր լի (Ող (կերակրի ա ղ,
գյաուբերային ա ղ, սոդա և ն): Լճային աղաջրի խտության նվազման կամ ջերմային
փոփոխությունների դեպքում Ն - կարող է մասամբ կամ իսպառ տարրալուծվել: Սա­
կայն լճի կայուն ոեսիմի դեպքում, տարեցտարի կուտ ակվելով, Ն -ի հզորությունը
կարող է հասնել տասնյակ սմ-երի: Ն . հանդիսանում է որոշ աղաջրային յճերի հիմ­
նական շահագործողական շերտը:

Н О З Д РЕ В А Т О С Т Ь ГО РН Ы Х П О Р О Д - ԱՊ ԱՐՆԵՐԻ Չ Ե Չ Ո Տ Ո ՒԹ Յ Ո ՒՆ
(Ս Պ Ո Ի Ն Գ Ա Ն Մ Ա Ն Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ), նույնն է , ինչ ապարների փոքր չափերի խոաղա-
վորաթյունը (տ ե՛սКавсрпозность горных пород):

Н О Р М А О С У Ш Е Н И Я — Ձ Ո Ր Ա Ց Մ Ա Ն Ն Ո Ր Մ , չորացվող տարածքներում գրուն­

տային ջրերի մակարդակի իջեցում այն չա փ ով, որն անհրաժեշտ է գյուղատնտ.
կուլտուրաների նորմալ աճի, ինչպես նաև քաղաքացիական ու արդյունաբերական
շինարարության անմտանօ ծամաւմահ R...
 НОРМ АЛЬНОЕ Н А П РЯ Ж ЕН И Е- Ն Ո Ր Մ Ա Լ Լ Ա Ր Ո Ւ Մ , ա ռա ձգա կա ն մարմնի
բսրում, որը գործում է հետ ա զոտ վող կ տ րվա ծք ին ուղղա հա յա ց:

Н О Р М Ы В О Д О П О Т Р Е Б Л Е Н И Я — Ջ Ր Օ Գ Տ Ա Գ Ո Ր Ծ Մ Ա Ն Ն Ո Ր Մ Ե Ր , շրի նվա ­
զա գույն քանակ (l/ վ ր կ , մ3/օ ր, ւՐ/ժա մ), որն ա նհրա ժեշտ է մարդու նորմա յ կ են-
սա գոյությա ն և տ նտ . գործունեությա ն համար: Ջ . ն . սա հմա նվում են հա շվի ա ոնեյով
մեկ մարդու խ մեյու և տնտ- կա րիքների (վերջինները էա պ ես կաիւված են տեղանքի
բնա կյիմա յա կա ն պայմաններից և ա րրա նիգա ցիա յի ա ստ ի ճա նի ց), արդյունա բերու­
թյա ն միավոր ա րտ ա դրա տ եսա կի, ոռոգմա ն միա վոր տ ա րա ծք ի, մեկ գլուխ անա սունի
համար ա նհրաժեշտ ջրա քա նա կներից:

Н О Р М Ы К А Ч Е С Т В Е Н Н О Г О С О С Т А В А В О Д Ы — ՋՐԵ ՈՐԱԿԱԿԱՆ ԲԱ-

ՂԱԳՐԱԿԱՋՄԻ ՆՈՐՄԵՐ, ջրի միսւվոր ծա վա լո ւմ ֆ ի զ . և քիմ- խաոնուրդների
(հա նք ա յի ն, օր գ . ու գ ա զ ա յի ն ), ի նչպ ե ս նաև մա նրէների թույլա տ րելի պարունակու­
թյա ն ցուցա նիշներ: Ջ - ո . բ ն ., որոնք սա հմ ա նվել ե ն նա խ կին հ»Ս ՀՄ Պ ետ ստ ա ն-
դարտի կողմից, եւնեյով ջրօգտ ա գործմա ն նպա տ ա կներից (խ մեւա , տ ն տ ., բուժա ­
կա ն, տ եխ նոլոգիա կա ն ե ն ) , միա նգա մա յն տ ա րբեր են:

Н У Л Е В А Я П Л О С К О С Т Ь С Р А В Н Е Н И Я - ՀԱ Մ ԵՄ ԱՏՈՒԹ ՅԱՆ ԶԵՐՈՅԱԿԱՆ

Հ Ա Ր Թ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , տ ե'ս П л о ск о ст ь ср авнения нап оро в :

НУМ ЕРАЦИЯ П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д ֊- ԲՆԱԿԱՆ ՋՐԵՐԻ ՀԱ Մ ԱՐ ԱԿ Ա ԼՈ ՒՄ ,

ըստ ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն ջրերի հա մա կա րգմա ն գծա պ ա տ կերա յին եղ ա նա կ , որը
կա տ ա րվում է Ն . Ի . Տոլստ իխ ինի կողմից ա ռա ջա րկվա ծ գրա ֆիկ-քա ոա կուսու օ գ ­
նությա մբ (տ ե ՛ս Г р а ф и к -к в а д р а т ):

- 0 -

О Б В А Л Ы — Փ ԼՎԱ Ծ Ք ՆԵ Ր, լեոների և ծորերի մեծա թեք ու զա ռիթա փ լա ն ­

ջերին առա ջա ցող գրա վիտ ա ցիոն գո րծընթ ա ցն եր, ո րոնք դ իտ վում են խ ոշոր, հաճախ
հսկայական չա փ ե րի ա պ ա րա զա նգվա ծների հա նկա րծա կի փ լուզմա ն &եով: Հ ո ղ մ ա ­
հարման հետևանքով ղա ոիթա փ |անջերի ապա րները կորցնում են կոշտ կապ երը ե
գրա վիտ ա ցիոն ուժերի ա զդ եցո ւթ յա մբ, երբեմն նաև սեյսմիկ ու տ եխ նա ծին ցնցում­
ների հրա հրմա մբ, պ ոկվում են լա նջեր ից, գ լորվո ւմ ու զա րն վում են րււնջն ի վ ա ր,
փ շրվում ու փշրում են ապարների ցցվա ծքները և, ի վերջ ո, կուտ ա կվում են ւանջերի
ստ որոտ ներին, ձորերում ու հովիտ ներում: Վ ե ր ջ ի ն դեպ քո ւմ Փ . ժա մա նա կա վորա պ ես
պա տ նեշում են գետ ա յին հոսքը, որպես կ ա նո ն, ա վա րտ վե լո վ հեղեղումներով:

О Б В А Л О В А Н И Е : — Թ Մ ԲԱ Պ Ա ՏՈՒՄ , հողաթմբեր (հողապատնեշներ), որոնք

կառուցվում են գետափերին և ջրամբարներին հարող տարածքները ջրակայանից
պաշտպանվելու նպատակով:

О Б В О Д Н Е Н И Е — ՋՐԱՐԲԻԱՑՈՒՄ , ջրա սա կա վ շրջա ններում գյա ղա տ նտ - ու

կ ոմո ւնսղ-կենցա ղա յին նպ ա տ ա կների համար ջրա պ ա հովվա ծութ յա ն բա րձրա ցումը՛
տ եղի մա կերև տ թա յին հոսքն ու ս տ . ջրերն օգտ ա գ ործելո ւ, ի նչպ ե ս նաև ջրառատ

212
շրջաններից ազատ ռեսուրսներ տհղափոխելու միջոցով: Տեղական մակերևութային
հոսքը, մասնավորապես գարնանային վարարումները ոացիոնալ օգ տ ա գ ործ եի
համար կաոուցվում են ջրամբարներ ու լճակներ, արՈեստականորեն ա վ ե լց վ ո ւ մ են
սսւ. ջրերի պաշարները (տե՛ս Запасы подземных вод искусственные) ևն:

О Б В О Д Н Е Н И Е Н Е Ф Т Я Н О Г О (ГА З О В О Г О ) П Л А С Т А - Ն Ա Վ Թ Ա Յ Ի Ն (Գ Ա ­
Զ Ա Յ Ի Ն ) Շ Ե Ր ՏԻ Ջ Ր Ա Կ Ա ԼՈ Ւ Մ , 1. Նավթային (գազային) շերտի աստիճանաբար
ջրակալում' հարակից ջրատար շերտերից ջրի ներխուժման հետևանքով, որը տեղի
Լ ունենում նավթի (գազի) շահագործման և քանակի (ճնշման) նվազման պատ­
ճառով: 2. V շ. ջ-, որը տեղի է ունենում հորատանցքերով բացված վերին հորի­
զոնների ջրերի հաշվին, եթե նրանք հուսայի մեկուսացված (ցեմենտացված) չեն:
3- Արհեստական ջրակսղում (ֆլլուդինգ), որը կատարվում է նավթալին (գազային)
շերտում ճնշումը պահպանելու նպատակով:

О БЕЗВРЕЖ И ВА Н И Е ВОДЫ ֊ ՋՐԻ ՎՆԱՍԱԶԵՐԾՈՒՄ, բնական ջրի որակի

բարելավման միջոցառումներից մեկը, որը կիրառվում է հիվանդաբեր մանրէների
վերացման համար: Զ- վ- կատարվում I; քլորացման, օզոնացման, ուլտրամանուշա­
կագույն ճառագայթներով ու ծանր մետաղների (պղինձ, արծաթ) աղերով ախտա­
հանման և այլ միջոցներով:

О Б Ь З Ж Е Л Е З И В А Н И Е В О Д Ы ֊ Ջ Ր Ի Ե Ր Կ Ա Թ Ա Ջ Ե Ր Ծ Ո Ի Մ , բնական ջրերից
երկաթի միացությունների հեռացում, որոնք պարունակվում են մեծ քանակությամբ
(մինչև 10 մգ/լ և ավելի) լուծված և կոլոիդ վիճակներով: Երկաթի պարունակու­
թյունը վատացնում է ջրի ֆիզ. հատկանիշները (գույնը, համը, հոտը, վճիտությու­
նը), մետաղյա խողովակաշարերում (երկաթային մանրէների կենսագործունեությամբ
պայմանավորված) առաջացնում է խցանումներ, գցում է արդյունաբերական ապ­
րանքների որակը ևն: Կոմունսզ-կենցաղային նպատակների համար օգտագործվող
ջրում երկաթի թայլատրեւի պարունակությունը կազմում է 0 ,3 մգ/լ, մետաքսի,
բամբակեղենի, վիսկոզների արտադրությունում' 0,1—0 ,2 մգ/լ, արհեստական ման­
րաթելերի, ւասանկարչական ժապավենների արտադրություններում, դեղագործու­
թյունում' 0,03 մգ/լ: Զրից երկածխաթթվային երկաթը հեռացվում է թանձրանոցում
օդահագեցումով, որի գործընթացում առաջանում է երկաթօքսիդի հիդրատի անլու­
ծելի նստվածք.
Ւ е ( Н С О ,) r-* F e ( O H h + 2 C O ։ ,
4 F e ( 0 H ) j+ 2 H | 0 - t -0 r -» - 4 F e ( 0 H ) s :
Թթու ջրերի երկաթազերծումը օդահագեցումով հնարավոր չի իրագործել: Ա յդ դեպ­
քում (ինչպես նաև ջուրը լիովին երկաթազերծելիս) կիրառվում է կրայնացում-

F e S O « + C a ( O H ) ։֊H .F e (O H ) J + C a S O « :

Թույլ պղտորության ջրերի երկաթազերծումը կատարվում է կատիոնացումով (տե՛ս

Катионнрованис в од ы ), իսկ օրգ. միացությունների պարունակության դեպքում'
մակարդումով (կոագուլյացիայով) և քարացումով (հետագա ա պ աքլորացամով):

ОБЕЗЗАРАЖ И ВАН И Е ВОДЫ Ջ ՐԻ Վ Ա Ր Ա Կ Ա Զ Ե Ր Ծ Ո Ւ Մ ( Ա Խ Տ Ա Հ Ա Ն Ո Ւ Մ ) ,

խմելու և տնտ. նպատակների համար օգտագործվող ջրի մաքրումը հիվանդածին
218
 մա նրէներից: Ջ րի միջոցով տ ա րա ծվող հիվա նդա ծին (քրտ ն ա բեր) մա նրէները, ի
տարբերություն ո չ հիվա նդա ծին ա նվնա ս մա նրէների (փ տ ա մա նրէն երի ), վա րա կա ­
զերծմա ն ա վելի հեշտ են ենթա րկվում: Ա յդ պ ա տ ճա ռով ձգտում են ո չ թե խիստ
դժվա րին լիա կա տ ա ր մա նրէա զերծմա նը, ա յլ միա յն հիվա նդա ծին կենսունա կ մա նրէ­
ների ո չնչա ցմ ա նը, որով ա պ ա հովվում է Ջ- փ : Ջ րի մա քրմա ն սովորա կա ն եղ ա ­
նակները ( տ ե ս О б езв р е ж и в ан и е в од ы ) միա յն նվա զեցնում են հիվանդածին
մա նրէների քա նա կը, սա կա յն խմելու համար ջուրը միա նգա մա յն ա նվնա ս դա րձնելու
նպա տակով հարկավոր է այն վա րա կա զերծմա ն են թ ա րկ ել,
Ջ- վ . իրա գործվում է ջրմուղ կա յա նների կողմից բոլոր ա յն դեպ քերում, երբ
ջրամատակարարման աղբյուրները սանիտ ա րա հա մա ճա րա կա բա նա կա ն տեսակետից
անհուսալի են: Ջ . վ . կատ ա րվում է ջրի վրա ա զ դ ելո վ քլո րո վ (ք լո ր ա ց ո ւմ ),
օզոնով Օ զո նա ց ում), ուլտ րա մա նուշա կա գույն ճա ռա գա յթներով (ճա ոա գա յթա -
հա րություս), գերձ ա յն ով, ծանր մետ ա ղների (ա րծա թ , պ ղինձ են ) աղերով
և բարձր ջերմությամբ (եռա ց ում ): Գ ո րծնա կ ա նո ւմ ա մենուրեք ւա յնորեն կիրա ռվում
է մի ա յն քլորա ցումը' ա յդ եղա նա կի հոա ա ւիությա ն, էժա նութ յա ն, ի նչպ ե ս նաև
քլո րա ցմա ն-ա պ ա քլորա ցմա ն հեշտ ությա ն շնո րհիվ: Հ ո մա նիշ' Ջ րի վնա սա զերծում
(տ ե՛ս О б езв р еж и в ан и е в о д ы ):

О БЗО РН АЯ ГИ Д Р О ГЕО Л О ГИ Ч ЕСК А Я К А Р Т А — ԱԿՆԱՐԿԱՅԻՆ ՋՐԱ­

Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ք Ա Ր Տ Ե Զ , փ ոքրա մա սշտ ա բ (1 :1 .0 0 0 -0 0 0 և ա վելի փ ո քր ) ք ա ր­
տ եզ , որի վրա ա րտ ա հա յտ վում են ո ւսումնա սիրվող տ ա րա ծքի ջրա եբկրբ- ընդհա ­
նուր բնութա գրի համար ա նհրա ժեշտ հիմնա կա ն ա ռա նձնա հա տ կությունները: Ա . ջ . ք-
ջրա մա տ ա կա րա րմա ն նախ ագծման համար բա վա րա ր հիմք չի կա րող հա նդիսա նա լ,
սա կա յն հավաստ ի տ վյա լներ է պ ա րունա կում ա րտ եզյա ն կ ա մ գրունտ ա յին ջրերի
ա ռկա յութ յա ն, դրա նց օգտ ա գործմա ն հնա րա վորութ յունների և ա յլն ի մա սին:

О Б Л А С Т Ь Б Е С С Т О Ч Н А Я — ՀՈՍՔԱՋՈԻՐԿ Ս Ա Ր Զ , ներցա մա քա յին հոսքի

մա րզ, որը գետ ա յին ցա նցով կա պ վա ծ չի հա մա շխ ա րհա յին օվկիա նոսի հետ ( օ ր ՛,
Կ ՛լագից ծովի և Ա ր ա լյա ն լճի ա վ ա զ ա ն ն ե ր ը ): Հ . մ-երը բնորոշ ե ն չո ր ա յի ն զոնա ­
ներին , ի նչպ ե ս նաև տ ա փ ա րա կ, գ ո գ ա վոր , թ ո ւյլ կտ րտ վա ծ ռ ե լի եֆ ունեցող տ ա ­
րա ծքներին:

ОБЛАСТЬ В Л И Я Н И Я - ԱԶԴԵՑՈԻԹ ՅԱՆ ՄԱՐՋ, 1. Լեռ նա յին գործում'

լեռնա յին փ որվա ծքը շրջա պ ա տ ող ա պ ա րների մ ա րզ , ո րում փ որվա ծքի ա նցմա ն
հետևանքով լարումների վերա բա շխ ում է կա տ ա րվում: 2 . Ջ րա երկրա բա նութ յունում'
ջրատ ար հորիզոնի վրա ջրհա ն կա ռույցի ա զդեցությա ն մ ա րզ , որի չա փ ե րը որոշվում
են ա զդեցությա ն շա ռա վի ղ ով (տե*ս Р а д и у с вли ян и и ):

ОБЛАСТЬ ВЫ КЛИНИ ВАНИ Я П ОД ЗЕМ Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

Բ Ե Ռ Ն Ա Թ Ա Փ Մ Ա Ն ( Ս Ե Պ Ա 2 Ե Վ Վ Ե Ր Ջ Ա Ց Մ Ա Ն ) Մ Ա Ր Ջ , ջրատ ար ա պ ա րների տ ա ­
րածման տ եղա մա ս, որտ եղ ստ . ջրերը դա րս են գա լիս երկրի մա կերև ույթ (բ ե ռ ­
նա թա փ վում ե ն )' ա ղբյուրն երի , ճա հճա ցմա ն կա մ բա ց ույթ ների տ եսքով: Ս . ջ. բ.
մ-երը բնութա գրվում են փ ա րթա մ բուսա կա նությա մբ:

ОБЛАСТЬ ДРЕН АЖ А П ОДЗЕМ Н Ы Х ВОД — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ 6Ա -

1 րԱ Ք Ո Ի Ր Դ Ի Մ Ա Ր Զ , տ եղա մա ս, որտ եղ ստ . ջրերը բնա կա ն կ ա մ ա րհեստ ա կա ն ճա -
214
նապարհով դարս են գալիս երկրի մակերևույթ կամ բեռնաթափվում են մակերևու­
թային ջրհոսքերի և ջրավազանների մեջ:

ОБЛАСТЬ ИНФ ИЛЬТРАЦИИ Ն Ե Ր Ծ Ծ Մ Ա Ն Մ Ա Ր Ջ , ջրատար ապարների

տարածման տեղամասեր, որոնց սահմաններում տեղի է ունենում մակերևութային m
մթնոլորտային ջրերի ներթափանցումը (ներծծումը) ապարների մեջ:

О Б Л А С Т Ь П И Т А Н И Я В О Д О Н О С Н О Г О П Л А С Т А — Լ Ր Ա Տ Ա Ր Ծ Ե ՐՏԻ Ս Ը Ն -
Մ Ա Ն Մ Ա Ր Ջ , 1- Երկրի մակերևույթի այն տարածքը, որի սահմաններում մթնպոր-
տային տեղումները և մակերևութային ջրերը հոսում են դեպի տվյալ ջրատար շերտի
կլանման մարզը: 2- Ջրատար հորիզոնի այն տարածքը, որտեղ տեղի Լ ունենում
մակերևութային ջրերի ներթափանցումը (կլա նումը): Ժամանակակից սնման մարզը
միաժամանակ հանղիսանում Ւ. ամբողջ ավազանի ջրաստատիկ ճնշման հաղորդման
մարզ:

О Б Л А С Т Ь Р А З Г Р У З К И П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ P b fK
Ն Ա Թ Ա Փ Մ Ա Ն Մ Ա Ր Ջ , ստ- ջրերի երկրի մակերևույթ դուրս գսզա տեղամաս, որտեղ
այդ երևույթը կարող է արտահայտվել աղբյուրների, ճահճացումների ու թացույթների
տեսքով կամ գետերի ու լճերի մեջ աոաջին հայացքից չն կատ վող բեռնաթափու­
մով: Ո չ լրիվ համարժեք հոմանիշ' ստ՛ ջրերի սեպա&և վերջացման մարզ (տե՛ս
Область выклинивания подземных вод):

О Б Л А С Т Ь С К Л А Д Ч А Т А Я Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я - ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱ­
Կ Ա Ն Ծ Ա Լ Ք Ա Վ Ո Ր Մ Ա Ր Ջ , միմյանց հետ այս կամ այն չափով կապված ջրաերկրբ-
զանգվածների, ներլեոնային և միջլեռնային արտեզյան ավազանների համակարգ:

О Б Л Е К А Ю Щ И Е ( П Е Р Е Н А С Ы Щ Е Н Н Ы Е ) В О Д Ы - Ծ Ա Ծ Կ Ա Պ Ա Տ Ո Ղ (Դ Ե Ր -
1 Ս Ո Ն Ա 4 Ա 0 Ն Ո Ղ ) Ջ Ր Ե Ր , ջրեր, որոնք ապարի մասնիկները ծածկապատում են բպոր
կողմերից և համարյա վերացնում են նրանց կապակցվածաթյունը: Դրանից ապար­
ները ավելի շարժուն են դաոնում, դիտվում են հոսագրունտներին հատուկ երևույթ­
ներ:

О Б Л Е С С О В А Н И Е П О Р О Д ֊ Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Լ Յ Ո Ս Ա Յ Ո Ի Մ , բնական պայման­
ներում լյոսազուրկ ապարների կողմից այնպիսի հատկանիշների ու հատկություննե­
րի Տեոք բերում, որոնք բնորոշ են լյոսային ապարներին:

О Б М Е Н Н А Я А Д С О Р Б Ц И Я И О Н О В - ԻՈՆՆԵՐԻ Փ Ո իւԱ Ն Ա Կ Ա Յ Ի Ն Կ ԼԱ -
Ն Ո Ի Մ , բնահողերում, կավերում և шц մանրահատիկ ապարներում պարունակվող
որոշ քիմ- տարրերի տարրայուծվելու ընդունակությունը չե զոք աղի (ուծույթի հետ
լփ վելիս (ստերիլ ջրերում դրանք չեն տարրաւածվում): Ա յդ դեպքում չե զոք աղի
կատիոնների մի մասը կլանվում Ւ. ապարի կողմից և փոխարենը խիստ համամաս­
նորեն (համարժեք քանակով) լուծույթ է վերադարձվում այլ կատիոններ (տե՛ս
Обменные катионы ):

О Б М Е Н Н Ы Е К А Т И О Н Ы - Փ Ո Խ Ա Ն Ա Կ Ա Յ Ի Ն Կ Ա Տ Ի Ո Ն Ն Ե Ր , բնահողերում և
նրբահատիկ ապարներում պարունակվող կատիոններ, որոնք ընդունակ են համար-
ւ»եք քա նա կով փոխ ա նա կվել լո ւ ծ ա ծ ի կա տ իոնների հետ: Ըստ Կ . Կ . Հ ե յդրո լցի ,
Փ . կ . ուղղա կիորեն կա պ վա ծ են բնա հողերի ե ա պ ա րների կոլո իդ մասի էէետ: Տ ա ր­
րեր կա տիոններ տարրեր ինտ ենսիվությա մբ են կլա նվում ու ա նջա տ վում կոլոիդների
Կողմից, որը պ ա յմա նա վորվա ծ Լ լուծույթի և Փ . կ -ի բա ղա դրութ յա ն հարաբերակցու-
թյան ֆիզ քի մ. բա րդ կախ վա ծությա մբ: Ա յդ կա խ վա ծութ յունը, որի բնույթը դեոևս
|իովին չի ուսումնա սիրվա ծ, պ ա յմա նա վորվա ծ է լուծույթի խ տությա մբ և նրանում
Փ . կ-ի պարունա կությա մբ, տ վյա լ կատիոնի ւիցք ո վ, նրա շա ռա վի ղ ով, բևեռա ցման
հատկանիշներով են:

ОБРАТНЫ Й УКЛОН ВОДОНОСНОГО П Л А С Т А - ՋՐԱՏԱՐ ՇԵՐՏԻ ՀԱ­

ԿԱՌԱԿ Թ ԵՔՈԻԹ ՑՈԻՆ, ջրա մերժ հիմքի հակառակ թեքությա նը գրունտ ա յին
հոսքի նկա տ մա մբ, որը կա րող Լ դ իտ վել լոկա լ տ եղա մա սերում:

ОБСАДКА СКВАЖ ИНЫ ՀՈՐԱՏԱՆՑՔԻ ԱՄ ՐԱԿԱՊ ՈՒՄ , հորատանցքի

պատերի ամրա կա պ ում հորատման խ ողովա կների միջոցով: Ե րբեմն Հ- ա- կա տ ա ր­
վում է զուտ ջրաերկրբ- նպ ա տ ա կներով' ջրատ ար հո րիզոնները փ ա կելու կա մ մ ի մ ­
յա նցից մեկուսացնելու համար:

ОБХОДНАЯ ФИЛЬТРАЦИЯ - ՇՐՋԱՆՑԻԿ ԾԾ Ա Ն ՑՈ ՒՄ , ջրի ծծա նցում,

որը կա տ ա րվում է ջրա մբա րներից (վերին ջրա մա սից դեպ ի ներքին ջ րա մ ա ս)' շըր-
ջա նցեյով պատվարի ու կողա յին արմա տ ա կա ն ա պ ա րների հարադրումները (կո ն­
տ ա կտ ները):

ОБЩ АЯ Ж ЕСТКОСТЬ ВОДЫ ՋՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԿՈՇՏՈՒԹ ՅՈՒՆ , տ ե՛ս

Жесткость воды:

ОБЩ ИЙ БАЗИ С Э Р О З И И - Ո Դ .Ո Ղ Ա Մ Ա Շ Մ Ա Ն ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՀՒՄ Ն Ա Մ Ա -

ԿԱՐԴԱԿ, հա մա շխ ա րհա յին օվկիա նոսի մա կա րդ ա կ, որից վերև դ իտ վո ւմ են ողո-
ղամա շմա ն ի նտ ենսիվ գործընթ ա ցներ:

ОБЪ ЕМ О П ОЛ ЗН Я - ՍՈՂԱՆՔԻ Ծ Ա Վ Ա Լ , սո ղ ա նք ա յի ն շա րժումներով ընդ ­

գրկվա ծ ա պ ա րների զա նգվա ծի ծա վա լ:

ОБЪ ЕМ НАЯ ВЛАГОЕМ КОСТЬ Ծ Ա ՎԱ ԼԱ ՅԻՆ հ ւՈ Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ի Ն ,

փուխր ապարի կողմից կ լա նվա ծ ջրի ծա վա լի հա րա բերությունը նրա ծա վա լին:

ОБЪ ЕМ НАЯ ВЛАЖ НОСТЬ ГОРН О Й П О РОДЫ - ԱՊԱՐՆԵՐԻ Ծ Ա ՎԱ ԼԱ ­

ՅԻՆ Խ Ո Ն ԱՎՈՒԹ ՅՈ ՒՆ , ապ ա րի ճ եղ քեր ում, ծա կոտ իներում և ա յլ դա տ ա րկու­
թյուններում եղ ա ծ ջրի ծա վա լի հա րա բերությունը ա պ ա րի ողջ ծա վա լի ն' ա րտ ա ­
հայտված % -ներով:

ОБЪ ЕМ Н АЯ Д ЕФ О РМ А Ц И Я П О РО Д Ы ֊ ԱՊԱՐԻ Ծ Ա ՎԱ ԼԱ ՅԻՆ ՋԵՎԱ-

Խ Ա Խ Տ Ո Ի Մ , ձևախ ախ տված ապարի ծա վա լի հա րա բերությա նը նրա սկզբնա կա ն
ծա վա լին:

О БЪ ЕМ Н Ы Й ВЕС ВЛ А Ж Н О ГО ГРУНТА Խ Ո Ն ԱՎ ԳՐՈՒՆՏԻ Ծ Ա ՎԱ ԼԱ ­

Յ Ի Ն Կ Շ Ի Ռ , տ վյա լ ծա վա լով գրունտ ի կշոի հա րա բերությա նը նա յն ծա վսզո վ ջրի
219
կշոին՜ + 4 ՞ 9 ջերմային պայմաններում: |ս. գ . ծ . կ- կախված է գրունտի միներս!'
յային կազմից, ծակոտկենությունից ե խոնավությունից:

О Б Ъ Е М Н Ы Й В Е С Т В Е Р Д О Й Ф АЗЫ (С К Е Л Е Т А ) Г Р У Н Т А — ԳՐՈԻՆՏԻ
Կ Ա ՐԾ Ր Փ ՈԻԼԻ ( M lT U M h ) Ծ Ա Վ Ա Լ Ա Յ Ի Ն Կ Շ Ի Ռ , գրունտի կարծր մասնիկների
(կմախքի) կամ բացարձակ շոր գրունտի կշռի հարաբերությունը նայն ծավալով
ջրի կշոին՝ - f4 ° 9 ջերմային պայմաններում: քեզապես Գ- կ. փ . ծ. կ . հավասար է
միավոր ծավալով գրունտի կշոին' առանց նրա բնական ծակոտիներում եղած ջրի
կշռի: Որքան մեծ է Դ . կ. փ . ծ. կ ., այնքան գրունտի ծակոտկենությանը փոքր և
և, հետևաբար, նրա խտությանը մեծ Լ:

О Г О Л О В О К С К В А Ж И Н Ы - ՀՈ ՐԱ ՏԱ ՆՅՔ Ի ԳԱ սԱ ՍԱ Ս, հարմարանքներ,
որոնք սարքավորվում են հորատանցքի բերանին (գլխ ամասին)' աղտոտություն­
ների և այլ առարկաների մուտքը բացառելու և ջրհան սարքավորում տեղադրերս
համար:

ОД И Н ОЧН АЯ ОТКАЧКА ՍՆԱՅՆԱԿ ԱՐՏԱՄ ՂՈԻՄ , փորձային հորատ-

անցքից (ջրհորից և այլ փորվածքներից) ջրի արտամղում, որի ղեպքում ստ. ջրերի
մակարդակի դիտումները տարվում են միայն տվյալ հորատանցքում:

О Д Н О О С Н О ) : С Ж А Т И Е - 1րԻ Ա Ռ Ա Ն 6Ք Ս Ե Ղ Մ Ո Ւ Մ , գրունտի ամրության և

ձևախախտման լաբորատոր փորձարկման եղանակ, որի դեպքում նմուշի վրա ներ­
գործում են առանցքային սեղմող ուժով ե միաժամանակ տանում են ձևախախտման
դիտարկումներ:

ОД Н ОЖ И Д К О СТН Ы Й ПОТОК - 1րԻ1Ա Ե Ղ Ո Ի Կ (Հ Ա Մ Ա Ս Ե Ռ ) Հ Ո Ս * , հաս­

տատուն մածուցիկուոան համասեռ հեղուկի հոսք:

О Д Н О М Е Р Н О Е Д В И Ж Е Н И Е П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր 6 Ա Ջ ՐԵ ՐԻ
Մ Ի Ա Չ Ա Փ Շ Ա Ր Ժ Ո Ւ Մ , ստ- ջրերի շարժում, որի դեպքում արագության վեկտորն ունի
միայն մեկ բաղադրիչ, հոսքի բոլոր բնութագրումները կախված են միայն մեկ կոոր­
դինատից:

О Д Н О ЯРУСН Ы Е ОПОЛ ЗН И Մ Ի Ա Հ Ա Ր Կ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ն Ե Ր , սողանքներ, որոնք

զարգանաս են նրանց առաջացմանը նպաստող ապարների մեկ հորիզոնի առկայու­
թյան պայմաններում: Այդպիսի սողանբներ սովորաբար հանդիպում են գետային
հովիտներում, ծովերի, ւների ափերին և աղուր: Մ . ս-ի սահքի մակերևույթը հա­
տում է հովտի լանջը սողանքի գլխամասից մինչև ջրի մակարդակը:

О Д О М Е Т Р • ՕԴ Ո Մ Ե ՏՐ, փուխր ապարների սեղմելիության որոշմսւն համար

օգտագործվող մետաղյա գլան, որբ բացառում է գրունտի կողային ընդարձակումը:

О З Е Р О П О Д З Е М Н О Е - Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր Յ Ա ԼԻՃ , ստ. ջրեր, որոնք տեղադրված

են կարստային խոշոր դատարկություններում և ուղիներում: Ն րանց մակերևույթը
(հայելին) գերազանցապես ազատ է, որի հետևանքով նման են ւՏակի:
217
 О К И С Л И Т Е Л Ь Н О -В О С С Т А Н О В И Т Е Л Ь Н Ы Й П О Т Е Н Ц И А Л (E h ) — ՕՔ Ս Ի-
Դ Ա 8 Ս Ա Ն -Վ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Գ Ն Մ Ա Ն Պ ՈՏԵՆՑԻԱԼ (E h ), լո ւծ ո ւմ ն ե ր ո ւմ գտ նվ ող ք իմ.
տ ա րրերի կամ նրանց միացությունների ա կտ իվությա ն չա փ ' դ ա րձելի ք ի մ . գործըն­
թա ցներում, որոնք պ ա յմա նա վորվա ծ հն լուծույթներում իոնների լիցքի փոխման հետ:
Ա յդ գործընթա ցները կ ոչվում են օքսիդա ցմա ն-վերա կա նգնմա ն ոեա կցիա ներ և տ եղի
են ունենում որոշ նյութերի կողմից էլեկտ րոնների ա նջա տ մա ն, մյուսների կողմից
դրանց ընդունման շնորհիվ: Էլեկ տ րո ն ա նջատողը վերա կա նգնողն է , որը դրանով
իսկ օքսիդա նա մ Լ , էլե կտ րոն ընդունողը օքսիդա ցնողն է , որը վերա կա նգվա մ է:
Ս տ . ջրերում ա ռա վել ա կտ իվ օքսիդա ցող է հա նդիսա նում ւա ծվա ծ թթվա ծինը,
իսկ որպես հիմնական վերա կա նգնող' ծծմբա ջրա ծինն ու մի քանի օր գ . նյութեր:
O.-վ . պ-ի մեծությունը, որը գերա զա նցա պ ես չա փ վ ում է պոտենցիոմետ րա -
կան մեթ ոդով (գերգ գ ա յա ն պ ոտ ենցիոմետ րերի մ ի ջ ո ց ո վ ), ա րտ ա հա յտ վում է մի-
ւիփ ղտ երով ( մ վ ): Ա յդ մեծությունը հիմնա կա նում կա խ վա ծ է ջերմութ յունից, իսկ
փակ (մեկուսա ցա ծ) համակարգերի համար' լուծույթը կա զ մող նյութերի հատկու­
թյուններից և նրանց օքսի դ ա ցն ող -վերա կ ա նգ նո ղ մա սերի կոնցենտ րա ցիա ներից
(ջերմադինամիկ ա կտ իվո ւթ յո ւնի ց): + 2 0 ° 8 ջերմության պ ա յմա ններում այդ կա խ ­
վածությունն ա րտ ա նա յտ վում է հետ ևյա լ բանաձևով-

Eh = E : ՝. - ՜* - ***“ - , որտ եղ' E h . ֊ն հա մա կա րգի նորմսղ 0 . վ . պ . է ,

ո
п-ը ռեակցիա յի մա սնա կցող էլե կտ րոնների թիվն է , a ֊ն համակարգի օքսիդա ցնող
և վերա կա նգնող մասերի ջերմա դինա միկ ա կտ իվությունն է :
E h -ի արժեքը կա րող է լին ել դրա կա ն և բա ցա սա կա ն: Սովորա բա ր բնա կա ն
ջրերում նրա մեծությունը տ ա տ ա նվում է + 6 0 0 մվ (օք սիդ ա ց նո ղ ջրե ր) — 200 մվ
(վերա կա նգնող ջրեր) սա հմա ններում: 0- -վ- պ -ի մեծությունը հա նդիսա նում է ջրում
ւա ծվա ծ ու փ ոփ ոխ ա կա ն վա լենտ ա կա նությա ն բո լո ր նյութերի փ ոխ ա զդեցությա ն
ա րդյունք և իրենից ներկա յա ցնում է լուծույթների հա տ կությունների կա րեոր բնու­
թագիր: Բ նա կա ն ջրերի (ա յդ թվում ս տ . ջրե րի) E h ՜Ը թ ույլ է տ ա լիս գնա հա տ ել
նրանցում ւա ծվա ծ փ ոփոխ ական վա ւենտ ա կա նա թյա ն ա ո ա նձի ն նյութերի վիճա կը և
դա տ ել օքսիդա ցմա ն են թ ա րկվող ա պ ա րների վ րա ջրերի ա գրես իվ ներգործութ յա ն

О К Н А Г И Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Е — ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՊԱՏՈԻՀԱՆՆԵՐ,
ջրատար կա ոուցվա ծքի տ ա րա ծքի ո չ մեծ տ եղա մա սեր, ո րտ եղ ճնշումնա յին ջրա ­
տար շերտ ի ջրա մերժ ծա ծկի բա ցա կա յությա ն հետ և ա նքով ճնշումնա յին ջուրը մա ­
սամբ բեռնա թա փ վում է , դա ոնում ա զատ մա կերևույթ ունեցող գրունտ ա յին ջուր:
Ջ- պ -ի միջոցով ճնշումնա յին ջրերը սնում են գրունտ ա յին ջրերին կա մ հակա ոա կը'
նայած ինչպ իսի փոխ հա րա բերությա ն մեջ են նրանց մա կա րդա կները:

ОКОЛООЗЕРНЫ Е РАССОЛЫ И ВОДЫ - Մ Ե ՐՁԼՍ Ա ՑԻՆ ԱՂԱՋՐԵՐ ՈԻ

Ջ Ր Ե Ր , աղա ջրեր ու ա ղա հա մ ջրեր, որոնք տ եղ ա դ րվում ե ն լճա յին գոգա վորությա ն
լա նջերի ա րմա տ ա կա ն ա պ ա րներում, լճի ա րմա տ ա կա ն հիմքից վերև :

O K O I1ТУРИ ВА Н И Е В О Д О Н О С Н О Г О Г О Р И ЗО Н Т А - Ջ Ր Ա Տ Ա Ր ՀՈՐԻԶՈՆԻ
Ե Ջ Ր Ա Գ Ծ Ո Ի Մ , ջրատ ար հորիզոնի տ ա րա ծմա ն բնա կա ն սա հմա նների որոշումն ու
դրանց ա նցկա ցումը ջրա երկրբ. քա րտ եզների վրա : Ջ - հ. ե . ա նհրա ժեշտ է ս տ . ջրերի

21Я
պաշար ների հաշվարկման և նրանց օգտագործման հնարավորությունների պարզա-

О М Б Р О Ф И Т Ы — Օ Մ Բ Ր ՈՖ Ի ՏԵ Ր, բույսեր, որոնց ջրասնամը գրունտային ջրե-

րից չի կաիւված, այլ կատարվում է ի հաշիվ հողաբուսական շերտի խոնավության և
ուղղակիորեն կախված է մթնոլորտային տեղումներից: 0-ի խմբակցությունը, որը
տարածված է անապատային գոտիներում, սերտ կապի մեշ է հողերի մեխ- կազմի և
նրանց աղուտացման հետ, որի հետևանքով կարող են ծսաայեյ որպես ցուցիչներ:

ОПАЛЕСЦ ИРУЮ Щ ИЕ ВОДЫ Ս Ա Դ Ա Փ Ա Փ Ա Ց Լ Ջ Ր Ե Ր , տ ե ս В ода опалес­

цирующая-

О П Л Ы В И Н А ( С П Л Ы В ) - Ո Ղ Ո Ղ Ա Ս Ա 4 Ք (Լ Ո Ղ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Մ ), փուխր ապարների
փոքր հաստության շերտի ( < 1 մ) քշվել-տարվելը լա նշով, երբ հողագրունտները
գերհագենալով ձնհալքի, անձրևի և գրունտային շրերով, անցնում են հոսուն վի­
ճակի к ցեխաշրային շարժում են հիշեցնում:

О П О Л З Е Н Ь — Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , լեոնալա նշերի, գետահովիտների և արհեստական

թեքությունների վրա զգալի չափերի ապարազանգվածի տեղաշարժ (սա հք ), որը
՜կատարվում է (կատարվել է) գրավիտացիոն ուժերի, ինչպ ես նաե շրադինամիկ
ճնշման, լանշի վրա արհեստական բեոնվածքի ավելացման (կառուցապատման),
սեյսմիկ կամ տեխնածին ցնցումների ե այւ ուժերի ներգործությամբ: Ս-ները քայ­
քայում են բնական ու արհեստական թեքությունները, ստեղծում են յուրահատուկ
սողանքային ռելիեֆ ե աոաշացնում են բարդ ներքին կաոուցվածքի սողանքային
կուտակումներ: Ապարների զանգվածի սահքը կատարվում է մեկ կամ մի քանի սահքի
մակերևույյոներով, որոնք հանդիսանում են Ս -ին բնորոշ կառուցվածքային տարր:
Ս-ները խիստ բազմազան են երևույթի չափերով (մասշտաբներով), ապարազանգ­
վածի տեղաշարժի մեխանիզմով, նրա հավասարակշռության խախտման պատ­
ճառներով, գործընթացի զարգացման դինամիկայով և ա յլ ցուցանիշներով: Յուրա­
քանչյուր Ս- ձևավորում է որոշակի սողանքային տեղամաս, ընդգրկեւով բնական
կամ արհեստական թեքության այս կամ այն մասը և նրան հարող տարածքը:
Բարձր լանջերի վրա սովորաբար Ս-ները առաջանում են տարբեր բարձրություն­
ների վրա, ստեղծելով երկու ե ավելի սողանքային հարկեր, իսկ ձգված միօրինակ
գետահուների լանջերին առաջանամ են նմանատիպ, երբեմն հարակցվող Ս-ների
շրջաններ: Յուրաքանչյուր Ս- բնորոշվում Լ այս կամ այն աստիճանի կայունու­
թյամբ, որը պայմանավորվում Ւ. Ս-ի առաջացման պատճառների լիովին 1րսմ ժա­
մանակավոր վերացմամբ: Ինժեներական կառույցների նախագծման, շինարարու-
pjiuG և շահագործման ժամանակ, բաոի Ս-ների առաջացման կանխատեսումից U նրանց
տարածման սահմանների որոշումից, անհրաժեշտ է գնահատել նրանց կայունու­
թյան աստիճանը, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում նախազգուշացվի նրանց
զարգացումը, արգեյվի կամ սահմանափակվի նրանց առաջընթացը (շարժումը):

О П О Л З Е Н Ь АСЕКВЕИ Т11Ы И Ա Ս Ե Կ Ղ Ե Ն Տ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , սողանր, որն առա ­

ջանում է համասեո, շերտայնությունից զուրկ ապարներում (կա վեր, ավազակավեր,
210
կա վա վա զներ ե ն ) : Ա . ս -ի սա հքի մակերևույթն ա նի ճկվա ծ գլա նա ձև տ եսք , որը
պ ա յմա նա վորվա ծ է ապա րների ֆիզմեխ . հատ կություններով:

ОП ОЛ ЗЕН Ь ДЕЛ ЯП СИВН Ы И Դ Ե Լ Ց Ա Պ Ս Ի Վ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , ըստ Ա . Պ . Պ ա վ-

յովի (1 0 0 3 ), սո ղ ա նք , որի ա պ ա րա զա նգվա ծի շա րժումը սկսվո ւմ է լա նջի ստ որին
մասում (ողողա մա շմա ն, ա փ ա քերմա ն կ ա մ ա յյ պ ա տ ճա ռով) և տ ա րա ծվում է դեպի
վեր, ընղգրկելով հաջորդաբար սահող նոր վերա դիր զա նգվա ծներ:

ОП ОЛ ЗЕН Ь ДЕТРУЗИВМ Ы П Դ Ե Տ Ր Ո Ի Ջ Ի Վ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , ըստ Ա . Պ- Պ ա վլո-

վի (1 9 0 3 ), սո ղ ա նք , որի ա պ ա րա զա նգվա ծի շա րժումը սկսվում է լա նջի վերի ն մա ­
սում (հողմա հա րմա ն, ա մրությա ն թուլա ցմա ն, ջրով հա գեցմա ն կա մ ա յլ պ ա տ ճա ռով)
Ն տ ա րա ծվում է դեպի ներքև , պ ոկվա ծ զ ա նգ վա ծի ճնշմա ն շնո րհի վ շա րժմա ն մեջ
ներգրա վեյով ներքևի նոր ա պ ա րա զա նգվա ծներ: Հ ո մա նի շ' հրող սողա նք:

ОП ОЛ ЗЕН Ь ДЕЯТЕЛ ЬН Ы Й -Գ Ո Ր Ծ Ո Ղ (Գ Ո Ր Ծ Ո Ի Ն Յ Ա ) ՍՈՂԱՆՔ, ներկա

ժամա նա կում շա րժվող սողա նք:

О П О Л ЗЕ Н Ь Д Р Е В Н И Й — ՀԻՆ ՍՈՂԱՆՔ, սո ղ ա նք , որը տ եղի է ունեցել

երկրբ- ա նցյա լում' միա նգա մա յն ա ղ երկրբ- իրա դրությունում:

ОП ОЛ ЗЕН Ь ИНСЕКВЕНТНЫ И — ԻՆՍԵԿՎԵՆՏ ՍՈՂԱՆՔ, ս ո ղ ա նք , որն

առաջանում է ա նհ ա մա սեո , շերտ ա վո ր, հորիզոնա կա ն կ ա մ լա նջի թ եք ա թ յա նը մոտ
տեղա դրմա ն ապարներում: Ի . ս-ի սա հքի մակերևույթը վերին մա սում կտ րուկ խ րվում,
ապա դեպ ի հիմքը ա ստ իճա նա բա ր կորա նում է , հա տ ելով ա նհա մա սեո ա պ ա րա շեր-

О П ОЛ ЗЕП Ь КОН СЕКВЕН ТН Ы Й - ԿՈՆՍԵԿՎԵՆՏ ՍՈՂԱՆՔ, ս ո ղ ա նք , որն

առաջանում է շերտ ա վոր ա նհ ա մա սեո , հաճախ ճեղ քա վո ր ա պ ա րներում: Կ - ս -ի
սա հքի մակերևույթը հիմնա կա նում հա մընկնում է երկրբ- շերտ երի սա հմա նա յին
հարթությունների հետ:

О П О Л З Е Н Ь К О Н С И С Т Е Н Т Н Ы Й — Կ Ո Ն Ս Ի Ս Տ Ե Ն Տ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , սո ղ ա նք , որն
առա ջա նում է լա նջը կա զ մող ա պ ա րների ա նկա յուն կոնսիստ ենցիա յի շն ո րհի վ, որը
հիմնա կա նում պ ա յմա նա վորվա ծ է ա պ ա րների ջրա հա գեցմա ն տ ա րբեր ա ստ իճա նով:

О П О Л З Е Н Ь - О Б В А Л — Ս Ո Ղ Ա Ն Ք - Փ Լ Վ Ա Ծ Ք , ս ո ղ ա նք , որի շա րժմա ն ժամանակ

նրա մարմնի աոա նձին մա սեր, տ եղ -տ եղ պ ո կվ ե յո վ սա հքի մա կերև ույթից, ենթա րկ­
վում են ազատ ա նկմա ն:

ОП ОЛ ЗЕН Ь ПОГРЕБЕН Н Ы Й Թ Ա Ղ Վ Ա Ծ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , սո ղ ա նք , որը թ ա ղ ­

վա ծ է նորա գույն եր կ ր բ. գոյա ցումների տ ա կ, ա յսին քն ծա ծկվա ծ է ա յլ երկրա&ևա-
յւանական ձև երով:

ОПОЛ ЗЕНЬ ПОДВОДПЫ П Ս ՏՈՐՋՐՅԱ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , ս ո ղ ա նք , որն ա ռա ջա ­

նում է ստ որջրյա պ ա յմա ններում, ջրա յին ա վա զա նի թեք լա նջերին: Ս- ս-ներ ա ռա ­
վել հաճախ առաջանամ են նստվածքակուտակման արագության կտրուկ տարբե-
րության դեպքում, որը դիտվում է գերազանցապես ընդջրյա դելտայի զառիկող
|անջերին:

О П О Л З Е Н Ь С Т Р У К Т У Р Н О -П Л А С Т И Ч Е С К И Й - Կ Ա Ռ Ո ԻՅՎԱ Ծ Ք ԱՊ ԼԱ Ս ՏԻԿ
Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , տե՛ս Механизм оползневого процесса

ОП О Л ЗЕН Ь СТРУКТУРН Ы П ԿԱԴՈԻՅՎԱԾՔԱՑԻՆ ՍՈՂԱՆՔ, տ ես

Механизм оползневого процесса

О П ОЛ ЗН ЕВАЯ ТЕРРАСА ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ԴԱՐԱՎԱՆԴ, սողանքային

լանջի վրա առաջացած սանդղաձև դարավանդ:

О П О Л ЗН ЕВ О Е ТЕЛ О Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն էՐԱ ՐՍ Ն Ն, սողանքային գործընթա­

ցով ընդգրկված ողջ ապարազանգվածը, որը սահմանափակվում է սահքի մակերե-
վույթով; Ս- մ- բնութագրվում Լ հաստությամբ, ծավայով, տարածքով (փովածու-
թյամբ) և ապարազանգվածի թանձրությամբ (կոնսիստենցիայով):

О П ОЛ ЗН ЕВЫ Е Н АКОП Л ЕН И Я ֊ ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ԿՈԻՏԱ ԿՈԻՄՆԵՐ, յան-

ջով կամ թեքությամբ սահած ապարների կուտակումներ:

О П ОЛ ЗН ЕВЫ Е РЕП ЕРЫ ՍՈՂ Ա ՆՔ ԱՅԻՆ ՀԵՆԱՆԻՇԵՐ (1>ԵՊ ԵՐՆԵՐ),

սողանքային մարմնի վրա տեղադրվող հենանիշեր (ոեպ երներ), որոնց միջոցով
հետևում են սողանքի շարժմանը:

О П О Л ЗН Е В Ы Е Т Р Е Щ И Н Ы - ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ՃԵՂՔԵՐ, ճեղքեր, որոնք

առաջանում են սողանքային գործընթացի հետևանքով: Սողանքի գլխամասում դիտ­
վում են յանջի թեքությանը ուղղահայաց խոշոր աղեղնաձև ճեղքեր, որոնցով տեղի
է ունենում սողանքի պոկումը լանջից և սողանքային կրկեսի ու սանդղավանդերի
ձևավորումը: Սողանքի թևերում առաջանում են յանջի թեքությամբ ձգված կոտ­
րատման (սողքի) ճեղքեր, որոնք ցույց են տայիս սողանքի կողային սահմաննե­
րը: Նույնպիսի երկայնակի, սակայն ավեյի փոքր ճեղքեր դիտվում են նաև սողան-
քային մարմնի վրա' նրա բեկորատման հետևանքով: Սողանքի վերջնամասում, որ­
տեղ տեղի է ունենում սողանքի արգելակում, առաջանում են սողանքի շարժմանը
աղղահայա ց ճեղքեր:

О П О Л ЗН Е В Ы Е УСТУП Ы - ՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ՍԱՆԴՂԱՎԱՆԴԵՐ, սողանքի

գլխամասում (կրկեսում) դիտվող աստիճանաձև սանդդավանդեր, որոնք առաջանում
են զուգահեռ աղեղնաձև պոկման ճեղքերով:

О П О Л З Н Е В Ы Й Ц И Р К - Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն Կ ՐԿ Ե Ս , սողանքի գյխամաււում
պոկման ճեղքերով առաջացած կիսակլոր փոսորակ, որը ձևաչափորեն հիշեցնում է
ամֆիթատրոն (կրկես): Ս- կ-ի սահմաններում առաջանում են նաև սողանքային
սանդղավանդեր, որոնց հարթակները հաճախ ունենում են 1«սնջի թեքությանը հա­
կառակ ուղղվածություն:
 О П О Л ЗН Е В Ы Й Я З Ы К - ՍՈՂ Ա ՆՔ ԱՅԻՆ ԼԵՋՎԱ Կ , սողա նքա յին մարմնի
վերջնա մա ս, որը ձև ա չա փ որհն լեզվսւկ է հիշեցնում:

ОПОРНАЯ ГИ ДРОГЕОЛ О ГИ ЧЕСКАЯ НАБЛЮ ДАТЕЛЬНАЯ СЕТЬ—

Հ Ե Ն Ա Կ Ե Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Դ Ի Տ Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Ց Ա Ն Ց , ջրա երկրբ. կա յա ն­
ների ու կետ երի համա կցություն, որտ եղ միա սնա կա ն ծրա գրերով m մերո ղ ներ ով
տա րվում են ստ- ջրերի ոեժիմի երկա րա տ և (բա զ մա մյա ) սիստ եմա տ իկ դիտ ումներ:
Ն սվսկ ին 1սՍՀՄ տ ա րա ծքում Հ . ջ- դ . ց-եր կ ա զմա կերպ վում էին ա ոա նձին ո եգիո ն-
ներում, ելնելո վ նրանց Փ իգիկա ա շխ գր. ու ջրա երկրբ. պ ա յմա նների ընդհա նրությու­
նից և ժողովրդա տ նտ . զա րգա ցմա ն հեոա նկա րներից:

О П Р Е С Н Е Н И Е В О Д Ы — Ջ Ր Ի Ա Ղ Ա Ջ Ե Ր Ծ Ո Ի Մ , բնա կա ն ջրերում պա րունա կ­

վող աղերի քանա կի նվա զեցում' իւմեւու, տեիւ. կա մ ոոոգմա ն պա հա նջներին բա վա -
րարող որակի ջրեր ստ ա նա լու նպ ա տ ա կով: Գ ո յո ւթ յուն ունեն Ջ . ա . տարբեր
մեթ ոդներ, գուորշիա ցմա ն (հետ ա գա խ տ ա ցո ւմո վ), սա ոեցմա ն (հետ ա գա հա լե­
ց ո ւմ ո վ ), էլեկտ րա դ իա ւիգի, ք ի մ . ե ն : Դ եո և ս թ ա ն կ, բա յց ա նընդհա տ կա տ ա րելա ­
գործվո ղ Ջ - ա- կիրա ռվում է չո րա յին կ փ մա յո վ ա փ ա մերձ երկրա մա սերում (ա ղա ­
զերծվում է ծովի ջո ւր ը ), ա նա պ ա տ ա յին գոտ իներում (ա ղա զ ե րծվո ւմ են գրունտ ա ­
յին ջրերն ու հա նքա յին լճ ե ր ը ), ի ն չպ ե ս նաև երկա րա տ և նա վա րկությա ն նա վերում:
Ե թե Ջ - ա- լիովին է կա տ ա րվում և ա յն գրեթ ե ա մբողջա պ ես զ տ վո ւմ է ա ղ երի ց,
գա զերից ու օրգ. նյութերից, ա պա գործընթ ա ցը կ ո չվում է թորում ( տ ե ՛ս
Д и стил ляци я):

ОПРОБОВАНИЕ В О Д — Ջ Ր Ի 4 .Մ Ո Ի 0 Ա Ր Կ Ո Ի Մ , լա բորա տ որ ուսումնա սիրու­

թյունների համար ջրի նմուշի վերցում և տ եղում ջրի ջերմա ստ իճա նի, ֆ ի զ . հա տ ­
կա նիշների և մի շա րք ք ի մ . բ ա ղ ա դ րիչների (ցն դո ղ տ ա րրեր, p H և ն) որոշում: Ջ - 0 .
կա տ ա րվում է հանույթի ջրա բա նա կա ն, ջրա ե րկր բ. և ա յլ հետ ա զոտ ությունների ժա­
մա նա կ' կա պ վա ծ ա ո . ու մա կերև ութա յին ջրերի շա հա գո րծմա ն, ժողտ նտ եսությա ն
տ արբեր բնա գա վա ռներում նրա նց օգտ ա գործմա ն հետ : Ն մ ուշա րկ մա ն են ենթա րկ-
վում ա ղբյուրն երը, հորա տ ա նցքերը, ջրհ որե րը, գ ետ երը , ւճերը և ա յլ ջրա կետ եր, ըստ
ո րում, ե լնելո վ լա բորա տ որ տ ա րրա լուծությունների նպ ա տ ա կից (ք ի մ -, ոա դի ո լո գ իա -
կա ն, գ ա զ ա յին , սպ եկ տ րա լ, մա ն րէա բա նա կա ն և ն) վերց վո ւմ է մեկ կ ա մ մի քա նի
նմուշ: Յ ո ւրա քա նչյուր նմուշի համար լրա ցվում է մա նրա մա սն գրա պ իտ ա կ, որում
նշվում է նմուշի վերցմա ն ժա մա նա կը, ջրա կետ ի տ ե ղ ա դ ի ր ք ը , վերցմա ն խ որությունն
m պ ա յմա նները, նմուշի նշա նա կումը, ի ն չպ ե ս նաև վերցմա ն պ ա հին օդ ի ու ջրի
ջերմա ստ իճա նը, վերցնողի ա զգա նունը և ա րշա վա խ ումբը:

ОПРОБОВАНИЕ ПОДЗЕМ НЫ Х В О Д - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՆՄ ՈԻՕԱՐ-

Կ Ո Ի Մ , տ ե ս О п р о б о в ан и е в од :

О П У С К Н Ы Е К О Л О Д Ц Ы - Ի Ջ Ե Ց Ն Ո Վ Ի ( Ի Ջ Ե Ց Վ Ո Ղ ) Հ Ո Ր Ե Ր , բետ ոնյա կա մ
եր1ւպ»բետոնյա օղա կա ձև , սրվա ծ ծա յրերով կա ոո ւց վա ծք , որը փուխր ա պարներում
ուղղա հա յա ց փ որվա ծք ա նցնելիս իր ծա նրութ յա ն և լրա ցո ւց իչ ճնշմա ն (հա րվա ծի)
շնպւհիվ միա ժա մա նա կ իջեցվում և ա մրա կա պ ում է փ որվա ծքի պ ա տ երը: Ի . հ. կ ի ­
րառվում ևհ բարդ հիմքերի, 4-րհաս կ ա ռույցների, պ ոմպ ա կա յա նների ևնի կառուցմա ն
ժամանակ:

222
 О П Ы Т Н А Я О Т К А Ч К Л — Փ Ո Ր Ջ Ա ՅԻ Ն Ա Ր Տ Ա Մ Ղ Ո Ւ Մ , հորատանցքերից, ջըր-
հորերից և ա յլ փորվածքներից կատարվող արտամղամներ, npnGg միջոցով որոշվում
են ջյոաոար ապարների ծծանցման գործակիցը, ջրի ծախսի կախումը նրա մակար­
դակի իջեցումից, իջույթային &ագարի ծևավորումը ժամանակի ընթացքում, ճնշումա-
հաղորդականության ու մակարդակա հարլո րդականոևթյան գործակիցները և այլ
ջրահրկրբ. պարամետրեր:

О П Ы Т Н О Е Н А Г Н Е Т А Н И Е — Փ ՈՐՋԱ ՑԻՆ Ն ԵՐ Մ Ղ Ո ՒՄ , տե՛ս Нагнетание

(нали в):

О П Ы Т Н О -Э К С П Л У А Т А Ц И О Н Н А Я О Т К А Ч К А — Փ Ո Ր Ջ Ա Ց Ի Ն ՇԱՀԱ ԳՈ Ր­
Ծ Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Ա Ր Տ Ա Մ Ղ Ո Ւ Մ , հորատանցքից կամ ջրհորից իրականացվող երկարատև
(մի քանի ամիս) արտամղում, որը կատարվում է պահանջվող նախագծային ջրա-
քանակը մշտապես ստանալու հնարավորութլանը հիմնավորելու համար: Ա յս եղա­
նակով հետախուզված ջրատար հորիզոնների պաշարները հաշվարկվում են արդյու­
նաբերական կատեգորիաներով, իսկ տևական փորձի ժամանակ արտամղված ջրերը
սովորաբար օգտագործվում են տարբեր բնագավաոներամ:

О П Ы Т Н Ы Е Н А Г Р У З К И — Փ ՈՐՋԱ ՑԻՆ ԲԵՌՆՎԱԾՔՆԵՐ, բեոնվածքներ,

որոնք լաբորատոր կամ դաշտային փորձարկումների ժամանակ գործադրվում են
հետազոտվող գրունտների կամ կաոուցվածքների վրա:

О П Ы Т Н Ы Й Н А Л И В — Փ ՈՐՋԱ ՅԻՆ Ն ԵՐ ԼՑՈ ՒՄ (Ն Ե Ր Լ Ի Ց Ք ) , տ ես М етод

налива в ш урфы .

О Р Г А Н О Г Е Н Н Ы Е В О Д Ы — Կ Ե Ն Ս Ա Ծ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ըստ Վ . Ի . Վերնադսկա,
ջրեր, «ստեղծված երկրբ- ժամանակներում միշտ աք ու փոփոխական կյանքի երե-
վույյ»ներով... Օր-, քարածխային ժամանակաշրջանի Կ- ջ. ա յլ են , ի նչ մեր դարա­
շրջանի անտառների Կ- ջ-: Կ- ջ-ի մասնավոր դեպք են հանդիսանում կուլտուրական
ջրերը: Ա յստ եղ օրգանիզմը գործում է ոչ իրեն կազմությամբ, ո չ իր մետաբոլիզմով
և Լկոլոգիապես, ա յլ գործում է մարդը' իր տեխնիկայով»:

О Р Е О Л — Պ Ս ԱԿ (Ե Զ Ր Ա Պ Ս Ա Կ ), ըստ Ե- Ա - Ֆերսմանի և է լի դը Բոմոնի,

բնական գործընթացի ազդեցության տարածման մարզ: Գործընթացը դիտվում է
որպես շրջապատ ող միջավայրի վրա ազդեցությունը տարածող ինչ-որ կենտրոն-
սկզբնադբյուր, երբ սնման կենտրոնի ազդեցությունը տարածվում է համակենտրոն
օղակների, գոտիների ու պատյանների տեսքով:

О Р Е О Л Ы Р А С С Е Я Н И Я Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К И Е (В О Д Н Ы Е ) - ՋՐԱ Ք Ի Մ ԻԱ -
Կ Ա Ն (Ջ Ր Ա Յ Ի Ն ) Ց Ր Մ Ա Ն Պ Ս Ա Կ Ն Ե Ր (Ե Զ Ր Ա Պ Ս Ա Կ Ն Ե Ր ), հանքաոաջացնող տար­
րերի ( K , N a , M g , C u , Z n , P b , F e , M o , U , M n ևն, ինչպես նաև ՏՕ լ*— և C l -
իոններ) բարձր պարունակու|»յուն ունեցող սա . և մակերևութային ջրերի տարածման
մարզեր: Զ . ց. պ. առաջանում են հանքային մարմինների, ինչպես նաև նրանց
առաջնային ու երկրորդային պսակներից (եզրապսակներից) րիմ. տարրերի, միա-
<,՝ ւթյունների լուծման It տեղափոխության (սփռման) հաշվին: Ջրում յուծված տար-
բհրի պ արունակությունը հա նքա յին մարմնից հէոա նա լիս օրինա չա փ որեն նվա գում
է: Ջ - ց- պ -ի տ ա րածման մա կերեսն ա նհա մեմա տ մեծ է հն քվ-ի ( հա նքա մա րմնի)
զբա ղեցրա ծ տ ա րա ծքից: Ա յդ հանգա մա նքը ջրում լուծվա ծ տարրերի պարունակությա ն
օրինա չա փ փ ոփոխ ության հետ միա սին հա նդիսա նում է օգտ ա կա ր հանածոների
հնքվ-երի ջրաքիմ- որոնմա ն կարևոր չա փ ա նի շ:

О Р Е О Л Н Ы Е В О Д Ы — Պ ՍԱԿԱՅԻՆ ( Ե Ջ Ր Ա Պ Ս Ա Կ Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , ջրաա ղային

ցրման պսակի ա րտ ա քին մա ս, որի ք իմ. բա ղա դրութ յա նը ձև ա վորվում է հա նքա ­
րա նային ջրերի տ ա րա հոսմա ն, ֆ ոնա յին ջրերի և հա նքապարունակ ապարների հետ
նրանց փոխ ա զդեցությա ն շնորհիվ:

ОРОСИТЕЛЬНАЯ НОРМ А - ՈՌՈԳՄԱՆ ՆՈՐՄԱ, ջրա քա նա կ, որն ա նհրա ­

ժեշտ է բույսերի ա ճեցողա կա ն (վեգ ետ ա ցիո ն) ժա մա նա կա հա տ վա ծում 1 հա ցա ն­
քա տ ա րա ծությա նը ո ոո գ ելա համար: Ո . ն -, ա րտ ա հա յտ վա ծ մ3 (հ ա -ե ր ո վ , կախված
Ւ շրջանի կ լիմա յա կա ն պ ա յմա ններից, հողերի ջրա ֆ իգ. հա տ կություններից, ո ոոգ-
վող կուլտուրայի տեսակից և ա գրոտ եխ . մշա կմա ն ձ և ի ց, Ն ա խ կ ի ն |ս Ս Հ Մ հա րա վա ­
յին շրջա ններում Ո- ն . որոշվում էր մոտ ա վորա պ ես հետ ևյա լ սա հմա ններում (մ*/հա ).

Հա ցա հա տ իկա յին կուլտ ուրա ների համար — 2700— 3500

Շաքարի ճակնդեղի համար — 3500— 4000
Բա մբա կի համար — 6500— 7000:

О Р О Ш Е Н И Е ( И Р Р И Г А Ц И Я ) - Ո Ռ Ո Գ Ո Ւ Մ ( Ի Ռ Ի Գ Ա Ծ Ւ Ա ) , գ յտ ղա տ նտ . հո­
ղերի ւՈղիորացիայի տ եսա կ, որը հա նգում է խ ոնա վա զուրկ կա մ ա նբա վա րա ր խ ո­
նավա ցա ծ հողերում ջրա յին պ ա շա րների ստ եղ ծմ ա նը: Ո . շնո ր հ ի վ , ա նկախ մյ»նո-
յորտ ա յին տ եղ ո ւմներ ից, կ ա րգա վորվում Լ հողի ջրա յին (դրա հետ մեկ տ եղ օդ ա յին ,
սննդային ու ջերմա յին) ոեժիմը և ա պ ա հովվում գյուղ ա տ նտ . կուլտ ուրա ների կա յուն
ու բարձր բերքի ստ ա ցումը: Ե լն ե լո վ տ եղա նքի բն ա կլիմա յա կա ն պ ա յմա ններից և
.մշակվող կոզ տ ո ւրա ն երից , դա շտ երը ոոոգվում են պ ա րբերա բա ր կ ա մ տ ա րին մեկ
ա նգա մ ( տ ե ՛ս Л им анн ое о р о ш е н и е ): Գ ո յո ւթ յուն ունեն ոոոգմա ն հետևյալ ե ղ ա ­
՛նա կները. 1) մա կերևութա յին (ջուրը տ րվո ւմ է դա շտ ի ողջ տ ա ր ա ծ ք ո վ ), 2 ) են թ ա ­
հո ղ ա յի ն (ջուրը ներա րկվում է հողի մեջ ո րոշա կի խ որությա ն վրա ) և, 3) ա նձրե-
վա ցում (ջուրը տ եղում է դա շտ ի վրա ա րհեստ ա կա ն անձրևի ձև ո վ ): Ե թ ե ջրմա ն
ա ղբյուրը գտ նվում է դ ա շտ երից բա րձ ր, ա պ ա ջուրը տ րվում է ինք նա հո սո վ, հա կա ­
ռակ դեպ քում կա տ ա րվում է մեխ- ոռոգում (ջուրը տ րվում է պ ոմպ երի և ա յլ մ ղ ի չ
սա րքերի մ ի ջո ցո վ):

ОСАДКИ А Т М О С Ф Е Р Н Ы Е ֊- Մ Թ Ն Ո ԼՈ ՐՏ Ա ՅԻՆ ՏԵՂՈՒՄ ՆԵՐ, հեղուկ կամ

կա րծր վիճա կով ջուր (ա նձրև , ձ յուն , կա րկո ւտ , ց ող , եղ յա մ և ն ) , որը թա փ վում է
ա մպ երից կա մ օդում եղա ծ ջրա յին գոլո րշին երի խ տ ա ցումից նստ ում է Ե րկրի մա ­
կերև ույթին: Մ - տ -ի քա նա կը չա փ վ ում է ջրի շերտ ի բա րձրութ յա մբ' մ մ -ե ր ո վ , որը
գ ո յա ն ում է ա ոա նձին ժ ա մա նա կա հա տ վա ծներում կա մ տ ա րվա ընթա ցքում: Մ ի ջի ն
հա շվով երկրա գնդի վրա տ ա րեկա ն տ եղումների քա նա կը կ ա զմում է 1000 մ մ , չ ո ­
րա յին գոտ իներում ա յն չի գերա զա նցում 100— 200 մ մ , իսկ խ ոնա վ գոտ իներում'
ЯшиQuid է մի յշանի հազար մմ: Հոմանիշ' «ասուպային у т р » , հնացած ու ավելորդ
տերմին:

ОСАД К А ПРИ П РО ТАИ ВАН И И Հ Ա ԼԱ Մ Ա Ն ՆՍՏՈԻՄ, հողարուսական

ծածկի և ապարների ուղղածիդ նստում, որը պայմանավորված է սաոած ապար­
ների հալչման հետևանքով նրանց ծավալի նվազումով:

ОСАДКА СООРУЖ ЕНИИ Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք Ն Ե Ր Ի Ն Ս Տ Ո Ի Մ , կաոուցվածք­

ների ուղղածիդ տեղաշարժ (նստ ում), որը տեղի Լ ունենում հիմնատակ ծառայող
ապարների խտացման, հալչման նստման և այլ փոփոխությունների հետևանքով:

О С В О Б О Ж Д Е Н Н Ы Е В О Д Ы - Ա Զ Ա Տ Վ Ա Ծ Ջ Ր Ե Ր , երկրակեղևի բոլոր այն

Հրերը, որոնք շերմադինամիկ գործոնների ներդործությամբ ազատվել են միներա լ­
ների քիմ. ու ֆիզ- կապվածությունից: Ա - շ-ի ն են պատկանում շրազրկման, մադ-

О С Е В Ш И Е (К А П И Л Л Я РН О ГЮ Д В ЕШ А Н Н Ы Е) В О Д Ы - ՑԱԾՐԱՆԻՍՏ
(Մ Ա Զ Ա Ն Ո ք »Ա Ց Ի Ն -Կ Ա |ս Վ Ա Ծ ) Ջ Ր Ե Ր , խոշորահատիկ ապարների վրա տեղադրված
նրբահատիկ ապարների ստորին մասում դտնվող կախված շրեր, որոնք պահվում
|,ն մազանոթային ուժերի շնորհիվ: 0- շ- բույսերի սնման դործամ որոշակի դեր են
խաղում, որը պետք է հաշվի աոնել ոոոդման նորմաներ մշակելիս: Հնացած տերմին:

ОСНОВАНИЕ СООРУЖ ЕН ИЯ Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք Ի Հ Ի Մ Ն Ա Տ Ա Կ , մակերևույթ

կամ զոնա, որի միշոցով կաոուցվածքի բեռնվածքը հաղորդվում է ապարներին
(դրունտներին):

О С О Б Ы — Թ Ա Փ Վ Ա Ծ Ք Ա Հ Ո Ս Ք Ե Ր , լա նշեբի կամ թեքությունների վրա կուտակ­

ված թափվածքների հանկարծակի տեղաշարժեր, որոնք տեղի են ունենում մթնո-
յորտային տեղումների կամ այլ ֆիզ. գործոնների ազդեցությամբ նրանց կայունու­
թյան |»ուլացման հետևանքով:

О С О Л О Н Ц Е В А Н И Е Г Р У Н Т О В — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Ա Վ Ո Ի Տ Ա Ց Ո Ի Մ , նատրիու­
մական աղերով դրուստների մշակում, որը առանձնահատուկ պայմաններում կա­
տարվում է փուխր դրուստների ամրությունը բարծրացնելու և նրանց շրաթափան-
ցելիությունը նվազեցնելու նպատակով:

О С Т А Т О Ч Н А Я Д Е Ф О Р М А Ц И Я - Մ Ն Ա Ց Ո Ր Դ Ա Ց Ի Ն Ճ Ե Վ Ա |սԱ |սՏ Ո Ի Մ , կոմպ-

րեսիոճ փորձարկումների ժամանակ դրունտի սկզբնական (մինչ բեռնվածք գոր-
ծադբելը) ծավալի և բեռնվածք դործադրելաց հետո ընդունած (մասամբ վերա-
եանդնված) ծավալի տարբերությունը: Մ - ծ-, որը դերազանցապես բնորոշ է կա­
վային դրունտներին, բացատրվում է սեղմման հետևանքով մասնիկների աոանծին
սւդրեդատների կաոուցվածքի քայքայումով:

О С Т А Т О Ч Н Ы Е Р А С С О Л Ы - Մ Ն Ա Ց Ո Ր Դ Ա Յ Ի Ն Ա Ղ Ա Ջ Ր Ե Ր , աղային հաստ-
վածքներամ փոքր կուտակումների ձևով դտնվող աղաշբեր, որոնք սաաշացեւ են

19 — М 7
բարձր ճնշման կամ ջ ե ր մ ա ն ա ն ա զդեցությա ն տակ տեղ}) ո ւնեցող որոշ ջրա յին
կա լիումա կա ն ա ղերի վերա բյուրեղա ցումից: Մ . ա- ա չք ի են ընկնում մա գնիումի
ք լորիդի բա րձր պարունա կությա մբ:

ОСУШ ЕНИЕ ЗЕМ ЕЛЬ — Հ Ո Ղ Ե Ր !1 Չ Ո Ր Ա Յ Ո Ի Մ , ի նժեներա կա ն միջոցա ռում­

ների համա կա րգ, որն իրա ցվում է գլխ ա վորա պ ես հողերի բերքա տ վությունն ա պ ա ­
հովելու, ի նչպ ե ս նաև տ որֆի ա րդյունա հա նմա ն, ա նտ ա ռա տ նկմա ն, շինա րա րությա ն,
ճանապարհների ա նցկա ցմա ն և ա յլ ա շխ ա տ ա նքների իրա գործմա ն պայմա նները
բա րելա վելու նպ ա տ ա կով: Չորա ցմա ն հետ ևա նքով ճա հճա ցա ծ և գերխ ոնա վա ցա ծ
հողերում ստ եղծվում է ա նհրա ժեշտ ջրա յին և ջերմա յին ռե ժ իմ: Հ . չ . իրա գործվում
I տ արբեր ցա մա քուրդա յին (ուղ ղ ա ձի գ , հորիզոնա կա ն և հա մա կցվա ծ) և ջրհեոա ցիչ
(ջրա նցքներ, խ ողովա կա շա րեր) կա ռույցների միջոցով:

ОСУШ ЕНИ Е М ЕСТОРОЖ ДЕНИЙ ПОЛЕЗНЫ Х ИСКОПАЕМ Ы Х - ՕԳՏԱ­

Կ Ա Ր Հ Ա Ն Ա Ծ Ո Ն Ե Ր Ի Հ Ա Ն Ք Ա Վ Ա Յ Ր Ե Ր Ի Չ Ո Ր Ա 8 Ո Ի Մ , ըստ Ա Վ . Տ ր ո յա ն ս կ ա , հա­
մա կցվա ծ տ եխ . միջոցա ռումներ, որոնք նպ ա տ ա կա մղվա ծ ե ն նվա զեցնելու օգտ ա կա ր
հա նածոների հն քվ-երի ջրա կա լմա ն ա ստ իճա նը և կա րգ ա վո րելո ւ լեռն ա յի ն փ ո ր­
վա ծքների մեջ մուտք գ ո րծող ջրա հոսքերի ռեժիմը: 0 . հ . հ . չ . հիմնա կա ն խ նդիրներն
են- 1) ա պ ա հովել լեռ ն ա յի ն փ որվա ծքներում ա շխ ա տ ա նքների կա տ ա րմա ն բա րե -
ևպաստ և ւս( վտ ա նգ պ ա յմա ններ, 2) պ ա հպ ա նել հա նքա րա նները վթա րա յին բնույթի
բոլոր կարգի պ ա տ ա հա կա նություններից (հա նկա րծա հա ս ջրա կա լում, «խ ուզումներ,
հոսա գրո՚նտ ների պ ոռթկում և ն ), 3) պ ա շտ պ ա նել թա նկա րժեք սա րքա վորումները
փ լուզումներից և ջրի ա գ րես իվ ա զդ եցութ յունից, 4 ) ընդերքի պ ա հպ ա նություն և
պա յքա ր ստ- ջրերի դ եմ, որոնք խ ա նգա րում ե ն օգտ ա կա ր հանածոյի նորմա լ շա ­
հա գործմանը:

О СЫ П И — ՔԱՐԱԹ ԱՓ ՎԱԾՔՆԵՐ, լա նջերի և բնա կա ն թեքությունների վրա

դ իտ վո ղ գրա վիտ ա ցիոն երև ույթներ, ո րոն ք , ի տ ա րբերութ յուն փ լվա ծք ների (տ ե ’ս
О б вал ы ), բնութա գրվում են գ րա վիտ ա ցիոն ո ւժերով շա րժ վող ա պ ա րա զա նգվա ծի
մա նրա բեկորությա մբ: Ա յդ պ ա տ ճա ռով Ք . հա մեմա տ ա բա ր դա նդ ա ղ են շա րժվում
(մա նրա բեկոր նյութը գ լորվե լո ւ հետ մեկ տ եղ նաև սա հում է ) և նվա գ ա վ ե ր ի չ ե ն ,
քա ն վղ վա ծք ներ ը, թեև իրենց մա սշտ ա բներո վ ու չա փ ե ր ո վ երբե մն գերա զա նցում
են վերջիններին: Ք . կուտ ա կվում են լա նջերի ստ ո րոտ ներին' ձգ վա ծ ա րտ ա բերմա ն
կոների տ եսք ո վ, ընդ որում կոնի վերնա մա սը ներկա յա ցվում է մա նրա բեկոր նյու­
թով (խ և րվ), իսկ ) տ որին մասը' խ ոշորա բեկոր նյութով (քա րա բեկորներով,
որոնք թա փ ով են գ լո ր վ ո ւմ ): Ա ռ ա տ սնմա ն դ եպ քում Ք . կա րող ե ն յյսն ջի ստ որո­
տում ըն դա րձա կվերւվ, մի ա նա լ միմյա նց և ա ռ ա ջա ցնել բա վա կա ն հզոր շլեյֆ եր
(փ եշա տ ուտ եր ):

О Т В А Л — Թ ԱՓ ՈՆԱԿՈԻՅՏ, լեռն ա հա նք ա յին ա րդյունա բերությունում' դա տ ա րկ

ա պ ա րների, ո չ կոնդիցիոն օգտ ա կա ր հա նա ծոների կամ հա րստ ա պ ոչերի կուտ ա կ,
որը սովորա բա ր զ ետ եղ վո ւմ է գ յուղա տ նտ եսութ յա ն կամ շինա րա րությա ն համար
ո չ պ իտ ա նի տ ա րա ծքներում (ձոր ա կն եր, քա րքա րոտ կ ա մ ա ղուտ հողեր և ն ) : Թ -երի
տ եղի ընտ րութ յա ն, նրա նց ձև ա բա նութ յա ն և կա յունությա ն հա րցերը հանդիսանում
են հն քվ-երի շա հա գործմա ն ինժեներա երկրբ- կարևոր խ նդ իր ներից: Կ ո նա ձև խ ո-
 7Ш» Ք -ն ր ը , որոնք լեռնահանքային խոշոր կենտրոններում (հատկապես ածխւսփս-
զաննհրում) ահռելի չափեր)) են հասնում, կոչվում են տհրիկոնհր (Терриконы ):

ОТКСС ЕСТЕСТВЕН Н Ы Й - ԲՆԱԿԱՆ ք^ԵՔՈ ԻԹ ՑՈ ԻՆ , բնական թեք մա-

կերէսոյթ, լանջ:

О Т К Р Ы Т А Я П О Р И С Т О С Т Ь (Т Р Е Щ И Н О В А Т О С Т Ь ) — ԲԱՑ ԾԱԿՈՏԿԵՆՈԻ-
Թ ՑՈ ԻՆ ( Ճ Ե Ղ Ք Ա Վ Ո Ր Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ), ապարում միմյանց հետ հաղորդակցվող ծա-
կոտիների (ճեղքերի) համակցություն, որի շնորհիվ ապարը &եոք է բերում ջրա-
տարության և ջրաթափանցելիության բարձր հատկանիշներ:

О Т Л О Ж Е Н И Я И С Т О Ч Н И К О В — Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ն Ե Ր Ի Ն Ս Տ Վ Ա Ծ Ք Ն Ե Ր , քեմոգեն
նստվածքներ, որոնք առաջանում են երկրի մակերևույթ դուրս եկող ստ . ջրերի
աղբյուրների ջրային լուծույթի գոլորշիացման հետևանքով: Ա . П-ի բնորոշ գոյացում­
ներ են տրավերտինները, կրային ու սիլիկատային տուֆերը ևն:

О Т М У Ч И В А Н И Е — Տ Ղ Ա Ա Ջ Ա Տ Ո Ի Մ , մանրահատիկ (դիսպերս) գրունտների

հատիկաչավոսկան կազմի որոշման եղանակ, որը հիմնված է ջրում կախված վի­
ճակում (սասպենգիայի ձևով) գտնվող տարբեր չափսերի մասնիկների տարբեր
արագությամբ նստելու սկզբունքի վրա: Տ- եղանակով որոշվում են փոշային
( < 0 ,0 6 մմ) U կավային ( < 0 ,0 0 5 մմ) մասնիկների պարունակությունը: Դրա
համար սուսպենզիան պղտորում են, ապա որոշակի ժամանակ անց (խոշոր մասնիկ­
ները նստելուց հետո) այն դատարկում են, ջուրը գոլորշիացնամ և նստվածքում
կշռային եղանակով որոշում են համապատասխան տրամաչափի մասնիկների պարոլ-

О Т Н О С И Т Е Л Ы 1 А Я А Э Р И Р О В А Н Н О С Т Ь Г Р У Н Т А — ԳՐՈԻՆՏԻ ՀԱ ՐԱ ԲԵ­
Ր Ա Կ Ա Ն Օ Դ Ա Հ Ա Գ Ե Ց Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ըստ Վ . Ա - Պրիկլոնսկա, գրունտի ծակոտի-
ներում պարփակված օդի ծավալի հարաբերությունը գրունտի ծակոտի ների ծա­
վալին:

О Т Н О С И Т Е Л Ь Н А Я В Л А Ж Н О С Т Ь В О З Д У Х А - ՕԴԻ Հ Ա Ր Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Խ Ո -
Ն Ա Վ Ո Ի (» Ց Ո Ի Ն , տվյալ պահին օղում պարունակվող ջրային գոլորշիների առաձ­
գականության հարաբերությունը միևնույն ջերմաստիճանում օդի նույն տարածու­
թյան հագեցման համար անհրաժեշտ ջրային գոլորշիների առաձգականությանը'
արտահայտված %-ներով: Խոնա վ, մառախլապատ, եղանակներին 0. fl. խ. կարող
է հասնել 100 %-ի, որի դեպքում երկրի մակերևույթն m բուսականությունը ցողա­
պատվում են (տե՞ս Точка росы ):

О Т Н О С И Т Е Л Ь Н А Я В Л А Ж Н О С Т Ь ГР У Н Т А - ԳՐՈԻՆՏԻ ՀԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆ
Խ Ո Ն Ա Վ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , գրունտի խոնավության (ջրի ծավսղի) հարաբերությունը նրա
ծակոտիների ծավալին՛ արտահայտված %-ներոփ

О Т Н О СИ Т ЕЛ Ь Н АЯ У В Л А Ж Н ЕН Н О СТЬ Т Е Р Р И Т О Р И И — ՏԵՂԱՆՔԻ ՀԱ ­
Ր Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Խ Ո Ն Ա Վ Ա Ց Ո Ի Մ , որոշակի ժամանակահատվածում տվյալ տեղանքի
մթնոլորտ ա յին տեղումների քանա կի հարաբերությունը նա յն ժա մա նա կա հա տ վա ծում
հնարավոր գոլռ րշիացմա ն քանա կին' ա րտ ա հա յտ վա ծ %-ներով:

ОТНОСИТЕЛЬНО ПОВЫ Ш ЕННЫ Е СОД ЕРЖ АН И Я - ՀԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆՈ­

Ր Ե Ն Բ Ա Ր Ջ Ր Պ Ա Ր Ո Ի Ն Ա Կ Ո Ի Թ 6 Ո Ի Ն Ն Ե Ր , ստ- ջրերի հա նքա յնա ցմա ն բա ղ ա դ րիչ­
ների քանակի գերա զա նցում տ վյա լ շրջա նում նրա նց ֆ ոնա յին պարունակությունից:

О Т Н О С И Т Е Л Ь Н О Е И С П А Р Е Н И Е ֊ Հ Ա Ր Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Գ Ո Լ Ո Ր Ե Ի Ա Տ Ո Ի Մ , տ վյա լ
տ եղանքի գոյորշիա ցմա ն մեծությւսն հարաբերությունը ագատ ջրա հա յելուց կատար­
վող գ ո լո ր շ ա ց մ ա ն մեծությանը կա մ գուորշիա ցմա ն ունա կութ յա նը' ա րտահա յտված
%-ներով: Սովորա բա ր Հ . գ . 100 %-ից փ ոքր է , սա կա յն բա ցա ոիկ դեպ քերում (որո ­
շա կի փ ա րթա մ բուսա կա նությա ն, ա էրոդինա միկ գործընթ ա ցների ա ռկա յութ յա ն դ ե պ ­
քում) այն կա րող է 100 %-ից ա վ ե լ լին ե լ:

ОТНОСИТЕЛЬНОЕ СО П РО ТИ ВЛ ЕН И Е ГОРНОЙ П О РОДЫ - ԱՊԱՐԻ ՀԱ ­

ՐԱԲԵՐԱԿԱՆ Դ Ի Մ Ա Դ Ր Ո Ի Թ 8 Ո Ի Ն , ապ ա րի սեղ մմա ն տ եսա կա րա ր դ իմա դրությա ն
հա րա բերությա նը ապարը հա գեցնող ջրի դ իմա դրությա նը' ա պ ա րի ծակոտ իների
100 %-անոց հա գեցվա ծությա ն դեպ քում: Ա . հ. դ . կա խ վա ծ է ա պ ա րի ծա կոտ կե­
նությունից, ծա կոտ իների չա փ ե րից ու հա ղորդա կցվա ծությա ն ա ստ իճա նից, որի
հետևանքով ա յդ դիմա դրությա ն մեծությա մբ երբեմն գնա հա տ ում են ա պ ա րի ծա ­
կոտ կենությա ն մեծությունը:

О Т С Т О П Н И К —Պ Ա Ր Զ Ա Ր Ա Ն (Տ Ղ Մ Ա Ջ Տ Ի Յ ), ա վա զ ա ն , ա մբա ր , շտեմարան
կա մ այլ կա ոուցվա ծք, որտ եղ ջրհոսքի հանդա րտ եցմա ն կա մ ա նշա րժա ցմա ն շնոր­
հիվ տեղի Լ ունենում ջրում կա խ վա ծ մեխ- ու օրգ- մա սնիկների նստ եցում: Ք ա մ ի չո վ
կւսհավորված ջրաերկրբ- հորա տ ա նցքում մա սնիկների նստ եցումը կա տ ա րվում է
քա մի չից ներքև խողուխւկով սււկւակապված հա տ վա ծում, ա յսին քն հորատանցքի
ամրակաււյփսծ հա տ ա կա յին մասը կա տ ա րում է Պ -ի դեր:

ОХРАН А ВОДНЫ Х РЕСУРСОВ ՋՐԱՅԻՆ ՌԵՍՈԻՐՍՆԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , օրենքի ա ժ ստ ա ցա ծ կա նոններ ու միջոցա ռումներ, որոնց նպ ա տ ա կն է
րացաոեւ ջրա յին ռեսուրսների քա նա կա կա ն սպ ա ռումը, քիմ- ա ղտ ոտ ումը, մա ն րէա ­
բա նա կա ն և ռա դիոա կտ իվ վա րա կումները: Ջ . ո . պ , տ եսա կետ ից շա հա գործմա ն են­
թակա են միա յն ստ- ջրերի դինա միկ պ ա շա րնե րը, որոնք բա վա րա ր չա փ ո վ հե­
տախ ուզվել և հաստ ա տ վեւ են նա խ կին ե>ՍՀՄ Պ ա շա րների պ ետ ա կա ն հա նձնա ժո­
ղ ովի կամ տ երիտ որխ սյ հա նձնա ժողովների կող մի ց: Ստ- ջրերը ք ի մ . ա ղտ ոտ ումից,
մա նրէա բա նա կա ն ու ռա դիոա կտ իվ վա րա կումներից զերծ պահելու համար հնքվ-երի
սա հմա ններում, մա սնա վորա պ ես ա ղբյուրների ու ջրհա ն կա ռույցների շրջա կա յքում
ա ռ ա նձնա ցվում են սա նիտ ա րա կա ն պահպանու|»յա հ գոտ իներ:

ОХРАНА Н Е Д Р — Ը Ն Դ Ե Ր Ք Ի Պ Ա Հ Պ Ա Ն Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , օրենքի ա ժ ստ ա ցա ծ կ ա ­
նոնների ու ւեոնա տ եխ . միջոցա ռումների հա մա կցութ յուն, ո րն ա պ ա հովում է օգ­
տա կա ր հա նա ծոների (ա յդ թվում ստ- ջրե րի) հն քվ-երի ռա ցի ոն ա լ շա հա գործումը,
հա նքա քա րի լր ի վ ա րդյունա հա նումն ընդերք ից և նրա անկորուստ մշա կումը մի-
ջոցնհրի առավել խնայողության և լեռնային գործի անվտանգության կանոնների
պահպանման պայմաններում:

ОЦ ЕН КА КАЧЕСТВА ВОДЫ ИСТОЧНИКА В О Д О СН А Б Ж ЕН И Я — ՋՐԱ­

Մ Ա Տ Ա Կ Ա Ր Ա Ր Մ Ա Ն Ա Ղ Բ 0 Ո Ի Ր Ն Ե Ր Ի Ջ Ր Ի Ո ՐԱ Կ Ի Գ Ն Ա Հ Ա Տ Ո Ւ Մ , ջրամատակարար­
ման աղբյուրների խԱեյու ջրի պիտանիության գնահատումը ըստ նրա ֆիզքիմ- և
մանրէաբանական հատկանիշների: Հոմանիշ' ջրամատակարարման աղբյուրների
ջրի սանիտարական գնահատում:

О Ч А Г И (О К Н А ) П И Т А Н И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ
Ս Ն Մ Ա Ն ՕՋԷԱսՆԵՐ (Պ Ա Տ Ո Ւ Հ Ա Ն Ն Ե Ր ), ուժեղ ջրաթափանց ապարների տեղամա­
սեր (պատուհաններ), որտեղից տեղի է ունենում տվյալ ջրատար հորիզոնի բոան
սնում մակերևութային, մթնոլորտային և ստ. ջրերով: Ա յն տեղամասերը, որտեղ
գրունտային ջրերը սնվում են արտեզյան ջրերից, կամ հակառակը, կոչվում են
ջրաերկրբ. պատուհաններ (տ ե՛սОкна гидрогеологические):

ОЧИ СТКА ВОДЫ ֊ Ջ Ր Ի Մ Ա Ք Ր Ո Ւ Մ ( Ջ Տ Ո Ի Մ ), ջրի որակի բարելավում,

որը կատարվում է էղնեւով արտադրութլան (ջերմատների, տեխնոլոգիական են)
կամ սանիտարական (ջրամատակարարման) պահանջներից: Կան Ջ . մ. տարբեր
եղանակներ, նստեցման, ծծանցման, փափկացման, վնասազերծման (մանրէազերծ­
մա ն ), աղազերծման են:

—П—
П А В О Д О К — Հ Ե Ղ Ե Ղ Ո Ւ Մ ( Հ Ե Ղ Ե Ղ Ա Ջ Ո Ւ Ր ) , գետի ջրի մակարդակի և ծախսի
կտրուկ ու կարճատև բար&րացում, որը պայմանավորված է հորդաոատ անձրևներով
և, ի տարբերություն սեզոնային վարարումների (տե՛ս П ол о во д ье), կրում է ան­
կանոն բնույթ: Երբեմն Հ- կարող է գերազանցեւ վարարումների մակարդակը:

П А В О Д О Ч Н Ы П С Т О К В О Д Ы - Ջ ՐԻ ՀԵՂ ԵՂԱ ՀՈ Ս Ք, ջրի հոսքի ծավալ,

որն անցնում է գետի հեղեղման ժամանակ:

П А Л Е О Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Я — ՀՆԱ ՋՐԱ ԵՐԿՐԱԲԱ ՆՈ ԻԹ ՑՈ ԻՆ , ջրաերկրա­

բա ն ա կա ն բաժին (պատմական ջրաերկրաբանության), որն ուսումնասիրում է
երկրակեղևի ջրաճնշումնալին համակարգերի զարգացման պատմությանը, նպատակ
անենսղով պարզաբանել տարրեր բաղադրության ստ. ջրերի ձևավորման օրինա­
չա փ ա կա նները և նրանց երկրբ. դերը օգտակար հանածոների հնքվ-երի առաջաց­
ման ու քայքայման գործում: Հ . սերտորեն առնչվում է քարաբանության, հնսւաշ-
խ ա րհագրուկան, օգտակար հանածոների հնքվ-երի ձևավորման ասմունքի, այլ
դիտ ա կա նների հետ և հանդիսանում է ջրաերկրաբանական նոր զարգացող բա­
ժիններից մեկը:

П АЛЕОГИД РОГРАФ ИЯ - Հ Ն Ա Ջ Ր Ա Գ Ր Ո Ւ Օ Ց Ո Ւ Ն , ջրա գրա կա ն բաժին, որն

ուսումնասիրում է երկրբ. անցւալամ (հիմնականում չորրորդականի տարբեր ժա­
մանակաշրջաններում) գոյա թլան ունեցած, ներկալումս թաղված գետային ցանցը,
 ժամա նա կի ընթացքում նըա կրած փոփոխ ությունները, պատճա ռներն m օր ին ա չա ­
փությունները:

П Л Л ЕО ГИ Д РО ХИ М И Я — ՀՆԱ ԶՐԱՔ ԻՄ ԻԱ , ա սմո ւն ք, որն ուսումնասիրում

լ է ր կ ր բ . ա նցյա լում բնա կա ն ջրերի բիճ- կա զմԻ ձևա վորմա ն հա րցերը: Ք ի չ գ ո բ -
ծսւծական տ երմին:

ПАЛЮ СТРАЛ ЬНЫ Е ( Б О Л О Т Н Ы Е ) В О Д Ы — Ճ Ա Հ Ճ Ա Յ Ի Ն (Պ Ա Լ Ց Ո Ի Ս Տ Ր Ա Լ )

ՋՐԵՐ, ըստ 0 . Կ . Լա նգ ե ի, հա վելյա լ խ ոնա վությա ն տ եղերում (տ ունդրա յում, թա -
կիրներում) տ ա րա ծվա ծ հողա յին ջրեր: Ա ռա ն ձնա ց վո ւմ են ճ - ջ-ի 2 հիմնա կա ն
տ իսլ' ջրբա ժա նա յին և հովտ ա յին: Ք ի չ գործա ծա կա ն տ երմին:

П А Р А К Л А З О В Ы Е В О Д Ы - - է ս Զ Ո Ի Մ Ն Ա Օ Ե ՛ Լ Ք Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , |սզա մնա լին բնույ­

թի խոշոր ճեղքերի (.ետ կա պ վա ծ ստ . ջրեր: Պ . ջ . հա նդիսա նա մ են ճեղրա երա կա յին
ջրերի տ եսա կ: Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

П АРАМ ЕТРЫ ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ Ч ЕСК И Е В О Д О Н О СН О ГО ГОРИ ЗОН ТА-

Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Հ Ո Ր Ի Զ Ո Ն Ի Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Պ Ա Ր Ա Մ Ե Տ Ր Ե Ր , ջրատ ար հորիզոնի
էա կա ն հա տ կությունները բնութա գրող մեծութ յուններ, ո րոնք հիմք ե ն ծա ռա յում
պ ա շա րների հա շվա րկի և նա խ ա գծա յին ա շխ ա տ ա նքների կա տ ա րմա ն հա մա ր: Ջ ր ա -
երկրբ. հիմնական պարա մետ րերից են ջրատար ապարների ծծա նցմա ն, ջրա հա ղոր-
դ ա կա նութ յա ն, ճնշումնա հա ղորդա կա նա թյա ն և մա կա րդա կս! հա ղորդա կա նությա ն
գործա կիցները, ի նչպ ե ս նաև բերվա ծ ա զդեցությա ն շա ռա վի ղ ը:

П А Р А М Е Т Р Ы Т Р Е Щ И Н О В А Т О С Т И - Ճ Ե * 1 ,Ք Ա Վ Ո Ր Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Յ Ա Ն Պ Ա Ր Ա Մ Ե Տ ­
Ր Ե Ր , ապարների ճ եղ քա վո րվա ծ™ թյան բնութ ա գրեր, որոնց միջոցով տ րվում է
ճեղքա վորվա ծությա ն քա նա կա կա ն գ նա հա տ ա կա նը: ճ . պ -ի ն են դ ա սվում ճեղքերի
տ ա րածա կան խ տ ությունը, նրանց բա ցվա ծությունը և տ ա րա ծությա ն մեջ ո ւղղ վա ­
ծությունը (տ ա րա ծմա ն ու ա նկմա ն ա զ իմուտ ներ, ա նկմա ն ա նկ յո ւն ): Ն երկ ա յո ւմս
ճեղքերի տ ա րա ծա կա ն խ տ ությունը ո րոշվո ւմ է ճ եղքա վորվա ծությա ն մո դո ւլով և
ճ եղ քա յին դա տ ա րկությա ն գ ո րծա կցով: ճ եղ քա վո րվա ծո ւթ յա ն մոդուլը իրենից նե ր­
կա յա ցնում է 1 գծմ ա պ ա րա զա նգվա ծի (մերկա ցմա ն վ ր ա , փ ո րվա ծքում, ելուկում)
ճեղքերի քա նա կը: ճ ե ղ ք ա յի ն դա տ ա րկությա ն գործա կիցը որոշվում է ո րոշա կի մա ­
կերեսի վրա (ծա վա լի մեջ) ճեղքերի գումա րա յին մա կերեսի (ծա վա լի ) և ա յդ մա ­
կերեսի (ծա վա լի ) հա րա բերությա մբ:

П А Р А Ф И Н И Р О В А Н И Е О Б Р А З Ц А — Ն Մ Ո Ի Շ Ի Պ Ա Ր Ա Ֆ Ի Ն Ա Պ Ա Տ Ո Ի Մ , ապարի
նմուշի պատումը պարա ֆինի շերտ ով (հա ճա խ թա նզիֆի օ գ ն ո ւթ յա մ բ ), որը կ ա ­
տ ա րվում Ւ նմուշի բնա կա ն խ ոնա վությունն ու կա ոուցվա ծքը պ ա հպ ա նելու նպ ա ­
տ ա կով:

ПАРЛИ Ф 1 Գ Ո Լ Ո Ր Շ Ա Մ Բ Ա Ր Զ , հորա տ ա նցքում ջրի մա կա րդա կի բա րձրա ց­

ման կ ա մ ինքնա հոսի (ինքն ա շա տ ր վա նի ) երև ույթ, որը կա տ ա րվում է հորա տ ա նցք
մուտք գործող ջրա գոլորշա խ ա ռնուրդից գոյորշու ա նջատման շնորհիվ: Ըստ
Էության Գ . օդաջրամբարձի (տե՛ս Эрлиф т) տարատեսակն է: Քիտ գործածական
տերմին:

П А Р О Г И Д Р О Т Е Р М Ы — Ջ Ր Ա Գ Ո ԼՈ Ր Շ Ա Ջ Ե Ր Մ Ե Ր , աղբյուրի ձևով կամ հորատ-

անցքերի, ջրհորերի և ш ц փորվածքների միջոցով ջրի բարձրացումը' գոյորջու ճընշ-
ման շնորհիվ: Ջ -ի բարձրացումը կատարվում է օդաջրամրարձի սկզբունքով (սւե’ս
Э рл и ф т):

П А Р Ы В О Д Ы — Ջ Ր Ի Գ Ո ԼՈ Ր Շ Ի Ն Ե Ր , ջրի ագրեգատային վիճակ: Ըստ

Ч - Ի . Վհրնադսկու, Ջ- գ . լինում են քաղցրահամ, աղի և աղաջրային: Քաղցրահամ
Ջ- գ . պարունակում են 0,1 %-ից պակաս այլ գազեր, աղի Ջ- գ-' 0 ,1— 5,0%, իսկ
աղաջրայինը' > 5 ,0 % : Ստ. ջրերի նման, Ջ- գ- կարող են լինել շարժվող և համե­
մատաբար անշարժ, շերտային, ոսպնյակային, ծակոտի նային, ճեղքային, երակային,
կարստային, գրունտային և ճնշումնային: Հոմանիշներ' ջրագոլորշիներ, գազանման
ջրեր:

П А Р Ц И А Л Ь Н О Е Д А В Л Е Н И Е , — Պ Ա Ր Ց Ի Ա Լ 6 Ն Օ Ո Ի Մ , գազախառնարդի ճընշ-
ման մալն մասը, որը պայմանավորված է խառնուրդի տվյալ բաղադրիչով: Պ . ճ.
հավասար Լ այն ճնշմանը, որը կգործադրեր տվյալ գա զը, եթե այն գտնվեր ողջ
գազախաոնուրդի ծավալի չափով:

П А С С И В Н О Е Д А В Л Е Н И Е Г Р У Н Т А - Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Պ Ա Ս Ս Ի Վ 6 Ն 0 Ո Ի Մ , ին­
ժեներական կառուցվածքի գործադրած հորիզոնական ճնշմանը գրունտի ցուցաբե-

П А С П О Р Т Г О Р Н О П В Ы РА Б О Т К И — ԼԵՌՆԱՑԻՆ Փ ՈՐՎԱԾՔԻ Ա ՆՁ Ն Ա Գ ԻՐ
( Վ Կ Ա Ց Ա Գ Ի Ր ) , ջրաերկրաբանությունում' փաստաթուղթ, որտեղ արձանագրվում են
ւեոնային փորվածքի (հորատանցքի, ջրհորի և ա յլ ջրհան կառույցի) համարը, կոոր­
դինատները, շինարարության ժամանակը, փորված ապարների կտրվածքը, ջրատար
հորիզոնների տեղադիրքը, ջրհանի տիպը, կահավորումը, ջրի ծախսը, քիմ. բաղա­
դրությանը և ա յլ կարևոր տվյալներ:

П А С П О Р Т К О Л О Д Ц А (С К В А Ж И Н Ы ) - ՋՐՀՈՐԻ (Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի ) ԱՆՁ-
Ն Ա Գ Ի Ր , տե՛ս Паспорт горной вираГю тмг

П А С П О РТ И ЗА Ц И Я (О Б С Л Е Д О В А Н И Е ) РО Д Н И К О В ԱՂԲՑՈԻՐՆԵՐԻ
ԱՆՁՆԱԳՐԵՐԻ ԿԱ ՋՍ ՜Ո ԻՄ (ՀԵ Տ Ա Ջ Ո Տ Ո Ի Ծ , Ն Կ Ա Ր Ա Գ Ր Ո Ի Մ ), աղբյուրները,
որպես ջրաերկրբ. կարևորագույն՛ օբյեկտ, որոնողական-հատույթային աշ­
խատանքների ժամանակ ուսումնասիրվում են ամենայն մանրամասնությամբ: Ա . ա . կ.
ժամանակ պետք է լուսաբանվեն և փաստագրվեն աղբյուրներին վերաբերվող
հետևյալ հարցերը. 1), աղբյուրի համարը և տեղական անվանումը, 2) աշխգր. տե­
ղադիրքը (կոորդինատները, հեռավորությունը բնակավայրերից կամ քարտեզագրա­
կան կետերից, ճանապարհների առկայությունը), 3) տեղանքի ռելիեֆը, լեռնագրա­
կան պայմանները, լանջի դիրքորոշումը, հողաբուսական ծածկը, բուսաբանական ցու­
ցիչների առկայությունը, 4) աղբյուրի բացարձակ և հարաբերական բարձրություն

ЯВ1
Ըերը (որոշվում bG մեծա մա սշտ ա բ ք ա րտ եզի օգնությա մբ կ ա մ ճ նշումնա չա փ -ա նհրո-
իդի m նիվհլիրի մ ի ջո ց ո վ ), 5) ա ղբյուրը սն ող ա պ ա րների տ եղա դրմա ն պ ա յմա նները,
հա սա կը, կա զմը, հողմահարման և ճեղքա վորությա ն ա ստ իճա նը (երբեմն կա զմվում
է սխ եմատիկ երկ րբ. կ տ ր վ ա ծ ք ), 6) ջրի ելքի բնույթը (վերընթ ա ց, վա րըն թ ա ց ),
պայմանները (շերտ ից, կոնտ ա կտ ից, ճ եղ քեր ից, ա յլ դ ա տ ա րկութ յո ւննե րից), եւքերի
քա նա կն ու դ ա սա վորութ յունը, 7) ա ղբյուրի ծախ սը (որոշվում է ծա վա լա յին եղ ա ­
նա կով' տարողությունների միջոցով, կա մ ջրչա փ սա րք երի , մա սնա վորա պ ես շա ր­
ժական ջրթափի մ ի ջո ց ո վ ), 8) ա ղբյուրի ջրի ֆ ի զ . հա տ կա նիշները (ջերմա ստ իճա նը,
գույնը, համը, հոտը, վճիտ ությունը, pH -ը ), 9) դա շտ ա յին լա բորա տ որ սա րքեր
ունենսղու դեպ քում կա տ ա րվում է դ ա շտ ա յին ք ի մ . տ ա րրա լուծություն կա մ ջրի
նմուշներ են վերցվում հետագա ք ի մ . տարրա ւա ծությունների համար: Ե թե ա ղբյու­
րի ելքի տ եղում նւսովածքակուտակնեյ) կա ն (փ ա ոի, մա կա հոսոլկի կա մ նստ վա ծք­
ների ձ և ո վ ), ապա նրանցից նույնպ ես վերցվում են նմուշներ, 10) աղբյուրի ոեժիմը
(հա րցմա ն կա մ հաճախակի չա փ ումների մ ի ջ ո ց ո վ ), 11) ա ղբյուրի ջրի օգտ ա գոր­
ծումը, ջրհա վա ք կա ռույցների բն ույթ ը, նրանց վիճա կը: Թ վա րկա ծ բոլոր տ վյա լները
համառոտ ձևով բերվում են ա ղբյուրների ա նձնա գրերում, որոնք պ ա հվում են հա ն­
րա պետա կան կա մ տ երիտ որիա լ երկ րբ. արխ իվներում:

ПЕЛИТОВАЯ ФРАКЦИЯ — Պ Ե ԼԻՏԱ 5ԻՆ ՀԱ ՏԻԿ ԼԱ սՈ ԻՄ Բ (Ֆ Ր Ա Կ Ց Ի Ա ),

փախ ր ապարների հա տ իկա խ ա մբ, որի մա սնիկների չա փ ե րը չե ն գերա զա նցում
[1,005 մմ-ի ց: Հոմա նի շ' կա վա յի ն հա տ իկա խ ա մբ:

ПЕНДУЛЯРНАЯ В О Д А — Պ ԵՆԴ Ո ԻԼ6Ա Ր ՋՈԻՐ, հատ իկա վոր ա պ ա րներում

պ ա րունա կվող ջուր, որը հա տ իկների շփ մա ն կետ երի շուրջը ա ռա ջա ցնում է ջրա յին
օղա կներ: Հա նդիսա նում է «ա նկյունա յին ջո ւր», « պ ա րփ ա կվա ծ ջուր» տ երմինների
հա մեմատակա ն հոմա նիշ: Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

ПЕНЕТРАЦИЯ ( П Р О Н И К Н О В Е Н И Е ) — Ն Ե Ր Թ Ա Փ Ա Ն Ց Ո Ւ Մ , պ լա ստ իկ գրո ւնտ -

ների թա նձրությա ն (կո նսի ստ են ցի ա յի) որոշմա ն եղ ա նա կ , որն իրա գործվում Լ
որոշակի ճնշմա ն տ ա կ և ո րոշա կի ժ ա մա նա կա միջոցում գրունտ ի մեջ ստ ա նդա րտ
ասեղի (կո նի ) ներթա փ ա նցմա ն (խ որա սուզմա ն) չա փ ը ո րոշեւա միջոցով:

П Е Н Е ТР О М Е Т Р — Թ ԱՆՋՐԱՅԱՓ (Ն Ե ՐԹ Ա Փ Ա Ն ՑՈ ԻՄ Ա Յ Ա Փ , ՊԵՆԵՏՐՈՄԵ-
Տ Ը Ր ) , ասեղնա ձև կա մ կոնա ձև սա րք , որի օգնու|»յա մբ որոշվում է պ լա ստ իկ դրուստ ­
ների թա նձրությունը (կո նսի ստ են ցի ա ն):

ПЕРВИЧНЫ Е ВОДЫ — ՍԿԶԲՆԱՅԻՆ (Ա Ռ Ա Ջ Ն Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , ըստ 0 . Մ ե լն -

ց երի, երկրա կեղևի պ լա ստ իկ զոնա յի յուվեն իլ (մա գմա ծի ն, կուսա կա ն) ջրեր: Ա վ ե -
|որդ տերմին:

ПЕРВИЧНЫ Е ОРЕОЛЫ Р А С С Е Я Н И Я М Е С Т О Р О Ж Д Е Н И И ֊Հ Ա Ն Ք Ա Վ Ա Յ ­
ՐԵՐԻ ՑՐՄԱՆ ՍԿԶԲՆԱՅԻՆ (Ա Ռ Ա Ջ Ն Ա Յ Ի Ն ) ՊՍԱԿՆԵՐ, հա նքա յին տ ա րրերի
բա րձր պ ա րունա կությա մբ զո նա ' ա րմա տ ա կա ն ա պ ա րներում, որոնք ա ռա ջա ցել են
մ ի ն չ հանքա մսւրմինների տ եղա դրումը (տ եղ ա յն ա ցո ւմը) կ ա մ դրա ընթա ցքում:
 П Е Р В И Ч Н Ы Е П У С Т О Т Ы В П О Р О Д А Х - Ա ՊԱՐՆԵՐՈԻՄ ՍԿՋԲՆԱ 8ԻՆ Դ Ա -
Տ Ա Ր Կ Ո Ի Փ Փ Ո Ի Ն Ն Ե Ր , դատարկություններ, որոնք ապարներում գոլանւսւ1 են նրանց
առաջացման ժամանակ, այսինքն առաջանամ են միաժամանակ:

П Е Р Е М Е Ж А Ю Щ И Е С Я И С Т О Ч Н И К И - ՄԵՋԸՆԴՄ ԵՋ ԳՈՐԾՈՂ Ա ՂԲՑՈԻՐ-

Ն Ե Ր , աղբյուրներ, որոնք ի հակադրություն մշտական գործող աղբյուրների, մերթ՛
ընդ մերթ դադարում են գործեյ, ժամանակավորապես չորանում են: Տարբերում են
սեզոնային, ժամանակավոր, ոիթմիկ և սիֆոնային Մ ՛ գ . ա-:

П Е Р Е Н А С Ы Щ Е Н Н Ы Е В О Д О Й П О Р О Д Ы - ՋՐՈՎ Գ ԵՐՀԱԳԵՑԱԾ ԱՊ ԱՐ­

Ն Ե Ր , փուխր ապարներ, որոնք իրենց լրիվ խոնավատարությունից ավել քանակու­
թյամբ շար են պարունակում: Ն մա ն դեպքերում մանրահատիկ ապարները հոսու­
նություն են ձեոք բերում (հոսագրունտներ, ցեխաշրային հոսքեր):

П Е Р Е О Х Л А Ж Д Е Н Н А Я В О Д А ֊ Գ Ե Ր Ս Ա Ռ Ե Ց Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , շա ր, որը 0° Ց-
ցածր ջերմաստիճանում գտնվում է հեղակ վիճակում: Սովորաբար գետի շարը
գէրսաոեցվամ է մինչև մինուս տասնորդական ջերմաստիճան, իսկ բարձր հան­
քայնացման շարը (աղաջուրը)՝ մինչև — 20— 25° 8:

П Е Р Е Р А Б О Т К А Б Е Р Е Г О В ֊ Ա Փ Ե Ր Ի Վ Ե Ր Ա Մ Շ Ա Կ Ո Ի Մ , նորաստեղծ ջրամ­
բարների (ամբարտակների, արհեստական լճակների) ափերի ձևավորում, որը էապես
տարբերվում է մինչ ալդ գոյություն ունեցող գետային հոսքի ափերից: Ջրամբար­
ների ափերի վերամշակման հիմնական պայմանները նույնն են, ի նչ ծովափերի ձևա­
վորման (ափաքերման) համար, սակայն ի տարբերություն ծովերի, ջրամբարներում
ջրի մակարդակը տարվա ընթացքում ենթարկվում է խիստ տատանումների:

ПЕРЕУПЛОТНЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ГОРН Ы Х П О Р О Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ

ԳԵ ՐեւԻՏ Վ Ի Ճ Ա Կ , ապարների գերբեոնվածութլամր պայմանավորված այնպիսի վի­
ճակ, որի դեպքում նրանց ծակոտկենությանը էապես ցածր է արտաքին գումարա­
յին ճնշումների և ներքին կապերի շնորհիվ ունեցած ծակոտկենությունից: Ապարների
գերբեոնվածությանը վերացնեփս, նրանք դանդաղորեն ա ոչում են և այս կամ այն
չա փով վերականգնում են իրենց ծակոտկենությունը:

П Е Р И О Д П О Л У Р А С П А Д А — Կ Ի Ս Ա Տ Ր Ո Հ Մ Ա Ն Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Շ Ր Ջ Ա Ն , ժամա­
նակ, որի ընթացքում ապարում առկա ցանկացած ռադիոակտիվ տարրի ատոմի
տրոհումը կատարվում է կիսով չափ: Տարբեր ռադիոակտիվ տարրերի Կ ՛ ժ. տա­
տանվում է մեծ սահմաններում, սակայն, ինչպես և տրոհման արագությունը, կա­
յուն է ու բնորոշ լուրայւանչյուր տարրի համար (ռադիումի համար այն հավասար է
1590 տարվա, իսկ ոադոնի համար ընդամենը 3, 82 օրվա և ն): Կ . ժ. պայմանավոր­
ված է ռադիոակտիվ միշուկների ներքին հատկություններով, և կախված չէ շրջա-
պատի պայմաններից (ջերմություն, ճնշում, նյութի ֆիզքիմ. վիճակ ևն):

П Е Р М И М Е Т Р — Պ Ե Ր Մ Ի Մ Ե Տ Ր , սարք, որի օգնությամբ բարձր ճնշման կամ

նոսրացման միջոցով որոշվում է ապարների հանուկի թափանցելիությունը:
 П Е Р Ф О Р А Ц И Я О Б С А Д Н Ы Х К О Л О Н Н (Т Р У Б ) — Շ Ր Ջ Պ Ա Հ Ս 8 Ա Ն (Խ Ո Ղ Ո ­
Վ Ա Կ Ա Շ Ա Ր Ե Ր Ի ) Ծ Ա Կ Ո Տ Ա Վ Ո Ր Ո Ի Մ ( Պ Ե Ր Ֆ Ո Ր Ա Ց Ի Ա ) , հորատանցքի ա մրա կա պ մա ն
շա րա սլա ն (խ ողովա կների) պա տ երին ա նցքերի բա ցում, որը կա տ ա րվում է ա պ ա ր­
ների շերտ երից ստ . ջրերի, նավթի կա մ գա զի ներհոսք ստ եղծելու կա մ եղածը
ավեւացնելու համար: Շ . ս . ծ . իրա գործվում է կրա կող (գնդա ցրա յին) կա մ կ ու-
մուլյա տ իվ պերֆորատորների օգնությա մբ:

П Е С Ч А Н А Я Ф Р А К Ц И Я ֊ Ա Վ Ա Զ Ա Յ Ի Ն Հ Ա Տ Ի Կ Ա Խ Ո Ի Մ Ր ( Ֆ Ր Ա Կ Ց Ի Ա ) , փուխր
ա պ ա րների հաաիկա խումր, որոնց մա սնիկների չա փ ե րը կա զմում են 0 ,0 5 — 2 ,0 մմ
( տ ե ս Г ранулом етрический со стап го р н и х п о р о д ):

П Е Т Л Я Г И С Т Е Р Е З И С А — Հ Ի Ս Տ Ե Ր Ե Զ Ի Ս Ի Օ Վ Ա Կ , օղա կա ձև գրա ֆիկ պ ատ­

կեր, որը գծա գրվում է գրունտ ների կոմպ րեսիոն փորձա րկումների ժա մա նա կ, երբ
րեոնվա ծքից կա խ վա ծ գրունտ ների ձևախ ախ տումները դ իտ ա րկեւիս գրա ֆիկի
ուղղա կի և հա կադա րձ կորերը չե ն համընկնում:

ПЕЩ ЕРА — ՔԱՐԱՆՁԱՎ, հեշտ ք ա յք ա յվ ո ղ ա պ ա րներում (գլխ ա վորա պ ես

կրա քա րերում) բնա կա ն ճ ա նա պ ա րհով (կա րս տ , սո ւֆ ո զ իա , ողողա մա շում ևն)
առա ջա ցա ծ լա յն ա ծա վա լ դա տ ա րկություն, որը կա րող է մա սա մբ լցվ ա ծ լի ն ե լ ջրով
և պ ա տ վել մա կա հոսմա ն ձև երով (ստ սղ ա կտ իտ , ս տ ա լա գ մ ի տ ): Ք -ն ե ր կա րոդ են
դիտ վեւ նաև հրա րխ ա վիժա կա ն (էֆ ո ւզ ի վ ) ա պ ա ռա ժա յին ա պ ա րներում, հա տկապես
նրանց կոնտ ա կտ ա յին մա սերում, որտ եղ կուտ ա կվում են հրա բխ ա յին գա զերը:
Պատ մա կա ն ա նցյա լում Ք -ն ե ր ը ծա ռ ա յել ե ն որպ ես մա րդկա նց ու կենդա նիների
բնա կա տ եղի: Ք -ն ե ր ի ուսումնա սիրությա մբ զբա ղ վո ւմ է ա նձա վա գիտ ությունը (սպ ե­
լեոլոգիա ն) ՚

П И К Н О М Е Т Р — Պ ԻԿՆՈՄ ԵՏՐ, 25— 100 ս մ 3 ծա վա լո վ ա պ ա կյա ա ստ իճա նա ­

նշվա ծ ա նո թ , որն օգտ ա գործվում է գրունտ ների կ ա մ լուծույթների տեսա կա րա ր
կշիռը որոշելու համար:

ПИТАНИЕ ВОДОНОСНОГО ГО РИ ЗО Н Т А — ՋՐԱՏԱՐ ՀՈՐԻՋՈՆԻ ՍՆՈԻՄ,

տարրեր ծա գա մնա յին տ իպի ջրերի (մթ նո լորտ ա յի ն, մա կերև ութա յին, ա նջա տ մա ն,
խ որքա յին ևն) ներթա փ ա նցումն ու կուտ ա կումը ջրատ ար ա պ ա րների մեջ:

П Л А В А Ю Щ И Е П О Д З Е М Н Ы Е В О Д Ы — ԼՈ Ղ Ա Ց Ո Ղ ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐ,
քա ղցրա հա մ ս տ . ջրե ր, ո րոնք տ եղա դ րվա ծ են ծո վա փ նյա ա վա զուտ ներում, ա ղ ե ղ ­
ներում կա մ կ ղզ յա կներո ւմ ներծծվա ծ ծո վա յին ա ղի ջրի վրա : Ա վ ե լի փ ոքր տ եսա ­
կա րա ր կ շիռ ունենսդու պ ա տ ճա ռով ք ա ղցրա հա մ ջրերը « լող ո ւմ» են ա ղի ջրի վրա :
Հոմա նիշ' քա ղցրա հա մ ջրերի ոււպնյակնևր (տ ե՜ս Л и н зы пресны х в о д ):

П Л А С Т Н Е О Г Р А Н И Ч Е Н Н Ы Й - Ա ՆՍԱ ՀՄ ԱՆԱ Փ ԱԿ ՇԵՐՏ, մեծ մա կերես

զբա ղ եցնո ղ ջրատ ար շերտ , որում ջրհան կա ռույցների ա զդ եցո ւթ յա նը չի հասնում
ւփնչև եզրա յին սա հմա նները և շերտ ը կա րեփ է դ իտ ել որպ ես ա նսա հմա նա փ ա կ:

ПЛАСТ П О Л .V O ! Р Д Н И Ч Е Н Н Ы Й ԿԻՍԱ ՍԱ ՀՄ Ա ՆԱ Փ ԱԿ ՇԵՐՏ, ppuiinuifl

շե ր տ , որում ջրհան կա ռույցները գ տ նվ ում են որևէ սա հմա նին մոտ և կրում են նրա
ազդեցությունը, իսկ մյուս սաՈԱաԱևնրը ппгти ьи и иршьд ազդսցությասը գարսլր
է աՕւոեսէղ:

П Л А С Т - П О Л О С А — Շ Ե Ր Տ -Գ Ո Տ Ի , հատակագծում համեմատաբար նեղ գոտով

ձգվող ջրատար շերտ, որում ջրհան կառույցների վրա երկու զուգահեռ սահմաններն
ազդում են, իսկ մյուս երկու սահմանները հեռու են և նրանց ազդեցությունը կարելի
է անտեսել:

ПЛАСТИ ЧЕСКАЯ ДЕФ ОРМ АЦ И Я - Պ ԼԱ ՍՏ ԻԿ ՋԵՎԱհյԱ1սՏՈԻՍ\ արտաքին

աժերի ներգործությամբ գրունտի ձևախախտում, որն ընթանում է առանց նրա ամ­
բողջության ընդհատման (խ զմա ն), ընդ որում արտաքին աժերի ազդեցությանը վե­
րացնելուց հետո գրունտը պահպանում է ձեռք բերած ձևը: Գրանտների Պ- ձ- կախ­
ված է խոնավությունից, ճնշումից և ջերմաստիճանից: Ա ռա վել մեծ պլաստիկությամբ
աչքի են ընկնում կավային ապարներն ա քարաղը, ընդ որում կավերի պւաստիկա-
թյանը աոաջին հերթին պայմանավորված է խոնավությամբ, իսկ քարաղինը' ջեր­
մաստիճանով ու ճնշումով:

П Л А С Т И Ч Е С К И Е О П О Л З Н И — Պ ԼԱ ՍՏ ԻԿ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ն Ե Ր , կավային ապար­
ներում դիտվող սողանքներ, որոնց ապարազանգվածը տեղաշարժվում է մածուցիկ
հեղուկի ձևով к մածուցիկ հոսք է հիշեցնում:

П Л А С Т И Ч Н О С Т Ь Г Л И Н И С Т Ы Х П О Р О Д - Կ Ա Վ Ա Տ Ի Ն Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Պ ԼԱ Ս -
Տ Ի Կ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , արտաքին աժերի ներգործությամբ կավային ապարների ձևախախտ­
ման (առանց անընդհատության խախտման) և այդ աժերի ազդեցությանը վերաց­
նելուց հետո նրանց ստացած ձևի պահպանման ունակության: Կավային ապարների
պլաստիկության հատկանիշները կախված են նրանց խոնավությունից, հատիկաչա-
փական ա միներալային կազմերից, ծակոտինային լուծույթի խտությունից, Փոխա­
նակային կատիոնների կազմից և ա յլ հատկություններից: Կ . ա- պ- բնութագրվում
է , այսպես կոչվա ծ, պլաստիկության սահմաններով: Ինժեներական երկրաբանությու­
նում գործածվում են պլաստիկության վերին և ստորին սահմանները: Պլաստիկու­
թյան վերին սահմանը (հոսունության սահմանը) խոնավության այն քանակն Լ, որի
դեպյաւմ գրունտը պլաստիկ վիճակից անցնում է հոսուն վիճակի, իսկ ստորին
սահմանը (գլա նման սահմանը) խոնավության այն քանակն է, որի դեպքում գրունտի
պլաստիկ վիճակից անցնում է կիսակարեր վիճակի: Պյաստիկաթյան վերին ու ստո­
րին սահմանների տարբերությունը կոչվում Լ պլաստիկության թիվ: Համաձայն շին-
նորմանևրի և կանոնների (ՇՆ ևԿ 1 1 -1 5 — 7 4 ), կավային ապարները ըստ սղաստի-
կության թվի ստորաբաժանվում են հետևյալ խմբերի.

1) Կավավազ .................1— 7
2) Ա վազակավ .................7 — 17
Տ) Կավեր ................. > 1 7 :

П ЛАСТОВАЯ ВОДОН АП ОРН АЯ СИСТЕМ А ՇԵՐՏԱՅԻՆ Ջ ՐԱ 6ՆՇՈԻՄ

Ն Ա Յ Ի Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ , մի քանի շերտերից բաղկացած ճնշումնային ջրերի ավազանի
հիդրավլիկ համակարգ (տե՛ս Водонапорная система):
 ПЛАСТОВОЕ ДАВЛЕН И Е — ՇԵՐՏԱՅԻՆ ԾՆՕՈԻՄ, նա վթ ա ծն ջրա երկրա ­
բանությունում' ճնշում, որի տակ գտ նվում ե ն նա վթա յին կուտ ա կում հղա ծ «եղուկն
ու գա զը: Սկգբնա լին Ծ- ճ . կա խ վա ծ է կուտ ա կի տ եղա դրմա ն խ որությունից և սո ­
վորաբար մոտ է ջրաստատիկ ճնշմա նը: Ն ա վ թ ի շա հա գործմա ն ընթա ցքում շերտ ա ­
յին էներգիա յի ծախսին զուգընթա ց Շ . ճ . նվա զում է: Շ . ճ . զորա վիգ լինելու համար
կատարվում է նա վթա կա տ ա կի ա րտ ա եզրա գծսղին ջրա ներմղում կա մ գա զա յին գըլ-
յսսւրկի մեջ գազա ներմղում:

П Л А СТ О В Ы Е (М Е Ж П Л А С Т О В Ы Е ) В О Д Ы — ՇԵՐՏԱՅԻՆ (Մ Ի Ջ Շ Ե Ր Տ Ա -
:4Ի Ն) Ջ Ր Ե Ր , ջրատար ասրսրների շերտ երում պ ա րունա կվող ճնշումնա յին կա մ
գրունտ ա յին ջրեր, որոնք ներքևից m վերև ից պ ա րփ ա կվա ծ են ջրա մերժ ա պ ա րնե­
րով: Շ . ջ- կա րող ե ն ա ռա ջա նա լ նաև տ ա րբեր ջրա տ ա րա թյա մբ օժտ վա ծ միևնույն
շերտ ա խ մբի սա հմա ններում ( օ ր ՛, ճեղքա վոր ու խ ա րա մով հարուստ բա զա լտ ներում,
որոնք ներքևից ու վերևից զ ա նգ վա ծա յին ե ն ) : Ն ա վ թ ա յի ն ջրա երկրա բա նությունում'
0 - ջ- են կ ոչվում տ վյա լ նա վթա յին հա ստ վա ծքում պ ա րունա կվող ջրերը:

ПЛЕНОЧНАЯ (М А К С И М А Л Ь Н А Я М О Л Е К У Л Я Р Н А Я ) В Л А Г О Е М К О С Т Ь —
Թ Ա Ղ Ա Ն Թ Ա Յ Ի Ն (Ա Ռ Ա Վ Ե ԼԱ Գ Ո ՒՅ Ն Մ Ո ԼԵ Կ Ո ՒԼԱ ՅԻՆ ) խ Ո Ն Ա Վ Ա ՏԱ Ր Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ,
ապարի ծա կոտ իներա մ թ ա ղա նթա յին (թ ույլ կ ա պ ա կցվա ծ) ջուր պ ա հելու հա տ կու­
թյուն: Թ- խ- մեծությունը կա խ վա ծ է մա սնիկների գո ւմա րա յին մա կերևույթից և հա­
մապատասխանում է թ ա ղա նթա յին ջրի ա ռ ա վելա գ ո ւյն քա նա կությա նը, որը ա պ ա ­
րում պ ա հվում է մո լե կո ւլա յին ձգողա կա նությա ն ուժերով:

П Л Е Н О Ч Н А Я (Р Ы Х Л О С В Я З А Н Н А Я ) В О Д А — Թ ԱՂ ԱՆ Թ ԱՅԻՆ (Թ Ո ԻՑԼ
Կ Ա Պ Ա Կ Ց Վ Ա Ծ ) Ջ Ո Ւ Ր , ըստ Ա . Ֆ - Լեբեդ և ի, ջուր, որը բա րա կ թ ա ղ ա նթ ով խ ոնա ­
վա ծուծ (հիգրոսկոպ իկ) ջրի վրա յից պ ա տ ում է ա պ ա րի մա սնիկները և պ ա հվում է
մոլեկուլա յին ձգողա կա նությա ն շնո րհիվ: Թ- ջ. խ ոնա վա ծուծ ջրի հետ մեկ տ եղ կ ո չ­
վում է մո լե կո ւլա յի ն ջուր, ընդ որում Թ- ջ. մա սնիկների հետ ա վելի թ ո ւյլ է կ ա ­
պ ա կցվա ծ: Ա յն ո ւա մ ե նա յնի վ , Թ- ջ . ծա նրութ յա ն ուժին չի ենթա րկ վում , սա կա յն
տ եղա շա րժվում է մի մա սնիկից մյուսը' հաստ թա ղա նթից դեպի հարա կից բա րա կ
թա ղա նթը: Ջ երմությա ն բա րձրա ցումը ա րա գա ցնում է ջրի տ եղ ա շա րժ ը, իսկ ա ղ երո վ
հա գեցվա ծությա նը' դ ժվա րա ցնում ա յն: Ք ա նի որ Թ- ջ- լր ի վ չի ւցնում ապ ա րի ծտ -
կոտ իները, ա պա ջրա ստ ա տ իկ ճ նշում չի հա ղորդում:

ПЛОСКИЙ (Д В У Х М Е Р Н Ы Й ) П О Т О К ГР У Н Т О В Ы Х В О Д — ԳՐՈՒՆՏԱՅԻՆ
Ջ Ր Ե Ր Ի Հ Ա Ր Թ ( Ե Ր Կ Չ Ա Փ ) Հ Ո Ս Ք , տ ե՛ս П о т о к плоский (д в ух м е р н ы й ):

ПЛОСКОРАДИ АЛЬНОЕ (О С Е С И М М Е Т Р И Ч Н О Е ) Д В И Ж Е Н И Е - ՀԱՐԹ

ՃԱՌԱԳԱՑԹ ԱՋԵՎ (Ո Ա Դ Ի Ա Լ, Ա Ո Ա Ն Յ Ք Ա Ս Ի Մ Ե Տ Ր Ի Կ ) ՇԱՐ Ժ Ո ՒՄ , ծակոտ կեն
ա պ ա րներում որոշա կի կենտ րոնից դեպ ի եզ րեր (կա մ հա կա ռա կը) հեղուկի կամ
գա զի շա րժում: Ն մ ա ն շա րժմա ն դ եպ քում հոսքի գծերը սպանում ճա ռա գա յթա ձև են ,
իսկ ուղղա ձիգ կտ րվա ծքում' միմյա նց զո ւգ ա հեռ: Օր-, ա վա գա նի պ ա յմա ններում ջրի
(նա վթ ի , գա զ ի ) հոսքը դեպ ի ջրա դինա միկորեն կ ա տ ա րյա լ հորա տ ա նցքի փ ողը:

ПЛОСКОСТЬ СДВИ ГА - ՍՈՂՔԻ (Տ Ե Ղ Ա Շ Ա Ր Ժ Ի ) ՀԱ ՐԹ ՈՒԹ ՅՈ ՒՆ , «ա ր-

թություն, որով շոշափող լարումների ազդեցությամբ մարմնի (գրունտի) մի մասը
տեղաշարժվում է մյուս մասի նկատմամբ: Հոմանիշ' սահքի հարթություն:

ПЛОСКОСТЬ СК О Л Ь Ж ЕН И Я ֊Ս Ա Հ Ք Ի ՀԱՐ1»Ո1՝ք»ՑՈԻՆ, uih’u Плоскость

сдвига:

ПЛОСКО СТЬ СРАВН ЕН И Я Н АП ОРО В — օ ն օ ո ի մ ն ե ր ի համեմատման

Հ Ա Ր ^ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , հարթության, որից սկսվում է ճնշումների հաշվումը: Ջրաերկրա­
բանությունում որպես ճ* հ. հ- ընդունվում է կամ ջրհոսքի հորիզոնական տեղա­
դրման ջրամերժ հիմքը, կամ ծովի մակարդակը: Վերջին դեպքում ճ- հ. հ- կոչվում
է զերոյական:

П Л О Т И Н Н Ы Е (П О Д П О Р Н Ы Е . Б А РЬ Е РН Ы Е ) И С Т О Ч Н И К И — Պ ԱՏՎԱ-
Ր Ա Ց Ի Ն (Դ Ի Մ Հ Ա Ր Ա Ծ Ի Ն ) Ա Դ .Բ Ց Ո Ի Ր Ն Ե Ր , տե՛ս Барьерные источники:

П Л О Ш О С Т Ь В О Д Ы - Ջ Ր Ի (սՏՈԻխ ֊ՅՈԻՆ, ջրի միավոր ծավայի կշիո. I մ*

յուրը 4-4° Ց դեպքում կշոում է 1 տ: (ստությունը տեսակարար կշոից տարբեր­
վում է նրանով, որ նա անի կշոի չափողականություն, իսկ տեսակարար կշիոը
վերացական մեծության է: Ստ. ջրերի խտությանը տատանվում է 1,0— 1,4գր/սմ*
սահմաններում և կախված է նրանց հանքայնացման աստիճանից:

П Л О Т Н О С Т Ь Г О Р Н Ы Х П О Р О Д - Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի խ Տ Ո Ի Օ Ց Օ Ի Ն , միավոր ծա-
վալով զանգվածը (գ/սմ*)' նրա ծակոտիներամ պարունակվող հեղակների և գազերի
հետ միասին:

П Л О Т Н О С ТЬ С Н Е Г А ֊ ՏՅԱՆ խ ՏՈԻ^ՑՈԻՆ, ձյան ծածկույթից վերցված

նմուշի քաշի հարաբերությանը նրա ծավալին (գ/սմ3) :

ПЛОТНЫ Й ОСТА ТОК — խ ԻՏ (Պ Ի Ն Դ ) Մ Ն Ա Ց Ո Ր Դ , նույնն է , ինչ չոր մնա­

ցորդը (տե'ս Сухой остаток)

ПЛОЩ АДЬ ДРЕНИРОВАННАЯ ֊ ՑԱ Մ Ա ՔԵՑՎԱ Ծ Մ Ա Կ Ե Ր Ե Ս , տարածք,

ււրի մակերևութային և ստ . ջրերը ցամաքուրդի են ենթարկվում բնական գետային
յ.անցի կամ արհեստական փորվածքների (աոաներ, ջրհորեր, հորատանցքեր ևն)
միջոցով:

П Л О Щ А Д Ь Ж И В О Г О С Е Ч Е Н И Я П О Т О К А - ՀՈՍՔԻ Կ Ե Ն Դ Ա Ն Ի Կ Տ Ր Վ Ա Ծ ­
Ք Ի Մ Ա Կ Ե Ր Ե Ս , հոսքի շարժմանը ուղղահայաց կտրվածքի (կենդանի կտրվածքի)
մակերես:

П Л Ю В И А Л Ь Н А Я О Б Л А С Т Ь - Ա Ն Ջ Ր Ե Վ Ա Օ Ա Տ (Պ Լ Յ Ո Ի Վ Ի Ա Լ) Մ Ա Ր Ջ , «տատ
մթնոլորտային տեղումներով մարզ (տարեկան 1000 մմ-ից ա վելի): Ա . մ-եբում
խիստ արտահայտված քիմ. հողմահարումը, որն ուղեկցվում է հողմահարման
նյութերի տարրալուծմամբ (օր-, մերձարևադարձային երկրներում):
 П Л Ы В У Н — ՀՈՍՔ ԱԳՐՈԻՆՏ (Ա Պ Ա Ր Ա ԼՈ Վ Ի Կ ), ջրով գերհա գեցա ծ հիմնա­
կա նում մա նրա նրբա հա տ իկ ա վա զներից կա զմվա ծ (50— 9 0 % ) ա պ ա րներ, որոնք
որոշակի ջրա դինա միկ պ ա յմա ններում մեծ շա րժունա կություն են դրսևորում (շա րժվում
են ցեխաջրի կամ շաղախ]) ն մ ա ն): Տա րրերում են իսկա կա ն և կեղծ Հ -ն ե ր : Իսկա կա ն
Հ -ն ե ր ը , որոնք կա զմվա ծ են ջրասեր կոլոիդներ պ ա րա նա կող ա վա զներից, ա նցնում
են հոււուն վիճակի աննշա ն ճնշումնա յին գրա դիենւոների դեպ քում և մշտա կա յուն
շա րժունա կությա ն են դրսևորում: Կ եղ ծ Հ -ն ե ր ը , որոնք կա զմվա ծ են կոլոիդ մա սնիկ­
ներից զուրկ ա վա զներից, անցնում են հոսուն վիճա կի զ գա լի ճնշումնա յին գրա դիենտ -
նևրի դ եպ քում, հեշտությա մբ ջրա զրկվում են և կորցնում իրենց շարժունա կությունը:
Հ-նևրում լեոնա յին փ որվա ծքներ ա նցնեյիս հարկ է |ինում դժվա րին սրսյքա ր մղ ե լ
նրանց դեմ (սա ոեցում, ք եսոնների, հատուկ վա հա նա կների, խորասուզվող հորերի
կիրաոում ևն) :

ПЛЫ ВУНЫ ИСТИННЫ Е — Ի Ս Կ Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ս Ա Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր (Ա Պ Ա Ր Ա Լ Ո Ղ Ի Կ -

Ն Ե Ր ) , տ ե՛ս П л ы ву н :

ПЛЫ ВУНЫ ЛОЖ НЫ Е (П С Е В Д О П Л Ы В У Н Ы )— Կ Ե ՂԾ ՀՈՍԱ ԳՐՈԻՆՏՆԵՐ

( Ա Պ Ա Ր Ա Լ Ո Ղ Ի Կ Ն Ե Ր ) , տ ե՛ս П л ьш унЫ :

П Л Я Ж — ԼՈ Ղ Ա Փ , փ ոքրա թեք ա փ ա գո տ ի, որը կա զ մվա ծ է ա լեբա խ մա ն հո­

սա նքներով առա ջա ցա ծ փ ո ւխ րբեկորա յին նստ վա ծքներից (գետ ա քա ր, ճա լա ք ա ր,
ա վ ա զ ն ե ր ): Լ-ե ր ը հուսալի հա նգստ յա ն գոտ ի դա րձնելու համար հարկ h լինում
կա ոա ցեւ տարբեր տ եսա կի ա փ ա պ ա շտ պ ա ն կ ա ռույցներ:

ПОБЕРЕЖ ЬЕ (В З М О Р Ь Е ) — Ծ Ո ՎԱ Փ (Ծ Ո Վ Ե Զ Ր ), ծովի (օվկ իա ն ոս ի, ւճի,

ջրա մբա րի) ա փ ա մերձ գ ո տ ի, որը բնութա գրվում է ծովի ու ցա մա քի փ ոխ ա զդեցու­
թյա ն, մա սնա վորա պ ես ջրա յին ծա գմա ն ոեւիեֆի ձև երով:

П ОВЕРХНОСТНОЕ НАТЯЖ ЕНИЕ - ՄԱԿԵՐԵՎՈԻԹ ԱՅԻՆ ԼԱ Ր Վ Ա Ծ Ո Ի -

Թ ՑՈԻՆ ( Պ Ր Կ Վ Ա Ծ Ո Ի Թ 5 Ո Ի Ն ) , հեղա կի մա կերևույթի վի ճա կը բնութ ա գրող մեծո ւ­
թ յա ն , որը թ վա պ ես հա վա սա ր է միա վոր մա կերևույթի ստ եղծմա ն վրա ծա խ սվող
ա շխ ա տ ա նքին: Վ ե ր ջի նը ծա խ սվում է մոլե կո ւլը մա կերև ույթ դ ա ր ս գ ա լիս մակերևու­
թա յին շերտ ի միջմա սնիկա յին ձգ ո ղ ա կա ն ուժերը հա ղթա հա րելու վրա : V . լ . հետ ե-
վա նքով հեղա կը ձգտ ում է նվա զե ցն ել ի ր մա կերևույթը և , ա յն դ եպ քերում, երբ
ծա նրութ յա ն ա ժ ի ա զ դ եցո ւթ յա նը խ իստ փ ոքր է (դ ի ցո ւք , կ ա թիլի լա փ երի փ ոքրու­
թյա ն դ եպ քում կ ա մ հեղուկը ն ա յն խ տ ությա ն ա յլ հեղուկի մեջ խ որ ա սուզ ե լի ս), ապա
հեղա կն ը ն դ ա ն ա մ է գ նդի (տ վյւպ ծա վա լի դեպ քո ւմ նվա զա գույն մա կերևույթով
մա րմճի) ձև: Մ . լ . նշա նա կվում Է з տ ա ռ ով և սո վորա բա ր լա փ վում է էրգ/սմյ -
ներով:

ПОВЕРХНОСТНОЕ ТРЕНИЕ ՄԱԿԵՐԵՎՈԻԹ ԱՑԻՆ ՇՓՈԻՄ, երկու մի մ­

յա նց հետ հպ վող մա րմինների միջև զա րգ ա ց ող շփ ում: Ն մ ա ն շփ մա ն օրինա կներ են
հա նդիսա նա մ ա փ ա ք երա մը , ո ղ ո ղ ա մա շա մը, կա ռույցների հիմնա տ ա կերից գր ա ս տ ­
ների ա րտ ա մղա մը ևն:

ПОВЕРХН ОСТН Ы Е ВО Д Ь! — Մ ԱԿԵՐԵՎՈԻԹ ԱՑԻՆ ՋՐԵՐ, բո լո ր ա գրեգ ա ­

տային վիճակներում գտնվող բնական ջրեր, ոբոնք մշտապես (կուտակներ) կաւՏ
ժամանակավորապես (հոսքեր) գտնվում են հրկրի մակերևույթի վբա:

П О В Е Р Х Н О С Т Н Ы Й С Т О К - 1ա .Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի (»Ա Ց Ի Ն Հ Ո Ս Ք , բնության մեջ ջրի

շրջանառության կարևոբ բաղադրիչ' մթնոլորտային տեղումների և սա. չբերի ելքերի
այն մասը, որը գհտալին ցանցով տեղափոխվում է դեպի ծովեր, օվկիանոսներ և.
փակ ավազաններ: V . հ. ընղգրկամ է լանջային, գետային և վա րա րա մ-հեղհղամա-
յին (թա լվեգա յին) հոսքերը:

П О В Е Р Х Н О С Т Ь А РТ Е ЗИ А Н С К А Я — ԱՐՏԵԶՅԱՆ 17ԱԿ Ե ՐԵ ՎՈ Ի30֊, տհ'ս

П оверхность напорнаи:

П О В Е Р Х Н О С Т Ь Г РУ Н Т О В Ы Х В О Д С В О Б О Д Н А Я — ԳՐՈՒՆՏԱՅԻՆ ՋՐԵՐԵ
Ա Զ Ա Տ Մ Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ , տե՛ս Зеркало грунтовых вод:

П О В Е Р Х Н О С Т Ь Д Е П Р Е С С И О Н Н А Я — Ի Ջ Ո Ի Յ Թ Ա Ց Ի Ն (Դ Ե Պ Ր Ե Ս Ի Ո Ն ) Մ Ա -
Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ւ Յ Թ , ճնշամնային կամ գրունտային ջրերի մակերևույթի ցածրացող մասը՝
դեւղի նրանց բնական ելքի տեղը կամ դեպի արհեստական փորվածքները( ջրհոր,
հորատանցք և ա յլ ջրհան կա ռույց), որոնցից ջրի արտամղում է կատարվում: Հա ­
մասfan ջրատար ապարներում Դ . մ- ունենում է սիմետրիկ իջույթային ձագարի ձև
(տե՞ս Депрессионнап воронка), իսկ անհամասեո ապարներում նրա սիմետրիկությա­
նը էապես խախտվում է:

П О В Е Р Х Н О С Т Ь П Ь Е З О М Е Т Р И Ч Е С К А Я - ՃՆ ՇՈԻՍՆ Ա ՅԱ Փ Ա ԿԱՆ (Պ ԻԵ-

Ջ Ո Մ Ե Տ Ր Ի Կ ) Մ Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ւ Ց Թ , տ ե ս П оверхность напорная:

П О В Е Р Х Н О С Т Ь Р А В Н Ы Х Н А П О Р О В - ՀԱ Վ Ա ՍԱ Ր ՃՆՇՈՒՄ ՆԵՐԻ Մ ԱԿԵ-

Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ , ջրային հոսքի ընդլայնական կտրվածքի մակերևույթ: Հ . 6. մ . արտա­
հայտվում է հոսքի մակերևույթի միևնույն բարձրության կետերը միացնող գծերով,
որոնք գրունտային ջրերի (ազատ մակերևույթ ունեցող ջրերի) համար կոչվում են
ջրաիզոգծեր (հիդրոիզոհիպսեր), իսկ ճնշամնային ջրերի համար՝ պիեզոիզոգծեր
(իզոպիեզներ): Հոմանիշ' էկվիպոտենցիալ մակերևույթ:

П О В Е Р Х Н О С Т Ь С К О Л Ь Ж Е Н И Я (С М Е Щ Е Н И Я ) О П О Л ЗН Я — ՍՈՂԱՆՔԻ
Ս Ա ՀՔ Ի (Տ Ե Ղ Ա Շ Ա Ր Ժ Ի ) Ս Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ , լանջի անշարժ ապարազանգվածից սո­
ղանքային մարմնի անջատման մակերևույթ, որով 1.լ տեղի է ունենամ սահքի գործ­
ընթաց: Կրկնվող կւսմ բազմահարկ սողանքների մոտ կարող են դիտվել մեկ կամ
ւ!ի քանի սահքի մակերևույ|»ներ: Ս . ս . մ ., որը հանդիսանում է սողանքի բնորոշ
կառուցվածքային տարր, կախված սողանքային գործընթացի մեխանիզմից, տարբեր
ձևեր է ունենամ (տե ս О п ол зен ь):

П О ГЛ О Щ А Ю Щ И П ( Д Р Е Н А Ж Н Ы Й ) К О Л О Д Е Ц - Կ Լ Ա Ն Ո Ղ (Յ Ա Մ Ա Ք Ո Ի Ր -
Գ Ա Ց Ի Ն ) Հ Ո Ր , ուղղահայաց լեռնային փորվածք (հորատանցք, ջրհոր և ն ), որն
օգտագործվում է մակերևութային, ոռոգման, երբեմհ նաև կոյուղու ջրերը կլա ներս
և ստ. ճանապարհով հեռացնելու համար: Վերջին ժամանակներում Կ . հ-երը հա­
ջողութ յա մբ օգտ ա գործվում են ստ- ջրերի ա րհեստ ա կա ն պ ա շա րնհրի ստ եղծմա ն
նպ ա տ ա կով: Ջ րի ա յն քա նա կը, որը միա վոր ժա մա նա կա հա տ վա ծում կ ա րող է կ լա ն ­
վ ե լ Կ . հ-ի միջոցով, կ ո չվում է «որի կ լա նմա ն ընդունա կությա ն (չա փ վո ւմ է լ/վրկ,
ւՐ /ժ ա մ);

ПОГЛАЩ АЮ Щ ИИ К О М П Л Е К С — Կ ԼԱ Ն Ո Ղ Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ , ըստ Կ . Կ . Հ եդ -
րո յց ի, «ողերի к ա պ ա րների որոշա կի տ եսա կներ, որոնք պա րունա կում են կ լա ն­
վա ծ կա տիոններ և ընդունակ են փոխ ա նա կմա ն ռեա կցիա ների (լուծույթից կատիոններ
կ լա ն ե լւս ): Փ ոխանակման ռեա կցիա ները ո րոշիչ նշա նա կություն ունեն բնա կա ն ջրերի
քիմ- բա ղա դրությա ն ձևա վորմա ն գործում:

П О Г Л А Щ Е Н И Е В О Д Ы С К В А Ж И Н О Й (К О Л О Д Ц Е М ) - ՋՐԻ ԿԼԱ ՆՈԻՄ

Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ո Վ ( Հ Ո Ր Ո Վ ) , նույնն է , ի ն չ կ յա ն ող (ցա մա քուրդա յին) «որ (տ ե՛ս
Поглощающий дренажный колодец) :

П О ГРЕБЕН Н Ы Е ВОДЫ — Թ ԱՂՎԱԾ ՋՐԵՐ, երկրր- ա նցյա լի ջրա յին ա վ ա ­

զա նների (ծ ո վ ե ր ի , լճերի , լա գ ա նն երի) ջրեր, որոնք նս տ վա ծքա գոյա ցմա ն գո րծըն­
թացում մնա ցել են նստ վա ծքների ծա կոտ իներում, ծա ծկ վել են Ոետագա նստ վա ծք­
ներով և տևական ժամանակ թա ղվա ծ վիճա կում մնա ցել խոր ճկվա ծքների փակ
շերտերում: Ըստ ծա գմա ն թ . ջ. լինում ե ն . 1) «ա մա ծին-ջրա տ ա ր ա պ ա րների «ետ
միաժամանակ առաջացա ծ (սինգենետ իկ) և , 2) մա կա ծին կ ա մ «ետ նստ վա ծքա գոյա ցմա ն
(էպ ի գ ե ն ե տ ի կ ), որոնք ծովա յին ա վա զա ններից ներթա փ ա նցել են ափա գոտ ու կա մ
հատակի նախ կինում ձևա վորվա ծ ծա կոտ կեն ա պ ա րների մեջ:

ПОГРЕБЕННЫ Й КАРСТ— Թ ԱՂՎԱԾ Կ Ա Ր Ս Տ , կա րստ ա յին դա տ ա րկություն­

նե ր, որոնք ա ռա ջա ցել են երկրր- ա նց յա լո ւմ, իսկ հետ ա գա յում լց վ ե լ են երկ րո րդա ­
կա ն նորա գոյա ցումներով և ա պ ա ծա ծկ վել երիտ ա սա րդ նս տ վա ծքներով:

ПОДВЕШ ЕННЫ Е ВОДЫ - Կ Ա Խ Վ Ա Ծ Ջ Ր Ե Ր , տե՞ս В о д а (вл а га ) по дв еш ен ­

ная:

П О Д В О Д Н Ы Й (С У Б А К В А Л Ь Н Ы И ) И С Т О Ч Н И К — Ս ՏՈ ՐՋՐ8Ա (Ս Ո Ի Բ Ա -
Կ Վ Ա Լ ) Ա Վ Ո 8 Ո Ի Ր , ստ . ջրերի ե լք ' ջրա վա զա նների կ ա մ ջրհոսքերի ընդջրյա մա ­
սերում: Ծ ո վ ի «ա տ ա կում բեոնա |»ա փ վող ա ղ բյուրները կ ո չվ ո ւմ են ընդծո վյա (սուբ -
մ ա ր ի ն ա յի ն ):

П ОДЗЕМ Н АЯ ГИДРАВЛИКА (ГИ Д РО Д И Н А М И К А ) - ՍՏՈՐԵՐԿՐՑԱ Հ Ի Դ ­

Ր Ա Վ Լ Ի Կ Ա ( Ջ Ր Ա Դ Ի Ն Ա Մ Ի Կ Ա ) , հի դրա վփ կա յի բա ժ ի ն, ո րն ուսումնա սիրում է ստ-
ջրե րի, նա վթի և գա զի շա րժումը ծա կոտ կեն ա պ ա րներում: Ջ ր ա ե ր կ ր ա բ ա ն ա կ ա ն ո ւմ
ներկա յումս ընդունվա ծ է «Ս տ - ջրերի դին ա միկ ա » ա նվա նումը:

П ОДЗЕМ Н АЯ Н А Л Е Д Ь — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՍԱԴՅԱԵԵՐՏ (Ս Ա Դ Ծ Ա Կ Ո Ի Տ Ա Կ ),

շերտ ա ձև կա մ ոսպ նյա կա ձև սա ռ ույց, որն ա ռ ա ջա նա մ է գործունյա շերտ ում' ջրա ­
տար ա պ ա րների սա ռեցմա ն հետ ևա նքով:
 П О Д З Е М Н О Е П И Т А Н И Е Р Е К - Գ Ե Տ Ե Ր Ի Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ս Ն Ո Ի Մ , սա . ջրերի
բեռնաթափումը գետերի մեջ: Ա յն հիմնականում կատարվում է գրունտային ջրերի
հաշվին, արտեզյան ջրերը նվագ չափով են մասնակցում գետերի սնմանը: Երբեմն
սա- սնումը կատարվում է աննկատ, բազմաթիվ փոքր եւբհրի ձևով և հայտնաբեր­
վում է միայն գետի ծախսը տարբեր կտրվածքներում չա փելով:

ПОД ЗЕМ Н Ы Е Л ЬДЫ - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ս Ա Ո ֊Ո Ի ՅՅ Ն Ե Ր, տե'ս Ископаемый

лед:

П О Д ЗЕ М Н Ы Е РЕК И (В О Д О Т О К И ) Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Յ Ա Գ Ե Տ Ե Ր (Ջ Ր Հ Ո Ս Ք Ե Ր ),
գետանման սա- ջրհոսքեր՝ կարստային դատարկություններում, ինչպ ես նաև ուժեղ
ճեղքավոր ապարներում:

П О Д ЗЕМ Н Ы Й ПОТОК Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Հ Ո Ս Ա Ն Ք , ջրատար շերտերում ստ.

ջրերի անընդհատ տեղաշարժ:

ПОДМ ЕРЗЛОТН Ы Е ВОДЫ ԵՆք*Ա Ս ԱՕՏՈ Իք*֊Ա ՅԻՆ Ջ Ր Ե Ր , inbV Вода под
мерзлотная:

П О Д М О Р Е Н Н Ы Е В О Д Ы — Ծ ՆքժժձՍԱ ՈՅԱԲԵՐՈԻԿԱ Յւ-Ն (ԵՆքծ֊ԱԱՈՐԵՆԱ-

Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , տե՛ս Вода подморенная:

И О Д О З П Р Н Ы Е В О Д Ы ֊ Ե Ն ք ժ Ա ԼՃ Ա Յ ԻՆ Ջ Ր Ե Ր , ըստ Ա . Ի . Յենս-Լիտովսկա
(1948), ջրեր, որոնք տեղադրված են հանքային յճերի հատակային նորագոյացում­
ներում և նրանց տակ գտնվող արմատական ապարներում: Ե . ջ-ի հանքայնացումը
տատանվում է մեծ սահմաններում, հատակային նորագոյացումների ջրերը ունենում
են մեծ հանքայնացում' լճի ջրին մոտ քիմ. կազմով, իսկ արմատական ապարների
֊բերը կարող են քաղցրահամ յինել՛ յճի ջրից էապես տարրեր քիմ- կազմով:

П О Д О Ш В А О П О Л З Н Я — Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ի Հ Ի Մ Ք ( Ն Ե Ր Բ Ա Ն ) , տե’ս Вазис оползня:

П О Д О Ш В Е Н Н А Я В О Д А — Հ Ա Տ Ա Կ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տե'ս В ода подошвенная

П О Д П О Р ПОДЗЕМ Н Ы Х ВОД Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ջ ր ե ր ի Դ Ի Մ Հ Ա Ր , ստ. ջրերի

մակարդակի բարձրացում, որն ուղեկցվում է որոշակի տեղամասերում (ավեյի
հաճախ բ հո նա թափման մասում) հոսքի մակերևույթի թեքության և հոսանքի ա րա ­
գության փոքրացումով: Դիմհարի երևույթ տեղի է ունենում հոսքի կենդանի կտըր-
վածքի թողունակության փոքրացման կամ հոսքի սահմանում մակարդակի բարձ­
րացման հետևանքով: Օր-, գետի վարարումների կամ հովտում կառուցված ջրամբարի
ջրի բարձր մակարդակը դիմհար է տայիս հովտի ւանջերից ողողահունի նստվածք­
ների մեջ բեռնաթափվող ստ. ջրերին:

П О Д П О Р Н А Я С Т Е Н К А — Հ Ե Ն Ա Պ Ա Տ , արհեստական կառույց, որը կոչված է

ապահովել բնական լանջերի կամ արհեստական թեքությունների անկայուն ապա­
րազանգվածների կայունությու՜նը (անշարժությունը): Հ-երը դրվում են հուսայի
հիմնատակերի վրա, կառուցվում են բետոնից, քարից, այլ նյութերից և հաճախ
պահանգներով (անվերներով) ամրացվում են լանջի կայուն ապարներին:

941
18 — N7
 ПОДПОРНЫ Е (Б А Р Ь Е Р Н Ы Е ) И СТ О Ч Н И К И — ԴԻՄՀԱՐԱՅԻՆ Ա ՂԲՅՈՒՐ­
Ն Ե Ր , տ հ’ս П лотинны е источники:

ПОДРУСЛОВЫ Е ВОДЫ - Ե Ն Թ Ա Հ Ո Ի Ն Ա Ց 1 Ղ » Ջ Ր Ե Ր , տ ե ՛ս В о д а п о др усло в ая

П О Д С Е Ч К А С К Л О Н А — ԼԱ ՆՋԻ ՀԱ ՏՈ ՒՄ , լա նջի ստ որին մա սի մատում

(տ ա կից կտ րելը) > որը սովորա բա ր հանգեցնում է լա ն շը կա զ մող ա պ ա րների կա ֊
յա նա թ յա ն խախ տմանը:

ПОДСОЛЕВЫ Е В О Д Ы - Ե Ն Օ ֊Ա Ա Ղ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տ ե՛ս В о д а п о д со л ев а я :

П О Д С Ч Е Т З А П А С О В П О Д З Е М Н Ы Х В О Д ֊Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՋՐԵՐԻ ՊԱՇԱՐ -
Ն Ե Ր Ի Հ Ա Շ Վ Ա Ր Կ , ջրա երկրբ. հա շվա րկ, որը կա տ ա րվում է ստ- ջրերի պա շա րների
հետախուզման հիման վրա : Ս- ջ . Ա|- հ. և գնա հա տ ումը կա տ ա րվում է ջրա դինա -
միկա կա ն, ջրա բա նա կա ն (հիդ րա վլի կ ա կ ա ն ), հա շվեկ շո ա լին , ի նչպ ե ս նաև մոդե-
լա ցմա ն (էլեկ տ րա ջրա դ ի նա մի կա կա ն նմա նա կմա ն) մերո ղ նե ր ո վ և հա շվա ոմա ն
որոշա կի կ ա նոնա կա րգով: Ըստ ս տ . ջրերի պ ա շա րների կա տ եգորիա ների (տ ե'ս
К атегор ия з ап асо в подзем ны х в о д ) , հաշվարկը թ ույլ է տ ա լիս որոշել գնա հա տ ­
վա ծ պ ա շա րների ա լս կա մ ա յն նպ ա տ ա կներով (ջրա մա տ ա կա րա րում, ոոոգում,
հա նքա ջրա բուժա թյա ն, քիմ. տ ա րրերի ա րդյունա հա նում և ն) օգտ ա գործմա ն հնա­
րա վորությունները:

П О Д Т О П Л Е Н И Е — Ջ Ր Ա Ծ Ա Ծ Կ Ո Ւ Մ , ավւա մերձ գոտ իներում գրունտ ա յին ջրերի

րսւկարդակի բա ր&րա ցում, որը հա նգեցնում է հողերի գերխ ոնա վա ցմա ն և ճա հճա ­
կա լմա ն: Ջ - ա ռա ջա նում է գրունտ ա յին ջրերը գետ ա յին ջրե րով դ ի մ հ ա ր վ ե լս , երբ
գետ ի մա կա րդա կը բա րձրա նում է վա րա րումների կամ ջրա մբա րներ ստ եղծելու
հետևանրոփ

П О Д У Ш К А В О Д Я Н А Я - Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Բ Ա Ր Ձ Ի Կ , ս տ . ջրի փակ կուտ ա կում (ա մ-

|՚ա ր, շտ եմա րա ն ), որը տ եղա դ րվա ծ է ս տ . դա տ ա րկություններում և գտ նվում է
մեծ ճնշմա ն տա կ: Հորա տ ա նցքի միջոցով ջուրը Ջ - բ -ի ց հեռա ցնելիս, նրա վերև ում,
երկրի մա կերևույթի վրա կ ա րող է ձա գա րա ձև վ ղ վա ծք ա ռա ջա նա լ:

П О Д У Ш К А Г Л И Н Я Н А Я (Ц Е М Е Н Т Н А Я ) — ԿԱ Վ Ա ՅԻՆ (Ց Ե Մ Ե Ն Տ Ա Յ Ի Ն )
Բ Ա Ր Ձ Ի Կ , կա վի (կա մ ց եմենտ ի) բարա կ շերտ , որը ստ եղ ծվո ւմ է հիմքի տ ա կ ՝ հիմ­
նատակի վրա ճնշմա ն հնարավոր հա վա սա րա չա փ բա շխ ում ա պ ա հովելու համար:

П О И С К И И Р А З В Е Д К А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ո ՐՈ -
Ն Ո Ի Մ Ե Վ Հ Ե Տ Ա խ Ո Ի Ջ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , иЯ Ги Гп др огеол о ги ческ и е поиски и р а зв ед к а:

ПОИ СКОВАЯ СТАДИЯ ГИДРОГЕОЛ О ГИ ЧЕСК И Х ИССЛЕДОВАНИИ ֊

ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ Ո ԻՍ ՈԻ Մ ՆԱ ՍԻՐՈԻք^ՅՈԻՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՈՂԱԿԱՆ Փ ՈԻԼ,
ջրա երկրբ. ա սումնա ՛ իրա թյունների փ ուլ (ս տ ա դ ի ա ), րյփ ժամանակ հա յտ նա բերվում
ե նախ նական հետա զոտ մա ն են ենթա րկվում ստ . ջրերով հա րուստ , կենտ րոնա ցվա ծ
ջրա մատակա րարման համար հեռա նկա րա յին տ եղա մա սեր: Որոնողա կա ն ուա սմնա -

242
 սիրոլթյունների արդյունքում կատարվում է հետազոտվող տարածքի շրջանացում և
առանձնացվում ԼԸ հետախուզական աշխատանքների ծավալման հեռանկարային
տևղւսմասևրը:

ПОИ СКОВЫ Е ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ Ч ЕСК И Е ПРИ ЗН АКИ (К Р И Т Е Р И И ) —

Ո Ր Ո Ն Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն 8 Ո Ի 8 Ա Ն Ի Շ Ն Ե Ր ( Ձ Ա Փ Ա Ն Ի Օ Ն Ե Ր ), ջրա-
երկրր. ցուցանիշներ (չա փ ա նիշներ), որոնց հիման վրա հաստատվում է ստ . ջրերի
ծագումՕային (գենետիկական) կապը այս կամ այն օգտակար հանածոյի հետ: Հ իմ­
նական Ո . ջ. ց. են հանդիսանում ջրային ցրման պսակները (եզրապսակները), այ­
սինքն ջրատար հո|(իզոնների (համալիրների) լոկալ տեղամասերը, որտեղ ստ . ջրերը
բնութագրվում են այս կամ այն քիմ. տարրի կամ միացության ( օ ր ., ա ղերի, պղնձի,
ցինկի, կապարի, ուրանի, ոադոնի ևն) ֆոնային պարունակությունից բարձր պա-
րանակությամբ: Ն մա ն բարձր պարունակությունը պայմանավորված է տվյալ տա­
րածքի երկրակաոուցվածքային m ջրաերկրբ. պայմաններով և կարող է ծառայել
որպես որոնողական հուսալի չա փանիշ:

ПОИМА — Ո Ղ Ո Ղ Ա Հ Ո Ի Ն ( Հ Ո Վ Տ Ա Հ Ա Տ Ա Կ ) , գետահովտի հատակային մա ս,

որը վարարումների ժամանակ ծածկվում է ջրով: Ո . ձևավորվում է գետաբերուկների
նստեցման к գետահունի դեգերունների (տեղափոխությունների) հետևանքով:

ПОКАЗАТЕЛИ П О И СК О ВЫ Е ГИ Д Р О ХИ М И Ч ЕСК И Е ֊ ՈՐՈՆՄԱՆ ՋՐԱ-

Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն 8 Ո Ի 8 Ա Ն Ի Շ Ն Ե Ր , տե՛ս Гидрохимические поисковые критерии:

п оказател и п о и ск о вы е ги д р о хи м и ч еск и е на кам ен н ую

СОЛЬ — Ք Ա Ր Ա Ղ Ի Ո Ր Ո Ն Մ Ա Ն Ջ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն 8 Ո Ի 8 Ա Ն Ի Շ Ն Ե Ր , ստ . ջրերի քիմ.
բաղադրատարրեր, որոնք ցույց են տալիս աղերի կուտակների առկայությունը:
Քարաղի (կերակրի ա ղի' NaCl) որոնման ցուցանիշներ են հանդիսանում քլոր-
նատրիումալին աղաջրերը կամ բարձր հանքայնացված ջրերը, որոնց մեջ Na+ և
CI— իոնների քանակը մոտավորապես հավասար է , իսկ Cl/Br գործակիցը բարձր
է (Cl/Br>1000): Կալիումական աղերի առկայության ցուցանիշներ են հանդիսա­
նամ K + ֊ի բարձր պարունակաթյամբ հանքայնացված ջրերը, որոնցում Na/K գոր­
ծակիցը (կշռային միավորներով) փոքր է (Na/K<28):

П О К А ЗА ТЕЛ И П О И СК О В Ы Е ГИ Д Р О Х И М И Ч Е СК И Е НА НЕФ ТЬ И Г А З -
ՆԱՎքծ֊Ի ՈԻ Գ Ա Ջ Ի ՈՐՈՆՄԱՆ ՋՐԱ Ք ԻՄ ԻԱ ԿԱ Ն 8 Ո Ի 8 Ա Ն Ի 0 Ն Ե Ր , ստ . ջրերի
գազային և իոնային-աղային բաղադրիչներ, որոնք ցույց են տայիս նավթի կամ
գազի կուտակների հնարավոր առկայությունը: Հիմնական ցացանիշներից են.
1) ածխսր.՚րաւ\խ;նԼ|փ (էթան, պրոպան, բութան և բարձր հոմոլոգներ՝ լուծված կամ
ազատ անջատվող մեթանի գերակշռումով) բարձր պարունակություն, 2) կենսածին
Ьծմրա ջրածնի ե ազոտի բարձր պարունակություն, 3) իոնային-աղային ցուցանիշ­
ներ՝ ֆենոլներ, նավթենատներ, ջրում պարունակվող օրգ. նյութերի օքսիդացման
բարձր ունակություն, 4) ամոնիումի, յոգի, բրոմի (փոքր քլոր-բրոմային գործակցի
դեպքում), ջրասոլլֆիդի բարձր պարունակություն, 5) ջրերի սուլֆատներով թեր-
^ագեցվածություն (կամ բացակայություն), 6) ջրերի գերիշխող ջրակարբոնատ-
լղորիդային-նատրիումային և քլոր-կալցիում-նատրիումային կազմ: Հիշյա լ յյուցա-
յիշները օգտագործվում են համակցված ձևով:

248
 ПОКАЗАТЕЛИ П О И СК О ВЫ Е ГИ Д Р О Х И М И Ч ЕСК И Е НА СУЛ ЬФ И Д Н Ы Е
РУДЫ Ս ՈՒԼՖ ԻԴ Ա ՅԻՆ ՀԱՆՔԱԿՈՒՏԱԿՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ԶՐԱՔԻՄԻԱԿԱՆ
Ց Ո Ւ Ց Ա Ն Ի Շ Ն Ե Ր , սա . ջրերի քիմ. բա ղա դրութ յա ն տ ա րրե ր, որոնք ցույց են տ ա լիս
ւո ւլֆ ի դ ա յի ն հանքակուտակների ա ռկա յութ յունը: Տա րրերում են ջրա քիմ. ուղղակի
և անուղղա կի ցուցանիշներ: Ո ւղղա կի ցուցա նիշներ են հանդիսա նում ջրերում զ ա ­
նազան մետաղական իոննէ;րի խ ոտ որիչ բարձր պ ա րունա կությունները, որոնք մա տ ­
նանշում են տարբեր հանքակուտակների ( M a , Z n , C u , P b , A s , N i , C O , S r i, B i, C r ,
T i, L i, Be, Z r, M n են), ա րդյունա բերա կա ն ա րժեքը: Ա նո ւղ ղա կ ի ցուցանիշներ են
հանդիսանում աո- ջրերի ք իմ. բա ղա դրութ յա ն հնարավոր փ ոփ ոխ ությունները, որոնք
պ ա յմա նա վորվա ծ են հիպերգենեզի զոնա յում հանքա նյութի վերա փ ոխ ումներով' շրի
բարձր հա նքայնացումը սո զ ֆ ա տ ա յին իոնների և ո ւղե կից-մետ ա ղների բարձր պ ա ­
րունա կությա նը, ջրի թթու ռեա կցիա ն (p H < 7 ): Ընդհա նուր ա կնա րկա յին ա շխա ­
տ ա նքների ժամանակ ա ռա վել մեծ նշա նա կություն ա նե ն ջրի ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն այն
տ ա րրերը ( Տ Օ < , M o , Z n , N i, C l , M n և ն ) , որոնք ջրա յին ւուծա յթում բա րձր պ ա ­
րունակությա մբ կ ա րող են տ ա րա ծվ ել հա նքա յին մա րմնից բա վա կա ն հեռու: Մ ա ն րա ­
մա սն ա շխ ա տ ա նքների ժամանակ հատուկ նշա նա կություն ա նե ն ա յն տ ա րրերը, որոնք
ջրա յին ւուծա յթում պ ա հպ ա նվում են միա յն հա նքա յին մարմնի տա րա ծմա ն սա հ­
մա ններում: Դ րա նց թվին են պա տ կա նում ա յնպ խ փ մետ ա ղներ, որոնց պ արունա­
կութ յա նը հա նքանյութի մեջ վերա հ սկվո ւմ է նրա նց օքսի դ ների ցածր ւուծունությա մբ
( S b , Տ ո , B i, G e , F e , A I) կա մ կա րբոնա տ ների շատ ցածր ւա ծա նա թ յա մբ (С о,
C d , H g, P b ):

П ОКАЗАТЕЛ И . ХАРАК ТЕРИ ЗУЮ Щ И Е СО СТ О ЯН И Е П РИ РО Д Н Ы Х ВОД ֊

ԲՆԱԿԱՆ ՋՐԵՐԻ ՎԻՃԱ ԿԸ Բ Ն Ո Ւ Թ Ա Գ Ր Ո Ղ Ց Ո Ւ Ց Ա Ն Ի Շ Ն Ե Ր , ցուցա նիշներ, որոնք
որոշում են բնա կա ն ջրերի հա նքա յնա ցմա ն ա ռա նձնա հա տ կությունները և, իրենք
իրենց հերթ ին, պ ա յմա նա վորվում են ջրերի քիմ- բա ղա դրութ յա ն կ ա զմով: Ա յդ ցու-
ցա նիշներն են' ջրա ծնա յին իոնների կուտ ա կումը (pH ) և օքսի դ ա ցմա ն -վե րա -
կա նգնմա ն պ ոտ ենցիա լը ( E h ) :

ПОКАЗАТЕЛЬ АГРЕГИ РО ВА Н И Я ПОРОДЫ ПРИ ВЫ СЫ ХАНИ И— ՉՈ­

ՐԱՑՄԱՆ Դ Ե Պ Ք Ո ՒՄ ԱՊԱՐԻ ԱԳՐԵԳԱՏԱՑՄԱՆ Ց Ո Ւ Ց Ա Ն Ի Շ , ապ ա րի հա տ իկա -
չա փ ա կա ն կազմի վրա չո րա ցմա ն ա զդեցությունը բնութա գրող ցուցա նիշ, որը հա ­
վասար կա մ մեծ է մեկից: Ա յդ ցուցա նիշի մեծ ա ր ժ եք ներ ով ե ն բնութա գրվում հա տ ­
կապես կ ոլոիդ ներով հարուստ կ ա վա յին ա պ ա րները, որոնք չորա ն ա լի ս ա նդա րձե-
(իորեն կծկվո ւմ, վերա ծվում են կ ոշտ երի: 4>ման կ ա վերը, ա մենա յն հա վա նա կա նու­
թ յա մբ, դ իա գենեզի և էպ իգենեզի ժա մա նա կ չո րա ց մա ն չե ն ենթ ա րկվեի

П ОКАЗАТЕЛ Ь КОЛ Л ОИ Д Н ОЕ! АКТИ ВНО СТИ ГРУН ТА — ԳՐՈՒՆՏԻ ԿՈ-

ԼՈ ԻԴ Ա 9ԻՆ Ա Կ Տ Ի Վ Ո ՒԹ ՅԱ Ն Ց Ո Ւ Ց Ա Ն Ի Շ , ցուցա նիշ, որը բնութա գրում է գրունտի
կպ ոիդա յին ա կտ իվությունը ( К р ) և կա խ վա ծ Լ նրա հա տ իկա չա փ ա կա ն ու միներա -

լա յի ն բաղադրակա զմերից-. Գ - կ . ա . ց. ո րոշվում I; K p = բա նա ձև ով, որտ եղ'

Me
M p — պ լա ստ իկությա ն թիվն Լ ( % ). M e — կա վա յի ն հատիկա խմբի (ֆ րա կցիա յի)
պ ա րունա կությունն I; (% ): Ըստ կ ոյոիդ ա յին ա կտ իվությա ն ցուցա նիշի, կա վա յին
գրունտ ները բա ժա նվում են 3 խ մբի. 1) K p > 1,25 — բա րձր ա կտ իվությա ն կա վեր

244
(մոնտմորիլոնիտի գերակշռությամբ), 2) 0,75 < Kp < 1,25 — միջին ակտիվության
կավեր, 3) Кр < 0 ,7 3 — ցածր ակտիվության կավեր (կաոլինիտի գերակշռությամբ):

П ОКАЗАТЕЛЬ К О Н СИ СТЕН Ц И И ГРУН Т А- Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Թ Ա Ն Ջ Ր Ո Ի 0 -9 Ա Ն

(Կ Ո Ն Ս Ի Ս Տ Ե Ն Ց Ի Ա Յ Ի ) 0 Ո Ի 8 Ա Ն Ի Օ , մեծության ( В ) , որը բնութագրում է կավային
գրունտների բնական թան&բաթյունը (կոնսիստենցիան): Դ . թ. ց. իրենից ներ­
կայացնում է գրունտի բնական խոնավության (W ) և պլաստիկության ստորին
սահմանի խոնավության (W p ) տարբերության հարաբերությունը գրունտի պլաստի-

կաթյա ն թվին ( M p ) ' В = ՜ — : Ե 1*հ W < l ,2 W p , ապա գրունտը գտնվում է

Mp
կարծր վիճակում, իսկ եթե W > l ,2 W p , ապա' պլաստիկ վիճակում:

П О К А З А Т Е Л Ь Р А З Ы С К А Н И Я ГРУ Н Т А ֊ ԳՐՈԻՆՏԻ Կ Ա Կ Ղ Ե ԼԻ Ո Ի Թ Ց Ա Ն
Տ Ո Ի Ց Ա Ն Ի Ծ , ժամանակ (րոպ եներով), որի ընթացքում պլաստիկ գրունտից պատ­
րաստված և 105° 0 տակ վառարանում չորացրած գլանը (2,5 սմ տրամագծով և
2,5 մմ բարձրությամբ) ջրով թրջելիս լիովին կակղամ-քայքայվում է:

П О К А З А Т Е Л Ь С Т Е П Е Н И СЖ А Т И Я Г Р У Н Т А - ԳՐՈԻՆՏԻ ՍԵՂ Մ Մ Ա Ն Ա Ս ­
Տ Ի Ճ Ա Ն Ի 8 Ո Ի 6 Ա Ն Ի Շ , մեծության (К н ) , որը բնութագրում է սեղմման Ոետևանքով
գրունտի ծավալի փոքրացման և նրա սկզբնական ծավալի հարաբերությունը: Գ - ս-

ա . ց. որոշվում է K J( - -.սրաձևով, որտեղ' Տ ; — գրունտի պլաստիկու­

թյան վերին սահմանին համապատասխանող ծակոտկենության գործակիցս է ,
V * . — նայն գործակիցն հ' գրունտի բնական կաոուցվածքի և խոնավության դեպ­
քում:

П О К А З А Т Е Л Ь У П Л О Т Н Е Н И Я Г Р У Н Т А - Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի 1ս Տ Ա 8 Վ Ա Ծ Ո Ի 0 ֊8 Ա Ն
Ց Ո Ի Ց Ա Ն Ի Շ , մեծության ( К ^ ) , որը բնութագրվում է գրունտի բնական ու նվազա­
գույն ծակոտկենության գործակիցների տարբերության ( - bi ) և առավելա­
գույն ու նվազագույն ծակոտկենության գործակիցների տարբերության ( - - • Тьу )

հարաբերությամբ' Kf ^ r— — :

П О К А З А Т Е Л Ь Ф И З И К О -Х И М И Ч Е С К О П Ч У В С Т В И Т Е Л Ь Н О С Т И г р у н ­
та ֊ Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Ֆ Ի Ջ Ի Կ Ա Ք Ի Ս ՚Ի Ա Կ Ա Ն Զ Գ Ա Յ Ո Ի Ն Ո Ի Թ 9 Ա Ն Ց Ո Ի Ց Ա Ն Ի Շ , ցուցա-
նիշ, որը բնութագրում է ջրի հանքայնացման ազդեցությունը կավային գրունտների
զրասիրության (հիդրոֆիլությա ն) վրա: Ա յդ ցուցանիշը որոշակիորեն ցույց է տալիս
կավային գրունտում նուրբ հատիկախմբերի (ֆրակցիաների) միներալային բաղա-
րւՐո4»յունը և հեշտ լուծելի աղերի պարունակությունը: Առա վել մեծ ջրասիրություն
ցուցաբերում են մոնւոմորիլոնիտւսյին կազմի, կարբոնատներից զուրկ չադավսզված

ПОЛЕВЫ Е ЛАБОРАТОРИИ — Դ Ա Շ Տ Ա Յ Ի Ն ԼԱ Բ Ո Ր Ա Տ Ո Ր Ի Ա Ն Ե Ր , սարքա­

վորումների, գործիքների, ամանների, քիմ. նյութերի ու ոեակտիվների հավաքածու­
ներ, որոնք անհրաժեշտ են դաշտային պայմաններում երկրբ-, ջրաերկրբ. և ինժե-
նհրահրկրբ- տ արբեր բնույթի ուսումնա սիրություններ կատարելու համար: Գ ո յո ւ-
m niG ունեն Դ . լ-Ի բա զմա թ իվ տեսա կներ և տ ա րբերա կներ' ջրա ք իմ. տ ա րրա լուծա ­
կ ա ն ն ե ր ի և գրունտ ների ֆիզմեիւ. հատ կա նիշների ոա ումնա սիրությունների համար:

ПОЛЕЗН АЯ НАГРУЗКА - ՕԳՏԱԿԱՐ ԲԵՌ ՆՎԱԾՔ, պ ա շտ պ ա նա կա ն կա ­

ո ուցվա ծքների (հենա պ ա տ , պ ա տ վա ր, ջրծեծ, ա րգելա պ ա տ և ն) բեո նվա ծ ք, որն
ա նհրաժսշտ է նրանց նշա նա կումը իրա կա նա ցնելու համար:

П О Л Е С Ь Е — ԱՆՏԱՌ ՈՒՏ ( Ա Ն Տ Ա Ռ Ա Ճ Ա Հ Ճ Ո Ի Տ ) , ճա հճա կա լվա ծ անտ առապատ

ցա ծրադիր հա րթ ա վա յր, որտ եղ անտ ա ռա պ ա տ ա վա զուտ ները հերթափոխ վում են
ճա հճուտ ներով, լճերով և գետ ա հուներով: Ա -ն ե ր ի սա հմա ններում տա րա ծվա ծ
գ րունտ ա յին ջրերին հատուկ է ջրա ծնա յին ի ոն ի, շա րժունա կ երկա թի և հումուսային
նյութերի բարձր պ ա րունա կությունը: Տիպ ա կա ն Ա -ն ե ր են հա մա րվում Պ րիպ յա տ ի
և Մ ե շչե ր յա ն ցածրությունները:

ПОЛЗУЧЕСТЬ ГРУНТА ԳՐՈԻՆՏԻ Ս Ո Ղ Ք , բեռ նվա ծքի ա զդեցությա ն տակ

գրունտ ի դա նդա ղ тн ա նընդհատ ձևախ ախ տման ունա կություն: Բեռնվա ծքի ա զդ ե­
ցությունը վերա ցնելիս ա յդ ձևախ ախ տումները կա րող են լի ն ե լ դ ա րձելի (ա ռա ձգա ­
կա ն) և ո չ դա րձելի (մնա ցորդա յին կ ա մ պ լա ս տ ի կ):

ПОЛИВНАЯ Н О Р М А — Ջ Ր Մ Ա Ն Ն Ո Ր Մ Ա , ջրա քա նա կ, որն ա նհրա ժեշտ է մեկ

ջրմա ն համար 1 հա ցա նքա տ ա րա ծություն ոռո գ ելիս: Ջ- ն. ա րտ ա հա յտ վում է
մ^/հա -երով և պ ա յմա նա վորվա ծ է մի շա րք գործո ննե րով (տ ե՛ս О р оси т е л ьн а я
н о р м а ): Ջ րմա ն և ոռոգմա ն նորմա ների պ ա հպ ա նումը կարևոր է ա գրոտ եխ -, ջրի
խ նա յողությա ն և բնությա ն պ ա հպ ա նութ յա ն տ եսա կետ ներից:

ПОЛНАЯ ВЛАГОГМ КССТЬ ПОРОДЫ ԱՊԱՐԻ ԼՐԻ Վ |ս Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ո Ի -

(Ժ՜ՅՈԻՆ, ա պ ա րում ջրի բոլոր տ եսա կների գումա րա յին պ ա րունա կությա նը' նրա
դա տ ա րկությունների լր ի վ հա գեցվա ծությա ն դ եպ քում: Ա - լ- խ . կա րելի է ա րտ ա ­
հա յտ ել բացա րձա կ չո ր ա պ ա րի կշռի կա մ ա պ ա րի մի ներա լա յին մա սնիկների
(կմա խ քի) ծա վա լի հա րա բերությա մբ (ծա կոտ իների ծա վա լի նկատմամբ հա րա ­
բերությունը միշտ հավասա ր է 1 -ի ) : Ք ա նի որ կ ա վա յին ա պ ա րների ծա կոտ իՕերը
գերա զա նցա պ ես մա զա կա ն են , ա պա նրանց ւրիվ խ ոնա վա տ ա րությունը մոտ է կա մ
հավասա ր մա զա նոթա յին խ ոնա վա տ ա րա թ յա նը: Բ ա ցի ա յդ , կա վա յին ապարների
համար պետ ք է տ ա րբե րել ւրիվ խ ոնա վա տ ա րությա ն երկու տ եսա կ . 1) կա վերի
տ վյա լ ծա կոտ կենութ յա ն դեպ քում և , 2) նրա նց ա զա տ ո ւռչմա ն դ եպ քրւմ: Չ ուռ չո ղ
ապարների համար «լրիվ խ ոհա վա տ ա րություն» հասկա ցությունը համընկնում է
«ւրիվ խ ոնա վություն» կա մ «կ շռ ա յի ն ծա կոտ կենութ յուն» հասկա ցությունների հետ:

П О Л О В О Д Ь Е — Վ Ա Ր Ա Ր Ո Ի Մ , գետ ի ջրա յին ռեժիմի փ ո ւլ, որը բնութա գրվում

Ւ տարվա մեջ ա ռ ա վելա գ ո ւյն ջրա տ ա րա թ յա մբ, գետ ի մա կա րդա կի տևակա ն բա րձ -
րա ցմա մր, սովորա բա ր ուղեկցվեւով հունից ջրի դուրս գսղա ու ողողա հունը
ողողելու երև ույթներով: Վ . պ ա յմա նա վորվում է գետ ի սնմա ն հիմնա կա ն ա ղբյուրո վ,
մերձա րև ա դա րձա յին գոտ ում' ա մա ռա յին հորդա ռա տ ա նձրև ներով, միջին գոտում'
գա րնա նա յին ձն հա լք ո վ ևն: Միևնույն կ լիմա յա կա ն գոտ ու գետ երին բնորոշ են տ ա րվա
246
որոշակի սեզոնի Վ -նհ րը, սակայն ին՜տենսիվությամբ Ц տևողությամբ նրանը զգա-
յիոբևն կաբող ևն տաբբհբվևյ:

П0Л1> Н А П О Р Н Ы Е ( С У Б А Р Т Е З И А Н С К И Е ) В О Л Ы — Կ Ի Ս Ա Օ Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն
(Մ Ե Ր Տ Ա Ր Տ Ե Ջ Յ Ա Ն ) Ջ Ր Ե Ր , ըստ Ֆ- Պ . Սավաբենսկա, ստ . ջրեր, որոնք որոշակի
սահմաններում դրսևորվող կայուն ճնշում չունեն- կարճ տարածությունների վրա այն
փոփոխվում է: Հոմանիշ4 տեղական ճնշումով ջրեր:

П О Л У Р А П Н Ы Е О З Е Р А - Կ Ի Ս Ա Ո Ն Ա Ա Ղ Ա Ջ Ր Ա Ց Ի Ն ԷՏ Ե Ր, ըստ Ա - Ի . Յենս-
(.իտովսկու, հանրային լճեր, որոնր տարվա ընթացքում ինտենսիվորեն գոլորշիանում
են. սակայն իսպառ չե ն վերանում- բնսւաղաջրերի մակերևույթը պահպանվում է
1 Я— 1/4 չափով:

П О Л У С .К А Л Ь Н Ы Е П О Р О Д Ы ( Г Р У Н Т Ы ) ֊ Կ Ի Ս Ա Ա Պ Ա Ռ Ա Ժ Ա Ց Ի Ն ԱՊԱՐ­
՜Ն ԵՐ (Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր ), ապարներ, որոնք օժտված են ինչպես առաձգական բյու­
րեղային կամ ամորֆ (կոշտ ) կապերով, այնպես էյ պլաստիկ կոլոիդ կապերով:
Մ ինչև սեղմման որոշակի սահման, քանի դեռ առաձգական կապերը չեն քա յքալվեյ,
Կ- ա- ձևախախտվում են բեռնվածքին համեմատական չափով և հակառակը: Ա յդ
սահմանից վերև ձևախախտումը կատարվում է փուխր ապարների նման: Կ- ա-ին
են դասվում մերգեյները (կավակրաքարերը) , օպոկները (ծակոտկեն սիլիցաքարե­
ր ը ) , կավային թերթաքարերը, արգիւիթները (կավաքարերը) ևն:

П О Л Ь Е — Պ Ո ԼՅԵ (Կ Ա Ր Ս Տ Ա Ց Ի Ն Դ Ա Շ Տ ) , սլավոնական տերմին, որով ա ն­

վանվում են Բալկանյան թերակղգու կարստավորված լեռնային շրջանների ընդար­
ձակ փակ իջվածքները (գոգավորությունները): Պ . սովորաբար ունի զառիթափ
յանջեր, համեմատաբար հարթ հատակ և զբաղեցնում է տասն|ակ ու հարյուրավոր
կմ3 տարածք: Պ -ի առաջացման վերաբերյա լ կան տարբեր տեսակետներ, որոնցից
առավել հիմնավոր է համարվում հետևյալը- Պ-ները առաջանում են կարստային
գոգավորությունների միացումից, գտնվում են գրունտային ջրերի մակարդակին
մոտ, որի պատճառով նրանց հատակային մասում առաջանում են մշտական կամ
ժամանակավոր ջրհոսքեր, հանդիպում են կարստային աղբյուրներ (վոկլյուզներ):
Ոմանց կարծիքով, Պ-ները ներլեոնային տեկտ. ծագման իջվածքներ են, որոնք ցա­
մաքուրդի են ենթարկում կարստային դատարկությունների ջրերը:

П О Л Я О Р О Ш Е Н И Я — Ո Ռ Ո Գ Մ Ա Ն Դ Ա Շ Տ Ե Ր , գլաղատնտ. հողատարածքներ,
որտեղ կիրառվում է պարարտացման ոռոգում արդյունաբերական ու կենցաղային
(կոյուղու) հոսքաջրերով և ապահովվում է (գրունտների միջոցով ծծանցվելու ճա­
նապարհով) այդ ջրերի կենսբ- վնասազերծումն ու մաքրումը:

ПОЛЯ Ф И ЛЬТРАЦИИ Մ Ծ Ա Ն Յ Ո Ա Ն Դ Ա Շ Տ Ե Ր , հողատարածքներ (դաշ­

տ եր), որոնց վերին շերտերը ներկայացված են ծծանցման որոշակի հատիկանիշ-
ներով օժտված ապարներով և օգտագործվում են ծծանցման ճանապարհով արդյու -
նաբերական ու կենցաղային հոսքաջրերը մաքրելու համար:

П О П О Р Ы — ԳԵՏՆԱՆՅՔԵՐ ( Պ Ո Ն Ո Ր Ն Ե Ր ), հեշտ լուծվող ապարների ծա կո-

247
տինհրի ա ճեղքերի միացումից առա ջա ցա ծ ա նց ք եր, որոնցով մակերևութա յին ջրերը
թափանցում են դեպի կա րսւոա վորվող զանգված)) խ որքը: Գ-)ւ ձևերն ու չա փ երը
տարրեր են և կախված ևն կարաոավորման ինտ ենսիվությունից: Մակերևույթի վրա
նրանք ա րտ ա հա յտ վում են հորանջող ճեղքերի m րա ց ա նցքերի ձև ով, որոնք ըն-
ղարձա կվէզով վերա ծվում են հորերի, կա մ լցվելո վ երկրորղա կա ն նյութերով, փ ա կ­
վում են:

ПОРИСТОСТЬ- Ծ Ա Կ Ո ՏԿ Ե Ն Ո ՒԹ ՅՈ ՒՆ , ա պ ա րում եղ ա ծ բպ որ ծա կոտ ինե-

րի , ճեղքերի և դա տ ա րկությունների ընդհա նուր ծա վա լը ( ո ) , ո րն ա րտ ա հա յտ վում
է ծակոտ իների ծա վա լի (V * ) և ա պ ա րի ընդհա նուր ծա վա յի ( V - .) %֊ա լի ն հա-
V*
րա րերությա մր' П — ՜ - 100% : Ա պ ա ր ի ծա կոտ կենութ յունը բնութա գրվում է նաև

ապարի ծա կոտ իների ծա վա լի (V *. ) ե ապ ա րի կմա խ քի ( V ^ s .) ծա վա յի հա րա ­

բերությա մբ: Ա յս մեծությունը կ ոչվ ո ւմ է ծա կոտ կենութ յա ն գործա կից (կա մ բերվա ծ
ծա կ ոտ կեն ութ յա ն ), որն ա րտ ա հա յտ վում է միա վորի մա սերով (տ ե’ս К оэф ф и ци ен т
по ри стости ): Ծ . մեծությունը կա րող է ա րտ ա հա յտ վել նաև ծա կոտ իներում եղա ծ
չր ի կշոի և չո ր ապ ա րի կշռի հա րա բերությա մբ: Ըստ ծա գմա ն տ ա րբերում ե ն .
1) սկ զբնա յին կա մ սինգենետ իկ (միա ժա մա նա կ ա ռա ջա ցա ծ) Ծ ., որն ա ռա ջա ցել
է տ վյա լ ապարի կա զմա վորմա ն ժամանակ (ա պ ա ր կ ա զմող մա սնիկների միջև եղա ծ
դ ա տ ա րկություններ, լա վա ների ճ եղքեր և ն), 2 ) երկ րորդա յին կամ մա կա ծին Ծ -,
որն առա ջա ցել 1; կա զմա վորվա ծ ապ ա րի մեջ հետ ա գա յում տ եղի ունեցող երկրբ-
գործընթացների շնորհիվ (տ ա ր լա ո ւ ծ ա մ , կ ծկո ւմ, տ եկտ . կոտ րա տ ում և ն ): Ըստ
չա փ երի ա ռա նձնա ցնում են ծա կոտ իների Տ խ ում բ. 1) գերմա գա նոթա յին' > 1 մմ
(ճեղքերի բա ց վա ծք ը' > 0 ,2 5 մ մ ) , 2 ) մա զա նոթա յին' 1— 0 ,000 2 մ մ (ճեղքերը'
0,25— 0 ,0 0 0 1 ), 3) մերձմա գա նոթա յին' < 0 ,0 0 0 2 մմ (ճեղ ք երը' < 0 ,0 0 0 1 ) : Տ ա ր բե­
րում են նաև- ա ) ընդհա նուր (բա ցա ր ձա կ, ֆ ի զ .) Ծ . , ա յսին քն ծա կոտ իների ընդհա ­
նուր ծա վա յը' անկա խ նրանց ձև ից, չա փ երից ու հա ղորդա կցվա ծությա ն ա ստ իճա ­
նից, բ) ա կտ իվ (ա րդյո ւնա վետ , դին ա միկ ) Ծ . (տ ե'ս А кт и в н а я по ри ст ост ь):

П О Р И С Т О С Т Ь Д И Н А М И Ч Е С К А Я (Э Ф Ф Е К Т И В Н А Я ) — Դ ԻՆ Ա Մ Ի Կ (Ա Ր ­
Դ Յ Ո Ւ Ն Ա Վ Ե Տ ) Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , « Ա կ տ ի վ ծա կոտ կենութ յուն» տ երմինի ա վ ե ­
լորդ հոմա նիշներ (տ ե'ս Л кти вная п о р и ст ост ь):

ПОРИСТОСТЬ ТРЕЩ ИННАЯ (Տ Ի Ղ Մ Ա Յ Ի Ն Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ճ ե ղ ք ե ­

րի ծավալ|ւ հա րա բերությա նը ա պ ա րի ընդհա նուր ծ ա վա լի ն: Տ վ յա լ դեպ քում ճ ե ղ ­
քերը դիտ վում են որպ ես ծա կոտ կենութ յա ն բա ղ ա դ րա մա ս, իսկ ճ - ծ- բնութա գրում է
ճեղքերի տ եսա կա րա ր ծա վա լը:

П О Р О В О К А Р С IО В Ы Е (К Л Р С Т О В О П О Р О В Ы Е ) В О Д Ы — ԿԱՐՍՏԱԾԱԿՈ-
Տ Ւ Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ստ . ջրեր, որոնք էյա պված են ապարների խոշոր հա ղորդա կցվող
ծա կոտ իների և կա րստ ա յին դա տ ա րկությունների հետ:

П О Р О В О -Т Р Е Щ П П Н Ы Е (Т Р Е Щ И Н Н О -П О Р О В Ы Е ) В О Д Ы - Ճ Ե Ղ Ք Ա Ծ Ա -
Կ Ո Տ Ի Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ա ո. ջրեր, որոնք կտ պ վա ծ են ւսպարների հա ղորդա կցվող
ճեղքա ծա կոտ իների հետ:

24Տ
 М ОРОВОЕ Д А В Л ЕН И Е Ծ Ա Կ Ո Տ Ի Ն Ա Յ Ի Ն Ճ Ն Շ Ո Ւ Մ , ապարի ծոկոտիներամ
գտնվող ջրի ճնշումը' նրանց պատերի ւ|րսւ:

П О Р О В Ы Е В О Д Ы — Ծ Ա Կ Ո Տ Ի Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տհ'ս В ода ПОроВвЯ:

П О Р О Д \ В О Д О Н О С Н А Я ֊ ԼՐԱ ՏԱՐ Ա Պ ԱՐ, ծակոտկհն կամ ճեղքավոր

սալար, որի բոլոր դատարկությունները լ{յէ{աձ են գրավիտացիոն ջրով:

П О Р О Д А С В Е Р Х В Л А Г О Е М К А Я ֊ Գ Ե Ր 1 ս Ո Ն Ա Վ Ա Տ Ա Ր Ա Պ Ա Ր , ապար, որի
խոՕավատարությունը գերազանցում I. 100 %-ից: Օր-, տորֆերի որոջ տեսակների
մոտ խոնավատարությունը հասնում է մինչև 1500%:

П О С Т О Я Н Н А Я (Н Е У С Т Р А Н И М А Я ) Ж Е С Т К О С Т Ь В О Л Ы — Ջ ՐԻ Մ Շ Տ Ա ­
Կ Ա Ն (Յ Վ Ե Ր Ա Յ Վ Ո Դ .) ԿՈ ՕՏՈ ԻՓ ֊ՑՈ ԻՆ . տ ե ս Ж есткость ВОДЫ:

постоянный уровень подземных вод— ստորերկրյա ջրերի

Կ Ա Յ Ո Ւ Ն Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ , urn. ջրերի մակարղակ, որը ժամանակի ընրացբում մնում է
անփոփոխ: Կայուն մակարդակը սովորաբար բնորոշ է խորը տեղադրված Ոզոր
ջրատար Ոորիզոններին:

ПОСТОЯН Н АЯ Н АГРУЗКА Կ Ա Յ Ո Ի Ն ( Մ Շ Տ Ա Կ Ա Ն ) Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , գրունտի

վրա գործադրվող բեոնվածք, որը ժամանակի ընթացքում փոփոխության չի են-

П О Т А М О Л О Г И Я — Պ Ո 8 Ա Մ Ո Լ Ո Գ Ի Ա , ջրաբանության բաժին, որը զբաղվում է

գետերի ուսումնասիրությամբ: Ներկայումս քիչ օգտագործվող տերմին- փոխարին­
վում է «ուսմունք գետերի մասին» կամ «գետային ջրաբանություն» տերմիններով:

П О Т Е Р Я Н А П О Р А - Ճ Ն Շ Մ Ա Ն Ա Ն Կ Ո Ի Մ (Կ Ո Ր Ո Ի Ս Տ ), ստ- ճնշամնային ջըր-

նոսքի ճնշման անկումը (կորուստը), շարժման ուղղությամբ: ճ- ա . տեղի է ունենում
ծծանցվող ապարների դիմադրության և ջրի մածուցիկության հետևանքով:

П О Т О К Л А М И Н А Р Н Ы П — Օ Ի 0 Ա Ց Ի Ն (Լ Ա Մ Ի Ն Ա Ր ) Հ Ո Ս Ք , հեղուկի համսւ-
չա փ , դանդաղ հոսք, որի դեպքում հեղուկի շիթերը շարժվում են միմյանց զուգահեո:
Հոսանքի արագության մեծացման դեպքում հեղուկի շարժումն ընդունում է մրրկային
բնույթ (տ ե՛ս Поток турПулетный) : Հոմանիշ՝ շիթային շարժում:

П О Т О К Л И Н Е Й Н Ы Й (О Д Н О М Е Р Н Ы Й ) ԳԾԱՅԻՆ (Մ Ի Ա Յ Ա Փ ) ՀՈՍՔ,
ծակոտկեն միջավայրում հեղուկի կամ գազի շարժում, որի դեպքում շիթերի հետա­
գծերն իրենցից ներկայացնում են զուգահեռ ուղիղներ, ըստ որում հոսքի յուրաքանչ­
յուր հարթ կտրվածքի ցանկացած կետում ծծանցման արագությունները ոչ միայն
զուգահհո, այլ նաև հավասար են:

ПОТОК П ЛОСКИ П (Д В У Х М Е РН Ы Й ) - ՀԱՐ(9֊ (ԵՐ Կ ՁԱ Փ ) ՀՈՍՔ. ծա-

 կ ոտ կ են միջա վա յրում հեղուկի կամ գա զի շա րժում, որի դեպ քում բոլոր մասնիկները
շա րժվում են որևէ ա նշարժ հա րթությանը (դի ցո ւք , շերտի հա տ ա կին) զուդա հեո
հա րթություններով, ըստ որում ա յդ հարթությանը ուղղա հա յա ց ցանկա ցա ծ ուղիղի
վրա մա սնիկների շա րժմա ն բնույթը միա տ եսա կ է : Տ ա րբերում են Հ . հ. կտ րվա ծքում
և հատակագծում (պ լա ն ում ):

ПОТОК П Л ОСКО СТНОЙ ( П Л А С Т О В Ы Й ) — Տ Ա Փ Ա Ր Ա Կ Ա Յ Ի Ն (Շ Ե Ր Տ Ա Ց Ա Ն )

Հ Ո Ս Ք , լանջի մակերևույթով անձրևա ջրերի համատա րած հոսք, որը հանգեցնում է
հողմա հա րմա ն նյութերի տ ա փ ա րա կա յին տ եղա տ ա րմա ն (ո ղ ո ղա տ ա րմա ն): Հ ո րդա ­
ռատ անձրևների ժամանակ գոյա նում է ա վելի հզոր մրրկա յին հարթ հոսք, որը
|անջով ներքև արագ հա վա քվում է ռելի եֆ ի ողողա տ ա րմա ն ձևերի հա ներում (ձո ­
րա կներ, գետ ա հուներ, հո վիտ ներ):

П О Т О К П Р О С Т Р А Н С Т В Е Н Н Ы Й (Т Р Е Х М Е Р Н Ы Й ) — Տ Ա Ր Ա Ծ Ա Կ Ա Ն (Ե Ռ Ա ­
Չ Ա Փ ) Հ Ո Ս Ք , հեղուկի շա րժ ում , որի դեպ քում նրա բոլոր բնութա գրերը (ճնշումը,
ա րա գությա նը ևն) կա խ վա ծ են 3 կոորդինա տ ներից: Ա յն պ ի ս ի հա րթություն, որի
վ րա ա յդ բնութա գրերը նույնա նմա ն փ նե ին , գ ո յո ւթ յա ն չա ն ի :

ПОТОК РАДИАЛЬНЫ Й — «Ա Ռ Ա ԳԱՑ0Ա 2Ե4 (Ռ Ա Դ Ի Ա Լ) ՀՈՍՔ , տ ես

П л о ск о р ад и а л ьн о е (осесим м етр ичн ое) д ви ж ен и е :

П О Т О К Т У Р Б У Л Е Т Н Ы Й — Մ ՐՐԿԱՅԻՆ ( Տ Ո Ի Ր Բ Ո Ի Լ Ե Ն Տ Հ Ո Ս Ք ) , հևդակի
(կա մ գա զ ի ) մրրկա յին (գ ա լա րա մ ա յի ն) հոսք, որի դ եպ քում ա նկա նոն հետ ա գծերով
շա րժ վող մա սնիկներն ա շիթերը միա խ ա ռնվում ու բա ժա նվում ե ն : Շ իթ ա յի ն հոսքի
համեմա տ ությա մբ Մ - հ . օժտ վա ծ է կա խ վա ծ մա սնիկներ տ եղ ա շա րժ ելա և տ ա նելու
մեծ ունա կությա մբ:

ПОЧВЕННЫ Е ВОДЫ ԳԵՏՆԱՀՈՂԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, տ ես Вода (вл а га ) поч­

т енная :

П ОЧВЕН Н Ы Й ГИ ГРО ГРАФ ԳԵՏՆԱՀՈՂԱՅԻՆ Խ Ո Ն Ա Վ Ա Չ Ա Փ , գետ նա հո-

ղա յին օդի հարա բերա կա ն խ ոնա վությունը ո րոշող սա րք:

ПОЧВЕННЫ Й РАСТВОР - ԳԵՏՆԱՀՈՂԱՅԻՆ ԼՈ ԻԾ Ո ԻՅ Թ , գետ ն ա հող եր ա մ

պ ա րունա կվող հեղուկ, որը բա ղ կա ցա ծ է ջրից և նրա նում յուծվա ծ հա նքա յին ու
օր գ . նյութերից: Գ . լ . հա նդիսա նում է բույսերի սնմա ն հիմնա կա ն ա ղբյուր:

ПОЯС ВЫ Щ ЕЛАЧИВАНИЯ П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ

Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ի Ծ Մ Ա Ն Գ Ո Տ Ի , երկրա կեղևի մա կերև ութա յին մա սի ա պ ա րների հա ստ -
վ ա ծք ներ , որոնց մեջ կ ուտ ա կվող և տ եղ ա շա րժ վո ղ ս ա . ջրերը օժ տ վ ա ծ են ա պ ա ր­
ները ի նտ ենսիվորեն ք ա յք ա յելո ւ-տ ա րրա լուծե լո ւ ո ւնա կութ յա մբ' մինչև հոսքի հիմքի
սա հմա նը:

П ОЯ С ГИ ДРОХИ М И ЧЕСКИ М - Ջ Ր Ա Ք Ի տ վ ձ Կ Ա Ն Գ Ո Տ Ի , երկրա կեղևի տ ե ­

ղա մա ս, որը բնութա գրվում է ո ւղղա ձիգ կտ րվա ծք ում ջրա ք ի մ. զոնա ների (տ ա րբեր
 աո. ջրերի) որոշակի հերթափոխությամբ և դրանով տարբերվում Լ

П ОЯС КОЛЕБАНИ Я ВОД НО ГО ЗЕРКАЛА ՋՐԱՅԻՆ ՀԱ ՑԵԼՈՒ Տ Ա Տ Ա Ն ­

Մ Ա Ն Գ Ո Տ Ի , ըստ 0- Մեյնցերի, երկրակեղևի մաս, որը սահմանափակվում է որո­
շակի ժամանակահատվածում ստ- ջրերի հայելու (գրունտային ջրերի մակերևույթի)
բարձր և ցածր դիրքերով: Ա վելորդ տերմին:

П О Я С М Е Р З Л О Т Н Ы Й - - Ս Ա Օ Յ Ո Ի Թ Ա Յ Ի Ն Գ Ո Տ Ի , բազմամյա սաոցայթի մար­

զերում կիրառվող հասակ միջոցառում, որը հնարավորության է տալիս կանխեյ թեք
լանջերին հարող ավտոմոբիւալին ա երկաթուղային ճանապարհների և այլ ինժե­
ներական կառույցների սաոցածածկումը: Վերջինը հետևանք է այն բանի, որ ա շ­
նան սկզբից սկսած հողագրունտները սառչում են, ուռչում, ձևախախտվում և ճեղ­
քավորվում: Ա յդ ճեղքերով դուրս եկող վերսաոցութային ջրերը (տե՛ս 11ад мерз­
лотные воды) սառելով առաջացնում են սաոցածածկույթներ (սառցա բլուրներ),
որոնք աստիճանաբար աճում են լանջն ի վար և սսլաոնամ զանազան կառույցների:
Գոյա ցող սաոցածածկուլթը այյ կողմ ուղղելու նպատակով փորում են խրվանդակ-
ներ, ստեղծվում են դիմհարներ ևն, որոնց և կոչում են Ս . գ-:

П РЕД ВАРИТЕЛ ЬН АЯ РАЗВЕДКА П ОД ЗЕМ Н Ы Х ВОД -- Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա

Ջ ՐԵ ՐԻ Ն Ա 1 Ս Ն Ա Կ Ա Ն Հ Ե Տ Ա Խ Ո Ւ Զ Ո Ւ Մ , ջրաերկրբ. որոնողական աշխատանքների
հիման վրա առանձնացված հեռանկարային տեղամասերում ստ- ջրերի հետախու­
զում, որը կատարվում է նրանց պաշարների մոտավոր գնահատման և հետագա
մանրամասն հետախուզման համար առավել բարենպաստ տեղամասեր առանձնաց­
նելու նպատակով: U . ջ. ն. հ. հիմնականում կատարվում է ջրամատակարարման

ПРЕД ЕЛ ПЛАСТИЧНОСТИ Պ ԼԱ Ս Տ Ի Կ Ո ՒԹ Յ Ա Ն Ս Ա Հ Մ Ա Ն , կավային ապար­

ների այնպիսի խոնավություն, որի դեպքում նրանք գտնվում են պլաստիկ վիճա­
կում: Տարբերում են պլաստիկության վերին (հոսունության) և ստորին (գլանման)
սահմաններ (տե՛ս Пластичность глинистых пород):

П Р Е Д Е Л П Р О Ч Н О С Т И — Ա Մ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ս Ա Հ .Մ Ա Ն , գրաստների միառանցք
սեղմման (ձգման) փորձարկման ժամանակ գործադրվող սահմանային լարում (3),
որի տակ գրունտի նմուշը քայքայվում է: Ա . ս . որոշվում է հետևյսղ բանաձևով.
р
3 — ի— (կգ/սմ2) , որտեղ' P -ն բեռնվածքի մեծությունն է ( կ գ ), F -ը' գրունտի
նմուշի սկզբնական լայնական կտրվածքը (սմ2) : Հոմանիշ' սեղմման ժամանակավոր
դիմադրություն, քայքայիչ լարում:

П РЕД ЕЛ ТЕКУЧЕСТИ - ՀՈ ՍՈ ՒՆ Ո ՒԹ ՅԱ Ն ՍԱՀՄԱՆ, տ ես Пластичность

глинистых пород:

П Р Е Д Е Л У П Р У Г О С Т И — Ա ՈԱՋԳԱԿԱՆՈԻԹ ՅԱՆ Ս Ա Հ Մ Ա Ն , սահմանալին

|ա րամ, մինչ որը գրունտի վրա գործադրվող բեռնվածքի և նրա կրած ձևախախ-

ՏՏ1
լռումների միջև պահպ ա նվում է ա ղ իդ հա մեմատակա ն կա խ ում, ա յսինքն' լա քում,
np]i դեպ քում գրունտի մնա ցորդա յին ձևախ ախ տումները սկսում ե ն հա սնել այնպիսի
մեծությունների, որոնք որոշվում են տ եխ . պ ա յմա ններով թ ույլա տ րվող չա փ երով ( օ ր .,

П Р Е Д Е Л У С А Д К И — Կ Ծ Կ Մ Ա Ն Ս Ա Հ Մ Ա Ն , գրունտ ի կծկմա ն ա ռա վելա գույն

մեծութ յա ն, որն հնարավոր է նրա չորա ցմա ն ժա մա նա կ: Ե թե Կ . U .-ից հետո չո ­
րացումը շարունա կվում է , ապա ջրի գ ոլորշիա ցոլմը գրունտ ի հետագա խ տ ա ցոլ-
մու[ չի զուգորդվում, որը հանգեցնում է մա զա նոթներում ջրի մա կա րդա կի իջեցմա նը
և գրունտի գունափոխ մանը (մուգ գ ույներից' բա ց գ ո ւյն ե ր ): Հոմա նի շ' չորա ցմա ն
սահման:

ПРЕДЕЛЬНАЯ НАГРУЗКА ՍԱՀՄ ԱՆԱՅԻՆ Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , տ ե'ս Д о п у с к а -

< мое нап ряж ен и е:

п р е д е л ь н о е с о п р о т и в л е н и е — ս ա հմ ա ն ա յի ն դ իմ ա դ րո իթ յռ ին ,
ծա նրա բեռնմա ն տ վյա լ պ ա յմա ններում գրունտ ի ա ռ ա վելա գ ո ւյն կրողունա կություն:

П РЕДЕЛЬНО ДЛ ИТЕЛ ЬНОЕ СОПРОТИ ВЛЕНИЕ - ՍԱՀՄ ԱՆԱՅԻՆ ԵՐ-

ԿԱՐԱՏԵՎ Դ Ի Մ Ա Դ Բ Ո Ի 0 -Յ Ո Ի Ն , ա նսա հմա ն դ ա նդ ա ղ ծա նրա բեռնմա ն դեպ քում
ապարի (մա սնա վորա պ ես սա ռա ծ գ րո ւնտ ի ) ցուցա բերա ծ դ իմա դրությունը ք ա յք ա յ-
մա նը, ա յսին քն ՝ սա հմա նա յին յա րում , մի նչ որը բեռնվա ծքի ա նսա հմա ն երկա րա տ և
ներգործութ յա ն տակ գործնա կա նում ա պ ա րի քա յք ա յում չի դիտ վում:

прерывистость зон мерзлых пород (Криолитозон) ֊ սառած

ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԶՈՆԱՆԵՐԻ (Կ Ր Ի Ո Լ Ի Թ Ո Ջ Ո Ն Ա Ն Ե Ր Ի ) Ը Ն Դ Հ Ա Տ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ուղղա ձիգ
կտ րվա ծքում սա ռա ծ և չս ա ռ ա ծ ա պ ա րների շերտ երի հերթա փ ոխ ություն: Հոմա նի շ՝
շերտ ա վոր սա ռ ա ծություն:

П Р Е С С И О М Е Т Р -- Մ Ա Մ Լ Ա Ձ Ա Փ , սա ր ք , որի օգնությա մբ հորա տ ա նցքում ո րոշ­

վում է ա պ ա րների ւսմրությունն ու ձև ա խ ա խ տ ումները: Մ -ի հիմնա կա ն մա սը հա ն­
դիսա նում է էլա ստ իկ բա նվորա կա ն խ ուցը, որի մեջ նե րմղ վող գա զի կա մ հեղուկի
միջոցով ճնշում է գործա դ րվում հորա տ ա խ որշի ա պ ա րների վրա :

П РЕ С Н Ы Е ВО Д Ы — ՔԱՂՑՐԱՀԱՄ ՋՐԵՐ, բնա կա ն ջրե ր, որոնց հա նքա յնա ­

ցումը (չո ր մնա ցորդի ձև ո վ) չի գերա զա նցում 1 գ ր /լ:

П РИ БОРЫ ДЛЯ Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Х И С С Л Е Д О В А Н И И —ՍԱՐՔԵՐ

Ջ Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Հ Ե Տ Ա Ջ Ռ Տ Ո Ի Թ Յ Ռ Ի Ն Ն Ե Ր Ի Հ Ա Մ Ա Ր , գոյություն ո ւնեն տ ա ր­
բեր նշա նա կությա ն ու բնույթի ս ա րք եր. 1) հորա տ ա նցքերում, ջրհորերում, շա ր ֆ ե ­
րում և այլ փ որվա ծքներում ջրի մա կա րդա կը չա փ ելու համար օգտ ա գործվում են.
մեխ -, լողա կա յին (ւիմն իգրւսֆ ), օ դ ա ճ նշիչ (սղ տ ա ն, ս ո ւլի չ, մա ն ո մ ե տ ր ե ր ), է լե կ ­
տ րական (ձա յն ա յի ն, լուսա յի ն, գա լվա նա մե տ րեր) և ն, 2) ջրի ծախ սը որոշելու
հա մա ր -ջր ա հա շվ իչներ, ջրթ ա փ եր, օղա կ ա յին դիա ֆ ր ա գմա ներ, 8) ջրի ջերմա ստ իճա ­
նը չափե(ու հա մա ջերմա չա փ եր, որոնք փ նո ւմ են տ ա րբեր տ իպ ի (սնդ իկ ա յին , սպ իր­
տային, էլեկտրական) և բնույթի (սովորական, ծույլ, աոավէղագույն, նվա զագույն),
4) ջրի ու գազի նմուշներ վերցնելու համար — փորձանլութաոու սարքեր, 5) գ ա լի
ծախսը որոշելու համար — անե մոմե արեր, օդաճնշիչ խողովակներ, սւափօդակային
լափիչներ: Գիտատեխ- հեղափոխության դարաշրջանում անընդհատ ստեղծվում են
նորանոր ինքնագրաոող սարքեր՛ զուգորդված էլեկտրոնային հաշվիչներով:

ПРИБРЕЖЬЕ (ВЗМОРЬЕ) ֊ Ծ Ո Վ Ե Զ )' ( Ծ Ո Վ Ա Փ ), ջրով ծածկված ավաղան­

քի գոտի:

ПРИВЕДЕННАЯ ЛЭРИРОВАНПОСТЬ ГРУНТА - Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Բ Ե Ր Վ Ա Ծ ՕԴ Ա -

ՀԱ ԳԵՅՈԻՄ, գրունտի ծակոտիներում գտնվող օդի ծավալի հարարերութլունը
գրունտի կմախքի ծավալին:

ПРИВЕДЕННАЯ ВЫСОТА ДАВЛЕНИЯ ֊ Ճ Ն Շ Մ Ա Ն Բ Ե Ր Վ Ա Ծ Բ Ա Ր Ձ Ր Ո Ւ­

Թ Յ Ո Ւ Ն , հիդրավլիկայում, ըստ Ն- Ն . Պավլովսկու, հեղուկի բարձրությունը պիե-
զոմետրում, որը վերևից փակ է և ունի տորիչեԱան դատարկություն (այսինքն՝ ճըն-
շամնաչափ փողակում):

ПРИВЕДЕННАЯ ОБЪЕМНАЯ ВЛАЖНОСТЬ ПОРОДЫ (ГРУНТА) -

Ա Պ Ա Ր Ի (Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի ) Բ Ե Ր Վ Ա Ծ Ծ Ա Վ Ա Լ Ա Յ Ի Ն Խ Ո Ն Ա Վ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ապարի (գրուն­
տի) ծակոտիներում պարունակվող ջրի ծավալի հարաբերությունը ապարի (գրունտի)
կմախքի ծավալին:

ПРИВЕДЕННАЯ ПОРИСТОСТЬ (СКВАЖНОСТЬ)֊ Բ Ե Ր Վ Ա Ծ Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե ­

Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ապարի (գրունտի) ծակոտիների ծավսղի հարաբերությունը ապարի
(գրունտի) կմախքի ծավալին: «Ապարի ծակոտկենության գործակից» տերմինի ա վե­
լորդ հոմանիշ:

ПРИВЕДЕННЫЕ ПЛАСТОВЫЕ ДАВЛЕНИЯ — Բ Ե Ր Վ Ա Ծ Շ Ե Ր Տ Ա Յ Ի Ն Ճ Ը Ն -

Շ Ո Ի Մ Ն Ե Ր , հորատանցքերամ չա փված շերտային ճնշումներ, որոնք բհրված (վե­
րահաշվարկված) են որոշակի հորիզոնական հարթության (ծովի մակերևույթի)
նկատմամբ: Նմա ն վերահաշվարկը օգնում է ազատվել տեղանքի ռելիեֆի անհար­
թությունների և թեր տեղադրման ճնշումնալին շերտի խոտոր ցուցումներից:

Приведенный радиус влияния- բ ե ր վ ա ծ ա զ դ ե ց ո ւ թ յ ա ն շ ա ­

ռ ա վ ի ղ . ըստ Ե . Ե Կերկիսի, հորատանցքի (ջրհորի և ա յլ ջրհան փորվածքի)
շուրջ երևակայական շրջանագծի շաոավիղ, որով սահմանափակվում է հորատանցքի
ազդեցությունը ջրատար հորիզոնի վրա՝ տվյալ ծախսի դեպքում: Անհամասեո ջրա­
տար ապարներում հորատանցքից տարբեր ուղղություններով ազդեցության շաաս-
վիղը տարբեր է լինում, իսկ բհրված շտոավիղը միջինացնում է դրանց արժեքները
և հեշտացնում ջրաերկրբ- հաշվարկները:

ПРИНЦИП НЕИЗМЕНЯЕМОСТИ ЛИНИИ ТОКА - Հ Ո Ս Ա Ն Ք Ի Գ Ծ Ե Ր Ի Ա Ն ­

Փ Ո Փ Ո Խ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ս Կ Զ Բ Ո Ւ Ն Ք , ul(qpmGp, որի վրա հիմնված է երկհեդուկ ծծանց­
ման մոտավոր հաշվարկը: Ա լդ դեպքում ընդունվում է այն պայմանը, որ երկու հե­
 ղուկների ծծանցմա ն դեպ քում հոսանքի գծերը որոշ մա րգերում համընկնում են մեկ
հեղուկի ծծա նցմա ն հոսանքի գծերի հետ (երբ սա հմ ա նա յին պ ա յմա նները ա նփ ո­
փոխ ե ն ) :

П Р И Р О Д Н Ы Е В О Д Ы — Բ Ն Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր , երկիր մոյորա կի բոլոր ջրերը:

П Р О Б А — Ն Մ Ո Ի Շ , տ ա րրա լուծությունների և փ որձա րկումների համար նախ ա­

տ եսվա ծ նյութ, որը սա հմա նվա ծ կա նոններով վերց վո ւմ է հետ ա զոտ վող օբյեկտ ից:
Ջրա երկրբ* և ինժեներա երկրբ- ո ւսո ւմնա սիրությունների ժամա նա կ հարկ է լինում
վերցնել ստ . ու մա կերևութա յին ջրերի, ա պ ա րների, գրունտ նե րի, հողերի ու գա զերի
բա զմա թ իվ նմուշներ:

ПРОБНАЯ Н А ГРУ ЗК А — Փ Ո Ր Ձ Ն Ա Կ Ա Ն Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , րեոՕվա ծք, որը գոր­

ծա դրվում է ա պ ա րի վր ա ' նր ա ա մրությունն ու ձևախ ախ տումը որոշելու համար:

ПРОБНАЯ ОТКАЧКА Ն Մ Ո Ի Օ Ա Յ Ի Ն Ա Ր Տ Ա Մ Դ .Ո Ի Մ , հորա տ ա նցքից, ջրհո­

րից կա մ ա յլ փ որվա ծքից ջրի կա րճա տ և ա րտ ա մղում' ջրի ծախ սի ու որա կի ո րոշ­
ման և ջրատ ար հորիզոնի նախ նա կա ն գնա հա տ մա ն նպ ա տ ա կով:

П Р О Б О О Т Б О Р Н И К — Ն Մ Ո Ի Շ Ա Հ Ա Ն Ի Ձ , սա ր ք , ո րով լեոն ա յի ն փ որվա ծքներից

վերցվում է ա պ ա րի, ջրի կ ա մ գա զի նմուշ:

ПРОВАЛ КАРСТОВЫ Й ֊ Կ Ա Ր Ս Տ Ա 5 Ի Ն Փ Լ Ո Ի Զ Ո Ի Մ , կա րստ ա յին դա տ ա րկու­

թյունների ա ոա ստ ա ղի փ լուզո ւմ, որը երկրի մա կերևույթի վրա ա րտ ա հա յտ վում է
հորի, ձա գա րի կ ա մ փ ոսորա կի ձևով:

П Р О В А Л Ь Н Ы Е В О Р О Н К И — Փ ԼՈ ԻԶՄ Ա Ն Ձ Ա Գ Ա Ր Ն Ե Ր , երկրի մակերևույթի

վրա ա րտ ա հա յտ վա ծ տ ա րրեր չա փ ե րի ձա գա րա ձև ի ջվա ծք ներ , որոնք ա ոաջանում
են ի նչպ ե ս կ ա րստ ա յին դա տ ա րկ ա թ յո ւնն երի , ա յնպ ես է յ ստ- լեոն ա յի ն փ ո րվա ծք ­
ների ա ոա ստ ա ղի վղուզումից:

П РО В И Н Ц И Я М И Н ЕРА Л Ь Н Ы Х В О Д — ՀԱՆՔԱՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ՄԱՐՋ (Ն Ա ­

Հ Ա Ն Գ ) , ջրա ե րկր ր. միա վո ր, որի սա հմա ններում տ ա րա ծվա ծ ե ն քիմ- և գա զա յին
բա ղա դրութ յա մբ նման հա նքա յին ջրերի ո րոշա կի զուգորդումներ: Ըստ Ա - Մ . Օվ-
չինն իկ ո վի ( 1 9 6 3 ), նա խ կին Խ Ս Հ Մ տ ա րա ծքում ա ոա նձն ա ցվե յ ե ն հա նքա յին ջրերի
հետևյալ մա րգերը ( ն ա հ ա ն գ ն ե ր ը ). 1) ժա մա նա կա կից հրա բխ ա յին մա՜րզերի ածխ ա ­
թթ վ ա յի ն, ծծմրա ջրա ծնա -ա ծխ ա թ թ վա յին և ա զոտ ա ֊ա ծխ ա թթվա յին թերմա լ ջրերի,
2) երիտ ա սա րդ հրա բխ ա յին գործունեությա ն մա րզերի ա ծխ ա թթվա յին ջրերի,
3) նորա գույն տ եկ տ . շա րժումների մա րգերի ա զ ո տ ա յին հիմնա յին ջերմա ջրերի,
4 ) պ լա տ ֆ որմա յին մա րգերի ա րտ եզյա ն ա վ ա զ ա ն ների , եզ րա յին ճկվա ծքների և ծ ա լ­
քա վոր մա րզերի ա զ ո տ ա յի ն, ա ղոտամեթսւնսւյիՕ և մեթ ա նա յին ջրե րի, 5) թթու բա ­
ղա դրութ յա ն բյուր եղա յին ա պ ա րների հողմա հա րմա ն կեղևի թթվա ծնա ա զոտ ա յին և
ա զոտ ա ոա դոնա յին թույլ հա նքա յնա ցվա ծ ջրերի:

ПРО ЗРАЧН О СТЬ ВОДЫ Ջ Ր Ի Վ Շ ՜Ի Տ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ( Թ Ա Փ Ա Ն Յ Ե Լ Ի Ո Ի Բ ՜Յ Ո Ի Ն ) ,

իր միշով լույսի ճառագայթներ րաց թողնելու շրի ունակություն, որբ կախված Լ
Արանում լուծված հանքային բաղադրիչների, մեխ- խառնուրդների, օրգ. նյութերի
ու կոյոիդների պարունակությունից, ինչպես նաև շրի շերտի հաստությունից: Ջրում
ուժեղ կլանվում են կարմիր և դեղին ճառագայթները, իսկ մանուշակագույնները թա­
փանցում են ավելի խորը: Ըստ վճիտության աստիճանի զանազանում են վճիտ, թույյ
պղտոր, պղտոր և շատ պղտոր շրեր: Ի տարբերություն մակերևութային շրերի, ստ-
շրերն առավելապես վճիտ են: Քանսւկասլես Ջ- վ- որոշվում է հատուկ սարքերի
միշոցով:

П Р О И ЗВ О Д И Т Е Л Ь Н О С Т Ь (РА С Х О Д ) Е С Т Е С Т В Е Н Н О Г О П О Д ЗЕ М Н О Г О
П О Т О К А - ԲՆԱԿԱՆ Ս ՏՈՐԵՐԿՐՑԱ ՀՈՍՔԻ Ա Ր Տ Ա Դ Ր Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Ո Ի ք ծՑ Ո Ի Ն
( W JJu U ) , շրի ծավալ (ծա խ ս), որը բնական պայմաններում անցնում է սա- հոսքի
լրիվ կտրվածքով' ժամանակի միավորի ընթացքում:

П Р О И З В О Д И Т Е Л Ь Н О С Т Ь (Р А С Х О Д ) С К В А Ж И Н Ы . К О Л О Д Ц А —ՀՈՐԱ Տ­
Ա Ն Ց Ք Ի Ջ Ր Հ Ո Ր Ի Ա Ր Տ Ա Դ Ր Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Ո Ի Օ Ց Ո Ի Ն ( Ծ Ա Խ Ս ) , նույնն է , ինչ շրհորի,
հորատանցքի ծախսը (տե՛ս Д ебит колодца):

П Р О М Е Ж У Т О К (У Ч А СТ О К ) В Ы С А Ч И В А Н И Я - խ ԱՑՈԻՑՕԻ Մ ԻՋԱԿԱՅՔ
( Տ Ե Ղ Ա Մ Ա Ս ) , գետահովտի լանջերի, պատվարի ստորին ջրամասի (բյեֆ ի), լեո-
նային փորվածքների պատերի տեղամաս, որտեղ դիտվում է բացույթների տեսքով
աո- շրերի բեռնաթափում:

П Р О М Е Ж У Т О Ч Н О Е Г Л А В Н О Е Н А П Р Я Ж Е Н И Е - Մ Ի Ջ Ա Ն Կ Յ Ա Լ Գ Լխ ԱՎ Ո Ր
ԼԱ Ր Ո Ի Մ , ամենափոքր գլխավոր յարում, որն առաջանում I; գրունտների եոաոանցք
սեղմման փոր&արկումների ժամանակ, 3 փոխուղղահայաց ուղղություններից երրորդի
վրա: Հոմանիշ՝ երրորդ գլխավոր լարում:

ПРОМ ЕРЗАЮ Щ ИЕ ВОДЫ Ս ԱՌ ՉՈՂ ՋՐԵՐ, րստ Ն . Ի . Տոլստիխինի,

գործունյա շերտի վերսաոցութային ջրեր, որոնք ենթարկվում են ամենամյա սա-
ւեցման և հալչման:

П Р О М Ы В К А (П Р О К А Ч К А ) С К В А Ж И Н Ы Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի Լ Վ Ա 8 Ո Ի Մ , հո­
րատանցքի կարճատև լվացում, որը կատարվում է արտամղման միջոցով նրա փողը
հորատման լուծույթից և նստվածքներից մաքրեւու նպատակով: Եթե հորատանցքը
1ւատել I; թույլ ջրատար ապարների կամ հորատման լուծույթը խցանեւ է հորատանց­
քի պատերը և շրի արւոամղումը ապարդյուն է , ապա հորատանցքի մաքրումը (լվա -,
յումը) իրագործվում է մակերևույթից ներմղվող ջրով:

П Р О М Ы Ш Л Е Н Н Ы Е (П Р О М Ы С Л О В Ы Е ) П О Д З Е М Н Ы Е В О Д Ы -Ա Ր Դ Ց Ո Ի -
Ь Ш -Ե Ր Ա Կ Ա Ն Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր ՑԱ Ջ Ր Ե Ր , լուծված վիճակում այնպիսի քանակությամբ
՜գտակար բաղադրատարրեր ու նրանց միացություններ պարունակող ստ . շրեր,
ւրոնք կարող են հանդիսանայ արդյունաբերական հումք' նրանց կորզման (ստաց­
ման) համար: Ա յսինքն' ստ. ջրերը տվ|ա| դեպքում հանդես են գալիս որպես ելա-
կութ (հեղուկ հանքաքար): Ա . ս. ջ-ում առավել շատ տարածված են յոդը, բրոմը,
կերակրի ա ղ ը, ի նչպ ե ս նաև բո րի , լիթիումի, ռուբիդիումի, գերմա նիումի, ուրա ­
նի, ռա դիումի և ա ղ միա ցություններ:

П Р О М Ы Ш Л Е Н Н Ы Е С Т О Ч Н Ы Е В О Д Ы (С Т О К И ) — Ա Ր Դ ՑՈ Ի Ն Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն
ՀՈ Ս Ք Ա ՋՐ Ե Ր (ՀՈ Ս Ք Ե Ր ), ա րդյունա բերա կա ն հիմնա րկ-ձեոնա րկությունների թ ա -
փ ոններով աղտ ոտ վա ծ ջրեր (հոս քա ջ րեր):

П Р О Н И Ц А Е М О С Т Ь А Б С О Л Ю Т Н А Я (Ф И З И Ч Е С К А Я ) Բ Ա Ց Ա Ր Ձ Ա Կ (Ֆ Ի ­
Զ Ի Կ Ա Կ Ա Ն ) Թ ԱՓ Ա Ն Ց Ե ԼԻՈԻ Թ 6Ո ԻՆ , ա պ ա րների թա փ ա նցելիությունը համասեռ
իներտ հեղուկի կա մ գա զի համար' ծա կոտ կեն միջա վա յրի հետ նրանց ֆիգքիմ-
նկատելի փ ոխ ա զդեցությա ն բա ցա կա յությա ն պ ա յմա ններում:

ПРОНИЦАЕМ ОСТЬ ГОРНЫ Х П О РО Д - ԱՊԱՐՆԵՐԻ Թ Ա Փ Ա Ն 8Ծ ԼԻՈ Ի-

Թ 6 Ո Ի Ն , ա պ ա րների հեղուկներ և գա զեր իրենց միջով բա ց թողնեԼՈւ ունա կություն:
Ա յն կախված է ա պ ա րների ա րդյունա վետ ծա կոտ կենութ յունից, հեղուկների ու գ ա ­
զերի ճնշումից և հեղուկների մա ծուցիկությունից: Ըստ թա փ ա նցեւիա թյա ն ա ստ ի­
ճանի տ ա րբերում են թա փ ա նցելի, կիսա թ ա փ ա նց և ա նթա փ ա նց ա պ ա րներ: Ա յն
հանդիսանում է ջրատար և նա վթա գա գա տ ա ր շերտերի ա րդ յունա վետ ությա ն կարևոր
ցուցանիշ: Թ ա փ ա նցեւիա թյա ն գործա կիցը հավասա ր է ծծա նցմա ն գործա կցի և հե­
ղ ուկի մա ծուցիկությա ն գործա կցի ա րտ ա դրյա ւին:

ПРОНИЦАЕМ ОСТЬ ТРЕЩ И Н Н А Я — « Ե Դ .Ք Ա 5 Ի Ն Թ Ա Փ Ա Ն 8 Ե Լ Ի Ո Ի Թ 8 Ո Ի Ն ,

ա պ ա րների ճեղքա վորվսւծությա մբ պ ա յմա նա վորվա ծ թ ա փ ա նցելիութ յուն, ճ - թ.
որոշվում է ճ եղ քերում գ ա զ ա լա ծա յթ ների (ֆ լյուիդ ների ) շա րժմա ն օ ր ենք ներ ով, ճ ե ղ ­
քերի բա ց վա ծք ով և նրանց համակարգերի երկրա չա փ ութ յա մբ: Ս ովորա բա ր ա պար­
ները ճ . թ. տեսակետից անհամատեււակ (ա նիզոտ րոպ ) ե ն , իսկ թափ ա նցեւիա թյա ն
մեծությա նը նավթի ա գա զի կո|եկտոբնևրի համար մեծ չէ (տ ա սնյա կ, հազվադեպ
հարյուրավոր մի լի դ ա րսի ):

ПРОНИЦАЕМ ОСТЬ ТРЕЩ ИНЫ - ՃԵՎՔԻ Թ Ա Փ Ա Ն 9Ե ԼԻՈԻԹ ՑՈ ԻՆ , մեծու­

թ յա ն , որը չա փ վ ում է կա յուն ճնշմա ն տակ ժա մա նա կի միա վորում ճեղքի լա յնա կի
միավոր կ տ րվա ծք ով ա նցա ծ որոշա կի մա ծուցիկությա ն հեղուկի քա նա կով: ճ - թ-
էապես տ ա րբերվում է ճ եղ քա յին թա փ ա նցելիութ յունից (ш Ь ’иП р он и ц ае м и ст ь трещ ин
м ая):

ПРОНИЦАЕМ ОСТЬ ЭФ Ф ЕКТИВНАЯ - ԱՐԴՑՈԻՆԱՎԵՏ (Է Ֆ Ե Կ Տ Ի Վ ) ԹԱ-

Փ Ա Ն 9 Ե Լ Ի Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ա պարի թ ա փ ա նցեւիա թ յա նը որևէ հեղուկի կա մ կա գի հա մա ր,
երբ ա պ ա րում միա ժա մա նա կ ա ոկա են ա յլ գա զա հեղուկներ (գա զ -ջո ւր , ջուր ֊նա վ թ ,
գ ա զ -ն ա վ թ -ջ ա ր ): Ա մ ե ն դ եպ քում տ վյա լ հեղուկի կ ա մ գա զի համար Ա - թ- կա խ ­
վա ծ է ապարի ծա կոտ իների ա յդ հեղուկով կ ա մ գա զ ո վ հա գեցվա ծությա ն ա ստ ի­
ճա նից:

ПРО САДКА ПРИ П РО ГАИ ВАП И И Ն Ս Տ Ո Ի Մ Հ Ա Լ Չ Ե Լ Ի Ս , ա պ ա րների (հո

ղա գրա նտ ների ) նստ ում, որը տ եղ ի է ունեն ա մ նրա նց հա լչմա ն հետ ևա նքով:

П Р О С А Д К И — Ն Ս 8 Ո Ի Ս *Ն Ե Ր , ա նփ ոփոխ ճնշմա ն պ ա յմա ններում սոսերի և լյո-

 թրջման դիտվող
ձև իջվածքներ:

П Р О С А Д О Ч Н О С Т Ь Г Р У Н Т О В — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Ն Ս Տ Մ Ա Ն (Ն Ս Տ Ե Լ Ո Ւ) Ո Ւ Ն Ա ­
Կ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , խ ո ն ա վ ա ^ Տ հետևանքով գրունտների ծավալի փոքրացում (նստում):
Ա յն բնորոշ է սոսերին և Աոսանման ավազակավերին, որոնք հանդիսանում ևն
մակրոծակոտկեն ապարներ: Գ . ն- ու. բնութագրվում է տարբեր ցացանիշներով,
աոաջին հերթին' հարաբերական նստման (տե՜ս Просадочность грунтов относи­
тельная) մեծությամբ ( i : * . ): Վերջինը որոշակի ճնշման պայմաններում որոշվում
I հետևյսդ բանաձևով-

l i .i . —j ֊ ։ = 1*— 11, որտեղ'

hi — գրունտի նմուշի սկզբնական բարձրությունն է.' բնական ամրության և խոնա­

վության պայմաններում,
հ, — նույն նմուշի բարձրությունն է' բնական խոնավության պայմաններում և P ճընշ-
ւհսն տակ,
հ) — նույն նմուշի բարձրությունն է' ջրահագհցած պայմաններում և P ճնշման տակ,
I , — ճնշման տակ գտնվող նմուշի հարաբերական ձևախախտումն է' մինչ ջրհագե-

ցումը (1; = - ^ — .ո ր տ ե ղ ՜ Д Ь , — նմուշի բարձրության փոփոխությունն Է' մինչ

չր հագեցա մ ը ),
|շ — р ճնշման տակ գտնվող նմուշի հարաբերական ձևախախտումն է' ջրհագեցոլ-

մից հետո (1յ = ֊ ^ — , որտեղ' Д | 1։ - - նմուշի բարձրության փոփոխությանն Լ՝ ?րհա­

գեցումից հետո):

П Г О С Д Д О Ч Н О С Т Ь ГРУ Н Т О В А Б С О Л Ю Т Н А Я - ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ ԲԱ ՑԱ Ր­
ՁԱ Կ Ն Ս Տ Ո Ւ Մ , Օստման մեծության (չա փ ), որը հաշվված է ուսումնասիրվող շերտի
ողջ հաստության համար:

П РО С ХДО ЧП О СТЬ ГРУН ТО В О Т Н О С И Т Е Л Ь Н А Я ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ ՀԱ­

Ր Ա Բ Ե Ր Ա Կ Ա Ն Ն Ս Տ Ո Ւ Մ , նստման մեծության, որը հաշվված Լ ուսումնասիրվող շերտի
միավոր հաստության համար: Գ- հ. ն. հանդիսանում է. գրանտների նստման բնու­
թագրման հիմնական ցուցանիշ (տ ե՛սПросадочность грунтов):

ПРО САЧ ИВАН И Е ВОДЫ Ջ Ր Ի Ն Ե Ր Ծ Ծ Ո Ւ Մ , ոասերեն օգտագործվում Լ

որպես «Инфильтрация» տերմինի հոմանիշ (տե՛ս Инф ильтрация):

П Р О Т И В О О П О Л З Н Е В Ы Е М Е Р О П Р И Я Т И Я - Հ Ա Կ Ա Ս Ո Ղ .Ա Ն Ք Ա Ց Ի Ն IfW U l-
Ց Ա Ս Ո Ւ Մ Ն Ե Ր , միջոցառումներ, որոնք նպատակամղված են օգտակար տարածքնե­
րը սողանքներով քայքայումից պահպանելու, բնական ու արհեստական թեքություն­
ների վրա ապարների կայունությունը բարձրացնելու, սկիզբ աոած սողանքային
գործընթացները վնասագերծեյու և շարժումը դադարեցնելու բարդ գործին: Ն երկա ­
յումս սողանքների դեմ տարվող պայքարի պրակտիկայում կիրաովում են հետևյալ
միջոցառումները. 1) մա կերևութային հոսքի կա րգա վորում, 2) ջրա կա լա ծ ա պ ա ր­
ների ցա մա քեցում, 8) ա պ ա րա զա նգվա ծների վերա բա շխ ում, 4 ) ողողա մա շմա ն կ ա մ
ա փ ա քերմա ն ա րգելա փ ա կում, 5) ա պ ա րա զա նգվա ծների ամրացում* հենապատերի ո ւ
ա նկերա յին (խարսխուլ) կա ռույցների մի շո ց ո վ , 6) ա պ ա րների հատկությունների
ա րհեստ ա կա ն բա րելա վում, 7) անտ ա ռա պ ա տ մա ն ա շխ ա տ ա նքներ, 8) նախ ականխ -
մա ն միջոցա ռումներ: Թ վա րկա ծ Հ . մ . ա ո ա նձին կ ա մ հա մա կցվա ծ կիրա ռվում ե ն
սողա նքի ա ոա շա ցմա ն պ ա տ ճա ռները պ ա րզա բա նելուց, ի ն չպ ե ս նաև տեղա նքի
ե ր կ ր բ ՛, երկրա ձևա բա նա կա ն և շրա երկրբ- պ ա յմա նները ուսումնա սիրելուց հետո:

И Р О Т И В О Э Р О З И О Н Н Ы Е М Е Р О П Р И Я Т И Я — ՀԱ ԿԱ Ո ՂՈ ՂԱ Մ Ա ՇՄ Ա Ն (Հ Ա -
ԿԱԸՐՈՋԻՈՆ) Մ ԻՋՈՑԱ Ռ ՈՒՄ ՆԵ Ր, միջոցա ռումներ, որոնք նպ ա տ ա կա մղվա ծ են
օգտ ակար տ ա րա ծքները ողողա մա շումից և տ եղա տ ա րա մից պահպ ա նելու գործին:
Ա րդյունա վետ Հ . մ-ների ց ե ն . 1) գետ ա փ երի ա մրա ցումը (գա բիո նն եբո վ, ք ա րա յին
թա փ ոններով, բետոն յա սա լե ր ո վ , հողա պ ա տ նեշներով և ա յլ կ ա ռ ո ւյց ն ե ր ո վ ), 2 ) մա ­
կերևութային հոսքի կա րգա վորումը (պ ա տ վա րնե րով, ա մբա րտ ա կներով, ծծա նցող
հողա պ ա տ նեշներով, լեռնա յին ջրհեո ա ռուներով ու նա վղա ններով և ա յլ կառույց­
ների հա մա կ ա րգո վ), 8 ) ա նտ ա ոա մե լիոր ա տ իվ ա շխ ա տ ա նքները (զա րգա ցող ձո ­
րակների ւցումն ու տ ա փ ա նումը, ա նտ ա ռա տ նկումը, բա զմա մ յա բույսերի ցանումը և ն ) ,
4) հողօգտ ա գործմա ն և ա գրոտ եխ . կա նոնների խ ստ իվ պահպ ա նությունը ևն:
Փորձը ցույց է տ ա լիս, որ Հ . մ-ները ա ռ ա վել օգտ ա վետ են հա մա կցվա ծ կիրա ռմա ն
դեպ քում:

П РО Ц ЕСС Ф ОРМ И РОВАН ИЯ ХИМ И ЧЕСК О ГО СОСТАВА П ОДЗЕМ Н Ы Х

В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ Ք ԻՄ ԻԱ Կ Ա Ն Բ Ա ՂԱ Դ ՐՈ ՒԹ ՅԱՆ Ձ Ե ՎԱ ՎՈՐՄ ԱՆ
Գ Ո Ր Ծ Ը Ն Թ Ա Ց , բնա կա ն բա րդ ա բա զմա բնույթ գործընթ ա ց, որը որոշում է տ վյա լ
տ եղում ստ- ջրերի ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն կ ա զ մա վորումը: Ս . ջ . ք . բ- ձ . գ . հա նդիսա ­
նա մ է երկրա կեղևում քիմ- տ ա րրերի ընդհա նուր տ եղա շա րժի է տ ա պ , որը հա ջոր­
դա բա ր ընդգրկում է հետ ևյա լ փ ո ղ ե ր ը . 1) ք ի մ . տ ա րրերի վերա բա շխ մա ն և նրանց
միացությունների ձևերի փոփոխ մա ն փ ո ղ , որը ներա ռում է հա նքա յնա ցմա ն ա ղ բ յո ւ ր
ների ձևա վորմա ն և հետ ա գա գոյա տ և մա ն, ի ն չպ ե ս նաև ւա ծվո ղ միա ցությունների
(միներա լների) և ա պարների իոնա ա ղա յին հա մա կա րգի վերա բա շխ մա ն ժա մա նա կ­
նե րը, 2) հա նքա յնա ցմա ն ա ղ բյուրներից ջրի մեջ բա զ մա զ ա ն ք ի մ . բա ղա դ րիչների
ա նցման փ ո ղ , 8) ս տ . ջրերում ք ի մ . տ ա րրերի տ եղա գա ղթի փ ո ղ , 4 ). ստ- ջրերից
հա նքա յին բա ղ ա դ րիչների ա նջա տ մա ն (նստ եց մա ն ) փ ո ղ :

ПРОЦЕССЫ РЕОЛОГИЧЕСКИ Е— Ռ Ե Ո ԼՈԳ Ի Ա Կ Ա Ն ԳՈՐԾԸՆԹ ԱՑՆԵՐ,

գրռւնտ ների (պ ի ն դ մա րմ ին երի) ո եոլո գ իա կ ա ն ա յնպ ի սի հա տ կությունների դրսև ո­
րում, ի նչպ ի սի ք են սո ղ ք ը , լա րումների ոելա ք սա ց ի ա ն (նվա զ ո ւմը) և տ ևա կա ն ա մ ­
րությունը: Հոսունութ յա մբ պ ա յմա նա վո րվա ծ (>. գ . հատուկ են կ ա վերի ն, ա վա զ ա -
կ ա վերի ն, սա ռա ծ գրո ւնտ ն երի ն, սա ոօին և ա յլ բնա կա ն ու ա րհեստ ա կա ն նյութե­
րն:

П Р О Ц Е С С Ы С К Л О Н О В Ы Е — Լ Ա Ն Ջ Ա Յ Ի Ն Գ Ո Ր Ծ Ը Ն Թ Ա Ց Ն Ե Ր , գրա վիտ ա ցիոն

ուժերի ա զդեցությա մբ թեքությունների վրա կա տ ա րվող բպ որ ա յն գործընթա ցները
 ( հողւհսհարում, տեղատարում, փլվա ծք, թափվածք, սողանք ե ն ) , որոնք հանգեցնում

П Р О Ч Н О С В Я З А Н Н А Я (Г И Г Р О С К О П И Ч Е С К А Я ) В О Д А — ԱԱՈԻՐ ԿԱ­
Պ Ա Կ Ց Վ Ա Ծ (Խ Ո Ն Ա Վ Ա Ծ Ո Ի Ծ , ՀԻԳ ՐՈ Ս Կ Ո Պ ԻԿ ) Ջ Ո Ի Ր , ֆիզիկապես կապակցված
ջրի ւոեսաէ), որն իրենից ներկայացնում է ապարի մասնիկների մւււկէդւեււդթլւ պատող
ո յ համատարած բարակ ջրաթաղանթ: Ա յն կլանում է չոր ապարը հեղուկ ջրից կամ
օղի գուորշիներից, չափազանց ամուր պահվում է մասնիկների կողմից մուեկուլային
ու էլեկտրաստատիկ ձգողական աժերով (մինչև 10* պասկալ) և կարող է տեղա­
շարժվել միայն բարձր ջերմաստիճանում (100— 120° Ց ) ' գոլորշիացման միջոցով:
Խոնավածուծ ջուրը մինչև —78° Ց չի սառչում, տեսակարար կշիոը մեծ է 1-ից.
ամուր կապակցվածության հետևանքով այն անհասանելի է բույսերի արմատների
համար:

П Р О Ч Н О С Т Ь Г О Р Н Ы Х П О Р О Д — Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Ա Մ ՐՈ Իք ծՑՈ ԻՆ , արտաքին
լարումներին ապարների ցուցաբերած դիմադրության ունակություն: Տարբերում են
ապարների սեղմման, ձգման, ծռման, ջարդոտման, հարվածի տակ քայքայման և
սւյյ ամրություններ: Ա ռա վել կարևոր հատկանիշ է համարվում է ապարի սեղմման
ժամանակավոր դիմադրությունը (տե'ս Временное сопротивление породы на
сж ат и е):

П Р Я М О П У К Л О Н В О Д О Н О С Н О Г О П Л А С Т А - Ջ Ր Ա Տ Ա Ր Շ Ե Ր Տ Ի Ո ԻԴ .Ղ Ա Կ Ի
Թ Ե Ք Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , թեքություն, որի դեպքում ջրամերժ հիմքի անկման ուղղաթյունը
համընկնում է աո. ջրերի շարժման ուղղության հետ:

П С Е В Д О К А Р С Т (Л О Ж Н Ы Й КАРСТ) - Կ Ե Ղ Ծ Կ Ա Ր Ս Տ , խորդուբորդ ռելիեֆ,

որը արտաքնապես հիշեցնում է կարստային ռելիեֆ, սակայն իրականում հանդի­
սանամ է երկրբ. այլ գործընթացների արդլա նք (լյոսային գրունտ ների խոնավաց-
մամբ կամ սառած ապարների հալչմամբ պայմանավորված նստամներ և ն ):

П СИ Х РО М Е ТР - ԽՈՆԱՎԱՉԱՓ (Փ Ս Ի Խ Ր Ո Մ Ե Տ Ր ), օդի ջերմությունն ա խո­

նավությանը չա փող գործիք:

П У А З — Պ Ո Ի Ա Ջ , հեղակի դինամիկ մածուցիկության գործակցի չափման միա­

վոր՝ 1 պուագ = 1 f y n i u ^ X ^ ^ X u ՝ ։ ՜ 5: 0,01 պա աղը հավասար է սանտիս|Ուաղի:
Անվանումը տրվել է ի պատիվ ֆրանսիացի ֆիզիկոս Ժ. Պուազեյլի:

П У Л Ь П А — Ա Պ Ա Ր Ա Խ Յ Ո Ի Ս (Պ Ո Ի ԼՊ Ա ), մանրահատիկ սորան գրունտի (ման­

րացրած ապարի) և ջրի թանձր խառնուրդ (խյուս):

П У Л Ь С И Р У Ю Щ И Е И С Т О Ч Н И К И -Բ Ա Բ Ա Խ Ո Ղ Ա Ղ Բ Ց Ո Ի Ր Ն Ե Ր , աղբյուր­
ներ, որոնց ծախսը կամ մակարդակը, ինչպես նաև ջերմությանն ա անջատվող գա­
զերի քանակը ռիթմիկ փոփոխվում են:

ПУЧЕНИЕ— Ո ԻՌ Չ Ո ԻՄ , խոնավ ապարների (հողաբասական ծածկի) մակերե-

վ ա յթ ի տ եղա կա ն ձևախախտում, որն ա րտ ա հա յտ վում է ո ա չեցում ների (թմբիկների)
ձևով և հանդիսանում է ա պ ա րների սա ոեցմա ն ա րդյունք:

П У Ч И Н Ы — Ո Ի1>Չ Ե 8Ո Ի 1րս Ե Ր , տ ե՛ս М о ро зн ы е пучины :

П Ь Е З О И З О Б А Т Ы — ՊԻԵՋՈԻԶՈԲԱԹ ԵՐ, քա րտ եզի կա մ հա տակագծի վրա

գծե ր , որոնք միա ցնում են երկրի մակերևույթից հավասա ր խորությունների վրա
գտ նվ ող ճնշումնա յին ջրերի ճնշման մա կերևույթի կետ երը:

П ЬЕЗО И ЗО ГИ П СЫ — ՀԱՄԱՃՆՕՈԻԱԱԳԾԵՐ ( Պ Ի Ե Ջ Ո Ի Ջ Ո Գ Ե Ե Ր ) , տ ե'ս Гид -

роиэопьсзы:

П ЬЕЗОМ ЕТР — ՃՆՇՈԻՄՆԱՉԱՓ, խ ող ո վա կ, որը ներքևի ծա յրով միացվա ծ

է հեղուկով յցվա ծ ա նոթին: Ջրա երկրա բա նութ յունում ճնշումնա չա փ է հանդիսանում
ջրատ ար հորիզոնին հասած հորա տ ա նցքը կա մ ա յյ փ որվա ծք ը, որում դ իտ վո ղ ջրի
մա կա րդա կով դա տ ում են գրունտ ա յին ջրերի հայեյու կա մ ճնշումնա յին ջրերի ճ ընշ-
ւէան մա կերևույթի մա սին:

ПЬЕЗОМ ЕТРИЧЕСКАЯ ВЫ СОТА- ՃՆՇՈԻՄ ՆԱՉԱՓ ԱԿԱՆ Բ Ա Ր2ՐՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , տ ե ս П ьезом етри ческий (напорны й) ур овень подзем ны х вод :

П ЬЕЗОМ ЕТРИ ЧЕСКАЯ СКВАЖ И Н А ՃՆՇՈԻՄՆԱՉԱՓ ԱԿԱՆ ՀՈՐԱՏ­

ԱՆՑՔ, հատակ դիտ ողա կա ն հորա տ ա նցք, որը նա խ ա տ եսվա ծ է նա վթա կա տ ա կի
(կա մ ջրատ ար հորիզոնի) որևէ տ եղա մա սում շերտ ա յին ճնշմա ն փոփոխ ությունները
(կա մ ջրի մա կա րդա կի տ ա տ ա նումները) մշտաւդես դ իտ ելու համար:

ПЬЕЗОМ ЕТРИЧЕСКИЙ УКЛОН ֊ Պ ԻԵ ՋՈՄ Ե ՏՐ ԻԿ (Ճ Ն Շ Ո Ի Մ Ն Ա Ձ Ա Փ Ա Կ Ա Ն )

քւՒԵ Ք Ո ԻԹ Յ ՈԻ Ն, ճնշումնա յին ջրհոսքի ուղղությա մբ երկու կետ երի ճնշումների
տարբերությա ն հա րա բերությունը նրանց միջև եղա ծ հեոա կորությա նը:

ПЬЕЗОМ ЕТРИЧЕСКИЙ (П А П О Р И Ы П ) УРОВЕНЬ П ОД ЗЕМ Н Ы Х ВО Д -

ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՊԻԵՋՈՄԵՏՐԻԿ (6Ն Ծ Ո Ի Մ Ն Ա Ց Ի Ն ) ՄԱԿԱՐԴԱԿ, աո-
ճ նշումնա յին ջրերը հորա տ ա նցքերով հա տ ելիս նրա նցում դ իտ վող հա ստ ա տ վա ծ
մա կա րդա կ: Ս ջ. ւդ. մ. ա րտ ա հա յտ վում է բա ցա րձա կ նիշերո վ կա մ ճ նշումնա յին
շերտի ա ոա ստ ա դից ունեցա ծ բա րձրութ յա մբ ( մ -ե ր ո վ կա մ մ թ ն -֊ե ր ո վ ):

П ЬЕЗОП РОВОД Н ОСТЬ 0 Ո ,Օ Ո Ի Մ Ա Հ Ա Ղ Ո Ր Դ Ա Կ Ա 4 » Ո Ի (ծ ֊Յ Ո Ի Ն , ջրո վ, նա վ­

թով կա մ գա զով հագեցած միջա վա յրի ճ նշում հա ղորդելու ունա կություն: ճ նշմա ն
հաղորդման արագությունը բնութա գրվում է ճնշումա հա ղորդա կա նությա ն գո րծա կ­
ցով: Ձսեդմվոդ միջա վա յրում (ա սլա ոա մա յին ապ ա րներում և չս ե ղ մ վ ո ղ հեղուկի դ եպ ­
քում) ճնշմա ն վերա բա շխ ումը կա տ ա րվում է ա կնթա րթորեն:

ПЫ ЛЕВАТАЯ Ф РАКЦИЯ Փ Ո Օ Ա Յ Ի Ն Հ Ա Տ Ի Կ Ա խ Ո Ի Մ Բ ( Ֆ Ր Ա Կ Ց Ի Ա ) , փախ ր

ա պ ա րների հատիկւււխամբ, որոնց չա փ երը տ ա տ ա նվում են 0 ,0 0 5 — 0,0 5 մմ սա հ­
մա ններում:
 П Ы Л ЕВ И Д Н Ы Й ГРУНТ Փ Ո Ե Ե Ն Մ Ա Ն Գ Ր Ո Ի Ն Տ , փուխր ապար, որը հիմ­
նականում կազմված է փոշային հատիկախմբից (ֆրակցիայից): Հնացած տերմին:

- P -
Р А В Н О В Е С И Е Г И Д Р О С Т А Т И Ч Е С К О Е — Ջ ՐԱ ՍՏԱ ՏԻԿ ՀԱ ՎԱ Ս Ա Ր Ա Կ Շ Ռ Ո Ի-
(ծՅ Ո ԻՆ , հավասարակշռություն, որը (Ուղուկում հաստատվում է յրացուցիչ արտաքին
աժերի բացակայության դեպքում: Լրացուցիչ ուժերից են' մազանոթային (կապիյ-
|ար) ուժերը, որոնք ազդում են հեղուկի ագատ մակերևույթի վրա , և հեղուկի մեջ
ընկղմված մարմնին հակազդող ուժը:

РА В Н О В Е С И Е Х И М И Ч Е С К О Е ֊ ՔԻՄԻԱԿԱՆ ՀԱ ՎԱ ՍԱ ՐԱԿՕՌ ՈԻՓ ՅՈԻՆ,

քիմ-հակադարձ ռեակցիայում դիտվող դինամիկ հավասարակշռություն: Օր.,
N '2 + 8 H 2 ^ 2 N H 3: Ք . հ- բնութագրվում է նրանով, որ անփոփոխ ճնշման ու ջերմա­
լին պայմաններում մասնակից նյութերի կուտակոմը (կոնցենտրացիան) մնում է
հաստատուն, քանի որ ուղիղ և հակադարձ ռեակցիաներն ընթանում եեն նույն
արագությամբ:

Р А В Н О М Е Р Н О Е Д В И Ж Е Н И Е Ж И Д К О С Т И - ՀԵԴ.ՈԻԿԻ Հ Ա Վ Ա Ս Ա Ր Ա Չ Ա Փ
ՕԱՐէիՈԻՄ, ըստ Ն . Ն . Պա վլովսկա , հեղուկի շարժում, որի դեպքում արագության
մեծա հունը հոսքի ցանկացած կենդանի կտրվածքում հավասար է:

Р А Д И О А К Т И В Н О С Т Ь П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д — Բ Ն Ա Կ Ա Ն ՋՐԵՐԻ Օ Ա Դ ԻՈ Ա Կ -
Տ Ի Վ Ո Ի Փ Յ Ո Ի Ն , բնական ջրերի հատկություն, որը պայմանավորված է նրանցում
պարունակվող ռադիոակտիվ տարրերի (ուրան, ոադիում, ոադոն) խտությամբ և
ինքնակամ տրոհման ակտիվությամբ: Բ . ջ. ո . տատանվում է մեծ սահմաններում
ամենասակավ ակտիվություն դրսևորում են օվկիանոսների, ծովերի, գետերի ու
լճերի ջրերը, ամենամեծ ակտիվություն՝ ուրանային հնքվ-երի ստ. ջրերը:

РАДИОАКТИВНЫ Е В О Д Ы - Ռ Ա Դ Ի Ո Ա Կ Տ Ի Վ Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնք

բՕաթագրվում են ռադիոակտիվ տարրերի (ա րա ն, ոադիում, ոադոն) բարձր պա­
րունակությամբ: Ռ- ջ. բաժանվում են հետնյալ 5 խմբերի.

1) ուայոնսւյիՍ ( R n > 5 0 Լման, R a C l . l O - 11 գ /լ, U < c3 -1 0 —' գ / լ) ,

2) ռադիումային ( R n < 5 0 Լման, R a > 1 . 1 0 - " գ /յ, Ս < 8 . 1 0 ՜ Տ գ / լ),
3) ուրանային ( R n < 5 0 Լման, R a < 1 . 1 0 - M գ /լ, Ս > 3 . 1 0 - ’ գ / լ),
4) ուրան-ոադիումալին ( R n < 5 0 Լման, R a ^ l .1 0 - 11 գ/լ, Ս > 3 . 1 0 - Տ գ / լ),
5) ոադոն-ոադիումային ( R n > 5 0 Լման, R a > 1 . 1 0 - ‘ ‘ գ/լ, Ս > 3 . 1 0 ՜ 5 գ /լ):

Р А Д И О Г И Д Р О ! Е О Л О Г И Я - ՌԱ Դ ԻՈ Ջ ՐԱ ԵՐ Կ ՐԱ Բ Ա Ն Ո Իքծ֊Ց Ո Ի Ն , ջրաերկ­
րաբանության բաժին, որն ուսումնասիրում է բնական ռադիոակտիվ ջրերը, նրանց
ձևավորման ու տարածման պայմանները, պարզաբանում է նրանց դերը որպես
ոադիոակտիվ տարրերի հնքվ-երի որոնման չափանիշ:

РАД И УС ВЛИЯНИЯ СКВАЖ ИНЫ . КОЛО ДЦА Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի , Ջ ՐՀՈ ՐԻ

Ա Ջ Դ Ե Յ Ո Ի Փ Ց Ա Ն Օ Ա Ռ Ա Վ Ի Ղ , այն հեռավորությանը, մինչև ուր տարածվում է հո-

ՏՈ
րա տ ա նցքից, ջրհորից 1|ամ ш ц փ որվա ծքից ջրի ա րտ ա մղմա ն (կա մ ներմղմա ն)
ա զդեցությա նը:

РАДИУС ГИ ДРАВЛ И ЧЕСКИ Й - ՀԻԴ ՐԱ Վ ԼԻԿ Շ Ա Ռ ֊Ա Վ Ի Վ , մակերևութային

հոսքի կենդա նի կտ րվա ծքի մա կերեսի և թրջվա ծ պա րա գծի հա րա բերությունը, որը
ցույց է տ ա յիս թրջված պարագծի երկա րությա ն միա վորին բա ժին ըն կն ող կենդանի
կտրվա ծքի մակերեսը:

Р А Д И У С П И Т А Н И Я К О Л О Д Ц А 11 Р И В Е Д Е Н Н Ы Й ֊ Ջ Ր Հ Ո Ր Ի Ս Ն Ս Ա Ն Բ Ե Ր ­
Վ Ա Ծ Շ Ա Ռ Ա Վ Ի Ղ , ա նհա մա սեռ ա պ ա րներով ներկա յա ցվա ծ հորիզոնից ջուր ա ր­
տ ա մղելիս հորի շուրջ ստ ևղծվդղ համա կենտ րոն ասիմետրիկ շրջանաձև եզրա գիծ
ո ւնեցող սնմա ն մարզի (իջեցմա ն ձա գա րի) բերվա ծ (միջինա ցվա ծ) շա ռա վի ղ , որի
դեպ քում ա պ ա հովվում է փա ստ ա ցի ա րտ ա մղ վո ղ ջրա քա նա կը:

РА Д И УС П О Л ЕЗН О ГО Д ЕЙ СТВ И Я П РИ ОТКАЧКЕ - ԱՐՏԱՄՂՄԱՆ Ժ Ա ­

Մ Ա Ն Ա Կ Օ Գ Տ Ա Կ Ա Ր Գ Ո Ր Ծ Ո Վ Ո Ի Թ Ց Ա Ն Շ Ա Ո Ա Վ Ի Վ , հեռա վորութ յա ն' հորատանցքի
կա մ ա յյ ջրհան փ որվա ծքի կենտ րոնից մի նչև ի ջույթա յին կորի ա յն կ ետ ը, ո րտ եղ
ջրի մա կա րդա կի իջեցումը համա պ ա տ ա սխ ա նում է պ ա հա նջվող մեծությա նը: Օգ­
տ ա կա ր գործողությա ն շա ռա վղի մեծո ւթ յա նն օգտ ա գործվում է ջրհա ն կա ռույցների
կա մ չո րա ցմա ն ցանցի ռա ցիոնա լ և ա րդյունա վետ տ եղա բա շխ մա ն նա խ ա գծա յին հա շ­
վա րկներում:

РАДОНОВЫ Е ВОДЫ — Ռ Ա Դ Ո Ն Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տև'ս Р а д и о а к т и в н ы е вод ы :

Р А З Б У Х А Н И Е Г Л И Н — Կ Ա Վ Ե Ր Ի Ո Ի Ռ Չ Ո Ի Մ , իանա վա ցմա ն հետ ևա նքով կ ա ­

վա յին ա պ ա րների ծա վա լի մեծա ցում (ո ւռ չո ւմ ):

РАЗЖ ИЖ ЕНИЕ ПЛЫ ВУНОВ ՀՈՍԱԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ (Ա Պ Ա Ր Ա Լ Ո Վ Ի Կ Ն Ե Ր Ի )

ձ ՚յ՚Ի Կ Ա Ց Ո Ի Մ , ցնցմա ն կամ թա փ ա հա րմա ն հետ և ա նքով հոսա գրունտ ների տ իքսո-
տ րոպ հատ կությունների դրսևորում (ջր ի կ ա ց ո ւմ ), որի ա րդյունքում նրա նք դաոնում
են ա վելի մածուցիկ և հոսուն: Յ նց ա մը վերա ցնելո ւց հետո հռսա գրա նտ ները վ երա ­
դ ա ռնում են նա խ կին վիճա կին և շա րժունա կությունը կորցնում են:

Р А З В Е Д К А И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я - Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա ­
Կ Ա Ն Հ Ե Տ Ա Խ Ո Ի Ջ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , երկրբ- հետ ա խ ուզությա ն տ եսա կ , որը կա տ ա րվում է
որևէ տ ա րա ծքի (շրջա նի , ո եգիո նի ) ինժեներա երկրբ- պ ա յմա նների ուսումնա սիրու­
թյա ն նպ ա տ ա կով:

РАЗГРУЗКА П О Р О Д Ы - Ա Պ Ա Ր Ի Բ Ե Ռ 4 > Ա Թ Ա Փ Ո Ի Մ , ապ ա րի (գրա ստ ի ) վրա

գործա դ րվա ծ բեռնվա ծքի վերա ցում:

Р А З Л Ю К А EM OCTI j Г Р У Н Т О В - ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ Կ Ա Կ ՎԵԼԻՈ ԻԹ ՅՈ ԻՆ , խ ո-

նա վա ցմա ն հետևանքով գրունտ ների կ ա պ ա կցվա ծությա ն վերա ցում, որի հետևան­
ք ո վ ա րդյունքում նրա նք վերա ծվում ևն փուխր կա մ հոսուն զա նգվա ծ ի: Գ . կ . հա­
տուկ է կ ա վա յին ա պ ա րներին և կա խ վա ծ Լ նրա նց կա զ մից , դ իսպ երսա յնա թ յա ն
աստիճանից, մասնիկների կապերի բնույթից, սկզբնական խոնավությունից, ինչպես
նաև ջրի քիմ. բաղադրությունից: Կակդեյիության մեծա կա ն ը օգտագործվում է
ջրամբարների ափերի վերամշակման, թերությունների և հողային կառույցների կա­
յունության գնահատման ժամանակ: Կակդեյիության ցուցանիշներ են ծառայում.
1) ժամանակը, որի ըն|»ացքամ ջրի մեջ տեղադրված գրունտի նմուշը կակղում և
քայքայվում է , 2) քայքայման բնույթը (վերածվելը կոշտերի, փոշու ե ն ):

Р А З М Ы В — Ո Ղ Ո Ղ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Մ , ջրհոսքով հանի կամ ափեզրի ապարների ողո-

ղա մ U տեդաւոարում:

РЛ ЗМ ЯГЧЛЕМ ОСТЬ ГРУН ТОВ Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Փ Ա Փ Կ Ե 8Ո Ի Մ , խոնավաց-

:>ան հետևանքով կարծր ապարների (գրունտների) ամրության թուլացում: Գ . փ.
բնութագրվում է փափկեցման գործակցով ( ղ ) , որն իրենից ներկայացնում է
գրունտի մինչ ջրով հագեցումը սեղմման ժամանակավոր դիմադրության ( K 'd ) և
ջրով հագեցումից հետո ժամանակավոր դիմադրության ( K " d ) հարաբերությունը՝

r — : Գ - փ- կախված է նրանց միներալային կազմից, ամրությունից և ծակոտ-

՚ К" d
կենաթյունից:

Р А З Р Е З (П Р О Ф И Л Ь ) Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й - ՋՐԱ Ե ՐԿՐԱ ԲԱ ՆԱ ԿԱՆ

Կ Տ Ր Վ Ա Ծ Ք (Կ Ո Ղ Ա Պ Ա 8 Կ Ե Ր ), ուսումնասիրվող շրջանի ջրաերկրբ. իրադրության
գրաֆիկ պատկերումը ուղղաձիգ կտրվածքի վրա: Ն րա վրա արտահայտվում են
ջրատար ու ջրամերժ շերտերի տեղադիրքն ու դասավորությունը, ջրատար հորի­
զոնների ճնշումն ու հոսքի ուղղությունը, ստ- ջրերի հանքայնացումը, քիմ. կազմը
և այլ ջրաերկրբ. տվյալներ: Ջ- կ- հանդիսանում Ւ. ջրաերկրբ. քարտեզի լրացումը
U սովորաբար կազմվում է նրա հետ համատեղ' միացյալ մեթոդիկայով:

Р А З Р У Ш А Ю Щ А Я Н А Г Р У З К А - Ք Ա Յ Ք Ա Յ Ո Ղ Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , գրունտի սեղմ­
ման սահմանային դիմա դրա կա նը գերազանցող բեռնվածք (ճնշում): Ք . բ . հա­
մապատասխանում Լ դրոշմի տակից գրունտի սողքի կամ արտամղման փուլի թևա-

Р А З Р У Ш А Ю Щ Е Е Н А П Р Я Ж Е Н И Е - Ք Ա Յ Ք Ա Յ Ի Չ ԼԱ Ր Ո Ի Մ , գրունտի մի­
առանցք սեղմման (ձգման) փորձարկման ժամանակ գործադրվող սահմանային լա­
րում, որի տակ գրունտի նմուշը քայքայվում ).: Հոմանիշ' ա մրա կա ն սահման,
սեղմման ժամանակավոր դ իմա դրա կա ն:

Р А З У Т Ю Ж И В А Н И Е — Ա Ղ Ք Ա Տ Ա Ց Ո Ւ Մ , օգտակար հանածոների (հանյւաՕյութի,

հանքային բուժիչ ե արդյունաբերական ջրերի են) արդյունահանման ժամանակ
օգտակար բաղադրատարրերի քանակի նվագում (սկզբնական պարունակության հա­
մեմատությամբ)' հանքանյութից զարկ ապարների կամ քաղցրահամ ջրերի խաոնվելու
հետևանքով: Ա . տեղի է ունենում նաև հանքանյութերի օգտակար բաղադրատարրե­
րի աո. ջրերում լուծվելու ե տեղատարվելու հետևանքով:

РАЗУП Л ОТНЕНИ Е ПОРОДЫ ԱՊԱՐԻ Փ |սՐԵ8ՈԻՍ\ բեռնվածքի վերաց-

մա ն, հողմա հա րմա ն կամ ա յլ գործոնների շնորհիվ ա պ ա րի ծա կոտ կենութ յա ն և խ ո­
նավությա ն մեծա ցում: Փ խ րեցումը ա ռ ա վել բնորոշ Ւ կ ա վա յին ա պ ա րներին:

Р А З У П Р О Ч Н Е Н И Е П О Р О Д Ы — Ա Պ Ա Ր Ի 0 -Ո Ի Լ Ա Յ Ո Ի Մ (էս Ա Ր |ս ԼՈ Ի Մ ) հող­
մա հա րմա ն, խ ոնա վա ցմա ն, փ ոփոխ ական բեռ նվա ծք ի գործա դրմա ն կա մ ա յլ գոր­
ծոնների շնորհիվ ապարի ներքին կա պ երի գ ո ղ ա ց ա վ (բ ա յբ ա յո ւմ ):

Р А П 0 1 1 И Н Ж Е Н Е Р ! IO Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й — Ի Ն Ժ Ե Ն Ե Ր Ա Ե Ր Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն
ՇՐՋԱՆ, ի նժեներա երկրբ• մարգի խոշոր բա ղ ա դ րա մա ս, при բնութա գրվում է
ա պարների հա մալիրի և ինժենե րա երկ րբ. պ ա յմա նների ընդհա նրությա մբ:

РА Й О Н К А РС Т О В Ы Й - ԿԱՐՍՏԱՅԻՆ ՇՐՋԱ Ն, որոշա կի տ իպի կարստ ի

(փ ա կ կա մ բա ց, հա լոգենա յին, կ ա րբոնա տ ա յին, ըստ հասակի կա մ տ եղա դրմա ն
խ որության և ն) տ ա րա ծմա ն շրջա ն:

РА П А — ԲՆԱԱՂԱՋՈԻՐ, ա ղ ա յին լճերի կամ ա րհեստ ա կա ն ա վա զա նների

բարձր հա նքա յնա ցումով բնա կա ն ա ղա ջրեր: Ե թ ե Բ . մոտ ենում է հա գեցմա ն սա հ­
մա նին, ա պա նրա նից նստում են տ ա րբեր ա ղ եր' ա յնպ իսի բա ղա դրութ յա մբ ու հեր-
թա կա րգով, որոնք պ ա յմա նա վորվա ծ են ւուծուլթի ֆ ի զ քի մ. հա վա սա րա կշոութ յա մբ:
Տա րբերում ե ն . 1) մա կերևութա յին Բ -ե ր , ո րոնք ծա ծկում են ա ղա լճերի հատ ա կա ­
յին ա ղա շերտ երը և ա նմիջա կա նորեն կրում ե ն ա րեգա կնա յին ջերմությա ն ա զդ եցու­
թյունը: Ն մ ա ն Բ -ե րը ենթա րկվում են սեզոնա յին ու բա զմա մյա զգա լի փ ոփ ոխ ություն­
ների' կա խ վա ծ լճի սնմա ն և ջերմա յին ո ե ժ իմ ի ց , 2) միջբյուրեղա յին կա մ հա տ ա ­
կա յին Բ -ե ր , որոնք հա գեցնում են հա տ ա կին գոյա ցա ծ ա ղա շերտ երը (միջբյո ւրե­
ղա յի ն դա տ ա րկ ութ յո ւննե րը):

РАСПРЕДЕЛЕННАЯ Н АГРУЗКА - Բ Ա Շ ! ս Վ Ա Ծ Բ Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ք , բ ե ո նվա ծ ք, որը,

ի տ ա րբերութ յուն կենտ րոնա ցվա ծ բե ո նվ ա ծ ք ի , բա շխ վա ծ է ա պ ա րի ողջ մա կերեսի
կա մ նրա զգա յի մա սի վրա :

РАССЕИВАНИЕ ПОРОВОГО Д А В Л Е Н И Я ֊ ԾԱԿՈՏԻՆԱՑԻՆ ՃՆՇՄԱՆ

Տ Ր Ո Ի Մ , ա պարի ծծա նցմա ն կ ոնսո լիդա ցմա ն (ջրա ք ա մվելու հետ ևա նքով ա մրա ցմա ն)
գործընթ ա ցում հա վելորդա յին ծա կոտ ինա յին ճնշմա ն ա ստ իճա նա բա ր նվա զում:

РА С С О Л О П Е Н И Е — ԱՎԱՋԵՐԾՈԻՄ (Ա Ղ Ա Ն Ո Ս Ր Ա 6 Ո Ի Մ ), բա րձր հա նքա յ­

նացման քւորիդա յին և սո ւլֆ ա տ ա յին ս տ . ջրերի նոսրա ցումը (ջրիկա ցումը) ջրա -
կա րբոնա տ -կա լցիումա յին ք ա ղցրա հա մ ջրերով: Ա . տ ևակա ն գործընթ ա ցի ա րդյուն­
քում , փ ոխ ա նա կա յին ռեա կցիա ների հետ ևա նքով ա ռա ջա նում են ջրա կա րբոնա ւո-
նա տ րիումա յին կա մ մա գնիումի Մեծ պ ա րունա կությա մբ ջրեր:

Р А С С О Л Ы — Ա Դ .Ա Ջ Ր Ե Ր , ջրե ր, ո րոնցում լուծվա ծ ա ղերի պարունակությունը

գերա զա նցում է 35 գ լ (ըստ Վ . Ի . Վ ե ր ն ա դ ս կ ա ' 50 գ / լ ) :

РАСТВОР ПОРОВЫ Й Ծ ԱԿՈՏԻՆԱՅԻՆ Լ Ո Ի Ծ Ո Ի Յ Թ , բա րձր ճնշմա ն տակ

ապ ա րի ձգմա ն (մա մ(մա ն) միջոցով ա նջա տ վող ջուր: Հ ո մա նի շ' ճգմա ն ջուր (տ ե ս
Вола отжатая):
 РАСТЕН И Я ВОД НЫ Е Ջ Ր Ա Բ Ո Ի Ց Ս Ե Ր , ջրային կյանք վարող րոլոր կարգի֊
բույսեր' ջրիմուռներ, որոշ մամռակեր պեր, պտհրազգիներ և ծածկասերմավորներ:
Ջ-ի որոշ տեսակներ ամրանում են հատակին և մասամբ կամ լիովին ընկղմված են
ջրում, մյուսները լողում են ջրի մակերևույթին կամ գտնվում են կախված վիճակում:

Р А С Т Я Г И В А Ю Щ Е Е Н А П Р Я Ж Е Н И Е - Ձ Գ Ո Ղ ԼԱ Ր Ո Ի Մ , գրունտի (մարմնի)
մասերը միմյանցից տրամագծորեն հակառակ ուղղությամբ հեոացնեւ &գտող լարում:

Р А С Х О Д (У РО В Е Н Ь ВОЛ Ы БЫ ГОВОП» ՋՐԻ ԿԵՆՑԱՂԱՅԻՆ ԾԱԽՍ

(Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ ), ջրի քանակ, որը նախատեսվում է բնակելի և պետական շենքերի,
ինչպես նաև կոմունալ սպասարկման հիմնարկ-ձեոնարկների խւՈղու և տնտ- ջրա­
մատակարարման համար:

Р А С Х О Д Е С Т Е С Т В Е Н Н О Г О П О Д З Е М Н О Г О П О Т О К А - Բ Ն Ա Կ Ա Ն Ս ՏՈ Ր­
Ե Ր Կ Ր Յ Ա Հ Ո Ս Ք Ի Ծ Ա Խ Ս , տե՛ս Производительность (расход) естественного под­
земного потока:

РА СЧЕТН О Е СО П Р О Т И В Л Е Н И Е ГРУН ТА ԳՐՈԻՆՏԻ ՀԱ ՇՎ Ա Ր ԿԱ ՅԻՆ

Դ Ի Մ Ա Դ Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , գրունտի ամրության նորմատիվային ցացանիշներ, որոնք օգ­
տագործվում են շենքերի ու արդյունաբերական կառույցների բնական հիմնատակերի
նախագծման ժամանակ: Համաձայն գործող նորմերի, հիմնատակերի նախագծման
ժամևւնակ հիմքի ներբանի միջոցով հիմնատակի վրա գործադրվող միջին ճնշումը
պետք Լ պակաս կամ հավասար լինի Դ . հ. դ ., որը կախված է գրունտի միներա-
լային ու հատիկաչափական կազմերից, նրա բնական վիճակից և մեխ. հատկու­
թյուններից: Հոմանիշ՛ գրունտի կրողունակություն:

Р Е А К Ц И Я Х И М И Ч Е С К А Я - Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Ռ Ե Ա Կ Ց Ի Ա , քիմ. միացություննե­
րի բաղադրության, կաոուցվածքի ու հատկությունների փոփոխությունների գործըն­
թաց! Ք . ո-ի ժամանակ յուրաքանչյուր տվյալ քիմ. տարրի ատոմների քանակը մնում
I անփոփոխ:

Р Е ГЕ Н Е Р А Ц И Я ГРЯЗИ ՑԵ Խ Ի ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈԻՄ (Ռ Ե Գ Ե Ն Ե Ր Ա Ց Ի Ա ),
քամման նպատակով հանքային ցեխի օգտագործումից հետո նրա սկզբնական հատ­
կությունների վերականգնում: Երբեմն 8 . վ . տակ հասկացվում է նաև հորատման
|ուծուլթի հատկությունների վերականգնումը' այն հորատման խարամից մաքրեր»
միջոցով:

Р Е Г И О Н И Н Ж Е Н Е Р Н О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Й ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱ­
Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ա Ծ Ա Շ Ր Ջ Ա Ն (Ռ Ե Գ Ի Ո Ն ), ինժեներաերկրբ. շրջանացման առավել խո-
շոր ստորաբաժանում, որը փոքրամասշտաբ ակնարկային քարտեզների վրա առանձ­
նացվում է այնպիսի հատկանիշների ընդհանրությամբ, ինչպիսիք են' երկրբ. ու
ջրաերկրբ. ընդհանուր պայմանները, երկրա&ևաբանական իրադրությունը և երկրբ.
գործընթացները:

РЕГИ ОН АЛЬНАЯ ГИ Д РО ГЕО Л О ГИ Я ՌԵ Դ Ի.Ո Ն Ա Լ ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , ջրաերկրաբանության բաժին, որը զբաղվում է որոշակի երկրամասերի
(մա րզ երի ) աո- ջրերի ա ոա ջա ցմա ն, տ եղա դրմա ն, տա րա ծմա ն օրինա չա փ ություն­
նե ր ի, երկրա կեղևի հրկրբ- կա ոուցվա ծքի և զա րգա ցմա ն պա տ մությա ն հետ նրանց
կապի ուսումնա սիրությա մբ' նպատակ ունենա լով պ ա րզա բա նել ժողովրդա կա ն տ ըն-
տ եսությա ն մեջ ստ- ջրերի օգտ ա գործմա ն հնա րա վորություններն ու հեռա նկա րները:
ք>. ջ. քննա րկում և մշա կում է տ արբեր ֆիզիկա ա շխ գր- պա յմա ններ և երկրբ- կա -
յլո ւցվ ա ծք ունեցող տ ա րա ծքների ռեգիոնա լ տ վյա լների ընդհա նրա ցմա ն, ջրա երկրբ.
քա րտ եգա հա նմա ն և շրջա նա ցմա ն սկզբունքները:

РЕ Г И О Н А Л Ь Н А Я И Н Ж Е Н Е Р Н А Я ГЕ О Л О ГИ Я - ՌԵԳԻՈՆԱԼ ԻՆԺԵՆԵ­
ՐԱԿԱՆ ԵՐԿՐԱ ԲԱ ՆՈՒԹ ՅՈՒՆ , ինժեներա կա ն երկրա բա նութ յա ն բա ժ ին, որն
ուսումնասիրում է ա ոա նձին տարա ծա շրջա նների (ոեգիոնների) ու խոշոր շրջանների
ինժեներա երկրբ- պ ա յմա նները և մշա կում է նրանց հետ ա զոտ մա ն մեթ ոդները:

РЕГИ ОНАЛЬНОЕ Г Р У Н Т О В Е Д Е Н И Е -- ՌԵԳԻՈՆԱԼ ԳՐՈԻՆՏԱԳԻՏՈԻ-

Թ Ց Ո Ի Ն , գրա նտ ա գիտ ա թ յա ն բա ժ ի ն, որն ուսումնա սիրում և գնա հա տ ում է ա ոա նձին
երկրների ու խոշոր տ ա րա ծա շրջա նների (ոեգ ի ո ննե րի) ա պ ա րների շերտ ա գրա կա ն
համալիրների m ծագումնսւբանական տ իպերի ինժեներա երկրբ. հատկությունները:

РЕГИ ОН АЛ ЬНЫ Й М ЕТАМ ОРФ ИЗМ - ՌԵԳԻՈՆԱԼ Փ ՈԽ ԱԿԵՐՊ ՈՒՄ, ջրա ­

երկրա բա նությունում' երկրբ- տ ա րբեր ժա մա նա կա հա տ վա ծներում ս տ . ջրերի ձև ա ­
վորմա ն գործընթ ա ցում նրա նց քիմ- բա ղա դրութ յա ն և ֆիզ- հատ կությունների էա կա ն
փ ոփ ոխ ություններ, որոնք տ եղի են ունենում ս տ . ջրերի ու ա պարների փոխ ա զդեցու­
թյամբ պ ա յմա նա վորվա ծ ֆիզքիմ- գործընթ ա ցների հետ ևա նքով:

РЕГУЛ И РО ВА Н И Е СТОКА - Հ Ո Ս Ք Ի Կ Ա Ր Գ Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Մ , ջրա մբա րների միջո­

ցով ժա մանակի ընթա ցքում մա կերևութա յին հոսքի ա րհեստ ա կա ն վերա բա շխ ում,
որը կա տ ա րվում է ե լն ե լո վ ջրօգտ ա գործմա ն պ ա հա նջներից: Ըստ կա րգա վորմա ն
ց իկ լի տ և ողությա ն, տ ա րբերում են նրա հետ ևյա լ տ եսա կները- բա զ մա մ յա , սեզոնա ­
յին (տ ա ր ե կ ա ն ), շա բա թա կա ն (կա մ տ ա սն օրյա ) և օրեկա ն:

РЕГУЛИРУЕМАЯ ВЛАЖ НОСТЬ- ԿԱՐԳԱՎՈՐՎՈՂ Խ Ո Ն Ա Վ ՈՒԹ ՅՈ ՒՆ ,

ապա րների (գ ր ա ն տ ն ե ր ի , հո ղերի) ա րհեստ ա կա նորեն փ ոփ ոխ վող կա մ կա յուն
պ ա հվո ղ խ ոնա վություն:

Р Е Д К И Е Э Л Е М Е Н Т Ы — Հ Ա Զ Վ Ա Գ Յ Ո Ւ Տ Տ Ա Ր Ր Ե Ր , քիմ- տ ա րրերի մեծ խ մբի

պ ա յմա նա կա ն ա նվ ա նո ւմ, որի մեջ մտ նում են L i, R b , C s , B o , R a , G a , J n . T l , G e ,
V , N b , Т а , S e , Т е , P o , M o , W , R c , S c , J , T i . Z r . H f , L a և լա նտ ա նոիդները (14
տ ա ր ր ), A c , T h , P a , I ՛ և իներտ (ա զ ն ի վ ) գ ա զ երը' H e , N e, А г, К г, Х е , Rn:
Հ. տ. հասկացությունը բո լո րո վի ն չի նշա նա կո ւմ, որ նրա նք երկրա կեղևում (ստ .
ջրերում) ք ի չ են տ ա րա ծվա ծ: Օր-, ա յս խ մբի տ ա րրերից T i , Z r , V ա վելի մեծ տ ա ­
րա ծում ունեն ք ա ն Հ- տ -ի խ մբին չդ ա ս վ ո ղ R b , Տ ո , H g ևն: Հ . ա -ից մի քա նիսը
կա զմում են սեփ ա կա ն մ ի ն երա լն եր, որոնց մեջ «հա զվա գյուտ տ ա րրի» պ ա րունա ­
կությունը կ ա րող է հա սնել տ ա սնյա կ % -նեթի: Ս ա կա յն Հ . տ -ի մեծ մասը ք ի չ է
տ ա րա ծվա ծ և սեփ ա կա ն միներա լներ չի կա զմում: Ն մ ա ն տ ա րրերը կ ոչվում են
հա զվա գյուտ ցրվա ծ տա րրեր:
 РЕЖ И М ГИ Д РО Л О ГИ ЧЕСК И П - Ջ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ռ Ե Ժ Ի Մ , ժամանակ-տա-
րածրսթլան մեջ ջրային օբյեկտի (լճ ի, գետի, ճահճի ևն) փոփոխությունների
օրինա չա փ ա կա նները, որոնք պայմանավորված են ավազանի ֆիզիկաաշխգր. (աոա­
ջին հերթին կլիմայական) պայմաններով, ինչպես նաև հիդրոտեխ. միջոցառումներով:
Հ . ո . արտահայտվում է ոեժիմի հետևյա| բաղադրատարրերի' բազմամյա , սեզոնա­
յին к օրեկան տատանումներով. 1) ջրի մակարդակի, 2) ջրի ծախսի, 3) ջրի ջերմ­
աստիճանի, 4) սաոցային երևույթների, 5) լուծված նյութերի խտության ու բաղա­
դրության, 6) հոսքով տարվող նյութերի քանակի ու բաղաղբակազմի, 7) գետահունի
տեղափոխության ևն: Կախված հիդբոտեխ. կառույցների բացակայությունից կամ
առկայությունից, տարբերում են բնական (կենցաղային) և կարգավորված ոեժիմներ:

Р Е Ж И М П О Д З Е М Н Ы Х Н О Д - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ Ռ Ե Ժ Ի Մ , ըստ Մ . Ե-
Ա լտովսկու, ստ- ջրերի որակական ու քանակական ցոլցանիշների ձևավորման աոան­
ձին փուլերի բնապատմական գործընթաց, որն ընթանում է փոխադարձ ազդող և
փոխազդվող գործոնների համատեղ ներգործության շնորհիվ: Ստ. ջրերի մակարդակն
ո ճնշումը, ծախսը, քիմ. բաղադրակազմը, հանքայնացումը, ջերմաստիճանը և այլ
որակական ու քանակական ցուցանիշնեբը կրում են ժամանակավոր (կարճատև),
սեզոնային, բազմամյա և դարավոր փոփոխություններ: Ս . ջ. ո . պայմանավորող
հիմնական գործոններն են. կյիմայական. երկրա&ևաբանական, երկրբ. ու կենսբ-
պայմանները և մարդու տնտ- գործունեությունը, որի ազդեցությունը գնալով մե­
ծանում Լ:

Р Е Ж У Щ Е Е К О Л Ь Ц О - Կ Տ Ր Ո Ղ Օ Ղ Ա Կ , 1 5 -4 0 մմ բարձրության և 50— 100 մմ

տրամագծով սուր երիզով մետաղյա գլա ն, որն օգտագործվում է կապակցված
գրունտների բնական խոնավության ու կաոուցվածքի նմուշ վերցնելու համար:

РЕЗЕРВ ВОДЫ Щ ЕЛОЧНОЙ ՋՐԻ Ա Է Կ Ա ԼԱ Ց Ի Ն Ռ Ե Զ Ե Ր Վ , բնական ( օ վ ­

կիանոսային ևն) ջրերում թուք թթուների անիոնների գումարի (մգ. հ ա մ / լ) գե­
րազանցումը ուժեղ թթուների անիոնների գումարից ( H C O j - + C O ։ ։- > C l + Տ Օ « * ՜) :

Р Е З И С Т И В И М Е Т Р — Ռ Ե Ջ Ի Ս Տ Ի Վ Ի Մ Ե Տ Ր , կարճ զոնդով էլեկտրական սարք,

որի օգնությամբ չափում են հորատանցքի փողը ւցնող հեղուկի տեսակարար էլեկ­
տրական դիմադրությունը: Հորատման լուծույթի տեսակարար էլեկտրական դիմա-
դրւթյան տվյալների հիման վրա մեկնաբանվում են հորատանցքի կարոտաժի ա ր­
դյունքները և որոշվում հորատանցքի մեջ հեղուկի մուտք գործելու միջակայքերը ևն:

Р Е Й Н О Л Ь Д С А Ч И С Л О (Re) ՌԵՅՆ11ԷԴՍԻ Թ Ի Վ ( R e ) , չափողականու-

թյուն չունեցող մեծություն, որն ուղիղ համեմատական է հիդրավլիկ շառավիղին
(R ) ու հոսքի միջին արագությանը (V' տ ) և հակադարձ համեմատական է հեղուկի

մածուցիկությանը ( . , ) . R e — ^ ^ J : Հիդրավլիկայում Ռ . թ. ունի կարևոր նշանա­

կ ա կ ա ն որպես նմանության և լամինար շարժումից տարբոզենտ շարժման անցման

չափա նիշ: Համեմատաբար հարթ ջրանցքների բաց ջրհոսքերի համար Ռ . թ. տա­
տանվում I. 300— 1200 սահմաններում:
 Р Е Л А К С А Ц И Я — Ռ Ե Լ Ա Ք Ս Ա Օ Ի Ա ( Ն Վ Ա Ջ Ո Ի Մ ) , ֆ ի զ . կա մ ֆ ի զ քի մ. միջա ­
վա յրում տ արբեր երևույթների ստ ա տ իկ հա վա սա րա կշռությա ն հաստատ ման գո րծ­
ընթա ց: Գ րունտ ա գիտ ությունում' գրունտ ների անփ ոփոխ ձևախախտման դեպքում
նրանց վրա գործող լա րումների նվա զում:

РЕЛ ЬЕФ ТЕХН ОГЕН Н Ы Й (А Н Т Р О П О Г Е Н Н Ы Й ) — Տ Ե Ս Ա Ծ Ի Ն (Ա Ն Տ Ր Ո -

Պ Ո Գ Ե Ն ) Ռ Ե Լ Ի Ե Ֆ , ո ելի հֆ , որը ստ եղծվում է ժա մա նա կա կից տ եխ նիկա յով զինվա ծ
մարդու տ նտ . գործունեությա մբ: Տ ա րբերում են մարդու ուղղա կի և ա նուղղա կի գո ր­
ծունեությամբ պ ա յմա նա վորվա ծ Տ . ո -ն եր: Ո ւղղա կի գործունեությա մբ ստ եղծվում
են- 1) տ եղա հա նմա ն ո եփ եֆ ա յին ձևեր (բա ց հա նքեր, Ոանքա հորեր, ջրա նցքներ,
ա ռ ուներ, դա րա վա նդներ, փ ոսորա կներ և ն) և , 2) կուտ ա կմա ն ո եփ եֆ ա յին ձևեր
(հողա պ ա տ նեշներ, պ ա տ վա րներ, ջրա մբա րներ, տ երիկոներ, կուլտ ուրա կա ն շ ե ր ­
տ եր, թափոններ և ն ): Ըստ էութ յա ն մարդու կա տ ա րա ծ բոլոր կառուցապ ատումները
(քա ղ ա ք ներ , գ յուղ եր, ճա նա պ ա րհներ և ն) կա րեփ է դ իտ ա րկ ել որպ ես Տ- ո -: Ա ն ­
ուղղակի (հրա հրող) գործունեությա մբ ս տ եղ ծվո ղ ո եփ եֆ ա յին ձևերից կա րեփ է
նշել, օր -, գյուղ տ նտ . տ ա րա ծքների մշա կմա ն հետ ևա նքով հողերի ողողա մա շումը,
ստ . ջրերի, նավթի ու գա զի ի նտ ենսիվ շա հա գործմա մբ պ ա յմա նա վորվա ծ ոեփ եֆի
նստ եցումները, ստ . փ որվա ծքների ա ռա ստ ա ղի նս տ եցումները, ա փ ա պ ա շտ պ ա ն կ ա ­
ռույցներով հրա հրվա ծ ա փ ա յին գ ործընթ ա ցների փոփ ոխ ությունները ևն: Գ ի տ ա տ եխ .
հեղափոխ ությա ն դա րա շրջա նում մարդու տնտ - գործունեությունը հա նգեցնում է
ոեփ եֆի ա հռելի ձևափ ոխ ությունների (ա նդնդա խ որ բաց հա նքեր, տ երիկոների
սա րեր, ծովեր հիշեցնող ջրամբարներ և ն ): Ս ովորա բա ր մարդու հրահրած գո րծ­
ընթա ցները ոեփ եֆ ի վրա թողնում են բա ցա սա կա ն ա զդ եցո ւթ յուն, սա կ ա յն , ա ո ա ն­
ձին դեպ քերում, ա յդ գործընթ ա ցները նպ ա տ ա կա մղվում են ցա նկա յի ուղղությա մբ
( օ ր ., ա փ ա պ ա շտ պ ա ն կա ռույցները հա նգեցնում են ա փ ա քերմա ն դա դա րեցմա նն ու
բերվա ծքների կ ուտ ա կ մա ն ը):

РЕКУЛ ЬТИ ВАЦ И Я ЗЕМ ЕЛ Ь ՀՈՂԵՐԻ Վ ԵՐ Ա Մ 0Ա Կ Ե ԼԻԱ 8Ո ԻՄ , մարդու

շի ն -, լեռնա հա նքա յին և ա յլ գործունեությա ն հետ ևա նքով շա րքից դուրս եկա ծ հո-
դա տ եսքերի վերա կա նգնում, նրանց բա րեբերությա ն վերստ եղծում: Ն երկա յո ւմս
բա ց հանքեր կա մ ջրամբա րներ նա խ ա գծելիս ա նպ ա յմա ն նախ ա տ եսվում է հո-
ղա բուսա կա ն շերտ ը տ եդա փ ոխ ել' մեկ ա ղ անբերրի հողա տ եսքերում օգտ ա գոր­
ծելու նպ ա տ ա կո վ, կա մ հուսա փ որեն կուտ ա կել' հետ ա գա յում նույն հողերը (դի ցո ւք ,
հանքերի շա հա գործումը դա դա րեցնեւա ց հետ ո) վ ե ր ա կ ա ն գ ն ե ի նպ ա տ ա կով:

РЕОЛОГИЧЕСКИЕ М ОДЕЛИ - Ռ Ե Ո ԼՈԳ Ի Ա Կ Ա Ն Մ Ո Դ Ե Լ Ն Ե Ր , մ ե խ . սխ եմա­

նե ր, որոնց միջոցով մո դելա ցվում են պ լա ստ իկ նյութերի (գ րունտ ներ ի) ներքին
կա պերը և մնա ցորդա յին ձևախ ա խ տ ումների հետ կա պ վա ծ գործընթ ա ցները:

РЕОЛОГИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА Г Р У Н Т О В — Դ ՐՈ ԻՆ ՏՆ Ե ՐԻ Ռ Ե Ո ԼՈԳԻԱԿԱ Ն

ՀԱՏԿՈԻԹ ՅՈԻՆՆԵՐ, գրունտ ների սո ղ ք ի , լա րումների ո ելա քսա ցիա յի (նվ ա զ մ ա ն )
և տևակա ն ա մրությա ն հա տ կություններ: Ռ եո լոգ ի ա կ ա ն հատ կությունները բնորոշ
են կա վերի ն, ա վա գա կա վերին, սա ռա ծ ա պ ա րներին, սա ոցին և ա յլ բն ա կա ն m ա ր­
հեստ ա կա ն նյութերին:
 Р Е О Л О Г И Я — Ռ Ե Ո ԼՈ Գ Ի Ա , մեխանիկայի բաժին, որն ուսումնասիրում է հա­
մատարած միջավայրերի (հեղուկ, գազանման և պինդ մարմինների) հոսունության
m &ևաիւախտման հատկությունները, իսկ գրունտագիտությունամ' այդ թվում գրունտ -
ների սողքի, լարումների ոեյաբսացիայի (նվազման) և տևական ամրության խըն-
գիրներր:

Р Е П Е Р Ы В О Д О М Е Р Н О Г О П О С Т А ֊ Ջ Ր Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Կ Ե ՏԻ Հ Ե Ն Ա Ն Ի Օ Ե Ր ,
ջրաչափական կետում կամ նրան կից տեղամասում Ոուսալիորեն ամրացված մե­
տաղյա հենանիշեր. որոնց բարձրությունը ջրաչափական գրաֆիկի 0 կետի նկատ­
մամբ կանխապես հայտնի ).:

РЕП РЕЗЕН ТАТИ ВН Ы Е ЭЛ ЕМ ЕН ТЫ РЕЖ И М А - Ռ ԵԺԻՄԻ ՆԵՐԿԱՅԱ-

6 Ո Ի Յ Ձ Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ր Ե Ր , որոշակի պայմաններում ռեժիմի բնորոշ տարրերի ներ­
կայացուցչական օրինաչափ փոխկապակցվածություն: Օր-, որոշակի պայմաններում
գետի ծախսի տատանումները անդրադառնում են գրունտային ջրերի մակարդակի
տատանումների վրա, այսինքն վերջինները ներկայացուցչական են:

Р Е С У Р С Ы В О Д Н Ы Е ֊ - Ջ Ր Ա Յ Ի Ն Ռ Ե Ս Ո Ւ Ր Ս Ն Ե Ր , մակերևութային ու ստ- ջրերի

վերականգնվող պաշարներ. որոնք կարող են օգտագործվել ժողտնտեսության տար­
բեր նպատակների համար:

Р Е С У Р С Ы П О Д З Е М Н Ы Х В О Д Е С Т Е С Т В Е Н Н Ы Е - Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ
Բ Ն Ա Կ Ա Ն Ռ Ե Ս Ո Ւ Ր Ս Ն Ե Ր , բնական (չխախտված) պայմաններում ջրատար հորի­
զոնի սնման մեծությունը (չա փ ը): Ս- ջ- բ- ո . հավասար են տվյալ հորիզոնի ջրա­
յին հաշվեկշռի մուտքի բոլոր տարրերի գումարին (մթնուորտային տեղումների
ներծծում, գետերից, յճերից ծծանցվող ջրի մուտք, шц հորիզոններից ու հարևան
ավազաններից ջրի մուտք և ն): Ս- ջ- բ. ո. արտացոլվում են ստ- ջրերի հոսքի
ծախսով, կամ ջրային հաշվեկշոի մուտքի և ելքի բաղադրիչների տարբերությամբ:
Ջրհան կառույցներով կարող է ներգրավվել (վերցվել) բնական ռեսուրսների միայն
այն մասը, որը բեռնաթափվում է բնական պայմաններում ապագա իջեցման (դեպ­
րեսիայի) զոնայում, ըստ որում Ս- ջ- բ- ո- պակասում են ջրհաններով վերցվող
ջրի չափով: Ստ- ջրերի հոսքի մեծությունը կախված I. ջրատար հորիզոնի ռեժիմից
և փոխվում է ըստ սեզոնների' ստ- ջրերի սնման ինտենսիվության փոփոխության
պատճառով: Որոշ հետազոտողներ բնական ռեսուրսների տակ հասկանում են աո-
ջրերի դինամիկ և ստատիկ պաշարները, որը ճիշտ չ1.:

Р Е Ч Н А Я С Е Т Ь - 4 b S U 3 I A i Յ Ա Ն Յ , npUI. տարածքի սահմաններում գտնվող

յ՚ոլոր գետերի համակցություն:

Р Е Ч Н О П С Т О К ՚ Գ Ե Տ Ա Յ Ի Ն ՀՈՍՔ-, 1- Բնության մեջ ջրի շրջանառության

գործընթացում գետահոլներով տեղի ունեցող ջրի շարժում: 2- Ջրաքանակ, որը
որոշակի ժամանակահատվածում անցնում Լ տվյալ գետահունով:

Р И С Б Е Р М А ■ Ռ Ի Ս Բ Ե Ր Մ Ա , ափապաշտպան կառույցի բաղադրամաս, որը

մասնավորապես սղեբախման պատերի կայունությունը մեծացնելու համար աստի-
 ճանա վա նդի ձևով կա ռուցվում է նրանց առաջամասում: ք>-նհրը պատրաստվում
է ն քա րա շա ղա խ ից, քա րե թա փ վա ծքից, րետ ոնյա սա լերից ևն:

РИ ТМ И ЧЕСКИ Е ИСТОЧН И КИ — ՌԻԹ ՄԻԿ Ա Դ .Բ Ց Ո Ի Ր Ն Ե Ր , նույնն է, ինչ

պ ա րբերական ա ղ բյուրները, կա մ հեյզերները (տ ե՜ս И с т о ч н и к ) :

Р О Д Н И К — Ա Ղ Բ 6 Ո Ի Ր ( Ա Կ Ո Ի Ն Ք ) , տ ե՜ս И ст очн и к:

Р О З А - Д И А Г Р А М М А — Վ Ա Ր Դ - Դ Ի Ա Գ Ր Ա Մ , ա պ ա րների շերտ ա յնությա ն կա մ

ճեղքա վորությա ն ա նկմա ն ա զիմուտ ի զ ա նգ վա ծա յին չա փ ումների ա րղյունքնելփ
ա րտ ա հա յտ մա ն գրա ֆիկ եղա նա կ : Ա յն կա տ ա րվում է հետ ևյա լ կ երպ , շրջա նա գիծը
բա ժա նվում է 1 0 °, 15° կա մ 30 ° ա նկյա ն քա յւով սեկ տ ո րների , որոնց բա ժա նա րա ր­
ների վրա ռրոշա կի մա սշտ ա բով ա նցկա ցվում Լ տ վ յա լ ինտ երվա լի չա փ ումների
ք ա նա կ ը, այնուհետ և բա ժա նա րա րների վրա ստ ա ցվա ծ կետ երը բ ե կ յա լ գ ծո վ միա ց­
վում են և ստ ա ց վա մ է վա րդ հիշեցնող պ ա տ կեր: Վ * դ -ի տ եսք ո վ կ ա րելի է դ ա տ ել
ա պ ա րների շերտ ա յնությա ն կ ա մ ճ եղքա վորությա ն տ եղա դրմա ն ձևի մա սի ն, ո րոշել
նրանց տա րա ծմա ն ա զիմուտ ի գերի շխ ո ղ ուղղությունը ևն:

РУДНИЧНЫ Е (Ш А ХТ Н Ы Е ) В О Д Ы - ՀԱՆՔ ԱՐԱՆԱՅԻՆ (ՀԱ Ն Ք Ա Հ Ո Ր Ա ­

Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , տ ե ս В о д а ру дн и чн ая :

Р У Д Н Ы Е В О Д Ы — Հ Ա Ն Ք Ա Ջ Ր Ե Ր , տ ե՜ս В о д а р у д н а я :

РЫ ХЛ О СВЯЗАН Н Л Я В О Д А — Թ ՈԻՅԼ ԿԱՊԱԿՑՎԱԾ ՋՈԻՐ, տես’ Вода

ры л л освн ззн н ая:

РЯЖ — Ռ6ԱԺ, գա բիոնի տարա տ եսա կ (տ ե՜ս Г а б и о м ), որն իրենից ներկա ­

յա ցնում է գերա նից պ ա տ րա ստ վա ծ խ ոշոր ա րկ ղ ' ւցվա ծ քա րա բեկ ո րներո վ: f>. օգ ­
տ ա գործվում է ա լեբա խ մա ն ուժը թ ո ւ լա ց ն ե լ: համար և տ եղա դ րվում է ա փ ա պ ա շտ ­
պան կա ռույցների ա ռա ջնա մա սում:

—С —
СЛ ВЛ П И Н Л М Е Т О Д — ՍԱԲԱՆԻՆԻ ՄԵԹՈԴ, կա վա վա զ ա յի ն գրունտ ների
հա տ իկա չա փ ա կա ն տ ա րրա լուծությա ն մեթ ոդ ' հիմնվա ծ ա յն դ րույթի վ ր ա , որ ջրում
մեխ- խառնուրդի վիճա կում գ տ նվ ող տ ա րբեր չա փ ե րի մա սնիկները ՜ո ւն ե ն ագատ
ա նկմա ն տ ա րբեր ա րա գություններ, հետ ևա պ ես ա նջա տ վում ե ն (նստ ում են փ ո ր­
ձանոթի հա տ ա կին) տ ա րբեր ժա մա նա կա միջոցներում: Ա յս սկզբունքի հիման վրա
գրունտ ա յին սուսպ ենզիա ն կ րկնա կի պ ղ տ ո րելո վ և նրա նից' հա մապա տասխ ան հա շ­
վա րկո ւմներո վ սա հմա նվա ծ ժա մա նա կ անց դ ա տ ա րկ եյո վ կա խ վա ծ վիճա կում գտ նվ ո ղ
խ իստ որոշա կի բա րձրութ յա ն հեղուկի սյո ւն ը , ա ռ ա նձնա ցվում են սկ զ բո ւմ կա վա յի ն
և փ ո շա յի ն, ապա մանր ա վա զա յին մա սնիկները: Գ ո րծո ղո ւթ յունը կ րկնվում է
մինչև < 0 ,0 1 մմ, 0 ,0 1 — 0 ,05 մմ, 0 ,0 5 — 0 ,2 5 մմ մեծությա ն հա տ իկա չա փ ա կա ն
խ մբերի (ֆ րա կ ցի ա ների ) լրիվ տ ա րա զա տ ումը:

270
 С А Л Ь З А — Ս Ա ԼՋ , «Ցեխային հրաբուխ* տերմինի ավելորդ հոմանիշ (inh'u
Грязевой вулкан):

С А М О С А Д К А — Ա Ղ Ա Ն Ս Տ Ե Ց Ո Ի Մ , բնական հանքային լճերում և լագաննե­

րում ընթացող աղանստեցման գործընթաց:

С А М О И ЗЛ И В А Ю Щ А Я С Я С К В А Ж И Н А - ԻՆՔՆԱՋՐՓ ԱՓ ՀՈՐԱՏԱՆՑՔ,
հորատանցք, որից ճնշամնային ջրերը երկրի մակերևույթ են դարս գալիս ինքնա­
հոսով՝ հանդարտորեն թափվելով ամրակապման խողովակի բերանից:

С А Н И Т А Р Н А Я О Х Р А Н Н А Я ЗО Н А В О Д О З А Б О Р О В - ՋՐՀԱՆ ԿԱՌՈԻՑՑ-
ՆԵՐԻ ՍԱՆԻՏԱՐԱԿԱՆ Պ ԱՀՊ ԱՆՈԻՕՅԱՆ Գ Ո Տ Ի ( Ջ Ո Ն Ա ) , տե'ս Зона саНИ-
таряой охраны водоисточников:

С А П Р О П Е Л Ь - ֊ Ն Ե է ս Ա Տ Ի Վ Մ , օրգ. տիղմ, որն առաջանում է ցամաքի ջրա­

կուտակների (լճերի, ջրամբարների) հատակին և հիմնականում կազմված է օր գ ,
նյութերից ու ջրային օրգանիզմների մնացորդներից: Ն - օգտագործվում Ւ. որպես

С Б Р О С О В Ы Е И С Т О Ч Н И К И — Վ Ա Ր Ն Ե Տ Ք Ա Ց Ի Ն Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր Ն Ե Ր , ստ- ջրերի
ելքեր, որոնք կապված են խզվածքային ճեղքերի հետ: Ըստ էությա ն, Վ . ա. հանդի­
սանում են պատվարային (դիմհարային) աղբյուրների տարատեսակ (տե՛ս
Плотинные источники):

С В А Б И Р О В А Н И Е ( П О Р Ш Н Е В А Н И Е ) С К В А Ж И Н Ы ֊ ձ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի Щ иП -
Օ Ա Հ Ա Ր Ո Ի Մ , փականով և ոետինե խտացուցիչ տափօղակով կահավորված մխոցի
(սվաբի) միջոցով հորատանցքի ջուր ընդունիչ միջակայքը (ջրատար հորիզոնի
պատերը) կավագրկեւու և ջրի մուտքը դեպի հորատանցք ուժեղացնելու եղանակ:
Ս)սոցը ճոպանով և ծանրոցով իջեցվում I. հորատանցքի փողի մեջ (ջրատար հո­
րիզոնից խ որ ), ապա վերըն)»աց-վարընթաց շարժումով հորատանցքի մեջ ստեղծ­
վում է նոսրացում (ներծծում, ներքա շում), իսկ փականի միջոցով մխոցի մեջ լցվող
հեղուկը խողովակներով բարձրանում է երկրի մակերևույթ:

С В А П Н Ы Е Ф У Н Д А М Е Н Т Ы — Ց Ց Ա Յ Ի Ն Հ Ի Մ Ք Ե Ր , հիմքեր, որոնք տեղա­

դրվում են ցցերով ամրացված անհավասարաչափ սեղմվող գրունտների վրա (տոր­
ֆեր, ճահճուտներ, հոսագրունտներ, սա ոչող-հա լչող ապարներ ե ն ): Երկաթբետոնից
ու բետոնից պատրաստված ցցերը խորասուզվում են թույլ գրունտների մեջ՝ մինչև
կայուն շերտերին (արմատական ապարներին) հասնեյը:

СВЯЗА Н Н Ы Е ВОДЫ ֊֊ Կ Ա Պ Վ Ա Ծ Ջ Ր Ե Ր , տե՛ս В од а СВЯЭПНаЯ:

связность грун то в (г о р н ы х п о р о д ) ֊ գ ր ո ի ն տ ն ե ր ի (ա պ ա ր ն ե ­
ր ի ) Կ Ա Պ Ա Կ Ց Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , չոր կամ խոնավ վիճակում գրունտների (ապար-
ների) կոմպակտություն (խտակցվածութլուն) դրսևորելու և ձևը պ ա հպ ա նելս ունա­
կություն, որը պայմանավորված է նրանց մասնիկների կամ ագրեգատների միջև

271
գոյություն ունեցող Կապերով: Տ ա րբերում են ա ռա ձգա կա ն, բյուր եղա յի ն, մոլեկու­
լա յին և պ լա ստ իկ ջրա կոլոիդա յին կա պ եր: Ըստ կապ երի բնույթի պ ա յմա նա կա նո­
րեն ա ռա նձնա ցվում ե ն . 1) կոշտ (բյո ւրեղ ա յին) կա պ երով գրա նտ ներ-ա պ ա ոա ժա -
յին և կիսա ա պ ա ա սժա յին ա պ ա րներ, որոնք ա րտ ա քին բեռ նվա ծք ի տակ իրենց պ ա ­
հում են որպես կարծր առա ձգա կա ն մա րմիններ, 2) բա րդ կա պ երով (ա ռա վելա պ ես
կոլոիդա յին բնույթ ի) գրա ն տ ներ-կ ա վա յի ն և ա յլ ա պ ա րներ, որոնք որոշա կի պ ա յ­
մա ններում իրենց դրսևորում են որպ ես և' կա րծր, և' պ լա ստ իկ ու հոսուն մա րմին­
նե ր. 3) միջմա սնիկա յին կա պ երից զուրկ գրո ւնտ ն եր-ա վա գ ներ, փուխր բեկորա ­
յին ա պ ա րներ:

СДВИЖ ЕНИЕ ГОРНЫ Х П О РО Д ֊ ԱՊԱՐՆԵՐԻ ՏԵ Ղ Ա Շ Ա Ր Ժ Ո ՒՄ (ՀՐ Ո ՒՄ -

Մ Ո Տ Ե Ց Ո Ի Մ ), լեռն ա յի ն փ որվա ծքների և մշա կվա ծ դա տ ա րկությունների շուրջբո­
լորը կա տ ա րվող տ եղա շա րժով ո ւղեկցվող ձևա խ ա խ տ ումներ, որոնք հաճախ հա ս­
նո ւմ են մինչև երկրի մակերևույթ:

С Е Г Р Е Г А Ц И Я — Ս Ե Գ Ր Ե Գ Ա Ց Ի Ա , ջրաերկրաբանությունում* խ ոնա վ և ջրա հա -

գե ց ա ծ ա պ ա րների ս ա ռ չե լի ս նրանց ծա կոտ իներում սա ոույցի մաքուր բյուրեղների
առաջացում: Ս -ի ա րդյունքում դեպ ի սա ռցի ա ճող բյուրեղներն է ձգ վո ւմ նույնիսկ
կոլո իդ ներա մ պ ա րունա կվող ջուրը: Գ ո յա ց ո ղ սա ոույցի ա սեղնա ձև բյուրեղները
փշրում են ա պ ա րը՝ վերա ծ ելո վ ա յն մանր բեկորների ու թերթերի: Ս . հանդիսանում
է սա ռնա մա նիքա յին հողմա հա րմա ն կարևոր գ ործոն:

СЕДИМ ЕНТАЦИЯ ՆՍՏՎԱ Ծ Ք ԱԿՈ ՒՏԱ ԿՈՒՄ (Ս Ե Գ Ի Մ Ե Ն Տ Ա 8 ՒԱ ), բն ա ­

կա ն պ ա յմա ններում ծա նրութ յա ն ուժի ա զդեցո ւթ յա մբ, ի նչպ ե ս նաև քիմ- և օրգ-
գո րծընթ ա ցների շնո րհի վ հեղուկ կա մ գ ա զ ա յին միջա վա յրից կա խ վա ծ կ ա մ տ ա ր­
րա լուծվա ծ մա սնիկների նստ եցում: Ն ս տ վա ծք ա կո ւտ ա կ մա ն ա րա գությունը կա խ վա ծ
Լ հիմնա կա նում միջա վա յրի խ տ ությունից, կախված մւսսնիկների չա փ երից և նրանց
շա րժունա կությունից:

СЕЗО ННОПРОМ ЕРЗАЮ Щ И П СЛОИ ՍԵԶՈՆԱՅԻՆ ՍԱՌ ՉՈՂ ՇԵՐՏ, հո­

ղի (գրուն տ ի, ա պ ա րի) շե ր տ , որը տ ա րվա ցուրտ ժա մա նա կա հա տ վա ծում սա ռ չո ւմ
է: Ս . ս . շ-ի հաստ ությունը կա խ վա ծ է հողի ջերմությա ն կորուստի չա փ ի ց , որը
տ արբեր կլիմա յա կա ն գոտ իներում տ ա րբեր է:

СЕЗО Н Н Ы Е ИСТОЧНИКИ - ՍԵԶՈՆԱՅԻՆ Ա ՂԲՅՈՒՐՆԵՐ, ա ղ բյուրներ,

ո րոնք գործում են միա յն տ ա րվա խ ոնա վ սեզոններին (կ ա մ որոշ ա ջա ց ո ւմով ):

СЕЛЬ (С И Л Ь ) - Ս Ե Լ Ա Վ , կա րճա տ և ա վ ե ր ի չ ջ րհ ոսք . որը հա գեցա ծ է ցեխա -

քա րա յին նյութով: Ս -ն ե ր ը ա ռ ա ջա նում են բո ւսա զո ւրկ, փուխր բեկորա յին ա պ ա ր­
ներով պ ա տ վա ծ լեռ նա լա նջերին' հորդա ռա տ ա նձրևների կա մ ա րա գ ձնհւպ քի հետ ե-
վա նքո վ: Ն ր ա ն ք ա նցնում են մեծ ա րա գությա մբ' մեկ կա մ մի քա նի հորձանուտների
ձև ո վ, որոնք իրենց ճա նա պ ա րհին ս րբա մ-տ ա ն ա մ են ամեն ի ն չ (ա նգա մ խոշոր
բնա կա վա յրեր): Ըստ տ ա րվող նյութի գ երիշխ մա ն, տարբերում եև ցեխ ա յին,
ցեխ ա քա րա յին և ջրա քա րա յին Ս -ն ե ր , ընդ որում քա րա բեկորների տրամագիծը
երբեմն գերւսզա նցա մ է 2 —3 մ -ից : Հ ա կ ա սելա վա յի ն միջոցա ռումները հա նգում են

272
հիմնականում անտաոա մելիորատիվ աշխատանքներին к հոսքի կարգավորմանը
(ջրամբարների. կուտակիչ m սհլավատար կառույցների շինարարություն): Նախկին
եւՍՀՄ տարածքում Ս-նհրի ինսւենսիվ զարգացման մարզեր էին համարվում ւրիջին
Ա սիա ն և Անդրկովկասը: Հոմանիշ' ցեխային կամ ցեխաքարային հոսք:

С Е РН И С Т Ы Е Ф У М АР О Л Ы (СО Л Ь Ф А ТА РЫ ) - Ծ ԾՄԲԱՅԻՆ Ֆ Ո ԻՄ Ա Ր Ո Լ-
Ն ԵՐ (Ս Ո ԼՖ Ա Տ Ա Ր Ն Ե Ր ), 100— 300° 9 ջերմության ֆոլմարո|ներ, որոնք անջատում
են ծծմբաջրածին, ծծմբային ու ածխաթթու գա զեր, ջրային գոյորշի են: Ծ . ֆ. լա յ­
նորեն տարածված են հրաբխային մարզերում և երբեմն օգտագործվում են ծծմբի

СЕРО ВОДО РОД Н Ы Е ВОДЫ - ԾԾՄԲԱՋՐԱԾՆԱՅԻՆ ՋՐԵՐ, տ ես С ул ь-

фидныс ВОДЫ.

С Е Т К А Д В И Ж Е Н И Я — Շ Ա Ր Ժ Մ Ա Ն Ց Ա Ն Ց , հոսանքի գծերի և նրանց ուղղա-

fnquag հավասար «նշումների գծերի (էկվիպոտենցիալների) համակցություն: Ծ . ց.
կազմվում է հիդրոմեխ- հսւշվաբկների ժամանակ:

СЕТЬ Н А БЛ Ю ДА ТЕЛ ЬН Ы Х СК ВАЖ ИН (К О Л О Д Ц Е В . Ш УРФ ОВ)

Դ Ի Տ Ո Ղ Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն 9 Ք Ե Ր Ի (Ջ Ր Հ Ո Ր Ե Ր Ի , Շ Ո ԻՐ Ֆ Ե ՐԻ) 9 Ա Ն Յ , ուսումնասիր­
վող տեղանքում որոշակի կարգով տեղադրված փորվածքների (հորատանցքեր,
ջրհորեր, շարֆեր ևն) համակցություն, որի միջոցով դիտվում են ստ. ջրերի մա­
կարդակի տատանումները կամ նրանց ոեմիմի այլ փոփոխությունները (ծախսի,
քիմ- բաղադրության և ն)' կախված կլիմայական, երկրր- (սեյսմոտեկտ.) և այլ
գործոններից կամ ստ- ջրերի շահագործումից, վարձսգին արտամղումներից ևն:
'(.ախկին խ ԱՀՄ-ում Դ . հ. ց-եր կազմւսկերսլվում Լին գիտագործնական կարևոր
նշանակություն ունեցող շրջաններում ու տեղամասերում, իսկ ստ- ջրերի ոեժիմա-
յին դիտումները տարվում էին պետական և գերատեսչական ջրաերկրբ- կայանների
կողմից:

СЖ И М АЕМ ОСТЬ ГРУНТОВ Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Ս Ե Ղ Մ Ե Լ Ի Ո Ի ^ Յ Ո Ի Ն . արտա­

քին լարումների (բեոնվածքի) ազդեցության տակ գրունտի ծավալը փոքրացնելու
(նստման) ունակություն: Գրունտի սեղմելիության մեծությունն ու արագությունը
կախված են նրա միներալային կազմից, կաոուցվածքից, ծակոտկենությունից, խոնա­
վության աստիճանից, ինչպ ես նաև հաղորդվող բեոնվածքի բնույթից ու մեծա -
թյունից: Գ . ս-, որն ուսումնասիրվում է կոմպրեսիոն փորձարկումների միջոցով,
պայմանավորում է գրունտների հաշվարկային դիմադրությունը կամ կրոդունակու-
թլունը (տ ե ս Расчетное сопротивление)

С И Л А Н А Б У Х А Н И Я - Ո Ի Ռ Յ Մ Ա Ն Ո Ի Ժ . ջրով հագենւպիս կավային ապար­

ներում առաջացող ճնշում, որը հանգեցնում Է ուոչման (տե՛ս Н абу хан и е):

СИ Л И КАТИ ЗАЦ И Я ГОРНЫ Х П О Р О Д Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Կ Ա Յ Ծ Տ Ա Ր Ա Օ Ո Ի Մ , վտւ-

խըր ապարների ամրացման քիմ. եղանակ, որի դեպքում նրանց մեջ ներարկվում
են տարբեր քիմ- ոեագենտներ (օ ր -, նատրիումի կայծքարային կամ կալցիումի

174
1Я — М 7
քւորիդա յին լո ւծո ւյթ ): Ք ի մ . ռեա կցիա ները հա նգեցնում են ա պ ա րի մասնիկների
կա պ ակցմանը և ա յն վերա ծում են ա մբողջա կա ն զ ա նգվա ծա յին գրունտ)*, որ՛ի ա մ ­
րությունը էա պ ես բա րձրա նա մ է , )ակ ջրա թ ա փ ա նցելիությունը' նվա զում:

СИ Н ГЕН ЕТИ ЧЕСК И Е ВОДЫ — ՀԱՍԱԾԻՆ (Ս Ի Ն Գ Ե Ն Ե Տ Ի Կ ) Ջ Ր Ե Ր , աո-

ջրե ր, որոնք ա ռ ա ջա նում են նստ վա ծքա կուտ ա կմա ն հետ մ ե կ տ եղ , սեդիմենտ ա ցիա յի
ճա նա պ ա րհով պ ա րփ ա կվում են նստ վա ծքա յին ա պ ա րներում: Ա վեւո րդ տ երմին:

С И Н Т Е Т И Ч Е С К И Е В О Д Ы — ՍԻՆԹ ԵՏԻԿ (Ս Ի Ն Թ Ե Ջ Վ Ա Ծ ) ՋՐԵՐ, ջրեր,

ո րոնք առա ջա նում են ջրածնի ա թթվա ծնի ք ի մ . սինթ ե զմ ա ն ճա նա պ ա րհով: Ըստ
Վ . Ի . Վ ե ր ն ա ղ ս կ ա , ջրի սինթեզմա ն գործընթ ա ցներ դ իտ վում ե ն բոլոր երկրա պ ա տ -
յա ններում' երկրա կեղևում, երկրի մա կերևույթի վրա և մթնոլորտ ում:

СИПАИ — ՍԻՊ ԱՑ, ա փ ա պ ա շտ պ ա ն պ ա րզ կա ռո ւյց , որն օգտ ա գործվում է

ա ռա վելա պ ես գետ ա յին բերվա ծքների նստ եցմա ն հա մա ր: Ս . իրենից ներկա յա ցնում
է գերա նից պ ա տ րա ստ վա ծ ցանցա պ ա տ եռոտ ա նի' լց վ ա ծ քա րա բեկորներով: Հնա ց ա ծ,
գործա ծությունից դ ուրս եկա ծ ա փ ա պ ա շտ պ ա ն կա ռույց:

СИ СТ ЕМ А В О Д О Н А П О РН А Я П Р И Р О Д Н А Я — ԲՆԱԿԱՆ ՋՐԱՍՆՇՈԻՄՆԱ-
Յ Ի Ն Հ Ա Մ Ա Կ Ա Ր Գ , ըստ Ա . Մ . Օվչիննիկովի (1961) և Ա . Ա . Կա րցևի (1 9 6 3 ), ճըն-
շումնա յին ջրատ ար շերտ երի և ջրով հա գեցա ծ ճ եղքա վոր զոնա ների հա մա լիրներ,
որոնք ունեն « ա . ջրերի տ եղա դ րմա ն, ճ նշմա ն ստ եղ ծմ ա ն, շա րժմա ն ու բեռնա թա փ ­
մա ն ընդհա նուր պ ա յմա ններ:

С И Т А М Е Х А Н И Ч Е С К О Г О А Н А Л И З А — Մ Ե Խ Ա Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն ՏԱ Ր ՐԱ ԼՈԻԾ ՈԻ-
Թ Յ Ա Ն ( Ա Ն Ա Լ Ի Զ Ի ) Մ Ա Ղ Ե Ր , որոշա կի տ րա մա գծի ա նց ք երո վ մ ա ղ ե ր , ո րոնք փուիւր
ապա րների մեխ . (հ ա տ իկ ա չա փ ա կա ն ) տ ա րրա լուծությա ն ժամա նա կ օգտ ա գործ­
վում են որոշա կի հասւիկախմբերի (ֆ րա կ ցի ա ների ) ա նջա տ մա ն համար: Ն ա խ կ ի ն
Խ11ՀՄ-ում գործա ծա կա ն Լին 0 ,1 , 0,2;՜), 0,Г>, 1 ,0 , 2 ,0 , 3 ,0 , 5 ,0 , 7 ,0 և 10,0 մմ ստ ա ն­
դարտ ա նցքա չա ւիերի մա ղերը:

СИТОВОП А Н АЛ И З - ՄԱՂԱՅԻՆ Տ Ա Ր ՐԱ ԼՈ Ի Ծ Ո Ի Թ 9Ո ԻՆ ( Ա Ն Ա Լ Ի Ջ ) , տե'ս

f ргнулоыстрическкй (механический) анализ:

СИ Ф ОН Н Ы Е ИСТОЧН ИКИ - ԾԾԱՓ ՈՂԱԿԱ8ԻՆ (Ս Ի Ֆ Ո Ն Ա ՑԻ Ն ) ԱՂԲ-

ՑՈԻՐՆԵՐ, մեջընդմեջ գո րծո ղ ա ղ բյուրն եր, ո րոնք բն որո շ են կա րստ սզ ի ն մա րզ ե­
րին: Ո ւղղա ձիգ կ տ րվա ծքում ծնկա ձև տ եսքի մղա նց ք ով (կա ն ա լո վ) երկրի մա կերե-
վույթ ի հետ հա ղորդա կցվող կ ա րստ ա յին խ ոռոչից ջուրը սկսում է հոսել ա յն ժա մա ­
նա կ, երբ ա յն լր ի վ ւցվում է ջրով: Հա մեմա տ ա բա ր կա րճ ժա մա նա կում խ ոռոչը
դա տ ա րկվելուց հետո ա ղբյուրը չր րա նո ւմ է և վերստ ին սկսում է գո րծել խ ոռոչն
ու մղա նցքը ջրո վ լր ի վ լցվելո ւց հետ ո:

СК АЛЬН Ы Е ГГРН Ы Е П О РО Д Ы — ԱՊԱՌԱԺԱՅԻՆ ԱՊԱՐՆԵՐ, բյուր եղա ­

յի ն կ ա ռուցվա ծքա յին կ ա պ երով ա պ ա րների խ ում բ, որի մեջ մտ նում են հրա բխ ա ­
յի ն ու փ ոխ ա կերպ ա յին ա պ ա րները, նս տ վա ծք ա յին ցեմենտ ա ցվա ծ ա պ ա րները
 (կրաքարեր, դոլոմիտներ, կարբոնատային կաճ սիւիցիամալին շաղախով ավազա­
քարեր ևՍ), ինչպես նաև ամորֆ առաձգական կապերով որոշ ապարներ (օպալա­
յին շաղախով ավազաքարեր, կայծքարատն տուֆեր և ն): Ա . ա- օժտված եՕ. մեծ
ամրույպամբ և գործնականում սեղմման չե ն ենթարկվում, սակայն ճեքտ -[ածելի
միներսղային բաղադրությամբ կամ շաղախով որոշ ապարներ (կրաքարեր, կարբո-
նասոսյին ցեմենտով ավազաքարեր են) ջրով հագենալիս' (Ուշսւությամր քայքայ­
վում են (օժտված են կակղելիա թյա մբ): Ա- ա-ի խումբը, բացառությամբ կակղե-
յիությամբ օժտված տեսակների, ինժեներաերկրր. տեսակետից համարվում են

С К В А Ж И Н А Н А Г Н Е Т А Т Е Л Ь Н А Я (И Н Ж Е К Ц И О Н Н А Я ) — ՆԵՐՄՂՄԱՆ
(ԻՆ Ժ Ե*»Ց ԻՈ Ն ) Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք , հորատանցք, որի միջոցով ջուր (գա զ ) է ներմըղ-
վում կամ նավթակուտակի եզրային զոնաների (գազային գլխարկների) մեջ' շեր­
տային ճնշումն ապահովելու համար, կամ նավթաբեր տարածքների որոշակի հա­
մակարգերի մեջ' նավթի երկրորդական արդյունահանման համար: Ա յս նպատակների
հաճար հնարավորության դեպքում օգտագործվում են նախկին հետախուզական-
շահագործողական հորատանցքերը:

СКВАЖ НОСТЬ П О РО Д ֊ ԱՊԱՐՆԵՐԻ Ծ Ա Կ Ո Տ Կ Ե Ն Ո Ի |»Ց Ո Ի Ն , ապարում

ատաշնային և երկրորդական ծագման բոլոր տեսակի դատարկությունների (ծա-
կոտիՕերի, ճեղքերի, կարստային խոոոչների ևն) հանրագումարը: Ա . ծ-ի մեծու­
թյունը (տե՜ս П ористость) արտահայտվում է բոլոր դատարկությունների ծավալի
ու ապարի ողջ ծավսղի հարաբերությամբ, որը երբեմն կոչում են նաև Ա . ծ . գոր­
ծակից, իսկ բոլոր դատարկասունների ծավալի և ապարի կմախքի ծավալի հա­
րաբերությունը կոչվում է բերված ծակոտկենություն:

С К Е Л Е Т Г Р У Н Т А — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ի Կ Մ Ա Ի յՔ , գրունտը կազմող կարծր միներալա-

յին մասնիկներ:

С К Л А Д К И (С К Л А Д Ч А Т Ы Е Д Е Ф О Р М А Ц И И ) — Ծ Ա ԼՔ ԵՐ (Ծ Ա ԼՔ Ա ՑԻՆ
Տ Ե Ղ Ա Փ Ո Խ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Ն Ե Ր ), երկրակեղևի շերտերի առանց անընդհատության
խախտման ծալքեր, որոնք առաջանում են տեկտ- (լեռնակազմական) գործընթաց­
ների հետևանքով: Ծ . լինում են ամենատարբեր ձևերի- դրական (ճկված դեպի
վերև' ա նտ իկլինալներ), բացասական (ճկված դեպի ներքև' սինկլինւպներ), ուղիղ,
թեք, պառկած, շրջված ևն: Փոքր չափերի ծալքեր առաջանում են սողանքային
գործընթացների և մարդու տեխնածին գործունեության հետևանքով:

С К О Л Ь З Я Щ И Е О П О Л З Н И — Ս ԼԼԱ Ց Ո Ղ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ն Ե Ր , պլաստիկ կամ ցե­

խային հոսք հիշեցնող սողանքներ, որոնք շարժման բնույթով և մեխանիզմով ընդ­
գրկում են դելյապսիվ և կոնսեկվենտ սողանքները (տե՜ս Оползень):

С К О Р О С Т И К Р И Т И Ч Е С К И Е - Կ Ր Ի Տ Ի Կ Ա Կ Ա Ն Ա Ր Ա Գ Ո Ի Թ 8 Ո Ի Ն Ն Ե Ր , մա­
կերևութային ջրերի շարժման բաբախող (պուլսացիոն) բաղկացուցիչները, որոնց
դեպքում ապարի մասնիկները կորցնում են կայունությունը, սկսում են շարժվել կամ
դադարում են շարժվել ու նստում են հատակին: Կ- ա- հանդիսանում են հատիկ-
ների վրա մրրկա յին (տ ա րբա լենտ ) շիթերի ա մա յին ա զդեցությա ն ջրա բանական
բնութա գիրը: Զ ա նա զա նո ւմ են մա սնիկները չշա րժ ո ղ ( V ^ ) և պ ոկող (V պ յ
Կ . ա ., որոնց միջև գ ոյություն ա նի հետևյալ թվա յին հարաբերությունը
V 4 , = 1 ,4 V : Երիի օրենքի հա մա ձա յն, V պ Կ. ա. ուղիղ համեմա տ ա կա ն է
մա սնիկի տրա մա գծի 1/2 ա ստ իճա նին: Փ որձնա կա ն տ վ յա լն երո վ, 0,1 մմ տ րա մա ­
գծո վ մասնիկը հատակից պ ոկելու համար ա նհրա ժեշտ է V '^ = 2 2 ս մ / վ , իսկ 1,5 մմ
տ րա մա գծով մա սնիկին՝ 30 սմ/վ:

С К О Р О С Т Ь (К Р У П Н О С Т Ь ) Г И Д Р А В Л И Ч Е С К А Я ֊ ՀԻԴ ՐԱ Վ ԼԻԿ Ա Ր Ա Գ Ո Ի -
Թ 6 Ո Ի Ն ( Մ Ե Ծ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ) , ա նշա րժ հեղա կ միջա վա յրում մա սնիկների հավա սա րա ­
չա փ ա նկմա ն (նստ եցմա ն) ա րա գությա ն (մ մ / վ ր կ -ե ր ո վ ) , որը պ ա յմա նա վորվա ծ է
շրջա հոսմա ն դիմա դրությա մբ: Տա րբեր տ րա մա գծի գնդա ձև մա սնիկների նստեցման
արա գությա ն տ եսությա նը մշա կ վել Է Ստ ոքսի կ ողմից: Ն ստ եց մա ն արագությունը
կախված Լ՜ մա սնիկների չա փ ե րից ա ձև երից, տ եսա կա րա ր կշււից, մակերևույթի
բն ույթ ի ց, ի նչպ ե ս նաև միջա վա յրի (ջր ի , յա ծո ւյթ ի ) մա ծուցիկությունից, ըստ որում
ւէիջավայրի ջերմա ստ իճա նի բա րձրա ցմա ն և մա ծուցիկությա ն նվա գմա ն դեպ քում
Հ . ա- մեծա նում է : Մ իևնույն չա փ երի դեպ քում կ ա րա վա ն մա սնիկները գրեթ ե 2
ա նգա մ ա վելի ա րա գ են նստ ում, քա ն թերթա վոր մա սնիկները: Հ . ա- նստ վա ծքա -
•գոյացման գործընթա ցի կարևոր բնա գիր է , քա նի որ մա սնիկների նստ եցմա ն հա ­
մա պատասխան ա րա գությա ն և ջրերի շա րժմա ն ա րա գությա ն միջև գ ո յա կ ա ն ունի
ուղղա կի կա պ : Հ իդ րա վլի կ ա րա գությա ն և ջրա յին միջա վա յրի շա րժմա ն ա րա գու­
թյան փոխհա րա բերությունից է կախված հա տ իկա չա փ ա կա ն խ մբերի տ եղա շա րժը,
ճ րա նց տ եղա բա շխ ումն ու նստ եցմա ն (ա կո ւմո ւլյա ցիա յի) հերթ ա կա րգը: Պ ղտ որ մի ­
ջա վա յրում մա սնիկները հակում ունեն տ եսա կա վորվելու ըստ Հ- ա -, որը բնությա ն
մեջ պ ա յմա նա վորում I: նստ վա ծքների հա տ իկա չա փ ա կա ն և միներա լոգիա կա ն բա ­
ղա դրությունը:

с к о р о с т ь движения подземных вод д е й с т в и т е л ь н а я —

ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՇԱՐԺՄԱՆ ԻՐԱԿԱՆ ԱՐԱԳՈԻԹ ՅՈԻՆ, ստ . ջրերի շա րժ ­
ման ա րա գո ւթ յա նը՝ ա պ ա րների ճեղքեր ում ու ծա կոտ իներում: Ս- ջ . շ . ի- ա . ո րոշ­
վում Լ ս տ . հոսքի ծախ սի ( Q ) և ծծա նցմա ն իրա կա ն կտ րվա ծքի (կտ րվա ծքում ծա -

կոտ իների զբա ղ եց րա ծ) մակերեսի ( Г >4 ) հա րա բերությա մբ C ~ р ^ ~ ՚՜ ? ՜ 2՜

ի . ա . միշտ մեծ է ծծա նցմա ն ա րա գությունից: Ա յն ա վելի ճշգրիտ որոշվում է դ ա շ­

տա յին փ որձա յին ա շխ ա տ ա նքների միջոցով:

СКОРОСТЬ ПОЛЗУЧЕСТИ ՍՈՂԱՆՔԻ ԱՐԱԳՈԻԹՅՈԻՆ, ա ոա նց նյութի

(գրունտ ի) ներքին կա պ երի քա յք ա յմա ն ջրա պ լա ստ իկ ձևախ ախ տումների (ա յսի նք ն
սողքի ձևա խ ա խ տ ումների) ընթա ցքի ա րա գություն:

С К О Р О С Т Ь Т Е Ч Е Н И Я - ՀՈՍՔ Ի ԱՐԱԳՈԻԹ ՅՈԻՆ, նյութի (գ ր ո ւն տ ի) հո ­

սունությա մբ պ ա յմա նա վորվա ծ ձևախ ա խ տ ումների ա րա գություն:

СКОРОСТЬ Ф И ЛЬТРАЦИИ ԾԾԱՆՑՍԱՆ ԱՐԱԳՈԻԹ ՅՈԻՆ, միա վոր ժա ­

մա նա կա հա տ վա ծում ծծա նցվող ստ . ջրերի Q ծախ սի հարա բերությունը ջրատար

շերտ ի I՝ միա վոր մա կերեսին՝ V* ՜ ------ —---- :

 СЛ АБОСВЯЗАМ Н ЛЯ ВОЛЛ Թ ՈԻՅԼ ԿԱՊԱԿՑՎԱԾ ՋՈԻՐ, տ ես В ода
рыхлосаяаанная:

СЛОИ С ГОДОВЫ М И ИЗМ ЕНЕНИЯМ И Т Е М П Е Р А Т У Р Ы - ՏԱՐԵԿԱՆ

Ջ Ե Ր Մ Ա Յ Ի Ն Տ Ա Տ Ա Ն Ո Ւ Մ Ն Ե Ր Ի Շ Ե Ր Տ , երկրակեղևի վերին շերտ, որը կազմող հողերն
ու ապարները տարվա ընթացքում կրում են արեգակնային ջերմության ազդեցու­
թյունը b ունեն փոփոխական ջերմաստիճան: Տ . ջ. տ . շ. տարածվում է մինչ տա­
րեկան կայուն ջերմային զոնան (տե'ս Зона постоянной годовой температуры)
և կախված տեղանքի կյիմալական, երկրր. ու ջրահրկրր. պայմաններից, ունենում
է մինչև 20— 30 մ հաստություն: Ըստ 0. Կ . Լանգեի, երկրակեղևի «հելիոջերմային
զոնա»:

С М Е Ш А Н Н Ы Е В О Д Ы - Խ Ա Ռ Ն Ա Ծ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ստ. ջրեր, որոնք իրենցից ներ­

կայացնում են տարրեր տիպի ջրերի խառնուրդ: Օր., ջերմաջրերը և հանքային բու­
ժիչ ջրերը մեծամասամր խաոնածին են: ի), ջ. լայնորեն տարածված են յեոնային
մարզ երում* ակտիվ ջրափոխանակման զոնայում:

СМ ЕШ АННЫ Й РЕЖ И М Խ Ա Ռ ՛Ն Վ Ա Ծ Ռ Ե Ժ Ի Մ , նավթային ջրաերկրաբա­

նությունում* նավթաբեր շերտախմբի շահագործման ռեժիմ, որի դեպքում նավթի
շարժումը դեպի շահագործողական հորատանցք շերտախմբի տարբեր մասերում
կատարվում է տարբեր ուժերի ազդեցությամբ: Օր., եզրային ճնշումնային ջրերի և
գազային գլխարկի առկայության պայմաններում շերտախմբի եզրային մասերում
նավթի շարժումը պայմանավորվում է ջրի ճնշման ազդեցությամբ, իսկ շերտախմբի
միջնամասերում՝ գազի ճնշման ազդեցությամբ:

С М Е Щ Е Н И Е РА Д И О А К Т И В Н О Г О Р А В Н О В Е С И Я - ՌԱԴԻՈԱԿՏԻՎ ՀԱ ­
Վ Ա Ս Ա Ր Ա Կ Շ Ռ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Խ Ա Խ Տ Ո Ւ Մ , որպես ելանյութ և տրոհման արգասիք հան­
դիսացող ռադիոակտիվ տարրերի միջև ստեղծված համամասնության խախտում,
որը կատարվում Г տրոհման գործընթացում այդ երկուսի դրսևորած տարրեր տե­
ղաշարժման ունակությունների շնորհիվ: Օր., ապարներում դիտվող Ra : Ս =
= •,3 4 ■10—4 հարաբերությանը կարող է խախտվել հետևյալ պատճառներով.
1) որոշ մինհրսզներից ջրերով ու լուծույթներով ւվացվում-տարվում են ոադիումը,
մեզոթորիամը, թորիումը և ակտիմիումը, 2) միներալներից հեոանում են (դեպի
օդ ու ջուր) ոադիոակտիվ գազանման էմանացիաները (ոադոնը, թորոնը, ակտինո­
նը ): Ա յդ դեպքերում ոադիումի առկայությամբ հաշվարկված ուրանի պարունա­
կությունը պակաս կ(ինի քիմ. մեթոդներով որոշված ուրանի պարունակությունից:
Աոանձին դեպքերում ապարներում դիտվում է հավեւցուկային ոադիումի պարու­
նակություն, որը ստացվում I ի հաշիվ ղրսից նրա ներմուծման և ապարի կողմից

С М О Т Р О В О Й (Н А Б Л Ю Д А Т Е Л Ь Н Ы Й ) К О Л О Д Е Ц ֊ Դ Ի Տ Ո Ղ Ա Կ Ա Ն ՋՐՀՈՐ,
տե՛ս НаОлюлатсмьиаи скважина (колодец, ш урф ):

СМ ОЧЕННЫ Й ПЕРИ М ЕТР Թ Ր Ջ Վ Ա Ծ Պ Ա Ր Ա Գ Ի Ծ , ջրհոսքի պատերի թըրջ-

ման պարագիծ՝ հոսանքի գծերին ուղղահայաց ուղղությամբ:
т
 С М Ы В П Л О С К О С Т Н О Й — Մ Ա Կ Ե Ր Ե Ս Ա Յ Ի Ն (ՀԱ Ր Թ Ա Կ Ա Յ Ի Ն ) ՏԵ Ղ Ա Տ Ա Ր Ո Ի Մ
( Լ Ե Ր Կ Ա Ց Ո Ւ Մ ) , անձրև)։ և ձնհա լքի ջրերի ւվա ցմա ն-տ եղա տ ա րմա ն գործունեու­
թ յա ն , որը ջրբա ժա նա յին մա սերում և փ ոքրա թեք լա նջերի վրա Կա տարվում է գրեթե
հա վա սա րա չա փ ' բարակ շերտ ա յին հոսքի ձևով տ ա րա ծվելով նրանց ո ղջ մա կե­
րեսով:

СНЕГОВАЯ ГРАНИЦА (Л И Н И Я )— «ՅԱ Ն ՍԱՀՄԱՆ (Գ Ի Ծ ), բա րձրութ յա ն

սա հմա ն, որից վերև ջերմությա ն պ ա կա սի պ ա տ ճա ռով ա մոա նը ձյունը լր ի վ չի հա լ­
չո ւմ նույնիսկ արեգա կից չպ ա շտ պ ա նվա ծ տ եղա նքում: Կ ա խ վա ծ տ եղա նքի կ լիմա ­
յա կա ն պ ա յմա ններից, ա ոաջին հերթին օրի ջերմաստիճանից և մթնոլորտ ա յին տ ե­
ղումների քա նա կից, Ջ . ս-ի բարձրությունը տ ա տ ա նվում է լա լն սա հմա ններում,
բևեռա յին երկրներա մ այն իջնում է ծովի մա կա րդա կին, իսկ հասա րա կա ծա յին գ ո ­
տում (Ա ֆ ր իկ ա , Լա տ ինա կա ն Ա մ ե ր ի կ ա )' բա րձրա նում մինչև 6400 մ:

СОВЕРШ ЕННАЯ СКВАЖ ИНА (К О Л О Д Е Ц ) — ԿԱՏԱՐՅԱԼ ՀՈՐԱ ՏԱ ՆՑՔ

( Ջ Ր Հ Ո Ր ) , հորա տ ա նցք (ջրհոր կա մ ա յլ փ ո ր վ ա ծ ք ), որը կտ րել Լ ջրատար ա պար­
ների շերտ ը, հա սեյ ջրամերժ հիմքին և կա հա վորվա ծ է ա յնպ ես, որ ա պ ա հովում Լ
ջրի ներհոսքը ողջ ջրատար հորիզոնից:

СОЛЕВЫ Е КОЭФ Ф ИЦИЕНТЫ ПРИ КОНЦЕНТРАЦИИ М О РСКОЙ ВО­

Д Ы — աղային Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց Ն Ե Ր ' Ծ Ո Վ Ի Ջ Ր Ի Ի ւՏ Ա Ց Մ Ա Ն Դ Ե Պ Ք Ո Ւ Մ , ծովի ջրի
տ արբեր խ տացման դեպ քում ա ղերի նստ եցմա ն ցուցա նիշներ (ըստ Մ . Գ . Վ ա յ-
յա շկ ո յի , 1955):

Na
Ն ստ եց մա ն սկիզբը ^ -•1 0 *
CI А - io*
Cl յս ^ Вг 1աղե|ւ Cl Cl

Ն ո վ ի ջուր 6,71 300 65,15 0,55 18,7

N a C I (Բոմեի 25— 2 6 °) 7,16 32,6 50 ,6 - 18,8

KC1 (Բոմեի 3 5 °) 34,53 57 ,0 53,6 - 34,4 5

էսաոնակագմ ա ղեր 37,6 6 41 ,5 66 ,4 - 4 ,52

С О Л Е В Ы Е П О ТО К И РА С С Е Я Н И Я М Е С Т О РО Ж Д Е Н И Я - ՀԱ ՆՔ ԱՎԱ ՅՐԵ­
Ր Ի Ց Ր Մ Ա Ն Ա Ղ Ա Յ Ի Ն Հ Ո Ս Ք Ե Ր , ցրմա ն հոսք եր, որոնք առա ջա նում ЫГ ջրա յին լո ւ­
ծույթների միջոցով հա նքա մա րմինների ք ա յքա յմա ն ա րգա սիքների տ եղա գա ղթի ժա ­
մանա կ:

С О Л Е М Е Р — Ա Ղ Ա Չ Ա Փ , ջրում լուծվա ծ ա ղերի խ տությունը (ջրի հա նքա յնա ­

ցումը) որոշող ս ա րք , որը հիմնվա ծ Լ լուծույթի խ տությա մբ (ա ղերի բա ղ ա դ րու­
թյա մբ) պ ա յմա նա վորվա ծ էլեկտ րա հա ղորդա կա նությա ն չա փ մ ա ն վրա :

СОЛЕНОСТЬ ВОД Ջ Ր Ե Ր Ի Ա Վ Ի Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , բնա կա ն ջրերի ա ղ իո ւթ յա ն,

որը պ ա յմա նա վորվա ծ Լ նրանց մեջ լուծվա ծ հիմքերի ( N a , К , O a , M g ևն) և
ուժեղ թթվային մնացորդների (ՏՕ «, C l են) առկայությամբ: Տարբերում Են ջրերի
աոաջին, հբկբոբդ և երրորդ աղիության (տե՞ս Градусы Б ом е).

С О Л Е Н О С Т Ь М О Р С К О Й В О Д Ы — Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ի Ա Ղ Ի Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , կարծր
միներալային նյութերի ընդհանուր քանակությունը (գ) 1 կգ ծովափն ջրում (պայ-
մանով, որ բպոր հալոգենները փոխարինված են C l -ի համարժեք բանակով, ած­
խաթթվային աղերը վերածված են օքսիդների, իսկ օրգ. նյութերը այրված ե ն ):
Ծ . ջ. ա . չափման միավոր է հանդիսանում պրոմիլեն (%օ), որը համապատասխանում
Լ 1 կգ ջրում 1 գ հանքային նյութերի պարունակությանը: Ծովային ջրի հիմնա­
կան իոնային կազմը հետևյալն Լ ( ք ն ե ր ո վ ) . C I ֊ — 18,979, Տ 0 42֊ — 2,«480,
H C O j ֊ —0,1897, В г ֊ —0,0648, Г ֊ —0,0013, H jB O j— 0,0260, N a + — 10,5561, M g *+ —
— 1,2720, C a 2+ —0,4001, К 0,3800, Sr 0,0133:

С О Л И Ф Л Ю К Ц И Я ( П О Ч В О Т П Ч Е Н И К ) - Ս Ո ԼԻ Ֆ Լ9Ո Ի Կ Յ Ի Ա , փոքրաթեք լան­

ջերի վրա հալչող գերխոնավ բասահոդերի կամ գրունտների փոքր շերսւի համե­
մատաբար դանդաղ տեղաշարժ, որը կատարվում է գրավիտացիոն ուժերին գումար­
վող սաոցածին (կրիոգեն) երևույթների (այդ շերտի հերթափոխվող հալչման-
սաոչման, կծկման-ուոչման Անի) շնորհիվ: Ի տարբերություն սողանքային գրա­
վիտացիոն գործընթացների, Ս-ի դեպքում սահող բասահոդերի կամ գրունտների
համար հիմք են ծաոայում չհա լչա ծ, սաոցով կապակցված գրունտները: Հոմանիշ՝
ւրուսահողերի հոսք:

С О Л О Д И — ՄՈԽ ՐԱՀՈՂԾ Ր ( Ս Ո ԼՈ Դ Ն Ե Ր ), հողեր, որոնք աոաջացել են

աղուտներից' նրանց խոնավության որոշ ավելացման, հումուսի լուծեւիության բարձ­
րացման և ալյամոսիլիկատների քայքայման հետևանքով: Ա յդ ամենի արդյունքում
առաջանում են մոխրակերպ հողեր:

СОЛОНЦЫ ԱՂՈԻՏՆԵՐ (Ա Դ .Ո Ի Տ Ա Հ Ո Ղ Ե Ր ), տափաստանների ռելիեֆի

ցածրադիր մասերում տարածված հողեր, որոնք պարունակում են կլանված նատ­
րիում: Ա -ի վերին շերտերը որոշակի կաոուցվածք չունեն (փոշեկերպ ե ն ), խոնավ
վիճակում կպչուն են ու թուք ջրաթափանց, իսկ չոր վիճակում քարանում և բեկո­
րատվում են: Սկսած 5— 8 սմ խորությունից նրանցում պարունակվում են նատրիում
և հեշտ լուծելի աղեր, որոնք մեծ դեր են խաղում գրունտային ջրերի քիմ. բաղա­
դրության ձևավորման գործում:

С О Л О Н Ч А К — Ա Դ .Ո ԻՏ, 1. Երկրաձևաբանությունում-հարթ, սովորաբար բուսա­

զուրկ, աղերով հարուստ (1 % և ավելի) կավային հողերով պատված տարածքներ,
որոնք բնորոշ են կիսաանապատալին ու տափաստանային մարզերին (Սերձկասպյան
իջվածք, Միջին Ա սիա , Հյուսիսային Ղ ր իմ): Ա ռա վել շատ դիտվում են հարթավայ­
րային իջվածքներում, տափաստանային սուֆոզիոն ծագման ափսեաձև ցածրու­
թյուններում և աչքի են ընկնում մակերևույթի կավերի կծկման (չորացման) բազմ­
անկյուն ճեղքավորվածությամբ:
2 . Հողեր, որոնք հարուստ են հեշտ լուծվող աղերով (նատրիումի, կալցիումի,
մագնեզիումի քլորիդներ, միրաբիլիտ իև): Տարածված են տափաստանային և անա-
պատատափսատանային գոտիներում:
 СОЛЬФ АТЛРЫ - Ս Ո ԼՖ Ա Տ Ա 1 'Ն Ե I տե՛ ս Сер нисты е ф ум а р ол ы :

С О Л Я Н Ы Е О К Н А — Ա Ղ Ա Յ Ի Ն Պ Ա Տ Ո Ի Հ Ա Ն Ն Ե Ր , ա ղա յին հա ստ վա ծքա մ երկ­

րորդա կա ն ծագման ա ղա զերծվա ծ ապարներից բա ղկա ցա ծ գլա նա ձև մա րմիններ,
որոնք հասնում են ենթաաղւսյին շերտ ա խ մբերին: Ա . սլ-ի առաջացումը պ ա յմա նա ­
վորվա ծ I. ենթա ա ղա յին ճնշումնա յին քա ղցրա հա մ (թուք հա նքա յնա ցմա ն) ջրերի
վերընթա ց շա րժումով, որի դ եպ քում ա ղատար ապարները լվա ցվո լմ-տ ա ր վում են:

С О О Р У Ж Е Н И Я В О Д О З А Б О Р Н Ы Е - Ջ Ր Հ Ա Վ Ա Ք Կ Ա Ռ 0 Ի 8 Ց Ն Ե Ր , ինժեներա -
կա ն կա ռույցներ, որոնց միջոցով հա վա ք վո ւմ, կենտ րոնա ցվում և վերցվո ւմ է ջուրը՝
ջրամա տ ա կա րա րմա ն, ոոոգմա ն և ա յլ նպ ա տ ա կներով: Ս տ . ջրերի Ջ . կ . լինում են
հորիզոնա կա ն (գետ նո ւղ ի, ք յա ր ի զ ), ուղղա հա յա ց (ջրհոր, հորատանցք և ն ) , ի ն չ­
պ ես նաև միա յնա կ և փ նջա յին (խ մ բա յի ն):

СО П РО ТИ В Л ЕН И Е ГРУНТА - ԳՐՈԻՆՏԻ Դ Ի Մ Ա Դ Ր Ո Ի ք ծ ֊Յ Ո Ի Ն , ցանկա ցա ծ

ա րտաքին ճնշմանը գրունտ ի ցուցա բերա ծ դիմա դրություն:

СОРБЦИ Я ՍՈՐԲՑԻԱ (Ս Ո Ր Բ Ո Ի Մ , Կ ԼԱ Ն Ո Ի Մ ), շրջա պ ա տ ող միջա վա յրից

գո լորշիների, գա զերի և լուծվա ծ նյութերի կյա նումը կա րծր մարմինների և հեղա կ­
ների կողմից: Տա րբերում են Ս -ի հետ ևյա լ տ ա րա տ եսա կները. 1) ա դսորբցիա ,
2) աբսորբցիա և, 3) քեմոսորբցիա :

С О С К А Л Ь З Ы В А Н И Е ( О С К О Л Ь З Ы ) - Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ա Ս Ա 3 0 Ա Ք Ո Ի Մ , լանջի ա -
ոա նձին տ եղա մա սերում խ ոշոր չա փ երի ա պ ա րա զա նգվա ծի՝ որպ ես ամբողջա կա ն
մա րմնի, սա յթա քում հիշեցնող արագ տ եղ ա շա րժ , որը կա տ ա րվում է նախ կինում
գոյություն ունեցող սահքի հա րթությա մբ (շերտ ա յնությա ն հարթությամբ կա մ ճ եղ­
ք ով): Նմա ն բնույթի տ եղա շա րժ ա ո ա վել ցա յտ ուն դիտ վում է շերտ ա վոր ա պար­
ներում, որոնց անկումը հա մընկնում է լա նջի թեքությա ն հետ , ա յսինքն' տ եղի է
ունենում ա րա գընթա ց կոնսեկվենտ սողա նք:

С О С Р Е Д О Т О Ч Е Н Н А Я 11 А Г Р У З К А ֊ Հ Ա Ա Ա Կ Ե Ն Տ Ր Ո Ն Ա Յ Վ Ա Ծ ԲԵՌ ՆՎԱԾՔ,
բեռ նվա ծբ , որը գործում է գրունտ ի (մա րմնի) շա տ փոքր մակերևույթի' անսա հմա ն
փոքր կետի վրա :

СОСТАВ ГРАНУЛОМ ЕТРИЧЕСКИЙ ՀԱՏԻԿԱՉԱՓ ԱԿԱՆ ԿԱՋԱ, տե'ս

Гранулометрический (механический) состав горных пород:

СОФ Ф ИОНЫ ՍՈՖ ԻՈՆՆԵՐ (Ս Ո 1 Վ Ո Յ Ո Վ Ա Ղ Բ Յ Ո Ի Ր Ն Ե Ր ), բորա թթվի և

գ աղերի ( C O a, H 2S , \ 'H 5) մեծ պարունա կությա մբ խ տա ցվա ծ գոլորշիների
?իթ եր, որոնք սուլոցով (թ շշո ցո վ ) ժա յթքում են հրա բխ ա յին ճ եղ քերից: Ս . մի-
ջա նկյա լ տ եղ են գրա վում հեյզերների և սոլֆ ա տ ա րների միջև: Բորա թթվի մեծ
պարունա կությունն ու գ ո լո րշա բարձր ջերմա ստ իճա նը (մին չև 250— 300° Ց ) թուք
են տ ա լիս Ս . օգտ ա գործել բորա թթվի ա րդյունա հա նմա ն և էլե կտ րա էներգիա յի
ստա ցմա ն համար: Ա ռ ա վ ե լ հա յտ նի են Ի տ ա լիա յի Տո սկ ա նա մա րգի, ի նչպ ե ս նաև
Ի սլա նդ ի ա յի , Ն ո ր Զ ե|ա նդ իա յի, Կ ա լիֆ ո րն իա յի, Կ ա մչա տ կա յի Ս . (ա նվա նումը իտա-
լերեն է ) :

280
 С П Л Ы В - — ՅԵԻ>ԱՀՈՍԲ, |անբերի վրա ցեխի շարժում հիշեցնող մակերևութա­
յին սողանք, որը ցիտվում է գերազանցապես մթնոլորտային ջրերով հագեցած փոքր
հզորության ավազակավային դելյուվիալ նստվածքների մոտ:

С П О Н Т А Н Н Ы Й Г А З — Ի Ն Ք Ն Ա Կ Ա Ս 1 ( Ա Ն Կ Ա Շ Կ Ա Ն Դ ) Գ Ա Ջ , ազատ վիճա­
կում գտնվող և ջրից պղպջակների ձևով անջատվող գա զ, որով ջուրը ւրիվ հագե­
ցած է տվյսղ ջերմաստիճանի և ճնշման պայմաններում: Ջերմաստիճանի բարՏրաց-
ման կամ ճնշման անկման ղեպքում ջրում լուծված գազի մի մասը անցնում է ինք­
նակամ վիճակի: Աոավեւ պարզորոշ գազի անկաշկանդ վիճակի անցումը կարելի I.
դիտել հանքային ջրի (շամպայն գինու) շիշը րացելիս կամ տաքացնելիս:

С Р Е З Н О Й П Р И Б О Р - - Կ Տ Ր Ո Ղ Ս Ա ՛՛՛Ջ , գրունտների կտրման դիմադրության

ոսումնասիրման լաբորատոր փորՏասարք:

С Т А Б И Л И З А Ц И Я Г Р У Н Т А - ԴՐՈԻ4>ՏԻ Կ Ա ՅՈ ԻՆ Ա Յ Ո Իէր, արհեստական

եղանակով գրունտի ամրության մեծացում: Հնացած տերմին:

СТАБИ ЛОМ ЕТР Ս ՏԱ Բ ԻԼՈ Մ ԵՏ Ր ( Կ Ա Յ Ո Ի Ն Ա Ձ Ա Փ Ի Ձ ), չա փ իչ հարմարանք­

ներով փորձասարք, որի օգնությամբ ուսումնասիրվում են եոաոանցք լարված վի ­
ճակում գտնվող գրունտների ֆիզ մեխ. հատկությունները: Հոմանիշ' եոաոանցք սեղմ-

С Т А Д И И Н О С Т Ь Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Х И С С Л Е Д О В А Н И И ֊Ջ Ր Ա Ե Ր Կ ­
Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ո ԻՍ Ո Ի Մ Ն Ա Ս Ի Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Ն Ե Ր Ի Ս ՏԱ Դ Ի Ա Կ Ա Ն Ո Ի ք^ Ց Ո Ի Ն , ջրաերկրբ.
ոաումնասիրությունների որոշակի հաջորղականութլամբ ու կանոնակարգով կատա­
րում: Սովորաբար ջրաերկրբ, ուսումնասիրությունները կատարվում են հետևյալ փա ­
յերով (ստադիաներով), ոեգիոնալ հանույթային քարտեզագրական (1:50 0000 ) —
I : 50000 մասշտաբի) աշխատանքների, որոնողական, նախնական հետախուզության,
մանրակրկիտ հետախուզության և շահագործողական հետախուզության (տե՞ս
Поисковая стадия подземных вод. Поиски и разведка. Детальная разведка под
ЮМИЫХ в о д ) :

СТАНЦИЯ ֊ Կ Ա Ց Ա Ն , որոշակի ուսումնասիրությունների համար հատուկ կա­

հավորված տեղամասեր, որտեղ մանրամասն գործիքային դիտումներ են տարվում
բնական կամ արհեստական այս կամ այն գործընթացի ու երևույթի վրա: Ըստ նշա­
նակման և նպատակի Կ-ները |ինում են օդերևութաբանական, ջրաչափական,
ջրսՓրկրբ., կարստային, սողանքային ևն: Երբեմն դրանք կարող են համատեղվել
(օր ., ջրաերկրբ-ը օդերևութաբանականի կամ ջրաչափականի հետ և ն):

С Т А Т И Ч Е С К А Я Н А Г Р У З К А Ս Տ Ա Տ Ի Կ Ո Ա Ն Ր Ա Ր Ե Ռ Ն Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , ծան-
րաբեոնվածության, որի մեծությունն ու ուղղությունը ժամանակի ընթացքում ան­
փոփոխ են կամ այնքան դանդաղ են փոփոխվում, որ սւրաղացման մեծությունը
կարելի ե անտեսել:

СТАТИ ЧЕСКИ Е ЗАПАСЫ ПОД ЗЕМ Н Ы Х ВО Д Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ

Ս ՏԱ ՏԻԿ Պ Ա Ծ Ա Ր Ն Ե Ր , տե՛ս Запасы подземных вод статические:
 С Т А Т И Ч Е С К И Й У Р О В Е Н Ь П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ
ՍՏԱՏԻԿ ՄԱԿԱՐԴԱԿ, սւո. ջրերի բն ա կա ն , ա րտ ա մղա մ-ներմղումներով չխ ա խ տ ­
վա ծ մակա րդա կ:

СТАТИЧЕСКОЕ З О Н Д И Р О В А Н И Е — Ս Տ Ա Տ Ի Կ Ջ Ո Ն Դ Ա Վ Ո Ր Ո Ի Մ , հորատ­
անցքի անցման ժամանակ հորատախ որշում ա պ ա րների առա ձգա կա նությա ն ուսում­
նա սիրություն, որը կա տ ա րվում ճնշմա ն տակ կոնա ձև սարքի ներդրմանը ապարի
ցույց տվա ծ դիմա դրությա ն որոշմա ն միջոցով:

СТАЦИОНАР ГИ Д Р О Г Е О Л О ГИ Ч Е С К И Й — ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՍՏԱ­

Ց Ի Ո Ն Ա Ր , բնորոշ ջրա երկրբ. պ ա յմա ններով տ եղա մա ս, որտ եղ ջրա երկրբ. ներկա յա ­
ցուցչա կա ն կետերի մշտական ցանցը կ ա հա վորվա ծ է անհրաժեշտ չա փ ի չ սա րքե­
րով և տ եխ . միջոցներով: Զ . ս-ո ւմ կա տ ա րվո ղ մանրա կրկիտ ոեժիմա յին ղիտումների
ու փորձա րա րա կա ն աշխա տ ա նքների միջոցով կա տ ա րելա գործվում են ջրա երկրբ.
ուսումնասիրությունների մեթոդները: Ջ.. ս . հաճախ օգտ ա գործվում է նաև ուսում­
նական նպ ա տակների համար:

С Т В О Р Г И Д Р О М Е Т Р И Ч Е С К И Й — Ջ Ր Ա Չ Ա Փ Ա Կ Ա Ն Ն Շ Ա Գ Ի Ծ , գետ ի (ջրա նց­

ք ի) հոսանքի ուղղա հա յա ց կ տ րվա ծք , ո րտ եղ չա փ վ ում է ջրի ծախ սը և հոսա նքով
տ եղա փ ոխ վող կա խ վա ծ նյութերի ք ա նա կը: Ջ . ն . ըն տ րելիս հա շվի են ա ոնում գետի
հոսա նքի, ա փերի և հատակի ոելիեֆ ի բնույթը:

СТЕП ЕН Ь АКТИ ВНО СТИ КАРСТА - ԿԱՐՍՏԻ Ա Կ Տ Ի Վ Ո Ի Օ Յ Ա Ն Ա Ս Տ ԻՃ Ա Ն ,

կարստի ա կտ իվությա ն ցուցա նիշ (տ ե՛ս А кт и в н о ст ь к а р с т а ) , որն իրենից ներկա ­
յա ցնում է մեկ հա զա րա մյա կի ընթա ցքում ա ռա ջա ցող կ ա րստ ա յին դա տ ա րկություն­
ների ծա վա լի և ո ղջ կ ա րստ ա վորվող զա նգ վա ծ ի ծա վսղի հարա բերությունը (ա ր­
տ ա հա յտ վա ծ % -նե ր ո վ ): Ն . Վ . Ռ ո դ իո նո վի հա շվա րկների հա մա ձա յն, Կ . ա . ա . Ղթիմի
համար կա զմում I: 0 ,08 %, Ս ոչիի շրջանի հա մա ր' 1 ,0 % , Մ ի ջի ն Ա ս իա յի չորա յին
շրջանների համար' 0,001 % ևն:

С Т Е П Е Н Ь К О Н С О Л И Д А Ц И И Г Р У Н Т А - ԳՐՈԻՆՏԻ Կ Ո Ն Ս Ո ԼԻԴ Ա ՑՄ Ա Ն
Ա Ս Տ Ի Ճ Ա Ն , որոշա կի բեռ նվա ծքի տակ ի ն չ-ո ր Т ժա մա նա կա հա տ վա ծում գրունտ ի
նշումի ДГ. т նստսան հա րա բերությունը ա յդ նմուշի լրիվ կոնտ ղիդա ցոէմից հետո

նստ մա նր' (Հ , 100% :

ձհէ

СТО К Г10Д ЗЕМ Н Ы П ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՀՈՍՔ , ապ ա րներում ջրի տ եղա շա րժ,

որը ճնշումնա զուրկ հո րիզոններում կա տ ա րվում Լ հիդրա վլիկ թեքությա ն (գրա դիևն-
տ ի ) , իսկ ճ նշա մնա յին հորիզոններում' հիդրա վլիկ ճնշմա ն շնորհիվ: Ս . հ . բնությա ն
ընդհա նուր ջրա շրջա նա ոա թյա ն ս տ . բա ղ կ ա ցո ւց իչն է և քա նա կա պ ես բնութա գրվում
Լ նույն մեծություններով, ի ն չ մա կերևութա յին հաւքը' ծա խ սով, մ ո գ ո ղ ո վ , ծա վա լո վ ևն:

СТ О К Р А С Т В О Р Е Н Н Ы Х В Е Щ Е С Т В (Х И М И Ч Е С К И Й СТО К ) - ԼՈ ԻԾ ՎԱԾ
Ն Յ Ո Ի Թ Ե Ր Ի Հ Ո Ս Ք ( Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ս Ք ) , տ վյա լ տ ա րա ծքից տ ա րվա ընթա ցքում
գետ ա յին հոսքով տարվող լուծվա ծ ա նօ րգ. և օր գ . նյութերի քա նա կը:
 С Т О К С А З А К О Н - ՍՏՈ ՔՍ Ի 01'Ե Ն Ք , անգւիացի գիտնական Զ . Ստորսի կող­
մից 1851 թ. հայտնաբերված օրենք, որի համաձայն մածուցիկ հեղուկում դանդա­
ղորեն շարժվող կարծր գնդիկը հանդիպում Ц F ուժի դիմադրության' F = anriiv
որտեղ' г-ը գնդիկի շաոավիղն I., թ -ն հեղուկի մածուցիկության գործակիցն է
v-ն գնդիկի շարժման արագությունն է: Ս . о-ի վրա է հիմնված չկապակցված
գրունտների հատիկաչափական տարրայուծության (անալիզի) պղտորման մեթոդը:

С Т О Ч Н Ы Е В О Д Ы — Հ Ո Ս Ք Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր (ՀՈ Ս ՔՍ ԼԶՐԵՐ), մարդու կենցաղային

ու արտադրական գործունեության հետևանքով աղտոտված շրեր, որոնք ենթակա
են հեոացման: Տարբերում են. 1) կոմունայ-կենցաղային (խոհանոցների, բաղնիք­
ների, զուգարանների, լվացքատների ե ն ), 2) արդյունաբերական-արտադրական
(ֆաբրիկա-գործարանների, ավտոհավաքակայանների, սպանդանոցների, նավթապա­
հեստների են) Հ . շ . և, 3) անձրևների ու &նհսղքի հորձանուտ շրեր: Կախված
աղտոտվածաթյան աստիճանից և ներկայացվող սանիտարական պահանջներից,
Հ . «. թափվում են մակերևութային հոսքի մեջ՛ աոանց մաքրման կամ մաքրումից
(մեխ ., ք իմ., կենսբ.) հետո:

С Т Р А Т И Ф И К А Ц И Я — Շ Ե Ր Տ Ա Դ Ա Ս Ո Ւ Մ (Շ Ե Ր Տ Ա Դ Ա Ս Ա Վ Ո Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ) , երկրր.
գոյացումների աոանձին մասերի դիրքը' տեղանքի ուղղաձիգ կտրվածքում: 0 . կա­
րող է որոշվել երկրր. գոյացումների հասակային, ձևաբանական, յրսրաբանական,
պետրոգրաֆիական, շրաերկրբ. և այլ աոանձնահատկոլթյունների հիման վրա:

С Т Р Е Л Я Н И Е П О Р О Д - Ա Պ ԱՐՆԵՐԻ Պ Ո ԿԱՆԵՏՈԻՄ, փորվածքի անցման

ժամանակ ապարազանգվածում աոաշացած գերլարվածության հետևանքով բացված
մակերևույթից ապարների աոանձին բեկորների պոկման ու նետման գործընթաց,
որը նման է կրակոցի:

С Т Р У Е 1 IА П Р А В Л Я Ю Щ И Е С О О Р У Ж Е Н И Я 0ԻԹ Ա Ո ԻԴ .Ղ Ի 2 (Հ.Ո ՍՔ Ա ՈԻՂ -

Ղ Ի Չ ) Կ Ա Ռ Ո Ւ Յ Ց Ն Ե Ր , շրի շարժման ուղղությանը փոխող կաոույցներ (հդդաթմբեր,
բետոնապատեյւ, շեղագերաններ, սիպայներ և ն ), որոնք ունեն ափապաշտպան
(գետափերի) և շրահեոացման նշանակություն:

С Т Р У К Т У Р А Б А С С Е Й Н А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д ֊Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ա Վ Ա ­
Զ Ա Ն Ի Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք , ստ. շրերի ավազանի կաոուցվածքային տարրերի (շրատար
ու շրամերժ հորիզոնների, շերտերի, համակարգերի) և նրա աոանձին մասերի (սնման,
շարժման ու րեոնաթափմսւն մարզերի) ներքին կապերը, ինչպ ես նաև տվյսղ ավա­
զանի և հարակից ավազանների արտաքին կապերը:

С Т Р У К Т У Р А Г О Р Н О Й П О Р О Д Ы - Ա Պ Ա Ր Ի Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք , ապարի (գրան-
տի) կաոուցվածք, որը որոշվում է հետևյալ հատկանիշներով. 1) ապար կազմող
մասնիկների չա փերով, ձևով, երբեմն նաև մասնիկների կամ նրանց ագրեգատների
մակերևույթի բնույթով, 2) մասնիկների դասավորությամբ և չափային հարաբերակ­
ցությամբ, 3) մասնիկների միշև ներքին կապերի աոկալաթյամբ և բնույթով (կա­
ոուցվածքային կապերով):

СТРУКТУРНОЕ БУРЕНИЕ - ԿԱ ՕՈԻՑՎԱԾ ՔԱՅԻՆ ՀՈ ՐԱ ՏՈ ՒՄ , հորատում

(սովորա բա ր խ ո ր ը ), որը կա տ ա րվում Լ հա նույթա յին և երկրա ֆ իգ. աշխ ա տ ա նքնե­
րով կանխ ապես որոշվա ծ շերտ ա դրա կա ն կտ րվա ծք ի, տ եկտ . կա ոուցվա ծքի, ապ ա ր­
ների ջրատ արությա հ և սւ]( երկ րբ. ու ջրա երկրբ. տարրերի ստուգման m ճշտման
նամար:

С Т Р У К Т У Р Н Ы Й Я Р У С (ЭТ Л Ж ) — Կ Ա Ռ Ո Ւ Ց Վ Ա Ծ Ք Ա Յ Ի Ն ՀԱ ՐԿ , տարբեր
կազմի m հասակի ապարների հա մա լիր, որը բնութա գրվում է հաջորդաբար տեղի
ունեցած ծա լքա վորմա ն ու խ գումնալին տ եկտ ոնիկա յի որոշա կի համակցությամբ և
առա նձնա նում I, ստորին Կ . հ-ից կ ա ռուցվա ծքա յին ա ններդա շնա կությա մբ: Ս տ որին
>1. հ-երը ա լրի են ընկնում ա վելի բա րդ խ զումնա յին տ եկտ ոնա կա յով (քա նի որ
նրանք ենթա րկվեւ են նաև նոր հարկերի տ եկտ . կա զմա վորմա ն ա զդեցությա նը) և
ա րտացոլում են տ եղա նքի տ եկտ . զ ա րգա ցմա ն հիմնա կա ն էտ ա պ ները: Կ . հ-ի որո­
շումը ունի կարևոր նշա նա կություն ջրա երկրբ. և հատկապես հնա ջրա երկրբ. պ ա յ­
մանների պ ա րզա բա նմա ն համար:

СТУПЕНЬ Г Е О Т Е Р М И Ч Е С К А Я — ԵՐԿՐԱՋԵՐՍԱՅԻՆ ԱՍՏԻՃԱՆ, տ ե՛ս

Геотермическая ступень:

с у б а к в л л ь н ы й (п о д в о д н ы й ) источник - ստորջրյա (ս ո ի բ ա կ -
Վ Ա Լ ) Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր , տ ե՛ս П од в од н ы й источник:

СУБАРТЕЗИАН СКИ Е ВОДЫ 17ԵՐ ՋԱ Ր ՏԵ ՋՅԱ Ն (Ս Ո Ի Բ Ա Ր Տ Ե Ջ 6 Ա Ն ) Ջ Ր Ե Ր ,

ըստ Ֆ . 'll. Ս ա վա րեն սկա , ս տ . ջրեր, որոնք համա տ ա րա ծ և կա յուն ճնշումով
օժտ վա ծ չե ն . ի նչպ ե ս պ լա նո ւմ, ա յնպ ես է լ ժամա նա կի ընթա ցքում ա յն զգա յի
փոփոխ ություններ է կրում: Ա ո ա ն ձի ն տ եղերում, մա սնա վորա պ ես ճ նշումնա յին շերտ ի
ա նտ իկլինա լա յին ծա լքերում, որտ եղ երբեմն վերևի ջրա մերժ շերտ ը բա ցա կա յում է ,
1Г. ջ . ձեռք են բերում գրունտ ա յին րն ա յթ :

СУБАРЕАЛЬН Ы Й И С Т О Ч Н И К — Ս Ե Ր Ջ Ս Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի ք ծԱ Յ Ի Ն Ա Ղ Բ Յ Ո Ւ Ր , աղ­
բյուր . որը շա տ րվա նում է երկրի մակերևույթի վրա : Ա վ ե լո ր դ տ երմին:

СУБКАПИЛЛ ЯРЫ (С У Б К А П И Л Л Я Р Н Ы Е П О Р Ы ) — Մ ԵՐՋՍ ԱՋԱ ՆՈ Թ ՆԵՐ

(Մ Ե Ր Ջ Ս Ա Ջ Ա Կ Ա Ն Ծ Ա Կ Ո Տ Ի Ն Ե Ր ), ծա կոտ իներ, որոնց տ րա մա գիծը փ ոքր է
0,0002 մմ-ից (0 ,2 մ կ -ի ց ) , և ճ ե ղ քեր , որոնց ւա յնությա նը փ ոքր է 0,0001 մմ-ի ց
(0,1 մ կ -ի ց ): Ջ ուրը IT-ում կ ա րող է տ եդ ա շա րժ վել միա յն մեծ ջրաստատիկ ճնշմա ն
տ ա կ, երբ ա յն գերա զա նցում է ճեղքերի ու ծա կոտ իների պա տ երի մպ եկուլա յին
ձգողա կա ն ուժերին:

С У Б Л И М А Ц И Я — Ս Ո Ի Բ Լ Ի Ս Ա 9 Ի Ա , կա րծր նյութի անցումը գա զ ա յին վի ճա կի՝

աոանց հեղուկ վիճա կի ա նցմա ն: II. ուղեկցվում է ջերմության կ լա ն մա մբ, որը կ ո չ­
վում 1. Ս -ի ջերմություն: Օդերևութաբանները Ս -ի տակ հա սկա նում են նաև հակառակ
գործընթ ա ցը' օդում ջրա յին զ ոլորշու ա նցումը կա րծր նյութի (ձ յա ն , կ ա ր կ ո ւտ ի ),
շրջա նցելով հեղա կ վիճա կի փ ո ղ ը:

СУБМ АРИ ННЫ Й ИСТОЧНИК ՍՏՈՐՋՐՅԱ (Ե Ն Թ Ա Ծ Ո Վ Ա Յ Ի Ն ) Ա ՂԲՅՈՒՐ,

ծովի հա տ ա կում գտ նվ ող ա ղբյուր: Տ ե ՛ս 11одводный (суб ак в ал ьн ы й ) источник:

284
 С У Л Ь Ф А Т Н Ы Е В О Д Ы - Ս Ո 1 Վ Ֆ Ա ՏԱ Յ ԻՆ Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնց քիմ.
բաղադրակազմում անիոններից գերիշխում է սուլֆատ-իոնը ( Տ Օ լ* ֊ ) :

С У Л Ь Ф И Д Н Ы Е ( С Е Р О В О Д О Р О Д Н Ы Е ) В О Д Ы — Ս Ո Ի ԼՖ Ի Դ Ա Ց Ի Ն (Ծ Ծ Ը Մ -
Բ Ա Ջ Ր Ա Ծ Ն Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնք պարունակում են զգալի քանա­
կությամբ ազատ ծծմբաջրածին ( H 2S ) , ջրասալֆիդ-իոն ( H S ֊ ) к սուլֆիդ-իոն (Տ 2- ) :
Ա յս կամ այն բաղադրամասի քանակությունը որոշվում Լ սուլֆիդսղին հավասա­
րակշռությամբ և կախված է ջրի p H -ից: Այսպես օ ր ., եթե p H = 7, ապա ծծմբա-
ջրածնի 60% գտնվում I. ազատ վիճակում, իսկ 40% ՜ H S - իոնի ձևով, pH = 8
դեպքում ծծմբաջրածնի 88— 90% գտնվում Լ M S ֊ իոնի ձևով, իսկ նկատելի քա­
նակությամբ Տ2- իոնը կպարունակվի p l l > 1 0 դեպքում: Ըստ H jS -ի կուտակման
(քանակի) տարբերում են. 1) բարձր կուտակման (150— 800 մ գ / լ), 2) միջին
կուտակման (50— 150 մգ/լ) և, 3) թույլ կուտակման (10— 50 մգ/լ): Ս . ջ.: Ք իմ.
բաղադրության տեսակետից Ս . ջ. լինում են քլորիդային, քւորիդ-սուլֆիդալին և
սուլֆիդային, իսկ կատիոններից հաճախ գերիշխում է N a +֊ը: Մեծ համբավ են
վայելում ծծմբաջրածնով հարուստ Մացեստայի, Սերգեևյան, Ուրսղի և այլ հանքա­
յին աղբյուրները:

С У М М А Р Н О Е ( В А Л О В О Е ) И С П А Р Е Н И Е - Գ Ո Ւ Մ Ա Ր Ա Յ Ի Ն (ՀԱ Մ Ա Խ Ա Ռ ՛Ն )
Գ Ո ԼՈ Ր Շ Ի Ա Ց Ո Ւ Մ , հողաբասական շերտի միջոցով կատարվող ողջ գոլորշիացամը,
ււրը ներառում Լ բույսերի միջոցով (տրանսպիրացիա) և հողից կատարվող գոլոր­
շա ցո ւմը:

С У С П Е Н З И Я - Ս Ո Ի Մ Ո Ե Ն Ջ Ի Ա ( Կ Ա Խ Ո Ի Յ Թ ), ջրում ապարի նուրբ մասնիկ­

ների մեխ. կախույթ: Եթե կախոլլթի մասնիկների լափերը լեն գերազանցում
10—1 մմ-ից, ապա այն կոչվում 1. սուսպենզիա, իսկ գերազանցելու դեպքում' կ ո չ­
վում է կախոլյթ (տե՛ս В звесь): Ս-ի տիպիկ օր. են բնական ջրերում կավային
կախույթները, որոնք խիստ կայուն են և ծայրահեղ դանդաղ են նստեցման ենթարկ­
վում:

СУФ Ф ОЗИ ОН И Ы Е О П ОЛ ЗН И Ս ՈԻ Ֆ ՈՋ ԻՈ Ն 11 Ո 4 Ա Ն Ք Ն Ե Ր, սողանքներ,

որոնք աոաջանում են լանջի վրա աղբյուրների ձևով դուրս եկող ստ. ջրերով կա ­
տարվող սուֆոզիոն գործընթացների հետևանքով: Ա յդ գործընթացները փխրեցնում
ե ն , օր ., ավազափն գրանտները և վերջինները վերադիր ապարների ճնշման տակ
սկսում են տեղաշարժվեի

С У Ф Ф О З И Я — Ս Ո Ի Ֆ Ո Ջ ԻԱ . ապարների հեշտ (ածելի աղերի քիմ. տարրալուծ­

ման ու նուրբ մասնիկների մեխ. լվացման (տարալվացման) և տեղատարման գործ­
ընթացների համակցություն, որի արդյունքում նրանք կորցնում են իրենց ամրու-
|»յունը և վերադիր ապարների ճնշման տակ ենթարկվում են նստման: Ս . երկրի
մակերևույթի վրա արտահայտվում 1. տարբեր չափերի փակ իջվածքների (փո­
սորակներ, ափսեներ, ձագարներ) ձևով: Ըստ Ն . Մ . Բոչկովի (1986), տարբերում
են Ս-ի հետևյալ տեսակները. 1) քիմ.-հեշտ լուծելի աղերի տարրալուծում, 2) կո֊
աիդափն-գրունտի մսանիկնկքի ւվացում և կոագողացված կավալին մասնիկների ու
միկրոագրեգաաների քայքայում, 3) մեխ.-գրունտի նուրբ մասնիկների լվացում
 (ողողա մա շում) և տեղատարում: Վ ե ր ջի ն 2— 3 տ ա սնա մյա կներում « Ս .» տերմինի
տակ հիմնականում հա սկա ցվում է մեխ . յվա ցո ւմն ու տ եղա տ ա րա մը: Ս . ա ռա վել
րնորոշ է |յոսերին և յյոսաԸման ա պ ա րներին: Ս -ի մակերևութային ձևերը շատ լա վ
են ա րտ ա հա յտ վում ա էրոյա սա նկա րների վ ր ա , որը հեշտ ա ցնում է նրանց ուսում­
նասիրությունը:

С У Х А Я М Е Р З Л О Т А — Ձ Ո Ր Ս Ա Ռ Ա Ծ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , ապարներ կա մ տ եղա մա սեր,

որոնք բա զմա մյա կ ա մ սեզոնա յին սա ռա ծությա ն գոտ ում ջրազուրկ են:

СУХИЕ (В Ы С О К О Т Е М П Е Р А Т У Р Н Ы Е ) Ф У М А Р О Л Ы - ՁՈՐ (Բ Ա Ր Յ Ր Ջ Ե Ր Մ -
ԱՍՏԻԾԱՆԱՅԻՆ) Ֆ Ո Ի Մ Ա Ր Ո Լ Ն Ե Ր , 050— 1000° в ջերմությա ն ֆումա րոյներ, որոնք
ջրա յին գոլորշիներից գրեթ ե զուրկ ե ն , գերա զա նցա պ ես թա ղ կա ց ած ե ն H C l -ի ց ,
ի նչպ ե ս նաև Տ Օ շ և C O j գ ա զերից: Ձ . ֆ -ի ց ա նջա տ վում ե ն հիմնա կա նում N a C l և
K C 1 , ի նչպ ե ս նաև պ ղ նձի , կա պ ա րի ու երկա թի ք լորիղներ և սուլֆ ա տ ներ: Ձ. ֆ.
կա պ վա ծ են հրաբխի կող ա յին կոների հետ և հա նդես ե ն գ ա լիս սպ իտ ա կ ծխի ք ու­
լաների տ եսքով:

С У Х О Й О С Т А Т О К — ՁՈՐ ՄՆԱՅՈՐԴ. ջրում լուծվա ծ հա նքա յին նյութերի

չո ր (կա րծր) մնացորրլ, որն առա ջա նում է բնա կա ն ջրի գուորշիա ցա մից: Տա ր բե­
րում են փ որձով ո րոշվա ծ և հա շվա րկվա ծ չո ր մնա ցորդներ: Փ ո րձո վ որոշվա ծ Չ . մ .
ջրում լուծվա ծ հա նքա յին նյութերի քա նա կա կա ն պ ա րունա կությա ն պ ա րզ հանրա­
գումարը չի , քա նի որ ջրի գ ոլորշիա ցմա ն ժամանակ ջրակարբոնատ իոնների շուրջ
կեսը վեր Լ ա ծվում ա ծխ ա թթվի և ցնդում հետ ևյա լ ո եա կցիա յո վ'

2 Н С 0 3— ^ С 0 з ։ - + Н 20 | + С 0 2| :

Ա յնուհետ և իոններից գ ո յա ց ող որոշ ա ղերի մեջ մնում է բյուր եղա յի ն ջուր, բա ցի

դրանից չո ր մնա ցորդում լինում են նաև օ ր գ . նյութեր և ն: Հա շվա րկա յի ն եղ ա նա կով
Ձ . մ . հա շվելիս բա ղա դրա տ ա րրերի գումա րին ա վելա ցվ ում է ջրա կա րբոնա տ -իոնի
պարունակությա ն միա յն կ եսը, քա նի որ մնա ցա ծ մասը ջուրը գո լո րշիա ցնելիս կ ո ր ­
չո ւմ է:

СЦЕПЛЕНИЕ— ՕԱՂԿԱՊՈԻՄ, ապ ա րի մա սնիկների փ ոխ ա դա րձ ձգո ղ ա կա ­

նություն, որն ա ռա ջա նում է կ ա ռուցվա ծքա յին կա պ երի (մոլեկ ուլա յին , բյուրեղա ­
յի ն , ցեմենտ ա ցմա ն և ն) շնո րհի վ: Շ. հա նգեցնում է կա պ ա կցվա ծ գրունտ ների ա ռա ­
ջացմանը:

— Т—
Т А К Ы Р — Թ Ա Կ Ի Ր , բա րձրա գույն բուսա կա նությունից զուրկ կ ա վա յի ն ցածրադիր
հարթավայրեր, որոնք բնորոշ են չո րա յին (ա նա պ ա տ ա յին, կիսա ա նա պ ա տ ա յին, տ ա ­
փ ա ստ ա նա յին) գոտ իներին: Գ ա րն ա նը Թ -ները զ գ ա լիո րեն խ ոնա վա նում ե ն , երբեմն
ծա ծկվում են ջրի շերտ ո վ' ա ռա ջա ցնելով ծա նծա ղ ք ա ղցրա հա մ լճեր: Ա մ ո ա ն սկզբին
Թ -ն երը չորա նում ե ն , կա վերը կոշտ ա նում են ' մա կերևույթին ա ոա ջա ցնելով կծկմա ն
բա զմա նկյուն ա ռա նձնություններ (սա լիկներ): Թ -ն ե ր ը , որոնց չա փ երը տ ա տ ա նվում
են մի քա նի տ ա սնյա կ մյ -ից մինչև մի քանի տ ա սնյա կ կ մ*, հիմնա կա նում գտ նվ ում
են գետ ա բերուկա յին հին հա րթ ա վա յրերում կ ա մ ւեոնսղա նջերի ստ որոտ ում, ուր
ժամանակավոր հոսքերով բերվամ-նստեցփսմ են նուրբ կավային և փոշային մաս­
նիկները: Թ -ների հետագա ձևավորումը կատարվում է ցածրագալն բույսերի (կա-
պըտականաչ ջրիմուռների) ազդեցության տակ, որոնք խոնավ ժամանակահատվա­
ծում զգալիորեն կենդանանում են և վերջնականապես կազմավորում Թ -ների վերին

ТАКЫ РНЫ Е ВОДЫ - 0ԱՔԻՐԱՑԻՆ ՋՐԵՐ, ըստ 0 . Կ . Լանգեի, թաքիրնե-

րի հողային ծածկի ջրեր:

Т А Л И К — Հ Ա ԼՈ Ի Յ Թ , բազմամյա սաոցույթի գոտում այնպիսի տեղամասեր,

որտեղ ապարների տարեկան միջին ջերմաստիճանը դրական է ե նրանց մեջ եղած
ջուրը գտնվում է հեղուկ-կաթիլալին վիճակում: Տեղանքի ուղղաձիգ կտրվածքում
Հ . կարող է լինել միջանցիկ' սաոցաթային զանգվածի ողջ հզորությամբ, կամ սահ­
մանափակ' ընդգրկելով սաոած զոնայի միայն մի մասը (վերևից, կողերից կամ
ներքևից): Հանդիպում են նաև հալույթային խողովակապատկեր զանգվածներ'
կապված տաք ջրերի ելքերի տեղամասերի հետ, ինչպես նաև անջուր, չոր Հ-ներ:

Т А Л Ь В Е Г — Հ Ա Լ Վ Ե Դ , հովտի հատակի ցածրադիր նիշերի (գետահուների,

հոսքազուրկ գոգահովիտների, ձորակների ևն) միացման գիծ, որն իրենից ներկա­
յացնում է ջրբաժանային գծի հակոտնյան:

Т А М П О Н АЖ С К В А Ж И Н Ы ֊ ՀՈՐԱՏԱՆՑՔԻ ՏԱՄՊ ՈՆՈՒՄ (Ց Ե Մ Ե Ն Տ Ա ­

Ց Ո Ւ Մ ) , հորատանցքով հատած (բացված) ջրատար կամ նավթագազատար շեր­
տերի և հորիզոնների մեկուսացում' ցեմենտի կամ այլ ջրանթափանց կապակցող
նյութերի միջոցով: |սողովակասյուներով ամրակապած շահագործողական հորատ-
անցքերոլմ ցեմենտացվում է արտախողովակային դյանաձև դատարկությունը: Բացի
ցեմենտից, այս նպատակների համար օգտագործվում են նաև արագ պնդացող
հեղուկ ճկազանգվածներ (պլաստմասսաներ) և այլ նյութեր: Աոանց ամրակապման
հորատման դեպքում ցեմենտացվում Ւ. հորատանցքի ամբողջ փողը: Նմա ն դեպ­
քերում ցեմենտի դեր կարող է կատարել կավը (կավային հոծ լուծույթը): Հոմանիշ'
հորատանցքի ցեմենտացում (шЬ'ъ Цементация скваж ины ):

Т А Р Т А Н И Е — Հ Ե Դ .Ո ԻԿ Ա Ք Ա Շ Ո ԻՄ , վերահան դույլով հորատանցքից հեղուկի

դուրս բերման եղանակ: Ջրաերկրաբանությունում Հ . կատարվում է հորատանցքում
ստ. ջրերի ներհոսքը մոտավորապես որոշելու համար:

Т Е К С Т У Р А Г О Р Н О П П О Р О Д Ы — ԱՊԱՐԻ ԿԱԶՄՎԱԾՔ (Տ Ե Ք Ս Տ Ո Ի Ր Ա ),
ապարի կաոուցվածքի արտաքին հատկանիշներ, որոնք պայմանավորված են
ապարի բաղադրատարրերի հարաբերական տեղաբաշիւմամբ, տեղադրմամբ և կողմ-
նորոշմամբ: Մագմածին ապարների կազմվածքը կախված է բյուրեղացման առանձ­
նահատկություններից, տարածության մեջ հրահեղուկ զանգվածի տեղաբաշխման,
( րա սառեցման պայմաններից, անջատման ձևերից ևն: Մագմածին ապարներին
րնորսշ են բյուրեղային, զանգվածային, սյունաձև և այլ կազմվածքները, նստված­
քային ապարներին' հիմնականում շերտային կազմվածքը, իսկ փոխակերպային
 Т Е Ю 'Ч П С Т Ь Г Р У Н Т О В ( Г Л И Н ) - Գ Ր Ո Ի Ն 8 Ն Ե Ր Ի (Կ Ա Վ Ե Ր Ի ) ՀՈ Ս Ո ՒՆ Ո Ւ­
Թ Յ Ո Ւ Ն , հորիզոնա կա ն մա կերևույթի վրա ջրով հագեցած գրունտ ների (կա վերի)
հոսելու հատկություն: Գ . հ . րնութա գրվում I. պ լա ստ իկությա ն վերին (հոսունությա ն)
սա հմա նով (տ ե՛ս П л асти ч н ость глинисты х п о р о д ) :

ТЕМ ПЕРАТУРНОЕ РАВН ОВЕСИ Е СКВАЖ ИН - ՀՈՐԱ ՏԱ ՆՑՔԵՐԻ Ջ ԵՐՄ ­

Ա Ս Տ Ի Ճ Ա Ն Ա Յ Ի Ն Հ Ա Վ Ա Ս Ա Ր Ա Կ Շ Ռ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , հորատանցքում ապարների ջերմա ս­
տ իճա նա յին ռեժիմի վերա կա նգնում, որը խ ախ տվում է հորատման գործընթա ցի կամ
ջրա երկրր. փ որձալին աշխա տ ա նքների հետ ևա նքով: Հ . ջ . հ ., որը երկրա ջերմա յին
թափումների մեթոդիկա յի կարևոր նախ ա պ ա յմա նն է, հա ստ ա տ վում է հորատ անց -
յ:երում բոլոր կարգի աշխ ա տ ա նքները 1— 2 շա բա թով դա դա րեցնելուց և հերմետիկ
վիճա կում պա հեւա ց հետո:

Т ЕН З О М ЕТ Р — ԼԱ ՐՎԱԵԱ ԶԱՓ ( 8 Ե Ն Ջ Ո Մ Ե Տ Ր ) , գրունտ ի (մա րմնի) լա րում­

ների որոշման փոր&ասարք:

ТЕН З О Р О Т Н О С И Т Е Л Ь Н Ы Х Д Е Ф О Р М А Ц И И - - ՀԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆ ՋԵՎԱ-

ԽԱ1Ս ՏՈ ԻՄ Ն ԵՐԻ ԼԱ Ր Վ Ա Ծ Ա Չ Ա Փ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ( Տ Ե Ն Զ Ո Ր ) , գրունտ ի (մա րմնի) ձևա ­
խախտումների բա ղ ա դ րիչների գրա նցմա ն սիմվոլիկ ձև (դ ի ա գ ր ա մ ), որը որոշում է
նրա հարա բերա կա ն ընդհա նուր ձևախախտումը:

ТЕОРИЯ АКТИВНОСТИ ԱԿՏԻՎՈՒԹ ՅԱՆ Տ Ե Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , տ եսո ւթ յա ն, որը

հիմնվա ծ է հետ ևյա լ դրույթների վ ր ա . ա ) նոսրա ցվա ծ (ջրիկա ցվա ծ) ւա ծա յթներում
ուժեղ էլեկտ րոլիտ ները ա մբողջա պ ես իոնիգա ցվա ծ են, ր ) ուժեղ էւեկտրսղիտների
լուծույթների նվա զ համարժեք էլե կտ րա հա ղորդա կա նությունը' ա նսա հմա ն նոսրացված
լուծույթների համարժեք էլեկտ րա հա ղորդա կա նությա ն հա մեմա տ ութ յա մբ, և նրանց
վարքի ա յլ ա ռ ա նձնա հա տ կությունները բա ցա տ րվում են իոնների միջև էլե կտ րա ­
ստատիկ փ ոխ ա զդեցութ յա մբ, գ ) ինչք ա ն լուծույթում բարձր է իոնների կուտ ա կումը,
ա յնքա ն մեծ է ա յդ իոններով ստ եղծվա ծ էլեկտ րա կա ն դա շտ ե|փ ա զդեցությունը
և փոքր է իոնների շա րժունա կությունը:
Իոնի ա յն ա րդյունա վետ կուտ ա կումը, որը էլեկտ րա կա ն դաշտերի բա ցա կա յու­
թյան դեպ քում համա զոր է նրա տ վյա լ կուտ ա կմա նը, կ ո չվ ո ւմ է իոնի ա կտ իվութ յա ն
( * ) , իսկ ա նսա հմա ն նոսրա ցվա ծ լուծույթում իոնի ի դեա լա կա ն վա րքա գծից նրա
խ ոտորմա ն ա ստ իճա նը կ ոչվում է իոնի ա կտ իվությա ն գործա կից ( I՛ ) : Տա րրեր
կոնստ ա նտ ների հա շվմա ն ժա մա նա կ, երբ ՛պ ա հա նջվում է հա շվի աոնեւ իոնների
կուտ ա կումը, վերջինը վերցվո ւմ է իոնի մոլյա ր կուտ ա կմա ն և նրա . ա կտ իվությա ն
գործա կցի ա րտ ա դրյա լի տ եսքով: Ցա նկա ցա ծ իոնի I ֊ի մեծությունը կա խ վա ծ է
ի նչպ ե ս տ վյա լ իոնի ա րժեքա կա նությունից, ա յնպ ես էլ լուծույթում գտ նվ ող մյուս
իոնների ա րժեքա կա նությունից ու կուտ ա կումներից: Ի ն չք ա ն րա րձր է իոնի ա րժե­
քա կա նությունը, ա յնքա ն մեծ է ա յլ իոնների հետ նրա էլե կտ րա ստ ա տ իկ փ ոխ ա զ­
դեցությունը, ա յսինքն ի նչպ ե ս տ վյա լ իոն ի, ա յնպ ես է լ նրա վրա ա զդ ող լուծույթում
՛գ տ նվո ղ մյուս իոնների ա կտ իվությունները բա րձր են:
Լուծույթում գտ նվ ող բոլոր իոնների գ ումա րա յին ա զդեցությա ն ա րդյունա վե­
տ ությա նը որևէ իոնի ա կտ իվությա ն վրա կ ա րող է բնութա գրվել լուծույթի իոնային
ուժով ( յ» ): Վերջինի հաշվման համար *րի տարրալուծության ժամանակ օգավում
էն հևտևլալ բանաձևից.

Լր, -• 2Հր3-է-ՅԼր,
? = ------------- 2------------- •10— որտեղ՝ Sr,, —Հհ և Sr., 1I ջրում միարժեք, է

արժեք к եոարժեք իոնների մգ-համարժեքների գումարներն են:

Լուծույթի ս իոնային ուժի և իոնի f ակտիվության գործակցի գոյության
ունի որոշակի կախվածություն: Բնական ջրերում աոավել շատ իոնների
համար կախվածությունն արտահայտվում է հեաևյայ թվերով (mb' աղյուսակ 12):

I ակտիվության գործակցի u
:-ւ իոնային ուժի դեպքում

0,001 1 0,01 | 0,1

N a+, H C O j- 0,964 0,902 0,775

K + , C l —, B r ֊ , J - , \ Օ յ֊, N O ։֊ 0,964 0,899 0,755
C a 2+ , F e*+, M n*+ 0,870 0,675 0,405
M r* i 0,872 0,60 0,45
so,2— 0,867 0,660 0,355
C O j* - 0,868 0,665 0,370
F e*+, Al»+ 0,738 0,445 0,180

Բնական ջրերի հանքայնացումը (արտահայտված հաշվարկային չոր մնացորդի

տ եսքով), որը համապատասխանում 1. ս իոնային ուժի 0,001 г 0,1 ինտերվալին,
մոտավորապես կազմում է 40— 60 մգ/լ-ից (ւլ - 0,001 արժեքի դեպքում) մինչև
4000— 5000 մգ/լ ( յւ = 0 ,1 արժեքի դեպքում):

тео ри я ф о рм и ро ван и я п о д зем н ы х вод mi 1фи ;1 ьтрлцион -

И А Я — Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ 2 Ե Վ Ա Վ Ո Ր Մ Ա Ն Ն Ե Ր Ծ Ե Մ Ա 4» Տ Ե Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ստ.
ջրերի ձևավււրամը բացատրում Ւ. ապարների ճեղքերի ու ծակոտիների միջոցով
մակերևութային ջրերի ու մթնոլորտային տեղումների ներծծմամբ: Ներկայումս հաս­
տատված է , որ ստ. ջրերը հիմնականում առաջանում են ներծծման ճանապարհով:
ТЕО РИЯ Ф О РМ И РОВАН И Я П О Д ЗЕМ Н Ы Х ВОД К О Н Д ЕН САЦ И О Н Н АЯ
Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ 2 Ե Վ Ա Վ Ո Ր Մ Ա Ն Խ Տ Ա Ց Մ Ա Ն (Կ Ո Ն Դ Ե Ն Ս Ա Ց Մ Ա Ն ) Տ Ե Ս Ո Ւ ­
Թ Յ Ո Ւ Ն , ստ. ջրերի ձևավորումը բացատրում Լ ապարների ճեղքերի ու ծակոտիների
միջոցով մթնոլորտային խոնավության (ջրալին գոլորշիների) ներթափանցման ու
խտացման (կոնդենսացման) ճանապարհով:
ТЕОРИЯ Ф О РМ И РОВАН И Я ПОД ЗЕМ Н Ы Х ВО Д СЕД И М ЕН ТАЦИО Н-
Н Л Я — Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի 2ԵՎԱՎՈՐՄԱՆ Ն ՍՏՎԱ Ծ Ք ԱԿՈ ՒՏԱ ԿՄ ԱՆ ՏԵ­
Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ստ. ջրերի ձևավորումը բացատրում Լ նստվածքակուտակման գործ-
յւնթացում տիղմի հետ ջրի պարփակման և հետագայում (դիագենեզի ու կատա-
գենեզի ստադիաներում) նրա կրած վերափոխության ճանապարհով:
 Т Е О Р И Я Ф О Р М И Р О В А Н И Я П О Д З Е М Н Ы Х В О Д Ю В Е Н И Л Ь Н А Я (М А Г-
М А Т О Г Е П Н А Я ) ֊ Ս Տ Ո Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Ջ Ե Վ Ա Վ Ո Ր Ս Ա Ն Կ Ո Ւ Ս Ա Կ Ա Ն (Ց Ո Ի Վ Ե -
Ն Ի Լ , Մ Ա Գ Մ Ա Ե Ի Ն ) Տ Ե Ս Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ստ . ջրերի ձևավորումը բա ցա տ րում է մ ա *֊
մալից անջա տ վա ծ ջրածնի ու թթվա ծնի միացման կ ա մ ջրա լին գոլորշիների խտաց­
մա ն ճանա պ ա րհով:

Т Е П Л О В О Й Б А Л А Н С В Г Е О Ф И З И К Е — Ջ Ե Ր Մ Ա ՅԻ Ն Հ Ա Շ Վ Ե Կ Շ Ի Ռ Ը ԵՐԿ-
ՐԱՖԻՋԻԿԱՅՈԻՄ, ջերմությա ն մուտ քն ու ելքը երկիր-մթ նոլորտ համակարգում:
Տա րբերում են երկրի մա կերևույթի և մթնոլորտ ի ջերմա լին հա շվեկշիռներ: Ա ոա ջինը
բա ղկա ցա ծ է ա րեգա կնա յին ճա ռա գա յթմա ն տ եսքով ջերմությա ն մուտ քից և գո լո ր­
շ ա ց մ ա ն , ճառա գա յթմա ն ու ջերմա տ վությա ն (երկրի մա կերևույթից ղեսլի մթնոլորտ )
գա մա րա լին ելքի ց : Մ թ նոլո րտ ի ջերմա յին հա շվեկշիռը բա ղկա ցա ծ է երկրի մա կերե-
վուլթից ա նդրա դա րձող երկա րա լիք ճա ռա գա յթմա ն, կլա ն մա ն, ջրա յին գոլորշիների
խ տացման ու երկրի մակերևույթից ղես|ի մթնոլորտ ջերմա տ վությա ն գումա րա յին
մուտքից և դեպի երկրի մակերևույթ ու հա մա շխ ա րհա յին տ ա րա ծք ո ւղղ վա ծ ճա ­
ռա գա յթումների գումա րա յին ելքից:

ТЕПЛОЕМ КОСТЬ— Ջ ԵՐՄ ՈՒՆ ԱԿՈՒԹ ՅՈՒՆ (Ջ Ե Ր Մ Ա Տ Ա Ր Ո Ղ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ),

ջերմությա ն այն քա նա կությունը, որն անհրա ժեշտ է հա ղորդել մա րմնին' նրա ջեր­
մությունը 1 °-ո վ բա րձրա ցնելու հա մա ր: Մ ա րմնի միա վոր ծա վա լի ն (կա մ կ շո ին)
հա ղորդվող ջերմությա ն քա նա կությունը կ ո չվ ո ւմ I: տ եսա կա րա ր ջերմունակություն:

Т Е П Л О О Б М Е Н В А Т М О С Ф Е Р Е — Ջ Ե Ր Ս Ա Փ Ո 1սԱ Ն Ա Կ Ո ԻԹ ՑՈ ՒՆ Ը ՄԹ ՆՈ­
Լ Ո Ր Տ Ո Ւ Մ , մթնոլորտ ում ո ւղղա ձիգ և հորիզոնա կա ն ո ւղղություններով ջերմությա ն
տ եղա շա րժ, որը տ եղի է ունենում կ ո ն վեկ ցի ա յի , մրրկա յին հոսա նքների և օդի հո­
րիզոնա կա ն շա րժմա ն (ա ղվե կց իա յի ) հետ ևա նքով:

ТЕПЛОПРОВОДНОСТЬ— Ջ ԵՐ Մ Ա ՀԱ Ղ ՈՐ Դ Ա Կ Ա Ն ՈՒԹ ՅՈ ՒՆ , մարմնում ջեր­

մությա ն տ ա րա ծմա ն գործընթ ա ց, որը կա տ ա րվում է նրա տաք մա սերից դեպ ի
ւ:առը մա սերը, ի վերջո հա նգեցնելով նրանց ջերմա ստ իճա նների հա վա սա րեցմա նը:
Ջ . կա տ ա րվում է ջերմա յին հոսքի մի ջո ցո վ, որը տ եղի է ունենում ա ռա նց նյութի
շա րժմա ն, շնորհիվ միկրոմա սնիկնէրի փ ոխ ա զդեցութ յա ն: Տ եղա փ ոխ վող ջերմա յին
Լներգիա յի ք ա նա կը, որը դ իտ վո ւմ Լ որպ ես ջերմա յին հոսքի խ տ ութ յա ն , ո ւղիղ հա ­
մեմա տ ա կա ն Լ ջերմա ստ իճա նա յին գրաւլիևնտին (Ֆ ա ր յե ի օ ր ե ն ք ): Ա յդ հա մեմա -
տ ա կա նա թյա ն գործա կիցը կ ո չվ ո ւմ 1. նաև Ջ . գործա կից:

ТЕРМ АЛЬНЫ Е В О Д Ы — ՋԵՐՄԱՋՐԵՐ (Թ Ե Ր Մ Ա Լ Ջ Ր Ե Ր ), տաք ստ.

ջրեր, որոնց ջերմա ստ իճա նը ե լքի տ եղում + 2 0 ° 8 - ի ց բա րձր է , կ ա մ ա յլ սա հմա նու­
մ ո վ , բա րձր I. տ վ յա լ տ եղա նքի օղի տ ա րեկա ն միջին ջերմա ստ իճա նից: Բա ցա րձա կ
Ջ . ունեն 37 ° Ց -ի ց բա րձր ջերմություն: Ըստ 0 . Կ . Լ ա նգ ե ի, 20— 30 ° в ջերմության
ջրերը կ ոչվ ո ւմ են մերձջերմա յին (մ ե ր ձ թ ե ր մ ա լ), 88— 42е в ջերմությա ն ջրերը' ջեր­
մա յին (կա մ հ ո մո թ երմա լ), իսկ 42 ° Ց -ի ց բա րձր ջրերը' բա րձրջերմա յին (հիպ եր-
թ եր մսւլ):

ТЕРМ ОКАРСТ (ТЕ РМ И Ч Е СК И П К А Р С Т ) - - Ջ Ե Ր Մ Ա Կ Ա Ր Ս Տ (Թ Ե Ր Մ Ո Կ Ա Ր Ս Տ ),

հռղա բա սա կա ն ծա ծկի և ապա րների ա նհա վա սա րա չա փ նստ եցմա ն կա մ փ լուզ ­
ման երևույթ' կապված նրանցում պարփակված սաոույքի հալչման հետ: Ի
սւաահրութ)ուճ սովորական կարստի, որը կատարվում է հեշտ լուծելի ապարներում
(քթզաօչ, գիպ ս, կրաքար ևն) քիմ. տարրսդուծման, երբեմն նաև մեխ. սուֆոզիսզի
շնորհիվ, Ջ . ջերմալին կտրուկ տատանումների (բացասական ջերմաստիճանից դ ր ս -
կան}< անրման) արդյունք է: Սովորաբար Ջ . կատարվում է օդի տարեկան միջին ջերմ­
աստիճանի բարՅրացմահ կամ գրունտի ջերմաստիճանային տատանումների ամպլի­
տուդայի մեծացման հետևանքով, որոնք հագեցնում են գրունտի հալչման խորության
մեծացմանը: Որոշ դեպքերում Ջ . անտրոպոգեն գործունեության (անտառահատ­
ման, վարուցանքի, շին. աշխատանքների к այլնի) հետևանք է: Ա յն կարող է
ունենալ ամենատարբեր ձևեր ու շափեր, հանդիպում են մի քանի մ-ից մինչև մի
քանի կմ շաոավղով ձագարներ ու գոգավորություններ, որոնք ունենում են մ-ի
մասերից մինչև մի քանի տասնյակ մ խորություն' մեծամասամբ ւցված հսղոցքային
ջրով: Ջ . գերազանցապես տարածված է բազմամյա սաոցայթի գոտիներում, որի
համար ալն երբեմն անվանում են սառցաթափն կամ բևեոային կարստ:

Т Е Р М О М Е Т Р В О Д Н Ы Й - Ջ Ր Ի Ջ Ե Ր Մ Ա Չ Ա Փ , ջրերի ջերմաստիճանը չափելու

համար սովորաբար օգտագործվում է ծույլ ջերմաչափ, որը ջերմաստիճանային տա­
տանումներին դանդաղ արձագանքող հատուկ սնդիկային ջերմաչափ է: Ա յն ներ­
դրվում է ջերմաիներտ նյութից (ճկազանգված, հատուկ մետաղ) պատրաստված
պատյանի մեջ, որի հիմնամասում հարմարեցվում է նույն նյութից պատրաստված
բաժակ: Վերջինը ջերմաչափը մեխ. հարվածներից պաշտպանեւաց բացի, լքվելով
փորձարկվող ջրով, կայուն է պահում ջերմաչափի ցուցումը' մինչև հորատանցքից
(ջրհորից) դուրս հանելը: էսորը հորատանցքերում ջրի ջերմաստիճանը չափելու
համար օգտագործվում է մետաղյա պարկուճի մեջ տեղադրված առավելագույն
ջերմաչափ, որը ֆիքսում է ջրի ամենաբարձր ջերմաստիճանը: Սովորաբար պար­
կուճի մեջ տեղադրվում է 2 ջերմաչափ, որոնք մինչև հորատանցք իջեցվելը սառեց­
վում են չափվող խորությունում սպասվող ջերմաստիճանից 8— 10° ցածր: Վերջին
տարիներին գործարկվել են ավտոմատ գրաոող հատուկ էլեկտրական ջերմաչափեր,
որոնք թույլ եհ տալիս հորատանցքի ողջ երկարությամբ չա փել ջրի ջերմաստիճա­
նային փոքր տատանումները: Ջերմաչափական աշխատանքները հորատանցքում
կատարվող աղ ուսումնասիրությունների հետ համատեղ հաճախ հնարավորություն
են տափս զգալի ճշտությամբ որոշել ջրատար հորիզոնների, կւանող ու ջրամերժ
ապարների ջրաերկրբ. շերտադրությունը:

Т Е Р М О М Е Т Р Г Л У Б И Н Н Ы Й ֊ խ Ո Ր Ք Ա Ց Ի Ն Ջ Ե Ր Մ Ա Չ Ա Փ , ջերմաչափ, պփ
օգնությամբ մինչև որոշակի խորությունները (3,0— 3,5 մ) չափվում է հողի ջերմաս­
տիճանը: Մ ինչև 20 սմ խորությունները չափելիս օգտագործվում է այնպիսի 1ս. ջ .,
որի սանդղակը հոդից դուրս Լ մնում, իսկ ավեփ մեծ խորությունների համար < ՛;-
տագործվում է կաղապարված 1ս. ջ ., որը իջեցվում-բարձրացվում է ջերմամեկուսիչ
խողովակներով ամրակապված հորատանցքի մեջ:

Т Е Р М О М Е Т Р Э Л Е К Т Р И Ч Е С К О Г О С О П Р О Т И В Л Е Н И Я —ԷԼ Ե Կ Տ Ր Ա Կ Ա Ն Դ Ի ­
Մ Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Ջ Ե Ր Մ Ա Չ Ա Փ , ջերմաչափ, որը գործում է մետաղների ջերմության
բարձրացմանը զուգընթաց էլեկտրական դիմադրության բարձրացման սկզբունքի
հիման վրա: Է . դ . ջ-երը, որոնք ճշտությունը ներկայումս հասցվեյ է ± 0 ,0 0 1 ° Ց ,
հաջողությա մբ օգտ ա գործվում bfi երկրա ջերմա յին ուսումնասիրությունների և ընդ­
հանրապես հորատանցքերում ջերմաստիճանային չա փ ումների համար: Է . դ . ջ.
հորատանցք է իջեցվում հատուկ կա րելի օգ նո ւթ յա մ բ, որը նավթի կա մ աղաջրերի
քա յք ա յիչ գործունեությա նը չի ենթա րկվում:

Т Е Р М Ы — Ջ Ե Ր Մ Ե Ր ( Թ Ե Ր Մ Ե Ր ) , ստ . ջրեր և ա ղբյուրներ, որոնք ունեն հա ­

մեմատաբար բարձր ջերմաստիճան (տ ե՛ս ստ . ջրերի դասա կա րգում ըստ ջերմաս­
տ ի ճա նի): Տարբերում են հարաբերական Ջ ., որոնց ջրի ջերմաստիճանը բարձր է տ վյսդ
շրջանի օղի տարեկան միջին ջերմա ստ իճա նից (նրա նց ջերմաստիճանը կա րող է
լինել 2 0 °-ի ց ցա ծր) և բացարձակ Ջ ... որոնց ջրի ջերմաստիճանը գերա զա ն­
ցում է երկրագնդի օդի տա րեկա ն միջին ա ռա վելա գույն ջերմաստիճանից (34® Ց ) :
Հա նքա ջրա բուժությունա մ Զ. են հա մա րվում 20 ° Ց բարձր ջերմություն ունեցող
ջրերը: Ջ . տա քա նում են ընդերքի ջերմութ յա մբ, որն ըստ խորության բարձրանում է
երկրաթերմիկ ա ստ իճա նով (կա մ գ ր ա ղ ի ե նտ ո վ ): Ե րիտ ա սա րդ հրա բխականության
շրջա ններում, որտ եղ երկրա թերմիկ ա ստ իճա նը չի գերա զա նցում 5— 10 մ -ի ց , արդեն
ո չ մեծ խորությունների վրա հանդիպում են գերտ ա ք ջրեր, որոնք երկրի մա կերե­
վույթ են դուրս գա լիս ջրա յին գոլորշու կա մ եոա ցող աղբյուրների' հեյգերների
տեսքով:

ТЕ Р РА С А ТРЛ В ЕРТ И Н О В А Я — ՏՐԱՎԵՐՏԻՆԱՅԻՆ Դ Ա Ր Ա Վ Ա Ն Դ , հա նքա յին

ա ղբյուրների եւքի շրջա կա յքում տ րա վերտ ինի (կա յծքա րա -կրա քա րա յին տ ուֆի)
նստ վա ծքների մա կա հոսուկա յին (հոս ա նստ վա ծք ա յին) հա րթ եցվա ծ մակերևույթ:
Տրա վերտ ինի նստ վա ծքներում դա րա վա նդների ա ռաջացումը պ ա յմա նա վորվա ծ 1.
հա նքա յին ջրի ա ովա կի խ որւսցմամբ: Նախկին 1սՍ ՀՄ -ում Տ. դ -ներ հայտնի են
Պ յա տ իգորսկի, Րորժոմի շրջա ններում, Կ ա մչա տ կա յո ւմ, Մ ի ջի ն Ա ս ի ա յո ւմ , Հ ա յա ս ­
տանում և ա յլա ր: Միկրոդա րսւվա հդների ձևով Տ . դ-ն եր հանդիպում են նաև գ ո ր­
ծող հեյգերների տ եղա մա սերում (Ն ո ր Ջ ե լա ն դ ի ա , Ի ս լա ն ղ ի ա , Ա Մ Ն և ն ):

Т Е Т Р О П О Д Ы — ՏԵՏՐՈՊ ՈԴՆԵՐ, ա փ ա պ ա շտ պ ա ն կա ոա յցի տ ա րր, որը բ ե ­

տոնից կա մ երկա թբետ ոնից պ ա տ րա ստ վում Լ իշոտ նուկի տ եսքով («չո րքո տ ա նի
հ ր ե շ» ): Դ ա բի ոն ի, ռյաժի և ա յլ տարրերի նմա ն, Տ . տ եղա դրվում են սղեբա խ մա ն
պատերի առա ջնա մա սում և կ ո չվ ա ծ են թուլա ցնել ա լիքի հա րվա ծա յին ուժը:

ТЕХНИЧЕСКИЕ В О Д Ы — ՏԵ Խ Ն ԻԿ Ա Կ Ա Ն ՋՐԵՐ, ջրեր, որոնք որա կա պ ես

պիտանի են ա մենա բա զմա զա ն ա րդյունա բերա կա ն ա րտ ա դրությա ն և կ ա թսա յա տ նե­
րի սնման համար: Կա խ վա ծ արտ ա դրությա ն տեսա կից (մետ ա ղա գործութ յուն, շի ­
նա րա րություն, սնունդ, դեղա գործություն և ն), ի նչպ ե ս նաև օգտ ա գործմա ն նպ ա ­
տակներից (ք ի մ . գո րծընթ ա ցներ, յվա ցո ւմ, հովա ցում, ջեռուցում և ն ) , Տ . ջ-ի որակը
կարող Լ Ւ.ապես տարբեր փ նե լ:

ТЕХНОГЕНЕЗ - ՏԵ Խ ՆԱԵՆՈԻ^ՑՈԻՆ, երկրա ձև ա բա նա կա ն, երկ րա ց ին , և

հա նքա բա նա կա ն գործընթ ա ցների հա մա կցութ յուն, որը պ ա յմա նա վորվա ծ է մարդու
ինժեներա կա ն գործունեությա մբ: ժ ա մ ա ն ա կա կ ի ց տ եխ նիկա յով զի նվա ծ մարդու ի ն ­
ժեներա կա ն գործունեությունը աոա ջին հերթին հա նգեցնում Լ ռելիեֆի էա կա ն ձևա ­
փ ոխումների (տ ե՛ս Р ел ь еф т е х н оге н н ы й ): Տ -ի գործընթ ա ցները մեծ դեր են կ ա ­
տ ա րում նաև երկրա քիմիա յում, խ ա խ տ ելով երկ րա ք իմ . գործընթ ա ցների բնա կա ն
ընթա ցքը: Տ . նշա նա կությունը հա տ կա պ ես մեծա ցա վ ալն ժա մա նա կներից, երբ
մարդն սկսեց կաոավարել ատոմի տրոհման գործընթացները: Լեռնահանքային ար­
դյունաբերության աճող տեմպերը, մարդու շին. և հատկապես ջրաշին. գործունեու­
թյունը արդեն հանգեցնում են երկրակեդևում լարումների վերաբաշխմանը, որի ար­
դյունքում ծնվում են նուլնիսկ արհեստական երկրաշարմեր (տե՛ս Землетрясение
техногенное):

Т Е Х Н О С Ф Е Р А — ՏԵ խ ՆՈ ԼՈ ՐՏ, երկրակեղևի զոնա, որի սահմաններում ծավալ­

վում է մարդու ինժեներական գործունեությունը: 80-ական թվականների ւեոնահան-
քային արդյունաբերության պրակտիկայում բաց հանցերի խորությունը հասեյ է
1,5 կմ-ի, ստ. փորվածքների խորությունը' 4,5 կմ-ի, իսկ աշխարհում ամենախոր հո­
րատանցքը (Կոլա թերակղզի) գերազանցում է 12,3 կմ խորությունը:

ТЕЧЕНИЕ ПОЧВЫ - ԲՈԻՍԱՀՈՂԵՐԻ ՀՈՍՔ , տե՛ս Солифлюкции (ПОЧВО-

течение):

т и к с о т р о п н ы е я в л е н и я (т и к с о т р о п и я ) - տիքսոտրոպ ԵՐԵ-
Վ Ո Ի Յ Թ Ն Ե Ր (ՏԻՔ Ս Ո Տ Ր Ո Պ Ո Ի 0*6Ո Ի Ն ), մեխ. ներգործության դեպքում (ցնցում,
խաոնում) նուրբ ղիսպերս գրանաների (հոսագրունտների, ժելեների ևն) ջրիկանւպու
կամ զոլերի ու կախույթների (սուսպենզիաների) վերածվելու հատկություն: Տիք-
սոարոպաթյուն ծնող պատճաոները վերացնելիս զոլերը կամ կախայթները վերստին
մակարդվում, վերածվում են դոնդողանման զանգվածի (ժ ե լի ), այսինքն Տ . ե. դարձելի
են к կարող են ղրսևորվեյ բազմաթիվ անգամ: Բացի մեխ. ներգործությունից, Տ . ե .
կարելի է առաջացնել նաև էլեկտրական հոսանքի, գերձայնային ալիքների և այլ
միջոցներով, որը օգտագործվում է քիմ. արդյունաբերությունում' տեխ. քսուքների ու
տանձի արտադրության ժամանակ, ինչպես նաև որոշակի պայմաններում հորատ­
ման լուծույթ պատրաստեւա գործում:

Т И П Ы Б О Л О Т ֊ - Ճ Ա Հ Ի Ճ Ն Ե Ր Ի Տ Ի Պ ԵՐ , ճահիճների ամենաէական հատկանիշ­

ների համակարգը արտացոլող խոշոր դասակարգման միավոր, որի համաձայն տար­
բերում են 3 հիմնական տիպեր. 1) ցածրադիր (Լվտրոֆիկ) ճահիճներ, որոնց
սնդանը մթնոլորտային տեղումների հետ մեկտեղ մասնակցում են նաև մակերե-
վութային և գրունտային ջրերը: Ա յստ եղ աճում է Լվտրոֆիկ (հանքային սնման
պայմանների նկատմամբ պահանջկոտ) բուսականություն, 2) բարձրադիր (օյիգո-
տրոֆիկ) ճահիճներ, որոնց սնումը գերազանցապես կատարվում է ի հաշիվ մըթ-
նոլորտային տեղումների, իսկ մակերևույթը հաճախ ուոուցիկ տեսք ունի: Այստ եղ
աճում է օլիգոտրոֆիկ (հանքային սնման պայմանների նկատմամբ ոչ պահանջ­
կոտ) բուսականություն, 3) անցումնային ((իզոտրոֆիկ) ճահիճներ, որոնք նախորդ
երկու տիպերի միջև միջանկյալ տեղ են գրավում և բնութագրվում են լիզոտրոֆիկ
բուսականությամբ:
Ըստ ճահիճների տեղադիրքի տարբերում ևն ողողահոլնային (պ ոյմա յին),
հովտային, լանջային, ջրբաժանային և մերձդարավանդային ճահիճներ: Ըստ բու­
սականության աճի տարբերում ևն անտաոապատ, խոտածածկ և մամոապատ ճա­
հիճներ:

ТОЛКАЮ Щ ИЙ О П ОЛ ЗЕН Ь - ՀՐՈ Ղ Ս Ո Ղ Ա Ն Ք , տև'ս Оползень детрузив-

ный:
 ТО РП ЕДИ РО ВАН И Е СКВАЖ ИН ՀՈ ՐԱ ՏԱ Ն9Ք Ե ՐԻ ՏՈ ՐՊ ԵԴ Ա ՀԱՐՈ ՒՄ ,
պ ա յթեցմա ն միջոցով հորա տ ա նցքում հեղա կի կա մ գա զի ներհոսքի ա վելա ցմա ն
եղա նա կ: Զա նգվա ծա յի ն ապարների տա րա ծմա ն հա տ վա ծում հորատանցքի մեջ
իջեցվա ծ հատակ արկի (տ որպ եդի) պա յթեցումից ապարներում ճեղքեր են
ա ռա ջա նում, որոնցից հեղուկը (նա վթ ը, ջուրը) կա մ գա զը հեշտությա մբ ներհոսում
է հորատանցքի մեջ:

Т О Р Ф Я Н Ы Е В О Д Ы — Տ Ո Ր Ֆ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , տ որֆա յին ճահիճների ջրեր, որոնք

սովորա բա ր մա գ -դ ա ր չնա գ ա յն են և հարուստ են հա մինա յին թթուներով: Տ . ջ-ից
ձև ա վորվող հոսքերը «սև գ ետ ա կներ » են հիշեցնում:

ТОЧКА РО СЫ Ց Ո Ղ Ի Կ Ե Տ , օղի խ ոնա վությա ն կարևոր բնութա գիր, որը հ ա ­

մապատասխանում I. ա յնպ իսի ջերմա ստ իճա նի, մ ի ն չ որը ս ա ռ չելիս Օրանում պ ա ­
րունա կվող գոլո րշիները հա սնում են հա գեցմա ն սա հմա նին և խ տ ա նա լով' վերա ծ­
վում են ցողի կաթիւների:

Т Р А В Е Р С — Մ Ի Ջ Ա Թ Ո Ւ Մ Բ , ծովա փ նյա կա մ գետ ա փ նյա ափապա շտ պ ա ն պ ա տ ­

նեշները յա յնա կիոր ե0 միա ցնող հողա թումբ:

Т Р А Н С П И Р А Ц И Я — Տ Ր Ա Ն Ս Պ Ի Ր Ա Ց Ի Ա , ջրի գուորշիա ցա մը բուսականության

կող մի ց: Տ -ի շնորհիվ բույսերում ա ռա ջա նում է ջրա յին հոսա նք' արմա տ ներից դեպ ի
տ երևները, որոն ք հա նդիսա նում են բույսերի հիմնա կա ն գո լո րշիա ցնո ղ օրգտւ&ը:
Տ . բույսերը պ ա շտ պ ա նում Ւ. գերտ ա քա ցումից և ջրա յին հոսքի հետ սնում է հա ն­
քա յի ն միա ցություններով: Տա րբեր բա յււէրի համար Տ -ի մեծությունը տ արբեր է:
Օ ր ., 1 հա ցորենի ցա նքա տ ա րա ծությունից վեգետ ա ցիոն պերիոդում Տ . է կա ­
տ արվում մոտ 2 մլն կ գ ջուր, իսկ 1 հա կա ղա մբի ցա նքա տ ա րա ծությունից' 8 մլն
կգ ջուր:

ТРАНШ ЕЯ— ԱՌՎԱՓ ՈՍ ( Խ Ր Ա Մ Ո Ւ Ղ Ի ) , լեռն ա յի ն բա ց փ ո րվա ծք , որն ոէնի

լա յնա կա ն սեղա նա ձև կ տ րվա ծք և նրա հա մեմա տ ությա մբ բա զմա պ ա տ իկ մեծ ե ր ­
կա րություն: Զ րա եր կրբ. հպ ա տ ա կներով փ որվա ծ Ա -ե ր ը ծա ռա յում են հա նքա դպ շ-
տ երի , հողա տ եսքերի, շինհրա պ ա րա կների և ա յլ օբյեկտ ների ջրա զրկմա ն, գրո ւն­
տ ա յին ջրերի մակարդակ]) ի ջեցմա ն, ջրհեռա ցմա ն և ա յլնի համար:

ТРЕЩ ИННЫ Е ВОДЫ — Մ Ե Ղ Ս Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ս տ . ջրե ր, որոնք տ եղա դրվա ծ են

ա պ ա ռա ժա յին ա պարների ճեղքերի մեջ: Կա խ վա ծ ճեղքերի մեծությունից՛ և հտ ղոր-
դւսկցփ սծությա ն ա ստ իճա նից, նրա նցում ջրի շարժումը կ ա րող է ունենա լ ի նչպ ե ս շ ի ­
ր ա յին (լա մի ն ա ր ) , այնպ ես Լ յ մրրկա յին (տ ուրբուլենտ ) րնույթ:

Т Р Е Щ И Н Н О -К А Р С Т О В Ы Е В О Д Ы 6 Ե Ղ Ք Ա Կ Ա Ր Ս Տ Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ս տ . ջրեր,
ււրոնք կ ա պ վա ծ են ա պարների ճեղքերի և կա րստ ա լին դա տ ա րկությունների հետ:
ճ . ջ ., որոնց հատուկ I. մրրկա յին (տ ուրբույենտ ) շա րժումը, լա յնորեն տ ա րա ծվա ծ են
ծսզքա վոր մարզերի տեղա խ ա խ տ վա ծ կրա քա րա յին հաստվա ծքնևրում:

ТРЕЩ ИННО ПОРОВЫ Е В О Д Ы — 6ԵՂՔ Ա Ծ ԱԿՈ ՏԱ 9ԻՆ ՋՐԵՐ, ստ . ջրեր

որոնք կապված են ապարների միմյանց fibտ հաղորդակցվող ճեղքերի ու ծակո-
տիների fibm: ճ . ջ-ին հիմնականում հատուկ է շիրային (լամինար) շարժումը:

Т Р Е Щ И Н О В А Т О С Т Ь П О Р О Д — ԱՊԱՐՆԵՐԻ Ճ Ե Ղ Ք Ա Վ Ո Ր Վ Ա Ծ Ո Ի ք ծՅ Ո Ի Ն ,
ապարներում տարբեր ծագման ու չափերի, սովորաբար միմյանց հետ հաղորդակց-
Ր '1 Օ՜ղքելփ համակցության: Ըստ ծագման տարբերում են լիթոգենետիկական, տեկտ.,
հողմահարման, գրավիտացիոն, չորացման (կծկմա ն), սառնամանիքային (սաոեցման-
հսզման) և այլ ճեղքեր: Քանակապես ճեղքավորվածությունը որոշվում է ապարի
բնակտորի ողջ ճեղքերի ծավալի և նրա ընղհանուր ծավալի հարաբերությամբ: Հա­
ճախ որպես Ա . ճ . կարեոր չա փանիշ րնղանվում I. ճեղքերի յայնությանը, ըստ որի
առանձնացվում են. 1) նուրբ — < 1 մմ, 2) մանր — 1— 5 ժմ, 3) միջին — 5— 20 մմ,
4) խ ո շ ո ր - 20— 100 մմ к, 5) շատ իաշոր ճեղքեր - > 1 0 0 մմ:

Т Р Е Щ И Н Ы Б О К О В О ГО (Б О Р Т О В О Ю ) О Т П О Р А - Կ ՈՂԱՑԻՆ ԱՐՏԱՍԵՂՄ-
Մ Ա Ն Ճ Ե Ղ Ք Ե Ր , խորը գետահովիտների բարձրադիր ափերին գտնվող ճեղքեր, որոնք
աո աջանում են ջրաստատիկ ճնշման կտրուկ անկման հետևանքով: Կ . ա. ճ. ձգվում
են ափերին զ ո ւգսմհո , ըստ բնույթի բաց (հորանջող) են և սկիզբ են դնում ափե­
րի փլուզմանն ու ողողամաշմանը,

Т Р Е Щ И Н Ы С К А Л Ы В А Н И Я - Կ Ո Տ Ր Մ Ա Ն Մ Ե Ղ Ք Ե Ր , ապառաժային m կիսա-
սեղմման ժամանակ ճնշման ուղղությամբ որոշ անկյան
№ղքեր:

Т Р Е Щ И Н Ы У С А Д К И ( У С Ы Х А Н И Я . В Ы С Ы Х А Н И Я ) - Կ Ծ Կ Մ Ա Ն (Չ Ո Ր Ա Ց ­
Մ Ա Ն ) ՃԵ Ղ՛Ք ԵՐ , կավային ապարների չորացման ու կծկման հետևանքով առա­
ջացող ճեղքեր, որոնք ապարների մակերևույթը բաժանում են բազմանիստ (աոա-
վելապես 5— 0 նիտաով) հատվածների և դեպի խոբքը առաջացնում են սյունաձև
անջատումներ: 1|. ճ-ի լայնությունը սովորաբար հասնում է 15— 20 սմ-ի, իսկ խո­
րությունը' մինչև 40— 50 սմ-ի, սակայն անապատային թակի բների հզոր կավային
շերտերում նրանց լայնությունը կարող Լ հասնել 30— 40 սմ-ի, իսկ խորությունը'
I — 2 մ-ի: Հոմանիշ' պոլիգոնսդ ճեղքեր:

Т У Н Д Р О В Ы Е В О Д Ы — 8 Ո Ի Ն Դ Ր Ա Յ Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , ըստ Վ . Ս . Իլյինի, տունդրայի

և հյուսիսային գոտու գրունտային ջրեր, որոնք տեղադրված են երկրի մակերևույթին
մոտ, բազմամյա սաոցույթի գործունյա շերտի մեջ: 8 . ջ-ին բնորոշ են աննշան
հանքայնացումն ու օրգ. նյութերի բարձր պարունակությանը:

ТУРБУЛ ЕТН О Е ТЕЧЕНИ Е Մ Ր Ր Կ Ա Յ Ի Ն (ՏՈ ԻՐԲ Ո ԻԼԵ Ն Տ ) Հ Ո Ս Ա Ն Ք , հե­

ղակի (կամ գազի) հոսանք, որի դեպքում հեղուկի մասնիկները կատարում են ան­
կանոն քաոսային շարժում' ամենաբարդ հետագծերով: Մ . հ ., որը հաստատվում է
Ա եյնոլդսի թվով (տե՛ս Рейнольдса число), շիթային (յամինար) հոսանքից տար­
բերվում Լ ինտենսիվ մրրկայնաթյամբ, գալարումներով, ջերմափոխանակությամբ,
շփման գործակցի բարձր արժեքներով ևն:

Т Ю Б И Н Г — ՏՑՈ ԻՐ-ԻՆԴ , երկու և ավե|ի շրջանային ու շաոավղային կոշտության

կողե|ւով, միացնող հեղույսների և ետամրակապային տարածության տամպոնացման
համար անհրաժեշտ անցքերով գլա նա ձև սեգմենտ : Տ -նե րը պ ա տրաստվում են մե­
տա ղից կա մ երկա թբետ ոնից և ծա ռա յում են կա սլիտ ա լ ստ . փորվա ծքների (հա ն-
քա փ ողերի, թունե|ների, մետ րոների) ա մրակապման համար:

Т Я Ж Н Л Л Я В О Д Л — Ծ Ա Ն Ր Ջ Ո Ի Ր , ջրի իզոտ ոպ ա յին տ ա րա տ եսա կ, որի մո-

լեկու|ում ջրածնի ատոմները փ ոխա րինված են ծանր իգոտոպնե|)ով: Ա ռ ա վել հայտնի
է Д аО ( Д դեյտերում ե Օ ա) , որի խ տությունը + 2 0 ° в հավասա ր է 1,1056 գ}սմ3,
առա վելա գույն խ տությա նը գիտ վում է + 1 1 ,6 * 3 , եոմա ն ջերմաստիճանը + 1 0 1 ,4 2 * 3 ,
հալման ջերմաստիճանը' + 3 ,8 2 3 ° 3 : Բ նա կա ն ջրերում H j O : Д а О հա րաբերությունը
կա զմում է մոտ 6 8 0 0 : 1: Ծ . ջ . ճնշող ա զդեցություն է ունենում օրգա նիզմների վրա ,
իսկ մեծ դ ոզա ներով' մահ է առա ջա ցնում: Ծ . ջ . օգտ ա գործվում է ա տ ոմա յին ռեակ­
տորներում որպես նեյտրոնների դ ա նղ ա ղ եցո ւցիչ և ջերմակիր:

—У—
УГЛ ЕК И СЛ О ТА А ГРЕССИ В Н А Я — ԱԳՐԵՍԻՎ ԱԾխ ԱԹ Թ ՈԻ, ա ծխ ա թթա ,
որն ընդունակ է լուծույթի վ ե ր ա ծ ե ի : կա լցիումի կա րբոնա տ ը հետևյալ հա վա սա ­
րումով' С а С О э + Н а О + С 0 25 ± С а ։ + + 2 Н С О з —: Ռ եա կ ց իա ն դար&ելի է , մինչև վերջ
չի ընթա նում, ա յսինքն' լուծույթում եղա ծ ածխ ա թթվի մի մասը ռեա կցիա յից հետո
մնում է ազատ վիճա կում, կա րգա վորում է լուծույթում պ ինդ C a C O j ու H C O j իոն­
ների շա րժուն հա վա սա րա կշռությունը և կ ո չվ ո ւմ է հա վա սա րա կշոիչ ածխ աթթու:
Եթե ջրում ագատ ածխ ա թթվի պարունա կությունը ա վել է հա վա սա րա կշռությա ն
համար անհրա ժեշտ քա նա կ ից , ապա այդպ իսի ջուրը ընդունա կ է լուծելու կրաքարի
նորանոր ք ա նա կություններ' մինչև վերստ ին հա վա սա րա կշռվա ծ վիճա կ ստ եղծվելը:
Ա զա տ ածխ ա թթվի հա վելյա լ մա սը, որը ծա խ սվում է C a C O g -ի լուծմա ն հա մա ր,
կ ոչվում Ա . ա .: Ա . ա -ի պարունա կությունը ո րոշվում է ի նչպ ե ս փորձնա կա նորեն
հատուկ եղա նա կով վերց վա ծ ջրի նմուշներում, ա յնպ ես է յ հա շվա րկա յին եղ ա նա կով
և հատուկ գրա ֆիկների օգ նութ յա մբ: Ա . ա -ի մեծությա մբ գ նա հ ա տ վա մ է ջրի ա գ­
րեսիվությունը բետ ոնի (ցեմենտ ի) և կա րբոնա տ ա յին ա պարների նկատմամբ:

УГЛЕКИСЛ ОТНОЕ И СЕРНОКИСЛОТНОЕ ВЫ ВЕТРИВАНИЕ — ԱԾԽԱ­

Թ Թ ՎԱՅԻՆ ԵՎ ԾԾՄԲԱԹԹ ՎԱՅԻՆ Հ Ո Վ Մ Ն Ա Հ .Ա Ր Ո Ի Մ , ք ի մ . հողմա հա րմա ն գ ո րծ­
ընթա ց, որի ա րդյունքում առա ջա նում են ջրում լուծելի միա ցություններ: Ա ծխ ա թ ըթ -
վա յին հողմա հա րումը տ եղի է ունենում ա ծխ ա թթվի ու ջրի ա զդեցությա ն տ ա կ
հետևյալ սխ եմա յով.

N n ։ A l j S i 6O i e + C O j + 2 H a O = N a j C O j + H j A I j S i j O , •H aO + 4 S i O a,
N a ։C O j-* > 2 N a + + C O i * - :

Ծ ծմբ ա թ թ վա յին հողմա հա րումը տ եղի է ունենում ծծմբա թթվի և ջրի մա սնա կցու­
թյա մբ, ղից ո ւք, հետևյալ սխ եմա յով.

2FeSj+ 70j+2Hj0 = 2FcS04+2HjS04,

F o S O « - * F * ! * + + S 0 4* - ,
HaS04-*2H++S04s- :
Ստ. ջրերում ա ծխ ա թթվա յին հողմա հա րումը կ ա րող է տեղի ունենա լ անկախ

2M
GpuiGg տեղադրման խտրությունից, քանի որ բոյոր գրերում այս կամ այն քանակու­
թյամբ ածխաթթու պարունակվում է: Ծծմբաթթվային հողմահարման խորությունը
որոշվում Լ թթվածնի և ծծմբաթթվային հողմահարման արգասիքների թափանցման
խորությունից: Բարենպաստ պայմաններում (բաց, լվացված կաոուցվածքներում)
այն կարող Լ հասնեյ 1000 մ-ի:

УГЛ ЕКИ СЛ Ы Е ВОДЫ ԱԾի<1Ամ(0>ՎԱՅԻՆ Ջ Ր Ե Ր , բնական ջրեր, որոնք

պարունակում են 250 մգ/յ-ից ավել քանակությամբ ազատ ածխա|»թու գազ ( C O j) :
Ստ. ջրերում (՜Օ շ աոավեյ շատ տարածված գազերից է: Օր., Հայաստանի հանքային
ջրերում այն հանդիսանում I. գլխավոր բաղադրիչ: Հանքավանի, Ջերմուկի, Արգնու
և այլ հանրահայտ հանքային ջրերում (՜Օ շ-ի պարունակությունը հասնում է
2 - 3 գ/յ:

У Г Л Е К И С Л Ы Е Ф У М А Р О Л Ы (М О Ф Е Т Т Ы ) - Ա Ծ ^ ա ծ ^ Ա Յ Ի Ն ՖՈԻՄԱ-
ՐՈ ԼՆ ԵՐ (Մ Ո Ֆ Ե Տ Ն Ե Ր ), ցածր ջերմության (մինչև + 1 0 0 ° 9 ) ֆամարոյներ, որոնք
արտաբերում են գլխավորապես ածխաթթու գազ ( C O j) և ջրային գոլորշիներ:

угл о вы е (с т ы к о в ы е ) воды (воды угл о в п о р . по ц у н к е р у ;

П Е Н Д У Л Я Р Н Ы Г В О Д Ы . П О Ф Е Р Н С М О Н С У ) — Ա Ն Կ Յ Ո Ւ Ն Ա Յ Ի Ն (Ծ Ա 8 Ր Ա Կ 8 -
Վ Ա Ծ Ք Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր (ԸՍ Տ Յ Ո ՒՆ Կ Ե Ր Ի ՝ Ծ Ա Կ Ո Տ Ի Ն Ե Ր Ի Ա Ն Կ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր Ի Ջ Ր Ե Ր ,
ԸՍՏ Ֆ Ե Ր Ն Ս Մ Ո Ն Ս Ի ' Պ Ե Ն Դ Ո Ի ԼՅ Ա Ր Ջ Ր Ե Ր ) , ապարի մասնիկների կցատեղերոււր
օղակաձև ջրեր, որոնք տեղ են գտնում ծակոտիների անկյուններում և ունենում են
մազանոթների մենիսկ հիշեցնող ջրային մակերևույթ: Ա . ջ. ֆունիկուլյար ջրերից
(տե՛ս Фунику.игрныс воды) տարբերվում են նրանով, որ ջրային օղակներն ան­
ջատ են:

У Г О Л В Н У Т Р Е Н Н Е Г О Т Р Е Н И Я ֊ Ն Ե Ր Ք Ի Ն Ծ Փ Մ Ա Ն Ա Ն Կ Յ Ո Ւ Ն , գրունտի:
սողքի (կողաշարժի) փորձարկման դիագրամի ուղղաձիգ հատվածի անկյունը նոր­
մալ լարման աոանցքի նկատմամբ (նկ. 14):

Ն կ . 14.Ուղղաձիգ բեոնվածքից ( т )
կողաշարմող լարման ( з ) կախման
 Ն . շ- w . դա ոնում է կա յուն, երբ կուլաշարժի լարումը' ; > 1 կգ/սմ1: Ն . շ . ա .
՛հանդիսանում Ւ. գրունտի կողա շա րժմա ն ժամանակ նրանում ա ոա ջա ցող ներքին
շփման ուժերի ցուցանիշ:

УГОЛ ЕСТЕСТВЕННОГО ОТКОСА Բ ՆԱ ԿԱ Ն Թ ԵՔՈԻԹ ՑԱՆ Ա ՆԿՑՈԻՆ,

փա խ ր ապարներից կա զմվա ծ լանջի կա մ թա փ վա ծքի թեքությա ն ա նկյուն, որի
դ եպ քում նրանք հա վա սա րա կշովա ծ վիճա կում 1.С, սողա նքի կամ փ լուզմա ն չեն
ենթա րկվում: Բ . թ. ա . կախված է ա պարների մեխ . ու միներա յա յին կա զմից ե վ ի ­
ճա կից (չո ր , խ ոնա վ, կոնսոլիդա ցվա ծ և ն ) , իսկ կա վա յի ն գրա նտ ների համար' նաև
թեքության բարձրությունից:

УДЕЛ ЬНАЯ ВЛАЖ НОСТЬ ВОЗДУХА ՕԴԻ ՏԵՍԱԿԱՐԱՐ քսՈՆԱՎՈԻ-

Թ Յ Ո Ի Ն , օդի որոշակի ծա վա լում պ ա րունա կվող ջրա յին գոլո րշիների կշոի (գ-երո վ)
հարաբերությունը տ վյա լ ծա վա լի օդի կշոին ( կ գ -ե ր ո վ ):

УДЕЛЬНАЯ В О Д О О Т Д А Ч А — ՏԵՍԱԿԱՐԱՐ Ջ Ր Ա Տ Վ Ո Ի խ ֊Յ Ո Ի Ն , ապարից

(ջրատար շերտ ից) ազատ ձևով ա նջա տ վող գրա վիտ ա ցիոն ջրի ծա վա լի հարա­
բերությունը տ վ յա լ ապարի (շերտ ի) ծա վա լի ն:

У Д Е Л Ь Н А Я П О В Е Р Х Н О С Т Ь Ч А С Т И Ц — ՄԱՍՆԻԿՆԵՐԻ ՏԵՍԱԿԱ ՐԱՐՄ Ա-

Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի Յ Թ , մա սնիկների գումա րա յին մա կերևույթը ա պ ա րի միա վոր ծավաւոէմ:

УДЕЛЬНАЯ П О Р И С Т О С Т Ь П О Р О Д — ԱՊ ԱՐՆԵՐԻ 8ԵՍԱԿԱՐԱՐ ԾԱԿՈՏ

ԿԵՆՈԻԹ 8ՈԻՆ, նույնն է, ինչ ապա րների ծա կոտ կենութ յա ն գործա կիցը (w b'u
Коэффициент пористости пород):

УДЕЛЬНАЯ ТЕПЛОЕМ КОСТЬ - ՏԵՍԱԿԱՐԱՐ Ջ ԵՐՄ Ո ԻՆԱ Կ Ո ԻքծՑՈ ԻՆ ,

ջերմության ա յն քա նա կությունը, որն անհրա ժեշտ է հա ղ ո րդե լ մա րմնի միավոր
զ ա նգվա ծին (1 գ ) ՝ նրա ջերմությունը ( " - ո վ բա րձրա ցնելու համար:

УДЕЛЬНОЕ ПОГЛАЩ КНИЕ В О Д Ы С К В А Ж И Н О Й —ՀՈ Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի ՏԵ Ս Ա ­

ԿԱՐԱՐ ձ> Ր Ա Կ Լ Ա Ն Ո Ի Մ , հորա տ ա նցք ներմղ վող ջրի ծախսը (լ/վ ր Կ . l/ ր ո պ ե ), որը
կ յա նվում է հորա տ վա ծ ապարների 1 մ կտ րվա ծքի կող մի ց' ջրի 1 մ ճնշմա ն դ եպ ­
քում:

У Д Е Л Ь Н О Е Э Л Е К Т Р И Ч Е С К О Е С О П Р О Т И В Л Е Н И Е П О Р О Д -“֊ Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի
Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր Է Լ Ե Կ Տ Ր Ա Կ Ա Ն Դ Ի Ս Ա Դ Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն , 1 մ* կ տ րվա ծք ով 1 գ ծմ ապարի
ցույց տ վա ծ դ իմա դրությունը էլե կտ րա կա ն հոսա նքին' ա րտ ա հա յտ վա ծ օ հ մ . մ-երո վ:
Ա . տ. է. դ. հա կա դա րձ մեծությունը բնութա գրում է ա պ ա րների էլեկտ րա հա ղորդա ­
կ ա նությա նը: Բ ոլոր ապա րները ա յս կ ա մ այն չա փ ո վ հա մա կվա ծ են ի ոնա յին հա ­
ղ որդա կա նությա մբ, որը գ լխ ա վորա պ ես պ ա յմա նա վորվա ծ է ա պարների ծակոտ իների
ջրերի հա նքա յնա ցմա ն ա ստ իճա նով ա բն ույթ ո վ, իսկ մետ ա ղա յին հանքայնացումով
ա պ ա րները (հա տ կա պ ես սո ւլֆ իդ ներ) օժ տ վ ա ծ են նաև էլե կտ րո նա յին հա ղորդա ­
կա նությա մբ: Ա . տ . է . դ . տ ա տ ա նվում է մեծ սա հմա ններում, ընդ որում ս ո վո րա ­
բար նստ վա ծքա յին Ա . տ . է . դ . ա վելի ցածր է , քա ն հրա բխ ա յին ու փ ոխա կերպ ա
])|Ը ապարներինը: Սուլֆիդային հանքաքարի, ինչպես նաև գրաֆիտի m անտրա­
ցիտի տեսակարար էլեկտրսմլան դիմադրությունը խիստ Փոքր է (օհմ. մ-ի տաս-
Օորդական մասեր): Ստ . ջրերի տեսակարար էլեկտրական դիմադրությունը սովո­
րաբար տատանվում է 0,02— 1,0 օհմ. մ սահմաններում, ընդ որում, ինչքան ջրերի
հանքայնացումը մեծ է ու ջերմաստիճանը ցածր, այնքան նրանց էլեկտրական
դիմադրությունը փոքր է:

У Д Е Л Ь Н Ы Й В Е С ( -j ) — Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր ԿԾԻ1> ( f ) , րացար&ակ չոր ապարի

G կշոի հարաբերությունը նրա կմախքի V' ծավալին' յ *= — ^ — գր/սմ3: Միներալների

Տ . կ . ընդհանրապես տատանվում է մեծ սահմաններում (0,9— 28,0 գ/սմ1) , սա­

կայն ապար կազմող գլխավոր միներսղներինք կազմում է 2,0— 3,4 գ/սմ3: Րնական
ջրի Տ . կ. որոշվում է տվյայ ջրի կշոի և նույն ծափպի թորած ջրի կշոի հարաբե-

բաթյամբ' միևնույն ջերմա ստ իճա նում^-^— ^ , կամ + 4 ° 9 դ ե պ ք ո ւ մ ^ Ր ն ս ւ կ ա ն

ջրի 8 . կ . մեծանում է Օրա հանքայնացման բարՏրացմանը զուգընթաց և որոշ աղա-

ջրեիի համար կարող է հասնել 1,2— 1,3 գ/սմ*֊ի:

У Д Е Л Ь Н Ы Й Д Е Б И Т С К В А Ж И Н Ы (q) — Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք Ի Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր Ծ Ա Խ Ս ,
(q), հորատանցքի ջրի (նավթի) Q ծախսի հարաբերությունը հորատսւնց-
քում ջրի (նավթի) մակարդակի Տ իջեցմանը. q = — Я — լ/վրկ/մ: Հ . տ . ծ. gm jg է

տայիս, թե հորատանցքում ջրի մակարդակը 1 մ իջեցման դեպքում ինչ քանակու­

թյան ջուր է ստացվամ (յ/վր կ):

У Д Е Л Ь Н Ы Й О Б Ъ Е М — ՏԵ11ԱԿԱՐԱՐ Ծ Ա Վ Ա Լ , նյութի միավոր զանգվածի

զբաղեցրած ծավալը, որն իրենից ներկայացնում է խտության հակադարձ մեծու­
թյունը: Տ . ծ-ի չափման միավորն է սմ*/գ, տեխնիկայում հաճախ արտահայտվում Լ
նաև մ*/կգ կամ iP/ui:

У Д Е Л Ь Н Ы Й Р А С Х О Д П О Д З Е М Н О Г О П О Т О К А - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա ՀՈ ՍՔ Ի
Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ր Ա Ր Ծ Ա Խ Ս , ստ. ջրերի հոսքի ծախս, որը բաժին է ընկնում նրա միավոր

լայնությանը' q —: — — , որտեղ' q — Ս . հ. տ. ծ. է , Q — հոսքի ծախսն է , В — հոս­

քի լայնությունն է:

УК Л О Н П О В ЕРХН О СТ И ПОТОКА ГРУН ТОВЫ Х В О Д ֊ ԳՐՈԻՆՏԱՅԻՆ

Ճ Ր Հ Ո Ս Ք Ի Մ Ա Կ Ե Ր Ե Վ Ո Ի 5 0 Ի (ծԵ Ք Ո Ի Օ Յ Ո Ի Ն , գրունտային ջրհոսքի ուղղությամբ
2 կետերում ջրի ազատ մակերևույթի նիշերի տարբերության հարաբերությանը այդ
2 կետերի միջև եղած հեռավորությանը' .1 = - — 3 , որտեղ' J — հիդրափիկ թեքու­

թյունն է կամ անկման գրադիենտը, ll,, 1ւ2 — ջրի մակերևույթի նիշերը' 2 կետերում,
1 ֊ ֊ այդ կետերի միջև եղած հեռավորությունն է:

У П Л О Т Н Е Н И Е ГРУН ТО В Դ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Խ Տ Ա Ց Ո Ւ Մ , գրանտների խտա-

թյան մեծացում, որը տեղի I. ունենամ ի հաշիվ նրանց ծակոտկենության նվազման:
Խ տ ա ցմա ն հետևանքով մեծա նում են գրունտ ի ծա վա լա յին կշիռը և սեղմմա ն դ ի­
մադրությունը (բա րձրա նում է կրող ո ւնա կ ո ւթ յո ւն ը), նվա ղում ե ն ծծա նցմա ն ու շրա -
կ յա նմա ն հատկությունները ևն: Գ . խ . կա տ ա րվում է հա րթ ում-տ ոփ ա նումով, գլդ ո -
րում-գլա նա կումով, թրթոա հա րումով, հիդրա փ իկ եղանակով են:

У П Л О Т Н Е Н Н О С Т Ь ГЛ И Н И С Т Ы Х О Т Л О Ж Е Н И И - Կ Ա ՎԱ ՅԻՆ Ն ՍՏՎԱ Ծ Ք -
\»ԵՐԻ Խ Տ Ա Ց Վ Ա Ծ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , արտաքին բեռնվա ծքի փոփոխ ության դեպ քում կա ­
վա յին նստ վա ծքների ծա կոտ կենութ յա ն նվա գ ում, որի հետևա նքով մեծա նում է նրանց
խ տությունն ու ա մրությունը, բա րձրա նում է կրողունա կությունը: Բ նա կա ն պ ա յմա ն­
ներում կ ա վա յին ա պարների խ տ ա ցվա ծությունը պ ա յմա նա վորվում է վերադիր
ապարների գրա վիտ ա ցիոն ճնշումով: Կ . ն. խ. բնութա գրելու համար Վ . Ա . Պ րիկ-
К* — E
լոնսկին ա ոա ջա րկել է հետևյալ բա հա ձևը. Kcl — որտ եղ K d -G խ տ ացվա-
E , ֊ Kp

ծությա ն ցուցա նիշն է , E ֊ն բնա կա ն կա ռուցվա ծքի գրունտ ի ծա կոտ կենութ յա ն գոր-
ծակիցն է , I ' , -ը նույնն է' գրունտ ի պւաստիկ վիճա կից հոսուն վիճա կի ա նցման
դ եպ քում, Ер -Ո նույնն է' գրունտ ի պ լա ստ իկ վիճա կից կիսա կա րեր վիճա կի ա նցմա ն
դեպ քում: Կ ա վա յին գրունտ ների համար К -ի տ արբեր արժեքների դ եպ քում K d -ի
արժեքները բերվա ծ են 13-րդ ա ղյուսա կում:

Ա ղյո ւսա կ 13

Բերվա ծ ծա կոտ կենու­ Խ տ ա ցվա ծութ յա ն

Կ ա վա յին գրունտ ի վիճակ
թյա ն արժեքներ ցուցա նիշի արժեքներ

Kd<0 Չ խ տ ա ցվա ծ (փ ա խ ր)

К Ж , Kd = 0 խ տ ա ցվա ծութ յա ն սկզբնա վո­

րում
кР ^ к - к. U < Kd < 1 Պ լա ստ իկ
к кР Kd = l Ա նց ում կիսա կա րծրի
K <Ep K d > l Գերխ իտ կիսա կա րծր

УПЛОТНЯЕМ ОСТЬ ПЕСКОВ - ԱՎԱՋՆԵՐԻ ԽՏԱՑՄԱՆ Ո ԻՆԱԿՈԻք^ՅՈԻՆ,

թա փ ա հա րմա ն կ ա մ ցնցմա ն հետ և ա նքով ա վա գի հատիկների տ եղա դիրքի փոփ ոխ ­
մա ն ունա կութ յուն, որը հա նգեցնում է նրա ծա կոտ կենութ յա ն նվա գմա նը և խ տ ա ց-
վա ծությա ն մեծա ցմա նը: Ա . խ . ո ւ. բ ն ո ւ թ ա գ ր ե ր համար օգ տ վում են՛ հետ ևյսղ ա ր-
Е — Е ,
տ ա հսղտ ությունից. F = — ------- 515 կ ա մ , եթե բերվա ծ ծա կոտ կենությունը փ ոխ ա ­

րինվում է ծա կոտ կենութ յա մբ' Г - , որտ եղ' E , n ։ ։ . Em

զի ծա կոտ կենութ յա ն գործա կիցն է' ա ո ա վեյ փուխր և ա ռ ա փ դ խիտ վիճա կներում,
x: n m in ֊ ա վա գի ծա կոտ կենութ յունն է նույն վիճա կներում:

УП РУГАЯ Д ЕФ ОРМ АЦ И Я ԱՌԱՁԳԱԿԱՆ ՋԵՎԱԽ Ա^ՏՈԻՄ , գրունտ ի

(մարմնի) ձևախախտում, որը վեհանում է այն ծնող յարումների ազդեցությունը
դադարեցնելիս:

У П Р У Г И Е ЗА П А С Ы - Ա Ռ Ա ՋԳԱ ԿԱ Ն ՊԱՇԱՐՆԵՐ, ջրի ծավալ, որը յրա-

ցուցիչ ստացվում է ճնշումնային հորիզոնից, Ьрр շահագործման գործընթացում
շերտում նվագում է ճնշումը U դրսևորվում ևն շևրտի ապարների ու ջրի աոաձգա-
կան հատկանիշները (ապարի ծակոտինևրի սեղմում, ջրի ծավալալին ընդարձակում):
U . պ . կազմում են բնական պաշարների մի մասը և նշանակալից են բարձր ճնշման
տակ գտնվող շերտերի դեպքում:

• У П Р У Г И Е С В О Й С Т В А Г Р У Н Т О В — Գ Ր Ո Ի Ն Տ Ն Ե Ր Ի Ա Ռ Ա Ձ Գ Ա Կ Ա Ն ՀԱ Տ Կ Ո Ի -
0 3 Ո Ի Ն Ն Ե 1 ', գրանտների հատկություններ, որոնք բնութագրվում են երկայնակի ու
լայնակի սեղմման մոգողներով և առաձգական ալիքների տարածման արագությամբ:

У П Р У Г И Й Р Е Ж И М — Ա Ռ Ա Ջ Գ Ա Կ Ա Ն ГМиНЧГ, ըստ Վ . Ն . Շ ելկա չյովի, շերտի

ոեժիմ, որի դեպքում շերտի շահագործման գործընթացում նրա վարքի վրա էապես
ազդում են շերտի և այն հագեցնող ջրի (նավթի) աոաձգական հատկությունները:

УП РУГОЕ СЖ АТИЕ — ԱՌԱՁԳԱԿԱՆ ՍԵՎՄՈԻՄ, գրունտի աոաձգական

ձևախախտում, որն աոաջանում է ուսումնասիրվող հարթության նկատմամբ գոր­
ծադրվող նորմլպ ուժերով և վերանում է այդ ուժերի ազդեցությունը դադարեցնելիս:

У П Р У Г О Е М К О С Т Ь В О Д О Н О С Н О Г О П Л А С Т А (К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т У П Р У
ГОЕМ КО СТИ) Լ Ր Ա Տ Ա Ր Շ ԵՐ ՏԻ Ա Ռ Ա Ձ Գ Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ո Ղ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ( Ա Ռ Ա Ձ ­
Գ Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ո Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Դ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի 8 ) , մեծության, որը բնութագրվում է շերտի ե
այն հագեցնող ջրի (նավթի) աոաձգական հատկությունները, արտահայտում է շեր­
տի աոաձգական պաշարների փոփոխությունները՝ կախված ճնշումից: Աոաձգական
տարողության գործակիցը ( ^x) որոշվում է հետևյալ բանաձևով. 3։ = յլ ■
որտեղ П-ը ջրատար շերտի ծակոտկենությունն է, — հեղուկի ծավալային աոաձ-
գականոլթյան գործակիցն է, £.• — շերտի ծավալային առաձգականության գոր­
ծակիցն է: Թվապես ֊ի մեծությունը հավասար է շերտի միավոր ծավալում մե­
ղակի աոաձգական պաշարի փոփոխաթ|անը՛ շերտային ճնշման 1 մթն. փոփոխու­
թյան դեպքում:

У Р А В Н Е Н И Е В А Л Л И С А П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր 8Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Հ Ա Շ ­
Վ Ե Կ Շ Ռ Ի Հ Ա Վ Ա Ս Ա Ր Ո Ւ Մ , ստ. ջրերի մուտքի ու ելքի բաղադրատարրերի կապի
հավասարում (տե՛ս Балансовое уравнение)

У Р Е З В О Д Ы — Ջ Ր Ա Գ Ի Ծ , գետի կամ լճի (ջրամբարի) տվյալ պահին ջրալին

մակերևույթի հատման գիծը ցամաքի (ափի) մակերևույթի հետ:

У Р О В Е Н Ь 11 Л П О Р Н Ы П Ճ Ն Շ Ո Ի ւր ս Ա Յ Ի Ն ՄԱԿԱՐԳԱԿ, հորատանցքում
կամ ջրհորում ճնշումնային ջրերի կայունացած մակարդակ: Չափվում է պայմանա­
կանորեն ընդունած հարթության (երկրի մակերևույթ, ծովի մակերևույթ, ճնշումնա-
լին շերտի աոաստաղ կամ հատակ) համեմատությամբ: Եթե ճ . մ. բարձր է երկրի

աո
մա կերևույթից, ա յսինքն հորատանցքը շա տ րվա նում է , ապա ճնշմա ն մակարդակը
կ ոչվում է դ րա կա ն, ԻԱԿ ե 1*ե ա1° 9ածր է ևրկրի մա կերև ույթից, կ ո չվ ո ւմ է բա ցա ֊
սակւսն: Հոմա նիշ' ճնշմա ն (պ իեզոմետ րիկ) մա կա րդա կ:

У Р О В Е Н Ь М О С Т А Н О В И В Ш И Й С Я - Չ Կ Ա Յ Ո Ի Ն Ա Ց Ա Մ Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ , փ ո-
փոիտմրււն մա կա րդա կ, ո րբ դիտ վում է շա տ րվա նող ս ա . ջրերի հորիզոնների բաց­
մա ն , «նշումնսղին և գրունտ ա յին ջրերի հորիզոնների փորհօպմքման nt շա հա գործ­
մա ն սկզբնա կա ն էտ ա սբսմ և դրա նք ղա դսզւեցնելա ց հետ ո: Ս ա . ջրերի մակա րդա կի
կա յունա ցմա ն տ ևողությունը կա խ վա ծ է փ որձա րկվող հորիզ ո նի ջրա եբկթբ. ա ոսւնձ-
հահատ կությա ններից:

У Р О В Е Н Ь П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր Ի Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ , աո.
ջրերի ազատ կա մ ՃՏշումճսղին մա կերևույթի ա և ղա ղիրքր տ վյա յ կեա ում՜ կա մա վոր
հարթության (երկրի մա կերևույթ, ծովի մա կերևույթ ևն) նկա տ մա մբ: Ս . ջ. մ . կ ա ­
րոդ է լին ել կա յունա ցա ծ և չկ ա յուն ա ցա ծ , հա ստ ա տ ուն к փոփ ոխ ա կա ն:

УРО В ЕН Ь П Ь Е З О М Е Т Р И Ч Е С К И Й - ՃՆՇՈԻՄՆԱՁԱՓԱԿԱՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿ,

(ճնշումնա փ ն մա կա րդա կ» տերմինի հոմանիշ (տ ե՛ս У р ов е н ь нап орн ы й ):

у р о в е н ь с т а т и ч е с к и й п о д з б м н о и воды — ստորերկրյա ջրի կ ա -

ՅՈԻՆ (Ս Տ Ա Տ Ի Կ ) Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ , ս տ . ջրի բնա կա ն մա կա րդ ա կ, որը չի խ ախ տված
շրա երկ րր. փ որձա յին ա շխ ա տ ա նքներով (ա րտ ա մղում, ներմղում, ջր յի ց ք ): Հոմա նիշ'
ջրաստատիկ մա կա րդա կ:

У Р О В Н Е М Е Р — Մ Ա Կ Ա Ր Դ Ա Կ Ա Չ Ա Փ , սա րք ( գ ո ր ծ ի ք ), որով հորա տ ա նցքերում

կա մ ա յլ լեռնա յին փ որվա ծքներում չա փ վ ում է ս տ . ջրերի մա կա րդա կի տ եղա դրմա ն
խ որությունը: Օգտ ա գործվում են բա զմա տ եսա կ Մ - ե ր , ա յդ թվում էլե կտ րա կ ա ն Մ -ե ր '
կա հա վորվա ծ ա վտոմատ գրա ն ցո ղ սա րք երո վ, որոնք հնա րա վորութ յուն են տ ա յիս
կա զմա կերպ ել մա նրա զնին մշտ ա կա ն (ստ ա ցիոնա ր) դիտ ումներ:

У С А Д К А — ԿԾԿՈԻՄ, չո րա ց մա ն հետ և ա նքով դիսպ երս ա պ ա րների ծա վա լի

փ ոքրա ցում, որն ուղեկցվում է նրանց ա մբողջա կա նությա ն խ ախ տ ումով և ճեղքերի
առաջացումով: Կ ա վա յին ապարների ծա վա լի փ ոքրա ցումը տ եղի է ունենում մինչև,
նրանց խ ոնա վությա ն որոշա կի մեծո ւթ յո ւնը, որը կ ոչվ ո ւմ է կծկմ ա ն սահմա ն:
Կ ծկման մեծ ունա կություն են ղրսևորում ա ո ա վեյ պ լա ստ իկ և ո ւռչմա ն մեծ հակում
ունեցող կա վա յի ն ա պ ա րները:

УСАДКА ПРИ ПРОМ ЕРЗАНИИ - Կ Ծ Կ Ո Ի Մ Ս Ա Ռ Չ Ե Լ Ի Ս , կծկո ւմ, որը տեղի

է ունենում ջրազուրկ ապարների սա ռեցմա ն հետ ևա նքով:

УСТАНОВИВШ ЕЕСЯ ДВИЖ ЕНИЕ ПОДЗЕМ НЫ Х ВОД— ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ

Ջ Ր Ե Ր Ի Կ Ա 6 Ո Ի Ն Ա Յ Ա Ծ ( Հ Ա Ս Տ Ա Տ Ո Ի Ն ) Շ Ա Ր Ժ ֊Ո Ի Մ , ա ո . ջրերի այնպ իսի շա ր-
շում, որի րոլոր պարամետրերը (ծա խ սը, ա րա գությունը, ո ւղղութ յունը, ըն րլա յնա ­
կա ն կ տ րվա ծք ն ու ճնշոսէնային դ րա ղ իենտ ը) ժա մա նա կի ընթա ցքում մնում են
հաստատ ուն:

802
 УСТРАН ИМ АЯ Ж ЕСТКОСТЬ ВОДЫ ԶՐԻ ՎԵՐԱՑՎՈՂ Կ Ո 0 8 Ո Ի (ծ Ց Ո Ի Ն ,
uih'u Ж есткость воды:

у с т о й ч и в о с т ь о т к о с о в и С К Л О Н О В -1 * Ե * Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն Ն Ե Ր Ի ե վ Լ Ա Ն ­
Ջ ԵՐԻ Կ Ա Ց Ո Ի Ն Ո Ի 0“Ց Ո Ի Ն , ժամանակի ընթացքում թեքությունների ու ւաՔջերի
իրենց կողապատկերը անխախտ цш Я Ц м ունակություն, որը կախված է ապար­
ների կազմից, կաոուցվածքից, խոնավությունից, լանջի թեքությունից և ա յլ գոր­
ծոններից:

УСТОИЧИВОСТЫ Ю РОД - Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Կ Ա Ց Ո Ի Ն Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , 1. Ապարների

քայքայման դիմադրությանը՝ ջրային հոսքերով տեղափոխման, րրղոդամսւշման կաճ
ափաքերման (սղեբախման) դեպքում: 2 . Հորատանցքերում Ա լեռնային փորվածք­
ներում ապարների փլուզմանը դիմադրևլու հատկություն: Ա լն կախված է ապարների
ֆիզվեխ. հատկություններից, կաոուցվածքից ու կազմվածքից, կոտրատվածս ւջղան աս­
տիճանից, փորվածքի չամրակապված մասի չափերից են: 8 . Հասկացություն, որը
հակադրվում է ապարների երկրր. հատկանիշների փոփոխակաէեոթյաճը:

У С Т Ь Е ՜ С К В А Ж И Н Ы - Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ի Ր Ե Ր Ա Ն , երկրի մակնրևույթին կամ

՛ա ո . փորվածքի պաաերին հորատանցքի հարած սկզբնամասը:

—Փ—
Ф А Б Р И К А Ц И Я ( М А Г А З И Н И Р О В А Н И Е ) П О Д З Е М Н Ы Х В О Д — Ս 8Ո ՐԵ Ր-
Կ Ը Ր 6 Ա Ջ ՐԵ ՐԻ Պ Ա Հ Ե Ո Տ Ա Վ Ո Ր Ո Ի Մ ( Ֆ Ա Բ Ր Ի Կ Ա Ց Ի Ա ), աե|ս. միջոցառումների йш-
մակարգ, որը կոչված է. մթնուորտալին տեղումները և մակերևութային հոսքը կու­
տակելու և դրանք ուղղելու ջրատար հորիզոններ' ստ. ջրերի ռեսուրսները ավե­
լացնելու (պահեստավորելու) նպատակով: Միջոցառումները լինում են վերերկրյա
լՏյոէնապ ահոմ, հողարուսական ծածկի ւիխրեցում. վար, ակոսավորում, պատնեշ­
ների ու պատվարների կառուցում) և ստ. (կւանող հորատանցքերի, շարֆերի և
լեռնային այլ փորվածքների անցում): ժամանակակից հոմանիշ' ստ. ջրերի ռեսուրս­
ների արհեստական ավելացում (պահեստավորում):

Ф АКТОРЫ О П О Л З А Н И Я ֊ Ս Ո Ղ Ա Ն Ի Ա Ռ Ա Ջ Ա Ց Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ո Ն Ն Ե Ր , բնա­
կան պայմաններ (գործոններ), որոնք հանգեցնում են սողանքի առաջացմանը:
Հնացած տերմին:

Ф А Ц И И Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К И Е — ՋՐԱՔԻՄԻԱԿԱՆ ՖԱՑԻԱՆԵՐ, ըստ

Ա . Գ . Մաքսիմովիչի (1955), վերերկրյա և ստ. ջրոլորտի տեղամասեր, որոնք բնու­
թագրվում են ջրաքիմ. պայմանների, հատկությունների և ջրում լուծված գերիշխող
նյութերի (իոնների, կոլոիդների) միատեսակությամբ: Զ . ֆ . անվանարկվում են ջրի
յ»իմ. բաղադրության մեջ գերիշխող 3— 4 իոնով, նրանց քանակի նվազման կար­
գով: Օր., քլորիդւսյին-՛Jm (ֆատային, նատրիում-մագնեզիումային ջրեր, յւլորիղալին,
կալցիում-մագնեզիումալին ջրեր ե ն ,

Ф И З И К О -Г Е О Л О Г И Ч Е С К И Е П Р О Ц Е С С Ы - ՖԻՋԻԿԱ ԵՐԿՐԱ ԲԱՆԱ ԿԱՆ

Դ Ո Ր Ծ Ը Ն հՒԱ Ց Ն Ե Ր , գրրծընթացներ, որոնք կատարվում են ֆիզիկաերկրբ. գործոն-
նեյփ ազդեցությամբ և հանգեցնում են եքերի մա կերևույթի ո եյի ե ֆ ի , երկրակեղևի
կա ոուցվածքի և նյութական կազմի հետևողական ու օրինա չա փ փ ոփոխ ություն­
ների: Ֆ . գ -ի ն են դա սվում. 1) մակերևութային շքեքԻ գործունեությունը (ողողա ­
մա շում, ա փ ա քերա մ, ձորա կա յին ցանցի ու սելա վների առաջացում և ն ) , 2) մա կեըե-
վութա յին ու ստ . ջրերի համա տ եղ գործունեությունը (ճա հճա ցում, նստման երե­
վույթ ներ, կարստ և ն ) , 3) ստ . ջըեըի գործունեությունը (հոսա գըա նտ ների աոա ջա ­
ցում, ա ո ֆ ո զ ի ա ), 4) գ ըա վիտ ա ցիոն ուժեըի գոըծողությունը (սող ա ն ք, փ լվա ծք ,
թ ա փ վա ծ ք), 5) հողմահարման գործունեությունը (ողողա մա շում, քա մա հա րում, տ եղա -
տ ա րո ւմ), 6) ապարների հա լչմա ն -ս ա ոչմա ն գործունեությունը (ջեըմա կա ըստ , սա ռ­
նա մանիքային ուռչում, սառցա բլուրների աոա ջա ցում և ն ) , 7) ա պարների ներքին
ուժերի գործողությունը (կծկո ւմ, ո ւռ չում, փ խ ըեց ում ), 8) Ե ըկրի նեըքին ուժեըի գ ո ր­
ծողությունը (սեյսմիկ եըև ույթնեը):

Ф И ЗИКО ТЕХН И Ч Е СК И Е СВО Й СТВА ГРУН ТОВ - ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ ՖԻԶԻԿԱ-

Տ Ե է ս Ն Ի Կ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Տ Կ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն Ն Ե Ր , գըունտ նեըի ջրա յին հա տ կություններ, ոըոնք
գլխ ա վորա պ ես հանգում են նըանց խ ոնա վա տ ա ըությա նը, ջըա թա փ ա նցեւիությա նը,
մազանոթա յին եըևույթնեըին և լուծելիութ յա նը:

Ф И ЗИ Ч ЕСК И Е СВ О Й СТВ А П РИ РО Д Н Ы Х В О Д — ԲՆԱԿԱՆ ՋՐԵՐԻ Ֆ Ի­

Զ Ի Կ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Տ Կ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն Ն Ե Ր , բն ա կա ն ջըեըի ոըա կը բնութա գըող հ ա տ կ ա ն ո ւն ­
ներ, ոըոնք ո ըո շվ ա մ են օըգա նուեպ տ իկ եղ ա նա կ ո վ (մա բդա զ գա յա կա ն օրգա ննե­
րով) կան պ աըզ սա ըքերի միջոցով: Р . ջ. ֆ . հ. են հա մա րվում ջերմա ստ իճա նը,
գո ւյն ը, հա մը, հոտ ը, վճիտ ությունը, խ տ ությունը, սեղմեւի ա թ յա նը , մա ծուցիկությու­
նը, էլեկտ րա հա ղորդա կա նությունը և ռա դիոա կտ իվութ յունը:

Ф И ЗИ ЧЕСКОЕ ВЫ ВЕТРИ ВАН И Е ֊ Ֆ Ի Զ Ի Կ Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ղ Մ Ա Հ Ա Ր Ո Ի Մ , ապաըի

մասնա տ ումը տ աըբեը չա փ ի բեկոընեըի' առա նց նըա ք ի մ . բա ղ ա դ ըոլթ յա ն փ ոփ ո­
խ ությա ն: Ֆ . հ. կ ա տ ա ըվա մ է., ա ) ջերմաստիճանի տատա նմա ն հետ և ա նքով, ոըի
դեպ քում ա պ ա ըա կա գմող մինեըա լնեըի ծա վա լա յին տ ա ըբեը փ ոփոխ ությունները
հանգեցնում են ճեղքերի ա ռա ջա ցմա նը, բ ) ապաըի ճեղքեըում և ծա կոտ ինեըա մ
ջըի սա ոեցմա ն-հա լչմա ն հետ և ա նքով, գ ) ապաքի մեջ բույսերի աըմատնեըի նեը-
ղըման ու տ արածման հետ ևա նքով: Ըստ ապաքի մա սնա տ մա ն բն ույթ ի , տ ա ըբեբում
են մինեբա ւային (երբ ապաըը մա սնա տ վում Է ա յն կա զ մող տաըբեը ւ1ինեըալնեըի)
և բեկորա յին (եըբ ապաըը մա սնա տ վում է մեխ . բեկոընեըի' առա նց կա ռուցվա ծ­
քա յին ա ռ ա նձնա հա տ կությունների խ ախ տ մա ն) հողմա հա ըումնեը:

Ф И З И Ч Е С К О Е И С П А Р Е Н И Е ֊ ֊ Ֆ Ի Զ Ի Կ Ա Կ Ա Ն Գ Ո Լ Ո Ր Օ Ի Ա Տ Ո Ի Մ , բաց ջրա յին

տարածքից կա մ գըունւղա յին ջըեըի հա յելուց կա տ ա րվող գուոըշի ա ցա մ , ոըը տեղի
I ունենում զուտ ի հա շիվ ֆ ի զ . ղոըծընթ ա ցնեըի' առա նց բույսերի ֆիզիուոգիա կա ն
մա սնա կցությա ն (տ ըա նսս լի ըա ց իա յի): Տե րմին ն օգտ ա գործվում է, եըբ ընդհանուր
գո լոըշիա ցա մից պետք է ա ռ ա նձնա ցվի տ րա նսպ իրա ցիա ն:

Ф ИКТИВНАЯ СКОРОСТЬ Д ВИ Ж ЕН И Я ПОДЗЕМ НЫ Х ВОД— ՍՏՈՐԵՐ-

ԿԸՐՑԱ ԶՐԵՐԻ 0 Ա Ր Ժ -Մ Ա 4 , ԿԵՂԾ ( Э -Վ Ա Ց Ո Ղ ) Ա Ր Ա Գ Ո Ի էծ ֊Յ Ո Ի Ն , նույնն է , ինչ
ծծա նցմա ն ա ըա գությա նը (տ ե'ս С к о р о ст ь ф и л ь т р а ц и и ): էէակայն իըա կա նա մ ստ
յրհբք ապարների ոլռթ-մոլոր ճհղքածակոտիներով շարժվելիս, m ChC շատ ավելի
մեծ արագության, про կոչվում է շարժման (ծծանցման) իրական արագություն:

Ф И Л Ь Т Р З Л Б И В Н О П (Ш Т Е К Ф И Л Ь Т Р ) 9 8 Ո Վ Ի Ք Ա Մ Ի Չ (Շ Տ Ե Կ Ֆ Ի Լ Տ Ր ),
սրածայր m ծակոտած կարճ խողովակ, որը խփելով մտցվում ». ստ. լեոնալին փոր­
վածքների սլատերի ու աոաստաղի ապարների մեջ' նրանց մեջ եղած ջութը ցա­
մաքեցնելու նպատակով:

Ф И Л ЬТР О БРАТ Н Ы Й — ՀԵՏԱԴԱՐճ ՔԱՄԻՉ, չշաղկապված տարաբեկոր

(կուրերով (ավագ, մանրախիճ, կոպիճ, խճաքար, գլաքար) սարքավորվող քա միչ­
ներ, npnOp ապահովում են ջրի ագատ հոսքը ղեպի ցամաքուրղա|ին, ջրհավաք և
ջրհան կառույց և բեկորանյութերի չափերի ճիշտ ընտրության դեպքում (կողամա­
սերից դեպի կաոույց հատիկների աստիճանական խոշորացում) արգելակում են
կողագրունտների մանր մասնիկների (փոշի, կավ) տևղատսդւումը (մեխ. սուֆոգիան)
և ապահովում կառույցի տևական անխափան աշխատանքը: Հ . ք-նեթը սարքավոր­
վում են պատվարների ւ՚տորին հատվածակողերամ, ցամաքուրդներում, ջրհան կա ­
ռույցների շուրջ ևն:

Ф И ЛЬТРАЦ ИОННЫ Е ВОЛЬ! Ծ Ծ Ա Ն Ց Մ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր , ստ. rphp, որոնք թա­

փանցում են ապարների մեջ մանր ծակոտիներով ծծանցվելու միջոցով: Եթե ապար­
ն՜երում գոլություն ունեն յալն ճեղքերի խիտ ցանց կամ կարստալին դատարկություն­
ներ, ապա ստ. ջրեըը գրեթե առանց դիմադըության խումում են նթանց միջով և
կոչվում են հոսման (խուժման, ֆլյուրացիոն) ջրեր:

Ф И ЛЬТРАЦИОННЫ Е ДЕФ ОРМ АЦИ И Ծ Ծ Ա Ն Ց Մ Ա Ն 8ԵՎԱ |սԱ1ււ8Ո ԻՄ Ն ԵՐ

( 8 էո Հ Ա Փ Ո ի յՈ Ի(^ 8Ո ԻՆ Ն Ե Ր ), ստ. ջրերի ծծանցման ժամանակ սալաթների մանթ
հսսհիկների լվացման-տեղատսդւման (սաֆոգիայի) հետևանքով նրանցում խոշոր
դատարկությունների առաջացում և հետագա նստեցում (վերադիր ապարների ճնշման
տակ կամ կառուցապատման շնորհիվ), որոնք ևրկրի մակերևույթին առաջացնում
ևն տարբեր Տևեըի ու չափերի ձևափոխություններ (փոսորակներ, &սպաըներ, ճեղ­
քեր և ն):

Ф И Л ЬТРАЦ И О Н Н Ы Е П ОТЕРИ ИЗ В О Д О ХРА Н И Л И Щ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵ­

ՐԻՑ Ծ Ծ Ա Ն Ց Մ Ա Ն Կ Ո ՐՈ ԻՍ ՏՆ Ե Ր , ըստ Ն . Ն . Բինդեմանի, գետի ստ. սնման մե­
ծության տարբերությունը՝ մինչև ջրամբար կառուցելը և կառուցումից հետո: Գետ ա ­
հովիտներում ջրամբարներ կառուցելիս, ի դեմս պատվարի դիմհարի, «"վտ ի հա­
տակի ու լանջերի, ստեղծվում են ծծանցման նոր մակերեսներ, որոնցով տեղի են
ունենում ջրի կորուստներ: Կախված պատվարի որակից և գետահովիտը կազմող
մալըական ապարների ծծանցման հատկություններից, Ջ . կ. ծ. կ . կարող են հաս­
նել մեծ չափեթի:

Ф И Л Ь ТР АЦ И О Н Н Ы Й ЭФ Ф ЕКТ Ծ Ծ Ա Ն 8Մ Ա 4* Ա Ր Դ Ց Ո Ի Ն Ա Վ Ե Տ Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն ,
ըստ Դ . Ս. Կորժինսկա, թույլ ջրաթափանց ապարների միջով լուծույթի ծծանցման
ժամանակ լուծված նյութերի շաբմման դանդաղումը և նստեցումը (գտումը): Ծ . ա.
fbui կարող կ կապված փնել լուծված բաղադրիչների դիֆերենցված նստեցումը'
դիսպ երս ա պարների միջով լուծույթի ծծա նցմա ն հետ և ա նքով, կ ա մ երա կների զ ա լ-
բանդներում (բա ց Տեղքերում) միներա լների աոա ջա ցումը' կ ոդ ա յի ն ա պարների մեջ
լուծույթի ներծծման հետևանքով ևն: Ծ . ա . կարևոր նշա նա կություն ունի նաև փ ո-
խ ակերպային ապարների և որոշ մետ ա ղա յին հնքվ-երի առա ջա ցմա ն բա ցատրությա ն
հարցում:

Ф И Л Ь Т Р А Ц И Я — Ծ Ծ Ա Ն Ց Ո Ի Մ , ծա նրութ յա ն ուժի կա մ ջրաստատիկ ճնշման

ազդեցությամբ հեղուկի շարժումը ա պարների ճեղքերում և ծա կոտ իներա մ: Մ ա զ ա ­
կա ն ճեղքերի և ծակոտ իների միջո վ հեղուկի ծծա նցումը խիստ դժվա րա նում է շփման
մակերեսի մեծությա ն, պ ատերի ա նհա րթությա ն, հեղուկի մա ծուցիկությա ն և միջ-
մա սնիկա յին դա տ ա րկություններում թ ա ղա նթա յին ու մա զա նոթա յին ջրերի ա ռկա ­
յությա ն հետ ևա նքով: Ա յդ պ ա տ ճա ռով ղիսպ երս ապարներում (կա վերում) հեղուկի
շարժում գրեթե չի կա տ ա րվում: Ա վ ե լի խ ոշոր ( ո չ մա զա կա ն) ա նցքերով ս տ . ջրերի
Մ . ուսումնասիրությունը ունի կարևոր գործնա կա ն նշա նա կություն: Ծ . քա նա կա կա ն
բնութա գրումը հնա րա վորություն է տափս լուծելու կիրա ոա կա ն ջրաերկրա բա նու­
թյա ն բա զմա թ իվ կարևոր խ նդիրները: Ծ . ա րա գությունը միշտ փ ոքր է հեղուկի
շա րժմա ն իրա կա ն ա րա գությունից: Ծ . կա տ ա րվում է գծա յին կ ա մ ո չ գ ծա յին օր են­
ք ո վ , ընդ որում գծա յին օրենքը խ ախ տվում է հեղուկի բա րձր (կրիտ իկա կա ն) արա ­
գությունների դ եպ քում: Ծ . գծա յին օ ր ենք ը, որը բն որոշ է ապարների մեծա մա սնու­
թ յա նը, սա հմա նվա ծ է Դ ա րսիի կողմից (տ ե'ս Закон Дарси):

Ф ИЛЬТРОВЫ Е С Е Т К И — ՔԱՄԻՉ ՑԱՆՑԵՐ, մետ ա ղա լա րից գործվա ծ կա մ

մետ ա ղա թիթեղից դ րոշմվա ծ ցա նցեր, որոնք օգտ ա գործվում են հորատանցքերի
(ջրհորերի) ք ա մի չ սա րքերը ցա նցա պ ա տ ելու համար: Վ երջի ննե րը արտամղումների
ժամանակ արգեւում են ապա րների մանր մա սնիկների ներմուտքը դեպ ի հորատ­
ա նցք: Ք . ց . պ ա տ րա ստ վում են ա նա գապատ պ ղն&ից, ա րույրից, ֆոսֆորիտ ա ցվա ծ
բրո նզ ի ց, չժա ն գ ոտ վ ող պ ողպ ա տ ից և ա յլ նյութերից: Մ ետ ա ղ ի խ նա յողությա ն նկա ­
տ ա ռումներով, վերջին տ արիներին Ք . ց. պ ա տ րա ստ վում են ճկա զա նգվա ծներից,
ա պ ա կեթելերից ևն:

Ф ИЛЬТРЫ С К В А Ж И Н — ՀՈՐԱՏԱՆՑՔԵՐԻ ՔԱՄԻՉՆԵՐ, խ ողովա կներից

պ ա տ րա ստ վա ծ հատուկ սա րք եր, որոնք կ ո չվ ա ծ են ջրատ ար հորիզոնի հա տ վա ­
ծում հորա տ ա նցքի պատերը ամրակապեւու (փ լուզումից պ ա շտ պ ա նելո ւ), ստ .
ջրերի ներհոսքը դեպ ի հորա տ ա նցք ա պ ա հովելու և միա ժա մա նա կ ապարների մանր
մասնիկների ներհոսքը կ ա ս ե ց ն ե ի հա մա ր: Հ . ք . բա ղ կա ցա ծ ե ն 3 մա սի ց , վերի ն՝
վերք ա մի չա յին խ ողովա կ, բա նվորա կա ն մա ս' բուն ք ա մ ի չ և ստ որին' նս տ վա ծք ա -
կ ա տ ա կի չ (տ ղմ ա զ տ իչ) մա ս: Հ. ք. գ երա զա նցա պ ես պ ա տ րա ստ վում են ա րհես­
տ ա կա ն ծա կոտ իներով կամ ճեղքեր ով խ ող ո վա կներից, որոնք երբեմն կա հա վոր­
վում են հետ ա դա րձ ք ա մի չո վ կ ա մ պ ա տ վում են մետ ա ղա լա րի գա լա րներ ով (քա մի չի
թողունա կությունը և մա սնիկների կասեցումը կա րգա վորելու նպ ա տ ա կո վ): Տա ր­
բերում են Հ . ք -ի հետ ևյա լ տ եսա կները' ծա կ ծկ ա ն, ճեղ քա վո ր, կա րկա սա &ողա յին,
ցա նցա վոր, հա մա կցվա ծ և մա նրա խ ճա յին: Ք ա մ ի չի տ եսա կն ընտ րում են ջրատար
ապարների հա տ իկա չա փ ա կա ն բա ղա դրութ յա ն հա մեմա տ , ա վելի հաճախ օգ տ ա գործ­
վում է հա մա կցվա ծ Հ . ք .:

сое
 Ф Л У О Р Е С Ц Е И Н — Ֆ ԼՈ ՒՈ Ր Ե Ս Ց Ե Ի Ն , օրգ. ներկանյութ, որը բնութագրվում է
հիմնային լուծույթներում դեղնականաչ գունավորումով: Ջրաերկրաբանությունում
Ֆ . օգտագործվում է սա. ջրերի շարժման ուղղությունն ո։ արագությունը որոշելիս*
որւգես ցուցիչ (ինղիկատոր):

Ф Л У О Р Е С Ц Е Н Ц И Я — Ֆ ԼՈ Ի Ո Ր Ե Ս 8 Ե Ն Ց , կարճատև ԱՈւմինեսցենց (ртПГО*П-

րո ւմ), որը, ի տարբերություն ֆոսֆորեսցենցի, հարուցիչը վերացնեւուց հետո ակըն-
թարյ>որեն ( 1 0 ՜* — 10-® վրկ-ում) մարում է: Որպես կանոն, Ֆ . ծագում է մոլեկուլ­
ների կամ ատոմների անկաշկանդ (սպոնտան) քվանտային անցումների (գրգոված
էլեկտրոնային վիճակից' նորմաւ վիճակի) դեպքում:

Ф Л Ю А Ц И О Н Н Ы Е П О Д З Е М Н Ы Е В О Д Ы - Հ Ո Ս Մ Ա Ն ( Վ Ի Ժ Մ Ա Ն ) Ս ՏՈ Ր­
Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ Ր Ե Ր , ստ. ջրեր, որոնք գրեթե անարգել ներխուժում են լալն ճեղքերի
ու կարստալին դատարկությունների խիտ ցանցով պատված ապարների մեջ: Ի
տարբերություն ծծանցման ջրերի, Հ . ս . ջ-ի շարժման արագությունը բազմապատիկ
մեծ է և հաճախ մակերևութային հոսք Լ հիշեցնում:

Ф Л Ю И Д Ы — Ֆ ԼՑ Ո Ի Ի Դ Ն Ե Ր , 1. Մագմայի հեղակ կամ գազակերպ դյուրաշարժ

բաղադրիչներ կամ երկրակեղևի մեծ խորություններում շրջանառող գազերով հա­
րուստ լուծույթներ: Նավթային երկրաբանությունում երբեմն Ֆ -ի տակ հասկացվում
է շուր-նավթ-գազ խառնուրդը: 2. Ենթադրական հեղակ, որով մինչև X V I I I դարը
բացատրվում էր ջերմության, մագնիսականության և էլեկտրականության երևույթ­
ները: 3. Ոգեհմայության (սպիրիտիզմի) ներկայացուցիչների պատկերացմանը, մար­
դու կողմից ճառագայթվող ինչ-որ «հոգեկան հոսանք», որի միջոցով իբր կարելի
է «զգալ» նաև ընդերքի գաղտնիքները, մաււնավորապես, ստ. ջրերի առկայությունը:

Ф Л Ю Т Б Е Т — Ֆ ԼՅ Ո Ի Տ Բ Ե Տ , պատվարի որոշ կառուցվածքային տարրերի (պո-

նուր, ագույց, ջրծեծ, ոիսբերմա են) հասկացություն, որը կոչվա ծ է երկարացնել
պատվարի տակով ծծանցվող ջրի ուղին և բարձրացնել կառույցի կայունությունը:

Ф О Н О В Ы Е В О Д Ы — Ֆ Ո Ն Ա Ց Ի Ն Ջ Ր Ե Ր , հանքադաշտերամ (հնքվ-երի շըր-

ջապատամ) ռեգիոնալ տարածման ջրեր, որոնց քիմ. բաղադրությունում հանքա֊
մարմինների, ինչպես նաև հնքվ-երի առաջնային ու երկրորդային ցրման ազդեցու­
թյանը չի նկատվում:

Ф О Н О В Ы Е З Н А Ч Е Н И Я ( В Е Л И Ч И Н Ы ) - Ֆ Ո Ն Ա Յ Ի Ն Ա Ր Ժ Ե Ք Ն Ե Ր (Մ ԵԾ Ո Ի-
հ^Ց Ո ԻՆ Ն Ե Ր ), ջրերում քիմ. բաղադրատարրերի, p H -ի և E h -ի այնպիսի պարունա-
կություններ, որոնք հատուկ են ֆոնալին ջրերին:

Ф О Н Т А Н И Р У Ю Щ А Я (О А М О И З Л И В А Ю 1 Ц А Я С Я ) С К В А Ж И Н А - Շ ԱՏԸՐ-
Վ Ա Ն Ո Ղ ( Ի Ն Ք Ն Ա Ց Ա Ց 8 ) Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք , հորատանցք, որից շատրվանելով (ինք-
նացայտումով) երկրի մակևրևայթ է դարս գալիս ճնշումնային հորիզոնի ջուրը
(նավթը կամ գա զը): Երբեմն շատրվանի բարձրությունը հասնում է տասնյակ
մ-երի, իսկ եթե արտավիժող հեղակի ջերմաստիճանը բարձր է 100°-ից (գոլորշիով
հագեցած գերտաք ջրեր) կամ այն հագեցած է բարձր ճնշման գազերով (նավթի
 ու գա զի միա խ ա ոնուրդ), ապա շա տ րվա նի բարձրությունը կա րող է Ոասնհլ հար­
յուրա վոր մ-երի: Գ երտ ա ք ջրերին բնորոշ են մերթընդմերթ (բա բա խ ումով) գործող
շատ րվա նները (տ ե՛ս Г е й з е р ):

Ф ОРМ А ВЫ РАЖ ЕН И Я Х И М И Ч ЕСК О ГО СО СТ А ВА ВОД Ы ՋՐԻ Ք Ի Մ Ի Ա ­

Կ Ա Ն Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ո Ի Թ Ց Ա Ն Ա Ր Տ Ա Հ Ա Յ Տ Մ Ա Ն Ջ Ե Վ , բնա կա ն ջրի ք իմ . բա ղա դրու-
թլունը սովորաբար ա րտ ա հա յտ վում է 3 ձև ով. 1) 1 լ ջրում լուծվա ծ բա ղա դրա տ ա ր­
րերի կշռա յին պարունակությա մբ (մ գ / լ, գ , լ ) , 2) նույն ծա վա լի ջրում բա ղա դրա ­
տարրերի հա մարժեք պ ա րունակությա մբ (մ գ . հ ա մ ., գ հ ա մ.) և, 3) համարժեք տ ո ­
կոսա յին պարունակությա մբ (մգ . հա մ. % ): Բա րձր հա նքա յնա ցմա ն բնա կա ն ջրերում
լծո վ ի ջուր, ստ . աղա ջրեր) հաճախ բա ղա դրա տ ա րրի պ ա րունակությունը որոշվում
I. 1 կգ ջրում ( գ / կ գ ) : Ո րպ եսզի մգ, լ վերա ծվի մ գ . հ ա մ .-ի , որևէ իոնի մգ/լ քանակը
բա ժա նվում է նրա հա մ. կշոի վրա : Ջ րի տ ա րրա լուծությա ն ա րդյունքների ա րտ ա ­
հայտումը մգ . հա մ. % -ներով կա տ ա րվում է ջրում պա րունա կվա ծ իոնների հա մա ­
մա սնությունը ճիշտ պ ա տ կերա ցնեւա և ա յլ հա նքա յնա ցմա ն ջրերի հետ համադրե-
|ու համար: Մ գ . հա մ. %-ները հա շվա րկելու համար ջրում գ տ նվ ող անիոնների
մգ . հա մ.-ները ա ոա նձին, կա տ իոնները ա ոա նձին ընդունվում են 100 % և հա շվա ր­
կում են տ վյա յ ա նիոնի կա մ կա տ իոնի % -ային պարունա կությունը: Երբեմն ա նիոն­
ների և կատ իոնների մ գ . հա մ.-ն երի գումա րը ընդունվում է 50-ա կա ն %: Ջ րի ք ի մ .
բա ղա դրութ յա նն ա րտ ա հա յտ վում է նաև ա ղերի, օք սի դ -ա նհիդ րիտ ների, ատոմների
և ընդհա նուր հիմնա յնությա ն (սւլկա լա յնութ յա ն) ձև երով, որոնք ա յժմ գործա ծա ­
կան չե ն:

Ф ОРМ А КОНСИСТЕНЦИИ ГРУНТА- Դ ՐՈ Ի Ն ՏԻ Կ Ո ՆՍ ԻՍ ՏԵ Ն ՑԻԱ ՅԻ (Հ Ա ­

ՄԱԿԱԶՄՎԱԾՔԻ) ՋԵՎ (Վ Ի Ճ Ա Կ ), ըստ Վ . Ա . Պ րի կլո նսկ ու, կա վա յի ն գր ա ս տ ­
ների մասնիկների շա րժունա կությա ն ա ստ իճա ն, որը որոշվում է նրանց միջև կ ո-
լոիդա յին ու ջրա յին կապ երի ա ռկա յութ յա մբ և բն ույթով: Գ . կ . ձ. պ ա յմա նա վոր­
վում է ար տարին ուժերի գ ործողությա մբ և որոշում է գրունտի հոսունությա նը:

Ф О Р М А Ц И Я Г И Д Р О Г Е О Л О Г И Ч Е С К А Я — Ջ ՐԱ Ե ՐԿՐԱ ԲԱ ՆԱ ԿԱՆ ՖՈՐՄԱ­

Ց Ի Ա , քա րա բա նա կա ն և ծա գումնա յին տ եսա կետ ից միա տ եսա կ (միևնույն կա մ տ ա ր­
բեր հա սա կի) ապա րների հա մա լի ր, որը բնութա գրվում է ս տ . ջրերի կուտ ա կմա ն,
շա րժմա ն, տ եղա բա շխ մա ն և ք իմ. բա ղա դրութ յա ն կա զմա վորմա ն (ձևա վորմա ն)
որոշակի պ ա յմա ններով:

ФОРМ АЦИЯ Г И Д Р О Х И М И Ч Е С К А Я — ՅՐԱՔԻՄԻԱԿԱՆ Ֆ ՈՐՄԱՑԻԱ, ըստ

4 . Ա . Մ ա ք սի մովի չի (1 9 5 5 ), ջրա ք իմ. ֆ ա ցիա ներ, որոնք միա վորվա ծ են ջրում
|ուծվա ծ գերիշխ ող բա ղ ա դ րիչի նույնությա ն սկզբո ւնք ով: Օ ր ., ք(որիդա յին ջրերի, սուլ-
•իատային ջրերի և սւյլ V.. ֆ -ներ:

Ф О РМ И РО ВА Н И Е ЗОН М ЕР ЗЛ Ы Х П О Р О Д (К Р И О Л И Т О З О Н ) — Ս ԱՌ ԱԾ
ԱՊԱՐՆԵՐԻ ԶՈՆԱՆԵՐԻ ( Կ Ր Ի Ո Լ Ի Թ Ո Ջ Ո Ն Ա Ն Ե Ր Ի ) Ջ Ե Վ Ա Վ Ո Ր Ո Ի Մ , սա ռա ծ ա պ ա ր­
ների շերտ ա խ մբերի ծա գում, ջերմա ստ իճա նի նվա զո ւմ, հզորությա ն ու տ ա րա ծու­
թյա ն ա վեյա ցա մ և ընդհա տ ությա ն նվա գում:

006
 Ф О Р М И Р О В А Н И Е П О Д З Е М Н Ы Х В О Д - Ս ՏՈ Ր Ե Ր Կ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ Տ Ե Ղ Ա Վ Ո ­
Ր Ո Ւ Մ , բնական գործընթացներ, որոնց համատեղ ներգործությամբ երկրակեղևում
կուտակվում և կազմավորվում են տարատեսակ ստ. ջրեր' իրենց բնորոշ որակա­
կան, քանակական ցուցանիշնհրով (քիմ. և գազային բաղադրություն, ջերմաստիճան,
շարժման արագություն ևն): Ա յս գործընթացները տևական են և կապված են
նստվածքաոաջացման ու երկրբ. կաոուցվածքների զարգացման պատմության նետ:

Ф О Р М У Л А К У Р Л О В А - Կ Ո ԻՌ ԼՈ Վ Ի Բ Ա Ն Ա Ջ Ե Վ , բնական ջրերի քիմ. բա­

ղադրության պատկերավոր արտահայտման եղանակ, որն աոաջարկել է 1Г. Գ . Կուո-
լովր: Կ . բ. իրենից ներկայացնում է կեղծ կոտորակ, որի համարիչում մգ. համ.
%-ներով ցույց են տրվում անիոնները, իսկ հայտարարում' կատիոնները' Տախից-
աջ քանակի նվագման կարգով: Բանաձևի մեջ չեն նշվում այն իոնները, որոնց
պարունակությունը 10 մգ. համ. %-ից պակաս է (անիոնների ու կատիոնների 100-
ական հաշվարկային համ. %-ների դեպքում): Կոտորակից Տախ ցույց >. տրվում
նախ հանքայնացումը (М ) գ լ-ե ր ո վ , ապա այն միկրոբաղադրիչներն ու գազերը
(մգ/՚լ), որոնք ջրին տալիս են որոշակի հատկություններ: Կոտորակից աջ ցույց են
տրվում ջրի ոեակցիան ( p H ) , աղբյուրի կամ հորատանցքի ջրի ջերմաստիճանն ու
ծախսը (ւՐ/օր-երով): Օր.,

Fe 0,015 С О ։ 1.5 M ... h*C P N Я ” p H 6,o Tjs D,«o:

N a 7| - C a ։:
Ջրի կազմի անվանումը տրվում Լ ըստ առանձնահատուկ միկրոբաղադրիչների ու
գազերի, ապա նվազման կարգով, ըստ այն անիոնների ու կատիոնների, որոնց
պարունակությանը մեծ է 25 մգ. համ. %-ից: Բերված օրինակում ջուրը րնաթագըր-
վում է որպես երկաթային, ածխաթթվային, ջրակարբոնատ-քյորիդային-նսաւրիու-
մային հանքային ջուր:

Ф ОРМ УЛА СТОКСА - Ա ՏՈՔ ՍԻ Բ Ա Ն Ա Ջ Ե Վ , հեղուկում մասնիկի նստեցման

արագության բանաձև՛ V = К Я ---- — , որտեղ՝

P
V -ն նստեցման արագությանն է , g -ն' ծանրության աժի արագացումը, г-ը' մասնիկի
շւաւավիղը, p i-ը՛ մասնիկի նյութի խտությունը, ք , -С' հեղուկի խտությանը, |i -Ջ
հեղուկի մածուցիկության գործակիցը, К -G' գործակից, որի մեծությանը կախված
է մասնիկի ձևից և մոտավորապես հավասար է . գնդիկի համար' 0,222, սկավա­
ռակի համար 0,143 և թեփուկի համար' 0,040:

Ф О Р М Ы Р Е Л Ь Е Ф А О П О Л З Н Е В Ы Е - Ս Ո Ղ Ա Ն Ք Ա Յ Ի Ն ՌԵ ԼԻԵ Ֆ Ի Ջ Ե Վ Ե Ր ,
սողանքների հետևանքով առաջացող ռելիեֆի Տևեր, որոնցից են. սողանքային կըր-
կեսները, դարավանդները, աստիճանները, թմբերն ու փոսերը, ալիքաձև բարձրա­
ցումները, հորանջող ճեղքերը, լեզվակները ևն:

Ф РАК ЦИ Я ГРУНТА ԳՐՈՒՆՏԻ ՀԱ ՏԻԿԱ 1սՈԻՄԲ ( Ֆ Ր Ա Կ 8 Ի Ա ) , փուխր

ապարների հատիկախումբ, որի չափերը տատանվում են որոշակի սահմաններում
(տե՜ս Гранулометрический состав горных пород):
 Ф Р Е А Т И Ч Е С К И Е В О Д Ы - - Ֆ Ր Ե Ա Տ Ր Կ Ջ Ր Ե Ր , ըստ Ա . Դ ոքրեի (1 8 8 7 ), ջրհո­
րա յին ջրեր: 0 . Մ եյնցերը ա ոա ջա րկել Լ « Ֆ . շ .» տերմինն Օգտագործել որպես
գրունտ ա յին ջրերի միջա զգա յին ա նվա նում: Ա ո ա վ ե յ ընդունելություն է գտ ել 0 . Կ .
էա նգեի ա ռա ջա րկը, ըստ որի Ֆ . ջ-ի տակ հա սկա ցվում են այն բոլոր ստ . ջրերը,
որոնք կա րելի է շա հա գործել ջրհորերի միջոցով' անկախ նրա նից, թե դ րա նք գրուն­
տային կա մ միջշերտ ա յին, ճնշումնա յին ե ն , կա մ ո չ ճնշումնա յին:

Ф РЕАТОФ ИТЫ — խ ՈՆԱՎԱՍԵՐ ԻՈԻՑՍԵՐ ( Ֆ Ր Ե Ա Տ Ա Ֆ Ի Տ Ե Ր ) , ըստ 0 . Մ ե յն -

ց երի, գրունտ ա յին ջրերի հա շվին շրա սնումն իրա կա նա ցնող բույսերի էկոլոգիա կա ն
խումբ: Խ . բ . իրենց հաճախ լա վ զա րգա ցա ծ ա րմատների հա մա կա րգով հասնում
են գրունտ ա յին ջրերի մա կա րդա կին և, դրա նով ի սկ, ջրա երկրբ. որոնողա կա ն ա շ­
խ ատանքների ժա մա նա կ, հա տ կա պ ես ա նա պ ա տ ա յին գո տ իներա մ ծա ռա յում են ո ր­
պես գրունտ ա յին ջրերի ա ռկա յութ յա ն և նրանց տ եղա դրմա ն խ որության հուսայի
ց ո ւց իչ: Նա խկին Խ Ս Հ Մ ա նա պ ա տ ա յին ու կիսա ա նա պ ա տ ա յին գոտ իների համար
խ . p -ի էկոլոգիա կա ն խմբից հայտնի են շուրջ 50 բույսեր: |ս . p -ի զա րգա ցմա ն ռիթմը
մթնոլորտ ա յին տ եղումների սեզոնա յնությա ն հետ կապ չո ւն ի , որի շնորհիվ նրանք
տ եղա նքում միշտ աչք]) են ընկնում իրենց մուգ կա մ վա ռ կա նա չ գո ւյն ով և ա ռա նձ­
նահատուկ ձևով են ա րտ ա հա յտ վում օդ ա լուսա նկա րների վր ա ; Ի), բ-ին բնորոշ է
գոլորշիա ցնելու (տ րա նսպ իրա ցիա յի) մեծ ունա կութ յունը, որի պ ա տ ճա ռով նրանք
էա պ ես ազդում են գրունտ ա յին ջրերի ռեժիմի և ա ղա յնա ցմա ն բա րձրա ցմա ն վրա :

Ф РОН Т ВП И ТЫ ВАН И Я — ՆԵՐԾԾՄԱՆ Ճ Ա Կ Ա Տ , գրունտ ի մեջ մա կերևույթից

ջրի ներծծմա ն փ ա ստ ա ցի սա հմա ն:

Ф РОНТ СМ АЧИ ВАН И Я Թ ՐՋՄԱՆ ՃԱԿԱՏ, գրունտ ում սկզբնա կա ն խո­

նա վությա ն (թրջմա ն) առա ջընթա ցի սա հմա ն: Ա ռա ջընթ ա ց ը տ եղի է ունենում
վերևից ներյչև շա րժվող ջրի հրման (դուրս սեղմելու) գործողությա ն շնորհիվ:

Ф УМ ЛРОЛЫ Ֆ Ո ԻՄ Ա ՐՈ ԼՆ Ե Ր , շիթերի կա մ քոզա ն երի տ եսք ո վ հրա բխ ա յին

տաք գա զերի և ջրա յին գ պ ո րշինե րի ելքե ր' կ ա պ վա ծ հրաբխի մակերևույթի կա մ
դ եռևս չս ա ռա ծ լա վա յի ն հոսքերի և ծա ծկոցների ճեղքերի ու անցքերի հետ: Ըստ
տ եղա դիրքի և սնմա ն օջա խ ի, տ ա րբերում են ա ռա ջնա յին (մշտ ա կա ն) և երկրոր­
դա յին (ժա մա նա կա վոր) Ֆ .: Ա ռ ա ջ նա յին Ֆ . կա պ վա ծ ե ն գո րծո ղ հրաբուխ ների հետ
և գտ նվ ում ե ն խ առնարանի հա տ ա կին, պ ա պ երին, ինչպ ես նաև հրաբխի արտ ա քին
լա նջերին: Ե րկրորդ ա յին Ֆ. դիտ վում են չս ա ռա ծ լա վա յի ն հոսքերի, ծա ծկոցների
»ս կուտ ա կների վրա : Մ ի ն չև 700՛’ Ց ջերմությա ն ջրային գպ ո րշիներին միախ ա ռնվա ծ
Ֆ -ի ց դուրս են գա լիս տարբեր գ ա զ ե ր , որոնցից ա ոա վեյ շատ հանդիպում են H ։ S ,
Տ Օ յ, С 0 2, С О , I I , Օ շ , N 2, A r , C l և P : Ծ ծմբ ա յի ն և ծծմբա ջրա ծնա յին գա զերով
հարուստ Ֆ . կ ոչվ ո ւմ են սոււֆատարներ (տ ե՛ս Сольфатары), իսկ ա ծխ ա թթվա յին
գ ա զ երո վ հարուստ Ֆ .՝ մո,ֆեաներ (տ ե՛ս Мофсты): Հրա բխ ա յին շրջա ններում Ֆ -ի
միջոցով երկրի մա կերևույթ ա րտ ա բերվող գոլորշիների ու գա զ երի , դրա նց հետ մեկ ­
տ եղ ա նջա տ վող ջերմության ու տ արբեր ւսդևրի ք ա նա կութ յա նը հա սնում է ա հռելի
չա փ երի:

810
 Ф У Н И К У Л Я Р Н А Я В О Д А — Ֆ Ո ԻՆ ԻԿ Ո 1ՎՅ Ա Ր Զ Ո Ի Ր , ըստ Ֆերսմոնսի, մա­
զանոթային ջուր, ոըը մակերևութային լարվածության ուժերի շնորհիվ պահվում
է ապարի աոանձին հատիկների շփման տեղերում և առաջացնում է այսպես կ ո չ­
ված «թելանման» ջուր: Հակադրվում է պենդողյար ջրին, որի աոանձին օղակները
շփման կետերի շուրջ մեկուսացված են, իրարից առանձնացված են օղով: Ա . Ֆ . Լե-
րեդևը ժխտում է բնության մեջ Ֆ . ջ-երի գոյությունը: Ավելորդ տերմին:

- X —

Х А К И — 1սԱԿԻ, կավային ապարների մակերևույթի փոսորակներում կուտակ­

վող աղի ջրեր կամ ցեխաջրեր, որոնք առաջանամ են ձնհալքի և հորդառատ
անձրևների հետևանքով: Տարածված են Մերձկասպյան իջվածքում և Միջին Ասիա -
յում (տեղական անվանում):

Х А У З ( Б А С С Е Й Н ) - Ա 1 Ո Ի Զ ( Ա Վ Ա Զ Ա Ն ) , Միջին Ասիալում' արհեստական

ջրակուտակ (ա վսպ ա ն), որտեղ որոշակի քանակությամբ ջուր է ամբարվում' ջրա­
գծի կամ ջրանցքի խափանման դեպքում օգտագործելու համար: Հաուգների քանակն
•I տարողությունը որոշվում են ելնելով բնակատեղի (դաշտախմբի, անասնապա­
հական ֆերմայի) ջրօգտագործման չափերից և ջրամատակարարման խափանման
հավանականությունից ու տևողությունից:

ХВОСТЫ ОБОГАТИ ТЕЛЬН Ы Х Ф АБРИК ՀԱ Ր Ս ՏԱ 8Մ Ա Ն ՖԱԲՐԻԿԱՆԵՐԻ

Հ .Ա Ն £ Ա Մ Ն Ա Տ Ո Ր Դ Ն Ե Ր ( Հ Ա Ն Ք Ա Պ Ո Չ Ե Ր ), լեռնահանքային արդյունաբերության
թափոններ, որոնք գերազանցապես բաղկացած են պարապ ապարներից: Հարկ է
նշել, որ « Հ . ֆ . հ .» հասկացությունը հարաբերական է . երեկվա Հ . ֆ . հ. այսօր
կամ վաղը կարող են դաոնալ կարևոր օգտակար հանածոներ (ապատիտային
հնքվ-երի նեֆեփնը, պղինձ-կոլչեդանալին հնքվ-երի ծծումբը, արդյունաբերական
ջրերից ստացվող որոշ բաղադրատարրեր և ն): Ա յդ կապակցությամբ Հ . ֆ . fi-ի
նյութական կազմի հետազոտումը հեռանկարային ստումով հանդիսանում Ւ հետա­
խուզական աշխատանքների կարևոր խնդիրներից:

Х В О С Т О Х Р А Н И Л И Щ Е - Հ Ա ՛։ւՔ Ա Մ Ն Ա Ց Ո Ր Դ Ն Ե Ր Ի (ՀԱ \ռԲ ԱՊ Ո ՉԵՐԻ) Պ Ա ­

Հ Ե Ս Տ Ա Ր Ա Ն , հանքամնացորդների կուտակման և պահպանման համար հնքվ-ի
շրջանի նպաստավոր տեղամասեր (աոավելապես ռելիեֆի բացասական ձևեր' փո­
սորակներ, ձորակներ, հովիտ ներ), որոնք հաճախ պատնեշվում են տարբեր կ ա ­
ռույցներով (պատվարով, հենապատով, հողաթմբով և ն ): Բնապահպանման տեսա­
կետից խիստ կարևոր այդ աշխատանքների ջրաերկրբ. և ինմեներաերկրբ. հիմնա­
վորումը տրվում է հնքվ-ի հետախուզության փայում:

ХЕМ ОСОРБЦИЯ ֊ Ք ԵՄ Ո Ս ՈՐ Բ ՈԻ Մ ( Ք Ե Մ Ո Կ ԼԱ Ն Ո Ի Մ ), մի նյութի կլանու­

մը մեկ այլ նյութի կողմից, որը տեղի Ւ. ունենում դար&եւի քիմ. ռեակցիայի շնորհիվ:
Ք . կլանման տեսակներից է (տե՛ս С о р б ц и я ), որի դեպքում ֆիզ. պայմանները փո­
փոխվելիս, մասնավորապես ջերմաստիճանը բարձրացնելիս, կլանված նյութը
վերստին անջատվում I.:

И1
 Х И М И Ч Е С К А Я К Л А С С И Ф И К А Ц И Я П Р И Р О Д Н Ы Х В О Д — Բ Ն Ա Կ Ա Ն ՋՐԾ-
ՐԻ ՔԻՄԻԱԿԱՆ Դ Ա Ս Ա Կ Ա Ր Դ Ո Ի Մ , inh'u К л а сси ф и к а ц и я вод по х им ическом у
составу:

Х И М И Ч Е С К И С В Я З А Н Н А Я В О Д А — Ք Ի Մ Ի Ա Պ Ե Ս Կ Ա Պ Ա Կ Ծ Վ Ա Ծ Ջ Ո Ի Ր , ջուր,
որը պարունակվում է միներա լների ք ի մ . բա ղա դրա կա զմում (բ յո ւր ե ղ ա կ ն ցա նց ում):
Տա րբերում են Ք . կ . ջ-ի հետևյալ տ եսա կները. 1) կա ռուցվա ծքա յին (կոնստ իտ ա -
ցիոն) — միներա լների բյուրեղա յին ցանցում նե րկա յա ցվում է ամուր կապ ա կցվա ծ
O H —, I K m H sO + իոնների ձևով և միներա լներից որոշա կի քա նա կներով թ ռ իչքա ­
ձև անջա տ վում է բարձր ջերմա ստ իճա ններում (800— 1800° 0 ) կա մ միներսղնհրի
բյուրեղա յին ցանցի ւրիվ ք ա յք ա յմա ն դեպ քում: Տիպ իկ օ ր . կ ա րող են ծա ռա յել
А12( О Н ) з , С а ( О Н ) 2 հիդրօքսիդները, ղիա սպ որը ( А Ю О Н ) , տ ոպազը (А12( О Н ) 2-
S i 0 2) և ն, 2) բյուրեղա յին (կ ր ի ս տ ա ւի զ ա ց ի ո ն )— մտնում է միներա լների բյուրե­
ղ ա յին ցանցի մեջ նվա գ կա պ ա կցվա ծ ա ոա նձին մ ո մ կ ա լն ե ր ի կա մ դրա նց իւմբի
ձևով և միներա լներից թո իչք ա ձև ա նջա տ վում է ա վեփ ցածր ջերմաստիճաններում
(250— 300° Ց ) : Ա ռ ա վ ե լ շատ բյուրեղա յին ջուր պ ա րունա կող միներսղներից կ ա ր ե կ
I. նշել սոդա ն՝ N a - С О з - 10 H 2O (ջուրը կա զմում է կշռի 8 3 % ), մի ր ա բի կտ ը ՝
N a 2S 0 4 Ю Н 20 ( 5 5 ,9 % ) , բի շոֆ իտ ը' M g C l j B H jO ( 5 8 ,2 % ) , գիպ սը' C a S 0 4- 2 H | 0
(2 0 ,9 % ) և ն, 3) ցեոլիտ ա յին (հիդրա տ ա յին) — միներա լների հետ չա փ ա զա նց թույլ
Լ կա պ ա կցվա ծ և նրա նցից ա նընդմեջ ա նջա տ վում է ա ոա վեւ ցածր ջերմա ստ իճա ն-
(.ևրում (80— 120° Ց ) : Ց ե ո կ տ ս ւյի ն ջրի քանա կի փոփ ոխ ությա նը միներա լի բյուրե­
ղա յին ցանցի կա ոուցվա ծքի վրա ;ի ա զոա մ: Անորոշ միներա լ է հանդիսանում օպ ա լը'
Տւ02 пН20:

ХИМ ИЧЕСКИЕ (Х Е М О Г Е Н Н Ы Е ) О С А Д К И — Ք ԻՄ ԻԱ ԿԱՆ (Ք Ի Մ Ի Ա Ծ Ի Ն )

ՆՍՏՎԱԾՔՆԵՐ, նս տ վա ծք ներ, որոնք առա ջա նում են ւա ծույթ ներից' միջա վա յրի
ջերմա յին փոփոխ ությունների պ ա տ ճա ռով տեղի ունեցող ք ի մ . և կ ենսա ք իմ. ռեա կ­
ցիաների շնո րհիվ: Ք . ն-ի ն են պ ա տ կա նում N a -ի և К -ի քլորիդներ ( հ ա կ տ , կ ա ո-
նա լիտ , սիլվին և ն ) , որոշ կրա քա րեր ու կա յծքա րա յին ա պ ա րներ, ղուոմիտներ ևն:
Ք . ն-ի ա ռաջացման աոա վեւ ինտ են սիվ գործընյ»ա ցներ դիտ վում ե ն փակ ու կի­
սափակ ա վա զա ններում (հա նքա յին լճերում, ծ ո վա տ ա կ ներո ւմ), որտ եղ լուծույթ­
ները հա սնում են մեծ խ տությա ն:

Х И М И Ч Е С К И Й А Н А Л И З В О Д Ы - 1ՐԻ Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Տ Ա Ր Ր Ա Լ Ո Ի Ծ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ,
բնական ջրում լուծվա ծ ք իմ . տարրերի ու միա ցությունների որոշում: Ջ . ք . տ . բա գ-
մա թիվ տ եսա կներից ջրա երկրբ. ա շխ ա տ ա նքների ժամանակ ա ռա նձնա ցվում է ջրի
ընդհա նուր ք իմ. բա ղա դրութ յա ն ընղհա նուր բնութա գիրը, ֆիզ. հա տ կա նիշները,
p H -ը , ա ոա վեւ տ ա րա ծվա ծ գա զերի ( C 0 2, H 2S , 0 2) քա նա կա կա ն պարունա կու­
թ յունը, մա կրոբա ղա դրիչների քա նա կը (տ ե՛ս М ак р ок ом п о н е н т ы х и м со ст а в а
природны х в о д ) և (ա ծվա ծ օր գ . նյութերի ընդհա նուր պարունա կությա ն մոտավոր
բնութա գիրը:
Պ ա յմա նա կա նորեն ա ռա նձնա ցվում են ջրի ընդհա նուր քիմ. տարրա լուծությա ն
8 տ իպ եր, լր ի վ , կրճա տ և դ ա շտ ա յին: Ա ո ա ջ ի ն 2 տ իպերը կա տ ա րվում ե ն , որպես
կա նո ն, ստա ցիոնա ր լա բորա տ որիա ներում' ա ոա վել ճշգրիտ ու կա տ ա րյա լ մեթ ոդ-
Gb|«iu(: Նրանց հիմնական տարբերությունը կայա նամ է նրանում, որ լրիվ տարրա-
|ուծուկա ն դեպքում N a + և К ՚ իոնների որոշումը 1|աւոարվում է փորձնականորեն,
ինշը թուը է տալիս կատիոնների և անիոնների համարժեք պարունակոլկունների
գումարով հսկել տարրալուծության որակը: Մինչդեո կրճատ տարրալուծության դեպ­
քում դրանց պարունակությունը որոշվում է հաշվարկային եղանակով' անիոնների
համարժեք պարունակությունների գումարից հանելով ընդհանուր կոշտությունը
(երկաթային ջրերում ընդհանուր կոշտությանը ավելացվում է երկաթը):
Դաշտային տարրալուծությունը կատարվում է դաշտային պայմաններում' շար­
ժական ջրաքիմ. լաբորատորիաների միջոցով: Ա յդ դեպքում մի շարք բաղադրա­
տարրեր որոշվում են ոչ այնքան ճշգրիտ մեթոդներով, իսկ որոշ բաղադրատարրեր
(նիտրատ-իոն, օրգ. նյութեր են) ընդհանրապես չեն որոշվում: Նշվա ծ թերություն­
ների հետ մեկտեղ, դաշտային տարրալուծականը թույլ Լ տալիս անմիջապես
տեղում որոշել ջրի ֆիզ. հատկանիշներն ու րիմ. բաղադրությունը և դրանով իսկ
րացաոեւ այնպիսի բացասական ազդեցություններ, որոնք դիտվում են ջրի նմուշ­
ների փոխադրման ու երկարատև պահպանության հետևանքով (օքսիդացման ու
վերականգնման գործընթացներ, գազերի ցնդում, մանրէների գործունեություն և ն):
Բացի ջրի ընդհանուր քիմ. տարրաւածության նշված 3 տիպերից, որոշակի
ջլա երկրր. նպատակային ուսումնասիրությունների ժամանակ հարկ է լինում կատա­
րել նաև հատուկ տարրաւուծոլթլուններ' միկրոբաղադրիչների, հազվագյուտ տար­
րերի և այլ նյութերի որոշումով:

ХИМ И ЧЕСКИМ ТИП П О Д ЗЕМ Н Ы Х ВО Д Ս ՏՈ ՐԵ ՐԿ Ր Յ Ա Ջ ՐԵ ՐԻ Ք Ի Մ Ի Ա ­

Կ Ա Ն ՏԻ Պ , ստ. ջրերի քիմ. բաղադրության գլխավոր իոնների (մակրոբաղադրիչ-
ների) քանակական պարունակության հա րա բերակցական: Ջրի տիպը որոշելիս
նախ նշվում են անիոնները, ապա կատիոնները' նրանց պարա նա կա կա ն նվագման
կարգով: Դ իցուք, եթև ստ. ջրի բաղադրությունը Կապովի բանաձևով (տե՜ս Ф ор­
мула К урлова) արտահայտված է M S O « ո լՕ ս ------ տեսքով, ապա ջրի տիպը
Ca«4- Najj-Mg*»
կարելի Ւ. որակե| միայն մեկ գերիշխող իոնով (տվյսղ դեպքում սալֆատային կամ
կալցիումային), գերիշխող անիոնով և կատիոնով (սալֆատային-կալցիամալին)
կամ երկուական և ավել բաղադրիչներով' եթե նրանց պ ա րա նա կոլկա նը բարձր է
29 ւ1դ. համ. %-ից (բերված օրինակում' սոլլֆատային-քլորիդային, կալցիումային-
նատրիումային):
Ս . ջ. ք . տ-ի անվանարկման բնույթը կախված է հետազոտական նպատակից
և մանրամասնուկունից: Որոշ հետազոտողներ ջրի քիմ. տիպը բնութա գրերս գեր-
իշի ող իոնների անունները նշում են վերջում:

Х И М И Ч Е С К О Е В Ы В Е Т Р И В А Н И Е ֊Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ղ Մ Ա Հ .Ա Ր Ո Ի Մ , ստ . ու
մակերևութային ջրերի, մթնոլորտային և այլ գործոնների քիմ. ներգործությամբ
ապարների քայքայման գործընթաց, որն ուղեկցվում է նրանց քիմ. բա ղա դրա կա ն
փոփոխություններով ւ Օր., դաշտասպաթների Ք . հ. հանգեցնում է կավերի աոաջաց-

Х Л О П У Ш К А — Պ ԼՏ Ա Ն , ուղղաձիգ փորվածքներում (հորատանցք, ջրհոր, հան-

քափող) ջրի մակարդակը չափելու պարզագույն սարք (գործիք): Իրենից ներկա-
յացնում է Г)— 10 սմ երկա րությա ն և 5— 6 սմ տ րա մա գծով փողակ (կա մ ներքևի
մասում բաժակաձև փ որվա ծքով մետ ա ղյա գ լա ն ) , որի վերևում սա րքվա ծ կեոիկին
(կա մ օղա կին) ագուցվում է մետ րա չա փ երով նշվա ծ ճոպ ա ն կա մ պարան: Ջրի
մա կա րդա կին հասնելիս Պ . հանում է բնորոշ խ ուլ ձայն (ս ղ տ ո ց ):

Х Л О Р В Р О М Н Ы Й К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т - Ք ԼՈՐ ԲՐՈ Մ Ա ՅԻՆ Գ Ո Ր Ծ Ա Կ ԻՑ, ստ .

գրերում պ ա րունա կվող քլորի և բրոմի կշռա յին քա նա կների (մ գ /լ) հա րաբերու­
թյունն արտ ա հա յտ ող գ ործա կից ( C I. B r ) : Ա ռ ա ջա րկվա ծ Լ Ա . Պ . Վ ինոգրա դովի
(1944) կողմից' որպես ստ . ջրերի ծա գումնա բա նա կա ն ցուցա նիշ: Ք . գ . բնութա գրում
I. ա վա զա նի ջրա երկրբ. մեկուսա ցվա ծութ յա ն ա ստ իճա նը, ջրաղինամիկ իրադրու­
թյունը և ստ . ջրերի ք ի մ . բա ղա դրութ յա ն ձևա վորմա ն պայմա նները: Ծ ո վ ա յի ն ջրի
համար Ք . գ . հավասա ր է 292: Լա վ մեկուսացած կա ոուցվա ծքներում, որտ եղ տիրա­
պետում են դժվար կա մ չա փ ա զա նց դժվա ր ջրա փ ոխ անակման պ ա յմա նները, բարձր
հա նքա յնա ցմա ն ջրերում տ եղի է ունենում B r -ի կուտ ա կում, որի հետևանքով
C l/ B r հարաբերությունը ցածր է , քան ծովա յին ջրում: Բ ա ց , լվա ցվա ծ ջրա երկրբ.
կա ոուցվա ծքներում (կա մ եթե կտ րվա ծքում ա ոկա են աղատ ար նստ վա ծքներ)
C l/ B r հարաբերությունը բարձր է, քա ն ծովա յին ջրում (երբեմն տ ասնապատիկ
ա ն գ ա մ ): Ք . գ -ի ցածր ա րժեքները դիտ վում են որպես երկ րբ. կտ րվա ծքի հնա ­
րա վոր նա վթա գա զա բերությա ն որոնողա կա ն ցուցա նիշ:

ХЛОРИДНЫ Е В О Д Ы — Ք ԼՈՐ ԻԴ Ա ՅԻ Ն ՋՐԵՐ, բնա կա ն ջրեր, որոնց քիմ.

բա ղա դրա տ ա րրերից (ա նիոններից) գ երիշխ ում է քլո ր-իո նը:

ХЛОРНЫ Й К О Э Ф Ф И Ц И Е Н Т — Ք ԼՈՐ ԱՅԻՆ ԳՈՐԾԱԿԻՑ, բնա կա ն ջրե­

րում պ ա րունա կվող աղերի գումա րա յին քա նա կի հա րա բերությունը քլորի քա նա կին:

Х О З Я Й С Т В Е Н Н О -П И Т Ь Е В Ы Е В О Д Ы - հ » Մ Ե ԼԱ Ջ Ր Ե Ր (Խ Մ Ե ԼՈ Ւ ԵՎ ՏԸՆ-
Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ն Ջ Ր Ե Ր ) , բնա կա ն ջրեր, որոնք օգտ ա գործվում են խ մելու և տ նտ . կա րիք­
ների ջրա մա տ ա կա րա րմա ն համար:

- Ц -
Ц В Е Т В О Д Ы — Ջ Ր Ի Գ Ո Ի Ց Ն , ջրի ֆ ի զ . հա տ կա նիշ, որը կա խ վա ծ է նրա ք իմ.
բա ղա դրութ յունից և խառնուրդների ա ռկա յութ յունից: Ս տ . ջրերը մեծա մա սա մբ ա ն ­
գույն են: Կ ոշտ ջրերն ունեն երկնա գույն ե րա ն գ, երկա թի թերօքսիդա յին ա ղերն ու
ծծմբա ջրա ծինը ջրին տ ա լիս են կ ա ն ա չա վա ն-կա պ ո ւյտ գունա վորում, օրգ. հումի-
նա յին միա ցությունները' դ եղ նա վո ւն, մի ներա լա յին կա խ վա ծ մա սնիկները' մոխրա­
վուն գունա վորում ևն: Ջ . գ . որոշվում է հետ ևյա լ կ երպ . 30— 40 սմ բա րձրությա ն
ապ ա կյա գլա նի մեջ փ ո րձա րկվո ղ ջուրը դիտ ում են վերևից և համեմա տ ում նո ւյ­
նատ իպ գւանում լցվա ծ թորած (ստ երիւ) ջրի հետ : Որոշ գունա վորումներ ք ա նա -
կապես որոշվում են ա ստ իճա ններով' ւա սնոսկի-կոբա ւտ ա յին սա նդղա կի օգնությա մբ:

ЦЕМ ЕНТАЦИИ ГОРН Ы Х П О РО Д Ա Պ Ա Ր Ն Ե Ր Ի Ց Ե Մ Ե Ն Տ Ա Ց Ո Ւ Մ , ճ եղ քա ­

վոր ու ծա կոտ կեն ա պարների միա ձուլությա ն ու ամրության բարձրա ցմա ն և ջրաթա-
փ ա նցելիությա ն նվա զեցմա ն եղ ա նա կ , որն իրա կա նա ցվում I. հորա տ ա նցքերի հա ­
մա կա րգի միջով նրանց մեջ ցեմենտ ի թսծույթ (շա ղ ա խ ) ն ե ր ա ր կ ե ի միջոցով:

814
 Ц Е М Е Н Т А Ц И Я С К В А Ж И Н Ы (Ц Е М Е Н Т А Ж . Т А М П О Н А Ж ) - ՀՈՐԱ ՏԱ ՆՑ­
Ք Ի Ց Ե Մ Ե Ն Տ Ա Ց Ո Ւ Մ (Տ Ա Մ Պ Ո Ն Ա Ց Ո Ի Մ ), տ ես Там п онаж скважины:

Ц Е Н Т Р А Л Ь Н А Я С К В А Ж И Н А ֊ Կ Ե Ն Տ Ր Ո Ն Ա Կ Ա Ն Հ Ո Ր Ա Տ Ա Ն Ց Ք , փորձային
հորատանցք, որից կատարվում են ջրի արտ անդամներ, իսկ նրա շուրջ դասավոր­
ված հորատանցքերամ տարվում են ջրի մակարդակի իջեցման դիտարկումներ: Հււ-
րատանցքերի նման համակցությունը կոչվում Լ փորձային փունջ, որում դիտողական
հորատանցքերը դասավորվում են ստ. ջրերի հոսանքի և նրան խաչաձև ուղղություն­
ներով m տւչվում են ճաոագայթներ: Վերջինների քանակը յինում է 1— 4, յուրա ­
քանչյուր ճառագայթում դիտողական հորատանցքերի թիվը տատանվում է 1— 3
(երբեմն ավելի) սահմաններում' կախված փորձային տեղամասի ջրատար ապար­
ների համասեռությունից: Եթե ապարները համեմատաբար միատեսակ են' բավա­
րարվում են մեկ կամ երկու ճառագայթով, որոնք դասավորվում են' մեկը հոսան­
քով, իսկ մյուսը խաչաձև ուղդությամբ: Ի տարբերություն դիտողական 1'որասւանց-
քերի, Կ . հ. փորվում է ավեյի մեծ տրամագծով, կահավորվում Լ քա միչով, պոմպով
(կամ օդ ա մղիչով), արտամղվող ջրի քանակի չափման տարողությամբ կամ ջըր-
թափով, ջրհեռացման միջոցներով (խողովակաշար, ջրորդան) ևն: Հոմանիշ' փոր­
ձային հորատանցք:

Ц Е О Л И Т Н А Я ( Г И Д Р А Т Н А Я ) В О Д А -9Ե Ո 1 .Ի Տ Ա Յ Ի Ն (Հ Ի Դ Ր Ա Տ Ա Յ Ի Ն ) « Ո Ւ Ր ,
քիմիապես կապակցված ջրի տեսակ (տե'ս Химически связанная вод а):

Ц И Р К О Б Р У Ш Е Н И Я — Փ ԼՈ ՒԶ Մ Ա Ն Կ ՐԿ Ե Ս , փլվածքների հետևանքով զա ­
ռիկող լանջերին առաջացած կրկեսի (կիսակրկեսի) տեսքով իջվածք:

Ц И Р К О П Л Ы В А Н И Я ֊ ՑԵԻ>ԱՀՈՍՔԵՐԻ Կ ՐԿ Ե Ս , ցեխահոսքերի հետևանքով

լանջերին աոաջացած կրկեսի (կիսակրկեսի) տեսքով փոքր իջվածք:

Ц И Р К У Л Я Ц И Я В Е Р Т И К А Л Ь Н А Я ֊ Ո Ւ Ղ Ղ Ա Ձ Ի Գ ՕՐ Ջ ԱՆ ԱՈ ՚Ո Իւծ֊ՅՈ ՒՆ, ջրա­

յին զանգվածների ուղղաձիգ շարժումը համաշխարհային օվկիանոսում: Շրջանառու­
թյան աոանձին զոնաներում շարժումը կարող է պայմանավորված |ինել տարբեր
պատճառներով, օր-, օվկիանոսային ջրերի խտության փոփոխությամբ, մակարդակի
տատանումներով, հորիզոնական հոսանքների մերձեցմամբ (զուգամիտությամբ) ու
հեոացմամբ (տարամիտությամբ) ևն:

ЦИРКУЛЯЦИЯ ПОПЕРЕЧНАЯ - ԼԱ Յ Ն Ա Կ Ի Շ Ր Ջ Ա Ն Ա Ռ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , պտտա­

կան շարմում, որը կատարվում Լ հեզուկի կամ գազի հոսքի լայնակի կտրվածքում:
Լ . շ. գումարվեւով հոսքի հիմնական երկայնակի շարժմանը, նրան հաղորդում Լ
պտտական բնույթ: Լ . շ. առաջանում Ւ. հոսքի պորաններում (ծռվածքներում), ի ն չ­
պես նաև Կորիոլիսի ուժի (տե՞ս Закон Б эра-Б абинс) ազդեցությամբ: Հոսանքների
|այնակի բաղադրիչը շեղում Լ բերվածքների ւա|նակի կուտակման ձևերին իրենց
նորւէսզ դիրքից, ինչպես նաև հանդիսանում Ւ. հոսանքի նկատմամբ երկայնակի
ձևերի առաջացման պատճառ:

ո ւ
 —ч -
Ч Л С Т И Ч Н О С В Я З А Н Н Ы Й (М О Л Е К У Л Я Р Н Ы Е ) В О Д Ы — Թ ՈՒՅԼԿ Ա Պ Ա Կ Ց­
Վ Ա Ծ ( Մ Ո Լ Ե Կ Ո Ւ Լ Ա Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , տ ե ս В о д а р ы х л осв я за н н а я:

ЧА Ш А О З Е Р А (В О Д О Х Р А Н И Л И Щ А ) - Լ«Ի (Ջ Ր Ա Մ Բ Ա Ր Ի ) ԹԱՍ, գոգա ­

վորությա ն (հովտ ի ) Սաս, որը լցվա ծ է ջրով:

М ЕТОЧН АЯ В О Д А — ՄԱՋՄՋՈԻԿԱՅԻՆ ՋՈԻՐ, ըստ Կ ո ս ս ո վ ի չի , ջուր, որը

օտ նվում է ապարի մերթ ընդմերթ նեղա ցող ու լա յնա ցո ղ մազա նոթներում (մա զ­
մ զ ո ւկ ն ե ր ո ւմ ) կա մ պ ա րփ ա կվա ծ է կա վա յի ն թերթիկների ծսղքերում: Երբեմն Մ .
у-երի բարձրա ցումը կա րող է գերա զա նցե| սովորա կա ն մա զա նոթա յին ջրերի բա րձ­
րացումը:

Ч И С Л О П Л А С Т И Ч Н О С Т И Г Р У Н Т О В — ԳՐՈԻՆՏՆԵՐԻ Պ ԼԱ Ս Տ ԻԿ Ո ՒԹ Յ Ա Ն
Թ Ի Վ , կ ա վա յին գրա նտ ների պ լա ստ իկություն վերին (հոսունութ յա ն) և ստորին
(գլա նմա ն) սա հմա նների տ ա րբերություն (տ ե՛ս П л аст и ч н о ст ь глинисты х п о р о д ):

—Ш—
Ш АХТА Հ Ա Ն Ք Ա Փ Ո Ղ , Հ Ա Ն Ք Ա Ր Ա Ն , Հ Ա Ն Ք Ա Հ Ո Ր , 1. Հա նք ա փ ո ղ -ո ւղ ղա ն կ -
յուն կա մ կւորա վուն մեծ կտ րվա ծք ով ո ւղղա ձիգ ւեոնա յին փ ո րվա ծք , որը ծա ոա յա մ
է հա նքա փ որների, հա նքա քա րերի, շինա նյութ երի ու սարքավորումների ահղավւոիւ-
մա ն, ի նչպ ե ս նաև օդա փ ոխ մա ն և ջրհեռա ցմա ն համար: Ո րպ ես կ ա նո ն, Հ -ի ստորին
մասում կա ոո ւց վա մ է զումփ ֆը (տ ե՛ս З у м п ф ) : 2 . Հ ա նքա րա ն֊ւեոնա հա նքա յին Տեո-
նարկությա ն ա րտ ա դրա կա ն մ ի ա վո ր, որի միջոցով իրա կա նա ցվում է օգտ ա կա ր հա ­
նածոյի ա րդյունա հա նումը: 3 . Հ ա նք ա հո ր-հա նք ա րա նի ստ . փ որվա ծքների համա­
խումբ:

Ш А Х Т Н Ы Е (Р У Д Н И Ч Н Ы Е ) В О Д Ы ֊ ՀԱՆՔ ԱՀՈՐԱՅԻՆ (ՀԱ Ն Ք Ա Ր Ա Ն Ա ­

Յ Ի Ն ) Ջ Ր Ե Ր , տ ե՛ս В о д а р у д н и чн а я :

Ш Л Е Й Ф К О Л Л Ю В И А Л Ь Н Ы П - Կ Ո ԼՑՈ ԻՎ ԻԱ Լ Շ ԼԵՅ Ֆ (ՏԱ Փ Ա Ն , Փ ԵՇԱ-

Տ Ո Ի Տ ), լա նջի ներքնա մա սում ա ռա ջա ցա ծ կ ոլյո ւվի ա լ նս տ վա ծք ներ, որոնք լա նջն
ի վեր կոնաձև վերջա նում ե ն , իսկ ստ որոտ ում համա տ ա րա ծ են:

Ш ОР (С О Р ) - ՇՈՌ (Ա Ղ Ո Ւ Տ ), Մ իջին Ա ս իա յո ւմ աղուտ ների տ եղա կա ն ան­

վա նում:

Ш НЕКОВОЕ Б У Р Е Н И Е - ԴԱ ՅԼԻԿՈՆԱ ՋՈՂԱ6ԻՆ Պ Ա ՐՈ ՒՅՐԱ Ջ Ո ՎԱ ՅԻՆ )

ՀՈ ՐԱ ՏՈ ՒՄ , կա րճ հորա տ ա նցքերի հորատում պ տ ուտ ա կա յին հորատահաստ ոցի
ւէիջոցով, որի մոտ սովորա կա ն հորա տ ա ձողերը փոխա րինված են գա յլիկոնա ձև
(պարու յրա թիա կա վա ր) գա լա րա ձո ղ ով: Վ ե ր ջի նը հորա տ մա ն գործընթ ա ցում փ որ­
վա ծ ապարը բա րձրա ցնում Է մա կերևույթ՝ կ ա տ ա րելով փ ոխ ա րկիչի դեր: Գ . հ . լա յ­
նորեն կիրա ռվում Լ ի նժ եներա երկրբ. հետ ա զոտ ությունների ժա մա նա կ, երբ ուսում­
նա սիրվող գրա նտ ները ներկա յա ցվա ծ են ա վա գա կա վա յին և չկ ա պ ա կ ցվա ծ մանրա-

818
բեկոր գրաստներով, ինչպես նաև ջրաերկրբ. հետազոտությունների ժամանակ, երբ
գրունտային ջրերը տեղադրված են փոքր խորությունների վրա:

Ш П Р У Д Е Л Ь — 7Պ Ր ՈԻ Դ ԵԼ, գէսզաճնշամնալին (գազագոլորշալին) ջրով վեր-

րնթաց աղբյուր, որը գործում է գաղի (գազագոլորշու) ճնշման կամ սա. ջրերում
գազի լուծման շնորհիվ:

Ш П У Н Т О В О Е О Г Р А Ж Д Е Н И Е ֊Ա Դ Ո Ի Ց Ա Ց Ի Ն Փ ԱԿՈՑ (Ա Գ Ո Ի Ց Ա Օ Ա Ր ),
մետաղյա կամ փայտյա ագույցներից պատրաստված փակոց, որը արգելափակում է
հիմնատակ ծառայող հոսագրունտների (ապարալողիկների) տեղաշարժը: Ա ոա ն­
ձին դեպքերում ագուցաշարեր պատրաստվում են նաև ալեբախման պատերի առաջ­
նամասում' պատերի կայունությունը մեծացնեյու և ալիքի հարվածային ուժը թա ­
գ ց ն ե լո ւ նպատակով:

Ш У Р Ф ( Д У Д К А ) — ՕՈ ԻՐՖ (ՀՈ Ր , Դ Ո Ի Դ Կ Ա ) , ուղղաձիգ կամ թեք ստ. լեռ­

նային փորվածք, որն ունի ուղղանկյան կամ կւորավան ոչ մեծ (1— 3 մ3) հատույթ
և ոչ մեծ (սովորաբար 1— 5 մ) խորության: Շ. անմիջական ելք անի դեպի երկրի
մակերևույթ և ծաոայում Լ օգտակար հանածոների հնքվ-երի հետախուզման, գրունտ-
ևերը ուսումնասիրելու, ստ. ջրերը նմաշարկե|ու և այլ նպատակների համար:

— Щ
Щ Е Л О Ч Н О С Т Ь В О Д Ы - Ջ Ր Ի Ա ԼԿ Ա Լ Ա 9 Ն Ո Ի Թ Ց Ո Ի Ն , հատկանիշ, որը պայ­
մանավորված է ջրում թաղ թթուների, գլխավորապես ածխաթթվի անիոնների աո-
կայոլթյա մբ: Ենթարկվելով հիղրոլիգի, այղ անիոնները առաջացնում են հիղրօքսխ
իոններ, ինչպես op .. C O j* —j-H jO - ► ! I C .O j֊ + O M ֊ , I ւ Օ Օ յ֊ + Ա շՕ -* H ։ C O , + O H ֊;
«Ջրի ալկսղայնություն» տերմինը կիրառվում I. հիմնականում բնական ջրերի
սանիտարահիգիենիկ ուսումնասիրությունների ժամանակ: Ջրաերկրբ. ծառայությու­
նում այն ղրեյտե չի գործածվում:

Щ Е Л О Ч Н Ы Е Ф У М Д Р О Л Ы — Հ Ի Մ Ն Ա Յ Ի Ն (Ա Լ Կ Ա Լ Ի Ա Կ Ա Ն ) ՖՈԻ17ԱՐՈԼՆԵՐ,
առաջնային ֆամարոլների (տե՛ս Ф умэролы ) տեսակ, որն ունի 900— 400° 9 ջեր­
մություն և ջրային գպորշիների հետ արտաբերում Լ ամիակային աղերի գա զ, անու­
շադրի, ամոնիումի սուլֆատների և ֆտորիղների սուբլիմատներ (կոշտ նյութից
ստացվող գոլորշիներ):

- Э -

ЭВТРОФ Н ОЕ БОЛОТО ՑԱ ԾՐԱԴ ԻՐ (Լ4Տ Ր Ո & Ի Կ ) ՃԱՀԻՃ, ցածրադիր

ճահիճ, որի սահմաններում աճած բուսականությունը գերազանցապես ստանում
Լ միներաւային (հանքային) սնում, այսինքն բույսերի արմատները խրվում են ար­
մ՛ատական ապարների մեջ:

ЭК ВИ ВАЛЕН Т ВЛАЖ НОСТИ ПОЧВ Հ Ո Ղ Ե ՐԻ |սՈ Ն Ա Վ Ո Ի (> Յ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Ր ­

Ժ Ե Ք , ըստ 9. Աեյնլյերի, հողի (ապարի) նմուշը ցենտրիֆուգով անցկացնելուց հետո
M7
նրա մեջ մնացած խ ոնա վությա ն կշոի ե ա յդ նմուշի կ շոի հա րաբերությունը' ա ր­
տ ա հա յտ վա ծ %-ներոփ Հ . խ . հ-ի համեմատակա ն հոմանիշ է համարվում «թա ղա ն­
թա յին խ ոնա վություն* հնացած տերմինը:

Э К В И В А Л Е Н Т Н Ы Й Д И А М Е Т Р Ч А СТ И Ц П О Р О Д Ы — ԱՊԱՐԻ ՄԱՍՆԻԿՆԵ­
ՐԻ ՀԱ Մ ԱՐԺԵՔ ՏՐ Ա Մ Ա Գ ԻԾ , ուսումնա սիրվող գրունտ ի անկա նոն չա փ երի ու
ձևերի մա սնիկներին փ ոխ ա րինող գնդա ձև մա սնիկների տ րա մա գիծ, որոնք պատ­
րա ստ վա ծ են միևնույն տեսա կա րա ր կ շոի նյութից և ջրում նստում են գրունտի
մասնիկների նստման ա րա գությա մբ:

ЭКВИВАЛЕНТНЫ Й (П Р И В Е Д Е Н Н Ы Й ) КОЭФ Ф ИЦИЕНТ Ф ИЛЬТРА­

Ц И И — Հ Ա Մ Ա Ր Ժ Ե Ք Ա Յ Ի Ն ( Բ Ե Ր Վ Ա Ծ ) Ծ Ծ Ա Ն Ց Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ի Ց , ըստ Պ . Յ ա .
Պ ոլո ւբա րի նո վա -Կ ոչին ա յի , ս տ . ջրերի շերտ ա յնությա մբ շա րժմա ն դ եպ քում ջրատար
շերտախ մբի ծծա նցմա ն միջին գ ործա կից: Հ . ծ. գ. (К /) հա շվվում է հետևյալ

բա նա ձև ով. К у = 1<ւՈ1|+1էշ1Ոշ-է . . . + k ո ՈՆւ ^ Որտեղ k ։ -^ n ջրատար շերտերի

1Ու+1Ոշ-Ւ . . . + П 1 ,
ծծանցմա ն գործա կիցն է , րՈ|-:-Ո՝ շերտ երի հաստությունը:

Э К В И П О Т Е Н Ц И А Л Ь Н А Я П О В Е Р Х Н О С Т Ь — ^ԿՎԻՊ ՈՏԵՆՑԻԱԼ ՄԱԿԵՐԵ-

Վ Ո Ի Յ Թ , հա վա սա ր ճնշումների մա կերև ույթ, որն ա րտ ա հա յտ վում է էկվիպ ո տ են-
ցիա լների' հոսքին ուղղա հա յա ց գծերի միջոցով: Վերջիհնև րի պ րոյեկցիա ն հորիզոնա ­
կան հարթության վրա կ ո չվ ո ւմ է ջրա իղոհիպ սեր (գրունտ ա յին ջրերի համար) կ ա մ
ջրաիղոպիեզներ (ճն շա մն ա յի ն ջրերի հա մա ր ):

Э К О Л О Г И Я — Է Կ Ո Լ Ո Գ Ի Ա , գիտ ութ յուն բուսա կա ն ու կենդա նա կա ն օրգա նիզմ­

ների, նրանց հա մա յքների միջև և շրջա պ ա տ ող միջա վա յրի հետ հարա­
բերությունների մա սին: X X դ ա րում, բնությա ն վրա մարդու ա զդեցությա ն ա վելա ց­
մանը զո ւգընթ ա ց, է . հատուկ նշա նա կութ յա ն Լ ստ ա ց ել որպ ես բնությա ն ոա ցիոնսղ
օգտ ա գործմա ն և պ ա հպ ա նութ յա ն գ ի տ ա կա ն հիմք: Վ ե ր ջ ի ն 2 տ ա սնա մյա կում ձևա­
վորվում է մարդու է . կ ա մ սոցիա լա կա ն է . , որն ուսումնա սիրում է հա սա րա կությա ն
և շրջա պ ա տ ող միջա վա յրի փ ոխ հա րա բերությա ն օրինա չա փ ութ յունները, ի նչպ ե ս նաև
բնությա ն պ ա հպ ա նութ յա ն գործնա կա ն պ րոբլեմները, ընդգրկում է փ իլիսոփ ա յա կա ն,
տ ն տ ., ա շխ գր ., երկ րբ. և ա յլ ա սպ եկտ ներ ( օ ր ., քա ղա քի է . , տ եխ նա ծին է . և ն ) :

ЭК СП Л УАТАЦ И О Н Н Ы Е ЗАПАСЫ ПОДЗЕМ НЫ Х ВОД - ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ

ՏԵՐԵՐԻ ՇԱՀԱԳՈՐԾՈՂԱԿԱՆ Պ Ա Շ Ա Ր Ն Ե Ր , ս տ . ջրերի ա յն քա նա կ ը, որը կա րող
I. ստ ա ցվել տ եխ նիկա տ նտ . տ եսա կետ ից շա հա վետ ջրհան կ ա ռո ւյցներ ով' աոա նց
վա տ ա ցնելու շա հա գործողա կա ն ո եժիմն m ջրերի որակը ջրհան կա ռույցների ա մոր-
ւոիզացիոն ժա մկետի ընթա ցքում:

Э К С П Р Е С С ՛ М Е Т О Д — Է Ք Ս Պ Ր Ե Ս -Մ Ե Թ Ո Գ , ոա ումնա սիրությունների ա րա գա ց­
ված մեթ ոդ , որն իրա կա նա ցվում է կ ա տ ա րելա գործվա ծ սա րքերով ու միջոցներով և
շատ կա րճ ժա մա նա կա միջոցում (մի քանի ժամում կ ա մ 1 հերթափոխ ում) գո րծնա ­
կա ն ա րդյունքներ է տ ա փ ս:

818
 Э Л Е К Т Р О Г И Д Р О Д И Н А М И Ч Е С К А Я А Н А Л О Г И Я ( Э Г Д А ) -Է Լ Ե Կ Տ Ր Ա Ջ Ր Ա -
Դ Ի Ն ա րԻ Կ Ս ւԿ Ա Ն Ն ւրԱ Ն Ա Կ Ո Ի Մ ( Է Ջ Դ Ն ) , նմանակում (համանմանություն), որը
գոյություն ունի ստ. ջրերի կայունացած շարժման և էլեկտրական հոսանքի շարժ­
ման միջև, շարժումներ, որոնք բնութագրվում են նույնանման դիֆերենցիսղ հա­
վասարումներով: Ա յդ 2 շարժումների միջև պարզագույն ընդհանրությունը հետևյա­
լում է . ըստ Դարսիի օրենքի, գրունտային ջրերի շարժման V' արագությունը ուդիդ
համեմատական է К ծծանցման գործակցին և J հիդրավլիկ թեքությանը' V —K J :
Ըստ Օհմի օրենքի, էլեկտրական հոսանքի J մեծությունը ուդիդ համեմատական է
էլեկտրահաղորդականության р գործակցին և Լարման Ս մեծությանը' J = р Ս :
Բհրված նմանակումն օգտագործվել է դեոևս 1018 թ. Ն . Ն . Պավլովսկու կողմից'
գրունտային ջրհոսքերի մի շարք խնդիրներ լուծելու համար: Ներկալումս բազմաթիվ
նորագույն էլեկտրական սարքերի միջոցով մեծ հաջողությամբ մոդելացվում են
ծծանցման բազմապիսի երկչափ խնդիրներ և Է Ջ Դ Ն . միջոցով լուծվում ջրաերկրբ.
տարբեր հարցեր (ջրհոսքը դեպի ջրհան կաոույցներ, ստ. ջրերի դիմհսւրը, պատ-
ղարր շրջանցող ծծանցումը, ցամաքուրդի հաշվարկը և ն):

Э Л Е К Т РО Д РЕ Н А Ж (Э Л Е К ТРО О С М О ТРИ Ч Е С К О Е В О Д О П О Н И Ж Е Н И Е )—
է֊ԼԵ Կ ՏՐ Ա Ց Ա Մ Ա Ք Ո Ի Ր Դ (Է Է Ե Կ Տ Ր Ա Դ Ր Ե Ն Ա Ժ , ԷԼԵԿ ՏՐԱ ՕՍ Մ ՈՏԻԿ Ջ Ր Ի Ջ Ե Ց Ո Ի Մ ),
թույլ ջրթավւանց ապարներում գրունտային ջրերի մակարդակի արհեստական իջե­
ցում, որը կատարվում է f որատանցքերի համակարգից արտամղումները զուգորդե­
լով էլեկտրաօսմոսի երևույթի հետ:

Э Л Е К Т Р О О С М О С - ԷԷԵԿՏՐԱ ՕՍ ՄՈ Ս , 1. Հեղուկի շարժումը դիաֆրագմայի

(կիսաթափանց միջնորմի) միջով' այդ հեղուկով հաստատուն էլեկտրական հո­
սանք թողնելու դեպքում: 2. Ստ. ջրի շարժումը գրունտում' հաստատուն հոսանքի
ազդեցությամբ, որը հանգեցնում է դրական էլեկտրոդի շուրջը գրունտի չորացմանը
և բացասական էւեկտրոդի շուրջը ջրի կուտակմանը: Է ֊ի երևույթը ընկած է էլեկ­
տրա ցամաքուրդի հիմքում (տե՛ս Э л и ктро др еяа ж ), որը կիրառվում է թույլ ջրա­
տվությամբ բնութագրվող գրունտներում ստ. փորվածքներ, բաց հանքեր, շին. փո­
սորակներ և այլ փորվածքներ անցնելիս:

Э Л Е К Т Р О П Р О В О Д Н О С Т Ь В О Д Ы - Ջ ՐԻ Է Լ Ե Կ Տ Ր Ա Հ Ա Ղ Ո Ր Դ Ա Կ Ա Ն Ո Ի Օ Ց Ո Ի Ն ,
բնական ջրի էլեկտրական հոսանք անցկացնելու ունակություն, որը պայմանավոր­
ված է հիմնականում ջրի հանքայնացումով, ինչպ ես նաև նրա քիմ. բաղադրությամբ
և ջերմաստիճանով: Էլեկտրահաղորդականության մեծությամբ կարելի է մոտավո­
րապես դատել ջրի հանքայնացման աստիճանի մասին, քանի որ թորած ջուրը
էլեկտրահաղորդ չի:

Э Л Е К Т Р О Ф О Р Е З ( К А Т А Ф О Р Е З ) ֊Է Լ Ե Կ Տ Ր Ա Ֆ Ո Ր Ե Ջ ( Կ Ա Տ Ա Ֆ Ո Ր Ե Ջ ), հե­
ղուկ կամ գազային միջավայրում կախված դիսպերս մասնիկների շարժում, որը
կատարվում է էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ: Է . դիտվում է գրունտների
I լեկտրացամաքուրդի ժամանակ, որի դեպքում կախված մասնիկները շարժվում են
դեպի իրենց հակաոակ լիցք ունեցող էլեկտրոդները:
 Э Л Е К Т Р О Х И М И Ч Е С К И Й С П О С О Б З А К Р Е П Л Е Н И Я ГР У Н Т О В —ԳՐՈԻՆՏ-
Ն Ե Ր Ի Ա Մ Ր Ա Ց Մ Ա Ն Է Լ Ե Կ Տ Ր Ա Ք Ի Մ Ի Ա Կ Ա Ն Ե Ղ Ա Ն Ա Կ , ք ի մ . և էլեկտ րա կա ն մշա կ­
մա ն միջոցով գրունտ ների ամրության բա րձրա ցմա ն եղա նա կ:

Э Л Л И П С Н А П Р Я Ж Е Н И И — Է Ա Ր Ո Ի Մ Ն Ե Ր Ի Է Լ Ի Պ Ս , գրա ֆ ի կ , որը հարթ խնդրի

լուծմա ն դեպ քում ա րտ ա հա յտ ում է տ վյա լ կետ ում գրունտ)։ (նյութ)։) լարված
վիճա կը:

Э М А 1 1 — է Մ Ա Ն , րնւսկան ջրերի ռա դիոա կտ իվութ յա ն (ռադիումի էմա նա ցիա ների)

չա փ մա ն միա վոր, որը հավասա ր է 1,1 0—10 կյուրի/լ կա մ 0,275 Մա խ եի միավորի:

ЭМ П И РИ ЧЕСК И Е Ф ОРМ УЛЫ ДЛ Я О П Р ЕД ЕЛ ЕН И Я КОЭФ Ф ИЦИЕНТА

Ф И Л Ь Т Р А Ц И И ( К ф ) — Ծ Ծ Ա Ն Ց Մ Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ա Կ Ց Ի (К , ) Ո Ր Ո Շ Մ Ա Ն Փ Ո Ր Ջ Ա Ց Ի Ն
ԲԱՆԱՋԵՎԵՐ, ա վա զա յին գրունտ ների ծծա նցմա ն գործա կցի որոշման բա նա ձևեր,
ռրոնց հիմքում դրվա ծ է ա պ ա րների հա տ իկա չա ւիա կա ն բա ղա դրությա ն մա սնիկ­
ների արդյունա վետ կամ գ ո րծող տ րա մա չա փ ի մեծությունը: Վ երջի նը ո րոշվում Լ
լաբորա տ որ ուսումնա սիրությունների տ վյա լների հիման վրա կա ռո ւցվո ղ գրունտ -
ների հա տ իկա չա փ ա կա ն բա ղա դրութ յա ն կորի օգնությա մբ (տ ե'ս Кривая грану­
лометрического состава): Ծ . գ. ո. փ. բ. կրում են մոտ ա վոր բն ույթ , քանի որ
ծծա նցմա ն գործա կցի մեծությունը պ ա յմա նա վորվա ծ է նաև մասնիկների ձևով;
դա սա վորությա մբ և ա յլ գ ո րծո ննե րով: Փ որձա յին բա նա ձև երով К >-ի որոշումը
կիրա ռվում է ջրա երկրբ. նա խ նական ուսումնա սիրությունների ժա մա նա կ:

ЭНЕРГИЯ В О Л Н Ы — Ա ԼԻՔ Ի ԷՆԵՐԳԻԱ, ա լիքի ողջ ծա վա լին վերա գրվող

մեխ . (կինետ իկ և պ ոտ ենցիա լ) էներգ ի ա , որն ա ռաջանում է ջրի (հեղուկի) տա­
տ ա նողա կա ն շա րժումից:

ЭНЕРГИЯ ПОГЛДЩЕИИЯ — Կ Լ Ա Ն Մ Ա Ն Է Ն Ե Ր Գ Ի Ա , ըստ Կ . Կ . Հ եղ րո յց ի,

էներգիա , որով կա տ իոնա յին փ ոխ ա նա կմա ն գործընթ ա ցում տարբեր կատիոններ
կ լա նվում և պ ա հվում են ապարի կ ող մից: Ե թե ա պարը մշա կվի մի շա րք կա տ իոն­
ների համա րժեք քա նա կներ պ ա րունա կող լուծո ւյթ ո վ, ապ ա նրանք կ կլա նվե ն էա պ ես
տարբեր քա նա կներով: Տա րբեր կա տ իոնների Կ . է . կա խ վա ծ է նրանց արժեքա ­
կա նությունից (վա լենտ ա կա նութ յուն) և ատ ոմա կա ն կ շո ի ց , բարձր վա լենտ ա կա նու­
թյուն և մեծ ատ ոմա կա ն կշիո ունեցող կա տ իոններն օժտ վա ծ են կ լա նմա ն մեծ
էներգիա յով:

ЭНТРОПИЯ - ,’ Ն Տ Ր Ո Պ Ի Ա , մեծո ւթ յա ն, որը մո ւեկա լյա ր-կինետ իկ տ եսակետից

բնութա գրում է մարմնի կ ա մ հա մա կա րգի ջերմա յին վիճա կը: Ֆ իգիկա յում է . դ ի տ ­
վում է որպես համա կա րգի տ վյա լ վիճա կում գտ նվելու հա վա նա կա նությա ն չա փ .
ի նչք ա ն մեծ է է . , ա յնքա ն մեծ է հա մա կա րգի գոյությա ն հա վա նա կա նությունը: Օր.,
անոթում գա զի հա վա սա րա չա փ տ եղա բա շխ մա ն հա վա նա կա նությունը ա վեփ մեծ է ,
քան նրա խտացումը ա նոթի մի մասում.- Հա մա պ ա տ ա սխ ա նա բա ր նշվա ծ վիճա կնե­
րից աոա ջինում գա զի է . ա վելի մեծ է , քա ն երկրորդում: Փ ա կ համա կա րգերում տեղի
ունեցող բոլոր գործընթ ա ցներում է . կա մ աճում է (ա նդա րձելի գործընթ ա ցներ) կամ
մնում հաստատ ուն (դա րձել)։ գ ո րծընթ ա ցն եր): Է ֊ի հասկացությունը լալնորեն կ ի ­
րա ռվում է ջրա երկրա քիմիա յում և գրունտ ա գիտ ությունում:
 ЭПЮ РА НАПРЯЖ ЕНИИ Լ Ա Ր Ո ՒՄ Ն Ե Ր Ի Է Գ Յ Ո Ւ Ր , գրունտի (նյութի) էա-
րումնեբի որևէ հարթությամբ գրաֆիկ արտահայտություն:

Э Р Л И Ф Т — Օ Դ Ա Մ Բ Ա Ր Ջ (Է Ր Լ Ի Ֆ Տ ), սեղմված օրով գործող հարմարանք, որի

օգնությամբ հորատանցքից ջուրր կամ նավթը արտամղվում Լ երկրի մակերևույթ:
Սարքն իրենից ներկայացնում I: խողովակ, որի ծայրը որոշակի չափով ընկղմվում
I: հորատանցքի հեղուկի սյան մեջ: Երբ նրա միջով սեղմված օդ է մղվում, հո­
րատանցքում աոաջանում Լ օդահեղուկ խաոնուրդ, որը զգալիորեն թե|»և լինելով
հեղուկից, կտրուկ բարձրացնում է նրա մակարդակը: Արդյունքում հորատանցքից
կատարվում Լ հեղուկի արտամղում' ինքնահոսի կամ շատրվանի ձևով, որը կարելի
I կարգավորել տրվող օդի քանակով, խողովակի ընկղման չա փով ևն: Ջրաերկրբ.
հետախուզական աշխատանքների ժամանակ փորձային արտամղումների իրակա­
նացումը 0-ի օգնությամբ տեխնիկապես հեշտ ե տնտեսապես ձեռնտու եղանակ է:
Ր-ի տարատեսակ է գազսւմբար&ը (գազլի.>տը), երբ ապարների ճեղքերով ջրա­
տար (նավթատար) հորիզոններ են մուտր գործում բնական գազերը: Հայտ նի Լ,
որ հանքային աղբյուրները հիմնականում գործում են գազամբարձի շնորհիվ:

ЭТАЖ ГИ Д Р О ГЕО Л О ГИ Ч ЕСК И Й ՋՐԱԵ1 ‘Կ Ր Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն ՀԱ ՐԿ , ըստ

I'. Կ . Ջայցևի և Ն . Ն . Տոլստիխինի (I9 6 0 ), ջրաերկրբ. կտրվածքի մաս, որը հա ­
մապատասխանում է կաոուցվածքային հարկին: Մի շարք шц հեղինակների կար­
ծիքով Ջ . հ. համարժեք Լ «ջրատար սերիա» հասկացությանը (տե՜ս Серия ВОДО-
носная):

эф ф ект ф и л ьтрац и о н н ы й ծծանյմա \ , ա »>դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ ց ո ւ ն ,

տե՜ս Фильтрационный эффект:

эф ф екти вн ая п о ри стость արդյունա վետ ծ ա կ ոտկ են ո ւթ յո ւն ,

«Ա կտ իվ ծակոտկենություն» տերմինի ավելորդ հոմանիշ (տե՜ս П ористость):

ЭФ Ф ЕКТИВНАЯ П РО Н И Ц АЕМ ОСТЬ Ա Ր Դ Յ Ո Ի 4 .Ա Վ Ե 8 Թ Ա Փ Ա Ն Յ Ե Լ Ի Ո Ւ-

Թ Յ Ո Ւ Ն , ծակոտկեն միջավայրի թափանցելիությունը որևէ հեղուկի կամ գազի համար'
միաժամանակ ապարում դրանց խաոնոլրդի (գազ-նա վթ, նավթ-ջուր, գազ-նավթ-ջուր)
աոկայության դեպքում: Ապարի Ա . թ. որԱ1. հեղուկի կամ գազի համար կախված
է ապարի ծակոտիների այդ հեղուկով կամ գազով հագեցվածության աստիճանից:

ЭФ Ф ЕКТИВНЫ Й ДИ АМ ЕТР ЧАСТИ Ц ՀԱ8ԻԿՆԵՐԻ Ա ՐԴ ՅՈ ՒՆ Ա Վ ԵՏ

Տ Ր Ա Մ Ա Գ Ի Ծ , տե՜ս Действующий диаметр частиц

Ю—
Ю В Е Н И Л Ь Н Ы Е В О Д Ы — Կ Ո ՒՍ Ա Կ Ա Ն (Ց Ո Ւ Վ Ե Ն Ի Լ ) Ջ Ր Ե Ր , ըստ է . Ջ յա ս ի,
ստ . ջրեր, որոնք աոաջանում են մեծ խորություններում ջրային գուոբշիներից և, հա­
վանական Լ, Н + b О 1՜ դիսոցված ատոմներիցւ Կ . ջ. սկիզբ են ա ոնոլմ կամ մագ­
մային օջախների գազագոլորշային անջատումներից, կամ խորքային ապարների քի­
միապես կապակցված (կաոուցվածքային, բյուրեղային և ցեոլիտային) ջրերից:

И —МГ
Կ . ջ . մաքուր ձևով ևրկ|փ մակերևույթ չե ն հա սնում, նրանք Ոասցնամ են միախ աո-
ն ը վել ծծա նցմա ն և ա լլ ծա գմա ն ջրերի հետ: Հոմա նի շ' ա ռա ջնա յին ջրեր, մա գմա -
ծին ջրեր:

-я-
Я Р У С Н Ы Й В О Д О З А Б О Р — ՀԱՐԿԵՐՈՎ ՋՐՀԱՆՆԵՐ (Ջ Ր Հ Ա Ն ԿԱ ՌՈԻ6Ծ-
Ն Ե Ր ) , ջրհան կա ռո ւյցներ , որոնք բա ղկա ցա ծ ե ն հա րկերով դա սա վորվա ծ շա հա ­
գործողա կա ն ո չ կա տ ա րյա լ հորատ ա նցքերից կ ա մ հորատ ա նցքերի խ մբերից: Մ ի և ­
նույն խորության յուրա քա նչյուր հորա տ ա նցք (խ ո ւմ բ ), ջուրը ա րտ ա մղում է հզոր
ջրատար շերտի տարբեր խ որությունից (հա րկից) կ ա մ ջրատար շերտախ մբի տ ա ր­
բեր շերտ երից և կ ա հա վորվա ծ է ք ա մ ի չո վ միա յն տ վ յա լ ինտ երվա լում: Ե րբեմն խորը
ողողա մա շմա ն (սրվածքներում հզոր ջրատ ար հորիզոնները ունենում են տարբեր
նիշերի վրա տ եղա գրվա ծ գծա յին ա ղ բյուրներ, որոնց ջրերը հա վա քելու համար
կա պ տ ա նա յին կա ռույցները (ա ռուներ, գետ նուղիներ և ն) նույնպ ես տ եղա դրվում են
հարկերով:

Я Д Р О П Л О Т И Н Ы — Պ Ա Տ Վ Ա Ր Ի Մ Ի Զ Ո Ի Կ , հողա յին պ ա տ վա րների ա ռա նցքա յին

մասում ջրաթափանց կա մ նվա զ ջրա թա փ ա նց գրա նտ ներից (կ ա վ , ա վա զա կա վ)
պատրա ստ վա ծ միջուկ:
 ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈԻԹ ՑՈԻՆ

1. Հ . Հ-, Երկրաբանահետախուզական հորատման տեխնոլոգիական և

տեխնիկական տերմինների բացատրական բաււարան: Երևան, Երևանի համալ-
սսգւանի հրատարակչություն, 1076, 64 էջ:
2 . Աղտ մյա ն Հ . Հ ., Գանջումյա ն Ո>. Ա ., Երկրաբանական-հետախուզական հորատ­
ման աշխատանքներ և անվտանգության տեխնիկա: Երևան, Երևանի համալ­
սարանի հրատարակչատուն, 1983, 224 էջ, նկարով:
3 . Ավետխզան Վ . Սև, Դ ավթյան Դ . Ե ., Կենսաբեր ստորերկրյա ջրերը: Երևան,
«Հայա ստան», 1087, 141 է ջ, նկարով:
4 . Բաթսեզյտն Հ . Հայերեն ուղղագրական-ուղղախոսական տերմինաբանական
բսաարան: Երևան, «էույււ», 1073, 070 էջ:
5 . Ժամանակակից հայոց յեգվի բացատրական բաոարան (4 հատորով): Երևան,
Հա յկ. Ս ՍՀ Դ Ա հրատարակչության, 1060— 80:
6. էոաչատրյան Գ . Ա ., Լեոնատեխնիկական տերմինների nmu-հայերեն բացատրա­
կան բաոարան: Երևան, «Հայա ստան», 1985, 294 էջ:
7 . Հայկական սովետական հանրագիտարան (12 հատորով): Երևան, Հայկական
սովետական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրություն, 1974— 87:
8. Ղա թիոա ն Ա . 1)., Ռուս-հայերեն բաոարան: Երևան, «Հայա ստան», 1982, 1433 էջ:
9. (րէսչյտն Ս . I K , Դետնահողերի Փիզիկամեխանիկական հատկությունները: Երե-
վա ն, «Հայա ստան», 1985, 350 էջ, նկարով:
10. ւՈա չյա ն Ս . (ե., Բնահողերի մեխանիկայի ւաբորատոր աշխատանքներ: Երևան,
«էույս», 1071, ՅՑ2 էջ, նկարով:
11. Ռուս-հայերեն պոլիտեխնիկական բաոարան: Երևան, ՀՍ Ս Հ Գ Ա հրատարակչու­
թյուն, 1057:
12. Ստրգսյան Հ Հ ., Երկրաբանական տերմինների ոուս-հայերեն բաոարան: Երևան,
Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1084, 205 էջ:
13. Վարդապետ յան Բ . Ս ., Օգտակար հանածոների հանքավայրերի որոնում և հե­
տախուզություն: Երևան, Երևանի համսզսարանի հրատարակչության, 1087,
278 էջ, նկարով:
14. Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու: Կազմող և խմբագիր Հ . I» .
Բարսեղյան: Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1084, 283 էջ:
15. Алеын О . А. Основы гидрохимии. М., Гидрометеоиздат, 1970, 444 с. с ил.
16. Всеволожский В. Հ ո Зекцер И. С., Фиделли И. ♦ . Вопросы терминологии в
области исследований подземного стока и естественных ресурсов подземных
вод. Водные ресурсы, 1984, № 5. с. 151—156.
17. Гавич И. К- О некоторых понятиях я определениях в гидрогеологии. Водные
ресурсы, 1984, № 5, с. 147—151.
1Л Геологические тела (терминологический справочник). Под ред. Ю. А. Ко­
сыгина и др. М„ Недра. 1986. 334 с.
19. Геологическим словарь. Т. I и II. Изд. 2-е. М., Недра. 1973, 942 с.
20. Д э е н с-Л и то в ск и й А. И., Т ол стихи н Н. И., Подземные воды соляных место­
рождений. Тр. лаборатории им. Скочинского. Л., Недра. 1948, с. 8—17.
21. Ем е лья н о ва Е. П., Основные закономерности оползневых процессов. М.. Нед­
ра. 1972, 310 с. с ил.
22. Инструкция по применению классификации эксплуатационных запасов под­
земных вод к месторождениям пресных вод. М„ ГКЗ СССР. 1978. 144 с.
23. Кац Д. М.. Гидрогеология. М.. Колос, 1969. 320 с. с ил.
24. К ли м е н то в П. П., Методика гидрогеологических исследований. М.. Госгеол-
техиздат, 1961. 390 с. с ил.
25. К ли м е н тов Ո. П .։ Б о гд а н о в Г. Я-, Общая гидрогеология. М.. Недра, 1977,
357 с с ил.
26. К о л б ас о в О. С ., Водное законодальство в СССР. М.։ «Юридическая литера­
тура», 1972, 216 с.
27. К о и о пля н це в А. А., К о ва ле вски й В. С ., Сем енов С . М., Об основных лоня
тиях в учении о режиме подземных вод. Водные ресурсы, 1984, № 5,
с. 160-168.
28. Л а н ге О. К., Гидрогеология. М.. «Высшая школа», 1969, 365 с. с ил.
29. Л а н г е О. К., П л о тн и к о в Н. И., Научное содержание современной гидрогео­
логии. М.. изд-во МГУ, 1980, 95 с. с ил.
30. Ломтадэе В. Д., Инженерная геология. Инженерная петрология. Л.. Недра.
1970. 528 с. с ил.
31. Ломтадэе В. Д., Инженерная геология. Инженерная геодинамика. Л.. Недра.
1977. 479 е. с ил.
32. Ломтадэе В. Д., Специальная инженерная геология. Л.. Недра. 1978, 496 с.
г ил.
33. Львович М. И.. Мировые водные ресурсы н их будущее. М„ «Мысль». 1974,
448 с. с нл.
34. М а к к а в е е в А. А., Словарь по гидрогеологии и инженерной геологии. Изд.
2-е, М.. Недра, 1973. 216 с. с ил.
35. М а с л о в Н. Н „ Основы механики грунтов и инженерной геологии. М„ «Выс­
шая школа». 1968. 629 с. с ил.
36. Методическое пособие по инженерно-геологическому изучению горных пород.
Т. 1 и II. Под ред. Е. М. Сергеева. М.. 1984. 861 с. с ил.
37. Мировой водный бала-нс и водные ресурсы Земли. Л.. Гидрометеонздат.
1974. 638 с. с ил.
38. Общее мерзлотоведение. Под ред. Г1. И. Мельникова и Н. И. Толстихнна.
Новосибирск. Наука. 1974. 231 с. с ил.
39. О в ч и н н и ко в А. М., Общая гидрогеология. Изд. 2-е М ., Госгеолтехиздат,
1955, 384 с. с ил.
40. О в ч и н н и к о в А . М., Минеральные воды. И зд. 2-е. М .։ Го сге о лте хи здат. 1963.
376 с. с ил.
41. О в ч и н н и к о в А . М „ Г'идрогсохнмня. М.. Н е д р а . 1970, 2 0 0 с. с нл.
42. О дум Е, Основы экологии. М„ Мир. 1975, 740 с. с нл.
43. Охрана природы. Справочник Митрюшкин К. П. и др. Иэд. 2-с М„ Агро-
проннэдат, 1987, 269 с.
П а н т о в П . Н. Инженерная геология. М., Госгортехнздат, 1962, 343 с. с нл.
տ է.

Плотников Н. И„ К вопросу о терминологии в отечественной гидрогеологии.

Водные ресурсы, 1984, № 5, с. 168—172.
46. Политический словарь. М., иэд-во «Советская энциклопедия», 1977, 985 с.
47. Понов И. В., Инженерная геология. М„ Иэд-во МГУ, 1959, 510 с. с ил.
48. Саваренский Ф . П , Гидрогеология. Изд, 2-е. М ., ГОНТИ, 1935, 336 с. с ил.
49. Саваренский Ф . П„ Инженерная геология. Иэд. 2-е. М., ГОНТИ, 1939, 488 с.
с нл.
50. Семихатов А . И., Гидрогеология. М., Сельхозгиэ, 1954, 328 с. с ил.
51. Сергеев Е. М ., Инженерная геология. М.. Иэд-во МГУ. 1978, 384 с. с ил.
52. Сергеев Е. М., Голодковская Г. А . и др. Грунтоведение. М., Изд-во МГУ,
1983, 389 с. с ил.
53. Советский энциклопедический словарь. Изд. 2-е. М„ Изд во «Советская эн­
циклопедия, 1983. 1600 с. с ил.
54. Соколов Д . С ., Основные условия развития карста. М „ Госгеолтехиэдат,
1962, 321 с. с ил.
55. Сомервилл С . Г ., П ауль М. Ач Словарь по геотехнике. Пер. с англ. Л., Нед­
ра, 1986. 240 с. с ил.
56. Справочник гидрогеолога. Под общ. ред. М. F. Алътовского. М., Госгеолтех­
иэдат, 1962, 616 с. с ил.
57. Справочник по бурению скважин на воду. М., Недра, 1979, 484 с. с нл.
58. Справочник по инженерной геологии. Под редакцией В. Чуринова и др. Изд.
3-е. М., Недра. 1981, 325 с. с ил.
59. Справочник по осушению горных пород. Под ред. И. К. Станченко. М., Нед­
ра, 1984, 575 с. с ил.
60. Справочное руководство гидрогеолога. Т. I и II. Изд. 3-е. Л., Недра, 1979,
952 с. с ил.
61. Толстой М. П ., О некоторых фундаментальных понятиях-терминах в гидро­
геологии. Водные ресурсы. 1986, № 4, с. 23—31.
62. Фролов Н. М., Гидрогеотермия. Изд. 2-е. М., Недра, 1976, 280 с. с ил.
63. Фролов Н. М., Основы гидрогеологической стратификации. Изд. АН СССР.
Сер. геол.. 1981, N , II, с. 9-20.
64. Фролов Н. М., Язвин Л . С, Основные термины и определения в области
изучения ресурсов и запасов подземных вод. Водные ресурсы, 1984, № 5.
с. 142-147.
65. Цытович Н. А ., Механика грунтов. М.. Стройиэдат, 1963, 636 с. с ил.
66. Чаповскяй Е. Г ., Лабораторные работы по грунтоведению и механике грун­
тов. М., Недра, 1975, 304 с. с ил.
67. Чеботарев А . И., Гидрологический словарь. Изд. 3-е. Л., Гидрометеоиздат.
1978. 308 с. с ил.
68. Ш естаков В. М., Вопросы терминологии в гидрогеодинамике. Водные ресур­
сы, 1984, № 5, с. 156-160.
 ՀԱՅԵՐԵՆ ՏԵՐՄԻՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
—Ա—
Ա բԱ ա ցիա 7
Ագրեգւստ ներ հողա յին 8
Ա գրե ս ի վ ածխաթթու 8 , 296
Ա գ ա ց ա յի ն փ ակոց (ա գուցա շա ր) 317
Ա գա տ մա կերևույթով (հա յելո վ) ջուր 45
— » — ջրային մակերևույթի գ իծ 189
— » — գրափոխ անակման զոնա 129
— » — գրափոխ անակություն 51
— » — ջուր 44
Ա զ ա տ վա ծ ջուր (ջրեր) 40 , 225
Ա զ դեցո ւթ յա ն մա րզ 214
Ա զ ոն ա յա կ ա ն ջուր (ջրեր) 9 , 34
Ա զ ն ի վ գա զեր 21
Ա զ ոտ ա յին ջրեր 9
Ա երո գոլեր 16
Ա լեբա խ մ ա ն պատեր 57
Ա լեհ ա տ (ա լեհերձ) 24, 57
Ա իքի էներգիա 320
1' 'խ ա թթվա յիհ ջրեր 297
_ -»— և ծծմբա թթվա յին հողմա հա ­
րում 296
— » — ֆումա րոլներ (մոֆ ետ ներ) 297
Ա ծխ ա ցում (կա րբոնա ցում) 146
Ա ծա ն ց յա լ (դերիվա տ սւյին) ա ղբյուր 106
Ա կն ա րկ ա յի ն ջրա երկրա բա նա կա ն ք ա ր­
տ եզ 214
Ա կնթ ա րթ ա յին բեռ նվա ծք 192
Ա կ ո ս 185
Ա կ տ ի վ ծա կոտ կենություն 9
— * — գրափոխ անակման զոնա 124
Ա կտ իվո ւթ յա ն տեսություն 288
Ա կրա տ ոթերմեր 9
Ա կրա տ ոպ եգեր 9
Ա ղա գոյա ցո ւմ (ա ղա ոա ջա ցում) 66
Ա ղա զե րծո ւմ (ա ղա նոսրա ցում) 264
Ա ղա խ ո նավասեր բույսեր 66
Ա ղ ա ծի ն ապարներ (հա ւոիդներ) 66
Ա ղա հա մ ջուր 45
Ա ղ ա յի ն գո րծա կիցներ 278
— * — չորա յնո ւթ յա ն 122
— * — պատուհաններ 280
Ա ղ ա նստ եց ա մ 271
Ա ղ ա չա փ 278
Ա ղա ջրեր 264
Ա ղա ջրերի փոխա կերպ ման գործա ­
կից 172
Ա ղա սեր բույսեր 66
Ա ղա փ ա ո (ա դա յին չո ր ա յթ ) 62 , 92
Ա ղբ յո ւր (ա կունք) 142, 163, 270
Ա ղբ յո ւր ի գԱսիկ (գրիֆ ո ն) 90
— » — ջրա ռա տ ությա ն գործա կից 90
Ա ղբ յո ւրնե րի անձնա գրերի կա զմում 231
— * — գիծ 189
— * — դ ա սա կա րգում 153
— » — նստ վա ծքներ 227
Ա ղե րի դիֆուզիոն տ եղա շա րժ 110
Ա ղ ի ջուր 45
Ա ղո ւտ 279
Ա ղո ւտ ն եր (ա ղուտ ա հողեր) 122, 279
Ա ղք ա տ ա ց ո ւմ 263
Ա մրո ւթ յա ն սահման 251
Ա մո ւր կա պ ա կցվա ծ (հիգրոսկոպ իկ)
ջուր 259
— » — կա պ վա ծ ջուր 43
Ա մֆ ո տ երո ւթ յո ւն 11
Ա նա էրո բ (օդ ա զուրկ) գործընթ ա ց 12
Ա նբա վա ր ա ր խ ոնա վա ցմա ն զ ո նա 127
Ա նկ ա յո ւն խ ոնա վա ցմա ն զո նա 128
Ա նկ յո ւնա յի ն (ծա յրա կցվա ծքա յին)
ջրեր 297
Անհամասեոության գործակից 173
Ա ն համատեսակ (անիզոտրոպ) ա-
պար 12
Անհավասարաչափ նստում 210
Անձրևաշատ (պլյուվիալ) մարզ 237
Անճնշում (ճնշումազարկ) ջուր 20, 34
Անշարժ (կանգուն) ջրերի զոնա 126
— » — » — ստորերկրյա ջրեր 209
Անսահմանափակ շերտ 234
Անտառային զոնա 187
Անտառուտ (անտաոաճահճուտ) 246
Անցումային (միջանկյալ) գոտ ու
ջրեր 55
Անցքախցանում (1|Ոյմատացիա) 134
Աշխարհագրական (լանդշաֆտային)
զոնաներ 182
Աչքաչափական դիտումներ 29
Ասյա կլանում 107
Ապահովվածության կոր 180
Ապաոաժային ապարներ 274
Ապարախյուս 250
Ապարի ակտիվ ճնշում 9
— » — ամրության գործակից 172
— > — առավելագույն ներծուծ խոնա­
վություն 191
— > — րևոնաթափում 282
___ք — բնական խոնավություն 113
— » — թուլացում (խարխւամ) 284
— * — ժամանակավոր դիմադրություն
59
_ » — լրիվ խոնավատարություն 248
— * — (գրունտի) խոնավություն 32
__ » ___ ծավսզային Յեախախտում 218
__ » ____ կազմվածք (տեքստուրա) 287
— » — կաոուցվածք 283
__ » — հարաբերական դիմադրություն
228
— > — ձևախախտում քայքայման դ եպ ­
քում 108
— » — մասնիկների համարժեք տրա­
մագիծ 318
— > — ներքին կապեր 32
— * — ջրահագեցում 208
— * — ջրառատություն 51
— > — ուռչում 80
— * - - փխրեցում 283
Ապարների (գրունտների) ամրացում
119
— » — ամրություն 178, 259
— * — անհամասեո ջրատարոլթյուն
209
— » — ապախտացման զոնա 129
— * — առավելագույն ջրապահման ըն­
դունակություն 191
— * — գազաթափանցելիություն 85
— * — գերխիտ վիճակ 233
— > — գրավիտացիոն խտացում (ամ­
րացում) 92
— » — երկրաբանական-ծագամնաբա-
նական համակարգ 184
— » — զանգված 192
— » — թափանցելիություն 258
— * — թուլացման զոնա 128
— » — ինժեներաերկրաբանական դա­
սակարգում 135
— » — — » — խումբ 135
— » — — » — հատկություններ 138
— » — — » — տեսակ 137
— » — — » — ուսումնասիրություն­
ներ 138
— » — իոնաադային համալիր 140
— » — լյոսացում 215
— » — խոոոչավորոլթյուն 143
— » — խտություն 237
— » — ծակոտկենության գործակից
(բերված ծակոտկենություն) 174
:— > — ծակոտկենություն 275
— » — ծավալային խոնավություն 218
— » — կայունություն 303
— » — հատիկային կազմ 94, 104, 124
— » — հատիկաչւսփական (մեխ.) կազմ
94
— » — ձևախախտման ունակություն
108
— * — ձևախախտում 107, 108 :
— * — ճեզքավորվածություն 295
— » — մեխ. կազմ 198
— » — չեչոտություն 211
— » — պոկանետում 283
— * — ջրային հատկություններ 48
— * — (գրունտների) սաոևցում 119
— > - սեզոնային սաոեցման զոնա 129
 — * — ւփյիկատսւցում 273 հորերի ազդեցության գործակից
■
— * — տ արրալուծում 63 168
— » — տ եղաշարժում 272 — » — ժա մանակավոր օգտ ակար գո ր­
— * — տեսակարար ծա կոտ կենություն ծողութ յա ն շա ռա վիղ 262
298 Ա րտ ա սեղմմա ն թա մբ 26
— * — ֊ ֊ » — էլե կտ րա կա ն դիմա դրու­ Ա րտ ա սեղմում 61
թյուն 298 Ա րտ եզ յա ն ա վա զա ն 14, 19
— > — ցեմենտա ցում 314 — * — լա նջ 14
Ա պ ա րներում սկզբնա յին դա տ ա րկու­ — » — մակերևույթ 239
թյուններ 233 — » — ջրատար հորիզոն 14
Ա ռա ձգա կա ն ձևախախտում 300 — * — ջրերի ք իմ . բա ղա դրությա ն զո -
— » — պաշարներ 301 նա յա կա նություն 130
— > — ոհժիմ 301 — * — ջրհոր 14
— » — սեղմում 307 — » — ջուր 14, 34
Ա ռա ձգա կա նություն սա հմա ն 2Ց1 Ա փ ա քե րա մ 7
Ա ռա ստ ա ղ 184 Ա փ երի վերա մշա կում 233
Ա ոա վեյա գույԱ մա զա նոթա յին բա րձ­ Ա փ սեա ձև փոսորակներ 21
րացում 191
— » — մոլեկուլա յին խ ոնավատարու-
— Բ —
թյուն 31
Ա ռողջա րա նների լեոնա սա նիտ ա րա կա ն Բա բա խ յուն (ինտ երմիտ ենցիա ) 138
պա հպ ա նություն 91 Բ ա զմա հա րկ սողա նքներ 202
Ա ռվա փ ոս (խ րա մուղի) 294 Բ ա զմա մյա սա ոա ծ ա պարների զոնա
Ա սեկվենտ սողա նք 219 127 Щ
Ա սեղ նա ք ա մի չ 132 — * — սա ռցույթ 28
Ա սուպ ա յին ջուր 39 Բ ւպ ա ստ ա յին (վերնա լիցք ի) տ աշտակ 18
Ա վա զ ա յի ն հատիկա խումբ (ֆ րա կ ­ Բա շխ վա ծ բեռ նվա ծք 264
ցիա ) 234 Բ ա ց ծա կոտ կենութ յա ն 227
Ա վա զ ա ն 19 Բ ա ցա րձա կ երկրա ժա մա նւսկա գրա թյուն
Ա վա զի խ տության գ ո րծա կից (հա րա ­ 75
բերա կա ն խ տ ություն) 178 — Э — ( ֆ ի զ .) թա փ ա նցելիություն 8 , 256
Ա վա զների խ տացման ունա կություն 300 Բեռնա թա փ մա ն կոր 180
Ավանդէ լտ ա 8 Բ եռնվա ծքից նստ մա ն կախվա ծությա ն
Ա րդյունա բերա կա ն հոսքա ջրեր 256 կոր 179
— » — հոսքաջրերի թա ղում 123 Բ եր-Բ ա բին եի օրենք 117
— » — ջուր 43 Բ երվա ծ ա զդեցությա ն շա ոա վի ղ 253
— * — ջրերի քա րտ եզ 149 — » — ծա կոտ կենութ յուն 253
— » — ստ որերկրյա ջրեր 255 — » — շերտ ա յին ճնշումներ 253
Ա րդյունա վետ թափ ա նցե|իություն 256, Բիտ ու մատ ար ա պ արներ 21
321 Բ իտ ումա ցում 21
— » — ծա կոտ կենություն 321 Բ լբւթա ցող (թ շշա ց ող , շա ո ա չո ղ ) ա ղ բ­
Ա րմա տ ա յին ջրեր 168 յուրներ 259
Արմա տ ա կա ն ա ղ 168 Բյուրեղա հիդրա տ ներ 181
Արտ ա խ ողովա կա յին ճնշում 102 Բ յուրեղա յին ջուր 39
Արտ ա հոսա յին (ա րտ ա բերմա ն) կոն 167 Բյուրեղա ցմա ն կա պ եր 181
Ա րտ ա մղմա ն Ժամանակ փ ոխ ա զդող — » — ջուր 181
Բնաադաջոլր 284 Բուսազուրկ զոնա 90
Բնական գազեր 85, 114 Բասահողերի հոսք 293
— > — գազերի դասակարգում 182 Բարկատ 25
— » — զոնայականություն 118
— * — թերության անկյուն 298
— * — թեքություն 227
—Գ—
— > — ծծանցում 113 Գ աբիոն 83
— > — հորաններ (հանքափողեր) 114 Գազադինամիկա 84
— * — ջրաճնշումնային համակարգ 274 Դաղազրկում (գազանջատում) 105
— » — ջրաքիմիական դաշտ 114 Դ ազաճնշամնային ջրեր 85
— » — ЭТ>Ьр 254 — * — ռեժիմ 85
— » — ջրերի դասակարգում ըստ Ч ЬР՜ Գա զա մբա ր! (գազլիֆտ) 84
նադսկու 182 Գազային աղբյուր (ելք) 84
— > — — > — համարակալում 212 — » — գւխւսրկ 84
— » — —- » — միկրոտարրեր 200 ֊ - » — գործոն 84
— * — * ռադիոակտիվություն 281 — * — կոնտակտ 04
— * --------» — վիճակը րնութագրոդ — » — հանույթ 84
ցուցանիշներ 244 — * - ճնշում 84
— » --------* — քիմ. բաղադրության — * — շատրվան 85
բաղկացուցիչներ 185 Գազաջրային կոնտակտ 84
— » ------- » --------- * — — > — մակրո- Գազերի բրիգանտային գործունեու­
բաղադրիչներ 191 թյան 23
— * ------ * -----------* --------- » — միկրո- — * — տեղագաղթ ստորերկրյա ջրե­
բաղադրիչներ 199 րում 198, 199
— * — — » --------* --------- » — միԿր"- Գազի ելք 82
բաղադրիչների կուտակում 188 — > — ճնշում 102
— » ------- » -------- » — դասակարգում 812 Գայւիկոնաձողային (սլարույրաձողային)
— » --------> --------- » — ֆիզ. հատկու­ հորատում 318
թյուններ 804 Գաջ 84
— > — ջրերում տեղագաղթի գործա­ Գեյզեր (ցայտաջերմակ) 84
կից 178 Գեյզերային գոլորշիներ 84
— * — ստորերկրյա հոսքի ծախս (ար­ Գետաբերուկային (ալյա վիա լ) ջուր 34
տադրողականություն) 285, 285 Գետագալար (գետապտույտ) 192
Բոմեի աստիճաններ 23, 98 Գետային ավազան 20
Բորաթթվային ջուր 85 — » — հոսք 289
Բորային (բորակիր) ջրեր 23, 35 — » — ցանց 289
Բորաջուր 85 — * — ցանցի խտություն 101
Բրածո (քարացած) ջուր 38 Գետերի ստորերկրյա սնման գնահատ­
Բրոմային ջուր 35 ման մեթոդ 195
Բրոմաջուր 35 Գետերի ջրագիր (հիդրոգրաֆ) 88
Բա զա ն 23 Գետնահողային լուծույթ 250
Բ ա ժիչ ջրեր 187 — » — խոնավաչափ 250
— * ֊ ցեխեր 187 Գետնանցքեր ((դոնորներ) 247
Բալա դ 23 Գերխոնավատար ապար 249
Բույգունյախներ 23 Գերսաոը ջուր 41
Բույսերի ցուցիչ դեր 134 Գերսաոեցված ջուր 233
Գ երտ ա ք ջուր 41 — * — օրհոսքի մակերևույթի թեքու­
Գ լե տ չե ր 89 թյուն 299
Գծա յին իւտացամ 188 — * — ջրհոր 99
— » — (միա չա փ ) ծծանցմա ն հոսք 189 — * — շուր (ջրեր) 37, 99
— » — — » — հոսք 249 — » — (գետ նա հողա յին) քա րտ եզ 148
Գյուղա տ նտ եսա կա ն հողերի մելիորա ­ Գ րունտ ի ա ռա ձգա կա նությա ն մոդուլ
ցիա 193 203
Գ ո լո րշա մբա րձ 230 — » — ա ռա վելա գույն մոլեկուլա յին խո-
Գոլորշիա ցմա ն ունակություն 141 նավա տ ա րություն 191
Դոլորշիա ցում 141 — * — բերվա ծ օդա հա գեցվա ծություն
Գ ործող ջրաստատիկ ճնշում 105 253
— » — (գործունյա ) տւղանք 220 — * — դիմա դրություն 280
Գործունյա շերտ 108 — * — եոա ոա նցք սեղմմա ն փորձա ր­
Գ րա մ-հա մա րմեք 94 կում 142
Գրա մ-մո փ կո ւլ (գրա մ-մ ոլ) 93 — » — էներգետ իկ կայունություն 177
Գրա նուլա 94 — * — թանձրություն (կոնսիստ ենցիա -
Գ րա վիտ ա ցիոն երևույթներ 93 լի ) ցուցանիշ 245
— » — ռեժիմ 93 — * — թեր խիտ վիճակ 209
— » — շարժումներ (տ եղա շա րժեր) 92 — » — լա րվա ծ վիճակ 208
— » — ստ որերկրյա ջրերի կուտ ա կում­ — » — խտացման փ որձա րկում 142
ների ղա սա կա րգում 162 — » — խ տացվա ծությա ն ցուցանիշ 245
— » ---------> — ջուր 87
— » — կ ա կղելիությա ն ցուցանիշ 245
Գ րա ֆ իկ-եոա նկյունի 96 — » — կա յունա ցում 281
— » — քառակուսի 96 — * — կա րծր փուփ (կմա խ քի) ծա ­
Գրունտ 98 վա լա յի ն կ շիո 217
Գրունտ ա գիտ ություն 99
— > — կմա խ ք 275
Գրունտ ա հա ն 100 — » — կ շռ ա յին ծա կոտ կենություն 28
Գ րունտ ա յին աղաջրեր 99
— > — կ ոլո իդ ա յի ն ա կտ իվությա ն ցու­
— » — ա վա զա ն 99
ցա նիշ 244
— » — զ ա նգվա ծ 98, 192
— * — կոնսոփ դա ցմա ն աստ իճա ն 282
— г-----հոււքի ստորին ջրբա ժա նա յին
— * — կոնսիստ ենցիա յի (հա մա կա զ-
կետ 211
մըվա ծքի) վիճա կ 308
— » — շրերի ազատ մա կերևույթ 123
— » — կրողունա կություն 210
— » — — > — ա նկմա ն կոր 180
— * — հա շվա րկա յին դիմա դրություն
— * — — * — ա կտ իվ սլա շա րներ 120
265
— * — — > — ա վա զա ն 19
— » -------- » — ղիմհա րի կոր 180 — » — հա տիկա խումբ (ֆրա կցիա ) 309
— » — — » — զոնա յա կա նոէթյուն 130 — հա րա բերա կա ն խ ոնավություն
— » — — » — հա յելի 123 227
— > -------- » — հարթ (երկր ա չա փ )
հոսք 236
— * — — » — մա կա րդա կի կ ր իտ ի կ ա ­ — * — ձգմա ն փորձա րկում 142
կա ն խ որություն 182 — » — ճ նշում 102
— * — — » — ք իմ. բա ղա դրութ յա ն զ ո - — > — պ ա սիվ ճնշում 231
հա յա կա նություն 131 — » — սեղմելիութ յա ն (կոմպ րեսիոն)
— * — ջրհոսր 99 գործա կից 172, 176
— » — սեղմման աստիճանի ցուցանիշ
245
— » — սողք 246
— * — տեղաշարժի (սողքի) փորձար­
կում 141
—> — տևական ամրություն 111
— > — ուռչման փորձարկում 141
— * — փորձարկում մողևլի վրա 141
֊ » — ֆիզքիմ. զգայունության ցուցա­
նիշ 245
Գրանտների աղուտացում 225
— > — առաձգական հատկություններ
301
— » — բացարձակ նստում 257
— * — ինժեներական մելիորացիա 110
— » — խտացում 209
— » — կակղէղիություն 262
— » — կապակցվածաթյուն 271
— » — կոնսոլիդացում (խտացումով
ամրացում) 166
— * — կպչունություն 189
— * — կրողունակության փորձարկում
141
__ » ___ Ոատիկաչափական դասակար­
գում 153
__» ________ » — կազմի աչքաչափական
տարրալուծություն 29
__ ֆ — հարաբերական նստում 257
__ » — (կավերի) հոսունություն 288
— » — մեխանիկա 198
— » — մելիորացիա 198
— » — նստելու ունակություն 257
— * — պլաստիկության թիվ 816
— > — ոեոլոգիական հատկություններ
268
— » — սեղմելիություն 273
— * — փափկեցոէմ 263
— » — ֆիզիկատեխնիկական հատկու­
թյուններ 304
Գումարային (համախաոն) գոլորշիա­
ցան 285
—Դ—
Դաշտային լաբորատորիաներ 245
Դաոնահամ աղբյուրներ 92
Դարսիի օրենքը 103, 11?»
Դելիներ 106
Դ ելյա պսիվ սողանք 22Р
Դելտա 106
Դետրուզիվ սողանք 220
Դերիվացիոն ջրանցք 106
Դժվար շրջանառության զոնա 127
— * — ջրափոխանակման զոնա 127
— * — ջրափոխանակություն 51
Դիմհարային աղբյուրներ 19, 242
Դինամիկ դիմադրություն 110
— * — ծակոտկենություն 248
Դիսոլյուցիոն (կարստային) դատարկու­
թյուններ 110
Դիսպերս միջավայր 110
Դիտողական հոր 164
— * — հորատանցք 206
— * — հորատ անցքերի ցանց 273
— » — ջրհոր 277
Դփֆերենցիաւ ճնշում 110
Դիֆազաթաղանթային տեղագաղթ
(միգրացիա) 111
Դիֆուգային պատյանների ջուր 87
Դիֆուզիա 111
Դիֆուզիոն-ադսորբցիոն ակտիվու­
թյուն 10
Դո|ոմիտացում 112
—Ե ֊
է՜քզրագծային ջուր 167
Եզր սղին (սահմանային) պայման­
ներ 178
— > — տարբերությունների մեթոդ 196
Ենթաաղային ջուր (ջրեր) 42, 242
Ենթալճային ջրեր 241
Ենթահողային ջուր 42
Ենթահունային ջուր (ջրեր) 42, 242
Ենթասաոցաբերոէկային ջուր (ջրեր)
42, 241
Ենթասաոցութային ջուր (ջրեր) 42,
241
Եռանկյան մեթոդ 196
Երակային աղբյուրներ 116
— * — ջուր (ջրեր) 37, 116
Երթուղային հանույթ 192
Երկաթային մա նրէներ 114
֊- * — ջուր (ջրեր) 87 , 114
էդւկհևղուկային հոսք 104
Երկնա յին ջրեր 195
Երկչա փ հոսք 104
Երկտակ (երկա նդա մ) շերտ 104
Երկրա բա նա կա ն գործընթա ցներ 70
— » -------- » — ջրաերկրաբանական
հանույթ 71
է/րկրադինամիկ զոնա 69
Երկրաիզոթերմիկ մա կերևույթ 69
— » — քա րտ եզ 69
էերկրակեղևի կա յուն տ ա րեկա ն
մության զո նա 129
Երկրա հա մա խ որա գիծ (երկրա իզոբա տ )
69
Երկրա հա մա ջերմա գիծ (երկրա իզոթերմ)
69
Երկրա ջերմա յին ա ստ իճա ն 284
Ե րկրա սա ոցա բա նա կա ն ֆորմա ցիա 69
Ե րկրա սա ոցա բա նություն 70
Երկրատե|սնիկա 78
Ե րկրա տ եխ նոլոգիա 74
Ե րկրա քիմիա կա ն ա րգելք 75
— * — տ եղա գա ղթ 199
Ե րկրորդա կա ն դա տ ա րկություններ 60
— » — միներսղներ 60
— » — ֆումա րոլներ 60
—Զ—
Ջա նգվա ծա ճՆ դքա յին ջուր 39
Զ ո լեր (կո լո ի դ լուծույթներ) 124
Զ ո նա (երկրա շերտ , գո տ ի) 124
Զոնա յա կա ն ջուր 38
Զ ո նդ ա վոր ա մ 131
Զ ա մ փ ֆ (հորա նա տ ա կի ջրա փ ոս) 182
֊է ֊
էլե կտ րա կ ա ն դ իմա դրությա ն
չա փ 291
էլեկտ րա ջրա դինա միկա կա ն նմանա կում
( Է Ջ Դ Ն ) 11, 819
էւեկտ րա ցա մա քուրդ 319
1;յեկտրաօսմոս 319
Էւեկտ րա ֆորեզ 319
է կ ո լո գ ի ա 318
է կվի պ ո տ ենց ի ա լ մա կերևույթ 318
է մ ա ն 320
էնտ րո պ իա 320
է քս պ րես-մեթ ո դ 318
—Ը -
Ըմպա սրա հ (բյա վ ե տ ) 25
Ընդերքա յին (լեո նա յի ն) հա րվա ծ 92
ջեր­ Ընդերքի պահպանություն 228
Ընտ րովի յերկա ցում 132
- Թ -
Թ ա լվեգ 287
Թ ա կիր 286
Թ ա կիրա յին ջրեր 287
Թ ա ղա նթա յին (մոլեկուլա յին) խո նա վ ա-
տ ա րություն 31 , 236
— > — (թ ա յլ կ ա պ վա ծ) ջուր 4 1 , 236
Թ ա ղվ ա ծ կարստ 240
— » — ջուր (ջրեր) 41 , 240
Թ ա նձրա չա փ (պ ենետ րոմետ ր) 232
Թ ա ցույթ 205
Թ ա ցա յթ ի միջա կա յք 255
Թ ա փ ա րգելա յին ճնշում 102
Թ ա փ ոնա կույտ 226
Թ ա փ վա ծքա հոսքեր 225
Թ ա փ վա ծքներ 61
Թ եքա կա նների և լա նջերի կ ա յա նու-
թ յա ն 303
Թ թ վա ծնա յին ջրեր 152
Թ թու ջրեր 152
— » — ֆ ումա րոլներ 159
Թ մբա պ ա տ ում 212
Թ որա մ (զտ ում, ա ղա զերծում) 110
Թ րթոա խ տ ա ցա մ 29
Թ րջմա ն ճակատ 310
ջերմա ­ Թ րջվա ծ պարագիծ 277
Թ ույլա տ րելի բեո նվա ծք 112
— » — լա րում 112, 208
— » — խ որությա ն մինչև գրունտ ա յին
ջրեր 112
Թո։|| կապված (մ ո լե կ ո ւ լի ն )
44, 3(6
— Ժ - — * — ակտիվության գործակից 160
(հսմականավոր (սեզոնային) աղբյուր­
ներ 00
— » — գերխոնավ հողեր 00
— * — (վերացվող) կոշտություն 50
Ժամանակից նսւոման կախվածության
կոր 178
Ժ ե լ (դոնդողանման լուծույթ) 67
—Ի -
ւ՚զոբաթեր 132
Իզոբարեր 132
|4|Ոթերմեր 133
|4լոթերմիկ աղբյուր 143
— » — ջերմափոխանակության
զոն 01
1>զոհիպսեր (իգոգծեր) 132
Իզոկլիսյներ 132
1>զոմետրեր 133
1'զոսւախեր 133
Իմբիբիցիոն ջրեր 133
1'մերսիոն ուսումնասիրություններ 133
1>նդիկացիոն երկրաբուսաբանություն
08
Ինժեներական երկրաբանություն 134
— » —֊ երկրադինամիկա 134
Ինժեներաերկրաբանական ենթաշրջան
137
— * — երևույթներ 137
— » — համալիր 137
— » — հանույթ 130
— * — հետախուզություն 202
— » — մարզ 130
— * — շրջան 137, 204
— > — շրջանացում 138
— * — տեղազննում 130
— » — տեղամասեր 137
— » — րարտևզ 135
Ինսեկվենտ սողանք 220
Ինտեգրալ գրաֆիկ 188
ԻՕտերստիցիսղ ջրեր 138
— » — uuinmjg 138
ջուր Ինքնակամ (անկաշկանդ) գազ 281
Ինքնաջրթափ հորատանցք 271
Իոնի ակտիվություն 10
Իոնիտներ 140
I աններ 140
Իոնների փոխանակային կւանում 215
Իջեցնովի հորեր 222
Իջույթ (դեպրեսիա) 106
Իջույթի (դեպրեսիայի) կոր 106, 178
— * — — * — ձագար 58, 106
Իջույթալին (դեպրեսիոն) մակերևույթ
230
Իսկական հոսագրունտներ (ապարա-
|ուլիկներ) 238
— Լ -
հորի­ I.իմինար շարժում 180
Լայնակի շրջանառություն 315
— * — սեղմման գործակից 174
Լանդշաֆտային մեթոդներ 107
Լանջային գործընթացներ 258
Լանջի զառիթափություն 185
— » — հատում 242
Լարվածաչափ (տենգոմետր) 288
Լսւրումների շրջանաձև գրաֆիկ 185
— * — էփսխ 320
— * — էպյուր 321
Լեռնային հսկողություն 01
— * — ճնշում 01
— * — փւվ«"*ք
t— փորվածքի անձնագիր 231
Լեոնապահպանության գոտի 91
Լերկացման ստորին մակարդակ 211
Լիզիմետր 188
Լիթոկւազներ 100
Լիմանային ոռոգում 188
Լիմնիգրաֆ 188
Լճի (ջրամբարի) թաս 316
Լյոս 187
Լյոսանման ապար 188
— » — կարստ 188
Լոկալ (տեղական տարածման) ջուր 90
Լողացող ջուր (ստորերկրյա ջ|*ր)
41, 234
Լողափ 238 Խտ ա ցմա ն (կոնդենսա ցմա ն) . հանքա­
Լրփվ խոնավատարություն 31 րա նա յին ջրեր 135
Լուծված նյութերի հոսք 282 — * --------- » — ջուր 39
Լուծույթի իոնա յին ուժ 139 — » --------- » — տեսություն 135
— » — խտություն 138 — » — և ուռչմա ն կորեր 181
Խրովի ճ նշա չա փ ի չ 113
֊ է ս ֊
— Ե -
Խ ա վի 311
Ծ ա գումնա բա նա կա ն գրա նտ ւսգիտ ու-
Խ ա ոնա ծին ջրեր 277
թյուն 38, 99
— » — ոեժիմ 277
Ծ ա լքե ր (ծա լք ա յին ձևախախտումներ)
Խզումնսւճեդքա յին ջրեր 230
275
Խիտ (պ ինդ) մնա ցորդ 237
Ծ ա խ սա չա փ 105
Խ լուրդա յին ցամա քուրդ 184
էսմրային սւղրյուր (ա ղբյուրա խ ումբ) Ծ ա խ սի կոր 17Տ
100 Ծ ա ծկա պ ա տ ո ղ (գերխ ոնա վա ցնող) ջութ
էսմելաջրեր (խմելու և տ նտ . ջրեր) 314 215
Խ ոնա վ գրունտ ի ծա վա ւա յին կշիո 213 Ծ ա ծկո ցա ճ եդ քա յին ջուր 43
— » — (հումիդ) կ յի մա 101 Ծա կոտ ինա ճև ղքա շերտ ա յին ջուր 43
— » -------- » — մա րզ 101 Ծ ա կ ոտ ին ա յի ն լուծույթ 234
Խ ոնա վա ծուծ ջուր 33 — » — ճնշմա ն ցրում 264
Խ ոնա վա ծուծա յին խ ոնա վա տ ա րությա ն — »— ճնշում 249
31 — »— ջրի ճնշում 102
Խ ոնա վա ծծութ յուն (հիգրոսկոպ իկու- — » — ջուր 43 , 249
թյուն) 73 Զա կոտ ինա շերտ ա յին ջուր 43
Խ ոնա վա չա փ (փ սիխ ոմետ ր) 31 , 259 Ծ ա կոտ իների անկյունների ջրեր 55
Խոնա վա սեր բույսեր (Փրեատաֆիտևր) Ծ ա կ ո տ կ ե ն ո ւթ յո ւն 248
73, ՅէՕ Ծ ա ն ր ջուր 46 , 296
— — կենդա նիներ 73 Ծ ա վա ւա յին խ ոնա վություն 213
Խ ոնա վա տ ա րութ յուն 30 — » — սեղմմա ն մոդուլ 202
— » — բա ցա րձա կ 7 , 30 Ծ ա վա լա չա փ ի (պ իկնոմետ րի) մե­
Խ ոնա վությա ն շրջա նա ռություն Ց1 թոդ 196
— » — պա կա ս 107 Ծ ծա նցմա ն ա կտ իվություն 11
— » — տ եղա գա դթ սա ռեցմա ն դ եպ ­ — » — ա րա գությա ն գործա կից 173
ք ում 198 — » — ա րա գություն 273
Խոնա վություն բա ցա րձա կ 7 — » — ա րդյունա վետ ութ յուն 305, 821
Խ որ ճեղք (ճեղ ք վա ծք ) 117 — » — գ ծա յին օրենք 119, 189
Խ որշ (հորա տ ա խ որշ) 113 — » — գործա կից 177
Խ ո րք ա յին ծա խ սա չա փ 90 — գործա կցի որոշմա ն փ որձային
— » — ճ նշումա չա փ իչ (մա նոմեր) 90 բանա ձևեր 320
— » — ողողա մա շում 89 — » — դա շտ եր 247
— * — ջերմա չա փ 291 — » — իրա կա ն ա րա գություն 142
— ջրա գոլորշիներ 90 — » — ձևախախտումներ 305
— » — ջրեր 90 — » — ջուր (ջրեր) 43 , 305
Խ տ ա չա փ 13 Ծ ո վա փ (ծովե զր ) 238, 253
Խ տ ա չա փ ա կա ն մեթոդ 13 Ծ ո էյլ ջերմա չա փ 183
 —Կ—
Կաթիլահեղոլկտյին ազատ ջուր 144
Կաթխք (կաթոց) 144
Կախվա* խոնավություն (ջուր) 80
— » - ճահիճներ 80
֊ » ֊ ՕթԱթեր 28
— ջուր 80, 55, 41, 240
Կախույթ 20
Կակղհլիության գործակից 175
Կսգաս 281
Կսգան (մշտական) բեոնվածք 248
Կայունության գործակից 177
Կապված ջուր 44, 171
Կաոեր 140
Կառուցվածքային ամրության գործա­
կից 170
— » — հարկ 284
— * — հորատում 283
— * — (կոնստիտուցիան) ջուր 160
— սեղմելիության գործակից 170
— * — սողանք 221
Կաոուցվածքապլա: տիկ սողանք 221
Կաոուցվածքների հիմնատակ 225
— » — նստում 225
ջրաերկրաբանական փակվածու֊
թյան գործակից 171
Կարգավորված ջրհոսք 260
Կաաագենեզի զոնա 127
ւատարյալ հորատանցք (ջրհոր) 278
յատիոնային փոիւանակում 151
էատիոննևր 151
Զարդավորվող իանավություն 200
ւարծեցյայ կսվուն ոեժիմ 151
ւարծր ապարների-մեիւ. ամրություն 198
1արոտաժ 140
1արստ 140
>արստի ակտիվության աստիճան 282
■արստային աղբյուրներ 147
֊ * — Գոգավորություններ 50, 147
֊ »֊ դատարկություններ 148
iM p u g m tf (տեղատաբոլմ) 147
—» — հոր 148
֊ » — ձագար 38, 147
►֊ ձևեր 148
—* — շրշան 204
— » — ջուր (ջրեր) 80, 147
— * — փւուզում 254
Կարստածակոտինային ջրեր 248
Կարստաշերտային ջուր 30
Կարստավորման գործակից 172
Կարստավորված ապարներ 117
Կարստի ակտիվություն 10
֊ - » — հիմք (բազիս) 10
1,Ա11*235° Ши,ШрСЬр^ «ՈԱԶԱսւիկություն
֊ ֊ » — (ցեմենտային) բարձիկ 242
— կալսույթ (սուսպենզիա) 80
— * — կարստ 80
— > — միներալներ 80
800 ' Ո1թ|Ո1
— » — ֆրակցիա (հատիկախամբ) 88
Կավեր]) ուոչոլմ 202
Կ> ղծ կարստ 259
— » — նոսագրունտներ 288
ԿեՇղանի նյութ 115
Կենսաերկրացենոզ 21
Կենսաերկրաբիմիա 20
Կենսածին ջրեր 223
Կենսոլորտ 21
Կենտրոնական հորատանցք 315
Կիսաապաոաժային ապարներ 247
Կենսաբնաաղաջրային լճեր 247
Կիսաճնշումնալին (մերձարտեզյան)
ջրեր 247
Կիսասահմանափակ շերտ 234
Կիսատրոհման ժամանակաշրջան 238
Կլանող համակարգ 240
— » — հոր 230
Կլանման էներգիա 320
— t — ձագար 58
— » — ջուր միներալներում 8
Կլանված (ադսորբցիոն) ջուր 34, 41
Կլանում (աբսորբցիա, ադսորբցիա) 8 .
Կլաստոկարստ 103
Կլիվաժ 163
Կծկման գործակից 177
֊ * — (չորացման) ճեղքեր 205
— * — սահման 252
Կծկում 302
֊ » — սառչելիս 302
Կ լա րի 185 Հա գեցմա ն զոնա 127
Կշռա յին խ ոնավություն 31 ֊ - * — պա կա ս 107, 209
Կ շռա կ 206 Հա զվա գյուտ տարրեր 266
Կոագուլյա ցիա 163 Հ ա լչմսւն նստում 225
Կ ոլի-տ եստ 163 Հա լույթ 287
Կ ոլի-տ իտ ր 163 Հա կա ողողա մա շմա ն միջոցառումներ
Կ պ յա վի 163 258
ԿոԱուվիալ շւելֆ (փ եշա տ ուտ ) 316 Հա կա սողա նքա յին միջոցառումներ 257
Կ ոլոիդ փ ա լ 110 Հա մա ծին (սինգենետ իկ) ջրեր 45 , 274
Կոլոիդներ 164 Հա մա կենտ րոնա ցվա ծ րեոնվա ծք 280
Կողա յին ւսրտասեղմման ճեղքեր 295 Հա մա ճնշա մա դծեր (պ իէզո իզո գծեր) 260
— > — ընդարձա կմա ն գործա կից 169 Հա մա տ եսա կ (իզոտ րոպ ) ապարներ
— * — ճնշման (հրմա ն) գործա կից 133
169 Հա մա րժեքա յին ծծա նցմա ն գործա կից
— * — ճնշում 2 2 , 101 318
— » — շփում 22 Հա մեմա տ ությա ն զերոյա կա ն հա րթու­
— > — (մերձա ղա յին) ջրեր 22 , 34 թյուն 212
Կոմս|րեսիոն կոր 165 Հա նքա հորա յին ջուր 47
— » — փ որձարկումներ 165 Հա նքա մնա ցորղների (պ ոչերի ) պ ա հես­
Կոնսեկվենտ սողա նք 220 տարան 311
Կոնսիսւոենտ — * — 220 Հա նք ա յին ա ղբյուրներ 201
Կ ոնսոլիդա ցմա ն կոր 179 » — լճեր 201
Կոնվեկցիա 165 — * ֊ 2րեր 43, 200
Կոշտ կապեր ա պարներում 115 — » — ջրերի հա նքա վա յր 194
֊ > — հոսքի մոդուլ 203 — * ---------» — մա րգ (նա հա նգ) 254
Կոշտ ությա ն գերմա նա կա ն աստիճա ն » ---------* — քա րտ եզ 149
209 — ►— ցեխեր 100, 201
Կոոոզիոն ջրեր 168 Հ ա նքա վա յրերի ցրման ա ղա յին հո ս­
Կոտրման ճեղքեր 29.) քեր 23 2, 278
Կտրող օղա կ 267 ֊ » --------- * — սկզբնա յին պսակներ
— * — սարք 281 Հա նքա ջուր (ջրեր) 44 , 270
Կրիտ իկա կա ն ա րա գությա ն 182 Հ ա նքա րա նա յին մթնոլորտ 15
— » — ծա կոտ կենութ յա ն 182 — * — ջուր (ջրեր) 44 , 270, 316
— » — ճնշում 183 Հ ա նք ա րա ն ի ջրառատու՛թյա ն գո րծա ­
— * — ճնշումն ալին գրա ղիենտ 183 կից 170
— * — ջերմութ յա ն (ջերմա ստ իճա ն) Հա նուկ (կեո ն) 151
182 Հ ա նք ա փ ո ղ , հա նքա րա ն, հանքահոր 316
Կ ա պ ո վ ի բա նա ձև 309 Հ ա շվեկշռ ա յի ն հա վա սա րում 17
Կ ուսա կա ն (յա վեն իւ) ջրեր 321 — » — մեթ ոդ 17
Կուտ ա կմա ն պ ա րկ 152 — » — տ եղա մա ս (հրա պ ա րա կ) 18
Հ ա վա սա ր ճնշումների մակերևույթ 239
Հ ա վ ե լյա ւ խ ոնա վա ցմա ն զ ո նա 126
— Հ —
Հ ա տ ա կա յին ա ղա ջրեր 112
Հ ա բի տ ա ս 64 — » — ջուր (ջրեր) 42 , 241
Հ ա գեց ա ծ գո լո րշի 208 Հ ա տ ա կա մերձ ջուր 43
— * — լուծույթ 208 Հ սւտ իկա չա փ ա կա ն կա զմ 280
 — » ֊ կազմի դխձքքքձտք 108
—- » — ինտեգրատոր 78
֊ » --------» - կ»փ ։? Տ
՜~ * — 1հսւ4Կո«։ննր (խ ա ո ն ե ր )
֊ » ֊ (*Ւ *-) տարրսղուծությոլն I I ,
֊ * — ճաշում 78
Հատիկների արդյունավետ տրամսպհծ
321 — * — շաււավիղ 77, 282
Հիդրավլիկա 78
Հարաբերական բարձր պարունակու­
թյուններ 228
Հիմնային (սզկալիական) ֆումարոլ-
ներ 317
— * — գո|որշիացում 228
Հիմնատակի ակտիվ զոնա 9
֊ » — ձևախախտումների լարվածա-
չափ 288 Հին սողանք (սողանքներ) 111, 220
Հիստերեզիսի օղակ 234
Հարակցման (շաղկապման) գործա-
Հնաջրագրությոլն 229
Կհօ 177
Հարբած անտաո, թրաձև (րաոեր 188 Հնաջրաերկ|ւարանական քարտեզ 149
Հարթ (երկչափ) հոսք 249 Հնաջրաերկրաբանոլյէյուն 229
— > — ճաււագայթաձե շարժհւմ 238 Հնաջրաքիմիա 230
Հարկերով ջրհաններ 322 Հնարավոր բերվածք 29
Հարստացման ֆաբրիկաների պոչեր 311 Հողային խոնավաչափեր 31
Հաուզ (ավազան) 311 — * — ջուր ( խոնավություն) 30, 43
Հաֆեր 88 - - » — տաշտակ 123
Հեղեղում (հեղեղաջուր) 229 Հողապատնեշ IG3
Հեղո՚կ-կաթիլա յին ջուր 38 Հողերի աղատածում 122
Հեղուկաքաշում 2Տ7 — > — խոնավության համարժեք 317
Հեղուկի անհավասարաչափ շարժում — * — կլանման ունակություն IBS
103 — » — չորացում 228
— * — դինամիկ մածուցիկություն 83, — » — վերամշակելիացում
109 Հողմահարման զոնա 125
— » — |ամինար շարժում 103 Հողմահարում 81
— » -■ կիսաճԱշումնային շարժում 104 Հոմոթերմայ ջուր 38
— » — հավասարաչափ շարժում 104 Հոսագրանտ 238
— » — ճնշամնայիս շարժում 103 Հոսագրունտների ջրիկացում 282
— » — մազանււթային շարժում 103 Հոսանքի գծեր 189
— * — մրրկալին շարժում 30 — » — գծերի անփոփոխության սկըզ-
— * - շիթային շարժում 104 բունք 253
— » — ոչ կայունացած շարժում 103 Հոսունակության ձևախախտում 108
սեղմելիության գործակից 178 Հոսունության սահման 251
Հենակետային դիտողական ցանց 222 Հոսքագոլրկ ավազան 20
Հ ևնապսաւ 241 - > — (պարփակ) գոգավորություն 59
Հենրիի օրենք 118 .. . » — մարզ 214
Հետադարձ ջուր 33 Հոսքային ջրեր (հոսքաջրեր) 283
— » — քամիչ 305 Հոսքի արագություն 278
-.ետերոջերմային (հետերոթեյւմաւ) ջուր — » — գործակից 178
38 -֊ » — գրադիենտ 93
Հիդրավյիկ արագություն (մեծություն) “ * — կարգավորում 288
276
— » — կտրվածքի մակերես 237
- » — գրադիևնտ 78, 90 — • — կենդանի ուժ 115
— * — միավոր (տեսա կա րա ր)
113
— » — մոդուլ 203
Հոր (ջրհոր) 164
Հորատա խ որշա յին ճնշում 102
Հորա տ ա նցք 25
Հորա տ ա նցքա յին ջրհոր 25
Հորատանցքերի կա վապատում 80
— » — ջերմաստիճանային հավասարս»*
կշռություն 288 ՚
— * — տ որպեդահարում 294
— » — փ ոխա զդեցություն 28, 138
Հորատանցքի ազդեցության շա ռա վիղ
261
— » -------- - » — զոնա <25
— » — ամրակապում 216
— » — արդյունա վետ ությա ն գործա կից
174
— » — բերա ն 303
— * — գլխամաս 217
— * — լվա ցում 255
— * — լուծարք 188
— » — մխ ոցահարում 271
— » — ջրհորի ծախս 255
— * -------- » — տ եսակարար ծախ ս 105,
299
— » — տեսակարար ջրա կլա նա մ 298
— » — տամպոնում (ցեմենտ ա ցում) 287
— » — քա միչներ 306
Հրա բխ ա յին գա զեր 61
— » — ջուր (ջրեր) 36, 61
— » — (ֆ ա մա րո լա յին) ցնդա նյա թեր
55, 61
Հրա ծին ջուր 41
Հրո ղ սողա նք 293
Հումինա յին նյութեր 101
Հումուս բնա կա ն ջրերում 101
Հունից զուրկ ձորակներ (դ ելյե ր) 20
Հուջիր 100
Հուսին (ձնհոսք) 186
—a —
Զ գող յա րում 265
Զեոա փ որ ջրհոր 168
11լան խ տություն 237
ծախս — » — սահմա ն (գիծ) 278
Ձևախ ախտ ման մոդուլ 202
—a —
ճ ա հ իճ 22
ճա հիճների տիպեր 293
ճա հճա յի ն բուսա կա նություն 22
— » — գա զ 22
— » — (պ ա լյուստ րա յ) ջրեր 230
ճ ա հճա ցա ծ հողեր 116
ճա հճա ցում 116
ճա հճուտ (ճա խ նուտ ) 132
ճ ա ռա գ ա յթ ա յին հոսք 250
— » — ջրհա վա ք 190
ճեղ քա եր ա կա յին ջուր 46
ճեղ քա ծա կ ոտի նա յին ջուր 248, 294
ճ ե ղ ք ակ ա րս տ ա յին ջուր (ջրեր) 46 ,
294
ճ ե ղ ք ա յին թ ա փ ա նցելիութ յա ն 256
— » — ծա կոտ կենութ յա ն 248
— » — կ ուտ ա կիչ 163
— » — ջուր (ջրեր) 46 , 294
ճ ե ղ քա վո րվա ծա թ յա ն գործա կից 177
— > — պ արամետրեր 230
ճ եղ քեր ի լցում (սպ իա ցում) 117
— » — խ տ ությա ն 101
— » — հա սա կա կա րգ (գեներա ցիա ) 68
— * — թա փ ա նցելիութ յա ն 256
ճ զ մ վ ա ծ ջուր 123
— » — օդ 55 , 123
ճ նշմա ն բա րձրութ յա ն 62
— » — բերվա ծ բա րձրութ յա ն 253
— — ի2ո41* ։oe
*
— » — սկզբնա կա ն գրա դիենտ 207,
200
ճ նշա մնա հա ղո րդ ա կա ն ա թ յսւն գո րծա ­
կից 175
ճ նշա մնա հա ղո րդ ա կա նո ւթ յո ւն 260
ճ նշումը հորատանցքի բերա նի մոտ 162
ճ ն շա մ ն ա յի ն (ա րտ եզյա ն) ա ղբյուր 268
— * — բա րձրութ յուն 62 , 207
— » — հոսք 208
— » — մա կա րդա կ 301
— * — մակերևույթ 13, 207
— » — Ոչ ճ նշա մնա յին հոսք 207
Ճնշոււ1նաչափ 260
ճնշումնաչափական բանաձև 18
— » — բարձրություն 260
- ֊ » — գրաղիհնտ 1Տ
— * — թ եք ա կ ա ն 260
— » — Ոորատանցք 260
-- » — մակարդակ 802
— » — մակերևույթ 239
ճնշումների համեմատական 6արթա-
թյուն 237
֊ Մ ֊
Մազական ջրեր 58
Մազականություն (մազական ծակոտ­
կենություն) 58
Մազանոթային բարձրացման զոնա 127
— > — — » — զոնայի ջրեր 54
— » — - - » — մակարդակ 62
— * — բարձրացում 145
— * - • երիզ 143
— - » — խոնսւվատարության 31, 144
— » — խոնավություն (ջար) 30
— » - խտացում 144
— » — կախված խոնավություն 145
— > — — ։ ֊ շար 145
— » — ճնշում 144
— > — ջրեր 39, 145
Մագանոթա՚ափիչ 144
Մազանոթներ (մազական ծակոսփներ)
144, 145
Մազմզակային ջուր 316
Մախէփ միավոր 192
Մածուցիկաչափ 30
Մածուցիկության գործակից 171
» — կինեմատիկ գործակից 151
Մածուցիկություն (ներքին շփում) 63
Մակահոսոէկներ 208
Մակարդակահաղորղականաթյան գոր­
ծակից 177
Մակերեսային տեղատարում (լերկա-
ցում) 278
Մակերևութային լարվածության 238
— » — հոսք 290
— > — շփում 238
Մակրոծակոակենություն 191
Մազային տարրալուծություն (անալիզ)
274
Մամլաչա փ 252
Մայրական աղաջուր 192
ՄանրԷային խոտորում 12
Մասնիկների գործող (արդյունավետ)
տրամագիծ 105
— > — տեսակարար մակերևույթ 298
Մարդու ինժեներական գործունեություն
134
Մարցիալ ջրեր 192
Մեզոֆիտեր 193
Մեթանսւյին ջրեր 165
Մելիորատիվ ջրաերկրա բա նա կա ն 193
Մեխանիկական տ ա րրա լուծա կա ն (ա -
նայ|ւզ) 198, 274
a — սաֆոզիա 198
Մեջրնդմեջ գործող աղրյարներ 233
1Ո<ոած շերտ (հորիզոն) 194
Մետաղային հանքսւվայրերի ցրման
ջրային ւգսակներ 48, 88
Մերձաղային ջուր 40
Մերձարսւեղյան ջուր (ջրեր) 45, 280
Մերձափնյա հողաթումբ 20
Մերօւճային աղաջրեր ա ջրեր 218
Մերձմազանոթներ (սերձմազական ծա-
կոտիներ) 286
Աերձմսւկևրեաթային աղբյուր 286
Մթնոլորտային ճնշում 101
■- » — տեղումներ 15, 224
1քիաձայլ ապարանմուշ (մոնոլիթ) 204
Միայնակ արտամղում 217
Միառանցք սեղմում 217
Միահարկ ււողանքներ 217
Միահևղուկ (համասեռ) հոսք 217
Միլիբար 200
Միկրոսյենետրոմետր 2011
Միջազգային ջրաբանական տասնամ­
յակ 193
Միջաղային ջուր Տ9
Միջանկյալ գլիւավոր լարում 255
— * — ջուր 43
Միջշերաային ջուր 39
! րիշԱ Ա ա ցւս^րոլկա յին (միջմորենսւյին) Ն երընդունմա ն գործա կից 174
շա ր 39 Ներթա փ ա նցմա ն ի նտ եսի փ սթ յա ն 138
Միշսսա ցա թ ա յին ջուր 39 Ներթա փ ա նցում 232
Միցելսւ 39, 202 ‘ներծծմա ն ճակատ 310
Մ կնդեդա յին շա ր 40 — * — մա րզ 126, 215
Մկնդեդաջուր 40 — » — մեթ ոդ 195
Սյւսսիգւս 205 — * — ջուր (ջրեր) 38 , 139
Մնա ցորդա յին աղաջրեր 225 — * — տ եսությա ն 189
— > — ձևախախտում 225 Ն երծծո ւմ (ինֆիլտ րա ցիա ) 60, 139
Մնա ցուկային շ ա ր 44 ՆեթՅոսմա ն ջո։ր (ջրեր) 38, 139
Մոդկլա ցմա ն մեթոդ 196 Ն երկա նյութեր 28
Ս ո լ (ալեբա խմա ն պատնեշ լ 203 4«ևրմղման (ինժեկցիոն) հորատանցք
275
Մ ո ^կա լա յին-մա կերևութ ա յին ումեր 203
— » — շա ր 40, 203 Ն երմղ ո ւմ (ներյից ք ) 206
— » — ուժեր 204 Ն եր ք ի ն շփ մա ն անկյուն 297
— * — — » — գործա կից 169
Մոխրսւքտղեյւ 279
— » — (ներկ ստ ա ց վա ծք ա յի ն) ջրեր 32
Մոնտմորիլոնիտ 204
Ն ի վ ա լ կ յիմա 210
Մորի շրջան 134
Ն իվա ց իա 210
ՄոֆետնՆր 205
Ն իտ րա տ ա յի ն ջրեր 211
Մ րրկա յին (տ ուրբուլենտ ) հոսա նք 250,
Ն մա նա կ մա ն մեթ ոդ ջրաերկրա բա նու­
295
թյունում 195
Ն մուշ 254
— 3 — Ն մ ուշա հա ն իչ սարք 254
Ն մուշա յին ա րտ ա մղում 254
Ցողա յին ջուր 33
Ն մուշի պ ա րա ֆինա պ սւտ ա մ 230
Ցոդաջուր 33
Ն որսւնստ վա ծք 211
Ն ո ր մ ա լ լարում 212
— Ն - 'սո սրսւցո ւցիչ-քա մ իչներ 26
Նա վթա բեր շերտի նիդրսւփիկ ոևմիմ 77 Ն ստ մա ն մոդուլ 202
Նավթսւգ տղաբերությա ն ջրա երկրա բա ­ — * — չա փ ա նիշներ 182
նական չա փ ա նիշներ 182 4ւստում հ ա լչելի ս 225, 256
'ււավթային (գա զա յին) շերտի ջրա կա ­ Ն ստ ա մնե|ւ 256

լում 117, 213 Ն ստ վա ծքա կուտ ա կմա ն ջուր (ջրեր)

— » ջուր (ջրեր) 40, 54 , 210 44, 55
Նա վթա տ ա ր շերտերի եզրա յին ջրեր 4>ոտվածքային դիֆերենցուվ, 110
178 Ն վ ա զ ա գ ո ւյն գլխ ա վոր (արում 207

(«սւվթի ու գազի որոնման ցուցւսնիշ-

նհր 243 —Շ -
Ն ա րզա ն 208
Օ ա դ կա պ ա մ 286
Ն եխ ա տ խ յմ 271
Օսլա տ ա ք (հիսլերթ երմսզ) ջրեր 88
Ն երա ղա յին ջրեր 32, 35
Օա տ րվա նող (ինքնա ցա յտ ) հորա տ ­
Ներա նցմա ն գործա կից 173 անցք 307
Ն երեզրա զճա յին ջրա կա յուն 117
ՕարմմաՈ ցանց 273
\>ե|պոնա|ական ջրեր 38, 139 Օսւրմուն (դինա միկ) մակարդակ 109
Օեզիի օրենք 119
ObC)tbp)i վնասվածքների դասակար­
գում 156
Շերտադասում (շերտադասավորություն)
283
Շերտաճեղքային ջուր 41
Շերտային ճնշում 236
— » — у т р 41, 65
Շերտ-գոտի 236
Շերտի հիդրավլիկ խզում 77
— » — տղմակաւում 117
Շիրային (լամինար) հոսք 249
Շիթաուդդիշ (հոսքաոլդղիչ) կաոույց-
Ըհ|. 283
Շոշափող լարում 149
Շոո (աղուտ) 316
Շպրուդել 317
Օ դ ա նց իկ ծծանցում 216
Շրջապատող միջավայրի կարրոնատսղ-
նությւոճ И в
Շրջպահ խողովակաշարի ծակոտավո-
րում 234
Շուրֆ (6np, դոլդկա) 317
Շարֆերում ջրլիցքի մերող 196
—Ո -
Ոդոդակուտակում 207
Ողայ ահուն (հովտահատակ) 242
Ողողամաշման ընղհանուր հիմնամա-
կարդակ 216
Ողողասահք (լողատարում) 219
Ողողատ արում 268
Ռղողափոսորակ
Ո} կատարյալ հորատանցք (ջրհոր) 210
Ոչ ճնշումճային у т р 209
Ոոոդման գործակից 172
— » - դաշտեր 247
— - » — նորմա 224
Ոոոգում (իռիգացիա) 140, 224
Որոնողական ջրաերկրաբանական ցու-
ցանիշներ 243
— » — ջրաքիմիական ցացանիշներ
83, 243
Որսիչ աււվակներ 190
— а—
Չափազանց դժվար ջրափոխաճակա-
թյան զոնա 125
— * — — * — ջրափոխտնակություն 51
Չեզոք լարում 209
— » — ճնշում 209
Չկայունացած մակարդակ 210, 802
Չոր մնացորդ 286
— * — սառածություն 288
— • — (рայւձրջերսաստիճանային) ֆՈւ-
մարոյներ 280
Չորային (արիդ) մարզ 13
Չորասերներ (քսևրոֆիտեր) 185
Չորացման դեսլքամ ագրեգատացման
ցուցանիշ 244
— » — ձագար 58
— » — նորմ 211
Չսառչող ջուր 40
— Պ—
Պալյուստրալ (ճահճային) ջուր 41
Պատվարային (դիմհարային) աղբյուր­
ներ 237
Պատվարի միջուկ 322
Պարզարան (տղմազտիչ) 228
Պարցիալ ճնշում 231
Պարփակված ջրեր 122
Պելիտայիև հատիկախամր 232
Պենդուլյար ջուր 232
Պետական ջրաերկրաբանական քար­
տեզ 92
Պերմիմետր 233
Պիեգոիգոբարեր 260
Պիկնոմետր 234
Պլաստիկ ձևախախտում 235
-֊ » — ւադսւնքներ 285
Պլաստիկության զոնա 128
— » - սահման 251
— * — ստորին սահման 211
— » — վերին սահման 27
Պ|տան 313
Պոլյե (կարստալին դաշտ) 247
Պոտամոլոգիա 249
Պսակ (եզրապսակ) 228
Պսա կա յին ջրեր 130, 224
— * — ջրերի զոնա յա կա նա թյուն 130
Պոա ւզ 259
Պուասոնի գործակից 175
- Ջ -
Ջ երմ (թերմա լ) ջուր 45
Ջերմա էներգետ իկ ջուր 45
Ջերմակարււտ 290
Ջերմա կա րստ ա յին իջվա ծք 59
Ջերմա հա ղորդա կա նությա ն գործա կից
177
Ջերմա հա ղորդա կա նություն 290
Ջ երմա յին հա շվեկշիռը երկրա ֆիզիկա -
յում 290
Ջերմաջրեր (թերմա լ ջրեր) 290
Ջերմաջրերի քա րտ եզ 149
Ջերմա փ ոխ ա նա կությա ն երկրա ջերմա -
յին մակարդակ 73
Ջերմա փ ոխ ա նա կությունը
տում 290
Ջերմեր (թևրմեր) 292
Ջ երմությա ն տարեկան տ ա տանումների
զոնա 126
Ջ երմունա կություն (ջերմա տ ա րոդու-
թյուն) 290
Ջ րա բա նա կա ն ա վա զա ն 19
֊ » — ոեմիմ 267
— » — տարի 85
Ջ րա բա նութ յուն 86
Ջրաբարխ ա ններ 78
Ջ րա բույսեր 265
Ջ րա գա զա յին կոնտ ա կտ 48
— * — հանույթ 47
Ջ րա գոյորշա ջերմեր 231
Ջ րա գրա կա ն ցանց 83
Ջ րա դինա միկ ակտ իվություն 0
— > — զոնա 125
— * — լարվա ծություն 208
— » — խոտորում 12
— * — ճնշում 84
— > — մեթ ոդ 84
Ջ րա դինա միկա S3
Ջրա երկրա բա նա կա ն ա վա զա ն 19
— * — զա նգվա ծ 81
— * — ծա լքա վոր մարզ 215
— * — Կողասլա տկհր (պ րոֆ իլ) 81, 263
— » — կտ րվա ծք 81, 263
— * — Ոամալիր 81
— * — հա նույթ 79
— * — հարկ 82, 321
— * — հետազոտ ություններ 80
— * — հորատում 24
— » — մա րզ 79
— * — մոդեյա ցում 82
— » — նա հա նգ 79
— * — շրջա ն 81
— ►— շրջա նա ցում 82
— * — որոնումներ և հետախ ուզու­
թյուններ 80
— * — պա յմա ններ 80
— * — պ ա տուհաններ 218
— * — ստացիոնա ր 282
— * — 0ԻԿ1 81
— » — ուսումնա սիրություններ 80
մթն ոլո ր­
— » — ուսումնա սիրությունների որո­
նողա կա ն փ ուլ 242
— * — — * — ստ ա դիա կա նութ յուն 281
— » — փ ա ստ ա գրում 68
— * — քա րտ եզ 77
— * — ֆորմա ցիա 80 , 308
Ջրա երկրա բա նութ յուն 83
Ջ րա երկրա դինա միկա 78
Ջրա երկրա դինա միկա կա ն զոնա լա կա -
ն ո լթ յա ն 130
Ջ րա երկրա քիմիա 83
Զրա գ ո լեր 84
Ջ րա զրկում (ջրանջաւոում) 105
Ջրա թա փ ա նցն լիությա ն գործա կից 171
Զ րա թա փ ա նցելիություն 52 __
Ջ ր ա մ ե լ (ջրա դոնդողա նլութ ) 78
Ջ րա իգոբա թ եր 84
Ջ րա իգոգծեր 84
Ջ րա իգոպ իեզներ (պ իեզոիզոգծեր) 84
Ջ րա իզոպ լետ նե ր 84
Ջրա իզոջերմեր (ջրա իզոթերմեր) 84
Ջ րա ինդ իկա ցիա 85
Ջ րա իջեցում 52
Ջ րա ւա կոլիտ ներ 85
Ջ րա ծա ծկում 242
Ջրածնային finCGbp|i խտություն 167
Ջրածնություն (հիդրոգենհզ) 77
Ջրակալում 122
Ջրակայունություն 53
Ջրակարբոնատ-նատրիումային ջուր 36
Ջրակարբոնատային ջուր (ջրեր) 36, 85
Ջրւսկետ 52
Ջրակլանում 51
Ջրակցում (հիդրատացում) 77
Ջրահագեցմահ գործակից 110
Ջրահագեցում 49
ՋրահաղորդակաԸության գործակից 171
— » — piujiuitq 148
Ջրահա:վե1ւ ասյին հոսքային հարթակ-
Gl«p 47
Ջրաղբյուրների սան. պահպանության
զոնա 129
Ջրաճնշումնային համակարգ 49, 235
— > — համակարգի գազանավթատվու-
թյան գործակից 171
— * — ռեժիմ 49
ՋրամանրԷային հանույթ 47
Ջրամաս (բյեֆ) 25
Ջրամատակարարման աղբյուրնհրի ջրի
որակի գնահատում 229
Ջրամբար 54
Ջրամբարներից ծծանցման կորուստ­
ներ 305
Ջրամեխանիկա 86
Ջրամերժ աոաաոադ 34
— > — հատակ (հիմք) 34
— » — շերտ 54
Ջրամոգաւ 86
Ջրային ամփոփագիր 48
— > — բարձիկ 55, 242
— » — բույսեր 55
__» — բուսականություն 47
— > — գմբեթ 185
— * — գոլորշիների խտացում 165
— » — երակներ 55
— » — հայելի 123
_ » — հայելու տատանման գոտի 251
_ * — հաշվեկշիռ 17, 48
_ » _ հաշվեկշռի գործակից 189
__ է— միգրանտներ 48
— » — ոեժիմ 49
— » — ռեսուրսներ 48, 269
— * — ռեսուրսների պահպանություն
228
— * — տեղագաղթի գործակից 169
— * ------- * — հակադրականություն 166
— > — տնտեսություն 48
— * — ցրման պսակներ 48
— * — օրենսդրություն 48
Ջրանավթային կոնտակտ 50
ՋրանթափաԱցելիության (ջրամերժոլ-
թյուն) 40
Ջրաշրջանաւսւ ւ թյան ինտենսիվություն
138
Ջրաողոդման զոնա 129
Ջրաչափ 49
Ջրաչափական կետ 49
— > — կետի հենանիշեր 269
— * — նշագիծ 282
Ջրաչա փության 85
Ջրապահովվածության 51
Ջրապաշտպանական գոտի (զոնա) 125
Ջրաջերմային (հիդրոթերմալ) լուծույթ­
ներ 87
— » — — * — գործընթաց 87
Ջրաջերսեր 88, 87
Ջրասալզեր (հիդրոսսդզեր) 86
Ջրասոլֆատարներ (հիդրոսոլֆատար-
ներ) 86
Ջրաստասիկ հավասարակշռություն 86
— * — ճնշում 87
— * — մակարդակ 86
Ջրատար ապար 249
— * — համալիր 50
— * — հորիզոն 50
— * — հորիզոնի եզրագծում 218
— * --------» — հաստություն 205
— » ------- > — ջրաերկրաբանական պա­
րամետրեր 230
— * — սնում 234
— * — շերտ 51
— * — շերտախումբ 50
— » — շերտի առաձգական տարողու­
թյուն 301
— > --------> — հակառակ թերություն
216
— » — — » — սնման մարզ 215
— » — սերիա 50
Ջրա տ ա րա ծք (ա կվա տ որիա ) 9
Ջրա տ ա րրա լա ծա մ (հիղրոլիգ) 85
Ջրա տնտ եսական հաշվարկներ 54
Ջրա տ վությա ն (ջրանջատման) գործա ­
կից 170
Ջրատվություն (ջրա նջա տ ա մ) 51
Ջրարբիա ցում 212
Ջրա ցա ցիչներ (ջրա ինդիկա տ որներ) 85
Ջ րա ցա ցչա յին քա րտ եզ 148
Ջրափոխ ա կերպ ա մ 76
Ջրա փ ոխ ա նա կա թյա ն գործա կից 170
Ջրա րիմիա 88
Ջրա քիմիա կա ն գոտ ի 250
» — զոնա 126
— » — խոտորումների հակա դրա կա նու­
թյուն 13, 167
— » — կոդապատկեր (պ րոֆ իլ) 88
— » — մեթոդ 88
— > — որոնողա կա ն չա փ ա նիշներ 88
— » — տարրալուծություն 11
— » — ցրման պսակներ 223
— » — քա րտ եզ 88
— » » — ֆացիա (ֆա ցիա ներ) 88, 303,
308
Ջրբա ժա ն 52
— » — տ արածություն 52
Ջրերի աղիություն 278
— » — ւսպանիտրատացամ (նիտ րա -
տ ա զրկում) 106
— » — արտ ա խ ողովա կա յին շրջանս»֊
ոություն 123
— ։■— ղասակւսրգում ըստ քիմ.
ղա դրությա ն 152
— » — երկրաքիմիակւսն տիպ եր 75
— > — հա նքա յնա ցում 200
— » — սուլֆա տ ա զրկում (ա պ ա սուլֆա -
տացում) 107
Ջրթա փ 53
Ջ րի ագրեսիվ ա զդեցություն 8
— » — ա լվա լա յին ռեզերվ 267
— » — ա լկա լա յնություն 317
— » — ա ղա զերծում 222
— » — զա զա հա գեցվա ծություն 65
— * — գպցլսդին տարրալուծության 11
— » — գոլորշիներ 231
— » — գույն 313
— » — երկա թա զերծա մ 213
— » — էլեկտրահաղորդականություն
319
— » — ընդհանուր կ ոշտ ությա ն 216
— » — թ թվա յնությա ն 152
— » — խ ոտորում 12
— » — խտություն 237
— » — ծա գումնա յին տիպ 68
— * — կ ատ իոնա ցում 151
— » — կարրոնատային կոշտություն
146
— * — կենսա բա նա կա ն մա քրում 21
— * ------» — տարրալուծության 20
— * — կենցա ղա յին ծախ ս 265
— > — կլա նում հորա տ ա նցքով 240
— * — կոշտ ություն 12, 93
— * — համ 30
— » — հեղեղս»հոսք 229
— (հեղուկի) մա ծուցիկությա ն 63
— » — մանրէաբանական տարրալուծու-
թյուն 17
— » — մա քրում (զտ ում) 229
— » — մշտ ա կա ն (չվերա ց ո ղ) կոշտ ու­
թ յա ն 249
֊ * — ներծծում 5 9 , 256
— » — նմ ա շա րկ ա մ 222
— * — (խ ոնա վությա ն) շրջա նա ռու­
թ յուն 184
բա ­ — » — որա կա կա ն բա զա դրա կա գմի
նորմեր 212
— » — (խ ոնա վությա ն) պաշար 120
֊ ֊ » —- պ ղտ որութ յա ն 205
— > — ջերմա չա փ 291
— » — վա րա կա զերծում (ա խ տ ա հա ­
նում) 2 3
— » — վերա ցվող կոշտ ությա ն 303
— » — վճիտ ությա ն 254
— յ> — վնա սա զերծում 213
— » — ք իմ. բա ղա դրութ յա ն արտ ա ­
հայտ մա ն ձև 308
— » --------» — տարրալուծություն 11, Ռելաքսացիա 208
312 Ռևյնոլդսի թիվ 207
— > — քւորազրկում (ապաքւորացում) Ռեոլոգիւս 200
108 ՌեոլոգիակաԸ մոդելներ 208
— * — օդահագեցում 10 — * — գործընթացներ 268
SfifivaG կառույցների սան. պահպանու­ Ռիթմիկ աղբյուրներ 270
թյան գոտի 271 Ռիսբերմա 200
Ջրհավաք ավազան 10, 33 Ռյաժ 270
— » — գետնուղի (սրահ) 53
— » — ձագար 53, 58
— и —
— » — կառույցներ 53, 145, 280
— » — տարածք 53 Սաբանինի մեթոդ 270
Ջրհավաքների ււան. պահպանության 11ա|զ 271
զոնա 128 Սակավաջրություն 103
Ջրնոսք 53, 122 11ահմանային բեռնվածք 252
Ջրհոր հաբեշական 7 — » — դիմադրություն 252
Ջրհորի (հորատանցքի) անձնագիր 231 — » — երկարատև դիմադրություն 252
— > — զավթման զոնա 123 Սահմանափակ ճնշումնային ջրատար
— » — (հորատանցքի) ծախս 105 հորիզոն 50
— > — սնման բերված շառավիղ 282 Սահքի հայեյի 124
Ջրմպն նորմա 240 — » — հարթություն 280
Ջրպորտ (թրապատյան) 87 Սանդղվանդ 20
Ջրով գերհագեցված ապարներ 233 Սաոած ապարների զոնաների ընդհա­
Ջրում գազերի լուծելիու|»յան գործա­ տություն 252
կից 175 __ > ___ __ > — — » — ձևավորում 308
— * — լուծված գազեր 00 — » — գրունտների ակնթարթային դի­
— » — լուծվող միացություններ 52 մադրություն 192
Ջրօգտագործման նորմեր 212 — * — հողերի սաոցատարույջյուն 190
Ջուր 32 Սառեցման զոնա 129
Ջուրր միներալների մեջ 35 — » — խորություն 80
Սաոը (հիպոթերմիկ) աղբյուր 143
— Г> — — > ֊ ջուր 47, 255
Ռադիոակտիվ հավասարա1լշոոլյ»յան Սսւոնամանիյադին հողմահարում 204
խախտում 277 — » — ճեղքեր 204
— » — ջրեր 201 — ։ ֊ ուոչեցումներ 204
Ռպդիոջրաերկրաբանոլ|»յուն 281 Սաոցաբլուր 207
Ռադոնային ջրեր 282 Սառցադաշտ 180
Ռաուլի օրենք 118 Սաոցադաշտագիտություն 90
Ռեգիոնալ գրունտագիտություն 90, 288 Սառցադաշտային հերկում (լերկա­
— > — ինժեներական երկրաբանու­ ցում) 81
թյուն 200 Սառցադաշտի շարժում 103
— » — ջրաերկրաբանություն 205 Սաոցածին (կրիոգեն) երևույթներ 181
— » — փոխակերպում 200 — » — կազմվածք 181
Ռեզիստիվիմետր 207 — » — կաոուցվածք 181
Ռեժիմի ներկայացուցչական տարրեր Սաոցածնոլթյուն 181
Սառցոլորտ (կրիոպատյան) 181
Սա ոցույթ (սառածություն) 9 , 194 Սոֆիոններ (սուլոցով ա ղբյուրներ) 280
Ս ա ոցա թա յին գոտի 251 Խ Ս Հ Մ ջրա տ նտեսական ամփոփագիր
Ս ա ոցա յթի նահանջ 105 54
Սարքեր ջրաերկրաբանական հետ ա զո­ Ս տ ա բիլոմետ ր 281
տությունների համար 252 Ստա տ իկ զ ո նդ ա վորա մ 282
Սեգրեգացիա 272 — * — ծա նրա բեռնվա ծությա ն 281
Ս եզոնային աղբյուրներ 272 Ս տ որերկրյա գետ եր 241
— » — սա ռչող շերտ 272 — * — լիճ 217
Սելա վ 272 — » — կա րստ ա յին ա նցքեր (ուղի­
Սելա վա յին գործընթացների դ ինա մի­ ներ) 144
կա 109 — * — հիղրա վփ կա 240
Սինթեգված ջուր 45 — * — հոսա նք 240
Սինթետիկ ջրեր 274 — » — հոսք 282
Սիպայ 274 — * — հոսքի գործա կից 174
Սւլա ցող սողանքներ 275 — * -------- » — կենդա նի կտ րվա ծք 116
Սկզբնա յին (ա ռա ջնա յին) ջրեր 232 — » ---------» » — մոդուլ 202
ՍոլիֆԱուկցիա 279 — » ---------» — տեսակարար ծախ ս 299
Ս ոլիֆլյուկցիոն թումբ 26 — » — ջրա դինա միկա 83, 240
Սոլֆատարներ 230 Ստ որերկրյա ջրերի ա մփոփագիր 143
Սողանք 219 — » — — » — ա վա զա ն 20
Ս ողա նք-փ լվա ծք 220 — * ---------» — ավա գա նի կա ոուցվա ծք
Ս ողա նքա յին բեկորներ 23 283
— » — դա րա վա նդ 221 — » — — » — կ ա յա ն (ստ ա տ իկ) պ ա ­
— * — լեղվա կ 222 շա ղներ 269
— * — կրկես 221 — » — — » — ա րհեստ ա կա ն պ ա շա ղ­
֊ _ » — կուտակումներ 221 ներ 121
_ » — հենանիշեր 221 — > — — » — ա րտ ա հա շվեկշոա յին
— » — ճեղքեր 221 պա շա ղներ 121
— » — մարմին 221 — » — — * — բեռնա թա փ մա ն մարզ
— » — գործընթա ցի ա կտ իվություն 10 21 4, 215
— * — — * — մեխ ա նիզմ 197 — * — — * — բնա կա ն ստատիկ պ ա ­
— » — ռելիեֆի ձևեր 309 շա ղներ 114
— » — սա նղղա վա նդեր 221 — » — — » — — * — ռեսուրսներ 114,
Սողա նքա սա յթա քում 280 269
Սողա նքի առաջացման գործոններ 303 — * ---------» — դա սա կա րգում 156
— » — ծա վա լ 216 — * ---------* — դ ա րա վոր . պաշաղներ
— » — հիմք (բա զիս) 17, 241 120
— * — սահքի մակերևույթ 239 — * ---------* — դիմհա ր 241
Ս ողա նքների դա սա կա րգում 155 — * — — * — դիմհա րի զո նա 129
Սողքի ա րա գությա ն 276 — * — — » — դինա միկ պաշաղներ
— * — գործա կից 176 109
— » — հա րթությա ն 236 — » — — * — դինա միկա 109
— * — ճնշում 102 — * — — » — երկչա փ շա րժում 104
— » — մոդուլ 202 — * — — » — երկրա բա նա կա ն պա­
Սորահոսման շարժումներ 104 շա ղներ 120
Սորբցիա (կլա նում) 280 — » — — » — երկրա քիմիա 75
- * — — » — ընղհանուր պաշարներ
121
֊ * --------» — Ի*ո»1* 106
- > --------* — ծագում 67
- » — — > — ծագումնային դասակար­
գում 68
- * --------> — տիպիգրափիկ 66
- » -------- > — կսգան մակարդակ 246,
302
֊ » --------» --------- > — (ստատիկ) Ապա­
շարներ 121
- » — — » — կայունացած շարժում
802
_ » --------» — կանոնավորվող պաշար-
ներ 121
֊ » --------» — հանքայնացման գրա-
դիենտ 08
_ » __ _ » — հանքավայրեր 164
_ » --------» — հաշվեկշիռ 17
_ » --------> — հաշվեկշռային ւգաշար-
ներ 120
_ » _______ » — հաշվեկշոի հավասարում
301
— > — — » — ձևավորման խտացման
«եսություն 289
_ » — — » — — » — ծագումնային
ցիկյեր 68
_ * __ ___» — — > — կուսական տե­
սություն 289
__ ____ » — — » — ներծծման տե­
սություն 289
_ » __ __ լ — — > — նստվածքակու­
տակման տեսություն 289
_ » — — » — ձևավորում 309
_ » — — » — մակարդակ 302
_ , _______ » — մանրամասն հետախու­
զ ա կ ա ն 107
— » — — * — միաչափ շարժում 217
— * — — » — միգրացիա (տեղաշարժ)
199
— » --------* — նախնական հետախու­
զում 251
— » --------» — ներգրավվող պաշար-
ներ 121
— > — — » — նմոլշարկում 222
— * — — * — շահագործողական պա­
շար ներ 122, 318
— * -------- * — շարժման առավելագույն
արագության 191
— * --------* — — » — իրական արա­
գությա ն 276
— * — — * — — » — կեղծ արագու­
թյուն 304
— * --------* — որոնման երկրաբասա-
բանական մեթոդ 197
— > — — > — որոնում և հետախուզու­
թյուն 242
— » — — » — չկայունացած շարժում
210
__ » ___ — » — պահեստավորում 190,
303
— > --------» — պաշար ներ 120
— » — — » — պաշար ների կատեգո­
րիաներ 149
_ * --------» --------- » — հաշվարկ 242
__ , ____ — » — պիեզոմետրիկ մակար­
դակ 260
— » — — * — ջրբաժան 52
_ , _______ * — շրհաններ (ջրհան կա­
ռույցներ) 49
_ » _ — * — ջրհավաքում 146
__ » — — > — ռեժիմ 267
— * --------» — ռեժիմի մոնիտորինգ 204
— » --------* — սնման եզրագծեր 167
— * -------- * ---------* — օջախներ (պա­
տուհաններ) 229
— » — — > — ստատիկ մակարդակ
282
__ » --------- » — — > — պաշարներ 281
— > --------> — վերականգնվող պաշար­
ներ 56, 120
— » --------* — տարրալուծման գոտի
250
— » — — » — ցամաքուրդի մարզ 214
— » .— — » — ուղղաձիգ զոնայակա-
նություն 26
— » — — * — փոխակերպում 195
— » — — » — քիմ. բաղադրության
ձևավորման գործընթաց 258
— * — — » --------> — տիպ 313
— » — — » — և գազերի հասակ 5в
— > -------- » — օրգանական Gim p 28 Վերնա ջուր 27
֊ » ջրի կսգա ն մակարդակ 302 Վ երսա ոցութա յին ջրեր 40 , 206
— > — — * — ջրհավաքի սահմաններ Վ ոկ լյո ւզ ներ 57
94
— » — ջրհոսքի ա նհավասարաչափ
— Տ—
շարժում 210
— » — ջրոլորտ 87 Տա րա ծա կա ն (ե ռա չա փ ) հոսք 250
— » — ջուր 41 Տա րա ծքի ինժեներա երկրա բա նա կա ն
— » — սառցաշերտ (սա ռցա կուտ ա կ) պ ա յմաններ 136
240 Տա րբեր ջերմաստիճանի ջրեր 55
— » — սառույց 187, 241 Տա րեկա ն ջերմա յին տ ա տ անումների
— յ> — սնման գործակից 174 շերտ 277
Ստորջրյա (սա բա կ փ սլ) աղբյուր 240, Տա րրա լուծմա ն զոնա 125
284 — * — զո նա յի ջուր 38
— » — սողանք 220 ֊ * — ջրեր 54
Ստուգիչ հորատանցք 167 — » — ունա կութ յա ն 62
Սուբլիմացիա 284 Տա ք ( հիպ երթերմիկ) ա ղբյուր 148
Սուզարկղ (քեսոն) 151 — * — ջուր 37
Սա լֆ ա տ ա յին ջուր (ջրեր) 45, 285 Տա քա ցմա ն կոր 180
Սուլֆիդա յին հանքակուտակների ջրա - Տեխ նա ծին երկրա շա րժ 123
ք իմ. ցուցանիշներ 244 — * — ո ելիեֆ 268
— յ> — (ծծմբա ջրա ծնա յին) ջրեր 45, Տեխ ն ա ծնա թ յա ն 292
285 Տեխ նիկա կա ն ջուր (ջրեր) 46, 292
Սուսսլենզիա (կա խ ույթ) 285 Տեխ նոլորտ 293
Ս ա ֆոգիա 285 Տեղա կա ն ճնշում 195
Սուֆոգիոն ձագար 58 » — ջրեր 194
— » — սողա նքներ 285 Տեղա շա րժի (սող ք ի) գործա կից 176
— » — ձևախախտում 108
— Վ— Տե ղա նք ի հա րա բերա կա ն խ ոնավացում
Վ ա ղի 25 227
Վ ա դ ո զ ջրեր 26, 35 Տեղումների ինտ ենսիվություն 138
Վա տ տ եր 26 Տեսա կա րա ր ա կտ իվություն 11
Վ ա րա րում 246 — » — ծա վա լ 299
Վ ա րղ -ղ իա գրա մ 270 — » — կշի ո 299
Վ ա րընթա ց ա ղբյուրներ 211 — » — ջերմունա կություն 298
Վ ա րնետ քա յին աղբյուրներ 271 — » — ջրա տ վություն 51 , 298
Վ երա դրմա ն մեթ ոդ 196 Տետ րա պ ողներ 292
Վ երա ղա յին ջրեր 40, 207 Տիեզերա կա ն նկարների վերծա նում 108
Վերա ոա ստ ա ղա յին ճնշում 207 Տիքսոտ րոպ երևույթներ 293
Վերա կա նգնվա ծ (վերա ծնվ ա ծ) ջրեր Տղ մա գ ա տ ում 227
Տղ մա յի ն ա վա զա ն 133
Վերընթ ա ց աղբյուր 59, 211 — » — (հ ա տ ա կա յի ն) ա ղ 133
— » ջուր (ջրեր) 36 , 59 — » — լուծույթներ 133
Վ երին եզրա գծա յին ջրեր 26 — » — ջրեր 133
Վ երնա ծն ուր յա ն (հիսլերդենեգի) զոնա Տղմա ջուր 38
126 Տյո ւբինգ 295

Տրանսպիրացիա 294
Տրանսպիրացիա})) ինտենսիվության
քարտեզ 149
Տրավերտինային դարավանդ 292
Տունդրային ջուր (ջրեր) 46, 295
Տևական արտ ա հոսք 111
— Ց—
Ցածրադիր (էվտրոֆիկ) ճահին 317
Ցածրանիստ (մազանոթային-կախված)
ջրեր 225
Ցամաքային կլիմա 166
Ցամաքեցված մակերես 237
— » - տարածք 118
Ցամաքեցում (ցամաքուրդ) 112, 113
Ց ա մ ա քո ւրդ ա ծ ջրեր 87, 113
— » — (կւանող) հոր 164
— * — մայր (գլխավոր) աոու 190
— * — ջրհոր 113
Ցամաքուրդներ 113
8ալսւադբ]ուր (գրիֆոն) 98
Ցե [սահանքալին լիճ 100
Ցեխահոսքերի կրկես 281
Ցեխային բլուրների ջրեր 54
— » — հոսք (սե|ավ) 100
— * — հրաբուխ (սալզ) 100
Ցեխի վերականգնում 265
Ցեմենտացման զոնա 129
— » — լուծույթի ներարկում 139
Ցողի կետ 294
Ցրտակայունություն 204
Ցրտահարված հողեր, գրունտներ 204
Ցցային հիմքեր 271
Ցցի փորձարկում բեռնվածքով 142
Ցցովի քամիչ (չտեկֆիյտր) 306
Տա ցիլ (ինդիկատոր) 133
—ՈԻ-
Ուղղաձիգ շրջանառություն 315
Ուոչեցումներ 260
Ուոչման թմբեր 23
— * — ճնշում 102
—ուժ 273
Ուոջում ве, 206, 239
- Փ -
Փակ (մեկուսացած) ծակոտկենություն
110
Փակված ջուր 37
Փաստային (կութի քաբտեզ 149’
Փլվածքներ 212
Փյուզման զոնա 128
— * — կրկես 315
— » — ձագարներ 254
Փլուզում 116
Փնջային արտամղում 185
Փոխանակային կատիոններ 215
Փորձային արտամղում 223
— * — բեռնվածքներ 223
— * — ներլցում (Օե|ղիցք) 223
— * — ներմղում 228
Փորձաշահագործոդական արտամղում
223
Փոշալին հատիկախումբ 260
Փոշանման գրունտ 261
Փորձնական բեռնվածք 254
—Ք -
Քաղցրահամ ջուր (ջրեր) 43, 252
— * — ստորերկրյա ջրերի ոսպնյակ­
ներ 18»
Քա միչ ցանցեր 306
Քամված ջուր 41
Ք այքայիչ բեռնվածք 206, 263
— » — (արում 263
Քարաբանություն (փթուոգիա) 190
Քսւրագոյացոլմ (լիթոգենեզ) 189
Քարաթափվածքներ 226
Քարաղի որոնման ջրաքիմ. ցուցանիշ-
նէր 244
Քարայր 98
Քարանձավ 234
Քեմոսորբում (բեմոկլանում) 311
Քիմիական հավասարակշոու)*յուն 261
— » — հողմահարում 313
. .. » — (քիմիածին) նստվածքներ 312
— » — ռեակցիա 265 Օպ ալաերանգ ջուր 40
— » — տարրերի տ եղա գա ղթ ջրերում Օսմոտիկ ջուր 40
196 Օվկիա նոսա յին ջուր 45
Ք իմիա պ ես կապակցված ջուր 312 Օրգանական նյութերի հանքայնացում
Ք լա րկ 152 200
Ք լոր-բրոմա յին գործա կից 314 Օքսիդացման զոնա 128
Ք ւոր-կա լցիումա յին տիպի ջուր 47 — » — վերա կա նգնմա ն պոտենցիա լ
Ք լորա յին գործակից 313 218
Ք լորիդա յին ջրեր (ջուր) 46 , 313
Քյա րիգ 186
Քրանույթներ 62 —Ֆ—
Ֆ երեի դիա գրա մ 109
— 0— Ֆիգիկա երկրա բա նա կա ն գործընթ ա ցներ
Օգտակար բեռնվա ծք 246 303
— » — հանածոների հա նքա վա յրերի Ֆ իզիկա կա ն գո լո րշիա ց ա ն 304
չորա ցում 226 — 9 — հողմա հա րում 304
Օդաբույսեր (ա երոֆիտ եր) 16 Ֆ իզիկա պ ես կա պ վա ծ ջուր 46
Օգայոաանկարների վերծա նում 108
ՖԱուիդներ 307
Օգահագեցման զոնա 124
Ֆ լյո ւտ բետ 307
Օդամբարձ (Լրլիֆ տ ) 321
Օդաչափական աստիճա ն 16 Ֆ յուորեսցեին 307
Օգաչորա ցած գրունտ 55 Ֆ լոտ ր եսցե նց 307
Օգի խ ոնավություն 32 Ֆ ո նա յին արժեքներ Տ07
— » — հարա բերա կա ն խ ոնա վություն — * — ջրեր 307
227 Ֆ րեա տ իկ ջուր (ջրեր) 46 , 3 1 0
— » — տեսակարար խոնավություն 298
Ֆումա րոլներ 310
Օդոմետր 217
Ֆ ունիկուլյա ր ջուր 311
Օմբրոֆիտեր 219
 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈԻԹՅՈԻՆ

Հեղինակների կողմից 5
Л— 7
Б— 16
В— 25
ր- 63
д— 10I
Е— 113
Ж— 114
3— 116
и— 132
к- 143
л— 186
м- 190
н - 2Ս6
о— 212
п— 230
р— 261
с - 270
т- 286
У֊ 296
Ф- 303
X- 311
ц - 314
ч ֊- 316
ш - 316
щ - 317
э— 317
ю - . . 321
я— ............................... 322
Օգտագործված գրականություն 328
Հայերեն տերմինների ցանկ 326
 վ . Ա . Ա վեսփ սւա ն, Պ . Ս . Բ ոշն ա ղյա ն, Դ . Ե . Դ ա վթ յա ն

ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ

Ռ Ո Ի Ս -Հ Ա Ց Ե Ր Ե Ն Բ Ա Ց Ա Տ Ր Ա Կ Ա Ն Բ Ա Ռ Ա Ր Ա Ն

Հ ր ա տ , խ մբագիր' Վ . Ջ . Ստեփա1կա£
Տ ե խ . խ մբագիր' Ա . Պ . Շա հիՕյա ն
Ս րբա գրիչ' Գ . Լ\ Գերձտւ1ցան

НБ № 1684
Հա նձնվա ծ է շա րվա ծքի' 11.10.1091 p .: Ս տ որա գրվա ծ է տ պ ա գրությա ն' 15.03.1905 p .:
Չա փ ը' в О Х 84'/1б, Թ ուղթ' № 1: Տա ռա տ եսա կ' « Ն ո ր ք * : Բարձր տպագրություն:
Պ ա յմ . 20 ,5 մ ա մ ., տ պ ա գր. 2 2 ,0 մա մո ղ : Հրա տ .-հ ա շվ ա ր կ . 25 ,4 մա մուլ: Պ ա տ վեր' 947:
Տպ ա քա նա կ' 400: Գ ի ն ը ' պ ա լմա նա գրա լին:
Հ Հ Գ Ա Ա « Գ ի տ ո ւթ յա ն » հրա տ ա ր ա կչութ յա ն ,
875019, Ե րևա ն, Մ ա րշսղ Բ ա ղ րա մյա ն, պ ո ղ . 24 գ .:
Հ Հ կա ռա վա րությա նն առընթեր հրա տ ա րա կչա կա ն գործի M 3 տ պ ա րա ն,
Ե րևա ն, Մ ե ւի ր -Ա դ ա մ յա ն , 1ւ
Издательство «Гитутюн» ПЛИ РА, 37.5019, Ереван, пр. Маршала Баграмяна, 24 г
Типография .V? 3 Управления издательских дел правительства РА,
Ереван, ул. Мелик-Адамяна, I.
Տպագրվում I. Հ Հ Գ Ս .Ա երկրաբանական գիտությունների
ինստիտուտի գֆտական խորհրդի որոշմամբ

Պատասխանատու խմբագիր'
երկր.-հանյ>. գիտ. դոկտոր' Հ- Հ . Սարգպան

Գիրքը հրատարակության են երաշխավորել գրախոսներ'

երկր.-Ոանք. գիտ. դոկտոր' ՕԼ. №. Վենունին,
երկր.-Ոանբ. գիտ. թեկնածուներ' Հ . C . Ոսկերչյանը,
№• Բ- f a v u u G f և Հ. №. ւրկրտյլա նր
4 . ՍԼ Ա Վ Ե Տ Ի Ս Ց Ա Ն , Պ. Ս . Բ Ո Շ Ն Ա Վ Ց Ա Ն , Դ . Ե . Դ Ա Վ Թ Յ Ա Ն

ՋՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ
ԵՎ ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ
Ռ Ո Ի Ս ֊ ՀԱՅԵՐԵՆ
ԲԱՑԱՏՐԱԿԱՆ ԲԱՌ ԱՐԱՆ

ՀՀ, Գ QL0, « Գ Ի Տ Ո Ի Թ 8 Ո Ի Ն * Հ Ր Ա Տ U Ր Ա Կ Э ՈԻ * 3 ՈԻ Ն
ԵՐԵՎՕԼ Ն է»®5