ՅՈՒ. ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ, Հ.

ԶԱՔԱՐՅԱՆ

ԼԵԶՈԻ
ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ՄԱՏԵՆԱՇԱՐ
ԱՐւրԱՆ ՀԱՑԻ ԳՐԱԳԱՐեքե
 Տեքստը ճանաչված է ինքնաշխատորեն:
Պատճենելիս այն պետք է ինքնուրույն սրբագրել:
ՅՈՒ. ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ, Հ. ԶԱՔԱՐՅԱՆ

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒ

Ե Ր Ե Վ Ա Ն 2 0 1 2
ՀՏԴ 809.198.1 (07)
ԳՄԴ 81.2Հ
Ա 791

Խմբագիր' Սերգեյ Գալստյան

Ավետիսյան Յու.
ս 791 Հայոց լեզու / Ավետիսյան Յու., Զաքւսրյան Հ . . - Եր.: Զանգակ-97.
2012. - 864 էջ:

Սույն ձեռնարկը պարունակում է «Հայոց լեզու» դպրոցական առարկայի

այն բոլոր բաժինները, որոնք ընդգրկվում են ավագ դպրոցի ավարտական և
միասնական քննության թեստերում: Հաշվի են առնված «Հայոց լեզու և
գրականություն, պետական ավարտական և միասնական քննության ուղե­
ցույցի» (Երևան, 2011) սահմանած սկզբունքները, չափանիշները և գիտ ելիք­
ների ծավալը:
Նախատեսվում է դպրոցի ավարտական դասարանի աշակերտների, բուհի
դիմորդների, ուսանողների, ինչպես նաև հայոց լեզվի ուսուցիչների համար:

Հ Տ Դ 809.198.1 (07)
ԳՄԴ 81.2Հ

ISBN 9 7 8 - 9 9 9 4 1 - 1 -9 7 1 - 4 © Յու. Ավետիսյան, 2012

© Հ. Զաքւսրյան, 2012
© «Զանգակ-97», 2012
 ԵՐԿՈՒ ԽՈՍՔ

Պ ետ ա կա ն ավա րտա կա ն և միասնական քննության նոր կա րգով կտրուկ մեծա ցել

է ստուգման ենթակա այն գիտ ելիքների ծա վա լը, որ նախ ատեսվում է «Հա յոց լեզու»
և «Հայ գրականություն» ա ռա րկա ների հա մա ր' հա մեմա տ ա ծ նախկինում «Հա յոց լե­
զու» գրա վոր քննության պ ա հա նջների հետ:
Թե՜ նյութի ծա վա լի փոփոխությունը, թե՜ ստուգման նոր ձևը մանկա վա րժներից
պահանջում են ուսուցման նոր եղանակներ, նոր մոտեցումներ: Աստիճա նա բա ր ձևա ­
վորվում է ստուգման նոր մշակույթ, որը հիմնված է այլ մտածելակերպի, այլ սկզբունք­
ների վրա:
Վերա գնա հա տ վում են նաև այն ա րժեքներն ու գիտ ելիքները, որ մինչ այժմ մա­
տուցվում էին դպրոցականին ու պ ա հա նջվում նրանից: Անհրաժեշտություն է ա ռա ­
ջա ցել թարմացնելու ուսուցման տեսական հիմքն ու մեթոդական զինանոցը:
Խնդիր կա ավելի հստակ կողմնորոշվելու տեսական ու գործնա կան գիտ ելիքնե­
րի նախընտրության, դրանց հարաբերակցության որոշման առումով:
Այս նկատառումները 2 0 0 7 -2 0 0 9 թթ. լույս տ եսա ծ «Հնչյունաբանություն», «Բա ­
ռագիտություն», «Ձևաբանություն», «Շա րա հյուսություն» ձեռնա րկների հեղինա կնե­
րին հա րկա դրեցին դրանք վերանայելու, լրա մշա կելու և միա վորելու մեկ գրքի մեջ,
այլև հա վելելու դպրոցա կա ն ծրա գրով պ ա հա նջվող նյութեր կետադրությունից, ոճա ­
բանությունից, տեքստաբանությունից, բա ռա րա նագրությունից, հա յերենա գիտ ու­
թյունից, հայոց լեզվի պատմությունից և այլն: Հա րստ ա ցվա ծ է նաև ստ ուգողա կա ն
ա ռա ջա դրա նքների բաժինը:
Կարծում ենք, որ ձեռնա րկի սույն ձևա չա փ ը ա ռա վել խնայողական է: Դրա
շնորհիվ վերա ցել են նախորդ ձևա չա փին բնորոշ ա նխ ուսա փելի կրկնությունները,
որոնք ա յստեղ փոխ ա րինվել են ներքին հղումներով:

Ձեռնա րկը կիրա ռողների ա րձա գա նքները կա զմողներին կօգնեն' կա տ ա րելա ­

գործելու այն:

Դիտողությունների, ա ռա ջա րկների, ինչպես նաև խ որհրդատվության համար դի­

մել «Տաթև գիտակրթական հա մա լիր»' հետևյա լ հա սցեներով.

Երևան, Կոմիտասի 49/2

info@zangak.am

- 3-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒ

Հա յոց լեզուն (հայերենը) աշխ ա րհի հնագույն և զա րգա ցա ծ լեզուներից մեկն է,

որով խ ոսել և խոսում է հիմնականում հայ ժողովուրդը: Հայոց լեզու նշանակում է
«հայերի լեզու»:

ՀԱՅԵՐԵՆԸ ԵՎ ԱՇԽԱՐՀԻ ԼԵԶՈՒՆԵՐԸ

Մարդն ունի մտ ա ծելու, ինքնա րտ ա հա յտ վելու և հա ղորդա կցվելու պահանջ, որն

իրակա նացվում է հիմնականում մարդկային բնական լեզվի միջոցով: Մարդկային
լեզուն, սակայն, ունի իր բազում դրսևորումները:
Աշխարհում այժմ գործա ծվում են 500-ից ավելի լեզուներ (ըստ որոշ հաշվումների
ավելի քա ն 3000): Դրանք պայմանական նշա նների' զա րգա ցմա ն տա րբեր մա կա ր­
դակ ունեցող հա մա կա րգեր Են: Ամեն լեզու գործա ծվում է որևէ տ ա րա ծքում միայնակ
կամ մ եկ-երկու ա յլ լեզուների զուգա հեռ' կա տ ա րելով մի շա րք գործառույթներ: Կան
զա րգա ցա ծ լեզուներ, որ մեկ կամ ավելի Երկրներում ունեն պ ետ ա կա ն-պ ա շտ ոնա -
կան լեզվի կա րգա վիճա կ և իրակա նացնում են գրեթե ամեն հնարավոր գործա ռույթ
(գերմաներեն, իտալերեն, իսպաներեն, արաբերեն, չինարեն, ճա պ ոներեն և այլն):
Կան նույնպիսի լեզուներ, որ նաև ա զգա միջյա ն ու միջպ ետա կան հաղորդակցմա ն
դեր են կա տարում ևս մի շա րք երկրներում ու տ ա րա ծա շրջա ններում (անգլերեն,
ֆրանսերեն, ռուսերեն): Այսպիսի լեզուներից օգտ վում են տասնյակ կամ հարյուր մի­
լիոնավոր մարդիկ: Դրանց հա կա ռա կ' կան թույլ զա րգա ցա ծ լեզուներ, որոնցով խո­
սում է մի քա նի հարյուր կամ հա գա ր մարդ, և որոնք կա տարում են խիստ սա հմա նա ­
փակ գործա ռույթներ (օրինակ' ա ռօրյա հա ղորդա կցում կամ կրոնական ծիսա կա տ ա ­
րություններ):
Լեզուներն ըստ տարածվածության (դրանց տ իրա պ ետ ողների քա նա կի) մոտա վո­
րապես բաշխվում են հետևյա լ կերպ: Չինա րենին տիրա պ ետ ում է 1.2 միլիա րդ մարդ,
անգլերենին 1.1 միլիարդ, հնդկերենին և իսպաներենին' կեսական միլիարդ, ա րա բե­
րենին 40 0 միլիոն, ռուսերենին' 260 մլն, պ որտ ուգա լերենին 230 մլն, բենգալերենին'
220 մլն, ֆրա նսերենին 140 մլն, ճա պ ոներենին 130 մլն, գերմաներենին 120 մլն,
պարսկերենին' 100 մլն և այլն: Հայերենն առաջին հարյուր լեզուների թվում է (7 մլն
մարդ): Այս թվերը ժա մա նակի ընթացքում Փոփ ոխ վում են տա րբեր արագություննե­
րով: Որոշ լեզուներով խ ոսողների թիվը մեծանում է, մյուսներինը' փոքրանում կամ
մնում նույնը:
Պ ա տ կերը փ ոք ր-ին չ այլ կլինի, եթե հաշվենք, թե քա նի հոգու համար է տվյա լ
լեզուն մայրենի (առաջին և հիմնական): Այս դեպքում ևս ա ռա ջա տ ա րը չինարենն է (1
 Հայոց լեզու

մլրդ մարդ): Նրան հա ջորդում են ա րաբերենը, հնդկերենը, ա նգլերենը, իսպաներենը

(400-ա կա ն մլն), բենգա լերենը, պ որտ ուգա լերենը (200-ա կա ն մլն), ռուսերենը (150
մլն), ճա պ ոներենը (120 մլն), ֆրա նսերենը, գերմա ներենը (100-ա կա ն մլն) և այլն:
Հա յերենը դա րձյա լ առաջին հա րյուրյակի մեջ է (5 մլն):
Պ ա տ կերը շատ ավելի տարբեր կլինի, եթե լեզուները դա սա կա րգենք ըստ այն
հա տկա նիշի, թե դրանցից որը քա նի երկրում պետական կա րգա վիճա կ ունի: Միայ­
նակ կամ տեղական լեզուների հետ միաժամանակ պետական կա րգա վիճա կ ունեն
ֆրա նսերենը (27 երկրում), ա րաբերենը (23), ա նգլերենը (20), իսպաներենը (19),
պ որտ ուգա լերենը (10), գերմա ներենը (7), ռուսերենը (7), չինարենը, նիդերլանդերե-
նը, սերբերենը, ա լբա ներենը (3-ական) և այլն: Հա յերենը պետական լեզու է 2 երկ-
րում' Հա յա ստ ա նի և Արցախի Հանրապետություններում: Ի դեպ ' պետական կա րգա ­
վիճա կ ունեցող լեզուների թիվը 116-ն է:
Լեզուները դասա կա րգվում են նաև այլ սկզբունքներով: Դրանցից թերևս ամենա­
կա րևորը ծագումնա բանա կան, այսինքն' լեզուների ցեղա կցա կա ն առնչությունների
սկզբունքն է;

ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ԾԱԳՈՒՄՆԱԲԱՆԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ

Հայտնի է, որ մեծ տ ա րածքներ ընդգրկող լեզուները որոշ պայմաններում հա կվա ծ

են ժամանակի ընթացքում տ րոհվելու նախ խ ոսվա ծքների, հետ ո' բա րբա ռների, այ­
նուհետև' ինքնուրույն լեզուների: Դրան հա տկա պ ես նպաստում է այն, որ տ ա րա ծք­
ների տարբեր հա տվածներ իրարից մեկուսանում են տնտեսա պ ես, քա ղա քա կա նա ­
պես և կամ վարչականորեն: Այսպես, երբ Արևմտյան հռոմեական կայսրությունը
տրոհվեց մի քա նի անկախ պետությունների, դրա նցից ամեն մեկում լատիներենի
տեղական բա րբա ռը որոշ ժամանակ անց վերա ծվեց առա նձին լեզվի: Այդպես ա ռա ­
ջացա ն իտա լերենը, ֆրա նսերենը, ռումիներենը, պ որտ ուգա լերենը, իսպաներենը և
այլն: Այսպիսի դեպքում տ րոհվա ծ լեզուն կոչում են մայր լեզու, իսկ դրա տրոհման
հետևա նքով ա ռա ջա ցա ծ լեզուները' դուստր լեզուներ (միմյանց նկա տմա մբ' քույր
լեզուներ): Դուստր լեզուներն էլ իրենց հերթին կա րող են տ րոհվել նոր լեզուների:
Հա զա րա մյա կների ընթացքում մեկ մայր լեզվից բազմակի տրոհմամբ ա ռա ջա ցա ծ
լեզուների թիվը կա րող է շատ մեծ լինել: Իսկ եթե այդ տրոհումը ներկա յա ցնենք գծա ­
պ ատկերի ձևով, ապա դա կունենա ծառի տեսք: Նույն ծառի բոլոր լեզուներն իրար
ցեղա կից են:
Նոր ճյուղա վորվա ծ լեզուների միջև նմանություններն ավելի շատ են լինում, քան
տարբերությունները: ժա մա նակի ընթացքում իրարից մեկուսի զա րգա ցող լեզուների
տարբերությունները գնա լով շատանում ու խորանում են: Գա լիս է մի ժամանակ, երբ
այդ լեզուներն այնքան են իրարից հեռանում, որ դրանց նմանություններն ու ընդհա­
նուր ծա գումը բա ցա հա յտ ելի են դառնում միայն գիտ ա կա ն հատուկ հետ ա զոտ ու­
թյունների շնորհիվ:
Լեզուների դասա կա րգումն ըստ ցեղա կցա կա ն ընդհանրության և մերձա վորու­
թյան ա ստ իճա նի կոչվում է լեզուների ծագումնաբանական դասակարգում: Միմյանց
ցեղա կից լեզուների ամեն մի խումբ կոչվում է լեզվա ընտ ա նիք, որն ունի իր նախա­
լեզուն: Գիտությանն այժմ հայտնի են մեկուկես տա սնյակից ավելի լեզվա ընտ ա նիք­
ներ, որոնցից են հնդեվրոպականը, սեմականը, իբերա ՜կովկա սյա նը, ուգրա -ֆ իննա -
կանը, չին֊տ իբեթա կա նը, թուրքականը, մոնղոլա կա նը և այլն:

֊ 5֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Հայերենը հնդեվրոպական ընտանիքի լեզուներից մեկն է: Այդ փաստն առաջինն

իրարից անկախ ա րձա նա գրել են Խ. Աբովյանը և Հ. Պ ետ երմա նը 1837 թ. (տ ես նաև
էջ 508, 510): Հայերենը ցեղա կից է հնդկերենին, պարսկերենին, քրդերենին, ռուսե­
րենին, եվրոպական գրեթե բոլոր լեզուներին՜ բա ցի հունգա րերենից, ֆիններենից,
էստոներենից: Ցեղա կից չէ նաև վրացերենին, արաբերենին, եբրայերենին, ա սորերե­
նին, թուրքերենին:

ՀԱՅԵՐԵՆԸ ԵՎ ՀՆԴԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄՅՈՒՍ ԼԵԶՈՒՆԵՐԸ

Հնդեվրոպ ա կա ն ընտանիքի լեզուներն ըստ մերձա վորությա ն բաժանվում են 12

ճյուղի, որոնք են' հնդիրանական, սլա վոնա կա ն, հայկական, հունական, ա լբա նա ­
կան, կելտա կա ն, գերմանական, բալթիական, իտալյան (ռոմանական), խեթական,
թոխարական, թրակյան: ճյո ւղ եր ի ց երեքը' հայկական, հունական, ալբանական,
ներկա յա ցվա ծ են մեկական լեզվով' հայերեն, հունարեն, ալբաներեն: Խեթական, թո­
խ արական և թրակյան ճյուղերին պ ա տ կա նող կենդանի լեզուներ չկան: Մյուս
ճյուղերի ոչ բոլոր լեզուներն են հա սել մինչև մեր օրերը:
Այսպ իսով հայերենը հնդեվրոպա կա ն ընտանիքի մի ա ռա նձին ճյուղ է: Դա
առաջինն ա պ ա ցուցել է Հ. Հյուբշմա նը (այղ մասին տե ս էջ 508, 511-512):
Հնդեվրոպ ա կա ն նախ ա լեզվի տրոհումը սկսվել է 7 - 8 հա զա ր տարի առաջ: Դա
նշանակում է, որ դրանից հետո ինքնուրույն լեզու դա րձա ծ հայերենը հա զա րա մյա կ­
ներ շա րունա կ այլևս չի տրոհվել: Դրա պ ա տ ճա ռը թերևս այն է, որ հայերենը միշտ
խ ոսվել է նույն տա րա ծքում նույն միասնական ժողովրդի' հայերի կողմից: Միայն
վերջին ութ հարյուր տարում հայերենը տրոհվեց բազմաթիվ բա րբա ռների, որոնցից,
սակայն, ոչ մեկը չվերա ծվեց ինքնուրույն լեզվի:
Հա յերենից բացի' հնդեվրոպա կա ն մյուս լեզուները, ա նջա տ վելով մայր լեզվից,
հա յտ նվել են լեզվա կա ն-ա շխ ա րհա գրա կա ն նոր միջա վա յրերում, ենթարկվել հա­
ճա խ ոչ ցեղա կից լեզուների ազդեցությանը, ինքնուրույն զա րգա ցել և մայր լեզվից
ու միմյանցից հեռա ցել տա րբեր չափերով: Համեմա տությունները ցույց են տալիս, որ
հայերենը ա ռա վել շատ նմանություններ ունի հնդ-իրա նա կա ն, հունական և սլա վո­
նական ճյուղերի հետ: Հայերենին նման են եղել նաև խեթական լեզուները: Որոշ
գիտ նա կա ններ հայկական ճյուղի լեզու են համարում փռյուգերենը, որը խոսվել է
Փ ոքր Ասիայի հյուսիս-ա րևելքում մ. թ. ա. 2 -1 -ի ն հա զա րա մյա կներում և գոյա տ ևել
մինչև մ. թ. ա. 5 -6 -ր դ դարերը:

Հնդեվրոպ ա կա ն ընտանիքի ծագումնա բանա կան «ծառի» գծա պ ա տ կերը տե՜ս էջ

7-ում (ներկա յա ցվա ծ է միայն կենդանի լեզուների մի մասը):

ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԵՎ ԱՅԼ ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ՓՈԽԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հա յերենը, հիմնականում լինելով միշտ նույն տ ա րածքում, այնուամենայնիվ

տ ա րբեր ժամանակներում շփ վել է տարբեր լեզուների հետ և երբեմն ինչ-որ չա փ ով
ենթա րկվել նրանց ազդեցությանը: Ներկա յումս հայերենի վրա ամենից շատ ազդում
են ռուսերենը և անգլերենը:
Մի լեզվի վրա այլ լեզվի ազդեցությունը կա րող է լինել թե՜ դրական, թե՜ բա ցա սա ­
կան: Դրական է այն, երբ որևէ լեզվի օրինա կով տվյալ լեզվում կատարվում են պատ-

- 6-
 Հայոց լեզու

շւ
յռ

օ
3
յ
3

հունարեն հունական ալբանական ալբաներեն

հնդկերեն ռուսերեն
բենգալերեն ուկրաիներեն
պարսկերեն բելառուսերեն
աֆղաներեն : հնդիրանական բուլղարերեն
թաջիկերեն սլավոնական լեհերեն
օսերեն չեխերեն
քրդերեն սլովակերեն
սլովեներեն
սերբերեն

իռլանդերեն
շոտլանդերեն կելտական
վալիերեն լատվիերեն
բալթիական
լիտվերեն

գերմաներեն
անգլերեն իտալերեն
նիդերլանդերեն ֆրանսերեն
դանիերեն իտալյան ռումիներեն
գերմանական (լատինական)
նորվեգերեն պորտուգալերեն
շվեդերեն իսպաներեն
իսլանդերեն

Հնդեվրոպական
նախալեզու

Հնդեվրոպական լեզուների տոհմածառը

- 7-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ճենումներ, այդ լեզվից վերցվում են նոր հասկացություններ և ա րտահա յտվում

տվյալ լեզվի միջոցներով: Այդպես համալվում ու հարստանում է տվյալ լեզվի բա ռա ­
պաշարը, կա տ ա րելա գործվում են արտահայտության քերա կա նա կա ն ու բա ռա կա զ­
մական միջոցները: Օ րինա կ' ռուսերենից կամ ա նգլերենից կա տ ա րվա ծ պ ա տ ճենում­
ներ են' ինքնաթիռ, պատճենիչ, մանրադիտակ, երկաթուղի, շոգեքարշ, հնգամարտ,
հակագազ, ընդհատակ, հեռախոս, տիեզերանավ, գնդացիր, ամենագնաց բառերը,
արջի ծառայություն, մուկն ու կատու խաղալ, սառը պատերազմ, թեժ գիծ, սառույցի
վրա գրել, չորրորդ իշխանություն դա րձվա ծքները: Հունա րենից 5-րդ դարում կա ­
տա րվա ծ պ ա տճենումներ են հայերենի նախ ա ծանցա վոր մի շարք բառեր: 20-րդ դա­
րում ռուսերենից կա տ ա րվա ծ պ ա տճենումներ են հապավումների զգա լի մասը (ԱՊՀ,
բուհ, գիտքարտուղար, տնտեսվար, աշխղեկ և այլն):
Բա ցա սա կա ն է այն, երբ այլ լեզվից անհարկի և ա նմտ ա ծվա ծ վերցվում են պ ա տ ­
րաստի բառեր, ա րտահայտություններ և նույնությամբ կամ ա ղա վա ղվա ծ օգ տ ա ­
գործվում տվյա լ լեզվով խոսքի մեջ' ծա նրա բեռնելով ու խ ճողելով բա ռա պ ա շա րը,
ա ղճա տ ելով քերա կա նա կա ն ու բա ռակա զմա կա ն հա մակա րգերը, մթագնելով հա ս­
կացական համակարգը: Այդպիսի անհարկի փոխառություններ են' մենթալիտետ,
մարկետ, ռեյթինգ, պրոբլեմ, պրոցես, դեպարտամենտ, էքսկլյուզիվ, ժուռնալիստ,
դիսպետչեր, բրոքեր, ստարտ, կուլտուրա, մենեջմենթ, ալտերնատիվ, սերտիֆիկատ,
դիսկ, մոտոր, դեֆիցիտ, ֆորմատ, ստատուս, սիմվոլ և այլն:
Լեզվի սեփական միջոցներով ստ եղծվա ծ բառերը ինքնըստինքյան հա սկա նա լի
են տվյալ լեզուն կրողների համար և ներդաշնակում են այդ լեզվի բա ռա պ ա շա րին'
նրա վրա նոր բեռ չավելա ցնելով: Դրանք ա րա գ յուրա ցվում են, հեշտ հիշվում և
հստակ հասկացվում: Չմոռա նա նք, որ նոր հա սկացություններ ա րտ ա հա յտ ելու հա ­
մար եղա ծ ա րմա տ ներով ու ա ծա նցներով բա ղա դրյա լ նորակազմությունները խնա­
յողության ձև են' ի տարբերություն օտ ա ր փոխառությունների:
Այլ լեզուներից վերցվա ծ պ ա տ րա ստ ի օտ ա ր ձևերը չունեն ինքնըստինքյան հա ս­
կանալիության հա տկա նիշը, այդ պ ա տ ճա ռով դժվար են ընկալվում ու հիշվում' լրա ­
ցուցիչ բեռ դա ռնա լով բա ռա պ ա շա րի համար: Դրանք նաև հա կվա ծ են ա ղա վա ղվե­
լու, իմա ստ ա փ ոխ վելու, այդ պ ա տ ճա ռով հա ճա խ սխալ են հասկացվում, թյուրիմա­
ցությունների տեղիք են տալիս, համակարգային կապերի մեջ չեն մտնում լեզվի
մյուս բառերի և արտահայտության միջոցների հետ: Դրա հետ ևա նքով լեզուն սկսում
է կորցնել իր ճկունությունը: Ահա թե ինչու փոխ առություններից (պ ա տրաստի օտ ա ր
ձևերից) պետք է խ ուսա փ ել բոլոր այն դեպքերում, երբ լեզուն ունի իր միջոցներով
կա զմվա ծ համարժեքը:

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ԳՈՐԾԱՌՈՒՅԹՆԵՐԸ

Հա յոց լեզուն հայ ժողովրդի ազգային լեզուն է: Դեռ հնագույն ժա մա նա կներից
սկսած' հիմնականում հայախոսությամբ են որոշվել բուն Հա յոց երկրի սահմանները,
որոնք մեծ մասամբ ավելի ընդա րձա կ են եղել, քան հայկական որևէ պետական
կազմավորման սահմաններ: Հա յերենը հայության ամենակարևոր տ ա րբերա նշա նն է:
Անկախ պետականության դարա շրջա ններում հայերենը փ ա ստա ցի, հա ճա խ էլ
իրավա բա նորեն կա տ ա րել է պ ետ ա կա ն֊պ ա շտ ոնա կա ն լեզվի դեր:
Երբ ստեղծվեցին հայկական հնագույն պետությունները' Արատտա կամ Սուբար-
տու (մ.թ.ա. 28—25-րդ դդ.), Արմանի (մ.թ.ա. 2 4 -2 3 -ր դ դդ.), Հա յա սա (մ.թ.ա. 1 5 -1 3 -ր դ
դդ.), Նա իրի (մ.թ.ա. 1 3 -9 -ր դ դդ.), Բիայնա կամ Ուրա րտ ու (մ.թ.ա. 9 -7 -ր դ դդ.) և այլն,

֊ 8֊
 Հայոց լեզու

դրանց պետական լեզուն, բնականաբար, հայերենն էր: Լուրջ հիմքեր կան կա րծելու,
որ հնագույն Շումեր պետության (Հյուսիսային միջա գետ քում) լեզուն նույնպես հայե­
րենն էր: Շումերա կա ն ա րձա նա գրությունները հիմնականում գա ղա փ ա րա գիր են,
այդ պ ա տ ճա ռով դրանց բովանդակությունը հա ջողվում է վերծանել, բայց խիստ
դժվար է ճշտ ե լ դրանց ա րտաքին լեզվական ձև ը ' հնչողությունը:
Մովսես Խ որենա ցին վկայում է, որ Վանի (Բիայնայի կամ Արարատյան) թագավո­
րության Արամ արքայի օրոք (մ. թ. ա. 9-րդ դ.), Հա յա ստ ա նում իշխ ող լեզուն հայե­
րենն էր, որ փա ստորեն պ ետ ա կա ն֊պ ա շտ ոնա կա ն լեզվի դեր էր կատարում: Ահա թե
ինչու Արամը, գրա վելով նոր երկրներ, «բնակիչներին հրաման էր տա լիս սովորելու և
խոսելու հայերեն» (Հայոց պատմություն, 1-ին գիրք, գլ. ԺԴ):
Հույն պատմիչ Ստրաբոնը վկայում է, որ Մեծ Հա յքի և Օ ոփ քի թագավորներ Ար-
տաշես Առաջինի և Զա րեհի օրոք (մ. թ. ա. 2-րդ դ.) Հա յա ստ ա նը միա լեզու դարձավ:
Դա նշանակում է, որ Հայկա կա ն լեռնա շխ ա րհում տ ա րա ծվա ծ ցեղային լեզուները
վերացան, և հայերենը դա րձա վ հայոց թագավորությունների միասնական պ ետ ա ­
կան լեզուն:
Մաշտոցյան գրերի գյուտից հետո հա յա լեզու դպրոցներ բա ցվեցին թե՜ արևելյան
(պա րսկա հպա տա կ), թե՜ արևմտյան (բյուզա նդա հպ ատա կ) Հա յա ստ ա նի բոլոր գա ­
վառներում:
Այդպիսի դպրոցներ գործում էին նաև միջնադարյան հայկական թագավորություն-
ներում (Բա գրա տունյա ց, Արծրունյաց, Կիլիկիայի և այլն):

1918 թ. Հա յա ստ ա նի Հանրա պետությա ն ստեղծումից հետո հատուկ հրովա րտ ա ­

կով հայերենը հռչակվեց պետական լեզու: Խ որհրդա յին Հա յա ստ ա նի Սա հմա նադ­
րությամբ նույնպես հայերենին վերա պ ա հվա ծ էր պետական լեզվի կա րգավիճա կ:
Ներկա յիս Հա յա ստ ա նի և Արցախի Հանրա պետություններում հայերենն այդ կա ր­
գա վիճա կն ունի թե Սահմանադրությամբ, թե՜ «Լեզվի մասին» օրենքով (ընդունվել է
ՀՀ-ում 1993 թ., ԼՂ Հ-ում' 1996 թ.): Վերջինիս հա մա ձա յն' հայերենը ա նմրցա կից կեր­
պով սպ ասա րկում է երկրի կյանքի բոլոր ոլորտ ները և պ ա շտ պ ա նվա ծ է պետության
կողմից: Օ րենքի դրույթների խախտման համար սա հմա նվա ծ են պ ա տ ժա միջոցներ
«Վարչական իրավախ ախտումների մասին» օրենքի համաձայն:
Հա յա ստ ա նի Հանրա պետությունը խրախուսում է հայերենի պահպանումն ու տ ա ­
րածումը նաև արտերկրում, մա սնա վորապ ես Վրա ստա նի հայկական շրջա ններում և
հայկական սփյուռքում:
Հա յա ստ ա նի Հանրա պետությունում և Արցախում հայերենը նախ և ա ռա ջ պետա-
կա ն-պ ա շտ ոնա կա ն գործավարության լեզու է: Հայերեն են ներկայացվում հա րկա ­
յին, մաքսային, պետական վիճա կա գրա կա ն հաշվետվությունները, հա յտ ա րա րա գ­
րերը, զեկուցա գրերը, տեղեկանքները: Հայերեն են ընդունվում և հրապ ա րակվում
օրենքները և օրենսդրա կա ն մյուս ակտերը: Հա յերենով են ընթանում դա տ ա վա րու­
թյունները դատական բոլոր կարգի ատյաններում: Զա նգվա ծա յին լրատվության և
հանրակրթության լեզուն նույնպես հայերենն է: Այլ լեզուներով զա նգվա ծա յին լրա տ ­
վություն և միջնա կա րգ կրթություն կա րող է իրա կա նա ցվել միայն ազգային փ ոքրա ­
մասնությունների համար: Ըստ Հ Հ օրենսդրությա ն' հայերենի առկայությունը պա ր­
տադիր է գովա զդերում, ցուցանա կներում, պիտակներում և զա նգվա ծա յին օգ տ ա ­
գործման այլ գրվածքներում: Հա յերենը նաև գեղա րվեստ ա կա ն գրականության,
թատրոնի, կինոյի և գիտության լեզու է:

- 9֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ԾԱԳՈՒՄԸ

Ինչպես տեսանք, հայերենը պ ատկանում է հնդեվրոպական լեզվա ընտ անիքին,

նրա 12 ճյուղերից մեկն է:
Հնդեվրոպ ա կա ն լեզուները ա ռա ջա ցել են Փ ոքր Ասիա թերակղզու արևելքում 7 - 8
հազար տարի ա ռա ջ տ ա րա ծվա ծ հնդեվրոպա կա ն մայր լեզվի տ րոհմա ն'քա յքա յմա ն
հետևանքով: Դա նշանակում է, որ հայերենն ունի առնվազն 8 հա զա ր տարվա պ ա տ ­
մություն, ընդ որում 6 հա զա րից ա վելին' որպես ինքնուրույն լեզու:

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՓՈՒԼԵՐԸ

Մինչև 5-րդ դարը հայերենի վերա բերյա լ գրա վոր աղբյուրները և վկայությունները
խիստ սա կա վ են: Հայերենի պատմության այդ շրջա նը կոչվում է նախագրային (նա-
խամաշտոցյա ն) շրջան:
Թե՜ ա ռա սպ ելա բա նա կա ն, թե' տ րա մաբա նակա ն և թե' նյութա կա ն-ւիա ստ ակա ն
բա վարա ր հիմքեր կան գիտ ա կա նորեն եզրա կա ցնելու, որ հայերենը և նրա նախաս-
կիզբը՝ հնդեվրոպա կա ն մայր լեզուն, ծ ա գ ել և զա րգա ցել են Հա յկա կա ն լեռնա շխ ա ր­
հում: Հետ ևա բա ր հայերենը այդ տ ա րա ծքում միշտ էլ եղել է բնիկ լեզու:
Հա յկա կա ն լեռնա շխ ա րհում հա յտ նա բերվա ծ հնագույն գիրը 3 - 7 հա զա ր տարի
ա ռա ջ գործա ծվա ծ այծագրերն են: Դրանք պ ա տ կերա գրեր են, որոնք դեռևս վերծա ն­
ված չեն: Դրանք, բնականաբար, ստ եղծել և գործա ծել են հայերը և նրանց նախնի­
ները:
Ավելի ուշ ժա մա նա կներից (մ. թ. ա. 9 -6 -ր դ դդ.) հայտնի են Արարատյան (Ուրար-
տուի) կամ Վանի (Բիայնայի) թագավորության մեհենա գրերը և սեպագրերը:
Մ եհենա գրերը գա ղա փ ա րա գրեր են: Դրանք մասամբ հա ջողվել է կա րդա լ հա յերե­
նով:
Սեպ ա գրերը հիմնականում վա նկա գրեր են: Վաղ շրջա նի բիայնական (ուրա րտ ա ­
կան) սեպ ա գրերը գրվա ծ են ա սուրերենով, մյուսները' բիա յներենով (ուրարտերեն),
որը փ ա ստ որեն 2 8 00 տարի ա ռա ջվա հայերենն է:
Հա յա ստ ա նում հա յտ նա բերվա ծ են նաև դեռևս չվերծա նվա ծ ա րձա նա գրություն­
ներ, որոնք կա րող են և հայերեն լինել:
Հեթանոս հայերը ոչ միայն սեփա կան գիր ունեին, այլև գրի և գրականության
ա ստ վա ծ' Տիրը, որը հայոց դիցա րա նի գլխ ա վոր ա ստ վա ծներից էր:
Կորյունի, Խորենացու, Փա րպ եցու և այլ պատմիչների վկայությամբ մինչև մ. թ. 4-րդ
դարը հայերն ունեցել են նաև հնչյունագիր այբուբեն: Ըստ Խ որենա ցու' «դա վաղուց
գրվա ծ տա ռերի շա րք էր, որ դա սա վորվա ծ էր հունարենի օրինակով»: Սակայն 4-րդ
դարում' քրիստ ոնեությունը Հա յա ստ ա նում պետական կրոն հռչակելուդ հետո, երբ
այն պ ա րտ ա դրվում էր բոլորին, ու վերա ցվում էր հեթանոսական ամեն ինչ, ոչ միայն
քա նդվեցին Տիրի և մյուս ա ստ վա ծների մեհյանները, այլև ոչնչացվեցին գրա դա րա ն­
ները, գրքերը, գիր պ ա տ կերող պ ա րա գա ները, և հին հայոց գրերը գործա ծությունից
իսպառ դուրս եկան ու մոռացվեցին:
Գրեթե մեկ դար անց, երբ Մեսրոպ Մա շտ ոցը, Սահակ Պա րթևը և Վռա մշա պ ուհ Ար­
շակունին ցանկա նում էին հայերենը նորից գրա վոր լեզու դարձնել, մոռա ցվա ծ գրե­
րի այբուբենը հա յտնաբերեցին միայն արտասա հմա նում' ասորա կա ն մի գրա դա րա ­
նում: Դրա մասին նրանց հա յտ նել էր Դա նիել անունով մի ա սորի եպ իսկոպ ոս: Սա­

10-
 Հայոց լեզու

կայն երբ փ որձեցին կիրա ռել հետագայում «դանիելյան» կոչվա ծ այդ այբուբենը,
պարզվեց, որ դա, ինչպես ա շխ ա րհի հնագույն հնչյունական գրերը, չի պարունակում
ձայնավոր նշա նակող տառեր, հնա ցա ծ է և այլևս չի համապատասխանում ո չ այդ
ժամանակի հայերենին, ո՜չ էլ ժամանակի ա ռա ջա դեմ գրային մշակույթի պ ա հա նջնե­
րին ու չափորոշիչներին: Ուստի Մ ա շտ ոցը ձեռնա րկեց նոր այբուբենի ստեղծմանը:
Մի քանի տարի ուսումնա սիրելով հայերենի հնչյունական հա մա կա րգը և այդ ժա մա ­
նակ կիրա ռվող գրային հա մա կա րգերը (հունական, լա տինակա ն, ասորա կա ն գրեր),
խ որհրդակցելով ժամանակի նշանավոր գիտ նա կա նների հետ, ա շխ ա տ ելով ամենա­
հայտնի գրա դա րա ններում նա հայերենի 36 հնչյուններին հա մապատասխան լիա ր­
ժեք հնչյունագիր այբուբեն մշակեց, որը կիրառության մեջ դրվեց 4 05 թվականին:
Այսպիսով' սկսվեց հայոց լեզվի պատմության ա ռա վել հայտնի, այսպես կոչված'
գրային (մաշտոցյան) շրջանը: Հա յերենը վերստին դա րձա վ գրա վոր լեզու, որը, ի
տարբերություն հեթանոսական շրջա նի հայերենի, ա վա նդվել է մեծա քանա կ ու
բազմազան գրա վոր հուշա րձա ններով և գրեթե անխաթար կերպ ով հա սել մեզ: Վերս­
տին մշակվեց գրա կան լեզու, որը հենց սկզբից այնքան հղկվա ծ էր ու հա րուստ, որ
հուշում է մեզ, թե դա դա րերով մշա կվա ծ լեզու էր: Այս հանգամանքն էլ փ ա ստ ա րկ է,
որ եղել է նախամեսրոպյան գիր, որի շնորհիվ էլ մշա կվել ու կա նոնա րկվել էր գրա ­
կան հայերենը: Այդ ժա մա նակի գրա կա ն լեզուն հետ ա գա յում 19-րդ դարում, կոչվեց
գրաբար («գրելու համար գործա ծվող»):
Գրական հայերենի պատմության գրային (մաշտոցյան) շրջա նը բաժանվում է 3
փուլի հին հայերեն (5 -1 1-րդ դդ.), միջին հայերեն (1 2 -1 6-րդ դդ.), նոր հայերեն (17-րդ
դարից սկսած): Այդ երեք փուլերին հա մա պ ա տ ա սխ ա նող գրա կա ն տա րբերա կները
կոչվում են գրաբար, կիլիկյան հայերեն և աշխարհաբար: Վերջինս ունի իր երկու'
արևելյան և արևմտյան ճյուղերը:

Ծանոթություն: Անկասկած է, որ 5-րդ դարից առաջ նույնպես հայերը խոսում էին գրեթե
նույն հին հայերենով: Սակայն հին հայերենի պատմության սկիզբը պայմանականորեն հա­
մարվում է 5-րդ դարը, իսկ դրան նախորդող շրջանը նույնպես պայմանականորեն կոչվում է
հնագույն հայերեն, որը հաջորդել է վաղնջահայերենին:

ԳՐԱԲԱՐ (ՀԻՆ ԳՐԱԿԱՆ ՀԱՅԵՐԵՆ)

Այժմ այսպես ենք կոչում 5-րդ դարում մեսրոպյան ա յբուբենով գրի առնված
գրական հայերենը: Այդ ժամանակ այն գրեթե չի տ ա րբերվել ա մբողջ Հայկա կա ն
լեռնաշխարհում գործա ծվա ծ հա մաժողովրդա կա ն խ ոսա կցա կա ն հայերենից, որը
թույլ է տ րոհվա ծ եղել բարբառների:

Գրաբարի գործառական ոլորտները

Որպես հայ ժողովրդի հա մընդհանուր և միասնական լեզու' հին հայերենը գոր­

ծածվել է իր ժամանակի կյանքի բոլոր ոլորտներում (այդ թվում' գեղա րվեստ ա կա ն
բանահյուսության մեջ): Միայն 4-րդ դարում եկեղեցա կա ն արարողություններն ու
պաշտոնական գրագրությունը կատարվում էին օտ ա ր լեզուներով (հունարեն, ասո­
րերեն, պարսկերեն): Սակայն 5-րդ դ. սկզբներին մեսրոպյան այբուբենով հնարավոր
դարձա վ հա յերենա ցնել նաև այդ ոլորտները:

- 11֊ ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Մեսրոպ Մա շտոցի, Մահակ Պարթևի և նրանց ա շա կերտ ների ջա նքերով Հա յա ս­

տանի բոլոր նահանգներում (ներառյալ բյուգանդական հա տվածը) հիմնվեցին բա զ­
մաթիվ դպրոցներ, պ ա տ րա ստ վեց հա յերենով գրա գետ ուսուցիչների սերունդ, թարգ­
մանվեցին ա ստ վա ծա շունչ մատյանները և բազմաթիվ այլ գրքեր, ստեղծվեցին կրո­
նական ա րա րողա կա րգի համար հայերեն շարականներ ու հոգևոր երգի այլ տ եսա կ­
ներ: Հիմք դրվեց հայոց ինքնուրույն մատենագրությանը (Ագաթանգեղոս, Բուզանդ,
Եզնիկ, Կորյուն, Մովսես Խ որենա ցի, Ղազար Փ ա րպ եցի և այլք): Ամենից ա ռա ջ զա ր­
գացան պատմագրությունը, դավանաբանական և իմա ստա սիրակա ն գրա կանությու­
նը: Այնուհետև հա յերենով ստ եղծվեց բնա գիտա կա ն (մաթեմատիկա, բժշկա գիտ ու­
թյուն, աշխ արհագրություն և այլն), բանասիրական (քերականագիտություն, ճ ա ր ­
տա սանա կան ա րվեստի տեսություն, տաղաչափություն), երա ժշտ ա գիտ ա կա ն, տ րա ­
մաբանական, հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, գեղա րվեստ ա կա ն գրականություն:
Գրա բա րը' որպես պ ա շտոնակա ն լեզու, գործա ծվել է հայոց հոգևոր և աշխ արհիկ
իշխանությունների կողմից: Ցավոք, աշխ արհիկ անկախ իշխանությունը երկար չգո­
յատևեց: Իսկ պ ա րսկա կան և բյուգանդական տիրապետության շրջա նում հայերենի
գործա ծությա ն այղ ոլորտը խիստ սա հմա նա փ ա կվել է' մեծ մասամբ փ ոխ ա րինվա ծ
լինելով հա մապ ա տ ա սխ ա նա բա ր պ ա րսկերենով ու հունարենով:
Բանավոր և գրա վոր տ ա րբերա կների համապատասխանությունն ու միասնությու­
նը, որ բնորոշ էր 5-րդ դարի (ոսկեդարյան) գրա բարին, հետագայում սկսեց ա ստ իճա ­
նաբար խախտվել: Գրա վոր տ ա րբերա կը (գրական լեզուն) հիմնականում մնաց ան­
փոփոխ, մինչդեռ բանավոր տ ա րբերա կը (խոսակցական լեզուն) ժա մա նակի ընթաց­
քում փոփոխվում էր հեռա նա լով գրա վորից: 12-րդ դարում այդ տարբերություններն
արդեն այնպիսի չափերի էին հասել, որ այդ ժամանակի խ ոսա կցա կա ն լեզուն ընկա լ­
վում էր որպես նոր որակ, լեզվի զա րգա ցմա ն նոր ա ստիճա ն, նոր փուլ, որ նորագույն
ժա մանակներում կոչվեց միջին հայերեն: Թեև միջին հա յերենով սկսեցին նաև գրել
(ինչպես Ներսես Շնորհա լին' իր հա նելուկները, Այգեկցին ու Գոշը' իրենց առակները,
Ֆ րիկն ու Նա հա պ ետ Քուչա կը իրենց բա նաստեղծությունները), սակայն գրա վոր
խոսքում շարունա կում էր տ իրա պ ետ ող մնալ գրաբարը: Այդ վիճա կը շա րունա կվեց
նաև 1 7 -1 9 -ր դ դարերում, երբ բանավոր խոսքում միջին հայերենին արդեն փ ոխ ա րի­
նել էր նոր հայերենը (աշխարհաբարը): 19-րդ դարի կեսերից սկսա ծ' ա շխ ա րհա բա րը
ա ստ իճա նա բա ր վերա ծվեց գրա վոր լեզվի' գործա ծությունից դուրս մղելով գրա բա ­
րը: Վերջինիս գործա ծությունը մինչ այժմ շարունակվում է միայն եկեղեցա կա ն ա րա ­
րողությունների ժամանակ: Գրա բա րը դասավանդման ա ռա րկա է ա վա գ դպրոցում և
բուհերի բանա սիրա կա ն բաժանմունքներում:

Գրա բա րի լեզվա կա ն ա ռա նձնա հա տկությունների մասին տե ս էջ 5 3 4 -5 4 1 :

ՄԻՋԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆ

Այժմ այսպես ենք կոչում 1 2 -1 6 -ր դ դարերում տ իրա պ ետ ող խոսա կցա կա ն հա յե­

րենը, որը վկա յվա ծ է մի շարք գրա վոր հուշա րձա ններով: Ենթադրվում է, որ այդ
ժամանակ հայերենի բարբառային տ ա րբերա կվածությունը շատ ավելի խորն էր,
քան 5-րդ դարում: Գրա վոր խոսքում իբրև համընդհանուր գրա կան լեզու շա րունա ­
կում էր գործա ծվել գրա բա րը, իսկ խ ոսա կցա կա ն ոլորտում սկսել էր ա ռա ջա նա լ հա ­
յերենի մի հա մաժողովրդա կա ն վերբա րբա ռային տա րբերա կ, որով գրվում էին նաև

- 12֊
 Հայոց լեզու

առակներ, հանելուկներ, բանաստեղծություններ, բժշկարաններ, օրենքներ, հրովար­

տակներ, օրագրեր, նամակներ և այլն: Հայոց պատմության կիլիկյան շրջանում այդ
լեզուն սկսեց գրաբարին զուգահեռ կատարել գրական լեզվի որոշ գործառույթներ և
դարձավ Կիլիկիայի թագավորության պետական լեզուն: Այդ պատճառով էլ միջին
գրական հայերենը հաճախ կոչվում է կիլիկյան հայերեն:
Իբրև գրավոր խոսք միջին հայերենը կիրառվել է հատկապես այն դեպքերում, երբ
ուղղված է Եղել գրաբարին լավ չտիրապեւոող ժողովրդական լայն զանգվածներին:
Պատահական չէ, որ հիմնականում գրաբարով ստեղծագործող Ներսես Շնորհալին
կիլիկյան հայերենով է գրել իր հանելուկները, Մխիթար Գոշն ու Վարղան Այգեկցին'
իրենց առակները, Մխիթար ՀԵրացին ու Ամիրղովլաթ Ամասիացին' իրենց բժշկարան­
ները, Սմբատ Սպարապետն' իր «Դատաստանագիրքը», Ֆրիկը, Կոստանղին Երզն-
կացին, Հովհաննես Թլկուրանցին, Գրիգորիս Աղթամարցին, Մկրտիչ Նաղաշը և ու­
րիշներ իրենց աշխարհիկ բանաստեղծությունները: Այդ լեզվով են գրված նաև Նա-
հապետ Քուչակի հայրենները:
Կիլիկյան հայերենը, սակայն, չհասցրեց այնպես կանոնարկվել, ինչպես գրաբարը
կամ ժամանակակից հայերենը:

Միջին հայերենի լեզվական առանձնահատկությունների մասին տե ս էջ 541-543:

ԱՇԽԱՐՀԱԲԱՐ (ՆՈՐ ՀԱՅԵՐԵՆ)

Միջին հայերենի հետագա փոփոխությունները հանգեցրին հայերենի զարգաց­

ման հաջորդ փուլի' նոր հայերենի (աշխարհաբարի) առաջացմանը:
Նոր հայերենի (աշխարհաբարի) գրավոր նմուշներ կան արդեն 17-րդ դարից:
Սակայն մինչև 1Ց-րդ դարը այն առավելապես բանավոր լեզու էր: Գրավոր խոսքը
հիմնականում գրաբար էր: Այդ պատճառով էլ հին հայերենը այդ ժամանակ անվան­
վեց գրաբար (=գրավոր), իսկ նոր խոսակցական լեզուն՜ աշխարհաբար ^աշխար­
հիկ, առօրյա կյանքի) կամ քաղաքացիական հայերեն:
19-րդ դարում պայքար ծավալվեց գրավոր խոսքում նույնպես գրաբարի փոխա­
րեն աշխարհաբարը կիրառելու իրավունքի համար: Դա անվանվեց գրապայքար:
Դրա առաջամարտիկներից էր Խաչատուր Աբովյանը, որն առաջին անգամ վեպ գրեց
աշխարհաբարով (Քանաքեռի բարբառով): Նրա հետևողությամբ սկսեցին աշխար­
հաբարով վեպեր և այլ ստեղծագործություններ գրել Պ. Պռոշյանը, Դ. Աղայանը,
Ռ. Պատկանյանը, Գ. Սունդուկյանը և ուրիշներ: Աշխարհաբարը սկսեց կիրառվել նաև
գրավոր խոսքի այլ ոլորտներում (կրթություն, մամուլ և այլն): Այսպիսով գրապայ­
քարն ավարտվեց աշխարհաբարի հաղթանակով: Գրաբարը շարունակեց մասամբ
կիրառվել միայն Եկեղեցում:
Աշխարհաբարը սկզբում դրսևորվում էր հիմնականում տարբեր բարբառների
տեսքով (Արարատյան, Թիֆլիսի, Նոր Նախիջևանի, Ջուղայի, Պոլսի, Կարնո և այլն):
Միաժամանակ սկսել էր ձևավորվել նոր գրական լեզուն, որը չէր նույնանում որևէ
բարբառի հետ և գրաբարի ու բարբառների յուրատեսակ համակցություն էր: Սակայն
18-րդ դարից սկսած գրական լեզվի ձևավորման ընթացքը երկփեղկվեց շարունակ­
վելով ոչ թե մեկ միասնական, այլ Երկու առանձին ուղղություններով' արևելյան և
արևմտյան: Դրա արդյունքում ձևավորվեցին նոր գրական հայերենի արևելյան և
արևմտյան ճյուղերը' արևելահայերենը և արևմտահայերենը:

- 13֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԲԱՐԲԱՌՆԵՐԸ

Եթե գրական լեզուն տվյալ ժողովրդի հաղորդակցման միասնական միջոցն է,

ապա բարբառները այդ ժողովրդի տարածքային առանձին հատվածների հաղոր­
դակցման տեղական' տարածաշրջանային կամ ներհամայնքային միջոցն Են:

Բարբառը համաժողովրդական լեզվի այն տարատեսակն է, որ խոսվում է սահմա­

նափակ տարածքում և ունի յուրահատուկ հնչյունական կազմ, բառապաշար, քերա­
կանություն:

Բարբառների առաջացման հիմնական պատճառը տվյալ լեզվով խոսող հանրու­

թյուն տարբեր հատվածների տարածքային, վարչաքաղաքական և տնտեսական
տարանջատվածությունն է: Նպաստող հանգամանք է նաև տվյալ երկրի աշխարհագ­
րական մասնատվածությունը, այսինքն բարձր լեռներով, մեծ գետերով կտրտված
լինելը:
8-րդ դ. պատմիչ Ստեփանոս Սյունեցին իր ժամանակի համար վկայել է 1 կենտ­
րոնական (միջերկրյա) և 7 եզրային բարբառ' Չորրորդ Հայքի, Տայքի, Կորճայքի,
Խութի, Սպերի, Սյունիքի և Արցախի: Պատմական Հայաստանի տարբեր հատվածնե­
րի վարչական ու տնտեսական տարանջատվածությունը մեծացավ հատկապես
13—19-րդ դարերում: Այդ ժամանակ էլ սկսեցին խորանալ հայերենի տարածքային
տարբերակումները' բարբառները և խոսվածքները: Բարբառներ գոյացան նաև որոշ
սփյուռքահայ գաղթավայրերում (Նոր Նախիջևան, Ղրիմ, Լեհաստան, Հունգարիա և
այլն):
19—20-րդ դարերում, երբ սկսվեց հայերենի բարբառների գիտական նկարագրու­
թյունը, պարզվեց որ դրանց թիվը 30-ից 50 է' ըստ տարբեր հաշվումների:
Հայերենի բարբառները ավանդաբար բաժանվում են Երկու մեծ խմբի' արևմտյան
և արևելյան: Դրանց համապատասխան գրական լեզուներն են արևելահայերենն ու
արևմտահայերենը: Հայոց բարբառների առաջին գիտական դասակարգումը կատա­
րել է Հ. Աճաոյանը' ըստ բայի ներկա ժամանակի կազմության ձևի առանձնացնելով
երեք բարբառաճյուղեր' կը, ում, ել (կը գրեմ, գրում եմ, գրել իմ): Այնուհետև
դասակարգման իրենց տարբերակներն են առաջարկել Ա. Ղարիբյանը, է. Աղայանը,
Գ. Ջահուկյանը: Ներկայումս առավել ընդունված է Գ. Ջահուկյանի բազմահատկանիշ
դասակարգումը, որով առանձնացնում է հայերենի 44 բարբառ:
Հայերենի բարբառները, որքան էլ իրարից տարբեր լինեն, ունեն սկզբունքային
լեզվական ընդհանրություններ, որոնցով միավորվում են որպես հայոց լեզվի տար­
բերակներ' տարածքային դրսևորումներ:
Որքան համաժողովրդական լեզուն զարգանում-միասնանում է, այնքան բարբա­
ռային տարբերությունները նվազում, վերանում են: Հայերենի բարբառների մեծ
մասն այժմ գործածությունից իսպառ կամ գրեթե դուրս է եկել: Դրանց փոխարինել է
գրական լեզուն: Ներկայումս գործածվող բարբառներից են' Արարատյան, Կարնո,
Թիֆլիսի, Դորիսի, Դարաբաղի, Հադրութի, Մարաղայի, Կարճևանի, Համշենի, Թավ-
րիզի. Նոր Ջուղայի, Ուրմիայի, Խոյի, Քեսաբի, Պոլսի, Մշո, Սասունի և այլն:
Բարբառները' որպես լեզվի կենդանի դրսևորումներ, գրական լեզվի հարստաց­
ման աղբյուրներից են: Ուստի բարբառներն իրենց գոյության տարածքներում ոչ թե
պետք է հալածվեն, այլ պահպանվեն և ուսումնասիրվեն:

Բարբառների լեզվական առանձնահատկությունների մասին տես էջ 543-544:

֊ 14֊
 Հայոց լեզու

ԱՐԵՎՄՏԱՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆ ԼԵԶՈՒ

Աշխարհաբարի արևմտյան տ ա րբերա կը' արևմտահա յերենը, ձևա վորվեց Արևմտ­

յան Հայաստա նի մշակութային ամենախոշոր կենտրոնում' Կոստանդնուպոլսում,
առավելապես Պ ո լս ի բա րբա ռի հիմքի վրա: Նրա արմատները գնում են դեպի միջին
հայերենը:

Արևմտահայերենի գործառական ոլորտները

Մինչև Հա յոց մեծ եղեռնը ա րևմտահա յերենը սպ ասա րկում էր Հա յա ստ ա նի և հայ­

կական մի շա րք գաղթավայրերի հայությանը: Այն կա նոնա րկվել է 19-րղ դարի վեր­
ջին և 20-ի սկզբներին մի խումբ տա ղանդավոր գրողների ջա նքերով (Արփիարյան,
Բաշալյան, Օտյան, Զոհրա պ , Չոպանյան, Սիամանթո, Վարուժան, Ինտրա, Թեքեյան,
Սևակ և ուրիշներ): Վերա րտ ադրվում էր կրթական և հրատ ա րա կչա կա ն լայն ցանցի
միջոցով, որ գոյություն ուներ Արևմտյան Հայւսստանում և հայկական գա ղթա վա յրե­
րում: Հայկա կա ն դպրոցներ կային հայաբնակ գրեթե բոլոր բնակավայրերում: Լույս
էին տեսնում տա րբեր բնույթի գրքեր, թերթեր ու հանդեսներ: Գործում էին եկեղեցի­
ներ ու վանական միաբանություններ, մշակութային կա զմա կերպ ություններ' թատ­
րոններ, գրական կենտրոններ, ակումբներ և այլն: Ստեղծվում էին ա րևմտ ա հա յերե­
նի դասագրքեր, բառարաններ:
Եղեռնից հետո արևմտահայերենը պ ա հպ ա նվեց որպես սփյուռքահայության գրա ­
կան լեզու: Ներկայումս սփյուռքի գւսղթավայրերի մեծ մասում (բացի Իրանից և Ա Պ Հ
երկրներից) գործա ծվում է միայն կամ հիմնականում արևմտահայերենը: Սակայն
նրա գործածության ոլորտը գնա լով սա հմա նա փա կվում է: Այն նույնիսկ մտ ցվել է
«Լեզուների եվրոպական կարմիր գիրք»' որպես Եվրոպայում վերա ցող լեզու: Նրւս
դիրքերը դեռևս ուժեղ են Մերձա վոր Արևելքում (Լիբանան, Սիրիա, Պ ոլիս) և ԱՄՆ-ում:
Կան հա յա լեզու դպրոցներ, լույս են տեսնում թերթեր, հանդեսներ, գեղա րվեստ ա կա ն
ու հրապ ա րակա խ ոսա կա ն գրքեր, հեռա րձա կվում են ռա դիոժամեր, հեռուստ ա ծրա գ­
րեր, գործում են համացանցային կայքեր, մշակութային կենտրոններ: Պա հպ ա նվում
է սփյուռքի բա րեգործա կա ն-մշա կութա յին միությունների և սփյուռքահա յ գործիչնե­
րի ու գիտնա կա նների ջանքերով, ինչպես նաև Հայա ստ ա նում այդ ուղղությամբ իրա ­
կանացվող հատուկ քա ղա քա կանության շնորհիվ:
Արևմտահայերենով ստ եղծվա ծ է հա րուստ մշակույթ, գեղա րվեստ ա կա ն և գիտ ա ­
կան գրականություն, որ ինքնին կա րող է ա րդա րա ցնել մեկ առա նձին ազգի
գոյությունն ու պատմությունը: Դուրյանի, Պա րոնյա նի, Մեծա րենցի, Վարուժանի,
Շա հնուրի գրական ժառանգությունը ա պ ացույց է այդ լեզվի հարստության ու մշակ-
վածության:

Արևմտահայերենի լեզվական առանձնահատկությունների մասին տե՜ս էջ 544-561:

- 15-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԱՐԵՎԵԼԱՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆ ԼԵԶՈՒ

Աշխարհաբարի արևելյան տարբերակը' արևելահայերենը, ձևավորվել է Արևելյան

Հայաստանում (Երևան, Թիֆլիս, Շուշի) և Ռուսաստանում (Մոսկվա, Նոր Նախիջևան)
առավելապես Արարատյան բարբառի հիման վրա: Նա, արմատներ ունենալով միջին
հայերենում, ձևավորվելիս ու մշակվելիս ավելի շատ կողմնորոշվել է դեպի գրաբարը
հատկապես հնչյունական համակարգի առումով: Կանոնարկվել է 19-րդ դարի վեր­
ջին և 20-ի սկզբներին: Այդ գործում վճռական դեր են կատարել մի շարք մտավորա­
կաններ, այդ թվում Միքայել Նալբանդյանը, Րաֆֆին, Մուրացանը, Հովհաննես Թու-
մանյանը և մանավանդ Վահան Տերյանը:

Արևելահայերենի գործառական ոլորտները

Արևելահայերենը այժմ գործածվում է Հայաստանի Հանրապետությունում, Արցա­

խում, Ջավախքում, Իրանի և ԱՊՀ երկրների գաղթավայրերում, մասամբ նաև
Եվրոպայի ու Ամերիկայի մի շարք հայկական գաղթավայրերում:
Գրական արևելահայերենը մշակված է և բառապաշարով հարուստ: Պետական
լեզու է և հասկանալի պատճառներով ունի զարգացման մեծ հնարավորություններ:
Ունի մշակված և հստակ տարբերակված գործառական ոճեր: Գործածվում է կյանքի
գրեթե բոլոր ոլորտներում' պետական կառավարում, պաշտոնական գործավարու­
թյուն, դատավարություն, զանգվածային լրատվություն, ռազմական գործ, առևտուր,
կրթություն, գիտություն, արվեստ (գեղարվեստական գրականություն, թատրոն,
կինո, երգ), առօրյա հաղորդակցում և այլն: ՀՀ-ում նաև ազգամիջյան հաղորդակց­
ման լեզու է (տե ս նաև էջ 9):

ԱՐԵՎԵԼԱՀԱՅ ԱՐԴԻ ԳՐԱԿԱՆ ԼԵԶՎԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ

Լեզուն միջոց է, որով մարդիկ միմյանց հետ խոսում են, իրար փոխանցում իրենց
մտքերը, զգացմունքները, հույզերը, ցանկությունները: Դա կոչվում է հաղորդակցու­
թյուն:
Լեզվի կիրառությունը խոսքն է: Խոսքը կարող է լինել բանավոր և գրավոր: Գրա­
վոր խոսքը գրվածքն է (տեքստ):
Խոսքը կազմված է նախադասություններից, նախադասությունը' բառերից, բառը'
հնչյուններից: Հնչյունը, բառը, նախադասությունը, ինչպես նաև գրվածքը (տեքստը)
լեզվի կառուցվածքի հիմնական միավորներն են: Դրանցից ամեն մեկով զբաղվում է
լեզվաբանության մի առանձին բաժին:

- 16-
 Հայոց լեզու

ՀՆՉՅՈՒՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Լեզվի հնչյունների, ինչպես նաև վանկի, շեշտի, հնչյունափոխության ուսումնասի­

րությամբ զբաղվում է հնչյունաբանությանը, որը լեզվաբանության բաժիններից
մեկն է:
Հնչյունաբանության խնդիրն է' ներկայացնել լեզվի հնչյունական համակարգը և
գրավոր խոսքում դրան համապատասխանող գրային համակարգը: Գործնական
նպատակն է' մշակել խոսքը ճիշտ արտասանելու (արտաբերելու), անսխալ կարդա­
լու և գրելու (ուղղախոսական և ուղղագրական) կանոններ, նպաստել ոչ գրական
արտասանությանը բնորոշ երևույթներից խուսափելուն:

Հայերենի հնչյունական համակարգը

Ինչպես ամեն մի լեզու, հայերենն ունի միայն իրեն հատուկ հնչյունական համա­
կարգ, որին գրավոր խոսքում համապատասխանում է մաշտոցյան կոչվող բնիկ հայ­
կական գրային համակարգը:

Հնչյուն և տառ
Հնչյունները լեզվի նյութական նվազագույն միավորներն են: Դրանք ինքնին նշանա­
կություն չունեն, սակայն ծառայում են որպես միջոց իմաստակիր միավորներ, օրի­
նակ բառեր կազմելու համար: Այսպես' Հայաստան բառն արտաբերվում է ութ
հնչյունների միջոցով' Հ, ա, յ, ա, ս, տ, ա, ն: Այս հնչյունները չենք կարող բաժանել
ձայնային ավելի փոքր միավորների:
Տառերը հնչյունների պայմանական նշաններն են գրավոր խոսքում:
Հայերեն այբուբենի յուրաքանչյուր տառ նշանակում է մեկ հնչյուն, և յուրաքանչ­
յուր հնչյուն արտահայտվում է մեկ տառով: Սակայն մի քանի հնչյունների և տառերի
դեպքում այդ համապատասխանությունը խախտվում է:
Օրինակ ժամանակակից հայերենում օ հնչյունի համար ունենք օ և ո տառերը, է
հնչյունի համար է և ե տառերը: Մյուս կողմից բառասկգբում ո և ե տառերը կարող Են
արտահայտել երկուական հնչյուն վօ ևյէ, ինչպես ոգի-վօգի, երաժիշտ- յքրաժիշտ:
Իսկ և տառը մեկ առանձին հնչյունի չի համապատասխանում և արտահայտում է
կա մ երեք' յէվ (նաև-նա.ւէվ ), կա մ երկու էվ (կարևոր-կարքվոր), հնչյուններ:
Երբեմն էլ տառը գրվում է, սակայն չի արտասանվում (աշխարհ, շնորհել), հաճախ
էլ հնչյունը չի գրվում, բայց արտասանվում է (Մըկըրտիչ, կքկու):
Այդ պատճառով արդի հայերենում տառերը և հնչյունները բառի մեջ կարող են
քանակով իրար չհամապատասխանել: Օրինակ' Զվարթնոց բառի մեջ ունենք 8 տառ,

- 17-
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զաքարյան

բայց 9 հնչյուն (արտասանվում է Զ ը վ ա ր թ ն օ ց ) , նաև բառի մեջ 3 տառ, 5 հնչյուն

(ա րտ ա սա նվում է ն ա ; £ վ), երգիչ բա ռի մեջ 5 տառ, 6 հնչյուն (ա րտ ա սա նվում է
7 է ր գ ի չ), կայսր 5 տառ, 6 հնչյուն (արտասանվում է կ ա յ ս ե ր ) , աշխարհ' 6 տառ,
5 հնչյուն (արտասանվում է ա շ խ ա ր) և այլն:
Մի շա րք բա ղա ձա յն հնչյուններ տա րբեր դեպքերում գրվում են տա րբեր տ ա ռե­
րով (լա/աւ և բողկ, տու^> և հարաւ/, գրիչ և վերջ, կա/9 և վարղ), հետևաբա ր
բա ղա ձա յն նշա նա կող որոշ տա ռեր մի քա նի դեպքերում տա րբեր հնչյունների
գրային նշաններ են դառնում (վարղ և ղուռ, օձ և ձև, դարբին և լոբի, կարգին և գին,
տրջուկ և ջուր):

Վարժություններ

1. Արտագրեք տրված թառերը' բաց թողածները լրացնելով այնպիսի տառերով,

որ յուրաքանչյուր դեպքում ստացվի ոչ պակաս, քան երկու նոր բառ.

ա. վա...ք, բար..., ...երան, հա...ել, եր..., հար..., ա...ատ, բա...ակ, կար..., հա...ուստ,
...արդարել, երե..., պա...ել, ...յուղակ, ...ատակ
բ. հան..., շարժու..., հ...ում, երգա...ան, անգի..., հու...ական, քեր...ել, ան...ավ, ...երել,
վա...ել, ծա...կել, մածու..., հա...ակ

Օ րինա կ գիր... - գիրք, գիրկ, գիրգ:

2. Նշեք, թե քանի հնչյուն և քանի տառ կա տրված բառերում.

ա. դուստր, գնա լ, բարև, երագ, նվեր, տզզա լ, հարևան, հյուղակ, աշխարհ,

կտ կտ ա լ
բ. արև, նայել, հրաշք, կարևոր, նկատել, կտրտել, մանրել, Հովհա ննես, դուստ րեր

Օ րինա կ նայել ֊ 5 տառ, 5 հնչյուն, դուստր ֊ 5 տառ, 6 հնչյուն:

Հնչյունների տեսակները.
հայերենի ձայնավոր և բաղաձայն հնչյունները
Հաղորդակցման գործընթացում մարդու արտաբերած հնչյունները արտւսշնչվող օդի
պարբերական և ոչ պարբերական տատանողական շարժման արդյունք են: Ըստ որում,
պարբերական տատանումները (պիրկ ձգվա ծ ձայնալարերը թրթռում են) ընկալվում են
որպես ձայն, ոչ պարբերականները (բերանի խոռոչում առաջանում են փակվածքներ’
կամ նեղվածքներ) աղմուկ:
Անցնելով բերանային ա րձա գա նքա րա նով' ձայնի և աղմուկի տա տա նողա կա ն
հաճախ ականությունների մի մասն ուժեղանում է, մյուս մասը' թուլանում: Որպես
արդյունք' ըստ ձայնի և աղմուկի հա րա բերությա ն' ստացվում են չորս կարգի
հնչյուններ.
ա. մաքուր ձայնային հնչյուններ (մարդկային բնականոն լսողությունը սրանց
աննշւսն աղմուկը չի ընկալում).
բ. հնչյուններ, որոնց մեջ ձայնը գերա կշռում է աղմուկին,
գ. հնչյուններ, որոնց մեջ աղմուկն է գերւսկշռում ձայնի նկատմամբ,
դ. մաքուր աղմկային կամ անձայն հնչյուններ:

- 18-
 Հայոց լեզու

Առաջին խմբի հնչյունները ձայնավորներն են, մյուս երեք խմբերինը բաղաձայն­

ները: Հա յերենի ձա յնա վոր հնչյունները վեցն են ա, է (ե), ը, ի, օ (ո), ու, բաղաձայն
հնչյունները երեսունը բ, գ. դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ,
ր. ց. փւ Ք. ֆ:
Ըստ ձայնի և աղմուկի պարունակության ժա մա նա կա կից հայերենում բա ղա ­
ձա յնները լինում են ձայնորդ (բ խումբ), ձայնեղ (գ խումբ), խուլ (դ խումբ):
Դխ մբի հնչյուններն իրենց հերթին բաժանվում են երկու ենթախմբի' պարզ խուլեր
և շնչեղ (իրենց մեջ շունչ հա գա գ, ունեցող) խուլեր:
Ձա յնորդ բա ղա ձա յններ լ, մ, ն, ր, ռ, յ:
Ձա յնեղ բա ղա ձա յններ բ, գ, դ, ձ, ջ, վ, ղ, զ, ժ:
Խ ուլ բա ղա ձա յններ, այդ թվում'
պ ա րզ խուլեր պ, կ, տ, ծ, ճ, ֆ, խ, ս, շ, հ,
շնչեղ խուլեր' փ, ք, թ, ց, չ:

Բ, գ, դ, պ, կ, տ, փ, ք, թ բա ղա ձա յնները կոչվում են պայթականներ, իսկ ձ, ջ, ծ, ճ,

ց, չ բա ղա ձա յնները' պայթաշփականներ: Դրանք, պ ա տ կա նելով 3 տա րբեր խմբերի,
կազմում են եռա ստ իճա ն հա մակա րգ'
բ —պ —փ
Գ-կ-Ք
դ - տ- թ
ձ -ծ -ց
ջ-ճ-չ

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

3. Ամեն բառաշարքում ընդգծեք երեքական բառ, որոնք

ա. սկսվում են ձա յնորդ բա ղա ձա յնով բարև, նամակ, կերպար, դասընկեր, ձյուն,

տանիք, ծաղիկներ, բարակ, լուսավոր, րոպե.
բ. սկսվում են ձա յնեղ բաղաձայնով և ավարտվում ձայնորդով' բերել, դասասենյակ,
բարկ, լուր, ձայն, ջուր, հույս, ելնել, վախ, սանձ.
գ. սկսվում են ձա յնեղ բա ղա ձա յնով և ա վա րտվում խուլով' հրավառություն,
իննսուն, բանակ, հասցե, վախ, ձև, դպրոց, ուսուցիչ, ճռճռալ, գնդասեղ.
դ. սկսվում և ավարտվում են խուլ բաղաձայնով' հնարել, սեղան, ծաղկաման,
գնդակ, խաղաղ, շունչ, կերոն, խաղ, պարկ, տառեխ.
ե. սկսվում են պ ա րզ խուլ բա ղա ձա յնով, ա վա րտ վում շնչեղ խուլով կառք, խաչ,
ծանոթ, հանդիպում, կատակ, պնակ, վարիչ, հոսել, գեղմ, խաղալ:

4. Տրված բառաշարքում ընդգծե՜ք հինգ տառ, որ նշանակում են'

ա. պ ա րզ խ ուլ բա ղա ձա յն' նվաճում, գեղեցիկ, լուսամուտ, արջ, պարզ.

բ. ձա յնորդ բա ղա ձա յն' հազվադեպ, առհավետ, այգի, համալիր, վիպակ.
գ. շնչեղ խուլ բա ղա ձա յն ժամանց, քաղհան, աչագեղ, սափոր, արթուն.
դ. ձա յնեղ բա ղա ձա յն' համբերել, ագահ, ազնիվ, անջրանցիկ, սանձել:

- 19-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՈՒՂՂԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ
ԵՎ Ո Ւ Ղ Ղ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Գրության և արտասանության վերոհիշյալ մասնակի անհամապատասխանության

հետևանքով առաջ են գալիս ճիշտ գրելու և գրվածը ճիշտ կարդալու որոշ դժվարու­
թյուններ: Դրանք հաղթահարելու համար սահմանված են գրության և արտասանու­
թյան կանոններ:
Տարբեր մարդիկ բառերը կարող են արտասանել տարբեր կերպ: Բայց կան ար­
տասանական ընդհանուր կանոններ, որ պարտադիր են բոլորի համար: Դրանք ուղ­
ղախոսական կանոններն են:
Ուղղախոսությունը ուղիղ կամ ճիշտ խոսելու, ինչպես նաև գրվածը ճիշտ կարդա­
լու կանոնների ամբողջությունն է:
Հայերենի ուղղախոսությունը որպես ընդհանուր միտում ձգտում է նվազեցնելու
գրության և արտասանության տարբերությունները հօգուտ գրության:
Ուղղագրությունը ճիշտ գրելու կանոնների ամբողջությունն է:

ՁԱՅՆԱՎՈՐՆԵՐԻ ԱՐՏԱՍԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ը-ի արտասանությունը և ուղղագրությունը
1. Բառասկզբում արտասանվող ը հնչյունը գրվում է միայն ղ, մ, ն
բաղաձայններից առաջ, ինչպես ըղձալ, ըմբիշ, ըմպել, ընկեր, ընտանիք, ընդունակ
և այլն, ինչպես նաև ըստ բառում:

2. Սկ, ստ, սպ, շտ, զգ, զբ, սփ և նման հնչյունակապակցություններից առաջ թույլ
կամ ուժեղ հնչող ը-ն չի գրվում, ինչպես' “սկսել, “ստեղծել, “սպասել, “շտապել,
“զգուշանալ, “զբաղվել, “սփոփել:

Ծանոթություն 1: Ներկայումս գրական արևելահայերենում այդ ը-ն թեև այլևս չի հնչում,

բայց ավանդաբար թույլատրվում է վերականգնել ու գրել տողադարձի ժամանակ (ըս-կըսել,
ըզ-գույշ, ըշ-տապել):

Ծանոթություն 2: Եթե շտ, գտ, սպ, սկ և նման կապակցությունները ստացվել են նրանց

միջև եղած ի կամ ու ձայնավորների հնչյունափոխությունից, ապա ը հնչյունը արտասանվում
է ս, զ, շ հնչյուններից հետո: Օրինակ սուտ-սքտել, շիտակ-շքտկել, զուտ- զըտել:

3. Գրվող ը-ով սկսվող բառերի ուղղագրությունը նույնությամբ պահպանվում է

բաղադրյալ կազմությունների մեջ առընթեր, գահընկեց, դյուրընթեռնելի,
թերըմբռնում, ինքնըստինքյան, խաղընկեր, հակընդդեմ, համընկնել, հատընտիր,
հյուրընկալ, մեկընդմիշտ, սրընթաց, վերընձյուղվել, օրըստօրե:

- 20-
 Հայոց լեզու

4. Բա ռա միջում ը հնչում է նաև երկու և ա վելի բա ղա ձա յնների որոշ

կուտակումների միջև' դյուրա ցնելով դրանց արտասանությունը, օրինակ' գծա նշվել,
մընալ, վըկա, վըճարել, ջըրհոս, նրստել, կըռիվ, կայսըր, դուստըր, արկըղ, անգըղ,
ճըռճըռալ:
Այդ ը-ն գրվում է միայն այն դեպքում, եթե բառի մեջ ուրիշ գրվող ձայնավոր չկա'
Մսըր // Մըսր։ շըխկ, թըխկ, թրը՜խկ, դրըխկ:

5. Բա ռա վերջում ը հնչյունը գրվում է, երբ արտասանվում է' Հակոբը, գիրքը, ինը,

տասը, սառը, դառը, խառը, ինքը, ոչ մեկը, ամեն մեկը, ամենքը, մեկնումեկը,
տեղնուտեղը, ընդհակառակը, ընդամենը և այլն:

Ծանոթություն 1: Բառավերջի այդ ը-ն երբեմն կարող է հայտնվել բառամիջում: Օրինակ'

հետսառըպատերազմյան:

Ծանոթություն 2: ճիշտ չէ որոշ քանակական թվականների ավելորդ ը֊ով արտասա­

նությունը, այսպես' ոչ թե հինգը, վեցը, յոթը, ութը, կամ տասնըերեք, քսանըերկու,
հիսունըհինգ, քառասունչորս, այլ հինգ, վեց, յոթ, ութ, կամ տասներեք, քսաներկու,
հիսունհինգ, քառասունչորս և այլն:

Ծանոթություն 3: Հնչող, բայց չգրվող ը-ն կարող է գրվել բառի վանկատման և տողադար­
ձի ժամանակ: Օրինակ' Մը-կըր- տիչ, մա-նըր:

Ծանոթություն 4: Չափածո գրվածքներում երբեմն ը-ն գրվում է տաղաչափական նպա­

տակներով: Օրինակ.

ՈԴւ, ի՜նչ անուշ և ինչպե՜ս զով Մի հավք զարկի ես մի օր.

Առավոտուց փըչես, հովի՜կ, Թըռա՜վ, գընաց վիրավոր:
Օաղկանց վըրա գուրգուրալով Թըռչում է միշտ իմ մըտքում
Եվ մազերուն կուսին փափկիկ: Թևը արնոտ ու մոլոր:
Բայց չես հովիկ իմ Հայրենյաց,
(Հ. Թումանյան)
Գընա՜, անցի ր սըրտես ի բաց:
(Մ. Պեշիկթաշլյան)

Ծանոթություն 5: Գաղտնավանկի ը-ն երբեմն գրվում է ավանդական հայկական կամ օտար

արտասանությունը ապահովելու նպատակով, օրինակ Այտընյան, Չալըմյան, գլըջյան,
Հաճըն, Բրայըն:

Ծանոթություն 6: Չգրվող ը-ն որոշ բառերում կարող է ոչ ճիշտ տեղում հնչել: Օրինակ
գըտընվել' փոխանակ գըտնըվել: Այդպիսի սխալի տեղիք տվող բառերից են նաև' հագնըվել,
խըռնըվել, խառնըվածք, բըզկըտվել, կըճմըթել, օրհնըվել, գըժդըմնել, ընկըճվել, պըտըտվել,
ճըխըլվել, դըռընբաց, ձեռընտու, ձեռընբաց, ձեռընհաս և այլն:

Ծանոթություն 7: Կան նաև ավելորդ ը-ով արտասանվող բառեր, օրինակ քընընել փոխա­
նակ քըննել, ընդըսմին փոխանակ ընդսմին, գըրկըվել' փոխանակ գըրկվել, խընդըրել փո­
խանակ խընդրել:

Ուշադրություն: Բառամիջում հնչող, բայց չգրվող ը ունեցող բառերից ուղղագրական

շփոթի տեղիք են տալիս հատկապես հետևյալները, ակնբախ, ակնդետ, ակնթարթ, անակնկալ,
առնչվել, գույնզգույն, երկնչել, լուսնկա, կորնթարդ, հետզհետե, հոտնկայս, ձկնկիթ, մթնկա,
մթնշաղ:

- 21-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վարժություններ

5. Ընդգծեք այն հինգ բառերը, որոնցում արտասանվում է չգրվող ը ձայնավորը.

հա մրա նա լ, դեղնա վուն, բա րձրա նա լ, տ ա սներկու, մտ ա ծել, քա ռա սունվեց,

հյուսն, թպրտալ, աննկատ, կա յսրուհի, միջնաբերդ, Շեքսպ իր, կայսր

6. Ընդգծեք այն տարբերակը, որում գաղտնավանկի ը-ն ճիշտ է տեղադրված:

Խ^մբ^վել խչյմբվել ձեռն/?տու ձեռվտ ու

տ րրտ մել տճ?Րտճ?մել հ ա յտ վ վ ե լ հ ա յտ ն վ ե լ
գըՀոևըվել գըտընվԵլ զա րկվել զքրկվել
վտ րկըվել փ րրկվել վկվվել վկճվել
բչյզկլյտել բրգվտ ել խընդըրել խ վդրել
կ վ մ չյթ ե լ կվվթել ճչտ ճռա լ ճլտ ճր ռա լ
հա գնվել հա գվվել դքռվբա ց դքռնրբաց
ձեռնաբաց ձեռվբա ց ճըխըլվել ճ ր խ լվ ե լ
դ չյռնվւա կ դքռնվսսկ հա նձվվել հա նձնվել
մեկվվել մեկնվել պ վնվել պ վվվել
վերա կա նգվվել վերա կա նգնվել խ ըռվվել խ քռնվել

7. Անհրաժեշտ տեղերում լրացրեք ը տառը.

ա. ակ...նբախ, ա մենա ընդունա կ, այլ...նտրա նք, ան...նդհատ, առ...նթեր,

գահ...նկեց, գիրկըն դ խ ա ռն , գործ...նկեր, գույն...զգույն, ե ր կը ն չե լ, զուգընթա ց,
թ...ր...խկ, լուս...նկա, հյուրընկա լ, ձեռ...նտու, ճեպ...նթաց, չընդունել

բ. ակ...նդետ, ա մենա ընդունելի, ան...նդմեջ, գործընթա ց, թ...խկ, դյուր...մբռնելի,

երկընտ րա նք, խոչ...նդոտ, կոր...նթարդ, հա մընթաց, հատ...նտիր, մերթընդմերթ,
դա սընկեր, չ...նկճվել, չ...րխկոց, վեր...նձյուղվել

գ. ակ...նթարթ, ամենա...նտիր, ա նըմբռնելի, ա նընդունա կ, ձ...կնկիթ, դաս...նթաց,

ինքնըստ ինքյա ն, մեջ...նդմեջ, մթ...նկա, մթ...նշաղ, նա խ ընտ րել, որոտ...նդոստ,
համ...նկնել, չ...ր...խկ, չ...մբռնել, սր...նթաց, օր...ստօրե

դ. անակ...նկալ, ա նընդունելի, արագ...նթաց, չ...նդդիմանալ, ան...նտել, առ...նչվել,

խաղ...նկեր, խոյ...նթաց, հետ...զհետե, վեր...նթաց, մակընթացություն, շ...ր...խկալ,
չ...նկնել, դյուր...նթեռնելի, քար...նկեց, օր...նդմեջ

8. Ո*ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում ը.

ա. ակ...նբախ, ա նընդունա կ, չ...նթերցել, չառ...նչվել, կ...նկճեն, վ...շշոց, թ...խկ,

նախընթաց
բ. չ...նդունել, լուս...նկա, վայր...նթաց, գործ...նկեր, շր...խկոց, մակընթացություն,
հատ...նտիր, ինքնըստ ինքյա ն
գ. խոչ...նդոտ, ա ն ըմբռն ելի, օր...ստ օրե, շր...խկ, նոր...նտիր, հյուր...նկալ,
ա նընդդիմա դրելի, տաս...
դ. սր...նթաց, մերթընդմերթ, առ...նթեր, չ...նտրել, խաղ...նկեր, ա նընդունելի,
երկ...նտրանք, ակ...նթարթ

- 22 -
 Հայոց լեզու

9. Քանի* տառ և քանի* հնչյուն են պարունակում հետևյալ բառերը.

ա. բզկտել, շշնջալ, կտկտոց, ծանր, բարձր, գրգռել, կհիշեն, մտմտալ

բ. ննջել, տրտնջալ, վկա, թթվել, կկարդա, մնալ, հուրհրալ, նվագ
գ. խռնվել, ձեռնբաց, մանր, որսորդ, Երեխա, մտածել, կկոցել, Մկրտիչ
դ. կորնթարդ, լուսնկա, անակնկալ, ննջել, սրամիտ, անվնաս, անգղ
ե. շնկշնկոց, Փշրվել, շտկվել, ծռմռված, անվստահ, ակնթարթ, մթնկա

0 - ի և ո -ի արտասանությունը և ուղղագրությունը

1. Բառասկգբում օ հնչյունը գրվում է օ տառով, օրինակ' օգուտ, օդ, օդանավ,

օթյակ, Օհան, օձ, օձիք, օղ, օղակ, օդի, Օշական, օշարակ, օվկիանոս, օտար, օր,
օրենք, օրինակ, օրիորդ, օրհնել, օրոր, օրրան:
Բացառություն են ով և դրանից կազմված ովքեր, ովևէ, ովևիցե բառերը, որոնց
սկգբում արտասանվում է օ, բայց գրվում է ո տառը:

2. Օ -ո վ սկսվող բառերի ուղղագրությունը նույնությամբ պահպանվում է

բաղադրյալ կազմությունների մեջ, ինչպես ս^օթևան, ապօրինի, բնօրրան, կեսօր,
հանրօգուտ, հանապազօրյա, ոսկեզօծ, յուրօրինակ, տափօղակ, չօգնել, կօգնեմ:

3. Մյուս բոլոր դեպքերում բառամիջում և բառավերջում օ արտասանվելիս

գրվում է ո տառը բոլոր, հոսանք, կողմնորոշվել, գողոն, պահածո, երեկո, Մարո,
հետո:

4. Բառասկգբում վօ արտասանվելիս գրվում է ո, օրինակ որտեղ, ոլորել,

Ողական, ոճ, ոսկի, ոսկոր, որակ, որոշիչ:
Բացառություն են օտար լեզուներից վերցված մի շարք նոր բառեր, որոնց
սկզբում վօ արտասանվելիս գրվում է վո, օրինակ վոլեյբոլ, վոլտ, Վոլգա, վոդևիլ,
Վոլտեր, Վոլոդյա:
Այս բացառությունը չի տարածվում հնում փոխառված բառերի վրա, օրինակ'
Ոդիսևս, ոդիսական, Որմիզդ:

5. Եթե բաղադրյալ բառերում ո-ով սկսվող բաղադրիչին նախորդում է ձայնավոր,

ապա ո-ն արտասանվում է վօ արջաորս (արջաւ/օրս), ամենաորակյալ
(ամենավօրակյալ), ամենաորոշակի (ամենավօրոշակի), բարձրաոճ (բարձրավօճ),
իսկ եթե նախորդում է բաղաձայն, ապա ո-ն արտասանվում է օ' արջորս (արջօրս),
բարձրորակ (բարծրօրակ), բազմոտանի (բազմօտանի), կողմնորոշում (կոդմնօրո-
շում), անորոշ (անօրոշ), անորակ (անօրակ):
Ծանոթություն: Բառասկզբի կ և չ մասնիկներից հետո ո-ն այսօր հաճախ արտասանվում է
ոչ թե օ, որը գրական լեզվի կանոնն է, այլ վօ, քանի որ հաջորդում է ձայնավորի, հանդես է
գալիս կը և չը հնչող մասնիկներից հետո, ինչպես կ(ը)վօրոշի, կ(ը)ւ/օգևորի, կ(ը)վօրոտա,
կ(ը)ւ/օրակի, կ(ը)վօրոնի, կ(ը)ւ/օրսա, կ(ը)ւ/օստնի, կ(ը)ւ/օրոճա, չ(ը)ւ/օրոշի, չ(ը)ւ/օրոտա,
չ(ը)ւ/օրակի, չ(ը)ւ/օրոնի, չ(ը)վօրսա, չ(ը)ւ/օստնի, չ(ը)ւ/օրոճա: Վօ արտասանվելիս չի աղա­
վաղվում հիմք բառի արտասանական պատկերը: Հիշենք նաև, որ հին ուղղագրությամբ կը և
չը մասնիկները գրվել են դերբայական ձևերից առանձին կը որոշեմ, չը ողջունեն, կը ողջունեն

- 23-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Ձաքարյան

և այլն: Մյուս կողմից օ-ով (առանց վ-ի) տարբերակը համապատասխանում է հայերենի

ոսկեդարյան արտասանությանը:
Ներկայումս ո-ն գրական լեզվի խոսակցական տարբերակում հաճախ վօ է արտասանվում
նաև ան- նախածանցով մի շարք բառերում, ինչպես անողնաշար //անվօղնաշար, անորոնելի
// անվօրոնելի, անողջամիտ // անւ/օղջամիտ, անոխակալ // անվօխակալ, անոտնահարելի //
անւ/օտնահարելի, անորոգայթ // անւ/օրոգայթ:

Ուշադրություն: Բառամիջում օ չի գրվում ուղղագրական շվտթության տեղիք տվող

հետևյալ բառերում, ամանոր, անողոք, երկվորյակ, հանապազորդ, հատորյակ, վաղորդյան,
վառոդ, օրորել:

Վարժություններ

10. Նշեք, թե ինչպես է արտասանվում ընդգծված ո տառը' վօ՞, թե* օ.

բախտորոշ, ամենաորակյալ, տարորոշել, ովքեր, Ոդիսևս, աներորդի, ենթաոճ,

կողմնորոշել, հատորյակ, ոտք, հմտորեն, վատորակ, արջաորս, վերաորակավորում,
կետորսանավ, լեգվաոճական

Օրինակ բախտորոշ - օ:

11. Ընդգծեիք այն վեց թառերը, որոնցում թավ գրված ո-ն արտասանվում է օ.

սարդոստայն, նրբաոճ, քեռորդի, բարձրորակ, բազմոտանի, հնաոճ, բարորակ,

արջորս, ամենաորակյալ, ամենաողորկ, վերաոգեկոչել

12. Ընդգծեք այն վեց բառերը, որոնցում թավ գրված ո-ն արտասանվում է վօ.

տարորոշել, բնորոշ, անողորմ, ընդոստ, Ողական, անորակ, ճակատոսկր, ովքեր,

հմտորեն, աներորդի, ենթաորովայնային, ձկնորս, արջաորս, բարձրաոճ, հոգեորդի,
բարձրորակ, որ

13. Բաց թողած տեղերում լրացրեք օ կամ ո տառը.

ա. ականջ...ղ, ամեն...րյա, այդ...րինակ, անդորրություն, ան...թ, ան...ղնաշար,

ան...ղոք, ան...րակ, այս...ր, ան...գտակար, ապ...րինի, բարձր...րակ, բարձրություն,
գիշերուզօր, դեղնազ...ծ, երկար...րյա, եղբոր...րդի, հն...րյա, քնքշ...րեն, ...թոց,
օրըստ...րե, օր...ցք
բ. աման...ր, ամենա...րակյալ, ան...դ տարածություն, ան...րսալի, առ...րեական,
ան...թևան, արագ...տն, արծաթազ...ծ, արջա...րս, բն...րրան, գանգ...սկր, գիշեր...թիկ,
երկվ...րյակ, ընդ...րինակել, թիկն...թոց, թռչն...րս, լացուկ...ծ, յուր...րինակ, վատ...րակ
գ. ան...րինակ, արևազ...ծ, բար...րակ, եռ...րյա, հնա...ճ, հնգ...րյակ, հ...տնկայս,
հրանօթ, ճռվ...ղյուն, մեղմ...րեն, մեղմ...րոր, միջ...րե, նման...րինակ, նորա...ճ,
շոր...րալ, ...ղորկ, ոսկեզ...ծ, ...վ, ...րբանոց, չ...գնել, պնդ...ղակ, սև...րակ
դ. աման...րյա, ան...գուտ, խաղաղօվկիանոսյան, կես...ր, հակա...ղային, ...թյւսկ,
հատ...րյակ, հ...գուտ մեզ, հողմակ...ծ, հ...դս ցնդել, նախ...րոք, ոսկե...ղ, ...տանավոր,
չար...րակ, չ...գտվել, պարզ...րոշ, վաղ...րղյան, քեռ...րդի, ...դապարիկ

֊ 24֊
 Հայոց լեզու

ե. ան...րեն, առ...րյւս, բւսց...թյւս, զ...րուգիշեր, կիրակն...րյա, հանապազօրյա,

կրկն...րինակ, վառ...դ, հանր...գուտ, հ...գս, միջ...րեակւսն, մի...րինակ, չ...գտագործել,
նախօրե, ...րրան, ջր...րհնեք, սառն...րակ, տար...րոշել, տն...րեն, փղ...սկր, ...դանավ
զ. արւիիազ...ծ, հակա...րինական, հայ...րդի, նոր...րյա, նրբ...րեն, շաբաթօրյակ,
օրեց...ր, ...վքեր, չ...գևորել, վաղ...րդայն, փսղ...րոք, տ...թ, տար...րինակ, տափօղակ,
ցածր...րակ, փ...ղ, փորձան...թ, փոխ...գնություն1 ...թևան, օվկիանոս, օր...րոց

է-ի և ե ֊ի արտասանությունը և ուղղագրությունը

1. Բառասկգբում է հնչյունը գրվում է է տառով, օրինակ էջ, էջմիածին, երերունի,

էակ, է, էի, էիր, էր, էինք, էիք, էին, էջանիշ, էություն:
Այս ընդհանուր կանոնից շեղվում են օժանդակ բայի եմ, ես, ենք, եք, են ձևերը,
որոնցում արտասանվող է-ն գրվում է ե տառով:

2. է-ով սկսվող բառերի ուղղագրությունը նույնությամբ պահպանվում է

բաղադրյալ կազմությունների մեջ, ինչպես ամենաէական, անէանալ, ելևէջ, վայրէջք,
մանրէաբան, ինչևէ, ուրևէ, հէկ, չէինք, կէտեմ:

3. Մյուս բոլոր դեպքերում բառամիջում և բառավերջում է արտասանվելիս գրվում

է ե հենակետ, քրիստոնեական, սենյակ, մեկնել, գրկել, սեղան, հեղինակ, ուտել,
նախօրե, միջօրե, որևիցե, թե, եթե, գրեթե, փայտե:

4. Բառասկգբում յէ արտասանվելիս գրվում է ե, օրինակ ելք, եկամուտ, եկեղեցի,

ենթակա, եռյակ, երեխա, երթ, Երևան, Եվրոպա:

5. Եթե բաղադրյալ բառի մեջ ե-ով սկսվող բաղադրիչին նախորդում է ձայնա­

վոր (սովորաբար հոդակապ), ապա ե-ն արտասանվում է յէ' ամենաերկար
(ամենսւ/էրկար), ինքնաեռ (ինքնպ/եռ), երկրեերկիր (երկրե/Հրկիր), կիսաեզրափակիչ
(կիսւս/եզբափակիչ), համաեվրոպական (համա;£վրոպական), իսկ եթե նախորդում է
բաղաձայն, ապա ե-ն արտասանվում է է' տասներեք (տասներեք), աներես (աներես),
անելանելի (անվանելի), իններորդ (իններորդ), արևելք (արևելք). կերևամ (կէրևամ),
չեղավ (չեղավ), չեկար (չեկար) և այլն:
Ծանոթություն 1: Բառասկզբի կ և չ մասնիկներից հետո ե-ն այսօր հաճախ արտասանվում
է ոչ թե է, որը գրական լեզվի կանոնն է, այլ յէ, քանի որ, ինչպես ո-ի արտասանության հետ
կապված նշվել է, ե-ն հաջորդում է ձայնավորի, հանդես է գալիս կը և չը հնչող մասնիկներից
հետո, ինչպես կ(ը)յէնթադրի, կ(ը)յէրազի, կ(ը)յէրգի, կ(ը)յէրկարացնի, կ(ը)յէնթարկվի, կ(ը)յէլնի,
կ(ը)յէրերան, կ(ը)յէոա:
Ներկայումս ա ն- նախածանցով առանձին բառերում ե-ն խոսակցական լեզվում ունի
Երկակի արտասանություն է և յէ, ինչպես անյեկամտաբեր // անեկամտաբեր, աներևակայելի II
անէրևակայելի, անյենթադրելի // անենթադրելի, քսան/երեք // քսաներեք, հիսուներկու II
հիսուներկու:
Ծանոթություն 2: Բառամիջում յէ հնչյունակապակցությունը գրվում է յե, Եթե դրա յ-ն
ձայնակապ է (Սոնայենք, Մարոյենց, ծառայել) կամ արմատի վերջնահնչյուն է (հայեցի, խոյեցի,
Սերգեյենք):
Ուշադրությո՜ւն: Բառամիջում և բառավերջում է չի գրվում ուղղագրական շփոթության տե­
ղիք տվող հետևյալ բառերում, այժմեական, առօրեական, պաշտոնեական, քրիստոնեական,
գոմեշ, հրեշ, աշտե, նախօրե, միջօրե, երբևիցե, ինչևիցե, որևիցե, ուրևիցե;

- 25-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքար յան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

14. Նշեք, թե ինչպես է արտասանվում ընդգծված ե տառը՝ է՞, թե* յէ.

հորեղբայր, անեզր, ա նելա նելի, աներկյուղ, տա սներկու, արևմտաեվրոպւսկան,

ինքնաեռ, անեփ, ամենաերկար, մեներգ, տարերային, քսա ներեք

Օ րինա կ հորեղբայր - է:

15. Ընդգծե՜ք հինգ բառ, որոնցում թավ նշված ե տառը արտասանվում է է.

հա մերկրա ցի, աներևութանալ, համաերևանյան, տա սներեք, հա մաեվրոպ ակա ն,

աներես, ա մենա եկամտ աբեր, խաչեղբայր

16. Լրացրե՜ք բաց թողած տառերը: Ընդգծե՜ք այն երեք բառերը, որոնցում լրացված
տառը պետք է արտասանել յէ.

վեր...լք, կիսա...փ, բազմ...րանգ, զարկ...րակ, վերա ...ռա կցել, ուղ...րթ, համ...րգ,

գետ...զր, բազմա...ջ, ա նելա նելի, ան...րես, ամենա...ժան, մոր...ղբայր, մեծա...կրան,
ամենա...զրային, քսա ներկու

17. Բաց թողած տեղերում լրացրե՜ք ե կամ ե.

ա. ա յժմէա կա ն, ամենա...ական, ան...րկյուղ, առ...րևույթ, առ...ջ, բագկ...րակ,

գետ...զր, գոմ...շ, դող...րոցք, ելև...ջ, եղ...րերգ, երբև..., էլեկտ րա եռա կցել, ինչևից...,
հն...աբան, մանր..., նախօր..., որև..., չ...ն, չ...իր, չ...ինք, ստ որերկրյա , Քանաքեռհ...կ
բ. ան...րևույթ, ...ական, էլեկտրա...ներգիա, ...ջմիածին, ինչև..., լայն...զր, ջ...կ,
խուռն...րամ, ծով...զր, կիսա...փ, հր...շ, մանր...աբան, մ...ջք, միջօր..., նոր...կ,
նրբ...րանգ, ողբ...րգակ, որևից..., չ...ի, պատն...շ, վեր...լակ, տի...զերք, ցայգ...րգ
գ. ան...րևակայելի, ան...ական, աշտ..., առ...րես, առօր...ական, բազմ...րանգ,
գրեթ..., երբևից..., երփն...րանգ, ...ակ, լայն...կրան, նրբ...րշիկ, չ...ր, պաշտոն...ական,
Սևա նհեկ, վայր...ջք, Վարդգ...ս, վեր...լք, վեր...րկրյա, ց...րեկ

18. Վերը տրված բառաշարքերից առանձին խմբերով դո՜ւրս գրեք բոլոր այն
բառերը, որոնք'

ա. վերջա նում Են է տառով.

բ. սկսվում Են է տառով.
գ. բա ռամիջում ունեն է տառ:

Ու-ի ուղղագրությունը
Ու հնչյունը հայերենում միակն է, որ գրվում է միաժամանակ երկու տառով' ո + ւ:
Այդ երկու տ ա ռերից ձա յնա վոր նշա նակող տառը ո -ն է: Հետ ևա բա ր առոգանական
նշանները դրվում են դրա վրա ինչո՜ւ, ո՞ւր, ո՞ւմ, վո՜ւյ, վո՜ւշ-վո՜ւշ, թո՜ւ, եղո՜ւկ,
տո՜ւր, հարցրո՜ւ և այլն:

֊ 26֊
 Հայոց լեզու

Երբ բառի միայն ա ռա ջին տառն է գրվում մեծա տա ռով, բա ռա սկզբի ո ւ-ն ունենում
է Ու տ եսքը' Ո+ւ' Ուրուգվա յ, Ուկրա ինա , Ուրմիա լիճ, Ուտ իք, Ուղտ ա սա ր,
«Ուրբաթագիրք», Ուրան մոլորակ և այլն:
Երբ ամբողջ շա րա դրա նքն է գրվում մեծա տ ա ռերով (գլխ ա տա ռերով), բոլոր
ՈԼ-երը ունենում են ՈՒ տ եսքը' Ո+Ւ' ՈՒՐՈՒԳՎԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ՍԿՍԵԼ ԲԱԿՈՒՆՑ,
ԱԼՊԻԱԿԱՆ ՄԱՆՈՒՇԱԿ, «ՏԵՐՄԻՆԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ՈՒՂՂԱԳՐԱԿԱՆ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒ», ՀՆՉՅՈՒՆԱԲԱ­
ՆՈՒԹՅՈՒՆ և այլն:
Ձեռա գիր գրելիս նման խնդիրներ չեն ա ռա ջա նում, քա նի որ հարկ չի լինում
գրելու միայն մեծատառերով:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

19. Համակարգիչով միայն մեծատառերով մուտքագրեի հետևյալ շարադրանքը:

Գարուն էր: Բնությունը ա պ աքինվող հիվանդի պես նայում էր թախծախառն

ժպիտով: Գարունը նոր էր լցվում նրա երակների մեջ, և նա անրջում էր աչքերը
տամկությամբ լի: Հևում էր անհուն տենչանքով: Ծ ա ռերը լցվել էին թացությամբ,
բողբոջները' ուռել: Հողը ա նհա գ շնչում էր: Վարդագույն վանքը ձորա փ ին լռել էր
ինքնամփոփ:

20. Համակարգիչով սովորական ձևով (ըստ անհրաժեշտության' մեծատառերով և

փոքրատառերով) մուտքագրեք հետևյալ գրվածքը:

ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑԻ ԳՐՉՈՎ ԵՆ ՍՏԵՂ ԾՎԵԼ «ՈՒ ՏՐՏՈՒՄ ԷԻՆ ՔՈ ԱՉՔԵՐԸ ԹԱՑ», «Ո՜ՒՄ ԵՄ
ԵՐԳՈՒՄ», «ՈՒՂԵՐՁ ՄԵՐ ՀԱՆՃԱՐԵՂ ՎԱՐՊԵՏՆԵՐԻՆ» ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ: ՉԱՐԵՆ-
ՑԸ ՆԱԵՎ ԹԱՐԳՄԱՆԵԼ է ՈՒՈՏ ՈՒԻՏՄԵՆԻ «ՄԵՐ ՕՐԵՐԸ» ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆԸ:

և-ի արտասանությունը և ուղղագրությունը

Մաշտոցյան այբուբենում և տառը չի եղել: Այն ստ եղծվել է հետագայում ե -ի և ւ-ի

միացությունից' ե + ւ = և: Այն չունի իր թվային արժեքը և մեծատառը: Վերջինիս
փոխարեն գործա ծվում է Եվ (ԵՎ) տառակապակցությունը:
Այս տառը գործա ծվում է բա ռա սկգբի յէվ և բա ռա միջի էվ հնչյունա կա պ ա կցու­
թյունները նշա նա կելու համար: Օ րինա կ և, ևեթ, Սևան, տերև, հարևան, արևե այլն:
Եթե բառի մեջ և բաղադրիչին նախորդում է բա ղա ձա յն, ապա և -ը արտասա նվում
է էվ' առևտուր (առծ/տուր), որևիցե (որէվիցե), այլև (այլէվ), իսկ եթե նախորդում է
ձայնավոր, ապա և -ը արտասանվում է յէվ նաև (նայէփ:
Էվ (յէվ) հնչյունակապակցությունը և -ո վ չի գրվում հետ ևյա լ դեպքերում.
1. Եթե ե -ի ց հետո լսվող վ-ն մի ուրիշ բառի սկզբնա տա ռն է: Օրինա կ' տարեվերջ
= տարի + ա + վերջ, ուղեվճւսր = ուղի + ա + վճար, հոգեվարք = հոգի + ա + վարք:
Ծանոթություն: Վերջածա նցների վ սկզբնահնչյունը այս կանոնին չի ենթարկվում,
հետևաբար վ հնչյունով սկսվող վերջածանցներով բառերում առաջացող էվ հնչյունակապակ­
ցությունը գրվում է և-ով հոգևոր (հոգի + ա + վոր), կարևոր (կարի + ա + վոր), ոսկևորել (ոսկի
+ ա + վոր + ել), ուղևոր (ուղի + ա + վոր):

- 27֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Նմանապես և-ով պիտի գրվեին գինևետ, այգևետ, ալևետ, բարևետ բառերը, քանի որ
սրանք նույնպես ածանցավոր են. կազմված են ֊ավետ (գրբ.' աւէտ//աւետ = մի բանով
օժտված, շատ) ածանցով և ոչ թե վետ («ալիք» ֊ վետվետալ) արմատով, ինչպես հաճախ
թյուրիմացաբար գիտակցվում է: Սակայն 1940 թ. ուղղագրական բարեփոխումից հետո առա­
ջացավ այս բառերի սխալ գրության ավանդույթ, որն անհրաժեշտ է փոխել հատուկ որոշմամբ:
Քանի որ նոր ուղղագրությամբ գրեթե բոլոր բառարաններն այս բառերը տալիս են ծվ-ով,
սույն ձեռնարկում նույնպես առայժմ թողնում ենք այդպես (գինեվետ, այգեվետ, ալեվետ,
բարեվետ):

2. Վանկատման և տ ողա դա րձի ժամանակ, երբ մյուս տողն ա նցնող վանկը

սկսվում է վ-ով: Օրինա կ հարծ-ւ/ան, բարծ-ւ/ել, արծ-ւ/ելք, ոսկծ-վորել, գինծ-ւ/ետ:

3. Մ եծա տ ա ռով գրելիս.

ա. հատուկ անունների սկզբում, ինչպես' Եվա, Եվդոկիա, Եվգինե, Եվրախորհուրդ,
Եվրամիություն, Եվրասիա, Եվրոպա.
բ. նախադասության կամ բա նա ստ եղծա կա ն տողի սկզբում և ա մբողջ տեքստը
մեծա տ ա ռով գրելիս, օրինակ.
Արևն էր նայում աչքով հայրական.
Եվ քաղցր էր աշխարհն ու հասկանալի... (Նաիրի Զարյան)
«ԿԱՐԱՊԸ, ԽԵՑԳԵՏԻՆԸ ԵՎ ԳԱՅԼԱՁՈՒԿԸ»:

4. Մեծա տա ռ Ե վ -ո վ սկսվող հա տուկ անուններից կա զմվա ծ բառերում: Օրինա կ'

եվրո, եվրոպական, արևմտաեվրոպական, եվրոպացի, համաեվրոպական, եվրասի-
ական, եվդոկացի:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

21. Բաց թողած տեղերում լրացրեք և կամ եվ.

ա. ագ...ազ, ալ...ետ, ալ...որ, ար...ագալ, բ...եռ, Գ...որգ, գեր...արել, գին...աճառ,

գոտ...որել, դափն...արդ, երբ...է, եր...ույթ, Եր...ան, թեթ...ոտն, թեր...ս, կար...եր,
հար...ան, հոգ...իճակ, ձ...ել, ոսկ...արս, ...րոպացի
բ. կար...որ, հա մա ...րոպ ա կա ն, հետ...ակ, հոգ...որ, հ...ասպառ, ոսկ...ա ճա ռ,
ոսկ...որվա ծ, պարգ...ել, սեթ...եթել, սերկ...իլ, ս...ակնած, վազ...ազ, ուղ...ճար,
ուղ...որվել, ուն...որ, իսկույն ...եթ, ...րոպա, ...րոպական, օթ...ան
Գ. ար...ելք, արևմտա...րոպական, բա րևա գիր, տար...երջ, ...գինե, ...րախորհուրդ,
...րամիություն, երթ...եկել, թեթ...ություն, Լ...ոնյան, հ...իհ..., հոգ...արք, ոգ...որություն,
պարզ..., ոսկ...ազ, Ս...ան, ս...եռուն

22. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում եվ.

ա. ոսկ...ազ, հոգ...իճակ, գոտ...որել, այց...ճար, ոսկ...որել, գեր...արել

բ. գին...աճառ, գին...ետ, համաեր...անյան, հետ...ակ, ուն...որ, ալ...ետել
գ. հ...ասպառ, եղր...անի, դափն...արդ, ալ...որ, ալ...արս, կար...որ
դ. հոգ...իճակ, կար...եր, ուղ...ճար, ոսկ...արս, տար...երջ, վազ...ազ

- 28֊
 Հայոց լեզու

ԲԱՂԱՁԱՅՆՆԵՐԻ ԱՐՏԱՍԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հայերենում բաղաձայնների արտասանությունը հիմնականում համապատասխա­

նում է գրությանը: Բաղաձայնները սովորաբար գրվում են այնպես, ինչպես արտասան­
վում են: Բայց երբեմն այս համապատասխանությունը խախտվում է: Օրինակ բ, գ, դ,
ձ, ջ ձայնեղ բաղաձայններ նշանակող տառերը մի շարք բառերում' բառամիջի և բա­
ռավերջի դիրքերում' հատկապես ղ, մ, ն, ր բաղաձայններից և ձայնավորներից հետո,
արտասանվում են փ, ք, թ, ց, չ: Օրինա կ երբ ֆրփ), համբերել (համւ/յերել), կարգ
(կարք), վարգ (վարթ), օձ (օց), առա? (առաչյ, դաղձ (դա/ււց), ամբողջ (ամբո/սձ),
համբերել (համբերել), հագուստ (հաքուստ):
Բ ա ղա ձա յնների ուղղա խ ոսութ յունը և ուղղա գրութ յունը սո վ որ ե լո ւ հա մա ր
պետք է հիշել հետ ևյա լ կա նոնները և բա ռա շա րքերը:

Բ-Պ-Փ

1. Մի շարք արմատներում և դրանցից կազմված որոշ բառերում ր-ից, մ-ից և

ձայնավորից հետո ւի հնչյունը լսվելիս գրվում է բ տառը.
աբխազ, Գաբրիել, դարբին, երբ, իբր (իբրև), լիրբ, խաբել (խաբեբա), խրբուկ,
Հակոբ (հակոբենի, հակոբուկ), համբերել, համբույր, հարբել, նուրբ, շաբաթ, որբ,
Սերոբ, սուրբ (սրբել), ուրբաթ, Քերոբ:

2. Մի քա նի բա ռերում ղ -ո վ գրվող խ հնչյունից հետո լսվող պ -ն գրվում է բ

տառով' աղբ (ախպ), աղբյուր (ախպյուր), եղբայր (եխպայր), ողբ (վօխպ):

3. Մյուս բոլոր դեպքերում բ -ի , պ -ի և ւի-ի գրությունն ու արտասանությունը

համապատասխանում են իրար, օրինա կ'
- Աբգար, Աբրահամ, ամբողջ, այբբենարան, արաբ, արբանյակ, արբել (արբունք,
արբշիռ, ջրարբի), բամբ, բամբակ, բարբառ, բարեբեր, բիբ, բորբ, բորբոս, գրաբար,
դմբդմբացնել, լրաբեր, խումբ, ձերբակալել, ներբող, շեղբ, պատշգամբ, ռումբ,
սկիզբ,
- ամպամած, ամպրոպ, ապակի, ապառաժ, ապշել, ապրել, դարպաս, թպրտալ,
թուխպ, ծոպավոր, կիպ, կողպեք, կոպ, հապշտապ, հուպ տալ, ճամպրուկ, ոսկեծոպ,
վիրապ, րոպե,
- ամփոփել, արփի, Արփիար, ափսե, ափսոս, դմփել (տուրուդմփոց), երփն (երփ­
ներանգ), թարփ, թփուտ, լողափ, խափշիկ, կոփել, հափշտակել, հղփանալ, սթափ,
սփոփել, տարափ, փրփուր և այլն:

Վ ա ր ժո ւթ յո ւն ն ե ր

23. Ընդգծե՜ք վեց բառ, որոնցում բ տառն արտասանվում է բ.

ա. երբեմն, լրաբեր, Հա մբա րձումյա ն, ողբերգություն, եղբայր, իբրև, շաբաթ,
հերոսաբար, հա մբերել, նուրբ, աղբաման, բողբոջ, շեղբ, Ռուբեն, դարբին
բ. Աբրահամ, ամբողջ, որբ, սրբել, ա շխ ա րհա բա ր, հոբելյան, խաբել, Սերոբ, Գաբ-
րիելյան, Աբգար, համբույր, հորեղբայր, այբբենարան, նրբանկատ

- 29-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

24. Բաց թողած տեղերում լրացրե՜ք բ, պ կամ փ.

ա. ա...խազ, ալեծու..., աղբակույտ, աղ...յուր, ամ...արիշտ, ամ...արձիչ, ամենասուր...,

ամ...հովանի, ամրակո..., անխա..., անխա...ան, ա...շել, ա...ստամբել, ար...ենալ, Ար...իար,
ա...սե, ա...սոսալ, բամ..., բամ...ասել, բամ...ել, բոր...
բ. Գա...րիել, գամ...ռ, գինար...ուք, գի...ս, գոմաղ..., գռ...ել, գրա...ար, դար...ին,
Ա...խազիա, աղ...անոց, ար...շիռ, Ար...ինե, դար...աս, դա...նեպսակ, եղ...այր, եր...,
երեսսր...իչ, երկնահու..., եր...եմն, երկնա գույն, զամ...իկ, եր...ևիցե
գ. ըմ...շամարտ, ըմբոշխ նել, ընդհու..., թար..., թափառաշրջիկ, թա...ք, թմ...լիկ,
թմ...կաթաղանթ, թ...րտալ, թրմ...ալ, թ...թ...ացնել, թ...ուտ, ժայռակո..., ի...րև,
լե...-լեցուն, լիր..., խա...ե...ա, խարխա...ել, խծ...ծանք, նր...անցք, խա...կանք
դ. նր...իրան, ող...երգություն, սր...ապատկեր, աղ...արկղ, դա...նեվարդ, եր...եմնի,
խո...ան, եր...ներանգ, թա...թ...ել, խա...ել, խո..., ծո...ավոր, Օո...ք, ծ...տուն, կա...կա...ել,
կառա...նարան, կա...-կանաչ, եր...ևէ, կո...
ե. կո...վել, Հակո..., համ...ակ, Հա մ...ա րձումյա ն, համ...երություն, համ...ույր,
հա...ճե..., հար...եցող, հար...ուխ, հա...շտակել, հենացու..., հ...անցիկ, Հռի...սիմե,
հուսախա..., ձեր...ա զատ վել, ճամ...որդ, ճե...ընթաց, ճողո...րել, ներ...ողել
զ. նր...աճաշակ, շերե...ուկ, ող...անվագ, որ...ևայրի, հա...շտապ, ձեր...ա կա լել,
ճամ...րուկ, ճե...-ճերմա կ, ճող...յուն, ներամ...ո..., նր...ակազմ, ող...աձայն, նր...անկատ,
շեղ..., շամ...ուտ, շամ...ուր, շե...որահար, սի...եխ, ող...երգակ
է. աղ...ահան, ոսկեծո..., ոսկեծու..., որ...անոց, պատշգամ..., պար...ակվել, ջրար...ի,
սե...տեմբեր, սեր...ական, սե...ականություն, սր...ազան, սե...-սև, սթա...վել, նր...ին,
ս...րդել, սր...ագրել, սրտատրո..., ս...րթնել, վիրա..., սր...ատեղի
ը. աղ...ահավաք, դա...նի, դե...-դեղին, թա...անցիկ, ծ...տուն, կա...կ...ել, ներ...ան,
հղ...անալ, հ...վել, նր...երշիկ, պա...ակ, Սերո..., սր...ավայր, տար...ողել, տրո...յուն,
ուր...աթ, ...ա...ագ, ...ր...րադեգ, քարակո..., Քերո...յան

25. Կետերի փոխարեն լրացնելով բ, պ կամ փ տառը' «ա»-«ե» կետերի բառաշար-

քերում ընդգծեք տասը թառ, որոնցում բ տառն արտասանվում է փ:

Գ-Կ-Ք

1. Մի շա րք արմատներում և դրա նցից կա զմվա ծ որոշ բառերում ր -ի ց , ն ֊ի ց և

ձա յնա վորից հետո ք հնչյունը լսվելիս գրվում է գ տառը.

անգամ, ավագ, Գրիգոր, Գևորգ, երգ (երգել, երգիչ, երգարան, երգեցողություն),

զագս, զուգել (զուգվել), էգ (իգական), էգուց, թագավոր, թարգման, ծագել, ծեգ, կա­
րագ, կարգ (կարգին), հագնել, հոգ (հոգս, հոգատար, հոգոց), հոգնել, հոգի, հոգնակի,
ձագ, ձիգ (ձգել, ձգտել), ճիգ (ճգնել), ճրագ (ճրագու), մարագ, Մարգար, մարգարե,
մարգարիտ, մուգ, նորոգ, շոգ (շոգի), ոգի (ոգևորել), պատարագ, պարգև, Մարգիս,
սուգ, տեգր, ուրագ, օգնել (օգուտ), Օգսեն:

2. Շաղգամ բառում ղ ֊ո վ գրվող խ հնչյունից հետո լսվող կ -ն գրվում է գ տառով:

3. Մյուս բոլոր դեպ քերում գ -ի , կ -ի և ք - ի գրությունն ու արտասանությունը

համապատասխանում են իրար, օրինակ'
- ագահ, ագարակ, ազգ (համազգային), անարգ, արագ, արգելք (արգելակ),
արեգ, Բագարան, թագին, Բագրատ, թուրգ, գագաթ, գիրգ, գոգ (գոգնոց), գորգ,

- 30-
 Հայոց լեզու

գովերգել, դագանակ, երկրպագու, զարգանալ, զիգզագ, զույգ (զուգերգ, զուգահեռ,

զուգադիպել, զուգորդել), թագ (թագուհի, թագադրել), Թորգոմ, ժամերգություն, հա­
գուրդ, համերգ, հարգ (հարգի, հարգել, հարգանք), հեգ, ձագար, ճագար, մարգ (մար­
գագետին), մեգ, մեներգ, միրգ (մրգաշատ), մոգ, նվագ, ողբերգակ, ոռոգել, սագ,
վագր, վարագույր, տեգ, փափագ, փոքրոգի, քնարերգու,
- անհարկի, գինարբուկ, թանկագին, հարկ, հսկել, սկսել, վարակ, վարակիչ, վար-
կաբեկել, քաշքշուկ,
- արտաքնոց, արքա, աքցան, բարք, գինարբուք, դիցուք, երաշխիք, ընչացք,
ծեծկռտուք, հաստիք, հետք, Միսաք, չոքել, սայթաքել, վարտիք, վարք, տաքդեղ,
փսփսուք, քղանցք, քսուք, օձիք և այլն:

Վ ա ր ժո ւթ յո ւն ն ե ր

26. Ընդգծեք վեց բառ, որոնցում գ տառն արտասանվում է գ.

ա. ագահություն, հագնել, ողբերգություն, թագուհի, համերգ, երգարան, էգուց,

հոգնակի, կարգ, նորոգում, շոգել, ձգա ն, հա րգանք, պարգևել, ահագին, Սա րգիս
բ. կա րգադրել, զա րգա ցում, անհագ, փա փ ա գ, ազգ, ա նօգուտ , նորոգել, ճգն ա ­
ժամ, սգավոր, մարագ, օգոստ ոս, թարգմանել, մա րգա գետ ին
գ. Տիգրան, զագս, ձա գուկ, տեգր, սեգ, զուգա կցել, հոգեբանություն, երկրպագու,
ձգան, ավագ, զուգա դիպ ել, հանգել, ճրա գու, ուրագ, կարագ, շոգիա նա լ
դ. զուգել, շոգ, հոգի, երգիծա նք, դեգերել, հոգս, հոգա տ ա ր, նվագ, ձգտ ել, Գարե-
գին, էգ, օգնություն, բագին, Բա գրատ , սուգ, անգամ, մգա նա լ

27. Ո*ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում ք:

ա. ո...եկոչել, հո...նակի, օրւսկար..., մր...ահյութ

բ. հավա...ել, տրտմաշու..., տա...դեղ, խլրտու...
գ. եր...նել, դիր...որոշում, գլուխկոտրու..., շո...ենավ
դ. ար...ահատանք, մար...արիտ, ճ...նաժամ, Վարդ...ես

28. Բաց թողած տեղերում լրացրե՜ք գ, կ կամ ք.

ա. ամո...իչ, այ...եկութ, անա րգա նք, անդրավարտի..., աներձա..., անթար...մանելի

անկար..., անհա...ուրդ, անողո..., ա պ ա քինվել, առաձ...ական, առին...նել, ավելցու...
ար...անակ, զու...ափայտ, թափթփու..., խշրտու..., հո...եհմա, քաշքշու...
բ. անօ...ուտ, ար...ելք, արմուն..., արտասու..., ա րքա յա կա ն, ա քսորա վ ա յր
արևայրու..., Բա...րատ, բազմահո..., բարա... (քերծե), բա րգա վա ճել, բարեհո...ի
բարեկար..., բեր...ատու, գո...ավոր, եր...ահան, ծե..., թա...ուհի, կար...ուկանոն, հեղ...
գ. անհո...ի, ավա...անի, բար... (թեժ, այրող), բարվո...ել, բացա...անչություն
բերան...սիվայր, բեր...րալից, գիր... (փափուկ), գիր... (գոգ), գլխահա..., գո...նոց
զու...եր..., կար...ապահ, հա...նել, հե...իաթ, հո...եպարար, զու...ս, Սու...իաս, քսու...
դ. անհար...ի, արևել..., Գրի...որ, դասալի..., դասակար..., դարա..., դե...երել, դիր...
դիցու..., դողէրոց..., դրասան..., եզեր..., եզերեր..., երախայրի..., երաշխի..., երկնա...եր
երկրպա...ել, զի...զա..., զորահավա..., զու...ահեռ, զու...արան, հո...եբան, զ...եռ

- 31-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զ աք արյան

ե. ա նօրգա նա կա ն, արջու..., ա...ցան, եր...ել, երկարածի..., զու...որդել, ընդեր...,

թա...ակիր, թաղի..., թան...արան, թան...ագին, թար...մանիչ, թմբու..., թնջու.., ժանի...,
ի...ական, լե...եոն, լ...տի, ծա...ել (ա ռա ջա նա լ, բխել), կար...ազանց, հո...եորդի
զ. անհո..., թա...ավոր, ծեծկռտու..., ծուն..., կանոնակար..., կառ..., կատվաձա...,
կարա..., կար..., կար...ին (գծա գրա կա ն գործիք), կիր..., կմախ..., կոշտու..., կրուն...,
հա...ուկապ, հանրօ...ուտ, հասարակար..., հաստի..., հե..., հոգեհա րա զա տ, հեռածի...
է. գինարբու... (խրախճանք), կար...ադրություն, հրծի..., հավա...ույթ, հո...աբարծու,
հո...եհանգիստ, հերյուրան..., հո...եվարք, հո...ատար, հո...նատանջ, հո...ոց, հօ...ուտ,
հրած...արան, կար...ավիճակ, հրմշտու..., շո...եկաթսա, ո...եղեն, փնտրտու...
ը. ծա...ար, ծա...ուկ, ծայնա...ցել, ծ...ան, ծիր..., ճան...ել, ճա...ել, ծ...տում, ճ...նակյաց,
ճ...ուն, ճտ...ավոր, ճրա...ալույց, ճի...ուջանք, ճրա...արան, մածու..., մակույ..., մանրու...,
մարա..., մար...արեություն, ճրա...ու, ճանկռտու..., վար...ագիծ
թ. հմայ..., հո...ալ, հրածի..., ճան...ռտել, ճա...ճ...ել, ճ...նավոր, մա...րակենցաղ,
ճրա...ակալ, Մար...արյան, ճ...վել, մար...արտաշող, հո...եվիճակ, մետա...սյա, մր...ատու,
Սար...իս, վարա...ազերծել, վար...ուբար..., փոքրո...ի, քաշկռտու..., ս...ավոր
ժ. հովվեր...ություն, մար...արտափայլ, մա...րասեր, մեծահո...ի, մեղ... (հանցանք),
մեղ... (թուլամորթ), Մետա...սյա, մի...ամած, մո...ական, մտահո...ություն, մտմտու...,
շո...ել, սու..., նախ...ին, նախ...ան, նետածի..., նորո...ել, շա...անակագույն, շն...շն...ան
ժա. մի...ապատ, մր...աշատ, շո...եքարշ, շրջա...այել, շրջա...այք, շուտասելու...,
շ...երթ, ո...ելից, սրտխառնու..., վարա...իչ, վար...անիշ, շո...ի, տ...նաջան, տն...արան,
ցայ...երգ, ուղղածի..., ւիա...ցնել, փափա...ել, Փղծու..., փող..., փսփսու..., ո...եշունչ
ժբ. շո...եխաշել, ո...ևորություն, ողբեր...ակ, պապա...ել, պատարա..., պատշ...ամբ,
պատրույ..., պար...ևատրել, պա...սիմատ, չօ...նել, պնա...ալեզ, Սար...սյան, սեր...ևիլ,
վաղանցու..., վարա..., վար... (ծիու համաչափ վագք), ս...ազգեստ, ստու...արք, սյու...
ժգ. չմուշ..., վար...աբեկել, սրն...ակալ, սար...ավորում, սուտմեռու..., տ...արամիտ,
վար... (պատիվ, հեղինակություն), վար... (պահվածք, կենսագրություն), վարա...ույր,
վերանորո...ել, տա...նապալի, չո...ել, վեր..., տա...ուկ, ուրա..., օրհներ..., փեղ..., հոն...

29. Կետ երի փոխ արեն լրա ցնելով գ, կ կամ ք տ ա ռը' « ժ »-«ժ գ» կետ երի բա ռաշա ր-
քերում ընդգծեք տա սը բառ, որոնցում գ տառն արտասա նվում է գ:

Դ - Տ - Թ

1. Մի շարք արմատներում և դրանցից կազմված որոշ բառերում ր-ից, ն-ից և

ծայնավորից հետո թ հնչյունը լսվելիս գրվում է դ տառը.
անդամ, արդար, արդեն, արդյոք, արդյունք (արդյունա բերել), բարդ, բերդ, բրդել
(բրդուճ, բրդոշ), բուրդ, դադար, դադրել, դդում, դրդել (դրդա պ ա տ ճա ռ), երդ (երդիկ),
երդում, զարդ, Զա րդա ր, զերդ, ընդամենը, ընդունել (ընդունակ), լերդ (լերդանա ք,
լյարդ, խնդիր, խորդուբորդ, կա րդա լ, կենդանի, կոկորդ, հաղորդ, մարդ, նյարդ,
Նվա րդ, որդ (որդնել), որդի, ջարդ, վաղորդյան (վաղորդայն), վա րդ (Սիրվարդ, Վար­
դուհի, Վա րդուշ, Վարդևան, Վա րդզես), Վարդան, վա րդա պ ետ, վարդավառ, վրդովել,
օդ, օրիորդ , ինչպես նաև ֊ո ր դ , -ո ւր դ , -ր ո ր դ , ֊ե ր ո ր դ ա ծա նցներով կա զմվա ծ մի
շարք բառեր (արձակուրդ, երկրորդ, ժողովուրդ, հինգերորդ, նախ որդ և այլն):

32֊
■
 Հայոց լեզու

2. Մյուս բոլոր դեպ քերում դ -ի և թ -ի գրությունն ու ա րտ ա սա նությունը

համապատասխանում են իրար, օրինա կ
- Ադամ, ադամանդ, աճուրդ, անջրդի, ապարդյուն, ավանդ, արդիական, արդուկ,
բադ, բարդի, գեղարդ, դահուկ, դղիրդ, երիտասարդ, Թադևոս, թակարդ, խարդախ,
խարդավանք, խլուրդ, խորանարդ, խորդենի, ծղրիդ, կախարդ, կորնթարդ, հագուրդ,
հարդ, Հւսրդագողի ճանապարհ, հարդաշաղախ, հարդարել, հորդ, հորդորել, մա­
կարդակ, Նավասարդ, շոկոլադ, սարդ, Սեդրակ, սպրդել, վառոդ, Տրդատ,
- աղոթք, անթառամ, անհեթեթ, արթուն, բրթբրթել, գաղթ, երթ (շքերթ, ուղերթ, եր­
թուղի), զարթնել, թերթ, խենթ, խորթ, խրթին, կանթեղ, հակինթ, շանթ, շուրթ, որթ, որ­
թատունկ, վատթար, փարթամ, օթևան և այլն:

3. Տ -ի գրությունն ու արտասանությունը սովորա բա ր համապատասխանում Են

իրար, օրինակ'
աղոտ, գաղտնի, խրտնել, կռնատ, հավատք, վարտիք, քրտնած և այլն:
Ծանոթություն 1: Խեղդել բառի ղդ կապակցությունը հնչում է խտ' խե/ստել:
Ծանոթություն 2: Այդ արմատից կազմված մի քանի բառերում յ ձայնորդից հետո դ-ն որոշ
չափով խլանում և հնչում է տ-ին մոտ արտասանությամբ, օրինակ այդպես — այտպես,
այդքան - այւոքան, այդպիսի - այտպիսի: Այդպես է հնչում նաև բառավերջի դ հոդը մայրդ
(մայրտ), քույրդ (քույրտ), գիրքդ (գիրքտ):

Վ ա րժութ յունն եր

30. Ընդգծեք վեց բառ, որոնցում դ տառն արտասանվում է դ.

ա. հարդարել, վարդա ստա ն, նյարդ, խնդրանք, խարդախ, ժողովուրդ, ըստ այդմ,

երիտասարդական, ջա րդել, հա ջորդ, Բաղդադ, օդա նա վ, ընդունել, թակարդ, բարդ
բ. արդար, ընդ որում, կախարդ, մարդասեր, շոկոլա դ, հոդված, մակարդակ, ծղ­
րիդ, ընդամենը, զա րդա րել, բրդա տու, որդիական, արդյունք, լողորդ, այդպես

31. Բաց թողած տեղերում լրացրեք դ, տ կամ թ.

ա. ադամոր...ի, Ալվար..., ականակի..., ակնթար..., ակու..., աճուր..., այգեկու..., այ...

(դա), ա յծամորուս, ար...յոք, ար...ուզար..., ար...մնի, արտահեր..., աղո..., ար...առոց,
ար...ասուք, ար...ևանունք, բր...ոտ, բր...ել (հրել), գաղ..., գաղ...նապահ, հար...ուկ
բ. աղո...ք, ար...յունահանել, գաղ...նիք, գ...ալ (սեղանի սպ ասքի առարկա), կար...,
կար...ալ, կարմրախայ..., կոկորդիլոս, կորնթար..., հաղոր...ում, քող...իկ, հայ...այ...ել,
հանդար...որեն, հաշման...ամ, հաջոր...ել, փու...կոտ, քաջոր...ի, քրթմնջյուն, օ...անցք
գ. այ...տեղ, այ...ոսկր, բիր..., ան...ա...ար, ան...ամագրվել, ան...ացուպ, անհաղոր...,
անհող...ող..., ա նձեռա կեր..., բազման...ամ, Բաղդա..., բա ղդա ...ել, բան...արկել,
բար...ություն, գաղ...նախորհուրդ, Դեբե..., կնճի..., կր...սեր, միլիար...ավոր, Վար...իթեր
դ. ան...ամ, ար...ուկ, գաղ...օջախ, գ...ալ (խղճալ), շվայ..., զեղար..., գիր... (կտրուկ),
գր...նակել, գունազար..., դիմա հա րդա ր, դր...ապատճառ, դրվագազար..., եր...ուղի,
եր...իկ, եր...մնազանց, զար...ասենյակ, թպր...ալ, թր...ուր, Նվար..., շողոքոր..., շոր...ել
ե. ան...ամահատել, այ...օրինակ, բեր...աքաղաք, գաղ...ական, գաղ...նածածուկ,
եղբորոր...ի, երիզոր..., օ...ոց, զար...ասեղան, ժան...աքիս, ճկույ..., մ...նոլորտ, շփեր...,
շփՈդվել, որ... (ճիճու), սփր...նել, Սե...րակ, փ...ել (նեխել), օրիոր..., օ...ապարիկ, շքեր...

- 33-
 Յու. Ավետիսյան, 1. Զաքար յան

զ. ար...յունաբերություն, Զվար...նոց, ընդա րմա նա լ, որ...ի, ընդհա նուր, ըն...անալ,

ըն...երակա, թախ..., թակար..., թազան..., թա...երական, թեպե..., թղ...ակից, ժան...ադեմ,
ժողովուր..., լւսջվւսր..., լյար..., սպր...ել, սրըն...աց, վա...սուն, վաղոր...յան, օ...ևան
է. ար...նանալ, եր...վյալ, լողոր..., գ...ակ, լուր..., խա...արել, խաղաթուղ..., խայ...ել,
խայ...ալ, խայ...աբղետ, խախու..., խառնաշփո..., խար...յաշ, խեղան...ամ, խեղ...ամահ,
խեն...անալ, խլուր..., խորանար..., խր...նել, խր...վիլակ, կա...ոդիկոս, հար...ավայր
ը. ան...ամավճար, անու..., անօ...ևան, վ...ար, ապա...արց, առհավա...չյա, առվույ...,
բր...ել (մանրել), բր...եղեն, եր...ևեկություն, զար...անախշ, զար...ուցիչ, զար...ուղի,
զինա...ա...ար, թփու..., լախ..., խեղ...ուկ, պայ...յուն, պայ...ար, առաջնոր..., պա...արագ
թ. ան...ամալույծ, զվար..., ըն...ամենը, ո...ել, խոր...ենի, խոր...ուբոր..., խոր...ություն,
խորհուր..., խր...ին, կան...եղ, հավկի..., Հա ր...ա գողի ճա նա պ ա րհ, հար...արել,
հեր...ագրում, հար...ություն, ճ...քավոր, մաթեմա...իկա, մանրակրկի..., մերթընդմերթ
ժ. այ...ուզվել, անգայ..., անգու..., ան...ամատոմս, անձրևոր..., անջր...ի, ար...արացի,
ար...արև, ար...են, անո... (խողովակ), ար...իական, գար...ատուփ, հնո...ի, խար...իշահեր,
խոր...կարան, խրճի..., հար...աքանդակ, հեծանվոր..., հեր...ապահ, հոր...ահոս, հոր...ուկ
ժա. անօ..., հրացայ..., չվեր..., հոտ...ի, հօ...ս ցնդել, ձկնկի..., ճամփող..., ճառագայ...,
ճարման..., ճանապարհոր..., որսոր..., միջնոր...ագիր, մշտար...ուն, մոր...ել, ներգաղ...,
նյար...այնանալ, նշ...արենի, նշ...ար, որ...նել, որ... (խաղողի վազ), որոգայ..., պա...ճեն
ժթ. այ...ժամ, այ... (թուշ), ար...ուն, արձակուր..., արտագաղ..., մար...ախույս, միջնոր...,
չորրոր..., պարապուր..., պար...և, պոռ...կալ, պոր...աբույծ, ջա...ագովել, ջար...ուբուր...,
սաղավար..., սաղար..., սարահար..., Սե..., սե...ևե...ել, սնո...ի, վաղոր...այն, վւսռո...
ժգ. այժմ ևե..., ան...ամակցել, ան...րա...առնալ, ուղեր..., անհե...ե...ություն, անվ...ար,
բեր...ակալ, զար..., ճմռ...ել, մոր...ի, վա...թար, վար...աբույր, Վար...ան, վարսահար...ար,
վարոր..., վի..., վի...խարի, վտարանդի, վր...ովել, տո..., ցա...կ, փար...ամ, փ...ել (ծաղկել)
ժդ. ա...րուշան, գաղ...նի, եր...վել, զար...ոնք, կա...սա, կեն...անի, հաշվեհար...ար,
վար...աստան, մար...կային, ծաղկազար..., շան...արգել, որ...ան կարմիր, որ...ատունկ,
պա...դարակ, վար...ապետ, բնոր...ուհի, Վար...ավառ, փ...ախտ, քր...նաջան

32. Կետերի փոխարեն լրացնելով դ, տ կամ թ տառը' «ժ»-«ժդ» կետերի

բաոաշարքերում ընդգծեք տասը բառ, որոնցում դ տառն արտասանվում է դ:

Ձ ֊Ծ ֊Ց

1. Մի շա րք ա րմա տ ներում և դրա նցից կա զմվա ծ որոշ բա ռերում ր -ի ց ,

ձա յնա վորից և ղ -ո վ գրվող խ -ի ց հետո ց հնչյունը լսվելիս գրվում է ձ տառը.
արձակ (արձակել, արձակուրդ, բացարձակ, ընդարձակ, համարձակ), բարձ, բար­
ձել, բարձիթողի, բարձր, դաղձ, դարձ (դարձյալ), դեղձ, դեղձան, դեղձանիկ, դերձակ,
դերձան, խուրձ, համբարձվել (համբարձում), հանդերձ (հանդերձյալ), հարձակվել,
որձ (որձակ), ործա, վարձ (վարձատրել), վարձակ, փորձ (փորձանք, փորձություն),
օձ (օձանման):

2. Մյուս բոլոր դեպ քերում ձ - ի և ց - ի գրությունն ու ա րտ ա սա նությունը

համապ ա տա սխա նում են իրար, օրինա կ

- 34-
 Հայոց լեզու

- անձավ, ատաղձ, արձագանք, արձան, արվարձան, արձանագրություն, բաղ­

ձանք, բրինձ, գանձ, գեղձ, գուղձ, ըղձական, իղձ, հեղձուցիչ, հորձանք, հունձ, մաղձ,
մերձ, մղձավանջ, մելամաղձոտ, շնչահեղձ, սանձ, վրձին, ուղերձ, փղձկալ, քուրձ,
օձիք,
- աղցան, ընթերցել, լաց, լվացք, խցկվել, կցկտուր, հարց, հիացք, մտացածին,
մրցակից, պախուրց, սառցակալել, փոցխ, քաղց և այլն:

3. 0 - ի գրությունն ու արտասանությունը միշտ համապատասխանում են իրար,

օրինակ'
եղծել, թախծել, թխվածք, սրտնեղած, կայծքար, կծիկ, կծկվել, կոծկել, կրծոսկր,
միածին, ործկալ, գլուխկոնծի, տխեղծ և այլն:

Վ ա րժութ յունն եր

33. Ընդգծե՜ք տասը բառ, որոնցում ձ տառն արտասանվում է ձ.

ա. վարձ, ա րձա կ, օձա գա լա ր, դերձա կ, դարձ, որձ, Հա մբա րձում, դա րձվա ծք,
փորձագետ, արձան, իղձ, օձիք, սանձ, հերձել, իրադարձություն, ա րձա նա գործ,
վարձատրել, մերձա վոր, դեղձա նիկ, դեղձենի, ըղձա կա ն, հեղձուցիչ, քուրձ
բ. ձորձ, հորձա նք, ա րվա րձա ն, դա րձյա լ, բնա կվա րձ, մղձա վա նջ, մերձա կա , ա ր­
ձագանք, տ նա մերձ, հա նդերձա նք, հա րձա կում, բա րձր, վա րձա կ, փ որձա նք, վերա ­
դարձ, հերա րձա կ, մա նկա բա րձ, խ ուրձ, հորձա նուտ , բա ղձա նք, բա ցա րձա կ, բա ր­
ձել, անփորձ

34. Բաց թողած տեղերում լրացրե՜ք ձ, ծ կամ ց.

ա. ալեկոծություն, ա...խագործ, ակաղ...ուն, ամբար...իչ, ա յտ ուցվել, ան...ավ (քա­

րայր), անձեռո...իկ, առա...գական, առան...ք, առեղ...վւս..., առկայ...ել, ա րձա նա գործ,
ւսրվար...ան, արտառո..., բագմափոր..., բա րյա ցա կա մ, բար...ել, բար...րախոս
բ. բա րձրա հա սա կ, գան...արան, դար...վածք, գ ե ղ ձ, գլուխգոր...ոց, գլուխ կոնձի,
գ...ու..., դար...յալ, դեղ...ան, դեղձենի, դեր...ակ, դյու...ագն, խե...եղեն, ծա...կանուն,
կաթնահուն..., կաթվա...ահար, կառուցվա...ք, կր...ոսկր, հանդեր...արան, մր...ավար,
քւսղ...րահնչյուն
գ. թռ...նել, թր...ել, ժողովա...ու, լա յնա րձա կ, լացակումա..., լացուկո..., խավի..., խա-
վար...իլ, լ...կան, լռակյա..., լվա...ք, լու...կի, խավարամա..., խե...գետին, խոտհուն...,
կազմվա...ք, կայ...կլտալ, կառու...ել, կատարա...ու, կայ...քար, փոր...ություն
դ. ա...խահոր, ան...կալի, անմր...ելի, ապաթար..., բար...րանիստ, բար...րուղեշ,
դեր...ան, թախ...ել, խե...եգործ, ծա...կել, կեղ...ամ, կեր...նել, կե...վա...ք, կոր...նել,
կր...ել, կ...կտուր, կ...մցել, կուր...ք, հայա...ք, հանգու...յալ, հանդեր...յալ
ե. հանկար..., հասարակա...ային, հո..., հողմակո..., հոր...անուտ, հուն...ել, ...ագար,
ձեռնա...ու, ձյունածա...կ, ձվա...եղ, ձվա...և, մազապուր..., մա...ուկ, մա...ու...իկ, մանկա­
բար...ուհի, մթամա..., մր...ունակ, վար...ավճար, ուղնու...ու..., փոր...առու
զ. անբի..., անդամալույ..., անե...ք, անեղ..., բար...ունք, բացար...ակ, բռուն...ք, բո...կլ-
տալ, թախ...աժպիտ, թափան...իկ, թխվա...ք, խ...անահան, խ...կել, ծա...կագիր, ծա...կոց,
ծո...րակ, կեղ...ել, հաստո...աշինական, հար...ակում, հարսնա...ու, հե...կլտալ

- 35-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

է. հ ա ն դ ե ր ձա պ ա հ , հեռար...ակել, միգամա..., մ ղ ձա վա նջա յին, մտա...մունք,

մտա...ածին (հնարովի, կեղծ), մր...ակից, մր...ել, մու..ել, նայվա...ք, նվագա...ություն,
շին...ու, ոսկեզօ..., որ...կալ, որ...աքար, վար...ահատույց, փղ...ուկ, փոր...անոթ
ը. ակնա...անք, աղան..., աղ...ան, լուսար...ակ, հերար...ակ, հիա...ք, հինավուր...,
հն...ել, հոգւս...ություն, մր...ասպարեզ, պախուր..., պր...նել, ջրահեղ..., սան...ար...ակ,
սերու...ք, սիգապան..., հնո..., սլա...իկ, սրղողա..., վազան...իկ, վար...ակալ
թ. հեղ...ուցիչ, վար...ել, վեհապան..., կերամբար..., վեր...անել, վեր...նել, տաղասա...,
տարա...վել, տողադար..., տր...ակ, ցն...ալ, ցն...ոտի, ուր..., փախ...նել, փայ...աղ,
փղ...կալ, փո...խ, քաղ..., քաղ...կեղ, օ...իք, վար...կան
ժ. ա...խահանք, ա...խաթթու, ասացվա...ք, ատաղ...ագործ, ար...ագանք, ա ր ձա կ ա ­
գիր, ար...ակուրղ, բար...իթողի, բար...րաղիր, դեղ...անիկ, եղ...ել, թյուրիմա...ություն,
Երկնաբեր..., գեղ...արար, ընդար...ակ, ընթա...ք, ընթեր...ել, թախան...ել, թախ...ադեմ,
ցն...ուղ

35. Կետերի փոխարեն ձ, ծ կամ ց տառը լրացնելուց հետո «ա»-«ե» կետերի

րառաշարքերում ընդգծեք տասը թառ, որոնցում ձ տառն արտասանվում է ց:

36. Ո*ր շարքի բոլոր բառերում է գրվում ց:

ա. ար...ունք, օրավար..., հանղեր...անք, հարցուփոր...

բ. կառամատույ..., քարածա...կ, դար...նել, լի...ք
գ. ողբասա...ություն, ճրագալույ..., դողէրո...ք, հանդիպակա...
դ. գարեհա..., խուր..., վար...ակ, փոր...անք

Ջ - ճ - Ձ

1. Մի շա րք ա րմա տ ներում և դրա նցից կա զմվա ծ որոշ բա ռերում ր -ի ց ,

ձա յնա վորից և ղ -ո վ գրվող խ -ի ց հետո չ հնչյունը լսվելիս գրվում է ջ տառը.
աղջիկ, աջ (աջակողմ, առաջ, առաջարկ, ընդառաջ, առջև, առաջին, առաջնորդ),
առէջք, արջ, թրջել, մեջ (մեջք), ողջ (ամբողջ, առողջ), ոջիլ (փայտոջիլ), վայրէջք,
վերջ, քաջք:

2. Մյուս բոլոր դեպ քերում ջ - ի և չ -ի գրությունն ու ա րտ ա սա նութ յունը

համապատասխանում են իրար, օրինա կ
- աղջամուղջ, անընդմեջ, անուրջ, աջակցել, բաղարջ, գաղջ, գաջ, գեղջուկ,
դաջել, եղջերու, եղջյուր, երջանիկ, զիջել, զղջալ, էջ (առէջ), էջմիածին, ընդմիջում,
ընկերոջ, իջնել, լուրջ, խառնիճաղանջ, խնջույք, խոխոջ, խուրջին, կամուրջ, կնոջ,
հաղարջ, հաջող, հաջորդ, հորջորջել, մարջան, միջակ, միջանցք, միջատ, միջին,
միջնեկ, միջնորդ, միջոց, միջուկ, միջև, մունջ, մրմունջ, մրջյուն, շեղջ, շեջ (հրշեջ,
անշեջ), շուրջ (շրջան, շրջել, շրջմոլիկ), ողջախոհ, որջ, չղջիկ, Տենովա, ստերջ,
տիրոջ, քաջ, քրոջ, քրքիջ, քուրջ,
- աչք, դարչին, զեղչել, կառչել, կտրիչ, նկարչական, ոչխար, չանչ, Սոչի,
վարչապետ, փախչել, փարչ, փուչ և այլն:

- 36֊
 Հայոց լեզու

3. ճ ֊ ի գրությունն ու արտասանությունը միշտ համապատասխանում են իրար,

օրինակ
ալոճենի, ակնակապիճ, աղճատել, աճել, աճպարար, աճուրդ, այծենակաճ,
գաճաճ, գոճի, երկարաճիտ, խոճկոր, կաճառ, կապարճ, կարիճ, կոճկել, կռճիկ,
կտրիճ, հարճ, ճանճ, ճղճիմ, ճոճք, մահճակալ, մաճկալ, մխրճվել, մուրճ, նախճիր,
շիճուկ, պարկուճ, պճնանք, սոճի, ուռճանալ, ուտիճ, քարճիկ և այլն:

Վ ա րժութ յունն եր

37. Ընդգծե՜ք տասը րաո, որոնցում ջ տառն արտասանվում է ջ.

սւ. խոխոջյուն, հորջորջել, մարմաջ, մրջյուն, աջ, ա ջա կողմյան, միջա նցք, լուրջ,
քաղաքամէջ, հրշեջ, ոջիլ, ընդմիջում, վերջին, ստերջ, հա ջորդ, վայրէջք, ա ռա ջա ր­
կություն, ա ռա ջիկա
բ. հաջողություն, անշեջ, արջ, աջհա մբույր, ա ռա ջնորդ, ա րջա մուկ, ամբողջ, ա ռա ­
ջին, մունջ, մղձավանջ, քրքիջ, դա ջվա ծք, առաջ, ա ջա կից, մեջ, կամուրջ, միջոց,
առջև, վերջույթ, Իջևան

38. Բաց թողած տեղերում լրացրեք ջ, ճ կամ չ.

ա. ալո...ենի, ակնակապի..., աղ...ատել, աղ...ամուղ..., ա...պարար, ա յծեղջյուր,

անա...առ, անգի...ում, անմի...ապես, ան...րդի, անտերուն..., անր...ել, ա...ալուր...,
ա...քաբաց, ա...ակողմյան, ա...ափնյակ, ա...լիկ, առա...արկություն, մի...ատ, մի...ոց,
շուր...պար, վեր...ակետ
ր. առա...ին, ա ռնչություն, առող...ություն, ար...աբույն, բաղար..., բա...կոն, բվե...,
գաղթօ...ախ, գաղ..., գա...ա..., գա..., գեղ...ուկ, թռ...ուն, թր...ոց, հախ...ապակի, հա-
ղար...ենի, հա...ել, հա...ողություն, հոր...որ...ել, մե...տեղ, մի...ակ, մի...օրեական,
ող...ույն, վեր...ին
գ. առա...նորղարան, ար...ուկ, գերա..., գո...ի, գր...ատուփ, դա...ել, եղ...երու, երկա-
րա...իտ, եր...անկություն, զեղ...ել, զի...ել, զղ...ալ, զոքան..., է...միածին, ըն...ացք,
ըն...աքաղց, թարթի..., թռ...ել, թր...ել, ի հե...ուկս, ի...նել, լայնալի..., լա...վարդ, կտրի...
(կտրող), հառա...անք
դ. ամբող..., այծենակա..., առա...նորդ, առէ..., առ...և, բարեհա..., դար...նագույն,
խառնի...աղան..., խո...կոր, խո...ընդոտ, խռ...ակ, խր...իթ, ծխամոր..., կապար...,
կառ...ել, կարի..., կար...ել, կ...ղակ, կ...մթել, կն...իթ, կո...կել, կոր...ել, կռ...իկ, կտրի...
(քաջ), հար...
ե. հռ...ակավոր, ճան..., ճղ...իմ, ...ո...ք, ...ռնչյուն, մահ...ակալ, մա...կալ, մար...ան,
մե...բերում, մե...ք, մին...և, մի...աղեպ, մի...ամտություն, մի...ավայր, մի...և, մի...օրե,
մխր...վել, մռն...յուն, մր...յուն, նախ...իր, նկար...ական, շեղ..., շի...ուկ, շուր...կալ,
ող...ագուրվել
զ. աղ...իկ, ո...խար, ո...իլ, որ..., չղ...իկ, պարկու..., պ...նանք, պ...րանք, ...ախ...ախել,
սկեսրո..., սո...ի, Սո...ի, ստեր..., վայրէ...ք, վար...ական, վեր...աբան, վեր...իվեր...ո, տա-
րեվեր..., ուռ...անալ, ուռ...ել, ուտի..., փախ...ել, փար..., քար...իկ, քրո..., քրքի..., քուր...

39. Կետերի փոխարեն ջ, ճ կամ չ տառը լրացնելուց հետո «ա»-«գ» կետերի

բառաշարքերում ընդգծեք տասը բառ, որոնցում ջ տառն արտասանվում է ջ:

- 37-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Ղ —Խ

1. Ղ հնչյունը լսվելիս միշտ գրվում է ղ տառը, օրինակ'

աղանդեր, աղմուկ, աղյուս, աղոթք, աղջամուղջ, ատաղձ, բաղձանք, բղջախոհ,
բողբոջ, գաղջ, գեղձ, գեղմ, գեղջուկ, գուղձ, եղնիկ, եղջերու, եղջյուր, գեղում, զղջալ,
թաղանթ, իղձ (ըղձալի), մառախուղ, խաղող, խեղաթյուրել, կթղա, կուղբ, հեղգ, հեղ­
ձուկ, մախաղ, մակաղել, մաղձ, մեղմ, մղձավանջ, մղձուկ, շեղբ, շեղջ, չղջիկ, սաղա­
վարտ, սաղմ, սեղմ, վեղար, ցնցուղ, փայծաղ, փղձկալ և այլն:

2. Դ -ո վ են գրվում նաև հետևյալ բառերը, որոնցում ղ հնչյունը հա ջորդող խուլ

բա ղաձայնի ազդեցությամբ երբեմն վերածվում է խ -ի.
Աղթամար, աղճատել, աղտոտ, աղցան, աղքատ, առեղծված, բաղկանալ, բողկ,
գաղթել, գաղտնի, գողտրիկ, եղծել, եղկելի, զեղծել, զեղչ, թուղթ, խեղկատակ, խեղճ,
խիղճ, խողխողել, ծաղկել, կաղկանձել, կեղծ, կեղտ, կողպ (կողպեք), կողք, հաղթել,
Հաղպատ, հղկել, հղփանալ, ծաղկել, ճեղք, ճղճիմ, ճողփյուն, մաղթել, մեղկ, մեղսա­
գործ, մեղք, մղկտալ, նողկալի, շաղկապ, շաղփաղփել, շղթա, ողկույզ, պաղպաղակ,
պաղպաջուն, պիղծ, պղպեղ, պղպջակ, պղտոր, պողպատ, սանդուղք, սողք, տաղ­
տուկ, տեղկոմ, տուղտ, ուղտ (ընձուղտ, ուղտապան, ուղտաբեռ), փեղկ, փողկապ,
փողհար, փողպատ, փողք, քաղց, քաղցր, քաղքենի, քողտիկ:

3. Ղ-ով են գրվում նաև հետևյա լ բառերը, որոնցում ղ հնչյունը իրեն հա ջորդող

նախապես խ լա ցա ծ բա ղա ձա յնի ազդեցությամբ նույնպես հա ճա խ վերածվում է խ-ի.
աղբ, աղբյուս, աղբյուր, աղջիկ, դաղձ, դեղձ (դեղձան, դեղձանիկ), եղբայր, խեղ­
դել, շաղգամ, ողբ (ողբերգակ), ողջ (ամբողջ, ողջույն):

4. Բա ղա ձա յնից ա ռա ջ խ հնչյունը լսվելիս գրվում է խ տառը հետ ևյա լ բառերում.

ախտ (ախտորոշում), ապուխտ, բախտ, բախտակ, գխտոր, դժոխք, դրախտ,
երախտիք, զմրուխտ, թախտ, թխկի, թուխպ, թուխս, ժխտել, լախտ, խախտել,
խրախճանք, խրոխտ, ծախս, ծախք, կխտար, կմախք, հախճապակի, նախկին, նախ­
ճիր, նախշ, նախքան, պանդուխտ, ջախջախել, Ջավախք, սխտոր, Վախթանգ, վախ­
ճան, վախկոտ, վխտալ, տախտակ, ուխտ (ուխտագնաց), փախչել, ինչպես նաև
-դուխտ-ով կա զմվա ծ անունները (Խոսրովիդուխտ, Շահանդուխտ, Որմիզդուխտ,
Սանդուխտ և այլն):

5. Մյուս բոլոր դեպ քերում խ -ի գրությունն ու արտասանությունը հա մա պ ա տ ա ս­

խանում են իրար, օրինա կ'
բխել, երաշխիք, զեխ, խախուտ, խիզախ, խուլ, կախգլուխ, կախել, հարբուխ,
հոխորտալ, մախաղ, մառախուղ, նշխար, շաղախ, ոչխար, սխալ, վախենալ,
փախուստ և այլն:

Վարժություններ

40. Բաց թողած տեղերում լրացրեք ղ կամ խ.

ա. ա...տ (հիվանդություն), ա...տածին, ակնբա..., ա...ախին, աղե...արշ, ապերա...տ,

Ա...թամար կ...զի, ա...յոաակ, ա...ճատել, ա...տե...ություն, ա...ցան, ա...քատ, ապու...տ,

- 38-
 Հայոց լեզու

ւսմբո. ջովին, ւսնհո...դո...դ, անմեղսու նակ, աշ...ուժորեն, ապաբա...տ, բա...ձալի,

աշ...ետ
բ. առո...ջություն, ատա...ձ, արնաշա...ա..., արտագա...թ, ա րտ ա սա նդուղք, բե...,
բաբա...յուն, բա...ել, բա...տ, բա ղկա ցուցիչ, բաշ...ել, բարեբա...տ, Բարսե..., ջրմու...,
գսհ-տնիք, գե...ջուկ, Գո...թան երգեր, գո...տրիկ, գրատա...տակ, դա...ձ, խարիս...,
փ...ձուկ, դե...ձ
գ. ա...տազերծել, ա...տոտ, ժ...որ, բա...տ ակից, բքա...ե...դ, գա...թական, գա...տնի,
գա...թօջա..., գա...ջ, գա...տագո...ի, դե...ձանիկ, դժբա...տ, դժ...եմ, դժո...ք, դշ...ոյական,
դրա...տային, ե...բայր, ե...երերգ, գա...տնապահ, ե...կելի, ե...յամ, ե...ջյուր, երա...այրիք,
ե...ծել
դ. երաշ...ավորել, երկնամու..., զե...ություն, զե...չել, զ...ջալ, զմրու...տյա, ըմբոշ...նել,
ընձու...տ, թա...անձել, թա...իծ, թա...ծաժպիտ, թա...տ, թ...ահեր, թ...կենի, թ...վածք,
թ...թատար, թու...պ, թու...ս, թու...թ, ժ...տել, լա...տ, ...ա...տել, ծա...կանա...շ, ծա...կան-
կար, լ...պոր, ու...տավոր (սրբատեղի ա յցելող)
ե. ա...տահանել, բա...տավոր, դշ...ուհի, թա...ծադեմ, խե...դուկ, խե...կատակ, խի...ճ,
խլափե...կ, խոզապու...տ, խրա...ճանք, խրո...տ, ծա...սել, ծա...կազարդ, ծա...կահյուս,
ծա...կեպսակ, կա...ա...ան, կա...կանձել, կարմրա...տ, կե...ծավոր, կե...տակորույս, կթ...ա,
կ...տար
զ. ժանտա...տ, լեռնաշ...թա, կո...պեք, կո...ք, կո...կռտել, հա...ճապակի, հա...թանակ,
Հայկանդու...տ, հարբու..., հե...հե...ուկ, հե...ձուցիչ, հ...կել, կմա...ք, հորդաբու..., ձա...կել,
ճե...քվածք, ճո...ոպրել, ճո...փյուն, մա...թանք, մանանե..., մառա...ու..., մ...կտալ, նա...շուն
է. հե...գ, ծա...կանոց, կե...տոտ, հա...թահարել, մե...կ, մե...ք, միապա...ա..., մթնշա...,
նա...ատինք, նա...կին, նա...ճիր, նա...շագարդել, նա...շքար, նա...քան, ո...ջույն, նշ...ար,
նա...օրե, ներգա...թ, ք...անցք, նո...կալի, քա...հան, քո...տիկ, շա...գամ, ու...տ (կենդանի)
ը. շարժասանդու...ք, շե...բ, շե...ջ, չ...ջիկ, շե...ջակույտ, շ...թայակապ, ո...բերգակ,
ո...կույզ, ոսկրա...տ, ո...ջ, պա...պաջուն, պանդու...տ, պ...պջակ, պո...պատ, ջա...ջա...ել,
Ջավա...ք, ջրա...ե...դ, սանդ...ակ, Սանդու...տ, սե...միրան, պ...տոր, պ...պե..., փո...հար
թ. ծա...կատար, հա...թանդամ, շո...ք, ո...ջագուրվել, սանդու...ք, սե...մել, սիբե...,
ս...տոր, սպանա..., սրախո...խո..., Վա...թանգ, վա...կոտ, վա...ճան, վաշ...առու, վ...տալ,
տա...տակամած, տա...երգու, տա...տուկ, տառե..., քա...ցր, ու...տ (դաշինք, երդում)
ժ. բո...կ, ճ...փալ, ու...տադրուժ, ու...տատեղի, ու...տապան, ու...տափուշ, փայծա...,
փարսա..., փե...կ, փ...ձկալ, քա...ց, փո...անորդ, փո...կապ, փո...փո...ալ, փո...ք, փոց...,
փտա...տ, քա...ցկե..., Շահանդու...տ, շա...ա...ել, քա...քենի, շա...կապ, ցո...աթաթա...

41. Կետերի փոխարեն ղ կամ խ տառը լրացնելուց հետո «ա»-«գ» կետերի

բառաշարքերում ընդգծեք վեցական բառ, որոնցում' ա) ղ տառն արտասանվում է ղ,
բ) ղ տառն արտասանվում է խ:

42. Օգտվելով հոմանիշների բառարանից գրեք տրված բառերին իմաստով մոտ

մեկական բառ, որոնցում լինի'

ա./ստառը.
դաշինք ֊ ..., հիվանդություն - .... եղնիկ - ..., մտրակ - ..., լավություն - ..., ոգևորել
֊ ..., թափառական ֊ ..., ամպ - ..., հանդիմանել-..., գա նա հա րել֊..., տ իրել֊..., երկյու­
ղել-..., մոլեգին֊..., վիհ֊..., պատրանք֊..., շա ղա կրա տ -...

֊ 39֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ. ղ տառը.
լաց - չունևոր - ցա նկա լ - .... երազանք - ծույլ - .... բողբոջել - .... վտիտ
- .... ա ղա վա ղել - պարթև-..., կնգուղ-..., խլեզ-..., հա րթեցնել - .... խ ա րտյաշ -...,
թուլամորթ-..., փ որձա նք-..., խյուս-..., ամուսին-..., սրտ ա ճմլիկ-..., ճզմել-...
Օրինա կ դաշինք - ուխտ:

Ր -Ռ

1. Որպ ես կա նոն' հա յերենում ր - ի և ռ - ի գրությունն ու ա րտ ա սա նութ յունը

հա մա պ ա տ ա սխ ա նում են իրա ր, օրինա կ
- ապառաժ, առավոտ, առյուծ, առնական, առվույտ, բառարան, բառնալ, եռ­
յակ, թռչել, խռպոտ, ծեծկռտուք, կառչել, կառք, կոխկռտել, կռթնել, կռճիկ, կռճոն,
հառնել, համառոտ, ձեռնարկ, մառան, պառկել, վառարան, քաշկռտել, քառակու­
սի, քառորդ,
- ապար, արժանի, արժեք, արծաթ, արծիվ, արհամարհել, արտ, Արտակ,
արտույտ, երեսուն, ընթերցել, թրջել, լրիվ, խանգարել, խրճիթ, կարգ, կարծիք,
կրծել, կրճատել, կրճտացնել, հարճ, հերթ, մարմար, մորթել, վագր, վերնագիր,
Տիգրան, քարճիկ և այլն:

2. Ո - ո վ վերջա ցող միավանկ արմատի կրկնությամբ կա զմվա ծ մի քա նի բա ռերի

մեջ ա ռա ջին արմատի ռ -ն փոխվում է ր -ի .
բարբառ, գրգիռ, Գրգուռ (լեռ), Թարթառ (գետ ) թրթիռ, Խորխոռունի, կարկառ
(քա րա կույտ ) կարկառել, մրմուռ, սարսուռ, սրսուռ:

Բա ցա ռություն են այդ նույն կ ա ռուցվա ծքով

ա. բա զմա պ ա տ կա կա ն բա յերը գոռգոռալ, ծռմռել, թռվռալ (թռվռուն), վառվռել
(վառվռուն), ֆռֆռալ,
բ. շա ղկա պ ա վոր բա րդությունները ծուռումուռ, շուռումուռ, կեռումեռ, եռուզեռ
և այլն:

3. Ր - ո վ վերջա ցող կամ վերջընթեր ր պ ա րունա կող արմատի կրկնությամբ

կա զմվա ծ բառերում ր -ն ռ -ի չի փոխվում, օրինա կ'
արար, թրթուր, խորխորատ, ծործոր, երերալ, հուրհրալ, մարմրել, չարչարել,
վերվերի, տերտեր, փորփրել, փրփուր, քրքրել, կերկերուն, ջրջրել, հրհրել, հրահրել,
Հերհեր, քարքարոտ, բրթբրթել, սրթսրթալ և այլն:

4. Նմանաձայնությամբ կա զմվա ծ բա ռերը գրվում են ռ -ո վ ' արմատի կրկնությամբ

կամ ռ -ի կրկնությամբ, օրինա կ'
գռմռալ, դռդռալ, զռզռալ, զռռալ, խռթխռթալ, խռխռալ, խռռալ, կռթկռթալ,
կռկռալ, կռռալ, հռհռալ, ճռճռալ, ճռռալ, մռթմռթալ, մռմռալ, մռռալ, փռփռալ և այլն:

5. Օ տ ա ր անունները հայերեն տ ա ռա դա րձելիս ն և լ հնչյուններից ա ռա ջ

նախընտրելի է գրել ոչ թե ր, այլ ռ' Բեռն, Կալիֆոռնիա, Կոռնուել, Հալիկառնաս,
Հոռն, Կառնապ, Շառլ, Կառլոս, Բեռլին, Վաթեռլոո և այլն:
Բա ցա ռութ յուն են ինտերնետ (հա մա զա նց), ինտերնացիոնալ, կոմինտերն,
Նիդերլանդներ բառերը, որոնցում բա ռա վերջի ր -ն ն -ի ց առա ջ է հա յտ նվել բա ռա ­

- 40 -
 Հայոց լեզու

կազմության հետևանքով, ինչպես նաև Կարլ անունը, որ ա րտասա նվում է նաև Կարըլ
ձևով, դրանից կա զմվա ծ Կարլովի Վարի տեղանունը և այլն:

Վա րժութ յուն

43. Բաց թողած տեղերում լրացրե՜ք ռ կամ ր.

ա. ախո...ապետ, ախո...ժաբե..., ա կա նջա լու..., աղեխա...շ, ամպագո...գո...,

անա...ժան, անկի...թ, անձե...ոցիկ, անշա...ժ, աշխա...հահ...չակ, ապա...աժ, ապա...ոշ,
ա...ագաստ, ա...յուծ, ա...նետ, ատ...ճանակ, ատ...ուշան, ա...ագիլ, արյուն...ուշտ,
գանգու...
բ. ագ...ավ, ապա..., ա...բշի..., ա...ծաթյա, ա...ծիվ, ա...համա...հել, արևա..., բա...նալ,
բա...բա..., բա...բա...ոս, բա...դի, Բո...ժոմ, բ...թել, բ...ոնզյա, բու...վա..., գզվ...տոց,
գոլո...շի, գո...գո...ալ, գո...շ, գո...տ, գ...գ...ել, գ...տնակ, ե...օրյա, դա րչնա գույն, եղե...ն,
զմ...սել, կտ...իճ
գ. ախո...ժակ, դատա...կ, սպո...տ, դ...նապան, դ...ացի, դ...ժել, եղե...ական,
ե...աժանի, ե...եսուն, երկպ ա ռա կութ յուն, զա...իվեր, զա...թնել, զա...նվել, զեփյու...,
ըմբ...նել, ընձե...ել, թա...անչ, թպ...տալ, թ...չել, թ...վ...ալ, խա...կել, խ...խ...ալ,
կառամատույց
դ. թ...թ...ալ, թ...թու...ավոր, թ...ջել, ժխո..., իրարամե...ժ, լ...տես, լու...ումունջ,
խա...նուրդ, խա...խափել, խա...ույկ, խ ելա գա ...վել, խոժո..., խոշո..., խո...շակ,
խ...չակ, խ...թին, խ...ճիթ, խու...ներամ, կա...կա...ուն, կա...ապան, կ...ունկ (գա րշա ­
պար), կա...թ, կա...ծիք
ե. դ...կից, ծեծկ...տուք, ծխամո...ճ, կայտա..., կա...չել, կա...ք, կա...գ, կա...կա...ել,
կա...ճել, կենսաթռթի..., կենտ...ոն, կե...կե...ուն, կե...ոն, կիտ...ոն, կի...ճ, կոխկ...տել,
կՈռծանվել, կո...նթարդ, կ...ապաշտ, կ...թնել, կ...կ...ալ, կ...պակ, Հ...իփսիմե, ճա...պ,
ո...կո...
զ. կ...ճիկ, կ...ունկ (թռչունը), կտ...վածք, կ...թել, կ...ծել, կ...ճատել, կռճտ ա ցնել,
կ...նկակոխ, հանդու...ժել, հա...աչանք, հե...արձակ (մազերը չկապած), հ...չակել,
հրավա...ություն, հրթի..., հ...ճվանք, հու...թի, ձե...ք, ձե...բա կա լել, մո...թել, պայտա...,
փա...ապանծ
է. ձե...բազատվել, ձիա...շավ, ձիաքա...շ, ճախ...անք, ճամպ...ուկ, ճանկ...ել, ճա...ագայթ,
ճա...ախոս, ճա...ճատյուն, ճմ...թել, ճո...տատեր, ճ...ճ...ալ, ճռվողյուն, մամ...ակալած,
մա...ախուղ, մատ...վակ, մա...մա..., մե...ժելի, միահամու..., միա...ժամանակ, մկ...ատ,
սաղա...թախիտ
ը. մո...թի, մ...մ...ալ (ձայնը), մ...մ...ալ (վերքը), մ...թմ...թալ, մ...սել, շահագ...գ...ել,
շա...աչյուն, շատ...վան, շա...ժա...իթ, շղա...շային, շ...շյուն, շու...ումու..., ոսկ...ախտ, ոստ...ե,
որմնախո...շ, պա...կել, պատսպա...վել, պատ...վակ, պատ...ույգ, պա...կ, տա...ասխալ,
փա...ասեր, քու...ջ
թ. հե...արձակել, հ...հ...ալ, պո...թկալ, ու...ց, պո...ոտախոս, ջե...ուզում, սա հմռկել,
սաղավա...տ, սա...նադոնդող, սա...ցակալել, վազ..., սավա...նել, սա...սու..., սպա...վել,
ԱռթԱռթալ, Առնքակալ, սրտաշա...ժ, սփ...թնել, սևե...ուն, վա...վ...ուն, վե...նագիր
ժ. տապա..., տա...ե...ք, ուղղափա..., ու...ճանալ, փա...ամոլ, փա...ավոր, փա...թամ,
փնտ...ել, փ...թկացնել, ու...չել, փ...շտալ, փ...փ...ալ (քամուց՜ վա րագույրը, ձիու բաշը),
փ ռփ ռել, քաշկ...տել, քա...ասմբակ, տա...եխ, քա...ասուն, քա ...ա քոս, ք...թմնջյուն,
ք...տնաջան, ու...կան, քա...որդ

- 41֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

Վ -Ֆ

Հարավ, ավտո, նավթ և դրա նցից կա զմվա ծ բառերում (հարավային, հարավցի,

ավտոմատ, ավտոմոբիլ, նավթավառ և այլն) լսվող ֆ հնչյունը գրվում է վ տառով:
Մյուս բոլոր դեպքերում վ -ի և ֆ - ի գրությունն ու արտասանությունը հա մա պ ա ­
տասխանում են իրար'
- Աղվանք, առվակ, Եթովպիա, զավթել, թանզիվ, թավշյա, թափվել, թոթով, լրիվ,
խոնավ, խստիվ, Խոսրով, խռովք, հազիվ, հավկիթ, հարկավ, հովտաշուշան, նավա­
վար, նզովք, շնորհիվ, որովհետև, սակավ, սելավ, տավղահար, փլավ, օվկիանոս,
- ասֆալտ, Աֆղանստան, եֆրեյտոր, Թիֆլիս, կարտոֆիլ, հաֆ-հաֆ, սֆինքս,
տիֆ, տուֆ, ո՜ւֆ:
Աղստև և սերկևիլ բա ռերում ֆ չի հնչում և չի գրվում:

Վարժություն

44. Բաց թողած տեղերում լրացրեք վ կամ ֆ.

ա. աս...ալտ, հարա..., ա վտ ոմեքենա , նզո...ք, կտա..., Հա...իզ, 0...սա ննա , փ լա ...,

հա զի..., թա ...շա պ ա տ , ա...տոտնակ, գա...թել, բո..., նա...թամուղ
բ. ս...ինքս, տա...ղահար, հովտ ա շուշա ն, հո...ասուն, Խոսրո..., աղ...անական,
ա...ղանական, խռո...ք, թանգի..., բո...ել, Օքս...որդ, թի...լիսեցի, հա...ք

Մ -Ն

Բ, պ, փ բաղաձայններին նախորդող դիրքում ն սովորաբար չի հնչում, քանի որ

ղրանց ազդեցությամբ վերածվում է մ հնչյունի: Ուստի արմատական բառերում այդ
դիրքում միայն մ է գրվում, օրինակ'
ակումբ, ամբաստանել, ամբար, ամբարիշտ, ամբարտավան, ամբիոն, ամբողջ,
ամպ, ամփոփել, բամբակ, բամբիշ, բմբուլ, գամփռ, գմբեթ, զամբյուղ, ըմբոշխնել,
ըմբռնել, ըմպանակ, թամբ, թմբուկ, թումբ, խումբ, կաղամբ, համբավ, ճամբար,
ճամպրուկ, ճամփա, շամբուտ, շամպայն, շամփուր, սմբակ, սմբուկ, սուսամբար,
ումպ, փամփուշտ: Մ -ո վ է գրվում նաև -ամբ վերջավորությունը, օրինա կ անվամբ,
արյամբ, էությամբ, մասամբ, արամբի:

Այղ դիրքում ն գրվում է այն դեպքում միայն, երբ բառակազմության ժամանակ

ն -ո վ վ երջա ցող բաղադրիչին միանում է բ, պ, փ բա ղա ձա յններով սկսվող բաղադրիչ,
օրինակ
անբախտ, անբան, անբասիր, անբավ, անբարբառ, անբարո, անբերրի, անբիծ,
անպաճույճ, անպատեհ, անպատիվ, անպատկառ, անպատճառ, անպարկեշտ,
անպարփակ, անպետք, անփայլ, անփառունակ, անփոփոխ, անփորձ, անփույթ,
հանպատրաստից, բանբեր, դռնփակ, ձեռնբաց:

Մյուս բոլոր դեպ քերում մ -ի և ն -ի գրությունն ու ա րտ ա սա նութ յունը

համապատասխանում են իրար, օրինա կ'
- բամբասել, համբույր, համբերել, համբարձում, Սամվել, սիմֆոնիա,
ամֆիթատրոն, կամք, հիմնել, նման,
- անվարան, բանտ, հանդես, հանկարծ, Մանվել:

-4 2 -
 Հայոց լեզու

Վա րժութ յուն

45. Բաց թողած տեղերում լրացրեք մ կամ ն.

ա. սեպ տ եմբեր, ա...բարո, ակու...բ, ա...պրոպ, ա ...պ ա ճույճ, ա ...բա րեխ իղճ,
արա...բի, ա...բարտակ, ա ...փ ա րա տ ելի, ա...պհովանի, ը...պել, ա ...բուժելի, ս...բուլ,
սուսա...բար, բա...բ, բա...բեր
բ. դա...բարան, ա...բովանդակ, ս...բակ, ռու...բ, ա...պարտ, շա...փուր, ա...բա-
րիշտ, հա...բակ, դիտմա...բ, ա ...փ ոխ ա րինելի, դռ...բա ց, ապ ստա ...բ, ա...բրոս,
թ...բուկ, ա...փորձ, ծծու...բ, ա...պատասխան, լա...պ, ս...բուկ

Հետևյալ բառերում ր -ի ց հետո գրվող հ -ն չի արտասա նվում («համր» տառ է).

աշխարհ, խոնարհ, խորհուրդ, ճանապարհ, շնորհ:
Չի արտասանվում նաև ա րհա մա րհել բառի երկրորդ հ-ն:
Սովորա բա ր չի ա րտ ա սա նվում Հովհաննես ա նվա ն բա ռա մ իջի հ -ն :
Թ ույլա տ րվում է չա րտ ա սա նել օրհնել բառի հ-ն:

Մյուս բոլոր բառերում ր -ի ց հետո և այլ դիրքերում գրվող հ -ն կարդացվում է,

օրինակ'
- աշխարհայացք, արհավիրք, արհեստ, ժպիրհ, խորհել, հուրհրատել, միրհավ,
ներհակ, նիրհել, քարհատ, օրհաս,
- ագահ, անհատ, բահ, բուհ, գահ, գոհ, գռեհիկ, գրոհ, դժգոհ, Զարեհ, զոհ, զրահ,
ընդհակառակը, ընդհանուր, ընդհատակ, ընդհատել, ընդհարում, ընդհուպ, Թեհրան,
թոհուբոհ, լեհ, խոհ, կահկարասի, հայհոյել, հեղհեղուկ, հերթապահ, հրահրել, հրդեհ,
մահ, նախագահ, նժդեհ, շահ, պահ, պատեհ, ջահ, սահման, սեպուհ, սկիհ (արծաթյա
անոթ), սրահ, վեհ, վիհ, վստահ, քաղհան և այլն:

Հ չի հնչում և չի գրվում նշխար, ապաշխարել, ընդամենը, ընդառաջ, ընդարձակ,

ընթանալ բառերում: Երկրորդ հ չի հնչում և չի գրվում անհեթեթ, անհողդողդ,
հայթայթել, հեկեկալ, հեղեղատ, հեղեղել բառերում:

Հ գրվում և ա րտ ա սա նվում է ընդհակառակը, ընդհանուր (ընդհանրապես),

ընդհուպ, ընդհատ, ընդհարվել բառերում:

Վա րժութ յուն

46. Բաց թողած տեղերում ըստ անհրաժեշտության լրացրեք հ տառը.

ա. ապաշխար...ել, նշխար..., ա շխ ա րհա յա ցք, նժդե..., ջրհեղ...եղ, դժգո..., խոր...ել,

ապաշնոր..., ար...ամար...ել, հայթ...այթել, խ ոնա րհա բա ր, թոհուբո..., ընդ...արձակ,
սկի..., հայ...ոյել, ան...եթ...եթ, նախագա...
բ. հեղ...եղուկ, խոր...ին, ընդ...առաջ, չնա շխ ա րհիկ, ընդ...ամենը, հով...ար (գլխ ա ր­
կի), հեղ...եղել, հեկ...եկալ, համ...արզ, ժպիր..., անհողդ...ողդ, մտախո..., հ.եղ...եղատ,
ընդ....ակառակը, միր...ավ, Հովհա ննես

-- 43 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Կրկնակ բաղաձայններ

Եթե բառի մեջ այս կամ այն բա ղա ձա յն հնչյունը ունենում է տևական ա րտ ա սա ­

նություն, գրվում է կրկնատառ, օրինա կ'
այբբենարան, հովվական, Վիեննա, իններորդ, մրրիկ, ուղղակի, Րաֆֆի:
Հայերենում կրկնակ բա ղա ձա յն ունեցող բա ռերը կա րելի է բա ժա նել մի քանի
խմբերի.

1. Նմանաձայնություններ և դրա նցից կա զմվա ծ բառեր, օրինակ

բվվոց, գվվալ, դզզոց, դռռալ, թշշալ, խշշոց, կըռռ, ճըռռ, ճթթալ, ճտտոց, շփփոց,
վշշյուն, տժժալ, տզզալ:

2. Հնչյունափոխության հետ ևա նքով ա ռա ջա ցա ծ բառեր ու բա ռա ձևեր, օրինա կ'

զննել - զնին+ել (ի-ն սղվել է), հովվական - հովիվ+ական (ի-ն սղվել է), մրրիկ -
մրուր+իկ (ու-ն սղվել է), տարրական - տարեր+ական (ե-ն սղվել է), ուղղական - ու-
ղիղ+ ական (ի-ն սղվել է), փթթել - փթիթ+ել (ի-ն սղվել է), քննական -քնին+ական
(ի-ն սղվել է), օրրան - օրոր+ան (ո-ն սղվել է):

3. Բա ռա կա զմա կա ն կամ քերա կա նա կա ն տա րբեր բա ղա դրիչների միա ցումով

ա ռա ջա ցա ծ բառեր, օրինա կ այբբենարան < այբ+բեն+արան, բերրի < բեր+րի,
գրավվել < գրավ+վ+ել, երկկողմ < երկ+կողմ, երեսսրբիչ < երես+սրբիչ, երրորդ <
եր+րորդ, ընդդիմանալ < ընդ+դիմ+ան+ալ, կեցցե < կեց+ցե, հոլովվել < հոլով+վ+ել,
նոյյան < նոյ+յան, Վահանն էլ < Վահան+ն, վրդովվել < վրդով+վ+ել: Սրանց թվում մեծ
քա նա կ են կազմում ն կրկնակ բա ղա ձա յն ունեցող բառերը, որոնք 0 -ո վ վերջա ցող
բազմավանկ բա ռերի հոգնա կիի ձևեր են (օրինակ սեղան+ներ, սողուն+ներ, դերա-
սան+ներ, վահան+ներ, բաղածայն+ներ, պատճեն+ներ, սվին+ներ, մեծատուն+ներ),
ն -ով սկ սվ ո ղ ա րմա տ ն երից ան- նա խ ա ծա նցով կա զմ վ ա ծ բա ռեր (օրին ա կ'
ան+նախադեպ, ան+ներելի, ան+նկուն, ան+նման, ան+նշմար, ան+նպատակ), ինը
(ինն) թվականից կա զմվա ծ բառեր (իննական, իննսուն, իններորդ, իննամյա, տաս-
նիննական, քսանիննամյա) և այլն:

4. Մի շա րք փ ոխ ա ռյա լ բառեր և օտ ա ր անուններ, օրինա կ'

Աննա, Աքիլլես, բալլադ, Բոնն, Բուդդա, էմմա, ժաննա, կիլովատտ, Հելլադա,
հելլեն, Մեքքա, մոլլա, Վիեննա, տոննա, ֆինն:

Ծանոթություն: Կրկնակ բաղաձայնով բառերի հետ չպետք է շփոթել նրանք, որոնց

գրության մեջ իրար հաջորդող նույն տառերի միջև արտասանվում է գաղտնավանկի ը,
օրինակ գգվել - գրգվել, դդում - դրդում, թթու - թրթու, լլկել - լրլկել, խխունջ - խրխունջ,
ծննդյան - ծնրնդյան, կկոցել - կրկոցել, կկու - կրկու, հույսս - հույսրս, ննջել - նրնջել, շշուկ
- շրշուկ, սսկվել - սրսկվել և այլն: Այս բառերն իրենց գրությամբ ստեղծում են կրկնակ
բաղաձայնի տպավորություն:

Վարժություններ

47. Բաց թողած տեղերում լրացրեք ր կամ րր, ռ կամ ռռ.

ա. ե...որդ, տւս...ակւսն, կ...ճիկ, ճ...ալ, տ ա ր որ ո շել, տտ...ւսլուծել, միւստա...,

տ ա րկետ ում, տա...ագիր, հինգերորդ, ւսմւսնո...

- 44 -
 Հայոց լեզու

բ. բնօ...ան, տ ա սներեքերորդ, տա...երք, կ...ալ, տա...երային, ա նտ ա րա կույս,

բնօ...ինակ, պա...կել, բա րօրություն, չո...որդ

48. Բաց թողած տ եղերում լրացրե՜ք ղ կամ ղղ.

ա. ու...ակի, ա ն ո ւ...ելի, ու...ևոր, խճու...ի, ու...ա բերձ, գործու...ում, ու...երձ,

ու...աթիռ, ութանկյունի, ու...եպարկ, բարձրու...եշ
բ. ու...ընթաց, ու...ահայաց, ու...եմոլոր, ու...արկել, ու...եցույց, ու...ամիտ, վազքու...ի,
ու...արգել (ճա նա պ ա րհը փակող)

49. Լրացրե՜ք բա ց թողած տա ռերը.

ա. հե...են, մո...ագար, Վիե...ա, աքի...եսյան, վշտա...ուկ, ք...ախույզ, բազմատա...,

ա...պատակ, փ...ել (ծաղկել, բողբոջել), ար...ե, ...մապուր, ք...ապարկ, հարերգություն,
բա...ադ, մ...իկ (բույսերի հիվանդություն)
բ. բնօ...ան, տասներկուե...որդ, ճ...ալ, հո...ական, կե...ե, հո...ասուն, ի...սունամյա,
այ...ենարան, ըն...իմակաց, տանջա...ուկ, երե...րբիչ, խ...խշոց, հո...աշունչ, եր...ենցաղ,
ժա...ա, ավե...ուկ, տո...ա, փո...ոսնակ

3 ձայնակապ

Հայերենը «չի սիրում» երկու և ավելի ձա յնա վորներ իրար կողքի: Ուստի բա ռա ­
միջում իրար հա ջորդող երկու ձա յնա վորների միջև որոշ դեպքերում արտասանվում
է յ հնչյունը: Օրինա կ միայնակ, գնեինք, էի, ժողովա ծուում, հիա նա լի բառերը
հաճախ արտասանվում են թույլ ա րտ ա հա յտ վա ծ յ- ո վ մի/այնակ, գնե/ինք, է;ի,
ժողովա ծուում, հխանալի:
Ձայնավորների միջև ա րտ ա սա նվող յ հնչյունը կոչվում է ձայնակապ:
Ձայնակապը հայերենում գրվում է միայն ա և ո ձա յնա վորներից հետո, օրինակ
արքայական, ա րքա յորդի, գնայինք, գոյա կա ն, երեխայի, երեկոյով, կայարան,
հսկւսյորդի, հսկայընթաց, մնայուն, պ ա հա ծոյա ցվա ծ, Սկայորդի, տղայի, գայիսոն,
Միքայել, նոյեմբեր, Ռ ա ֆ ա յե լ

է (ե), ի, ու ձա յնա վորներից հետո յ ձա յնա կա պ ը չի գրվում, ինչպես մա րգա ­

ր ե ա ն ա լ, ա յժ մ ե ա կ ա ն , է(')ակ, անէ(յ)ական, մ ի ջ օ ր ե ա կ ա ն , ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւթ յո ւն ,
բերեցին, Գայանե(')ին, ո ր դ ի ա կ ա ն , մի(’)ասին, մի(')ություն, ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ ի ց , հա րս-
նացու(յ)ի, սերմնացու(')ով:

Ծանոթություն: Ձայնակապի հետ չի կարելի շփոթել մի շարք բառերի արմատական յ-ն,

ինչպես բայ - բայական, թեյ - թեյել, խոյ - խոյահարել, խոյընթաց, հայ - հայերեն, հոկեյ - հո­
կեյի, Սերգեյ - Սերգեյի և այլն:

3 ձայնակապ չի առա ջա նում

ա. ա մենա -, ենթւս-, կ ի սա -, հ ա կա -, վ ե ր ա - և ա հոդա կա պ ով վերջա ցող այլ
նախ ածանցների ու ա րմա տ ների և ձա յն ա վ ո ր ո վ սկսվող հիմքերի միջև
ամենաարագ, ենթաիմաստ, կիսա ուղիղ, հա կա ա րշա վ, հեռոա տ ա էկրա ն, վերաէջադ-
իել և այլն,

— 45—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ. մի քա նի փ ոխ ա ռյա լ բա ռերում բա ոբա բ, կա կա ո, կա կա ոենի, կաուչուկ,

կոա լիցիա , ռա ունդ և այլն,
գ. օտ ա ր ա վ տ ո -, կ ի ն ո -, ռ ա դ ի ո -մ ի կ ր ո -, մա կրո-, մ ե գ ա - և այլ բա ղա դրիչների ու
ձա յնա վորով սկսվող ա րմա տ ների միջև ա վտ ոա րշա վ, կինոա ստ ղ, միկրոա լիք,
մա կրոա շխ ա րհ, մեգա օհմ, ռա դիոունկնդիր և այլն:

Ծանոթություն: 3 ձայնակապ չի առաջանում նաև մի շարք բառերում, որոնցում եա, իա,

իո տառակապակցությունները կարոդ են արտասանվել նաև որպես յա, յո Երկհնչյուններ
բամիա - բամյա, Եղիա - Եղյա, հեքիաթ - հեքյաթ, միլիոն - միլյոն, օրիորդ - օրյորդ և այլն:

3 ձա յնա կա պ թեև կա րող է հնչել, սակայն չի գրվում'

ա. Ն ա իրի բա ռի մեջ և դրա նից կա զմվա ծ բա ռերում' նա իրյա ն, նա իրիտ ,
Նա իրուհի, նաիրա կան և այլն,
բ. Աիդա, արխաիկ, նովոկաին, պոեմ, Ուկրա ինա և մի քա նի այլ օտ ա ր բառերում:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն

50. Ընդգծե՜ք այն բա ռերը կամ բա ռա ձևերը, որոնցում կա յ ձա յնա կա պ .

ա. համայնք, հեքիաթ, ձիա րշա վ, կիսա եզրա փ ա կիչ, ենթա օձիք, հնգամյակ, ժողո­
վածուում, գոյություն, այցելություն
բ. ինքնարտա հա յտում, գույք, Հա յա ստ ա ն, վայրկյան, խաբեբայություն, լիանալ,
միասին, հա րսնա ցուով
գ. թեյարան, մայել, Սերգեյ, կառույց, խոսեինք, հայհոյել, արդյունավետ, միայն,
կրիա
դ. կա յծկլտ ա լ, գույն, սյունակ, էություն, թեյել, հայերեն, Հռիփ սիմեի, հա յա ցք, ք ր ե ­
ական, արքայական

ԿԻՍԱՁԱՅՆ 3 ԵՎ ԵՐԿ ՀՆ ՉՅՈ ՒՆ Ն ԵՐ

Հայերենի յ բա ղա ձա յնի ա րտասանության ժամանակ, ի տարբերություն մյուս բա­

ղաձա յնների, ձա յնա լա րերն ավելի ուժեղ են թրթռում, այսինքն ավելի շատ ձայն է
առաջանում: Հետ ևա բա ր մյուս բա ղա ձա յններից ա ռա նձնա ցնելու համար յ հնչյունը
կոչում են նաև կիսա ձա յն: Ձա յնա վորների հետ յ-ն կազմում է կապակցություն, որ
կոչվում է երկհնչյուն, ինչպես այծյաճ, Զծ/թուն, կյանք, հայր, հույս, մյուս, պայթյուն:
Կիսա ձա յն յ - ի և որևէ ձա յնա վորի կապակցությունը մեկ վանկի սա հմա ններում
կոչվում է երկհնչյուն:
3 կիսա ձա յնը, որպես ձա յնա կա պ հա յտ նվելով երկու ձա յնա վորների միջև,
երկհնչյուն է կազմում ոչ թե նախորդ, այլ հա ջորդ ձա յնա վորի հետ, ինչպես' խաղայի
- յի, հա յա ցք - յա, մնայուն - յու, խ նայել - յե, գրեի - յի, ժողովա ծուում - յու:
Հայերենի երկհնչյուններն են.
այ - այրել, եղբայր, կայծ, հայթայթել, հա յտնել, ձայն, ճա յ, պայծառ, վայր և այլն,
յա - Արամանյակ, եղյամ, երկաթյա, կյանք, Հա կոբյա ն, Հրա չյա , մատյան և այլն,
էյ (եյ) - Անդրեյ, Զեյթուն, թեյ, լեյտենանտ, հեյ, էյ, Սեյրան, Շվեյցա րիա , նեյրոն և
այլն.
յէ (յե) - ամենաերկար, երամ, երգ, Իսրա յել, խոյեցի, հայերեն, նա յել և այլն,

֊ 46 -
 Հայոց լեզու

յի - ամայի, արքայիկ, գայիսոն, գնայինք, նայի'ր, ջղային, շոյիչ և այլն,

ույ - արժույթ, գույն, լույս, խարույկ, հաճույք, համբույր, հույն և այլն,
յու - աղբյուր, անկյուն, երկյուղ, հյութ, հյուսիս, հնչյուն, նյութ, սյուն և այլն,
օյ (ոյ) - գոյ, խոյ, հո՜յ, օ՜յ, նոյյան, շոյվել, հայհոյվել և այլն,
յօ (յո) - արդյոք, արքայորդի, թեյոտել, նայող, յոգ, յոդ, յոթ, Յոհան և այլն:
յը - բայը, Նոյը, խոյընթաց, հայընկույզ, թեյընկեր, արքայընտրիչ և այլն:

Երկհնչյունների արտասանությունը և ուղղագրությունը

Հայերենի երկհնչյունների ա րտ ա սա նությունն ու գրությունը մեծ մա սամբ

համապատասխանում են իրար հա/ր, ժայռ, աւո/ան, ման/ակ, Մետաքսյա, թեյ,
Զծ/թուն, խուսն, յուրային, թույր, ուրույն և այլն:
Սակայն մի շա րք բա ռերում (հա տ կա պ ես փ ոխ ա ռյա լ) Երկհնչյունների ա րտ ա ­
սանության և գրության միջև կա անհամապատասխանություն:
1. Յա երկհնչյունը գրվում է իա տ ա ռա կապ ա կցությա մբ.
ա. մի շարք հին փոխառություններում՝ ալելուիա, բամիա, դաստիարակ, խավիար,
կրիա, հեքիաթ, փասիան, օվկիանոս,
բ. մի շարք նոր փոխառություններում ակադեմիա, էներգիա, էքսկուրսիա, իշիաս,
լաբորատորիա, միլիարդ, մումիա, քիմիա և այլն,
գ. մի քանի օտ ա ր ծագման ա նձնանուններում Ազարիա, Անանիա, Բենիամին,
Բունիաթ, Եղիա, Եղիազար, Երեմիա, Զաքարիա, Լիանա, Մարիամ, Մարիանա,
Սուքիաս և այլն (բացառություն են' Վանյա, Վոլոդյա, Իլյա և այլն),
դ. տեղանուններում Ամասիա, Անգլիա, Ասիա, Բոլոնիա, Եդեսիա, Իտալիա,
Կիլիկիա, Մակեդոնիտ, Մեծ Բրիտանիա, Շվեյցարիա, Միսիան, Սոֆիա, Վիկտորիա,
Ուրմիա, Ֆրանսիա և այլն:

Ծանոթություն: Կանանց անուններում լսվող յա Երկհնչյունը սովորաբար գրվում է յա

Ամալյա, Ապա, Արաքսյա, Երմոնյա, Լիլյա, Սոֆյա, Վիկտորյա, Օֆելյա:

2. Յա Երկհնչյունը գրվում է եա տա ռա կապ ա կցությա մբ Անդրեաս, իդեալ, հրեա և

մի քանի այլ բառերում:

3. ՅԷ երկհնչյունը գրվում է իե տ ա ռա կապ ա կցությա մբ Գաբրիել, Զապորոժիե,

կարիերա, Մարիետ, պիես, պրեմիերա, Ջուլիետ, Վիետնամ և այլ օտ ա ր բառերում ու
անուններում:

4. Յո երկհնչյունը գրվում է եո տ ա ռա կապ ա կցությա մբ ակորդեոն, ամեոբա,

լեգեոն, Նապոլեոն, քամելեոն և ա յլ օտ ա ր բառերում ու անուններում:

5. Յո երկհնչյունը գրվում է իո տա ռա կապ ա կցությա մբ մի քա նի հիմնականում

փոխառյալ բա ռերում ու ա նուններում ամբիոն, ափիոն, աքսիոմ, բրաբիոն,
Բյուզանդիոն, գիլիոտին, մարիոնետ, մարմարիոն, մեդալիոն, միլիոն, չեմպիոն,
ռադիո, Սրապիոն, տրիլիոն, օրիորդ, Օրիոն և այլն:

Ծանոթություն: Երկհնչյուններ կամ ձայնավորական զուգորդումներ ունեցող վերը նշված

բառերում յ ձայնակապի և երկհնչյունների արտասանությունն ու ուղղագրությունը այստեղ
ներկայացված են ըստ գործող դասագրքերի: Մինչդեռ կատարված ուսումնասիրությունները և

- 47 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

գրավոր ու բանավոր հարցումները ցույց են տալիս, որ արտալեզվական ու լեզվական մի

շարք գործոններով պայմանավորված դրանց արտասանության մեջ կատարվել են զգալի
տեղաշարժեր: Դրանց մի մասը (ըստ դասագրքերի երկհնչյուններ ունեցող բառեր) ունի եր­
կակի արտասանություն երկհնչյունային (յ-ի թույլ արտասանությամբ) և երկձայնավորային
(առանց ձայնակապի), ինչպես Անդրյասյան II Անդրեասյան, Մարյամ II Մարիամ, հեքյաթ II
հեքիաթ, օլիմպյադա II օլիմպիադա, սոցյալական // սոցիալական, դաստյարակ //
դաստիարակ, Վյետնամ // Վիետնամ, Մարյետա II Մարիետա, քամելյոն //քամելեոն, Նապոլյոն
//Նապոլեոն, չեմպյոն // չեմպիոն, հրյա // հրեա, մյուս մասը, ինչպես նշվել է, արտասանվում է
թույլ հնչող յ ձայնակապի հավելումով կամ առանց դրա ա նէ' անալ // անէանալ, մի ' այն //
միայն, է 1ակ // էակ, լի 1ություն // լիություն, հղի >անալ // հղիանալ, մ ի 1ավորել // միավորել,
է 1ություն // էություն, տ ի 1եզերք // տիեզերք, բա զե' ակիր // բազեակիր, պի 1ես // պիես, ձ ի 1եր
// ձիեր, մ ի ' ւսյնակ // միայնակ և այլն:

Ուշադրություն: Երկհնչյուն չկա առօրեական, միջօրեական, քրիստոնեական,

քվեաթերթիկ, քվեատուփ, քվեարկել, քրեական, հետիոտն, թեորեմ բա ռերում,
հետևաբա ր դրանք պ ետք է ա րտ ա սա նել առօրէական, միջօրէական, քրիստօնէա-
կան, քվէաթերթիկ, քվէատուփ, քվէարկել, քրէական, հէտիօտն, թէօրեմ:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն

51. Բաց թողած տեղերում լրացրեք երկհնչյուն կամ երկծայնավոր նշանակող

տառերը.

ա. միամս...կ, ատամնաբ...ժ, ս...նակ, ն...րդ, Միքա...լ, ստ որոգ...լ, հա...լի, ք ա ռ...կ,

վա...լել, ա ներևա կա ...լի, հ ե ծ ...լ, կ...ծ, գ...ժ, քար...ր, հ...սկեն, մ...ս, վ...րկյա ն, ալ...ր,
ա րտ ոն...լ
բ. մի...ն, Վ...ննա, տ վ...լ, գործուն...թյուն, կանաց...թյուն, ժա ն...կ, մ...սին, ան...կան,
լեգ...ն, Գերման..., պանթ...ն, կ ա տ ա ր ...լ, աղ...սակ, բիլ...րդ, լ...րդ, լռել...յն, մար-
գար...թյուն, դաստ...րակ
գ. միմ...նց, Նապոլ...ն, փաս...ն, Վիկտոր... (անձնանուն), բրաբ...ն, ամբ...ն, Իսրա...լ,
Անդր...ս, եղ...մ, խաբեբա...թյուն, մեղմահնչ...ն, համբ...ր, լ...տենանտ, մատ...ն
դ. Ն..., Պար...ր, ա ռա ք ...լ, Զաքար...., ար...ն, այծ...մ, Ուկր...նա , ա րբա ն ...կ,
հոբել...ն, միլ...րդ, հ ե տ և ...լ, իշ...ս, օվկ...նոս, հնա դա ր...ն, հռոմ...կան, Մար...մ,
քր...կան, հար...ր, դ ա ր ձ ...լ

ՎԱՆԿ

Բառի այն հնչյունը կամ հնչյունների խումբը, որ արտասանվում է մեկ շնչով, կոչ­
վում է վանկ:
Օ րինա կ՝ կարոտ բա ռի ա րտ ա սա նութ յա ն ժա մա նա կ կ և ա հնչյուններն
ա րտ ա բերվում են իրա ր հետ միա սնա բա ր, մեկ շնչով' կա, իսկ մյուս երեք
հնչյունները ր ո տ , իրար հետ րոտ: Այդ երկու խմբերի միջև կա րող է որոշ չա փ ով
դադար լինել:
Բառերը կազմված կարող են լինել մեկ կամ մի քանի վանկերից: Օրինա կ տուն,
գիր, վարձ, խոսք, ու բառերը արտասանվում են մեկ շնչով և մեկական վանկ են: Իսկ,
օրինակ' տարի, հարցարան, հայրենասիրություն բառերը կազմվա ծ են երկու տա-րի,
երեք հար-ցա֊րան, և վեց հայ-րե-Օա-սի-րու-թյուՕ, վանկերից:

— 48—
 Հայոց լեզու

Վանկերի քա նա կը պ ա յմա նա վորված է ձա յնա վոր հնչյունների քանակով: Բառի

մեջ որքան ձայնավոր կա, այնքան էլ վանկ կա: Առանց ձա յնա վորի վանկ չի լինում:
Ձայնավորը վանկարար, այսինքն' վանկ կազմող հնչյուն է:
Հայերենում բոլոր ձա յնա վորները վանկարար են:
Միայն մեկ վանկից կազմված բառերը կոչվում են միավանկ բառեր, մեկից ավելի
վանկերից կազմվածները' բազմավանկ:
Վանկը ա րտ ա սա նա կա ն-հնչյունա կա ն միավոր է և կա րող է համընկնել կամ չհա ­
մընկնել իմաստային (բա ռա կա զմա կա ն) միավորի հետ: Օրինա կ' մարդասեր բառն
ունի երեք վանկ' մար-դա-սեր: Դրա նցից առաջին երկուսը չեն համընկնում իմաս­
տային միավորի հետ (մարդ), բայց երրորդ վանկը սեր, համընկնում է:
Ինչպես նկա տ եցիք, վանկը կա զմվում է մեկ կամ մի քա նի հնչյուններից, օ ր ի ­
նակ' ա-րագ: Միահնչյուն վանկ են կազմում միայն ձա յնա վորները, այսինքն' ամենա­
փոքր վա նկերը մեկ ձա յն ա վ ո ր ի ց կա զմվա ծ վա նկերն են: Օ ր ի ն ա կ ' ասել > ա-սել,
էի > է-ի, ուրախ > ու-րախ, օտար > օ-տար, էական > է-ա-կան:
Հայերենում կա րող են լինել մինչև հինգ հնչյունից կա զմվա ծ վանկեր: Օրինա կ
առանցք > ա-ռանցք, բռունցք > բը-ռունցք, կյանք, կուրծք:

Վանկի տեսակները

Վանկը կա րող է ա վա րտ վել ձա յն ա վ ո ր ո վ կամ բա ղա ձա յնով: Եթե վա նկը վ ե ր ջա ­

նում է ձա յնա վորով կամ կա զմվա ծ է միայն ձա յնա վորից, կոչվում է բաց վանկ,
օրինակ բացակա > բա-ցա-կա, ապակի > ա-պա-կի, կատարածու > կա -տ ա -
րա-ծու: Բա ղա ձա յնով վ ե ր ջա ցո ղ վա նկը կոչվում է փակ վանկ, օրինա կ վարդաս-
տան > վար-դաս-տան, հարկադրել > հա ր- կադ-րել:
Վանկ են կազմում նաև չգրվող ը -եր ը : Օ րինա կ' ջրհոր բա ռի մեջ ջ և ր
բաղաձայնների միջև արտասա նվում է ը, որն այդ բա ղա ձա յնների հետ միասին
կազմում է վանկ: Այդ բառի վանկերն են ջըր-հոր:
Արտասանվող, բայց չգրվող ը ձայնավորով վանկը կոչվում է գաղտնավանկ:
Ջրհոր բառի մեջ ջըր-ը գա ղտ նա վա նկ է: Այդպես նաև վկա (>վը-կա) բառի մեջ
վը-ն գաղտնավանկ է, ակնթարթ (>ա-կըն-թարթ) բառի մեջ կըն-ը գա ղտնա վա նկ է:

Վանկատման կանոններ

Արդի հայերենում վանկերի սահմանները որոշվում են հետ ևյա լ կանոններով.

ա. Երկու ձա յնա վորների միջև եղա ծ մեկ բա ղա ձա յնը վանկ է կազմում հա ջորդող
ձայնավորի հետ: Օ րինա կ ա-րագ, կա-տար, հա-յացք:

բ. Երկու ձա յնա վորների միջև եղա ծ մեկից ավելի բա ղա ձա յններից վերջինը վանկ
է կազմում հա ջորդող, մյուսները' նախ որդող ձա յնա վորի հետ: Օրինա կ' մար-տիկ,
աստ-ղիկ, ա-ռանցք֊ներ, մը-կըրտ֊վել:

գ. Վա նկասկզբում երկու բա ղա ձա յն կա րող է լինել, եթե դրա նցից երկրորդը յ

կիսաձայնն է: Օրինա կ' վայր-կյան, ար-դ/ոք:

դ. Գրությամբ ա նմիջա պես միմյանց հա ջորդող երկու ձա յնա վորները անկախ

արտասանությունից մտնում են տա րբեր վանկերի մեջ, ինչպես' մի-մի-այն, է ինք,
է-ակ, հա-կա-օ-դա-յին, ա-փե֊ափ, Ա-նի-ի, լի֊ու֊թյուն:

- 49
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե. Կրկնակ բա ղա ձա յնները (որոնց միջև գա ղտ նա վա նկի ը չկա) սովորա բա ր բա ­

ժանվում են տա րբեր վանկերի միջև (օրինա կ' Ան-նա, էմ-մա, Հով-հան-Օես,
գե-րան-ներ, տըզ-զալ, տար-րա-կան, կըծ-ծի, բեր-րի): Իրենց միջև գա ղտ նա վա ն­
կի ը ունեցող կրկնվող բա ղա ձա յնները կա րող են միասին մեկ վանկ կա զմել (օրինակ'
ԳԸգ-վել, թըթ-վել, զըզ-վել) կամ էլ տ ա րբեր վա նկերի պ ա տ կա նել (օրինա կ
մը-կը-կւսլ, թը-թու, կը-կո-ցել, խը-խունջ, պը-տը-տել, խը-ծը-ծել, չա-րա֊ճը-ճի,
ար-ճը-ճի): Կան նաև թե՜ մեկ, թե՜ մյուս ձևով վա նկա տ վող կրկնա բա ղա ձա յն բառեր
(օրինա կ զըն-նել կամ զը-նը-նել, քըն-նել կամ քը-նը-նել, մըր-րիկ կամ
մը-րը-րիկ, փըթ-թել կամ փը-թը-թել, խըտ-տել կամ խը-տը-տել): Սրա նցից
երկրորդները հա տուկ են ժողովրդա կան լեզվին:

զ. Ս, դ, ն հոդերը բա ղա ձա յնից հետո նախորդ բա ղա ձա յնի հետ ը -ո վ կազմում են

վանկ գիր-քըս, գիր-քըն, ա-նու-նըդ, հո-րըդ (քո հորը):
Ծանոթություն: Հայերենում կան թույլ «ը» ունեցող կիսավանկեր: Դրանք են բառասկզբի
սպ, սկ, ստ, սփ, սք, սթ, զբ, գգ, շպ, շտ, շկ հնչյունակապակցությունների դեպքում գոյացող
ըս-, ըզ-, ըշ- գւ՚յղտնավանկերը և բառավերջի տր, դր, կր, գր, քր, ձղ, կղ, սն և նման հնչյունա­
կապակցություններով վանկերը:
Պետք է զգուշանալ կեղծ գաղտնավանկերից: Քանի որ հայերենում ամեն մի առանձին
բաղաձայն արտասանվում է ֊ը հենարանով {բը, գը, դը, զը, խը, ծը և այլն), շատերին թվում է,
թե բառը վանկատելիս կարելի է ամեն մի բաղաձայնը հենարանով դարձնել վանկ (գը-տը-նել,
հան-դը-գը-նել, տը-րը-տը-Ըը—ջալ և այլն): Այդպես չի կարելի: Իրականում վանկ են կազ­
մում այն «ը»-երը, որոնք չվանկատված բառում նույնպես հնչում են, թեև չեն գրվում: Օրինակ'
կը-տըո-տել, գըր-գը-ռել, թըր-թը-ռալ, գըր-քեր, խըն-ձոր, դը-ռըն-բաց, ձը-կըն-կուլ,
ժը-կըրտ-չյան, տըր-տըն-ջալ, հան-դըգ-նել, ըս-կը-սել, թան-ձըր, ար-կըղ և այլն:

Վարժություններ

52. Տրված բառերը բաժանեք վանկերի.

կայսրություն, վիրավոր, դա սա գրքեր, բա րձրա նա լ, հետ ա քրքիր, տարրական,

նկարչատուն, մկան, ստեղծա գործություն, կարգախ ոս, բա րձրա ձա յն, վկայական

53. Տրված բառերը վանկերի բաժանեք' գրելով գաղտնավանկի ը-ն, եթե կա.

թանձր, գա ղտ նի, պ ա տ սպ ա րել, բջջա յին, կրնկակոխ, զննել, կրկնել, մանր,

մա նրա հա տակ, երա ժշտ ա կա ն, պ տ տ ա հողմ, ուղղել, ճռճռա լ, մկկալ, դռնփա կ,
այսինքն, կարմրություն

54. Վանկատե'ք և յուրաքանչյուր բառի դիմաց նշեք վանկերի քանակը.

կմկմալ, ա ստ ղա գետ , ա նբա ցա տ րելի, զգա ցում, մութ, վարք, արևելյան, կյանք,
արևմտյան, ստ եղծել, էինք, գնդակ, մեղք, տնօրենություն

Օ րինա կ տեգր - տե-գըր 2:

55. Գրեք հինգ բազմավանկ բառ, որոնց առաջին վանկը եթե հանենք, մնացած
մասը կմնա որպես բառ:

Օրինա կ տանտիկին - տան-տիկին:

- 50֊
 Հայոց լեզու

56. Ընդգծեք'

1. միավանկ երեք բառ.

ա. զգալ, մկան, արագ, ձյուն, վկա, անգղ, լույս, շերտ, կրակ, ծրա ր
բ. կայսր, հպարտ, սպաս, հարս, աստղ, զգույշ, կարծր, արտ, հյութ

2. երկվանկ երեք բառ.

ա. սկահակ, արյուն, լրտ եսել, խայթ, վկա, բարև, հանդուգն, հյուր, կա ղա պ ա ր
բ. պարտեզ, գիշա նգղ, գիսա ստ ղ, էի, սպ ասել, մայթ, կյանք, սրատես, սպի

3. եռավանկ երեք բառ.

ա. բարձրանալ, հարցնել, կրակմարիչ, վարսավիր, հնարամիտ, վնասակար, կակաո
բ. երկինք, միավոր, հնաբնակ, էություն, հայերեն, եկեղեցի, կրկնա կոշիկ, վայրէջք

4. քառավանկ երկու բառ.

ա. զբոսաշրջիկ, հրապարակ, ամենակարծր, վնգստոց, տնտեսություն, վա րձա տ րել
բ. սննդամթերք, կա ռամա տույց, փոխադրիչ, նարնջագույն, քրթմնջա լ, փայլփլուն
գ. թրթնջուկ, շարադրություն, պ ղնձա գործ, չմշկորդ, մշտ նջենա կա ն, ա կնկա լու­
թյուն

5. երեք բառ, որոնցում բաց վանկ չկա.

ա. հացատուն, գործունյա , անտնտեսվար, կա րծրա նա լ, վարգուն, ուսմասվար,
սևաչ
բ. կամավոր, հացթուխ, վերարկու, պ ա րտիզպ ա ն, հրա վիրա տ ոմս, սիրելի, ձնհա լ

6. երեք բառ, որոնցում բաց վանկ կա.

ա. պայքար, մրցա շա ր, կայտառ, հնադար, կայծակ, ընկույզ, քա րհա նք, մանանա
բ. սղագրում, դրվագ, մարտական, գրտնա կ, բա րձր, հայթայթել, հիշա սարք,
երդում

7. երեք բառ, որոնցում փակ վանկ կա.

ա. երեխա, եղջյուր, աղբյուր, խաբեբա, երախ այրիք, աբեղա, ակամա, լումա, հե­
տագա
բ. մկնդեղ, պարագա, եռաժանի, ընձուղտ, խաթաբալա, հացօղի, թպրտալ, բացակա

8. երեք բառ, որոնցում փակ վանկ չկա.

ա. հետմիջօրե, գեղանի, միակողմանի, հոլանի, տ եղնուտեղը, ինչևէ, նախօրե,
հասցե
բ. հանրաքվե, պողոտա, տ ա նջա լի, հակամանրէ, տասնինը, նորափեսա, փայտե,
չարաճճի

ՏՈՂԱԴԱՐՁ

Գրելու ժամանակ հա ճա խ ա մբողջ բառը միևնույն տողի վրա չի տ եղա վորվում,

ուստի ստ իպ վա ծ ենք լինում նրա մի մասը տ եղ ա փ ո խ ե լ հ ա ջո ր դ տող: Ն ա խ որդ
տողում մնա ցա ծ մասի մոտ դրվում է տ ողա դա րձի գծիկ (-), որ կոչվում է ենթամնա:
Բառի մի մասը հա ջորդ տ ող տ եղա փ ոխ ելը կոչվում է տ ողա դա րձ:
Տողա դա րձը կա տ ա րվում է երկու սկզբունքով ըստ վա նկերի և ըստ բառի
բաղադրիչների:

-51
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ըստ վանկերի տ ողա դա րձի հիմքում ընկած են վանկատման կանոնները:

Տողա դա րձի բա ռակա զմա կա ն սկզբունքի հա մաձա յն' բա րդ և նախ ածանցավոր
բա ռերը կա րելի է ոչ միայն վա նկա տել, այլև բա ռակա զմա կա ն բա ղա դրիչների բա­
ժանել: Ընդ որում' անջատվում են նախ ածանցները (հոդա կա պի հետ միասին) և ար­
մատները (հոդակապը մնում է իրեն նախորդող արմատի հետ): Օրինա կ ա ն -օ գ ո ւտ ,
ծ ո վ -ե զ ր , գ ե տ -ա փ , վա յր-էջք, բա զմ-երա նգ, չա ր ա -ճ ճի , նա խ ա -դրյա լ, կ ա ր գ ա -դ ր ե լ
և այլն:
Վերոհիշյա լ երկու սկզբունքների կիրառմամբ տ ողա դա րձի կանոնները ձևա կերպ ­
վում են այսպես.
1. Տողա դա րձվող բառի երկու (ավարտվող տողում մնացող և հա ջորդ տող գնացող)
մասերը պետք է կազմված լինեն կա մ ամբողջական վանկերից, կա՜մ բառակազմական
ա մբողջա կա ն բա ղա դրիչներից (արմատ ունեցող): Օ րինա կ' ա -ղ ա լ, սա -կա յն ,
զա ր-մա նք, թի-ա կ, է-ա կ, նա -և, թե-Վւ, փ ա յ-ծա ղ, ա յր-վա ծք, վա յ-րի, ա -նորոշ կամ
ա ն-որոշ, ծ ո-վ ե զ ր կամ ծով-եզր, ինք-նիշխ ա ն կամ ինքն-փշխան, երփ -ներա նգ կամ
երփ ն-երա նգ և այլն:

Ծանոթություն: Ըստ հայերենի վանկատման կանոնների երկու ձայնավորների միջև եղած

մեկից ավելի բաղաձայններից վերջինը վանկ է կազմում հաջորդող, մյուսները նախորդող
ձայնավորի հետ, ինչպես վարձ-կան, ամպ-րոպ, կարծ-րանալ: Տողադարձի ժամանակ
բացառություն կարող է լինել միայն յ կիսաձայնի դեպքում, որին նախորդող բաղաձայնը բա­
ռամիջում կարելի է կցել կա մ նախորդ, կա՜մ հաջորդ վանկին: Օրինակ ա-րյուն կամ ար-յուն,
էու-թյուն կամ էութ-յուն:

2. Անմիջապես միմյանց հա ջորդող երկու ձա յնա վորա նիշ տ ա ռերից (եթե նույնիսկ
դրանք երկհնչյունային արտասանություն ունեն) մեկը կա րող է մնալ, մյուսը' գնա լ
հա ջորդ տող, ինչպես միմի-ա յն, հա կա -օդ ա յին, ա փ ե -ա փ , Ա նդրե-ա ս, օվ կ ի ՜ա ն ո ս ,
Մ ա րի-ա մ, ի դ ե -ա լ, միլի-ոն, հեքի-ա թ, է-ություն;

3. Կցա գիր և տ ա ռով ա րտ ա հա յտ վա ծ «ե» և «վ» հնչյունները եթե բաշխվում են

բառի տ ողա դա րձվող երկու մասերի վրա, ապա և տառը փոխարինվում է եվ
տ ա ռա կապ ա կցությա մբ, որի ե -ն մնում է ա վա րտ վող տողում, իսկ վ -ն անցնում է
հա ջորդ տող: Օ րինա կ Ե րե-փ սն, բ ա րե-վել, տ երե-վա թ ա փ , կ ա ր ե -վ ո ր ;

4. Տողա դա րձվող բառի' ա վա րտ վող տողում մնացող հա տ վա ծի վերջին վանկը

կամ հա ջորդ տողն ա նցնող հա տ վա ծի ա ռա ջին վանկը եթե գա ղտ նա վա նկ է, ապա
դրա ը -ն գրվում է: Օ րինա կ շըղ-թ ա , ա ր -կ ը ղ , կ ը -տ ը ր տ ե լ, ը ս -կ ի զ բ , ըստ -ր ո ւկ ,
երբե-Օըն, Մ ը-կըրտ իչ, խ ըռ-նըվել; Տ ողա դա րձից հեռու ընկած գա ղտ նա վա նկերի
ը -ն չի գրվում: Օ րինա կ եր-բեմն, ծ ա ղ կ ա շղ թ ա , խ ռնը-վել, Մ կ ը ր-տ ի չ (չի կա րելի
գրել եր-բեմըն, ծ ա ղ - կաշըղթա, խ ըռնը-վել, Մըկըր-տ իչ):
Բա ռա կա զմա կա ն սկզբունքով տ ողա դա րձ կա տ ա րելիս գա ղտ նա վա նկի ը -ն չի
գրվում, եթե նույնիսկ տ ողա դա րձի' վանկատմամբ և բա ռակա զմա կա ն սկզբունքնե­
րը հա մընկնում են (օրինա կ ա ն -վ ն ա ս, գ ե ր -խ ն դ իր , գ ր ա -ք ն ն ի չ, փ ա յլ-փ լե լ,
չ ա ր ա -ճ ճ ի , հ ո տ ն -կ ա յս , ձ ե ռ ն -տ ո ւ, ի ն ք ն ՜ի շխ ա ն , բ ա ց ա ՜տ ր ե լ, դ ի մ ա -դ ր ե լ,
հ ա մ ր-ը ն թ ա ց, ն ա խ ա -դ ր յա լ) բա ցա ռութ յա մբ այն դեպ քի, երբ բա ռի տ վյա լ
հատվածն այդ ը -ի ց բացի այլ գրվող ձա յնա վոր չունի (օրինակ ճ ը ռ -ճ ռ ա լ, գ ը ր -բ ա ց ,
թըր-թիռ, դ ը ր -կ ի ց, բըն-կա լ, մթըն֊կա, ձկըն -կուլ);

- 52֊
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն: Տողադարձի տարբերակներ (բացի վանկատման կանոններով սահման­

վածներից) թույլատրելի են համարվում նաև բաղաձայնից հետո պատճառական ցն (ցր)
ածանց կամ երկու բաղաձայնից հետո կրավորական վ ածանց ունեցող բառերի դեպքում
(օրինակ թըռց-նել, թռցը-նել կամ թըռ-ցընել, փախց֊նել, փախցը-նել կամ փախ-ցընել,
զըսպ֊վել, զսպը-վել կամ զըս-պըվել, թըրշ-վել, թրջը-վել կամ թըր-ջըվել, կազմ-վել,
կազմը-վել կամ կագ-մըվել, տանշ-վել, տանշը-վել կամ տան-ջըվել):
Նմանատիպ տարբերակներ են հնարավոր նաև հնչյունափոխությամբ ձայնավորը կորց-
_ րած մի շարք այլ բառերի դեպքում (օրինակ' քըրտ-նել, քրտը-նել կամ քըր-տընել, կարմ-րել,
կարմը-րել կամ կար-մըրել, աղջ-֊կա, աղջը-կա կամ աղ-ջըկա, կարկ-տաբեր, կարկը-տաբեր
կամ կար-կըտաբեր):
Այնուամենայնիվ, տողադարձի ժամանակ ըստ հնարավորին պետք է խուսափել ավելորդ
ը-եր ներմուծելուց տանջ-վել և ոչ թե տանջը-վել կամ տան-ջըվել, խընդ-րել և ոչ թե
խըն-դըրել կամ խնդը-րել, մարմ-նի և ոչ թե մար-մընի կամ մարմը-նի և այլն:

5. Կան նաև տ ողա դա րձի սահմանափակումներ:

ա. Զբ, զգ, շտ, սպ, ստ և նման հնչյունա կա պ ա կցություններով սկսվող հատուկ
անունները բառասկզբի գաղտնավանկից հետո տողադարձ չեն արվում, որպեսզի հա­
տուկ անունը ը -ո վ չսկսվի և իր տեսքը չփոխի: Այսպես' չի կարելի տողադարձել
Ըս-տեփան, Ըստ- րասբուրգ, Ըս֊պարտակ, Ըս֊֊պիտակ, Ըս֊տամբուլ, Ըս-պահան,
Ըշ-տայնթալ և այլն: ճ ի շտ ը Ստե-փտն, Ստրաս-բուրգ, Սպար- տակ, Սպի-֊տակ,
Ստամ-^ուլ, Սպա-հան, Շտայն֊թալ:

բ. Նույն պատճա ռա բա նությա մբ ընդհանրապես չեն տ ողա դա րձվում տառային և

վանկատառային հապավումները (օրինակ' ԼՂՀ, ԱՄՆ, ՀՅԴ, ԽՍՀՄ, ՀամԼԿԵՄ):
գ. Հա ջորդ տող չի կա րելի տ ա նել միայն ածանց կամ վերջավորություն, եթե այն
չի առանձնանում վանկատման սկզբունքով (չի կա րելի գրել ընկեր-ություն, հար-իչ,
սեղան-ից, բայց կա րելի է գ ր ե լ մի-ություն, լըծ-կան, հեծ-յալ, կարճ-լիկ,
հարևան-ցի, քամի-֊ներ, Անի-ի, Լոռխ-ում, մխ-ատարր):

Ծանոթություն: Տողադարձի նշանը' ենթամնան, տեսքով նման է միության գծիկին: Ուստի

միության գծիկով հարադրավոր բարդությունները (գիշեր-ցերեկ, հագած-կապած,
փուն^-փունջ, հայ-ռուսական) առանձին բաղադրիչներով տողադարձելիս ենթամնա չի
դրվում: Դրան փոխարինում է միության գծիկը, որը հաջորդ տողն անցնող բաղադրիչի
սկզբում չի կրկնվում:

Վ ա րժո ւթ յո ւն ն ե ր

57. Տրված բառերը տողադարձեք հնարավոր բոլոր ձևերով.

ա. երաժշտություն, խ նդրագիրքը, գրաքննիչ, ստույգ, բամիա, հնչյուն, ա պ ա շ­

նորհ, հա կահրդեհային, կա րգա դրել, լեռնաբնակ, գործիչ, դասընկեր
թ. փայտե, հայերեն, ենթատեսակ, ագևոր, լիանալ, երկնա սլա ց, աներևութանալ,
հայհոյել, Ստ րա սբուրգից, ինքնասեր, Ֆրա նսիա , կղզյակ
գ. ծովեզր, զբոսաշրջիկ, քրքրել, տերևաթափ, ոգևորություն, խաղընկեր, բացահայտ,
զարդարանք, սառնասիրտ, նոյյան
դ. երկրպագություն, չմրմնջացին, մկան, սեղաններ, փ ա յլա տ ա կել, մարմրել,
կաթկթել, կարգապահ, անմշակ, վառվռուն
ե. մշտատև, միատարր, փրկվեցին, ուրախություն, լեռնային, կա մրջա կ, ուղղանկ­
յուն, բուռն, գմբեթաձև, կմտածեն, բա րձրա նա լ

- 53-
 Յու. Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

զ. սթափվել, ա նսրտ ա ցա վ, արդյունք, հա մալսա րա ն, Երևան, փոխ գնդապետ,

գրա վվել, կռվել, վկա, ա նզգույշ, ապա, ուղեվճւսր, մռմռալ
է կրկնակոշիկ, ձեռնտու, կրկնվել, ժխտել, բրդատու, դյուրագրգիռ, տրցակ, սփյուռք,
պտտեցնել, տնքտնքալ, մրմռալ, խմբվել, սա րսռել, զգույշ
ը. ընդգրկել, անկրկնելի, թմբկահար, քրթմնջյուն, մշտնջենական, կզրնգացնի, մոտեցնել,
հռնդյուն, չսփրթնել, տրտնջալ, մկրտվել

Օրինա կ երաժշտություն - ե-րաժշտություն, երա-ժըշտություն, երաժըշ-տու-

թյուն, երաժշտու-թյուն, երաժշտութ-յուն:

58. Ո՜ր շարքում տողադարձի սխալ կա:

1.
ա. տ ա ր-րա կա ն, մա րմ-րել, կա զմ-վա ծք, ճեպ ՜ըն թ ա ց
բ. վա րա կ-իչ, թըխ -կի, ն ը-կա տ ել, սև-երես
գ. պ ա րզ -կա , ա -ն օ գ ո ւտ , փ ա յլ՜փ լե լ, լի՜ություն
դ. Շ ե ք ս -պ ի ր , մոտ եց՜նել, ն ը-կա տ ել, հ ա ՜րա կից

2.
ա. սթա փ ՜վել, ա րդ՜յունք, հա մա ՜լսա րա ն, կ ը րկ ը ն -վ ե լ
բ. մի՜ա յն, է՜ա կ, վ ա զ՜վզել, ուղ՜ղիչ, վը -կա
գ. բա զմ՜ոտ ա նի, գն ե՜ին ք, կ ը ց -մ ց ե լ, ա րև՜ա ռ
դ. չը-սպ ա նել, լեռ՜նա յին, հա նր՜օգուտ , բա րձր ՜ո րա կ

3.
ա. պ ըսպ -ղուն, վերա ՜քննիչ, հեքի՜ա թ , Մ ա րի-ա մ
բ. ան-Է, նույն՜իսկ, ըս-փ յուռք, փ ոխ գն՜դա պ ետ
գ. միլի՜ա րդ, եղջ՜յո ւր , սև՜ա չ, օվ կ ի ա ՜ն ո ս
դ. նա ՜և, ինչև՜է, վ ա ր ձա ՜տ ր ե լ, պ ա տմութ՜յուն

59. Քանի* բառում տողադարձի սխալ կա.

հա ն՜ցա նք, ա ր կ-ղ ի կ, երկ՜ա կի, լուս՜ա մփ ոփ , վա յ՜րընթա ց, ա րևա ՜դա րձա յին,
հա ց՜թուխ , բնօր՜րա ն , խ ա վի՜ա ր

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

ԲԱՌԱՅԻՆ ՇԵՇՏ

Միավանկ բառերում եղա ծ միակ ձա յնա վորը և բազմա վանկ բառերում ձա յնա վոր­
ներից մեկը մեծ մասամբ ա րտասա նվում են սովորա կա նից ավելի ուժգին: Օ րինա կ'
տո՜ւն, մայր, ծաղխկ: Վերջին բառի մեջ ի ձա յնա վորը ավելի ուժգին է արտասա նվում,
քա ն նախորդ ա ձայնավորը:
Բառի որևէ ձայնավորի համեմատաբար ուժգին արտասանությունը կոչվում է բա­
ռային շեշտ:
Տա րբեր լեզուներում բառային շեշտ ի դիրքը տա րբեր է: ժա մա նա կա կից հա յերե­
նում շեշտ ը վերջնավանկային է. սովորա բա ր դրվում է բառի վերջին վանկի ձա յնա ­
վորի վրա անպատասխանն, երիտասարդ, Գառնի', Մոսկվւս, Փարիզ:

- 54֊
 Հայոց լեզու

Բառի աճման կամ փոփոխության դեպքում, երբ բառի վերջից ա վելանում են վան­
կեր, շեշտը տեղաւիոխ փսմ է բառի վերջին վանկի վրա, ինչպես' դա ն, դասի՜,
դասարա՜ն, դասա րա նի՜ն այլն: Այսինքն' շեշտ ը հայերենում կա յուն-շա րժա կա ն է: Այս
ընդհանուր օրինաչափությունից, սակայն, կան առանձին շեղումներ:

ա. Եթե բազմավանկ բառի վերջին վանկի ձա յնա վորը գրվող կամ չգրվող ը -ն է,
ապա շեշտն ընկնում է նախորդ վանկի ձա յնա վորի վրա (եթե դա նույնպես ը չէ),
օրինակ դա՜սը, բնությո՜ւնը, դո՜ւստր, վա՜գր, բա՜րձր, Լուսա՜ստղ, գիշա՜նգղ, ա՜րկղը,
գա՜մփռը:
Ծանոթություն: Եթե ը-ն բառի միակ ձայնավորն է, ապա գրվում է և շեշտվում չը՜խկ, հը՜,
վւը՜շտ, շրը՜խկ, թրը՜խկ և այլն:

բ. Որոշ բառերում շեշտվում է նախ ավերջին կամ նրան նա խ որդող մեկ այլ վանկի
ձա յնա վորը, օրին ա կ' ք ա ն ի ն ր ո ր դ , ո՜րերորդ, ո՜րևէ, ո՜վևէ, ո՜ւմևէ, որպե՜սզի,
նա՜մանավանդ, իհա՜րկե, մի՜միայն, մի՜գուցե, գրե՜թե, մի՜թե և այլն:
Ծանոթություն: Երկակի արտասանություն ունեն -երորդ մասնիկով կազմված թվականները
քսա՜ներորդ-քսաներո՜րդ, վաթսունմե՜կերորդ - վաթսունմեկերո՜րդ և այլն, մի քանի այլ բառեր
նա՜և - նաև՜, գո՜նե - գոնե՜, գո՜ւցե - գուցե՜, մա՜նավանդ - մանավա՜նդ, նո՜ւյնիսկ - նույնի՜սկ,
նո՜ւյնքան - նույնքա՜ն, նո՜ւյնպիսի - նույնպիսի՜, նո՜ւյնպես - նույնպե՜ս և այլն:

գ. Որոշ օտ ա ր հատուկ անունների ուղիղ ձևերում պահպանվում է բնագրի

շեշտադրությունը, ինչպես' Պո՜ւշկին, Լե՜րմոնտով, Ա՜նգլիա, իսկ թեք ձևերում,
այսինքն, երբ բառին ա վելա ցնում ենք վերջավորություններ, գործում է հայերենի
ընդհանուր կանոնը, շեշտ ը տ եղափ ոխվում է բառի վերջին վանկի ձա յնա վորի վրա'
Պո՜ւշկին-Պուշկինի՜, Լե՜րմոնտով-Լերմոնտովի՜ց, Ա՜նգլիա-Անգլիայո՜ւմ, Լոմ ո ն ո ՜սո վ -
Լոմոնոսովի՜ն, Անտո՜նիո-Անտոնիոյի՜, Իսպա՜նիա-Իսպանիայո՜վ:

դ. Եթե բառը բա րդ է, և բա ղա դրիչները կազմում են հարադրություն, այսինքն

առանձին գրվելով' միասնաբար ա րտահա յտում են մեկ բառի իմաստ, ապա շեշտ ը
հաճախ դրվում է առաջին բա ղա դրիչի վրա, ինչպես վե՜ր կենալ, վե՜ր քա շել, մո՜տ
գալ, ցո՜ւյց տալ, այնպե ս որ, ասե՜ս թե, հե՜նց որ, ո՜ւժ տալ, խելքի՜ գալ: Այլ դեպքերում
շեշտը դրվում է հարադրության վերջին բա ղա դրիչի վրա, ինչպես ի դե՜պ, քիչ-^քի՜չ,
ուտել-խմե՜լ:
Ծանոթություն 1: Վերջին շրջանում նկատվող արտասանական տեղաշարժերի
հետևանքով փոփոխություններ են նկատվում նաև օտար հատուկ անունների արտասանու­
թյան մեջ. խոսակցական լեզվում միտում կա այդ բառերի թեք ձևերում նույնպես պահպանե­
լու բնագրի շեշտադրությունը, ինչպես Լե՜րմոնտովի, Պուշկինի, Ֆրա՜նսիայի, Բեթհովենի և
այլն: Գրական լեզվում, սակայն, այս միտումն անընդունելի է:
Ծանոթություն 2: Միավանկ բառերի վանկարար ձայնավորը սովորաբար արտասանվում է
շեշտված: Բայց կան միավանկ բառեր, որոնք մեծ մասամբ զուրկ են շեշտից: Օրինակ' գալիս
է, նա է, մենք ենք, մի հարց տվեց:
Ծանոթություն 3: Կան նաև այլ դեպքեր, երբ նախադասության մեջ բառը կորցնում է շեշտը
հարելով իր լրացմանը կամ լրացյալին: Այս դեպքում գործ ունենք տրամաբանական շեշտի
հետ: Օրինակ տո՜ւն գնա, տո՜ւր գիրքը:

- 55֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ՏՐԱՄԱԲԱՆԱԿԱՆ ՇԵՇՏ

Նախադասության մեջ բա ռերից մեկի բառային շեշտ ը կա րող է մյուսների հա մե­

մատ ավելի ուժգին լինել: Դա կոչվում է տրամաբանական շեշտ: Տրա մաբա նակա ն
շեշտ ը ունի ճարտասանական-իմաստային նշանակություն: Գրավոր խոսքում այն
ա րտահա յտվում է կետադրությամբ, իսկ բանավոր խոսքում' հնչերանգով' ուժեղ և
ընդգծվա ծ արտասանությամբ:
Դ ր վ ե լո վ նա խ ա դա սությա ն որևէ ա նդա մի վրա ' տ րա մա բա նա կա ն շեշտ ը
իմաստային երանգ է հա ղորդում ամբողջ նախադասությանը: Շեշտ վում է բովանդա ­
կության ա ռումով կենտրոնական թառը, այսինքն' այն բառը, որին խոսողը ա ռա նձ­
նակի նշանակություն է տալիս, և որը տ վյա լ պահին կարևոր է նախադասության միտ­
քը ճիշտ ա րտ ա հա յտ ելու համար: Այդ է պ ա տ ճա ռը, որ տրամաբանական շեշտ ը հա­
ճա խ անվանում են նախադասության մտքի շեշտ: Այսպես'
1. Վահանը պատմե՜ց նոր դասը:
2. Վահա նը պատմեց նոր դասը:
3. Վահանը պատմեց նոր դա սը:
4. Վահանը պատմեց նո՜ր դասը:
Այս չորս նա խ ա դա սություններից ա ռա ջինում շեշտ վում է գործողությա ն գա ղ ա ­
փ ա րը, այսինքն' այն, որ պատմելու գործողությունը տեղի է ունեցել' Վահանը նոր
դասը պատմեց: Երկրորդ դեպ քում ընդգծվում է այն միտքը, որ հենց Վահանն է
պ ա տ մել նոր դասը և ոչ այլ ոք Նոր դասը պատմեց Վահանը: Երրորդ դեպ քում
շեշտ վում է գործողությա ն ա ռա րկա ն' դասը, այսինքն' Վա հա նը պ ա տ մեց ոչ այլ ինչ,
քա ն դասը Վահանը պատմեց նոր դասը: Չ ո ր ր ո րդ դեպ քում շեշտ վում է գո ր ծո ղ ո ւ­
թյան ա ռա րկա յի' դասի նոր լինելը, ա յսինքն' Վա հա նը պ ա տ մեց ոչ թե հին, այլ նոր
դասը Վահանը պատմեց նո'ր դասը: Ինչպես տ եսնում ենք, տ րա մա բա նա կա ն
շեշտ ը ա յստ եղ իմա ստ ա յին երա նգներ է հա ղորդում խոսքին:

Ծանոթություն: Տրամաբանական շեշտ կրող բառը սովորաբար դրվում է դիմավոր բայից

առաջ, օրինակ. Տուն գնա: Տո՜ւր գիրքը: Սա՜ է քո տեղը: Այդ պատճառով տրամաբանական
շեշտի փոփոխությունը կարող է ուղեկցվել շարադասության փոփոխությամբ: Օրինակ. Ես
տո՜ւն գնացի: Ե՜ս գնացի տուն:

Վարժություններ

60. Ընդգծե՜ք տրամաբանական շեշտ կրող բառերը:

Մորս համար գազել

Հիշում եմ դեմքը քո ծեր, մայր իմ անուշ ու անգին,

Լույս խորշոմներ ու գծեր, մայր իմ անուշ ու անգին:

Ահա նստ ա ծ ես տան դեմ, ու կա նա չած թթենին

Դեմքիդ ստվեր է գցել, մայր իմ անուշ ու անգին:

Ն ստ ել ես լուռ ու տխուր, հին օրերն ես հիշում այն,

Որ եկել են ու անցել, մայր իմ անուշ ու անգին... (Ե. Չա րենց)

- 56֊
 Հայոց լեզու

61. Տրված բառերը կարդացե՛ք ճիշտ շեշտադրությամբ.

ա. քսանմեկերորդ, միմիայն, ի պա շտոնե, աչքի ընկնել, վեր կաց, հիրավի, իրա ­

կան, Մոսկվա, Երևանի, ամերիկահայ, ա րա գ -ա րա գ, մեծից փոքր, հ եռու-հեռու
բ. միասնաբար, մի՞թե, որքան, այնպես, հետևաբա ր, համաշխ արհային, ենթավեր-
նագիր, Լոմոնոսովի, Մոսկվայից, ֆուտ բոլա յին, Պ ուշկինին, մոտ -մոտ , գիշերուզօր

62. Ընդգծե՛ք այն երեքական բառերը, որոնց վերջին վանկը շեշտված չէ.

ա. որերորդ, նամանավանդ, ա րտ ա հա գուստ , գրեթե, հա մաեվրոպ ակա ն, Փ ա րիզ

բ. ենթաորովայնային, ա նհնա զա նդորեն, կամայական, քա նիերորդ, իհարկե,
գամփռ
գ. նույնիսկ, հա մահա մա լսա րա նա կա ն, ա նհամարժեք, Պ ուշկին, սանր, հիվանդա ­
նոց
դ. ամենքը, Մոսկվա, Լերմոնտով, կրակմարիչ, վա րձա վճա ր, հարատև, հետընթաց
ե. Դոստոևսկի, Փ ա րա ջա նով, Հովհա ննես, Հոլա նդիա , Բա ղդա սարյա ն, Ն ա րեկա ­
ցի, Մարզպետունի
զ. միթե, ովևէ, լուսնկա, կա րգա դրել, գիշա նգղ, ա րա գորեն, հետ զհետ ե

- 57-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՀՆՉՅՈՒՆԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ

Բառի ձևավտխությսյն կամ նոր բառեր կա զմելու ժամանակ, երբ բառի շեշտ ը տե-
ղափոխվում է բա ռավերջում նոր ա վելա ցա ծ մասի վերջին վանկի ձա յնա վորի վրա,
նախկին շեշտ ա կիր ձա յնա վորի արտասանությունը թուլանում է: Նա հայտնվում է
թույլ դիրքում և կա րող է ենթարկվել փոփոխության, այսինքն' կա րող է վերա ծվել ու­
րիշ ձա յնա վորի կամ դուրս ընկնել:
Օրինա կ' ինքնասեր բառի մեջ շեշտն ընկնում է վերջին սեր վանկի ե ձա յնա վորի
վրա, իսկ ինքնասիրություն բառի մեջ շեշտ ը տեղափոխվում է վերջնա վանկի ու
ձա յնա վորի վրա: Նա խ որդ շեշտ ա կիր ե ձա յնա վորը, կորցնելով շեշտ ը, թույլ է
արտասանվում և փոխվում է ի ձայնավորի: Կամ երբ նկարիչ բառին ավելա ցնում ենք
-ական ածանցը, ի ձա յնա վորը, կորցնելով շեշտը, դուրս է ընկնում նկարիչ -
նկարչական, նմանապես դպիր - դպրոց, ուղեկից - ուղեկցել և այլն:

Որևէ ձայնավորի կամ երկհնչյունի փոփոխությունը կամ սղումը կոչվում է հնչյու­

նափոխություն:

Սղում ասելով' հասկանում ենք հնչյունի դուրս ընկնելը:

Հնչյունափոխությունը պայմա նա կա նորեն նշվում է մա թեմա տիկակա ն մեծի նշա ­

նով >, սղումը' սլա քով' է, օրինա կ' վ եճ-վ ի ճել (ե>ի, այսինքն' ե -ն (է-ն) դ ա րձել է ի),
վերջին - վերջնական (ի>|, այսինքն ի -ն սղվել է), իղձ - ըղձալի (ի>ը), գիրք - գրքի
(ի>ը), ջուր - ջրաչափ (ու>ը), երեսուն - երեսնամյա (ու>է), կատու - կատվառյուծ
(ու>վ):
Հնչյունափոխության են ենթարկվում նաև երկհնչյունները, օրինա կ գույն -
գունավոր (ույ>ու), քրիստոնյա - քրիստոնեություն (յա>ե), ձյուն - ձնծաղիկ (յու>ը):

Այն բառը, որի մեջ տեղի է ունենում հնչյունափոխություն, կոչվում է հնչյունափոխված բառ
կամ բառի հնչյունափոխված տարբերակ:

Հայերենում սովորա բա ր հնչյունափոխության են ենթարկվում է (ե), ու, ի, ը

ձա յնա վորները և յա, այ, ույ երկհնչյունները:

Ծանոթություն: Հազվադեպ հնչյունափոխվում են նաև ա, օ (ո) ձայնավորները: Օրինակ

քաղաք - քաղքենի, դադար - դադրել, պահապան - պահպանել, կոճակ - կոճկել, համար -
համրել, համրիչ (ա ձայնավորը սղվել է), վազել - վազվ(ը)զել, կապել - կապկ(ը)պել, քաշել -
քաշք(ը)շել (ա>ը), օրոր - օրրան, որկոր - որկրամոլ (օ ձայնավորը սղվել է), փորել -
փորփ(ը)րել, մոտ - մ(ը)տերիմ (օ>ը) և այլն:

- 58-
 Հայոց լեզու

ՁԱՅՆԱՎՈՐՆԵՐԻ ՀՆՉՅՈՒՆԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ

է (ե) ձայնավորի հնչյունափոխությունը

Մի շարք բառերի փակ վանկի է-ն (ե-ն), շեշտը կորցնելով, դառնում է ի է(ե)>ի,
օրինակ'
էգ ֊ իգական, էշ - իշատեր, էջ - իջնել, գես - գիսավոր, գեր - գիրանալ, գրագետ -
գրագիտություն, դեզ - դիզել, դեմ - դիմանալ, դեպք - դիպված, դետ - դիտել, զենք -
զինվոր, կեզ - կիզակետ, կես - կիսել, հանդես - հանդիսավոր, հրավեր - հրավիրել, մեգ
- միգապատ, մեջ - միջոց, շեն - շինական, պատվեր - պատվիրել, պարտեզ - պարտիզ­
պան, պետք - պիտանի, սեզ - սիզամարգ, սեր - սիրել, վեճ - վիճել, վեպ - վիպակ, վերք
- վիրավոր, վրեպ - վրիպակ, տեր - տիրոջ, քեն - քինախնդիր, օրենք - օրինական:
Մի շարք այլ բառերում այդ հնչյունափոխությունը տեղի չի ունենում' արգելք -
արգելել, լեռ - լեռնային, խելք - խելացի, պետ - պետական, ջերմ - ջերմանալ, սերմ
- սերմնացան և այլն:

Վարժություն

63. Վերականգնե՜ք տրված բառերի անհնչյունափոխ արմատները' նշելով հնչյու­

նափոխությունը:

ա. Կիսամյակ, վիրաբույժ, վիճաբանություն, իշայծյամ, իջվածք, զինագործ, ապա­

վինել, դիմադրություն, սիգաճեմ, միտումնավոր, հանդիսատես, վիրահատում, գի­
սակ, գիտակ:
բ. Վիպասան, ընդդիմակաց, դիտարժան, գիրուկ, վիմագիր, վիրակապ, քինոտ,
հակամիտություն, գիսաստղ, սիզախոտ, զինապարտ:
Օրինակ կիսամյակ - կես (ե>ի):

Ի ձայնավորի հնչյունափոխությունը

1. Մի շարք միավանկ բառերի փակ վանկի ի-ն դառնում է ը, որը բառասկզբում

գրվում է, ի>ը, օրինակ'
ինձ - ընձուղտ, իղձ - ըղձական, ինչ - ընչազուրկ, գիծ - գծել, գին - գնել, գիր -
գրող, թիվ - թվանշան, խիղճ - խղճալի, ծին - ծնունդ, կիր - կրաքար, հին - հնաոճ, ձիգ
- ձգել, միտք - մտածել, ջիղ - ջղային, սիրտ - սրտոտ:

2. Բազմավանկ բառերի վերջին փակ վանկի ի-ն կարող է'

ա. սղվել' ի> գեղեցիկ - գեղեցկություն, գրիչ - գրչակ, դեղին - դեղնուց, երկիր
- երկրային, խնդիր - խնդրանք, ծաղիկ - ծաղկել, կապիկ - կապկել, կոշիկ -
կոշկակար, (մանրա)զնին - զննել, միջին - միջնադար, նկարիչ - նկարչական, վարիչ
- վարչապետ, վերջին - վերջնական, փոթորիկ - փոթորկահույզ.
բ. դառնալ ը' ի>ը. արճիճ - արճճագույն, խիղճ - խղճալ, միրգ - մրգառատ,
նարինջ - նարնջագույն, սիրտ - սրտացավ, քիմք - քմահաճ:

3. Բազմավանկ բառերի վերջին բաց վանկի ի-ն երբեմն կարող է'

ա. ձայնավորից առաջ սղվել' ի> աղավնի - աղավնատուն, ամայի - ամա­
յություն, ամեհի - ամեհություն, բարի - բարություն, գերի - գերություն, թշնամի -
թշնամություն, փոշի - փոշոտել.

- 59-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ.-ակ ա ծա նցից ա ռա ջ դառնա լ յ' ի >յ. աղավնի - աղավնյակ, կղզի ֊կղզյակ, հոգի
- հոգյակ, որդի - որդյակ, պատանի - պատանյակ
գ. ա հոդակապի հետ միա նա լով դառնա լ ե' ի+ա>ե. այգի+ ա+գործ - այգեգործ,
բարի+ա+տես - բարետես, գարի+ ա+հաց - գարեհաց, հոգի+ա+վարք - հոգեվարք,
ոսկի+ա+զօծ - ոսկեզօծ, որդի+ա+սեր - որդեսեր, տարի+ա+դարձ - տարեդարձ,
ուղի+ա+գիր - ուղեգիր, խեցի+ա+մորթ - խեցեմորթ, պատանի+ա+կան - պատանե­
կան
Մի շարք բառերում այդ հնչյունափոխությունը տեղի չի ունենում կանացի -
կանացիություն, դրացի - դրացիական, բերրի - բերրիություն, գյուղացի - գյուղացի­
ություն, ճշմարտացի - ճշմարտացիություն, որդի - որդիական:

Վարժություններ

64. Վերականգնեք տրված բառերի անհնչյունափոխ արմատները' նշելով հնչյու­

նափոխությունը.

ա. ննջել, ջնջոց, սրտ ա կից, նախնւսդւսր, վշտ ա կցել, գնա հա տա կա ն, փղիկ, լճափ,
մարմնական, մրգասեր
բ. կա վճա պ ա տ , նարնջագույն, ալյակ, մսակեր, տ ա րեվերջ, բրածեծ, գժություն,
պատանյակ, հոգեթով, մտավոր
Օրինա կ ննջել - նինջ (ի>ը):

65. Հետևյալ բառերով մեկական նոր բառ կազմեք այնպես, որ է կամ ի

ձայնավորը հնչյունափոխվի.

խինդ, նախնի, հրավեր, վրեժ, տեր, նվեր, շեն, քեն, պատվեր, շոգի, շիշ, կիթ, բիծ,
թախիծ, ծաղիկ, սկիզբ, գիրկ, ոսկի
Օրինա կ այգի - այգեգործ (ի+ա>ե):

66. Փակագծերում նշե՜ք, թե ինչ հնչյունափոխություն է կատարված հետևյալ

բառերում.

ա. ծա ղկա բույծ, թախծոտ, փոթորկել, մտա ծել, կապկություն, մրրկա ծուփ, կոշկա ­
վա ճա ռ, կրավորա կան, խնդրագիրք, հակադրություն, հոգեպ ա րա ր
բ. քեռա կին, նախնական, գա ղտ նա պ ա հ, հայրենասեր, թշնամական, վրիժառու,
կենդանակերպ, որդյակ, թերանալ, թերակատար, խեցգետին, եկեղեցա կա ն
գ. հոգեբանություն, թվական, ոսկեվա ճա ռ, բա րեգործ, կոճկել, ա պ ա կեգործ, գո­
տեպնդել, ուղեկա լ, տարեմուտ, ուղեծիր, սնահավատ, ուղեվճա ր, բա րեպ ա շտ
Օրինա կ ծաղկաբույծ (ի>է):

Ու ձայնավորի հնչյունափոխությունը

1. Մի շա րք միավանկ բա ռերի փակ վանկի ո ւ-ն դառնում է ը, որը բա ռա սկզբում

գրվում է, ու>ը, օրինա կ
ունչ - ընչացք, ունդ - ընդեղեն, ումպ - ըմպել, գութ - գթառատ, գունդ - գնդակ,
թութ - թթենի, թուղթ - թղթի, լուծ - լծել, խուց - խցիկ, կուրծք - կրծոսկր, հունձ -
հնձվոր, հուր - հրկեզ, ձուկ - ձկնորս, մութ - մթան, մուր - մրահոն, նուռ - նռնենի,

- 60֊
 Հայոց լեզու

շունչ - շնչել, ջուր - ջրկիր, սուր - սրաթև, սուրբ - սրբազան, տունկ - տնկել, ցուրտ
- ցրտահարվել, փունջ - փնջել:
2. Բազմավանկ բա ռերի վերջին փակ վանկի ո ւ-ն կա րող է'
ա. սղվել ու> ա մ ո ւ ր - ամրանալ, անասուն - անասնապահ, աշուն - աշնանա­
ցան, բազուկ - բազկերակ, գարուն - գարնանային, գլուխ - գլխավոր, երեսուն - ե-
րեսնամյա, հանուր - հանրակացարան, մածուն - մածնաթան, տեսուչ - տեսչություն,
փետուր - փետրազարդ.
բ. դառնալ ը' ու>ը. գալուստ - գալստյան, ժողովուրդ - ժողովրդական, ծնունդ-
ծննդատուն, մրմունջ - մրմնջալ, շշունջ - շշնջալ, սնունդ - սննդարար, փախուստ -
փախստական
3. Բառավերջի բաց վանկի ո ւ-ն որոշ բառերում դառնում է վ' ու>վ.
առու - առվակ, բու - բվեճ, թթու - թթվել, լեզու - լեզվակ, կատու - կատվաձագ, ձու
- ձվածեղ, չու - չվերթ, ուրու - ուրվական

Վա րժութ յուններ

67. Հետևյալ բառերով մեկական բան կազմեք այնպես, որ ու ձայնավորը հնչյու­

նափոխվի.

բուրդ, զուսպ, ումպ, խուռն, հուր, անութ, շուրջ, լեզու, շուն, նուշ, կկու, ճիճու, ունդ,
ունչ, ժողովուրդ, սերունդ, պտուղ, քուրմ, առևտուր

68. Փակագծերում նշե՜ք, թե ինչ հնչյունափոխություն է կատարված հետևյալ բա­

ռերում.

ա. ընչացք, անասնապահ, ամրանալ, թթվահամ, խ որհրդավոր, երեսնամյա, առ­

վեզր, մեղվապահ, գնդասեղ, շրջմոլիկ, ուրվագիծ:
բ. կորստյան, աղվամազ, ուրվական, լծկան, ստախոս, թփուտ, ըմպանակ, ձկներ,
կատվախաղ, մածնաման, նռնածաղիկ, կռնակ, ստ ա հոդ
Օրինակ' ընչացք - ունչ (ու>ը):

Ը ձայնավորի հնչյունափոխությունը

Բառավերջի գաղտնավանկի ը ձայնավորը սղվում է այն բոլոր դեպքերում, երբ

բառին ավելացող բաղադրիչը սկսվում է ձայնավորով, ը>Հ, օրինակ'
բարձ(ը)ր - բարձրանալ, դուստ(ը)ր - դստրիկ, թանձ(ը)ր - թանձրություն, լիտ(ը)ր -
լիտրանոց, կայս(ը)ր - կայսրուհի, համ(ը)ր - համրանալ, հյուս(ը)ն - հյուսնություն,
արկ(ը)ղ- արկղեր (բայց անգ(ը)ղ - անգ(ը)ղներ), գամփ(ը)ռ - գամփ(ը)ռներ1:

Վա րժութ յուններ

69. Գաղտնավանկ ունեցող հետևյալ բառերով երկուական բառ կամ բառաձև՜

կազմեք այնպես, որ ը ձայնավորը սղվի.

արկղ, աստղ, ազդր, քա ղցր, մեղր, տետր, ցա ծր, կարծր, դուստր, մանր
Օրինակ' արկղ - արկղիկ, արկղեր:

- 61֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ . Զաքարյան

70. Դո^րս գրեք այն երեք բառերը, որոնցում կա ը ձայնավորի սղում.

մարմնամարզություն, դեղնավուն, վագրենի, արթնանալ, լրաբեր, համրանալ,

կրկնություն, բա րձրա բերձ, սրտ ա ցա վ

ԵՐԿՀՆՉՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀՆՉՅՈՒՆԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. Բա զմա վանկ բա ռերի վերջին բաց կամ փակ վանկի յա երկհնչյունը երբեմն
դառնում է է (գրվում է ե), յա>ե, օրինակ
գործունյա - գործունեություն, պ ա շտ ոնյա - պ ա շտոնեա կա ն, քրիստ ոնյա -
քրիստ ոնեա կա ն, ատյան - ա տենա կա լ, երկա րա կյա ց - երկարակեցություն, ժանյակ
- ժա նեկա զա րդ, հա յա ցք - հա յեցա կետ , հավիտյան - հավիտենա կան, հեծյա լ -
հեծելա զոր, մատյան - մատենագիր, սենյակ - սենեկա պա հ, վայրկյան - վայր­
կենական:

2. Փ ա կ վանկի ույ երկհնչյունը կա րող է'

ա. դառնալ ու, ույ>ու. բույժ - բուժել, գույժ ֊ գուժել, գույն - գունավոր, դաշույն -
դաշունա հա րել, զգույշ - զգուշա ցում, զեկույց - զեկուցում, զրույց - զրուցընկեր,
լույս - լուսա վոր, համբույր - համբուրել, հույն - հունական, ողջույն - ողջունել, ցույց
- ցուցա րա ր.
բ. դառնա լ ը ույ>ը. բույն - բ(ը)նավեր.
գ. սղվել ույ>Հ. սա ռույց - սա ռցա կա լել, կապույտ - կապտավուն:
Ծանոթություն: Սխալ է այս խմբի բառերի մեջ ու-ի փոխարեն յու կամ ույ արտասանելը
համբույր - համբյուրել, զրույց - զրույցընկեր, ողջույն - ողջույնել կամ ողջյունել, մշակույթ -
մշակույթային:

3. Փ ա կ վանկի յու երկհնչյունը կա րող է'

ա. դառնալ ը' յու>ը. ձյուն - ձ(ը)նծաղիկ, ձ(ը)նհալ,
բ. սղվել յու> |. արյուն - արնանման, ալ/ուր - ալրաղաց:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

71. Հետևյալ արմատներով երկուական բառ կազմեք այնպես, որ ույ երկհնչյունը

հնչյունափոխվի.

լույս, պ ա ճույճ, լույծ, ծույլ, փույթ, խույզ, սույզ, թույն, գույժ, բույր, ձույլ, կապույտ

72. Վերականգնեք հնչյունափոխված հիմքերի անհնչյունափոխ ձևերը.

ա. ձնհա լ, սա ռցարա ն, հրապուրիչ, անասնաբուծություն, մատուցող, հուսա լի

բ. համբուրել, դաշունիկ, ընկուզենի, ձնա բուք, արնանման, ա տ ա մնա բուժա րան

Օրինա կ ձնհալ - ձյուն:

- 62-
 Հայոց լեզու

Ամփոփիչ վարժություններ հնչյունափոխության վերաբերյալ

73. Վերականգնե՜ք տրված բառերի հնչյունափոխված հիմքերի անհնչյունափոխ

սկզբնաձևերը փակագծերում նշելով հնչյունափոխությունը.

ա. թրատել, հոգյակ, ճչակ, կլանել, թերանալ, կա րմրա կտ ուց, դիզվածք, ժուժկա լ

բ. շարժման, փլվա ծք, գժվել, առջև, հոգեբույժ, միջօրեա կա ն, սփռոց, ք ր ք ջա լ

Օրինակ երգչախումբ-երգիչ (ի>|):

74. Կազմեք մեկական այնպիսի բառ, որոնցում տրված բառերը և արմատները

չենթարկվեն հնչյունափոխության.

ա. բույր, գութ, ֊վ ր ե պ , ամիս, ֊պ ուր ծ , կույս, մուտ, արթուն, գունդ, բուն, խուլի,
զուրկ, լուրջ, սուրբ, նուրբ, խախուտ, աղմուկ, ֊խ ույզ , ֊գ ն ին , վեճ, ֊մ ո ւխ
բ. ֊մուղ, բույն, դրուժ, լույս, մունջ, ֊տ ո ւ, ֊հուն չ, վիզ, ֊հ ո ւպ , ֊լի ս , նուշ, ցույց,
սկիզբ, ցուլ, կիթ, լեզու, երկու, գես, թումբ, տիպ, միտ, պատում, հա րուստ
գ. օրոր, գրգիռ, մտերիմ, ջուր, հոգի, եղջյուր, մոտ, նիշ, նիստ, ֊ց ո ւն ց , գույն, սյուն,
ձյուն, ֊սուն, հույս, խարխուլ, ֊պ ի շ , շեն, սիրտ, սփյուռ, ձիգ, ֊ա զ ո ւն
դ. աղի, զույգ, գութ, թիռ, ֊խ ի լ, ձույլ, ժպիտ, շապիկ, երջանիկ, հավետ, համբույր,
կուռ, մուկ, տուն, շուք, լիճ, լուր, գիր, քա ղցր, զուր, բլուր, մարմին, կշիռ
ե. ֊կորույս, կես, ֊ց ի ր , մրրիկ, ֊փ թիթ, օրոր, ֊դ ե տ , որդի, կարմիր, հինգ, թուղթ,
անգղ, ինձ, ումպ, ֊զ ե ն , աստղ, ֊ս ո ւյզ , շուն, հանդես, հրավեր, ֊մ ե տ , ֊բ ուռն , չու

75. Կազմե՜ք երկուական այնպիսի բառ, որոնցում տրված բառերը և արմատները

մի դեպքում չենթարկվեն, մյուսում ենթարկվեն հնչյունափոխության.

ա. բույս, ձյուն, բույր, ֊փ թիթ, գունդ, քա ղա ք, ֊հուն չ, ձիգ, բուռն

բ. նուրբ, կոշիկ, աստղ, ուղի, ֊ց ո ւն ց , քեն, ֊ց ի ր , ֊լի ս , վեճ, պ ա տառ
գ. ցամաք, կղզի, մունջ, կարմիր, փշուր, օգուտ , ֊դ ե տ , հանուր, ֊լո ւյծ
դ. համբույր, շեն, ֊ս ո ւն , մատույց, ֊խ ույս, արյուն, որդի, ֊լի ք , խուռն
ե. համար, ծիլ, ումպ, ծաղիկ, կիրթ, կուռ, հոգի, ծա ծուկ, նկարիչ
զ. արծիվ, ֊խ ում, երկու, նիշ, աղի, գույժ, ազնիվ, թթու, ձուկ, շահույթ
Օրինակ լույս- 1. լուսավոր, 2. վերջալույս:

76. Կապակցությունների իմաստն արտահայտե՜ք մեկ բառով, նշե՜ք կատարվող

հնչյունափոխությունը:
Օրինակ ձուկ վաճառող - ձկնավաճառ (ու>ը):
ա. բ-
1. կրունկները կոխ ելով 1. միտք անել
2. բարձր հասակ ունեցող 2. հինգ տարվա
3. դեմքի գիծ 3. պ ա տ իժ տ ա լ
4. գարու ջուր 4. գերի տա նել
5. բուրդ տվող 5. բարի սիրտ ունեցող
6. բարձր դիրք ունեցող 6. հուր շիջող (հանգցնող)
7. գինի վա ճա ռող 7. կուռք պ ա շտ ող
8. փոքր կղզի 8. բույնը ա վերվա ծ
9. պտուղ ուտող 9. բույր ունեցող
10. փոքր առու 10. զրույց ա նել

-63
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Գ Գ
1. զգույշ լինել 1. ալյուր վա ճա ռող
2. ծա ղիկների փ ունջ 2. մեղու բուծող
3. փոքրիկ տուն 3. նուշի ծառ
4. լույս տվող 4. փոքրիկ շուն
5. ծանր բաներ վա ճա ռող 5. սուտ ա սել
6. հոգի խռովող 6. լուր բերող
7. կեսի բա ժա նել 7. գույժ հա ղորդող
8. էշի տեր 8. ապակու մշակմամբ զբա ղվող
9. վեպ գրող 9. խ որհուրդ տվող
10. սունկ սիրող 10. գիր բերող
Ե.
1. տուն շինող 6. ձուկ կուլ տվող
2. մուկ որսա ցող 7. ցույց տա լու փայտ
3. գնդի կեսը 8. պանիր ուտող
4. սուր միտք ունեցող 9. հույս տվող
5. զենքերը կրող 10. վերին հարկ

- 64-
 Հայոց լեզու

ԳՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԱՅԲՈՒԲԵՆԸ

Որևէ գրավոր լեզվի տառերի' որոշակի կարգով դասավորված ամբողջությունը

կոչվում է այբուբեն:
Հայերենի այբուբենի յուրաքանչյուր տառ ունի իր անվանումը, ա-այբ, բ—բեն,
գ-գիմ, դ-դա, ե-եչ, զ-զա, Է-Է, ը֊ըթ, թ-թո, ժ-ժե, ի-ինի, լ-լյուն, խ-խե. ծ-ծա, կ-կեն,
հ-հո, ձ-ձա, ղ-ղատ, ճ֊֊ճե, մ-մեն, յ-հի, ն-նու, շ-շա, ո-վո, չ-չա, պ-պե, ջ-ջե, ռ-ռա,
ս-սե, վ-վեվ, տ-տյուն, ր-րե, ց-ցո, ւ-փուն, փ-փյուր, ք-քե, և-եվ, օ -օ , ֆ-ֆե:
ժամանակակից հայերենի այբուբենն ունի 39 տառ, որոնցով արտահայտվում են
հայերենի 36 հնչյունները: Մեսրոպյան այբուբենն ուներ 36 տառ: Տարբեր ժամանակնե­
րում այբուբենին ավելացվել են և, օ, ֆ տառերը, իսկ ւ (փուն) տառը փոխարինվել է ու
երկտառով:
Ծանոթություն: Մեսրոպյան այբուբենը օ և ֆ տառերով լրացվել է 12-րդ դարում:
Հետագայում առանձին տառ է ճանաչվում նաև և-ը' որպես ե և ւ տառերի սղագրական նշան
(կցագիր): Ու-ն մեսրոպյան այբուբենում չկար, քանի որ գրվում էր իբրև երկու տառերի կա­
պակցություն' ու=ո+ւ:

Ժամանակակից հայերենի այբուբենի ամեն տառ ունի իր մեծատառ և փոքրատառ

տեսակները բացի և-ից:

Տառերի թվային արժեքը

Հայերեն այբուբենի տառերն ունեն իրենց թվային արժեքը: Դրանք հարմարեցված
են թվերի տասնորդական համակարգին հետևյալ կերպ. Ա - 1, ժ — 10, ճ - 100,
Ռ-1000. Դրանց միջև ընկած տառերը ներկայացնում են թվերի հաջորդական կարգ:
Այսպես'
Ա —1 Ժ -10 ճ-100 Ռ -1000
Բ -2 Ի -20 Մ -200 Ս - 2000
Գ- 3 Լ-30 3-300 Վ - 3000
Դ —4 Խ - 40 Ն — 400 Տ - 40 00
Ե —5 Օ -5 0 Շ -5 0 0 Ր - 5000
Զ —6 Կ — 60 Ո -600 Ց - 6000
է —7 Հ — 70 Չ ֊700 Ւ - 7000
0 —8 Ձ -8 0 Պ -800 Փ - 8000
Թ —9 Դ — 90 Ջ — 900 Ք - 9000

- 65-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Օրինա կ եթե ա նցյալում ա նհրա ժեշտ էր գրել 19, ապա գրվում էր նախ 10
նշա նա կող տ ա ռը ժ, ապա 9 նշա նա կող տառը, և ունենում էինք ԺԹ (19):
Նմա նա պ ես Ե=5, է=7, ԻԱ=21, Սէ=2007:
Այժմ ընդունված է հատկապես փոքրա տա ռերով նշանակել հաջորդական կարգ
տառերը գործա ծելով դասական թվականների նշանակությամբ, ինչպես ա - առաջին,
բ - երկրորդ, գ - երրորդ, ժա - տասնմեկերորդ:
Այբուբենի ուշ ավելացված ու, և, օ, ֆ տառերը թվային արժեք չունեն:

Բառերի այբբենական դասավորությունը

Բա ռա րա ններում կամ բա ռա ցա նկերում բառերը, անվանումները դյուրությամբ
գտ նելու նպա տ ա կով դա սա վորում են ա յբբենական կարգով:
Այբբենական կա րգով դա սա վորելու դեպքում տրվա ծ բա ռերը նախ դասավորում
են առաջին տա ռի հերթականությամբ, ապա նույն տ ա ռով սկսվող բա ռերը հա ջորդ
տառի հերթականությամբ, և այսպես մինչև վերջ:
Օ րինա կ ունենք հետ ևյա լ ա զգա նունները Աբգարյան, Աբովյան, Հակոբյան,
Ասատրյան, Անտոնյան, Նահապետյան, Հովհաննիսյան, Աբրահամյան: Դրանց
այբբենական դասավորությունը կունենա հետևյա լ պ ա տկերը Աբգարյան, Աբովյան,
Աբրահամյան, Անտոնյան, Ասատրյան, Հակոբյան, Հովհաննիսյան, Նահապետյան:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

77. Գրեք տրված բառերը կազմող տառերի անվանումները.

որդի, լուսա վոր, ձմեռ, բույս, գունդ, մանուշակ, ա շտ ա րա կ, նուռ, խաղող, թիթեռ­
նիկ, ուժեղ

78. Յուրաքանչյուր տառի և տառակապակցության դիմաց գրեք դրանց թվային

արժեքը.

Ժէ, Ա, Լ, Ն, ԻԵ, ԽԱ, ՍԲ, ՌՃԺ, ՌՋԴԸ

Օ րինա կ Ժ է-17, 17-րդ:

79. Ազգանունները դասավորե՜ք այբբենական կարգով.

ա. Ավագյան, Ասլանյան, Հովհա ննիսյա ն, Ամալյան, Ղագարյան, Այվագյան, Հայ-

րիկյան, Նա լբանդյա ն, Հա կոբյա ն
բ. Հունանյան, Հրաչյան, Նիկողոսյան, Հարությունյան, Անդրեասյան, Ասատրյան,
Հովսեփ յան, Տերտ երյա ն

80. Բառերը դասավորեք այբբենական կարգով.

ա. հայ, հայտարարություն, հայասեր, հա մտեսել, հայրենիք, հայացք, հնա րա վոր

բ. հավատք, հավաստի, հավանաբար, հավասար, հավասարապես, հավասարություն
գ. հետևել, հիանալ, հպ ա տ ա կվել, հնարավոր, հա յա ստա նա բնա կ, Հա յա ստ ա ն
դ. ծիրան, կենսատու, խորհուրդ, երջանկաբեր, ծերակույտ, կոն, խնկեղեգ, ելուստ
ե. ձեռնա րկ, ղողա նջել, ճմռել, յոդախառն, ձկնկիթ, ճյուղա վոր, կղզյակ, խխունջ,
դդմապուր

- 66-
 Հայոց լեզու

81. Ո*ր շարքի բոլոր բառերն են այբբենական կարգով դասավորված.

ա. մանսուրյան, Մանասյան, Մանգասարյան, Մայրապետյան, Մարջանյան, Մար-

տիկյան, Մարտիրոսյան, Մինասյան, Միսաքյան, Մյասնիկյան
բ. Մադաթյան, Մակարյան, Մակեյան, Մայրապետյան, Մանասյան, Մարջանյան,
Մարտիրոսյան, Մինասյան, Միսաքյան, Մյասնիկյան
գ. Մադաթյան, Մակարյան, Մահտեսյան, Մայրապետյան, Մարջանյան, Մարտիկ-
յան, Մարտիրոսյան, Միսաքյան, Մյասնիկյան, Մինասյան

ՄԵԾԱՏԱՌԵՐԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հայերենում շա րա դրա ն քը սովորա բա ր գրվում է հիմնա կա նում փ ո ք րա տ ա ռե ­
րով: Մեծատառերն օ գ տ ա գ որ ծ վ ո ւմ են հետ ևյա լ դեպ քերում:
Ա. Մեծատառով են սկսվում'
1. նախադասությունների առաջին բառերը' «Մեր երկիրն ունեցել է մի շարք մայ­
րաքաղաքներ: Վերջինը Երևանն է», «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ»,
2. խոսակցին դիմելիս եգակի թվի երկրորդ դեմքի ա նձնա կա ն դերանունների (դու,
ինքդ) քաղաքավարական հոգնա կիի ձևերը «Իսկ Դուք, Ձերդ պայծառափայլություն,
կարող եք Ինքներդ պատվիրել Ձեր սրտի ուզածը», «էմալե պրոֆիլը Ձեր»,
3. հատուկ անունները' Հայկ, Մրացած, Վայոց ձոր, Միավորված ազգերի կազմա­
կերպություն: (Հատուկ անունների գրության մասին մանրամասն տե ս էջ 152-155):
4. վանկային և խառը հապավումների հատուկ անուններից վերցվա ծ վանկերը
(հատվածները) նաև բա ռամիջում Ձորահէկ, Հայարդնախագիծ, ՀայՌուսգազարդ:
Բ. Միայն մեծատառերով են գրվում տառային հա պա վումները (մի քա նի բա ցա ­
ռություններով) ՀՀ Աժ, ՄԱԿ, ԵՊՀ: (Հա պ ա վումների գրության մասին տե ս էջ 123):
Գ. Միայն մեծատառերով կարող են գրվել
1. խորագրեր, վերնագրեր, ենթավերնագրեր' ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ՄԱՏԵՆԱՇԱՐ, ԱՅԲԲԵ­
ՆԱՐԱՆ, ԱԼՊԻԱԿԱՆ ՄԱՆՈՒՇԱԿ, ԱՌԱՎՈՏ,
2. ցուցանակներ, կա րճ գովա զդեր, կա րգախ ոսներ և այլն' «ՏԱՇԻՐ» ԱՌԵՎՏՐԻ
ԿԵՆՏՐՈՆ, ԸՆԴՄԻՇՏ «ԿՈԿԱ-ԿՈԼԱ», ԿԵՑՑԵ ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱԿԸ,
3. շարադրանքի մեջ հատուկ ընդգծվելու կա րիք ունեցող առանձին բառեր, ար­
տահայտություններ' «Արցախը պետք է ճանաչվի ոչ միայն ԴԵ ՖԱԿՏՈ, այլև ԴԵ
ՅՈՒՐԵ»:

Վա րժութ յուններ

82. Արտագրե՛ք' մեծատառերը թողնելով միայն անհրաժեշտ տեղերում:

ա. ՀԱՅԱՍՏԱևԻ ԲՈՒՀԵՐԻՑ ԱՌԱՎԵԼ ԱՉՔԻ ԸՆԿՆՈՂ ԵՆ ԵՊՀ-Ն, ՀՊՄՀ-Ն, ԵԲՀ-ն, ՀՊՃՀ-Ն:

բ. ԵՐԿՈՒ ՕՐԻՑ ԱՐԵԳԱԿԻ ԽԱՎԱՐՈՒՄ ԿԴԻՏՎԻ ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅՈՒՄ, ԻՍԿ ՍԵԿ
ՇԱԲԱԹԻՑ ԼՈՒՍՆԻ ԽԱՎԱՐՈՒՄ ԵՎՐՈՊԱՅԻ ՀՅՈՒՍԻՍԱՅԻՆ ՄԱՍՈՒՄ:
գ. ՆԿԱՏԵ՜Լ ԵՔ, ՁԵ ՐԴ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆ, ԹԵ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ՈՐՔԱՆ է ՍԻՐՈՒՍ ԵՎ ՀԱՐԳՈՒՄ
ՁԵԶ, ՄԻՆՉԴԵՌ ՁԵՐ ՀՈՐԻՑ ՄԻԱՅՆ ՎԱԽԵՆՈՒՄ ԷԻՆ:
դ. ՄԵՐ «ԱՐՄԵՆԻՍ» ԱՌԱԳԱՍՏԱՆԱՎԸ ԴԵՌ Պ Ի Տ Ի ԼԻՆԻ ԵԳԻՊ ՏՈՍՈՒՄ, ԼԻԲԱՆԱՆՈՒՄ,
ԿԻՊՐՈՍ ԿՂԶՈՒՄ, ՀՈՒՆԱՍՏԱՆՈՒՄ, ԱՊԱ ԽԱՐԻՍԽ ԿԳՑԻ ՍԱԼՈՆԻԿԻ ՆԱՎԱՀԱՆԳՍՏՈՒՄ:
ե. ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ «ԼԵՌՆՈՐԴ» ՄԱՐԶԱԿԱՆ ԱԿՈՒՄԲԻ ԱՐՇԱՎԱԽՈՒՄԲԸ ԲԱՐՁՐԱՑԵԼ է ՀՀ
ԱՌԱՎԵԼ ԲԱՐՁՐ ԳԱԳԱԹՆԵՐԸ ԱՐԱԳԱՇ (ԲՈԼՈՐ ՉՈՐՍ ԳԱԳԱԹՆԵՐԸ), ԿԱՊՈՒՏՋԻՂ, ԱԺԴԱՀԱԿ:

֊ 67֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

Բ Ա ՌԱ ԳԻ Տ ՈՒ ԹՅ ՈՒ Ն

Բառագիտությունն ուսմունք է լեզվի բառապաշարի, բառի կառուցվածքի և

իմաստների մասին:
Բա ռագիտության ուսումնասիրության հիմնական միավորը բառն է:
Բա ռագիտության խնդիրն է' ներկա յա ցնել լեզվի բա ռա պ ա շա րի ծա գումը և շեր­
տերը, բառի իմաստային կա ռուցվա ծքը, լեզվի բա ռակա զմա կա ն համակարգը: Գործ­
նական նպատակն է' մշա կել բա ռերը ճիշտ կա զմելու (վերա րտ ա դրելու և ստ եղծելու)
և ճիշտ գործա ծելու կանոններ, նպ ա ստ ել բա ռա պ ա շա րի հա րստ ա ցմա նը, բանավոր
խոսքում տ ա րա ծվա ծ ոչ գրա կան (այդ թվում' ոչ հայերեն) բա ռերից խուսափելուն:

ԻՆՉ է ԲԱՌԸ
Բառը խոսք կա զմող լեզվական միա վորներից մեկն է:
Կա զմվա ծ է հնչյուններից ու վա նկերից (հազվա դեպ ' մեկ հնչյունից) և սովորա բա ր
ունենում է շեշտ: Բայց, ի տարբերություն հնչյունների և վանկերի, բա ռը ունի իմաստ,
այսինքն' անվանում է առա րկա , հատկանիշ, գործողություն և այլն, օրինա կ քար,
մարդ, է, մեծ, ոսկե, դեղին, հինգ, լինել, աղալ, այսօր, որքան, թեկուզ, սակայն, ու:
Բառի արտահայտած իմաստը կոչվում է բառիմաստ:
Իմաստ ա րտ ա հա յտ ելու շնորհիվ բառը կա րող է որպես ինքնուրույն միավոր գոր­
ծա ծվել խոսքի մեջ, ինչպես նաև խոսքից դուրս:
Հնչյուններից կազմված լեզվական այն միավորը, որն ունի իմաստ և ինքնուրույն
գործածություն, կոչվում է բառ:
Բա ռերի միջև սահմանը բա ցատն է (բանավոր խոսքում դադարը): Բայց որոշ տ ե­
սակի բա ռերի բա ղա դրիչների միջև նույնպես կա րող է բա ցատ (դադար) լինել:
Օրինա կ' ոչ ոք, կուլ տալ, մայր մտնել, չէ" որ, ի միջի այլոց, գնում եմ, մի' գնա, Նոր
Հաճն և այլն:
Կան մի շա րք բառեր, որոնց բաղադրիչների միջև միության գծիկ է դրվում:
Օ րի ն ա կ ' ինչ-որ, դույզն-ինչ, առոք-փառոք, արագ-արագ, հյուսիս-արևելք և այլն:
Բա ռերը երբեմն կա րող են կրճա տ գրվել հա տ ուկ կա նոնների համաձայն:
Օ րինա կ' պրն Հովհ. Սարգսյան, ս.թ., մ.թ.ա., ն.Ք., մլն, կգ և այլն:

Բառի ուղիղ և թեք ձևեր

ժա մա նա կա կից հայերենում բա ռերը ենթարկվում են երկու կարգի Փ ոփ ոխ ու­
թյունների:

- 68֊
 Հայոց լեզու

ա. Բա ռա կա զմա կա ն փ ոփ ոխ ություն: Բա ռերը (կամ նրա նց ա րմա տ ները),

միանալով իրար կամ ածանց ստա նա լով, դառնում են նոր բառ' նոր իմաստով:
Օրինակ' գիր > ան+գիր, գր+ել, գր+ային, գր+ական, գր+ություն, գր+ող, գր+վածք,
գր+իչ, գր+ա+դարան, բառ+գիր+ք, ձեռ+ա+գիր, գյուղ > գյուղ+ակ, գյուղ+ական,
գյուղ+ացի, գյուղ+ովի, գյուղ+ա+պետ, գյուղ+խորհուրդ և այլն:
թ. Քերականական փոփոխություն: Բա ռերի մի մասը խոսքի (նախադասության)
մեջ կարող է քերա կա նա կա ն ձևափոխ ությունների ենթարկվել մնալով նույն բառը
նույն իմաստով: Օ րին ա կ' գիրք > գրք+եր, գրք+ից, գրքերով+ս, տուն > տան, հայր >
հոր, գնալ > գն+ամ, կ+գնաս, չ+գնացիր, գն+ալու եմ, գն+ում էին, գնա', գն+այի և
այլն:
Բառի այդ ձևա փոխությունները կոչվում են բա ռաձևեր: Դրա նցից մեկը սկզբնա ­
կան, ուղիղ ձևն է: Դրա ձևա փոխ ություններով են սովորա բա ր ա ռա ջա նում մյուս' թեք
ձևերը:
Բառի այն ձևը, որից կազմվում են մյուս բա ռա ձևերը, կոչվում է բա ռի ուղիղ ձև:
Բերված օրինակներում ա յդպիսիք են գիրք, տուն, հայր և գնալ բա ռաձևերը:
Ուղիղ ձևից կա զմվա ծ մյուս բա ռա ձևերը կոչվում են բա ռի թեք ձևեր:

Խոսքի մեջ բառերը (բա ռա ձևերը) լինում են նախադասության անդամներ, նաև

կատարում այլ դերեր (կոչական, վերաբերա կա ն, միջարկություն, կա պ ա կցող միջոց
և այլն):
Բառը (հատկապես նրա ուղիղ ձևը) կա րող է գործա ծվել նաև խոսքից դուրս, ան­
կախաբար հաճախ դա ռնա լով բա ռ-նա խ ա դա սություն: Դրա օրինա կ են բա ռացա ն-
կերը, բառարանների գլխ ա բա ռերը, միաբառ ցուցա նա կները, պ իտակները, վերնագ-
րերը:
Բառի ուղիղ ձևը կոչվում է նաև բառարանային ձև, քա նի որ բառը բա ռարա ննե­
րում մեծ մասամբ ներկայացվում է նախ և ա ռա ջ ուղիղ ձևով:
Բառը սովորաբար հիշվում և ճա նա չվում է նախ և ա ռա ջ իր ուղիղ ձևով:

Վա րժություններ

1. Ընդգծե՜ք ուղիղ ձևերը.

ա. մրգեր, մրգի, մրգերով, միրգը, մրգից, միրգ, մրգերում

բ. բեր, բերեմ, բերեց, բերած, բերել, բերող, բերածդ, բերելուց, բերեր, չբերեի
գ. կրակով, կրակիցդ, կրակների, կրակը, կրակ, կրակները, կրակներում, կրակի
դ. հարթի, կհարթեմ, չհարթեցինք, հարթած, հարթել, հարթող, հարթի ր, հարթենք
ե. տուն, տան, տնից, տներ, տնով, տներում, տնովս, տ ներիցդ
զ. կտրիճները, կտ րիճից, կտ րիճով, կտ րիճը, կտ րիճ, կտ րիճի, կտ րիճների
է. շարող, շարողի, շա րա ծ, շա րի, շա րել, շա րա ծով, կշա րես, չշարեմ, շարում էի
ը. ուսուցիչներ, ուսուցչով, ուսուցիչ, ուսուցչի, ուսուցիչներովս, ուսուցչիցդ

2. Հետևյալ տա ռերի վերադա սավորությամբ ստացե՜ք բա ռեր' ուղիղ ձևերով.

լկմակ, ալսյ, ղաաեկն, կորա, տսրի, րրակե, քերե, ցա կոպ , կեղնի, չինչո, վլմալե,
նլմառչ, արծիվգու, տկարմ, աաաննճչհր

- 69-
 Յու. Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

1. ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ. ԼԵԶՎԻ ԲԱՌԱՅԻՆ ԿԱԶՄԸ

Ամեն մի լեզու ունի իր բառերը, որոնց թիվը կարող է հասնել մի քանի հարյուր հա­
զարի: Դրանց ամբողջությունը տվյալ լեզվի բառապաշարն է: Հայերենը, օրինակ, ունի
ավելի քան 300 հազար բառ: Այդ բառերը հավասար արժեք և միանման գործածություն
չունեն: Կան համեմատաբար հաճախ և հազվադեպ գործա ծվող բառեր:
Տվյալ լեզվի բոլոր բառերի ամբողջությունը կոչվում է բառապաշար կամ լեզվի
բառային կազմ:
Բառա գիտությունը ուսումնասիրում է լեզվի բա ռա պ ա շա րը, դասա կա րգում ու
խմբավորում այդ բառերն ըստ գործա ծա կա նությա ն, ըստ իմաստների, ըստ ծագման,
ըստ կազմության և այլ հատկանիշների:
Ամեն մա րդ յուրա ցնում և գո ր ծա ծ ո ւմ է լեզվի բա ռա պ ա շա րի մի մա սը միայն:
Ամեն ա նհա տ միջին հա շվով գիտ ի, հա սկա նում է 2 0 - 2 5 հա զա ր բա ռ և գործա ծում
է դրա նցից 3 - 4 հա զա րը: Բա յց բոլոր մա րդիկ նույն բա ռերը չէ, որ գիտ են և գոր­
ծա ծում են: Մոտ 2 0 0 0 բառ բոլո րի բա ռա պ ա շա րում հա մընկնում է: Մնացածը
տ ա րբեր է լինում թ ե 'ք ա ն ա կ ո վ , թե' կա զմով՝ կա խ վա ծ մա րդու մտ ա վոր զա րգա ց­
ման մա կա րդա կից, կրթությունից, զբա ղմուն քից, հետ ա ք րքրութ յուն ն երից, միջա ­
վա յրից ու շփ ումներից:
Մեկ մարդու իմացած և գործածած բառերի ամբողջությունը կոչվում է տփալ ան­
հատի բառապաշար:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն

3. Հետևյալ բառերից առանձնացրե՜ք Ձեր անհատական բառապաշարին պատ­

կանող բառերը.

ախ տորոշում, բազուկ, բա զրիք, գա ղջ, գաթա, դրասանգ, երկար, ըմպանակ, թա­

փել, թույր, լար, խաղալ, խորդենի, կռթնել, կանաչ, հեղձուցիչ, հին, ձուղպ , ճանճ,
մախաղ, մուրհակ, նոր, ոսկի, պիթոն, ջուր, ստահոդ, տերև, ցա նց, փույթ, քա ր

Բառապաշարի շերտերն ըստ ծագման

Հա յերենի բա ռա պ ա շա րն ըստ ծագման բաժանվում է մի քա նի շերտերի: Գլխավոր

շերտ ը բնիկ հայերեն բառերն են:
Բնիկ հայերեն են համարվում այն բառերը, որոնք ի սկզբանե եղել են հայերենում,
որպես ժառանգություն ստացվել են մայր լեզվից' հնդեվրոպական նախալեզվից, և
հայերենին ձուլված լեզուներից, կամ դրանց հիման վրա ինչ-որ ժամանակ առաջա­
ցել են հենց հայոց լեզվի ներսում:
Հայերենի հետ ծա գա ծ բա ռերից են, օրինա կ հայր, մայր, եղբայր, արև, լույս,
երկինք, երկու, երեք, ես, դու և այլն:
Հայերենում, բայց ավելի ուշ ա ռա ջա ցա ծ բա ռերից են, օրինա կ' սուրճ, դունչ,
հրետանի, պահարան, շողակն, մեկնարկ, նվագավար, արագացուցիչ և այլն:
Հա յերենի բա ռա պ ա շա րը ժամանակի ընթացքում փոփոխությունների է ենթարկ­
վել. եղել են բառեր, որ հնում գործա ծվել են, բայց հետո մոռա ցվել են կամ դուրս
մղվել այլ բա ռերի կողմից: Մի շա րք բա ռեր գործա ծվել են միջին հայերենում կամ
հայերենի բա րբա ռներից որևէ մեկում կամ մի քանիսում:

- 70-
 Հայոց լեզու

Այդպիսի ժամանակային ու տարածքային սահմանափակում ունեցող բառերը երբեմն

գործածվում են ժամանակակից հայերենում' իբրև փոխանցումներ գրաբարից (հին հայե­
րենից), միջին հայերենից կամ բարբառներից: Օրինակ օրավուր, ձերբակալել, սրբու­
թյուն սրբոց, գլուխգործոց, դիցուք, հաստոց, էտել, չմուշկ, բուկլից, մղան և այլն:
Կան նաև այնպիսի բառեր, որ փ ոխ ա ռվելով մեր լեզվին են ա նցել ուրիշ լեզունե­
րից: Օրինակ' ֆուտբոլ, ինստիտուտ, հիպոտեկ, էմիգրանտ, պրոբլեմ, մետր, լիտր,
բայթ, մոդեմ և այլն:
Օտար լեզուներից ներթափանցած կամ վերցված բառերը կոչվում են
փոխառություններ:
Դրանց մի մասի համար չկան հայերեն հա մարժեք բառեր, հետևաբար մեր
լեզվում դրանք գործա ծվում են ա նհրա ժեշտ ա բա ր: Օրինա կ' գազ, մզկիթ, հերոս,
ջազ, գրամ, մատիտ, տետր, տոմս, մետաղ և այլն:
Կան փոխառություններ, որոնք ժամանակի ընթացքում ձևա փ ոխ վելով ու իմաս­
տափոխվելով հա րմա րվել են հայերենին և դ ա րձել նրա սեփականությունը: Օրինա կ
աշխարհ, հրաման, պատասխան, թշնամի, երգեհոն, քանոն, եկեղեցի, եթեր, հասմիկ,
կաղամբ, նարինջ և այլն:
Սակայն մենք հա ճա խ գործա ծում ենք նաև այնպիսի փոխառություններ, որոնք
ունեն իրենց փոխ արինող հայերեն բառեր: Օրինա կ' սիստեմ (համակարգ), չեկ
(վճարագիր), կվարտետ (քառյակ), ամնիստիա (համաներում), օնլայն (առցանց),
ինտերնետ (համացանց) և այլն:
Այն փոխառությունները, որոնք ունեն հայերեն համարժեքներ, կոչվում են օտա-
րաբանություններ:
Օտարաբանությունների գործածությունը, որպես կանոն, մերժելի է:
Օրինակ' օտարաբանություն են կոմպյուտեր, ասիստենտ, ստադիոն, նովել, սա­
լաթ, պոմիդոր, մասսա, ֆինիշ բառերը, քա նի որ կան հայերեն համակարգիչ, ընթե­
րակա, մարզադաշտ, նորավեպ, աղցան, լոլիկ, զանգված, վերջնարկ բառերը, որ նույն
իմաստներն ունեն, նույն բանն են նշանակում, ավելի հասկանալի ու մատչելի են:
Օտարաբանություններն աղարտում, ա ղտ ոտում են լեզուն, խաթարում նրա
համակարգը և հա ճա խ ա նհա սկանա լի դարձնում խոսքը: Դրանց գործա ծությունը
հետևանք է կա մ հայերեն բա ռերի չիմացության, կա մ լեզվա կա ն փնթիության, կա մ
էլ ազգային արժանապատվության պ ա կա սի և օտարամոլության:
Լեզվական օրինապահությունը պահանջում է խ ուսափել օտարաբանություններից:

Վա րժութ յուններ

4. Առաջին ցանկի օտարաբանությունների դիմաց գրեք դրանց հայերեն համար­

ժեքները երկրորդ ցանկից.

ա. 1. պաստա, թավա, դիրեկտոր, ռեալ, էլեմենտ, սկրեպ, կոնկրետ, կոնցերտ, էն­

ցիկլոպեդիա, պրոբլեմ, սումկա, ռոզետ կա
2. որոշակի, մածուկ, համերգ, պայուսակ, տապակ, իրական, տնօրեն, տարր,
վարդակ, ամրակ, խնդիր, հանրագիտարան

բ. 1. դեպուտատ, յուրիստ , ռեյտինգ, պ րեստիժ, էմիգրանտ, դիվան, ջենտլմեն,

ներվ, վիդեոկամերա, սուվենիր, դեմոկրատ, դիվիդենտ
2. տարագիր, ժողովրդավար, բազմոց, իրավաբան, շահաբաժին, պատգա­
մավոր, հուշանվեր, նյարդ, հեղինակություն, տեսախցիկ, ազնվայր, վարկանիշ

- 71֊
 Յու. Ավետիպան, 3. Զաքարյան

գ. 1. կնոպկա, տեռոր, պրոսպ եկտ, լոզունգ, ա լտ երնա տ իվ, կրեսլո, կուրտկա ,

վալյուտա, պրոյեկտ, սուպ երինֆլյա ցիա
2. նախագիծ, պողոտա, գերարժեզրկում, կարգախոս, արժույթ, կոճգամ,
այլընտրանք, ահաբեկում, բաճկոն, բազկաթոռ

դ. 1. ինդեքս, դեմագոգ, ա րգումենտ ա ցիա , էլեկտորատ, պրոցես, ռեֆերենդում,

լոզունգ, ռեգլա մենտ, սեսիա, զաչոտ, ռուչկա
2. աշխատակարգ, ընտրազանգված, ստուգարք, կարգախոս, բռնակ, փաս­
տարկում, հանրաքվե, գործընթաց, ամբոխավար, քննաշրջան, դասիչ

5. Ընդգծված օւոարաբանությունները փոխարինեք իրենց հայերեն համարժեքնե­

րով, որ տրված են փակագծերում:

ա. Ընկերուհիս աշխ ա տում է հա նրա պ ետա կա ն հիվանդա նոցի դիագնոստիկայի

կենտրոնում:
բ. Քնա րա կա ն պոեմը գրեթե չի ունենում սյուժե:
գ. Գրքի պ ա տ ռվա ծ էջը կպ ցրո ւ սոսինձով կամ սկոտչով:
դ. Մեր տան ջերմությունը կա րգա վորվում է ավտոմատ:
ե. Մեր ծանրորդը վերջին մրցումներում ա շխ ա րհի նոր ռեկորդ է սահմանել:
զ. Կա րծես թե պրինտերիս փոշին վերջա նա լու վրա է:
(կպչերիզ, մրցանիշ, դիպաշար, տպիչ, ախտորոշում, ինքնաշխատ)

6. Հետևյալ բառերից առանձնացրեք օտարաբանությունները և գտեք դրանց հա­

յերեն համարժեքները.

ա. մկկալ, անտենա, սայլ, եղանակ, անսամբլ, դիսկ, որակ, մա տերիա լ, սիրտ,

կլիպ, մարկետ, կա րծր, հարյուր, բլոկնոտ

բ. ռեմոնտ, կա պոց, սյուրպրիզ, թթվել, կոֆե, եղնիկ, սետկա, օրորել, շկա ֆ, ոչինչ,
մռմռալ, կտ րիճ, ռեգիոն, չայնիկ

գ. բեմ, կիլոգրա մ, բլոկա դա , միսիա, կոնկուրս, սահանք, նարոտ, ստարտ,

կոմպլեքս, ֆորմուլա , միլիարդ, տոկոս, կիլովա տ տ , սոկ

Բառապաշարի ժամանակագրական շերտերը

Ամեն մի կենդա նի, գ ո ր ծ ա ծ վ ո ղ լեզու ժա մա նա կի ընթա ցքում փ ոփ ոխ վում է,

հ ղ կվում, կ ա տ ա ր ե լա գ ո ր ծ վ ո ւմ , երբեմն էլ՜ ա ղ ճա տ վ ո ւմ : Փ ոփ ոխ ությունների
հետ ևա նքով լեզվա կա ն ի ն չ-ո ր իրողություններ հնանում են, գործա ծությունից
մասամբ կամ լրիվ դուրս գա լիս, դրանք կոչվում են հնաբանություններ: Մ իա ժա մա ­
նակ ի հայտ են գա լիս նորերը հների փոխարեն կամ անկախ դրա նցից. դրանք էլ
կոչվում են նորաբանություններ:
Փ ոփ ոխ ութ յուն ն երի ա մենից շա տ ենթա րկվում է բա ռա պ ա շա րը: Կյա նքում տ ե­
ղի ո ւնեցող փ ոփ ոխ ութ յուններին զուգընթ ա ց' ա ռա ջա ն ում են նոր բա ռեր, ի մ ա ս­
տ ա փ ոխ վում և ձևա փ ոխ վում են եղա ծ բա ռերը, փ ոխ ա նցումներ են կա տ ա րվում
լե զ վ ի ց լեզու, լեզվի հին վի ճա կ ն ե րի ց նոր վիճա կին , բա րբա ռն երից գրա կա ն լե զ ­

- 72-
 Հայոց լեզու

վին, մի ոճից մյուսը: Մ իա ժա մա նա կ հնանում ու գ ործա ծութ յուն ից ա ստ իճա ն ա ֊

բար դուրս են գա լիս մի շա րք բա ռեր:
Ամենօրյա գործածությունից դուրս եկած բառերը, որոնք կիրառվելիս գիտակց­
վում են որպես լեզվի անցյալ փուլին բնորոշ, հնացած բառեր, կոչվում են
հնաբանություններ:
Դրանք իրենց հերթին լինում են երկու տ եսա կի' պատմաբառեր և հնաբառեր:
Բազմազան տ ե ղ ա շա րժ երի հետ ևա ն ք ով գրա կա ն լեզվում իրա ր կողքի հա յտ ն­
վում և իրար հետ մրցա կցում են նույնիմա ստ բա ռերի (կամ ղրա նց տ ա րբերա կնե­
րի) զույգեր ու շա րքեր, որոնց մեջ մտ նող բա ռերից (տ ա րբերա կներից) մեկը նոր
է, մյուսը' հին: Այդ նորն ու հինը որոշվում է միայն ա յդպ իսի նույնիմա ստ բա ռերի
(տարբերակների) հա մեմա տ ությա ն ու մրցա կցութ յա ն մեջ: Օ ր ի ն ա կ ' յուր - իր,
քանզի - որովհետև, տիվ - ցերեկ, ուստր - որդի: Այս զույգ բա ռերից առաջինները
բառային հնաբանություններ են, որ կոչվում են հնաբառեր:
Մրցակցող բառերից (տարբերակներից) այն, որն արդեն գործածությունից սկսել է
դուրս գալ և գիտակցվում է որպես լեզվի անցյալ փուլին բնորոշ, հնացած բառ, կոչվում
է հնաբառ:
Օրինակ' քանզի, վասն, վասնզի, յուր, ունկ, ատոք, օրավուր, ամենեցուն, տվնջ­
յան, ապաշավանք, արտորալ, աճապարել, հիրավի, մարմարիոն, պարտիական, սե­
սիա և այլն:
Հնւսբառերի հետ չպետք է շփ ոթել պատմաբառերը:
Պատմաբառերը պատմության անցած ժամանակաշրջաններին բնորոշ երևույթ­
ներ նշանակող բառերն ու անվանումներն են:
Դրանք պատմական տեղանուններ են, անձնանուններ, պաշտոն, կոչում նշանա­
կող բառեր, հնում գոյություն ունեցա ծ ա ռա րկա ների, երևույթների անվանումներ:
Պատմաբառերն իրենց ավելի ժա մա նա կա կից հա մա րժեքները կամ տ ա րբերա կ­
ները սովորաբար չեն ունենում: Օրինա կ' Աշտիշատ, Ողական ամրոց, Տիգրան Մեծ,
Ռշտունիք, մեհյան, մարդպետ, մարզպան, հազարապետ, տանուտեր, պայազատ,
սեպուհ, աշտե, վաղր, տեգ, կոլտնտեսություն, կոմերիտական, սոցմրցում, աշխօր և
այլն:
Մինչդեռ հնաբառերը պ ա րտա դիր ունենում են ժա մա նա կա կից համարժեքներ:
Օրինակ' վասնզի - որովհետև, վասն - համար, մասին, բոլորեքյան - ամբողջովին,
ամենեցուն - ամենքին, տվնջյան - ցերեկային, ապաշավանք - զղջանք, արտորալ,
աճապարել - շտապել, օրավուր - օր օրի, ունկ - ականջ, այր - տղամարդ, փութալ
- շտապել, գզիր - կատարածու և այլն:
Պատմաբառի դեպքում հնացած, վերա ցա ծ է այդ բա ռով անվա նվող առարկան,
իսկ հնաբառի դեպքում հնա ցա ծ է բառը, այլ ոչ թե առարկան, որը շարունակում է
անվանվել մեկ այլ բառով:

Հնաբանությանը հակադիր երևույթ է նորաբանությունը:

Նորաբանություն է այն բառը, որը նոր է ստեղծվել և տարածում գտել' համալիր,
գեղասահք, նստացույց, րոպեավճար, համացանց, հեռուստախաղ, մարտանկար,
հիշւսսարք, պատճենիչ, ընտրախախտում և այլն, կամ էլ փ որձում է ավելի լայն գոր­
ծածության մեջ մտնել' դուրս մղելով ընդունված բառը (տարբերակը), օրինա կ'
երգահան (կոմպոզիտոր), համույթ (անսամբլ), համանվագ (սիմֆոնիա), վաճառա­
տուն (խանութ), ծրիչ — սկաներ, շարժանկար — կինոնկար և այլն:

֊ 73
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Նորաբանություն է նաև որևէ բառի ձեռք բերած նոր իմաստը (իմաստային

նորաբանություն)' մկնիկ — ներածող սարք' համակարգիչով աշխատելու համար,
թափանցիկ — վերահսկելի, անաչառ (թափանցիկ ընտրություններ), նախագահ —
երկրի առաջին դեմք, պրեզիդենտ, կայք — սայր և այլն:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

7. Հետևյալներից առանձնացրեք պատմաբառերը.

ա. թեմ, քեռա կին, մատյան գունդ, վա րդա պ ետ, էտել, մելիք, դրանիկ, ճեմա րա ն,
մարզպետ, կուսա կա լ, չորանոց, գիսա ստ ղ, մոլորակ, ազատանի, Կիլիկիա , խ ոտ­
հարք, Ուրա րտու

բ. ներքինա պ ետ , ՍՍՀՍ, արոր, թաղապետ, հեղկոմ, նախարար, մեծատուն,

ՀԼԿ Ե Մ , կուլա կա թ ա փ , Գ երա գույն խ որհուրդ, տ րտ ում, սոցմրցում, Ուտ իք,
լուսժողկոմ, մարզպան, տանուտեր

8. Հետևյալներից առանձնացրեք հնաբառերը.

ա. ունկ, մանուկ, դիրեկտոր, օրրա ն, վասն, դպիր, դաշինք, յուրյանդ, մինիստր,

Արտաշես Ա, թոթովել, կրկին, նոքա, խինդ, պայա զատ

բ. Հա յկ նահապետ, փ ա րա տ ել, ուստր, վշտ ահա ր, ա րտ որա լ, հավիտյան, սոքա,

քնար, սուրբ, կրիտիկա , խորհել, ա յրուձի, թշվառ, գուբ

9. Հետևյալ բառերից առանձնացրե՜ք նորաբանությունները.

ա. ա շխ ա տա կա զմ, պ ա րտ եզ, ա րհեստ ա վա րժ, գեղա սա հք, տ իեզերք, Ա Պ Հ, վա ­

նական, հերոս, գինեձոն, գործառույթ, ակութ, դիպ ա շա ր, Հա յՌուսգա զա րդ, դյուրա ­
կիր, զրուցա հա նդես, խաղաղ, ընտ րա զա նգվա ծ, թվայնացում

բ. արգանակ, լրա հոս, խոհագրություն, հնոց, կանխ արգելում, ա զա տ ա գրել, հա ­

մալիր, հա մա կա րգիչ, ա րտ որա լ, համայն, համանվագ, հեռուստ ա լրա գրող, վեհա ­
փառ, հռչա կա գիր, ձա յներիզ, խորազնին, ձևա չա փ , հարավային

գ. մա րտ ա րվեստ , մրցատյան, երիկամունք, նստ ացույց, կա րոտ ա լիդ, շքա հա -

մերգ, ոստնակ, կա մարա կապ , հանդարտիկ, պ ա տճենիչ, սեղմագիր, երամակ, ք ա ղ ց ­
րանվագ, քա րոզա րշա վ, լուսա փա յլ, վերջնա րկ, Ա Պ Պ Ա , տ եսա ձա յնա գրում

դ. ա լեցիր, ա յցա գիր, եկեղեցի, ինքնացիր, հողմա ղա ց, ճեպ ա զրույց, գետ ա փ ,

տա րաշխ արհիկ, նորածին, տեղեկույթ, փրկիչ, տ եսագրիչ, հա մատա րա ծ, ցուցա ր-
կիչ, փ որձա գետ , քա րա յր, վարկանիշ, խուռներամ

Բառապաշարի շերտերն ըստ գործածականության

Լեզվի բա ռա պ ա շա րն ըստ գործա ծա կա նությա ն բաժանվում է մի քա նի շերտի:

Ամենա կա րևոր շերտ ը այն բա ռերն են, որոնք ընդհա նուր գործա ծություն ունեն
կյանքի ա մենա բա զմա զա ն ոլորտ ներում և իրադրություններում: Օ րին ա կ' անել,
լինել, ապրել, մարդ, կենդանի, տուն, սար, խոտ, աջ, ձախ, նոր, քիչ, նման, սև,

- 74-
 Հայոց լեզու

դեղին, քսան, քառասուն, հարյուր, հազար, ու, իսկ, բայց, կամ, թե, երևի, հենց,
վա՜յ, է՜յ և այլն: Դրանց տ իրա պ ետ ում են տ վյա լ լեզվով խ ոսող բոլոր մարդիկ, քա նի
որ առանց դրանց հնա րա վոր չի լինի ա ռօրյա հա ղորդա կցումը: Դրանք կոչվում են
համագործածական բառեր:
Համագործածական են կոչվում տվյալ լեզվով խոսող հանրության բոլոր անդամ­
ների բառապաշարի համար ընդհանուր և առօրյա հաղորդակցման համար կենսա­
կանորեն անհրաժեշտ բառերը:
Համագործածական բառերի մի մասը լեզվի բառապաշարի ամենակայուն ու գործուն
շերտն է, որ ժամանակի ընթացքում քիչ է Փոփոխվում և կազմում է լեզվի բառապաշարի
միջուկը, կորիզը: Բառապաշարի այդ շերտը կոչվում է լեզվի հիմնական բառագանձ:
Հիմնական բա ռա գա նձին են պատկանում'
- դերանունների մեծ մասը (ես, դու, նա, սա, այս, ով, ուր, երբ, որ, ոմն և այլն),
- թվականների հիմնական մասը (մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ, վեց, յոթ, ութ, ինը,
տասը),
֊ա ռ օ ր յա կյանքին ու մարդու գործունեության ա մենօրյա դրսևորումներին վերա ­
բերող մի շարք'
• բայեր (ապրել, ծնվել, մեռնել, ուտել, խմել, շնչել, գնալ, գալ, վազել, նայել և
այլն),
• ածականներ ու մակբայներ (մեծ, կարճ, շատ, ծանր, խոր, խելոք, շուտ, սուր,
արագ, հանկարծ, երեկ, վաղը և այլն),
• գոյականներ, որ նշանակում են մարդու մարմնի մասեր, ա զգա կցա կա ն հա րա ­
բերություններ, բնության երևույթներ և այլն (գլուխ, քիթ, ձեռք, ոտք, արև, գիշեր,
լույս, ծառ, հաց, ջուր, քույր, կին, երեխա, շուն, գիրք, արտ և այլն):

Լեզվի բա ռապ ա շա րի մեծ մասն են կազմում սահմանափակ գործածություն

ունեցող կամ հատուկ բառերը:
Սահմանափակ գործածություն ունեցող բառերի ամբողջությունը կոչվում է հա­
տուկ բառապաշար:
Դրանք մասնագիտական բա ռերի բա զմա թիվ խմբերն են, որոնցից ամեն մեկը
գործածվում է մա սնա գիտ ա կա ն գործունեութ յա ն տ վյա լ ոլորտ ում հա մա պ ա տ ա ս­
խան մասնա գետների կողմից: Այդպ ես' իրենց յուրա հա տ ուկ բա ռա պ ա շա րն ունեն
բժիշկները, իրա վա գետ ները, տ նտ եսա գետ ները, լեզվա բա նները, ա րվեստ ա բա ն­
ները, մարզիկները, գյուղա տ նտ եսները, շինա րա րները, երա ժ իշտ ն երը և այլն: Ն եղ
մասնագիտական են, օրինա կ' ավշահանգույց, այլուրեքություն, կիսորդ, ձևույթ,
շարակարգ, դեսպանընկալ, իրավահաջորդ, եռապտույտ, առանցքակալ, շարակ­
նոց, կրեոսկր, բարավոր, հեծան, որմնամույթ, ամրանակալ, հայտագիր, բրիչ,
էտոց, սերզատ և ա յլ բառեր:
Այն մասնագիտական բառերը, որոնք ճշգրիտ սահմանված հասկացություններ են
արտահայտում, կոչվում են տերմիններ (եզրեր):
Սահմանափակ գործածություն ունեն և հատուկ բա ռա պ ա շա րի մաս են նաև
պատմաբառերը (հազարապետ, մարզպան, դրանիկ, ազատանի, շրջկոմ,
պիոներական, հոկտեմբերիկ, ժողկրթբաժին և այլն), հա մա գործա ծա կա ն բառերի
գրքային (դեգերել, ելուզակ, ընդոստ, ոգորել, ակութ և այլն), խ ոսա կցա կա ն
(մահանա, մխալ, սմքել, պաչել, պուճուր, կճուճ, հիմա, ոնց, էգուց, փեշ, իրասածի,
լավամարդ և այլն), բա րբա ռա յին (քոլ, լղար, կոլոտ, խախանդ, էրթալ, օխտը, խորակ
և այլն), ժարգոնային (թվար, մաթեմ, շպո, ապերո, ժամո, իշմար, լռվել, ցխել,

֊ 75֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

հաբռգել, կայֆ և այլն), բա նա ստ եղծա կա ն (շուշանաթույր, սիրակարոտ, կարոտա­

կեզ, ողբանվագ, արևահամ, թեթևասահ, կայծակնալից, գեղադալար և այլն) հոմա-
նիշները, որոնք գ ո րծա ծվում են խ ոսքա յին որոշա կի իրա դրություններում,
հասարակության որոշ շերտ երի կողմից, այս կամ այն բնակավայրում:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

10. Հետևյալ ցանկից առանձնացրե՜ք համագործածական բառերը.

ես, սա, ուստր, ինչ, ամիճ, վասն, որ, մի, հիրավի, լավ, շատ, անսալ, խելոք, ուտել,
փորձանոթ, պ ետա իրա վա կա ն, հիշել, տեսնել, կայթ, գա լ, բուրյան, տուն, ողոքել,
գլուխ, սիրտ, ձո րձ, արև, գիշեր, լուսա ցնցուղ, համաներում

11. Հետևյալ ցանկերից առանձնացրե՜ք հատուկ բառապաշարին պատկանող

բառերը.

ա. նրանք, կերուխում, աղաթթու, մտերիմ, կոտ որա կ, հերկ, տխուր, ունևոր, գեր­
ձայն, լավ, ա ստ ղա դիտ ա կ, գունաթափ, ստ որոգյա լ, ադամորդի, աքլոր, չափ ա ծո,
մանրիկ
բ. համարիչ, նորելուկ, ճա ր, մա նկա բա րձ, լինել, այստեղ, նախերգանք, կեցցե,
փոքրիկ, վիրակա պ , ճլորել, տիկին, ա ռա նցքա կա լ, անբան, հայցադիմում, ճա մփ ա ,
իրավախախտ

Բառապաշարի ոճական շերտերը

Կան բառեր, բառակապակցություններ ու դարձվածքներ, որոնք առա վել բնորոշ են
լեգվի այս կամ այն գործա ռա կա ն կամ իրադրական ոճին: Դրանք, ի տարբերություն
ոճականորեն չեգոք համագործածական բառերի, ունեն ոճական հատուկ երանգա վո­
րում:
1. Վարչական (պաշտոնական) ոճին են բնորոշ բազմաթիվ բառեր ու ա րտահա յտու­
թյուններ, որոնք կոչվում են վարչաբանություններ: Օրինա կ' սույն, առդիր, հիշյալ, վե-
րոհիշյալ, մտից մատյան, գրանցամատյան, ծառայողական, հրամանագիր, վերադաս,
ներքոստորագրյալներս, հայտարարագիր, հանձնախումբ, նկատառում, ի ղեկավա­
րումն, առ այսօր, ներկա դրությամբ, ելույթ ունենալ, պատասխան խոսքով, նկատի ու­
նենալով, հաշվի առնելով և այլն:

2. Գիտական ոճին են բնորոշ համընդհանուր գիտական լեզվում կիրառվող մի շարք

բառեր ու արտահայտություններ: Օրինակ' հետազոտություն, ուսումնասիրություն, փոր­
ձարկում, ոաումնասիրության առարկա, տեղադրման եղանակ, զուգադրում, տիպաբա­
նություն, գործառույթ, կառուցվածքային, ծագումնաբանական, ուղիղ համեմատական,
դիցուք, վարկած, համակարգ, ենթահամակարգ, մանրակերտ, գործընթաց, դրույթ, ծանո­
թագրություն, եզրակացություն և այլն:
Դրանից բացի, գիտ ա կա ն ամեն մի ոլորտ ի բնորոշ են մի շա րք տերմիններ (եզ­
րեր): Օրինա կ.
Լեզվաբանություն, հնչյունաբանական, ձևույթ, շարույթ, խոսքի մաս, հոլովում,
բայ, ձայնորդ, անուղղակի խնդիր, ածանց, հոդակապ և այլն:

- 76-
 Հայոց լեզու

Կերպարվեստաբանություն. գունանկար, գծանկար, յուղանկար, ջրանկար, ման­

րանկարիչ, գունային լուծում, երանգապնակ, բարձրաքանդակ, որմնամույթ, կամա­
րաշար և այլն:
Իրավագիտություն, այլուրեքություն, բացարկ հայտնել, օրենսգիրք, անմեղսու­
նակ, ծանրացուցիչ հանգամանքներ, քրեակատարողական հիմնարկ, մեկուսա­
րան, իրավախորհրդատու, մարդու իրավունքներ, միջազգային դատարան և այլն:
Կենսաբանություն, նյութափոխանակություն, առանձնյակ, մակաբույծ, ենթա-
մաշկ, երկամյա բույս, ավշագեղձ, բուսատեսակ, մանրէ, առէջ և այլն:
Մաթեմատիկա, համարիչ, հանելի, քառակուսի արմատ, քառակուսի բարձրաց­
նել, քառանիստ, հավասարասրուն եռանկյուն, կիսորդ, գլան, զուգահեռանիստ,
բեկյալ և այլն:
Ռազմագիտություն, հրազեն, սառը զենք, զինուժ, տողան, խզակոթ, միջուկային
զենք, հրանետ, զորէջք, խաղաղապահ գումարտակ, սպառազինություն, սառը պա­
տերազմ և այլն:
Քաղաքագիտություն, վարչակարգ, նախընտրական քարոզչություն, փոխզիջու-
մային, կրոնապետություն, կայսերապաշտություն, տեղական ինքնակառավարում,
ժողովրդավար, միահեծան ղեկավարում, վերնաշենք, ռազմատենչություն, ծայրա­
հեղ ձախեր, միջին դաս, միահեծանություն, խոսքի ազատություն, կարծիքի հար­
ցում, թեժ կետ և այլն:
Տնտեսագիտություն, շահույթ, ծախսերի հայտարարագիր, բեռնարգել, գերգնան-
կում, վարկավորում, դրամաշնորհ, սպառողական զամբյուղ, ձեռնարկատիրություն,
ձեռներեցության խրախուսում, ազատ տնտեսական գոտի, շուկայաբանություն,
նախնական կուտակում և այլն:
Բժշկագիտություն, ախտականխում, ախտարգել, հոդացավ, վարակամերժ, բու­
ժակ, ներարկիչ, բուժընթաց, վերականգնողական, հոգեբույժ, տեղային անզգայա­
ցում և այլն:

3. Հրապարակախոսական ոճը հատուկ բառապ ա շա ր գրեթե չունի, քանի որ այդ

ոճով խոսքի նյութ կարող է դառնալ ցա նկա ցա ծ ոլորտի ցա նկա ցա ծ խնդիր բերելով իր
հետ համապատասխան բառեր ու արտահայտություններ: Հրապարակախոսությանն
առավել բնորոշ են հա սա րա կա կա ն-քա ղա քա կա ն, սոցիալական թեմաները, առօրյա
լրատվությունը, մշակույթի, գիտության հանրամատչելի և հրատապ խնդիրները, մար­
զական նորությունները և այլն:

4. Առօրյա -խ ոսա կցա կա ն ոճին բնորոշ են խ ոսա կցա կա ն, ժա րգոնային բառերն ու

արտահայտությունները, հասարակաբանությունները: Ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն ոճը
ևս աչքի է ընկնում իր բազմազանությամբ: Առօրյա խոսակցություններն ու զրույցնե­
րը բազմազան են նաև իրադրական ոճերի ա ռումով մտերմիկ, հորդորակա ն, հեգնա ­
կան, ծաղրական, թշնամական, բա նա վիճային, խրատական, հանդիմանական, ու­
սուցողական և այլն: Իսկ կախված մա սնա կիցների կազմից ա ռօրյա խոսքը կա րող է
լինել մերթ շատ պարզունակ ու հա սա րա կ, մերթ գռեհիկ ու հայհոյական, մերթ բա­
րեկիրթ գրական և այլն:
Ըստ անհրաժեշտության ա ռօրյա խոսքը կա րող է հա գեցա ծ լինել նաև մանկա­
կան խոսքին կամ որևէ մա սնա գիտա կան խոսքի բնորոշ բա ռերով ու ա րտ ա հա յտ ու­
թյուններով:

- 77-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

5. Գեղարվեստական ոճը նույնպես կա րող է ներա ռել ա մենա տա րբեր գործա ռա ­

կան ու իրադրական ոճերին բնորոշ տարրեր' կախված խոսքի նյութից: Բայց գեղա ր­
վեստական ոճն ունի իրեն բնորոշ բա ռապ ա շա րա յին շերտեր: Դրանք են գրքային և
հա տկա պ ես բա նա ստ եղծա կա ն բառերը: Բացի այդ, այս ոճին են բնորոշ պ ա տկերա -
վորմա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն միջոցները, իսկ չափա ծո խոսքին' նաև տաղաչափական
հնարքները:
Գեղարվեստական, հրապարակախոսական և առօրյա խոսքում ոճավորման նպատա­
կով կարող են կիրառվել դիպվածային բառեր, նորաբանություններ, հնաբանություններ,
օտարաբանություններ, բարբառային և մասնագիտական բառեր ու արտահայտություն­
ներ և այլն:

Իրադըական ոճերը ևս ունենում են իրենց բնորոշ բա ռապ ա շա րը: Օ րինա կ' հեգ­
նական, ծա ղրա կա ն ոճերում են սովորա բա ր հանդիպում որոշա կի բառեր ու դա րձ­
վածքներ հիմարիկ, ցանցառ, տնաշեն, խելքի պուտուկ, էշի ականջում քնած, էծերը
գալ, խելքը հացի հետ ուտել, հալած յուղի տեղ ընդունել, ամպերի մեջ սավառնել,
տանձի պոչ, փուքսը իջնել, շան օրը գցել և այլն: Հա նդիմանա կան ոճին են բնորոշ
անամոթ, անխրատ, անդաստիարակ, թոկից փախած, սարի արջ, ծալը պակաս, իր
էշը քշել, գլուխ տանել, երես առած, ավգյան ախոռ, անբան հուռի, մեծապատիվ մու­
րացկաններ, ձախորդ փանոս, կողը հաստ, թրջված հավ, շան ծեծ տալ և այլ բառեր
ու դարձվա ծքներ:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

12. Հետևյալ ցանկերից առանձնացրեք վարչաբանությունները և տերմինները

(եզրերը).

ա. գիտ ա փ որձ, ելից, լիա զորա գիր, տեսական, ստ ա ցակա ն, հարցապնդում, փո-
խարկման եղանակ, կա րգա պ ա հա կա ն տույժ, հա կա դա րձ համեմատական, ի գիտ ու­
թյուն, կա նխ ա վա րկա ծ, գերա տ եսչա կա ն, ա նդրկա ղա պ ա ր, սույնով հա ստա տում ենք
բ. գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն, մա տենա վա րություն, տեսություն, հա մեմա տ ա կա ն
եղանակ, գրագրություն, կանխադրույթ, կա րգա դրա գիր, փ որձա ռա կա ն, արձանագ^
րային, հա րգելի տնօրեն, ա շխ ատանքային վարկած, ի կատարումն, գիտ ա բա նու­
թյուն, առ այն
գ. գրասենյակային, տրամաբանական հիմք, պաշտոնեական, դասակարգման
փորձ, հուշագիր, վերստուգիչ, հասկացության սահմանում, մեծարգո նախարար, հա ­
յեցա կա րգ, պայմանագրային, վերացարկում, ի տնօրինություն, ա պ ացուցում, սույնից
բխում է

13. Հետևյալ ցանկերի տերմինները (եզրերը) խմբավորեք ըստ ոլորտների.

ա. քերականություն, գեղանկա ր, խոսքի մաս, քա նդա կա գործ, կոչական, ճա րտ ա ­

րա պետա կա ն հորինվա ծք, մակբայ, գունաբիծ, շնչեղ խուլ, հա տ կա ցուցիչ, որմնա ն­
կարչություն, շա րադասություն, վրձնա հա րվա ծ
բ. բերման ենթա րկել, զգա յա րա ն, նյարդաթել, քրեա ծին , հոտ ոտ ելիք, ենթա օ-
րենսդրա կա ն, իրա վա խ ա խ տ ում, խ ա չա սերում, զա նցա նք, կրկն ա հա ն ցա գործ,
հյուսվա ծքի վերա կա նգնում, իրա վա սության վերա զա նցում, ներծոր, ա կնա հա -
տակ, երդվյա լ ա տ ենա կա լ

֊ 78֊
 Հայոց լեզու

գ. վարչախ ումբ, ընտ րա կա րգ, ա րտ ա դրյա լ, միջն ա գիծ, ք ա ղ ա քա ցիա կա ն ,

փախստական, քա ռա կուսի հա վասա րում, դաշինք, բռնակալություն, շեղանկյուն,
ամբոխահաճություն, կոն, փ ոխ ուղղա հայաց, պ ետակա նամետ, բեկյալ, ընդդիմու­
թյուն
դ. օդուժ, գերշահույթ, ռազմածովային, միջնորդա վճա ր, գնա ճ, հրետ ա կոծել,
ռազմական դրություն, ա րժեզրկում, սնանկացում, ճա կա տ ա յին գիծ, մա սնա վորե­
ցում, հակահրթիռային հա մակա րգ, շուկա յա գիտություն, շարային քա յլք, մաքսային
տուրք
ե. ախտորոշում, ընտ րա րշա վ, փոքրամասնություններ, նյարդաբորբ, ներերա կա ­
յին, ցեղասպանություն, դասա կա րգա յին գիտա կցություն, հետ վիրա հա տ ա կա ն, քա ­
ղաքական վարկանիշ, ակնաբույժ, հանրային շահ, արյունազեղում, կանանց շա ր­
ժում
գ. կայսերապաշտություն, անենթակա, վերջա դաս, տեղական ինքնակա ռա վա ­
րում, պահպանողական, խնդրառություն, հեղափոխ ական իրադրություն, լրացման
լրացում, մեծամասնական թեկնածու, շեշտ ա կիր, համայնավարություն, գաղտնա-
վանկ, ապաթարց

14. Ո՜ր ոճին են առավել բնորոշ հետևյալ բառերը և բառակապակցությունները.

ա. աշխարհիկ պետություն, ազատականություն, ստվերային կառավարություն,

սահմանների ճանաչում, կենտրոնամետ, գունավոր հեղափոխություն, ինքնորոշում

1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. վարչական, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա ր­

վեստական

բ. հեշտ, ճամփա, իրիկուն, ալարել, չոքել, ոնց որ, ծլկել, աքլոր, հանաք, մարդա­
վարի, հավես, դմբո, քրջոտ, թուշ, վռազել, լացկան, օր ու արև չտալ, փռթկացնել,
ձեռ առնել, մոտ գալ

1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրապ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա ր­

վեստական

գ. ավելացված արժեքի հարկ, շահագործում, մաքսանենգ, միջազգային

առևտուր, պետականացում, ընդհանուր շուկա, ներդրումային, բաժնետիրություն,
եկամուտ

1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա ր­

վեստական

դ. սույն, իսկականի հետ ճիշտ է, ըստ պատկանելույն, ընդսմին, ի ցույց դնել,

ի դեմս, նախագահող, նիստի քարտուղար, պաշտոնակատար, ի լրումն, ըստ ամե­
նայնի

1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ե. լուսածածան, կարմրածուփ, կայծակնալից, նորաբույր, գեղիրան, փրփրագին,

օձաճապուկ, հուսավառվել, գեղածիծաղ, հույսի դուռ, անմեռ աստղեր, երգերի լու­
սաբաց

1. ա ռօրյա -խ ոսա կցակա ն, 2. վարչական, 3. գիտա կան, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

- 79-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

2. ԻՄԱՍՏԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Բառի կարևորա գույն հա տ կա նիշը իմաստ ա րտ ա հա յտ ելն է:

Բա ռա գիտությա ն այն բաժինը, որն զբա ղվում է բա ռերի իմա ստների, դրա նց փ ո­
փոխության և փոխ հարաբերության ուսումնասիրությամբ, կոչվում է իմա ստ ա բա նու­
թյուն:

ՄԵՆԻՄԱՍՏ ԵՎ ԲԱԶՄԻՄԱՍՏ ԲԱՌԵՐ

Կան մի շարք բառեր, որոնք ունեն մեկ որոշակի իմաստ: Օրինակ աղաթթու, արջա­
մուկ, աշխղեկ, եռահարկ, ուղղաթիռ և այլն: Բայց կան բազմաթիվ բառեր, որոնք ունեն
մեկից ավելի իմաստներ: Օրինակ բռնել, երես, ծանր, սև, քա շել, ատամ, ճյուղ, թերթ և
այլն:

Մեկից ա վելի իմաստ ունեցող բա ռերը կոչվում են բա զմիմա ստ բառեր:

Բա զմիմաստ բա ռերի նշա նա կա ծ իմա ստներից մեկը, որպես կանոն, համարվում

է հիմնական իմաստ և բա ռարա ններում նշվում է առաջինը: Մյուսները կոչվում են
երկրորդական: Օ րինա կ ճյո ւղ 1. ծառի կամ թփի ոստ, 2. գետի վտակ, 3. գիտության
կամ արտադրության բնա գա վա ռ, 4. մի տոհմի սերունդներից յուրա քա նչյուրը և այլն:
Բայց իմաստները իրենց կարևորությամբ կա րող են նաև հա մարժեք լինել: Օ ր ին ա կ'
խավարտ 1. ա ղվա մա զոտ (բույս, պտուղ), 2. ճա շի ամոքանք:
Երկրորդա կա ն իմա ստ ների շա րքում կա րող են լինել նաև բառի փ ոխ ա բերա կա ն
(այլ բառի իմա ստով) ու բա նա ստ եղծա կա ն կիրառության դեպքեր: Օ րինա կ շունչ
բառի հիմնական իմաստն է' «ներշնչվող ու ա րտ ա շնչվող օդը»: Երկրորդա կա ն
իմա ստ ներից է' «շնչվող օդի հոսա նքի ձայնը»: Փ ոխ ա բերա կա ն իմա ստ ներից են' «1.
որևէ բանի նշան, դրսևորում, 2. որևէ բանի էությունը, ոգին, 3. բուրմունք, հոտ»:
Ո սկեքա ր բա ռի հիմնա կա ն իմա ստ ն է' «ոսկեկա նա չա վուն թ ա նկա րժեք քա ր
քրիզոլիթ»: Երկրորդա կա ն իմաստն է «ոսկեքա րից կերտված»: Բա նա ստ եղծա կա ն
իմաստն է «ոսկու բյուրեղ, բնածին ոսկու բեկոր»:
' Փոխ ա բերա կա ն իմա ստները միշտ երկրորդա կա ն են: Սակայն բա նա ստ եղծա կա ն
իմաստը կա րող է նաև գլխ ա վոր լինել: Այդ դեպքում բառն ինքն էլ կկոչվի բա նա ս­
տեղծական: Օ րինա կ ծաղկաժպիտ, կայծակնացայտ, հայրենազուն, ձայնաշղթա,
սիրամրմունջ, կենսաժպիտ, շուշանաշուրթ, ոգեպատիր և այլն:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

15. Նշված իմաստներից ո՜րն չունի համար բառը.

ա. պ արբերական հրատարակության հերթական թողարկում

բ. հյուրանոցի ա ռա նձին սենյակ կամ բնակարան
գ. կոտ որա կի այն թիվը, որ հա յտ ա րա րի բա ժա նելին է
դ. առարկայի հա ջորդա կա ն կա րգը ցույց տվող թիվ

- 80-
 Հայոց լեզու

16. Ձախ սյունակի յուրա քա նչյուր թառի դիմաց գրե'ք դրա իմաստի բա ցա տ րու­
թյունը՝ ընտրված ա ջ սյունա կից (բա ցա տ րություններից մեկն ա վելորդ է).

1.
ա. վին I. ջերմությամբ և դողով հիվանդություն
բ. գեղարդ II. փշոտ տ երևներով վայրի խ ոտաբույս
գ. տենդ III. լարավոր հնօրյա նվագարան
դ. տատասկ IV. դարման տեղա վտ խ ելու մեծ կողով
ե. սակառ V . վայրի աղավնու տ ա րա տ եսա կ
VI. փայտե կոթով զենք' ծայրին եռանիստ երկաթյա տ եգ

2.
ա. վեղար i. բույսի տերևների ամբողջություն
բ. պնակ II. եկեղեցա կա ն ծիսա կա ն արծաթյա թաս
գ. սաղարթ III. դեղին ծա ղիկներով ուտ ելի խ ոտաբույս
դ. զանգապան IV. կրոնա վորի գլխի ծածկույթ
ե. սկիհ V . թեյի ափսե
VI. մինչև ծնկները հա սնող գուլպ ա , գետրի

3.
ա. սողնակ I. խոր ու մեծ, անկոթ զա մբյուղ
բ. սռնապան II. վայրի ծա ղկա վոր դեղա բույս
գ. սադրանք III. հետ ու ա ռա ջ շա րժվող ձո ղ ա ձև փա կա նք
դ. տուղտ IV. եկեղեցուց շեղվա ծ ա նձ կամ խումբ
ե. քթոց V . սրունքների պ ա շտպ ա նիչ հա գուստ
VI. ա նցա նկալի ա րարքի դրդելը

17. Բսաակապակցության իմաստն ա ր տ ա հա յտ եի մեկ բառով,

ա. բ-
1. մեղուների խումբ 1. գիտ ա կա ն ենթադրություն
2. առյուծի ձա գ 2. փ ա յտ ա գործ վարպետ
3. դանակի սուր կողմը 3. գինի մա տ ուցող
4. հատիկեղենի կույտ 4. ա րջի բույն
5. գլխի մազերը թափված 5. բարի լուր
6. լուսնի մանգաղ 6. թագավորա կան աթոռ
7. մետաղե պաշտպանիչ գլխ ա րկ 7. ծա ռա բնի խոռոչ
8. գազանի բերան 8. ձկների խումբ

Գ դ-
1. հայրենիքից ա րտ ա քսվա ծ 1. վայրի խոզ
2. հաճելի հոտ 2. վատ լուր հա ղորդող
3. վիրաբուժական դանակ 3. տաք, այրող քամի
4. քաղաքամերձ բնակավայր 4. քա նդա կա զա րդ սյունագլուխ
5. ո՜չ դեմ և ո՜չ կողմ 5. գմբեթի կոնա ձև ծածկ
6. ոտքի նեղ ճա նա պ ա րհ 6. թևի զա րդ
7. չամուսնացած տ ղա մարդ 7. հորդ ա նձրև
8. ամուսինների զույգ 8. ա պ ա գա գուշա կող

- 81-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե. Գ
1. վագրի մորթի 1. արու թռչուն
2. փոքրիկ եկեղեցի 2. հա րցա կա ն նշան
3. հեթանոսական տ ա ճա ր 3. տ ողա դա րձի գիծ
4. երիտ ա սա րդ տղա 4. թագավորական գա վա զա ն
5. բնատուր ձիրք 5. պ ա տ շգա մբի հենա ձող
6. թագավորա նիստ քա ղա ք 6. խունկ ծխ ելու աման
7. կրակը խ առնելու ձող 7. ա մա ռանոց եկա ծ մա րդ
8. հոգևոր երգ 8. զինվա ծ թիկնապահների խումբ

Ուղիղ և փոխաբերական իմաստ

Բա ռի իմա ստ ներից մեկը' գլխ ա վորը (երբեմ ն ' մի քա նիսը), լինում է ս ո վ որ ա ­

կան: Այդ իմա ստ ը բա ռն ա րտ ա հա յտ ում է ոչ միայն խ ոսքում, ա յլև խ ոսքից դուրս,
ա ռա նձին վերցրա ծ:
Բառի սովորական իմաստը կոչվում է ուղիդ իմաստ:
Խ ոսքի մեջ բա ռը կա րող է գ ո րծա ծվել նաև ոչ սովորա կա ն իմա ստ ներով' փ ոխ ա ­
րինելով այլ բառերի: Այն երևույթը, երբ բա ռը գործա ծվում է ոչ թե իր ուղիղ իմա ս­
տով, ա յլ մեկ այլ բա ռի իմա ստ ով ու նրա փոխ արեն, կոչվում է փոխաբերություն:
Օ րինա կ երբ ասում ենք թանկագին ընկեր, ապա թանկագին բա ռը գործա ծում ենք
ոչ թե նրա ' «բա րձր գին ունեցող» հիմնական իմա ստով, ա յլ հոգեհարազատ բառի
իմա ստ ով և դրա փոխարեն: Կամ, երբ ասում ենք առվակը երգում է, ապա երգել
բա ռը գործա ծում ենք կարկաչել բա ռի փոխարեն: Երբ ասում ենք ծառի թևեր, ապա
թև բա ռը գործա ծում ենք ճյուղ բա ռի հիմնական իմաստով:
Փոխաբերությունը բառի գործածությունն է մեկ այլ բառի իմաստով:
Փոխաբերական է կոչվում այն իմաստը, որ բառը ձեռք է բերում մեկ այլ բառի փո­
խարեն գործածվելու հետևանքով:
Փոխ ա բերության հիմքը բա ռերի ցույց տվա ծ ա ռա րկա ների, հա տկա նիշների,
գործող ութ յուն ն երի ա րտ ա քին կամ ներքին նմանությունն է (ճյուղ - թև,
հոգեհարազատ - թանկագին, կարկաչել - երգել), որը հա յտ նա բերվում է
համեմատության միջոցով (ծառի ճյուղեր, որ նման են թևերի, հոգեհարազատ,
ինչպես թանկագին իրը, առվակը կարկաչում է երգելու պես): Փոխ ա բերությունը
կա րծես կրճա տ վա ծ, սեղմվա ծ համեմատությունն է (առվակը կարկաչում է, ասես
երգում է > առվակը երգում է):

Որևէ բառ կա րող է բազմաթիվ իմա ստ ներով փ ոխ ա բերա բա ր գործա ծվել: Բառի
փ ոխ ա բերա կան այն իմաստը, որը տ ա րածվում է և դառնում հանրահայտ, կոչվում է
ընդհանրական (համալեգվյան) և ա րձա նա գրվում բառարաններում:
Միայն ա ռա նձին ա նձա նց խոսքում կամ գրա կան երկերում հա նդիպ ող փոխ ա բե­
րությունները կոչվում են անհատական:
Երբ ընդհանրական փոխաբերությունը դառնում է ամենօրյա, սովորա կա ն' կորց­
նելով իր պատկերավորությունը, վերածվում է բառի ուղիղ իմա ստ ներից մեկի: Օ ր ի ­
նակ ինքնաթիռի թև, խաչի թև, զգեստի թև, շենքի թև, զորքի թև նախկին փ ոխ ա բերու­
թյուններ են, որ ժամանակի ընթացքում դա րձել են ուղիղ իմաստներ: Այսպիսի
իմա ստները կոչվում են մարած փոխաբերություններ: Մա րած փոխաբերության օ ր ի ­
նակներ են աղբյուրի ակ, մատանու ակ, թոնրի ակ, սայլի ակ, պահարանի աչք, սա­

- 82֊
 Հայոց լեզու

րի գլուխ, մեխի գլուխ, սոխի գլուխ, գրքի գլուխ, կոշիկի քիթ, ատամնանիվի ատամ,
խաղողի մատ, բանաստեղծության ոտք և այլն:
Երբ բառի ուղիղ իմա ստները շատանում են ու իրարից հեռանում, ապա որոշ
իմաստներ կարող են կորցնել իրենց կապը հիմնական իմաստի հետ: Եթե բառի հիմ­
նական և նախկին փ ոխ ա բերա կան իմա ստների միջև կապը մթագնում ու կորչում է,
ապա այդ Երկու իմա ստ ներով ա ռա ջա նում են համանուններ: Օրինա կ' մատաղ
«դեռատի, մատղաշ» և մատաղ «զոհ»: Իմաստների ինքնուրույնացմանը կա րող է
նպաստել նաև բառի ձևային տ ա րբերա կների առա ջա ցումը: Օրինա կ' կտրել -
կոտրել - կոտորել:

Վարժություններ

18. Ի՜նչ համեմատություններ են ընկած հետևյալ փոխաբերությունների հիմքում.

մուրճի պոչ, կյանքը ծաղկում է, քամին ոռնում է, քա ղցր ձայն, պայծառ միտք, ոսկի
աշուն, նավի քիթ, սղոցի բերան, շենքի ճա կա տ
Օրինակ' մուրճի պոչ < մուրճի բռնակը նման է պոչի:

19. Մեկական նախադասություն կազմեք հետևյալ բառերի ուղիղ և փոխաբերա­

կան իմաստներով.

մութ, բարձր, ծանր, արև, սիրտ, թեթև, օրորել, շտ ա պ ել, զվարթ, չար

20. Փակագծերում տրվածներից ընտրե՜ք այն բառը, որը նախադասության մեջ

կունենա փոխաբերական իմաստ:

ա. Բնակատեղին հետզհետե ընկղմվեց (սև, գիշերային, ամենակուլ) խավարի մեջ:

բ. Ձորի վրա ծիծեռնա կի (կիսաքանդ, տխուր, թափուր) բույնն էր կա խ վել
անպաշտպան:
գ. Երեկո էր, երբ իշխանը իր զորքերով մտավ այդ (անծանոթ, գեղատեսիլ,
հեքիաթ) աշխարհը:
դ. (Տխուր, թխպոտ, ամպած) երկնքից անձրև էր մաղում շիկացած հողին:
ե. Աշխարհում մենք մենք ենք մնալու մեր քա մա ծ (թեժ, արբեցնող, հին) գինու
թնդությամբ...
զ. Ջրի ափին ինձ է նայում (ծաղկած, բուրավետ, արբած) դաղձը:
Է. Անտրտունջ է (բարձր, դալար, լալկան) ուռին' կանգնած առվի եզրին:
ը. Դու եկար սպիտակ շորերով, երբ (ձմռան, ցուրտ, վշտահար) երեկոն էր իմ
սրտում:
թ. Կանաչների միջով հևասպառ հոսում էր (լեռնային, վրդովված, վճիտ) գետակը:

21. Ընդգծեք 5 բառակապակցություն, որոնց առաջին բառը տվյալ դեպքում

փոխաբերական իմաստ ունի.

ա. սառը դատողություն, կծու ա րտահայտություն, խ աղաղ ծով, քա ր ա նտ ա րբե­

րություն, սև կակաչ, ջերմ հայացք, բախտի քմա հա ճույք, վերջին կետ, մտքի խավա­
րում, փայլուն մակերես
թ. թթու դեմք, առյուծի կաթ, ծանր խոսք, խոր փոս, ուղտի ականջ, բաց սիրտ,
ծանր դուռ, չար աչք, խոր լռություն, մաքուր թուղթ

- 83֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

22. Ձախ սյունակի յուրաքանչյուր բառ փոխաբերական իմաստով միացրո ւ աջ

սյունակից ընտրված համապատասխան բառի հետ (տարբերակներից մեկն ավելորդ է).

Ա. ա. գթության 1. ձուկ
բ. անմեղ II. կարոտ
գ. անմահական III. քույր
դ. անդուռ IV. խնձոր
ե. անափ V . գառ
VI. բերան

P. ա .սուր 1. անիվ
բ. բախտի II. ծիծեռնա կ
գ. արջի III. գդա լ
դ. առաջին IV. աչք
ե. անպոչ V . ծով
VI. ծառայություն

Գ. ա .կոշտ 1. վիշտ
բ. հարուստ II. տրամադրություն
գ. խոր III. ընկերություն
դ. բարի IV. ընդդիմություն
ե. բա րձր V . բախտ
VI. երևակայություն

23. Ընդգծե՜ք այն բառը կամ բառակապակցությունը, որն արտահայտում է փա­

կագծերում տրված բառի փոխաբերական իմաստը.

ա. (փիղ) անտաշ, կա տաղի, անկուշտ, հսկա

բ. (օձ) ստ որա քա րշ, վայրենի, նենգ, աշխ ույժ
գ. (բա զե) պ որտ ա բույծ, երես ա ռա ծ, խ իզախ օդա չու, անբան
դ. (թութակ) անխելք, ուրիշի խոսափող, պճնամոլ, շատախ ոս
ե. (բորենի) գազանաբարո, ագահ, շատակեր, ճա րպ իկ
զ. (աղվես) ա րա գա շա րժ, խ որամանկ, ա նհա մա կրելի, լեզվա նի
է. (նապաստակ) անճարակ, միամիտ, վախկոտ, անտեր

24. Ընդգծե՜ք այն բառը կամ բառակապակցությունը, որը չի արտահայտում փա­

կագծերում տրված բառի փոխաբերական իմաստը.

ա. (արծիվ) սրատես, արագասույր, քա ջ, անվրեպ

բ. (ագռավ) սևամորթ, այլանդակ, անշնորհք, անճոռնի
գ. (կաչաղակ) թեթևսոլիկ, շա ղա կրա տ , ա րա գա շա րժ, չաչանակ
դ. (սողուն) ստ որա քա րշ, կամազուրկ, քծնող, ճկուն
ե. (շուն) թեթևաբարո, կռվա րար, անարգ, խորամանկ վա րպետ
զ. (կապիկ) ընդօրինա կող, խառնակիչ, տնա զ անող, այլանդակ
է. (խոգ) անբարեհամբույր, փնթի, անհավատարիմ, անշնորհակալ

- 84-
 Հայոց լեզու

25. Ձախ սյունակի յուրա քա նչյուր թառի դիմաց գ ր ե ք դրա փոխ ա բերա կան
իմաստն ա րտահա յտող բա ռը կամ բա ռա կա պ ա կցությունը' ընտ րվա ծ ա ջ սյունակից
(տարբերակներից մեկն ա վելորդ է).

ա. հավ I. շա տ ա կեր
բ. կրիա II. ծա ծուկ գործող
գ. տզրուկ III. անխելք
դ. խոզ IV. հա րստ ա հա րիչ
ե. մուկ V . դա նդա ղա շա րժ
VI. ոխ ակալ

Դարձվածքներ

Փոխաբերական իմաստ կա րող են ստ ա նա լ ոչ միայն բառերը, այլև բա ռա կա պ ա կ­

ցությունները' որպես մեկ ամբողջություն: Օ րի ն ա կ ' ջրի գին կապակցության ուղիղ
իմաստն է «ջրի ա րժեքը», իսկ փ ոխ ա բերա կան իմաստն է «չա փա զա նց էժան»:
Ձեռքերը լվանալ կապակցության ուղիղ իմաստն է «լվա ցվել», փ ոխ ա բերա կա նը'
«գործին չխառնվել»:
Այս Երկրորդ դեպ քերում բա ռերի կապակցության ա րտ ա հա յտ ա ծ իմաստը բա­
ղադրիչ բառերի իմա ստների գումա րը չէ, այլ մի նոր, ինքնուրույն իմաստ է: Այդպիսի
կապակցությունը կոչվում է դա րձվա ծք, իսկ նրա ա րտ ա հա յտ ա ծ իմա ստ ը' դա րձվա ­
ծային իմաստ: Դա րձվա ծա յին իմաստը նման է բառային իմաստին և նրա պես կա րող
է բացատրվել: Օ րին ա կ' գլխ ի ընկնել «տ րա մա բա նելով կամ ներըմբռնմամբ հա սկա ­
նալ»: Դրանով իսկ ամեն մի դա րձվա ծք մեկ բառի ա րժեք ունի: Դա րձվա ծքը փոխ ա­
բերական կամ ա յլաբանական իմաստ ա րտ ա հա յտ ող հա րա դրա կա ն բարդություն է'
մեկ բառի արժեքով:

Դարձվածքները հա ճա խ հոմանիշ են որևէ բառի: Օրինա կ' գլխի ընկնել - կռահել,

ձեռ առնել - ծաղրել, գլուխ տանել - ձանձրացնել:
Դարձվածքները սովորա կա ն բա ռերից տա րբերվում են նրանով, որ առնվազն Եր­
կու առանձին գրվող բա ղա դրիչից են կազմված: Դրանք սովորա կա ն հարադրական
բարդություններից (լաց լինել, ըստ երևույթին, արագ-արագ և այլն) տ ա րբերվում են
նրանով, որ փոխաբերության հիման վրա են ա ռա ջա ցել:
Դարձվածքները հա ճա խ ունենում Են իրենց համանուն բառակա պ ա կցությունը,
որը գործածվում է ոչ թե դա րձվա ծա յին, այլ ուղիղ իմաստով: Օ րինա կ լեզու ա ռնել
«խոսելու հա մարձակություն ձեռք բերել», ուղիղ իմա ստ ով «լեզու գնել», տ ա նձի
պոչ «շատ նիհար», ուղիղ իմա ստով «տ ա նձի կոթունը»:
Որոշ դա րձվա ծք ներ չունեն ուղիղ իմա ստ ով գ ո ր ծ ա ծ վ ո ղ հա մա նուն բա ռա կ ա ­
պակցություններ: Դրա նք ա ռ ա ջա ց ե լ Են հենց որպ ես միայն դ ա րձվա ծք: Օ ր ի ն ա կ '
խելքը կտ րել «գ իտ ա կ ցե լ» , լեղին ճ ա ք ե լ « սա րսա փ ա հա ր լինել», բա ց սր տ ով
«անկեղծությամբ», մա ղով ջուր կ ր ե լ «ա նմտ ությա մբ զբա ղ վ ե լ» և այլն:
Դարձվածքը երկու կամ ա վելի բա ռերի այն կայուն կա պակցությունն է, որի բա ­
ղադրիչ բա ռերը չեն ա րտահա յտում իրենց հիմնական իմաստը, այլ փոխ աբերաբար
արտահայտում են մի նոր' միասնական իմաստ:
Քանի որ դա րձվա ծքների հիմքում սովորա բա ր ընկա ծ է փոխաբերությունը,
հետևաբար դրանք սեղմված համեմատություններ ու պ ա տ կերներ են: Օրինա կ՛ ջուր

- 85֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

ծեծ ել< ջուր ծեծելու նման անմիտ գործով զբա ղվել, մեխի գլուխ < մեխի գլխի պես
անինքնուրույն ու անգործունյա, աչք ծակել < աչքը ծա կելու պես ուշադրություն
գրա վել, ջրի գին < ջրի նման էժանագին: Այսինքն ամեն մի դա րձվա ծք մի պատկեր
կամ պ ա տկերների զուգորդություն է: Օրինա կ ուրիշի նվագի տակ պարել, ոսկու սա­
րեր խոստանալ, կանաչ ճանապարհ, խելք խելքի տալ, լեզու թափել, պատին դեմ
տալ, ատամ սրել, ջրի ճամփա անել և այլն:
Դա րձվա ծքները բնորոշ են խոսակցական, գեղա րվեստ ա կա ն, ինչպես նաև հրա­
պ ա րա կա խ ոսա կան ոճերին:

Դա րձվա ծքների մի մասը շրջասույթի ա րժեք ունի, այսինքն փոխ ա բերա բա ր ան­
վանում է որևէ առարկա, երևույթ, հատկանիշ կամ գործողություն առանց դրա իսկա­
կան անունը տալու: Օրինա կ' աշխարհ գալ (ծնվել), դուռը ցույց տալ (վռնդել),
ընթերցողի սեղանին դնել (հրատ արա կել), ձեռքը խնդրել (ամուսնության առաջարկ
անել), գարնան ավետաբեր (ծիծեռնակ), սև ոսկի (նավթ), երկնագույն վառելիք
(գագ), կյանքի գարուն (երիտ ա սա րդ տարիք): (Սրանց մասին տե ս նաև էջ 490):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

26. Ի՜նչ համեմատություններ են ընկած հետևյալ դարձվածքների հիմքում.

լեզուն կա պվել, թևաթափ լինել, ուղտի ականջում քնա ծ, պատի ծեփ դառնալ,
կրակի վրա յուղ լցնել, բուրդը քամուն տալ, մտքի թելը կտ րվել
Օ րին ա կ' լեզուն կապվել < պապանձվել, ասես լեզուն կապված լինի:

27. Մեկական նախադասություն կազմեք հետևյալ բառակապակցությունների ու­

ղիղ և դարձվածային իմաստներով.

սիրտը ցա վել, ջուրն ընկնել, շա րքից դուրս գա լ, երկու քա րի արանքում, ցա վոտ

տեղին դիպչել, ամպերում սա վառնել, ա փ երից դուրս գալ, աչքերը բա ցվել

28. Յուրաքանչյուր դարձվածքի համար ներքևի շարքից ընտրեք դրա հոմանիշ

բառը և գրեք կողքին.

ա կանջ դնել, գլուխ տանել, բուռը հա վաքել, կրիայի քա յլերով, անարգա նքի սյու­
նին գամել, սիրտ անել, անուշ անել, ա շխարհ գա լ, աչք դնել, ա րձա ն կտ րել
լսել, դանդաղ, հավանել, համարձակվել, խայտառակել, քարանալ, ենթարկել,
ծնվել, ձանձրացնել, ճաշակել
Օրինա կ' ականջ դնել - լսել:

29. Ընդգծե՜ք 5 դարձվածք.

ա. վերջին մոհիկան, սեղանի սփռոց, նագարի բախտ ունենալ, նոր արև ծա գել,
անձրևի տակ ընկնել, ջրի ճա մփա , քիթը ծուռ, մարդու գնալ, թուղթ ճղել, վաղ գարուն
բ. փող հա շվել, գլուխ գովել, գույնը գցել, պանիր ուտել, երես տալ, գիրք թերթել,
թափը կոտրվել, սար բա րձրա նա լ, իրար գալ, ժամանակ չունենալ

- 86-
 Հայոց լեզու

30. Ձախ սյունակի յուրաքանչյուր դարձվածքի դիմաց գրեք դրա իմաստի բա­
ցատրությունը' ընտրված աջ սյունակից (բացատրություններից մեկն ավելորդ է).

Ա. ա. ականջին օղ անել I. տ ա նջել

բ. ահը սիրտն ընկնել II. մտ ա պ ա հել
գ. անվանը մուր ք ս ե լ III. խիզա խա նալ
դ. անդանակ մորթել IV. հիասթա փվել
ե. առյուծ կտ րել V . երկյուղել
VI. ա նա րգել

Բ. ա. բռունցք թափ տ ա լ I. հա ջողվել

բ. արձան կտ րել II. հիա նա լ
գ. բախտը ժպ տ ա լ III. սպ ա ռնա լ
դ. բառերը քա մուն տ ա լ IV. քա րա նա լ
ե. բերանը բաց մնալ V . գնա հա տ ել
VI. շա ղա կրա տ ել

31. Փակագծերում տրվածներից ընդգծեք նախադասության մտքին համապա-

տասխան դարձվածք կազմող բառը:

ա. Արան ոչ մի կերպ գլուխ չէր (բերում, հանում, տանում) այդ գործից:

բ. Ոչ ոքի չէր հա ջողվում ալդ ապ երա սանի սա նձը (քաշել, կտրել, թողնել) ինչպես
հարկն է:
գ. Ոտքի (առաջ, վրա, տակ) ա րա ծ գործը ի՞նչ որակ կա րող է ունենալ, ո՞ւմ սրտ ով
կարող է լինել:
դ. Մենք նրան շատ հա մոգեցինք վերջ տ ա լ այղ խայտառակությանը, բայց նա իր
էշն էր (քաշում, հրում, քշում) շարունակ:
ե. Սուրենը երկար ժամանակ լռում էր, բայց էլ չդիմա ցա վ, (ճամփից, ափերից,
սահմանից) դուրս եկավ, և մեր տանը մեծ աղմուկ եղավ:

ԲԱՌԵՐԻ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ
ԸՍՏ ԻՄԱՍՏԻ ԵՎ ՁԵՎԻ

Կան բառեր, որոնք իրար առնչվում են իմա ստով (հակադիր են, նման կամ նույնա­
կան): Այլ բառեր նման կամ նույնական են իրենց ձևով: Իմա ստ ով կամ ձևով առնչվող,
հարաբերվող բառերը կազմում Են գույգեր կամ շա րքեր միմյանց լրացնելով, փոխա­
րինելով, երբեմն էլ շփոթության տեղիք տալով:
Բառերի հարաբերությունն ըստ իմաստի և ձևի լինում է մի քա նի տ եսա կ' համան­
շություն, հականշություն, համանունություն և հարանունություն:

Հոմանիշներ և հականիշներ

Հաճախ են հանդիպում այնպիսի բա ռերի զույգեր կամ շա րքեր, որոնք իրենց

իմաստով հիմնականում համընկնում են, բայց տա րբերվում են երկրորդա կա ն նշա­
նակություններով (գործածության պայմաններով, բա ռա կա զմա կա ն հնա րա վորու­
թյուններով, փոխ աբերական իմաստներով, ոճակա ն ա րժեքով և այլն):

- 87-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

Օ րինա կ հստ ա կ, վճիտ , ջինջ, մաքուր, սուրբ, զուլա լ, ա կա նա կիտ բա ռերը նույն
իմաստն ունեն: Բայց դրա նցից վ ճ ի տ -ը սովորա բա ր գործա ծվում է աչքերի և ջրի,
փ ոխ ա բերա բա ր նաև ձա յնի թափանցիկ, մաքուր, պ ա րզ լինելը բնութագրելու
համար (վճիտ աչքեր, վճիտ առվակ, վճիտ ձայն): Ա կա նա կիտ -ը միայն ջրի համար
է գործա ծվում, այն էլ բա րձր ոճով, խիստ մաքուր գրա կա ն լեզվով գրվա ծ գեղա ր­
վեստակա ն շա րա դրա նքում: Ջ ի ն ջ -ը գործա ծվում է երկնքի (ջինջ երկինք), երբեմն
էլ աչքերի համար: Զ ո ւլա լ-ը նույնպես ջրին է վերաբերում, բայց ա րաբերենից
փոխառություն է և գործա ծվում է խ ոսա կցա կա ն լեզվում ու բա րբա ռներում: Ս ուրբ-ը
ունի կրոնական երանգ' «սրբա զա ն» իմա ստ ով (սուրբ լեռ, սուրբ եկեղեցի, սուրբ
մեռոն, սուրբ խաչ և այլն): Այն գործա ծվում է նաև ջրի համար «օրհնա ծ» իմաստով
(սուրբ ջուր) և մարդու հա մա ր' «հոգեպ ես կա տ ա րյա լ մա քուր» իմա ստ ով (սուրբ
մարդ): Հ ս տ ա կ -ը ա վելի լայն գործա ծություն ունի և նշանակում է ոչ միայն «մա­
քուր», այլև «պ ա րզ, որոշա կի» (հստակ ջուր, երկինք, աչքեր, միտք, խոսք, հայացք,
ձայն, գույն, պատկեր և այլն): Այն պ ա կա ս գրքա յին է, քա ն վ ճ ի տ -ը , ջիՕ ջ-ը,
ա կա ն ա կիտ -ը, սակայն ա ռա վել գրա կա ն է, քա ն զ ո ւլա լ-ը : Մ ա ք ո ւր ՜ը հա մա գործա ­
ծակա ն բառ է, որ ա վելի բնորոշ է գրա կա ն-խ ոսա կցա կա ն ոճին: Մաքուր կա րող Են
լինել ոչ միայն ջուրը, երկինքը, ձա յնը, գույնը, ա յլև հոգին, ձեռքերը, հատակը,
բա ժա կը, օդը, արյունը, հա շիվը, հա րա բերությունները և այլն:
Իմա ստ ով մոտ այս բա ռերը միմյանց հա մա րժեք չեն նաև գոյական, բայ, մակբայ,
ա ծական կա զմելիս (հստակորեն, սրբորեն, սրբիչ, վճիտություն, ջնջոց, ջնջել,
մաքրել, սրբել, անմաքուր և այլն), բարդությունների բա ղա դրիչ դառնա լիս (կիսամա­
քուր, սրբագործել և այլն): Այսպ իսով այս բա ռերից ոչ մեկը լիովին չի նույնանում
մյուսներից որևէ մեկի հետ:
Իմա ստ ով մոտ, բա յց ձև ո վ տա րբեր բա ռերը կոչվում են հոմանիշներ:

Ծանոթություն: Երբեմն երկու (կամ ավելի) բառ կարող են իրենց իմաստներով լիովին
համընկնել: Օրինակ անձավ և այր բառերը հավասարապես նշանակում են «քարե խոռոչ»:
Կամ գրեթե նույնն Են արհամարհել և քամահրել, չարչարանք և տանջանք, ուղի և ճանապարհ
բառերի իմաստները: Իմաստով նույն, բայց ձևով տարբեր բառերը կոչվում են նույնանիշներ
կամ համանիշներ: ևույնանշությունը հոմանշության տարատեսակ է:

Հոմա նիշները, ինչպես տեսանք, խոսքում երբեմն կա րող են միմյանց փոխարինել,

երբեմն ոչ:
Իրար չփ ոխ ա րինող հոմանիշների շփոթությունը պ ա րզա պ ես բա ռա գործա ծու­
թյան սխալ է: Օ րինա կ չի կա րելի միմյանց հետ շփ ոթել գոմ, փարախ, ախոռ, կամ
մայել, մկկալ, բառաչել, կամ նախիր, հոտ, երամակ հոմանիշները:
Իրար փոխ ա րինող հոմա նիշներից մեկը կամ մյուսը գործա ծելն արդեն ոճակա ն
խնդիր է, քանի որ ամեն մեկը յուրովի է երա նգա վորում խոսքը, հուզական, ա րտ ա ­
հայտչական, վերաբերմունքային տա րբեր արժեք տ ա լիս խոսքին:
Հոմա նիշներ կան, որոնք տարբերվում են որևէ հա տ կա նիշի ա րտահայտման չա ­
փով, այսինքն դրանք ա ստ իճա նա վորվա ծ հոմանիշներ են: Օրինա կ մեծ, հսկայա­
կան, վիթխարի, կամ զեփյուռ, քամի, հողմ, փոթորիկ, մրրիկ:
Որոշ հոմանիշներ տա րբերվում են ոչ միայն հա տ կա նիշների արտահայտման
չափով, այլև երևույթի նկատմամբ վերաբերմունքով, գնա հա տ ա կա նով (ավելի կամ
պակաս դրական կամ բացասական): Օ րինա կ ուտել, խփշտել, խժռել, լափել, կամ
ծիծաղել, քրքջալ, հռհռալ, կամ համակրելի, սիրելի, պաշտելի:
Հա ճա խ հոմա նիշներից մեկը գրքային կամ խ ոսա կցա կա ն երանգ ունի, մի ուրիշը

- 88-
 Հայոց լեզու

բարբառայնություն է կամ օտարաբանություն: Երրորդը հնա ցա ծ բառ է կամ այնքան

նոր կազմություն է, որ մարդկանց մեծ մասին դեռևս անծանոթ է: Օրինա կ' հնարա­
միտ, ճարպիկ, շուստրի, կամ վիզ, պարանոց, ճիտ, կամ կոնդիցիոներ, օդորակիչ,
զովասփյուռ, կամ աքլոր, աքաղաղ, խորոզ:
Այս տարբերությունների շնորհիվ հոմա նիշներից մեկը կամ մյուսն ընտրելն ու
գործածելը դառնում է ոճակա ն խնդիր: Ի՞նչ երա նգ հա ղորդել խոսքին, չեզոք,
ասվածի նկատմամբ ա նտ արբեր խո՞սք ստ եղծել, թե՞ ա րտ ա հա յտ ել հա րգա նք կամ
ծաղր, խրախույս կամ մերժում, մտերմիկություն կամ չոր պաշտոնականություն,
վերամբարձություն կամ բա նա ստ եղծա կա նություն: Գ ր ե լ կա նոնա վոր գրա կա ն
լեզվո՞վ, թե՞ բարբառային կամ ժա րգոնային տարրերով:
Այսպիսով' խոսքին հուզական և ա րտ ահա յտչա կան որոշա կի երանգ հա ղորդելու
կարևոր միջոց է համանիշների ընտրությունը:

Հոմանիշ կարող են լինել ոչ միայն բա ռերը և արմատները, այլև ա ծանցները: Դրա

հետևանքով կա րոդ են ա ռա ջա ն ա լ հոմա նիշ բա ղա դ րյա լ բա ռեր: Օ ր ի ն ա կ '
համեստորեն - համեստաբար, անշնորհք - ապաշնորհ, ատոմական - ատոմային,
թավշե - թավշյա:
Բառակազմական հոմա նիշները կա րո ղ են ս տ ա ց վ ե լ նաև բա ղա դրիչների
տարբեր դասավորության հետևանքով: Օ րինա կ' տեղափոխել - փոխատեղել,
կողահաստ - հաստակող, բերանբաց - բացբերան, արջամուկ - մկնարջ, շնագայլ -
գայլաշուն:
Իհարկե, նման հոմանիշները կա րող են տ ա րբերվել այս կամ այն բառի հետ գոր­
ծածվելու սահմանափակոլմով: Օ րինա կ ատոմային (բայց ոչ' ատոմական) ռումբ,
ատոմական (բայց ոչ' ատոմային) կշիռ:
Երբեմն բառակազմական հոմանիշները, տա րբեր իմա ստա փոխությունների են­
թարկվելով, ստանում են ինքնուրույն իմաստներ և դադարում հոմանիշ լինելուց:
Օրինակ քաղաքային ֊քաղաքական, գրային - գրական, լեռնային - լեռնական:

Կան բառերի զույգեր, որոնք միմյանց հա կա դիր իմա ստներ են արտահայտում:

Օրինակ' կարճ - երկար, կարծր - փխրուն, մռայլ - պայծառ, սուրբ - պիղծ, տանել -
բերել, հոգնել - հանգստանալ, սաստկանալ ֊թուլանալ և այլն:
Միմյանց հակառակ իմաստ ունեցող բա ռերը կոչվում են հականիշներ:
Հականիշները կա րող են լինել'
ա. հակադիր իմաստ ա րտահա յտող ինքնուրույն և սովորա բա ր տարարմատ
բառերի զույգեր ( մանր - խոշոր, բարի - չար, պարզ - բարդ, վերին - ստորին, գնալ -
գալ, հարավ - հյուսիս), սրանք կոչվում են հակադրական հականիշներ,
բ. նույն արմատից (հիմքից) ժխտմամբ կա զմվա ծ ա ծա նցյա լ բա ռերի զույգեր
(աղի - անալի, հասուն - տհաս, գոհ - դժգոհ, կամեցող - չկամ), սրանք կոչվում են
ժխտական հականիշներ:
Պետք է զգուշա նա լ կեղծ հա կա նիշներից, որոնք նույնարմատ, ա րտ ա քուստ հա­
կադիր, բայց իմա ստով հոմանիշ բա ռերի զույգեր են' կիսաբաց - կիսափակ, երեսով
- աներես (մարդ), դիմություն - ընդդիմություն և այլն:

Թե հոմանիշները, թե՜ հա կա նիշները կա րող են լինել նույնա րմա տ' անբախտ -

դժբախտ, շատախոս - քչա խ ոս, և տ ա րա րմա տ ' անբախտ - ա պ երջա նիկ, քչա խ ոս -
շաղակրատ:

- 89
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Թե' համանշությունը, թե' հա կա նշությունը կա րող են լին ել մասնակի: Դա պա­

տա հում է այն դեպ քում, երբ բա զմիմա ստ բառն իր տ ա րբեր իմա ստ ներով ունենում
է հոմա նիշների և հա կա նիշների տ ա րբեր փնջեր՝ շա րքեր: Օ րին ա կ հով բառն իր
ա ծա կա նա կա ն իմա ստ ով հոմա նիշ է զով, պաղ, սառը բա ռերին և հա կա նիշ է շոգ,
տաք (նաև հեղձուցիչ) բա ռերին, իսկ գոյա կա նա կա ն իմա ստ ով հոմա նիշ է զեփ­
յուռ, ինչպես նաև քամի, հողմ, փոթորիկ, մրրիկ և ա յլ բա ռերին, հա կա նիշ է տոթ
բառին: Դատել բառն իր մի իմա ստ ով հոմա նիշ է դատապարտել, մեղադրել, մյուս
իմա ստ ով կշռադատել, երրորդ իմա ստ ով համարել, կարծել, չորրորդ իմա ստ ով
մտածել, խորհել բա ռերին և այլն: Թերթ բառն իր տ ա րբեր իմա ստ ներով հոմանիշ
է մերթ թիթեղ, մերթ ծաղկաթերթ, մերթ տերև, մերթ թուղթ, մերթ լրագիր բա ռին և
այլն:
Պ ե տ ք է հիշել նաև, որ բա ռերը միմյանց նկա տ մա մբ հոմա նիշ կամ հա կա նիշ
կա րող են լինել, եթե պ ա տ կա նում են միևնույն խ ոսքի մասին: Օ րի ն ա կ ' չորս և
քառյակ բա ռերը հոմա նիշներ չեն, քա նի որ մեկը թվական է, մյուսը գոյա կա ն:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

32. Ընտրե՜ք և գրեք հոմանիշների հինգ եռյակ.

ա. պաղատել, պաշտել, հիմնավորել, պարգևել, զատել, պարպել, պարուրել,

ընծայել, փաստարկել, երկրպագել, լիցքաթափել, աղերսել, թախանձել, շնորհել,
ծվարել, դավանել, դատարկել, պատճա ռա բա նել
բ. կամակոր, ճա մա րտ ա կ, պ ա րտա ճա նաչ, զա ռա մյա լ, մեծաբերան, խորթ, լպիրշ,
ա լևոր, ճշտ ա պ ա հ , իրա սա ծի, ա նպ ա տ կա ռ, անփույթ, ա մոթա զուրկ, տ ա րեց,
պ ոռոտախոս, հիշաչար, համառ, բա րեխ իղճ

33. Ընտրեք և գրեք հականիշների վեց զույգ.

ա. կա րճա ռոտ , հնաոճ, խ որդուբորդ, անտեղի, կորովի, ողորկ, ծավալուն, ազնիվ,

պ ա տ շա ճ, անուժ, սակավ, փառահեղ, բազում, նենգ
բ. ծա ծուկ, մա րմնեղ, փ ո ք րոգի, համակ, բիրտ, վտ իտ , վեհա նձն, քնքուշ,
բա ցահա յտ, երկչոտ, հնազանդ, ձախողակ, ըմբոստ, համարձակ

34. Հետևյալ բառերից նույն արմատով կազմեք դրանց հականիշները.

անհնարին, աղմկոտ, երջանիկ, դժգոհ, անշուք, տգետ, ստորա դա ս, արտաշնչել,

հա կա կրելի, թերա գնա հա տել, ա պօրինի, ունևոր, վերերկրյա, նույնանիշ, գեղանի

Օրինակ՜ անհնարին - հնարավոր:

35. Ընդգծեք հոմանիշների 5 զույգ.

ա. ցասում - վրեժ, պապակ - տոչոր, պ երճ - շքեղ, խափշիկ ֊ մավր, խոհ - հույզ,
սա կա վ - սուղ, կարծր - կամային, պ ա տ շա ճ - պատեհ, ստվար - խիտ, հերկել -
ժխ տել

- 90-
 Հայոց լեզու

բ. կռթնել - թիկնել, պաղ - տտիպ, բռնկվել - պոռթկալ, փ ղձկա լ - ողոքել, դալկանալ

- հապաղել, պճնվել - զարդարվել, սահմռկել - սայթաքել, պապանձվել - համրանալ,
սթափվել - զգաստանալ, սրդողել - երկնչել
գ. քաջառողջ - պնդակազմ, նոր - գեր, հա ցկա տ ա կ - պ նա կա լեզ, մույթ - սյուն,
պարագա - խնդիր, որմ - պատ, պ ա րսա վել - դրվատել, պ երճա խ ոս - շա ղա կրա տ ,
պորտաբույծ - ձրիա կեր, առիթ - մատռվակ

36. Ընդգծե՛ք հականիշների 5 զույգ.

ա. հերկել - հաստատել, կանուխ - ուշ, բիրտ - քնքուշ, վռնդել - հրավերք, երկչոտ

- համարձակ, խոնարհ - վեհերոտ, էջ - թերթ, թեժ ֊ մարմանդ, առաջին - միջին, փութ­
կոտ - դանդաղկոտ
բ. կիսաբաց - կիսա փ ակ, կողմ - դեմ, թույլ - չափ ա վոր, բավարար - գերա զա նց,
տհաճ ֊ դուրեկան, ժուժկա լ ֊ անզուսպ, թավ - նոսր, մեկ ֊ շատ, հորինովի ֊ գոյա ­
կան, թեթևասահ - ծա նրա քա յլ

37. Ընդգծե՛ք փակագծերում գրված րառի 5 հոմանիշ.

ա. լիահուն, արգավանդ, հուռթի, հոլանի, անհագուրդ, պա րա րտ, ջրա րբի, ա րգա ­

սավոր, բերքատու, բարի (բերրի)
բ. թովել, թոթովել, դյուրել, պ ա շա րել, հմայել, դրդել, գրա վել, մայել, տվայտել,
զմայլել, պարուրել (հրապուրել)
գ. խիզախ, անեղծ, քա ջ, սրտ ա կից, տա տ ա մսոտ , արի, անվահան, կտ րիճ, ա նվե­
հեր, անգայթ (համարձակ)
դ. անտերունչ, սին, շվայտ, սուս, փուչ, գոս, ունայն, համայն, իզուր, թափուր, ի
տրիտուր, սնամեջ (դատարկ)
ե. կենսուրախ, ժուժկա լ, խենթ, ծուռ, աշխույժ, սիրա լիր, կայտառ, կորովի, ժիր,
համակ, ուրախ, զգոն (զվարթ)

Համանուններ

Հաճախ հանդիպում են միանգամայն տա րբեր իմա ստ ներով բառեր, որոնք, սա­

կայն, ունենում են միևնույն ձևը: Օրինա կ' միանգամայն տա րբեր բա ռեր են' մարտ
«տարվա երրորդ ամիսը» և մարտ «պայքարի, կռվի մեկանգամյա դրսևորումը», հոտ
«բույր» և հոտ «ոչխարի խումբ»: Դրանք նաև տա րբեր ծագում ունեն:
Միևնույն ձևն ունեցող, սակայն իմաստով տարբեր բառերը կոչվում են համանուն­
ներ:
Երկու կամ ավելի բառ կա րող են համընկնել'
ա. թե՛ գրությամբ, թե՛ ա րտասանությամբ (բացարձակ համանուններ), օրինա կ' հոն
«պտուղի տեսակ» և հոն «ասիական մի ցեղախումբ»,
բ. միայն գրությամբ (նույնագիր կամ համագիր համանուններ), օրինա կ' պարս
«մեղվախումբ» և պարս «իմ պարը», որոնք արտասանությամբ տա րբեր են [պարս և
պարըս], բայց նույնն են գրությամբ,
գ. միայն ա րտ ա սա նությա մբ (նույնահունչ կամ համահունչ հա մա նուններ),
օրինակ' աղտ «կեղտ» և ախտ «հիվանդություն», որոնք թեև տա րբեր կերպ են
գրվում, սակայն արտասա նվում են միանման' [ախտ]:

֊ 91
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Այս երեք տեսա կի համանունները կա րող են համընկնել՜

ա. իրենց ա մբողջակա ն հա րա ցույցներով' բոլոր բա ռա ձևերով (հարացուցային
կամ բառային համանուններ), օրինակ' այր «անձավ» և այր «տղամարդ» բառերը
համանուն են մնում ձևա փ ոխ վելիս (այրեր, այրով, այրերից, այրդ, այրերին և այլն):

բ. միայն մեկ բա ռա ձևով (բա ռա ձևա յին քերա կա նա կա ն և բառաքերականական

համանուններ).
• քերականական հա մա նունները թեքվող տ ա րբեր բա ռերի քերա կա նա կա ն
ա ռա նձին ձևեր են' տա րբեր իմաստներով, բայց ունեն հնչյունական նույն կազմը,
օրինա կ' ստեր (սուտ գոյականի հոգնակի անորոշ ուղղականը) և ստեր (ստել բայի
ըղձական անցյալի եզակի 3-րդ դեմքը), գրի (գիր գոյականի սեռական հոլովը) և գրի
(գրել բայի ըղձական ապառնիի եզակի 3-րդ դեմքը),
• բառաքերականական համանունների մի եզրը չթեքվող բառ է, մյուսը' թեքվող
բառի քերա կա նա կա ն ձև, օրինա կ' անցավ (ածական' «առանց ցավի») և անցավ
(անցնել բայի անցյալ կատարյալի 3-րդ դեմքը), ոչ-ոքի (մակբայ «ոչ մեկի օգտին») և
ոչ ոքի (ոչ ոք դերանվան տրականի անորոշ ձևը), կամ (շաղկապ), կամ («կալսելու
գործիք» գոյականի ուղիղ ձևը) և կամ («գոյություն ունեմ» բայը):

Երբեմն ձևով (գրությամբ կամ արտասանությամբ) համընկնում են'

• տարբեր արմատներ կամ հիմքեր կար-ել, կար-ենալ և կար-իք, նշ-ել և նշ-ենի,
ընչ-աքաղց և ընչ-ացք,
• որևէ արմատ և ածանց' թանկա-գին և դառնա-գին, վարդա֊գույն և լավա-գույն,
անձրև-որդ և վար-որդ,
• որևէ բառ և բառակապակցություն միակին և մի ակին, երևան գալ և Երևան գալ,
կեսօր և կես օր,
• երկու տարբեր բառակապակցություններ կամ նախադասություններ այ սեր և այս
էր, մատիտս ո՞ւր է և մատիտը սո՞ւր է:
Բա ռա հիմքերի կամ բա ռա ձևերի հա մանունները կա րող են գոյա նա լ բա ռա կա զ­
մության ժա մա նակ հնչյունափոխության հետ ևա նքով կամ այլ պ ա տ ճա ռներով:
Օ րինա կ մտ ա ծել (< միտ -), մտ նել (< մուտ -), չկամ (< կամեցող), չկամ (< կամ), ջրեր
(< ջրե լ ), ջրեր (< ջ ո ւր ), վանեցի (< վանե լ ) , վանեցի (< Վ ա ն - ե ց ի ), անարգել
(< ա նա րգ-ել), անարգել (< ա ն-ա րգել):

Հա մա նունները լինում են տարարմատ և նույնարմատ:

Տարարմատ են տարբեր արմատներից ծագող և ձևով պատահաբար համընկնող
համանունները:
Օ րինա կ կետ «նշան» և կետ «ջրային կենդանի», տալ «հա նձնել» և տալ
«ամուսնու քույր», կապտել «կողոպ տ ել» և կապտել «կապույտ դառնալ», սեր
«հա մա կրա նք» և սեր «սերուցք»:

Նույնարմատ են միևնույն արմատից ծագած և իմաստային կապը կորցրած հա­

մանունները:
Օ րինա կ ակ «անիվ» և ակ «ակունք», մատաղ «զոհ» և մատաղ «մա տղա շ», գունդ
«երկրաչա փա կա ն մարմին» և գունդ «զորա միա վորում», -որեն ա ծա նցը և օրեն
արմատը (հմտորեն, տնօրեն) և այլն:

- 92-
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

38. Բառարանով ստուգեք և նախադասություննե ր կազմեք նույն' սեր, փոկ, դող

ձևերն ունեցող, բայց իմաստով տարբեր բառերով' նկատի ունենալով համանունու­
թյան երևույթը:

39. Գրեք հետևյալ բառերի նույնահունչ համանունները.

անոթ, որթ, Ասյա, ախտ, Սոֆյտ, ուխտավոր, Վիկտորյա , ուխտ

40. Պատասխանի ո՞ր տարբերակը ճիշտ չէ:

ա. Հակինթը (1. ծաղիկ, 2. քա ր, 3. գործվա ծք) է:

բ. մարտ նշանակում է (1. մահկանացու, 2. կռիվ, 3. տարվա երրորդ ամիսը):
գ. Բալը (1. մրգի տեսակ, 2. մշուշ, 3. դիմակա հանդես) է:
դ. Ականակիր նշանակում է (1. ական կրող նավ, 2. խավար, 3. վճիտ):
ե. Անձուկ նշանակում է (1. նեղ, 2. թռչնի տեսակ, 3. կարոտ, 4. ձկնազուրկ):
զ. Գանձը (1. այգի, 2. հարստություն, 3. հոգևոր երգ) է:
Է. Դաշնակ նշանակում է (1. ՀՅ Դ անդամ, 2. դաշնամուր, 3. երգի հնչյուն, 4. տաղ­
տուկ):
ը. Վայել նշանակում է (1. պ ա տ շա ճ, 2. հա գուստ ի տեսակ, 3. ողբալ):
թ. Հոնը (1. պտուղ, 2. ժողովուրդ, 3. միևնույնն, 4. այնտեղն) է:
ժ. Հերը (1. պատմական Հա յա ստ ա նի գա վա ռ, 2. մազ, 3. ա նցյա լ տարին) է:
ժա. Հեզել նշանակում է (1. թափել, 2. փոխել, 3. բազմապատկել):
ժբ. Հարել նշանակում է (1. ասածին ա վելա ցնել, 2. վերակենդա նա նա լ, 3. թափա­
հարելով միապաղաղ զա նգվա ծ դա րձնել, խփել, 4. մեկի կողմն անցնել):
ժգ. Հարկ նշանակում է (1. տուրք, 2. շենքի ծածկաբաժին, 3. կարիք, 4. մեծարանք):
ժդ. Հյուս նշանակում է (1. ա տ ա ղձա գործ, 2. ծամ, 3. բա րձունքից ցա ծ սահող
ձնազանգված):
ժե. Նոթեր նշանակում է (1. հուշագրություն, 2. բանաստեղծություն, 3. հոնքամիջի
և ճակատի կնճիռները' իբրև դժգոհության նշան):

41. Ընդգծե՜ք այն 5 բառաձևերը, որոնք ունեն իրենց համանունը.

ա. սունկ, կար, վայրի, մայթ, նիզակ, աներ, ստեր, պայտ, վարսանդ, վանեցի
բ. բուն, ոլորել, ա նարգել, կողին, կաղին, շպար, բա րձեր, մարգ, սիրելիս, լեզգի
գ. խարանել, անել, տեղալ, աղային, խնամի, թշնամի, վազի, կրքեր, այրեր, կերկեր

42. Ձախ սյունակի' համանուններ նշանակող 4 բառերի դիմաց գրե՜ք դրանց

իմաստների բացատրությունները՝ ընտրված աջ սյունակից.

ա. հարկ I. ձեռքի թաթի ներսի կողմը

բ. փող II. արևելյան թագավոր
գ. ափ III. շենքի մեկ հարթակի սենյակների ամբողջությունը
դ. շահ IV. ցա մա քի' ջրին հա րող եզրը
ե. գին V . խ ողովա կա ձև մաս
VI. գործունեությունից ստ ա ցվող օգուտ
VII. պարտադիր վճա րվող տուրք
VIII. ապրանքի ընդհանրական դեր կա տ ա րող դրամանիշ

- 93-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Հարանուններ
Հա ճա խ իմա ստ ով տ ա րբեր երկու բա ռեր ձև ո վ իրար նման են լինում շփոթվելու
ա ստ իճա նի: Օ րին ա կ հեծել «ախ ու վախ ա նել» և հեծնել «ձի նստ ել», հերկել
«վա րել» և հերքել «ժխ տ ել», հառել «ա չքերը սևեռել» և հառնել «վեր ելնել», անոթ
«սրվա կ» և անութ «թևատակ», ամոլ «լծկա ն եզների զույգ» և ամուլ «չբեր», այգ
«ա րևա գա լ» և այգի «պ ա րտ եզ», կաղնի (ծա ռա տ եսա կ) և կաղին «կա ղնու պտուղը»
և այլն:
Իմաստով տարբեր, ձևով նման բառերը կոչվում են հարանուններ:
Հա րա նուն արմատները հա ճա խ շւիոթվում են բառակազմության մեջ (օրինակ
ուղիղ և ուղի ա րմա տ ներով կա զմվա ծ ուղարկել, ուղղակի, ուղղորդել, ուղեցույց և
այլ բառեր)' տ եղիք տ ա լով ուղղա գրա կա ն սխալների: Ուստի հարկ է լինում հատուկ
ուշա դրություն դ ա ր ձն ել հա րա նունների գրությանը: Օ ր ի ն ա կ ' մրիկ և մրրիկ,
երկօրյակ և երկվորյակ, ամենօրյա և ամանորյա, միմյանց և միմիայն, դշխո և դժխեմ,
շառաչուն և շառաչյուն, վաղորդայն և վաղորդյան, դրմբոց և թրմփոց, վարգ, վարկ և
վարք, նախկին և նախքան, աղվան և աֆղան, կենտրոնախույս և կենտրոնախույզ,
վտարել և վթարել և այլն:
Հա րա նունների շվարությունը կա րող է նաև սխալ բառակազմության տ եղիք տալ:
Օ րինա կ վարկաբեկել բառը սխալմամբ դառնում է վարքաբեկել, տարկետում-ը
տարեկետում, հոգաբարձու-ն հոգեբարձու, գրգամոլ-ը գրկամոլ, անհարկի-ն
անհարգի և այլն, քա նի որ շփոթվում են վարկ և վարք բառերը, տար- նախածանցը
և տարի բառը, հոգ արմատը և հոգի բառը, գիրգ և գիրկ, հարկ և հարգ բառերը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

43. Լրացրե՜ք բաց թողած տառերը և ամբողջացրե՜ք բառերը երկու տարբերակով'

ստանալով հարանուններ.

գիր..., գինարբու..., մ...մռալ, ա յգ...բաց, բր...ել, մեղ..., կտրի..., ան...թ, հեր...ել

Օրինա կ' գիր... > գիրգ, գիրկ:

44. Փակագծերում տրվածներից ընտրե՜ք տվյալ նախադասությանը համապա­

տասխանող բառը:

ա. Ձեռքս քե ր ծ վ ել էր, յոդով մաքրեցի, իսկ (մռմռոցը, մրմռոցը) երկա ր ժամանակ

չէր անցնում:
բ. 3-րդ դարում Փա յտ ա կա րա նն (ընդգրկված, ընկրկված) է եղել Մեծ Հայքի
կազմում, իսկ Մա լա րիա ն ու Սեբա ստիան Փ ոքր Հայքի:
գ. Որքան էլ ուշա դիր եղան հսկիչները, բայց էլի մի քա նի անտոմս մարդ
(սփրթնեց, սպրդեց) կինոդա հլիճ:
դ. Հույների զորքն ուներ երեք հարյուր երկա նիվ և հարյուր հիսուն քա ռա նիվ
(մարտակարգ, մարտակառք):
ե. Խ ա րույկը հանգավ, բայց դեռ երկա ր ժամանակ շա րունա կեց (ծխալ, ծխել):
զ. Վ ա ր ձը չտ վող տ նվորին ոստ իկա նները տ նից (վթարեցին, վտարեցին)
տ ա նտ իրոջ պահանջով:
Է. Ձին քա ռա տ րոփ (վարգով, վարքով, վարկով) ա նցա վ մեծ քա րե կամուրջը:

- 94-
 Հայոց լեզու

ը. (Տափանով, տապանով) ա րտը հարթեցնում են, որպ եսզի սերմերը հողով

ծածկվեն:
թ. Դուրյանի «(Տարագիր, տարեգիր) ի Սիպ երիա » թատերգությունը Մ. Նա լբա նղ-
յանի մասին է:
ժ. Ամուսինս աշխ ա տա նքից հոգնա ծ տուն է եկել և ահա ինը ժամ է (անզարդ,
անզարթ) քնած է:

Բառային տարբերակներ

Ինչպես գիտենք, միևնույն բառը կա րող է հանղես գա լ տ ա րբեր իմաստներով: Դա

բազմիմաստությունն է:
Բայց միևնույն բառը կա րող է նաև տա րբեր ձևերով հանդես գա լ ա րտ ա հա յտ ելով
միևնույն իմաստը: Օ րինա կ' ծաղկեշղթա և ծաղկաշղթա, մռթմռթալ և մրթմրթալ,
ձնահյուս և ձյունահյուս, գագաթաժողով և գագաթնաժողով և այլն:
Բառի (բառաձևի)' միևնույն իմաստն ունեցող ձևային տարբերակները կոչվում են
բառային տարբերակներ:
Բառային տարբերակները կա րող են լինել ուղղա գրա կա ն, հնչյունափոխական,
բառակազմական և այլն:
Ուղղագրական տարբերակները գրվում են որևէ հնչյունի տառային տա րբեր նշա ­
նակումներով (մռթմռթալ և մրթմրթալ), միասին կամ ա ռա նձին բա ղա դրիչներով (մեկ
առ մեկ և մեկառմեկ), գծիկով կամ առանց գծիկի (կահ-կարասի և կահկարասի), մե­
ծատառով կամ փ ոքրա տ ա ռով (Վայոց Ձոր և Վայոց ձոր) և այլն:

Հնչյունափոխական տարբերակներն առա ջա նում են այն պ ա տ ճա ռով, որ շեշտ ա ­

փոխական հնչյունափոխության երևույթն այլևս կենսունակ չէ և հետևողական չի կի­
րառվում: Օրինակ' արնախում և արյունախում, սառցապատ, սառուցապատ և սա-
ռույցապատ, ձնաբուք և ձյունաբուք, քառասնամյա և քառասունամյա, պտտահողմ և
պտուտահողմ և այլն:

Բառակազմական տարբերակներն առա ջա նում են բա ռա կա զմա կա ն որևէ մասնի­

կի ա ռկայությա մբ-բա ցա կա յությա մբ, բա ղա դրիչների շա րա դա սությա մբ, հիմքի
կազմության, բառակազմական մասնիկի կամ արմատի տ ա րբերա կներով: Օրինա կ
չարլեզու և չարալեզու, գեղեցկակազմ և գեղակազմ, սիրազեղ և սիրազեղուն, օծել և
օծանել, աստեղային և աստղային, սրաթռիչ և սրաթռիչք, սերմացու և սերմնացու,
ծաղկեպսակ և ծաղկապսակ, ջլապինդ և պնդաջիլ, անրջային և անրջական,
փրփրալի և փրփրալից, սիրալի և սիրալիր, հուզաթաթավ և հուզաթաթախ,
խոսքիմասային և խոսքամասային, լրջմիտ և լրջամիտ, զուր և իզուր և այլն:

Բառային տա րբերա կները, որպես կանոն, բա ռա կա զմա կա ն հոմանիշներ են:

Դրանք գործա ռա կա ն-ոճա կա ն ա ռումով սովորա բա ր հա մա րժեք չեն լինում, դրան­
դից մեկը լինում է խոսա կցա կա ն կամ բարբառային, երբեմն էլ հնաբանություն: Օ ր ի ­
նակ եղբայր և ախպեր, այս և էս, խոսել և խոսալ, արնախում և արյունախում և այլն:
Բառակազմական տ ա րբերա կները (հոմա նիշները) երբեմն ժա մա նա կի ընթաց­
քում դառնում են ինքնուրույն բա ռեր, եթե իմա ստա յին տ ա րբերություններ են ձեռք
բերում: Օրինա կ տեղափոխել «մի բանի տեղը փոխել» և փոխատեղել «երկու բանի
տեղերը փոխել մեկը մյուսով», փոխակերպել «վերածել մի այլ բանի» և
կերպափոխել «կերպարանքը' վիճակը փոխել», գայլխեղդ «հովվական մեծ շուն» և

- 95
-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

գայլախեղդ «գայլի խեղդած», հատել «կտրել» և էտել «ավելորդ ճյուղերը կամ

դրանց ավելորդ ծայրերը կտրել հեռացնել», ցուցում «հրահանգ' պատվեր» և
ցուցմունք «վկայություն՛ տեղեկություն» և այլն:

Ծանոթություն 1: Բառային տարբերակներից բացի կան քերականական տարբերակներ,

որոնք առաջանում են ձևաբանական հոմանիշ միջոցների զուգահեռ կիրառման հետևանքով:
Օրինակ' ասացի, ասեցի և ասի, սառեցնել և սառացնել, մի՜ գնաք, մի գնացեք և մի՜ք գնա, տարու
և տարվա, դստեր և դուստրի, անվամբ և անունով, ինձնից և ինձանից և այլն: Սրանք ոչ թե
բառերի, այլ բառաձևերի տարբերակներ են գործառական ու ոճական տարբեր արժեքներով:

Ծանոթություն 2: Բառային տարբերակների հետ չպետք է շփոթել բառային սխալակազմու-

թյունները: Վերջիններս բառակազմության օրենքների խախտումով կազմված բառեր են (ընտանե-
ական, տարեկետում, բարձրունք, սննկանալ, աղուսյակ, արտասունք, ներեդություն, ութանասուն,
ի շնորհիվ և այլն) կամ անընդունելի, սխալ համարվող տարբերակներ (ձեռնատու,
անձեռնամխելի, թույլատվություն, հարյուրակ, աղյուսյակ, յոթսուն, բարյացկամ և այլն):

Վարժություններ
45. Հետևյալ բառազույգհրը բաժանեք երկու խմբի' հարանունների և բառային
տարբերակների: Լուծումները ստուգեք բառարանով.

հրձիգ - հրաձիգ, հաչել - հաչալ, քա րտ ա շ - քա րա տ ա շ, մայրական - մորական,

խաղասկիզբ - սկզբնախաղ, տմարդ - տմարդի, տասներորդ - տասերորդ, կարևոր -
կարեվեր, խռմփալ - խռմփացնել, հինգական - հնգական, հուզումնալի - հուզումնա­
լից, աղել ֊ աղալ

46. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընտրե՜ք ճիշտը:

ա. Տղա ս, հապա մի հա մա ցա նցով շտ ա պ (կապնվիր, կապվիր) ք ր ո ջդ հետ:

բ. Մեր օդա նա վը (թռչում, թոնում) էր Հա յկա կա ն պարի վրայով, և ես հիանում էի
Արարատի տեսքով:
գ. Մեզ այլևս (ձեռնտու, ձեռնատու) չէր մեր փոքրիկ խանութն ա շխ ա տ եցնելը, և
ստ իպ վա ծ էինք նոր գործ սկսել:
դ. Մենք գերդա ստ ա նով մեկնեցինք Ծ ա ղ կ ա ձոր նշելու պապիս (ութանասուն,
ութսուն)-ամյակը:
ե. Հայաստանը իր սպ առա ծ նավթամթերքի մեծ մասը (ներ է մուծում, ներմուծում է)
Ռուսաստանից:
գ. Գրպ ա նումս մնա ցել էր ընդամենը (տաս, տասը) դրամ փող:

47. Ընդգծե'ք այն բառերը, որոնց հոդակապը հանելու դեպքում ստացվում են բա­
ռային տարբերակներ (օրինակ՝ չարալեզու ֊չարլեզու) ի տարբերություն մյուսների,
որոնց դեպքում ստացվում են նոր բառեր (օրինակ գայլախեղդ - գայլխեղդ).

ա րջա որս, անցավոր, դռնաբաց, թերախաշ, երեսա պ ա տում, բյուրա հա նճա ր, քա ­

րակոփ, քա րա կա պ

48. Ընդգծե՜ք այն բառերը, որոնց արմատների փոխատեղությամբ ստացվում են

բառային տարբերակներ (օրինակ աջուձախ - ձախուաջ) ի տարբերություն մյուսնե­
րի, որոնց դեպքում ստացվում են նոր բառեր (օրինակ փոխատեղություն - տեղափո­
խություն).

֊ 96֊
 Հայոց լեզու

կերպափոխել, երթուղի, հետ ուա ռա ջ, գիտ ա բա ռ, բա ցբերա ն, փ շա ծա ռ, գորշա -

կարմիր, սյունաշար, սկզբնախաղ, մայրաքաղաք, խաղաթուղթ, շինա քա ր, գրանիշ,
ճրագախոտ, ջրասակավ, լուսա պա յծա ռ, բա ռա սկիգբ, հրա շա գեղ, փ ոկա նիվ

49. Փակագծերում տ րվա ծ տ ա րբերա կներից ը նտ րեք ճիշտ ը:

ա. Համալսարան ընդունվեցի, սակայն առանց (տարկետման, տարեկետման)

իրավունքի:
բ. Դու այնքան էլ հույսեր չփայփայես, թե այս ամիսների չարչա րա նքդ ըստ
(արժանվույն, արժանավույն) գնա հա տ վելու է:
գ Երբեմնի հզոր ձեռնա րկությունը (սննկացավ, սնանկացավ), և հա զա րա վոր
բաժնետերերին միայն չնչին գումարներ հասան:
դ. Այդ անճաշակ գովազդը եթերում հայտնվում է (օրեկան, օրական) քսան անգամ:
ե. Մեր տնօրենի հա կա ռա կորդների պ ա տ վերով մամուլում նրան (վարկաբեկող,
վարքաբեկող) մի քանի հոդվա ծներ լույս տեսան:
զ. Ի պատասխան ընդդիմախոսների' գիտնա կա նը բերեց մի շա րք (համոզիչ, հա­
մոզեցուցիչ) փաստարկներ, և բա նա վեճն ավարտվեց:
Է. Ինծ շա րունա կ վշտ ա ցնում էր նրա (անբարյացակամ, անբարյացկամ)
վերաբերմունքն իմ նկատմամբ, բայց ստ իպ վա ծ էի լռել:
ը. Եթե մի քիչ համբերություն ունենաս, ես ք ե զ (մանրամասն, մանրամասը)
կպատմեմ եղելությունը:
թ. Ես ոչ մի կերպ Միա ցյալ Նա հա նգներ մեկնելու (թույլտվություն, թույլատվու­
թյուն) չէի ստանում դեսպանատնից:
ժ. Պարելիս մի քա նի անգամ տ րորեցի ընկերուհուս ոտ քը' ամեն անգամ
(ներողություն, ներեղություն) խնդրելով:

ԲԱՌԱԳՈՐԾԱԾՈՒԹՅԱՆ ԲՆՈՐՈՇ ՍԽԱԼՆԵՐ

Բառի իմաստ(ներ)ի, իմաստային նրբերանգների, ոճա կա ն ա րժեքի, գործա ռա ­

կան այլ առանձնահատկությունների իմացությունը կարևոր է տ փ ա լ բառը ճիշտ և
տեղին կիրառելու համար: Այլապես հնարավոր են բա ռագործա ծությա ն սխալներ,
որոնք կարող են ծա նրա բեռնել կամ տ գեղա ցնել խոսքը, թյուրիմացության տեղիք
տալ, մինչև անգամ հա նգեցնել խոսքի անհասկանալիության:
Բառագործածության բնորոշ սխալներից են ավելորդաբանությունը, կրկնա բա ­
նությունը, հոմանիշների շփոթությունը, հարանունների շփոթությունը, տ րա մա բա ­
նական հակասությունը, ոճակա ն ա նհամապատասխանությունը և այլն: Դրանց մեծ
մասի հիմքում ընկած է ա նհա մա տ եղելի բառերի համատեղումը:

1. Ավելորդաբանություն

Երբեմն խոսքում գործա ծվում են բառեր ու ա րտահայտություններ, որոնք, իմաս­

տային ու ոճական որևէ ղեր չունենալով, ընդամենը ծանրա բեռնում են խոսքը, վե­
րածվում խոսքի մակաբույծ տարրերի:
Ավելորդաբանությունը լինում է ազա տ և կապված:
Ազատ ավելորդաբանությունը կարելի է ուղղակի ջնջել ու դուրս նետել' առանց
խոսքը որևէ այլ փոփոխության ենթարկելու: Օրինա կ.
Սաղմոսավանքը Քասաղ գետի ձախ ափին է գտնվում:

֊ 97֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Հիմա Արցախում կռիվ է գնում, բայց ստույգ չգիտենք, թե ռազմաճակատում ինչ է

կատարվում:
Հանձնախմբում ընդգրկվել են թվով 23 հայտնի մտավորականներ:
Այս նախադասությունների մեջ միանգամայն ա վելորդ են գտնվում, գնում և թվով
բառերը, որոնց վերա նա լուց նախադասությունները միայն կշահեն' դառնա լով ավելի
հա կիրճ և սահուն:

Կապված ա վելորդաբանության վերացումը պահանջում է լրա ցուցիչ փոփոխու­

թյուններ նախադասության մեջ: Օրինա կ.
Ամբերդը գտնվում է Արագածի հարավային լանջին:
Այս դեպքում ա վելորդ բառը վերա ցնելուց բացի պետք է է բայը տեղափոխել
նախադասության վերջը:

Ավելորդաբանության հետ չպետք է շփոթել ավելադրությունը (հավելաբանությու-

նը), որը ոճակա ն արտահա յտչա կան միջոց է և ունի շեշտ ողա կա ն նշանակություն
(դրա մասին տ ես էջ 489):

2. Կրկնաբանություն (նույնաբանություն)
Հա ճա խ նախադասության մեջ որևէ հասկացություն կամ քերա կա նա կա ն իմաստ
անհարկի կրկնվում է նույն կամ տարբեր ձևա վորումով (բա ցահա յտ կամ թաքնված
կրկնաբանություն): Օրինա կ.
Վտանգված է հայրենիքի անվտանգությունը:
Այս նախադասության մեջ կրկնվա ծ է «վտանգ» հասկացությունը երկու նույնար­
մատ բառերի միջոցով: Դրա նցից մեկից կարելի է ա զա տ վել մի քանի տարբերակով.
Վտանգված է հայրենիքը:
Հայրենիքին վտանգ է սպառնում:
Սպառնալիքի տակ է հայրենիքի անվտանգությունը:

Կրկնաբանությունը կա րող է լինել թաքնված, եթե ա րտ ա հա յտ վա ծ է տարարմատ

հոմանիշներով.
Տեղի ունեցածը Եվրախորհրդում ներկայացվել է որպես մարդու իրավունքների
ոտնահարման կոպիտ խախտում:
Այստեղ միմյանց կրկնում են ոտնահարում և խախտում մասնակի հոմանիշները,
որոնցից մեկն ա վելորդ է: Ուղղվա ծ տա րբերա կներն են.
Տեղի ունեցածը Եվրախորհրդում ներկայացվել է որպես մարդու իրավունքների
(կոպիտ) ոտնահարում:
Տեղի ունեցածը Եվրախորհրդում ներկայացվել է որպես մարդու իրավունքների
կոպիտ խախտում:

Լինում են կրկնաբանության ա ռա վել աննկատ դեպքեր.

Դա տևական ժամանակ է պահանջում:
Տևական նշանակում է «երկար ժամանակ տևող»: ճ ի շտ տ ա րբերա կներն են.
Դա երկար ժամանակ է պահանջում:
Դա երկար կտևի:

Քերա կա նա կա ն իմաստի անհարկի կրկնության բնորոշ օրինա կ է հետևյալ

նախադասությունը.
Ձեզ քանիցս անգամ զգուշացրել եմ դասից այլևս չուշանալ:

֊ 98֊
 Հայոց լեզու

Այստեղ քանիցս բա ռա ձևը պ ա րունակում է անգամ բառի իմաստը նշա նակելով

«քանի անգամ»: Կրկնաբանությունը կա րելի է վերա ցնել երկու տա րբերա կով.
Ձեզ քանիցս զգուշացրել եմ դասից այլևս չուշանալ:
Ձեզ քանի՜ անգամ զգուշացրել եմ դասից այլևս չուշանալ:

Մեկ այլ հայտնի օրինա կ է ստա ցա կա ն դերանվան և հոդի հա մա տ եղ կիրառումը.

Ծանոթացեք, իմ մայրիկս է:
ճիշտ տարբերակներն են.
Ծանոթացեք, իմ մայրիկն է:
Ծանոթացեք, մայրիկս է:

Հնչյունական կրկնությունը նույնպես կա րող է ա նցա նկալի լինել անբարեհունչու-

թյան պատճառով: Ահա մի օրինակ.
Նախարարությունում հարց է բարձրացվել այդ գործարանի պարտքերի առաջաց­
ման առնչությամբ:
Այս կրկնաբանությունը կարելի է վերացնել' հարահունչ բա ռերից որևէ մեկը իր
հոմանիշով փոխարինելով: Դա հնարավոր է երկու կերպ.
Նախարարությունում հարց է բարձրացվել այդ գործարանի պարտքերի
գոյացման առնչությամբ:
Նախարարությունում հարց է բարձրացվել այդ գործարանի պարտքերի առաջաց­
ման կապակցությամբ:

Կրկնաբանությունը կա րող է ա ռա ջա նա լ լավ չհա սկա ցվա ծ օտարաբանության

հետևանքով.
Տուժողը անբարեխիղճ պաշտոնյային դատի է տվել' պահանջելով բարոյական
վնասը փոխհատուցել դրամական կոմպենսացիայով:
Կոմպենսացիա֊\\ հայերեն համարժեքն է փոխհատուցում-ը, որը բայի ձևով ար­
դեն կա նախադասության մեջ: Սխալն ուղղել կարելի է հետ ևյա լ տ ա րբերա կներով.
Տուժողը անբարեխիղճ պաշտոնյային դատի է տվել' պահանջելով բարոյական
վնասը փոխհատուցել դրամով:
Տուժողը անբարեխիղճ պաշտոնյային դատի է տվել' պահանջելով բարոյական
վնասի դրամական փոխհատուցում:

Երբեմն կրկնաբանությունը նույնանում է ավելորդաբանությանը.

Բանախոսը կարևորեց ներկայիս Վաշինգտոն-Երևան երկկողմանի երկխոսությունը:
Այստեղ պարզապես ա վելորդ է երկկողմանի բառը:

Կրկնաբանության հետ չպետք է շփ ոթել ոճակա ն ա րտահա յտչա կան արժեք ունե­
ցող կրկնությունները (կրկնաբերություն), որոնք սովորա բա ր շեշտ ողա կա ն նշանա­
կություն են ունենում (դրա մասին տե ս էջ 4 9 2 -4 9 3 ) կամ էլ տա ղաչափական հնարք­
ներ են (նույնասկիզբ, նույնավերջ, հանգույց, կցուրդ, բաղաձայնույթ, առձայնույթ,
հանգավորում և այլն (սրանց մասին տե ս էջ 4 7 9 - 4 8 1 ,4 9 3 -4 9 5 ):

3. Հոմանիշների շփոթություն

Հոմանիշները, ինչպես արդեն ա սվել է, սովորա բա ր միմյանցից տա րբերվում են

իմաստային-ոճական նրբերա նգներով և կամ կա պա կցելիությա ն սա հմա նա փա կում­
ներով: Այսպես' շնորհիվ, արդյունքում, պատճառովս, հետևանքով հոմանիշները, նշե­
լով պատճառի, հետևանքի իմաստ, միաժամանակ վերաբերմունք են արտահայտում:

֊ 99
֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Ընդ որում' առաջին երկուսն ա րտահա յտում են դրական վերաբերմունք, վերջին

երկուսը' բացասական: Հետ ևա բա ր ոճա կա նորեն սխ ալ են հետ ևյա լ նախադասու­
թյունները.
Միջադեպը արյունահեղության չվերածվեց երկրի նախագահի սառնասիրտ կեց­
վածքի պատճառով:
Ահաբեկչական պայթյունի արդյունքում 28 մարդ է վիրավորվել:
Սրա նցից առաջինում ընդգծվա ծ բառի փոխարեն պետք է գործա ծվեր շնորհիվ
հոմանիշը, երկրորդում' հետևանքով-ը:

Կապակցելիության կանոնների խախտման օրինա կ է հետևյալը.

Համերգը տեղափոխվել է մեկ ամսով:
Այստ եղ խ ոսքը ժա մկետ ի տ եղա փ ոխ մա ն մա սին է, որ ա րտ ա հա յտ վում է
հետաձգել բառով: Ուղղվա ծ ձևա կերպ ումն է.
Համերգը հետաձգվել է մեկ ամսով:

(Հոմանիշների կա պա կցա կա ն, գործա ռա կա ն֊ոճա կա ն և այլ տարբերությունների

մասին տե ս նաև էջ 8 7 -9 0 ):

4. Հարանունների շփոթություն

Հա րա նունների ա մենա բնորոշ հա տկա նիշը դրանց շփոթելիությունն է: Դա առա­

վել հավանական է նույնարմատ հա րանունների դեպքում: Ահա մի քա նի օրինակ.
Այս պանիրն ունի ցածր սննդառություն:
Ընդգծվա ծ բառի փոխարեն պ ետք է լինի սննդայնություն:
Անկարգելով վայրէջքը զարմանահրաշ թեթևության, անկշռելիության վիճակ է:
Ընդգծվա ծ բառի փոխարեն պետք է լինի անկշռության:
Կյանքն այնտեղ այնքան հանգիստ է, որ բացառապես ոչ մի մտահոգություն
սիրտդ չի մաշում:
Ընդգծվա ծ բառի փոխարեն պետք է լինի բացարձակապես:

(Հարանուն բա ռերի և բա ռակա զմա կա ն հիմքերի շփոթության մասին տե ս նաև էջ

94):

5. Տրամաբանական հակասություն

Շփ ոթվել կա րող են ոչ միայն հոմանիշներն ու հարանունները, այլև իմա ստ ով հա­

րա բերա կից այլ կարգի բառեր (այդ թվում' հականիշներ): Ահա մի քա նի օրինակներ.
Ո՞վ է ամենաթանկ վճարվող դերասանը:
Ընդգծվա ծ բառի փոխարեն պետք է լինի վարձատրվող, քա նի որ վճա րվող լինում
է փողը, գումարը, գինը, պ ա րտքը և այլն, իսկ վա րձա տ րվող' մարդը, ծառայությունը,
աշխատանքը և այլն:
Ես հաճույքով լսում եմ նրա բացառապես բոլոր ելույթները:
Ընդգծվա ծ բառի փոխարեն պետք է լինի առանց բացառության, քանի որ բա ցա ­
ռապես կա րող են լինել մի քա նիսը, մի մասը, իսկ բոլորը արդեն առանց բա ցա ռու­
թյան է:
Մեր հողամասում աճում են հիանալի կաղամբ ու բանջարեղեն:
Առկա է անհամասեռ թվարկում: Ընդգծվա ծ բա ռերը հա մադա սակա ն շա ղկապ ով
կա րող էին կապվել, եթե կաղամբը բա նջա րեղենի տեսակ չլիներ: Տրամաբանական
սխալը կա րելի է վերա ցնել մեկ բառի հա վելումով' «....կաղամբ ու այլ բանջարեղեն»:

- 100-
 Հայոց լեզու

էլ *;“նչ տարեմուտ , որ մի քիչ չերա զես, չաղոթես, չմաղթես:

Դարձյալ առկա է անհամասեռ թվարկում, ընդգծվա ծ բայերից երկուսը տվյալ
դեպքում չեզոք սեռի են, մեկը' մաղթել՜ը ն երգործա կա ն սեռի, հետ ևա բա ր
պահանջում է ուղիղ և հւսնգման խնդիր լրացումներ (...բա րեկա մներիդ լա վ բա ներ
չմաղթես):
Թերթը հայտնում է մի տ ա րօրինա կ տեղեկատվություն:
Հայտնել կարելի է տեղեկությունը, իսկ տեղեկատվությունը հայտնելու ընթացքն
է, տեղեկություն տալը: Հետ ևա բա ր, ճիշտ ձևն է.
Թերթը հայտնում է մի տ ա րօրինա կ տեղեկություն:

Հականիշների շփոթության դեպքեր են հետևյալները.

ԵԱՀԽ՜ն' որպես միջա զգա յին կազմակերպություն, իրեն տակավին սպառել է:
Տակավին նշանակում է «դեռևս, մինչև այժմ» և օգտ ա գործվում է ժխտական
նախադասություններում: Մինչդեռ ա յստեղ դրա փոխարեն կա րող էր լինել արդեն
բառը, որ նշանակում է «այս պահից սկսած»:
Դու դեռ կմեղանչես ք ո ա րա ծների համար:
Մեղանչել նշանակում է «մեղք գործել»: Մինչդեռ ա յստեղ ա նհրա ժեշտ էր դրան
հակադիր իմաստ ա րտ ա հա յտ ող մեղա գալ կամ զղջա լ բառը:

Այս և այլ կարգի շփոթությունների հետ ևա նքով խոսքում առա ջա նում են տրա մա ­
բանական թերություններ, հակասություններ, որոնք, եթե նույնիսկ ա ննկատելի լի­
նեն, այնուամենայնիվ դժվա րհա սկա նա լի են դարձնում խոսքը:

Տրամաբանական հակասությունը կա րող է հա նգեցնել ավելորդաբանության.

Առաջարկը կընդունվի ժողովրդի մեծամասնության կողմից բացառությամբ ընդ­
դիմության:
Այստեղ միմյանց անհարիր են մեծամասնություն և բա ցա ռություն բառերը, և կաս­
կածի տակ է առնվում այն, որ փոքրւսմասնությունը հենց ընդդիմությունն է: Հա կա ­
սությունը վերանում է' մեծամասնություն բառը դեն նետ ելով (Առա ջա րկը կընդունվի
ժողովրդի կողմից' բա ցառությա մբ ընդդիմության):
Ծրագրին հա տ կա ցվա ծ գումա րները բավականին չնչին են:
Չնչին ածականը չի պահանջում հա տկա նիշի չափը ճշտ ող լրացում, հետևաբար
բավականին բառն ա յստեղ ա վելորդ է:

Տրամաբանական հակասության հետ չպետք է շփ ոթել պ արադոքսը, նրբա բա նու­

թյունը և անլծակցությունը, որոնք պ ա տ կերա վորմա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն միջոցներ
են (դրանց մասին տ են էջ 4 8 7-4 8 8 ):

6. Ոճական անհամապատասխանություն

Երբեմն անձի հետ առնչվող բառը գործա ծվում է ոչ անձի համար բնավ ոչ ա նձնա ­
վորման նպատակով: Բառի այդպիսի անհամապւստասխան գործա ծությունը եթե ո չ
տրամաբանական հակասություն, ապա առնվազն ոճւսկան անհարթություն է առաջ
բերում: Օրինակ.
Արդեն ժամանակն է, որ գնա մ վաստակավոր հա նգստի:
Վաստակավոր լինում են անձինք: Իսկ հա նգիստը կա րող է լինել վա ստակա ծ:
Հայտնաբերվել են պ ետակա ն գումա րների հանցագործ յուրա ցմա ն փա ստեր:
Հանցագործ լինում է մարդը: Իսկ յուրա ցումը կա րող է լինել հա նցա վոր:

- 101
-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

Ոճական անհարթություն է ա ռա ջա ցնում նաև հակառակ կարգի շփոթությունը,

երբ անձի համար գործա ծվում է նրա հետ չառնչվող բառը: Օրինա կ.
Այո; դու ճշմարիտ ես, տղաս:
ճշմ ա ր ի տ կամ ճիշտ լինում են ոչ թե անձինք, այլ նրանց մտքերը, գաղափարնե­
րը, խոսքերը: Իսկ անձը կա րող է լինել իրավացի, արդարացի:

Բառերի ա նհամատեղելիությունը կա րող է առնչվել ոչ միայն անձ ֊ ոչ անձ տար­

բերությանը, այլև ոչ ա նձերի (կամ անձերի) տա րբեր հատկություններին: Օրինակ.
Այս կենտրոնը նպաստում է արտասահմանյան երկրների հետ մեր երկրի կապերի
մերձեցմանը:
Մերձենալ կարող են նյութեղեն իրերը, անձինք: Իսկ կապերը կարող են սերտանալ:
Եվրոպայի առաջնությունում մեր մրցակցի մասին մամուլում նվազ տեղեկություն­
ներ են տպագրվել:
Նվա զ լինում են երեխան, ձայնը և այլն, իսկ տեղեկությունները կա րող են լինել
սուղ, աղքատիկ, անբավարար և այլն:
Նման պիտակներ ու մեղադրանքներ չես կարող ասել այղ մարդու մասին:
Պ իտ ա կներ կա րելի է կպցնել, մեղա դրա նքներ' ներկայացնել, իսկ ասում են խոսք,
ճա ռ, որևէ լավ կամ վատ բան և այլն:

Բառերի անհամատեղելիությունը երբեմն առաջանում է բաղարկության հետևան­

քով, երբ երկու նման կառույցներ (բառակապակցություններ) խառնվում են իրար:
Օրինակ.
Պետական եկամուտների տեսակետից առաջատար ղեր են գրավում տարբեր
տեսակի հարկերը:
Այստեղ խառնվել են դեր խաղալ (կամ դեր կատարել) և տեղ գրավել կապակցու­
թյունները:
Նշված պայմանները չբավարարելու դեպքում պայմանագիրը վաղաժամկետ
կխզվի:
Այստեղ խ ա ռնվել են պահանջները բավարարել և պայմանները կատարել
կապակցությունները:

Բառերի անհամատեղելիության հետ չպետք է շփոթել փոխաբերությունը, որը

պ ա տ կերա վորմա ն֊ա րտ ա հա յտ չա կա ն միջոց է (դրա մասին տե ս էջ 8 2 -8 3 և 481):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

50. Ընդգծեք ավելորդ բառը:

ա. Լիճը լցվում-թա րմա նում է սեփական ա կունքների և դրսի ներհոսի հաշվին:

բ. Հարևան երկրների հետ պետք է ապրենք խաղաղ ճա նա պ ա րհով:
գ. Գուրգենը իր հոր հետ գնում է անտառ:
դ. Վարդան Այգեկցին իր ճա ռերը հա ճելի, հա սկա նալի և ա զդեցիկ դարձնելու
համար դրանք հա մեմել է առակներով:
ե. ԱՊՀ-ում շա րունա կվում է ժողովուրդների միջև հա մագործակցությունը:

51. Գտեք և վերացրեք ավելորդաբանությունը:

ա. Բժիշկը մոտենում է հիվանդին ու մատը հպում մարմնի վրա գտ նվող մի կետի:

բ. Հա յա ստ ա նի Հանրապետության բնակչության թիվը 3783 հազար մարդ է:

֊ 102֊
 Հայոց լեզու

գ. Մեր երազանքն էր այդ հանրահռչակ փառատոնին մասնակցություն ունենալը:

դ. Պա տճա ռահետևա նքա յին կապը հետևյալումն է կայանում:
ե. Այդ երկրի տ ա րածքը հաշվվում է 25 հւսզար քա ռա կուսի կմ:

52. Գտեք և վերացրեք կրկնաբանությունը երկու տարբերակով:

ա. Հոկտեմբերի 21-ը նրանց համար դա րձա վ անկյունաքարային շրջա դա րձի օր:

բ. Մինչև 25 միլիոն դոլարի հա սնող վարկ կտրամադրվի Հայաստանին:
գ. Կազմակերպվել է անգլերենի ուսուցման ա նվճար դասընթաց:
դ. Մեզ անելու ուրիշ այլ բան չի մնում, քան ցրվել տները:
ե. Այստեղ աշխատում են աղջիկներ, որոնց տա րիքը չի գերա զա նցում 25 տ ա րե­
կանը:

53. Գտեք սխալ գործածված բառը և փոխարինեք հարմար հոմանիշով:

ա. Այդ տարածքում պ ա րբերա բա ր նավթ է հա յտնագործվում:

բ. Շունը մա հացել է 1987թ. ապրիլին:
գ. Կովի ձայներ եք հանում, կարծես թե ախոռում լինեք:
դ. Նրանց տունը զերծ է ամենա տա րրակա ն կենցաղային հարմարություններից:
ե. Այս երկու նյութերի փոխազդեցությունը հնարավոր է միայն կա տ ա լիզա տ որի
ներկայությամբ:

54. Գտեք սխալ գործածված բառը և փոխարինեք համապատասխան հարանունով:

ա. Ոստիկւսնը բռնա գա նձեց ամբողջ արևածաղիկը:

բ. Ծխ ախ ոտա վա ճա ռները գործում են բա ցօդյա շուկա ների խուլ անկյուններում:
գ. Պատերազմի մոխ րակույտերից ահա հա ռել է մի նոր հոյակապ քաղաք:
դ. Ձեր դաշնամուրը հրա շա լի հնչեղություն ունի:
ե. Կարելի է թվարկել բազում պ ա տ ճա ռներ, այդ թվում հարկային համակարգի
անկատարելիությունը:

55. Գտեք և վերացրեք տրամաբանական հակասությունը:

ա. Երևանի գետնուղին (մետրոն) այլևս կաշխատի մինչև կեսգիշեր:

բ. Բառի անհամատեղելի գործածությունը հանգեցնում է ոճակա ն սխալի:
գ. Ես հիմա խնձորը կկտրեմ և մեծ կեսը կտամ քեզ:
դ. Ապստամբության կոչն ավարտվեց այդ կոչն անող պատգամավորի ծեծկռտուքով:
ե. Հիշո՞ւմ ես, որ քեզ համար բերում էի թարմ ծաղիկներ ու վարդեր:

56. Գտեք և վերացրեք ոճական անհամապատասխանությունը:

ա. Մաղթում եմ քո բոլոր երազանքների կատարում:

բ. Վայելուչ սննդի և ջեռուցման հարցը այդ ա ռողջա րա նում լուծվա ծ չէ տակավին:
գ. Մեր խանութում ձե զ կզարմացնեն անսովոր էժան գները:
դ. Ինչպե՞ս է Ձեր անունը:
ե. Նա ոտքով կռթնել էր պատին և զրուցում էր ընկերոջ հետ:

- 103֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3. ԲԱՌԱԿԱԶՄՈՒԹՅՈՒՆ

ԲԱՌԻ ԲԱՂԱԴՐԻՉՆԵՐԸ

Բա ռերը կազմությամբ լինում են պ ա րզ և բաղադրյալ: Բա ղա դրյա լ բա ռերը կարող

են լինել երկու և ավելի բա ռերի միացություններ, օրինա կ' հորեղբայր, կեսօր, հորեղ­
բորորդի, ավել-պակաս, լաց լինել, վեր-վեր թռչել, թևութիկունք լինել, կետ առ կետ
և այլն: Բառերն այդ միացությունների մեջ հա ճա խ լինում են ձևաւիոխ ված, օրինակ'
ջրկիր, օրըստօրե, ծայրեիծայր, մարդ-մուրդ և այլն: Այդ միացությունների մեջ
երբեմն հայտնվում են մասնիկներ' բաղադրիչներ, որոնք ինքնին բառ չեն և ինքնու­
րույն չեն գործա ծվում, օրինա կ' օրագիր, արքայատոհմ, հաշվենկատ, հզորազոր,
ոսկեզօծել, վերագործարկել, լուսանկարիչ և այլն:
Բա ղա դրյա լ բա ռերը կա րող են կա զմվա ծ լինել ընդամենը մեկ բա ռից ու մեկ կամ
ավելի մասնիկներից, օրինա կ' բարդույթ, համակարգիչ, անտեր և այլն: Անգամ լի­
նում են բառեր, որոնք կա րծես թե կա զմվա ծ են միայն մա սնիկներից, օրինակ
գերագույն, համայնք, համույթ և այլն, թեև սրանց մեջ գեր- և համ- բաղադրիչները
տվյա լ դեպքում արմատներ են:
Բաղադրյալ բառ կազմող բառերը և մասնիկները կոչվում են բառակազմական
բաղադրիչներ:

Բառի կազմում բա ռակա զմա կա ն բա ղա դրիչներից բացի կա րող են լինել և այլ

մասնիկներ, որոնք բա ռա ձևեր են կազմում թե՜ բա ղա դրյալ, թե՜ պ ա րզ բառերից: Օրի­
նակ' սեղանից, օրվա, գորգեր, տարիներով, տնիցս, ձեռքերդ, հորեղբայրներին, կոս-
կեզօծեմ, լաց չլինելուցդ և այլն: Դրանք ոչ թե նոր բառեր, ւպլ տ վյա լ բառի քերա կա ­
նական ձևեր են կազմում (հոլովաձև, ժա մա նակա ձև, հոգնա կիի ձև, որոշյա լ առման
ձև և այլն), ուստի քերա կա նա կա ն (ավելի ստույգ' ձևա բա նա կա ն) բաղադրիչներ են'
վերջավորություններ, նախամասնիկներ և այլն (սրանց մասին ավելի մանրամասն
տե ս «Ձևաբանություն» բաժնում' էջ 145-146):
Բա ռա կա զմա կա ն բաղադրիչները ոչ թե բա ռա ձևեր, այլ բառեր կա զմելու համար
են:
Բառերից ու բաղադրիչներից նոր բառեր կազմելը կոչվում է բառակազմություն:

Վարժություններ

57. Ընդգծեք պարզ բառերը.

կարգ, կատակ, անտեր, կապիկ, վազք, գարուն, տկար, կա րիճ, քերիչ, գերան,
բա րձ, շարան, դիրք, պ ա տճա ռ, արդուկ, շա հել, հրաման, հատիկ, հյութ, կաղնուտ

- 104-
 Հայոց լեզու

Բառակազմական բաղադրիչների տեսակները

Արմատ

Բառակազմական այն բաղադրիչները, որոնք կրում են բառի հիմնական իմաստը,

կոչվում են արմատներ:
Օրինակ գիր-ք, գ ր ՜ե լ, գր՜ա կա ն , գր՜ա յին, ա ն՜գիր բա ռերի մեջ գիր բաղադրիչը
արմատ է և արտահայտում է նշված բոլոր բա ռերի համար ընդհանուր «գրա վոր
հաղորդակցման նշանների հա մակա րգ» իմաստը:
Նշված բառերի մյուս բաղադրիչները լրա ցուցիչ իմաստներ են տ վել արմատին,
դրանք բառիմաստ չեն արտահա յտում, բայց փոխում են բառային կամ խ ոսքիմասա-
յին իմաստը:
Հնչյունափոխված կամ անհնչյունափոխ արմատները կա րող են միևնույն բառի
սահմաններում կրկնվել (գրագիր, տերտեր, վերվերի, մեծամեծ), միա նա լ ուրիշ
արմատների (գրատուն, ձեռագրատուն, տպագիր, գրադարան):

Արմատներ կան, որ ինքնուրույն գործա ծվում են որպես պ ա րզ բառեր: Օ րինա կ'

գիր, տուն, մեծ, տեր, խինդ, պատճառ, լանջ, թուղթ և այլն: Արմատներ էլ կան, որ
ինքնուրույն գործածություն չունեն, հանդիպում են միայն այլ բաղադրիչների հետ
միասին: Օրինակ' ան-զոր, խլ-ել, մար-ել, հան-ք, տ-կար, պետ-ք և այլն:
Արմատները կա րող են ունենալ տա րբերա կներ հնչյունափոխության կամ զա նա ­
զան ձևափոխությունների ենթարկվելու կամ հիմքա կազմիչ մասնիկներ ստ ա նա լու
հետևանքով: Դրանք կոչվում են ա րմատա յին տա րբերա կներ: Օ րինա կ գիր և գ ր ՜ե լ,
մեջ և միջ՜ոց, բուրդ և բր դ ՜ո տ , հույզ և հուզ՜մունք, թշնամի և թշնա մ՜որեն,
ան՜անուն և ա նվա ն՜ա կա ն, ոսկոր և կ րծ՜ոսկր, կեն-ա կցել, կենս՜ա կա ն, կենդ՜ա նի,
կենց՜աղ, կ յա ն ՜ք , ն ս տ ա ՜կ յա ց և կ ե ց՜ո ւթ յո ւն , ա ս ո ւ՜լի ս և ա խ ո ր ժ ա ՜լո ւր ,
քառ-[ր]որդ, չո ր ՜ր ո ր դ և չո ր ս ՜ա կ ա ն , լա լ՜ա գ ի ն և ա ն -լա ց , ա ն ՜դ ա ր ձ և
ան՜դառն՜ալի, հետ ա ՜գա , հ ե ր թ ա ՜գ ա յ՜ե լ և գ ա լ՜ի ք , ներ՜կա , կ ա յ՜ք , կա ց՜ություն,
կեն՜ալ և կ ե ց՜վ ա ծ ք , բ ա ց ՜ե լ և բա ն ՜ա լ, լի՜ություն, ա ս տ ղ ա ՜լի ց , լե ց ՜ո ւն և
համա՜լիր, ակ, ա կն՜ոց, ա կա ն՜ա վոր և սև՜ա չ, ենթա ֊մնա , մնա յ՜ուն և մ ն ա ց՜որդ և
այլն:
Արմատային տա րբերա կները ժամանակի ընթացքում իմա ստ ա փ ոխ վելու և միմ­
յանցից տարբեր իմաստներ ձեռք բերելու դեպքում դառնում են ինքնուրույն ա րմա տ ­
ներ: Օրինակ կոտ որել, կոտ րել, կտ րել, կտ որ և կտուր, այրական, առնական և
արական, հա րդա րել և զա րդա րել և այլն:

Վա րժություններ

58. Յուրաքանչյուր շա րքի բա ռերի հա մար գ տ ե ք ընդհանուր ա րմատը.

ա. մեծարժեք, ա րժեքա վոր, անարժեք, արժանի, անարժան, արժույթ, ա րժենա լ

բ. անհեռատես, հեռակա, հեռավոր, հեռու, զուգա հեռ, հեռախոս, հեռա նա լ
գ. չկամություն, կամավոր, բարեկամ, կա մազուրկ, կամակոր, կա մենա լ
դ. ամենահաճելի, բա րեհա ճ, տհաճություն, հաճույք, հաճոյանալ, հաճելի, քմա հա ճ
ե. քարհանք, հա նքագործ, ջրհան, հոգեհան, հանելուկ, հանույթ, հանելի, հա նել
զ. անծանոթ, քա ջա ծա նոթ, ծանոթություն, ծանուցում, վերծա նել, դյուրածան

- 105-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

59. Հետևյալ թառերից ու բառաձևերից առանձնացրեք արմատները: Հնչյունա­

փոխված արմատների համար վերականգնեք անհնչյունափոխ ձևերը.

մրգային, տնակներ, կատակ, փառք, քնա րակա ն, խ աղողաքաղ, անվարձ, սրտոտ,

հարցնող, շա տ ա կեր, հա տված, ա սեղնա գործել, թռչուն, գրագիտություն
Օրինա կ' մրգային > մրգ > միրգ:

60. Առանձնացրեք արմատները և դրանք բաժանեք երկու խմբի' ինքնուրույն

գործածվողների և չգործածվողների.

գործա րա ն, սայլորդ, հանելուկ, պայթել, սրտային, սեղմակ, ա գա հաբա ր, սա­

հանք, կապոց, մթնել, չկամություն, պտղավետ, պ ա րտա վոր, բուժիչ, համեղ, փրկիչ

61. Առանձնացրե՜ք արմատները, գտեք արմատային տարբերակները և գրեք

կողք կողքի.

տիկին, համասփյուռ, կանացի, տվյալ, ամենանուրբ, ընթերցարան, սփռոց, կտո­

րեղեն, դնովի, ընթեռնելի, օրորոց, դիրք, լուսա տու, օրրա ն, նրբին, աղեկտուր
Օրինա կ տի-կին և կան-ացի:

Ածանց, նախածանցներ և վերջածանցներ

Կան բա ռակա զմա կա ն բաղադրիչներ, որոնք, ա վելա նա լով ա րմատին կամ բա­
ռին, փոխում են նրա իմաստը կամ խոսքիմասային պատկանելությունը, ավելացնում
նոր իմաստ: Դրանք, ի տարբերություն բա ռակա զմա կա ն հիմնական բաղադրիչների
արմատների, երկրորդա կա ն բաղադրիչներ են' ածանցներ:
Արմատներին և բառերին լրացուցիչ իմաստներ տվող և նոր բառեր կազմող բա­
ղադրիչները կոչվում են ածանցներ:
Հայերենում ա ծա նցները կա րող են ա վելա նա լ արմատի կամ բառի սկզբից կամ
վերջից: Ըստ այդմ լինում են նախածանցներ և վերջածանցներ:
Բառին սկզբից ավելացող ածանցը կոչվում է նախածանց:
Օրինա կ' ան+գիր, տ+գետ, համա+կարգ, առ+հավետ, ամենա+ մեծ, գերա+զանց
և այլն:
Բառին վերջից ավելացող ածանցը կոչվում է վերջածանց:
Օրինա կ' խայթ+ոց, հն+ոտի, մտած+կոտ, տնտես+ություն, համոզ+իչ, տենչ+ալի,
ծալ+ք և այլն:
Բառին կամ արմատին կարող են ա վելա նա լ հա ջորդա բա ր մեկից ավելի ածանց­
ներ: Օրինակ' ան + ուր + անալ + ի, լուս + ավոր + չ + ական + ություն, համա + ստո-
րա + դաս և այլն: Ածանցի ամեն մի հավելում կոչվում է բառակազմական քայլ:
Ածանց ունեցող բառերը կոչվում են ածանցավոր բառեր:

Արմատի այն տ ա րբերա կը կամ բառի այն մասը, որի վրա ավելանում է ածանցը,
բառակազմական հիմքն է: Ինչպես տեսանք, այդ հիմքը կա րող է կա զմվա ծ լինել'
• անհնչյունափոխ ա րմա տ ից կամ պ արզ բա ռից' կեղծ + իք, խռով + կան, տրոփ +
յուն, խանդ + ոտ, շերտ + իկ,
• հնչյունափոխված բա ռից կամ արմատից' աղմկ + ալի, լեզվ + ական, կծ + ու,
թավշ + ային, զին + վոր,
• ա րմատից և ա ծա նցից' խնամ ֊ ք + ոտ, փոխ - ան + որդ, մտ - ավոր + ական,
ապ - ազգ + ային,

֊ 106֊
 Հայոց լեզու

• մեկից ա վելի ա ր մ ա տ ն ե ր ի ց ' արև - ել + յան, շուրջ - երկր + յա, լրա - գր + ող,
ցուցա - դր + արյուն և այլն:
Ինչպես տ եսնում ենք, բ ա ռ ա կ ա զ մ ա կ ա ն հիմ քը կ ա ր ո ղ է լի ն ե լ պ ա ր զ (ա ր մ ա տ ա ­
կան) կամ բա ղա դրյա լ: Բ ա ղ ա դ ր յա լ հիմ քը նույնպ ես կ ա րող է լին ել ա ն հնչյունա փ ոխ
(հանք + ային, վերել + ակ) կա մ հ ն չյո ւն ա փ ո խ վ ա ծ (վերջն + ական, արևմտ + յան,
թոչ + ուն): Վ երջին դ եպ քում հն չյուն ա փ ոխ ութ յուն ը կ ա րող է տ եղ ի ուն են ա լ ոչ միայն
արմատի, այլև ա ծա ն ցի կա զմ ում (վերջ ֊ ի ն + ական > վերջ - ն + ական):

Երբեմն որոշ ա րմա տ ն եր (գիտ - ակ, տ - գետ, երախտա - գետ, բան ֊ ավոր, ան
- բան, լուսա - բան ֊ ել, գործ - ուն, ձեռա - գործ, նվիրա ֊ գործ ֊ ել, արար ֊ իչ,
կալ ֊ վածք, կալ - անք, հար - ուստ, հար ֊ ված, մած - ուն, մած ֊ իկ, վար - որդ,
վար - իչ), միևնույն իմ ա ս տ ո վ կ ա զ մ ե լո վ բա րդ բա ռեր ի մեծ շա ր ք ե ր , երբեմն սկսում
են նմանվել ա ծա նցների: Այդպ ես են, օր ի ն ա կ , հ ե տ և յա լ ա ր մ ա տ ն երը, որոնք այս
դեպքում կոչվում են ածանցակերպներ:
֊գետ ' հնագետ, հայագետ, լեզվագետ, արվեստագետ, քրեագետ
֊բան' բուսաբան, լեզվաբան, հնէաբան, հունաբան, հանքաբան
֊գործ' հանքագործ, մսագործ, դեղագործ, այգեգործ, լեռնագործ
֊արար' բավարար, բարերար, նորարար, հիմնարար, տնարար
֊կա լ բռնակալ, կուսակալ, մահճակալ, կրծկալ, ոխակալ, ակնկալել
֊հար' տավդահար, ցրտահար, հովհար, դիվահար, շանթահար
֊մած' ամպամած, ծխամած, մթամած, տխրամած, տախտակամած
֊վա ր' գործավար, զորավար, ամբոխավար, սարքավար, թիավար

Ծանոթություն: Բան-ը և գործ-ը բառավերջում ածանցակերպ չեն, եթե կարող են ստանալ

բայակերտ ածանց' վիճաբան-ել, միաբան-ել, երկարաբան-ել, տրամաբան-ել, կենսագործ-ել,
Ատեղծագոբծ-ել, ձեռագործ-ել:

Ածանցները մեծ մա սա մբ ա ռ ա ջ ա ց ե լ են ա ր մ ա տ ն ե ր ի ց հենց ա յդ ճ ա ն ա պ ա ր հ ո վ

(արմատ > ա ծ ա ն ցա կ երպ > ա ծա ն ց) և երբեմն պ ա հպ ա նում են բա ռա յին իմ ա ստ ը
կամ հանդես են գ ա լի ս մերթ որպ ես ա րմա տ , մերթ որպ ես ա ծա նց: Ա յդպ ես են մ ա ն ա ­
վանդ հայերենի նա խ ա ծա ն ցն երը: Օ ր ի ն ա կ ' ամենա- ն ա խ ա ծա ն ցը (ամենամեծ,
ամենաարագ) և ա րմ ա տ ը (ամենագետ, ամենակարող, ամենուր, ընդամենը): Եվ
ընդհանրապես հա յերենի ն ա խ ա ծա ն ցն երը (բա ցի ժ խ տ ա կա ն ն երից ' ան-, տ-, չ-, ապ-,
դժ-, և նախկին ն ա խ դ իրն երից' առ-, ընդ-, ց-) ե ր կ ա ր ժ ե ք են. դրա նք'
• ածանց են ա րմ ա տ ի հ ե տ ' վերադարձ, վերստեղծել, պարագիծ, պարփակ,
ստորադաս, ստորագրել, շարունակ, շարադրել, համաձայն, համալիր, հարակից,
հարադիր, գերմարդ, գերաշնորհ, ներհուն, ներմուծել, տարակույս, տարաբախտ,
փոխարքա, անդրաշխարհ,
• արմատ են'
ա. վերջա ծա ն ցի հ ե տ ' անդրային, բացուրդ, բացատ, բացիկ, բացի, գերագույն,
համուրդ, համույթ, համայն, հարել, ներույթ, շարք, պարույր, պարույկ, ստորև,
ստորին, ստորանալ, ստորագույն, վերև, վերուստ, վերին, վերանալ, տարորեն,
փոխել, փոխիչ, փոխանակ, փոխարեն,
բ. բա ռա վերջում ' սյունաշար, սարնիվեր, ամենաստոր, գետնահար, կիսաբաց,
դրամափոխ,
գ. ինքնուրույն գ ո ր ծ ա ծ վ ե լի ս ' վեր, ստոր, փոխ, շար, բաց և այլն:

֊ 107
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Կան քերա կա նա կա ն վերջա վորություններից ա ռա ջա ցա ծ ածանցներ: Օրինակ,

֊ք , ֊անի վերջա ծա նցները հին հայերենի հոգնա կերտ վերջավորություններ են
(գիրք, եզերք, ոտք, նամականի, առածանի, ավագանի),
֊յալ, -ող, ֊ա ծ, ֊վա ծ վերջա ծա նցները դերբայական հին ու նոր վերջա վորու­
թյուններ են (անկյալ, ուսյալ, գրող, արարած, դիպված),
֊ույց, -աց-/եց վերջա ծա նցները հիմքա կազմիչ մասնիկներ են եղել (հանգույց,
հատույց, սառույց, ճառասաց, քարընկեց),
-իվ/-ավ, ֊ով, -ամբ, ֊ո ք , -աց/-ոց/~ուց, -ից/-ուց, ֊ս , ֊են, ֊ման վերջա ծանցնե­
րը հոլովա կա ն վերջավորություններ են եղել (ազնիվ, սակավ, շուտով, մասամբ,
փառոք, կենաց, հայոց, պասուց, նորից, վաղուց, չափս, արդեն, եռման), և այլն:

Կան նաև մեկից ավելի ա ծա նցներից, ա ծա նցից ու այլ մա սնիկից բաղադրված

կամ ավելի բա րդ կազմությամբ ածանցներ: Օ ր ի ն ա կ '֊վ+ած+ք (կազմվածք, դրվածք,
թխվածք), ֊ած+ո (չափածո, պահածո), -աց+ու (մսացու, մահացու), ֊ույթ+յուն >
ություն (էություն, միություն), ֊ել+ի+ք (անելիք, ուտելիք), ֊ալ+ի+ք (խաղալիք,
հավատալիք), -ան+ակ (զսպանակ, շրջանակ), -ով+ին (գլխովին, հիմնովին), ֊ար+ք
(գործարք, մթարք), ֊ուն+ք (ծաղկունք, արթունք), ֊ից+ս (քանիցս, բազմիցս),
֊եց+իկ (երգեցիկ, գեղեցիկ), ֊եղ+են (լուսեղեն, մսեղեն) և այլն:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

62. Վերլուծե՜ք հետևյալ բառերը' վերականգնելով արմատների անհնչյունափոխ

ձևերը.

ընդգծում, ւիոշեկուլ, երկշրթնային, տնտեսական, ա նվիճելիորեն, սրտառուչ, երկ­

դիմություն, ա պ օրինա բա ր, փ ոքրոգա բա ր
Օ րինա կ ընդգծում > ընդ-գիծ-ում:

63. Գտե՜ք հնչյունափոխված ածանցը' վերականգնելով անհնչյունափոխ ձևը.

մածկել, մշակութային, գեղջկական, տեսչություն, երևութական, երգչախումբ, օգ ­

տավետ, փախստական, թաքստոց, խորհրդական, փոխարինաբար, շահութահարկ
Օրինա կ' մածկել > մած-իկ-ել:

64. Անջատե՜ք նախ' բառակազմական վերջին, ապա առաջին քայլում ավելացած

ածանցը' վերականգնելով թե՜ բառակազմական հիմքի, թե՜ արմատի անհնչյունա­
փոխ ձևը.

միջնորդ, հնդկական, ռնգայնացում, հանրայնանալ, սննղալի, թռչուն, լուսնային,

վերջնական, ջղայնորեն, ծննդական, մարդկայնորեն, թվայնացում, ոգեղինություն,
թմբկահարել, գրչակ, մթագնել, կծվեղեն
Օրինա կ' միջնորդ > մ ի ջի ն -որ դ > մ ե ջ-ի ն -ո ր դ :

65. ֊Իչ վերջածանցով և տրված բառերից ընտրված համապատասխան արմատ­

ներով կազմեք 6 ածանցավոր բառ' առանց երկրորդ ածանցի.

ա. մարզադաշտ, գոռալ, վարակել, հոգեհմա, իրապատում, բթամատ, սպառնալ,

հագեցում, արտահայտել, վարագույր, միավորել, շարժակազմ

- 108-
 Հայոց լեզու

բ. փոթորկահույզ, ամենալոաավոր, մանրաքնին, բոցակեզ, էլեկտրաջեռուցում,

պարուսույց, մարզային, ծափահարել, ինքնացիր, վերազոդում, վիրավորական, բա­
ղադրամաս

66. Տ - նախածանցով և տրված թառերից ընտրված համապատասխան արմատ­

ներով կազմեք 6 ածանցավոր թառ' առանց երկրորդ ածանցի.

մանկամարդ, գետաբերան, ոհմակ, ակնահաճո, իրական, բզզալ, գեղեցկանալ,

կարողանալ, սնանկ, պարանախաղ, վերահասու, համաձևություն

Ածանցների իմաստային տեսակները

Ածանցները, ա վելա նա լով արմատին կամ բառին, իմաստային տա րբեր կարգի

Փոփոխություններ կա րող են ա ռա ջա ցնել: Կա րող են ճշտ ե լ կամ փ ոխ ել բառի խոս-
քիմասային պատկանելությունը, միաժամանակ նաև փոփոխություն մտ ցնել հիմնա­
կան իմաստում, ա վելա ցնել վերաբերմունքային, զգա ցա կա ն երանգներ: Օրինա կ'
խաղ - խաղային, խաղալ, խաղք, խաղիկ, գիր - գիրք, գրել, գրային, գրական, գրա­
վոր, գրվածք, գրիչ, գրչակ, գրաբար, գրություն, գրույթ, գրող, գրքույկ, ձայն -
բաղաձայն, ենթաձայն, համաձայն, անձայն, գերձայն, տարաձայն, ձայնային,
ձայնական, ձայնավոր, ձայնորդ, ձայնեղ և այլն:
Խոսքիմասայինից բացի այլ իմաստ տվող ա ծա նցներ են հետևյալները.
֊ակ, -իկ,-ուկ վերջա ծա ն ցն եր փ ոքրությա ն իմա ստ կամ փ ա ղա քշա կա ն,
մտերմական վերաբերմունք, օրինա կ' տնակ, փոքրիկ, գառնուկ,
ան-, դժ-, տ-, չ-, ապ- նախածանցներ' ժխտական իմաստ, օրինա կ անգույն,
դժբախտ, տհաճ, չտես, ապուշ,
֊ան, -իչ, -ող, ֊ա կ, ֊տնակ, ֊որդ, ֊վոր, ֊ո ց վերջա ծա նցներ մի բան անողի,
գործորդի կամ գործիքի իմաստ, օրինա կ դերասան, փական, գործիչ, հատիչ, գրող,
բուժակ, ջեռակ, ըմպանակ, վարորդ, զինվոր, էտոց,
֊ային, -ական, ֊յան վերջա ծա նցներ' վերաբերության, սերման իմաստ, օրինակ
քաղաքային, գյուղական, նոյյան,
֊ավուն, ֊եղ, ֊ի , -(կ)ոտ, ֊ու, ֊ուն վերջա ծա նցներ որևէ հատկությամբ օժտվւսծ
լինելու իմաստ, օրինա կ' դառնավուն, համեղ, աղի, վախկոտ, բրդոտ, ազդու, եռան­
դուն,
մակ-, ստոր-, հար-, վեր-, անդր- նախածանցներ տ ա րածա կան հա րա բերու­
թյուններ, օրինա կ' մակընթացություն, ստորերկրյա, հարակից, վերադաս, անդրծով­
յան,
֊անոց, -արան, ֊ո ց , -ստան, ֊ուտ վերջա ծա նցներ' տեղ, գործողության վայր,
օրինակ ծաղկանոց, լոգարան, դպրոց, մրգաստան, թփուտ,
֊անք, ֊ա ր ք , ֊մունք, ֊յուն, ֊ոն ք, ֊ություն, ֊ում, ֊ույք, ֊ունք, ֊ուստ
վերջածանցներ' գործողության անուն, օրինա կ' աշխատանք, ստուգարք, մտած­
մունք, պայթյուն, զարթոնք, զվարճություն, շարժում, հաճույք, երկունք, փախուստ,
֊ածո, -ոց, ֊ված(ք), ֊ույթ, - ք վերջա ծա նցներ' գործողության հետևանք, օրինակ'
հանածո, շրխկոց, փլվածք, շահույթ, վայելք, ծալք,
և այլն:

Խոսքիմասային իմաստ տվող կամ այդ իմաստը փոխ ող ածւսնցները լինում են

• գոյա կա նա կերտ ' կարծ-իք, տզզ-ոց, տիր-ուհի, է֊ություն և այլն,

- 109-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

• ա ծա կա նա կերտ ան-տուն, փոշ-ոտ, երկաթ-յա, չ-կամ և այլն,

• թվական ակերտ' եր-րորդ, վեց-երորդ, հինգ-ական, ութ-սուն և այլն,
• մակբայակերտ հերոս-աբար, մտերմ-որեն, հիմն-ովին և այլն,
• բայակերտ' կարդ֊ալ, նվիր-ել:
(Ածանցների այս տ եսա կների թվարկումը տե՜ս «Ձևաբա նություն» բաժնում
համապատասխան խոսքի մասերի կապակցությամբ):

Կան ածանցներ, որ կա րող են կերտ ել մեկից ավելի խոսքի մասեր: Օրինակ'

-անոց (խոհանոց, լիտրանոց), -(ա)ցի (լեռնցի, խելացի), -ալի, -ելի (բանալի, հա ճե­
լի), -ական (հիմնական, երեքական), -ատ (միջատ, պոչատ), —ենի (խնձորենի, մայ­
րենի), ֊եղեն (մրգեղեն, հրեղեն), -իչ (գրիչ, ղյութիչ), ֊ի վ (ազնիվ, հազիվ), -ու (թթու,
վրիժառու), —ուչ (տեսուչ, վայելուչ), ֊ուստ (կորուստ, վերուստ), ֊ույն (ողջույն, իս­
կույն), արտ(ա)- (ա րտերկիր, ա րտ ա սովոր, ա րտադրել), հակ(ա)- (հակագրոհ,
հա կա դա րձ, հակակրել), համ(ա)- (համաժողով, համահունչ, համադրել), բաց(ա)-
(բա ցա հա յտ , բա ցա տ րել), գեր(ա)- (գերմա րդ, գերա դա ս), ընդ- (ընդհա տ ա կ,
ընդհանուր, ընդգծել, ընդդեմ), ստոր(ա)- (ստորակետ, ստորերկրյա, ստորագրել),
վեր(ա)- (վերահաս, վերհուշ, վերլուծել), փոխ(ա)- (փոխարքա, փոխանցել):

Կան նաև համանուն ա ծանցներ, օրինակ' կապտուց և վաղուց, տնակ և գիտակ,

պիտանի և ազատանի, թոռնիկ և ջրիկ, արու և կծու, գլան և անգո և այլն:

Ժամանակակից հայերենի առավել գործուն ածանցները

Նախածանցներ

ամենա- (ամենամեծ, ամենաթույլ, ամենաորակյալ, ա մենաարագ, ամենահին)

ան- (անամոթ, անկիրթ, անկուշտ, անխնա, անլուր, անտուն, անտեսել)
անդր(ա)- (անդրբևեռ, անդրաշխարհ, անդրադարձ, անդրծովյան)
ա պ (ա )-(ապուշ, ապարդյուն, ապազգային, ապօրինի, ապանեխիչ, ապիկար)
ա ռ - (առմիշտ, առձեռն, ա ռհասա րա կ, առհավետ, առանձին, առկա, առողջ)
արտ(ա)- (արտասահման, արտանկար, արտերկիր, ա րտադրել, ա րտածել)
բաց(ա)— (բացահայտ, բա ցա րձա կ, բա ցորոշ, բացակա, բացարկ, բացասել)
գեր(ա)- (գերխիտ, գերկա րճ, գերա շնորհ, գերա կշիռ, գերմարդ, գերա զա նց)
դեր- (դերանուն, դերբայ, դերծովա կա լ, դերկոմս, դերանդամ)
դժ- (դժգոհ, դժկամ, դժգույն, դժբախտ, դժպատեհ, դժմիտ)
ենթ(ա)- (ենթակետ, ենթաշրջան, ենթասպա, ենթագլուխ, ենթակա, ենթարկել)
ընդ- (ընդհանուր, ընդջրյա, ընդհատ, ընդմիշտ, ընդմիջում, ընդդեմ, ընդոստ)
հակ(ա)- (հա կա պ ա տկեր, հակադրույթ, հակամարտ, հա կա դա րձ, հակասել)
համ(ա)- (համազգեստ, համալսարան, համահունչ, համարժեք, համերգ)
հար(ա)- (հարակից, հարադիր, հարաբարդ, հարաբերություն, հարացույց)
մակ(ա)-(մակբայ, մակդիր, մակնիշ, մակերես, մականուն, մակագրել)
ներ(ա)^֊ (ներկա, ներակա, ներառել, ներածել, ներբեռնել, ներդիր, ներուժ)
չ- (չկամ, չբեր, չտես, չհաս, չխոսկան, չունևոր, չաստված)
պար(ա)- (պարագիծ, պարագա, պ արագլուխ, պարփակ, պարունակել)
ստոր(ա)- (ստորաքարշ, ստորադաս, ստորերկրյա, ստորա կետ, ստորա գրել)
վեր(ա)-(վերահաս, վերգետնյա, վերամբա րձ, վերսկսել, վերա դա րձ, վերադիր)
տ - (տհաճ, տկար, տգետ, տգեղ, տհաս, տձև, տհալ, տմարդ, տքնել)

- 110֊
 Հայոց լեզու

տար(ա)- (տարատեսակ, տ ա րագնա ց, տա րօրինա կ, տա րկետում, տարակույս)

տրամա-(տրամագիծ, տրամաչափ, տրամագիր, տրա մադրել, տրամաբանել)
ց - (ցպահանջ, ցմահ, ցմրուր, ցտեսություն, ցայգ, ցանկ, ցերեկ, ցկյանս)
փոխ(ա)» (փոխարքա, փոխնախագահ, փոխ զիջում, փոխ անցել, փոխադրել)

Վերջածանցներ

-(ա)բար (աստիճա նա բա ր, հայրաբար, ընտրողաբար, գրա բար, հեգնաբար)

-(ա)գին (ահագին, կաթոգին, թախանձագին, լալագին, ուժգին, ահագին)
-(ա)գույն (խստագույն, հնագույն, գերագույն, խորագույն, նվազագույն)
-ած (ողորմած, արկւսծ, ամոթխած, նշանած, հինած, կոտորած, արարած)
-ածո/-ածու/-<ծու (գտածո, բրածո, չափածո, ժողովածու, թեկնածու, շինծու)
֊ակ (տնակ, վրիպակ, վարդակ, տեսակ, որակ, որդյակ, միակ, միջակ, ունակ)
-ական (գիտնական, քերա կա ն, բնական, երկրորդա կա ն, մեկական, էական)
֊ակի (եռակի, բազմակի, որոշակի, ուղղակի, կողմնակի, փոփոխակի, եզակի)
-ամբ (անձամբ, պատահմամբ, նկատմամբ, դիտմամբ, իրավամբ)
֊ային (ջրային, մարդկային, շարային, ամառային, կրային, բջջային, յուրային)
-այն (միայն, երկայն, համայն, միանգամայն, վաղորդայն, ոստայն)
-ան (դերասան, փական, ամրան, կայան, կթան, փչան, դուրեկան, օրրան)
-անակ (ճոճանակ, հաղթանակ, մրցանակ, զսպանակ, ըմպանակ, փոխանակ)
-անդ/֊ունդ (եռանդ, արգանդ, ծնունդ, սերունդ, սնունդ, ելունդ)
-անի 1. (ստոծանի, հովանի, բազմոտանի, գեղանի, պիտանի, արժանի)
-անի 2. (ավագանի, նամականի, տեսականի, առածանի, ընտրանի)
-(ա)նոց (մրջնանոց, զինանոց, ամառանոց, խոհանոց, գոգնոց, տասանոց)
-անուտ (կիզանուտ, հոսանուտ, հրանուտ, շիջա նուտ , ծփա նուտ, վիժանուտ)
-անք (հարգանք, օրհնանք, փրկանք, պճնանք, ընտրանք, Վարդանանք)
—աշ/—ոշ/—ուշ (թթվաշ, մատղաշ, խարտյաշ, դանդալոշ, լմփոշ, մեղուշ)
-(ա)պան (այգեպան, հնոցապան, դռնապան, սռնապան, կառպան)
-(ա)պես (խորապես, նմանապես, հոգեպես, կանխապես, նախապես, որպես)
-(ա)ստան (այգեստան, բուրաստան, վարդաստան, մենաստան, Հայաստա ն)
-(ա)վարի (մարդավարի, քա ղա քա վա րի, տնավարի, հայավարի, մեծավարի)
-ավետ (ծաղկավետ, մարգավետ, հարմարավետ, լուսավետ, երանավետ)
-(տ)վոր (ունևոր, գլխավոր, բանավոր, կամավոր, հնձվոր, տնվոր, շատվոր)
-ավուն (դեղնավուն, քա ղցրա վուն, երկարավուն, ցրտաւխւն, հիմարավուն)
֊ատ' (կիսատ, գունատ, պոչատ, քնատ, խրամատ, միջատ, բա ցատ, ջոկատ)
֊ար (կերպար, տիպար, պատահար, հովար, արդար, դալար, հարմար)
-արան (ելարան, վառարան, լսարան, վեհարան, երգարան, նվագարան)
֊արդ (գմբեթարդ, կորնթարդ, խորանարդ, ձվա րդ, աստղարդ)
-արել (մեծարել, հա րդա րել, զա րդա րել, ա ստ վա ծա րել, խզարել)
-արք (գործարք, լուծարք, ստուգա րք)
-աց/-եց (կնատյաց, աղաց, տա ղասա ց, անմոռաց, գա հընկեց, տարեց)
-աց/-ոց/-ուց/-փց (կամաց, դիմաց, ձեռա ց, ավետյաց, հայոց, պասուց, պարսից)
—ացի/—Եցի/—ցի 1. (գյուղացի, տեղացի, վանեցի, լոռեցի, լեռնցի, դասարանցի)
-ացի/-եցի/-ցի 2. (փաստա ցի, տառացի, կանացի, խելացի, հայեցի, հարևանցի)
֊ացիկ/֊եցիկ (սլացիկ, ընթացիկ, մուրացիկ, ազդեցիկ, երգեցիկ, գեղեցիկ)
֊ացու (հարսնացու, ինչւսցու, սերմացու, մսացու, փեսացու, մահացու)

֊ 111֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

֊ա ցք (սլա ցք, գնա ցք, լվացք, ընթացք, հայացք, ընչացք, թերմացք)

֊ ե (թղթե, աղյուսե, բրոնզե, էմալե, սառցե, ծղոտ ե, մարմարե, հրե, մսե)
֊ել/֊ա լ (գրել, խայթել, տ նտեսա վա րել, բնակվել, կարդալ, գնալ, ճռռա լ)
-ելի/-ալի (ներելի, լուծելի, սպասելի, երևելի, ածելի, ցա նկա լի, բանալի)
֊ելիք/֊ալիք (գիտ ելիք, հոտ ոտ ելիք, վառելիք, սպ առնա լիք, խ աղալիք)
֊ե ղ (թիկնեղ, ուժեղ, համեղ, հնչեղ, շնչեղ, ձա յնեղ, հոնեղ, լուսեղ, մսեղ, տաշեղ)
-եղեն (ակնեղեն, ամանեղեն, խեցեղեն, հրեղեն, լուսեղեն, հոգեղեն, իրեղեն)
—են (արդեն, մեկեն, նորեն, ատեն, վերեն)
֊ենի (թզենի, քա ղքենի, այծենի, վայրենի, արծվենի, հնամենի)
-եստ/-իստ/-ոատ (պահեստ, գովեստ, զգեստ , հանգիստ, ելուստ, կորուստ)
-երեն/-արեն (հայերեն, ռամկերեն, ճնճղկերեն, չինարեն, հունարեն, փոխարեն)
-(ե)րորդ (երկրորդ, երրորդ, չորրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ, որերորդ)
֊ե ք (արժեք, կողպեք, նշանդրեք, ջրօրհնեք, հիմնարկեք, ամենուրեք, երբեք)
֊ ի (վայրի, աղի, երկդիմի, այսպիսի, պ ա տրա ստի, բարի, դժնի, շւփ, թխկի)
-իլ/-ոլ/-ուլ (կաթիլ, փաթիլ, տեսիլ, հմայիլ, խաշիլ, թլոլ, կոլոլ, թաթուլ, տանուլ)
֊ի կ (մայրիկ, Գառնիկ, ձողիկ, կարապիկ, մարտիկ, բնիկ, սլա ցիկ, սիրունիկ)
-իճ/-ուճ (պ ա տիճ, ուտիճ, լվիճ, կա պիճ, կա վիճ, կտ րիճ, պ ա րկուճ, բրդուճ)
-ին (մթին, վերին, կարգին, լռին, տակավին, խավարչտին, առաջին, տեղին)
֊ ի չ (լուծիչ, երգիչ, պատճենիչ, տպիչ, մամլիչ, սփոփիչ, թովիչ, ոռոգիչ, ուղղիչ)
-իվ/-սւվ (խստիվ, լրիվ, ճշտ իվ, ցրիվ, հազիվ, ազնիվ, բնավ, իրավ, հարկավ)
-ից/-ուց (նորից, ուսկից, էգուց, մորուց, հնուց, վաղուց, ա ռա ջուց, մանկուց)
֊ի ցս (բազմիցս, քա նիցս, երիցս, երկիցս)
֊ի ք (կարծիք, օձիք, կեղծիք, գործիք, ընթրիք, չարիք, ավետիք, հարսանիք)
֊լիկ (հաստլիկ, պստլիկ, կա րճլիկ, բկլիկ, ձա խ լիկ, շեկլիկ, թխլիկ, սուտլիկ)
-կան (խռովկան, մրսկան, լացկան, չխոսկան, լծկան, թխսկան, գուժկան)
-կեն (ճանճկեն, հյուսկեն, ծա կոտկեն, ցանցկեն)
֊կոտ (ամաչկոտ, փութկոտ, քնկոտ, զա յրա ցկոտ , պարծենկոտ, երազկոտ)
-ման (կեռման, եռման, եփման, վառման, ցասման, ելման, լալման)
-մունք (ցուցմունք, մտածմունք, զգա ցմունք, հուզմունք, ուսմունք, սխալմունք)
֊յա (եղեգնյա, սևաչյա, հնօրյա, բյուրեղյա, հնգամյա, ստորջրյա , բրդյա, ասվյա)
֊յա լ (առաքյալ, միացյալ, հետևյալ, անցյալ, դա րձյա լ, վերաբերյա լ, որակյալ)
-յակ (հնգյակ, երկվորյակ, հարսնյակ, ամյակ, սպասյակ, նախօրյակ, լողուղյակ)
-յան (արևելյան, հավիտյան, առավոտյան, սևծոփ ան, աջակողմյան, հայկյան)
֊յուն (հնչյուն, դղրդյուն, ճռնչյուն, քրթմնջյուն, գոչյուն, մլավյուն, ոստյուն)
-նակ (ա ղջնա կ, սողնակ, խոսնակ, խոտորնակ, կոչնակ, սկսնակ, սահնակ)
-Օի (գաղտնի, հայտնի, նախնի, դժնի, անճոռնի, ծխնի, աղավնի)
—ո (հետո, երեկո, հեզա բա րո, մեծարգո, ա կնա հա ճո, վերջիվերջո)
֊ո ղ (ծնող, ուսանող, լրագրող, հեռուստ ա դիտ ող, քերթող, մտածող, մատուցող)
֊ոն (կտրոն, թերթոն, գողոն, լցոն, ծամոն, կռճոն, գործոն, գլդոն, զգոն)
֊ոնք (զարթոնք, խնամոնք, մերոնք, ձերոնք, իմոնք, քոնոնք, ումոնք)
֊ո վ (շուտով, համով, կաթնով, գինով, շտ ապ ով, փութով, կերպով, զոռով)
-ովի (ծալովի, ընտրովի, լարովի, բա ցովի, առնովի, բերովի, յուրովի, ընկերովի)
-ովին/֊ևին (գլխովին, ազգովին, լիովին, հիմնովին, բոլորովին, ամենևին)
֊ոտ (փշոտ, կրքոտ, մշուշոտ, խռպոտ, աղմկոտ, քա րքա րոտ , մանրոտ, լայնոտ)
-ոտի (հնոտի, ցնցոտ ի, օտ ա րոտ ի, սնոտի, ծա կոտ ի, փորոտի)
-որ (բեկոր, գլոր, պղտոր, մոլոր, բոլոր, սինլքոր, հատոր, քա կոր)

- 112-
 Հայոց լեզու

-որդ (որսորդ, բաժանորդ, կիսորդ, քանորդ, ձա խ որդ, նախորդ, մնացորդ)

-որեն (մեղմորեն, շեղորեն, գործնա կանորեն, ճշտ որեն, հմտորեն, ազնվորեն)
֊ոց (սփռոց, թիկնոց, դարբնոց, դպրոց, ճռռոց, թրջոց, ամրոց, էտոց, կաթոց)
-ոցի (խնոցի, բռնոցի, պահմտոցի, մրոցի, ջրոցի, խփոցի, գցոցի)
֊ոք (խելոք, արդյոք, ընտանյոք, իրոք, նախօրոք, կամոք, մտոք)
-ս (ծախս, փուքս, չափս, խաբս, հոգս, ցանքս, ներս, դուրս, կալսել)
-սուն (երեսուն, քա ռա սուն, հիսուն, վաթսուն, ութսուն, իննսուն)
֊վա ծ (հարվւսծ, հատված, հավելված, հոդված, դարձվա ծ, զանգված)
-վա ծք (ունեցվածք, կա լվա ծք, գրվւսծք, կեցվածք, պ ա տմվածք, դրվածք)
-ո ւ (այցելու, երկրպ ա գու, վերարկու, չորսու, վա րձու, կծու, աչառու, ծախու)
-ություն (էություն, լիություն, նորություն, եղելություն, գթություն, միություն)
-ուկ (հանելուկ, ձիուկ, միջուկ, հեղուկ, փչուկ, տաքուկ, դիպուկ, վերապրուկ)
-ուհի (պարուհի, պչրուհի, թագուհի, հայուհի, գեղուհի, գեղջկուհի, դիցուհի)
-ում (ուսում, ցասում, սնուցում, զտում, ցուցում, հանում, բեկում, սահմանում)
-ույթ (մրցույթ, ելույթ շահույթ, համույթ, բնույթ, դրույթ, նորույթ, գործառույթ)
֊ույկ (խարույկ, պարույկ, մակույկ, գրքույկ)
֊ույց (կառույց, սւսռույց, զեկույց, հատույց, մատույց, հանգույց, վիճա հա րույց)
֊ույք/֊֊այք (կահույք, պիտույք, դրույք, գահույք, խնջույք, քմայք, դեղորայք)
֊ուն (փայլուն, խոսուն, սևեռուն, փխրուն, բեղուն, զգայուն, հասուն, մածուն)
֊ունի (արքունի, ծերունի, տերունի, արեգունի, գողունի, Գնունի, Ռշտունի)
-ունք (իրավունք, ցցունք, արցունք, մկանունք, արբունք, ծաղկունք, համեմունք)
-ուչ (տեսուչ, ընկալուչ, վայելուչ, սրտառուչ)
-ուստ (վերուստ, ներքուստ, ա րտ ա քուստ , երկնուստ, այլուստ)
-ուտ (տանձուտ, ճա հճուտ , թավուտ, ծանծաղուտ, խրուտ, օգուտ , ջլուտ)
֊ուրդ (հագուրդ, խառնուրդ, ա ճուրդ, պ արապուրդ, կցուրդ, ա րձա կուրդ)
-ուց (նեղուց, դեղնուց, այտուց, ողնուց, սպ իտ ա կուց, թնթղուց)
-ուցիկ (մածուցիկ, ուռուցիկ, թռուցիկ, պայթուցիկ, կառուցիկ)
֊ուցիչ (ուսուցիչ, ջեռուցիչ, հարուցիչ, հեղձուցիչ, լրացուցիչ, հոգնեցուցիչ)
֊ուցք (սերուցք, մոլուցք, ուռուցք, այրուցք)
-ուք (քերուք, մտմտուք, արևայրուք, գինարբուք, ծեծկռտ ուք, մանրուք, քսուք)
- ք (վազք, հոսք, մուտք, հանք, ծալք, փողք, տարիք, կայք, լիցք, լայնք)
-և (առջև, հետև, միջև, ներքև, վերև, ստորև, դրսև, բարև, արդարև, իբրև)

Ծա նոթություն: Բաղադրյալ -ալ+ի ածանցը չպետք է շփոթել ֊ա+լի «հոդակապ+ւսրմատ»

կապակցության հետ: Ստուգել կարելի է վերջին ի-ն հանելով: Եթե մնացորդը անորոշ դերբայ
է (զղջալ+ի, զգալ+ի, խղճալ+ի), ուրեմն գործ ունենք ածանցի հետ: Հակառակ դեպքում առկա
է լի արմատը (սրտա+լի, հրաշա+լի, եռանդա+լի, ձանձրա+լի, խնկա+լի): Լի արմատի դեպքում
հաճախ բառին հնարավոր է ավելացնել ց (խնկալից, եռանդալից, տանջալից, թախծալից,
նշանակալից):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

67. Բառակազմորեն վերլուծեք տրված բառերը և ընդգծեք ածանցները.

ա. ծնողասեր, ծովաբնակ, հակադիր, հաղորդաշար, համերգաշար, հայերենա­

գետ, հայելազարդ, հայրենադավ, մաքսատուրք, ճաշացուցակ, համակարծիք, ման­
կասայլակ, մատնահետք, մարդահասակ, մարզադպրոց

- 113 -
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

բ. մարմնամարզիկ, մարտակառք, մեծահարուստ, միջնորդագիր, մրցելույթ, մրցու­

նակ, նախահաշիվ, նավթապահեստ, ներկրում, նռնականետ, շահութաբեր, շնորհավո­
րագիր, շքեղազարդ, պատմելաձև
Օ րին ա կ' ծնողասեր > ծ ի ն -ո ղ -ա -ս ե ր :

Բառակազմական հիմքակազմիչ մասնիկներ

Բառակազմությանը մասնակցում են նաև որևէ իմաստ չա րտ ա հա յտ ող և ընդամե­

նը հիմքա կազմիչ դեր կա տ ա րող մասնիկներ: Դրանք են հոդակապը, ձա յնա կա պ ը և
այլ հա վելա տ ա րրեր, ընդ որում' դրանց առկայությունը չի փոխում բառի տեսակն
ըստ կազմության:
Հոդակապը արմատների կամ ածանցի ու արմատի միջև հայտնվող ա ձայնավորն է:
Օրինակ' օրագիր, վերադարձ, պարագիծ, գերագնահատել, մեղրահամ, տիրամայր,
ենթամաս, ամենա շքեղ, բուրաստան: Հա զվա դեպ հանդիպում է ե հոդակապը
(հաշվեգետ, ծաղկեփունջ, բաժնետեր և այլն):
Հոդակապը երբեմն կարող է «թաքնված» լինել' հնչյունափոխությամբ միացած
լինելով նախորդ արմատի ի վերջնահնչյունի հետ (օրինակ' բ ա ր ի ֊ա ֊ս ի ր տ >
բարեսիրտ, շո գ ի -ա -ք ա ր շ > շոգեքարշ):
Սխալ է փոխառյալ արմատներից բառեր կազմելը ո հոդակապով, որը բնորոշ է ռու­
սերենին, օրինակ' էլեկտրոկայան, եվրոհամայնք և այլն, որոնց ճիշտ ձևերն են' էլեկտրա­
կայան, եվրահամայնք:
Թեև հոդակապը բառային, ածանցական կամ քերականական իմաստ չունի, բայց
երբեմն հանդիպում են միայն հոդակապի առկայությամբ-բացակայությամբ տարբերվող
բառազույգեր: Օրինակ' գայլխեղդ «գայլ խեղդող» և գայլախեղդ «գայլից խեղդված»,
արջորս «արջ որսացող» և արջաորս «արջ որսալը», քարկապ «քարի պես ամուր
հանգույց» և քարակապ «քարով կառուցված»:

Ձայնակապը հայերենում ; կիսաձայնն է, որ հայտնվում է բառակազմության (ինչ­

պես նաև բառերի ձևափոխության) հետևանքով իրար հանդիպած ձայնավորների
միջև և գրվում է միայն ա և ո ձայնավորներից հետո:
Օրինա կ' արքայանիստ, կաթսայատուն, շուկայական, պահածոյագործ, գոյու­
թյուն, երեկոյանալ, ինչպես նաև շիլայի, Մարոյից և այլն: Մինչդեռ էություն, բազեա­
կիր, միանալ, ծաղրածուություն և այլ դեպքերում յ ձա յնա կա պ ը չի գրվում (երբեմն էլ
չի հնչվում):

Բա ռա կա զմա կա ն հիմքա կազմիչ մասնիկի դեր է կատարում նաև որոշ բառերի

նախկին ն վերջնահնչյունը, որը հա ճա խ վերականգնվում է բառին վերջից ա վելա ցող
բաղադրիչներից առաջ: Օրինա կ' լեռ + աշխարհ > լեռնաշխարհ, նուռ + քա ր >
նռնաքար, ձեռ + փայտ > ձեռնա փ ա յտ , ձուկ + կիթ > ձկնկիթ, մուկ + դեղ > մկնդեղ,
կուռ + ատ > կռնատ, գառ + ա րա ծ > գա ռնա րա ծ, ատամ + բույժ > ատամնաբույժ,
սկիզբ + պ ա տ ճա ռ > սկզբնա պ ա տ ճա ռ, կողմ + ցույց > կողմնացույց, սերմ + ցան >
սերմնացան և այլն:

Հիմքա կա զմիչի դեր են կա տ ա րում նաև -ա ց, ~եց, -ույց, -ույս բայական

մասնիկները, որ երբեմն հայտնվում են բա յա րմա տներից կա զմվա ծ և գրա բա րից
փոխ ա ռվա ծ բա ղա դրյա լ բառերի կազմում: Օրինա կ' աս(ել) > ասացող, ասացական

- 114-
 Հայոց լեզու

(բայց ասույթ, ասմունք, անասուն և այլն), մոտ > մոտեցում, հարբ(ել) > հա րբեցողու­
թյուն, ազդ > ազդեցություն, ջեռ > ջեռա ցում, կոր(չել) > կորուսյա լ և այլն: Սրանք
պատրաստի բառերի կազմում' մանավանդ բա ռավերջում, հա ճա խ ընկալվում են
որպես ածանցներ, օրինակ' զեկույց, սառույց, աղաց, տ ա րեց (տե ս էջ 108):
Որպես հիմքակազմիչներ' երբեմն հանդիպում են հոլովական վերջա վորություն­
ներ ու այլ մասնիկներ (օրինակ' գարն - ան - ա ֊ մուտ, քր - ոջ - ական, կայսեր -
ական, մ տ - ա ց - ա - ծին, մեղ - ս - ա - գործ, օրեն - ս - դիր):

Բառակազմության ժամանակ երբեմն հանդիպում են հիմքա կազմիչ դեր ունեցող,

բայց նաև իմաստային որոշ երանգներ ա րտ ա հա յտ ող հա վելա տ ա րրեր, որոնք,
անկախ իրենց ծագումից, չեն գիտ ա կցվում ոչ որպես արմատ, ո'չ էլ որպես ածանց:
Դրանցից է նախահավելվածը հա յերենում: Դա հ բա ղա ձա յնն է, որ երբեմն
սաստկական նրբերանգ է հաղորդում արմատին: Օրինակ՝ զոր > հզոր, ո ւ ժ > հուժկու,
ավել > հավելել, անարգ > հա րգել, ետ > հետ, ա գուցել > հա գցնել և այլն:

Գրաբարյան ց -, զ -, ի, ընդ, առ նախդիրները պ ա հպ ա նվել են որոշ կցական և

հարադրավոր բարդությունների մեջ (օրինակ' գիրկցճզխ ա ռն, օրըստ օրե, ապիկար,
հև/?հև, զառ/?վեր, օրեցօր, ոսկեզօծ, գերա զա նցել, հետ զհետ ե, գիշերուզօր, քա յլ առ
քայլ), որոնցում նման են երբեմն հոդակապի, երբեմն' շաղկապի:

Որոշ շաղկապներ (և, ու) նույնպես կա րող են հանդես գա լ բա ղա դրյա լ բառերի

կազմում (օրինակ' միևնույն, առևտուր, տ ուրռւդմփ ոց, շա րժուձև, ահ ու դող)'
միացնելով համազոր, համադասական հարաբերությամբ կա պ վա ծ արմատներ կամ
բառեր:

Հիմքակազմիչ դերով երբեմն հանդիպում են բայական վերջավորություններ

(խոս-և/֊ա֊ձև, հն ֊ա ց֊ա ժ֊ութ յո ւն , խ ոս-ոզ-ություն): Պ ետ ք է հիշել, սակայն, որ
բայական -ել, -ա լ վերջավորությունները նաև ա ծանցներ են: Իսկ ֊ա ծ և -ող վերջա ­
վորությունները հա ճա խ նաև ա ծանցի դեր են կատարում:

Բայածանցները նույնպես կա րող են հա նդիպ ել բա ղա դրյա լ բա ռերի կազմում

(օրինակ' վար - վ - ել - ա - կերպ, հարմար - վ - ող - ական - ություն, հարմար -
եցն֊ ելի - ություն, ընկ - ն - ավոր, սառ - չ - ող - ական - ություն, կոխ - կռտ - վ ֊
ած - ություն)' երբեմն երանգներ հա ղորդելով բառիմաստին:

Վա րժություններ

68. Բառակազմորեն վերլուծեք տրված բառերը և ընդգծեք բառակազմական

մասնիկները.

ա. տարեմուտ, արքայավայել, առաջընթաց, գագաթնակետ, գահընկեց, վա րելա ­

հող, գերազանց, կարուձև, եկամտաբեր, երդմնազանց, զգայարան, ծախսատար, ըն ­
ծայագիր, լեռնագնաց, կենսա սեր
բ. հանցակից, հետահա յա ց, հաշվեմատյան, հարսնաքող, ձեռնա րկա տ եր, ձմեռ­
նամուտ, զարդասեղան, մանրահատ, մասնակից, մեկընդմիշտ, մեղսագործ, մեղվա ­
պարս, մսաղաց, հա ջորդա կա ն, յոթնա պ ա տ իկ
Օրինակ' տարեմուտ > տ ա րի-ա -մուտ :

֊ 115-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԲԱՌԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐՆ ԸՍՏ ԿԱԶՄՈՒԹՅԱՆ

Ինչպ ես տ եսա նք, բա ռերը կա զմությա մբ լինում են պ ա րզ (միա բա ղա դրիչ) կամ

բա ղա դրյա լ (բա զմա բա ղա դրիչ): Վ երջիններս իրենց հերթին լինում են ածանցա­
վոր, բա րդ կամ բա րդ ա ծա նցա վոր:

Պ ա ր զ բառեր

Պ ա ր զ բա ռերը ինքնուրույն գործածություն ունեցող արմատներն են' առանց բա­

ռա կազմակա ն որևէ այլ բաղադրիչի (չհա շվա ծ հիմքա կազմիչ մասնիկները, նախւս-
հա վելվա ծը և այլն): Օրինա կ տուն, դեղձ, կարմիր, պատասխան, եկեղեցի, հզոր,
զեղծ և այլն: Դրանք շարունակում են բա ռա կա զմորեն պ ա րզ մնալ նաև վերջավորու­
թյուններ ու քերա կա նա կա ն նախամասնիկներ ստ ա նա լու դեպքում: Օ րինա կ' տներ,
դեղձի, կարմիրներից, պատասխանովս, եկեղեցում, չխոսել, կերգեմ և այլն: Այս դեպ­
քում պ ա րզ բա ռերը կա րող են հնչյունափոխվել: Օրինա կ' տուն > տներ, սիրտ > սր­
տից և այլն:
Պ ա ր զ բա ռերը կա րող են լինել գոյականներ {ծիրան, թուղթ, թիվ, գլուխ, պատաս­
խան և այլն), ածականներ ու մակբայներ {շատ, երկար, մանր, կարծր, արագ, ուշ և
այլն), թվականներ {հինգ, տասը, քսան, հարյուր, հազար, միլիոն և այլն), դերանուն­
ներ {ես, սա, ով, ինչ, ոմն և այլն), կապեր (առ, ըստ, հետ, պես, զատ և այլն), շաղկապ­
ներ {ու, և, բայց, քան, թե և այլն), վերաբերա կա ններ {գեթ, իբր, լոկ, հենց, այո և այլն),
ձայնարկություններ {վա՜յ, հեյ, փիշտ, միաո՜ւ, ղը՜զզ և այլն), ինչպես նաև բայաձևեր
{ել, թող, տուր և այլն):
Միայն մեկ արմատից կազմված բառերը կոչվում են պարզ կամ արմատական բա­
ռեր:
Հիշենք, որ կան բազմաթիվ արմատներ, որոնք որպես պ ա րզ բառ չեն գործա ծ­
վում, այսինքն' ինքնուրույն գործածություն չունեն: Օ րինա կ հաճ, բույծ, բույժ, խույս,
նկատ, բուխ, տև, պաշտ, ցիր, խաբ և այլն:

Վարժություններ

69. Ընդգծե՜ք 5-ական պարզ բառ.

ա. վա րագույր, քույր, ոստյուն, ամառ, անեցի, աշխարհ, որսորդ, րոպե, առաջ,

քա ջվա րդ
բ. եղբայր, վարք, շաբաթ, վստահ, գիշեր, ցերեկ, կեսօր, քա ղցր, դաշնամուր, վա­
ղորդայն
գ. աշուն, եկեղեցի, ուսում, ուրբաթ, վայրի, ժամանակ, առողջ, Մարիամ, միակ,
միրգ
դ. առէջ, հրաման, երեկո, սակայն, կարագ, խորանարդ, ա րհա մա րհել, ծծումբ,
տաղանդ, քանոն
ե. վաղուց, թափոն, էտոց, նախորդ, երգեհոն, խաղող, թախիծ, անասուն, կա­
պույտ, ճւսնապարհ
զ. ապուշ, դեղին, ւսշխարհ, ապավեն, նահանգ, հատու, գիրք, արդար, մարագ,
ծմակ

֊ 116֊
 Հայոց լեզու

Բաղադրյալ թառեր

Բառակազմական մեկից ավելի բաղադրիչներից կազմված բառերը կոչվում են

բաղադրյալ:
Պարզ կամ արմատական բա ռերից բացի մյուս բոլոր բա ռերը բառակազմորեն
բաղադրյալ են: Դրանք կա րող են կա զմվա ծ լինել երկու կամ ավելի արմատներից,
մեկ կամ ավելի ա րմատից և մեկ կամ ավելի ածանցից: Այս ընդհանուր դա սա կա րգ­
ման դեպքում հաշվի չի առնվում բա ռա կա զմա կա ն մասնիկների առկայությունը կամ
բացակայությունը:

Ածանցավոր բառեր

Մեկ արմատից և մեկ կամ ավելի ածանցից կազմված բառերը կոչվում են ածան­
ցավոր:
Ըստ ածանցի դիրքի լինում են նախածանցավոր, վերջածանցավոր և համածան-
ցավոր բառեր: Դրանց կազմում կա րող է լինել նաև հոդա կա պ կամ բա ռակա զմա կա ն
այլ մասնիկ: Օրինա կ' բանավոր, գերազանց, արքայական, ոտնակ, մնացորդ, մնա­
յուն:

Նախածանցավոր բառերը կազմված են մեկ կամ ավելի նախածանցից և մեկ

արմատից:
Օրինակ չտես, անգերազանց, համակարգ, ամենամեծ, անառողջ, վերստուգելի-
ություն և այլն:

Վերջածանցավոր բառերը կազմված են մեկ արմատից և մեկ կամ ավելի վերջա­

ծանցից:
Օրինակ գործուն, գործնական, գործնականություն, միջակորեն, գրքային և այլն:

Համածանցավոր բառերը կազմված են մեկ կամ ավելի նախածանցից, մեկ արմա­

տից և մեկ կամ ավելի վերջածանցից:
Օրինակ առաջին, առաջնային, առողջական, անառիկ, համակողմանիություն,
անգերազանցելիություն և այլն:

Բառի խոսքիմասւսյին պատկանելությունը որոշվում է բա ռակա զմա կա ն վերջին

քայլում ա վելա ցա ծ ածանցով: Օրինա կ' բուժ-արան (գոյական), բուժարան-ային
(ածական), համա-տեղ (ածական), համատեղ-ել (բայ), համատեղել-ի (ածական),
համատեղեքի-ություն (գոյական):

Ինչպես տեսնում ենք, վերջածանցները երբեմն կարող են հնչյունափոխվելով

կորցնել իրենց սկզբնական տեսքը: Օրինակ' վերջնական, թռչնային: Այդպիսի «թաքն­
ված» ածանցները գտնելու, բացահւպտելու համար անհրաժեշտ է հանել դրանցով
կազմված հիմքի վրա դրված ածանցները: Օրինակ վերջնական > վերջին+ական,
թռչնային > թռչուն+ային > թռիչ+ուն+ային > թիռ + իչ + ուն + ային:

Ածանցները, ինչպես արդեն ա սվել է, երբեմն համանուն են լինում արմատներին և

կարող են շփ ոթվել դրանց հետ: Օրինա կ' ամեն(ա)- նախածանցը (ամենաարագ,
ամենամեծ) և ամեն արմատը (ամենագետ, ամենատես, ամենահաղթ), ֊գույն վերջա ­
ծանցը (լավագույն, դառնագույն) և գույն ա րմատը (վարդագույն, մարմնագույն) և
այլն:

֊ 117֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

70. Բառակապակցության իմաստն արտահայտեք մեկ նույնարմատ ածանցավոր

բառով.

ա. բ-
1. խելք ունեցող 1. փոքր մուկ
2. հինգ հոգուց կա զմվա ծ համույթ 2. հոգնություն պ ա տ ճա ռող
3. հոտառության զգա յա րա նը 3. մուրա լով ա պ րող մարդ
4. հա ճա խ զա յրա ցող (մարդ) 4. կիրք պ ա րունա կող
5. ոչ պ ա րկեշտ կերպ ով 5. միամիտ լինելը
6. վա զելու գործողությունը 6. պայթելու ընդունակ (նյութ)
7. ճա հիճներով հարուստ վայր 7. իրար ջրելու խաղ
8. արտադրության' թափելիք մնացորդները 8. նորից սկսել

71. Ընդգծեք նախածանցավոր 4-ական բառ.

ա. նախադեպ, ապուշ, պարեղանակ, ներողամիտ, գերձայն, մակբայ, ապրիլյան,

համարում
բ. պ արուսույց, հարկադրանք, ներաշխարհ, մականուն, առվահան, համտեսել,
ընդհանուր, հակաթույն
գ. դերանուն, դժգույն, ներկապնակ, մակարոն, տրա մագիծ, տ ա րագիր, ա պ ակե­
ղեն, պ ա րա հրապ ա րա կ
դ. համրիչ, պարաքայլ, ապ ացույց, ենթակա, առուծախ, վերջնա գիր, հա կվա ծու­
թյուն, գերխնդիր, վերա դա րձ
ե. նախադուռ, տրամաբան, ապուրաման, համովանալ, փոխարքա, առհավետ,
պարերգ, մակեդոնական

72. Ընդգծեք վերջածանցավոր 4-ական բառ.

ա. աճուկ, վայրի, ընդսմին, իսպառ, խոհուն, փութկոտ, առհավետ, զառիվեր

բ. դժգույն, սա գա րա ծ, որբուկ, ծնունդ, մրգատու, անհոտ, ծաղկուն, թափոն
գ. շքեղ, հարգի, քա րբա խ ոտ , մթամած, երաշխիք, ավերիչ, ներհակ, մանկամարդ
գ մոխրագույն, խճապատ, ցուցիչ, աղի, լեռնավարդ, լայնասպի, հարսնացու, չափածո
ե. ջնջոց, լեզվանի, խաչասարդ, շանթածին, ազգություն, խեցեղեն, բադախոտ,
խ աշնարած
զ. բրդատու, անգույն, լծկան, ազդու, պճնազարդ, անվադող, արգելոց, ոլորան
է. գուժկան, զգոն, լվախոտ, ամպամած, խոսուն, վարույթ, ապակեպատ, փրկագին
ը. արևագույն, տակետակ, ելուստ, նրբին, արդուզարդ, հենասյուն, ծորան, վարձու
թ. արժույթ, սփոփանք, ձիթատու, գառնարած, ծորուն, հնոտի, փշավարդ, սողեսող
ժ. շնախոտ, եռակող, թավուտ, գործոն, նորատի, թանկագին, որսկան, խցիկ
ժա. հարթակ, ցայտուն, ոսկեգույն, կիսափակ, փառք, բանուկ, դեռատի, շնչափող
ժբ. խորք, բուրյան, թելատու, փայտամած, փոթորկում, կցորդ, տղամարդ, սևաքող
ժգ. ճլախոտ, պատեպատ, քսուք, հավելյալ, երկթեք, շարասյուն, ցանցկեն, տիրույթ
ժդ. փոխատու, ժահահոտ, ուղևոր, մխոց, նախրարած, անզարդ, զայրույթ, դիպուկ
ժե. ծերունի, մանրուք, գույնզգույն, պարփակ, այտուց, կապոց, ծովա սա րդ, խ ա ռ­
նածին

- 118-
 Հայոց լեզու

73. Ընդգծեք համածանցավոր (թե' նախածանց, թե' վերջածանց ունեցող) 3-ա-

կան բառ.

ա. վանկարկում, տ նօրհնեք, հա մալսա րա ն, առտնին, ստորգետնյա, չվա ցուցա կ

բ. անզիջում, դիտարժան, ձեռնա գնդորդ, վիպասան, վերա վա ճա ռք, առաջին
գ. ապօրինի, վիրակապարան, անձնագրային, տարանցիկ, տմարդի, կրակմարիչ
դ. վերազանցում, դյուրընթեռնելի, մանկավարժություն, առերեսում, ցտեսություն,
ձկնագողություն
ե. ծովանկարիչ, վաղամեռիկ, գերկորուստ, վերածնունդ, հավատաքննիչ, առկայծում

Բարդություններ

Բարդություն են կոչվում երկու կամ ավելի արմատից կազմված բառերը:

Դրանց կազմում կա րող են լինել ածանցներ, ինչպես նաև բա ռակա զմա կա ն այլ
մասնիկներ (հոդակապ, ձա յնա կա պ և այլն):
Իրենց կազմում ածանց չունեցող բարդությունները կոչվում են բարդ բառեր:
Օրինակ ջրհոր, միաբան, հետզհետե, զույգ-զույգ:
Իրենց կազմում ածանց ունեցող բարդությունները կոչվում են բարդ ածանցավոր
բառեր:
Օրինակ՝ առողջապահ, բերքատու, անտեր-անտիրական:
Բարդությունները կա րող են կա զմվա ծ լինել տա րբեր ա րմատներից կամ էլ նույն
արմատի կրկնությամբ:
Արմատի կրկնությամբ կազմված բարդությունները կոչվում են կրկնավորներ:
Կրկնավոր բարդություններում արմատը կա րող է կրկնվել'
• նույնությամբ (տերտեր, պեսպես, կուռկուռ, մեծ-մեծ, հաֆ-հաֆ),
• հնչյունափոխական տ ա րբերա կներով (կարկառ, սարսուռ, թրթիռ, կսկիծ, խո­
խոջ, մարդ-մուրդ, կաս-կարմիր, հաց-մաց),
• բա ռա ձևա յին տ ա ր բե ր ա կ ն ե ր ո վ (գյուղեգյուղ, օրավուր, ղեմ դիմաց,
եղած-չեղած):
Կրկնավոր հիմքով կա րող են կա զմվել բա րդ ա ծա նցա վոր բառեր (քրքրել, կռկռոց,
անբարբառ, թրթուրավոր):
Կրկնավոր հիմքերից այլ ա րմա տ ներով կա րող են կա զմվել նոր բարդ բառեր
(հետաքրքիր, բարբառախոս, տերտերակին):
Կրկնվող արմատները կա րող են միա ցա ծ լինել շա ղկա պ ներով (լիուլի, ապու­
պապ, մեկնումեկը), նախ դիրներով (օրըստօրե, մերթընդմերթ, հևիհև, մեկառմեկ,
գույնզգույն), հոդա կա պ ով (մեծամեծ, նորանոր, բարձրաբերձ) և այլ մասնիկներով:

Ըստ գրության ձևի' բարդությունները բաժանվում են երկու խմբի համադրական

և հարադրական (վերլուծական) բարդություններ:

Ծանոթություն 1: Կան նաև, այսպես կոչված, հեռագրական բարդություններ, որոնց

առանձին գրվող բաղադրիչներն ընդմիջված են լինում այլ բառերով ու կապակցություններով.
Ոչ միայն ձայնը լսեցի, այլև տեսա նրան: Կգան թե' Անին, թե' Անուշը: (Սրանց մասին տես
«Շաղկապ» բաժնում էջ 257-258):

Ծանոթություն 2: Անհոդակապ բարդությունները երբեմն կարող են ունենալ շփոթության

տեղիք տվող համանուն բառակապակցություններ' այսօր - այս օր, կեսգիշեր - կես գիշեր,

- 119-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

տանտեր - տան տեր, ոսկեօղ - ոսկե օղ, մեծարժեք - մեծ արժեք, խորիմաստ - խոր իմաստ,
ութանկյուն - ութ անկյուն, հեքիաթասաց ֊ հեքիաթ ասաց, հինգհազարանոց - հինգ հազա­
րանոց և այլն: Օրինակ' «Դա ինձ համար մեծ արժեք ունի», բայց' «Նրա մոտ գնաց մեծարժեք
նվերներով»: «Նա ընկերոջը տվեց հինգ հազարանոց և տասներկու հարյուրանոց թղթադրամ­
ներ», բայց «Թշնամու հինգհազարանոց բանակը փախուստի դիմեց»: Այդ բարդությունների
մի մասը համանուն գոյականական բառակապակցություններից առաջացած ածականներ են
(քար սի՜րտ > քարսիրտ «քար սիրտ ունեցող», մեծ արժեք > մեծարժեք «մեծ արժեք ունեցող»):

Ծանոթություն 3: Հարադրական կրկնավոր բարդությունը (Ձողիկները երկար-երկար

կտրտիր, շատ կարճ չանես: Մենք կամաց-կամաց մտերմացանք:) չպետք է շփոթել ոճական
արժեք ունեցող բառակրկնության հետ, որ շեշտոդական նշանակություն ունի (Քեզ երկա՜ր,
երկա՜ր եմ ես սպասել: Կամաց, կամաց խոսիր, որ քնածներին չարթնացնես: Արև, արև, եկ,
եկ....): Վերջինս կոչվում է կրկնաբերություն (դրա մասին տե ս էջ 492-493):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

74. Բառակապակցության իմաստն արտահայտեք մեկ բարդ բառով (առանց

ածանցի)' օգտագործելով տրված բաղադրիչները' անհրաժեշտ փոփոխություններով.

ա. բ-
1. երեք նիշ ունեցող 1. երկար կյանք ա պ րող
2. խորապես զննող 2. կյանք տվող
3. կրծքի ոսկոր 3. հանցագործության մասնակից
4. հա շմվա ծ անդամով 4. հոգու' հետ դառնալը
5. ամեն ինչ ուտող 5. երկու ճյուղ ունեցող
6. դանդաղ մտա ծող 6. դառը թախիծով
7. ջրի մեջ սուզվա ծ 7. պ ա տ իվ բերող

Գ Գ
1. ա շխ ատանքի տեղ 1. դեպի աստղերը գնա ցող
2. գա հից ընկած 2. գագաթային կետ
3. բազմիցս չարչա րվա ծ 3. առնետ որսա լը
4. ամեն տ եղով գնա ցող 4. ա րձա նների խումբ
5. ա րքայական զարմից 5. բազում ա ստիճա ններ ունեցող
6. գետնին քա րշ եկող 6. դատարկ ձեռքով
7. ջահ կրող 7. ոսկուց ձուլվ ա ծ

75. Բառակապակցության իմաստն արտահայտեք մեկ բարդ ածանցավոր բառով'

օգտագործելով տրված բաղադրիչները' անհրաժեշտ փոփոխություններով.

ա. Բ-
1. մեջտեղի կետ 1. միջին դարերին պ ա տկա նող
2. երգիչների խումբ 2. ա հագնա լի տեսք ունեցող
3. վայելչորեն զա րդա րվա ծ 3. ախտը որոշելը
4. ահեղ զարկ ունեցող 4. աղքատներին սիրող
5. ամրոցին մերձ 5. անասունի կեր
6. ա շխարհի նկատմամբ հայացք 6. աչքով որոշվա ծ չափ
7. ընդդեմ խոսող 7. ւսռաջ ընթացող
8. ապրանքի տեր 8. բա զուկները տ ա րա ծա ծ

- 120֊
 Հայոց լեզու

Գ- Դ-
1. բնությունը պահպանող 1. գաղտնի գրություն
2. գազանի բարքով 2. բերք տվող
3. գետնին տ ա րա ծվա ծ 3. գրքերի պահարան
4. երդումը զանց առնող 4. դամբարանի քա ր
5. ետին մուտք 5. ղափնուց հյուսվա ծ պսակ
6. ազնիվ ցեղից սերվա ծ 6. ամեն ինչ կա րողա ցող
7. բարի և հա ջող 7. միջին դարեր
8. անասունի կերպ ունեցող 8. գլուխ ների քա նա կը

76. Ընդգծեք 4-ական բարդ բառ.

ա. օդուղի, քա րոզա րշա վ, վերելք, ա ռհա սա րա կ, քա ջա զն, դույզն-ինչ, ա մպ հովա ­

նի, քարկոծել
բ. աշխարհընկալում, չկամ, վերջերդ, վրեժխնդիր, արևայրուք, ատամփորիչ, սո­
խապուր, ծ ա փ -ծի ծ ա ղ
գ. սեղանատամ, պ ա րզորոշ, ա րյունարբու, ենթահարց, չորթան, ձյուն-ձմ եռ,
թանկարժեք, դառնաղի
դ. լոսանջելեսցի, հա կա գա զ, չափերիզ, շանթարգել, խ ոսքարվեստ, խոտհարք,
շաքարեղեգն, մի փոքր
ե. նավեզր, մա հա րձա ն, հյութքա միչ, ա պ ա շնորհ, մանրէ, ս ր ա -ն ր ա ,
մայրիշխանություն, հա տ ա կմա քրիչ
զ. հողօգտագործում, հետ ճա շիկ, հնգամարտ, եռասայր, փ լավքա միչ, տա փ օղա կ,
սերմնացան, ոսկեթել
է. թեյատուփ, գորգա ծա ծկ, սԼւքարեցի, միանգամյա, կերակուր, կոճղա սունկ,
սևծովյան, տասնօրյակ

77. Ընդգծե՜ք բարդ ածանցավոր 3-ական բառ.

ա. բնանկարիչ, անհունորեն, տարակուսա նք, ա րևադա րձա յին, ծխածածկույթ,

նախուտեստ
բ. հնամենի, տա րաբա խ տա բա ր, մակերիկամային, հա մապ ետա կան, հեծանվորդ,
թանկարժեք
գ. հուշագրություն, ամպհովանի, համազգային, դժբա խտա բա ր, պարտադրանք,
անդրշիրիմյան
դ. մաքսանենգորեն, արտասահմանյան, վերա վա ճա ռք, բա նտա րկյա լ, քա ջա մա ր­
տիկ, անդրբևեռային
ե. վերապահություն, բաղաձայնույթ, ակնածանք, սուտմեռուկ, հացկերույթ, հա­
կանեխիչ
զ. գյուղամեջ, տ կա րա միտ, թավշականաչ, մակբայակերտ, տարասնունդ, փոխ-
վարչապետ

78. Ընդգծե՜ք կրկնավոր (կամ կրկնավոր հիմքով) 3-ական բառ.

ա. ումպ-ումպ, մազ՜մորուք, սոաիկ-փուսիկ, թրթիռ, գոռում- գոչյուն, հա գած-կապած

բ. ծուռումուռ, ա սող-խ ոսող, ծա փ -ծիծա ղ, թռի-վռի, ա լա ն - թալան, հլու-հնա զա նղ
գ. թելիկ-մելիկ, գեղգեղա լ, ոտ քով-գլխ ով, հա մով-հոտ ով, ա րմա նք-զա րմա նք,
ծիլ-ծաղիկ

- 121-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

դ. նետ -ա ղեղ, ձա յն֊ծպ տ ուն, կռկռոց, ա ռքով֊փ ա ռքով, աղաչանք-պաղատանք,

մա նր-մունր
ե. հա րգ ել-պ ա տ վել, ձա յն -ձո ւն , դեսից֊դենից, ստ եպ -ստ եպ , անթիվ-անհամւսր,
հա ց-մա ց

Հա մադրական բարդություններ

Համադրական են այն բարդությունները, որոնց բաղադրիչները գրվում են միա­

սին' առանց բացատի և առանց միության գծիկի:
Օրինա կ' կեսօր, զբոսայգի, փոքրոգի, լուսանցքային, անբարետեսև այլն: Դրանց
կազմում կա րող են լինել հոդա կա պ, ինչպես նաև այլ մասնիկներ: Օրինակ'
մեծապատիվ, հետզհետե, արքայատոհմ, հզորազոր, այլևայլ և այլն:
Համա դրա կա ն բարդությունները լինում են երեք տեսակի' իսկական, կցական և
հապավական:
Իսկական են կոչվում այն բարդությունները, որոնք բաղադրվել են հենց որպես
համադրական կազմություն:
Օրինակ' գործընկեր, խորիմաստ, մենակյաց, տնտեսական և այլն: Դրանք եթե ար­
տահայտենք բառակապակցությամբ, ապա համադրական բարդությունը և համապա­
տասխան բառակապակցությունը կունենան տարբեր ձև և կառուցվածք: Օրինակ' գոր­
ծընկեր > գործի ընկեր, խորիմաստ > խոր իմաստ ունեցող, մենակյաց > մենակ ապրող,
ամենագետ > ամեն ինչ իմացող և այլն:
Իսկական բարդությունների բաղադրիչները կա րող են լինել ինքնուրույնաբար
չգ ո րծ ա ծվ ո ղ և հնչյունա փ ոխ վա ծ ա րմա տ ներ: Օ ր ի ն ա կ ' լռակյաց, զբոսա յգի,
կիսամյակ և այլն:
Իսկական բարդությունները լինում են հոդա կա պ ով (խաղակես, ձրիակեր, հեռա­
խոսավար, միգապատ) կամ առանց հոդակապի (լողափ, ջրկիր, ջրանցք, քառուղի):
Հոդա կա պ ով բարդություններում հոդա կա պը կա րող է «թաքնված» լինել, եթե
միա նա լով նախորդող արմատի ֊ի վերջնահնչյունի կամ ա ծանցի հետ' հնչյունա­
փ ոխ վել է: Օ ր ի ն ա կ ' որդի+ա+սեր > որդեսեր, ոսկի+ա+գույն > ոսկեգույն,
բարի+ա+բեր > բարեբեր և այլն:

Կցական են այն համադրական բարդությունները, որոնք առաջացել են նախկին

հարադրական (վերլուծական) բարդությունների (ինչպես նաև բառակապակցու­
թյունների) բաղադրիչների կցման հետևանքով:
Այսինքն' փոխ վա ծ է այդ բառերի (կամ բառակապակցությունների) կա ռուցվա ծքը,
նախկինում բաղադրիչները առանձին են եղել' հա ճա խ էլ առանձին շեշտով, այժմ
դա րձել են միա ցա ծ բա ղա դրիչներով և մեկ շեշտ ով բառեր: Օրինա կ' այս ինքն >
այսինքն, գլուխ գործոց > գլուխգործոց, քսան հինգ > քսանհինգ, գյուղե գյուղ >
գյուղեգյուղ և այլն:
Կան բառեր, որոնց կա ռուցվա ծքը և գրության ձևը դեռևս փոփոխության ընթացքի
մեջ են. դրանք մերթ գրվում են իբրև հարադրություններ (ի միջի այլոց, գունդ ու
կծիկ), մերթ իբրև համադրություններ (իմիջիայլոց, գունդուկծիկ):
Կցական բարդությունները մեծ մասամբ նախկին բառակապակցություններ են:
Այդ պ ա տ ճա ռով դրանցում հա ճա խ են հանդիպում հին ու նոր բա ռա ձևեր (հոլո­
վա ձևեր, ժա մա նա կա ձևեր), շա ղկա պ ներ, նախ դիրներ: Օ ր ի ն ա կ ' օրե+ց+օր,
օր+ավուր, ինքն+ ըստ+ինքյան, առ+և+տուր:

- 122֊
 Հայոց լեզու

Կցական բարդություններին բնորոշ չեն հոդա կա պը և բաղադրիչների հնչյունա­

փոխությունը: Գրանցում ածանցներ լինում են, եթե նախկին հարադրության բա ղա դ­
րիչներից մեկը եղել է ածանցավոր: Օ րինա կ' բերք+ու+բարիք, հ+ամենայն+դեպս:
Այժմ ածանցավոր հա մարվող որոշ բառեր նույնպես կցական կազմություն են, եթե
եղել են գրաբարյան նախդիրներով բառակապակցություններ: Օրինա կ' առմիշտ,
առհավետ, ընդհատակ, ընդամենը, իհարկե, իզուր, իսպառ:
Երբեմն կրկնավորները նույնպես վերածվում են կցական բարդությունների: Օ ր ի ­
նակ' տերտեր, լիուլի, հևիհև:

Հապավական բարդություններ

Բառակապակցության կամ սովորական բարդության բա ղա դրիչների հա պ ա վ­

ված, կրճատված ձևերի միա ցումով կա զմվա ծ բարդությունը կոչվում է հապավում
կամ հապավական բարդություն:
Օրինակ' ուսումնական մասի վարիչ > ուսմասվար, բարձրագույն ուսումնական
հաստատություն > բուհ, ռիբոնուկլեինաթթու > ՌՆԹ և այլն:
Կան հապավումների մի քանի տեսակներ' տառային, վանկային և խառը:
Տառային են կոչվում բա ռերի կամ ա րմատների սկզբնա տ ա ռերով կա զմվա ծ
հապավումները:
Օրինակ' ՀՀ (Հայաստանի Հանրապետություն), ջէկ (ջերմաէլեկտրակայան), Աժ
(Ազգային ժողով), ՊՆ (պաշտպանության նախարարություն) և այլն: Սպասարկու
բառերն ու ածանցները հապավման մեջ սովորա բա ր չեն ա րտահայտվում: Օրինա կ'
Կ4Ն (կրթության և գիտության նախարարություն):
Տառային հապավումները, որպես կանոն, գրվում են մեծատառերով: Օրինա կ'
ԱՊՀ, ԲՇՏ, ՀԿԿ և այլն: Բացառություն են բուհ, ջէկ, հէկ, աէկ, զագս տառային հա պ ա ­
վումները, որոնք գրվում են փ ոքրա տա ռերով:
Վանկի արժեք չունեցող տառային հապա վումները կա րդա ցվում են տառ առ
տառ: Օրինակ' ԱՊՀ ապըհը, ԿԳՆ կըգընը: Արևմտահայերենից վերցվա ծ այդպիսի
տառային հապավումները հա ճա խ կարդա ցվում են տառերի անվանումներով: Օ ր ի ­
նակ' ՀՅԴ հոհիդա, ՀՄԸՄ' հոմենըթմեն:
Օտար լեզուներից վերցվա ծ տառային հապավումները, եթե կարդացվում են տա ­
ռերի անվանումներով, հնչադարձվում են և գրվում յուրա հա տ ուկ ձևով' որպես վան­
կային հապավումներ և մասամբ մեծա տ ա ռով (օրինակ' Սիէնէն, ԲիԲիՍի և այլն), իսկ
եթե կարդացվում են որպես սովորական բառ, ապա գրա դա րձվում են և գրվում
սովորական տառային հապավումների ձևով (օրինա կ' ՆԱՏՕ, ՅՈՒՆԵՍԿՕ, ԳՈՒԱՄնւ
այլն):
Վանկային են կոչվում բա ռերի կամ արմատների ա ռա ջին վա նկերով կամ հա տ ­
վածներով (երբեմն' արմատներով) կա զմվա ծ հապավումները:
Օրինակ' աշխղեկ (աշխատանքի ղեկավար), դասղեկ (դասարանի ղեկավար),
տնտեսվար (տնտեսական մասի վարիչ), խմբկոլ (խմբագրական կոլեգիա), պարտուս
(պարտադիր ուսուցում), սոցապ (սոցիալական ապահովություն), մանկխորհ (մանկա­
վարժական խորհուրդ), զինկոմ (զինվորական կոմիսար), արհկոմ (արհմիութենական
կոմիտե), բուժֆակ (բուժական ֆակուլտետ), մեխմաթ (մեխանիկայի և մաթեմատիկա­
յի) և այլն: Դրանք ընդհանուր առմամբ գրվում են փոքրատառով: Մեծատառով են
գրվում միայն հատուկ անուններից վերցված առաջին վանկերի առաջին տառերը:
Օրինակ' Երքաղգործկոմ, Հայկոմկուս, ՀայՌուսգազարդ:

֊ 123֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Խառն են կոչվում այն հապավումները, որոնք մասամբ տառային են, մասամբ

վանկային, կամ էլ վերջին բաղադրիչն ամբողջական բառ է:
Օրինա կ' Ձորահէկ (Ձորա գետ ի հիդրոէլեկտրակայան), հրամկազմ (հրամանա­
տարական կազմ), առբաժին (առևտրի բաժին), բնակմակերես (բնակելի մակերես),
վիճվարչություն (վիճա կա գրա կա ն վարչություն), քաղբանտարկյալ (քաղաքական
բանտարկյալ), քիմմաքրում (քիմիական մաքրում), պետավտոտեսչություն (պետա­
կան ավտոմոբիլային տեսչություն), էլփոստ (էլեկտրոնային փոստ):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր
79. Ընդգծեք հոդակապով 4—ական բառ.

ա. ոսկեկուռ, միջնադար, առտնին, եռուզեռ, քառալար, փոշեկուլ, դռնեդուռ, թևածել

բ. գույնզգույն, պ ա տեպատ, ծա նրա կշիռ, տա րեվերջ, ա զգուտա կ, կեսբերան, քա­
րաժայռ, ուղեկորույս
գ. գիտ ա կցա բա ր, հա շվեկշիռ, տանուտեր, շուրջպ ա ր, շքա հա նդես, որդեսեր, մեջ­
բերում, ցտեսություն
դ. աներորդի, այլևս, խաղակես, բարետես, սերնդեսերունդ, օրնիբուն, կիսախելա­
գար, շոգեմեքենա
ե. մա րգա րտ ա շա ր, այգեկութ, իզուր, օրեցօր, քա ղցրա խ ոս, ոգևորել, շա քա րա ­
վազ, խ որդուբորդ
զ. իհարկե, նախօրոք, ապ ակեպ ատ , մարդաշատ, ձորեձոր, հետգրություն, միա­
հավասար, հոգեկան
է. համայնապատկեր, ուղեմոլոր, Ելևէջ, բերնեբերան, գեղա գետ , ագեվա զ, ընդա­
ռաջ, առայժմ
ը. սարդոստայն, սևորակ, անբարեմիտ, նախաշեշտ, մեքենագիր, դարեդար, սե­
պագիր, գոտ ևորվա ծ
թ. լորձաթաղանթ, կաշեկազմ, աներորդի, վեցօրյա կ, նկարագիր, գա րեհա ց, վե­
րելք, ճա մփ ա կես
ժ. ոսպապուր, մեներգ, խառնափնթոր, գյումրեցի, մայրցամաք, պահմտոցի, մար­
դամոտ, գինետուն
ժա. գա զա պ ա ստ ա րա ն, նվագածու, հոգեմաշ, շիլա շփոթ, այլատյաց, հեռակա,
կամակատար, օղեթոր

80. Ընդգծեք 3-ական հապավական բարդություն.

ա. կրծկալ, քաղծառայող, ժամանց, բուժօգնություն, երթուղի, հրամկազմ

բ. զինգրքույկ, պետկրկես, հացթուխ, պատկից, գիտ քա րտուղւսր, գովա զդ
գ. շինվարչություն, քա ղհան, երկտող, բուժմիավորում, բնա կվա րձ, ծովեզր
դ. գյուղխորհուրդ, չարխափան, պետպա տվեր, շինջոկա տ , ջրամբար, ռադիոտուն
ե. շինհրապարակ, խմորհունց, ժողգործիքներ, բուժքույր, սերզատիչ, դուրսբերում

81. Տրված հապավումներն արտահայտեք համապատասխան բառակապակցու­

թյուններով.

ա. Խ ՍՀՄ, զինկոմ, ա րտ գործնա խ ա րա ր դ. բուհ, ֆիննախ, կազմբաժին

բ. Ե Պ Հ, խմբկոլ, ուսխ որհուրդ ե. Աժ, ւսշխ դեկ, ժողգործիքներ
գ. ՄԱԿ, աշխօր, էլցանց զ. Ա Պ Հ, ուսմասվար, էլփոստ

- 124֊
 Հայոց լեզու

82. Նախադասության մեջ գործածված հապավումներն արտահայտեք համապա­

տասխան բառակապակցություններով:

ա. Նիստի վերջում Հ Հ Աժ նախագահը պ ատգամավորների ներկա -բա ցա կա արեց:

բ. Սպասարկման վճա րները մուծեցի Հայխնա յբա նկի մոտակա բաժանմունքում:
գ. ՀՀ ւսրտգործնախարարը մոտ օրերս կմեկնի Նյու Յորք' մա սնա կցելու Մ ԱԿ-ի
նստաշրջանին:
դ. Շուտով կսկսվեն Հ Հ ՏԻՄ ընտրությունները, որին կմա սնա կցեն ԵԱՀԿ և ԵՄ դի­
տորդները:
ե. ՀԿ-ները և Ս Պ Ը -ն ե ր ը կա զմա կերպ աիրա վա կա ն տարբեր կարգի մարմիններ են:
զ. Նախկին Բ Շ Տ -ն եր ի ն ա յսօր փոխ ա րինելու են գա լիս համատիրությունները:
Է. ՀՀ ԳԱԱ նիստերի դա հլիճում երեկ տեղի ունեցա վ ՀՅ Դ ԳԽ նիստը, իսկ ա յսօր'
ՔԴՄ համագումարը:
ը. ՀՌԱԿ ատենապետը նամակ է ուղա րկել Հ Հ Շ ԿԽ քա րտ ուղա րին և ՀԿԿ ԿԿ ՔԲ
ղեկավարությանը:
թ. ԱՄՆ ԿՀՎ ղեկա վա րը Դուբայում հանդիպեց ԱՄԷ մի շա րք բա րձրա ստ իճա ն
պաշտոնյաների հետ:
ժ. ՀՀ ԱԳՆ Մերձա վոր Արևելքի բաժինը սերտ կապեր ունի Ի Ի Հ հայկական
գաղութի հետ:

Հարադրական բա րդություններ

Հարադրական (վերլուծական) են այն բարդությունները, որոնց բաղադրիչները

գրվում են իրարից առանձին:
Օրինակ' շուռ գալ, խելքից դուրս, ինչ-որ, քիչ-քիչ, ուտող-խմող, ի սկզբանե, ի
միջի այլոց և այլն:
Դրանց բաղադրիչներն առանձին են գրվում, քա նի որ կա մ ինքնուրույն բառային
շեշտեր ունեն (անդուլ-անդադար, քայլ առ քայլ և այլն), կա մ կա րող են ընդմիջվել
քերականական մասնիկով (լաց մի'լինիր, ցույց կտամ, ձեռք էր առնում և այլն), կա մ
էլ երբեմնի բառակապակցություն են, բայց ստ ա ցել են մեկ բառի ա րժեք' չվերա ծվե­
լով կցական բարդության (ի սկզբանե, Դոնի Ռոստով և այլն):
Համադասական շա ղկա պ ով բա ղա դրված բարդությունները կոչվում են բաղհյու­
սական' ահ ու դող, օր ու արև, օր ու գիշեր:
Լինում են երկու տ եսա կի' միության գծիկով և առանց գծիկի գրվող հարադրական
բարդություններ:

Միության գծիկով գրվող հարադրական բարդություններ

Միության գծիկով են գրվում հա րա դրակա ն բարդության հետ ևյա լ տ ա րա տ եսա կ­

ները.

1. Կրկնավոր հարադրությունները, որոնց բա ղա դրիչներից մեկը կա րող է հնչյու­

նափոխված լինել: Օրինա կ.
մեծ֊մեծ, փունջ-փունջ, արագ-արագ, մերթ-մերթ, հինգ-հինգ, մեկ-մեկ, ինչ-ինչ,
ծիվ-ծխվ, հայ-հա՜յ, աման-չաման, մանր-մունր, պարապ-սւսրապ, առոք֊փառոք,
բան-ման, մարդ-մուրդ, դեփ-դեղին, շիփ-շիտակ, կաս-կարմիր, դափ-դատտրկ,
ետ-ետ նայել, վայ-վույ անել, քահ-^քահ ծիծաղել և այլն:

- 125֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ծանոթություն: Սրանցից տարբերվում են արմատի կրկնությամբ կազմված անհոդակապ

( տերտեր, բարբառ, դողդոջ, մրմուռ, թրթուր, քրքիջ, դասդասել, հռհռալ և այլն), հոդակապով
( մեծամեծ, նորանոր, բարձրաբերձ և այլն), շաղկապավոր (սուսուփուս, քիչումիչ, ծուռումուռ,
լիուլի և այլն), նախդրավոր (հևիհև, խառնիխուռն, մեջընդմեջ, դեմառդեմ, օրըստօրե, օրեցօր,
գույնզգույն, հետզհետե և այլն), քարացած հոլովաձևերով (բերնեբերան, տնետուն, օրեօր,
գյուղեգյուղ, երկրեերկիր, կուզեկուզ, բացեիբաց, մեկմեկու և այլն) համադրական բարդու­
թյունները, որոնք գրվում .են միացած բաղադրիչներով, ինչպես նաև նույն բառի տարբեր
հոլովաձևերով կապակցությունները (քիթ քթի, ձեռք ձեռքի, դուռ դռան, կողք կողքի, ուս ուսի,
տեղը տեղին, քարը քարին, մեկը մեկին, մեկին մեկ, մեկը մեկով, մեկով մեկ, մեկը մեկից, մե­
կից մեկ, տնից տուն, լավից լավ, ձեռքից ձեռք, որտեղից որտեղ, հեռվից հեռու, հեռու
հեռվում, հեռու հեռվից, շատ շատերը և այլն), որոնք գրվում են առանձին բաղադրիչներով
առանց գծիկի: Կան և շեշտողական նշանակություն ունեցող անհնչյունափոխ բառակրկնու­
թյուններ' երկա՜ր, երկա՜ր սպասել, գնալ հեռո՜ւ, հեռու, բա՜րձր, բա՜րձր աշտարակ, ծանր,
ծա՜նր բեռ, որոնց բաղադրիչներն իրարից անջատվում են ստորակետով:

2. Հոմա ն շա յին բ ա ղ ա դ ր իչն եր ո վ հա րա դրութ յունները: Օ ր ի ն ա կ .

ողջ՜առողջ, ձայն-ծպտուն, աղմուկ-աղաղակ, գոռում-գոչյուն, բուք-բորան,
խադք-խայտառակ, ասել-խոսել, աղաչել-պաղատել, կցել-կցմցել, հլու-հնազանդ,
անդուլ֊անդադար, տխուր֊տրտում, կիսատ-պռատ, լռիկ—մնջիկ, դեղ-դարման և այլն:

3. Հա կ ա ն շա յի ն բա ղա դ ր իչն եր ո վ հա րա դրութ յունները: Օ ր ի ն ա կ .

հեռու-մոտիկ, մեծ-փոքր, տեղի-անտեղի, կենաց-մահու, ուսանող-ուսանողուհի,
տղա-աղջիկ, գիշեր-ցերեկ, ավել-պակաս, գնալ-գալ, լինել-չլինել, եղած-չեղած,
բացել֊փակել, տանել-բերել, տակից-գլխից և այլն:

4.Հ ա ր ա բ ե ր ա կ ի ց բ ա ռեր ո վ հա րա դրութ յունները: Օ րին ա կ.

անուն-ազգանուն, ենթակա-ստորոգյալ, որոշիչ-որոշյալ, արմատ-ածանց, ստո-
րակետ֊գիծ, մազ-մորուք, քիթ-մռութ, կին-երեխա, տուն-տեղ, սեղան֊նստարան,
դանակ-պատառաքաղ, նետ-աղեղ, ժամ՜պատարագ, կանաչ-կարմիր, խուլ-համր,
երկար-բարակ, անտեր-անտուն, ամառ-ձմեռ, շաբաթ-կիրակի, մարտ-ապրիլ, այս-
տեղ֊այնտեղ, դեսից-դենից, հականե֊հանվանե, տնով-տեղով, ձեռքով-ոտքով, հա-
մով-հոտով, աչքով-ունքով, ոտքով-գլխով, էլզաս-Լոթարինգիա, Արցախ֊Ուտիք,
Ջոուլ-Լենցի օրենք, «Մերսեդես-Բենց» ձեռնարկություն և այլն:

5. Զուգա հեռ (համաժամանակյա) կամ միմյանց լրա ցնող (փ ոխ կա պա կցվա ծ)

գործողություն ցույց տվող բայական հա րա դրութ յունները: Օրինա կ.
ուտել-խմել, չափել-ձևել, ծլել-ծադկել, գրել-կարդալ, եփել-թափել,
ասել-խոսել, երգել-պարել, կռել-կոփել, զուգել-զարդարել և այլն:
Ծանոթություն: Այն բայազույգերը, որոնք հաջորդական գործողություններ են ցույց տալիս,
կամ դրանցից երկրորդը ցույց է տալիս ուղևորման գործողություն, գրվում են առանց գծիկի
անջատ բաղադրիչներով (երբեմն' ստորակետով): Օրինակ գնալ կորչել, վազել հասնել, սա­
հել անցնել, թողնել հեռանալ, բերել ցույց տալ և այլն (տես նաև կետ 17):

6. Երևույթը տա րբեր կողմերից բնութագրող համադաս բա ռերի հա րադրություն­

ները: Օրինա կ.
տուն-թանգւսրան, աղբյուր֊հուշարձան, թարգմանիչ-գործավար, գրական-գե-
ղարվեստական, հասարակական-քաղաքական, հյուսիս-արևելք, հարավ-արև-
մուտք և այլն:

- 126-
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն 1: Այն կապակցությունները, որոնց առաջին բաղադրիչն արտահայտված է

որոշիչի կամ պարագայի դեր կատարող ածականով կամ գոյականով, գրվում են առանց գծի­
կի անջատ: Օրինակ.
ա. ալ կարմիր, բաց կապույտ, մուգ կարմիր, վառ դեղին, մեղմ կանաչ, ռոք աստղ, փոփ
երաժշտություն, շոու բիզնես, գլխավոր տնօրեն, թել պանիր, քար սիրտ, տեր Սահակ, թղթա­
կից անդամ, հերոս քաղաք, հերոսուհի մայր, տիեզերագնաց օդաչու, մարդ անհատ, մարդ
արարած, ուղիղ խնդիր, հատուկ անուն, խոսքի մաս, շնչեղ խուլ, ազատ անկում, ուղիղ
անկյուն,
բ. Մեծ Պարնի, Նոր Նախիջևան, Վերին Թալին, Փոքր Ասիա (տես նաև կետ 20)
գ. Թումանյան քննադատը, Րաֆֆի վիպասանը, Պարոնյան թատերագիրը, Մաշտոց գիտ­
նականը, գեղանկարիչ Սարյանը, երգահան Կոմիտասը և այլն:

Ծանոթություն 2: Մեկից ավելի տիտղոսները գրվում են առանձին, ստ որա կետ ով

անջատված: Օրինակ' դոկտոր, պրոֆեսոր. «Ելույթ ունեցավ դոկտոր, պրոֆեսոր Հակոբ
Հակոբյանը»:

7. Կ ո ղ մ ե ր ի հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ց ո ւյց տ վ ող բա ղա դ րիչն երով հ ա ր ա դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը

(ա ռ ա ջ ի ն բա ղա դ րիչի ա ծա նցը հա ճա խ կրճա տ վա ծ է լի ն ո ւմ , իսկ երբեմն
փ ո խ ա ր ի ն վ ո ւմ է հ ո դ ա կ ա պ ո վ ) : Օ ր ի ն ա կ .
մետր-֊վայրկյան, կիլովատտ֊ժամ, մարդ֊օր, չինարեն֊հայերեն, հայ֊ռուսերեն,
չին֊տիբեթական, ռոա֊իրանական, ֆրանս-պրուսական, գերմանա֊իտալական,
խորհրդա-ամերիկյան և ա յլն :
Ծանոթություն 1: Հոդակապով կամ անհոդակապ նմանատիպ միացությունները, եթե
նշում են ոչ թե կողմերի հարաբերություն, այլ միասնություն կամ հավելում, գրվում են միա­
ցած բաղադրիչներով' առանց գծիկի, օրինակ' ռոմանագերմանական (>ռոմանական և
գերմանական), լեզվագրական, պատմաբանասիրական, դրամաիրային, ռազմածովային,
աղեստամոքսային, բառաքերականական, նյութատեխնիկական, գիտահետազոտական,
ուսումնադաստիարակչական, դեղնաշագանակագույն, կապտականաչավուն, հնդեվրոպա­
կան և այլն:
Ծանոթություն 2: Երբեմն իմաստից կախված կարող են լինել միայն գրության ձևով
տարբերվող նույնահունչ համանուններ, օրինակ' հունահռոմեական (ըմբշամարտի ոճ) և
հունա-հռոմեական (ռազմական հարաբերություններ):
Ծանոթություն 3: Տարածական կամ հակադրական հարաբերության մեջ գտնվող
անվանումների ու բառերի միջև դրվում է անջատման գիծ' Երևան — Սևան — Իջևան (մայրու­
ղի), Պետրոսյան — Ֆիշեր (մրցամարտ), գյուղ — քաղաք (տարբերությունը), Երևան — Լոս
Անջելես (հեռուստակամուրջ):

8. Կ ր կ ն ա կ ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ը : Օ ր ի ն ա կ .
Կամենեց֊Պոդոլսկ, Սալտիկով-Շչեդրին, Ժոլիո-Կյուրի, ժան-ժակ Ռուսո,
Լևոն-Զավեն Սյուրմելյան և ա յլն :

9. Որևէ ա ն վ ա ն և Տեր֊, Մ ե լի ք ֊ կ ա մ ն մ ա ն ա յլ բ ա ղ ա դ ր ի չ ի հ ա ր ա դ ր մ ա մ բ կ ա զ մ վ ա ծ
ա զ գ ա ն ո ւն ն ե ր ը , ե ր բ ն շ վ ա ծ բ ա ղ ա դ ր ի չ ն ե ր ն ա ր տ ա ս ա ն վ ո ւ մ են ա ռ ա ն ձ ի ն : Օ ր ի ն ա կ .
Տեր-Գաբրիելյան, Մելիք-Բախշյան, Միրզա-Ավագյան, Բեկ֊Փիրումյան և ա յլն :
Ծանոթություն 1: Նշված բաղադրիչներն անձնանվան (ազգանվան) մյուս բաղադրիչների
հետ միասին մեկ շեշտով արտասանվելու դեպքում գրվում են առանց գծիկի' միասին, օրինակ'
Տերմերկերյան, Մելիքսեթյան, Բեկնազարյան, Միրզաբեկյան, Շահնազարյան և այլն:

- 127-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ծանոթություն 2: Տեր, մելիք, բեկ, շահ և այլն, ինչպես նաև աղա, էֆենդի, ամի, դայի, խանում,
խաթուն, ապեր, քեռի, հարս, տատ և նման բառերը հատուկ անվան հետ որպես որոշիչ կամ
որոշյալ գործածվելիս գրվում են առանձին: Օրինակ տեր Սահակ, մելիք Ավան, շահ Աբաս,
Նադիր շահ, Աբիսողոմ ադա, Դիլան դայի, Խանդութ խաթուն, Նագու աղջիկ, Գյուլնազ տատ,
Օհան ապեր, քույր Քերի, Կյուրի ամուսիններ, Միկոյան եղբայրներ և այլն:
Ծանոթություն 3: Մեծ մասամբ առանց գծիկի' անջատ են գրվում նաև արևմտյան դա, դը, վան,
ֆոն, դել, դը, լա, լաս, լոս, նյու և այլ բաղադրիչներ (Լեոնարդո դա Վինչի, Մարիո դել Մոնակո,
Լյուդվիգ վան Բեթհովեն, Վիլհելմ ֆոն Հումբոլդտ, Լա Մանշ, Լաս Վեգաս, Լոս Անջելես, Նյու Յորք):
Այդպես են նաև արևելյան ալ, էլ, էդ, էն և այլ բաղադրիչներ հատկապես անձնանուններում (Հա­
րուն ալ Ռաշիդ, Նահր էլ Բարիդ, Սալահ էդ Դին, «Ալ Ահրամ» թերթ), մինչդեռ տեղանուններում
դրանք գրվում են միության գծիկով (Բաբ էլ-Մանդեբ, էլ֊Քուվեյթ, էր-Ռիյադ, էն-Նասիրիա):

Ծանոթություն 4: «Տեր» իմասւոն ունի ֆրանսերեն սեն(տ) բառն ազգանունների կազմում,

ուստի նույնպես գրվում է գծիկով (և մեծատառով)' Անտուան դը Սենտ-էքզյուպերի, Կամիլ
Սեն-Սանս:Ն ույն սեն(տ) բառը (ինչպես նաև դրա սենթ, սան, սանտա, սանկտ համարժեքներն
այլ լեզուներում) տեղանունների կազմում նշանակում է «սուրբ» և գրվում է առանձին' առանց
գծիկի (և մեծատառով)' Սենտ էտիեն, Սեն Դընի, Սենթ Քիթս, Սան Պաուլո, Սանտա Կթուս,
Սանտո Դոմինգո, Սանկտ Պետերբուրգ, հազվադեպ' միասին' Սանտյագո: Նույն բաղադրիչը
անձնանունների հետ «սուրբ» իմաստով գրվում է առանձին (և փոքրատառով)' սանտա
Մարիա, սանտա Լյուչիա:

10. Ա վ ա ն դ ա կ ա ն գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ ն ե ց ո ղ մ ի ք ւ ս ն ի հ ա տ ո ւ կ ա ն ո ւ ն ն ե ր '
Նար-Դոս, Գամառ-Քաթիպա, Սայաթ-Նովա, Կարա-Մուրզա, Չիֆթե֊Սարաֆ,
Աբու֊Լալա Մահարի, Լոռիս֊Մելիքով և ա յլն :

11. Ոչ-ոքի բ ա ռ ը . « Խ ա ղ ն ա վ ա ր տ վ ե ց ոչ-ոքի», «Ոչ-ոքի ա ր դ յ ո ւ ն ք ը ե ր կ ո ւ կ ո ղ մ ե -

ր ի ն էլ չի գ ո հ ա ց ն ո ւ մ » :

Ծանոթություն: Սրանից պետք է տարբերել ոչ ոք ժխտական դերանվան ոչ ոքի թեք ձևը, որ

գրվում է առանց գծիկի' անջատ: Նույն կերպ են գրվում ոչ ժխտական բաղադրիչով մյուս
կազմությունները (բացի ոչինչ և ոչմետադ բառերից): Օրինակ ոչ մեկը, ոչ մի, ոչ միայն, ոչ
այնքան, ոչ թե, ոչ էլ, ոչ երբեք, ոչ իսկ, ոչ բարով, ոչ հայերեն, ոչ մարդկային, ոչ բնական, ոչ
ճիշտ, ոչ լավ, ոչ կարևոր, ոչ քիչ, ոչ տեղին, ոչ մարդ, ոչ ևս լինել և այլն:

12. Ինչ դ ե ր ա ն ո ւ ն ո վ բ ա ղ ա դ ր վ ա ծ ինչ֊որ, փոքր-ինչ, դույզն-ինչ ( ի ն չ պ ե ս և

ինչ-ինչ) ա ն ո ր ո շ ի մ ա ս տ ա ր տ ա հ ա յ տ ո ղ բ ա ռ ե ր ը :

Ծանոթություն: Ինչ-որ անորոշ դերանունից («Ինչ-որ մարդիկ եկան», «Ինչ-որ հարց է

քննարկվում») պետք է տ ա րբերել ինչ որ հարաբերական բառը, որը կապում է
նախադասություններ և գրվում է առանց գծիկի, ինչպես' «Գիտեմ այն, ինչ որ նա չգիտի», «Ինչ
որ ունեի, տվեցի նրան»:

13. Վ ա յ ֊ ո վ հ ա ր ա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը : Օ ր ի ն ա կ .
վայ-ժողովրդավար, վայ-պատգամավոր, վայ֊ղեկավար և ա յլն :

14. Թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի կա մ ժա մա նա կա նիշ բա ռերի' մ ո տ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ց ո ւյց տ վող

հ ա ր ա դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը : Օ ր ի ն ա կ .
տասը-տասնհինգ ( 1 0 - 1 5 ) մարդ, չորս-հինգ ( 4 - 5 ) հոգի, քսան֊քսանհինգ ( 2 0 - 2 5 )
տարեկան, երկու-երեք ( 2 - 3 ) ամիս, մեկ-երկու ( 1 - 2 ) նկատառում, հունիս-հուլիսին,
այսօր-վաղը և ա յլն :

- 128-
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն 1: Թվականների այնպիսի կապակցությունը, որի առաջին բաղադրիչը

բացառական հոլովով է, գրվում է առանձին առանց գծիկի, եթե տառերով է արտահայտված
(երկուսից երեք օր, տասից տասնհինգ էջերը, հինգից տասնմեկերորդ դարեր և այլն), և գրվում
է անջատման գծով, եթե թվանշաններով է արտահայտված (էջ 1 0 — 15, 1 — 4-րդ դասարան­
ներ, 1— VIII հատորներ, ԺԲ — ԺԹ գլուխներ և այլն):
Ծանոթություն 2: Մի անորոշ դերանվան և թվականի հարադրությունները գրվում են
առանց գծիկի անջատ բաղադրիչներով, օրինակ' մի երկու, մի հինգ (տես նաև կետ 25):

15. Տառերի, թվերի և անվանումների հարադրությամբ կազմված մակնիշերի

բաղադրիչները: Օրինակ.
ԱԻ-93 բենզին, Տու-104 ինքնաթիռ, ԳԱԶ-24 «Վոլգա» ավտոմեքենա, «Սոյուզ-6»
տիեզերանավ, «Պենտիում-4» համակարգիչ, «էփսոն-100» տպիչ և այլն:

Առանց գծիկի գրվող հարադրական բարդություններ

Առանց միության գծիկի են գրվում հա րա դրա կա ն բա րդությա ն հետ ևյա լ

տարատեսակները.

16. Հարադիր բայերը: Օրինա կ.

վեր կենալ, մոտ բերել, միտք անել, հարց տալ, ցույց տալ, լաց լինել, գլուխ բերել,
օրուարև չտալ, պարտքուպահանջ չունենալ, աղուհաց կիսել, ներսուդուրս անել,
ձեռք առնել և այլն:

17. Բայական այն զուգադրությունները, որոնց բաղադրիչները ցույց են տալիս

գործողության հաջորդականություն, կամ որոնց երկրորդ բաղադրիչը ցույց է տալիս
ուղևորման գործողություն (տես նաև կետ 5): Օրինա կ.
ելնել գնալ, գնալ հանգստանալ, գալ տիրություն անել, բռնել տեղափոխել,
վերցնել տանել, մեռնել պրծնել, թողնել հեռանալ, գնալ կորչել և այլն:

18. Տալ-ով պ ա տ ճա ռա կա ն բայերը: Օրինա կ.

խոսել տալ, զգալ տալ և այլն:

19. Դարձվածային հա րա դրությունները (տես նաև կետ 16): Օրինա կ.

աշխարհով մեկ լինել, գլուխը քարը, կողը հաստ, տան գլուխ, հոգու հատոր, աչ­
քի լույս, մինչև աշխարհի ծայրը, խելքից դուրս, դժոխքի բաժին, ձևի համար և այլն:

20. Լրա ցում-լրա ցյա լի կապակցություն հատուկ անունները (տես նաև կետ 6):
Օրինակ.
Մեծ Մասիս, Նոր Գեղի, Փոքր Ասիա, Հեռավոր Արևելք, Մայնի Ֆրանկֆուրտ, Թլոր
Դավիթ, Ձենով Օհան, Ազգային ժողով և այլն:

21. Դը, դա, ֆոն, վան, դե, ալ, էլ, էդ, էն և նման բա ղա դրիչներով օտ ա ր
անունները (տե՛ս նաև կետ 9): Օրինա կ.
Օնորե դը Բալզակ, Լյուդվիգ վան Բեթհովեն, Լոպե դե Վեգա, Հարուն ալ Ռաշիդ,
Վան Դեյք, Իբն Սինա, Աբու Հասան և այլն:
Ծանոթություն: Փոխ-, վիցե-, դեր-, օբեր-, էքս- բաղադրիչով կազմված բաղադրյալ
բառերը գրվում Են միացած բաղադրիչներով փոխվարչապետ, փոխնախարար, դերծովակալ,
օբերլեյտենանտ, էքսչեմպիոն:

- 129-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

22. 1 0 0 -ի ց բա րձր բա ղա դրյա լ թվականները (բացառությամբ դրանց կազմում

եղա ծ 1 - 9 9 թվականների): Օրինա կ.
հարյուր մեկ, հինգ հարյուր, հազար վեց հարյուր տասնինը և այլն:

Ծանոթություն: Վերջածանց ավելացնելու դեպքում երկբաղադրիչ թվականների անջատ գրվող

բաղադրիչները միանում են, ինչպես հարյուրհինգամյա, հազարհինգամյակ, երկուհարյուրանոց, եր-
կուհազարական և այլն: Կանոնը չի գործում, եթե թվականը բազմաբադադրիչ է, ինչպես
երեք հագար չորս հարյուրական, մեկ միլիոն հինգ հարյուր հազարանոց և այլն:

23. Կոտորակային թվականները: Օրինա կ.

երկու երրորդ, հինգ վեցերորդ, տասը տասնհինգերորդ և այլն:

24. Բաղհյուսական բարդությունները (որոնց բաղադրիչները հոմանիշներ կամ

հականիշներ են կամ իմա ստով հա րա բերա կից են, միասին ունեն մեկ բառի արժեք,
սակայն շեշտվում են առանձնաբար): Օրինա կ.
ախ ու վախ, մեկն ու մեկը, ավելի ու ավելի, բուք ու բորան, ողջ և առողջ, ներս ու
դուրս, վեր ու վար, աջ ու ահյակ, գիշեր ու ցերեկ, ամառ ու ձմեռ, ահել ու ջահել, օր
ու արև, այս ու այն, կիլոգրամ ու կես և այլն:

Ծանոթություն 1: Եթե դրանք սերտ միասնություն են կազմում և արտասանվում են միաս­

նաբար, գրվում են միացած բաղադրիչներով ներսուդուրս, վերուվար, որրևայրի, բուքուբո­
րան, ահուդող, այրուձի, այրուկին, առևտուր, մեկուկես, օրուկես: Բայական հարադրություն­
ների կազմում և որպես որոշիչ գործածվելիս նույնպես սրանք կցվում են չեմուչում անել,
վերուվար անել, մեծումեծ մարդիկ: Միացած բաղադրիչներով են գրվում նաև, եթե բաղադրիչ­
ներից թեկուզ մեկը նույնությամբ անկախ գործածություն չունի զօրուգիշեր, ծակուծուկ, մի­
նուճար, հալումաշ և այլն: Միասին գրվելուն նպաստում է նաև փոխաբերական կիրառությու­
նը աղուհաց, ծանրութեթև, խաղուպար, ինձուինձ:

Ծանոթություն 2: Հատվածական բաղհյուսական բարդությունների հատվածաբար բերվող

բաղադրիչների վերջում դրվում է միության գծիկ և բացատ ռադիո- և հեռուստատեսային,
ենթա-, համա- և տարաստորադասական նախադասություններ, նախա- և հետպատերազմ­
յան և այլն:

25. Մի դերանունով անորոշ քա նա կ, ձև, տեղ ցույց տվող հարադրությունները:

Օրինա կ.
մի շարք, մի խումբ, մի քիչ, մի քանի, մի երկու, մի փոքր, մի կերպ, մի գլուխ, մի
տեսակ, մի կողմ և այլն:

Ծանոթություն: Սրանց հետ չպետք է շփոթել մի անորոշ դերանունով կամ թվականով

որոշիչ-որոշյալ կապակցությունները մի տեղ, մի հոգի, մի գիրք, մի մարդ:

26. Առ և ընդ նախդիրներով կրկնավորները, երբ շեշտ վում են կա պ վող երկու բա­
ղադրիչներն էլ: Օրինա կ.
քայլ առ քայլ, ժամ առ ժամ, մեջ առ մեջ, մերթ ընդ մերթ և այլն:

Ծանոթություն 1: Սրանք մեծ մասամբ կարող են գրվել նաև իբրև կցական բարդություններ,
երբ շեշտվում է բառի վերջին վանկի ձայնավորը մեկառմեկ, դեմառդեմ, միառմի, մերթընդմերթ
և այլն (տ ե ս նա և կետ 1):

Ծանոթություն 2: Առ- և ընդ- նախդիրներն այժմ գործածվում են նաև որպես նախածանց­

ներ առնվազն, առձեռն, առհավետ, առայժմ, առհասարակ, ընդդեմ, ընդհատ, ընդհանուր,
ընդգրկել և այլն:

- 130-
 Հայոց լեզու

27. Թարմատար որ, թ ե-ո վ շա ղկապ ները, կապերը, վերաբերա կա նները: Օրինա կ.
չնայած որ, հենց որ, քանի որ, մինչև որ, կարծես թե, միայն թե, երևի թե, չլինի՜ թե,
նայած թե, չէ* որ և այլն:

28. Մի շարք այլ դերանուններ, մակբայներ, կապեր, շա ղկապ ներ, վերա բերա կա ն­
ներ
ամեն ոք, ամեն մեկը, դեմ դիմաց, դեմ հանդիման, աոավել ևս, կիսով չափ, քանի
դեռ, այն էլ, բայց և, թե չէ, մինչև իսկ, մինչև անգամ և այլն:

29. Գրաբարյան մի շա րք քա րա ցա ծ կապակցություններ

ի չիք դառնալ, ի միջի այլոց, ի պաշտոնե, ի սկզբանե, ի բնե, ի ծնե, ի դեմս, ի թիվս,
ի հեճուկս, ի փառս, ի վերջո, ի դեպ, ի վար (վայր), ի վեր, ըստ երևույթին, ըստ այդմ,
ըստ իս, ըստ որում, ընդ որում, ակն ընդ ական, սրբություն սրբոց, արքայից արքա,
երգ երգոց, առ ի չգոյե (չեղած տեղից), համենայն դեպս և այլն:

Ծանոթություն 1: Ի նախդիրով կազմություններից բացառություն են իզուր, իսպառ,

իհարկե բառերը, որ գրվում են կցված բաղադրիչներով:

Ծանոթություն 2: Ի վար (վայր) և ի վեր կապերը և իրենց խնդիրը նաև միացած

բաղադրիչներով կարող են գրվել, եթե ունեն մեկ բառային շեշտ և մակբայի նշանակություն
(դարիվեր ընթանում էր, երեսնիվայր ընկավ, հիմնիվեր կործանվեց): Դրանք համադրական
բարդություն Են, եթե անվանական բաղադրիչը նույնությամբ անկախ գործածություն չունի
բերանքսիվայր, գլխիվեր, զառիվայր:

Ծանոթություն 3: Ի, ըստ և աո նախդիրներն այժմ գործածվում են նաև որպես կապ ի

գիտություն, ի տնօրինություն, ի նպաստ, ի պատիվ, ի հաշիվ, ի տարբերություն, ի լրումն, ի
կատարումն, ըստ սովորության, ըստ նրանց, առ այն, աո Աստված, առ մեկը հունվարի և այլն:

Հաճախ դժվար է լինում միության գծիկով կամ առանց դրա գրվող հարադրական
բարդությունները տ ա րբերել դրանց նմանվող համադրական բարդություններից:
Դրանցից են.

* հարադրական բարդություններից և բա ռա կա պ ա կցություններից կա զմվա ծ

ածանցյալները (տե ս նաև կետ 22)' նորզելանդական, փոքրասիական, հեռավորարևել­
յան, մեծպարնեցի, վերինթալինցի, նորնախիջևանցի, դոնիոոստովցի, ադիսաբեբա-
ցի, սևծովյան, խաղաղօվկիանոսյան, հյուսիսարևելյան, արևմտաեվրոպական, նյու-
յորքյան, պարապսարապություն, տունթանգարանային, կիսատպռատություն, նար-
դոսյան, ձեռքբերում, լույսընծայում, ձեռքսեղմում, դուրսբերում, ըստամսյա, նորօր­
յա, մեծքթանի, սևակնոցավոր,

• իսկական (հոդա կա պով ու անհոդակապ) և կցական բարդությունները էլեկտրա­

էներգիա, գործընկեր, զբոսայգի, այսինքն, գլուխգործոց,

• հապավական բարդությունները ժողգործիքներ, զինգրքույկ, բուժօգնություն,

շինհրապարակ, ժողտնտխորհ,
* ամենա-, ց - և այլ նախածանցներով բառերը (տես նաև կետ 26, 29) ամենալավ,
ցպահանջ, ցտեսություն, ցայգ, ցայսօր, ցմրուր, անդրբևեռ, հակահեղափոխական
և այլն:

- 131֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա րժ ութ յուններ

83. Ընդգծեի 3-ական հարադրական բարդություն.

ա. մեջ ընկնել, քա ղա ք-պ ետ ութ յուն, ա ջից ձախ, մուգ կարմիր, ա չքով-ունքով
անել, մի ոտ քով
բ. ա նթիվ-ա նհա մա ր, ոչ տեղին, ի սկզբանե, ձե ռք ո վ -ոտ ք ո վ , կես օր, ի հա շիվ
գ. խաբս տալ, ըստ օրենքի, ք ա շե լ-ք ա շք շե լ, ոչ ճիշտ , բուք-բորա ն, սուր անկյուն
դ. վրա տված, սև-սպ իտ ա կ, որոշ չափով, ի դերև ելնել, գեր մարդ, մի հատ
ե. տ ա րա ծ-ետ բերած, սենյակից սենյակ, ջա րդուբուրդ անել, ստ որա կետ -գիծ, ոչ
մեծ, ի պատասխան

84. Փակագծերը բացելով' բառերը գրե՜ք միասին, անջատ կամ գծիկով.

ա. ի (գիտություն), գիշեր (ցերեկ), բողոք (դիմում), դեր (ծովակալ)

բ. բարակ (մարակ), տեղի (տալ), տան (տիկին), ծովից (ծով)
գ. կողք (կողքի), մուգ (կարմիր), գյուղե (գյուղ), ինչ (որ) բան
դ. հրամ (կազմ), վեց (անկյունի), ուս (ուսի), մարդ (մուրդ)
ե. համ (երկրացի), այսօր (վաղը), գլուխ (տալ), մեջք (մեջքի)
զ. մինչև (անգամ), չար (որակ), ծանոթ (անծանոթ), հյուսիս (արևելյան)
է. հնուց (ի) վեր, հարյուր (ամյա), հյուսիս (արևելք), մանր (մունր)
ը. ըստ (որում), ա ռոք (փառոք), ձեռք (ձեռքի), պար (ուսույց)
թ. հա րգել (պատվել), նոր (զելանդական), (ի) սկզբանե, ձեռք (բերում)
ժ. առ (մեկը) հունիսի, բուհ (ական), Ե Պ Հ (ում), վերջ (երգ):
ժա. պետ (կրկես), աղ (ու) հաց (կիսել), վարդ (ի) ուղղագրությունը, դեր (անուն)
ժբ. ծա փ (ծիծաղ), (ի) դեմս, (հատիկ) հատիկ, վայր (էջք)
ժգ. երեք (չորրորդ), (մազ) մորուք, օր (օրի), ձեռք (սեղմում)
ժդ. (ց) պահանջ, ամեն (մի), (լեփ) լեցուն, առ (այժմ)
Ժե. աներ (որդի), (կաս) կարմիր, վաղը (ևեթ), հարյուր (հինգ)
ժզ. փոխ (նախագահ), վեր (կենալ), ունկն (դրել), զույգ (զույգ)
ժէ. ամեն (ինչ), վաթսուն (վեց), ոտքի (կանգնել), (հյուսիս) արևմուտք
ժը. (շիփ) շիտա կ, տնից (տուն), (առ) ձեռն, բա րձր (աշխարհիկ)
ժթ. փոքր (ի) շատե, հին (ավուրց), տասը (քսան), ա կանջ (դնել)
ի. (ի) գիտություն, պատեհ (անպատեհ), երես (սրբիչ), (ընդ) դեմ
իա. մեկից (մեկ), շա քար (ավազ), երամ (երամ), խորդ (ու) բորդ

85. Ո՞ր շարքի բոլոր դեպքերում են բաղադրիչները գրվում միասին.

ա. քա ռա սուն (հինգ) ամյա, փայտ (փորիկ), քա ղցր (մեղցր), շուրջ (պար)

բ. (գողե) գող, (հյուսիս) արևմտյան, իննսուն (ամյա), (առ) այն
գ. օրն (ի) բուն, (ի) զեն, (դռնե) դուռ, (մեջ) բերում
դ. (սերնդե) սերունդ, քա րե (դարյան), այր (ու) ձի, հաշվե (գետ)

86. Ո՜ր շարքի բոլոր դեպքերում են բաղադրիչները գրվում գծիկով.

ա. (նետ) աղեղ, (համով) հոտով, վեր (վեր) թռչել, դեսից (դենից) խոսել
բ. հա րա վ (արևմտյան), (ահել) ջահել, հեռու (մոտիկ), ծանր (ծանր)
գ. ա չքով (ունքով), ամառ (ձմեռ), (կանաչ) կարմիր, (աղմուկ) աղւսղակ
դ. ցուցա հա նդես (վաճառք), խուլ (համր), հաց (մւսց), (սարե) սար

- 132-
 Հայոց լեզու

87. Ո՞ր շարքի բոլոր դեպքերում են բառի կամ բառակապակցության բաղադրիչ­

ները գրվում անջատ (առանց գծիկի).

ա. (ի) ծնե, աման (չաման), (ց) այսօր, ձեռք (բերել)

բ. (սարից) սար, խելք (խելքի) տալ, պատ (շար), (երկու) հարյուր
գ. ոչ (ոք), (մուգ) կարմիր, ճյուղից (ճյուղ), ալան (թալան)
դ. ամեն (ոք), (ըստ) այնմ, դեմ (դիմւսց), հինգ (վեցերորդ)

ԲԱՌԱԿԱԶՄԱԿԱՆ ՀՆՉՅՈՒՆԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ

Ինչպես տեսանք, բառակազմության ժամանակ գործում են հնչյունափոխության

օրենքները, թեև ոչ միշտ և ոչ այնքան հետևողականորեն: Այդ օրենքները մեծ մա­
սամբ կապված են շեշտի տեղափոխության, երբեմն էլ' ձա յնա վորների միաձուլման
հետ: Հետևաբար, հնչյունափոխությունը բնորոշ չէ նախ ա ծանցա վոր բառերին (ան­
սիրտ, ամենաթույլ), բառը եզրա փ ա կող ա րմատներին (ակնաբույժ, յուղածաղիկ):
Այդպիսի բառերն ու արմատները կա րող են հնչյունափոխ վել միայն քերա կա նա կա ն
ձևափոխությունների ժամանակ: Օրինա կ' մորաքույր > մորաքրոջ, նախասիրտ >
նախասրտի:

Բառակազմության ժամանակ հա նդիպ ող շեշտ ա փ ոխ ա կա ն հնչյունափոխության

հիմնական դեպքերն են.
• բառավերջի փակ վանկի ի և ու ձա յնա վորները հա ճա խ դառնում են ը կամ
սղվում են. գիր > գրել, իղձ > ըղձալի, տուն > տնակ, մահիճ > մահճակալ, գլուխ >
գլխավոր. երբեմն կարող է հնչյունափոխ վել նաև նախավերջին շեշտ ա կիր վանկի
ու֊ն (գաղտնավանկից առաջ), դուստր > դստրիկ, ծունր > ծնրադիր,
• որոշ բառերի վերջին փակ վանկի ե -ն (գրա բարի է֊ն) կամ որոշ միավանկ բա­
ռերի է սկզբնահնչյունը հա ճա խ դառնում է ի. պարտեզ > պարտիզպան, էջ > իջնել,
սեզ > սիզախոտ,
• բառավերջի փակ վանկի ը -ն սղվում է. մանր > մանրել, անգղ > անգղաբույն,
• բազմավանկ բառերի ի վերջնահնչյունը, ա հոդակապին ձուլվելով, հաճախ
դառնում է ե (Գյումրի > գյումրեցի, այգի > այգեփոր, ուղի > ուղևոր, տարի >
տարեմուտ, ընտանի > ընտանեկան), -ակ ա ծա նցից ա ռա ջ դառնում է յ (ուղի >
ուղյակ, պատանի > պատանյակ), իսկ այլ դեպքերում երբեմն սղվում է. (ոսկերիչ, գե­
րություն) (սա չի վերաբերում միավանկ բա ռերի ի վերջնահնչյունին, ֊ի ածանցին և
ածանցների -ի վերջնահնչյունին, այրիանալ, գյուղացիական, բազմակիություն, մի­
աձույլ, ձիարշավ, թիակ, ձիակառք),
• ու վերջնահնչյունը ձա յնա վորից ա ռա ջ դառնում է վ. կատու > կատվազգի, ձու >
ձվակեր,
• ույ երկհնչյունը երբեմն դառնում է ու (գույն > գունավոր, մշակույթ > մշակութա­
յին) կամ ը (բույն > բնադրել) կամ էլ սղվում է (կապույտ > կապտել),
• յու երկհնչյունը երբեմն դառնում է ը (ձյուն > ձնծաղիկ) կամ սղվում է (արյուն >
արնաներկ),
• յա երկհնչյունը (նաև եա գրվող) երբեմն դառնում է ե. մատյան > մատենադա­
րան, պատյան > պատենավոր, հրեա > հրեերեն, գործունյա > գործունեություն,
կյանք > կենարար, ատյան > ատենակալ:

- 133-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զ աքարյան

Այս բոլոր կանոններն էլ կա րող են ունենալ բացառություններ: Օ րինա կ' իննյակ,

ութանիստ, արփիագեղ, Կարպիսենք, կայանատեղ, էջադրել, մանկապարտեզային,
դույլաչափ, սյունաշար, անկյունադարձ:
Հետ ևա բա ր բա ռակա զմա կա ն հիմքերը կարող են լինել հնչյունափոխական տար­
բերակներով: Օ րինա կ' ձյունապատ և ձնծաղիկ, արյունլվիկ և արնակոլոլ, էջկապ և
իջվածք:
Կցական բարդություններում հնչյունափոխություն սովորա բա ր չի լինում: Օ րի­
նակ' նիստուկաց, երեսուներկու, մինուճար, կեսգիշեր, մեկընդմեջ և այլն:
(Շեշտափոխ ական հնչյունափոխության մասին ավելի մանրամասն տե ս էջ 58-62):

Բառակազմության ընթացքում երբեմն հանդիպում են հնչյունափոխության այլ

դեպքեր, որոնք կա պ վա ծ չեն շեշտ ի հետ, այլ հետևանք են լեզվական ուրիշ երևույթ­
ների: Դրանց մասին որոշ պ ա տ կերա ցում ունենալը օգնում է ճիշտ վերլուծելու մի
շա րք ոչ սովորական կազմություններ, հա սկա նա լու որոշ բառերի կառուցվածքը,
ծագումը:
Այդ դեպ քերից է ամփոփումը: Սա լեզվական խնայողության արտահայտություն է,
երբ բառակազմության հետևանքով ա ռա ջա ցա ծ կրկնվող հնչյունախմբերից մեկը
կրճա տ վում է: Օրինա կ' պայտ + արար = պայտարար > պայտար, տավար + արած =
տավարարած > տավարած, աշխարհ + ա + հայացք = աշխարհահայացք > աշխար­
հայացք, կեղծ + ա + ծամ = կեղծածամ > կեղծամ, հասարակ + ա + կարգ = հասա­
րակակարգ > հասարակարգ, Արտաշ + ա + շատ = Արտաշաշատ > Արտաշատ,
Համամ + շեն = Համամշեն > Համշեն: Երբեմն կրճա տվում է ոչ թե նույն, այլ նման
վանկերից մեկը: Օրինա կ ճարտար + աս + ան = ճարտարասան > ճարտասան, մեծ
+ ա + հարգ + ո = մեծահարգո > մեծարգո, կուրծք + ա + կալ = կրծքակալ > կրծկալ,
ապաստան + արան = ապաստանարան > ապաստարան, անձն + ա + նվեր =
անձնանվեր > անձնվեր: Ամփոփումը երբեմն կարող է հա մա կցվել շեշտափոխ ական
հնչյունափոխությանը: Օ րինա կ' ոսկի + արար + իչ> ոսկերիչ:

Մեկ այլ դեպք է հնչյունի հավելումը, երբ որոշ հնչյունների միջև ավելանում է ևս
մեկը նպ ա ստ ելով դրանց կապակցմանը: Այս ճա նա պ ա րհով է գրա բարյա ն մեք դերա­
նունը նոր հայերենում դա րձել մենք, պտռել-ը դա րձել փնտռել, (ի) սրտաց֊ը
սրտանց, շլիկ֊ը շլդիկ: Այս երևույթն ավելի խաճախ նկատվում է խոսա կցա կա ն լեզ­
վում, որին բնորոշ է բառամիջում ն, դ կամ բ հնչյունի հա վելումը (ծանր > ծանդր,
մանր > մանդր, համալ > համբալ, կանաչ > կանանչ, կամաց > կամանց, ճանաչել >
ճանանչել, մեծ > մենձ և այլն): Հնչյուն կա րող է հա վելվել նաև արմատի վերջում,
օրինակ' երկ)պառակ(ություն) > պառակտել:

Սրա հակառակ երևույթն է հնչյունի անկումը, երբ որոշ դիրքերում և հատկապես

բա ռասկզբում ինչ-որ հնչյուն վերանում է' առա ջ բերելով արմատական տ ա րբերա կ­
ներ: Օրինա կ' համ > ամ (համ-արձակ, ամ-փոփ-ել), հատ > ատ (հատ-ել,
գլխ-ատ-ել), հոգի > ոգի, հետ > ետ դեպքերում ընկել է հ սկզբնահնչյունը: Մի շարք
դեպքերում ընկել է ր հնչյունը ս-ից կամ շ-ից առաջ (աղե)խարշ > խաշ(ել), քարշ(ակ)
> քաշ(ել), դարս(ել) > դաս(ավորել), խ ոսակցական լեզվում' դուրս > դուս և այլն:
Որոշ բառերում թեև շարունակում է գրվել, բայց չի արտասանվում (ընկել է) հ
հնչյունը խոնարհ, աշխարհ, Հովհաննես, շնորհ, արհամարհել, խորհուրդ, ճանա­
պարհ, խ ոսակցական լեզվում նաև նախագահ և այլն: Թմբիր-\)ց բ-\) անկումով
ա ռա ջա ցել է թմրել ձևը: Տեղ արմատն ունի նաև տեղի տա րբերա կը, որն ավելի հին

- 134-
 Հայոց լեզու

ձև է. դրա ի վերջնահնչյունն ընկել է' պ ա հպ ա նվելով մի քա նի քա րա ցա ծ կա զմու­

թյուններում' տեղի ունենալ, տեղի տալ, տեղիք տալ և այլն:

մեկ այլ դեպք է հնչյունական համաբանությունը: Սա այն է, որ իրար հետ

զուգորդվող կամ միասին հա ճա խ գործա ծվող որոշ բառեր ազդում են միմյանց վրա,
և մեկը արտաքուստ սկսում է նմանվել մյուսին: Օրինա կ' բարձր բառի ազդեցությամբ
նրա հականիշը' ցած բառը, ձեռք է բերել իր ցածր տարբերակը: Համաբանության
հետևանքով երբեմն ա ռաջանում են նաև մերժելի ձևեր: Այսպես' տարեկան (տարի +
ական) բառի համաբանությամբ են ա ռաջանում օրեկան, ամսեկան մերժելի ձևերը'
դրանց օրական (օր + ական) և ամսական (ամիս + ական) ճիշտ ձևերի փոխարեն:
Հիմունք, իրավունք, մտածմունք, արցունք և այլ բա ռերի հա մա բա նությա մբ
արտասուք՜ը սխալմամբ դառնում է արտասունք, մանրուք՜ը' մանրունք: Բարձր բառի
համաբանությամբ բարձունք՜ը սխ ալմամբ դա ռնում է բարձրունք: Դիտմամբ,
նկատմամբ, պատահմամբ և այլ բառերի համաբանությամբ իրավամբ֊ը սխալմամբ
դառնում է իրավմամբ:

Միմյանց վրա կա րող են ա զդել ոչ միայն բառերը, այլև նույն բառի տարբեր
հնչյուններ: Այն երևույթը, երբ մի հնչյուն, ա զդելով մեկ այլ հնչյունի վրա, նրան
նմանեցնում կամ նույնացնում է իրեն, կոչվում է առնմանություն: Օրինա կ' գրա բա ր­
յան զ նախդիրը մի քա նի բառերում խուլ բա ղա ձա յնից ա ռա ջ խ լա ցել վերա ծվել է ս-
ի (զ֊փռել > սփռել, զ-քողել > սքողել, զ-թափ > սթափ, զ-փոփել > սփոփել և այլն):
Նույն զ-ն մեկ այլ բառում առկա ժ -ի ազդեցությամբ դա րձել է ժ (զուժկալ > ժուժկալ):
Ծան (ծանոթ, ծանուցել) արմատի ծ հնչյունը բայական չ մասնիկի ազդեցությամբ
դարձել է ճ (ծանաչել > ճանաչել): Ընդհանրապես ն հնչյունը բ, պ, փ -ի ց առաջ
վերածվում է մ֊ի (ա րյա ն-բ > արյամբ, ընդբռնել > ընբռնել > ըմբռնել և այլն): Այդ
պատճառով անբիծ, անբաժան, անբախտ, անփոփոխ, անպետք, բանբեր և այլ
թառերում ն֊ն հնչում է որպես մ' տեղիք տ ա լով ուղղա գրա կա ն սխալների: Այս հան­
գամանքը շփոթություն է ստեղծում, որի հետ ևա նքով մարդիկ նմանատիպ բառերում
(բամբասել, ամբիոն, ամբարտավան և այլն) հա ճա խ ն են գրում պ ա հա նջվող մ-ի
փոխարեն: Առնմանության հետևանքով է խուլ բա ղա ձա յններից առա ջ ձա յնեղ ղ
հնչյունը խուլ խ-ի վերածվում մի շա րք բառերում (աղճատել, կեղծ, նողկալի,
պղտոր, պղպջակ և այլն)' նույնպես տեղիք տ ա լով ուղղա գրա կա ն սխալների:

Առնմանության հա կա ռա կ երևույթն է տարնմանությունը, երբ մի հնչյուն մյուսի

ազդեցությամբ ոչ թե նմանվում է նրան, այլ վանվում, հեռանում, տա րբերվում է
նրանից: Օրինակ' շիճուկ բառը խ ոսակցական լեզվում դա րձել է սիճուկ (շ֊ն ավելի
նման է ճ֊ին , քան ս֊ն): Սիճուկ-ից էլ ա յնուհետև եռակի առնմանությամբ ա ռա ջա ցել
է սուջուխ բառը («մրգային շիճուկով պ ա տ րա ստ վա ծ քա ղցրավենիք»):

Տարածված երևույթ է դրափոխությունը, երբ երկու կամ ավելի հնչյուններ փոխում

են միմյանց նկատմամբ ունեցա ծ իրենց դիրքը: Այդպես է ա ռա ջա ցել սխտոր բառը
նախկին խստոր ձևից, կարպետ֊ը կապերտ֊ից, կոկորդիլոս-ը կրոկոդիլոս-\\ց:
Պետք է զգույշ մնալ խ ոսակցական լեզվում հա նդիպ ող դրափոխական մի շարք
դեպքերից, որոնք համարվում են կոպիտ սխալներ (համբույր > համբյուր, բաշխել >
բախշել, բանալի > բալանի, թյուրիմացություն > թույրիմացություն և այլն):

Երբեմն բառին սխալ ձև է տրվում կեղծ ստուգաբանության (բառի կազմության

սխալ ընկալման) հետևանքով: Այսպես' պատճեն բառի ն վերջնահնչյունը թյուրիմա-

֊ 135֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ցա բար ընկալվում է իբրև որոշիչ հոդ, և բառը ստանում է պատճե սխալ ձևը: Կեղծ
ստուգաբանությամբ արդուկել-ը դառնում է հարթուկել (կա պ վելով հարթ բառի հետ),
հաշմանդամ-ը հաշվանդամ (կա պ վելով հաշիվ բառի հետ), վարկաբեկել-ը վարքա-
բեկել (կա պ վելով վարք բառի հետ), հոգաբարձու֊Ծ հոգեբարձու (կա պ վելով հոգի
բառի հետ), տարկետում-ը' տարեկետում (կա պ վելով տարի բառի հետ) և այլն:

Վ ա րժութ յուններ

88. Բառակապակցության իմաստն արտահայտեք մեկ բարդ բառով (առանց

ածանցի)' օգտագործելով տրված բաղադրիչները' անհրաժեշտ փոփոխություննե­
րով: Նշեք կատարվող հնչյունափոխության տեսակը:
ա. Բ-
1. ա լիքներով ծփ ա ցող 1. բազում ճյուղեր ունեցող
2. գույներով զա րդա րվա ծ 2. դեպի երկինք կա րկա ռվա ծ
3. զենք կրող 3. ինչքից զուրկ
4. թույլ սիրտ ունեցող 4. Ժպիտը դեմքին
5. լուր բերող 5. խիստ ձա յնով
6. ծա ղիկները փթթած 6. թթու համ ունեցող
7. կես չա փ ով քա նդվա ծ 7. կնճիռներով պ ա տ վա ծ
8. հոգին թովող 8. հույսը կտ րա ծ
9. ձուկ որսա ցող 9. ձյան հա լվելը
10. ձու ուտող 10. միշտ հմայող

ՀԱՄԱՌՈՏԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Խնայողության նպ ա տ ա կով երբեմն հարկ է լինում հա ճա խ հա նդիպ ող և ծանոթ

բառերը, հա տ կա պ ես ա նձնանունները գրել ոչ թե լրիվ, այլ համառոտ ձևով կրճա տ ե­
լով դրանց որոշ մասը:
Բառերի կրճատ գրությունը կոչվում է համառոտագրություն:
Համա ռոտա գրության մի քա նի եղանակներ կան:
1. Գրվում է բա ռի սկզբնա տ ա ռը, և կողքին կետ է դրվում: Օ րինա կ Ա. Բակունց
(Ս կսել Բա կունց), Վ. Թալին (Վերին Թ ա լին), մ.թ.ա. (մեր թվարկությունից առաջ),
ն.Ք. (նախքան Քրիստ ոսը) կամ Ք.ա. (Քրիստ ոսից առաջ), Ք.հ. (Քրիստ ոսից հետո),
ս.թ. (սույն թվի), պ. (պարոն):
Ա ռա ն ց կ ե տ ի են գ ր վ ո ւմ չա փ ի և կ շռ ի ո ր ո շ մ ի ա վ ո ր ն ե ր : Օ ր ի ն ա կ ' Վ (Վ ո լտ ),
ր (րոպե), լ (լիտր), գ (գրամ), մ3 (մետր խորանարդ), մ/վ (մետր/վայրկյան):
Ավելի հա սկա նալի լինելու համար երբեմն գրվում են բառի ա ռա ջին մի քանի
տա ռերը բա ղա ձա յնից հետո ընկած մասի կրճա տումով: Օրինա կ' Ավ. Իսահակյան
(Ավետիք Իսահակյան), Հովհ. Թումանյան (Հովհա ննես Թումանյան), օր. (օրինակ),
հազ. (հազար):
2. Գրվում են բառի միայն բա ղա ձա յնները կամ ղրանց մեծ մասը: Օ րինա կ հմմտ.
(հա մեմա տ իր), պրն (պարոն), արմ. (արևմուտք), թրգմ. (թարգմանություն), հմ.
(համար): Եթե բառի վերջին բա ղա ձա յնը գրվում է, ապա կետ չի դրվում: Օրինա կ' մլն
(միլիոն), մլրդ (միլիարդ), հվ (հարավ), ևն (և այլն):
3. Գրվում են բառի առաջին և վերջին տառերը կամ սկիզբն ու վերջը' միության գծի­
կով միացած: Օրինակ պ-ն (պարոն, դ-ր (դոկտոր, աշ-ուհի (աշակերտուհի) և այլն:

֊ 136-
 Հայոց լեզու

4. Չափ ու կշռի միա վորների բա ղա դրյա լ ա նվանումների հա մա ռոտ ա գրություն­

ները գրվում են երկու տ ա ռով (բա ղա դրիչների սկզբնա տ ա ռերով), միասին և առանց
կետի' նմանվելով փ ոքրա տ ա ռով գրվող տառային հա պա վումների: Օրինա կ՝ կգ
(կիլոգրամ), սմ (սանտիմետր), քմ (քա ռա կուսի մետր), մբ (մեգաբայթ), դցմ (դեցի­
մետր), հա (հեկտար): Սրանք հա պա վում չեն (ինչպես բուհ-ը, ջէկ-ը), քա նի որ նոր
բառ չեն դա րձել և կա րդա ցվում են լրիվ ձևով:
5. Բառակապակցությունը հա պ ա վելիս երբեմն գրվում են երկու բա ռերի սկզբնա ­
տառերը' թեք գծով և առանց կետերի: Օ րինա կ' ս/թ (սույն թվի), գ/ֆ (գեղա րվեստ ա ­
կան ֆիլմ):
Եթե համառոտագրվող բառը հոգնա կի թվով է, ապա համառոտագրությունը
կրկնվում է: Օրինա կ' պրոֆ֊պբոֆ. (պ րոֆեսորներ), ընկ.ընկ. (ընկերներ); Մեկ տա ռով
համառոտագրությունները կրկնվելիս գրվում են միա սին' մեկ ընդհանուր կետով:
Օրինակ' թթ. (թվականներ), դդ. (դարեր), պպ. (պարոններ):
Համառոտագրությունները փ ոքրա տ ա ռով են գրվում, եթե հա սա րա կ անուններ են
(օրինակ' մ.թ.ա.)> և մեծա տա ռով, եթե հա տուկ անուններ են (օրինակ' Ա. Ս. Պուշկին,
Ք.ա.,Ք.հ.):

Վարժություններ

89. Համառոտագրեք տրված թառերը.

ա. պարոն, կիլոգրամ, մեր թվարկությունից առաջ, Եղիշե Չա րենց

բ. հատոր, սանտիմետր, նախքան Քրիստ ոսը, Հովհա ննես Թումանյան
գ. ընկեր, միլիլիտր, սույն թվականին, Ավետիք Իսահակյան
դ. օրիորդ, մեգաբայթ, Ք րիստ ոսից հետո, Վահան Տերյան
ե. տիկին, դեցիմետր, նույն տեղում, Ալեքսանդր Շիրվա նզա դե
զ. դոկտոր, հեկտար, քա ռա կուսի մետր, Դա նիել Վարուժան

ԲԱՌԱԿԱԶՄԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Բառակազմական բոլոր երևույթներին և հասկացություններին ծանոթ լինելուց

հետո կարելի է կա տ ա րել նախադասության կազմում եղա ծ կամ ա ռա նձին բառի բա­
ռակազմական վերլուծություն, այսինքն նախ որոշել բառի կամ կայուն կա պ ա կցու­
թյան կառուցվածքային բնույթը (պ ա րզ կամ բաղադրյալ, բա րդ կամ ածանցավոր,
հոդակապով կամ անհոդակապ, համադրական կամ հա րա դրակա ն, գծիկով կամ
առանց գծիկի, մեծա տ ա ռով կամ փոքրա տ ա ռով, հա մա ռոտ ա գրվա ծ կամ ոչ և այլն),
այնուհետև բառը տ ա րրա լուծել բաղադրիչների (արմատ, ածանց, այլ մասնիկներ) և
դրանք բնութագրել ըստ
• բառի մեջ ունեցա ծ դերի,
• բառի մեջ ունեցա ծ դիրքի,
• այլ բաղադրիչների հետ ունեցա ծ հարաբերության,
• հնչյունափոխված լինել-չլինելու,
• տարբերակներ ունենա լ-չունենա լու:

Բառակազմական վերլուծությանը կա րելի է ա վելա ցնել նաև բա ռագիտ ակա ն

վերլուծությունը' բնութա գրելով բառերն ըստ'
• ծագման,
•ժամանակագրական բնորոշման,
 Յու. Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

• գործածականության,
• գործա ռա կա ն-ոճա կա ն արժեքի,
• մենիմաստ կամ բա զմիմաստ լինելու,
• տ փ ա լ կիրառության իմաստի,
• հոմանիշ, հականիշ, համանուն, հարանուն ունենա լ-չունենա լու:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

90. Բառակազմական տրված բանաձևով կազմեք համապատասխան բառը.

ա. ընտանի + ական
բ. տուն + տես + ա + գետ + ություն
գ. ան + կանուխ + ա + տես + ել + ի
դ. հարս + անի + ական
ե. հոգի + ա + վեճ + ակ

91. Կազմեք տրված բառերի բառակազմական բանաձևերը.

ա. տա րկետում, կա տվախ ոտ, որդեսեր

բ. վերջնա հա շվա րկ, լեզվա գա ր, ոսկեգույն
գ. թռչնորս, չվա ցուցա կ, հոգևորա կա ն
դ. պատանեկան, ուրվա գիծ, պատանյակ
ե. այգեգործություն, ա ռվահան, հոգյակ

92. Բառակազմական վերլուծության տարբերակներից ընտրեք ճիշտը:

ա. Արշավախումբը (1. բա րդ ա ծա նցա վոր բառ, 2. բա րդ բառ, 3. ա ծա նցա վոր բառ)

ձեռք քաշեց (1. համադրա կա ն բարդություն, 2. դա րձվա ծք, 3. ա գատ բառակա­
պակցություն)
ձորում (1. պ ա րզ բառ, 2. ա ծա նցա վոր բառ, 3. բա րդ բառ)
հանգիստ առնելու (1. համադրա կա ն բարդություն, 2. դա րձվա ծք, 3. ա գատ բա­
ռակապակցություն)
մտքից (1. պա րզ բառ, 2. ա ծա նցա վոր բառ, 3. բա րդ բառ):

բ. ճամփորդները (1. բա րդ ա ծա նցա վոր բառ, 2. բա րդ բառ, 3. ա ծա նցա վոր բառ)

ԳԼխի չէին ընկնում (1. համադրա կա ն բարդություն, 2. դա րձվա ծք, 3. ա զատ բառա­
կապակցություն)
ինչպես {Հ. հարադրպկան բարդություն, 2. հապավական բարդություն, 3. համադրա­
կան բարդություն)
դուրս գային (1. հա մա դրա կա ն բա րդություն, 2. հա րա դրա կա ն բա րդություն,
3. բառակապակցություն)
քարանձավից . հապավական բարդություն, 2. հոդա կա պ ով բարդություն, 3. ան­
հոդակապ բարդություն):

գ. Դիմորդների (1. բարդ ածա նցա վոր բառ, 2. բարդ բառ, 3. ածա նցա վոր բառ)
մեկ երրորդին (1. հա մա դրա կա ն բա րդություն, 2. հա րա դրա կա ն բարդություն,
3. բառակապակցություն)
հայերենից (1. պ ա րզ բառ, 2. ա ծա նցա վոր բառ, 3. բա րդ բառ)

֊ 138֊
 Հայոց լեզու

«քսան» (1. պ արզ բառ, 2. ա ծա նցա վոր բառ, 3. բա րդ բառ)

գնահատեցինք, պարզ բայահիմք, 2. ածանցավոր բայահիմք, 3. բարդ բայահիմք):

93. Տրվա ծ թառի ո՜ր բնորոշումը ճ ի շտ չէ.

ա. սենեկապետ
1. պատմաբառ, 2. բա րդ բառ, 3. հնչյունափոխությամբ կազմություն, 4. օտ ա րա ­
բանություն

բ. բուհական
1. բառի թեք ձև, 2. բա րդ ա ծա նցա վոր բառ, 3. տառային հա պա վումից կա զմվա ծ
բառ, 4. անհնչյունափոխ կազմություն

գ. անապացուցելիություն
1. համածանցավոր բառ, 2. հնաբանություն, 3. բա րդ ա ծա նցա վոր բառ, 4. հնչյու­
նափոխությամբ կազմություն

դ. կվարտետ
1. բազմիմաստ բառ, 2. տերմին, 3. վանկային հապավում, 4. օտարաբանություն

ե. շիլափլավ
1. նորաբանություն, 2. բարդ բառ, 3. խոսա կցա կա ն բառ, 4. անհոդա կա պ կա զմու­
թյուն

- 139֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԲԱՌԱՐԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Բառարանագրությունը բառագիտության այն բաժինն է, որն ուսումնասիրում է

բառարանների տեսակները և բառարան կազմելու եղանակները:

Բա ռերի մասին զա նազան կարգի տեղեկություններ (մեկնաբանություններ, բա­

ցատրություններ, թարգմանություններ, գործա ծությա ն կանոններ, հոմանիշներ և
այլն) հա մա կա րգվա ծ ներկա յա ցվում են բա ռարա նների ձևով: Որպ եսզի գրանցում
տեղեկություն գտ նելը ղյուրին լինի, նյութը բաժանվում է որոշա կի ներքին կառուց­
վա ծքով մասերի, որոնք կոչվում են բա ռա հոդվա ծներ: Դրա նցից յուրա քա նչյուրի ան­
վանումը այն բառն է (կամ բառակա պ ա կցությունը, արմատը, ա ծա նցը և այլն), որը
մեկնաբանվում է տ վյա լ հատվածում: Այդ անվանումը կոչվում է գլխաբառ: Տվյալ
բա ռարա նի գլխ ա բա ռերի ամբողջությունը նրա բա ռացա նկն է:
Բա ռա րա ններում բա ռա հոդվա ծները դասա վորվում են որևէ սկզբունքով: Ամենից
տ ա րա ծվա ծը ա յբբենական սկզբունքն է: Կիրառվում են նաև իմաստային և փնջային
դասակարգումներ:
Բա ռա րա նները սովորա բա ր ունենում են նախաբան, որտ եղ ներկա յա ցվում են
բա ռարա նի կա ռուցվա ծքը, բա ռարա նից օգտ վելու կա րգը, օգտ ա գ ործվ ա ծ համառո­
տագրությունների ցանկը և այլ ցուցումներ ու տեղեկություններ:

Բա ռա րա նների բա գմա գա ն տեսակներ կան: Դրանք բաժանվում Են Երկու մեծ

խմբի հա նրա գիտ ա կա ն և լեզվա բա նա կա ն (բանասիրական):
Հանրագիտական բառարանում ներկա յա ցվում է մարդկային գիտ ելիքի առկա վի­
ճա կը տ վյա լ բնա գա վա ռի վերաբերյա լ: Հա նրա գիտ ա կա ն բա ռարա նները լինում են
համընդհանուր և ճյուղային:
Համընդհանուր են, օրինա կ, «Հա յկա կա ն սովետ ակա ն հա նրա գիտ ա րա նը (1-12-
րդ հհ., Եր., 1 9 7 4 -1 9 8 7 ), «Հա յկա կա ն հա մառոտ հա նրա գիտ ա րա նը (1 -4 -ր դ հհ., Եր.,
1 9 9 0 -2 0 0 3 ), « Ո սկեփ որիկ մա նկա կա ն հա նրա գիտ ա րա ն ը» (1 -3 -ր դ հհ, Եր.,
1993-1999):
ճյուղային հա նրա գիտ ա կա ն բառարաններ են, օրինա կ, Հ. Պ ետ րոսյա նի «Հա յերե­
նագիտական բա ռարա նը» (Եր., 1987), «Հւսյաստանի բնաշխարհ» հա նրա գիտ ա րա ­
նը (Եր., 2 0 0 6 ), « Հ ա ն ր ա մ ա տ չ ե լի բ ժ շկ ա կ ա ն հ ա ն ր ա գ ի տ ա ր ա ն ը » (Ե ր ., 2 0 0 1 ),
Հ. Աճա ոյանի «Հա յոց ա նձնա նունների բա ռա րա նը» (1 -5-ր դ հհ., Եր., 1 9 4 2 -1 9 6 2 ),
Թ. Հա կոբյա նի, Ս. Մ ելիք-Բա խ շյա նի, Հ. Բա րսեղյա նի «Հա յա ստ ա նի և հարակից
շրջա նների տեղանունների բառարանը» (1 -5 -ր ղ հհ., Եր., 1 9 86 -2 0 01 ), է. Ջրբա շյա նի
և Հ. Մախչանյանի «Գրա կա նա գիտ ա կա ն բառարանը» (Եր.: 1980) և այլն:

Լեզվաբանական բա ռարա ններից կարևորներն են բա ցա տ րա կա նը, ուղղա գրա ­

կանը, ստուգա բա նա կա նը, թարգմանականը, դա րձվա ծա բա նա կա նը, հոմանիշների-
նը, բա ռակա զմա կա նը և այլն:

140-
 Հայոց լեզու

Բացատրական բա ռարա նում տրվում են բա ռերի իմաստներն ու նշանակություն­

ները, իմաստային նրբերանգները, քերա կա նա կա ն գլխ ա վոր հա տկա նիշները, մա­
սամբ նաև բառիմաստի կրա ծ փոփոխությունները: Բա ռերի իմաստները ա ռա վել
ցայտուն ց ո ւցա դ ր ե լո ւ հա մա ր հա ճա խ տ րվում են բնա գրա յին օրինա կներ:
Բառահոդվածը սովորա բա ր ունենում է քերա կա նա կա ն-ոճա կա ն նշումներ, որոնք
ներկայացնում են գլխ ա բառի խ ոսքիմասային պատկանելությունը, որոշ թեք ձևերի
կազմությունը, անկանոն հիմքերը, ոճա կա ն բնութագիրը և կիրառության ոլորտները
և այլն: Հայերենի բա ցա տ րա կա ն բա ռա րա ններից նշանավորներն են.
Գ. Աւետիքեան, Խ. Սիւրմէլեան, Մ. Աւգերեան, Նոր բա ռգիրք հայկագեան լեգուի,
1-2-րդ հհ., Վենէտիկ, 1 8 36 -1 8 37 :
Ս. Մալխասեանց, Հայերէն բա ցա տ րա կա ն բառարան. 1 -4 -ր դ հ հ ., Եր., 1 9 44 -1 9 45 :
Է. Աղայան, Արդի հայերենի բա ցա տ րա կա ն բառարան, 1 -2-ր դ հհ., Եր., 1976:
ժամանակակից հայոց լեզվի բառարան, 1 -4 -ր դ հհ., Եր., 1969 -1 9 81 :
Ռ. Ղազարյան, Գրա բա րի բառարան, Եր., 2000:
Ռ. Ղազարյան, Հ. Ավետիսյան, Միջին հայերենի բառարան, 1 -2-ր դ հհ., Եր.,
1987-1992:
Ա. Մարգարյան, Ա. Հայրապետյան, Օտա ր բառերի բացատրական բառարան, Եր., 2004:
Հ. Պետրոսյան, Ս. Գալստյան, Թ. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան, Եր., 1975:
Կ. Մելիք-Վրթանեսյան, Մ. Տոնյան, Երաժշտական բացատրական բառարան, Եր., 1989:
Ա. Նալչաջյան, Հոգեբա նա կա ն բառարան, Եր., 1984:
Ֆ. Խլղաթյան, Ոճա բա նա կա ն բառարան», Եր., 2000:
Բացատրական բա ռարա նի տ ա րա տ եսա կ է բարբառային կամ գա վա ռա կա ն բա ­
ռարանը, որում տրվում են բարբառներին բնորոշ բառերն ու դա րձվա ծքները' բա­
ցատրություններով հանդերձ: Բա րբա ռա յին բա ռա րա ններից նշանավորներն են.
Հ. Աճառեան, Հայերէն գա ւա ռա կա ն բառարան, Թ իֆլիս, 1913:
Հայոց լեզվի բարբառային բառարան, Ա -է հհ., Եր., 2 0 01 -2 0 11 :
Բացատրական բառարանի մեկ այլ տ ա րա տ եսա կ է դարձվածաբանական բա ռա ­
րանը, որում տրվում են տվյա լ լեզվի դա րձվա ծքները, դրանց իմաստային բա ցա տ ­
րությունները, տ ա րբերա կները և գործա ծությա ն օրինակներ: Առավել ամբողջակա ն է
Պ. Բեդիրյանի «Հա յերեն դա րձվա ծքների ընդա րձա կ բա ցատրա կա ն բառարանը»
(Եր., 2011):
Ուղղագրական բառարանում տրվում են ուղղա գրա կա ն դժվարություն ունեցող
բառերը և բա ռաձևերը, դրանց ուղղա գրա կա ն թույլա տրելի տա րբերա կները: Ամենա-
ամբոդջականը Հ. Բա րսեղյա նի «Հա յերեն ուղղա գրա կա ն-ուղղա խ ոսա կա ն, տերմի­
նաբանական բառարանն» է (Եր., 1973):
Թարգմանական բառարանում տրվում են որևէ լեզվի բա ռերի հա մարժեքները մեկ
այլ լեզվով (երբեմն էլ մեկից ավելի լեզուներով) ըստ ա ռա նձին իմաստների: Հա ճա խ
արվում են լրա ցուցիչ ցուցումներ և օրինա կներ գործա ծությա ն յուրահւստուկ դեպ ­
քերի վերաբերյալ: Թ ա րգմա նա կա ն բւսռարաններից նշանավորներն են.
Ա. Ղարիբյան, Ռ ուս-հա յերեն բառարան, Եր., 1968:
Հ. Ասմանգուլյան, Անգլերեն-հւսյերեն բառարան, Եր., 1984:
Գ. Անդրեասյան, Գերմա ներեն-հա յերեն բառարան, Եր., 1976:
Ն. Բարաթյան, Ե. Երզնկյւսն, Ա. Լազւսրյան, Ն. Հւսմբարձումյան, Ի. Տ ե ր -Պ ո ղ ո ս -
յան, Հա յերեն-ա նգլերեն բառարան, Եր., 2004:
Հայ-ռուսերեն բառարան, Եր., 1984:
Վ. Սարգսյան, Իսպ ա ներեն֊հա յերեն բառարան, Եր., 2004:

֊ 141 —
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ա. Բա րլեզիզյա ն, Հա յերեն-ֆ րա նսերեն բառարան, Եր., 2009:

Ա. Բա րլեզիզյա ն և ուրիշներ, Ֆրա նսերեն-հա յերեն բառարան, Եր., 2010:
Զ. Հա ցա գործյա ն, Ա. Դարբինյան, Ն. Հովումյւսն, Գ. Սրվանձտյան, Ռ ոա -հա յերեն
պ ոլիտեխ նիկա կա ն բառարան, Եր., 1988:
Հոմանիշների բառարանում տրվում են բա ռերի նույնանիշներն ու համանիշները
ըստ ա ռա նձին իմաստների, երբեմն նաև դրանց նշանակությունների տ ա րբերու­
թյունները և գործածության օրինակներ: Առավել ա մբողջակա ն է Ա. Սուքիասյանի
«Հա յոց լեզվի հոմանիշների բառարանը» (Եր., 1967):
Համանունների բա ռարա նում տրվում են տվյա լ լեզվի համանունները' քերա կա ­
նական և իմաստային նշումներով: Առա վել ա մբողջակա ն է Ե. Գևորգյանի «ժա մա նա ­
կա կից հայոց լեզվի համանունների բառարանը» (Եր., 1978):
Բառակազմական բառարանում տրվում են բառերի կազմությունը, բաղադրիչների
տեսակները, հնչյունափոխության դեպքերը և այլն: Առայժմ առա վել ամբողջական է Ս.
Գալստյանի «Հայերեն բառակազմական դպրոցական բառարանը» (Եր., 2011):
Ստուգաբանական բառարանում տրվում են բա ռերի կամ արմատների ծագումը,
նախնական իմաստները, պատմությունը, ա ծա նցյա լները, ցեղա կից ձևերը այլ լեզու­
ներում, հնագույն վկայությունները, գրա կա ն և բարբառային տա րբերա կները, ստ ու­
գաբանության պատմությունը և այլն: Ստ ուգա բա նա կա ն բա ռա րա ններից նշանա­
վորներն են.
Հ. Աճաոյան, Հայերեն արմատական բառարան, 2-րղ հրատ., հ. 1-4, Եր., 1971-1979:
Գ. Ջա հուկյա ն, Հայերեն ստուգա բա նա կա ն բառարան, Եր., 2010:
Լինում են նաև ոճաբանական բառարաններ, որոնցում բա ցա տ րվում են բառերի
ոճական առանձնահատկությունները, նշվում են բառերի հուզարտահայտչական երան­
գավորումները, ցույց են տրվում բառերի կիրառության ոլորտները և պայմանները:
Կան բառարաններ, որ հա մակցում են տա րբեր տեսակի բառարանների հա տ կա ­
նիշներ, ինչպես, օրինա կ Հ. Բա րսեղյա նի վերոհիշյա լ «Հա յերեն ուղղա գրա կա ն-ուղ-
ղախոսական, տերմինաբանական բառարանը»:

Վ ա րժ ութ յուն ն եր

94. Բառարանագրությունը բառագիտության այն բաժինն է, որն ուսումնասիրում է

1. բա ռարա նի օգնությամբ գիտ ա կա ն աշխատություն գրելու եղանակները

2. բառարան գրողների իրավունքների պաշտպանության կա րգը
3. բա ռարա նների տեսակները և բա ռարա ն կա զմելու եղանակները
4. բա ռարա նի միջոցով տեղեկություններ ճշտ ելու ընթացքը

95. Նշվածներից քանի՜սն են բառարանի նպատակ.

ա. բառի կիրառության ոլորտ ների և պայմանների սահմանումը

բ. բառի բաղադրիչների բա ցահա յտումը
գ. բառի ոճակա ն ա ռա նձնա հա տկությունների նշումը
դ. բառի ա յլա լեզու հա մապատասխանությունների նշումը
ե. բառի նկարագրությունը, իմաստային և ձևային հա տկա նիշների վերհանումը
զ. բառի ուղղագրության ճշտ ումը

1. երեքը, 2. չորսը, 3. հինգը, 4. բոլորը

- 142-
 Հայոց լեզու

96. Ո՜րը ճիշտ չէ բառարանի վերաբերյալ.

1. Ըստ տեսակի կա րող է լինել հա նրա գիտա կա ն կամ բանասիրական:

2. Չի կարող զուգա կցել տա րբեր տիպի բա ռարա նների հատկանիշներ:
3. Բառերի իմաստները ա ռա վել ցայտուն ցուցա դրելու համար հա ճա խ ունենում է
բնագրային օրինակներ:
4. Ունի գործնական կարևոր նշանակություն:

97. Բառարանի նախաբանում չի ներկայացվում'

1. գլխաբառերի ցանկը
2. բառարանից օգտ վելու կարգը
3. օգտ ա գործվա ծ հա մառոտա գրությունների ցանկը
4. բառարանի կա ռուցվա ծքը

98. Ո՜րը ճիշտ չէ բացատրական բառարանի վերաբերյալ.

1. ճշգրիտ բա ցա տ րում է բա ռերի ա րտ ա հա յտ ա ծ իմաստները:

2. Նշում է բա ռերի իմաստային նրբերանգները:
3. Բացահայտում է բա ռերի կապը ցեղա կից լեզուների հետ:
4. Ցույց է տա լիս բա ռիմա ստ ի կրա ծ Փոփոխությունները:

99. Նշվածներից քանի՜սն են, ըստ տեսակի, բանասիրական բառարան.

ա. դա րձվա ծա բա նա կա ն
բ. բացատրական
գ. գրա կանա գիտա կա ն
դ. թարգմանական
ե. ստուգաբանական
գ. հայերենագիտական

1. երեքը, 2. չորսը, 3. հինգը, 4. բոլորը

100. Ի՜նչ է գլխաբառը.

1. բառարանի գլխ ա վոր բառը

2. բա ռացա նկը կա զմող (այսինքն' մեկնաբանվող) բա ռերից յուրաքանչյուրը
3. բա ռա հոդվա ծի գլխ ա վոր բա ցատրությունը
4. գլուխ բառի բացատրություը

101. Բառահոդվածը բառարանի այն հատվածն է, որ'

1. նշում է գլխ ա բա ռի խոսքիմասային պատկանելությունը

2. տալիս է տեղեկություններ բառարանի կա ռուցվա ծքի մասին
3. վերաբերում է մեկ գլխ ա բա ռի
4. բա ցատրում է բա ռա րա նից օգտ վելու կարգը

֊ 143֊
 Ձու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

102. Բառարանի քերականական-ոճական նշումները չեն տալիս գլխաբառի'

1. խոսքիմասային պատկանելությունը
2. որոշ թեք ձևերի կազմությունը, անկանոն հիմքերը
3. ոճակա ն բնութագիրը և կիրառության բնա գա վա ռը
4. իմաստի բա ցատրությունը

103. Ո՜րը ճիշտ չէ ստուգաբանական բառարանի վերաբերյալ.

1. բա ցատրում է բա ռերի ծա գումը

2. ցույց է տ ա լիս բա ռերի ցեղա կից ձևերը այլ լեզուներում
3. ներկայացնում է տ վյա լ բառի ա ծա նցյա լները և հնագույն վկայությունները
4. ճշտ ում է բա ռերի ուղղախոսությունը

104. Ո՜րը ճիշտ չէ ոճաբանական բառարանի վերաբերյալ.

1. բա ցահա յտում է բառի կազմի մեջ մտնող բաղադրիչները

2. բա ցա տ րում է բա ռերի ոճա կա ն ա ռա նձնա հա տկությունները
3. նշում է բա ռերի հուզա րտ ա հա յտ չա կա ն երանգա վորումները
4. ցույց է տ ա լիս բա ռերի կիրառության ոլորտ ները և պայմանները

105. Ո՜ր տեսակի բառարանի հոդված է հետևյալը,

ա.
ԶԱՐԴԱԿԱՐ, ի, եր, 1. գ. Իբրև զա րդ ծա ռա յող կար կարվածք: 2. ած. Զա րդերով
կարված, վրան զա րդեր կարված: Զ.. մետաքս:

1. ստ ուգա բա նա կա ն, 2. հոմանիշների, 3. բա ցա տ րա կա ն, 4. հա նրա գիտ ա կա ն

Р-
ԵՐԿՆԱՔԱՐ, գ. 1. (աստղ.) Օ դա քա ր, շողա ձիգ, շանթաքար, ասուպ, թռչող աստղ,
վա յր ընկն ող ա ստ ղ, (հնց.) ս ե լք , վ ե ր ա մ բ ա ր ձ յա լք , օդ երկա թ , (բրբ.) ա ստ ղինք:
2. (ենք.) Երկնասպաթ:

1. հա նրա գիտա կա ն, 2. ստուգա բա նա կա ն, 3. բա ցա տ րա կա ն, 4. հոմանիշների

Գ
Н О С А Ч , ա. 1. Մեծաքիթ մարդ, մեծադունչ կենդանի, մեծա կտուց թռչուն: 2. Եր­
կարաքիթ կապիկ:

1. թարգմանական, 2. ստուգաբանական, 3. բացատրական, 4. դարձվածաբանական

Գ
ՁԵՌՔԵՐԻ ՎՐԱ ՄԱՆ ԱԾԵԼ (խսկց.), Մշտական հոգածության ա ռարկա դարձնել,
ա ռոք-փ ա ռոք պահել: Ա՜յ, թող ողջ-առողջ դուրս պրծնենք այս դժոխքից, ես քեզ
աչքիս լույսի պես կպահեմ, ձեռքերիս վրա ման կածեմ (Թարգմ.):

1. հոմանիշների, 2. դարձվածաբանական, 3. հանրագիտական, 4. ստուգաբանական

— 144—
 Հայոց լեզու

ՔԵՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Քերականության խնդիրն է ներկա յա ցնել բա ռերի ձևա փոխ ման ու կապակցման
կանոնները և կետադրության համակարգը: Գործնա կա ն նպատակն է նպա ստել բա­
նավոր խոսքում տ ա րա ծվա ծ սխ ալ բա ռա ձևերից, համաձայնության, խնդրառության
ու շարադասության խ ա խտումներից խ ուսափելուն:
Քերականությունն ավա նդա բար բաժանվում է երկու մասի ձևաբանություն և
շարահյուսություն:

ՁԵՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ձևաբանությունը խոսքի մասերի որոշման և բառերի ձևափոխությունների կանոն­

ների ամբողջությունն է:
Հաղորդակցման ընթացքում բա ռերը կա րող են ենթա րկվել ձևափոխ ություների'
առաջ բերելով տ փ ա լ խոսքին ա նհրա ժեշտ բա ռաձևեր: Այդ ձևա փոխությունները կա­
տարվում են մի քա նի եղանակով.
ա. բառին մասնիկ ա վելա ցնելով կամ բառի վերջնահնչյունը փ ոխ ելով (մասնիկա­
վորում կամ ա րտաքին թեքում) խ ա ղ՜ա լ, շենք-ում, կ-մնա , գ լո ր -վ -ե լ, գինի > գինու,
բ. բառի (արմատի) ներսում 1 -2 հնչյուն փ ոփ ոխ ելով (ներքին թեքում) շուն > շան,
անուն > անվան, մայր > մոր,
գ. ամբողջ բա ռարմա տի փոփոխությամբ (տարարմատություն) ես > ինծ, ով > ում,
ուա-ել > կեքՒ-ել,
դ. օժանդակ բառի կամ բա ռ-մա սնիկի միջոցով պիտի գնա, մի'գրիր, չեմ կարդա:
Մասնիկները բառին կա րող են ա վելա նա լ'
1. սկզբից (նախամասնիկ) կ -գ ա , չ-գ նա ,
2. վերջից (վերջա մա սնիկ կամ վերջավորություն)' ծ ով -ե ր , մեծ-ա գույն, կ ա րդ -ա ց,
գԻոք- ը .

Բառի այն ձևը, որին մասնիկ է ավելանում, կոչվում է հիմք:

Օրինակ ծ ա ռ -ը , ձ ո ր -ե ր , ս ա ր-ի ց, կ՜ուտ եմ, չ-ա սա ց:
Եթե բառի կազմում մեկից ավելի մասնիկներ կան, ապա հիմք է համարվում ամե­
նավերջինը ա վելա ցա ծ մասնիկից զատ բառամասը ներա ռյա լ ավելի շուտ ա վելա ­
ցած մասնիկ(ներ)ը ընկեր-ներ, ընկերներ՜ից, ընկերներից՜ս, գ ր ՜ե մ , կ՜գրեմ:
Հիմքը կա րող է լինել հնչյունա փոխ ված կամ անհնչյունա փոխ կա տ ու՜ն եր
(անհնչյունափոխ), կ ա տ վ ՜ի ց (հնչյունափոխված):
Ներքին թեքման և տարարմատության դեպքում հիմք սովորա բա ր չի ա ռա նձնա ց­
վում: Ներքին թեքման դեպքում մի բա ռա ձևը ելա ծև (ելա կետ ային ձև) է լինում մյուս

- 145 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բա ռա ձևի համար տուն > տան, հայր > հոր: Տարարմատության դեպքում համեմատ­
վող ձևերից մեկը լինում է սկզբնաձև, մյուսը թեք ձև ուտել > կերա, դու > քեզ:
Բառի ձևափոխ ությունները (այդ թվում սկզբնական ձևը) կոչվում են բառաձևեր
քար, քարի, քարից, քարով, քարում: Բա ռա ձևերից մեկը' սկզբնականը, ելա կետ ա յի­
նը (քար), համարվում է բառի ուղիղ ձև, իսկ մյուսները' բեք ձևեր (քարի, քարից, քա­
րով, քարում):
Որևէ բառի բոլոր բա ռա ձևերի ա մբողջակա ն ցա նկը կոչվում է հարացույց: Հա յերե­
նում կան հոլովման և խոնարհման հարացույցներ:
Բա ռա ձև կա զմող հիմքը և ղրան ա վելա ցող մասնիկները ձևաբանական բաղադ­
րիչներ են:

Խոսքի մասեր
Խոսքի մասերը բառերի իմաստային-քերականական խմբեր են:
Հայերենում տարբերում են 10 խոսքի մաս գոյական (անուն), ածական (անուն),
թվական (անուն), դերանուն, բայ, մակբայ, կապ, շաղկապ, վերաբերական, ձայնար­
կություն:
Խ ոսքի մասերը լինում են ձևափոխվող (թեքվող) և չձևափոխվող (չթեքվող): Ձևա ­
փոխ վող են գոյականը, բայը, մասամբ' դերանունը, փոխ անվանաբար կիրա ռվելիս
նաև ածականը, թվականը:

Ծանոթություն: Խոսքի մասերը լինում են նաև լիիմաստ և թերիմաստ: Լիիմաստ են

գոյականը, ածականը, թվականը, բայը, մակբայը, դերանունը: Թերիմաստ են վերաբերակա­
նը, ձայնարկությունը, կապը, շաղկապը:
Թերիմաստ խոսքի մասերը լինում են վերաբերմունքային և սպասարկու: Վերաբերմունքա-
յին խոսքի մասեր են վերաբերականը և ձայնարկությունը: Սպասարկու խոսքի մասեր են
կապը և շաղկապը:

Որոշ խոսքի մասեր ունեն խ ոսքիմասային տա րբերա կիչ, յուրա հա տ ուկ ձևեր,
օրինա կ բայը, գոյականի և ածականի թեք ձևերը: Մյուսները տ վյա լ խոսքի մասին
բնորոշ ձևեր չունեն: Ուստի բառերի մեծ մասի դեպքում միայն ձևով չի կարող
որոշվել, թե դրանք ինչ խոսքի մասի են պատկանում:
Կան մի շա րք բառեր, որոնք պատկանում են միաժամանակ երկու կամ ավելի
խոսքի մասի: Դրանք իրենց տա րբեր կիրառություններում դրսևորում են մերթ մի,
մերթ մեկ այլ խոսքի մասի հատկանիշներ: Այդպիսի դեպքերը կքննարկվեն խոսքի
մասերի կիրառություններին նվիրված հատվածներում:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

1. Բառախմբերից առանձնացրեք ուղիղ ձևերը և ընդգծեք.

ա. գրքեր, գրքի, գրքերով, գիրքը, գրքից, գիրք, գրքերում

բ. տ ա ր, տանեմ, տարավ, տարած, տարել, տանող, տարածդ, տա նելուց, տանել,
չտանեի
գ. կրակով, կրակիցդ, կրակի, կրակը, կրակ, կրակները, կրակում
դ. հաղթի, կհաղթեմ, չհաղթեցինք, հաղթած, հաղթել, հաղթող, հա ղթիր, հաղթենք,
հաղթելիս, հաղթողներին
ե. շուն, շան, շնից, շներ, շնով, շներից, շնովս, շանը

- 146-
 Հայոց լեզու

զ. կտորները, կտորից, կտորներով, կտորը, կտոր, կտորների, կտորում

է. կարելիս, կարողի, կարած, կարեր, կարել, կկարես, չկարեմ, կարում էի,
կարածով, կտրելու
ը. ուրիշներ, ուրիշով, ուրիշներում, ուրիշ, ուրիշի, ուրիշներով, ուրիշից, ուրիշը

2. Ընդգծեք ձևաբանական մասնիկ ունեցող բառերը.

ա. ճռռոց, եղանակային, չգնաց, անորակ, ամենակեր, չբեր, սրտով, տա սներեքից

բ. կտրիճներ, կապոցում, թթվեց, օրորելով, խաղալու, սայլորդ, ոչնչի, եղնիկ,
հատու

3. Հետևյալ բառաձևերից առանձնացրեք բառակազմական բաղադրիչները'

անտեսելով ձևաբանական մասնիկները.

բա րձրա վա նդա կներում, չճա շա կ ե ցի , մա նկիկս, չտ եսներից, վերա մշա կում,

տնակներ, չցա ծրա ցնեք, ա սա ծներիցդ, տողերով, մեղավորը, անմնացորդ

Օրինակ' բարձրավանդակներում > բարձր-ա-վանդ-ակ:

4. Ընդգծեք մասնիկավորմանը ստացված 3 բառաձև.

ա. միության, բերեցի, քեզ, եղբոր, կասեմ, ցրտում

բ. կայսեր, մորից, դրա, մյուսով, արյան, գրեիք

5. Ընդգծեք ներքին թեքմամբ ստացված 3 բառաձև.

ա. հոր, տղան, էության, անվան, արքան, ամանոր

բ. բոլորը, դստեր, վագեր, աներ, շան, անկյան

6. Ընդգծեք տարարմատությամբ ստացված 3 բառաձև.

ա. ճկան, պան, ինձ, ում, կերա, գնա

բ. եղավ, կորա վ, ձեր, դներ, եկա, կորա

- 147-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. ԶաքարյաՕ

ԳՈՅԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ

Առարկա նշանակող թառը կոչվում է գոյական անուն կամ գոյական:

Օրինա կ սյուն, կին, բժիշկ, աղվես, գյուղ, ձև, շարժում, երկյուղ, միություն, Հայկ,
Մասիս, դրախտ, հորինվածք, երևակայություն, դատարկություն:
Պա տ ա սխ ա նում է ո՞վ, ի՞նչ(ը), ո՞ր(ը), ո՞ւմ, ինչի՞(ն), ումի՞ց, ինչո՞վ, ինչո՞ւմ,
ովքե՞ր, ինչե՞ր(ը) և այլ հարցերի:
Գոյա կա նը կա րող է ձևա փ ոխ վել ըստ հոլովի, թվի, առման:
Չձևա փ ոխ վա ծ գոյա կա նը խ ոսքիմասային հատուկ (բնորոշ) ձ և չունի:

Գոյականի կազմությունը
Գոյականներն ըստ կազմության լինում են.
• պարզ (արմատական) ծառ, թուղթ, քաղաք, սարսափ,
• բաղադրյալ:
Բա ղա դրյա լ գոյականները լինում են.
• ածանցավոր տնակ, գրքույկ, համայնք, գործիք, մակերես, շաղկապ, ներհոսք,
անգիտություն,
• բարդ ջրհոր, լողափ, սրբավայր, տիեզերանավ, առևտուր,
• բարդ ածանցավոր արևելք, վերնատուն, կիսավերարկու, քաղաքատնտեսու­
թյուն, հայրենասիրություն,
• հապավական ՄԱԿ, բուհ, ուսմասվար, արհմիություն, ՀՀՇ-ական:
Բարդ և բա րդ ա ծա նցա վոր գոյա կա նները կա րող են լինել հա րա դրա կա ն կա զմու­
թյուններ, որոնք գրվում են
• միության գծիկով' աման-չաման, գոռում-֊գոչյուն, Նար-Դոս,
• առանց գծիկի ախ ու վախ, աչքի լույս, Փոքր Մասիս, Մեծ Հայք, Հյուսիսային
սառուցյալ օվկիանոս:

Գոյականակերտ ածանցներ
Տ ա րբեր ա րմա տ ներից կամ բ ա ռերից (բա ռա հիմ ք երից) գոյա կա ն կա զմող
ածա նցները կոչվում են գոյա կա նա կերտ ածանցներ:
Դրա նք հիմնա կա նում վ երջա ծա ն ցն եր են' պ ա հ--ա ծո, գ ե տ -ս ւկ , խ ց-ա Օ,
մրց-ա նա կ, ա ռա ծ-ա Օի, գա զա ն-ա նոց, ք ա ջա լեր -ա ն ք , կերպ -ա ր, ուսումն-ա րա ն,
ստ ուգ՜ա րք , ք ա դ ա ք ֊ա ցի . հա րսն-ա ցու, լվ -ա ց ք , ընդ֊եղեն, տ ա ն ձ-են ի, գով -եստ ,
Մ ա րգա ր-ենք, ռուս-երեն, կողպ -եք, կա թ-իլ, մա րտ ՜իկ, ուսուց՜իչ, խ ա ղա լ֊իք,
զգւսց-մունք, եռա մս՜յա կ, շա ռա չ՜յուն, սկս՜նա կ, կտ ր՜ոն, ա ռա ջն ՜որդ , գ ո ռգո ռ՜ո ց,
հ ն ո ց ՜ա ՜պ ա ն , Հ ա յ՜ա ՜ս տ ա ն , հ ա տ ՜վ ա ծ , ճ ե ղ ք ՜վ ա ծ ք , բ ա ն ՜վ ո ր , ա յց ե լ՜ո ւ,
ա րտ ա սա ն ՜ութ յուն , մ ի ջ՜ո ւկ , ղ ե ր ա ս ա ն -ո ւհ ի , ո ւս ՜ո ւմ , մ րց՜ույթ , գ ր ք ՜ո ւյկ .

֊ 148֊
 Հայոց լեզու

կառ-ույց, հաճ-ույք, սն-ունդ, ծեր֊ունի, արբ-ունք, տես-ուչ, ապր՜ուստ, մոշ-ուտ,

աճ՜ուրդ, դեղն-ուց, հան՜ք:
Գոյականներ են կերտվում հետևյալ նախածանցներով, անդր-աշխարհ,
արտ՜երկիր, դեր-բայ, ենթա՜կետ, հակա-թույն, համա՜կարգ, մակ՜դիր,
պարա՜գիծ, տրամա՜չափ, փոխ՜արքա:

Անձնանիշ և իրանիշ գոյականներ

Ըստ իմաստի գոյա կա նները սովորա բա ր բաժանում են երկու մեծ խմբի'
1. անձնանիշ' անձ ցույց տ վող գոյա կա ններ մարդ, երեխա, քույր, կին, աշակերտ,
Անահիտ, Բակունց, Գեդամենք,
2. ոչ անձնանիշ կամ իրանիշ գոյա կա ններ, որ ցույց են տալիս
• իր սեղան, լեռ, Արագած, Հրազդան, մոլորակ, Արև, ամպ,
• կենդանի՜ շուն, արծիվ, ձուկ, մրջյուն, Բողար, ուղտ,
• վերացական գոյական ազնվություն, զգացմունք, զարմանք, խելք, միտք, արժեք:

Անձնանիշ և իրանիշ գոյա կա նները քերա կա նորեն տ ա րբերվում են ուղիղ խնդիր

ձևավորելիս, երբ ա նձնա նիշ գոյա կա նները լինում են տ րա կա նա ձև (Սիրում եմ մայ­
րիկին), իսկ իրանիշները ուղղա կա նա ձև (Սիրում Եմ հայրենիքը): Հա կա ռա կը հնա­
րավոր է, եթե իրանիշ գոյա կա նները գործա ծվեն ա նձի ա ռումով (Սիրում եմ տիկնի­
կին), կամ ա նձնանիշ գոյա կա նները' իրի ա ռումով (Նա մի լա վ գործընկեր է գտել):
Անձնանիշ և իրանիշ գոյա կա նները քերա կա նորեն տա րբերվում են նաև ներգոյա ­
կան հոլովի կազմության ժամանակ: Անձնանիշ գոյա կա նների ներգոյական (-ում՜ով)
հոլովաձևերը, որպես կանոն, գործա ծա կա ն չեն: Դրանք փոխարինվում են սեռա-
կան-տրական հոլովա ձևով և մեջ կա պով բա ղա դրվա ծ նույնիմաստ կա պ ա կցու­
թյամբ մարդու մեջ, բժիշկների մեջ, Արամի մեջ, անձերի մեջ, տղայի մեջ:

Վա րժություններ

7. Ընդգծեք առարկա նշանակող 5 բառ.

ա. կարծր, հեռու, մշտապես, ընկերություն, տ րորել, հորովել, քամի, տնքալ,

թերևս, աղմուկ, միգուցե, գիրք, նույնիսկ
բ. աբեղա, սև, ագռավ, շա րել, խյուս, ցնդել, մնալ, վախճան, հինգ, հարկավ,
միայն, ստվեր, լուռ

8. Ընդգծեք 5 գոյական.

ա. այրուձի, վայրի, գալուստ, մերձակա, կուղբ, դիտմամբ, պատշգամբ, դարան,

եռման, բուրյան
բ. հեռակա, պարագա, անխաբ, միանվագ, արևածագ, շեղբ, դերձան, զանագան,
դղյակ, խայտառակ
գ. կլոր, աթոռ, ալյուր, բյուր, բամբ, սկիզբ, մասամբ, կաղամբ, վայրագ, դրվագ

9. Ընդգծեք անձնանիշ 5 գոյական.

ա. ախոյան, սրբասուրբ, սարկավագ, ծղրիդ, կախարդ, հնազանդ, դուստր, ջորի,

խնամի, լորիկ

149֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

բ. ածիկ, աներձագ, չմշկորդ, արշավ, ամուսին, արմավ, կայսր, խնամակալ,

արգանակ, բոժոժ
գ, ա կանջ, աղախին, բժիշկ, բավիղ, բրուտ, գեղարդ, գուշա կ, գավիթ, մենատեր,
բազե

10. Ընդգծեք իրանիշ 5 գոյական.

ա. սևերես, նվագ, պատանդ, սպանդ, դաստակ, նվիրակ, փասիան, գրպան, արտույտ,

հյուպատոս
բ. աղա ղա կ, հպ ատա կ, գա վա կ, ա քա ղաղ, փա փ ա գ, ծնունդ, թագաժառանգ,
դրա սա նգ, սենեկա պա ն, հա նդիսակա ն
գ. դյուցազն, ակումբ, գուլպ ա , ախտածին, խնկեղեգ, ա լեզա րդ, Եզրազարդ,
աբբա, հսկա, աքցան

11. Ընդգծեք 5 պարզ գոյական.

ա. ա կոս, դա հլիճ, խցան, ամրակ, գրավ, առէջ, հակում, խանդ, գագաթ, ներուժ
բ. վերհուշ, ակութ, տենդ, մակդիր, համերգ, բաճկոն, խելացի, գաղափար, պատիվ,
ընդերք
գ. աղեղ, հնոց, փառք, հունդ, բյուրեղ, ապուշ, կաղնի, գա մփռ, դրվագ, գերա ճ

12. Ընդգծեք 5 ածանցավոր գոյական (առանց երկրորդ արմատի).

ա. ենթակարգ, հա ճա խ որդ, հասցե, մանրէ, լուսադեմ, մածուն, փափկասուն,

սրբա տ ա շ, սակարան, բա ցա տ
բ. պղպեղ, հա գուրդ, երիզորդ, վերա կա ցու, անտունի, ծովոզնի, հականեխիչ,
ժամկոչ, վարդագույն, խ որա նա րդ
գ. ա նձրևորդ, բանվոր, պ ա րա գլուխ , մեղրա գինի, սաղարթավոր, այգեպան, գո­
վասանք, վարանք, ծամոն, միհարկա նի

13. Ընդգծեք 5 բարդ գոյական (առանց ածանցի).

ա. ահազանգ, ուղեգորգ, ամենուր, հանրաքվե, ոչինչ, ա յսօր, կեսօր, նստատեղ,

տեղնուտեղը, սկուտ եղ
բ. ձկնկիթ, դիտ որդ, միջնորմ, խ ճավա զ, մոմլաթ, սփ յուռքա հա յ, խցանահան, լեռ­
նագոգ, գովա զդ, թռչնաբույն
գ. կշռաթաթ, չորեքթաթ, դիմա փ ոշի, քա ռա կուսի, նորաթուխ, քա ջվա րդ, հա նքա ­
գործ, քա յլերգ, ա գեվա զ, ջրա սուզա կ

14. Ընդգծեք 5 բարդ ածանցավոր գոյական.

ա. միջնաբերդ, լողա գոտ ի, եկեղեցի, մխ ոցաձող, ներքնա ձիգ, սերկևիլ, հրասա յլ,
մածնա բրդոշ, քա րա ծուխ , կրակմարիչ
բ. ցա յգա նվա գ, ա նցուդա րձ, տասնամյակ, խ ա շնարա ծ, վա րքա գիծ, հետնա բա կ,
շամա նդա ղ, ողբերգա կ, լեռնա շխ ա րհ, կաթնա գեղձ
գ. անապատ, վա րչա կա րգ, ամպրոպ, վերնա հա րկ, ա պ առա ժ, արբանյակ, հա-
մերգա սրա հ, ամենագիտություն, կրծքամկան, քմծիծա ղ

- 150-
 Հայոց լեզու

15. Փակագծերում տրված բառերից ընդգծեք տվյալ նախադասությանը համա­

պատասխանողը:

ա. ժա մա նա կա կիցները պատմում են, որ Եղիշե Չա րենցը հա ճա խ էր իջնում

Հրազդանի ձորը' ջրի (խոխոջյուն, խոխոջուն) լսելու:
բ. Մինչև (վաղորդայն, վաղորդյան) դեռ երկու ժամ կար, բայց քնել այլևս չէի
կարողանում:
գ. Սֆինքսը (շանթացայտ, շա նթարգել) հա յա ցքով այրում էր զբոսա շրջիկներին:
դ. Սուրենի հայրը նույնպես փոխ նախ ա րա րի թափուր տեղի (հա վա կնոտ ներից,
հավակնորդներից) է:
ե. (Դողդոջյուն, դողդոջուն) ձեռքերը վեր կա րկա ռա ծ' նա ա նեծքի ու դառնության
խոսքեր էր մրմնջում:
զ. Արդեն մթնում էր, բայց Եզների (ամոլը, ա մուլը) շա րունա կում էր անխոնջ
քաշել գութանը:

Հատուկ և հասարակ գոյականներ

Միևնույն առարկան կա րող է կոչվել թե իր տեսա կի ընդհանուր անունով գետ,
քաղաք, շուն, մարդ, իր, թե միայն իրեն տ րվա ծ ա ռա նձնա հա տ ուկ անունով
Արածանի, Գյումրի, Բողար, Արմինե:
Միևնույն տեսակի բոլոր առարկաներին տրվող ընդհանուր անունը կոչվում է
հասարակ անուն:
Օրինակ' ծով, գյուղ, սեղան, զգացմունք, մոլորակ, աստղ, վանք, լրագիր, երկիր:
Միևնույն տեսակի առարկաներից յուրաքանչյուրին տրված առանձին անունը
կոչվում է հատուկ անուն:
Այսպես' հատուկ անուն են
• անձնանունները (անուն, ազգանուն, հայրանուն, մականուն, կեղծանուն, գրա ­
կան անուն) Արամ, Սկսել Բակունց, Աշոտ Երկաթ, Շնորհալի, Րաֆֆի, Վարուժան,
• կենդանիների անունները' Բողար, Քուչի, Ռոսինանտ, Սիկի, Մռթո,
• տեղանունները (տիեզերակա ն և ա շխ ա րհա գրա կա ն ա ռա րկա ների աստղերի,
մոլորակների, մա յրցա մաքների, լեռների, ծովերի, գետ երի, տ ա րա ծա շրջա նների,
երկրների, գա վա ռների, բնա կա վա յրերի, փողոցների, վանքերի անունները և այլն)
Ծիր կաթին, Սիրիուս, Արուսյակ (Վեներա), Ծովասար, Միջերկրական ծով, Ախուրյան,
Միջին Ասիա, Ուրուգվայ, Կոտայք, Արծվաշեն, Կիևյան փողոց, Հանրապետության
հրապարակ, Ցաղաց քար,
• կազմակերպությունների, ձեռնա րկությունների, հաստատությունների անուննե­
րը' Արժույթի միջազգային հիմնադրամ, Հայ գրողների միություն, «ճառագայթ» ՍՊԸ,
«Նորույթ» վաճառատուն, «Սպեղանի» դեղատուն, «Զվարթնոց» օդանավակայան,
Սիրահարների այգի, «Արագիլ» սրճարան,
• երկերի, ստ եղծա գործությունների, ժողովա ծուների, հանդեսների անունները
«Ձոն», «Իններորդ ալիքը», «Լուսնի սոնատ», «Մթնշաղի անուրջներ», «Կանչ»,
• պետության կողմից տրվող շքա նշանների անունները' Պատվո շքանշան, Մար­
տական խաչի առաջին աստիճանի շքանշան,
• պատմական նշանավոր ա նցքերի, պետական տոների անունները Առաջին աշ­
խարհամարտ, Ֆրանսիական մեծ հեղափոխություն, Վարդավառ, Նոր տարի,
և այլն:

- 151-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Հատուկ անունների գրությունը

Հա տ ուկ ա նունները սկսվում են մեծա տ ա ռով' Վահան, Հակոբ, Երևան, Մասիս
և այլն: (Մեծա տա ռերի գրության մասին տե ս նաև էջ 67):

Ծանոթություն 1: Արեգակ, Լուսին, Երկիր թառերը որպես տիեզերական մարմինների ան­

վանումներ, գրվում են մեծատառով, իսկ որպես լուսատուների, բնական երևույթների անվա­
նումներ փոքրատառով: Օրինակ. «Հայտնի է, որ Երկիրը պտտվում է իր առանցքի և Արեգակի
շուրջը», «Ցերեկը լույս է տալիս արեգակը, իսկ գիշերը լուսինը», «Մեր երկիրը փոքր է»:
Ծանոթություն 2: Կտուց, համեստ, մանուշակ, զվարթ, երջանիկ, ալմաստ, նվեր, արշա­
լույս, ազնիվ, ռազմիկ, ազատ, աղավնատուն, գետափ, անտառամեջ, ակունք, ոստան, ավան
և նման հասարակ գոյականներն ու ածականները հաճախ օգտագործվում են որպես հատուկ
անուններ' Կտուց (կղզի և անապատ), Համեստ, Մանուշակ, Զվարթ, Երջանիկ, Ալմաստ, Նվեր,
Արշալույս, Ազնիվ, Ռազմիկ (անձնանուններ), Ագատ, Աղավնատուն, Գետափ, Անտառամեջ,
Ակունք, Ոստան, Ավան (տեղանուններ), և գրվում մեծատառով:
Ծանոթություն 3: Աստված թառը կարելի է մեծատառով գրել, եթե վերաբերում է քրիստոն­
յաների պաշտած Աստծուն, բայց փոքրատառով պետք է գրել մնացած դեպքերում, օրինակ
պատերազմի աստված Սրես, Վահագն աստված, հեթանոս աստվածներ:

Երկերի, ստեղծա գործությունների, ժողովա ծուների, հա նդեսների անունները,

կազմակերպությունների, ձեռնարկությունների, մակնիշների պայմանական անուն­
ները, վերնա գրերը շա րա դրա նքում գործա ծվելիս առնվում են չակերտների մեջ'
Խորենացու «Հայոց պատմությունը», Վարուժանի «Հեթանոս երգեր» ժողովածուն,
Մեծարենցի «Հյուղը» բանաստեղծությունը, «Հայրենիքի ձայն» շաբաթաթերթ,
«Շանթ» հեռուստաընկերություն, «Հրազդան» մարզադաշտ, «Երազ» գործարան,
«Լոռի» պանիր:

Եթե հա տ ուկ ա նունը կա զմվա ծ է մի քա նի ա ռա նձին գրվ ող բա ղա դրիչներից,

կոչվում է հա րա դրա վոր բա ղա դ րյա լ հա տ ուկ անուն:
Հա ր ա ղ րա վ ո ր բա ղա դ րյա լ հա տ ուկ ա նուններում մ եծա տ ա ռերի գործա ծությա ն
վ ե ր ա բերյա լ պ ետ ք է իմա նա լ հետ ևյա լ կա նոնները:
Ա. Հա տ ուկ ա նունների գրության ընդհա նուր կա նոնի հա մա ձա յն
1. պ ա րտ ա դիր մեծա տ ա ռով է սկսվում հա րա դրա վոր բա ղա դ րյա լ հա տ ուկ ա ն­
վան ա ռա ջին բա ղա դրիչը
Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս, Հայկական պար, Հայկական բարձրավան­
դակ, Մեծ արջի համաստեղություն, Հրո երկիր, Ասեղի հրվանդան, Կարմիր բլուր, Մա­
զե կամուրջ, Վայոց ձոր, Վայոց ձորի մարզ, Հայկ նահապետ, Մխիթար սպարապետ,
Արշակունյաց հարստություն, Խոր վյւրապ, Խոր վիրապի վանք, Տաղաց քարի վանք,
Սուրբ խաչ տաճար, Սուրբ նշան եկեղեցի, Գևորգյան ճեմարան, Հայոց համազգային
շարժում, Ռազմաօղային ուժերի օր, Թարգմանչաց տոն, Մարտական փառքի
շքանշան, «Խղճմտանքի ձայներ», «Մսանա ծռեր»,
2. մյուս բա ղա դ րիչն երից մեծա տ ա ռով են սկսվում
ա. ինքնին (ա ռա նձին վերցրա ծ) հա տ ուկ ա նունները'
Վերին Արտաշատ, Նոր Զելանղիա, Նոր Նորք, «Ողբ Եդեսիոյ» պոեմ, Սուրբ
Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշան, Հայկական Տավրոս լեռնաշղթա,
բ. անձնանվան կազմում եղած դասական թվականները' գրված բառերով կամ տա ­
ռերով,
Արշակ Երկրորդ, Լևոն Հինգերորդ, Դարեհ Երրորդ, Սարդուր Առաջին, Արտաշես Ա Բա­
րի, Անտիոքոս Առաջին, Գարեգին Բ,

- 152֊
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն 1: Տեղանուններում հաճախ հատուկ անվան առաջին բաղադրիչ են լինում

նոր, հին, մեծ, փոքր, բարձր, վերին, ներքին, արևելյան, արևմտյան, հայկական և այլ բառեր
(Նոր Նորք, Նոր Գետիկավանք, Հին Հունաստան, Մեծ և Փոքր Մասիսներ, Մեծ Հայք, Փոքր
Հայք, Բարձր Հայք, Մեծ Օոփք, Վերին Թալին, Ներքին Դվին, Արևելյան Տավրոս, Արևմտյան
Հայաստան, Հայկական Տավրոս, Իրանական բարձրավանդակ) և գրվում մեծատառով:
Ծանոթություն 2: Որպես մականուններ մեծատառով են գրվում անհաղթ, մեծ, եքպաթ, սա-
կավակյաց, գայլ, գեղեցիկ, բարի, իմաստուն, լուսավորիչ, կոտակ, անհաղթ, շնորհալի, ողոր­
մած, կառուցող, մսակեր և այլ բառեր (Դավիթ Անհաղթ, Տրդատ Մեծ, Երվանդ Սակավակյաց,
Գայլ Վահան, Արա Գեղեցիկ, Տիգրան Մեծ Երկրորդ, Սողոմոն Իմաստուն, Գրիգոր Լուսավորիչ,
Խոսրով Կոտակ, Դավիթ Անհաղթ, Ներսես Շնորհալի, Աշոտ Ողորմած, Աշոտ Կառուցող, Աշոտ
մսակեր, Մարգիս Պիծակ, Առյուծ Մհեր, Ձենով Օհան):
Ծանոթություն 3: Դյուցազուն, սպարապետ, գունդստաբլ, նահապետ, բժշկապետ, զորա­
վար, հարյուրապետ, մելիք, իշխան, պատմահայր, քերթողահայր, մարգարե, նախավկա,
առաքյալ, կաթողիկոս, ավետարանիչ և նման այլ բառեր սովորաբար հատուկ անվան բաղադ­
րիչ չեն, այլ ծագում, հասարակական դիրք, կարգավիճակ, տիտղոս, պաշտոն, զբաղմունք նշող
հասարակ անուն լրացումներ (Մուշեղ սպարապետ, սպարապետ Վասակ Մամիկոնյան, զորա­
վար Անդրանիկ, Միհրան զորավար, Կոստանդին գունդստաբլ, Հայկ նահապետ, դյուցազուն
Հայկ, բժշկապետ Դեզին, Ավան հարյուրապետ, մեփք Շահնազար, պատմահայր Հերոդոտոս,
քերթողահայր Խորենացի, Մովսես մարգարե, Ստեփանոս նախավկա, Պողոս առաքյալ, կաթո­
ղիկոս Սահակ Պարթև, Հովհաննես ավետարանիչ) և գրվում են փոքրատառով:
Ծանոթություն 4: Անձնանունների ավագ, կրտսեր հետադաս լրացումները գրվում են մե­
ծատառով որպես մականուն (Ջորջ Բուշ Կրտսեր, ժոգեֆ Ռոնի Ավագ), իսկ եղբայրներ,
քույրեր, ամուսիններ, հայր, որդի և այլ հետադաս կամ նախադաս լրացումները կամ լրացյալ­
ները փոքրատառով (Գրիմ եղբայրներ, Լիսիցյան քույրեր, Կյուրի ամուսիններ, Դյումա հայր,
Դյումա որդի, հայր Անդրանիկ, քույր Աննա, Դավիթ Ալավկա որդի, Սինայի որդի):
Ծանոթություն 5: Մայր բառը մայր քաղաք, մայր տաճար, մայր բուհ, մայր Արաքս, մայր
Եփրատ և նման կապակցություններում սովորական որոշիչ է (հատուկ անվան բաղադրիչ չէ)
և գրվում է փոքրատառով: Միայն Մայր աթոռ Սուրբ էջմիածին կապակցության դեպքում է այն
մեծատառով գրվում:
Ծանոթություն 6: Եկեղեցիների, վանքերի անվանումներում, տեղանուններում սուրբ բառը
Եթե առաջին բաղադրիչ է (Սուրբ խաչ տաճար, Սուրբ Գևորգ եկեղեցի, Սուրբ Կարապետ եկե­
ղեցի, Սուրբ Կարապետի վանք), ապա գրվում է մեծատառով, մինչդեռ անձնանունների հետ և
այլ դեպքերում գործածվում է որպես սովորական որոշիչ և գրվում է փոքրատառով (սուրբ
մեսրոպ Մաշտոց, սուրբ Սահակ հայրապետ, սուրբ գրքեր, սուրբ ջրեր, սուրբ լեռ և այլն):
Ծանոթություն 7: Տեր բառը հայկական ազգանվան կազմում գրվում է մեծատառով (օրի­
նակ Սիրարփի Տեր-Ներսիսյան): Նույն' «տեր» իմաստն ունի ֆրանսերեն սեն(տ) բառը
(ինչպես նաև դրա սենթ, սան, սանտա, սանկտ համարժեքներն այլ լեզուներում) ազգանունների
կազմում, ուստի նույնպես գրվում է մեծատառով (և գծիկով) Անտուան դր Սենտ-էքզյուպերի,
Սեն֊Սիմոն, Կամիլ Սեն-Մանս: Նույն սեն(տ) բառը տեղանունների կազմում նշանակում է
«սուրբ» և նույնպես գրվում է մեծատառով (և առանց գծիկի) Սենտ էտիեն, Մեն Դընի, Մեն Պիեռ
և Միքելոն, Սենթ Վինսենթ, Սան Խոսե, Սան Ռեմո, Սանտա Կրուս, Մանտո Դոմինգո, Սանկտ
Պետերբուրգ: Նույն բաղադրիչը անձնանունների հետ «սուրբ» իմաստով գրվում է առանձին և
փոքրատառով սանտա Մարիա, սանտա Լյուչիա, երբեմն ավանդաբար մեծատառով Սանտա
Կլաուս:

Բ. Բ ո լ ո ր բ ա ղ ա դ ր ի չ ն ե ր ը ( բ ա ց ի շ ա ղ կ ա պ ն ե ր ի ց ) ս կ ս վ ո ւ մ ե ն մ ե ծ ա տ ա ռ ո վ պ ե տ ո ւ ­
թ յո ւն ն ե ր ի պ ա շ տ ո ն ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր ո ւ մ
Հայաստանի Հանրապետություն, Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի
Միացյալ Թագավորություն, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Չինաստանի ժողովր­
դական Հանրապետություն:

- 153֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ծանոթություն 1: Պատմական երկրանունների միայն առաջին բաղադրիչն է մեծատառով

գրվում Կիլիկիայի թագավորություն, Հռոմեական սրբազան կայսրություն:
Ծանոթություն 2: Կղզիների վրա գտնվող մի շարք պետությունների անվանումներ
(Կոկոսյան Կղզիներ, Կուկի Կղզիներ, Սեյշելյան Կղզիներ, Սուրբ Հեղինեի Կղզի և այլն) ունեն
իրենց համանունը որպես կղզու կամ կղզեխմբի անվանում (Կոկոսյան կղզիներ, Կուկի կղզի­
ներ, Մարշալյան կղզիներ, Սուրբ Հեղինեի կղզի): Տարբերությունն այն է, որ երկրորդ դեպքում
մեծատառով են գրվում ոչ բոլոր բաղադրիչները:
Ծանոթություն 3: Պետությունների դաշինքների, միությունների, միավորումների անուննե-
րը գրվում են ընդհանուր կանոնի համաձայն (Եվրոպական միություն, Եռյակ դաշինք,
Բրիտանիայի ազգերի համագործակցություն) բացառությամբ Անկախ Պետությունների
Համագործակցություն և Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն
անվանումների:

Գ. Մեծա տ ա ռով են սկսվում պետությունների օրենսդիր մարմինների անունները

նաև առանց տվյա լ պետության անվան գործա ծվելիս'
(ՀՀ) Ազգային ժողով, (Անգլիայի) Համայնքների պալատ, (Ֆրանսիայի) Ազգային
ժողով, (Ռուսաստանի) Պետական դումա:
Ծանոթություն 1: Եթե պետական, կուսակցական ղեկավար մարմինների, հաստատություն­
ների, կազմակերպությունների անվանումները չեն տեղայնացված, ապա, որպես հասարակ
անուններ, գրվում են փոքրատառով կառավարություն, մշակույթի նախարարություն, գիտու­
թյունների ակադեմիա, բժշկական համալսարան, ազգային գրադարան, գրողների միություն,
վճռաբեկ դատարան, կոմունիստական կուսակցություն և այլն: Այսպես են գրվում նաև
պետական, ռազմական, գիտական պաշտոնների, պատվավոր կոչումների, մրցանակների
անվանումները գլխավոր դատախազ, գիտության վաստակավոր գործիչ, վաստակավոր
մանկավարժ, ակադեմիայի իսկական անդամ, ազգային հերոս, գվսավոր մրցանակ և այլն:
Ծանոթություն 2: Երևանի Մատենադարան անվանման մեջ մատենադարան բառը ավան­
դաբար մեծատառով է գրվում' համաձայն տերմինաբանական հանձնաժողովի 1979թ. «Հայ­
կական ՍՍՀ կառավարման մարմինների լրիվ և կրճատ անվանումները» որոշման (տես
«Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու», Երևան, 1988, էջ 148): Նույն բառը այլ
դեպքերում գրվում է փոքրատառով էջմիածնի մատենադարան, Երուսադեմի մատենադա­
րան:

Դ. Մ եծա տ ա ռով են սկսվում օտ ա ր լեզուներից տ ա ռա դա րձվա ծ անունների այն

բոլոր բա ղադրիչները, որոնք այդպես են գրվում բնօրինակ լեզվում և հա յերենով չեն
ստուգա բա նվում'
Լոս Անջելես, Բուենոս Այրես, Աղիս Աբեբա, Ուլան Բատոր, Լեյք Փլեսիդ, Կարլովի
Վարի, Ռոդ Այլենդ նահանգ, Յասնայա Պոլյանա, Նյու Յորք, Ալմա Աթա,Նիժնի Տագիլ:
Ծանոթություն: Օտար հատուկ անունների կազմում դը, դա, վան, ֆոն, ալ, էլ և այլ բաղադ­
րիչներ փոքրատառով են գրվում որպես քերականական մասնիկներ հոդեր, նախդիրներ (Գի
դը Մոպասան, դ’Արտանյան, Լյուդվիգ վան Բեթհովեն, Հերբերտ ֆոն Կարայան, Աբդ էլ Քերիմ):
Փոքրատառով են գրվում նաև շաղկապները' Սեն Պիեռ և Միքելոն, Տրինիդադ և Տոբագո,
արևելյան անձնանունների աբու, իբն (հայր, որդի) որոշիչները Աբու Ալի Հուսեյն իբն
Աբդալլահ իբն Սինա: Նույն մասնիկները մեծատառով են սկսվում, եթե հատուկ անվան
առաջին բաղադրիչն են և ապաթարցով միացած չեն հաջորդ բաղադրիչին' Լա Մանշ, Վան
Դեյք, էլ Գրեկո, էլ Ռիյադ, Դը Գոլ, Իբն Սինա, Աբու Հասան և այլն: Հետևաբար նույն անունը
տարբեր շարադասությամբ կգրվի տարբեր ձևերով Վինսենտ վան Գոգ և Վան Գոգ Վինսենտ:

- 154֊
 Հայոց լեզու

Դ. Հատուկ անունների կանոններով են գրվում նաև մակնիշերն ու ապրանքանի-

շերը, չնայած դրանք ոչ թե եզակի ա ռա րկա ների անվանումներ են, այլ ա ռա րկա նե­
րի տեսակների, օրինա կ' «Երեքնուկ» հաց, «Պենտիում-4» համակարգիչ, «Արևիկ»
բուսական յուղ, «Կոմիտաս» դաշնամուր, «Պեժո» ավտոմեքենա:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

16. Ո՜ր հարադրավոր բաղադրյալ հատուկ անունը կամ բառակապակցությունն է

սխալ գրված, գրեք ճիշտը.

ա. Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսա յին Իռլա նդիա յի Մ իա ցյա լ Թագավորություն, Մի­

ավորված Ազգերի Կազմակերպություն, Բա րձր Հայք, Արշակ Երկրորդ:
բ. Մեծ Հայք, Կարմիր բլուր, Երևանի Պ ետ ա կա ն Հա մա լսա րա ն, Մեսրոպ Վա յոցձո-
ոեցի:
գ. Մ Ա Կ-ի Անվտանգության Խ որհուրդ, Արժույթի միջա զգա յին հիմնա դրամ,
Ռուսաստանի Դաշնություն, Մեծ Բրիտանիա:
դ. Անիի Միջնաբերդ, Հա յա ստ ա նի հա նրա պ ետա կա ն կուսակցություն, Հայ հեղա ­
փոխական դաշնակցություն, Երկիր մոլորակ:
ե. Նոր Գվինեա, պատմության թանգարան, Լատինա կան գիր, Դավիթ Շինարար:

17. Ո՜ր շարքի հարադրավոր անվանումների բոլոր բաղադրիչներն են մեծատա­

ռով գրվում.

ա. Գ(գ)ի Դ(դ)ը Մ(մ)ոպասան, Հ(հ)ա րդա գողի ճ(ճ)ա ն ա պ ա րհ , Հ(հ)ա յկա կա ն

Բ(բ)արձրավանդակ, Ա(ա)նկախ Պ(պ)ետությունների Հ(հ)ամագործակցություն:
բ. Ա(ա)րևմտյան Հ(հ)այաստան, Ի(ի)սպանիայի Թ(թ)ագավորություն, Դ(դ)ավիթ
Ա(ա)նհաղթ, Հ(հ)այկական Տ(տ)ավրոս:
գ. Ա(ա)րտաշես Ա(ա) Բ(բ)արերար, Գ(գ)րիգոր Լ(լ)ուսավորիչ, Ծ (ծ)իր Կ(կ)աթին,
մ(մ)ազե Կ(կ)ամուրջ:
դ. Ա(ա)րևելյան Տ(տ )ա վրոս, Ն(ն)որ Ն(ն)որք, Ե(ե)րևանի Մ(մ)ատենադարան,
Խ(խ)որ Վ(վ)իրապի Վ(վ)անք:

18. Արտագրել մեծատառերը թողնելով միայն անհրաժեշտ դեպքերում:

ա. ՀԱՏԿԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ «ՍԱՍՆԱ ՇՌ ԵՐ» ՎԻՊԵՐԳԻ ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԵՐՈՍՆԵՐՆ ԵՆ
ՍԱՆԱՍԱՐՆ ՈՒ ԲԱՂԴԱՍԱՐԸ, ՄԵԾ ՄՀԵՐԸ, ԹԼՈԼ ԳԱՎԻԹԸ, ՓՈՔՐ ՄՀԵՐԸ:
բ. ՀԱՏԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ԵՎ ՓՈՔՐ ԱՍԻԱՅԻ ՀՆԱԳՈՒՅՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ԵՆ
ԱՐԱՏՏԱՆ, ՀԱՅԱՍԱՆ, ԽԱԹԹԻՆ, ԲԻԱՅՆԻԼԻՆ, ՄԵԾ ՀԱՅՔԸ, ՓՈՔՐ ՀԱՅՔԸ:
գ. ԱՐԵԳԱԿՆԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒԹՅԱՆ ՄՈԼՈՐԱԿՆԵՐԸ ՄԵԾ ՄԱՍԱՄԲ ՈՒՆԵՆ ՆԱԵՎ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐ ՓԱՅԼԱԾՈՒ, ԱՐՈՒՍՅԱԿ, ԵՐԿԻՐ, ՀՐԱՏ, ԼՈՒՍՆԹԱԳ, ԵՐԵՎԱԿ:
դ. ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՀԱՆԵԼՈՒԿՆԵՐ ԱՌԱՋԻՆ ԱՆԳԱՄ ԳՐԵԼ է ՆԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱ­
ԼԻՆ, ԻՍԿ ԱՌԱԿՆԵՐ ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇՆ ՈՒ ՎԱՐ ԴԱՆ ԱՅԳԵԿՑԻՆ:
ե. ՀԻՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ (ՀԵԹԱՆՈՍԱԿԱՆ) ԱՍՏՎԱԾՆԵՐՆ ԷԻՆ ԱՐԱՄԱԶԴԸ, ԱՆԱՀԻՏԸ,
ՎԱՀԱԳՆԸ, ԱՍՏՂԻԿԸ, ՆԱՆԵՆ, ՄԻՀՐԸ, ՏԻՐԸ, ՎԱՆԱՏՈՒՐԸ:
զ. ԸՍՏ ՀՆԴԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ԾԱԳՄԱՆ ԱՄԵՆԱՀԱՄՈԶԻՉ ՎԱՐԿԱԾԻ ՄԱՅՐ ԼԵԶՎՈՎ
ԽՈՍՈՂ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ԲՆԱԿՎԵԼ է ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԼԵՌՆԱՇԽ ԱՐՀՈՒՄ ԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՏԱ ՐԱ Ծ ՔՆ Ե ­
ՐՈՒՄ:

- 155-
 Յու. ԱվետիսյաՕ, 3. Զաքարյան

Գոյականի թիվը
Գոյա կա նի ուղիղ ձևը նշանակում է մեկ ա ռա րկա (մարդ, տուն, կին): Ձևափոխվե-
լով' հատուկ վերջավորություն ստ ա նա լով գոյա կա նը նշանակում է տվյա լ տեսակի
մեկից ավելի առարկաներ (մարդիկ, տներ, կանայք):
Գոյականի' առարկայի քանակի մեկ կամ ավելի լինելը նշանակելու հատկությունը
կոչվում է գոյականի թիվ:
Հայերենում գոյականն ունի երկու թիվ եզակի և հոգնակի: Եզակին նշանակում է
մեկ առարկա, իսկ հոգնակին' նույն տեսակի մեկից ավելի առարկաներ:
Սովորա բա ր հոգնակի թիվ չեն ստանում որոշ վերացական (ազնվություն, կամք,
վերացում, ճախր, ծաղր), անհաշվելի (օդ, նավթ, անագ), հավաքական (ամանեղեն,
ուսանողություն, վա ռելիք, ղեղորայք) և բացառիկ (տիեզերք, մթնոլորտ, լուսին, Մեծ
Բրիտանիա, Սահարա) առարկաներ նշա նակող գոյականներ:
Հա տ ուկ անունը հոգնակի թիվ ունենում է երկու ա ռա նձնա հա տ ուկ դեպքերում:
1. Միևնույն անունով մեկից ավելի անձ կամ իր նշա նակելիս Եկան տեր և տիկին
Արամյանները: Տիգրան Մեծի կառուցած երեք Տիգրանակերտներն էլ հայտնի քա­
ղաքներ են եղել: Արարատ լեռը կազմված է Մեծ և Փոքր Մասիսներից: Հասմիկներն
այսօր դասի չեն եկել:
2. Տվյա լ անձին կամ առարկային բնորոշ հա տկա նիշ ա նվանելիս Մենք վարդան-
ներ շատ ենք ունեցել: Երիտասարդությունս անցել է մոսկվաներում: Մեր նոր պատ­
մության մեջ սումգաիթներ շատ են եղել: Այս դեպքում բառը գրվում է փ ոքրա տա ռով
որպես հա տկա նիշ անվանող հա սա րա կ գոյական:

Ծանոթություն: Պետ ք է զգուշանալ երկու կամ ավելի միանման մասերից կազմված առար­
կաներ ցույց տվող գոյականների ( ա կ ն ո ց , ա կ ա ն ջ ա կ ա լ , տ ա բ ա տ , զ ո ւ գ ա գ ո ւ լ պ ա , տ ա բ ա տ ա ­
կ ա լ, ձ ե ռ ն ա շ ղ թ ա և այլն) հոգնակիի ձևերը եզակիի իմաստով գործածելուց ( ա կ ն ո ց ն ե ր դ ն ե լ):
Սխալի պատճառներից է այն, որ նման բառերը որոշ լեզուներում (ռուսերեն, անգլերեն) անե­
զական են:

Հոգնակի թվի կազմությունը

Գոյականի, ինչպես նաև գոյա կա նա բա ր գործա ծվա ծ այլ բառերի հոգնակի թիվը
կազմվում է ուղիղ ձևին եզակիին, ա վելա ցնելով -եր կամ -ներ վերջավորությունը:
Բացառություն են մարդ և կին բառերը, որոնց հոգնակին է մարդիկ, կանայք:
Տիկին, պարոն, անձ բառերը, բացի կանոնավոր տիկիններ, պարոններ և անձեր
ձևերից, կա րող են հոգնակի դառնա լ նաև տիկնայք, պարոնայք, անձինք անկանոն
ձևերով:

Միավանկ բառերի (այղ թվում փոխանուն ածականների) հոգնակին սովորաբար

կազմվում է -եր, իսկ բազմավանկներինը -ներ վերջավորությամբ' տն֊եր, պատ-եր,
տարր-եր, նյարդ֊եր, մեծ֊եր, շատ֊եր, սեղան-ներ, խաղալիք-ներ, եկեղեցի-ներ,
կատակերգություն՜ներ, մարգարտածաղիկ֊ներ, դինոզավր՜ներ, սիրամարզ՜ներ:
Բացառություն են հետևյա լ դեպքերը:
1. Մի շա րք միավանկ բա ռերի հոգնակին կազմվում է -ներ վերջավորությամբ (այս
բա ռերը նախկինում վերջա ցել են ֊ն հնչյունով, որը պ ա հպ ա նվել է հոգնակիում մի­
ա նա լով -եր վերջավորությանը) ակ-ներ, բեռ՜ներ, զառ՜նելւ, դռ՜ներ, եզ՜ներ,
թոռ՜ներ, լեռ՜ներ, ծոռ-ներ, ծնկ՜ներ, ձկ֊ներ, մկ՜ներ, նռ-ներ, մատ՜ներ, կռ-ներ,

֊ 156֊
 Հայոց լեզու

հարս-ներ, ինչպես նաև խ ոսա կցա կա ն ձեռ-ներ, ոտ-ներ (ձեռք-եր, ոտք-եր գրական
տարբերակներին զուգահեռ):
Բացառություն է նաև ռուս բառի հոգնակին ռոա-ներ (նախկինում ուռուս-ներ):
Ծանոթություն: Որոշ դասագրքերում այս շարքին են դասվում նաև ող և ռունգ բառերը,
որոնց ողներ, ոունգներ ձևերն ակնհայտորեն հնացած Են և անգործածական: Դրանց
փոխարեն այժմ գործածական Են ողեր, ռունգեր ձևերը:

Այս շարքի բառերը' որպես բա ղա դրյա լ բա ռերի վերջնա բա ղա դրիչներ, նույնպես

ստանում են -Օեր վերջավորություն (շողակներ, սառցալեռներ, շնաձկներ, դաշ-
տամկներ): Բացառություն են մատ և հարս բառերը, որոնցով վերջա ցող բա ղա դրյա լ
բառերը կարող են ստ ա նա լ նաև ֊եր (ցուցամատեր, բթամատեր, նորահարսեր,
ջրահարսեր):

2. Գաղտնավանկով վերջա ցող մի շա րք երկվանկ բա ռերի (այդ թվում դերանուն­

ների, փոխանուն ածականների, թվականների) հոգնակին կազմվում է ֊եր վերջա վո­
րությամբ ազդր-եր, աստղ-եր, ղուստր-եր, եզր-եր, զեբր-եր, ժանր-եր, լիտր-եր,
կադր-եր, կայսր-եր, կոճղ-եր, մավր-եր, մեղր-եր, մետր-եր, նեգր-եր, ոսկր-եր,
սանր-եր, վագր-եր, տեգր-եր, տետր-եր, ուստր-եր, հյուսն-եր, ինքն-եր-դ, ինն-եր,
բարձր-եր, թանձր-եր, ծանր-եր, կարծր-եր, համր-եր, մանր-եր, նոսր-եր, ցածր-եր,
փոքր-եր, փուխր-եր, քաղցր-եր և այլն: Միայն գամփռ, անգղ, արկղ բառերի
հոգնակին կա րող է կա զմվել ոչ միայն ֊եր, այլ նաև -ներ վերջա վորությա մբ'
գամփռ-{ն)եր, անգղ-(ն)եր, արկղ-(ն)եր:

3. Ստեղն, եղեգն, բևեկն պ ա րզ բա զմա վա նկ բա ռերը, ինչպ ես նաև -ազն, -եղն,

■ակն, -ոտն երկվանկ վերջնա բա ղա դրիչով բա րդ բա ռերը ստանում Են -եր վերջա վո­
րությունը ստեղն-եր, եղեգն-Եր, բևեկն-եր, արքայազն-եր, դյուցազն֊եր,
որմզդեղն-եր, շողակն-եր, հետիոտն-եր, այծոտն-եր և այլն:

4. Միւսվանկ (ինչպես նաև գա ղտ նա վա նկով վերջա ցող երկվանկ) վերջնա բա ղա դ­

րիչով բազմավանկ գոյա կա նների մի մասի հոգնակին կազմվում է ֊եր վերջա վորու­
թյամբ ձեռագր-եր, իրիկնապահ-եր, դեղատն-եր, դասագրք-եր, գաղթավայր-եր,
գիսաստղ-եր, այտոսկր-եր, բուժքույր-եր, ծակուծուկ-եր: Դրանք այն բառերն են,
որոնցում այդ վերջնա բա ղա դրիչը որպես գոյական, պահպանում է իր բուն իմաստը,
իր նախորդ բա ղադրիչին համադաս է (սարուձորեր, հարձուփորձեր, չեմուչումեր,
ապուպապեր, թերուդեմեր, նազուտուզեր) կամ նրա լրա ցյա լն է և նրա հետ միասին
ցույց է տալիս այդ բուն իմաստի տ ա րա տ եսա կը' գիր - ձեռագիր, հեռագիր, լրագիր,
ծրագիր, խորագիր, սևագիր, ճակատագիր, պահ - իրիկնապահ, ցույց - նստացույց,
շերտ - հանքաշերտ, ենթաշերտ, գիծ - փակագիծ, պարագիծ, տուն - առանձնա­
տուն, դեղատուն, թոնրատուն, հացատուն, ժամատուն, գրատուն, վերնատուն,
իջևանատուն, գիրք - դասագիրք, խնդրագիրք, վայր - արոտավայր, դաշտավայր,
սրբավայր, գաղթավայր, բնակավայր, քույր - հորաքույր, մորաքույր, բուժքույր, երգ -
մեներգ, զուգերգ, խմբերգ, օրհներգ, ասերգ, եղերերգ, մաս - հողամաս, թաղամաս,
զորամաս, պահեստամաս, ենթամաս, այց - ստուգայց, համայց, ձայն - ոտնաձայն,
գերձայն, կետ - ծայրակետ, միջնակետ, միջակետ, ստորակետ, ենթակետ, մակա­
կետ, եզր - ծովեզր, գետեզր, դուստր - արքայադուստր, իշխանադուստր, գոր(ք) -

- 157֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

հեծելազոր, կայազոր, թիկնազոր, շար(ք) - սյունաշար, ձայնաշար, հոդվածաշար,

ստեղնաշար, հատ(իկ) - նռնահատ, գարեհատ, մարգարտահատ, անցք - հորա­
տանցք, քթանցք, դիտանցք, ծխանցք, կոճականցք:
Սա նշանակում է, որ ձեռագիրը, հեռագիրը, ծրագիրը գրի տեսակներ են, առանձ­
նատունը, թոնրատունը, իջևանատունը տան տ եսա կներ են, միջնակետը,
ծայրակետը, ստորակետը կետի տեսակներ են և այլն: Այս բա ռերը մեծ մասամբ
կա րելի է ա րտ ա հա յտ ել բա ռակա պ ա կցությա մբ, որի գերա դա ս անդամը (լրացյալը)
հենց միավանկ վերջնա բա ղա դրիչն է, և բա ռակա պ ա կցությունը հոգնա կի դարձնելիս
֊եր վերջավորությունն է ստանում հենց այդ բաղա դրիչը' խնդրագրքեր - խնդիրների
գրքեր, ձեռագրեր - ձեռքի գրեր, նստացույցեր - նստած ցույցեր, միջնակետեր - մի­
ջին կետեր, դիտակետեր - դիտելու կետեր, ծովեզրեր - ծովի եզրեր, հեծելազորեր -
հեծյալ զորքեր, գարեհատեր - գարու հատիկներ, արքայադուստրեր - արքայի
դուստրեր, գիսաստղեր - գիսավոր աստղեր, ծխանցքեր - ծխի անցքեր:

Այլ դեպքերում միավանկ վերջնա բա ղա դրիչով բառն ստանում է ֊ներ վերջավո­

րությունը, ընդ որում այդ վերջնա բա ղա դրիչը չի ենթարկվում հնչյունափոխության
ակնարկագիր-ներ, կենսագիր-ներ, վիպագիր-ներ, բառարանագիր-ներ, հերթա-
պահ-ներ, հաշվապահ-ներ, մեծատուն-ներ, վաչկատուն-ներ, Ժամացույց-ներ,
կողմնացույց-ներ, լրտես-ներ, ստուգատես-ներ, կարմրախայտ-ներ, հանքա-
փոր-ներ, հարկահան-ներ, աստդակերպ-ներ, ելևէջ-ներ, քղանցք-ներ, լու-
սանցք-ներ, առանցք-ներ, միջանցք-ներ և այլն: Պ ա տ ճա ռն այն է, որ այս դեպքում
բա ղա դրյա լ բառը իր միավանկ վերջնա բա ղա դրիչի նշա նակա ծ երևույթի տարա­
տեսակ ցույց չի տալիս, օրինա կ վիպագիր նշանակում է ոչ թե «վեպի գիր», այլ «վեպ
գրող (անձ)», հաշվապահ նշանակում է ոչ թե «հա շվի պահ», այլ «հա շիվ պահող
(անձ)», մեծատուն նշանակում է ոչ թե «մեծ տուն», այլ «մեծ տուն ունեցող, հարուստ
(մարդ)», ժամացույց նշանակում է ոչ թե «ժամի ցույց», այլ «ժամ ցույց տվող
(սարք)», կարմրախայտ նշանակում է ոչ թե «կարմիր խայտ», այլ «կարմիր խայտեր
ունեցող (ձուկ)», հանքափոր նշանակում է ոչ թե «հանքի փոր», այլ «հանք փորող
(բանվոր)», քղանցք այժմ նշանակում է ոչ թե «քուղի անցք», այլ «հա գուստ ի փեշ»,
լուսանցք նշանակում է ոչ թե «լույսի անցք», այլ «էջեգրի ա զատ տարածություն»,
համերգ նշանակում է ոչ թե «ընդհանուր երգ», այլ «երգի հանդես», մակբայ
նշանակում է ոչ թե «վրայի բայ», այլ «բայի վրա դրվող բառ», տեսակետ այժմ
նշանակում է ոչ թե «տ եսնելու կետ, դիտ ակետ», այլ «կա րծիք, հայացք, մոտեցում»,
ձիաձետ նշանակում է ոչ թե «ձիու ձետ պոչ», այլ «ձիու պոչի տեսք ունեցող բույս»,
լիազոր նշանակում է ոչ թե «լրիվ զորք», այլ «բոլոր իրավունքներն ունեցող (անձ)»,
պատշար նշա նա կում է ոչ թե «պ ա տ երի շա րք», այլ «պ ա տ շա րող (անձ)»,
փայտահատ նշանակում է ոչ թե «փայտի հատիկ», այլ «փայտ հա տ ող (անձ կամ
սարք)»: Այսինքն այս դեպ քերում միավանկ բառը բա ղա դրյա լ բառի կազմում իր գո­
յականական բուն իմա ստ ով չէ, որ հանդես է գա լիս, այլ մի նոր, մեծ մասամբ բայա­
կան, երբեմն էլ' փոխ ա բերա կան իմաստով:

Հիմնականում այդպես է նաև գոյականական կամ բայական միավանկ վերջնա ­

բա ղա դրիչով փոխանուն ա ծա կա նների դեպքում: Օրինա կ լայնեզրներ նշանակում է
«լայն եզրով գլխ ա րկներ» (այլ ոչ թե «լայն եզրեր»), շատակերներ նշանակում է
«շատ ուտ ող մարդիկ» (այլ ոչ թե «շատ կերեր»), վարդագույններ նշանակում է
«վարդի գույնի ինչ-որ բաներ» (այլ ոչ թե «վարդի գույներ»), հաստափորներ նշանա­
կում է «հաստ փոր ունեցողներ» (այլ ոչ թե «հաստ փորեր»):

- 158֊
 Հայոց լեզու

Միավանկ (ինչպես նաև գա ղտ նա վա նկով վերջա ցող երկվանկ) վերջնաբաղադրի­

չի ածական լինելու դեպքում բառն ստանում է -եր վերջավորություն, եթե, ըստ վերո­
հիշյալ կանոնի, այդ բաղադրիչը նույն իմաստն ունի, ինչ առանձին կիրառության
դեպքում ամենամեծերը, մեծամեծեր, գերծանրեր, ամենափոքրերը, կիսաքաղցրեր և
այլն, բայց հավասարամեծները, մարդաշատները, սրտաբացները և այլն:

Այնուամենայնիվ, կան միավանկ վերջնա բա ղա դրիչով բառեր, որոնք շեղվում են

կանոնից (սարահարթեր, նախագծեր, մանրէներ, ընձուղտներ, միրհավներ) կամ
ունեն երկձևություն' երկրաշարժ-(ն)եր, կայազոր-(ն)եր, լեռնանցք՜(ն)եր և այլն, ինչ­
պես նաև -պետ կամ -նիշ գոյական վերջնա բա ղա դրիչով բա ռերը' խմբապետ֊(ն)եր,
մարզպետ՜(ն)եր, քաղաքապետ-(ն)եր, չափանիշ-(ն)եր, դրամանիշ-(ն)եր, նամակա-
0ի2֊( 0 )եր:

Կան միավանկ վերջնա բա ղա դրիչով համանուններ, որոնցից մեկի հոգնակին

կազմվում է ֊եր, մյուսինը' -ներ վերջավորությամբ կախված իմաստից: Օրինա կ' մա­
տենագր՜եր «ձեռագիր մատյաններ, գրքեր» - մատենագիր՜ներ «մատյան գրող հե­
ղինակներ», հուշագր՜եր «մեմորանդումներ» ՜ հուշագիր՜ներ «հուշ գրող հեղինակ­
ներ», թթվասեր՜եր «թթվամշակված սերուցքներ» - թթվասեր՜ներ «թթու սիրողներ»,
սաոցահատ՜եր «սառույցի հատիկներ» ֊ սառցահատ՜ներ «սառույց հատող նավեր»,
քառատող-եր «չորսական տողեր» - քառատող՜ներ «չորս մասի բաժանողներ»:

Ծանոթություն 1: Լինում են և հոգնակիի ձևերի հիմքի տարբերության հետևանքով առա­

ջացած հարանուններ, օրինակ մանրամասն՜եր «մանրամասնություններ» և մանրամաս-եր
«մանրակներ, դետալներ»:
Ծանոթություն 2: -Եր վերջավորություն ստացող բառերը (ինչպես նաև հոգնակի թիվ
չունեցող անորոշ դերբայը) ֊ներ կարող են ստանալ ստացական հոգնակի կազմելիս աչք­
ներս, տուններդ, վիզները, սանրներդ, բանուգործներս, գնալներդ: Այդպես լինում է, երբ հողը
փոխարինում է ստացական ղերանվան հոգնակիին (մեր աչքը > աչքներս, ձեր տները >
տուններդ, իրենց վզերը > վիզները, նրանց շուրջը > շուրջները, մեր գոտկատեղը > գոտկա-
տեղներս, ձեր գնալը > գնալներդ) նշանակելով, որ տփալ առարկան (կամ առարկաները),
տվյալ տեղը վերաբերում է յուրաքանչյուրին:

Հավաքական գոյականներ
Մի շարք գոյականներ, ձևով եզակի լինելով, բովանդակությամբ «հոգնակի» են,
այսինքն' ցույց են տալիս միա տեսա կ առա րկա ների բազմություն, հա վա քա կա նու­
թյուն ամբոխ, ժողովուրդ, հասարակություն, ազգ, բնակչություն, զորք, բազմություն,
նախիր:
Միևնույն տեսակի առարկաների հավաքական ամբողջություն նշանակող գոյա­
կանները կոչվում են հավաքական գոյականներ կամ հավաքական անուններ:
Սրանք մյուս գոյա կա նների նման կա րող են դառնա լ հոգնա կի' ամբոխներ, ժողո­
վուրդներ, զորքեր, նախիրներ, բազմություններ:
Հավաքական իմա ստ ով է գործա ծվում նաև մաս բառը մի շա րք կապակցություն­
ներում ու բաղադրություններում' ներկաների մի մասը, նրանց մեծ մասը, բերքի գե­
րակշռող մասը, մեծամասնությունը:
Եզակի թվով հավաքական գոյականները ենթակա լինելիս վերցնում են եզակի
թվով ստորոգյալ (Կանանց մեծ մասը չմասնակցեց ժողովին: ժողովուրդը հզոր ուժ է:
Զորքը շարժվեց առաջ):

- 159-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

Հոգնակերպ գոյականներ
Հոգնակերպ գոյականները, ձևով լինելով հոգնակի, բովանդակությամբ եզակի
են, այսինքն ունեն հոգնա կերտ վերջավորություն, սակայն նշանակում Են մեկ
ա ռա րկա եզակի թիվ են և ենթակա լինելիս վերցնում են եզակի թվով ստորոգյալ:
Դրանք մեծ մասամբ ա շխ ա րհա գրա կա ն անուններ են Նիդերլանդներ, Ամերիկայի
Միացյալ Նահանգներ, Տեղեր (գյուղ), Արտեր (կղզի): Այսպիսի անունները հոգնակի
թիվ չունեն:
Սրա նցից տա րբեր են որոշ լեռնաշղթաների անուններ (Ալպեր, Կարպատներ,
Կորդիլիերներ, Անդեր, Ապենիններ, Պիրենեյներ, Հիմա լա յներ), որոնք թեև աշխար­
հա գրակա ն մեկ ա ռարկա են նշում, սակայն ունեն մերթ հոգնա կիի «լեռներ» իմաս­
տը (Ալպյան լեռներ, Կարպատյան լեռներ), մերթ եզա կիի «լեռնաշղթա, լեռնահամւս-
կա րգ» իմաստը (Ալպյան լեռնաշղթա, Կարպատյան լեռնա հա մա կա րգ): Հետևաբար
դրանք վերցնում են մերթ հոգնակի թվով ստ որոգյա լ (Ալպերը շատ բա րձր են), մերթ
եզա կի թվով (Ալպերն ունի 1200 կմ Երկարություն):

Անեզական գոյականներ
■Անք, -ենք, -ոնք, -ունք ա ծա նցներով կա զմվա ծ ա նձնա նիշ բա ռերը (Վարդանանք,
Հա սմիկենք, պապոնք, Բադունք) թեև չունեն հոգնա կիի վերջավորություն, բայց ար­
տահայտում են հոգնա կի թիվ և ստ որոգյա լի կամ բա ցահա յտիչի (բացահայտյալի)
հետ գործա ծվելիս պա հա նջում են հոգնա կի թվով համաձայնություն (Հրավիրված
էին նաև տնօրենենք: Արամենք' մեր ա զգա կանները, ապրում են Վանաձորում):
Դրանք եզակի թիվ չունեն:

Ծանոթություն: Նույն ածանցներով իրանիշ բառերը գրական հայերենում արտահայտում

են եզակի թիվ (զրկանք, ցրոնք, ուլունք, իրավունք): Դրանց մի մասը հոգնակի թիվ չի ունենում
(թշնամանք, զարթոնք, արբունք, լորձունք):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

19. Ընդգծեք եզակի թվով 5 գոյական.

ա. գրա բեր, նոթեր, գիշա կեր, աղանդեր, բուլդոզեր, տ ա րբեր, վերջընթեր, եթեր,
ընկեր, դարիվեր
բ. կա յքեր, պ ա տկեր, լա պ տ եր, առընթեր, կերկեր, հողա տ եր, թխահեր, աներ,
պիոներ, ա նձնվեր
զ. ա ներեր, ցենտ ներ, գիշեր, կրտ սեր, թթվասեր, շնա սեր, սուսեր, անսեր,
հրավեր, բնավեր

20. Ընդգծեք հոգնակի թվով 5 գոյական.

ա. վերվեր, կրիաներ, անտեր, երկնա քեր, հորդա ներ, հա յա սեր, հսկաներ, թվեր,
ցեցա կեր, վկաներ
բ. խալդեր, տ երտ եր, հա մստ եր, ներկա ներ, թիեր, պ ա տ վեր, |վեր, ստվեր,
ուլա տ եր, ջրեր
զ. բա նբեր, ա լա ններ, տ ա նտ եր, գա թ ա ներ, թթուներ, տ նա տ եր, հրա վեր,
ընծաներ, նվեր, ջղեր

- 160-
 Հայոց լեզու

21. Ընդգծե՜ք 3 գոյական, որոնք հոգնակին կազմում են ֊եր վերջավորությամբ.

ա. մակաբույծ, զորամաս, պ ա տճեն, սրունք, մա տնաչա փ, կողր

բ. կատակերգ, խ աղավար, կաթսայատուն, ընծա յա գիր, հրահա նգ, մարտանկար
գ. ջահակիր, կոճղ, յուղա ներկ, կողմնա ցույց, մա րգա դա շտ , մարղ
դ. վիպագիր, ենթակետ, դիմախաղ, սպի, կայսր, հարս

22. Ընդգծե՜ք 3 գոյական, որոնք հոգնակին կազմում են ֊ներ վերջավորությամբ.

ա. ջրմուղ, ուղղա լա ր, տիկին, ջրա փ ոս, ծա ծկա փ եղկ, որմնադիր

բ. հայտագիր, ակնա բույժ, գանձարկղ, բա րձրա խ ոս, հրթիռ, վագր,
գ. սկյուռ, անվադող, բնագիր, գործա տ ու, սարալանջ, մանկավարժ
դ. հենապատ, նվագավա ր, ա կա նջօղ, ներդիր, ուղեցույց, խաչքար

23. Ընդգծե՜ք հավաքական 5 գոյական.

ա. որակ, նախիր, բանակ, մոխիր, ծա ռա ստ ա ն, ամանեղեն, Չինա ստ ա ն, ա ռա ծա ­

նի, լուսեղեն, մատանի
բ. ժողովուրդ, վտառ, խորհուրդ, գա րդեղեն, պ ա տառ, նամականի, հրեղեն, աշ-
խատւսկագմ, սպեղանի, կա շեկա զմ
գ. խմբաքանակ, ամբոխ, ա շա կերտություն, ա յգեստա ն, նավատորմ, լավություն,
ճստճսւոան, մեծա քանա կ, միջնորմ, քա յլա փ ոխ
դ. ազատություն, ա նձնա կա զմ, ոստիկանություն, նրբա կա զմ, հանցախ ումբ,
ազատանի, հողաթումբ, ոհմակ, հովանի, բլրա կ

24. Փակագծերում տրված բառերից ընդգծե՜ք ճիշտը:

ա. Տարեվերջին պ ա րզվեց, որ (հանքափորերը, հանքափորները) բա րեխ ղճորեն

կատարել են իրենց խոստումը:
բ. Ընտրողների մեծամասնությունը քվեա րկել (էր, էին) ընդդիմության օգտ ին,
սակայն ընտրությունները չեղյալ համարվեցին:
գ. Կարինեն (ակնոցի, ակնոցների) փոխարեն այժմ ոսպնյակներ է դնում:
դ. Խնձորը հավաքում և խնամքով դարսում էինք փայտե (արկղների, արկղերի) մեջ:
ե. Ընդդիմությունը որոշեց ա ռա ջիկա յում իր բողոքն ա րտ ա հա յտ ել (նստ ա ցույցե­
րով, ն ստ ա ցույցերով) և երթերով:
զ. Նիդերլանդները դեմ (է, են) քվեա րկել Եվրամիության ընդլայնման ծրագրին:
Է. Խնջույքի վերջում տ ա նտիրուհին մա տ ուցեց (աղանդեր, աղանդներ) և սուրճ:
ը. Միջնադարի մեր (մատենագրերը, մատենագիրները) մեզ թողել են մշակութա­
յին անգնահատելի ժառանգություն:
թ. ժողովականների զգա լի մասը (չէր, չէին) լսում զեկուցողին:

Որոշյալ և անորոշ առումներ

Գոյականի ուղիղ ձևը (երգ, տուն, կին, տղա) նշանակում է'
• խոսողին և կամ խոսակցին անծանոթ ա ռարկա (Նորություն ունեմ: Ի՞նչ գիրք ես
կարդում: Մի մարդ է գալիս),
• ընդհանրապես առա րկա (Փողոցում մարդ չկա),

֊ 161֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

• առա րկա , որի որոշակիությունը խ ոսա կիցների համար կարևոր չէ (Առավոտյան

եկավ մեր տուն):
Ձևա փ ոխ վելով, այսինքն' հա տուկ վերջա վորություն հոդ ստ ա նա լով (երգը,
տունը, կինը, տղան)' գոյա կա նը նշանակում է խոսողին և կամ խոսակցին հայտնի
կամ խոսքում արդեն հիշա տ ա կվա ծ ա ռա րկա (Փ ողոցով մի մա րդ էր անցնում: Այդ
մարդուն ոչ ոք չէր ճանաչում):
Խոսողին և կամ խոսակցին առարկայի ծանոթ կամ անծանոթ լինելը արտահայ­
տելու հատկությունը կոչվում է գոյականի առում:
Հայերենում գոյականն ունի երկու առում անորոշ և որոշյալ:
Անորոշ ա ռումով են թե՜ եզակի, թե՜ հոգնա կի թվով գոյականները, եթե հոդ չունեն
(տղա, տղաներ, ծառ, ծառեր):
Գոյականի անորոշ առումը շեշտում են մի, ինչ-որ, որևէ և այլ անորոշ դերանուններ:

Որոշյալ առման կազմությունը

Գոյա կա նի որոշյա լ առումը կազմվում է' ուղիղ ձևին' անորոշին (եզակի կամ
հոգնակի թվով, ուղղական կամ սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովով), ա վելա ցնելով ֊ը կամ
-ն վերջամասնիկը: Բացառություն է Աստված բառը, որը Եզակի ուղղականում առանց
վերջա մա սնիկի էլ կա րող է որոշյա լ ա ռումով լինել Աստված մեզ հետ է: Հոգնակիում
որոշիչ հոդ չեն ստա նում մարդիկ, կանայք, տիկնայք, պարոնայք, անձինք բառերի,
-անք, -ենք, -ոնք, -ունք ա ծա նցներով ա նձնա նիշ բա ռերի (Վարդանանք, Սուրենենք,
խնամոնք, Թելունք) ուղղականն ու սեռա կա ն-տ րա կա նը:
Որոշյալություն արտահայտող վերջամասնիկը կոչվում է որոշիչ հոդ:
Ձա յնա վորով վերջա ցող բա ռերը միայն ն հոդ են ստանում (տղան, Կարոն, առուն,
այգին, Նարինեն):
Բա ղա ձա յնով վերջա ցող բառերն ը հող են ստանում բա ղա ձա յնով (այղ թվում
ե -ո վ և ո -ո վ ) սկսվող բա ռերից ա ռա ջ (ա ղջիկը գնաց, լուսինը երևաց, հրանոթները
որոտացին):
Ը հոդը ձա յնա վորով (ինչպես նաև սկ, ստ, սպ, սթ, սք, սփ, զգ, զդ, զ ր -ո վ ) սկսվող
բա ռերից ա ռա ջ կա րող է Փ ոխ ա րինվել ն հոդով աղջիկը ասաց կամ աղջիկն ասաց,
Հասմիկը սպասում է կամ Հասմիկն սպասում է: Այս փոխ արինումը սովորա բա ր չի
կա տարվում այն դեպքում, երբ բանավոր խոսքում հոդ ստ ա ցա ծ բառից հետո
դադար է լինում (հա տկապ ես թվարկման ժամանակ), որը գրա վոր խոսքում արտա­
հայտվում է ստորա կետով, բութով կամ տրոհության այլ նշա նով (Կարենը, Արամը և
ես կգանք ք ե զ հետ: Հա սմիկը իմ մեծ քույրը, ուսա նող է):
Բա ղա ձա յնով վերջա ցող բա ռերը միայն ն հող են ստանում օժա նդա կ բայից և էլ
շա ղկա պ ից ա ռա ջ Արմենն էր եկողը, Զվարթն էլ գնաց:

Ծանոթություն: Կետադրական նշանը հաճախ ոչ թե առոգանական դադարի, այլ ընդամենը

քերականական հարաբերության արտահայտություն է, հետևաբար նրանից առաջ չի
բացառվում ն հոդի առկայությունը (Խոսքն, իհարկե, դրա մասին է), հատկապես բանավոր
խոսքում դա հաճախակի հանդիպող երևույթ է, սակայն գրավոր խոսքում հանձնարարելի չէ:

Որոշյա լ առման դեպքում ը, ն -ի փոխարեն կա րող են գործա ծվել նաև ս և դ հոդե­

րը' միաժամանակ ա րտ ա հա յտ ելով ստացականություն, դիմորոշություն կամ ցուցա ­
կանություն քույրս եկավ, գիրքդ կարդացի, ես նվաստս, դուք ուսանողներդ, վեր­
ջերս գեղեցկացել է:

֊ 162-
 Հայոց լեզու

Վա րժություններ

25. Ընդգծէք անորոշ առումով 5 գոյական.

ա. տնօրեն, հյուլեն, հասցեն, պ ա տճեն, միջօրեն, ապավեն, քվեն, քերծեն, այբու­

բեն, ծովահեն
բ. մարգարեն, ցորեն, ծվեն, ա սեկոսեն, ժա պ ա վեն, հրազեն, բազեն, շիմպանզեն,
պարեն, ափսեն
գ. ագին, հագին, բագին, ա յրուձին, վրձին, սվին, շվին, կա ցին, ա քա ցին, դարբին
դ. ներբան, գուլպ ա ն, կորնգան, նոպան, սպան, հրահան, դերձա ն, կաթսան,
գուսան, հարիսան

26. Ընդգծեք որոշյալ առումով 5 գոյական.

ա. ապակին, տիկին, տնկին, նախկին, թխկին, լուցկին, ոսկին, երեցկին, կարկին,

կրկին
բ. շիլան, թալան, փալան, գլան, կռվան, հանգրվան, բակլան, օսլա ն, կուլան,
կթղան
գ. հերյուն, ավյուն, լուն, ձուն, չուն, կնյուն, կորյուն, ուրուն, արուն, ձեղուն
դ. լոքոն, ջարդոն, թերթոն, դշխոն, երեկոն, բոքոն, թափոն, դրածոն, զրոն, գործոն

27. Փակագծերում տրված բառերից ընդգծեիք ճիշտը:

ա. — (Աստված, Աստվածը) ք ե զ հետ, — ասաց իշխանը, խթանեց ձին և հեռացավ:

բ. Մեր (թիմն, թիմը) հաղթեց գավաթի մրցաշարում:
գ. Քա ղբա նտ ա րկյա լների (կանայք, կանայքը) նստ ա ցույց են սկսել կա ռա վա րու­
թյան շենքի առջև:
դ. Վերջապես (ուղեկցողն, ուղեկցողը) եկավ, և մեր ա րշա վա խ ումբը շա րունա կեց
ճանապարհը:
ե. Քիչ անց (ամպրոպը, ամպրոպն) որոտ ա ց, և սկսվեց տ եղատա րա փը:
զ. (Կարենն, Կարենը)' իմ ա վա գ (եղբայրը, եղբայրն), արդեն ա վա րտ ել է դպրոցը:

Հոլով և հոլովում
Գոյականի ուղիղ ձևը նշանակում է
• գործողություն կա տ ա րող ա ռա րկա (Մի մարդ եկավ: Տանտիրուհին թույլ է տվել),
• գործողությունը կրող ա ռարկա (Խնձոր շատ եմ սիրում),
• այն առարկան, որին ուղղվա ծ է խոսքը (Արա՜մ, ես գնում եմ),
• որևէ ա ռարկայի բնութագրող ա ռա րկա ' որպես որոշիչ (Ուսուցիչ Արամյանին
տեսա) կամ ստ որոգելի (Ես ուսուցիչ եմ) և այլն:
Ձևափոխվելով' հատուկ վերջավորություն' հոլովիչ ստ ա նա լով կամ թեքվելով'
գոյականը ա րտահա յտում է զա նազան այլ հա րաբերություններ ա ռա րկա ների կամ
հատկանիշների հետ
• պատկանելություն (Կապել էր մայրիկի գոգնոցը),
• առարկա, որից ծագում է գործողությունը (Չի մոռա ցել հորից ստ ա ցա ծ խրատը),
• առարկա, որով կատարվում է գործողությունը (Հա ցը կտրեց ձեռքերով),
• առարկա, որի ներսում կատարվում է գործողությունը (Դաշտում խոտ էին
հնձում) և այլն:

- 163-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գոյականի այն հատկությունը, որ ձևափոխվելով արտահայտում է զանագան հա­

րաբերություններ այլ առարկաների կամ հատկանիշների հետ, կոչվում է հոլովում:
Ամեն մի հոլովա ձևը կոչվում է հոլով: Հայերենում գոյականն ունի հոլովական
հինգ ձև:

Ուղղական հոլովի ձևը

Ուղղական (ուղիղ) հոլովով են թե' եզա կի, թե' հոգնակի թվով, թե' որոշյա լ, թե
անորոշ ա ռումով գոյականները, եթե հոլովիչ կամ ներքին թեքում չունեն տղա,
տղաներ, տղան, տղաները, ծառ, ծառեր, ծառը, ծառերը, տուն, տունը, տներ:

Թեք հոլովների կազմությունը

Գոյա կա նի թեք հոլովները կազմվում են անորոշ ա ռումով ուղիղ ձևին ուղղական
հոլովա ձևին (եզակի կամ հոգնա կի թվով) ա վելա ցնելով որևէ հոլովիչ կամ ուղիղ ձևը
ենթա րկելով ներքին թեքման: Կա հոլովիչների (կամ ներքին թեքման) չորս խումբ.
1. սեռա կա ն-տ րա կա նի հոլովիչ (-ի, ֊ու, ֊ան, ֊ոջ, ֊վա կամ -ց) կամ ներքին թեքում
(ա կամ ո),
2. բա ցա ռա կա նի հոլովիչ (-ից կամ ֊ուց),
3. գործիա կա նի հոլովիչ (-ով կամ ֊բ),
4. ներգոյականի հոլովիչ (-ում):

Ուղիղ ձևերից բացի որոշիչ հոդ կա րող են ստ ա նա լ նաև սեռա կա ն-տ րա կա նի

հոլովիչով (կամ ներքին թեքմամբ) բա ռաձևերը՝ քա ղա քին, քա ղա քներին, այգուն,
գարնանը, ընկերոջը, օրվան, ուրախությանը, եղբորը, աղջկան, ղստերը:
Սեռա կա ն-տ րա կա նում որոշիչ հոդ չեն ստանում միայն ֊ց հոլովիչով բառաձևերը
(պապոնց, Արամենց), որոնք միշտ որոշյա լ առումով են, ինչպես նաև անկանոն
մարդկանց, կանանց, տիկնանց, անձանց ձևերը:
Ս և դ հոդ կա րող են ստ ա նա լ գոյականի բոլոր բա ռա ձևերը' ընկերներիդ, եղբորս,
ձեռքերիցս, մտքովդ, աշխ արհումս, կանանցդ:

Սովորա բա ր ներգոյականի ֊ում հոլովիչ չեն ստանում, ներգոյական հոլով չունեն

ա նձերի ու կենդանիների հատուկ ու հա սա րա կ անունները (Կարինե, Արամ, տղա,
քույր, բժիշկ, կարապ, օձ, գայլ, Չա լո), ինչպես նաև -ություն, -ում ածանցներով
վերացա կա ն գոյա կա նները (էություն, ագնվություն, գգուշա ցում, ցասում): Այդ բառե­
րի ներգոյական հոլովի իմաստն արտահա յտվում է սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովա ձևի և
մեջ կապի միջոցով էության մեջ, ցասման մեջ, տղայի մեջ, օձի մեջ: Մեջ կապով
այսպիսի կազմությունները ներգոյականի հոլովա ձևեր չեն:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

28. Ընդգծեք ուղղական հոլովի 5 ձև.

ա. տիկին, հատակին, մարտին, գետին, կաղին, կողին, ջրվեժին, բաժին, խուրջին,

հա ղա րջին
բ. թութակից, խ ոսնա կից, կողա կից, դա շնա կից, ծուղա կից, խ ոսա կից, ուղեկից,
խոյակից, մա սնա կից, կղզյա կից
գ. կորով, գորով, նավով, կավով, ժողով, տողով, տաղով, մաղով, կողով, հոլով

- 164֊
 Հայոց լեզու

դ. այգում, ոռոգում, շենքում, խաղում, հակազդում, փլուգում, երկնքում, անկում,

շտկում, որջում

29. Ընդգծե՜ք սեռական-տրական հոլովի 5 ձև.

ա. օրվա, տեսքով, գիշերվա նից, շա րժմա մբ, կրակի, այգուց, որդու, քրոջ,
Հակոբենց, անտառի մեջ
բ. կրկին, գրկին, շոգին, հոգին, գերանդին, հացին, այրին, բանալին, ուղին, օղին
գ. արփին, դարբին, գետին, լորին, բագին, դարչին, սարին, ձորին, լուսին, տիկին
դ. շղթային, ջղային, շիլա յին, ընծային, ռնգային, հսկային, տենդային, վկային,
թաղային, յուրային

30. Ընդգծե՜ք բացառական հոլովի 5 ձև.

ա. որդուց, վահանով, այգուց, հարթակում, գնդա կից, գա վիթների, գումարման,

անտառից, Վահանենց, փ ա ստ ից
բ. թղթակից, հա տ ա կից, լծա կից, տ ա րելից, զինա կից, հոլով ա կից, դրկից,
քարացից, վարակից, մա կա րդա կից
գ. հոգուց, ուղուց, սպ իտ ա կուց, էգուց, գոտ ուց, նեղուց, ա յտ ուց, ոզնուց,
դեղնուց, ապակուց

31. Ընդգծեք գործիական հոլովի 5 ձև.

ա. հրով, եզրում, սանրով, պ արկեր, պանրով, խաղողի, սայրով, պատին, թեյով,

կարագից
բ. կորով, գորով, հոտով, գինով, ժողով, կողով, խռով, հոլով, ապահով, կաթնով
գ. անվրդով, համով, գա մով, տ ա քուհով, սերով, հոգեթով, սիրով, սարով,
ուշիուշով, ջա տ ա գով
դ. պ ա տ շգա մբ, միությա մբ, ա մենա բա մբ, կա ղա մբ, ցա սմա մբ, ա պ ստ ա մբ,
արյամբ, իրավամբ, անվամբ, կա տարմա մբ

32. Ընդգծե՜ք ներգոյական հոլովի 5 ձև.

ա. կրակում, լիտրով, խոսքում, կողքից, հարկում, վարկեր, կերպարում, երեսին,

կարգում, կապանցի
բ. բախում, ծագում, ստուգում, դրվագում, ազդում, խնդում, ա րձա կում, բուժում,
խուժում, քանդակում
գ. հակում, վատնում, հանդիպում, ցա տ կում, ա րդուկում, գրա ռում, գա նձում,
բարձում, զղջում, ցա սում
դ. յուղում, կա զմում, դիմում, շղթայում, հա նում, խ ա փա նում, միա վորում,
գլանում, ժամանում, զինում
ե. շաղկապում, պա տում, նկրտում, մեծարում, խավարում, այրում, նվիրում,
կոչում, թորում, միացում

33. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Տղամարդիկ (կանանցում, կանանց մեջ) ամենից ավելի գնա հա տում են

նվիրումը և հավատարմությունը:

- 165-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ. Այսօր մեր (փողոցով, փ ողոցովն) ա նցնելիս սայթաքեցի և քիչ էր մնում մեքենա­

յի բախվեի:
գ. «Տ ե ս ն ե ս օ ր ե ր ի ց մի օր (ա ստ վա ծ, ա ս տ վ ա ծ ը ) կ պ ա տ ժ ի ՞ ա յդ ավազակնե­
րին», — մրմնջում էր ծերունին:
դ. — (Զգուշություն, զգուշությունը) լա վ բան է, — ինձ միշտ խրատում էր պապս:
ե. Քիչ հետո գնա լու ենք քա ղա քի (կենտրոնը, կենտրոն):
զ. Ես հիմնարկի բոլոր (տիկնանց, տ իկնա նցը) կզգուշա ցնեմ, որ միջոցառմանը
մա սնա կցելու են միայն տղամարդիկ:

Գոյականի հոլովումները (հոլովման տիպերը)

Եզա կի սեռա կա ն-տ րա կա նի հոլովիչների (կամ ներքին թեքման) տարատեսակ­

ները բնորոշում են գոյա կա նի հոլովման տիպերը կամ հոլովումները: Կան ութ տիպի
կանոնավոր հոլովումներ (ի, ու, ան, ոջ, վա, ց արտաքին և ա, ո ներքին հոլովումներ)
և մի քա նի ա յլա ձև հոլովումներ (տե ս Աղյուսակ 1 -2 էջ 168-169):
Ս եռա կա ն-տ րա կա նի' հոլովիչով կա զմվա ծ (արտաքին թեքման) ձևերը երբեմն
կոչվում են նաև վերջավոր, իսկ ներքին թեքմամբ կա զմվա ծ ձևերը անվերջավոր:

Ա. Արտաքին հոլովումներ

Ի հոլովում

Ի հոլովման է պ ատկանում գոյա կա նների մեծագույն մասը (ծառի, գրքի, ձվի,

տղայի, դասատուի), այդ պ ա տ ճա ռով էլ ի հոլովումը համարվում է ընդհանրական
տիպ:
Ի հոլովման է ենթարկվում նաև մյուս տիպերին պ ա տկա նող բոլոր այն բառերի
հոգնակին, որ կազմվում է -(ն)եր վերջավորությամբ' գինիների, ձկների, տարիների,
քույրերի, հայրերի, տների, աղջիկների, սերերի, մահերի և այլն:

Ու հոլովում

Ու հոլովման են պատկանում.
1. ֊ի -ո վ վերջա ցող բազմա վանկ բա ռերի մի մասը, որոնց ֊ի վերջնահնչյունը
փոխարինվում է ֊ու վերջավորությամբ այգի - այգու, ուռենի - ուռենու, բանալի -
բանալու, Րաֆֆի - Րաֆֆու, Խորենացի - Խորենացու, Չայկովսկի - Չայկովսկու,
Լոռի - Լոռու,
2. բոլոր բայերի ա նորոշ դերբայը, ինչպես նաև անկողին, ամուսին, մարդ, ձի
բառերը, որոնց ուղղականի ձևին ավելա նում է ֊ու վերջավորությունը գրել - գրելու,
կարդալ - կարդալու, անկողին - անկողնու, ամուսին - ամուսնու, մարդ - մարդու,
ձի - ձիու:
Ն շվա ծ թեք ձևերից է կազմվում նույն բա ռերի բա ցառա կա ն հոլովը' այգուց,
Րաֆֆուց, գրելուց, ամուսնուց, ձիուց:

Ծանոթություն 1: Մարդ բառի հոգնակին (մարդիկ) և դրա թեք ձևերը (մարդկանց,

մարդկանցից, մարդկանցով) անկանոն են:

- 166-
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն 2: Ու հոլովման պատկանող բառերից զուգահեռաբար նաև ի հոլովման են

ենթարկվում
• կաշի բառը' կաշվի, կաշվից, կաշվով, կաշվում, ընդ որում այս ձևերի հիմքը անկանոն
կազմություն ունի.
• -ելի, -ալի, -անի ածանցներով մի քանի գոյականներ հայելիի, ածելիի, բանալիի,
ալկալիի, խնկալիի, սպեղանիի.
• մի քանի հատուկ անուններ' Մեղրիի, Մուղնիի, Վեդիի, Լոռիի, Գյումրիի, Մոսիի, Աղասիի,
Րաֆֆիի, Քենեդիի, Գարիբալդիի, Գորկիի և այլն.
• մի շարք հասարակ անուններ' այրիի, այրուձիի, գերանդիի, գերիի, խեցիի, կանաչիի,
նավաստիի, նարդիի, շաշկիի, ջորիի, սռնիի, ցնցոտիի, քեռիի, օղիի և այլն:
Ծանոթություն 3: -Ելի, ֊ալի, ֊անի ածանցներով ածականների, մի շարք հատուկ անուննե­
րի, թի, դի, դար բառերի' ու հոլովմամբ ձևերը (պիտանու, խղճալու, պատվելու, Անու, Շուշու,
Փարպու, Բջնու, Արենու, Արտենու, Նոր Գեղու, Բերկրու, Սոչու, թիու, դիու, գարու) հնացած են
կամ խոսակցական, ոչ գրական:
Ծանոթություն 4: Անկողին, մարդ, ամուսին բառերի ի հոլովմամբ ձևերը' անկող(ի)նի,
նարդի, ամուս(ի)նի, խոսակցական, ոչ գրական են:
Ծանոթություն 5: Ու հոլովման պատկանող մի շարք բառեր գործիականում և ներգոյակա­
նում հիմքային զուգաձևություն ունեն' այգ(ի)ով, այգ(ի)ում, լուցկ(ի)ով, լուցկ(ի)ում, տար(ի)ով,
տար(ի)ում, ուղ(ի)ով, ուղ(ի)ում, ընկուզեն(ի)ով, որդ(ի)ով, պատան(ի)ով, մատան(ի)ով,
բանալ(ի)ով և այլն:

Վա հոլովում

Վա հոլովման են պ ատկանում մի շա րք ժա մա նակա նիշ բա ռեր ժամանակ, ժամ,

օր, շաբաթ, ամիս, տարի, երեկ, այսօր, վաղը, էգուց, առավոտ, կեսօր, ցերեկ, գիշեր,
կեսգիշեր, առաջ, վաղուց, շուտ, անգամ, երբ' ժամվա, վաղվա, ցերեկվա, առաջվա:
Նշված թեք ձևերից են կազմվում նույն բա ռերի գործիա կա ն և բա ցառա կա ն
հոլովները վաղվանով, վաղվանից, առաջվանով, առաջվանից:

Ծանոթություն 1: Նույն բառերը այլ (ոչ ժամանականիշ) իմաստով գործածվելիս սովորա­

բար ենթարկվում են այլ հոլովման' օրի, ժամի, ամսի, գիշերի, կեսօրի, կեսգիշերի, առաւխտի,
ժամանակի, տարու և այլն (Այս ի՜նչ օրի ես հասել: Հանգուցյալ պապիս տարուն հավաքվել
էին բոլոր հարազատները: «Առավոտի» վերջին էջում հետաքրքիր լուր կար: Այս ուշ ժամին
ի՞նչ եք ւսնում այստեղ: Ամսի 5-ին կիրակի է):
Ծանոթություն 2: Վա հոլովման պատկանող բառերի մեծ մասի բացառականը կարող է
կազմվել ոչ միայն սեռական-տրականի (ամսվան-ից, շաբաթվան՜ից, գիշերվան֊ից), այլև
ուղղականի ձևից (ամս-ից, շաբաթ՜ից, գիշեր՜ից):
Ծանոթություն 3: ժամանականիշ վայրկյան, րոպե, դար, երեկո բառերը ենթարկվում են ի
հոլովման վայրկյանի, րոպեի, դարի: Րոպեյվա, դարվա, երեկոյվա, ինչպես նաև այժմվա
ձևերը համարվում են ոչ գրական:
Ծանոթություն 4: Վա հոլովման պատկանող բառերը կարող են ունենալ նաև սեռա­
կան-տրականի ձևից կազմված գործիականի և ներգոյականի ձևեր (օրվանով, օրվանում,
վաղվանով, վաղվանում), որոնք իրականում փոխանուն հատկացուցիչի հոլովաձևեր են
(Վաղվա ծրագիրն ավելի գրավիչ է, քան այսօրվանը. վաղվանում հետաքրքիր համերգներ
կան, իսկ այսօրվանում ոչ):

Ան հոլովում

Ան հոլովման են պատկանում.
1. ֊ում վերջա ծա նցով գոյա կա նները' լարում - լարման, փոշոտում - փոշոտման,

- 167֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ուսում - ուսման, որոնց գործիա կա նը սովորա բա ր կազմվում է -բ վերջավորությամբ

լարմամբ, փոշոտմամբ, ուսմամբ,
2. հոգնակին -ն ե ր -ո վ կա զմող միավանկ բեռ, գառ, դուռ, եզ, թոռ, լեռ, ծոռ, ծունկ,
ձուկ, մուկ, նուռ բառերը, ինչպես նաև բուռ բառը' բեռան, եզան, ձկան, բռան,
3. մանուկ, գարուն, աշուն, ամառ, ձմեռ բառերը մանկան, գարնան, աշնան,
4. մահ բառը' մահվան, մահվանից, մահվանով/մահվամբ, թեև այս դեպքում սեռա-
կա ն֊տ րա կա նում ունենք ոչ թե ֊ան, այլ -վան հոլովիչը:

Ծանոթություն 1: Մահ բառը ենթարկվում է նաև ի հոլովման մա հի, մա հից, մահով:

Հանդիպում է նաև մահու ձևը' որպես հնաբանություն:

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 1
Գոյականի հոլովումը (1)
1*
-£=. հ ո լո վ հ ու վա ոջ ան
ճև
ուղղա- 1 գ Ի ո ք (ը ) հոգի(ն) °ր(ը) քույր(ը) ծունկ(ը)
կան արքա(ն) ձի(ն) տարի(ն) տեր(ը) երդում(ը)
լեզու(ն) գոել(ը) վաղը կին(ը) ձմեռ(ը)
սեռա- 2 գրքի(ն) հոգու(ն) օրվա(ն) քրոջ(ը) ծնկան(ը)
կան- արքայի(ն) ձիու(ն) տարվա(ն) տիրոջ(ը) երդման(ը)
տրական լեզվի(ն) գրելու(ն) վաղվւս(ն) կնոջ(ը) ձմռան(ը)
յ=- բացա­ 3 գ ո ք Իյ հոգուց օրվա նից քրոջից ծնկից
3 ռական ա րքա յից ձիուց տ ա րվանից տ իրոջից երդումից
Ծ1
յՅ Լեզվից գրելուց վաղվանից կնոջից ձմռա նից
գործի­ 4 գրքով հոգով օրով քրոջով ծնկով
ական ա րքա յով ձի ով տ ա րով տ իրոջով երդումով
լեզվով գրելով ֊ կնոջով ձմեռով
ներգո­ 5 գրքում հոգում օրում ֊ ծնկում
յական - - տարում ֊
լեզվում գրելում - ֊ -
ուղղա­ 6 գրքեր(ը) հոգիներ(ը) օրեր(ը) քույրեր(ը) ծնկներ(ը)
կան արքաներ(ը) ձիեր(ը) տարիներ(ը) տերեր(ը) երդումներ(ը)
լեզուներ(ը) - ֊ կանայք ձմեռներ(ը)
սեռսւ- 7 գրքերի(ն) հոգիների(ն) օրերի քույրերի(ն) ծնկների(ն)
կան- արքաների(ն) ձիերի(ն) տարիների տերերի(ն) երդումների(ն)
տրական լեզուների(ն) - - կանանց ձմեռների(ն)
յ բացա­ 8 գրքերից հոգիներից օրերից քույրերից ծնկներից
3 ա րքա ներից ձիերից տ ա րիներից տերերից երդումներից
օ ռական
Շ՛
Շ լեզուներից ֊ ֊ կանանցից ձմեռներից
«Լ .
գործի­ 9 գրքերով հոգիներով օրերով քույրերով ծնկներով
ական ա րքա ներով ձիերով տ ա րիներով տ երերով երդումներով
լեզուներով - - կանա նցով ձմեռներով
ներգո­ 10 գրքերում հոգիներում օրերում - ծնկներում
յական - ֊ տարիներում ֊ երդումներում
լեզուներում ֊ - ֊ ֊

- 168-
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն 2: -Ում-ով վերջացող գոյականները ենթարկվում են նաև ի հոլովման

ուսումի, լարումի, փոշոտումի, և այդ դեպքում գործիականը կազմվում է ոչ թե ֊բ, այլ
ընդհանրական -ով վերջավորությամբ ուսումով, լարումով, փոշոտումով:
Ծանոթություն 3: Բեռ, գառ, եզ, թոռ, ծոռ, լեռ, ծունկ, բուռ, մանուկ բառերը ենթարկվում են
նաև ի հոլովման բեռի, գառի, եզի, թոռի, ծոռի, լեռի, ծ(ու)նկի, բռի, մամուկի:
Ծանոթություն 4: Մանուկ հատուկ անունը ենթարկվում է միայն ի հոլովման Մամուկի:
Ծանոթություն 5: Ամառ, ձմեռ բառերը ենթարկվում են նաև վա հոլովման ամառվա,
ձմեռվա:
Ծանոթություն 6: Գարուն, աշուն բառերի բացառականը և գործիականը, ինչպես նաև
ամառ, ձմեռ բառերի միայն գործիականը հիմքային զուգաձևություն ունեն, դրանք կարող են
կազմվել ոչ միայն ուղղականի (գարուն֊ից, աշուն-ից, գարուն-ով, աշուն՜ով, ամառ՜ով,

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 2
Գ ոյա կա ն ի հոլովումը (2)

ց ա Ո ա յլա ձև հոլովվող բառեր

1 - միություն(ը) հայր(ը) ա ղջիկ(ը) մարդ(ը)
- անկյուն(ը) մայր(ը) սեր(ը) կին(ը)
֊ անուն(ը) եղբայր(ը) ղուստր(ը)
2 ֊ միության(ը) հոր(ը) աղջկա(ն) մարդու(ն)
- անկյան(ը) մոր(ը) սիրո/սիրու(ն) կնոջ(ը)
֊ անվան(ը) եղբոր(ը) դստեր(ը)
3 ֊ միությունից հորից ա ղջկա նից մարդուց
- անկյունից մորից սիրուց կնոջից
֊ անունից եղբորից դուստ րից
4 - միությամբ հորով ա ղջկա նով մարդով
֊ անկյունով մորով սիրով կնոջով
֊ անվամբ եղբորով դուստ րով
5 - միությունում ֊ ֊ ֊
անկյունում
_
6 Հայկենք միություններ(ը) հայրեր(ը) աղջիկներ(ը) մարդիկ
պապոնք անկյուններ(ը) մայրեր(ը) սերեր(ը) կանայք
Վարդանանք անուններ(ը) եղբայրներ(ը) դուստրեր(ը)
7 Հայկենց միությունների(ն) հայրերի(ն) ա ղջիկների(ն) մարդկանց
պապոնց անկյունների(ն) մայրերի(ն) սերերի(ն) կանանց
Վարդանանց անունների(ն) եղբայրների(ն) դուստրի(ն)
8 Հայկենցից միություններից հայրերից ա ղջիկներից մա րդկա նցից
պապոնցից անկյուններից մայրերից սերերից կանանցից
Վարդանանցից անուններից եղբա յրներից դուստ րից
9 Հայկենցով միություններով հա յրերով ա ղջիկներով մա րդկա նցով
պապոնցով անկյուններով մայրերով սերերով կա նա նցով
Վարդանանցով անուններով եղբա յրներով դուստ րով
10 ֊ միություններում ֊ ֊ ֊
- անկյուններում ֊ ֊ ֊
֊ անուններում ֊ -

- 169-
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զ աքարյան

ձմեռ-ով), այլև սեռական֊տրականի ձևից (գարնան֊ից, աշնան-ից, ամռան-ից, ձմռան-ից,

գարնան-ով, աշնան-ով, ամռան֊ով, ձմռան֊ով): Ամառ, ձմեռ բառերի բացառականը կարող է
կազմվել ոչ միայն ան (ամռանից, ձմռանից), այլև վա հոլովման ձևով (ամառվան-ից,
ձմեռվան֊ից):
Ծանոթություն 7: Ի հոլովման ենթարկվող հիմք բառի սեռական-տրականը (հիմքի) ունի
նաև ան հոլովման պատկանող զուգահեռ հիման ձևը սահմանափակ կիրառությամբ:
Ուղղականի հիմ, հիմեր/հիմներ և գործիականի հիմամբ ձևերը ներկայումս գործածական չեն:
Ծանոթություն 8: Դասագրքերը 2-րդ կետի միավանկ բառերի շարքում նշում են նաև կուռ
«թև» և շուրթ բառերը: Սակայն կուռ-ը բարբառային է, իսկ շուրթ՜ի ան հոլովմամբ ձևը (շրթան)
արդի գրական լեզվում այլևս գործածական չէ և փոխարինված է ի հոլովմամբ շուրթի ձևով:

Ոջ հոլովում

Ոջ հոլովման են պատկանում ա նձնա նիշ քույր, ընկեր, տեր, կին, աներ, սկեսուր,
տալ, տեգր բա ռերը և դրա նցով կա զմվա ծ այն բարդությունները, որոնցում դրանք
վերջնա բա ղա դրիչ են' քրոջ, ընկերոջ, տիրոջ, կնոջ, աներոջ, սկեսրոջ, տալոջ,
տիկնոջ, մորաքրոջ, հողատիրոջ, երեցկնոջ, գործընկերոջ:
Ն շվա ծ թեք ձևերից են կազմվում նույն բառերի գործիա կա ն և բացառական
հոլովները' քրոջից, ընկերոջից, տիրոջից, կնոջից, քրոջով, ընկերոջով, տիրոջով,
կնոջով:

Ծանոթություն 1: Կին բառի հոգնակին (կանայք) և դրա թեք ձևերը (կանանց, կանանցից,
կանանցով) անկանոն են:
Ծանոթություն 2: Քույր բառը «բուժքույր» իմաստով կիրառվելիս կարող է ենթարկվել նաև
-ի հոլովման քույրի, քույրից, քույր ով, բուժքույրի, բուժքույրից, բուժքույրով:
Ծանոթություն 3: Սկեսուր, տալ, տեգր ենթարկվում են նաև ի հոլովման սկեսուրի, տալի,
տեգրի, որոնք գնալով ավելի գործածական են դառնում: Ավելին աներ, սկեսուր, տալ, տեգր
բառերի բացառական և գործիական հոլովների ոջ-ով ձևերը (աներոջից, սկեսրոջով, տալոջից,
տեգրոջով և այլն) այժմ խոսակցական են: Դրանց գրական համարժեքները կազմվում են ի հո­
լովմամբ (աներով, աներից, սկեսուրով, սկեսուրից, տալով, տալից, տեգրով, տեգրից):
Ծանոթություն 4: Գործիական հոլովում հիմքային զուգաձևություն ունեն քույր, ընկեր,
տեր, տիկին և դրանցից կազմված բառերը տիրոջով - տերով, ընկերոջով - ընկերով:
Ծանոթություն 5: Տեր վերջնաբաղադրիչով տերտեր բառը ենթարկվում է ի հոլովման,
տանուտեր բառը թե՜ ի, թե՜ ոջ հոլովման:

Ց հոլովում

Ց հոլովման են պատկանում -անք, -ենք, ֊ոնք, -ունք ա ծա նցներով կազմված

ա նձնա նիշ բա ռերը, որոնք ունեն միայն հոգնա կիի ձևեր' Հայկենք, Հայկենց,
Հայկենցից, Հայկենցով:

Բ. Ներքին հոլովումներ

Ա հոլովում

Ա հոլովման են պատկանում.
1. ֊ություն ա ծա նցով բառերը' միություն - միության, ցնծություն - ցնծության,
հարություն ֊ հարության.
2. տուն, շուն, ձյուն, սյուն, արյուն, անկյուն բառերը տուն - տան, անկյուն -

֊ 170֊
 Հայոց լեզու

անկյան, սրանց նախավերջին ու հնչյունը սեռա կա ն֊տ րա կա նում փոխարինվում է ա

հոլովիչով.
3. անուն բառը, որի դեպքում ա հոլովիչը ոչ թե փոխարինում է արմատի ու
հնչյունին, այլ ավելանում է նրանից հետո, իսկ ու-ն դառնում է վ' անուն - անվան:

Ծանոթություն 1: -Ություն-ով վերջացող գոյականների և արյուն, անուն բառերի գործիա­

կանը կազմվում է -բ վերջավորությամբ միությամբ, արյամբ, անվամբ:
Ծանոթություն 2: Ձյուն, սյուն, անկյուն, արյուն, անուն բառերը կարող են ենթարկվել նաև
ի հոլովման' ձյունի, սյունի, անկյունի, արյունի, անունի, և այդ դեպքում արյուն, անուն բառերի
գործիականը կազմվում է ոչ թե -բ, այլ ընդհանրական -ով վերջավորությամբ' արյունով,
անունով:
Ծանոթություն 3: Տուն, շուն բառերի բացառականը կարող է կազմվել ոչ միայն հնչյունա­
փոխված ուղղականի (տն-ից, շն-ից), այլև սեռական-տրականի ձևից (տան-ից, շան-ից):
Ծանոթություն 4: Հարություն անձնանունը ենթարկվում է միայն ի հոլովման' Հարությունի:

Ո հոլովում
Ո հոլովման են պատկանում ա նձնա նիշ հայր, մայր, եղբայր բա ռերը և դրա նցով
կազմված անձնանիշ այն բարդությունները, որոնցում դրանք վերջնա բա ղա դրիչ են'
նախահայր, տիրամայր, հորեղբայր և այլն, սրանց ա րմա տ ի այ երկհնչյունը
սեռական֊տրականում փոխարինվում է ո հոլովիչով' հոր, մոր, եղբոր, նախահոր, տի­
րամոր, հորեղբոր (բայց' տառամայրի, պտուտակամայրի):
Նշված թեք ձևերից են կազմվում նույն բա ռերի գործիա կա ն և բա ցառա կա ն հոլով­
ները' հորից, մորից, եղբորից, նախահորից, հորով, մորով, եղբորով, հորեղբորով:

Այլաձև հոլովումներ

Այլաձև կամ անկանոն է համարվում.

1. աղջիկ բառի հոլովումը' աղջկա, աղջկանից, աղջկանով,
2. սեր բառի հոլովումը' սիրո/սիրու, սիրուց, սիրով:

Ծանոթություն: Վերջինիս հետ չպետք է շփոթել համանուն սեր (սերուցք) բառը, որը
պատկանում է ի հոլովման' սերի, սերից, սերով, սերում:

Այլաձև է նաև մարդ և կին բա ռերի հոգնա կիի հոլովումը' մարդիկ, մարդկանց,
մարդկանցից, մարդկանցով, կանայք, կանանց, կանանցից, կանանցով:

Կայսր, դուստր, հույս, լույս, սուգ, հուր, պատիվ, խնդիր, մամուլ, ծնունդ,
գալուստ, հանգիստ, կորուստ բառերը, բացի ընդհանրական ի հոլովման ձևերից'
կայսրի, դուստրի, հույսի, լույսի, ս(ու)գի, հրի, պատվի, խնդրի, մամուլի, ծն(ու)նդի,
գալ(ու)ստի, հանգստի, կորստի, սեռա կա ն֊տ րա կա նում ունեն նաև մեծ մասամբ
քարացած կամ հնաձև կազմություններում հանդիպող անկանոն ձևեր' կայսեր, դստեր,
հուսո, լուսո, սգո, հրո, պատվո, խնդրո, մամլո, ծննդյան, գալստյան, հանգստյան,
կորստյան:

Աստված բառը, բացի սովորական ու հոլովման ձևերից (աստծու, աստծուց,

աստծով), սեռա կա ն֊տ րա կա նում ունի նաև աստծո անկանոն ձևը:

Ծանոթություն: Գալուստ անձնանունը ենթարկվում է միայն ի հոլովման Գալուստի:

֊ 171֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

34. Ընդգծեք ՎԱ հոլովման ենթարկվող 3 թառ.

ա. աշուն, ա յսօր, կեսգիշեր, երեկո, ուրբաթ, տարի

բ. վաղուց, մեղրամիս, օր ե ցօր , երեկ, րոպե, երբ
գ. մահ, ժամ, գա րուն, զօրուգիշեր, ցերեկ, ա ռա ջ
դ. շաբաթ, ամանոր, ամառ, դար, ա ռա վոտ , հետո
ե. օր, քույր, ձմեռ, ամսեա միս, վայրկյան, անգամ
զ. թիվ, գիշեր, կեսօր, ժա մա ռժա մ, վաղը, գա գա թ
է. կիրա կի, ժամանակ, տ ա րեցտ ա րի, ուշ, ամիս, էգուց

35. Ընդգծե՜ք Ի հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. հիմունք, մարդ, մանրաթել, թագուհի, առու, ամառ

բ. Գրիգորենք, ւինթի, սղղալ, մեծություն, ոչ ոք, կատու,
գ. դժգոհա նք, այսօր, ա րևա գա լ, մատանի, մեղու, դեղատուն
դ. ուռենի, կոչունք, ցա խ ա վել, մորաքույր, երեկո, սա ռցա լեռ
ե. ամուսին, տղա, ջունգլի, ճեմել, մերոնք, վերա րկու,
զ. սահանք, ա ղջիկ, հորովել, արփի, ամառ, եռանկյուն
է. սկզբունք, տ ա րի, ծա վա լ, տա նտիկին, ուսուցիչ, շիկա մուկ
ը. ընկեր, կիրա կի, շա նթա րգել, երեկ, ձու, կիսա բուռ

36. Ընդգծե՜ք ՈՒ հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. կաղին, ընտրանի, ւիաթաթել, անվայել, ամուսին, կսկիծ

բ. տատ, ձիթենի, վկայել, կարթաթել, ուսուցիչ, մարդ
գ. ձի, ուխ տատ եղի, թութ, թանթրվենի, գա րի, ճ ր ա գ
դ. կա տ ա կերգ, անկողին, օղ, շա նթարգել, շա ղա խ ել, բարդի
ե. քեռի, պապ, նավախել, խճուղի, ազդ, նա վել
զ. Սոչի, ա շխ ա տ ել, ա նա րգել, ավել, սոճի, արալեզ
է. թագուհի, ոչ ոք, ա րա րել, մեկ-մեկ, նավաստի, ւխյրձ
ը. վերահա ս, պատանի, եղջյուր, ոսկի, հատ, բորենի
թ. սա րեցի, կտ ա վա տ , չորս, ներքինի, ընկերուհի, քա ղց

37. Ընդգծե՜ք ՈՋ հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. տանտիկին, սկեսրա յր, մկնկեր, բա ժնետ եր, քույր, խնամի

բ. հա րսնա քույր, վա րա գույր, կին, հորեղբայր, տեր, ազնվայր
գ. տ երտեր, երիցա կին, սկեսուր, հարս, որդի, կա լվա ծա տ եր
դ. քեռա կին, նախկին, զոքանչ, խաղընկեր, հորա քույր, փեսա
ե. դուստր, տիկին, անմեկին, զուգընկեր, աներ, լա պ տեր
զ. հա սցեա տ եր, կրկին, տալ, քենա կա լ, զարմիկ, դասընկեր
է. քա վոր, տեգր, քենի, գործա րա նա տ եր, ընկեր, քեռորդի

- 172 -
 Հայոց լեզու

38. Ընդգծեք ԱՆ արտաքին հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. անհատնում, սառցալեռ, գառ, խաղատուն, զեկուցում, ձյուն

բ. ազգանուն, ընդմիջում, Մանուկ, եզ, ամառ, ծովա շուն
գ. ծունկ, լիություն, մահ, օձա ձուկ, հաղթասյուն, ւիախուստ
դ. ծոռ, ձնա բուք, հմտություն, դա շտ ա մուկ, որոնում, գիշեր
ե. շեղանկյուն, դուռ, լուծում, ծանրություն, գա րուն, արյուն
զ. աշուն, հեռա գրա սյուն, հա նգիստ , բուռ, օրոր, ձիա բեռ
է մանուկ, գա լուստ , թոռ, հերյուն, դիտանկյուն, ուսում,
ը. հույս, նուռ, ճռվողյուն, գումա րում, ձմեռ, հուշա սյուն
թ. բազում, ցա սում, լեռ, տերություն, բեռ, տեսանկյուն

39. Ընդգծե՜ք Ա ներքին հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. շարժում, հարսնություն, ձյուն, ծնունդ, եռանկյուն, նախադուռ

բ. խոխոջյուն, վարարում, թոնրատուն, կա րևորություն, մահ, սյուն
գ. համատիրություն, մանուկ, շուն, ձուկ, բազմանկյուն, գա լուստ
դ. գարուն, անուն, փ ոստ ա տ ուն, բուռ, լարում, մարմնակրթություն
ե. թերություն, շնա ձուկ, միացում, տուն, շա րա սյուն, հա ստ ա տ ուն
զ. հանգիստ, ձմեռ, բազմություն, ջրշուն, տ ա րկետ ում, անկյուն
է. կորյուն, արյուն, հայրանուն, ամառ, տեղեկա գիտ ություն, ծունկ
ը. ծովաշուն, աշուն, դա շտ ա մուկ, քա ռա նկյուն, էություն, ուսուցում
թ. լրացում, հենասյուն, նուռ, շառաչյուն, պ ա րա տ ուն, քավություն

40. Ընդգծեք Ո ներքին հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. բուժքույր, հայր, տիայր, քա ղա քա մա յր, եղբայր, տիրամա յր

բ. մայր, քույր, սկեսրա յր, սանահայր, մորեղբա յր, խւսղընկեր
գ. անհայր, խաչեղբայր, տառամայր, տ նա տեր, վանահայր, նախամայր

41. Ընդգծե՜ք 8 արտաքին հոլովման ենթարկվող 3 բառ.

ա. թիկունք, Վարդանանք, պապոնք, զարթոնք, Սարոյենք, երկա նք

բ. տնօրենենք, դավանանք, մերոնք, օրենք, Բադունք, համեմունք
գ. մասունք, Հասմիկենք, ձերոնք, համրանք, թշնամանք, խնամոնք

Հոլովների նշանակությունը

Տարբեր հոլովա ձևեր խոսքի մեջ կատարում են տարբեր դերեր' պաշտոններ'

ձևավորելով նախադասության տւսրբեր անդւսմներ:

Ուղղական հոլովա ձև կարող են ունենալ'

1. ենթական (Արծիվը սա վա ռնում էր շա տ բարձրում),
2. ստորոգելին (Տեղերը լեռնա յին գյուղ է),
3. կոչւսկանը (միայն առանց որոշիչ հոդի) (Սուրեն, արի տուն),
4. որոշիչը (միայն առանց հոդի) (Մա յրա քա ղա ք Երևանը գեղեցիկ է),

- 173
-
 Յու. ԱվԵտիսյան, Հ. Զաքար յան

5. իրի ա ռումով ուղիղ խնդիրը (Նա շատ ընկերներ ունի),

6. տեղի պարագան (Նա գնաց գյուղ: Ձեռքը տարավ գրպանը),
7. ժամանակի պ արագան (Հաջորդ օրը կգամ),
8. չափ ու քա նա կի պ արագան (միայն առանց հոդի) (Մի պարկ ալյուր գնեցի) և
այլն:

Սեռական-տրական հոլովա ձև կա րող են ունենալ

9. հա տ կա ցուցիչը (միայն առանց հոդի) (Տնօրենի ձեռագիրն անընթեռնելի էր),
10. ա նձի ա ռումով ուղիղ խնդիրը (Անին խնամում է իր տիկնիկին),
11. հանգման կամ մատուցման խնդիրը (Մոտեցիր դռանը),
12. նպատակի պ արագան (Մայրս գնացել է գնումների),
13. տեղի պ արագան (Հացը կդնես սեղանին),
14. ժամանակի պարագան (Տուն հասանք կեսգիշերին) և այլն:

Բացառական հոլովա ձև կա րող են ունենալ'

15. ա նջատման խնդիրը (Կռվից մի կերպ խուսափեցի),
16. ներգործող խնդիրը («Քամուց քշվածները» տեսե՞լ ես),
17. վերաբերության խնդիրը (Գործերից խոսենք),
18. համեմատության խնդիրը (Արարատ լեռը Մրացածից բարձր է),
19. մասնական ուղիղ խնդիրը (Իմ թխած գաթայից կերա՞ր),
20. պ ա տ ճա ռի պ ա րա գա ն (Զայրույթից կարմրատակել էր) և այլն:

Գործիական հոլովա ձև կա րող են ունենալ

21. միջոցի խնդիրը (Ձեռքերը սպիրտով ախտահաներ),
22. ձևի պ արագան (Շտապելով մի'արա իմ գործը),
23. հիմունքի պ արագան (Մերոնց պահանջով ձևակերպումը փոխվեց) և այլն:

Ներգոյական հոլովա ձև կա րող Են ունենալ

24. տեղի պ արագան (Փողոցում ոչ ոք չկար),
25. ժամանակի պ ա րա գա ն (Երեք ամսում շենքի նորոգումն ավարտվեց) և այլն:

Նախադասության որոշ անդամներ կա րող են ձևա վորվել բոլոր կամ գրեթե բոլոր
հոլովա ձևերով (օրինակ բա ցա հա յտ իչը, ստ որոգելին, որոշիչը, տեղի ու ժամանակի
պ ա րա գա ները), ուստի դրանք կա՜մ նշված չեն (բացահայտիչ), կա մ նշվա ծ են միայն
բնորոշ դեպ քերը (ստ որոգելի, որոշիչ, տեղի, ժամանակի, չափ ու քա նա կի պ ա րա գա ­
ներ):
Այս կիրառություններից 9 -ր դ ը հա ճա խ կոչվում է սեռական (հատկացուցիչի) հոլով
նկատի ունենա լով հոդ չստ ա նա լու հատկությունը' ի տարբերություն 1 0 -1 4 -ր դ
կիրառությունների, որոնք էլ հա ճա խ կոչվում են տրական հոլով: 5 -ր ղ ը և 10-րդը
հա ճա խ կոչվում են հայցական (ուղիղ խնդրի) հոլով նկատի ունենա լով ուղիղ խնդրի
երկակի ձևա վորումը ղրանց միա ցնելով նաև 6 - 8 - ր դ կիրառությունները (թեև սրանք
երկակի ձևա վորմա ն հետ կապ չունեն):

Որոշիչի կամ հա տ կա ցուցիչի դերում գործա ծվա ծ հոլովա ձևերը կա րող են իրենց
հերթին փոխանվանաբար հոլովվել: Հա տ կա ցուցիչի փոխ անվանաբար հոլովվա ծ
ձևերի հիմքը միշտ լինում է որոշյա լ հոդով: Օրինա կ. Հասմիկի զգեստը նորաձև է, Հե-
րիքնազինը՝ հնաոճ. Հասմիկինից ես էլ ունեմ, բայց Հերիքնազինն էլ ինձ դուր է
գալիս: Ես երկու տեսակ գաթա եմ թխել մեղրով և մրգաշաքարով, նախ փորձի ր մեղ֊
րովից, հետո կբերեմ մրգաշաքարովը: Այս արձանիկը խմորից է, մյուսը գիպսից.

- 174-
 Հայոց լեզու

խմորիցը ես եմ պատրաստել, իսկ գիպսիցի հեղինակը չգիտեմ ով է: Այս տուփերից

մեկը Հայկինն է, մյուսը Աշոտինը. Հայկինում գրիչներ են, Աշոտինում' ջրաներկ ու
վրձիններ:

Հոլովական զուգաձևություններ
Սովորաբար ամեն մի գոյական պ ատկանում է հոլովումներից որևէ մեկին: Սա­
կայն կան գոյականներ, որոնք գուգա հեռա բա ր կա րող են պ ա տ կա նել մեկ այլ հոլով­
ման, այսինքն' կա րող են հոլովվել 2 ձևով (երբեմն նաև 3), օրինա կ' բեռ - բեռի //բե­
զան, անկյուն - անկյունի // անկյան, մահ - մահի // մահվան // մահու:
Գոյականի' մեկից ավելի ձևով հոլովվելու երևույթը կոչվում է հոլովական
զուգաձևություն, իսկ տվյալ գոյականի տվյալ հոլովի տարբերակները' հոլովական
զուգաձևեր:
Զուգաձևերը սովորա բա ր ունենում են գործա ռա կա ն-ոճա կա ն տա րբեր ա րժեք­
ներ: Երբեմն ղրանցից մեկը լինում է ա ռա վել գրական, մյուսը (մյուսները) ա ռա վել
խոսակցական: Երբեմն դրանց տարբերությունը լինում է զուտ կապակցական: Որոշ
դեպքերում տ ա րբերա կներից մեկը լինում է հնաբանություն կամ նորաբանություն:
Հոլովական զուգա ձևությա ն կարևորա գույն դեպ քերը ներկա յա ցվա ծ են հոլով­
ման տիպերի հետ:

Վարժություններ

42. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Այդպես արեց այն (հույսով, հուսով), որ հաջողության կհասնի:

բ. Այս սկավա ռա կը պիտի վերա դա րձնեմ մեր դասա րա նցի (Մանուկին, Մանկա­
նը):
գ. Նունիկը («Բարի գիշերի», «Բա րի գիշերվա ») ոչ մի հա ղորդում բա ց չի թողնում:
դ. Նագենին ունի (առաջվանից, առաջուց) ավելի խնամված տեսք:
ե. Վաղը իմ ընկերոջ (Գալստյան, Գա լուստ ի) ծննդյան տ ա րեդա րձն է:
զ. Տնօրենի (զգուշա ցմա նից, զգուշա ցումից) հետո ես դա սերից այլևս չբա ցա կա -
յեցի:
Է. Մի շուն գտա նք, որ փա խ ել էր իր դաժան (տերից, տիրոջից):
ը. Ձմեռ պապը հանեց իր պարկի (ա փերից, տ ուփ երից) մի քա նիսը և բա ժա նեց
երեխաներին:

43. Ձախ սյունակի ամեն բառի դիմաց գրե'ք աջ սյունակից ընտրված համապա­
տասխան բնութագիրը (բնութագրերից մեկն ավելորդ է).

1. անվամբ ա. ուղղական հոլով որոշյա լ առումով

2. կողովը բ. ուղղական հոլով՝ անորոշ ա ռումով
3. գրքին գ. սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով որոշյա լ ա ռումով
4. սրտում դ. սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով' անորոշ ա ռումով
5. անկյան ե. բա ցա ռա կա ն հոլով
6. պատճեն զ. գործիա կա ն հոլով
է. ներգոյական հոլով

175-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

44. Կապակցության իմաստն արտահայտե՜ք մեկ գոյականով.

ա. բ-
1. այգի բա ցվելը 1. երգիչների խումբ
2. անասունի կեր 2. երթևեկության ուղի
3. բարին կա մեցող 3. զենք կրող
4. բլուրների շա րք 4. զույգերով պար
5. գա րու հաց 5. ընծա յելու մասին գիր
6. գլուխների քա նա կը 6. ձեթի ճր ա գ
7. դափնուց հյուսվա ծ պսակ 7. ժամանակ ա նցկա ցնելը

Գ դ-
1. դեմքի նկար 1. լեռն ա նցնելու տեղը
2. ետին խորշ 2. լուր բերողը
3. երգերի շա րք 3. ծաղիկներ վա ճա ռողը
4. ողբ ասողը 4. ոտքի թաթը
5. չմուշկներով վա զելը 5. պահակային գորք
6. պ ա տվեր տվողը 6. իրեր պ ա հելու սենյակ
7. ոսկուց ձուլվա ծ դրամ 7. պ ա տիժը կրելու խուց

- 176-
 Հայոց լեզու

ԱԾԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ
Առարկայի հատկանիշ նշանակող բառը կոչվում է ածական անուն կամ ածական:
Օրինակ ծանր (բեռ), երկարավուն (սենյակ), անշահախնդիր (ընկերություն),
քաղցրահամ (ջուր), երկաթյա (մա հճա կա լ), դաշտային (աշխատանքներ):
Պատասխանում է ինչպիսի*, որպիսի*, ո*ր հարցերին:
Խոսքիմասային հատուկ (բնորոշ) ձև չունի:
Քերականորեն չի ձևափոխվում: Միայն գոյա կա նա բա ր գործա ծվելիս կա րող է
հոլովվել, հոգնակի դառնալ, հոդ ստանալ:
Ածականների մի մասը կա րող է ա րտ ա հա յտ ել համեմատության աստիճան:

Ածականի կազմությունը
Ածականներն ըստ կազմության լինում են'
• պարզ (արմատական) ծուռ, կարծր, խոր, դառը, սև,
• բաղադրյալ:
Բաղադրյալ ա ծա կա նները լինում են
•ածանցավոր անկիրթ, կարմրավուն, արծաթե, մայրական,
• բարդ լայնարձակ, եռագլուխ, կարճատև, մոխրագույն, նորանոր,

• բարդ ածանցավոր' հարթավայրային, հրացանավոր, անկարեկից, կրծքաբաց,

բուհական:
Բարդ և բա րդ ա ծա նցա վոր ա ծա կա նները կա րող են լինել հա րա դրակա ն կա զմու­
թյուններ, որոնք գրվում են
• միության գծիկով, դափ-դատարկ, մանր-մունր, հայ-ռուսական,
• առանց գծիկի կողը հաստ, խելքից դուրս, քայլ առ քայլ:

Ածականակերտ ածանցներ
Տարբեր ա րմատներից կամ բա ռերից (բա ռա հիմքերից) ածական կա զմող ա ծա նց­
ները կոչվում են ա ծա կա նա կերտ ածանցներ:
Դրանք են
• ժխտական և այլ նա խ ա ծանցներ' ա մենա -մեծ, ա ն-ա րդա ր, ա պ -երա խ տ ,
բաց-արձակ, գեր-խ իտ , դ ժ -գ ո հ , ընդ -ա րձա կ, թ եր-խ ա շ, հւսկա -դա րձ, հա մա -դա ս,
հարա-կից, ս տ որա -կա րգ , չ-բ ե ր , վ երա -հա ս, տ ՜կ ա ր, տ ա րա ՜բա խ տ ,
• մի շա րք վերջա ծա ն ցն եր ա հ ՜ա գ ի ն , հ ն -ա գ ո ւյն , ո ւր ա խ ՜ա լի , բ ր ՜ա ծ ո ,
գյուղ՜ական, ո ւղ ղ ՜ա կ ի , ն յա րդ ՜ա յին, յո թ գ լխ ՜ա ն ի , հ ո ս՜ա ն ուտ , բ ո ւր ՜ա վ ե տ ,
գմբեթ՜ավոր, կա րմր՜ա վուն, խ ել՜ա ցի, ա նա գ՜ե, ն ա զ ՜ելի, վ ա ռ՜ե լի ք , ուժ՜եղ,
հր՜եղեն, հ ա յր ՜ե ն ի , կ ա տ ա ղ ՜ի , ա շխ ա ր հ ՜ի կ , խ ո ր՜ի ն , հ ո ւգ -ի չ, պ ս տ - Լիկ.

֊ 177֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

խ ռով-կա ն, հյուս-կեն, ցա ս -կ ո տ , բա մբա կ-յսւ, մ իա ց-յա լ, ա րևմտ -յա ն, վճար-ովի,

ժա ն գ -ո տ , ա զդ -ու, փ խ ր-ուն:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

45. Ընդգծեք առարկայի հատկանիշ նշանակող 5 բառ.

ա. անգղ, ցա ծր, վատ, ավա րտ, խոր, ա վազան, մեծագույն, գրոհ, ա գահ, անթեղ
բ. ամեհի, գոտ ի, բույր, կույր, լավագույն, ափուն, ատյան, ողորկ, գետին, ծանր
գ. գրտնա կ, աշխույժ, ուրախ, գզրոց, մանուշակագույն, ապավեն, անջրպետ,
ա ռա գա ստ , համեստ, մեղմ

46. Ընդգծե'ք 5 ածական.

ա. խոշոր, անձրև, անտառ, քնքուշ, խեղճ, ա ղա նձ, բա րձր, աստառ, բողոք,
ա րգա վա նդ
բ. երջա նիկ, ավանդ, բլիթ, տխուր, բոբիկ, գուղձ, հա րա զա տ , գորգ, ղափ-դւս-
տարկ, աղմուկ
գ. ամոթ, կաղ, ա ռա սպ ել, քա ղցր, ամայի, գերա ն, բա րձրա գույն, ամբոխ, անիվ,
գա նգուր

47. Ընդգծե՜ք ածականները:

ա.
1. Այսօր դու քա ղցր ես նայում, առավոտ... Եվ լայն է բա ցվա ծ հեռուն արևոտ...
2. Հա մր ու անբարբառ նա հետևում էր իր տիրոջը:
3. Ընկերական այդ հանդիպումն ա վա րտ վեց ոչ-ոքի:
4. Շտ ա պ ով վեր կա ցա վ տեղից, վերցրեց փոշոտ հա տակին ընկա ծ ձեռնափայտը
և կա ղնիկա ղ դուրս գնաց:
5. Ռավեննա քա ղա քի ա նմիջա պ ես սրտում թաղված է հռչա կա վոր Դանթե
Ալիգիերին:

Բ
Հա մբա րձմա ն գիշեր, էն դյութիչ գիշեր,
Կա հրա շա լի, երջա նիկ վայրկյան,
Բա ցվում են ոսկի երկնքի դռներ,
Ն երքև պապանձում, լռում ամեն բան,
Ու ա ստվածա յին անհաս խ որհրդով
Լցվում բովանդակ նրա սուրբ գթով: (Հ. Թումանյան)

Գ
Լսում եմ ղողանջը տ իեզերա կա ն,
Հոգիս բացվում է անծիր թևերով... (Ա. Իսահակյան)

Գ
Չշլա ցա խնդուն փ ա ռքիդ
Անցյալ ու հին փ ա յլով երբեք,
Սիրեցի հեզ, անքեն հոգիդ
Եվ երգերդ մեղմ ու բեկբեկ: (Վ. Տերյան)

- 178-
 Հայոց լեզու

ե.
Կա բան մը ահեղ, անդիմադրելի, որ իր անունը կ’ոռնա բոլոր քա ռուղիներեն. նա­
հանջն է ան: Նա հա նջը, նահանջը հայերուն: Կռիվը սրբազան բան է, ճա կա տ ա մա ր­
տը' երբեմն նույնիսկ օգտ ա կա ր, անոնցմե ա զգ մը դուրս կու գա պ ա րտ վա ծ կամ
հաղթական, սակայն երկու պարագային ալ դուրս կու գա: Բայց նահանջը հոգինե­
րու, գլխի պտույտ տվող զառիթափին վրա սա նահանջը կը ջնջե, կը ձուլե, կ՚անհե-
տացնե ամեն բան... (Շ. Շահնուր)

Գ
Ջրտուքի այդ գիշերներին լուսինը պայծառ շողք էր գցում առվի մեջ, ջրվորի
պողպատ բահի վրա, արծաթ փ ա յլով պսպղում էին սերկևիլենու տերևները, հովից
հասկերը քսվում էին իրար, մեղմ խշխշում: (Ա. Բակունց)

48. Ընդգծեք 5 պարզ ածական.

ա. կլոր, ալեկոծ, կույր, աղվես, աներ, մերկ, անգործ, կա րճլիկ, կաղ, տկլոր
բ. համերաշխ, բոբիկ, քա ջ, անայլայլ, անուրջ, հզոր, երկար, կռինչ, կարճ, անագ
գ. սև, գաթա, խրոխտ, բոլոր, նեղ, հաստ, դաշտ, նոսր, կորովի, մանկութ
դ. զվարթ, գավաթ, գմբեթ, արագ, դրոշմ, մեղմ, լուրջ, ծանր, անարգ, դիտմամբ
ե. երևելի, անախորժ, խաղաղ, քա ղցր, լավ, ավագ, նվազ, աղերս, մաքուր, ամոլ

49. Ընդգծե՜ք 5 ածանցավոր ածական (առանց երկրորդ արմատի).

ա. թավշյա, քնքուշ, ա շա կերտ ա կա ն, տարտամ, շքեղ, ազնիվ, ողորկ, դիպուկ,
քաղցր, օտար
բ. ահեղ, նիհար, շփերթ, ա մենա գեղեցիկ, պ ա տ եհ, դժգոհ, վստա հ, բարի,
պարարտ, գեղեցիկ
գ. պակաս, լավագույն, կապույտ, դժբախտ, կերկեր, կոպիտ, ուժեղ, անվախ,
վավեր, դարավոր
դ. ամենախիզախ, ուրախ, հա ճելի, ծարա վ, կարկամ, հզորագույն, պ ա տշա ճ,
վիրավոր, պղտոր, նաիրյան
ե. պարկեշտ, վճիտ, բա րձրա գույն, բախտավոր, վարար, ա մենահզոր, վերահաս,
փարթամ, հանդուգն, խորին

50. Ընդգծե՜ք 5 բարդ ածական (առանց ածանցի).

ա. քարա շեն, սկզբնապես, լիտրա նոց, բրոնզա ձույլ, գա հա վեժ, հանդարտ, մեծա ­
մեծ, թափուր, քա ջա րի, ճերմա կ
բ. խ ուճուճ, ա լեզա րդ, հեռա ձիգ, հա վա սա ր, վեհա շուք, սպ իտ ա կ, ձվ ա ձև,
կիսախուփ, հա րա շեշտ , տա րաբախ տ
գ. սրճագույն, խախուտ, հետ ա քրքիր, երկթերթ, ա ռհավետ, սրաքիթ, համընթաց,
ստահակ, հավերժ, պա տրա ստ

51. Ընդգծե՜ք 5 բարդ ածանցավոր ածական.

ա. ծա նծա ղ, լիա րժեք, գերա զա նց, ա րյունա րբու, սևա մա ղձոտ , անխոտոր,
մեղրածոր, հայրենադավ, վա տ ա ռողջ, օրա վուր
բ. անապացույց, աներկմիտ, հա յելա պա տ, հասարակ, քա րա կոփ , անքննադատ,
հինավուրց, ժա մկետա նց, հողմացրիվ, քսանամյա

- 179-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

գ. անթափանց, անկորուստ, կաղնեփայտե, սնոտիապաշտ, գիտակից, նրբահատ,

սառցապատ, բերքառատ, կցկտուր, անվեհեր

52. Կապակցության իմաստն արտահայտեք մեկ ածական անվամբ.

ա. բ-
1. ճա հիճներով պ ա տված 1. նոր տնկած
2. մանրէներ ծնող 2. նվեր տվող
3. մորը սիրող 3. նուրբ հնչող
4. մարդկանց ատող 4. շահույթ բերող
5. մաքուր գրա ծ 5. շեկ վա րսերով
6. միայնակ կյանք վարող 6. շատ շնորհներ ունեցող
7. մեգով պ ա տ վա ծ 7. ինչքից զուրկ
8. միշտ փթթած 8. ոսկուց ձուլվա ծ
9. թախծոտ դեմքով 9. ուշքը կորցրա ծ
10. միրգ տվող 10. ջուր տանող

Ածականի տեսակները
Ըստ իմաստի' ածականները բաժանվում են երկու խմբի որակական և հարաբե­
րական:
Ա. Որակական ածականը ցույց է տալիս առարկայի հատկություն:
Այդ հատկությունը կա րող է լինել'
• հա շվելի և հա մեմա տելի մանր (խնձոր), նուրբ (գործվածք), կարծր (նյութ), նոր
(շենք), բարի (մարդ), լուսավոր (սենյակ), անկեղծ (բարեկամություն), ամրակուռ
(կամք),
• ա նհա շվելի և անհա մեմա տելի կաղ (մարդ), այրի (կին), արու (ոչխար), խոտա­
կեր (կենդանի),
• արդեն «հա շվվա ծ» և «հա մեմա տվա ծ» կիսակառույց (շինություն), անգլուխ
(մեխ), երկհարկանի (տուն), հավասար (մեծություններ), համազոր (լրացումներ),
երեսնամյա (կին):
Բ. Հարաբերական ածականը ցույց է տալիս ինչ-որ մի առարկայի հետ
հարաբերությունը' որպես տվյալ առարկայի հատկանիշ:
Այսինքն հա րա բերակա ն ա ծա կա նը ցույց է տա լիս առարկայի'
• ինչից լինելը երկաթյա (դուռ), ոսկեկուռ (խաչ), փայտաշեն (տուն), բրդե (վեր­
մակ), ժայռեղեն (կոթող),
• ինչին կամ ում վերա բերելը' արձակուրդային (վճար), ուսումնական (ծրագիր),
հայրենի (հող),
• ինչին կամ ում պ ա տ կա նելը համայնքային (հողեր), հայրական (տուն), վանքա­
պատկան (գյուղ),
• ինչին կամ ում առնչւ[ելը ավարտական (դասարան), ջրային (կենդանի), ամա­
նորյա (հանգիստ),
• ինչին կամ ում բնորոշ լինելը հունվարյան (սառնւսմանիքներ), կանացի (շար­
ժուձև), մարդկային (խիղճ), գյուղական (առօրյա), սարյանական (ոճ), արծվենի (հա­
յացք) և այլն:

- 180֊
 Հայոց լեզու

Որակական և հարաբերական ածականների տարբերակումը

Որակական ա ծա կա նների մեծ մասը
1. ունի համեմատության ա ստ իճա ններ մեծ - ավելի մեծ, ամենամեծ, խոր -
ավելի խոր, ամենախոր, ուժեղ - ավելի ուժեղ, ուժեղագույն, լուսավոր - ավելի լու­
սավոր, ամենալուսավոր, անշնորհք - ավելի անշնորհք, ամենաանշնորհք,
2. կարող է կա պ ա կցվել չափի ու քա նա կի մակբայների հետ շատ լուսավոր, մի
քիչ փոքր, փոքր-ինչ սառը, չափազանց նյութապաշտ, լիովին անտարբեր, մասամբ
անտառապատ, կիսով չափ ավարտուն, բավական դիմացկուն, գրեթե հասուն, ան­
համեմատ շքեղ,
3. ունենում է իր հա կա նիշը թեթև - ծանր, սառը - տաք, վաղնջական - արդիա­
կան,
4. ունենում է ֊ություն ա ծա նցով իրեն հա րա բերա կից վերացա կա ն գոյականը'
ծուլ-ություն, դժվար-ություն, ամլ-ություն, մերկ-ություն, հավասար-ություն,
5. կարող է գործա ծվել նաև մա կբա յա բա ր թեթև շնչել, շատ բարձր խոսել, ավելի
լավ սովորել, հավասար բաժանել:

Որակական ա ծա կա նների մի մասը

6. ստանում է որոշ կարգի ածանցներ
• սաստկական նեղ - նեղլիկ, զվարթ - զվարթագին, լուռ - լռին,
• սահմանափակման' երկար - երկարավուն, մանր - մանրոտ,
• նվա զա կա ն-փ ա ղա քշա կա ն անուշ - անուշիկ, տաք - տաքուկ,
7. կազմում է սա ստկա կա ն կրկնա վորներ դառը-դառը, հին-հին, կարծր-կարծր,
8. ունենում է իրեն հա րա բերա կից բայը ամուլ - ամլանալ, այրի - այրիանալ,
թույլ ֊թուլանալ, ազնիվ - ազնվանալ, կարմիր - կարմրել, հավասար - հավասարվել,
9. կազմությամբ պ ա րգ է թույլ, հաստ, նոսր, սուր, կեռ, խաղաղ, գիժ, դառը:
Հարաբերական ածականները, որպես կանոն, չունեն այս հատկանիշները:

Հարա բերա կա ն ածականների մեծ մասը

1. կարող է փոխ ա րինվել նույն հիմքից կա զմվա ծ'
• գոյականի սեռա կա ն-տ րա կա ն կամ բա ցա ռա կա ն հոլովա ձևով փայտե -
փայտի(ց), բամբակյա - բամբակի(ց), քաղաքային - քաղաքի, գյուղական -
գյուղի, արևելյան - արևելքի, հնադարյան - հին ղարերի(ց),
• բառակապակցությամբ քարակոփ - քարից կոփված, ծղոտահյուս - ծղոտից
հյուսված, ուսումնական - ուսմանը վերաբերող, հայրենի - հորը կամ
հայրենիքին վերաբերող:

Բոլոր հա րա բերակա ն ա ծա կա նները'

2. կազմությամբ բա ղա դրյա լ են.
• մեծ մա սա մբ պ ա րունա կում են գոյա կա նա կա ն ա րմա տ (տ եղա կա ն,
լուսնային, բրդյա, փղոսկրե, լուսեղեն, կա շեկազմ, քա րա շեն).
• սովորա բա ր հա րա բերա կա ն ա ծա կա ններ են կազմում ֊ա յի ն , -ա կա ն ,
֊յա ն, ֊յա , ֊ ե , ֊ե ղ ե ն , ֊հ ն ի ածանցները:
Սակայն դրա նցով կա զմվող որոշ բառեր ժամանակի ընթացքում լիովին կամ
իրենց որոշ իմա ստ ներով վերա ծվել են որակական ա ծա կա նների մարդկային,
օդային, հանելուկային, ջղային, մակերեսային, ճգնաժամային, հրեշային, եզրային,
չորային, պետքական, ձևական, տևական, շահեկան, վերացական, իրական, տար­

- 181-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

րական, սովորական, ընկերական, եղերական, դրական, կուսական, պատվական,

վճռական, հակասական, տեսական, կենսական, հերոսական, հիմնական, օրինա­
կան, գործնական, երկրորդական, դյութական, արդիական, փոփոխական, գործա­
ծական, հալածական, երգիծական, սիզիֆյան, հնադարյան, հնօրյա, գործունյա,
առօրյա, հնամյա և այլն:
Նման ածականների որակական կամ հա րա բերակա ն լինելը հնարավոր է որոշել
միայն տվյա լ կիրառության մեջ: Օրինա կ' նյարդային համակարգ (հարաբերական),
նյարդային մարդ (որակական), տարրական դպրոց (հարաբերական), տարրական
գիտելիքներ (որակական), երկրորդական հումք (հարաբերական), երկրորդական
հոգսեր (որակական), եզրային մրցավար (հարաբերական), եզրային շերտեր (որա­
կական), բացասական թիվ (հարաբերական), բացասական մարդ (որակական),
երգիծական ժանր (հարաբերական), երգիծական իրավիճակ (որակական), հրեղեն
պատկեր (հարաբերական), հրեղեն ձի (որակական):

Վ ա րժ ութ յուններ

53. Ընդգծեք որակական 5 ածական.

ա. մայրենի, բա զմա քա նա կ, ջղային, կիրա կնօրյա , գիշերա յին, բարձրակարգ,
գեղա գրա կա ն, խ ուճուճ, քա րա կոփ , թմբլիկ
բ. ոսկեհյուս, մեծաթիվ, հարմար, հնգամյա, առա վոտ յա ն, բա զմա շերտ , թթվաշ,
նկարչական սա կա վա կեր, ենթամաշկային
գ. տտիպ, կա վաշեն, անկարգ, մագաղաթյա, հովվակա ն, ցա նցա ռ, երևանյան,
հողե, թարմ, սա րսա փ ելի

54. Ընդգծեք հարաբերական 5 ածական.

ա. ա ռա ջնա կա րգ, պ ղնձա կոփ , առևտրային, փոքրաթիվ, սա ռցեղեն, խառնակ,
պ ա րզկա , արտաժա մյա , գրա վոր, խ ելացի
բ. տ ա ղտ կա լի, պ ողպ ա տ ա կուռ, փխրուն, հա ճա խ ա դեպ , օտ ա րերկրյա , կերային,
վիրա վորա կա ն, մտավոր, ոճա կա ն, դժգոհ
գ. թվականական, ա հռելի, կավաշեն, ձա խ ա փ նյա , խաղաղ, գունային, ծանծաղ,
թավշե, թթվաշ, անհարթ

Ածականի համեմատության աստիճանները

Հա մեմա տ ելի հատկություն նշա նակող ա ծա կա նները կա րող են ունենալ համեմա­
տության ա ստ իճա ններ, որոնք ցույց են տա լիս տ վյա լ առա րկա յի հատկության առա­
վել կամ պակաս լինելը այլ առարկա(ներ)ի նույն հատկության համեմատ, այսինքն
առարկայի հա տ կա նիշի չափը:
Ածականն ունի համեմատության երեք ա ստ իճա ն դրական, բաղդատական,
գերադրական:
1. Դրական աստիճանը ածականի ուղիղ ձևն է, որ նշանակում է տվյալ առարկա­
յի հատկանիշը ինքնին' առանց համեմատելու այլ առարկաների հետ:

2. Բաղդատական աստիճանը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշի ավելի, պա­

կաս կամ հավասար լինելը այլ առարկա(ներ)ի նույն հատկանիշի համեմատ: Կազմ­
վում է շա րա հյուսա կա ն եղա նա կով ածականի ուղիղ ձևին ա վելա ցվելով ավելի

֊ 182֊
 Հայոց լեզու

(առավել), պակաս (նվագ) կամ նույնքան բառը' ավելի մեծ, առավել իմաստուն,
պակաս քաղցր, նվազ ծանր, նույնքան գործունյա: Ունի երեք տ ա րա տ եսա կ' ա ռա վե­
լական, նվազական և հա վասա րակա ն.
• առավելական բա ղդա տա կա նը կազմվում է ավելի (առավել) բառով,
• նվազական բա ղդա տա կա նը' պակաս կամ նվազ բառով,
• հավասարական բա ղդա տա կա նը նույնքան բառով:

Ծանոթություն: Բաղդատական աստիճանի նշանակությամբ գործածվում են նաև

շարահյուսական մի քանի այլ կառույցներ. Մայրամուտը լուսաբացից գեղեցիկ է: Ծիրանենին
երկարակյաց է, քան դեղձենին: Վանա լճի ջուրը Կապուտանի ջրի չափ աղի չէ: Իմ մազերն էլ
քոնի պես (նման) փարթամ են:

3. Գերադրական աստիճանը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշի գերազանց

լինելը համեմատվող մյուս բոլոր առարկաների նույն հատկանիշից: Կազմվում է
շարահյուսական կամ բա ռակա զմա կա ն եղանակով' ածականի դրական աստիճա նին
ավելացվելով ամենից (բոլորից) բառը կամ ամենա- նախածանցը կամ էլ -(ա)գույն
վերջածանցը (ամենից մեծ, բոլորից խելոք, ամենանեղ, լավագույն), իսկ հա մեմա տ­
վող առարկան լինում է որոշյա լ առումով' ամենաքաղցր (պտուղը), նվազագույն
(աշխատավարձը), ամենից լավ (տունը):
Ամենից (բոլորից) բա ռով կամ ամենա- նախ ա ծանցով գերա դրա կա ն աստիճա ն
կարելի է կազմել հա մեմա տելի հատկություն նշա նակող բոլոր որակա կա ն ա ծա կա ն­
ներից, իսկ -գույն վերջա ծա նցով' ոչ բոլորից:

Ծանոթություն 1: -Գույն ածանցով կազմվում են նաև բացարձակ գերադրական ածական­

ներ, որոնք գործածվում են անորոշ առումով գոյականի հետ և ցույց են տալիս առարկայի
տփալ հատկանիշի բարձր կամ ցածր աստիճանը' անկախ ուրիշ առարկաներից (Սա մեծա­
գույն նվաճում է: Սուրենն ազնվագույն մարդ է: Ունեմ բարձրագույն կրթություն: Ստանում եմ
նվազագույն աշխատավարձ):
Բացարձակ գերադրականը համարժեք է'
• շատ կամ չափազանց բառերով ու ածականի դրական աստիճանով կապակցություննե­
րին (Սա շատ մեծ նվաճում է: Սուրենը չափազանց ազնիվ մարդ է),
• գեր- նախածանցով կազմություններին (Սուրենը գերազնիվ մարդ է),
• հատկանիշի սաստկություն արտահայտող կրկնավոր ածականներին (Դա խո՜ր-խոր մի
ձոր է):
Վերջիններից տարբեր են
• սովորաբար ոչ համեմատելի հատկություն նշանակող ածականներից կազմված այն
կրկնավորները (դափ-դատարկ, սեփ-սև, ճեփ -ճեր մակ, սպիտա՜կ-սպիտակ), որոնք
համարժեք են լրիվ, լիովին, ամբողջովին, ամբողջապես կամ միանգամայն բառերով ու նույն
ածականով կապակցությանը (լրիվ դատարկ, լիովին ճերմակ, լրիվ սպիտակ, ամբողջովին սև,
միանգամայն դատարկ),
• առարկայի բազմակիություն արտահայտող կրկնավոր ածականներից, որոնք գործած­
վում են հոգնակի որոշյալի հետ (ճանապարհին հանդիպում էին խոր-խոր ձորեր, բարձրա­
բերձ լեռներ: Սև-սև ամպեր են կուտակվում):
Ծանոթություն 2: Նույն ածականի վրա չի կարելի միաժամանակ ավելացնել ամենա- և
֊գույն ածանցները' ամենաբարձրագույն, ամենաուժեղագույն: Տրամաբանական սխալ են
պարունակում նաև ածականի գերադրական աստիճանի և հոգնակի լրացյալի կապակցու­
թյունները (լավագույն գրքերը, ամենալավ բաները), գերադրականների միջև համեմատու­
թյուն արտահայտող կապակցությունները (լավագույններից մեկը, լավագույններից լավա­
գույնը, ամենալավը լավագույնների մեջ և այլն):

- 183-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

55. Ընդգծեք գերադրական աստիճանի 3 ածական.

ա. խստագույն, շա գա նա կա գույն, միագույն, վատթարա գույն, կպրագույն, վիթ-
խարագույն
բ. մա նուշակա գույն, ա րջնա գույն, հիմարա գույն, չարագույն, դժվա րագույն, բո­
ցագույն
գ. արնագույն, գերա գույն, բա րձրա գույն, պ ողպ ա տ ա գույն, ծա յրա գույն, մաշկա-
գույն
դ. հզորագույն, ածխագույն, յուղագույն, նորագույն, խ ոշորագույն, նռնագույն
ե. մերձա վորա գույն, ցորնա գույն, ստորա գույն, ելա կագույն, կարևորագույն,
մշուշագույն
զ. ամպագույն, ավշագույն, քա ղցրա գույն, փոքրա գույն, կա վագույն, կրտսերա-
գույն
է. ա մենա զգա ց, ա մենա կոշտ, ամենասուր, ամենիմաց, ա մենա կործա ն, ամենա-
Քհչ
ը. ամենանուրբ, ամենափրկիչ, ամենատենչ, ա մենա ճկուն, ա մենա ստ եղծ, ամե-
նանվաստ
թ. ա մենա նվա ճ, ամենաթթու, ամենասփյուռ, ամենա սեր, ամենաթեժ, ամենափա-
փուկ
ժ. ամենաթույլ, ամենանվեր, ա մենա կոշտ, ամենա նկատ, ամենապաղ, ամենա­
շնորհ

Ածականի կիրառությունները
Ածականը նախադասության մեջ կա րող է լինել'
• որոշիչ (Ջինջ երկնքում լողում էր ամպի մի կտոր),
• ստ որոգելի (Մեր դպրոցի շենքը եռահարկ է),
• ձևի պ ա րա գա (Նավակը մեղմ սահում էր ջրի վրա):
Այս վերջին կիրառությամբ ածականը կատարում է մակբայի դեր:

Ածականը փոխանվանաբար կիրա ռվելիս կա րող է գոյա կա նի նման հոլովվել,

հոգնա կի դառնալ, որոշիչ հող ստա նա լ' կա տ ա րելով գոյականին բնորոշ պաշտոն­
ներ:
Փոխանունությունն այն է, երբ լրացումը փոխարինում է զեղչված լրացյալին'
կատարելով նաև նրա դերը և ստանալով նրա քերականական հատկանիշները:
Փոխ ա նուն ա ծա կա նի դեպքում ածական որոշիչը փոխարինում է որոշյալին'
ա րտ ա հա յտ ելով նաև նրա իմաստը: Օրինա կ. Տնօրենը պարգևներ հանձնեց ավար­
տական դասարանի գերազանցիկ և հարվածային աշակերտներին, գերազանցիկնե­
րին (=գերազանցիկ աշակերտներին)' երկուական գիրք, հարվածայիններին (=հար­
վածային աշակերտներին)' մեկական:

Կան մի շա րք բառեր (աղքատ, անդորր, դպրոցական, ժլատ, խավար, հանգուց­

յալ, հերոս, հրաշք, հրշեջ, մութ, որբ, սխալ, սուտ, ցուրտ և այլն), որոնք իրենց տար­
բեր կիրառություններում մերթ ածական են (խավար գիշեր, սխալ խոսք, ցուրտ օր,
հրշեջ մեքենա), մերթ գոյական (խավարը ցրվեց, ցրտից փա յտ ա ցա վ, հրշեջներ
եկան):

— 184—
 Հայոց լեզու

Որակական ածականների մի մասը կա րող է գործա ծվել մակբայաբար' պ ա տաս­

խանելով ինչպե՛ս հարցին և կա տ ա րելով պ արագայի դեր հանգիստ քայլել, գեղեցիկ
երգել, ջղային խոսել, ուղիղ կտրել, հարթ տաշել, խելացի վարվել, ծանր շնչել, լուռ
աշխատել, մանր բրդել, անակնկալ հարձակվել և այլն:

Վա րժություններ

56. Ընդգծեք 3 փոխանուն ածական:

ա. Նոր տարվա գիշերը մեծերը մնա ցել էին տանը, իսկ ջա հելներս շրջում էինք
տնից տուն, շնորհա վորում հա րա զա տ մարդկանց, հեռու֊մոտ իկների ամանորը,
առատ նվերներ տա լիս ու ստանում, հա մեղ ուտ եստ ներ վայելում:
բ. Բջջայինիս միջի հեռա խ ոսա հա մա րները պ ա րբերա բա ր վերանայում եմ. հների
մի մասը ջնջում եմ, նորերն եմ ա վելա ցնում: Ջանում եմ ոչ մի ա վելորդ, ոչ պ ետ քա ­
կան, կասկածելի համար չպահել:
գ. Պա պ ս քա ղում էր հասուն խ նձորները, խ ոշորները դարսում էր փայտե
արկղերի մեջ և պահում մառանում, մա նրերից տատս չիր էր անում, իսկ ամենավա-
տերը լցնում էինք մեծ տա կառը և ճզմում օղի քա շելու համար:

֊ 185
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԹՎԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ

Առարկա(ներ)ի թիվ կամ թվային կարգ նշանակող թառը կոչվում է թվական կամ
թվական անուն:
Օրինա կ' մեկ, հինգ, տասնվեց, հարյուր չորս, երկու երրորդ, յոթերորդ, իննական,
ութ-ութ:
Պ ա տ ա սխ ա ն ում է քանի՞, որքա՞ն, որչա՞փ, ինչքա՞ն, ինչչա՞փ, ո՞րերորդ,
քանի՞երորդ հարցերին:
Ըստ իմաստի' թվականները բաժանվում են երեք խմբի.
1. Քանակական թվականներ, նշանակում են թիվ կամ առարկաների որոշակի
քանակ' մեկ, տասը, քառասունյոթ, չորս հարյուր ութ, երեք քառորդ:
2. Դասական թվականներ, նշանակում են առարկայի թվային կարգ' առաջին,
երկրորդ, քսաներորդ:
3. Բաշխական թվականներ, նշանակում են առարկաների քանակակակ հավա­
սար բաշխում' հինգական, երեք-երեք:
Քա նա կա կա ն թվականները լինում են երկու տեսակի
• ամբողջ թվեր նշա նա կող թվականներ' մեկ, քսան, հարյուր մեկ,
• կոտորա կա յին թվականներ մեկ վեցերորդ, մեկ հարյուրերորդական, հինգ
ամբողջ վեց տասնորդական:

Ամբողջ թիվ նշա նա կող քա նա կա կա ն թվականը խ ոսքիմասային հատուկ (բնորոշ)

ձև չունի:
Թվա կա նը քերա կա նորեն չի ձևափոխվում: Միայն գոյա կա նա բա ր գործա ծվելիս
կա րող է հոլովվել:

Թվականի կազմությունը
Թվականներն ըստ կազմության լինում են'
• պարզ (արմատական)' զրո, մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ, վեց, յոթ, ութ, ինը,
տասը, քսան, հարյուր, հազար, միլիոն, միլիարդ, տրիլիոն,
• բաղադրյալ:
Բա ղա դրյա լ թվականները լինում են'
• ածանցավոր' առաջին, երկրորդ, յոթերորդ, երեսուն, իննսուն, չորսական,
• բարդ' տասնմեկ, չորս հարյուր քսա նվեց,
• բարդ ածանցավոր' երեսունմեկ, իննսունինը, քսա նհինգերորդ, երեք հինգերորդ:
Բա րդ և բա րդ ա ծա նցա վոր թվականները լինում են'

- 186-
 Հայոց լեզու

• համադրական' տասնինը, քսա ներկու, իննսունմեկ, հիսունվեցերորդ, քսանհին-

գական,
• հարադրական' հարյուր տասնմեկ, վաթսուներեք հագար, մեկ տասներորդ, զրո
ամբողջ մեկ տասնորդական, տ ա սներեք-տ ա սներեք:
Ծանոթություն: Մեկ թվականն ունի նաև մի տարբերակը, որը համանուն է մի անորոշ
դերանվանը:

Թվականակերտ ածանցներ
Թվականներից այլ թվականներ կա զմող ածա նցները կոչվում են թվականակերտ
ածանցներ:
Դրանք վերջա ծանցներ են երկ-րորդ, հինգ-երորդ, ութ-սուն, հնգ-ա կա ն:
■Րորդ և ֊երորդ ա ծա նցները քա նա կա կա ն թվականներից կազմում են դասական
թվականներ, ինչպես նաև քառորդ կոտորա կա յին թվականը: -Րորդ-ը գործա ծվում է
միայն երկրորդ, երրորդ, չորրորդ, քառորդ կա զմություններում: Քա ռ-ը չոր(ս)
արմատի հոմանիշն է:
Մեկ քա նա կա կա ն թվա կա նից ն շվա ծ ա ծա ն ցն երով դա սա կա ն թվական չի
կազմվում: Դրա փոխարեն գործածվում է աոաջին բառը:
Ծանոթություն: Մեկ, երկու, երեք, չորս թվականները բաղադրյալ թվականի վերջին
բաղադրիչ լինելու դեպքում ստանում են -երորդ ածանցը քսանմեկերորդ, երեսու­
ներկուերորդ, իննսուներեքերորդ, հարյուրչորսերորդ:

•Սուն ածանցը միավոր նշա նա կող երեք, չորս, հինգ, վեց, յոթ, ութ, ինը պ ա րզ
թվականներից կազմում է տ ա սնա վոր նշա նա կող թվականներ քառասուն, ութսուն,
իննսուն: Երե-սուն, հի-սուն, վաթ֊սուն, յոթան-ա-սուն կազմությունների դեպքում
հիմքը համապատասխան արմատների անկանոն տ ա րբերա կներ են:

•Ական ածանցը քա նա կա կա ն թվականներից կազմում է բաշխ ական թվականներ

երեքական, քսանմեկական:
Կա բա շխ ա կա ն թվա կա նների կա զմությա ն մեկ ա յլ հոմա նիշ եղա նա կ
քանակական թվականի կրկնությամբ' երեք-երեք, տասնհինգ-տասնհինգ:

Վ ա րժութ յունն եր

57. Ընդգծեք 5 թվական.

ա. քա ռա պ ա տ իկ, զրո, վաթսունմեկերորդ, եռա կի, տ ա սներկու-տ ա սներկու,
յոթական, ութնյակ, չորսբոլորը, երկու հինգերորդ, միավոր
ր. թվային, տրիլիոն, հազարերորդ, երկա կի, հինգ-հինգ , մեկմեկու, երեսունհին-
գական, երեք յոթերորդ, չորրորդա կա ն, տա սնա վոր
գ. վաթսուն, քա նա կություն, տասնմեկերորդ, մենավոր, ա մբողջություն, հիսունա ­
կան, հա րյուր-հա րյուր, թվանշան, չորս քա ռորդ, մեծա քա նա կ

58. Ընդգծեք քանակական 3 թվական.

ա. երրորդություն, թվական, հարյուր մեկ, քա ռա սուն, եռա պա տիկ, միլիոն
բ. քա նա կա կա ն, հինգ հարյուր, յոթնապատիկ, իննսունութ, կոտորա կա յին, տասը
գ. բազմաթիվ, տասնինը, քա ռյա կ, յոթանասուն, երկու, եռա նիստ

֊ 187֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

59. Ընդգծեք դասական 3 թվական.

ա. քսա նմեկերորդ, մեկ չորրորդ, երեսուներկուերորդ, հա զա րա վոր, հարյուրե­

րորդ, երկուստ եք
բ. հնգյակ, չորրորդ, մեկ հարյուրերորդ, տա սնչորսերորդ, երրորդա կա ն, քսանու­
թերորդ
գ. առաջին, երեք քա ռորդ, հիսունմեկերորդ, կրկնակի, տա սնիններորդ, երկրոր-
դականություն

60. Ընդգծեք բաշխական 3 թվական.

ա. մեկ-մեկ, բա զմա կի, երկուական, ինը տասներորդ, հինգական, իններորդ

բ. մեկումեջ, հինգ֊հինգ, քսա նակա ն, չորս հինգերորդ, յոթական, երիցս
գ. երկրորդա կա ն, տ ա սնհինգ-տ ա սնհինգ, յոթ ութերորդ, մեկական, բաշխական,
տասական

61. Ընդգծեք կոտորակային 3 թվական.

ա. մասնական, երկու երրորդ, տա սներորդա կա ն, մեկ երկրորդ, զրո ամբողջ հինգ

տասնորդական, սա կա վա թիվ
բ. մեկ երրորդ, հա րյուրա պ ա տ իկ, երկու ամբողջ վեց տասնորդական, ամբողջա­
կան, երկու յոթերորդ, հնգանիստ
գ. երկրորդա յին, մեկ քա ռորդ, քա ռա ծա լ, հինգ վեցերորդ, կոտ որա կ, երեք
ա մբողջ տասնյոթ հարյուրերորդւսկան

62. Ընդգծեք 3 պարզ թվական.

ա. բազում, միլիոն, երեքական, քսան, քա նա կ, ութ

բ. միլիարդ, վեցերորդ, ամբողջ, ինը, երեք, քսանյոթ
գ. թիվ, տրիլիոն, միակ, յոթ, տասնվեց, չորս
դ. հարյուր, եռյակ, վեց, քսա ներորդ, երկու, տ ա սնհինգ
ե. միայն, հինգ, ութական, տասը, յոթերորդ, հազար

63. Ընդգծեք 3 ածանցավոր թվական (առանց երկրորդ արմատի).

ա. յոթանասուն, զրո, քսա ն-քսա ն, երեսուն, չորրորդ, հարյուր մեկ

բ. քա ռա սուն, ինը֊ինը, ութսունվեց, երկրորդ, երկու երրորդ, հինգական
գ. ինը հազար, երրորդ, վաթսուն, կես, առաջին, հարյուր հիսուն
դ. հիսուն, քա ռա սուներեք, երկուական, մեկ երրորդ, տասնհինգ, իննսուն

64. Ընդգծեք 3 բարդ թվական (առանց ածանցի).

ա. երեսուներկուերորդ, տասնմեկ, վեց-վեց, մեկ, ութական, երեք հարյուր վեց

բ. հինգ֊հինգ, վաթսունինը, տասնմեկերորդ, քսանութ, մեկ միլիոն, տասանոց
գ. ութսունյոթ, տասնինը, հարյուր քսա ն, իններորդ, երեք միլիարդ, հարյուրանոց
դ. հազարերորդ, հարյուր երկու, հազար տասը, հինգանոց, յոթ հազար հարյուր,
քա ռա կի

֊ 188֊
 Հայոց լեզու

65. Ընդգծե՜ք 3 բարդ ածանցավոր թվական.

ա. քառասուներորդ, հիսունհինգ, հարյուր ութսուն, տասական, երեք քա ռորդ,
եռամսյա
բ. տասնմեկակւսն, հնգամյակ, քսա նմեկերորդ, քսա նչորս, քա ռա սուներկու,
տասներեք
գ. քսաներկու, երեսունմեկ, երեսունական, տ ա սնվեցա կան, քսա նյոթ-քսա նյոթ,
երեսուն միլիոն

Թվականի ուղղագրությունը

Քանակական թվականները զրո-ից մինչև հարյուր-ը, պ ա րզ բառեր են կամ

բաղադրյալ համադրական կազմություններ, հարյուր մեկ՜ից սկսա ծ բա ղա դրյալ
հարադրական կազմություններ են (բացի հազար՜ից, միլիոն՜ից, միլիարդ՜ից և
այլն) երկու հազար վեց հարյուր քառասունյոթ, մեկ միլիոն, մեկ միլիարդ, երեք
տրիլիոն վեց հարյուր միլիարդ չորս հարյուր քսան միլիոն յոթ հարյուր քսանհինգ
հազար ինը հարյուր ութսունութ:
Ինը և տասը թվականները ունեն ը կամ ն վերջնահնչյուն, որը փոխանվանական
կիրառության դեպքում կատարում է նաև որոշիչ հոդի դեր: Միայն տասը բառը
երբեմն կարող է լինել տաս ձևով (Իննից տաս է պակաս):

Կոտորակային թվականները հա րա դրակա ն կազմություններ են չորս հինգերորդ,

երեք հագարերորդ, մեկ ամբոդջ հինգ տասնորդական: Բացառություն են քառորդ
բառը' որպես մեկ քառորդ դասական թվականի հոմանիշ, և կես բառը' որպես մեկ
երկրորդ դասական թվականի հոմանիշ, ինչպես նաև կես՜ով մի շա րք կազմություն­
ներ մեկուկես, յոթուկես և այլն: Կոտորա կային թվականի համարիչը ա մբողջ թիվ
նշանակող թվական է, իսկ հա յտա րա րը դասական թվական' -ական ա ծա նցով կամ
առանց դրա' մեկ երկրորդ(ական), տասնմեկ հարյուրերորդական): Եթե հա յտա րա րը
1 թիվն է, ապա կա րդա ցվում է մեկերորդ(ական) ձևով' երկու մեկերորդ կամ երկու
մեկերորդական:

Բաշխական թվա կա նների կրկնա վոր տ ա րբերա կները գրվում են միության

գծիկով յոթ-յոթ, քսանմեկ-քսանմեկ:

Դասական թվականը համադրա կա ն բաղադրություն է, եթե կա զմվա ծ է պարզ,

ածանցավոր, բա րդ համադրական կամ երկբա ղա դրիչ հա րա դրակա ն քա նա կա կա ն
թվականից (յոթերորդ, երեսուներորդ, տասնմեկերորդ, իննսունիններորդ, հարյուր­
մեկերորդ, երեքհազարերորդ), և հա րա դրակա ն բարդություն է, եթե կա զմվա ծ է
երկուսից ավելի ա ռա նձին գրվող բա ղա դրիչ ունեցող հա րա դրակա ն քա նա կա կա ն
թվականից (երկու հարյուր տասնվեցերորդ, երեք հագար երկու հարյուրերորդ):

Թվականները, տ ա ռերով (որպես հնչյունագիր) գրվելուց բացի, ունեն նաև իրենց

գաղափարագիր նշանները: Դրա նք կա՜մ ա րա բա կա ն թվա նշա ններ են, կա մ
այբուբենի տառերը հատուկ թվային արժեքներով:
Արաբական թվանշանները և դրա նց հա մա կցութ յունները նշա նա կում են
քանակական թվականներ: Դրանցից բաշխական և դասական թվականներ կա զմելիս
համապատասխան ա րաբա կան թվանշանին միության գծիկով կցվում է -ական, -ին
կամ ֊րդ' 1-ական, 1-ին, 2-րդ, 78-րդ:

- 189
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Կոտորա կային թվականների դեպքում տ ա ռերով գրվող այդպիսի կցումներ չեն

արվում 1/2, 0,5:
Թվա րկումների ժամանակ դասական թվականների - ի ն - ի և - ր դ - ի փոխարեն
կա րող է դրվել միջա կետ կամ ա ջ փ ա կա գիծ' 1., 2., 3., 4., 1), 2), 3), 4):

Հայերենի այբուբենի տառերը և դրա նց հա մա կցութ յունները սովորա բա ր

նշանակում են քա նա կա կա ն թվականներ, եթե մեծա տ ա ռերով են (Ա, ԺԲ, ՌՋԿԷ), և
դասական թվականներ, եթե փ ոքրա տ ա ռերով են (բ, իգ, մլե): Տա ռերի թվային
արժեքը որոշվում է հատուկ ա ղյուսա կով (տե ս էջ 65):

Հռոմեական թվանշանները (լատինական այբուբենի մեծա տ ա ռերը) և դրանց

համակցությունները նշանակում են դասական թվականներ' I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII,
IX, X, XI, X X (20 -ր դ ), X X X (3 0 -ր դ ), XI. (4 0 -ր դ ), Լ (5 0 -ր դ ), Ս< (6 0 -ր դ ), X C (90-րդ),
0 (100-րդ ), Օ ն (400-րդ), 0 (500-րդ ), Ծ Օ (600-րդ ), 01\/1 (900-րդ ), N1 (1000-րդ):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

66. Շարքերից ընտրե՜ք և իրար կողքի գրե՜ք նույնարժեք թվականները.

1 2 -ր դ ր սօօօ/ււ
2 0 4 -ր դ ձէ 1^10X1
3 0 4 6 -ր դ ռճժա 00№
5 8 -ր դ մդ IX
9 -ր դ ժբ ւ^ա
8 7 -ր դ ծը XII
1111-րդ վխզ N1911^1X^1
1 9 3 -ր դ ճղ գ D C C X X V II
7 2 7 -ր դ ճԻէ 0X0111

67. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Մենք' ուսանողներս, այդ մասին լսում էինք (առաջի, առաջին) անգամ:
բ. Շ ո ւր ջ (ութանասուն, ութսուն) դպ րոցա հա սա կ երեխ ա ներ էին մասնակցում
գա րնա նա յին այդ տոնախմբությանը:
գ. Փ ոքրիկը ձեռքում ամուր պ ա հել էր (տաս, տասը) դրամ:
դ. Բողոքի երթին մա սնա կցում էին (հարուրավոր, հարյուրավոր) մարդիկ:
ե. Իմ տեղը երրորդ կա րգի (երեսունչորրորդ, երեսունչորսերորդ) աթոռն է:
զ. Երեխ ա ներս սովորում են Երևանի (թիվ համար, թիվ) տա սնչորս դպրոցում:
Է. Այս տա րի կա յա ցա վ հա յերենա գիտ ա կա ն միջա զգա յին (\/11-րդ, 7 -ր դ ) գիտաժո-
ղովը:
ը. Բա ցա րձա կ գերա զա նցիկ լինելու համար Սոնային պակասում էր ընդամենը
(զրո, զերո) ամբողջ հինգ տ ա սնորդակա ն տոկոս վարկանիշ:

Թվականի կիրառությունները
Թվա կա նը նախադասության մեջ կա րող է լինել որոշիչ (Ես ունեմ երկու քույր և
մեկ եղբայր: Սա հինգերորդ դասարանն է: Գրոհա յիններին բա ժա նեցին երեքական
նռնակ): Բաշխ ական թվականները կա րող են լինել նաև չափ ու քա նա կի պարագա

- 190 -
 Հայոց լեզու

(Խաղավարը խաղաթղթերը ութ-ութ բա ժա նեց մասնակիցներին, և խաղն սկսվեց):

Փոխանվանաբար կիրա ռվելիս թվականը կա րող է գոյա կա նի նման հոլովվել,
հոգնակի դառնալ, որոշիչ հոդ ունենալ ստ ա նա լով գոյականին բնորոշ պաշտոններ
(Ես հերթում առաջինն եմ: Նա ծնվել է փետ րվա րի քսանութին: ժա մը վեցից մի քա նի
րոպե է պակաս: Երեքով կգնաք անտառ: Հինգերը զա րդա րում են իմ օրա գիրը):
Արաբական թվանշաններ գործա ծելու դեպ քում հոդերը և վերջավորությունները
գրվում են միության գծիկով (3 -ը , 4 -դ , 2 -ո վ , 7 -ի ց , 5-երը):
Հոլովվելիս տասը թվականը կորցնում է ը վերջնահնչյունը (տասից, տասին,
տասով, տասեր): Բառակազմության ժա մա նակ տասը բառի հիմքը մերթ պ ա հպ ա ­
նում է ն-ն (տասներկու, տասներեք, տասնութ, տասնյակ, տասնապատիկ, տասնորդ,
տասնօրյակ, տասնամյակ, տասներորդ, տասնապետ), մերթ կորցնում է (տասական,
տասանիշ, տասանոց, տասհարկանի, տասհատորյակ, տասգլխանի, տասդրամա-
նոց, տաստոննանոց):
Ինը թվականը միշտ պահպանում է իր ը կամ ն վերջնահնչյունը տասնինը,
իննսուն, իննյակ, իննանիշ, իննանոց, ինըհարկանի, ինըհատորյակ, ինըտոննանոց,
իննամյակ, իններորդ, իննական, իննից, իննով, իննին, իններ:
Երկու թվականը գոյա կա նա բա ր հոլովվում և հոդ է ստանում երկուս- հիմքով
երկուսը, երկուսս, երկուսի(ն), երկուսով, երկուսից, երկուսներ, երկուսներդ և այլն:

Մեկից բա րձր քա նա կա կա ն թվականի լրա ցյա լը կա րող է լինել թե' Եզակի, թե

հոգնակի թվով:
1. Սովորաբար եզակի է լինում, եթե՝
ա. չափի միավոր է կամ առնվում է իբրև ա յդպիսին (Քննությանը մնա ցել է 15 օր:
Անցանք ևս 100 կիլոմետր: Եկել էին քսա ն հոգով: Երեք գրիչից երկուսը չի գրում),
բ. անորոշ ա ռումով է, և տ րա մաբա նակա ն շեշտ ը (խոսողի ուշադրությունը) թվա­
կանով ա րտ ա հա յտ վա ծ քա նա կի վրա է (Մեր դասարանում տա սնհինգ աշակերտ է
մնացել),
գ. լրացումը կոտ որա կա յին թվական է (Տ վ ե ք ինձ մեկուկես հաց):

2. Սովորաբար հոգնա կի է լինում, եթե

ա. որոշյալ ա ռումով է (Իմ երկու քույրերը ինձնից մեծ են, իսկ երեք եղբայրները
փոքր),
բ. թվարկվող ա ռա րկա ները նկատի են առնվում ա ռա նձին-ա ռա նձին (Նա հաղթեց
երեք մարզիկների),
գ. թվական որոշիչի և դրա որոշյա լի միջև մեկ այլ որոշիչ կա (Մրցությանը
կմասնակցեն տա սնվեց ուժեղագույն մարզիկներ):

Թվական որոշիչ ունեցող ենթական

ա. Եթե հոգնա կի է, ապա ստ որոգյա լն էլ հոգնակի է լինում (Երեք գուսաններ
մրցում էին).
բ. եթե եզակի է, ապա ստ որոգյա լը կա րող է լինել
• թե եզակի (Այդ օրն ընդամենը երկու հոգի եկավ: 30 ծառ չի ծաղկել այս տարի),
• թե հոգնակի (Այդ օրն ընդամենը երկու հոգի եկան: 30 ծառ չեն ծաղկել այս
տարի).

Եթե ենթական փոխանուն թվական է, ապա ստ որոգյա լը'

• մեկ-ի դեպքում լինում է եզակի (Մեկն ինձ դուր եկավ),

- 191-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

• մյուս ամբողջ թվերի դեպքում սովորա բա ր հոգնակի (Երեքն էլ կորան),

• կոտ որա կի դեպքում' սովորա բա ր եզակի (Մեկ երրորդը այրվել է):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

68. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Իմ ուսա պ ա րկում մնացա ծ խ նձորները (երկու-երկուական, երկուական)

բա ժա նեցի ա րշա վա կա ններին:
բ. Ես լա վ եմ ճա նա չում ձեր դասա րա նի երկու (գերազանցիկին, գերազանցիկնե-
րին):
գ. Ինձ մոտ մնա ցել է երկու (տասնանոց, տասանոց) և երեք հինգա նոց թղթա­
դրամ:
դ. Ես բնավ չեմ վախենում (տասներեք, տասերեք) թվից, քա նի որ ծնվել եմ
ամսվա այդ օրը:
ե. Պա յմա նա վորվել ենք, որ հա ջորդ անգամ կհանդիպ ենք այս ամսվա (28-ին,
28ին):
զ. Այդ կինը իր միջնա մա տերին և մա տ ա նեմա տ երին դրել էր (երեք-երեք,
երեք-երեքական) ոսկե մատանիներ:
Է. Տոնա ծա ռը զա րդա րելու համար գնեցի քսա ն (խաղալիք, խաղալիքներ):
ը. Իմ օրա գրում (երկուներ, երկուսներ) ընդհա նրա պ ես չկան:
թ. Շուտ ով ժամը (ինը, իննը) կլինի, իսկ դու դեռ պ ա տ րա ստ չես դասի գնալու:
ժ. Եթե մեր ունեցա ծը հա վա սա ր բաժանենք, ապա ամեն մեկիս հասնում է երկու-
սուկես (խնձոր, խնձորներ):
ժա. Նա խ ա րա րն ա սաց, որ ընդունելությունը սկսվա ծ է, և հերթագրվածներից
մեկնումեկը թող ներս (գան, գա):

֊ 192֊
 Հայոց լեզու

ԲԱՅ

Գործողություն կամ եղելություն նշանակող թառը կոչվում է թայ:

Օրինակ ուտել, խմել, գնալ, քանդել, մեծանալ, սառչել, ընկնել: Պա տ ա սխ ա նում
է ի՜նչ անել, ի՜նչ լինել հարցերին:

Ծանոթություն: Եմ, կամ, գիտեմ, ունեմ, արժեմ բայերը հարց չեն ստանում: Դրանք ոչ թե
նշանակում են գործողություն կամ եղելություն, այլ հաստատում են ենթակայի որևէ վիճակի
մեջ լինելը (Ես կամ, մարղ եմ, գիտեմ խոսել, ունեմ բանականություն, որ արժի ամեն ինչ):

Բայն ունի իր բնորոշ ձևը: Նրա ուղիղ ձևն ունի ֊ել կամ ֊ալ ա ծա նց-վերջա վ որու-
թյունը: Թեք ձևերը մեծ մասամբ բնորոշվում են իրենց վերջա վորություններով և այլ
մասնիկներով (խոսելիս, գրեցի, կասեմ, չեմ տա, մի կարդա, պիտի ուզեմ):
Բայը կարող է ձևա ւիոխ վել ըստ դեմքի, թվի, ժամանակի, եղանակի' կա զմելով դի­
մավոր ձևեր: Բայի այդպիսի ձևափոխությունը կոչվում է խոնարհում: Բա ցի այղ' բա­
յը կարող է ձևա փ ոխ վել ըստ սեռի, ինչպես նաև կա զմել անդեմ ձևեր:
Բայի բոլոր դրական ձևերն ունեն իրենց ժխտական հա կա րժեքները, որոնք
կազմվում են հա մապատասխան դրական ձևից'
• մեծ մասամբ չ- նախամասնիկով' գրել - չգրել, գրած - չգրած, գրող - չգրող,
գրելիս - չգրելիս, գրում եմ - չեմ գրում, գրելու եմ - չեմ գրելու, գրել եմ - չեմ գրել,
գրեցի - չգրեցի, գրեմ - չգրեմ, կգրեմ - չեմ գրի, պիտի գրեմ - չպիտի գրեմ,
• մի դեպքում (ա րգելա կա ն հրամայականում)' մի' մասնիկով' գրի՜ր - մի' գրիր,
գրե՜ք - մի գրեք:

Վարժություններ

69. Ընդգծեք գործողություն նշանակող 3 թառ.

ա. տնտես, բանտես, վերահաս, պսպղաս, խաղող, քա ղող

թ. զրկես, կրկես, հա պա լա ս, ծլվլա ս, նշա ձող, ա ղա նձող
գ. առերես, ավերես, թրմփաս, դարպաս, շենշող, ճնշող

70. Ընդգծեք 3 թայ.

ա. արևագալ, թնդալ, ծխալ, զղա լ, սխալ, կա նխ ա զգա լ

թ. բղավել, ցա խ ա վել, հա պ ա վել, ծամթել, հողմա րգել, հա մա կա րգել
գ. կա րդա լիս, հանդես, քա նդես, կերպ ա ս, լողաս, վա ղա հա ս

- 193-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

դ. բազմեն, բազեն, ասպազեն, կակազեն, շղա րշեն, հոյաշեն

ե. սահեն, ապավեն, դեսուդեն, սպրդեն, տնօրեն, խոտորեն
զ. ցեղային, տեղային, գնային, տնային, թաղային, խաղային
է. դժխեմ, դրժեմ, խորհեմ, խոհեմ, համեմ, համեմեմ
ը. տոկաս, պակաս, տեղամա ս, կմկմաս, կերպ ա ս, կաղաս
թ. պրկես, կրկես, խանդես, հանդես, խրատես, լա վա տ ես
ժ. անձա վ, անցավ, տարավ, հարավ, հարկավ, ընկավ
Ժա. տրոհեր, ա լեհեր, եթեր, կթեր, քնա բեր, խաբխբեր
ժբ. տոկանք, տա կանք, զգա նք, լոգա նք, կորանք, փ շրանք

71. Ընդգծեք ժխտական 3 բայաձև.

ա. չախկալ, չողբա լ, չաման, չաղան, չանչել, չա նցնել

բ. չարադեմ, չաղոթեմ, չորանաս, չուրանաս, չարակամ, չպոռթկամ
գ. չմաշկել, չմշկել, չրխկաց, չթխկաց, չկա րդա լ, չքա նա լ

Բայի կազմությունը
Բայի կազմությունը որոշվում է ըստ նրա սկզբնա ձևի' անորոշ դերբայի: Բայի
սկզբնա ձևը կա զմվա ծ է լինում բա յա հիմքից և -ել կամ -ալ ա ծա նց-վերջա վորությու-
նից:
-Ել/-ալ-ը բա յա կերտ ածանց է, քա նի որ տարբեր արմատներից և բառերից
կազմում է բայ: Այն միաժամանակ վերջավորություն է, քանի որ հերթագայվում է
բայական այլ վերջա վորություններով և բա յա հիմքից կազմում է բա յա ձևեր (անորոշ
դերբայ): -Ել/-ալ ածանցի ե և ա ձա յնա վորները կոչվում են խոնարհիչներ: Ե խոնար­
հիչով բայերը կոչվում են ե խոնարհման բայեր, ա խ ոնարհիչով բայերը' ա խոնարհ­
ման:

Ծանոթություն: Կան խոնարհիչի զուգաձևություն ունեցող բայեր, որոնց նույնիմաստ

տարբերակները համարժեք են (գեղգեղել / / գեղգեղա լ, ոստ ոստ ել //ոստ ոստ ա լ, սարս­
ռել // սա րսռա լ, ա փ սոսել // ա փսոսալ, գուրգուրել // գուրգուրա լ, հաչել // հաչալ,
մնչել // մնչալ, ցա վել // ցավալ, հա զել // հագալ), կամ ունեն գործառական-ոճական
տարբերակում (թռչկոտել /թ ռչկոտ ա լ, խ ոսել / խոսալ, գովել /գ ո վ ա լ, կաթել / կաթալ):
Կան նաև իմաստով կամ սեռով տարբերվող բայեր, որոնք ձևականորեն միմյանցից
տարբերվում են միայն խոնարհիչով աղել - աղալ, գնել - գնալ, թվել - թվալ, թնդել - թնդալ,
ծխել - ծխալ, ծպտել - ծպտալ, մխել - մխալ և այլն:

Բայահիմքը (անորոշի հիմքը) -ել/-ալ վերջա վորությունից առա ջ ընկած մասն է,

որի կազմում կա րող են լինել բայածանցներ' փ ա խ -չ-ե լ, խ ա բ -վ -ե լ, կ ա յծ-կ լտ -ա լ,
մ ո տ -ե ց ն -ե լ:

Ծանոթություն: Անորոշ դերբայի (ներկայի կամ անկատարի) հիմքից է կազմվում բայի թեք
ձևերի մեծ մասը գր՜ած, փախչ՜եմ, փախչ-ոդ, գր՜ում եմ, գր-ել եմ, գր֊խր, թռչ՜ել, թռչ՜ելու
եմ, չեմ խաղ՜ա, կ՜փախչ՜ի, կարդ՜անք, մոտեցն՜ելիս: Մնացած ձևերը կազմվում են, այսպես
կոչված, անցյալ կատարյալի հիմքից' փախ՜անք, փախ՜ած, փախ՜ել եմ, փախ՜իր,
կարդաց՜ի, մոտեցր՜եց և այլն: Երկու հիմքերը միմյանցից տարբերվում են հիմքակազմ
մասնիկների առկայությամբ֊բացակայությամբ կամ հերթագայությամբ (տե ս էջ 203):

֊ 194֊
 Հայոց լեզու

Բայերը բայակազմական տ եսա կետ ից լինում են պարզ, ածանցավոր և բարդ:

Ա. Ածանցավոր բայերն ըստ բա յա ծա նցի բնույթի լինում են չորս տեսակի

• սոսկածանցավոր բայեր հեռ-ան-ալ, մոտ-են-ալ, մտ-ն-ել, թռ-չ-ել,
• պատճառական բայեր' արագ-ացն-ել, մոտ-եցն-ել, թռ-ցն-ել,
• բազմապատկական բայեր' կտր-ատ-ել, պոկ-ոտ-ել, հեծ-կլտ-ալ, թռչ-կոտ֊ել,
կոխ-կռտ-ել, ճխլ-տ-ել,
• կրավորական բայեր գր-վ-ել, սիր-վ-ել, նկար-վ-ել:

1. Սոսկածանցները (-են-, -ան-, -ն-, -չ-) մեծ մասամբ որևէ իմաստ չեն ա րտ ա հա յ­
տում. ունեն սոսկ բա ռակա զմա կա ն ու հիմքա կազմակա ն նշանակություն: Դրանցից
-0-, ֊չ- ածանցները կա տ ա րյա լի հիմքում ընկնում են (մտ-ն-ել > մտ-ա, թռ-չ-ել >
թո-անք), իսկ -ան-ը և -են-ը փոխ արինվում են -աց-, ֊եց-ով (հեռ-ան-ալ >
հեռ-աց-ար, մոտ-են-ալ > մոտ-եց-աք):

Ծանոթություն 1: -Ձ- սոսկածանցով բայերը թվով քիչ են և անկայուն են, թեև շատ գործա­
ծական են: Դրանցից հանգչել, սառչել, ուռչել, կորչել֊ը խոսակցական լեզվում հաճախ գոր­
ծածվում են առանց սոսկածանցի ( հանգել, սառել, ուռել, կորել), փախչել, կպչել, թռչել֊ը նաև
-0- ածանցով (փախնել, կպնել, բռնել): Սրանք հանձնարարելի ձևեր չեն: Հալչել, փլչել-ը ունեն
նաև -վ- ածանցով կրկնասեռ տարբերակներ (հալվել, փլվել), որոնք կանոնական են և ավելի
տարածված:

Ծանոթություն 2: Սոսկածանցավոր բայերի հետ չպետք է շփոթել արտաքուստ նման մի

շարք պարզ բայեր (բռնել, զարթնել, զբոսնել, խրտնել, կռթնել, հայտնել, հառնել, հոգնել,
մատնել, ոստնել, կառչել, երկնչել և այլն), որոնց վերջավորությանը նախորդող ն-ն կամ չ-ն
թեև արմատի մաս չէ, բայց ներկայումս սոսկածանց էլ չէ, քանի որ կատարյալի հիմքում
պահպանվում է (բռնեցի, զարթնեցիր, զբոսնեց, խրտնեցին, կռթնեցիք, հայտնեցինք, հառնեց,
հոգնեցիր, մատնեցի, ոստնեցինք, կառչեցիք, երկնչեց):
Ծանոթություն 3: -Ան- սոսկածանցը սովորաբար չեզոք բայեր է կազմում ինչ֊որ մի վիճակի
վերածվելու իմաստով, մինչդեռ նույն հիմքով պարզ բայերը կարող են և ներգործական լինել
ողորկել - ողորկանալ, կարճել ֊ կարճանալ, մեղմել - մեղմանալ, սերտել - սերտանալ,
մանրել - մանրանալ, սրել - սրանալ, սեղմել - սեղմանալ, պարզել - պարզանալ և այլն:

2. Բազմապատկական ածանցները (-ատ-, -ոտ-, -կոտ-, -տ-, -կռտ-, -կլա-, -կտ- և

այլն) ցույց են տալիս գործողության կրկնություն, բազմապատիկություն կոտրել -
կոտրատել, պոկել - պոկոտել, թռչել - թռչկոտել, ճխլել - ճխլտել, ծեծել - ծեծկռտել,
հեծել - հեծկլտալ, փայլել - փայլկտալ:
Շատ քիչ բայերից է հնարավոր նշված ա ծա նցներով կա զմել բա զմա պա տկա կան
բայեր: Այլ դեպքերում բա զմա պ ա տ կա կա ն նշանակությամբ բայեր կազմվում են ար­
մատի կրկնությամբ' վազել - վազվզել, խշշալ - խշխշալ:

Ծանոթություն: Բայական -ոտ- և -ատ- ածանցները չպետք է շփոթել ածականակերտ -ոտ և

-ատ- ածանցների հետ, որոնք կարող են հայտնվել բայի հիմքում քաղցրոտել, փոշոտել,
կնճռոտել, ժանգոտել, ցեխոտել, յուղոտել, կիսատել, գլխատել, կրճատել, հորատել,
գունատել և այլն:

3. Պատճառական ածանցները (-եցն-, -ացն-, -ցն-) ցույց են տալիս, որ ենթական

գործողությունը կա տ ա րել է տա լիս մեկ ուրիշի (անձի կամ իրի), պ ա տ ճա ռ է դառնում
մեկ ուրիշի գործողության (խաղալ ֊ խաղացնել, երգել ֊ երգեցնել, թռչել - թռցնել)

֊ 195֊
 Ձու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

կամ էլ գործողությունը կատարում է ոչ թե ինքնին, այլ մեկ ուրիշի նկատմամբ

(մոտենալ - մոտեցնել, սպ իտ ա կել - սպիտակեցնել):
Ոչ բոլոր բայերը կա րող են ստ ա նա լ նշված ածանցները: Հա ճա խ այդ ածանցների
փոխարեն կամ դրանց զուգա հեռ գործա ծվում է տ ա լ բայը' վարել տալ, աղալ տալ
թռչել տալ:

Ծանոթություն 1: Սովորաբար հավելուրդային է լինում պատճառական ածանցի և տալ

բայի համատեղումը' խոսեցնել տ ա լ հիշեցնել տա լ զգացնել տալ: Պատճառական ածանցի և
տալ բայի համատեղումը հնարավոր է, եթե չեզոք բայից կազմվում է ոչ միայն պատճառակերպ
ներգործական բայ, այլև դրան տրվում է պատճառական բայի նշանակություն: Օրինակ.
Հայերի ապստամբության առաջնորդ Գրիգոր Մամիկոնյանը կուրացնել տվեց Աշոտ Բագրա­
տունի իշխանին իրենց չմիանալու համար: Զանգեցի տեսուչին և մեր անջատված հոսանքը
միացնել տվի:
Ծանոթություն 2: Տալ բայը անորոշ դերբայի սեռական-տրական հոլովաձևի անորոշ
առման հետ նշանակում է «ձևացնել, տպավորություն ստեղծել». Շատ մեծ ամոթ էր, որ գիտեի,
սակայն չիմանալու էի տալիս հորս խնդրանքը: Ուրեմն, ինչպե՞ս, հեղեղներն արյան Թողնել
որ ծածկի՞ մոռացման փոշին, Խլացնե՞լ սիրտը, չզգա՞լ չընդվզե՞լ, Մոռանալո՞ւ տ ա լ անգամ
մոռանա՞լ:

Պ ա տ ճա ռա կա ն
• -եցն- ածանցը գործա ծվում է ե խոնարհման պարզ, ինչպես նաև -են- սոսկա ծա ն­
ցով բայերի դեպքում' խմել - խմեցնել հագենալ - հագեցնել
• -ւսցն- ածա նցը գործա ծվում է ա խոնարհման պ ա րզ և -ան- սոսկա ծա նցով
բայերի դեպքում' խաղալ - խաղացնել հեռանալ - հեռացնել
• -ցն- ա ծա նցը գործա ծվում է ն և չ սոսկա ծա նցով բայերի դեպքում' մտնել -
մտցնել հագնել - հագցնել մեռնել - մեռցնել հասնել - հասցնել բուսնել - բուսց­
նել տեսնել - տեսցնել հանգչել - հանգցնել փլչել - փլցնել փախչել - փախցնել
դիպչել - դիպցնել կպչել -- կպցնել թռչել - թռցնել կորչել - կորցնել 'բացառությւսմբ
մի քա նի դեպքի' պրծնել - պրծեցնել համընկնել - համընկեցնել իջնել - իջեցնել
հալչել - հալեցնել սառչել - սառեցնել ուռչել - ուռեցնել:
Պ ա տ ճա ռա կա ն ա ծա նցով բոլոր բայերը ե խոնարհման են:

Պ ա տ ճա ռա կա ն ւսծանցը կամ տ ա լ-ը սովորաբար չեզոք բայը դարձնում է ներգոր­

ծական (ծա ղկել > ծա ղկեցնել, կորչել > կորցնել, հա սնել > հասցնել, հա գենա լ >
հա գեցնել, մեղմանալ > մեղմացնել), իսկ ներգործակա ն բայը' պ ատճառական
(«կրկնակի ներգործակա ն») (հիշել > հիշեցնել, սիրել > սիրել տալ):

Ծանոթություն 1: Պատճառական ածանցով կազմված մի քանի ներգործական բայեր

(վերցնել կասեցնել հատկացնել յուրացնել) չունեն համապատասխան անածանց չեզոք
ձևերը:

Ծանոթություն 2: Սխալ են պատճառական ածանցով բայերի անցյալ կատարյալի ավելորդ

-եց -ով կեղծ գրական ձևերը' խաղացրեցի, թռցրեցի, մոտեցրեցի: ճիշտ ձևերն են' խաղացրի,
թռցրի, մոտեցրի:

Ծանոթություն 3: Խոսակցական լեզվում ե խոնարհման պարզ բայերից հաճախ պատճա­

ռական է կազմվում ոչ թե -եցն- ածանցով (խոսեցնել քնեցնել բռնեցնել, գժվեցնել և այլն), այլ
-ացն- ածանցով (խոսացնել քնացնել հարմարացնել հաջողացնել ծաղկացնել գժվացնել
փխրացնել և այլն), որոնք սխալ, մերժելի ձևեր են: Դրան հակառակ' -ան- սոսկածանցով

֊ 196֊
 Հայոց լեզու

բայերից -եցն- ածանցով երբեմն կազմվում են կեղծ գրական ձևեր մգանալ > մգեցնել
(փոխանակ մգացնել), հնանալ > հնեցնել (փոխանակ հնացնել), խոնավանալ > խոնավեցնել
(փոխանակ խոնավացնել), ամայանալ > ամայեցնել (փոխանակ անայացնել), խլանալ >
խլեցնել (փոխանակ խլացնել), խստանալ > խստեցնել (փոխանակ խստացնել):
Ծանոթություն 4: Կան դեպքեր, երբ -եցն- և -ացն- ածանցներով նույն բայահիմքից կազմ­
վում են զուգահեռ ճիշտ ձևեր սպիտակեցնել (<սպիտակել) և սպիտակացնել (<սպիտակա­
նալ), նիհարեցնել (<նիհարել) և նիհարացնել (<նիհարանալ), հարթեցնել (<հարթել) և հար­
թացնել (<հարթանալ): Այդպիսի զուգահեռներից սովորաբար նախընտրելի են -եցն-ով տար­
բերակները:

Ծանոթություն 5: Սովորաբար պատճառական բայերի պես են խոնարհվում հարցնել,

լցնել, եզրակացնել բայերը (հարցրի, հարցրիր, հարցրեց, հարցրինք, հարցրիք, հարցրին),
որոնք պատճառական ածանց չեն պարունակում և միայն ւսրտաքուստ են նման պատճառա­
կան բայերին' պատճառակերպ բայեր են:

4. Կրավորական ածանցի մասին կխոսվի ստորև (էջ 199 ֊ 201):

Բ. Պարզ են այն բայերը, որոնց հիմքում բա յա ծա նց չկա' խոս՜ել, աղ՜ալ,

անտես՜ել, փողփող՜ալ, սիրահետ՜ել, տնտեսավար-ել, վերանորոգ՜ել և այլն:

Ծանոթություն: Բայածանցից առաջ ընկած մասը սկզբնահիմքը (կամ պարզ բայի բայա­
հիմքը), բառակազմական տեսակետից կարող է լինել պարզ (արմատական)' խայթ՜ել, աղ՜ալ,
հալ-չ-ել, խաբ՜վ՜ել, կայծ-կլտ-ալ, մոտ՜եցն՜ել, կամ բաղադրյալ: Բաղադրյալ սկզբնահիմ­
քը բառակազմական տեսակետից կարող է լինել ածանցավոր՛ անտես՜ել, դժգոհ՜ել,
ողջուն-ել, թագավոր՜ել, բարդ խաչակնք՜ել, պոզահար՜ել, ձայնագր՜ել, տնտես՜ել,
կիսաբաց՜ել, բարդ ածանցավոր համագործակց՜ել, բարոյալք՜ել, ուսումնասիր՜ել, բաժա­
նորդագր՜վել: Սրանք բոլորը բայակազմական տեսակետից համարվում են պարզ հիմքեր:

Գ. Բարդ (վերլուծական, հարա դրակա ն) են այն բայերը, որոնք կա զմվա ծ են երկու

կամ ավելի առանձին գրվող բաղադրիչներից: Բա րդ բայերը լինում են երկու
տեսակի հարադիր բայեր և զուգադրական բայեր:

1. Հարադիր բայերը կա զմվա ծ են լինում անվանական և բայական մա սերից' լաց

լինել, բաց թողնել, խաբս տալ, վրա տալ, երես թեքել, ի չիք դառնալ:
Հարադիր բայերը բայական կա պա կցություններից (ուտելիք տալ, ուղղությունը
թեքել, բժիշկ դառնալ) տ ա րբերվում են նրանով, որ ուղղա կիորեն չեն կարող
վերլուծվել որպես լրա ցո ւմ -լր ա ցյա լ կառույցներ: Դրանք մեկ բառային միավորի
արժեք ունեն: Տա րբերա կիչ հա տ կա նիշ է նաև այն, որ հա րա դիր բայերի բա ղա դրիչ­
ները մեծ մասամբ չեն փոխ ատեղվում և իրենց միջև այլ բառ չեն հանդուրժում
(օժանդակ բայից բացի), մինչդեռ բայական կապակցությունները կա րող են շրջվել'
վեր թռչել > թռչել վեր, դուրս թափել > թափել դուրս, խորհուրդ տալ > տալ խորհուրդ,
այլ բառ ներառել' թռչել ավելի վեր, թափել տնից դուրս, տալ մի շատ օգտակար
խորհուրդ և այլն:

2. Զուգադրական բայերը կա զմվա ծ են լինում երկու տ ա րբեր բայերից, որոնք

գրվում են միության գծիկով' եփել՜թափել, ուտել-խմել, կամ էլ առանց գծիկի' մեռնել
պրծնել, պոկվել ընկնել:

֊ 197֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

72. Ընդգծեք Ե խոնարհման 3 բայ.

ա. ավել, բավել, հմայել, անվայել, բեմել, ջերմել

բ. շա հել, ջա հել, նիկել, ծլկել, թափ ա րգել, ա նա րգել
գ. կոշկա թել, փ իլիսոփ ա յել, ներգաղթել, ա րժա նա վա յել, ա ռա վել, պ ա ռա վել
դ. պոռթկում է, փոթորկում է, ողորկում է, սոսկում է, ղողում է, պաղում է
ե. ճոճում է, խղճում է, ճչում է, գոչում է, եռում է, ձմեռում է

73. Ընդգծե՛ք Ա խոնարհման 3 բայ.

ա. անսխալ, մխալ, գեղա ծա լ, կսկծա լ, կանխակալ, հեկեկա լ

բ. սոսկա լ, քենա կա լ, շողա լ, ձնհա լ, ժուժկա լ, շրխ կա լ
գ. կրծկա լ, նողկալ, փ սփ սա լ, հա խ ճա սա լ, ծա վա լ, թվալ
դ. ասա՛, ա ն ս ա , որսում է, դարսում է, գվվում է, գգվում է
ե. ժխտում է, վխտում է, կոպտում է, ժպ տ ում է, սուրում է, բուրում է

74. Ընդգծեք 3 պարզ բայ.

ա. սպառնալ, լրանալ, բռնանալ, ոռնալ, հուրհրա լ, չքա նա լ

բ փախչել, շնչել, կա ռչել, հանգչել, դիպչել, զեղչել
գ. թոշնել, իջնել, խառնել, պ րծնել, հիմնել, մեռնել
դ. թռչկոտել, մրոտել, կա յծկլտ ա լ, խայտալ, որոտ ա լ, հեծկլտ ա լ

75. Ընդգծեք 3 ածանցավոր բայ.

ա. պ ա տ ռտ ել, զրպ ա րտ ել, կոտ րտ ել, ա վա րտել, փշրտ ել, ա ղա րտ ել

բ. կորչել, կոչել, հնչել, սառչել, թռչել, գոչել
գ. բռնել, բեռնել, գտնել, հասնել, խ րտնել, մտնել

76. Ընդգծե՜ք 3 հարադիր բայ.

ա. վրա տալ, փող տալ, ի դերև ելնել, փողոց ելնել, ցույց տալ, մայր դառնալ
բ. խ ելոք լինել, լաց լինել, մենակ մնալ, վեր կենալ, պար գա լ, դասի գա լ
գ. մեջ ընկնել, փոսն ընկնել, շուռ գա լ, տուն գա լ, ճա շ տալ, թույլ տ ա լ

77. Ընդգծեք սոսկածանցավոր 3 բայ.

ա. թխանալ, տուգանել, կախանել, մգանալ, մոտենալ, պ ա տ ճենել

բ. հա գնել, ոստնել, գետ նել, ելնել, ընկնել, տ քնել
գ. շնչել, թռչել, կորչել, թրջել, հաչել, կպ չել

78. Ընդգծե՜ք պատճառական ածանցով 3 բայ.

ա. հա րցնել, ծովա ցնել, ծլեցնել, ստա նձնել, վերածնել, կերցնել

բ. բորբոսնել, թռցնել, հա գեցնել, հա նձնել, հեծնել, խմեցնել
գ. իջեցնել, անցնել, զբոսնել, լիա ցնել, ձևա ցնել, ա րծնել

֊ 198֊
 Հայոց լեզու

79. Ընդգծե՛ք բազմապատկական ածանցով 3 բայ.

ա. ճանկռտել, նպաստել, նեղսրտել, ճխ լտ ել, ծեծկռտ ել, խ ա րտ ել

բ. հավաստել, ծռմռտել, կոպտել, պ ա հվտել, քա կտ ել, կա պ տ ել
գ. զրոտել, խոչընդոտել, պ ոկոտ ել, հոշոտ ել, նստոտել, հետ ա զոտ ել
դ. ժանգոտել, ջա րդոտ ել, ցեխ ոտ ել, ծա խ ծխ ոտ ել, ա ծխ ոտ ել, ցա տ կոտ ել
ե. փայլկտալ, մտմտալ, ժպ տ ա լ, բոցկլտ ա լ, հեծկլտ ա լ, ճտ ճ տ ա լ

80. Ընդգծեք 3 բազմապատկական բայ.

ա. ջախջախել, գոռգոռա լ, ծա մա ծռել, կա պկպ ել, խաբխբել, սա րսռա լ

բ. փայլփլել, գեղգեղա լ, թափթփել, կա րկա ռել, փա յփ ա յել, կա խ կխ վել
գ. ողողել, շողշողա լ, վախվխել, հայթայթել, հեծեծա լ, բա րբա ռել
դ. փշրտել, ա վա րտել, նեղսրտել, պ ա տ ռտ ել, կոխկռտել, կողոպ տ ել
ե. կապռտել, փ ոշոտ ել, ճմլկոտ ել, խայտալ, խ շրտալ, ժպ տ ա լ

81. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Նա ինձ շատ նրբորեն (զգալ, զգացնել) տվեց, որ ես սխալ եմ:

բ. Այս գինին քա նի՞ տա րի է (հնեցրած, հնացրած):
գ. Հարսն ու փեսան ա յնուհետ և ա ղա վնիներ (թռցրեցին, թռցրին) օդ:
դ. Նա իմ ձեռքից, միևնույնն է, ոչ մի տեղ էլ չի (փախչի, փախնի):
ե. Կատուն (ուռցրել, ուռեցրել) էր մեջքը և ֆշշա ցնում էր իր ձա գերին սպ ա ռնա ­
ցող երեխաների վրա:
զ. Ձմռանը դպ րոցում այնքան ցուրտ է լինում, որ մատներս (սառում, սառչում) են
ու փայտանում:
Է. Մայրս ինձ փոքր ժամանակ միշտ (քնացրել, քնեցրել) է օրորոցա յիններով:

Բայի սեռը
Սեռը արտահայտում է բայի' խնդիր վերցնելու հատկությունը և հարաբերությունը
այդ խնդրի ու ենթակայի հետ:
Ըստ սեռի բայերը լինում են երեք հիմնական տեսակի' ներգործական, կրավորա­
կան և չեզոք:
1. Ներգործական է այն բայը, որի նշանակած գործողությունը ենթակայից անց­
նում է որևէ առարկայի, որը կրում է դրա ներգործությունը' ջարդել, սիրել, հրավիրել,
բռնել: Ենթակայի գործողությունը կրող առարկան լինում է նախադասության ուղիղ
խնդիրը և ստանում է ի՞նչ(ը) կամ ո՞ւմ հա րցը (Հասմիկը ջարդեց բաժակը: Երեխան
ամենից շատ սիրում է իր մորը): Ն երգործա կա ն սեռի բայերի ձևային ա ռա նձնա հա տ ­
կությունն այն է, որ դրանք մեծ մասամբ կա րող են ստ ա նա լ վ բա յա ծա նց և դառնալ
կրավորական' հարգել - հարգվել, դնել - դրվել, կամ էլ ունեն պատճա ռա կա ն ածանց'
մոտեցնել, թռցնել, խաղացնել:
Բացառություն են մի քա նի ներգործա կա ն սեռի բա յեր' ունեմ, ունենալ, գիտեմ,
գիտենալ, ուզել, ուզենալ, սովորել, պատվել («մեծարել»), ափսոսալ, երդվել, երկնել
և այլն, որոնք վ ածանց չեն ստանում և կրավորա կան չեն դառնում:

2. Կրավորական է այն բայը, որի նշանակած գործողությունը որևէ առարկայից

անցնում է ենթակային, որը կրում է դրա ներգործությունը' ջարդվել, սիրվել, հրավիր­

- 199֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

վել, բռնվել: Ենթակայի կրա ծ գործողությունը կա տ ա րող առարկան լինում է նախա­

դասության ներգործող խնդիրը (Տունն ա վերվեց երկրաշարժից: Բա ժա կը ջարդվեց
Հասմիկի կողմից): Կրա վորակա ն սեռի բայերը ունենում են վ ածանց, առանց որի
բայը դառնում է ներգործա կա ն' նշանակվել - նշանակել, բերվել - բերել:

Կրավորական բայերը կազմվում են' վ ա վելա ցնելով ե խոնարհման բայերի ներ­

կայի հիմքին (բեր-ել > բե ր-վ-ել, գտ ն-ել > գտ ն-վ-ել), ա խոնարհման բայերի կա­
տարյալի հիմքին (խաղ-ալ > խ ա ղա ց-վ֊ել, մոռան-ալ > մոռա ց-վ-ել), պ ատճառա­
կան և պ ա տ ճա ռա կերպ բայերի -ցն- ա ծա նցի ն-ի փոխարեն (թռցն-ել > թռց-վ֊ել,
մոտեցն-ել > մոտ եց-վ-ել, լցն-ել > լց -վ -ե լ): Բացառություն են ե խոնարհման ան­
կանոն անել, դնել, տանել բայերը, որոնք կազմվում են կա տ ա րյա լի հիմքից (ան-ել
> ա ր-վ-ել, դն-ել > դ ր-վ -ել, տան-ել > տ ա ր-վ-ել):
Կրա վորակա ն ա ծա նցով բոլոր բայերը ե խոնարհման են և խոնարհվում են ե խո­
նարհման պ ա րզ բայերի նման:

3. Չեզոք է այն բայը, որի նշանակած գործողությունը ենթակայից չի անցնում որևէ

առարկայի, և ոչ էլ ենթական է կրում դրա ներգործությունը' ննջել, կռկռալ, հեռանալ,
թմբել: Չեզոք սեռի (այսինքն' անսեռ) բայը չի ունենում ո՜չ ուղիղ, ո՜չ ներգործող
խնդիր (Պապս բազմոցին ննջում էր: Ես անընդհատ նայում էի ժամացույցին: Ոտքս
թմրել էր անշարժ մնալուց): Չեզոք սեռի բայերի առանձնահատկությունն այն է, որ
դրանք կա՜մ չունեն և չեն կա րող ստ ա նա լ վ ա ծա նց' սառչել, մտնել, ծիծաղել, կա՜մ էլ
ունեն և չեն կարող կորցնել վ ա ծա նցը' բնակվել, գանգատվել, գժվել, զբաղվել,
թաքնվել, խելագարվել, կորսվել, հւսմարձակվել, հարձակվել, հարմարվել,
հիասթափվել, հնազանդվել, հպատակվել, հրաժարվել, մոլորվել, մռայլվել, նման-
վել, չքվել, պարտվել, սթափվել, սիրահարվել, սխալվել, վախճանվել, վհատվել,
ուշաթափվել, օգտվել և այլն: Բացառություն են ազդել և ներգործել բայերը, որոնք
ուղիղ խնդիր չեն ստանում (չեզոք սեռի են), սակայն ստանում են վ ածանց և
դառնում կրավորական:
Չեզոք սեռի բայերը, ստ ա նա լով պ ա տ ճա ռա կա ն ածանց, դառնում են ներգործա­
կան սեռի բա յեր' սպասել - սպասեցնել, փախչել - փախցնել, զրնգալ - զրնգացնել,
սթափվել - սթափեցնել:

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 1: Բնաձայնական որոշ բայերից (խռխռալ, փնչալ, թրմփալ և այլն) պատճա­

ռական ածանցով կազմված դրանց հոմանիշները (խռխռացնել, փնչացնել, թրմփացնել) նույն­
պես չեզոք բայեր են:

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 2: Մի քանի բայեր չեզոք են թե' վ ածանցով, թե' առանց դրա արձա-

գանք(վ)ել, բռնկ(վ)ել, զմայլ(վ)ել, խռպոտ(վ)ել, հակառակ(վ)ել, համաձայն(վ)ել, նեղսրտ(վ)ել,
փար(վ)ել և այլն: Այդպես են նաև մի քանի այլ բայեր, որոնց վ ֊ով ձևերը խոսակցւսկան են և
մերժելի դեղն(վ)ել, զուգադիպ(վ)ել, խաչակնք(վ)ել, հոժար(վ)ել, 6աքճք(վ)ել, շրջանառ(վ)ել,
պապակ(վ)ել, վիճ(վ)ել, տափակ(վ)ել, տուժ(վ)ել, ցամաք(վ)ել, քծն(վ)ել և այլն:
Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 3: Վերաբերել֊ը և վերաբերվել-ը տարբեր բայեր են: Վերաբերել նշանա­
կում է «առնչվել, կապ ունենալ» և գործածվում է իրանիշ գոյականով արտահայտված ենթա­
կայի հետ: Վերաբերվել նշանակում է «վերաբերմունք դրսևորել, վարվել» և գործածվում է
միայն անձնանիշ գոյականով արտահայտւ[ած ենթակայի հետ:

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 4: Անպատվել, գգվել, երդվել, զզվել, թոթվել, թթվել, կռվել, հաշվել, հովվել,

հրճվել և մի շարք այլ բայերի վ-ն ոչ թե սեռածանց է, այլ բառակազմական ածանց կամ
արմատի վերջնահնչյուն:

֊ 200֊
 Հայոց լեզու

Չեզոք սեռի են համարվում նաև անդրադարձ (լվացվել, սանրվել, հագնվել,

հարդարվել, զուգվել, սափրվել) և փոխադարձ (համբուրվել, ողջագուրվել, գրկա­
խառնվել, գժտվել, հաշտվել, տեսնվել) բայերը: Սրանց դեպքում տրամաբանական
ներգործող խնդիրը համընկնում է ենթակային (Ես սանրվեցի = Ես իմ կողմից
սանրվեցի = Ես ինձ սանրեցի: Մենք համբուրվեցինք = Մենք միմյանց կողմից
հարուցվեցինք = Մենք իրար համբուրեցինք):

Վա րժութ յուններ

82. Ընդգծե'ք ներգործական սեռի 3 բայ.

ա. ննջել, գլորել, վագել, պատմել, տխրել, թրջել

բ. տրտնջալ, կա րդա լ, մրմնջալ, խրխնջալ, աղալ, ճռ ճ ռ ա լ
գ. հասնել, ոստնել, գտնել, լինել, մեկնել, ա նել
դ. իմանալ, լողանալ, հղանալ, ծուլա նա լ, հեռանալ, մոռա նա լ
ե. փնչացնել, քնեցնել, խռմփացնել, փչացնել, ճռճռա ցնել, ծպ պ ա ցնել
զ. կամենալ, վախենալ, ունենալ, ուզենա լ, պ ա րծենա լ, մոտենա լ
է. վերցնել, զարթնել, հա նգցնել, սա վառնել, մտնել, հա րցնել

83. Ընդգծե՜ք կրավորական սեռի 3 բայ.

ա. երեսապատվել, անպ ա տվել, կախարդվել, հա մա րձա կվել, գժտ վել, ա նջա տ վել
բ. ուշաթափվել, զինաթափվել, չքվել, լքվել, թեքվել, գգվել
գ. հարմարվել, հա մարվել, սիրվել, գժվել, զբա ղվել, շա րժվել,
դ. կազմվել, հա շտ վել, նկատվել, հա ջողվել, վիճա կվել, ա րձա կվել
ե. նետահարվել, խ ելա գա րվել, մերժվել, հրա ժա րվել, երդվել, խ գվել
զ. ճա րա հա տ վել, շրջա պ ա տ վել, հիասթա փվել, բեռնաթափվել, խ ելա գա րվել,
Փառաբանվել
է. զզվել, պոկվել, թոթվել, մխիթարվել, ընդհա րվել, պ րկվել
ը. զարկվել, թաքնվել, քննարկվել, բնակվել, վհա տվել, ա վա րտ վել
թ. պապանձվել, մոլորվել, տ ա րվել, նշվել, հրճվել, ք շվ ե լ
ժ. հակառակվել, կործա նվել, ուսումնա սիրվել, գրկա խ ա ռնվել, սխալվել, ա վերվել

84. Ընդգծեք չեզոք սեռի 3 բայ.

ա. շոշափել, սա րսա փ ել, խարխափել, ընդգրկել, ծվա տ ել, ծա գել

բ. երևալ, որսալ, երերալ, փութալ, գիտ ենա լ, ուրանա լ
գ. սիրահարվել, ա րա գա ցվել, հա րձա կվել, մանրա ցվել, շա ղա փ վել, հպ ա տ ա կվել
դ. բարձել, տրոփել, տեսնել, թոթափել, հանգել, վա րա րել
ե. զայրանալ, հա սկա նալ, հերոսա նա լ, հագենալ, շշնջա լ, ա փ սոսա լ
զ. նորոգվել, հնա զա նդվել, գա նգա տ վել, օրորվել, ողողվել, թոթովել
է. սովել, գովել, ժողովել, ծա րա վել, մլավել, նզովել

85. Ընդգծեք կրավորական ածանցով 3 բայ.

ա. չվել, ցրվել, տրոհվել, խռովել, թաթավել, հա մա լրվել

բ. հոլովել, երկա տվել, հա շվել, հմայվել, կռվել, շնորհվել
գ. կռահվել, բա րելա վել, ա պ ահովել, բա ղդա տ վել, արյունոտվել, հովվել

- 201֊
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

86. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք տփալ նախադասությանը

համապատասխանողը:

ա. Ինչ (վերաբերում, վերաբերվում) է ձեզ, դուք կա րող եք հա նգիստ ձեր գործը

շա րունակել:
ր. Մենք հակընդդեմ հայց ենք տվել, որ մեզ նույնպես (տուժված, տուժած) կողմ
ճանաչեն:
գ. Ձեռքերս ցրտից (ճաքճքվել, ճաքճքել) են, և չեմ կարողանում նույնիսկ լվացվել:
դ. Սա նդուղքով իջնելիս միշտ բա զրիքից (բռնիր, բռնվիր), որ չսայթաքես:
ե. Ասում է, որ ինձնից (խռովել, խռովվել) է և այլևս չի ուզում հետս հանդիպել:
զ. Երեկվա նից չի հա ջողվում մեր թղթակցի հետ (կապնվել, կապվել) և նորություն­
ներ իմա նա լ բանակցությունների ընթացքի վերաբերյալ:
Է. Մեր դասարանի ավագի հետ ա յսօր նորից (վիճվել, վիճել) եմ:

Բայի անդեմ և դիմավոր ձևեր

Բայը վերջավորությունների փոփոխությամբ, բա յա ծա նցների, նախամասնիկների

և օժա նդա կ բա ռերի հա վելմամբ ենթարկվում է զանազան ձևափոխությունների
գրել, գրելիս, գրող, գրած, գրեմ, գրեիր, գրեք, գրեց, գրվեց, գրոտեց, կգրի, չգրի, մի'
գրեք, պիտի գրեք, գրել եք, գրում էինք: Բայի այդ ձևերը բաժանվում են երկու խմբի
անդեմ և դիմավոր:
Դիմավոր ձևերն ունեն դեմք, թիվ, ժամանակ, եղանակ, սեռ, իսկ անդեմ ձևերը
միայն սեռ: Բայի դիմավոր ձևերը կազմում են նախադասություն' լինելով նրա պարզ
ստ որոգյա լը կամ բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լի հա նգույցը (ստորոգիչը): Բայի անդեմ
ձևերը նախադասության մեջ ունենում են զա նազան պա շտոններ բացի դիմավոր
բային բնորոշ պաշտոններից:
Անդեմ ձևերը կոչվում են դերբայներ:

Դերբայներ

Դերբայները չորսն են ա նորոշ, ենթակայական, հա րա կա տ ա ր, համակատար:

Ծանոթություն: Երբեմն դերբայներ են համարվում նաև ձևաբայերը (անկատար, վաղակա­

տար, ապակատար, ժխտական), որոնք ընդամենը բաղադրյալ հարադրական բայաձևերի
բաղադրիչներ են (գրում եմ, կարդացել էի, գրելու ենք, չեն գրի) և առանց օժանդակ բայի չեն
գործածվում: Մինչդեռ դերբայներն առանց օժանդակ բայի ունեն ինքնուրույն գործածություն
(Գրել չգիտես: Սունդուկյանի «Քանդած օջախը» կարդացե՞լ ես: Այս գիրքը չճանաչված թռչող
առարկաների մասին է: Դահուկ քշելիս վնասվածք է ստացել):

Անորոշ դերբայ

Սա համարվում է բայի ելա կետա յին' սկզբնական ձևը: Արտահայտում է գործողու­

թյան ընդհանուր գա ղա փ ա ր' առանց նշելու կա տարողը և կատարման ժամանակը
վազել, խաղալ:
Իբրև գործողության անուն' անորոշ ղերբայը գործա ծվում է գոյականաբար և

- 202-
 Հայոց լեզու

հոլովվում է, բայց միայն եզակի թվով: Հոգնա կի թիվ սովորա բա ր չունի:

Անորոշ դերբայը' ուղիղ կամ հոլովվա ծ ձևերով, կա րող է լինել'
1. դիմավոր նախադասության
• ենթակա (Անտեղի խոսելդ բանի նման չէր),
• ստ որոգելի (Գլխավոր խնդիրը արդյունավետ աշխատելն է),
• զանազան լրա ցումներ (Իմ հակառակվելուն նա ուշադրություն չդա րձրեց:
Շատ ուտելուց վատ բան չկա: Մեր Ետևից հևալով վագում էր շունը),
2. բայական անդեմ նախադասության գերա դա ս անդամ (Սենյակում չծխել):

Ինչպես արդեն գիտենք, անորոշ դերբայի հիմքից է կազմվում բա յա ձևերի մեծ

մասը գր-ած, կ-գր-եմ, խաղ-ալիս, խաղ-ա, չեմ թռչ-ի, թռչ-ում եմ և այլն:
Բայաձևերի մյուս մասը կազմվում է անցյալ կատարյալի հիմքից:
Անցյալ կա տ ա րյա լի հիմքը կազմությամբ լինում է երեք տ եսակի
1. արմատական (առանց բա յա ծա նցի և հիմքա կա զմ մասնիկի), որ հատուկ է ն և
չ սոսկածանցով բայերին հասնել > հաս-, փախչել > փախ-,
2. ցոյական (եց/աց հիմքա կազմ մասնիկով), որ հա տուկ է'
• պարզ բայերին' գրել > գրեց-, կարդալ > կարդաց-,
• են և ան սոսկա ծա նցով բայերին մոտենալ > մոտեց-, իմանալ> իմաց-,
• կրավորական և բա զմա պ ա տ կա կա ն ա ծա նցով բայերին' բնակվել > բնակվեց-,
կոտրտել > կոտրտեց-, բոցկլտալ > բոցկլտաց-,
3. րեական (ր մասնիկով), որ հա տուկ է պ ա տ ճա ռա կա ն ա ծա նցով և պ ա տ ճա ռա ­
կերպ բայերին' մոտեցնել > մոտեցր-, հեռացնել > հեռացր-, թռցնել > թռցր-, հարցնել
> հարցր-:

Կանոնավոր բա յա ձևերի կազմությունը ավելի մանրամասն տե՜ս ա ղյուսակ 3 -

4-ում (էջ 2 1 2 - 2 1 3 ) :

Ենթակայական դերբայ

Կազմվում է ֊ող վերջավորությամբ: Իմա ստ ով հա րա բերա կից է ածականին:

Նշանակում է գ ո ր ծ ե լո ւ ընդունա կ կամ գ ո ր ծ ե լո ւ ընթա ցքում լին ելը' որպ ես
առարկայի հա տ կա նիշ' հավատացող (մարդ), խոսող (թութակ), հոսող (ջուր),
(գնացքի) սպասող (ուղևոր):
Նախադասության մեջ լինում է
• որոշիչ (Երկնքում լողացող ամպը նման էր ուղտի),
• ստորոգելի (Նա գործ անող չէ):
Փոխանվանաբար գործա ծվելիս հոլովվում է գոյա կա նի նման և կատարում նրան
բնորոշ պա շտոններ Հաղթողը պ ա րգևա տ րվեց շքա նշա նով (ենթակա): Կոպիտ
խաղացողին դա շտ ից հեռացրին (ուղիղ խնդիր): Գումա րտ ա կը հայտնի էր իր լավ
կռվողներով (անուղղակի խնդիր):
Մի շարք բայերի ենթակայականի ձևեր վերա ծվել են նաև գոյա կա նների' ուսանող,
ծնող, ընտրող, հարբեցող, մատուցող, ասմունքող, գրող, ուրացող:

Ծանոթություն: Մի շարք դեպքերում -ող-ը պարզապես գոյականակերտ ածանց է

լրագրող, ռադիոլսող, հեռուստադիտող, կինոսիրող և այլն:

- 203֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Հարակատար դերբայ
Կազմվում է ֊ած վերջավորությամբ: Իմա ստ ով հա րա բերա կից է ածականին:
Նշա նա կում է գործողության հետ ևա նքով ա ռա ջւսցա ծ դրությունը, վիճա կը' որպես
առարկայի հա տկա նիշ' քնած (երեխա), թափված (ջուր), մաշված (գիրք), աղացած
(միս), մթնեցրած (սենյակ):
Նախադասության մեջ լինում է'
• ոՐո2հձ (Պարտված երկիրը մեծ ռա զմա տ ուգա նք վճա րեց),
• ստ որոգելի (Երեխան խիստ մրսած է),
• ձևի պ ա րա գա (Աղջիկը մոլորված կա նգնել էր և չգիտեր ինչ անել):
Փոխ ա նվա նա բա ր գործա ծվելիս հոլովվում է գոյա կա նի նման և կատարում նրան
բնորոշ պ ա շտոններ' Վթարից տուժածը դիմեց բուժօգնության (ենթակա): Լավ
թխվածներից տվեք (մասնական ուղիղ խնդիր): Ք ո գրածում ոչ մի ինքնուրույն միտք
չկա (պարագա): Դա իմ գրածը չէ (ստորոգելի):
Մի շա րք բայերի հա րա կա տ ա րի ձևեր վերա ծվել են նաև գոյա կա նների արարած,
կոտորած, հարված, հատված, խորոված, նշանած, հավելված, կամ ածականների
սոված, նեխած, ցնդած, զինված.

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 1: Մի շարք դեպքերում ֊ ա ծ - ը վերածվել է գոյականակերտ ածանցի

դիպված, առեղծված, վարկած, հոդված, զանգված, սոխառած, արկած, հասարակած:

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 2: Վիճակ, հետևանք ցույց տվող որոշ թւխվ կրավորակւսն բայերի հարակա­

տար դերբայը (մաշված, կառուցված, ավարտված, հնձված և այլն) երբեմն գործածվում է
որպես ձևաբայ օժանդակ բայի հատկապես 3 -ր դ դեմքի հետ կազմելով, այսպես կոչված,
հարակատար ժամանակ: Օրինակ. Այդ մասին ոչինչ չի գրվւսծ: Դրան համարժեք է բաղադրյալ
ստորոգյալով կառույցը (Այդ մասին ոչինչ գրված չէ), որտեղ նույն հարակատար դերբայը
ստորոգելի է:

Հավակատար դերբայ
Կազմվում է' ա նորոշ դերբային ֊իս մասնիկն ա վելա ցնելով: Իմա ստ ով հարաբե­
րա կից է ժամանակի մակբային: Նշա նակում է ստ որոգյա լի կամ բայական այլ
անդամի ա րտ ա հա յտ ա ծ գործողությանը համընթաց մեկ ա յլ գործողություն որպես
ժամանակային հա տ կա նիշ գործ անելիս (խոսող), կարդալիս (մտածել), աշխատելիս
(երգում էր), վագելիս (ընկավ):
Նախադասության մեջ լինում է ժամանակի պ ա րա գա (Այս գիրքը կարդալիս քեզ
եմ հիշում):

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն : Համակատար դերբայի (Տուն գ ն ա լ ի ս հանդիպեցի նրան) փոխարեն

խոսակցական լեզվում հաճախ գործածվում է անորոշի բացառական հոլովաձևը (Տուն
գ ն ա լ ո ւ ց հանդիպեցի նրան): Գրական լեզվում սա մերժելի երևույթ է:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

87. Ընդգծեք բայի 5 անդեմ ձև.

ա. սիգալ, ծավալ, ողբալ, անկյալ, ձնհալ, հոգալ, դնչկալ, կապալ, ւիռթկալ, կչկչալ
բ. դավել, խոցեն, լարած, թվեմ, կատվեն, նավել, կարի, գրող, սուրա, սիրելիս

- 204֊
 Հայոց լեզու

գ. ողբաց, հա րբա ծ, գրբա ց, դա րձվա ծ, ա ստ վա ծ, տ ա րա ծ, խ ոզա րա ծ, հորած,

կորած, կասկած

88. Ընդգծեք թայի 5 դիմավոր ձև.

ա. մորթին, մկկան, հուսար, կոմիսար, վարի, վայրի, տեսա, փեսա, դի ր, ընտիր

բ. ելաք, սլաք, հավաք, հանգաք, զնգա ք, զանգա կ, ամուրի, ավերի, ասա՜, կաթսա
գ. գնաց, քնած, երբեք, անա րժեք, մարի, մորի, արա՜, քուրա , կոթող, թո ղ, ա ռ, վառ
դ. կոտեմ, կուտեմ, համեմ, հանեմ, դրժեմ, դժխեմ, խոհեմ, խորհեմ, նսեմ, լսեմ

89. Ընդգծե՛ք անորոշ դերբայի 5 ձև.

ա. բացել, գնա ցել, հայցել, անայցել, հորովել, գորովել, առել, ճա ռել, իջել, զ իջել
բ. ցախավել, բղավել, խրախուսել, կարուսել, սառել, վառել, պրծել, կրծել, ելել, թելել
գ. մրցել, անցել, թռել, լռել, հորել, կորել, շարել, տարել, հա գել, ծա գել
դ. ուռել, ծռել, կպել, կա պել, տպել, դիպել, դեղել, հեղել, դրել, գրել
ե. փախել, բխել, մտել, փտել, ստել, գտ ել, բռնկել, համընկել, արել, մա րել
զ. խողխողել, թողել, դա րձել, բա րձել, տնկել, ընկել, տվել, թվել, թվալ, թավալ
է. գդալ, թնդալ, ցոլա լ, զուլա լ, սխալ, մխալ, ցնծա լ, երկծա լ, ժուժկա լ, չխկալ

90. Ընդգծեք հարակատար դերբայի 3 ձև.

ա. երգող, գրկա ծ, նստ ոտել, բազմած, հրա վիրվա ծ, կռվելիս, լրա գրող
բ. քնեած, հանգած, միգամած, խմած, հա մա տ ա րա ծ, կոտ որա ծ
գ. հայահալած, չնայած, տա վա րա ծ, հա տած, գործա ծ, հա սա րա կա ծ
դ. տխրամած, փախած, վարկած, նշանած, խորոված, ա նկա սկա ծ

91. Ընդգծեք ենթակայական դերբայի 3 ձև.

ա. փոքրացող, ա յգա ցող, կա րճա փ ող, շոշա փ ող, սևաքող, շա ղա փ ող

բ. անսքող, ամոքող, բանթող, քերթող, թևալող, տ ա պ ա լող
գ. բանագող, դրվագող, քա նդող, դոնդող, եռակող, ծա ղկող

92. Ընդգծեք համակատար դերբայի 3 ձև.

ա. պաշտելիս, ա սուլիս, պտղամիս, հա զա լիս, օա զիս, բա նա լիս

բ. ավետիս, ա ծելիս, հասպիս, հայելիս, մեղրամիս, թնդալիս

93. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք տվյալ նախադասությանը

համապատասխանողը:

ա. Երեխան երկար լա ց (լինելիս, լինելուց) շնչա կտ ուր եղա վ և նվաղեց:

բ. Ցա նկապ ա տի վրա յով (թռչելիս, բռնելիս) տղան ոլորեց ոտքը և ստ իպ վա ծ էր
մի քանի օր ա նցկա ցնել անկողնում պառկած:
գ. Պ ա րտ ա դիր չէ շշուկով խոսեք, երեխան քնա ծ (չի, չէ):
դ. Դավադիր գնդակը թիկունքից էր (դիպել, դիպչել) նրան ու տեղնուտեղը սպանել:
ե. Այգում (զբոսնելիս, զբոսնելուց) ա նսպ ա սելիորեն գտ ա մի քա նի օր շա րունա կ
ինձ չարչարող խնդրի լուծման ուղին:

֊ 205֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

94. Ընդգծեք անցյալ կատարյալի 5 հիմք.

ա. կարդ-, բա րձրա ց-, հիացն-, կպ-, հա գեցր-, նկարեց-, կա րգադր-, համարձակվ-,

իջ-, փ որփ րել-
բ. գնահատվել-, խորհրդակց-, զուգա դրեց-, դիպչ-, գտ-, գտնվ-, սահմանափակվ-,
թռչկոտեց-, բա զմա պ ա տ կվեց-, գթաց-
գ. կոր-, մատնեց-, անհանգստացր-, սրբագր-, բազման-, կամեց-, կառուց-, վերցր-,
հոգնել, խորան-

95. Կազմեք տրված բայերի անորոշի և անցյալ կատարյալի հիմքերը.

ա. հարցնել, վախենալ, կարմրատակել, զգալ, կապակցել, ներշնչել, խոկալ, հիանալ

բ. հիմնել, թոշնել, հա րա բերվել, խայտալ, մա տ ուցել, թարմանալ, սառչել, գերվել
գ. կտ րա տ ել, հանգչել, մատնել, լրանալ, չքանալ, կպցնել, պ րծնել, անէանալ
դ. շնչել, դիպչել, բա րկա նալ, զեղչել, հոգա լ, փ ա կցնել, զա րմա ցնել, գործակցել
ե. համակրել, ջա րդոտ ել, մոտենալ, կառչել, գրա վվել, մեռնել, վա գեցնել, կանգնել

Խոնարհում
Խոնարհումը բայի փոփոխությունն է եղանակով, ժամանակով, դեմքով և թվով:
Այսինքն' խոնարհումը բայի դիմավոր ձևեր (ժա մա նա կա ձևեր) կազմելն է:
Խոնա րհումը կատարվում է.
1. վերջավորությունների և կամ նախամասնիկների միջոցով' գրեցի, գրեցիր,
գրեցին, գնամ, կգնամ, պիտի գնամ,
2. ձևա բա յերի և օժա նդա կ բայի տա րբեր ձևերի հարադրմամբ' գրում եմ, խաղա­
ցել եք, ուտելու էին, չենք կարդա, վեր չեմ կենա:
Առաջին եղա նա կով կա զմվա ծ դիմավոր բա յա ձևերը կոչվում են պարզ ժամանա­
կա ձևեր' գրեցի, գրեմ, կգրեմ, պիտի գրեմ, գրիր, գրեք, մի' գրիր, մոտ եկ, վեր
կացավ, կուլ կտա:
Երկրորդ եղա նա կով (ձևաբայ + օժա նդա կ բայ) կա զմվա ծ դիմավոր բայաձևերը
կոչվում են բաղադրյալ ժա մա նա կա ձևեր գրում էի, գրել եմ, գրելու են, չեմ գրի, վեր
եմ կացել:
Թե պարզ, թե՜ բա ղա դրյա լ դիմավոր բա յա ձևերի նախադասության մեջ լինում են
• պ ա րզ ստ որոգյա լ' Անձրևը կտրվեց: Գա րունը դեռ նոր պիտի սկսվի: Արմենն
այսօր գալու է մեր տուն,
• երբեմն էլ' բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լի հա նգույց (ստորոգիչ)' Դու մա րդ չես դառնա:
Ք ա ղա քը կոչվեց Չա րենցա վա ն:

Ձևւսբայեր
Բաղադրյալ ժամանակաձևերի հիմնական բաղադրիչները կոչվում են ձևաբայեր:
Դրանք չորսն են.
1. անկատար ձևա բա յ, որ կազմվում է անորոշի հիմքից ֊ում վերջավորությամբ
(գր-ում, կարդ-ում) և ա րտահա յտում է գործողության անավարտություն, շարունա­
կականություն, ընթացքի մեջ լինելը գրում եմ, կարդում էին,

- 206-
 Հայոց լեզու

2. ապակատար ձևա բա յ, որ կա զմվում է ա նորոշ դերբային ֊ու վերջա վորու­

թյուն ավելացնելով (գրելու, կարդալու) և ա րտահա յտում է գործողության կա տ ա րե­
լիություն, չսկսված լինելը' գրելու եմ, կարդալու էիք,
3. վաղակատար ձևա բա յ, որ կազմվում է անորոշի հիմքից ֊ել կամ -ացել վերջա ­
վորությամբ (գրել, կարդացել) և ա րտահա յտում է գործողության ավարտվածություն,
կատարվածություն գրել եմ, կարդացել էր,
4. ժխտման կամ ժխտական ձևա բա յ, որ կազմվում է անորոշի հիմքից ֊ի կամ -ա
վերջավորությամբ (գրի, կարդա) և ա րտահա յտում է գործողության ոչ կա տ ա րելիու­
թյուն' չի գրի, չէին կարդա:

Ծանոթություն: Ապակատար ձևաբայը (գրելու եմ) արտաքուստ նման է անորոշ դերբայի

սեռական-տրական հոլովի անորոշ առման ձևին (գրելու), իսկ Ե խոնարհման պարզ բայերի
վաղակատար ձևաբայը (գրել եմ)' անորոշի ուղղականի անորոշ առման ձևին (գրել): Տարբե­
րությունը երևում է նախադասության մեջ. ձևաբայերը գործածվում են միայն օժանդակ բայի
հետ որպես ստորոգյալ, նույնիսկ եթե օժանդակ բայը զեղչված է (Եղբայրը նվազել է, քույրը
երգել: Երեխան խմելու է ջուրը), իսկ դերբայական ձևերը գործածվում են զանազան այլ պաշ­
տոններով (Սևանի ջուրը խմելու է: Այս սարքով խմելու ջուր են ստանում: Ես գնում եմ ջուր
բերելու: Երգել չգիտեմ: Չեմ ուզում պարել) և մի շարք դեպքերում կարող են վերածվել որոշ­
յալ առման ու հոդ ստանալ (Ա՜յ սա իսկական պարել է: - Սա իմ պարելը չէ: Հաղորդումն
ավարտվելու(ն) մոտ է): Ձևաբայով և դերբայով կազմված իրար նման կառույցները (Այս
պտուղը ուտելու է: - [Նա] այս պտուղը ուտելու է: Այ սա նվագել է: - Այ սա [նա] նվազել է) հեշտ
տարբերվում են ժխտական դարձնելիս, դերբայի դեպքում հանգույցը լինում է հետադաս (Այս
պտուղը ուտելու չէ: Չէ, սա նվազել չէ), իսկ ձևաբայի դեպքում օժանդակ բայը դառնում է
նախադաս և եզակի երրորդ դեմքում ստանում է չի ձևը ([Նա] այս պտուղը չի ուտելու: Այ սա
[նա] չի նվազել):

Օժանդակ բայ
Ձևաբայերի հետ բաղադրյալ ժամանակաձևեր կազմող դիմավոր բաղադրիչը
կոչվում է օժանդակ բայ, որի խ ոնա րհված ձևերը դրվում են ձևա բա յերից հետո կամ
առաջ' գրվելով առանձին: Խոնա րհվում է ներկա (եմ, ես, է, ենք, եք, են) և ա նցյա լ (էի,
էիր, էր, էինք, էիք, էին) ժամանակներով: Անդեմ ձևեր չունի:
ժխտական խոնարհման դեպքում օժա նդա կ բայը ստանում է չ նախամասնիկ և
դրվում է միայն ձևա բա յից ա ռա ջ չեմ գրում, չես գրել, չենք գրելու, չեք գրի: Եզա կի
երրորդ դեմքի է ձևը ժխ տա կա նում դառնում է չի' չի գրում, չի գրի:
Այս նույն եմ բայը նախադասության մեջ կա րող է գործա ծվ ել նաև որպես պ ա րզ
ստորոգյալ (Տանը միայն ես եմ: Հիմա ձմեռ է: Նրա հագին մուշտակ էր) կամ բա ղա դր­
յալ ստորոգյալի հա նգույց (Ես ուսանող եմ: ճաշը համեղ էր): Այսպիսի կիրառություն­
ներում եմ բայը կոչվում է էական բայ: Ի տա րբերություն օժա նդա կ բայի էական բայի
ժխտական ձևը նախադաս չի դառնում (մութ է - մութ չէ, աշակերտ եմ - աշակերտ չեմ)
և ներկա ժամանակի երրորդ դեմքում լինում է չէ ձևով (Հիմա ձմեռ չէ: ճաշը համեղ չէ):

Վ ա րժութ յուններ

96. Ընդգծե'ք 3 պարզ դիմավոր բայաձև.

ա. կտամ, չեմ տա, պիտի տանք, տայինք, տ վել էինք, չեմ տա լու
բ. մի' արա, կանեինք, ա րել եմ, չի անի, պիտի անեմ, անում է

֊ 207֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

97. Ընդգծե՜ք 3 բաղադրյալ դիմավոր բայաձև.

ա. թթվել էր, չի թթվի, մի' թթվեք, կթթվեն, թթվելու է, թթվեցին

բ. չի ցա վելու, պիտի ցավի, մի' ցա վեցրու, ցավում էր, չցավենք, չեն ցա վել

98. Ընդգծե՜ք անկատար 3 ձևաբայ.

ա. տրտում, սրտում, գրկում, գրքում, գգվում, ձգում

բ. պատում, պատմում, տնում, դնում, բնում, հնում
գ. այգում, կայքում, խայտում, խայթում, ձորում, լարում

99. Ընդգծե՜ք վաղակատար 3 ձևաբայ.

ա. հուսա լ, զրկել, բա րձրա ցնել, թռել, մտնել, մտ ա ծել

բ. մաղթել, ծամթել, բեռնա րգել, ա նա րգել, հա մա կա րգել, շա նթա րգել
գ. վերմիշել, վերհիշել, երկբա յել, ա նվայել, անթել, շանթել
դ. հեռա կա յել, հա յա վա յել, նիկել, բեկել, խա րդա խ ել, նա վա խ ել

100. Ընդգծե՜ք ապակատար 3 ձևաբայ.

ա. ա յցելու, հա յցելու, ա ծելու, երևելու, տ ա ծելու, ա նտ եսա նելու

բ. լողա լու, դողա լու, ջրա լու, ա լկա լու, խ ղճա լու, շնորհա լու

101. Ընդգծե՜ք ժխտական (ժխտման) 3 ձևաբայ.

ա. ժողովի, կողովի, կողողի, խորովի, գորովի, պ ճղովի

բ. հսկա, սոսկա , ներկա, նողկա, տեղա, մեղա

102. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծե՜ք ճիշտը:

ա. Տնօրենն ա վելա ցրեց, որ ինքը բոլորովին էլ դեմ (չէ, չի) այդ առաջարկությանը:
բ. Արդեն երեք հեքիա թ եմ պ ատմել, բա յց երեխան դեռ քնա ծ (չի, չէ):
գ. Բայց նա երբեք էլ կողմ (չէ, չի) եղել մեր՝ ա րտ ա սա հմա ն մեկնելուն:
դ. Ես հա մոզվեցի, որ այդ երիտ ա սա րդը մարդ (չի, չէ) և երբեք էլ մա րդ չի դառնա:

Եղանակ
Բայի եղանակն արտահայտում է խոսողի վերաբերմունքը գործողության
(եղելության) նկատմամբ:
Հա յերենում բայն ունի 5 եղանակ.
1. սահմանական եղանակ, որ ա րտ ա հա յտ ում է խոսողի տ եսա կետ ից գործողու­
թյան ստույգ, իրական լինելը' գրում եմ, գրել եք, գրելու էին, գրեցի,
2. ըղձական եղանակ, որ ա րտա հա յտ ում է խոսողի համար գործողության ցանկա­
լի լինելը գրեմ, գրեիր,
3. ենթադրական եղանակ, որ ա րտահա յտում է խոսողի տ եսա կետ ից գործողու­
թյան ենթադրելի, հավանական, երբեմն էլ հա ստա տ լինելը' կգրեմ, կգրեինք, չես գրի.
դրա կա ն խ ոնա րհմա նը բնորոշ է կ- եղա նա կիչ նախ ա մա սնիկը (կ-գրեմ), իսկ
ժխտական խոնարհմանը ժխտական ձևա բա յը (չեմ գրի),
4. հարկադրական եղանակ, որ ա րտահա յտում է խոսողի տ եսա կետ ից գործողու-

֊ 208֊
 Հայոց լեզու

թյւսն անհրաժեշտ, պա րտա դիր լինելը պիտի գրեմ, պետք է գրեին, կազմությունը
բնորոշվում է պիտի (պետք է) եղանակիչ մա սնիկով պիտի գրեմ, պետք է խոսեմ,
5. հրամայական եղանակ, որ ա րտա հա յտ ում է գործողության կատարման հրա­
ման, հորդոր կամ խնդրանք' գրի՜ր, գրե՜ք, կարդա՜, թող: ժխ տա կա ն խոնարհմանը
բնորոշ է մի'ա րգելա կա ն մասնիկը' մի'գրիր, մի'գրեք, մի' կարդա, մի'թող:

Ժամանակ

Բայի ժամանակը նշանակում է, թե երբ է տեղի ունենում գործողությունը

(եղելությունը) խոսելու պահի համեմատությամբ:
Բայն ունի 3 ժամանակ.
1. ներկա ժամանակ, որ ցույց է տ ա լիս խոսելու պահին կա տ ա րվող գործողու­
թյուն գրում եմ, կարդում է,
2. անցյալ ժամանակ, որ ցույց է տ ա լիս խ ոսելու պ ա հից ա ռա ջ կա տ ա րվա ծ
գործողություն գրում էի, կարդացել եմ, խոսեցին, ասելու էիր, վազեր, կգայի, պիտի
գնայիք, չէին պահանջի,
3. ապառնի ժամանակ, որ ցույց է տ ա լիս խ ոսելու պ ա հից հետո կա տ ա րվելիք
գործողություն' մնալու եմ, գրենք, կխոսեք, պիտի գնան, չեք գա, գնա, վազեք, մի'ասա:

Դեմք

Բայի դեմքն արտահայտում է գործողության և գործողություն կատարողի

հարաբերությունը, այսինքն' ցույց է տալիս, թե հաղորդակցման մասնակիցներից ով
է կատարում գործողությունը, ում է վերաբերում եղելությունը:
Բայն ունի 3 դեմք.
1. առաջին դեմքը ցույց է տ ա լիս գործողություն, որ կա տարում է խոսողը (գրում
եմ, կարդացի) կամ այն խումբը, որի անունից հանդես է գա լիս խոսողը (կարդում ենք,
կկարդանք),
2. երկրորդ դեմքը ցույց է տ ա լիս գործողություն, որ կա տարում է խ ոսա կիցը
(կարդում ես, գրիր, գնացիր) կամ խ ոսա կիցները կամ այն խումբը, որի անունից
հանդես է գա լիս խ ոսա կիցը (գրում եք, պիտի գրեք, գրե՜ք),
3. երրորդ դեմքը ցույց է տ ա լիս գործողություն, որ կատարում է խոսողից ու խո­
սակցից բացի մի այլ անձ կամ իր (գրում է, ընկավ) կամ խ ոսակցությանը չմասնա կ­
ցող անձեր կամ իրեր (գրում են, ընկան):
Բայի դեմքն ա րտ ա հա յտ վում է բա ղա դրյա լ ժա մա նա կա ձևի օժա նդա կ բայի կամ
պարգ ժամանակաձևի վերջավորությամբ:

Թիվ
Բայի թիվը ցույց է տալիս, թե գործողությունը մե՜կ անձ է կատարում, թե* մեկից
ավելի:
Բայն ունի երկու թիվ.
1. եզակի թիվը ցույց է տա լիս գործողություն, որ կա տարում է մեկ անձ կամ իր'
գրում եմ, ընկավ,
2. հոգնակի թիվը ցույց է տ ա լիս գործողություն, որ կա տարում են մեկից ավելի
անձինք կամ իրեր' գրում ենք, ընկան:

- 209֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Բայի թիվն ա րտահա յտվում է բա ղա դրյա լ ժա մա նա կա ձևի օժա նդա կ բայի կամ
պ ա րզ ժա մա նա կա ձևի վերջավորությամբ:
Քա նի որ հայերենում բայն իր ձևով ցույց է տ ա լիս ենթակայի դեմքն ու թիվը, ապա
հա տ կա պ ես առաջին և երկրորդ դեմքի դերանուն ենթակաները հա ճա խ զեղչվում են
(Գնացինք: Տեսար, չէ՞: Արդեն եկել է):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

103. Ընդգծե՜ք ներկա ժամանակին վերաբերող 3 բայաձև.

ա. գտնում եմ, եկել ենք, տա լիս ես, պետք է ասեմ, չենք դնում, չեմ խաղալու
բ. չեմ ասի, չարժի, գ ն ա , գա լիս է, չիմա ցա ՞ր, ի սպաս եմ դնում
գ. ունես, չի տ ա լիս, մոտ եցրել է, չեմ երդվելու, չեք ասում, չգաս
դ. թույլ տ ա լի՞ս ես, բազում էին, չէ, շունչ առա, չի պ ա տ կերա ցնում, կգամ
ե. չի գնա, չունեմ, չհարելիս, չքվում է, գլուխ մի' տար, չեն գալիս

104. Ընդգծեք անցյալ ժամանակին վերաբերող 3 բայաձև.

ա. թեքենք, կոտ րել ենք, գտա , չեմ մտնի, ի վիճա կի չեմ, պիտի գնայի
բ. չի լա լիս, կար, մի' տ եսնեք, լա լիս էր, մեղրա միս է, կտար
գ. խաղացինք, չի կարելի, դդում ես, վերցնեիր, եկել եմ, ներկա է

105. Ընդգծե՜ք ապառնի ժամանակին վերաբերող 3 բայաձև.

ա. չեմ հա սկա ցել, մի' գնա, կամ, կտ րտ մես, հատում եմ, կտ րելու եք
բ. հա մեղա ցրու, զա տ վել են, ա րշավեմ, անհատնում են, ա սուլիս է, բ ե ր
գ. վեր չեմ կենում, պիտի մնամ, վրա են տ ա լիս, մի' գնեք, ա ս ա , չկամ

106. Ընդգծեք առաջին դեմքի 3 բայաձև.

ա. չմտնեն, ծարա վեմ, դիմադրեինք, չափ եիք, գնա, պրծա

բ. հասանք, մոռացաք, գրվելու եմ, ծարավի, իմանայի, չեն խոսել

107. Ընդգծե՜ք երկրորդ դեմքի 3 բայաձև.

ա. հա սկա ցա ր, ասա', գտա , վերցրո ւ, մտներ, հա րցնենք

բ. տ պ եցիր, բա րձեր, բա րձրա ցա նք, եկաք, խոսի, արի'

108. Ընդգծե՜ք երրորդ դեմքի 3 բայաձև.

ա. եռաց, կա ց, գրավ, գտա վ, ա ռա րկեցին, կացին

բ. հեռա ցա ր, կտար, պոկեց, տարեց, մոտ եցա վ, տ ուր
գ. կանչեր, դնչեր, կա րա ծի, կա տ ա րա ծի, մնա, ենթամնա

109. Ընդգծե՜ք եզակի թվի 3 բայաձև.

ա. երդվեի, հա սեք, ուշանա, խուսափեցին, մի' թող, թոթափեիք

բ. ուզեն, մոլեգնեց, միացրու, մի' կարդացեք, համոզելու ես, կտանք

- 210֊
 Հայոց լեզու

ժամանակաձևեր
Բայի եղանակի և ժա մա նակի համադրությամբ կա զմվա ծ վեցա կա ն դիմավոր
ձևերի այն խմբերը, որոնց անդամները տա րբերվում են միայն դեմքով ու թվով, կոչ­
վում են ժա մա նակա ձևեր:
Սահմանական եղանակն ունի 7 ժա մա նակա ձև, ըղձա կա ն, ենթադրական, հա ր­
կադրական եղանակները' 2 -ա կ ա ն ժա մա նակա ձև, հրամայական եղանակը' 1 ժա մա ­
նակաձև:

1. Սահմանական եղանակ.
1.1. անկատար ներկա (կամ պ ա րզապ ես ներկա), ցույց է տ ա լիս ներկայում խոսե­
լու պահին հա ստա տ կա տարվող, ընթացքի մեջ եղող գործողություն, կազմվում է
անկատար ձևա բա յով և օժա նդա կ բայի ներկայի ձևերով գրում եմ, կարդում ենք,
1.2. անկատար անցյալ, ցույց է տա լիս մի ա նցյա լ ժա մա նա կա կետ ում հա ստ ա ­
տապես ընթացքի մեջ եղա ծ գործողություն, կազմվում է ա նկա տա ր ձևա բա յով և
օժանդակ բայի ա նցյալի ձևերով գրում էի, կարդում էինք,
1.3. վաղակատար ներկա (կամ պ ա րզապ ես անցյալ), ցույց է տ ա լիս ա նցյալում'
խոսելու պ ա հից ա ռա ջ հա ստ ա տ կա տ ա րվա ծ և ա վ ա րտ վ ա ծ գործողություն,
կազմվում է վա ղա կա տ ա ր ձևա բա յով և օժա նդա կ բայի ներկայի ձև երով գրել եմ,
կարդացել ենք,
1.4. վաղակատար անցյալ, ցույց է տա լիս մի ա նցյա լ ժա մա նա կա կետ ից ա ռա ջ
հաստատապես ա վա րտ վա ծ գործողություն, կազմվում է վա ղա կա տ ա ր ձևա բա յով և
օժանդակ բայի ա նցյալի ձևերով' գրել էի, կարդացել էինք,
1.5. ապակատար ներկա (կամ պ ա րզապ ես ապառնի), ցույց է տ ա լիս ապագայում
խոսելու պահից հետո հա ստա տ կա տ ա րվելիք գործողություն, կազմվում է ա պ ա կա ­
տար ձևա բա յով և օժա նդա կ բայի ներկայի ձևերով' գրելու եմ, կարդալու ենք,
1.6. ապակատար անցյալ, ցույց է տ ա լիս մի ա նցյա լ ժա մա նա կա կետ ից հետո (և
խոսելու պ ա հից առա ջ) հա ստ ա տ ա պ ես կա տ ա րվելիք գործողություն, կազմվում է
ապակատար ձևա բա յով և օժանդա կ բայի անցյալի ձևերով գրելու էի, կարդալու էինք,
1.7. անցյալ կատարյալ, ցույց է տա լիս մի ա նցյա լ ժա մա նա կա կետ ում հա ստ ա ­
տապես կա տ ա րվա ծ (ա վա րտ վա ծ) գործողություն' գրեցի, կարդացինք, լցրեց, թռան.
կազմվում է կա տ ա րյա լի հիմքով և դիմաթվային վերջա վորություններով
• գրեց-ի, ֊իր, -, ֊ինք, իք, ֊ին (պ ա րզ բայեր, կրավորա կան և բա զմա պ ա տ կա կա ն
ածանցով բայեր),
• ԼՑՐ՜հ ՜Իր , ՜եց, -ինք, ֊իք, ֊ին (պ ա տ ճա ռա կա ն և պ ա տ ճա ռա կերպ բայեր),
• գտ-ա, ֊ար, ֊ավ, ֊անք, ֊աք, ֊ան (սոսկա ծա նցա վոր բայեր):

2. Ըղձական եղանակ.
2.1. ըղձական ապառնի, ցույց է տա լիս ա պագայում խ ոսելու պ ա հից հետո
ցանկալի գործողություն' գրեմ, կարդանք, կազմվում է անորոշի հիմքով և ապառնիի
դիմաթվային վերջա վորութ յուններով' գր-եմ, ֊ես, ֊ի, ֊ենք, ֊եք, ֊են կամ կարդ-ամ,
֊աս, ֊ա, ֊անք, ֊աք, ֊ան.
2.2. ըղձական անցյալ, ցույց է տա լիս ա նցյալում' խ ոսելու պ ա հից ա ռա ջ ցա նկա լի
եղած գործողություն գրեի, կարդայինք, կազմվում է անորոշի հիմքով և անցյալի
դիմաթվային վերջա վորություններով' գր-եի, ֊եիր, ֊եր, ֊եինք, ֊եիք, ֊եին կամ
կարդ-այի, ֊այիր, ֊ար, ֊այինք, ֊այիք, ֊ային:

- 211֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

3. Ենթադրական եղանակ.
3.1. ենթադրական ապառնի, ցույց է տալիս ա պագայում' խոսելու պ ա հից հետո
ենթադրվող, հավանական, երբեմն էլ հա ստ ա տ ա պ ես կա տ ա րվելիք գործողություն,
դրականը կազմվում է կ եղա նա կիչով և ըղձա կա ն ա պ առնիի ձևերով' կգրեմ,
կկարդանք, ժխ տականը' օժա նդա կ բայի ներկայի ժխտական ձևերով և ժխտման
ձևա բա յով' չեմ գրի, չես կարդա,
3.2. ենթադրական անցյալ, ցույց է տա լիս անցյալում' խ ոսելու պ ա հից առաջ
ենթադրված, հավանական եղա ծ գործողություն, դրականը կազմվում է կ եղանակի­
չով և ըղձա կա ն անցյալի ձևերով' կգրեի, կկարդար, ժխ տա կա նը' օժա նդա կ բայի
անցյալի ժխտական ձևերով և ժխտման ձևա բա յով' չէի գրի, չէիր կարդա:
ԱՂՅՈՒՍԱԿ 3
ԿԱ Ն ՈՆ Ա Վ ՈՐ Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր ՀՈ ՒՄ Ը * (1)
Ե խոնարհման

պ արզ կրավորա կան պ ա տ ճա ռա կա ն

ա նորոշ 1 գ րել օծ վ ե լ միա ցնել
ձՁ
օ
հա րա կա տ ա ր 2 գրա ծ օծվա ծ միա ցրա ծ
Յ՝
օ_ ենթակայական 3 գրող օծվող միա ցնող
էԼ.
-ԼՅ հա մակա տա ր օծվելիս միա ցնելիս
Հ- 4 գրելիս
ր. ա նկատար 5 գրում օծվում միացնում
գրել օծվ ե լ միա ցրել
3 վա ղա կա տ ա ր 6
օ.
3 ա պ ակա տա ր 7 գրելու օծվելու միա ցնելու
-3
ՀՅ ժխտական 8 ԳՈԻ օծվի միացնի
եզ. 9 գոեց-Ի, օծվեց՜ի, միացր՜ի,
3 ք I I
■Իո. - ֊ԻՈ. ՜ ՜իր, ՜եց
1 1 հոգ. 10 գրեց՜ինք, օծվեց՜ինք, միացր՜ինք,
11 ֊իք, ֊ին ՜իք, ՜ին ՜իք, ֊Ին
եզ. 11 գ բ Ի ո օծվիր մ իա ցրու

I յ հոգ. 12 գոե՜ք, օծ վ ե ք , մ իա ցրեք

գրեցեք** օծվեցեք**

1|
3
• օ3
-Օ
շ- 3-
եզ. 13 մի գրիր մի՜ օծվիր մի միա ցրու, մի
միացնիր**
շւ է ք հոգ. 14 մի՜ գրեք մի օծվեք մի միա ցրեք, մի
յ::
միացնեք**
_ւր եզ. 15 գր՜եմ, օծվ՜եմ, միացն՜եմ,
ապառնի

3 ֊ես, ֊ի ՜ես, ՜ի ՜ես, ՜ի

օ
3 հոգ. 16 գր՜ենք, օծվ՜ենք, միացն՜ենք,
շ?
_ԼՅ ՜եք, ՜են ՜եք, ՜են ՜ե ք ,՜ե ն
և=3
եզ. 17 գր՜եի, օծվ՜եի, միացն՜եի,
| ապառնի

3
յ անցյալի

3՜ ՜եիր, ՜եր ֊ե ի ր ,՜ե ր ֊եիր, ՜եր

շ? հոգ. 18 գր՜եինք, օծվ՜եինք, միացն՜եինք,
ռ ՜ե իք ,՜ե ի ն -ե ի ք ,-ե ի ն -ե ի ք ,-ե ի ն
* Ընդգծված են կատարյալի հիմքերը: Հնացած ձևերը նշված են երկու աստղանիշով (**):

- 212 ֊
 Հայոց լեզու

4. Հա րկադրական եղանակ.
4.1. հարկադրական ապառնի, ցույց է տա լիս ապ ագայում խ ոսելու պ ա հից հետո
անհրաժեշտաբար կամ պ ա րտա դիր կա տ ա րվելիք գործողություն, կազմվում է պիտի
կամ պետք է եղա նա կիչով և ըղձա կա ն ապստնիի ձևերով' պիտի գրեմ, պետք է
կարդանք,
4.2. հարկադրական անցյալ, ցույց է տա լիս ա նցյալում խոսելու պ ա հից ա ռա ջ
անհրաժեշտ կամ պ ա րտա դիր հա մա րվա ծ գործողություն, կազմվում է պիտի կամ
պետք է եղա նա կիչով և ըղձա կա ն անցյալի ձևերով' պիտի գրեի, պետք է կարդայինք:

Ծանոթություն: Հարկադրական եղանակի բայաձևերի ժխտականում չ- մասնիկը սովորա­

բար դրվում է պիտի (պետք է) եղանակիչի վրա ( չ պ ի տ ի ե ր գ ե մ , չ պ ե տ ք է ա ս ի ), բայց կարող է
դրվել նաև բայաձևի հիմնական մասի վրա ( պ ի տ ի չ ե ր գ ե մ , պ ե տ ք է չ ա ս ի ) :

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 4
Կ Ա Ն Ո Ն Ա Վ Ո Ր Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր Հ Ո Ւ Մ Ը (2)

Ե խոնարհման Ա խոնարհման
սոսկա ծա նցա վոր պ ա րզ
-ն- -չ- -են- ֊ան-
1 մտնել թռչել մոտենա լ հեռա նա լ ա ղա լ
2 մտած թռած մոտ եցա ծ հեռա ցա ծ ա ղա ցա ծ
3 մտնող թռչող մոտ եցող հեռա ցող ա ղա ցող
4 մտնելիս թռչելիս մոտենա լիս հեռանա լիս ա ղա փ ս
5 մտնում թռչում մոտենում հեռանում աղում
6 մտել թռել մոտ եցել հեռա ցել ա ղա ցել
7 մտնելու թռչելու մոտենալու հեռանալու ա ղա լու
8 մտնի թռչի մոտենա հեռանա աղա
9 մտ-ա, թո-ա, մոտեց՜ա, հեռա ց-ա , աղաց-ի,
֊ար, ֊ավ ֊ար, ֊ավ ■ար, ֊ա վ ֊ար, -ավ •հո. -
10 մտ-անք, թռ՜անք, մոտեց-ա նք, հեռա ց-ա նք, աղա ց՜ինք,
֊աք, ֊ան ՜աք, ՜ան ֊աք, ֊ան ՜աք, ֊ան ՜իք, ՜ին
11 մտ իր թռիր մոտ եցիր հեռա ց ի ր աղա՜
12 մտ եք թռե՛ք մոտ եցեք հ ե ռա ց ե ք ա ղ ա ց էք
13 մի՜ մտիր մի թռիր մի մոտ եցիր մի' հեռա ցիր մի՜ աղա
մի՜ մտնիր** մի' թռչիր** մի մոտենա** մի՛ հեռանա**
14 մի մտեք, մի՛ թռեք, մի մոտեցեք, մի հեռա ցեք, մի ա ղա ցեք,
մի՛ մտնեք** մի՛ թռչեք** մի մոտենաք** մի՛ հեռանաք** մի՛ աղւսք**
15 մտն-եմ, թռչ-եմ, մոտեն՜ամ, հեռան՜ամ, աղ՜ամ,
֊ես, -ի ֊ես, -ի ֊աս, ֊ա ՜աս, -ա ՜աս, ՜ա
16 մտն-ենք, թռչ՜ենք, մոտեն՜անք, հեռան՜անք, աղ՜անք,
֊եք, ֊են ֊եք, ֊են ֊աք, ֊ան ՜աք, ֊ան ՜աք, ՜ան
17 մտն-եի, թռչ-եի, մոտեն՜այի, հեռան՜այի, աղ՜այի,
՜ ե ի ր ,-եր ֊ե ի ր ,֊ե ր ֊այիր, ֊ար ֊այիր, ֊ար -այիր, ՜ար
18 մտն՜եինք, թռչ-եինք, մոտեն՜այինք, հեռան՜այինք, աղ՜այինք,
֊ե իք ,-ե ի ն -ե իք ,֊ե ի ն ֊այիք, ֊ային ֊այիք, ֊ային -այիք, -ային

- 213-
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զաքարյան

5. Հրամայական եղանակ.
5.1. հրամայական ապառնի, ցույց է տա լիս, ըստ խոսողի հրամանի, հորդորի կամ
խնդրանքի, ա պագայում խոսելու պ ա հից հետո կա տ ա րվելիք գործողություն' գրիր,
կարդացեք, կազմվում է անորոշի կամ կա տ ա րյա լի հիմքով և դիմաթվային վերջավո­
րություններով
• գր-իր, -(եց)ե՜ք (Ե խոնարհման պ ա րզ բայեր, կրա վորա կա ն և բազմապատկա­
կան ա ծա նցով բայեր),
• մոտեց-իր, -եք (ան և են սոսկա ծա նցով բայեր),
• լցր-ու, ֊ե՜ք (պ ա տ ճա ռա կա ն և պ ա տ ճա ռա կերպ բայեր),
• կարդ-ա', ֊ացե՜ք (Ա խոնարհման պ ա րզ բայեր):
Հրա մա յա կա ն բա յա ձևերը կրում են շեշտ, որը դրվում է դրական ձևերի վերջին
վանկի և ա րգելա կա ն (ժխտական) ձևերի մի" նախամասնիկի վրա' մի' գրիր, մի
կարդացեք: Միակ ժամանակն է, որի ժխ տա կա նը կազմվում է ոչ թե չ մասնիկով, այլ
մի' ա րգելա կա ն նախամասնիկով, որը հա րա դրվում է դրական ձևերին սկզբից մի՛
թռիր, մի ՛թռեք:

Ծանոթություն: Ե խոնարհման պարզ և կրավորական բայերի հրամայականի դրական

խոնարհման հոգնակիում -(եց)եք֊ով վերջացող ձևերը (գրեք կամ գրեցեք) արգելականում
ունենում են -եք վերջավորությունը (մի գրեք, մի՛ խաբվեք): Սխալ են ավելորդ -եց-ով ձևերը
մի գրեցեք, մի' խաբվեցեք:

Այս ժամանակները խոսքաշարում կարող են արտահայտել նաև այլ իմաստներ

երբեմն Փ ոխ ա րինելով միմյանց ոճա կա ն յուրա հա տ ուկ նրբերանգներով:
Օ րինա կ սահմանական եղանակի ներկա ժա մա նակը կա րող է նշա նակել'
• ա նցյալում կա տ ա ր վ ա ծ-վ ե ր ջա ցա ծ գործողություն (Այնուհետև Մեսրոպ Մաշ­
տոցն ու Մահակ Պա րթևը սկսում են «Աստվածաշնչի» հայերեն թարգմանությունը),
• մոտ ապագայում կա տ ա րվելիք գործողություն (Երկու օրից մեկնում եմ գործուղ­
ման. կվերադառնամ մեկ շաբաթից):

Անցյալ կա տ ա րյա լը կա րող է նշա նա կել ապառնի գործողություն (Դե', ես գնացի,

ցտեսություն):

Ըղձա կա ն ա նցյալը կա րող է նշա նա կել նաև ապ ագայում ցա նկա լի, բայց անհա­
վանական կամ անհնարին գործողություն (Լինեի չոբան սա րերում հեռու, Գայիր
անցնեիր վրանիս մոտով...):

Ենթադրական ապառնին կա րող է նշա նա կել նաև ներկայում հա վանա կան վիճակ
(Մեր հա մախ ոհներով մենք մի հարյուր հոգի կլինենք):

Հրա մա յա կա ն եղանակի նշանակությամբ կա րող են գործա ծվել նաև՝

• ենթադրական ապառնին (Հենց հիմա կգնան և ներողությո՜ւն կխնդրես արածիդ
համար),
• ըղձա կա ն ապառնիի ժխ տա կա նը (Ինձ ճա շ չտաս, կուշտ եմ):

Վ ա րժ ութ յուններ

110. Ընդգծե'ք սահմանական եղանակի 5 բայաձև.

ա. այրում եմ, գրեմ, հրում ենք, կմարեմ, չեմ հա րելու, պիտի բերեմ, շա րել եմ,
թռիր, ջրեցի, չեմ ցրի

- 214-
 Հայոց լեզու

բ. աղացող, խ ա ղա ցել եմ, կսղղամ, չհա վա տա ս, չեմ խաղում, դողալու, կմկմալու

եմ, խղճացի, սողա ց, շողա '
գ. մտնելիս, ընկել եմ, թողնող, թռիր, դնում եմ, չեմ գնելու, սառչեմ, կտանեմ,
անում էի, հագա
դ. թռցնող, հասնում ես, մոտեցրո ւ, հեռացնեմ, խաղացնում եմ, կա նգնեցնելու եմ,
ուտեցրել եմ, պիտի հարցնեմ, չհա սցրի, չորա ցրա ծ

111. Ընդգծե՜ք ըղձական եղանակի 5 բայաձև.

ա. երագում եմ, երգեմ, չեմ գրի, չեւիեմ, ա րձա կիր, ա զա տենք, սիրեի, պիտի
ուտեմ, խմեին, մարած
բ. իմացա, մոտեցի՜ր, հեռա նա մ, կհմտ ա նա մ, չթուլա նա նք, չեմ վա խ ենա ,
սևանայինք, խելոքա նա ս, հա րստա նայիր, պնդանալիս
գ. մտա, չեմ ընկնի, թողնեմ, կանեմ, դնես, տանենք, մի'ա նցիր, հա սնելիս, կպչեիր,
կորչեր
դ. ասացի, մոտեցնենք, շարժվեմ, կատեմ, չեմ խաբի, կտ րտ եի, չչափեինք,
ավետելիս, ասա', աներ

112. Ընդգծե՜ք ենթադրական եղանակի 5 բայաձև.

ա. կհոլովեմ, սովորում եմ, չեմ շեղի, կսարքենք, հա յտնվելիս, չենք գլորվի, չեմ
համալրել, մանրելու եմ, կհարի, վա խ եցող
բ. չեմ մնա, կլողամ, սուրա լու եմ, խաղամ, մուրալիս, կժպ տա յի, կզղջա նք,
թռվռացել ենք, պիտի հուսար, չէր ճչա
գ. չի հագենա, պիտի մերձենա, կկամենա, վախենա, թուլանալու է, կմիանար,
վատացել են, չէինք շատանա, կչքանայի, չորա նա լիս
դ. չենք կառչի, վատնենք, կդնի, հա սնելու է, մտի՜ր, կխառնենք, պիտի գտնի,
կսառչեի, կպչելիս, կկառչեր

113. Ընդգծե՜ք հարկադրական եղանակի 5 բայաձև.

ա. պիտի ցրեմ, պ ետք է ապրենք, խոսի՜ր, չպիտի համոզի, վ երցրեք, պիտի հա շ­

վեր, մի' կռվիր, պիտի մնայի, մի' այրեք, չուզեք
բ. կհիանամ, պիտի լողանա, կնեղանա, չպետք է մանրանար, պիտի զա րմա նա ­
յինք, չէինք թարմանա, չպիտի վերանային, չի խորանա, պիտի ծանրանային, չեմ գի­
րանա

114. Ընդգծե՜ք անկատար ներկա 3 ժամանակաձև.

ա. բախել եմ, չես բախում, չեն բախի, բախում եք, բա խ ելու է, չի բախում
բ. կաղամ, չի ա ղա ցել, չես աղում, կաղում է, ա ղա ցել են, կաղում եք

115. Ընդգծե՜ք անկատար անցյալ 3 ժամանակաձև.

ա. չթխեինք, թխում էր, կթխեք, չէինք թխում, թխում էի, չեմ թխում, թխել եմ
բ. գնում էին, գնել են, չէինք գնում, կգնան, կգնենք, գնում էր

- 215֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

116. Ընդգծեք վաղատար ներկա 3 ժամանակաձև.

ա. հա րել եմ, չեք հարի, հարում էի, չի հա րել, հա րել է, չէին հա րելու
բ. խ ա յտ ա ցել եք, չէի խ ա յտա , խ ա յտ ա ցել էի, խ ա յտ ա ց ել են, չես խայտացել,
չի խայտում

117. Ընդգծեք վաղակատար անցյալ 3 ժամանակաձև.

ա. չես գտ նելու, գտ ել էինք, չէիր գտ ել, չէի գտնի, գտ ել էր, գտնում էիր
բ. ուշա ցել էիք, ուշա ցա ծ էինք, չէիր ուշացել, ուշա ցել եմ, չեմ ուշանա, ուշացել էին

118. Ընդգծե՜ք ապառնի (ապակատար ներկա) 3 ժամանակաձև.

ա. ա պ շա ծ ենք, ա պ շելու են, ա պ շելու եմ, չես ա պ շի, չեք ա պ շելու, կա պ շեք
բ. չե ն ք հ ո ւս ա լո ւ, պ ի տ ի հ ո ւս ա ն ք , հ ո ւս ա լո ւ եք, չ հ ո ւս ա մ , հ ո ւ ս ա ց ե լ ես,
չի հուսա լու

119. Ընդգծե՛ք ապակատար անցյալ 3 ժամանակաձև.

ա. քերելու էի, կքերեր, չես քերի, չէի քերելու, քեր ե լո ւ էր, քերում էին
բ. լվա լու էիր, լվայինք, չէի լվա, լվա լու էին, չէի լվա լու, չլվար

120. Ընդգծեք անցյալ կատարյալ 3 ժամանակաձև.

ա. չծա ծկեի, ծա ծկեցի, չծա ծկեցինք, կծա ծկեիր, ծա ծկեցիր, ծա ծկա ծներին
բ. ժպ տ ա ցին, ժպ տ ա լուն, ժպ տ ա ցիր, չժպ տա յին, կժպ տ ա յիք, չժպ տ ա ց
գ. իջա նք, ի ջե ք , չիջա վ, չիջնի, իջա, իջնեինք
դ. մոտ եցեք , մոտ եցրեց, չմոտենայի, չմոտ եցրին, մոտենանք, մոտ եցրիր

121. Ընդգծե՜ք ըղձական ապառնի 3 ժամանակաձև.

ա. քա հա նա , լիանա, գոհա նա , մանանա, մահանա, սա տանա

բ. խորովի, փչովի, խռովի, կախովի, նորովի, նորոգի
գ. յոթնակի, կտա կի, հնգակի, կրակի, կիրա կի, կիրա րկի

122. Ընդգծեք ըղձական անցյալ 3 ժամանակաձև.

ա. չաղային, չորային, չեռային, չրային, չգային, շուկա յին

բ. կհյուսի, չհյուսեիր, հյուսեին, հյուսեք, հյուսածի, հյուսեի

123. Ընդգծե՜ք ենթադրական ապառնի 3 ժամանակաձև.

ա. կիսովի, կթովի, կորովի, կա րովի, կաղոթի, կօղա կի

բ. կաղա, կորա, կտա, կպա, կեռա, կերա

124. Ընդգծե՛ք ենթադրական անցյալ 3 ժամանակաձև.

ա. երրորդային, կկարդա յին, նյարդային, չէին եփի, կողային, կաղային

բ. կհա րցնեի, հա րցնելուց, չէր հարցնի, չհա րցնեի, կհա րցնեինք, չեմ հա րցրել

- 216-
 Հայոց լեզու

125. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Մանկամարդ ա ղջիկը, մոմա կա լը ձեռքին, միջա նցքով քա յլում էր շատ զգույշ,

որ մոմը (չհանգեր, չհանգչեր) օղի հա նդիպ ա կա ց հոսա նքից:
բ. Երազում ես հա ճա խ (թոնում, թռչում) եմ, և դա գերա գույն հա ճույք է:
գ. ճա կ ա տ դ հա րվա ծից կա րմրել է, և եթե սա ռը թրջոց չդնես, (կուռչի, կուռի):
դ. Հա լա ծյա լը (թռչեց, թռավ) ջրով լի խրամա տի վրա յով և կա րողա ցա վ խ ուսա­
փել հետապնդողներից:
ե. Ոչ ոք երբևէ չի (փախչել, փախել) իր ճա կա տ ա գրից, որքան էլ հեռու է եղել
սնահավատությունից:
զ. Ծնողների անուշադրության պ ա տ ճա ռով երեխան մտ ա վ ա ռվա կը և (թռչեց,
թրջեց) կոշիկներն ու գուլպ ա ները:
Է. Վիրավոր զինվորն ընկերոջը խնդրում էր իրեն (թողնել, թողել) և վերա դա ռնա լ
խրամատ, բայց ընկերը ամեն կերպ ջանում էր վիրավորին օգնել:

Հարադիր թայերի խոնարհումը

Հարադիր բայերի անվանական մասը միշտ մնում է ա նփ ոփոխ (լաց եղա, լաց
կլինի, Լա9 ԼԻ^ո Ղ): Բա ղա դրյա լ ժա մա նա կա ձևերի օժա նդա կ բայը և ա րգելա կա ն մի'
մասնիկը սովորա բա ր միջա դա սվում են հա րա դիր բային վեր եմ կենում, լաց եմ եղել,
թույլ չենք տա, մայր չի մտնի, դուրս մի արի (բացառություն է մի' վեր կաց ձևը): Պիտի
(պետք է) եղանակիչը կա րող է լինել թե' միջա դա ս, թե' ա ռա ջա դա ս վեր պիտի կենամ,
պիտի վեր կենամ, լաց պետք է լինի, պետք է լաց լինի:

Զուգադրական բայերի խոնարհումը

Որպես կանոն՝ զուգա հեռա բա ր խոնարհվում են զուգա դրա կա ն բայերի երկու

բաղադրիչներն էլ կերավ-խմեց, կտանի-կբերի, ասեք-խոսեք:
Հարակատար և ենթակայական դերբա յների թեք (հոլովվա ծ) ձևերը սովորա բա ր
կազմվում են միայն երկրորդ բա ղա դրիչի փ ոփ ոխ ությա մբ' ուտող-խմողները,
կերած-խմածի, ուտող-խմողից, կերած-խմածովդ, իսկ անորոշ դերբայի դեպքում
առաջին բաղադրիչը նույնպես կա րող է թեքվել' ուտել(ով)-խմելով, ուտել(ու)-խմե-
լու, ուտել(ուց)-խմելուց, ասել(ում)-խոսելում:
նամակատար դերբա յով զուգա դրա կա ն բա յերից (ուտելիս-խմելիս, ասելիս-խո-
սելիս) առաջինը կա րող է լինել առանց -իս-ի, որը երկու բայի համար դառնում է
ընդհանուր մասնիկ' ուտել-խմելիս, ասել-խոսելիս:
Զուգադրական բայերի բա ղա դրյա լ ժա մա նա կա ձևերի դրական խոնարհման
օժանդակ բայը ուղիդ շարադասությամբ լինում է վերջա դա ս (ուտում-խմում է,
ասելու-խոսելու է), իսկ շրջուն շարադասությամբ' ա ռա ջա դա ս (նա է կերել-խմել),
երբեմն' միջադաս (ուտում է խմում): Պիտի (պետք է) եղանակիչը լինում է միայն
առաջադաս' պիտի ուտեմ-խմեմ, չպետք է ասես-խոսես: Օ ժա նդա կ բայի ժխ տ ա կա ­
նը, մի', կ- և չ- մասնիկները կա րող են «ընդհանուր հանվել» և դրվել միայն առաջին
բաղադրիչի վրա (չեմ թողել գնացել, մի' թող գնա, կթողնի գնա, չուտեմ-խմեմ) կամ
էլ կրկնվել երկու բաղադրիչների վրա միա ժա մա նա կ (չեմ ուտում-չեմ խմում, չի
ասի֊չի խոսի, մի թող մի գնա, կթողնի կգնա, չուտեմ-չխմեմ, չմեռա չպրծա): Մ իջա ­
դաս և կրկնվող մասնիկի դեպքում երկու բայերի կապը թուլանում է, զուգա դրա կա ն
բայը կարծես քա նդվում է:

- 217 -
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

Անկանոն և պակասավոր բայեր

Կան բայեր, որոնք բայերի մեծամասնության խոնարհման (կանոնավոր) ձևերից

որևէ շեղում ունեն: Այդպիսի բայերը կոչվում են անկանոն: Դրանք են գալ, լալ, տալ,
ասել, ուտել, զարկել, բացել, բերել, դաոնալ, վեր կենալ, անել, դնել, տանել, ելնել,
լինել, առնել, տեսնել, թողնել:
Անկանոնությունները սովորա բա ր լինում են կա տ ա րյա լի հիմքից կազմված
ձևերում և հա տ կա պ ես հրամայականում: Մա սնա վորապ ես, անկանոնությունների
դրսևորումները հետևյալներն են:
1. Գալ, ուտել, լինել բայերի խոնարհման դեպքում առկա է տարարմատություն,
դրանց կա տ ա րյա լի հիմքը կազմվում է հա մապ ա տ ա սխ ա նա բա ր եկ-, կեր-, եղ- ար­
մա տներով եկա, կերա, եղա:
2. Մի քա նի բայերի կա տ ա րյա լի հիմքը կազմվում է բա յա րմա տի մասնակի փոփո­
խությամբ' անել>ար-, դնել>դր-, դառնալ>դարձ-, տալ>տվ- և այլն:
3. Երկու դեպքում կա տ ա րյա լի հիմքում փոխվում է խոնարհիչ ձա յնա վորը (ե>ա)
ասել > ասացի, վեր կենալ > վեր կացա:
4. Անել, դնել, թողնել սոսկա ծա նցա վոր բայերը ա նցյա լ կա տ ա րյա լում կանոնա­
վոր ա ձա յնա վորով վերջա վորությունների (-ա, ֊ար, -ավ, ֊անք, ֊աք, ֊ան) փոխարեն
ստանում են պ ա րզ բայերին բնորոշ ի ձա յնա վորով վերջա վորություններ, որ դրվում
են զուբա հեռա բա ր թե՜ արմատա կա ն (արինք, դրիք, թողին և այլն), թե՜ ցոյական
հիմքի վրա (արեցի, դրեցիր, թողեցինք և այլն): Սրա նցից ա ռա ջին տարբերակներն
ունեն խոսա կցա կա ն երանգ:
5. Առնել, տեսնել, ելնել բայերի անկանոնությունը միայն եզակի հրամայականում
է, որ բայարմատն է' առանց վերջավորության' ա՛ռ, տես, ե՛լ (վերջինս' կանոնավոր
ելիր տա րբերա կին զուգահեռ): Առանց վերջավորության է կազմվում նաև մի քանի
այլ անկանոն բայերի եզակի հրամայականը թող, բե՛ր, տար, կեր և այլն:
6. Հա ճա խ ա կի է զուգա ձևությունը լացեցին //լացին, թողեցին //թողին, ասացեք
// ասե՛ք, արի՚ // ե՛կ, մի' զարկ // մի՛ զարկիր և այլն: Բացել, բերել, զարկել բայերի
անկանոնությունը միայն զուգա հեռ երկրորդ' հա ճա խ խ ոսա կցա կա ն երանգ ունեցող
ձևերում է ա րտահա յտվում' բացինք (//բացեցինք), բերինք (//բերեցինք), զարկինք
(//զարկեցինք):
7. Գալ, լալ, տալ բայերի անկատար ձևա բա յը կանոնավոր ֊ում վերջավորության
փոխարեն կազմվում է հա մա կա տ ա րի նման' ֊իս վերջա վորությա մբ գալիս եմ, լալիս
եմ, տալիս եմ:
8. Եմ, գիտեմ, ունեմ, արժեմ, կամ բայերի սահմանական ներկա և ա նցյա լ անկա­
տար ժա մա նակները ունեն անկանոն' գրա բա րա ձև կազմություն «բայահիմք+վեր-
ջավորություն» կա ղա պ ա րով (էինք, գիտեք, ունես, արժի, կանք և այլն)' փոխանակ
կանոնավոր «ձևա բա յով + օժանդա կ բայ» կաղապարի: Գիտեմ, ունեմ, արժեմ բայե­
րին հոմանիշ գիտենալ, ունենալ, արժենալ բայերը կանոնավոր են:

Կան նաև բայեր, որոնք դիմավոր կամ անդեմ որոշ ձևեր չունեն: Դրանք կոչվում
են պակասավոր բայեր: Այդ պակաս ձևերը սովորա բա ր լրա ցվում են այլ բայերի հա­
մարժեք ձևերով, որի պ ա տ ճա ռով էլ պ ա կա սա վոր բայերը ևս համարվում են անկա­
նոն: Պա կա սա վոր են հուսալ, ցանկալ, լվանալ, լվալ, կենալ, եմ, կամ, գիտեմ, ունեմ,
արժեմ բայերը: Վերջին հինգը չունեն ելա կետ ա յին' ա նորոշ դերբայի ձևը: Դրանց

- 218-
 Հայոց լեզու

համար որպես ելա կետա յին ձև է առնվում սահմանականի ներկայի եզակի առաջին
դեմքի բայաձևը:
Հուսալ բայի պակաս ձևերը լրա ցվում են հույս ունենալ հարադիր բայով, ցանկալ
բայինը ցանկանալ բայով, կենալ բայինը' մնալ բայով, գիտեմ, ունեմ, արժեմ բայե-
րինը գիտենալ (նաև իմանալ), ունենալ, արժենալ բայերով, կամ և եմ բայերինը'
լինել բայով, լվալ բայինը' լվանալ բայով, լվանալ բայինը' լվալ բայով:

Ծանոթություն 1: Դասագրքերում երբեմն անկանոն բայերի շարքում ներկայացվում են

նաև բանալ, բառնալ բայերը: Սակայն դրանք ներկայումս հնացած են և անգործածական:
Դրանց փոխարեն գործածվում են բացել, բարձել բայերը, որոնցից երկրորդը կանոնավոր է:
Կենալ բայը նույնպես հնացել է և միտում ունի լիովին փոխարինվելու մնալ բայով:

Ծանոթություն 2: Դասագրքերը անկանոն են համարում նաև լվանալ բայը նրա որոշ ձևերի
փոխարեն իբրև անկանոն ձևեր ներկայացնելով լվալ բայի համապատասխան ձևերը: Իրակա-

ԱԴՅՈՒՍԱԿ 5
ԱՆԿԱՆՈՆ Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր ՀՈ ՒՄ Ը (1)
Ե խ ոնա րհմ ա ն
պ ա րզ
ձև ա բա յեր |ղերբայներ|

ա նորոշ 1 ասել ուտել զարկել բացել բերել

հա րա կա տ ա ր 2 ասած կերած զարկած բացած բերած
ենթակայ. 3 ասող ուտող զարկող բացող բերող
հա մա կա տ ա ր 4 ասելիս ուտելիս զարկելիս բացելիս բերելիս
ա նկա տ ա ր 5 ասում ուտում զարկում բացում բերում
ապակատար 6 ասելու ուտելու զարկելու բացելու բերելու
վա ղ ա կա տ ա ր 7 ասել կերել զարկել բացել բերել
Ժխ տ ա կա ն 8 ասի ուտի զարկի բացի բերի
1 դ. 9 ասացի, կերա զարկեցի, բացեցի, բերեցի,
սա հմ ա ն ա կ ա ն եղ ա ն ա կ

ՃԼ. ասի* զարկի* բացի* բերի*

յր
3 3 II դ. 10 ասացիր, կերար զարկեցիր, բացեցիր, բերեցիր,
£ Ծ* ասիր* զարկիր* բացիր* բերիր*
3
5 III դ. 11 ասաց կերավ զարկեց բացեց բերեց
պ ա րզ ժա մա նա կա ձևեր

3 1դ. 12 ասացինք, կերանք զարկեցինք, բացեցինք, բերեցինք,

յշ-
_£և ասինք* զարկինք* բացինք* բերինք*
3 _ւր
3 II դ. 13 ասացիք, կերաք զարկեցիք, բացեցիք, բերեցիք,
3 օ
օ Ծ՜ ասիք* զարկիք* բացիք* բերիք*
3 ր
III դ. 14 ասացին, կերան զարկեցին, բացեցին, բերեցին,
ասին* զարկին* բացին* բերին*
եզ. 15 ասա' կեր զարկիր, զարկ* բա ցիր, բա՜ց* բեր
_□
օ
3
II հոգ. 16 ասեք,
ասացեք**
կերե՜ք զարկեք,
զարկեցեք**
բա ցեք բերեք
յշ՜
3 1 եզ. 17 մի' ասա մի' կեր, մի մի' զարկիր, մի' բացիր, մի' բեր
3 ուտիր** մի' զարկ* մի' բաց*
<3 -Օ 3
3 հոգ. 18 մի' ասեք մի' կերեք, մի' զարկեք մի' բացեք մի' բերեք
Ճ1 3 մի' ուտեք**
|

Անկանոն ձևերը նշվա ծ են թավ տառերով: Խ ոսա կցա կա ն երանգ ունեցող ձևերը
նշված են մեկ ա ստ ղա նիշով (*), հնա ցա ծ ձևերը' երկու ա ստ ղա նիշով (**):

- 219֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

նում լվանալ բայը պակասավոր է (տես աղյուսակ 7), թեև նմանության պատճառով հաճախ
խառնվում է լվալ բայի հետ: Վերջինս նույնպես պակասավոր է, քանի որ նրա անկատար
ձևաբայի կանոնավոր լվում ձևը համարվում է խոսակցական: Գրական խոսքում դրա փոխա­
րեն գործածվում է լվանալ բայից կազմված լվանում ձևը:

Անկանոն և պ ա կա սա վոր բայերի թեք ձևերը տ րվա ծ են ա ղյուսակ 5 -9 -ո ւմ (էջ

2 1 9-2 2 3 ):

Վ ա րժ ութ յուններ

126. Ընդգծեք կանոնավոր 3 բայ.

ա. ա ռ, չընկանք, լսում էի, կերել եմ, չասացի, փախի ր

բ. չի պատմի, դա րձա , բե ր, մտել են, հեռացա վ, չեմ եկել
գ. դրված է, չանցա, լալիս եմ, իջե ք , արա', խոսեցի

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 6
ԱՆԿԱՆՈՆ Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր ՀՈ ՒՄ Ը (2)
Ա խոնարհման Ե ՜սոնարհման
պ արզ սոս կածանցավոր
1 գալ լալ տալ անել դնել տանել առնել ելնել
2 եկած լացած տված արած դրած տարած առւսծ ելած
3 եկող լացող տվող անող դնող տանող առնող ելնող
4 գալիս լալիս տալիս անելիս դնելիս տանելիս առնելիս ելնելիս
5 դա լիս լալիս տալիս անում դնում տանում առնում ելնում
6 գալու լալու տալու անելու դնելու տանելու առնելու ելնելու
7 եկել լացել տվել արել դրել տարել առել ելել
8 գա լա տա անի դնի տանի առնի ելնի
9 եկա լացեցի, լացի* տվեցի, արեցի, դրեցի, տարա առա ելա
տվի* արի* դոհ*
10 եկար լացեցիր, տվեցիր, արեցիր, դրեցիր, տարար առար ելար
լացիր* տվիր* արիր* դոհո*
11 եկավ լացեց տվեց արեց դրեց տարավ առավ ելավ
12 եկանք լացեցինք, տվեցինք, արեցինք, դրեցինք, տարանք առանք ելանք
լացինք* տվինք* արինք* դրինք*
13 եկաք լացեցիք, տվեցիք, արեցիք, դոեցիք, տարաք առաք ելաք
լացիք* տվիք* արիք* դոհՔ*
14 եկան լացեցին, տվեցին, արեցին, դրեցին, տարան առան ելան
լացին* տվին* արին* դրին*
15 արի', եՕյ* լաց տուր արա՜ դհ'ո տա՜ր ա՜ռ ե'լ, ելիր**
16 եկե՜ք լա ցեք տվեք արե՜ք դրեք տարե՜ք առե՜ք ելե'ք
17 մի'արի, մի'լաց, մի լա**, մի՜ տուր մի՜ արա, մի' դիր, մի՜ տար, մի՜ առ, մի'ել,
միեկ*. մի' լար**, մի' մի' մի' մի' մի'ելիր**,
մի' գա** մի' լացիր* անիր** դնիր** տանիր** առնիր** մի' ելնիր**
18 մի'եկեք, մի' լացեք, մի' մի՜ տվեք մի՜ արեք, մի' դրեք, մի՜ տարեք, մի' առեք, մի ելեք,
մի' գաք** լաք մի մի' մի' մի' մի
անեք"* դնեք** տանեք** առնեք** ելնեք**

֊ 220֊
 Հայոց լեզու

127. Ը ն դ գ ծ ե ք ա նկանոն 3 բայ.

ա. տալիս էի, հանգավ, կորեք, եղածը, թող, կանչում եմ

բ. գայինք, բերեք, հեռա ցեք, զարթնեն, տարար, գտ ա
գ. գոռաց, թողեցի, թռի ր, տե ս, կորչի, ա րեցիք

128. Ընդգծե՛ք պ ա կա սա վոր 3 բայ.

ա. չկան, կուզեմ, չգիտես, հասնում եմ, սառավ, պիտի ցանկամ

բ. հատուցենք, հուսա ցեք, կա ց, կտ ցեց, չարժեր, շա րժեցի
գ. ունեք, կայրվի, կային, եփելով, չէինք, բուրում է

129. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծե՜ք ճիշտը:

ա. Քիմիա կա ն այդ նյութը (գործածվում է, գործ է ածվում) տ ա րա տ եսա կ օծա նե­

լիքներ պ ա տ րա ստ ելու համար:
բ. Հարգելիս, (վեր մի'կաց, մի'վեր կաց), մենք նստած կզրուցենք:

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 7
ԱՆԿԱՆՈՆ ԵՎ Պ Ա ԿԱ Ս Ա Վ Ո Ր Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր Հ Ո ՒՄ Ը (3)

Ե խ ոնա րհմ ա ն | Ա խ ոնա րհմա ն

սոսկա ծա նցա վոր պ ա րզ
1 տեսնել թողնել լինել դառնալ վեր կենալ լվանալ լվալ*
2 տեսած թողած եղած դարձած՜ վեր կ՜ացած լվացած լվացած
3 տեսնող թողնող լինող, եղող* դարձող վերՀյացող լ՜վացող լ՜վացող
4 տեսնելիս թողնելիս լինելիս դառնալիս վեր ՜կե՜նալիս լվա նալի՜ս "լվալիս*
5" տեսնում թողնում [ինհ՜ւմ դառնում վե՜ր կենում լվանում —
6 տեսնելու թողնելու լինելու դառնալու վեր կենալհԼ լվանալու լվալու*
7 ՜ տեսել թողել եղել դարձել վեր 1յացել լվացել լվացել
8 տեսնի թողնի լինի ՚դառնա վեր կենա լվանա լվա*
9 տեսա թողեցի. եղա դարձա վեր կացա լվացի
թողի*
10 տեսար թողեցիր, եղար դարձար վնքքկացար ՛լվացիր
թողիր*
11 տեսավ թողեց եղավ դարձ՜ավ վեր կացավ — ՛լվաց
12 տեսանք թողեցինք, եղանք դարձանք վեր՜կացանք լվացինք
թողինք*
13 տեսաք թողեցիք, եղա՜ք դարձաք վեր՜կացաք ՛լվացի՜ք
թողիք*
14 տեսան թողեցին. եղան դարձան վեր կացան լվացին
թողին*
15 տես թող ե՜ղիր դարձիր վե՜ր կաց ֊ լվա՜
16 տեսեք ՜թողեք եղեք" դարձեք վե՜ր կացեք լվա ցեք լվացեք
17՜ճիպտես, ՜մի՜ թող, միԴղիր, մի'7լարձիր, մի՜ վեր՜կաց, մի' լվանա ՜մի7"լվա՛*
մի' տեսնիր** մի' թողնիր** մի լինիր** մի դառնա** մի վեր կենա**
1|քմի' տեսեք, մի" թողեք, վի՜՜եղեք, ճքք՜դարձեք, ճքՈվեր կացեք! մի՜՜լվացեք, մի՛
մի' տեսնեք** մի' թողնեք** մի' լինեք** մի' մի' վեր մի լվացեք,
դառնաք** կենաք** լվանաք** մի' լվաք**

- 221-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զա քա րյա ն

գ. Ստրե ր ու ձ ո ր ե ր , իմ վի շտը (լացեք, լացեցեք), այս ա շխ ա րհում ինձ մխիթա­

րող չունեմ:
դ. Գ ն ա , ք ե զ հարմար ու ք ե զ ա րժա նի տե ղ գտ իր, ք ե զ այս տունն այլևս (թողող,
թողնող) չկա:
ե. Կրթությամբ լինելով բա նա սեր' Սուրենը ա նցա վ վերա պ ա տ րա ստ մա ն դասըն­
թաց և (դարձավ, դառավ) հա շվա պ ահ:
զ. Կարենը դեռ դպ րոցա կա ն տ ա րիքից իր վերնա շա պ իկն ու գուլպ ա ներն ինքն է
(լվանում, լվում):
Է. Մենք այդ տղաներին մի քանի համապատասխան խոսք (ասեցինք, ասացինք), ու
նրանք հասկացան, թե ում հետ գործ ունեն:
ը. Պետավտոտեսչության նոր որոշման համաձայն' (մգացված, մգեցված) ապակի­
ներով ավտոմեքենաների երթևեկն արգելվում է:
թ. Հւսրգելի՜ ուղևորներ, երթուղայինների վարորդներին (մի՜ թույլ տվեք, թույլ մի'
տվեք) մեքենայում ծխել և վնաս տա լ ձեր առողջությանը:
ժ. Հեռա վոր երկրներից հում մսեղեն հնարավոր է ներմուծել միայն (սառացված,
սառեցված) վիճակում:
ժսւ. Վերջին անգամ բաժակները (լցրինք, լցրեցինք), բայց չգիտես ինչու ոչ ոք այլևս
չէր ուզում ո՜չ բա ժա կա ճա ռ ասել, ոչ խմել:
ժբ. Ա՜յ հոգուդ մեռնեմ, ինչո՞ւ չես (թողում, թողնում)՝ այդ անպատկառին մի երկու
լա վ խոսք ասեմ, որ իմանա' ում հետ ինչպես պետք է խոսել:

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 8
Պ Ա ԿԱ Ս Ա Վ Ո Ր ԱՆԿԱՆՈՆ Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր Հ Ո ՒՄ Ը (1)
Ա խոնարհման
ա ն որ ոշ դերբ. հուսալ ցանկալ** կենալ**
ժխ տ . ձև ա բ . հուսա ցանկա** ֊
եզակի հուս-ամ, ֊աս, ֊ա ցանկ՜ամ, ՜աս, ֊ա** ֊
ապա
ռնի

հոգն. հուս-անք, ֊աք, ֊ան ցանկ՜անք, ՜աք, ՜ան** ֊

Ծ> _յ եզակի հուս-այի, ֊այիր, ֊ար ցանկ՜այի, ֊այիր, ՜ար** ֊
1 3 հոգն. հուս-այինք, ֊այիք, ֊ային ցանկ՜այինք, ֊այիք, -ային** ֊
եզակի կհուս-ամ, -աս, -ա կցանկ՜ամ, ՜աս, ֊ա**
ապա

֊
ռնի

հոգն. կհուս՜անք, ֊աք, ֊ան կցանկ՜անք, ՜աք, ՜ան** ֊

Ծ) _յ եզակի կհուս՜այի, -այիր, ֊ար կցանկ՜այի, ֊այիր, ՜ար** ֊
1 3 հոգն. կհուս՜այինք, -այիք, ֊ային կցանկ՜այինք, ֊այիք, ֊ային** ֊
եզակի պիտի հուս-ամ, ֊աս, ֊ա պիտի ցանկ՜ամ, ֊աս, ֊ա**
անցյալ ապա

-
ռնի

հոգն. պիտի հուս՜անք, ֊աք, ֊ան պիտի ցանկ՜անք, ՜աք, ֊ան** ֊

եզակի պիտի հուս-այի, ֊այիր, ֊ար պիտի ցանկ՜այի, -այիր, ՜ար** ֊
հոգն. պիտի հուս՜այինք, պիտի ցանկ՜այինք, —
֊այիք, -ային ֊այիք, ֊ային**
եզակի հուսա - կաց**
3 3
հոգն. հուսացեք ֊ կտցեք**
եզակի մի' հուսա, — մի' կաց**,
արգելա­

մի՜ հուսար** մի' կենա(ր)**

կան

հոգն. մի՜ հուսացե՜ք, մի' կացեք**,

մի՜ հուսաք** մի' կենաք**

- 222-
 Հայոց լեզու

130. Ձախ սյունակի ամեն բառի դիմաց գբկ'ք աջ սյունակից ընտրված համապա­
տասխան բնութագիրը (բնութագրերից մեկն ավելորդ է).
գրվեի ա նցյա լ կա տ ա րյա լ (դրական)
կասվի հրամայական եղանակ (դրական)
չի ուտվի ենթադրական ապառնի (դրական)
կկոցի ենթադրական ապառնի (ժխտական)
արի' ըղձա կա ն ապառնի (դրական)
մի՜ կեր ըղձա կա ն ապառնի (ժխտական)
վազեցի ա րգելա կա ն հրամայական
ըղձա կա ն ա նցյա լ (դրական)

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 9
Պ Ա Կ Ա Ս Ա Վ Ո Ր ԱՆԿԱՆՈՆ Բ Ա Յ Ե Ր Ի Խ Ո Ն Ա Ր Հ Ո ՒՄ Ը (2)

Ե խ ոն ա րհմա ն Ա խ ոն ա րհմա ն
ա նորոշ դերբ. - ֊ ֊ արժել ֊
1դ. եմ գիտեմ ունեմ արժեմ կամ
կիտեզ

II դ. ես գիտես ունես արժես կաս

ներկա

III դ. է գիտի, գիտե** ունի արժե, արժի* կա

1 1 դ. ենք գիտենք ունենք արժենք կանք
3
օ յ=. II դ. եք գիտեք ունեք արժեք կաք
ր
III դ. են գիտեն ունեն արժեն կան
1դ. էի գիտեի ունեի արժեի կայի
եզակի

II դ. էիր գիտեիր ունեիր արժեիր կայիր

անկատար
անցյալ

III դ. էո գիտեր ուներ արժեր կար

1 1 դ. էինք գիտեինք ունեինք արժեինք կայինք
3
Օ _£և II դ. էիք գիտեիք ունեիք ա րժեիք կայիք
ժ -13-
III դ. էին գիտեին ունեին արժեին կային

- 223-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

ՄԱԿԲԱՅ

Գործողության հատկանիշ նշանակող թառը կոչվում է մակբայ:

Օրինա կ' միշտ (մտածել), դեմ դիմաց (կանգնել), արագորեն (մոտենալ), հաճախ
(այցելել):
Պա տ ա սխ ա նում է որտե՞ղ, ո՜ւր, ե՞րբ, ինչպե՞ս, որքա՞ն, ինչքա՞ն, որչա՜փ, ի՞նչ
աստիճանի հարցերին:
Խոսքիմասւսյին հա տուկ (բնորոշ) ձև չունի:
Որպես կանոն քերա կա նորեն չի ձևափոխվում: Միայն որոշ մակբայներ կարող
հոլովվել հեռվից, այսօրվա, ներսում և այլն:
Որոշ մակբայներ (արագ, դանդաղ, կամաց, հապճեպ, հաճախ) կարող են ստանալ
հա մեմա տությա ն ա ստ իճա ններ (հա տ կա պ ես բա ղդա տ ա կա ն) ավելի դանդաղ,
ամենաարագ, ամենից հաճախ:

Մակբայի կազմությունը

Մակբայներն ըստ կազմության լինում են'

• պարզ (արմատական)' վեր, միշտ, մերթ, հիմա, արագ,
• բաղադրյալ:
Բա ղա դրյա լ մակբայները լինում են'
• ածանցավոր' առհասարակ, իսկույն, վեհորեն, քաջաբար , անմիջապես,
• բարդ' դռնեդուռ, օրեցօր, զօրուգիշեր, հևիհև, ամառ-ձմեռ, մի փոքր, ուշ-ուշ,
թույլ-թույլ, տեղ-տեղ, մեկ-մեկ, քայլ առ քայլ,
• բարդ ածանցավոր' առայսօր, ինքնըստինքյան, մեն-մենակ:
Բա րդ և բա րդ ա ծա նցա վոր մակբայները կա րող են լինել հա րա դրա կա ն կազմու­
թյուններ, որոնք գրվում են'
• միության գծիկով' քիչ-քիչ, փոքր-ինչ, գիշեր-ցերեկ,
• առանց գծիկի' ժամ առ ժամ, գյուդից գյուղ, վաղուց ի վեր:

Մակբայակերտ ածանցներ

Տա րբեր ա րմատներից կամ բա ռերից (բա ռա հիմքերից) մակբայ կա զմող ածանց­

ները կոչվում են մա կբա յա կերտ ածանցներ:
Դրա նք վերջա ծա նցներ են' խնայող֊աբար, հաճախ-ակի, տասնա-պատիկ,
կատարել-ապես, մարդ֊ավարի, լր-իվ, բազմ-իցս, հիմն-ովին, մեծամտ-որեն,
վեր-ուստ:

֊2 2 4 -
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

131. Ընդգծե՜ք 3 պարզ մակբայ.

ա. մոտ, ա յսօր, իսկույն, դեռ, կրկին, մշտ ապ ես
բ. միշտ, նախապես, այլուր, հա ճա խ , մերթ, հեռու
գ. ցարդ, վեր, առաջ, հավետ, շարունակ, նախ

132. Ընդգծե՜ք 3 ածանցավոր մակբայ.

ա. վաղը, լիովին, առայժմ, վերջերս, գուցե, հերոսա բա ր
բ. միաձայն, նյութապես, կամովին, էգուց, հիմա, առավոտյան
գ. լրիվ, արագ, խմբովին, ավել, վեհորեն, բա զմիցս

133. Ընդգծեք 3 բարդ մակբայ.

ա. սրտատ րոփ , օրերս, առհավետ, դռնեդուռ, միա նգա մից, կանխավ
բ. րոպեաչափ, հա ճա խ ա կի, ցայժմ, սա րեսա ր, հևիհև, Երեկոյան
գ. հավիտյան, չափազանց, տնետուն, ցմահ, առմիշտ, դեմուդեմ

134. Ընդգծե՜ք 3 բարդ ածանցավոր մակբայ.

ա. օրըստ օրե, տ ա րեցտ ա րի, հոտնկայս, ավելի ևս, հա զվա դեպ , միանգամայն
բ. օրնիբուն, օրեցօր, գա ղտ ա գողի, բավականին, մեկիկ-մեկիկ, փոխեփոխ
գ. ցա յսօր, մեջտեղ, հուր-հա վիտ յա ն, հիմնա վորապ ես, հետ զհետ ե, վերին ա ստի­
ճանի

135. Ընդգծե՜ք 3 հարադրավոր մակբայ.

ա. գիշե ր -ցե րե կ , զա ռիվեր, դեսուդեն, օր օրի, գիշեր ու զօր, օրըստ օրե
բ. ժամանակ առ ժամանակ, վերջիվերջո, դեմառդեմ, կիսով չափ, շուտ -շուտ ,
երկրեերկիր

236. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Երեխ ա ներ, ես ձե զ (բազմիցս, բազմիցս անգամ) զգ ո ւշա ց ր ե լ եմ' աղմկոտ
կոշիկներով դպրոց չգալ:
բ. Ռուսերեն այնքան գիտի, որ (հազվագյուտ, հազվադեպ) է օգտ վում բա ռա րա ­
նից:
գ. Կարծում եմ, որ պ ետք է (միաժամանակ, միառժամանակ) սպ ասել, մինչև
կճշտվեն որոշ հանգամանքներ:
դ. Մենք սկզբում (բավականին, բավական) եկամուտ էինք ստանում այդ ձեռնա ր­
կումից, բայց ի վերջո սնանկացանք:
ե. Ես ձեր կա րծիքը (ամբողջովին, բոլորովին) ընդունում եմ և պ ա տ րա ստ եմ
պաշտպանելու այն:
զ. Գիտ նա կա նները (մանրամասն, մանրամասը) կուսումնա սիրեն մատյանը և
կտան իրենց եզրա կա ցությունը հեղինա կի մասին:
Է. Տնօրենը (խստիվ, խստիվ կերպով) ա րգելել է դասերի հաշվին հանդեսի նախա­
պատրաստվելը:

֊ 225֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Մակբայի տեսակները
Ըստ իմաստի' մա կբայները սովորա բա ր բաժանվում են չորս խմբի.
1. ժամանակի մակբայներ, ցույց են տալիս գործողության կատարման ժամանակը'
• ամսեամիս, այժմ, այլևս, այնուհետ(և), այտսհետ(և), այսօր, այսօրվանից, ապա,
առաջ. առաջիկայում, առավոտից, առավոտյան, արդ, արդեն, գիշեր-ցերեկ, գիշե­
րուզօր, դարեդար, դեռ(ևս), երբեմն, երբեք, երեկ, երեկոյան, երեկվանից, էգուց, էլ,
ընդմիշտ, ի բնե, ի ծնե, ի սկզբանե, ի վերջո, հսևոււն. կանխավ, կանուխ,
հաճախ(ակի). հանապազ, հավետ, հավերժ(աբար), հավիտյան, հար, հետագայում,
հետո, հիմա, հնում, հնուց, հուր-հավիտյան, մանկուց, մանկութ, մերթ, միաժամա­
նակ. միառժամանակ, միշտ, մշտապես, նախ(ապես), նախօրոք, ներկայումս, շուտ,
շուտով, ստեպ, վաղ, վաղը, վաղը չէ մյուս օրը, վաղվանից, վաղուց, վաղօրոք,
վերջապես, վերջերս, վերջը, վերջիվերջո, տակավին, տարեցտարի, ուշ, օր օրի,
օր ու գիշեր, օրավուր, օրերս, օրեցօր, օրըստօրե, օրնիբուն,
• աո կամ ց նախ ա ծա նցով կազմություններ առայժմ, առժամանակ, առհավետ,
առմիշտ, ցայժմ, ցայսօր, ցարդ, ցկյանս, ցմահ,
• առ կամ ընդ նախ դիրով կամ առանց դրա մի շա րք կրկնա վորներ ժամ առ ժամ,
ժամանակ առ ժամանակ, վայրկյան առ վայրկյան, րոպե առ րոպե, օր առ օր, մերթ
րնդ մեոօ. մեոո-մերտ. մեև-մեե. 7ուտ-7ուտ. ստեա-ստեպ. ու7-ուշ.
• ևեթ կամ իսկ վերա բերա կա նով կազմություններ' այսօր ևեթ, իսԱոււն ևեօ. հիմա

ևեթ, մյուս օրն ևեթ, վաղն ևեթ, այսօր իսկ, արդեն իսկ, գիշերն իսկ, երեկ իսկ, վաղն
իսկ և այլն:
Պա տ ա սխ ա նում են ե՞րր, երբվանի՞ց, մինչև ե՞րր հարցերին:
Նախադասության մեջ լինում են ժա մա նակի պ ա րա գա (Առայժմ ոչ մի լուր չկա
հետախույզներից):

2. Տեղի մակբայներ, ցույց են տալիս գործողության կատարման տեղը'

• ամենուր(եք), այլուր, այստեղ-այնտեղ, այսուայնտեղ, առաօ. ոեմ դհմաց. դեմ
հանոիման. դուրս, ետ, ընդառաջ, հեռու, մեջտեղ, մոտ, ներս, ներքև, շուրջը, վար
(վայր), վեր(և), վերուստ, տեղ-տեղ, ցած,
• առ կամ ու բա ղա դրիչով մի շա րք կրկնավորներ' դեմ առ դեմ, գյուղ առ գյուղ,
տուն առ տուն, դեմուդեմ, դեսուդեն, տեդնուտեդր.
• ի վայր (վար) և ի վեր բա ղա դրիչներով մի շա րք կազմություններ դարիվեր,
զառիվեր, պատնիվար,
• նույն բառի բա ցա ռա կա նով և ուղղա կա նով կապակցություններ' բերնից բերան,
գյուղից գյուղ, ձեռքից ձեռք, տեղից տեղ, տնից տուն, սրանց հին ձևերից առաջացած
կցա կա ն բարդություններ' բերնեբերան, գյուղեգյուղ, դռնեդուռ, սարեսար, տնետուն
և այլն:
Պա տ ա սխ ա նում են որտե՞ղ, որտեղի՞ց և ո՞ւր հարցերին, որոնցից առաջինը
նկատի ունի հա ստա տուն տեղ (Որտե՞ղ կանգնեցրիր մեքենան), իսկ մյուսները
ուղղություն, ընթացք ինչ-որ տեղից (Որտեղի՞ց ես գալիս) կամ դեպի ինչ-որ տեղ
(Ո՞ւր ես գնում):
Նախադասության մեջ լինում են տեղի պ ա րա գա (Գզիրն ընկավ դռնեդուռ):

3. Ձևի մակբայներ, ցույց են տալիս գործողության կատարման ձևը'

• ակամա, արագ, արտաքուստ, գաղտագողի, դանդաղ, ոեմ ոիմաօ. ոեմ

- 226֊
 Հայոց լեզու

հանդիման, իզուր, ինքնըստինքյան, ինքնին, ինքնիրեն, հսեոսն. լռելյայն, խստիվ,

կամաց, կամացուկ, հազվադեպ, հազիվ, հազիվհազ, հանկարծ, հապճեպ, հետզ­
հետե, հոտնկայս, ձեռաց, մեղմիվ, միաժամանաև միահամուռ, միաձայն, միանգա­
մից, միասին, ներքուստ, շարունակ, շտապ, չորեքթաթ, տեղը տեղին, ուշիուշով,
փոխեփոխ,
• -բար, ֊պես, ֊որեն, -վարի, -գին, -ակի, ֊անց, ֊ովի(ն) վերջա ծա նցներով
կազմված մի շա րք բա ռեր' ազնվաբար, բարեկամաբար, գիտակցաբար, քաջաբար,
բարոյապես, հիմնավորապես, արագորեն, դանդաղորեն, գործնականորեն, խելահե­
ղորեն, լրջորեն, հայավարի, տնավարի, քաղաքավարի, զայրագին, լալագին,
ուժգին, լայնակի, հանկարծակի, երեսանց, կողքանց, սրտանց, գյուղովի, մտովի,
յուրովի, խմբովին, ազգովին, կամովին,
• ի վայր (վար) և ի վեր բա ղա դրիչներով մի շա րք կազմություններ բերանքսիվայր,
գլխիվեր, երեսնիվայր, հիմնիվեր,
• առ, ի կամ ընդ նա խ դիրով կամ ա ռա նց դրա մի շա րք կրկնա վորներ'
արագ-արագ, զույգ-զույգ, իրեն-իրեն, խումբ-խումբ, կամաց-կամաց, կենտ-կենտ,
մեկ-մեկ. շարան-շարան, ջոկ-ջոկ, շիթ առ շիթ, քայլ առ քայլ, հևիհև, շարիշար,
փոխնիփոխ, մեջ ընդ մեջ, մեոռ րնո մերթ և այլն:
Պատասխանում են ինչպե՜ս հարցին:
Նախադասության մեջ լինում են ձևի պ ա րա գա (Ցուցասրահը տեղը տեղին
ձևավորված էր):

4. Չափի մակբայներ, ցույց են տալիս գործողության կամ հատկանիշի չափը,

սաստկության աստիճանը, տարածման սահմանը, կրկնողությունը'
• ամենևին, առավել, ավել(ի), ավելի ևս, բավական(ին), բնավ, գրեթե, դարձյալ,
դույզն-ինչ, էլ ավելի, էլի, ընդամենը, իսպառ, կիսով չափ, կրկին, հացիւ!, հաճախ.
համարյա (թե), համեմատաբար, հիմնականում, հույժ, մասամբ, մասնակիորեն, մեծ
մասամբ, միանգամայն, նորից, շատ, շատ թե քիչ, շուրջ, չափազանց, սակավ,
սաստիկ, ստեա. վերին աստիճանի, վերստին, ցմրուր, փոքր-ինչ, փոքրիշատե, քիչ,
• -ակի, -պատիկ, -պես, ֊իցս, -ովին վերջա ծա նցներով կա զմվա ծ մի շա րք բառեր'
եռակի, թեթևակի, կրկնակի, հաճաէսակի. քառակի, բազմապատիկ, բյուրապատիկ,
եռապատիկ, բազմիցս, երիցս, քանիցս, առավելապես, գերազանցապես, գլխավո­
րապես, մոտավորապես, ամբողջովին, բոլորովին, գլխովին, լիովին, հիմնովին,
• առ նա խ դիրով կամ ա ռա նց դրա մի շա րք կրկնա վորներ մեկիկ-մեկիկ.
շատ-շատ, սակավ առ սակավ, ստեա-ստեա. փոքր առ փոքր, քիչ-քիչ և այլն:
Պա տասխանում Են որքա՜ն, որչա՜փ, ինչքա՜ն, ի՜նչ աստիճանի, ի՜նչ չափով
հարցերին բացի դարձյալ, նորից, կրկին, վերստին մա կբա յներից, որոնք ցույց են
տալիս նախկին գործողության կրկնություն, այլ ոչ թե չափ, և միանշանակ որևէ
հարցի չեն պատասխանում:
Նախադասության մեջ լինում են չափ ու քա նա կի պ ա րա գա (Ես քեզ բազմիցս
զգուշացրել էի այդ մասին):

Ծանոթություն: Որոշ մակբայներ {առաջ, անընդհատ, իսկույն, հաճախ, մեկ-մեկ,

մերթ-մերթ, մերթ ընդ մերթ, շարունակ, շուտ-շուտ, ուշ-ուշ, ստեպ-ստեպ, միանգամայն,
տեղնուտեղը և այլն) բազմիմաստ են' գործածվում են երկու կամ ավելի մակբայական
իմաստներով, ուստի երբեմն կոչվում են ընդհանրական մակբայներ (վերևում դրանք ընդ­
գծված են):

- 227-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Մակբայի կիրառությունները

Մակբայը հիմնականում գործա ծվում է որպես բայական անդամի լրացում

կա տ ա րելով պ արագայի դեր երբեք (չստել), դռնեդուռ (ընկած), հետզհետե (մարող),
բնավ (չեմ հիշում):
Մակբայների մեծ մասը նախադասության մեջ կա րող է լինել ոչ միայն բայով, այլև
ա ծա կա նով կամ մա կբա յով ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամի լրա ցում պ ա տա սխ ա նելով հա­
մապատասխան մակբայական հարցին օր ու գիշեր (պարապ), առայժմ (ազատ),
ներկայումս (գործազուրկ), ամենուր (հայտնի), ներքուստ (հպարտ), ամբողջովին
(կարմիր), մասամբ (սխալ), սակավ (հայտնի), առավել (արագ), համեմատաբար (ուշ):
Չա փ ի որոշ մակբայներ կա րող են լինել նաև թվականով ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամի
լրացում նրա հետ միասին պ ա տ ա սխ ա նելով որքա՜ն, ինչքա՜ն հա րցերին ընդամենը
(հարյուր), գրեթե (քսան), հազիվ (երկու), մոտավորապես (հիսուն):
Չա փ ի որոշ մակբայներ լրացնում են միայն ածականին, մակբային և կամ թվակա­
նին, բայց ոչ' բային միանգամայն (որոշակի), հույժ (գաղտնի), շուրջ (քսան):

Ամենևին, այլևս, բնավ, բոլորովին, դույզն-ինչ, երբեք, էլ մա կբայները գործած­

վում են միայն ժխտական բայերի հետ' ամենևին չգիտեմ, այլևս չեմ գա, բնավ չի
ուզում, բոլորովին չեմ պատկերացնում, դույզն-ինչ չզիջեց, երբեք չի իմացվի, էլ չեմ անի:

Ծանոթություն: Այլևս մակբայը արևմտահայ գրական լեզվում կարող է գործածվել դրական

խոնարհման բայերի հետ (Հավատացյալ ժողովուրդն այլևս կը հաճախի նորակառույց եկեղե­
ցին), բայց արևելահայ գրական լեզվում այդպիսի գործածությունը սխալ է համարվում:

Մակբայների մի մասը կա րող է գործա ծվել ա ծա կա նա բա ր' պատասխանելով

ինչպիսի՜ հարցին և կա տ ա րելով որոշիչի դեր' ակամա (շարժում), ավել (անուն),
արագ (ընթացք), բավական (եկամուտ), դանդաղ (քայլք), եռակի (հերոս), հապճեպ
(եզրակացություն), հեռու (վայր), միահամուռ (հարձակում), միաձայն (որոշում), շատ
(գործ), շտապ (օգնություն), վաղ (մանկություն), ցմահ (բանտարկություն), ուշ (ժամ),
վաղ (աշխարհաբար):
Մի շա րք բառեր հա վա սա րա պ ես համարվում են թե՜ մակբայ, թե՜ ածական' աջ,
ամուր, ամփոփ, անջատ, լուռ, խաղաղ, խեթ, խիստ, խոժոռ, խրոխտ, ծուռ,
հանդարտ, հրճվագին, ձախ, ձիգ, ճիշտ, մենակ, նոր, նվազ, շիտակ, սուտ, վատ,
վարժ, տխուր, ուղիղ, ուրախ և այլն:

Տա րա ծա կա ն հարաբերություն ա րտ ա հա յտ ող առաջ, դուրս, հետո, հեռու, մոտ,

ներս, ներքև, վար, վեր(և), ցած և այլ մակբայներ գործա ծվում են նաև գոյականների
և գոյա կա նա բա ր ա ռնված այլ բա ռերի հետ' որպես կապական բառեր' (վազողներից)
առաջ, (դռնից) դուրս, (սրանից) հետո, (ինձնից) հեռու, (գետին) մոտ, (սահմանից)
ներս, (տնից) ներքև, (գլխից) վեր, (նշաձողից) ցած. Դրանք, ա ռա ջա ցա ծ լինելով
գոյա կա ններից, ունեն նաև թեք (հոլովված, հոգնակի, հոդով) ձևեր, որոնք նույնպես
կա րող են գործա ծվել մերթ որպես մակբայ (գնա հեռու), մերթ որպես կապ (մեր
մոտից), մերթ որպես գոյա կա ն (ներքևի հարկ): Հիմնա կանում միայն եզակի թվով
հոլովվում են նաև ժամանակի որոշ մակբայներ այսօր, երեկ, վաղը, վաղը չէ մյուս
օրը, երեկ չէ մյուս օրը:

- 228-
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

137. Ընդգծե՛ք գործողության հատկանիշ նշանակող 3 բառ.

ա. հար, նույնիսկ, այլուր, երկյակ, իսկույն, բա զմա թիվ
բ. բյուրավոր, միանգամայն, բաշխում, ետ, հենց, հետո

138. Ընդգծե՛ք 5 մակբայ.

ա. միակի, հավիտյան, շա րքա յին, հիրա վի, ընդառաջ, հա պ ճեպ , քա ռա տ ող,
շարունակ, թվարկում, ամենևին
բ. հետագայում, ա ռա ջնա յին, եռա ծա լ, հեռու, հոտնկայս, ոտ ա նա վոր, մերձա կա ,
միասին, բազմիցս, թերևս
գ. արտաքին, նախապես, վերուստ, երկվորյա կ, հա նկա րծ, ներքուստ, անհամար,
միգուցե, համարյա, տասնյակ

239. Ընդգծե՛ք մակբայները:

ա.
1. Այդ հա նկա րծա կի հա նդիպումը մեզ շատ շփ ոթեցրեց:
2. Կարճ ժամանակում երիտ ա սա րդի կյանքում ա նսպ ա սելիորեն տեղի ունեցան
փոփոխություններ:
3. Սպարապետի ազնվորեն հպարտ հա յա ցքը վկայում էր նրա մեծ հոգու մասին:
4. Ա՜խ, կմեռնեմ, ամա նա Վա՜յ թե հա նկա րծ իմանա, Ես ա զա տվեմ էս ցա վից,
Աչքը լալով նա մնա:

ր-
1. Դու ես, որ դա րձյա լ թախիծով հիշում, Կանչում ես նորից կա րոտ ով հստակ:
2. Ինչպե՞ս չսիրեմ, երկի ր իմ կիզված, Պ ա րզվ ա ծ վերստ ին սրերին սուրսայր...
3. Երբ կհոգնես, կգազազես աշխարհից, Դա րձիր ինձ մոտ, վերադարձիր դու նորից...
4. Դու շրջում ես ամենուրեք, դու չկաս...

Գ
Այստեղ օդն այնքան խեղդուկ էր, որ մարդիկ հա զիվ կարողանում էին շունչ քա շել:
Շշնջյունները վա յրկենա բար ընդհատվեցին: Բժիշկը կա մա ցուկ հայտնեց նրան
որդու ժամանման լուրը: Նա տխրում էր մենակ, առանց զա վա կների: Թվում է, թե
վաղուց, շատ վա ղուց է բա ժա նվել նրա նցից և կա րծես ա նջա տ վա ծ է նրանցից
հավիտյան:

140. Ընդգծե՛ք ժամանակի 3 մակբայ.

ա. ավելի, ուշ, ապա, ձեռա ց, այլևս, գյուղեգյուղ
բ. վերջապես, ձեռքից ձեռք, օրեցօր, կա մացուկ, այժմ, լիովին
գ. ի վերջո, հա զիվհա զ, մոտ ա վորա պ ես, դեռևս, մասնակիորեն, առմիշտ
դ. փ ոքր-ինչ, արդեն, այսօր, ա րտ ա քուստ , դանդաղորեն, վաղ
ե. վերջիվերջո, նորից, ցմրուր, ներկայումս, ո ւշ-ո ւշ, կա մա ց-կա մա ց
զ. առավելապես, դեռ, ժամ առ ժամ, քա նիցս, բերնից բերան, ա ռհավետ
է. վերջերս, ավելի ևս, մշտ ապ ես, քա ռա կի, ի ծնե, փ ոքրոգա բա ր

֊ 229֊
 Յու. Ավետի պան, Հ . Զաքարյան

141. Ընդգծե՜ք տեղի 3 մակբայ.

ա. ամենուր, գլխովին, առայժմ, դեմառդեմ, դռնեդուռ, ա ր ա գ -ա ր ա գ
բ. հեռու, միանգամայն, կրկին, տեղից տեղ, վերուստ, հիմա
գ. միշտ, մեջտեղ, ընդա ռա ջ, փոխնիփոխ, թեթևակի, վեր
դ. տ եղ ֊տ եղ , զ ույգ֊զույգ, դեսուդեն, շա տ ֊շա տ , ուշ, այլուր

142. Ընդգծեք ձևի 3 մակբայ.

ա. դանդաղ, փ ոքրիշա տ ե, հա վետ, հանկարծ, ուշիուշով, ամենուրեք
բ. հետ զհետ ե, իսպառ, նախ, մեկ-մեկ, դեմ հանդիման, հա զիվ
գ. այնուհետև, հիմնովին, ք ի չ-ք ի չ, հոտնկայս, միասին, բոլորովին
դ. բա զմիցս, շա րունա կ, ներքուստ, առա վել, շուտով, ա րա գ

143. Ընդգծե'ք չափի 3 մակբայ.

ա. օրա վուր, ամենևին, հազիվ, դեմուդեմ, հա պ ճեպ , ընդամենը
բ. սրտանց, կրկին, ընդմիշտ, դա րձյա լ, գրեթե, վար
գ. չա փ ա զա նց, դեմ դիմաց, իսկույն, հա ճա խ , համարյա, շուտ
դ. վաղուց, ավել, այսուհետև, երիցս, արագորեն, մասամբ
ե. հիմնականում, ջո կ -ջո կ , ամբողջովին, գյուղից գյուղ, եռակի, վա ղօրոք

144. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Ես ք ե գ (առնվազն, առնվազը) ութ անգամ զա նգա հա րել եմ, բայց դու չես
պատասխանել:
բ. Բոլորը (հոտնկաց, հոտնկայս) ծա փ ա հա րում էին պատանի ջութակահարին:
գ. Ցերեկը ես (մեծ մասամբ, մեծամասամբ) տանն եմ լինում:
դ. Մենք նրան (ազգովի, ազգովին) ընտ րեցինք նախագահ, բայց նա շուտով
կորցրեց ժողովրդի վստահությունը:
ե. Մրցույթի արդյունքներն (առայժմ, առայժմս) չեն հրա պ ա րա կվել, բայց ես չեմ
կա սկա ծում իմ հաղթանակին:
զ. Մեր փողոցի նոր գետ նա նցումը (արդեն, այլևս) գործում է:
Է. ճ ի շտ ն ա սա ծ ես (փոքր-ինչ, դույզն-ինչ) կա սկա ծում եմ, թե նա որոշված
ժա մկետ ում կա վա րտ ի իր գործը:

- 230-
 Հայոց լեզու

ԴԵՐԱՆՈՒՆ

Առարկա կամ հատկանիշ նշանակող խոսքի մասի (գոյականի, ածականի,

թվականի կամ մակբայի) փոխարեն գործածվող բառը կոչվում է դերանուն:
Այսինքն' ամեն մի դերանուն հա րա բերա կցվում է կա մ գոյականի, կա մ ածականի,
կա՜մ թվականի, կա մ մակբայի հետ: Ըստ այդմ լինում են գոյականական, ածականա­
կան, թվականական և մակբայական դերանուններ: Այդ տ եսա կներից ամեն մեկն ունի
համապատասխան խոսքի մասի քերա կա նա կա ն հատկանիշներ:
Դերանունը ոչ թե անվանում, այլ միայն մատնանշում է ա ռա րկա կամ հատկանիշ:
Դերանունը խ ոսքից դուրս ունի ընդհանրական նշանակություն (ընդհանրապես
առարկա կամ հատկանիշ), իսկ խոսքի մեջ որոշա կիա նում է մա տ նա ցույց ա նելով
խոսքի մա սնակիցներին արդեն հայտնի կամ նույն խոսքում նախապես հիշա տ ա կ­
ված առարկան կամ հա տ կա նիշը' փ ոխ ա րինելով դրա անվանը (Երեկ մի դեպք
պատահեց: Դրա մասին դեռ քչերը գիտեն):

Ըստ իմաստի դերանունները սովորա բա ր բաժանվում են ութ խմբի' անձնական,

ցուցական, փոխ ա դա րձ, հա րցա կա ն, հա րա բերակա ն, որոշյալ, անորոշ, ժխտական:
Այլ լեզուներում և գրա բա րում ա ռա նձնա ցնում են նաև ստացական դերանուններ,
որոնց իմաստները արդի հայերենում ա րտ ա հա յտ վում են անձնական դերանունների
սեռական հոլովա ձևերով իմ, քո, նրա, իր. վերջիններս կա րող են փոխ ա րինվել ստ ա ­
ցական հոդերով:
Դերանունը խ ոսքիմասային հատուկ (բնորոշ) ձև չունի:
Գոյականին հա րա բերա կից (գոյականական) դերանունը ձևա փ ոխ վում է:

Դերանվան կազմությունը
Դերանուններն ըստ կազմության լինում են'
• պարզ (արմատական)' ես, ինքը, սա, այս, մյուս, ով, ինչ, որ, երբ, ողջ, ոմն, այլ,
• բաղադրյալ:
Բաղադրյալ դերանունները լինում են'
• ածանցավոր' ինչու, որերորդ, քա նիերորդ, ամենքը, համայն, ամենայն,
•բարդ այստեղ, այդքան, այնպես, նույնչափ, միևնույն, մեկմեկի, ինչքան, որչափ,
ամեն մի, ամեն ինչ, ինչ֊որ, այսինչ, երբևէ, ոչ ոք, ոչինչ, ոչ մի,
• բարդ ածանցավոր այսպիսի, ինչպիսի, որպիսի, մի քանի:
Բարդ և բա րդ ա ծա նցա վոր դերա նունները կա րող են լինել հա րա դրակա ն
կազմություններ, որոնք գրվում են'
• միության գծիկով' ինչ-որ, ինչ-ինչ,
• առանց գծիկի մի քանի, ոչ ոք, ոչ մի, ոչ մեկը:

- 231-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վարժություններ

145. Ընդգծեք 3 պարզ դերանուն.

ա. երբևէ, մի, մյուս, մերոնք, ինքը, ինչու

ր. մենք, ինչպես, երբ, ամենայն, ողջ, քանի
գ. ոմն, ոչինչ, ով, ձերոնք, ամենքը, այլ

146. Ընդգծե՜ք 3 ածանցավոր դերանուն.

ա. այսչափ, քանի, ձերոնք, ոչ մի, քա նիերորդ, ոչինչ

ր. որերորդ, որևիցե, ինչու, բոլոր, ամեն, մերոնք

147. Ընդգծեք 3 բարդ դերանուն.

ա. ուրիշ, այդքան, մերոնք, միևնույն, մեկմեկի, համայն

բ. այդչափ, քանի, ամենքը, ինչքան, ամեն մի, ինչու
գ. ոչինչ, ձերոնք, ինչ-որ, որոշ, միայն, երբևէ

148. Ընդգծե՜ք 3 բարդ ածանցավոր դերանուն.

ա. մի քանի, որևէ, ոչ ոք, այսպիսի, որպիսի, այսինչ

բ. նույնպիսի, երբևէ, այսքան, ինչպիսի, որտեղ, ա յդպիսի

ԴԵՐԱՆՎԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ
ա. Անձնական դերանուն
Մատնացույց է անում հաղորդակցման մասնակից(ներ)' առանց անվանելու:
Պա տ ա սխ ա նում է ո՞վ, ովքե՞ր, ո՞ւմ, ումի՞ց, ումո՞վ, ո՞ւմ մեջ հարցերին:
Ունի դեմք, ինչպես բայը, քա նի որ հա ղորդակցմա ն մա սնա կիցները երեք կարգի
են խոսող, խ ոսակից, երրորդ անձ:
Հա րա բերա կից է գոյա կա ն անվանը, փոխարինում է նրան (Դուք՜ բժիշկներդ,
պ ա րտա վոր եք մարդասեր լինել):
Կա րող է մա տնացույց ա նել ոչ միայն անձ, այլև կենդանի կամ իր, եթե վերջինիս
անունը խոսքում գործա ծվա ծ է ա նձի ա ռումով (Մենք տիկնիկներս, խնամքի կարիք
ունենք):

Հայերենում ա նձնա կա ն դերանուններն են ես (դու, նա) և ինքս (ինքդ, ինքը),

որոնք մա տնացույց են անում հա ղորդակցմա ն (խոսքի) մասնակից ա նձ' նշելով նրա
դեմքը և թիվը: Ինքս (ինքդ, ինքը) դերանունը ես (դու, նա )-ի սա ստկա կա նն է, ավելի
է շեշտ ում մասնակցի հա տ կա պ ես դեմքը, այդ պ ա տ ճա ռով էլ հա ճա խ կիրառվում է
նրա հետ միասին' ես ինքս (դու ինքդ, նա ինքը) (առանց որևէ կետադրության), 3—րդ
դեմքում' նաև գոյա կա նի հետ միասին Աշոտն ինքը:

Անձնական դերանունները ձևա փոխ վում են ըստ դեմքի, թվի և հոլովի: Ինքս
սա ստ կա կա նը հոլովվում է միայն 3 -ր դ դեմքում (ինքը), ինչպես նաև ունի հոգնակիի
երեք դեմք' ինքներս, ինքներդ, իրենք կամ ինքները (հգվ.):
Անձնական դերանվան ձևափոխությանը բնորոշ է տարարմատությունը, այսինքն
դեմքի, թվի կամ հոլովի փոխվելու հետ հաճախ փոխվում է ոչ թե վերջավորությունը, այլ
արմատը' ես - դու - նա, ես - մենք, ե ս - ի մ - ինձ, դու - ք ո - քեզ, նա - նրա, ինքը - իրեն:

- 232-
 Հայոց լեզու

Անձնական դերանվան հոլովա ձևերի թիվը, ի տարբերություն գոյա կա նների և գո­

յականաբար հոլովվող ա յլ դերանունների, վեցն է. մեծ մասամբ ձևով տ ա րբերա կվա ծ
են նաև սեռական և տրական հոլովները իմ - ինձ, քո - քեզ, մեր - մեզ, ձեր - ձեզ,
իր ֊իրեն:
ԱՂՅՈՒՍԱԿ 10
Անձնական դերանունների հոլովումը
դեմք
հոլով
1-ին 2-րդ 3-րդ
ուղղական ես ինքս դու ինքդ նա ինքը
սեռական իմ քո - նրա Իր
տրական ինձ ֊ քեզ ֊ նրան իրեն
յւ. բացառական ինձնից, — քեզնից, — նրանից իրենից
յ
3 ինձա նից քեզա նից
Ծ
յյ գործիական ինձնով, — քեզնով, — նրանով իրենով
ինձա նով քեզա նով
ներգոյական ինձնում, — քեզնում, — նրանում իրենում
ինձանում քեզա նում
ուղղական մենք ինքներս դուք ինքներդ նրանք իրենք,ինքները
սեռական մեր ֊ ծեր ֊ նրանց իրենց
ր տրական մեզ - ձե զ ֊֊ նրանց իրենց
յ բացառական մեզնից, — ձեզնից, — նրա նցից իրենցից
3
օ մեզանից ձեզա նից
Ծ
Շ գործիական մեզնով, — ձեզնով, — նրա նցով իրենցով
£
մեզա նով ձեզա նով
ներգոյական մեզնում, — ձեզնում, — նրանցում իրենցում
մեզանում ձեզա նում

Տարահիմք զուգա ձևեր են առկա 1 -ին և 2 -ր դ դեմքերի բա ցառա կա ն, գործիա ­

կան, ներգոյական հոլովներում ինձնից - ինձանից, քեզնով — քեզանով, մեզնում -
մեզանում և այլն:

Սեռական հոլովա ձևերը իմ, քո, նրա, իր, մա տնացույց են անում այն անձը, որին
պատկանում կամ վերա բերում է մի բան, և նախադասության մեջ ունենում են հիմնա­
կանում հա տ կա ցուցիչի պաշտոն: Դրանք փոխ անվանաբար կա րող են հոլովվել իմը,
իմի(ն), իմից, իմով, իմում (հզվ.), ձերը, ձերի(ն), ձերից, ձերով, ձերում (հզվ.) և այլն:
Իր դերանունը հոլովվում է իրեն- հիմքով' իրենը, իրենի(ն), իրենինից, իրենինով,
իրենինում (հզվ.):

Ծանոթություն 1: Իր դերանունը որպես հատկացուցիչ (իր խոսքը, իր դեմքով) կամ կապի

խնդիր (իր համար, իր մասին, իր մոտ, իր վրա, իր կողմից) օգտագործելիս չպետք է շփոթել
իրեն ձևի հետ, որ գործածվում է որպես ուղիղ խնդիր (իրեն չի սիրում, խնամում է իրեն) կամ
հանգման խնդիր (իրեն կտամ, մոտեցա իրեն):

Ծանոթություն 2: 1-ին և 2 -ր դ դեմքի ես, դու դերանունների հոգնակիի ձևերը մենք, դուք,
մատնանշում Են ոչ միայն բազմակի խոսող կամ խոսակից (Մենք' ներքոստորագրյալներս,
վրդովված ենք: Դուք կկորչեք հողմերի նման), այլև խոսողի կամ խոսակցի անունից հանդես

- 233-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

եկող անձանց խումբ ներառյալ խոսողը կամ խոսակիցը (Նավապետ, դուք խորտակվում եք.
Հարազատներս, մենք պիտի հաղթենք):
Ծանոթություն 3 : 1-ին և 2 -ր դ դեմքերին են հարաբերակցվում 3 -ր դ դեմքի մերոնք, ձերոնք
բառերը, որոնք մատնանշում են խոսողի կամ խոսակցի անունից հանդես եկող խումբ
բացառյալ խոսողը կամ խոսակիցը (Սիրելիս, ձերոնք արդեն գնացել են: Մերոնք իմ մասին
մոռացել են): Խոսակցական լեզվում կան նաև իմոնք, քոնոնք բառերը, որոնք նշանակում են
«իմերը, քոները»: Անեզական այս բառերը ենթարկվում են ց հոլովման: Դրանք սովորաբար
համարվում են գոյականներ, երբեմն դերանուններ:

Անձնական դերանվան 2 -ր դ դեմքի հոգնա կիի ձևերը կա րելի է կիրա ռել նաև եզա­
կիի նշանակությամբ: Այդպիսի կիրառությունը կոչվում է քաղաքավարական հոգնա­
կի: Քա ղա քա վա րա կա ն հոգնա կիի ձևերը գրվում են մեծա տ ա ռով' Դուք, Ձեր, Ձեզ,
Ձեզնից, Ձեզնով, Ձեզանում, Ինքներդ, Ձերը, Ձերի, Ձերից, Ձերով, Ձերինից,
Ձերինով և այլն:
Անձնական դերանունները նախադասության մեջ ունենում են գոյական անվանը
բնորոշ պա շտոններ որոշ սահմանափակումներով:

Ծանոթություն: Գոյություն ունի ես դերանվանը համանուն ես գոյականը «անձ, էություն,

անհատականություն» իմաստով, որը ենթարկվում է ի հոլովման (Դու միշտ քո եսն ես առաջ
տանում: Ես իմ եսից չեմ հրաժարվի: Նա իր եսով է իրեն լավ զգում և ուրիշ ոչ մեկի ես չի
ճանաչում, եսասերի մեկն է):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

149. Ընդգծեք անձնական 3 դերանուն.

ա. մյուս, ես, իրենք, սրանք, դուք, դա

բ. ինքը, նույն, այս, դու, դրանք, մենք
գ. մեզնից, ամենքը, նրանք, ոչ ոք, ձեր, ոմանք

բ. Ցուցական դերանուն
Մատնացույց է անում առարկա կամ հատկություն' առանց անվանելու:
Լինում է չորս տեսակի'
• գոյա կա նա կա ն սա, դա, նա,
• ա ծա կա նա կա ն այս, այդ, այն, սույն, նույն, միևնույն, մյուս, այսպիսի, այդպիսի,
այնպիսի, նույնպիսի,
• թվականական այսքան, այդքան, այնքան, նույնքան,
• մակբայական այսպես, այդպես, այնպես, նույնպես, այսչափ, այդչափ, այնչափ,
նույնչափ, այստեղ, այդտեղ, այնտեղ:

Ծանոթություն: Գրքային են աստ («այստեղ») և անդ («այնտեղ») մակբայական դերանունները:

Սա - դա - նա, այս - այդ - այն, այստեղ - այդտեղ - այնտեղ և նման Եռյակների

անդամները միմյանցից տ ա րբերվում են իրենց մա տ նա նշա ծ տա րա ծա կա ն հարաբե­
րություններով, այսինքն'
• առաջին անդամը (սա, այս, այսպիսի, այսքան, այսպես, այսչափ, այստեղ) մատ­
նացույց է անում խոսողին մոտ կամ նրան վերա բերող ա ռա րկա կամ հատկանիշ,

-2 3 Փ -
 Հայոց լեզու

• երկրորդ անդամը (դա, այդ, այդպիսի, այդքան, այդպես, այդչափ, այդտեղ)

մատնացույց է անում խոսակցին մոտ կամ նրան վերա բերող ա ռա րկա կամ հատկա-
նիշ,
• երրորդ անդամը (նա, այն, այնպիսի, այնքան, այնպես, այնչափ, այնտեղ) մատ­
նացույց է անում խ ոսողից ու խ ոսա կցից հեռու կամ նրանց չվերա բերող, իսկ հա ճա խ
մի 3 -րդ անձի մոտ կամ նրան վերա բերող ա ռա րկա կամ հատկանիշ:
Այս կարգի բա ղա դրյա լ կազմությամբ Եռյակները մեծ մասամբ ունեն նաև չորրորդ
անդամը (նույն, նույնպիսի, նույնքան, նույնպես, նույնչափ), որը մա տնացույց է
անում խոսքի մեջ նախ օրոք նշվա ծ ա ռա րկա կամ հատկանիշ:

Սույն-ը այս-ի հոմանիշն է:

Միևնույն՜ը նույն-ի սա ստկա կա նն է (շեշտ վա ծ տարբերակը):

Առարկայի քա նա կ մա տ նա նշող (թվա կա նա կա ն) ցուցա կա ն դերա նունները

(այսքան, այդքան, այնքան, նույնքան) կա րող են գործա ծվ ել գործողության չափ
մատնանշող (մակբայական) ցուցա կա ն դերանունների (այսչափ, այդչափ, այնչափ,
նույնչափ) վտխարեն:

Գոյականական սա, դա, նա ցուցա կա ն դերանուններին նույնպես բնորոշ է

տարարմատությունը' սա - սրա, դա - դրա, նա - նրա:

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 11
Ց ո ւց ա կ ա ն սա, դա, նա դ ե ր ա ն ո ւն ն ե ր ի հ ո լո վ ո ւմ ը

տարածական հարաբե բություն

հոլով
I դեմքին մոտ II դեմքին մոտ III դեմքին մոտ
ուղղական սա դա նա
սեռական սրա դրա նրա
եզակի

տրական սրան դրան նրան

բացառական սրանից ւ!դրանից նրանից
գործիական սրանով դրա նով նրանով
ներգոյական սրանում դրանում նրանում
ուղղական սրանք դրանք նրանք
հոգնակի

սեռական-տրական սրանց դրանց նրանց

բացառական սրա նցից դրա նցից նրանցից
գործիական սրա նցով դրա նցով նրա նցով
ներգոյական սրանցում դրանցում նրանցում

Այս, այդ, այն ածա կա նա կա ն դերա նունները կա րող են գործա ծվ ել գոյա կա նա ­

բար առանց թեք հոլովներ և հոգնա կի թիվ ստ ա նա լու (Այն ի՜նչն է, ի՞նչը... Ես այն չեմ,
ինչ դու ՛կարծում ես):
Տեղի մակբային հա րա բերա կից այստեղ, այդտեղ, այնտեղ ցուցա կա ն դերա նուն­
ները միայն եզակի թվով հոլովվում են գոյա կա նի պես ենթա րկվելով ի հոլովման
այստեղի, այստեղից, այստեղով:
Մյուս բոլոր ցուցա կա ն դերանունները (բացի ձևի մակբային հա րա բերա կից այս­
պես, այդպես, այնպես, նույնպես դերա նուններից) կա րող են գործա ծվ ել փոխ ա նվա ­
նաբար և հոլովվել (-քան և ֊չափ բա ղա դրիչով կա զմվա ծները սովորա բա ր միայն
եզակի թվով):

֊ 235֊
 Ցու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ածականական այս, այդ, այն, սույն, նույն, միևնույն, մյուս դերանունների հետ
իբրև լրա ցյա լ (որոշյալ) գործա ծվող գոյականը լինում է միայն որոշյա լ առումով
(որոշյա լ հոդով) այս գիրքը, այդ լուրը, սույն գրությունը, մյուս մասնակիցը:

Ծանոթություն 1: Սխալ է միևնույն դերանվան փոխանվանական գործածությունը առանց

որոշիչ հոդի: ճիշտ կիրառության օրինակներ են. «Ինձ համար միևնույնն է (միևնույնը չէ), թե
դու ուր կգնաս»: «Ես, միևնույնն է, քեզ չեմ հավատում»:

Ծանոթություն 2: Նա ցուցական դերանունը համանուն է նա անձնական դերանվանը և, ի

տարբերություն նրա, կարող է մատնացույց անել ոչ միայն անձ (Սա ավագ եղբայրն է, դա
միջնեկը, իսկ նա կրտսերը), այլև ոչ անձ (Սրանք գեղարվեստական գրքերն են, դրանք
գիտականները, իսկ նրանք գիտահանրամատչելիները: Սա վարդ է, դա վարդակակաչ, իսկ
նա ոսկեծաղիկ), և բնավ կարիք չկա նա ցուցական դերանունը անտեղի փոխարինելու այն
դերանվամբ:

Ծանոթություն 3: Հանձնարարելի չէ դա դերանվան փոխարեն նա-ի գործածությունը, եթե

խոսքը ոչ անձի մասին է, ինչպես խաղողենին և նրա խնամքը: ճիշտ ձևեր են հոմանիշները և
դրանց ոճական կիրառությունը, բայց երիտասարդ թուրքերը և նրանց ոճրագործությունները:

Վ ա րժ ութ յուններ

150. Ընդգծեք ցուցական 3 դերանուն.

ա. այս, ում, նույնքան, ձեզ, սույն, որևէ

բ. իրենց, այդպիսի, քեզ, մեկը, միևնույն, նա
գ. նույնպես, այսինչ, ամեն մեկը, այդ, սրանք, ինչպես

գ. Փոխ ադարձ դերանուն

Մատնացույց է անում փոխադարձաբար կապված և հարաբերվող առարկաներ

(անձեր կամ իրեր)' առանց դրանք անվանելու իրար, միմյանց, մեկմեկու (մեկմեկի):
Չունի եզակի թիվ, ուղղական հոլով: Ներգոյա կա նը գրեթե գործա ծա կա ն չէ:
Հա րա բերա կից է գոյական անվանը (նրա հա մապ ա տա սխա ն հոլովաձևերին):

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 12
Փ ո խ ա դ ա ր ձ դ ե ր ա ն ո ւն ն ե ր ի հ ո լո վ ո ւմ ը

հոլով դերանուն
ուղղական ֊ ֊ ֊ 1 ^
1 .յ
յ սեռական-տրական իրար միմյանց մեկմեկու մեկմեկի
3 մեկմեկուց [մեկմեկից
0 բացառական իրարից միմյանցից
Ծ
С գործիական իրա րով միմյանցով մեկմեկով [մեկմեկով
ր-
I
ներգոյական ֊ I ~ 1 ~

֊ 236֊
 Հայոց լեզու

դ. Հարցական դերանուն

Արտահայտում է հարցում առարկայի կամ հատկության մասին' առանց դա

անվանելու:
Լինում է չորս տեսակի
• գոյականական ո՞վ, ի՞նչ,
• ածականական ո՞ր, ինչպիսի՞, որպիսի՞,
• թվականական որքա՞ն, ինչքա՞ն, քանի՞, քանի՞երորդ, ո՞րերորդ,
• մակբայական ինչպե՜ս, որչա՞փ, ինչչա՜փ, որտե՞ղ, ո՜ւր, ե՜րբ, ինչո՜ւ:
Կազմում է հա րցա կա ն նախադասություն:

Ծանոթություն: Որպիսի*, որչա՞փ, ինչչա՞փ դերանունները հնացած Են:

Հարցա կա ն դերա նուններն ա րտ ա սա նվում են հա րցա կա ն ա ռոգա նությա մբ

(հնչերանգով), որը գրա վոր խոսքում ա րտ ա հա յտ վում է հա րցա կա ն նշանով:
Հարցական հնչերանգը կա րող է երբեմն փ ոխ ա րինվել բա ցակա նչա կա ն հնչերան­
գով կամ շեշտ ով' ա րտ ա հա յտ ելով
• ճա րտ ա սա ն ա կա ն բա ցա կա նչութ յուն Ո'վ չի ճա նա չում մեր նշա նա վոր
զորավարին: Ո՜ւր է քո հոր Թ ուր-Կ եծա կին:
• «շատ» իմաստը Որքա՜ն եմ տ ա ռա պ ել ես նրա համար: Ինչպե՜ս է փ ոխ վել
աշխարհը:

Երկրորդական նախադասություններում և դրա նցից ա ռա ջա ցա ծ վերնագրային

կառույցներում հա րցա կա ն դերանունները սովորա բա ր լինում են առանց հա րցա կա ն
հնչերանգի և ա ռոգա նա կա ն նշանի' Չգիտ եմ, թե ուր պիտի գնամ: Նա չասաց, թե
ինչու է եկել: (Այն մասին, թե) Ինչ է ձևաբանությունը:
Առոգանական նշանը դրվում է վերջին վանկի ձա յնա վորի վրա, եթե դա ը չէ (ե՞րբ,
որքա՞ն, ո՞րը, ի՞նչը): Ո՞րերորդ, քանի՞երորդ դերանունների դեպքում նշանը դրվում
է ոչ թե վերջա ծա նցի, այլ արմատի վրա: Ո՞րերորդ դերանվան թեք ձևերում հա րցա ­
կան նշանը կա րող է լինել թե արմատի վրա (ո՞րերորդը, ո՞րերորդի, ո՞րերորդից,
ո՞րերորդում, ո՞րերորդներին և այլն), թե' բա ռա վերջում (որերո՞րդը, որերորդի՞,
որերորդի՞ց, որերորդո՞ւմ, որերորդների՞ն և այլն):

Գոյականական ո՜վ դերանունը ա նձնա նիշ է, հոլովվում է տարարմատությամբ և

միայն եգակի թվով (սեռա կա ն-տ րա կա ն ո՞ւմ, բացառական՝ ումի՞ց, գործիա կա ն
ումո՞վ): Միայն ուղղականը ունի հոգնա կի թիվ ովքե՞ր:
Ի՞նչ դերանունը իրանիշ է և ենթարկվում է ի հոլովման ի՞նչ(ը), ինչի՞(ն), ինչի՞ց,
ինչո՞վ, ինչո՞ւմ, ինչե՞ր(ը), ինչերի՞(ն), ինչերի՞ց, ինչերո՞վ, ինչերո՞ւմ: Հա ճա խ գոր­
ծածվում է նաև որպես ա ծա կա նա կա ն դերանուն' «ինչպիսի՞», «ո՜ր» իմա ստով (Ի՞նչ
խոսքերով երգեմ ես: Սա ի՞նչ պտուղ է: Ի՞նչ ծաղիկներ բերեմ քեզ): Այս դեպքում նրա
լրացյալը սովորա բա ր լինում է ա նորոշ ա ռումով (Ի՞նչ մարդ ես դու), երբեմն որոշյա լ
(Իմ ի՞նչ գործն է դա):

Ածականական ո՞ր, ինչպիսի՞, որպիսի՞, թվականական որքա՞ն, ինչքա՞ն, քանի՞,

քանի՞երորդ, ո՞րերորդ դերանունները կա րող են գործա ծվել գոյա կա նա բա ր և
ենթարկվել ի հոլովման:
Ո՞ր դերանվան հոգնակին ենթարկվում է ց հոլովման' որո՞նք, որո՞նց, որոնցի՞ց,
որոնցո՞վ, որոնցո՞ւմ:

- 237
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 13
Հ ա ր ց ա կ ա ն դ ե ր ա ն ո ւն ն ե ր ի հ ո լո վ ո ւմ ը (1)
■3*
■£ հոլով դերանուն
|

ուղղական ո՜վ Ի՞նչքը) ո’ ր(ը) քա նի՞սը որտ ե՞ղ ե՞րբ

սեռական- ո՞ւմ ինչի՞(ն) որի՚(ն) քանիսի՞(ն) որտեղի՞(ն) երբվա՞
եգակի

տրական
բացառական ումի՜ց ինչի՜ց որի՞ց քա նիսի՜ց որտ եղի՞ց երբվանի՞ց
գործիական ումո՞վ ինչո՞վ որո՜վ քա նիսո՞վ որտ եղո՞վ ֊
ներգոյական ֊ ինչո՞ւմ որո՞ւմ քա նիսո՞ւմ որտեղո՞ւմ ֊֊
ուղղական ովքե՞ր ինչե՞ր(ը) որո՞նք քա նիսնե՜ր(ը) ֊ ֊
սեռական- — ինչերի՞(ն) որո՞նց քանիսների՞(ն) — —
հոգնակի

տրական
բացառական ֊ Ինչերի՜ց որոնցի՜ց քա նիսների՞ց ֊ ֊
գործիական ֊ ինչերո՞վ որոնցո՞վ քա նիսներո՞վ ֊ ֊
ներգոյական ֊ ինչերո՞ւմ որոնցո՞ւմ քա նիսներո՞ւմ ֊ ֊
|

Թ վա կա նա կա ն որքա՜ն, ինչքա՜ն դերանունների հոգնա կին գործա ծա կա ն չէ:

Դրանք գործա ծվում են նաև մակբայական որչա՜փ, ինչչա՜փ հնա ցա ծ դերանունների
փոխարեն (Ինչքա՞ն ես հոգնել):
Քանի՜ դերա նվա ն հ ո լովա ձևերի հիմքը լինում է քանիս- ձև ո վ քանի՞ս(ը),
քանիսի՞(ն), քանիսի՞ց, քանիսո՞վ, քանիսո՞ւմ:
Որքա՜ն, ինչքա՜ն, քանի* դերանունները լրա ցյա լի հետ հա մաձա յնում Են քանա­
կական թվականների նման (տե ս էջ 1 9 1-192):
Մակբայական ե՜րբ դերանունը ա րտահա յտում է հա րցում գործողության կամ
եղելության ժա մա նակի մասին և ենթարկվում է վա հոլովման միայն եգա կի թվով
(երբվա՞, երբվանի՞ց): Գործիա կա ն և ներգոյա կա ն հոլովներ չունի:
Որտե՜ղ դերանունը ա րտահա յտում է հա րցում գործողության կատարման կամ
եղելության տեղի մասին և ենթարկվում է ի հոլովման միայն եգա կի թվով' որտե՞ղ(ը),
որտեղի՞(ն), որտեղի՞ց, որտեղո՞վ: Ներգոյա կա ն հոլովա ձևը գրեթե չի գործածվում:
Ո՜ւր դերանունը ա րտա հա յտ ում է հա րցում գործողության ուղղության մասին և չի
հոլովվում:
Ինչպե՜ս դերա նունը ա րտ ա հա յտ ում է հա րցում գործողությա ն ձևի մասին:
Գոյա կա նա բա ր չի գործա ծվում և չի հոլովվում: Դրա ո՜նց հա մա րժեքը գրա կան չէ:
Ինչո՜ւ դերանունը ա րտա հա յտ ում է հա րցում գործողության պ ա տ ճա ռի կամ
նպատակի մասին: Գոյա կա նա բա ր չի գործա ծվում և չի հոլովվում: Սրան հարաբերա­
կից մակբայ չկա, բայց համարում ենք մակբայական դերանուն, քա նի որ մակբայնե­
րի պես գործա ծվում է որպես բայական անդամի լրացում:

Ծանոթություն: Ինչո՜ւ դԵրանվանը հաճախ համարժեք է ինչի* համար կապակցությանը

Ինչո՞ւ (= ինչի" համար) ես բերել այդ գործիքը: Ուստի սխալ է ինչո՜ւ դերանվան գործածությու­
նը համար կապի հետ:
Հանձնարարելի չէ նաև ռուսաբան ինչո՜ւմն է բանը (բանն ինչո՜ւմն է) կապակցությունը (որ
նշանակում է «ի՜նչ է պատահել, ի՜նչ խնդիր կա, խնդիրը ո՜րն է») և դրա բանը նրանում(ն) է
պատասխանը:

- 238-
 Հայոց լեզու

ե. Հարաբերական դերանուն

Հարցական դերա նունները առանց հա րցա կա ն հնչերանգի կա րող են գործա ծվել

նաև ոչ թե հա րցում ա րտ ա հա յտ ելու, ա յլ ստ որա դա սա կա ն նախադասությունները
գլխավոր (գերադաս) նախադասությանը կա պելու, հա րա բերելու համար (Եկավ նա,
ում չէինք սպասում: Վերցրո ՛ւ այնքան, որքան կարող ես): Հա րցա կա ն դերանուններն
այդպիսի կիրառությամբ սովորա բա ր կոչվում են հա րա բերա կա ն դերանուններ և կա­
տարում են շա ղկա պ ի դեր, բայց, ի տարբերություն դրանց, լինում են նախ ա դասու­
թյան անդամ:

Վա րժութ յուններ

151. Ընդգծեք փոխադարձ 3 դերանուն.

ա. միմյանց, ամեն մեկին, իրար, դրանց, մեկմեկու, ոչ մեկը

բ. ոմանց, իրարից, ուրիշին, մեկմեկի, ոչնչով, միմյանցով

152. Ընդգծեք հարցական 3 դերանուն.

ա. այնպիսի, ինչպիսի՞, ո՞ր, համայն, ո՞վ, նա

բ. որքա՞ն, մեկը, այնինչ, ի՞նչ, ո՞ւր, որևիցե
գ. երբևէ, որտե՞ղ, ոմանց, ե՞րբ, ուրիշ, քա նի՞

153. Ընդգծեք հարաբերական 3 դերանուն.

ա. ինչու, նույն, որչափ, սրա, ում, այսպիսի

բ. այսինչ, ինչպես, որևէ, նրանք, որքա նով, որից
գ. որտեղի, նույնպիսի, ինչքան, ամեն ոք, քա նիսը, դա

զ. Որոշյալ դերանուն

մատնացույց է անում հայտնի, որոշյալ ամբողջություն կամ նրա ամեն մի

առանձին անդամը' իբրև առարկա կամ հատկանիշ' առանց դա անվանելու:
Լինում է երկու տ եսակի
> գոյականական ամենքը, ամեն մեկը, ամեն ինչ, ամեն ոք, յուրաքանչյուր ոք,
յուրաքանչյուր մեկը,
• ածականական ամեն, ամեն մի, բոլոր, յուրաքանչյուր, ողջ, ամբողջ, համայն,
ամենայն:

Գոյականական դերանունները ենթարկվում են ի հոլովման միայն եզակի թվով

ամենի, ամենքի, ամեն մեկի, ամեն ինչի:
Ամեն ոք և յուրաքանչյուր ոք դերանունները թեք հոլովա ձևեր և հոգնա կի թիվ
չունեն, հոդ չեն ստանում:
Բոլոր, յուրաքանչյուր, ողջ, ամբողջ, ամեն ածա կա նա կա ն դերանունները կարող
են գոյականաբար գործա ծվել և միայն եզա կի թվով ենթարկվում են ի հոլովման
բոլորը, բոլորի(ն), բոլորից, բոլորով, բոլորում, ամբողջը, ամբողջի(ն), ամբողջից,
ամբողջով, ամբողջում և այլն:

- 239-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Ամեն, ամեն մի, յուրաքանչյուր, ամենայն ա ծա կա նա կա ն դերա նունները գործած­

վում են անորոշ առումով լրա ցյա լի հետ (ամեն մարդ, ամեն մի ուսանող, յուրաքանչ­
յուր քաղաքացի, ամենայն ցանկություն), իսկ բոլոր դերանունը որոշյա լ առումով
(բոլոր գրքերը):
Ողջ, ամբողջ, համայն դերա նունները սովորա բա ր պ ա հա նջում են որոշյալ
ա ռումով լրա ցյա լ (ողջ աշխարհը, ամբողջ օրը, համայն մարդկությունը), սակայն մի
ա նորոշ դերանվան հետ զուգա կցվելով պա հա նջում են անորոշ ա ռումով լրացյալ
(մի ամբողջ տիեզերք, մի ողջ ժողովուրդ):

Ամենքը և բոլորը դերանունները պահանջում են հոգնակի թվով ստ որոգյա լ (Ամենքը

եկան: Բոլորը լռեցին):

Բոլոր դերանունը պահանջում է հոգնակի թվով որոշյա լ (Բոլոր հյուրերը եկել են:
Բոլոր գրքերը կա րդա ցել եմ):

Մյուս որոշյա լ դերանունները պա հա նջում են եզա կի թվով

• ստ որոգյա լ (Ամենը կորավ: Ամեն ինչ վերջացավ: Յուրա քա նչյուրը գիտի իր
անելիքը: Ամբողջը ջուրն ընկավ),
• որոշյա լ (Ամեն արարած իր բախտն ունի: Յուրա քա նչյուր աշակերտ մի ծաղկե­
փունջ էր բերել: Ողջ ճանապարհը մի շնչով եմ անցել: Համայն աշխարհը նրան
ճա նա չում է: Ամենայն տեղ մահը մի է):

Ծանոթություն: Հաճախ հոգնակի լրացյալի հետ գործածվելիս շփոթվում Են բոլոր և

ամբողջ դերանունները: Ըստ վերոհիշյալ կանոնների պետք է ասել ամբողջ օրը (գիրքը,
սենյակը, երկիրը, տարածքը, աշխարհը և այլն), բայց բոլոր օրերը (գրքերը, սենյակները,
երկրները, տարածքները, աշխարհները, գույները և այլն): Միայն առանձին դեպքերում
ամբողջ-ը կարող է գործածվել հոգնակի լրացյալի հետ, օրինակ, ևա ամբողջ օրերով փակված
է լինում տանը:

Յուրաքանչյուրը, ամեն մեկը դերա նուններով ա րտ ա հա յտ վա ծ ենթակայի հետ

ստ որոգյա լը լինում է եզակի երրորդ դեմքով. Յուրաքանչյուրն իր գործն է անում:
Ամեն մեկը մի բան է ասում:
Եթե այդ նույն դերա նուններով ա րտ ա հա յտ վա ծ ենթական ունենում է դիմորոշ
հոդ (յուրաքանչյուրս, ամեն մեկս, յուրաքանչյուրդ, ամեն մեկդ), ապա ստորոգյալը
կա րող է ա ռա ջին կամ երկրորդ դեմքով լինել, եթե հոգնա կի թվով է (Յուրաքանչյուրս
մի առանձին գործ ենք անում: Ամեն մեկդ ձեր անելիքն իմացեք), կամ էլ երրորդ
դեմքով լինել, եթե եզա կի թվով է (Յուրաքանչյուրս մի առանձին գործ է անում: Ամեն
մեկդ պիտի իմանա իր անելիքը):

Է. Անորոշ դերանուն

Մատնացույց է անում անորոշ առարկա կամ հատկություն' առանց անվանելու:

Լինում է չորս տ եսակի
• գոյա կա նա կա ն մեկը, մեկնումեկը, ոմանք, ովևէ, ովևիցե,
• ածա կա նա կա ն ինչ-որ, ինչ-ինչ, ոմն, մի, ուրիշ, այլ, այսինչ, այնինչ, որոշ, որևէ,
որևիցե,
• թվականական' մի քանի,
• մակբայական երբևէ, երբևիցե, ուրևէ, ուրևիցե:

- 240 -
 Հայոց լեզու

Մեկը գոյա կա նա կա ն դերանունը կա րող է հանդես գա լ ա ծա կա նա կա ն մի շա րք

դերանունների հետ կա պ ա կցվա ծ ինչ-որ մեկը, ոմն մեկը, ուրիշ մեկը, որևէ մեկը,
որևիցե մեկը, որոնք յուրա տ եսա կ բա ղա դրյա լ ա նորոշ դերա նուններ են որոշ
սաստկական երանգով:

Գոյականական ովևէ, ովևիցե դերանունները չեն հոլովվում:

Մեկը, մեկնումեկը դերանունները ենթարկվում են ի հոլովման միայն եզակի թվով
մեկը, մեկի(ն), մեկից, մեկով, մեկում, մեկնումեկի(ն), մեկնումեկից և այլն:

Ածականական և թվականական դերա նուններից գոյա կա նա բա ր գործա ծվում են

ոչ բոլորը:
Ոմն դերանունը եզա կի թվով գոյա կա նա բա ր չի գործա ծվում և չի հոլովվում:
ևրա հոգնակին ոմանք, գործա ծվում է միայն գոյա կա նա բա ր, ենթարկվում է ց
հոլովման և հոդ չի ստանում ոմանք, ոմանց, ոմանցից, ոմանցով: Ն երգոյա կա նը
գործածական չէ:
Մի քանի դերանունը հոլովվում է քանի* հա րցա կա ն դերանվան նման' միայն
եզակի թվով (մի քանիսը, մի քանիսի(ն), մի քանիսից, մի քանիսով, մի քանիսում),
սակայն ենթակայի պ աշտոնում գործա ծվում է հոգնա կի ստ որոգյա լի հետ' մի քանի­
սը եկան, մի քանիսով ճանապարհ ընկան:
Ուրիշ, այսինչ, այնինչ դերանունները ենթարկվում են ի հոլովման ուրիշի(ն),
ուրիշներում, այսինչի(ն), այնինչից և այլն:
Այլ դերանունը գոյա կա նա բա ր երբեմն, իբրև հնաբանություն, գործա ծվում է մի­
այն հոգնակի ուղղականում այլք (ւսյլղք ձևը սխալ կազմություն է), և սեռւս-
կան-տրականում այլոց:

Ծանոթություն: Որոշ դերանվան գոյականաբար գործածությունը և հոգնակի թվով

հոլովումը (որոշները, որոշներից և այլն) խոսակցական բնույթ ունեն և բնորոշ չեն գրական
լեզվին:

Ածականական ա նորոշ դերանունները գործա ծվում են ա նորոշ ա ռումով լրա ցյա լի

հետ (բացի այսինչ, այնինչ դերանուններից)' ինչ-որ բան, ինչ-ինչ խնդիրներ, ոմն
Սարգսյան, մի քառյակ, ուրիշ հարցեր, այլ դեպքեր, որոշ պայմաններ, որևէ
խոչընդոտ, որևիցե պատճառ, բայց այսինչ մարդը, այսինչ-այնինչ նկատառումները:
Դրանց հետ միայն փոխանուն թվականները երբեմն կա րող են գործա ծվ ել որոշյա լ
հոդով, ինչ-որ մեկը, ոմն մեկը, ուրիշ երկուսը, այլ մեկը, որևէ մեկը, որևիցե մեկը:
Եթե մի-ի լրա ցյա լը որոշիչ հոդով է (Մի տողը մոռա ցել եմ), ուրեմն մի-ն տվյալ
դեպքում ոչ թե դերանուն է, այլ թվական անուն: Հա կա ռա կ դեպքում կա րող է
ընկալվել և որպես թվական, և որպես դերանուն (Մի տող մոռա ցել եմ):

Ածականական ոմն, մի, որևէ, որևիցե դերանունները գործա ծվում են միայն եզակի
թվով լրացյալի հետ (ոմն Պողոս, մի մարդ, որևէ խնդիր, որևիցե խոչընդոտ), իսկ
ինչ-ինչ, որոշ դերա նունները' միայն հոգնա կի թվով լրա ցյա լի հետ (ինչ-ինչ
հանգամանքներ, որոշ դեպքեր):
Թվականական մի քանի դերանունը գործա ծվում է թե եզակի, թե՜ հոգնակի թվով
լրացյալի հետ' մի քանի զինվոր(ներ):

Հաճախ անորոշ դերանվան նշանակությամբ են գործա ծվում մի երկու, մի քիչ, մի

շարք, մի խումբ (=որոշ), մի տեսակ (=ինչ-որ) կապակցությունները:

- 241-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ը. ժխտական դերանուն

Մատնացույց է անում ամբողջությամբ ժխտվող, լիովին բացառվող առարկա կամ

հատկանիշ' առանց անվանելու:
Լինում է երկու տեսակի'
* գոյա կա նա կա ն ոչ ոք, ոչ մեկը, ոչինչ,
• ա ծա կա նա կա ն-թվա կա նա կա ն' ոչ մի:

Գոյա կա նա կա ն դերա նունները հոլովվում են միայն եզա կի թվով և ենթարկվում են

ի հոլովման ոչ ոքի, ոչ մեկի(ն), ոչնչից և այլն:

Ոչ ոք և ոչինչ դերանունները որոշիչ հոդ չեն ստանում ոչ ոքի, ոչնչի:

Ոչ մեկը դերանունը ուղղականում առանց հոդի չի գործա ծվում (ոչ մեկ ձևը
խ ոսա կցա կա ն-բա րբա ռա յին է):

Ոչ մեկը դերանունը ստ որոգյա լի հետ հա մաձա յնում է ամեն մեկը, յուրաքանչյուրը

դերանունների նման (տե ս Էջ 240): Օ րինա կ. Զարդաքանդակներից ոչ մեկը մյուսին
չի կրկնում: Ոչ մեկդ մի'խոսեք:
Ոչ մի դերանունը եզա կի թվով որոշյա լ և ստ որոգյա լ է ւգահանջում նույնիսկ
որոշյա լի բա զմա կի լինելու դեպքում. Ոչ մի տերև, ոչ մի ծաղիկ չէր շարժվում քամուց:

Եթե նախադասության մեջ կա ժխտական դերանուն, ապա ստորոգյալն ունենում է

ժխ տական խոնարհման ձև (Ոչ ոք ինձ չսպասեց): ժխ տ ա կա ն դերանվան առկայու­
թյամբ դրական խոնարհման ժա մա նա կա ձևով ստ որոգյա լը բնորոշ է արևմտահայ
գրա կան լեզվին (Ոչ ոք ըսավ' սա տղին Պ ա տ ռենք սիրտը տրտմագին):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

154. Ընդգծեք որոշյալ 3 դերանուն.

ա. այլոց, բոլոր, այնինչի, ամենայն, ոչ ոք, յուրա քա նչյուր ոք

բ. ամբողջ, մեկին, մի քա նիսով, համայն, ամեն մի, ոչ մի
գ. յուրաքանչյուր, ոչնչից, ոմանց, ողջ, իրեն, ամենքը

155. Ընդգծե'ք անորոշ 3 դերանուն.

ա. մի, որը, ուրիշ, ամենից, այնինչ, ինչով

բ. իրար, մի քա նի, բոլորով, այլ, որոշ, դրանից
գ. մեկնումեկը, սրանց, իրենք, ոմանք, ոչ մեկին, ինչ֊որ

156. Ընդգծե՜ք ժխտական 3 դերանուն.

ա. մի քւսնիսի, ոչ մի, ինչով, ոչ ոք, ոչինչ, մեկից

բ. ոչնչով, ոմանց, ինչ-ինչ, ոչ ոքի, մեկում, ոչ մեկից

157. Ընդգծե՜ք 5 դերանուն.

ա. բոլորովին, ինքը, մեկնումեկը, ինքնին, տեղնուտեղը, այլ, ոչ մի, այլևս, որքա՞ն,

առմիշտ

- 242֊
 Հայոց լեզու

բ. սա, ուր որ է, ինչ-ինչ, այժմ, որևիցե, փ ոքր-ինչ, ե՞րբ, միասին, նույնպիսի,

եռաչափ
գ. ամեն մեկը, մեկտեղ, ո՞ւր, այլուր, նույնտեղ, ամենուր, մի քա նի, մեջտեղ,
յուրովի, ամբողջ

158. Ընդգծեք գոյականական 3 դերանուն.

ա. այդ, ես, ի՞նչ, այնինչ, ամեն ոք, սույն

բ. ոչինչ, այլ, ո՞վ, այնքան, այսպես, իրար
գ. որևէ, նա, յուրա քա նչյուր ոք, ինչքա՞ն, այսինչ, մեկմեկու

159. Ընդգծեք ածականական 3 դերանուն.

ա. այդպես, այս, ոչ մեկը, ինչպիսի՞, բոլոր, դու

բ. յուրաքանչյուր, իրենք, որտե՞ղ, որոշ, սրանք, ո՞ր
գ. ոչ ոք, միևնույն, համայն, որչա՞փ, ինչ-որ, ամենքը

160. Ընդգծե՛ք թվականական 3 դերանուն.

ա. միմյանց, մի քա նի, որչա՞փ, նույն, նույնքան, ա յստ եղ

բ. քանի՞, այսպիսի, այդքան, նույնպես, ո՞րերորդ, դա
գ. ոմանք, այսքան, այնպես, ո՞ր, որքան, քա նի՞երորդ

161. Ընդգծե՛ք մակբայական 3 դերանուն.

ա. նույնչափ, դրանք, երբևէ, այն, ո՞ւր, ամեն մի

բ. ողջ, այնտեղ, ինչպե՞ս, մեկը, նույնպիսի, երբևիցե
գ. այդտեղ, դուք, ամենայն, այսքան, ե՞րբ, ուրիշ

162. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Տղամարդը ժպտում է, կա րծես ուզում է ասել, որ բա րա կ գլա նա կը նուրբ է (իր,

իրեն) համար:
բ. Հա րգելի' տիկին, չէի՞ք ասի Ձե ր անունն (ի՞նչ, ինչպե՞ս) է:
գ. Նա հա սցրել էր կա րդա լ դպրոցի գրա դա րա նի (բոլոր, ամբողջ) գրքերը:
դ. Աբովյան, Նազարյան, Նալբանդյան, Պռոշյա ն, Րա ֆ ֆի, Աղայան և (այլք, այլոք).
որքա՜ն սրբա գործվա ծ, նվիրական անուններ են:
ե. Հանդեսին հրա վիրել էինք մի խումբ պ ա շտ ոնյա ների, սակայն (ոչ մեկ, ոչ մեկը)
չեկավ:
զ. Աչքերի ձևը նույնն էր, (ինչ-որ, ինչ որ) ծովա փ ի կնոջ, որ դա րձյա լ բա րա կ մեջ­
քով էր և բա րձրա հա սա կ:
Է. Ինքս էլ չիմացա, թե (ինչու, ինչի) պ ա տ ճա ռ բռնեցի գիրքը, ա սացի, որ չեմ կա­
րող գալ:
ը. Երեք ընկերոջ ժա մա դրել էի հա մերգ գնա լու համար, բայց ոչ մեկը (չեկան,
չեկավ):
թ. Կիրակի օրը ծրա գրել էինք զբոսա րշա վի մեկնել Ամբերդ և Ք ա րի լիճ, բայց մեր
դասղեկը ա ռա ջա րկեց ա րշա վը հետ ա ձգել մեկ ամսով՝ առանց կարգին բա ցա տ րելու,
թե (ինչու, ինչի) համար:

- 243֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՀՈԴ

Որոշ դերանուններ կա րող են փ ոխ ա րինվել ս, դ, ն (ը) վերջա մա սնիկներով, որոնք

կոչվում են հոդեր կամ դերանվանական հոդեր:
Հոդ ստանում են գոյա կա նները (գիրքս, աղջիկդ, կյանքը), գոյա կա նա կա ն որոշ
դերանուններ (ինքդ, ամենքս, մեկը, ամեն մեկդ, մեկնումեկս, ոչ մեկը): Մյուս բառերը
հոդ ստանում են միայն գոյա կա նա բա ր գործա ծվելիս մեծը, գյուղականը, երկուսս,
քնածը, գնալուցդ, բոլորս, այսքանդ, ո՞րս, ինչպիսի՞ն, յուրաքանչյուրս, ամբողջը,
այսինչը, մոտս, վրադ, վրայովս և այլն:
Ըստ դերա նվա նա կա ն նշա նա կությա ն տ ա րբերում Են հոդի չորս տեսակ
ստացական, դիմորոշ, ցուցական և որոշիչ:

Ստացական հոդ (ս, դ, ն/ը)

Փոխ ա րինում է անձնական դերանվան սեռական հոլովին' իմ, քո, նրա, իր, և
մատնացույց է անում, թե խոսքի մասնակիցներից ում է պատկանում կամ վերաբե­
րում տփալ առարկան:
Ստ ացա կա ն հոդ ունեցող բա ռը նախադասության մեջ փա ստ որեն համատեղում է
հա տ կա ցյա լի և հա տ կա ցուցիչի դերերը:
Որպես ստ ա ցա կա ն գործա ծվում են ս, դ և ն/ը հոդերը:
Առաջին դեմքի իմ (մեր) դերանվանը կա րող է փ ոխ ա րինել ս հոդը' Գիրքս կորցրել
եմ: = Իմ գիրքը կորցրել եմ: Գրքիս (= իմ գրքի) կազմը մաշվել է: Գրքիցս (= իմ գրքից)
ոչ ոք չունի: Դասդ կարող ես սովորել գրքովս (= իմ գրքով): Գրքումս (= իմ գրքում)
նկարներ չկան: Գրքերիս (= իմ գրքերին) կարոտել եմ:
Երկրորդ դեմքի քո (ձեր) դերանվանը կա րող է փ ոխ ա րինել դ հոդը' Խնդրանքը
կատարել եմ: = Քո խնդրանքը կատարել եմ:
Երրորդ դեմքի նրա, իր (նրանց, իրենց) դերանուններին կա րող է փոխարինել ն
կամ ը հոդը' Գրածը կարդացի = Նրա գրածը կարդացի: Մտքին դրել է փախչել = Իր
մտքին դրել է փախչել:

Ստ ա ցա կա ն դերա նունների հոգնա կի մեր, ձեր, իրենց կամ նրանց ձևերի

փ ոխ ա րեն գո ր ծա ծ վ ա ծ ստ ա ցա կա ն հոդից ա ռա ջ -եր հոգնա կերտ մասնիկը կարոդ
է փ ոխ ա ր ին վ ե լ-ներ մասնիկով' Ձեռքներդ հեռո ւ = Ձեր ձեռքերը հեռու: Աչքներս լույս
= Մեր աչքը լույս: Մտքները փոխել են = Իրենց մտքերը փոխել են: Հագներ)ւն շոր
չունեին = Իրենց հագին շոր չունեին: Մոտները փող չկա = Նրանց մոտ փող չկա:
Հոգնա կիի այսպիսի ա րտահայտությունը, որ բնորոշ է գերա զա նցա պ ես միավանկ
գոյականներին, կոչվում է ստացական հոգնակի նշա նակելով, որ տ փ ա լ առար­
կ ա ն ե ր ը ) կամ տ փ ա լ տեղը վերաբերում է յուրաքանչյուրին:
Ստ ա ցա կա ն դերա նվա ն և ստ ա ցա կա ն հոդի հա մա տ եղ (միա ժա մա նա կյա ) գոր­
ծա ծությունը ա րևելա հա յերենում թույլա տ րելի չէ: Դա բնորոշ է ա րևմտ ա հա յ գրա­
կան լեզվին' իմ գիրքս, քու մանչդ:

Դիմորոշ հոդ (ս, դ)

Փոխ ա րինում է անձնական դերանվան առաջին և երկրորդ դեմքերին ես, դու, և

մատնացույց է անում, թե տփալ առարկան խոսողն է, թե խոսակիցը: Սովորաբար

- 244֊
 Հայոց լեզու

դրվում է ա նձնա նիշ բա ռերի վրա: Ուղղական հոլովով բառի վրա դրվելիս միշտ
դեմքով համաձայնում է ստ որոգյա լի հետ կրկնելով նրա դեմքը:
Որպես դիմորոշ' գործա ծվում են ս և դ հոդերը:
Անձնական դերանվան առաջին դեմքի ես (մենք) ձևին և դրա թեք հոլովա ձևերին
կարող է փ ոխ ա րինել ս հոդը նվաստս = ես' նվաստս, նվաստիս = իմ նվաստիս կամ
ինձ' նվաստիս, նվաստիցս = ինձնից նվաստիցս, նվաստովս = ինձնով' նվաստովս,
ներքոստորագրյալներս = մենք ներքոստորագրյալներս, և այլն:
Անձնական դերանվան երկրորդ դեմքի դու (դուք) ձևին և դրա թեք հոլովա ձևերին
կարող է փոխ ա րինել դ հոդը ամենքդ = դուք ամենքդ, ամենքիցդ = ձեզնից ամեն-
քիցդ, և այլն: Օ րինա կ Հերոսիդ (= քեզ) գնդակ երբեք չի դիպչում:
Երրորդ դեմքում դիմորոշ հոդը նույնանում է որոշյա լ ը (ն) հոդին:
Դիմորոշ հոդի և անձնական դերանվան հա մա տ եղ (միաժամանակյա) գործա ծու­
թյունը թույլատրելի է (մենք ա շա կերտ ներս, դուք մասնակիցներդ):

Ցուցական հոդ (ս)

Որպես ցուցա կա ն գործա ծվում է ս հոդը:

Փոխարինում է ցուցա կա ն այս դերանվանը և մատնացույց է անում առարկայի'
ժամանակի կամ տարածության մեջ խոսողին մոտ լինելը- Օրերս (= այս օրերին)
տեղի ունեցան կարևոր իրադարձություններ: Աշխարհումս (= այս աշխարհում) ախ
չեմ քաշի: Վերջերս (= այս վերջին ժամանակներում) լրջացել ես:

Որոշիչ հոդ (ն/ը)

Որպես որոշիչ հոդ գործա ծվում է ն/ը-ն:

Արտահայտում է առարկայի' խոսողին և կամ խոսակցին ծանոթ, հայտնի լինելը,
խոսքում արդեն հիշատակված լինելը:
Իրեն փ ոխ ա րինող որոշյա լ դերանուն չունի: Բայց ա նորոշ առման դեպքում կարող
է փոխարինվել մի կամ ինչ-որ դերանվամբ Տղան եկավ - Մի տղա եկավ: Ինչ-որ
տղաներ եկան: Որոշիչ հոդ ստանում են միայն ուղղական (ճամփորդը) և սեռա-
կան-տրական (ճամփորդներին) հոլովա ձևերը: (Որոշիչ հոդի մասին ավելի մանրա­
մասն տե ս էջ 162):

Վ ա րժութ յուն ն եր

163. Ընդգծեք հոդ ունեցող 3 բառաձև.

ա. ռանդան, զնդան, ոլորան, ռահվիրան, խթան, շղթան

բ. քվեն, ծվեն, պարեն, մանրէն, մա րգա րեն, տնօրեն
գ. դեղին, կարկին, մարմին, կաղին, գետին, անգին, լուսին
դ. բոքոն, լոքոն, կտրոն, մետրոն, վա գոն, մանգոն
ե. ածուն, մածուն, ձեղուն, մեղուն, կա տուն, ծպ տ ուն
զ. շիլան, գլան, հեծան, ընծան, վկան, ական
է. տողան, տղան, լուման, դարման, տապան, նոպան
ը. ծառան, մառան, գուսան, մուսան, պողոտան, կա րկա տա ն
թ. խուրջին, չնչին, ոգին, ուժգին, խեցին, մայրին

- 245-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

164. Ընդգծե՜ք ստացական հոդով 3 գոյական:

ա. Այդ ջա հելները խելքները թռցրել են. օրը ցերեկով պարում են, մինչև գլուխնե­
րը պտտվի, իսկ դու ընկերոջդ ասում ես. «Մեր ջա հելները խելոք են»:
բ. — Լեզուդ քե զ պահիր, — սա ստ եց Սուրենը Արամին, ապա դա րձա վ ինձ, — դու
խոսքերս ա կա նջիդ օ՜ղ արա և շուտ ով կհամոզվես, որ ես քո օգտ ին էի խոսում:
գ. Կինը ամուսնուն շտ ա պ եցնում էր. «Արագացրո՜ւ քա յլերդ, թե չէ մութը վրա
կտա, և ես ոտ քիս տա կը չեմ տեսնի»:

165. Ընդգծե՜ք դիմորոշ հոդով 3 գոյական:

ա. Տղաներդ, ա մենքդ մի փունջ ծաղիկ վերցրա ծ, կգա ք մեգ' ա ղջիկներիս շնոր­

հա վորելու կանանց տոնի առթիվ, իսկ մենք կհամբուրենք մեր ուսուցչուհիներին և
նրանց կնվիրենք այդ ծա ղկեփ նջերը և պ ա յուսա կիս միջի զարդերը:
բ. Ոչ մեկդ գլխի չէր ընկել թևս մտնելու և ինձ անցկացնելու սա ռցա կա լա ծ փողոցը,
երկուսդ էլ զբաղված էիք ընկերուհիներովդ, ես' անտեսված պապիկս, հույսս ինձ վրա
դրեցի և կոտրեցի ոտքս:
գ. Բոլորս հույս ունեինք այդ օրը տ եսնելու այնքա՜ն սպ ա սվա ծ հյուրին, ոչ մեկս
չէր կա սկա ծում, որ նա կգա, և ամենքս, մ ի -մ ի վա րդ ձեռքներիս, շա րվել էինք ճանա­
պա րհի եզրերին:

166. Ընդգծեք ցուցական հոդով 3 գոյական:

ա. Վերջերս ձեռքիս ռա դիոյով լսեցի, որ մոտ ժա մա նակներս ա շխ ա րհումս կլիմա­

յական այնպիսի աղետներ են լինելու, որ վա՜յ թե ծննդավայրումս այլևս ապրել չլի­
նի, այդ պ ա տ ճա ռով էլ մտադիր եմ փ ոխ ել բնակությանս վայրը:
բ. Ասում են գիշերս առա տ ձյուն է գա լու, իսկ մոտ օրերս կփա կվեն ճանապարհ­
ները. երևում է ձմեռս դաժան է լինելու: Բայց գուցե բախտս բերի, և վնա սվա ծ ոտքս
չմրսեցնեմ, ա ռողջությունս չփչացնեմ:

- 246֊
 Հայոց լեզու

ԿԱՊ

Որևէ թառ թային կապող և նրա հետ միասին բայական անդամի լրացում դարձող
բառը կոչվում է կապ:
Օրինակ (գնացին) դեպի կենտրոն, սեղանի շուրջը (նստած), (զոհվեց) հանուն
հայրենիքի, քո փոխարեն (կաշխատեմ):
Ինքնուրույն գործա ծություն չունի և ա ռա նձին վ երցրա ծ' նախադասության
անդամ չի լինում:
Որևէ հարց չի ստանում:
Խոսքիմասային հատուկ (բնորոշ) ձև չունի:
Որպես կանոն չի ձևավտխվում: Միայն գոյա կա ններից ա ռա ջա ցա ծ և տ ա րա ծա ­
կան հարաբերություն ա րտ ա հա յտ ող մի քա նի կապեր (մոտ, վրա, տակ, մեջ, առաջ,
առջև, դիմաց, դեմ և այլն) ունեն նաև հոլովվա ծ, հոգնակի, հոդով ձևեր (մոտից,
մոտով, մոտները, մոտդ, վրայի, վրայից, վրայով, առջևի, առջևից, առջևով, առջևում
և այլն), որոնք նույնպես կապի դեր են կատարում:
Սովորաբար շեշտ չի ունենում և հարում է կա պ վող բա ռին' նրա նկատմամբ
լինելով նւսխահար կամ վերջահար:
Նյութական իմաստ չունի: Ունի միայն քերա կա նա կա ն իմաստ' ա րտ ա հա յտ ելով
տրամաբանական, տա րա ծա կա ն կամ ժա մա նակա յին հարաբերություն: Այդ իմաստը
նման է հոլովակա ն իմաստին: Ուստի կապն ունի մոտ ա վորա պ ես այն նշանակությու­
նը, ինչ հոլովակա ն վերջավորությունը, բայց, ի տարբերություն դրա, ա ռա նձին բառ
է, գրվում է կա պվող բա ռից ա նջա տ իբրև սպասարկու բառ:

Կապը կա րող է դրվել կա պվող բա ռից ա ռա ջ կամ հետո: Ըստ այդմ լինում են երեք
տեսակի կապեր.
1 . Նախադրություններ (ն ա խ ա դ իրն եր)' առ, առանց, դեպի, զերդ, ընդ, ըստ, ի,
ի դեմս, ի հաշիվ, ի հեճուկս, ի փառս, իթր(և), որպես, հանձին(ս), հանուն, հօգուտ,
մինչ(և), նախքան, փոխանակ:
Դրվում են կա պվող բառից ա ռա ջ' առանց ինձ, դեպի տուն, իբրև ուսանող,
փոխանակ սովորելու, հօգուտ մեզ, նախքան գալը:

2. Հետադրություններ (հետ ա դիրներ)' անց, առթիվ, առջև, դեմ, դիմաց, զատ,

համար, հանդերձ, հետ, մասին, մեջ, միջև, ներքո, նման, շուրջ(ը), պես, վերաբեր­
մամբ, վերաբերյալ, վրա, տակ, փոխարեն, օգտին, օրոք և այլն:
Դրվում են կա պ վող բա ռից հետ ո' տոնի առթիվ, կառավարությանն առընթեր,
քեզնից զատ, սովորելու փոխարեն, մեր օգտին, գալուց առաջ:

3. Երկդրություններ' բացի, ընդդեմ, հանդեպ, շնորհիվ:

Կարող են դրվել կա պվող բառից թե առաջ, թե՜ հետ ո' դրանից բացի, բացի
դրանից, նրա շնորհիվ, շնորհիվ նրա:

֊ 247֊
 Յու. Ավեւոիպան, Հ. Զաքարյան

Կապի կազմությունը
Կա պ երը մեծ մասամբ ա ռա ջա ցել են տա րբեր բա ռերից ու բա ռա ձևերից: Դրանք
ըստ կազմության լինում են'
• պարզ' առ, դեմ, զատ, ըստ, ի, համար, հետ, չափ, պես, մասին, շնորհիվ,
վերաբերյա լ, նկատմամբ,
• թարգ:
Բա րդ կա պերը լինում են'
• կցական' առանց, առընթեր, ընդդեմ, դեպի, բացի, նախքան, իբրև, մինչև,
• հարադրավոր' ի վեր, ի հաշիվ, ի պատիվ, ի փառս:

Վ ա րժ ութ յուններ

167. Ընդգծեք 5 կապ.

ա. դեպի, երբեք, քա նի, գերդ, ընդ, կամաց, հազիվ, դեմ, զա տ, երիցս

բ. դեռ, առ, մասամբ, ուր, ի փառս, իբրև, դա րձյա լ, հետ, ձեռա ց, մասին
գ. շնորհիվ, կրկին, հօգուտ , միշտ, Երբ, մինչև, գրեթե, առթիվ, նման, միասին

168. Ընդգծեք կապերը:

ա.
1. Դու ա նհոգ նայեցիր ինձ վրա Ու անցար քո խա ղով կանացի...
2. Հուսա բեկ մութ ու մեգ թող լինի, Իմ վերև թող արև չխնդա. Լոկ երկունք, լոկ
ա րցունք թող լինի, Ինձ այդպես, ք ր ո ջ պես մի՜ գթա...
3. Որպես Փյունիկ կրա կից կելնես, կելնես նոր Գեղեցկությա մբ ու փ ա ռքով վառ ու
լուսավոր:
4. Այնպե՜ս ա նխ ինդ են և նման լա ցին Ե րգերն իմ երկրի, ա յնպ ե՜ս տխ րագին...
(Վ. Տերյան)
բ
1. Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, սակայն չմեղանչեցի Ես ոչ ոքի դեմ:
2. Այս իմ կտակը թող գրվի շիրմիս, եթե լուսնի տակ մի խորշ պիտ գտնեմ:
3. Հյուսվելով անծիր ճա նա պ ա րհի հետ ' լուռ թախծում էր նա ցերեկ ու գիշեր,
4. Եվ քա րա վա նը Ա բու-Լա լա յի, ա ղբյուրի նման մեղմ կա րկա չելով,
5. Հ ա ն գ ի ս տ , մ ի ա չա փ ք ա յլո ւմ էր ա ռ ա ջ հ ե գ լո ւս ն կ ա յի շ ո ղ ե ր ի մ ի ջո վ ...
(Ա. Իսահակյան)

Կապական բառեր
Կան գոյա կա ններ, ա ծա կա ններ, մա կբա յներ և այլ բա ռեր, որոնք հաճախ
գործա ծվում են նաև որպես կապ: Այսինքն մի դեպքում դրանք կապ են (Համաձայն
քո խնդրանքի' եկա), մի այլ դեպ քում' այլ խոսքի մաս (Ես քեզ հետ համաձայն չեմ):
Կա պ ա կան բա ռերից հետադրություններ են' անունից, անունով, առաջ, առթիվ,
բացառյալ, բացառությամբ, գծով, դեպքում, դուրս, երեսից, զուգընթաց, ընթացքում,
ժամանակ, ի վար, ի վեր, կից, կողմ, կողմից, համեմատ, հանդիման, հավասար,
հետո, հետևանքով, հիման վրա, ձեռքով, միջոցին, միջոցով, մոտ, ներս, ներքև,
նկատմամբ, նպատակով, չափ, պատճառով, վար, վեր(և), տարբեր, տեղ, ուղղու­
թյամբ, ցած և այլն:

- 248-
 Հայոց լեզու

Նախադրություններ են' բացառյալ, բացառությամբ, նայած, չնայած:

Երկդրություններ են' անկախ, անցած, հակառակ, համաձայն, համապատասխան,
հեռու, ներառյալ, չանցած, չհաշված, սկսած:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

169. Ընդգծե՛ք 3 նախադրություն.

ա. օգտ ին, ի դեմս, պես, հանուն, փոխանակ, շուրջը

բ. առանց, ի վար, ըստ, գծով, որպես, նկատմամբ
գ. բացառությամբ, ներքո, վերաբերմամբ, նայած, կից, նախքան

170. Ընդգծե՜ք 3 հետադրություն.

ա. հանդերձ, չհա շված, դիմաց, հանձինս, ի, առթիվ

բ. ի հաշիվ, վերաբերյա լ, հա մապատասխան, անց, առջև, անկախ
գ. փոխարեն, համաձայն, ի հեճուկս, օրոք, չանցած, համար

171. Ընդգծե՜ք 3 երկդրություն.

ա. դեպքում, բացի, անունից, ընդդեմ, տակ, շնորհիվ

բ. անցած, դուրս, երեսից, հեռու, միջոցով, անկախ
գ. հանդեպ, ընթացքում, կողմից, հա կա ռա կ, ներառյալ, վրա

172. Ընդգծե՜ք 3 կապական բառ.

ա. չտեսած, բա ցա ռյա լ, այսքանով, չնայած, անունով, այնինչից

բ. տարբեր, այլևս, վերուստ, համեմատ, հազիվ, միջոցին
գ. սկսած, դիտմամբ, միմյանց, հանդիման, չափ, կերա ծ
դ. կողմ, այժմ, շուտով, ժամանակ, ի վեր, տ ե ղ -տ ե ղ
ե. հիման վրա, տնետուն, հետևանքով, վա ղօրոք, ի վերջո, հեռու
զ. հոտնկայս, հավասար, հանկարծ, ձեռքով, ուղղությամբ, իսկույն
է. սխալմամբ, նկատմամբ, մտքով, նպատակով, ոտքով, պ ա տ ճա ռով

173. Ո*ր նախադասության մեջ է ընդգծվածը կապական բառ:

ա.
1. Դուրսն արդեն ցուրտ է, և զգա ցվում է ձմռա ն շունչը:
2. Իսկ ես կարծում էի, թե դուք ձեր գյուղից դուրս աշխարհ չեք ճանաչում:
բ-
1. Այդ գործը մենք կկա տ ա րենք ներկա յա ցվող պայմաններին համաձայն:
2. Շա տ երը լռում էին, որովհետ և մեզ հետ համաձայն էին:
Գ-
1. Այդ մասնագիտության գծով դիմողներ քիչ կան:
2. Գնացքը սխալմամբ ընթացել էր ոչ իր գծով և բա խ վել մեկ այլ գնացքի:
Գ
1. Խնջույքի ժամանակ Սա մվելը չէր կա րողանում լիա սիրտ ուրախանալ:
2. Ես ժամանակ չունեմ ք ե զ հետ վիճելու անմիտ բանի շուրջ:

֊ 249֊
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զ աքարյան

ե.
1. Արարքի ա րժեքը չափվում է նպատակով:
2. Քա ղա ք մեկնեցին' իրենց որդուն տեսնելու նպատակով:
զ-
1. Երկուսն էլ հավասար ուժեր են. դժվար է ա սել' ով կհաղթի:
2. Մեր դպրոցում Գա րեգինին հավասար սովորող չկա:
Է.
1. Աշխատում էր օր ու գիշեր' մեծերին հավասար:
2. Պ ա պ ս հավասար երկարությամբ ձողեր էր կտրտում և ծա յրերը սրում:
ն-
1. Քա նի՜ ձեռքից եմ վառվել, վա ռվել ու հուր եմ դառել...
2. Իշխանուհին պ ա տշգա մբում ընթերցանությամբ էր զբա ղվա ծ, բայց նիրհը
պ ա տեց նրան, և գիրքը ձեռքից ընկա վ ցած:
Ք-
1. Մարդու վերքը, մարդու ցա վը ո չ տակ ունի, ո չ չափ ունի:
2. Սևուկը կուչ եկավ սեղանի տակ' սպ ա սելով տ իրոջ նշանին:
ժ.
1. Նա յա դների՜ նման, նայադների՜ նման Կա րոտներիս ձա յնով կանչում է ինձ...
2. Նման ընդունելություն նա չէր սպասում հա րա զա տ որդուց:
ժա.
1. Անծայր, ա նորոշ, ա նձև տ ենչերով ձգտ ում է հոգիս հեռու, շատ հեռու:
2. Գյուղից հեռու մի կիսավեր վանք կա, գնա՞նք տեսնենք:
ժբ.
1. Աղջիկը լաց լինելու չափ հուզվել էր:
2. Բանաստեղծությունը կարող է և չափ չունենալ, եթե ա րձա կ է:

Կապի իմաստային տեսակները

Ըստ իրենց ա րտ ա հա յտ ա ծ քերա կա նա կա ն իմաստների կապերը և կապական
բա ռերը սովորա բա ր բաժանվում են ինը խմբի.
1. տեղի' առջև, դեմ, դեմ դիմաց, դեմ հանդիման, դեպի, դիմաց, դուրս, ետ, ի վար,
ի վեր, (ընդ)դեմ, կից, հանդեպ, հեռու, հետև, մեջ, միջև, մոտ, ներս, ներքո, ներքև,
շուրջը, վեր, վերև, վրա, տակ, ցա ծ,
2. ժամանակի' անց, անցած, առ, ա ռա ջ, ընթացքում, ժամանակ, հետո, մինչև,
միջոցին, նախքան, պահին, սկսած, օրով, օրոք,
3. ձևի' նման, պես, ինչպես, որպես, իբրև, կերպ, հանգույն, ոնց որ, տարբեր,
4. չափի և համեմատության' չափ, ավել(ի), պակաս, ավելի քան, հավասար, շուրջ,
համեմատ(ությամբ), ի տարբերություն,
5. վերաբերության' մասին, նկատմամբ, վերաբերյա լ, վերաբերմա մբ, հասցեին,
6. նպատակի' ի, ի շահ, ի փառս, համար, հանուն, հօգուտ , նպատակով, օգտին,
7. միասնության' հետ, հա նդերձ, համընթաց, զուգընթա ց, ի թիվս,
8. բացառման և զիջման' առանց, բացի, բացառությամբ, դուրս, զա տ, փոխարեն,
փոխանակ, տեղ(ակ), հակա ռա կ, չնայած, չնայելով, ի հեճուկս, հա նդերձ,
9. պատճառի և հիմունքի' ըստ, համաձայն, համապ ա տա սխա ն, նայած, համե­
մատ, հետևանքով, հիման վրա, շնորհիվ, պ ա տ ճա ռով, երեսից, ձեռքից, կապակցու­
թյամբ, առթիվ:

- 250֊
 Հայոց լեզու

Պայմանի իմաստ է ա րտահա յտում դեպքում կապական բառը, ներգործության

իմաստ կողմից-ը, դիմառնության հանձին(ս), ի դեմս կապերը:
Որոշ կապեր բա զմիմաստ են, օրինա կ' առաջ, մեջ, մինչև (տեղի և ժամանակի),
համար (նպատակի և պ ա տ ճա ռի), պես (ձևի և ժամանակի), առթիվ (պ ա տ ճա ռի և
վերաբերության), առանց (ձևի և բացառման), շուրջ (չափի և վերաբերության):

Վ ա րժութ յունն եր

174. Ընդգծե՛ք տեղի 3 կապ.

ա. օրոք, առջև, շնորհիվ, դուրս, հեռու, առանց

բ. ներքո, զատ, չափ, կից, հիման վրա, դեպի
գ. դեմ, համաձայն, երեսից, շուրջը, ցա ծ, փոխանակ

175. Ընդգծե'ք ժամանակի 3 կապ.

ա. որպես, ա ռա ջ, մինչև, վրա, պահին, դեմ հանդիման

р. օրով, դիմաց, սկսած, վերև, ինչպես, հետո

176. Ընդգծե՜ք ձևի 3 կապ.

ա. նման, անց, պ ա տ ճա ռով, իբրև, տա րբեր, ի վար
ր. դեմ, ոնց որ, միջոցին, հանգույն, տեղակ, պես

177. Ընդգծե՜ք չափի 3 կապ.

ա. ավելի, չնայելով, ի, հա վասա ր, շուրջ, ընթացքում

բ. համեմատ, ընդդեմ, վերաբերմա մբ, պակաս, չափ, ձե ռքից

178. Ընդգծե՜ք վերաբերության, նպատակի կամ միասնության 3 կապ.

ա. բացառությամբ, հօգուտ , նպա տա կով, հանդեպ, նախքան, հանուն

բ. ավելի քա ն, հետ, անցած, հա նդերձ, մեջ, համընթաց
գ. մասին, համեմատությամբ, նկատմամբ, ժամանակ, հասցեին, մոտ

179. Ընդգծե՜ք բացառման և զիջման 3 կապ.

ա. բացի, առ, համար, փոխարեն, չնայած, միջև

բ. ի վեր, ի հեճուկս, ներքև, զատ, զուգընթաց, հա կա ռա կ

180. Ընդգծե՜ք պատճառի և հիմունքի 3 կապ.

ա. ըստ, որպես, օգտ ին, հետևանքով, կապակցությամբ, վեր

բ. առթիվ, տակ, չափ, նայած, համեմատ, վերա բերյա լ

181. Փակագծերում տրված բառերից ընդգծե՜ք տվյալ նախադասությանը համա­

պատասխանողը:

ա. Հրա ցա ններ որոտա ցին, և շողա ցին սրեր, ամպերի (փոխարեն, փոխանակ)
քարափների վրա նստեց այրվող գյուղերի մուխը:

- 251-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

բ. Մենք այսօր ա ռա ջա տ ա ր ենք (ի շնորհիվ, շնորհիվ) քո ձեռներեցությա ն:

գ. Գետն ա նցնելիս (փոխանակ, փոխարեն) ծա նծա ղուտ գտ նելու ընկել էր հոր­
ձա նուտ ը և հա զիվ էր Փ ր կ վ ե լ խեղդվելուց:
դ. Գործը սկսելուց ա ռա ջ պ ետ ք է մի քա նի օր ծանոթանամ (նյութերին, նյութերի
հետ):
ե. Եղանա կային ա նբա րենպ ա ստ պայմանների (հետևանքով, շնորհիվ) այս տարի
պ տ ղա տ ու ա յգիները բերք չտվեցին:
գ. Դպ րոցա կա նների կյանքի անվտանգությունն ա պ ա հովելու (կապակցությամբ,
համար) կա ռուցվեց ստ որգետ նյա անցում:
Է. Հա մա ռ աշխ ա տա սիրության (շնորհիվ, պատճառով) քույրս միշտ եղել է գերա­
զանցիկ:
ը. Մենք կա նգնա ծ էինք իրար (դեմ դիմաց, դեմ-դիմաց) և լուռ նայում էինք
մեկմեկու:
թ. Ամեն ինչ հա սկա ցա բա ցառությա մբ Ձեր ա սա ծ վերջին (նախադասությունից,
նախադասության):

Կապի կիրառությունները
Կապը նախադասության մեջ օժա նդա կ (սպ ասա րկու) բառ է, որի հիմնական դերը
որևէ բառ բային կապելն է և այղ բառի հետ միասին բայի լրա ցում դառնալը Նա
համաժողովին կմասնակցի որպես դիտորդ: Այդ գործի վերաբերյալ ես դեռ մտածում
եմ: Եկավ իր եղբոր հետ:
Առանց, բացի, զատ, իբրև, որպես, հանդերձ, հակառակ, մասին, նման, չնայած,
չափ, պես, շուրջ, վերաբերյալ, փոխանակ և մի քա նի այլ կապեր որևէ բառ կարող են
կա պ ել ոչ միայն բային, այլև նախադասության ոչ բայական որևէ անդամի Բացի
ինձնից' բոլորը ներկա են եղել: Ես' որպես պարտաճանաչ մարդ, մնացի սենյակում:
Քեզ երեկ ուղարկել եմ 2 նամակ այդ ծրագրի վերաբերյալ: Ցուցահանդես այցելեց
շուրջ հազար մարդ: Քեզ նման խելոք երեխա ես չեմ տեսել:

Ծանոթություն: Ի վայր (վար) և ի վեր հետադրությունները երբեմն հանդես են գալիս որպես

բառակազմական բաղադրիչներ և կազմում մակբայներ կամ ածականներ' բերանքսիվայր,
գլխիվեր, դարիվեր, երեսնիվայր, զառիվեր, հիմնիվեր:

Կապի տրոհումը
Կապերի մեծ մասը տրոհում չի պ ա հա նջում' Ինձ համար մի անհանգստացիր: Ես
մինչև վերջ կպայքարեմ հանուն այդ նպատակի:
Հիմունքի և զիջման կա պ երով (ըստ, համաձայն, նայած, չնայած, հակառակ)
ձևա վորվա ծ անդամները նախադասության մյուս անդամներից սովորա բա ր տրոհ­
վում են միջադաս դիրքում ստ որա կետ երով, ա ռա ջա դա ս և վերջա դա ս դիրքերում
բութով: Այդպես կարող Են տ րոհվել նաև բա ցառմա ն որոշ կա պ երով (առանց, բացա­
ռությամբ, բացի, փոխանակ) ձևա վորվա ծ անդամները:
Բացի կա պով ձևա վորվա ծ անդամները կա րելի է ստ որա կետ ով տ րոհել ցանկա­
ցա ծ դիրքում Բացի քեզնից, ոչ մեկի չեմ ճանաչում: Չեմ ճանաչում ոչ մեկի, քեզնից
բացի: Ոչ մեկի չեմ ճանաչում, քեզնից բացի:

- 252֊
 Հայոց լեզու

Կապի հոլովառությունը

Կապվող բառը յուրաքանչյուր կապի կամ կա պա կա ն բառի հետ լինում է որոշա կի

հոլովով: Կա պ ի' որոշա կի հոլով պ ա հա նջելու այս հատկությունը կոչվում է կապի
հոլովառություն կամ կապական խնդրառություն, օրինա կ սարերի միջև, դրանով
հանդերձ, ինձնից բացի, ինձ համար:

1. Ուղղա կա նա ձև կա պվող բառ (կապի խնդիր) են պահանջում

• առ, դեպի, զերդ, ի, ի վար, մինչ(և), նախքան, չանցած, չհաշված կապերն ու
կապական բա ռերը' դեպի տուն, նախքան մեկնելը:
Սրանցից մի քա նիսը (առ, դեպի, մինչ(և), նախքան) տրական հոլով են պ ա հա ն­
ջում առաջին և երկրորդ դեմքի ա նձնա կա ն դերա նուններից (առ մեզ, դեպի ինձ,
մինչև քեզ, նախքան ձեզ), իսկ չհաշված՜ը նաև երրորդ դեմքի դերանունից և ա նձ­
նանիշ գոյականներից (չհաշված ինձ, նրան և աղջիկներին):

2. Ս եռա կա ն-տ րա կա նա ձև ա նորոշ առմամբ կա պ վող բառ են պահանջում

• առթիվ, առջև, դեմ, դիմաց, երեսից, ընթացքում, ժամանակ, կողմից, համար,
հասցեին, հետ, հետևանքով, հիման վրա, հօգուտ, ձեռքից, մասին, մեջ, միջև,
միջոցով, մոտ, ներքո, նկատմամբ, նպատակով, շուրջ(ը), չափ, պատճառով, պես
(ձևի), վերաբերմամբ, վերաբերյալ, վրա, տեղ, փոխարեն, քով, օգտին հետ ա դրու­
թյունները' երգելու ընթացքում, բոլորի չափ, տղայի փոխարեն, ինչի՞ վերաբերյա լ,
• առանց, բացառությամբ, ընդդեմ, ըստ, ի դեմս, ի հաշիվ, ի թիվս, ի լրումն, ի հե­
ճուկս, ի նպաստ, ի պատիվ, ի տարբերություն, ի փառս, հանձին(ս), հանուն, փոխա­
նակ նախադրությունները առանց կնոջ, ըստ սովորության, հանուն արդարության,
առանց գլխարկի, ի հեճուկս ծնողների,
• համեմատ, հանդեպ, շնորհիվ երկդրությունները տարիքի համեմատ, ապագայի
հանդեպ, շնորհիվ խելքի:

Սեռա կա ն-տ րա կա նա ձև կա պ վող բառը նաև կամ միայն որոշյա լ առմամբ կարող
է լինել առընթեր, զուգընթաց, ընդառաջ, կից, հակառակ, համաձայն, համապատաս­
խան, հավասար, նայած, նման, չնայած, չնայելով, պես (ժամանակի) կապերի կամ
կապական բա ռերի հետ դպրոցին կից, ասածին հակառակ, չնայած հանգամանքնե­
րին, մտնելուն պես:

Անձնական դերանվան առաջին և երկրորդ դեմքերը

• տրական հոլովով են լինում համար, հետ, մոտ, նման, պես, վրա հետադրություն­
ների և առ, առանց, դեպի, ընդդեմ, հօգուտ, ըստ, ի դեմս, հակառակ, համաձայն,
հանձին(ս), հանուն, մինչ(և), նախքան, նայած, չնայած նախադրությունների հետ
(ինձ մոտ, քեզ վրա, մեգ պես, ձեզ հետ, ինձ համար, քեզ նման, առանց մեզ, ըստ ձեզ,
հանուն ինձ, հակառակ քեզ, համաձայն մեզ),
• սեռական հոլովով են լինում սեռա կա ն -տ րա կա նա ձև գոյական վերցնող մյուս
հետադրությունների հետ (իմ առջև, քո դիմաց, ձեր ժամանակ, մեր միջև, ձեր մասին,
իմ նկատմամբ, քո շնորհիվ, նրա շուրջը, մեր պատճառով, ձեր փոխարեն, քո մեջ, իմ
չափ, ձեր առթիվ),
•համեմատ, շնորհիվերկդրությունների հետ սեռական հոլովով են լինում նախա­
դաս դիրքում (ձեր շնորհիվ, մեր հանդեպ) և տրա կա ն հոլովով' հետադա ս դիրքում
(շնորհիվ ձեզ, հանդեպ մեզ):

- 253-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Նայած, չնայած կապական բա ռերը տրական հոլով են պա հա նջում նաև սա, դա,
նա ցուցա կա ն դերա նուններից (չնայած դրան):

Մոտ, վրա հետադրությունների թեք ձևերի հետ անձնական դերանվան առաջին և

երկրորդ դեմքերը լինում են սեռական հոլովով իմ մոտից, քո մոտով, մեր վրայի, ձեր
վրայից:

3. Բա ցա ռա կա ն հոլովով կա պ վող բառ Են պ ա հա նջում

• անց, առաջ, ավել(ի), դուրս, զատ, հետո, ներս, ներքև, պակաս, վար, վեր(և),
տարբեր, ցած հետադրությունները ինձնից զատ, քեզնից հետո, խելքից դուրս,
չափից ավելի:
• անկախ, բացի, հեռու, սկսած երկդրությունները դրանից բացի, երկրորդից
սկսած, անկախ քեզնից:
Ներքև, վերև հետադրությունների թեք ձևերը պա հա նջում են սեռական-տրակա-
նա ձև անորոշ առմամբ կա պվող բառ սեղանի ներքևում, շենքի վերևից, իմ վերևից,
քո վերևով, մեր ներքևում, ձեր ներքևի:

4. Գործիա կա ն հոլովով կա պ վող բառ են պ ա հա նջում

• հանդերձ, մեկտեղ, մեկ հետադրությունները ընտանիքով հանդերձ, բոլորով
մեկտեղ, գյուղով մեկ:

5. Տա րբեր հոլովներով կա պվող բառ են պահանջում

• առաջ, բացի, ի վեր, իբրև, ինչպես, որպես, հետո, անց կապերն ու կապական
բա ռերը' տան առաջ, օրեր առաջ, քնելուց առաջ, հիսունից անց, օրեր անց, բացի
այդ, դրանից բացի, սարն ի վեր, անկախանալուց ի վեր:
Թ եք հ ո լո վ ն ե ր ո վ կա պ վող բա ռ պ ա հա ն ջող առ, առանց, բացի, առթիվ,
պատճառով, չափ, ընթացքում, ժամանակ, մասին, մինչև, դեպի, իբրև, նախքան,
ինչպես, որպես, չհաշված կա պերի հետ գործա ծվում են նաև այս, այդ, այն չթեքվող
ցուցա կա ն դերանունները (առանց այդ, նախքան այն, այս մասին):

Հանձինս կապը պա հա նջում է հոգնա կի թվով կամ բա զմա կի կա պի խնդիր

(հանձինս հաղթողների, հանձինս Կարենի և Հարությունի), Իսկ հանձին կապը
եզակի թվով կապի խնդիր (հանձին տնօրենի):

Ի թիվս կապը պ ահանջում է հոգնա կի թվով կապի խնդիր ի թիվս այլոց, ի թիվս
դասալիքների:

Ծանոթություն: Ի դեմս, ի փառս, ի հեճուկս, ի թիվս կապերը չունեն առանց -ս վերջնամաս-

նիկի ձև:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

182. Ընդգծե՜ք ուղղական հոլովով գոյականի հետ գործածվող 3 կապ.

ա. չհա շված, ընթացքում, հետ, նախքան, ի, դեմ
բ. ի վար, հօգուտ , ձեռքից, առ, դեպի, մասին
գ. ներքո, մինչ, չանցած, միջոցով, մոտ, գերդ

- 254֊
 Հայոց լեզու

183. Ընդգծեք սեռական հոլովով անձնական դերանվան հետ գործածվող 3 կապ.

ա. հեռու, առթիվ, մեկ, դիմաց, ժամանակ, ի
բ. ըստ, զերդ, մեկտեղ, շնորհիվ, անկախ, կողմից
գ. առջև, սկսած, վեր, Երեսից, հասցեին, հա նդերձ

184. Ընդգծե՜ք տրական հոլովով անձնական դերանվան հետ գործածվող 3 կապ.

ա. հօգուտ, հեռու, ներքև, համար, հետ, միջև
բ. մինչ, մեջ, նման, զա տ, պես, դուրս
գ. ընդդեմ, վար, առանց, ներս, մասին, վրա

185. Ընդգծեք բացառական հոլովով կապվող բառի հետ գործածվող 3 կապ.

ա. ներս, վրա, օգտ ին, անկախ, սկսած, վերա բերյա լ
բ. ներքև, շուրջը, չափ, վերև, հեռու, պ ա տ ճա ռով
գ. նպատակով, զատ, վար, մեջ, նկատմամբ, դուրս

186. Ընդգծե՜ք գործիական հոլովով կապվող բառի հետ գործածվող 3 կապ.

ըստ, հանդերձ, ընդդեմ, մեկտեղ, առանց, մեկ

187. Փակագծերում տրված բառերից ընդգծեք տվյալ նախադասությանը համա­

պատասխանողը:
ա. Վարչապետը երեկ ելույթ է ունեցել, (ըստ որում, ըստ որի)' տնտ եսա կա ն
ճգնաժամը դեռ երկա ր կշա րունա կվի:
բ. Այս հրա շա լի հանդիպման հիշողությունները միշտ կմնան (մեր, մեզ) հետ:
գ. Մեր ընկերությունը, (հանձին, հանձինս) տիկին Վա նցյա նի' ունի ազնիվ,
բարեկիրթ և ձեռներեց ղեկավար:
դ. Ծննդյանս տ ա րեդա րձին նա եկել էր առանց (ծաղիկ, ծաղկի), բայց իր
ներկայությամբ հիրա վի զա րդա րեց երեկոն:
ե. Որքան հիշում եմ, (մեզ, մեր) մոտ ով նման ա նձնա վորություն չի անցել:
զ. Աշակերտներս օրիորդ Հասմիկին սիրում ենք' որպես հմայիչ (ուսուցչուհու,
ուսուցչուհի):
Է. Բացի հիմնական (կանոնը, կանոնից)' կան մի շա րք շեղումներ և բա ցա ռու­
թյուններ:
ը. Ի լրումն նշվա ծ (դեպքերի, դեպքերին)' պ ետք է հիշել ևս մի քա նի հանգամանք:
թ. Տիկին, այս ձա յնա գրիչը (ձեզ, ձեր) մոտից եմ գնել, չի աշխատում, հետ
կվերցնե՞ք:

- 255-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՇԱՂԿԱՊ

Նախադասություններ կամ նախադասության անդամներ իրար կապող բառը

կոչվում է շաղկապ:
Օրինա կ. Ես ու դու մրցելու ենք: Ես կգնամ, իսկ դու կմնաս: Կասեի, եթե իմանայի:
Շա ղկա պ ն ինքնուրույն գործա ծություն չունի:
Նախադասության անդամ չի լինում:
Որևէ հարց չի ստանում:
Խոսքիմա սա յին հա տուկ (բնորոշ) ձև չունի:
Չի ձևափոխվում:
Նյութական իմաստ չունի: Ունի միայն քերա կա նա կա ն իմաստ, արտահայտում է
որևէ կա րգի հարաբերություն: Այս իմաստը հա ճա խ համընկնում է որևէ կապի արտա­
հա յտ ա ծ իմաստի հետ' որովհետև - պատճառով, որպեսզի - նպատակով, եթե - պայ­
մանով:
Շա ղկա պ ը, ինչպես և կապը, օժա նդա կ' սպասարկու բառ է:

Շա ղկա պ վող միա վորները (նախադասություններ, դրանց անդամներ) կարող են

լինել հա մադա սակա ն կամ ստ որա դա սա կա ն հարաբերությամբ: Ըստ այդմ' շաղկապ­
ները լինում են երկու տ եսա կի' համադասական և ստորադասական:

Շա ղկա պ ը սովորա բա ր լինում է կա պ ա կցվող նախադասությունների միջև' դրան­

դից երկրորդի սկզբում:
Երբ ստ որա դա սա կա ն նա խ ա դա սությունը ա ռա ջա դ ա ս է լինում, շաղկապը
հայտնվում է բարդ նախադասության սկզբում Եթե տեսնեմ, կասեմ:
Շա ղկա պ ը Երբեմն կա րող է լինել կա պ ա կցվող նախ ա դասությա ն վերջում
Փնտրել եմ նրան, չեմ գտել սակայն: Լույսը բացվեց թե չէ, ճանապարհ ընկանք:
Ս տ որա դա սա կա ն շա ղ կա պ ը երբեմն կա րող է մ ի ջա դ ա սվ ե լ երկրորդական
նախադասությանը' առանց տ րոհվելու Այդ մասին եթե իմանամ, քեզ կհայտնեմ: Այղ
խոսքերը որ լսեցի, զայրույթից կարմրեցի:
Շա ղկա պ ները (հա տկապ ես հա մադա սակա նները) կա րող են մտ քով կապակցել
նաև ինքնուրույն նախադասություններ' Լույսը վերջապես բացվեց: Եվ ահա նշմար­
վեց վեհաշուք լեռան ուրվագիծը: Հայտնվեց մի մեղու, ապա երկրորդը, երրորդը,
բայց ո՞ւր են թռչում մեղուներն այս ուշ ժամին:

Շաղկապի կազմությունը
Որպես շաղկապ գործա ծվող բառերն ըստ կազմության լինում են
■ պարզ և, ու, թե, որ, եթե, այլ, էլ, բայց, իսկ, մինչ, սակայն, քան, կամ, ապա,
• բաղադրյալ:

- 256֊
 Հայոց լեզու

Բաղադրյալ շա ղկապ ներն ըստ բա ղա դրիչների բնույթի լինում են

• ածանցավոր' այլապես, միայն, քանի,
• բարդ որովհետև, որպեսզի, մինչև, թեպետ, այլև, նաև, այնքան, այսինքն, թեև,
մինչդեռ, թեկուզ, ուստի և, բայց և այնպես, հենց որ, քան թե, թե ... թե՜,
• բարդ ածանցավոր' հետևաբա ր, ւսյսոււսմենայնիվ, այնուամենայնիվ:
Բաղադրյալ շա ղկապ ներն ըստ բա ղա դրիչների դիրքի լինում են
• համադրական' որպեսզի, հետևաբար,
• հարադրական' ուստի և, քանի որ,
• հեռադրական, որի տեսակներն են'
• կրկնադիր կազմություններ թե... թե, ոչ... ոչ,
• զուգադիր կազմություններ ոչ թե... այլ, եթե... ապա:

Հարադրական շա ղկա պ ների մի մասը կա զմվա ծ է որևէ բառի, մասնիկի կամ

շաղկապի և որ, թե, և կամ էլ շա ղկա պ ի հարադրությամբ' այնպես որ, քանի որ, թե որ,
հենց որ, կամ թե, ոչ թե, միայն թե, որպես թե, քան թե, իբրև թե, բայց և, ուստի և,
թեպետ և, ինչպես և, այն էլ, կամ էլ, ոչ էլ:
Եվ-ով կազմված բա ղա դրյա լ շա ղկա պ ների մի մասը դ ա րձել է կցա կա ն բա րդու­
թյուն թեև, այլև, նաև, մինչև:

Ծանոթություն: Նախադասության մեջ հաճախ իրար կողքի կարող են հայտնվել համադա­

սական և ստորադասական կամ երկու ստորադասական շաղկապներ (Գիտեի, որ եթե բոլորը
գան, նստելու տեղ չի լինի: Մինչև կեսգիշեր աշխատում էի, և հենց տասներկուսը խփեց, պառ­
կեցի քնելու): Տարբեր, ինքնուրույն շաղկապների այսպիսի կից գործածության դեպքերը
չպետք է շփոթել բաղադրյալ հարադրական շաղկապների հետ: Այսպիսի դեպքերում շաղկապ­
ների միջև կարելի է ստորակետ դնել (Զարթնեցի և, որովհետև շատ շուտ էր, նորից քնեցի):

Հեռադրական շա ղկա պ ների բա ղա դրիչները միմյանցից բա ժա նվա ծ են լինում

կապակցվող միա վորներով (Կգնանք և դու, և ես: Չեմ սիրում ո՜չ տա նձ, ո՜չ խնձոր:
Կա'մ ես կգնամ թատրոն, կա՜մ մենք միասին կմնանք տանը: Եթե գամ, ապա կասեմ):
Սրանք, ինչպես նշվեց, լինում են երկու տեսակի.
1. Կրկնադիր շա ղ կ ա պ ն ե ր , կ ա զ մ վ ա ծ են ա յնքա ն ա նգա մ կ ր կ ն վ ո ղ միևնույն
շաղկապից կամ այլ բառից, որքան համադաս անդամներ են միմյանց կապակցվում
թե՜... թե, կամ... կամ, ոչ... ոչ, և՜... և, էլ... է՛լ:
Դրվում են կա պ ա կցվող միա վորներից ա ռա ջ և շեշտ ստանում: Միայն է լ-ի ց կազմ­
ված կրկնադիր շա ղկապ ն է, որ կա րող է լինել նաև հետադաս՝ Եկել էին հարսնացուի
հայրն էլ, մայրն է՛լ, քույրն էլ, եղբայրն էլ: Հետ ա դա ս էլ... էլ-ը կա րող է նաև անշեշտ
լինել Հայրը ոտքով դեն հրեց որդուն էլ, դատարկ տուփերն էլ:
Կրկնադիր շա ղկա պ ներով կա պ ա կցվա ծ հա մազոր անդամներն իրա րից ա նջա տ ­
վում են ստորակետով, բացի այն դեպքից, երբ կա պ վա ծ են նաև և կամ ու շա ղկա պ ով
Այդ մասին չգիտեն ոչ դասատուները, ոչ տնօրենը և ոչ էլ ծնողները:

Ծանոթություն: Կրկնադիր շաղկապների հետ չպետք է շփոթել շաղկապի սովորական

կրկնությունը նախադասության մեջ: Օրինակ կրկնվող շաղկապներ Են առկա հետևյալ նախա­
դասություններում. Պատուհանի ապակին կոտրել է Գուրգենը կամ Հակոբը կամ, գուցեև, Սար-
գիսը: Ես սիրում եմ տանձ ու խնձոր, դեղձ ու ծիրան, սեխ ու ձմերուկ...

2. Զուգադիր շա ղկապ ներ, կա զմվա ծ են երկու տարբեր բա ղա դրիչներից, որոնք

դրվում Են կապակցվող անդամներից առաջ: Լինում են թե' համադասական (ոչ թե... այլ,

֊ 257֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ոչ միայն... այլև, ինչպես... այնպես էլ), թե' ստորադասական (եթե... ապա, եթե... ուրեմն,
չնայած... սակայն, քանի որ... ուստի, թեև... բայց, թեև... այնուամենայնիվ):
Երկրորդ բա ղա դրիչից ա ռա ջ դրվում է ստ որա կետ Սա ոչ թե սալոր է, այլ շլոր:

Մյուս (ոչ հեռադրա կան կամ մենադիր) շա ղկա պ ներով կա պ ա կցվող անդամների
միջև նույնպես դրվում է ստորակետ:
Բացառություն են և, ու, կամ շա ղկապ ները, որոնցից ա ռա ջ ստ որա կետ չի դրվում,
եթե կա պա կցվում են համազոր անդամներ կամ ընդհանուր ենթակայով համադաս
նախադասություններ Ես ու եղբայրս առավոտյան սկսեցինք այդ գործը և միայն
երեկոյան կարողացանք ավարտել: Առավոտյան արի իմ աշխատավայրը կամ երե­
կոյան կարող ես այցելել մեր տուն:
Տա րբեր կամ կրկնվող ենթականերով համադաս նախադասությունների դեպքում
այդ շա ղկա պ ներից ա ռա ջ նույնպես ստ որա կետ է դրվում Մենք առավոտյան սկսե­
ցինք այդ գործը, և միայն երեկոյան մեզ հաջողվեց ավարտել այն: Ես եմ քո հայրը,
ու ես էլ կտնօրինեմ քո ճակատագիրը: Կհանդիպենք ժողովից հետո, կամ ես քեզ
կգտնեմ հեռախոսով: Դու ձեռնարկել ես գործը, և դու էլ կտնօրինես:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

188. Ընդգծեք 3 շաղկապ.

ա. էլ, համեմատ, ուրեմն, հանդեպ, մինչդեռ, տեղ

բ. թեկուզ, քով, շնորհիվ, ու, փոխարեն, ո չ... ո չ
գ. փոխանակ, և, հանուն, թ ե ... թ ե , քա ն, պես

189. Ընդգծեք համադասական 3 շաղկապ.

ա. եթե ոչ, սակայն, քան թե, իսկ, այլ, որ

բ. նաև, թե որ, կամ, քա նի դեռ, մինչև, բայց
գ. ապա, չնայած, հենց, այսինքն, այլև, քա նի որ

190. Ընդգծե՜ք ստորադասական 3 շաղկապ.

ա. թեև, ու, այլև, որպեսզի, թեկուզ, կամ թե

բ. ոչ... ոչ, մինչ, քան, էլ, ապա թե ոչ, թեպետ
գ. մինչև իսկ, որովհետև, այն էլ, մինչդեռ, և, եթե

191. Ընդգծե՜ք 3 պարզ շաղկապ.

ա. բայց, այսինքն, մինչ, նաև, իսկ, թեկուզ

բ. մինչդեռ, քան, ապա, թեև, որպեսզի, կամ
գ. եթե, այնքան, այլ, թեպետև, որ, մինչև

192. Ընդգծե՜ք 3 բարդ շաղկապ.

ա. այնուամենայնիվ, մինչև, որպեսզի, ինչու, հետևաբա ր, այսինքն

բ. որովհետև, հետևապես, այլապես, այլև, մինչդեռ, ա յսուամենա յնիվ

- 258֊
 Հայոց լեզու

193. Ընդգծե՜ք 5 կրկնագիր շաղկապ.

թե ... թ ե , քան թե, և... և, եթե ոչ, ոչ... ոչ, բայց և այնպես, կա մ... կա մ, թե չէ, է լ... էլ,
հենց որ

194. Ընդգծե՜ք 3 զուգադիր շաղկապ.

ա. ոչ թե... այլ, ոչ... ո՜չ, ոչ միայն... այլև, թե ... թ ե , թեև... սակայն, եթե ոչ
բ. թեև... ա յնուա մենա յնիվ, բա յց և ա յնպ ես, չնայած... սա կա յն, է լ... էլ, քա ն թե,
եթե... ապա
գ. կամ... կա մ, եթե... ուրեմն, թե չէ, թեև... բայց, քա նի որ... ուստի, հենց որ

Համադասական շաղկապներ
Սրանք կապակցում են նախադասության բազմակի անդամներ կամ համադաս
նախադասություններ:

Ըստ նշանակության' լինում են հետևյա լ տեսակների.

• միավորիչ-հավելական' և, ու, էլ, ևս, նաև, այլև, ինչպես և, ինչպես նաև, նույնպես և,
ընդ որում, ըստ որում, ընդսմին, և՜... և, թեն. թե՜, ոչ... ոչ, էլ... էլ, ոչ միայն... այլև,
ինչպես... այնպես էլ, ոչ այնքան... որքան,
• ներհակական (հակադրական) (հ)ապա, իսկ, բայց, սակայն, մինչդեռ, այնինչ,
այլ, ոչ թե... այլ, այլ ոչ թե, թե չէ, (և) ոչ թե, (և) ոչ էլ, ապա թե ոչ, այլապես, բայց և
այնպես, միայն (թե),
• տրոհական կամ, կամ թե, և կամ, կա մ... կա մ, կամ թե չէ, թե,
• բացահայտման' այսինքն, այն է:

Համադասական շա ղկա պ ների մի մասը կապում է թե' նախադասության հա մա ­

դաս անդամներ, թե' համադաս նախադասություններ (և, ու, կամ, նաև, այլ, կամ թե չէ,
ոչ միայն... այլև, ոչ թե... այլ, և՜... և՜, թե՜... թե՜, ո՜չ... ո՜չ):
Համադասական շա ղկապ ների մյուս մասը կա պա կցում է ա ռա վելա պ ես կամ
միայն համադաս նախադասություններ (իսկ, այնինչ, բայց, սակայն, բայց և այնպես
և այլն):

Ծանոթություն 1: Չպետք է շփոթել թե ստորադասական մեկնական շաղկապը (Չգիտեր, թե

ինչ ասի) թ և համադասական տրոհական շաղկապի հետ, որ գործածվում է երկընտրական կա­
պակցություններում Լինել, թե չլինել, այս է խնդիրը: Չգիտեր ծիծաղի, թե լաց լինի: Ուզո՞ւմ
ես, թե՞ ոչ:
Կա նաև համադասական թե-ի միա վորիչ-հավելակա ն տարատեսակը, որից առաջ
ստորակետ չի դրվում Մեծ թե փոքր դուրս էին եկել փողոց: Պարում են աղջիկ թե տղա:

Ծանոթություն 2: Ինչպես... այնպես էլ համադասական շաղկապը չպետք է շփոթել

ստորադասական այնպես... ինչպես շաղկապական բառազույգի հետ:

Ծանոթություն 3: Էլ հավելական շաղկապը, որ հոմանիշ է ևս-ին (Քարերն էլ էին շնչում

գարնան բույրը), տարբեր է էլ ներհակականից, որ հոմանիշ է իսկ-ին (Տարօրինակ տեսք ունի
նա. նիհար, կարճահասակ, վիզն էլ ծուռ):
Էլ համադասական շաղկապները չպետք է շփոթել համանուն սաստկական վերաբերակա­
նի, ժամանակի մակբայի և անորոշ դերանվան հետ: Դրանք տարբերելու համար պետք է

- 259-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

նկատի ունենալ, որ էլ վերաբերականը կարող է փոխարինվել հենց-ով (Հավաքվում էինք

դռան մոտ և խմբովին էլ ներս էինք մտնում) կամ նույնիսկ֊ով (Նորոգած մարագը մատնաչափ
չէր էլ փոխել գյուղի ընդհանուր տեսքը), ժամանակի մակբայը կարող է փոխարինվել այլևս-ով
(Դիլանը գնաց, և այգում էլ ոչ ոք չմնաց), իսկ դերանունը կարող է փոխարինվել ուրիշ-ով (Կան
և հոլանի բազուկներ, և էլ ինչե՜ր չկան ու ի՜նչ ձևեր):

Ստորադասական շաղկապներ

Սրանք բարդ ստորադասական նախադասության ստորադաս (երկրորդական)

նախադասությունը կապակցում են գերադաս (գլխավոր) նախադասությանը:

Ըստ նշանակության լինում են հետևյա լ տեսակների.

• մեկնական որ, թե,
• ժամանակի մինչ(և), մինչև որ, մինչդեռ, հենց (որ), նախքան, թե չէ, քանի (դեռ),
հնէ.
• պ ա յմա նի եթե, թե (որ), միայն (թե), եթե միայն, նայած (թե), եթե... ապա,
եթե... ուրեմն,
• պ ա տ ճա ռի և հիմունքի' որովհետև, քանի որ, թե որ, (նա)մանավանդ որ, քանի
որ... ուրեմն, որովհետև., ուստի, քանի որ... հետևաբար,
• նպատակի որպեսզի, որ, ինչ է թե, թե ինչ է,
• զիջմա ն և հա կա սմա ն թեև, թեկուզ(և), թեպետ(և), չնայած (որ), փոխանակ,
թեև., բայց, թեպետ... սակայն, թեպետ(և)... այնուամենայնիվ, չնայած... այնուհան­
դերձ, չնայած որ... բայց, թեկուզ... բայց (և այնպես),
• հետևանքի հետևաբար, հետևապես, ուստի (և), ուրեմն (և), և ուրեմն, այնպես որ,
• համեմատության քան (թե):

Գրա վոր խոսքում երբեմն գործա ծվում է քանզի ստ որա դա սա կա ն շաղկապը, որ

հնաբանություն է:

Ծանոթություն 1: Թե և որ հոմանիշ շաղկապներից որ-ը հաստատական նշանակություն

ունի, թե-ն առավելապես կասկածական, Ենթադրական (Չէր հավատում, թե իրեն կաջակ­
ցենք: Կարծում էր, թե իրեն զանգողը ես եմ եղել):
Հարցական (հարաբերական) դերանուն պարունակող երկրորդական նախադասությունը
գլխավորին սովորաբար կապվում է թե շաղկապով (Հաստատ գիտեմ, թե նա որտեղ է:
Հարցրո ւ, թե ով է մեզ զանգել)-.

Ծանոթություն 2: Որ շաղկապը բազմիմաստ է. բացի մեկնական և նպատակի նշանակու­

թյուններից կարող է գործածվել նաև ժամանակի (Մութը որ ընկնի, խարույկ կվառենք),
պայմանի (Որ անձրև գա, կտեղափոխվենք քարայր), պատճառի (Շատ ուրախացա, որ
բոլորին ողջ-առողջ տեսա) և այլ նշանակություններով:

Ծանոթություն 3: Հետևանքի շաղկապները, ի տարբերություն մյուս բոլոր ստորադասա­

կան շաղկապների, լինում են գլխավոր նախադասության կազմում (Ուրիշ հյուրանոց չճա րե­
ցինք, ուրեմն բավարարվենք այս մեկով): Դրանք հաճախ լինում են պատճառի և հիմունքի
շաղկապների զուգադրությամբ (Քանի որ բոլորն արդեն ներկա են, ուստի անցնենք մեր
քննարկելիք հարցին): Հետևաբար առանձին կիրառվելիս նույնպես հետևանքի շաղկապները
կարելի է համարել պատճառի և հիմունքի շաղկապներ զուգադրության առաջին մասի
զեղչումով:

- 260-
 Հայոց լեզու

Ի դեպ, հետևանքի շաղկապները (հետևաբար, հետևապես, ուստի, ուրեմն) որոշ լեզվա­

բաններ պայմանականորեն համարում են համադասական նշելով, սակայն, դրանց միջան­
կյալ, երկակի բնույթը (միաժամանակ թե համադասական, թե' ստորադասական):

Ծանոթություն 4: Որ, ինչ շաղկապները համանուն շաղկապական բառերից (հարաբերա­

կան դերանուններից) տարբերակվում են հետևյալ կերպ.
• որ֊ը պետք է փ որձել համաձայնեցնել երկրորդական նախադասության ստորոգյալի
հետ: Եթե համաձայնեց ստացավ հոդ կամ հոգնակի դարձավ, ուրեմն հարաբերական դերա­
նուն (շաղկապական բառ) է: Օրինակ. Այո , սկսվեց մեծ ու ահռելի պատերազմ, որ ընդգրկել է
գրեթե ողջ հողագունդը: > ....որն ընդգրկել է....: Շուտով վերադարձան այն պատվիրակները,
որ գնացել էին բանակցելու թշնամի զորապետի հետ: > ....որոնք գնացել էին....: Հակառակ
դեպքում (երբ չհամաձայնեց ստորոգյալի հետ հոդ չստացավ, հոգնակի չդարձավ) այդ որ֊ը
շաղկապ է: Օրինակ. Այդ դիպվածը խանգարեց, որ նա սրընթաց գրոհ սկսի:
• ինչ՜ը եթե նախադասության անդամ չէ, ապա ժամանակի շաղկապ է, այլ ոչ թե դերանուն:
Օրինակ. Այն օրվանից, ինչ աղջիկը հիվանդացել էր, նրա մոտ էր գալիս դայակը: Բացի այդ,
ինչ դերանվանը կարող է հարադրվել որ թարմատար (ինքնուրույն նշանակությունից զրկված)
շաղկապը: Օրինակ. Այո, դա հենց այն է, ինչ (որ) արքան է կամեցել:

Ծանոթություն 5: Մեկնական թե-ն պետք է տարբերել պայմանի թե֊ից (որ կարոդ է

ստանալ թարմատար որ և փոխարինվել եթե-ով) և համադասական թե֊ից (որը մեծ մասամբ
կապակցում է բառերով արտահայտված բազմակի անդամներ). Դե] հիմա ասա] թե ով էր նա:
Թե (որ) իմանամ, կասեմ: Մեծ թե փոքր սիրով կարդում են Թումանյանի հեքիաթները:
Ծանոթություն 6: Ի տարբերություն որպեսզի֊ի որ շաղկապով չի կարող սկսվել նպատակի
պարագա երկրորդական նախադասությունը, եթե առաջադաս է (Որպեսզի գամ, պետք է ինձ
հրավիրեք) կամ միջադաս դիրքում հաջորդում է ենթակային կամ խնդրին (Գաղթականները,
որպեսզի չթրջվեին, մտան քարանձավ): Երկրորդական նախադասության վերջադաս
դիրքերում որ՜ն ու որպեսզի-ն իրար ազատ փոխարինում են. Գալու է, որ(պեսզի) մեզ օգնի:
Միջադաս դիրքում նույնպես փոխարինում են իրար, եթե հաջորդում են պարագային. Արամը
շշուկով, որ(պեսզի) չզարթնեցնի քնածներին, հարցրեց ժամը:
Ծանոթություն 7: Մինչ(և), նախքան, փոխանակ, նայած, չնայած շաղկապները պետք է
տարբերել համանուն կապերից և կապական բառերից: Տարբերությունն այն է, որ շաղկապնե­
րը կապակցում են նախադասություններ, որոնց մեջ կա ստորոգյալ, իսկ կապերը կապակցում
են բառերով կամ բառակապակցություններով արտահայտված անդամներ. Գոիծ արա, մինչև
գամ: Գործ արա մինչև գալս: Ամբողջ օրը զվարճանում է, փոխանակ պարապի: Ամբողջ օրը
զվարճանում է փոխանակ պարապելու:
Ծանոթություն 8: Միայն (թե) պայմանի շաղկապը (Ամեն ինչ կպատմեմ, միայն ոչ մեկի
չասես) պետք է տարբերել
• համանուն համադասական (ներհակական) շաղկապից (Նա էլ գիտի ռուսերեն, միայն թե
վատ),
•միայն վերաբերականից, որը թե թարմատար չի ստանում և նախադասության մեջ կարող
է լինել տարբեր դիրքերում (Այս ամենը անում եմ քեզ համար միայն: Մոռացել եմ մանրամաս-
ները, սակայն հիշում եմ միայն աչքերը: Բոլոր մասնակիցները ժամանել են, միայն մեկը
ուշանում է):
Ծանոթություն 9: Թե չէ ժամանակի շաղկապը լինում է երկրորդական նախադասության
վերջում: Այդ պատճառով էլ թե չէ-ով երկրորդականները գլխավորի նկատմամբ լինում են
առաջադաս, երբեմն էլ միջադաս (Հրացան արձակես թե չէ, իսկույն կհարձակվեն: Ես ու
Մնացը, զանգը տվեց թե չէ, վազեցինք ճաշարան):
Հենց իր դիրքով էլ ստորադասական թե չէ ժամանակի շաղկապը տարբերվում է համադա­
սական թե չէ ներհակական շաղկապից, որը լինում է երկրորդ բաղադրիչ նախադասության
սկզբում. Կարգի ն սովորիր, թե չէ դուրս կմնաս համալսարանից:

- 261֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Սրանց հետ կարող է շփոթվել նաև թե չէ նախադասությունը, որը երկու կողմից տրոհվում է.
Չգիտեմ աղջիկը ժպտաց, թե չէ, բայց ինձ այդպես թվաց:
Ծանոթություն 10: Մինչդեռ ժամանակի ստորադասական շաղկապը (Մինչդեռ մենք խոս­
քով էինք ընկած, նրանք իրենց գործն արդեն սկսել էին) պետք է տարբերել համանուն ներհա­
կական համադասական շաղկապից (Ես փորձում էի հրաժարվել, մինչդեռ պարտավոր էի
մեկնել): Տարբերությունն այն է, որ առաջինով սկսվող նախադասությունը սովորաբար լինում է
առաջադաս, երկրորդով սկսվողը վերջադաս:

Ծանոթություն 11: Եթե... ապա պայմանի ստորադասական շաղկապը (Եթե նյարդեր!]

ամուր են, ապա կարելի է դիտել այս շարժանկարը) պետք է տարբերել համանուն հակադրա­
կան համադասական շաղկապից (Նրա ծնողները իրարից շատ տարբեր էին. եթե հայրը
ինքնիշխան էր, խստաբարո ու զուսպ, ապա մայրը հեզ էր ու սիրառատ): Տարբերությունն այն
է, որ առաջին դեպքում բարդ նախադասությունը կարելի է փոխակերպել դերբայական դարձ­
վածով պարզ նախադասության (Նյարդերդ ամուր լինելու դեպքում կարելի է դիտել այս շար­
ժանկարը), իսկ երկրորդ դեպքում ոչ:

Ստ որա դասա կա ն շա ղկապ ները կա րող են զեղչվել: Որ, թե, եթե, ինչ շաղկապների
զեղչման դեպքում գլխ ա վոր և երկրորդա կա ն նախադասությունների միջև բութ է
դրվում' անկախ դրանց շա րադասությունից: Օրինա կ. Չգիտեմ ինչ ասեմ: Որևէ պայ­
ման խախտեմ պայմանագիրը կդադարեցվի: (Շա ղկա պ ի զեղջմա ն մասին տես նաև
«Շա րա հյուսություն» բաժնում' Էջ 413):

Շաղկապական բառեր
Հա ճա խ ստ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ի դեր են կա տարում այլ խոսքի մասերի պատ­
կանող մի շա րք բառեր:
Դրանք նախ հա րա բերակա ն դերանուններն Են (ով, ինչ, որ, քանի, որքան,
ինչքան, որչափ, որերորդ, քանիերորդ, ինչպիսի, որպիսի, որտեղ, ուր, երր, ինչպես)
ուղիղ և թեք ձևերով, երբեմն որ կամ էլ թարմատար (հա վելադիր) բառի հարադրու-
թյամբ (ով որ, ինչ որ, ինչպես որ, երր որ, ով էլ, ինչ էլ, երբ էլ, որքան էլ և այլն) և
հա ճա խ հա րա բերյա լի զուգադրությամբ (Գնա այնտեղ, ուր սիրտդ ուզում է: Այնքան
կերա, ինչքան կարող էի: Ինչին էլ ձեռք տար, կանաչում էր):
Ի տարբերություն շա ղկա պ ի' հա րա բերա կա ն դերանունը սպ ա սա րկու բառ չէ և լի­
նում է նախադասության անդամ:
Հա րա բերա կա ն դերանունները, ինչպես նշվեց, կա րող են զուգա դրա կա ն կապակ­
ցություններ կա զմել գլխ ա վոր նախադասության մեջ գտ նվող այն ցուցակա ն դերա­
նունների հետ (նա, այն, այնպիսի, այնքան, այնպես, այնչափ, այնտեղ և այլն), որոնք
ձևա կա նորեն կա տարում են նույն պա շտոնը, ինչ ունի երկրորդա կա ն նախադասու­
թյունը (ՈրքաՕ մութը՛ սև, այնքան ես' համառ: Ես որոնում եմ նրանց, որ զրկված,
թշվառ են ու խենթ):

Ստ որա դասա կա ն շա ղկապ ի դեր կա րող են կա տ ա րել նաև ասես, կարծես երկբա­
յական և միայն սահմա նա փա կման վերա բերա կա նները երբեմն թե շաղկապի հա­
րադրությամբ (ասես թե, կարծես թե, միայն թե), եթե երկրորդա կա ն նախադասության
սկզբում են: Սրանք կատարում են ձևի և նմանության շա ղկա պ ի դեր Կեսօրին երկին­
քը մթագնեց, ասես երեկոյան աղջամուղջն էր սկսվում: Կպատմեմ, միայն չզարմա­
նաս: Ասես, կարծես շա ղկապ ա կա ն բա ռերը գլխ ա վոր նախադասության մեջ ունե­

- 262-
 Հայոց լեզու

նամ են (կամ կա րելի է վերականգնել) այնպես կամ այնքան հա րա բերյա լը (Լուսնյա­

կի տակ ձյունը փայլփլում էր (այնպես), ասես սպիտակ մարմար էր):
Հաճախ ստ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ի դեր են կատարում գիջա կա ն այնուամենայ­
նիվ, այնուամենայնիվ, այսուհանդերձ, այնուհանդերձ, համենայն դեպս վերա բերա ­
կանները թեև (երբեմն էլ թեպետ, չնայած, որքան էլ) շա ղկա պ ի զուգադրությամբ
Թեև հույս չունեի, համենայն դեպս նորից փորձեցի: Այնուամենայնիվ համաձայնեցի,
թեև կասկածում էի:
Որպես ստորա դա սակա ն շա ղկա պ երբեմն գործա ծվում է չէ* որ գնա հա տ ողա կա ն
վերաբերականը Նա մեզ կօգնի, չէ՞ որ մեր բարեկամն է:
Վերաբերականով ա րտ ա հա յտ վա ծ շա ղկա պ ա կա ն բառը նախադասության ան­
դամ չի լինում և միա ժա մա նա կ կատարում է վերա բերա կա նի ղեր:

Շաղկապական բա ռերից ա ռա ջ նույնպես դրվում է ստորակետ:

Շաղկապական բա ռերից գեղչվել կա րող է միայն երր—ը ա ռա ջա դա ս դիրքում.

(Երբ) Մեծ դասամիջոցը սկսվի քո բոլոր հարցերով կմոտենաս ինձ:

Շաղկապի կիրառությունները
Երբեմն սակայն շա ղկա պ ը վերա բերա կա նի նշանակություն է ստանում, երբ
լինում է միջաղաս դիրքում և ստ որա կետ երով տրոհվում է որպես միջա նկյա լ բառ
Բոլորին հրավիրատոմս էր ուղարկվել: Խնամիներից ոչ ոք, սակայն, հրավերքին
չմասնակցեց:
(Հ)ապա բառը մերթ մակբայ է (Եկավ Արամը, ապա ժամանեցին մյուսները), մերթ
շաղկապ (Դու կփրկվես, ապա ե՞ս ինչ ճար գտնեմ), մերթ վերաբերա կա ն (Ապա, քեզ
տեսնեմ, տղաս):
Որ շաղկապը չպետք է շփ ոթել որ չտ րոհվող վերա բերա կա նի հետ (Դու այս գիրքը
չէիր կարդացե՞լ որ):

Շաղկապի հետ չպետք է շփ ոթել որ, էլ, թե թարմատար (հա վելադիր) բառերը,
որոնք կարող են կցվել զա նազան շա ղկա պ ա կա ն բա ռերի (ով որ, ուր որ, ինչ էլ, երբ
էլ), շաղկապների (նայած թե, կարծես թե, ասես թե, միայն թե, քան թե, ապա թե, հենց
որ, մինչև որ, մանավանդ որ), չափի մակբայների (համարյա թե, էլի թե), վերա բերա ­
կանների (գուցե թե, երևի թե, իբրև թե, չլինի՞ թե, երանի թե, ահա թե, այ թե և այլն)
առանց որևէ իմաստ ա վելա ցնելու: Թ ա րմա տ ա ր բա ռերը համանուն շա ղկա պ ներից
տարբերվում են նրանով, որ ա զատ և անկորուստ կա րող են վերանալ:
Հենց այս հանգամանքն էլ օգնում է մի շա րք շա ղկա պ ներ տ ա րբերա կելու հա մա ­
նուն այլ խոսքի մա սերից, շա ղկապ ին կա րելի է ա վելա ցնել թարմատար բառ: Օ ր ի ­
նակ. Հենց դու ես նա, ով մեզ պ ետք է [վերաբերական]: Հենց (որ) դու գաս, հանդեսը
կսկսենք [շաղկապ]:

Վ ա րժութ յուններ

195. Ո*ր նախադասության մեջ է ընդգծվածը շաղկապական թառ:

ա.
1. Ամեն մարդ ա շխատում է այնպես, ինչպես կարողանում է:
2. Ինչպե՞ս, մի՞թե նա դեռ չի վերա դա րձել:

- 263-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Բ-
1. Ինչպե՞ս կա րելի է լռել' տ եսնելով այդ ամենը:
2. Ինչպես անհաս փ ա ռքի ճա մփ ա ես իմ Մասիս սա րն եմ սիրում:
Գ
1. Արեցին այնպես, ինչպես պ ա տ վիրվա ծ էր:
2. Վիրա հա տությունից հետո ինչպե՞ս է զգում իրեն հիվանդը:
Գ
1. Ինչպես փոթորիկ սա ստիկ սրընթաց, Գյուղից սլա ցա ն մի խումբ կտրիճներ:
2. Ինչպե՜ս կուզեմ' վիշտս թաղեմ ծովի մռայլ խորքերում:
ե.
1. Այլ էին Վահանի ծրա գրերը:
2. Մեր փ նտրա ծը դա չէր, այլ այն, ինչի մասին ոչ ոք մտ ա ծել անգամ չէր կարող:

196. Փակագծերում տրված թառերից ընդգծեք տվյալ նախադասությանը համա-

պատասխանողը:
ա. Ես պնդում եմ, (որ, թե) նախ ա գիծը պ ա տ րա ստ է քննարկման:
թ. Դա սա սենյա կում ա նտ անելի շո գ էր, (կարծես, կարծեմ) շոգեբա ղնիքում էինք:
գ. Դա ոչ թե պ այքար էր իշխանության համար, (այլև, այլ) խ ա բվա ծ ժողովրդի
զա յրա լից ընդվզում:
դ. Միա միտս կա րծում էի, (որ, թե) պ ա տ րա ստ եմ քննությանը, բայց չարաչար
սխալվեցի:
ե. Կա րդա ցել եմ Բա կունցի ոչ միայն պ ա տ մվա ծքները, (այլև, այլ) նաև անա­
վարտ վեպերը:
զ. Մաղթում եմ, (որ, որպեսզի) շուտ ա պ ա քինվեք և ա յսուհետ միշտ ա ռողջ լինեք:
Է. (Որպեսզի, որ) նա մեգ հովանավորի, մենք շատ պ ետ ք է սիրա շա հենք ու գովեր-
գենք նրան:

- 264-
 Հայոց լեզու

ՎԵՐԱԲԵՐԱԿԱՆ

Խոսողի դատողական վերաբերմունքն արտահայտող և նախադասությունը կամ

նրա որևէ անդամը երանգավորող կամ շեշտող բառը կոչվում է վերաբերական:
Օրինակ' հենց, անշուշտ, գուցե, նամանավանդ:
Որևէ հարցի չի պատասխանում:
Նախադասության անդամ չի լինում:
Չի ծևավտխվում:
Խոսքիմասային հա տուկ (բնորոշ) ձև չունի:

Վերաբերականի տեսակները
Ըստ իրենց ա րտ ա հա յտ ա ծ վերա բերմունքի բնույթի' վերա բերա կա նները լինում
են.
1. հաստատական, արտահայտում են հաստատական, դրական վերաբերմունք'
այո, անխոս, անկասկած, անշուշտ, անպայման, անպատճառ, անտարակույս,
առանց այլևայլության, արդարև, բնականաբար, իհարկե, ինչ ասել կուզի, ինչ խոսք
(որ), ինչպես չէ, ինչու չէ, իսկապես (որ), իրավ (որ), իրավամբ, իրոք (որ), հավաստ­
յավ, հարկավ, հիրավի, ճիշտ որ, ճշմարիտ (որ),
2. ժխտական, գործածվում են առավելապես ժխտական նախադասության մեջ և
շեշտում ժխտական, բացասական վերաբերմունքը' ոչ, չէ՛, բնավ, ամենևին, քա՜վ
Փցհ.
3. երկբայական, արտահայտում են ենթադրություն, կասկած կամ թերահավատ
հարցում գործողության կամ եղելության հավանական լինելու վերաբերյալ' ասես,
արդյոք, գուցե, դժվար թե, երևի (թե), ըստ երևույթին, թերևս, իբր (թե), իբրև (թե),
ինչպես երևում է, կարծեմ (թե), կարծես (թե), կարժեք (թե), կարող է պատահել (որ),
հազիվ թե, հավանաբար, հնարավոր է, հո, միգուցե, մի՞թե, ով գիտի, որ, չլինի՞ (թե),
տեսնես,
4. գնահատողական, արտահայտում են ուրախություն, հավանություն կամ ափսո­
սանքի, զղջման, կարեկցական վերաբերմունք' ախր, ավա՜ղ, ափսո՜ս, բարեբախ­
տաբար, դժբախտաբար, ի՞նչ արած, չէ՞ որ, տարաբախտաբար, ցավոք, ցավոք
սրտի,
5. սաստկական, ընդգծում, շեշտում են նախադասության որևէ անդամի նշանա­
կությունը' այն էլ, անգամ, ևեթ, էլ, իսկ, իսկ և իսկ, հենց, մանավանդ, մինչև անգամ,
մինչև իսկ, նամանավանդ, նույնիսկ, հատկապես, մասնավորապես, ընդ որում,
առավել ևս,
6. սահմանափակման, մասնավորում, առանձնացնում, սահմանագծում են

- 265-
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

նախադասության որևէ անդամի նշանակությունը' գեթ, գոնե, թեկուզ, լոկ, միայն,

միմիայն, սոսկ,
7. կամային, արտահայտում են խրախուսական, հորդորական վերաբերմունք
կամ խնդրանք' արի, դե, եկ, եկեք, թող, (հ)ապա, մի, դեհ,
8. բաղձանքի- արտահայտում են ըղձական վերաբերմունք' երանի (թե), երնեկ
(թե), ուր է թե,
9. զիջական, արտահայտում են վերապահումով համաձայնություն' այնուամե­
նայնիվ, այնուհանդերձ, այսուամենայնիվ, այսուհանդերձ, ինչ որ է, ինչ էլ լինի, ինչ
ոպում է լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչևէ, ինչևիցե, համենայն դեպս, ճիշտ է, մեկ է,
միևնույնն է,
10. անջատական, առանձնացնում կամ հակադրում են խոսքի որևէ հատված
իբրև նախորդի լրացում' ընդհակառակն, հակառակը, ի դեպ, ի միջի այլոց,
11. մեկնական, մատնանշում են, թե խոսքի տվյալ հատվածը նախորդի բացատ­
րությունն է, լուսաբանումը կամ ճշգրտումը' արդ, այսպիսով, մի խոսքով, ավելի
ճիշտ, ասենք, դիցուք, այսպես ասած,
12. ցուցական, ուշադրություն են հրավիրում նախադասության կամ նրա որևէ
անդամի վրա' ահա, ահավասիկ, այ:

Մի՞թե, չլինի* (թե), չէ* որ, ի՞նչ արած, ինչպե՞ս չէ վերա բերա կա նները միշտ գրվում
են հա րցա կա ն նշանով, իսկ այո', ոչ, չէ', ա'յ, դեն վերա բերա կա նները շեշտով:

Վ երա բերա կա ն ն երի մեծ մասը կա րող է գործա ծվել իբրև պատասխան
բա ռ-նա խ ադա սություն: Օրինա կ.
- Քվեարկության գնացե՜լ ես:
- Անշուշտ:
- Որևէ մեկի ընտրե՞լ ես:
֊Ո՛չ:
֊ Ք ո կարծիքով ընտրությունը կկայանա՞:
- Թերևս:
Երանի (երնեկ), ափսոս, ավաղ, ահա, ահավասիկ, այ, ոչ վերաբերականները
կա րող են լինել միակազմ նախադասության գերա դա ս անդամ. Երանի՜ մեր միամիտ
պապերին: Ավա՜ղ անցած փառքիս: Ափսո՜ս էդ ծով աչքերին: Ահա քո տոմսը:
Ահավասիկ իմ տունը: Այ քեզ փորձանք: Ոչ բռնությանը:
Հա ճա խ որպես վերա բերա կա ն գործա ծվում են նաև մի շա րք այլ բա ռաձևեր ու
կա պակցություններ ասենք թե, հասկանալի է (որ), հաճելի է (որ), ցանկալի է (որ),
կհավատա՞ս (որ), ասում են (թե), ասվում է (որ), նշվում է (որ), հայտնի է (որ),
հաստատ, էլ դու սուս, հարց չկա, ոչ մի խնդիր, բայց և այնպես, չի կարող պատահել
(որ), ինչ ուզում է լինի, ինչ էլ լինի, ինչ գնով էլ լինի, առանց այլևայլության, արի ու
տես (որ), օրինակի համար և այլն:

Վ ա րժ ութ յուններ

197. Ընդգծե'ք վերաբերմունք նշանակող 3 բառ.

ա. հանդերձ, հարկավ, ներքո, միգուցե, նման, իբր
բ. շուրջը, ցա վոք, ինչպես, նույնիսկ, հենց, առայժմ

- 266-
 Հայոց լեզու

198. Ընդգծե՛ք 5 վերաբերական.

ա. առջև, իսկա պ ես որ, փոխարեն, իբր թե, ինչպիսի, թերևս, միմյանց, ասես,
առթիվ, հապա
բ. չլինի՞, զատ, օգտ ին, դժվար թե, ամբողջ, բնավ, գուցե, դիմաց, մանավանդ,
թեկուզ, մեկմեկու
գ. համար, իրոք որ, յուրաքանչյուր, երևի թե, ա նպ ա տ ճա ռ, մասին, իրար,
նույնիսկ, գոնե, հետ

199. Ո՞ր նախադասության մեջ է ընդգծվածը վերաբերական:

ա.
1. Թող հիշեն նոքա, որ կամքս բռնի երբեք չի ցնդի, երբեք չի մեռնի:
2. Փոքրիկի ձեռքը թող, որ նա սովորի ինքնուրույն քա յլել:
P•
1. Հանդեսին թող մասնակցեն բոլորը և, ցանկալի է, դիմակներով:
2. Հանդեսին բոլորի մասնակցությունն էլ ցանկալի է:
Գ-
1. Հաստատ նա խնամիական կա պեր ունի մեր գործա րա նի տ նօրենի հետ:
2. Աշխարհում հաստատ ոչինչ չկա, այս տիեզերքն անգամ անցողիկ է:

Գ
1. Ամենասառնարյուն մարդն իսկ չէր դիմանա այդ ցնցող տեսարանին:
2. Իսկ ես, ի տարբերություն քեզ, գիտեմ, թե ինչպես են պ ա տրա ստում այդ
աղցանը:
ե.
1. Իմ ու քո ա սա ծները վերջին հա շվով միևնույնն են:
2. Որքան էլ բա ցա տ րեմ, դու, միևնույնն է, ինձ չես հասկանա:

200. Ընդգծեք հաստատական և ժխտական 5 վերաբերական.

ա. անշուշտ, ցա վոք, իսկա պ ես, մանավանդ, ա նկա սկած, թեկուզ, հապա, իրոք,
ո՛չ, գուցե
բ. նույնիսկ, իհարկե, արդարև, չէ՞ որ, գեթ, իրավամբ, անպայման, կարծես, չէ՛,
երանի՜
գ. հարկավ, ափսո՜ս, դե, հիրավի, այո՛, հենց, գոնե, ա նպ ա տ ճա ռ, թերևս, բնավ

201. Ընդգծե՜ք երկբայական (կասկած, ենթադրություն արտահայտող) 5 վերաբե­

րական.

ա. մինչև իսկ, երևի, իրոք, թերևս, գուցե, դժբա խտա բա ր, կա րծես, միայն, մի՞թե,
երնե՜կ
բ. ասես, գեթ, արդյոք, իբր, ի՞նչ արած, հո, նամանավանդ, հապա, դժվար թե,
արդարև
գ. ախր, միգուցե, կարծեմ, լոկ, դե, չլինի՞ թե, անգամ, հա զիվ թե, հարկավ, ըստ
երևույթին

- 267 ֊ -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

202. Ընդգծե՛ք գնահատողական (ուրախություն, ափսոսանք արտահայտող) 3

վերաբերական.

ա. ափսո՜ս, երևի, ցա վոք, անպայման, բա րեբա խ տ ա բա ր, թող

բ. միմիայն, դժբա խտա բա ր, բնավ, համարյա, ախր, չէ* որ
գ. տա րա բա խ տ ա բա ր, իբր, ի՞նչ արած, չէ՜, հենց, ցա վոք սրտի

203. Ընդգծե՛ք սաստկական 3 վերաբերական.

ա. մանավանդ, չէ՞ որ, անգամ, կա րծես, մինչև իսկ, իրավամբ

բ. ո չ, նույնիսկ, արդյոք, մինչև անգամ, նամանավանդ, հապա
գ. ևեթ, համարյա, հենց, ա նպ ա տ ճա ռ, միայն թե, իսկ և իսկ

204. Ընդգծե՛՛ք սահմանափակման 3 վերաբերական.

ա. մինչև իսկ, թեկուզ, սոսկ, կարծեմ, միայն, անպայման

բ. գեթ, իսկապես, լոկ, հա զիվ թե, միմիայն, բա րեբա խ տ ա բա ր
գ. հիրավի, գոնե, միայն թե, ըստ երևույթին, դե, սոսկ

205. Ընդգծե՛ք կամային (հորդոր, խնդրանք, ցանկություն արտահայտող) 3

վերաբերական.

ա. մի՞թե, երանի՜, հապա, լոկ, դե, ա նպ ա տ ճա ռ

բ. մի, իսկ և իսկ, թող, ա յո , չլինի՞ թե, երնե՜կ

Վերաբերականի կազմությունը
Որպես վերա բերա կա ն գործա ծվող բառերն ըստ կազմության լինում են'
• պարզ (արմատական) այո, ոչ , հո, իբր, անգամ, հենց, դե, ապա, ահա,
• բաղադրյալ:
Բա ղա դրյա լ վերաբերա կա նները լինում են'
• ածանցավոր անշուշտ, անկասկած, անպատճառ, անտարակույս, միայն, իսկա­
պես, հավանաբար,
• բարդ թեկուզ, թերևս, միգուցե, մի՞թե, ինչևէ, նույնիսկ, չէ՞ որ,
• բարդ ածանցավոր' միմիայն, ըստ երևույթին, այնուամենայնիվ, բարեբախտաբար:

Վերա բերա կա նների մի մասը նախկին անվանական կամ բայական բառակա­

պակցություններ են մինչև իսկ, իրոք որ, մինչև անգամ, ինչ խոսք, ինչ է թե, կարծես
թե, ինչպե՞ս չէ, ճիշտ է, ուր է թե, ինչ էլ լինի, ինչպես երևում է, ինչ ոպում է լինի, ինչ
գնով էլ լինի, ինչ ասել կուզի:
Մի շա րք վերա բերա կա ններ գրա բարյա ն կամ ժա մա նա կա կից հայերեն հոլո­
վա ձևեր կամ ժա մա նա կա ձևեր են իհարկե, հարկավ, արդարև, իրավ, իրոք, կարծեմ,
կարծես, ասես, գուցե, չլինի՞, երևի, ցավոք, արդյոք, թող:

Քա նի որ մի շա րք վերաբերա կա ններ իմաստափոխությամբ ա ռա ջա ցել են այլ

խոսքի մասերից, հետևաբա ր որոշ բառեր խոսքում հանդիպում են մերթ որպես
վերաբերական, մերթ որպես

- 268-
 Հայոց լեզու

• մակբայ առանձնապես, մասնավորապես, հատկապես, դժբախտաբար, հավա­

նաբար, ամենևին, ապա,
• շաղկապ' իսկ, հենց, (հ)ապա, որ,
• թվական կամ դերանուն մի,
• դիմավոր բայ' թող, ասես, կարծես, կարծեմ, չլինի՞:
Դրանք վերաբերա կա ն են, եթե նախադասության անդամ չեն, մեկ այլ խոսքի
մասին բնորոշ պաշտոն չեն կատարում, հա րց չեն ստանում: Օ րինա կ. Հենց դո՞ւ
պիտի սխալվեիր: Մասնավորապես, ես առաջին անգամ եմ լսում այդ մասին: Դու,
կարծես, նրան ճանաչեցիր: Հապա մի կրկնիր, տեսնեմ հասկացե՞լ ես: Չլինի՞ նա
հիվանդ է: Դրա մասին չգիտեի՞ր որ:
Նույն բա ռերը հետևյա լ դեպքերում ա յլ խոսքի մաս են. Հենց դու գաս, ես կգնամ
(շաղկապ): Այդ հարցը մենք կքննարկենք մասնավորապես (ձևի մակբայ): Ինչ էլ որ
կարծես, սխալված կլինես (դիմավոր բայ): Մի բան ասեմ, չզարմանաք (անորոշ
դերանուն): Հանկարծ նա հիվանդ չլինի՞ (դիմավոր բայ): Որ հանդիպեմ, կհաղորդեմ
ասածներդ (շաղկապ):
Ծանոթություն: Ցուցական ա յ վերաբերականը ( Ա յ ս ա էր ի մ ո ւ զ ա ծ ը ) չպետք է շփոթել
կոչական ա ՛յ ձայնարկության հետ ( Ա յ տ ղ ա , ի ՞ ն չ ե ս ա ն ո ւ մ ) : Տարբերությունն այն է, որ
վերաբերական ա յ - ը կարող է փոխարինվել ա հ ա - ով ( Ա հ ա ս ա էր ի մ ո ւ զ ա ծ ը ) : Կ ա ն ա և ա ՜յ
զ գ ա ց ա կ ա ն ձ ա յն ա ր կ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , ո ր ը տ ր ո հ վ ո ւ մ է (Ա՜յ, ց ա վ ո ւ մ է, մ ի 'խ փ ի ր ) :

Վարժություններ

206. Ընդգծեք 3 պարզ վերաբերական.

ա. հենց, նույնիսկ, հիրավի, սոսկ, հա վաստյա վ, ասես

բ. արդարև, գուցե, իրավամբ, արդ, գեթ, ինչևէ

207. Ընդգծեք 3 ածանցավոր վերաբերական.

ա. անշուշտ, այնուհանդերձ, անգամ, բնականաբար, իսկապես, ա յսպ իսով

բ. ահա, միայն, ա յսուհա նդերձ, անպայման, դժբա խտա բա ր, ավաղ

208. Ընդգծե՜ք 3 բարդ վերաբերական.

ա. թերևս, ա նկա սկած, չէ՞ որ, բնավ, միգուցե, ասենք

բ. ինչևիցե, հարկավ, գոնե, թեկուզ, ա նպ ա տ ճա ռ, մի՞թե

209. Ընդգծե՜ք 3 բարդ ածանցավոր վերաբերական.

ա. բա րեբա խտ աբա ր, տա րա բա խ տ ա բա ր, արդյոք, այսուամենայնիվ, ինչու չէ,

նամանավանդ
բ. միմիայն, մանավանդ, անտ արա կույս, այնուամենայնիվ, ըստ երևույթին, ցա վոք

Վերաբերականի տրոհումը
Վերաբերականները լինում են տ րոհվող և չտրոհվող:

Նախադասության մեկ անդամի նշանակությունը եղանակավորող վերաբերական­

ները չեն տրոհվում' Գոնե դու ասա: Երանի՜ ամեն ինչ իմանայի: Հենց դա էի ուզում:

- 269֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Ամբողջ նախադասության իմաստը եղա նա կա վորող վերա բերա կա նները մեծ

մասամբ տրոհվում են' իբրև միջա նկյա լ բառեր' Նա, անշուշտ, կկատա րի խոստումը:
Դե, գնացինք: Ի դեպ, ես այդ մասին գիտեի:

Տ րոհվող վերաբերա կա նները նախադասությունից մեծ մասամբ ա նջա տվում են

ստորակետ(եր)ով:

Սովորաբար տրոհվում են նախադասությունը երա նգա վորող հետ ևյա լ վերաբե­

րականները.
• հա ստ ա տ ա կա ն' այո, անշուշտ, անկասկած, անպատճառ, անտարակույս,
առանց այլևայլության, արդարև, բնականաբար, իհարկե, ինչ ասել կուզի, ինչ խոսք,
ինչպես չէ, ինչու չէ, իսկապես (որ), իրավ որ, իրավամբ, իրոք (որ), հավաստյավ, հար­
կավ, հիրավի (երբեմն էլ' անպայման):
• ժխտական ոչ, չէ՜, բնավ, ամենևին, քա՜վ լիցի,
• երկբայական (ենթադրություն ա րտահա յտող)' ըստ երևույթին, ինչպես երևում է,
• գնա հա տ ողա կա ն (ափսոսանք, ուրախություն ա րտահա յտող)' ափսո՜ս, ավա՜ղ,
ի՞նչ արած, ցավոք, ցավոք սրտի (երբեմն էլ' ախր, բարեբախտաբար, դժբախտա­
բար, տարաբախտաբար),
• կամային դե, դեհ, (հ)ապա,
• գիջա կա ն' այնուամենայնիվ, այնուհանդերձ, այսուամենայնիվ, այսուհանդերձ,
ինչ որ է, ինչ էլ լինի, ինչ ուզում է լինի, ինչ գնով էլ լինի, ինչևէ, ինչևիցե, համենայն
դեպս, ճիշտ է, մեկ է, միևնույնն է,
• ա նջա տա կա ն' ընդհակառակն, ի դեպ, ի միջի այլոց,
• մեկնական' արդ, այսպիսով (երբեմն էլ այսպես ասած):

Մեկնական որոշ վերա բերա կա ններ սկզբից տրոհվում են ստ որա կետ ով, վերջից
բութով մի խոսքով, ասենք, ավելի ճիշտ (երբեմն էլ' այսպես ասած): Օրինակ.
Կվերադառնամ մի քանի օրից, ավելի ճիշտ' մեկ շաբաթից:

Մյուս վերաբերա կա նները, երա նգա վորելով նախադասության մեկ անդամի, չեն
տրոհվում: Դրանք են'
• հա ստա տա կա ն անպայման (երբեմն էլ' անշուշտ, անկասկած, անտարակույս,
արդարև, իհարկե, իսկապես, իրավամբ, իրոք, հարկավ, հիրավի),
• երկբայական' ասես, արդյոք, գուցե, դժվար թե, երևի (թե), թերևս, իբր (թե), իբրև
(թե), կարծեմ (թե), կարծես (թե), կարոդ է պատահել (որ), հազիվ թե, հավանաբար,
հնարավոր է, հո, միգուցե, մի՞թե, չլինի՞ (թե),
• սա ստկա կա ն' անգամ, ևեթ, իսկ, իսկ և իսկ, հենց, մանավանդ, մինչև անգամ,
մինչև իսկ, նամանավանդ, նույնիսկ,
• սահմա նա փա կման' գեթ, գոնե, թեկուզ, լոկ, միայն (թե), միմիայն, սոսկ,
• կամային արի, եկ, եկեք, թող, մի,
• բա ղձա նքի երանի (թե), երնեկ (թե), ուր է թե,
• ցուցակա ն ահա, ահավասիկ, այ:

Սաստկական այն էլ վերաբերա կա նը (երբեմն էլ' մանավանդ, նամանավանդ,

անգամ, մինչև անգամ, մինչև իսկ, նույնիսկ) ստ որա կետ ով է տրոհվում միայն
սկզբից:

- 270֊
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

210. Ո՜ր նախադասություններում տրոհվող վերաբերական կա (նախադասու­

թյունները կետադրված չեն):

ա. Այսօրվա մեր հյուրը անշուշտ բոլորիդ ք ա ջ ծանոթ է:

բ. Տանը երևի արդեն ինծ են սպասում:
գ. Ես քեզ ցավոք սրտի ոչնչով օգն ել չեմ կարող:
դ. Նա ծանր էր և կարծես ձուլվա ծ էր ծանր մետաղից:
ե. ժամին մի' նայիր մենք միևնույնն է մեկնելու ենք:
զ. Ցուցարարներն իրոք կողոպ տ ել էին մի նպ ա րա վա ճա ռի կրպակ:

211. Քանի՜ նախադասության մեջ տրոհվող վերաբերական կա (նախադասու­

թյունները կետադրված չեն):

ա. Ահա թե ինչպես են ապրում մեր եղբայրներն այնտեղ:

բ. Նա իհարկե հիշում էր ամուսնուն բայց առանց կարոտի:
գ. Մենք վրան խ փեցինք հենց անտառի եզրին:
դ. Քո վերջին Ելույթն ինչպես երևում է ամենքին դուր է եկել:
ե. Գյուղում ասես նրան չէին էլ նկատում:
զ. Վաղը ի միջի այլոց իմ ծննդյան տ ա րեդա րձն է:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

- 271-
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զաքարյան

ՁԱՅՆԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆ

Զգացմունք, կոչ կամ նմանաձայնություն արտահայտող բառը կոչվում է ձայնար­

կություն:
Օրինա կ' վա՜հ, էհե՜յ, ծուղրուղո՜ւ:
Սովորա բա ր ա րտա հա յտ ում է խոսողի կամային կամ հուգա գգա ցա կա ն անմիջա­
կան վերաբերմունքը:
Որևէ հա րցի չի պատասխանում:
Նախադասության անդամ սովորա բա ր չի լինում:
Չի ձևափոխվում:
Արտաքին յուրահատկությունն այն է, որ լինում է բա ցակա նչա կա ն հա տուկ առո­
գանությամբ, որը գրա վոր խոսքում ա րտահա յտվում է բա ցակա նչա կա ն նշա նով կամ
շեշտով:

Ձայնարկության տեսակները
Ըստ իրենց բնույթի ձայնարկությունները սովորա բա ր բաժանվում են երեք խմբի:
1. Զգացական ձայնարկություն, արտահայտում է զգացմունք, հույզ, մասնավո­
րապես վիշտ, ցավ, կա րեկցա նք, զայրույթ, դժգոհություն, ձա նձրույթ, գգվա նք, տհա­
ճություն, վախ, գարմանք, ուրախություն, հիա ցմունք կամ բավականություն ա՜,
ա՜խ, ա՜հ, ամա՜ն, ա՜յ, բա՜, է՜, է՜հ, էհե՜, ը՜, ը՜հ, ըհը՜, թյո՜ւ(հ), թո՜ւ(հ), ի՜, ի ՜հ, հա՜,
հա՜յ, հայ-հա՜յ, հըմ, յախկ, պա՜, պահ, պահո՜, ջա՜ն, վա', վա՜խ, վա՜հ, վա՜յ, վա՜շ,
վո՜ւյ, վո՜ւշ, ո՜ւ, ո՚ւխ, ուխա՜յ, ո՜ւհ, ուռա՜, ո՜ւֆ, փահ, փո՜ւ(հ), օ՜, օխայ, օ՜հ, օհօ՜,
օ՜յ, օ՜ֆ, ֆո՜ւ և այլն:
ճ շգ ր ի տ նշանակությունը դրսևորվում է միայն խ ոսքաշարում: Օ րինա կ վա՜յ ձայ­
նարկությունը կա րող է ա րտ ա հա յտ ել մերթ ցավ (Վա՜յ, ցավում է, ինչո՞ւ Ես խփում),
մերթ վախ (Վա՜յ, չբա րձրա նա ս, հա նկա րծ կընկնես), մերթ զարմանք (Վա՜յ, դու
ա յստե՞ղ ես, որտ եղի՞ց հայտնվեցիր), մերթ դժգոհություն (Վա՜յ, այս ի՞նչ արիր, ամեն
ինչ փչացրիր), մերթ հանդիմանություն (Վա՜յ խելոք, այսպե՞ս ես սովորել դասդ):

2. Կոչական ձայնարկություն, արտահայտում է կամային մղում, մասնավորապես

կոչ, կանչ, խրախույս, հորդոր, հանդիմանություն, ա րգելք կամ վանում աղջի, այ,
արա, է՛յ, էհեյ, ծիպո—ծիպո, ծո, հո, հայհարա՜յ, հարայ, հեյ, չոշ, չո՛ւ, ջու-ջու, տո,
փըխկ, փըշտ, փիշի՜֊փիշի՜, փի՛շտ, փի՜ս-փի՜ս, քըշ, քշա և այլն:
Մեծ մասամբ միանշանակ է: Օ րինա կ քշա' (հավերի համար), փի՜շտ (կատվի
համար), հո՜շ (էշերի համար), քըս-րքը՜ս (շան հա մա ր),.հե՜յ, տո՜ (մարդու համար):

3. Նմանաձայնություն, վերարտադրում է կյանքում և բնության մեջ հանդիպող

որևէ ձայն' բը՜զզ, բը՜ռռ, թըխկ, թըշշ, խըշշ, ծիվ-ծիվ, ծուղրուղո՜ւ, հաֆ-հաֆ,
ճը՜ռռ, միաո՜ւ, չըխկ, չրըխկ և այլն:

֊ 272֊
 Հայոց լեզու

մեծ մասամբ միանշանակ է: Օ րինա կ հա՜ֆ-հսւ՜ֆ (շան համար), միաո՜ւ (կատվի

համար), տը՜զզ (ճա նճի համար), բը՜զզ (մեղվի համար), կը՜ռռ (ագռավի համար),
ծի՜վ-ծի՜վ (ճնճղուկի համար), ֆը՜շշ (օձի համար), ճը՜ռո (դռան համար), խը՜շշ (ծառի
սաղարթի համար), չը՜ոո (թափվող ջրի համար):

Ձայնարկության ա րժեք ունեն նաև որոշ կա րգի խոսքային բա նա ձևեր (ողջույն,

բարի լույս, շնորհակալություն), հուզա կա ն ա րտ ա հա յտ ութ յուններ (կեցցես,
Աստվա ծ իմ, գրո ղը տանի):

Ձայնարկության կազմությունը
Ձայնարկություններն ըստ կազմության լինում են
• պարզ (արմատական) օ", ա՜խ, վա՜յ, ջա՜ն, հե՜յ, բը՜զզ, տո՜, է՜յ, քշա ՜, թրը՜խկ,
• բարդ:
Բարդ ձայնարկությունները լինում են
• կցական հայհարա՜յ,
• հարադրավոր:
Հարադրավոր ձայնա րկությունները լինում են
• միության գ ծ ի կ ո վ գ ր վ ո ղ բա րդություններ (մեծ մա սա մբ կրկնա վորներ)
հա ֆ-հա ֆ, է-հե-հե՜յ, հա յ-հո՜ւյ, տա շի -տ ո ւշի, ճը ՜զ -վ ը ՜զ ,
• առանց գծիկի գրվող բարդություններ հեյ վա՜խ, վույ քա՜, դե հա՜, զը՜նգ հա
զը՜նգ:

Եթե ձայնարկության միակ ձա յնա վորը ը -ն է, ապա գրվում է և ստանում շեշտ կամ
բացականչական նշան: Եթե երկվանկ ձայնարկության երկու ձա յնա վորն էլ ը է, ապա
գրվում է վերջինը չրը՜խկ, թրը՜մփ:
Տևական ա րտ ա սա նվող ձայնարկության երկա րա ցվող հնչյունը կա րող է գրվել
երկու կամ ավելի տ ա ռերով ճը՜ռռ, էհեեե՜յ:

Ձայնարկությունը սովորա բա ր ստ որա կետ երով ա նջա տ վում է նախադասությու­

նից Մեկ էլ, թրըմփ, ծառից մի խնձոր ընկավ: Էյ, փոքրիկ, արի այստեղ: Թո՜ւ, այս
ի՜նչ աղի է ճաշը...
Երբեմն կարող է առանձնացվել իբրև ուղղակի մեջբերվող խոսք «Միաո՜ւ», —
լսվեց կատվի ձայնը:
Եթե ձայնարկությունը կոչականին է վերաբերում, ապա նրանից չի տրոհվում և
նրա հետ միասին ստանում է մեկ ընդհանուր առոգանության նշան Այ խելոք, այս
ի՞նչ ես անում:

Ձայնարկությունը կա րող է ունենալ լրացումներ՝ դա ռնա լով յուրա տ եսա կ միջա նկ­
յալ բառակապակցության գերա դա ս անդամը Վա՜յ մեզ պես տխմարներին, ինչո՞ւ
քեզ հավատացինք: Վուշ-վո՜ւշ, Անո՜ւշ, վուշ-վո՜ւշ, քուրի՜կ, Վո՜ւշ քու սերին, քու
յարին...

Նմանաձայնություններից ա ծա նցներով կա րող են կա զմվել բայեր, գոյականներ,

ածականներ տը՜զզ - տզզալ, տզզոց, տզզան, տրոփ - տրոփել, տրոփյուն, տրո­
փուն, զրը՜նգ - զրնգալ, զրնգոց, զրնգան, զրնգուն, տը՜ժ-վը՜ժ - տժվժալ, տժվժոց,
տժվժիկ, տժվժան:

֊ 273-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վարժություններ

212. Ընդգծե՜ք 3 ձայնարկություն.

ա. մի՞թե, օխ ա յ, հա՜յ, ե՞րբ, տը՜զ, չէ'

բ. է՜հ, որքա՜ն, ծ ո , ո չ, խը՜շշ, չէ՞ որ
գ. այնպե՜ս, պահո՜, այո՜, չո ւ, չլինի՞ թե, բը՜ռռ

213. Ընդգծե՜ք զգացական 3 ձայնարկություն.

ա. վը՜զզ, վա՜հ, փը՜խկ, օ՜ֆ, բա՜, ջո ւ - ջ ո ւ

բ. վա՜խ, ա ղջի, ո՜ւֆ, չը՜խկ, օ՜, հայհարա՜յ
գ. վո՜ւյ, վփ շի՜-վփ շի՜, օհօ՜, ծի վ -ծ ի վ, տպռո՜ւ, ա՜խ

214. Ընդգծե՜ք կոչական 3 ձայնարկություն.

ա. հե՜յ, վա՜յ, ո՜ւհ, աո՜, չո շ, ղա ՜-ղա ՜

բ. ամա՜ն, հըմ, ա՜յ, արա՜, կը՜ռ, քը՜շ
գ. էհե՜յ, ուռա՜, ո՜ւխ, հարա՜յ, փի՜շտ, ֆը՜շ

215. Ընդգծե՜ք նմանաձայնական (բնության ձայներ արտահայտոդ) 3 ձայնար­

կություն.

ա. թը շշ, թո ւհ, բը՜զզ, օ՜յ, միաո՜ւ, է յ

բ. ճը՜ռռ, պա՜հ, ջա՜ն, թը՜խկ, հա ֆ -հ ա ֆ, քշա '
գ. վո՜ւշ, ըհը՜, խը՜շշ, չրը խկ, փը՜շտ, ծուղրուղո՜ւ

- 274-
 Հայոց լեզու

ՁԵՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ձևաբանական բոլոր երևույթներին և հասկացություններին ծանոթ լինելուց հետո

կարելի է կա տ ա րել նախադասության (խոսքի) ձևա բա նա կա ն վերլուծություն, այ­
սինքն նա խ ա դա սությունը տ ա ր ր ա լո ւծ ե լ ձևա բա ն ա կա ն բա ղա դրիչների (բա ­
ռաձևերի) և դրանք բնութա գրել ըստ'
• խոսքիմասային պատկանելության,
•քերա կա նա կա ն հա տկա նիշների,
• ձևա փոխ ված կամ չձևա փ ոխ վա ծ լինելու,
• ձևափոխության բնույթի,
• ձևափոխության միջոցների:

Ահա ձևա բա նա կա ն վերլուծության մի նմուշ:

Նա էլ առավոտյաՕ, իրոք, մի քանի ընկերների հետ մեկնեց քաղաքից:
նա — անձնական դերանուն, գոյա կա նա կա ն դերանուն, ուղղական հոլով, եզակի
թիվ, 3-րդ դեմք, դերանվանական հոլովում
էլ — հա մադա սակա ն հա վելակա ն շա ղկա պ
առավոտյան — ժամանակի մակբայ
իրոք — հա ստ ա տ ա կա ն վերաբերա կա ն, տ րոհվող
մի քանի — ա նորոշ թվականական դերանուն
ընկերների — ա նձնա նիշ հա սա րա կ գոյական, սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով, անորոշ
առում, հոգնակի թիվ, ոջ հոլովում
հետ — միասնության կապ, հետադրություն
մեկնեց — պ ա րզ բայ, ե խոնարհման, չեզոք սեռ, սահմանական եղանակ, ա նցյալ
կատարյալ ժամանակ, եզակի թիվ, երրորդ դեմք
քաղաքից — իրանիշ հա սա րա կ գոյական, բա ցառա կա ն հոլով, եզակի թիվ, ի
հոլովում

Ձևաբանական վերլուծությունը ամբողջ ձևաբանության ամփոփումն է:

Վ ա րժութ յունն եր

216. Նախադասության առանձնացված թառերի ձևաբանական հատկանիշներից

ընդգծեք ճիշտը:

1. Այգում բարդի տնկող ա շա կերտ ները աշխատում էին երկաթե բահերով:

բարդի (ուղղական հոլով, բա ցառա կա ն հոլով, սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով),
տնկող (հա րա կա տ ա ր դերբայ, վա ղա կա տ ա ր դերբայ, ենթակայական դերբայ),

- 275֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

աշակերտները (ուղղական հոլով, սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով, գործիա կա ն հոլով),

աշխատում էին (անկատար անցյալ, վա ղա կա տա ր անցյալ, ա նցյա լ կատարյալ),
երկաթե (որակական ածական, հա րա բերա կա ն ածական, մակբայ):

2. Զբոսա շրջիկները, անշուշտ, կմոլորվեին մառախուղի թանձրության մեջ, եթե

կողմնացույց չունենային:
անշուշտ (գոյական, վերաբերա կա ն, ձայնարկություն),
կմոլորվեին (սահմանական եղանակ, ըղձա կա ն եղանակ, ենթադրական եղա­
նակ),
թանձրության (գոյական, ածական, մակբայ),
մեջ (շաղկապ, կապ, տեղի մակբայ),
եթե (կապ, հա մադա սակա ն շա ղկապ , ստ որա դա սա կա ն շաղկապ):

3. Վռա մշապ ուհ արքան Մա շտոցին ա ջա կցեց ստ եղծելու հայոց գրերը նրա
համար, որ դրա նցով ա զգը հարատևի:
Մաշտոցին (ուղղական հոլով, բա ցա ռա կա ն հոլով, սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով),
աջակցեց (ներկա ժամանակ, ա նցյա լ ժամանակ, ապառնի ժամանակ),
համար (շաղկապ, կապ, գոյական),
դրանցով (գոյական, դերանուն,* մակբայ),
հարատևի (սահմանական Եղանակ, ըղձա կա ն եղանակ, ենթադրական եղանակ):

4.Մայրիկը մաքրում էր խ որովա ծ սմբուկի չոր կեղևները:

Մայրիկը (հա տուկ գոյական, հա սա րա կ գոյա կա ն, որա կա կա ն ածական),
մաքրում էր (ներկա ժամանակ, ա նցյա լ ժա մա նակ, ապառնի ժամանակ),
խորոված (ածական, դերբայ, գոյական),
չոր (որակա կա ն ա ծա կա ն, հա րա բերա կա ն ածական, մակբայ),
կեղևները (ուղղական հոլով, բա ցա ռա կա ն հոլով, սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով):

217. Ընդգծե՞ք սխալ տարբերակը:

ա. (Մրցող, մրցում, մրցություն) բա ռերը գոյա կա ններ են:

բ. Կապավոր բառը (մակբայ, ածական, գոյական) է:
գ. (Տարվա, տարով, տարու) բա ռերը սեռական հոլովի ձևեր են:
դ. (Գրելուց, ուսումից, դրկից) բա ռերը բա ցա ռա կա ն հոլովի ձևեր են:
ե. (Զա րկել, Ելնել, փախչել) բայերը անկանոն են:
զ. (Բաղաձայն, ոտնաձայն, վերջա կետ ) բա ռերի հոգնակին կազմվում է -եր վերջա­
վորությամբ:
Է. Հետո բառը (մակբայ, կապ, վերաբերա կա ն) է:
ը. Օր բառը պատկանում է (ի, վա, ան) հոլովման:

2 18. Ընդգծե՞ք ճիշտ տարբերակը:

ա. Կրա վորակա ն սեռի է (հիասթափվել, սիրահարվել, բաժանվել) բայը:

բ. Ավելի խոշոր-ը ածականի (բաղդատական, գերադրական, դրական) աստիճան է:
գ. Ուզենալ, պատվել «մեծարել», ափսոսալ բայերը (ներգործական, կրավորական,
չեզոք) սեռի են:
դ. Վ բայածանց ունի (թթվել, հովվել, սխալվել) բայը:

- 276֊
 Հայոց լեզու

ՇԱՐԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅՈՒՆ

Շարահյուսությունը բառերը կապակցելու և նախադասություն կազմելու կանոն­

ների ամբողջությունն է:
Շարահյուսության ոաումնասիրության առարկան նախադասությունն է, նրա կա զ­
մությունը, տեսակները և կիրառությունները խոսքի մեջ:

ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ
Խոսքը կազմվում է բառերից: Բառերը, քերա կա նորեն կա պ ա կցվելով, կազմում են
նախադասություններ, որոնք էլ խոսքի նվազագույն միավորներն են:

Այն բառը կամ բառերի քերականական կապակցությունը, որ արտահայտում է

միտք և կամ հույզ, կոչվում է նախադասություն:
Օրինակ. Լուսացավ: Ծագեց արևը: Վերջ ամենին: Ահա և մենք: Կրակ: Մուտքը'
բակի կողմից: Ա՜յ-ա՜յ-ա՜յ...
Միտք ա րտ ա հա յտ ելու համար նախադասությունը պ ետք է ունենա դիմավոր բայ
(ստորոգյալ) և կամ հատուկ հնչերանգ: Միայն հույզ ա րտ ա հա յտ ելու համար բա վա ­
րար է հատուկ հնչերանգը:

Խոսքի մեջ նախադասություններն իրա րից բաժանվում են դադարով, որը նշա­

նակվում է վերջա կետ ով, երբեմն կախման կետերով:
Խոսքից դուրս ա ռա նձին գործա ծվա ծ նախադասության վերջում վերջա կետ չի
դրվում: Դա վերաբերում է վերնա գրերին, նկարի տա կա գրերին, գովա զդերին, ցու­
ցանակներին, պիտակներին և այլն: Օրինա կ.
Ղազարը գնում է պատերազմ
Երևանի պետական համալսարան
Մանկական աշխարհ
Տեսարան Երևանից
Գինը 100 դրամ

Նախադասություն կազմող բա ռերը քերա կա նորեն կա պ վա ծ են իրար և նախադա­

սության մեջ կա տարում են որոշա կի դեր:
Նախադասություն կազմող և նրա մեջ որոշակի դեր կատարող բառը կամ բառերի
կապակցությունը կոչվում է նախադասության անդամ:
Նախադասության անդամի կա տ ա րա ծ դերը կոչվում է պաշտոն:
Նախադասության անդամներն ըստ իրենց պաշտոնի անվանվում են ենթակա,
ստորոգյալ, ուղիղ խնդիր, որոշիչ Ն այլն:

- 277-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Նախադասության կազմի մեջ կարող են լինել նաև նախադասության անդամնե­

րին քերա կա նորեն չկա պ վա ծ բառեր կամ բառերի կա պակցություններ, որոնք կոչ­
վում են ներդրյալ միավորներ: Դրանք նախադասությունից սովորա բա ր բաժանվում
են ստ որա կետ երով կամ փ ա կա գծերով:
Նախադասության մեջ լինում են նաև նախադասության անդամները կապակցող
սպ ա սա րկու բա ռեր' կապեր, շաղկապներ, որոնք նախադասության ինքնուրույն ան­
դամներ չեն համարվում և հա ճա խ մտնում են որևէ անդամի կազմի մեջ: Օրինակ. Ես
ու դու պարտավոր ենք մտածել նրա ապագայի մասին:
Նախադասության որևէ անդամի կազմի մեջ կա րող են լինել նաև օժա նդա կ բառեր
(օժանդակ բայ, եդանւսկիչ կամ ժխտական բա ռ-մա սնիկ), որոնք որևէ բառաձևի
առանձին գրվող բա ղա դրիչ են: Օրինա կ. Ինձ մի'հիշեցրու, թե մենք ուր ենք գնում:

Նախադասության անդամների հարաբերությունը

Նախադասության անդամները միմյանց հետ կա րող են ունենալ համադասու­
թյան, ստորադասության կամ ստորոգման հա րաբերություն կա զմելով համադասա­
կան, ստ որա դա սա կա ն կամ ստ որոգա կա ն կապակցություն:
1. Համադասությունը նույն լրացյալն ունեցող նույնաբնույթ անդամների հարաբե­
րությունն է միմյանց հետ:
Հա մա դա սա կա ն հարաբերությամբ են կա պվա ծ'
• նույն լրա ցյա լն ունեցող նույնաբնույթ անդամները. Հանդիպեցի Արմենին,
Լևոնին, Կարենին:
• մեկից ավելի այն ենթակաները, որոնք ունեն ընդհանուր ստորոգյալ(ներ). Երեկ
Հայկը, Արամը, Լուսինեն մեր տանը երգում էին ու պարում:
• նույն նախադասության մեջ միա վորվա ծ մեկից ա վելի այն ստորոգյալները,
որոնք ունեն ընդհանուր ենթակա(ներ). Լրագրողը երեք էջանոց հոդվածը շարադրեց,
խմբագրեց և սրբագրեց մեկ ժամում:
• Հա մա դա սա կա ն հարաբերությամբ կա րող են կա պ վա ծ լինել նաև բա րդ նախա­
դասության բաղադրիչ նախադասությունները. Աշուն է, փչում է մեղմ քամին:
Հա մա դա սա կա ն հարաբերությամբ կա պ վա ծ անդամները կա րող են միանալ հա­
մադասական շա ղկապ ով. Դա իմ ու քո շնորհիվ եղավ: Ես և դու ընկերներ ենք:

2. Ստորադասությունը լրացում-լրացյալի (այդ թվում' գլխավոր և երկրորդական

անդամների) հարաբերությունն է միմյանց հետ:
Այդ հարաբերության կողմերից մեկը գերա դա ս անդամն է, որից քերականորեն
կա խվա ծ է մյուսը' ստորա դա ս անդամը: Այդպիսի միակողմանի կախման հարաբե­
րություն ունեն
• որոշիչն ու որոշյա լը. Թարմ հաց ունե՞ք,
• հա տ կա ցուցիչն ու հա տ կա ցյա լը. Սա Կարինեի եղբայրն է,
• բա ցահա յտիչն ու բա ցա հա յտ յա լը. Եկել է եղբայրդ' Հրայրը,
• խնդիրն ու բայով ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամը. Նա ուզում է ծառերը ջրել,
• պ արագան և իր լրա ցյա լը. Մենք ապրում ենք գյուղում:

3. Ստորոգումը նախադասության գլխավոր անդամների' ենթակայի և ստորոգյալի

հարաբերությունն է միմյանց հետ:
Ստ որոգա կա ն հարաբերության համար պ ա րտա դիր է դիմավոր բայի առկայու­

- 278-
 Հայոց լեզու

թյունը: Ստ որոգա կա ն հարաբերությամբ ա ռա ջա նում է ստ որոգա կա ն կա պ ա կցու­

թյուն, և ձևա վորվում է նախադասություն: Օրինա կ. Վերջապես եկավ ուսուցիչը: Քիչ
անց դասը կսկսվի: Հյուրերին մենք երկար սպասեցինք:
Ստորոգական հարաբերությամբ ենթակային է վերագրվում ստ որոգյա լի ա րտ ա ­
հայտած գործողությունը, հա տ կա նիշը կամ վիճակը:
Դիմավոր բայի միջոցով ենթակային գործողություն, հատկանիշ կամ վիճակ
վերագրելը կոչվում է ստորոգում:

Ենթական ու ստորոգյալը, երկուսն էլ հա մա րվելով նախադասության գլխ ավոր

անդամներ, միմյանց համազոր են: Հա մա զոր են նաև նույն որոշյա լն ունեցող
տարադաս որոշիչները' Երկաթե ծանր դուռը բացվեց:

Ծանոթություն: Ըստ որոշ մասնագետների ենթակայի և ստորոգյալի հարաբերությունը

նույնպես ստորադասական է, որտեղ գերադաս է ստորոգյալը, ստորադաս' ենթական:

Պա րտ ա դիր չէ, որ միմյանց հետ նշվա ծ հարաբերություններ ունեցող անդամները

նախադասության մեջ լինեն իրար կողքի, դրանք կա րող են ընդմիջվել այլ անդամնե­
րով, բառերով, կա պակցություններով: Օ րինա կ. Կարենի ավագ եղբորը չեմ ճանա­
չում: Սա, ինչ խոսք, համեղ է:

Նախադասության մեջ իրար կողքի կա րող են լինել անդամներ, որոնց միջև քերա ­
կանական որևէ ուղղակի հա րաբերություն չկա: Դրանք միմյանց չհա րա բերվող ան­
դամներ են: Օ րինա կ. Այդ օրվանից Անին տնօրենին տեսնելիս ամեն անգամ
շփոթվում է և գունատվում:

Վարժություններ

1. Ընդգծեք այն բառերը կամ կապակցությունները, որոնք նախադասության

անդամ չեն:

1) Սա թիթեռ է, ծաղիկ չէ:

2) — Հ ըմ , — քմծիծա ղեց Ադամը:
3) Անո՜ւշ, Անո՜ւշ, այդ դո՞ւ ես:
4) Ա յո, նազելի՜ս, կգամ:
5) — Թ ող, Դիլա՜ն, գն ա ՜քեգ հա մա ր...

2. Ի՜նչ հարաբերություն կա նախադասության ընդգծված անդամների միջև:

1) Ես բարձրացա կտուրը:
2) Բոցը հասավ դեղնած արտերին:
3) Պա խ րա յի հետք տեսավ, փնտրեց ու չգտավ:
4) Անտառի և ոչ մի արջ Պանինի տուգա նքի գինը չուներ:
5) Ջրի ձա յնը նրան հիշեցրեց եռման կաթսան, տունը, վա ռա ծ օջախը:
6) Արտացոլվում էր լուսնի լույսը ձյունի բյուրեղների մեջ:

3. Ընդգծեք այն անդամները, որոնց միջև համադասական հարաբերություն կա:

1) Փա՜ռք քեգ անսահման և հավիտյան:

2) Որսի մի շուն հա յտ նվեց' դեղին ու սև պուտերով:

֊ 279֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

3) Արևի տակ ժպտում էր վերջին արևածաղիկը և օրորում դեղին գլուխը:

4) Չ որա ցա ծ ոստ երի և ցողունների մի կապ ժողովել էր, դրել մոտը:
5) Պ ա ր զ տեսնում էր ծառի բները, եկած ճամփան, ընկած հաստաբուն գերանները:

4. Ընդգծե՛ք այն անդամները, որոնց միջև ստորադասական հարաբերություն կա:

1) Լսում եմ լեռան գյուղերի ա մենա լա վ մարդու նվագը:

2) Նրա մատները խաղացին ծիրանի փողի վրա:
3) Բռնեցին մի ճա նա պ ա րհ, մոլորվեցին հա գա ր ճա նա պ ա րհներում:
4) Մեղուն նեկտար է հավաքում:
5) Թարմ հետքեր կային ձյան վրա:

Բառակապակցություն

Բառակապակցությունը լրացում-լրացյալի (ստորադասական) հարաբերությամբ

միացած բառերի քերականական կապակցությունն է (բացի դիմավոր բայի և դրա
լրացման կապակցությունից): Օրինա կ' քար սիրտ, կարճ ճանապարհ, երգող աղջիկ.
Բա ռա կա պ ա կցությունը, ըստ լրա ցյա լի (գերա դա ս անդամի) խոսքիմասային
պատկանելության, լինում է.
1. անվանական.
ա. գոյա կա նա կա ն բարձրահարկ շենք, երեք հոգով,
բ. ա ծա կա նա կա ն' շատ մեծ, բավականին լուսավոր, վաղուց հայտնի,
գ. թվականական գրեթե հարյուր, ավելի քան հազար,
դ. դերանվանական իմ ի՞նչը, դրանցից ոչ մեկը, ես' ուսանողս,
2. դերբայական' արագ վազող, ներս գալ, տուն գնալիս, գայլից վախեցած,
3. մակբայական խիստ արագ, համեմատաբար քիչ, շատ հեռու:

Ծանոթություն: Երբեմն բառակապակցություն է համարվում նաև կապը' իր կապի խնդրի

(կապվող բառի) հետ միասին, սեղանի վրա, ինձնից բացի, հանուն քեզ, առանց խուճապի:

Ինչպես արդեն գիտ ենք, բա ռերի այն կապակցությունը, որ դիմավոր բայ է պարու­
նակում, նախադասություն է: Օրինա կ. Գնացի տուն: Հանրահավաքը սկսվելիս հրա­
պարակում ասեղ գցելու տեղ չկար:

Վարժություններ

5. Որոշեք տրված բառակապակցությունների տեսակն ըստ գերադաս անդամի

խոսքիմասային պատկանելության:

Մուգ կարմիր, տուն եկող, շատ ուրիշ, սառը քրտինքով, դրանից ուժգին, ինձնից
մեծ, դասի գնացած, մոտավորապես քսան, անչափ կարևոր, աշակերտներից ոչ ոք,
գործ անելիս, իմ գրքից, թերթ կարդալ, այսօր' երեկոյան:

6. Ընդգծեք բառակապակցությունները:

Առանց դրա, կնճռոտ հարց, ըստ երևույթին, վերջին դատաստան, սակայն ես,
նամակը վերջացրի, որսի գնացող, տուն-թանգարան, սարի վրա, վաղ առավոտ,
պետք է ասեմ, շատ քիչ, գրեթե դատարկ, հենց դու, Աշոտի գրածը:

- 280-
 Հայոց լեզու

Նախադասության անդամների կապակցման

եղանակները
Նախադասության այն անդամները, որոնք քերա կա նորեն հա րա բերվում են միմ­
յանց, ինչպես նաև բա ռերի կապակցությամբ ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամների բւսղւսդ-
րիչները կա պա կցվում են տա րբեր եղանակներով: Դրանք երեքն են.
1. Համաձայնություն, որի դեպքում կապակցվող անդամները փոխադարձաբար
պայմանավորում են միմյանց քերականական ձևը:
Այդպես են կա պա կցվում'
>ենթական ու ստ որոգյա լը, համաձայնում են թվով, նաև դեմքով. Մենք կմտածենք
դրա մասին,
• բացահայտիչն ու բա ցա հա յտ յա լը, հա մաձա յնում են թվով, հոլովով, առումով.
Մեզ' ուսանողներիս, արձակուրդ են տվել,
•հարաբերյալն ու հա րա բերա կա ն բառը, որոնք կա պ ա կցում են գերա դա ս և ստ ո­
րադաս նախադասություններ, սովորա բա ր հա մաձա յնում են թվով. Նամակներ ստա­
ցա նրանցից, որոնց դիմել էի,
• բարդ նախադասության բա ղա դրիչներից մեկի գոյա կա նա կա ն անդամը և բո­
վանդակությամբ նրան հա մարժեք դերանունը մյուս բաղադրիչում, համաձայնում են
թվով. Երբ տողանով անցնում է զինվորական ջոկատը, նրա քայլերից դողում է գետինը:

2. Խնդրառություն (հոլովառություն), որի դեպքում կապակցվող անդամներից

մեկը պայմանավորում է մյուսի քերականական ձևը:
Այդպես են կա պա կցվում'
• խնդիրն ու ստ որոգյա լը. Այնտեղ հանդիպեցի ծանոթների,
• անվանական պ ա րա գա ն ու ստ որոգյա լը. Անցա փողոցով,
• հատկացուցիչն ու հա տ կա ցյա լը. Մեր տունը զով է,
• ինչպես նաև կապն ու կապի խնդիրը (կապի միջոցով ստ որոգյա լին կա պ ա կցվող
բառը). Ինձ հետ կգաս: Բացի քեզնից՝ բոլորը եկան:

Ծանոթություն: Մասնագիտական գրականության մեջ սրանցից առաջինը կոչվում է ուժեղ

խնդրառություն, երկրորդը և Երրորդը թույլ խնդրառություն, չորրորդը հոլովառություն: Իսկ
այդ բոլորը միասին կոչվում են կառավարում:

3. Առդրություն, որի դեպքում կապակցվող անդամներից որևէ մեկը չի պայմանա­

վորում մյուսի քերականական ձևը:
Այդպես են կա պա կցվում'
• ոՐո2խն ՈԼ որոշյա լը. Վիրավոր զինվորին թողեցին խրամատում,
• մակբայական (ածականական, դերբայական) պ արագան ու ստ որոգյա լը. Արագ
մոտեցիր ինձ: Կռացած չքայլես,
• համադասական հարաբերությամբ միա ցա ծ բա զմա կի անդամները. Վարդը,
մեխակն ու շուշանը ծաղիկներ են:

Ծանոթություն 1: Համադասական հարաբերությամբ միացած բազմակի անդամների կա­

պակցման եղանակը մասնագիտական գրականության մեջ կոչվում է շարահարություն
(առանց շաղկապի) կամ զոդում (շաղկապով):
Ծանոթություն 2: Կա առդրության մի տարատեսակ, երբ լրացումն իր լրացյալին պարտադ­
րում է որոշակի թիվ: Դա կոչվում է թվային կախում: Այսպես խումբ-խումբ, զույգ-զույգ, բազ­

- 281-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

մաթիվ, մեծաքանակ ածականները, բոլոր, ինչ-ինչ դերանունները պահանջում են հոգնակի

թիվ ունեցող որոշյալ (բոլոր մարդիկ, բազմաթիվ գրքեր), իսկ յուրաքանչյուր, ամբողջ, որևէ,
որևիցե, ամեն, ամեն մի, մի դերանունները, ցանկացած ածականը պահանջում են եզակի թիվ
ունեցող որոշյալ (ամբողջ աշխարհը, որևէ մեկը, յուրաքանչյուր մասնակից, ցանկացած գործ,
մի մարդ):

Միմյանց հետ քերա կա նա կա ն որևէ հա րա բերություն չունեցող ա նդամները որևէ

եղա նա կով չեն կա պա կցվում, նրանց միջև առկա է անկապակցություն: Օ րինա կ. Նա
ժպտալով խոսում էր, ասես ոչինչ չէր պատահել:

Վարժություններ

7. Ընդգծեք համաձայնությամբ կապակցված անդամները:

ա.
1) Դեղին ծղոտ ի փշրանքներ կային մազերի արանքում:
2) Պ ղ ն ձե լա րերը չեն անցնում գետի մյուս ա փ ը' քա րերի մեջ կորա ծ մեր խավար
գյուղը:
3) Դռան ձայնին Դիլանը գլուխ ը դուրս հանեց:
4) Զինվորները զա րտ ուղի ճա նա պ ա րհով' այգիների արանքով, իջնում էին ձորը:
5) Ծա ղիկներն արթնացան գիշերվա նիրհից:

բ-
1) Արևը խ ա նձել էր ա ղջկա երեսը, ոսկեդեղձա ն հյուսերի ծայրը:
2) Ծ ուխ էր բա րձրա նում լեռան գա գա թից' խառնարանի միջից:
3) Աղջկա ծամերը քսվում էին նրա երեսին:
4) Միայնակ ճա նա պ ա րհ է ընկնում դեպի լեռը' դեպի լեռան գյուղի իր պարզ
խրճիթը:
5) Հա նկա րծ մի թփի հետևից լսվեց կաքավի ձայնը:

8. Ոփ նախադասության մեջ համաձայնության սխալ կա:

ա.
1) Հիվա նդի դեմքի ջղային կծկումները գնա լով հաճախ անում և ուժգնանում էր:
2) ճա կա տ ա գր ի քմա հա ճույքով Մարգարն իր թոռան հետ հա յտնվել էր այդ գյու­
ղում:
3) Ջրվորի պ ողպատե բահի վրա արծաթյա փ ա յլով շողշողում էին դեղձենու
տերևները:
4) Երեկոյան հովից ցորենի հասկերը քսվում էին իրար, մեղմ խշխշում:

բ-
1) Հորթուկը դունչը մեկնում էր կանաչ խոտին, հոտոտում, երերուն քա յլերով
փախչում:
2) Քա մին ծառերի ճյուղերն իրար էր տալիս, տերևները քսվում էին միմյանց:
3) Նրան թվում էր, թե ամպը այն սպիտակ գլխ ա շորն է, որ կա պ ել էր քա ղա քից
եկած կինը:
4) Այդ վա ճա ռա տ ա նը մարդիկ կարող են նախապես այն նյութերն ընտրել, որով
կպ ա տ րա ստ վի իրենց պ ա տ վիրա ծ կահույքը:

֊ 282 ֊
 Հայոց լեզու

Գ-
1) Ջրտ ուքի այդ գիշերներին լուսինը իր շողերն էր գցում առվի մեջ:
2) Լուսա բա ցին հալվում էին ա ստղերը ձյունա գնդերի պես, շա ռա գունում էր
արևելքը:
3) Գառնիկը այն մա րդկա նցից է, որ ամեն կերպ թաքցնում է զգա ցմունքներն ու
հույզերը:
4) Գլխահակ ծաղիկները բա րձրա ցնում էին իրենց գլուխը, նայում արևին:

Ց. Ընդգծեք խնդրառությամբ կապակցված անդամները:

ա.
1) Հրա ցա նի փողից բոց ու ծուխ ելավ:
2) Անակնկալ հա նդիպումը նրան շշմեցրեց:
3) Տուն գնա լու փոխարեն քա րքա րոտ ա րա հետ ով իջա վ այգին:
4) Երեկոյան հովից խշշում էին եգիպ տ ա ցորենի կոշտ ա ցա ծ ցողունները:
5) Ձմռանը նստում էր բուխարու մոտ, չոր փայտը դարսում կողքին:

Ո-
1) Արևը տ ա քա ցրել էր մամռոտ քա րերը:
2) Սոնայի սովորա բա ր գունատ ա յտերը հուզմունքից շիկնել էին:
3) Միրհավը երկու փետուր թողեց փ ա փ ուկ մամուռների վրա:
4) Անապակ գինին շիթ առ շիթ ծորում էր մատների արանքով:
5) Շները հաչում էին կտուրներից և հետևի ոտքերով ձյուն մաղում ինձ վրա:

10. Փակագծերում տրված բառը նախադասության մեջ տեղագրեք անհրաժեշտ

հոլովաձևով:

ա.
1) Ապա նույն արագությամբ կռա ցա վ և (գետին) վերցրեց մի չեչաքար:
2) Եթե հանցանք ես կա տ ա րել, ուրեմն չես կա րող խ ուսա փ ել (պատժվել):
3) Նա հա նցա գործի (հապճեպություն) լոլիկի հետ քերը լվաց իր ձեռքերից:
4) Իմացի ր, որ իմ ա ռա ջխ ա ղա ցումը մեծապես կա խվա ծ է քո (աջակցություն):
5) Ես ու Փ ա յլա կը գետ ա փ ից նույն (փողոցներ) շա րժվեցինք դեպի հրապարակը:

ի-
1) Մառախուղի (փեշեր) դուրս են ցցվում պ ղնձա գույն ժա յռերի գագաթները:
2) Վահանը կեղծ (ուրախություն) շնորհակալություն հայտնեց և հեռացավ:
3) Երեք օր շա րունա կ ձգտ ում էր (բա րելա վել) իրա վիճա կը, սակայն ապարդյուն:
4) (Գյուղացիներ) ոմանք իրենք էին շա լա կել ձիերի սանձերն ու փոկերը:
5) Մարդիկ ապրում են քա րա նձա վներում, ուր բա րձրա նում են քա րե (սանդուղք):

11. Ո՞ր նախադասության մեջ խնդրառության սխալ կա:

ա.
1) Մի քանի րոպեից բոլորը կա գմ-պ ա տ րա ստ էին, և խումբը ա ռա ջ շարժվեց:
2) Կաթնաղբյուրից նրանք ջուր խմեցին և հացի փ շրանքները թափեցին ջրի մեջ:
3) Քա ղա քի փ շա լա րե վանդակում աղիողորմ վրնջում էր իր հույսը' իր Ցոլակը:
4) Մա սնա գիտա կան խումբը պ ա տրա ստ է մեկ ժամից մեկնել դեպքի վայր:

- 283-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

բ-
1) Նրան թվում էր, թե գետ տ փ ի փ ա փ ուկ մամուռը կա խ վել է երկնքից:
2) Գյուղա ցիները ճա նա պ ա րհից դուրս եկան և մի կողմ քա շեցին սայլերը:
3) Եթե կա րող եք, մի քա նի խ ոսքով բ ա ցա տ ր ե ք Ձեր ծրա գրերի մասին:
4) Հին դուռը մի անգամ էլ երկար ու կերկեր երգեց արևելյան թախծոտ մի երգ:

Գ-
1) Հայ մարզիկն իրեն օգտ ին արդեն գրա նցել է տասնյոթ միավոր:
2) Դրանք զա վթելու կամ փա խ ցնելու դեպքում ա րա րքը կա րող է որա կվել որպես
հանցագործություն:
3) Այնտեղ ամառվա երկար արևն անգամ հա զիվ մի ժամ է ջերմացնում:
4) Տա րին բոլոր այդ ձորերում ստվեր է, խոնավություն:

Գ
1) Հա նձնա խ ումբը ձեռնպ ա հ է մնացել կա տ ա րվա ծի վերա բերյա լ որևէ մեկնաբա­
նություն տալուց:
2) Անձրևից հետո հեղեղը ահագին վշշոցով իջնում է ժայռերից, աղմկում:
3) Ընկուզենիները քա մուց խշշում են, ձգում արմատները և կռանում ձորի վրա:
4) Ես ամեն ինչ հա սկա ցել եմ' բացառությամբ կցական բարդության մասին
գրվա ծներից:

ե.
1) Գլխի չեմ ընկնում, թե ինչու համար ընկա վ տրամադրությունդ:
2) Մա յրամուտի արևը աջ կողմից նրանց ոսկևորել էր:
3) ճա նա պ ա րհը ձգվում է գետ ի եզրով, անցնում կա մուրջի հին կա մարների վրա-
յով և քա րա փ ի լա նջով գնում դեպի քա ղա ք:
4) Տա ք ու փա փ ուկ գոլորշի է բա րձրա նում խոտի դեզերից, բա կերից ու բանջա­
րա նոցներից:

12. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընտրեք նախադասությանը քերա­

կանորեն համապատասխանողը:

ա.
1) Մա րզիկը իր մարզիչների հետ (մեկնեց, մեկնեցին) մրցումների:
2) Ք ո գրի ա ռա ծ (առածներից, առածների) մի մասը ինձ ա ռա ջին անգամ է հան­
դիպում:
3) Սա աղ ու հաց (են, է)' հյուրերին դիմա վորելու համար:
4) Օ րվա միակ մրցանակը հա նձնվեց Անիին' որպես ամենահմայիչ (աղջկա,
աղջիկ):
5) Մեր դպրոցի գրա դա րա նի (ամբողջ, բոլոր) գրքերը կա րդա ցել եմ:

Բ-
1) Հա վա տ ա ցնում եմ' ոչ ոք չի խուսափի հա րկերը լրիվ (վճարել, վճարելուց):
2) Այստեղ վաճառվում (է, են) թե՜ սննդամթերք, թե' արդյունաբերական ապրանքներ:
3) Խ որհրդա ժողովի բացման (նիստին, նիստում) ներկա էին նաև երկրի բա րձրա ս­
տիճան պաշտոնյաներ:
4) Նա այն մա րտ իկներից է, որ մա սնա կցել (են, է) Շուշիի ա զատագրմանը:
5) Գործի ընթացքում (որևէ, ինչ-ինչ) խնդիրներ ծա գելու դեպքում դիմ եք ինձ:

- 284֊
 Հայոց լեզու

Նախադասության անդամների կապակցման միջոցները

Նախադասության անդամների կապակցումը կա րող է իրա կա նացվել'
• քերա կանա կան միջոցներով' մա սնիկներով ու թեքույթներով,
• բառային միջոցներով' սպ ա սա րկու բառերով,
• առանց այդ միջոցների:
Կապակցական լրացուցիչ դեր ունեն շարադասությունն ու հնչերանգը:

1. Մասնիկներն ու թեքույթները բառաձևեր կազմող միջոցներն են:

Դրանք են հոլովակա ն և խոնարհման վերջա վորությունները (այդ թվում հոդերը),
նախամասնիկները, ներքին թեքումները, օժա նդա կ բառերն ու բա ռ-մա սնիկները:
Դրանցով են կապակցվում
• ենթական ու ստ որոգյա լը. Սեղան եկավ:
• մի շա րք լրացումներ ու լրա ցյա լներ. Սա գրադարանի գիրք է: Հանդիպեցի
ընկերուհուս' Կարինեին: Տեսա Կարոյին: Տուն չգնաս: Կգամ հինգին: Անցա փողոցով:
Շնից վախեցա: Ընթրեցի ճաշարանում:

2. Սպասարկու բառերը առավելապես քերականական իմաստ ունեցող բառերն

են, որոնք նախադասության առանձին անդամ չեն լինում, դրանց դերը նախադա­
սության անդամներ կամ նախադասություններ կապակցելն է:
Դրանք են կա պ երն ու շա ղկա պ ները:
ա. Կապերը (նաև կապական բառերը) կա տարում Են վերջավորությունների ու
նախամասնիկների դեր' հիմնականում նմանվելով հոլովակա ն վերջա վորություննե­
րին ու թեքույթներին և կա պ ելով խնդիրներն ու պ ա րա գա ները ստորոգյալին կամ բա ­
յական այլ անդամների. Կանգնիր աթոռի վրա: Ասածիդ մեջ միտք չկա: Խոսում էինք
քո մասին: Ծանոթացա նոր տնօրենի հետ:
բ. Շաղկապները երկու կարգի են: Ստորադասական շա ղկա պ ները նշա նակու­
թյամբ նման են կապերին, բայց միացնում են նախադասություններ (երկրորդականը
գլխավորին. Ասա, թե ինչ գիտես): Ստ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ների դեր են կա տ ա ­
րում հա րա բերակա ն բա ռերը հա ճա խ հա րա բերյա լների զուգադրությամբ (Սա նա է,
ով ամեն ինչ գիտի): Հա րա բերա կա ն բա ռերը հա րա բերա կա ն դերանուններ են երկ­
րորդական նախադասության կազմում, իսկ հա րա բերյա լները' ցուցա կա ն դերանուն­
ներ գլխավոր նախադասության կազմում (Արա' այնպես, ինչպես կարող ես):
Համադասական շա ղ կա պ ն երը միա ցնում են նա խ ա դա սությա ն բա զմա կի
անդամներ (Ինձ ու Հայկին էլ տար քեզ հետ) կամ համադաս նախադասություններ
(Հաճույքով կգայի, բայց ժամանակ չունեմ):

3. Շարադասություն: Վերոհիշյալ միջոցներով կապված անդամները ունենում են

միմյանց նկատմամբ որոշակի շարադասություն, որը նույնպես նպաստում է դրանց
կապակցմանը:
Միայն շարադասությամբ (և հնչերանգով) են կա պա կցվում քերա կա նորեն հա րա ­
բերվող այն անդամները, որոնք նախ որդ միջոցներից որևէ մեկով կա պ վա ծ չեն: Օ ր ի ­
նակ' որոշիչն ու որոշյա լը (Այ թե մութ գիշեր է), հաճախ ' պ ա րա գա ն ու ստորոգյա լը
(Բայց լավ նվազեցի, չէ՞):
Նախադասության որոշ անդամների շարադասությունը կայուն է, անշրջելի: Այդ­
պես է բա ցա հա յտ յա լի և բուն բա ցահա յտիչի շարադասությունը (Մենք ուսանողներս,

- 285-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

համաձայն չենք), ինչպես նաև կապերի մեծ մասի և կա պվող բառի շարադասությու­
նը (Գնա իմ փոխարեն: Արա հանուն ինձ):
Որոշ անդամների շարադասությունը թեև որոշա կի է, բայց շրջելի է: Այդպես
որոշիչի և որոշյա լի, հա տ կա ցուցիչի և հա տ կա ցյա լի հա կա ռա կ շարադասությունը
թույլատրելի է որոշ պայմաններում և կոչվում է շրջուն' ի տարբերություն սովորական
շարադասության (Ես սիրում եմ աչքերդ խոհուն և խոսքերդ վհատ: Մի՞թե վերջին
պոետն եմ ես, Վերջին երգիչն իմ երկրի):
Որոշ անդամների շարադասությունը ազատ է, այսինքն հա վա սա րա պ ես թույլատ­
րելի է ցա նկա ցա ծ հերթականությամբ: Օրինա կ ստ որոգյա լի և ժամանակի պարա­
գայի շարադասությունը (Կգամ ժամը 6-ին // ժամը 6-ին կգամ):
Շրջուն և ազատ շարադասության դեպքում կարևոր դեր է ստա նձնում տրամաբա­
նական շեշտը:

Շարադասության թույլատրելի և նպ ա տա կա հա րմա ր կա րգից շեղումները կոչ­

վում են շարադասության խախտումներ:
Երբեմն շարադասության խախտումները լինում են ոչ այնքան նկատելի, թեև խա­
թարում են խոսքի տրամաբանվածությունը: Ուստի պետք է նկատի ունենալ հետևյալը:
•Նա խ ադա սությա ն բազմակի անդամների ընդհանուր լրա ցումը կամ լրացյալը
պետք է լինի այնպիսի դիրքում, որ չվերա գրվի միայն մեկին: Օրինա կ. Երևանի բնակ­
չության կտրուկ ավելացումը պայմանավորված է ոչ թե հիմնականում բնական, այլ
մեխանիկական աճով: Ա յստ եղ բա զմա կի ա նդա մներն են բնական (աճով) և
մեխանիկական աճով կա պակցությունները, որոնց համար ընդհանուր լրացում է
հիմնականում բառը, ուստի այն պետք է լինի ընդհանուր անդամները կապակցող ոչ
թե... այլ զուգա դրա կա ն շա ղկա պ ից առաջ. ...պայմանավորված է հիմնականում ոչ թե
բնական, այլ մեխանիկական աճով:
• Զուգա դրա կա ն շա ղկապ ի մասերը համադաս նախադասություններ կապակցե­
լիս պետք է լինեն դրանց այն մասերի սկզբում, որոնք հակադրվում են միմյանց:
Դրանց կա րող են նախորդել նախադասությունների միայն ընդհանուր անդամները:
Օրինա կ. Սուրենը առավոտյան գնացել է ոչ թե աշխատանքի, այլ մեկնել է հանգստի:
Այստեղ շա ղկապ ի ոչ թե մասը պետք է լինի գն ա ցել է ստ որոգյա լից ա ռա ջ և Սուրենը
ընդհանուր ենթակայից ու ա ռա վոտ յա ն ժամանակի ընդհանուր պ ա րա գա յից հետո.
Սուրենը առավոտյան ոչ թե գնացել է աշխատանքի, այլ մեկնել է հանգստի:

4. Հնչերանգ: Վերոհիշյալ միջոցներով կապված անդամները լրացուցիչ կապակց­

վում են նաև հնչերանգով: Այս դեպքում կարևոր են դադարն ու Ելևէջը:
Իրար հետ քերա կա նորեն կա պ վա ծ անդամները սովորա բա ր տարբերվում են
ավելի սերտ միասնությամբ, քան իրար չկաւդված անդամները, որոնց միջև սովորա­
բար դադար է լինում (Համբույրիդ, գիշե՜ր, պատուհանս է բաց...: Մշուշի միջից,
տեսի՜լ դյութական, Բացվում է կրկին Նաիրին տրտում): Սակայն քերականորեն
կա պվա ծ որոշ անդամներ նույնպես իրար հա ջորդում են որոշ դադարով, օրինակ
բա ցա հա յտ յա լն ու բա ցա հա յտ իչը (Մեզ' գերազանցիկներիս, պարգևատրեցին),
որոշյալն ու հետադա ս ծավա լուն որոշիչդ (Հարդագողի ճամփորդներ ենք մենք
երկու, Երկու ճամփորդ' պատառոտված շորերով...):
Նախադասության բաղադրիչների և կամ հարակից միավորների միմյանցից
առանձնացումը հնչերանգային դադարով, որը գրավոր խոսքում սովորաբար արտա­
հայտվում է կետադրությամբ, կոչվում է տրոհում:

- 286֊
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն: Քերականորեն կապվող անդամների միջև հնչերանգային ելևէջումը կարող

է լինել բարձրացող, իջնող կամ անփոփոխ: Բայց դա հաճախ կախված է ոչ միայն տվյալ
անդամների քերականական կապի բնույթից, այլև նախադասության կամ շարույթի մեջ դրանց
գրաված դիրքից (առաջադաս, միջադաս կամ վերջադաս), տրամաբանական շեշտից և այլն:

Վ ա րժութ յուններ

13. Ի՞նչ միջոցով են կապակցված նախադասության ընդգծված անդամները:

1) Բարձր են Մթնւսձորի սարերը:

2) Ձյան ծանրությունից մի ճյուղ ջարդվեց:
3) Կինը կա քա վի մանր քա յլերով սուրաց դեպի հնձանը:
4) Մի ջահել կին դուրս եկա վ եգիպ տ ա ցորենի խիտ արտից:
5) Մինչև զա ռիվա յրի սկիզբը ճա նա պ ա րհն անցնում էր փոքրիկ տափարակով:

14. Ընդգծեիք շրջուն շարադասությամբ կապակցված անդամները:

1) Կա մի հին աղանդ մեր գյուղում:

2) Եվ աշխարհն այդ կոչվում էր Արևիք:
3) Կրիան ավելի է ք ա շվ ել իր պատյանի մեջ:
4) Մայրն էր հոգում նրա ճա նա պ ա րհի պատրաստությունը:
5) Գնա' հիմա Ադամի մոտ, այդպես եմ կամենում ես:

15. Ո՞ր նախադասության մեջ շարադասության սխալ կա:

ա.
1) Գնանք, երբ որ կամենաս, սակայն Գիշեր է գա լու հիմա, գնանք իմ տաղավարը:
2) Ընկերս, փոխարեն դասի գնալու, եկել էր մեր տուն:
3) Տարիներ շա րունա կ թավուտները մնա ցել են սաղարթախիտ:
4) Արևը հրեղեն շողերով ոսկի էր թափում բա րձր սարի կատարին:

Բ-
1) Ծ ա ղկա ձորում կա ռուցա ծ իմ ընկերոջ տունը երկհա րկանի է:
2) Ամենաշքեղ ծա ղիկներով պ ա րուրվա ծ իմ տա ղա վա րը կա ռուցել եմ հրա շա գեղ
սոխակների բներին կից:
3) Կա մի գիշեր, երբ ո՜չ լուսնյակ է երևում, ո՜չ աստղեր:
4) Նա սպիտակ ձիու համար մի բեռ ոսկի է տվել, ես ի՞նչ եմ տվել:

Գ
1) Չքնա ղ մա զերիդ համար ա րշա լույսի ցողերով թաթախուն ծաղիկներ եմ բերել:
2) Այդ գիշեր գազաններն ամպի հետ անցնում են գյուղի փողոցներով:
3) Ահա մոլորվել էր զինվորը ճանապարհին, որ զորա ցրվել և վերադառնում էր տուն:
4) Այղ ամենը աղբյուրի մոտ նրանց զրույցը փոխեց խաղաղ և սովորա կա ն ա ռօ­
րյայի հունով:

Գ
1) Ի՜նչ գեղեցիկ կլիներ, եթե սրանք միշտ մազերիս վրա մնային:
2) Գնա ցքը երբ շա րժվեց, մենք արդեն հեռա ցել էինք կա ռամա տույցից:
3) Կարծես երկնքի անհուն խորքից մի աչք քա ղցր նայում էր այդ խեղճ մարդկանց:
4) Քույրս սիրում է թե' նկարել, թե' մասնակցում է երգչախմբի փորձերին:

- 287-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե.
1) Թ ող քո ասածը լինի, արդեն միշտ քո ասածն է լինում:
2) Այդ պահին ես լուռ ու կենտ րոնա ցա ծ երաժշտություն էի լսում:
3) Դռան շեմին կանգնել էր երեխան և բ ա րձր-բա րձր հեկեկում էր ու կանչում հորը:
4) Շողշողում էին քա ղա քի տների ա պ ա կեպ ա տ պ ա տ շգա մբները, թիթեղյա
կտուրները:

Գ
1) — Ո՞վ է հա մա րձա կվում թագավորի կողքին չլինել հա յրենիքի համար ճակա­
տագրա կա ն այս պահին, — Մա րզպետունի իշխանը դիմեց նախարարներին:
2) — Քունս տանում է, — ա սաց Լիլիթը.— վաղը կսպա սես ինձ լճափին:
3) Նժույգի ջինջ աչքերում ընդմիշտ սառչում էր հեռվի կապույտ լեռնաշխարհը:
4) Հետ ո Ռոստ ոմենց' ճա կա տ ը նշան ձին տարան:

Է.
1) Մա սիսների ձյունոտ գագա թների սպ իտա կ ցոլքը լույս էր գցում մինչև երկնքի
խորքը:
2) Հեռվում ուղտ երի քա րա վա նի նման ձգ վ ե լ են Հա յկա կա ն պ ա րի լեռները:
3) Արքաները հա վա տ ա ցա ծ էին, որ իրենց ճշմա րտությունը տրվում է վերուստ:
4) Ես երբեք, երբեք չեմ մոռանա այդ լուսնյակ գիշերը բա րձր լեռան մի գյուղում,
Հա գրոյի տան կտուրը, նրա նվագը և հսկա ների հին պարը:

16. Կետադրե՛ք նախադասությունները և ընդգծեք այն հատվածները, որոնք քե­

րականական տրոհվող կապակցություններ են:

1) Ահա ա ռա սպ ելի մի հերոս անունը Տորք:

2) Սուրենը լսեց իր դրկից հարևանի Սա քու տղայի ձայնը:
3) Այնտեղ կան այնպիսի՜ աննման ծաղիկներ ա նպ ա տմելի բույրերով ու գույնե­
րով այնպիսի՜ լուսա տ երև ծա ռեր ա մենա հա մեղ պ տ ուղներով զարդարուն:
4) Պարտեզում սքանչելի սոխակներ կային նրանց երգով տարված մնացի մինչև երեկո:
5) Ցերեկը ա շխ ա տա նքի ժամերին նա հիշում էր Լուսիկի խոսքերը:

Տրամաբանական ընդգծում
Նախադասության անդամներից մեկի' հաղորդակցական տեսակետից առավել
կարևորության արտահայտումը կոչվում է տրամաբանական ընդգծում: Այդ ընդգծու­
մը կատարվում է հնչերանգով, ոչ սովորական շարադասությամբ կամ այլ եղանա­
կով:
Հնչերանգով ը ն դ գ ծ ո ւմ ը կ ա տ ա ր վ ո ւմ է ուժգն ո ւթ յա ն շե շտ ի մ ի ջ ո ց ո վ (Սա ի՛մ
գիրքն է), ձա յնի բա րձրա ցմա մբ (Արա՞մը եկավ) կամ էլ տևական շեշտ ով (Ես շա՜տ եմ
քեզ սպասել):
Շարադասությամբ ընդգծելիս կարևոր դեր ունի օժա նդա կ բայը կամ հանգույցը,
որը սովորա բա ր լինում է տ րա մաբա նորեն ընդգծվող անդամից հետո (Անին է այսօր­
վա հաղթողը: Շուշանին եմ տալու իմ ձայնը):

Ընդգծումը կա րող է կա տ ա րվել նաև շեշտողական ստորադասությամբ, Երբ

ընդգծվող անդամն ա ռա նձնա ցվում և ա րտահա յտվում է որպես գերա դա ս նախադա­
սություն (Դու ես, որ ինձ հիշում ես):

- 288-
 Հայոց լեզու

Ընդգծումը կա րող է կա տ ա րվել նաև բառային միջոցներով, օրինա կ սաստկական

վերաբերականներով (Վերջին պարկ ցորենը և նույնիսկ փշուր ձավարը փոխեցին
գարու հետ), կրկնությամբ (Վերջ, վերջ ամեն ինչին), հա վելադրությա մբ (Ինչքան էլ
փնտրեց, ինչքան էլ որոնեց, չգտավ իր երազածը) և այլն:

Տրամաբանական ընդգծման մասին տե՜ս նաև էջ 56):

Նախադասության գծապատկերը
Նախադասության անդամները, ստորադասվելով մեկը մյուսին, ստեղծում են
կախումների մի ցանց, որի գծապատկերը նման է շրջված ծառի: Դրա գագաթին նա­
խադասության գլխ ա վոր (գերադաս) անդամներն են (կամ անդամը), որոնցից ճյու­
ղավորվում են լրա ցումներն ու լրա ցմա ն լրացումները:

ա ղջիկները ---------- երգում էին

/
կանգնա ծ ձա յնով

/ /
կտուրին զվարթ նվիրվա ծ մի

/ Վա րդավա ռին
Տան

ճի շտ կա ռուցվա ծ նախադասության ծառի ճյուղերը չեն խաչաձևվում, իրար չեն

հատվում:
Միջարկությունները ծա ռից դուրս են մնում: Իսկ կա պ ա կցող բա ռերը հայտնվում
են ճյուղերի վրա ' դրա նցով կա պ ա կցվող ա նդամների միջև:

Ես կզա նգահա րեմ,

\
նախքան

անշուշտ, հասնելը:
/
տուն

Ծա ռի գագաթին, ինչպես նշվեց, գլխ ա վոր անդամներն են կամ գերա դա ս

անդամը, որոնցից ամեն մեկն էլ կա րոդ է լինել բազմակի:
Մեկ գագաթ ունեցող ծառը պարզ նախադասություն է, որը կա զմվա ծ է գլխավոր
(գերադաս) անդամ(ներ)ից, ինչպես նաև դրա(նց) լրա ցում(ներ)ից և լրացման
լրացում(ներ)ից:
Նախադասությունը կա րող է կա զմվա ծ լինել երկու կամ ավելի բա ղա դրիչ նախա­
դասություններից, այսինքն' լինել բարդ:

- 289
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

17. Յուրաքանչյուր նախադասության համար նշեք տրամաբանական շեշտի ար­

տահայտման միջոցը:

ա.
1) Ի՜նչ քա ղցր է զով գիշերը քն ել ջրերի վրա կա խվա ծ պատշգամբում:
2) Վարկը բաց կանեն, իսկո՞ւյն, իսկո՞ւյն, հե՞նց նույն օրը:
3) Տեսնես ծնողները չե՞ն ուղա րկել լորենու մեղր, որ այնքա՜ն սիրում է հյուրանո­
ցի տիրուհին:
4) Բայց երեկ էր, որ մենք պայմանավորվեցինք այդ մասին այլևս չխոսել:
5) Հենց քո սուր լեզվից էլ ես օր ու արև չունեմ:

Բ֊
1) — Ի՜նչ լավ հորթուկ է, — ա սաց Աննան:
2) Նրանք նստում էին առվի եզրին, և երբ հանգչո՜ւմ էր զրույցը, լուռ լսում էին ջրե­
րի ձայնը:
3) Աթա ապեր, բա դու հայ չե՞ս:
4) Այ, ես էլ ուզում էի, որ դա' ասեիր:
5) Միայն թոշակառուներն էին, որ ծվարում էին ցուրտ ձեղնա հա րկում:

18. Կազմե՞ք հետևյալ նախադասությունների գծապատկերները:

1) Արահետն օձա պ տ ույտ ոլորվում էր:

2) Մեր ուղեկցորդը ա րա հետ ի գլխ ից մատը մեկնեց դեպի ներքևի ձորը:
3) Մեր դիմացի տանը ապրում են երկու գեղեցկուհի քույրեր:
4) Յոթ-ութ տարեկան երկու մանուկ բա րձր ժայռի գլխ ից նայում են տների երդիկ­
ներից բա րձրա ցող ծխի սյուներին:
5) Արահետները կոշտ ա ցա ծ ձեռքի երակների նման ցա նց են կա պ ել սարալանջի
վրա:

- 290֊
 Հայոց լեզու

ՊԱՐԶ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ

Ինչպես տեսանք, նախադասությունը կարող է լինել պարզ կամ բարդ:

Պարզ է կոչվում մեկ ամփոփ միտք արտահայտող նախադասությունը:
Օրինակ. Լեռան սպիտակ սառույցները լույս էին տալիս:

Ավարտուն միտք ա րտ ա հա յտ ող նախադասությունն ավա րտվում է վերջակետով:

Օրինակ. Մարգագետինները ծխում էին դաղձի բույր:
Ոչ ավարտուն, առկախ միտք կամ հույզ ա րտ ա հա յտ ող նախադասությունն
ավարտվում է կախման կետերով: Օրինա կ. Ինչքա՜ն միանման են հաչում շները...

Պա րզ նախադասությունը կա րող է ունենալ ստ որոգա կա ն հարաբերությամբ

կապված երկու գլխ ա վոր անդամ' ենթակա և ստորոգյալ, կամ էլ դրա նցից միայն մե­
կը: Ըստ այդմ' նախադասությունները լինում են երկկազմ կամ միակազմ:

ԵՐԿԿԱԶՄ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ
Երկկազմ է կոչվում երկու գլխավոր անդամ' ենթակա և ստորոգյալ պարունակող
նախադասությունը:
Դրանցից բացի' նախադասության կազմում կա րող են լինել նաև երկրորդա կա ն
անդամներ: Ըստ այդմ պարզ նախադասությունները լինում են համառոտ և ընդարձակ:

ՊԱՐԶ ՀԱՄԱՌՈՏ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ

Պարզ համառոտ է այն նախադասությունը, որը կազմված է միայն գլխավոր ան­
դամներից:
Պա րզ նախադասության ենթական և ստ որոգյա լը համարվում են գլխ ա վոր ան­
դամներ, քա նի որ դրանք'
• իրենցից գերա դա ս անդամ չունեն (որևէ այլ անդամի չեն ստորադասվում),
• միմյանց նկատմամբ համազոր են (մեկը մյուսի լրա ցումը չեն):

Երկկազմ պ ա րզ համառոտ նախադասությունը կա զմվա ծ է միայն երկու գլխ ավոր

անդամներից' ենթակայից և ստորոգյալից (Ձյուն է գալիս): Վերջիններս կա րող են
լինել բազմակի (երամն ու Հայկը եկան էլ, գնացին էլ):
Միջարկությունների (կոչականի, ձայնարկության ու վերա բերա կա նի) ա ռկայու­
թյունը նախադասության բնույթը և կազմը չի վախում, քա նի որ դրանք նախադասու­
թյան անդամներ չեն (Դե, տղաներ, ես գնացի):

- 291
-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զ աք արյան

Ենթակա
Ենթական նախադասության այն անդամն է,
• որը կատարում է գործողությունը. Երեխան վազում է:
• որը ենթարկվում է եղելությանը. Տունը փլվեց: Հասածները վերջացան:
• որին վերագրվում է ինչ-որ հատկանիշ. Թուղթը սպիտակ է: Ես բժիշկ եմ:
Պա տ ա սխ ա նում է ո՞վ, ովքե՞ր, ի՞նչ(ը) կամ ինչե՞ր(ը) հարցին:

Արտահայտվում է
1. գոյականով. Օդը սառն է: Երեխաներդ մեծացել են: Նվարդը ուսանող է: Տրա­
մադրություն չկա:
2. գոյա կա նա կա ն դերանունով. Դուք այդ մասին գիտեք: Սա իմն է: Ի՞նչ է տեղի
ունեցել: Ոչինչ չի պատահել: Ոմանք ինձ հասկանում են:
3. անորոշ դերբայով. Այստեղ ապրել հնարավոր չէ: Նկարչություն սովորելը հեշտ
գործ չէ: Այլևս անհնար է դիմանալ այդ ամենին:
4. փոխ ա նվա նա բա ր' այլ բա ռերով'
ա. ածականով. Վերջինը ես եմ: Հիմնականը հասկացվեց: Ամենակրտսերը
մանկապարտեզ է հաճախում:
բ. թվականով. Ամեն հինգերորդը թող մի քայլ առաջ գա: Երեխաներիցս երեքը
ուսանող են, երկուսը' դպրոցական:
գ. ածա կա նա կա ն կամ թվականական դերանունով. Այսպիսինը դեռ չէր հանդի­
պել: Որը պատահի, կվերցնեմ: Այսքանը ճամպրուկում չի տեղավորվի: Մի քանիսը
բացակա են: Բոլորը գնացին:
դ. ենթակայական կամ հա րա կա տ ա ր դերբայով. Ձգտողը կհասնի իր ուզածին:
Քնածները թող զարթնեն:
ե. թեք հոլովա ձևով. Իմը ամենալավն է: Ափսեինը հում է: Տուփովը թանկ է:
զ. որևէ լեզվա կա ն միավորով, նշա նով կամ արտահայտությամբ (վերառված
փոխանունություն). Բայց-ը շաղկապ է: ճ -ը անհայտ է:

Ենթական լինում է'

• սովորա բա ր ուղղական հոլովով. Մենք հպարտ ենք մեր հայրենիքով: Մի միտք
անցավ գլխովս: Վա՜յ, տունս քանդվեց: Աշնան ամիսներն էլ անցան:
• երբեմն բա ցա ռա կա ն հոլովով' կոչվելով մասնական ենթակա. Սրանցից չի ճար­
վում: Համերգում կհնչեն նաև Կոմիտասի ստեղծագործություններից:

Վ ա րժ ութ յուններ

19. Նշեք երկկազմ նախադասությունները:

1) Եվ ի՜նչ շատ են ա րա հետ ները քա րա փ ների ու ժա յռերի վրա:

2) Վա ճա ռվելուց հետո գինի՞ պիտի խմեն այդ կժից, թե՞ ա ղջիկը հա րսա նիքի ջու­
րը պիտի տանի:
3) Մեր թաղամասն ինչո՞ւ են անվանում Դիմաց:
4) Ծխ ի ու փոշու կապտագույն շղա րշ է փռվա ծ քա ղա քի վրա:
5) Նույն խոչն ու խութը, նույն քա րերը, տաք փոշին, ջա րդվա ծ հա սկերը, չորացած
խոտը:

- 292֊
 Հայոց լեզու

20. Ընդգծե՜ք ենթակաները:

1) Կա գարնան ճա նա պ ա րհ, կա այծի արահետ, որը բանուկ է, երբ կանաչում են

քարափի ծերպ երին բուսա ծ թփերը:
2) Անորոշ է կավի ձևը, բայց ձեռքերը այդ հա րա փ ոփ ոխ զա նգվա ծին կերպ ա րա նք
են տալիս:
3) Արևը թեքվում էր, ստվեր էր ընկնում գետ ի վրա, ու սկսվում էր մեղմ քամին:
4) Մենք թեպետ վայելչագրության տ ետ րա կի վրա գլխ ա հա կ ենք, բայց գիտենք,
որ նա դեպի մեզ է գալիս:
5) Նույնիսկ այդ մութ շղա րշի միջից ցոլում էր նրա սպիտակությունը, ինչպես
անարատ մարմինը' թափանցիկ քողի միջից:

21. Ընդգծեք թավ գրված այն բառերը, որոնք ենթակա չեն:

1) Մութ ձորից բա րձրա նա լով՜ արև ենք դուրս գալիս:

2) Աչքերս բա րձրա ցնում եմ նրա կողմը և չեմ պատասխանում:
3) Նրա տեղը վերի ձորն է, ուր միշտ կիսով չափ խավար է:
4) Երկուսով անիծում էին մեգ, պատմում մեր չա րա ճճի արարքները:
5) Խրճիթից դուրս է գալիս մի կին, որ ինչ-որ բան է շպրտում շան կողմը:

22. Ինչո՞վ են արտահայտված ենթակաները:

1) Նա հանկարծակի է հայտնվում, և հռնդոցը սարսուռ է մաղում ինձ վրա:

2) էլ սա րսա փ ելի չեն ժայռերը, երբ հնչում է այդ թավ, կրծքային ձայնը:
3) Այղ համոզումն ա ստ իճա նա բա ր արմատանում է իմ մեջ:
4) Նրանցից մեկը կռանում է, լվա ցքը տ ա րուբերում գետի մեջ, մյուսը քա մու ա ռա ջ
Փռփռացնում է կապույտ, կարմիր լաթերը:
5) Մենք նորից ենք կրկնում, որ երկրա գունդը կլոր է:

23. Ընդգծե՜ք ածականով արտահայտված ենթակաները:

1) Ընկերոջս դեմքին նորից իջա վ մռայլը, դեմքը խոժոռվեց:

2) Անդրե", աշխարհում խելո՞քն է շատ, թե՞ հիմարը:
3) — Մեր անիրավն էլ գոտին է կորցրել, — պատասխանում է մայրս:
4) Երբ թրթռում է մոմի բոցը, ծաղիկների կարմիրը խաղում է նրա դեմքին:
5) Փ ոքրիկը ձեռքի փայտե ձողը նորից սկսեց ք ե ր ե լ ապ ակու կտորով:

24. Ընդգծե՜ք դերբայով արտահայտված ենթակաները:

1) Պա տ երա զմի ժամանակ մեռնո՞ղն է շատ, թե՞ ապրողը:

2) Նոր եկածը ոգևորված խոսում էր, ձեռքերը շարժում, երբեմն էլ նայում սեղանին
դրված գրքին:
3) Խրճիթի կտուրին նստ ածները նախկին դիրքն ընդունեցին' ծերունու պ ատմա­
ծը լսելու:
4) Դասարանից վտ ա րվելով' հուսա հա տ մտածում էի, որ այդ օրվա նից իմ սովորե­
լը վերջացավ:
5) Կարծես խոտերի մեջ շա րժվողը մեջքի վրա էր և պոչի հա րվա ծից պիտի թռչեր
հեռանար:

- 293-
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

25. Ընդգծե՜ք դերանունով արտահայտված ենթակաները:

1) Ա յծերը ժ ա յռի ող որկ լա ն ջ ո վ ք ա յլո ւմ են, դունչը մեկնում մի ծա ղ կի , որ գլուխը

կա խ ել է ա նդունդի վրա:
2) Այդ բ ո լո ր ը տ ևում է ըն դա մենը մի ակնթա րթ:
3) Մանե', կ ա րո՞ղ ես ա սել, թե ով է տ ն կ ե լ ա յս գ ե ղ ե ց ի կ վ ա րդերը:
4) Ա նդրա նիկը չի ուզում՝ ա ղ ջիկն իմա նա , որ ինքը ա ռ և տ ր ո վ է զբա ղվում:
5) Դա լս ե լո վ ' ն եր կ ա ն ե ր ի ց մի ք ա ն ի ս ը գո ւն ա տ վ ե ցի ն :
6) Սա այն գի րք ն է, որ ես փ ն տ րում էի ա մ բ ո ղ ջ օ ր ը , և ոչ ոք ին ձ չէր օգնում:

26. Ընդգծեք թավ գրված այն թառերը, որոնք ենթակա են:

ա.
1) Թա՜խկ, թա՜խկ, հնչում է թ իթ եղ ա գործի փ ա յտ ե մ ո ւր ճի խ ուլ ձայնը:
2) Փ ա կ ո ւմ եմ աչքերս, և տ երև ն երի խշշոցը հի շե ցն ո ւմ է ինձ լուռ ընթերցանության
Ժամը դա սա րա ն ում :
3).Դու ք ե զ լա վ չես պ ա հում, Անտո՜ն... Փ ո ղ ո ց ա յի ն երեխ ա յի նման ես:
4) Հորիզոն կոչվում է երկնք ի և երկրի մ իա ցմ ա ն գիծը:

Բ-
1) Ա շնա նը բրուտները կ ուժ ու կա րա ս են տ ա նում Գետերը և բերում են բրինձ,
բուրդ, ցորեն:
2) Ի սկ ուսուցիչը պ ա հա ն ջում է վ ա յելչա գրութ յա ն տետրը:
3) Երբ ա վ ա րտ վ ում է աշխատանքը, ք ա ղ ա ք ո ւմ կ ա մ ա ց -կ ւս մ ա ց զա րթ նում է երե­
կոյա ն աղմուկը:
4) Բ ոլո ր ո վ ի ն մոտ իկ կողպ ում Են մի դարպաս:

Գ
1) Ս ա ր երի սպ իտ ա կ գագաթներից կ ա պ ույտ ցոլք է բա րձրա ն ում :
2) Ոչ ոք չի կ ա ր ո ղ շա լա կ ի ն բեռ տ ա ն ե լ ա յդ տ եղ ով:
3) Կ ջա ր դ ե ն գավաթները և շշե ր ը , կջա ր դ են նա և պնակները:
4) Մթնւսձորի ա նտ ա ռում ծառերն ընկնում են, փ տ ում, ընկա ծների տ եղ նորն է ծլում:

Ստորոգյալ
Ստորոգյալը նախադասության այն անդամն է, որը'
♦ արտահայտում է'
• ենթակայի վիճակը. Իմ գիրքը քրքրվա ծ է: Ամեն ինչ կա:
• ենթակայի կատարած կամ կրած գործողությունը. Քո ուզածը եղավ: Մեր
խումբը հաղթեց: Քանոնը ջարդվեց:
4 ենթակային է վերագրում որևէ հատկանիշ. Հայկը շատ խելոք է: Նրանք գերա­
զանցիկ են:
Պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւմ է ո՞վ է, ի՞նչ է, ո՞րն է, ինչպիսի՞ն է, ի՞նչ է անում, ի՞նչ է լինում, ի՞նչ
եղավ, ի՞նչ կլինի, ի՞նչ չի լինի և նման հա րցեր ի:

Ս տ ո ր ո գ յա լը կ ա զ մ վ ա ծ է լինում դ իմ ա վ ո ր (խ ոն ա րհվ ա ծ) բա յից կա մ պա րտ ադիր

պ ա րուն ա կ ում է դ իմ ա վ որ բայ: Ը ստ այդմ ս տ ո ր ո գ յա լը լինում է երկու տ եսա կի պարզ
և բաղադրյալ:

- 294 ֊
 Հայոց լեզու

Պարզ ստորոգյալ

Պարզ է այն ստ որոգյա լը, որը կա զմվա ծ է միայն դիմավոր բայից (ժամանա­
կաձևից): Ը ն դ ո ր ո ւ մ դ ա կ ա ր ո ղ է լ ի ն ե լ '
• պ ա ր զ ժ ա մ ա ն ա կ ա ձ և . Գնացի: Ամեն ինչ կասեմ: Ես դա պիտի իմանամ: Ինձնից
ձեռք քաշեք: Ձին ծառս եղավ: Հեռացիր: Մի արա այդ բանը: Եթերում «Լրաբեր»
ծրագիրն է:
• բ ա ղ ա դ ր յա լ ժ ա մ ա ն ա կ ա ձ և , ո ր կ ա զ մ վ ա ծ է լ ի ն ո ւ մ ձ և ա բ ա յ ի ց և օ ժ ա ն դ ա կ բ ա յի ց .
Անձրևում է: Տնօրենը չի գա: Քեզնից այդպիսի բան չէի սպասում:

Պետ ք է նկա տ ի ո ւն ե ն ա լ, որ եմ բ ա յը մ ի ա յն ա կ ն ո ւ յ ն պ ե ս կ ա ր ո ղ է լ ի ն ե լ պ ա ր զ
Համլետի դերում Վահրամ Փափազյանն էր: Արշավախմբում Հայաստա­
ս տ ո ր ո գ յա լ.
նից միայն ես էի: Հարթակի վրա ընդամենը մի մարդ է:

Բաղադրյալ ստորոգյալ

Բաղադրյալ է այն ստ որոգյա լը, որը կա զմվա ծ է դիմավոր բայից և որևէ այլ բառից:
Օրինակ. Երկինքը պարզ է: Մենք երկուսով ենք: Սա նա չէ:
Բ ա ղ ա դ ր յա լ ս տ ո ր ո գ յա լի ' դ ի մ ա վ ո ր բ ա յո վ ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ բ ա ղ ա դ ր ի չ ը կ ո չվ ո ւմ է
հ ա ն գ ո ւյց ( ս տ ո ր ո գ ի չ ) , ի ս կ ա յ լ խ ո ս ք ի մ ա ս ո վ կ ա մ դ ե ր բ ւ ս յ ո վ ա ր տ ա հ ա յ տ վ ա ծ մ ա ս ը '
ս տ ո ր ո գ ե լի ( ս տ ո ր ո գ ե լ ի ա կ ա ն վ ե ր ա դ ի ր ) :

Ստորոգելի

Ստորոգելին բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լի այն բաղադրիչն է, որ ա րտ ա հա յտ վա ծ է ոչ

դիմավոր բայով: Ց ո ւ յց է տ ա լ ի ս ա յն հ ա տ կ ա ն ի շ ը , ո ր ը վ ե ր ա գ ր վ ո ւ մ , ս տ ո ր ո գ վ ո ւ մ է
ե ն թ ա կ ա յին :

Ա ր տ ա հ ա յ տ վ ո ւ մ է'
• գ ո յա կ ա ն ո վ . Սևանը քաղցրահամ լի ճ է: Սա Անդրանիկինն է: Դուռը թոդ կաղնու
փայտից լինի:
• ա ծա կա նով. Գայլ Վահանը շատ խիզախ է եղել: Իմ ժամացույցը ոսկյա է: Նա
անհաղթելի է դարձել:
• թ վ ա կ ա ն ո վ . Դասարանում նա առաջինն է: ժամը 11-ն է:
• դ ե ր ա ն ո ւ ն ո վ . Արդյո՞ք սա բոլորն է: Դա իմն է: Քեզ զանգողը ես էի: Մեր մանկու­
թյան տարիներն ուրիշ էին:
• ա ն ո ր ո շ , ե ն թ ա կ ա յ ա կ ա ն կ ա մ հ ա ր ա կ ա տ ա ր դ ե ր բ ա յ ո վ . Դա երգել չէ, որ դու
երգում ես: Այդ ճաշը ես ուտող չեմ: Երեխաները քնա ծ են:
• բ ա ռ ա կ ա պ ա կ ց ո ւ թ յ ա մ բ ( դ ա ր ձ վ ա ծ ո վ ) . Պարկը ուսից կախ է: Վերջերս նա խիստ
նիհարած է:

Հա նգույց ( ս տ ո ր ո գ ի չ )

Հանգույցը բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լի այն բաղադրիչն է, որ ա րտ ա հա յտ վա ծ է

դիմավոր բայով: Ե ն թ ա կ ա յի ն է կ ա պ ո ւ մ , վ ե ր ա գ ր ո ւ մ ս տ ո ր ո գ ե լ ի ի ց ո ւ յց տ վ ա ծ հ ա տ ­
կա նիշը' դ ր ա ն գ ո ւ մ ա ր ե լո վ իր ա ր տ ա հ ա յտ ա ծ ի մ ա ս տ ը :

- 295-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Արտահայտվում է
• եմ բայով (էական բայ). Այն ժամանակ ես երեխա էի: Սա հայերեն չէ:
• հա նգուցա յին այլ բայով. Դու երջանիկ կլինես: Եվ սա համարվում է բարեկրթու­
թյո՞ւն: Նա ինձ բարի թվաց: Այդ օրվանից կղզին կոչվեց Ախթամար: Հիվանդ մի
ձևացիր:
Հա նգույցի դեր կա րող են կա տ ա րել լինել, դառնալ, համարվել, կոչվել, անվան­
վել, թվալ, ձևանալ և մի քա նի այլ բայեր, որոնք իրենց նույն կամ այլ իմաստներով
կա րող են կիրա ռվել նաև իբրև պ ա րզ ստորոգյալ: Օ րինա կ. Այդպիսի բան երբեք չի
լինում (պ ա րզ ստորոգյալ): Մածունը սև չի լինում (հանգույց): Խորենը դարձավ իր
ունկնդիրներին և տվեց վերջին հարցը (պա րզ ստորոգյալ): Խորենը դասախոս դար­
ձավ (հանգույց): Ամպերը ձևանում են սառը օդից (պ ա րզ ստորոգյալ): Նրանք հի­
վանդ են ձևանում (հանգույց):

Ծանոթություն 1: Էա կա ն բ ա յո վ ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ հ ա ն գ ո ւյց ը չպ ե տ ք է շ փ ո թ ե լ օժանդակ

բա յի հետ : Վ ե ր ջ ի ն ս լին ո ւմ է բ ա յի բ ա ղ ա դ ր յա լ ժ ա մ ա ն ա կ ա ձ և ի կ ա զ մ ո ւմ ծ և ա բա յի հետ
մ ի ա սի ն , հ ե տ և ա բ ա ր կ ա ր ո ղ է լի ն ե լ ն ա և բ ա ղ ա դ ր յա լ ս տ ո ր ո գ յա լի հա ն գ ույց ի կա զմում. Սևանա
լիճն ավելի մեծ է եղել: Ես օդաչու չեմ դառնա:
Ծանոթություն 2: Էա կա ն բ ա յո վ ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ հ ա ն գ ո ւյց ի ս տ ո ր ո գ ե լի ն (Նրանք իմ
ծնողներն են) ե ր բ ե մ ն շա տ նմա ն է լին ո ւմ միա յն եմ բ ա յո վ ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ պ ա ր զ ստորոգյալի
են թ ա կ ա յին (Այս նկարում իմ ծնողներն են): Տ ա ր բ ե ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ն ա խ ա դ ա ս ո ւթ յա ն մեջ պետք
է փ ն տ ր ե լ մեկ ա յլ ենթ ա կա : Եթե ա յդ պ ի ս ի ն կա (կա մ զ ե ղ չ վ ա ծ է), ո ւրե մ ն կ ա ս կ ա ծ ե լի բառը
ս տ ո ր ո գ ե լի է, ի սկ եթե չկա , ո ւրե մ ն ե ն թ ա կ ա է:

Վարժություններ

27. Ընդգծե՜ք ստորոգյալները:

1) Կ ւսքւսվւսբերդի գլխին տարին բոլոր ամպ է նստում:

2) Պա րիսպ ների գլխին բուն են դրել ցինը և անգղը:
3) Առաջին ձիա վորը աչքը պ ա րիսպ ներից չէր հեռացնում:
4) Նկարիչը իր ծոցա տ ետ րում նկարեց ա մրոցի սրածա յր բուրգը:
5) Այդ հա րցից պ ա հա կը հա նկա րծա կիի եկավ:

28. Ընդգծե՜ք պարզ ստորոգյալները:

1) Դիմացի լանջին կանաչին են տա լիս ցորենի մանր արտերը:

2) Տեսիլքը գնա ց հեռա ցա վ' ա ստիճա նա բա ր մա րելով երկնքի խորքում:
3) Բուրգերի գլխին ասես հսկում կա:
4) Հեռվից ամրոցի ա վերա կները չեն երևում:
5) Ք ր ոջ ա սելով' Խոնարհն արդեն վեր է կացել:
6) Տանն ընդամենը մի մա րդ է ապրում:

29. Ընդգծե՜ք պարզ ստորոգյալները և նշե՜ք, թե ինչ կազմության (պարզ կամ

բաղադրյալ) ժամանակաձևով են արտահայտված դրանք:

1) Արև մի կեսօր Կա քա վա բերդի քա րա փ ով բա րձրա նում էին երեք ձիավոր:

2) Առաջին երկու ձիա վորները չեն տ եսել ո՜չ Կա քա վա բերդը, ո չ նրա քարափը:
3) Շները հա րձա կվեցին ձիա վորների վրա:

- 296֊
 Հայոց լեզու

4) Ձորերում հալվում են ամպի ծվենները:

5) Շների ձայնին մի քա նի հոգի դուրս եկան վրաններից:
6) Այս ու այն կողմ վա զվզող հնա գետի գլխում Բակուղ իշխ ա նից և մագաղաթյա
մատյանից բացի ուրիշ ոչինչ չկար:

30. Ընդգծեք բաղադրյալ ստորոգյալները:

1) Վաղուց գոց են ա պ արա նքի երկաթե դռները:

2) Պ ա պ ից պատասխան չստ ա նա լով' Արմենակը խռովկան էր դառնում:
3) Փոշին ճա մփ ի վրա անպակաս էր գիշեր-ցերեկ:
4) Բզեզի համար աշխարհը հոտավետ բուրա ստա ն է, ա լպ իակա ն մանուշակ:
5) Իմ աչքին մտրակը դառնում է սև օձ:

31. Ընդգծեք ստորոգելիները և նշեք, թե ինչ խոսքի մասով են արտահայտված:

1) Մյուս կա ծա նները նրանց անծանոթ են և երկյուղալի:

2) Վաղ ա ռավոտյան հնձի գնա ցողներից ոմանք ոտ քով են:
3) Նոր սերունդն իրեն չի համարում ոչ Մոտկանա երկրից և ո՜չ Տա լվորիկից:
4) Պա հա ծոյի թիթեղյա տուփը չտ եսնվա ծ նորություն էր այդ քա րա փ ների վրա:
5) Աղջիկը վիճա կա խ ա ղի կա զմա կերպ ողներից էր:

Ենթակայի և ստ որոգյա լի շարադասությունը

Ուղիդ շարադասության դեպքում ենթական սովորաբար նախորդում է ստորոգյալին.

Եղանակը ցրտել է: Դու շատ խելոք ես:
Այսպիսի կառույցներում ենթակայի և ստ որոգյա լի հա կա ռա կ շարադասությունը
շրջուն է և կա րող է հա նդիպ ել միայն տրա մաբա նակա ն շեշտ ի ազդեցությամբ կամ
բանաստեղծական խոսքում. Ցրտել է եղանակը: Խելոք ես դու շատ:

Ենթական պ ա րտա դիր նախադաս է լինում, երբ ունենում է միայն զեղչվա ծ հան­
գույցով բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ. Ես' աչք, ու դու' լույս, հոգի, Առանց լույս աչքն
խավարի:
Երբ հա նգույցը մի դեպքում առկա է, մի ա յլ դեպ քում' զեղչվա ծ, ապա ենթական
կարող է լինել նաև հետադա ս. Օդը այնքան ջինջ է, որ տեսանելի է դիմացի լեռան
ծաղկած մասրենին, և լսելի' ծաղիկների մեջ մոլորված մեղվի հանդարտ բզզոցը:

Կան կառույցներ, որոնցում ուղիղ շա րա դա սությա մբ' ենթական հա ջորդում է

ստորոգյալին: Դա բնորոշ է հա տ կա պ ես անորոշ ա ռումով ենթակա պ ա րունա կող նա­
խադասությանը. Սրտիս վրա իջնում է անդորր:
Այսպիսի դեպ քերում ենթակայի նախադաս դիրքն է շրջուն. Անդորր է իջնում
սրտիս վրա:

Ենթական պ ա րտ ա դիր հետ ա դա ս է լինում մ եջբ ե ր վ ո ղ խ ոսքի նկա տ մա մբ

միջադաս կամ վերջա դա ս հեղինակային խոսքում. «Այն գիրը, որ տեր հայրը
կարդաց, սուտ էր», — ասաց աղքատը: «Այո՜, այո, — սրտաբեկ խոսեց Ադամը, —
Աստված քեզ ստեղծեց, որ մենակ չապրեմ»:

- 297-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

32. Նշեք այն նախադասությունները, որոնցում ենթակայի և ստորոգյալի շարա­

դասությունը շրջուն է:
ա.
1) Լ ի լ ի թ ի վ ր ա ա զ դ ե լ էր Ա ս տ ծ ո ւ բ ա ր կ ա ց ա յ տ հ ա յ ա ց ք ը :
2 ) Գ ա ր ն ա ն ա յ ի ն ա ռ ա վ ո տ ը խ ո ս տ ա ն ո ւ մ էր պ ա յ ծ ա ռ և ա ր և ո տ օ ր :
3 ) Դ ա ր ս վ ո ւ մ էին ի ր ա ր վ ր ա հ ա ն գ ո ւ յ ց ն ե ր ը , ծ ն վ ո ւ մ էին ն ա խ շ ե ր :
4 ) Ն ր ա ձ ա յ ն ի ն մ յ ո ւ ս ն ե ր ն էլ հ ա վ ա ք վ ե ց ի ն :
5 ) Բ ա կ ի ե ր ե խ ա ն ե ր ի հ ե տ խ ա ղ ո ւ մ էր և Թ ո ր ո ս ի կ ը :

բ-
1) Դ ա Ա վ ե տ ի հ ա մ ա ր վ ա տ ն շ ա ն էր. ո ր ս ը հ ա ջ ո ղ չ պ ի տ ի լի ն ե ր :
2 ) Ա յդ հ ի ն ո ւ մ ի ա մ ի տ հ ա վ ա տ ո վ էլ վ ե ր ջ ա ն ո ւ մ էին Շ ո ղ ե ր մ ա յ ր ի կ ի կ րո ն ա կա ն
զ գ ա ց ո ւմ ն ե ր ը :
3 ) Ե ր ե կ ո յ ա ն ե ր գ ո ւ մ էին զ ա ն գ ե ր ը , ե ր գ ո ւ մ էր և հ ի ն դ ո ւ ռ ը :
4 ) Վ ա ռ ե լո ւ ց բ ա ց ի փ ր կ ո ւթ յա ն ո ւր ի շ մ ի ջ ո ց չկ ա ր :
5) Ե ր կ ա ր և փ ռ վ ա ծ չո ր ս հ ա ս տ ճ յո ւղ ե ր ո ւն ե ր խ ն ձ ո ր ե ն ի ն :

33. Ընդգծեք ստորոգյալի նկատմամբ հետադաս ենթակաները:

1) Շ ա ր ժ վ ո ւ մ էին գ ո ւ յ ն զ գ ո ւ յ ն կ ծ ի կ ն ե ր ը , ո ւ ր ա խ զ ր ն գ ո ւ մ էին ա ղ ջ կ ա ծ ա մ ե ր ի բո­

ժոժները:
2 ) Ա ն տ ա ռ ն ե ր ի մ ե ջ դ ե ռ մ ն ո ւ մ ե ն ա յդ գ յ ո ւ ղ ի ա վ ե ր ա կ ն ե ր ը :
3) Խ ա վ ա ր ա ղ ո թ ա տ ա ն մ ե ջ դ ա դ ա ր ե ց ա ռ ա ջ ի ն ե ր գ ը :
4 ) Ն ր ա ն ց տ ա ն վ ա ղ ո ւ ց վ ա կ ա ր գ ն էր դ ա :
5 ) Հ ի ն ա ղ ո թ ա տ ա ն ը մ ի ն չ և լ ո ւ ս ա բ ա ց ի վ ե ր ա դ ա ր ձ ը ա ղ ո թ ո ւ մ ե ն կ ա ն ա յք :

Ենթակայի և ստորոգյալի համաձայնությունը

Ենթական և ստորոգյալը համաձայնում են թվով, ինչպես նաև դեմքով: Դ եմքով

հ ա մ ա ձ ա յ ն ո ւ թ յ ո ւ ն լ ի ն ո ւ մ է, ե ր բ ե ն թ ա կ ա ն ա ր տ ա հ ա յ տ վ ա ծ է ա ն ձ ն ա կ ա ն դ ե ր ա ն վ ա մ բ
կ ա մ ո ւն ի դ ի մ ո ր ո շ հոդ :

Ս տ ո ր ո գ յ ա լ ը ե զ ա կ ի թ վ ո վ է դ ր վ ո ւ մ , ե թ ե ե ն թ ա կ ա ն ե զ ա կ ի է, ա յ դ թ վ ո ւմ ' հ ա վ ա ք ա ­
Ծաղիկը բացվեց: Ես քնա ծ չեմ: Հրապարակում շատ
կ ա ն կ ա մ հ ո գ ն ա կ ե ր պ գ ո յա կ ա ն .
ժողովուրդ է հավաքվել: Նրա համար ամեն ինչ միևնույնն է: Միացյալ Նահանգները
ներխուժել է Իրաք: «Կայծերը» շատ հետաքրքիր գիրք է:

Ծանոթություն: Եթե եզակի թվով ենթական ունի մեկից մեծ թվականով կամ թվականական
դերանունով արտահայտված որոշիչ, ապա ստորոգյալը կարող է լինել և հոգնակի թվով
(Փողոցով սլանում էին երկու մեքենւս: Գետնին ընկած էին մի քանի գերան), և եզակի
(Ընդամենը հինգ զորամաս է մասնակցում զորավարժություններին: Քո աշխատանքում
հայտնաբերվել է մի երկու թերություն):

Ս տ ո ր ո գ յ ա լ ը հ ո գ ն ա կ ի թ վ ո վ է, ե թ ե ե ն թ ա կ ա ն '
• հ ո գ ն ա կ ի է. Ծառերը ծաղկել են: երկու երևելիներ մրցում էին իրար հետ: Նրանք
արդեն եկել են:

- 298 ֊
 Հայոց լեզու

• բազմակի է. Արագածը, Աժդահակն ու Կապուտջիղը Հայաստանի Հանրապետու­

թյան ամենաբարձր գագաթներն են: Ոչ Արարատը, ոչ Արագածը գործող հրաբուխ
չեն: Թե' Արմենը, թե Արամը և թե՛ Հայկը իմ եղբայրներն են:

Բազմակի ենթակայի հետ ստ որոգյա լը սովորա բա ր լինում է եզակի թվով, եթե'

• ենթականերն իմա ստ ով հա րա բերա կից են և միասին ա րտահա յտում են մեկ
հասկացություն. Գարնանային վար ու ցանքը եռուզեռի մեջ է: Տես՝ ի նչ ընտիր նետ
ու աղեղ է. վերջերս եմ ավար վերցրել:
• ենթականերն ունեն յուրաքանչյուր, ամեն (մի), ոչ մի դերա նուններով ա րտա ­
հայտված ընդհանուր որոշիչ. Յուրաքանչյուր փողոց ու նրբանցք պետք է բարե­
կարգվի ու մաքրվի: Ոչ մի թափառաշրջիկ ու մուրացկան մեր քաղաքում չպետք է
լինի:
• նույն դեմքով ենթակաները կա պ վա ծ են կամ, կ ա մ ... կամ, ոչ թե ... այլ շա ղկա պ ­
ներից որևէ մեկով. Դասը թող պատասխանի Խաչատուրը կամ Համբարձումը:
Կպարգևատրվի կամ Մանուշը, կամ Լուսինեն: ժողովում ես պիտի խոսեմ կամ դու:
Եկավ ոչ թե Մարոն, այլ Անուշը:
• ենթականերից մեկը' նախորդում, մյուսը հաջորդում է ստ որոգյալին. Այդ ամենից
ջինջ հիշողություն է մնացել և մի կսկիծ: Ոչ ես պիտի գնամ դասի, ոչ դու: Թե Արամն է
իմ եղբայրը, թե Արմենը:

Հոգնակի կամ բազմակի ենթակայի հետ գոյա կա նով (կամ փոխանվանաբար

գործածված բառով) ա րտ ա հա յտ վա ծ ստ որոգելին սովորա բա ր լինում է հոգնակի
բվով (Հասմիկն ու Հայկը մեր դասարանի գերազանցիկներն են), բայց կարող է լինել
նաև եզակի թվով, եթե'
• ենթական հա րգակա ն հոգնակի նշա նակող ա նձնական դերանուն է. Դուք,
պարոն Պետրոպան, մեր առաջին ուսուցիչն եք եղել:
• ստորոգելին գնա հա տ ող իմաստ ունի և անհոգնական կամ անհա շվելի է. Երե­
խաները մեր երկրի ապագան են:
• ստորոգելին շեշտում է իր ա րտ ա հա յտ ա ծ առարկայի ոչ թե քա նա կը, այլ ւոեսա-
կը' դրվելով անորոշ առումով. Սրանք դեռ երեխա են և այդպիսի բարդ բաներ չեն
կարոդ հասկանալ: Քո ցույց տված բոլոր ծառերը կաղնի էին:

1-ին կամ 2 ֊ր դ դեմքի անձնական դերա նունով ա րտ ա հա յտ վա ծ կամ դիմորոշ հոդ

(ս կամ դ) ունեցող ենթակայի հետ ստ որոգյա լը լինում է համապ ա տա սխա նա բա ր
1-ին կամ 2 ֊ր դ դեմքով: (Ես ) նվաստս, աղոթում եմ ձեր հոգու փրկության համար:
(Դուք ) ամենքդ, կգաք ձեր տիկնանց հետ:
Մնացած դեպքերում ստ որոգյա լը լինում է 3 -ր դ դեմքով. Բոլորը մեկնել են
ամառանոց: Վերարկուս փոշոտվել է:
Տարբեր դեմքերով բազմակի ենթակաների դեպքում ստորոգյւսլը համաձայնում է
առաջին դեմքի ենթակայի հետ (Ես, դու, եղբայրդ կմնանք այստեղ), դրա բացակա ­
յության դեպ քում' երկրորդ դեմքի ենթակայի հետ (Դու և քույրդ իրար շատ նման եք),
նաև վերջինիս բացակայության դեպքում դրվում է երրորդ դեմքով (Շափյուղան և
հակինթը կիսաթանկարժեք քարեր են):

Յուրաքանչյուրը, ամեն մեկը, ոչ մեկը դերա նուններով ա րտ ա հա յտ վա ծ ենթա­

կայի հետ ստ որոգյա լի հա մաձա յնությա ն մասին տ ես «Ձևա բա նություն» բաժնում
էջ 241, 242:

- 299֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

34. Ո՞ր նախադասության մեջ ենթակայի և ստորոգյալի համաձայնության սխալ կա:

ա.
1) Այդ ժխորին խառնվում էր տերերի կանչն ու աղմուկը, հարայհրոցն ու բղավոցը:
2) Կյորեսցիներից յուրաքանչյուրն ուներ իր լուծը և իր մա շվող վիզը:
3) Երբեմն մի լեռնցի կամ քոչվոր մի թուրք մոլորվա ծ մտնում էր այդ խանութնե­
րից մեկնումեկը:
4) Երվանդը և նրա մայրը հոնքերի տ ա կից Ռուզանին էին նայում, նրա սպիտակ
վերնաշապիկին, թևերին:

բ-
1) Հին ճա նա պ ա րհի տ ղա ներից յուրա քա նչյուրը, իր շան շղթան թևին փաթաթած,
գնում էր կռվի:
2) Երբ Սիրվարդն ուզեց թիկնել, ոտքերը մի քիչ մեկնեց և ձե ռք ո վ շրջազգեստի
փեշերը հավաքեց:
3) Դու եղբորդ հետ կմնաք տանը և կսպ ա սեք մեր հեռախ ոսազանգին:
4) Տա րվա մեջ մեկ օր միայն Արեգակը հայտնվում է ճիշտ մեր գլխավերևում:

Գ
1) Պ ա տ ա հում էր, որ Ներսես բեյը կամ մի ուրիշ բեյ իշխ ա ններից ընծա էր ստա­
նում մի հրեղեն նժույգ:
2) Հայկը իր ընկերներով երեկոյան գալու են' տանը մի քիչ ուրախանալու:
3) Անահիտը ծիծա ղեց և ծիծա ղի միջից «հա » ասաց, գլխ ով արեց:
4) Նա անկողնու մոտով ա նցա վ դեպի սենյակի մյուս անկյունը, որտ եղ իր տեղա­
շորն էր և երեխայի օրորոցը:

Գ
1) Նրա ռունգերին հա սա վ անտառի բուրմունքը' փթթող լորենու և բացատում
առատորեն փ ռվա ծ ծա ղիկների անուշ հոտը:
2) Վահանը փաթաթվեց վերմակով, քունը կամաց իջա վ նրա հոգնա ծ մարմնին:
3) Շա ռի ճյուղերի արանքից վեր էր նայում երկնի կապույտին և երազում:
4) Յուրա քա նչյուրը հինգ մատի պես պ ա տկերա ցնում են իրենց անելիքները:

ե.
1) Առաքելը վար էր անում, արորը փափուկ հողում ամռան ցելի ակոսներն էր ծրում:
2) Պ ա տ ա հում էր, որ Հերմինեին դպրոց էին տանում նրա եղբա յրներից Սուրենը
կամ Մանուկը:
3) Կտ ավա տը կապույտ ծաղիկներն էր բա ցել, ծիրանն արդեն դեղնել էր, թութը
վերջանում էր:
4) Նրան թվաց, թե օրորվում է ջրի երեսին, վեր ու վար լինում, ջրի երեսին օրոր­
վում է և մի սպ իտա կ շոր:

Գ
1) Անցած տարի մեր դասարանի ուղիղ քսա նհինգ տ ոկոսը գերա զա նցիկ են եղել:
2) Սոնան աչքերը կիսաբաց արեց, տեսավ, որ ճրագն արդեն հանգել է:
3) Հարևա նի կտուրի վրա հա վա քվել էին մի քա նի կին:
4) Լինում էին օրեր, երբ Մարգարը ջուրը տալիս էր հերթի համաձայն, ինքը չէր ջրում:

- 300֊
 Հայոց լեզու

է.
1) Տանն արդեն զարթնել էին, տ եղա շորը հա վաքել, կինը օջա խ ն էր վառել, թեյի
պատրաստություն էր տեսնում:
2) Լույսը բացվում էր արդեն, երբ զորա խումբը ճա նա պ ա րհ ընկավ:
3) Պա տ գա մա վորների մեծ մասը հերթական քա ռօրյա յի նիստերին ներկա չէին:
4) Նրան այնպես թվաց, թե մատները խրվեցին մի փա փ ուկ բանի մեջ:

ը-
1) Երբ ճյուղերը մի քիչ հեռանում էին իրարից, ճյուղերի արանքից աչքի էր ընկ­
նում երկնքի կապույտը:
2) Երագում նրա աչքի ա ռա ջ օրորվում էին կնոջ ուսը, մի սպ իտա կ շոր, գա նգուր
վարսերը:
3) Նրանք մի այնպիսի մեծ դղյակ են կա ռուցել, որ սենյակների կեսից ավելին ոչ
մեկի կողմից չեն օգտ ա գործվում:
4) Լուսնյակը շողք էր գ ց ե լ երդիկից, շողքը խաղում էր կա րպ ետի վրա:

?■
1) Երբ գլուխս դրեցի բա րձին, նորից զգա ցի այն բույրը, որ Աստղիկի շորերից էր
գալիս:
2) Մեր տնամերձ հողամասի ավելի քա ն երկու երրորդը վա րունգով ու լոլիկով են
զբաղեցված:
3) Նրան թվում էր, թե պապակ արտերն ու ծա րա վ այգիները լուռ իրեն են սպասում:
4) Գաղթական մա րդ է, ա զգ ու բարեկամ չունի, ջուրը արդար կբաժանի:

35. Փակագծերում տրված տարբերակներից ընտրեք նախադասությանը համա­

պատասխանողը:

ա.
1) Այդ ամենը նրա սիրտը (վրդովեցին, վրդովեց) ա նհա նգիստ հույզերով:
2) Փողոցի ա ջ կողմում բա րձրա ցող նոր տների մի մասը կիսա վա րտ (էին, էր):
3) Կերպարվեստի հա մալսա րա նի ուսանողությունը այսուհետ հնարավորություն
(ունի, ունեն) հա ճա խ ելու կցա կա ռույցում տ եղա վորվա ծ նորաբաց ճա շա րա ն:
4) Մեր գյուղի բնակչության ավելի քա ն տասը տ ոկոսը բա րձրա գույն կրթություն
(ունեն, ունի):
5) Տնտեսական ճգնա ժա մից մեծապես (տուժեց, տուժեցին) Ամերիկայի Միա ցյա լ
Նահանգները:

բ-
1) Լեռնային սա հմա նա մերձ գյուղերի 260 կա րիքա վոր ընտանիքների հա գուստ ե­
ղեն (բաժանվեցին, բաժանվեց):
2) Այգեգործական ընկերությունների մեծ մասն արդեն սեփական այգիներ (են, է)
տնկում քա ղա քա մերձ լեռների լերկ լանջերին:
3) Ոճիրը թաքցնելու ունայն փորձերը, մեղքը պ ա րտա կելու խաբկանքը Թուրքիայի
ամենամեծ սխալն (է, են):
4) Վերջին տա րիներին մեր երկրում ավելի մեծ չա փ երով (է, են) խթանվում փոքր
և միջին քա ղա քների զա րգա ցումը:
5) Սույն թվի փ ետրվա րին հա մալսա րա նի մեծ դա հլիճում տեղի (կունենան, կունե­
նա) չարենցյան հերթական ընթերցումները:

֊ 301֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաջարյան

Գ-
1) Մեր կազմակերպությունն իրակա նացնում է բա րեգործա կա ն հինգ նախագիծ,
(որի, որոնց) շրջա նա կներում այս տա րի դպրոցներին տ րա մա դրվել է 1900 համա­
կա րգիչ և նույնքան տպիչ:
2) Բայց նրանք (այսինքն' համայնավար կուսակցությունը), կողմնա կից լինելով
ժողովրդավարությանը, հաղթելու դեպքում մտադիր (է, Են) հա ստ ա տ ել կուսակցա­
կան հրամայավարություն:
3) Վահան Տերյանի «Մթնշաղի ա նուրջները» ա րևելահա յ գրականության բանաս­
տեղծական նոր դպ րոցի հիմքերը (դրեցին, դրեց):
4) Երբ (ավարտվի, ավարտվեն) հունվարյան քննա շրջա նը և դրան հաջորդող
ա րձա կուրդը, կսկսվի ուսանողական գիտ ա կա ն ընկերության նստաշրջանը:
5) Խ որհրդա տ վա կա ն միջոցա ռումներ եվրոպ ա կա ն երկրների ա ռա ջա տ ա ր մար­
զիչների համար կազմա կերպ վում (է, են) ամեն տարի:

ՊԱՐԶ ԸՆԴԱՐՁԱԿ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ

Նախադասության անդամները, ինչպես տեսանք, միմյանց նկատմամբ ունենում
են ստ որոգա կա ն, համադասական կամ ստ որա դա սա կա ն հարաբերություն:
Գլխավոր են նախադասության այն անդամները, որոնք իրենցից գերադաս
անդամ' լրացյալ չունեն: Դրանք են ենթական և ստ որոգյա լը, որոնց փոխհարաբերու­
թյունը համարվում է համագորություն:
Նախադասության մյուս անդամները լրացնում (ստորադա սվում) են գլխավոր ան­
դամներին կամ միմյանց: Դրանք նախադասության երկրորդա կա ն անդամներն են:
Երկրորդական անդամ (լրացում) ունեցող նախադասությունը կոչվում է
ընդարձակ:

Նախադասության երկրորդական անդամներ

Երկրորդական են նախադասության այն անդամները, որոնք լրացնում են գլխա­
վոր անդամներին (լրացումներ) կամ էլ միմյանց (լրացման լրացումներ):
Եթե նախադասության երկրորդա կա ն անդամը լրա ցնում է գլխ ա վոր անդամներից
որևէ մեկին, կոչվում է լրացում, եթե լրացնում է երկրորդական այլ անդամի, կոչվում է
լրացման լրացում:

Նախադասության այն անդամը, որին լրացնում է երկրորդական անդամը, կոչվում է

լրացյալ:

Երկրորդակա ն անդամները բաժանվում են երկու խմբի' կախված այն բանից, թե

ինչ խոսքի մասով է ա րտ ա հա յտ վա ծ դրանց լրա ցյա լը' գոյա կա նո՞վ, թե՞ բայով: Ըստ
այդմ' լինում են
• գոյա կա նա կա ն անդամի լրա ցումներ. Այգեգործ (<) Սմբատի (<) տղաները հա­
մալսարանի (<) ուսանողներ են: Մենք խոսելու ոչինչ չունեինք:
• բայական անդամի լրացումներ. Ձկնորսության (<) գնացածները երեկոյան (<)
վերադարձան (>) ձեռնունայն:

Սովորա բա ր բայական անդամի լրա ցումների ա նուններով են կոչվում նաև

֊ 302֊
 Հայոց լեզու

ածականով, թվականով և մա կբա յով ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամների լրացումները.

Բավականին (>) կոկիկ հագնված մոտավորապես (>) քսան երիտասարդներ շատ (>)
արագ դուրս եկան հանրախանութից:

Վ ա ր ժո ւթ յո ւն ն ե ր

36. Նշե՛ք պարզ համառոտ նախադասությունները:

ա.
1) Կռանում եմ թղթի վրա:
2) Ախր, ա յ ընկեր, չէ՞ որ մենք էլ մարդ ենք...
3) Այնքա՜ն սառն են ջրերը...
4) Անին ու Ռուզանը, իհարկե, պիտի երգեն-պ ա րեն:
5) Բա ց թող ձեռքս, անխի ղճ:
6) Արևաղբյուրն ես դու, Լիլի՜թ:

բ-
1) Եղբա յր, առվույտը քո՞նն է:
2) Ազնո', կինո տ եսե՞լ ես:
3) Հրդեհվում էր մի անտառ:
4) Մի խոսքով՝ ես, Արամը և Հա յկը իրար էինք անցել:
5) Դու չպիտի գլուխ պահես, սիրելի ս:
6) Հա յելիս ասես ա չքերդ են, սիրելի՛դ իմ:

37. Ընդգծեք թավ գրված այն բառերը, որոնք գոյականական անդամի լրացում­
ներ են:

1) Երկու միտք ինձ ոգևորում էր:

2) — էն մեր Բողարի ձայնն է, — ա սաց որդիս:
3) Տրի մեջ ա րտ ա ցոլվում էին ծառերի սև բները:
4) Մի քիչ էլ իջանք մեղմաթեք սա րա լա նջով:
5) Այգեպանն ինձ տ ա րա վ իրենց տունը:

38. Ընդգծե՛ք թավ գրված այն բառերը, որոնք բայական անդամի լրացում­
ներ են:

1) ճա մ փ ա ընկնելիս արևը բավական բա րձր ա ց ել էր, ցողի կաթիլներն արդեն գո­

լորշացել էին:
2) Ձմռան գիշերից մի քիչ դեռ կար:
3) Ես նորից փաթաթվեցի վերմակի մեջ:
4) Ոտքերս կախեցի տաք մոխրի վրա:
5) Քնի ու երագի սահմանում օրորվում էր գիշերվա անիրական աշխարհը:

39. Ընդգծե՛ք ածականին, թվականին կամ մակբային լրացնող անդամները:

1) Բավական ուշ աչքս կիսա բա ց ա րեցի և նայեցի երդիկին:

2) Չորրորդ օրը սովորականից շուտ եկա դպրոց:

- 303-
 Ցու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

3) Նոր շորերի մեջ նա երևաց ավելի բա րձրա հա սա կ, մեջքը բարակ:

4) Երթեք նա ինձ այդքան մոտ չէր կանգնել:
5) Գյուղի հրապ ա րակում հա վա քվել էր գրեթե հագար մարդ:

Գոյականական անդամի լրացումներ

Սրանք գոյականով, ինչպես նաև գոյականին հարաբերակից դերանունով,
գոյականաբար գործածված այլ բառով արտահայտված անդամի լրացումներն են:
Ցույց են տա լիս լրա ցյա լի'
• որպիսությունը. Սպասվում է ցուրտ եղանակ:
• պ ատկանելությունը. Սա մայրիկիս պայուսակն է:
• ով կամ ինչ լինելը. Զանգել էր Անին' ընկերուհիս:
Ըստ այդմ գոյա կա նա կա ն անդամի լրա ցումները լինում են երեք տ եսա կի' որոշիչ,
հատկացուցիչ, բացահայտիչ:

Որոշիչ

Սա գոյականական անդամի այն լրացումն է, որ ցույց է տալիս լրացյալի որպիսին,

ինչպիսին լինելը կամ քանակը, թվային կարգը:
Պա տ ա սխ ա նում է ինչպիսի*, քանի*, որքա՞ն, ո*ր կամ ո՜րերորդ հարցին:

Որոշիչն ա րտահա յտվում է

• ածա կա նով. Ուրախ օրեր դեռ շատ կլինեն: Քեզ համար գնել եմ արծաթե
ականջօղեր:
• թվականով. Դասարանի երեք Հասմիկներն այսօր բացակա են: Մեր բնակարա­
նը հինգերորդ հարկում է: Նվեր ստացանք երկուական գիրք: Հիմա 2009 թվականն է:
• դերանունով. Այս երկուսը մեր հարևաններն են: Ո՞ր դասարանում ես սովորում:
Որոշ հարցեր մնացին չլուծված: Ամեն ծաղիկ իր բույրն ունի: Չէր լսվում և ոչ մի ձայն:
• մակբայով. Մեր տան հիմնովին նորոգումը տևեց մեկ տարի: Գործի դանդաղ
ընթացքը ինձ անհանգստացնում է: Մեր դեմուդեմ հանդիպումից նա հանկարծակիի
եկավ:
• հա րա կա տ ա ր կամ ենթակայական դերբայով. Կանգնած ժամացույցի սնուցիչն է
նստել: Աշխատող մարդը քաղցած չի մնա:
• ա նորոշ դերբայի թեք ձևերով. Հետդ մի քիչ գրելու թուղթ կբերես:
• գոյա կա նով, որ կա րող է լինել ուղղական, սեռա կա ն-տ րա կա ն, բացառական
կամ գործիա կա ն հոլովով. Ես քո քար սիրտը չունեմ, որ դիմանամ: Ծննդյան տարե­
դարձին սուրճի սպասք նվեր ստացա: Գյուղում փայտից ու կավից տուն ունեմ, որ
վթարային վիճակում է: Մի մորուքով անձնավորություն մոտեցավ ինձ և հարցրեց
քաղաքապետարանի ճանապարհը:
• պես, նման և այլ կապերի ու հոլովվա ծ բառի կապակցությամբ. Ձեզ պես երեխա­
ներ ունեցողը հազիվ էլ այս օրի լինի: Մահճակալների տակի փոշին մոռացել ես
մաքրել: Հայկի հետ զրույցը անչափ հետաքրքիր էր:
• բա ռակապակցությամբ. Այդ քիթը ծուռ մարդը ինձ դուր չի գալիս:

Որոշիչի լրա ցյա լը (գերադաս անդամը) կոչվում է որոշյալ:

Որոշիչը որոշյալին սովորա բա ր կա պա կցվում է առդրությամբ:

- 304 ֊
 Հայոց լեզու

Որոշիչն ու որոշյա լը թվով համաձայնում են հետևյա լ դեպքերում.

• գոյական որոշիչը բազմակի որոշյա լի դեպքում լինում է հոգնակի: Օրինա կ.
Ուսուցիչներ Հակոբյանը, Սարյանն ու Սարգսյանը պարգևատրվեցին: Դեմ քվեար­
կողները պատգամավորներ Արոյանն ու Ադոյանն էին:
• մի շա րք դերանուն որոշիչներ որոշյա լից պա հա նջում են միայն եգակի կամ
միայն հոգնակի թիվ: Օրինա կ. Այս ու այն սարալանջից լսվում էր հորովելի ձայնը:
Բոլոր մարդիկ էլ ուզում են երջանիկ լինել: Ամբողջ օրը քեզ էի սպասում: Ոմն Թորոս
քեզ էր հարցնում: Որոշ հանգամանքներ մնում են չբացատրված:

Որոշիչը որոշյա լի նկատմամբ սովորա բա ր լինում է նախադաս, բայց շրջուն շրջա ­

դասությամբ կա րող է լինել նաև հետադա ս. Սիրում եմ մեր երկինքը մուգ, ջրերը ջինջ,
լիճը լուսե...
Երբ հետադա ս որոշիչը ծա վա լուն է կամ բազմակի, ապա իր որոշյա լից տրոհվում
է բութով, իսկ նախադասության այլ ա նդա մներից' ստ որա կետ ով. Այդ հսկա քաղաքը'
մարդաշատ և աղմկոտ, ապրելու տեղ չէ: Տան դիմաց այգին էր' ամեն տեսակի
պտղատու ծառերով:
Հետադաս որոշիչը և նրա որոշյա լը կա րող են ընդմիջվա ծ լինել ստ որոգյա լով. Այս
թղթի վրա ծաղիկներ կնկարես' կարմիր, դեղին, կապույտ և այլ գույների:

Եթե բա զմա կի որոշիչներից մեկը ա րտ ա հա յտ վա ծ է որա կա կա ն ածա կա նով, իսկ

մյուսը' հա րա բերա կա ն, ապա վերջինս նախորդում է առա ջինին. Փայտե դեղին
քանոնս կոտրվել է:
Թվականով, թվականական դերանվամբ կամ թվանիշ ա ծա կա նով (բազմաթիվ,
մեծաքանակ, փոքրաթիվ, մի շարք և այլն) ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչը նախորդում է
որակական ա ծա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծին և հա ջորդում հա րա բերա կա ն ա ծա կա նով
արտահայտվածին. Այսօր տեսել եմ անտառային երեք գիշատիչ գազաններ:
Հավաքին մասնակցում էին մարզային բոլոր գիշերօթիկ դպրոցների տնօրենները:
Գյուղական մի շարք խոշոր համայնքների տրամադրվեց լրացուցիչ օգնություն:
Ածականական դերանվամբ ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչը նախորդում է թվականով
(կամ թվականական դերանվամբ կամ թվանիշ ածականով), որա կա կա ն ա ծա կա նով
արտահայտվածներին և հա ջորդում հա րա բերակա ն ա ծա կա նով ա րտահա յտվա ծին.
Հատկապես վտանգավոր են անտառային այս երեք գիշատիչ գազանները:
Դերբայով ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչը նախորդում է ցա նկա ցա ծ ածա կա նով, թվա­
կանով և դերանունով արտահայտվածին. Պարապած շատ դիմորդներ կտրվեցին այդ
քննությունից: Ահա միևնույն բարձրություն ունեցող երկու ձայնանիշեր: «Կարմիր գրքում»
տեղ գտած անտառային ո՞ր երեք գիշատիչ գազանների մասին էր երեկվա դասը:
Գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչը նա խ որդում է դերբա յով, ցա նկա ցա ծ
ածականով, թվականով և դերա նունով ա րտահա յտվա ծին. Սուրճի այն երկու նոր
սպասքը նվեր եմ ստացել: Իմ' ձեռքի փչացած ոսկյա ժամացույցը վաճառել եմ:
Այսպիսի տարաբնույթ բազմակի որոշիչները միմյանցից չեն տրոհվում և չեն
կապակցվում և, ու, կամ, թե շաղկապներով:
Այսպիսով տարաբնույթ (տւսրադաս) բազմակի որոշիչների սովորա կա ն շա րա ­
դասության նախ ընտրելի կարգը հետևյալն է. գոյական որոշիչ + դերբայ որոշիչ +
ածականական դերանուն որոշիչ + հարաբերական ածական որոշիչ + թվական (կամ
թվականական դերանուն կամ թվանիշ ածական) որոշիչ + որակական ածական
որոշիչ + որոշյալ:

- 305-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Շա րա դա սության նշված կա րգը կա րող է խ ախտվել

• հետադա ս բազմակի որոշիչի դեպքում: Օ րինա կ. Դա մի փոքրամարմին կին էր'
տարօրինակ, ծեր, առողջությունից զրկված, անհրապույր տեսքով և շատախոս:
Այսպիսի հետ ա դա ս որոշիչները միմյա նցից տ րոհվում են ստ որա կետ ով կամ
միանում են շաղկապով:
• այն դեպքում, երբ առկա է որոշիչ-որոշյա լի կայուն կա պ ա կցություն' տերմինի
ա րժեքով Լելից մատյան, մարած փոխաբերություն, խոսքի մաս, սեղանի թենիս և
այլն), որին նախորդում են մյուս բոլոր ա գա տ որոշիչներն ընդունված կարգով.
Վերլուծենք մի քանի հետաքրքիր մարած փոխաբերություն: Այս բոլոր սպասարկու
խոսքի մասերն արդեն ուսումնասիրել ենք:
• այն դեպքում, երբ բա զմա կի որոշյա լներից ամեն մեկն ունի իր որոշիչը, իսկ
բոլորը միասին ունեն ևս մի ընդհանուր որոշիչ, որը, անկախ իր արտահայտությու­
նից, նախորդում է մյուս բոլորին: Օ րինա կ. Գրքում տեղ են գտել բազմաթիվ
դաշնամուրային մանրանվագներ, մանկական երգեր, ժողովրդական խմբերգեր:

Ծանոթության: Բազմակի որոշիչների հետ չպետք է շփոթել այն դեպքը, երբ որոշիչն իր
հերթին ունի իր լրացումը (վերջինս էլ' գուցե իր լրացումը և այլն), որը չի կապվում որոշյալի
հետ. Այս ներկն ունի շատ հաճելի կարմիր գույն:

Վարժություններ

40. Ընդգծեք որոշիչները:

1) Ամեն տ եղ լուռ է, միայն ձորի մեջ աղմկում է Բա սուտ ա գետը:
2) Պ ա ր կը պանրով են լցրել ու ձմեռը կրծել կորեկ հա ց ու այծի պանիր:
3) Թ ա ղիքե գլխ ա րկով երկրորդ ձիա վորը Կա քա վա բերդի գլխին հնություններ չէր
որոնում:
4) Կինը կռա ցա վ ու փչեց մխ ա ցող ածուխներին:
5) Նրա մանկությունը ա նցել է այդ քա րա փ ների վրա:

41. Ընդգծեք որոշիչ+որոշյալ կապակցությունները և նշեք, թե ինչով են

արտահայտված որոշիչները:
1) Երբ հասան վրաններին, առաջին ձիավորը շարունակեց ճանապարհը:
2) Հնագետը տետրում մի բան նշեց, ապա արագ քայլերով հասավ ձիերին:
3) Տղան խ որովա ծ սունկը հանեց մոխրից և դրեց տաք քարին:
4) Կա քա վա բերդի լանջին բա ցվել է ալպ իակա ն մանուշակը:
5) Նկարիչը տ եսա վ կնոջ սպիտակ ճա կա տ ը, սև մազերը և նույնքան սև աչքերը:

42. Ընդգծեք ածականով արտահայտված որոշիչները:

1) Նկարիչը հիշում էր մանուշակները և լսում Արաքս գետի խուլ աղմուկը:
2) Գետը քերում է ժայռեղեն ափերը և հղկում հունի կապույտ որձաքարը:
3) Նա սա նձով կա պեց ձիու ոտքերը ու ներս մտա վ վրանի նեղլիկ դռնից:
4) Հնա գետ ն ասես լսում էր հնօրյա ձիերի դոփյունը:
5) Կինը կողովից հանեց պնակները և դատարկ բա ժա կները շա րեց սփռոցի վրա:

- 306-
 Հայոց լեզու

43. Ընդգծեք դերբայով արտահայտված որոշիչները:

1) Մայրս անհամբեր բա րձրա ցրեց թեյամանի կափարիչը և նայեց տա քա ցող ջրին:

2) Ավետը ցախը թողեց և եկած ճա մփ ով հետ գնա ց դեպի Մթնաձոր:
3) Ծովա փ ի կինը երբեք չի նստ ել մխացող կրակի առաջ:
4) Երբ կանգ էր առնում, նրա կորա ցա ծ ծնկները ղողում էին:
5) Թաց գետինը խլացնում է վա զող ձիերի դոփյունը:

44. Ընդգծեք գոյականով արտահայտված որոշիչները:

1) Հայրը ձա յնը մեղմացրեց, տղային կանչեց մոտը, խնդրեց նրա արծաթ դրամը:
2) Երբ կա նգնեց' փեշերը թափ տալու, աչքն ընկա վ դիմացի ճամփին:
3) Դիլանը վեր կացավ, ուսին գցեց կա յծքա րով հրացանը:
4) Փ ոքրիկ ա ղջիկը մանկան զիլ ձա յնով և հա մա րձա կ ինչ֊որ բան էր ասում:
5) Ցոլակը նրանց ձին էր' կապտավուն մորթով:

45. Ընդգծեք դերանվամբ արտահայտված որոշիչները:

1) Թվում է, թե դա մոռա ցվա ծ մի անկյուն է այն օրերից, երբ դեռ մարդը չկար:
2) Սուրենը ճմլում էր խաղողը, ինքն իրեն դնդնում կայտառ մի երգ:
3) Լուսնյակ գիշերով նրան թվում էր, թե այդ նույն դեզի վրա պ ա ռկել է Սոնան:
4) Մյուս առավոտյան, երբ այդ քարին հասւսն, ինքն առաջարկեց նորից միասին նստել:
5) Օհան ապերը մի քա նի խրատներ կարդաց:

46. Ընդգծեք կապի օգնությամբ արտահայտված որոշիչները:

1) Հեծվորը Կոստա նդ աղան էր' սպիտակ ձիու վրա ...

2) Երկյուղի նման մի զգա ցում լցրել էր նրա սիրտը:
3) Նա ոչ թե սովորական սրիկա է, այլ առանց դավանանքի մարդ:
4) Վաղը դպրոցի դա հլիճում տեղի է ունենալու անվանի դերա սա նների հետ հան­
դիպում:
5) Շա րունա կվում է հայերի արտագաղթը դեպի Ռուսաստան:

47. Ընդգծեք բառակապակցությամբ արտահայտված որոշիչները:

1) Հնձվորը մանգաղով զա րկեց մի կապ կորեկ ու կտրեց:

2) Դռան մոտ կա նգնել էր Շուշա ն տ ա տ ը' ճրա գը ձեռքին:
3) Ձեռքին թաշկինակն է' մեջը թարմ ձվեր:
4) Սիմոնն ամրացնում էր ճա նա պ ա րհի պաշարը, կապում հա րդով լի պարկը:
5) Անշուշտ, Սևադան գործել է այս պատժին արժանի հանցանք:

48. Ընդգծեք հետադաս որոշիչները:

1) Նա ինքն է քա րոզում սեր դեպի աշխատանքը:

2) Շուտ ով կլռի աղմուկը դաժան, Ու սիրտս կզգա քա յլերդ փափուկ....
3) Ցրտահա՜ր, հողմավա ր Դողացին մեղմաբար Տերևները դեղին, Պ ա տ եցին իմ
ուղին...
4) Վեց շուն ուներ' մեկը մյուսից կատաղի:
5) Կնստեմ անվերջ, կնստեմ մենակ. Դու կփա րվես ինձ թևերով ճկուն....

֊ 307 -
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

49. Գտեք շարադասության սխալները և ուղղեք:

1) Երեկ սկսվեց մայիսին կա յա նա լիք վա ղա ժա մկետ Աժ պատգամավորների
ընտրություններում թեկնածուների ա ռա ջա դրմա ն փուլը:
2) Մի քա նի նոր լրա գրա յին հրա պ ա րակումներ խիստ ա նհա նգստ ա ցրել են իշխա­
նություններին:
3) Ոչ, պ ա րոնա յք, մեր երկիրը չպետք է գնա տնտեսական զարգացման այդ
փ ա կուղու հա նգեցնող ճա նա պ ա րհով:
4) Մեկնարկային նախապես հա յտ ա րա րվա ծ գինը ա ճուրդի մասնակիցներին
ա նակնկալի բերեց:
5) Հարավային Կովկասում բարդ աշխարհաքաղաքական գործընթացներ են սկսվել:
6) մեծ Հայքում մտ ցվեց միասնական տոմար, որը նպատակ ուներ համաժամա­
նակություն հա ղորդելու հայոց տ ա րա սեռ ընկերային համակեցությանը:
7) Արքայական իշխանությունը հա վասա րակշռություն էր ապ ահովում այս երկու
ներհակության ձգ տ ո ղ ուժերի միջև:

Հատկացուցիչ
Սա գոյականական անդամի այն լրացումն է, որ ցույց է տալիս լրացյալի
պատկանելությունը, վերաբերությունը, սերումը, ծագումը:
Պա տ ա սխ ա նում է ո՞ւմ կամ ինչի՞ հարցին:

Հա տ կա ցուցիչն ա րտ ա հա յտ վում է
• գոյականի, գոյա կա ն դերանվան կամ գոյա կա նա բա ր գործա ծվա ծ որևէ բառի սե-
ռա կա ն-տ րա կա ն հոլովի ա նորոշ առումով. Շենքի ճակատը զարդարված է գունավոր
պաստառներով: Սա ո՞ւմ գիրքն է: Ոչ մեկի պատասխանն ինձ չգոհացրեց: Բոլոր
ելույթ ունեցողների խոսքում հուզմունք կար: Տասնհինգի դիմումն ընդունվեց, մյուս­
ների խնդրանքը մերժվեց: Գնանք նայենք համալսարան ընդունվածների ցուցակը:
• անձնական դերանվան սեռական հոլովով. Քո խոստումը չմոռանաս: Օգտվիր
իմ գրքից:

Հա տ կա ցյա լը երբեմն զեղչվում է, իսկ նրա վերջա վորությունները փոխանվանա­

բար իր վրա է վերցնում հա տ կա ցուցիչը. Արամի ասածը ճիշտ էր, Գոռինը (= Գոռի
ասածը)' սխալ: Իմ ելույթից բոլորը գոհ էին, քոնից (= քո ելույթից)' նույնպես:

Ծանոթություն: Առաջին կամ երկրորդ դեմքի անձնական դերանվան սեռական հոլովով

արտահայտված հատկացուցիչը իր հերթին կարող է փոխարինվել ստացական հոդով.
Խոստումդ չմոռանաս: Օ գտ վիր գրքիցս: Քիթներդ մի' կախեք:

Հա տ կա ցուցիչի լրա ցյա լը կոչվում է հատկացյալ:

Հա ւոկա ցուցիչը հա տկա ցյա լին կա պա կցվում է խնդրառությամբ:
Հա տ կա ցուցիչը հա տ կա ցյա լի նկատմամբ սովորա բա ր լինում է նախադաս, բայց
շրջուն շարադասությամբ կա րող է լինել նաև հետադաս. Ինչքան էլ սուր սիրտս
խոցեն արյունաքամ վերքերը մեր...
Հա տ կա ցուցիչը կա րող է պ ա րտ ա դրվա ծ շրջուն շարադասություն ունենալ, եթե
ունի որոշիչ ստ որա դա ս նախադասություն' առանց հա րա բերյալի: Օրինա կ. Ազնոն
դուստրն էր իմ վաղեմի ծանոթի, որի տանը գիշերելու էինք ես և իմ ձին:

֊3 0 8 ֊
 Հայոց լեզու

Անորոշ դերբա յով ա րտ ա հա յտ վա ծ հետադա ս հա տ կա ցուցիչը և նրա հա տ կա ցյա ­

լը կարող են ընդմիջվա ծ լինել ստ որոգյա լով. Մեր մարզիկները շատ մեծ հնարավո­
րություն ունեն այս մրցամարտում հաղթելու:

Ծանոթություն 1: Անորոշ դերբայով արտահայտված հետադաս հատկացուցիչը չպետք է

շփոթել նույն արտահայտությամբ նպատակի պարագայի (Հայրս, ճիպոտը ձեռքին, եկա վ' ինձ
պատմելու) և հանգման խնդրի հետ (Ես համաձայն եմ առանց ընդմիջման աշխատելու):
Տարբերելու համար պետք է նկատի ունենալ, որ նպատակի պարագան լրացնում է բային, և
նրան կարելի է ավելացնել համար կապը կամ նպատակով կապական բառը (պատմելու
համար), հանգման խնդիրը լրացնում է ածականով արտահայտված ստորոգելիին և կարող է
որոշիչ հոդ ստանալ (աշխատելուն), մինչդեռ հատկացուցիչը դրանցից ոչ մեկը չի կարող
ստանալ և կարող է տեղափոխվել ու տեղ գրավել հատկացյալից առաջ, որը գոյական է կամ
գոյականաբար առնված այլ բառ (Ես կարիք չունեմ նրան հանդիպելու: > Ես նրան
հանդիպելու կարիք չունեմ):

Ծանոթություն 2: Անորոշ դերբայով արտահայտված հետադաս հատկացուցիչը (ժամանակ

չունեմ մտածելու: Կարիք չկա հիշեցնելու) երբեմն սխալմամբ դրվում է ուղղական հոլովով.
մամանակ չունեմ մտածել: Կարիք չկա հիշեցնել: ճիշտ ձևը որոշելու համար անհրաժեշտ է
հետադաս հատկացուցիչը կամ դարձնել նախադաս (Հիշեցնելու կա րիք չկա), կամ
փոխարինել գոյականով (Կարիք չկա հիշեցման), երկու դեպքում էլ ուղղականով ձևը
բացառվում է: Կարելի է նաև հարց տալ' ինչի՞ կարիք չկա. հիշեցնելու:

Եթե հա տ կա ցուցիչի և հա տ կա ցյա լի միջև լինում է գոյա կա նով կամ գոյա կա նա ­

բար գործա ծվա ծ որևէ բա ռով ա րտ ա հա յտ վա ծ այլ անդամ, որը կա րող է սխալմամբ
ընկալվել իբրև հա տ կա ցյա լ, ապա իմաստային հնարավոր շփոթը կանխելու համար
հատկացուցիչի վրա բութ է դրվում. Կարինեի' սուր քթով կոշիկը մաշվել է:
Նույն նպա տա կով բութ է դրվում նաև այն դեպքում, երբ հա տ կա ցուցիչի և հա տ­
կացյալի միջև լինում է ներգործակա ն սեռի բայի հա րա կա տ ա ր դերբա յով ա րտ ա ­
հայտված անդամ, որը կա րող է հա տ կա ցուցիչի հետ միասին ընկա լվել իբրև դերբա ­
յական դարձվա ծ. Պատի տակ ննջում էին հարևանի' կուշտ կերած հավերը:

Ծանոթություն: Հատկացուցիչի և հատկացյալի միջև եղած գոյականական դերանունը թեև

իմաստային շփոթ չի առաջացնում, սակայն այդ դեպքում ևս թույլատրվում է հատկացուցիչի
վրա բութ դնել իբրև զուգաձևություն. Իմ միայն քեզ հայտնի արարքի մասին, ցավոք, արդեն
բոլորը գիտեն: // Ի մ' միայն քեզ հայտնի արարքի մասին, ցավոք, արդեն բոլորը գիտեն:

Երբ միևնույն լրացյալն ունենում է թե' որոշիչ(ներ), թե՜ հա տ կա ցուցիչ, ապա հա տ­

կացուցիչը նախորդում է որոշիչ(ներ)ին. Իմ երկու մտերիմ ընկերների հետ գնացի
թատրոն: Կարինեի արծաթե մատանին կորել է:
Դերանունով ա րտ ա հա յտ վա ծ հա տ կա ցուցիչը շրջուն շարադասությամբ երբեմն
կարող է հա ջորդել որոշիչին. Սողում են դանդաղ օրերը անծիր, Կորած է մթնում
մոլոր իմ ուղին...

Վարժություններ

50. Ընդգծեք հատկացուցիչները:

1) Լռություն կա Կա քա վա բերդի ավերակներում:
2) Ձին լայն կրծքով ճեղքում էր լեռնային օդի սառն ալիքները:

֊3 0 9 ֊֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

3) Թվում էր, թե ձիու ա րա գա վա զ ոտքերը չեն դիպչում գետնին:

4) Աղբյուրի մոտ նստած գյուղա ցիների զրույցը դադարեց:
5) Ցողի շողշողուն կաթիլները նստ ել էին վարդենու տերևների վրա:

51. Թավ գրվածներից ո՜րն է հետադաս հատկացուցիչ: Ընդգծեք:

1) Ոսկե բոցով լցրիր հոգին իմ տկար, Հ ր ա շք աղջիկ, ցնորքների'դիցուհի...
2) Դու հյուսեցիր պսակը քո հրա շա գործ տիեզերքի:
3) Ցուրտ հա մբույրով համբուրի ր, Այրի ր բոցով նրա ցուրտ...
4) Նույնն է խանութը դեմի, Նույն ցուցա նա կը հիմար...
5) Մեղմիվ փռվեց քնքուշ մութ' Խորհրդա վոր, թափանցիկ, Երեկոնե՜՜ր իմ կա­
պույտ, Երազնե՜՜ր իմ փութա նցիկ...

52. Ընդգծեք տրոհվող հատկացուցիչները և դրանց հատկացյալները:

1) Անտառը խշշում էր քա մու' ահ ու սա րսա փ ա ռա ջա ցնող հազար շրշյունով,
հազար թրթիռով:
2) Ընդա րձա կ փողոցը ողողվա ծ էր լուսա պ ա ստ ա ռի' աչք շլա ցնող փայլփլուն
լույսով:
3) Ծ ա ղկունյա ց լեռների' կա կա չներով ծա ծկվա ծ լանջին էր մեր հանգստյան
տունը:
4) Գիտնականը հիանում էր իր' պ ա տ ից պատ ձգվ ող պահա րա նի շքեղակազմ
գրքերով:
5) Այդ երեկո իմ փոքր նավա կով զբոսնում էի ծովի' ա ղջա մուղջից կամաց-կամաց
մթնող խաղաղ ջրերում:

53. Կետադրեք նախադասությունները: Ընդգծեք տրոհվող հատկացուցիչները:

1) Ամայի դաշտում լսվում էր միայն ծղրիդի քա ղցա ծ մանկան լացի պես համառ
ճռինչը:
2) Այդ միա պա ղա ղ ձայնը գրգռում էր նրա առանց այն էլ հոգնածությունից
նվաղած ջղերը:
3) ճ շմ ա ր ի տ իրողությունը խոցում էր նրա տա րիների Փ որձություններից թրծված
սիրտը:
4) Նրանց զգեստ ների նուրբ դերձա ններով հյուսվա ծ թեզանիքներն ընդելուզված
էին զմրուխտյա քա րերով:
5) Ընտիր նժույգների արծաթով ու ոսկով զա րդա նա խ շվա ծ թամբերին նստած էին
մի կին ու մի տղամարդ:

Բացահայտիչ

Սա գոյականական անդամի այն լրացումն է, որ ցույց է տալիս լրացյալի ով կամ

ինչ լինելը կամ ճշգրտում, մասնավորեցնում է այն:
Պա տ ա սխ ա նում է նույն հարցերին, ինչ բա ցահա յտյա լը:
Բ ա ցա հա յտ իչի երեք հիմնա կա ն տ ա րա տ եււա կներն են' բուն, մասնական,
մասնավորող պարագայական:

- 310 -
 Հայոց լեզու

Բուն բացահայտիչ
Այսպես է կոչվում առանց կապի ձևավորված այն բացահայտիչը, որի լրացյալը
ենթակա, ստորոգելի, հատկացուցիչ, բուն բացահայտիչ կամ խնդիր է:
Բուն բացահայտիչն ա րտահա յտվում է'
• գոյականով. Կուզենայի տեսնել պարոն Սարյանին' տնօրենին:
• գոյականին հա րա բերա կից դերանունով. Սա կտաս գլխավոր մասնագետին՛
նրան, ում դու շատ լավ ճանաչում ես:
• անորոշ դերբայով, աշխատանքից հետո նա սիրում է զվարճանալ' երգել,
պարել, խաղալ, կատակել...
• գոյականաբար գործա ծվա ծ որևէ բառով. Մեր մուտքը սա է՛ չորրորդը: Հենց նոր
ինձ մոտ էր Սուրենը՝ առաջին հարկում աշխատողը:
Նույն արտահայտությունն ունի նաև բա ցահա յտիչի լրա ցյա լը' բացահայտյալը:

Բուն բացահայտիչն ու բա ցա հա յտ յա լը կա պ ա կցվում են համաձայնությամբ: Հ ա ­

մաձայնությունը սովորա բա ր լինում է դեմքով, թվով, հոլովով և առումով: Դիմային
համաձայնությունը կա տարվում է անձնական դերա նուններով և կամ դիմորոշ հոդե­
րով: Օրինա կ. Ձեզ՝ այլախոհներիդ, շատերը հանդուրժել չեն կարողանում: Ես'
երկրի անվտանգության երաշխավորս, իրավունք չունեմչհարգելու այդ երկիրը, նրա
արժեքները, նրա ժողովրդին: Փոքր քաղաք է Իջևանը' Տավուշի մարզի կենտրոնը:
Մարզիկներիդ' մեր երկրի պատիվը բարձրացնողներիդ, ցավոք, պատշաճ ուշադրու­
թյուն չի դարձվում:
Սակայն բա ցահա յտիչն ու բա ցա հա յտ յա լը երբեմն կա րող են չհա մա ձա յնել'
• թվով. Ամենայն հոգատարությամբ պետք է վերաբերվենք երեխաներին' մեր
երկրի ապագային: Զրկվեցինք մեր ամենամեծ արժեքից' մեր նախնիների ժառան­
գած տարածքներից: Ահա մեր գերազանցիկները' Անին ու Հայկը:
• հոլովով. Հյուրասենյակները կահավորված են թանկարժեք կահկարասիով'
բազմոցներ, սեղաններ, սպասքապահարան, գրապահարան: Մեր ընտանիքը բաղ­
կացած է չորս հոգուց' ես, մայրս, հայրս ու եղբայրս, և ապրում է երկսենյականոց
բնակարանում: Առաջարկեցի երեք թատերախաղերից' «Վենետիկի վաճառականը»,
«Տիմոն Աթենացի» և «Օթելլո», որևէ մեկն ընտրել:
• դեմքով. Ես' իմ ընտանիքի գլխավորը, չէի կարող անտարբեր մնալ' տեսնելով
այդ ամենը: Գերազանցիկներդ' մեր հույս ու ապավենը, հանկարծ մեզ խայտառակ
չանեք:
• առումով. Աղամ, ահա քեզ ընկեր' գեղեցիկ Լիլիթը: Դաշտ էր գնացել ամբողջ
գյուղը' տղամարդ ու կին, ծեր ու ջահել, աշխատող ու թոշակառու: Այցելեցինք
Սյունիքի քաղաքները' Գորիս, Կապան, Քաջարան, Մեղրի, Սիսիան:

Ծանոթություն: Հոլովով չհամաձայնած բացահայտիչը չպետք է շփոթել բարդ համադասա­

կան նախադասության բաղւսդրիչ անվանական անդեմ նախադասության հետ. Վրա հասավ
դաժան գիշերը, սառնամանիք, կրակոցներ, վիրավորների տնքոցներ...

Բա ցահա յտիչը բա ցա հա յտ յա լի նկատմամբ սովորա բա ր լինում է հետադաս: Եթե

դրանց տեղերը փոխենք, ապա կփոխվեն նաև պա շտոնները. Երևանը' Հայաստանի
մայրաքաղաքը > Հայաստանի մայրաքաղաքը' Երևանը:
Միայն բազմակի բուն բա ցահա յտիչը կա րող է նախադաս լինել այն դեպքում, եթե
ենթակա բա ցա հա յտ յա լը նրա ամփոփումն է որոշյա լ կամ ժխտական դերանունով,

- 311
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

որի հետ էլ թվով հա մաձա յնում է ստորոգյալը: Օրինա կ. Գարունը, արևը, ծաղիկների
բույրը, ամպերի պայծառ գույները' այդ ամենը նրա սիրտը վրդովեց անհանգիստ
հույզերով: Ոչ ծնողները, ոչ կինը, ոչ երեխաները, ոչ ընկերները' ոչ ոք նրան չներեց:

Բա ցահա յտիչը և բա ցա հա յտ յա լը կա րող են ընդմիջվա ծ լինել ստ որոգյա լով և այլ

անդամներով. Դա միայն Սոնան կարող էր լինել' իմ երազների թագուհին:

Բա ցահա յտիչը նախադասության' իրեն հա ջորդող ա նդամներից մեծ մասամբ

անջատվում է ստ որա կետ ով. Իսկ դու գիտե՞ս, որ Խաչատուրը' քո քեռին, մեզ
հարևան է:

Բա ցա հա յտ իչից հետո ստ որա կետ սովորա բա ր չի դրվում, եթե'

• այն սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովի անորոշ ա ռումով (անձնական դերանվան
սեռական հոլովով) է. Դա իմ քրոջ' Հերմինեի գիրքն է: Սա իմ հարևանի' նրա եղբայրն
է, ում տանը մենք շատ անգամ հաց ենք կերել:
• նրան հա ջորդում է օժա նդա կ բայ կամ հանգույց. Դա Մթնաձորի անտառների
ամենագեղեցիկ թռչունը' միրհավն էր: Այս ժամին զանգահարողը հաստատ փոքր
քույրս' Սոնան կլինի:
• նրան հա ջորդում է սա ստկա կա ն վերաբերա կա ն (էլ, իսկ, անգամ, նույնիսկ և
այլն). Նազելին' իմ ընկերուհին էլ կուրախանա քո հաջողության համար:
• նրան հա ջորդում է դերբայ. Ոտքի էին ելել նաև կենտրոնում' սեղանի շուրջը բո­
լորած մարդիկ:
• նրան հա ջորդում է կապ (որն ընդհանուր է թե՜ իր, թե՜ բա ցա հա յտ յա լի համար).
Իմ եղբորից' Հայկից բացի՛ ոչ ոք չգիտի այդ մասին: Ես քրոջս՝ Սոնայի հետ կգամ:

Ծանոթություն 1: Եթե բացահայտիչին հաջորդող կապը միայն նրանն է, ապա ստորակետ

է դրվում կապից հետո. Ս ա ռ ն ա ր ա ն ո ւ մ ՝ ա փ ս ե ի մ ե ջ , մ ի կ տ ո ր պ ա ն ի ր կ ա : Ն ս տ ա ծ էի օ դ ա ն ա վ ի
մ ե ջ ' պ ա տ ո ւ հ ա ն ի մ ո տ , և դ ո ւ ր ս էի ն ա յո ւմ :

Ծանոթություն 2: Սեռական-տրական հոլովով բացահայտիչից հետո ստորակետ դրվում է,

եթե իմաստային շփոթի վտանգ կա. Ն ա գ ի տ ե ր մ ի ր հ ա վ ի ' մ թ ի ն ա ն տ ա ռ ն ե ր ի ո ս կ ե փ ե տ ո ւ ր
թ ռ չ ո ւ ն ի , ծ մ ա կ ն ե ր ո ւ մ բ ո ւ յ ն դ ն ե լը : Ը ն կ ե ր ո ջ ս ' Հ մ ա յա կ ի , տ ղ ա յ ի հ ա ր ս ա ն ի ք ի ն ե մ հ ր ա վ ի ր վ ա ծ :

Մասնական բացահայտիչ

Սա բացահայտիչի մի տարատեսակ է, որ բացահայտյալին է միանում որպես կամ

իբրև կապով և մասամբ է բացահայտում լրացյալի ով կամ ինչ լինելը. Սուրենը'
իբրև ուսանող, շատ պարտաճանաչ է:

Մասնական բա ցա հա յտ իչը բա ցա հա յտ յա լի հետ սովորա բա ր համաձայնում է

թվով, հոլովով և որոշիչ հոդ չի ընդունում. Լուսինեին' որպես ուսուցչի, բոլոր երեխա­
ները սիրում ու հարգում են:

Մասնական բա ցա հա յտ իչը բա ցա հա յտ յա լի նկատմամբ կա րող է լինել նախա­

դաս. Որպես գերազանցիկ' Հայկը ստանում է բարձր կրթաթոշակ:
Այս դեպքում բութը դրվում է բա ցահա յտիչի վրա. Աղջկա միամիտ հարցին որպես
պատասխան' դուրսը' լեռնային գյուղի սառը խավարում, լսվեց անմայր քուռակի
վրնջոցը:

- 312-
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն: Որպես կամ իբրև կապով ձևավորված անդամը, եթե լրացնում է ստորոգյա­
լին, չի տրոհվում: Օրինակ. Գ ն ա ց մ ե ր թ ի բ ր և ք ո ւ ր դ հ ո վ ի վ , մ ե ր թ ի բ ր և ք ա ղ ց ա ծ գ ա յլ: Ն ա գ յ ո ւ ­
ղում ա վ ե լ ա ն ո ւ ն ո վ հ ա յտ ն ի էր ո ր պ ե ս « ա ղ վ ե ս խ ե ղ դ ո ղ »:

մասնավորող պարագայական բացահայտիչ

Սա բացահայտիչի մի տարատեսակ է, որը ոչ թե պարզապես գոյականական, այլ

պարագայական անդամի լրացում է և մասնավորեցնում, ճշգրտում է լրացյալի ցույց
տված որևէ պարագայական հատկանիշ' բայական որևէ անդամի ցույց տված
գործողության կամ եղելության տեղը, ժամանակը, երբեմն' նաև չափը, ձևը և այլն:
Ընդ որում' բա ցա հա յտ յա լը կա րող է ա րտ ա հա յտ վա ծ լինել պ ա րա գա յի պաշտոն
կատարող'
•գոյականով, դրան հա րա բերա կից դերա նունով կամ գոյա կա նա բա ր գործա ծվա ծ
այլ բառով. Մենք աշխատում էինք դաշտում' գետամերձ հանդամասում: Սրանցում'
քո խորհուրդ տված կայքերում, ոչ մի հետաքրքիր տեղեկություն չկա: Ընդ­
գծվածներում' բարդ բառերում, ցո՛ւյց տվեք հոդակապը:
• մակբայով կամ դրան հա րա բերա կից դերանունով. Այսօր' ժամը վեցին, հանրա-
հավաք է: Մեր տունն ա՛յ այնտեղ է' դպրոցի կողքին: Քայլենք ձախ՛ դեպի զբոսայգի:
Նույն ա րտահայտությունը կա րող է ունենալ նաև մա սնա վորող պ ա րագայական
բացահայտիչը. Գնանք գյուղ՛ ձեր տուն: Կհանդիպենք Ազատության հրապարակում՝
այնտեղ, ուր միշտ հանրահավաքներ են հրավիրվում: Ամենահետաքրքիր մտքերը
հայտնաբերեցի այստեղ'քո գրածում: Դա տեղի է ունենալու այսօր'քիչ հետո:

Մասնավորող պ ա րա գա յա կա ն բա ցա հա յտ իչը և բա ցա հա յտ յա լը հոլովով և թվով

կարող են հա նա ձա յնել, եթե երկուսն էլ ա րտ ա հա յտ վա ծ են գոյա կա նով կամ գոյա կա ­
նաբար գործա ծվա ծ որևէ այլ բառով. Ընտրական տեղամասեր կլինեն բոլոր բնակա­
վայրերում' դպրոցական շենքերում: Հյուրերը կժամանեն մոտ մեկ շաբաթից՛ վեց օրից:
Բայց կա րող են և չհա մա ձա յնել. Նստած էին զբոսայգում՝ փայտե նստարանին:
Եկել էր կեսօրին' թերևս մինչև ընդմիջումը:

մասնավորող պ ա րա գա յա կա ն բա ցա հա յտ իչը, ինչպես և բուն բացահայտիչը,

կարող է լինել ոչ միայն բազմակի, այլև կրկնակի, եռակի և այլն, այսինքն բա ցա հա յ­
տիչն իր հերթին կա րող է ունենալ բա ցահա յտիչ. Հերթական ժողովը կկայանա հա­
ջորդ շաբաթ' հինգշաբթի օրը' աշխատանքից հետո' ժամը վեցին: Մենք վրան էինք
խփել Արայի լեռան ստորոտին' անտառի բացատում' կարկաչահոս առվակի ափին:

Վ ա րժութ յուններ

54. Ընդգծեք բացահայտիչները: Նշեք, թե դրանք ինչով են արտահայտված:

1) Երբ վարդ ամպերի հրդեհն է դողում, Իրիկնա ժա մին նստում եմ մենակ Կանաչ
առվի մոտ' ուռիների տակ...
2) Մի օր էլ' բլրա կը բա րձրա նա լիս, ոտքս սայթաքեց, ընկա սառույցի վրա:
3) Հենց հա ջորդ կիրա կի' ա ռա վոտ կանուխ, երբ երդիկներից դեռ նոր էր բա րձրա ­
նում ծուխը, ես և որսորդ Անտոնը բռնեցինք անտառի ճա նա պ ա րհը:
4) Մենք' քո խոնարհ ծա ռաներս, յոթ եղբայր ենք:
5) Գորիսում առավոտն էլ այդպես էր բա ցվում' մսա գործների խանութների հետ
միաժամանակ:

- 313-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

6) Ի նքնա թ իռի ա ն ձն ա կ ա զ մ ը շն ո ր հ ա վ ո ր ո ւմ է ձ ե զ ու տ ա լիս այս վկայագիրը'

որպ ես հիշա տ ա կ:

55. Ընդգծեք բուն բացահայտիչները:

1) Սիրահարներին հատուկ է մի առանձին քա յլվ ա ծք ' մի տ եսա կ հոգևոր երթ:

2) Ք ա ղ ա ք ն ուներ երկու ա ն ուն ' Գ ո ր ի ս և Կյորես:
3) Ոչինչ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն չկա ր ա յդ ո ւխ տ ա վ ա յր ե ր ո ւմ ' ո'չ գիր, ո չ խաչ:
4) Այղ ժ խ որից ՝ մ ա ր դկ ա ն ց և ա ն ա սուն ների կա ն չերից, ա զ ա տ էր մեր թաղամասը:
5) Ահա երև ա ց ի ն ք ը ' ք ա ղ ա ք ի հ ա յր ը ' ք ա ղ ա ք ա գ լո ւխ Մաթևոսը:

56. Ընդգծեք մասնավորող պարագայական բացահայտիչները:

1) Ո՞ւր էիր ե ր ե կ ' ա մ բ ող ջ օրը:

2) Դ ի մ ա ց ը ' փ ող ոց ում , էլեկտ րա կա ն խ ոշոր լա մպ ն է:
3) Այդպ ես մի ա նգա մ էլ' շա տ տ ա րի ն եր ա ռա ջ, ճ ռ ն չա ց ա յգու դուռը:
4) Հո վ վ ա կ ա ն կրա կն երի ձա խ կ ո ղ մ ը ' դ ա շտ ի վրա , երևում էր մի սև կետ:
5) Տ ն ա տ ե ղ ե ր ը հ ա վ ա սա ր էին' յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ը հա զ ա ր ք ւս ռ ա կ ո ւս ի մետ ր:

57. Կետադրեք բացահայտիչները:

1) Ձ ե ռ ք ո վ նշան է անում դեպի ներքև դեպի գետ ի ա րմունկը փ րփ ուր ջրվեժների մոտ:
2) Ն ե ր ք և ը ձո ր ո ւմ գե տ ի մյուս ա փ ին ք ա ր ա ժ ա յռ ե ր ի վրա թ ա ռել են մի ք ա ն ի տներ:
3) Հ ա յո ց մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ը Անին ճա ր տ ա ր ա պ ե տ ո ւթ յա մ բ ի ն ք ն ա տ իպ ա յդ բնակա­
վա յրը հիա ցն ում է նա և մեզ 2 1 -ր դ ՚դ ա ր ի մ ա ր դ կ ա ն ց իր խ որ հրդ ա վ որ շքեղությամբ:
4) Եվ ա հա փ ա փ ուկ ք ա յլե ր ո վ մ ոտ ենում է ինքը խ ա նութի տ երը Ա րտ ա վա գդը:
5) Խ ա նութի տ երը նրա որդին էր նոր վ ա ճա ռա կա ն ը հին վ ա ճա ռա կա ն ի ոսկե ճյուղը:

58. Նշեք նախադասության այն անդամները, որոնց միջև համաձայնության սխալ կա:

1) Սմբա տ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ո ւն ՝ ն շա ն ա վ որ զ ո ր ա վ ա ր ի ն ՝ որպ ես կա յսեր դեմ մեղան­

չա ծ, գցում են կրկ եսը, որ գ ա զ ա ն ն երը հոշոտ են:
2) Ուսա նողները պ ա տ կա ռում են նրա նից' որպ ես լա վա գույն դա սա խ ոսի:
3) Մենք սիրում ենք ն ր ա ն ց ' որպ ես բ ա րեհա մ բույր և բա նի մ ա ց ուսուցիչ:
4) Ի բրև զ ո ր ա կ ա ն ' Վ ա րդ ա ն ին ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը սիրում է և գ ն ա լո ւ է նրա հետ ևից:
5) Ա րա յով ու Ա նիով' որպ ես փ ա յլուն ա շա կ ե ր տ , հ պ ա րտ ա ն ում է ա մ բ ո ղ ջ դպրոցը:

59. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք ստորակետով չտրոհվող բա­

ցահայտիչները:

1) Ը նդա րձա կ սենյակը շա տ բան էր ասում իր տ իրոջ քեռի Դավոյի նկա րա գրի մասին:
2) Ինքը հ ա յա ս տ ա ն ց ի Ա վետ իսն էլ ոչինչ չէր պ ա տ մում ա յդ մասին:
3) Խ ա ն ութ պ ա նը տ ի ր ո ւհ ո ւց տ իկին Վ ա ր ս ե ն ի կ ի ց հետ ո գով ում է իր ա պ րա նքը:
4) Շ ն ե ր ի ց մեկը ց ե ր ե կ ո վ գ ո ղ ա ց ե լ էր դ ուրսը տ ա կ ա ռ ի մ եջ թ րջոց դ րա ծ կաշին:
5) Ն ույն իսկ Հե ր ի ք ն ա զ ը «Թ ևը կ ո տ ր ա ծ հ րե շտ ա կն » էր շր ջո ւմ տ նա յին զգեստով:

60. Ընդգծեք բացահայտյալից հեռացած բացահայտիչները:

1) Պ ա պ ն էլ էր ա յնտ եղ, ուրիշ հա րև ա ն ն եր էլ, որոնք լեռնա յին ա ր ոտ ա վ ա յր ի մո­

տ երքն էին ա պ ր ո ւմ ' վրա նների տակ:

֊ 314֊
 Հայոց լեզու

2) Տիկնա նց դա էր վ ի ճ ա կ վ ա ծ ' բմ բ ուլի բ ա ր ձ ե ր ը փ ք վ ա ծ պ ա հել, ա ն կ ո ղ ի ն ը ' փ ա ­

փուկ, ճ ա շն ' ա նթերի և ա ռա տ :
3) Տան ն երքնա հա րկում կային նաև ա յնպ իսի իրեր, որ ա մ ա ռ ֊ձ մ ե ռ նույն տ եղում
էին' հնա ձև թամք, կ ո տ ր ա ծ տ ա կա ռ, թիթեղի կտ որն եր և այլն:
4) Ոչ ոք նրան բա նի տ եղ չէր դնում' ո չ գ ո ր ծ ը ն կ ե ր ե ր ը , ո՜չ կինը և ո՜չ հա րևա նները:
5) Այո՜, ա յդ պ իսին էր Կ յորեսի հին շ ո ւկ ա ն ' խ եղ ճ ու խ ա րխ ուլ:

Բայական անդամի լրացումներ

Սրանք բայով (այդ թվում" դերբայով) արտահայտված անդամի լրացումներն են:

Ցույց են տ ա լիս լր ա ց յա լի ն շա ն ա կ ա ծ գո րծող ութ յա ն կա մ եղելութ յա ն հետ
կապված ա ռ ա ր կա ն եր կա մ հա նգ ա մ ա ն ք ներ: Ը ստ այդմ' դ րա նք լինում են երկու
տեսակի' խնդիրներ և պարագաներ:

Ծանոթություն: Պարագաներ, երբեմն նաև խնդիրներ կարող են ունենալ ոչ միայն

բայական, այլև ածականական, թվականական կամ մակբայական անդամները: Օրինակ. Մի
շատ սիրուն եղնիկ տեսա: Այսօր քայլել եմ մոտավորապես տասը կիլոմետր: Նա իրեն պահում
էր խիստ տնավարի:

Խնդիրներ

Գործողության հետ կապված առարկա(ներ) ցույց տվող լրացումը կոչվում է խնդիր:

Ա րտ ա հա յտ վում է գոյւսկա նով, գ ո յա կա ն ին հ ա ր ա բ ե ր ա կ ի ց դերա նուն ով , ա ն որոշ
դերբայով կամ գ ո յա կ ա ն ա բ ա ր գ ո ր ծ ա ծ վ ա ծ ա յլ բա ռով:
Լինում է երկու տ ե ս ա կ ի ' ուղիղ և անուղղակի:

Ուղիղ խնդիր

Այսպես է կոչվում ներգործական սեռի բայի այն խնդիրը, որն ուղղակիորեն իր

վրա է կրում այդ բայի գործողությունը:
Պ ա տ ա սխ ա ն ում է ո՞ւմ կամ ի-նչ(ը) հա րցին:

Ունի երկու ձև ա կ ա ն հա տ կ ա ն իշ.

1. ա նձի և իրի ա ռում ն երի դ եպ քում ունենում է տ ա րբ եր ձև ա վ ո ր ո ւմ .
• անձի ա ռմա ն դեպ ք ում (ա նձ ցույց տ ա լիս , իբրև ա նձ ը ն կ ա լվ ե լի ս ) ունենում է
սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլո վ ի ձև. Ես սիրում եմ մայրիկիս: Տեսա մեր երկրի նախա­
գահին: Վերարկուովս ծածկեցի քնածին: Քեզ ոչ ոք չնկատեց: Երեխան օրորում է իր
տիկնիկին:

• իրի ա ռմա ն դ եպ քում (իր ցո ւյց տ ա լի ս կամ իբրև իր ըն կ ա լվ ե լի ս ) ունենում է

ուղղական հոլովի ձև.
Ամենից շատ սիրում եմ Թումանյան: Տեսա Վանա լիճը: Կափարիչով ծածկեցի
կաթսան: Մրրիկը կոտրել է մեր բակի բարդին: Այդ պահին նա գերադասեց լռել:

2. կրա վորա կա ն կա ռույց ում (լր ա ց յա լ բա յը կրա վորա կա ն սեռի վ եր ա ծե լի ս )

դառնում է ենթա կա (Քամին օրորում է ծառը: > Ծառն օրորվում է քամուց: Զինվորը
հսկում էր գերիներին: > Գերիները հսկվում էին զինվորի կողմից):

- 315֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ունեմ և ունենալ բայերը սովորա բա ր վերցնում են միայն ուղղա կա նա ձև ուղիղ

խնղիր նույնիսկ ա նձնա նիշ գոյա կա նների դեպքում (Ունեմ ծնողներ, ամուսին,
երեխաներ, տուն, շատ գրքեր), և միայն ա նձնա նիշ դերա նուններով արտահայտված
ուղիղ խնդիրն է լինում տ րա կա նա ձև (Մայրս ինձ ունեցել է քսան տարեկանում: Ես
քեզ իմ սրտում ունեմ):
Կան նաև բայեր (թագադրել, նշանել, հմայել, կախարդել, գայթակղել, ոգեշնչել,
խրատել, կրթել, հանդիմանել, համոզել, հորդորել, խաբել, սիրահետել, սրտապնդել,
սաստել, զրպարտել, բամբասել, մեծարել, պսակադրել, ժամադրել, պարտագրել,
հյուրասիրել, մխիթարել, բանսարկել, թագազրկել, իրավազրկել և այլն), որոնց
ուղիղ խնդիրը լինում է միայն անձնանիշ կամ անձի առումով գոյական տրական
հոլովով, այսինքն' որոնք ուղղա կա նա ձև ուղիղ խնդիր չեն ստանում:

Ուղիղ խնդիրը երբեմն լինում է բա ցառա կա ն հոլովով' կոչվելով մասնական ուղիղ

խնդիր. Ծորակի ջրից չեմ խմում: Հաղորդեցին Կոմիտասի երգերից:

Ծանոթություն: Անորոշ դերբայով արտահայտված հետադաս ուղիղ խնդիրը երբեմն

շփոթվում է հանգման խնդրի կամ նպատակի պարագայի հետ և դրվում սեռական-տրակաՕ
հոլովով տ ե ն չ ո ւ մ է ի ն հ ե տ ը շ փ վ ե լ ո ւ , հ ո ր դ ո ր ո ւ մ է հ ա ն դ ո ւ ր ժ ե լ ո ւ , թ ո ւյլ է տ ա լ ի ս ե ն թ ա դ ր ե լո ւ և
այլն: Սրանք կեղծ գրական ձևեր են: ճիշտ ձևը որոշելու համար անհրաժեշտ է հետադաս
ուղիղ խնդիրը կա մ դարձնել նախադաս ( Հ ե տ ը շ փ վ ե լ է ի ն տ ե ն չ ո ւ մ ), կա մ փոխարինել գոյա­
կանով ( Բ ն ո ւ թ յո ւ ն է ի ն տ ե ն չ ո ւ մ ), երկու դեպքում էլ թեքված ձևը բացառվում է: Կարելի է նաև
հարց տալ ի ՞ ն չ է ի ն տ ե ն չ ո ւ մ , հ ե տ ը շ փ վ ե լ : Վերջապես, կարելի է փոխակերպել կրավորական
նախադասության, որում ուղիղ խնդիրը դառնում է ենթակա' Հ ա ն դ ո ւ ր ժ ե լ ը հ ո ր դ ո ր վ ո ւ մ է:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

61. Ընդգծեք խնդիրները:

1) Լսում եմ լեռան գյուղերի ա մենա լա վ մարդու նվագը:

2) Նրա պ ա րզ երգերին ա րձա գա նքել են ձորերը:
3) Իմ ծանոթը պատմեց լեռների մարդկանց մասին:
4) Կգա գարունը, քա ր ու քա րա փ կանաչով կպատվեն:
5) Աման լվա լուց ու լվա ցքից հոգնել եմ արդեն:

62. Ընդգծեք խնդիր+բայ կապակցությունները և նշեք խնդրի բնույթը:

1) Նրանք այրվող ծառերի միջից եղջյուրներով բացում էին իրենց ճանապարհը:

2) Լուսնյակի նուրբ շողերը լուսեղեն քա րերի պես ծրա րել էին նրա դեմքը:
3) Խ լեզները Մթնաձորում մարդուց չեն փախչում:
4) Լեռան միամիտ ա ղջիկը պատասխանում էր իմ հարցերին:
5) Այդ օրերը հիշելիս սիրտս լցվում է կսկիծով և դառնությամբ:

63. Ընդգծեք դերբայի լրացում խնդիրները:

1) Անդրանիկը, գլուխը բա րձր պահած, գնում է դեպի կամուրջը:

2) Բահով առուն մաքրելիս Մարգարի աչքով է ընկնում կորցրա ծ սանրը:
3) Իր երամից հետ մնալով' թռչունը պ ա տ սպ ա րվեց ժայռի ճեղքում:
4) Կինը պ ա հա րա նից հանեց ծխից սևա ցա ծ թեյամանը:
5) Լրա գրողը մոտ եցա վ իրենց հոգսերից խոսող գյուղացիներին:

֊ 316֊
 Հայոց լեզու

64. Ընդգծե՜ք դերբայով արտահայտված խնդիրները:

1) Երրորդ ձիա վորն իզուր էր մտ րա կով փ որձում շներին հեռացնել:

2) Կառավարությունն այս տարի օգնություն հատկացրեց կարկուտից տուժածներին:
3) Ծխողներից մենք ընդհանրապես խուսափում ենք:
4) Կանայք ա ռևտրից և եփ ել-թ ա փ ելուց էին զրուցում:
5) Երգիչը բեմում շրջա պ ա տ վա ծ էր խ ելա հեղ պարողներով:

65. Ընդգծե՜ք դերանվամբ արտահայտված խնդիրները:

1) Այնուհետև բա րբա րոսները նրանց ք շե լ են արևմուտք:

2) Նոր սերունդն իրեն համարում է նորանկախ երկրի տերը:
3) Բայց դու ումի՞ց ես վախենում, որ չես սկսում:
4) Ես չգիտեմ, թե ինչով հղկեմ այս կարծր քա րերը:
5) Նրանք ա մբողջ օրը բամբասում են միմյանցից:

66. Ընդգծե՜ք այն կապակցությունները, որոնցում խնդրառության (հոլովառու­

թյան) սխալ կա:

1) Ես անչափ երախ տա պ ա րտ կլինեմ քեզնից, եթե անես այդ լավությունը:

2) Նոր գրքեր եմ նվեր ստ ա ցել, բայց չգիտեմ, թե որտ եղ դրանց տեղավորեմ:
3) Մենք այդ խնդրի վրա նորից կանդրադառնանք հա ջորդ քննարկման ժամանակ:
4) Կառավարությունն այս տարի որոշում է կա յա ցրել օգնություն հա տ կա ցնել
կարկուտից տուժածներին:
5) Ինչո՞ւ ես լալիս, ինչի՞ց ես նեղա ցել, չէ՞ որ միշտ բարի եմ եղել ք ե զ հետ:

Անուղղակի խնդիրներ

Այսպես են կոչվում գործողության հետ անուղղակիորեն կապված առարկա(ներ)

ցույց տվող խնդիրները:
Լինում են մի քա նի տեսակի ներգործող, հանգման, անջատման, միջոցի, վերա­
բերության և այլն:

Ներգործող խնդիր

Այսպես է կոչվում կրավորական սեռի բայի այն խնդիրը, որի կատարած գործո­
ղությունն իր վրա է կրում ենթական:
Պատասխանում է ումի՜ց, ինչի՜ց, ումո՜վ, ինչո՜վ, ո՜ւմ կողմից կամ ո՜ւմ ձեռքով
հարցին:

Արտահայտվում է
• բացառական հոլովով. Ամռան թեժ արևից խոտն այրվել էր: Իր բոլոր գործըն­
կերներից հարգված մարդ է պարոն Մուշեղը:
• երբեմն' գործիա կա ն հոլովով. Բելը շրջապատված էր իր հավատարիմ զորա­
կաններով: Ավազանը բերնեբերան լցվել էր անձրևաջրով:
• անձնանիշ բառի դեպքում' մեծ մասամբ սեռա կա ն֊տ րա կա ն հոլովով և կողմից
կամ ձեռքով կապով. Այս տունը հիմնադրվել է իմ պապի կողմից և կառուցվել հմուտ
շինարարների ձեռքով:

- 317
-
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զաք արյան

Լրա ցյա լ բայը ներգործակա ն սեռի վերա ծելիս ներգործող բայը դառնում է
ենթակա, իսկ ենթական' ուղիղ խնդիր. Ամռան թեժ արևն այրել էր խոտը: Այս տունը
հիմնադրել է իմ պապը, և կառուցել են հմուտ շինարարները: Անձրևաջուրը բերնեբե­
րան լցրել էր ավազանը:

Ուղիղ և ներգործող խնդիրները հա ճա խ կոչվում են սեռի խնդիրներ, քանի որ

կախված են բայի սեռից:

Հանգման խնդիր

Ցույց է տալիս այն առարկան, որին հանգում է գործողությունը:

Պա տ ա սխ ա նում է ո՞ւմ, ինչի*(ն), ո՜ւմ վրա, ինչի* վրա, ո՞ւմ դեմ, ինչի* դեմ, ընդդեմ
ո*ւմ, ընդդեմ ինչի*, ո*ւմ հանդեպ, ինչի* հանդեպ կամ ո*ւմ հետ հարցին:

Արտահայտվում է'
• սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովով. Թեք անձրևը խփում էր պատուհանի ապակինե­
րին: Մենք պատրաստ ենք քննության:
• սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովով և (ընդ)դեմ, վրա, հետ, հանդեպ կամ այլ կապով. Իմ
հայրը մեղանչեց իմ դեմ, ես չմեղանչեցի ոչ մեկի դեմ: Դու անհոգ նայեցիր ինձ վրա:
Ես քեզ հետ համամիտ եմ: Լիլիթը անտարբեր էր Ադամի գուրգուրանքի հանդեպ:
• վրա, հետ կա պ երով և ստա ցակա ն հոդով. Զգույշ' շունը չհարձակվի վրադ: Այս
շրջազգեստը վրաս չի նստում: Հետդ չեմ խոսում:

Ծանոթություն 1: Մի շարք բայեր ( ծ ա ն ո թ ա ն ա լ, մ տ ե ր մ ա ն ա լ , բ ա ր ե կ ա մ ա ն ա լ, ընկերա նա լ,

կամ դրանց հիմքով կազմված
թ շ ն ա մ ա ն ա լ, հ ա շ տ վ ե լ , գ ժ տ վ ե լ, վ ի ճ ե լ , կ ռ վ ե լ, խ ո ր հ ր դ ա կ ց ե լ )
բաղադրյալ ստորոգյալներ ( ծ ա ն ո թ ե ն ք , ը ն կ ե ր են , հ ա մ ա մ ի տ ե մ և այլն) հանգման խնդիր են
պահանջում հետ կապով կամ էլ միայն փոխադարձ դերանունով ( ի ր ա ր , մ ի մ յա ն ց , մեկմեկու),
եթե առկա է փոխադարձության հարաբերություն անձերի (կամ անձնավորված իրերի) միջև:
Օրինակ. Ն ո ր տ ն օ ր ե ն ը ս կ ս ե լ է ծ ա ն ո թ ա ն ա լ ա շ խ ա տ ա կ ի ց ն ե ր ի հ ե տ : Դ ա ս ա ր ա ն ո ւ մ ե ս բոլորի
հ ե տ մ տ ե ր ի մ ե մ : Ա ն պ ա յմ ա ն կ խ ո ր հ ր դ ա կ ց ե ք ի ր ա ր հ ե տ : Մ ե ն ք ի ր ա ր թ շ ն ա մ ի չ ե ն ք :
Եթե հարաբերությունը փոխադարձ չէ (սովորաբար այդպես է, երբ խնդիրը անձ չէ), ապա
հանգման խնդիրը լինում է առանց հետ կապի: Օրինակ. Գ ո ր ծ ի ն ծ ա ն ո թ ա ն ա մ , հ ե տ ո կ ա ս ե մ իմ
կ ա ր ծ ի ք ը : Ք ո ա ս ա ծ ի ն հ ա մ ա մ ի տ եմ :

Ծանոթություն 2: Անորոշ դերբայով արտահայտված հետադաս հանգման խնդիրը (Զորքը

երբեմն սխալմամբ դրվում է ուղղական հոլովով ( Զ ո ր ք ը պ ա տ ր ա ս տ է
պ ա տ ր ա ս տ է գ ր ո հ ե լո ւ)
գ ր ո հ ե լ) : ճիշտ ձևը որոշելու համար անհրաժեշտ է հետադաս հանգման խնդիրը կա մ դարձնել
նախադաս ( Զ ո ր ք ը գ ր ո հ ե լո ւ պ ա տ ր ա ս տ է), կա մ փոխարինել գոյականով ( Զ ո ր ք ը պ ա տ րա ստ
է գ ր ո հ ի ) , երկու դեպքում էլ ուղղականով ձևը բացառվում է: Կարելի է նաև հարց տալ Զորքը
պ ա տ ր ա ս տ է ի ն չ ի ՞, գ ր ո հ ե լ ո ւ :

Հանգման խնդիրը սովորա բա ր լրացնում է չեզոք սեռի բայերին, մի շարք

բա ղա դրյա լ ստորոգյալների: Երբեմն լրացնում է զգա ցա կա ն ձայնարկություններին
(ամո՜թ, վա՜յ, թո՜ւ և այլն), որոշ վերաբերա կա նների (երանի՜, ափսո՜ս, ավա՜ղ). Ամո՜թ
քեզ նման գոված իգիթին: Երանի՜ հոգով աղքատներին:

Հա ճա խ շփոթվում է ուղիղ խնդրի հետ: Տարբերությունն այն է, որ հանգման խնդի­

րը իրանիշ բա ռով փոխ արինելիս դա րձյա լ լինում է սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովով
(Մոտեցա ուսուցչին: Մոտեցա քաղաքին), մինչդեռ ուղիղ խնդիրը իրանիշ բառի
դեպքում լինում է ուղղա կա նա ձև (Սիրում եմ ուսուցչին: > Սիրում եմ մեր քաղաքը):

- 318-
 Հայոց լեզու

Անջատման խնդիր

Ցույց է տալիս այն առարկան, որից սկսվում, ստացվում, անջատվում կամ բա­
ժանվում է մի բան:
Պատասխանում է ումի՜ց կամ ինչի՜ց հարցին:

Դրվում է բա ցառա կա ն հոլովով. Ես նեղացա քեզնից: Առաքելը ոչ մի կերպ չէր

կարողանում անջատվել իր անցյալի տխուր հիշողություններից: Դա մեր գյուղի
ծերունիներից եմ լսել:

Ծանոթություն 1: Երբեմն անջատման խնդիրը ձևով (բացառական հոլով) շփոթվում է ներ­

գործող խնդրի հետ: Տարբերությունն այն է, որ ներգործող խնդրի ստորոգյալը միայն կրավո­
րական բայ է լինում: Եթե բայն էլ է սեռով համընկնում (Ուժեղ քամուց տանիքի մի հատվածը
պոկվել էր մյուսից), ապա պետք է հիշել, որ բայը ներգործական դարձնելիս (Ուժեղ քամին
տանիքի մի հատվածը պոկել էր մյուսից) ներգործող խնդիրը փոխվում է ուղղական հոլովի
դառնալով Ենթակա (քամուց > քամին), իսկ անջատման խնդիրը մնում է նույնը (մյուսից):

Ծանոթություն 2: Անորոշ դերբայով արտահայտված հետադաս անջատման խնդիրը

(Խուսափում է հանդիպելուց) երբեմն սխալմամբ դրվում է ուղղական հոլովով. Խուսափում է
հանդիպել): ճիշտ ձևը որոշելու համար անհրաժեշտ է հետադաս անջատման խնդիրը կա մ
դարձնել նախադաս (Հանդիպելուց խուսափում է), կա մ փոխարինել գոյականով (Խուսափում
է հանդիպումից), երկու դեպքում էլ ուղղականով ձևը բացառվում է: Կարելի է նաև հարց տալ
Խուսափում է ինչի՞ց, հանդիպելուց:

Միջոցի խնդիր

Ցույց է տալիս գործողության կատարման միջոցը:

Պատասխանում է ումո՜վ, ինչո՜վ, ո՜ւմ միջոցով կամ ինչի՜ միջոցով հարցին:

Արտահայտվում է
• գործիական հոլովով. Դուք ճաշը գդալո՞վ կուտեք, թե՞ պատառաքաղով:
• սեռական-տրական հոլովով և միջոցով կապական բառով. Գործուղումների ժա­
մանակ աշխատակիցներիս հետ հաղորդակցվում եմ համացանցի միջոցով:

Ծանոթություն: Երբեմն միջոցի խնդիրը ձևով (գործիական հոլով) շփոթվում է ներգործող

խնդրի հետ: Տարբերությունն այն է, որ ներգործող խնդրի ստորոգյալը միայն կրավորական
բայ է լինում: Եթե բայն էլ է սեռով համընկնում, ապա պետք է հիշել, որ բայը ներգործական
դարձնելիս ներգործող խնդիրը փոխվում է ուղղական հոլովի' դառնալով ենթակա (Շենքի նոր
փորած հիմքերը լցվել են անձրևաջրով: > Անձրևաջուրը լցրել է շենքի նոր փորած հիմքերը),
իսկ միջոցի խնդիրը մնում է նույնը (Շշի պարունակությունը իմ ձեռքով լցված է ձագարով: > Շշի
պարունակությունը ես լցրել եմ ձագարով):

Վերաբերության խնդիր

Ցույց է տալիս այն առարկան, որի մասին խոսվում կամ մտածվում է:

Պատասխանում է ո՜ւմ մասին, ինչի՜ մասին, ո՜ւմ վերաբերյալ, ինչի՜ վերաբերյալ,
ինչի* շուրջ, ո՜ւմ հասցեին, ումի՜ց կամ ինչի՜ց հարցին:

319
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Արտահայտվում է'
• բա ցառա կա ն հոլովով. Մենք խոսեցինք ամեն ինչից, բացի ամենակարևորից'
մեր գործից:
• սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովով և մասին, վերաբերյալ, հասցեին կամ շուրջ կապով.
Ես կմտածեմ քո ասածի մասին: Քննարկվող խնդրի վերաբերյալ ես հատուկ կարծիք
ունեմ: Նրա ելույթում անորոշ ակնարկներ կային իմ հասցեին: Որոշ հարցերի շուրջ
բանավեճ ծավալվեց:

Ծանոթություն: Վերաբերության խնդիրը բացառական հոլովով այլ անդամներից

տարբերելու համար պետք է փոխարկել մասին կապով արտահայտված տարբերակի. Նրանք
բամբասում էին մեզնից: > Նրանք բամբասում էին մեր մասին:

Վարժություններ

67. Ընդգծեք անուղղակի խնդիրները և որոշեք դրանց տեսակը:

1) Ես երկա՜ր, երկար նայում եմ դաշտային թիթեռնիկի թևին:
2) Ձորը լցվում է կաթնագույն ամպերով:
3) ԹԵև երեք օր տեղեկություն չունեի, բայց ամաչում էի հարց տալուց:
4) Նրանք հրա ցա նների կրա կոցների ա ղմուկով քշում էին նախիրը:
5) Իմ վաղեմի ծանոթը կրակի մոտ պատմում էր ջրի և ջրբաժանության, քարոտ
հողերի և հանդերի մասին:

68. Ընդգծե՛ք հանգման խնդիրները:

1) ճ ո ւտ ի կ ը փաթաթվեց ծնկներիս:
2) Դպ րոցի բակում հա վա քվա ծ ա ղջիկները խաղում էին, իրար ձյունով տալիս և
երգեր ասում:
3) Հիմա ես տեր հորն ի՞նչ պատասխան եմ տ ա լու...
4) Պա հա կին հա րցրեց, թե ովքեր են եկվորները:
5) Ջրվորը լայն ու ծանր ձեռքը մեկնում է ինձ:

69. Ընդգծե՜ք կապի օգնությամբ արտահայտված հանգման խնդիրները:

1) Ատելություն է ծնվում իմ ներսը դեպի այդ խումբը:

2) Հա վա բնի մոտ Բողա րը հաչեց ինձ վրա:
3) Մայրիկս հա ճա խ է զրուցում հա րևա նուհիների հետ:
4) Քո հանդեպ ես միայն դրական զգա ցումներ եմ տածում:
5) Հա նրա հա վա քում կրքոտ ելույթներ էին հնչում ընդդեմ նախկին իշխանության:

70. Ընդգծե՜ք ներգործող խնդիրները:

1) Ե վ մթամած ձորերը, և՛ ա հա սա րսուռ լեռները սքողվել էին ա ռավոտյան մշուշի

նուրբ շղարշով:
2) Ավերիչ երկրա շա րժիդ հետո գյուղը լքվեց բնակիչներից:
3) Ուսանողների կողմից մի հիանա լի նվեր էր պ ա տրա ստվել:
4) Երկընտ րա նքից և կա սկա ծներից կեղեքվում էր նրա սիրտը:
5) Գյուղը օղա կվա ծ էր կանաչ մա րգա գետ իններով ու փարթամ անտառներով:

- 320-
 Հայոց լեզու

71. Ընդգծե՜ք անջատման խնդիրները:

1) Քիչ հետո մեր ճա նա պ ա րհները բաժանվում են իրարից:

2) Հնձվորը դեռ կոշիկները չէր հանել և գուլպաներից թափ չէր տվել կորեկի փնջերը:
3) Բրուտը դեղին կավից կերտում է գավաթ ու կուժ:
4) Հարևանուհու այդպիսի անորոշ բացականչություններից Սոնա մայրիկը խորշում էր:
5) Մի անգամ հորդ ա նձրևից միասին պ ա տ սպ ա րվել էին պ ա տշգա մբի տակ:

72. Ընդգծե՜ք միջոցի խնդիրները:

1) Փ ա ռա նձեմը մի ժա նգոտ դանակով էր քա ղհա նում կոտեմի մարգը:

2) Հնա գետը ձեռքով քա րը շոյում էր և սրբում գրերի վրայի հողը:
3) Լուսիկը իր ժամանման մասին ինձ հա յտ նել է հեռագրով:
4) Լևոնը մի քա նի շեշտ ա կի հա րցերով տեղը գցեց խոսակցությունը:
5) Աղջիկներն իրենց գոգը լցնում են սպ իտա կ բամբակով:

73. Ընդգծե՜ք վերաբերության խնդիրները:

1) Փա յտերը մեկ-մեկ գցում էր կրակի մեջ և պատմություններ անում ա նցա ծ գնա ­

ցած օրերից:
2) Սակայն կար և մի մտերիմ նյութ, որի շուրջ Հռիւիսիմե մայրիկը խոսում էր միայն
ակնարկներով:
3) Առիթը հարմար էր' ավելի որոշա կի ա կնա րկելու նրա մասին:
4) Մի պահ նա զա րմա ցավ, ինչքա՜ն բան է հիշում Լուսիկից:
5) Այսքան զրուցեցինք, բայց բուն խնդրի վերա բերյա լ ոչինչ չխոսեցինք:

74. Ընդգծե՜ք այն կապակցությունները, որոնցում խնդրառության (հոլովառու­

թյան) սխալ կա: Ուղղե՜ք սխալները:

ա.
1) Լևոն Շանթի «Հին ա ստվածներ» ներկայացման մեջ խաղում է աբեղայի դերում:
2) Այդ գործա րա նի մթնոլորտային ա րտ ա նետումները բա ցա սա կա ն ազդեցություն
են թողնում մարդկանց և կենդանիների մոտ:
3) Կաշառակերության հետ պետք է պայքարի ողջ ժողովուրդը, այլապես ար­
դյունք չի լինի:
4) Իմ ա սածը վերաբերում է ծխելու ա ռողջա կա ն, բարոյական և հոգեբանական
վնասների մասին:
5) Մարզիկը իրավունք նվաճեց մասնակցելու ընտրական մրցաշարի երրորդ փուլում:
ի-

1) Անվանի դերասանը իր մանրապատումներում օրինակելի հայեր է կերպավորում:

2) Ուսուցիչը Արսենին կշտա մբեց ծուլության և դասերի նկատմամբ ա նտ ա րբերու­
թյան մեջ:
3) Հայաստանը Ե Ա ՀԿ -ի կողմից կա տ ա րվելիք նոր ա ռա ջա րկներ չի սպասում:
4) Ծա նրա բեռնվա ծ մա րզումները հա ստա տում են մեր մա րզիկների' հաղթելու
վճռականության մասին:
5) Քա ղա քա պ ետ ա րա նի ղեկա վա րները կա րծես թե բոլորովին չեն մտածում մեր
քաղաքի փողոցների ու բա կերի մաքրության համար:

֊ 321֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Պարագաներ

Այսպես են կոչվում գործողության կամ եղելության հանգամանքներ կամ

հատկանիշներ ցույց տվող անդամները:
Արտահայտվում են մակբայներով, հոլովվա ծ գոյա կա ններով և այլն:
Լինում են մի քա նի տեսակի տեղի, ժամանակի, ձևի, չափի, նպատակի, պատճա­
ռի, հիմունքի, պայմանի, զիջման:

Մեծ մասամբ տ րոհվող Են այնպիսի դերբայական դա րձվա ծով արտահայտված

պ արագաները, որոնց գերա դա ս անդամը հա րա կա տ ա ր դերբայ է կամ ա նորոշ դեր­
բայի գործիական հոլով (այդ մասին տե ս «Դերբայական դարձվա ծ» բաժնում էջ 332):

Տեղի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության տեղը:

Պա տ ա սխ ա նում է որտե՞ղ, ո՜ւր, որտեղի՞ց կամ որտեղո՞վ հարցին:

Արտահայտվում է
• տա րբեր հոլովա ձևերով. Գնում եմ զբոսայգի: Կանգնած եմ ժայռի կատարին:
Արմենը այդ ժամին կլինի դպրոցում կամ տանը: ճանապարհն անցնում է դաշտով և
մտնում ձորը: Ես գյուղից եմ եկել:
• հոլովվա ծ բա ռով և տեղի կապով կամ կա պա կա ն բառով. Սյան վրա խաչքար է
տեղադրված: Սեղանի տակից վերցրո՛ւ թափված թղթերը:
• տեղի մա կբա յով կամ դրան հա րա բերա կից դերանունով. Գնացի այնտեղ, ամե­
նուր նայեցի, ոչ մի տեղ ոչինչ չգտա: Որտե՞ղ են ընկերներդ:

ժամանակի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության ժամանակը:

Պա տ ա սխ ա նում է ե՞րբ, երբվանի՜ց կամ մինչև ե՞րբ հարցին:

Արտահայտվում է
• տա րբեր հոլովա ձևերով. Դա տեղի է ունենում ամեն օր: Երկու օրից մեկնում եմ
Լոս Անջելես: Համերգն սկսվում է ժամը ութին: Տուն եկավ գիշերով: ճանապարհի
վերջին ոլորանն անցնելով' մենք մտանք քաղաք:
• հոլովվա ծ բա ռով և ժամանակի կա պ ով կամ կապական բառով. Կսպասեմ մինչև
հինգը: Ներս մտնելուն պես հարձակվեց վրաս հանդիմանական խոսքերով: Սրանից
հետո միայն քո ուզածով կլինի:
• ժա մա նա կի մա կբա յով կամ դրան հա րա բերա կից դերանունով. Երևում է' շուտով
անձրև է գալու: Ե՞րբ ես վերադարձնելու գիրքս:
• հա մակա տա ր դերբայով. Սանդուղքով իջնելիս սայթաքեցի և ոտքս վնասեցի:

Ծանոթություն: Անորոշ դերբայի գործիական հոլովով արտահայտված ժամանակի պարա­

գան հաճախ արտաքուստ շփոթվում է այլ պարագաների (ձևի, պատճառի, հիմունքի և այլն)
հետ, երբեմն էլ բովանդակությամբ համատեղում է նաև մեկ այլ պարագայի իմաստ: Այսպես
ժամանակի պարագայի հետ կարող են համատեղվել պատճառի (Ընկերոջը նկատելով' Սա-
րիամը շթոփվեց), ձևի (Բարձրանալով տեղից՛ Թոմասը ողջունեց ներկաներին), հիմունքի (0-
րինակ բերելով հարևանին՝ կինը հանդիմանում էր ամուսնուն), պայմանի (Տեսնելով վերջին

- 322֊
 Հայոց լեզու

կաղնին' ոչ ոք չէր ասի, որ հարևան ձորերը մի ժամանակ պատած են եղել խիտ անտառով)
պարագաների իմաստները:

Ձևի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության կատարման ձևը, ինչպես նաև

գործողություն կատարողի վիճակը:
Պատասխանում է ինչպե՜ս հարցին:

Արտահայտվում է
• գործիական, երբեմն էլ' այլ հոլովա ձևերով. Փողոցը վազելով չանցնես: Հաճույ­
քով կօգնեմ քեզ: Մտքում երևի դժգոհում է ինձնից: Կողքի պառկիր, որ վատ երազ­
ներ չտեսնես: Հիմքից խարխլված շենք է:
• հոլովված բա ռով և ձևի կապով. Երեխաները ծիտիկների պես թռչկոտում են ու
ծլվլում: Միամիտի նման խաբվեցի: Լսում էր ինձ առանց խոսքի:
• ձևի մակբայով կամ դրան հա րա բերա կից դերանունով. Լույսը կամաց-կամաց
բացվում էր: Խելոք մարդն իրեն այդպես չէր պահի:
• մակբայաբար գործա ծվա ծ որակա կա ն ածա կա նով. Շատ տխուր ու մռայլ ես
խոսում: Ավելի ազա տ զգա քեզ:
• հարակատար դերբայով. Տուն եկավ հոգնած ու մրսած:

Ծանոթություն 1: Երբեմն որպես, իբրև կապերով ձևի պարագան շփոթվում է մասնական

բացահայտիչի հետ: Դրանք պետք է տարբերել իրենց լրացյալով, ձևի պարագայի լրացյալը
լինում է բայ (Այսօր նա պահեց իրեն իբրև վերջին խաբեբա), իսկ մասնական բացահայտիչինը
գոյական կամ գոյականաբար առնված որևէ բառ (Մենք նրան հարգում էինք' իբրև ազնվաբա­
րո մարդու):
Բացի այդ, ձևի պարագայի որպես կամ իբրև կապը հնարավոր է փոխարինել պես կամ
նման կապով (Այսօր նա պահեց իրեն իբրև վերջին խաբեբա > Այսօր նա պահեց իրեն վերջին
խաբեբայի պես: Սոնան ճոճեց բարակ մարմինը որպես եղեգ: > Սոնան ճոճեց բարակ մարմի­
նը եղեգի նման):
Ծանոթություն 2: Երբեմն ձևի պարագան արտաքուստ (գործիական հոլով) շփոթվում է
միջոցի խնդրի հետ: Տարբերությունը կարելի է պարզել հարցով. Պապս մեզ հյուր է եկել իր
մեքենայով (ինչո՛վ): Նա եկել է բազմաթիվ նվերներով (ինչպե՛ս): Ինձ նայեց սառը հայացքով
(ինչպե՞ս):
Սակայն լինում են դեպքեր, երբ գործիականով ձևի պարագան համատեղում է նաև միջոցի
խնդրի իմաստ պատասխանելով թե՛ մեկի, թե մյուսի հարցին. Կարդում էր ակնոցով (ինչո՞վ,
ինչպե՞ս): Նամակն ուղարկված է էլեկտրոնային փոստով (ինչո՞վ, ինչպե՞ս):

Չափի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության չափը:

Պատասխանում է որքա՜ն, ինչքա՜ն, որքանո՜վ, ինչքանո՜վ կամ ի՜նչ չափով հարցին:

Արտահայտվում է՝
• չափի մա կբա յով կամ նրան հա րա բերա կից դերանունով. Գործը մեծ մասամբ
արված է: Այդքան չունեմ:
• հոլովված բա ռով և չափի ու համեմատության կա պ ով կամ կապական բառով. Ես
քեզ ուժերիս ներածին չափով կօգնեմ: Իմ չափ աշխատել ոչ ոք չի կարող: Դու
եղբորիցդ ավելի խելոք ես: Անին իր խոստումը կատարեց ի տարբերություն քեզ:

- 323-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

• ա ռա վելա պ ես թվական պ ա րունա կող բառակա պ ա կցությա մբ. Արձակուրդին

հանգստացել է և ասես մի 10 տարով ջահելացել է:

Պայմանի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության պայմանը:

Պա տ ա սխ ա նում է ի՞նչ պայմանով կամ ո՞ր դեպքում հարցին:

Արտահայտվում է
• հոլովվա ծ բա ռով և դեպքում, պայմանով կամ պարագայում կապական բառով.
Ուշադիր կարդալու դեպքում ամեն ինչ հասկանալի է: Ոչ մի պարագայում ես քեզ
հետ չեմ գործակցի:
• գործիա կա ն հոլովով. Դու այս գործը կհասցնես' միայն գիշերները չքնելով:
Տարածքը տրվում է վարձով:

Նպատակի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության նպատակը:

Պա տ ա սխ ա նում է ինչո՞ւ, ի՞նչ նպատակով կամ ինչի՞ (համար) հարցին:

Արտահայտվում է
• սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլովով. Գնանք շուկա' գնումների: Եկել եմ' քեզ տեսնելու:
Երբ պայուսակը կապեց թամբին, խարույկի մոտ նստած կնոջը մոտեցավ' մնաս
բարով ասելու:
• հոլովվա ծ բա ռով և նպատակի կա պով կամ կապական բառով. Ինչի՞ համար է
այս ամենը: Սովորելու նպատակով մեկնել է արտասահման: Իր կյանքը զոհեց
հանուն հայրենիքի: Իր ձայները զիջեց հօգուտ գաղափարակցի: Մենք ծանրամար­
տի աշխարհի մրցակալ կդառնանք ի փառս մեր երկրի:

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 1: Անորոշ դերբայի սեռական-տրական հոլովով արտահայտված նպատա­

կի պարագան կարող է շփոթվել հետադաս հատկացուցիչի և անորոշ առումով հանգման
անուղղակի խնդրի հետ: Տարբերությունն այն է, որ հատկացուցիչն ունենում է գոյականով
կամ գոյականաբար առնված այլ բառով արտահայտված լրացյալ և կարող է տեղափոխվել ու
տեղ գրավել դրանից առաջ (Մենք նպատակ ունենք նրան օգնելու: > Մենք նրան օգնելու
նպատակ ունենք), հանգման խնդիրը նման դեպքերում լրացնում է ածականով արտահայտ­
ված ստորոգելիին և կարող է որոշիչ հող ստանալ (Ես պատրաստ եմ նրան օգնելու: > Ես
պատրաստ եմ նրան օգնելուն), մինչդեռ նպատակի պարագան լրացնում է բային, որոշիչ հոդ
չի ստանում, բայց կարող է ստանալ հ ա մ ա ր կապը կամ ն պ ա տ ա կ ո վ կապական բառը (Եկել եմ'
քեզ օգնելու: > Եկել եմ քեզ օգնելու համար):

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 2: Անորոշ դերբայով արտահայտված հետադաս նպատակի պարագան

երբեմն սխալմամբ դրվում է ուղղական հոլովով շտապում էր կարծիք հայտնել, հրավիրված
եմ մասնակցել: Սրանք օտար լեզուների ազդեցություն են: ճիշտ ձևը որոշելու համար անհրա­
ժեշտ է հետադաս պարագան կա մ դարձնել նախադաս (Կարծիք հայտնելու է շտապում), կա մ
փոխարինել գոյականով (Շտապում է դասի), երկու դեպքում էլ ուղղականով ձևը բացառվում
է: Կարելի է նաև հարց տալ շտապում է ինչի", կարծիք հայտնելու:

Նպ ա տ ա կի պարագան միշտ տրոհվում է բութով, եթե առանց նպատակի կապի

դերբայական դա րձվա ծ է. Շուկա է մտել' ձմերուկ առնելու:

֊ 324 ֊
 Հայոց լեզու

Մնացած դեպքերում (գոյա կա նով կամ միայնակ դերբա յով ա րտահա յտվելիս,
կապով կազմվելիս) նպատակի պ արագան տրոհվում է, եթե ստորոգյա լին չի հա ջոր­
դում. Գնաց անտառ' որսի: Արխ խոհանոց՝ ճաշելու: Նա կզոհաբերի իր կյանքն
անգամ' հանուն հայրենիքի ազատության: Վերցրու այս փողը' գնումներ անելու
համար: Նույն նպատակի պ ա րա գա ները ստ որոգյա լին հա ջորդելիս չեն տրոհվում.
Անտառ գնաց որսի: Խոհանոց արի ճաշելու: Նա իր կյանքն անգամ կզոհաբերի
հանուն հայրենիքի ազատության: Այս փողը վերցրու գնումներ անելու համար:

Պատճառի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության պատճառը:

Պա տասխանում է ինչո՞ւ, ինչի՞ց կամ ի՞նչ պատճառով հարցին:

Արտահայտվում է
• բացառական, երբեմն' գործիա կա ն հոլովով. Այծերը զարմանքից վերուվար էին
անում գլուխները: Նա տառապում է ծանր հիվանդությամբ: Այդ օրը, գլխացավ ունե­
նալով, ես դասի չգնացի:
• հոլովված բա ռով և պ ա տ ճա ռի կա պ ով կամ կապական բառով. Քո պատճառով
կորցրի աշխատանքս: Ինչի՞ շնորհիվ ես այդքան երիտասարդ մնացել: Ինձ մի հանդի-
մանեք անտարբերության համար: Մայրիկիս նվեր պիտի տամ կանանց տոնի առթիվ:
' • դերանունով. Ինչո՞ւ ես կարմրել:

Ծանոթություն: Բացառական հոլովով պատճառի պարագան հաճախ նման է ներգործող

խնդրին: Դրանք ձևականորեն տարբերվում են նրանով, որ ներգործող խնդրի լրացյալն ար­
տահայտված է լինում միայն կրավորական սեռի բայով, իսկ պատճառի պարագայի լրացյալը
մեծ մասամբ չեզոք (Ձեռքիս մաշկը ցրտից ճաքճքել է), երբեմն' ներգործական (Ես զայրույթից
ջարդեցի գրիչը) կամ կրավորական բայով (Նա ուրախությունից հուզվեց և լաց եղավ):
Այնուամենայնիվ, կրավորական բայի բացառականով լրացումը մեծ մասամբ համատե­
ղում է ներգործող խնդրի և պատճառի պարագայի իմաստները (Ամրոցը խուճապի էր մատնվել
անակնկալ հարձակումից), և զուտ տրամաբանորեն ենք հարկադրված այն երբեմն մեկնաբանել
միայն որպես պատճառի պարագա (Նրա հոգին տանջվում էր հակասական մտքերից):

Հիմունքի պարագա

Ցույց է տալիս գործողության կամ եղելության հիմունքը:

Պատասխանում է ինչի՞ց, ի՞նչ հիմունքով կամ ինչի՞ հիման վրա հարցին:

Արտահայտվում է
• բացառական կամ գործիա կա ն հոլովով. Մի որևէ պատճառաբանությամբ նրան
կմերժես: Քո ասածներից հասկացա, որ գործը գլուխ չի գալու: Քո հիմնավորումները
հաշվի առնելով' ես հրաժարվեցի այդ գաղափարից:
• հոլովված բա ռով և հիմունքի կա պ ով կամ կապական բառով. Այս եզրակացու­
թյունները կատարված են նորահայտ տեղեկությունների հիման վրա: Այժմ, ըստ իս,
պահը շատ հարմար է: Համաձայն խոստումիս' եկել եմ: Այո, ըստ իմ դիտարկումների
էլ նույն արդյունքն է ստացվել: Համաձայն ժամանակակիցների' Սպարտան մշտա­
կան պատերազմի վիճակում էր կամ դրա սպառնալիքի տակ:

Հիմունքի պարագան սովորաբար տրոհվում է կապով և կամ դերբայական դարձվա ­

ծով կազմված լինելու դեպքում. Ըստ հրամանի' մենք պետք է անցնենք հարձակման:

֊ 325 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Զիջման պարագա

Ցույց է տալիս գործողությանը կամ եղելությանը հակառակ հիմունք կամ հանգա­

մանք:
Պա տ ա սխ ա նում է հակառակ ինչի*, փոխանակ ինչի՜, չնայած ինչի*, ո՜ւմ փոխա­
րեն կամ ինչի* փոխարեն հարցին:
Իմա ստ ով հա կա դիր է պ ա տ ճա ռի և հիմունքի պ արագաներին:

Արտահայտվում է'
• հոլովվա ծ բա ռով և բացառման կամ զիջման կապով. Հակառակ քո զգուշացման
նա ստորագրել է համաձայնագիրը: Չնայած հոգսաշատությանը' Հերիքնազն իրեն
երջանիկ էր համարում: Իր բոլոր թերություններով հանդերձ' նա դրական անձնավո­
րություն է: Փոխանակ մարզվելու' հույսը դրել է բախտի վրա: Պարապելու փոխարեն
հեռուստացույց էր նայում:
• անորոշ դերբայի գործիա կա ն հոլովով. Իմ գաղափարակիցը չլինելով' քվեար­
կեց իմ օգտին:

Զիջմա ն պ արագան սովորա բա ր տրոհվում է կա պ ով և կամ դերբայական դարձ­

վա ծով կա զմվա ծ լինելու դեպքում. Այգեկութը, չնայած վատ եղանակին, սկսված է:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

75. Ընդգծեք պարագաները և որոշեք դրանց տեսակը:

1) Արձա գա նքը գա լիս է բա րձր սա րից և դեռ յոթ ձորում յոթ անգամ պիտի դրնգա:
2) Նա ընդհատեց իր երգը և միամիտ պարզությամբ պ ա տասխ ա նեց իմ հարցին:
3) Հեշտ չէր այն աշխ ա տա նքը, որի համար նրանք ուղեղ էին մաշում:
4) Միայն մեկ վարչական միավորի դեպքում անգամ ձեր ներկա յա ցրա ծ տվյալնե­
րը թերհա շվա ռվա ծ են:
5) Ով չտանի, թագավորի հրա մա նով' տունը, տեղը, է -հե ՜-հ ե՜յ...

76. Ընդգծեք պարագա+բայ կապակցությունները և նշեք պարագայի բնույթը:

1) Լուսադեմին քա րա նձա վի մարդիկ մ եկ-մեկ ցրվում էին:

2) Իմ ծանոթի բա րձր կտուրից ես նայում էի Ձյա նբերդին, Արարատյան դաշտին:
3) Քիչ անց ես նորից եմ թերթում իմ տետրը:
4) Պա տ ուհա նից զրուցում էր հա րևա նուհու հետ կամ այդ նպ ա տ ա կով հյուր գնում
նրան:
5) Վիրա վոր ա րջը ցավի սաստկությունից գոչում է:

77. Ընդգծե'ք տեղի պարագաները:

1) Սպ իտա կ ամպերը սա րերից սորա ցել էին դեպի քա ղա ք:

2) Երբ նա կռա ցա վ սփռոցի վրա, թիկունքից ծամը թեքվեց, կախվեց ուսն ի վար:
3) Այն կինը ծովա փ ին խոստումի բառեր ասաց իրեն:
4) Լևոնը կանգնեց դռան առաջ, ձեռքը տ ա րա վ գրպանը, շոշա փ եց բանալին, որ
գրպանում տ ա քա ցել էր:
5) Փ ողոցի երկա յնքով շա րվա ծ էին կապույտ որձա քա րերը:

֊ 326֊
 Հայոց լեզու

78. Ընդգծեք ժամանակի պարագաները:

1) Նա կտուրների վրա ջինջ ձա յնով այլևս չի երգում:

2) Եվ այս հանդիմանությունից հետո սոսին լռեց:
3) Նրանք միայն մութն ընկնելիս էին հասնում այդ փոդոցին:
4) Այդ րոպեին Լևոնը հա նկա րծ շրջվեց պատուհանի կողմը:
5) Փոխ ա դրվելու ա ռա ջին օրից ամուսինները սկսել էին ա նկա շա ռ բա րեկա մու­
թյուն Լևոնի հետ:

79. Ընդգծեք ձևի պարագաները:

1) Հազարաթույր ծա ղիկները բյուր-բյուր ձևերով պ ճնա զա րդել էին բուրա ստ ա ն­

ները:
2) Ցոլակը կայտառ վրնջում է, խաղացնում ականջները:
3) Նւխյգածուի կուրծքն ուռչում է, չոր կա շվի նման ճռռում են թոքերը:
4) Դուք վառում եք կավե ճրա գը և կռա ցա ծ ներս մտնում, ծնկա չոք գնում:
5) Տեսնես այս տա րի նորատունկ այգին ինչպե՞ս կծաղկի:

80. Ընդգծեյք չափի պարագաները:

1) Այդտեղ խոտը բա րձրա նում էր մինչև մեր ուսերը:

2) Քա ղա քների կրակներն ավելի էին պայծառանում:
3) Բանալին դա րձա վ երկու անգամ, և ա պ ակյա դուռը բացվեց:
4) Հետո երեք ամիս ընկա ծ է եղել ձյունի և ա նձրևի տակ մինչև Լևոնի գալը:
5) Նրան համարյա բոլոր տնվորները, մանավանդ երեխաները «պապե» էին կանչում:

81. Ընդգծե՜ք նպատակի պարագաները:

1) — Կանանց ժողովի համար է եկել, — պ ա տասխ ա նեց Սարգիսը:

2) Սուսերները մերկա ցրին' երդվելով պ ա յքա րել հանուն պատվի, ազատության և
հայրենիքի:
3) Տնօրենը հա ստ ա տ ել է այդ նոր ծրա գիրը և հա նձնել մեր բաժնին ի կատարումն:
4) Անցորդը շտ ապ ում էր' փոքրիկ դռնակներից մեկը բախելու:
5) Նա այդ բարերարությունն ա րել է հօգուտ հայրենիքի բարօրության:

82. Ընդգծե՜ք պայմանի պարագաները:

1) Պա տ երա զմի դեպքում ոչ թե ձեռնա րկա տ իրա կա ն, այլ քա ղա քա կա ն համա-

ձայնագրերն են սառեցվում:
2) Հարցն այս տ եսանկյունից քննա րկելու պ ա րագային կա րելի է ա վելի ճիշտ բա-
ցահայտել թերհա շվա ռվա ծ տվյալները:
3) Նրանք գա ղտնի համաձայնության էին եկել այդ պ ա շտոնի թեկնածուների հետ
խոստանալով նրանց օժանդա կել ամենահարուստ գավառները ստանալու պայմանով:
4) Ոչ ներկա յա ցուցչա կան կայուն վա րչա կա րգերում նույնիսկ ժողովրդա վա րա ­
կան հաստատությունների առկայության դեպքում բա ցակա յում է քա ղա քա կա ն
մրցակցությունը:
5) Դրական ա րձա գա նքի պ արագայում նախագիծը դառնում էր օրենք պ ա րտ ա ­
դիր բոլորի համար:

֊ 327 ֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

83. Ընդգծէ՛ք պատճառի պարագաները:

1) Հրա պ ա րա կն այդ ժամանակ ծփում էր մի ա րտ ա սովոր դեպքից:

2) Այն դասախոսները, որոնք որևէ ա րարքի հետևանքով այլևս հա ճելի չեն
ուսանողներին, լա վ կանեն, եթե իրենց տան պ ա տուհա նները բացեն ոչ թե փողոցի,
այլ բակի վրա:
3) Նրան ես պ ա տ իվ ունեցա ծանոթանալու շնորհիվ Ձեզ:
4) Շա տ գյուղեր տ րա կտ որ և շա րքա ցա ն չի կա րելի տա նել ճա նա պ ա րհ չլինելու
պա տճա ռով:
5) Դրա նով նա մատնեց իր անհանգստությունը երիտ ա սա րդի բացակայության
առթիվ:

84. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք հիմունքի պարագաները:

1) Ասատուրը կնոջ ա սելով հենց սկզբից այդպիսին էր:

2) Գրա նիտ ե դղյակում ըստ ավանդության ա պ րել է շվեդների Գուստ ա վ Ադոլֆ
թագավորը:
3) Նա յա ծ քա ղա քա կա ն իրա վիճա կին երկրում ամեն ինչ կա րող է կտրուկ Փոխվել:
4) Հռոմը կա զմա կերպ վա ծ էր հա մաձա յն որոշա կի իրավա սովորութա յին չափորո-
շիչների:
5) Ի մի բերելով ա սվածը անենք հետ ևյա լ եզրակացությունը:

85. Կետադրե՛ք նախադասությունները և ընդգծե՛ք զիջման պարագաները:

1) Չնա յա ծ իրենց ծրա գրերի և գործելա կերպ ի տարբերությանը նրանք դեռևս

միասնական էին:
2) Լևոնը առանց որևէ լուրջ պ ա տ ճա ռի զա յրա ցել էր հա շվա պ ա հ Արուսի վրա:
3) Գա ղա փ ա րա կա ն հա կա սություններով հա նդերձ իրա վիճա կը Հռոմում ընդհա­
նուր առմամբ շա րունա կում էր մնալ հանդարտ:
4) Գա ռնիկը հա կա ռա կ ծնողների կամքի ա մուսնա ցա վ Հա յկուհու հետ:
5) Խ որհրդա յին Միությունը ի հեճուկս Մ իա ցյա լ Նա հա նգների հեղափոխություն
հրա հրեց Կուբայում:

86. Ընդգծե՛ք մակբայով արտահայտված պարագաները:

1) Պ ա ռա վը Լևոնին Երբեմն թեյ էր առաջարկում:

2) Հինգ տոմս միա նգա մից վերցրեց, երեքը փուչ էր:
3) Ամենուրեք գույնզգույն ծաղիկներ էին և կանաչ խոտ:
4) Իրեն հա սա կա կից մարդիկ դեռ հիշում են իրենց ձորերը:
5) Իսկ Մա րգա րիտ մայրիկը հա ճա խ էր բակ դուրս գալիս:

87. Ընդգծե՛ք դերբայով կամ դերբայական դարձվածով արտահայտված պարագաները:

1) — Հա վերը նրա երեխաներն են, — ծիծա ղելով ասում էին հարևանները:

2) Հա ց ուտելիս նա լուռ էր և կենտրոնացա ծ:
3) Բամբակը գնում է' դառնա լու գույնզգույն չիթ:
4) Շա տ չանցած' մեգ մոտեցան երկու ոստիկան և ստուգեցին մեր փաստաթղթերը:
5) Թղթերը արևի տակ երկար մնալուց դ եղնել-խ ունա ցել էին:

֊ 328-
 Հայոց լեզու

88. Ընդգծեք այն կապակցությունները, որոնցում խնդրառության (հոլովառու­

թյան) սխալ կա: Ուղղե'ք սխալները:
ա.
1) Մեր հա րձա կվողը գլխի գեղեցիկ հա րվա ծով գնդակն ուղա րկեց մրցակցի
դարպասին՝ հաղթանակ բերելով մեր թիմին:
2) 2 0 -ր դ դարի վերջին ա շխ ա րհը ցնցվեց Ռուանդայի բնիկների ցեղա սպ ա նու-
թյւսմբ:
3) Վաթսունը բա զմա պ ա տ կա ծ վաթսունի հա վասա ր է երեք հա գա ր վեց հարյուրի:
4) Մեր մարզիկները երկրորդ պարտությունը կրեցին մա յրա քա ղա քի թիմին:
5) Չեմ կա րողանում հասկանալ, թե գրողն ինչպես կա րող է ա մբողջ տասը տ ա րով
չգոել:
բ-
1) Մեկ շաբաթ է՜ քա ղա քում կյանքը կա թվա ծահա ր է եղել համընդհանուր գործա ­
դուլով:
2) Խռովարարները փ ոքրիկ սոդոմ-գոմոր սա րքեցին մեր՝ հյուրանոցի բնակիչնե­
րիս համար:
3) Երեկվա ճա նա պ ա րհա յին աղետում զոհվա ծների թիվը հա սել է տասներկուսի:
4) Մեր մա րզիկները հաղթեցին Եվրոպայի գավաթի եզրա փ ա կիչ խաղը:
5) Դժվարություններ չկան երիտ ա սա րդ խ ա ղա ցողներ գտ նելու խնդրով:

Նախադասության ծավալուն անդամ

Նախադասության մեջ որևէ բառ եթե ունի լրա ցումներ, ապա վերջին հա շվով
նախադասության անդամ է դառնում այդ լրա ցումների հետ միասին' որպես պ ա րզ
կամ բաղադրյալ բառակապակցություն: Սակայն նախադասությունը վերլուծելիս
սովորաբար այդպիսի բառակա պ ա կցությա ն միայն գերա դա ս անդամն է նշվում
որպես նախադասության տվյա լ անդամ: Օ րինա կ. Կարենը կորցրեց իր մեծ քրոջ
մետաղե քանոնը: Այստեղ ուղիղ խնդիրն է քանոնը բա ռը' իր մեծ քրոջ և մետաղե
լրացումների հետ միասին, իսկ քանոն բառի հա տ կա ցուցիչն է քրոջ բա ռը' իր և մեծ
լրացումների հետ միասին:
Լինում են բա ռակա պ ա կցություններ, որոնք' որպես նախադասության անդամ,
հարմար է լինում նշել ոչ թե միայն իրենց գերա դա ս անդամով, այլ ամբողջությամբ
իբրև մեկ ծավալուն անդամ: Օ րինա կ. Արմենը' մեր դասարանի ավագը, գերազանցիկ
է: Եկավ ամառը' իր կիզիչ արևով, և մեզ քշեց սարերը: Տանը ուտելիք չգտնելով'
գնացի խանութ:
Ծավալուն է կոչվում նախադասության այն անդամը, որն արտահայտված է բա­
ռակապակցությամբ:
Ծավալուն կա րող են լինել նախադասության բոլոր անդամները: Բայց սովորա ­
բար իբրև ծավալուն անդամ են վերցվում լրացում ունեցող
• բացահայտիչը,
• հետադաս որոշիչը,
• հիմունքի և զիջմա ն կա պ երով ձևա վորվա ծ պա րա գա ները,
• դերբայով ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամները (դերբայական դարձվա ծները),
• ինչպես կա պով պ արագան և այլն:

— 329—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ո րոշ դ եպ ք երում ա ն դա մի ծա վ ա լո ւն լի ն ե լը պ ա տ ճա ռ է դա ռնում նրա տրոհման ի

տ ա րբերութ յուն ոչ ծ ա վ ա լո ւն տ ա ր բ երա կ ի: Ա յդպ ես է, օ ր ի ն ա կ , հ ետ ա դ ա ս որոշիչը,
որը տ րոհվ ո ւմ է ծ ա վ ա լո ւն (ինչպ ես նա և բ ա զ մ ա կ ի) լին ե լո ւ դեպ քում:

Ծանոթություն: Ծավալուն անդամը չպետք է շփոթել

• մեկ բառի արժեք ունեցող հարադրավոր բարդությամբ կամ դարձվածքով սսրտւսհայտ-
ված անդամի հետ, օրինակ. Այդ օրվանից նա ման է գալիս և բոլորի հետ խոսում քիթ ու մռութ
արած: Նստել էին դեմ դիմաց և զրուցում էին ծոր տալով:
• իր լրացյալին կապով (հիմունքի, զիջման և մի քանի այլ կապերից բացի) միացած բառի
հետ, որը նախադասության անդամ է համարվում կապի հետ միասին, օրինակ. Բոլորը
պտտվում էին իմ շուրջը: Ոչ ոքի հետ չեմ խոսել դրա մասին:
• բաղադրյալ ստորոգյալի հետ, օրինակ. Սա էլ դու համարում ես կյա՞նք...
• նախադասության բազմակի անդամների հետ, օրինակ. Ես ու դու ընկերներ ենք:
• երկրորդական նախադասությամբ արտահայտված անդամի հետ, օրինակ, ժամանակին
եկած լինեիք բոլորին կտեսնեիք:
• ծավալուն ներդրյալ միավորների հետ, օրինակ. Դեռ սպասեք, սիրելի բարեկամներ:
Կենտրոնն ուներ իր կենտրոնը, այսպես ասած' քաղաքի միջուկը:

Վարժություններ

89. Ընդգծեք նախադասության ծավալուն անդամները:

1) Մանրապետությունը, համաձայն Մ Ա Կ֊ի բանաձևի, այն երկիրն է, որի ազգա­

բնակչությունը չի գերա զա նցում մեկ միլիոնի սահմանը:
2) Քիչ հեռու կանգնել էր մի ա ղջիկ' պարանի չափ բարակ ճյուղը ձեռքին:
3) Երրորդ ձիա վորը բա ճկոնի կոճա կներն ա րձա կել ու պարսպի տակ նստած'
ծխում էր:
4) Ձեր գա ղա փ ա րները ես հարգում եմ' չնայած դրանց ինձ օտ ա ր լինելուն:
5) Անդրանիկ ա ղջիկը' ութ տարեկան Շողերը, հա րցով դիմեց հորը:

90. Ընդգծեք կապով ձևավորված ծավալուն անդամները:

1) Ըստ այն ժամանակի սովորության' միասին սեղան նստ ելիս բոլորն էլ դատար­
կում էին գրպանները:
2) Սեղմել էր հրացանի փողը, ինչպես միրհավի մարմինը:
3) Ես ընկած էի օտ ա ր ա շխ ա րհում' Անարև երկնի կամարների տակ:
4) Տիկին Աննան' իբրև երեք լվա ցա րա րուհու կարգադրիչ, սկսում էր լվացքը...
5) Ես ա րա գա ցրի քա յլերս' ուղեկցորդին հա սնելու համար:

91. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք դերբայական դարձվածները:

1) Աղջիկը կարմրում և ցա ծ է խոնարհում աչքերը զգա լով որ իրեն երկար է նայում

դպիրը:
2) Զգեստ ի փ եշերից դարմանը թափ տ ա լով ներս մտա վ տան շեմից:
3) Հնա գետ ը պոկոտում էր քա րերին փաթաթված բաղեղը:
4) Սանդուխտը աչքերը կիսա բա ց ա րեց տեսնելու մորը:
5) Սայլին նայելիս տեսնում էր կնոջը թոռանը գրկած:

֊3 3 0 ֊
 Հայոց լեզու

92. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք տրոհվոդ ծավալուն անդամները:

1) Կինը դուռը փակում է և մի բան շա լա կա ծ իջնում գետի կողմը:
2) Դարբնի տղան ատամները սեղմելով զայրացավ:
3) Երբեմն Փլվում էին քերծերը ծա ծկելով լա նջերի փոքրիկ արտերը:
4) Փողոցներն ուղիղ միջա նցքներ էին հա վասա ր լայնությամբ:
5) Այդ ժամանակ հայտնվեց հայը իսկական բնակիչը Արարատյան աշխարհի:

Դերբայական դարձված
Նախադասության ծավա լուն անդամներից են դերբայական դարձվա ծները:
Դերբայական դարձվածը դերբայն է' իր լրացումներով:
Օրինակ. Այգում զբոսնելիս հանդիպեցի ընկերոջս: Հովտի վերևում հանդարտ
ճախրող արծիվը նման էր սավառնակի: Խանութում իմ փնտրածը չգտնելով' գնացի
շուկա:
Դերբայական դա րձվա ծով կա րող է ա րտ ա հա յտ վել նախադասության ցա նկա ցա ծ
անդամ' բացի պ ա րզ ստ որոգյա լից (ինչպես նաև բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լի հա նգույ­
ցից):
Դերբայական դա րձվա ծի գերա դա ս անդամն ա րտահա յտվում է
• անորոշ դերբայի որևէ հոլովաձևով. Չեմ կարող ոչինչ չանել: Առավոտյան մարմ­
նամարզություն անելն ինձ համար պարտադիր է: Գնանք' ձուկ բռնելու: Նրա
ավել֊պակաս խոսելուն մի նայիր: Քաղցրավենիք ուտելուց ես դու գիրանում: Պա­
րապում է' երաժշտություն լսելով:
• հարակատար դերբա յով կամ նրա գոյա կա նա բա ր գործա ծվա ծ որևէ հոլովա ­
ձևով. Գարնանային թարմ օդով արբած' չէի ուզում տուն գնալ: Իմ թխածը ավելի
համեղ է, քան քոնը: Մեկ անգամ փորձածին նորից մխ փորձիր: Քո պատմածից ոչինչ
չտպավորվեց: Շուկայից միրգ չենք գնում, բավարարվում ենք մեր այգուց հավաքա­
ծով:
• ենթակայական դերբա յով կամ նրա գոյա կա նա բա ր գործա ծվա ծ որևէ հոլովա ­
ձևով. Մի կարգին գրող գրիչ տուր: Ձու գողացողը ձի էլ կգողանա: Մեծ֊մեծ խոսողին
շատ մի հավատա: Զգուշացիր շատ խոսողներից: Այսքան դանդաղ գործ անողներով
մենք ժամկետի մեջ չենք տեղավորվի:
• համակատար դերբայով. Դաշտում աշխատելիս զգույշ կլինես թունավոր օձե-
ՈԻց:

Դերբայական դա րձվա ծները լինում են տրոհվող և չտրոհվող:

Սովորաբար չտ րոհվող են'
• համակատար դերբայով դարձվածը (բացի այն դեպքից, երբ մասնավորող պա­
րագայական բացահայտիչ է). Ախորժակը բացվում է հաց ուտելիս: (Բայց' Ամռանը'
Ծաղկաձորում հանգստանալիս, հանդիպեցի իմ հին ծանոթին):
• նախադաս որոշիչ դերբայական դարձվածը. Մեր հավանած տունը սա է:
• ստորոգելի, ենթակա, հատկացուցիչ, ուղիղ խնղիր, անուղղակի խնդիր (բացի
բացառման կապով անուղղակի խնդրից) դերբայական դարձվածները. Իմ ուզածը
անհոգ ապրելն է: Մտավոր աշխատանքով զբաղվելը ամեն մեկի բանը չէ: Ես շատ եմ
սիրում լեռներ ում զբոսնել: Մոտենանք դիմացից եկողին: Ահազանգն ստացվել է
առավոտյան զանգահարողից:
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

• մի շա րք պ ա րա գա դա րձվա ծներ. Մթերքը փչացել է խոնավ տեղում պահելուց:

Քո ասածում մի շատ հետաքրքիր միտք կա:
• լրացյալին կա պ ով կամ կապական բա ռով (բացի բացառման, հիմունքի, զիջման
կապերից) միա ցած դերբայական դա րձվա ծները. Երկար քնելու մասին մոռացիր:
Մրցույթում հաղթողների համար մրցանակներ են սահմանված:
• օժա նդա կ բային կամ էլ շաղկապին նախ որդող դա րձվա ծները. Մի քանի տարի
աշխատելով եմ հասել այս արդյունքին: Մի շտապիր, դանդաղ քայլելով էլ չես
ուշանա դասից:

Տ րոհվող են'
• հետադա ս որոշիչ դերբայական դա րձվա ծը. Մեր առջև էր դժվարամատչելի լեռը'
ժայռոտ կատարը երկինք մխրճած:

• պ ա րա գա դերբայական դա րձվա ծների մեծ մասը, մա սնա վորապ ես'

4- գործիա կա ն հոլովով անորոշ դերբայի դա րձվա ծով ժամանակի, ձևի, պատ­
ճա ռի, հիմունքի, երբեմն' զիջման, պայմանի պ ա րա գա ները. Մայրս, տուն վերադառ­
նալով, հագուստը փոխեց և անցավ խոհանոցային գործերին: Քթի տակ երգելով'
ափսեներն էր լվանում: Արևից խաբվելով' վերարկու չհագա և հիվանդացա:
Հետևելով բժշկի ցուցումներին' սկսեցինք հիվանդին այլ կերպ բուժել: Ծնողներիս
չլսելով' գնացի Ծաղկաձոր և զղջացի: Անվերջ նվնվալով' գործերդ չես շտկի:
♦ հա րա կա տ ա ր դերբայի դա րձվա ծով ժամանակի, ձևի, պ ա տ ճա ռի, հիմունքի,
զիջման պարագաները. Նա քայլում էր' գլուխը բարձր պահած: Օրը կես չեղած'
գործն ավարտել էինք: Վազերը էտելուց հոգնած' նստեց հանգստանալու: Մեր հաջո­
ղությամբ ոգևորված' բոլորը գործի անցան: Ծնողների կարծիքին հակառակված' անում
էր միայն իր ուզածը:
♦ սեռա կա ն֊տ րա կա ն հոլովով ա նորոշ դերբայի դա րձվա ծով նպատակի պա­
րագան. Եկել եմ' խորհուրդ հարցնելու:

• հիմունքի, զիջման և բացառման կա պ ով պ ա րա գա դերբայական դարձվածները.

Բայց ես ամեն ինչ արել եմ' համաձայն քո ասածի: Չնայած հորդ անձրև սկսվելուն'
խաղը շարունակվում էր: Թերթում կարդացածից բացի' ուրիշ ոչինչ չգիտեմ այդ
մասին: Հեռացավ' առանց մի բառ անգամ ասելու:

• կապական նպատակի պարա գա ւխրջադաս դերբայական դա րձվա ծը, եթե

ստորոգյա լին չի հա ջորդում. Տիգրանը դուրս եկավ փողոց(') ուշ գիշերվա հաճելի
զովը վայելելու համար:

• բա ցա հա յտ իչ դերբայական դա րձվա ծը. Զանգել էր Նորայրը' ինձ հետ հայերեն

պարապողը:

Ծանոթություն: Սեռական֊տրական հոլովով անորոշ դերբայի դարձվածով նպատակի

պարագան չպետք է շփոթել նույն ձևավորմամբ հետադաս հատկացուցիչի և հանգման խնդրի
հետ (տես «Նպատակի պարագա» հատվածը էջ 324), որոնք չեն տրոհվում:

Տ րոհվող դերբայական դա րձվա ծը սովորա բա ր կետադրվում է այսպես.

• ա ռա ջա դա ս և վերջա դա ս դիրքում նախադասության մնացա ծ մասից անջատ­
վում է բութով. Փողոցում քեզ տեսնելով' երթուղայինից իջա' մի շատ կարևոր լուր
հաղորդելու:

֊ 332֊
 Հայոց լեզու

• միջադաս դիրքում նախադասության մյուս մա սերից անջա տվում է ստ որա կե­

տով (բացի բա ցա հա յտ իչ և հետ ա դա ս որոշիչ դա րձվա ծներից). Անցորդները,
նկատելով վայր ընկած մարդուն, մոտ վազեցին օգնելու:

• բացահայտիչ և հետադաս որոշիչ դերբայական դա րձվա ծները նաև միջադաս

դիրքում են տրոհվում բութ֊ստ որա կետ ով. Մինասը' մեր դասարանի ամենաարագ
վազողը, մեկնելու է մրցումների: Այս մատղաշ դեղձենին' տնկված մեկ տարի առաջ,
արդեն ծաղկել է:

• բազմակի համադաս դերբայական դա րձվա ծները տրոհվում են իբրև մեկ

ամբողջություն. Գնանք մեր տուն' մի քիչ հանգստանալու և մի թեթև ճաշելու:

• բա րդ նախ ա դասությա ն բա ղա դրիչները միա ցնող շա ղկա պ ին հա ջորդող

դերբայական դ ա րձվա ծը կա րելի է տ րոհել թե՜ ա ռա ջա դա սի, թե' միջա դա սի
կանոններով. Հույս ուներ, որ քիչ ուտելով' կնիհարի: // Հույս ուներ, որ, քիչ ուտելով,
կնիհարի: Կգնամ գյուղ և երկու օր այնտեղ մնալով' կվերադառնամ: // Կգնամ գյուղ
և, երկու օր այնտեղ մնալով, կվերադառնամ:

• ստորադաս նախադասությամբ վերջա ցող ա ռա ջա դա ս դերբայական դա րձվա ծը

կարելի է տ րոհել թե՜ դա րձվա ծի կանոնով (բութով), թե՜ ստորա դա ս նախադասության
կանոնով (ստորակետով). Զգալով, որ պարտվում է' հանձնվեց: // Զգալով, որ
պարտվում է, հանձնվեց:

Ծանոթություն 1: Այն հետադաս որոշիչ դերբայական դարձվածը, որը կարող է մեկնաբան­

վել նաև իբրև պարագա, թույլատրվում է կետադրել նաև միջադաս դերբայական դարձվածի
տրոհման ընդհանրական կանոնով՝ երկու ստորակետով. Իսկ դեղձենին' մեկուսի կանգնած,
պչրանքով շորորում էր: // Իսկ դեղձենին, մեկուսի կանգնած, պչրանքով շորորում էր:

Ծանոթություն 2: Լինում են նաև դերբայական դարձվածի նման ծավալուն անդամներ,

որոնց գերադաս անդամը ոչ թե դերբայ է, այլ ածական, գոյական կամ այլ խոսքի մաս: Դրանք
հաճախ կոչվում են զեղչված կամ վերառված դերբայով դարձված: Դրանք սովորաբար
տրոհվում են (կամ չեն տրոհվում) դերբայական դարձվածի կանոններով' համաձայն իրենց
պաշտոնի և հնարավոր վերականգնելի դերբայի բնույթի: Օրինակ. Ձեռքերը գրպաններում'
կանգնել էր ու չէր խոսում: Անդոն կուզեկուզ մոտենում է' քա րը բռան մեջ: Սաքանը, թարմ խո­
տի երկու խուրձ շալակին, եկավ տուն: Կուրծքը սպիտակ ջրածտերը թռչում են քա րից քար,
պոչը երերում, ծվծվում: Այդ մազերը շեկ տղան իմ դասընկերն է:

Ծանոթություն 3: Դերբայական դարձվածի հետ չպետք է շփոթել'

• հարադիր բայերով և դարձվածքներով արտահայտված միայնակ դերբայները. Ամբողջ
դահլիճը լարվեց ու շունչը պահած նայում էր դերասանին: Նրանց հետևից քափ-քրտինք
մտած սլանում էին հունական ընտիր զորամասերը: Երկու ձի ծառս լինելով աղեխարշ վրնջա­
ցին: Թագավորը աշխարհով մեկ լինելով սկսում է իր դստեր հարսւսնիքին պատրաստվել:
• դերբայներով արտահայտված բազմւսկի անդամները. Առաջապահ գումարտակի
զինվորները սողալով ու թաքնվելով մոտենում էին թշնամու դիրքերին:

Ծանոթություն 4: Դերբայական դարձվածի հետ բազմակի անդամ կազմող այլ բառեր ու

կապակցություններ կարող են տրոհվել նրա հետ միասին իբրև մեկ ամբողջական տրոհվող
անդամ. Դիմախաղով, ձեռքի շարժումներով և առանձին բառեր ա սելով' մենք իրար հասկա­
նում էինք: Զինվորները, սողալով ու թփուտներում թաքնվելով, առաջ էին գնում: Աշխատում
էինք' խիստ ոգևորված, բա րձր տրամադրությամբ:

֊3 3 3 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

93. Կետադրե՜ք նախադասությունները և ընդգծե՜ք դերբայական դարձվածները:

ա.
1) Հնա գետ ը ոտ քով փորում էր հողի փ լվա ծքը բացում հողի տակ թաղված սրբա­
տաշ քա րի ծայրը:
2) Կտ ուրի վրա նստ ած մի մարդ եզան կաշի էր մշակում և Մթնաձորի չարքի
մասին պատմություն անում քա րերին նստ ոտ ա ծ շինականներին:
3) Երբ ճ ի գ էր անում Լիլիթին մոռանալու և գրկում էր հա վա տ ա րիմ Եվային ու
կրծքին սեղմում նա այդ ժամանակ Լիլիթին էր իր կրծքին սեղմա ծ տեսնում:
4) Ամեն երեկո իր տան բա նա լիներին նայելիս ափսոսում էր տանը թողած իրերը:
5) Ու չքանում են պա տերը տեսնում եք մորը օրորոցի վրա կռա ցա ծ և մոռացված
մի երգ օրորում է ձեր մանկությունը:

բ -
1) Դուրս եկա պ ա տ շգա մբ գարնան մաքուր օդը վա յելելու և խ ոնջա ցա ծ մարմինս
փ ոք ր-ին չ հա նգստա ցնելու:
2) Խ ոսա կցությա նը վերջ տա լու համար սկսեց պ ա տ մել մի ուրիշ բան:
3) Վարդանը չկարողացավ իր դժգոհությունը հայտնել կնոջ բացակա լինելու առթիվ:
4) Տեղա վորեցի ասաց նանին շեմքի մոտ հա նգցնելով ձեռքին բռնած սև նավթի
ճրագը:
5) Կա շվե պայուսակի մեջ պ ա հվա ծ թուղթը կմատներ Արամին:

94. Ընդգծե՜ք դերբայական դարձվածների գերադաս անդամը: Որոշե՜ք դրա բնույթը:

ա.
1) Կինը մոտ եցա վ և վրանի անկյունում դա րսա ծ անկողնուց երկու բա րձ մեկնեց
հյուրերին:
2) Շ խ ի սև քուլա ները, հրեղեն սյունի հետ գա լա րվելով, ձգվում էին մինչև լեռնա­
յին երկնքի սառն աստղերը:
3) Աղվեսին փնտ րելու ժամանակ Անտոնը մի մոշա հա վ էլ սպանեց:
4) Մի կիրակի, պ ա տ շգա մբում նստած, կարդում էի նրա հին գրքերից մեկը:
5) Բայց ձին ամեհի ոստյուն էր անում, թռչում օ ձ ի նման գա լա րվող օղա կի վրա-
յով և փախուստի ելք փնտրում:

Բ-
1) Տղան դեպի հայրը վա զեց' նվեր ստ ա ցա ծ տուփերը ցույց տալու:
2) Նորից փ որձեց գլուխ ը վեր հանել, դա րձյա լ չկարողացավ:
3) Դժվար էր ամեն անգամ մերժման պ ա տ րվա կ գտնելը:
4) Մինչև վերջերս խ ուսափում էին ուրիշ գյուղից աղջիկ ուզելուց:
5) Դա սա միջոցին ելք է ստանում հոգնությունից և ակամա լռությունից զսպված
մեր մանկական զվարթությունը:

95. Կետադրե՜ք նախադասությունները և ընդգծեք չտրոհվող դարձվածները:

ա.
1) Նա յեց ընկերների հետևից և անխոս վերա դա րձա վ մեջքին ուսապարկը:
2) Վերջին նստարան լռություն զա յրա ցած սաստում է ամբիոնին կռթնած ուսուցիչը:

֊ 334֊
 Հայոց լեզու

3) Ով է այն հարսը որ մեջքը օր ո ր ելով այդ կուժը պիտի կրի:

4) Չի կա րելի տ րորել ծա ղիկը նույնիսկ ա նզգուշա բա ր տ րորվելիս նա լուռ ար­
տասվում է երբեմն ցույց տ ա լով իր ա րտ ա սուքի կաթիլները:
5) Մի մեծ ա լիք եկա վ ծա ծկեց բա նա լու ընկած տեղը:

բ-
1) Այդ օրը նա քա րե տ ա շտում ավելի զա յրա ցա ծ էր ճմլում սև խաղողը:
2) Տա նեցիները սփ ռոցի չորսբոլորը նստած լուռ ընթրում էին:
3) Լիալուսինն էր ցոլում պղնձյա լա րերի վրա և պ ա րտեզներում հոսող ջինջ առու­
ների մեջ:
4) Անդրեն դանդաղ կա պ կպ եց լա րերը աչքերը չհեռա ցնելով սպայից:
5) Աքլորի կանչի հետ պ ա ռա վ մի շինական հորանջում է տան ստվերում ձեռնա ­
փայտով ավազի վրա նշաններ գծում նշանների հետ Փ որփ րում գլխ ով անցածը:

Գ-
1) Փողոցին դեռ չհա սա ծ մայրը լսեց Երեմի ձայնը:
2) Ն ստ ելով սեղանի մոտ փ որձեցի տ ետրա կներն ուղղել չկարողացա:
3) Իսկ քա րա փ ի գլխին կա նգնա ծ ստվերն իմ ընկերն է բրուտի տղան:
4) Սուրմաների զրնգոցով երկար զգեստի ծալքերն իրար քսելով ներս մտավ կինը:
5) Ուրախ կլինեի թե իր հարցին պատասխան տ վող լիներ:

Գ
1) Այդ խոսքերն ա սելիս Մանեն հա նկա րծ խ եղճանում էր ձա յնը երերում էր:
2) Խրճիթի հին դուռը ճռռա ց պ ա ռավը ասեղը թողնելով անհանգիստ վեր կացավ:
3) Ավելի հստակ են երևում մոտակա կավե տները այգիների մեջ ընկած ամայի
հնձանները:
4) Խսիրի վրա մեկնվեց նաև կինը վերմա կով ծա ծկելով տղային:
5) Գարնան այս պ ա յծա ռ օրը այս չոր ծիրանի տակ նստած գրում եմ իմ մանկու­
թյան ծիրանի ծառի և իմ ընկեր Անգոյի մասին:

Նախադասության բազմակի անդամներ

Բազմակի են կոչվում նախադասության այն անդամները, որոնք միևնույն
պաշտոնն են կատարում և ունեն ընդհանուր լրացյալ կամ հարաբերակից գլխավոր
անդամ:
Բազմակի կա րող են լինել նախաղասության բոլոր անդամները, ինչպես նաև
բաղադրյալ ստ որոգյա լի ստ որոգելին և հանգույցը: Օ րինա կ. Ես ամեն պարագայում
ազնիվ եմ եղել և կլինեմ: Այս աթոռը ամուր է և փափուկ: Ես ու Արամը քեզ կօգնենք:
Մենք այս սենյակում թե'ճաշում ենք, թե' պարապում: Մեր պարտեզում աճեցնում ենք
վարդ, մեխակ, վարդակակաչ, աստղածաղիկ: Տանը չեմ լինի ոչ առավոտյան, ոչ
երեկոյան: Ինձ ու քեզ սպասող կա: Այսօր քո հյուրը մենք ենք՝ ես ու Հայկը:

Ծանոթություն 1: Բազմակի ստորոգյալները չպետք է շփոթել ընդհանուր ենթակայով հա­

մադաս նախադասությունների հետ: Վերջիններիս ստորոգյալները սովորաբար լինում են հա­
կադրական (իսկ շաղկապով), հավելական (ինչպես նաև շաղկապով) կամ հաջորդման հարա­
բերության մեջ (ապա, հետո, այնուհետև մակբայներով), և ամեն մեկը կարող է ունենալ իր
լրացում(ներ)ը' դրանց հետ դառնալով բարդ նախադասության բաղադրիչ նախադասություն.
Նա ցերեկը աշխատում է, իսկ երեկոյան' սովորում համալսարանում: Մենք չորս ժամ աշխա-

- 335-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

տ ո ւ մ ե ն ք , ա պ ա ' ը ն դ մ ի ջ ո ւ մ ա ն ո ւ մ : Ա լվ ա ր դ ն ա ր դ ե ն ա շ խ ա տ ո ւ մ է, ի ն չ պ ե ս ն ա և ս ո վ ո ր ո ւ մ հա­
մ ա լս ա ր ա ն ի ե ր ե կ ո յ ա ն բ ա ժ ն ո ւ մ :
Հակադրական և հաջորդման հարաբերության դեպքում ստորոգյալի մասնակի զեղչումն
արտահայտվում է բութով. Ծ ի ծ ե ռ ն ա կ ն ե ր ը ա շ ն ա ն ը չ վ ո ւ մ ե ն տ ա ք ե ր կ ր ն ե ր , գ ա ր ն ա ն ը ' վերա ­
դ ա ռ ն ո ւմ ի ր ե ն ց բ ն ե ր ը :

Ծանոթություն 2: Կա նաև տեսակետ, որի համաձայն' բազմակի ստորոգյալներ ու ստորո­

գելիներ չկան, այլ դրանցից ամեն մեկը մի նախադասություն է:

Ծանոթություն 3: Բազմակի բացահայտիչի հետ չպետք է շփոթել կրկնակի բացահայտիչը.

Ա շ ո տ ը ' Ս ո ւ ր ե ն ի տ ղ ա ն ' ի մ ա մ ե ն ա մ ո տ ը ն կ ե ր ը , դ ա ր ձ ե լ է ն ա խ ա ր ա ր : Ա ր ա ր ա տ յա ն դ ա շտ ո ւմ '
Ա ր ա ք ս ի ա փ ի ն ' մ ի ը ն դ ա ր ձ ա կ ե ղ ե գ ն ո ւ տ ի հ ա ր և ա ն ո ւ թ յա մ բ է մ ե ր խ ա ղ ո ղ ի ա յգ ի ն :

Ծանոթությունն Բազմակի անդամներից տարբեր են կրկնվող անդամները. Ս ո ն ա ն , Սոնան

է ի մ ե ր ա զ ն ե ր ի թ ա գ ո ւ հ ի ն : Ա ր և , ա ր և , ե կ , ե կ : Ա մ ա ռ ա յի ն մ ի օ ր էր, շ ո գ ո ւ ձ ա ն ձ ր ա լ ի մի օր:
Ա սես գ ա ր ո ւն ը ձ յո ւն էր թ ա փ ե լ ծա ռերի վրա , գ ո ւն ա վ ո ր և հոտ ա վետ փ ա թ ի լ ն ե ր ո վ ձյուն:
Կ ա ն չ ո ւ մ է կ ր կ ի ն , կ ա ն չ ո ւ մ ա ն դ ա դ ա ր է ն չ ք ն ա ղ ե ր կ ր ի կ ա ր ո տ ը ա ն ք ո ւ ն , Ո ւ թ և ե ր ն ա հ ա փ ռա ծ
տ ի ր ա բ ա ր ' Թ ռ չ ո ւմ է հ ո գ ի ս , թ ռ չո ւմ դ ե պ ի տ ո ւն :

Ծանոթություն 5: Եթե կրկնվող ենթականերն ունեն տարբեր ստորոգյալներ, ապա գործ

ունենք համադաս նախադասությունների հետ. Ս ո ւ ր ե ն ը պ ա տ ա հ ա կ ա ն մ ա ր դ չէ, Ս ո ւր ե ն ը իմ
հ ի ն ը ն կ ե ր ն է:

Բազմակի անդամները կա րող են ունենալ նաև ընդհանուր լրացում. Ո՜նց է

Ժպտում իմ հոգին չարին, բարուն' ամենքին...

Բազմակի անդամներն իրար նկատմամբ սովորա բա ր լինում են համադաս:

Սակայն բազմակի լրացումները կարող են լինել նաև տարադաս:
Ծանոթություն: Համադաս և տարադաս անվանումների փոխարեն գործածվում են նաև
համասեռ և տարասեռ (անհամասեռ) անվանումները:

Համադաս են այն բազմակի անդամները, որոնք կարող են կապակցվել

համադասական շաղկապներով և կամ տրոհվել ստորակետով. Տուն գալիս հետդ
կբերես կարագ և պանիր: Նույն նվերը ստացան թե տղաները, թե աղջիկները:
Ձեռքերս, ոտքերս սառել են:

Բազմակի համադաս անդամները միմյանցից չեն տրոհվում, եթե միա ցա ծ են և, ու,

կամ, թե շա ղ կա պ ներով. Դեղինն ու կանաչը իմ սիրած գույներն են: Թեյը
կպատրաստես ուրցով կամ դաղձով: Տղա թե աղջիկ հիացած են քեզնով:
Մնացած դեպ քերում' առանց շա ղկապ ի կամ հա մադա սակա ն այլ շաղկապներով
կա պ ա կցվելիս, բա զմա կի հա մա դա ս ա նդա մները միմյա նցից տ րոհվում են.
Ընկերուհիս և բարձրահասակ է, և գեղեցիկ: Մեր պարտեզում աճում են դեղին,
կարմիր, կապույտ և մանուշակագույն ծաղիկներ:

Ծանոթություն: Կրկնվող ենթակայով համադաս նախադասությունները միացնող և, ու, կամ

շաղկապներից առաջ ստորակետ է դրվում, քանի որ կրկնվող ենթական ընդհանուր ենթակա
չէ: Օրինակ. Լ և ո ն ը հ ա ղ թ ո ւ մ է ց ա ն կ ա ց ա ծ մ ր ց ա կ ց ի , և հ ե տ և ա բ ա ր ա ն պ ա ր տ ե լ ի է Լ և ո ն ը :

Տարադաս են այն բազմակի լրացումները, որոնք չեն կարող միանալ համադա­

սական շաղկապով կամ իրարից տրոհվել ստորակետով:
Ամենից հա ճա խ հա նդիպ ում են տ ա րա դա ս բա զմա կի որոշիչներ: Դրանք
ա ռա նձնա հա տ ուկ են նրանով, որ ունենում են իրարից տարբեր արտահայտություն:

֊ 336֊
 Հայոց լեզու

Դրւսնցից մեկը ա րտ ա հա յտ վա ծ է լինում կա մ որա կա կա ն ա ծա կա նով, կա մ

հարաբերական ածականով, կա մ դերբայով, կա մ թվականով, կա՜մ գոյականով, կա մ
դերանունով և այլն, իսկ մյուսը դրսևորվում է այդ հնարավոր ա րտահա յտություննե­
րից մեկ ուրիշով (տ ես նաև «Որոշիչ» հա տ վա ծը էջ 3 0 4 -3 0 6 ). Երկար մազերով
բարձրահասակ աղջիկը ձեռքին ուներ մի մետաղե կարմիր գրիչ: Տանտիրուհին
թափեց կաղամբի հնացած աղցանը:
Բազմակի տ ա րադա ս որոշիչները, ինչպես արդեն ա սվել է, նախադաս դիրքում
չեն կապվում և, ու, կամ, թե շա ղկա պ ներով և ստ որա կետ ով չեն տրոհվում:

Այս օրինաչափություններին չեն ենթարկվում բա զմա կի հետ ա դա ս որոշիչները,

որոնք, անկախ իրենց արտահայտության ձևից, միմյանցից տրոհվում են ստ որա կե­
տով կամ միանում շաղկապով: Օ րինա կ. Հեծյալները' կիսամերկ, կմախքացած,
դեմքի մշուշոտ արտահայտությամբ և լուռումունջ, օրորվում էին թամբերի վրա:

Տարադաս կա րոդ են լինել նաև որոշ բա զմա կի պ ա րա գա ներ (տեղի, ժամանակի,

ձևի, չափի): Դրանք սովորա բա ր ունենում են միմյանցից տա րբեր ա րտ ա հա յտ ու­
թյուն, հաճախ էլ ստ որոգյա լի նկատմամբ գրա վում են տա րբեր դիրք (նախադաս և
հետադաս) և պատասխանում տա րբեր հարցերի: Օ րինա կ. Մարդիկ փողոցներից դե­
պի բակերն էին քշում ոչխարի հոտը: Ցուցարարները Մաշտոցի պողոտայով քայլում
էին դեպի Մատենադարան: Մայրիկը երգելով արագ-արագ ճաշի պատրաստություն
էր տեսնում: Վաղը արդեն ոչ քամի կլինի, ոչ անձրև: Հերթական փոթորիկից քաղաքը
դարձյալ հիմնովին ավերվեց:

Վ ա րժութ յուններ

96. Ընդգծեք նախադասության բազմակի անդամները: Որոշեք դրանց բնույթը:

1) Այդ մի՞տքն էր նրան զա յրա ցրել, թե՞ հոգնությունը:
2) Արևի մայր մտնելու հետ փակում էին տների և պ ա րտ եզների փոքր դռնակները:
3) Արսենի աշխարհն ավելի հետ ա քրքիր է, ավելի խորը:
4) Քնում էր մինչև լուսա բա ց, հետ ո' վեր կենում, գնում անտառ:
5) Թող բարի լույս բացվի մեզ վրա և մեգ նման չարքաշ մշակների վրա:..

97. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք տրոհվող բազմակի անդամնե­

րը:

1) Նա ճրա գի լույսով տ եսա վ և գորգը և տորքի ա ռա ջ նստած աղջկան:

2) մեզ վրա ծիծաղում են ոչ միայն ուսանողները այլև մնացած ամբոխը:
3) Այդ պահին քա ղա քի ա մենա հետ ա քրքիր անկյունները ոչ զանազան խանութ­
ներն էին ոչ պետական հիմնարկները:
4) Ուրիշ շատ զգացումներ են զարթնում իմ սրտում, ջերմ ու թախծոտ զգացումներ:
5) Պա տ ի տակ առուն էր երեսը բաց ջուրը սառը:

Նախադասության այլ բաղադրիչներ

Նախադասության կազմում կամ նրան կից լինում են նաև բառեր ու կապակցու­

թյուններ, որոնք նախադասության անդամներ չեն:

- 337-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Դրանք երկու կարգի են'

1. նախադասության անդամները կա պ ա կցող' սպասարկու թառեր,
2. նախադասության և նրա անդամների հետ քերա կա նորեն չկա պ վա ծ բառեր ու
կա պ ա կցություններ' ներդրյալ միավորներ:
Սպ ա սա րկու բա ռերի և ներդրյա լ միավորների առկայությունը կամ բա ցա կա յու­
թյունը կապ չունի նախադասության պ ա րզ կամ բարդ, միակազմ կամ Երկկազմ, հա­
մառոտ կամ ընդա րձա կ լինելու հետ: Այսպես պ ա րզ հա մառոտ նախադասության
կազմում կա րող են լինել կոչական, վերաբերա կա ն, ձայնարկություն, շա ղկա պ և կամ
միջա նկյա լ ա րտահայտություն, որոնք նախադասությունը չեն դա րձնում ընդարձակ,
քա նի որ նախադասության անդամ չեն. Այո, սիրելին, հենց ես ու դու պիտի հաղթե­
ինք: Արմենը (նա իմ հորեղբոր տղան է) դարձել է օդաչու:

Սպասարկու թառեր

Սրանք նախադասության անդամները, ինչպես նաև նախադասությունները

կապակցող հատուկ թառերն են: Առանձին վերցրա ծ' նախադասության անդամ չեն
համարվում, ունեն միայն օժա նդա կ դեր:
Սպ ա սա րկու բա ռերը լինում են երկու տ եսա կի' կապեր և շաղկապներ: (Սրանց
մասին տե՜ս էջ 2 4 7-2 6 3 ):

Վ ա ր ժ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

98. Ընդգծե՜ք նախադասության սպասարկու րաոերը և որոշեք դրանց բնույթը:

1) Չորա ցա ծ տերևներն ա նհա նգիստ խմբվում էին այս ու այն անկյունում,

թպրտում հուսա հա տ և անմռունչ պառկում սև գուբի մեջ:
2) Լևոնը հիշեց երեկվա նիստը, սակայն միտքը թռավ հետ ' դեպի քա ղա քա ցիա ­
կան կռիվների տարին:
3) Քնելուց ա ռա ջ մայրը մի անգամ էլ գնա ց երեխաների սենյակ:
4) Ընկուզենու ճյուղը ճռռում էր, երբ հա րսը թափով բա րձրա նում էր ընկուզենուց
էլ վեր և բա րձրերում կանչում էր արտույտի նման:
5) Եթե մենք լուսնի լույսից այսպես ա ղոտ ա ցա նք, ապա ի՞նչ կլինենք արևի
լույսից:

99. Ընդգծե՜ք կապերն ու կապական բառերը:

1) Սինչև կրակելն ա ղվեսները փախան:

2) Վայրի վա րագի պես էր ա նտ առա պ ա հ Պողոսը:
3) Գիշերվա որսը նրա համար հա րա զա տ տ ա րերք էր:
4) Քա մին ամպերը քշում էր հեռու' դեպի սարերը, ուր կանաչի վրա գիշերվա ցողն
էր կաթում:
5) Ամենայն հավանականությամբ բա րձի վրա գլուխը հարմար տ եղա վորելուց ա-
ռա ջ նրա գլխում ծա գել է և երկրորդ միտքը:

100. Կետադրե՜ք նախադասությունները և ընդգծեք կրկնագիր շաղկապները:

1) ճա նա պ ա րհին կերա վ և ընդեղեն և ա լոճ և մասուր...
2) Թ ող չլինի ոչ տեր ոչ մշակ ոչ թուր ոչ բռնություն:

-338 -
 Հայոց լեզու

3) Պա հա նջում էր կամ քսա ն ռուբլի տուգա նք փայտ գողա նա լու համար կամ էլ
մթնաձորի մի ա րջ սպանել:
4) Սովորել եմ թե ա յսօրվա դասը և թե նույնիսկ վադվանը:
5) Մուրճն էլ է իրենց ձեռքին ընկույզն էլ ինչ ուզեն կանեն:

101. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծե՛ք տրոհում առաջ բերող շաղ­

կապները:

1) Մյուսներն էլ հետ նայեցին և մի պահ մոռացան ալևորի պատմությունը:

2) Այրվում էր ու պապակում և դրախտի ոչ մի սառն աղբյուր չէր կա րող զովա ցնել
նրան:
3) Եվ քա նի որ ոչ ոք սիրտ չուներ սրախոսություններ լսելու, ուստի ղարբնի տղան
էլ լուռ էր:
4) Թաքնվում էր դարպասի անկյունում կամ շտապում էր տուն մտնել:
5) Երեխան էլ կասի թե արահետի թարմ հետքը արջինն է թե գայլ է անցել:

102. Ընդգծեք համադասական շաղկապը և որոշեք տեսակը:

1) Առքի գնից էլ պ ա կա ս տուր, միայն մի' թող՝ դատարկ ձեռքով գնան...

2) Մի քանի անգամ մոտեցավ, կամեցավ նրա հետ խոսել, բայց Սոնան խույս տվեց:
3) Այն երկրում էլ խավար գիշե՞ր է, և ա՞յս անձրևն է գալիս, թե՞ պարզկա եղանակ է:
4) Այդ խանութում չէին վա ճառում ո՜չ տեղական գինի և ոչ տեղական ձուկ, այլ
վաճառում էին ֆրա նսիա կա ն լիկյորներ:
5) Այդ օրն էլ նա որսի էր գնա ցել:

Ներդրյալ միավորներ

Սրանք բառեր, կապակցություններ, երբեմն էլ նախադասություններ են, որոնք

տվյալ նախադասության ու նրա անդամների հետ քերականորեն չեն կապվում,
սակայն նախադասության հաղորդած մտքին տալիս են լրացուցիչ նրբերանգ,
հուզական կամ դատողական վերաբերմունք, տեղեկություն, բացատրություն,
արտահայտում են հավելյալ միտք:
Ներդրյալ միավորներ են միջա րկումը, վերաբերա կա նը, ձայնարկությունը, կոչա­
կանը: (Վերա բերա կանների և ձայնարկությունների մասին տե ս էջ 2 6 5-273):

Ծանոթություն: Դպրոցական հին դասագրքերում միջարկումը, վերաբերականն ու ձայնար­

կությունը միավորված են «միջանկյալ բառեր և կապակցություններ» անվան տակ:

Միջարկում

Միջարկումն արտահայտում է լրացուցիչ տեղեկություն, միտք և նախադասությու­

նից անջատվում է ստորակետերով կամ փակագծերով. «Հաղթարշավ» ՍՊԸ-ն,
այդպես է մեր ձեռնարկության անունը, արտադրում է բյուրեղապակե սափորներ:
Աղմուկ բառի առաջին հնչյունն է ա-ն (ձայնավոր), վերջինը' կ-ն (խուլ բաղաձայն):
Եվ որովհետև այդ օրը Պանինը անտառ չպիտի գար (լսել էր, որ նա հիվանդ է), Սվին
գերադաս համարեց մի շալակ ցախ տանեւ տուն:

֊ 339֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Կոչական

Կոչականը ցույց է տալիս, թե ում կամ ինչին է ուղղված խոսքը. Հիշում եմ դեմքը
քո ծեր, մայր իմ անուշ ու անգին: Պարո ն Արամյան, Ձեզ կանչում են հեռախոսի մոտ:
Գայանե, ուշադիր լսիր ինձ:
Կա րող է լինել բառ կամ անվանական բառակապակցություն: Գերա դա ս անդամը
ուղղական հոլովով գոյական է կամ գոյա կա նա բա ր ա ռնվա ծ այլ բառ: Որոշիչ հոդ չի
ստանում, բայց կա րող է լինել ստա ցակա ն հոդով. Շնորհավորում եմ, սիրելի՛ս,
ծննդյանդ տարեդարձի առթիվ:
Նախա դա սությունից անջատվում է ստորակետ(եր)ով: Ունենում է շեշտ կամ բա­
ցա կանչակա ն նշան, երբեմն' հա րցա կա ն նշան, որ դրվում է գերա դա ս անդամի վրա.
Կարե՞ն, քեզ ի՞նչ պատահեց: Հայրենի՜ լեռներ, կարոտել եմ ձեզ: Շարքի վերջում
կանգնած տղա, մո տ արի:
Կոչականի գերա դա ս անդամի նախադաս լրա ցումը (բացի դերանունից) մեծ
մասամբ իր վրա է վերցնում շեշտը կամ բա ցակա նչա կա ն նշանը. Սիրուն թիթեռ, ինձ
ասա, թե ինչով ես դու սնվում: Մեծարգո' պարոն Խաչատրյան, ընդունեք անկեղծ
շնորհավորանքներս:
Եթե կոչականի նախադաս լրա ցումը ծա վա լուն է, ապա շեշտ ը կամ բացականչա­
կան նշանը սովորա բա ր դրվում է կոչականին ա նմիջա պես նախ որդող բառի վրա.
Կարմիր հագուստո վ աղջիկ, ձայնը տալիս եմ քեզ:

Բագմակի կոչականները կամ կոչականի նախադաս բա զմա կի լրա ցումները շեշտ

Են ստանում ա ռա նձին-ա ռա նձին, եթե նույնիսկ շա ղկա պ ով են միա ցած, էհ, մնաք
բարով, Աստված և արև... Հավիտենական և աննման Լիլիթ, դու չճաշակված
գաղտնիքն ես...
Կոչականի նախադաս դերանուն լրա ցումը կա րող է վերցնել կոչականի շեշտի
հետ նույնա ցող տրամաբանական շեշտ. Մրցույթի բոլոր մասնակիցներ, ձեզ հրավի­
րում ենք բեմ:
Տրա մա բա նա կա ն շեշտ չունեցող նախադաս դերանուն լրա ցումը չի վերցնում
կոչականի շեշտ ը. Քնիր, իմ քա ղցր:

Կոչականի կազմում կա րող են լինել նրանից չտ րոհվող ձայնարկություններ,

որոնք սովորա բա ր իրենց վրա են վերցնում կոչականի շեշտ ը կամ բացականչական
նշանը՜ կոչականի հետ միասին կա զմելով մեկ ծա վա լուն միավոր. Այ տղա, քեզ
կարգին պահիր: Ջա՜ն իմ հայրենիք, քեզ շատ եմ սիրում: Է՜յ կանանչ ախպեր, դու
բարով եկար...
Ձայնարկությունը կա րող է նաև կոչականի կազմում չլինել, նրանից անջատվել
ստ որա կետ ով և չվերցնել նրա շեշտ ը կամ բա ցակա նչա կա ն նշանը, էյ, փոքրիկ,
կրակից հեռո ւ մնա: Վա՜յ, Հասմի կ ջան, քիչ էր մնում՝ չճանաչեի:

Կոչականը երբեմն ա րտ ա հա յտ վա ծ է լինում միայն կոչական ձայնարկությամբ.

է՜յ, ո՞վ կա այդտեղ: Տո՚, ո՞ւր ես գնում:

Ծանոթություն: Կոչականի հետ չպետք է շփոթել երկրորդ դեմքի անձնական դերանվամբ

արտահայտված Ենթական.
Մ ա ր դ կ ա յ ի ն լե զ ո ւ , դ ո ւ, ո ր ե ր կ ն ա յի ն բ ո ւ յ ր ո վ ո ւ թ ո ւ յր ո վ , շ ղ ա ր շ ո վ պ ա յ ծ ա ռ
Ծ ա ծ կ ո ւ մ ե ս մ ա ր դ ո ւ դ ժ ո խ ք ը հ ո գ ո ւ, ո գ ե ՞լ ե ս ա ր դ յո ք ճ շ մ ա ր ի տ մի բ ա ռ :

- 340-
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

103. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք կոչականները:

1) Ադամ քո բոլոր օրերի մեջ հետևիր Լիլիթին և դու, Լիլիթ հնազանդ եղիր
Ադամին:
2) Աստված օրհնի քո ճա նա պ ա րհը և քո բռնած գործը որդիս:
3) Ինչու չես ժպտում Սեդա իմ գեղանուշ:
4) Լսիր հոգիս ես գիտեմ դրախտում այնպիսի վայրեր որտ եղ ստ եղծողն անգամ
տակավին ոտք չի դրել:
5) Կռվում եք թե արդեն հա շտվում այ տղա դանդաղ մոտ գա լով կանչեց Սիմոնը:

104. Կետադրեի նախադասությունները և ընդգծեք տրոհվող ներդրյալ միավորները:

ա.
1) 0 ինչքան երեխա ենք մենք ինչ թանկ է մեգ համար սիրելի մարդու մի հայացքը;
2) Չէ երիտ ա սա րդ պարոն ա փսոս եք շատ ա փ սոս...
3) Ինքը մա սնա կցել է պա տերա զմին բայց այլևս սիրտը չի ուզել նա ցույց տվեց
սիրտը վիրա վորվել է և ահա երրորդ ամիսն է անցկա ցնում հիվանդանոցում:
4) Իհարկե շատ քչերը գիտեին թե ինչ դառնությամբ է նա ա նցկա ցրել մանկությունը:
5) Փ ա ռք քեգ Տեր մելա մա ղձոտ ա սաց ա լեհեր զինվորը:

խ
1) Ոչ ոչ թող ինձ մենակ ես այսօր շատ հոգնա ծ եմ:
2) Մեր դասարանի Գևորգը հիշում ես նրան հայտնի բռնցքա մա րտ իկ է դարձել;
3) Մեր վերևի հարևանը բայց ես նրանից չէի սպասում երեկ հատակին ջուր է
թափել ու ժամանակին չի մա քրել իսկ ա յսօր թե իր մա նրա հա տակն է ուռել թե' մեր
առաստաղն է թրջվել:
4) Վայ պարոն Լևոն չճա նա չեցի ներողություն:
5) Սուրենը պարզվում է իմ ա ռա ջին մրցա կիցն է լինելու վաղվա մրցումներում:

Գ
1) Մի քիչ հանդարտ պա րոնա յք ուսանողներ դրսից կա րող են լսել:
2) Նստում էինք նա խմում էր երեկոյան թեյը նա սիրում էր ծա ղկով թեյ և հիմա էլ
դեռ այդ ծա ղկից պահում եմ և միասին զրուցում էինք:
3) Բայց հենց այդ զգա ցումն ավելի էր բորբոքում նրա կիրքը:
4) Քո ոխերիմ թշնամին՝ Մադունց Գևորգը, աչքդ լո ւյս, Մոսկվա յից վերա դա րձել է:
5) Զինանոցը իբրև թե տ եղա վորվա ծ էր ներքնահարկում:

Գ
1) Ախ Սեդա իրավ որ անգութ ես:
2) Այ այս գույնի ա ստ վա ծ վկա ճիշտ այս գույնի են նրա ա չքերը...
3) Ինձ ք ե զ համար ստ եղծեց հա հա հա ծիծա ղեց Լիլիթը բա րձր ու զվարթ:
4) Երեկվա տ եղա տ ա րա փ ա նձրևից հետո ով կմտա ծեր այնքան ջուր է կուտ ա կվել
փողոցում որ լցվել է մեր նկուղը:
5) Նա զա րի աչքերը սևանում են ձեռն ու ոտը թուլանում են ու թրըմփ ծառից
ընկնում է գա զա նի վրա:

-3 4 1 ֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ՄԻԱԿԱԶՄ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ
Միակազմ է կոչվում մեկ գլխավոր (գերադաս) անդամ ունեցող նախադասությու­
նը: Այդ գլխ ա վոր (գերադաս) անդամը կա րող է ա րտ ա հա յտ վա ծ լինել դիմավոր
բայով կամ այլ բառով: Ըստ այդմ միակազմ նախադասությունները լինում են երկու
տեսակի անենթակա և անդեմ:

Անենթակա նախադասություն
Անենթակա է այն միակազմ նախադասությունը, որի գերադաս անդամը դիմավոր
բայ (ստորոգյալ) է, որը, սակայն, ենթակա չունի և չի կարող ունենալ:
Միակազմ նախադասություններն ա րտահա յտում են.
• ընդհանրական դատողություն. Երկաթը տաք-տաք կծեծեն: Ապշում ես, երբ
հանդիպում ես այդպիսի անտարբերության:

• բնության երևույթներին վերա բերող եղելություն. Անձրևում է: Արդեն ուշ է:

Սարերում անտանելի ցրտել է:

• ստ որոգյա լի դեմքի անորոշություն. Ինձ հրավիրել են գրքի շնորհանդեսի: Արամ­

յանին նախարարի պաշտոն են տվել:

Ընդհանրական դատողություն ա րտ ա հա յտ ող անենթակա նախադասությունները

երբեմն ունենում են մարդ բա ռով ա րտ ա հա յտ վա ծ ձևա կա ն ենթակա. Մարդ կա'
մարդ է, մարդ էլ կա' սատանա է: Մարդ չի հասկանում, թե ինչպես վարվի նման
դեպքերում: Մարդս մարդ լինի...

Ծանոթություն: Միակազմ նախադասությունների հետ ( Ձ ե ր տ ա ն ը շ ա տ հ ա ճ ե լ ի էր) չպետք

է շփոթել այն երկկազմ նախադասությունները, որոնց ստորոգյալն արտահայտված է միայն եմ
բայով. Դ ե ռ գ ա ր ո ւ ն է: Ե ր և ա ն ո ւ մ ա ն ձ ր և է: Տ ա ն ը մ ի ա յն մ ե ն ք է ի ն ք : Ն ր ա ա չ ք ե ր ի ն ա ր ց ո ւն ք ն ե ր
էին : Ա ր դ ե ն ի մ ' ե լո ւ յթ ո ւ ն ե ն ա լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ն է:

Անդեմ նախադասություն
Անդեմ է դիմավոր բայ չունեցող նախադասությունը, որի գերադաս անդամը ար­
տահայտված է անդեմ բայով կամ այլ խոսքի մասով: Լինում է երկու տեսակի
բայական և անվանական:

Բայական անդեմ նախադասություն

Բայական է այն անդեմ նախադասությունը, որի գերադաս անդամը անորոշ

դերբայ է: Արտահայտում է
• կոչ, պահանջ, կարգադրություն, հրաման. Չծխել: Լողափը չաղտոտել:
• ցանկություն. Մի վայրկյան ամենից հեռանալ, Ամենին մոռանալ. Խավարում,
ցավերում քարանալ Մեն միայն...
• հարցում. Լինե՞լ, թե՞ չլինել: Ի՞նչ անել:
• տ եղեկա ցմա ն հնարավորություն. Ում դիմել հոգեբանական խնդիրներ ունենա­
լու դեպքում: Ինչպես վարվել մարմնական վնասվածք ստացած անձի հետ:

֊ 342 -
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն: Երբեմն հանդիպում են հարակատար դերբայով արտահայտված բայական

անդեմ նախադասություններ. Թքած: Ի՞նչ արած: Հերն էլ անիծած:

Անվանական անդեմ նախադասություն

Անվանական է այն անդեմ նախադասությունը, որի գերադաս անդամը, որպես

կանոն, արտահայտված է գոյականով կամ գոյականական դերանունով, երբեմն'
ածականով, թվականով, մակբայով:
Տասնութ:
Թվական կյանքի:
Իրիկուն: Վերադարձ: Առավոտ:

Ծանոթություն: Լինում են նաև անդեմ նախադասություններ, որոնց գերադաս անդամը ար­

տահայտված է վերաբերականով կամ ձայնարկությամբ. Վա՜յ մեզ' մոլորյալներիս: Ոչ ինքնա­
կոչ նախագահին: Երանի՜ հոգով աղքատներին: Այ քեզ բան... Ահա և ես: Ահավասիկ իմ
ներդրումը: Ափսո՜ս, հազա՜ր ափսոս մեր Թլոլ Դավթին:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

105. Նշեք միակազմ նախադասությունները: Որոշեք դրանց բնույթը:

1) Խ ա ղա ղություն խրճիթներին, պ ա տ երա զմ պ ա լա տ ներին...

2) Ազդեցիկ էր տ եսքը' հագի կա շվե սև զգեստ ը, գլխարկը:
3) Վերջին դեպ քերի մասին ձեր գործի տեղում ի՞նչ են ասում:
4) Հետո հիշում է Շավարշը մի զարհուրելի ճիչ, հետո' մշուշ, մշուշ, մշո ւշ...

106. Նշե՜ք անենթակա նախադասությունները:

1) Ահա և Օ հա ն ապոր այգու դռնակը:

2) Շուտ ով բոլորովին կմթնի:
3) Ցտեսությո՜ւն, ընկեր Լևոն...
4) Չնչին բանի համար ի՜նչ խիստ են պատժում ձեր հայրենիքում:

107. Նշեք անդեմ նախադասությունները:

1) Ահա Նեղը, փրփրա ն ջուրը, քեղի թունավոր թփերը:

2) Ինչո՞ւ են այս լեռն Արայի կոչում:
3) Երանի՜ լեռների բնա կիչներին...
4) Փ ողոցում խաղաղություն է:
5) Ա՜յ ք ե զ հրաշք...

108. Նշեք անվանական անդեմ նախադասությունները:

1) Ի՜նչ հրա շա լի տեսարա ն, ինչպիսի՜ մաքուր օդ. իսկա կա ն դրախտ...

2) Վերջինը դուրս գա լու դեպքում դուռը կողպել:
3) Դա րձյա լ այս նույն փ ողոցը, նույն այգին, նույն անվերջ թախիծը...
4) Խոտը չտ րորել և ծաղիկներ չպոկել:
5) Ոչ մի երկաթյա դուռ և ոչ մի պահակ ա շտ ա րա կի գլխին:

- 343֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

109. Նշեք բայական անդեմ նախադասությունները:

1) ճա ն ա չել իմաստությունն ու խրատը, իմա նա լ հա նճա րների խոսքը:

2) Ողջո՜ւյն քեզ, տ ա նջա նք, ա հ ե ղ հիացում...
3) Սովորել, սովորել, սովորել:
4) Թ ք ա ծ ամեն ինչի վրա:
5) Ա՜յ ք ե զ խայտառակություն...
6) Անցած լինի:

110. Կետադրե՜ք նախադասությունները և ընդգծե՜ք միակազմ նախադասությունները:

1) Հետ ո տ ա սներկու տ ա րի... Եվ ինչ տարիներ:

2) 0 զուռնա զուռնա զուռնա... Տխրություն: Թ ա խ իծ դեղին:
3) Կռիվ քաղց երկրներ ու քաղաքներ հազարավոր դեմքեր տարբեր ցեղերից:
4) Կատու: էգ մի կատու: Ոսկեզօծ: Ոսկեպատ: Ոսկե:
5) Ցուրտը հետ ևից քա ղցն ա ռջևից. Ոչ օգնություն ոչ բան:

Նախադասության հաղորդակցական-հնչերանգային
տեսակները
Նա խադասությունները ա րտահա յտում են ոչ միայն միտք, այլև վերաբերմունք
իրենց հա ղորդա ծ մտքի, տեղեկության նկատմամբ: Այդ վերա բերմունքը կա րող է ար­
տ ա հա յտ վել տա րբեր միջոցներով' վերա բերա կա ններով ու ձայնարկություններով,
համանիշների ընտրությամբ, պ ա տ կերա վորմա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն միջոցներով,
նախադասության կա ռուցվա ծքով, հնչերանգով և այլն:
Այդ միջոցներից է նախադասության հա ղորդա կցա կա ն-հնչերա նգա յին տեսակի
ընտրությունը: Այդ տեսակները չորսն են' պատմողական, հա րցա կա ն, հրամայական
և բացականչական:
Դրա նցից որևէ մեկի ընտրությունը կա խվա ծ է խոսքային իրադրությունից: Հաղոր­
դակցման միևնույն նպատակն ունենալով' խոսողն ընտրում է այդ տ եսա կներից որևէ
մեկը' հաշվի ա ռնելով խոսակիցների առկայությունը և կազմը, իր և խոսակիցների
հարաբերությունը և շատ այլ հանգամանքներ: Օրինա կ, ժամը իմա նա լու կարիք
ունեցողը կա րող է ա րտ ա հա յտ վել հետ ևյա լ տա րբերա կներով.
1. Ուզում եմ իմանալ' ժամը քանիսն է:
2. Երանի՜ մեկն ինձ ասեր' ժամը քանիսն է:
3. Տղաներ, ինձ չէի՞ք ասի' ժամը քանիսն է:
4. Տղա ջան, ասա ինձ' ժամը քանիսն է:
Այս տ ա րբերա կներից ամեն մեկն ունի իր հնչերանգային առանձնահատկությունը:
Առաջին նախադասությունը պա տմողա կան է. այն հնչերանգի ա ռումով չեզոք է,
չկան հատուկ ձևով շեշտ վա ծ բառեր:
Երկրորդը բացականչական է, նրանում կա տևական (բացականչական) շեշտով
ա րտ ա սա նվող բառ:
Երրորդը հա րցա կա ն է. նրանում կա բա րձրա ցող (հարցական) շեշտ ով բառ:
Չորրորդը հրամայական է. նրանում կա սուր (հրամայական) շեշտ ով արտասան­
վող բառ:
Նախադասությունները տա րբերվում են նաև ստ որոգյա լի արտահայտությամբ'
բայի եղա նա կով և ժամանակով:

֊ 344֊
 Հայոց լեզու

Լրացուցիչ դեր ունի նաև վերաբերականների, ձայնարկությունների առկայությունը:

Ի դեպ' նախադասության բնույթը չի փոխում կոչականը, որը սովորա բա ր
ունենում է սուր շեշտ:

Պատմողական նախադասություն
Սա չեզոք հնչերանգով նախադասությունն է:
Նպատակն է հա ղորդել, պատմել, նկա րա գրել որևէ բան, դատողություն անել,
միտք հաղորդել:
Հնչերանգը հանդարտ է, առանց հատուկ (հա րցա կա ն, տևական կամ սուր) շեշտի:

Պատմողական նախադասության ստ որոգյա լը կա րող է ա րտ ա հա յտ վել հետևյա լ

եղանակների դրական կամ ժխտական բա յա ձևերով.
• սահմանական. Այսօր անձրև է գալու: Գիշերը ձյուն է եկել: Կատարվեց այն,
ինչին սպասում էինք: Հոգնեցի գրքերից անհամար... Քո աչքերում կա մի քնքուշ
բախտի վերհուշ, Արբեցումի ոսկե մշուշ:
• ենթադրական. Շուտով կգա գարունը: Բարբարոսներ շատ կգան ու կանցնեն
անհետ, Արքայական խոսքը մեր կմնա հավետ: Չեմ դավաճանի իմ Նվարդին...
• հարկադրական. Շաբաթօրյակին պիտի մասնակցեն բոլորը:
• ըղձական. Լինեի չոբան սարերում հեռու...

Ստորոգյալը կա րող է լինել նաև բա ղա դրյալ. Աշուն է, անձրև... Սենյակում շոգ է,

խեղդոց:

Պատմողական նախադասությունը կա րող է լինել նաև միակազմ. Սարերում

ցրտել է: Նստել այստեղ, անվերջ նստել ու նայել Աշնանամուտին և քրքրել հին
հուշեր... Երևան: Աստաֆյան փողոց:

Պատմողական նախադասություններում կա րող են լինել հա ստ ա տ ա կա ն, ժխ տա ­

կան, երկբայական, սա ստկա կա ն, զիջա կա ն, ա նջատական, մեկնական և այլ վերա ­
բերականներ. Անշուշտ, գիտես ամեն բան: Ոչ, չեմ գա ձեր տուն: Թերևս հնարավոր է
քո ասածը: Հենց դա էր իմ փնտրածը: Ինչ էլ լինի, ես կհասնեմ իմ նպատակին: Ի դեպ'
ես էլ եմ ներկա եղել այդ ժողովքւն: Մի խոսքով' սա մեր վերջն է:

Հարցական նախադասություն
Սա հարցական հնչերանգով նախադասությունն է:
Նպատակն է հա րցի միջոցով'
• տեղեկություն կամ վերաբերմունք ակնկա լել. Մոտակա դեղատունը որտե՞ղ է:
Երեխաներ, ի՞նչ է կոչականը: Այսպես լա՞վ է:
• շեշտել որևէ փաստ, իրողություն' առանց պատասխան ա կնկա լելու (ճա րտ ա սա ­
նական հարց). Ո՞վ կարող է չսիրել Ձեզ, Չստրկանալ Ձեր կամքին, Ո՞վ կարող է հլու
ե հեգ Չաղոթել Ձեզ, օ ՜ Տիկին: Չե՞ք տեսնում' ինչ է կատարվում օրը ցերեկով: Ո՞վ չի
ճանաչում Հովհաննես Թումանյանին:
• հուզական վերա բերմունք ա րտ ա հա յտ ել. Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես...
• մեղմ խնդրանք ա րտ ա հա յտ ել. Ներողությո՜ւն, ժամը չէի՞ք ասի: Կուզե՞ս' քեզ մի
հետաքրքիր բան պատմեմ:

- 345 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Հնչերանգին բնորոշ է հա րցա կա ն շեշտ ը, որ սովորա բա ր դրվում է բայի կամ

հա րցա կա ն դերանվան, իսկ երբեմն' այլ բառի վրա. Պատմե՞մ ամեն ինչ, թե՞ դու
արդեն գիտես: Ո՞րն է, բաբո, իմ հայրենիք... Հավատամ քե՞զ' հայտնի խաբեբայի՞դ...
Չլինի՞ մոռացել ես խոստումդ: Հազրո , դու լա՞վ էիր ապրում քո գյուղում: Ինչպե՞ս
կարելի է. չէ՞ որ նա էլ մարդ է... — Եսի՞մ, — ուսերը վեր քաշեց հայրը:

Եթե բազմակի անդամները միա ցա ծ են թե երկընտրա կա ն շա ղկապ ով, ապա

վերջինս սովորա բա ր վերցնում է իրեն հա ջորդող անդամի հա րցա կա ն շեշտը. Լինե՞լ,
թե՞ չլինել' այս է խնդիրը: Երջանի՞կ ես դու, թե՞ լուռ ու մենավոր' Անդարձ օրերի
գարունն ես հիշում:

Հա րցա կա ն նախադասության ստ որոգյա լը կա րող է ա րտ ա հա յտ վել հետևյալ

եղանակների դրական կամ ժխտական բա յա ձևերով.
• սահմանական. Մեր հայրենիքը տեսե՞լ ես...
• ենթադրական, ժամը չէի՞ք ասի:
• հա րկա դրա կա ն, ժողովին պիտի անպայման մասնակցե՞ս:
• ըղձա կա ն. Եվ ինչպե՞ս և ո՞ւմ աղոթեմ Անել բանտում...

Ստ որոգյա լը կա րող է լինել նաև բա ղա դրյալ. Սա ի՞նչ նորություն է: Արդյոք ովքե՞ր

են, ի՞նչ կտրիճներ են...

Հա րցա կա ն նախադասությունը երբեմն կա րող է լինել միակազմ. Մեռնել, ննջել,

ննջե՞լ... գուցե երագե՞լ:

Հա րցա կա ն նախադասություններին բնորոշ են երկբա յա կան, գնահատողական

վերաբերա կա նները. Արդյոք ո՞ւր ես դու... Չլինի՞ թե միտքդ փոխել ես: Հո չե՞ս մրսել:
Գուցե ասե՞ս' ինչ է պատահել: Մի՞թե անձրևում է:
Հա րցա կա ն նախադասություններում կա րող են լինել նաև այլ վերաբերականներ.
Դու իսկապե՞ս ոչինչ չգիտես... Նույնիսկ Թումանյա՞ն չես կարդացել: Հապա ի՞նչ էիր
կարծում:

Բացականչական նախադասություն
Սա բացականչական հնչերանգով նախադասությունն է:
Նպ ա տ ա կն է' ա րտ ա հա յտ ել զգա ցմունք, հուզա կա ն վերաբերմունք, մասնավորա­
պես' զարմանք, հիացմունք, ցնծություն, սա րսա փ, ցավ, ա փ սոսա նք, ցանկություն,
ինչպես նաև մաղթանք, ողջույն, կոչ, հանդիմանություն և այլն. Մոռանա՜լ, մոռանա՜լ
ամեն ինչ, Ամենին մոռանալ... Ի՜նչ ես ասում... Ա ՛յ քեզ բան... Ինչ քա՜ղցր է նստել
այստեղ, ժպտալ քո խոսքին սեթևեթ... Շա՜տ եմ ափսոսում պատահածի համար: Մի
բարձի՜ ծերանաք: Օրհնությո՜ւն քեզ, կյանք' անուշ և անհուն... Բարի աջողո՜ւմ,
ուստա Փիսո: Ամո՜թ քեզ...

Հնչերանգին բնորոշ է տևական (բացականչական) շեշտ ը, որը գրա վոր խոսքում

նշանակվում է երկա րա ցման նշանով. Սև գիշե՜ր, և հուշե՜ր, և խոհե՜ր անհամար...

Բա ցա կա նչա կա ն նա խ ա դա սությա ն ս տ որոգյա լը կա րո ղ է ա րտ ա հա յտ վել

հետևյա լ եղանակների դրական կամ ժխտական բա յա ձևերով.
• սահմանական. Խոսքերդ վճիտ են ու խորունկ, Այնպես պա՜րզ, այնպես պա՜րզ

- 346֊
 Հայոց լեզու

ես Ժպտում: Օ ՜ հարազա՜տ, սիրա՜ծ, եկա՜ր կրկին, Իմ քնքշագի՜ն աշուն... Այնքան

քնքշությո՜ւն կա իմ սրտում...
• ենթադրական. Մեկը սրտիս թաքուն ժպտաց. «Ես կգա՜մ»:
• ըղձական. Անպակաս' այս տան վարդը. Ծաղկի՜ մեր քնքուշ Նվարդը...

Ստորոգյալը կա րող է լինել նաև բա ղա դրյալ. Ցուրտ է աշխարհն ու աղոտ, Աշո՜ւն,

անձրև՜ ու մշուշ... Ձեզ հետ եմ, բայց միշտ հեռո՜ւն եմ, հեռո՜ւմ:

Բացականչական նախադասությունը շատ հա ճա խ լինում է միակազմ. Նորից

անձրև՜, մշո՜ւշ, ա՜մպ, Թախի՜ծ անհուն, տխրա՜նք հեզ... Տաղտկալի՜, ձանձրալի՜
պատմություն...

Բացականչական նախադասություններին բնորոշ են'

• ձայնարկությունները. Ա՜խ, եթե լինե՜ր, ա՜խ, եթե լինե՜ր... Օրհնությո՜ւն քեզ,
կյանք' անուշ և անհուն...
• տարբեր վերաբերա կա ններ' հա տ կա պ ես գնա հա տ ողա կա ն, կամային, բա ղձա ն­
քի, ցուցական. Ափսո՜ս, Անո՜ւշ, սարի' ծաղիկ... Թո՜ղ գան. պատրաստ է սիրտս և
հլու... Երնե՜կ այն անհոգ տարիներին: Ահա՜ իմ գործ, ահա՜ դրոշ...
• մի շա րք ցուցակա ն դերանուններ' բացակա նչա կա ն շեշտ ով (այնքա՜ն, այնպե՜ս,
այնպիսի՜, ի՜նչ, ինչքա՜ն, ինչպիսի՜, որքա՜ն), որոնք այդ կիրառությամբ նշանակում
են «շատ, խիստ, ա րտ ա կա րգ, անչափ, չափ ա զա նց». Գարունը այնքա՜ն ծաղիկ է
վառել, Գարունը այնպե՜ս պայծառ է կրկին... Ի նչ ամոթ է... Ինչքա՜ն չքնաղ էր նրա
դեմքը կիսաստվերում... Որքա՜ն շուտ փոխվեց նա...

Հրամայական նախադասություն

Սա հրամայական հնչերանգով նախադասությունն է:

Նպատակն է' ա րտ ա հա յտ ել հրաման, կոչ, հորդոր, խնդրանք, կարգադրություն,
ցուցում, ա ռա ջա դրա նք, թելադրանք, ա րգելք. Փրկեցեք մտքերից այս անծայր,
Փրկեցեք խոսքերից այս խելոք, Դարձրեք ինձ մանուկ և անհոգ:

Հնչերանգին բնորոշ է սուր շեշտ ը. Արիացիր, սիրտ իմ, ել հավատով տոկուն,

Կանգնիր հպարտ, որպես լույս լեռն է մեր կանգուն:

Ստորոգյալը մեծ մասամբ ա րտ ա հա յտ վում է հրամայական եղանակի դրական և

արգելական ժա մա նա կա ձևերով. Հեռացիր, մոռացիր ինձ հավետ... Փայփայի՜ր
սիրտս՝ հավետ մենավոր, Վերջին աղոթքիս խոսքը մի՜ մերժիր...

Այն կարոդ է ա րտ ա հա յտ վել նաև հետևյա լ ժա մա նա կա ձևերով.

• ենթադրական եղանակի ապառնիի երկրորդ դեմքի դրական ձևերով. Վաղը
անձնագրերով կգաք քննության և հետներդ գրիչներ կվերցնեք:
• ըղձական եղանակի ապառնիի երկրորդ դեմքի ժխտական ձևերով. Չմոռանաք,
նոր ներկված բազրիքներին այսօր ձեռք չտա՜ք:
• սահմանական եղանակի ապառնիի երկրորդ դեմքով' ա րտ ա հա յտ ելով մեղմ
հրաման, կարգադրություն. «Վաղը ղու հերթապահելու ես դասարանում, իսկ Կարեմն
ու Գառնիկը' միջանցքում», — կարգադրեց մեզ ուսուցիչը:

- 347֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

• ըղձա կա ն եղանակի ապառնիի և սահմանական Եղանակի անցյալ կատարյալի

հոգնակի առաջին դեմքով' ա րտ ա հա յտ ելով կարգադրություն, հրաման թե խոսակ­
ցին, թե իրեն' խոսողին. Իսկ այժմ անցնենք մտքերի փոխանակության, այնուհետև'
քվեարկության: «Դե, ժողովուրդ, սկսեցի նք խնջույքը», — կարգադրեց սեղանապե­
տը:

Հրա մա յա կա ն նախադասությունները հա ճա խ լինում են միակազմ. Ծաղիկները

չտրորել: Այստեղ աղբ չթափել: Դուրս այստեղից:

Հրա մա յա կա ն նա խ ա դա սություններին բնորոշ են կոչա կա նը, կոչական

ձայնարկությունները, ա յո, ո'չ, չէ' և այլ վերաբերա կա ններ. Այո, սկսիր: Ոչ, մի՜ գնա:
Արմեն, պատմիր դասը: Էհե՜յ, դո ւրս եկեք մեր դաշտից:

Խառը բնույթի նախադասություններ

Երբեմն միևնույն նախադասության մեջ հա մատեղվում են տա րբեր բնույթի նա­
խադասությունների տա րրեր. Այժմ ո՞վ է արդյոք գրկում զգույշ Իրանդ այնքա՜ն,
այնքա՜ն բարակ: Բարի հիշեք ինձ ձեր սրտում, մնա՜ք բարով, մնա՜ք բարով:
Բավակա՜ն է, վերջ, մենք էլ ենք ուզում Սիրո երգ, անրջանք, վայելք ու հուզում:
Այդ տ ա րրերից որևէ մեկը սովորա բա ր լինում է գերիշխ ող և որոշում է նախադա­
սության հա ղորդա կցա կա ն-հնչերա նգա յին տեսակը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

111. Կետադրեք նախադասությունները և որոշեք դրանց բնույթն ըստ հնչերանգի:

1) Ինչու այդքան ջերմ էին նրա մատները:

2) Նա ինչ լա վ ա րեց որ եկա վ ու խախտեց այդ անտանելի լռությունը:
3) Պ իտ ի սիրես և մանավանդ հնազանդ պիտի լինես նրան քո ամուսնուն:
4) Հիմա էլ փ որձիր իմ ա սած ճա նա պ ա րհը:
5) Նրա մանկական ուսերն այնքան նիհար էին:
6) Բռնիր այս թռչող ծա ղիկը ինձ համար:

112. Կետադրե'ք և նշեք պատմողական նախադասությունները:

ա.
1) Սակայն ես սպ ասեցի ք ե զ թե ա յստեղ թե լճա փ ում իսկ դու չկայիր ոչ այստեղ ոչ
այնտեղ:
2) Օ հ նորից նույն հիանալի պտուղները որ գտա տա ղավա րիս առաջ:
3) Գեղեցիկ Նվա րդ հիանալի պտուղներ եմ բերել նա խ ա ճա շիդ համար:
4) Լիլիթ հոգուս հոգի այդպես լուռ և տխուր մի նայիր ինձ:
5) Բայց Ադամ ինչու ես լալիս ինչու ես այդպես խոսում:
6) Եթե ինձ բռնես դրախտի ամենից քա ղցր պտուղը կտամ քեզ:

բ-
1) Իսկ տիկինն այնքան գեղեցիկ էր այնպես էին այրվում կարմիր փնջերը նրա սև
զգեստ ի վրա:
2) Ձեր թաղի Խ ո ւճո ւճ Վալոդը դու մի ասա ծա լը պակաս է:

֊ 348֊
 Հայոց լեզու

3) Իսկ ուր գնա ինքը ուր չգնա:

4) Ես տասը տարեկան էի երբ ինձ տարան վանք գուցե լսել եք անունը էջմիածին:
5) Քանի սերունդ է ա պ րել Բա սուտ ա գետի մոտ թաղիքները փ ռել ցախերի վրա ե-
ղեգնով պ ա տ ել վրանները:
6) Շեն քա ղա ք ես Գողիս որ մինչև անգամ գաղթական հա յա ստա նցին էլ է միս առ­
նում...

Գ-
1) Որն է հոգեպես ավելի ա զնիվ տա նել գոռ բախտի պ ա րսա քա րերը և սլա քները
թե զենք վերցնել ցա վ ու վիշտերի մի ծովի ընդդեմ....
2) Աղամ վաղն արի գնանք դրախտը շրջելու:
3) Դու ստեղծեցիր ա մենագեղեցիկը և կատարյալը քո արարածների մեջ:
4) Իսկ ինչքան կայտառ աղջիկ էր Մայրանուշը:
5) Ախր առանց զենքի ու զրա հի մենակ ուր ես գնում ինչ ես անում գլխիցդ ձեռք
ես վերցրել ինչ է:
6) Ամպը որքան հանդարտ էր լողում ձևը փոխում մերթ պռունկը ձգում մերթ հետ
քաշում:

Գ
1) Իրար աչքերի մեջ տեսեք ձեր պ ա տկերը և իրար սրտերի մեջ սիրեցեք միմյանց:
2) Ախ բոլորն ինձ պես անզեն և բոլորն անտուն...
3) Աստծուն հա ճելի չէ այս եթե լսի սա ստիկ կբարկանա:
4) Լավ Ադամ կգնանք բայց ոչ ա յսօր հետո հետո:
5) Այնքան եռանդ ունեի ա շխ ա տ ելու և այնպիսի կորով...
6) Եվ գավաթի վրա նկա րել տվեց Մուշեղի պ ա տ կերը ճերմա կ ձին հեծած:

- 349֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԲԱՐԴ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ
Բարդ է երկու կամ ավելի բաղադրիչ նախադասություններից կազմված նախա­
դասությունը:
Իմ կյանքը մի նուրբ մշուշ է այստեղ, Գուրգուրում է ինձ մի լույս-հանգրվան...
Վաղուց թեև իմ հայացքը Անհայտին է ու հեռվում, Ու իմ սիրտը իմ մտքի հետ
անհուններն է թափառում, Բայց կարոտով ամեն անգամ երբ դառնում եմ դեպի քեզ,
Մղկտում է սիրտս անվերջ քո թառանչից աղեկեզ...

Ի տարբերություն միջա նկյա լ նախադասություն ունեցող պ ա րզ նախադասության

բարդ նախադասության բա ղա դրիչ նախադասությունները քերա կա նորեն կապակց­
ված են համադասական կամ ստ որա դա սա կա ն հարաբերությամբ: Այդ հա տ կա նիշով
էլ որոշվում են բա րդ նախադասության տա րա տ եսա կները:

Բարդ համադասական նախադասություն

Համադասական է այն բարդ նախադասությունը, որը կազմված է իրար համադաս
բաղադրիչ նախադասություններից:
Դրա նցից որևէ մեկը մյուս նախադասության որևէ անդամի դերը չի կատարում,
ա յսինքն'քերա կա նորեն կա խվա ծ չէ մյուս նախադասությունից: Այդպիսի բաղադրիչ­
ները կոչվում են համադաս նախադասություններ. Գրիգորը հետ նայեց, կածանով
բարձրանում էր Սանասարը:

Համա դա ս նախադասությունները (կամ դրա նցից մեկը) կա րող են լինել նաև

միակազմ. Մահացողի տխուր կյանք. Անձրև, քամի, սև կամար... Մեկը, իմ սիրտը
փշրելով, անցավ. 0՜, քաղցր արբանք:

Երկկազմ համադաս նախադասություններն ունենում են տա րբեր ստորոգյալներ,

որոնցից ամեն մեկը կա րող է ունենա լ իր ենթական(երը) և լրա ցում(ներ)ը. Լույսն էր
մեռնում, օրը' մթնում, Մութը տնից տուն էր մտնում:
Այսպիսի կա ռույցը կոչվում է տարբեր ենթականերով բա րդ համադասական
նախադասություն: Դրա մի տա րա տ եսա կն է կրկնվող ենթակայով բա րդ համադասա­
կան նախադասությունը, որի բա ղա դրիչներից ամեն մեկն ունի իր ենթական' միև­
նույն արտահայտությամբ և միևնույն բովանդակությամբ. Մեկը շշուկով պատմում է
կամաց, Մեկը իմ հոգին տանջում է համառ:

Եթե կրկնվող ենթական «ընդհանուր է հանված», այսինքն ա րտահա յտվա ծ է

բաղադրիչ նախադասություններից միայն մեկում և զեղչվա ծ է մյուս(ներ)ում կամ էլ

- 350-
 Հայոց լեզու

զեղչված է բոլորում, ապա այդպիսի բա րդ նախադասությունը կոչվում է ընդհանուր

ենթակայով բա րդ համադասական նախադասություն. Հեռավոր մարդոց ցավերը
կզգամ, Կարկաչող ջրի լացը կլսեմ... Շողերը թե' զրուցում էր մեզ հետ և թե
շարունակում էր ձեռագործը:

Ընդհանուր ենթակայով չէ այն բարդ հա մադա սակա ն նախադասությունը, որի բա­

ղադրիչներից ա ռնվազն մեկը միա կա զմ է. Առավոտից անձրևում էր, և մենք
չկարողացանք տնից դուրս գալ: Բավական է, անցած բանի հետևից չեն ընկնի:

Համադաս նախադասությունների կապակցումը

Բարդ հա մա դա սա կա ն նախ ա դա սությա ն բա ղա դրիչ նա խ ա դա սությունները
կարող են կա պ ա կցվել'
• համադասական շա ղկապ ով. Աղջիկները գաղտագողի հայացքով ուղեկցում էին
նրան, իսկ ավելի համարձակները ժպտում էին: Սարալանջում էլ ոչ մի կաքավ չէր
կղղում, և ոչ լոր էր ճկում: (Հա մադա սակա ն շա ղկա պ ների մասին տե ս էջ 259-2 6 0 ):
• միայն հնչերա նգով. Սրածայր թրերի պես շողշողում են ժանիքները, անշ­
նորհք շարժումներով արջին մնում է բարձրանալ կաղնու վրա:

Կրկնագիր և զուգա դիր շա ղկա պ ները լինում են համադաս նախադասությունների

սկզբում' իրենցից ա ռա ջ թողնելով միայն հա մա դա ս նա խ ա դա սութ յունների
ընդհանուր անդամները. Գոռը առավոտյան ոչ միայն մարզանք է անում, այլև սառը
ցնցուղ է ընդունում: Այս երեկո ոչ ես դասերս սովորեցի, ոչ էլ դու գնացիր համերգ:

Մենագիր շա ղկա պ ները սովորա բա ր լինում են համադաս նախադասությունների

միջև. Արդեն խշշում են բարդիների բարձր կատարները, իսկ ներքևի ճյուղերը խա­
վարի մեջ դեռ անշարժ են:
Սակայն էլ շա ղկա պ ը կա րող է միջա դա սվել համադաս երկրորդ նախադասությա­
նը. Գլորվեցին տուփերը, տղան էլ գլորվեց: Ձիու վրա նա սպիտակ չէր հագնված,
թևերն էլ մինչև արմունկը բաց չէին:

Շա ղկա պ ով միա ցա ծ հա մա դա ս նա խ ա դա սությունների միջև մեծ մասամբ

ստորակետ է դրվում: (Բացառությունների մասին տե ս էջ 258):

Անշաղկապ (միայն հնչերանգով միավորված) համադաս նախադասությունների

միջև դրվում է ստ որա կետ կամ միջակետ:

Ստորակետ է դրվում, եթե բա ղա դրիչ նախադասությունների կապը սերտ է.

Անտուն անցորդից կխնդրեմ ես հաց, Պայծառ աղբյուրի ջուրը կխմեմ...

Միջակետ է դրվում, եթե

1. բաղադրիչ նախադասությունները հա մեմա տա բա ր ինքնուրույն են. Դու անհոգ
նայեցիր ինձ վրա Ու անցար քո խաղով կանացի. Ես քեգնից դառնացած հեռացա, Ես
թեզնից հեռացա ու լացի:
2. բաղադրիչ նախադասություններից երկրորդը ա ռա ջինի մեկնաբանությունն է
(ստորոգական բա ցահա յտումը). Երեկոները ինձ համար միշտ զբաղմունք գտնում
եմ. գիրք եմ կարդում, հեռուստացույց նայում, կենցաղային մանր-մունր գործերով

- 351-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

եմ զբաղվում: Երկու վեպ, 7 պատմվածք, 11 հոդված, այս ամենը նա գրել է վերջին

մեկ տարում:
3. բա ղա դրիչ նա խ ա դասությունների միջև ա ռկա է պ ա տ ճա ռի, հետևանքի,
հիմունքի հարաբերություն, որ կա րելի է ա րտ ա հա յտ ել որովհետև, քանի որ, ուստի,
հետևաբար, ուրեմն, այնպես որ շա ղկա պ ներով, այդ պատճառով շա ղկա պ ա կա ն
բառով: Այսպիսի բա րդ նախադասությունները իմա ստ ով հա ճա խ ստորա դա սա կա ն
են, բայց համարվում են համադասական. Չգնացի դասի, հիվանդ էի: Թույլտվություն
վերցրի և լսարանից դուրս եկա. անտանելի հոգնած էի:
4. բա ղա դրիչ նախադասություններից երկրորդը հա վելյա լ տեղեկություն է տալիս
ա ռա ջինում ա սվածի վերա բերյա լ. Պառկած էի շորերով, անգամ կոշիկներս հագիս
էին:

Մ ի ջա կ ե տ ո վ ա ն ջա տ վա ծ հա մա դա ս նա խ ա դա սութ յուններից երկրորդը երբեմն

կա րող է ս կ ս վ ե լ շա ղ կա պ ով, որը տ վյա լ դեպ քում ոչ թե քերա կա ն ա կա ն , ա յլ իմա ս­
տային կա պ է ա պ ա հովում և ա յնքա ն սերտ չի դա րձնում նա խ ա դա սությունների
կա պ ա կցումը, որ միջա կետ ի փ ոխ ա րեն ստ որա կետ դրվեր. Ասում են' Լուսինեն
քննություններին լավ չի պատրաստվում, թեև չարժե, որ ես նրա համար այդքան
մտահոգվում եմ:

Հա մա դա ս նախադասությունների շարա դա սությունը կայուն է, եթե նրանց միջև

առկա է ժա մա նակա յին կամ պ ա տ ճա ռա հետ ևա նքա յին հարաբերություն. Խաղաղ
գիշերով դու կգաս ինծ մոտ, Քնքուշ ձեռներդ ես կհամբուրեմ... Կռանում եմ տերևների
վրա, ռունգերս լայնանում են սուսամբարի հաճելի հոտից:

Այլ դեպ քերում համադաս նախադասությունների շա րա դա սությունը ա զա տ է, թեև

կա րող է ունենա լ ոճա կա ն ա րժեք' ա զդելով տրա մաբա նակա ն շեշտ ի վրա. Մութը
հյուսում է տրտմության ժանյակ, Ծաղիկներն անուշ բույր են բուրվառում... Ինձ
հեռվից լույս փարոս չի կանչում, Չի ժպտում ինձ խաղաղ հանգրվան... Մոռացել եմ
ես ամենքին, Միայն քեզ եմ ես հիշում...

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

113. Նշե՜ք բարդ նախադասությունները: Որոշեք դրանց տեսակը:

ա.
1) Այս անգամ նա դուրս չվազեց, այլ նստեց խսիրի վրա:
2) Խ ա չիկը սատանայի պես քրքջում էր' ոտքն ա րջի մարմնի վրա:
3) Մենք լսել էինք քո ահավոր անունը, տեսությանդ էինք փ ա փ ա գում. այժմ
բախտավոր ենք' ք ե զ տեսնելով:
4) Նա շատ շներ ունի, բարակ, նիհար շներ, որոնք ամբողջ օրը քնում են:
5) Մի վիթխարի ծիրանի փ ող առանց հին ահի և նոր խնդությամբ հնչեցնում է մեր
արդար երգերը:

ի-
1) Ահա ով գիտ ե ինչ դժվարությամբ խավար փ ողոցներով տուն է գա լիս ուսուցչա ­
պետը:
2) Հոգնա ծ կոպերը կծանրանան աչքերի վրա, սակայն նրա զգա ստ լսողությունը
կհետևի հա ստ ոցի աղմուկին:

- 352-
 Հայոց լեզու

3) Հա գնում էր գորշ վերարկու, սև թավիշե գլխ արկ, որի երկար քորոցը նարնջա ­
գույն գլուխ ուներ:
4) Պ ա պ ի մոտ հա ճա խ է լինում այն փ ոքրիկ տ ղա ն' նրա առաջին թոռը:
5) Մամռոտ քա րի վրա երկու փետուր էր ընկա ծ' դեղնա գույն-սև պ ուտերով, իսկ
թփի չոր ճյուղերին' արյան կաթիլներ:

Գ-
1) Ապա վիզը երկա րեց, ինչպես կա քա վը' դեղնա ծ ա րտերում խշշյուն լսելիս:
2) Հարևա ն կտուրների վրայից, տների բա կերից կանայք և ա ղջիկները դիտում
էին լեռնա կա նների պարը:
3) Ոմանք ասում են, թե բնավորությունը խիստ է, նույնիսկ կոշտ:
4) Հովվա կա ն կրակների ձա խ կողմը' դա շտ ի վրա, երևում էր մի սև կետ:
5) Թեև թևերի տակը սեղմում է, բայց բաճկոնն ուսերից այլևս չի հանում:

114. Կետադրեք նախադասությունները և նշեք տարբեր ենթականերով նախա­

դասությունները:
1) Գիշեր է դառնում և գիշերվա հետ որսի են ելնում Մթնաձորի բնիկները:
2) Պ ա ղա տ ա գին կոչեց Նվա րդի քա ղցր անունը և լսեց միայն իր ձայնի ունայն
ա րձագանքը:
3) Դա դրա ծ եզները ննջում էին և լուսնի տակ նրանք նման էին մարմարե ա րձա ն­
ների:
4) Մի տանից զուռնայի ձա յն է լսում ձին քշում է այս ձա յնի վրա գնում է ընկնում
մի հարսա նքա տուն:
5) Ձորերը աստիճանաբար դառնում են կիրճեր և լեռների գագաթները ապառաժներ:
6) Պա տ մում են Նա զա րի զա րմա նա լի քա ջա գործությունները նկարագրում են
նրա ա հռելի կերպարանքը:

115. Կետադրե՜ք նախադասությունները և նշե՜ք կրկնվող ենթակայով նախադա­

սությունները:
1) Մի ոմն իմաստուն զինվոր պ ա տ երա զմ էր գնում և նա երկու ոտ քից կա ղ էր:
2) Ք ո լեզուն բոլոր սոխակների սիրա տ ա րփ երգերն ունի և բոլոր թռչունների
ճռվողյունից ա վելի անուշ է քո լեզուն:
3) Փ ո շի էր նստ ել լեռների վրա և չէին երևում իրենց բա րձր լեռները:
4) Բոլոր անթերի շնորհների սափորն է քո մարմինը և աննման պարտեզն է քո
մարմինը:
5) Լեռներից գովն է իջնում քա ղա քի վրա և գիշերա յին զովը բերում է սուսա մբա ­
րի բույրը լեռների հստակ օդը և մաքուր ջրերի ձայնը:
6) Ես բռնում էի այդ փողը գիշերա յին զովի դիմաց և փողը մեղմ քա մուց մետաղի
ձայն էր հանում:

116. Կետադրե՜ք նախադասությունները և նշե՜ք ընդհանուր ենթակայով նախա­

դասությունները:
1) Ադամը մեկ-մեկ նայեց անասուններին թռչուններին և զանազան բույսերին
զա րմա ցա վ և փ ա ռա բա նեց մեծ վա րպետի անունը:
2) Ես նորից եմ թերթում իմ տետրը և սրտիս վրա իջնում է անդորր:

- 353֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3) Աստված բռնեց դեպի վեր սուրա ցող կրակը և նրա բեկբեկուն ճա խրուն բոցե­
րից ստ եղծեց անդրանիկ կնոջը Լիլիթին:
4) Աղամը մոռա ցել էր ինքն իրեն և ոչինչ գոյություն չուներ այլևս իր համար:
5) Կռանում եմ թղթի վրա ռունգերս լայնանում են սուսա մբա րի հոտից ու դողալով
թերթում եմ տ ետ րը...
6) Հա փ շտ ա կվա ծ էր Լիլիթը դրախտի տ եսա րա ններով անթարթ նայում էր շուրջը
հետ դառնում և նորից նայում:

Բարդ ստորադասական նախադասություն

Ստորադասական է այն բարդ նախադասությունը, որի բաղադրիչ նախադասու­

թյուններից մեկը կատարում է մյուսի որևէ անդամի դերը, այսինքն' քերականորեն
կախված է մյուս նախադասությունից:
Այդպիսի հարաբերությամբ կա պ վա ծ բա ղա դրիչ նախադասություններից մեկը
(ստ որա դա սա կա ն նախադասությամբ ա րտ ա հա յտ վա ծ լրա ցում ունեցողը) կոչվում է
գլխ ա վոր կամ գերա դա ս, մյուսը' երկրորդա կա ն կամ ստորա դա ս: Ընդ որում երկրոր­
դական (ստորադա ս) նախադասությունը կա րող է լինել գլխ ա վորի (գերադասի)
ենթական կամ ստ որոգելին կամ էլ որևէ լրա ցում.
Ջուրը թափվում էր հսկա անիվի վրա, որ հագցված էր երկաթյա երկար ձողին:
Մտածում էր, թե ինչ ասի: Թող լինի, ինչ լինելու է: Սա այն էր, ինչ ուզում էի: Եթե
լռեիր, փիլիսոփա կլինեիր: Նստել էին, ով ինչպես ուզում էր:

Գերա դա ս (գլխավոր) նախադասությունը կա րող է լինել միակազմ.

Ծխել միայն այնտեղ, որտեղ թույլատրող ցուցանակ է փակցված: Ա՜յ թե ճանաչել
ընդերքն ու հողը, Ինչպես երևի հողն են ճանաչում Լոկ արմատնե՜րը: Երազնե՜րս,
երազնե՜րս, որ անցան:

Երկրորդա կա ն (ստորադա ս) նախադասությունը կա րող է լինել կոչականի, վերա­

բերա կա նի կամ էլ ձա յնա րկությա ն լրա ցումը.
էյ, տղա՜, որ կանգնած ես վերջում, մոտեցիր բեմահարթակին: Չարտասանված
տխուր խոսքեր, Որ դողում եք անպատասխան: Ափսո՜ս, որ քեզ ավելի շուտ չեմ
հանդիպել: Ահա նա, ում ես փնտրում էի: Վա՜յ Օրան, ով նահանջի: Երանի՜ նրան, ով
հայրենական Խաղաղ հարկի տակ հանգչում է հիմա...

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

117. Նշեք բարդ ստորադասական նախադասությունները:

ա.
1) Հա յկա նուշ մայրիկը հավերին ոչ միայն կերա կրում էր, այլև խոսեցնում էր:
2) Այդ ձայնը նրան պիտի պատմի այն ամենը, ինչ որ տանը պ ա տ ա հել է:
3) Այդ մտածողության հետևանքն այն է, որ ոչ միայն պ ա շտոնակա ն, այլև զուտ
մշակութային գործերի գլուխն է դասվում եկեղեցին:
4) Աղջիկները հա րձա կվում են փոքրիկ տղայի վրա, իսկ տղան հրում է նրանց, ա-
պա իրար են խառնվում ու գլորվում կտուրի վրա:
5) Հա յրս խնդրում է' ճա շին գաս մեր տուն:

֊ 354 ֊
 Հայոց լեզու

բ-
1) Դիտում էր, թե ինչպես են մրջյունները ա շխ ա տ ում' վնա սվա ծ բույնը սարքելու:
2) Սկսվեց նվագը դանդաղ և մեղմ, հետո ձա յները զորա ցա ն, ա րա գա ցա վ չափը:
3) Հիշում էի, որ ես ու Ավետը անտառում մի աղվես ենք սպանել, երկու մոշահավ:
4) Հա կա ռա կի նման անտեր վագրն էլ գա լիս է, հենց այս ծառի տակ պառկում:
5) Անցյալ օրը Ք ա րուտ ի ա ռվով այնպես թռավ, որ մնացինք զարմացած:

Գ-
1) Երբ արևը զարթնում է, լռում են լեռան սա ռույցներից իջնող առուները:
2) Ներս մտավ, ինչպես միամիտ հա վքը' վանդակի բաց դռնով:
3) Գիշերը հա սա նք հենց այս ա րահետին և բա ժա նվեցինք անտառի գլխ ա վոր ճ ա ­
նապարհից:
4) Նրանք անընդհատ բա րձրա նում էին լեռը, կա րծես պիտի գնային մինչև մութ
երկինքը:
5) Ադամը տ եսա վ իր մոտ նստ ա ծ մի նոր ընկեր' ոչ Լիլիթի պես կա տարյալ,
սակայն դա րձյա լ գեղեցիկ, բայց հողաբույր, բայց մարդկորեն:

Գ
1) Տեսնում եմ' բրուտը ինչպես է հա գցնում կուժի ունկը:
2) Եթե հա րց տային, գլխ ի շա րժումով էր պատասխ ան տալիս:
3) Թ եև մենք գիրք չենք կարդում, բայց տեղյակ ենք աշխարհի բաներին:
4) Օհա ն ա պ երը եկավ, և մինչև երեկո միասին էինք:
5) Ծ ովա փ ի կինը կա րճ խ ուզա ծ մագեր ուներ և սպ իտա կ պ ա րա նոց, որի նուրբ
մաշկի տակ երևում էին կապույտ երակները:

Գերադաս և ստորադաս նախադասությունների կապակցումը

Բա րդ ստ որա դա սա կա ն նախադասության բա ղա դրիչները սովորա բա ր կա պ ա կց­
վում են'
ա. ստ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ներով կամ դրանց դեր կա տ ա րող այլ բա ռերով
շա ղկապ ա կա ն բա ռերով, ինչպես նաև հա րա բերյա լներով. Սա այն չէ, ինչ ուզում էի:
Չէր հիշում, թե ինչքան էր շրջել դրսում: (Ստ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ների ու
շա ղկապ ա կա ն բա ռերի մասին տե ս էջ 2 6 0 -2 6 3 ):
բ. միայն հնչերանգով, այսինքն'
• առանց շա ղկա պ ի. Վերջում հայտարարվեց. «Հաջորդ ժողովը' մեկ ամսից»:
• շա ղկա պ ի զեղչումով. (Եթե) Ծարավես' կխմես: Պատմիր' (թե) ինչ ես լսել: Էն
ի՞նչ էր' (որ) ֆշշաց...

Շա ղկա պ ներն ու շա ղկա պ ա կա ն բա ռերը սովորա բա ր լինում են երկրորդա կա ն

նա խ ա դա սությա ն սկզբում, սա կա յն երբեմն կա րող են մ ի ջա դ ա սվ ե լ նրան.
Պատերազմի անունը որ լսում է, սարսափում է Նազարը:

Ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն 1: Ա ս ե ս , կ ա ր ծ ե ս շաղկապական բառերը սոսկ վերաբերականներից

տարբերվում են նրանով, որ սովորաբար լինում են երկրորդական նախադասության սկզբում
և գլխավոր նախադասության մեջ ունենում են (կամ կարելի է վերականգնել) ա յն պ ե ս կամ
ա յն ք ա ն հարաբերյալը. Լուսնյակի տակ ձյունը շողշողում էր (այնպես), ասես սպիտակ մար­
մար էր: Լառ-Մարգարը մի քիչ նման է արագիլին' ոտքերը (այնքան) բարակ ու երկար, ասես
ոտքի վրա երկու ծունկ կա:

֊ 355֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ծանոթություն 2: Թե չէ ժամանակի շաղկապը լինում է երկրորդական նախադասության

վերջում: Այդ պատճառով էլ թե չէ-ով երկրորդականները գլխավորի նկատմամբ լինում են
առաջադաս, երբեմն էլ' միջադաս (Հրացան արձակես թե չէ, իսկույն կհարձակվեն: Ես ու
Մնացը, զանգը տվեց թե չէ, վազեցինք ճաշարան):
Հենց իր դիրքով էլ ստորադասական թե չէ ժամանակի շաղկապը տարբերվում է
համադասական թե չէ ներհակական շաղկապից, որը լինում է երկրորդ բաղադրիչ
նախադասության սկզբում. Կարգի ն սովորիր, թե չէ դուրս կմնաս համալսարանից:
Սրանց հետ կարող է շփոթվել նաև թե չէ նախադասությունը, որը երկու կողմից տրոհվում
է. Չգիտեմ' աղջիկը ժպտաց, թե չէ, բայց ինձ այդպես թվաց:

Վարժություններ

118. Կետադրեք և նշեք զեղչված շաղկապով բարդ ստորադասական նախադա­

սությունները:

1) Ձեռքերը պ ա հել էր գոգնոցի տակ կա նգնել կտուրի եզրին:

2) Ուշադիր ձեռքիս էի նայում ասես ուզում էի ստուգել բռնել եմ արդյոք նրա ձեռքը:
3) Այդ անպիտանները ով գիտե ինչ մութ ձորեր են մտնում:
4) Իջա վ ձորը լսեց ինչպես սառույցի տակ խոխոջում է ջուրը:
5) Երեխան չլիներ ես էլ կգայի:

119. Նշեք շաղկապավոր բարդ ստորադասական նախադասությունները:

1) Քո Ժպ իտ ը' թունոտ ծա ղկա նց բույրի նման, Որ, տ իրա բա ր ա րբեցնելով, մահ է

բերում:
2) Միայն թողեք, որ մթնի, թե չէ այն դժոխքի պահապանը երբեմն գալիս է հոտ քաշելու:
3) Փ ոսի մեջ տեսանք ծեր աղվեսին, որ կծկվել, կուչ էր եկել:
4) Վեր բա րձրա նա լիս Ավետը զգա ց, որ մեկը հետևում է իրեն:
5) Ու չգիտ ես' զայրանում է, թե ժպտում հին որսորդը...

120. Ընդգծեք շաղկապական բառերը:

ա.
1) Բացատին երբ հասանք, ես մոտեցա այն գերանին, որի մոտ կանգնել էր աղջիկը:
2) Այսքանը ե՞րբ կա րողա ցա ր հա վաքել, չէ՞ որ ա մբողջ օրը մենք միասին էինք:
3) Որքան էլ քա ղա քը փոքր էր և չուներ ոչ մի ծխնելույզ, ա յնուամենայնիվ քա ղա ք
էր. ուներ քա ղա քա գլուխ , փողոցներն անուններ ունեին:
4) Նա պատմում է այն, ինչ արդեն հայտնի է, ինչ որ վկայում են նրա տունը, տան
իրերը, տա նեցիները, նրանց հագուստը:
5) Խ շրտ ոցով իրար էին կպչում մեր ատամները, և ինչքան էլ սեղմում էինք ծնոտ ­
ներս, չէր հա ջողվում ա տամների կտկտ ոցին վերջ տալ:

Բ-
1) Նրանք գա լիս էին բա րձրա վա նդա կի տ ա փ ա րա կից, որի մեջտեղում ա դաման­
դի նման ջինջ լիճն էր:
2) Վերջին հրա ժեշտ ն էին ուղարկում լեռնային կապույտ լճերին, որոնց ջրից խմել
էին, բա րձրա դիր տ ա փա ստա ններին, որտ եղ ա նցել էր նրանց մանկությունը:
3) Նոր եկած ձյան բյուրեղիկներն այնպես էին կա յծկլտ ում, ասես շողակնի բյու­
րավոր հատիկներ էին' սպ իտա կ սավանի վրա շա ղ տված:

- 356֊
 Հայոց լեզու

4) Մի փոքրիկ ամպ Երկնի կա պույտի վրա լողում է, կա րծես տ ա փ ա րա կում արա-

ծում է ուղտը:
5) Ինչքան մթնում է, ւււյնքան ավելի մոտ են ա ստղերը, այնքան ավելի են շողշո­
ղում' դեղին, սպիտակ, կա պ ույտ ...

121. Ընդգծեք հարաբերյալները:

ա.
1) Քա ղա քի փ ողոցներից ոչ մեկը չունի այն ա ռա նձնա հա տ ուկը և անկրկնելին, ինչ
որ այս թյուրիմացաբար փողոց կոչվող տարածությունը:
2) Ուշա գրավն այն է, որ ես միանգամայն հավատում եմ Մակինցյանի ա նկեղծու­
թյանը:
3) Երեկոյան ինձ պատմում է մշակների մասին և այնպիսի բաներ, որ չեմ կա րդա ­
ցել իմ գրքերում:
4) Արդյոք նրանի՞ց է դա, որ մենք այս կա րճ ժա մա նա կա միջոցում հսկայական
քա յլերով ենք ա ռա ջ ընթացել:

ր-
1) Նրա սաղարթն ա ղմկել է դեռ այն ժամանակ, երբ գետի ափերին չկար ոչ տ ա ­
ճարը, ոչ գրա նիտե դղյակը:
2) Բոլորն այնպես էին նայում նրան, որ մատնում էին, թե այդ հետ ա քրքիր պ ա տ ­
մողը հենց ինքը' քեռի Դավոն էր:
3) Որքան բա րձրա նում էին նրանք մինչև վեր' մինչև քա ղա քի վերջը, այնքան լեռ­
նանում էր ուրախությունը:
4) Մեր ընկերներից շատերը չեն տեսնում այն ամենը, ինչ կառուցում ենք:

Գլխավոր և երկրորդական նախադասությունների

շարադասությունը

Բ ա րդ ստ որա դա սա կա ն նախ ա դա սությա ն բա ղա դրիչները շա ղկա պ ով կամ

շաղկապական բա ռով կա պ ա կցվելու դեպքում մեծ մասամբ ունենում են ազատ
շարադասություն: Ընդ որում ստորա դա ս նախադասությունը գլխ ա վորի համեմատ
կարող է լինել ա ռա ջա դա ս, միջա դա ս կամ վերջա դա ս.
Երբ վարդ ամպերի հրդեհն է դողում, Իրիկնաժամին նստում եմ մենակ:
Իրիկնաժամին, երբ վարդ ամպերի հրդեհն է դողում, նստում եմ մենակ:
Իրիկնաժամին նստում եմ մենակ, երբ վարդ ամպերի հրդեհն է դողում:

Կան դեպքեր, երբ բարդ ստ որա դա սա կա ն նախադասության բաղադրիչների շա ­

րադասությունը կայուն է կամ մասամբ սա հմա նա փ ա կվա ծ է. Թվաց, թե մեկը կանչում
է տրտում: Ինչպես դեղնած տերևները փարվում են ոտքերիս և խշխշում, այնպես էլ
երկու բարակ ձեռքեր ձգվում են դեպի ինձ և խնդրում:
Դա վերաբերում է հա տկա պ ես զեղչվա ծ շա ղկա պ ով նախադասություններին:
Զեղչվա ծ շա ղկա պ ով կամ շա ղկա պ ա կա ն բա ռով նախադասությունները (բացի
թե-ից) ունեն կայուն շարադասություն.
• եթե-ի և երբ-ի զեղչումով ստորա դա ս նախադասությունները լինում են միայն
առա ջա դաս. (Եթե) Աստված եք' փշրեցեք նրանց բոլոր մոմերը: (Երբ) Լույսը բացվի'
կգնանք:

- 357-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

• որ-ի զեղչումով ստորա դա ս նախադասությունները լինում են միայն վերջա դաս.

Չէի՞ր կամենա' հիմա երթայինք շրջեինք այն վայրերը: Աղավնի, ծեծած աղ չունե՞ս
մի բուռ տաս:

Որոշիչ և բա ցա հա յտ իչ երկրորդա կա ն նախադասությունները չեն կա րող լինել

ա ռա ջա դա ս, քա նի որ պ ա րտ ա դիր հա ջորդում են լրա ցյա լին. Մտրակը դառնում է սև
օձ, որ զարկում էր ձիու ողորկ մարմնին: Հետո, երբ արդեն սպիտակ մազեր կային
նրա գլխին, Հ ագրոյի քոչը ելավ այս բարձր լեռը:

Թե չէ շա ղկա պ ով երկրորդա կա ն նախադասությունը չի լինում վերջա դա ս. Մեկը

գոռաց թե չէ, ամբողջ տավարը հասկանում է' բանն ինչ է:

Ստ որա դա ս նախադասությունը գլխ ա վորից ա նջա տվում է ստ որա կետ (եր)ով, եթե
շա ղկա պ ի զեղչում չկա. Երբ ես կամեցա ոսկե արևի շողերը գրկել, Մարդիկ
նենգամիտ խոնավ նկուղում ինձ շղթայեցին:

Գլխ ա վոր նախադասության մեջ հա րա բերյա լը պ ա րտ ա դիր չէ այն դեպքում, երբ

հոլովով հա մա ձա յնեցվա ծ է հարաբերական բառի հետ, և վերջինս միայնակ էլ հուշում
է ստորադաս նախադասության բնույթը. Բարևեցինք (նրանց), ում ճանաչում էինք:

Հա րա բերյա լը պ ա րտ ա դիր է, երբ

• իմա ստ ով չի հա րա բերա կցվում կամ հոլովով չի հա մաձա յնում հա րա բերյա լի
հետ և ինքն է հուշում ստ որա դա ս նախադասության բնույթը. Այնքան բացատրեց, որ
հասկացա: Չբարևեցի նրանց, ումից նեղացած էի: Նեղացել էի նրանցից, ովքեր
իրենց խոսքի տեր չեղան:
• ստ որա դա ս նախադասության և դրա անմիջա կա ն լրա ցյա լի միջև կան այնպիսի
բառեր, որոնք կա րող են լրա ցյա լ կա րծվել. Սա այն տղայի գիրքն է, որ երեկ կորել էր:

Հա ր ա բ ե ր յա լը բա ցա ռվում է, եթե ո ր ոշիչ երկրորդա կա ն նա խ ա դասությա ն

որոշյա լը
• ա նորոշ ա ռումով է. Ահա քեզ նորություն, որ կհետաքրքրի ոչ միայն քեզ:
• միակ հնարավորն է և երկրորդա կա ն նախադասությունից հեռա ցա ծ չէ. Նայիր,
ահա մոտենում է հայրս, որ հենց նոր ժամանեց Մոսկվայից:

Այսպիսով հա րա բերյա լը (գլխ ա վոր նախադասության այն ձևա կա ն անդամը, որի

բովանդակությունն ա րտ ա հա յտ վա ծ է երկրորդա կա ն նախադասությամբ) նշում է
ստ որա դա ս նախադասության բնույթը: Հա րա բերյա լի բա ցակայության դեպքում այդ
դերը կա տարում է հա րա բերա կա ն դերանունը կամ շաղկապը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

122. Ընդգծեք ստորադաս նախադասությունները: Որոշեք դրանց շարադասու­

թյունը:
ա.
1) Որսորդին թվաց, թե ա նտ առա պ ա հի ձեռքը քա րա ցա վ օդում:
2) Մինչև Ղազարի կինը անկողին բաց կաներ, մայրն Անահիտին հա րցուփ որձ արեց:
3) Մի թխահեր ռուս, որ անասնաբույժն էր, քիթը վեր քա շելով կռա ցա վ վերքի վրա:

- 358-
 Հայոց լեզու

4) ճ ի շտ ն այն է, որ լա վ ա պ րելու հետ ունենաս մաքուր անուն էլ:

5) Ինչքան իջնում էի, այնքան ա րա գա ցնում էի քա յլերս:

բ-
1) Այնքան են երգել, որ այլևս ձա յն չի մնացել:
2) Երեք անգամ եթե լույսերը սպիտակեն, ուրեմն ի մ ա ց իր ...
3) Իսկ մյուսները, թեև տխուր էին, բայց լսում էին նրանց զրույցը:
4) Թ եև փոքր է, բայց ես իմ ա ղջիկը նրան կին կտայի:
5) Սպասի ր, բարեկա մս, ծիրանենիներս մեծանան' քեզ մի հատ պիտի տամ:

123. Ստորադաս նախադասությունները դարձրեք միջադաս:

1) Զինգործ Ոսկանը կես ոչխար է տա րել, որովհետ և երեկոյան նշանդրեք կա:
2) Ես էլ այդպես էի մտածում, թեև արդեն պատանի էի:
3) Մի՜ իջիր դրանց մակարդակին դու, որ ուսուցիչ ես:
4) Հերիքնա զը կոչվում էր «Թևը կոտ րա ծ հրեշտ ա կ», որովհետ և քա յլում էր ձա խ
ուսը մի քիչ բարձր:
5) Որովհետ և գյուղը խիտ ա նտ առների մեջ է, ճա նա պ ա րհներից զուրկ, կեչառեցի
երեխան ա շխ ա րհը անվերջ անտառ է կարծում:

124. Ստորադաս նախադասությունները դարձրեյք առաջադաս:

1) Բոլորը գիտեին, որ դա ճիշտ է:
2) Ուրախանում էին, եթե լուրը բարի էր:
3) Անդրանիկը ա րագա ցնում է քա յլերը, որպեսզի փրկվի վերա հա ս փոթորիկից:
4) Ներսեսը նիհարեց, որովհետև կինն այդ օրերին ո՜չ տոլմա էր եփում, ո՜չ կոլոլակ:
5) Ք ն ել չեմ ուզում, թեև շատ եմ ա շխ ա տ ել...

125. Ստորադաս նախադասությունները դարձրեք վերջադաս:

1) Որովհետ և ա ղա նդավոր են եղել, հնում հա լա ծել են նրանց և ենթարկել ծաղրի:
2) Մինչև արևը մայր մտներ, նրանք ա վազանում լողում էին:
3) Թե որ քամին էր նրան շպ րտ ել հեռու ձորի այն գյուղը, ես այդպես էլ չիմացա:
4) Եթե հագին շա պ իկ կար, ինչո՞ւ էր ուսը բաց:
5) Որպ եսզի հասնեին հրա պ ա րա կ, պիտի ճեղքեին վա ճա ռա կա նների և ա րհես­
տավորների պատնեշը:

126. Ընդգծեք պարտադիր հարաբերյալները:

ա.
1) Գուցե Բա սուտ ա գետ ը, ուրիշ գետ ի հետ խառնվելով, հասնում է այն ծովին, ո-
րի ափին՝ ավա զի վրա, մի օր նստ ել էին կինը և նկարիչը:
2) Այն ժամանակ, երբ նա վա վա րները պանդոկի ներքնա հա րկում էին, նրանց նա­
վակներն օրորվում էին' կա խ վա ծ այդ հին տան պատերից:
3) Այնպես ժպ տ ա ց, որ անհնար էր չփ ոխ ա դա րձել:
4) Մի քա նիսն այնքան էին երես առել, որ իրենց վարքն ու բնավորությունը նմա­
նեցնում էին տերերին:
5) Դա նրանից է, որ այժմյան ջա հելները չեն պսակվում և իրենց կյանքն անց են
կացնում շռայլությամբ:

- 359-
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ստորադաս նախադասության տեսակները

Ստ որա դա ս նախադասությունը կա րոդ է կա տ ա րել գլխ ա վոր նախադասության
ցա նկա ցա ծ ա նդա մի դեր (ներա ռյա լ ենթական և ստ որոգելին), բա ցի պ ա րզ
ստ որոգյա լից և հա նգույցից: Այդ նախ ադասությունները պատասխ անում են նույն
հարցին, ինչ տվյա լ դերը կա տ ա րող սովորա կա ն (բա ռով կամ բառակա պ ա կցությա մբ
ա րտա հա յտ վա ծ) անդամը:

Ենթակա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է սովորա բա ր որ, թե շաղկապներով,

ով, ինչ, որ շա ղկա պ ա կա ն բա ռերի տա րբեր հոլովաձևերով, երբեմն' երբ-ով: Գերադա­
սի մեջ կարող է ունենալ նա (նրանք), այն կամ այն ամենը հարաբերյալը (ձևական
ենթական): Օրինակ.
Պարզվեց, որ մենք իրար արդեն ճանաչում էինք:
Թվում է, թե բուրգերի գլխին հսկում կա:
Թող շատերից վախենա նա, ումից շատերն են վախենում:
Նրա ականջին հասավ այն, որ Աննան խոսք տվեց նորից գյուղ գալու:
Սեղանի շուրջ այդպես էին խոսում նրանք, ովքեր դեռ գինով չէին:
Փողոցներից դեպի տները քաշվեցին նրանք, որոնց համար զենքը ծանր բեռ էր:
Հերիք էր' աչքն ընկներ մի դեմքի, տեսներ գեղեցիկ մի անկյուն, մամռապատ մի
քար, որպեսզի թղթի վրա մատիտով նկարեր:

Գերա դա ս նախադասության ստ որոգյա լը սովորա բա ր լինում է բա ղա դրյա լ կամ

ա րտ ա հա յտ վում է կրավորա կան կամ չեգոք սեռի բայով, երբեմն նաև ներգործական
սեռի բայով: Օրինա կ.
Այն, ինչ որ Մատիլդայի աչքին երևաց որպես զարհուրելի ուրվական, մարդու
կմախք էր:
Սկսվեց այն, ինչ անջնջելի կմնա մեր քաղաքի պատմության մեջ:
Թվում էր, թե գվվում է գետինը բոցերի ուժից, մխի սև քուլաներից:
Գյուղացիներից նրանք, որոնց կալերը ջրաղացների մոտ էին, այդ փողոցով էին
խուրձ կրում:

Ստորոգելի ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նա խ ա դա սությա ն հետ կա պ վում է սովորա բա ր ով, ինչ, որ

շա ղկա պ ա կա ն բա ռերի տա րբեր հոլովա ձևերով, որ, թե շա ղկա պ ներով, ինչպես,
ինչքան հա րա բերակա ններով: Որպես կանոն' ունենում է հա րա բերյա լ (ձևական
ստ որոգելի), որն ա րտահա յտվում է ցուցա կա ն տա րբեր դերանուններով: Օրինա կ.
Տիկին Վարսենքւկի ձիրքն էլ հենց այն էր, որ նա կարող էր ֆրանսիական սուրճը
վատաբանել:
Այնտեղ ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես քաղաքի Սպիտակ բանտում:
Խոսքը այն մասին է, թե որչափ գորեղ են այդ առաջավոր մտածողության
ներկայացու ցիչ ները:
Բայց աչքերի ձևը նույնն էր, ինչ որ մյուս կնոջ, որ դարձյալ բարակ մեջքով էր և
բարձրահասակ:

- 360-
 Հայոց լեզու

Հ ա զ վ ա դ ե պ հա նդիպ ում են գլխ ա վորին ա ռա նց հ ա րա բերյա լի կա պ վա ծ

ստորոգելի երկրորդա կա ն նախադասություններ: Օրինա կ.
Ես կհամարեմ, թե գրպանիցս փող եմ կորցրել:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

127. Ընդգծե՛ք ենթակա ստորադաս նախադասությունները:

ա.
1) Սակայն մեզ ո՜չ դա է հետ ա քրքրում և ո՜չ էլ այն, որ Ներսես բեյը մի քա նի գա ­
վաթ խմել էր:
2) Սրան ա վելա ցնենք այն, որ Մակինցյանը Ծ ա տ ուրյա նի վաղեմի բարեկամն է:
3) Ավարտվեց այն, ինչ մեզ ոգևորում էր տ ա րիներ շարունակ:
4) Ձիերն էին համեմատում իրար, ուշիուշով դիտ ում' որոշելու համար, թե որը նո­
րից կվերա դա ռնա այս ճա նա պ ա րհով:
5) Լսելի էր, թե ինչպես ա լիքները խփում են քարերին:

Բ-
1) Նա շա տ անգամ է նստում մինչև կեսգիշեր այն սենյակում, որի պ ա տ ուհա նից
երևում է քա ղա քի մեծ մասը:
2) Եվ ով շշնջում էր, ա վելա ցնում էր նաև եղբա յրների անունը և լռում էր:
3) Հա ջորդ օրը հարսանիք ունեցող հաճախորդը գնել է, ինչ որ տանը պատվիրել են:
4) Արդեն խաղ էր և այն, երբ ուխ տ ա վորները ծա ղրով և ահագին գոռում-գոչյու-
նով Կանաչ եկեղեցուց քշում էին Իսակին:
5) Երբ զա րկում է կա յծա կի լախտը, մի վայրկյան բռնկվում են ձորերը:

Գ-
1) Սակայն նրանք, որոնք վերադառնում էին ընտանիքով, Դորպ ատում կա զմել
էին ա զատ եղբայրություն:
2) Գիտեմ, որ ջրվորը հեռվից ճա նա չում է նույնիսկ իր արտի կարմիր պուտերը:
3) Հա յտ նի բան է, որ ճշմա րտ ությունը միշտ էլ հաղթանակում է:
4) Ամուր նստ ել էին պատերը, ինչպես քեռի Դավոյի կա զմվա ծքն էր:
5) Գիշերները չի քնում նա, ում խ իղճը հա նգիստ չէ:

128. Ընդգծեք ստորոգելի ստորադաս նախադասությունները:

ա.
1) Այդ ամենն այնպես էր, որ կա րծես խ ոհանոցում մարդ կա:
2) Կա տա ղությունից այնպես գոռա ցին, որ դղրդացին հին կամարները:
3) Ես մոտեցա այն գերանին, որի մոտ կա նգնել էր ա ղջիկը:
4) Հիրա վի, ընդհանուր տպավորությունն այն է, որ շա տ քիչ է ա ռա ջ շա րժվել մեր
գրականությունը:
5) Բայց հետ ա քրքիր չեն նրանք, որոնք, իրար երեսի նայելով, դժվարանում են
հա շվել ա պրանքի գինը:

Բ-
1) Դա նրանք են, որոնք նվվում են, ինչպես գիշերա յին բուն:
2) Խնդիրն այն է, որ ոչ ոք չի հա մա րձա կվում գիշերով իջնել ձորը:

- 361
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զա քա րյա ն

3) Ապա նա հորը պատմեց, թե հյուրի գրպ ա նում կար մի փայլուն իր' մեջը սպի­
տակ թերթեր:
4) Դա այն էր, ինչը շա րժում էր Վահանի նախանձը:
5) Եվ ինչ խ ոսել էին, ջուրը տարավ:

Գ
1) Անհայտ է, թե ինչու նա կոչվում է «հայու տղա»:
2) Նրանք են իմաստուն, որոնք իրենք են տ նօրինում իրենց կյանքը:
3) Վերա գնահա տության նպատակն այն է, որ վերածնվի հայ գրականությունը:
4) Ձորն այնքան խորն է և անառիկ, որ հնար չի լինում իջնել ո չ պ ա րա նով և ո՜չ այլ
կերպ:
5) Հնա րա վոր հետևանքներից մեկն այն է, որ մենք կձուլվենք:

Որոշիչ ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է սովորա բա ր որ, երբեմն ինչպիսի,

որքան, ինչքան, երբ, որտեղ, ուր շա ղկա պ ա կա ն բա ռերով, որ, թե շաղկապներով:
Կա րող է ունենա լ այն, այնպիսի, այնքան և այլ հա րա բերյալներ: Օրինա կ.
Եկեք խորտակենք այս կապանքները, որ մարդիկ դրին:
Նվագում է այս անգամ ոչ թե լեռնականների կորովի երգը, որից բորբոքվում է
արյունը, այլ հովվական պարզ մի երգ:
Անհայտ է ուղին Քաղցր երկրիդ, Ուր բախտ է անանց, Անանց ժպիտ:
Ա՜խ, սիրտս թռավ աշխարհն այն հեռու, Ուր հի՜ն հնչում ես, բարբառ հայրենի:
Եվ այլևս չի պատասխանի այնպես, ինչպես այն օրը, երբ միասին նստել էինք ի-
րենց բարձր կտուրին:

Հատկացուցիչ ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նա խ ա դա սությա ն հետ կա պ վում է սով որա բա ր ով, ինչ, որ

շա ղկա պ ա կա ն բա ռերի տա րբեր հոլովա ձևերով, նաև որ, թե շա ղկապ ներով: Մեծ
մասամբ ունենում է նրա (նրանց) հա րա բերյա լը (ձևա կա ն հա տկա ցուցիչ): Օրինա կ.
Մի՞թե հնարավոր է մի առ մի թվել նրանց փորձը, որոնք չորս տարվա ընթացքում
եփվել են դժվարությունների բովում:
Ովքեր չգան ներկայացման, նրանց տոմսի գումարը չի վերադարձվի:
Նա հույս ուներ, որ Ձյանբերդի ժողովրդի հողերի սահմանները կլայնանան:

Բացահայտիչ ստորադաս նախադասություն

ա. Բուն բացահայտիչ

Նման է որոշիչ երկրորդա կա ն նախադասությանը, բայց, ի տարբերություն նրա,

դեմքով կա րող է հա մա ձա յնել լրա ցյա լին, որը կա րող է լինել անձնական դերանուն:
Օրինա կ.
Դու, որ զառամյալ ծերունուն խնայելու չափ խիղճ չունես, արժանի չես
զորապետի կոչման:
Է՜յ դու, որ տեղյակ ես ամեն ինչից, ինչո՞ւ ես լռում:

-3 6 2 -
 Հայոց լեզու

Գլխավոր նախադասությանը հա ճա խ կապվում է որ(ը) (որոնք) հա րա բերա կա նով

և ունենում է բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ' ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշյա լ ա ռումով գոյա կա նով
կամ գոյա կա նա բա ր առնված այլ բառով: Օրինա կ.
Մենք սատարում ենք այն ուժերին, որ ամեն գնով պաշտպանում են ազգի ու
երկրի շահերը:

Երբեմն կա րող է ունենալ հարաբերյալ: Օրինա կ.

Ներսես բեյը' այն, որ կոչվում էր պրիստավի Ներս ես բեյ, թաքնվում էր դարպասի
անկյունում կամ շտապում էր տուն մտնել:

Ծանոթություն: Գոյականին լրացնող բուն բացահայտիչ ստորադաս նախադասություննե­

րը հաճախ շատ դժվար է տարբերակել որոշիչ ստորադասներից: Օրինակ. Նորայրը, որ իմ
ընկերն է, սովորում է ձեր դպրոցում: Դրանք պիտի համարել և' որոշիչ, և բացահայտիչ
ստորադաս նախադասություններ:

բ. Մասնական բացահայտիչ

Խիստ սա կա վա դեպ է: Պ ա րտ ա դիր ունենում է հա րա բերյալ, որը լրա ցյա լին

միացած է որպես կամ իբրև կապով: Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է ինչ,
որ շա ղկապ ա կա ն բառերով: Օրինա կ.
Եկել եմ ես' որպես այն, ինչ դուք ուզում էիք:

գ. Մասնավորող պարագայական բացահայտիչ

Լրա ցյա լը գլխ ա վոր նախադասության որևէ պ ա րա գա է, սովորա բա ր' տեղի կամ
ժամանակի: Օրինա կ.
Այժմ էլ, երբ թերթում եմ իմ տետրը, սիրտս լցվում է կսկիծով:
Իսկ բարձրերում, որտեղ քարափների վրա ցրված էին նրանց աղքատ հյուղակնե­
րը, ցանում էին կորեկ և վաղահաս ցորեն:

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է սովորա բա ր երբ, որտեղ, ուր

շա ղկապ ա կա ն բառերով: Երբեմն կա րոդ է ունենա լ հարաբերյալ: Օրինա կ.
Նվազել էր իր հայրենի քարանձավներում' այնտեղ, ուր ամպերը հյուղակներից
ցածր են լողում:
Այդ տեղն այդպես էին կոչել շատ հնում' այն ժամանակ, երբ այնտեղ աղբյուրներ
կային:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

129. Ընդգծեք ստորադաս նախադասությունները: Որոշեք դրանց բնույթը:

ա.
1) Նա ունի լայն ճա կա տ , որ լուսնի տակ պղնձա գույն է երևում:
2) Հետ ո ծլում և մեծանում է ճեղք վա ծ տ երևներով եղինջը, որի տերևը կծում է:
3) Իսկ ավելի ներքև, որտ եղ եղել էր ակադեմիան, բա րձրա նում էր մայր ճեմա րա ­
նի սյունա զա րդ շենքը:
4) Պ ա հեստ ի ա ռա ջ հա ճա խ չոքում են ուղտերը, որոնք տ իկերով նավթ են բերում:

֊ 363
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

բ-
1) Նվա գում է այս անգամ ոչ թե լեռնա կա նների կորովի երգը, որից բորբոքվում է
արյունը, այլ հովվական պ ա րզ մի երգ:
2) Մտքում դրեց նախիրն առավոտ կանուխ Այու սարի կողմը քշել, որտ եղ խոտը
հա մեղ էր և առատ:
3) Յոթ ճա նա պ ա րհ էր մտնում շուկա ն' յոթ միանման և լայն փ ողոցներ, որոնցով
մտնում և դուրս էին գնում ահագին քա րա վաններ:
4) Ներսեսը մեծարում էր Օսա նին ա յսպիսի բա ռերով, որոնցից մի քա նիսը մի ժա ­
մանակ ուղղվա ծ էին տիկին Վարսենիկին:

Գ
1) Միայն նրանց որդիները, որոնք ա ռա ջա դիմա կա ն էին, երբեմն զրուցում էին Պ ե ­
տական դումայի օրինա գծերի մասին:
2) Դա նշան էր, թե այդ ապրանքներին վաղուց ձեռք չէին տվել:
3) Այդ կետին հասնողը ա հով էր նայում ներքև այն ա րջա ռի պես, որին քշում են
սպանդանոց:
4) Քա ղա ք մտնենք լեռան ճա նա պ ա րհով, որտ եղով բերում են պանրի և յուղի բեռ­
ներ:

130. Ընդգծե՜ք որոշիչ ստորադաս նախադասությունները:

ա.
1) Ն րա նք և' ժպ տում էին, և' ժպ իտ ի հետ սրբում էին ա րցունքը, որ ծորում էր աղ­
բյուրի պես:
2) Ն ա և այն են ասում մերոնք, որ ա յսօրվա նից պ անդոկում ա ռա ջին գավաթը
կբա րձրա ցնեն հանուն մեր եղբայրության...
3) Աստվա ծ ստ եղծեց նրան, որ սա սքանչանա իր վեհ գործերով:
4) Կանաչների միջով հոսում էր գետ ա կը, որի ա կունքները անտառի մթին ձորերի
աղբյուրներն էին:

բ-
1) Աննման նժույգն այն է որ ոտ քերը գետնին չի դիպցնում ու հետ ք չի թողնում:
2) Կարծես միտն էր ընկել մի երջա նիկ դեպք, որին ականաւոես են եղել ա րա հետ ը
և հին անտառը:
3) Անցյալի մշուշում չքա ցել են թե' համբույրները, թե' կա տակները, թե' այն որ կա ­
վե պատը փոշոտ ում էր Լուսիկի շրջա զգեստ ը:
4) Մտքի մեջ մնացին մի զույգ մանուշակա գույն աչքեր, գորշ վերա րկու և հովա ­
նոցի ծայրը, որով կինը ավազի վրա խոստումներ էր գրում և ավերում:

Գ
1) Քա մին խշշացնում է չոր տերևները, որոնք թռչում են քա րերի վրայով, իրար
հրում, փաթաթվում ոտքերիս և քչփչում:
2) Որ ա վագանում մկրտվա ծ եմ, ուրեմն հայ քրիստ ոնյա եմ, էլի՜:
3) Ահա այս մեկը փ ռել է սա ռա ծ թևերը, որոնցից մամուռը կա խ վել է ձորձերի
նման:
4) Նա անսխալ կա րող էր ասել, թե որ ծաղիկն է կանուխ բացվում, որ խոտն է ցա-
ՎԻ դեղ:

- 364֊
 Հայոց լեզու

Գ
1) Փնտ րում է այն տունը, որտեղ ա նցել էր իր մանկությունը:
2) Նրանք ելնում էին մթին ձորերից, որտ եղ խավար խեղճություն կար:
3) Շա տ պ ա րզ հիշում եմ այն օրերը, երբ որոշեցի Ձորա գյուղ գնալ:
4) Նրանք էին բուն օտ ա րա կա նները, որոնց դեմ կռվում էր իսկական Կյորեսը:

131. Ընդգծեք հատկացուցիչ ստորադաս նախադասությունները:

1) Շա տ էին տա րբեր նրանց լեզուները, որոնց Աթանեսն անվանում էր շան լեզվով

խոսողներ:
2) Ձեռքին թղթի կտոր էր, որի վրա գրվա ծ էին ինչ-որ ազգանուններ:
3) Հա տ ուկտ որ թփերը ա պ ա ցույց էին, թե ժամանակին մա րգա գետ նի սևահողե-
րում եղել է կաղնուտ:
4) Նրան թվում էր, թե Մթնաձորի բոլոր գա զա ններն են վազում իր հետևից:
5) Պ ետ րոսը խոր համոզում ուներ, թե իրեն ճա նա չողը երբեք չի կրակի:

132. Ընդգծեք բացահայտիչ ստորադաս նախադասությունները: Որոշե՜ք տարա­

տեսակները:

1) Այդ հնամենի հայկական պարը նա սովորել էր իր հայրենի գյուղում' այնտեղ,

ուր մեծից փոքր երգում ու պարում են ամեն մի պ ատեհ առիթով:
2) Ահա միայն մի անուն' «Կա րոլինա », և մի սիրտ, որի մեջ խրված է սուսերը:
3) Ու մի օր, երբ ծա գեց արևը, թնդանոթի արկը թռավ քա ղա քի վրայով և պայթեց
զորա նոցների մոտ:
4) Ապա հնչեց հնամենի վա լսը' հիշա տ ա կն այն օրերի, երբ դեռահա ս ա ղջիկ էր:
5) Առաջին կանգնողը, որ Արտաշն էր, հա րցրեց, թե որտ եղ են հանձնում հա վա ­
քա ծ մետաղը:

133. Ընդգծեք մասնավորող պարագայական բացահայտիչ ստորադաս նախա­

դասությունները:

ա.
1) Երեսը դա րձրեց դեպի սա րա լա նջի անտառը, որտ եղից կանչում էր միրհավը:
2) Հա սա վ անծանոթ մի աշխ արհ, որտ եղ ո՜չ լեռներ կային, ո չ լեռնային լույս ա ղ­
բյուրներ:
3) Ձյա ն բա րա կ շերտ ի տակ լուռ քն ել են այն դաշտերը, որտ եղ վաղը նրանք պի­
տի աշխատեն:
4) Ս յուն ա բա րձ ա պ ա ռա ժ ներից թափ վում էին ջրերը և դղորդով լցնում
ա նձա վները, ուր խ արտյաշ այծյամներն էին հա նգիստ առնում:

ե-
1) Նայում էի Արարատյան դաշտին, որտ եղ կա նա չներով շրջա պ ա տ վա ծ գյուղերը
հետ զհետ ե սուզվում էին երեկոյան մաթի մեջ:
2) Քա մին նավթի հոտը տանում էր հեռու' դեպի սա րերը, ուր կանայք գնում են
սիբեխ հավաքելու:
3) Սակայն Մթնաձորում այժմ էլ թավուտ անտառներ կան, ուր ոչ ոք չի եղել:
4) Դիլանը ա փ սոսա նքով նայում էր միրհավի հետևից, երբ հանկարծ շատ մոտիկ
լսվեց ոտնաձայն:

365 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

134. Կետադրեք նախադասությունները և ընդգծեք շաղկապներն ու հարաբեր­

յալները:
ա.
1) Ձեռքը մեկնեց ք ր ո ջը որ ա վա րտ ել էր արտասանությունը:
2) Եվ նա բուռը լայն բա ց արեց այն բուռը որով բռնել էր քա րը...
3) Նա իմ աչքում դա րձա վ այն կետը որի շուրջը պտտվում էր իմ ներքին աշխարհը:
4) Այս վտղոցն ունի այնպիսի հա տկա նիշներ որոնցից զուրկ են քա ղա քի մյուս փ ո­
ղոցները:

1) Ն րա նցից յուրա քա նչյուրի սրտում ահ կար և կա սկա ծ թե իր անունը պիտի հնչի:

2) Կա ծա նը կեռմա ններով իջնում է ձորը ա յնտեղ ուր ապրում են արջերը:
3) Այդպես կա րելի է ա պ րել նույնիսկ եղեգնյա վրանի տակ մի հեռավոր լճա կի ա-
փին որտ եղ ուրիշ ոչ ոք չկա:
4) Արդյոք սկսե՞նք հա րա վից որտ եղից շուկա էին բերում ձմերուկի և սեխի սարեր:

Ուղիղ խնդիր ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է որ, թե շա ղկապ ներով, ով, ինչ, որ

շա ղկա պ ա կա ն բա ռերի տ ա րբեր հոլովա ձևերով, երբեմն' երբ շա ղկա պ ա կա ն բառով:
Կա րող է ունենա լ նրան(ց), նա, նրանք, այն կամ այն ամենը, երբեմն էլ նույնը կամ
ամեն ինչ հա րա բերյա լը (ձևական ուղիղ խնդիրը): Գերա դա ս նախադասության այն
անդամը (ստ որոգյա լը կամ դերբա յով ձևա վորվա ծ այլ անդամ), որին լրացնում է
ստ որա դա ս նախադասությունը, պարտադիր լինում է ներգործական սեռի բայ:
Օրինա կ.
Հանկարծ շշնջում ես, որ կգաս:
Չի հասկանա ձեր հոգին' և ծույլ, և՜ օտար' Տաճար է մեր երկիրը, սուրբ է ամեն
քար:
Հիշում եմ' ինչպես այն ուշ Աշունն էր ոսկևորվում:
Թե ինչ ազգի մարդիկ էին և ինչ լեզվով էին խոսում նրանք, այնքան էլ հեշտ չէ
պատմել:
Ես որոնում եմ նրանց, որ զրկված, թշվառ են ու խենթ:
Տիկինն ասել է նաև այն, որ երիտասարդ օտարականը բարձրաձայն է խոսում,
ինչպես լեռնցի:
Շշմած մարդը սթափվում էր, հավաքում այն, ինչ հանձնում էին:
Տիկին Պարրոտը լսում էր այն, ինչին արդեն տեղյակ էր:
Սիրում էր, երբ ամեն կողմից իրեն էին նայում:
Շատ էր ուզում տեսնել, որ իմ գործերը կարգավորված են:

Ծանոթություն 1: Ասացական (պատմել, վիճել, խոսել, գրել, զեկուցել, հայտարարել,

հարցնելև այլն) և մտածական (մտածել, խորհել, հիշել, մոռանալ և այլն) բայերը ուղիղ խնդրի
փոխարեն կարող են ունենալ վերաբերության խնդիր երկրորդական նախադասություն: Հա­
րաբերյալի բացակայության դեպքում հաճախ շատ դժվար է որ՛ոշել' այդպիսի բայի լրացում
ստորադասը ուղի՞ղ խնդիր է, թե՞ վերաբերության անուղղակի խնդիր: Օրինակ. Գրում է, որ
ծանր չէ, մի ամսից պիտի դուրս գա: Ադամը խորհում էր, թե որտեղից դա գիտեր Լիլիթը, երբ և
ինչպես: Մտածում եմ, որ Ազնոն հիմա դպրոց է գնում: Հարցրեց, թե ինչ է կատարվում հարևան
երկրում:

-366
 Հայոց լեզու

Ծանոթություն 2: Առաջարկել, խնդրել, ցանկանալ, ուզել, հրամայել, կարգադրել, խոստա­

նալ, հանձն առնել և մի քանի այլ բայերի պահանջած ուղիղ խնդիր ստորադաս նախադասու­
թյունները (որ ունենում են ըղձական եղանակի բայաձևերով արտահայտված ստորոգյալ)
հաճախ շփոթվում Են նպատակի պարագայի հետ և որ շաղկապի փոխարեն սխալմամբ
հանդիպում որպեսզի շաղկապով: Օրինակ. Ես ուզում էի, որ (>որպեսզի) մեկ էլ կանչեր, թե­
կուզ մի թեթև ակնարկ աներ: Խնդրում էր, որ (>որպեսզի) մի երկու պարկ ցորեն տամ իրեն
մինչև գարուն:

Անուղղակի խնդիր ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է որ, թե շա ղկա պ ներով, ով, ինչ, որ

շա ղկապ ա կա ն բա ռերի տա րբեր հոլովա ձևերով: Գլխ ա վոր նախադասության մեջ
կա րող է ունենա լ այն դերա նվա մբ կամ նա ցուցա կա ն դերա նվա ն տ ա րբեր
հոլովներով ա րտ ա հա յտ վա ծ հա րա բերյալ: Այդ հոլովը կա խվա ծ է տ վյա լ խնդրի
բնույթից (ա նջա տ մա ն' բա ցառա կա ն, միջոցի' գործիա կա ն և այլն): Օրինա կ.
Իմ ասածը հաստատվում է հենց թեկուզ նրանով, որ ականատեսներ կան:
Ռուզանը խորշում էր բոլոր նրանցից, ովքեր ծխախոտ կամ ալկոհոլ են բուրում:

ա. Ներգործող խնդիր ստորադաս նախադասություն

Գլխ ա վոր նախադասության մեջ ունենում է նրան(ց)ով, այն բանով, նրան(ց)ից,
այն բանից, նրան(ց) կողմից հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Գոռը միշտ շրջապատված էր նրանցով, ում ինքը վստահում էր և հավատում:
Կմերժվես նրանցից, ում ինքդ ես մերժել:
Բողոքը նրա կողմից է գրվել, ով երեկ ընդունելություն էր խնդրում, բայց մերժվեց:
Չէր ուզում խաբված լինել նրանցից, ում անվերապահ վստահել էր:
Գերա դա ս նա խ ա դա սությա ն այն ա նդա մը (ստ ո ր ոգ յա լը կամ դերբա յով
ձև ա վ ո ր վ ա ծ ա յլ ա նդա մ), որին լրա ցնում է ստ որա դ ա ս նա խ ա դա սությունը,
պարտադիր լինում է կրավորական սեռի բայ:

բ. Հանգման խնդիր ստորադաս նախադասություն

Սովորա բա ր լինում է վերջա դաս: Գլխ ա վոր նախադասության մեջ կա րող է
ունենա լ նրան(ց), այն բանին, այն ամենին հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Երանի՜ նրան, ում հաստատ ուղին Բացված է ազատ և հեռու և լայն...
Չի խոսում նրանց հետ, որոնք Մոտկանից չեն:
ժամերով կարող եք նայել, թե ինչպես է զարկում մողեսի մաշկը թույլ երակի պես:

գ. Անջատման խնդիր ստորադաս նախադասություն

Գլխ ա վոր նախադասության մեջ կա րող է ունենալ նրան(ց)ից, այն բանից, այն
ամենից հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Ողբերգությունն սկսվում է նրանից, որ ազգը որոշակի ոգեղեն միավորից
վերածվում է սովորական բազմության:
Այդ անաստվածը գրեթե զուրկ էր նրանից, ինչ կոչվում է մարդկային խիղճ:
Խորենը ամբողջ կյանքում ջանացել էր զերծ մնալ այն ամենից, որ կարող էր
վնասել իր առողջությանը:
Հեռու կմնաս նրանցից, ովքեր ալկոհոլի և թմրանյութերի սեր ունեն:
Մեր ապագան կախված է նրանից, թե որքան լավ աշակերտներ ենք լինելու մենք:

֊ 367֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Անջատման խնդիր ստորա դա ս նախադասությունը երբեմն կա րող է լինել առանց

հա րա բերյալի: Օրինա կ.
Շատ էինք վախենում, թե անձրև կգա:
Գոհ կմնանք (նրանից), որ մեզ գոնե խանգարող չլինի:

Այսպիսի նախադասությունները ունենում են նաև պ ա տ ճա ռի պ ա րա գա յի իմաստ:

դ. Միջոցի խնդիր ստորադաս նախադասություն

Գլխա վոր նախադասության մեջ կա րող է ունենալ նրան(ց)ով, այն թանով, այն
ամենով հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Դու շատ ճիշտ արեցիր, որ ծրագիրդ ոչ մեկի չհայտնեցիր:
Իրեն մխիթարում էր նրանով, որ նյութական կորուստներ չունեցավ:

ե. Վերաբերության խնդիր ստորադաս նախադասություն

Գլխ ա վոր նախադասության մեջ կա րող է ունենալ նրա(նց) մասին, նրան(ց)ից, այն
բանից, այն ամենից, այն բանում հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Բոլորը համոզված էին, որ շուտով պատերազմը կվերջանա, և իրենք
կվերադառնան իրենց հայրենիքը:
Տատս անվերջ նրանց մասին էր պատմում, ովքեր իրեն փրկել էին և պատսպարել
իրենց տանը:
Իսկ թե ինչքան խելոքն է, այդ մասին էլ խոսք չկա:
Հետաքրքրվում էր բոլոր նրանցից, ում թեկուզ մի քիչ հիշում էր:
Այնուամենայնիվ, կասկածում եմ, թե նա իր խոստումը կատարի:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

135. Ընդգծե՜ք խնդիր ստորադաս նախադասությունները: Որոշե՜ք դրանց բնույթը:

1) Ն րա սիրտ ը ա նհա նգիստ հո ւյզ ե ր ով վրդ ով եց այն, որ շո ւտ ո վ իրենց
ծանոթության երեք տարին կլրանա:
2) Այդ ակներև վւաստերը ա նա ռա րկելի էին դա րձրել այն, որ հա րձա կվել էին ռուս
վա ճառակա նները:
3) Օհա ն ապ երը սկսում էր մի հին պատմություն, որի վերջը լսելու համար ես և
Աշոտը երբեմն խ անգարում էինք նրա քունը:
4) Խ եղ ճ մայրն ագահ լսում էր այն ամենը, ինչ խոսվում էր ա ռա ջ խ ա ղա ցող բա ­
նակի մասին:
5) Նրա միտքը շա րունա կում էր ա շխ ա տ ել այն թվերի և հա շիվների հետ, որոնցից
նոր էր բաժանվել:

136. Ընդգծե՜ք ուղիղ խնդիր ստորադաս նախադասությունները:

1) Իսկ ես այն եմ ասում, որ մենք բոլորս սխ ալ ճա նա պ ա րհի վրա ենք...

2) Հետ ևա նքը կա րող է լինել այն, որ ձեր երկրա ցու վիճակն ավելի կծա նրա նա ...
3) Նա պատմում է այն, ինչ արդեն հայտնի է, ինչ որ վկայում են տան իրերը:
4) Կարծես Կարոյի հետևից էին ընկել նրանք, որոնք նստել էին նեղ սեղանի շուրջը:
5) Գերա նների հետևից կանչեց Թոմասը և հետ դա րձրեց նրանց, որոնք հա կա ռա ­
կորդին ք շե լ էին մինչև կա մուրջի ծայրը:

- 368-
 Հայոց լեզու

137. Ընդգծե՜ք հանգման խնդիր ստորադաս նախադասությունները:

1) Աչքի տ ա կով հետևում էի, թե ո ր տունը պիտի մտնի աղջիկը:

2) Պ ա նը սրինգ էր նվագում մի զույգի համար, որ ծա ղկա ծ նշենու տակ վայելում
էր սիրո գարունը:
3) Երբեմն Ավին տեղյակ էր լինում, որ ա նտ ա ռա պ ա հը Մթնաձորում չէ:
4) Պ ա տ մ ե լ էր Խ ա չա տ ուրի ընդհա րումը մեկի հետ, որը վատ էր ա րտ ա հա յտ վել
ընկերների մասին:
5) Անկյուններում սպասում էին, թե իրենց ով մի աշխատանք կտա:

138. Ընդգծե՜ք անջատման խնդիր ստորադաս նախադասությունները:

1) Հիմա նրանից, որ պան վրա գործ է անում, կփ որձեմ մի բան իմանալ:

2) Մի ա ստ իճա ն պիտի բա րձր լինեին այն իշխ ա նա զուններից, որոնցից ա ստ իճա ­
նով բա րձր էր տանտերը:
3) Ես դժգոհ եմ այն բանից, որ դու ա նվերջ խաղում ես ու խաղում:
4) Գնում էր զուգվա ծ-զ ա րդ ա րվա ծ, գույնզգույն հովա նոցներով, որոնցից ամենա­
գեղեցիկը հով էր անում օրիորդին:
5) Այս թուզը նրանցից եմ գնել, ում երեկ հա նդիպ եցինք այգիներում:

139. Ընդգծե՜ք միջոցի խնդիր ստորադաս նախադասությունները:

1) Չ գ իտ ե ս ' աղո՞թք էր, օրհնությո՞ւն, թե՞ ա ղոտ հույսի ակնկալություն:

2) Դա հա ստ ա տ վում է նաև նրանով, որ վերոհիշյա լ պ անդոկում ընկերներին
պ ա տմել է ա մբողջ եղելությունը:
3) Ես բա վա րա րվա ծ էի միայն նրանով, որ վերջա պ ես ա զա տ վել էի տեր Վա հա կի
գավա զա նից:
4) Այն օրը նշանավոր էր Մասիսյանների համար նրանով, որ արդեն պ ետք է դուրս
գային սգից:
5) Երևի անտառն էր այդպես տրա մադրում, ձմեռա յին գիշերվա վեհությունը և այն
անորոշ ձա յները, որ գա լիս էին ձորերից ու անտառից:

140. Ընդգծե՜ք վերաբերության խնդիր ստորադաս նախադասությունները:

1) Եվ խ որհրդածություն եղա վ այն մասին, թե լա վ կլիներ այլևս չբա րձրա նա լ

սեփա կան տուն:
2) Լուր բերին, թե մոտակա շրջա նում հայ, թուրք խ ա ռնվել են իրար, գյուղեր են
հրդեհում:
3) Նույնը կա րելի է ա սել վեհա ժողովի մա սնա կիցների մասին, որոնց մեծ մասին
իսկա պ ես մտա հոգում է երկրի ճա կա տ ա գիրը:
4) Ամբողջ ճա նա պ ա րհին նրանք խոսում էին այն մասին, թե ա վա զա կը նորից չի՞
կապկպի այն մարդուն:
5) Նոր կաթողիկոսի ընտրության ժամանակ նա խորիմաստ հա յտա րա րություն­
ներ էր անում առ այն, թե որքան սպ ա սելիքներ ունի ազգը հայրապետից:

- 369֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Պարագա ստորադաս նախադասություն

Գլխ ա վոր նախադասության մեջ կա րող է ունենալ մակբայական որևէ դերանվամբ

ա րտ ա հա յտ վա ծ հա րա բերյալ: Դերանվան ընտրությունը կա խ վա ծ է պ ա րա գա յի
բնույթից: Երբեմն հա րա բերյա լի դեր են կատարում այն կամ նա դերանվան և որևէ
մակբայի կամ կապի կապակցություն (այն ժամանակ, այն բանի համար, այն
նպատակով, նրա համար, նրանց մասին, այն բանից հետո և այլն):

ա. Տեղի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է որտեղ (որտեղից, որտեղով) կամ ուր
շա ղկա պ ա կա ն բառով: Գլխ ա վոր նախադասության մեջ կա րող է ունենա լ այնտեղ,
այնտեղից, այնտեղով, դեպի այնտեղ, դեպի այն, դեպի նա, դեպի նրանք
հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Թափվեք, իմ երգեի, արցունք առ արցունք Այնտեղ, ուր մարդկանց տանջանքն է
լռում...
Որտեղից լացի ձայն լսես, ներս մտիր:
Զինվորների մյուս խմբերը կտրում էին նրա ճանապարհը և հետ փախցնում դեպի
նրանք, որոնք ոլորում էին նոր օղակ:
Որտեղ հողը քարքարոտ է, չեն վարել:
Մեր ճանապարհը անցնում էր այնտեղով, ուր քաղաքի զբոսայգին է:

Ծանոթություն: Որտեղ կամ ուր հարաբերական դերանունով տեղի պարագա ստորադաս

նախադասությունը, որը լրացնում է բայական անդամին, չպետք է շփոթել'
• այն մասնավորող պարագայական բացահայտիչ ստորադաս նախադասության հետ, որը
լրացնում է գլխավոր նախադասության տեղի պարագային. Ու նայում եմ ես դեպի ցած, Ուր
դաշտերն են մրափում: Մեկնում եմ քաղաք, որտեղ շատ աշխատանք կա:
• այն որոշիչ ստորադաս նախադասության հետ, որը լրացնում է գլխավոր նախադասու­
թյան' տեղ ցույց տվող գոյականով արտահայտված որևէ անդամի. Հիմա ձուկը սիրում է ծան­
ծաղ ափ, որտեղ և արև կա, և խոտ: Աշխարհը նրա համար ընդարձակ թանգարան էր, ուր չկա
ոչինչ կենդանի և ոչ մի բզեզ: Նրանք քա շվում էին այն խորշերը, որտեղ մութն ավելի թանձր էր:
• այն ստորոգելի ստորադաս նախադասության հետ, որին գլխավոր նախադասության մեջ
սովորաբար համապատասխանում է տեղ ցույց տվող դերանունով արտահայտված ձևական
ստորոգելի հարաբերյալը. Դա այնտեղ է, որտեղ, ասում են, պան Տվերնիցկին մերոնց լավ
ջարդել է...

բ. ժամանակի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է հենց (որ), թե չէ, քանի (դեռ),
նախքան, մինչ(և), մինչդեռ, ինչ, որ շա ղկապ ներով, երբ շա ղկա պ ա կա ն բառով:
Գլխա վոր նախադասության մեջ երբեմն կա րոդ է ունենալ այն ժամանակ, այն բանից
հետո, այն բանից առաջ, նախքան այն հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Երբ ես կամեցա ոսկե արևի շողերը գրկել, Մարդիկ նենգամիտ խոնավ նկուղում
ինձ շղթայեցին:
Ես կգամ’ երբ դու կլինես տրտում, Երբ երազներդ հավետ կմեռնեն:
Ազնո', որ մեծանաս, ի՞նչ ես դառնալու:
Նա ինձ հիշեց միայն այն ժամանակ, երբ ինքն էլ իմ կարիքն ուներ:
Ձին գայլի հոտն առավ թե չէ, ականջները սրում է, փռռացնում, փնչւսցնում:
հազարը որ վագրին չի տեսնոՂմ, լեղին ջուր է կտրում:

֊ 370 ֊
 Հայոց լեզու

Մի կին ջուր էր առնում, քանի մարդիկ չէին զարթնել, և չէր պղտորվել առուն:
Մինչև պառավը ճաշը եփեր, Օհան ապերը սկսում էր մի հին պատմություն:
Ինչ դու հայտնվել ես, ամեն ինչ փոխվել է իմ կյանքում:
Սառույցին որ հասավ, կանգնեց ոտքի, փորձեց վեր բարձրանալ:

Ծանոթություն 1: Երբ հարաբերական դերանունով ժամանակի պարագա ստորադաս նա­

խադասությունը, որը լրացնում է բայական անդամին և պատասխանում ե՞րբ հարցին, չպետք
է շփոթել
• այն ենթակա ստորադաս նախադասության հետ, որը կապակցվում է ստորոգյալին և պա­
տասխանում ի՞նչ հարցին. Նրան անչափ հա ճելի է, երբ իր մասին գովաբանական բաժակա­
ճառեր են ասում:
• այն ուղիղ խնդիր ստորադաս նախադասության հետ, որը լրացնում է ներգործական բա­
յով արտահայտված անդամին և պատասխանում ի՞նչ հարցին. Ատում եմ, երբ ինձ քծնում են:
• այն մասնավորող պարագայական բացահայտիչ ստորադաս նախադասության հետ, որը
լրացնում է գլխավոր նախադասության ժամանակի պարագային. Ես ամեն ինչ նախապատ­
րաստել եմ վաղօրոք, երբ մրցույթը դեռ չէր հայտարարվել: Եկավ յոթին , երբ համերգն արդեն
սկսվել էր: Կվերադառնամ եկող տարի, երբ վերջացնեմ ծառայությունս:
• այն որոշիչ ստորադաս նախադասության հետ, որը լրացնում է գլխավոր նախադասու­
թյան' ժամանակ ցույց տվող գոյականով արտահայտված որևէ անդամի. Եկավ այն օրը, երբ
մենք պիտի իրար հրաժեշտ տայինք:
• այն ստորոգելի ստորադաս նախադասության հետ, որին գլխավոր նախադասության մեջ
սովորաբար համապատասխանում է ժամանակի կապով և դերանունով արտահայտված
ձևական ստորոգելի հարաբերյալը. Իմ ծնունդն այն ժամանակ է, երբ ծա ղկում են
ծիրանենիները:

Ծանոթություն 2: Մինչ(և) շաղկապով ժամանակի պարագա ստորադաս նախադասությու­

նը, որը լինում է սովորաբար առաջադաս և կարող է ունենալ այն ժամանակ հարաբերյալը
գլխավոր նախադասության մեջ, չպետք է շփոթել նույն շաղկապով չափի պարագա ստորա­
դաս նախադասության հետ, որը լինում է ցանկացած դիրքում և կարող է ունենալ այնքան
(ժամանակ), այնքան ժամանակով կամ այնքան ժամանակում հարաբերյալը գլխավոր նախա­
դասության մեջ: Օրինակ. (Այն ժամանակ,) Մինչ մենք հաղթահարում էինք Կաքավաբերդի
դժվարին վերելքը, երկինքն ամպեց, ու ցրտեց (ժամանակի պարագա): Էսպես թուքները ցա­
մաքած, չորա ցա ծ սպասում են (այնքան), մինչև հազարն իր քունն առնում է ու զարթնում
(չափի պարագա): Արջը քա ր է դնում վրան (այնքան ժամանակով), մինչև լեշը հոտի (չափի
պարագա): (Այնքան ժամանակում,) Մինչև դուք ձիերը նստեք, ես շուկա կհասնեմ (չափի
պարագա):

գ. Ձևի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է ինչպես, ոնց որ, ասես (թե) կամ
կարծես (թե) շա ղկա պ ա կա ն բառով, որ, երբեմն էլ' թե շա ղկապ ով: Գլխ ա վոր
նախադասության մեջ կա րող է ունենալ այնպես, այն ձևով հա րա բերյա լներից որևէ
մեկը: Օրինա կ.
Եվ այդ փոքրիկ վայրենիներն այնպես էին նայում, ինչպես նախամարդը կնայեր
Տերզիբազում ավագ քահանային:
Այդ խոսքի վրա նա ճակատին ձեռքով այնպես էր խփել, որ հարևան սենյակում
լսել էին այդ ձայնը:
ճրագի լույսի տակ խոճկորն այնպես էր փայլում, կարծես դեղին մարմարի քան­
դակ էր փղոսկրյա շրջանակի մեջ:
ժպտում է, կարծես ուզում է ասել' բարակ գլանակը նուրբ է իր համար:

֊ 371֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Դու այնպես ես սիրում, կարծես թե չես սիրում:

Այդ առթիվ շատ մակերեսային դատողություն է արել Վանոն մասնավորապես այն
ձևով, թե աշխարհը փուչ է, լավությունն էլ է կորչում, վատությունն էլ:

Ծա նոթություն: Երբեմն հանդիպում են ինչպես֊\\ փոխարեն որպ ես շաղկապական բա­

ռով ձևի պարագա երկրորդական նախադասություններ, որոնցում որպես֊\) գործածությունը
հնացած է: Օրինակ. Որպես լեռն է մեր պայծառ տեսել հազար ձյուն, Այնպես նոր չեն մեզ
համար դավ ու դառնություն: Մարդը մռայլ էր, որպես իրիկնապահին անտառում որսի դուրս
եկող սոված արջը:

Ինչպես շա ղկա պ ա կա ն բա ռով ձևի պ ա րա գա ստորա դա ս նախադասությունները

հա ճա խ լինում են զեղչվա ծ ստ որոգյա լով, որը վերականգնման կա րիք չի զգում:
Օրինա կ. Լեռների վրա վրնջում է իմ ձին, ինչպես սանձարձակ ուրախությունը, ինչ­
պես սպիտակ ջրվեժը:

Ծա նոթություն: Զեղչված ստորոգյալով և ինչպես շաղկապական բառով ձևի պարագա

երկրորդական նախադասությունը ճանաչելու համար պետք է նկատի ունենալ, որ նա իր
կազմում ունենում է բայական անդամի լրացում և կամ որոշյալ առումով ենթակա և կարող է
ստանալ այնպես հարաբերյալ. Ներսն էլ ամայի է (այնպես), ինչպես այգում: (Այնպես), Ինչ­
պես ամեն տարի, ահա նրանք ձիերով եկել են սարը: Ցցվում են մազերը (այնպես), ինչպես
տատասկի թուփը:

դ. Չափի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասությւսն հետ կապվում է որքան(ով), ինչքան(ով) կամ քանի

շա ղկա պ ա կա ն բառով, մինչև, քան կամ որ շաղկապով: Գլխ ա վոր նախադասության
մեջ կա րող է ունենալ այնքան(ով), այնչափ, այն աստիճան(ի), այնքան ժամա­
նակավ), նույնքան, ավելի հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Այնքան, նույնքան հա րա ­
բերյալների հետ կա րող են գործա ծվել նաև ինչպես, ասես, կարծես շա ղկապ ա կա ն
բառերը: Օրինա կ.
Ծանոթ էին դիմագծերը' միտքն այնքւսն էր աշխատել նրա վրա տարիներ առաջ:
Որքւսն բարձրանում էին նրանք, այնքան լեռնանում էր ուրախությունը:
Կրակները քանի հեռանում, այնքան խառնվում են իրար:
Նրանց սերը ծնվել էր նույնքան աննկատ, ինչպես մի գիշերում բացվում է մուգ
մանուշակը:
Նա նստում է այնքան, մինչև հանգչում է կրակը:
Որքան մեր ուժն էր, աշխատեցինք ճշմարիտ նկարագրել պատահածը:
Նա ավելի արագ խմեց իր թեյը, քան ես կերա իմ ճաշը:

Ծա նոթություն: Մինչև շաղկապով չափի պարագա ստորադաս նախադասությունները

նման են ժամանակի պարագայի և դրանից դժվար են տարբերվում մանավանդ հարաբերյալի
բացակայության դեպքում: Օրինակ.
Լիլիթը խազում էր գոհարներով, մինչև լիալուսինը բա րձրա ցա վ ծառերի հետևից:
Շարմաղ մայրիկն ու Շողերը կանգնեցին այնքան, մինչև ձիավորները դարիվերը բա րձրա ­
ցան և պահվեցին բլուրի հետևը:

Քան հւսմեմատության շա ղկապ ով, որքան, ինչքան, երբեմն էլ ինչպես շա ղկա պ ա ­

կան բա ռերով ձևի պ ա րա գա սւոորադաս նւսխադասությունները հա ճա խ լինում են
զեղչվա ծ սւոորոգյալով, որը վերականգնման կարիք չի զգում: Օրինա կ.

- 372-
 Հայոց լեզու

Այստեղ խավարն ավելի թանձր է, քան հարևան փողոցում:

Եվ լուսացայտ է քո մարմինը, ավելի լուսացայտ է, քան կայծակի բռնկումը
գիշերների մթության մեջ:
Արևը այնքան հրեղեն չէ, ինչքան իր աչքերի կրակը, և երկինքը այնքան խորունկ
չէ, որքան իր աչքերի հունը:

Ծանոթություն: Որքան, ինչքան շաղկապական բառերով և կամ այնքան հարաբերյալով

գլխավորին կապված ձևի պարագա երկրորդական նախադասությունների հետ չպետք է
շփոթել որքա՜ն, ինչքա՜ն, այնքա՜ն դերանուններով բացականչական պարզ նախադասու­
թյունները: Օրինակ. Աստվա՜ծ իմ, ինչքա՜ն էր նա հուզվել, քա նի՜ անգամ հարցրեց... Ծեր աղ­
վեսն այնքա՜ն չարչարեց մեզ: Որքա՜ն տխուր էին պատերազմի տարիները...

ե. Պայմանի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է եթե, թե, միայն (թե), նայած (թե), եթե
... ապա, եթե ... ուրեմն շա ղկապ ներով: Գլխ ա վոր նախադասության մեջ երբեմն
կարող է ունենա լ այն պայմանով, այն դեպքում, այն ժամանակ հա րա բերյա լներից
որևէ մեկը: Օրինա կ.
Եթե սեր չկա, ինչի՞ համար Պիտի չարչարվեմ չար աշխարհում:
Ու թող գա, թե կա, ավելի չար բոթ:
Նրա ասելով, եթե քաղաքապետը խոհեմ չլիներ, ապա անխուսափելի էին արյու­
նահեղությունները:
Հիմա որ սերմ գցում ենք, սերմ վերցնում, էլի գոհ ենք:

զ. Նպատակի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է որպեսզի, որ, ինչ է թե, թե ինչ է

շաղկապներով: Գլխա վոր նախադասության մեջ կա րող է ունենա լ այն նպատակով,
նրա համար հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Նահանջողները արշավում էին նոր թափով, որպեսզի վրիժառու լինեն ամոթի և
պարտության համար:
Քնքուշ երգերից հյուսում եմ մանյակ, Որ պճնեմ սիրով պատկերդ տրտում:
Որին խնդրելով, որին տեսնելով' մի կերպ հասցրել եմ էստեղ, թե ինչ է բարեկամ­
ներս կուշտ մնան:
Պայթյունը կարծես նրա համար էր, որ հաստատեր, թե կարմիրները գալիս են...

Նպ ա տ ա կի պ ա րա գա երկրորդա կա ն նախադասությունը որ շա ղկա պ ով կա րող է

սկսվել, եթե'
• վերջադաս է. Գնացել է արտասահման, որ(պեսզի) առևտրային գործերը կարգավորի:
• միջա դա ս է և հա ջորդում է պ ա րա գա յին' Հայվազը մեծ զգուշությամբ, որ(պեսզի)
մարգերը չտրորի, անցավ բանջարանոցի միջով:

Է. Պատճառի պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է որովհետև, քանի որ, որ, թե որ,

(նա)մանավանդ որ, քանի որ... ուրեմն, որովհետև... ուստի, քանի որ... հետևաբար,
երբեմն թե շա ղկապ ներով: Գլխ ա վոր նախադասության մեջ երբեմն կա րող է ունենալ
այն պատճառով, շնորհիվ այն բանի, այն բանի հետևանքով, նրա համար, այն բանի
համար, նրանից, այն բանից հւսրա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.

- 373 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Մեր զրույցը խանգարվեց, որովհետև լսվեց տարօրինակ աղմուկ:

Բախտավոր ենք, որ քո ոտով ես եկել մեր հողը:
Նրանք ընտրել էին այդ գետափը գուցե նրա համար, որ հեղեղման վտանգի
պատճառով այդ փողոցի տնատեղերն էժան են եղել:
Հնարավոր չէ մի առ մի թվել «ձեղնահարկի բնակիչների» մանր հանցագործու­
թյունները, մանավանդ որ դրանց մեծ մասը մնում է անհայտության մեջ:
Հարկավոր չէ ներս մտնել այս տունը նաև այն պատճառով, որ երկու հարևաններ
իրար թշնամի են:
Առանց այդ էլ հայրենիքում իրեն արդեն համարում են հերետիկոս, ուստի ինքը
պետք է անարատ պահի իրեն և արդար հոգով վերադառնա հայրենիք:
Ըստ լուրերի' պրուսացիք միացել են ռուսներին, ուրեմն լեհերի բանը վատ կլինի:

Ծանոթություն: Երբեմն պատճառի պարագա երկրորդական նախադասությունը կարող է

նման լինել անջատման խնդրին և շփոթվել նրա հետ: Օրինակ. Մանուշը գոհ էր այն ամենից,
ինչ բախտն իրեն տվել էր: Զգուշանում էի, որ հանկարծ որևէ մեկին չնեղացնեմ:

ը. Հիմունքի պարագա ստորադաս նախադասություն

Նման է պ ա տ ճա ռի պ ա րա գա ստորա դա ս նախադասությանը: Գերա դա ս նախա­

դասության հետ կապվում է որովհետև, քանի որ շա ղկապ ներով, չէ* որ, ինչ, որ
շա ղկա պ ա կա ն բառերով: Գլխ ա վոր նախադասության մեջ երբեմն կա րող է ունենալ
այն բանի համաձայն, այն հիմունքով հա րա բերյա լներից որևէ մեկը: Օրինա կ.
Ուզում եմ քեզ օգնել, չէ՞ որ մենք հին ընկերներ ենք:
Ես դա քեզնից պահանջում եմ նախ և առաջ այն բանի հիման վրա, ինչ գրված է
մեր հիմնարկի կանոնադրության մեջ:
Նրան կհեռացնեն այն հիմունքով, որ խախտել է աշխատանքային պայմանագիրը:

թ. Զիջման պարագա ստորադաս նախադասություն

Գերա դա ս նախադասության հետ կապվում է թեև, թեկուզ(և), թեպետ(և), չնայած,

փոխանակ, որ, ինչ էլ (որ), որքան (էլ), ինչքան (էլ), որտեղ էլ, ուր էլ, թեև... բայց,
թեպետ... սակայն, թեպետ(և)... այնուամենայնիվ, չնայած... այնուհանդերձ, չնայած
որ... բայց, թեկուզ... բայց (և այնպես) և նման այլ շա ղկապ ներով: Գլխա վոր
նախադասության մեջ երբեմն կա րող է ունենալ չնայած այն բանին, չնայած նրան,
հակառակ այն բանին հա րա բերյա լներից որևէ մեկը, մեկ է կամ միևնույնն է զիջա կա ն
վերաբերա կա նը: Օրինա կ.
էս Նազարը .... մենակ ոտը ոտի առաջ չէր դնի, թեկուզ սպանեիր:
Թեև մեր աշխատանքն ավարտվել է, բայց ես քեզ կսպասարկեմ:
Չնայած իր աշխատանքով Անին նյութական նպաստ չէր բերում ընտանիքին,
սակայն մտադիր չէր այն թողնելու:
Փոխանակ տանը մնար և դասերն աներ, գնում էր բակի երեխաների հետ
խաղալու:
Լուսինեն ընդունվեց տնտեսագիտական համալսարան' հակառակ այն բանին, որ
մենք ուզում էինք նրան բժիշկ տեսնել:
Որսորդ Անտոնը հիմա էլ ողջ է, թեպետ բավական ծեր է:
Որքան էլ ես սիրում եմ նրանց, այնուամենայնիվ պետք է պատժել:
Որտեղ էլ լինես, միևնույնն է, ես քեզ կգտնեմ, սիրելի ս:

- 374֊
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

141. Ընդգծեք պարագա ստորադաս նախադասությունները: Որոշեք դրանց

բնույթը:

ա.
1) Ինչքան արևը բա րձրա նա ր, այնքան զորեղա նում էր նվագը:
2) Կառապան զինվորը, երկար սպ ա սելուց հոգնած, ք ն ե լ էր այնտեղ, որտ եղ պի­
տի նստեր ժամապահը:
3) Այնպես կանեմ, որ կա րծես, թե դրախտում ես հայտնվել:
4) Եվ երբ պ ա տ րա ստ կլինի սենյակը, այն ժա մա նակ կգնի երկաթյա մա հճա կա լ:
5) Նրա սիրտ ը թրթռում էր, հենց որ բժիշկը մոտենում էր մի երեխայի և սկսում
ավելի երկա ր զննել:

բ-
1) Այնքան անմեղություն կար նրա դեմքին, որ Մարինեն խ ղճա հա րվեց:
2) Ցա նկա պ ա տ ի վրա կախ ընկա ծ մոշն ենք ուտում, ամեն ա ղբյուրից ջուր խմում,
մինչև հասնենք կա մուրջի գլուխը:
3) Սա րգիսը նայեց նրան, ասես ուզում էր ստ ուգել, թե ում հետ էր սարի ճամւիին:
4) Պ ե տ ր ո սը գնաց, որ ջուր խմի մոտա կա ա ղբյուրից:
5) Տունը թեև հին էր, բայց գեղեցիկ էր:

142. Ընդգծեք տեղի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Ուր որ գնում է, դա րձյա լ վերադա ռնում է իր հա յրենիքը նույն ոգով, նույն սրտ ով
և նույն բնավորությամբ:
2) Դա եղել էր ոչ թե այգու մութ խորքում, այլ նոր մա րգերի մեջ' այնտեղ, որտ եղ
Ներսեսի կինը ցա նել էր Երուսա ղեմի լոբի:
3) Եզները պահում էր այնտեղ, որտ եղ հիմա Սպ իտ ա կ բանտն է...
5) Որտ եղ որ է կգա ա վա գ ուսուցիչը:

143. Ընդգծե՛ք ժամանակի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Նրան թվաց, թե ձիու թամբին կա պ ա ծ պ ա յուսա կներում հենց այն գա նձերն են,
որ հարյուր տ ա րիներ մնա ցել են քա րի տակ:
2) Ընկուզենիները ով գիտ ե քա նի հարյուր տարի աղմկում էին Մատուռի ձորում:
3) Հենց որ փ ողոցի անկյունում նրանք երևային, նպ ա րա վա ճա ռներն իսկույն դա­
դարեցնում էին աղմուկը:
4) Նա գիտ եր բոլոր ուսա նողներին' նրանց բնակարանը, քա նի որ ինքն էր նրանց
համար բնակարան վարձում:
5) Երբ Ն վա րդը ծունկի եկավ, հա նկա րծ ջրերի վրա տ եսա վ մի հրա շա լի, մի
հրա բողբոջ պատկեր:

144. Ընդգծե՜ք ձևի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Մեկ էլ թա քստ ոցից դուրս կգար, կմռնչար այնպես, որ ա րջերն էլ էին քնից
զարթնում և որջերում մռռում:
2) Նրա նք էլ էին զուգվել, և այնպե՜ս փայլում էին սա րյակների սև փետուրները:

֊ 375֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3) Գնում է և ոտ քերը փոխում այնպես կա քա վա քա յլ, կա րծես ա փսոսում է տրորել

գետինը:
4) Անտոնը կրակեց, ծխի մեջ ես տեսա, թե ինչպես աղվեսը գլորվեց:
5) Կտուրի վրա նստած մարդկանց կպատմեր նույն եռանդով, ինչպես ա լևորը'
Մթնաձորի մոռա ցվա ծ «չարքի» մասին:

145. Ընդգծե՛ք չափի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Ուզում եմ, որ այս ա նգարդ տողերը մնան այնքան, որքան կմնա մեր քարափը:
2) ճա կ ա տ ի մազերը կախվում են մինչև հոնքերը, և ճա կա տ ը չի երևում:
3) Բայց այնքան սպիտակ էր լեռան գագաթը, որ նույնիսկ այդ մութ շղա րշի միջից
ցոլում էր նրա սպիտակությունը:
4) Առվի ափն ի վեր քա յլում էր մինչև մոտակա ձորա կը, որտ եղ վայրի ծիրա նենի­
ներ կային:
5) Այնուհետև ինչքան հեռանում էինք գյուղից, այնքան ա վելի խտանում էր ան­
տառը:

146. Ընդգծեիք պայմանի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Եվ ինձ թող ծաղրի երկինքը ցուրտ , Երկիրը տոնի խնջույք ագահ, Եթե
ա ստղերում չկա խորհուրդ, Եթե աղոթքս լսող չկա ...
2) Թե յոթ շաբաթում էդքան չքանդեմ, իմ հոր տղան չեմ:
3) Մա րգա րին թվում էր, թե ջրի պապակ արտերն ու ծա րա վ ա յգիները տապ արած
իրեն են սպասում:
4) Արջը կա րող է ա նձնա տ ուր լինել, եթե միայն սեղմես նրա ա կա նջը...
5) Իսկ եթե ոչ ոք չէր լսում նրան, մենակությունից թե ձա նձրույթից բուխարու ա-
ռա ջ բաց էր անում շա րա կա նի գիրքը:

147. Ընդգծե'ք նպատակի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Ոմանք բա րձրա ցել էին պ ատերի և պ ա տուհա նների վրա, որ ավելի լա վ տ ես­
նեին, թե ինչ է կատարվում:
2) Զա րմա նում էր, որ Արմենուհուն տեսնելու վայրկյանից սիրտը լցվա ծ էր մի
հեշտ ա լի և քա ղցր զգացումով:
3) Փողոցներում կրակ էին վառել, որպեսզի մարդիկ կարողանային շա րժվել:
4) Որ հարցնի, կասես՝ մեծ ապոր այգում թութ էինք ուտում:
5) Թ վա ց, թե հա ցի շորը դիտմամբ վայր գցեց, որ կռանա և մի քիչ ավելի երկար
կանգնի:

148. Ընդգծե՜ք պատճառի պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Շա տ հա զվա դեպ են ուրիշները հա մաձա յնվում աղջիկ տալու այդ գյուղին,

քա նի որ աղանդը գաղտնի ծեսեր ունի:
2) Տղան ա ռա վոտ կանուխ տնից փա խ ել էր, որովհետ և գետ ա փ ի ա զատ պ ա ր­
տ եզները նրան կանչել էին՝ կեռաս ուտելու:
3) Նա կզարմանա, թե ինչպես է, որ բոլոր պ ա տ ուհա սների ընթացքում չի ա նհե­
տ ա ցել քեռի Դավոյի զարմը:

- 376֊
 Հայոց լեզու

4) Ձեռքը դնում է ճա կա տ ին, որ արևի շողերը չխ ա նգա րեն' տ եսնելու անտառի

մեջ հա լվող ա րա հետ ը և միայնակ անցվորին:
5) Ուսանողները հռհռում էին նաև այն պ ա տ ճա ռով, որ պանդոկի տիրուհին գի­
տություններն իրար էր խառնում:

149. Ընդգծեք զիջման պարագա ստորադաս նախադասությունները:

1) Թ եև ւիողոցի անունները վա խ ցրա ծ էին պատերին, ա յնուամենայնիվ ժողովուր­

դը ո չ փողոցի անուն էր տալիս և ոչ տան համար:
2) Այս առավոտ իմ տ ա նտիրուհին թեև գունատ էր, բայց վերցրեց թավիշը և սկսեց
ասեղնա գործել:
3) ճ ա շն իսկույն չի սկսվում, թեև Ն երսեսը դեռևս զեկույց գրելիս էր քա ղց զգա ցել:
4' Արձանի գլուխ ը ջա րդել են բա րբա րոսները, և մնա ցել է միայն պ ա րա նոցը, որն,
այնուամենայնիվ, վկայում է, թե ինչքան գեղեցիկ էր այն գլուխը:
5) Ու թեպետ Ավետիսը մի էշով քսա ն տան քա ր էր կրել, բայց ինքը ո չ տուն ուներ,
ոչ տնատեղ:

150. Ընդգծե՜ք ստորադաս նախադասությունները, որոշե՜ք դրանց բնույթը:

1) Որքան մութը' սև, այնքան ես' համառ:

2) Անձրևը ք ր ք ր ե լ էր ա ղջկա մա զերը և զգեստ ն այնպես էր փ ա կցրել մարմնին, որ
գծա գրվում էին մարմնի բոլոր մասերը:
3) Ինչքան վեր ենք բա րձրա նում, այնքան մոտ է արևը:
4) Իջա վ ներքև այն ժամանակ, երբ բոլորը լուռ նայում էին կողովա գործին:
5) Նրա նք ընտ րել էին այդ գետ ա փ ը գուցե և այն պ ա տ ճա ռով, որ գետ ից այն կողմ
նրանց հայրական հողա մա սերն էին:
6) Ու կա րոտ ա կեզ ահա կրկին Վերա դա ռնում եմ, որ ա ռհա վետ Ունկնդիր լինեմ քո
հին երգին Եվ լամ, լամ անուշ քո երգի հետ ...

Բարդ ստորադասական նախադասության վերածումը պարզի

Երկրորդա կա ն նախադասությունները հա ճա խ ունենում են իրենց հոմանիշ դեր­
բայական դա րձվա ծները: Հետ ևա բա ր որոշա կի կա նոններով մեծ մասամբ հնարավոր
է դերբայական դա րձվա ծով պ ա րզ նախադասությունը վերա ծել բա րդ ստ որա դա սա ­
կան նախադասության, հա ճա խ էլ' հա կա ռա կը' բա րդ ստ որա դա սա կա ն նախ ադասու­
թյունը վերա ծել պարզի: Այդ երկու հոմանիշ շա րա հյուսա կա ն կառույցները նույն
միտքն են ա րտահա յտում' տ ա րբերվելով միայն ոճա կա նորեն, մտքի նրբերանգնե-
բով:
Բա րդ ստորա դա սա կա ն նախադասությունը պ ա րզեցնելու համար ա նհրա ժեշտ է
կա տ ա րել հետևյա լ քա յլերը:
1. Բա րդ նախադասության մեջ գտ նել
ա. ստորա դա ս նախադասությունը, որը ճա նա չվում է նախ և առա ջ շա ղկա պ ով
կամ շա ղկա պ ա կա ն բառով: Օրինա կ.
Մ ո մ ի կ տ ո ր ը , ո ր դ ր վ ա ծ էր կ ա վ ե ա փ ս ե ի մ ե ջ , հ ե տ զ հ ե տ ե ս պ ա ռ վ ո ւ մ էր:
Դ ա , ս ա կ ա յն , չ ի ն շ ա ն ա կ ո ւմ , թ ե Ա վ ե տ ը ա ն ն շ ա ն ա ն ձ էր Գ ո ր ի ս ո ւ մ :
Ե թ ե ք ա ր ե ր ը լե զ ո ւ ա ռ ն ե ի ն , կ լս ե ի ն ք զ ա ր մ ա ն ա լի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր :

-3 1 1 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ. հա րա բերյա լը' գլխ ա վոր նախադասության կազմում, իսկ վերջինիս բա ցա կա ­

յության դեպքում այն հարցը, որին պատասխանում է ստորադաս նախադասությունը
որպես գլխ ա վոր նախադասության հա մապ ա տա սխ ա ն անդամի լրացում: Օրինա կ.
Հողի տերը նա է, ով ուժ ունի, զորեղ ձեռք:
Ինձ թվում էր (ի՞նչ), թե ես նրան էլ չեմ տեսնելու:
Հառում էր աչքերը մի կետի, միտք անում (որքա՞ն) երկար, մինչև քունը հաղթեր:

2. Դերբայի վերածել ստորադաս նախադասության պարզ ստորոգյալը կամ

բաղադրյալ ստորոգյալի հանգույցը (բացի որոշիչ, հատկացուցիչ, բացահայտիչ,
երբեմն էլ ենթակա, ստ որոգելի երկրորդա կա ն նախադասությունների բա ղա դրյա լ
անվանական ստ որոգյա լի էական բայից, որը հանվում է), այսինքն մեծ մասամբ
նախադասությունը վերա ծել դերբայական դա րձվա ծի: Ընդ որում'
ա. պ ա րզ ստ որոգյա լը կամ հա նգույցը սովորա բա ր վերածվում է'
♦ անորոշ դերբայի տա րբեր հոլովա ձևերի, եթե երկրորդա կա ն նախադասությունը
գլխ ա վորին կա պ վա ծ է շա ղկա պ ով, երբեմն էլ' երբ, մինչև, նախքան կամ որտեղ
շա ղկա պ ա կա ն բառով: Օրինա կ.
Այդ դիպվածը խանգարեց, որ նա սրընթաց գրոհ սկսի: > Այդ դիպվածը
խանգարեց նրա' սրընթաց գրոհ սկսելուն:
Սահմանամերձ Բագարան գյուղն այնտեղ է, որտեղ միախառնվում են Արաքսն ու
Ախուրյանը: > Սահմանամերձ Բագարան գյուղը Արաքսի ու Ախուրյանի միախառնվե­
լու տեղում է:
Երբ մոտեցա քո առանձնատան դռանը, ներսից կոմիտասյան նվագ լսեցի: > Քո
առանձնատան դռանը մոտենալով՝ ներսից կոմիտասյան նվագ լսեցի:

♦ հա մակա տա ր դերբայի, եթե երկրորդա կա ն նախադասությունը ժամանակի

պ ա րա գա է, և գլխ ա վոր ու երկրորդա կա ն նախադասությունների ստ որոգյա լները
ցույց են տա լիս միաժամանակյա գործողություններ, օրինակ.
Երբ Շվեյցարիայում բուժվում էր, լսեց սուլթան Համիդի գահընկեց լինելու լուրը:
> Շվեյցարիայում բուժվելիս լսեց սուլթան Համիդի գահընկեց լինելու լուրը:

♦ հա րա կա տ ա ր դերբայի կամ դրա տա րբեր հոլովա ձևերի, եթե երկրորդա կա ն

նախադասությունը գլխ ա վորին կա պ վա ծ է'
• խնդրի (երբեմն էլ ա յլ լրա ցմա ն) պ ա շտոն կա տ ա րող հա րա բերա կա ն
դերանունով, օրինակ.
Ինչ որ Աստված կամենա, այն կկատարվի: > Աստծու կամեցածը կկատարվի:
Ինչ նա ստեղծեց երկրի վրա, տարբեր գույներ ունեին: > Երկրի վրա նրա
ստեղծածները տարբեր գույներ ունեին:
Ըստ այն տեսակետի, որ պաշտպանում էր մեր ղեկավարը, նման բան հնարավոր
չէր: > Ըստ մեր ղեկավարի պաշտպանած տեսակետի' նման բան հնարավոր չէր:
Նա քո կյանքը կդասավորի, ինչպես դու կկամենաս: > Նա քո կյանքը կդասավորի
քո կամեցածի պես:
Հիշել եք նրան միայն այն ժամանակ, երբ դրամի կարիք եք ունեցել: > Հիշել եք
նրան միայն դրամի կարիք ունեցած ժամանակ:•

• ենթակայի պաշտոն կա տ ա րող հա րա բերա կա ն դերանունով, իսկ երկրորդա ­

կան նախադասության ստորոգյալը ա րտահա յտվա ծ է անցյալ կա տարյա լ ժամանա­
կով կամ վաղակատար (կամ հարակատար) դերբայով որևէ ժա մա նակա ձև է: Օրինա կ.

- 378-
 Հայոց լեզու

Այս տղան, որ երբեք չի տեսել իր նախնիների հայրենիքը, խորապես կապված է

պապենական հողի հետ: > Իր նախնիների հայրենիքը երբեք չտեսած այս տղան
խորապես կապված է պապենական հողի հետ:
Նա չէր ուզում հավատալ այն բոլոր տեղեկություններին, որ գրված էին
դիմումների մեջ: > Նա չէր ուզում հավատալ դիմումների մեջ գրված բոլոր
տեղեկություններին:

♦ ենթակայական դերբայի, եթե երկրորդական նախադասությունը գլխավորին

կա պ վա ծ է ենթա կայի պ ա շտ ոն կ ա տ ա րող հա րա բերա կա ն դերա նունով, իսկ
երկրորդական նախադասության ստորոգյալն ա րտ ա հա յտ վա ծ է անկա տա ր (երբեմն
էլ' ա պ ակա տա ր) դերբա յով որևէ ժա մա նա կա ձևով (հա զվա դեպ նաև' ըղձա կա ն,
ենթադրական կամ հա րկա դրա կա ն եղանակի որևէ ժա մա նակա ձևով): Օրինա կ.
Աղջիկը, որ ընկերուհուց հազիվ նկատելի փոքր էր երևում, դիմեց երիտասարդին:
> Ընկերուհուց հազիվ նկատելի փոքր երևացող աղջիկը դիմեց երիտասարդին:
Իրեն այդ մարդուց անջատում էր մի հեռավորություն, որն այլևս ոչ մի կերպ չէր
նվազի: > Իրեն այդ մարդուց անջատում էր այլևս ոչ մի կերպ չնվազող մի
հեռավորություն:

բ. շա ղկա պ ները կամ շա ղկա պ ա կա ն բառերը

♦ կա մ ղուրս են գա լիս, օրինա կ.
Շատերը գիտեին, որ այդ ամենը մտացածին է: > Շատերը գիտեին այդ ամենի
մտացածին լինելը:
♦ կա՜մ փոխարինվում են հա մապ ա տա սխա ն կապով: Մա սնա վորապ ես բնորոշ են
«շաղկապ — կապ» հետ ևյա լ համապատասխանությունները.
• հենց որ, թե չէ > (....լուն) պես, օրինա կ.
Աշխատանքից տուն է գալիս թե չէ, լոգանք է ընդունում: > Աշխատանքից տուն
գալուն պես լոգանք է ընդունում:
• երբ > ժամանակ, հետո, օրինա կ.
Դուք նրան հիշել եք, երբ դրամի կարիք եք ունեցել: > Դուք նրան հիշել եք դրամի
կարիք ունեցած ժամանակ:
Երբ ֆիդայիները ցրվեցին, բոլորը թաքուն լաց եղան: > Ֆիդայիների ցրվելուց
հետո բոլորը թաքուն լաց եղան:
• նախքան, մինչ(և) > նախքան, մինչև, առաջ, օրինա կ.
Տեղի հայությունը հեռացել էր, նախքան կհասներ գաղթականության ալիքը: >
Տեղի հայությունը հեռացել էր նախքան գաղթականության ալիքի հասնելը:
Մի կիլոմետր քայլեցի, մինչև հասա քաղաքի արվարձանի այդ շենքերին: > Մի
կիլոմետր քայլեցի մինչև քաղաքի արվարձանի այդ շենքերին հասնելս:
• եթե, (թե) որ > դեպքում, օրինակ.
Եթե համաձայն ես, վաղվանից կսկսենք աշխատել: > Համաձայն լինելուդ
դեպքում վաղվանից կսկսենք աշխատել:
Նա կանի ամեն բան, եթե դու չկանխես: > Նա կանի ամեն բան քո չկանխելու
դեպքում:
Քո ասածով որ շարժվեի, տարեգիրքը հեղափոխության տարեդարձին լույս չէր
տեսնի: > Քո ասածով շարժվելուս դեպքում տարեգիրքը հեղափոխության
տարեդարձին լույս չէր տեսնի:
• որ(պեսզի) > համար, նպատակով, օրինակ.

- 379-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ես անմիջապես շտապեցի գյուղամեջ, որ(պեսզի) լուրը հաղորդեմ հավաքվածնե­

րին: > Ես անմիջապես շտապեցի գյուղամեջ՛ լուրը հավաքվածներին հաղորդելու
(համար):
• որովհետև, քանի որ (պ ա տ ճ ա ռ ի պ ա ր ա գ ա ) > պատճառով, հետևանքով,
շնորհիվ, օ ր ի ն ա կ .
Դավիթը կառավարչի ասածը չէր հասկանում, քանի որ չէր լսել խոսակցության
սկիգբը: > Դավիթը կառավարչի ասածը չէր հասկանում խոսակցության սկիզբը լսած
չլինելու պատճառով:
Ամռանն են մրգերը հասունանում, քանի որ արևը շռայլում է իր ջերմությունը: >
Ամռանն են մրգերը հասունանում արևի՛ իր ջերմությունը շռայլելու շնորհիվ:
• թեև, թեպետ, չնայած > չնայած (....լուն), (....լով) հանրյերձ, օրինա կ.
Ամեն ինչ աղոթքով չես կարող անել, չնայած տատս միշտ ապավինում էր աղոթքի
զորությանը: > Ամեն ինչ աղոթքով չես կարող անել' չնայած տատիս' միշտ աղոթքի
զորությանը ապավինելուն:
Թեև դժվարին էր ճանապարհը, նրանց դեմքերին հոգնության նշույլ իսկ չկար: >
Չնայած ճանապարհի դժվարին լինելուն' նրանց դեմքերին հոգնության նշույլ իսկ
չկար:
Թեև բարձրահասակ չէ, բայց ինձ հսկա է թվում: > Բարձրահասակ չլինելով
հանդերձ' ինձ հսկա է թվում:
• ինչպես > պես, օր ի ն ա կ .
Նա քո կյանքը կդասավորի, ինչպես դու կկամենաս: > Նա քո կյանքը կդասավորի
քո կամեցածի պես:
• որքան, ինչքան > չափ, օ րին ա կ .
ժողովրդի հոգեբանությունը փոխելն այնքան դյուրին չէ, որքան սահմանադրու­
թյուն կամ օրենքներ հորինելը: > ժողովրդի հոգեբանությունը փոխելը սահմանադ­
րություն կամ օրենքներ հորինելու չափ դյուրին չէ:
• որտեղ, ուր > տեղում, տեղը, օ ր ի ն ա կ .
Կգնանք այնտեղ, ուր կտանի ճանապարհը: > Կգնանք ճանապարհի տարած տեղը:
• փոխանակ > փոխանակ, փոխարեն, օրին ա կ .
Դասերից հետո փոխանակ տուն գնա, թափառում է փողոցներում: > Դասերից
հետո տուն գնալու փոխարեն թափառում է փողոցներում:

գ. ս տ ո ր ա դ ա ս նա խ ա դա սութ յա ն ենթ ա կա ն կ ա ր ո ղ է դ ա ռ ն ա լ ս ե ռ ա կ ա ն հոլով ով ,

մա ն ա վ ա ն դ եթե ա ն ձի ա ռ ո ւմ ո վ է, և իմ ա ստ ա յին շփ ոթ ի վ տ ա ն գ ի դ եպ ք ում տ ր ո հ վ ե լ
բութով: Օ ր ի ն ա կ .
Մի օր էլ գյուղում լուր տարածվեց, թե կռիվը վերջացել է, և զորքը տուն է գալու:
> Մի օր էլ գյուղում լուր տարածվեց կռիվը վերջացած լինելու և զորքի' տուն գալու
մասին:
Ինչ որ ես ասում եմ, դու պետք է լուրջ ընդունես: > Իմ ասածը դու պետք է լուրջ
ընդունես:

դ. ստ ո ր ա դ ա ս ն ա խ ա դա սութ յա ն ա ռ ա ջի ն կամ ե ր կ ր ո ր դ դեմքի զ ե ղ չվ ա ծ ենթա կա ն

հն ա րա վորութ յա ն դ եպ ք ում ա ր տ ա հ ա յտ վ ո ւմ է ստ ա ց ա կ ա ն հոդով: Օ ր ի ն ա կ .
Ինչ որ ասացի, ականջիդ օ ղ արա: > Ասածս ականջիդ օ ղ արա:

ե. երբեմն հա րկ է լինում դ ե րբա յա կա ն դ ա ր ձվ ա ծ ո ւմ զ ե ղ չե լո ւ ս տ ո ր ա դ ա ս ն ա խ ա ­

դա սությա ն ենթա կա ն: Օ ր ի ն ա կ .

֊3 8 0 ֊
 Հայոց լեզու

Երբ նա ժպտում էր, նրա կապույտ աչքերը փոքրանում էին: > ժպտալիս նրա
կապույտ աչքերը փոքրանում էին:

զ. կարող են տեղի ունենալ շա րա դա սա կա ն փովտխություններ, մա սնա վորապ ես

♦ դերբայական դա րձվա ծի գերա դա ս անդամը' դերբայը' կողմնակի ստ որոգելիի
հետ միասին, սովորա բա ր դրվում է դա րձվա ծի վերջում: Օրինա կ.
Քչերն էին հավանաբար տեղյակ, որ կեղծ է այդ բոլորը: > Քչերն էին հավանաբար
տեղյակ այդ բոլորի կեղծ լինելուն:

♦ ոճական անհարթությունից խ ուսա փ ելու համար կա րող են տեղի ունենա լ նաև

շարադասական այլ փոփոխություններ: Օրինա կ.
Մեզ միակ ճանապարհողը ճերմակ տան լուսամուտից գլուխը հանած աղջիկն էր,
որ գունավոր թաշկինակը անընդհատ ծածանում էր օդում: > Մեզ միակ
ճանապարհողը ճերմակ տան լուսամուտից գլուխը հանած, գունավոր թաշկինակն
օդում անընդհատ մածանող աղջիկն էր:

Է. էական բա յով կա զմվա ծ բա ղա դրյա լ անվանական ստ որոգյա լով բացահայտիչ,

որոշիչ, հա տ կա ցուցիչ, երբեմն էլ ենթակա, ստ որոգելի երկրորդա կա ն նախ ա դասու­
թյունները փ ոխ ա կերպ վում են առանց դերբա յա կան դա րձվա ծի, որպես անվանական
բառակապակցություն: Օրինա կ.
Ինքը, որ երդփալ ուխտավոր է, պիտի դառնա մենակյացի կյանքով ապրող մի
նահատակ: > Ինքը' երդփալ ուխտավորը, պիտի դառնա մենակյացի կյանքով
ապրող մի նահատակ:
Վերջին պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել է մի արձանիկ, որ անչափ
հին է: > Վերջին պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել է մի անչափ հին արձանիկ:
Այս գիրքը կլինի նրա նվերը, ով ամենից ընթերցասեր է: > Այս գիրքը կլինի ամենից
ընթերցասերի նվերը:
Ինձ կփոխարինի նա, ով այս գործի ճշմարիտ նվիրյալն է: > Ինձ կփոխարինի այս
գործի ճշմարիտ նվիրյալը:
Մեր պատվիրակը նա է, ով այդ գործի մանրամասներին ամենից տեղյակն է: > Մեր
պատվիրակը այդ գործի մանրամասներին ամենից տեղյակն է:

3. Ստացված դերբայական դարձվածը (կամ անվանական բառակապակցությու­

նը) դնել'
ա. հա րա բերյա լի փոխարեն, օրինակ.
Դժբախտությունն այն էր, որ ամբողջ ճանապարհն անցնում էր ավազուտների
միջով: > Դժբախտությունն ամբողջ ճանապարհի' ավազուտների միջով անցնելն էր:

բ. հա րա բերյա լի բացակայության դեպքում' այն հարցի տեղում, որին պ ա տ ա ս­

խանում է ստ որա դա ս նախադասությունը, օրինա կ.
(Ինչի՞) Լուր եկավ, թե հարևան գյուղում էլ է կով սատկել: > Հարևան գյուղում էլ
կով սատկած լինելու լուր եկավ:

Ընդ որում' պետք է նկատի ունենալ, որ

♦ որոշիչ դերբա յա կան դա րձվա ծը հարմար է դնել իր որոշյա լից առաջ: Օրինա կ.
ճանաւզարհը, որ մնացել էր մինչև մեր տուն, մենք անցանք ոտքով: > Մինչև մեր տուն
մնացած ճանապարհը մենք անցանք ոտքով:

֊ 381
֊
 Յա. Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

♦ հա տ կա ցուցիչ դերբայական դա րձվա ծը դրվում է իր հա տ կա ցյա լից առաջ:

Օ րինա կ. Շատ են նաև նրանց համախոհները, ովքեր գրականության մեջ անտեսում
են գրողի կենսափորձը: > Շատ են նաև գրականության մեջ գրողի կենսափորձը
անտեսողների համախոհները:

♦ բա ցա հա յտ իչ դերբայական դա րձվա ծը (կամ անվանական բա ռա կա պ ա կցու­

թյունը) դրվում է իր բա ցա հա յտ յա լից հետո: Օ րինա կ. Իրիկնադեմին, երբ անցնում
էին սարերը, մի անգամ էլ երևաց գյուղը: > Իրիկնադեմին' սարերն անցնելիս, մի
անգամ էլ երևաց գյուղը: Խուստուփը, որ Նժդեհի անձեռակերտ հուշարձանն է,
վերջապես ընդունեց հերոսի մասունքները: > Խուստուփը' Նժդեհի անձեռակերտ
հուշարձանը, վերջապես ընդունեց հերոսի մասունքները:

գ. հա րա բերյա լը երբեմն մասամբ պահպանվում է շա ղկա պ ա կա ն բառի ձևով

հետևյա լ համապատասխանությամբ.
• այնքան, այնչափ > չափ, օրինա կ.
Դահլիճն այնքան լուռ էր ու խորհրդավոր, որ դատարկ էր թվում: > Դահլիճը
դատարկ թվալու չափ լուռ էր ու խորհրդավոր:
• այնպես > պես, օրինակ.
Փորձի արդյունքն ստացվեց այնպես, ինչպես կանխատեսել էր գիտնակա­
նը: > Փորձի արդյունքն ստացվեց գիտնականի կանխատեսածի պես:
• այնտեղ > տեղում, տեղը, օրինակ.
Սահմանամերձ Բագարան գյուղն այնտեղ է, որտեղ միախառնվում են Արաքսն ու
Ախուրյանը: > Սահմանամերձ Բագարան գյուղն Արաքսի ու Ախուրյանի միախառնվե­
լու տեղում է:
Երվանդը գնաց այնտեղ, որտեղ հանդիպում էին ինքն ու Արուսը: > Երվանդը
գնաց իր ու Արուսի հանդիպելու տեղը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

151. Բարդ ստորադասական նախադասությունը վերածեք պարզի:

ա.
1) Եվ կամ մի՞թե առասպելանման չէ այն, որ իր հայրենիքում կանայք գլխ աշորով են:
2) Լիլիթը զգա ց, որ Ադամի հա յա ցքը հողի ծանրությամբ իջա վ իր մազերի և
ուսերի վրա:
3) Նա ամեն ինչ կա տ ա րեց այնպես, ինչպես հարսն էր պատվիրել:

բ-
1) Նրանք, որոնք ոչինչ չունեին, այժմ իրենց վա ստակով տեր են դա րձել ամեն ինչի:
2) Թղթի վրա մա տ իտ ով նկա րել էր այն, ինչ տ եսել էին իր աչքերը:
3) ճղ փ ո ւմ է կավը, կա րծես ճա հճուտ ում բա դ է կռնչում:

Գ
1) Ոչ էլ ք ե զ է հետ ա քրքրում, թե մենք որտ եղա ցի ենք:
2) Մի ծերունի նայում էր, թե քամին որ կողմն է քշում ծուխը:
3) Գորիս քա ղա քն ուներ երեք հարկանի բա նտ ' այնքան ընդա րձա կ, որ կա րող էր
Շենի կեսը մեջն առնել:

- 382-
 Հայոց լեզու

Գ
1) Ով սիրտ ունի և ոտքի պինդ ջլեր, իջնում է կեռմաններով, թափահարում թթենին:
2) Նա բռնեց գետակի ա րահետը և գնաց, մինչև արահետը կորավ չոր խոտերի մեջ:
3) Ես մտքում դրել էի նրա հետ որսի գնալ, թեև մինչև այդ որս քիչ էի արել:

ե.
1) Այն ժամանակ լուրեր էին պտտվում, թե Ձորեկից կորել է մի երինջ:
2) Շա ղիկներ քաղեց, որ հազար գույներով փայլում էին ու բուրում շուրջը:
3) Եթե երկու տարի հողերը չվարեն, անտառն իր մեջ կառնի գյուղը:

Գ
1) Այստեղ չկային այն կապույտ առվա կները, որ իջնում էին իրենց լեռների սա-
ռույցներից:
2) Երբ հասնում էր կորեկը, ձորերից բա րձրա նում էին գազանները:
3) Դուրս է պրծնում, որ փախչի, հետ գնա իրենց գյուղը:

Է.
1) Տա նեցիները, որոնք, սփ ռոցի չորսբոլորը նստած, լուռ ընթրում էին, ա րձա նա ­
ցան և զա րմա ցա ծ իրար նայեցին:
2) Երբ ծանոթ արտին հասավ, հենվեց կայծքարով հրացանին, միտք արեց:
3) Աշոտը ուղեկցում էր ինձ, որովհետ և շները դեռ ինձ վա րժվա ծ չէին:

152. Փոխակերպման ո*ր տարբերակն է ճիշտ:

ա.
Ով չգիտի շարժման օրենքները, նա չի կարող ճանաչել բնությունը:
1. Ն ա ' շարժման օրենքները չիմացողը, չի կարող ճա նա չել բնությունը:
2. Շա րժմա ն օրենքները չիմանալու դեպքում նա չի կա րող ճա նա չել բնությունը:
3. Շա րժմա ն օրենքներին անգետ ը չի կա րող ճա նա չել բնությունը:
4. Շա րժմա ն օրենքները չիմացողը չի կա րող ճա նա չել բնությունը:

ճակատագիրը ապակի է. երբ փայլում է, ջարդվում է:

1. ճ ա կա տ ա գ ի ր ը ա պակի է. փ ա յլելով ջարդվում է:
2. ճ ա կա տ ա գ ի ր ը ա պակի է. փ ա յլելուց ջարդվում է:
3. ճ ա կա տ ա գ ի ր ը ա պակի է. փ ա յլելուց հետո ջարդվում է:
4. ճա կա տ ա գ ի ր ը ա պակի է. փ ա յլելիս ջարդվում է:

Գ
Գևորգի օրագրերից հայտնի է դառնում և այն, որ նա մասամբ ծանոթ էր հին Սյու­
նիքի պատմությանը:
1. Գևորգի օրա գրերից հայտնի է դառնում և նրա մասամբ ծանոթությունը հին
Սյունիքի պատմությանը:
2. Գևորգի օրա գրերից հայտնի է դառնում և նրա մասամբ ծանոթ եղա ծ լինելը հին
Սյունիքի պատմությանը:
3. Գևորգի օրա գրերից հայտնի է դառնում և նրա մասամբ ծանոթ լինելը հին Սյու­
նիքի պատմությանը:
4. Գևորգի օրա գրերից հայտնի է դառնում նրա մասամբ ծանոթ լինելը հին Սյունի­
քի պատմությանը:

- 383֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ
Այդ բույրով անսխալ կարելի էր որոշել, թե ինչ վիճակում է թխվածքը:
1. Այդ բույրով անսխ ա լ կա րելի էր որոշել թխվածքի ինչ վիճա կում լինելը:
2. Այդ բույրով անսխալ կա րելի էր որոշել թխվածքի վիճակը:
3. Այդ բույրով անսխ ա լ կա րելի էր որոշել թխվածքի վիճա կի մասին:
4. Այդ բույրով անսխալ կա րելի էր որոշել թխվածքի ինչ վիճա կում գտնվելը:

ե.
Սկսվում է ամենից զվարթ և աղմկալի երկու րոպեն, մինչև զանգը հնչի, և մենք վա­
զենք բակը:
1. Սկսվում է ամենից զվարթ և աղմկա լի երկու րոպ են' նախքան զա նգը հնչի, և
մենք վա զենք բակը:
2. Սկսվում է ամենից զվարթ և ա ղմկա լի երկու րոպեն մինչև զա նգի հնչելը, և մենք
վա զենք բակը:
3. Սկսվում է ամենից զվարթ և ա ղմկա լի երկու րոպեն մինչև զա նգի հնչելը և մեր'
բակը վազելը:
4. Սկսվում է ամենից զվարթ և աղմկալի այն երկու րոպեն մինչև զա նգը հնչելը և
մեր' բակը վազելը:

Գ-
Մի օր էլ փողոցում մայրն ինձ հանդիմանեց, որ հրավերը չեմ ընդունել:
1. Մի օր էլ փողոցում մայրն ինձ հա նդիմանեց հրա վերը չընդունելս:
2. Մի օր էլ փողոցում մայրն ինձ հա նդիմանեց իր հրավերը չընդունելը:
3. Մի օր էլ փողոցում մայրն ինձ հա նդիմանեց հրա վերի չընդունելը:
4. Մի օր էլ փողոցում մայրն ինձ հա նդիմանեց հրավերը չընդունելուս համար:

Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասության

վերածումը բարդի
Այս դեպքում կա տարվում են նախորդ փոխ ա կերպ մա նը հա կա ռա կ գործող ու­
թյունները, մա սնա վորապ ես պետք է.
1. գտնել դերբայական դարձվածը: Օրինա կ.
Մենք լուռ դիտում էինք մեր առջև բացված հմայիչ բնապատկերը:

2. դարձվածի գերադաս անդամը' դերբայը (կողմնակի ստորոգելիի հետ միասին,

եթե առկա է), վերածել ստորոգյալի, այսինքն դերբայական դա րձվա ծը վերա ծել
երկրորդա կա ն նախադասության, ընդ որում
ա. ա վելա ցնել շա ղկապ կամ շա ղկա պ ա կա ն բառ, կամ դրա նով փ ոխ ա րինել կապը
(եթե առկա է): Օրինա կ.
Մարզական լուրջ հաջողությունների հասնելու համար նախ և առաջ կամք ու
աշխատասիրություն պիտի ունենաս: > Որպեսզի մարզական լուրջ հաջողություննե­
րի հասնես, նախ և առաջ կամք ու աշխատասիրություն պիտի ունենաս:

բ. անհրաժեշտության դեպքում նաև հա րա բերյա լ ա վելա ցնել գլխ ա վոր նախա­

դասության մեջ: Օրինա կ.
Իր առողջության մասին մտածողը ուտում է միայն իրեն պետք եղածի չափ: > Իր
առողջության մասին մտածողը ուտում է միայն այնքան, որքան իրեն պետք է:

- 384-
 Հայոց լեզու

գ. սեռական հոլովով կողմնակի ենթական (եթե առկա է) դա րձնել ուղղական

հոլովով: Օրինա կ.
Նկարիչը պետք է կարողանա օտարել իր ստեղծած կտավները: > Նկարիչը պետք
է կարողանա օտարել (այն) կտավները, որ ինքն է ստեղծել:

դ. անհրաժեշտության դեպքում կա տ ա րել շա րա դա սա կա ն փոփոխություններ:

Օրինակ.
Դարակներում բազմած գրքերը ապրում են լուռ կյանքով: > Գրքերը, որ բազմած
են դարակներում, ապրում են լուռ կյանքով:

Ծ ա ն ոթ ո ւթ յո ւ ն : Դերբայական դարձվածից դուրս անդամները (ենթական և այլն) փոխակեր­

պելիս չպետք է մտցնել երկրորդական նախադասության մեջ: Օրինակ, թույլատրելի չէ
հետևյալ փոխակերպումը: Լուսինեն սենյակ մտնելուն պես միացրեց ձայնասփյուռը: > Հենց
որ Լուսինեն սենյակ մտավ, միացրեց ձայնասփյուռը: ճիշտ փոխակերպումն է. Լուսինեն, հենց
որ սենյակ մտավ, միացրեց ձայնասփյուռը: Պա տճա ռն այն է, որ Լ ո ւ ս ի ն ե ն դերբայի լրացումը
չէ (դերբայական դարձվածի մեջ չէ), այլ նախադասության ենթական է և այդպիսին էլ պիտի
մնա փոխակերպումից հետո:

3. Ստացված երկրորդական նախադասությունը դնել հարմար տեղում, ընդ որում

որոշիչ և բա ցահա յտիչ, հա ճա խ էլ հա տ կա ցուցիչ երկրորդա կա ն նախադասություն­
ները հա ջորդում են իրենց լրա ցյա լին (գլխավոր նախադասության այն անդամին,
որին լրացնում են), և եթե դրանց միջև լինում է գոյա կա նա կա ն այլ անդամ, ապա հա­
րաբերյալը պ ա րտա դիր է: Օրինա կ.
Արվեստով ապրող մարդու ոգին անգամ կենցաղը չի սպանի: > Այն մարդու ոգին,
որ արվեստով է ապրում, անգամ կենցաղը չի սպանի:
Ամեն մի կանխատեսումից մեծ է վերջերս արտագաղթածների թիվը: > Ամեն մի
կանխատեսումից մեծ է նրանց թիվը, ովքեր արտագաղթել են վերջերս:
Առավոտյան'քնից վեր կենալուն պես, մարմնամարզությամբ եմ զբաղվում: > Առա­
վոտյան, հենց որ քնից վեր եմ կենում, մարմնամարզությամբ եմ զբաղվում:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

153. Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասությունը վերածեք բարդ ստո­

րադասականի:
ա.
1) Այծի ոտքի տ ա կից գլորվա ծ ավազը խուլ ա րձա գա նքում է ձորում:
2) Բերդի գլխին նստ ած ամպը վա րագույրի պես հետ էր քաշվում:
3) Իրեն արծաթադրամ տվող մարդը մոր պատկերը հանեց թղթի վրա և դրեց ծոցը:

բ-
1) Ամենից բա րձր խոսողը մի վիթխարի տ ղա մարդ էր:
2) Մութն ընկնելիս գա լիս էին Աշոտն ու Օհա նը և նստում կրակի մոտ:
3) Նա նմանվում էր խնձորենու մի ճյուղից կա խվա ծ փոքրիկ խնձորի:

Գ-
1) Վայրի տ ա նձը նույնքան համեղ է անտառի խորքում ա պ րող վարազի համար:
2) Կովերը ջրի գնա լիս շլանում էին արևի լույսից:
3) Կինը աչքերը ծխից պ ա հելու համար ձեռքը բռնում էր ճա կա տին:

֊ 385֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Դ-
1) Նարինեն խոսք տվեց նորից գյուղ գալու:
2) Սահակը ձեռքերը լվաց, գնա ց' մա րագից մի քթոց դարման բերելու:
3) Գնում է նա պ իծա կի, շնա ճա նճի, բրետի մոտ և աղաչում օգն ել ա զգա սիրա բա ր:

ե.
1) Ձմեռն անցավ, բայց և ոչ ոք չնկա տեց գարնան գալը:
2) Գուցե աշխարհն այդպես է եղել քա րա ծուխ ի շերտ երը գոյա նա լու ժամանակ:
3) Մեզ այլևս ձայն չի մնացել վերջին երգը երգելու համար:

152. Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասության փոխակերպման ո*ր

տարբերակն է ճիշտ:
ա.
Մինչև ամսվա վերջը վարձավճար չբերողը կհեռացվի դպրոցից:
1. Նա ' մինչև ամսվա վերջը վա րձա վճա ր չբերողը, կհեռացվի դպրոցից:
2. Ով մինչև ամսվա վերջը վա րձա վճա ր չբերի, կհեռա ցվի դպրոցից:
3. Նա, ով մինչև ամսվա վերջը վա րձա վճա ր չբերի, հեռա ցվելու է դպրոցից:
4. Եթե նա մինչև ամսվա վերջը վա րձա վճա ր չբերի, կհեռա ցվի դպրոցից:
ր.
Մեր հանդիպման վայրը քաղաքի երկու գլխավոր փողոցների հատվելու տեղում էր:
1. Մեր հանդիպման վայրը քա ղա քի երկու գլխ ա վոր փ ողոցներն էին, որ
հատվում էին:
2. Մեր հանդիպման վայրն այնտեղ էր, որտ եղ հատվում էին քա ղա քի երկու
գլխ ա վոր փողոցները:
3. Մեր հանդիպման վայրն այնտեղ է, ուր հատվում են քա ղա քի երկու գլխ ա վոր
փողոցները:
4. Ք ա ղա քի երկու գլխ ա վոր փ ողոցները հատվում էին այնտեղ, որտ եղ մեր
հանդիպման վայրն էր:

Գ
Մարգարը երկու միտք ուներ' Թորոսիկին պահել և ծիրանի կորիզները պահ տալ
մի ապահով տեղում:
1. Մա րգարը երկու միտք ուներ' Թ որոսիկին պ ա հել և այն, որ ծիրանի կորիզները
պահ տար մի ա պ ա հով տեղում:
2. Մա րգա րը երկու միտք ուներ, որպեսզի Թ որոսիկին պահի և ծիրանի կորիզները
պահ տա մի ա պ ա հով տեղում:
3. Մա րգա րը երկու միտք ուներ, այն է' Թ որոսիկին պ ա հել և ծիրա նի կորիզները
պահ տ ա լ մի ա պ ա հով տեղում:
4. Մա րգա րը երկու միտք ուներ, որ Թ որոսիկին պահեր և ծիրանի կորիզները պահ
տար մի ա պ ա հով տեղում:

Դ-
ճաշկերույթն սկսվեց վերջին հյուրի ժամանելուն պես:
1. ճա շկերույթ ն սկսվեց, երբ վերջին հյուրը ժամանեց:
2. ճա շկերույթ ն սկսվեց այն ժամանակ, որ վերջին հյուրը ժամանեց:
3. ճա շկերույթ ն սկսվեց, հենց որ վերջին հյուրը ժամանեց:
4. ճա շկերույթ ն սկսվեց թե չէ, վերջին հյուրը ժամանեց:
- 386-
 Հայոց լեզու

ե.
Ջուրը ծառերի տակ կապելուց հետո Մարգարը պառկում էր ստվերում:
1. Երբ Մա րգարը ջուրը կապում էր ծա ռերի տակ, պառկում էր ստվերում:
2. Երբ ջուրը կա պա ծ էր ծա ռերի տակ, Մա րգարը պ առկում էր ստվերում:
3. Հենց որ ջուրը կապում էր ծա ռերի տակ, Մա րգարը պառկում էր ստվերում:
4. Մարգարը, երբ ջուրը կապում էր ծառերի տակ, պառկում էր ստվերում:

Գ
Կանայք ուղեկցեցին նրան մինչև գյուղից դուրս գալը:
1. Կանայք ուղեկցեցին նրան, մինչև գյուղից դուրս կգար:
2. Կանայք ուղեկցեցին, մինչև նա գյուղից դուրս կգար:
3. Կանայք ուղեկցեցին նրան այնքան, մինչև որ գյուղից դուրս չգա:
4. Կանայք ուղեկցեցին նրան, որ գյուղից դուրս գա:

ՄԵՋԲԵՐՎՈՂ ԽՈՍՔ
Այսպես է կոչվում տվյալ խոսքում մեջբերված մեկ այլ խոսքը:
Ամեն մի տ վյա լ խոսքի հեղինակ կա րող է ոչ միայն ա րտ ա հա յտ ել իր մտքերն ու
հույգերը, այլև մեջբերել խոսք, որ ա սվել կամ մտ ա ծվել է նախկինում կամ ենթադր­
վում է, որ կասվի կամ կմտա ծվի ապագայում: Հեղինա կը կա րող է մեջբերել թե ուրի­
շի, թե' իր խոսքը: Այդ խոսքը կա րող է լինել ցա նկա ցա ծ չափի՝ սկսա ծ մեկ բառից:
Հեղինակն այդ խոսքը կա րող է վերա րտ ա դրել նույնությամբ կամ պատմողաբար:
Ըստ այդմ' մեջբերվող խոսքը լինում է ուղղակի կամ անուղղակի:
Երկու դեպքում էլ մեջբերվող խոսքը կցվում է հեղինակի խ ոսքին' սովորա բա ր
իբրև նրա ծա վա լուն ուղիղ խնդիր:

Ուղղակի մեջբերվող խոսք

Մեջբերվող խոսքը ուղղակի է, եթե իր բնօրինակին համընկնում է բառացիորեն և
հեղինակի խոսքին կցվում է շարահարությամբ' իբրև զգալիորեն ինքնուրույն
միավոր:
Ուղղակի խոսքը կա րող է հեղինակի խոսքից ա նջա տ վել'
1) բութով, օրինակ.
Եվ երբ չի մնա ոչ մի հույս գաղտնի, Սիրտդ կճչա' արդյոք ո՞ւր ես, կա՞ս:

2) ա նջատման գծով, օրինակ.

Դարբնի տղան Սիմոնի ականջին շշնջաց.
— Տեսա՞ր, որ ասում էի՞...

3) չակերտներով, օրինա կ.
Աղքատը լսեց և ուրախացավ. «Սա ինձ համար է ասված, և ահա շուտով
կկատարեն իմ կամքը»:

Ընդ որում հեղինա կի խոսքը մեջբերվող խոսքի նկատմամբ կա րող է լինել առա­
ջադաս, միջադաս կամ վերջա դաս: Հեղինա կի խոսքը կա րող է նաև երկու (հա զվա ­
դեպ ավելի) հա տ վա ծների բա ժա նվա ծ լինել, որոնցից ա ռա ջինը սովորա բա ր լինում
է ա ռա ջա դա ս, մյուսները' միջա դա ս և կամ վերջա դաս: Օրինա կ.

- 387-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Աղունը կանչեց դեպի կարծես թե խռով հարսը.

— Սուտ է ասում, աղջիկ ջան, դրանց տղերքը լավ տղերք են: — Եվ աննկատ
հրելով Սիմոնին' Աղունը ցածրաձայն ասաց, — իսկ որպես հայր' դու քո հայրական
բարձրության վրա չես:

Ո ւղ ղա կի մ ե ջ բ ե ր վ ո ղ խ ոսքը բութ ով տ րոհվ ո ւմ է և սկսվ ում է փ ո ք ր ա տ ա ռ ո վ , եթե

հեղ ին ա կ ի խ ոսքի նկա տ մ ա մ բ վ ե ր ջա դ ա ս է և ս ո վ ո ր ա բ ա ր ոչ ա յնքա ն ծա վ ա լուն :
Օրինա կ.
Մենք ուրախ բացականչեցինք' ինքնաթի՜ռ, ինքնաթի՜ռ...
Մի անգամ ես հարցրի, ասաց' ծառան ի՞նչ եմ անում, ամբողջ աշխարհն իմ
ծառան է ու իմ ծառան:
Թիթեռնիկի թևի վրա ես կարդում եմ' Ազնո:

Ա նջա տ մա ն գ ծ ո վ և չա կ ե ր տ ո վ սկս վ ող ուղ ղ ա կի խ ոսքի դեպ քում հեղ ին ա կի ա ռ ա ­

ջա դ ա ս խ ոսքից հետ ո' մ ե ջբ ե ր վ ո ղ խ ոսքից ա ռա ջ, դրվում է մ իջա կետ , իսկ մ եջբ ե ր վ ո ղ
խ ոսքը սկսվում է մեծա տ ա ռով : Ը նդ որում'
1) չա կ ե ր տ ն ե ր ի մեջ ա ռ ն վ ա ծ խ ոսքը, եթե մեկ պ ա րբեր ութ յուն ից ա վ ելին չէ, շ ա ր ո ւ­
նա կվում է նույն տ ող ից, օր ի ն ա կ .
Աստված, տեսնելով Ադամի մենակությունը, խոսեց ինքն իր հետ. «Եկեք ստեղ­
ծենք Ադամի համար մի քնքուշ ընկեր, որ մարդը միայնակ չվայելե դրախտի հրա­
պույրները»:
2) ա ն ջա տ մ ա ն գ ծ ո վ ս կ ս վ ո ղ խ ոսքը գրվ ում է նոր տ ող ից, օրին ա կ .
Վազ տալով, շնչասպառ և դեռ չհասած աղբյուրին' հեռվից ձայն տվեց.
— Արմինե', բարի լույս:

Հե ղ ի ն ա կ ի մ իջա դ ա ս խ ոսքը մ ե ջ բ ե ր վ ո ղ խ ոս ք ից ա ն ջա տ վ ում է ս ո վ ո ր ա բ ա ր ստ ո-

ր ա կ ե տ -գ ծ ե ր ո վ : Ը նդ որում' չա կերտ ն երն ա յդ ա ռ իթ ով չեն փ ա կ վ ո ւմ -բ ա ց վ ո ւմ :
Օրինա կ.
«Ի՞նչ է պատահել նրան' Կարինեին, — մտածում էր Արամը. — երևի անծանոթ
շավիղներ բռնելով' մխրճվել է հեռավոր պուրակների մեջ և մոլորվել»:
— Վեր կաց, արխ, — կանչեց Աղունը, — քեզ համար մի հատ ինքնահոս գրիչ եմ
առնելու:

Հե ղ ի ն ա կ ի մ իջա դ ա ս խ ոս ք ից հետ ո ս տ ո ր ա կ ե տ -գ ծ ի փ ոխ ա րեն կ ա ր ո ղ է լին ել

նա և մ ի ջ ա կ ե տ -գ ի ծ կա մ վ ե ր ջ ա կ ե տ -գ ի ծ , եթե ուղ ղ ա կի խ ոսքի' դրա ն ն ա խ որ դ ո ղ ու
հ ա ջո ր դ ո ղ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը միմյա նց նկա տ մ ա մ բ ին քն ուրույն կամ զ գ ա լի ո ր ե ն ի ն ք ն ու­
րույն են: Օ ր ի ն ա կ .
— Ասում են' բոյր հաշիվ չի, եթե ձին առողջ է, կտանեն... — և դարձավ մորը. —
նանի] Ցոլակի էն մեծ տոպրակն ո՞ւր է, հետս դարման եմ տանելու:
— Ի՞նչ պակաս նժույգ է, — ձայն տվեց մեկը: — էն օրը Քարուտի առվով էնպես
թռավ, որ մնացինք զարմացած:

Հե ղ ի ն ա կ ի մ իջա դ ա ս կա մ վ ե ր ջա դ ա ս խ ոս ք ից ա ռ ա ջ ս տ ո ր ա կ ե տ -գ ծ ի փ ոխ ա րեն
կ ա ր ո ղ է լին ել նա և կա խ մա ն կ ե տ ե ր -գ ի ծ : Օ ր ի ն ա կ .
— Իսկ այժմ մեր սիրելի Խաչատուրին պատմենք այն, ինչ որ պատահեց այսօր. .. —
և նա սթափվեց, ինչպես մի կայտառ աղջիկ, որ խռովում է մի վայրկյան, որպեսզի հաջորդ
վայրկյանից սկսի պատմել զրնգուն ձայնով:

- 388-
 Հայոց լեզու

Հեղինակի վերջա դա ս խոսքը ուղղակի մեջբերվող խ ոսքից անջատվում է ստորա-

կետ-գծով, որից ա ռա ջ փակվում են չակերտները, եթե մեջբերվող խոսքը սկսվել է
չակերտով: Օրինա կ.
— Ամոթ է, — ասաց աղջիկը արդար ժպիտով:
«Տեսնես ո՞վ է որս անում», — մտածեց Ավետը:

Անջատման գծով կետադրությունը նախընտրելի է, եթե ուղղակի մեջբերվում է

հնչած (այլ ոչ թե գրվա ծ կամ մտքում ասված) խոսքը, և մանավանդ եթե այն ունի
երկխոսության ձև: Օրինակ.
Մանուկ աղան երկնցուց գավաթն Աբիսողոմ աղային.
— Անուշ ըլլա, Աբիսողոմ աղա:
— Շնորհակալ եմ:
— Ձեր կենդանությանը:
— Ողջ եղեք:

Չա կերտ ներով կետադրությունը պ ա րտ ա դիր է, եթե ուղղա կի մեջբերվում է

գրավոր կամ ներքին (մտքում ասված) խոսքը: Օրինա կ.
Նրանց առաջին դասը եղել էր այն, ինչ որ անհայտ նկարիչը գրել էր պանդոկի ճա­
կատին. «Քանի ողջ ենք, պիտի ապրենք»:
«Քեզ զսպիի, քեզ գսպիր, — մրմնջաց Աղունը, — գուցե իրենք հասկանան, ի
վերջո մարդահաշիվ են»:

Անուղղակի մեջբերվող խոսք

Մեջբերվող խոսքն անուղղակի է, եթե վերապատմված է հեղինակի կողմից և

հեղինակի խոսքի շարունակությունն է' որպես երկրորդական նախադասություն:
Անուղղակի խոսքը սովորա բա ր հա ջորդում է հեղինակի խոսքին և նրան միանում
է որ կամ թե շաղկապով: Վերջիններս կա րող են և զեղչվել: Օրինա կ.
Եվ երբ պահակին հարցրեց, թե ովքեր են եկվորները, ինչ են փնտրում բերդի ա-
վերակներում, պահակը նախ հանկարծակիի եկավ և ապա պատասխանեց, որ գրքե­
րում գրած է, թե Կաքավաբերդի գլխին' կարասի մեջ, թաղված են ոսկե գանձեր:
Մանկամարդ պարսկուհին, որ զուգված կանգնել է' ձեռքին Գյուլիստանի վարդը,
ասես հարցնում է' ով է գեղեցիկ' ինքը, թե վարդը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

155. Նշեք մեջբերվող խոսքով նախադասությունները:

1) Քա հա նա ն, եկեղեցի գա լով, ա վետարա նը չգտ ա վ և դիմեց ա ղքա տին' ուր է

ավետարանը:
2) Մտածում եմ, որ Ազնոն հիմա դպրոց է գնում և կտուրների վրա ջինջ ձա յնով
այլևս չի երգում:
3) Այս ի՜նչ են որ: Ես գիտեմ այնպիսի խիճեր, որոնք փայլուն են արևի պես,
թափանցիկ են ջրերի պես և կարծր են ու շատ գեղեցիկ:
4) Հրա մա նա տ ա րը կա րգա դրեց, որ շարքային Բալյանը և Զորյանը շտ ապ մեկնեն
զորակայան:

- 389-
 Յու Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

156. Նշեք ուղղակի մեջբերվող խոսքով նախադասությունները:

1) Սեր. նվիրական և ահավոր անուն: Սեր, այո՜, Աստվա ծ էլ նույնն ա սա ց' սիրեցեք
իրար:
2) Օ հ , ի՜նչ սիրուն են այս մանր քա րերը, ի՜նչ սիրուն գույներ ունեն, կարմիր,
կապույտ, կանաչ, ոսկե...
3) «Ոչինչ չանելն այժմ ամենից ճիշտ ն է, — մտածում էր Ազատը. — սխալը
սխ ալով չի ուղղվի»:
4) Սիրելի ս, պիտի ա չքովդ տեսնես այն գերա հրա շ պուրակները, աղբյուրները,
լճա կները, որ հա սկա նաս դրախտի շքեղությունը:
5) «Ես ք ե զ Ադամի համար ստ եղծեցի, — Լիլիթին սա ստ եց Արարիչը: — Եթե
չհնազանդվես, գիտ ցի ր , որ խիստ կպատժեմ»:

157. Նշե՜ք անուղղակի մեջբերվող խոսքով նախադասությունները:

1) Թա քնվում էր ա ղջիկը թփերի տակ, ապա ցա տկում վեր, կանգնում մի պահ և

հնչուն ծիծա ղում' հ ա , հա՜, հա՜, հ ա ...
2) — Ասա՜, Գեղա մ, թե ինձ համար երբ կբերես այդ քա րերը, — և Անին քն քշու­
թյամբ ձեռքը դրեց Գեղամի ձեռքի վրա:
3) — Ասում ես, որ գոհա ր է սրանց անունը: Բայց դու որտ եղի՞ց գիտ ես, — զա ր­
մա նքով հա րցրեց Ասատուրը:
4) Ն ա յելով իր ստ եղծա ծին' Աստ վա ծ հիա ցա ծ ասաց. «Բարի է, որովհետ և գեղե­
ցիկ է»:
5) Ժպտում է, կարծես ուզում է ասել, որ բարակ գլանակը նուրբ է իր համար:

158. Կետադրե՜ք նախադասությունները:

1) Լա վ Ադամ սիրելիս փ ա ղա քուշ ձա յնով դիմեց Լիլիթը ինձ համար բռնիր այս
թիթեռը:
2) Ք ե զ ինչ ուր եմ գնում ինչու ես հետևում ինձ Գոռի վրա բա րկա ցա վ Երազիկը:
3) Իմ ծանոթը պատմում էր որ հին սերնդից ոմանք հրաժարվում էին հերկել Ձյան-
բերդի հողերը:
4) Գնում եմ գնում ասաց Փ ա ռա նձեմի ձա յնը արդեն գնում էի երևացիր: Հիմա
շա րժվում եմ:
5) Ափսոս ասում է Նա գա րը ինչու սպ անեցիք հա զիվ մի ձի էի գ տ ել ու հեծնել...

Ուղղակի մեջբերված խոսքի փոխակերպումը անուղղակիի

Ուղղակի և անուղղակի մեջբերվող խոսքերը միմյանց հոմանիշ շա րա հյուսա կա ն

կառույցներ են, որոնք նույն միտքն են ա րտահա յտում տ ա րբերվելով միայն ոճա կա ­
նորեն: Հետ ևա բա ր որոշա կի կա նոններով հնարավոր է ուղղակի մեջբերվա ծ խոսքով
նախադասությունը վերա ծել ա նուղղակի մեջբերվա ծ խ ոսքով նախադասության, և
հակառակը:

Ուղղա կի մե ջբ ե ր վ ա ծ խ ոսքի փ ոխ ա կերպ ումը ա նուղղա կիի կա տ ա րվում է

հետ ևյա լ քա յլերով.
1. Ըստ անհրաժեշտության' փոխվում է հեղինակի խոսքի դիրքը մեջբերվող
խոսքի նկատմամբ, ընդ որում

- 390-
 Հայոց լեզու

ա. հեղինակի միջադաս կամ վերջա դա ս խոսքը ամբողջությամբ կամ այն մասով,

որ վերաբերում է մեջբերվող խոսքին, դա րձվում է առա ջա դաս: Օրինա կ.
— Կոպիտ ես, — փնթփնթաց պառավը, — ամեն ինչդ լավն է, միայն կոպիտ ես: > Պա­
ռավը փնթփնթաց, որ նա կոպիտ է, նրա ամեն ինչը լավն է, միայն նա կոպիտ է:
— Ես գնում եմ, — ասաց աղջիկը: > Աղջիկն ասաց, որ ինքը գնում է:
— Ես ձեր հարցերը հետո կլուծեմ, — սպառնաց ուսուցիչը և դուրս եկավ
դասարանից: > Ուսուցիչը սպառնաց, թե մեր հարցերն ինքը հետո կլուծի, և դուրս
եկավ դասարանից:

բ. միջադաս է թողնվում հեղինակի խոսքի այն մասը, որը վերաբերում է մեջբեր­

վող խոսքի միայն երկրորդ մասին: Օրինա կ.
— Ես տնից դուրս եմ գալիս, — ասաց մայրը որդուն, ապա ավելացրեց, — հինգ
րոպեից ճաշը կվերցնես կրակից: > Մայրը որդուն ասաց, որ ինքը տնից դուրս է
գալիս, ապա ավելացրեց, որ նա թող հինգ րոպեից ճաշը վերցնի կրակից:

գ. վերջա դա ս է թողնվում հեղինակի խոսքի այն մասը, որը վերաբերում է մեջբեր­

վող խոսքին հա ջորդող գործողության կամ եղելության: Օրինա կ.
— Ընթրիքին ինձ մի սպասեք, — ասաց հայրը և դուրս եկավ տնից: > Հայրն ասաց,
որ ընթրիքին իրեն չսպասեն, և դուրս եկավ տնից:

դ. հեղինակի խոսքն ըստ անհրաժեշտության մասերի բա ժա նելիս երբեմն հարկ է

լինում ա վելա ցնելու ա սա ցա կա ն կամ մտա ծակա ն բայեր (ասել, խնդրել, հայտնել,
ավելացնել, հարցնել, հիշել, մտածել, խորհել, գրել, շարադրել և այլն), դերա նուն­
ներ, հա մադա սակա ն շա ղկա պ ներ և այլն: Օրինա կ.
— Պատուհանը բաց է, փակիր, — խնդրեց մայրը որդուն: > Մայրը որդուն ասաց,
որ պատուհանը բաց է, և խնդրեց, որ փակի:

2. Հեղինակի միջադաս կամ վերջադաս խոսքը առաջադաս դարձնելիս'

ա. փոխվում է նրա ենթակայի և ստ որոգյա լի շարադասությունը, ստ որոգյա լի
նկատմամբ հետադա ս ենթական դա րձվում է նախադաս: Օրինա կ.
— Սա իմ վերջին համերգն է լինելու, — հայտարարեց երգիչը. — ես թողնում եմ
բեմը: > Երգիչը հայտարարեց, որ դա իր վերջին համերգն է լինելու, ինքը թողնում է
բեմը:
— Ես եկա, — ուրախ բացականչեց մանչուկը: > Մանչուկն ուրախ բացականչեց,
որ ինքը եկավ:

բ. երբեմն հարկ է լինում փոխ ելու ա սա ցա կա ն բայը: Օրինա կ.

— Իսկ ես ուզում եմ իմանալ, թե ում հետ պատիվ ունեմ խոսելու, — հարցրեց
տարեց մարդը: > Տարեց մարդն ասաց, որ ինքն ուզում է իմանալ, թե ում հետ պատիվ
ունի խոսելու:
— Լավ, բերեք ինձ զովացուցիչ մի բան, — ասաց թագուհին: > Թագուհին
համաձայնեց, որ իրեն զովացուցիչ մի բան բերեն:

3. Հեղինակի խոսքի և մեջբերվող խոսքի միջև ավելացվում է'

ա. թե շա ղկապ ը, եթե մեջբերվող խոսքը հա րցա կա ն նախադասություն է կամ ունի
թեական բնույթ, համարվում է կա սկա ծելի, անիրական: Օրինա կ.
— ժամը քանի՞սն է, — հարցրեց անծանոթն ինձ: > Անծանոթն ինձ հարցրեց, թե
ժամը քանիսն է:

- 391-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

— Դու գիտե՞ս, թե ես ով եմ, — դիմեցի ես տնօրենին: > Ես դիմեցի տնօրենին, թե

նա գիտի արդյոք, թե ես ով եմ:
Ասում են' գրքերում գրած է. «Կաքավաբերդի գլխին' կարասի մեջ, թագված են
ոսկե գանձեր»: > Ասում են' գրքերում գրած է, թե Կաքավաբերդի գլխին' կարասի
մեջ, թաղված են ոսկե գանձեր:
— Քո լեզվի տերը մեռնի, — քրթմնջաց Սիմոնը և հեռացավ պտտաձողից: > Սիմոնը
քրթմնջաց, թե նրա լեզվի տերը մեռնի, և հեռացավ պտտաձողից:
— Յա' բոլորը գժվել են, — իրեն-իըեն խոսեց գյուղապետը: > Գյուղապետն
իըեն-իրեն խոսեց, թե բոլորը գժվել են:

բ. որ շա ղկապ ը՝ մնացա ծ դեպքերում: Օրինա կ.

— Երանի՜ սխալված չլինեի, — մտածում էր բժիշկը: > Բժիշկը մտածում էր, որ
երանի՜ ինքը սխալված չլիներ:
— Ինձ տուր այդ գիրքը, — կարգադրեց ինձ ուսուցիչը: > Ուսուցիչն ինձ
կարգադրեց, որ իրեն տամ այդ գիրքը:
— Ամեն ինչ վերջացավ, — եզրակացրի ես: > Ես եզրակացրի, որ ամեն ինչ
վերջացավ:

4. Մեջբերվող խոսքի կոչականը'

ա. դա րձվում է հեղինակի խոսքի ստ որոգյա լի հանգման խնդիր: Օրինա կ.
— Մայրիկ, ձյուն է գալիս, — ուրախ ասաց մանչուկը: > Մանչուկն ուրախ ասաց
մորը, որ ձյուն է գալիս:
— Կարդան, արխ գրատախտակի մոտ, — ասաց ուսուցիչը: > Ուսուցիչն ասաց
Կարդանին, որ գրատախտակի մոտ գա:

բ. կա րող է դա րձվել ա նուղղակի խոսքի ենթակա, եթե համապ ա տա սխա նում է

ուղղակի խոսքի զեղչվա ծ ենթակային: Օրինա կ.
— Վարդան, արխ գրատախտակի մոտ, — ասաց ուսուցիչը: > Ուսուցիչն ասաց,
որ Կարդանը գրատախտակի մոտ գա:

5. Մեջբերվող հարցական, հրամայական և բացականչական նախադասություն­

ները դարձվում են պատմողական: Ընդ որում
ա. հա րցա կա ն դերանունը դառնում է հարաբերական: Օրինա կ.
— Ո՞վ կպատմի նոր դասը, — հարցրեց ուսուցիչը: > Ուսուցիչը հարցրեց, թե ով
կպատմի նոր դասը:

բ. հա րցա կա ն֊հա րա բերա կա ն դերանվան կամ մի՞թե, չլինի՞ թե վերա բերա կա ն­

ների բացակայության դեպքում ա վելա ցվում է արդյոք վերաբերականը: Օրինա կ.
— Կարինեին այսօր տեսե՞լ ես, — հարցրեց ինձ Հասմիկը: > Հասմիկն ինձ
հարցրեց, թե Կարինեին այսօր տեսել եմ արդյոք:

գ. արդյոք բառը ա վելա ցնելու անհնարինության դեպքում հարցում ա րտ ա հա յտ ող

բառի վրա թողնվում է հա րցա կա ն նշանը: Օրինա կ.
— Եվ դու ուզում ես այդ տեսակ փողերով պահել իմ քրո՞ջը, — ասաց Միքայելը:
> Միքայելն ասաց, որ նա ուզում է այդ տեսակ փողերով պահել իր քրո՞ջը:

դ. հրամայական եղանակի կամ հրամայական իմա ստ ով գործա ծվա ծ ենթադրա­

կան եղանակի բայը դառնում է ըղձա կա ն եղանակի: եթե այդ բայը մեջբերվող խոս­

- 392-
 Հայոց լեզու

քի առաջին նախադասության մեջ չէ, ապա նրան հա ճա խ ա վելանում է թող վերա բե­
րականը: Օրինա կ.
— Ես քեզ միայն խորհուրդներ եմ տալիս, իսկ քո անելիքը որոշիր ինքդ, —
ասացի ընկերոջս: > Ընկերոջս ասացի, որ ես իրեն միայն խորհուրդներ եմ տալիս,
իսկ իր անելիքը թոդ որոշի ինքը:
— ճաշը տաքացրու, բայց մենակ չսկսես ուտել, սպասիր, մինչև բոլորը հավաք­
վեն, — կարգադրեց մայրը աղջկան: > Մայրը աղջկան կարգադրեց, որ ճաշը տա­
քացնի, բայց մենակ չսկսի ուտել, (թող) սպասի, մինչև բոլորը հավաքվեն:

ե. բացականչական հնչերանգով ցուցակա ն կամ հա րցա կա ն-հա րա բերա կա ն դե­

րանունները (այնքա՜ն, որքա՜ն, ինչքա՜ն, ի՜նչ, ինչպե՜ս)'
I. փոխարինվում են շատ բառով: Օրինա կ.
— Դրախտում այնքա՛՜ն թափառեցի, բայց քեզ չգտա, — ասաց Ադամը Լիլիթին: >
Ադամը Լիլիթին ասաց, որ ինքը դրախտում շատ թափառեց, բայց նրան չգտավ:
— Ա խ, Լիլիթ, կյանքս, ինչպե՜ս կուզենայի' հազար ականջ ունենայի, որ քաղցր
ձայնիկդ հազար անգամ լսեի և նորից չհագենայի, — բացականչեց Ադամը: > Ադամը
բացականչեց, որ ինքը շատ կուզենար' հազար ականջ ունենար, որ Լիլիթի քաղցր
ձայնիկը հազար անգամ լսեր և նորից չհագենար:
— Ադամ, բայց ի՜նչ դանդաղաշարժն ես եղել դու, — բացականչեց Լիլիթը: >
Լիլիթը բացականչեց, որ Ադամը շատ դանդաղաշարժն է եղել:
II. ժխ տա կա ն բայի առկայությամբ երբեմն փոխարինվում են բնավ, բոլորովին
կամ երբեք բառով: Օրինա կ.
— Եվ որքա՜ն դու ինձ չհասկացար, — ասաց ինձ աղջիկը: > Աղջիկն ինձ ասաց,
որ ես իրեն բնավ չհասկացա:

6. Անուղղակի խոսքում վերանում են ուղղակի խոսքի'

ա. զգա ցա կա ն և կոչական ձայնարկությունները, դրանց ա րժեքով բանաձևային
արտահայտությունները: Օրինա կ.
Իշխանը եկավ և ասաց. «Ես քեզ բարիք չեմ արել, ո՜վ կին, դու ինձ համար ինչո՞ւ
ես աղոթում»: > Իշխանը եկավ և ասաց կնոջը, որ ինքը նրան բարիք չի արել, նա իր
համար ինչո՞ւ է աղոթում:
Եղբայրը նայեց ու տեղից վեր թռավ.
— Վայ, Աղավնի ջան, այդ դո՞ւ ես: > Եղբայրը նայեց ու տեղից վեր թռավ'
Աղավնուն ասելով, թե արդյոք այդ նա է:
— Ներողություն, տիկին, — դիմեցի ես մայթով քայլող անծանոթ կնոջը, — չե՞ք
ասի' ժամը քանիսն է: > Ես դիմեցի մայթով քայլող անծանոթ կնոջը, թե նա արդյոք չի
ասի' ժամը քանիսն է:

բ. կոչականին ուղեկցող դիմելա ձևերը (պարոն, տեր, լսիր և այլն), կոչա կա նի'
հուզա կա ն վերաբերմունք ա րտ ա հա յտ ող որոշիչները (սիրելի, հարգելի, իմ միակ և
այլն): Օրինա կ.
— Դու քո ունեցվածքը վերցրի՞ր, տեր հարյուրապետ, — ասաց իշխանը: >
Իշխանը հարցրեց հարյուրապետին, թե արդյոք նա վերցրեց իր ունեցվածքը:
— Լսիր, Բ ագրատ, դու պետք է կատարես բժշկի տված խորհուրդը, պետք է
գնաս' նյարդերդ հանգստացնելու, — ասաց քույրը: > Քույրը Բագրատին ասաց, որ
նա պետք է կատարի բժշկի տված խորհուրդը, պետք է գնա' նյարդերը հանգստաց­
նելու:

-3 9 3 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

— Իմ չքնաղ թագուհի, դու պետք է ներողամիտ լինես, — ասաց դայակը: >

Դայակն ասաց, որ թագուհին պետք է ներողամիտ լինի:

գ. դիմելա ձևով ա րտ ա հա յտ վա ծ և հեղինակի խոսքի հանգման խնդրին կրկնող

կամ պ ա րզապ ես հուզա կա ն վերա բերմունք ա րտ ա հա յտ ող կոչա կա նները (փոքրիկ,
եղբայր, քույրիկ, մայրիկ, սիրելիս, անուշիկս, անիրավ, ապո ւշ և այլն): Օրինա կ.
— Էյ, փոքրի կ, ծաղիկները մի'տրորիր, — ասաց ոստիկանը զբոսայգում խաղա­
ցող երեխային: > Զբոսայգում խաղացող երեխային ոստիկանն ասաց, որ նա ծաղիկ­
ները չտրորի:
Աղքատն ասաց քահանային. «Ինչո՞ւ ես ծեծում ինձ, անիրավ»: > Աղքատը քահա­
նային հարցրեց, թե ինչու է նա իրեն ծեծում:

ղ. առա ջա դաս համադասական շա ղկապները (և, ու, իսկ, բայց, սակայն): Օրինակ.
— Եվ չքնաղ մա զերիդ համար ա րշա լույսի ցողերով թաթախուն ծաղիկներ եմ
բերել, — ասաց Ադամը Լիլիթին: > Ադամը Լիլիթին ա սաց, որ ինքը նրա չքնաղ
մազերի համար ա րշա լույսի ցողերով թաթախուն ծա ղիկներ է բերել:

ե. կամային վերա բերա կա նները (դե, արի, եկ, եկեք, թող, հապա, մի), ինչպես նաև
մեջբերվա ծ խոսքին կրկնող պ ա տասխ ա նա կա ն բա ռերը (այո, ոչ, հա՜, չէ): Օրինա կ.
— Դե ռա՛դ եղիր, — բղավեց Սիմոնը: > Սիմոնը բղավեց, որ նա ռադ լինի:
— Հա, — հաստատեց պառավը, — ամեն մարդ իր վշտի տերն է: > Պառավը
հաստատեց, որ ամեն մարդ իր վշտի տերն է:

7. Ըստ անհրաժեշտության' փոխվում է անձնական դերանունների, ստորոգյալի և

ս կամ դ հոդ ունեցող բառերի դեմքը: Ընդ որում
ա. ուղղա կի խոսքի ցա նկա ցա ծ դեմքի ենթակա դերանունն ու ստ որոգյա լը անուղ­
ղակի խոսքում
I. դրվում են ա ռա ջին դեմքով, եթե մեջբերվող խոսքի ենթական հեղինակն է:
Օրինա կ.
«Նա բոլորին մոռացել է», — թերևս մտածում էր նա իմ մասին: > Նա իմ մասին
թերևս մտածում էր, որ ես բոլորին մոռացել եմ:
— Դո ւ էլ նստիր բազմոցին, — ասաց տանտերն ինձ: > Տանտերն ինձ ասաց, որ
ես էլ նստեմ բազմոցին:
«Ես քեզ կարոտում եմ», — գրել էի նրան ուղղված նամակում: > Նրան ուղղված
նամակում գրել էի, որ ես իրեն կարոտում եմ:

II. դրվում են երկրորդ դեմքով, եթե մեջբերվող խոսքի ենթական հեղինակի

խոսակիցն է (ունկնդիրը): Օրինա կ.
«Նա բոլորին մոռացել է», — թերևս մտածում էր նա քո մասին: > Նա քո մասին
թերևս մտածում էր, որ դու բոլորին մոռացել ես:
— Դո ւ էլ նստիր բազմոցին, — ասաց տանտերը քեզ: > Տանտերը քեզ ասաց, որ
դու էլ նստես բազմոցին:
«Ես քեզ կարոտում եմ», — գրել էիր նրան ուղղված նամակում: > Նրան ուղղված
նամակում գրել էիր, որ դու իրեն կարոտում ես:

III. դրվում են երրորդ դեմքով, եթե մեջբերվող խոսքի ենթական ո՜չ հեղինակն է, ո՜չ
նրա խոսակիցը: Օրինա կ.

- 394֊
 Հայոց լեզու

«Նա բոլորին մոռացել է», — թերևս մտածում էր Արամը Հայկի մասին: > Արամը
Հայկի մասին թերևս մտածում էր, որ նա բոլորին մոռացել է:
— Դո ւ էլ նստիր բազմոցին, — ասաց տանտերն Արսենին: > Տանտերն Արսենին
ասաց, որ նա էլ նստի բազմոցին:
«Ես քեզ կարոտում եմ», — գրել էր Տիգրանն ինձ ուղղված նամակում: > Ինձ
ուղղված նամակում Տիգրանը գրել էր, որ ինքն ինձ կարոտում է:

բ. ուղղա կի խոսքի ցա նկա ցա ծ դեմքի ա նձնա կա ն դերանուն, որն ունի որևէ խնդրի
կամ հա տ կա ցուցիչի պաշտոն (ինչպես նաև այդ դերանվանը փոխ ա րինող ս կամ դ
հոդը) անուղղակի խոսքում'
I. արտահայտվում է առաջին դեմքի դերանունով (կամ դրան փոխարինող ս հոդով),
եթե բովանդակությամբ համընկնում է հեղինակին: Օրինակ.
Հետո ես քեզ գրել էի. «Կարինեն իմ ուղերձին [ուղերձիս] չի պատասխանել»: >
Հետո ես քեզ գրել էի, որ Կարինեն իմ ուղերձին [ուղերձիս] չի պատասխանել:
— Անահիտը քեզնից նեղացել է, — ասաց ինձ Մարինեն: > Մարինեն ինձ ասաց,
որ Անահիտն ինձնից նեղացել է:
«Բայց ես նրանց չեմ ճանաչում», — անհանգիստ մտածում էիր դու մեր մասին: > Դու
մեր մասին անհանգիստ մտածում էիր, որ մեզ չես ճանաչում:

II. ա րտ ա հա յտ վում է երկրորդ դեմքի դերա նունով (կամ դրան փ ոխ ա րինող դ

հոդով), եթե բովանդակությամբ համընկնում է հեղինա կի խոսակցին: Օրինա կ.
Հետո դու ինձ գրել էիր. «Կարինեն իմ ուղերձին [ուղերձիս] չի պատասխանել»: >
Հետո դու ինձ գրել էիր, որ Կարինեն քո ուղերձին [ուղերձիդ] չի պատասխանել:
— Անահիտը քեզնից նեղացել է, — ասաց Վանուհին քեզ: > Վանուհին քեզ ասաց,
որ Անահիտը քեզնից նեղացել է:
«Բայց ես նրանց չեմ ճանաչում», — անհանգիստ մտածում էի ես ձեր մասին: > Ես
ձեր մասին անհանգիստ մտածում էի, որ ձեզ չեմ ճանաչում:

III. ա րտ ա հա յտ վում է երրորդ դեմքի դերանունով, եթե բովանդակությամբ չի

համընկնում ո՜չ հեղինակին, ո չ նրա խ ոսակցին: Օրինա կ.
Հետո նա ինձ գրել էր. «Կարինեն իմ ուղերձին [ուղերձիս] չի պատասխանել»: >
Հետո նա ինձ գրել էր, որ Կարինեն իր ուղերձին չի պատասխանել:
— Անահիտը քեզնից նեղացել է, — ասացի ես Կարոյին: > Ես Կարոյին ասացի, որ
Անահիտն իրենից նեղացել է:
«Բայց ես նրանց չեմ ճանաչում», — անհանգիստ մտածում էի ես Գառնիկենց
մասին: > Ես Գառնիկենց մասին անհանգիստ մտածում էի, որ նրանց չեմ ճանաչում:

գ. Անուղղակի խոսքում երրորդ դեմքի միակ դերանունը ա րտահա յտվում է ինքը

տ ա րբերա կով (կամ դրա հոլովվա ծ ձևերով), եթե բովանդակությամբ համընկնում է
հեղինակի խոսքի կամ հա ղորդա կցա կա ն տվյա լ գործողության հետ ա ռնչվող ա նձե­
րից մեկի հետ' հետ ևյա լ առաջնահերթությամբ.
I. համընկնում է հեղինակի խոսքի ենթակային: Օրինա կ.
Խորենը պատասխանել է. «Ես Արտակին ոչինչ պարտք չեմ»: > Խորենը պատաս­
խանել է, որ ինքը Արտակին ոչինչ պարտք չէ:

II. համընկնում է հեղինակի խոսքի հանգման խնդրին: Օրինա կ.

— Լևոնը սիրահարված է քեզ, — հայտնել էիր Մարինեին: > Մարինեին հայտնել
էիր, որ Լևոնը սիրահարված է իրեն:

- 395֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

դ. Մյուս դեպ քերում երրորդ դեմքի միակ դերանունը կա րող է ա րտ ա հա յտ վել կա մ

նա, կա մ ինքը տ ա րբերա կով (կամ դրանց հոլովվա ծ ձևերով): Օրինա կ.
Դու Աշխենի մասին պատմում էիր. «Նա մեր դպրոցի ամենափայլուն աշակերտն
էր»: > Դու Աշխենի մասին պատմում էիր, որ նա (ինքը) մեր դպրոցի ամենափայլուն
աշակերտն էր:

ե. Եթե անուղղակի խոսքում առկա է երրորդ դեմքի մեկից ավելի դերանուն, ապա
ինքը տ ա րբերա կով(կամ դրա հոլովվա ծ ձևերով) է ա րտահա յտվում միայն հեղինակի
խոսքի ենթակային համընկնողը, իսկ դրա բա ցակայության դեպքում' միայն հեղինա ­
կի խոսքի հանգման խնդրին համընկնողը: Մյուսներն ա րտա հա յտ վում են նա տա ր­
բերա կով (կամ դրա հոլովվա ծ ձևերով): Օրինա կ.
Պարոն Սարգիսը դժգոհում էր իր կնոջ մասին լուրեր տարածողից. «Նա իմ կնոջը
չի էլ ճանաչում»: > Պարոն Սարգիսը դժգոհում էր իր կնոջ մասին լուրեր տարածո­
ղից, որ նա իր կնոջը չի էլ ճանաչում:
— Նա քեզ չի սիրում, — ասել եմ Սուրենին Մարիամի մասին: > Մարիամի մասին
Սուրենին ասել եմ, որ նա իրեն չի սիրում:
Եզը ձիուն ասաց. «Ամբողջ աշխարհի բարեկեցությունն եմ ես, որովհետև ես եմ
վաստակում և չարչարվում և հոգնում, և ապա դու և քո թագավորն ուտում եք»: > Եզը
ձիուն ասաց, որ ամբողջ աշխարհի բարեկեցությունն է ինքը, որովհետև ինքն է
վաստակում և չարչարվում, և ապա նա և նրա թագավորն ուտում են:

8. Ըստ անհրաժեշտության' կարող են փոխվել իրադրական արժեք ունեցող

տեղի, ժամանակի մակբայները, ցուցական դերանունները և այլն: Օրինա կ.
— Դու պիտի ծածկես թագուհուց այս նորությունը, — տխրությամբ ասաց մայրը:
> Մայրը տխրությամբ ասաց, որ նա պիտի ծածկի թագուհուց այդ նորությունը:
Մոտեցավ դերասանուհուն և ասաց. «Ես այսօր Ձեր արվեստի ջերմ երկրպագուն
դարձա, քանի որ դեռ ոչ ոքի չի հաջողվել Ձեզ պես խոր թափանցել կերպարի մեջ: >
Մոտեցավ դերասանուհուն և ասաց, որ ինքն այդ օրը նրա արվեստի ջերմ
երկրպագուն դարձավ, քանի որ դեռ ոչ ոքի չի հաջողվել նրա պես խոր թափանցել
կերպարի մեջ:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

159. Ուղղակի մեջբերված խոսքով նախադասությունը վերածեք անուղղակի

մեջբերված խոսքով նախադասության:
ա.
1) Եզն ասաց ձիուն. «Բոլոր մարդիկ ուտում են իմ վա ստակը, և եթե ես չվա ստ ա ­
կեմ, դու և քո թագավորը կմեռնեք»:
2) Աղքատն ասաց քա հա նա յին. «Ի՞նչ ես անում սուտ ա վետարա նը, ես տարա
ջուրը գցեցի»:
3) «Ես օտ ա րա կա ն եմ, բայց ինձ չեք ընդունում, մերկ եմ, ինձ չեք հագցնում,
քա ղցա ծ եմ, չեք կերակրում, ծա րա վ եմ, ջուր չեք տալիս, — ա սա ց ա ղքա տը
քահանային: — Մի՞թե Աստված այդ բաների պակասությունն ուներ և այդ ամենն իր
համար է ասել»:
4) — Մենք հետո կհանդիպենք, — Արայի խոսքը հրամա յա բա ր կտ րեց Անուշը:
5) — Սակայն մի՜ եկ մոտս, — ասաց Նունեն Գոռին. — դեռ չեմ լվացվել:

- 396-
 Հայոց լեզու

բ-
1) — Սիրելի' Նվարդ, որտ ե՞ղ էիր երեկ, — մեղմ եղա նա կով հա րցրեց Արամը. —
այնքա՜ն որոնեցի քեզ, չգտա:
2) — Երեկ ես եկա լիճ. ք ե զ չտեսա , դու չեկար, — պ ա տասխ ա նեց Լիլիթը Ադամին.
— ապա մի քիչ վա զվզեցի այծյամների հետևից:
3) — Աստված ք ե զ ինչի՞ց ստ եղծեց, — հա րցրեց Լիլիթը՝ մոտ ենա լով Ադամին:
4) — Ուրեմն, Ադա մ, Աստված ք ե զ հողի՞ց ստեղծեց՜, — ծաղրում էր Լիլիթը, —
դրա համար այդպես ծա նրա շա րժ ես ու կոպիտ:
5) — Ասում եմ' այսպե ս գնանք, Աշուո, — զա յրա ցա ծ ա սաց Գոհա րը, — և վերջա ­
պես, ես ա յս եմ ուզում, եթե չես գա լիս, ես մենակ կգնամ:

Գ
1) — Գնա՛, Ադա մ, հիմա իսկո ւյն գնա. ի՜նչ լավն ես, Ադա մս, — ասաց Լիլիթը:
2) — Ա ս ա , ա մենա չքնա ղ Լիլիթս, ի՞նչ է այս զգա ցումը, որ երբ մոտդ եմ լինում,
դրախտը ավելի չքնաղ է դառնում, և կյա նքը' ավելի անուշ, — հա րցրեց Ադամը:
3) — Հոգի ս, — քնքշա նքով դիմեց Զա վենը Լալային, — քն ա ծ թե արթուն' երա զ­
ներս միայն քեզնով են լցված: Դու ապրում ես սրտիս և ա չքերիս մեջ:
4) — Արի՛, Սիմո ն, ք ե զ թերխաշ ձու եմ տա լու օղու հետ, արի՜, — կանչեց Աղունը,
ապա հեգնա նքով շշնջա ց, — խմես ու խելոքանաս:
5) — Ես անհաշտ եմ, — լաց լինելով ասաց Աղունը, — հարսներս ինձ հետ լավ
կլինեն' ես էլ իրենց հետ լավ կլինեմ, վատ եղան' ես անհաշտ եմ:

160. Ուղղակի մեջբերված խոսքով նախադասության փոխակերպման ո՞ր տարբե­

րակն է ճիշտ:
ա.
«Ինչո՞ւ ես ծեծում ինձ, անիրավ, — հարցրեց աղքատը քահանային. — եթե
հավատում ես, թե ավետարանն Աստծու ճշմարիտ խոսքն է, ապա ինչո՞ւ չես
կատարում նրա կամքը»:
1. Հա րցրեց ա ղքա տը քա հա նա յին, թե ինչու է նա ծեծում իրեն, եթե նա հավատում
է, թե ավետարանն Աստծու ճշմա րիտ խոսքն է, ապա ինչու չի կատարում նրա կամքը:
2. Քա հա նա յին ա ղքա տը հա րցրեց, թե ինչո՞ւ է նա ծեծում իրեն, եթե նա հավա­
տում է, թե ավետարա նն Աստծու ճշմա րիտ խոսքն է, ապա ինչո՞ւ չի կատարում նրա
կամքը:
3. Աղքատը քա հա նա յին հա րցրեց, թե ինչու է նա ծեծում իրեն, եթե նա հավատում
է, թե ավետարանն Աստծու ճշմա րիտ խոսքն է, ապա ինչու ինքը չի կատարում նրա
կամքը:
4. Աղքատը հա րցրեց քա հա նա յին, թե ինչու է նա ծեծում իրեն, եթե նա հավատում
է, թե ավետարանն Աստծու ճշմա րիտ խոսքն է, ապա ինչու չի կա տարում նրա կամքը:

բ-
— Շատ շնորհակալ եմ քեզնից, ես էլ ունեմ այդ նույն ծաղիկներից, — ասաց
Լիլիթն Ադամին: — Մի քիչ էլ սպասիր, հիմա կգամ:
1. Լիլիթն Ադամին ասաց, որ շատ շնորհա կա լ է նրանից, ինքն էլ ունի այդ նույն
ծա ղիկներից, մի քիչ էլ սպասի, հիմա կգա:
2. Լիլիթն Ադամին ասաց, որ շատ շնորհա կա լ է նրանից, ինքն էլ ունի այդ նույն
ծա ղիկներից, ապա ա վելա ցրեց, որ մի քիչ էլ սպասի, ինքը հիմա կգա:

- 397-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

3. Լիլիթն Ադամին ասաց, որ ինքը շատ շնորհա կա լ է նրանից, ինքն էլ ունի այդ
նույն ծաղիկներից: Թ ող նա մի քիչ էլ սպասի, ինքը հիմա կգա:
4. Լիլիթն Ադամին ասաց, որ ինքն էլ ունի այդ նույն ծաղիկներից: Թ ող նա մի քիչ
էլ սպասի, ինքը հիմա կգա:

Գ
— Ես ընկեր չունեի, Լիլիթ, ամբողջ դրախտում մենակ էի, — ասաց Ադամը, — իսկ
դրախտից դուրս ապրողների հետ Աստված ինձ թույլ չի տալիս ընկերություն անել,
նրանք Աստծու որդիներ չեն: Դրա համար էլ Աստված քեզ ստեղծեց ինձ համար:
1. Ադամը Լիլիթին ասաց, որ ընկեր չուներ, ա մբողջ դրախտում մենակ էր, իսկ
դրախտից դուրս ապրողների հետ Աստվա ծ թույլ չի տա լիս ընկերություն անել,
նրանք Աստծու որդիներ չեն: Դրա համար էլ Աստված իրեն ստ եղծեց իր համար:
2. Ադամը Լիլիթին ա սաց, որ ինքն ընկեր չուներ, ա մբողջ դրախտում մենակ էր,
իսկ դրա խ տից դուրս ա պ րողների հետ Աստվա ծ իրեն թույլ չի տ ա լիս ընկերություն
անել, նրանք Աստծու որդիներ չեն: Դրա համար էլ Աստվա ծ նրան ստ եղծեց իր
համար:
3. Ադամը ասաց, որ Լիլիթն ընկեր չուներ, ա մբողջ դրախտում մենակ էր, իսկ
դրա խ տից դուրս ապրողների հետ Աստվա ծ նրան թույլ չի տ ա լիս ընկերություն անել,
նրանք Աստծու որդիներ չեն: Դրա համար էլ Աստված իրեն ստ եղծեց նրա համար:
4. Ադամը ասաց, որ ինքն ընկեր չուներ, ա մբողջ դրախտում մենակ էր, իսկ
դրա խ տից դուրս ապրողների հետ Աստ վա ծ իրեն թույլ չի տա լիս ընկերություն անել,
նրանք Աստծու որդիներ չեն: Դրա համար էլ Աստվա ծ Լիլիթին ստ եղծեց իր համար:

Գ
— Շատ լավ, — զիջեց Լիլիթր, — թող քո ասածը լինի, Ադամ, արդեն միշտ քո
ասածն է լինում:
1. Լիլիթը զիջեց Ադամին, թե շա տ լավ, թող նրա ա սա ծը լինի, արդեն միշտ նրա
ասածն է լինում:
2. Լիլիթը զիջեց Ադամին, թե նրա ա սա ծը թող լինի, արդեն միշտ նրա ասածն է
լինում:
3. Լիլիթը զի ջե լո վ ա սաց Ադամին, թե նրա ա սա ծը թող լինի, արդեն միշտ նրա
ասածն է լինում:
4. Լիլիթը զիջեց, թե Ադամի ա սա ծը թոդ լինի, արդեն միշտ նրա ասածն է լինում:
ե.
— Եթե հաճելի է քեզ, նազելի ս, այսօր իսկ կգնամ և վաղը կբերեմ քո ուզածը, —
ասաց Ադամը' ուրախացած, որ առիթ ունեցավ Լիլիթին հրճվանք պատճառելու:
1. Ադամը' ուրախացած, որ առիթ ունեցավ Լիլիթին հրճվանք պատճառելու, ասաց նրան,
որ եթե հաճելի է, այսօր իսկ կգնա և վաղը կբերի նրա ուզածը:
2. Ադամը' ուրա խ ա ցա ծ, որ առիթ ունեցա վ Լիլիթին հրճվա նք պ ա տ ճա ռելու,
ա սաց իր նազելիին, որ եթե հա ճելի է, այսօր իսկ կգնա և վաղը կբերի նրա ուզածը:
3. Ադամը' ուրա խ ա ցա ծ, որ առիթ ունեցա վ Լիլիթին հրճվա նք պ ա տ ճա ռելու,
ասաց, որ եթե իր նազելիին հա ճելի է, այսօր իսկ կգնա և վաղը կբերի նրա ուզածը:
4. Ադամը' ուրա խ ա ցա ծ, որ առիթ ունեցա վ Լիլիթին հրճվա նք պ ա տ ճա ռելու,
ասաց, որ եթե հա ճելի է նրան, ա յսօր իսկ ինքը կգնա և վաղը կբերի նրա ուզածը:

- 398-
 Հայոց լեզու

Գ
— Տեր իմ, այս ի՞նչ ընկեր տվիր ինձ, — Աստծուն գանգատվեց Ադամը զսպված
բարկությամբ. — երբեք չհնազանդվեց ինձ: Հրապուրում է ինձ, տոչորում և ապա
ծարավ թողնում հեռանում:
1. Ադամը զսպ վա ծ բարկությամբ գա նգա տ վեց Աստծուն, թե այդ ինչ ընկեր տվեց
իր տերն իրեն, երբեք չհնա զա նդվեց իրեն: Հրա պ ուրում է, տոչորում և ապա ծա րա վ
թողնում հեռանում:
2. Ադամը զսպ վա ծ բարկությամբ գա նգա տ վեց Տեր Աստծուն, թե այդ ինչ ընկեր
տվեց, երբեք չհնա զա նդվեց իրեն: Հրա պ ուրում է, տոչորում և ապա ծա րա վ թողնում
հեռանում:
3. Ադամը զսպ վա ծ բարկությամբ գա նգա տ վեց Աստծուն, թե այդ ինչ ընկեր տվեց
նա իրեն, երբեք չհնա զա նդվեց իրեն: Հրա պ ուրում է իրեն, տոչորում և ապա ծա րա վ
թողնում հեռանում:
4. Ադամը զսպ վա ծ բարկությամբ գա նգա տ վեց Աստծուն, թե նա ինչ ընկեր տվեց
իրեն, երբեք չհնազանդվեց: Հրա պ ուրում է, տոչորում և ապա ծա րա վ թողնում
հեռանում:

Է.
— Ես ստեղծեցի Ադամին հողից և քեզ' կրակից, որ իրար լրացնեք, — ասաց
Աստված Լիլիթին և պատվիրեց, — պիտի սիրես և մանավանդ հնազանդ պիտի լինես
ամուսնուդ:
1. Աստվա ծ Լիլիթին ասաց, որ ստ եղծեց Ադամին հողից և իրեն' կրակից, որ իրար
լրացնեն, և պ ա տ վիրեց, որ Լիլիթը պիտի սիրի և մանավանդ հնա զա նդ պիտի լինի իր
ամուսնուն:
2. Աստված Լիլիթին ասաց, որ ինքը ստ եղծեց Ադամին հողից և նրան' կրակից, որ
իրար լրացնեն, և պ ա տ վիրեց, որ նա պ իտի սիրի և մանավանդ հնազանդ պիտի լինի
իր ամուսնուն:
3. Աստվա ծ Լիլիթին ա սաց և պ ա տ վիրեց, որ ինքը ստ եղծեց Ադամին հողից և
նրան' կրա կից, որ իրար լրացնեն, նա պիտի սիրի և մանավանդ հնազանդ պիտի
լինի իր ամուսնուն:
4. Աստված ասաց, որ ստ եղծեց Ադամին հողից և Լիլիթին' կրակից, որ իրար
լրացնեն, և պ ա տ վիրեց, որ պիտի սիրի և մանավանդ հնազանդ պիտի լինի իր
ամուսնուն:

Անուղղակի մեջբերված խոսքի փոխակերպումը ուղղակիի

Դա կա տ ա րվում է հետ ևյա լ քա յլերով.
1. Ըստ անհրաժեշտության' փոխվում է հեղինակի խոսքի դիրքը մեջբերվող
խոսքի նկատմամբ, ընդ որում'
ա. հեղինա կի ա ռա ջա դա ս խոսքը կա րելի է'
I. թողնել նույն տեղում (նախադաս), օրինակ.
Եզն ասաց ձիուն, թե ով է նա կամ ինչի է պետք: > Եզն ասաց ձիուն. «Ո՞վ ես դու
կամ ինչի՞ ես պետք»:

II. դա րձնել միջա դա ս, օրինակ.

«Ո՞վ ես դու, — ասաց եզը ձիուն, — կամ ինչի՞ ես պետք»:

֊ 399 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

III. դարձնել հետադաս, օրինակ.

«Ո՞վ ես դու կամ ինչի՞ ես պետք», — ասաց եզը ձիուն:

բ. հեղինակի' երկու մասից բաղկացած խոսքը սովորաբար միավորվում է և'

1. առաջադաս և միջադաս լինելու դեպքում դառնում է միջադաս: Օրինակ.
Ծաղիկը թիթեռին ասաց, որ ինքը նրան առաջին անգամ է տեսնում, և հարցրեց,
թե ով է նա. արդյոք բարեկամ է, թե թշնամի: > — Ես քեզ առաջին անգամ եմ տեսնում,
— ասաց ծաղիկը թիթեռին և հարցրեց, — ո՞վ ես դու. բարեկա՞մ ես, թե՞ թշնամի:

գ. հեղինակի' երկու կամ ավելի մասերից բաղկացած խոսքը, եթե հնարավոր չէ

միավորել, պահպանվում է նույն տեղերում.
Ընկերներին թվացել էր, թե իբր Թոմասն ասել է, որ իրենք այլևս չխմեն և չմենա­
մարտեն, եթե անգամ իրենց անարգեն, նաև իբր կոչ է արել տղաներին, որ այլևս
չգրկեն իրենց սիրելի աղջիկներին, նրանց համար կիթառ չնվազեն: > Ընկերներին
թվացել էր, թե իբր Թոմասն ասել է. «Այլևս չխմենք և չմենամարտենք, եթե անգամ մեզ
անարգեն, — նաև իբր կոչ է արել տղաներին, — այլևս մի գրկեք ձեր սիրելի աղջիկ­
ներին, նրանց համար կիթառ մի' նվազեք»:

II. առաջադաս և վերջադաս լինելու դեպքում դառնում է վերջադաս: Օրինակ.

Նա ասում է, որ հոգնած է, ու պառկում է քնելու: > — Հոգնած եմ, — ասում է նա
ու պառկում է քնելու:

2. Հեղինակի առաջադաս խոսքը միջադաս կամ վերջադաս դարձնելիս փոխվում

է նրա ենթակայի և ստորոգյալի շարադասությունը, ստորոգյալի նկատմամբ
նախադաս ենթական դարձվում է հետադաս: Օրինակ.
Ձին ասաց եզանը, որ ինքը ձի է, և իրեն թագավորները և իշխանները զարդարում
են ոսկով և արծաթով և բազմում իր վրա: > «Ես ձի եմ, — ասաց ձին եզանը, — և ինձ
թագավորները և իշխանները զարդարում են ոսկով և արծաթով և բազմում ինձ վրա»:

3. Հեղինակի խոսքի և մեջբերվող խոսքի միջև եղած որ կամ թե շաղկապը

վերանում է: Օրինակ.
Լիլիթն Ադամին խնդրեց, որ իրեն մենակ թողնի: > «Թո դ ինձ մենակ», — խնդրեց
Լիլիթն Ադամին:

4. Հեղինակի խոսքի հանգման խնդիրը կարելի է թողնել նույնությամբ, կարելի է և

վերածել կոչականի: Օրինակ.
Լիլիթն Ադամին հարցրեց, թե Աստված նրան վաղուց է արդյոք ստեղծել: > — Ադամ,
Աստված քեզ վաղո՞ւց է ստեղծել, — հարցրեց Լիլիթը: / / — Աստված քեզ վաղո՞ւց է
ստեղծել, — հարցրեց Լիլիթը Ադամին:

5. Մեջբերվող խոսքի ենթական'

ա. կարելի է թողնել նույնությամբ, կարելի է և վերածել կոչականի, եթե խոսակիցն
է: Օրինակ.
Մայրը հանձնարարեց, որ երեխաները փոշեկուլով մաքրեն հատակը: > — Երե­
խաներ, փոշեկուլով մաքրեք հատակը, — հանձնարարեց մայրը: // — Փոշեկուլով
մաքրեք հատակը, — հանձնարարեց մայրը երեխաներին:

- 400 -
 Հայոց լեզու

բ. պետք է թողնել նույնությամբ, եթե խոսակիցը չէ: Օրինակ.

Այրի կինն ասաց, որ նրա հայրը վատ մարդ էր. ինքը անիծեց, և նա մեռավ: > Այրի կինն
ասաց. «Քո հայրը վատ մարդ էր. ես անիծեցի, և նա մեռավ»:

6. Հարցում արտահայտող անուղղակի խոսքը հարցական նախադասության է

վերածվում, ընդ որում' արդյոք բառը կարելի է պահպանել, կարելի է և կրճատել:
Օրինակ.
Նորահարսը մտածում էր, թե կարոդ էր արդյոք երագել այսպիսի երջանկության
մասին, երբ դեռ փոքր էր, և իրեն բոլորը հալածում էին: > «Կարո՞ղ էի (արդյոք) երագել
այսպիսի երջանկության մասին, երբ դեռ փոքր էի, և ինձ բոլորը հալածում էին», —
մտածում էր նորահարսը:

7. Հրաման, կարգադրություն արտահայտող անուղղակի խոսքը հրամայական

նախադասության է վերածվում, ընդ որում' թող բառը կրճատվում է: Օրինակ.
Հայրը պատասխանեց որդիներին, որ ինքը դեմ չէ, թոդ գնան, եթե ուզում են: >
— Ես դեմ չեմ, — պատասխանեց հայրը որդիներին, — գնացեք, եթե ուզում եք:

8. Բացականչություն արտահայտող անուղղակի խոսքը բացականչական նախա­

դասության է վերածվում, ընդ որում' շատ բառը կարող է փոխարինվել բացականչա­
կան հնչերանգով ցուցական կամ հարցական-հարաբերական դերանվամբ
(այնքա՜ն, որքա՜ն, ինչքա՜ն, ի՜նչ, ինչպե՜ս): Օրինակ.
Լևոնլ7 բացականչեց, թե շատ լավ աղջիկ էր Լուսիկը: > — Ի՜նչ լավ աղջիկ էր Լու-
սիկը, — բացականչեց Լևոնը:

9. Ուղղակի խոսքի մեջ ըստ անհրաժեշտության ավելացվում են զգացական և

կոչական ձայնարկություններ, դիմելաձևեր և այլն: Օրինակ.
Մի զինվոր ասաց, թե նրան իսկույն կսպանեն, որովհետև փախչել չի կարող: Մի
զինվոր ասաց. «Այ մարդ, քեզ իսկույն կսպանեն, որովհետև փախչել չես կարող»:

10. Ըստ անհրաժեշտության' փոխվում է անձնական դերանունների, ստորոգյալի

և ս կամ դ հոդ ունեցող բառերի դեմքը: Ընդ որում
ա. անուղղակի խոսքի ցանկացած դեմքի ենթակա դերանունն ու ստորոգյալը
ուղղակի խոսքում'
I. դրվում են առաջին դեմքով, եթե մեջբերվող խոսքի ենթական բովանդակու­
թյամբ համընկնում է հեղինակի խոսքի ենթակային: Օրինակ.
Մենք արդեն հայտարարել ենք, որ դասադուլին մենք չենք մասնակցելու: > Մենք
արդեն հայտարարել ենք. «Դասադուլին մենք չենք մասնակցելու»:
Դու երևի մտածում էիր, թե դուք կարող եք ինձ օգնել: > «Մենք կարող ենք նրան
օգնել», — երևի մտածում էիր դու:
Ազատը համոզված պնդում էր, որ ինքը ամեն ինչ հիշում է: > — Ես ամեն ինչ
հիշում եմ, — համոզված պնդում էր Ազատը:

11. դրվում են երկրորդ դեմքով, եթե մեջբերվող խոսքի ենթական բովանդակու­

թյամբ համընկնում է հեղինակի խոսքի իրական կւսմ ենթադրյալ հանգման խնդրին:
Օրինակ.
Դու ինձ խնդրել էիր, որ դրա մասին ես ոչ մեկի չպատմեմ: > — «Դրա մասին դու
ոչ մեկի չպատմես», — խնդրել էիր դու ինձ:

- 401 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Վա րուժա նը քեզ ա սել էր, որ դու մեզ սպասես մուտքի մոտ: > — Դու մեզ կսպասես
մուտքի մոտ, — ասել էր քեզ Վարուժանը:
Արմենին հանձնարարել եմ, որ ինքն էլ մասնակցի քննարկմանը: > — Դու էլ
կմասնակցես քննարկմանը, — հանձնարարել եմ Արմենին:

III. դրվում են երրորդ դեմքով, եթե մեջբերվող խոսքի ենթական բովա նդա կու­
թյամբ համընկնում է հեղինա կի խոսքի ոչ թե ենթակային կամ հանգման խնդրին, այլ
մի երրորդ անձի: Օրինա կ.
Իսկ իմ մասին բոլորին կասես, որ ես մեկնել եմ արտասահման: > Իսկ իմ մասին
բոլորին կասես. «Նա մեկնել է արտասահման»:
Քեզ ճանաչողները ամեն տեղ համոզված կհայտարարեն, որ ղու ես միակ
արժանավորը: > — Նա է միակ արժանավորը, — ամեն տեղ համոզված կհայտարա­
րեն քեզ ճանաչողները:
Սրապյանի աշխատանքից դժգոհ մարդիկ գրել են, որ նա անազնիվ է և
անմարդկային: > «Նա անազնիվ է և անմարդկային», — գրել են Սրապյանի աշխա­
տանքից դժգոհ մարդիկ:

բ. ա նուղղակի խոսքի ցա նկա ցա ծ դեմքի ա նձնա կա ն դերանունը, որն ունի որևէ

խնդրի կամ հա տ կա ցուցիչի պաշտոն (ինչպես նաև այդ դերանվանը փ ոխ ա րինող ս
կամ դ հոդը), ուղղակի խոսքում
I. ա րտ ա հա յտ վում է ա ռա ջին դեմքի դերանվամբ (կամ ս հոդով), եթե բովանդա ­
կությամբ համընկնում է հեղինա կի խոսքի ենթակային: Օրինա կ.
Ես նրանց ասել եմ, որ այդ ամենը իրենք սովորել են ինձնից: > — Այդ ամենը դուք
սովորել եք ինձնից, — ասել եմ ես նրանց:
Դու ենթադրում էիր, որ Սուրենի անհասցե մեղադրանքը վերաբերում է քո տղային
[տղայիդ]: > — Սուրենի անհասցե մեղադրանքը վերաբերում է իմ տղային [տղայիս],
— ենթադրում էիր դու:
Ուսանողները դժգոհում էին, որ համալսարանի տնօրենն իրենցով չի հետա­
քրքրվում: > — Համալսարանի տնօրենը մեզնով չի հետաքրքրվում, — դժգոհում էին
ուսանողները:

II. ա րտահա յտվում է երկրորդ դեմքի դերանվամբ (կամ դ հոդով), եթե բովա նդա ­
կությամբ համընկնում է հեղինա կի խոսքի հանգման խնդրին: Օրինա կ.
Ինձ խոստանում էիք, թե մինչև վերջ կկանգնեք իմ կողքին [կողքիս]: > «Մինչև վերջ
կկանգնենք քո կողքին [կողքիդ]», — խոստանում էիք ինձ:
Նրանք քեզ հավատացնում էին, թե բոլորը պատրաստ են քեզ աջակցելու: >
— «Բոլորը պատրաստ են քեզ աջակցելու», — հավատացնում էին նրանք քեզ:
Գարեգինին ասում էինք, թե մենք իրենով ենք հպարտանում: > — «Մենք քեզնով
ենք հպարտանում», — ասում էինք Գարեգինին:

III. ա րտ ա հա յտ վում է երրորդ դեմքի դերանվամբ, եթե բովանդակությամբ հա­

մընկնում է հեղինակի խոսքի ոչ թե ենթակային կամ հանգման խնդրին, այլ մի
երրորդ անձի: Օրինա կ.
Նունեին ասել էիր, թե իմ գրքերը [գրքերս] մնացել են ձեր տանը: > — Նրա գրքերը
մնացել են մեր տանը, — ասել էիր Նունեին:
Հրաչը քո մասին ասում էր, որ Վահանենք քեզ լավ չեն ընդունել: > «Վահանենք
նրան լավ չեն ընդունել», — ասում էր Հրաչը քո մասին:

֊ 402 -
 Հայոց լեզու

Տնօրենին Գոռի մասին հայտնել եմ, որ նրա վրա հույս դնել չի լինում: > Տնօրենին
Գոռի մասին հայտնել եմ. «Նրա վրա հույս դնել չի լինում»:

11. Ըստ անհրաժեշտության' կարող են փոխվել իրադրական արժեք ունեցող

տեղի, ժամանակի մակբայները, ցուցական դերանունները և այլն: Օրինա կ.
Մի թուղթ մեկնելով տղային' հայրն ասաց, որ նա վերցնի այդ թուղթը, նկարի դրա
վրա, իսկ պատերը չկեղտոտի: > Մի թուղթ մեկնելով տղային' հայրն ասաց.
— Վերցրո՜ւ այս թուղթը, նկարիր սրա վրա, իսկ պատերը մի կեղտոտիդ:

12. Եզակի երկրորդ դեմքը քաղաքավարական հոգնակիով փոխարինելիս համապա­

տասխան դերանունները գրվում են մեծատառով: Օրինակ.
Այցելուն հարցրեց տիկնոջը, թե ինչու էր նա խնդրում, որ իր քեռին այրի նամակը:
> «Ինչու՞ եք Դուք խնդրում, որ Ձեր քեռին այրի նամակը», — հարցրեց այցելուն
տիկնոջը:

13. Նշանակվում է ուղղակի խոսքին համապատասխան կետադրություն, ընդ

որում
ա. ա սվող (հնչող) ուղղակի խոսքը կա րելի է սկսել անջա տմա ն գծով, կա րելի է և
առնել չա կերտ ների մեջ, օրինա կ.
Լիլիթը Ադամին հարցրեց, թե նա ինչ էր անում դրախտում: > — Ի՞նչ էիր անում
դրախտում, — հարցրեց Լիլիթը Ադամին:
Նա ասաց, որ ինքը գնում է պատերազմ' ոչ թե փախչելու, այլ կանգնելու, կռվելու
և հաղթելու: > «Ես գնում եմ պատերազմ' ոչ թե փախչելու, այլ կանգնելու, կռվելու և
հաղթելու», — ասաց նա:

բ. չհնչող' չա սվող (ներքին կամ գրա վոր) խոսքը պ ետք է անպայման ա ռնել
չակերտների մեջ, օրինակ.
Ստեփանը մտածում էր, որ ինքը կհասցնի հանձնարարությունը ժամանակին
կատարել: > «Ես կհասցնեմ հանձնարարությունը ժամանակին կատարել», —
մտածում էր Ստեփանը:
Դասագրքի կանոնն ասում է, որ չակերտը միշտ էլ ճիշտ է: > Դասագրքի կանոնն
ասում է. «Չակերտը միշտ էլ ճիշտ է»:

գ. հա մեմա տ ա բա ր կա րճ խոսքը կա րելի է նաև հեղինա կի խոսքից ա նջա տ ել

բութով և սկսել փ ոքրա տ ա ռով, օրինակ.
Ալվարդն ասաց, որ ոչինչ չգիտի: > Ալվարդն ասաց' ոչինչ չգիտեմ:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

161. Անուղղակի մեջբերված խոսքով նախադասությունը վերածեք ուղղակի

մեջբերված խոսքով նախադասության:
ա.
1) Նա ինձ պատասխանում է, որ ինքը գյուղի ջրբա ժա նն է և գիշերները առուների
ջրերն ինքն է բաշխում մանր և ցրվա ծ հողա կտ որների վրա:
2) Գնում էր հնձվորը' ինքն իրեն խ ոսելով, թե ի՜նչ կլիներ, եթե ինքը գտներ գան­
ձը. քա նի՜ անգամ է ինքը նստ ել հենց այն քա րի վրա, որ տ եղահա ն ա րեց ա կնոցա ­
վորը, և եթե ինքը իմանար, ապա գա նձերը կլինեին իր գրպանում, քա նի՜ կով կառ­
ներ...

- 403 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3) Տիկին էլոիզն ասաց Խաչատուրին, որ ինքն այդպես էլ գիտեր, որ նրան ոչինչ

չի պատահել, բայց տեսներ նա Գերմանին, թե ինչքա՜ն էր հուզվել, քանի՜ անգամ
հարցրեց նրանից:
4) Աննան Գոռին ասաց, որ նա, իհարկե, շուտով կտեսնի իր հայրենիքը, ապա,
նայելով ընկերուհուն, ավելացրեց, որ իրենք, նույնպես լինելով օտարության մեջ,
ցավոք, այլևս չեն տեսնի իրենց հայրենիքը:

բ-
1) Նա Պարրոտին ասաց, որ ինքը հիշեց այն աղային, որ իրենց հրավիրեց իր
վրանը, երբ իրենք գնում էին դեպի Սուրբ Հակոբի վանքը, ապա հարցրեց, թե նա հի­
շում է արդյոք, որ իրենք չկարողացան վրանի տակ նստել, երբ լսեցին պատժի
ենթարկվող մարդու աղիողորմ ձայները:
2) էլոիզն ու Խաչատուրը լուռ քայլում էին, և տիկինը միայն մտածում էր, որ
հանկարծ չանցնեն իրենց տնակը, շուտ տեղ հասնեն, քանի դեռ իր ամուսինը քնած
չէ և կարող է տեսնել իր ուղեկցին:
3) Սեթն ինձ կիսակատակ խորհուրդ տվեց, որ չվիճեմ Մունջի հետ. նա կես մարդ,
կես արջ է, ինչպես վկայում է նրա արտաքինը, կարող է իմ ասածները սխալ հասկա­
նալ և փչացնել մեր բոլորի տրամադրությունը:
4) Լեռնեցին պատմում էր ինձ, որ զինվորական հիվանդանոցի կյանքը հիվանդնե­
րի համար ասես դժոխք լինի, և կարող եմ արդյոք պատկերացնել, որ շունը իրենցից
լավ է ապրում, և երանի ինքը շուն լիներ, գնար հեռանար այդ օտար երկրից, մինչև
հասներ իրենց սարերին:

162. Փոխակերպման ո՛ր տարբերակն է ճիշտ:

ա.
Երբ երեխան ձորակն անցնում էր, Աղունը հրահանգեց, որ նա հինգ րոպեից իր
մոտ լինի, և մեջքը դարձնելով սկեսրոջը' ասաց աշխույժով, որ ինքը նրան կանչել է'
մի խորհուրդ հարցնի:
1. Երբ երեխան ձորակն անցնում էր, Աղունը հրահանգեց. «Նա հինգ րոպեից ինձ
մոտ լինի, — և մեջքը դարձնելով սկեսրոջը' ասաց աշխույժով, — քեզ կանչել եմ' մի
խորհուրդ հարցնեմ»:
2. Երբ երեխան ձորակն անցնում էր, Աղունը հրահանգեց.
— Հինգ րոպեից ինձ մոտ լինես, — և մեջքը դարձնելով սկեսրոջը' ասաց աշխույժով,
— քեզ կանչել եմ' մի խորհուրդ հարցնեմ:
3. Երբ երեխան ձորակն անցնում էր, Աղունը հրահանգեց.
— Թող նա հինգ րոպեից ինձ մոտ լինի, — և մեջքը դարձնելով սկեսրոջը' ասաց
աշխույժով, — քեզ կանչել եմ' մի խորհուրդ հարցնելու:
4. Երբ երեխան ձորակն անցնում էր, Աղունը հրահանգեց. «Հինգ րոպեից ինձ մոտ
լինես, — և մեջքը դարձնելով սկեսրոջը' ասաց աշխույժով, — քեզ կանչել եմ' մի
խորհուրդ հարցնելու»:

Բ-
Իրենց միջի խելոքն էլ դուրս է գալիս, ճառ ասում Նազարի առաջ, որ իրենք
վաղուց էին լսել նրա մեծ հռչակը, կարոտ էին նրա երեսը տեսնելու և ահա այդ օրը
բախտավոր են, որ նրան ւոեսնում են իրենց մեջ:
1. Իրենց միջի խելոքն էլ դուրս է գալիս, ճառ ասում Նազարի առաջ.

— 404—
 Հայոց լեզու

— Վաղուց էինք լսել քո մեծ հռչակը, կարոտ էինք երեսդ տեսնելու և ահա այդ օրը
բախտավոր ենք, որ քեզ տեսնում ենք մեր մեջ:
2. Իրենց միջի խելոքն էլ դուրս է գալիս, ճառ ասում Նազարի առաջ.
— Նրանք վաղուց էին լսել քո մեծ հռչակը, կարոտ էին երեսդ տեսնելու և ահա այդ
օրը բախտավոր էին, որ քեզ տեսնում են իրենց մեջ:
3. Իրենց միջի խելոքն էլ դուրս է գալիս, ճառ ասում Նազարի առաջ. «Մենք
վաղուց էինք լսել քո մեծ հռչակը, կարոտ էինք երեսդ տեսնելու և ահա այսօր
բախտավոր ենք, որ ք ե զ տեսնում ենք մեր մեջ»:
4. Իրենց միջի խելոքն էլ դուրս է գալիս, ճառ ասում. «Ո՜վ քաջն Նազար, վաղուց
էինք լսել մեծ հռչակդ, կարոտ էինք երեսդ տեսնելու և ահա այսօր բախտավոր ենք,
որ քեզ տեսնում ենք մեջներս»:

Գ
Շավարշը մտածում էր, որ, վերջապես, տղամարդու վարտիք է իր հագին, երակ­
ներում արյուն է և ոչ թե մածուն, և ինքն ու իր զինակիցները չեն ենթարկվի Դրոյի
կամքին:
1. Շավարշը մտածում էր.
— Վերջապես, տղամարդու վարտիք է հագիս, երակներումս արյուն է և ոչ թե
մածուն, և ես ու զինակիցներս չենք ենթարկվի Դրոյի կամքին:
2. Շավարշը մտածում էր, վերջապես.
— Տղամարդու վարտիք է իմ հագին, իմ երակներում արյուն է և ոչ թե մածուն, և
ես ու իմ զինակիցները չենք ենթարկվի Դրոյի կամքին:
3. Շավարշը մտածում էր, վերջապես. «Տղամարդու վարտիք է իմ հագին, իմ
երակներում արյուն է և ոչ թե մածուն, և ես ու իմ զինակիցները չենք ենթարկվի Դրոյի
կամքին»:
4. Շավարշը մտածում էր. «Վերջապես, տղամարդու վարտիք է հագիս, երակնե­
րումս արյուն է և ոչ թե մածուն, և ես ու զինակիցներս չենք ենթարկվի Դրոյի կամքին»:

դ.
Աղջիկը Խաչիկին բարի ճանապարհ մաղթեց և ավելացրեց, որ երբ նա վերադառ­
նա, հայտնի չէ' իրենք այլևս կհանդիպեն արդյոք, թե նա իսպառ մոռացած կլինի
իրեն:
1. Աղջիկը Խաչիկին ասաց. «Բարի ճանապարհ եմ մաղթում, — և ավելացրեց, —
երբ նա վերադառնա, հայտնի չէ' իրենք այլևս կհանդիպեն արդյոք, թե նա իսպառ
մոռացած կլինի իրեն»:
2. «Բարի ճանապարհ եմ մաղթում, — աղջիկը Խաչիկին ասաց և ավելացրեց, —
երբ նա վերադառնա, հայւոնի չէ' իրենք այլևս կհանդիպեն արդյոք, թե նա իսպառ
մոռացած կլինի իրեն»:
3. — Բարի ճանապա րհ, սիրելի' Խաչիկ, — մաղթեց աղջիկը և ավելացրեց, — երբ
դու վերադառնաս, հայտնի չէ' մենք այլևս կհանդիպե՛նք, թե՞ դու իսպառ մոռացած
կլինես ինձ:
4. — Բարի ճանապա րհ, — աղջիկը Խաչիկին մաղթեց և ավելացրեց, — երբ դու
վերադառնաս, հայտնի չէ' մենք այլևս կհանդիպենք արդյոք, թե դու իսպառ մոռացած
կլինես ինձ:

֊ 405 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե.
է///7/7 կինը իշխանին բացատրեց, թե ինչու է նրան օրհնում' ասելով, որ նրա հայրը
վատ մարդ էր. ինքը անիծեց, և նա մեռավ, բայց նա' որդին, ավելի վատը եղավ: Այժմ
ինքը վախենում է' նա մեռնի, և նրա որդին նրանից ավելի չար լինի:
1. «Քո հայրը վատ մարդ էր. ես ա նիծեցի, և նա մեռավ, բայց նա' որդին, ավելի
վատը եղավ, — ասաց այրի կինը իշխ ա նին' բա ցա տ րելով, թե ինչու է նրան օրհնում:
— Այժմ վախենում եմ' նա մեռնի, և որդին նրանից ավելի չար լինի»:
2. Այրի կինը իշխանին բա ցա տ րեց, թե ինչու է նրան օրհնում' ա սելով. «Հա յրդ
վատ մարդ էր. անիծեցի, և մեռավ, բայց դու' որդիդ, ավելի վատը եղար: Այժմ
վախենում եմ' մեռնես, և որդիդ քեզնից ավելի չար լինի»:
3. — Քո հայրը վատ մարդ էր. ես ա նիծեցի, և նա մեռավ, բայց նա' որդին, ավելի
վատը եղավ, — ասաց այրի կինը իշխ անին' բա ցա տ րելով, թե ինչու է նրան օրհնում:
— Այժմ վախենում եմ' նա մեռնի, և որդին նրանից ավելի չար լինի:
4. Այրի կինը բա ցա տ րեց, թե ինչու է նրան օրհնում' ասելով.
— Իշխա ն, նրա հայրը վատ մարդ էր. ես անիծեցի, և նա մեռավ, բայց նա' որդին,
ավելի վատը եղավ: — Այժմ վախենում եմ' դու մեռնես, և քո որդին քեզնից ավելի չար լինի:

Ներգործական և կրավորական կառուցվածքի նախադասություններ

Հա ճա խ նույն միտքը կա րելի է ա րտ ա հա յտ ել տ ա րբեր կա ռուցվա ծքի նախ ադա­
սություններով: Դրանք նախադասության կա ռուցվա ծքա յին հոմանիշներ են: Դրան-
ցից են նախադասության ներգործա կա ն և կրավորա կան կա ռուցվա ծքները:
Նախադասությունը ներգործական կառուցվածքի է, եթե ստորոգյալը ներգործա­
կան սեռի բայ է և ունի ուղիղ խնդիր լրացում: Օրինա կ. Զորականները շրջապատն-
ցին սպարապետին:
Ն երգործա կա ն կա ռուցվա ծքի նախադասությունը կա րող է լինել նաև անենթակա:
Օրինա կ. Նրան պարգևատրել են շքանշանով:
Ծանոթություն: Նախադասությունը ներգործական կառուցվածքի չի համարվում, եթե ստո­
րոգյալն ընդհանրապես ներգործական բայ է, բայց ուղիղ խնդիր չունի, այսինքն' տվյալ կիրա­
ռությամբ չեզոք սեռի է: Օրինակ. Ի՞նչ ես կարծում, նա հիմա ինչո՞վ է զբաղված, առավոտից
խմում է:

Նախադասությունը կրավորական կառուցվածքի է, եթե ստորոգյալը կրավորա­

կան սեռի բայ է և կարող է ունենալ ներգործող խնդիր լրացում, որի կատարած
գործողությունը իր վրա է կրում ենթական: Օրինա կ. Սպարապետը շրջապատվեց
զորականներով:
Կրա վորակա ն կա ռուցվա ծքի նախադասությունը կա րող է լինել նաև առանց ներ­
գործող խնդրի: Օրինա կ. Նա պարգևատրվել է շքանշանով:

Ծանոթություն: Նախադասությունը կրավորական կառուցվածքի չի համարվում, եթե ստո­

րոգյալն ընդհանրապես կրավորական բայ է, բայց տվյալ կիրառությամբ չեզոք սեռի է, այ­
սինքն' ոչ միայն ներգործող խնդիր չունի, այլև ենթական ինքն է կատարում գործողությունը:
Օրինակ. Այտերից արցունքներ գլորվեցին:

Կրա վորակա ն կամ ներգործակա ն կա ռուցվա ծքի նախադասությունները սովորա ­

բար փ ոխ ա րկելի են մեկից մյուսը: Հենց դա էլ նրանց ստուգման եղանակն է կա սկա ­
ծելի դեպքերում:

֊ 406֊
 Հայոց լեզու

Վարժություններ

163. Նշե՜ք ներգործական կառուցվածքի նախադասությունները:

1) Ոչ ոք չի կա րող պ ա րւիա կել մենության մեջ ծնվող մտքերի ծովը:

2) Նրա ներս մտնելուց հետո սենյակը լցվեց օծա նելիքի բույրով:
3) Կիսատ մնա ցա ծ կա մուրջի շինարարությունը ա վա րտում է որդին:
4) Կիրճում լճի կառուցման մասին լուրը ա լեկոծեց գյուղը:
5) Լուսա մուտ ի փ եղկերը շրխ կոցով բա ցվեցին քամուց:

164. Նշեք կրավորական կառուցվածքի նախադասությունները:

1) Ծ երունու ա սածը ա րձա նա գրել էր ծխական քա հա նա տեր Սիմոնը:

2) Բջնի քա ղա քը թշնամիների կողմից բռնա գրա վվել է 1199 թվականին:
3) Երևակայությունս հա նկա րծ բոցա վա ռվեց ա նսպ ա սելի մի մտքից:
4) Բայց հույս ունեի, որ հուզմունքս ոչ ոք չի նկատի:
5) Սակավաջուր գետով ավանը բաժանվում է Երկու անհավասար մասերի:

Ներգործական կառուցվածքի նախադասության

փոխակերպումը կրավորականի

Ն երգործա կա ն կա ռուցվա ծքի նախադասությունը կրա վորա կա նի Փ ոխ ա կերպ ելու

համար ա նհրա ժեշտ է.

1. Ներգործա կա ն բայով ա րտ ա հա յտ վա ծ ստ որոգյա լը դա րձնել կրավորա կան

բայով ա րտ ա հա յտ վա ծ, սիրում է > սիրվում է, կհիշի > կհիշվի:

2. Ն երգործա կա ն կա ռուցվա ծքի նախադասության ենթական դա րձնել կրա վորա ­

կան սեռի բայի ներգործող խնդիր, իսկ ուղիղ խ նդիրը' ենթակա, ընդ որում ներգոր­
ծող խնդիրն ա րտահա յտվում է
• կողմից կապով, եթե անձ է ցույց տալիս: Օ րինա կ. Մենք կհիշենք քո բարի գործը:
> Քո բարի գործը կհիշվի մեր կողմից:
• գործիա կա ն կամ բա ցա ռա կա ն հոլովով, եթե իր է ցույց տա լիս, երբեմն էլ անձ:
Օ րինա կ. Կայծակը լուսավորեց սենյակը: > Սենյակը լուսավորվեց կայծակից: Թիկ­
նապահները շրջապատեցին զորավարին: > Զորավարը շրջապատվեց թիկնապահ­
ներով:

3. Անհրա ժեշտ դեպքերում թվով հա մա ձա յնեցնել կրա վորա կա ն կա ռուցվա ծքի

ենթական ու ստորոգյալը: Օրինա կ. Մենք սկսեցինք խաղը: > Խաղը սկսվեց մեր
կողմից:

4. Կա տ ա րել շա րա դա սա կան ա նհրա ժեշտ փոփոխություններ: Օրինա կ. Այդ նույն

մեծահարուստ իշխանն է պատվիրել այս շքեղ գորգը: > Այս շքեղ գորգը պատվիրվել
է այդ նույն մեծահարուստ իշխանի կողմից:

֊ 407 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

165. Ներգործական կառուցվածքի նախադասությունը վերածեք կրավորականի:

1) Ե ր փ ն ե ր ա ն գ ծ ա ղ ի կ ն ե ր ը զ ա ր դ ա ր ե լ էին տ ոն ա կա ն սեղա նը:

2) Ն ա ժ ի շտ ն ե ր ը հա ճա խ ն կա տ ում էին թ ա գ ուհու թ ա խ ծոտ հա յա ցք ը:
3) Մ ո լե գ ն ա ծ կրա կն ա ր ա գ որ են ա յրում էր բուր գի տ ա խ տ ա կ ն եր ը:
4) Մի պ ա յծա ռ թ ա խ իծ պ ա րուրո ւմ է տ խ րա մ ա ծ հոգիս:
5) Հողմը կայծերը կիտում էր շինության պատերի տակ ու խոռոչներում:

166. Փոխակերպման ո՛ր տարբերակն է ճիշտ:

ա.
Հրդեհը դիտ ողները կա զմել էին զ ա րհուր ա ծ դեմքերի մի կենդա նի օղա կ:
1. Հր դ ե հ ը դ իտ ող ների կողմից կա զ մ վ ել էր զ ա ր հ ո ւր ա ծ դ եմքերի մի կենդա նի օղա կ:
2. Հ ր դ ե հ ը դ ի տ ո ղ ն ե ր ի ց կ ա զ մ վ ե լ էր զ ա ր հ ո ւր ա ծ դ եմ ք ե րի մի կենդա նի օղ ա կ:
3. Հ ր դ ե հ ը դ ի տ ո ղ ն ե ր ո վ կ ա զ մ վ ե լ էր զ ա ր հ ո ւր ա ծ դ եմ ք ե րի մի կեն դ ա ն ի օղ ա կ:
4. Հ ր դ ե հ ը դ ի տ ո ղ ն ե ր ը կ ա զ մ վ ե լ էին զ ա ր հ ո ւր ա ծ դ եմ ք ե րի մի կեն դ ա ն ի օղ ա կ:

բ-
Պ ա տ մ ա հ ա յր ը օ ր հ ն ե ր գ ո ւմ էր հ ա տ կ ա պ ե ս Տ ի գ ր ա ն Մ եծի փ ա ռ ա վ ո ր օ ր ե ր ը :
1. Տ ի գ ր ա ն Մ եծի փ ա ռ ա վ ո ր օ ր ե ր ը օ ր հ ն ե ր գ վ ո ւմ էին հ ա տ կ ա պ ե ս պ ա տ մ ա հոր ից:
2. Տ ի գ ր ա ն Մ եծի փ ա ռա վ ո ր օ ր ե ր ը օ ր հ ն ե ր գ վ ո ւմ էին հ ա տ կ ա պ ե ս պ ա տ մ ա հ ո ր
կողմից:
3. Հա տ կա պ ես Տ իգրա ն Մեծի փ ա ռա վ որ օրերն էր օրհներգվում պ ա տ մա հոր կողմից:
4. Պ ա տ մ ա հ ո ր կող մ ից օ ր հ ն ե ր գ վ ո ւմ էին հ ա տ կ ա պ ե ս Տ ի գ ր ա ն Մ եծի փ ա ռա վ ո ր
օ րեր ը:

Գ
Կա նա չն ու դ ա շտ ա յի ն պ ե ս ֊պ ե ս ծ ա ղ ի կ ն ե ր ը զ ա ր դ ա ր ե լ են ա ն տ ա ռ ա զ ո ւր կ բ ա ր ­
ձ ո ւն ք ը :
1. Կա նա չն ու ա ն տ ա ռ ա զ ո ւր կ բ ա ր ձ ո ւն ք ը դ ա շտ ա յին պ ե ս ֊պ ե ս ծ ա ղ ի կ ն ե ր ո վ էին
զ ա րդ ա րվ ել:
2. Կ ա ն ա չով ու դ ա շտ ա յին պ ե ս ֊պ ե ս ծ ա ղ ի կ ն ե ր ո վ էր զ ա ր դ ա ր վ ե լ ա ն տ ա ռ ա զ ո ւր կ
բ ա րձուն ք ը:
3. Ա ն տ ա ռա զ ո ւր կ բ ա ր ձ ո ւն ք ը կա ն ա չով ու դ ա շտ ա յին պ ե ս ֊պ ե ս ծ ա ղ ի կ ն ե ր ո վ էին
զ ա րդ ա րվ ել:
4. Ա ն տ ա ռա զ ո ւր կ բ ա ր ձ ո ւն ք ը զ ա ր դ ա ր վ ե լ էր կա ն ա չից ու դ ա շտ ա յին պ ե ս ֊պ ե ս
ծ ա ղ իկ ն ե րից:

Կրավորական կառուցվածքի նախադասության

փոխակերպումը ներգործականի

Կ րա վ որա կ ա ն կ ա ռ ո ւց վ ա ծ ք ի ն ա խ ա դա սութ յուն ը ն ե ր գ ո ր ծ ա կ ա ն ի փ ո խ ա կ ե ր պ ե լո ւ

հա մա ր ա ն հ ր ա ժ ե շտ է.
1. Կ ր ա վ ո ր ա կ ա ն բա յով ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ ս տ ո ր ո գ յա լը դ ա ր ձ ն ե լ ն ե ր գ ո ր ծ ա կ ա ն
բա յով ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ , ն կա րվ ել է > ն կա րել է, ջ ա ր դ վ ե ց > ջ ա ր դ ե ց :

- 408 -
 Հայոց լեզու

2. Կրա վորա կա ն կա ռուցվ ա ծք ի նա խ ա դա սությա ն ենթակա ն դ ա րձն ել ներգործա ­

կան սեռի բայի ուդիղ խնդիր, իսկ ն երգո րծող խ նդիրը' ենթակա: Օ րինա կ. Այդ տ ա ճա ր ի
կա ռուցումը հով ա ն ա վ որվ ել է Գ ա գ ի կ թ ա գ ա վ ո ր ի կող մ ից: > Գ ա գ իկ թ ա գ ա վ որը
հովա նա վորել է այդ տ ա ճա ր ի կա ռուցումը:

3. Ա ն հ րա ժ եշտ դ ե պ ք երում թվով հ ա մ ա ձ ա յն ե ց ն ե լ ն ե ր գ ո ր ծ ա կ ա ն կ ա ռ ո ւց վ ա ծ ք ի

ենթական ու ստ որո գ յա լը: Օ ր ի ն ա կ . Գյուղի եզրի տներն այրվել են անտառում
բռնկված հրդեհից: > Անտառում բռնկված հրդեհն է այրել գյուղի եզրի տները:

4. Կ ա տ ա ր ե լ շա ր ա դ ա ս ա կ ա ն ա ն հ ր ա ժ ե շտ փ ոփ ոխ ութ յուններ: Օ ր ի ն ա կ . Այս խ իս տ

պ ա տ ա սխ ա ն ա տ ո ւ փ ա ստ ա թ ուղ թ ը ս տ ո ր ա գ ր վ ե լ է փ ո խ տ ն օ ր ե ն ի կող մ ից: > Փ ո խ ­
տ նօրենն է ս տ ո ր ա գ ր ե լ ա յս խ ի ս տ պ ա տ ա ս խ ա ն ա տ ո ւ փ ա ստ ա թ ուղ թ ը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

167. Կրավորական կառուցվածքի նախադասությունը վերածեք ներգործականի:

1) Ն ո ւբ ա ր ը մխ իթ ա րվ եց այն մտ քով, որ կ ա ր ո ղ էր ա վ ե լի վա տ բա ն տ եղի ունենա լ:

2) Ն ա նեղվում էր ա վ ելի շա տ ա ն որոշութ յա ն զ գ ա ց ո ւմ ի ց , քա ն նյութա կա ն
զր կա ն ք ն երի ց:
3) Դ եռևս Հա յկ ն ա հա պ ետ ի կող մ ից է հ ի մ ն ա դ ր վ ե լ այս հի ն ա վ ո ւր ց բեր դ ա ք ա ղ ա ք ը:
4) Հ ր դ ե հ ի ց ա յրվում էր ա մ ե ն ա ա ր դ յո ւն ա բ ե ր բ ո ւր գ ե ր ի ց մեկը:
5) Խ ն ջո ւյք ի մ իա լա ր ա ղ մ ուկ ը մերթ ընդ մերթ ըն դ մ իջվ ում էր ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի բա ­
ցա կա ն չութ յունն երով :

168. Փոխակերպման ո՞ր տարբերակն է ճիշտ:

ա.
Այդ գ ո ր ծ ը բ ա զ մ ի ց ս ք ն ն ա ր կ վ ե լ է գ ի տ ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր հ ի մ ն ա ր կ ն ե ր ի կող մ ից:
1. Գ իտ ա կա ն տ ա րբեր հիմ նա րկներ բա զմ ից ս ք ն ն ա ր կ ե լ են ա յդ գործը:
2. Այդ գ ո րծը բա զմ իցս ք ն ն ա ր կ ե լ են տ ա րբեր գի տ ա կա ն հիմնա րկներ:
3. Գ ի տ ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր հիմ ն ա րկն երում ա յդ գ ո ր ծ ը ք ն ն ա ր կ ե լ են բա զմիցս:
4. Այդ գ ո ր ծ ը բ ա զ մ ի ց ս ք ն ն ա ր կ ե լ են գ ի տ ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր հիմ ն ա ր կ ն ե ր ո ւմ :

Բ֊
Ա ռ ա վ ո տ ի ց փ ո ղ ո ց ն ե ր ը լց վ ե լ էին խ ա ռ ն ի ճ ա ղ ա ն ջ ա մ բոխ ով :
1. Խ ա ռ ն ի ճ ա ղ ա ն ջ ա մբոխ ն ա ռ ա վ ո տ ի ց լց վ ե լ էր փ ող ոց ն ե րը:
2. Խ ա ռ ն ի ճ ա ղ ա ն ջ ա մբոխ ը ա ռ ա վ ո տ ի ց լց ր ե լ էր փ ող ոց ն ե րը:
3. Խ ա ռ ն ի ճ ա ղ ա ն ջ ա մբոխ ն ա ռ ա վ ո տ ի ց լց ր ե լ էին փ ո ղ ոց ն ե րը:
4. Ա ռա վ ոտ ից փ ո ղ ո ց ն ե ր ը խ ա ռ ն ի ճ ա ղ ա ն ջ ա մբոխ էին լցրել:

Գ
Մ ա ռ ա խ ուղ ի թ ա ն ձր ք ո ւլա ն ե ր ը հ ա լա ծ վ ո ւմ էին սա ռը ք ա մ ո ւց :
1. Մ ա ռա խ ուղ ի թա նձր ք ո ւլա ն ե ր ը հ ա լա ծ ո ւմ էին սա ռը քա մ ուն :
2. Ս ա ռը քա մ ին էին հ ա լա ծ ո ւմ մ ա ռա խ ո ւղի թ ա նձր ք ո ւլա ն ե ր ը :
3. Սա ռը քա մ ին հ ա լա ծ ո ւմ էր մ ա ռա խ ո ւղի թ ա նձր ք ո ւլա ն ե ր ը :
4. Ս ա ռը ք ա մ ին հ ա լա ծ ո ւմ էր մ ա ռա խ ուղի թ ա նձր ք ո ւլա ն ե ր ի ն :

֊ 409 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԶԵՂՉՈՒՄ
Նախադասության բա ղա դրիչների' անդամների և սպ ա սա րկու բա ռերի մի մասը
(ենթակա, ստ որոգյա լ, ուղիդ խնդիր, կապ, ստ որա դա սա կա ն շա ղկա պ և այլն) ան­
հրա ժեշտ է քերա կա նորեն կամ տրա մաբա նորեն, իսկ մյուսների առկայությունը կա­
մայական է' կախված իրադրությունից և խոսողի ցանկությունից:
Սակայն ա նհրա ժեշտ անդամներն ու սպ ա սա րկու բա ռերը նույնպես խոսքի մեջ
կա րող են բաց թողնվել, եթե'
• ինքնըստինքյան հա սկա նալի են,
• հիշա տ ա կվա ծ են հա րևա ն' նախորդ (երբեմն' հա ջորդ) նախադասության մեջ
կամ նախընթաց խոսքում:

Այսպիսով' նախադասության անդամը կամ սպ ա սա րկու բառը կա րելի է բաց

թողնել, եթե մտ քով կամ քերա կա նորեն կռա հելի և վերա կա նգնելի է:
Նախադասության անհրաժեշտ բաղադրիչի (անդամի կամ սպասարկու բառի) այն
բացթողումը, որը մտքով կամ քերականորեն կռահելի և վերականգնելի է, կոչվում է
զեղչում:
Ենթակայի և կամ ստ որոգյա լի զեղչում պ ա րունա կող նախադասությունը կոչվում է
թերի նախադասություն:

Զեղչումը որոշ դեպ քերում ա րտահա յտվում է հա տուկ հնչերա նգով և համապա­
տասխան կետադրությամբ:

Ենթակայի զեղչում
Ենթական սովորա բա ր զեղչվում է, եթե ա ռա ջին կամ երկրորդ դեմքի է, այսինքն'
վերա կա նգնելի է անձնական դերանվան ես, դու, մենք, դուք ձևերով: Այդ ձևերի
կա րիքը չի լինում, քա նի որ ստ որոգյա լի դեմքը և թիվը լիովին փոխարինում են
դրանց: Օրինա կ.
Քեզ համար մի հատ ականջավոր գլխարկ կբերեմ:
Զրույց եք անո՞ւմ:
Էդ սառը գետնին մի'նստիր:
Մերն էլ երևի էս է, որ բուի պես էստեղ վայենք:
Լուսնի տակ դիտում էի նրա կարմրավուն փողը:

Առաջին կամ երկրորդ դեմքի անձնական դերանունը չի զեղչվում միայն այն

դեպքերում, երբ'
• տ րա մաբա նակա ն շեշտ է կրում, օրինա կ.
Իբր թե դու ես մի առողջության տեր...

• ստ որոգյա լը զեղչվա ծ է, հետևաբա ր չի ա րտա հա յտ ում ենթակայի դեմքն ու

թիվը, օրինակ.
Ես՝ քեզ խրատ՝ հարս ներիդ հետ դու լավ կլինես:
Ես պալատում չէի, դու' գոմում:

Երրորդ դեմքի ենթական էլ կա րող է զեղչվել, եթե որևէ ձևով հիշա տ ա կվա ծ է
նախորդ (երբեմն' հաջորդ) նախադասության մեջ կամ նախընթաց խոսքում կամ էլ
հայտնի է խոսքի մասնակիցներին: Օրինա կ.

^ 10-
 Հայոց լեզու

— Էն երեխայի ուտելուն մի' հետևիր, — ասաց Աղունը, — քիչ է ուտում՝ թող քիչ
ուտի, իր գործն է:
— Ի՞նչ եմ ուզում էդ խեղճից, ի՞նչ, — խեղդվելով գնաց Աղունը, — ի՞նչ կարող է
անել, որ չի անում:

Ստորոգյալի զեղչում
Ստորոգյալը զեղչվում է, եթե'
• ինքնըստինքյան հա սկա նա լի է և մոտ ա վորա պ ես վերա կա նգնելի, օրինակ.
Հասկացողին' մեկ, չհասկացողին' հազար ու մեկ:
Մէկին՛ հազար ձի և ջորի, Մէկին՝ ոչ ուլ մի, ոչ մաքի:

• նույն կամ տա րբեր դեմքով ու թվով առկա է նախորդ (երբեմն' հա ջորդ) նախա­
դասության մեջ, օրինակ.
Խոսքդ պիտի լինի դաշույն, սիրտդ' կրակ ահավոր:
Ազնոն տեղից թռավ, դուրս եկան և մյուսները, նրանց հետ' ես:
Նա ութ հոդվածի հեղինակ է, ես' քսաներկու:
Եվ ամեն խոսք կլինի թույն, ամեն ժպիտ' մի դանակ...
Անտառն' արդեն վերջացել, և սկսվել էր լեռնային փարթամ մարգագետինը:

Ստ որոգյա լի զեղչումը լինում է լրիվ կամ մասնակի:

Ստորոգյալի լրիվ զեղչում

Զեղչումը լրիվ է, եթե զեղչված է ստորոգյալն ամբողջությամբ: Օրինա կ.
Տանտերը միակ դռնից ներս մտավ, և մենք' նրա հետևից:

Ստ որոգյա լի լրիվ զեղչումն ա րտ ա հա յտ վում է յուրա հա տ ուկ բա րձրա ցող հնչե­

րանգով, գրա վոր խ ոսքում' բութով, որը դրվում է
• զեղչման տեղում, եթե զեղչվել է միջա դա ս ստ որոգյա լը, օրինակ.
Նա գնաց դեպի դուռը, որի ճակատին փակցրած էր գոմաղբ, դրա վրա' ձվերի ներ­
կած կճեպներից խաչ:

• ենթակայի վրա (վերջինիս վերջադաս կամ զեղչված լինելու դեպքում' մեկ այլ
անդամի վրա), եթե զեղչվել է վերջա դա ս ստ որոգյա լը, օրինակ.
Գնում է, անտառում մի ծառի բարձրանում, վրան տապ անում, որ ո՛չ ինքը վագրին
պատահի, ոչ վագրը' իրեն:
Կարծես մեջը մարդ կա, գլխարկի տակ' գլուխ:
Իրենց գյուղին հայրենիք էին ասում, հարևան գյուղին' օտար երկիր:

Եթե բա րդ հա մադա սակա ն նախադասության առաջին բա ղա դրիչի ստ որոգյա լը

դրական խոնարհման բայ է, իսկ երկրորդը նույնն է' ժխտական խոնարհմամբ, ապա
վերջինս զեղչվելիս փոխարինվում է ո՜չ, բնավ, ամենևին կամ երբեք բառով, որից
ա ռա ջ բութ է դրվում: Օրինա կ.
Եղբայրս Անիի ավերակները տեսել է, իսկ ես' ոչ:

Զեղչման բութը չի կա րելի դնել վերա բերա կա նների, շա ղկա պ ա կա ն բա ռերի ու

շա ղկա պ ների վրա, բա ղա դրիչ նախադասությունների միջև: Հետ ևա բա ր երբեմն
զեղչումը հնա րա վոր չէ նշել բութով: Օրինա կ.

- 411֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ա յ ս ա ն գ ա մ էլ ս տ ա ց ե լ է ր ն ո ւ յ ն պ ա տ ա ս խ ա ն ը , ի ն չ ո ր ա ն ց յ ա լ տ ա ր ի :
Լ ո ւ ս ա ն կ ա ր ի ց ն ա ի ն ձ էր ն ա յո ւ մ ա յն պ ե ս , ի ն չ պ ե ս ա յն ժ ա մ ա ն ա կ :

Ե ս էլ ե մ դ պ ր ո ց ո ւ մ ո ւ հ ա մ ա լ ս ա ր ա ն ո ւ մ ս ո վ ո ր ե լ ա յ ն ք ա ն , ո ր ք ա ն դ ո ւ :

Ս տ ո ր ո գ յա լի մա սնա կի զեղչում

Զեղչումը մասնակի է, եթե զեղչվա ծ է բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լի հա նգույցը կամ

պ ա րզ ստ որոգյա լի օժա նդա կ բայը: Օրինակ.
Կ ա տ ո ւ ն բ ա ր ձ ր ա ց ե լ էր ս ե ղ ա ն ի վ ր ա և կ ե ր ե լ ի մ բ ա ժ ի ն ձ ո ւ կ ը :
Ձ ո ր ե ր ը դ ա ռ ն ո ւմ ե ն կ ի ր ճ ե ր , և լե ռ ն ե ր ի գ ա գ ա թ ն ե ր ը ' ա պ ա ռ ա ժ ն ե ր :
Ց ո ւ ր տ է դ ա ր ձ յա լ, մ ո ւթ ' ի մ ո ւղ ի ն , Ս ր տ ո ւ մ ս ' մ ա հ և ա շո ւն :

Ստ որոգյա լի մասնակի զեղչումը բարդ համադա սակա ն կամ պ ա րզ նախ ա դասու­

թյան մեջ նշանակվում է բութով, եթե'
• վերաբերում է նախադասության բոլոր ստորոգյա լներին (կամ միակ ստ որոգյա ­
լին), օրինակ.
Ք ե ֆ ը ' ք ո ն ը , գ ե ղ ը ' տ ա ն ո ւտ ե ր ի ն ը :
Ս ա ր ու ձ ո ր ' տ ե ր տ ե ր ի փ ո ր:

• զեղչվա ծ և չզեղչվա ծ ստ որոգյա լների ենթակաները տա րբեր են, օրինակ.

Ի ջ ն ո ւմ է գ ի շ ե ր ն ա ն գ ո ւթ ու մթին, Ե վ ա յգ ը ' բ ա ց վ ո ւմ դ ա ռ ն ու մ ա հ ա հ ո տ :
Ա ր յա ն շ ի թ է ա մ ե ն մ ի վ ա ր դ , ա ր ց ո ւ ն ք ' ա մ ե ն մ ի բ ո ղ բ ո ջ :
Խ ո ր շ ա կ ն ' ա յր ո ւմ , ի ս կ բ ո ւ ք ը ծ ե ծ ո ւ մ էր ն ր ա տ ա ն ջ ա հ ա ր դ ե մ ք ը :

• զեղչվա ծ և չզեղչվա ծ ստ որոգյա լներով բա ղա դրիչ նախադասությունների միջև

առկա է հա կա դրակա ն հարաբերություն, որն ա րտ ա հա յտ վա ծ է կամ կա րող է ա րտ ա ­
հա յտ վել իսկ շա ղկապ ով, օրինակ.
Ք ո ս ի ր ա ծ գ ո ւ յ ն ը կ ա ր մ ի ր ն է, ի ս կ ի մ ը ' դ ե ղ ի ն ը :
Խ ո ս ք դ պ ի տ ի լի ն ի դ ա շ ո ւյն , ս ի ր տ դ ' կ ր ա կ ա հ ա վ ո ր :

• զեղչվա ծ և չզեղչվա ծ ստ որոգյա լներով բա ղա դրիչ նախադասությունների միջև

ա ռկա է հա ջորդմա ն հա րա բերութ յուն, որն ա ր տ ա հա յտ վ ա ծ է ա պ ա, հետ ո,
այնուհետև, վերջա պ ես կամ ժամանակի այլ մակբայով, օրինակ.
Ո ր ո շ ժ ա մ ա ն ա կ ք ա յլո ւ մ էին ք, ա պ ա ' ն ս տ ո ւմ ' մ ի փ ո ք ր հ ա ն գ ս տ ա ն ա լո ւ :

• ա ծա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ ստ որոգելին հա նգույցի բացակայության դեպքում

կա րող է ընկա լվել որպես ստ որոգյա լի լրացման կամ ենթակայի որոշիչ' ա ռա ջ բերե­
լով իմաստային շփոթ, օրինակ.
Մ ե ր ե ր կ ի ր ը հ ա մ ե մ ա տ ա բ ա ր ա ղ ք ա տ է մ ա կ ե ր և ո ւթ ա յի ն և հ ա ր ո ւ ս տ ' ս տ ո ր ե ր կ ր յա
ջրերով:
Մ ե ր ե ր կ ի ր ը ' ա վ ե ր վ ա ծ , բ ա յց ս ո ւր բ է և հ ի ն :

Դերբայական դարձվածի գերադաս անդամի զեղչում

Դերբա յա կա ն դա րձվա ծի գերա դա ս անդամի զեղչումը, որը հա նգեցնում է

անդերբայ դա րձվա ծի ա ռա ջա ցմա ն, թեև ա րտահա յտվում է հատուկ հնչերանգով,
սակայն կետադրությամբ սովորա բա ր չի նշանակվում: Օրինա կ.
Ձ յա ն բ ե ր դ ո ւ մ ե ս տ ե ս ա շ ա տ խ ա չ ե ր ' ե զ ն ե ր ի ե ղ ջ յո ւ ր ն ե ր ի ց կ ա խ [տ վ ա ծ ]:

- 412 -
 Հայոց լեզու

Բութով նշանակվում է միայն նույն գերա դա ս ա նդամով բազմակի դերբայական

դա րձվա ծներից որևէ մեկում այդ դերբայի զեղչումը: Օրինա կ.
Ո ւղ և ո ր ը , ա ջ ձ ե ռ ք ի ն բ ռ ն ա ծ մ ի ծ ա ն ր ճ ա մ պ ր ո ւ կ , ձ ա խ ձ ե ռ ք ի ն ' մ ի մ ե ծ պ ա յո ւս ա կ ,
մ ո տ ե ն ո ւ մ էր գ ն ա ց ք ի ն :
Հ ե տ ո տ ե ղ ի ո ւն ե ց ա ն ա ն ց ք ե ր ' մ ե կ ը ք ա ղ ց ր հ ի շ ո ղ ո ւթ յա ն հ ե տ կ ա պ վ ա ծ , մ յո ւս ը '
դա ռն:

Շաղկապի զեղչում
Գլխավոր և երկրորդա կա ն նախադասությունների' շարա հարությա մբ կա պ ա կցու­
թյան գրեթե բոլոր դեպքերն էլ կա րելի է դիտ ա րկել որպես շա ղկա պ ի զեղչում: Դրան-
ցից բութով նշանակվում են ստորա դա սա կա ն որ, թե, եթե, ինչ շա ղկա պ ների և երբ
շա ղկապ ա կա ն բառի զեղչումները: Օրինա կ.
Թ ո ւ յ լ տ ո ւ ր ' ս ո ւ զ վ ե մ ք ո ա չ ք ե ր ի ա ն դ ո ւ ն դ ը մ ո ւթ :
Գ ր ե թ ե ե ր կ ո ւ տ ա ր ի է ' ի մ ծ ն ն դ ա վ ա յր ո ւ մ չ ե մ ե ղ ե լ:
Դ ո ւ չ ա ս ա ց ի ր ' ո վ է ա յդ ա ն ծ ա ն ո թ ը :
Տ ա ր ի ն ե ր ե ն ա ն ց ե լ, բ ա յց թ վ ո ւ մ է ' ա յս տ ե ղ ո չի ն չ չ ի փ ո խ վ ե լ:
Ե ղ բ ա յ ր ս բ ռ ն կ ո ւ ն է. շ ա տ զ ա յր ա ց ն ե ս ' կ պ ո ռ թ կ ա :
Լ ո ւյս ը բ ա ց վ ի ' մ ե ր ո ն ք հ ա ր ձ ա կ մ ա ն կ ա ն ց ն ե ն :
Հ ե ր ի ք է ր ' ա չ ք ն ը ն կ ն ե ր մ ի դ ե մ ք ի , տ ե ս ն ե ր գ ե ղ ե ց ի կ մ ի ա ն կ յո ւն , մ ա մ ռ ա պ ա տ մի
քա ր, որպ եսզի թղթի վրա մա տ իտ ով նկա րեր:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

169. Ն շ ե ք զեղչում պ ա րունա կող նախադասությունները:

1) Միրհավի մւսրմինը' տաք բմբուլ, ինչպես Սոնայի մարմինը' լա ջվա րդ շապիկի

մեջ:
2) Եվ ատամները սեղմելով' նա հարցնում է, թե որտեղից է այդ գլխարկը:
3) Նայում ես և չես կարողանում որոշել' որտեղից է գա լիս նրա ձայնը:
4) Մի խանութի ա ռա ջ ալյուրի բուրգեր են' այնքան բա րձր, որ խանութից երևում
է միայն երկինքը:
5) Ինձ տ եսա վ և կա րծեց, թե հանդիմանելու եմ ուշա նա լու համար:

170. Ն շ ե ք ենթակայի զեղչումով նախադասությունները:

1) Երբ Լիլիթը տեսավ, որ Ադամի ցոլքը խառնվեց իր պւստկերին, զա յրա ցա ծ

ոտքի ելավ:
2) ճ ա ր ը կտրա ծ գնում է, մի պատի տակ կուչ է գա լիս, զողա լով գիշերն անց է
կացնում, մինչև լույսը բացվում է:
3) Բազմության միջից մեկը, ձիու սա նձը բռնած, առա ջ էր գա լիս, ինչպես կրկե­
սում' ըմբիշը:
4) Բազմությունը ճեղքելով, թիկնապահը հետ ևից' հա սա վ հարթակ:
5) Այդպես էին այդ կա նա յք' բազմաթիվ երեխաների մայր, խոհանոցի տնօրեն,
հյուրընկա լուհի, և դեռ ինչքա՜ն պարտականություններ ունեին նրանք...

413 ֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

171. Նշեք ստորոգյալի լրիվ զեղչումով նախադասությունները:

1) Երեկ ամպ էր, ա յսօր' պ ա րզ արև:

2) Ամբողջ գերդա ստ ա նը պառկում էր խսիրի վրա, ինչպես քա րա յրի գա զա նը' չոր
տերևների վրա:
3) Հրա նտ ը իմ ք ր ո ջ որդին է և Խորենի քենա կա լը:
4) Ծնվում էին նախշեր, նռան ճյուղեր, տերևներ, տերևների մեջ' երկու թև, որ
աղջկան թվում էր երգող թռչուն:
5) մո տ ե ցա վ խրճիթի դռնա կին' մտ ա ծելով, որ ներսն էլ ամայի է:

172. Նշե'ք ստորոգյալի մասնակի զեղչումով նախադասությունները:

1) Սա րերից իջնող ջրերը արևամուտին վա րարում են, կեսգիշերին՝ աղմկում խոր

ձորերում:
2) Չգիտ եմ՝ ամեն տարի Խ նձորեսկում գարունն այսքան սիրո՞ւն է:
3) Անվերջ կարիքն է մեր դուռը բախում, Սովից մեր հոգնա ծ սիրտ ը' նվաղում:
4) Բայց տրտմությունս հիմա այլ է, կա րոտ ս' ուրիշ:
5) Լսվեց խուլ գվվոց, ինչպես հողմի շա ռա չն' անտառում:

173. Նշեք դերբայի զեղչումով նախադասությունը:

1) Մութի մեջ կորա վ խմբի ա ռա ջնորդը, նրա հետ ևից' մյուսները:

2) Իրենց գյուղը կտ եսներ' կտուրները եղեգով ծա ծկա ծ, գյուղի մոտ' բարդիները:
3) Բեմ բա րձրա ցա վ ա ճպ ա րա րը' մի ձեռքով պ ա հա ծ ջրով լի անոթ, մյուսով'
թափանցիկ մի ձող:
4) Կա րծես դաշտ էր, ուր լուսա բա ցին սկսվել էր ճա կա տ ա մա րտ ի ժխորը, կեսօ­
րին' թեժացել, երեկոյան դեմ' լռել:
5) Գույները տ ե ղ -տ ե ղ վառ էին, ասես հրդեհվում էին այդ գույները' տ ե ղ -տ ե ղ
ա վերվա ծ, գորշ:

174. Նշեք շաղկապի զեղչումով նախադասությունները:

1) Չ գ իտ ե մ ' այս տխուր աշխ ա րհում Որն է լավ, որը' վատ:

2) Հիշում եմ' երեք օր տեղեկություն չունեի:
3) Շուտ ով նրանք պիտի բաժանվեին, որովհետ և Լևոնը գնա լու էր Մոսկվա ' սովո­
րելու:
4) Ես ճգնում էի իմա նա լ' ժպ տ ա ՞ց ա ղջիկը, երբ հետ նայեցի:
5) Սոնան էր' լույս ա տ ա մներով այն ա ղջիկը, որ այնպես զրնգուն ծիծա ղում էր,
երբ առվակի մեջ կախում էր սպիտակ սրունքները:

175. Կետադրեք նախադասությունները: Որոշե՜ք զեղչման տեսակը:

ա.
1) Աճում էր և վայրի հոնը երբեմն թուզը:
2) Մենք սիրում էինք նրանց երգն ու զորա խ ա ղերը և ամենից շատ նժույգներն ու
սրաշեղբ թրերը:
3) Մեկին համ ու վա յելք մեկին ցա վ ու սուգ:
4) Բայց չգիտեմ նա ինձ ճա նա չեց թե ոչ:
5) Անվերջ ա շխ ա տիր տա նջվիր անդադար Ու ա շխ ա տ ա նքդ ուրիշի համար:

- 414 -
 Հայոց լեզու

ի-
1) Ամրացնում եմ նրա կոճա կը որովհետ և մտածում եմ մեր քա ղա քում նա հա րա ­
զատ մայր չունի:
2) Որն է դա որ դու գիտ ես ես ոչ թեև դրախտի բոլոր պտուղները ճա շա կել եմ
արդեն:
3) Ուրեմն ասում ես գնանք քո գովա ծ վայրերը անվտւյթ ա սա ցի Առաքելին:
4) Դու ոչ շինության համար ես պիտանի և ոչ պտղաբերությամբ գովելի այրելու
համար էլ անպ ետք ես:
5) Կոպիտ չլինեի ձեր կախարդությունները կտրտելով դուրս չէի գա:

Գ-
1) Ոչ վերևը պիտի թանձր սերմել և ոչ էլ ներքևը նոսր այլ երկու ծա յրերը հա վա ­
սար խտությամբ իսկ մեջտեղը թանձր:
2) Խ ելոքին մին անխելքին հազար ու մին:
3) Այնտեղ ձորերը դառնում են կիրճեր և լեռների գագաթները ապառաժներ:
4) Մութն ընկնի դուռն ամուր կկողպ եք ու կքնեք հեռախոսն էլ կանջատեք:
5) Ես ստ եղծեցի Ադամին հողից և ք ե զ կրա կից որ իրար լրացնեք:

֊4 1 5 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՇԱՐԱՀՅՈՒՍԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Շա րա հյուսա կա ն բոլոր երևույթներին և հա սկացություններին ծանոթ լինելուց

հետո կա րելի է կա տ ա րել նախադասության (խոսքի) շա րա հյուսա կա ն վերլուծու­
թյուն, այսինքն' նախ որոշել նախադասության հա ղորդա կցա կա ն֊հնչերա նգա յին և
կա ռուցվա ծքա յին բնույթը (պարզ կամ բարդ, միակազմ կամ երկկազմ, համառոտ
կամ ընդա րձա կ և այլն), այնուհետև նախադասությունը տ ա րրա լուծել շա րա հյուսա ­
կան բա ղա դրիչների (նա խ ա դա սությունների, բա ռա կա պ ա կցութ յունների, բա ­
ռա ձևերի) և դրանք բնութա գրել ըստ'
• նախադասության մեջ ունեցա ծ դերի (պաշտոնի),
•քերա կա նա կա ն արտահայտության եղանակի,
• այլ բա ղա դրիչների հետ ունեցա ծ հարաբերության,
• այլ բաղադրիչների հետ կապակցման եղանակի,
• այլ բաղադրիչների հետ կապակցման միջոցի,
• շարադասության:

Շա րա հյուսա կա ն վերլուծությունը ամբողջ շարահյուսության ամփոփումն է:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

176. Նախադասության առանձնացված բառերի շարահյուսական հատկանիշնե­

րից ընդգծեք ճիշտը:

ա. Բարակ անձրևը իր անթիվ մատներով թակում էր զինվորների վերարկուները:

անձրևը (ստ որոգելի, ենթակա, ուղիղ խնդիր)
մատներով (որոշիչ, ներգործող խնդիր, միջոցի խնդիր)
թակում էր (բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ, հանգույց, պ ա րզ ստ որոգյա լ)
զինվորների (որոշիչ, հանգման խնդիր, հա տ կա ցուցիչ)
վերարկուները (ստ որոգելի, ենթակա, ուղիղ խնդիր)

բ. Այնուհետև բանտի բոլոր խցերից լսվում էին անեծքի դառնաշունչ խոսքեր:

այնուհետև (ձևի պարագա, տեղի պարագա, ժամանակի պարագա)
բոլոր (չափի պարագա, որոշիչ, վերաբերության խնդիր)
խցերից (անջատման խնդիր, տեղի պարագա, մասնական ուղիղ խնդիր)
դառնաշունչ (ձևի պարա գա , որոշիչ, ստ որոգելի)
խոսքեր (ենթակա, ստ որոգելի, ուղիղ խնդիր)

֊ 416 ֊
 Հայոց լեզու

գ. Սեղանին դրված ճրագը հազիվ էր լուսավորում սև պատերը:

սեղանին (ուղիղ խնղիր, տեղի պ ա րա գա , հանգման խնդիր)
դրված (ստ որոգելի, որոշիչ, պ ա րզ ստ որոգյա լ)
ճրագը (ուղիղ խնդիր, ստ որոգելի, ենթակա)
հազիվ (ժա մա նակի պ ա րա գա , որոշիչ, ձևի պ ա րա գա )
պատերը (ուղիղ խնդիր, ենթակա, ստ որոգելի)
դ. Այնուհետև ավելի է լռում անապատը և նոթերը կիտած ականջ է դնում միայն
իրեն լսելի ինչ-որ ձայների:
նոթերը կիտած (ձևի պ ա րա գա , ստ որոգելի, որոշիչ)
ականջ է դնում (ստ որոգելի, բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ, պ ա րզ ստ որոգյա լ)
իրեն (հա տ կա ցուցիչ, հանգման խնդիր, ուղիղ խնդիր)
լսելի (որոշիչ, հա տ կա ցուցիչ, ստ որոգելի)
ձայների (հա տ կա ցուցիչ, որոշիչ, հանգման խնդիր)
ե. Ռուբենը մտքում նեղանում էր նրա այդ տարօրինակ հանգստությունից:
մտքում (ժամանակի պ ա րա գա , տեղի պ ա րա գա , ձևի պ ա րա գա )
նեղանում էր (բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ, պ ա րզ ստ որոգյա լ, հա նգույց)
նրա (ուղիղ խնդիր, հա տ կա ցուցիչ, հանգման խնդիր)
այդ (բուն բա ցա հա յտ իչ, որոշիչ, ուղիղ խնղիր)
հանգստությունից (ներգործող խնդիր, անջատման խնդիր, պ ա տ ճա ռի պ ա րագա)
զ. Նա երեխաներին խնամում, կրթում էր անձնվիրաբար, ոչ ոք չէր կարող
կշտամբել նրան որևէ թերության համար:
երեխաներին (հանգման խնդիր, ուղիղ խնդիր, նպատակի պարա գա )
անձնվիրաբար (որոշիչ, ձևի պ ա րա գա , նպա տա կի պ ա րա գա )
ոչ ոք (ուղիղ խնդիր, ստ որոգելի, ենթակա)
որևէ (ներդրյա լ միավոր, ձևի պ ա րա գա , որոշիչ)
համար (պ ա տ ճա ռի պ ա րա գա , հանգման խնղիր, սպ ա սա րկու բառ)

177. Նշեք շարահյուսական վերլուծության սխալը:

ա. Դա մի չոր ու ցամաք, հասակավոր կին էր' բարի, մշտաշարժ, խստադեմ:

դա (ենթակա' ցուցա կա ն դերա նվա մբ ա րտ ա հա յտ վա ծ)
մի (նախադաս որոշիչ' թվականով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
հասակավոր (նախադաս որոշիչ' որա կա կա ն ա ծա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
չոր ու ցամաք (բա զմա կի որոշիչ' որա կա կա ն ա ծա կա ններով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
կին (ստ որոգելի՜ ա նձնա նիշ գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
մշտաշարժ (հետադաս որոշիչ' որակական ածականով արտահայտված)

բ. Վագոնները դղրդում էին, և քամին փռփռացնում էր պատուհանների վարա­

գույրները:
վագոնները դղրդում էին (գլխ ա վոր նախադասություն)
և (սպ ա սա րկու բա ռ' հա մա դա սա կա ն շա ղկա պ ով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
քամին (ենթակա' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
փռփռացնում էր (պարզ ստ որոգյա լ բա ղա դրյալ ժա մա նակա ձևով արտահայտված)
պատուհանների (հա տ կա ցուցիչ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
վարագույրները (ուղիղ խնդիր' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)

- 417 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

գ. Տոնի նախօրյակին նա ճամփա ընկավ Երևան իրենց նախկին հարևան Սոսոյի

սայլով:
նախօրյակին (ժա մա նակի պ ա րա գա ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
ճամփա ընկավ (պարզ ստորոգյա լ' հարադիր բայով արտահայտված)
Երևան (տեղի պ ա րա գա ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
իրենց (հա տ կա ցուցիչ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
նախկին (որոշիչ' որա կա կա ն ա ծա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
սայլով (միջոցի անուղղակի խնդիր' գոյականով արտահայտված)

դ. Պատշգամբից շողշողացին շեփորների պղնձաձույլ կրակները, հետո պայծառ

օրվա պես հոսեցին կինոյի լուսարձակները:
պատշգամբից (տեղի պ ա րա գա ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
պղնձաձույլ (որոշիչ' հա րա բերա կա ն ա ծա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
հետո (ժա մա նակի պ ա րա գա ' տեղի կա պ ով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
օրվա պես (ձևի պ ա րա գա ' գոյա կա նով և կա պ ով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
կինոյի (հա տ կա ցուցիչ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
լուսարձակները (ենթա կա ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)

ե. Երիտասարդը ծեծեց նախասենյակի մթան մեջ հազիվ երևացող դուռը:

երիտասարդը (ենթակա' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
ծեծեց (պ ա րզ ստ որոգյա լ' պ ա րզ ժա մա նա կա ձևով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
մթան մեջ (տեղի պ ա րա գա ' գոյա կա նով և կա պ ով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
նախասենյակի մթան մեջ հազիվ երևացող (որոշիչ դերբայական դա րձվա ծ)
հազիվ (ձևի պ ա րա գա ' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)
դուռը (ուղիղ խ նդիր' գոյա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ)

178. Նախադասության մեջ բառերը ի՞նչ հարաբերությամբ են կապակցված:

ա. Աշակերտները լռիկ ու հնազանդ լցնում էին ծաղկող վարպետի շրջանակները

անհրաժեշտ մանրամասներով:
Լռիկ ու հնազանդ (համադասական, ստորոգա կա ն, ոչ մի)
աշակերտները լցնում էին (ստորադա սակա ն, ստ որոգա կա ն, ոչ մի)
հնազանդ լցնում էին (համադասական, ստորա դա սա կա ն, ստ որոգա կա ն)
ծաղկող վարպետի (ստ որադա սակա ն, ստորոգա կա ն, ոչ մի)
վարպետի շրջանակները (համադասական, ստ որա դա սա կա ն, ոչ մի)
շրջանակները անհրաժեշտ (համադասական, ստորադասական, ոչ մի)

բ. Հայրենիքի բույրը հողի ու ծաղկի հետ գալիս լցվում էր վանքի գավիթը և նրան
քաշում հեռավոր տուն:
բույրը գալիս լցվում էր (ստ որադա սակա ն, ստորոգա կա ն, ոչ մի)
հողի ու ծաղկի (համադասական, ստորա դա սա կա ն, ստ որոգա կա ն)
ծաղիկների հետ (համադասական, ստ որա դա սակա ն, ոչ մի)
լցվում էր գավիթը (ստորադա սակա ն, ստ որոգա կա ն, ոչ մի)
քաշում հեռավոր (ստորադա սակա ն, ստ որոգա կա ն, ոչ մի)
քաշում տուն (համադասական, ստ որա դա սակա ն, ոչ մի)

- 418 -
 Հայոց լեզու

179. Նախադասության մեջ բառերը ի*նչ եղանակով են կապակցված:

ա. Վա նա հա յրը մեղմաժպիտ նայեց Զվարթին ու Ղունկիանոսին և բա րձրա ձա յն

կարդաց իր հեղինակածը:
վանահայրը նայեց (համաձայնություն, խնդրառություն, առդրություն)
նայեց Զվարթին (համաձայնություն, խնդրառություն, ոչ մի)
Զվարթին ու Ղունկիանոսին (համաձայնություն, առդրություն, ոչ մի)
բարձրաձայն կարդաց (խնդրառություն, առդրություն, ոչ մի)
կարդաց հեղինակածը (համաձայնություն, խնդրառություն, առդրություն)
Ղունկիանոսին և բարձրաձայն (համաձայնություն, առդրություն, ոչ մի)

բ. Ղուկասը վեր նայեց և տեսավ դռան առջև մի սապատավոր, բարձրահասակ

մարդու:
վեր նայեց (խնդրառություն, առդրություն, ոչ մի)
նայեց և տեսավ (համաձայնություն, առդրություն, ոչ մի)
Ղուկասը տեսավ (համաձայնություն, խնդրառություն, առդրություն)
առջև մի (խնդրառություն, առդրություն, ոչ մի)
սապատավոր, բարձրահասակ (համաձայնություն, առդրություն, ոչ մի)
տեսավ մարդու (համաձայնություն, խնդրառություն, ոչ մի)

180. Հատվածներից կազմե՜ք նախադասություն:

ա. բ-
նոր դուրս Եկած գնա հա տ ել, բայց
ճա քճքա ծ, մյուսը' ունենա լով դեպի
սա յլա նիվների երկա թօղերից հա մբուրեց ինձ
մուրճի տա կից խ եղճ մայրս
էր' կա րկա տ վա ծ, խորին հա րգա նք
դարբին Գևորգի ժպ տ ա ց և
մեկը հին չէր կա րող գրվա ծքներս
լա վ հիշում եմ' տ պ ա գրվա ծ տ ա ռը'

Գ Գ
թշնամու մեծա քանա կ խոնավ հողից
փոքրա թիվ խումբը քնից ա րթնա ցավ
ի վեր' Փ ո ր ձելով ձմռան ա նվրդով
բա րձրա նում էր ձորն ժպ տ ա ցին արևին
բանակի հետ ընդհա րվելուց իրենց գլխ իկները
այդ կերպ խույս տ ա լ դուրս հա նելով'
լեռնային կա ծա նով բնությունը, և
հույն զինվորների ծիլ ու ծա ղիկները

— 419
—
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԿԵՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Կետադրությունը հա տուկ գրա նշա նների հա մա կա րգ է, որով գրա վոր խոսքում

նշվում են լեզվա կա ն որոշ միավորների (նախադասությունների, նախադասության
անդամների, բա ռերի ու դրանց բաղադրիչների) սահմաններն ու փոխ հա րա բերու­
թյունը, բա ռերի կամ տա ռերի զեղչումը, ինչպես նաև բանավոր խոսքի հնչերանգի
որոշ տարրեր:
Սովորա բա ր ա ռա նձնա ցվում է կետադրա կան նշանների երեք խումբ տրոհու­
թյան, բացահայտության և առոգանության նշաններ:

1. ՏՐՈՀՈՒԹ ՅԱ Ն Ն ՇԱ Ն Ն ԵՐ

Սրանք գրա վոր շա րա դրա նքում նախադասությունները և դրանց շա րահյուսական

բա ղա դրիչները սա հմա նա զա տող, դրանց Փոխ հարա բերությունները, ինչպես նաև
բանավոր խոսքի հա մապ ա տա սխա ն դադարներն ա րտ ա հա յտ ող կետադրական
նշաններ են: Դրանք են վերջակետը, միջակետը, ստորակետը, բութը: (Տրոհության
ա ռա նձին նշաններ հանդես են գա լիս հա մա կցվա ծ' ստորակետ-գիծ, միջակետ-գիծ,
վերջակետ-գիծ, եռակետ-գիծ):

ՎԵՐ ՋԱ Կ ԵՏ դրվում է.

1. Ավա րտ վա ծ նախադասության վերջում նշելով հա մեմա տա բա ր մեծ դադար:

Հա ջորդող նախադասությունը սկսվում է մեծա տա ռով: Օրինա կ.
Օրը մթնում էր: Իրար հետևից վառվում էին ճրագները: Երբեմն, ճրագը ճեռին,
մեկն անցնում էր բակով: Հեռվից այնպես էր երևում, ասես մութի մեջ լույսն ինքնիրեն
է շարժվում ու հանկարծ հանգչում:

2. Շա րա դրա նքից պարբերությամբ չա նջա տ վա ծ վերնա գրից, ենթավերնագրից

հետո: Օրինա կ.
Հագեցած և չհագեցած լուծույթներ: Այն լուծույթը, որի մեջ տվյալ նյութը տվյալ
ջերմաստիճանում այլևս չի լուծվում, կոչվում է հագեցած լուծույթ:
Փորձ 2: Քիմիական բաժակի մեջ լցնում են մի քիչ ջուր, ավելացնում մի քանի
կաթիլ...

Անջատման գծի հետ զուգորդվելով կազմում է վերջակետ-գիծ համակցված

նշանը, որը դրվում է ուրիշի ուղղակի խոսքի երկու ինքնուրույն նախադասություննե­
րի միջև ընկած հեղինակային խոսքից հետո: Օրինա կ.
— Խա՞ղ ես անում, — ասացի ես: — Հո արևածաղիկ չե՞ս:
— Հնում մարդը ռամիկ էր, միամիտներ, — շարունակում էր' մի քիչ շունչ քաշե­
լուց հետո: — Հիմա մարդու ոսկորն էլ է փոքրացել:

- 420 -
 Հայոց լեզու

Վերջա կետ չի դրվում.

ա. Վերջա դիր կախման կետ երից հետո: Օրինա կ.
Որտե՞ղ է հոգին այնպես վիրավոր, Եվ անպարտ երկիրն այնպես արյունոտ...
Բուրմունքից արբեցած մի բզեզ քնել էր առէջների մեջ, և նրան այնպես էր թվում,
թե աշխարհը հոտավետ բուրաստան է, ալպիական մանուշակ:

բ. Շա րա դրա նքից դուրս գործա ծվա ծ վերնա գրից, ստ եղծա գործությա ն, պ ա րբե­
րականի կամ այլ անվանումից, կա րգախ ոսից, կոչից, աղյուսակի, քա րտ եզի կամ
նկարի մակագրությունից, գովա զդային կամ տ եղեկա տ ու նշանակությամբ նախա­
դասությունից հետո: Օրինա կ.
Իմ սիրտը լեռն երում է
Լրաբեր հասարակական գիտությունների
Բնակեցնենք ազատագրված տարածքները
Անաղարտ պահենք մայրենին

ՄԻՋԱԿԵՏ դրվում է.

1. Բա րդ համադասական նախադասության այնպիսի բա ղա դրիչների միջև,

որոնք'

ա. միա ցած չեն շաղկապով, ունեն զգա լի ինքնուրույնություն, ա նջատվում են

գրեթե վերջա կետ ին բնորոշ ա րտասա նակա ն դադարով.
Երկինքն ավելի էր ցածրացել, աստղերը կարծես թափվում էին աչքերի մեջ. Թորի­
կին թվաց, թե ւիշենիների ծաղիկների բույրը Անժելի բույրն էր' թարմ ու խռովիչ:

բ. ունեն մեկնական, հա վելակա ն հարաբերություն.

Այդպես է լինում միշտ, սիրույդ առարկան կրկնակի սիրելի է թվում կորցնելուց
հետո:
Յոթ օր, յոթ գիշեր հարսանիք են անում, ի՜նչ քեֆ, ի՜նչ ուրախություն, ի՜նչ դափ ու
զուռնա:
Արդեն եղածը չկրկնելու, քիչ թե շատ թարմ խոսք ասելու գաղտնիքը շատ պարզ է.
հարկավոր է բանաստեղծության նյութ դարձնել իր ապրածն ու զգացածը:

գ. ունեն պ ա տ ճա ռա հետ ևա նքա յին հարաբերություն (տե ս նաև էջ 3 5 1-3 5 2 ).

Ծանր գոտին նեղում էր. քանդեց, նետեց աթոռին...
Քեզ մեծ մարդ մի' համարիր մայրամուտի ժամանակ, դա քո ստվերի մեծությունն է:

2. Վերնագրի և ենթավերնագրի, բուն վերնագրի և նրա հա վելվա ծի միջև: Օրինակ.

Պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն, սթափվելու պահը
Հայոց լեզու, հարցաշարերի շտեմարան

3. Առաջադաս հեղինակային խոսքի վերջում' չա կերտ ով կամ անջատման գծով

սկսվող ուրիշի ուղղակի խոսքից առաջ: Օրինա կ.
Իշխանը գլուխը բարձրացրեց և հարցրեց.
— Հուսիկ, այդ դո՞ւ ես:
Սամվելը խորին դառնությամբ շարունակում էր խորհել. «Մամիկոնյանը ծնում է
դավաճաններ... Մամիկոնյանը ծնում է նաև հերոսներ...»:

-4 2 1 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

4. Իրենից հետո թվարկում ենթադրող ա վարտուն նախադասության վերջում:

Օրինա կ.
Փորձերի հիման վրա կազմվել է մետաղների արտամղման շարքը. 1<, № , Ւ/1ց, -4/,
Հո, Fe, /V/, Տո, Բե:
Ի դեպ, նրա դեմքը միշտ այնպիսին է, ինչ գնահատվում է մեր օրերում, խարտյաշ
մազեր, ծանր կզակ, շրթունքների նուրբ գիծ, պողպատագույն, սևեռուն նայող
անթարթ աչքեր:

5. Համառոտագրությունից հետո թառի կրճա տ վա ծ վերջնա մասի փոխարեն (բա­

ցառությամբ առանձին դեպ քերի' չափ ու կշռի միավորներ, միայն բա ղա ձա յններից
կա զմվա ծ հա մառոտա գրություններ և այլն) (տե՜ս նաև էջ 136-1 3 7 ): Օրինա կ.
Հովհ. Թումանյան, Երկեր, հ.1, Ե., 1988 թ.: (Բայց՛ Անցանք 200 կմ ճանապարհ:
Գնեցի 3 կգ խնձոր: Երևանի պետական համալսարանի ռեկտոր պրն Ա. Սիմոնյա-
նին...)

Անջատման գծի հետ զուգորդվելով կագմում է միջակետ-գիծ հա մակցվա ծ

նշանը, որը դրվում է բա րդ համադասական նախադասությամբ ա րտա հա յտ վա ծ
ուրիշի ուղղակի խոսքի երկու հա մեմա տա բա ր ինքնուրույն նախադասությունների
միջև ընկա ծ հեղինակային խոսքից հետո: Օրինա կ.
— Ուրեմն կարելի է սահնակն էլ մոմել, — ասաց հայրը. — մոմած հեշտ կլինի:

ՍՏՈՐԱ ԿԵՏ դրվում է.

1. Պ ա ր գ նախադասության' միավորիչ և, ու, կամ, թե շա ղկա պ ներով չմիացած

բազմակի (համազոր) և կրկնվող անդամների միջև (տե՜ս նաև էջ 3 3 6-3 3 7 ): Օրինա կ.
Ոսկեշղթա իմ հուշերին, իմ գիշերին, իմ փշերին, Արտույտներին ոսկի արտում
ասում եմ ես մնաք բարով:
Ո՞վ, ո՞վ ձեզ կասի' ինչն է առավել:
Մեր երկիրը ավերված, բայց սուրբ է և հին:
Ոչ միայն զգեստից, այլև ձի նստելուց երևում էր, որ առաջին երկու ձիավորը
քաղաքի մարդիկ են:
Ու զուռնայի փողն է դառնում թե աջ ու ձախ, թե վարուվեր:

2. Անշաղկապ բարդ համադասական նախադասության այն բա ղա դրիչների միջև,

որոնք սերտ կա պ վա ծ են թե իմաստով, թե հնչերանգով: Օրինա կ.
Ահա այս Մասիսի շուրջն է աչքը բաց արել ժողովուրդը, նրանով է կրթվել, նրանից
է սովորել հավերժությունը:
Իրիկնապահի փափուկ խաղաղությունն իջավ կիրճ, ծտերի թևերի հետ քսվեց
գետի ալիքներին, ձորեձոր գնաց:

3. Շաղկապավոր բարդ համադասական նախադասության բա ղա դրիչների միջև

(բա ցառությունների մասին տե ս էջ 258): Օրինա կ.
Հագնվելիս տեսավ, որ բլուզի կոճակներից մեկը պոկվել է, իսկ մյուսի թելն
այնպես է բարակել, որ մի օրվա կյանք էլ չի ունենա:
ժողովրդական հերոսները ժողովրդի ավանդությունների մեջ ոչ թե մեռնում են,
այլ դարերի ընթացքում հետզհետե աճում են, մեծանում են:
Ինքն է ամենակատարյալը դրախտի մեջ, և լիճն ու դրախտը լցված են իր դեմքի
լույսով:

-4 2 2 -
 Հայոց լեզու

4. Ստորադասական շաղկապներով կամ հա րա բերա կա ն դերա նուններով միա­

ցած գլխ ա վոր և երկրորդա կա ն նախադասությունների միջև (վերջինիս միջանկյալ
լինելու դեպ քում' երկու կողմից): Օրինա կ.
Եվ նրա թի կրոնքը ավելի ոսկեբոց էր, քան արշալույսի շքեղահյուս ծիրանին, որով
զարդարվում է դրախտը:
Հենց որ ակռային տակը մի բան ձգեցի, խոսելու կերպը փոխեց, մեղմացավ:
Երբեք մարդ այնքան փիլիսոփա չէ, որքան գերեզմանոցում:
Ու թող գա, թե կա, ավելի չար բոթ:

Ծա նոթություն 1: Կրկնա կի շա ղկա պ ի դեպ քում երկրորդ միա վորը կա րող է ստ որա կետ ով
չանջատ վել: Օ րինա կ.
Տղային տարավ իր տունը և որովհետև զավակ չուներ, որդեգրեց:
Եվ եթե նորից մենք աշխարհ գայինք, Չէինք որոնի ուրիշ ճանապարհ....
Ծա նոթություն 2: Ս տ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ի զեղչման դեպ քում գլխ ա վոր և երկրորդա ­
կան նախ ա դա սություններն ա նջա տ վում Են բութով: Օ րինա կ.
Երբեմն նկատում էի' նրա մոտ էին գալիս անծանոթ մարդիկ:
Ծա նոթություն 3: Ս տ որա դա սա կա ն շա ղկա պ ից ա ռա ջ ստ որա կետ չի դրվում, Երբ շա ղկա ­
պը միջա դ ա սվա ծ է երկրորդա կա ն նախ ադասությանը: Օ րինա կ.
Քո հերն ու մերը թե որ քեզ չտան, Արին կթափեմ ես գետի նման:

5. Նախադասության հիմնական մասի և կոչականի միջև (վերջինիս միջա նկյա լ

լինելու դեպ քում' երկու կողմից): Օրինա կ.
Զարթնեք, երգեր իմ, ժամ է հնչելու:
— Մարա ն, էսօր աղեկ կերե՞ր ես, — հարցնում էր Հակոբը:
Բախտս չի բերում, Սոնյա:

6. Նախադասության հիմնական մասի և միջարկումների (միջա նկյա լ բառերի,

բա ռակա պ ա կցությունների, նախադասությունների) միջև, եթե դրանք փ ա կա գծերի
մեջ չեն առնված: Օրինա կ.
Դավաճան աղջիկը մեկնել էր արտասահման իր, ինչպես իմացա, շատ հարուստ
ամուսնու հետ:

7. Նախադասության հիմնական մասի և ձայնարկությունների միջև: Օրինա կ.

0 ՜ կույր է նա, ով չի տեսնում երկինք հասած կրակը թեժ:

8. Նախադասության հիմնական մասի և տ րոհվող վերաբերականների միջև (հան­

գամանորեն տե ս էջ 2 6 9 -2 7 0 ): Օրինա կ.
Թուրվանտա Քորոն, սակայն, չհուսահատվեց:

9. Մ իջա դա ս տ ր ոհվ ա ծ դերբայական դարձվածից, ինչպ ես նաև զեղչվա ծ

դերբա յով դա րձվա ծից ա ռա ջ և հետո: Օրինա կ.
Թորիկը, լսելով այս, խելահեղ ուրախության մատնվեց:
Հարևանը, ժպիտը դեմքին, անկյունում նստած է:

10. Հիմունքի ու գիջման միջադաս տրոհված պարագաներից առաջ և հետո: Օրինակ.

Վերակացուն, համաձայն իշխանի հետ դրած պայմանի, բերդն ու ավանը
հանձնեց նրա ձեռքը:
Վարդանը, հակառակ Վռամի ցանկության, քաղեց խորդենին:

- 423 ֊
 Ցու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

11. Բացառման կապերով (բացի, բացառությամբ և այլն) ձևա վորվա ծ միջադաս

ա նուղղակի խնդրի սկզբում և վերջում: Օրինա կ.
Երբ հայրս դուռը բացեց, ոչ ոք, բացի ինձանից, չգնաց մոտը:
Զգուշացումից հետո բոլորը, բացառությամբ մեր բաժնի աշխատողների,
մասնակցեցին շաբաթօրյակին:

12. Բուն և պ ա րա գա յա կա ն մասնավորող, ինչպես նաև հետ ա դա ս մասնական

բացահայտիչներից հետո (բա ցառությունների մասին տե ս էջ 312): Օրինա կ.
Մորեղբայրներիցս մեկը' Պարթևը, ճանկեց կաղամբը և ուզեց մի կտոր պոկել:
Մյուս օրը' առավոտյան, գնացինք' տեսնելու Փարվանա լիճը և նրա ճերմակ ամրոցը:
Երկու գույն էր սիրում' կարմիր և սպիտակ, և նրա արդուզարդի ու կրծքի վրա
միշտ անպակաս էին այդ երկու գույնի ծաղիկները՛ մեխակը և շուշանը:
Ծանոթություն: Երբ մասնա կան բա ցա հա յտ իչը նախ ադաս է, ստ որա կետ ը դրվում է նրանից
առաջ: Օ րինա կ.
Առաջին օրը, իբրև նորածանոթներ՝ մենք խոսեցինք քաշվելով ու կցկտուր:

13. Տ րոհվա ծ հետադաս որոշիչից հետո: Օրինա կ.

Քաղաքապետ իշխանը' հպարտ ու վես, գալիս էր դանդաղ քայլերով,
շրջապատված շքախմբով:

14. Համեմատության կապերով (ինչպես, ասես, ոնց որ և այլն) ձևի պարագաների

և նախադասության այլ անդամների միջև: Օրինա կ.
Նա մենակ էր, ինչպես մի թռչուն՛ ամայի ժայռերի մեջ:
Օդը ջինջ է, մաքուր, ինչպես առվակների ջրերը:

15. Վերջադաս դերբայական դարձվածի և միավորիչ և, ու, կամ շաղկապ ներով

սկսվող հա ջորդող համադաս նախադասության միջև: Օրինա կ.
Խոսում էր' թափահարելով ձեռքերը, և չէր ուզում որևէ առարկություն լսել:

Անջատման գծի հետ զուգորդվելով' կազմում է ստորակետ-դիծ համակցված

նշանը, որն օգտ ա գործվում է ա մբողջակա ն նախադասությամբ ուրիշի ուղղակի խոս­
քի նկատմամբ միջա նկյա լ հեղինակային խոսքից առա ջ ու հետո և վերջա դա ս հեղի­
նակային խոսքից առա ջ (եթե ուրիշի ուղղակի խոսքը չակերտավոր է և ավարտվում է,
ապա փ ա կող չա կերտ ից հետո): Օրինա կ.
«Չէ, չեղավ, է՜, չեղավ», — ջղայնացավ Սաքոն:
— Խելառ ես, ինչ է, — հարեց Նագարը, — մարդ յուր օրենք մոռանա, ռսի լեզվով
ուսում առնի՞... Մեր երկիր բոլոր հայի լեզու կխոսի:
«Այս մարդը, — մտածեց երիտասարդը, — այնքան մեծ վերք է պատճառել ինձ,
բայց ոչինչ չի հիշում»:
— Ես հոր չունեմ, — պատշգամբից բղավել էր Մելքումովի փոքր եղբայրը, — եթե
այս երիտասարղները չգիտեն, դուք հո գիտեք, — և նա մի քանիսին մատով ցույց էր
տվել, նրանց անուններն ասել էր և այսպիսով երկպառակել էր բազմությունը:

ԲՈՒԹ դրվում է.

1. Բա ցա հա յտ յա լի և բացահայտիչի միջև: Օրինա կ.

Եվ ինչպես այն ժամանակ, հիմա նույնպես լռությունը խախտեց տարեկիցներից
ամենաանհոգը' Անդարդ Ավեն:

֊ 424 ֊
 Հայոց լեզու

Մեկը լալագին ձայնով հայտնել էր, թե հարսանիքի օրը’ փեսայի պարելու ժամա­
նակ, նրան աչքով տվին:
Փոքրիկ բերանի մեջ' վարդագույն շրթունքների տակ, շողշողում էին փղոսկրի
պես սպիտակ ու ամուր մանրիկ ատամները:
Միշտ հետևել եմ Ձեզ՛ որպես իմ տիրոջ:

2. Առաջադաս և վերջա դա ս տ րոհվա ծ դերբայական դարձվածների (ինչպես նաև

զեղչված դերբա յով դա րձվա ծների) և նախադասության հիմնական մասի միջև (տե ս
նաև էջ 3 3 2-3 3 3 ): Օրինա կ.
Իր կյանքը վտանգի ենթարկելով' նա կազմակերպում էր գաղթականների
օգնությունը:
Ալիքները գոռալով դիպչում էին ափի ժայռին ու փշրվում' չորս կողմը զարկելով
աղի ջրի փրփրուն ցայտերը:
Մահակն ուսին' մեզ մոտեցավ անտառապահը:
Նա քայլում էր՛ գլուխը բարձր, ուսերը հետ:

3. Առա ջա դա ս և վերջա դա ս տ րոհվա ծ հիմունքի և զիջման պարագաների և նա­

խադասության հիմնական մասի միջև: Օրինա կ.
Նրան մեկամսյա առողջարանային բուժում նշանակեցին՝ համաձայն մասնագետ­
ների եզրակացության:
Հակառակ մորս հեզահամբույր բնավորության' պապս խստաբարո մի մարգ էր:
Չնայած այդ բոլորին' հասարակության կարծիքը շատ նպաստավոր էր:

4. Բացառման կապերով (բացի, բացառությամբ և այլն) ձևա վորվա ծ ա ռա ջա դա ս

կամ վերջա դա ս ա նուղղակի խնդրի և նախադասության այլ անդամների միջև: Օ ր ի ­
նակ.
Ինձնից բացի' ոչ ոք օգնության կարիք չուներ:
Բոլորը ներկա էին' բացառությամբ փոխտնօրենի:

5. Հետադաս բա զմա կի կամ ծա վա լուն որոշիչից առաջ: Օրինա կ.

Գեղեցիկ գյուղ է Գանձան' բարձրադիր, ձորի վրա կախված, հոյակապ բնության մեջ:
Գլխին ծածանվում էր մի դրոշակ' արծաթե վիշապի նշանով:
Ծագում էին անվերջ հարցեր, հարցեր' մեկը մյուսից առեղծվածային ու մթին:

6. Անորոշ ա ռումով թվարկված վերջա դա ս բազմակի ենթականերից առաջ: Օ ր ի ­

նակ.
Հայկական բարձրավանդակի մեծ լճերն են' Կապուտան, Վան, Սևան:
Բարոյական տարրական պահանջներից են' չգողանալ, չշնանալ, չբռնանալ,
չխարդախել, ուխտադրուժչլինել:

7. Հետ ա դա ս նպատակի պարագայից առաջ, եթե ա րտ ա հա յտ վա ծ է առանց նպա­

տակի կապի դերբա յա կան դա րձվա ծով կամ ա նմիջա պես չի հա ջորդում ստ որոգյա ­
լին: Օրինա կ.
Պետի մոտ է գնացել' ինձնից բողոքելու:
Լրացուցիչ պարապում եմ մաթեմատիկա և հայերեն՛ բուհ ընդունվելու համար:
Գնանք քաղաքի կենտրոն՝ գնումների:
Չեմ խնայի ոչինչ' հանուն քո երջանկության:

-4 2 5 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

8. Նախադասության մեջ իրար հետ չկապվող, բայց իրար հա ջորդող բա ռերից

ա ռա ջինի վրա ' իմաստային շփոթը կանխելու համար (տե ս նաև էջ 309): Օրինա կ.
Օ՜, իր մարմինը ո՜րչափ ծանր էր, իմ' կյանքեն հոգնած ուսերուս վրա:
Լսվում էին կառապանների' ականջ ծակող գոռում-գոչյունները:
Դիտում էր ծարավից ազազած արտերը, հնձած գարու' ցրիվ տված խրձերը:

9. Ստորոգյալի, շաղկապի, Երբեմն էլ դերբայի զեղչումը նշելու համար (հանգա­

մանորեն տե ս էջ 4 1 0 -4 1 3 ): Օրինա կ.
Սերն է ծաղիկներին գույն ու բույր տվել, թռչուններին' երգող քնար ու սրինգ:
Միշտ զվարթ էր գարնան արևի պես, միշտ թռվռուն' թիթեռնիկի պես, միշտ
չարաճճի' կայտառ երեխայի պես:
Ու երկար միտք է անում' մի հնար գտնի՛ այդ բանից ազատվելու:
Անճարակի մեկն աղբյուրը գնա՝ ջուրը կցամաքի:
Երևում էր մի բարձր սար' զմրուխտ լանջերը պատած խիտ թփուտներով, իսկ
կատարը' սաղարթախիտ անտառով:

Ստ որոգյա լի զեղչման յուրա հա տ ուկ դեպք են անվանական (թերի) այն նախադա­

սությունները, գիտ ա կա ն նկարագրություններն ու թվարկումները, կա պ ա կցվա ծ
խ ոսքից դուրս գործա ծվող վերնա գրերը, տ եղեկա տ ու ա րտահա յտությունները, որոն­
ցում առկա է ոչ վերջա դա ս ենթակա կամ ստ որոգյա լի լրացում, որի վրա էլ դրվում է
բութը' ստ որոգում ա րտ ա հա յտ ելու համար: Օրինա կ.
Մի երկու կցկտուր հարցուփորձ, հետո՛ սրտաբաց խոսակցություն, անկաշկանդ
քրքիջ, հրաշապատում հեքիաթներ ու սրտառուչ զրույցներ: Եվ այդ ամենի հետ՝
անվերջ հյուրասիրություն:
Փոքր որոր: Չվող, ձմեռող: Թևերի ծայրերը' սպիտակ, կլորավուն, թևատակը և
կտուցը' սևավուն: Բնադրման շրջանում գլուխը' սև, թիկնոցը' բաց մոխրագույն,
ոտքերը' կարմիր:
Բարձրագույն դպրոցը' աղետի եզրին
Գործ' Մարտիրոս Սարյանի
Նկարում՛ Մասիս սարը

10. Տվյա լ բա ղա դրիչ նախադասության սահմաններում վերջա դա ս հա կիրճ (առա­

վելա պ ես մեկ բա ռով ա րտահա յտվա ծ), չա կերտ ների մեջ չա ռնվա ծ և հեղինակային
խոսքից պարբերությամբ չա նջա տ վա ծ ուրիշի ուղղակի խոսքից առաջ: Օրինա կ.
Իսկ քիչ հետո Բարսեղը, որ շատախոսությամբ երբեք աչքի չէր ընկել, բլբուլ
կտրած ասում էր' լավ չես արել:
Հրամայեց' հյուսիսից սուտ կռվի աղմո՜ւկ գցեք:
Ես խնդրեցի օգնել, նա ասաց' ո՜չ:

11. Որոշիչի վրա, երբ նրան հա ջորդում է մեկնական նշանակությամբ անհամասեռ

որոշիչ: Օրինա կ.
Խոսելու եմ մեկ արմատական հարցի մասին, որ ունի բուն' ազգային սնապար­
ծություն և ազգային արժանապատվություն:

12. Թվարկում արտահայտող նախ, ապա, հետո, մի կողմից, մյուս կողմից,

առաջին, երկրորդ, երրորդ, վերջապես և նման այլ բառերի ու բա ռակա պ ա կցություն­
ների վրա: Օրինա կ.

- 426-
 Հայոց լեզու

Այդ բանի համար մենք չափազանց ուրախանում էինք, նախ' մի քանի օր

բացակա էր լինում տնից, երկրորդ' գալուց հետո էլ անսահման բարի էր լինում:
Մի կողմից' ծանր վիշտը, մյուս կողմից' կիսաքաղց կյանքը հյուծել էին նրա մարմինը:

Ծանոթություն: Ս րա նցից տ ա րբեր են ժա մա նա կա յին հա ջորդա կա նություն ա րտ ա հա յտ ող

նախ, ապա, հետո և տ ա րա ծա կա ն հա րա բերություններ ա րտ ա հա յտ ող մի կողմից, մյուս
կողմից բա ռերն ու ա րտ ա հա յտ ությունները, որոնք ինքնին տ րոհում չեն պ ա հա նջում: Օ րինա կ.
ճանապարհի մի կողմից մեզ սպառնամ էին ժայռից պոկվելու պատրաստ քարերը, մյուս
կողմից' անդնդախոր կիրճը:
Նախ կմտնես գրանցման բաժին, հետո կբարձրանաս երրորդ հարկ' բժշկի մոտ:

13. Թ վա րկումների, օրինակների, մեկնաբանությունների նկատմամբ նախադաս

մեկնական բառերի (այսպես, այսպիսով, որոնք են, դրանք են, որ են, այդպիսիք են,
օրինակ և այլն), բացահայտման շաղկապների (այսինքն, այն է) վրա: Օրինա կ.
Այսպիսով' վերջին օրերս նրան զբաղեցնում էր միայն մի միտք, այն է' չհանդիպի
«այն աղջկան», այսինքն' Լիգային:
Ցավոք, դեռևս կան քեզ նմաններին հանդուրժող մարդիկ, օրինակ' ես:

14. Վերջա դա ս թվարկվա ծ (սովորա բա ր' հա մա րա կա լվա ծ) բազմակի անդամների

(համադաս նախադասությունների) և նախադասության հիմնական մասի միջև: Օրինակ.
Ենթական զեղչվում է'
1. Երբ ենթական խոսողն է.
2. Երբ ենթական խոսակիցն է.
3. Երբ ենթական գործածված է մոտիկ, մեծ մասամբ նախորդ նախադասու­
թյան մեջ որպես ենթակա կամ որպես լրացում:

2. ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱՆՆԵՐ

Սրանք գրա վոր խոսքում նախադասության միտքը, բա ռերի հարաբերությունը

պարգող, շա րա հյուսա կա ն որոշա կի կառույցներ, անվանումներ, վերնա գրեր և խոս­
քի այլ տա րրեր նշող, ինչպես նաև բանավոր խոսքի հա մապ ա տա սխա ն դադարներն
ու ձա յնի Ելևէջները լրա ցուցիչ կերպ ով ա րտ ա հա յտ ող կետ ա դրա կա ն նշաններն են և
դրանց համակցությունները: Դրանք են չակերտները, փակագծերը, կախման կետերը,
բազմակետը, անջատման գիծը, միության գծիկը, ենթամնան, ապաթարցը:

ՉԱԿԵՐՏՆԵՐՈՎ ա նջա տ վում են շա րա դրա նքի' որոշա կի հա տ կա նիշով ա ռա նձ­

նա ցվող հա տվածներ: Հա տ վա ծի սկզբում դրվում է բա ցող (ձախ) չակերտը, վերջում'
փ ա կող (աջ) չակերտը:
Չա կերտ ների մեջ են առնվում.

1. Մ եջբերվող ուղղակի խոսքը' լինի գրա վոր, հնչող թե ներքին, իրական, ենթա­
դրյա լ թե վերա գրվող, ա մբողջա կա ն թե թերի, հեղինա կի խոսքին քերա կա նորեն ձ ո ւլ­
վա ծ թե չձուլվա ծ (հանգամանորեն տե ս էջ 3 8 7-3 8 9 ):
Նրանց աչքերում լաց կար, և վարդապետը նկատեց. «Եթե քիչ էլ լուռ կենամ, լաց
կլինեն»:
Աստված, տեսնելով Ադամի մենակությունը, խոսեց ինքն իր հետ. «Եկեք ստեղ­
ծենք Ադամի համար մի քնքուշ ընկեր, որ մարդը միայնակ չվայելե դրախտի հրա­
պույրները»:

- 427 -
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

Երբ ուզում էր ցույց տալ, թե ինքը այս կամ այն բանը ինչպիսի դժվարությամբ,
տառապանքով է ձեռք բերել, ասում էր. «Աչքիս թարթիչներով եմ հավաքել»:
«Որբերը վախկոտ են լինում», — մտածեց վարդապետը:
Բանաստեղծի համար բառը սոսկ բառ չէ, բառը մտածողություն է, կենսազգացո­
ղություն է, «բառը մի աշխարհ է»:
Ինծ թվում է, որ այդ մերձավոր անցյալը դեռևս, ինչպես ասում են, «պատմության
զիրկը չի անցել»:
Այս «քանի որ»-ների համար կարելի է և պետք է ներել հայր Չամչյանին:

Մեջբերվող խոսքի մեջ կա րող է լինել անջատման գծով սկսվող կամ չակերտների
մեջ ա ռնված ուրիշի ուղղա կի խոսք, անվանում, վերնագիր և այլն: Այդ դեպքում
կա րող են միմյանց հա ջորդել մեկից ավելի բա ցող կամ փ ա կող չակերտներ, չակերտ
և անջատման գիծ և այլն: Օրինա կ.
Ուրիշի ուղղակի խոսքով «Նա ասաց. «Մի՞թե ինձ չես հիշում»» նախադասությու­
նը փոխակերպվելով դառնում է «Նա ասաց' միթե ես իրեն չեմ հիշում»:
Իսկ ահա «— Դու ինձ տեսե՞լ ես, — հարցրեց նա ինձ» նախադասությունը
փոխակերպվում է «Նա ինձ հարցրեց, թե արդյոք ես իրեն տեսել եմ» տարբերակով:
«Ես ան հալերուն էի, որ գետինն ի կուտ չուտի....», — հայտարարում է Քուչակ
Նահապետը:

2. Գիտա կա ն և ա րվեստի երկերի, հոդվա ծների վերնագրերը, պարբերականների

անունները, հիմնարկների, կազմակերպությունների, զբոսա յգիների, ապրանքների,
շք ա նշա նների պ ա յմա նա կա ն ա նունները, մ ա կ ն ի շեր ը ' խ ոսքում մեջբերվելու
դեպքում: Դրանք սկսվում են մեծատառով: Միջա դաս լինելու դեպքում չակերտից
ա ռա ջ կետադրություն չեն պահանջում: Հոլովվելիս վերջավորություններն ու հողերը
սովորա բա ր չա կերտ ներից դուրս չեն հանվում: Օրինա կ.
Այդ պատմվածքն իտալական մի սիրավեպ էր՝ «Վրեժ» վերնագրով:
Այդ ժամանակ նա արդեն կանոնավոր թղթակցում էր հայ թերթերին, գլխավորա­
պես' «Աղբյուրին»:

Վերջավորություններն ու հոդերը չա կերտ ներից դուրս' գծիկով միա ցա ծ են

գրվում, եթե անվան կամ վերնա գրի հետ միա նա լիս դժվա րացնում են բնագրի
ընկալումը կամ ա ռա ջ են բերում հայերենի համար ա նսովոր ձևեր: Մասնավորապես'
ա. եթե վերնա գիրն ա րտ ա հա յտ վա ծ է ա մբողջակա ն նախադասությամբ, օրինակ.
Այնուհետև Արմինեն Թումանյանի քառյակներից արտասանեց «Ո՜նց է ժպտում իմ
հոգին»-ը և «Լինե՜ր հեռու մի անկյուն»-ը:

բ. եթե անվան կամ վերնա գրի վերջին բա ղա դրիչը կա մ ինքնին հոլովված

բա ռա ձև է, կա մ չհոլովվող բառ, կա մ անձնական, ցուցակա ն, հա րցա կա ն դերանուն,
կա մ թվական, կա մ տառային հապավում, օրինակ.
Մի երրորդ խումբ էլ «ափի մեջ»-ը շփոթել է «բռան մեջ»-ի հետ:
— «Ատամնաբույժն արևելյան»-ի երկու տոմս ունեմ, կգա՞ս ինձ հետ, — հարցրեց
Հայկը:

գ. եթե անունը բերվա ծ է օտ ա ր կամ կրճա տ գրությամբ, օրինակ.

Ասացեք խնդրեմ, դո՞ւք եք արդյոք նաև «Հովիտի» ու «Սուրհանդակի» «Կ-ն»-ը,
«Իրազեկը» և վերջապես' Ս. Չերքեզյանը:

— 428—
 Հայոց լեզու

Եվ էս բոլոր չար խոսքերն ու չար մտքերը բնականաբար հանգում են ևս ավելի

չար ու դաժան մի եզրակացության, որ «ճռշոսճ»-ից առնելով' ամենայն լրջությամբ
հրապարակ է հանում «Մշակը», թե' Հայոց գրական ընկերությունը պետք է
կործանվի...

Գիտա կա ն և ա րվեստի երկերը խ ոսքից դուրս' որպես վերնագիր, կամ մա տենա ­

գիտա կան ցանկերում, ցուցա կներում հեղինակի անվան հետ գործա ծվելիս չա կերտ ­
ների մեջ չեն առնվում, բայց դա րձյա լ սկսվում են մեծատառով: Օրինա կ.
Արշակ Չոպանյան. — Նաղաշ Հովնաթան աշուղը և Հովնաթան Հովնաթանյան
նկարիչը: Հրատ. Տիգրան խան Քելեկյանի, Փարիզ, 1910, գինը 3 ֆր.:

3. Հեգնա կա ն, ծաղրական, ժխտական կամ փ ոխ ա բերա կան իմա ստով գործա ծ­

ված բառերը, արտահայտությունները: Օրինա կ.
Եվ «անբանաստեղծական բանաստեղծություն» ասելով՛ ես երբեք չեմ հասկացել,
թե կարելի է «բանաստեղծություն» գրել' իրար հետ կցելով բառերը, թերթի հոդվածի
նման, ինչպես երբեմն անում են մեր «կտրիճ տղերքը»:

4. Խ ոսքում հիշա տ ա կվող բառը, լեզվա կա ն միավորը, ինչպես նաև խոսքի բա­
ղադրիչ այն օտա րա բանությունները, բարբառային, ժա րգոնա յին բառերն ու ա րտ ա ­
հայտությունները, որոնց կիրառության միտումնավոր և ոճա կա ն բնույթն ա նհրա ­
ժեշտ է շեշտել: Օրինա կ.
Երբ ես առաջին անգամ (տարիներ առաջ) փորձեցի տարբերակել «պաչը» և
«համբույրը», ոմանք բարեկամաբար, շատերը չարախնդությամբ պարապ «օրիգի­
նալություն» տեսան այնտեղ, որտեղ ես տարբերություն էի տեսնում:
Եթե կա այդ հատկանիշը, անձնական բանաստեղծությունը հնչելու է իբրև հասա­
րակական, ընդհանրական, ինքնակենսագրությունը' իբրև դարի «հիվանդության
պատմություն», սեփական գաղտնիքները՛ իբրև արխիվային գործ:
Քննադատների մի ամբողջ «դասակարգ» կա, որ «նորամուծություն» բառից
սարքել է մի այնպիսի խրտվիլակ, որից եթե միայն ինքը վախենար, կորուստը մեծ չէր
լինի, բայց այդ խրտվիլակով նա վախեցնում է նաև ուրիշներին:

Ծանոթություն: Խոսքի մեջ հիշատակվող բառի, միավորի, խոսքի բաղադրիչ օտարաբա­

նության և այլ արտահայտությունների առանձնացումը կարող է կատարվել նաև ընդգծումով,
թավ տառատեսակով, շղատառով կամ բուն շարվածքից տարբեր այլ տառատեսակով: Օ րի­
նակ.
Նույնիսկ հայ բառը չկա պոեմում:
Գրականության մեջ վերջին հաշվով կարևորը ԻՆՉ-ն է և ոչ թե ԻՆՉՊԵՍ-ը:

5. Բա նա սիրակա ն շա րա դրա նքում իմաստ նշող, մեկնա բա նող բառը, բա ռա կա ­

պակցությունը, արտահայտությունը: Օրինա կ.
Թե ձ ե ռ ա ռ ն ե լ , թե ձ ե ր ք ա ռ ն ե լ դարձվածքներն ունեն «ծաղրել» իմաստը, չնայած
որ ձ ե ռ ք ա ռ ն ե լ նշանակում է նաև «ձեռնարկել»:

Փ Ա Կ Ա Գ Ծ Ե Ր Ո Վ ա նջա տվում են շա րա դրա նքին քերա կա նորեն չկապված, շա րա դ­

րանքի մեջ ներդրվա ծ և ազատ կերպ ով հա նվելու ենթակա ասույթները, տեղեկույթ-
ները, խոսքի հա տվածները, նշանները: Դրանք կա րող են միջա նկյա լ կամ կից լինել
շարա դրա նքին, նախադասությանը, բառին: Ասույթի (տեղեկույթի, հա տվածի, տառի)
սկզբում դրվում է բա ցող (ձախ) Փ ա կա գիծը, վերջում' փ ա կող (աջ) փակագիծը:

- 429 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Փ ա կա գծերի մեջ են առնվում.

1. Միջարկումները: Օրինա կ.
Երբ ժպտում էր (բայց ե՞րբ չէր ժպտում), նրա չքնաղ այտերի վրա մատնեհարներ
էին գոյանում:
Ամեն երեկո, երբ մայրը վերադառնում էր իր աշխատանքից (ես հիշատակեցի, որ
նա զանազան տներում լվացք էր անում), հետը հացի մեջ փաթաթած մի բան էր
բերում...
Խանումն ուներ մի տղա (40 տարեկան) և մի աղջիկ (35 տարեկան):

2. Որպես նմուշ կամ լուսաբանում բերվող նշանները, տառերը, բառերը, արտա­

հայտությունները: Օրինա կ.
Ընդունենք, որ առաջին անհայտը (ճ) մեծ է երկրորդից խ):
Աստղանիշը (*) դրվում է թե շարադրանքի համապատասխան բառի վրա, թե
տողատակում' ծանոթագրության սկզբում:
Սակայն այս «դերբայի» և օժանդակ բայի զուգորդումը (չեմ խոսի, չեմ գնա) հա­
մապատասխանում է կ-ով (ենթադրական) ձևերին (կխոսեմ, կգնամ):

3. Այլընտրանքի ձևով նշվող վերջավորությունները, բառերի բաղադրիչները: Օրինակ.

Բոլոր, ամբ(ողջ), ամեն, մի դերանվանական որոշիչները տարբերակված են և՛ըստ
որոշյալության, և ըստ թվանշության, (ամբ)ողջ֊ը՝ նաև ըստ դասանշության:

4. Բառերի, արտահայտությունների, անվանումների տարբերակները: Օրինակ.

Արդ' ո՞րն է այն ընղհանուր օրենքը, որով որոշվում և պայմանավորվում է բանաս­
տեղծի ստեղծագործությունը ընդհանրապես առած, իր' թեկուզ և տարբեր էտապնե­
րի (փուլերի) մեջ:
Հաջորդայնության երեք եզրերը' նախորդում, հաջորդում և համընթացություն
(միաժամանակություն), կարելի է նկարագրել երկու հատկանիշով' նախորդայնու-
թյուն և հաջորդայնություն:

5. Շա րա դրա նքի մեջ տ րվող հղումներն ու մատենագիտական տվյալները:

Օրինա կ.
Ահավասիկ մի աղյուսակ, որ ցույց է տալիս ածականների այդ խմբերի կարգային
փոխհարաբերությունը (աղյուսակ 4, էջ 305):

ԿԱԽՄԱՆ Կ Ե Տ Ե Ր (եռակետ) դրվում են.

1. Կցկտուր, հեղինակի կողմից միտումնավոր անավարտ կամ իբրև այդպիսին

ներկա յա ցվող խոսքի այն հատվածում, որտ եղ ակնկալվում է հնարավոր կամ անհնար
շա րունակությունը, բա ռերով չա րտ ա հա յտ վա ծ հույզը, զգա ցմունքը: Դրվում է նա­
խորդող բառին (ա ռա ջա դա ս լինելու դեպ քում' հա ջորդող բառին) կից: Վերջադաս
եռա կետ ը փոխարինում է վերջա կետ ին: Օրինա կ.
Գլուխը բարձրացրեց ու նայեց... նայեց... նայեց... Աչքերի դիմաց ձգվում էր սև մի
շերտ:

Աբեղան — Ես... ես կը վախնամ... ծովեն:

Վանահայրը — Ծովե՞ն:
Աբեղան — Ծովեն: Հոն ալիքներ կան, փոթորիկ և հուզում, և կռիվ և... և... ամեն
ինչ:

— 430—
 Հայոց լեզու

Խ ոսքի' չա կերտ ների կամ փ ա կա գծի մեջ ա ռնվելու դեպքում մնում է չակերտների
ներսում: Օրինա կ.
Բակունցի հերոսը դժգոհում է. «Մեր ապրուստն էլ ապրուստ է՜... Շան թեփով ենք
ապրում: Մի քանի տարի էլ ապրենք, մի պարկ թեփ էլ ավելի կուտենք...»:

2. Զարմանք հա րուցող կամ անսպասելի տեղեկություն նշող բառից, արտահայտու­

թյունից առաջ: Բա ցա տ ով անջատվում է թե նախորդ, թե հա ջորդ բառից: Օրինակ.
Սանձե՜լ է ուզում հողմերին Այս ... ողորմելին:
Մարդկության կյանքը միշտ էլ զարգացել ու զարգանում է ... կարիքի շնորհիվ:

Անջատման գծի հետ զուգորդվելով' կազմում է եռակետ-գիծ հա մա կցվա ծ նշանը,

որը դրվում է թերի, ա նա վա րտ նախադասությամբ ուրիշի ուղղա կի խոսքի նկա տ­
մամբ հետադա ս հեղինակային խոսքից առաջ: Օրինա կ.
— Եսի՜մ... — և երեխան նիհար ուսերն իրար էր անում, և նրա տխուր աչքերի մեջ
Վարդանը տեսնում էր իր հարցի պատասխանը:
— Է՜... — և պայտարը ճմլկոտելով հորանջում էր:

ԲԱԶՄԱԿԵՏԸ կա զմվա ծ է չորս կամ ա վելի կետ երից (....): Նշում է մեջբերվող
խոսքի որևէ հա տվածի, բառի կամ դրա բա ղա դրիչի կրճա տ վա ծ լինելը: Դրվում է
տողի վրա ' նախորդ (ա ռա ջա դա ս լինելու դեպ քում' հա ջորդ) բառին կից' մեջբերման
կրճատված մասի տեղում: Մ եջբերվող խ ոսքի' չա կերտ ների մեջ ա ռնվելու դեպքում
մնում է չա կերտ ների ներսում: Օրինա կ.
Եվ ի՜նչ գեղեցիկ են էս խոսքերը, ի՜նչ վեհ ու պայծառ է էս ազգային իղձը. «Տե՜ր,
ապրեցրո ւ հային և պայծառ արա նրան....»:

Առա ջա դա ս բա զմա կետ ով ա մբողջա կա ն նախադասությունը սկսվում է մեծա տ ա ­

ռով: Օրինա կ.
Ասում է. «....Եթե «Մուրճի» խմբագրի լեզուն չեք հավանում, գոնե խմբագրի
հատուկ լեզուն չի խանգարում, որ «Մուրճում» տպվեն նաև հիանալի լեզվով գրած
հողվածներ....» («Մուրճ», 1890 թ., էջ 624):

Սկզբից կրճա տ վա ծ նախադասությունը բա զմա կետ ից հետո սկսվում է փ ոքրա ­

տառով: Օրինա կ.
Ես կարծում եմ' պետք է լինի «.... աչացն ի լուսոյն»:

ԱՆՋԱՏՄԱՆ ԳԻԾԸ բա ռերից ա նջա տվում է բացատով: Դրվում է'

1. Իրակա ն կամ ենթադրյալ հնչող ուրիշի ուղղակի խոսքի, երկխոսության ամեն

մի մասի սկզբում: Անջատման գծով սկսվող ուղղա կի խոսքը գրվում է նոր տողից,
սկսվում է մեծատառով: Հեղինա կի ա ռա ջա դա ս խոսքն ա վա րտվում է միջակետով:
Հեղինա կի վերջա դա ս և միջա դա ս խոսքերն սկսվում են ստորակետ-գծով (երբեմն
եռակետ-գծով): Հեղ ին ա կի միջա դա ս խոսքն ա վա րտ վում է ստորակետ-գծով
(երբեմն' միջակետ-գծով, վերջակետ-գծով, եռակետ-գծով): Օրինա կ.
Երկար լռությունից հետո Թորիկը շշնջաց աղջկան.
— Անունդ ի՞նչ է:
— Անժել:
— Անժե՞լ:
— Այո՛:

^ 31-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

— Մնամ տունը, մինչև աստված կանչե, երթամ քովը, — ասում էր Թուրվանտա Քորոն:

— Համբերե, — նեղսրտեց Մամփրեն: — Քեզ ասի' հանդարտիկ կարդա:

— Ո՞ւր էիր երեկ' ամբողջ օրը: Այնքա՜ն որոնեցի, այնքա՛ն որոնեցի... — մեղմ
եղանակով ասաց Ադամը:

2. Տարածական կամ հակադրական հարաբերության մեջ գտ նվող անվանումների

ու բա ռերի միջև: Օրինա կ.
Երևան — Սևան — Իջևան մայրուղին անցնում է Սևանի լեռնանցքով:
Պետրոսյան — ֆիշեր մրցախաղն ավարտվեց ոչ-ոքի:
Գյուղ — քաղաք տարբերությունը գնալով նվազում է:
Հայաստան — Վրաստան խաղն ավարտվեց 5:0 հաշվով:

3. Թատերգություններում' խոսողի անվան և նրա խոսքի միջև: Օրինա կ.

Աբեղան — Հա՜յր:
Վանահայրը — Ի՞նչ կուզես, որդիս, ի՞նչ ունիս:
Աբեղան — Որքա՜ն բարձր ես դուն, հա՜յր, որքա՜ն բարձր:
Վանահայրը — Բարձր կձգտինք մենք բոլորս, որդյակ:

4. Թ վա րկումով ներկա յա ցվա ծ բա ռերի ու անվանումների և դրանց վերաբերյա լ

տեղեկույթի միջև' ա րտ ա հա յտ ելով տա րբեր հարաբերություններ (բառ և բա ցա տ րու­
թյուն, հեղինակ և ստեղծա գործություն, դեր և դերասան, գործող անձ և բնութագիր և
այլն): Օրինա կ.
Հանդիսասրահ — թատերական շենքի' հանդիսատեսներին հատկացվող դահլիճը:
Հանդիսական — տե ս Հանդիսատես:
Հանդիսատես — ներկայացում դիտող:

Հանձնարարվող գրականություն
Մուրացան — Գևորգ Մարզպետունի
Րաֆֆի — Կայծեր
Լ. Շանթ — Հին աստվածներ
Հ. Պարոնյան — Մեծապատիվ մուրացկաններ

Գործող անձինք
Բեն Ալեքսանդր — բանաստեղծ, Ջոնիի հայրը
Ջասպըր Մեք-Գրեգոր — մի մարդ, որի սիրտը լեռներ ում է
Պարոն Կոսակ — նպարավաճառ
Եսթեր — նրա սիրունիկ դուստրը

Դերերում
Բեն Ալեքսանդր — Բաբկեն Ներսիսյան
Ջոնի — Վարդուհի Վարդերեսյան
Ջասպըր Մեք-Գրեգոր — Վահրամ Փափազյան

Լեզուների համառոտագրությունների ցանկ

աբխազ. — աբխազերեն
ադր. — ադրբեջաներեն
ալթ. — ալթայերեն
անգլ. — անգլերեն

- 432 -
 Հայոց լեզու

5. Թվարկման' նոր տողից սկսվող չհա մա րա կա լվա ծ ծա վա լուն անդամների

սկզբում: Օրինա կ.
Ձեռնարկության միջոցները գոյանում են.
— շահույթից,
— վարկերից,
— նվիրատվություններից,
— օրենքով չարգելված ցանկացած այլ աղբյուրից:

6. Թ վա նշա ններով ա րտ ա հա յտ վա ծ թվականների այնպիսի կապակցության բա­

ղադրիչների միջև, որի աոաջին բաղադրիչն ունի բա ցա ռա կա նի իմաստ: Օրինա կ, էջ
10 — 15, 1 — 3-րդ դասարաններ, IV — VIII հատորներ, ԺԲ — ԺԹ գլուխներ և այլն:
Նույնը տ ա ռերով գրվում է առանց գ ծ ի ' անջատ: Օ րինա կ, էջ տասից տասնհինգ,
առաջինից երրորդ դասարաններ, չորրորդից ութերորդ հատորներ, տասներկուերոր­
դից տասնիններորդ գլուխներ և այլն:
Սրանից պ ետ ք է տ ա րբերել թվականների այն կապակցությունը, որն ունի մոտա­
վորության իմաստ ( 10-15 մարդ, 2-3 ամիս և այլն) և գրվում է միության գծիկով նաև
տ ա ռերով ա րտ ա հա յտ ելիս (չորս-հինգ հոգի, քսանհինգ-երեսուն տարեկան):

ՄԻՈՒԹՅԱՆ Գ Ծ Ի Կ դրվում է.

1. Հարադրական բարդության մի շա րք տեսակների բա ղա դրիչների միջև առանց

բա ցա տ ների (տե ս էջ 1 25-129):

2. Որոշ համառոտագրությունների ա ռա ջին և վերջին տա ռերի կամ տա ռախմբերի

միջև: Օրինա կ.
դ-ր (դոկտոր), պ-ն կամ պր-ն (պարոն):

ԵՆԹԱՄՆԱՆ ցույց է տալիս, որ բառի մի մասը տ ա րվա ծ է հա ջորդ տող: Դրվում է

տողադարձված բա ռի այն մասին ա ջից կից, որը թողնվել է նախորդ տողում:
Օրինա կ.
Նոր էիր աչքդ կպցրել, երբ Մանուշը զգուշությամբ շալը գցեց վրադ, ծած­
կեց ու իսկույն հեռացավ:

Գործա ծվում է նաև բառը կամ ասույթը վանկատված գրելիս: Օրինա կ, բար-ձըր,
Մը-կըր-տիչ, ան-կյուն:
«Գի-շեր-նա-նու-շԷ...»:

Ենթամնան հա ճա խ նույնացվում է միության գծիկի հետ, երբ վերջինով միա ցած

բա ղա դրիչներով հա րա դրա վոր բարդությունների տ ողա դա րձի ժամանակ հա ջորդ
տող է տարվում միության գծիկով միա ցա ծ երկրորդ բաղադրիչն ամբողջությամբ:
Օրինա կ.
Երբ նրանք ներս են մտնում, վրանի հետևից լսում են ինչ-որ աղեխարշ բացա­
կանչություններ:

Ա ՊԱ Թ Ա ՐՑԸ գործա ծվում է.

1. Արևմտահայերենում, միջին հայերենում, բա րբա ռա յին խոսքում' սղված ծայնա-

վորը նշելու համար: Օրինա կ, անգամ մ՛ալ, պիտ' որ գա, չ՚երթար, կ՚երթամ,

- 433-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Զի թ՚հովէ մ՛ալ խորշոմիս...

Երբ զձուկն ի ջրէն հանեն ՛լ ի այլ ջուր ձգեն, նա ապրի:
Բար’ աջողում, ուստա փիսո:

2. Օ տ ա ր բա ղա դրյա լ հատուկ անունների որոշ մա սնիկ-բա ղա դրիչներն անջա­

տելու կամ դրանց սղվա ծ ձա յնա վորը նշելու համար: Օրինա կ.
ժաննա դ՚Արկ, դ՚Ալամբեր, Օ՚Հենրի, Շյոն Օ՚Քեյսի:

3. ԱՌՈԳԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱՆՆԵՐ

Սրանք բանավոր խոսքի առոգանության Երանգները, ձա յնի Ելևէջները և շեշտա դ­

րությունը գրա վոր խոսքում ա րտ ա հա յտ ող կետ ա դրա կա ն նշաններն են: Դրանք Են
շեշտը (շեշտա նշա նը), պարույկը (հա րցա կա ն նշանը), երկարը (բացականչական
նշանը):

Շ Ե Շ Տ (շեշտա նշա ն) դրվում է.

1. Հրա մա յա կա ն նախադասության մեջ' հրամայական բայաձևի, ինչպես և հրա­

ման, կոչ, խնդրանք, հորդոր ա րտ ա հա յտ ող այլ բա ռերի վրա: Արգելա կա ն հրամայա­
կանի շեշտ ը կրում է մի մասնիկը: Օրինա կ.
Աչքերդ բա՜ց արեք, անգետ միք մնա, Ձեր թշնամին, բարեկամը հասկացեք:
Գնա, ասա սափրիչին, որ ցաված ակռայիդ երկաթի յուդ կաթեցնե:
Եվ, իմացած եղիր, որ սուրբ Մաշտոցի գիրն էլ մեր թագավորն է:
Լռություն:
Չծխե՜լ:

Երբեմն հրամայական շեշտ ը կա րոդ է տ եղա փ ոխ վել նախադասության այլ անդա­

մի վրա: Օրինա կ.
Լավ լսեցեք, ո վ արդարամիտ և ամենատես աստվածներ:
Նա երբեմն հանդիմանում էր մեզ փողոցում, կանգնեցնում ու հրամայում.
«Հայերեն գիրքդ կարդա»:
Ուշադիր կարդա , հետո պատասխանիր:
Լսեցեք ի նձ, ես գիտեմ դրա պատասխանը:

2. Կոչականի կամ դրա դերա նունով չա րտ ա հա յտ վա ծ նախադաս լրացման վրա:

Օրինա կ.
Դու հոգի չունես, տղա, սուրբ Մաշտոցի արդար զինվորներին անարդար հրաման
մի արձակն:
— Պարո ն Հովհաննես, հա՞ց ես առեր, — հարցնում է մեկը:
Վա՜յ, վա՜յ դու, դու, իմ լավ կուկու:
Ի՜նչ մեծ բան է, տո՜, հեր օրհնած:

3. Կամային (կոչական) ձայնարկությունների և բնաձայնությունների վրա: Օ ր ի ­

նակ.
— Հեյ, զգու յշ, — կանչեց, — մի պատ կա էստեղ:
Վու՚շ-վուշ, վու շ-վուշ, էս ի նչքան ուշ...
Հաֆ-հաֆ, հաֆ-հաֆ. Ահա այսպես Հաչում եմ ես:
Ծո, սա տոմինոն բե՜ր, ըսի, չիմացա՞ր, խո՞զ ես, ի՞նչ ես:

֊ 434 ֊
 Հայոց լեզու

4. Շա րա դա սությա մբ չհիմնա վորվա ծ և միայն հնչերա նգով ա րտ ա հա յտ վա ծ

տրամաբանական շեշտը նշա նա կելու համար: Այդ շեշտ ը կա րող է կրել բառը, նրա
բաղադրիչը, վանկը: Օրինա կ.
Ոչ մի կանթեղ թավուտների մուգ կանաչում:
Ես կվերցնեմ այս գիրքը:
Հե՜յ, ո՞վ ես դու, Ախպերացու:
Դու նրանց տունը պետք է փնտրեիր ոչ թե հինգ, այլ ի նըհարկանի շենքում:
Վերջապես...
Երի տասարդ, չափդ ճանաչիր:

5. Կրկնագիր շաղկապների վրա: Օրինա կ.

Փոստատարի ուսապարկի հետ ամեն օր գյուղ էին հասնում և ուրախություն, և
սուգ:
Ամեն տեղ վիշտն էր սիրածի մահվան,
Որ հար' թե զարթուն, թե քընի միջում,
Տանջում էր նըրան, անդադար տանջում:

Երբեմն կրկնա դիր շա ղկա պ ների շեշտ ը կա րող է ա նցնել իրենցով կա պվա ծ
բազմակի անդամներին: Օրինա կ.
Իմաստուն է և արդար
Օրերի երգն անընդհատ,
Դառը տանջանք ու դադար,
Եվ սեր, և վիշտ, և հեքիաթ...

6. Մաղթանքի, ողջույնի, շնորհավորանքի և անվանական բա ռակա պ ա կցությա մբ

ա րտ ա հա յտ վա ծ խոսքային այլ բա նա ձևերի գերա դա ս անդամի վրա: Օրինա կ.
— Բարև , էֆենտի :
— Աստծո ւ բարին:
Անուշ ըլլա, Աբիսողոմ աղա:
Շնորհակալ եմ, դուք քեյֆերնու դ նայեցեք:

7. Առարկություն կամ համաձայնություն ա րտ ա հա յտ ող և պատասխանական

բառերի վրա: Օրինա կ.
— Թե գիս կանչել տալ ուզեր եք...
— Ամենևին:

— Այնպես, որ տեսնողը հավնի:

— Հարկավ:

— Այո, այո՜, ուտենք, վասնզի շատ անոթի եմ, — ըսավ Աբիսողոմ աղան:

ՊԱ ՐՈՒՅԿ (հա րցա կա ն նշան) դրվում է.

1. Հարցական հնչերանգով ա րտ ա սա նվող բառի վրա հա րցում ա րտ ա հա յտ ելու

համար: Օրինա կ.
Իսկ ե՞րբ սովորեր' կոտորումի ժամանա՞կ, գաղթի ճանապարհի՞ն, հետո ... հետո'
պատերազմի դաշտո՞ւմ... Ե՞րբ:
Գուցե տագնա՞պ կա իմ այս խոսքերի մեջ:
Պարսիկներին քնա՞ծ ես կարծում, թե՞ աչք ու ականջից գուրկ:
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Բայց որո՞նք էին այդ սաղմերը, որտեղի՞ց էին ընկել իմ մեջ, ի՞նչ էր նրանց
արմատը...
Ո՞ր երկրի սրտում թախիծ կա այնքան Եվ այնքա՜ն ներում — ո՞ր երկրի սրտում...

Պ ա րույկ սովորա բա ր չի դրվում ա նուղղակի հա րց ա րտ ա հա յտ ող հարաբերական

դերանունների և արդյոք, հո բա ռերի վրա ' ա նուղղակի խոսքում: Օրինա կ.
Ոչ ոք չիմացավ, թե ով էր և ուր գնաց:
Խեղճ տիկինը հո չէր իմանում, թե ճեռը որի բերանին դնի, որի աչքը կշտացնի:

բ. Որոշ (մի՞թե, չլինի՞, չլինի՞ թե, պատկերացնո՞ւմ եք) և այլ (ինչպե՞ս չէ, չէ՞ որ, ո՞վ
իմանա) երկբայական վերաբերականների վրա: Օրինա կ.
Սադայել}7 ծնունդ, այդպիսի բան ինչպե՞ս կարող է լինել, չէ՜ որ աղբյուրը Մհերի
անունով է:
Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես, Վերջին երգիչն իմ երկրի...

Այսպիսի վերա բերա կա նները ուղղա կի հա րց ա րտ ա հա յտ ող նախադասության

մեջ' հիմնական հա րցը կրող բառի կողքին, կա րող են կիրա ռվել նաև առանց հարցա­
կան նշանի: Օրինա կ.
— Արդյոք կրնա՞մ հետաքրքրվիլ. օրիորդը ո՞ր դպրոցն է հաճախած...
— Թիֆլիսի երրորդ աղջկանց գիմնազիոնը:
— Ավարտա՞ծ եք միթե:

ԲԱՑԱԿԱՆՉԱԿԱՆ Ն ՇԱ Ն (երկա րա ցմա ն նշան, երկար) դրվում է.

1. Բացականչական հնչերանգով և հա մեմա տ ա բա ր տևա կանորեն արտասանվող

բառի վրա բացականչում, հույզ, կիրք ա րտ ա հա յտ ելու համար: Օրինա կ.
Մայրիկս նայեց ինձ և հանկարծ սեղմեց ինձ կրծքին այնպե՜ս պինդ, այնպե՜ս
գորովալից:
Ես էլ ուզում էի երգել, երգել լիահնչյո՜ւն, արևալի՜ց և արևակո՜ծ:
Ես գնացի, շա՜տ գնացի, անցա լեռնե՜ր, ձորե՜ր, հեռու անապատնե՜ր, և իմ
առջևից գնում էին սարեկները, ես հետևում էի նրանց:
Մենք բոլորս կրկնություններ ենք, Տոլստոյը անկրկնելի՜ է:

2. Սովորա բա ր բա ցակա նչա կա ն նշան են կրում ձայնարկությունները: Օրինակ.

Ա՜յ, հենց դա չէր ուզում Մամփրեն:
0՜, երկար են ձմռան գիշերները:
Ա՜խ, կմեռնեմ, ամա նա վա՜յ թե հանկարծ իմանա:
Բայց ո՞ւր է, ա՜խ, ո՞ւր է աստված:

3. Բա ցա կա նչումով ա րտ ա սա նվող կոչականի կամ հրաման, հորդոր, խնդրանք,

կոչ ա րտ ա հա յտ ող բառի վրա շեշտ ա նշա նի փոխարեն: Օրինա կ.
Անպակաս լինի աղբյուրդ' քո ուրախությունը, ո՜վ Հասան, բայց եթե հանկարծ
աշխատանքիդ էդ բարակ աղբյուրն էլ կտրի, ի՞նչ պիտի անես:
— Վահրա՜մ, Վահրա՜մ, — կըսե մայրն, — ատ ի՞նչ ըրիր:

4. Բաղձանքի (երբեմն էլ' այլ) վերաբերականների վրա: Օրինա կ.

Ի՜նչ լավ կլինի: Էրնե՜կ էն օրը... Երեխիս էլ կմկրտեմ:
Այո՜, ես հաղթեցի՜...

-4 3 6 ֊
 Հայոց լեզու

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

181. Կետադրե'ք նախադասությունները:

ա.
1) Ռուզան հոգուս հոգի ինչու ես տխուր ինչու ես այդպես թախծոտ:
2) Վերջին ամիսներին էլ այ ք ե զ Փ որձա ն ք ա նվերջ խոսում են համաշխարհային
տնտեսական ճգնա ժա մից և կա նխ ա տեսում ծանր ժամանակներ:
3) Գինին փայտի համ էր տ ա լիս ավելի ճիշտ կուպրի համ:
4) Հոգյա կս ահա ա յնտեղ է իմ տաղավարը:
5) Ահա նա կա րծես գետնի տ ա կից դաշտ ա մուկի նման դուրս եկա վ Բաղդասարը:

Բ-
1) Իր նեղ հունի մեջ գա լա րվում է Բա սուտ ա գետ ը ասես նրա սպ իտ ա կ փ րփ ուրի
տակ ոռնում են հազար գա մփ ռներ և կրծում քա րե շղթաները:
2) Շա տ խանութների ա ռա ջ հենց հրա պ ա րա կում դա րսվա ծ էին ապրանքի հա կե­
րը որովհետ և խանութները լիքն էին և լիքն էին պահեստները:
3) Գա նգա տ վում էին որ հողը ա ռա ջվա բերքը չի տալիս:
4) Հին ճա նա պ ա րհը թեև խ ուլ փողոց էր բայց նշանավոր էր իր տղաներով:
5) Ինչքան էլ սեղմում էինք ծնոտ ներս չէր հա ջողվում ատամների կտ կտ ոցին վերջ
տալ:

Գ
1) Հա յկա նուշ մայրիկն էր միշտ հանդիմանում թե ինչու կին չի առնում հոր հան­
գա ծ տունը շենացնում:
2) Այնտեղ որտ եղ միայնակ խոխոջում է ա ղբյուրը մի ահագին գյուղ կար քա րա ն­
ձա վների մեջ:
3) Սկսվում է փողոցի իսկա կա ն կյանքը այն ժամանակ երբ նա դադարում է պար­
զապես փողոց լինելուց և դառնում է զբոսարան:
4) Հենց որ բերդի պ ա րիսպ ների տակ ոտնաձա յն է լսվում նրանք կռնչյունով աղմ­
կում են թռչում են բներից:
5) Օհա ն ապ երը արթնանում էր և մինչև մենք հիշեցնեինք կիսատ պատմությունը
գա նգա տ վում էր թե պ ա ռա վել է:

Գ
1) Ահից սա րսա փ ա ծ ձիա վորը փախչում է դեպի հեռվի լեռները ինչպես կփախչի
պ ա րտ վա ծը դեպի փրկության բերդը:
2) Ախ հայր իմ ախ հայր իմ կրկնում էր նա և ա րցունքները հեղեղի նման թափվում
էին աչքերից:
3) Կապ տա վուն սարերն այնքան մոտ այնքան պ ա րզ էին երևում որ հեռվից կա րե­
լի էր հա մրել նրանց մաքուր լա նջերի ձորա կները կարմրին տվող մասրենու թփերը:
4) Ինչքան գնում է այնքան շատ է ծեծվա ծ այնքան հին է ճա նա պ ա րհը:
5) Սկսվում է երեկոյան քամին և քա րերի վրա թափվում է սպ իտա կ սև ու կարմիր
թութը:

ե.
1) Շները հա չելով մինչև բերդի պ ա րիսպ ները ուղեկից եղան ձիա վորներին հետո
իրար հետ խ ա ղա լով վերադա րձա ն:

֊ 437 ֊
 Ցու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

2) Ծ ա ռերի տակ կանաչների վրա շերա մի փ ռա ծ բոժոժների պես թափված էին

մետ ա քսա զգեստ փ շա տ ները կլորիկ ու ժպտուն:
3) Գա լիս էր նաև կնոջ փ եշից կախված տղան պ ա հա ծոյի երկու դա տ ա րկ տուփ
ձեռքին:
4) Իսկ ձեր զորա մասում կա թխամաշկ մարդ սև ա չքերով մա զերը գանգուր:
5) Հոգնա ծությունը Մանուշին կա մա ց-կա մա ց հաղթեց ու նա մտա վ տուն:

Գ-
1) Մի անգամ հետ նայեց նա անցած ճամփին ոչ անտառապահը երևաց ոչ էլ շները:
2) Դրսից պիտի չհասներ ոչ մի հնչյուն ոչ մի օտ ա ր աղմուկ և պիտի ոչինչ չվրդո­
վեր նրա հանգիստը:
3) Երբ վա րդ ամպերի հրդեհն է դողում Իրիկնա ժա մին նստում եմ մենակ Կանաչ
առվի մոտ ուռիների տակ Ու հոգնա ծ սիրտս էլ չի դժգոհում:
4) Ու նայում եմ ես դեպի ցա ծ Ուր դաշտերն են մրափում Մինչդեռ հոգիս լուսնով
հա րբա ծ Տխ ուր քունն է թոթափում...
5) Այդ բառն այնպես էր զրնգում որ եթե աղբյուրը նորա հա րս լիներ ամոթից քողը
կքա շեր Երեսին:

Է.
1) Բայց այդ բոլորից գյուղը միայն հա սկա ցա վ այն որ դրությունը ծանրա նում է
նոր փ որձա նքներ են պ ա հվա ծ օրերում գալիք:
2) Բարություն գեղեցկություն ու ճշմա րտություն ահա այն գա ղա փ ա րա տ իպ երը
որոնք լուսա վորել են իմ կյանքի ուղին և նորից ու նորից իմ հոգում վերա ծնել
ուրախությունն ու քաջությունը:
3) Բոլորը հա սկա ցա ն թե ներկա ներից ով էր Հռոմը և ով աշխարհը:
4) Օ ր ը Միքայելի համար նշանավոր էր նրանով որ Գայանեն և Հռիփ սիմեն
ա ռա ջին անգամ պ ետ ք է հագնեին իր բերա ծ հա գուստը:
5) Շա րունա կ ճչում են այն մասին թե ռուսական մշակույթը սպանում է մեր
ազգայինը:

Ը-
1) Այսօր դու խ ոսեցիր այնքան որքան չէիր խ ոսել մի ամսում:
2) Հա րկա վոր է պ ա տ րույգը բա րձրա ցնել և մինչև ձեթը վերջա նա ա վա րտ ել ան­
կրկնելի օրերի պատմությունը:
3) Ն երեցեք ինձ եթե հա մա րձա կվեմ այսպիսի հա րց տ ա լ Ձ ե զ ...
4) Ես չպիտի մոռանամ իմ լեզուն իմ սովորությունները որպ եսզի վերա դա րձին
ինձ օտ ա ր չհամարեն:
5) Շա ղ վեցին ուսուցչի ուրախ ության ա րցունքներով լցվա ծ ա չքերը և նա
համրընթաց բայց հա ստ ա տ ուն քա յլերով գիրքը ձեռքին մոտ եցա վ փոքրիկին:

Բ-
1) Արդեն մի քա նի անգամ բա րերա ր ա նձրև էր տ եղա ցել խոշոր կա րճա տ և որից
հետո ա ճել էր մատղաշ խոտը տ ա րա ծվելով գետ ա փ ի երկայնքով:
2) Մարդը իր բնույթով գեղա գետ է նա ամենուրեք այսպես թե այնպես ձգտ ում է
գեղեցկա ցնել իր կյանքը:

— 438—
 Հայոց լեզու

3) Իր մանկության լեռը Սիփանը Արծկե քա ղա քի թիկունքին հպ արտ կանգնած էր

ամառ թե ձմեռ գագաթը երկինք մխ րճա ծ և իր ա մբողջ հա սա կով երևում էր
Արտամետի պ ա րտ եզներից:
4) Պատմությունը կրկնվում է դա նրա թերություններից մեկն է:
5) Սխ ա լվել կա րելի է տա րբեր կերպ ճիշտ վա րվել կա րելի է միայն մեկ ուղիով այդ
պ ա տ ճա ռով ա ռա ջինը հեշտ է իսկ երկրորդը դժվար:

ժ.
1) Փ ո ղ ես կորցրել ոչինչ ես կորցրել ժա մա նակ ես կորցրել շատ բան ես կորցրել
առողջություն ես կորցրել ամեն ինչ ես կորցրել:
2) Սև ա րտ երից թեթև գոլորշի էր բա րձրա նում օդը լցնում ջերմա ցա ծ հողի բույրով
գարնանային այն թարմ ա րբեցուցիչ բույրով որը նույնիսկ քա ղա քում էր զգա ցվում
հա րյուրա վոր ուրիշ բույրերի մեջ:
3) Թ ա փ ա ռել էր գա վա ռից գա վա ռ ժողովել երգեր և հիմա հա սել էր Պ ո լի ս
Կեդրոնական վա րժա րա ն խ մբելու ձայն ամենայն հայոց:
4) Մի քա նի օր շա րունա կ հա յրենիքից հեռու քուն թե արթմնի նույն պատկերն էր
աչքերիս ա ռջև և ես անհեթեթ բա նդա գուշա նքների մեջ էի ա րհա մա րհվա ծ տա նջա -
հար ու վշտաբեկ:
5) Մանկության տ ա րիներին մեգ հա ճա խ ասում էին Այ այն աստղը քոնն է լա վ
նայիր ճանաչիր:

ժա.
1) Զա րկ երբ հա լա ծում են ք ե զ գարկ երբ ւիակում են քո փա ռա վոր ընթացքը և այն
ժամանակ հա վա տ ա նահա տա կ ժողովուրդ ա րյունա րբու թշնամիդ ծունկ կչոքի ու
կգոչի Հա րգա նք քեզ:
2) Հաղթում է ուժեղը և ոչ թե ա րդարը վայ թույլերին:
3) Ք ա ջե ր ի սահմանը նրանց զենքն է որքան կտրում է այնքան էլ գրա վում է:
4) Ես հայ եմ և դուք գ ի տ ե ք ինչ դժվա րին և միա նգա մա յն ինչ հ ր ա շա լի է դա:
5) Ցանկանում եք Ձեր զեկուցա գիրը կարդան գրեցեք մեկ էջի վրա:

182. Կետադրեք հատվածները:

1.
Չա րն ու բարին Սարոյանի ստեղծա գործություններում զուգա հեռ չեն ընթանում
դրանք մշտական պ ա յքա րի մեջ են: Եվ Սարոյանն ամենևին էլ չարին չհա կա ռա կվե­
լու քրիստ ոնեա կա ն միամիտ բարոյախոս չէ ա յստ եղ ևս նա հայ ժողովրդի կենսա փ ի­
լիսոփայության նրա դյուցա զնա վեպ ի գա ղա փ ա րների հա րա զա տ ժա ռա նգորդն է: Սի
ամաչիր բա րի ու քնքուշ լինելուց գրում է նա իր գլուխ գործոցներից մեկի Ձեր կյան­
քի ժա մա նակը թատերախաղի նախաբանում Բայց երբ որևէ ժամի վրա հասնի սպ ա ­
նություն գործելու պա հը գործիր այդ սպանությունը ու մի զղջա : Եվ հենց այդպես էլ
կա տարվում է թատերախ աղում բարու ճա նա պ ա րհին կանգնում է չարը ոստիկան Բի­
լի տեսքով: Ու երբ բարության խոսքն ա նզոր է դառնում փա յլա տ ա կում է հատուցման
դաշույնը կատարվում է ճիշտ այնպես ինչպես մեր հինավուրց վիպերգում: Սարոյանը
հա ստա տ հա մոզվա ծ էր որ մարդն ի բնե ավելի լավն է և միջավայրն ու պայմաններն
են հա ճա խ նրան դարձնում այդպիսին: (Ըստ Վ. Դավթյանի)

— 439
—
 Յա. ԱվԵտիսյան, Հ. Զաքարյան

2.
Հետ ո տա րիներ անց Սարոյանը կրկին ու կրկին եկա վ Հա յա ստ ա ն և ա յստեղ նշեց
իր ծննդյան յոթանասունամյակը: Նորից շրջեց դաշտերն ու հովիտ ները մտա վ կիր­
ճերն ու ձորերը շփ վեց հա զա րա վոր մարդկանց գյուղա ցիների ու գիտնա կա նների
գրողների ու բանվորների մեծերի ու փ ոքրերի հետ լինելով Լոռիում Զա նգեգուրում
Շիրա կում երևի կենսական նոր նյութեր կուտ ա կեց ու խ ոստ ա ցա վ մոտիկ ա պ ա գա ­
յում նորից գալ: Խ ոստ ա ցա վ... Բայց 1981 թվականին մայիսյան մի պայծառ օր եկավ
նրա բոլորիս համար ա նա կնկալ մահվան բոթը և բոթի հետ նրա վերջին ցա նկությու­
նը նրա նվիրական իղձը կտ ա կով վա վերա ցվա ծ իր ա ճյունի կեսը թաղել Հա յա ստ ա ­
նում:
Այժմ նա ննջում է Մա րտիրոս Սարյանի Հրա չյա Ներսիսյա նի Վարդան Աճեմյանի
հայոց մյուս մեծերի կողքին և այնտեղ Հրա զդա նի կիրճի եզերքին գիշերա յին լռու­
թյան մեջ շա րունա կվում է հայոց մեծերի հա վիտենա կան ու լուռ զրույցը աշխ արհի
ու մարդու արդարության ու բարության մասին ա րվեստի հրա շքի մասին հայ ժողովր­
դի ոգու մասին խ որհրդավոր ու հարատև: (Ըստ Վ. Դավթյանի)

3.
Քա ռյա կի քնա րա կա ն հերոսը երկու աշխ ա րհի սա հմա նա գծում է դեռևս ա նելիք­
ներ ունի իղձ ու տենչ ունի և այդ հանգամանքն է որ Աստծուն տ ա րա կուսա նքի մեջ է
գ ց ե լ եթե բա նա ստ եղծին տանի այս ա շխ ա րհից կիսա տ կմնա նրա ա նելիքը իսկ եթե
թողնի դա էլ երջանկություն չի բերի նրան այն իմա ստ ով որ ա նելիքը ա վա րտ ելով
կհայտնվի այնպիսի վիճակում երբ ամենայն իղձ կա վա րտ վի և այլևս բան չի մնա
ա նելու քան ա նցյալի հուշերին տրվելը: Իսկ դա արդեն ա պ րել չէ այլ սոսկ գոյա տ ևել
էլ ինչ ա պ րել երբ մահը կյանքից քա ղցր պիտի լինի: Երևակայում եմ նույն տեղում
գրի է ա ռել Թումանյանը եթե մարդիկ երկա ր ապրեն ճիշտ որ ինչքան քա ղցր պիտի
լինի մահը:
Գ ա լով բա նա ստ եղծի հայտնի տրտունջներին Կյանքս արի հրա պ ա րա կ ոտքի կո­
խան ամենքի Քուն թե արթուն օրիս շա տը երա գ եղա վ անց կա ցա վ ա նհրա ժեշտ է
նշել որ դրանք բավական թափանցիկ բովանդակություն ունեն ու շա տ էլ ուշա դրու­
թյան կենտրոնում են եղել դրանք: Եվ իհարկե ընդունելի է այն միտքը թե այդ ք ա ռ­
յա կները հա նճա րի հա վերժակա ն անբավականության արտահայտություն են մեծերն
ա րա ծով չեն բա վարա րվում գոհանում այլ ցանկանում են ավելին ա րա ծ լինել... (Ըստ
Ս. Մելքոնյանի)

4.
Սիրելի Մ...
Կուզեի իմանաք որ այսօր շատ ցուրտ է Սան Ֆրա նցիսկոյում ես սառչում եմ: Այն­
քա ն ցուրտ է սենյակս որ ամեն անգամ պ ա տ մվա ծք սկսելիս ցուրտ ն ինձ նեղում է ու
ես վեր պիտի կենամ լիցքային վարժություններ անելու: Ուստի կարծում եմ որ մի
բան պիտի անել պ ա տ մվա ծք գրողներին տաք պ ա հելու համար: Մ եկ-մեկ շատ
ցուրտ ժամանակ էլ եմ գրում բայց մեկ-մեկ էլ ոչ: Շա տ լա վ եղանակին էլ է նույնը:
Չեմ սիրում երբ օրս առանց պ ա տ մվա ծքի է անցնում և ահա թե ինչու եմ գրում նա­
մակս իմա ցա ծ եղեք որ սա ստիկ բա րկա ցա ծ եմ եղանակի վրա: Չկա րծեք նստած եմ
մի սենյակում սքանչելի ու տաք ինչպես ասում են արևոտ Կա լիֆոռնիա յում ու բաներ
եմ հորինում ցրտի մասին: Շա տ ցուրտ մի սենյակում եմ արևի նշույլ իսկ չկա ա յսօր
ոչ մի տեղ և միակ բանը որից կա րող եմ խ ոսել ցուրտն է... (Ըստ Վ. Սարոյանի)

֊ 440 ֊
 Հայոց լեզու

5.
Քա յլում էր ու նրան թվում էր իր կյանքի դժվարին ճա նա պ ա րհով ետ է քայլում: Հ ի ­
մա տա րիների հեռավորությունից իր կյանքի այն օրը երա զ էր թվում քա ղցր երա զ ու
չէր կա րողանում հա սկա նա լ օրն իսկա պ ես ա պ րել է թե պ ա տրա նք է եղել խաբկանք:
Չէ Աստված էր ուղա րկել այղ հրեշտա կին կնոջ տ եսքով որ տա կնուվրա անի իր մարմ­
րող հոգին հոգեդա րձի բերի մեռնող ա րձա գա նքները: Ահա և կղգին ա նձրևի հա վեր­
ժական շղա րշով իր գա նձերը ա շխ ա րհից թ ա քցրա ծ-կա նգնա ծ: Ուր կորա վ իր թռչու­
նը ինչու էլ երբեք չհա յտ նվեց ով նեղա ցրեց նրան չէր ըմբռնում ու զգում: Բայց սպ ա ­
սիր ով է իր անունը տա լիս և ինչ քա ղցր է կանչում Արի արի: Կանգ ա ռա վ սրեց լսո­
ղությունը: Կանչը կրկնվեց ու ինչ-որ ժպ իտ թրթռաց օդի մեջ: Չհա սկա ցա վ երկնքից
ճա ռա գեց թե օղի մեջ թրթռացող ժպ իտ ից պ ոկվեց լույսի այղ շողը: Շողը բռնած
գնաց գնա ց... (Ըստ Վ. Սարգսյանի)

6.
Մխոյի երեխան թե մի քիչ էլ ուշ վրա հասներ ձիու բանը բուրդ էր կխեղդվեր կամ
սիրտը կա տաղությունից կպայթեր: Շոյում էր նա ձիու վերքերն ու լաց էր լինում ու
ձիու տ ա րա կուսա նքը մարդկանց նկատմամբ ավելի էր մեծանում: Զա րմա նա լի տար­
բեր էին մարդիկ բայց չար թե բարի նրա նցից յուրա քա նչյուրի մեջ մի բան կար մի
բան պիտի որ լիներ որ մարդուն այսքան տարի մարդ ու աշխարհն աշխարհ է պա­
հել: Այ այղ մի բանը ձին երբեմն չէր կա րողա նում նշմա րել ըմբռնել: Ու սկսել էր կաս­
կա ծել իր զգա յա րա ններին նրան թվում էր թե իր քուռակության տարիներին շատ
ավելի լա վ էր հասկանում մարդկանց: Իր կա րճ խ ելքով խեղճն ինչ հա սկա նար որ
տարին տարու վրա ժամանակն ավելի էր քա յքա յում լավի ու վատի չարի ու բարու
դժոխքի ու դրախտի սահմանները ա ստ իճա նա բա ր ամեն բան խ ա ռնելով իրար: Չէ
մարդու և մարդու տա րբերությունը արարման ժա մա նա կներից մինչև ա յսօր այնքան
սա րսա փ ելի չէր որ ձին նրան բոլորովին չհասկանար թքեր ու գլուխն ա ռա ծ հեռա ­
նար: Բայց որ մի բան մի շատ կարևոր բան այնուամենայնիվ խ աթարվել էր դա հա ս­
տատ էր: (Ըստ Վ. Սարգսյանի)

7.
Հակա սություններն ու մա քա ռումները լարում են նրա հոգին և բա նա ստեղծը տեն­
դագին նայում է ա ռա ջ հեռու հորիզոնին հեղա փոխ ա կան կռիվների և հա մա շխ ա րհա ­
յին մեծ հրդեհի մեջ տ եսնելով երկրի փրկությունը: Այդ հրդեհից է նա վառում իր բա­
նաստեղծության ջահը նորովի լուսա վորելու համար մեր ճա նա պ ա րհը և ի ցույց դնե­
լով մեր կյանքը մեր երազներն ու գա լիքը: Ն կա տ ա ծ ամեն բան նրան թվում է հրաշք
հա նելուկ ամեն պ ատկեր ու տ եսիլ հա յտնագործություն և ծնվում է սեփականը:
Ահա վաղ հա սա կից մնացա ծ ա ռա ջին ոտ ա նա վորներից մեկը տ պ ա գրվա ծ 1912 թ.
Պա տ ա նի ժողովածուում մի բանաստեղծություն որի մեջ զգա ցվում է ներքին քնքշա նք
հիացում և զա րմա նք բնության շա րժմա ն ու հա վերժակա ն նրբին խաղի նկա տ­
մա մբ... Մինչև այդ նա գրում էր և շա տ էր գրում: Ինչի մասին: Բնության չորս եղա ­
նակների սիրա ծ ա ղջկա ժամա պ ահ զինվորի դպ րոցա կան ա ռօրյա յի ուրիշ մանր ու
մեծ բաների մասին: Մի գլուխ թղթեր է մրոտում տա գնա պում էր Աբգար աղան վախե­
նա լով թե մի օր իր որդին սովա ծ բա նա ստ եղծ կդառնա: Դպ րոցակա ն տարիներին հե­
տագայում հիշում է դասընկերը Եղիշեն բանաստեղծություններ էր գրում: Դրանք դեռ
ա նվա րժ գրչի ա նմիջական ապ րումից ծնվա ծ խաղեր էին ա նպ ա ճույճ ու մա կերեսա ­
յին բայց մենք կարդում էինք ու հիանում: (Ըստ Հ. Թամրազյանի)

֊ 441 ֊
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զաքարյան

8.
Ոչ մեկին մի ենթարկվիր բայց և ոչ մեկին էլ ք ե զ մի ենթարկիր: Հիշիր ամեն մարդ
քո նմանակն է: Ամեն մեկի մեղքը նաև քո մեղքն է և բոլոր անմեղներն իրենց անմե­
ղությունը սիրում են ք ե զ հետ: Ամենուր փնտրիր բարին ու հա յտ նա բերելուն պես իր
թա քստոցից լույս աշխարհ հանիր թող բարությունը լինի ա նկա շկա նդ ու չամաչի
ինքն իրենից: Աչքի լույսի պես պա հիր Փա յփ ա յիր մարդկայնության ամենաչնչին
նշույլներն անգամ քա նի որ դա է որ ընդդիմանում է մահվանը թեև ա նցա վոր է: Ամեն
բանի մեջ գտ իր լուսա վորը այն ինչ չի կա րող ա րա տ ա վորվել: Եթե որևէ մեկի սրտում
առաքինությունը պահ է մտ ել ա րար ա շխ ա րհի ծա ղր ու ծա նա կից մա զա պ ուրծ եղած
ահով ու կսկիծով քա ջա լերիր նրան: Մի խաբվիր ա րտ ա քին տպավորությամբ դա վա ­
յել չէ պ ա յծա ռա տ ես աչք ու բարի սիրտ ունեցողին: ...Կյա նքիդ ժամերն ապրիր այն­
պես որ ք ե գ բաժին ընկած ժամերին չավելա ցնես աշխ ա րհի վիշտն ու տ ա ռա պ անքը
այլ ժպ իտ ով ընդունես նրա անսահման լույսն ու խորհուրդը: (Ըստ Վ. Սարոյանի)

Անթուխպ երկինք էր Հւսրդա գողի ճա նա պ ա րհով: Ես կարդում էի ա պ ագայի ան­

ծայր ու ա նընդգրկելի ոսկեգօծ գիրքը լսում հոգուս երգը երակներիս արյան ուժեղ
հոսքը: Սիրտս թրթռում էր լցվա ծ մի ա նբա ցա տ րելի սիրով: Անուրջներիցս ինձ հանեց
ընկերս ՆԵրսԵսը: Նրան ուղա րկել էինք գյուղ հա վ ու հավկիթ վա րունգ ու գա գա ր բե­
րելու: Մի փոքր կագում էր անունը դրել էինք Լենկթեմուր:
Հա ց կերեք անոթի մեռանք հրամա յեց հովվա պ ետ ը գյուղի մեր մյուս ընկերներից
Հովհա ննեսը:
Մի Երկու թեյի գավաթ ունեինք և հերթով խմում էինք պղտոր թեյը ա նա սելի հա ­
ճույքով: Ընթրիքից հետո երբ արդեն երեկոյանում էր ժամը ութն էր Անդրեասը հանեց
նոր թրծած Եղեգնյա շվին և սկսեց թրթռուն նվագը: Թ վա ց հովերն էին շնկշնկում նրա
ա նպ ա ճույճ նվագում: Այդ ձա յնի մեջ վիշտ ու տվայտանք կար հոգետ ա նջ մելա մա ղ­
ձոտ և մենք լսում էինք նվագը անքթիթ ու զմայլված: (Ըստ Ա. Իսահակյանի)

10.
Հրա ժեշտ ի գա զել բա նա ստեղծության մեջ Տերյա նը բացում է հոգում կծկվող և
թա նձրա ցող բաժանման ու հեռացմա ն տրամադրությունները նա կա նգնա ծ էր ճա մ ­
փաբաժանին և կյանքի հետ էր և խորհրդավոր ա նդրա շխ ա րհի... Պ ա տ կերների մեջ
տեսնում ենք այս սա րսա փ ելի բաժանումը: Հա րա զա տ ա նգնա հա տ ելի բեկորներ տ ո­
գորվա ծ սիրով ու ցա վով և ինչ֊որ ա ռեղծվա ծա յին ուժով որն արդեն չես կա րող բա ­
ցա տ րել կա րողանում ես միայն գգա լ քա նի որ ա յստ եղ բա նա ստ եղծը բերում է նաև
անդրաշխ արհի շունչը: Եվ իրոք այս ծանր բանաստեղծությունների կողքին լինելով
մահվան նույն տ ա գնա պների մեջ նա հյուսում է իր կա րոտ ի ու սիրո երգը ուղղվա ծ
մարդկանց բնության բոլոր ա րա րա ծներին ծնվա ծներին և դեռ չծնվա ծներին դեռ
չբա ցվա ծ ծաղիկներին: Հենց նման տրամադրությունից է ծնվում այս սերը այս լույ­
սը հա մաշխ արհիկ որ ահավոր կսկիծը փոխում է պ ա յծա ռ լացի: Զա րմա նա լի լուսա ­
վոր բանաստեղծությունը ա մփոփում է նաև ա շխ ա րհից անժամանակ բա ժա նվողի
վիթխարի ցավը:
Հրա ժեշտ ի գա զելը Տերյա նը գրել է 1916 թ. վերջին և կա րդա ցել 1917 թ. հունվա ­
րին Երևանում: Բանաստեղծության ամեն մի տողից կաթում է սիրո լույսը և ծա նրո­
րեն տ ա րածվում նաև մահվան շունչը: Սա մի հա զվա գյուտ հա մա ձուլվա ծք է զա րմա ­
նալի շոյող և զա րմա նա լի խորհրդավոր: (Ըստ Հ. Թամրազյանի)

-4 4 2 -
 Հայոց լեզու

11.
Կա նգնա ծ էր գյուղից փ ո ք ր-ի ն չ հեռու սարա վա նդի եզրին: Նրա հետևում գյուղն
էր հա տ ուկենտ լույսերի մեջ քնա ծ առջևում ձգվում էր խ ճուղին ճերմա կին տ ա լով
համր ու ամայի ու մի երկու տասնյակ քա յլ այն կողմ կորչում խավարում: մտ ա ծեց
որ այդ հա տ կա նիշով համառությամբ ու հետևողականությամբ ինքն ու ընկերը նման
են իրար բայց կամ ի միջի ա յլոց էր համոգում իրեն կամ պ ա րզա պ ես ի վիճա կի չէր
համոզվելու: Նրան այնուամենայնիվ պատմությունն ա վելի էր ձգում քա ն գրա կա նու­
թյունը և դա կույր սեր չէր պատմություն նա գիտեր: Բնավորությամբ ա նհա մա րձա կ
ու ոչ գործունյա լինելով հա նդերձ նա միևնույն ժամանակ ա նուղղելի երա գող էր
ձգտում էր շատ ավելի հեռուները քա ն հնարավորություններն էին թույլ տ ա լիս և ի
վերջո կյանքում իրենց տեղը չգտ ա ծ բոլոր մարդկանց նման նա էլ ընտրեց պ ա տ ա ­
հական մա սնա գիտություն... (Ըստ Վ. Գրիգորյանի)

12.
Այո նյութեղեն ա շխ ա րհը գոյություն ունի և դա ա նժխ տելի ւիաստ է ավելին նյու­
թական ա շխ ա րհը ա մբողջովին ըմբռնելի է ու մատչելի ճա նաչողության համար: Դա
ճշմարտություն է որը կա սկա ծի տ եղիք չի տալիս: ճա նա չողա կա ն գործընթացը գա-
ղա փ ա րա կա ն-գգա ցա կա ն գործընթաց է որ ըստ իս տեղի է ունենում նյութական մի
համակարգում որը կոչվում է օրգա նիզմ: Նա սպ ասա րկում է օրգա նիզմը ղեկա վա ­
րում նրա վա րվելա կերպ ը շրջա պ ա տ ին ընտ ելա նա լու բնության պայմաններին ու
նյութական ա շխարհում հա րմա րվելու լա վա գույն կողմնորոշում ունենա լու առումով:
Հետ ևա բա ր փ իլիսոփ ա յորեն իմա նա լ կամ ճա նա չել նշանակում է շրջա պ ա տ ող միջա ­
վայրում կողմնորոշվել: Այսպիսով ճա նաչողության գործընթացում նյութական ա շ­
խարհը առարկան է որում տեղի է ունենում կողմնորոշումը իսկ օրգա նիզմը ճա նա չո­
ղական ենթական է որը կողմնորոշվող ուժն է: (Ըստ Հ. Համբարձումյանի)

13.
Մի սպ իտա կ հին տուն խ ա րխ ուլ փա յտ աշեն Կա լիֆոռնիա յի Ֆ րեգնո քա ղա քում
Սան Բենիտո փ ողոցի վրա դիմացը գավիթ ունի: Շրջա պ ա տ ում ուրիշ տներ չկան:
Դժգույն ամայություն և կարմիր երկինք ահա ամբողջը: 1914 թվականի օգոստ ոսյա ն
օրերից մեկն է իրիկնադեմ և օրվա հոգնության տակ կքա ծ արևը համրընթաց ու
անշտապ թեքվում է մուտքին:
Իննամյա Ջոնին ի դեպ ա րտ ա քուստ դժվար է ա սել թե քա նի տարեկան է շա րժուն
և ճա րպ իկ նստ ել է գավիթի տա րիների բեռից խ ա րխ լվա ծ ա ստիճա ններին ա շխ ա ր­
հից վերա ցա ծ սուզվա ծ բա րձր ու նվիրական երագների մեջ: Հեռվում շատ հեռվում
վերջա լույսի մա րմրող մենության մեջ մի գնա ցք է սուլում տխրագին կանչերով: Լա ր­
ված ուշադրությամբ լսում է Ջոնին գլուխ ը հավի ճտ ի պես մի կողմի վրա ճգն ելով
հա սկա նա լ այդ կանչերի իմաստը և միաժամանակ ըմբռնել ամեն ինչ իր շրջա պ ա ­
տում: Նրան այդ բանը չի հաջողվում երբ կանչերը դադարում են նա հանդարտվում է:
Տասնչորսա մյա մի տղա հեծա նիվ նստ ա ծ պ ա ղպ ա ղա կ ուտ ելով և շա լա կին լրա գրի
կա պոցներ լուռ անցնում է ճա նա պ ա րհի Եզրով մոռա ցա ծ թե իր ուսերի ծանրությու­
նը թե հեծա նիվը որին նստ ած է ա մբողջա պ ես կլա նվա ծ պ ա ղպ ա ղա կ վա յելելու մե­
ծագույն հաճույքով:
Ջոնին ա նա կնկալի գա լով տ եսա վ մորը իր հորինա ծ բա նա ստեղծությունը ա րտ ա ­
սանելիս: (Ըստ Վ. ՍարոյաՕի)

- 443 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

14.
Արվեստը բա ցա րձա կ է նա չի փոքրա նում որովհետ և չի կա րող ավելի մեծ լինել
քա ն կա: Ով կա րող է ա սել թե որն է ավելի գեղեցիկ էլբրուսը Արարատը թե Հուրի
Զա նգա րը: Երկրա չա փ ը կա րող է ա սել որը որից որքան է բա րձր թե որի գագաթին
օդի ճնշումը ինչ ա ստ իճա նի է և այլն: Սակայն մի բան է ա րվեստ ը մի այլ բան գիտ ու­
թյունը:
Երևակայիր մի րոպե որ եթե գոյություն չունենար ջութակ ա սվա ծ գործիքը ինչ
կլիներ Պա գա նինին նրա հոգին միշտ կերգեր և ոչ ոք չէր լսի բացի իրենից: Նույնը
կլիներ նաև գերա գույն նկարչի նկատմամբ: Ոչ Պա գա նինին կդա դա րեր իր ներքին
աշխարհում մի մեծ երա ժիշտ լինելուց ոչ էլ Ռուբենսը մի մեծ նկարիչ բայց մեկը
առանց ջութակի մյուսը առանց ներկերի հա վիտ ենա պ ես ա նհա ղորդ կմնային մարդ­
կությանը: Իսկ դերասանի ջութակն ու երանգա պ նա կը ինքն է և միայն ինքը: ...Ապա
ուրեմն նրա ա րվեստի ա րհեստ ը անհա մեմա տորեն դժվար լինելով մյուսներից ան­
համեմատորեն վա ղա նցուկ է ավաղ: (Ըստ Վ. Փափազյանի)

15.
Չա րենցի հայրը Աբգար աղան մայրը Թելլին քույրը Աշխենը և եղբայրները Սերոբը
Սողոմոնը Գեղա մը հիմնա վորվելով Մայկոպում ստեղծում են իրենց տունն ու այգին:
Չա րենցին նվիրվա ծ մի հոդվա ծում գրվա ծ է թե նա եղբայրների հետ միասին Մայկո-
պում տուն է կա ռուցել և ա ճեցրել հրա շա լի այգի: Դա հեքիաթ է: Քույրը Աշխենը
պատմում է որ Չա րենցը մնաց մի կա րճ միջոց փ որձեց օգն ել հա րա զա տ ներին բայց
ոչինչ չհա ջողվեց: Նա չէր կա րող լինել նստակյաց դա ռնա լ տանու մարդ երբ ա շխ ա ր­
հը շուռ էր եկել: Նրա խ առնվածքը ուրիշ էր...
Ամենից ավելի Եղիշեն կա պ վա ծ էր մոր հետ սիրում էր նրան ա ռա նձին քնքշա ն­
քով: Հեռու ճա մփ ա ների վրա օտ ա ր ու ա նհյուրընկա լ բա նա ստ եղծ որդուն հա ճա խ
այցի էր գա լիս մոր սրբա զա ն կերպ ա րը: Նրա ջա հ ե լ կյա նքի և ա նհա նգիստ օրերի
պ ա տ մությունը հոգու ողջ քնքշա նքն ա ր տ ա ց ո լվ ա ծ են Մորս հա մար գ ա զ ե լ բա ­
նա ստ եղծությա ն մեջ: Ջ ի ն ջ ու վճիտ տ ողերի մեջ զգա ցվ ում է մա յրա կա ն հոգու ան­
ծիր տ խ րությունը լսվում է օտ ա ր ուղիներ ընկա ծ որդու ա նքուն կա րոտ ի և սիրո
հ ա վ եր ժ ա կ ա ն ղ ող ա ն ջը Հ ի շո ւմ եմ դեմքը քո ծեր մայր իմ ա նուշ ու ա ն գ ին ...:
(Ըստ Հ. ԹամրազյաՕի)

- 444-
 Հայոց լեզու

ՏԵՔՍՏԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ (ԳՐՎԱԾՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ)
Տ եքստ ի (գրվա ծքի) ուսումնա սիրությա մբ զբա ղվում է տ եքստ ա գիտ ությունը
(գրվածքագիտությունը):
Տ եքստ ի ուսումնասիրության խնդիրն է ներկա յա ցնել դրա կա ռուցվա ծքա յին տե­
սակները և կա ռուցմա ն ընդհանուր կանոնները: Գործնա կա ն նպատակն է նպա ստել
տեքստը ճիշտ ընկա լելու (հա սկա նալու) և մտքերը ա րա գորեն ու անսխալ շա րա դրե­
լու հմտությունների ձեռքբերմա նը:

ԽՈՍՔ
Ինչպես հայտնի է, լեզվի ամեն մի կիրառություն խոսք է: Խ ոսքը լեզուն է կիրա ­
ռության մեջ:
Խ ոսքը կա րող է լինել բանավոր և գրավոր:

Բանավոր և գրավոր խոսք

Բանավոր խոսքը կա րող է հնչել ձա յնով կամ շա րա դրվել մտքում: Այդպիսի խոսքը
ձևա վորվում է իրական կամ երևակայական հնչյուններով:
Հնչող խոսքը լսելի է ականջով, կա րելի է ձա յնա գրել և անհրաժեշտության դեպ­
քում վերարտա դրել:
Բա նա վոր խոսքը գոյություն ունի միայն ժա մա նակի մեջ: Նա ունի տևողություն,
բայց չունի տ ա րա ծա կա ն չափեր:

Գրավոր խոսքը ձևա վորվում է գծա գրա կա ն նշա ններով տա ռերով, գա ղա փ ա րա գ­

րերով, սեպ ա գրերով, պ ա տ կերա գրերով և այլն: Այդպիսի խոսքը' գրվա ծքը, տեսա նե­
լի է. կա րող է իրա կա նա ցվել տեխնիկական տա րբեր միջոցներով' ձեռքի գործիքնե­
րով կամ տպ ա գրակա ն սա րքերով, և լինում է վիմագիր (քարի վրա փորա գրվա ծ),
որմնագիր (պատի վրա վրձինով նկարված), գրչա գիր (մագաղաթի, պ ա պիրուսի կամ
թղթի վրա գրված), մեքենագիր (գրա մեքենա յով տպված), տպագիր (էլեկտրոնային
տպիչով կամ տպ ա գրակա ն հա ստ ոցով տպված), էլեկտրոնային (համակարգչի էկրա­
նին շարված): Հա տ կա պ ես տ պ ա գիր և էլեկտրոնային խոսքը կա րելի է բա զմա ցնել ու
տ ա րա ծել ցա նկա ցա ծ քանակությամբ:
Գրա վոր խոսքը գոյություն ունի տարածության մեջ: Տա րա ծա կա ն և տեսանելի լի­
նելու շնորհիվ այն մատչելի է ուսումնասիրության համար: Ահա թե ինչու խոսքի
ուսումնասիրությունը հիմնականում նույնանում է տ եքստ ի (գրվա ծքի) ուսումնա սի­
րության' տեքստա գիտության (գրվա ծքա գիտությա ն) հետ:

— 445
—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Տեքստ ի (գրվածքի) կա ռուցվա ծքը

Տեքստ ի կազմիչներն են բառերը, բա ռակա պ ա կցությունները և նախ ա դասու­

թյունները: Նույնիսկ մեկ բառը, բա ռակա պ ա կցությունը կամ նախադասությունը կա ­
րող է լինել մեկ ամբողջակա ն տեքստ: Օրինա կ.
Ելք:
Նիստերի դահլիճ:
Ցուցահանդեսը բաց է ժ. 11— 17-ը:
Տ եքստ ի կա ռուցվա ծքա յին միավորներն են պարբերությունը, գլուխ ը, բաժինը,
հատորը:
Պարբերությունը տեքստի այն հա տվածն է, որն ունի իմաստային միասնություն և
ինքնուրույնություն: Կա զմվա ծ է առնվազն մեկ նախադասությունից: Սկսվում է նոր
տողից:
Գլուխը այն հա տվածն է, որն ունի նյութի (թեմատիկ) միասնություն և ինքնուրույ­
նություն: Սովորա բա ր ունենում է հերթական համար և վերնա գիր, երբեմն' ենթա-
գլուխներ:
Բաժինը նյութի միասնությամբ ա ռա նձնա ցող ա վելի մեծ հա տ վա ծ է: Կա րող է
կա զմվա ծ լինել ենթաբաժիններից, գլուխներից:
Հատորը ա ռա վել մեծ հա տ վա ծ է, որը սովորա բա ր ա մփ ոփ վա ծ է լինում մեկ գրքի
մեջ: Սակայն հա տորները ոչ միշտ են ունենում նյութի միասնություն և ինքնուրույնու­
թյուն: Դրանց ա ռա նձնա ցման սկզբունքը կա րող է լինել զուտ քա ն ա կա կա ն-ծա վա -
լային (օրինակ բա ռարա նների դեպքում):
Տեքստ ի զուտ բովանդակային միավորներ են սկզբնա մա սը, միջնա մա սը (հիմնա­
մասը), վերջնամասը, որոնք կա րող են ձևա կա ն միջոցներով սա հմա նա զա տ վա ծ չլի­
նել կամ էլ ա ռա նձնա ցվա ծ լինել վերնագրով: Սկզբնամաս են, օրինա կ, նախաբանը,
ա ռա ջա բա նը ա րձա կ գրվա ծքներում, ներածությունը գիտ ա կա ն գրվա ծքներում, նա-
խերգ(անք)ը հա տ կա պ ես չափածոյում: Հա մա պ ա տ ա սխ ա նա բա ր վերջնամաս են
վերջա բա նը, եզրակացությունը, ամփոփումը, վերջերգը: Որոշ կա րգի գրվա ծքներ
կա րող են ունենա լ նաև լրացուցիչ միավորներ միջա նկյա լ պատմություններ, ծա նո­
թագրություններ, հա վելվա ծներ և այլն:
Տեքստ ը մեծ մասամբ ունենում է վերնագիր, որը նրա անունն է, սովորա բա ր ար­
տ ա հա յտ ում է նրա ընղհա նուր բովա նդա կութ յունը, հա ճա խ էլ ունենում է
ընդհանրացնող, խ որհրդանշակա ն ղեր: Վերնադիրը կա րող է ունենա լ իրեն լրա ցնող
ենթավերնագիր: Գրվա ծքա շա րերի (մա տենա շարերի, հոդվա ծա շա րերի, հա ղորդա շ­
ա րերի և այլն) մաս կա զմող տ եքստ երը ունենում են նաև խորագիր, որը տվյա լ շա րքի
անունն է:

Տեքստ ի տ եսակները

Տեքստ երն իրենց բնույթով կա րող են լինել պա տմողա կան, նկա րա գրա կա ն կամ
դատողական: Պատմողականը ներկայացնում է դեպքեր, իրադա րձություններ սովո­
րաբար ժամանակային հաջորդականությամբ: Նկարագրականը ներկայացնում է
տ փ ա լ առարկայի, երևույթի կամ տեղանքի հա տկա նիշները սովորա բա ր տարածա­
կան հաջորդականությամբ: Դատողականը ինչ-որ բան է ա պ ա ցուցում, հիմնա վոր­
ում, բա ցատրում մտքերի ու փ ա ստ ա րկների տրամաբանական հա ջորդա կա նու­
թյամբ:

֊ 446 ֊
 Հայոց լեզու

Տեքստ ում իրար հա ջորդող մտ քերից երկրորդը կա րող է առա ջինին կրկնել,
լրացնել, հա կա սել, անհարիր լինել կամ էլ նրանից անկախ լինել: Կրկնությունը, եթե
ընդգծման, շեշտմա ն նպատակ չունի, թերություն է: Հակա սությունը, եթե տ րա մաբա ­
նորեն չի ա րդա րա ցվում կամ ոճա կա ն հնարք չէ, նույնպես թերություն է: Մտքերի ան­
հարիր լինելը սովորա բա ր թերություն է, շա րա դրա նքը դա րձնում է անկապ, կցկտուր:
Նախորդից անկախ (բայց ոչ անհարիր) միտքը սովորա բա ր գրվում է նոր պ ա րբերու­
թյամբ: Մտքի լրա ցումը թերություն չէ. այն չի կա րող դիտ վել իբրև հակասություն:

Տեքստ ը ճիշտ կա ռուցելու և ճիշտ ընկա լելու հա րցում շատ կարևոր են նրա
առանձին մա սերը' նախադասությունները, պ ա րբերությունները, ճիշտ հա ջորդա կա ­
նությամբ դա սա վորելը և հակասություններ թույլ չտալը:
Տ եքստ ի հա տ վա ծների' նախադասությունների կամ պ ա րբերությունների հա ջորդ­
ման կա րգը կա պ վա ծ է նրանց իմաստների հետ և իմա ստից ելնելով էլ պիտի որոշվի:
Կարևոր է, որ մեկը մյուսից բխող դատ ողությունների դասավորության մեջ չլինեն
տրամաբանական հա ջորդա կա նությա ն խախտումներ, ինչպես նաև նախ ադասու­
թյունների հերթականությունը հա մապ ա տա սխ ա նի նրանցում նկա րա գրվող իրա­
դարձությունների ժա մա նակա յին հաջորդմանը:
Կան նաև որոշ ձևա կա ն հա տ կա նիշներ, որոնք հուշում են նախադասությունների
ճիշտ հաջորդականությունը: Դա ա ռա ջին հերթին վերաբերում է նախադասություն­
ների կապն ուղղա կիորեն ցույց տ վող բա ռերի կամ այդ կա պ ից բխող քերա կա նա կա ն
ձևերի գործածությանը:

Նախադասությունների կապի ցուցիչները խիստ բազմազան են: Դրա նցից պետք է

ի նկատի ունենա լ հա տ կա պ ես հետևյալները:

1. Նախադասության մեջ կա րող է գործա ծվա ծ լինել այնպիսի բառ, որը ցույց է
տալիս ժամանակային նախորդում (օրինա կ' նախ, նախ և առաջ, սկզբում, սկզբնա­
պես, առաջին հերթին) կամ հա ջորդում (օրինա կ' ապա, հետո, այնուհետև, ի վերջո,
վերջիվերջո): Հա սկա նա լի է, որ տ եքստ ը չի կա րող սկսվել հա ջորդմա ն իմաստ ունե­
ցող բառով, իսկ նախորդման իմա ստ ով բառ պ ա րունա կող նախադասությունը պիտի
լինի այն նախադասությունից առաջ, որում ասվածի հետ համեմատություն է արվում:

2. Նախադասության մեջ գործա ծվա ծ բառը կամ բա ռակա պ ա կցությունը կա րող է

ցույց տ ա լ թվարկման մեջ այս կամ այն նախադասության գրա վա ծ դիրքը, օրինա կ'
առաջին, երկրորդ, երրորդ, վերջապես, մի կողմից, մյուս կողմից, վերոհիշյալ,
հիշյալ, նշված, վերը նշված, ստորև հիշատակվող, վերջինս, հաջորդ, հետևյալ:
Ակնհայտ է, որ, օրինա կ, ստորև հիշատակվող, հետևյալ, առաջին, մի կողմից բառերն
ու բա ռա կա պ ա կցությունները կգործա ծվեն իրենց զուգա դրվող նախադասություննե­
րից ա ռա ջ, իսկ վերջապես, մյուս կողմից, վերոհիշյալ, հիշյալ, նշված, վերը նշված,
վերջինս և նման արտահա յտություններով նախ ադասություններից ա ռա ջ առնվազն
մեկ նախադասություն էլ պիտի լինի: Պ ե տ ք է նաև ի նկատի ունենալ, որ թվարկվող
միա վորների հա ջորդա կա նությունը նշելու համար կա րող են գո ր ծա ծ վ ե լ նաև
ժամանակային հա ջորդում նշա նա կող բառերը:

3. Կան իմաստային տա րբեր հարաբերություններ ցույց տ վող բառեր, որոնց գոր­

ծածությունը հնա րա վոր է միայն այն դեպքում, երբ դրանից ա ռա ջ արդեն ինչ-որ բան
ա սվել է: Սա նշանակում է, որ այդ բա ռերը չեն կա րող գործա ծվել առաջին նախադա­
սության մեջ: Դրա նցից են հետևյալները.

֊ 447 ֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

ա. բառեր, որոնք ցույց են տա լիս տվյա լ մտքի տրա մաբա նորեն բխելը մինչ այդ
ա սվածից, օրինա կ' այսպիսով, հետևաբար, հետևապես, ուրեմն, այնպես որ, ուստի,
ահա թե ինչու, չէ՞ որ.
բ. մինչ այդ ա սվածին հակադրություն ցույց տվող բառեր, օրինա կ' իսկ, բայց,
սակայն, մինչդեռ, ընդհակառակը, այնուամենայնիվ, այդուհանդերձ.
գ. մինչ այդ ա սվա ծից տարբերություն ցույց տվող բառեր, օրինա կ' կամ, ուրիշ,
այլ, մյուս, ավելի, պակաս.
դ. նույնություն, նմանություն կամ համապատասխանություն ցույց տվող բառեր,
օրինա կ' այսինքն, ասել է թե, միաժամանակ, նման, նմանապես, նմանօրինակ, նմա­
նակերպ, նույն, նույնանման, նույնօրինակ, նույնպիսի, նույնպես, նույնքան, նույն-
չափ, համապատասխանաբար, ըստ այդմ.
ե. մինչ այդ ասվածը ա կնա րկող և հետևաբա ր մինչ այդ ա սվածի շնորհիվ հա սկա ­
նալի դա րձող բառեր (մեծ մասամբ ցուցա կա ն դերանուններ), օրինա կ' դա, նա, այդ,
այդտեղ, այնտեղ, այդպիսի, այդպես, այդքան, այդչափ, վերոհիշյալ, վերոբերյալ.
զ. հավելում, մասնավորում նշա նակող բառեր, օրինա կ' էլ, ևս, նաև, ըստ որում,
ընդ որում, օրինակ, այսպես, մասնավորապես:

4. Եթե մի նախադասության մեջ որևէ անձ կամ իր ներկա յա ցվա ծ է ընդհանուր,

ա նորոշ ձևով, իսկ մյուսում' որոշա կիա ցվա ծ, ապա ա վելի որոշա կի ձևա կերպ ումը
կամ անվանումը հա ջորդում է անորոշին, ընդհանուրին: Այդպես են գործա ծվում,
օրինա կ, հա սա րա կ և հա տ ուկ գոյա կա նները (օրինա կ' ընկեր, Սուրեն), նույն
գոյականի ա նորոշ և որոշյա լ առումները (օրինա կ' գետ, գետը): Անորոշ առումը
կա րող է ընդգծվել, խ ստ ա ցվել անորոշ դերա նունով ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչով
(օրինա կ' մի, ինչ-որ, ոմն):
Օ րինա կ' ենթադրենք' տ րվա ծ են հետևյա լ նախադասությունները. Այդ զրույցը ես
հիմա էլ բառ առ բառ հիշում եմ: Ստեփանն ու ես երկար զրուցեցինք: Ընկերոջս
անունը Ստեփան է: Փողոցում հանդիպեցի ընկերոջս: Առաջին նախադասության այդ
բառը հուշում է, որ այդ նախադասությունը պիտի հա ջորդի մեկ ուրիշ նախ ա դասու­
թյան, որում խոսվում է զրույցի կա յա նա լու մասին: Այդ երկու նախադասությունները
պիտի հա ջորդեն նրան, որում ասվում է, թե ով է Ստեփանը: Ստեփանի անունը նշող
նախադասությունը պիտի հա ջորդի նրան, որում Ստ եփ ա նի անունը դեռևս չի
տրվում, և նա պ ա րզապ ես ընկեր է անվանվում: Այսպիսով' կստանանք հետևյալ
տեքստը. Փողոցում հանդիպեցի ընկերոջս: Ընկերոջս անունը Ստեփան է: Ստեփանն
ու ես երկար զրուցեցինք: Այդ զրույցը ես հիմա էլ բառ առ բառ հիշում եմ:
Չպ ետ ք է մոռանալ, որ վերոհիշյա լ բա ռերից շա տ երը նաև այլ կիրառություններ
են ունենում: Հետ ևա բա ր չի կա րելի միայն այդ բա ռերից որևէ մեկի առկայությունից
եզրա կա ցություն ա նել նա խ ա դա սությունների դա սա վորութ յա ն վերա բերյա լ:
Անհրաժեշտ է անպայման ուշադրություն դա րձնել նախադասության իմաստին և նրա
մեջ տ փ ա լ բառի դերին: Օրինա կ.
1. Այդ գիրքը ես չէի կարդացել:
2. Տո ւր ինձ այդ գիրքը:
Առաջին նախադասության մեջ այդ բառը նշանակում է «այն, որի մասին խոսվել
է», իսկ երկրորդում' «այն, որը ք եգ մոտիկ է»: Նախադասությունների հա րա բերու­
թյան ցուցիչ կա րող է հա մա րվել միայն առաջին նախադասության մեջ գործա ծվա ծ
այդ բառը:

— 448֊
 Հայոց լեզու

Նախադասությունների միջև իմաստային հակասությունները ավելի անմիօրինակ

են: Հա տ կա պ ես քննական ա ռա ջա դրա նքներում միտումնավոր ստ եղծվա ծ հա կա սու­
թյունների բա ցա հա յտ մա նը Երբեմն կա րող Են օգն ել նախադասություններում գոր­
ծա ծվա ծ որոշ բա ռեր և քերա կա նա կա ն ձևեր.

1. Հակա սությա ն պ ա տ ճա ռ կա րոդ է լինել ա նհրա ժեշտ բառի փոխարեն իր հակա-

նիշի գործածումը (տե ս նաև էջ 101), օրինակ. Խանութից գողացվել են թանկարժեք
իրեր: — Խանութից գողացվել են էժանագին իրեր:

2. Հակա սություն կա րող է ա ռա ջա ցնել ոչ միայն հա կա նիշների, այլև այնպիսի

բա ռերի շփոթությունը, որոնցից մեկը նշանակում է ա մբողջը, իսկ մյուսը' մի մասը:
Այդպիսի իմա ստներ ա րտ ա հա յտ վում են ա ռա ջին հերթին դերանունների երկու
խմբերով, որոնցից մեկի մեջ մտնում են որոշյա լ և ժխ տական դերանունները
(օրինա կ' բոլոր, ողջ, ամբողջ, ամեն, ամեն ինչ, ամենքը, ամեն մի, ամեն ոք,
յուրաքանչյուր, յուրաքանչյուր ոք, ոչինչ, ոչ մի, ոչ ոք), մյուսի մեջ' ա նորոշ
դերանունները (օրինա կ' մի, ինչ-որ, որևէ, որոշ, մի քանի): Կան նաև այլ բառեր և բա­
ռակապ ա կցություններ, որոնք հիշյա լ դերանունների կամ իրար հետ համանման
հակասություններ կա րող են ա ռա ջա ցնել, օրին ա կ' ամբողջ — մի մասը, բոլոր — մի
խումբ, միշտ — երբեմն, մշտապես — հաճախ, ամենուրեք — տեղ-տեղ, միայն —
մեծ մասամբ, բացառապես — սովորաբար: Այս բա ռա խ մբերից մեկի մեջ մտնող
բառի փոխ ա րինումը մյուսի մեջ մտնող բա ռով ա նխ ուսա փ ելիորեն փոխում է տրվա ծ
նախաղասության իմաստը և նախադասության երկու տ ա րբերա կների իմաստային
հակասություն է ա ռա ջ բերում, օրինա կ. Այղ օրը դասարանի որոշ աշակերտներ բա­
ցակայում էին: — Այդ օրը դասարանի բոլոր աշակերտները բացակայում էին:

3. Հակա սություն կա րող է ա ռա ջա ցնել ոչ միայն երկու նախադասություններում

տա րբեր բա ռերի գործա ծությունը, այլև դրա նցից մեկում գործա ծվա ծի բացթողումը
կամ չեղա ծի հա վելումը, օրինա կ. Անտառի ծառերի մի մասը կտրել էին: — Անտառի
ծառերը կտրել էին: Նա կատարում է տնային հանձնարարությունները: — Նա երբեմն
կատարում է տնային հանձնարարությունները:

4. Սովորա բա ր հակասություն է ա ռա ջա նում, երբ հա ստ ա տ ա կա ն նախ ադասու­

թյունը դա րձվում է ժխ տա կա ն, կամ ժխ տ ա կա նը' հա ստ ա տ ա կա ն, օրինա կ. Հին
եգիպտացիները բուրգեր են կառուցել: — Հին եգիպտացիները բուրգեր չեն
կառուցել: Նա այդ մասին չգիտեր: — Նա այդ մասին գիտեր:
Պ ե տ ք է հիշել, որ հա ստ ա տ ա կա ն նախադասությունը ժխ տական դա րձնելը ոչ
միշտ է հանգեցնում հակասության: Ասվածը վերա բերում է հա տ կա պ ես այնպիսի
նախադասություններին, որոնցում խոսվում է խմբի մեջ մտնող ոչ բոլոր ա ռա րկա նե­
րի մասին: Օ րինա կ. Տուփի գնդիկների մի մասը սպիտակ էր: — Տուփի գնդիկների մի
մասը սպիտակ չէր: Բերվա ծ պնդումներից երկրորդը չի հակասում առաջինին,
ավելին' բխում է նրանից:

5. Իմաստային հակասություն կա րող է ա ռա ջա նա լ նաև հարանունների և որոշ

կարգի հոմանիշների շփոթության հետևանքով: Այդ մասին տե ս էջ 9 9 -1 0 0 :

— 449
—
 Յո ւ. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Վարժություններ

1. Նախադասությունները նշող թվերի ո՜ր դասավորությունն է համապատասխա­

նում այդ նախադասությունների տրամաբանական և քերականական ճիշտ հաջոր­
դականությանը.
1. Մի քա նի օր էր' փոթորկա լից քա մի էր Փչում, և էլբայի կողմից դեպի Հա մբուրգ
էր սողում խոնավ մառախուղը:
2. Ես ապրում էի Հա մբուրգում' մի քա ղա քում, որը կա ռուցվա ծ է էլբւս և Ալստեր
գետ երի առափնյա ճա հճուտ ների տեղում:
3. Բայց այդ գիշեր Փ ողոցներն ասես մեռա ծ էին:
4. Ինչպես Հա մբուրգի շատ բնակիչներ և հյուրեր, ես ևս այն զգա ցումն ունեի, թե
այդ հրա շա լի քա ղա քում ամեն ինչ միանգամայն կարգին է:

1) 1 .2 , 4 , 3
2 ) 2, 1,3,4
3) 2, 4, 3, 1
4) 4, 3, 2, 1

2. Պարբերությունները նշող թվերի ո՜ր դասավորությունն է համապատասխանում

տեքստի (գրվածքի) քերականական և տրամաբանական ճիշտ կառուցվածքին.

1. Բա վակա նին ժամանակ անցավ, մինչև եպ իսկոպ ոսը երևաց լճա փ ին լր ի վ գ գ ե ս -

տավորմամբ, պ երճա փ ա յլ շքախմբով: Ձեռքերը տ ա րա ծեց, կա րդա ց հա մա պ ա տ ա ս­
խան աղոթքներ ու անիծեց օձա ձկներին:
2. Այդ ժամանակ բնակիչները դիմեցին Լոգանի եպիսկոպոսին: Վերջինս երկար
տ ա տա նվեց, սակայն ի վերջո տեղի տվեց համառ խնդրանքներին և հա մաձա յնեց
օգն ել մարդկանց:
3. XVII դարում ժնևի լճում հայտնվեցին հսկայական քանա կությա մբ օձա ձկներ:
Դրանք այնպես կեղտ ոտ եցին լիճը, որ մոտակա քա ղա քների ու գյուղերի բնակիչնե­
րը շուտ ով կա րող էին մնալ առանց խմելու ջրի:
4. Իսկ որոշ ժամանակ անց մարդիկ նկա տեցին, որ լճի մակերևույթին սկսել են
սա տ կա ծ օձա ձկն ե ր Երևալ: Նրա նք հա մոզվա ծ էին, որ անեծքն ա զդել է. օծա ձկները
ոչնչանում են:

1) 3, 2, 4, 1
2 ) 3, 1,2,4
3 ) 3, 2, 1 ,4
4 ) 3, 1,4,2

3. Ո՜ր նախադասության իմաստն է հակասում տրված նախադասության իմաստին.

Տարրերի պարբերական համակարգում մետաղների և ոչմետաղների հարաբերա­

կան սահմանն անցնում է բորից աստատ (ալյումինից պոլոնիում) տարվող գծով,
որից աջ դասավորված են ոչմետաղները, ընդ որում որոշ ոչմետաղներ բարձր
ճնշումների տակ ձեռք են բերում մետաղական հատկություններ:
1. Քիմիա կա ն տա րրերը լինում են մետաղներ և ոչմետաղներ:
2. Մետաղների և ոչմետաղների սահմանը հա րա բերա կա ն է:

— 450—
 Հայոց լեզու

3. Տա րրերի պ ա րբերա կա ն հա մակա րգում բորից ա ստ ա տ (ա լյումինից պոլոնի-

ում) տ ա րվող գծից աջ դա սա վորվա ծ քիմիա կա ն տ ա րրերին հնարավոր է հա ղորդել
մետաղական հա տկություններ' դրանք բա րձր ճնշումների տակ դնելով:
4. Տա րրերի պ ա րբերա կա ն հա մակա րգում բորից ա ստ ա տ (ա լյումինից պոլոնի-
ում) տ ա րվող գծից ձա խ դա սա վորվա ծ են մետաղները:

4. Ո՞ր նախադասության իմաստը չի հակասում տրված նախադասության իմաստին.

Յուրաքանչյուր երեխա սիրում է ինչ-որ խաղալիք:
1. Ի ն չ-ո ր խա ղա լիք սիրվում է յուրա քա նչյուր երեխայի կողմից:
2. Յուրա քա նչյուր խ ա ղա լիք սիրվում է ինչ-որ երեխայի կողմից:
3. Այս խ ա ղա լիքը անպայման ինչ-որ երեխա սիրում է:
4. Այս երեխան անպայման ինչ-որ խ ա ղա լիք սիրում է:

5. Նախադասություններից քանիսի՞ իմաստն է հակասում տրված նախադասու­

թյան իմաստին.
Շատ մարդիկ կան, որոնք քիչ գրքեր են կարդում:
ա. Քիչ գրքեր կարդում են շատ մարդիկ:
բ. Քիչ գրքեր կան, որոնք շատ մարդիկ են կարդում:
գ. Ք իչ մարդիկ կան, որոնք շա տ գրքեր են կարդում:
դ. Չկա այնպիսի մարդ, որը ոչ մի գիրք չկարդա:
1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. ոչ մեկի

6. Ո՞ր նախադասության իմաստն է հակասում տեքստի (գրվածքի) բովանդակու­

թյանը.
Մեր մոլորակի մակերեսը ավելի ու ավելի շատ է պատվում ասֆալտով, և դրա
հետևանքը լինում է այն, որ կենարար անձրևաջուրը ավելի ու ավելի քիչ է թափան­
ցում հողի մեջ: Այս խնդրի լուծմանը որոշ չափով օգնում է ճանապարհային նոր ծած­
կույթը' խոշորահատիկ ասֆալտաբետոնը, որը ստեղծել են Ֆիլադելֆիայի Ֆրանկ-
լինի անվան ինստիտուտը և շրջակա միջավայրի պաշտպանության ամերիկյան գոր­
ծակալությունը: Այն բավականաչափ ամուր է և միաժամանակ բավականաչափ ծա-
կոտկեն, որպեսզի ջուրը անցնի նրա միջով: Այդ ծածկույթը ճանապարհները լիովին
ապահովում է հեղեղումներից նույնիսկ արևադարձային անձրևների ժամանակ:
1. Որպ եսզի ճա նա պ ա րհը ա նձրևից չհեղեղվի, ա նհրա ժեշտ է, որ ա նձրևա ջուրը
անցնի ծածկույթի միջով և ներծծվի հողի մեջ:
2. Ամերիկյան գիտ նա կա նները ստ եղծել են ծա կոտ կեն ա սֆա լտ ա բետ ոն:
3. Խ ոշորա հա տ իկ ա սֆա լտ ա բետ ոնի միջոցով մարդիկ ի վիճա կի եղան կանխելու
ա րևադա րձա յին անձրևները:
4. Ասֆա լտը, չթողնելով, որ ա նձրևա ջուրն անցնի հողի մեջ, վնասում է շրջա կա
միջավայրին:

— 451—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

7. Թվարկված միջոցներից քանի՞սն է օգտագործված հետևյալ նախադասություն­

ների կապակցման նպատակով.
Տոհմիկ ընտրանու տնտեսական ազդեցության հիմքը նրա ժառանգական տի­
րույթներն էին; Իսկ նրա քաղաքական ազդեցությունը զգալիորեն խարսխված էր Աշ­
խարհաժողովի վրա:
ա. ցուցա կա ն իմա ստ ով բառեր
բ. դերանուններ
գ. շա ղկապ ներ
դ. տրա մաբա նակա ն հաջորդականություն

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

8. Ի՞նչ միջոցով են կապակցված 2-րդ և 3-րդ նախադասությունները.

Այդ դարաշրջանում կար ավագանու երկու տեսակ տոհմիկ և ծառայողական:
Տոհմիկ ավագանին առավելաբար ավանդական հոգևոր արժեքների կրողն էր:
Ծառայողականը կապված էր հելլենիստական արժեքներին:
1. ցուցա կա ն իմա ստ ով բա ռերով
2. դերա նուններով
3. կրկնությամբ
4. գեղչմամբ

9. Պատասխաններից քանի՞սն են ճիշտ:

Շա րա դրա նք (տեքստ) կա զմող նախադասությունների կա պա կցմա ն համար
կարևոր դեր ունեն

ա. գործողությունների հետ կա պ վա ծ ա ռա րկա ները

բ. ցուցա կա ն իմա ստ ով բառերը
գ. դերանունները
դ. զեղչումներն ու կրկնությունները
ե. նախադասությունների ա րտ ա հա յտ ա ծ միտքը և տրա մաբա նակա ն հա ջորդա ­
կանությունը
գ. դիմավոր բայերի ժամանակային համաձայնությունը
է. շա ղկապ ները

1. հինգը, 2. վեցը, 3. յոթը, 4. չորսը

10. Պատասխաններից քանի՞սն են ճիշտ:

Նախադասություն կազմող բառերի կապակցման համար կարևոր դեր ունեն դրանց

ա. որոշա կի դասավորությունը
բ. ա րտ ա հա յտ ա ծ իմաստները
գ. քերա կա նա կա ն հա տկա նիշները
դ. ձևափոխ ությունները
ե. կա պա կցմա ն հատուկ միջոցներն ու եղանակները

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

— 452—
 Հայոց լեզու

ՄԵՆԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

Խ ոսքն ըստ մա սնա կիցների թվի' կա րող է լինել մենախոսություն կամ երկխ ոսու­
թյուն:
Մենախոսությունը միանձնյա իրականացված խոսքն է անկախ նրանից կա
ունկնդիր (ընթերցող), թե ոչ:
Երկխոսությունը մեկից ավելի ա նձա նց միջև տեղի ունեցած, նրանց մա սնա կցու­
թյամբ իրա կա նա ցվա ծ խոսքն է:
Հիմնա կանում ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն ոճով երկխ ոսություններից է բա ղկա ցա ծ
կենցաղային հա ղորդակցումը:
Հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն ոճով լրա գրա յին կամ եթերային երկխոսություն են հա ր­
ցազրույցը, զրուցա հա նղեսը, դեմ առ դեմ բանավեճը:
Վարչական ոճով յուրա տեսա կ երկխոսություններ են լրա ցվա ծ ձևաթղթերն ու հա ր­
ցաթերթերը (անկետա), նաև մամուլի ա սուլիսները, պ ա շտոնակա ն քննարկումները:
Գիտական ոճով երկխոսություններ են գիտական բանավեճը, հարցուպատասխ ա-
նը, մտքերի փոխանակումը: Երբեմն հանդիպում են երկխոսության ձև ով շա րա դրվա ծ
իմա ստա սիրակա ն և գիտ ա հա նրա մա տ չելի երկեր (օրինակ հույն իմա ստ ա սեր
Պլա տ ոնի երկերը, Այսբերգի «Հեռուստատեսությո՞ւնը, դա շատ պ արզ բան է» գիրքը):
Գիտա կա ն, վարչական և հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն ոճի մյուս երկերը, փ ա ստ ա ­
թղթերը, ելույթները փա ստ որեն մենախոսական բնույթ ունեն (հոդված, մենագրու­
թյուն, ճա ռ, զեկուցում, դասախոսություն, հա շվետվություն, դիմում, բնութագիր,
երաշխ ավորա գիր, ինքնակենսագրություն և այլն):
Ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն ոճով մենախոսություններ կա րող են հա նդիպ ել հա ղոր­
դակցական տա րբեր իրա վիճա կներում (խրատ, հանդիմանություն, քա րոզ, բա ժա ­
կաճառ և այլն):

Գեղարվեստական մենախոսություն և երկխոսություն

Եթե չհա շվենք հեղինակի չեզոք (անմասնակից) խոսքը, ապա գեղա րվեստ ա կա ն
երկերը հիմնականում մենախոսություն են կամ երկխոսություն կամ էլ դրանց հա­
մակցություն:
Մենախոսությունն ու երկխոսությունը որպես գեղա րվեստ ա կա ն երկի կա ռուց­
վածքի բա ղա դրամա սեր, կերպ ա րների տիպ ակա նացմա ն ու ա նհատականացման,
գործողությունների զա րգա ցմա ն և մտքերի ու գա ղա փ ա րների արտահայտման հիմ­
նական եղանակն են: Դրանց միջոցով է հեղինակը կերտում հերոսներ, բա ցա հա յ­
տում նրանց հոգեկան աշխարհը, բնավորությունը, կյանքի ուղին, ա րտահա յտում
նրանց խոհերն ու զգա ցմունքները, բնութագրում նրանց միջավայրը:

Գեղարվեստ ակա ն մենախոսություն

Մենախոսությունը գրական հերոսի ինքնարտա հա յտմա ն ձև է, ղա այն ծավալուն

ու ա մբողջակա ն խոսքն է, որը չի ընդհատվում, չի ընդմիջվում զրուցա կիցների
(ունկնդիրների) խ ոսքով (օրին ա կ' Անուշի «Ասում են ուռին» մենա խ ոսությունը
Հ. Թումանյանի «Ա նուշ»-ից, «Փ ողի քսա՜՜կը, փողի քսա՜կը...» հա տ վա ծը «Պոետ ն ու
մուսան» պոեմից, «Բա մեռած հո չե՞նք, ապրում ենք, էլի, Ամեն մեռնողի երանի

- 453
-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

տ ա լով» հա տ վա ծը «Հա ռա չա ն ք»-ից) կամ չունի ա նմիջական ունկնդիր (օրինակ'

Սարոյի «Բա րձր սարեր» մենախոսությունը «Ա նուշ»-ից, «Լինե՞լ, թե՞ չլինել» մենա­
խոսությունը Վ. Շեքսպ իրի «Հա մլետ »-ից):
Քնարական ստեղծագործությունները մեծ մասամբ մենախոսական բնույթ ունեն,
դրանք հեղինակի՜ քնա րա կա ն հերոսի հույզերի, ա պրումների, մտորումների, իղձե­
րի, գնա հա տ ա կա նների, տպավորությունների գեղա րվեստ ա կա ն չաւիածո կամ ար­
ձա կ դրսևորումներն են: Օ րինա կ' Պ ետ րոս Դուրյանի «Տրտ ունջքը», Եղիշե Չարենցի
«Ես իմ անուշ Հա յա ստ ա նի»-ն, Ալեքսանդր Պ ուշկինի «Ձմռա ն գիշերը», Միսաք Մե­
ծա րենցի «Հյուղը», Սկսել Բա կունցի «Պրովինցիա յի մայրամուտը» և այլն:
Քնա րա կա ն ստեղծա գործությունը Երբեմն ունենում է ձևա կա ն կամ իրական հաս­
ցեա տ եր, որին ուղղվա ծ է լինում խոսքը: Օ րինա կ Վահան Տերյա նի «Հրա ժեշտ ի գա­
զելը», Եղիշե Չա րենցի «Մորս համար գա զելը», Սիլվա Կա պ ուտիկյանի «Հա յոց լե­
զուն» և այլն: Ահա Ավետիք Իսահա կյա նի «Կտա կը» որպես դրա օրինակ:

Սիրո ւն մանկիկ, ես գնում Եմ, ղու գա լիս ես այս աշխարհ.

ճշմա րիտ ն ես փ որձով գիտեմ, ու խոսքերս մի մոռնար:

Կյանքն է ամպի փախչող ստվեր, վայրկյանն է միշտ իրական,

Բախտի կռանը կամքն է թեև, բայց դիպվածն է տիրական:

Զգա ցմունքն է գերիշխ ա նը, խելքը նրա լոկ ծառան.

Բայց դու խ ելքդ վրա ղ պահիր, ինչպես պողպ ա տ կուռ վահան:

Մի հա վատա ր ստվերներին, հենվի ր միայն ք ե զ վրա,

Ատելու չափ սիրի ր մարդկանց, բայց լավություն միշտ ա ր ա :

Եվ լայն օրում թե՜ ընկերներ, թե բարեկամ ճա նա չի ր.

Իսկ նեղ օրում ընկերների ոչ որոնիր, ո չ կանչիր:

Խ ա ղերով լի այս ա շխարհում խաղդ եթե տ ա նուլ տաս,

Զվա՜րթ եղիր ու ա յղպ իսով բախտի վրա կըխնղաս:

Անվախ ու վեհ ղեկդ վարե անծանոթին դեմ դեմի.

Անզղջա լի առա՜ջ գնա, ինչ որ լինի, թո՜ղ լինի:

Լսիր, տ ղա ս, ինձ կթաղես անհայտ մի տեղ, աննշան,

Որ չիմանան, մարդիկ չգան շիրմիս քա րը գողանան:

Վիպ երգա կա ն (էպիկական) ստ եղծա գործություններն էլ կա րող Են ծավա լուն կամ

փոքրա չա փ մենախոսություններ լինել: Օրինա կ Բա կունցի «Հին տանը»: Հեղինա ­
կային ծա վա լուն մենախոսության մեջ կա րող են նաև երկխոսություններ ներառված
լինել, ինչպես Սկսել Բա կունցի «Ծիրա նի փողը» ակնարկում, Հովհա ննես Թուման-
յանի «Թ մկա բերդի առումը» պոեմում:
Բա յց ա վելի հա ճա խ մենախ ոսությունը վիպ ա գրա կա ն ստ եղծա գործությա ն
ա ռա նձին բա ղա դրիչ տա րր է: Օ րինա կ Խ ա չա տ ուր Աբոփանի «Վերք Հայաստա նի»
վեպի ա ռա ջա բա նը, Րա ֆ ֆ ու «Սամվել» վեպի «Փ ա կա գծի մեջ» բաժինը:
Յուրա տ եսա կ մենախոսություններ են զանագան ստ եղծա գործություններում նե­
րա ռվա ծ նամակները, աղոթքները, ճա ռերը, օրա գրությունները և այլն: Օրինա կ'
Աղասու կնոջ' Ն ա զլուի նամակը Խա չա տուր Աբոփանի «Վերք Հա յա ստ ա նի» վեպում,
Վա րդա ն Մ ա միկոնյա նի ճա ռը Ավա րա յրի ճա կա տ ա մ ա ր տ ի ց ա ռա ջ Դերենիկ

— 454—
 Հայոց լեզու

Դեմիրճյանի «Վա րդա նա նք»-ում, թագավորների խոսքերը Հովհա ննես Թումանյանի

«մի կաթիլ մեղր»-ում և այլն:
Կան գրվա ծքներ, որ ա մբողջովին օրա գրություն, նամականի կամ աղոթքներ են:
Օրինակ Ն ա ր -Դ ո ս ի «Ես և նա», «Աննա Սարոյան», Միքա յել Նա լբա նդյա նի «Հիշա ­
տակարան», Վ ոլֆ գա նգ Գյոթեի «Երիտ ա սա րդ Վերբերի տա ռա պ ա նքները», Անդրե
Մորուայի «Նամակներ անծանոթ կնոջը», Երվա նդ Օ տ յա նի «Ընկ. Բ. Փ ա նջունի ի
Ծապլվար», Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» և այլ ստեղծագործու­
թյուններ:
Թատերգությա ն մեջ ևս մենախոսությունը սովորա բա ր բա ղա դրիչ տարր է, այլ ոչ
թե հիմնական ձև: Սակայն լինում են նաև ա մբողջովին մենախ ոսական թատերախա­
ղեր մեկ դերասանի համար գրվա ծ ստեղծա գործություններ: Օ րինա կ ժան Կոկտոյի
«Ձայն մարդկային» ստեղծագործությունը:
Մենախոսությունը կա րող է լինել ոչ թե բա րձրա ձա յն, այլ մտքում ա սվա ծ խոսք
(մտորում): Դա կոչվում է ներքին մենախոսություն: Օ րինա կ' Ա բու-Լա լա Մահարու
մենախոսությունները Ավետիք Իսա հա կյա նի համանուն պոեմում:
Թ ա տ երա խ ա ղերում ներքին մենախոսությունը պայմանական է, քա նի որ բեմի
վրա այնուամենայնիվ պ ետք է բա րձրա ձա յն արտասանվի: Օ րինա կ Պ եպ ոյի « Գ ն ա ,
Պ ե պ ո , գետինը լզ ե » և «է սենց էլ ա շխ ա՜րք» մենախոսությունները Գա բրիել Սուն-
դուկյանի « Պ ե պ ո » -ի ց , Պ ա ղտ ա սա րի «Երթաս բարով, նրբա ցուցի չ փա ստ ա բա ն» մե­
նախոսությունը Հա կոբ Պա րոնյա նի «Պ ա ղտ ա սա ր Ա ղբա ր»-ից:
Ահա մի հա տ վա ծ «Լինե՞լ, թե՞ չլինել» հանրահայտ մենախոսությունից.

Լինե՞լ, թե՞ չլինել' այս է խնդիրը.

Ո՞րն է հոգեպես ավելի ազնիվ,
Տա նել գոռ բախտի պ ա րսա քա րերը և սլաքնե՞րը,
Թե՞ զենք վերցնել ցա վ ու վշտ երի մի ծովի ընդդեմ
Եվ դիմա ղրելով վերջ տ ա լ բոլորին:
Մեռնել, քնա նա լ, ոչինչ ավելի,
Եվ մտա ծել, թե մի պ ա րզ ք նով մենք վերջ ենք տալիս
Այն սրտ ա ցա վին և բյուր բնական անձկություններին,
Որոնց ժա ռա նգն է մեր հեգ մարմինը.
Մի վախճան է դա հոգով բա ղձա լի:
Մեռնել, ննջել, ննջե՞լ... գուցե երագե՞լ.
Ա՜յ, ցավն ա յդտեղ է, քա նզի այդ մահվան քնի ժամանակ
Ի՞նչ կերպ երազներ պիտի գան գուցե,
Երբ այս մա հացու կա պա նքը մեզնից թոթափած լինենք.
Ահա, ինչ որ մեզ խ որհել պ ետք է տա. ա յս նկատումն է,
Որ այսչափ երկար տևել է տ ա լիս թշվառությունը:
Թե ոչ, ո՞վ արդյոք կուզեր հա նդուրժել
Աշխարհի այնքա՜ն նախատինքներին և մտրակներին,
Հա րստ ա հա րչի անիրավության,
Մեծամիտ մարդու արհա մա րհանքին,
Քա մա հրա ծ սիրո տվայտանքներին.
Օ րենքի բոլոր ձգձգումներին,
Պա շտ ոնյա ների աներեսության,
Այն հա րվա ծներին, որ հա մբերա տ ա ր ա րժա նա վորը

— 455—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ստանում է միշտ անարժաններից,

Այնինչ կա րող էր մարդ իր հա շիվը իր ձե ռք ո վ փ ա կել
Մի մերկ դաշույնով: Ո՞վ կհոժա րեր այսքան բեռ կրել,
Հ ե ծ ծ ե լ ու քրտ նել տ ա ղտուկ կյանքի տակ,
Եթե երկյուղը մա հվանից հետո մի ինչ-որ բանի
Այն անհայտ երկրի, որի սահմանից
Ոչ մի ուղևոր չի վերադառնում,
Չ ձգ ե ր կամքը երկբայության մեջ և մեզ չստ իպ եր
Տա նել ավելի այն չարիքները, որ ա յստեղ ունենք,
Քա ն թե սա վա ռնել դեպի նոր ցա վեր, որոնց անգետ ենք:
Խոհամտությունն այսպես ամենքիս վախկոտ է դարձնում,
Եվ հենց այս կերպ ով վճռականության բնածին գույնը
Ախտաժետվում է խորհրդածության գունաթափ ցոլքից,
Եվ շա տ ձեռնա րկներ մեծ ու կարևոր,
Շեղվում Են այսպես իրենց հոսա նքից
Եվ գործ կոչվելու անարժան դառնում:
(Վ. Շեքսպ իր, «Հա մլետ »)

Գեղարվեստ ակա ն երկխոսություն

Երկխոսությունը ոչ միայն գրա կան հերոսների ինքնարտա հա յտմա ն, այլև դեպքե­

րի զա րգա ցմա ն միջոց է: Դա երկու կամ ավելի ա նձա նց միջև տեղի ունեցող հաղոր­
դակցումն է, որի ընթացքում մա սնա կիցները խոսում են փոխնիփոխ' հերթով կամ
իրար ընդհա տելով, երբեմն էլ' զուգա հեռ միաժամանակ:
Երկխոսություններն իրենց բնույթով ու բովանդակությամբ տ ա րա տ եսա կ են.
ա. ծիսական, քա ղա քա վա րա կա ն բանաձևային արտահայտությունների փոխա­
նակում.

— Ք րիստ ոս հարյա՜վ ի մեռելոց:

— Օ րհն յա լ է հարություն Քրիստ ոսի:
— Ի՞նչպես եք, աղե՞կ եք:
— Փ ա ՜ռք ա ստուծո, Ենո՜վք աղա:
— Տիկինը ի՞նչպես է:
— Աղեկ է: (Հ. Պա րոնյա ն, «Քա ղա քա վարությա ն վնասները»)

բ. հա րցուպ ա տա սխ ա ն.

— Ադա մ, — խգեց լռությունը Լիլիթ, — ա ստ վա ծ ք ե զ վա ղո՞ւց է ստեղծել:

— Ա յո , նազելի ս:
— Ի՞նչ էիր անում դրախտում:
— Թ ա փ ա ռում էի մեն-մենա կ և ինձ համար ընկեր էի որոնում անբան ա նասուննե­
րի մեջ:
— Մի՞թե չգտար ք ե գ նմանը, — հա րցրեց աչքերի խորամանկ խաղով զննելով
Ադամին:
— Ո չ, Լիլի թ: Դրա համար էլ ա ստված ք ե գ ստ եղծեց ինձ համար:
— Ինձ ք ե գ համար ստ եղծե՞ց... հ ա , հ ա , հ ա ...— ծիծա ղեց Լիլիթ բա րձր ու զվարթ:
(Ա. Իսահա կյա ն, «Լիլիթ»)

— 456—
 Հայոց լեզու

գ. մտքերի, կա րծիքների փոխանակում, քննարկում.

— Ա՜յ, ձի... Հա զա ր մանեթ գին ունի:

— Տերն էլ պակաս փ ող չունի:
— Էդ ձին ինձ տան, կռիվ գնա ցողը մարդու տղա չի, — ա սաց դարբնի տղան:
— Նրա վրա ա մենա քա շը գեներա լ կնստի...
— Վրան նստողն էլ գեներա լ է: (Ա. Բակունց, «Սպ իտ ակ ձին»)

դ. բանակցություն, սակարկություն.

Միջնորդները, որոնց ձե ռք ո վ են առնում և վա ճա ռում ա նասունները, իսկույն մո­

տենում են:
— Աստված բարի տա, — և իրար են միացնում չողառի և ոչխ ա րա տ իրոջ ձեռքը:
— Հա տ ին չորս մանեթ, որը հավանեմ:
— Հա տ ին հինգ մանեթ:
— Լա վ գին է, ես իմ աստված: Առավոտյան հա ջի Բա ղիրը ծախ եց չորս մանեթով:
— Չորս մանեթ մի աբասի:
— Աստված բարի տա, — և միջնորդը համարյա զոռով իրար է միացնում նրանց
ձեռքերը և բղավում, — չորս մանեթ երկու ա բա սով հիսունը ջոկիր: (Ա. Բակունց,
«Կյորես»)

ե. վիճաբանություն.

— Նանի՜, որ ուտես, կորիզն ի՜նձ տու, — ասում էր թոռներից մեկը ձմերուկի

կորիզները հա վա քելով իր առջև:
— Սուտ է ասում, նանի ջան, ի՜նձ տու, — ասում էր մյուսը' նույնպես կորիզները
հա վա քելով իր առջև:
— Հրեդ, դու քիչ ունե՞ս, — ասում էր առաջինը:
— Դու ա վելի շատ չունե՞ս, — առա րկում էր երկրորդը:
— Ո՞ւր ա, հը՜, ո՞ւր ա. շատ ըլի քսանն, էլի:
— Քսա նն էլ կըլի, հըլա հարուրն էլ:
— Հա՜, ո նց չէ. հա րուրը հրեդ քունը կըլի... (Ն ա ր-Դոս, «Թե ինչ եղավ հետո...»)

զ. կա րգադրություն (հրաման) և հակաճառություն.

— Վա՜ր իջիր սըկե:

— Կ՛աղաչեմ, մի՜ սա ստեր գիս:
— Վա ր իջիր, ապա թե ոչ...
— Մի կոտ րեր իմ սիրտս, որ ազգին համար կը բաբախե:
— Ինչ ըսելիք որ ունիս, եկո ւր քովս, մարդու պես նստե և ըսե . հոն տեղվանքը
ելնել ի՜նչ պիտի ըլլա:
— Կ՛աղաչեմ, թո ղ տուր վերջա ցնեմ, ա՜հ, չես գիտեր, թե որչա փ կը հուգվիմ, երբ
ճա ռ կը կարդամ:
— Վա՜ր իջիր: (Հ. Պա րոնյա ն, «Մ եծա պ ա տ իվ մուրացկա ններ»)

Լինում են նաև այլ բնույթի, ինչպես նաև խառը երկխոսություններ:

Երբ երկխոսությունը նախապես հայտնի երկու հոգու միջև է, կամ կան մա սնա կից­
ների ով լինելը նշող կոչականներ, ապա հեղինակի խոսքի կա րիք կա րող է և չլինել:

- 457 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

— Տղա ս, դուն քննություն չտվեցի՞ր:

— Տվի, հա յրիկ:
— Պա րգևա բա շխ ությա ն օրը դա սա տ ուդ գիրք մը նվեր չըր ա ՞վ ք ե գ ի :
— Ոչ, հա յրիկ:
— Ինչո՞ւ:
— Վասնզի կաղանդին օրը դասա տ ուիս ես ա լ բան մը չտվի, հայրի կ: (Հ. Պարոն-
յան, «Հոսհոսի ձեռա տ ետ րը»)

Երկուսից ա վելի մա սնա կիցների միջև զրույցի դեպքում սովորա բա ր հարկ է

լինում ամեն անգամ նշել, թե ով է խոսողը:

— Իսկ ե՞ս, ե՞ս. ինձ ո՞վ կուղեկցի իմ համարը, — դա րձա վ ամենքին երկրորդ
խորային երգչուհին մի սևաչյա, սևահեր հրեուհի ք րք րվ ա ծ ու մաշված:
— Պա պ ա շա ն, պապաշան, — գոռա ցին այս ու այն կողմից:
— Անկարելի է, ոչ մի քա յլ, — ընդդիմա ցա վ Ք յա զ ի մ -բե գ ը , — ոչ ոքի թույլ չեմ տա
հեռանալ, իսկա կա ն քեֆ ը նոր է սկսվում:
— Պ ա րոննե ր, — ա սաց Գրիշա ն, — այժմ ես հրաժարվում եմ թամադայությունից:
— Կեցցե՜ հանրապետությունը, — պ ոռացին ոմանք:
— Լռե՜լ, — գոռա ց սպան: (Ալ. Շիրվա նզա դե, «Քա ոս»)

Երկխոսության բա ղա դրիչ խոսքերը գույգ-գույգ, ավելի մեծ խմբերով կամ ամ­

բողջությամբ միմյանց կա պվա ծ, մեկը մյուսով պ ա յմա նա վորվա ծ են լինում, ամեն
հա ջորդը բխում է նախորդից, տ րա մաբա նորեն կա պ վա ծ է լինում նրան: Այդ պ ատճա­
ռով էլ Երկխոսություններում հա ճա խ մեծ չա փ երի է հասնում զեղչումը: Հա ճա խ նա­
խադասություններին փոխ արինում են պ ա տ ասխ ա նա կա ն բա ռերը այո, ոչ, երբեք,
բնավ, անշուշտ, իհարկե, գուցե, երևի և այլն:

Պ ա ռա վը մոտ եցա վ որդուն և խոնարհվեց նրա վրա:

— Սա քուլ ջա՞ն:
֊Հը :
— Ք նա ծ չե՞ս:
— Չէ':
— Ո՞նց ես:
— Էհ, եսի՞մ ոնց եմ:
— Տ ա ք -տ ա ք հաց եմ բերել, վե կաց, կ ե : (Ն ա ր-Դ ոս, «Սա քուլն ուխտ գնաց»)

Երկխոսություններում հա ճա խ ա դեպ Են նաև կոչականները, ձայնարկությունները,

հա րցուպ ա տ ա սխ ա նա կա ն երկխոսություններում հա րցա կա ն դերանունները, Երկ­
խոսությանն ուղեկցող հեղինակային խոսքում ա սա ցա կա ն բայերը (ասել, հարցնել,
խոսել, պատասխանել, առարկել, դիմել, խնդրել, թախանձել, կարգադրել, հրամայել,
մերժել, հորդորել, համոզել, ավելացնել, հարել, փնթփնթալ, դժգոհել, ծաղրել,
հեգնել, բղավել, շշնջալ և այլն):

— Կնի՞կ ես, ի՞նչ ես, պե մա րդ, օղին չխմվի՞ր, — կ՚ըսե մին:

— Բերնին համը ի՞նչ գիտ ե անիկա, — կը հարե ոմն:
— Պ ա ր զ մարդ մ’է, — կ՚ըսե երրորդ մը:
— ճգն ա վ որ, — կը պոռա ուրիշ մը:

— 458—
 Հայոց լեզու

— Հա՜, հա՜, հա՜, օղի չխմեր եղեր, վա՜յ, ապո ւշ, վա՜յ, — կը թոթովե գինեմոլ մը
խնդալով:
— Կը խ նդրեմ, Գա մի կ ա ղա , վ երջա ցն են ք սա խաղը, — կ՚ըսե Մ ա րկոս աղան:
(Հ. Պա րոնյա ն, «Քա ղա քա վարությա ն վնասները»)

Ն շվա ծ լեզվա կա ն ա ռա նձնա հա տկությունները նպաստում են գեղա րվեստ ա կա ն

խոսքի սրընթացությանը, արտահայտչականությանը, հուզականությանը: Գրա վոր
խոսքում խիստ կարևոր են նաև ճշգրտ ությունը, հա սկանալիությունը: Այդ պ ա տ ճա ­
ռով էլ զեղչումը պ ետք է իր չափի մեջ լինի ի տարբերություն ա ռօրյա բանավոր խոս­
քի, որտ եղ խոսքային իրադրությունը թույլ է տ ա լիս շատ ավելի մեծ չափի զեղչում­
ներ կատարել:
Առօրյա բանավոր խոսքում բնա կա նաբա ր չկա նաև հեղինա կի խոսք: Սովորա բա ր
չի լինում նաև զրույցը կա րգա վորող անձ: Ուստի ա նհրա ժեշտ է լինում ա ռա ջնորդվել
զրուցելու քա ղա քա վա րա կա ն ընդունված կանոններով, որոնք պա հա նջում են բա­
րեկրթություն և տրամաբանվածություն:

Չի կա րելի անտեղի ընդհա տ ել զրուցա կցին: Անհրաժեշտության դեպքում պ ետք է

նրա խոսքի դա դա րից օգտ վել, ներողություն խնդրել ընդհա տ ելու համար, հետո
միայն ա րտ ա հա յտ վել: ժողովրդա կա ն խոսքում ընդունված են նույնիսկ «Խ ոսքդ շա ­
քա րով կտրեմ» և նման արտահայտություններ:
Զ րուցելիս ցա նկա լի է շրջվել դեմքով դեպի զրուցա կիցը, նայել նրա աչքերին:
Անհամաձայնությունը պ ետք է ա րտ ա հա յտ ել բա րեկիրթ ձևով, առանց զրուցա կ­
ցին նեղա ցնելու, վիրա վորելու, հեգնելու, ծաղրելու:
Զրուցելիս հա կա ցուցվա ծ են գոռա լը, ճչա լը, անզուսպ ձա յներն ու շա րժումները:
Բայց խոսքը պ ետք է նաև բա վարա ր լսելի, ընկա լելի լինի: Չի կա րելի խ ոսել քթի
տակ, բերանը ձեռքերով կիսա փ ա կա ծ: Հնչյունները, բա ռերը պետք է ա րտ ա բերել
հստակ, հոդաբաշխ , առանց վրա տալու, բայց և առանց ա վելորդ դադա րների ու ծոր
տալու:
Չլսվա ծ, չհա սկա ցվա ծ խոսքը կրկնել տ ա լու դեպքում պ ետք է ներողություն խնդ­
րել կամ դրան հա մարժեք խոսքային բա նա ձևեր գործա ծել («Խնդրում եմ կրկնես
ասածդ, չլսեցի», «Նորից չէի՞ք ասի վերջին նախադասությունը», «Ներողություն,
չհա սկա ցա ինչ ա սա ցիք» և այլն):
Ուշա դիր պ ետք է լինել զրուցա կցի նկատմամբ' չձա նձրա ցնելու կամ նրան էլ խո­
սելու հերթ տա լու համար:
Պ ե տ ք է խ ուսա փ ել ա վելորդ, մակաբույծ, խոսքին ոչինչ չա վելա ցնող բա ռերից,
ա րտ ա հա յտ ութ յուններից, ձա յնա րկութ յուններից (դե, ուրեմն, ըմմ, հըմմ, ըը", նո՜ւ
և այլն):

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

11. Վերականգնե՜ք հետևյալ երկխոսության զեղչված մասերը:

— Գիտեմ, որ աղվոր աղջիկ կ ուզես, ուզա ծ ա ղջիկդ հա րո՞ւստ ըլլա լու է:

— Ա յո :
— Պ ա րկեշտ :
— Հա րկա վ:

— 459—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

— Տ ա սնըվեց-տ ա սնևութ տարեկան:

— ճի շտ :
— Դաշնակ զա րնել գիտնա:
— Գիտնալու է:
— Աղեկ պարել:
— Հրա մմեր եք: (Հ. Պա րոնյա ն, «Մեծա պ ա տ իվ մուրացկա ններ»)

12. Հետևյալ երկխոսությամբ արտահայտված մտքերը վերարտադրեք մենախո­

սության ձևով:

Մինչև նրա գա լը երկու գյուղում էլ նրա մասին էին խոսում.

— Ասում են շա տ խ ղճով ա:
— Խմիչքներից հեռու չի...
— Որ հերսոտ եց, էլ պրծում չկա, գործը կքանդի...
— Աչքի մինն էլ մի թեթև շա շ ա... (Մ. Բակունց, «Ծ իրա նի տափ»)

13. Որոշե՞ք հետևյալ երկխոսությունների բնույթը:

ա.
— Անղո', կովը ք ե զ կուտի՞:
— Չէ՜, կսատկի:
— Գոմե՞շը:
— Չէ:
— Ձի՞ն:
— ՉԷ ... Մենակ ուղտը կուտի:
— Բա նա չի սատկո՞ւմ:
— ՉԷ , ուղտը ո՜չ օ ձ ի ց կվախի, ո չ քեզնից: Նրա թուքը լեղի է, օ ձ ի կծա ծի նման
կվառի:
— Ո՞վ ա սաց էդ:
— Ուղտապանը: (Ա. Բա կունց, «Բրուտ ի տղան»)

Բ-
— Աղջի', վեր առնենք տուն տանենք, — ասում էր պառավը:
— Բա որ իրեք օրը չի թամամե՞լ, — առա րկում էր Նատոն:
— Ա ղ ջ ի , բա էս ա նձրևը չես տեսնո՞ւմ:
— Դե՜, ասում եմ՝ որտ եղ որ ա կկտրի:
— Ո՞րդիան կկտրի, ա ղջի, տե՜ս, է, ոնց ա հուրհրատում: (Ն ա ր-Դ ոս, «Սաքուլն
ուխտ գնաց»)

Գ-
— Աբրահա մ աղա, եկո՜ւր, քեզի հետ բարթի մի պ եզիք խաղանք:
— Այսօր ժամանակ չունիմ:
— Կ՛աղաչեմ, բարթի մը խաղանք, ժամանակ կ՚անցունենք:
— Շնորհա կա լ եմ, թող մնա այսօր:
— Խա ղա նք, խաղանք... սա թուղթերը բե՜ր, ծո՜:
— Գործ ունիմ, չեմ կրնար խաղալ:
— Շուտ մը կը լմննա... շո՜ւտ ըրե, ծո... աղեկ թուղթերեն բեր: (Հ. Պա րոնյա ն,
«Քա ղա քա վարությա ն վնասները»)

- 460 ֊
 Հայոց լեզու

գ
— Ա նուշ ըլլա, Ա բիսողոմ աղա:
— Շնորհա կա լ եմ:
— Ձե ր կենդանությունը:
— Ո ղջ եղեք: (Հ. Պա րոնյա ն, «Մ եծա պ ա տ իվ մուրացկա ններ»)

Գիտական երկխոսություն

Գիտ ա կա ն ոճով երկխոսություններ են գիտ ա կա ն բա նա վեճերը և մտքերի փոխ ա ­

նակման ձևով ընթացող գիտ ա կա ն քննարկումները: Ավելի կա նոնա րկվա ծ ձև ունեն,
քան ա ռօրյա -կենցա ղա յին և գեղա րվեստ ա կա ն երկխոսությունները:
Դրանք սովորա բա ր ունենում են պ ա շտոնակա ն բնույթ, ա նցկա ցվում են մասնա­
գետների միջև, կա զմա կերպ վում են հատուկ ծրա գրով և իրա կա նա ցվում նախ օրոք
մշա կվա ծ ա շխ ա տ ա կա րգով, որով սահմանվում են քննարկմա ն ու բա նա վեճի նյութը,
անցկացման ժա մկետ ները, տեղը, մա սնա կիցները, ելույթների հերթականությունը և
տևողությունը, հա րցեր տա լու ժա մա նակը և այլն: Օրա գրա յին ելույթները մեծ մա­
սամբ լինում են նա խ ա պ ա տ րա ստ վա ծ, դրանք կամ դրանց դրույթները հա ճա խ նա­
խ օրոք բա զմա ցվում և բաժանվում են մասնակիցներին:
Գիտ ա կա ն բա նա վեճերը և մտքերի Փոխ ա նա կումը մեծ մասամբ բա ղկա ցա ծ են
լինում մեծ ու փոքր մենախոսություններից: Դրանք հա զվա դեպ են վերածվում
անմիջական երկխոսության, որը ցա նկա լի չէ:

Մտ քերի փ ոխ ա նա կումը սովորա բա ր տեղի է ունենում գիտ ա կա ն խնդիրների

բանավոր քննա րկումների ժամանակ' հիմնական բանախոսությունից, ծրա գրվա ծ
ելույթներից և հա րցուպ ա տ ա սխ ա նից հետո: Մա սնա կիցները և ունկնդիրներն ըստ
ցանկության ելույթ են խնդրում և 2 - 3 րոպ եա նոց խ ոսքով հանդես գա լիս քննա րկվող
ելույթի և զեկուցումների վերաբերյա լ: Ն իստ ը վա րողը վերջում կա րող է ա մփ ոփ ել
մտքերի փոխանակման արդյունքները:

Գիտ ա կա ն բա նա վեճը կա րող է լինել բանավոր անմիջական, կամ գրա վոր հեռա ­
կա: Գրա վոր բա նա վեճն ըստ էության գիտ ա կա ն քննարկմա ն տ ա րա տ եսա կ է հա տ ­
կապես վիճելի խնդիրների շուրջ միասնական կա րծիք մշա կելու նպատակով: Գրա ­
վոր բա նա վեճը տեղի է ունենում մամուլի էջերում և կա րող է տևել շաբաթներ ու
ամիսներ: Այդպիսի բա նա վեճն ավա րտվում է ա մփ ոփ իչ խմբագրա կա ն հողվածով:

Հրապարակախոսական երկխոսություն

Հեռուստ ա բա նա վեճ

Սա հեռուստ ա տ ա ղա վա րում որևէ խնդրի շուրջ տեղի ունեցող բանավոր քննա ր­

կումն է, որը նախապես տեսագրվում է կամ ուղիղ հեռարձակվում: Վերջինիս կարող են
մա սնա կցել ա կնդիրները քվեա րկությա մբ, էլեկտրոնային և հեռախոսային ուղերձնե­
րով: Հեռուստ ա բա նա վեճն ունենում է վարող, բանախոսներ, փ որձա գետ ներ և ունկն­
դիրներ, որոնք ելույթ են ունենում որոշա կի կարգով: Ընթացքում կա րող են օգ տ ա ­
գործվել նաև խնդրին առնչվող զանագան դիպ ա շա րերի տեսագրություններ:

֊Հ 6 1 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Հարցազրույց

Հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն ոճի երկխ ոսական այս ժանրը կա րող է լինել տպ ա գիր
կամ եթերային: Սովորա բա ր լինում է կարևոր, հրատապ, արդիական որևէ թեմայով:
Հա րցա զրույցը կա րող է լինել ա նմիջական (դեմառդեմ) կամ ոչ անմիջական:
Երկրորդ դեպքում հա րցերը տրվում են հարցվողին, որը պ ա տրա ստում է իր պ ա տ ա ս­
խանները և լրա գրողին ներկա յա ցնում գրա վոր կամ բանավոր: Բա նա վոր պ ա տ ա ս­
խանները ձա յնա գրվում Են, վերծանվում, գրա նցվում և հա րցերի հետ միասին
խմբագրվում ու տ պ ա գրվում մամուլում:
Անմիջական (դեմառդեմ) հա րցա զրույցի դեպքում պ ա տասխ ա նները սովորա բա ր
լինում են հա նպ ա տ րա ստ ից: Հա ճա խ այդպիսին են լինում նաև եթերային և հեռախ ո­
սային հա րցա զրույցները: Երբեմն լինում են նաև նա խ ա պ ա տ րա ստ վա ծ դեմառդեմ
հա րցա զրույցներ:
Երբեմն հա րցա զրույցը լինում է մի քա նի հա րցվողի հետ միաժամանակ կամ հա­
ջորդա բա ր, որոնց տրվում են կա մ նույն հա րցերը, կա մ էլ տ ա րբերա կվա ծ, բայց
միևնույն խնդրին ա ռնչվող հարցեր:

Ըստ նպա տա կա դրմա ն կան հա րցա զրույցի մի քա նի տեսակներ:

Հիմնախնդրային հա րցա զրույցները վերաբերում են հանրությանը հետ ա քրքրոց
խնդիրներին, որոնք կա րող են լինել քա ղա քա կա ն, մշակութային, տ նտեսա կա ն, գի­
տական կամ այլ բնույթի: Հա րցվողը լինում է հեղինա կա վոր հա սա րա կա կա ն-քա ղա -
քա կա ն գործիչ կամ տվյա լ խնդրի ճա նա չվա ծ գիտակ: Խմբական հա րցվողները կա­
րող են լինել նաև պ ա տ ա հա կա նորեն ընտ րվա ծ շարքային քա ղա քա ցիներ, տ փ ա լ
խնդրին առնչվա ծ ա նձինք, այդ խնդիրը կրողներ, այդ խնդրից տ ուժա ծներ և այլն:
Դիմանկարային հա րցա զրույցը լինում է որևէ նշանավոր անհատի հետ նվիրվա ծ
նրա ա նձին և գործունեությանը: Այդ դեպքում ևս կա րող Են հա րցա զրույցին լրա ցու­
ցիչ ներգրա վվել այդ անհատին ճա նա չող, նրա հետ առնչվա ծ կամ նրա գործունեու­
թյունն ուսումնա սիրա ծ անձինք:
Տեղեկատվական հա րցա զրույցի նպատակն է տեղեկույթ հայթայթել որևէ դեպքի
ա կա նա տ եսներից, գիտա կներից:
Հա զվա դեպ հանդիպում են նաև ինքնահարցազրույց և հետհայաց հարցազրույց:
Առաջինի դեպքում նույն ա նձը թե' հա րցվողն է, թե' վարողը: Երկրորդի հա րցվողը
հա նգուցյա լ նշանավոր անձ է, որի խոսքերից, ստ եղծա գործություններից էլ քա ղվում
են պատասխանները:
Հա րցա զրույցների հա րցերը, որպես կանոն, լինում են հա կիրճ, մինչդեռ պ ա տ ա ս­
խանները կա րող են լինել սկսա ծ «Այո՜», «Ո չ» -ի ց , մինչև ծա վա լուն խոսքը:
Երբեմն լրա գրողն ինքն էլ իր կա րծիքներն է հայտնում ա վելի երկա ր խոսելով: Այդ
դեպքում հա րցա զրույցը կա րող է վերա ծվել պա րզապ ես երկխ ոսա կա ն զրույցի:
Գրա վոր հա րցա զրույցը կա րող է ընդմիջվել լրա ցուցիչ տեղեկություններով, մեջ­
բերումներով, քնա րա կա ն զեղումներով, իսկ եթերային հա րցա զրույցը տ եսա գրու­
թյուններով, երաժշտությամբ:

Հա րցերը կա րող են լինել փակ և բաց, ուղղակի և ա նուղղակի, հիմնական և

լրացուցիչ:
Փակ հարցը երկընտրա նքի ձև ունի և ենթադրում է հա կիրճ պատասխան, հաճախ
«Այո » կամ «Ոչ»: Օրինա կ. «Լրագրությունը Ձ ե զ համար գիտությո՞ւն է, արվե՞ստ, թե՞
արհեստ»: «Հա նդուրժողակա նությունը բնորո՞շ է մեր հասարակությանը»:

֊ 462 ֊
 Հայոց լեզու

Բա ց հա րցը նախանշում է խոսքի նյութը և Ենթադրում ա գատ ու ծավա լուն պա­

տասխան: Օրինա կ. «Հա յա ստ ա նում ինչպե՞ս կա րելի է խ րախ ուսել անկախ և բա րո­
յական լրագրությունը»:
Ուղղակի հարցը ա նմիջա բա ր նշում է ա կնկա լվող պ ատասխ անի նյութը: Օրինա կ.
«Երբ ձեր խմբագրություն բերում են սուր քննա դա տ ա կա ն հոդվա ծ որևէ անձի կամ
կազմակերպության դեմ, դուք քննա դա տ վողին ո՞ր դեպ քերում եք տեղյակ պահում
այդ մասին»:
Ուղղակի հա րցերը լինում են կտրուկ, ճա կա տ ա յին, և հա րցվողը կա րող է դրանց
անկեղծ չպատասխ անել: Նման վտա նգի դեպքում տրվում է անուղղակի հարց: Վեր­
ջինս ձևա կերպ վում է այնպես, որ ա նմիջա բա ր նշելով այլ խնդիր' ենթադրում է նաև
լրագրողին հետ ա քրքրող, բայց ուղղա կիորեն չտ րվա ծ հա րցի պատասխանը: Օ ր ի ­
նակ. «Պա տ ա հո՞ւմ է, որ ձեր խմբագրություն բերեն քննա դա տ ա կա ն հոդված, և
դրանդում տ եղ գտ ա ծ ինչ-ինչ Փ ա ստ եր ստ ուգելու, ճշտ ելու, հա վա ստ իա նա լու հա­
մար դուք դիմեք քննա դա տ վող կողմին»:
Հիմնական են հա րցա զրույցի ա ռա նցքային հա րցերը: Լրացուցիչ Են դրանց նրբե­
րանգները բա ցա հա յտ ող հարցերը: Վերոհիշյա լ անուղղակի հա րցի համար լրացում
կարող է լինել հետևյալը. «Կա րո՞ղ եք բերել այդպիսի դեպ քերի օրինակներ»: Լրա ­
ցուցիչ հա րցերի կա րիք լինում է նաև, երբ հա րցվողը հիմնական հարցին տա լիս է թե­
րի կամ ոչ ա նկեղծ պատասխան կամ էլ շեղվում է հարցից:
Հա րցա զրույցը սովորա բա ր ունենում է նախաբան, որտ եղ նշվում է, թե ում հետ,
ով և ինչ առիթով է զրուցում:

ԳԻՏԱԿԱՆ ՈՃԻ ՏԵՔՍՏԵՐ

Կան խոսքի դրսևորումներ, որոնք լինում են միայն գրավոր: Դրանք հիմնականում

գիտական բնույթի տ եքստ եր (հոդված, սեղմագիր, ատենախոսություն, վերլուծա կա ն
շարադրություն և այլն) և գրա սենյա կա յին-գործա վա րա կա ն փաստաթղթեր Են (ար­
ձանագրություն, հուշա գիր, լիա զորա գիր, գույքա ցուցա կ և այլն):
Գիտ ա կա ն ոճի տ եքստ երը կիրա ռվում են ոչ միայն գիտ ա կա ն հետազոտ ություն­
ների զանագան բնագավառներում, այլև ուսումնական ոլորտում: Ցա նկացա ծ ուսում­
նական նյութի պ ա րտա դիր հատկանիշն է նրա ճշգրտ ությունը, գիտության արդի մա­
կարդակին համապատասխանությունը: Չի կա րելի, օրինա կ դպ րոցի առաջին դա­
սարանցուն սովորեցնել, թե եռանկյուն է այն, ինչը երեք անկյուն ունի, կամ գա ղտ -
նավանկ է այն վանկը, որը գաղտնի է ա րտասա նվում հույս ունենալով, թե հետ ա գա ­
յում նույն ա շա կերտ ը կսովորի, որ եռանկյուն է մի ուղիղի վրա չգտ նվող երեք կետ ե­
րը միացնող հա տ վա ծներով ա ռա ջա ցա ծ պա տկերը, իսկ գա ղտ նա վա նկ է հնչող,
բայց չգրվող ը ձա յնա վորով կա զմվա ծ վանկը:

Գիտա կա ն տ եքստ երը սովորա բա ր ունենում են օգտ ա գործվա ծ ու մատնանշված

գրա կա նությա ն և սկզբնա ղբյուրների, ինչպ ես նաև հա մա ռոտ ա գրութ յունների
ցանկեր, ծանոթագրություններ: Ծանոթագրությունները լինում են էջատակերում կամ
տեքստի վերջում և պարունակում են նրա վերա բերյա լ լրա ցուցիչ տեղեկություններ,
մեկնաբանություններ, հղումներ: Գիտա կա ն տ եքստ երի վերջում կա րող են լինել
զանագան հա վելվա ծներ տեքստի հետ կա պ վա ծ վա վերա գրեր ու փաստաթղթեր,
վ ի ճա կա գրա կա ն ա ղյուսա կներ, ք ա ր տ ե զ ն եր , ա ռա ջա դ րա ն քն երի լուծումներ,
տեքստում հա նդիպ ող տեղանունների, ա նձնանունների ցանկեր և այլն:

- 463-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Վերլուծական շարադրություն

Ո ւսուցողա կա ն-ստ ուգողա կա ն ա շխ ա տա նքի մի ձև է վերլուծա կա ն շա րա դրու­

թյունը, որը գրում է ա շա կերտ ը տ րվա ծ վերնա գրով նպատակ ունենա լով վերա շա ­
րա դրել կամ կիրա ռել գրականության դասանյութով ձեռք բերվա ծ գիտ ելիքներն ու
հմտությունները:
Ի տարբերություն ա գատ շարադրության' այս դեպքում ընդհանուր գծերով նախո­
րոշվա ծ է, թե ինչ պիտի ասվի, և նույնիսկ, թե ինչպես պիտի ասվի: Ազատությունը մի­
այն նյութի մեջ ավելի խորանալու, լրա ցուցիչ համեմատություններ ու զուգա հեռներ
կա տ ա րելու, նոր օրինա կներ բերելու մեջ է, երբեմն էլ որոշ հա րցերում սեփական
կա րծիք հա յտ նելու և բա նա վիճելու մեջ:
Վերլուծա կա ն շարադրության նյութը սովորա բա ր լինում է գրականության պ ա տ­
մության մեջ գրողի տեղի ու դերի գնա հա տ ումը, նրա կյանքն ու ա պ րա ծ ժա մա նա ­
կա շրջա նը, ստեղծա գործությա ն կամ դրա որևէ փուլի, հա տ վա ծի, տեսա կի ընդհա ­
նուր բնութագրումը, որևէ երկի կամ կերպ ա րի վերլուծությունը, լեզվա կա ն ու ոճա ­
կան ա ռա նձնա հա տ կությունների բա ցա հա յտ ումը և այլն:
Վերլուծա կա ն շա րա դրությունները կա րող են լինել ա ռա վելա պ ես նկա րա գրա ­
կան, բնութագրական կամ գնա հա տ ողա կա ն, սակայն ցա նկա լի է, որ այդ երեքը հա ­
մատեղվեն որպես շարադրության 3 մասեր, որպես վերլուծության 3 հա յեցակետեր:
Վերջում կա րելի է տ ա լ ամփոփում:
Շա րա դրությա ն ա ռա ջին նկա րա գրա կա ն-տ եղեկա տ վա կա ն մասը ցա նկա լի է, որ
լինի գրվա ծքի ընդհանուր ծա վա լի մինչև 1/5 մասը, բնութագրական մասը 3/10 -ը ,
գնա հա տ ողա կա ն մասը 1/5-ը, ա մփոփումը 1/10-ը: Ընդհանուր ծա վա լի մինչև 1/5-ի
չա փ ով էլ կա րելի է բնագրային մեջբերումներ կա տ ա րել և օրինա կներ բերել:
Շա րա դրությունը կա րելի է սկսել բնաբանով, եթե այն դիպուկ է և թարմ: Բնաբանը
գրվում է վերնա գրից հետո աջ կողմում, հա մեմա տա բա ր մանրատառ: Իբրև բնաբան
կա րելի է վերցնել որևէ ասույթ, ա ռա ծ կամ ա սա ցվա ծք, մեջբերում որևէ հայտնի
երկից նշելով հեղինակի անունը: Բնաբանն ընտրվում է այնպես, որ բնութա գրող դեր
կա տ ա րի գրվա ծքի համար:
Պ ե տ ք է խ ուսա փ ել կա ղա պ ա րվա ծ, շա բլոն մտ քերից ու արտահա յտություններից,
ճոռոմաբա նությունից: Շա րա դրությունը փչացնում են նաև ընդհանուր, ոչինչ չասող
հուգա կա ն-հիա ցա կա ն արտահայտությունները, վերացա կա ն, ընդհանուր մտքերը,
որոնք կա րող են տեղ գտ նել ցա նկա ցա ծ շարադրության մեջ:

Գիտական հաղորդում

Ո ւսուցողա կա ն-ստ ուգողա կա ն ա շխ ա տա նքի մի այլ ձև է գիտ ա կա ն հա ղորդումը

(ռեֆերատ): Սա հա նձնարա րվում է որևէ ա մբողջակա ն թեմայի հա նգա մա նա լից յու­
րա ցումը ստ ուգելու համար:
Սովորողին տրվում են լրա ցուցիչ աղբյուրներ (գրականության ցանկ), որոնց
օգնությամբ նա իր ա նցա ծ դասընթացի համեմատ ավելի է խորանում նյութի մեջ,
ծանոթանում լրա ցուցիչ փա ստերի, տա րբեր կա րծիքների և փորձում ինքնուրույն
գնա հա տ ումներ ու եզրա հա նգումներ անել, ընդհա նրա ցնել նյութը:
Հա ղորդումը կա րող է վերա բերել նաև որևէ ժա մա նա կա հա տ վա ծում (տարի, կի­
սամյակ, եռամսյակ, ամիս) ուսումնա սիրվա ծ նյութի ամփոփմանը, նյութին առնչվող
որևէ գիտ ա կա ն աշխատության հա մառոտ նկարագրմանն ու գնահատմանը:

— 464—
 Հայոց լեզու

Գիտ ա կա ն հաղորդումը սովորա բա ր ընթերցվում է դասարանում (լսարանում, սե­

մինար պ ա րա պ մունքի կամ գիտ ա կա ն նստ ա շրջա նի ժամանակ) և քննարկվում: Հե ­
ղինակին տրվում են հա րցեր, հայտնվում են կա րծիքներ, արվում են դիտողություն­
ներ, լրացումներ:
Հա ղորդում է կոչվում նաև որևէ գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն ա շխ ա տա նքի արդյունքնե­
րի, գյուտի կամ հայտնագործության նկարագրությունը, որ լույս է տեսնում գիտ ա ­
կան պ ա րբերա կա նում կամ ներկա յա ցվում գիտ ա ժողովում:
Հա ղորդումը բա ղկա ցա ծ է լինում փ ոքրիկ նախաբանից, շա րա դրա նքից և ոչ
ծավա լուն ամփոփումից: Բուն շա րա դրա նքի կա ռուցվա ծքը կա խվա ծ է լինում այն
նյութից, որին վերա բերում է հաղորդումը:

Հոդված

Այսպես է կոչվում գիտ ա կա ն հետազոտ ությա ն մի որևէ ա ռա նձին հա րցի վերա բե­
րող ոչ մեծա ծա վա լ գրվա ծքը (մինչև 2 0 -2 5 էջ), որ հրա պ ա րա կվում է գիտ ա կա ն հան­
դեսներում, ժողովա ծուներում, հա զվա դեպ ' լրա գրերում: Այն կա րող է լինել մի ծա վա ­
լուն ա շխ ա տ ա նքի հա մեմա տ ա բա ր ինքնուրույն հատված: Հոդվա ծի մի քա նի տ ե­
սակներ կան:
Հետազոտական հոդվա ծում ներկա յա ցվում է գիտ ա կա ն մի ոչ մեծ խնդրի լուծում:
Տեսական հոդվածում քննա րկվում են ա ռա վել ընդհանուր բնույթի տեսական
հարցեր:
Հիմնախնդրային հոդվա ծում վեր են հանվում լուծման կա րիք ունեցող գիտա կան
հիմնախնդիրներ, քննա րկվում դրանց լուծման կարևորությունն ու հնա րա վորու­
թյունները:
Քննադատական հոդվա ծում քննա դա տ վում է որևէ տ եսություն, գիտ ա կա ն
տեսակետ, աշխատություն:
Հոդվա ծի օրինա կելի կա ռուցվա ծքը ենթադրում է փ ոքրիկ նախաբան, խնդրի
կարևորության և հետազոտության Եղանակների հա կիրճ ներկայացում, բուն շա րա դ­
րանքը, եզրա կա ցություններ: Հա ճա խ հոդվա ծին կից ա մփ ոփ ումներ են տրվում
մ եկ-երկու լեզուներով: Հոդվա ծում պ ա րտ ա դիր են հղումները: Վերջում կա րող են լի­
նել օգտ ա գործվա ծ և մա տ նանշված գրականության, սկզբնա ղբյուրների և կիրա ռ­
ված հա մառոտա գրությունների ցանկեր, ծանոթագրություններ: Բուն շա րա դրա նքը
կա րող է ենթա վերնա գրերով հա տ վածների բա ժա նվա ծ լինել:
Լինում են նաև գիտահանրամատչելի և հրապարակախոսական հոդվածներ,
որոնք լույս են տեսնում զա նգվա ծա յին լրա տ վա միջոցներում: Սրանք ունենում են
ավելի թեթև բնույթ և ա գատ ոճ:

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՈՃԻ ՏԵՔՍՏԵՐ

Վարչական ոճով են շա րա դրվում պ ա շտ ոնա կա ն-ա շխ ա տ ա նքա յին, քա ղ ա քա ցի­

ական և իրավական գործառույթներ իրա կա նա ցնող մի շա րք գրվա ծքներ, որոնք
ունենում են հատուկ սա հմա նվա ծ կա ռուցվա ծք և ենթակա են վավերացման: Այդպի­
սի փաստաթղթեր են արձա նա գրությունը, հա շվետվությունը, լիա զորա գիրը, երա շ­
խ ա վորա գիրը, դիմումը, բա ցա տ րա գիրը, ինքնա կենսա գրությունը, բնութագիրը,
պայմանագիրը, կտակը, տեղեկանքը, կարգադրությունը, որոշումը, հրամանագիրը,
օրենքը, կանոնադրությունը և այլն: Սրանք կոչվում են նաև գործնական գրություն­

- 465 -
 Ցու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

ներ, որոնք նպատակ ունեն իրա կա նա ցնելու պաշտոնակա ն հա ղորդակցում, հստակ

կա զմա կերպ ելու հիմնարկների գործա վա րությունը, կա րգա վորելու միջանձնային և
միջգերատեսչական գործնական հարաբերությունները:

Արձանագրություն

Որևէ կազմակերպության, հիմնարկի ա շխ ա տա նքային գործունեության փաս­

տ ա գրմա ն, կա րգա վորմա ն և վերա հսկմա ն նպ ա տ ա կով կա զմվող առաջնային
գրվա ծքներից է արձանագրությունը: Այս Փաստաթղթում նկա րա գրվում, գրառվում է
այն ամենը, ինչ արվում և խոսվում է որևէ նիստի, ժողովի, պ ա շտոնակա ն կամ աշխա­
տանքային այլ գործողության, արարողության, քա ղա քա ցիա կա ն կամ իրավական
հետևանքներ ունեցող իրադա րձությա ն, միջա դեպի, պ ա տ ա հա րի ժամանակ:
Արձանագրությունները կազմակերպությունների գործունեության և քաղաքացի­
ական հարաբերությունների հիմքն են, քա նի որ դրա նցով են վա վերա գրվում համա­
վար (խմբական) որոշումները, կարևոր դեպ քերը (հետաքննություն, ճանապարհային
պ ա տ ա հա ր և այլն):
Արձանագրությունը կա զմվա ծ է լինում ընդհանուր և բովանդա կա յին մասերից:
Օրինա կ.

ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ հմ. 7
Հ Հ կա ռավարությանն առընթեր լեզվի պետական տեսչության
հայերենի բա րձրա գույն խորհրդի
1997 թ. փ ետ րվա րի 2 8 -ի նիստի
ՆԱԽ ԱԳԱՀ Գ. Ջա հուկյա ն
ՔԱ ՐՏՈՒՂԱ Ր Ս. Մանուկյան

ՆԵՐԿԱ ԷԻՆ խորհրդի 25 անդամներից 18-ը:

ՄԱՍՆԱԿՑՈՒՄ ԷԻՆ տ նտ եսա գիտ ութ յա ն ճյուղ ա յին խ որհրդի 4 հրավիրված

անդամներ:

Օ Ր Ա Կ Ա Ր Գ ' 1. Տնտ եսա գիտ ա կա ն մի շա րք հասկա ցությունների հայերեն անվա­

նումների միօրինա կա ցմա ն և ճշգրտ մա ն մասին (գեկուցող' տնտեսագիտության
ճյուղային խորհրդի նախագահ, տ. գ. դ. 3. Սուվարյան).
2. Ընթացիկ հարցեր:

ԼՍԵՑԻՆ - 1. «Տնտ եսա գիտ ա կա ն մի շա րք հասկա ցությունների հայերեն անվա­

նումների միօրինա կա ցմա ն և ճշգրտ մա ն մասին» ՀԲ Խ որոշման ընդունման հարցը:
Որոշման նա խ ա գիծը (կցվում է) ներկա յա ցրեց 3. Սուվա րյա նը' սա հմա նելով ու բա­
ցա տ րելով ամեն մի հա սկացություն և հիմնա վորելով դրա հայերեն անվանման ընտ­
րությունը (զեկուցման շա րա դրա նքը կցվում է): Զեկուցողը պ ա տասխ ա նեց նաև իրեն
տ րվա ծ հարցերին:

Ա ՐՏԱՀԱՅՏՎԵՑԻՆ - ՀԲ Խ անդամներ Պ . Բեդիրյանը, Գ. Աբգարյանը, Պ . Մուրադ­

յանը: Առա ջա րկվեց ցա նկից հա նել վիճա հա րույց և լրա ցուցիչ հիմնավորման կարիք
ունեցող մի քա նի ա նվանում' մնացածն ընդունելով իբրև որոշման հիմք:

ՈՐՈՇԵՑԻՆ - Հա ստ ա տ ել «Տնտ եսա գիտ ա կա ն մի շա րք հասկացությունների

հայերեն անվանումների միօրինա կա ցմա ն և ճշգրտ մա ն մասին» նա խ ա գիծը' իբրև
ՀԲ Խ որոշում, և մա սնա կի խ մբա գրումից հետո ն երկա յա ցնել լեզվի պետական

^ 66֊
 Հայոց լեզու

տեսչության պետի և Հ Հ ա րդարադատության նախարարության վավերացմանը:

Որոշումն ընդունվեց մեկ ձեռնպահով:

ԼՍԵՑԻՆ - 2. ՀԲ Խ հա ջորդ նիստի օրա կա րգի հա ստա տմա ն հարցը: Օրա կա րգի
նախագիծը (կցվում է) ներկա յա ցրեց ՀԲ Խ գիտ քա րտ ուղա ր Հ. Բարսեղյանը:

Ա ՐՏԱՀԱՅՏՎԵՑԻՆ - Վ. Ասլանյանը, Ա. Մարությանը: Նա խ ա գիծն ա րժա նա ցա վ

հավանության: Ա ռա ջա րկվեց հա ջորդ նիստը գումա րել ուղիղ մեկ ամիս անց:

ՈՐՈՇԵՑԻՆ - Հա ստ ա տ ել ՀԲ Խ հա ջորդ նիստի օրա կա րգը և անցկացման ժա մկե­

տը: Որոշումն ընդունվեց միաձայն:

Ն ԻՍՏԻ Ն Ա Խ Ա ԳԱ Հ' (Գ. Ջա հուկյա ն)

Ն ԻՍՏԻ ՔԱ ՐՏՈ ՒՂ Ա Ր' (Ս. Մանուկյան)

Անհրաժեշտության դեպքում ա րձա նա գրությունը կա րելի է կա զմել ավելի հա նգա ­

մանորեն' նշելով բոլոր մա սնա կիցների տվյալները, հա րցերի, պատասխանների,
ելույթների սղագրությունը և այլն:
Առանձին պ ա շտոնակա ն ա շխ ա տա նքային գործողությունների համար (ստու­
գայց, խուզարկություն, տուգանք, պ ա տ ա հա րի վա վերա գրում և այլն) կա րող են
սա հմա նվել հատուկ տեսակի ա րձա նա գրությա ն ձևաթղթեր:
Արձանագրությանը կա րող են կցվել գրա վոր և այլ բնույթի նյութեր:

Քաղվածք արձանագրությունից

Արձանագրությունը կամ նրա որևէ հա տ վա ծ (հա տ կա պ ես որոշումը) կա րող է հիմք

դառնալ քա ղ ա քա ցիա կա ն-իրա վա կա ն որևէ գործողության կամ փաստաթղթի հա­
մար: Այդ դեպքում հարկ է լինում քա ղվա ծք կա տ ա րել տվյա լ ա րձա նա գրությունից,
վա վերա ցնել և ներկա յա ցնել հա մապ ա տա սխա ն ատյան կամ կցել գործին (փաս­
տաթղթին):
Քա ղվա ծքներն ունենում են որոշա կի կա ռուցվա ծք: Գրա նցում արձանագրության
հա մա պ ա տ ա սխ ա ն հա տ վա ծն երը վերա րտ ա դ րվ ում են ընտ րողա բա ր և որոշ
խմբագրմամբ: Օրինա կ.

ՔԱՂՎԱԾՔ
Հ Հ կառավարությանն առընթեր լեզվի պետական տեսչության
հայերենի բա րձրա գույն խորհրդի 1997 թ. փետ րվա րի 2 8 -ի նիստի
հմ. 7 ա րձա նա գրությունից

ԼՍԵՑԻՆ - 1. «Տնտ եսա գիտ ա կա ն մի շա րք հասկացությունների հայերեն ա նվա­

նումների միօրինա կա ցմա ն և ճշգրտ մա ն մասին» ՀԲ Խ որոշման ընդունման հարցը
(զեկուցող' տնտեսագիտության ճյուղային խորհրդի նախագահ, տ. գ. դ. 3. Սուվար-
յան):

ԱՐՏԱՀԱՅՏՎԵՑԻՆ - ՀԲ Խ անդամներ Պ . Բեդիրյանը, Գ. Աբգարյանը, Պ . Մուրադ­

յանը:

ՈՐՈՇԵՑԻՆ - Հա ստ ա տ ել «Տնտ եսա գիտ ա կա ն մի շա րք հասկացությունների հա­

յերեն անվանումների միօրինա կա ցմա ն և ճշգրտ մա ն մասին» նա խ ա գիծն' իբրև ՀԲԽ

— 467—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

որոշում, և մասնակի խ մբագրումից հետո ներկա յա ցնել լեզվի պ ետակա ն տեսչու­

թյան պետի և Հ Հ արդարադատության նախարարության վավերացմանը:

Ն ԻՍՏԻ ՆԱԽԱԳԱՀ՜ (Գ. Ջա հուկյա ն)

Ն ԻՍՏԻ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ՜ (Ս. Մանուկյան)

ԻՍԿԱԿԱՆԻ ՀԵ Տ Ճ Ի Շ Տ է:

ՔԱ ՐՏՈ ՒՂ Ա Ր' (Ս. Մանուկյան)

Այսպիսի քա ղվա ծքը ստ որա գրում է միայն քա րտ ուղա րը: Բայց կարևոր դեպքե­
րում ստ որա գրում է նաև նախագահը, ինչպես նաև քա ղվա ծքը կա րող է կնիքով վա­
վերա ցնել հիմնարկի ղեկավարը:

Հաշվետվություն
Ամեն մի կազմակերպություն, նրա ստ որա բա ժա նում և ա շխ ա տ ա կից սահմանված
կա րգով հա շվետ ու են լինում իրենց վերադասին, ա շխ ա տ ա կա գմի ժողովին և համա­
գումա րին կամ վերա հսկող կազմակերպությանը որոշա կի ժամանակահատվածում
(ամիս, կիսամյակ, տարի և այլն) կա տ ա րա ծ ա շխ ա տա նքների կամ որոշա կի գործո­
ղությունների (գործուղում, ստ ուգա յց և այլն) վերաբերյալ:
Հաշվետ վությունը սովորա բա ր կազմվում և հանձնվում է գրա վոր, որը նույնու­
թյամբ կամ ընղհանուր գծերով կա րող է նաև բանավոր ներկա յա ցվել համապատաս­
խան ատյանում:
Լինում Են նաև միայն բանավոր հաշվետվություններ, որոնք կա րող են արտացոլ-
վել հա մապատասխան ա րձա նա գրությա ն մեջ:

Հաշվետվությա ն մեջ ա ռա նձնա ցվա ծ ներկա յա ցվում Են կա տ ա րվա ծ աշխա­

տա նքների բնա գա վա ռները, գործունեության ոլորտ ները, գլխ ա վոր ու երկրորդա­
կան խնդիրները, կարևոր ա շխ ա տ ա նքների ւիուլերը, ա րդյունքները: Հաշվետվությու­
նը կա րող է պ ա րունա կել տա րբեր կարգի ա ղյուսակներ, տ րա մա գրեր, նկարներ, ձայ­
նագրություններ, տեսագրություններ, փ ա ստա կան նյութեր, իրեղեն ապացույցներ,
փաստաթղթեր կամ ղրանց պ ա տճեններ, բա ցա տ րա գրեր, փ որձա գիտ ա կա ն եզրա­
կացություններ, գա նագան մանրամասներ պ ա րունա կող այլ հավելվածներ:
Հաշվետվություններ ներկա յա ցվում են նաև պ ա յմա նա գրով կա տ ա րվա ծ գիտա­
կան և այլ կարգի հետազոտությունների, ծրա գրերի իրակա նա ցմա ն արդյունքների
վերաբերյալ:
Համընդհա նուր հետաքրքրություն ներկա յա ցնող որոշ հաշվետվություններ (օրի­
նակ կենտրոնակա ն դրամատան, կառավարության, բա րեգործա կա ն կազմակեր­
պությունների և այլն) հրա պ ա րա կվում են մամուլում կամ ա ռա նձին գրքով:
Հիմնա րկները հա տուկ ֆինա նսա կա ն հաշվետվություններ են ներկայացնում
հարկային մարմիններին:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

14. Տեքստը (գրվածքը) չի կարող ունենալ'

1. վերնագիր, 2. բնաբան, 3. ենթավերնագիր, 4. վերջնա գիր

- 468֊
 Հայոց լեզու

15. Ծավալուն տեքստը (գրվածքը) չի կարող ունենալ

1. վերջա բան, 2. ներածություն, 3. մակածություն, 4. ա ռա ջա բա ն

16. Ո՜րը ճիշտ չէ տեքստի (գրվածքի) վերաբերյալ.

1. Կա ռուցվա ծքա յին միավորներն են պարբերությունը, գլուխը, բաժինը, հատորը:
2. Լեզվա կա ն միավոր չէ:
3. Ունենում է որոշա կի կա ռուցվա ծք:
4. Պ ե տ ք է զերծ լինի հակա սություններից, մտքերի անհա մա պ ատա սխ ա նություն­
ներից:

17. Տեքստի (գրվածքի) հիմնական մաս չէ

1. հիմնամասը, 2. վերջնա մասը, 3. հա վելա մա սը, 4. սկզբնա մա սը

18. Տեքստը (գրվածքը) չի կարող ունենալ

1. ամփոփումներ, 2. հաղորդագրություններ, 3. հա վելվա ծներ, 4. ծանոթագրու­
թյուններ

19. Ո՜րը ճիշտ չէ պարբերության վերաբերյալ.

1. Գրվա ծքի կազմում ունի իմաստային որոշա կի ինքնուրույնություն:
2. Նախադասություն է կամ նախադասությունների կապակցություն:
3. Գրվա ծքի (տեքստի) բա ղա դրիչ նվազագույն միավորն է:
4. Կա րող է դա դա րով չա նջա տ վել և նոր տողից չսկսվել:

20. Ո՞րը ճիշտ չէ վերնագրի վերաբերյալ.

1. Մա սնա վորեցնում է ենթավերնագրում ասվածը:
2. Սովորա բա ր ա րտա հա յտ ում է գրվա ծքի ընդհանուր բովանդակությունը:
3. Ընդհա նրա ցնող, խ որհրդանշակա ն դեր ունի:
4. Գրվա ծքի (տեքստի) անունն է:

21. Ո՜րը ճիշտ չէ բնաբանի վերաբերյալ.

1. Սովորա բա ր գրվում է վերնա գրից հետո ա ջ կողմում:
2. Գրվա ծքի (տեքստի) պ ա րտ ա դիր բա ղա դրիչ է:
3. Բնութա գրող դեր է կա տարում գրվա ծքի (տեքստի) համար:
4. Կա րող է լինել որևէ ասույթ, ա ռա ծ կամ ա սացվա ծք:

22. Ո՞րը ճիշտ չէ ծանոթագրությունների վերաբերյալ.

1. Պա րունա կում են գրվա ծքի (տեքստի) վերա բերյա լ տեղեկություններ, մեկնա-
բանություններ, հղումներ:
2. Կա րող են լինել էջատակերում կամ գրվա ծքի (տեքստի) վերջում:
3. Ծանոթության նպա տ ա կով գրվա ծ նամակներ են:
4. Բնորոշ են հա տ կա պ ես գիտ ա կա ն գրվա ծքներին (տեքստերին) :

— 469—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

23. Տեքստի (գրվածքի) հավելվածները չեն կարող'

1. ա մփոփ ներկա յա ցնել գրվա ծքի (տեքստի) բովանդակությունը
2. լինել վիճա կա գրա կա ն աղյուսակներ
3. լինել գրվա ծքի (տեքստի) հետ կա պ վա ծ վա վերա գրեր ու փաստաթղթեր
4. պ ա րունա կել քա րտ եզներ, ա ռա ջա դրա նքների լուծումներ

24. Ո՞րը ճիշտ չէ հարցազրույցի վերաբերյալ.

1. Տեղի է ունենում միայն հեռուստ ա տ ա ղա վա րում:
2. Մեկ կամ մի քա նի ա նձա նց հետ լրա գրողի վա րած զրույցն է:
3. Սովորա բա ր լինում է կարևոր, հրատա պ , ա րդիա կան որևէ թեմայով:
4. Կա րող է լինել հա նպ ա տ րա ստ ից կամ նա խ ա պ ա տրա ստվա ծ:

25. Գործնական գրության տեսակ չէ'

ա.
1. դիմումը, 2. հա շվետվությունը, 3. բնաբանը, 4. ա րձա նա գրությունից քա ղվա ծքը

բ-
1. լիա զորա գիրը, 2. տեղեկա նքը, 3. ա րձա նա գրությունը, 4. ավանդությունը

26. Գործնական գրությունները նպատակ չունեն'

1. կա րգա վորելու գործնա կա ն հա րա բերություններ
2. պ ա տ ճա ռելու գեղա գիտ ա կա ն հա ճույք
3. հստակ կա զմա կերպ ելու հիմնարկների գործա վա րությունը
4. իրա կա նա ցնելու պ ա շտոնակա ն հա ղորդա կցում

27. Ո՞րը ճիշտ չէ արձանագրության վերաբերյալ.

1. Կազմվում է ընդունված որոշա կի կա րգով ու ձևով:
2. Նիստ ի կամ ժողովի ընթացքի գրառումն է:
3. Վա վերա ցվում է նիստի նախագահի և քա րտ ուղա րի ստորագրություններով:
4. Սկսվում է օրա կա րգի նշումից որպես վերնագիր:

28. Ո՞րը ճիշտ չէ քաղվածքի վերաբերյալ.

1. Ելույթ ունեցողների կարծիքները պարտադիր ներկայացնում է ա ռա նձին-ա ռա ն-
ձին և մանրամասնորեն:
2. Կատարվում է ա րձա նա գրությունից:
3. Կա րող է պ ա րունա կել արձա նա գրությա ն միայն մեկ հատվածը:
4. Կա րող է հա ստ ա տ վել նիստի քա րտ ուղա րի կողմից:

- 470 -
 Հայոց լեզու

ՈՃԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
Ոճա գիտությա ն խնդիրն է ներկա յա ցնել խոսքի ոճակա ն բազմազանությունը,
խոսքի ոճավորմա ն և արտահայտչության հնարներն ու միջոցները: Գործնա կա ն
նպատակն է նպ ա ստ ել խոսքային տվյա լ իրադրությանը հարմար ոճ, խոսքի կա ռուց­
ման ձև և գրվա ծքի տեսակ ընտրելու, մտքերը, վերաբերմունքը, զգա ցումներն ու
հույզերը խոսքային հա մա րժեք միջոցներով ա րտ ա հա յտ ելու, խոսքի պ ա տ կերա վոր-
մա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն հնարների ու միջոցների լիա րժեք ընկալման հմտություննե­
րի ձեռքբերմա նը:

Ոճ ԵՎ ՈՃԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Նույն լեզվով խ ոսող մարդիկ իրար հետ հա ղորդա կցվելիս գործա ծում են տարբեր
բառեր, ա րտահայտություններ, նախադասությունների տա րբեր ձևեր, ա րտ ա հա յտ ­
չական տա րբեր միջոցներ: Մեզանից մեկը նախընտրում է խ ոսա կցա կա ն բառեր,
մյուսը' գրքային: Մեկը հա ճա խ է դիմում փոխ ա բերությունների ու համեմատություն­
ների օգնությանը, մյուսը, ընդհա կառա կը, բա վարա րվում է պ ա րզ նկա րա գրա կա ն
կամ դա տ ողա կան խոսքով, մեկը նախընտրում է հուզական, գեղեցիկ բա ռերով ու
դա րձվա ծքներով զա րդա րուն խոսքը, իսկ մյուսն ունի զուսպ ու չափ ա վոր խոսք,
մեկը սիրում է ա րտ ա հա յտ վել բա րդ ու երկա րա շունչ նախադասություններով, մյուսն
իր մտքերը շա րա դրում է պ ա րզ ու համառոտ, մեկը խոսում է ձա յնի ա րտահայտիչ
Ելևէջներով ու շեշտ ա դրումներով, մյուսը' միօրինա կ ու միա պա ղա ղ և այլն: Այդպի-
սով, գործա ծելով նույն լեզուն' ամեն մեկս մեր խոսքը կա ռուցում ենք լեզվական
յուրա հա տ ուկ միջոցներով:
Լեզվական միջոցների գործածության յուրահատկությունների ամբողջությունը
կոչվում է ոճ:
Լեզվակա ն յուրա հա տկությունների դրսևորումը կախված է մի քա նի հա նգա մա նք­
ներից.
• գործունեության այն ոլորտ ից, որում կա տարվում է հա ղորդակցումը, ըստ այդմ
տ ա րբերա կում են գործա ռա կա ն ոճեր.
• խոսքային իրադրությունից, որի համաձայն տարբերակում են իրադրական ոճեր.
• հա ղորդա կցվողներին բնութագրող անհատական գործոններից, ըստ դրանց
տ ա րբերա կում են անհատական ոճեր:

Ոճի ուսումնասիրությամբ զբաղվում է լեզվաբանության այն բաժինը, որ կոչվում է

ոճաբանություն:
Խ ոսքի ոճա կա ն տա րբերությունները դրսևորվում են լեզվական տարբեր միջոց­
ներով հնչյունական, բա ռապ ա շա րա յին, բա ռակա զմա կա ն, ձևա բա նա կա ն, շա րա ­
հյուսական:

֊ 471 ֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ՀՆՉՅՈՒՆՆԵՐԻ ՈՃԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԸ

Խ ոսքում հնչյունների այս կամ այն կերպ գործա ծությա նը նաև վերաբերմունքի
արտահա յտմա ն միջոց է, կա տարում է ոճա կա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն կարևոր գեր:
Լեզվի հնչյունական կա ռուցվա ծքի ա ռա նձնա հա տ կություններից են տ վյա լ խոս­
քա շա րում ձա յնա վոր և բա ղա ձա յն հնչյունների կիրա ռմա ն հաճախ ականությունը,
ձա յնա վորների բազմազանության ա ստ իճա նը, առոգանությունը, արագությունը,
ելևէջումները և այլն:

Լեզվի հնչյունական կա ռուցվա ծքի նշված ա ռա նձնա հա տկությունները կա րող են

տա րբեր կերպ կիրա ռվել խոսքի ա նհա տ ա կա նա ցմա ն ոճա վորմա ն նպ ա տ ա կով
կա խվա ծ հեղինակի անհա տա կան հա տ կա նիշներից, հեղինակային նպ ա տ ա կա դ­
րումներից, խոսքի գործա ռմա ն ոլորտ ներից, իրադրությունից, խոսքի նյութից և այլն:

Խ ոսքի ոճավորման հնչյունական միջոցներից են բաղաձայնույթը (ալիտերացիա),

առձայնույթը (ասոնանս), հանգավորումը: (տե ս էջ 4 7 9 -4 8 1 )

ԲԱՌԵՐԻ ՈՃԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԸ

Բա ռերի մեծ մասի հիմնական դերը ա ռա րկա ներ, հա տ կա նիշներ, հա սկա ցություն­
ներ և այլ երևույթներ նշելն ու անվանելն է: Այդպես են հա տ կա պ ես լեզվի հիմնական
բա ռա գա նձին պ ա տ կա նող բառերը: Դա բառի ա նվանողական արժեքն է: Օրինա կ
խնձոր, կարմիր, վազել, ճռռոց, Արագած: Բառերն անվանողական դեր կա տարում են
իրենց հիմնական, ուղիղ իմա ստների շնորհիվ: Մյուս փոխ ա բերա կան և հա վելյա լ
այլ իմա ստների ու նշանակությունների շնորհիվ բա ռերը ստանում են նաև ոճակա ն
ա րժեք պ ա տ կերա վորելով կամ երա նգա վորելով խոսքը, ա վելի ա րտ ա հա յտ իչ դ ա րձ­
նելով այն (փ ոխ ա բերա կա ն իմա ստների և դրանց որպես պ ա տ կերա վորմա ն միջոց­
ների մասին տե ս էջ 8 2 -8 3 ):
Բացի այդ լեզվի բա ռա պ ա շա րը կա րելի է բա ժա նել երկու շերտ ի' ոճա կա նորեն
չեզոք և երա նգա վորվա ծ բառեր:
Հոմա նիշների շա րքերում սովորա բա ր մ եկ-երկու բառ լինում են ոճա կա նորեն
չեզոք, մյուսները երա նգա վորված: Օ րինա կ ուտել բառի համեմատ երա նգա վորվա ծ
են դրա խժռել և լափել հոմանիշները, որոնք գործա ծվում են հատուկ վերա բերմունք
(բա ցասա կա ն, հեգնական) ա րտ ա հա յտ ելու նպ ա տ ա կով (հոմանիշների ոճակա ն
ա ռա նձնա հա տկությունների մասին տ ես էջ 8 7 -8 9 ): Չեզոք բառերն էլ կա րող են
ոճա կա ն ա րժեք ձեռք բերել լրա ցուցիչ իմաստների, փոխաբերության, կրկնության և
ոճակա ն այլ բա նա դա րձումների շնորհիվ (տե ս էջ 4 8 1 -4 9 5 ):

Խ ոսքում ոճա կա ն ա րժեք կա րող են ձեռք բերել նաև հա կա նիշները, հա մանուննե­

րը և հարանունները հատուկ բա նա դա րձումների շնորհիվ, որոնցից են հակադրու­
թյունը, հարանունությունը, բառախաղը, հեգնանքը և այլն (տե ս էջ 4 8 4 -4 8 8 ):
Բառային բա նա դա րձումներ Են համարվում նաև մակդիրը, անձնավորումը, չա­
փազանցությունը, նվազաբերությունը, շրջասույթը, աստիճանավորումը, համըմ­
բռնումը:
Ոճա կա նորեն երա նգա վորվա ծ բա ռերը խոսքում ոճա կա ն ա րժեք կա տարում են
իրենց թե հիմնական, թե՜ երկրորդա կա ն իմաստներով: Բա ռա պ ա շա րի երա նգա վոր-

- 472 ֊
 Հայոց լեզու

ված շերտին են պ ատկանում նաև դա րձվա ծքները, դա րձվա ծա յին, բա նա ստ եղծա ­

կան և դիպվածային բառերը (սրանց մասին տե ս ստորև):
Ոճա կա ն ա րժեք ունեն նաև նորաբանությունները, եթե նույնիսկ հոմանիշներ չու­
նեն, պ ա տմա բա ռերը, օտա րա բա նությունները, բարբառայնությունները:
Մա սնա գիտ ա կա ն բա ռերը (տերմինները), վարչաբանությունները որոշա կի գոր­
ծառակա ն ոճերի ձևա վորմա ն միջոցներ են: Դրանք լրա ցուցիչ ոճա կա ն ա րժեք են
ձեռք բերում, երբ գործա ծվում են իրենց բնորոշ ոլորտ ից դուրս' այլ գործա ռա կա ն
ոճերում և իրադրություններում:
Ոճա կա ն ընդգծվա ծ ա րժեք ունեն ժարգոնաբա նությունները, հա սա րա կա բա նու-
թյունները և գռեհկաբանությունները:
Կան նաև բուն ա րտահա յտչա կան բառեր, որոնք չունեն անվանողական արժեք,
այլ միայն ա րտահա յտում են զգա ցմունք, վերաբերմունք, հուզա կա ն գնահատական:
Դրանք վերաբերա կա ններն ու ձայնարկություններն են: Օրինա կ' անշուշտ, գուցե,
մի՞թե, էհե՜), վա՜յ: Դրանք ոճա կա ն ա րժեք ոչ թե ձեռք են բերում ուրիշ բառերի
հա կա դրվելով կամ խոսքի մեջ, այլ խոսքից դուրս էլ ոճա կա նորեն երա նգա վորվա ծ
են' իրենց բնույթով պայմանավորված: Հա տ կա պ ես վերա բերա կա նների գրեթե միակ
դերը խոսքին հուզա կա ն երանգ հա ղորդելը, խոսքը եղա նա կա վորելն է:

Դարձվածային, բանաստեղծական և դիպվածային բառեր

Ա մ են մի բարդություն և նույնիսկ ա ծա նցա վոր բառերի մեծ մասը կա րելի է ա րտ ա ­
հայտել բա ռակա պ ա կցությա մբ և հա մա րել սեղմված, մեկ բառի վերա ծվա ծ բա ռա ­
կապակցություն: Օ րինա կ գրելու սեղան > գրասեղան, փայտ հատող > փայտահատ,
վերին հարկ > վերնահարկ, պոչ ունեցող > պոչավոր և այլն:
Բա րդ բառերի մի մասը սեղմվա ծ դա րձվա ծքներ են: Օրինա կ' մազից պրծած >
մազապուրծ, խելքից պակաս > խելապակաս, աչքը ծակ > աչքածակ, գլուխ ուտող
> գլխակեր, հոգին հանող > հոգեհան, կողը հաստ > հաստակող և այլն: Հետ ևա բա ր
ա յդպիսի բա ռերի հիմքում ևս ընկա ծ են Փ ոխ ա բերություն, համեմատություն,
պատկեր: Դրանք էլ պ ա տկերա վոր մտածողության արդյունք են և պատկերավորման
բառային միջոց:
Հա ճա խ նման բառերը ստ եղծվում են ոչ թե եղած դա րձվա ծքի սեղմումով, այլ
միանգամից' իբրև զուտ «դա րձվա ծա յին» բառեր: Օրինա կ' պնակալեզ, ոտնձգու­
թյուն, խավարամիտ, դիմակազերծել:

Հիմնա կանում այս կերպ են ստ եղծվում բա նա ստ եղծա կա ն բառերը, որոնք ևս

սեղմված համեմատություններ են: Օրինա կ ծիծաղախիտ, ծովածավալ, արևահամ,
ծնծղաձայն, ձյունաճերմակ, մենաբաղձիկ, տխրունակ, սիրամրմունջ:
Բա նա ստ եղծա կա ն բառերը ոճա կա ն ա րժեք ունեն ոչ միայն իրենց պ ա րունա կա ծ
պատկերի, այլև իրենց թարմության, անսպասելիության շնորհիվ:

Նույնպիսի ոճակա ն ա րժեք ունեն նաև դիպվածային սովորա կա ն բառերը, այ­

սինքն' այն կազմությունները, որոնք ստեղծվում են ինչ֊որ մի առիթով, բայց լեզվում
դրանց լայն կիրառության կարիքը չկա: Օ րինա կ ավարայրվել, վասականալ, սիրա­
դուլ, մնացողիկ, անտառերեն, ծառամագլցում, ուսանողանալ, դասամեկնարկ, նա֊
խամայրամուտ, մուրացկանապետություն, տնօրենամեծար, բազմոցապաշտ, համա֊
կարգչագարություն, Լիլիթատենչ և այլն:

- 473֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Երբեմն դիպվածային բա ռերը ստ եղծվում են կա տակով, հումորի նպատակով:

Օ ր ի ն ա կ նկարչիստ, խելոքոտ, սնիկերսել, նվերահավաք, ուտելխմելահարկ,
խեղճանոց, նվաստացան, խելքահարդար, նյարդահար, հայացքազարկ, ամպա-
հանգրվան, ոչխարաչյա և այլն:
Վերջին հա շվով դիպվածային են նաև բա նա ստ եղծա կա ն բառերը, որոնք մեծ
մասամբ ստեղծվում են միայն տ փ ա լ բանաստեղծության տ վյա լ պ ատկերի համար:
Բա նա ստ եղծա կա ն բա ռերը հա զվա դեպ են նորից գործա ծվում:

ՇԱՐԱՀՅՈՒՍԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ՈՃԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԸ

Նույն միտքը կա րելի է ա րտ ա հա յտ ել շա րա հյուսա կա ն ա մենա տա րբեր կա ռույց­

ներով, որոնց հիմնական տարբերությունը ոճակա ն է: Այդպիսի մի շա րք կա ռույցներ
ճա նա չվա ծ են որպես շա րա հյուսա կա ն հոմանիշներ (ներգործա կա ն և կրավորական,
դրական, ժխ տական և հարցական, միակազմ և երկկազմ, պ ա րզ և բարդ, հա մադա ­
սական և ստորա դա սա կա ն, ուղիղ և շրջուն, շա ղկա պ ով և անշաղկապ, կապական և
հոլովակա ն, համադրական և վերլուծա կա ն և այլն): Կան նաև շա րա հյուսա կա ն բա զ­
մաթիվ այլ հոմանիշներ, որոնք ա զա տ տա րբերա կներ են և հատուկ անվանումներ
չունեն: Դրանց շնորհիվ է, որ խոսքը ստանում է անսահման բազմերանգություն, հա ­
ճա խ էլ անկրկնելի գունագեղություն:
Գործա ռա կա ն որոշ ոճերում (վարչական, գիտ ա կա ն) նախ ընտրելի են շա րա հյու­
սական կա ռույցների միօրինակությունը, բանաձևային արտահայտությունների և շա ­
րահյուսական կաղապարների հաճախակի կիրառումը: Այլ ոճերում, ընդհակառակը,
դրանք դիտվում են որպես թերություններ:
Շա րա հյուսա կա ն կա ռույցների յուրա հա տ ուկ օգտ ա գործմա ն վրա են հիմնված
ոճակա ն մի շա րք բա նա դա րձումներ զուգադրությունը, խաչաձևումը, զեղչումը,
ավելադրությունը, ճարտասանական հարցն ու բացականչությունը, անշաղկապու­
թյունը, բազմաշաղկապությունը, շրջադասությունը, համեմատությունը, փոխանու­
նությունը, պարադոքսը, նույնասկիզբը, նույնավերջը, հանգույցը, կցուրդը և այլն:

ԳՈՐԾԱՌԱԿԱՆ ՈՃԵՐ

Գործա ռա կա ն ոճերը լեզվի կիրա ռա կա ն տ ա րբերա կներ Են' կյանքի տարբեր

ոլորտներին համապատասխան:
Նույն մարդիկ լեզվա կա ն տա րբեր միջոցներից են օգտ վում գործունեության
տա րբեր ոլորտ ներում հա ղորդա կցվելիս առօրյա կյանքում, գեղարվեստական
գրվ ա ծք ներում, վարչական-պաշտոնական գ ր վ ա ծք ներում ու ելույթներում,
գիտական գրվա ծքներում, հրապարակային ելույթներում: Այս տա րբեր իրա վիճա կ­
ներից ամեն մեկի դեպքում գործա ծվող լեզուն ունի իր առանձնահատկությունները,
տարբերվում է մյուսներից թե բա ռա պ ա շա րով, թե՜ ա րտ ա հա յտ վելու ձևերով, թե՜
խոսքի բարդությամբ ու կանոնավորությամբ:
Գործունեության որևէ ոլորտին բնորոշ լեզվական առանձնահատկությունների ամ­
բողջությունը կոչվում է գործառական ոճ:
Տա րբերում են գործա ռա կա ն հինգ ոճ վարչական կամ պաշտոնական-գործարա-
րական, գիտական, գեղարվեստական, հրապարակախոսական, առօրյա-խոսակցա-
կան:
- 474 -
 Հայոց լեզու

Սրա նցից յուրա քա նչյուրն ունի իր հիմնական հա տկա նիշները:

Գիտական ոճին բնորոշ են.

• ձևա կերպ ումների ճշգրտ ությունը և սեղմությունը,
• խոսքի ընթացքի խիստ տրամաբանվածությունը,
• տ րա մաբա նակա ն դատողությունների, փա ստ ա րկմա ն և ապ ացուցմա ն եղա ­
նակների հա ճա խ ա կի կիրառումը,
• խոսքի հուզա րտ ա հա յտ չա կա ն և պ ա տ կերա վորմա ն միջոցների խիստ սա հմա ­
նափակ գործա ծությունը,
• ոչ կանոնական լեզվա կա ն միա վորների բա ցառումը,
• հա կումը դեպի գրքա յին երա նգ ունեցող լեզվա կա ն միա վորները,
• մա սնա գիտ ա կա ն բա ռերի և կա ղա պ ա րա յին արտահայտությունների հա ճա խ ա ­
կի կիրառությունը,
• շա րա հյուսա կա ն բա րդ կա ռույցների հա ճա խ ա կի գործածությունը:

Վարչական ոճին բնորոշ են.

• վարչաբանությունների և կա ղա պ ա րա յին ա րտահայտությունների հա ճա խ ա կի
գործածությունը,
• խ ոսա կցա կա ն երանգ ունեցող ձևերից խ ուսա փ ելը և գրքա յին ձևերին նախա­
պատվություն տալը,
• ոչ կանոնական լեզվա կա ն միավորների գրեթե բա ցառումը,
• խոսքի ընդունված և կա նոնա կա րգվա ծ շարադասությունը,
• դերբա յա կան դա րձվա ծների հա ճա խ ա կի գործածությունը,
• գրա բա րյա ն և ա շխ ա րհա բա րյան նախդրավոր կապակցությունների գործա ծու­
թյունը' ի գիտություն, ըստ պատկանելվույն, ընդ որում, ցպահանջ, առ այն և այլն,
• որոշ կա րգի հա րա դրակա ն բայերի գործա ծությունը' ի կատար ածել, բերման
ենթարկել, մասնակցություն ունենալ և այլն,
• խոսողի անձնական վերաբերմունքն ա րտ ա հա յտ ող լեզվա կա ն միավորների,
արտահա յտչա կան ու պ ա տկերա վորմա ն միջոցների գրեթե բացակայությունը,
• զուսպ ու միօրինա կ խոսքը
• բա ռերի միանշանակ և ա ռա վելա պ ես ուղիղ իմա ստ ով գործածությունը:

Հրապարակախոսական ոճին բնորոշ են.

• տրա մաբա նակա ն դատ ողությունների օգտ ա գործումը,
• փա ստա րկման և ա պ ա ցուցմա ն եղա նա կների կիրառությունը,
• խոսքի ա րտ ահա յտչա կան և պ ա տկերա վորմա ն միջոցների գործածությունը,
• խոսողի անձնական վերաբերմունքն ա րտ ա հա յտ ող (գնա հատողա կա ն) լեզվա ­
կան միավորների կիրառումը,
• խոսքի հուզականությունը,
• ճա րտ ա սա նա կա ն հնարքների լայն կիրառումը,
• թեմատիկ բազմազանությունը և ոճա կա ն տարասեռությունը,
• հատուկ բա ռա պ ա շա րի սակավությունը,
• հա նդիսավոր խոսքի հա ճա խ ա կի կիրառությունը:

Գեղարվեստական ոճին բնորոշ են.

• թեմատիկ բազմազանությունը և ոճա կա ն տա րասեռությունը,
• խոսքի արտահայտչական և պատկերավորման միջոցների լայն գործածությունը,

- 475 ֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

• խոսքի հուզականությունը,
• ոչ կանոնական, հա տկա պ ես խոսա կցա կա ն լեզվա կա ն միավորների գործա ծու­
թյունը,
• երկխոսությունների առատությունը,
• բա նա ստ եղծա կա ն բառերի ու արտահայտությունների, անհատական փոխ ա բե­
րությունների, դիպվածային բա ռերի հաճախակիությունը,
• տա ղաչա փա կա ն հնարքների կիրառումը:

Առօրյա-փյոսակցական ոճին բնորոշ են.

• թեմատիկ բազմազանությունը և ոճակա ն տա րասեռությունը,
• խոսքի ա րտահա յտչա կան և պ ա տկերա վորմա ն միջոցների գործածությունը,
• խոսքի հուզականությունն ու անմիջականությունը,
• ոչ կանոնական լեզվական միավորների, այդ թվում' խ ոսա կցա կա ն ու բա րբա ռա ­
յին բառերի ու բա ռա ձևերի գործածությունը,
• երկխոսությունների առատությունը,
• շարադասության խախտումների, զեղչումների առատությունը,
• շա րա հյուսա կա ն պ ա րզ կա ռույցների հաճախակիությունը,
• դիպվածային բառերի հաճախակիությունը,
• կենցաղային բա ռերի ու արտահայտությունների առատությունը,
• գրքային երանգ ունեցող լեզվա կա ն միավորների գրեթե բացակայությունը:

Գործա ռա կա ն ոճերի բա ռա պ ա շա րա յին ա ռա նձնա հա տկությունների վերա բերյա լ

հա մապատասխան ա ռա ջա դրա նքների նմուշներ արդեն ներկա յա ցվել են «Բա ռա գի­
տություն» բաժնում: Ստ որև տ րվա ծ են ա ռա ջա դրա նքներ, որոնք վերաբերում են
գործա ռա կա ն ոճերի ճանաչմանը շա րա դրա նքի մակարդակում:

Վար ժությ ու ններ

1. Գործառական ո՜ր ոճին է պատկանում տեքստի (գրվածքի) հետևյալ հատվածը.

Ի պատասխան սույն թվականի փետրվա րի 2 4 -ի Ձեր նամակի, կա պ վա ծ գրա սեն­
յակային կա հույքի' վերը նշված պա տվերի հետ ' տեղեկա ցնում եմ, որ մենք, ցավոք,
դեռևս չենք ստ ա ցել քա րտ ա դա րա նները, որոնք պ ա տվերի մաս են կազմում:

1. գեղա րվեստ ա կա ն, 2. գիտա կան, 3. վարչական, 4. հրապ ա րա կա խ ոսա կա ն

2. Տեքստի (գրվածքի) հատվածներից յուրաքանչյուրը գրված է նշված

գործառական ոճերից որևէ մեկով, ո՜ր շարքի բոլոր պատասխաններն են ճիշտ.
ա. Քրեա գետ ների մեծ մասը այն կարծիքին է, որ հա նցա գործությունը ա վա րտ ­
ված է համարվում նախնական քննության ընթացքում կամ դատարանում իրականու-
թյանը չհա մա պ ա տ ա սխ ա նող տեղեկությունները հա ղորդելու պահից:
բ. Վա՜յ, պա պ, էդ ինչ սիրուն բան ասիր, պա պ ջան, դու բա նա ստ եղծ ես, պա պ:
գ. Հետ ո հազար ծիածան էր խ ճճվում Ընկուզա սա րի գլխին, ծառերի տերևները
դեղնում, կարմրում, տերևները կապույտ էին դառնում ու որդան, Հա րութ պապը
նստում էր կտուրին, նայո՜ւմ, նայում էր ու չէր հագենում նայելուց:
դ. Այսօր Լեռնային Ղա րա բա ղում ոչ աշխ ա տա նքային օր է, տոն: Այսպես դարա-
բա ղցիները նշում են պետական անկախության հռչակման և հանրաքվեի օրը:

- 476 ֊
 Հայոց լեզու

ե. Հա րսա նեկա ն հա նդերձա նքի կա րևորա գույն տ ա րրը քողն է, որը, ինչպես
հավաստում են ա ղբյուրները, հայկական նախնական ծիսա կա ն արարողությունների
ժամանակ ծա ծկել է հարսի դեմքն ամբողջովին:

1. գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն , 2. հ ր ա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 3. վա րչա կա ն, 4 . ա ռ օ ր յա -
խոսակցական, 5. գիտ ա կա ն

1 )ա - 3 , բ - 4 , գ - 1 , դ - 2 , ե - 5
2) ա- 2 , բ ֊ 1, գ - 4 , ղ - 3 , ե - 2
3) ա - 5, բ - 3, գ - 4, դ - 5, ե - 3
4) ա - 3, բ — 1, գ — 2, ղ - 4, ե - 5

3. Բաց թողած տեղում ո*ր բառը պետք է լրացնել, որպեսզի նախադասությունը

լինի առօրյա-խոսակցական ոճի.
Լավն այն է, ո ր .............. լա վ ա պ րելու հետ մաքուր անուն էլ:

1. ունենաս, 2. ստեղծես, 3. ունեցվի, 4. արարես

4. Նշված հատկանիշներից ո՜րը բնորոշ չէ գեղարվեստական ոճին.

1. տրամաբանական դատողությունների հա ճա խ ա կի օգտ ա գործումը
2. թեմատիկ բազմազանությունը և ոճա կա ն տարասեռությունը
3. խոսքի հուզականությունը
4. տա ղաչա փա կա ն հնարքների կիրառումը

5. Նշված հատկանիշներից քանի՜սն են բնորոշ գիտական ոճին.

ա. ձևա կերպ ումների ճշգրտ ությունը և սեղմությունը

բ. փա ստա րկման և ա պ ա ցուցմա ն եղա նա կների կիրա ռումը
գ. խոսքի ա րտահա յտչա կան և պ ա տկերա վորմա ն միջոցների խիստ սա հմա նա ­
փակ գործա ծությունը
դ. ոչ կանոնական լեզվա կա ն միավորների բա ցա ռումը
ե. հակումը դեպի գրքա յին երանգ ունեցող լեզվա կա ն միավորները
1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. բոլորը

6. Գործառական ո՜ր ոճի հատկանիշն է խոսողի անձնական վերաբերմունքն

արտահայտող (գնահատողական) լեզվական միավորների կիրառումը.
1. գեղա րվեստ ա կա ն, 2. գիտա կան, 3. վարչական, 4. հրապ ա րա կա խ ոսա կա ն

7. Հովհաննես Թումանյանը իր խոսքին ժողովրդական երանգ հաղորդելու համար

«Անուշ» պոեմում դիմել է բառային ոճական բազմազան միջոցների, ո՜ր շարքի բա­
ռերն են դասվում ոճական այդ նպատակադրմանը ծառայող միջոցների թվին.
1. հենց, խ ելքա մա ղ անել, ափսոս, յար, ք ա ր -սա ր ե ր , թ ելիկ-մելիկ
2. աղբյուր, ծաղիկ, երջանիկ, խ ելագար, հա նդիպ ակա ց, ափ
3. լույս, երազային, անհանգիստ, միայնակ, հրկեզ, լուսա վա ռ
4. երկինք, ոսկի, ա ստվածա յին, վեհ, աստղ, անհույս

- 477-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Իրադրական ոճեր
Նույն մարդու խոսքը կա րող է տա րբեր լինել կա խվա ծ ոչ միայն գործունեության
ոլորտ ից, այլև խոսքային իրադրությունից' հա ղորդա կցվողների կա զմից և փոխհա­
րաբերությունից, հա ղորդա կցմա ն նյութից և նպատակից: Ըստ այդմ' տ ա րբերում են
իրադրական ոճեր չեզ ոք -ա ն տ ա ր բե ր , հա նդիսա վոր, վ ե ր ա մ բ ա ր ձ-ճո ռո մ ա բա ն ,
մտ երմա կա ն-փ ա ղա քշա կա ն, մանկաբան, ասմունքային, ծիսա կա ն-խ որհրդա վոր,
հորղորա կա ն-խ րա խ ուսա կա ն, ուսուցողա կա ն-խ րա տ ա կա ն, կա րգա ղրա կա ն, աղեր­
սական, կա տակա բա ն, հեգնա կա ն-ծա ղրա կա ն, մեղադրական, գռեհիկ-հա յհոյա կա ն
և այլն:
Ամեն մի իրադրա կա ն ոճ կա րող է լինել տեղին կամ անպատեհ, սեղմ կամ երկա ­
րաբան, ճոխ կամ ա ղքա տիկ, բազմա զա ն կամ միօրինա կ, խորիմաստ կամ պ ա րզու­
նակ և այլն:

Հեղինակային (անհատական) ոճ
Խ ոսքի կա ռուցմա ն մեջ էական ղեր են կատարում նաև այսպես կոչվա ծ անհատա­
կան գործոնները' հեղինակի անհատական հա տ կա նիշները կրթությունը, դա ստ իա ­
րակությունը, ճա շա կը, հա կումները, բնավորությունը, խ առնվածքը, ա շխ ա րհա յա ց­
քը, մտ ա ծելա կերպ ը, իրականության ընկալման կերպը, մտավոր ու մարմնական կա­
րողությունները, փորձա ռությունը և այլն: Ըստ այդմ տա րբերում են անհատական
ոճեր խրթին, բա րձր կամ վսեմ, միջին կամ խառն, պ արզ կամ հասարակ, պարզունակ:
Գեղա րվեստ ա կա ն գրականության մեջ դրսևորվում է գրողի ոճը, որը տ վյա լ հեղի­
նակի ոճա կա ն ա ռա նձնա հա տկությունների ամբողջությունն է:

Անհատական բարձր ոճին բնորոշ են

• ծա վա լուն բա րդ նախադասությունների առկայությունը,
• դա րձվա ծքների ու փոխաբերությունների հաճախությունը,
• գրքա յին բա ռերի ու արտահայտությունների առատությունը,
• դատ ողա կան խոսքի տա րրերի հաճախությունը,
• գրա կա ն լեզվի կանոնների խստիվ պահպանումը:
Եթե այս ա ռա նձնա հա տկությունները չարա շա հվում են բա ցա սա կա նորեն ա զդե­
լով հասկանալիության վրա, բա րձր ոճը վերածվում է խրթին ոճի:

Պարզ կամ հա սա րա կ ոճին բնորոշ են'

• ծա վա լուն բա րդ նախադասությունների բացակայությունը,
• պ ա տ կերա վորմա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն միջոցների սակավությունը,
• գրքա յին բա ռերի ու արտահայտությունների սակավությունը,
• դա տ ողա կան խոսքի տ ա րրերի հազվադեպությունը,
• խ ոսա կցա կա ն տա րրերի առկայությունը:
Եթե այս ա ռա նձնա հա տկությունները չարա շա հվում Են բա ցա սա կա նորեն ա զդե­
լով բովանդակության վրա, հա սա րա կ ոճը վերածվում է պարզունակ ոճի:

Միջին կամ խառն ոճին բնորոշ է բա րձր և հա սա րա կ ոճերի ա ռա նձնա հա տ կու­

թյունների չա փ ա վոր կիրառությունը, որի շնորհիվ լիովին ապահովվում է բովա նդա ­
կության հասկանալիությունը:

֊ 478 ֊
 Հայոց լեզու

ՊԱՏԿԵՐԱՎՈՐՄԱ Ն֊ԱՐՏԱՀԱ ՅՏՉԱ ԿԱ Ն ՀՆԱՐՆԵՐ ԵՎ ՄԻՋՈՑՆԵՐ

ԲԱՂԱՁԱՅՆՈՒՅԹ և ԱՌՁԱՅՆՈՒՅԹ

Սրանք նույն հնչյունի կամ նման հնչյունների կրկնությունն են խոսքի որոշակի հատվա­
ծում: Բաղաձայնների կրկնությունը կոչվում է բաղաձայնույթ, իսկ ձայնավորներինը
առձայնույթ: Նման հնչյուն ասելով նկատի է առնվում հնչյունական հատկանիշներով իրար
մոտ հնչյունների, օրինակ' խուլ կամ ձայնեղ, շրթնային կամ ռնգային, նույն շարքի կամ
հարևան շարքերի բաղաձայնների կրկնությունը և այլն:
Հնչյունական այս հնարքները բաղաձայնույթը և առձայնույթը, ա ռա վել բնորոշ են
գեղա րվեստ ա կա ն խոսքին, մա սնա վորապ ես նրա դրսևորման չափ ա ծո տեսակին:
Ավելի տ ա րա ծվա ծ է բաղաձայնույթը:

Բաղաձայնույթը ա ռա ջ է բերում զգա յա կա ն որոշա կի տպավորություն: Առնչվելով

բառընտրության և խոսքի բովանդակության ինչ-ինչ կողմերին' ոչ միայն ստեղծում
է բազմաձայնություն, այլև նպաստում է ձա յնա պ ա տ կերի կառուցմանը, ընթերցողի
ուշադրությունը հոգեբա նորեն կենտրոնացնում է այս կամ այն մտքի կամ գեղա րվես­
տական պ ա տկերի վրա: Հնչյունական այս հնարքը հայ գրականության և բանահյու­
սության մեջ հայտնի է վա ղնջակա ն ժամանակներից:
Բա ղա ձա յնույթի օրինա կ է Ե. Չ ա րենցի «Մ ա յրա մուտ » բա նա ստ եղծությա ն
հետևյալ հա տվածը, որտ եղ մ հնչյունի առատությունը խտացնում է մռայլ տրա մադ­
րությունը.

Մառ մորմոքում է մայրամուտը,

(/ահվան մոխիր է մովից մաղում,
(/եռնում է մութը մթնշաղում.
Մառ մորմոքում է մայրամուտը:
(/սարումներս մահ են, մութ են,
(/ւսրխե մտքեր են միայն մխում,
Եվ մորմոքում է մայրամուտը,
(/ահվան մրուր է մաղում...

Դա նիել Վա րուժա նի հետ ևյա լ պ ա տ կերում խուլ ու «փ ա փ ուկ» հնչյունների

կարգին դա սվող փ, թ, ց, խ հնչյունների կուտակումը թերևս ստեղծում է ցորենի
հա տ իկների փ ա փ ուկ հոսքի զգա յա կա ն տ պ ա վորություն, ա վելի տ եսա նելի է
դառնում գեղա րվեստ ա կա ն պատկերը:

Ա 0 մը ցորյան գըլու/սդ ի վար.

Թ ող որ թափեմ Թոռնի կ սիրված:

Մեկ ուրիշ դեպքում («Ցորյանի ծովեր») հ -ե ր ի կրկնությամբ շնչող-կենդա նի

հովերի գեղա գիտ ա կա ն տպավորությունն է շեշտվում:
Հովե՜ր կ՚անցնին.
Ու ցորյա ններս հ ո ւշիկ-հուշիկ կ՛արթննան.
Իրենց խորքեն կը հոսի դող մ՚անսահման:

Միսաք Մեծա րենցի «Սիրերդ» բա նա ստեղծության մեջ ս և շ խուլ շփականների,

այլև դրա նցով բա ղա դրվա ծ ց և չ բա րդ կիսա շփ ա կա նների համաչափ կուտակումը
տողի կամ կից տողերի մեջ ոչ միայն ստեղծում է շրշյունով ու սոսա փ ով լեցուն

- 479 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ամառային գիշերվա զգա յա կա ն պա տկերը, այլև ընդգծում է կյանքի ու բնության վա­

յելքի քա ղցրությունը, նրբությունն ու քնքշությունը խ որա ցնելով դրանց հակադրու­
թյունը քնա րա կա ն հերոսի դրա մա տիկ հոգեվիճա կի ու մռա յլ տրամադրության հետ.

Գիշերն ա նույշ է, գիշերն հեշտագի՜ն,

Հա շիշով օծուն ու բալասանով...
...Տնծագին գիշերն է լույս ու լուսին'
Բա յց լույսն իմ հոգվույս քիշ քիշ կը մաշի...

Նույն իրիկնա մուտ ի այս անգամ պայծառ տրամադրությամբ նկարագրությունը

(«Կիրակմուտք») հուշում է ձա յնեղ պայթականների ձ (<ծ), և ձա յնա վորների կուտա­
կում: Միտքը բա նա ստ եղծորեն ա րտ ա հա յտ ելը հեղինակը զուգա կցում է հոգեկան
վիճա կների ու տրամադրությունների հետ: Ընդգծվում է խոսքի քնա րա կա ն երանգը:

Կապույտ ծոպեր, ծիածան, ծըփան ձայներ, միստի՜ք վարդ...

Հովհա ննես Շիրա գի «Սոսին» բանաստեղծության մեջ ս, շ, ժ շփ ա կա ն հնչյուննե­
րի առատությունը կապվում է սոսա փ ի, շրշյունի և հուշերի հետ.

Սոսավում է ու սիրով սարն է ելնում իմ սոսին,

Սոսին' իմ սեգ հա րսի պ ես լուսնի ոսկե կուժն ուսին,
Ու ես շորորն եմ հիշում իմ շուշա նի ա պրեշում,
Որ հուշ դ ա րձել մշուշում ու ինձ դրժել, չի հիշում:

Առձայնույթը* հայերենում ընդհանրապես դժվար ճա նա չելի է, իր դրսևորման ձևե­

րով' հա ճա խ վիճելի: Խ ոսքա շա րում ձա յնա վոր հնչյունների զուգորդա կա ն բարձր
հաճախ ականությունը, որ ա յլևայլ գործոնների հետ ապ ահովում է հայերենի բարձր
նվագայնությունն ու երաժշտականությունը, առձայնույթի առկայության տպավորու­
թյուն է ստեղծում նույնիսկ սովորական խոսքում: Առձայնույթի բնորոշ օրինակ կարելի
է համարել Ներսես Շնորհա լու հետևյալ տողերը, որտեղ ա ձայնավորի կուտակումը
անսովոր նվագայնություն և հանդարտ երաժշտականություն է հաղորդում խոսքին.

Առաւոտ լուսոյ,
Արեգա կն արդար,
Առ ի ս լոյս ծագեա:
Առձայնույթ կա րելի է տ եսնել նաև Միսաք Մեծա րենցի հետ ևյա լ տողերում.

Նավակներ մեկնեցան' ամենն ալ բաղձանքով ակաղձուն.

Հեռացան ամենն ալ' ծըփանուտ Երագիս ափունքեն...
Սակայն հա գիվ թե կա րելի է նույն համոզվածությամբ պնդել, որ առձայնույթի
օրինա կներ չեն տա րբեր հեղինա կներից պ ա տ ա հա կա նորեն ընտ րվա ծ նաև հետևյալ
հ ա տ վ ա ծ ն ե րը ' «Եղեգնյա գ րչով ե ր գ ե ցի փ ա ռք եր. - Ք ե զ ի ընծա ՜, ի մ հա յրենիք»
(Դ. Վարուժան), «Մի մրահոն ա ղջիկ տեսա Ռիա լտոյի կա մուրջին...» (Ս. Իսահակյան),
«Հա րդա գողի ճա մփ որդներն ենք մենք երկու...», «Ես իմ ա նուշ Հա յա ստ ա նի
արևահամ բառն եմ սիրում...» (Ե. Չա րենց) և այլն: Հա յերենում առձայնույթի ճշգրիտ
չա փ ա նիշներ չկան:

* Աստղանիշ է դրված այն թեմաների և ա ռա ջա դրա նքների վրա, որոնք 2011 թ.

«Ուղեցույցում» ընդգրկվա ծ չեն:

- 480 ֊
 Հայոց լեզու

ՀԱՆԳԱՎՈՐՈՒՄ*
Բա նա ստ եղծա կա ն տ ողերի' նույն կամ նման հնչյունախմբերով վերջա վորվելն է:
Հանգերը ճանաչելու համար պետք է նկատի ունենալ, որ հանգավորվել կարող են'
1. իրար հա ջորդող՜ հարևան տ ողերը' կից հա նգա վորում' ԱԱԲԲ.

Սի րտ իմ, ընդէ՞ր ես խռովել,

Աչք իմ, ընդէ՞ր ես խաւարել,
Խե լք իմ, ընդէ՞ր ես ճա պ ա ղել,
Մ իտ ք իմ, ընդէ՞ր ես շիւարել: (Ֆրիկ)

2. մեկընդմեջ տ ողերը' ա ռա ջին և երրորդ, երկրորդ և չորրորդ' խ ա չա ձև հա նգա ­

վորում' ԱԲԱԲ.

Ձյուն է իջնում, կուտ ա կվում

Մորս վրա վերևից,
Ասես փետուր է թափ վում
Հրեշտ ա կի թևերից:.. (Հ. Շիրա զ)

3. առաջին ու չորրորդ և երկրորդ ու երրորդ տ ողերը' օղ ա կ ա ձև հա նգա վորում'

ԱԲԲԱ.

Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ զիս սիրեցիք,

Փ ոքրի՜կ ա ղջիկ, քեզի մե՜ղք էր.
Փ ոքրիկ ծոցիդ թիթե՜ռ պ ետ ք էր,
Ղուն ծեր ա րծի՜վը բանտեցիք... (Ռ. Սևակ)

Լինում են նաև հանգա վորմա ն այլ բանաձևեր:

Հա նգը սերտ միասնություն է ստ եղծում տողերի միջև, ձևա վորում է ռիթմական
միավորներ (բանատող, բանատուն), շեշտ վա ծ երաժշտա կա նություն ու բա րեհուն­
չություն է հա ղորդում խոսքին:

ՓՈԽԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ
Մի բառի (բառակապակցության) գործածությունն է մեկ այլ բառի իմա ստ ով և նրա
փոխարեն' հիմնված դրանց ա րտ ա հա յտ ա ծ ա ռա րկա ների (հատկանիշների, գործո­
ղությունների) նմանության կամ հա մեմա տելի լինելու վրա: ժողովրդա կա ն խոսքը
հարուստ է փ ոխ ա բերություններով' դա րձվա ծքներ (ձեռքից գնալ, օր ու ա րև չտալ),
կենդանիների և դրանց մարմնի մասերի անվանումների փ ոխ ա բերա կան գործա ծու­
թյուն (թաթ — ձեռք, ա ղվես — խորամանկ) և այլն: Փոխ ա բերության օրինակներ են'
«Ի՞նչ ես ա քլորա ցել», «Անծանոթը անսպ ա սելի ինձ մեկնեց իր թաթը», «Այնքան է
երես առել, որ ոչ ոքի չի ուզում լսել», «Եվ լույսը երգեց, Քա րը պար եկավ», «Օ րոր
էր ա սում աշունն անտառին»:
Տա րբերում են մի կողմից' պ ա րզ և ծա վա լուն, մյուս կողմից' անհա տա կան և
հա մա լեզվա կա ն (ընդհանրական) փոխաբերություններ (ավելի հանգամանորեն տե ս
էջ 82-8 3 ):

- 481֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՓՈԽԱՆՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ

Պ ե տ ք է նկատի ունենալ, որ Փոխանունությունը ձևա վորվում է ստորադասական

բառակա պ ա կցություններում, կապակցության ա նդամներից մեկը' լրա ցումը, փոխա­
րինում է մյուսին' լրա ցյա լին, որը զեղչվում է, ինչպես' «Իսկ սարի սովոր սգավոր
նանը սևեր (=սև զգեստ ներ) կհագնի, կնստի տանը» (Հ. Թումանյան), կա մ' «Դիոգե-
նեսին հարցրին, թե գազաններից որոնք են ամենից վտանգավորները, և նա ասաց'
վայրենիներից' օձը, ընտանիներից' շողոքորթը (=շողոքորթ մարդը)»: Փոխ անունու­
թյունը հիմնված է ա ռա րկա ների ու երևույթների զանազան կա պերի ու հա րա բերու­
թյունների և ոչ թե դրանց ներքին կամ ա րտաքին նմանությունների վրա: Օրինա կ.
Սիրում էր այդ պանդոկում տաք սուրճ ըմպել, մի գավաթ խմեց և վեր կացավ:
Հաճախ կարդում եմ Չարենց, Տերյան, երբեմն էլ' արևմտահայ գրողներ:
Եվ մի գիշեր, երբ Բաղդաղը քուն էր մտել Տիգրիսի նոճիածածկ ափերի վրա,
Գաղտնի հեռացավ քաղաքից... (Ա. Իսահակյան)
«Մարիամը ջուրը խմեց և մնացորդը շպրտեց Անդրոյի երեսին», «Ահնիձորը դա­
դարել էր ծիծաղել մաշված սրամտությունից», «Գյուղը հորանջում էր. ոչ քնած էր, ոչ
արթուն», «Այդ Գարսիա Լորկա ասվածը մեր Իսահակյանի իսպանական տեսակն է»:
(Հ. Մաթևոսյան)

Ձիուն հարցրին.
— Հինգ փութ որ բեռնեն, կտանե՞ս:
— Գարին գիտի, — պատասխանեց ձին: (ժող.)

ՀԱՄԸՄԲՌՆՈՒՄ*

Ընդհանրություններ և բովանդակային նույնություն ունի փոխանունություն կոչ­

վող ա րտ ա հա յտ չա միջոցի հետ: Երկու դեպքում էլ ա րտ ա հա յտ չա միջոցի կառուցման
հիմքում մի բառի գործածությունն է մեկ այլ բառի փոխարեն: Բայց համըմբռնումը
առա ջա նում է երևույթների, ա ռա րկա ների միայն քա նա կա կա ն հարաբերությունների
հիմքի վրա. այս դեպքում գործա ծվում է մասը ա մբողջի, մա սնա վորը' ընդհանուրի,
եզա կին' հոգնա կիի փոխարեն կամ հա կա ռա կը' ի տարբերություն փոխանունության,
որում այդ հարաբերությունները խիստ բազմա զա ն են: Բա ցի այդ, համըմբռնման
դեպքում, դա րձյա լ ի տարբերություն փոխանունության, լրա ցյա լի զեղչում կա րող է
չլինել: Օ րինա կ. «Եվ նրա խորաթափանց ոգին ճանաչեց մարդուն (=մարդկանց)...»
(Ա. Իսահակյան), «Թող ոչ մի զոհ չպահանջվի ինձնից բացի, Ոչ մի ստվեր (=մարդ)
կախաղանին թող մոտ չգա...» (Ե. Չա րենց), «Իմ կարոտած սրտի համար ոչ մի ուրիշ
հեքիաթ չկա. Նարեկացու, Քուչակի պես լուսա պ սակ ճակատ (= գ լո ւխ ) չկա»
(Ե. Չա րենց), «Սիրտս (=ես) նախազգում է, որ լավ է լինելու»:

Հա մըմբռնումը չպետք է շփ ոթել փոխանունության հետ. երբեմն հնարավոր են

երկակի մեկնաբանություններ: Օ րինա կ. «Ռուսը (=ռոա ժողովո՞ւրդը, թե՞ ռուսները)
մեզ փրկեց»: Թերևս այդ պ ա տ ճա ռով ոճա բա նա կա ն ձեռնա րկներում համըմբռնումը
հա ճա խ ուղղակի նշվում է որպես փոխանունության տ ա րա տ եսա կ կամ իր զանազան
դրսևորումներով ներկայացվում է փոխանունության մեջ:

^ 482—
 Հայոց լեզու

ՄԱԿԴԻՐ
Բառ կամ բա ռակա պ ա կցություն է, որ ա րտահա յտչորեն և փոխ ա բերորեն բնորո­
շում է առարկան կամ երևույթը: Պետք է կարողանալ տարբերել իրարից սովորական
որոշիչը և մակդիրը, ա ռա ջինը ցույց է տա լիս առա րկա յի ուղղա կի (ներհատուկ, նրա
էությունից բխող) հա տ կա նիշը, երկրորդը փ ոխ ա բերորեն և հուզա կա նորեն է բնու­
թագրում առարկան, հանդես է գա լիս ա յլա բերա կա ն գործա ծությա մբ, ինչպես'
քինոտ մարդ — քինոտ դաշույն, հետաքրքիր հուշեր — ոսկեշղթա հուշեր, դեղին
արտ — ոսկի արտ, մանր ավազ— թավշե ավազ, կանաչ անտառ — արթուն անտառ,
գեղեցիկ աշուն — հերարձակ աշուն, հորդ անձրև — արծաթ անձրև, սարսափազդու
խավար — լուսաղբյուր խավար և այլն:
Մակդիր կա րող են դա ռնա լ նյութական իմաստ ունեցող բոլոր խոսքի մա սերը'
ա ծա կա ն' ապերասան փոթորիկ, անվախճան ճշմարտություն, գոյա կա ն' լույսի պար,
հրաշք աղջիկ, մա կբա յ' քաղցրորեն կը մկրտվի լուսնկան, հավերժորեն խմում են,
դերբա յ' աղոթող անտառներ, ծաղկած փշալարեր:

Մակդիրը կա րող է ա րտ ա հա յտ վել նաև բա ռակա պ ա կցությա մբ, ինչպես' հողեն

հոգնած ուսեր, ռահվիրաները մարմարեղեն Հույսին, քու վերք դարձած նայվածքնե-
րուդ..., վրեժից սառած արյուն, մեր Մեսրոպ Մաշտոց աստվածը, հաղթանակների
ծարավից գինով արծիվներ և այլն:
Կարևոր է հիշել նաև մակդիրի մյուս տ ա րբերա կիչ հա տ կա նիշը որոշիչից: Դա այն
է, որ մակդիրը կա րող է ա րտահա յտչորեն բնութա գրել նաև գործողությունը, այ­
սինքն' դառնա լ գործողության մակդիր, ինչպ ես' հոսում է ջուրը երակ առ երակ,
աղավնիներն անմեղությամբ կը մեռնին, մտածումներս քեզի կու գան հրավարսամ:
Ըստ իրենց գործածության, կազմության և այլ հա տ կա նիշների' մակդիրները բա­
ժանվում են տա րբեր խ մբերի' պարզ և բաղադրյալ, նախադաս և հետադաս, կամ ըստ
բովանդակության լինում են նկարագրական, քնարական, գունային, համեմատական
և այլն: Վերջինները երբեմն դժվար է հստակորեն իրա րից սա հմա նա գա տել:
Ծանոթություն: Առանձին գրքերում առանձնացվում են նաև մակդիրի ուղղակի և փոխաբե­
րական տեսակներ: Այս նույն տրամաբանությամբ' գրականագիտության մեջ մակդիրի սահ­
մանները հաճախ ընդլայնում են' ներառելով հուզական Երանգավորում ունեցող ցանկացած
որոշիչ: Բայց այդ դեպքում անհնար է տարբերակել որոշիչն ու մակդիրը: Հետևաբար չպետք է
առաջնորդվել այս մոտեցմամբ և մակդիր համարել, օրինակ, հետևյալ բառակապակցություն­
ների ընդգծված որոշիչները' ճերմակ վարդեր, խորոտիկ յար, գեղանի օրիորդ, կեռ հոնքեր,
ոլոր ճամփա, դալուկ դեմք, ոլործուն մորուք, խոտոր արահետ:

ԱՆՁՆԱՎՈՐՈՒՄ
Փոխ ա բերության տեսակ է. ա ռա րկա ներին և երևույթներին վերագրվում են մարդ­
կային կամ շնչավոր էակների հա տկա նիշներ, օրինա կ. «Երկնէք երկին, երկնէք երկիր,
Երկնէք և ծովն ծիրանի. Երկն ի ծովուն ունէր և զկարմրիկն եղեգնիկ...» (Գ ող թ ա ն
ե ր գ ե ր ի ց ), «Արյուն կը ծորե չա փա զանց հա սուն Փ ոշոտ մորենին» (Դ.
Վարուժան), «Ու կը դառնան ջրանիվներ ծերունի» (Մ. Մեծարենց):

Հա րկա վոր է հիշել, որ ա նձնա վորումը ա րտ ա հա յտ վում է ոչ միայն բա յ-ստ որոգ-

յա լով, ինչպես հա ճա խ թյուրիմացաբար ընկալվում է, այլև քերա կա նա կա ն ամենա-
բագմազան միջոցներով, օրինա կ' ստ որոգելիով (Գիշերն է լուռ, լիճը' տրտում),

— 483
—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

որոշիչով (ծերուկ եղրևանի, լեզու առած ծառեր), հա տ կա ցյա լով (ըմբոստանքներն

համբույրի, ագռավներու բոլոր քրքիջներու դիմաց), բա ցա հա յտ իչով (Մենք' մեռել­
ներս, ձեզի հետ ենք), խ նդիրներով (Աքասիաներ... մաքուր շունչ մը կը հևան,
Տրտմություն մը կը ցանե բիլ եղրևանին), պ ա րա գա ներով (Կարապները... հուսահա­
տորեն գաղթեցին), կոչա կա նով (Լռության երկինք, խոսիր դու ինձ հետ) և այլն:

Պ ե տ ք է նկա տի ունենա լ, որ հա տ կա պ ես որոշիչով ա րտ ա հա յտ վա ծ ա նձնա վո­

րումը նույնանում է մակդիրի հետ, ինչպ ես' լռությունը խածնող լուտանք, լեզու
առած քարեր, հեզանազ ուռենի, որբուկ երազներ, սարսափահար հորիզոններ,
բազկատարած ծառ և այլն:

ԲԱՌԱԽԱՂ*

Կառուցվում է իմա ստով տա րբեր բա ռերի կամ կապակցությունների արտաքին

հնչյունական նույնության կամ նմանության (համանունության կամ հարա նունու­
թյան) հիման վրա կամ նույն բառի տարբեր իմաստների (բազմիմաստության) օգտ ա ­
գործումով: Արտա քուստ նույնացվում են տա րբեր գա ղա փ ա րներ' իմաստային յու­
րա հա տ ուկ ա նցումներով սրամիտ խոսք ստ եղծելու նպատակով:

Ավելի հա ճա խ հանդիպում են քերա կանա կան կամ բա ռաքերա կա նա կա ն համա­

նունությամբ կազմվա ծ բառախաղեր, Երբ համանունության եզրերը քերականական
ձևեր են, կամ մի եզրը բառ (բառերի կապակցություն) է, մյուսը' քերա կա նա կա ն ձև,
ինչպես' կախարդ էլ ես — կախարդել ես, անցավ (առանց ցավի) — անցավ (գնաց),
կողակից (կոդակ ձկից) — կողակից (ամուսին), լար են — լարեն, սովորես — սովոր ես և
այլն:

Պ ե տ ք է հիշել, որ բա ռախ ա ղը համանունների, հա րանունների և բազմիմաստ

բա ռերի սովորա կա ն գործա ծություններից տա րբերվում է նրանով, որ այս դեպքում
ստ եղծվում է բա ռերի իմա ստների խաղ, սրամտություն: Այսպես' «Աշուն է, անձրև...
Ստվերներն ա նձև Դողում են դանդաղ... Պ ա ղ, միապաղաղ, Անձրև՜ ու անձրև՜...», կա
հարանունություն' անձրև և անձև, բայց չկա բառախաղ, քա նի որ հեղինակի նպա­
տակը սրամիտ խոսք ստ եղծելը չէ:

Բա ռա խ ա ղի օրինա կներ են.

Առաջ' հաց, հետո' հարց: (ժող.)
Երկու ահը մի մահ է: (ժող.)
Արտը' խախուտ, մահանան՛ կարկուտ: (ժող.)
Լավ չէ՞ արդյոք ապաստանել հին լաթերին, Քան նորաձև հագուստ կոչված այն
անտերին, Երբ որ մարդուն բարձրահասակ Հագցնում են մանկան թասակ: (Պ. Սևակ)
Նա, որ չի վազել, Անցնել է ուզում, ոչ միայն հասնել: — Խոսելը հեշտ է, Հոսե՜լն է
դժվար, — Հո՜ւն է հարկավոր... (Պ. Սևակ):
Եվ բիրտության տեղ փռվեց կրթություն, Պարապմունքներով պարապը լցվեց:
(Պ. Սևակ)
Կանգուն առ կանգուն թաղվելով հողում՝ Հառնեցինք դարձյալ, Մնացինք կանգուն:
(Պ. Սևակ)

Բա ռա խա ղը չպետք է շփ ոթել նաև պ ա րա դոքսի, նրբաբանության, ա նլծա կցու-

թյան հետ, որոնց մասին խոսվում է ստորև:

— 484—
 Հայոց լեզու

ՀԱՐԱՆՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ*

Ձևով նման ա րտահայտությունների կամ բա ռերի (հարանունների) զուգորդումն է

խոսքի նույն հա տ վա ծում' առանց իմաստային խաղի կամ իմաստի սաստկացման:
Ինչպես արդեն այլ առիթով ա սվել է, հարանունության սահմանը հստակ չէ:
Օրինա կ' դժվար է ա սել' հա րանուններ են ա րդյոք հետնորդ — հետևորդ, սեզ —
սեպ, փոխանակ — փոխարեն, սամույր — սամում, նկանակ — ջնարակ, մախադ —
մախաթ, ոթել — գայթել, կրկնություն — կրկնողություն, խաբեություն — խաբեբայու­
թյուն և նման բա ռագույգերը: Ձևով' հնչյունական կազմով, դրանք կա րծես այնքան
էլ մոտ չեն իրար և ա ռա նձնա պ ես շփոթություն չեն առաջացնում: Հարա նուններ
պետք է հա մա րել իրար հետ կապ չունեցող, բայց ձև ով նման այն բա ռազույգերը,
որոնց իմա ստ ա յին-գործա ռա կա ն շփոթությունը տ ա րա ծվա ծ երևույթ է, որոնք ձևով
խիստ մոտենում են կամ նմանվում, բայց չեն նույնանում իրար, ինչպ ես' կարճել —
կառչել, վարկ — վարգ — վարք, վառել — վարել, անոթ — անութ, այգեբաց —
այգաբաց, ցուցում — ցուցմունք, մրմռում — մռմռում, հրատարակություն —
հրատարակչություն, վերաբերյալ — վերոբերյալ, գործոն — գործուն, զանցանք —
հանցանք, տեղի տալ — տեղիք տալ, ծաղկել — ծաղկել և այլն:
Օ րինա կներ'

Այ Սասուն, հայի'Սասուն,
Իմ սիրո թայի' Սասուն,
Շա՞տ պիտի անհայ մնաս,
Իմ հայի , վայի' Սասուն: (Հ. Շիրա զ)
Որպես թաքուն թախիծ տերևներիդ խորքում՛
Ես կփայլեմ տխուր ու կմտնեմ խոր քուն: (Ռ. Դավոյան)

Չպ ետ ք է շփ ոթել բառախաղի և ա ստ իճա նա վորմա ն հետ: Հարանունությունը

երբեմն նման է նաև հակադրությանը: («Ահել ու ջահել իրարով անցան», այս օրինա ­
կում ունենք և՜ հակադրություն, և՛ հարանունություն):

ԱՍՏԻՃԱՆԱՎՈՐՈՒՄ*

Ինչպես հայտնի է, իմա ստ ով մոտ բա ռերը հա ճա խ զուգա դրվում են' խոսքի բո­
վանդակությունը ուժեղա ցնելու կամ թուլացնելու համար: Այդ երևույթը համարվում է
ա ստ իճա նա վորում, եթե դրա ա րտ ա հա յտ ա ծ հա տ կա նիշը ուժեղանում կամ թուլա­
նում է: Ըստ այդմ' ա ստ իճա նա վորումը լինում է երկու տեսակ:
1. Բարձրացող աստիճանավորում, յուրա քա նչյուր հա ջորդ ա րտահայտություն
(բառ, բառակա պ ա կցություն, դա րձվա ծք և այլն) ավելի հա գեցա ծ է իմաստով, ավելի
ուժգին և ա րտ ա հա յտ իչ է, քան նախորդը, օրինակ.

Ջարդեցին իրար,
Ջնջեցին իրար,
Կորան, գնացին
Գետնին հավասար: (Հ. Թումանյան)
Այսինքն թե՝ հայերն իրենց Արշակ թագավորին ասացին, շատ ասացին, հորդորե­
ցին, պահանջեցին, հուսադրեցին, խաբեցին, շտապեցրին, հրեցին դեպի Շապուհը,
թե' «մարդավարի զրույցի է կանչում, գնա տ ես' ինչ է ասում»: (Հ. Մաթևոսյան)

— 485—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

2. Իջնող աստիճանավորում, յուրա քա նչյուր հա ջորդ արտահայտություն ավելի

թույլ է, քա ն նախորդը, յուրա քա նչյուր հա ջորդ արտահայտություն տանում է մեծից
փոքրը, բարձրից ցածրը, ուժեղից բույլը և այլն, օրինա կ.
5000 տարվա
500 տարվա
Եվ 50 տարվա
Պատմություն ունի այդ ջարդ-սպանդը, նախճիր-եղեռնը,
Որ չի ավարտվել և չի ավարտվում... (Պ. Սևակ)

Ավելի հա ճա խ հանդիպում է բա րձրա ցող ա ստ իճա նա վորումը:

Ի դեպ, ա ստ իճա նա վորում պ ետք է փ նտ րել քերա կա նորեն և տրամաբանորեն հա­

մասեռ շա րքերում, թվարկումներում: Հա կա ռա կ դեպքում վրիպումն անխուսափելի է:
Կարդանք հետ ևյա լ օրինա կը.

Աչքերիս մեջ' գարնան օրեր,

ճամփես' դեպի աստղերն անմեռ.
Ինձ ելնելու քարեր կան դեռ,
Ինձ ելնելու սարեր կան դեռ,
Քարեր, սարեր, դարեր կան դեռ... (Հ. Շիրա զ)

Առաջին հա յա ցքից թվում է, թե գործ ունենք ա ստ իճա նա վորմա ն հետ: Սակայն

ընդգծվա ծ բա ռերը միևնույն գա ղա փ ա րի տա րբեր ա ստ իճա նա վորումները չեն' թույլ
- ուժեղ, ցա ծր - բա րձր, փոքր - մեծ և այլն: Դրանք տա րբեր հասկացություններ են:
Իսկ դրանց համադրությամբ ա ստ իճա նա վորում չի կա րոդ ստեղծվել:

ՀԱԿԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ի մա ստ ով հա կա դիր ա րտ ա հա յտ ութ յունների կամ բա ռերի (հա կա նիշների)

զուգորդումն է խոսքի նույն հա տվածում, ինչպ ես'

Հանգստի ժամին նա միշտ լինում է տանջահար, հոգնած,

Խրախճանքի մեջ' տխուր ու տրտում,
Դեմքով միշտ ժպտուն, բայց մտքով խոցված,
Տեսքը' ծիծաղկոտ, աչքը' ողբի մեջ... (Գրիգոր Նա րեկա ցի)

Հակա դրությա ն տ եսա կներից մեկն այն է, երբ իրար են հակադրվում առարկաներ,
Երևույթներ, որոնք ունեն հա կա դիր հատկանիշներ: Հակադրության այս տեսակը
որոշ ընդհանրություն ունի համեմատության հետ, սակայն ա յստեղ ընդգծվում են
համեմատության եզրերի ոչ թե ընդհանրությունները, այլ տարբերությունները,
որոնք հա կա դրակա ն բնույթ ունեն, ինչպես'
Դու լույս ես ու հույս,
Իսկ ես' խավար ու խենթ...
Դու' բարձրյալ ազատ' կարիքներից զերծ,
Իսկ ես' ենթակա տաժանքի, վշտի,
Դու' վեր երկրային կրքերից բոլոր,
Իսկ ես' կավ անարգ ու գարշելի... (Գրիգոր Նա րեկա ցի)

— 486
—
 Հայոց լեզու

Հակադրությունը խոսքին տալիս է վերլուծա կա ն-խ ոհա կա ն բնույթ և ընդգծված

հուզականություն: Օրինա կ.
ԱնուՕդ թող փարոս լինի ինձ
Սուտ կյանքի ու դառը մահու դեմ: (Վ. Տերյան)
Ո՜նց է ժպտում իմ հոգին
Չարին, բարուն' ամենքին: (Հ. Թումանյան)
Մեկը' բարձրահասակ և գեղիրան'
Որպես նոճին արքայական այգու...
Իսկ մյուսը' պարզ, անշուք և գլխաբաց,
Կրծքի վրա և ոչ մի ժապավեն... (Ն. Զարյան)

Հա կա նիշների զուգա հեռ գործա ծությա մբ կա րող է նաև երգիծա կա ն խոսք

ստեղծվել: Օրինա կ.
Հորս ձեռին կարճ ու երկար, հաստ ու բարակ մի փետ կար: (Հ. Թումանյան)

Հակա դրությունը չպետք է շփ ոթել խաչաձևման, նրբաբանության և ա նլծա կցու-

թյան հետ:

ՊԱՐԱԴՈՔՍ*
Պ ե տ ք է նկատի ունենալ, որ պա րա դոքսն ա ռա ջին հա յա ցքից ընկալվում է որպես
տարօրինակ ու ա նսովոր բովանդակությամբ արտահայտություն: Խ ոսքի տ րա մա բա ­
նական հիմքը կա րծես խա խտվա ծ է, սակայն թվացյալ այդ անհեթեթության ներքո
հաճախ թաքնված են խ որիմաստ մտքեր, իմաստային նուրբ երանգներ, տ ա րողու­
նակ դատողություններ: Կամ կա րող է միտքը ա րտ ա քնա պ ես ճիշտ թվալ, բայց ներք­
նապես, բովանդակային ա ռումով պ ա րունա կել հակասություն: Պ ա րա դոքսա յին
բնույթ ունի և ա ռա ջին հա յա ցքից տ ա րօրինա կ ու նույնիսկ անիմաստ է թվում,
օրինա կ' Դա նիել Վա րուժա նի հետևյալ արտահայտությունը. «Կու գամ կյանքիդ
փառքովը մահդ օրորել...»: Մինչդեռ իրականում այս տողում ա մփ ոփ վա ծ է խոր
միտք, խոսքը մարդու գործի անմահության, փառքի հավերժության մասին է: Այլ
օրինակներ. «Դուք, որ մահվան մեջ կապրիք և կյանքին մեջ ամեն վայրկյան կը
մեռնիք...» (Սիամանթո), «— Պատերազմը պետք է լինի, որ խաղաղությունը լինի, —
ասաց Շուշանիկը» (Դ. Դեմիրճյան), «Դանդաղ գնաս, շատ կգնաս» (ժող.), «Սոցիա­
լիզմը ապահովում է անարդար արդարություն, իսկ կապիտալիզմը' արդար անար­
դարություն», «Ազատության օրենքներն անհարիր են օրենքների ազատությանը»,
«Շարժման սկիզբը անշարժությունն է», «Որտեղ՛ երաշխիք, այնտեղ' փորձանք»:
Պ ա րա դոքսի հետ չպետք է շփ ոթել նրբաբանություն (օքսիմորոն) կոչվող ոճակա ն
դարձույթը, որը առաջանում է երկու միմյանց ժխ տ ող ու հա կա ղիր հա սկա ցություն­
ներ կա պ ա կցելու միջոցով, նրբաբանությունը հանդես է գա լիս բառային մա կարդա ­
կում՜ ի տարբերություն պ ա րա դոքսի, որ շա րա հյուսա կա ն կա ռուցվա ծքի վրա հիմն­
ված բա նա դա րձում է: Նրբաբանության դեպքում լրա ցումը բառական իմա ստով
հակադրվում է իր լրա ցյա լին' ստ եղծելով իմա ստ ա լից գա ղա փ ա ր, օրինա կ' պարտ­
ված հաղթանակ, անհամեստ համեստություն, բարդ պարզություն, սառը ջերմու­
թյուն, խավար արշալույս, անխիղճ գութ, անօգուտ օգնություն, համր աղմուկ, հաջո­
ղակ ձախորդություն և այլն:

— 487֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Նրբաբանությանն իր դրսևորմամբ մոտ է անլծակցությունը, որն առաջանում է

սովորա բա ր ա նհա մա տ եղելի հա սկացություններ կա պ ա կցելու միջոցով, օրինակ'
ինքնիշխան ճորտ, անգերանդի հնձող, դառը երջանկություն, վշտի ծիծաղ:
Կա ռուցվա ծքա յին ընդհանրություն ունեն պ ա րա դոքսը և խաչաձևումը, տարբե­
րակիչ հիմնական հատկանիշն այն է, որ խաչաձևման դեպքում շրջվում է շարահյու­
սական կա ռուցվա ծքը:

ՀԵԳՆԱՆՔ*
Դրական իմաստ կամ իմաստային երանգ ունեցող բառը կամ արտահայտությու­
նը գործա ծվում է բա ցա սա կա ն կամ ժխտական նշանակությամբ, երբեմն առարկա­
յին, իսկ սովորա բա ր մարդկանց վերագրվում են այնպիսի դրական հատկանիշներ,
որոնցից նա զուրկ է, օրինակ. «Ութը տարիներե հետե կհւղղե յուր աշխարհաբարը,
զոր ֆրանսացի մը ավելի շատ կը հասկնա այսօր, քան հայ մը» (Հ. Պարոնյան): «Լեյ­
տենանտի պաշարն սպառվելու վրա էր... Դրանով էլ Իշխանի հարցաքննությունը
վերջացավ, և սկսվեց իսկական մեծ տրաքոցը» (Հ. Մաթևոսյան): Բանավոր խոսքում
այն ուղեկցվում է հեգնական հնչերանգով, իսկ գրա վոր խոսքում հա ճա խ հեգնանք
ա րտ ա հա յտ ող բառը, արտահայտությունը առնվում է չակերտների մեջ, որպեսզի
ուղղակի նշանակությամբ չըմբռնվի, օրինակ.
Շատ «շրջահայաց» է. ամբողջ կյանքում միայն անհաջողություններ է ունեցել:
Ի՜նչ «հայրենասեր» մարդ է. Արցախի տեղը չգիտի:
Այ կնիկ, մի տես, թե քո մաքրասեր տղան հատակը հացի փշրանքով ո՜նց է
նախշել-զարդարել:
Ոճա կա ն այս հնա րա նքը կոչվում է նաև հակաբերություն: Հիմնականում
ստեղծվում է ուղղա կիորեն ա նհրա ժեշտ բառը իր հա կա նիշով փոխարինելով:
Հա կա նիշների հեգնական, ծա ղրա կա ն գործա ծությունները կա րող են ընդհանրա­
կան ա րժեք ձեռք բերել և նույնիսկ դա րձվա ծքների վերածվել: Օրինա կ խելքի
պուտուկ «անխելք», խելքդ սիրեմ «ա յ տխմար», արկադյան սոխակ «էշ, ավանակ»,
քաջ նազար «վա խ կոտ », Բաքոսի տաճար «գինետ ուն», բարի պտուղ «չար,
անարժան, անպետք մարդ»:

ՉԱՓԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈՒՆ
Հա տ կա նիշը կամ երևույթը ներկայացվում է սովորա կա նից ա ռա վել չափով,
օրինակ.

Օով են աչքերը Ջավախքի դստեր,

Ու կորչում է մարդ նրա հայացքում... (Հ. Թումանյան)
Վառվում էր վիթխարի մի մայրամուտ
Հեռու հորիզոնից մինչև անտառ: (Ն. Զարյան)
Թե ասելով լիներ,
Կարելի էր շուռ տալ աշխարհն իրոք
Եվ իսկույն էլ տեղը մի նոր աշխարհ շինել: (Պ. Սևակ)
Ու երբ քաշված մի կողմ'
Քեզ նայեցի հեռվից,

֊4 8 8 ֊
 Հայոց լեզու

Սառած իմ աչքերը միանգամից դարձան

Անշեղ հիացմունքի կրակարան երկու: (Պ. Սևակ)

Հա ճա խ համընկնում է մակդիրի կամ փոխաբերության հետ:

ՆՎԱԶԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ*

Հա տ կա նիշը կամ երևույթը ներկա յա ցվում է սովորա կա նից փոքր, թույլ չափով:
Օրինա կ. «Եվ ձեռքերը կրծքին ծալած' նա կուչ եկավ, դարձավ մի բուռ, հնազանդ,
ճնշված, խեղճ, խելոք, լսող, անլեզու և ճորտ»: «Էստեղ' էս գյուղի տեղը, հարյուր
տարի առաջ որ արել են, մի էսքան տեղ է եղել, մի ձվի չափ»: «Հրանտից առաջ
նրանք եղել ու մեռել են. եղել մի թիթեռի չափ, մնացել ու կորել են»: (Հ. Մաթևոսյան)
Կա մ'
ժամանակը իր վախճանին կհասնի,
Եվ արևը մի բուռ մոխիր կդառնա,
Բայց իմ սերը վախճան չունի, հուն չունի,
Նա հավերժ է, նա անշեջ է, նա անմահ... (Ա. Իսահա կյա ն)
Կա րող է հա մընկնել մակդիրին ու փոխաբերությանը:

ԱՎԵԼԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ*
Հիշենք, որ ա վելադրությունը (հավելաբանություն) խոսքային նույն հատվածում
համարժեք կամ լրա ցուցիչ լեզվա տ ա րրերի գործա ծությունն է' ա րտահա յտչա կան
նպատակներով, օրինա կ. «Վերջինը, որ մի խարտյաշ պատանի էր, մոտ տասնևյոթն
տարեկան, երկու ձեռքերը դրեց Սահակի ծնկներին»: (Րա ֆֆի)
Դրանց մի մասը տրա մաբա նորեն ա վելորդ է. գա ղա փ ա րը ոչ մի նրբիմա ստով չի
հա րստա ցնում և երբեմն խոսքում առիթ է տ ա լիս ոճակա ն սխ ալ կա ռույցների
ձև ա վորմա ն , ի ն չպ ե ս' «Մեր լեզուն մեր խիղճն է դա, Սուրբ հացը մեր սեղանի»
(Հ. Սահյան), կա մ' կրկին անգամ, բազմիցս անգամ, իմ գիրքս, հայերեն լեզուն:
Դա բնորոշ է ժողովրդա կա ն լեզվա մտա ծողությանը և հա ճա խ է հանդիպում խո­
սակցական լեզվում, ինչպ ես' բարձրանալ վեր, ոտքերով քայլել, ոտքով աքացի
տալ, ընդհուպ մինչև ձմեռ, աչքերովս եմ տեսել, չորս կողմից շրջապատել և այլն:
Կարևոր է հիշել հետևյալը, ավելադրության առկայությունը ա պ ա ցուցելի է, եթե
հնարավոր է վերա կա նգնել առանց դրա տ ա րբերա կը:
Ավելադրությունից պետք է տ ա րբերել ավելորդաբանությունը, որ մերժելի երևույթ
է, ոճակա ն թերություն (տե ս էջ 9 7 -9 8 ):

ԶԵՂՉՈՒՄ*

Ինչպես հայտնի է, կրկնություններից խ ուսա փ ելու կամ հուզական խոսքի երանգ

ստեղծելու նպ ա տ ա կով խ ոսքա շա րից որևէ խոսքային միավոր (բառ, բա ռա կա պ ա կ­
ցություն, դա րձվա ծք և այլն) բաց է թողնվում: Ոճա կա ն նպա տ ա կներով կա տ ա րվա ծ
զեղչումը, որ անվանում են նաև ճարտասանական զեղչում, չպետք է շփոթել քերա ­
կանական զեղչման հետ, որի դեպքում զեղչվում են շաղկապը, հանգույցը, ստ որոգ­
յալը և այլն: Այսպես' «Ասում են՛ ուռին աղջիկ էր ինձ պես...» նախադասության մեջ
զեղչված է թե շաղկապը, գործ ունենք քերականական զեղչման հետ: Կամ' «Փորձեցի

- 489 ֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

համոզել, (բայց) ոչ ոք չուզեց ինձ լսել», «Մենք դրսում էինք սպասում, նրանք'
(սպասում էին) տանը» և այլն:
ճա րտ ա սա նա կա ն զեղչման դեպքում հնարավոր չէ ճշգրիտ վերա կա նգնել զեղչ­
վա ծ բառը, ա րտահայտությունը, այս դեպքում զեղչումը մեկից ա վելի հոմանշային
տ ա րբերա կների վերականգնման հնարավորություն է տալիս: Խ ոսքը դառնում է
սեղմ, կտրուկ, ա նա ռա րկելի, նաև հուզա կա ն ուժգնություն է հա ղորդվում գա ղա փ ա ­
րին: Ինչպ ես'

Արդ, սրա նման պիտի վերստին

Կրկնեմ և բազում այլ ավաղումներ...
Անողոքելի հայրական ցասում' դառնացած որդուս,
Մեղսամած մարմնիս' աննորոգելի ապականություն,
Ախտավոր հոգուն չարիք գտնողիս' նոր կշտամբանքներ... (Գրիգոր Նա րեկա ցի)
Իսկ Շավարշը մի գայլ էր, որ կորցրել էր մի էգ -
...........................................Շավարշը
Բռունցքը խփեց սեղանին, խմեց: (Ե. Չա րենց)
«Ես ձեր անհայրենիք հերն անիծեմ, ես ձեր վնասարար, ես ձեր անսիրտ, անհոգի,
վայրենի...»: (Հ. Մաթևոսյան)
— Իմ հորն են սպանել, քու հորը չեն սպանել, Լևոն, գնա : Դե գնա՜, ես քու, — և
հրացանով հրեց Լևոնի ծունկը»: (Հ. Մաթևոսյան)
Զեղչմա ն տ եսա կ է նաև դ ա ր ձվ ա ծք ի կամ ա րտ ա հա յտ ութ յա ն մի մասի
բացթողումը, որը հա ճա խ է հանդիպում ժողովրդա կա ն խոսքում, ինչպ ես' «Վերև՛
աստված, ներքևը' դու», «Խելոքին՛ մեկ, անխելքին՛ հազար ու մեկ», «Ինձ շատ է
բարկացրել, ես նրա...», «Նախ՛ հայրենիքիս, հետո' մարդկությանը», «Ամռան փուշը'
ձմռան նուշը»:
Քերա կա նա կա ն զեղչումն էլ վերջին հա շվով ոճակա ն ա րժեք ունի (քերա կանա ­
կան գեղչման մասին տե ս էջ 4 1 0 -4 1 3 ):

ՇՐՋԱՍՈՒՅԹ*

Հա ճա խ առարկան կամ երևույթը անվանելու փոխ արեն ուղղա կիորեն կամ փո­
խ ա բերա բա ր բնութագրվում է նկա րա գրա կա ն բա ռակա պ ա կցությա մբ կամ դ ա րձ­
վա ծքով, թևավոր խոսքով: Օրինա կ.

Աշխարհից հեռու մի գյուղում, եղեգնյա մի սրինգ կտրած,

Արև՜ է երգել ու գարուն այս հիվանդ, հանճարեղ պատանին: (Ե. Չա րենց)
Ա՜խ, երբ պիտի մաքրե Հերակլն ավգյան գոմերն աշխարհի,
Որ Արարատն այս կողմ հրեն վաղվա հողմերն աշխարհի: (Հ. Շիրա զ)
Լինում են նաև բա ռ-շրջա սույթներ հիմնված փոխանունության, երբեմն էլ փոխա­
բերության վրա: Օրինա կ ծուռթաթ (արջ), հողեղեն (մարդ), փետրավոր (թռչուն),
երկաթախաղ (ծանրամարտ), հանգստարան (գերեզմանոց), միհոգավոր (զրուցա կից­
ներին լա վ հայտնի անհա մա կրելի անձ), պատմահայր (Հերոդոտոս, Մովսես Խ որենա ­
ցի), Արևելք (Մսիւս), Արևմուտք (Եվրոպա և Ամերիկա):

Շրջա սույթը հա ճա խ շփոթվում է փոխաբերության և համըմբռնման հետ:

— 490-
 Հայոց լեզու

ՀԱՄԵՄԱՏՈՒԹՅՈՒՆ
Երկու կամ ա վելի ա ռա րկա ների կամ երևույթների համադրումն է դրա նցից մեկի
կամ մյուսի նմանությամբ կամ տարբերությամբ:
Պետք է հիշել, որ համեմատությունը կազմող երկու կողմերից կամ եզրերից
(հա մեմա տելի և հա մեմա տյա լ) բա ցի' կա նաև համեմատության հիմք, դա այն
հատկանիշն է, որի հիման վրա կա տ ա րվում է համեմատությունը: Համեմատության
հիմքը խոսքում հա ճա խ բա ցակա յում է, չի ա րտահա յտվում, ա յսպ ես' «Ամպրոպի
պես անակնկալ (հուժկու) թափվեցին գլխին» = «Ամպրոպի պես թափվեցին գլխին»:
Հայտնի է, որ համեմատությունները սովորա բա ր ձևա վորվում են ասես, ասես թե,
զերդ, իբրև, ինչպես, կարծես, կարծես թե, հանգույն, հանց, նման, ոնց որ, որպես,
պես, քան, ոչ նման, տարբեր, ի տարբերություն, հակառակ, ընդհակառակն և նման
բա ռերով: Օ ր ի ն ա կ . «Դավադրությա՜ն պես ահավոր, Աղոթքի պես միամի՜տ...»
(Ռ. Սևակ), «Կախարդական մի շղթա կա երկնքում' Աներևույթ, որպես ցավը խոր
հոգու...» (Վ. Տերյան):
Հա մեմա տ ութ յուն կա րող է ս տ ե ղ ծ վ ե լ նաև ա ռա նց վերը նշվա ծ բա ռա յին
միջոցների (թաքնված համեմատություն), ինչպ ես' «Ես ինչպե՞ս Ձեզ չսիրեմ: Դուք
արվեստ եք ու հոգի» (Ե. Չա րենց), «Հիվանդ գառան համար լաց եք լինում, սիրուն
հորթի համար լաց եք լինում, ձեր փորում տղամարդու սի՞րտ է, թե՞ սազը ձեռին
աշուղ» (Հ. Մաթևոսյան), «Համարիր աղոթք մի մշտամատույց Թախծանվագ իմ
ոդբամատյանի Նորընծա տաղերն այս ողորմաղերս» (Գրիգոր Նա րեկա ցի), «Մերթ
եբենյա մարմնով եգիպտուհի դարձած' Հմայել է հեռվից իմ Նավզիկեն (Ե. Չարենց):
Համեմա տությունները լինում են հաստատական և ժխտական, համեմատությունը
ժխտական է, եթե ժխտվում է համեմատության եզրերի ընդհանրությունը, համեմա­
տելիի մեջ ժխտվում է հա մեմա տյա լի հա տ կա նիշը, օրինա կ. «Այս լուսավորության
վրա կես ժամ չանցավ, և Աբիսողոմ աղային ներկայացավ երիտասարդ մը, որ
վաճառականի չէր նմաներ, սեղանավորի ալ չէր նմաներ, արհեստավորի ալ չէր
նմաներ, գործավորի ալ չէր նմաներ և վերջապես անանկ բանի մը կը նմաներ, որուն
նմանը չկա»: (Հ. Պա րոնյա ն)
Լինում են նաև ծավալուն համեմատություններ: Համեմա տությունը ծավալուն է,
Եթե հա մեմա տելին ու համեմատյալն ա րտ ա հա յտ վա ծ Են առանձին ամբողջական
նախադասություններով.
Որպես լեռն է մեր պայծառ տեսել հազար ձյուն,
Այնպես նոր չեն մեզ համար դավ ու դառնություն: (Վ. Տերյան)

ՃԱՐՏԱՍԱՆԱԿԱՆ ՀԱՐՑ*
Պ ա տ ա սխ ա ն չպ ա հա նջող կամ արդեն իսկ իր մեջ պատասխան ունեցող հարցն է,
որը սովորա բա ր չի ուղղվում որոշա կի խ ոսակցի, օրինակ.

— Էդ ո՞ւմ վրա եք թուր հանել, հայոց մեծ ազգին չե՞ք ճանաչում:

Լեզուդ փոխիր, հավատդ ուրացիր, էլ ինչո՞վ կարես ասիլ, թե որ ազգիցն ես:

(Խ. Աբովյան)

Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես,

Վերջին երգիչն իմ երկրի: (Վ. Տերյան)

—491 —
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ո՞վ չի սքանչանում իր իսկ ստեղծածով: (Պ. Սևակ)

Ո՞վ կարող էր հետը խոսել
կամ աչքերի միջիցքաղել բոց մի դալուկ...
ֆեդայու կին'
գյուղի պատիվ ու հիշատակ շատ սրբագին: (Կ. Զարյան)

ՃԱՐՏԱՍԱՆԱԿԱՆ ԲԱՑԱԿԱՆՉՈՒԹՅՈՒՆ*

Սա, ինչպես հայտնի է, նախադասությունը կամ խոսքի հա տ վա ծը բացականչա­

կան հնչերա նգով ա րտ ա սա նելն է հուզա կա ն կամ շեշտ ողա կա ն նպատակով:
Օրինա կ.

Ինչքա՜ն ծաղիկ պիտի բուսներ, որ չբուսավ էս հողին...

Ի՜նչ պատասխան պիտի ես տամ հող ու ծաղիկ տվողին... (Հ. Թումանյան)

ճ ա ր տ ա ս ա ն ա կ ա ն բա ցա կա նչութ յունը նույն ճա րտ ա ս ա ն ա կ ա ն հարցը չէ'

բա ցակա նչա կա ն հնչերանգով, ինչպես երբեմն ներկա յա ցվում է: Այն շատ այլ
տ ա րա տ եսա կներ ունի, ինչպ ես' «Այնքա՜ն եմ կարոտել քեզ...», «Հրա՜շք...» կամ՝
«Ո՜հ, ի՜նչ անուշ և ինչպես գով Առավոտուց փչես, հովիկ» (Մ. Պեշիկթաշլյան),
«Զանգի, Զանգի, անողոքելի իմ Զանգի, սիրտ իմ մորմոքի, աղիք իմ գալարի,
հառաչեմ լալով, հայցեմ ողբալով, առ գիմ արտասոա, տուր ինձ սփոփ, հույս» (Խ.
Աբովյան), «Հաղթում է ուժեղը և ոչ թե արդարը: Վա՜յ թույլերին» (Գ. Նժդեհ), «Երանի՛
նրան, ում համար կյանքում Ծիածանը լոկ... յոթը գույն ունի» (Գ. էմին):

ԿՐԿՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ*

Սա բառի, դա րձվա ծքի կամ բա ռա կա պ ա կցությա ն, երբեմն էլ նախադասության

կրկնությունն է շեշտ ոդա կա ն կամ հուզա կա ն նշանակությամբ: Օրինա կ.

ելե՜ք, էլ ե՜ք,
էսօր լավ է, քանց ամեն օր: («Սասնա ծռեր»)
....Թե ինչպես հանկարծ նա գնաց հեռու,
էլ չի դառնալո՜ւ, էլ չի դառնալո՜ւ... (Հ. Թումանյան)
Ա՜հ, ըլլայի՜, ըլլայի՜,
Դաշտի ճամբու մը վըրան,
Կամ ըստորոտը լերան,
Ուղևորին ժամանման
Ըսպասող հյո՜ւղն ըլլայի: (Մ. Մեծարենց)
Իջեք, իջեք, երազներ.... (Լ. Շանթ)
Աշուն է, անձրև... Ստվերներն անձև
Դողում են դանդաղ... Պաղ, միապաղաղ
Անձրև՜ ու անձրև՜... (Վ. Տերյան)
Այն, որ ես էի, որ իմն էր առաջ,
Արդեն չի հառնի և ոչ մի գրքում,

- 492 -
 Հայոց լեզու

Եվ ոչ մի գրքում աշխարհում գրած,

Եվ ոչ մի գրքում, և ոչ մի գրքում... (Ե. Չա րենց)

Կրկնաբերության տ ա րա տ եսա կներ են նույնա սկիզբը, նույնավերջը, հանգույցը,

կցուրդը:
Կրկնա բերությունից պ ետք է տ ա րբերել կրկնաբանությունը, որ մերժելի երևույթ է,
ոճակա ն թերություն (տե ս էջ 98-9 9 ):

ՆՈՒՅՆԱ ՍԿԻԶԲ (հարակրկնություն)*

Բանաստեղծության երկու կամ ավելի հարևան տ ողերը սկսվում են միևնույն

բա ռով կամ կապակցությամբ, ինչպես'

Որը իր մոր մեկուճարն է,

Որը' նոր պսակված տղա,
Որը իր օջախի սյունն է,
Որը' հանգած մի տան ճրագ: («Սասնա ծռեր»)
Նույնա սկիզբը երբեմն գործա ծվում է նաև ա րձա կ խոսքում: Այս դեպքում միևնույն
բա ռով կամ կապակցությամբ սկսվում են կից նախադասությունները, ինչպես'
«Նայում է խանը հուրիների շողշողուն մարմիններին: Նայում է, բայց չի տեսնում,
տեսնում է, բայց սառած սիրտը չի ալեկոծվում»: (Ա. Իսահա կյա ն)
Պ ե տ ք է հիշել, որ նույնասկիզբ է նաև կրկնության այն տեսակը, երբ միևնույն
բա ռով կամ կա պա կցությա մբ սկսվում են իրար ա նմիջա պես չհա ջորդող տողերը
(ա րձա կ խ ոսքում' նախադասությունները), ինչպես'

Թվում է' նորից կանաչ արտի մեջ

Արտույտն է թռչում ոտքերիս տակից:
Թվում է' նորից աչքերիս առաջ
Կանաչ մշուշն իր թևերն է բանում... (Հ. Սահյան)
«Երգը բնության մասին էր... Երգը կանաչ վարոցներով հոտաղների մասին էր և
բանջարի ելած նախշուն գոգնոցներով աղջիկների... Երգը բնության ու սիրո մասին
էր»... (Մ. Գա լշոյա ն)

ՆՈՒՅՆԱՎԵՐՋ*

Բա նա ստ եղծությա ն երկու կամ ա վելի հարևան տ ողերը (ա րձա կ խ ոսքում'

նախադասությունները) միևնույն բա ռով կամ կապակցությամբ են ավարտվում,
ինչպես'

Աշխարհըս մե փանջարա է. թաղերումեն բեգարիլ իմ.

Մըտիկ տրվողն կու խուցվի. դաղերումեն բեգարիլ իմ... (Սա յա թ-Նովա )
Տղան տնքաց ու լսեց իր տնքոցը: Եվ իր հոր տնքոցը: Եվ իր ցեղի տնքոցը:
(Հ. Մաթևոսյան)

Նույնա վերջ է նաև կրկնության այն տ եսակը, երբ միևնույն բա ռով կամ կա պ ա կ­
ցությամբ ավա րտվում են իրար ա նմիջա պես չհա ջորդող տողերը (ա րձա կ խոսքում'
նախադասությունները), ինչպես'

- 493 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Այս իրիկուն ձեզի կհւգանք' հույսն երգելով,

Արտի ճամփով...

Այս իրիկուն ձեզի կուգանք' հա՛՛ցն երգելով,

Կալի ճամփով... (Դ. Վարուժան)

ՀԱՆԳՈՒՅՑ (բաղհյուսում)*
Խ ոսքի մի քա նի միավորներ (նախադասություններ, բա նա տողեր) ունենում են մի­
ա տեսակ սկիզբ և վերջավորություն, ստ ա ցվում է նույնասկզբի և նույնավերջի համա­
տեղում, ինչպ ես'

Մեր տան անշուքն է մայրս,

Մեր վեհաշուքն է մայրս,
Մեր տան անտունն է մայրս
Մեր արծվաբույնն է մայրս... (Հ. Շիրա գ)
Կամ' «Երբ իրենց կորցրած էրգրի անունով վրան խփեցին այդ լեռներ ում, աշուն
էր: Երբ ձորափը բաժանեցին, քարերը հավաքեցին, արին կուտակ-կուտակ, և ձորա­
փը կնքեցին «Խոզերով արտեր», աշուն էր»:
Կա րող է և՜ սկզբում, և՜ վերջում կրկնվել լեզվա կա ն նույն միա վորը' նույն բառը
կամ կապակցությունը, ինչպ ես'

Մեղա՜ ես մեծիդ բարերարության, անարգս մեղա',

Մեղա՝ ծագումին ճառագայթներիդ, խավարս մեղա,
Մեղա՜ շնորհիդ երախտիքներին, արդարև մեղա... (Գրիգոր Նարեկացի)
Հա նգույցի տեսակ է նաև բառի կամ տողի կրկնությունը բա նա ստեղծա կան տան
սկզբում և վերջում, ինչպես'

Գիշերն անույշ է, գիշերն հեշտագի՜ն,

Հաշիշով օծուն ու բալասանով.
Լուսեղեն ճամբեն ես կանցնիմ գինով'
Գիշերն անույշ է, գիշերն հեշտագի՜ն... (Մ. Մեծարենց)
Հա նգույցը կա րող է կա ռուցվել նաև տ ողա միջում լեզվա կա ն միավորի կրկնու­
թյամբ. այս դեպքում տա րբեր են լինում բա նա ստ եղծա կա ն տողերի սկիզբն ու վերջը.

Գարունդ հայերեն է գալիս,

Ձյուներդ հայերեն են լալիս...
Արևդ հայերեն է ծագում,
Ծառերդ հայերեն են ծաղկում... (Հ. Սահյան)

ԿՑՈՒՐԴ*
Չա փ ա ծո խոսքում բա նա ստ եղծա կա ն տողի վերջին բառը (հնչյունախումբը,
բառակա պ ա կցությունը) կրկնվում է հա ջորդ տողի սկզբում, իսկ ա րձա կ խոսքում
նախադասության վերջին բառը (հնչյունախումբը, բա ռակա պ ա կցությունը) կրկնվում
է հա ջորդ նախադասության սկզբում, օրինակ.

- 494 -
 Հայոց լեզու

էլան, ասքար արին, էկան.

էկան հայոց թագավորի վերա: («Սասնա ծռեր»)
Ձմեռը հալվել դարձել է առու,
Դարձել է առու, դարձել է վտակ: (Հ. Սահյան)
Խենթ ու խելառ գալիս եմ ես,
Գալի՜ս եմ ես' Հաճախ այսպես
Աղմկելով ու ցայտելով: (Ս. Կապուտիկյան)
«Լինում է, չի լինում' մի թագավոր: Թագավորն ունենում է երեք տղա...»:
Ծանոթություն: Պետք է նկատել, որ պարադոքսը, խաչաձևումը և կցուրդը թե բանավոր, թե
գրավոր խոսքում քիչ հանդիպող ոճական բանադարձումներ են և երբեմն չեն կատարում ոճա-
կան-արտահայտչական այն դերը, ինչ հաճախ հանիրավի վերագրվում է դրանց:

ՇՐՋԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ (շրջուն շարադասություն կամ շրջում)

Նախադասության մեջ բա ռերի այնպիսի դասավորություն է, որ հակասում է ըն­
դունված կա րգին' սովորա կա ն շարադասությանը: Հա յերենում նախադասության
անդամների դասավորության ընդունված կա րգը հետևյալն է. լրա ցումների մի մասը
(որոշիչ, հա տ կա ցուցիչ, որոշ պ ա րա գա ներ) նախորդում է լրա ցյա լին (լրացվողին),
ենթական մեծ մասամբ նախորդում է ստ որոգյա լին, ինչպ ես' գեղեցիկ բնություն,
արագ ընթացք, բոլոր մարդիկ, պաշտամունքի առարկա է, իմ մայրը, ես գնացի և
այլն: Շրջուն շարադասությամբ, ա յսինքն' շրջա դա սությա մբ սրանք կլինեն ա յսպ ես'
բնություն գեղեցիկ, ընթացք արագ, մարդիկ բոլոր, առարկա է պաշտամունքի, մայրը
իմ, գնացի ես և այլն:
Պ ե տ ք է հիշել, որ նախադասության մեջ իրար հետ կա պ վա ծ բա ռերը իրարից
հեռա ցնելը դեռ շրջա դա սություն չէ. պետք է փ ոխ վա ծ լինեն անդամների տեղերը:
Շրջա դա սությա ն օրինա կներ'

Ներիր անհամար չարիքները իմ

Ամենաառատ քո ողորմությամբ: (Գրիգոր Նա րեկա ցի)
Ա՜խ, այս Մասիսը,
Որից փափկում են սրտերը բոլոր,
Երբ ինքը... քա ր է... (Գ. էմին)
Ջաղացի հույսն սպիտակ' գետակը տարավ ծովին: (Հ. Սահյան)
Նրա կրծքի տենդը դյութիչ, բազուկների հուրը ոլոր և գեղեցիկ ձայնը արծաթ և
սփրթնած դեմքը հրավառ... Սանան... Սանան... (Կ. Զարյան)

Ոճա կա ն շրջա դա սությունը նույն բանն է, ինչ շարահյուսության բաժնում շա րա ­

դասության առիթով ներկա յա ցվող շրջուն շարադասություն երևույթը: Շրջա դ ա սու­
թյունը պ ետք է միշտ հիմնա վորվա ծ լինի քերա կա նա կա ն կանոններով:

ԽԱՉԱՁԵՎՈՒՄ*

Հիշենք, որ խաչաձևման դեպքում երկու կից խոսքային միա վորներից երկրորդը

իր շարադասությամբ կամ բովանդակությամբ հակա դրվում է առա ջինին, շրջվում է
շա րա հյուսա կա ն կա ռուցվա ծքը, օրինա կ. «Չարենցը շատ էր տարեց երիտասարդ

- 495 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ժամանակ և շատ էր երիտասարդ տարեց ժամանակ» (Պ. Սևակ), «Միտքը մեռցնում է

զգացմունքը: Զգացմունքը մեռցնում է միտքը» (Ա. Իսահա կյա ն), «Պետք է ուտել
ապրելու համար, ոչ թե ապրել ուտելու համար» (Կիկերոն), «Կյանքը երագ է, երազն
էլ՛ մի կյանք, Երկուսն էլ' անցվոր, երկուսն էլ' պատրանք» (Հ. Թումանյան),
«Աշխատելու համար ապրել է պետք, ապրելու համար՛ աշխատել» (ժող.), «Շատ մի
սիրիր, ատել կա, շատ մի ատիր, սիրել կա» (ժող.), «ճշմարիտ խոսքերը գեղեցիկ չեն,
գեղեցիկ խոսքերը ճշմարիտ չեն»: Կամ'
— Պապի , ասկյարն ի՞նչ է:
— Ասկյար սալդատ է:
— Բա սալդատն ի՞նչ է:
— Սալդատ ասկյար է: (Մ. Գա լշոյա ն)
է՜յ կանանչ ախպեր, դու բարով եկար,
Դու բարով եկար, իմ կանանչ ախպեր: (Ավ. Ի սա հա կյա ն )
Ու վերքերը դառնում են երգ,
Ու երգերը դառնում են վերք: (Պ. Սևակ)
Խ ա չա ձևումը հակադրության տ եսա կ է:

ԶՈՒԳԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ*
Ժողովրդա կա ն բանահյուսությունից (խաղիկներ, տաղեր, կա տ ա կերգեր և այլն)
գրա կան լեզվին ա նցա ծ ա րտա հա յտ չա կա ն հնարք է, երբ մի քա նի երևույթներ հա-
մա դրվում-նկա րա գրվում են զուգա հեռա բա ր: Նկա րա գրություններում ու պատկեր­
ներում կրկնվում-գուգա դրվում են բառեր (հնչյունական գուգա դր.), շարահյուսա­
կան նույնատիպ կա ռուցվա ծքներ (շարա հյուսա կա ն գուգադր.), թեմաներ (թեմատիկ
գուգադր.): Զուգա դրվող մասերը հանդես են գա լիս որպես խոսքի հարևան հատված­
ներ: Զուգա դրությունը զորա ցնում է խոսքի ուժը: Օրինա կ.

Հունձք կը ժողվեմ մանգաղով,

— Լուսնակը յարս է —
Ակոս-ակոս ման գալով:
— Սիրածս հարս է: — (Դ. Վարուժան)

Արևը հանգչում է հեռվում,

Գետից բարձրանում է մշուշ.
Հեքիաթդ՝ անվերջ օրորում,
Իլիկդ խոսում է անուշ... (Վ. Տերյան)
Մանգաղս քարին եկավ.
— Յարս յա՜ր ունի —
Քարեն լորիկը թռավ:
— Լե՜րդս կ՚արյունի: (Դ. Վարուժան)

Գարուն է, անուշ գարուն,

Դու ինչո՞ւ, ինչո՞ւ չկաս,
Կաքավն է երգում սարում,
Կանչում է. «Ե կ, Կոմիտա ս»: (Սարմեն)

— 496-
 Հայոց լեզու

Ամպել ա, ձուն չի գալիս,

Շողե՜ր ջան,
Սարիցը տուն չի գալիս,
Շողե՜ր ջան: (ժող.)

Ա՜խ, մարալ ջան,

Կոկոնըս թոռմած մնաց,
Ջա՜ն, գյարալ ջան.
Սիրտըս կրակած մնաց,
Ա՜խ, մարալ ջան: (ժող.)

ԲԱԶՄԱՇԱՂԿԱՊՈՒԹՅՈՒՆ*

Սովորա բա ր բնորոշվում է որպես խոսքի որոշա կի հա տ վա ծում միավորիչ շա ղ­

կապների առատություն կամ միևնույն շա ղկա պ ի բա զմա կի կրկնություն:
Պ ե տ ք է նկատի ունենալ, սակայն, որ բա զմա շա ղկա պ ությունը շա ղկա պ ների ան­
սովոր առատությունը կամ շա ղկա պ ների սոսկա կա ն կուտակումը չէ: Շա ղկա պ ների
կրկնությունը կամ կուտակումը ոճա կա ն դարձույթ է դառնում այն դեպքում, երբ,
խոսքում հա տուկ կա պ ա կցա կա ն կամ բովանդակային դեր չկա տ ա րելով հա նդերձ,
ծառայում է խոսքի արտահա յտչա կանությանը, խոսքը դա րձնում է հա նդիսավոր ու
վեհ, գործողությունները' հա նդա րտ ու դանդաղընթաց, ստեղծում է որոշա կի ռիթմ ու
երաժշտա կա նություն և այլն: Օրինա կ.

Եվ ես երջանիկ կլինեմ այնժամ

Եվ գուցե այնժամ ես մահը սիրեմ,
Երբ անմահ լինեմ, երբ հավերժանամ,
Երբ գարունները ողջ թագավորեմ... (Հ. Շիրա զ)
Եվ ժպտում ես ինձ, ակնարկում քնքուշ
Ու գաղտնի սիրով սիրում ու հիշում
Եվ շշնջում ես և շրշում անուշ,
Անտես ու հուշիկ իմ շուրջը շրջում: (Վ. Տերյան)
Բա զմա շա ղկա պ ությունը չպետք է շվտ թել կրկնագիր շա ղկա պ ի հետ ' թե'..., թե'...,
և'..., և'..., կամ..., կամ...: Ինչպես՝ «Ոչ տրտունջ, ոչ մրմունջ սգավոր, Հեռացի՛ր,
մոռացիր ինձ հավետ» (Վ. Տերյան), «Ո՛չ օրենքների կապանքի մեջ ես, Ո՛չ կաշկանդ­
ված ես ինչ-որ կանոնով, Ոչ նվաղությամբ ես արգելակված, Ոչ խոնարհված ես
հպատակությամբ» (Գրիգոր Նա րեկա ցի):

ԱՆՇԱՂԿԱՊՈՒԹՅՈՒՆ*

Խ ոսքում շա ղկա պ ը կամ շա ղկա պ ները միտումնավոր բաց են թողնվում: Զեղչվում

են հիմնականում հա մադա սակա ն շա ղկապ ները: Մտ քով հնարավոր է վերակա նգնել
բաց թողնված շաղկապը: Օ րինա կ. «Հողն արյունի էր ծարավ, (Իսկ) Ինքը ծարավ էր
հողի...» (Դ. Վարուժան), «Ընկերություն անողը' շատ, (Իսկ) ընկերը' քիչ» (ժող.),
«Սիրտս խոցված տեսա, Վերքիս արյունն էր վառ. Դահճիս կանգնած տեսա, Ասի'
արևս ա՛ռ...» (Վ. Տերյան), «Լավը չես, խեղճ ես, լավը չես, զավակս, որդիս,
առաջնեկս, իմ հույսս, իմ թանկս, լավը չես, մեջդ վրեժ չկա» (Հ. Մաթևոսյան):

— 497—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զ աքարյան

Վա րժ ութ յուններ

8. Գործառական ո՞ր ոճին է բնորոշ բաղաձայնույթը.

1. ա ռ օ ր յա -խ ո ս ա կ ց ա կ ա ն , 2. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 3. գեղարվեստական,
4. գիտա կան

9. Ո*ր պնդումը ճիշտ չէ բաղաձայնույթի վերաբերյալ.

1. Բնորոշ է չա փ ա ծո խոսքին:
2. Ստ եղծում է բարեհունչություն և նվագայնություն:
3. Հա ջո ղ կիրառության դեպքում նպաստում է ձա յնա պ ա տ կերի կառուցմանը:
4. Ստ եղծվում է ոչ թե նույն կամ նման բա ղա ձա յն հնչյունների, այլ միայն նույն
բա ղա ձա յնի կրկնությամբ:

10. Ո՞ր օրինակում բաղաձայնույթ չկա.

ա.
1. Առուները մամուռներու մետաքսին մեջեն մա նկա հա սա կ մերկություններու
նման կը հոսին...
2. Վ ուշ-վո՜ւշ, Անո՜ւշ, վուշ-վո՜ւշ, քուրի՜կ, Վո՜ւշ քու սերին, քու յարին...
3. Բախտի խ որհուրդով թողինք-հեռա ցա նք, Եվ հեռա նա լով այնքան մոտեցանք,
Որ բա ժա նվելու հնար չմնաց:
4. Դուն բեղուն բա րիք, սրտի աղբյուր, Գույներու գա նձ, գթությանց գահ:

Բ
1. Շուշա նն շողեր հովտին, շողշողեր դեմ արեգականն:
2. Աչքն ծով ի ծով ծիծա ղա խ իտ ծա ւա լա նա յր յա ռա ւօտ ուն...
3. Ծ նծղա ներու պես ցնծուն Ծ ա փ կը զարնեն իմ հուշեր:
4. Երբ հա նկա րծ ա յգուց ղու ելա ր իմ դեմ Ոտ քերով բոբիկ ու ցողաշաղախ:

Գ
1. Սիրեցի, յա րըս տարան, Յարա տըվին ու տարան...
2. Դուն' տա րա կույսին և տարտամին տիրապ ետ, Դուն' տ ա րօրինա կ և տարագիծ
գմբեթ...
3. Դուն' բա րբա ռի արարիչ, Բանի իշխան, Դուն' անբա վ բա վիղ տևողության...
4. Ձմռա ն մի գիշեր կար մի հա րսա նիք, Հրճվում էր անզուսպ ամբոխը գյուղի...

Գ
1. Կա րոտներիս կանչով կանչում ես ինձ, Եվ կանչելու ես ինձ, քա նի կյանքում
դեռ կամ' Խ ոստ ա նա լով ինձ սեր, տ ա լով կսկիծ: (Ե. Չա րենց)
2. Դու թոթով թիթեռ թմբլիկ թմբկահար, Թ ող քո թմբուկը թունդ թնդա: (Ա. Վշտունի)
3. Շուշա նն շա ղով լցեա լ, շող շա ղով և շա ղ մարգա րտով: (Գրիգոր Նարեկացի)
4. Վառվում է մեր վերքը, սակայն Թնդում է մեր երգն աշխարհում: (Հ. Սահյան)

11. Ո՞ր օրինակում բաղաձայնույթ կա.

1. Ես իմ անուշ Հա յա ստ ա նի արևահամ բառն եմ սիրում...

2. Համբույրիդ, գիշե՜ր, պ ա տուհա նս է բաց...

— 498—
 Հայոց լեզու

3. Ծ ա ղիկ, կանաչ, թարմ հյուսեր, բախտի կա րկա չ ու հույսեր...

4 . Դուն' հունձք հա րուստ, և դուն' հնձան հրաշեկ:

12. Օրինակներից քանիսո՞ւմ բաղաձայնույթ կա.

ա. Մշուշների շղա րշի տակ Աշնան խաշամն է խշխշում: (Հ. Սահյան)

բ. Դժվար է եղել քո ուղին Ու դաժան է եղել աշխ արհում, ժա յռերդ խժռող
խուժդուժ Մի խուժան է եղել աշխարհում: (Հ. Սահյան)
գ. Երկնքում բամբյուն է ու բոց, Երկնքում կայծ ու կռիվ, Բախվում են խորթ ու
խռով Ամպերը խ ռիվ-խ ռիվ: (Հ. Սահյան)
դ. Մեր բախտի բաժինը դաժան, Դժվար է մեր երթն աշխարհում: (Հ. Սահյան)

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. բոլորում

13.* Հանգավորման ո՞ր տեսակն է գործածված.

Երբ որ ծիծա ռն իր բույն դառնա,

Երբ որ ծառերն հագնին տերև,
Ցանկամ տ եսնել գիմ Կիլիկիա ,
Աշխարհ, որ ինձ ետուր արև: (Ն. Ռուսինյան)

1. կից, 2. խաչաձև, 3. օղա կա ձև, 4. մոտավոր

14.* Գործառական ո՞ր ոճին է բնորոշ հանգավորումը.

1. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 2. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 3. գիտա կան, 4. գեղա ր­

վեստական

15* Բանաստեղծական տողերի' նույն կամ նման հնչյունախմբերով վերջավոր­

վելը կոչվում է'
1. նույնավերջ, 2. կցուրդ, 3. բաղաձայնույթ, 4. հա նգա վորում

16* Խոսքի որոշակի հատվածում ձայնավորների կրկնությունը կոչվում է'

1. առձայնույթ, 2. բաղաձայնույթ, 3. հանգավորում, 4. նույնավերջ

17. Նույն կամ նման բաղաձայն հնչյունների կուտակումը խոսքի որոշակի հատ­
վածում' բարեհնչության կամ արտահայտչական այլ նպատակներով, կոչվում է'

1. բաղաձայնույթ, 2. նույնասկիզբ, 3. հարանունություն, 4. հանգույց

18. Ո՞րը գեղարվեստական չափածոյի բնորոշ հատկանիշը չէ.

1. հանգավորում, 2. բաղաձայնույթ, 3. պատկերավորություն, 4. միօրինակություն

19. Պատկերավորման-արտահայտչական նշված միջոցներից որի՜ն է հատուկ

հետևյալ բնորոշումը.

Նախադասության մեջ բա ռերի այնպիսի թույլա տրելի դասավորություն է, որ

հակասում է սովորական շարադասությանը, օրինա կ. «Թե մի՞ֆ էիր դու... Եկան,
երգեցին Մի հին իրիկուն գուսանները ծեր»: (Ե. Չա րենց)
1. մակդիր, 2. շրջադասություն, 3. Փոխանունություն, 4. հակադրություն

— 499
—
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

20. Ընդգծվածը պատկերավորման-արտահայտչական ի՜նչ միջոց է.

ա. Անձկության ժամին բա րեշնորհիդ Քավության լույսը կծա գի՞ վրաս: (Գրիգոր
Ն ա րեկա ցի)

1. չափազանցություն, 2. մակդիր, 3. փոխանունություն, 4. հակադրություն

բ. ...Երբ անաչառ են իմ հանդեպ նաև Կա ճա ռներն ա մբողջ երջանիկների: (Գրի­

գոր Նա րեկա ցի)

1. հակադրություն, 2. փոխաբերություն, 3. համեմատություն, 4. փոխանունություն

գ * Զ ոհվա ծ տղերքի հուշա րձա նին մոտ եցել, զոհվա ծների անուններին նայել ու
մի տ ա րօրինա կ կա տակ էր արել. «Կա րող է' էս հիմարները հարգանքից մեր անունն
էլ են զոհվա ծների մեջ գցել...»: (Հ. Մաթևոսյան)

1. նվազաբերություն, 2. ավելադրություն, 3. հեգնանք, 4. չափազանցություն

21. Պատկերավորման-արտահայտչական ի՜նչ միջոց է գործածված,

ա.
Ու բակին մեջ երգող ա ղբյուրը մեռա՞վ,
Ու կոտ րեցա ՞ն պ ա րտ եզիս ուռին ու թթենին: (Սիամանթո)

1. անձնա վորում, 2. փոխանունություն, 3. բաղաձայնույթ, 4. հակադրություն

Դա ռնա լու է վաղն հա զա ր ու բյուր

Թշնա միների ավար ու կուր: (Ե. Չա րենց)

1. հարանունություն, 2. ա ստ իճա նա վորում, 3. հա նգա վորում, 4 . կցուրդ

Գ
Թ իֆլիսյա ն հին փ ողոցների պես ծուռումուռ ինչ-որ դեպք կա նրա կովկասյան
կյանքի մեջ: (Հ. Մաթևոսյան)

1. չափազանցություն, 2. բաղաձայնույթ, 3. համեմատություն, 4. հակադրություն

Գ*
Ի՞նչը կհաղթի կյանքում հերոսին,
Թե չլինին
Կինն ու գինին:
1. հանգավորում, 2. բառախաղ, 3. նմանաձայնություն, 4. ա ստիճանավորում

22. Պատկերավորման-արտահայտչական ո՜ր միջոցը գործածված չէ.

ա.
Երկնքից վեր են գլուխ ը պահում
Հա յոց բյուրակնյա լեռները պարթև,
Միայն մոր ա ռջև գլուխ խոնարհում,
Ծունկի են գա լիս միայն մոր առջև: (Հ. Շիրա զ)

1. շր ջա դ ա ս ո ւթ յո ւն , 2. ա ն ձն ա վ որ ո ւմ , 3. փ ոխ ա նունութ յուն, 4 . մ ա կդիր

- 500-
 Հայոց լեզու

Բ-
Բուք էր դրսում:
Հա յոց դաժան լեոների վրա ա ստ վա ծները քա յլում էին բա րկա ցա ծ...(Կ. Զարյան)

1. Փոխանունություն, 2. անձնա վորում, 3. մակդիր, 4. փոխաբերություն

Գ
Հովեր կ՚անցնին.
Այնքան կը հորդի, կը կատղի դաշտը հուռթի,
Որ պիտի հոն ա րա ծող ուլը խեղդի: (Դ. Վարուժա ն)

1. չափազանցություն, 2. Փոխանունություն, 3. ա նձնա վորում, 4. շրջադասություն

23. Ո՜ր հատվածի մեջ փոխանունություն կա.

1. Եվ սրտի ցա վից հուսա հա տ ես մի թաս օղի խմեցի,

Չա րենցը ցն դա ծ-գ ին եմոլ, հա րբեցող-հիմա ր է' ասին: (Ե. Չա րենց)
2. Հիշում եմ դեմքը քո ծեր, մա յր իմ անուշ ու անգին,
Լույս խորշոմներ ու գծեր, մա յր իմ անուշ ու անգին: (Ե. Չա րենց)
3. Եվ ժողովրդի քնա րը ա զնիվ փ ա ռա բա նել է անունը նրա: (Ա. Իսահա կյա ն)
4. Երբ զձուկն ի ջրէն հանեն ւ’ի այլ ջուր ձգեն, նա ապրի,
Երբ գիս ի քենէ զատեն, քա ն զմեռնելն այլ ճա ր չի լինի: (Քուչակ)

2 4. * Ո՜ր օրինակում բառախաղ չկա.

1. Ես աղա, դու աղա, Բա մեր աղունն ո՞վ աղա: (ժող.)

2. էշն ի՞նչ գիտ ե նուշը, կերթա կուտե փուշը: (ժող.)
3. Ես պ ա յտեցի փայտե ձի, Եվ ես նրանց հաղթեցի: (Հ. Սահյան)
4. Հոյհո՜յ, առուն կը հասնի ցա նկա պ ա տ ին քովերեն: (Մ. Մեծարենց)

25. Ո՜ր բառի հետ իբրև մակդիր չի կարող գործածվել խուլ բառը.

1. ձայն, 2. պատ, 3. անկյուն, 4. աշխարհ

26. Ո՜ր բառակապակցության մեջ չկա մակդիր.

ա. 1. հուսո հրվանդան, 2. հրաշա խ ոս բամբիռ, 3. ա ղա ղա կող լռություն, 4. խոտոր

շա վիղ

բ. 1. գոց շրթունքներ, 2. սպասման հիվանղ, 3. արծաթե ցայգ, 4. դեռատի բույրեր

գ. 1. մահվան բոթ, 2. մթին տրտմություն, 3. անեզրա կա ն ցնորք, 4. մեռա ծ քա ղա ք

27. Ընդգծվածներից քանի՜սն են մակդիր,

ա.
1) Մոտենում է, քո ւյր իմ, ա՜խ, իրիկունը միգամած: (Ե. Չա րենց)
2) Կա րոտներիս գագաթն է այն' վերջին քնա ր. — Մի պիրկ պարան ու երկնուղեշ
փայտեր երկու: (Ե. Չա րենց)
3) Այսքանից հետո ի՞նչ կոչես Նրան Մեր կեռմանաշատ երթուղու վրա... (Պ. Սևակ)
4) Այս գիշեր երա զիս մեջ ձեռքս առի գքեգ, ո՜վ քաղցրախոս Սրինգ: (Սիամանթո)
5) Խաղաղությո՜ւն ձեզ, մեր անբախտ պապեր... (Հ. Թումանյան)

- 501
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

6) Ն ույն նայադներն ահա, և կախարդիչ նույն երգը, Բայց ա վելի աՕհուն ու

հմայիչ... (Ե. Չա րենց)

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

Բ-
1) Վաղուց նետ ել է խարիսխն իր ծանր: (Հ. Շիրա զ)
2) Ո վ լՒՐԲ լռություն, ու լռում են, տ ես, Հյուսիսն իր հա վերժ սառույցների պես,
Հարավն՜ իր լուսնի մահիկի նման: (Հ. Շիրա զ)
3) Եվ անցանք ապա Մասիսի ձորով, Որ մեզ էր կանչում մութ քարայրներով: (Հ. Շիրադ)
4) Ի՞նչն էր մեղքը հայ գութանի: (Հ. Շիրա զ)
5) Եվ գլխ ա տ ե ց ժանտ փ ա շա յին, Ինչպ ես ա րծիվն ա նզոր ճա յին: (Հ. Շիրազ)

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

Գ
1) Ձեր հակինթ աչքերը բիլ Ես ա յսօր կուզեմ երգել: (Ե. Չա րենց)
2) Ես միշտ լսում եմ թեթև, թավ թրթիռներ ջութակի: (Ե. Չա րենց)
3) Նրա նք կգան, կավերեն, և չի մնա էլ ոչինչ' Ո՜չ դրախտը ձեր գեհեն, ո չ թախիծը
ձեր դյութիչ: (Ե. Չա րենց)
4) Բայց սև աղետ դա րձա վ ու մա հա ցու հա նցա նք Ք ե զ համար սերն իմ սև, իմ
Ն ա վ գ ի կ ե ... (Ե. Չա րենց)
5) Ուղիներում կյանքի, բիրտ օրերում մեր այս, Ինչ որ կա րոտ էր, հուր, ես տվի
քեզ: (Ե. Չա րենց)

1. երկուսը, 2. երեքը, 3. չորսը, 4 . բոլորը

28 * Քանի* նախադասության մեջ ավելադրություն չկա.

ա. Միակ գեղեցկությունը, որ հայտնի է ինձ, դա առողջությունն է:

բ. Ա ռողջա նա լու հույսը ա ռողջա նա լու կեսն է:
գ. Առողջ մարմինը ա ռողջ մտածողության արդյունք է:
դ. Սպասում ենք ն որ ի ց-ն ո ր ի ց' մեր ճա կա տ ը հպարտ ու սեգ:
ե. Դեպի վեր ա րա գ բա րձրա նա լիս միշտ մտածի ր անկման սա րսա փի մասին:
զ. Մի գիժ քա րը գցեց փոսը, յոթ հոգի խ ելոք չկա րողա ցա ն հանել:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

29. Օրինակներից քանիսո՞ւմ չափազանցություն չկա.

ա. Մի տարում հարյուր տ ա րով ծերա ցա ծ այդ Թումանյանը: (Հ. Մաթևոսյան)
բ. Մ ա յրը մի վ ա յր կ յա ն ո ւմ հ ի վ ա ն դ ա ց ա վ , պ ա ռ ա վ ե ց , հին կ ո ճ ղ ի ն նստեց:
(Հ. Մաթևոսյան)
գ. Նախնադարյան ժամանակներում ես մի հեր ունեի, անունը Իշխան էր: (Հ. Մաթևոսյան)
դ. Հիշեց, որ իր հորեղբայր Թոման գրա զով մի ոչխար է կերել, հետո ծառ
կտ րելով' մի օրա վա ր հող է բա ցել ծմակում: (Հ. Մաթևոսյան)
ե. Բայց իմ սերը վախճան չունի, հուն չունի,
Նա հա վերժ է, նա ա նշեջ է, նա' ա նմա հ... (Ա. Իսահա կյա ն)
զ. Սա ծով էլ չի. տաք ջրի տ ա շտ ա կ է: (Հ. Մաթևոսյան)

1. մեկում, 2 . ե ր կուսում , 3. երեք ում , 4 . չորսում

- 502-
 Հայոց լեզու

30.* Տրված հատվածներից յուրաքանչյուրին համապատասխանում է նշված

պատկերավորման-արտահայտչական միջոցներից որևէ մեկը, պատասխանների ո՜ր
տարբերակն է ճիշտ.
ա)
ա. Աչքերը' սև, արևներ սև, Արևների պես անշեջ: (Ա. Իսահակյան)
բ. էնքա՜ն շատ են ցավերն, ավերն իմ սրտում,
էնքա՜ն անթիվ' կորա ծ լավերն իմ սրտում... (Հ. Թումանյան)
գ. Որ հուշն իր էլ հա ր երկրի վրա
Պ ի տ ի ա ռկայծի ու հուրհրա: (Ե. Չա րենց)
դ. Եվ մուրա ցկի պես փշրա նքի համար
Ծ ա ր ա վ ու նոթի կանցնեք ծովեծով... (Ա. Իսահա կյա ն)

1. հա նգույց, 2. Փոխանունություն, 3. մակդիր, 4. ա ստ իճա նա վորում

1) ա -4 , բ -2 , գ ֊ 1, դ - 1
2) ա -3 , բ - 1, գ -4, դ -2
3) ա -4, բ -2, գ - 1, դ -3
4) ա - 3, բ - 1, գ - 2, դ -4

բ)*
ա. Ուզո՞ւմ եք' որպես գնդա սեղ Ա րևը խրեմ փողկա պ իս, Առնեմ որպես սինի
Երկինքը' ա ստ ղերի խաղով: (Ե. Չա րենց)
բ. Սա նձ ու կապերով, երա սա ններով բռնած ա մրա պ ինդ' Ն վա ճի ր, զսպ ի ր վա յրա ­
գությունը ցնդա ծ մտքերիս: (Գրիգոր Ն ա րեկա ցի)
գ. Մայրը տխուր ժպ տ ա ցել ու ա սել էր, որ օտ ա ր անուն են դրել, որպ եսզի... Եվ
ա նցորդը պ ա յծա ռ ժպ տ ա ցել ու ա սել էր, որ դա օտ ա ր անուն չէ, իսկական հայի
անուն է: (Հ. Մաթևոսյան)
դ. Ինչպես ամեն մի իսկական գյուղ, Ահնիձորն էլ ունի իր միամիտը: Դա
Ս պ ա ն դա ր-Պ ուլուզն է: (Հ. Մաթևոսյան)

1. ա ս տ իճա ն ա վ որ ո ւմ , 2. փ ոխ ա նունություն, 3. ն վ ա զա բերութ յուն, 4. զեղչում,

5. շրջադասություն

1) ա - 3, բ - 5, գ - 4, դ - 2
2) ա -2, բ - 1, գ -4, դ - 1
3) ւս - 5, բ - 5, գ -1 , դ - 3
4) ա - 4, բ - 2, գ - 5, դ - 1

Գ)*
ա. Եվ այս հա րվա ծը նրան տվեց իր կյանքի ընկերը' նա, որը, ընդհակառակը,
պիտի լիներ իր պաշտպանը: (Ա. Շիրվա նզա դե)
բ. Մի քսա ն տարի կլինի' այս Ստեփան բիձա ն յոթանասուն տարեկան է. ո չ ավե­
լանում է, ո՜չ պակասում: (Հ. Մաթևոսյան)
գ. Եվ մենք իսկա պ ես մանկության մի գեղեցիկ ծվեն հիշեցինք: (Հ. Մաթևոսյան)
դ. Անոնք այնչա փ բռնկեր են, որ կարծես Հրդեհն իրենց կ’այրե դա շտերը անհուն:
(Դ. Վարուժան)

1. շրջա սույթ , 2. չա փ ա զ ա ն ցութ յուն , 3. ն վ ա զ ա բերութ յուն , 4 . պ ա րա դ ո ք ս

֊ 503֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զ աքարյան

1) ա - 1, բ-Յ, գ -4, դ - 2
2) ա - 3, բ - 4, գ - 1, դ - 1
3) ա ֊ 1, բ-4, գ -3, դ - 2
4) ա - 4 , բ - 1, գ - 3, դ - 1

31 * Պատկերավորման-արտահայտչական նշված միջոցներից քանի՞սն են գոր­

ծածված.

ա.
հակադրություն, փոխաբերություն, փոխանունություն, մակդիր, հանգավորում,
չափազանցություն, նույնասկիզբ.

Մեր հողը, մեր հայրենին,

Մեր երկիրն ամայացավ.
— Սև՜ հագիր, սևսիրտ մարե... (Պ. Սևակ)

1. չորսը, 2. հինգը, 3. վեցը, 4. բոլորը

Բ-
շրջադասություն, ա նձնա վորում, փոխաբերություն, հա նգա վորում, նույնասկիզբ,
նույնավերջ, հանգույց, զուգադրություն, մակդիր, նվազաբերություն.

Բայց ես երգեցի ա չքերդ միայն,

Մեկ էլ ա չքերիդ երկինքները խոր,
Բայց ես երգեցի հոնքերդ միայն,
Մեկ էլ հոնքերիդ կա մարները վեհ: (Հ. Սահյան)

1. ութ, 2. ինը, 3. տասը, 4. տասնմեկ

Գ
շրջադասություն, ա նձնա վորում, փոխաբերույթ, հա նգա վորում, զուգադրություն,
հանգույց, մակդիր, փոխանունություն.

Քա մու ձեռքերն ա նհա մա րձա կ Ամպի փեշերն են քա շքշում: (Հ. Սահյան)

1 .երկու, 2. երեք, 3. չորս, 4. հինգ

32. Օրինակներից քանիսո՜ւմ կա'

ա)* պարադոքս.
ա. Եթե ուգում Ես օգն ել վա րպետին, նրան մի՜ խանգարիր:
բ. Կատվի խաղ' մկան մահ:
գ. Ով շատ խելք ունի, նրան ավելի շատ է խելք հարկավոր:
դ. Ք ի չ խոսիր, շա տ լսիր:
ե. Գիժը չի ամաչի, գժի տ երը կամաչի:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

բ) փոխանունություն.
ա. Գյուղը դատարանի հետ մի անգամ էլ գործ ունեցավ: (Հ. Մաթևոսյան)
բ. Եղբա յրդ սագի որս է արել: Ասում է' սա գից մենակ բա ՞րձ են սարքում, թե՞
կա րտ ոֆիլի հետ տապակում էլ են: (Հ. Մաթևոսյան)

֊ 504֊
 Հայոց լեզու

գ. Խ ելքի եկ, ո՜վ նենգամիտ. Այնտեղ փ նտ րիր միշտ Հա յրենի խինդ ու ժպիտ Եվ
հայրենի վիշտ: (Վ. Տերյան)
դ. Ընդունի ր փոքր այս տ կա րիցս Եվ հզորիցդ մե ծը ընծայիդ: (Գրիգոր Նա րեկա ցի)
ե. Եվ այս մատյանի հարակայությամբ կմնամ անմահ: (Գրիգոր Նարեկացի)
զ. Արա ծներիդ համար երբեք չես ա սելու ախ ու ա փսոս, Չա րա ծներիդ համար
պիտի ասես ափսո՜ս, հազա՜ր ափսոս: (Վ. Տերյան)

1. երեքում, 2. չորսում, 3. հինգում, 4. բոլորում

գ) շրջադասություն.
ա. Մի՞թե կա տ ա րյա լ փրկություն պիտի ինձ չպարգևես: (Գրիգոր Նա րեկա ցի)
բ. Թ ե տ ա ռա պ ա ն ք ը մա քրում է մա րդուն, Ի նքը ինչո՞ւ է ա նմ ա ք ուր ա յդքա ն:
(Ռ. Դավոյան)
գ. Գինետան բաժակի նման ձեռքեձեռք անցած մի աղջիկ... (Հ. Շիրագ)
դ. Թ ույլ շրշյուն մը, հետո բույր մը մշկենի. Եվ հա մրա գին գիրքը ձեռքես կ՛իյնա
վար: (Մ. Մեծարենց)
ե. Աղբյուրների պես ա ղջիկները գան, Ես ծա րա վ սրտ ով չնայեմ նրանց. Տուն
կանչե մորս ձա յնը իրիկվան, Չպ ոկեմ սա րից աչքս կարոտած: (Հ. Շիրա գ)
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. բոլորում

դ)* ավելադրություն.
ա. Պետ ությունները, դրանք սա ռնա սիրտ հրեշներ են:
բ. Ք ա նա կով նրանք մոտ քսա ն հոգի էին' սպ առա զեն ու անահ:
գ. Ամեն բան գեղեցիկ է, եթե այն բնական է ու բանական:
դ. Իր խմբի տղերանց հետ դա հյուրանոցում Խմում, աղմկում է խմբապետ Շավարշը:
ե. Կեցցե՜ն մուսաները, կեցցե՜ բանականությունը:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3 . չորսում, 4. բոլորում

33* Նշված պատկերավորման-արտահայտչական միջոցներից յուրաքանչյուրը

գործածված է ստորև բերված հատվածներից որևէ մեկում, ո՜ր պատասխանն է ճիշտ.
ա. Եվ կ ա մ ա ց -կ ա մ ա ց դյուցա գնին ծեր Ս կսեց պ ա տ ել, ինչպ ես գիշեր, վիշտ '
ա նբուժելի ու մահաբեր:
բ. Եվ ա րեգակն է բա րձրա նում Քրմա պ ետ ի վսեմությամբ:
գ. Դու բա ցեցիր ոգու մեր գա նձա րա նն անհուն Եվ մեգ համար դա րձա ր անմարելի
անուն:
դ. Իբրև ցնորք գայթող կամ երազանք ա նգին' Հեռուներից կանչեց իմ Նավգիկեն:
ե. Կյանքը դա րձա վ անմխիթար զառա նցանք:
զ. Ավելի լավ է ոչինչ չասել, քա ն ա սել ոչինչ:

1. փ ո խ ա ն ո ւն ո ւթ յո ւն , 2. ա ս տ ի ճ ա ն ա վ ո ր ո ւմ , 3. ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւմ , 4. շրջա դա ­
սություն, 5. մակդիր, 6. փոխաբերություն, 7. պա րա դոքս

1) ա - 2, բ - 3, գ - 5, դ - 5, ե - 6, զ - 7
2) ա - 2, բ - 7, գ - 4, դ - 5, ե - 3, գ ֊ 1
3) ա - 4, բ - 2, գ - 6, դ — 1, ե — 4, գ - 7
4) ա - 6, բ - 4, գ - 2, դ - 4, ե - 2, զ - 7

֊ 505֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

34.* Տրված ձևակերպումներից յուրաքանչյուրը համապատասխանում է ստորև

նշված պատկերավորման-արտահայտչական միջոցներից որևէ մեկին. ո*ր պատաս­
խանն է ճիշտ.
ա. Առարկան կամ Երևույթը անվանելու փոխարեն ուղղա կիորեն կամ փոխ ա բերա ­
բար բնութագրվում է նկա րա գրա կա ն բա ռակա պ ա կցությա մբ կամ դա րձվա ծքով:
բ. Չա փ ա ծո խոսքում բա նա ստ եղծա կա ն տողի վերջին բառը (հնչյունախումբը,
բառակա պ ա կցությունը) կրկնվում է հա ջորդ տողի սկզբում, իսկ ա րձա կ խոսքում
նախադասության վերջին բառը (հնչյունախումբը, բա ռակա պ ա կցությունը) կրկնվում
է հա ջորդ նախադասության սկզբում:
գ. Երկու կից խոսքային միա վորներից երկրորդը իր շարադասությամբ կամ բո­
վանդակությամբ հակադրվում է առաջինին, շրջվում է շարահյուսական կառուցվածքը:
դ. Խ ոսքի մի քա նի միավորներ (նախադասություններ, բա նա տողեր) ունենում են
միատեսակ սկիզբ և վերջավորություն, ստ ա ցվում է նույնասկզբի և նույնավերջի հա­
մատեղում:
ե. Ոճա կա ն դարձույթ է, որ հիմնվում է բա ռերի փոխ ա բերա կան գործածության
վրա ' ըստ նրանց ա րտ ա հա յտ ա ծ ա ռա րկա ների, երևույթների արտաքին կամ ներքին
նմանության:
զ. Հա տ կա նիշը ներկայացվում է սովորա կա նից փոքր, թույլ չափով:

1. նվազաբերություն, 2. փոխաբերություն, 3. խաչաձևում, 4. հանգույց, 5. շրջա ­

սույթ, 6. կցուրդ

1) ա - 5, բ - 3, գ - 6, դ - 4, ե - 2, զ - 1
2) ա - 5, բ - 6, գ - 3, դ - 4, ե - 2, զ - 1
3) ա — 2, բ - 6, գ - 3, դ - 1, ե - 5, զ - 4
4) ա - 2, բ - 6, գ - 3, դ - 4, ե - 5, զ - 1

35* Պնդումներից քանի՞սն են սխալ.

ա. Հեգնա նքը դրական իմաստային երա նգ ունեցող բա ռերի օգտ ա գործումն է հա­
կառակ իմաստով:
բ. Բառախաղը կա ռուցվում է իմա ստով տա րբեր բա ռերի կամ կա պակցություննե­
րի ա րտաքին հնչյունական նույնության կամ նմանության (հարանունության կամ
համանունության) հիման վրա կամ նույն բառի տա րբեր իմա ստների (բա զմիմա ստ ու­
թյան) օգտ ա գործումով: Նույնացվում են տա րբեր գա ղա փ ա րներ' սրամիտ խոսք
ստ եղծելու նպատակով:
գ. Մակդիրը ստեղծվում է բառի կամ արտահայտության փոխ ա բերա կան գործա ­
ծության հիմքի վրա:
դ. Զեղչումը' իբրև ոճակա ն դարձույթ, գործա ծվում է կրկնություններից խ ուսա փ ե­
լու և խոսքին հուզա կա ն երանգ հա ղորդելու համար:
ե. Բառային շեշտ ը բառի որևէ ձա յնա վորի հա մեմա տա բա ր ուժգին ա րտ ա սա նու­
թյունն է:
զ. Փոխանունությունը իրար հետ սերտորեն առնչվող հա րա կից ա ռա րկա ներից
մեկի անվան տեղափոխումն է մյուսի վրա:

1. մեկը, 2. ե ր կուսը, 3. երեք ը, 4 . ոչ մեկը

- 506-

36.* Ձախ սյունակի յուրաքանչյուր շրջասույթի դիմաց գրի ր դրա նշանակությունն
արտահայտող բառը (անունը)' ընտրված աջ սյունակից (տարբերակներից մեկն
ավելորդ է).
1.
ա. ա քիլլեսյա ն գա րշա պ ա ր
բ. բիբլիա կա ն լեռ
գ. Ավարայրի երգիչ
դ. սիզիֆյա ն ա շխ ա տա նք
ե. ավգյան ախոռ
2.
ա. Վա սպ ուրա կա նի ա րծիվ
բ. Ավարայրի հերոս
գ. հա նճա րեղ պատանի
դ. ազատության երգիչ
ե. հա նճա րեղ լոռեցի
3.
ա. ամենայն հայոց բա նա ստ եղծ
բ. անմահ քա նա քեռցի
գ. նորավեպի իշխան
դ. սև ցելերի սերմնացան
ե. հայ երգի Մեսրոպ Մա շտոց
4.
ա. Սկյուտա րի սոխակ
բ. նոր աշխարհ
գ. հին աշխարհ
դ. Տրոյա յի երգիչ
ե. Սերվա նտեսի հերոս
Հայոց լեզու
I. Եղիշե
II. խիստ կեղտ ոտ վա ծ շինություն
III. դժոխային տա ռա պ անք
IV. Արարատ
V. ապարդյուն գործ
VI. խ ոցելի կողմ, թույլ տեղ
I. Միսաք Մեծա րենց
II. Արամ Խա չա տրյան
III. Հովհա ննես Թումանյան
IV. Խրիմյան Հա յրիկ
V. Վարդան Մամիկոնյան
VI. Մ իքա յել Ն ա լբանդյա ն
I. Կոմիտաս
II. Ակսել Բակունց
III. Մուրացան
IV. Խաչատուր Աբովյան
V. Գրիգոր Զոհրա պ
VI. Հովհա ննես Թումանյան
I. Դոն Կիխոտ
II. Շեքսպ իր
III. Հոմերոս
IV. Եվրոպա
V. Ամերիկա
VI. Պ ետ րոս Դուրյան
- 507֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. ԶաքարյաՕ

ՀԱՅԵՐԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հայոց լեզուն' որպես գիտական հետաքրքրության առարկա

Հա յոց լեզուն ուսումնա սիրող գիտությունը կոչվում է հա յերենագիտություն, որ

հայագիտության (հայ ժողովրդի պատմության ու մշակույթի մասին գիտության) մի
մասն է: Ձևա վորվել է լեզվաբանության հետ միաժամանակ' որպես նրա մի ճյուղ: Սա­
կայն նրա' մեգ հայտնի նախ ադրյալները վերաբերում են վաղ միջնադարին: Հայերեն
առաջին քերա կա նա կա ն աշխատությունը թարգմանական էր' մ.թ.ա. 2 -1 ֊ին դդ. հույն
հեղինակ Դիոնիսիոս Թ րա կա ցու «Քերականության ա րվեստ ը», որը հարմարեցվեց
հայերենին: Սա հիմք դա րձա վ հայերենի ուսումնասիրության և հայ քերականական
ուսմունքի ստեղծման ու զա րգա ցմա ն համար: Դրա մի շա րք մեկնությունները (Մով-
սես Քերթողի, Ստ եփ ա նոս Սյունեցու, Համամ Արևելցու, Գրիգոր Մա գիստ րոսի, Հով­
հաննես Երզնկա ցու և այլոց կողմից) արդեն հայերենի ինքնուրույն քերականություն­
ներ են: Միջնա դա րում ստեղծվում են նաև բառարաններ:
19-րդ դարում Եվրոպայում լեզվաբանության որպես ինքնուրույն գիտա կարգի
ձևա վորմա ն հետ կա պ վա ծ սկսեց զա րգա նա լ նաև հա յերենագիտությունը: Պա տ մա ­
հա մեմա տա կա ն լեզվաբանության ուշադրությունից չէր կա րող վրիպ ել հայերենը որ­
պես հնավանդ և զա րգա ցա ծ լեզու: 1830-ա կա ններին Հ. Պետ երմա նը և Ֆ . Վինդիշ-
մանը հիմնավորեցին, որ հայերենը պատկանում է հնդեվրոպա կա ն լեզվա ընտ անի­
քին: Իսկ Հ. Հյուբշմա նն ա պ ա ցուցեց, որ հայերենն այդ ընտանիքի ինքնուրույն մի
ճյուղ է: Հունարենի, լատիներենի, սանսկրիտի (հին հնդկերենի), պարսկերենի հետ մի­
ասին հայերենը կարևոր սկզբնաղբյուր է հնդեվրոպական նախալեգվի վերականգն­
ման, լեզուների պատմական և կա ռուցվածքային տիպաբանության մշակման համար:
Ըստ հնագույն ավանդությունների և ա ռա սպ ելների (Աստվածաշունչ, «Գիլգա մեշ»
և այլն) հայերենը իրեն օգտ ա գ ործող ժողովրդի' հայերի պես մշտ ապ ես տեղաբնիկ է
հա տ կա պ ես Հա յկա կա ն լեռնաշխ արհում, որի սահմանները համընկնում Են աստվա-
ծաշնչյան Դրախտի հետ: Հա յերի ու հայերենի տեղաբնիկ լինելը վերջին ժամա նակ­
ներում ա պ ա ցուցվում է նաև գիտա կանորեն: Այս հանգամանքն ա ռա վել մեծացնում
է հնդեվրոպա բա նների և ընդհանրապես գիտնա կա նների հետաքրքրությունը հայերի
ու հայերենի նկատմամբ:

Նշանավոր հայագետներ

Որպես ա ռա ջին հա յերենա գետ մեգ քա ջ հայտնի է Մեսրոպ Մաշտոցը: Թ եև հայոց

լեզվի մասին նա որևէ գիտական աշխատություն չի թողել, սակայն նրա ստեղծած գիրը
վկայում է, որ նա հիրավի բա րձրա կա րգ գիտնա կա ն էր' ընդհանուր և հայոց մշակույ­
թի համակողմանի իմացությամբ: Հնչյունաբանության և զրաբանության նրա խորի­
մացությունը մինչև այժմ էլ զարմացնում է լեզվաբաններին, մշակութաբաններին:

- 508-
 Հայոց լեզու

Մ ա շտ ոցը նաև հայագիտության հիմնադիրն էր Հա յոց աշխարհում: Նախ նա հիմ­

նեց հայոց դպրոցը որպես հայախոս տ ա րա ծքները ծա ծկող մի ամբողջակա ն ցանց,
որի ժառանգորդն է ներկայիս հայոց դպրոցը Հայաստանում, Արցախում, Վրաստա-
նում և սփյուռքում: Այնուհետև Մ ա շտ ոցը հիմք դրեց թարգմանչությանը, նա Մահակ
Պա րթև հա յրապ ետի հետ սկսեց թարգմա նել Աստ վա ծա շունչ մատյանը և ստ եղծեց
թարգմանիչների դպրոց, որը հունա րենից և ա սորերենից հայերենի վերա ծեց ժամա­
նակի մի շա րք կա րևորա գույն դավա նա բանա կան, ծիսական, իմա ստա սիրակա ն,
պ ա տմագիտ ակա ն, բա նա սիրա կա ն աշխատություններ, որոնց թվում էր Դիոնիսիոս
Թ րա կա ցու «Քերականության ա րվեստը»: Նա հիմք դրեց նաև հա յա լեզու ինքնու­
րույն քերթությանը գրելով խ րատական թղթեր, քա րոզչա կա ն ճա ռեր, հոգևոր երգեր,
աղոթքներ: Իսկ նրա ա շա կերտ ները մեր ա ռա ջին մա տ ենա գիրներն էին Կորյունը,
Եզնիկը, Մովսես Խ որենա ցին, Ղա զա ր Փ ա րպ եցին, Դավիթ Անհաղթը և այլն: Մա շտ ո­
ցը նաև ճա րտ ա սա նա կա ն ու տ ա ղաչա փա կա ն արվեստի, մա նկա վա րժա կան մտքի,
հայերեն գրաճանաչության մեթոդիկայի, հոգևոր երգեցողության դպրոցի հիմնա­
դիրն է: Նրա հիմնա ծ կրթական հաստատությունները նաև գրչության ու գիտության
կենտրոններ էին, որտեղ ա ստ իճա նա բա ր ձևա վորվում էին նաև գրադարաններ: Մաշ­
տոցը հիմք դրեց նաև հայոց լեգվի հետ ա գա կանոնարկման և բա ռակերտմա ն ա շ­
խատանքներին: Այդ գործը հա ջողությամբ շա րունա կեց հունաբան դպրոցը: Նրանց
ջա նքերով կա տ ա րելա գործվեց հայերենի նա խ ա ծանցների հա մակա րգը, բա ռա կա զ­
մական, քերա կա նա կա ն, ոճա կա ն ու լեզվա մտ ա ծա կա ն պ ա տ ճենումներով հա րստ ա ­
ցա վ հայերենը, հա մա լրվեց նրա բա ռապ ա շա րը:
Հետ ա գա դարերում բազմաթիվ այլ հայ և օտ ա րա զգի երախ տա վորներ զբա ղվե­
ցին հայերենագիտությամբ: Դրա նցից ա ռա վել նշանավոր են հետևյալները:

ՄԽԻԹԱՐ ՍԵԲԱՍՏԱ8Ի (1676 - 1749)

Հա սա րա կա կա ն, գիտա կան, մշակութային և եկեղեցա կա ն գործիչ, Մխիթարյան

միաբանության հիմնադիր: Ծ ն վել է Սեբաստիայում: Մկրտության անունը՜ Մանուկ:
1685-91 թթ. սովորել է ծննդավայրի Ս. Նշան, 1 6 9 1 -9 2 թթ.' էջմիածնի, Սևանի, Կարի-
նի վանքերում: 1696-ին ձեռնա դրվել է քա հա նա , իսկ երեք տարի անց՜ վարդապետ:
Դեռ վաղ տ ա րիքում ցա նկա ցել է ստ եղծել կրոնական միաբանություն: Այդ նպա­
տա կով 1697 թ. մեկնել է Կ. Պոլիս: Հա մա խ մբել է մոտ 15 ա շա կերտ ի և գաղտնի, խու­
սա փ ելով լուսա վորչա կա ն եկեղեցու ուշադրությունից, կաթոլիկություն է քա րոզել
նրանց: 1701 թ. հիմնել է միաբանություն, հա ստ ա տ ել կանոնադրությունը (Սեբաս-
տացու մահից հետո միաբանությունը կոչվել է նրա անունով): 1705 թ. մեկնել է Ի տ ա ­
լիա: 1717-ին միաբանությունը հա ստ ա տ վել է Վենետիկի Ս. Ղազար կղգում: Սեբաս-
տացին իր իսկ գծա գրերով կա ռուցել է վանք, եկեղեցի և օժա նդա կ շինություններ:
Միաժամանակ զբա ղվել է մա տ ենա գիտա կա ն ա շխ ա տա նքներով, ղեկա վա րել իր ա շ­
ա կերտների բանա սիրա կա ն հետազոտությունները, կա տ ա րել թարգմանություններ,
հրա տ ա րա կել գրքեր:
Աշխ ա րհաբա րի երկրորդ քերականության («Դուռն քերա կանութեա ն ա շխ ա րհա ­
բար լեզոփ ն հայոց») հեղինակն է' Յո. Շրյոդերից հետո: Արժեքավոր է «Քերա կա նու­
թիւն գրա բա ր լեզուի հայկազեան սեռի» (1730 թ.) երկը, որտ եղ քննել է գրա բարի
ձևաբանությունը, շա րահյուսությունը, սա հմա նել է կանոններ, ա նդրա դա րձել ուղ­
ղագրության, առոգանության և այլ հարցերի:

- 509-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Հա յա գիտ ա կա ն խ ոշորագւսյն ներդրումը «Բա ռգիրք հա յկազեա ն լեզուի» (հատոր

1 -2 , 1 7 4 9 -6 9 թթ.) մեծա ծա վա լ աշխատությունն է, որտ եղ կա ավելի քա ն 100.000
բա ռահոդվա ծ: ՍԵբաստացին հա վա քել է հայ մա տ ենա գիրների տ պ ա գիր և անտիպ
գործերի բոլոր բառերը, բացատրել դրանք, վկայություններով պարզաբանել
իմաստները: Մյուս ուշա գրա վ գործը «Տա ղա րա նն» է («Գիրք քրիստ ոնէա կա նի վա ր­
դապետութեան» գրքում, 1727 թ.), որում տեղ գտ ա ծ բա նա ստեղծությունները, թեև
ա ռա վելա պ ես կրոնական բովանդակություն ունեն, ա յնուամենայնիվ ժամա նակի
հայ քնա րերգությա ն մեջ ուրույն տ եղ են գրա վում: Դրանց մի մասը որպես
շա րա կաններ երգվում է առ այսօր:

ՀԱՅՆՐԻԽ ՊԵՏԵՐՄԱՆ (1801 - 1876)

Գերմանացի լեզվաբան, հայագետ, սեմագետ, հայերենի համեմատական ուսում­

նասիրության հիմնադիր: Ծ նվել է Գլախավում: 1837-ից եղել է Բեռլինի համալսարանի
պրոֆեսոր: 1 8 3 2 -1 8 3 7 թթ. Վենետիկի Մխիթարյանների մոտ հմտ ա ցել է հայերենի և
թուրքերենի մեջ: Այցելել է Դամասկոս, Երուսաղեմ, Կիլիկիա , Մոսուլ, Բա ղդա դ և այլն,
գրել «ճա նա պ ա րհորդություն դեպի արևելք» (1 8 60 -1 8 61 թթ.) ուղեգրությունը, որ­
տեղ հետ ա քրքիր տեղեկություններ կան նաև հայերի մասին:
1837 թ. լույս է ընծա յել «Հա յերենի քերա կանությունը», որը նրան մեծ փառք
բերեց: Գիրքը բա ղկա ցա ծ է երկու մասից: Առաջին մասը նվիրվա ծ է հնչյունա-
կա ն-ա րտ ա սա նա կա ն միավորներին, գրությանն ու կետադրությանը: Անդրա դա րձել
է հայոց այբուբենին, ուղղագրությանն ու արտասանությանը, տ վել հնչյունների դա­
սա կա րգումը, պ ա րզա բա նել շեշտ ի, վանկակագմության և այլ հարցեր: Հա մեմա տ ել
է 103 բառ, մերձա վոր ցեղակցություն տ եսել հայերենի և իրանական լեզուների միջև:
Գրքի երկրորդ մասը հիմնականում նվիրվա ծ է խոսքի մասերին: Ա նդրա դա րձել է ար­
մատների կագմությանն ու ա րմա տ ա տ իպ երին' հայերենի արմատի հնչյունական կա­
ղապարներին: Ընդունել է յոթ հոլով, գրա բա րում զա նա զա նել վեց հոլով: Ընդլայնել
է դերանունների շրջա նա կը' տ ա րբերա կելով 10 խումբ:
Այդ գիրքը կարևոր ներդրում էր հա յերենագիտության մեջ: Նրա շնորհիվ հա յերե­
նը ճա նա չվեց իբրև հնդեվրոպական լեգու և մտավ հնդեվրոպական լեզուների համե­
մատական քերա կանության ոլորտը: Սակայն դա րձա վ «հա յերենը' իրանական բար­
բառ (լեզու)» սխ ալ տեսության անկյունաքարը:
Գրել է ուսումնասիրություններ Ագուլիսի և Թ իֆլիսի բարբառների մասին (1866 թ.):

ԱՐՍԵՆ ԱՅՏԸՆՅԱՆ (1828 - 1902)

Լեզվաբա ն, բանասեր, Վիեննայի Մխիթարյան միաբանության աբբահայր: Ծ ն վ ել

է Կ. Պոլսում: Սկզբնական կրթությունը ստ ա ցել է տեղում, 1835-ին տ եղա փ ոխ վել է
Վիեննա, Մխիթարյանների մոտ ուսումնա սիրել հայ մատենագրություն, փ իլիսոփ ա ­
յություն, սովորել իտալերեն, ֆրա նսերեն, ա նգլերեն, գերմաներեն, ա րաբերեն և
թուրքերեն: Ծա նոթ է եղել հունարենին, սանսկրիտին, պ ա րսկերենին և այլ լեզունե­
րի: Հմտ ա ցել ու խ որա ցել է մի քա նի գիտությունների մեջ: Մա նկա վա րժա կա ն աշխ ա­
տանք է կա տ ա րել Զմյուռնիայում, Կ. Պ ո լսում' միաժամանակ ծա վա լելով գիտական
գործունեություն: 1887-ին հիմնա դրել է «Հա նդէս ա մսօրեա յ» հա յա գիտ ա կա ն
պ ա րբերա կա նը, որտ եղ հրա տ ա րա կել է ա րժեքա վոր հոդվածներ:
Նրա «Քննական քերա կանութիւն ա շխ ա րհա բա ր կամ արդի հայերէն լեցուի»

֊ 510֊
 Հայոց լեզու

(1866 թ.) աշխատությունը դա րա գլուխ է կա զմել հա յերենագիտության համար և

այժմ էլ պ ա հպանում է իր գիտ ա կա ն մեծ արժեքը: Նրանում լեզուն բնութագրել է որ­
պես հա սա րա կա կա ն երևույթ և մտքի արտաքինը: Ընդգծել է լեզվի մտածոդական և
հա ղորդա կցա կա ն դերը: Նրա կա րծիքով լեզվի զա րգա ցմա ն ընթացքում Փ ոփ ոխ ու­
թյունները տեղի Են ունենում ա ստ իճա նա բա ր' դա րերի ընթացքում: Գիտա կա ն քննու­
թյան է ենթարկել հայոց լեզվի ա նցա ծ ուղին, կա նգ ա ռել գրա բա րի տարբեր շրջա ն­
ների, միջին հայերենի, ա շխ ա րհա բա րի երկու հա տ վա ծների ու բա րբա ռների վրա:
Կա տ ա րել է հայոց լեզվի պատմության ա ռա ջին գիտ ա կա ն շրջա նա բա ժա նումը, ինչ­
պես նաև բա րբա ռների դասա կա րգում ա շխ ա րհա գրա կա ն սկզբունքով: Արտահայ­
տ ել է այն տ եսա կետ ը, թե 5-րդ դարի իշխ ող դասի և հա սա րա կ ժողովրդի լեզուները
տա րբեր էին: Գրա բա րը գնա հա տ ել է որպես զա րգա ցա ծ ու ճոխ լեզու, բայց միա ժա ­
մանակ ընդգծել, որ ա շխ ա րհա բա րը համապ ա տա սխա նում է ժողովրդի մտա ծողու­
թյանը, և ա սպ ա րեզը պետք է տրվի նրան: Այս նկա տ ա ռումով էլ գրել է արևմտահայ
ա շխ ա րհա բա րի հա նգա մա նա լից քերա կա նությունը' պատմական ընդա րձա կ մեկ-
նաբանություններով: Աշխատությունը հսկայական դեր է կա տ ա րել ա շխ ա րհա բա րի
իրավունքների ճա նա չման գործում և ուղեցույց է եղել սերունդների համար:

ՍՏԵՓԱՆ ՊԱԼԱՍԱՆՏԱՆ (1837 - 1889)

Լեզվաբա ն, պատմաբան, բանասեր, մանկավարժ: Ծ ն վ ե լ է Բոտոշա ն քա ղա քում

(Ռումինիա): Սկզբնա կա ն կրթությունը ս տ ա ցել է ծննդավա յրում: 1 8 5 2 -5 5 թթ.
սովորել է Փ ա րիզի Մուրադյան վարժարանում: 1 8 63 -8 1 թթ. Ներսիսյան դպրոցում
դա սա վա նդել է հայոց լեզու, հայոց և ընդհանուր պատմություն, հայ և ընդհանուր
գրականություն, ֆրա նսերեն և այլն: 1869 թ. մի խումբ հայ մտա վորակա նների հետ
հիմնել է Գայանյան օրիորդա ց դպրոցը:
1870 թ. լույս է ընծա յել «Ընդհանուր տեսութիւն ա րևելեա ն նոր գրա ւոր լեզուի
հայոց» աշխատությունը, որտ եղ առաջին անգամ ներկա յա ցրել է ա րևելահա յերենի
հնչյունական հա մակա րգի, բառակազմության, իմաստաբանության և այլ քերա կա ­
նական կա րգերի բնորոշ ա ռա նձնա հա տկությունները: Նրա կա րծիքով նոր լեզուն
պիտի ընթանա կենդանի բա րբա ռների, ժողովրդա կա ն խ ոսակցական հա րստ ու­
թյունների օգտ ա գործմա ն ճա նա պ ա րհով: «Քերականութիւն մայրենի լեզուի» (մաս
1 -3 , 1874 թ.) ա րևելահա յերենի ա ռա ջին դա սա գրքում ա շխ ա րհա բա րի չկանոնարկ­
վա ծ իրողություններից գտ ել է նրանք, որոնք ընդհա նրա նալու միտում են ունեցել,
հա շվի ա ռել նրանց ծա վա լվելու հեռանկարը, ցա նկա ցել է կա նոնա րկել ժողովրդա ­
խոսա կցա կա ն կենդանի լեզուն, մա քրել խորթ ձևերից ու տա րրերից: Գրքում տրվում
են խոսքի կազմությունն ու խոսքի մասերը, որոշ բա ռերի ստուգաբանությունն ու ք ե ­
րականական ձևերի կազմությունը, բառակազմությունը, նախադասության կա պ ա կ­
ցության եղանակները: Զ բա ղվել է նաև հայ գրականության ու պատմության ուսում­
նասիրությամբ («Պատմութիւն հայոց գրականութեան», 1865 թ., «Պատմութիւն
հայոց», 1890 թ. և այլն):

ՀԱՅՆՐԻԽ ՀՅՈՒԲՇՄԱՆ (1848 - 1908)

Գերմա նա ցի լեզվաբան, հայագետ, իրանագետ: Ծ ն վ ե լ է էրֆուրստւմ: Սովորել է

Ենայի, Տյուբինգենի, Լա յպ ցիգի և Մյունխենի համալսարաններում: 1875-ից Լայպցի-
գի հա մալսա րա նում կա րդա ցել է հայերենի հոլովակա ն հա մակա րգի վերա բերյա լ

-511
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

դասախոսություններ: 1877-ից Ստ րա սբուրգի հա մա լսա րա նում դա սա վա նդել հին լե-

զուների համեմատական քերականություն (հունարեն, լատիներեն, գոթերեն, սանսկ­
րիտ), քննել «Ավեստա»-ի լեզուն, նոր պ ա րսկերենի, հայերենի քերականությունները:
Ուսումնա սիրելով հայերենի կրած փոփոխությունները, հայերենի և մյուս լեզունե­
րի միջև եղած ընդհանրությունները, հնչյունական փա ստ երը, տ ա րբերա կելով բնիկ
հայկական բա ռերը իրանական փոխ ա ռություններից' ժխ տ ել է մինչ այդ իշխող այն
կա րծիքը, թե հայերենը իրանական խմբին պ ա տ կա նող լեզու է, և «Հա յերենի տեղը
հնդեվրոպա կա ն լեզուների մեջ» ա շխ ա տա նքում (1875 թ.) եկել է այն եզրա կա ցու­
թյան, որ հայերենը հնդեվրոպա կա ն լեզուների ինքնուրույն ճյուղ է:
Նրա կարևոր աշխատություններից է երկմաս «Հա յերենի քերականությունը»
(1 8 95 -1 9 97 թթ.), որտեղ տվել է հայերենի բազմաթիվ բառերի (1971 հասարակ անուն
և 217 հա տուկ անուն) ստուգաբանություններ: Անդրա դա րձել է նաև հին հայկական
տեղանուններին՜ «Հին հայոց տեղանունները» (1904 թ.), հայերենի և կովկասյան լե­
զուների փոխհարաբերությանը, հա յտ նել այն կա րծիքը, որ հնում բա րբա ռներ գոյու­
թյուն չեն ունեցել, հայերենի համար կա զմել է գիտ ա կա ն տ ա ռա դա րձմա ն այբուբեն,
որը մինչ այժմ գործա ծվում է: «Հա յերենի հնչյունական օրենքների ժա մա նակա գրու­
թյան մասին» (1898 թ.), «Հա յկա կա ն ուսումնասիրություններ» (1883 թ.) աշխատու­
թյուններում քննել է հա յա գիտակա ն զա նազան հարցեր: Նրա տեսակետներն ու սկզ­
բունքները հեղա շրջող նշանակություն են ունեցել հայերենագիտության մեջ:

ՍՏԵՓԱՆ ՄԱԼԽԱՍՅԱՆՏ (1857 - 1947)

Լեզվաբա ն, բա ռարա նագիր: Բա նա սիրա կա ն գիտությունների դոկտոր (1940 թ.),

ՀԽ Ս Հ ԳԱ հիմնադիր կազմի անդամ, ա կադեմիկոս (1943 թ.): Ծ ն վ ե լ է Ախալցխայում:
1 8 7 4 -7 8 թթ. սովորել է էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում: 1889-ին ա վա րտ ել է Պե-
տ երբուրգի հա մալսա րա նի արևելյան լեզուների բաժանմունքի հա յ-սա նսկրիտ և
հա յ-վրա ցա կա ն բաժինները:
1885 թ. Պետ երբուրգում լույս է ընծա յել Ստ եփ ա նոս Տա րոնա ցու (Ասողիկ) «Պատ-
մութիւն տ իեզերա կա ն»-ի մասին ուսումնասիրություն: Նրա «Գրա բա րի հոլովումը,
խ ոնարհումը և նախդիրները» (1891 թ.), «Գրա բա րի համաձայնութիւնը» (1892 թ.)
ա շխատությունները երկար ժամանակ գործա ծվ ել են որպես գրա բա րի ձեռնարկներ:
Ք ննելով հայերենի բա րբա ռների ա ռա ջա ցմա ն հա րցը' եկել է այն եզրահանգման, որ
բա րբա ռներ Եղել են նաև գրերի ստ եղծումից ա ռա ջ, և գրա բա րը ժա մա նակի բար­
բա ռներից (Արարատյան) մեկն է, որը բ ա րձրա ցել է գրա կա ն լեզվի աստիճանի:
Զ բա ղվել է ա շխ ա րհա բա ր գրա կան լեզվի երկու ճյուղերի (արևելահայերենի ու
արևմտահա յերենի) զա րգա ցմա ն հա րցերով, հայերենի հոլովակա ն դրության, ուղ­
ղագրության, տաղաչափության, գիտ ա կա ն տերմինաբանության և այլ խնդիրներով:
Երկար տա րիների ուսումնասիրության արդյունք է «Հայերէն բա ցա տ րա կա ն բառա­
րա ն»^ (հատոր 1 -4 , 1 9 4 4 -4 5 թթ.), որը 1946 թ. ա րժա նա ցել է Խ Ս ՀՄ պետական
մրցանակի: Բառարանն ընդգրկում է գրա բա րի, միջին հայերենի, ժամանակակից
հայերենի (երկու տ ա րբերա կներով) և բա րբա ռների բառամթերքը, հին և նոր փոխա­
ռություններ, բա ռերի ոճակա ն կիրա ռություններ' հա ստ ա տ վա ծ օրինա կներով (մոտ
120.000 բառ): Այն իր տեսակի մեջ ա նգերա զա նցելի է առ այսօր: Մ ա սնա կցել է նաև
մի շա րք նեղ մա սնա գիտա կան բա ռարա նների կազմման ա շխ ատանքներին, զբաղ­
վել է բա նա սիրա կա ն հետազոտություններով, թարգմանել է Վ. Շեքսպ իրի «Լիր ար-
քա »-ն (1887 թ.), «Մակբեթ»-ը (1892 թ.) և այլն:

- 512֊
 Հայոց լեզու

ՆԻԿՈԴԱՅՈՍ ՄԱՌ (1864 - 1934)

Շոտլանդացի (մայրը վրացի) արևելագետ, հայագետ, լեզվաբան, հնագետ:

Ծ ն վ ե լ է Քութայիսում: 1884 թ. ա վա րտ ել է Քութա յիսի գիմնազիան և ընդունվել Պ ե-
տ երբուրգի հա մա լսա րա նի ա րևելյան լեզուների բաժանմունքը, մա սնա գիտ ա ցել
հայագիտության, վրացագիտության, իրանագիտության ու դասական բա նա սիրու­
թյան բնագավառներում: 1891 թ. նշա նա կվել է Պ ետ երբուրգի հա մա լսա րա նի հա յա ­
գիտության ամբիոնի ա վա գ դոցենտ, 1900-ին՜ հա յ-վրա ցա կա ն բանասիրության ամ­
բիոնի վարիչ: 1909-ից ա կադեմիկոս է:
Հիմնել և ղեկա վա րել է գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն մի շա րք հաստատություններ, այդ
թվում Խ Ս ՀՄ ԳԱ հաբեթաբանության հաստատությունը, որը հետագայում վերան­
վա նվել է լեզվի և մտածողության հաստատություն:
Մշա կել է հնագիտության մեջ վերլուծա կա ն մեթոդը և գործա դրել գիր չունեցող մի
շա րք ժողովուրդների լեզուների ուսումնասիրման բնագավառում: Զբա ղվել է գերա ­
զա նցա պ ես տա րբեր լեզուներով գրվա ծ բնա գրերի համեմատությամբ ու քննու­
թյամբ, ուստի լեզվա բա նա կա ն ա ռումով գործ է ունեցել տերմինների, գրա կա ն-մշա -
կութային փոխառությունների, ներթափանցումների հետ: Նրա գլխավորությամբ
ա րևելագիտությունը ակնառու նվա ճումների է հասել: Նրա հիմնա դրած «Քրիստ ոնե­
ական Արևելք» (1 9 1 2 -2 2 թթ., ռուսերեն) ակադեմիական հանդեսը, «Հա յ-վ րա ցա կա ն
բանասիրության բնա գրեր ու հետազոտ ություններ», «Հա յկա կա ն-վրա ցա կա ն մա­
տենադարան», «Լեզու և մտածողություն», «Հա բեթա կան տ ա րրերը Հա յա ստ ա նի լե­
զուներում» և այլ մա տենա շա րեր դ ա րձել են նաև հայագիտության կազմավորման
դպրոցներ: Հա յա ստ ա նում կա տ ա րել է հնա գիտա կա ն պեղումներ: Հա տ ուկ ուսում­
նասիրություն է նվիրել հին հայերենին: Հրա տ ա րա կել է Վարղան Այգեկցու առա կնե­
րի քննական ժողովածուն:

ԱՆՏՌՒԱՆ ՄԵՅԵ (1866 - 1936)

Ֆ ր ա ն սի ա ցի լեզվա բա ն, հա յա գետ , սլա վոնա գետ , հա սա րա կա կա ն գործիչ:

Ծ ն վ ե լ է Մուլենում: Եղել է ֆրա նսիա կա ն ա կադեմիայի (1924 թ.), արտասահմանյան
շատ այլ ա կադեմիաների և գիտ ա կա ն ընկերությունների անդամ: 1 8 8 5 -1 8 8 9 թթ.
սովորել է Սորբոնի համալսարանում: Տիրա պ եւոել է ժա մա նա կա կից հայերենին:
1 8 9 0 - 1891 թթ. եղել է Վիեննայի Մխիթարյան միաբանությունում, սովորել է գրաբար:
1891- ին ա յցելել է Հա յա ստ ա ն (երկրորդ ա նգամ' 1903-ին), էջմիածնի մա տենա դա ­
րանում զբա ղվել բա նա սիրա կա ն ա շխ ա տա նքով, ուսումնա սիրել գրա բա րի հնչյու­
նաբանությունը: 1 9 0 2 -1 9 0 5 թթ. գրա բա ր ու ժա մա նա կա կից հայերեն է դա սա վա նդել
Արևելյան կենդանի լեզուների դպրոցում, 1 9 0 6 -1 9 3 6 թթ.' համեմատական քերա կա ­
նություն և ընդհանուր լեզվաբանություն ֆրա նսիա կա ն քոլեջում: Մա սնա կցել է
հա յա գիտ ա կա ն մի շա րք ընկերությունների հիմնադրմանը:
Լեզուն դիտ ել է որպես նշանների համակարգ: Լեզվակա ն երևույթները և հա տ կա ­
պես լեզվի զա րգա ցումը բա ցա տ րել է հասարակության զա րգա ցմա ն պայմաններով,
իսկ լեզվի հասարակական էությունը կա պել նրա հաղորդակցական գործառույթի հետ:
«Հա յերենի բա րբա ռա յին դիրքը» (1896 թ.) ուսումնասիրության մեջ, հիմք ընդու­
նելով հայերենի և այլ լեզուների հնչյունական Փոփոխ ությունները, որոշել է հա յերե­
նի դիրքը հնդեվրոպա կա ն լեզուների շարքում, հայերենը հա մա րել ա ռա նձին լեզ-
վա ճյուղ, որն իր հա մա կա րգով բավական հեռա ցել է հնդեվրոպա կա ն մայր լեզվից:

- 513֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

«Դասական հայերենի համեմատական քերա կանության ուրվա գիծ» (1903 թ.) աշխա­
տության մեջ քննության է ենթարկել հայերենի քերականությունն ամբողջությամբ,
ա նդրա դա րձել հայերենի պատմական զա րգա ցմա ն ընթացքին, նրա ա ռա նձնա հա տ ­
կություններին: Ձևաբանության հա րցերին զուգա հեռ քննել է ձևույթների շա րա հյու­
սական կիրառությունները ցեղա կից լեզուների համեմատությամբ («Հետ ա զոտ ու­
թյուններ հայերենի համեմատական շարահյուսության վերա բերյա լ», 1968 թ.): Անդ­
րա դա րձել է նաև հայերենի այբուբենին, ուղղագրությանը, տ ա ռա դա րձությա նը, բա­
ռաբարդմանը, ստուգաբանությանը, գր ե լ «Հին հայերենի տա րրա կա ն դասընթաց»
գերմա ներեն դա սա գիրքը (1913 թ.) և այլն: Ունեցել է հա յերենա գետ շատ հետևորդ­
ներ, մեծա հա մբա վ ա շա կերտ ներ, ինչպես Հրա չյա Աճաոյանը:

ՄԱՆՈՒԿ ԱԲԵՂՅԱՆ (1865 - 1944)

Բանասեր, լեզվա բա ն, գրա կա նա գետ , բա ռա րա նա գիր, Հ Խ Ս Հ ԳԱ ակադեմիկոս

(1943 թ.), գիտության վա ստ ա կա վոր գործիչ (1935 թ.): Ծ ն վ ե լ է Նա խ իջևա նի Աստա-
պատ գյուղում: Սովորել է էջմիածնի Գևորգյան ճեմա րա նում (1 8 7 6 -1 8 8 5 թթ.), ու­
սումնառությունը շա րունա կել է Ենայի, Լա յպ ցիգի, Բեռլինի, Փ ա րիզի հա մա լսա րա ն­
ներում (1 8 9 3 -1 8 9 8 թթ.), մա սնա գիտ ա ցել է գրականության և բանասիրության մեջ:
«Հայ ժողովրդական հավատալիքը» (գերմաներեն) ատենախոսության համար 1898-ին
Ենայի հա մա լսա րա նում ստ ա ցել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան: Դասա-
վա նդել է էջմիա ծնի Գևորգյան ճեմա րա նում, Շուշիի թեմական, Թ իֆ լիսի Հովնանյան,
Ներսիսյա ն դպ րոցներում ու հայկական պետակա ն գիմնազիայում:
Եղել է Երևանի պետական հա մալսա րա նի հիմնադիր դասա խ ոսներից, պ ա տմագ­
րական ֆ ա կուլտ ետ ի դեկան (1 9 2 3 -1 9 2 5 թթ.), ա մբիոնի վարիչ: 1 9 2 5 -1 9 3 0 թթ. գ լ­
խ ա վորել է Խորհրդա յին Հա յա ստ ա նի գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն ա ռա ջին' գիտության և
ա րվեստ ի հաստատությունը: Այնուհետև ա շխ ա տ ել է Երևանի պ ետակա ն հա մալսա ­
րանում և ՀԽ Ս Հ գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն հիմնարկներում:
ՀԵտ ա գոտ ել է հայ ժողովրդա կա ն բանահյուսությունը, գրականությունը, ժամա­
նակա կից հայոց լեգուն, ուսումնա սիրել և հա մա կա րգել է պ ա տմա վիպ ա կա ն ու քնա ­
րական ժանրի ժողովրդա կան ստեղծա գործությունները, մշա կել դրանց գոյացման
ու տ իպ աբա նակա ն զա րգա ցմա ն տեսությունները: Բոլոր այս բնա գա վա ռներում նա
ա րել է հետ ա քրքրա կա ն հա րցա դրումներ և տ վել հիմնավոր լուծումներ:
Հայ ժողովրդա կա ն վիպ երգի խ ոշորագույն գիտ ա կներից է. գրի է ա ռել «Սասնա
ծռերի» երկրորդ պատումը, ա նդրա դա րձել է ժողովրդա կա ն բանահյուսությանը'
հնագույն շրջա նից մինչև նոր ժամանակներ: Ուսումնա սիրել է միջնադարյան խա­
ղիկներն ու հայրենները: Հեղինա կել է «Հայ գրականության պատմություն» երկհա ­
տոր աշխատությունը (1 9 4 4 -1 9 4 6 թթ.):
Արևելահայ գրա կան լեզվի ուսումնասիրությունը բա րձրա ցրել է նոր մակարդակի:
«Աշխ արհաբարի քերա կանության» (1906 թ.) մեջ հանգամանորեն լուսա բա նել է բա­
ռակազմության, խոնարհման, հոլովման և այլ հարցեր: «Աշխ արհա բարի շա րա հյու­
սության» (1912 թ.) մեջ քննել է ա րևելահայ ա շխ ա րհա բա րի շա րա հյուսա կա ն համա­
կարգը, բա ցա հա յտ ել բա ռերի կապակցության տեսա կները, սա հմա նել հոլովների ու
կապերի նշանակություններն ու կիրառությունները, նախադասության անդամների
համաձայնության, շարադասության օրենքները, պ ա րզ և բա րդ նախադասություննե­
րի տեսակները:
«Հա յոց լեզվի տեսություն» (1931 թ.) աշխատության մեջ ա մբողջա ցրել է ա րևելա ­

- 514-
 Հայոց լեզու

հայերենի գիտ ա կա ն նկարագրությունը: Հա մա կա րգել ժա մա նա կա կից հայերենի

հնչյունաբանությունը, պ ա րգել հնչյունափոխության երևույթները, համակողմանիո­
րեն հետ ա գոտ ել բառագիտությունն ու բառակազմությունը, քննել բարդության տե­
սակները, ածանցները, բացատրել դրանց ծագումն ու նշանակությունը, պ ա րգել
բայի խոնարհման հա մա կա րգի էությունը, եղանակային ձևերի սա հմա նները' իրենց
հա մապատասխան ժամանակներով:
Հրա տ ա րա կել է նաև «Աշխ արհա բարի հոլովները» (1908), «Գրա բա րի քերա կա ­
նություն» (1936), «Հա յոց լեզվի տաղաչափություն» (1933) և այլ աշխատություններ:
Կա զմել է ա ռա ջին «Ռ ուս-հա յերեն ռա զմա կան բա ռարա ն»-ը (1925 թ.), մասնակ­
ցել «Ռ ուս-հա յերեն իրա վա բա նա կա ն բա ռարա ն»-ի (1919 թ.), «Լա տ ի ն -ռո ւս -հա յե -
րեն բժշկա կա ն բա ռարա ն»-ի (1951 թ.) ստեղծմանը: Զբա ղվել է նաև ուղղագրության
և տերմինաշինության հա րցերով: Նրա ա ռա ջա րկա ծ նախագծի հիման վրա 1922 թ.
մարտի 4-ին Խորհրդա յին Հա յա ստ ա նում կա տ ա րվեց ուղղագրության փ ոփ ոխ ու­
թյուն, որը մասամբ վերանա յվեց 1940 թ.:
Մանուկ Աբեղյանի անունով են կոչվում Երևանի թիվ 3 դպրոցը, Հ Հ ԳԱԱ գրա կա ­
նության հաստատությունը:

ՅՈԶԵՖ ԿԱՐՍՏ (1871 - 1942)

Գերմա նա ցի հա յա գետ, լեզվաբան: Ծ ն վ ե լ է Բետրինգում: Ավա րտել է Ստ րա սբուր-

գի հա մա լսա րա նը ա շա կերտ ելով Հ. Հյուբշմանին: 1899-ին պ ա շտ պ ա նել է դոկտ որա ­
կան ատենախ ոսություն' «Կիլիկյան հայերենի արտասանությունն ու ձա յնա վորնե­
րը» թեմայով, որտ եղ քննել է կիլիկյան հայերենի հնչյունաբանությունը:
1901 թ. լույս է ընծա յել «Կիլիկյան հայերենի պ ատմական քերա կանությունը»
(գերմ.), որն ընգղրկում է կիլիկյան հայերենի հնչյունաբանությունը, ձևա բա նությու­
նը, շա րա հյուսա կա ն առանձնա հա տկությունները: «Հա յոց ա զգա գրա կա ն դիրքը»
(գերմ.) (1911 թ.) աշխատության մեջ կա տ ա րել է հայերենի համեմատություններ
ա սուրերենի, շումերերենի և այլ լեզուների հետ: 1928-ին հրա տ ա րա կել է «Ալարոդ-
յաններ և նախ ա բա սկեր» (ֆր.) գիրքը, որտ եղ այն կա րծիքն է հայտնել, թե Հա յա ստ ա ­
նի սահմաններից են դուրս եկել Կովկա սից մինչև Պ իրենեյներ տ ա րա ծվա ծ ցեղերը:
Խ ոսելով հայերենի արդի բա րբա ռների մա սին' նշում է դրանց ուսումնասիրման
կարևորությունը լեզվի պատմության առումով:
Գերմա ներեն է թարգմանել Սմբատ Սպ ա րա պ ետ ի և Մխիթար Գոշի դա տ ա ստ ա ­
նա գրքերը և 1905 թ. լույս ընծա յել երկհա տ որա նոց աշխ ատություն' նվիրվա ծ դրանց
ուսումնասիրությանն ու աղբյուրներին:
1907-ին հրա տ ա րա կել է «Հայ բանասիրության պատմություն» գերմա ներեն ա շ­
խատությունը: Կա զմել է նաև միջին հայերենի բա ռարա ն (անտիպ):

ՀՐԱՉՅԱ ԱՃԱՈՅԱՆ (1876 - 1953)

Լեզվաբա ն, բանասեր, ՀԽ Ս Հ ԳԱ ա կադեմիկոս (1943 թ.), Փ ա րիզի լեզվա բա նա ­

կան ընկերության անդամ (1897 թ.), Չեխ ոսլովա կիա յի ա րևելա գիտ ա կա ն հա ստ ա ­
տության գիտա կան բաժնի թղթակից անդամ (1937 թ.): Ծ ն վ ե լ է Կ. Պոլսում: Ավարտե­
լով Կ. Պ ո լս ի Կեդրոնական վա րժա րա նը' պ ա շտ ոնա վա րել է Գա տ ըգյուղի Արամյան
դպրոցում (1893 թ.) և Կարինի Սանասարյան վա րժա րանում (1894 թ.): 1895-ից սովո­
րել է Փ ա րիզի Սորբոնի հա մա լսա րա նում' ա շա կերտ ելով Ա. Մեյեին, ապա Ստրաս-

- 515֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զ աքարյան

բուրգում մեկ կիսամյակ լսել է Հ. Հյուբշմա նի դասախոսությունները: 1898-ից որպես

ուսուցիչ ա շխ ա տ ել է նախ Արևմտյան Հա յա ստ ա նում, ապա' Շուշիում, Նոր Նա ­
խիջևանում, Թ եհրա նում և այլուր: 1923 թ. հրա վիրվել է Երևանի պ ետակա ն հա մալ­
սարան, որտ եղ մինչև կյանքի վերջը ա շխ ա տ ել է որպես դասախոս և ամբիոնի վարիչ:
Մոտ 20 0 գիտ ա կա ն աշխատությունների հեղինակ է: Ուսումնա սիրել է հայերենա­
գիտության բոլոր բնա գա վա ռները, հիմնա դրել հայագիտության մի շա րք ճյուղեր
(հայոց լեզվի պատմություն, հայ բա րբա ռա գիտություն և այլն), հա տ կա պ ես զբա ղվել
է հայերեն բա րբա ռների քննությամբ, դրանց պատմության ու դա սա կա րգման խնդիր­
ներով՜ ստ եղծելով բա րբա ռա գիտ ա կա ն հետազոտ ությունների իր եղանակն ու տե­
սությունը: «Հայ բա րբա ռների դա սա կա րգումը» (1909 թ., ֆրա նս.) աշխատությունը
իբրև ատենախոսություն ներկա յա ցրել է Սորբոնի համալսարանին: Հա ջորդը «Հայ
բա րբա ռա գիտությունն» է (1911 թ.): «Հա յերեն գա վա ռա կա ն բա ռարա ն»-ը (1913 թ.)
պ ա րունակում է մոտ 3 0 .000 գա վա ռա կա ն բառ: Առանձին գրքերով նկա րա գրել է հա­
յերենի 10 բարբառ: Ա ռա ջա րկել է հայերեն բա րբա ռների ձևա բա նա կա ն դա սա կա ր­
գումը' ա ռա նձնա ցնելով երեք ճյուղ' «ում», «կ» և «լ»:
Շուրջ 40 տարվա ա շխ ա տա նքի արդյունք է նրա «Հա յերեն արմատա կա ն բառա­
րա ն»-^ 7 հա տ որով (1 9 2 6 -1 9 3 5 թթ.): Պա րունա կում է հայ հին և միջնադարյան մա­
տենագրության մեջ գործա ծվա ծ 11.000 ա րմատա կա ն բա ռ' բացատրություններով,
քերա կա նա կա ն ու բա ռա գիտ ա կա ն տեղեկություններով, բնագրային օրինակներով,
ստուգաբանության պատմությամբ և 5095 ա րմատի ստուգաբանությամբ:
«Հա յոց անձնա նունների բառարան»-ի հինգ հա տորներում (1 9 4 2 -1 9 6 2 թթ.) հա­
վա քել և ուսումնա սիրել է 5 -1 8 -ր դ դդ. հայ մատենագրության մեջ հիշա տ ա կվա ծ
ա նձնա նունները' տ ա լով դրանց մեծ մասի ստուգաբանությունը, ինչպես նաև այդ
անուններով հայտնի ա նձա նց մասին համառոտ տեղեկություններ:
«Հա յոց լեզվի պատմություն» երկհա տ որ աշխատության մեջ (1 940-51 թթ.) ներ­
կա յա ցրել է հայերենի ծագման ու պատմական զա րգա ցմա ն ընթացքը: Ք ննելով հա­
յերենի առնչությունները հնդեվրոպական լեզվա ընտ ա նիքի հետ ' վիճա կա գրա կա ն
տ փ ա լներով ճշտ ո ր ո շե լ է հայոց լեզվի դիրքը ցեղա կից լեզուների շա րքում և գտել,
որ այն միջին տ եղ է գրա վում իրանական, սլա վոնա կա ն ու հունական ճյուղերի միջև:
Հա յերենի պ ա տ մա հա մեմա տ ա կա ն և զուգա դրա կա ն ուսումնա սիրությա նն է
նվիրվա ծ «Լիա կա տ ա ր քերա կա նություն հա յոց լեզվ ի' հա մեմա տությա մբ 562
լեզուների» աշխատությունը, որի յոթ հա տորները լույս են տ եսել 1 9 5 2 -2 0 0 5 թթ., իսկ
ներածությունը' 1955-ին: Աշխատությունը եզակի երևույթ է լեզվա բա նա կա ն գրա կա ­
նության մեջ և ունի հա նրա գիտա կա ն բնույթ, նրանում կա րելի է գտ նել ա նհրա ժեշտ
տեղեկություններ ա շխարհի բազմաթիվ լեզուների, այդ թվում' հայերենի քերա կա ­
նական կա ռուցվա ծքի զա րգա ցմա ն ու փոփոխությունների ընթացքի մասին:
Զ բա ղվել է նաև հայ գրականության ու հայոց պատմության հա րցերով («Ս. Մես-
րոպի և գրերու գիւտի պատմութեան աղբիւրներն ու անոնց քննութիւնը», 1907 թ.,
«Պա տմութիւն հայոց նոր գրականութեան», 1 9 0 6 -1 9 1 2 թթ., «Տա ճկա հա յոց հարցի
պատմութիւնը», 1915 թ., «Երուա նդ Շա հա զիզ», 1917թ., «Տիկին Սրբուհի Տիւսաբ»,
1951 թ., «Հայ գաղթականութեան պատմութիւն», 2002 թ. և այլն), թողել է ձեռա գիր
մեծա րժեք աշխատություններ («Հայ լեզվա բա նա կա ն մատենագիտություն», «Հա ­
վաքածո) պ ոլսահա յ ֆ ոլկլորի», «Քննութիւն Կիլիկիոյ բա րբա ռի» և այլն):
Հրաչյա Աճառյանի անվամբ են կոչվում Հ Խ Ս Հ ԳԱ լեզվա բա նա կա ն հա ստ ա տ ու­
թյունը (1964 թ.) և Երևանի թիվ 72 միջնա կա րգ դպրոցը:

- 516-
 Հայոց լեզու

ԳՐԻԳՈՐ ՂԱՓԱՆՑՅԱՆ (1887 - 1956)

Լեզվաբա ն, Հ Խ Ս Հ գիտության վա ստ ա կա վոր գործիչ (1942 թ.), բանասիրական

գիտությունների դոկտոր, պ րոֆեսոր, ՀԽ Ս Հ ԳԱ հիմնադիր կազմի անդամ, ՀԽ Ս Հ ԳԱ
ակադեմիկոս (1943 թ): Ծ ն վ ել է Աշտարակում: 1913-ին ա վա րտ ել է Պ ետ երբուրգի հա­
մալսարանի արևելագիտության բաժանմունքի հա յ-վ րա ց-պ ա րսկա կա ն բաժինը:
Վերա դա ռնա լով հա յրենիք' աշխ ա տա նքի է ա նցել էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում:
1914 թ. տ պ ա գրվել է նրա առաջին գիտ ա կա ն գործը' «Լեզվա բա նա կա ն դիսցիպ լի­
նաներ և լեզու»: 1921 թ. հրա վիրվել է Երևանի պետական հա մալսա րա ն և դա րձել
հա մալսա րա նի հիմնադիր դասա խ ոսներից մեկը: 1 9 5 0 -1 9 5 6 թթ. եղել է ՀԽ Ս Հ ԳԱ
լեզվա բա նա կա ն հաստատության տնօրենը:
Զբա ղվել է հայագիտության տ ա րբեր հարցերով: Տ իրա պ ետ ելով փոքրա սիա կա ն
մի շա րք լեզուների' խեթերեն, ուրարտերեն, խուռիերեն, պալայերեն, պ ա րզել է հա­
յերի ծագումնա բա նա կա ն կապերը հարևան ժողովուրդների հետ, լեզվական փոխ ա­
ռություններն ու փոխազդեցությունները: «Լեզվա կան ընդհանուր տարրեր ուրա ր­
տական և խեթական լեզուների միջև» (1936 թ.), «Հին Հա յա ստ ա նի տեղանունների
պ ա տ մա լեզվա բա նա կա ն նշանակությունը» (1940 թ.), «Հա յերենի խ ուռիտերեն բա­
ռերը» (1951 թ.), «Ածանցները և ա ծա նցվա ծ բա ռերը հին Փ ոքր Ասիայի տեղանուննե­
րում» (1948 թ.) և այլ աշխատություններում հա նգել է այն եզրակացության, որ փ ոք­
րասիական լեզուները հայերենի մեջ թողել են իրենց հետքերը:
Վերջին աշխատությունը «Հա յոց լեզվի պատմությունն» է (1961 թ.), որտ եղ քննու­
թյան են առնված հայ ժողովրդի և հայերենի կազմավորման հարցերը:

ԱՐԱՐԱՏ ՂԱՐԻԲՅԱՆ (1899 ֊ 1977)

Լեզվա բա ն, բա նա սիրա կա ն գիտությունների դոկտոր, պ րոֆեսոր, ՀԽ Ս Հ ԳԱ

ա կադեմիկոս (1960 թ.), գիտության վա ստ ա կա վոր գործիչ (1954 թ.): Ծ ն վ ել է Արտա-
շատի շրջա նի Այգեզա րդ գյուղում: 1927 թ. ա վա րտ ել է Երևանի պետական հա մա լ­
սարանը: 1929—1948-ին դա սա խ ոսել է նույն համալսա րա նում, միաժամանակ նաև
Բա քվի, Թ ի ֆ լիս ի և Գյումրիի մա նկա վա րժա կա ն հա մա լսա րա ններում, իսկ
1934—1977-ին' Խ. Աբովյանի անվան մանկա վա րժա կան համալսարանում, որտեղ
կա զմա կերպ ել է հայոց լեզվի ամբիոն և գլխ ա վորել մինչև 1960 թ.: Պ ա շտ ոնա վա րել
է նաև այլ հաստատություններում:
Զ բա ղվել է հայոց լեզվի պատմությամբ, հայ բարբա ռա գիտությամբ, ընդհանուր և
պ ա տ մահա մեմա տա կա ն լեզվաբանությամբ, բառարանագրությամբ և այլն:
«Հա յոց լեզվի պատմության ուսումնասիրության ներածություն» (1937 թ.) աշխ ա­
տության մեջ ա նդրա դա րձել է հայ ժողովրդի ու նրա լեզվի ծագմանը, հիմնական
գծերով բնութագրել գրա բա րը, միջին հայերենն ու ա շխ ա րհա բա րը' իր արևելահայ
ու արևմտահայ ճյուղերով, ինչպես նաև հայերենի բա րբառները:
«Հա յերեն բա րբա ռների մի նոր ճյուղ» (1939 թ.) ուսումնասիրությամբ հիմնա վորել
է բա րբա ռների ձևա բա նա կա ն դա սա կա րգմա ն գիտ ա կա ն ութ յունը' մինչ այդ
ընդունված երեք ճյուղերին ա վելա ցնելով չորրորդ' «ս» ճյուղը, տ վել այդ ճյուղի վեց
բա րբա ռների համառոտ նկա րա գիրը (հետագայում ճյուղերի թիվն ընդլայնվել է):
Մ ա սնա կցել է «Ռ ուս-հա յերեն» (1945 թ.) և «Հա յ-ռուսերեն» (1947 թ.) համառոտ
բա ռարա նների ստեղծմանը: Առավել նշա նա կա լից է նրա «Ռ ուս-հա յերեն» բա ռա րա ­
նը, որն ընդգրկում է 85.000 բա ռահոդվա ծ, շուրջ 100,000 բառ և դա րձվա ծք: Խ որհր­

-5 17֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

դային Հա յա ստ ա նում սկզբնա վորել է հա մա բա րբա ռների կազմման գործը: Նրա ան-
միջական ղեկավարությամբ լույս են տեսել Ագւսթանգեղոսի, Կորյունի, Ղազար Փար-
պ եցու և այլոց ստեղծա գործությունների համաբա րբառները:
Նրա հեղինա կա ծ ղպրոցա կան ղա սա գրքերը, որ ընդգրկում են հնչյունաբանու­
թյունը, բառագիտ ությունը և ձևաբանությունը, բազմաթիվ հրատարակություններով
գործա ծությա ն մեջ են եղել19 3 4 -1 9 6 4 թթ.:

ԳՈՒՐԳԵՆ ՍԵՎԱԿ (1904 - 1981)

Լեզվաբա ն, Հ Խ Ս Հ ԳԱ ա կադեմիկոս (1971 թ.), ՀԽ Ս Հ և Վ Խ Ս Հ գիտության վաստա­

կավոր գործիչ: Ծ ն վ ե լ է Թ իֆլիսում: Ա վա րտ ել է Ներսիսյա ն դպրոցը (1924 թ.),
Երևա նի պ ետ ա կա ն հա մա լսա րա նի պ ա տ մա գրա կա ն բա ժա նմունքը (1928 թ.):
1 9 3 1 -1 9 7 9 թթ. ղա սա խ ոսել է Ե Պ Հ-ում և այլ բուհերում: Եղել է պետակա ն տերմինա­
բանական կոմիտեի գիտա կան քա րտ ուղա ր, էսպերանտո լեզվի համաշխարհային
ակադեմիայի անդամ: 1 9 41 -1 9 71 թթ. եղել է Երևանի պետակա ն համալսարանի հա­
յոց լեզվի ամբիոնի վարիչ: Պ ա շտ ոն ա վա րել է նաև այլ հաստատություններում:
«Խ ոսքի մասերի ուսմունքը» (1939 թ.) աշխատության մեջ ա րտահա յտում է այն
տ եսա կետ ը, որ բա ռերի խոսքիմասային դա սա կա րգում կա տ ա րելիս պետք է վերա­
նալ խ ոսքից, բա ռերի ձևա վորումից ու շա րա հյուսա կա ն կիրա ռություններից և ելնել
նրանց ա րտ ա հա յտ ա ծ ընդհանուր իմաստից: «ժա մա նա կա կից հայոց լեզվի դասըն­
թաց» (1955 թ.) աշխատության մեջ լեզվի ու խոսքի փոխհարաբերության, լեզվի
զա րգա ցման, ձևի ու բովանդակության հակադրամիասնության և լեզվաբանական
մի շա րք այլ տեսական հա րցեր քննելուց հետո ուրվա գծում է հայոց լեգվի զարգաց­
ման փ ուլերը, քննության առնում ա րևելահայ գրա կա ն լեզվի հնչյունաբանությունը,
բառագիտությունը, ձևաբանությունը:
«ժա մա նա կա կից հայերենի հա մառոտ պատմություն» (1948 թ.) աշխատության
մեջ կա տարում է ա րևելահայ գրա կա ն լեզվի շրջա նա բա ժա նում:
Ունի ուսումնա սիրություն' նվիրվա ծ Մեսրոպ Մա շտ ոցի գործունեությանը («Մես-
րոպ Մա շտոց», 1962 թ.):

ՖՐԵԴԵՐԻԿ ՖԵՅԴԻ (1908 - 1991)

Ֆրա նսիա ցի հայագետ: Բա նա սիրակա ն գիտությունների դոկտոր (1973 թ.), պրո­

ֆեսոր: Ծ ն վ ե լ է Փա րիզում: 1 9 3 1 -3 3 թթ. սովորել է Արևելյան կենդանի լեզուների դպ­
րոցում: 1937-ից Ս. Ղա զա րի ճեմա րա նի անդամ է: 1941 թ. ա վա րտ ել է Սորբոնի հա­
մալսարանը: Ապա զբա ղվել է գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն ա շխ ա տ ա նքով (հայոց լեզու,
գրականություն, պատմություն): 1 9 4 9 -7 7 թթ. եղել է Արևելյան կենդանի լեզուների
դպրոցի ու Սորբոնի հա մալսա րա նի արևելյան լեզուների ու քաղաքակրթությունների
հա ստ ա տ ութ յա ն հա յա գիտ ա կա ն ա մբիոնի վա րիչը: Տ ի ր ա պ ե տ ե լ է գրական
արևմտահայերենին:
1935 թ. ֆրա նսերեն լույս է ընծա յել «Հա յոց լեզվի քերականություն, արևմտյան
խոսվածք», 1948-ին' «Հա յոց լեզվի ձեռնա րկ (արդի ա րևմտահայերեն)» աշխատու­
թյունները: Հետ ա զ ոտ ել է հայոց լեզվի պ ատմությունը' «Ղա սա կա ն հայերենի բայա­
կան համակարգը» (1969 թ.), «Ղասական հայերենի հոլովական համակարգը» (1976 թ.),
«Խ ոհեր ս. Մեսրոպի այբուբենի մասին» (1982 թ.): Մի շա րք աշխատություններում
ա նդրա դա րձել է հայերենի բարբառներին: Նրա կա րծիքով' հայերենը բարբառներ է

- 518-
 Հայոց լեզու

ունեցել դեռևս 5-րդ դարից առաջ: Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ է նվիրել նաև

ժա մա նակա կից արևմտահա յերենի քերա կանությանը, ընդհանուր լեզվա բա նա կա ն
խնդիրներին և այլն:
Մեծ ա վա նդ ունի հայ ժողովրդա կա ն բանահյուսության և գրականության ուսում­
նասիրության ա սպա րեզում («Հայ ժողովրդա կա ն դյուցազնա վեպ ը», 1957 թ.): Ֆ ր ա ն ­
սերեն է թարգմանել «Սա սունցի Դավթի» հա մա հա վա ք բնա գիրը (1964 թ.): Կա տ ա րել
է նաև պ ա տմաբա նա սիրա կա ն բնույթի ուսումնասիրություններ, գրել հա յա գիտակա ն
բազմաթիվ հոդվածներ:

ԷԴՈՒԱՐԴ ՍՂԱՑԱՆ (1913 - 1991)

Հա յա գետ , լեզվաբան, ՀԽ Ս Հ գիտության վա ստ ա կա վոր գործիչ (1970 թ.), ա կա ­

դեմիկոս (1982 թ): Ծ ն վ ել է Մեղրիում: 1938-ին ա վա րտ ել է Երևանի պետական հա­
մալսարանը: 1939-ից դա սա խ ոսել է ԵՊ Հ-ում: 1 9 4 8 -1 9 5 0 թթ. եղել է Ե Պ Հ հայ բանա­
սիրության ֆ ա կուլտ ետ ի դեկան, 1956-ից' ընդհանուր և համեմատական լեզվա բա ­
նության ամբիոնի վարիչ, 1968-ից' Ե Պ Հ հա յա գիտակա ն կենտրոնի ղեկավար, 1986-
ից' «Բա նբեր Երևանի հա մա լսա րա նի» հանդեսի գլխ ա վոր խմբագիր: Պ ա շտ ոնա վա -
րել է նաև այլ հաստատություններում:
Դպ րոցակա ն, բուհական դա սա գրքերի և ձեռնա րկների հեղինակ է:
Զբա ղվել է ընդհանուր լեզվաբանության, հայ լեզվաբանության պատմության,
բառագիտության, բարբառագիտության, բառարանագրության, հայոց լեզվի համե­
մատական քերա կանության, ժա մա նա կա կից հայոց լեզվի, ինչպես նաև արևելքի
գրականության պատմության հարցերով:
«Լեզվաբանության հիմունքներ» (1987 թ.) բուհական դա սա գրքում քննել է լեզ­
վաբանական հետազոտության եղանակները, հնչյունաբանության, զրաբանության,
բառագիտության, քերականության, լեզուների ծագման, զա րգա ցմա ն և դա սա կա րգ­
ման տեսակա ն հարցերը:
«Գրա բա րի քերա կանություն» (1964 թ.) աշխատության մեջ ներկա յա ցրել է գրա ­
բարի հնչյունաբանությունը, հնչույթաբանությունը, ուղղագրությունը:
«ժա մա նա կա կից հայերենի հոլովումը և խ ոնարհումը» (1967 թ.) աշխատության
մեջ քննել է հոլովների կա ռուցվա ծքա յին բնորոշ առանձնա հա տկությունները, թվի և
որոշյա լ ու ա նորոշ առումների քերա կա նա կա ն կարգերը:
1 9 5 8 -1 9 6 2 թթ. հրա տ ա րա կել է «Հայ լեզվաբանության պատմություն» երկհա տ որ
աշխատությունը, 1984-ին' «Ընդհանուր և հայկական բառագիտություն» գիրքը:
Կա զմել է երկհա տոր «Արդի հայերենի բա ցա տ րա կա ն բառարանը» (1976 թ.), որ
պ ա րունակում է 135.600 բառ և 11.000 դա րձվա ծք:

ԳԵՎՈՐԳ ՋԱՀՈՒԿՅԱՆ (1920 - 2005)

Լեզվաբա ն, բա նա սիրա կա ն գիտությունների դոկտոր, պ րոֆեսոր, Հ Խ Ս Հ ԳԱ

ա կադեմիկոս (1977 թ.), ՀԽ Ս Հ գիտության վա ստ ա կա վոր գործիչ (1965 թ.): Ծ ն վ ել է
Շա հնա զա ր (այժմ՜ Մեծավան) գյուղում: 1941 թ. ա վա րտ ել է Երևանի պ ետական
հա մալսա րա նի հայ բանասիրության բաժանմունքը: 1945-ից դա սա խ ոսել է նույն
համալսարանում: 1 9 4 8 -1 9 5 7 թթ. եղել է օտ ա ր լեզուների, 1 9 5 7 -1 9 7 0 թթ.՜ ռոմանա-
գերմա նա կա ն բանասիրության ամբիոնի վարիչ, 1962-ից' Հ Խ Ս Հ ԳԱ Հ. Աճաոյանի
անվան լեզվա բա նա կա ն հաստատության տնօրեն:

- 519
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Զ բա ղվել է ընդհանուր և համեմատական լեզվաբանությամբ, հայերենի պատմու­

թյամբ ու ստուգաբանությամբ, ժա մա նա կա կից հայերենով, բարբառագիտությամբ,
բա ռա րա նա գրությա մբ: Նրա «Լեզվա բա նությա ն պ ա տմությունը» (հա տոր 1-2,
1 9 6 0 -1 9 6 2 թթ.) համաշխ արհային լեզվաբանության ա մբողջակա ն պատմություն
ստ եղծելու առա ջին փորձն է' շրջա նա բա ժա նմա ն ինքնուրույն սկզբունքներով:
«Հա յոց լեզվի զա րգա ցումը և կա ռուցվա ծքը» աշխատության մեջ (1969 թ.) կա­
տ ա րել է հայոց լեզվի պատմության շրջա նա բա ժա նում, որն այժմ ընդունված է հայա­
գիտության մեջ:
«Ընդհանուր և հայ լեզվաբանություն» (1978 թ.) ռուսերեն աշխատության մեջ
քննության է ա ռել անդրլեզվաբանության, լեզվա բա նա կա ն տիպաբանության ու կա­
ղապարման խնդիրները, կա ռուցել լեզվա բա նա կա ն իր հա մընդհանուր կաղապարը,
դա սա կա րգել լեզվա բա նա կա ն հետազոտ ությունների եղանակները, տ վել հնչույթի և
լեզվա բա նա կա ն այլ հասկացությունների ուրույն մեկնաբանություն:
Ուսումնա սիրել է հայերենի հնչյունաբանության ու քերա կա նա կա ն կառուցվածքի
ա ռա ջա ցումն ու ձևա վորումը, վիճա կա գրա կա ն տ վյա լներով որոշել հայերենի դիրքը
հնդեվրոպա կա ն լեզուների շարքում, հայերենի կապերը հին հնդեվրոպական լեզու­
ների, ինչպես նաև Առաջավոր Ասիայի մի շա րք լեզուների' ուրարտերենի, խուռիերե­
նի, ա քքա դերենի, կովկասյան լեզուների հետ: Այս բնա գա վա ռի հետազոտություննե­
րի հիման վրա գրել է «Հա յերենի համեմատական քերականություն» (1982 թ.) ռուսե­
րեն մենագրությունը, ապա «Հա յոց լեզվի պատմություն (նախագրային շրջան)»
հիմնարար աշխատությունը (1987 թ.):
«ժա մա նա կա կից հայերենի տեսության հիմունքները» (1974 թ.), «ժամանակակից
հայոց լեզվի իմաստաբանություն և բա ռակազմություն» (1989 թ.), «Շարահյուսական
ուսումնասիրություններ» (2003 թ.) գրքերում հա մակողմանիորեն ուսումնասիրել է
արդի հայերենի կա ռուցվա ծքը:
Ա ռա ջա րկել ու գործնա կանորեն կիրա ռել է հայերեն բա րբա ռների բազմահատկա-
նիշ վիճա կա գրա կա ն դասա կա րգման սկզբունքը («Հայ բա րբա ռա գիտության ներա­
ծություն», 1972 թ.):
Հա տ ուկ ուշադրություն է դա րձրել հայ լեզվաբանության, մա սնա վորապ ես քերա­
կանության պատմության հա րցերին' դրանց նվիրելով մի շա րք մենագրություններ ու
հոդվածներ: Ուշա գրա վ դիտ արկումներ ունի հայերենի տա ռա դա րձությա ն, ուղղագ­
րության, տերմինաշինության և հա րա կից այլ հա րցերի շուրջը:
Նրա վերջին աշխատանքն է «Հա յերեն ստ ուգա բա նա կա ն բա ռարա նը» (2010 թ.):

ՌԱՖԱՅԵԼ ԻՇԽԱՆՅԱՆ (1922 - 1995)

Լեզվաբա ն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պ րոֆեսոր: Ծ ն վ ել է Երևա­

նում: Ա վա րտ ել է Երևանի պետական հա մալսա րա նը, Մոսկվայի գադարանային
հաստատությունը: Աշխ ատել է նաև Երևանի Մատենադարանում, Ալ. Մյասնիկյանի
անվ. ազգային գրադարանում որպես մատենագիտության բաժնի վարիչ, ապա' տնօրեն:
1963-ից դա սա խ ոսել է Երևանի պետական համալսարանում:
Զ բա ղվել է ժա մա նա կա կից հայոց լեզվի կա ռուցվա ծքի, պատմության ուսումնա­
սիրությամբ, բարբառագիտության, ոճագիտության, եզրաբանության, ուղղագրու­
թյան, խոսքի մշակույթի, մատենագիտության, հայոց պատմության, գրա կա նա գի­
տության և այլ հարցերով: Զ գա ղվել է նաև լեզվա քա ղա քա կա նության հարցերով,
հայոց լեզվի և հայոց դպրոցի պաշտպանության խնդիրներով:

- 520֊
 Հայոց լեզու

Նրա լեզվաբանական կարևոր աշխատանքներից են «Արդի հայերենի հոլովումը

և խոնարհումը» (1971 թ.), «Արևելահայ բանաստեղծության լեզվի պատմություն»
(1978 թ.), «Նոր գրական հայերենը 17-18-րդ դարերում» (1979 թ.), «Ակնարկ հայերե­
նի տերմինաշինության» (1981 թ.), «Արդի հայերենի շարահյուսություն, պարզ նա­
խադասություն» (1986 թ.): Արժեքավոր են նաև նրա եռահատոր «Հայ մատենագի­
տության պատմություն» (1 9 6 4 -1 9 6 8 թթ.), «Հայ հնատիպ գիրքը» (1968 թ.), «Հայ
գրքի պատմություն» (1977 թ.), «Հայ գիրքը 1 5 1 2 -1 9 2 0 թթ. (1981 թ.), «Բակունցի
լեզվական արվեստը» (1965 թ.), «Տերյանի լեզվական արվեստը» (1972 թ.), «Պատ­
կերազարդ պատմություն հայոց» (հ. 1, 1989 թ., հ. 2, 1997 թ. հ. 3, անտիպ), «Հայ
ժողովրդի ծագման ու հնագույն պատմության հարցեր» ’1988 թ.), «Բնիկ հայերեն
բառեր և հնագույն փոխառություններ» (1989 թ.):
Սեղանի գիրք է նրա «600 բառ» ուղղա գրա կա ն բա ռգրքույկը (1992 թ.):

ՍԵՐԳԵՅ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ (1925 - 2005)

Լեզվաբա ն, Հ Խ Ս Հ ԳԱ ա կադեմիկոս (1996 թ.): Ծ ն վ ել է ԼՂՀ Հադրութի շրջա նի Տու-
մի գյուղում: Ավա րտ ել է Երևանի պետական համալսա րա նը: 1953-ից ա շխ ա տ ա կցել
է ՀԽ Ս Հ ԳԱ Հ. Աճաոյանի անվան լեզվա բա նա կա ն հաստատությանը: Դա սա վա նդել է
Վա նա ձորի, Գյումրիի Մ. Նա լբանդյա նի և Երևանի Խ. Աբովյանի անվան հայկական
պետական մա նկա վա րժա կան համալսարաններում:
Զբա ղվել է ժա մա նա կա կից հայոց լեզվի կա ռուցվա ծքի համակողմանի ուսումնա ­
սիրությամբ, խոսքի մշակույթի հա րցերով, հայերենի դասավանդման մեթոդիկայով,
կա տ ա րել է բա ռա րա նա գրա կա ն աշխատանք: Արժեքա վոր ներդրում ունի հա տ կա ­
պես հայերենի խոսքի մասերի գիտ ա կա ն քննության, շարահյուսության ա ռա նցքա ­
յին խնդիրների մշակման, դա սա գրքերի ու ձեռնա րկների պատրա ստմա ն բնա գա ­
վառներում «Արդի հայերենի դերանունները» (1956 թ.), «ժա մա նա կա կից հայերենի
շարահյուսության մի քա նի հա րցեր» (1962 թ.), «Չթեքվող խոսքի մասերը և նրանց
բառական ու քերա կա նա կա ն հա տկա նիշների փոխհարաբերությունը ժա մա նա կա ­
կից հայերենում» (1965 թ.), «ժա մա նա կա կից հայերենի քերականություն» (1969 թ.)
և այլն: Նրա անունով է կոչվում հայրենի գյուղի դպրոցը:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

1. Ո՜ր լեզվաբանն ապացուցեց, որ հայերենը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի

առանձին ճյուղ է.
1. Հայնրիխ Հյուբշմա նը
2. Անտուան Մեյեն
3. Հայնրիխ Պ ետ երմա նը
4. Հրաչյա Աճաոյանը

2. Ո՜ր աշխատության հեղինակը Հյուբշմանը չէ.

1. Հայերենի բա րբա ռները
2. Հայկա կա ն ուսումնասիրություններ
3. Հայերենի քերականություն
4. Հայերենի դիրքը հնդեվրոպական լեզուների շա րքում

֊ 521֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

3. Ո՜րն է սխալ Հայնրիխ Հյուբշմանի վերաբերյալ.

1. Ապ ա ցուցել է հնդեվրոպական լեզվա ընտ ա նիքում հայերենի ինքնուրույն ճյուղ

լինելը:
2. Տ ա րբերա կել է բնիկ հայկական բա ռերը իրանական փոխառություններից:
3. Կա զմել է հայերենի ստ ուգա բա նա կա ն-բա ցա տ րա կա ն բառարան:
4. Հա յերենի համար կա զմել է գիտ ա կա ն տ ա ռա դա րձությա ն այբուբեն:

4. Ո՜րն է սխալ Մանուկ Աբեղյանի վերաբերյալ,

ա.
1. Արևելահայ գրա կա ն լեզվի ուսմունքը բ ա րձրա ցրել է նոր աստիճա նի:
2. Զ բա ղվել է ուղղա գրա կա ն փոփոխություններով:
3. Կա զմել է հայերենի ստ ուգա բա նա կա ն բառարան:
4. Եղել է հայ ժողովրդա կա ն վիպ երգի (էպոսի) լա վա գույն գիտ ա կներից:

Բ-
1. Ուսումնա սիրել է միջնադարյան հայրենները:
2. Շա րա դրել է հայ լեզվաբանության պատմությունը:
3. Հա յտ նա բերել է «Սասնա ծռերի» երկրորդ տ ա րբերա կը:
4. Տվել է գրա կա ն ա րևելա հա յերենի ա մբողջակա ն նկարագրությունը:

5. Ո՜ր աշխատությունը Մանուկ Աբեղյանինը չէ.

ա.
1. Հայ գրականության պատմություն
2. Աշխ ա րհաբա րի շա րահյուսություն
3. Հա յոց լեզվի տեսություն
4. Հա յկա կա ն հնագիտություն

բ-
1. Գրականության տեսություն
2. Հայ ժողովրդա կա ն հա վա տ ա լիքը
3. Աշխ ա րհաբա րի հոլովները
4. Հա յոց լեզվի տաղաչափություն

6. Ո՜րն է սխալ Հրաչյա Աճաոյանի վերաբերյալ,

ա.
1. Ա շա կերտ ել է Անտուան Մեյեին և Հայնրիխ Հյուբշմանին:
2. Կա տ ա րել է հայ գրականության շրջա նա բա ժա նում:
3. Կա զմել է հայերենի ստ ուգա բա նա կա ն բառարան:
4. Ուսումնա սիրել ու նկա րա գրել է հայերենի մի շա րք բարբառներ:

բ-
1. Կա տ ա րել է հայերենի բա րբա ռների ձևա բա նա կա ն դասակարգում:
2. Շա րա դրել է մեր լեզվի պատմությունը:
3. Մենագրություն է հրա տ ա րա կել հայերենի տաղաչափության վերաբերյալ:
4. Դա սա վա նդել է էջմիածնում, Շուշիում, Երևանի պետական համալսարանում:

- 522-
 Հայոց լեզու

7. Ո՞ր աշխատությունը Հրաչյա Աճառյանինը չէ.

ա.
1. Հայ բանաստեղծության պատմություն
2. Հայոց անձնանունների բառարան
3. Լիա կա տ ա ր քերա կանություն հայոց լեզվի
4. Քննություն Հա մշենի բա րբա ռի

Բ-
1. Հա յերենի արմատա կա ն բառարան
2. Հայ բա րբա ռա գիտություն
3. Հա յոց լեզվի պատմություն
4. Հա յոց տեղանունների բառարան

8. Ո՞ր աշխատության հեղինակն է Ստեփանոս Մալխասյանցը.

1. Հա յերենի քերա կանության մի քա նի հա րցեր

2. Հա յերեն բա ցա տ րա կա ն բառարան
3. Շաղկապների բառաքերականական հատկանիշները ժամանակակից հայերենում
4. Ածականը արդի հայերենում

9. Ստեփանոս Մալխասյանցը չի զբաղվել

1. ա շխ ա րհա բա րի քերա կանության հա րցերով

2. գրա բա րի կա ռուցվա ծքի նկարագրությամբ
3. հայ պ ատմիչների Երկերի քննակա ն բնա գրերի հրատա րա կությա մբ
4. պատմական շարահյուսությամբ

10. Ինչո՞վ չի զբաղվել Անտուան Մեյեն.

1. միջին հայերենի բառակազմությամբ

2. գրա բա րի հնչյունաբանությամբ
3. հա յա գիտակա ն ընկերություններ հիմնելով
4. գրա բա ր և նոր հայերեն դա սա վա նդելով

11. Ո՜ր աշխատության հեղինակը Անտուան Մեյեն չէ.

1. Հա յերենի բա րբա ռա յին դիրքը

2. Դասական հայերենի հա մեմա տա կա ն քերա կանության ուրվա գիծ
3. Հետազոտություններ հայերենի համեմատական շարահյուսության վերաբերյալ
4. Միջին հայերենի պատմական ձևաբանություն

12. Ո՞րն է սխալ Նիկողայոս Մառի վերաբերյալ.

1. Հա յա ստ ա նում կա տ ա րել է հնա գիտա կա ն պեղումներ:

2. Հա տ ուկ ուսումնասիրություն է նվիրել հին հայերենին:
3. Կա զմել է հայերենի հնդեվրոպա կա ն արմատների բառարան:
4. Հրա տ ա րա կել է Կարդան Այգեկցու առակների ժողովածուն:

- 523֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

13. Ո՞ր աշխատության հեղինակը Յոզեֆ Կարստը չէ.

ա.
1. Կիլիկյան հայերենի արտասանությունն ու ձա յնա վորները
2. Ալարոդյաններ և նախաբասկեր
3. Դա տ ա ստ ա նա գիրք հայոց
4. Միջին հայերենի բառարան

բ-
1. Հայ բանասիրության պատմություն
2. Արդի հայերենի բա ցա տ րա կա ն բառարան
3. Հա յոց ա զգա գրա կա ն դիրքը
4. Կիլիկյան հայերենի պատմական քերականություն

14. Ո՞ր աշխատության հեղինակը Գուրգեն Սևակը չէ.

1. ժա մա նա կա կից հայոց լեզվի դասընթաց

2. Հնա գույն հայերենը' որպես հնդեվրոպա կա ն մայր լեզու
3. Խ ոսքի մասերի ուսմունքը
4. ժա մա նա կա կից հայերենի համառոտ պատմություն

15. Ինչո՜վ չի զբաղվել Արարատ Ղարիբյանը.

1. բառարա նագրությա մբ
2. շա րա հյուսա կա ն իմաստաբանությամբ
3. ընդհանուր և պ ա տմա հա մեմա տ ա կա ն լեզվաբանությամբ
4. բա րբա ռա գիտ ությա մբ

16. Ո՞ր աշխատության հեղինակը Արարատ Ղարիբյանը չէ.

1. Հա յոց լեզվի պատմության ուսումնասիրության ներածություն

2. Հա յերենի բա րբա ռների մի նոր ճյուղ
3. Հայ գրականության դասավանդման մեթոդիկա
4. Ռ ուս-հա յերեն բառարան

17. Ո՞ր աշխատության հեղինակը Սերգեյ Աբրահամյանը չէ.

1. ժա մա նա կա կից հայերենի շարահյուսության մի քա նի հա րցեր

2. Հա յերենի հա մեմա տա կա ն քերա կանություն
3. Չթեքվող խոսքի մասերը և նրանց բա ռակա ն ու քերա կա նա կա ն հա տ կա ­
նիշների փոխհարաբերությունը ժա մա նա կա կից հայերենում
4. Արդի հայերենի դերանունները

18. Սերգեյ Աբրահամյանը չի զբաղվել

1. ժա մա նա կա կից հայերենի կա ռուցվա ծքի նկարագրությամբ

2. հայերենի դասավանդման մեթոդիկայով
3. խոսքի մշակույթի հա րցերով
4. պ ա տմահա մեմա տա կա ն լեզվաբանությամբ

- 524-
 Հայոց լեզու

19. Ո՜ր աշխատության հեղինակը Ֆրեդերիկ Ֆեյդին չէ.

ա.
1. Հա յոց լեզվի ձեռնա րկ (արդի ա րևմտահայերեն)
2. Խոհեր ս. Մեսրոպի այբուբենի մասին
3. Հա յերենը որպես միջա զգա յին լեզու
4. Դասական հայերենի հոլովման հա մակա րգը

բ-
1. Հայ ժողովրդա կա ն դյուցազնա վեպ ը
2. Հա յերենի տեդը աշխարհի լեզուների շարքում
3. Հա յոց լեզվի քերականություն, արևմտյան խոսվածք
4. Դասական հայերենի բայական հա մակա րգը

20. էդվարդ Աղայանը չի զբաղվել

1. ընդհանուր լեզվաբանությամբ
2. հայ լեզվաբանության պատմությամբ
3. Արևմուտքի գրականության պատմությամբ
4. հայոց լեզվի համեմատական քերա կանությամբ

21. Ո՜ր աշխատության հեղինակը էդվարդ Աղայանը չէ.

1. Հա մա շխ ա րհա յին լեզվաբանության պատմություն

2. Ընդհանուր և հայկական բառագիտություն
3. Գրա բա րի քերականություն
4. Արդի հայերենի բա ցա տ րա կա ն բառարան

22. Ո՜ր աշխատության հեղինակը Գևորգ Ջահուկյանը չէ.

ա.
1. Հա յոց լեզվի պատմություն, նախագրային շրջան
2. ժա մա նա կա կից հայերենի տեսության հիմունքները
3. Հա յերենի համեմատական քերականություն
4. Միջին հայերենի պատմական հնչյունաբանություն

Բ-
1. Գրա բա րի բա ցա տ րա կա ն բառարան
2. Հայ բա րբա ռա գիտության ներածություն
3. Հա յոց լեզվի զա րգա ցումը և կա ռուցվա ծքը
4. ժա մա նա կա կից հայոց լեզվի իմաստաբանություն և բառակազմություն

֊ 525֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐԱԳՈՒՅՆ ԿՐԹԱՐԱՆՆԵՐԸ

Մինչև 5-րդ դարը Հա յա ստ ա նում գոյություն ունեցա ծ կրթարանների մասին շատ

քիչ բան է հայտնի: 5-րդ դարից արդեն գիտ ենք, թե Մեսրոպ Մ ա շտ ոցի գլխ ա վորու­
թյամբ որտ եղ ինչ դպրոցներ բացվեցին: Հիմնա կա ն գծերով հայտնի է թե այդ, թե
դրա նցից հետո ստ եղծվա ծ կրթարանների պատմությունը:
Մեսրոպ Մ ա շտ ոցի հիմնա ծներից ա ռա վել նշա նավոր էին Վա ղա րշա պ ա տ ի,
Ս մա րա սի, Սյունյա ց (Շա ղ ա տ ի), Մշո Գ լա կա (Մ. Կ ա րա պ ետ ) և Ա ռա քելոց, Գա գա
Ս. Մարգիս, Խ ա չա կա պ ի Թ ա րգմա նչա ց վանքերի դպրոցները: Այնուհետև ստ եղծվել
և այս կամ այն չա փ ով գոյա տ ևել են բազմաթիվ նոր դպրոցներ, հա մա լսա րա ններ և
ա յլ կա րգի կրթա կա ն հա ստ ա տ ութ յուններ: Հ ա տ կա պ ե ս նշա նա վոր են եղել
հետևյալները:

ԳԼԱՁՈՐԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Միջնադարյան Հա յա ստ ա նի ուսումնա գիտա կան նշանավոր կա ճա ռ Եղեգնա ձո-

րում: Ձեռա գրերում որպես հա մալսա րա ն հիշա տ ա կվում է 1291-ից: Գոյա տ ևել է
մինչև 1340-ա կա ն թթ.: Ունեցել է ներքին կանոնադրություն, ուսումնա գիտ ա կա ն աս­
տ իճա նա վորում և ա վա րտ ա ճա ռերի պաշտպանություն, երեք լսարան (մա սնա գիտա ­
ցում)' ուսումնարան ներքին և ա րտաքին գրոց, գրչության ա րվեստ ի (մա տենա գի­
տություն, մանրանկարչություն), խազագիտության ու երաժշտության: Դա սա վանդ­
վել են աստվածա բանություն, դիցաբանություն, իմաստասիրություն, մա տ ենա գի­
տություն, քերա կանություն, ճա րտ ա սա նություն, տրամաբանություն, թվաբանու­
թյուն, ա ստ ղա բա շխ ություն-տ ոմա րա գիտ ություն, երկրաչափություն: Առանձնակի
մանրամասնությամբ ուսումնա սիրվել է փիլիսոփայությունը: Մա տենագիտությունը
դա սա վա նդվել է Գրիգոր որդի Աբասի, ինչպես նաև Հա կոբի «Պ ա տ ճա ռա ց» գրքերով,
քերա կա նությունը' Եսայի Նչեցու «Վերլուծութիւն քերա կանութեա ն» դա սա գրքով և
այլն:
Ուսում ստա նա լու նպ ա տ ա կով ա յստեղ էին գա լիս Հա յա ստ ա նի և Կիլիկիա յի ամե­
նատարբեր վայրերից: Հա յկա կա ն ուսումնամշակութային կենտրոնների համար Գ լա ­
ձորի հա մա լսա րա նը պ ա տ րա ստ ել է 350 ուսուցիչ-վա րդա պ ետ ներ: Ուսումնա ռու­
թյան տևողությունը եղել է 7 - 8 տարի (չհա շվա ծ «քա հա նա յա կա ն կրթության» նախա­
պ ա տ րա ստ ա կա ն 3 տարին, որ ա նհրա ժեշտ էր հա մալսա րա ն ընդունվելու համար):
Շրջա նա վա րտ ները ստ ա ցել են «վա րդապ ետա կա ն հրաման» կամ «վա րդա պ ետ ա ­
կան գա վա զա ն», որը նրանց իրավունք է տ վել «դա սա սա ց» լինելու:
Հովա նա վորվել է Պ ռոշյա ն և Օրբելյա ն իշխանական տների և Սյունիքի եկեղեցա ­
կան իշխանության կողմից:

- 526֊
 Հայոց լեզու

ՏԱԹԵՎԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Որպես հա մալսա րա ն հիշա տ ա կվում է 1390-ից: Գոյա տ ևել է մինչև 1435 թ.: Գլա ­
ձորի հա մալսա րա նի Փ ա կվելու պ ա տ ճա ռով Հովհա ն Որոտնեցին հա ստ ա տ վել է
Տաթևում և վերա կա ռուցել Տաթևի կրթա րա ն-վա րդա պ եա ա րա նը' հիմնա դրելով հա­
մալսարան: Այստեղ են հա վա քվել ժա մա նակի գիտուն և բանիմաց շատ վա րդա պ ետ ­
ներ, 500-ի չափ կրոնավորներ, փ իլիսոփ ա ներ, գրողներ, ա րվեստ ա գետ ներ ու ար­
հեստա վորներ: Ավելի ուշ միաբանների թիվը հա սել է 1000-ի (այդ թվում' ուսանող­
ներ, աբեղաներ, քա հա նա ներ, սա րկա վա գներ և այլն): Տաթևի հա մա լսա րա նը հովա ­
նա վորել են Օրբելյւսն իշխանական տունը և Սյունիքի եկեղեցա կա ն իշխանությունը:
Հա մա լսա րա նն ունեցել է 3 լսա րա ն' ուսումնարան ներքին և ա րտաքին գրոց, գրչու­
թյան արվեստի, երաժշտության: Առաջինում ուսումնա սիրվել են փիլիսոփայություն,
ճա րտ ասա նություն, քերականություն, բա նա ստ եղծա կա ն արվեստ, մա նկա վա րժու­
թյուն, մայրենի լեզու, գրականություն, պատմություն և այլն, երկրորդում' գրչության
արվեստ, գեղագրություն, գրքերի գեղա րվեստ ա կա ն ձևա վորում, մանրանկարչու­
թյուն, իսկ երրորդում' հին երգ ու երաժշտություն, երաժշտության տեսություն:
Որոտնեցին մա հից ա ռա ջ իրեն փոխ ա րինող և հայոց րա բունա պ ետ է կա րգել իր
ա շա կերտ Գրիգոր Տաթևացուն (1386 թ.), որը շա րունա կել է հա մա լսա րա նի ավան­
դույթները, կա տ ա րելա գործել ծրա գիրը' պ ա տ րա ստ ելով մոտ 60 գրիչ:
Տաթևի հա մալսա րա նն ունեցել է կանոնադրություն, ուսումնա գիտա կան ա ստի­
ճա նա վորում: Այստեղ մեծ թվով ա շա կերտ ներ սովորելու են եկել Հա յա ստ ա նի տա ր­
բեր վա յրերից, Կիլիկիա յից, Աղվանքից, Պ ա րսկա հա յքից, Գրիմից: Ուսման տևողու­
թյունը եղել է 7 - 8 տ ա րի' չհա շվա ծ քա հա նա յա կա ն կրթության տարիները: Հա մա լսա ­
րանն ունեցել է հա րուստ մատենադարան: Պ ա տ ր ա ս տ ե լ է վա րդա պ ետներ, քա րոզիչ­
ներ, մանկավարժներ, գրչության ա րվեստ ի մասնա գետներ, երաժիշտներ:
1435 թ. Շա հռուխ ի ա րշա վա նքի ընթացքում Տաթևի վանքը փ լա տ ա կների է վե­
րա ծվել, իսկ միաբանները ա պ ա ստ ա նել են Գուգա րքում:

ԼԱԶԱՐՅԱՆ ՃԵՄԱՐԱՆ

Հիմնա դրվել է 1815 թ. Մոսկվա յում' մեծա հա րուստ Լա զա րյա նների նախ ա ձեռնու­
թյամբ ու միջոցներով: Սկգբում եղել է տ ա րրա կա ն տիպի մասնավոր դպրոց և կոչվել
Հա յկա կա ն Լագարյա ն (Եղիագարյան) ուսումնարան: Սովորել են միայն Լագարյան
որդեգիրները: 1820-ա կա ն թթ. ուսումնական ծրա գրով հա մա պ ա տ ա սխ ա նել է ռուսա ­
կան գիմնա զիա ների մակարդակին: Հա նրա կրթա կա ն ա ռա րկա ների հետ դա սա ­
վա նդվել են ռուսերեն, հայերեն, լա տիներեն, ֆրա նսերեն, գերմա ներեն, պարսկերեն,
թուրքերեն, արաբերեն: Ընդունվել են տա րբեր ա զգերի 1 0 -1 4 տա րեկա ն երեխաներ:
1827 թ. վերա նվա նվել է Մոսկվայի արևելյան լեզուների Լագարյա ն հաստատություն
(հայկական ա ղբյուրներում ա վա նդա բար կոչվել է Լագարյան ճեմարան): Ենթարկվել
է Ռուսաստա նի ժողովրդա կան կրթության նախարարությանը: 1830-ա կա ն թթ. ստ ա ­
ց ե լ է 2-րդ ա ստ իճա նի ուսումնական հաստատության իրա վունք' 5-ամյա ուսուց-
մամբ: Այնուհետև 1848 թ. կանոնադրությամբ դա սվել է պ ետակա ն 1-ին աստիճա նի
դպ րոցների' լիցեյների կա րգին' 8-ամյա ուսուցմա մբ (գիմնա զիակա ն 6 և լիցեյական
2 դասարաններով): Վերջին երկու դասա րա ններում դա սա վա նդել են արևելյան լե­
զուներ: Պ ա տ րա ստ վել են թարգմանիչներ, դիվանագիտության բնա գա վա ռի աշխա­
տողներ, արևելյան լեզուների ուսուցիչներ: Թ եև ուսուցման լեզուն եղել է ռուսերենը,

֊ 527֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

այնուամենայնիվ ճեմարա նն իր գոյության ընթացքում պ ա հպ ա նել է հայկական դի­

մագիծը. հա յերենով են դա սա վա նդվել հա յա գիտակա ն ա ռա րկա ները, ուսուցչա-
կա ն-դա սա խ ոսա կա ն կազմի և սաների մեծ մասը եղել են հայեր, ղեկավարությունը
հիմնականում հայերի ձեռքում էր:
Լագարյա ն ճեմա րա նում պ ա տ րա ստ վել Են ուսումնական ձեռնա րկներ, մենագ­
րություններ, արևելյան լեզվաբանության, Արևելքի և Հա րա վա յին Կովկա սի պ ա տ մու­
թյան ու մշակույթի վերա բերյա լ գա նագան հետազոտություններ:
Տ ա ր բ ե ր ժա մ ա ն ա կ ն ե րո ւմ ճ ե մ ա ր ա ն ո ւմ դ ա ս ա վ ա ն դ ե լ են Հ. Ա լա մ դ ա րյա ն ը,
Ս. Կարնեցին, Ս. Շա հա գիզը, Մ. Նա լբանդյա նը և ուրիշներ: ճեմ ա րա ն ի սա ներից են
եղել Ռ. Պա տ կա նյա նը, Հ. Հովհա ննիսյա նը, Վ. Տերյանը, Վ. Սուրենյանցը, ինչպես նաև
Լ. Տոլստ ոյը, Ի. Տուրգենևը, Կ. Ստ անիսլա վսկին և այլք:
Լագարյա ն ճեմա րա նն ունեցել է տպարան, որը լույս է ընծա յել 13 լեզուներով
գրականություն:
1919 թ. Լագա րյա ն ճեմա րա նը վերա ծվել է Հայկա կա ն, ա յնուհետև' Առաջավոր
Ասիայի հաստատության, 1920-ին' Արևելյան կենդանի լեզուների կենտրոնական
հաստատության, 1921-ին' Մոսկվայի արևելագիտության հաստատության:
Այժմ ճեմա րա նի շենքում Հ Հ դեսպանությունն է:

ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ ԴՊՐՈՑ

Հիմնա դրվել է 1824 թ. Թ իֆ լիսում' Ներսես Ե Աշտ ա րա կեցու նախաձեռնությամբ:

Առաջին ուսումնական տարում ունեցել է 3 դասարան, 80 ա շա կերտ , հա ջորդ երկու
տա րիներին բա ցվել են 4-րդ և 5-րդ դասա րա նները, ա շա կերտ ների թիվը հա սել է
360-ի: 1836 թ. ւիակվել է և մեկ տարի անց վերա բա ցվել' որպես հոգևոր սեմինա րիա '
4 դասարանով: Հիմնադրման օրվա նից ունեցել է տպարան: 1 8 2 4 -1 8 3 0 թթ. տեսուչն
է եղել Հ. Ալամդարյանը: Սա հա մարվել է դպրոցի կյանքի ամենաբեղուն շրջանը:
Ամենայն հայոց կաթողիկոս դա ռնա լով' Ներսես Ե Աշտ ա րա կեցին վերա կա ռուցել է
դպրոցը միջնա կա րգի ծրա գրով, 1848 թ. կա զմել հոգաբարձություն: Տեսուչներ են
եղել Գ. Պա տ կա նյա նը, որը ստ եղծել է գիշերօթիկ բաժին, Ս. Նա զա րյանը, որը
հատուկ ուշադրություն է դա րձրել ա շխ ա րհա բա րի ուսուցմանը, Ս. Մանդինյանը, որի
նախաձեռնությամբ 1877 թ. բա ցվել է 6-րդ դասարան, և դպրոցը դ ա րձել է լրիվ միջ­
նակարգ, իսկ մեկ տարի անց բա ցվել է մա սնա գիտա կան մա նկա վա րժա կան դա սա ­
րան (7-րդ)' հայկական ծխական դպ րոցների համար ուսուցիչներ պ ա տ րա ստ ելու
նպատակով: 1 9 20 -1 9 21 ուսումնական տարում ա վելա ցել է 8-րդ դասարանը, ուսման
տևողությունը դ ա րձել է 12 տարի (4 նա խ ա պ ա տրա ստա կան, 8 հիմնական դա սա ­
րաններ):
1 9 0 6 -1 9 0 7 ուսումնական տարում դպրոցն ունեցել է 1071 աշակերտ: 1908 թ.
փ ա կվել է Սոլոլա կի բաժանմունքը, 1910-ին' Հա վլա բա րինը: 1924 թ. Ներսիսյան
դպրոցը տ վել է իր վերջին 25 շրջա նա վա րտ ները: 1925-ից վերա ծվել է ա շխ ա տ ա ն­
քային դպրոցի:
Ն ե ր ս ի ս յա ն դ պ ր ո ցո ւմ են ս ո վ ո ր ե լ Խ. Ա բովյա նը, Պ . Պ ռ ո շյա ն ը , Ղ. Ա ղա յա նը,
Հ. Թումանյանը, Դ. Դեմիրճյանը, Ա. Միկոյանը, Գ. Սևակը, Գ. Քոչա րը և ուրիշներ: Դա-
սա վա նդել են Ղ. Աղայանը, Ս. Պա լա սա նյա նը, Պ. Պռոշյա նը, Գ. Սունդուկյանը, Շ ե -
րենցը, Գ. Լևոնյանը, Մ. Աբեդյանը, Ս. Մալխասյանցը, Հ. Մանանդյանը և այլք:

- 528-
 Հայոց լեզու

ՄՈՒՐԱՏ֊ՌԱՓԱՅԵԼՅԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆ

Հիմնա դրել է Մխիթարյան միաբանությունը 1838 թ.' Հնդկա ստ ա նի հայ վա ճա ռա ­

կաններ Մուրատի և Ռափայելի կտակի համաձայն: Վարժարան ընդունվել են 14 տա­
րին լրա ցա ծ հայ պատանիներ: Ուսման տևողությունը եղել է 5 տ ա րի' երկու միջնա­
կա րգ և երեք բա րձրա գույն դասարաններով: Լավագույն շրջա նա վա րտ ներին շնորհ­
վել են Իտ ա լիա յի կրթության նախարարության կողմից վա վերա ցվա ծ վկա յա կա ն­
ներ, որոնք իրավունք են ընձեռել առանց մուտքի քննությունների սովորելու Եվրո­
պայի և մի շա րք այլ երկրների համալսա րա ններում: Վա րժա րա նը հետ ևել է Մխիթար-
յան հա յրերի ա վանդույթներին' օտ ա ր ա փերում պ ա հպ ա նել հայոց լեզուն և մշա կույ­
թը, զա րգա ցնել հա յագիտությունը և փ ոխ ա նցել սերնդեսերունդ: Վա րժա րա նի ա շա ­
կերտներն ուսա նել են հայոց լեզու, գրա բար, հայ գրականություն, պատմություն, ա շ­
խարհագրություն, իտ ա լերեն, ֆրա նսերեն, անգլերեն: Դա սա վա նդել են Ղևոնդ Ալի-
շանը, ա զգա գրա գետ Վարդան Հա ցունին, մա տենա գետ, թարգմանիչ Արսեն Ղա զիկ-
յանը, ֆ րա նսիա ցի և իտ ա լա ցի ուսուցիչներ: Հա յտ նի շրջա նա վա րտ ներից են Մկրտիչ
Պ եշիկթա շլյա նը, Դա նիել Վա րուժա նը, Թ ովմաս Թերգյա նը, Արփիար Արփիարյանը,
Վահրամ Փ ա փ ա գյա նը և շատ ուրիշներ: 1985-ից շրջա նա վա րտ ների թիվը զգա լի
նվա զել է: 1991-ից ա յստ եղ ուսա նելու են եկել նաև Հա յա ստ ա նից:
1997 թ. նյութական դժվարությունների և աշակերտության թվի նվազման պ ա տ­
ճա ռով փ ա կվել է:

ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ՃԵՄԱՐԱՆ

Հիմնվել է 1874 թ. սեպտեմբերի 28-ին էջմիա ծնում' Գևորգ Դ Կոստա նդնուպ ոլսե-
ցի կաթողիկոսի նախաձեռնությամբ: 1882 թ. ճեմա րա նին է միա ցել Էջմիածնի ժա-
ռա նգա վորա ց դպրոցը, և այն կոչվել է ժա ռա նգա վորա ց հոգևոր ճեմարան: Հետ ա գա ­
յում հիմնա դրի' Գևորգ Դ կաթողիկոսի անունով վերա նվա նվել է Գևորգյան ճեմարան:
Սկզբնա պես ճեմա րա նը փակ տիպի գիշերօթիկ էր' քիչ թվով երթևեկ ա շա կերտ նե­
րով: Ուներ երկու բա ժին' դա սա րա նա կա ն' 6-ամյա ուսուցմամբ, միջնա կա րգ դպրո­
ցի ծավա լով, և լսա րա նա կա ն' 3-ամյա ուսուցմամբ, որը հոգևոր բա րձրա գույն կրթու­
թյուն էր տալիս: Դասա րա նա կա ն բաժնում դասավանդվում էին հայոց պատմություն
և աշխարհագրություն, ընդհանուր պատմություն և աշխարհագրություն, հայ մատե­
նագրություն, հայերեն, ռուսերեն, ֆրա նսերեն, գերմաներեն, բնագիտություն, տ իե­
զերա գիտություն, մաթեմատիկա, Ս. Գիրք, եկեղեցա կա ն երաժշտություն և այլն:
Լսա րա նա կա ն բաժնում դասավանդվում էին հայոց լեզու (ա շխ ա րհա բա ր և գրա ­
բար), հայոց պատմություն, եկեղեցա կա ն մատենագրություն, հայ գրականություն,
ա րտասահմանյան գրականություն, փիլիսոփայություն, հոգեբանություն, մանկա­
վարժություն, հայ եկեղեցու պատմություն, ծիսա գիտություն և այլն: Ընդունվում էին
հայաբնակ վայրերի հոգևորա կա նների ու չքավոր ընտանիքների ընդունակ զա վա կ­
ները' հա ն ձն ելով ընդունելությա ն քննություններ: Սա ների թիվը հա սնում էր
200—300-ի: ճեմա րա ն ը պահվում էր հիմնականում էջմիածնի վանքի եկա մուտ ներով
և բա րերա րների նվիրատվություններով:
Չնա յա ծ գործա դրվա ծ ջա նքերին' Գևորգ Դ կաթողիկոսի օրոք ճեմարա նում ա վե­
լի շատ իշխ ել է աշխ ա րհիկ ոգին: ճեմա րա նն իր կոչմանը և խնդիրներին նպատակա-
ուղղելու գործում կարևոր դեր է խ ա ղա ցել Մակար Ա Թ եղուտ ցին, որը ուժեղա ցրել է
ուսուցչա կան կա զ մ ը ' հ ր ա վ ի ր ե լո վ Ա. Ն ա հա պ ետ յա նին , Ա. Մա նդինյա նին, Ս. Պ ա -

֊ 529֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

լա սա նյա նին, Մ. Պա լյա նին, Մ. Օրմանյանին: Վերջինս նշա նա կվել է ա ստ վա ծա բա ­

նական ա ռա րկա ների ուսուցիչ: Նրա ջա նքերով 1888 թ. շրջա նա վա րտ ներից չորսը
ա ռա ջին անգամ ձեռնադրվել են կուսակրոն հոգևորական:
Տ ա րբեր տ ա րիներ ճեմա րա նում դա սա խ ոսել են Կոմիտ ա սը, Կ ա ր ա -Մ ուր զ ա ն ,
Մ. Աբեղյանը, Հ. Աճաոյանը, Գ. Լևոնյանը, Վ. Սուրենյանցը, Ա. Հովհա ննիսյա նը և
ուրիշներ: Այստեղ լուծվել են հա յա գիտակա ն բազմաթիվ կարևոր հա րցեր, մշա կվել
են հայկական դպրոցների ուսուցմա ն ծրա գրեր, կա զմվել են դա սա գրքեր, պ ա տ­
րա ստվել, քննա րկվել և տպագրության են ա րժա նա ցել հայոց լեզվի, պատմության,
մանկավարժության վերա բերյա լ մի շա րք բա րձրա րժեք աշխատություններ:
1917 թ. քա ղա քա կա ն ու ռազմական ա նբա րենպ ա ստ պայմանների հետևանքով
ճեմա րա նը դա դա րեցրել է իր գործունեությունը (շենքը տ րա մա դրվել է զինվորա կա ն
հրամանատարությանը):
1995 թ. ճեմա րա նի շենքը որպես սեփականություն վերա դա րձվել է Մայր աթոռին:
2 0 0 1 -2 0 0 2 թթ. Գևորգյան ճեմա րա նը դ ա րձել է բա րձրա գույն կրոնական ուսումնա­
կան հաստատություն. Հ Հ կրթության և գիտության նախարարությունը ճեմարա նին
շնորհել է ա ստ վա ծա բա նա կա ն հա մա լսա րա նի կա րգա վիճա կ:

Կ. ՊՈԼՍԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆ

Հիմնվել է 1886 թ. Կոստ ա նդնուպ ոլսի Ղալաթիա թաղամասում' պ ա տ րիա րք Ներ-

սես Վա րժա պ ետ յա նի և հայ մտավորականության ջանքերով: Առաջին տնօրենն է
եղել Մինաս Չերա զը: Ընդունվել են 6-ամյա նախակրթարանն ա վա րտա ծները: Ուսու­
ցումը հիմնականում եղել է վճա րովի: Շրջա նա վա րտ ները կա րող էին ուսումը շա րու­
նա կել եվրոպ ա կա ն երկրների համալսա րա ններում: 1 8 90 -1 8 91 ուսումնական տ ա ր­
վանից ուսուցումը Եղել է 5 տարի: Առաջին Երեք դա սա րա ններում ուսուցա նվել են
կրոն, հայոց լեզու և գրականություն, թուրքերեն, ֆրա նսերեն, պատմություն, ա շ­
խ ա րհա գրություն, մա թեմա տիկա, բնական գիտ ություններ, իրա վա գիտ ություն,
ա ռևտ րա ֆինա նսա կա ն գիտություններ, առողջապահություն: Վերջին երկու դա սա ­
րաններում նշվա ծ ա ռա րկա ներին ա վելա ցել են իմաստասիրությունը, քա ղա քա ­
տնտեսությունը և մանկավարժությունը: 1896 թ. վա րժա րանը փ ա կվել է հեղա փ ոխ ա ­
կան գործունեություն ծա վա լելու մեղադրանքով, սակայն վերա բա ցվել է մեկ տարի
անց: Վա րժա րա նին կից հիմնվել է նախակրթարան, որտ եղ գա վա ռներից եկա ծ պա­
տանիները ստ ա ցել են ա նվճա ր կրթություն (փ ա կվել է 1929 թ.): 1935 թ. էսայան վա ր­
ժա րա նի լիցեյի բաժինը միա ցել է Կեդրոնական վարժա րանին, և վերջինս մինչև 1951
թ. գործել որպես երկսեռ ուսումնական հաստատություն: 1947 թ. Ստ ամբուլում հիմն­
վել է Կեդրոնական վա րժա րանի սանուց միությունը, որն իր մա սնա ճյուղերն ունի
Ֆրա նսիա յում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում:
Վարժարանն ունի միջնա կարգի (հայոց լեզվի շաբաթական 6 դասա ժա մով) և
լիցեյի (հայոց լեզվի շաբաթական 4 դասա ժա մով) բաժիններ: Մ իջնա կա րգ բաժնում
հա յերենով են դասավանդվում նաև որոշ այլ առարկաներ: Երկու բա ժիններում էլ
ուսուցանվում են օտ ա ր լեզուներ: Վարժարանն ունի 230 ա շա կերտ (բա ցա ռա պ ես
քրիստ ոնյա հայեր), 30 ուսուցիչ (2011 թ. տվյալներով): Գործում են ժա մա նա կա կից
տ եխ նիկա յով հա մա լրվա ծ ա շխ ա տ ա նոցներ, գրա դա րա ն, հրա տ ա րա կչություն,
«Երագ» պարախումբը:
Տա րբեր տարիներ Կեդրոնական վա րժա րանում ղա սա վա նդել են Մ. Գա րա գա շյա -
նը, Շերենցը, Ռ. Պերպ երյա նը, Մ. Կյուրճյանը, Ե. Տեմիրճիպ ա շյա նը, Հ. Պա րոնյա նը,

֊ 530֊
 Հայոց լեզու

Կոմիտասը, Գ. Սրվա նձտյա նը, Վ. Թ եքեյա նը, Մ. Օրմա նյա նը, Հ. Օշա կա նը, Լ. Շանթը,
Կ. Զարյանը: Կեդրոնական վա րժա րանի սաներից են եղել Ա. Չոպ ա նյանը, Հ. Աճա ո­
յանը, Ա. Ալպոյաճյանը, Հ. Սիրունին, մ. Մեծարենցը, Վ. Թեքեյանը, Հ. Մնձուրին, Երու-
խանը և ուրիշներ:

ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Հիմնա դրվել է Հա յա ստ ա նի Հա նրա պետությա ն նախ ա րա րների խորհրդի 1919 թ.

մայիսի 16-ի որոշմամբ, բա ցվել է 1920 թ. հունվարի 31-ին Գյումրիում: 1920 թ. դեկ­
տեմբերին տ եղա փ ոխ վել է Երևան Աստաֆյան (այժմ' Աբովյան) փ ողոցի սև շենքը և
վերա նվա նվել Երևանի ժողովրդա կա ն համալսարան: Նոր մա սնա շենքերի կա ռուցու­
մը սկսվել է 1950-ա կա ն թթ. Մռավյանի (այժմ՛ Ալեք Մանուկյան) և Չա րենցի փ ողոց­
ների միջև գտ նվող հա տվածում (ճա րտ ա րա պ ետ ' է. Տիգրանյան): Առաջին ռեկտորն
է եղել Յուրի Ղամբարյանը, խորհրդային կա րգերի հա ստ ա տ ումից հետո Հ. Մանանդ-
յանը: Հա մա լսա րա նը սկզբնա պ ես ունեցել է մեկ' պ ա տ մա լեզվա բա նա կա ն բա ժա ն­
մունք (ֆա կուլտ ետ ), Երևան տ եղա փ ոխ վելուց հետո երկուսը' բնա գիտա կա ն և հա­
սա րա կա գիտա կա ն: Այնուհետև բա ցվել են նորերը' գյուղա տ նտ եսա կա ն, ա րևելա գի­
տական, տեխնիկական, բժշկական: 1923 թ. վերա նվա նվել է Հ Խ Ս Հ պ ետակա ն հա­
մալսարան: 1933-ից բա ցվել Են ֆիգիկա մա թեմա տ իկա կա ն, պ ա տմաբա նասիրա կա ն,
մա նկա վա րժա կան, տ նտ եսա գիտ ա կա ն, բնա գիտա կա ն, քիմիա կա ն, ե ր կ ր ա բ ա ն ա -
ա շխ ա րհա գրա կա ն, կենսաբանական, իրա վա բա նա կա ն բաժանմունքները: 1936 թ.
պ ա տ մագրա կա ն բաժա նմունքը կիսվել է պա տմակա նի և բա նա սիրա կա նի, 1945-ին
երկրա բա նա -ա շխ ա րհա գրա կա նը' երկրաբանականի և աշխարհագրականի: 1953-ից
գործում էր միջա զգա յին հարաբերությունների բաժանմունքը: 1957 թ. Երևանի ռու­
սական մա նկա վա րժա կան հաստատությունը միա ցել է Ե Պ Հ-ին , ստ եղծվել են ռուս
բանասիրության և ա րտասա հմա նյա ն լեզուների բաժանմունքները: 1959 թ. ֆ իգիկա ­
մաթեմատիկական բաժա նմունքը կիսվել է ֆիզիկա յի և մեխ ա նիկա -մա թեմա տ իկա -
կանի: 1964 թ. բա ցվել են ա պրանքագիտության և ա ռևտրի էկոնոմիկայի, 1968-ին'
արևելագիտության, 1975-ին' ռա դիոֆիզիկա յի, ռուսաց լեզվի ու գրականության
բաժանմունքները:
Հա մա լսա րա նում ղա սա խ ոսել Են ականավոր գիտնա կա ններ ու մանկավարժներ
Հ. Մ ա նա նդյա նը, Մ. Ա բեղյա նը, Հ. Ա ճա ոյա նը, Գ. Ղ ա փ ա նցյա ն ը, Մ. Ջ ր բա շյա ն ը ,
Ա. Ղարիբյանը, Գ. Ջա հուկյա նը, Գ. Սևակը, Ա. Տերտ երյա նը, Մ. Ներսիսյա նը, Վ. Համ-
բա րձումյա նը, Ա. Արգումանյանը, Մ. Մերգելյա նը և ուրիշներ, որոնք ժամանակին
եղել են Երևանի պետական հա մալսա րա նի ուսանողները:
Հա մա լսա րա նը գիտ ա հետ ա զոտ ա կա ն ա շխ ա տա նքներ է կա տ ա րել հա յա գիտ ու­
թյան, մաթեմատիկայի, ֆիզիկա յի, մեխանիկայի, քիմիայի, երկրաբանության, կեն­
սաբանության և այլ գիտությունների բնագավառներում: 1959-ից գործել են գիտ ա ­
հետ ա զոտ ա կա ն բաժինը, հա յա գիտ ա կա ն կենտրոնը: 50-60-ա կա ն ներից բա ցվել են
բազմաթիվ այլ բաժիններ, բաժանմունքներ, գիտա կան կայաններ, աշխ ա տա նոցներ
(լա բորա տ որիա ներ), կենտրոններ:
1922-ից ունի գրա դա րա ն և հրատարակչություն: Հրա տ ա րա կվել են 1924-ից
«Երևանի հա մա լսա րա ն» թերթը, 1925-ից «Գիտ ա կա ն տ եղեկա գիր»-ը, 1940-ից «Ու­
սանողական գիտա կան տ եդեկա գիր»-ը, 1967-ից «Բանբեր Երևանի հա մալսա րա նի»
գիտա կան տ եղեկա գիրը և այլն:
1991 թ. ունեցել է 17 բաժանմունք' 32 մասնագիտություններով:

֊ 531֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

1 9 9 5 -9 6 թթ. միջա զգա յին չա փ ա նիշներին հա մապ ա տա սխա ն ա նցել է երկա ստի­
ճա ն կրթական համակարգի:
Այսօր Ե Պ Հ 20 բաժանմունքներում մա սնա գիտա նում են մոտ 13 հազար ուսանող­
ներ: Բուհի ավելի քան 1200 դասախոսներից 200-ը գիտությունների դոկտորներ են,
500-ը՜ գիտությունների թեկնածուներ, ա վելի քա ն երեք տասնյակը Հ Հ ԳԱԱ ակադե­
միկոսներ: Իրա կա նա ցվում են գիտության տա րբեր ոլորտ ներին վերա բերող կիրա­
ռական հետազոտություններ: Ուսումնա գիտակա ն ա շխ ա տա նքներ Են կա զմա կերպ ­
վում ավելի քա ն 100 ամբիոններում, որոնք հա մա լրվա ծ են նոր տեխ նիկա յով և սար­
քա վորումներով:
Մինչև օրս բուհը տ վել է շուրջ 90 հազար շրջա նա վա րտ :

ՄԵԼԳՈՆՅԱՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հիմնվել է 1924 թ. Ն իկոսիա յում' ազգային բա րերա րներ Գրիգոր և Կա րա պ ետ Մել-

գոնյանների կտա կի համաձայն, ՀԲԸՄ -ի հովանավորությամբ: Պ ա շտ ոնա պ ես բաց­
վել է 1926 թ.: Ի սկգբանե եղել է երկսեռ որբա նոց-նա խ ա կրթ ա րա ն' 4 դասարանով,
6 - 1 3 տա րեկա ն երեխաների համար: 1927-ից ա ստ իճա նա բա ր վերա ծվել է բա րձրա ­
գույն նախակրթարանի, իսկ 1934-ից դ ա րձել է երկրորդա կա ն (լրիվ միջնակարգ)
գիշերօթիկ վարժարան:
1940 թ. Կիպ րոսի կառավարությունը Մելգոնյան կրթական հա ստա տությունը ճա ­
նաչել է որպես բա րձրա գույն երկրորդա կա ն վա րժա րա ն (կրթության նախարարու­
թյունը վա վերա ցնում էր հաստատության ա վա րտ ա կա ն վկայականները): Հա ստ ա ­
տություն ընդունվում էին 1 2 -1 4 տա րեկա ն աղջիկներ և տղաներ: Կար ճեմա րա նա ­
կան բաժին, որտ եղ ընդունվում էին նախակրթարաններն ա վա րտ ա ծները և անցնում
քա ռա մյա դասընթաց, նաև' ա ռևտրա կա ն և գիտ ա կա ն բաժիններ, որտ եղ մասնագի­
տանում էին ճեմա րա նա կա ն բաժինն ա վա րտա ծները: Վա րժա րա նում դասավանդ­
վում էին հայոց լեզու, հայ գրականություն, գրա բա ր, ընդհանուր պատմություն, հա­
յոց պատմություն, բնագիտություն, տնտեսագիտություն, կենսաբանություն, քիմիա,
արվեստ, օտ ա ր լեզուներ: Դասավանդման հիմնական լեզուն ա նգլերենն էր: Վա րժա ­
րանն ուներ հա րուստ գրա դա րա ն (15 հա զա ր կտոր գիրք), ա րդիա կան սա րքա վո­
րումներով ա շխ ա տա նոցներ, ա կումբներ, մա րգա դա շտ եր, լողավա զա ն, հիվանդա­
նոց, հա մակա րգչային սենյակ և այլն: Հա ստ ա տ ությունը հրա տ ա րա կել է «Այգ»
դպրոցա կան տ ա րեգիրքը և «Ցոլք» պ արբերականը: 1998-ի հունիսից լույս է ընծայել
«Հա յա ցք» պ ա տ կերա զա րդ ամսաթերթը:
ՀԲԸՄ-ի որոշմա մբ փ ա կվել է 2004 թվականին: Նա խ ա տ եսվում է նրա վերստ ա ցու­
մը Երևանում:

ՀԱՅԿԱԶՅԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Լիբանանում պետական ճանա չման ա րժա նա ցա ծ հայկական միակ բա րձրա գույն

ուսումնական հաստատությունը: Ներկա յումս սփ յուռքում գործող հայկական միակ
հա մալսա րա նն է: Հիմնվել է 1955-ին Ստեփան Մեխակյանի և Սթիվըն Փիլիպ ոսյա նի
նվիրատվությամբ: 19 55 -8 9 -ի ն եղել է քոլեջ, 1 9 9 0 -1 996-ին' հա մա լսա րա նա կա ն քո-
լեջ, 1996-ից համալսարան: Ուսումնառությունն ա նգլերենով է. հայկական և արա­
բական մշակույթներին վերա բերող ա ռա րկա ները դասավանդվում են հա յերենով և
արաբերենով: Հա մա լսա րա նում ուսանում են Լիբա նանից և Մ երձա վոր Արևելքի այլ

- 532֊
 Հայոց լեզու

երկրներից բազմաթիվ հայ և օտ ա րա զգի երկսեռ ուսանողներ: Առաջին տարին ունե­

ցել է 43 ուսանող, 19 75 -7 6 -ի ն 650, 2003-ին 534: Տ վել է շուրջ 2 հզ. շրջանավարտ:
Հա մա լսա րա նի հիմնադրման գլխ ա վոր նպատակն է եղել Մ երձա վոր Արևելքի հայ
համայնքներն ա պ ա հովել որա կա վոր ուսուցիչներով, մտ ա վորա կա ններով ու հայ
ա վետարա նակա ն եկեղեցու ծառայողներով: Ներկա յումս մեծ թվով ուսանողներ
հետևում են նաև հա մալսա րա նի ա ռևտրա կա ն վարչագիտության, համակարգչային
և կլինիկա կան լա բորա տ որիա յի գիտ ա ճյուղերին: Շրջա նա վա րտ ներն ստանում են
ա րվեստի պ սա կա վորի (բա կա լա վր) և գիտության պ սա կա վորի տիտղոսներ, որոնք
1971-ից պ ետ ա կա նորեն հա վա սա րա զոր Են Լիբանանի պ ետակա ն հա մալսա րա նի
շնորհա ծ աստիճա նին: 1996-ին հա ստ ա տ վել են նաև ա րվեստ ի մա գիստ րոսի տ իտ ­
ղոս շնորհող դասընթացներ մանկավարժության, հոգեբանության և առևտրական
վարչագիտության գծով: Ունի հա յա գիտ ա կա ն ամբիոն: Ներկա յումս հա մալսա րա ն
հա ճա խ ող բոլոր հա յա զգի ուսանողները, անկախ իրենց ընտ րա ծ մա սնա գիտությու­
նից, պ ա րտ ա վոր են ուսման ընթացքում հետ ևելու հա յա գիտ ա կա ն առնվազն երկու
առարկաների: Ունի հա յա գիտ ա կա ն գրա դա րա ն, որը պ ա րբերա բա ր հա րստ ա ցվում
է Հա յա ստ ա նից և այլ երկրներից ձեռք բերվա ծ հայերեն և օտ ա րա լեզու հրա տ ա րա ­
կություններով: Հրա տ ա րա կում է «Հա յկա զյա ն հա յա գիտ ա կա ն հա նդեսը» (1970-ից),
ա նգլերենով «Հա յկա զյա ն հերա լդ» ուսանողակա ն պարբերաթերթն ու «Ֆոկուս» ու­
սանողական տա րեգիրքը: Գործում են մի շա րք ուսանողակա ն ակումբներ և ընկերու­
թյուններ:

- 533֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԳՐԱԲԱՐԻ, ՄԻՋԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ, ԲԱՐԲԱՌՆԵՐԻ ԵՎ ԱՐԵՎՄՏԱՀԱՅԵՐԵՆԻ

ԼԵԶՎԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1. Գրաբարի լեզվական առանձնահատկությունները

Հին հայերենը իր հիմնական գծերով համընկնում է արդի հայերենին: Սակայն
ունի մի շա րք տա րբերություններ, որոնք մասամբ ա նհա սկա նա լի են դա րձնում այն
մեգ համար: Դրանք հնչյունա կա ն-ուղղա գրա կա ն, բա ռա պ ա շա րա յին, իմա ստա բա ­
նական և քերա կա նա կա ն տա րբերություններ են:

Ա. Հնչյունական-ուղղագրական առանձնահատկություններ

5-րդ դարում դեռևս չկար մեծա տ ա ռ-փ ոք րա տ ա ռի տա րբերա կմա ն գաղափարը:

Մ ա շտ ոցի ստ եղծա ծը մոտ ա վորա պ ես այն էր, ինչ ներկայիս սովորա կա ն տպագիր
մեծա տա ռերը: Չկա ր նաև բա ցա տ ի գա ղա փ ա րը, չկային կետ ա դրա կա ն նշաններ,
ուստի բառերն ու նախադասությունները գրում էին' առանց իրա րից անջատելու:
5-րդ դարի հայերենի ուղղագրությունն անչափ հեշտ էր, քա նի որ Մա շտոցն ամեն
հնչյունի համար նա խ ա տ եսել էր մեկ տառ: Ուղղա գրա կա ն կանոնները ա ռա ջ են եկել
և բ ա զմա ցել են հետագայում, երբ բանավոր խոսքը սկսել է փ ոփ ոխ վել ու տա րբերվել
գրա վոր խոսքից: Պ ա տ ճա ռն այն է, որ գրա վոր խոսքը բանավորի համեմատ շատ
ավելի պ ա հպ ա նողա կան է:
ժա մա նա կի ընթացքում ուղղա գրա կա ն կանոնները նույնպես որոշ փոփ ոխ ու­
թյունների են ենթարկվել: Միջին դարերում հայերենի այբուբենին հա վելվել են օ և ֆ
տառերը: Կցա գիր տառ է ստ եղծվել եւ տա ռա կապ ա կցությա ն համար ե+ւ=և: Ստ եղծ­
վել են փ ոքրա տ ա ռեր: Տ ա րբերա կվել են ձեռա գիր ու տ պ ա գիր տառերը: Ստ եղծվել
են կետադրա կան նշաններ, որոնց գործա ծությա ն կանոնները շա րունա կում են դեռ
կա տ ա րելա գործվել: Բա ռերը սկսել են գրվել իրա րից բա ցա տ ով ա նջա տվա ծ:
Եղել են նաև այլ ավելի մասնակի կարգի փոփոխություններ: Սակայն հայերենի
ուղղագրության առաջին արմատա կա ն փոփոխությունը կա տ ա րվել է 20-րղ դարում:

Գրա բա ր գրվա ծքներն ընդունված է կա րդա լ ժա մա նա կա կից արտասանությամբ

նկատի ունենա լով հետ ևյա լ կանոնները:
1. Բա ռա վերջում սւ-ից և ո-ից հետո գրվող յ-ն չի կա րդա ցվում (արքայ [արքա],
տղայ [տղա], երեկոյ [երեկո], խստաբարոյ [խստաբարո])' բացառությամբ միավանկ
բա ռերի բայ, հայ, նայ, ճայ, վայ, գոյ, խոյ, Նոյ և այլն:

2. Բա ռա սկգբում գրվող յ-ն կա րդա ցվում է հ' յաղթել [հաղթել], Յովհաննէս [Հովա-
նես], յաւէտ [հավետ], յունիս [հունիս] և այլն:

— 534—
 Հայոց լեզու

3. Բա ռա սկգբում և բա ռամիջում ոյ տա ռա կապ ա կցությունը կա րդա ցվում է ույ' ոյժ

[ույժ], գոյն [գույն], նոյն [նույն], յոյն [հույն], լոյս [լույս], բոյս [բույս], յոյս [հույս],
արտոյտ [արտույտ], հոգւոյն [հոգվույն] և այլն:

4. Բա ռա սկզբում և բա ռամիջում իւ տա ռա կապ ա կցությունը կա րդա ցվում է յու'

նիւթ [նյութ], անկիւն [անկյուն], իւրաքանչիւր [յուրաքանչյուր] և այլն:

5. Եա տա ռա կա պ ա կցությունը կա րդա ցվում է յա ' դարձեալ [դարձյալ], կեանք

[կյանք], մատեան [մատյան], ցորեան [ցորյան], աշտեայ [աշտյա] և այլն:

6. Ձա յնա վորից ա ռա ջ գրվող ու-ն կա րդա ցվում է վ' թուական [թվական], ձուաձեև
[ձվաձև], երկուութիւն [երկվություն], արծուի [արծվի] և այլն:

7. Ձա յնա վորից ա ռա ջ և բա ռա վերջում գրվող ւ-ն կա րդա ցվում է վ' աւարտ

[ավարտ], գաւիթ [գավիթ], հիւանդ [հիվանդ], Սեւան [Սևան], հռոմայեցւոց [հռոմայեց-
վոց], տերեւ [տերև], արծիւ [արծիվ] և այլն:

8. Բա ղա ձա յնից ա ռա ջ աւ տա ռա կապ ա կցությունը կա րդա ցվում է օ (ո)' աւր [օր],

ամաւթ [ամոթ], առաւաւտ [առավոտ] (միջնա դա րից սկսա ծ այդ աւ-ը հա ճա խ Փ ոխ ա ­
րինվել է օ տ ա ռով օր, ամօթ, ա ռա ւօտ ) և այլն:

9. Բա ղա ձա յնից ա ռա ջ եաւ (եօ) տա ռա կա պ ա կցությունը կա րդա ցվում է յո (յօ)

եաւթանասուն (եօթանասուն) [յոթանասուն], արդեաւք (արդեօք) [արդյոք],
կարծեաւք (կարծեօք) [կարծյոք], եկեղեցեաւք (եկեղեցեօք) [եկեղեցյոք] և այլն:

10. Բա ռա սկզբում ե և ո տա ռերը կա րդա ցվում են հա մա պ ա տ ա սխ ա նա բա ր յէ (յե)

և վօ (վո)' երկար իէրկար], երկու [յէրկու], որակ [վօրակ], որդի [վօրդի] և այլն:

Գրա բա րի հնչյունական ա ռա նձնա հա տ կություններից պ ետք է հիշել հետևյալը:

1. Գրա բա րում ւ և ր հնչյունները բա ռա սկզբում չեն հանդիպում (դրանցով սկսվող
բառեր չկան):

2. Ն-ից ա ռա ջ ր հնչյուն լինել չի կարող: Երբ ր-ն հնչյունափոխության հետևանքով

հայտնվում է ն-ից ա ռա ջ, փոխվում է ռ-ի տէր > տեառն, լերինք > լեռնային, արու >
առնական, հարեաւ > հառնել և այլն:

3. Բա ռա վերջում ը հնչյուն չի լինում:

Շեշտ ա փ ոխ ա կա ն հնչյունափոխության դեպքերից յուրահատուկ են հետևյալները:

1. Վերջին փակ վանկի ոյ-ը դառնում է ու' ոյժ > ուժեղ, ողջոյն > ողջունել և այլն:

2. Վերջին փակ վանկի եսւ-ն դառնում է ե' սենեակ > սենեկի, մատեան > մատենա­
գիր, խօսեաց > խօսեցին և այլն:

3. Բա ռա վերջի եսւյ-ը դառնում է է' քրիստոնեայ > քրիստոնէութիւն, պաշտօնեայ >

պաշտօնէի և այլն:

4. Բա ռա վերջի իւ-ը դառնում է ու' թիւ > թուական, պատիւ > պատուոյ, կռիւ >
կռուել և այլն:

5. Բա ռա վերջի (կամ հոգնա կերտ ք-ին նախորդող) ի-ն ա վելա ցող ա-ից առաջ
դառնում է ե' բարի > բարեաւ, այգի > այգեաց, կարծիք > կարծեաց և այլն:

- 535-
 Ցու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Բ. Քերականական առանձնահատկություններ

Գրա բա րում հոլովվում են գոյականը, դերանունը, ածականն ու թվականը, ինչպես

նաև անորոշ, ա նցյա լ ու ենթակայական դերբայները: Գրա բա րը չունի ներգոյական
հոլով:
Ուղղական հոլովի հոգնակին կազմվում է եզա կիից ֊ք վերջա վորությա մբ' հացք,
աթոռք, գանձք, հրամանք, գառինք, հիմունք, աստեղք, աւուրք և այլն:

Սեռական հոլովի եզակին կազմվում է ուղղա կա նից'

1. -այ, -ոյ, -ի կամ -ու, -ոջ, -ն, ֊ջ, -ընջեան վերջավորությամբ (արտաքին թեքում)
տիտան > տիտանայ, աթոռ > աթոռոյ, այգի > այգւոյ, աղքատ > աղքատի, գանձ >
գանձու, կին > կնոջ, այր > առն, գիւղ > գեղջ, տիւ > տուընջեան,
2. կամ էլ ներքին թեքմամբ'օ/7 > աւուր, մատն > մատին, գագաթն > գագաթան,
աստղ > աստեղ, քոյր > քեռ, հայր > հօր:
Հոգնա կի սեռականը մեծ մասամբ կազմվում է եզակիին -ց վերջավորություն
ա վելա ցնելով (խառը հոլովումների դեպքում նաև փ ոխ ելով հոլովիչ ձա յնա վորը)'
տիտանայ > տիտանաց, աթոռոյ > աթոռոց, այգւոյ > այգեաց, աղքատի > աղքատաց,
գանձու > գանձուց, աւուր > աւուրց, մատին > մատանց, գագաթան > գագաթանց,
աստեղ > աստեղց, քեռ > քերց, որոշ անկանոն բառերի դեպքում այլ հիմքի վրա -ց
ա վելա ցնելով կնոջ > կանանց, առն > արանց, գեղջ > գիւղից, հօր > հարանց:

Տրական հոլովը համընկնում է սեռականին' բացի մի քանի դերա նուններից (տե ս

ստորև), ինչպես նաև ո հոլովման մի քա նի ածականներ, թվականներ, դերանուններ
եզակի տրականում ունենում են յուրա հա տ ուկ ֊ում վերջավորություն հնում, նորում,
վերնում, միում (կամ միոյ), միւսում, այլում, որում, իւրաքանչիւրում, մերում (կամ
մերոյ) և այլն:

Հայցական հոլովը, ի տարբերություն ա շխ ա րհա բա րի, հոգնակիում ունի հատուկ

ձև. ստանում է ս մասնիկ ուղղականի ք-ի փոխարեն: Հա յցա կա նը որոշյա լ առման
դեպքում ստանում է զ նախդիր' զկինն, զարքայն, զպարանն, զտունս, զգիրս,
զմատունս: Երբ հոգնա կի հա յցա կա նը ստանում է ս հոդ, ապա կազմվում է ոչ թե ս,
ա յլք հոգնա կերտ ով' (զ)նախարարքս, (զ)իրաւունքս:

Բացառական հոլովի եզակին կազմվում է տրա կա նից -Է վերջա վորությա մբ և ի

նախդիրով: Վերջավորությունն ավելանում է արտաքին հոլովման բա ռերի տրականի
վերջավորության փոխարեն (ի սրտէ, ի ծովէ, ի միւսմէ), իսկ ներքին հոլովման
բա ռերի տրականի ա նփոփոխ ձևի վրա (ի հօրէ, ի դստերէ, յարեգականէ): Հոգնա կի
բա ցառա կա նը, այ և ոյ հոլովման բառերի նաև եզակի բա ցա ռա կա նը կազմվում է
առանց -Է վերջա վորությա ն (ի տիտանայ, ի գետոյ, ի տիտանաց, ի գետաց,
յարեգականց, յարանց, ի հարց, ի դստերց):

Գործիական հոլովի եզակին կազմվում է հիմնականում տրա կա նից ֊ւ, -վ կամ -բ

վերջավորությամբ: Ընդ որում' վ-ն դրվում է ո֊ից հետո (գետով), ւ-ն մյուս ձա յնա վոր­
ներից հետո (սրտիւ, տիտանաւ), բ-ն բա ղա ձա յններից հետո (աստեղր, հարբ): Բ-ից
ա ռա ջ ն վերջնահնչյունը փոխվում է մ-ի (արեգակամբ, արամբ): Արտաքին ֊այ և ֊ոյ
հոլովա ձևերի ժամանակ գործիա կա նի վերջա վորությունից ա ռա ջ համր յ-ն ընկնում է
(գետոյ>գետով, տիտանայ>տիտանաւ): Արտաքին ֊ու հոլովման բա ռերի եզակի
գործիա կա նը որևէ վերջավորություն չի ստանում (գանձու արևու, առաւօտու): Գոր-

- 536֊
 Հայոց լեզու

ձիա կա նի հոգնակին կազմվում է եզա կիից ֊ք վերջա վորությա մբ (գեւոովք, սրտիւք,

տիտանաւք, աստեղբք, հարբք, արեգակամբք, արամբք, գանձուք):

Ն երգոյա կա նի իմա ստն ա րտ ա հա յտ վում է ի նախդրով և հայցական հոլովի

ա նորոշ առման ձևով ի Բաբելոն, յԵգիպտոս, ի թիւս, ի դեմս, յանձին(ս), եզակի թվում
հա ճա խ նաև տրա կա ն հոլովա ձևով ի Բաբելոնի, յեգիպտոսի, յորում, ի հնումն:

Գրա բա րի հոլովման տիպ երը (հոլովումները), բա ցի ա րտ ա քինից և ներքինից,

լինում են նաև պ ա րզ և խառը: Խառն են կոչվում այն հոլովումները, որոնց դեպքում
հոլովա ձևերի մի մասը կազմվում է մի հոլովիչ ձա յնա վորով, մյուս մասը մեկ այլ հո­
լովիչով: Օրինա կ' գաւառ, գաւառի, (զ)գաւառ, ի գաւառէ, գաւառաւ, գաւառք,
գաւառաց, (զ)գաւառս, ի գաւառաց, գաւառաւք (ի-ա ա րտաքին հոլովում), աղաւնի,
աղաւնոյ, (զ)աղաւնի, յաղաւնոյ, աղաւնեաւ, աղաւնիք, աղաւնեաց, (զ)աղաւնիս,
յաղաւնեաց, աղաւնեաւք (ո-ա արտաքին հոլովում), լեառն, լերին, (զ)լեառն, ի լեռնէ,
լերինք, լերանց, (զ)լերինս, ի լերանց, լերամբք (ի-ա ներքին հոլովում):
Կան նաև անկանոն կերպ ով հոլովվող մի շա րք գոյա կա ններ (այր, տեր, հայր,
մայր, եղբայր, քոյր, կին, գիւղ, օր, տիւ) և դերանուններ (ես, դու, նա, ինքն, իւր, սա,
դա, այս, այդ, այն, սոյն, դոյն, նոյն, ո՞, ո՞վ, ոմն, ոք, իմն, ինչ):

Կանոնավոր հոլովում
Ա ր տ ա ք ի ն հ ո լ ո վ ո լ մ ն ե ր Ն ե ր ք ի ն հ ո լո վ ո ւմ ն ե ր
Եզա կի Ա Ի ո ՈՒ Ի-Ա Ո-Ա Ա Ե Ի-Ա
ուղդ. տ իտ ա ն սիրտ սէր ա րջ ազգ ա յգ ի ղուռն ա ստ ղ մ ա սն

սեո-տր. տ իտ ա նա յ սրտ ի սիրոյ ա րջու ա զգի այգւոյ ղրա ն ա ստ եղ մ ա սի ն

հայց. (զ )տ ի տ ա ն (զ )սիր տ (զ)սէր (զ )ա ր ջ (զ )ա զ գ (զ)ա յգի (զ)դուռն (զ )ա ս տ ղ (զ)մա սն

բաց ի տ իտ ա նա յ ի սր տ է ի սիրոյ յւսրջէ յա զ գ է յայգւոյ ի դրա նէ յա ս տ ե ղ է ի մ ա սա ն է

գործ. տ իտ ա նա ւ սրտ իւ սիրով ա րջու ա զգա ւ ա յգ ե ա ւ դրա մբ ա ստ երբ մա սա մբ

Հոգնա կի
ուղդ տ իտ ա նք սիրտ ք սէ րք ա րջք ա զգք ա յգ ի ք դրուն ք ա ստ եղք մ ա սո ւն ք

սեո-տր. տ իտ ա նա ց սրտ ից սիրոց ա ր ջ ո ւց ա զգա ց ա յգ ե ա ց դրա նց ա ս տ ե ղ (ա )ց մա սա նց

հայց. (զ )տ ի տ ա ն ււ (զ )ս ի ր տ ս (զ)սէրս (զ )ա ր ջս (զ )ա զ գ ս (զ )ա յգ իս (զ)դրունս (զ )ա ս տ ե ղ ս (զ)մա սունս

բաց ի տ իտ ա նա ց ի սրտ ից ի սիրոց յա ր ջ ո ւ ց յա զ գ ա ց յա յգ ե ա ց ի ղրա նց յա ս տ ե ղ (ա )ց ի մա սա նց

գործ. տ ի տ ա ն ա ւք > սրտ իւք սիրովք ա րջուք ա զ գա ւք ա յգ ե ա ւք դրա մբք ա ստ եղբք մա սա մբք

Ա ն կ ա ն ո ն հ ո ւ ո վ վ ո ղ զ ո յ ա կ ա ն ն ե ր

Եզա կի
ուղդ ա յր տէր մա յր ք ո յր կին գ ի ւղ ա ւր տիւ

սեո-տր. ա ռն տ եա ռն մա ւր քեռ կնոջ գեղջ ա ւուր տ ո ւը ն ջ ե ա ն

հայց. (օ)ա յր (զ)տ էր (զ)մա յր (զ)քոյր (զ)կին (զ)գիւղ (զ)ա ւր (զ)տ իւ

բաց. յա ռնէ ի տ եա ռնէ ի մաւրէ ի քեռէ ի կն ոջէ ի գ եղ ջէ յա ւրէ ի տ ուընջենէ

գործ. ա րա մբ տ երա մբ մ ա րբ քերբ կա ն ա մբ գիւղիւ ա ւուրբ տ ո ւը ն ջ ե ա մ բ

Հոգնա կի
ուղդ ա րք տ եա րք մա րք քորք կ ա ն ա յք գ ի ւղ ք ա ւո ւրք տ ի ւք

սեո-տր. ա րա նց տ եա րց մա րց քերց կա նա նց գ ի ւղ ի ց ա ւո ւրց տ ո ւը ն ջ ե ա ն ց

հայց. (զ )ա րս (զ )տ ե ա ր ս (զ)մա րս (զ )ք որ ս (զ )կա ն ա յս (զ)գիւղս (զ)ա ւուրս (զ)տ իւս

բաց. յա ր ա ն ց ի տ եա րց Ի մա րց իքերց ի կա նա նց ի գ ի ւղ ի ց յա ւուր ց ի տ ո ւը ն ջ ե ա ն ց

գործ. ա րա մբք տ երա մբք մա րբք քերբք կա նա մբք գ իւղ իւք ա ւո ւր բ ք տ ո ւը ն ջ ե ա մ բ ք

- 537֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Ձաքարյան

Ա ն կ ա ն ո ն հ ո լ ո վ վ ո Ղ Ո ե ր ա ն Ո Լ ն ն ե ր

Եզա կի
ուղդ. ես դու նա ինքն _ սա ա յս սոյն ո*, ո՞վ զի՞ ի՞նչ

սեռ. իմ քո նորա ինքեա ն իւր սորա ա յս(ո)ր(իկ) սո րի ն ո՞յր է՞ո ԻՐԻ՛Ք

տրակ. ին ձ քեզ նմա ինքեա ն իւր սմ ա ա յսմ(իկ) սմին ո՞ւմ Ի՞մ իմիք

հայց. զիս զքեզ գնա զ ին ք ն - զսա զ ա յս զսոյն զո՞(Վ) գի՞ զ ի՜ն չ

բաց. յինէն իքէն ի նմանէ յինքենէ յիւրմէ ի սմա նէ յա յսմ(ա նէ) ի սմին յումէ՞ յիմէ՛ յիմ եքէ՜

գործ. ինեւ քեւ նովա ւ ին քեա մբ իւրեւ սո վ ա ւ ա յսու(իկ) սով ին ո ր ո ՞վ Ի՞ւ իւի՞ք

Հոգնա կի
ուղդ. մեք դ ուք նոքա ինքեա նք իւրեա նք սոքա ա յս(ո)ք(իկ) սոքին ո՞յք _ _
սեռ-տր. մեր ձեր նոցա ին քեա նց ի ւր ե ա ն ց սոցա ա յս(ո)ց(իկ) սո ց ի ն ո՞յց ֊ ֊

հայց. զմեզ զ ձեզ զնոսա զինքեա նս զ ի ւր ե ա ն ս զսա զ ա յս(ո սի կ) զ սոսին զո՞յս ֊ ֊

բաց. ի մ են ջ ի ձենջ ի նոցա նէ յի ն ք ե ա ն ց յի ւր ե ա ն ց ի սմա նէ յա յս(ո)ց (իկ) ի ս ո ց ո ւ ն ց յո՞յց ֊ ֊

գործ. մ եւք ձ ե ւք ն ո ք ա ւք ինքեա մբք իւրեա մ բք սոքա ւք ա յս ո ք ի ւք սոքիմբք ո ր ո ՞վ ք ֊ ֊

Ծանոթություն: Այսպիսով հոգնակի թիվը կազմվում է ք , ս, ց մասնիկներով: Քստանում Են

հոգնակի ուղղականը ( հ ա ց ք , ա թ ո ռ ք , գ ա ն ձ ք , հ ր ա մ ա ն ք , գ ա ռ ի ն ք , հ ի մ ո ւ ն ք , ա ս տ ե ղ ք , ա ւ ո ւ ր ք )
և գործիականը ( հ ա ց ի ւ ք , ա թ ո ռ ո վ ք , գ ա ն ձ ո ւ ք , հ ր ա մ ա ն ա ւ ք , գ ա ռ ա մ բ ք , հ ի մ ա մ բ ք , ա ս տ ե ղ ա ւ ք ,
ա ւ ո ւ ր բ ք ) : Ս ստանում է հոգնակի հայցականը ( հ ա ց ս , ա թ ո ռ ս , գ ա ն ձ ս , հ ր ա մ ա ն ս , գ ա ռ ի ն ս ,
հ ի մ ո ւ ն ս , ա ս տ ե ղ ս , ա ւ ո ւ ր ս ) : Ց ստանում Են հոգնակի սեռական-տրականը ( հ ա ց ի ց , ա թ ո ռ ո ց ,
գ ա ն ձ ո ւ ց , հ ր ա մ ա ն ա ց , գ ա ռ ա ն ց , հ ի մ ա ն ց , ա ս տ ե ղ ա ց , ա ւ ո ւ ր ց ) և բացառականը (ի հ ա ց ի ց ,
յա թ ո ռ ո ց , ի գ ա ն ձ ո ւ ց , ի հ ր ա մ ա ն ա ց , ի գ ա ռ ա ն ց , ի հ ի մ ա ն ց , յա ս տ ե ղ ա ց , յ ա ւ ո ւ ր ց ) :

Կան անեզական (միայն հոգնակի թիվ ունեցող) գոյականներ' աչք, փառք, կեանք,
կառք, կուռք, դեմք, դիք, տանջանք, հարսանիք, իրաւունք և այլն:
Որոշյա լ առումն ա րտահա յտվում է ն, ինչպես նաև ս, դ հոդերով: Դրանք նաև
ստա ցակա ն, դիմորոշ ու ցուցա կա ն հոդեր են: Ի տարբերություն արդի հայերենի
լայն գործա ծություն ունեն ցուցա կա ն հոդերը վայրս (=այս վայրը), վայրդ (=այդ
վայրը), վայրն (=այն վայրը): Դրանք կա րող են դրվել նաև դիմավոր բայի վրա Զի՞նչ
խոսիսդ (=Այդ ի՞նչ ես խոսում): Որոշիչ հոդը կա րող է ա նցնել նախադաս որոշիչին
մեծն Արաքս (=մեծ Արաքսը): Դ հոդ կա րող է ստ ա նա լ նաև կոչականը' քա ջդ Տիգրան
(=քա ջ Տիգրան):

Որա կա կա ն ա ծա կա նի բա ղդա տա կա ն ա ստ իճա նը կազմվում է դրա կա նից -գոյն

ա ծա նցով լա ւ > լաւագոյն, մեծ > մեծագոյն, գեղեցիկ > գեղեցկա գոյն: Բա ղդա տ ա ­
կանի իմաստն ա րտահա յտվում է նաև քա ն կապի օգնությամբ գեղեցիկ քա ն զծով:
Գերա դրա կա ն ա ստ իճա նը կազմվում է կարի, յոյժ, սա ստ իկ մա կբայների օգնությամբ
կա րի լաւ, սա ստ իկ մեծ, յո յժ գեղեցիկ:

Թ վա կա նն ունի Երեք տեսակ քա նա կա կա ն, դասական, անձներական: Սրա նցից

միայն վերջինն է տա րբեր ա շխ ա րհա բա րից: Այն ցույց է տ ա լիս ա ռա րկա յի քա նա կա ­
յին միասնություն, հա վաքականություն և կազմվում է քա նա կա կա նից -եքին (-ոքին)
կամ -եքեան (-ոքեան) ա ծա նցով երկոքին (երկոքեան), երեքին (երեքեան), չորեքին
(չորեքեան), հնգեքին (հնգեքեան), վեցեքին (վեցեքեան), եւթանեքին (եւթանեքեան)
և այլն:

Բայն ունի
• խոնարհման չորս տիպ ա, ե, ի, ու (գոհանամ, գրեմ, նստիմ, հեղում),

- 538-
 Հայոց լեզու

• չորս դերբայ անորոշ, ապառնի, անցյալ, ենթակայական (ներկա) (աղալ, աղա-

լոց, ա ղա ցեա լ, աղացող),
• երեք Եղանակ սահմանական, ստ որա դա սա կա ն, հրամայական:

Ծանոթություն: Անորոշ դերբայում Ե և ի խոնարհիչները նույնանում են (գրել, նստել), այդ

պատճառով բառարաններում գրաբարի բայերը ներկայացվում են սահմանական ներկայի
եզակի առաջին դեմքի ձևով (գրեմ, նստիմ):
Օ ժ ա նդա կ բայն ունի երեք ժամանակ' ներկա, անցյալ, ապառնի (եմ, էի, իցեմ):
Սոսկա ծա նցները 7-ն են ան, են, ն, չ, նչ, աչ, անչ (տեսանեմ, մերձենա մ, առնում,
թռչիմ, երկնչիմ, ճա նա չեմ, մեղանչիմ):
Պ ա տ ճա ռա կա ն ածանցն է ոյց (ոյս, ոյզ) (փ ախ ուցա նել, կորուսա նել, փլուզանել):

Բայի սեռը ձևա բա նա կա ն հստ ա կ և միա տ եսա կ արտահայտություն չունի. Ե խո­

նարհման ներգործա կա ն սեռի բայերը սահմանական ներկա և ա րգելա կա ն ներկա
ժա մա նակներում, իսկ նաև ա խոնարհման ներգործա կա ն սեռի բայերը ստ որա դա ­
սական ա ռա ջին ապառնի ժամանակում կրա վորա կա ն Են դառնում խոնարհիչի ե>ի
փոփոխությամբ: Օ րինա կ գրեն «գրում են», իմանայցէ «իմանա», մի' գրեր «մի
գրիր» (ներգործա կա ն) > գրին «գրվում են», իմա նա յցի «իմացվի», մի' գրիր «մի
գրվիր» (կրավորական): Կա տ ա րյա լի հիմքից կա զմվա ծ ձևերում ե խ ոնա րհիչով ներ­
գործա կա ն բայերը, ինչպես նաև ա, ու խոնարհիչով ներգործա կա ն մի շա րք բայեր
կա րող են խ ոնա րհվել երկու կերպ ներգործա ձև և կրա վորա ձև ա րտ ա հա յտ ելով հա­
մապատասխ ան բա յա սեռի նշանակություն: Օ րինա կ տ եսի «տեսա», եթող «թողեց»
(ներգործա կա ն), տեսայ «տ եսնվեցի», թողաւ «թողնվեց» (կրավորական): Այսպես
կոչվա ծ հա սա րա կ բայերը կրա վորա կա նի նշանակություն ստանում են առանց
ձևա բա նա կա ն փոփոխության, ա յսպիսի դեպ քերում բայի սեռը որոշվում է միայն նա­
խադասության կա ռուցվա ծքով: Օ րինա կ. Իշխան ընթերցաւ զթուղթ (ներգործական):
Թուղթ ընթերցաւ յիշխանէ (կրավորական):

Ժա մա նա կա ձևերն ըստ կագմության լինում են պ ա րզ և բաղադրյալ: Վերջիններս

կազմվում Են ա նցյա լ և ապառնի դերբա յներով օժա նդա կ բայի խ ոնա րհված ձևերի
հետ միասին: Այս դերբայներն ունեն նաև անկախ գործածություն: Մյուս դերբայները
ժա մա նակների կազմությանը չեն մասնակցում և ունեն միայն անկախ գործա ծու­
թյուն:
Բա յա ձևերի կազմության հիմքերը երկուսն են ա նկա տա րի և կատարյալի:

Պ ա ր զ ժա մա նա կա ձևերն են.
• սահմանական եղանակ
1 . ներկա,
2. ա նցյա լ անկատար,
3. ա նցյա լ կա տարյալ,
• ստ որա դա սա կա ն եղանակ՝
4. ա ռա ջին ապառնի,
5. երկրորդ ապառնի,
• հրամայական եղանակ'
6. հա ստ ա տ ա կա ն ներկա,
7. ա րգելա կա ն ներկա,
8. հորդորակա ն հրամայական (կա տ ա րյա լ ապառնի):

- 539
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Բա ղա դրյա լ ժա մա նա կա ձևերն են.

• ա նցյա լ դերբա յով
1. վա ղա կա տ ա ր ներկա գ րեա լ եմ, ես, է, եմք, էք, են,
2. վա ղա կա տ ա ր անցյալ, գրեալ էի, էիր, էր, էաք, էիք, էին,
3. վա ղա կա տ ա ր ապառնի, գ րեա լ իցեմ, իցես, իցէ, իցեմք, իցէք, իցեն.
• ապառնի դերբա յով
4. կա տ ա րելի ներկա, գրելոց եմ, ես, է, եմք, էք, են,
5. կա տ ա րելի անցյալ, գրելոց էի, էիր, էր, էաք, էիք, էին,
6. կա տ ա րելի ապառնի գրելոց իցեմ, իցես, իցէ, իցեմք, իցէք, իցեն:

Կա տ ա րյա լի հիմքից կա զմվող ժամանակներում խոնարհումն, ըստ վերջա վորու­

թյունների տեսակի, լինում է ներգործա ձև, կրա վորա ձև և խառն: Ներգործա կա ն
բայերի մի մասի դեպքում խոնարհման ձևի փոփոխությունը (կ ր ա վ ո ր ա ձ և ֊ ներգոր­
ծա ձև) կապվում է բա յա սեռի փոփոխության հետ, իսկ մնացա ծ դեպքերում խ ոնարհ­
ման ձևը փ ոփ ոխ ելի չէ և որևէ նշանակություն չի արտահայտում:
Խոնարհումն, ըստ բնույթի, լինում է դրական և ժխտական: ժխ տա կա ն մա սնիկ­
ներն են' ոչ, չ, մի':
Անցյալ կա տ ա րյա լի եզակի երրորդ դեմքի բա յա ձևը միավանկ լինելու դեպքում
(եթե է կամ ծ-ով չի սկսվում) կա րող է ստա նա լ է (ձա յնա վորից առաջ) կամ ե (բաղա­
ձա յնից առաջ) նախ ա հա վելված՝ ( է ) օ ծ , ( է ) ա ծ , ( ե ) տ ե ս , ( ե ) թ ո ղ (բայց՝ ե լ , էջ)\
Նույն բայաձևում (ինչպես նաև եզակի հրամայականի համանուն ձևերում) վերա­
կանգնվում են հնչյունափոխ ված ձա յնա վորներն ու երկբա րբառները՝ ս ի ր ե ց ի >
ս ի ր ե ա ց , մ ա տ ո ւ ց ի > մ ա տ ո յց , լ ո ւ ծ ի > լո յծ , ի ջ ի > էջ, ա ն ի ծ ի > ա ն է ծ , մ տ ի > ( ե )մ ո ւտ ,
և այլն:
զ տ ի > (ե )գ ի տ
Կան նաև անկանոն կերպ ով խոնարհվող մի շա րք բայեր (ա ռ ն ե մ , գա մ, դնեմ,
ե ր դ ն ո ւմ , երթա մ, ըմպ եմ, լի ն ի մ , լս ե մ , հա րկա նեմ, ճա ն ա չե մ , յա ն ց ա ն ե մ , յա ռ ն ե մ ,
մեղ ա ն չեմ , տ ա մ, տ ա նեմ, ո ւ տ ե մ ) , ինչպես նաև պ ա կա սա վոր բայեր ( ե մ ,
ո ւն ի մ ,
պ ա րտ իմ, գոմ, գոգ, Անկանոն բայերի մի մասին ( գ ա մ , ե ր թ ա մ , ը մ պ ե մ ,
կ ա յ, չ ի ք ) :
լի ն ի մ , ո ւն ի մ , ո ւտ ե մ ) բնորոշ է տարարմատությունը:

Պ ա ր զ բայերի կանոնավոր խոնարհումը (պարզ ժա մա նա կա ձևեր)

Ե խոնարհում Ի խոնարհում Ա խոնարհում ՈՒ խոնարհում
Սահմանական եղանակ
Ներկա
գր-եմ, -ես, -Է, նստ-իմ, ֊իս, ֊ի, աղ-ամ, ֊աս, ֊այ, թող՜ում, ֊ուս, ֊ու,
֊եմք, ֊էք, ֊են ֊իմք, ֊իք, ֊ին ֊ամք, ֊այք, ֊ան ֊ումք, -ուք, ֊ուն

Անցյալ անկատար
ԳՐ֊էի, ֊էիր, ֊էր, նստ-էի, ֊էիր, ֊էր, աղ՜այի, ֊այիր, ֊այր, թող՜ուի, ֊ուիր, ֊ոյր,
֊էաք, ֊էիք, ֊էին -էաք, ֊էիք, ֊էին ֊այաք, ֊այիք, ֊ային -ուաք, -ուիք, ֊ուին

Անցյալ կատարյալ
գր-եցի, ֊եցեր, ֊եւսց, նստեց-այ, ֊ար, -աւ, աղաց-ի, -եր, -, թող-ի, -եր,
֊եցաք, ֊եցէք, ֊եցին ֊աք, ֊այք, ֊ան ֊աք, ֊էք, ֊ին ֊աք, ֊էք, ֊ին

Ստորադասական երանաև
Առաջին ապառնի
գրից-եմ, ֊ես, -Է, նստից-իմ, ֊իս, ֊ի, աղայց՜եմ, ֊ես, -Է, թողուց-ում, ֊ուս, ֊ու,
-եմք, ֊էք, ֊են -իմք, -իք, -ին -եմք, ֊էք, -են ֊ումք, ֊ուք, ֊ուն

- 540-
 Հայոց լեզու

Երկրորդ ապառնի
գրեցից, գրես-ցես, ֊ցէ, նստեցայց, նստես-ցիս, աղացից, աղաս՜ցես, թող՜ից, ՜ցես, ֊ցէ,
՜ցուք, ՜ջիք, ՜ցեն ՜ցի, ՜ցուք, ՜ջիք, ՜ցին ՜ցէ, ֊ցուք, ֊ջիք, ՜ցեն ՜ցուք, ՜ջիք, ՜ցեն
Հրամաւական եղանակ
Հաստատական ներկա
գր-եա', ՜եցէք նստ՜եաց, ՜եցայք (՜արուք) աղ՜ա, ՜ացէք թող, թողէք
Արգելական ներկա
մի' գր՜եր, ՜էք մի' նստ՜իր, ֊իք մի աղ՜ար, ՜այք մի թող՜ուր, ՜ուք
Հորդորական հրամայական
գրես-ջիր, ֊ջիք նստես-ջիր', ՜ջիք աղաս-ջիր', ֊ջիք թող՜՜ջիր', ՜ջիք

Աշխ ա րհաբա րի կապերի փոխարեն գրա բա րն ունի նախդիրներ և նախադրու­

թյուններ:
Նա խ դիրները վեցն են՝ առ, զ, ի (յ), ընդ, ըստ, ց: Սրա նցից զ, յ, ց-ն գրվում են
հա ջորդող բառին կցվա ծ, առ, ի, ընդ, ըստ֊ը' առանձին: Ի-ն ձա յնա վորով սկսվող
բա ռերից ա ռա ջ դառնում է յ (ի դէպ, յառաջ): Եթե նախդիր ստ ա ցող բառն ունի
նախադաս լրացումներ, ապա սովորա բա ր նախդիրն անցնում է ա ռա ջին լրացմանը
(Եւ հանեալ զոսկեօղ շիկափոկ պարանն....): Զ նախդիրը բա ղա ձա յնից ա ռա ջ կա ր­
դացվում է ըզ զմէջք [ըզմեջք], զքեզ [ըզքեզ]:
Նախադրություններն ավելի շատ են ա ղա գա ւ, առանց, ա ռա ջի, զկնի, յա ղագս,
հանդէպ, յետ, յետոյ, պէս, սակս, վասն, փոխանակ, իբրեւ, որպէս, մօտ, մերձ, մինչեւ,
բաց, հեռի, հետէ, հա նդերձ շուրջ, չափ և այլն:

Գրա բա րի շարահյուսությունն ա շխ ա րհա բա րից տ ա րբերվում է հիմնականում հե­

տևյալ հատկանիշով: Ածակա նով կամ թվականով ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչն ու հա տ ­
կա ցուցիչը մեծ մասամբ լինում են հետադա ս թվով և հոլովով հա մա ձա յնելով լրա ց­
յալի հետ (որդվոյ մեծի, չորից տանց): Նախադաս դիրքում բազմավանկ ածա կա նով
և դասական թվականով ա րտ ա հա յտ վա ծ որոշիչները մեծ մասամբ չեն համաձայնում
(սլա ցիկ հա սա կա ւ, երրորդ աւուր), իսկ միավանկ ա ծա կա նով ա րտահա յտվա ծների
համաձայնությունը պ ա րտա դիր չէ (մեծ որդուոյ, մեծի որդուոյ): Կան նաև այլ
մասնակի առանձնահատկություններ:

2. Միջին հայերենի լեզվական առանձնահատկությունները

Միջին հայերենում մեծ թիվ են կազմում բառային ու քերա կա նա կա ն զուգա ձևերը,

որոնք մեծ մասամբ առնչվում էին տա րբեր բարբառների: Օրինա կ գոյա կա նի հոգ-
նակիի կազմության գրա բարյա ն ձևերին զուգա հեռ գործա ծվում էին ֊տի, ֊անի, ֊վի,
֊ստան, ֊վտի, ֊նի, ֊ան վերջա վորություններով ձևեր: Քերա կա նա կա ն ձևերի յուրօրի-
նակություններ ունեին տարբեր բնույթի, տա րբեր ժա մա նակների և տարբեր հեղի­
նակների գրվա ծքները: Միջին հայերենում արդեն վկա յվա ծ են նոր հայերենի բար­
բառների և գրա կան տ ա րբերա կի երկու ճյուղերի գրեթե բոլոր հիմնական քերա կա ­
նական իրողությունները:
Մյուս կողմից նվագում էին անկանոնությունները, պ ա րզեցվելու միտումներ էին
դրսևորում քերա կա նա կա ն որոշ երևույթներ (հոլովում, խոնարհում, հա մա ձա յնու­
թյուն):

-541 -
 Յու. Ավետիպան, Հ. ԶաքարյաՕ

Ընդհանուր առմամբ կիլիկյան հայերենին բնորոշ է հետևյալը:

ա. Ձա յնա վորա կա ն հա մակա րգը նույնն է, ինչ նոր գրա կան հայերենում:
բ. Հնչյունա փ ոխ վել և սղվել կա րող են բոլոր ձա յնա վորները' կա պ վա ծ ոչ միայն
շեշտ ի տ եղա փ ոխ ությա ն հետ: Օ ր ի ն ա կ հասուցանէ>հասցնէ, վաճառական >
վաճռկան, անկանքզ > ցնկնիլ, նման > նմուն, ժողովել > ժողվել, երեկոյ > իրիկուն,
եղունգ > ըղունգ, ուղղորդ > ըղորդ, հատուած > հատված, թուել > թվել:
գ. Երկբա րբա ռները և երկհնչյունները մեծ մասամբ վերա ծվա ծ են պ ա րզ ձա յնա ­
վորների, մայր > մար, այսոր > ասոր, այգի > իգի, շիւղ > շիղ, գիւղ > գեղ, իւրեան >
իրեն, բարեաւ > րարեւ, ձգեա > ձգէ, ավր > օր, Պաւղոս > Պօղոս, քոյր > քուր:
դ. Բա ղա ձա յնա կա ն հա մակա րգը տա րբեր է ըստ տ ա րա ծա շրջա նների. Կիլիկիա -
յում եռա ստ իճա ն, բայց տ եղա շա րժվա ծ, արևմտյան տա րա ծքում' երկա ստ իճա ն
խլագուրկ, արևելյան տա րա ծքում գրա բա րա կերպ և այլն:
ե. Փ ոխ ա ռյա լ բա ռերի միջոցով ա վելա ցել է ֆ հնչյունը:
գ. Սղվել են նաև որոշ բա ղա ձա յններ ձուկն>ժու{/, տղայ>տղա, քարշել>քաշել:
Է. Գրեթե վերա ցել են գրա բարյա ն խառը տիպի հոլովումները:
ը. Բա զմա թիվ բա ռեր ներքին թեքումից ա նցել են ա րտաքին թեքման (օրինակ
ոսկր - ոսկեր > ոսկրի), տա րբեր հոլովումներից ի հոլովման (օրինակ' արծաթ -
արծաթոյ > արծաթի):
թ. Ա ռա ջա ցել է վա (ուան) հոլովումը' ժա մա նա կա նիշ բա ռերի համար (օրուան,
ժամուան):
ժ. Գոյա կա նների մեծ մասի համար ընդհա նրա ցել է գործիա կա նի -ով վերջա վո­
րությունը (ոսկրով, արծաթով, կնոջով, տէրութենով), միա ժա մա նա կ ա ռա ջա ցել է նոր
վերջավորություն ֊օմ (ձուկն - ձկօմ, ոսպն - ոսպօմ):
ժա. Սկսվել է -ում վերջա վորությա մբ ներգոյական հոլովի ա ռա ջա ցումը:
ժբ. Հոգնա կիում գերա կշռել է ո հոլովումը:
ժգ. Հոգնա կերտ մասնիկները սկսել են դրվել հոլովա կերտ մա սնիկներից առաջ
(օրինակ բան - բանիւք > բաներով, տուն - տանց > տներոյ):
ժդ. Տա րա ծվել է ֊եր հոգնա կերտ ը, որը դրվել է ոչ միայն միավանկ (աղ - աղեր),
այլև բազմավանկ բա ռերի վրա (վաճռկան - վաճռկներ, բժշկարան - բժշկարաներ):
ժե. Վ երա ցել է հոգնա կի հա յցա կա նի ս-ն գվանս>գվանք, գջուրս>գջուրք:
ժգ. Գրեթե վերա ցել են զա րտ ուղի հոլովումները:
ժէ. Ածականի բա ղդա տա կա ն ա ստ իճա նը կա զմվել է շա րա հյուսա կա ն Եղանակով
քանց կամ այլ կապով:
ժը. Ածականն ու թվականը հոլովվել են միայն փոխ ա նվա նա բա ր գործա ծվելիս:
ժթ. 1 1 -1 9 թվականները կա զմվել են ո ւ(վ ) շա ղկա պ ով տասնուհիգ (15), տասնվին
(19):
ի. Դասական թվականները կա զմվել են -ում մա սնիկով' վեցում «վեցերորդ»:
իա. Դերա նվա նա կա ն հոլովումը դ ա րձել է ավելի պ ա րզ ու կանոնավոր, քան գրա ­
բարում:
իբ. Բայի կրավորա կան սեռն սկսել է ա րտ ա հա յտ վել վ (ու, ւ) մասնիկով, այլ ոչ թե
խոնարհման ձևով, այդ պ ա տ ճա ռով սկսել է վերանա լ նույն բայի երկձև (կրավորածև
և ներգործա ձև) խոնարհումը:
իգ. Ա ռա ջա ցել է հա րա կա տ ա ր դերբայ, որով կազմվում են նաև բա ղա դրյա լ ժա­
մա նա կա ձևեր' հրամայած է, ելած է:
իդ. Գրա բա րի ա նցյա լ դերբայը վերա ծվել է վա ղա կա տ ա ր ձևա բա յի' երկու տա ր­
բերա կով' կարդացեալ>կարդացել (կարդացեր), գրեալ>գրել (գրեր):

- 542-
 Հայոց լեզու

իե. Անորոշի սեռական հոլովից ա ռա ջա ցել է ապառնի ձևա բա յ մի քա նի տա րբե­

րակով կենալ - կենալու, նաև տալ - տալոյ, գալ - գա լոց, նայել - նայելի:
իզ. Սկսել է ձևավորվել անկատար ձևաբայը երկու տարբերակով ծիծաղել -
ծիծաղում, հեռանալ - հեռա նա լիս:
իէ. Ներկա և ա նցյա լ անկա տա ր ժա մա նա կները կա զմվել են կու մասնիկով կու
առնում «վերցնում եմ», կու գրէի «գրում էի», որոնց ժխտականն է չեմ ի առնուլ, չէի
ի գրել (օժա նդա կ բայի ժխտական + անորոշի ներգոյական):
իը. Բա ղա դրյա լ ժա մա նակների ժխտական ձևերում օժա նդա կ բայը մեծ մասամբ
նախադաս է չեմ գրել, չէի գրելու, չենք գրած, թեև կա րող է լինել նաև հետադաս գրել
չեմ, գրելու չէի, գ րա ծ չենք:
իթ. Գրա բա րի ստորա դա սակա ն եղանակի ւիոխարեն ձևա վորվել են ըղձա կա ն,
ենթադրական և հա րկա դրա կա ն եղանակները:
լ. Վ երա ցել է գրա բա րի հորդորակա ն հրամայականը:
լա. Գործածությունից դուրս են եկել օժա նդա կ բայի ապառնիի ձևերը:
լբ. Որոշիչը որոշյալի հետ չի հա մաձա յնվել և ուղիղ շարադասությամբ նախադաս է:
լգ. Հա տ կա ցուցիչը նույնպես ուղիղ շա րա դա սությամբ նախադաս է:
լդ. Անորոշ մի դերանունը միշտ հետադա ս է' գիւղ մի, էրեց մի:
լե. Տա րա ծվա ծ է ու շա ղկա պ ը եւ-ին զուգա հեռ:
լգ. Սա հմա նա փ ա կվա ծ է գրա բարյա ն նախդիրների գործածությունը:
լէ. Բառային փոխառությունները մեծ մասամբ ա րա բերենից են, նաև թուրքերենից
և եվրոպ ա կա ն լեզուներից: Սակայն դրանք հիմնականում չեն ա նցել նոր հայերենին:

3. Հայերենի բարբառների լեզվական առանձնահատկությունները

Բա րբա ռների ա ռա նձնա հա տկությունները տա րբեր չա փ երով բնորոշ են լեզվի
կա ռուցվա ծքի տա րբեր բաժինների հնչյունական, բառային, քերա կա նա կա ն: Հա մա ­
կարգային տա րբերությունների նախ ադրյալները մասամբ կան թե' հին և թե' հա տ կա ­
պես միջին հայերենում: Տա րբերությունները վերա բերում Են հիմնականում հետևյալ
լեզվա կա ն հատկանիշներին:
ա. Բա ղա ձա յնա կա ն տ եղա շա րժի առկայություն և ուղղություն:
բ. Հնչյունների քմա յնա ցմա ն և շրթնայնացման առկայություն:
գ. Երկբա րբա ռների և երկհնչյունների առկայություն:
դ. Շեշտ ա փ ոխ ա կա ն հնչյունափոխության առկայություն և տարածվածություն:
ե. Փ ոխ ա զդեցա կա ն հնչյունափոխության զանագան դեպ քերի առկայություն և
տարածվածություն:
զ. Երկար և կա րճ ձա յնա վորների տարբերակում:
Է. Բառային շեշտ ի դիրք:
ը. Որոշիչ հոդի առկայություն:
թ. Անորոշ հոդի դիրք (նախադաս կամ հետադաս):
ժ. Հոգնա կիի կազմության միջոցներ:
ժա. Հոլովների քա նա կ և կազմության միջոցներ:
ժբ. Բա ցա ռա կա ն, գործիա կա ն, ներգոյա կա ն հոլովների փոխ ա րեն երբեմն
կապային կա ռույցների առկայություն:
ժգ. Ձ և ի նախդիրների առկայություն:
ժդ. Անձի և իրի առումների տա րբերակում:
ժե. Դերանունների թեք հոլովա ձևերում ի կամ ի կ մասնիկի առկայություն:

֊ 543֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ժգ. Բա յա ձևերի կազմության սկզբունք (պ ա րզ կամ բա ղա դրյալ) և միջոցներ:

ժէ. Բայի ու և ի լծորդությունների առկայություն:
ժը. Դերբայների քանակ և կազմության միջոցներ:
ժթ. Բայի եղա նա կների ու ժա մա նա կա ձևերի քա նա կ և կազմ:
ի. ժխ տա կա ն մասնիկի (մի', ոչ) դիրք (նախադաս կամ հետադաս):
իա. Նախադասության բա ղա դրիչների շարադասություն:
Կան նաև այլ տ ա րբերա կիչ հատկանիշներ:

4. Արևմտահայերենի լեզվական առանձնահատկությունները

Արևմտահայերենը իր հիմնական գծերով համընկնում է արդի արևելահայերենին,
սակայն ունի հնչյունա կա ն-ուդղա գրա կա ն, բա ռա պ ա շա րա յին, իմա ստա բա նակա ն և
քերա կա նա կա ն մի շա րք տարբերություններ:

Ա. Հնչյունական-ուղղագրակաՕ առանձնահատկություններ

Օ գ տ ա գ որ ծ ե լո վ նույն գրային հա մա կա րգը մեսրոպյան այբուբենը' ա րևմտահա­

յերենը և ա րևելա հա յերենը երևան են հանում ուղղա գրա կա ն և ուղղախ ոսական զգա ­
լի տարբերություններ, որոնք հետևանք են մի կողմից ա րևմտահա յերենի բա ղա ձա յ­
նական տ եղա շա րժի, մյուս կողմից ա րևելա հա յերենի ուղղա գրա կա ն փոփոխության:
Հա յերենի ընդհանուր բա ռա պ ա շա րը, երկու ճյուղերում պ ա հպ ա նելով հիմնակա­
նում նույն գրությունը, ձեռք է բերել ա րտասա նակա ն որոշ տարբերություններ: Արև­
մտահայերենը կորցրել է խուլ պայթական և պայթաշփական բա ղա ձա յնները պ, կ,
տ, ծ, ճ-ն, որոնք վերա ծվել են հա մապ ա տ ա սխ ա նա բա ր բ, գ, դ, ձ, ջ-ի: Օրինակ'
կատու բառն ա րտասա նվում է [գադու], ճանճ-ը [ջանջ], ծով-ը [ձով], պատ-ը [բաղ] և
այլն: Հին հայերենից ժա ռա նգա ծ բ, գ, դ, ձ, ջ հնչյուններն արևմտահա յերենում վե­
րա ծվել են հա մապ ա տ ա սխ ա նա բա ր փ, ք, թ, ց, չ-ի: Օրինա կ' գուբ բառն արտասան­
վում է [քոսի], դուր-ը' [թուր], ձի-ն' [ցի], ջուր-ը' [չուր] և այլն: Հին հա յերենից ժառան­
գա ծ փ, ք, թ, ց, չ հնչյուններն արևմտահա յերենում մնա ցել են նույնը: Օ րինա կ փոքր
բառն արտասա նվում է [փոքր], չափ-ը [չափ], ցուլ-ը [ցուլ] և այլն: Այս ամենի ար­
դյունքում գրա բա րի եռա ստ իճա ն բա ղա ձա յնները (պ-բ-փ, տ-դ-թ, կ-գ-ք, ծ-ձ-ց, ճ-ջ-չ)
ա րևմտահայերենում դ ա րձել են երկա ստ իճա ն բ-փ, դ-թ, գ-ք, ձ-ց, ջ-չ (մինչդեռ
արևելահա յերենում մնացել են եռաստիճան):

Հնչյունական այս համալիր տ եղա շա րժի հետ ևա նքով ա ռա ջա ցա ն ուղղագրական

յուրա հա տ ուկ խնդիրներ:
Աշխ արհաբարի երկու ճյուղերի միջև տարբերություններն ա վելա ցա ն Խ որհրդա ­
յին Հա յա ստ ա նում ուղղա գրա կա ն ավանդական հա մակա րգի նկատմամբ պետական
միջամտության հետևանքով:
1922 թ. ՀԽ ՍՀ-ում պետական որոշումով մի շա րք փոփոխություններ մտցվեցին
հայերենի ուղղագրության կանոններում: Այդ փոփոխությունները չընդունվեցին ու
չկիրա ռվեցին սփյուռքում: Հայա ստ ա նի մտավորականությունը պայքար ծավա լեց
այդ որոշման դեմ: Արդյունքում 1940 թ. մի նոր որոշմամբ վերանա յվեցին և նվա զեց­
վեցին ուղղա գրա կա ն փոփոխությունները: Այնուամենայնիվ, ավանդական և նոր
ուղղագրությունների միջև մնացին գդա լի տարբերություններ:

֊ 544֊
 Հայոց լեզու

Ներկա յումս նոր ուղղագրությունը արղի հայերենի համար կիրառվում է Հա յա ս­

տանի Հանրա պետությունում, Արցախում, Վրա ստա նում, Ա Պ Հ երկրների հայկական
գաղթավայրերում: Սւիյուռքի մյուս համայնքներում կիրա ռվում է հիմնականում
ավանդական ուղղագրությունը:
Հին հայերենի (գրա բարի) և միջին հայերենի համար ամենուրեք և միշտ կիրա ռ­
վում է ա վանդական ուղղագրությունը:
Նոր ուղղագրության համեմատ ավանդական ուղղագրությունն ունի հետևյա լ
հիմնական տարբերությունները:

1. Ա-ով և ո-ով ա վա րտ վող բա ռերի վերջում գրվում է յ տառը' արքայ, տղայ,

Հրաչեայ, մեծարգոյ, երեկոյ, հանածոյ: Բացառություն են հետևյա լ դեպքերը.
ա. սա, դա, նա, սրա, դրա, նրա, ա սիկա, ա տիկա , անիկա, հա , (հ)ապա, ահա,
հիմա, համարեա , այո (ինչպես նաև գրա բա ր և ա րևելա հա յերեն քո) բառերը,
բ. բա յերի հրամայականի' ա -ով վերջա ցող դրական ձևերը' կարդա՜, խաղա՜, գնա ,
լուա', խնդա՜, պ ոռա և այլն,
գ. նոր փոխառությունները, աղա, փ աշա , ամիրա, մամա, պապ ա, շոքոլա , լուբիա,
փ ա րա և այլն (սրանց թեք հոլովա ձևերում յ ձա յնա կա պ ը գրվում է փաշայի,
շոքոլայէն և այլն),
դ. ա նձնանուններն ու տեղանունները' Արա, Սոնա, Եւա, Անանիա, Երգնկա,
Ստանա, Վոլկա, Սպանիա, Ամերիկա և այլն (բացառություն է Հրաչեայ անունը):

2. Մի շա րք բա ռերի հ սկզբնահնչյունը գրվում է յ տ ա ռով' յորդորել, յոյս, յայտնի,

յատուկ, յեղա փ ոխ ել, յուշել, յօդուա ծ, յիշել և այլն:

3. է հնչյունը է տ ա ռով է գրվում'

ա. բա ռա վերջում' բազէ, թէ, կեցցէ, գոնէ, Վահէ և այլն.
բ. բա ռա միջում'
• այն դեպքում, եթե կա րող է հնչյունավտխվելով դառնա լ ի' դէզ (>դիզել), պարտէզ
(>պարտիզպան), տգէտ (>գիտուն), սէր (>սիրել), յաւէտ (>յաւիտեան), դէմառդէմ
(>դիմաց), ինչպես նաև մի շա րք այլ բա ռերում' աշխէտ, կրկէս, տէգ, քա րտ էզ, գէթ,
գմբէթ, գոմէշ և այլն, բա ցա ռութ յուն են դեւ (>դիւական) և թեկն (>թիկնել)
արմատները.
• ձա յնա վորով սկսվող ձևույթից (ա րմատ ից, ա ծա նցից, վերջավորությունից)
առաջ, եթե այդ ձա յնա վորի հետ երկհնչյուն չի կազմում' հոգէառ, խաբէութիւն,
քնէած, այժմէական, քրիստ ոնէա բա ր, Թեքէեան, հրէից և այլն,
• բայական էի, էիր, էր, էինք, էիք, էին, էք վերջավորություններում (գրէի, գրէիր,
գրէր, գրէինք, գրէիք, գրէին, գրէք, գրեցէ՜ք, կը գրէք),
• է-ով վեր ջա ցո ղ բա ռերից կա զմվա ծ բա ղա դրություններում' թէպէտ, թէեւ,
բազէակիր, րոպէաբար, միջօրէական, հասցէներ, ափսէով և այլն.
գ. բա ռա սկզբում էջ, էշ, էգ, էք, էինք, էմ/7ճև այլն. բացառություն են օժա նդա կ բայի
եմ, ես, ենք, են ձևերը (գրեր ենք):
Ծանոթություն: Բ ա ռ ա վ ե ր ջ ի ն-ին ն ա խ ո ր դ ո ղ է-ն եթե ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս ի չի դ ա ռ ն ո ւմ , ա պ ա
փ ոխ վ ո ւմ է ե-ի, ե րբ բ ա ռ ի վ ե ր ջ ի ց ա վ ե լա ն ո ւմ է ա ռ ն վ ա զ ն մ ի ա վ ա ն կ բ ա ղ ա դ ր ի չ: Օ ր ի ն ա կ
ա մ է ն > ա մ ե ն ա յն , ա մենա գէտ , ա մենևին, պ ա րէն> պ ա րենի, պ ա ր ե ն ա յի ն , պ ա ր ե ն ա վ ո ր ե լ,
պ ա տ ճ է ն > պ ա տ ճ ե ն ո վ , պ ա տ ճ ե ն ն ե ր , պ ա տ ճ ե ն ե լ , ե ղ է գ > ե ղ ե գ ն ե ա յ, ե ղ ե գ ն ի կ , ե ղ ե գ ա ն և ա յլն:
Բ ա ց ա ռ ո ւթ յո ւն են ա նհոդա կա պ և կցա կա ն բ ա ր դ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , օրինա կ' ա մ է ն օ ր հ ն ե ա լ,
ա մ էն ը ն տ ի ր , ա մ է ն ո ւր ե ք :

֊ 545֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

4. օ հնչյունը
ա. մի շա րք բառերում' բա ռամիջում բա ղա ձա յնների միջև, գրվում է օ տառով
առա ւօտ , ծանօթ, Պօղոս, մօտ, գործօն, ի ր օ ք և այլն (մինչև հայերենում օ տառի
ներմուծումը այդ բա ռերում օ հնչյունը գրվել է աւ տա ռա կապ ա կցությա մբ առաւաւտ,
ծանաւթ, Պ ա պ ո ս և այլն).
բ. բա ռա սկգբում' վ-ից առաջ, գրվում է ո-ով ով, ովկիանոս, Ովսաննա, մնացած
դեպ քերում օ-ով օր, օձ, օղ, օդ, օտ ա ր, օրենք, Օ շա կա ն և այլն,
գ. բա ռա վերջում գրվում է'
• սովորա բա ր ոյ տ ա ռա կա պ ա կցությա մբ' յետոյ, երեկոյ և այլն,
• ո-ով' այո բառում (ինչպես նաև գրա բա րի ք ո և պ ա տ ճա ռա կա ն բայերի հրամա­
յականի ներկայի եզա կիի ձևերում' կեցո, իջեցո, հասո, ծանո և այլն),
• օ-ով' ա նձնա նուններում' Կարօ, Մարօ, Աբօ, Մոնա քօ, և Փոխառություններում
բի լրօ, մեթրօ, կինօ, ռա տ իօ (սրանց թեք հոլովա ձևերում, ինչպես նաև ֊եան ածան­
ցից ա ռա ջ օ-ն դառնում է ոյ' Կարոյի, մեթրոյով, Սա րոյեա ն և այլն):

5. Որոշ երկհնչյուններ գրվում են հետևյա լ կերպ.

ա. ույ երկհնչյունը գրվում է ոյ տա ռա կա պ ա կցությա մբ լոյս, գոյն, հա մբոյր և այլն,
բ. յու երկհնչյունը գրվում է բա ղա ձա յնից ա ռա ջ իւ տա ռա կա պ ա կցությա մբ' արիւն,
միւս, իւղ, հարիւր, էութիւն և այլն,
գ. յա երկհնչյունը գրվում է'
• բա ռա սկգբում և բա ռա միջում' եա տ ա ռա կապ ա կցությա մբ մատեան, վայրկեան,
լեառն, անկեալ, Տէրեան, եա ր և այլն,
• ա ծա նցա վոր բա ռերում' յեա տ ա ռա կապ ա կցությա մբ' երեկոյեան, ախոյեան,
Հմայեակ, Նաւոյեան, նոյեան և այլն,
• բա ռա վերջում եայ տ ա ռա կապ ա կցությա մբ երկաթեայ, եռօրեա յ, հրեայ և այլն
(բացառություն են համարեա, տ երողորմեա բառերը):
դ. յո երկհնչյունը գրվում է'
• հայերեն բա ռերում եօ տ ա ռա կապ ա կցությա մբ' եօթն, ա րդեօք և այլն,
• օտ ա ր բա ռերում' եո տա ռա կա պ ա կցությա մբ' եոդ, Եորք և այլն:

6. Վ հնչյունը
ա. բա ռա սկգբում գրվում է'
• վօ հնչյունակապակցության դեպքում' ո տառով' որս, ոտ ք, ոգի, ոզնի և այլն,
• մնացա ծ դեպ քերում վ տ ա ռով' վերջ, վախ, վիճակ, վտանգ և այլն.
բ. բա ռամիջում' բա ղա ձա յնից հետո' ձա յնա վորից առաջ, գրվում է ու տ ա ռով
զուարթ, նուէր, թուական, առուակ, ա ստ ուա ծ և այլն (բացառություն են վո և վու
հնչյունակապակցությունները, որոնց դեպքում գրվում է ւ-ով' հռոմայեցւոց, բարւոք,
սիրելւոյ, հոգւոյն, լրատւութիւն, գրւում է և այլն).
գ. բա ռամիջում և բա ռա վերջում ո, ու-ից հետո, գրվում է վ-ով' սովորել, հովիւ,
գովք, Յովհաննէս, Լուվր, կորով, գորով, համով, սով, զով, կով և այլն.
դ. մնացա ծ դեպ քերում գրվում է ւ տ ա ռով առա ւօտ , խաւար, դեղնաւուն, երեւալ,
հիւանդ, մաւր [մավըր], աղաւնի, նաւթ, Եւրոպա, Ոդիսեւս, հաւ, թիւ, հովիւ, անձրեւ,
տերեւ, արծիւներ, թիւքաշուկ և այլն: Բացառություն են այն բառերը, որոնցում վ-ն
արմատի սկզբնա տա ռ է դաշտավայր, գահավէժ, հրավառ, զառիվայր, կարեվեր,
հոգեվա րք, անվաւեր, անվերջ, ջրվէժ և այլն (բուրաւէտ, գինեւէտ, այգեւետ և
նմանատիպ բառերում առկա է ֊ւետ ածանցը, այլ ոչ թե վետ արմատը):

- 546-
 Հայոց լեզու

Արևմտահայերենն ունի նաև հնչյունա կա ն-ուղղա գրա կա ն մի քա նի այլ ա ռա նձ­

նահատկություններ.
1. Սփ, սթ, սկ, սք, սպ, զմ, շտ և նման հնչյունա կա պ ա կցություններով սկսվող
բա ռերը ա րտասա նվում են նախահունչ ը-ով (ը)սւիիւռք, (ը)զբաղիլ, (ը)զբօսանք,
(ը)զմելի, (օ)սքողել, (ը)զմայլելի և այլն:
2. Ուի տ ա ռա կա պ ա կցութ յունը կրա վորա կա ն բա յերում կա րդա ցվում է վի
տւսրուիլ-տարվիլ, երգուիլ-երգվիլ և այլն, իսկ սեռա կա ն-տ րա կա նի ձևերում ուի,
ինչպես կատուի, առուի, արուի, թթուի, հարսնացուի և այլն:

3. Բա ռա միջում ը հնչյունը գրվում է նաև ու(վ) բա ղա ձա յնից հետո պահուըտիլ,

կռուըտիլ, ամառուընէ, գիշերուընէ, վաղուընէ, իրիկուընէ, մատուըներ, աչուըներ,
ձեռուըներ և այլն:

4. Որոշ կցա կա ն բարդություններում շեշտ ը կա րող է լինել բարդության ոչ միայն

վերջին, այլև ա ռա ջին բա ղա դրիչի վրա, ինչպես' միասնաբար, մասնաւորաբար,
արդի՜ւնաբերական, միայն, ամբողջապէս, ի՞նչպէս, այնպէս, ահաւասիկ, որքան,
այսչափ, միա՜նգամայն և այլն:

5. Ռ բա ղա ձա յնը բա ռա միջի և բա ռա վերջի դիրքերում ա րտասա նվում է փ ոք ր-ին չ

փա փ ուկ' ր-ի նման, և գրեթե վերա ցա ծ է ռ-ր ա րտասա նա կա ն հակադրությունը
վառարան - վարարան, բառ - փար, ձմեռ - ցմեր, լեռ - լեր և այլն: Առանձին քերա ­
կանական ձևերում ավա նդա բար փոխվում է նաև ուղղագրությունը ամառ - ամրան,
ձմեռ - ձմրան, լեռ - լերսւն և այլն:

6. Ձևակազմության ժամանակ, որպես կանոն, ա նփ ոփոխ են մնում հիմքերը, փակ

վա նկի ձա յնա վորը սովորա բա ր չի հնչյունա փ ոխ վում' գիրքերու, միտքերնիս,
ուսուցիչով, ուսուցիչէ, գաւիթի, արժեթուղթեր, երգչախումբեր, հարցումի և այլն:

7. Օ տ ա ր անունները կամ փոխառությունները փոխ ա տու լեզվից հնչա դա րձելիս

ա ռա ջա նում են ա րևելա հա յերեն և ա րևմտ ա հա յերեն տ ա րբերա կներ կա պ վա ծ
բա ղա ձա յնա կա ն հա մա կա րգերի տա րբերության հետ' Ջիբրալբար - ճիպրալթար,
Դարդանել - Տարտանէլ, Կոնգո - Քոնկօ, Պուշկին - Բուշքին, էդգար Պո - էտկար
Փօ, Գի դը Մոպասան - Կի տը Մոփասան, Բաղդասար - Պաղտասար, սադափ -
սատափ, գոնդոլ - կոնտոլ, գրանիտ - կրանիթ և այլն:

Վարժություններ

1. Տրված բառերն ու բառաձևերը կարդացե՜ք արևմտահայերենի արտասանու­

թյամբ.

ա. բարեւ, բա րձրա նա լ, գիրք, գերել, դասարան, ինծի, ձա յնա գրել, ջահ, գար,
գահ, դէմ, դուն, պահել, պ ա րգեւել, ծուխ

բ. կանթեղ, տանել, ծառայել, ճա նա պ ա րհ, գիւղ, կ՚երթան, նաւակ, կա րօտ, գարի,

բոց, դարձուցե՜ք, եղեգնեայ, ընծայ, պայքար, ձեզի

- 547-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

2. Տրվա ծ բա ռերը գ ր ե ք հին (դասական) ուղղագրությամբ.

ա. հա ճա խ , հիշա տ ա կ, նստվածք, նավակ, ինչևիցե, միջօրե, սեր (զգացմունք),

գրա գետ , հա վա սա ր, հայերեն, լավություն, ա րա գա վա զ, զվարթ, երեկո

բ. անպետք, պետակա ն, վկա, երեխա, հյուլե, մատյան, խոսք, կա րոտ, անկյուն,

Հա կոբյա ն, ուրախություն, թիվ, գեր, յուրա քա նչյուր

3. Ա ր տ ա գ ր եք ' ըստ ա նհրա ժեշտ ությա ն լրա ցնելով հա մա պ ա տ ա սխ ա ն տառը

կամ տա ռա կա պ ա կցությունը.

ա. ու, վ կամ ւ Աստ...ած, թ...ական, հարա..., ծո..., ն...եր, հա...ատ, ագնի..., հի...անդ,
գին...որ, հա..., հար...ած, թի..., սա...ան, նաւա...ար

բ. է կամ ե' այնպ...ս, յաւ...տ, դ...մք, զ...նք, գ..տ (առու), տնտեսագ...տ, մ...ջ,
կ...տադրութիւն, ձմ...ռ, լ...ռ, օր...նք, ս...նեակ, խ...նթ

գ. օ կ ա մ ո ՚ծ ան...թ, մ...տ, գ...րծ, ն...րութիւն, խ...րհիլ, խ...սնակ, գօղ...ն, ե...թ, խ...սիլ,

տ...ն, հետ...յ, Կա ր.......վկիանոս, ...վսաննա

դ. հ, յ կամ համր յ ' ...ղկել, ...այերէն, ...աճախ, ...ատուկ, ...աց, Սոնա..., այո...,
ասիկա..., վրա..., պ ա հա ծո.......արուած, քահանա..., Ֆրանսա...

ե. իւ / յու, ոյ / ույ կամ եա / յա / եայ' ս...ն, վարժութ...ն, հ...ր, գ...ն, լ...ս, գ...ական,
խաղաղութ...ն, մատ...ն, Նաւասարդ...ն, քրիստոն..., տասն...կ, որդ...կ

Բ. Բառապաշարային առանձնահատկություններ

Հա յոց լեզվի բա ռա պ ա շա րի մեծ մասը թե' ձևով, թե' իմա ստ ով ընդհանուր է երկու
տ ա րբերա կների համար: Բա ռա պ ա շա րա յին տարբերությունները կազմում են ընդա­
մենը 12 - 15 %: Ըստ այդ տարբերությունների՝ ա ռա նձնա ցվում են հետ ևյա լ բա-
ռախմբերը

1. Զուտ ա րևմտ ա հա յերեն բառեր: Սրանք այն բառերն են, որոնք գործա ծվում են
միայն ա րևմտահա յերենում, ա ռա վելա պ ես խ ոսա կցա կա ն լեզվից և բա րբա ռներից
գրականին ա նցա ծ բա ռեր ու դա րձվա ծա յին միավորներ են: Արևելահայերենում
դրանց գործա ծությունը կա րող է ա րդա րա ցվել միայն ոճա կա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն
առումով, այն է' հա մապ ա տա սխա ն լեզվական միջավայրի ստեղծում, հերոսի խոսքի
տ իպ ակա նացում, ոճա վորում և այլն: Ոճա կա ն այդ նպ ա տ ա կներով են ա րևմտ ա հա յե­
րեն բա ռերի գործա ծությա նը դիմել մեր գրողներից շա տ երը Վրթանես Փա փ ա զյա ն,
Ավետիս Ահարոնյան, Վահրամ Փա փ ա զյա ն, Վահան Թոթովենց, Կոստան Զարյան և
ուրիշներ: Այդպիսի բա ռերից են' աղէկ (լավ, ազնիվ, բարի, սիրուն), ա ղուոր (սիրուն,
վայելուչ, պատվական), ասանկ (այսպես), ատեն (ժամանակ), գոց (անգիր, բերա նա ­
ցի, փակ), լմննա լ (լրանալ, սպ ա ռվել վերջա նալ, ա վա րտվել), խ ա ծնել (կծել, խայթել,
չարախոսել), խէլ մը (մի խումբ, բավականին), խ պ նիլ (ամաչել), խ որոտ (սիրուն),
ծիւրիլ (հյուծվել), կռնակ (մեջք, թիկունք, շա լա կ, օգնա կա ն), հոս (այստեղ), գ օս
(չոր), մէյ մը (մի անգամ, հանկարծ), ապաքէն (իհարկե), համամայր (նույն մորից,
բայց տա րբեր հա յրերից ծնված), քեռա յր (քրոջ ամուսին):

- 548-
 Հայոց լեզու

2. Առավելապես արևելահայերենին հատուկ բառեր: Դրանք ա րևմտահայերենում

գեղա րվեստ ա կա ն գրականության մեջ կամ ա յլուր հանդիպում են հիմնականում
ոճա կա ն-ա րտ ա հա յտ չա կա ն նշանակությամբ: Այդ բա ռերից են ձու, հենց (որ), թե չէ,
կածան, շոգ, պոկել, թխել, սարքել, հերթ(ով), աոաջին հերթին, հաջորդ, նկուղ,
պարապմունք և այլն:

3. Արևմտահայերենում նախընտրելի գործածություն ունեցող բառեր: Բառերի այս

շերտ ը գործա ծությա ն ավելի մեծ հաճախ ականություն ունի արևմտահայերենում,
քան արևելահայերենում: Դրանք մասամբ բա րբա ռներից և միջին հա յերենից, բայց
ա ռա վելա բա ր գրա բա րից փ ոխ ա նցվա ծ բառեր են: Օ րին ա կ' բոլորակ (կլոր), կիզել
(այրել), տնանկ (աղքատ), բազում (շատ), անագորոյն (անգութ), զերդ (ինչպես),
սոսկ, լոկ, գեթ (միայն), շտկել (ուղղել, ճշտ ել), նայ, թօնուտ (խոնավ), դամբան
(գերեզման), արդ (հիմա) և այլն:

4. Արևմտահայերնում և արևելահա յերենում ձևով նույն, բայց իմաստային տ ա ր­

բերություններ ունեցող բառեր (ա րևմտ ա հա յ-ա րևելա հա յ բառային համանուններ):
Սրանք իմա ստ ներով կա՜մ տա րբերվում Են, կա մ մասամբ են միայն համընկնում:
Օ րինա կ (տրվում են բա ռերի' ա րևելա հա յերենից տա րբեր իմա ստ ները)' աներեւոյթ
- ա նորոշ դերբայ, դաշնակ ֊ փոքր դաշնամուր, ծռիլ - խ ոտորել, ախոյեան - ա ռա ­
ջա մա րտ իկ, չեմպիոն, անջրպետ - տ իեզերք, հեռավորություն, անուշ - մուրաբա,
լիմոնադ, անուշեղեն, անսուաղ - անոթի, բանաւոր - տ րա մաբա նակա ն, բարեկամ -
ընկեր, բարի կամեցող, գետին - հիմք, հիմունք, գնացք - ընթացք, գրագէտ - գրող,
մտա վորակա ն, ընկերային - հա սա րա կակա ն, թելադրութիւն - թելադրանք և այլն:

5. Հնչյունափոխական-ուղղագրական տարբերություններ ունեցող բառեր: Այս

խմբի բա ռերը բա վակա նին մեծ թիվ են կազմում: Միևնույն բառի կամ արմատի տ ա ր­
բեր հնչյունափոխություններ կրած զուգա հեռներ են կամ ուղղա գրա կա ն զուգա ձևու­
թյուններ, ինչպես (ա րևելահա յերեն ձևերը տրվում են փ ա կա գծերում)' առաւօտ /
առտու (առավոտ), ալ (այլ), արգիլել (ա րգելել), ըսել (ասել), արձագանգ (ա րձա ­
գանք), ընել (անել), աժան (էժան), քենեկալ (քենակալ), իյնալ (ընկնել), ըլլալ (լինել):

6. Բառակազմական տարբեր կաղապարներով կամ բաղադրիչներով կազմված

բառեր: Նույն հա սկա ցությունը ա րտ ա հա յտ ելու համար երկու գրա կանները կա զմել
են տա րբեր բառեր կամ բառային տա րբերա կներ: Դա պ ա յմա նա վորված է կա մ բա ր­
բառների, կա մ գերա կա լեզուների ա զդեցությամբ, ինչպես (սկզբում տրվում են
ա րևելահա յերեն տ ա րբերա կները)' ա ռևտուր - տուրեւառ, խաղակես - կիսախաղ,
թղթադրամ - դրամաթուղթ, հետ միջօրե - միջօրետք, ա նդորրա գիր - ընկալագիր,
բռնցքա մա րտ - կռփամարտ, գեղագիտ ություն - գեղեցկագիտութիւն, գժա նոց -
խենթանոց, գրա տուն - գրախանութ, գործա րա ն - գործատուն, դասաժամ - դասա­
պահ, ձայնային ա զդանշան -ճչա կ, ամանորի նվերներ - կաղանդչէք, ա ռա ջա բա ն -
յառաջաբան, դասընթաց - դասընթացք և այլն:

7. Օտար կամ փոխառյալ բառեր և հայերեն համարժեքներ: Գրա կա ն ա րևմտահա ­

յերենը հա մեմա տա բա ր ավելի շա տ է խ ուսա փ ել օտ ա ր բառեր ու բա ռա ձևեր գործա ­
ծելուց փոխ արենը ստ եղծելով հայերեն նոր բառեր: Այդ պ ա տ ճա ռով կան փոխ առյալ
բառեր, որ ա ռա վել բնորոշ են արևելահա յերենին, իսկ դրանց հայերեն հա մա րժեքնե­
րը ավելի հա ճա խ են հանդիպում արևմտահայերենում: Այս խմբի բա ռերից են

- 549-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

(սկզբում տրվում են օտ ա ր տ ա րբերա կները) ակադեմիա - կաճառ, ա կորդեոն -

ձեռնադաշնակ, անարխիստ - անիշխանական, ա նսա մբլ - համոյթ, ավտոմատ -
ինքնաձիգ, ինքնագործ, ա տոմագետ - կորիզաբան // հիւլէագէտ, ատոմային -
II
կորիզային միջուկային, բա լլա դ - գեղօն, բանկ - դրամատուն, բորսա - սակարան,
դիրիժոր - նուագավար և այլն:

Վարժություններ

4. Դո ւրս գրեք միայն արևմտահայերենին բնորոշ բառերը.

ա. վերաքա ղ, քով, ադուոր, գոց, համամայր, լուսա մուտ, հերիք, կծել, պուպրիկ,
մեծ մայր, ախր, վա ղուց, եփ գա լ

բ. պայիկ, պոկել, սա րքել, տկլոր, աղեկ, հոս, պինդ, կոշկա ձիգ, մամիկ, դասատու,
գա զա զել

5. Ընդգծեք զուտ արևմտահայերեն բառերը.

ա. Ամէն գիշեր, կէս գիշերին ուշ ա տ են' ծովա կին ա փունքին վրայ ա ռկայծ լոյս մը
կը դողդղայ: Ինչ տ րա մաբա նակա ն յենակներ կան ոտա նա ւորի մը բոլոր տողերն ալ
գլխ ա գրով սկսելուն մէջ: Ըսա ւ թէ հայ ազգին չյա ռա ջա դիմելու պատճառներէն մէկն
ա լ ազգին աղէկութեան համար խ օսողները մեր մտիկ չընելն էր: Օ ր մը դրացի
պառաւ մը եղելութիւնը կը հասկնայ ու էրիկը իր կնոջը' ծովու հարսին գա ղտնիքը
կ՚իմանայ:

բ. Անոր ա ն ե ր -մ ա յր ը ձե ռա գ իրն երը ձեռքին կը վազէր խ մբա գրա տ ուները,

խնդրելով, որ ընդունին իր յա նճա րեղ փեսային գործերը: Եւ առանց րոպէ մը ատեն
տալու, սկսաւ բա ռերը իրարու ետեւ ա րձա կել արագօրէն, խիստ արագօրէն, գոց
ձա յնով մը: Իր նշանակութիւնը խ ուճա պ ա հա ր ըրաւ պ ա հուողները, որոնք կաքաւի
ձա գերուն նման տարտղնուեցան:

6. Ընդգծեք տրված բառերի' արևմտահայերենին բնորոշ իմաստները.

ա. ախոյան (=հակառակորդ, ա ռա ջա մա րտ իկ), մրափ (=մարդու խոր քունը կամ

նիրհելը, կենդանու քնելը), յանգչիլ (=մահանալ, հա նգստա նա լ), պարապ (=անգործ,
դատարկ), վատ (=ոչ լավ, դավաճան), լաթ (=զգեստ, ցնցոտ ի), կարգել (=նշանակել,
ա մուսնացնել)

բ. ձանձրոյթ պատճառել (^նեղություն տալ, ձա նձրա ցնել), մականուն ^ կ ե ղ ծ ա ­

նուն, ազգանուն), մտիկ ընել (=նայել, լսել), կողք (=եգր, կագմ), պահարան (=դարակ,
ծրա ր), պապա (=հայր, հա սա կա վոր), վայրկեան (=րոպե, 1/60 րոպե), վարիչ
(=ղեկավար ա նձ' պետ, վարորդ), քանակ (=քանակություն, քանոն)

7. Բացատրեք ընդգծված բառերի իմաստային տարբերությունները արևելահայե­

րենից.

ա. «Յետոյ ծռեցաւ, կամաց մը հա մբուրեց Յուսէփին սառ ճակատը...», «Առանց

բանաւոր պ ա տ ճա ռի խ ա ղա ղեցա ւ ու իր ժպ իտ ը ա լքերուն խորը աւելի անուշ էր քան

- 550-
 Հայոց լեզու

ա րեգա կի ա ռա ջին շողերը անձրեւէն վերջ», «Բա նա ստ եղծը քա նի բարձրացնէ իր

ձայնը, մենք այնքան գէշ կը լսենք զինքը», «Անջրպետային ճա մբորդութեա ն պատ­
րա ստ ուող հրթիռը կա նգնա ծ էր ա րձա կումի ա շտ ա րա կին քով»:

բ. «...Արեւը անխնայ ա յրա ծ էր իրենց մարմնին մորթը», «Գրագէտ Հա մա ստ եղը կը

նկատուի վաւերա կա ն գիւղա գիր», «Այս տետրա կին կողքը սեւ է», «Դասընկերներս
պտոյտի գտցած են», «Ու երբ որ կը սկսի կրակ տեղալ երկինքէն, մենք կը վագենք
սառ ծա խ ող խ ա նութներուն ա ռջեւ եւ սառ կը մուրա նք», «Բա գմութիւններն
անսըւաղ. Աչքերն իրենց անօթի կ ըմպեն լոյսը ոսկեզօծ», «Կը սիրեն Հայ ընկերային
հա րցերով զբա ղիլ, այդ ա լ նուիրումով»:

8. Ընդգծեք արևմտահայերենին բնորոշ տարբերակները (երկու տարբերակներն

էլ տրված են հին ուղղագրությամբ).

ա. խենթենալ - խենթանալ, թողնել ֊ թողուլ, հա ւա նել - հաւնիլ, հպ ուել - հպիլ,

լինել - ըլլա լ, ճա ք ե լ ֊ ճա թիլ, իյնալ - ընկնել, ա պ րիլ - ապրել, խ օսիլ - խ օսել,
մակոյկա վա ր -մա կուկա վա ր
բ. մէն-մէնակ - միս-մինա կ, մի - մը, մոռա նա լ - մոռնալ, նշա նտ ուք-նշա նդրէք,
կենտրոն - կեդրոն, շուռ գա լ - ժուռ գա լ, սպ անել - սպաննել, փաթաթել - փաթթել,
թռչիլ - թռչել, քնա նա լ - քն ել

9. Գրեք տրված բառերի' արևմտահայերենին առավել բնորոշ տարբերակները.

ա. միլիարդ, կիլոմետ ր, շոկոլա դ, ստ եռլինգ, մումիա, դրամա, զրո

բ. սոցիա լա կա ն, կոմունիստ, կոնսերվա տ որիա , բանկ, ա կադեմիա, ակորդեոն
գ. խաղակես, մեծա տա ռ, հրապ ա րակա խ ոս, քննա դա տ , գործա վա ր, գրախանութ

Գ. Քերականական առանձնահատկություններ
Հա յոց լեզվի Երկու տա րբերա կներում զգա լի են ձևաբանական տարբերություն­
ները: Դրանք հա տ կա պ ես բնորոշ են գոյականին, դերանվանը և բային:

Գոյական անուն

1. Արևմտահայերենում մարդ և կին գոյա կա նների հոգնակին կազմվում է նաև կա ­

նոնա կա ն կերպ ով ա շխ ա րհա բա րի օրինա չա փ ութ յա մբ' մարդ - մարգեր
(տղամարդեր, այծամարդեր, նախամարդեր), կին - կիներ (տիկիններ): Կանոնական
կազմություն ունի նաև ռուս բառի հոգնակին ռուսեր:

2. Ու ձա յնա վորով փակ վանկով և գրաբարում ն վերջնամասնիկով գոյականների

հոգնակին սովորաբար կազմում է անհնչյունափոխ հիմքից և առանց ն-ի վերականգն­
ման, ինչպես ծունկ(ն) - ծունկեր, մուկ(ն) - մուկեր, ձուկ(ն) - ձուկեր, նուռ(ն) - նուռեր:

3. Տղայ բառի հոգնակին կազմվում է տղաք տ ա րբերա կով' «Քանի մը տղաք ըրեր
են գործը»: Ս ովորա կա ն է նաև տղաներ ձևը: Գ րա բա րյա ն ք հոգնա կերտ ը
պ ա հպ ա նվել է նաև ծնող և որդի բա ռերի հոգնակիում' ծնողք, որդիք: Սովորական են
այդ բա ռերի նաև ա շխ ա րհա բա րյան կազմությունները' որդիներ, ծնողներ:

- 551-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

4. Հոգնա կի ստ ա ցա կա նը կազմվում է -նի մա սնիկով և համապ ա տա սխա ն

հոդերով նիս, նիդ, նին, ինչպես տուն+եր+նիս, տուն+եր+նիդ, տուն+եր+նին,
պարտեզ+նիս, պարտեզ+նիդ, պարտեզ+նին:

5. Հա տ կա ցուցիչ սեռա կա ն-տ րա կա նը ձա յնա վորա հա նգ բա ռերում պ ա րտա դիր

ստանում է որոշիչ հոդ Արամին գիրքը, աթոռին ոտքը (բայց՜ ընկերոջ տունը):

6. Որոշյա լ առման դեպքում միշտ հոդով է գործա ծվում բա ցա ռա կա ն հոլովը'

տունէն, Յակոբէն, գիւղէն:

7. Մի-ն հոդ է և գործա ծվում է ա շխ ա րհա բա րյան հնչյունափոխ ված տ ա րբերա կով
մը<մի: Եմ օժա նդա կ բայից և ալ շա ղկա պ ից ա ռա ջ բարեհունչության համար ստ ա ­
նում է ն մասնիկը' մըն. Բա ռա րա նն իս կ ա ռա նց օրինա կի կմախ մըն է:

8. Չկա ներգոյական հոլով: Դրա իմաստը ա րտ ա հա յտ վում է երեք կերպ, ա) սեռա-

կ ա ն -տ ր ա կ ա ն ո վ և մեջ կ ա պ ո վ ' «Պարտէզին մէջ ա ղ ո ւո ր վ ա ր դ ե ր տ ե ս ա ծ էի»,
բ) ուղղա կա նով «Երևան հա նդիպ եցա նք», «Ֆրանսա կը սորվիմ», գ) ա ռա նձին ք ա ­
րա ցա ծ կառույցներում ա րտ ա հա յտ վում է ուղղակի սեռա կա ն-տ րա կա նով «Այս պա­
րագային չեմ կրնար քեգի հետ խ օսիլ», «Մեր ա նլուծելի կա րծա ծ խնդիրները յա ճա խ
ժա մա նակի ընթացքին կը գտնեն իրենց լուծումը»:

9. Բա ցա ռա կա նը ունենում է է և մէ վերջա վորությունները: Մէ վերջավորությունը

ավելա նում է ոջ ա րտաքին և օ ներքին հոլովման պ ա տ կա նող գոյա կա նների վրա,
ինչպես' ըկերոջմէ, քրոջմէ, տալոջմէ, հօրմէ, եղբօրմէ, մօրմէ: Մէ-ով բա ցառա կա ն է
կազմում նաև Աստուած բա ռը Աստուծմէ(ն):

10. Գործիա կա նում, բացի ով և բ վերջա վորություններից, գործա ծա կա ն է նաև

մով վերջա վորութ յունը: Այս վերջա վորութ յա մբ գործիա կա ն են կա զմում ոջ
ա րտաքին և օ (ո) ներքին հոլովման պ ա տ կա նող գոյա կա նները' քրոջմով, հօրմով,
եղբօրմով, նաև' Աստուծմով:

11. Եզա կի թվում ի հոլովման ոլորտ ը փ ոք ր-ին չ ընդլա յնվա ծ է, քա նի որ ի -ո վ են

հոլովվում նաև ի -ո վ վերջա վորվող գոյա կա նները գինիի, որդիի, այգիի, հոգիի,
ուսուցչուհիի, երկաթուղիի և այլն: Բա ցի այդ, -ում ա ծա նցով գոյա կա նների համար
ա ռա վել սովորա կա ն է ի հոլովումը ուսում - ուսում/?, հարցում - հարցում/?, շարժում
- շարժում/?, կատարում - կատարում/? և այլն:

12. Ու հոլովման են Ենթարկվում մի շա րք միավանկ գոյա կա ններ այգ, գահ, դար,

ժամ, ծով, կով, հայ, հաւ, հով, մահ, նաւ, շահ, պապ, պահ և այլն: Ո ւ-ո վ կա րող են
հոլովվել նաև արեւ, գլուխ, ամիս, տղայ, ճամբայ և մի քա նի այլ բառեր: Այս հոլով­
ման են պ ատկանում նաև եր, ներ հոգնա կերտ ներով ձևա վորվող բոլոր գոյա կա ննե­
րը, այդ թվում' փոխանունները' այգիներու, գետերու, միրգերու, ջուրերու, մեծերու,
նստածներու և այլն:

13. Ոյ հոլովման ոլորտ ը լայն է: Այս հոլովման են ենթարկվում ա) սէր, Պոլիս,

Աստուած բառերը, բ) իա -ով վերջա վորվող օտ ա ր հատուկ տեղանունները' Ասիա,
Իտալիա, Գերմանիա, Եւդոկիա, Ռուսիա և այլն:

14. Ժամանակ ցույց տվող գոյա կա նների սեռա կա ն-տ րա կա նը կազմվում է ուան
(վան) վերջավորությամբ, ինչպես օր - օրուան, իրիկուն - իրիկուան, գիշեր - գիշե-
րուան և այլն:

- 552-
 Հայոց լեզու

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

10. Հոլովէք տրված գոյականները.

ա. կնքահայր, ծով, ժամ, դուռ, այգի, որդի

բ. մահ, անուն, ա ղջիկ, ընկեր, Սուրիա, Աստուած
գ. շարժում, գրութիւն, մարդ, դիրքեր, տղաք, Ռուսիա

11. Տրված հոլովաձևերը վե ր ածեք արևմտահայերենին բնորոշ ձևերի.

ա. ա ղջկայ, Իտ ա լիա յի, ոսկու, նաւի, հայուհու, նկարիչների, ամուսնու, գարնան,

օրուա յ, ուսուցչուհու
բ. մարդկանց, ծովի, որդու, հօր, գիշերուա յ, ամսի, գրելու, անուան, հայի, քր ո ջ

12. Ընդգծե՜ք արևմտահայերենին բնորոշ հոլովական ձևերը.

Մեծ հայրս Մուշ ծնա ծ էր, իսկ մեծ մայրս Ալաշկերտ: Վա րուժա ն ծնա ծ է Բրգնիկ
գյուղա քա ղա քը: Անոնք լեռները կեցա ծ են: Հին ձեւ է խոստումի, երդումի, հին, մա­
շա ծ արարողութիւն: Չպ իտ ի՞ ըլլայ, որ կռուիք, մա քա ռիք ձուլումին ու այլասերումին
դէմ: Շաբթուան միւս օրերուն ի՞նչեր կը գգա ն անոնք, ի՞նչպիսի կեանք մը կ՚ապրին:
Բայց կայ նոյն ատեն պատումը, նաւուն ուղեւորութիւնը ծովուն վրայ, փոթորիկը,
նաւաբեկումը: Մայրս գիս բերաւ ձմրա ն ամսու մը, մեր հինա ւուրց տան մէջ' ծառերը,
ծաղիկներն ու մարդիկդ սիրելու համար: Հա յ լեզուն տունն է հայուն: Բայց հիմա, իր
մահէն աւելի քա ն տ ա սնըհինգ տա րի վերջ, կա րօտ ով կը մտածեմ անոր մասին:

Դերանուն

Կան դերանուններ, որոնք գործա ծվում են միայն արևմտահայերենում: Դրանք

կա՜մ նույն դերանվան հնչյունափոխված կամ տ ա րբերա կա յին ձևեր են, ինչպես
ինք(ը), դուն, աս, ան, ոեւէ, ոչ մէկ(ը), ամէն մէկ(ը), քանի մը, կա մ էլ լեզվի զա րգա ց­
ման նախորդ փ ուլերից կամ բա րբա ռներից փ ոխ ա նցվա ծ կազմություններ հոս, հոդ,
հոն, ասիկա, ատիկա, անիկա, ասանկ, ատանկ, անանկ, ինքզինք (հոգն,
իրենք-գիրենք), մէկզմէկ, ուրկէ*, մէկ քանի(ն) և այլն:
Սա, դա, նա դերա նունները միայն ուղղականում ունեն տ ա րբերա կներ սա //աս//
ասիկա, դա // ատ // ատիկա, նա II ան // անիկա:
Մի քանի դերանուններ ունեն գոյականներից տ ա րբեր' դերանվանական հոլովում:
Այդ դերանուններն Են' ես, դուն, մենք, դուք, ասիկա, ատիկա, անիկա, ով, ինք(ը):
Նշվա ծ դերանունները, բացի երկուսից (ասիկա, ատիկա), հայցական հոլովում ունեն
առանձին ձևավորում: Ով դերանունը չունի հոլովական առանձին ձևեր: Պա կա ս ձևերը
լրացվում են որ դերանվան հոլովաձևերով: Ընդհանուր պատկերը այսպիսին է.

ուղդ. ես դուն մենք դ ուք ա յս ա յդ այն ով ին ք (ը)

սեռ. իմ քու մեր ձեր ա ս որ ա տ որ ա ն որ որու(ն) հո
տրակ. ինծի քեզի մ եզ ի ձեզի ա սոր ա տ որ ա ն որ որու(ն ) իրեն
հայց. զիս քեզ մեզ ձեզ ա ս որ ա տ որ զա յն զ ո ր (զ ով ) զ ի ն ք (ը)
բաց. ինձմ է քեզմէ մեզմէ ձե զ մ է ա սկէ ա տ կէ ա նկէ որմէ իրմէ
գործ. ինձնով քեզմով մեզմով ձեզմով ա սով ա տ ով ա նով ո ր(մ )ո վ ի րմ ո վ

Մէկ(ը), ամէն և որ դերանունները, ինչպես նաև մէկ-ով բա ղա դրվա ծ դերանունները

ենթարկվում են ու հոլովման մէկու(ն), ամէնուն, որու(ն), ամեն մեկու(ն):

- 553֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

13. Հոլովեք տրված դերանունները.

ա. ինք, դուն, ով, երբ, ինչեր, ոչինչ, մէկը

թ. ես, այս, դուք, անոնք, մենք, մէկզմէկ, անիկա

14. Ընդգծե՜ք դերանունների' արևմտահայերենին բնորոշ հոլովական ձևերը.

ա. Լըճա կ, դուն ես թագուհիս, Զի թհովէ մ ա լ խ որշոմիս Դ ա րձեա լ խ որքիդ մէջ
խռով Զիս կը պա հես դողդղալով: Որո՞նք պիտի կարդան այս նամակդ: Իր գիրին պէս
աղուոր չէ իմինս: Բայց որո՞ւ մտքէն կ անցընէր որ այդ ստորին ա րա րա ծը օր մը պիտի
ելլա ր Պ ո լի ս գար: Եւ ամենուս նա յուա ծքները քստ մնելի եւ դիւային, Մէկզմէկու վրայ
յա ռա ծ մէկզմէկու մահ կուզէին: Բայց անոնց դուռին ա ռջեւ իր մարմինը ինքնիրեն
կեցաւ: Դուն չես կրնար ինծի չափ հեղինակութեանդ խօսիլ: Բա նա ստեղծութիւն մը
լեզու է անշուշտ: Բայց ատկէ ա ռա ջ' զգա ցումի մը, գգայնութեան մը, խորունկ ապ­
րումներու, յոյգերու կերպ ա դրում մըն է, զգեստ ա ւորում մը:

բ. Երջա նիկ կամ դժբախտ, ք ո ւկ դ եմ ես լիովին Իբրև միշտ քեզմ ով լի սիրայար

պարմանի: Աս ի՞նչ է, ես անոր պ ա ՞րտ ք ունենամ, ամենեւին: Հոն հիմայ ժամը քանի՞ն
է: Ո՞ւր տ եղա ցի ես, ո՞ւրկէ կու գաս: Դուն հա նգիստ ըրէ, Գաբրիէ լ աղա, ես ասանկ կը
նստիմ: Ի՞նչպէս տուն հասաւ. չգիտ ցա ւ ալ: Գ ե ղ ե ց իկ ես, կեա նք, Ու կը սիրեմ քեգ: Ո չ
հա նգիստ կա, ո՜չ ա լ քուն ցուրտ յարկին տակ օտ ա րին, Ա՜խ, եօթն օրէն աւելի հիւր
չպահես ո չ ոքին: Ինք կը ճանչնայ բոլոր իմաստասէրները և բոլոր վա րդա պ ետ ու-
թիւնները. մէկ քա նին կա րդա ցա ծ է: Երեկ քու ոտ ա նա ւորդ կա րդա ցի անորինը
կարդալէ ետք:

15. Արտագրէիք' յուրաքանչյուրի դիմաց գրելով արևմտահայերեն տարբերակը.

ա. ձե զ (տրակ.), այն (հայց.), դա (հայց.), փրենով, մի քա նիսին, իրար (հայց.)

բ. սրանով, երբվա, իրարով, ինձանով, երբվա նից, ինքը (հայց.)
գ. ում (հայց.), քեզնից, նրանց (հայց.), ինձ (հայց.), որոնք (հայց.), դու

Բայ

1. Բայի լծորդությունը և կազմությունը: Բայն ունի երեք լծորդություն' ա -

կարդալ, երթալ, խաղալ, ե - երգել, ըսել, հագնել, ի - խօսիլ, սորվիլ, փախչիլ:
Գրական լեզվում չ սոսկա ծա նցը գործա ծվում է միայն երեք բայերի մեջ փախչիլ,
թռչիլ, դպչիլ: Ունեն զ ո ւգ ա ձև ե ր ' թռիլ, փախիլ, դպնալ: Մի շա րք բա յեր ան
սոսկա ծանցի փոխարեն ունեն ն սոսկա ծա նց, ինչպ ես' հիննալ, մոռնալ, գողնալ,
սևնալ, հասկնալ և այլն: Կրա վորակա ն բայերը պ ատկանում Են ի լծորդության և
ունեն ու (կարդացվում է վ) ա ծա նցը' գրուիլ, կարդացուիլ, մոռացուիլ:
Պ ա տ կերն այսպիսին է'
Ե խոնարհման պ ա րզ բայեր գրել, երգել, յաղթել, յիշել:
Ե խոնարհման ն սոսկա ծա նցով բայեր մտնել, իջնել, գտնել:
Ե խոնարհման պ ա տ ճա ռա կա ն բայեր մոռցնել, խօսցնել, թռցնել, հագցնել:
Ա խոնարհման պ ա րգ բայեր կարդալ, խաղալ, երթալ, հոգալ, անսալ:
Ա խոնարհման ան, են, ն սոսկա ծա նցով բայեր մոռնալ, խոստանալ, մերձենալ,
գիտնալ, հիննալ:

- 554 -
 Հայոց լեզու

Ի խոնարհման պ ա րզ բայեր ապրիլ, խօսիլ, ծնիլ, ուռիլ, պայթիլ, սառիլ, սորվիլ,

քրտնիլ: Այս խմբին պետք է դա սել նաև կրա վորա կա ն բայերը գրուիլ, երգուիլ,
մօտեցուիլ, որոնք բա յա ձևեր են կազմում ի խոնարհման պ ա րզ բայերի նման:
Ի խոնարհման ն, չ սոսկա ծա նցով բայեր' հագնիլ, հասնիլ, թռչիլ, դպչիլ, փախչիլ:
Ե, ի, ա խոնարհման բա զմա պ ա տ կա կա ն բայեր պոկոտել, թռչտիլ, կռուըտիլ,
սոտուըտալ:

2. Բայի սեռը: Չեզոք սեռի բայերը սովորաբար պատկանում են ի լծորդության'

մեռնիլ, բուսնիլ, հիանալ, խորհիլ, թռչիլ, փախչիլ, բայց նաև' իջնել, իյնալ և այլն: Ն եր­
գործա կա ն են հիմնականում ե խոնարհման բայերը երգել, ներկել, ջրել, բերել, ընել,
ըսել, բայց նաև բանալ, մոռնալ, գիտնալ, կարդալ, սորվիլ և այլն: Բոլոր լծորդու­
թյունների համար կրավորականը ելակետային ձևում ունի նույն ուիլ մասնիկը:

3. Բայի անդեմ ձևեր կամ դերբայներ: Արևմտահայերենը չունի անկատար և

համընթացական դերբայներ: Կազմության մասնակի տարբերություններ ունեն անո­
րոշը, վաղակատարը և ժխտականը: Ունի նաև ընթացակցական դերբայ: Այսպիսով
դերբայները արևմտահա յերենում յոթն են անորոշ, ապառնի, վաղակատար, հարա-
կատար, ենթակայական, ընթացակցական, ժխտական:
Հարակատար դերբայը բաղադրում է ժա մա նա կա ձևեր հարակատար ներկա և
հարակատար անցյալ, «հա րա կա տ ա ր + օժա նդա կ բայ» կա ղա պ ա րը բնորոշ է բոլոր
բայերին անկախ սեռից ու կազմությունից գրած եմ - գրած ես - գրած է, ըրած եմ -
ըրած ես - ըրած է:
Ընթացակցական դերբայը ցույց է տ ա լիս դիմավոր բայով ա րտ ա հա յտ վա ծ գործո­
ղությանը կամ եղելությանը զուգա հեռ ընթացող ուրիշ գործողության կամ եղելու­
թյան գա ղափ ա ր: Կազմվում է դերբայական հիմքից էն վերջա վորությա մբ ադօթելէն,
լալէն, փշրելէն, ճեղքելէն: Պա տ ա սխ ա նում է ի՜նչ ընելէն, ի՜նչ ըլլալէն հարցերին:
ժխտական դերբայը կազմվում է ր վերջնամասնիկով. անորոշի լ-ն փոխվում է ր-ի
վազել-վազեր, կարդալ - կարդար: Ի խոնարհման բայերը ունենում են զուգա ձևեր
խօսիր // խօսեր, ապրիր // ապրեր, փախչիր // փախչեր, գրուիր // գրուեր:
Վաղակատար դերբայը կազմվում է եր մասնիկով, որը դրվում է ե, ի խոնարհման
պ ա րզ բայերի ներկայի, իսկ մյուս բայերի ա նցյալի հիմքի վրա. ի խոնարհումը փոխ­
վում է ե-ի: Պա տ ա սխ ա նում է ի՜նչ ըրեր, ի՜նչ եղեր հա րցերին' գրեր, խօսեր, մօտեցեր
և այլն: Միա նա լով օժա նդա կ բայի ներկայի և ա նցյալի ձևերին կազմում է սա հմա նա ­
կան եղանակի վա ղա կա տա ր ներկա և վա ղա կա տ ա ր ա նցյա լ ժա մա նա կա ձևեր
վազեր եմ, վազեր էի և այլն:
Ենթակայական և ապառնի դերբայները կազմության յուրա հա տկություն չունեն:

4. Բայի դիմավոր կամ եղանակային ձևեր: Պ ա ր զ բայերի դրական խոնարհման

համադրական և վերլուծա կա ն ժա մա նակների ընդհանուր պ ա տկերը այսպիսին է.

Ե խ ո ն ա ր հ ո ւմ Ի խ ո ն ա ր հ ո ւմ Ա խ ո ն ա րհ ո ւմ
Սա հմա նա կա ն եոա նա կ
Անկատար ներկա
կը գ ր -եմ , -ես, -Է, կը ս ո ր վ -ի մ , -իս, ֊ի, կը կ ա րդ -ա մ , ֊ա ս , ֊ա յ,
֊են ք , -էք, -են ֊ին ք , -ի ք , ֊ին ֊ա ն ք , ֊ա ք , ֊ա ն
չեմ (չես, չի, չենք, չեմ (չես, չի, չենք, չեմ (չես, չի, չենք,
չէք, չեն) գ ր ե ր չէք, չեն) ս ո ր վ ի ր չէք, չեն) կ ա ր դ ա ր

֊֊ 5 5 5 —
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

Անկատար անցյալ
կը գր-էի, -էիր, -էր, կը սոր վ -էի , -էիր, -էր, կը կ ա ր դ ՜ա յի , -ա յի ր , -ա ր ,
֊էինք, -էիք, ֊էին -էինք, -էիք, ֊էին ֊ա յի ն ք , ֊ա յի ք , ֊ա յի ն
չէհ (չէհո. չէո. չէինք, չէի (չէհո. չէո. չէինք. չէի (չէհո. չէր, չէինք,
չէիք, չէհն) գոէո չէիք, չէին) սորվէր չէիք, չէին) կ ա ր դ ա ր

Անցյալ կատարյալ
ԳՈեց-ի, իր, - ս ո ր վ ե ց -ա յ, ա ր, ՜ա ւ կ ա ր դ ա ց ՜ի , իր, -
■ին ք , իք, ֊ին ֊ա ն ք , ա ք , -ա ն -ին ք , իք, ֊ին

Ապառնի
պ ի տ ի գ ր -ե մ , -ե ս , -Է պ ի տ ի ս ո ր վ -ի մ , ֊իս, -ի պ ի տ ի կ ա ր դ ՜ա մ , ՜ա ս, ՜ա յ
■ենք , ֊էք, -են ֊ի ն ք , -ի ք , ֊ին ՜ա ն ք , ՜ա ք , ՜ա ն

Անցյալի ապառնի
պ ի տ ի գ ր-էի, -էիր, -էր պ ի տ ի սորվ-էի, -էիր, -էր պ ի տ ի կ ա ր դ ՜ա յի , ՜ա յի ր , ՜ա ր
■էինք, -էիք, -էին •էինք, -էիք, ֊էին -ա յի ն ք , -ա յի ք , ֊ա յին

Վաղակատար ներկա
գ ր ե ր եմ (Ես, է, ս ո ր վ ե ր Եմ (ես, է, կ ա ր դ ա ց ե ր եմ (ես, է,
Ենք, էք, են) են ք , էք, են) ենք, էք, են)

Վաղակատար անցյալ
գ ր ե ր էի (էիր, էր, ս ո ր վ ե ր էի (էիր, էր, կ ա ր դ ա ց ե ր էի (էիր, էր,
էինք, էիք, էին) էինք, էիք, էին) էինք, էիք, էին)

Հարակատար ներկա
գ ր ա ծ եմ (ես, է, ս ո ր վ ա ծ եմ (ես, է, կ ա ր դ ա ց ա ծ եմ (ես, է,
ենք , էք, են) Ենք. էք, են) ենք , էք, են)

Հարակատար անցյալ
գ ր ա ծ էի (էիր, էր, ս ո ր վ ա ծ էի (էիր. էր, կ ա ր դ ա ց ա ծ էի (էիր, էր,
էինք, էիք, էին) էինք, էիք, էին) էինք, էիք, էին)

Ըղձա կա ն եղա նա կ
Ըղձական ապառնի
գ ր -ե մ , ֊ե ս , -Է, ս ո ր վ -ի մ , ֊ի ս , -ի, կ ա ր դ ՜ա մ , ՜ա ս, ՜ա յ,
•ենք, -էք, ֊են ֊ի ն ք , ֊ի ք , -ին ՜ա ն ք , ՜ա ք , ՜ա ն

Ըղձական անցյալի ապառնի

գր-էի, ֊էիր, ֊էր, սորվ-էի, -էիր, -էր, կ ա ր դ ՜ա յի , ֊ա յի ր , ՜ա ր,
֊էինք, -էիք, ֊էին -էինք, -էիք, -էին ֊ա յի ն ք , ֊ա յի ք , ֊ա յին

Հ ա ո և ա ռ ո ւս և ա ն ե ո ա ն ա և

Հարկաղրսւկան ապառնի
գ ր ե լո ւ եմ (ես, է, ս ո ր վ ե լո ւ Եմ (ես, է, կ ա ր դ ա լո ւ եմ (ես, է,
Ենք, էք, Են) ե ն ք , էք, են) ենք , էք, են)

Հարկաղրական անցյալի ապառնի

գ ր ե լո ւ էի (էիր, էր, ս ո ր վ ե լո ւ էի (էիր, էր, կ ա ր դ ա լո ւ էի (էիր, էր,
էինք, էիք, էին) էինք, էիք, էին) էինք, էիք, էին)

Հ ո ա մ ա ւա կ ա ն ե ղ ա ն ա կ
գր-է , ֊ե ց է ք ս ո ր վ - է , -ե ց է ք կա րդ ՜ա ', ՜ա ց է ք
մի' գ ր ՜ե ր , ֊էք մի ս ո ր վ ՜ի ր , -էք մի' կ ա ր դ ՜ա ր , ՜ա ք

- 556-
 Հա յոց լեզու

Ե ղ ա ն ա կա ծն երի կա զմությա ն հիմնա կա ն ս կզբուն քն երը պ ա հպ ա նվում են

սոսկա ծա նցա վոր, պ ա տ ճա ռա կա ն և կրա վորա կա ն բայերի դեպքում: Պա տ ճա ռա կա ն
բա յերը ա նցյա լի հիմքում ունենում են ուց բա ղա դրիչ մա սնիկը' խօսցաց-ի,
խօսցուց-էք, հարցուց-ինք և այլն: Կրա վորակա ն բոլոր բայերը, ինչպես նշվեց,
ունենում են ի լծորդը և խոնարհվում են ի լծորդության թայերի պես' կը գրուիմ,
գրուեր եմ, գրուեցայ, գրուեցար, գրուեցէք և այլն:
Սահմա նակա ն Եղանակի անկա տա ր ներկա և ա նցյա լ ժա մա նա կա ձևերը կազմող
կը մասնիկը ձա յնա վորով սկսվող բա յերից ա ռա ջ կորցնում է ը հնչյունը, դրա փոխ ա­
րեն դրվում է ապաթարց կը>կ’, օրինա կ' կ՚ըսեմ, կ՚ընէ, կ՚օրօրէք և այլն, իսկ գալ, լալ,
տալ բայերի դեպքում դառնում է կու, օրինա կ' կու գամ, կու լար, կու տանք:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

16. Նշե'ք տրված բայերի կազմությունը և սեռը.

ա. գտ նել, նստիլ, թռչիլ, կորսուիլ, հասկնալ, բա րձրա նա լ, գիտ նա լ
բ. ցա տ կոտ ել, թռցնել, դպչիլ, ուռիլ, յա գենա լ, իջեցնել, վա գել

17. Ընդգծելով առանձնացրեք.

ա. ներգործական սեռի հինգ բայ.
վախ ցնել, ճերմկցնել, սա ռիլ, ամչնալ, շա տ նա լ, հասնել, խ ոստա նա լ, երեւնալ,
ըլլա լ, երկնչիլ, մօտ ենա լ, չարչրկել, կա յծկլտ ա լ, հա րցնել, մօտ եցուիլ

բ. չեզոք սեռի հինգ բայ.

իջնել, մտնել, բա ցա տ րել, փլիլ, կա տ ա րել, ըսել, իյնալ, տեսնա լ, հա տնիլ, պ տտել,
կամենալ, կրնալ, փախ ցնել, թողուլ, սորվիլ

18. Դո՜ւրս գրեք բայերը, նշեք դրանց կազմությունը և սեռը.

ա. Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան: ԺԹ զարու մեր մեծ քնա րերգա կներէն մէկը: Վենետիկի
մէջ ստ ա նա լով իր ուսումը, դա րձա ծ է Պ ո լի ս ու նուիրուա ծ վերազարթումի գործին:
Գ րա ծ է քերթուա ծներ, թատրերգութիւններ, ճա ռեր եւ այլն: Պէշիկթա շլեա ն իր վրայ
կը միացնէ գրողի եւ գործիչի կրկին հանգամանքները: Հայ կաթոլիկ եւ լուսա ւորչա ­
կան հա տ ուա ծներուն միջեւ ա շխ ա տ ա ծ է միութեան կապ մը ըլլալ: Իր ոտա նա ւորնե-
րէն ոմանք (լա ւա գոյնները գրա բա ր) ունին դասական յղկում, ժուժկա լ ու ա գնուա զգի
ներշնչում, անկեղծութիւն եւ ջերմութիւն, կարեւոր թիւ մը իր ա շխարհաբար քերթուա ծ­
ներէն երգուա ծ են այդ շրջաններուն: Պէշիկթա շլեա ն ամէնէն շա տ ուսումնա սիրուա ծ
դէմքն է մեր բանաստեղծներէն:

բ. Պետրոս Դուրեան: Արեւմտահայ բանաստեղծութեան ամէնէն տ ա ղանդաւոր

բանաստեղծներէն մէկը: Երգա ծ է ցաւը, Երիտասարդութիւնը, սէրը, հայրենիքը: Գրա ծ
է նաեւ թատրերգութիւններ, գրեթէ բոլորն ալ զգա յնա կան շունչով: Դուրեանի մէջ կը
տիրապետէ հզօր քնարականութիւն մը, որուն արտայայտութեան կը ծառայէ իր
ա նհա ւա սար, բուռն, սակայն կենսա գործող արուեստը: Ինքն է որ արդի լեզուին
ա ռա ջին ա նկեղծ ոտ ա նա ւորները գրեց: Իր նամակները խորունկ յուղումի, ա րուես­
տագէտ գգայնութեան, գիւտ ա ւոր բա ցատրութեա ն գլուխ գործոցներ են: Անկէ կը
սկսի մեր նոր քնարերգութիւնը:

- 557-
 Յո ւ. Ավետիսյան, Հ. Զ աքարյան

19. Ընդգծեք վաղակատար դերբայի 3 ձև

ա. ներկուիլ, կառչեր, կորսուտծ, հանգչող, զա յրա ցեր, աղօթելէն, խօսիր, խօսեր
ր. ե ր գ ե ր , ի ն կ ա ծ , ը լլա ր , ը ս ե ր , ե ր թ ա ր , գ ա ց ե ր , կ ՛ո ւզ ե մ , ս ո ր վ ե լո ւ

20. Կազմեք տրված բայերի հարակատար, վաղակատար, ժխտական և ընթա­

ցակցական դերբայները.
ա. ըսել, սորվիլ, թողուլ, հիննալ, կոտ րա տ ել
բ. թռչիլ, իջնել, հագնել, խպնիլ, հրա մա յել
գ. գալ, հիանալ, ա պ րիլ, իյնալ, մօտ ենա լ

21. Ընդգծե՛ք դերբայները.

ա. Լեւոն Բաշալեան: խմբագիր եւ վիպասան: Գրա կա ն լուրջ շա րժում մը ստեղ-
ծիչներէն ու տարածողներէն: Արփիար Արփիա րեա նի հետ ա շխ ա տ ա ծ է մեր ռոմւսն-
թիք գրականութեան մէջ մտցնել իրա պ ա շտ շունչը: Խ մբա գրի իր գործունէութիւնը
նոյնպէս եղա ծ է իրապ ա շտա կա ն: Իրա պ ա շտ սերունդը' մեր նոր գրականութեան
ամէնէն պ ա տ կա ռելի անունները կրնայ հա մրել իր մէջ: Ու Բա շա լեա ն ա րժա նա ւոր իր
տեղը ունի խումբին մէջ:

բ. Արշակ Չօպանեան: Արեւմտահայ գրագէտ եւ քննադատ: Գ րել սկսա ծ է շատ

կանուխ, դպ րոցի սեղանէն' փ ո րձելով քիչ մը ամէն բա ն' բանաստեղծութիւն, երգի­
ծանք, վէպ, թատրերգութիւն, գրա կան քննադատութիւն, հրա պ ա րա կա գրութիւն եւ
այլն: Թ ա րգմա նա ծ է ֆրանսերէնի հայ հեղինակներէ եւ աշուղներէ ընտ րուա ծ էջեր:
Այդ ուղղութեան իր ա շխ ա տա նքը ունի քա ղա քա կա ն մտահոգութիւններ: Բազմաթիւ
են իր հրատարակութիւններն ու վա րա ծ հանդէսները: Չօպ ա նեա նի ա րձա կը նոր է եւ
գունաւոր: Լեզուն դասական: Արեւմտեան գրականութիւնները մեգի ծա նօթա ցնելու
իր ա շխ ա տա նքը եւ իր հա ւա տ ա ւոր ոգին շինա ծ են անոր համբաւը:

22. Ընդգծեք'
ա. սահմանական եղանակի 5 ժամանակաձև
կարդայ, պիտի կարդայի, մի կարդար, կարդաց, կա րդա ցեր էր, կարդացէք,
կարդա, կը կարդայ, կարդար, կա րդա ցա ծ է

բ. հրամայական եղանակի 5 ժամանակաձև

խաղայ, հրամայէ, սորվեցէք, գնայ, հասիր, մօտ եցիր, իջեցուր, սորվի, պ ա տ ա ս­
խանեն, կ՚ա ճա պ ա րէք

գ. անցյալ կատարյալ 5 ժամանակաձև

ջրուեցա ւ, զարմանամ, կը խօսիմ, պիտի պ ատասխ աներ, սկսեցա ւ, խոստացանք,
հա րցուցիր, խաղայի, սառեցան, կը ժպտի, բնա կելու է, մօտ եցեր են, կը մտնէք

դ. վաղակատար և հարակատար դերբայներով 5 ժամանակաձև

յա րձա կեցա նք, խ օսցուցինք, վա խ ցուցեր է, ծա ռա յա ծ են, կ՚ըսէի, աղօթեր են,
փ շրուա ծ են, բերեր են, կը բանայ, կու գայ, կ՚ընէին, պիտի երագենք, երկրպ ա գելու է

23. Տրված շարադրանքից դո՛ւրս գրեք սահմանական եղանակի ժամանակաձևերը.

Եթէ տրուէր, օ՜ եթէ տրուէր վերա պ րիլ օր մը կեանքէս, երազի գոյն ա չքերով այն

֊ 558֊
 Հայոց լեզու

քնքուշ էակը չէր, որ պիտի ուգէի գտ նել կրկին, յաղթանակի գինովութիւնս չէր,
ներշնչումի մեծ պահս չէր, վա յելքի եւ երջանկութեան գիշերներս չէին, առա գա ստ ի
իրիկունս չէր, եւ ա ռա ջին գա ւկիս ա ռա ջին ճիչը չէր... Եթէ տրուէր, օ՜ եթէ տրուէր
մահուան ա ռջեւ օր մը եւս ա պ րելու կեանք, պիտի ուգէի, որ գա ր ինծի, մանկութի ւնս:

Անկանոն բայեր
Անկանոն են նաև ի խոնարհման նստիլ, սկսիլ, ծնիլ, փրթիլ, պրծիլ պարզ բայերը,
ինչպես նաև ընկնել, երթալ, պագնել, խածնել և մի քա նի այլ ա ծա նցա վոր բայեր:
Անկանոն բայերը սովորա բա ր ա նցյալի հիմքում և դրանից կա զմվող ձևերում
ունենում են հետ ևյա լ հիմնական դրսևորումները'
1. տարարմատություՄ գալ, հիմքը' եկ - եկած, եկող, եկեր եմ, եկայ, հրամ.'
եկուր, եկէք, ըլլալ, հիմքը' եղ-եղած, եղող, եղեր, եղայ, հրամ.' եղիր, եղէք, երթալ,
հիմքը' գաց - գացած, գացեր եմ, գացի, գնաց, գացինք, հրա մ.' գնա', գացէք և այլն,

2. հիմքի մասնակի փոփոխություն կամ հերթագայություՄ զարնել, հիմքը' զարկ -

զարկած, զարկեր եմ, զարկի և ա յլն, ելլել, ա նցյա լի հ ի մ ք ը ' մեկ լ-ով ել - ելած,
ելեր եմ, ելայ և այլն, ընել, հիմքը' ըր - ըրած, ըրեր եմ, ըրի, հրամ.' ըրէ և այլն, դնել,
հիմքը' ղր - դրած, դրեր եմ, դրի և այլն, իյնալ, հիմքը' ինկ - ինկած, ինկող, ինկեր,
ինկայ, հրամ.' ինկիր, ինկէք և այլն,
3. հրամայականում արմատական կազմություն' զարնել - զարկ, ելլել - ել և այլն,

4. նույն կազմության բայերում անցյալ կատարյալի ձևավորման օրինաչափու­

թյուններից շեղումներ' ըսել - ըսի, ըսիր, ըսաւ, առնել - առի, առիր, առաւ, պագնել
- պագի, պագիր, պագաւ, նստիլ - նստայ, նստար, նստաւ, սկսիլ - սկսայ, սկսար,
սկսաւ, ծնիլ - ծնայ, ծնար, ծնաւ և այլն:
Արևելահայերենի ա նցյա լ կա տ ա րյա լում մի քա նի բայերի զուգա ձևությունը (բերի
- բերեցի, տվի - տվեցի, դրի - դրեցի և այլն), ա րևմտահա յերենին բնորոշ չէ. արևմտ.'
բերի, բերիր, բերաւ, տուի, տուիր, տուաւ, դրի, դրիր, դրաւ և այլն:

ժխտական խոնարհում
Արևմտահայերենում բայի ժխտական խոնարհման կազմության տա րբերություն­
ները դրսևորվում են որոշա կի ժա մա նա կա ձևերի կազմության և ա ռա նձին ձևերի կի­
րառության մեջ. սահմանական եղանակի անկատար ներկան և անցյալը բոլոր
բայերի համար կազմվում են օժա նդա կ բայի ժխտական ձևերով և ժխտական դերբա ­
յով' ինչպես կը գրեմ - չեմ գրեր, կը գրէի - չէի գրեր, կը սորվիմ - չեմ սորվիր, կը
սորվէի - չէի սորվեր, կ՚երթայ - չի երթար // չ՚երթար, կ՚ըլլայ - չի ըլլար // չ՚ըլլար (ըղձ.
ա պ առնին' չերթար, չըլլար) և այլն (տե ս նաև էջ 5 5 5 -5 5 6 -ի աղյուսակը):
Արգելական հրամայականը կազմվում է մի մասնիկով, որ եզա կի թվում ա վելա ­
նում է ոչ թե դրականի ձևերի վրա, ինչպես ա րևելա հա յերենում է, այլ ա նորոշ դերբայի
այնպիսի ձևի վրա, որի լ-ն փոխ վա ծ է ր ֊ ի (ժխտական դերբայ) մի' կարդար, մի'
խօսիր, մի' երգեր, մի' թողուր, մի' հարցուր, մի' մօտենար, մի' խոստանար և այլն:
Հոգնա կի ա րգելա կա նը կազմվում է՝ մի մասնիկը ա վելա ցնելով ըղձա կա ն ապառնիի
հոգնա կի երկրորդ դեմքի վրա մի' գրէք, մի' խօսիք, մի' կարդաք, մի' մոռնաք, մի'
գրուիք, մի' փախչիք:

- 559-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

24. Ընդգծե ք անկանոն 3 թայ.

ա. վազել, ապրիլ, խ օսիլ, ըլլա լ, գա լ, սորվիլ, ուտել, հա տ նիլ
բ. խորհիլ, բերել, զա րկել, տալ, հա մբերել, մոռնալ, հիննալ, խպնիլ
գ. կա տ ա րել, խմել, համրել, անցընել, ընել, իյնալ, ամչնալ, բա ցել

25. Ընդգծեք բայի ժխտական խոնարհման 5 ձև.

ա. Դու զո՞վ խնդրես, մա յր իմ անուշ. Ե կ, մի' դողար, մօտ եցի ր հոս, Անլաց ա չօք
դիտէ' զորդիդ, Ու իւր վէրքերն արիւնահոս: Մի' տ րտ նջա ր, քիչ ունի թէ շատ, ինչ որ
ունի քեգի տըւեր է: Երբ չգրենք, կը մթագնինք, իսկ Երբ գրենք, ըսենք մանաւանդ
խ օսքեր, զոր մեր խ ելքովը կը երեւա կա յենք, թէ ուրիշ մը պ իտի չկրնար գտնել, ըսել,
կը պ այծառանանք, կը ճառա գայթենք: Գիտ եմ, որ բան մը պիտի չշահիմ:

բ. Յաղթականը ես եմ. երբեք, եր բե ք չպիտի հա մա րձա կիս ոչ իսկ բառ մը

արտասա նել: Երբ մէկն ձեր պա տկերն ունենա լ փ ա փ ա քի, եւ դուք պատասխանէք, թէ
պ ա տկերս ք ա շել տ ուա ծ չեմ, խ ա ւա րեա լ մարդու տ եղ կը դնեն ձեզի: Իր փ ոքրիկ
աղջկան Սիրվա րդի վիճա կը թէեւ փոփոխութիւն մը չէր կրած, բայց միշտ տկա ր ու
նիհար կը մնար: Ն ուա գք շա րքին մէջ Ալիշանի գգայնութիւնը չէ գտ ա ծ տպաւորիչ,
ինքզինքը պ ա րտ ա գրող կշիռ: Խ մբա պ ետ ը արդէն յա ճա խ չ՛օգներ մեզի, կը ձգէ մեգ
առանձին, ու այդպէս է որ պիտի վա րժուինք ըլլա լ ինքնաբաւ:

26. Ընդգծելով առանձնացրեք բայի ժխտական խոնարհման՝ արևմտահայերե­

նում գործածվող 10 ձև (օրինակները տրված են մեսրոպյան ուղղագրությամբ).
ա. մի՜ դողար, չգրեմ, չէի կա րդա ցա ծ, մի' կարդար, չէի գրելու, մի' գրէք, չեմ տուած,
չի հանդիպել, չի նստում, մի' գրիր, պիտի չկարդայի, չմոռցայ, չ՚ըներ
բ. չեմ սորվա ծ, մի' տ րտ նջա ր, չ՛օգներ, չկարդամ, չ՛ուզեր, չխ օսեցա ւ, չի սորվիր,
պիտի չկրնար, չէինք օգնա ծ, չեմ ուզում, չի նստել, մի' կարդա, մի' խաղաք

Շարահյուսություն
Շարահյուսական մակարդակում ա րևմտահա յերենի և ա րևելա հա յերենի տ ա րբե­
րությունները անհամեմատ քիչ են: Նշենք դրա նցից մ եկ-երկուսը.

1. «ժխ տակա ն դերանուն + դրական բայ» կա ղա պ ա րը ա րևմտահայերենում օր ի ­

նաչափ երևույթ է՝ ոչ ոք ըսաւ, ոչինչ կրցաւ ընել.

2. սա դերանունը ունի նաև որոշչային կիրառություն' սա իրիկունն ըլլայի ես, սա

գիրքը.

3. սեռա կա ն-տ րա կա նը որոշյա լ հոդով է գործա ծվում կապ գերա դա ս անդամով

կա պակցություններում' ուռենիին տակ, թաղականին կնիկը, լոյսին համար.

4. որոշիչ և հա տ կա ցուցիչ սեռա կա ն-տ րա կա նների համար հոդառությունը ք երա ­

կանական տ ա րբերա կիչ հա տ կա նիշ է, ինչպես' «Ձուկին հոտ ը» և «Ձուկի հոտ»,
«Մարմարա ծովուն ձուկը» և « Շ ո վ ո ւ ձուկ».

- 560-
 Հայոց լեզու

5 . և' ա ն ձ ն ա ն ի շ , և ոչ ա ն ձ ն ա ն ի շ գ ո յա կ ա ն ն ե ր ո վ ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ ո ւ ղ ի ղ խ ն ղ ի ր ը
մ ի շ տ լի ն ո ւմ է ո ւղ ղ ա կ ա ն ո վ , ք ա ն ի ո ր բ ա ց ա կ ա յո ւ մ է ա ն ձ ի և ի ր ի ա ռ մ ա ն ք ե ր ա կ ա ն ա ­
ծնողքը կ ը ս ի րէ» : «Ա յն ե ր ի տ ա ս ա ր դ ը
կ ա ն կ ա ր գ ը , ի ն չպ ե ս ՝ « Վ ա հ ա ն ի ր տ եսա ւ ֆրա ն­
սա ցի աղջիկը, գերմանացին, իտալացին, հոյնը, ռուսը...».
6. գործա ծա կա ն է նաև կրկնակի ստ ա ցա կա ն կազմությունը իմ գիրքս, ք ո ւ պա­
տ ա սխ ա նդ և այլն: Օ րինա կ. «Ափ մը մոխի՜ր, ա ճիւնիս հետ, Հայրենի տուն Ափ մը
մոխի՜ր քու մոխիրէդ ո՜վ պիտի բերէ, Քու յիշա տ ա կէդ, քու ցա ւէդ, քու ա նցեա լէդ, Ափ
մը մոխիր... ի մ սրտ իս վրան ցանելու...»:

Վ ա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր

27. Ընդգծե՛ք հոդերի գործա ծությա ն՝ ա րևմտահա յերենին բնորոշ ձևերը.

ա. Շա ն պէս կը չարչարուիմ ամէն օր, քարէն աւելի կա րծր մա հիճի մը վրայ երկա ­
րած, իմ կմա խ ա ցա ծ մարմինովս: Պ ա ր ծ ե ց ի ր այն բաներով, որ քու անհատական
ձեռնա րկութեա նդ եւ ճիգերուդ ա րդիւնքներն են: Վերջապէս տեսանք առաջին յարկի
չորրորդ պատուհանէն ներս կամաց մը շա րժող Ստ եփ ա նին ուրուա գիծը: Արամը
քովը նստողին կա մացուկ մը ըսաւ: Որպէս աղախին ստւներնին մնացա ծ էր: Ք ով
քովի նստիլ, ոտքերնիս ջուրերու տակէն իրարու երկարիլ:

բ. Աչքերնիս տ ա կաւ կը ծանրանայ, մինչ քիչ անդին Արմինէն կը շարունակէ կա ր­

դալ: Ամբողջ գերդա ստ ա ննիս ասանկ կը հալի: Առջի հեղ այս անունը ա րտ ա սա նել-
նուս զա րմա նքով ու հա րցումներով լեցուն աչքերը մեգի դարձան: Մութ է չորսիղի-
նիս. հսկայ ձա ռերուն շուքը վերա հա ս գիշերին սեւութեամբը կը թանձրանայ... Հետ ի­
ոտն կ՚երթանք երկուքնիս քիչ մը առջեւէն, ու ետեւնուս կը լսեմ էրկանը ձայնը: Մաք­
րութեան ա ռա ւօտ մը պիտի բացուի վրանիս:

֊ 561֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՍՏՈՒԳՈՂԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ
ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՓՈՒԼԵՐԸ ԵՎ ՏԱՐԲԵՐԱԿՆԵՐԸ

1. Ո՞ր պնդումն է սխալ.

1. Հա յերենը պ ատկանում է հնդեվրոպա կա ն լեզվաընտանիքին:
2. Հա յերենը ցեղա կից է հնդկերենին, պարսկերենին, ռուսերին ու եվրոպ ա կա ն գրեթե
բոլոր լեզուներին' բա ցի հունգա րերենից, ֆիններենից, էստոներենից:
3. Հա յոց լեզվի գրային շրջա նի զա րգա ցմա ն ւիուլերը երեքն են' գրա բա ր, միջին
հայերեն և աշխ ա րհա բա ր:
4. 1 9 -ր դ դարի կեսերին գրա բա րը վերջնա կա նա պ ես և լիովին դադա րում է գործա ծ­
վելուց' փ ոխ ա րինվելով ա շխ ա րհա բա րով:

2. Պնդումներից քանի՞սն են ճիշտ.

ա. Միջին հայերենը հոլովման և խոնարհման հա մա կա րգի տարբերություններ ունի
գրա բարից:
բ. 5 -ր դ դարից ա ռա ջ հին հայերենը եղել է բանավոր հաղորդակցության միջոց:
գ. Նոր գրա կան հայերենը հանդես է գա լիս երկու տ ա րբերա կով կամ ճյուղով'
ա րևմտահա յերեն և արևելահայերեն:
դ. Արևելա հա յերենը ունի պետակա ն լեզվի գործառույթ:
1 . բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

3. Արևելահայերենի և արևմտահայերենի վերաբերյալ ո՞ր պնդումը ճիշտ չէ.

1. Արևմտահայ և ա րևելահա յ գրա կան լեզուները ձևա վորվել են բա րբա ռա յին տար­
բեր հիմքերի վրա:
2. Արևմտահայերենը և ա րևելա հա յերենը բա ռա պ ա շա րա յին և քերականական տար­
բերություններ ունեն, հնչյունական տարբերություններ' ոչ:
3. Արևմտահայերենը սփյուռքահայության մեծ մասի գրա վոր և բանավոր հա ղորդա կ­
ցության լեզուն է:
4. Արևելահայ գրա կա ն լեզվի համար հիմք է ծա ռա յել Արարատյան բարբառը:

4. Ո՞ր հատվածն է շարադրված արևմտահայերենով.

1. Ո՜ տայր ինձ զծուխ ծխանի
Եւ զա ռա ւօտ ն Նա ւա սա րդի,
գՎա գելն եղանց և գվա րգելն եղջերուա ց.

— 562—
 Հայոց լեզու

2. Հիմիկ դժա րեց բաներս, որ թաթար եղաւ թագաւոր.

Զրկեց զամենայն աշխարհս ու գողերն եղիր մեծաւոր:
3. Յիս է լ ուրիշ յար չիմ սիրի, ա շխարումս դո ւն իս իմը.
Թե մե շաբաթ ք ի գ չի մ տեսնի, կու կտրիմ քա մա նչի սիմը:
4. Հ ի ւ ս ի ս ա յի ն կ ո ղ մ ն ա շ խ ա ր հ ի Ա ռ ա տ ո ւթ ի ւն թ ո ղ ը լլա յ...
Ոսկի ծովուն մէջ ցորեա նին Յաւետ լողայ թող գերանդին:

5. Բարբառների վերաբերյալ ո՜ր պնդումն է սխալ.

1. Հա յերենը բա րբա ռներով հա րուստ լեզու է:
2. Բա րբա ռը լեզվի այն տ ա րա տ եսա կն է, որ խոսվում է սա հմա նա փա կ տարածքում:
3. Որքան լեզուն գա րգա նում-միա սնա նում է, այնքան բա րբա ռա յին տարբերություն­
ները վերանում Են:
4. Բարբառները չունեն հնչյունական, բառային և քերա կա նա կա ն տարբերություններ:

6. Նշված հեղինակներից քանի՞սն են ստեղծագործել միջին հայերենով.

Նա հա պ ետ Քուչա կ, Գրիգոր Ն ա րեկա ցի, Սա յա թ-Նովա , Պ ետ րոս Դուրյան, Մխիթար
Գոշ, Ներսես Շնորհա լի, Ֆրիկ, Եզնիկ Կողբա ցի, Գավիթ Անհաղթ, Լևոն Շանթ:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

7. Նախդիրների գործածությունը ամենից ավելի բնորոշ է'

1. ա շխ ա րհա բա րին, 2. միջին հայերենին, 3. գրա բարին, 4. բա րբա ռներին

8. Ո՜ր պնդումն է սխալ.

1. Ներսես Շնորհա լին հա նելուկներ է գր ե լ միջին հայերենով:
2. Գողթան երգերի լեզուն միջին հայերենը չէ:
3. Միքա յել Նա լբա նդյա նը «Հիշա տ ա կա րա նը» գրել է գրա բա րա խ ա ռն ա րևմտահա յե­
րենով:
4. «Վերք Հա յա ստ ա նին» գրվա ծ է ա շխ ա րհա բա րով:

9. Ո՜ր հայերենով է շարադրված հետևյալ հատվածը.

Ու թեև որպես մի մա հկա նա ցու պիտի վախճանվեմ,
Բայց այս մատյանի հարակայությամբ կմնամ անմահ: (Գրիգոր Նարեկացի)

1. ա րևելահա յերեն, 2. արևմտահայերեն, 3. միջին հայերեն, 4. գրա բա ր

10. Քանի՜սն են ժամանակակից հայերենի գործածության ոլորտ:

ա. գիտություն
բ. ա րվեստ
գ. գեղա րվեստ ա կա ն գրականություն
դ. կրթություն
ե. առևտուր
զ. զա նգվա ծա յին լրատվություն
է. պ աշտոնական գործավարություն
1. չորսը, 2. հինգը, 3. վեցը, 4. բոլորը

- 563-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Ջացար յան

11. Տրված հատվածներից յուրաքանչյուրը շարադրված է հայոց լեզվի' ստորև

նշված տարբերակներից որևէ մեկով, ո՜ր պատասխանն է ճիշտ.
ա. « 0 ՜, մա յրը իմ... բա րկա ցա վ, պ ա խ ա րա կեց և սպառնաց: ...Այնինչ Ն ուա րդ յուր
հեգությամբ նման էր անձրևի, Որ ինձ կիզող բոցի վրա տեղաց»:
ր. «Մտի կ իմ եարին արէք, զինչ հա գեր' ամէնն է կանանչ, հագեր գոյնգգոյն կապայ,
կոճա կ շա րեր' օղա կն է կանանչ. Առեր ու պաղչան մըտեր, ջուր կ՚երթայ, եգերն է
կանանչ. Մտի կ ձա ռերուն արէք, ծառն ծաղկեր, տերեւն է կանանչ»:
գ. «Քանի գուզե քամին տ ա նե' ծովեմեն ավա գ չի պակսի, Թ եգուգ ըլիմ, թեգուգ
չըլիմ' մեջլիսներուն սա գ չի պակսի, Թե կու պակսիմ, քի՜գ կու պակսիմ, աշխարիս
մե մագ չի պակսի»:
դ. «Ու յոյսերո՜վ պ ա րա ծա ծկել հիւանդ հոգին. Քոյր ունենա լ ջուրին կա րկա ջն ու
կա պոյտ բալ, Եւ ունկնդրել ճա մբուն քովերն երգող սիւքին, Մեծ քա ղցրութեա ն մը
խ ա ռնուիլ ու մէնանա՜լ»:
ե. «Ահաւադիկ ես գեղեցիկ, մերձաւո՜ր իմ: Ահաւադիկ ես գեղեցիկ, վա րսք քո իբրեւ
զհօրա նս այծից, որք երեւեցա ն ի Գաղայադէ: Ատամունք քո իբրեւ զերա մա կս
կտ րելոց, որք ելանեն ի լուա լեա ց»:

1. արևմտահայերեն
2. ա րևելա հա յերեն
3. թիֆլիսա հա յ բա րբա ռ
4. գրա բա ր
5. միջին հայերեն
1) ա - 4, բ - 5, գ - 3, դ - 2, ե - 1
2) ա -2, բ-5, գ-3, ղ - 1 ,ե - 4
3) ա - 4, բ - 3, գ - 5, դ ֊ 2, ե - 1
4 ) ա - 2, բ - 4, գ - 3, դ - 1 , ե - 5

12. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են գործածվում միայն արևմտահայերենում.

1. ասանկ, աղվոր, աղեկ, գոց, քով, հոս, սառնանույշ, երթալ
2. դրանիկ, խոսնակ, խոսափող, բույլ, հուր, կիզել, արփի, ձգ ե լ
3. նպարեղեն, համակա րգիչ, տ ա րա ծա շրջա ն, հա պ ճեպ , ա ճա պ ա րել, արդ, հանրա-
հավաք, համազանց
4. գոս, առհավատչյա, անսալ, աղանդեր, պարտապան, մուրհակ, ներհակ, համույթ

13. Բառերից քանի՜սն են գործածվում արևելահայերենում.

Կառամատույց, խոտոր, հա պ ճեպ , ծանծաղ, սայթաքել, հիրավի, դիպուկ, առկախ,
ակնդետ, մականուն:

1. մեկը, 2. երեքը, 3. ոչ մեկը, 4. բոլորը

14. Ո՜ր լեզվաընտանիքին է պատկանում հայերենը.

1. սեմական, 2. հնդեվրոպական, 3. կովկասյան, 4. հնա սիա կա ն

-5 6 4 ֊
 Հայոց լեզու

15. Հայերենի պատմության' մինչև գրերի գյուտն ընկած շրջանը կոչվում է'
1. նախալեզվյան հայերեն
2. նախագրային հայերեն
3. նախահայերեն
4. նախկին հայերեն

16. Հայերենի պատմության' գրերի գյուտից հետո ընկած շրջանը կոչվում է'
1. գրային հայերեն
2. գրա կա ն հայերեն
3. գրա վոր հայերեն
4. հետ գրա բա րյա ն հայերեն

17. Բաց թողած տեղում ո՜ր բաոը պետք է տեղագրել' ճիշտ սահմանում ստանալու
համար:
Լեզուները խ մբավորվում են լեզվա ընտ ա նիքներում ըստ ............................................
ընդհանրությունների:

1. ազգային, 2. ծագումնա բա նա կա ն, 3. իմա ստա բա նակա ն, 4. գործա ռա կա ն

18. Նոր հայերենը գործածվել է'

1. 17-րդ դարից սկսա ծ
2. 1 7 -2 0 -ր դ դդ.
3. 1 6 -2 1 -ր դ դդ.
4. 18-րդ դարից սկսա ծ

19. Աշխարհի լեզուներն ըստ ծագման խմբավորվում են'

1. զա նազան մա կարդա կներում
2. տա րբեր փուլերում
3. մի քա նի լեզվա ընտ ա նիքներում
4. բազմաթիվ լեզվա հա մա կա րգերում

20. Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի նշված ճյուղերից որի՜ն է պատկանում

հայերենը.
ա. հնդիրանական, բ. հունական, գ. ա լբա նա կա ն

1. ա ռա ջինին, 2. երկրորդին, 3. երրորդին, 4. ոչ մեկին

21. Հին հայերենը գործածվել է'

1 . 5 - 1 0-րդ դդ.
2. 5 - 1 1-րդ դդ.
3. 5 - 1 2-րդ դդ.
4. 5 - 1 6-րդ դդ.

- 565-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

22. Միջին հայերենը գործածվել է'

1. 1 0 -1 6-րդ դդ.
2. 1 2 -1 7-րդ դդ.
3. 1 1 -1 7-րդ դդ.
4. 1 2 -1 6-րդ դդ.

23. Ո՜րը հայերենի պատմության գրային շրջանի փուլ չէ.

1. կիլիկյան հայերեն, 2. ա շխ ա րհա բա ր, 3. միջնադարյան հայերեն, 4. գրա բա ր

24. Ո՜ր պնդումն է սխալ,

ա.
1. Հա յա ստ ա նում այժմ գործա ծվում է շուրջ 60 բարբառ:
2. Հա յերենը որպես պետակա ն լեզու, ունի մշա կվա ծ և հստակ տ ա րբերա կվա ծ գոր­
ծառակա ն ոճեր:
3. ժա մա նա կա կից գրա կա ն հայերենն ունի երկու տ ա րբերա կ (ճյուղ)' ա րևելա հա յե­
րեն և ա րևմտահայերեն:
4. Բա րբա ռները հա մա ժողովրդա կա ն լեզվի տ ա րա ծքա յին տ ա րբերա կներ են:

բ-
1. Սիրիայի և Լիբա նանի հայ համայնքները խոսում են արևմտահայերեն:
2. Հայերենն ունեցել է շուրջ 60 բարբառ' իրենց ենթաբարբառներով ու խոսվածքներով:
3. Գրա կա ն լեզուն ժողովրդի հա ղորդա կցմա ն միասնական միջոցն է:
4. Հա յերենի բոլոր բա րբա ռներն էլ այսօր կենդանի են:

Գ
1. Նախկին խորհրդային տա րածքի հայ համայնքները խոսում են արևելահայերեն:
2. Միջին գրա կան հայերենը չի ունեցել այն միասնությունն ու մշակվածությունը, ինչ
գրա բա րը և արդի ա շխ ա րհա բա րը:
3. Բա րբա ռները ծառայում Են որոշա կի պատմական ժա մա նա կա շրջա նում ապրած
բնակչության հաղորդակցմա նը:
4. Գրա կա ն լեզուն ունենում է և՜ գրա վոր, և բանավոր գործածություն:

Գ
1. Իրանի հայ համայնքը խոսում է ա րևելահայերեն:
2. Գրական լեզուն բա րբա ռա յին տ ա րրերից միայն տուժում է' աղավաղվում, ա ղքա ­
տանում:
3. Աշխ ա րհաբա րը գրականության լեզու դա րձա վ գրա պ ա յքա րի արդյունքում:
4. Բա րբա ռների ա ռա ջա ցմա ն երկու հիմնական պ ա տ ճա ռ կա' պ ա տ մաքա ղա քա կա ն
և աշխ ա րհա գրա կան:

25. Իր սեփական ի՜նչը չի ունենում ամեն մի բարբառ.

1. քերականությունը
2. հնչյունական կազմը
3. գրա կան տա րբերա կը
4. բա ռա պ ա շա րը

- 566-
 Հայոց լեզու

26. Բառերից ու բառաձևերից քանի՜սն են բարբառային (ոչ գրական):

ա.
երամ, խոխեք, կոկեք, յորղան, թարխուն, կերա լ ա, ուզել է, էտում է, խի՞, ո՞րդիան

1. հինգը, 2. վեցը, 3. յոթը, 4. ութը

Բ-
ստեղ, ստիան, ստուց, գրքիցը, սուտի, մանրիկ, մոտիկ, փ ա փ լիկ, կոկիկ, գլխովը

1. հինգը, 2. վեցը, 3. յոթը, 4. ութը

27. Պատասխաններից քանի՜սն են ճիշտ.

Հա յա ստ ա նի Հանրա պետությունում հայերենը ունի հետ ևյա լ գործառույթները.

ա. գիտության ու կրթության լեգու

բ. կինոյի ու թատրոնի լեզու
գ. զա նգվա ծա յին լրատվության լեզու
դ. պ ետակա ն պ ա շտոնա վա րմա ն լեզու
ե. գեղա րվեստ ա կա ն գրականության լեզու

1. երկուսը, 2. երեքը, 3. չորսը, 4. բոլորը

28. Ո՜րը ճիշտ չէ արևելահայերենի վերաբերյալ.

1. Ձև ա վորվել է Արարատյան բա րբա ռի հիման վրա:
2. Չունի բանավոր տարբերակ:
3. հր ա րմա տ ներով գնում է դեպի գրա բարը:
4. Հիմնա կանում գործա ծվում է նախկին Խ Ս ՀՄ տ ա րա ծքում և Իրանում:

29. Ո՜րը ճիշտ չէ արևելահայերենի հնչյունական համակարգի վերաբերյալ.

1. Չի ենթարկվել պայթական հնչյունների համալիր տեղաշարժ-տեղափոխ ության:
2. Ունի եռա շա րք պայթական բաղաձայններ:
3. Բնութագրվում է ր-ի և ռ-ի ուժեղ տարբերակմամբ:
4. Զուրկ է ձա յնեղ պայթականներից:

30. Արևելահայերենի զարգացման խորհրդային շրջանն ընդգրկում է'

1 . 20-րդ դարի վերջին երեք քա ռորդը
2. 2 0 -2 1 -ր դ դդ.
3. 1917 թ. մինչև 1991 թ.
4. 1920 թ. մինչև 1991 թ.

31. Ո՜ր նախադասությունն է գրական արևմտահայերեն.

1. Ոչ ոք մտա վ այգի:
2. Ոչ ոք այգի չմտավ:
3. Այգի ոչ ոք չմտավ:
4. Այգի չմտավ ոչ ոք:

- 567֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

32. Ո*ր պատասխանն է սխալ.

ա.
1. Արևմտահայերեն պահարան բառը ա րևելա հա յերենում գործա ծվում է միայն
«ծրա ր» իմաստով:
2. Արևելահայերեն անգիր «ա ռա նց կա րդա լու» բառի իմա ստ ով ա րևմտահայերենում
գործա ծվում է գոց բառը:
3. Մականուն բառը արևելահա յերենում նշանակում է «ա վել անուն», ա րևմտահա յե­
րենում' «ազգանուն»:
4. Արևելա հա յերեն լինել բառին ա րևմտահա յերենում հա մապ ա տա սխ ա նում է ըլլալ
տա րբերա կը:

ր-
1. Արևելա հա յերեն վայրկյան բառին ա րևմտահա յերենում համապատասխանում է
երկվայրկեան բառը:
2. Արևելահայերեն դժգույն բառին ա րևմտահա յերենում հա մապ ա տա սխ ա նում է
տժգոյն տա րբերա կը:
3. Բանավոր բառը արևելահա յերենում նշանակում է «բերա նա ցի», ա րևմտ ա հա յերե­
նում' «բանական, խելացի»:
4. Արևմտահայերեն հով «քամի» բառը արևելահա յերենում գործա ծվում է միայն
«զով» իմաստով:

33. Սահմանական ներկա ժամանակի ո՞ր տարբերակն է գրական արևմտահայերեն.

1. գրում եմ, 2. գրեմ, 3. կը գրեմ, 4. գրես եմ

34. Հոգնակի ուղղականի ո՞ր տարբերակն է գրական արևմտահայերեն.

1. մկեր, 2. մուկեր, 3. մ կ ն ե ր ,4. մուկներ

35. Ո՞ր տարբերակն է գրական արևմտահայերենի ստացական հոգնակի.

1. գիրքերս, 2. գրքերս, 3. գրքներդ, 4. գիրքերնիդ

36. Ո՞րը ճիշտ չէ արևմտահայերենի վերաբերյալ.

ա.
1. Իր ա րմա տ ներով գնում է դեպի միջին հայերենը:
2. Հիմնա կանում գործա ծվում է սփյուռքում (բա ցա ռյա լ Իրանը և նախկին Խ Ս ՀՄ տա­
րածքը):
3. Ունի միայն գրա վոր տարբերակ:
4. Ձևա վորվել է Պ ո լս ի բա րբա ռի հիման վրա:

բ-
1. գրվում է թուփ, արտասանվում [տուփ]
2. գրվում է Պարոնեան, արտասանվում [բարոնյան]
3. գրվում է ճերմակ, արտասանվում [ջերմագ]
4. գրվում է ձայն, արտասանվում [ցայն]

- 568-
 Հայոց լեզու

Գ
1. գրվում է պարոն, ա րտասա նվում [բարոն]
2. գրվում է գիրք, ա րտասա նվում [քիրք]
3. գ ր վ ո ւմ է Պէյրութ, ա ր տ ա ս ա ն վ ո ւ մ [Պէյրութ]
4. գրվում է Դուրեան, ա րտասա նվում [բուրյան]

37. Ո՜րը ճիշտ չէ արևմտահայերենի հնչյունական համակարգի վերաբերյալ.

1. Չունի խուլ պայթական (պ, կ, տ, ծ, ճ) բաղաձայններ:
2. Զուրկ է շնչեղ խուլ (փ, ք, թ. ց. չ) բա ղա ձա յններից:
3. Ենթա րկվել է պայթական հնչյունների հա մալիր տ եղա շա րժ-տ եղա փ ոխ ությա ն:
4. Բնութագրվում է ր-ի և ռ-ի թույլ տարբերակմամբ:

38. Ո՜ր պատասխանն է սխալ,

ա.
1. Արևելահայերենում գործա ծվող մուրաբա բառի փոխարեն արևմտահայերենում
օգտ ա գործվում է անուշ բառը:
2. Հրապարակախոս բառը ա րևմտահա յերենում' ունի նաև հրապարակագիր տ ա րբե­
րակը:
3. Արևելա հա յերեն ախոյան «մրցա կից» բառը արևմտահա յերենում գործա ծվում է
միայն «չեմպիոն» իմաստով:
4. Արևելահայերեն հեռախոս բառին ա րևմտահա յերենում հա մապ ա տա սխա նում է
հեռաձայն տարբերակը:

բ-
1. Ձգել բառը արևելահայերենում նշանակում է «ձիգ տալ», արևմտահայերենում «գցել»:
2. Արևմտահայերեն ճերմակ բառի փոխարեն արևելահա յերենում գործա ծվում է
միայն սպիտակ բառը:
3. Արևելահայերեն կենտրոն բառին արևմտահա յերենում համապ ա տա սխա նում է
կեդրոն տ ա րբերա կը:
4. Ա րևելա հա յերեն րոպե բա ռին ա րևմտ ա հա յերենում հա մա պ ա տ ա սխ ա նում է
վայրկեան բառը:

39. Պատասխաններից ո՜րն է վերաբերում գրական արևմտահայերենին,

ա.
1. Գոյա կա նի հոգնակին ենթարկվում է ի հոլովման:
2. Բայական լծորդությունները հիմնականում երեքն են:
3. Ստ ա ցա կա ն հոգնակին կազմվում է միավանկ բա ռերի -եր հոգնա կերտ ը -ներ
դա րձնելով:
4. Կա անծի և իրի առման քերա կա նա կա ն կարգ:

Բ-
1. Սահմանական ներկան կազմվում է անկա տա ր ձևա բա յով և օժա նդա կ բայով:
2. Անձնանիշ գոյա կա նով ուղիղ խնդիրը լինում է տրա կա նա ձև:
3. Չկա կրկնակի ժխտում:
4. Բայական լծորդություններն են ֊ել, -ալ:

- 569-
 Ցու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

ՀՆՉՅՈՒՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

1. Քանի' ձայնավոր հնչյուն կա հայերենում.

1. չորս, 2. վեց, 3. յոթ, 4. ութ

2. Ո՞ր թառի մեջ են տառերը և հնչյունները քանակով իրար համապատասխանում.

ա. 1. անգղ, 2. որոշել, 3. հարևան, 4. նայել

բ. 1. եղնիկ, 2. որակ, 3. համեստ, 4. նվագ
գ. 1. արև, 2. գնա ցք, 3. կրկես, 4. վագրենի
դ. 1. բա րձրա նա լ, 2. նրբա ոճ, 3. մթնկա, 4. հևք

3. Ո՞ր թառի մեջ հինգ հնչյուն կա.

ա. 1. Նա իրի, 2. դուստր, 3. ոստրե, 4. վտա նգ

ր. 1. վարակ, 2. բույր, 3. նիրհ, 4. մտրակ
գ. 1. երաշտ, 2. որակ, 3. հարս, 4. արև
դ. 1. մկրատ, 2. երագ, 3. թանձր, 4. կա րգ

4. Ո՞րը ձայնավոր հնչյուն նշանակող տառ չէ.

ա. 1. օ, 2. ո, 3. հ, 4. ը
բ. 1. օ, 2. է, 3. ը, 4. յ
գ. 1. ու, 2. ե, 3. յ, 4. ո

5. Ո՞ր բառը ձայնավոր հնչյունով չի սկսվում.

ա. 1. երագ, 2. օրինա կ, 3. ընկեր, 4. Էակ

բ. 1. ողորկ, 2. ովքեր, 3. օղա կ, 4. ուղևոր
գ. 1. ունակ, 2. ես, 3. ով, 4. եմ

6. Քանի՞ բաղաձայն հնչյուն կա տրված բառում.

ա. ամենաերևելի.
1. հինգ, 2. վեց, 3. յոթ, 4. ութ

բ. արևմուտք.
1. երեք, 2. չորս, 3. հինգ, 4. վեց

գ. ամենաորոշակի.
1. չորս, 2. հինգ, 3. վեց, 4. յոթ

- 570-
 Հայոց լեզու

7. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ թավ գրված տառի գրությունն ու արտասանությունը
համապատասխանում են իրար.

ա. 1. համբույր, 2. հոգնել, 3. նրբերանգ, 4. թակարդ

բ. 1. մակարդակ, 2. որդեսեր, 3. վարդա ստա ն, 4. բրդոտ
գ. 1. դեղձենի, 2. ողբերգա կ, 3. վա րկա բեկել, 4. միտ քդ
դ. 1. աղբյուր, 2. նվագարան, 3. համբերել, 4. հա գուստ
ե. 1. խորանարդ, 2. ողբա ձա յն, 3. մգանալ, 4. արդյունք
զ. 1. ջարդ, 2. Թորգոմ, 3. լյարդ, 4. ժողովուրդ
է. 1. անհարկի, 2. բարդ, 3. զերդ, 4. ա պ ա շնորհ
ը. 1. կա րգա դրել, 2. լողորդ, 3. երեքշաբթի, 4. ա րձա նա գրել
թ. 1. ա րդա րա միտ , 2. Սերոբ, 3. համանվագ, 4. Ն վա րդ
ժ. 1. դեղձա չիր, 2. վերջ, 3. զուգա կցել, 4. դա րձ
Ժա. 1. Երգիչ, 2. պ ա րգևա տ րել, 3. մարագ, 4. թագաղրել
ժբ. 1. որդնել, 2. զուգա հեռա նիստ , 3. մա րգա րե, 4. վա րդա պ ետ
ժգ. 1. օրա կա րգ, 2. զուգա հեռ, 3. ողբերգություն, 4. նրբիրան
ժդ. 1. հարդ, 2. խնդիր, 3. անդադար, 4. դրդա պ ա տ ճա ռ
ժե. 1. իբրև, 2. խլուրդ, 3. վա րձա կ, 4. ա նօգնա կա ն
ժզ. 1. ընդամենը, 2. փ որձա րկում, 3. թարգմանիչ, 4. գմբեթա րդ

8. Ո՜ր բառաշարքում գաղտնավանկ ունեցող բառ կա.

ա.
1. կա սեցնել, խ ոսեցնել, դեղնավուն, հա տընտիր
2. մոտեցնել, հանձնարարություն, ա նձրևա բեր, խամրել
3. մասրենի, դուստր, ա կնա հա ճո, մատնաչափիկ
4. հանրային, կա րծրա նա լ, վայրընթաց, վա րձկա ն

բ-
1. անձնա կա ն, հատընտիր, նորընծա, տարրական
2. անդորր, մա տնացույց, ուղղա հայաց, մակընթացություն
3. գործնա կան, սխալ, սա կրա վոր, ա նձնական
4. ակնոց, որսկան, սանրել, եզրա գիծ

9. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ը.

ա.
1. ակ...նդետ, մթ...նկա, հատ...նտիր, վերընթա ց
2. համ...նկնել, ան...նտել, գործ...նկեր, առ...նչվել
3. չ...նկճել, հատ...նտիր, ճեպ...նթաց, քար...նկեց
4. գիրկընդխ ա ռն, մակընթացություն, անակ...նկալ, երկընտ րա նք

Բ-
1. անընթեռնելի, համր...նթաց, չ...մբռնել, հոտ...նկայս
2. նետ...նկեց, խաղ...նկեր, առ...նթեր, կ...նթերցի
3. որոտ...նդոստ, լուս...նկա, կընտ ելա նա , չ...նտրել
4. ե ր կ-ն չե լ, նոր...նտիր, դյուր...նթեռնելի, ա նընդունա կ

- 571-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

10. Ընդգծէիք այն բառը, որի մեջ ը չի գրվում.

ա. 1. պար...նկեր, 2. վայր...նթաց, 3. լոա...նկա, 4. մա կընթացություն

բ. 1. ա նընդունա կ, 2. ակ...նդետ, 3. խոչ...նդոտ, 4. ա նըմբռնելի
գ. 1. կոր...նթարդ, 2. ինքնըստ ինքյա ն, 3. նոր...նտիր, 4. հյուր...նկալ
դ. 1. առ...նչվել, 2. առ...նթեր, 3. մերթընդմերթ, 4. նետ...նկեց

11. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն ունեն գաղտնավանկի ը.

ա.
1. զրահ, սրտ մտ ել, նվագարան, ւիղծկալ
2. ա ստ ղա գետ , հնարավորություն, նկատել, հա նդգնել
3. կրկնվել, խճանկար, ա կնա հա ճո, գտ նվել
4. բա րձր, վնասա կա ր, հրամայել, անդորր

Բ-
1. տնտեսել, հա նձնվել, մտածմունք, հնագետ
2. կարմրել, տարր, ձեռնհա ս, մնացյալ
3. ուղղա գրել, խաղարկային, դրամարկղ, մկնդեղ
4. ակնթարթ, քրթմնջոց, վերջնա գիծ, ստ եղծել

Գ
1. հա նձնա րա րել, վկա, ջրտ ուք, խաժակն
2. լեռնաբնակ, գամփռ, սրատես, վեհանձն
3. անդնդախոր, խլափեղկ, արագընթաց, կողոսկր
4. արթմնի, վերջնա կետ , փ ա յլփ լել, գործընկեր

12. Ո՞ր բառում ը հնչյուն չկա.

ա. 1. համրա նա լ, 2. խաղընկեր, 3. հյուսն, 4. առնչվել

բ. 1. բեռնա տա ր, 2. բնավեր, 3. ընչացք, 4. հա տընտիր

13. Ընդգծված բառերից որո՞ւմ ք-ի գործածության սխալ կա.

1. Առածն ասում է' ապրանքը եթե տիրոջը չգցի, այսինքը' տիրոջ նման չլինի, գողացված է:
2. Մենք, ընդհակառակը, ամեն ինչ կանենք բանակցությունները վերսկսելու համար:
3. Դառը օրեր ա նցկա ցրեց օտարության մեջ, բայց միշտ մնաց հպարտ:
4. Ով էլ լիներ իմ տեղը, միևնույնն է, ոչինչ չէր կա րող անել:

14. Ընդգծե՞ք այն բառը կամ բառաձևը, որի մեջ թավ գրված ո-ն արտասանվում է վօ.

ա. 1. անորոշ, 2. նրբա ոճ, 3. բազմոտանի, 4. ա րջորս

բ. 1. բա րձրորա կ, 2. ա րջա որս, 3. բնորոշ, 4. հա յորդի
գ. 1. մթնոլորտ, 2. գա նգոսկր, 3. ամենաողորկ, 4. դիմորոշ
դ. 1. կարմրորակ, 2. ովքեր, 3. ա մենա որակյա լ, 4. եղբորորդի
ե. 1. չափորոշիչ, 2. ենթաոճ, 3. անողորմ, 4. բնորդուհի

15. Ընդգծե՞ք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած օ տառը.

ա. 1. բախտ...րոշ, 2. հ...դս ցնդել, 3. այծ...տնուկ, 4. բարձր...րակ

բ. 1. աման...րյա, 2. երկվ...րյակ, 3. երկար...րյա, 4. ...վևիցե

- 572֊
 Հայոց լեզու

գ. 1. ա նօրինա կ, 2. պարզ...րոշ, 3. վաղ...րդայն, 4. վառ...դ

դ. 1. սառն...րակ, 2. խ...րխորատ, 3. ամեն...րյա, 4. բն...րդ

16. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ րաց է թողած ո տառը.

ա. 1. հա նրօգուտ , 2. ապ...րինի, 3. սւն...գտակար, 4. կողմն...րոշվել

ր. 1. հետկես...րյա, 2. բն...րրան, 3. արջ...րս, 4. ոսկեզ...ծել
գ. 1. տարօ րինակ, 2. մթն...լորտ, 3. ան...թևան, 4. հա նա պ ա զօրյա
դ. 1. մեղմ...րոր, 2. բա րօրություն, 3. ջր...րհնեք, 4. աման...րյա

17. Ո*ր շարքի րոլոր թառերում և թառածներում է թաց թողած տեղում գրվում ո.
ա.
1. տ ա րօրինա կ, մտ...րել, տաւի...ղակ, գն...ղունակ
2. հմտ...րեն, տն...րեն, հանր...գուտ, երիզ...րդ
3. արագ...րեն, մեղմօր...ր, բն...րդուհի, ...թել
4. բար...րություն, ...վքեր, զ...դել, վառ...դ

բ-
1. Աման...ր, այդ...րինակ, ա նդորրություն, տար...ղունակ
2. ա ն...զոք, ան...րակ, ան...զուտ, արագ...տն
3. հ...գուդ, հ...դս ցնդել, վա ղորդ ա յն, զ գ ո ւշ...րեն
4. օր...րել, սև...րակ, ան...թ, սառն...րակ

18. Ո՞ր շարքի թոլոր թառերում է թաց թողած տեղում գրվում օ.

ա.
1. թիկնօթոց, ոսկեգ...ծ, ան...րսալի, ամեն...րյա
2. աման...րյա, հնգ...րյակ, հանապազ...րդ, եռ...րյա
3. սալոր...դի, ականջ...ղ, նախ...րե, հանապազ...րյա
4. չար...րակ, տրտմ...րոր, ամենա...գևորիչ, ջր...րհնեք

Բ-
1. արծաթազ...ծ, պնդ...ղակ, գիշերուզ...ր, ընդ...րինա կել
2. մ ի ջօրե ա կ ա ն , յուր...րինակ, նոր...րյա, ա րջա ...րս
3. հակա...դային, ան...թևան, առ...րյա, ...վքեր
4. ւիոխ...գնություն, օրեց...ր, ապ...րինի, պարզ...րոշ

19. Ընդգծեք այն թառը կամ թառաձևը, որի մեջ թավ գրված ծ-0 արտասանվում է յէ.

ա. 1. գերեվա րել, 2. Եվրոպա, 3. աներկյուղ, 4. այժմեական

բ. 1. համաերեանյան, 2. անենթակա, 3. լուսնեղջյուր, 4. անելանելի
գ. 1. կիսաեփ, 2. զուգերգ, 3. վերելք, 4. տասներեք
դ. 1. համերգային, 2. պ ա րզերես, 3. երկերեսանի, 4. հա մերկրա ցի
ե. 1. ամենաերևելի, 2. մակերես, 3. պարերգ, 4. մայթեզր
գ. 1. պարերգ, 2. կիսա եզրա փ ա կիչ, 3. աներևութանալ, 4. անենթակա
է. 1. ծովեգր, 2. խուռներամ, 3. հա զա րերա նգ, 4. ամենա երկա ր
ը. 1. լայներախ, 2. երթևեկ, 3. վերա եռա կցել, 4. ճերմա կերես
թ. 1. ամենա երանելի, 2. հովեկ, 3. թերեփ, 4. վերելակ
ժ. 1. գրում եմ, 2. զա րկերա կ, 3. մեներգ, 4. վրաերթ

- 573-
 Յո ւ. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

20. Ո՞ր թաոաշարքի բոլոր բառերում կամ բառաձևերում թավ գրված Ե-ն արտասան­
վում է է.

1. մեներգ, ա մենա երկյուղա լի, խաչերկաթ, ա րտ երկիր

2. տա սներեք, նրբերշիկ, ենթաերանգ, գերերկա ր
3. նստ ել ես, Երկեղջյուր, համերկրային, ձա յներիզ
4. աներևա կայելի, հիսուներկու, կիսա երջա նիկ, ուղերթ
5. աներես, անեղծ, ա պ երջանիկ, հա մա եվրոպ ա կա ն

21. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած է տառը.

ա. 1. լայն...զր, 2. լա յնէկրա ն, 3. չ...նք, 4. հր...շ

բ. 1. միջօր..., 2. նոր...կ, 3. նրբ...րանգ, 4. Սևանհ...կ
գ. 1. նրբերշիկ, 2. ողբերգա կ, 3. լուսն...ջք, 4. որևից...
դ. 1. ա...կ, 2. կ...տ, 3. ն...տ, 4. նախօր...

22. Ընդգծե՜ք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած ե տառը.

ա. 1. ամենա...ական, 2. ան...անալ, 3. ելև...ջ, 4. գոմ...շ

բ. 1. ջր...ջք, 2. մանր...աբան, 3. խուռն...րամ, 4. ինչև...
գ. 1. դող...րոցք, 2. ան...րես, 3. Երևանհ...կ, 4. էլեկտ րա էներգիա
դ. 1. դ...զ, 2. հն...աբան, 3. ումև..., 4. ամենա...ական

23. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում է.

ա.
1. մանր..., հետմիջօր..., ան...անալ, ա յժմէա կա ն
2. Սևանհ...կ, ծով...զր, հր...շ, գոմ...շ
3. նախօր..., մանր...աբան, հն...ագետ, ան...ություն
4. ջր...ջք, ամենա...ական, դող...րոցք, երբև...

բ-
1. ան...րկբա, ա ռ...ջ, բազկ...րակ, թե չ...
2. կա րծես թ..., ջերմա ...ներգիա, երբևից..., լայն...կրան
3. չ...ն, ...տել, ինչև..., Քա նա քեռհ...կ
4. չ...ինք, վայր...ջք, զոր...ջք, մանր...ակիր

24. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում և բառաձևերում է բաց թողած տեղում գրվում ե.

ա.
1. ինչևից..., եղեր...րգ, նախօր..., աշտ...
2. ովև..., ցանցկ...ն, առօր...ական, ան...ական
3. հ...նք, գ...րբնական, մանր..., վա յրկենա կա ն
4. ընտան...կան, լուսն...ջք, ոստր..., ջ...կ

բ-
1. հա զիվ թ..., չ...իր, հով...կ, գետ...զր
2. պաշտոն...ական, ցայգ...րգ, կ...տեն, լայն...զր
3. նոր...կ, րոպ ...ական, ումևից..., ոչ թ...
4. թեր...փ, ա...կ, ան...րկյուղ, երկր...երկիր

- 574-
 Հայոց լեզու

25. Բառերից քանիսո՜ւմ է բաց թողած տեղում գրվում ե տառը.

Առօր...ական, մա տ ...ան, այժմ...ական, ա ն...ական, բա ր...ա ցա կա մ, պատան...ակ,

քրիստոնեական, հր...ական, քր...ական, քվ...արկել:
1. հինգում, 2. վեցում, 3. յոթում, 4. ութում

26. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում եվ.

1. տար...ճար, 2. ար...ավառ, 3. ագ...ազ, 4. ուղ...որ

2. ալ...որ, 2. ալ...արս, 3. ոսկ...ազ, 4. հ...ասպառ
3. ոսկ...առ, 2. տար...երջ, 3. համա...րոպական, 4. դափն...արդ
4. վազ...ազ, 2. գեր...արել, 3. արժ...որել, 4. ուղ...ճար

27. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում և

1. ար...ելք, 2. կար...եր, 3. գոտ...որել, 4. հոգ...որ

2. հոգ...արք, 2. ոսկ...որել, 3. ինչ...Է, 4. այլ...ս
3. բ...եռ, 2. երթ...եկել, 3. ագ...որ, 4. սեթ...եթել
4. հար...ան, 2. ուն...որ, 3. հետ...ակ, 4. գին...աճառ

28. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած և տառը.

ա. 1. կար...եր, 2. հար...ան, 3. հոգ...իճակ, 4. ոսկ...արս

բ. 1. գին...աճառ, 2. գոտ...որել, 3. դափն...արդ, 4. տար...երջ
գ. 1. ագ...ազ, 2. ալ...արս, 3. ալ...որ, 4. գ ե ր լա ր ե լ

29. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած եվ տառակապակցությունը.

ա. 1. կար...որ, 2. արևմտա...րոպական, 3. բ...եռ, 4. թեթ...ոտն

բ. 1. երբ...է, 2. երթ...եկել, 3. եր...ույթ, 4. ոսկ...ազ
գ. 1. սեթ...եթել, 2. սերկ...իլ, 3. ուղ...ճար, 4. ուղ...որվել

30. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բ-ն արտասանվում է փ.

ա. 1. Աբգար, 2. բա րբա ջա նք, 3. նրբանկատ, 4. ողբա նվա գ

բ. 1. բերրի, 2. վա րկա բեկել, 3. բամբ, 4. սրբիչ
գ. 1. որբևայրի, 2. ա մբարտա կ, 3. թմբուկ, 4. արամբի
դ. 1. աբբւս, 2. աբեթ, 3. իբրև, 4. ա շխ ա րհա բա ր
ե. 1. պ ա տ ա հա բա ր, 2. երեքշաբթի, 3. Աբել, 4. Զենոբ
զ. 1. Հաբեթ, 2. Ռուբեն, 3. աբխազ, 4. լրա բեր
է. 1. ամբողջ, 2. բա րեբեր, 3. ուրբաթ, 4. Աբրահամ
ը. 1. բամբիշ, 2. բորբ, 3. խաբել, 4. ըմբիշ
թ. 1. արբանյակ, 2. որբուկ, 3. ամբրոս, 4. բամբիռ

31. Ընդգծե՜ք այն բառը, որի մեջ բ-ն արտասանվում է բ.

ա. 1. համբերել, 2. սրբել, 3. ամբողջ, 4. հա րբել

բ. 1. ա ղբա հա վա ք, 2. ըմբոստանալ, 3. դարբին, 4. սրբազան
գ. 1. նրբանկատ, 2. որբանոց, 3. աղբյուր, 4. բորբոսնել
դ. 1. համբույր, 2. սրբագրիչ, 3. լրբություն, 4. գինեարբ

- 575-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

32. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ բաց է թողած բ տառը

ա. 1. հար...ել, 2. թ...րտալ, 3. հղ...անալ, 4. թա...թ...ուկ
թ. 1. լե...֊լեցուն, 2. թմ...լիկ, 3. հա...շտակել, 4. եր...ներանգ
գ. 1. խարխա...ել, 2. ամ...ո...ել, 3. անխա..., 4. ճե...-ճերմա կ
դ. 1. հուսախա..., 2. թրմ...թրմ...ալ, 3. հա...ճեպ, 4. բամ...ել

33. Ընդգծե'ք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած փ տառը.

ա. 1. ար...ենալ, 2. նուր..., 3. շա...աթ, 4. խա...շիկ

թ. 1. դար...ին, 2. հա...շտակել, 3. համ...ույր, 4. խա...եբա
գ. 1. ա...խազ, 2. Գա...րիել, 3. տ ուրուդմբոց, 4. ի...րև
դ. 1. ա...շել, 2. թ...րտալ, 3. հա...շտւսպ, 4. ամփո...ել

34. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է թաց թողած տեղում գրվում p.

ա.
1. համ...Երել, անխա..., համ...ակ, ջրար...ի
2. որ...ուկ, թմ...իր, ձեր...ա կա լել, բամ...ել
3. սմ...ուկ, լիր..., խա...եբա, խարխա...ել
4. ա...խազ, եր...ներանգ, նր...անցք, թմ...լիկ

Բ-
1. նր...ակագմ, շամ...ուտ, վիրա..., շեղ...
2. անխա..., Գա...րիել, գրա...ար, դար...ին
3. անխա ..ան, ող...ածայն, հուսախա..., բոր...
4. Համ...արձումյան, դա...նեպսակ, ող...երգակ, հար...ուխ

35. Ո՞ր շարքի բոլոր թառերում է բաց թողած տեղում գրվում պ.

ա.
1. կւԱբկբել, թ...րտալ, ոս..., դար...աս
2. ա...սե, կեր...ար, լա մ.......ա...ակ
3. խո...ան, կա...ույր, հ...անցիկ, ծ...տուն
4. Ծո...ք, հղ...անալ, ոսկեծո..., ա...շել

Բ-
1. քարակո..., հենացու..., սե...-սև, վիրա...
2. սե...աձև, սե...ուհ, ս...րդել, հա...շտապ
3. ա...ուխտ, ս...րթնել, հա...ճեպ, ծո...ավոր
4. ծ...տուն, աղ...յուր, խո..., ա...արոշ

36. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում փ.

1. ա մրա կո...... ա...ագել, խարխա...ել, կիսախու...

2. երկնահու..., թ...րտալ, թ...ուտ, եր...նազարդ
3. ճամ...րուկ, դեբ-դեղին, հա...ճեպ, հա...շտակել
4. ընդհու..., դար...ին, դա...նեվարդ, թար...

֊ 576֊
 Հայոց լեզու

37. Ընդգծէիք այն թառը, որի մեջ գ-ն արտասանվում է ք.

ա. 1. արգելք, 2. անարգ, 3. հագենալ, 4. Սարգիս

թ. 1. հա գնվել, 2. արագ, 3. էներգիա, 4. երկրպ ա գու
գ. 1. ա րգա հա տ ա նք, 2. անարգանք, 3. արգանդ, 4. ուրա գ
դ. 1. ա րգա սիք, 2. օրա կա րգ, 3. զա րգա նա լ, 4. մա րգ
ե. 1. ողբերգա կ, 2. ֆուրգոն, 3. երգել, 4. նարգես
զ. 1. մարգարին, 2. ողբերգու, 3. բուրգ, 4. ա վա գ
է. 1. քնա րերգա կ, 2. ներգոյական, 3. անթարգմանելի, 4. գորգ
ը. 1. բա րգա վա ճել, 2. Թորգոմ, 3. մա րգա գետ ին, 4. կա րգա դրել
թ. 1. հա րգել, 2. ալգորիթմ, 3. համերգ, 4. երգա ցա նկ
ժ. 1. պարգև, 2. գորգ, 3. գիրգ, 4. շա գա նա կ
ժա. 1. ճա ռա գայթ, 2. հագուրդ, 3. ճրա գու, 4. սիգա պ ա նծ
Ժթ. 1. նվագարան, 2. կա րա գ, 3. զուգա հեռ, 4. ա րեգա կ
ժգ. 1. զիգզա գ, 2. մեգ, 3. թագադրում, 4. միանգամյա

38. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ գ-0 արտասանվում է գ.

ա. 1. ագահ, 2. նորոգել, 3. շոգ, 4. օգուտ

բ. 1. սգա կից, 2. որոգայթ, 3. ձգ ձ գ ե լ, 4. զա գս
գ. 1. ուրագ, 2. զիգզա գ, 3. ոգի, 4. հոգեհա ն
դ. 1. ճգնա վոր, 2. զուգել, 3. հոգա տ ա ր, 4. օգոստ ոս
ե. 1. տեգր, 2. հոգևորա կա ն, 3. ա նա րգել, 4. սուգ

39. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած գ տառը.

ա. 1. ափս..., 2. անհար...ի, 3. թան...ագին, 4. ա...ցան

բ. 1. օձի..., 2. Գրի...որ, 3. հար...ահան, 4. հավա...արար
գ. 1. բարա..., 2. անհա..., 3. կրուն..., 4. դարա...
դ. 1. աս..., 2. մա...ան, 3. հեռաձի..., 4. առին...նել

40. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած ք տառը.

ա. 1. զու...ել, 2. ի...ական, 3. է...ուց, 4. փսփսու...

բ. 1. հա...նել, 2. հո...ոց, 3. տա...դեղ, 4. ճրա...ու
գ. 1. մարա..., 2. վարտի..., 3. պատարա..., 4. վարա...
դ. 1. վար...աբեկել, 2. տե...ր, 3. ուրա..., 4. սա յթա քել

41. Ո*ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում գ.

ա.
1. ար...ասիք, ա րգա հա տ ա նք, գր...ամոլ, վարուն...
2. բա...ոսուհի, դա...անակ, շա...անակ, ն...ույր
3. զի...զա..., ճա...ճ...ել, հա...ա..., անհար...ի
4. թա...ուհի, ար...ելք, սա յթա քել, ձիր...

- 577-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ-
1. սե..., վար...ուն, արա..., մարտ...
2. օձի..., դրաստն..., երկարուձի...
3. վտքրո...ի, ս...ավոր, ծե..., բարվո...ել
4. երկրպ ա գու, զուգա դիպ ել, գո...նոց, արտասու...

42. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում կ.

1. քաշքշու..., կոճ...ամ, մածու..., սրտմաշու... (ած.)

2. մեղ... գործել, քողտի..., վարա...իչ, խո...ալ
3. հղ...ել, վար...անիշ, մակույ..., թան...ագին
4. շն...շն...ան, նախ...ին, ծե...ծե...ուն, անսայթա...

43. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ք.

ա.
1. սահան..., մո...ական, մղ...տալ, սա յթա քել
2. կուռ..., հեն..., հան..., մտմտա...
3. լեր..., պնա...ալեգ, մա...աղել, մեղ... (թուլամորթ)
4. մանրու..., ճ...վել, համա..., ճա...ել

խ
1. ծեծկռտու..., քաշքշու..., ա...ցան, է...ուց
2. մտմտա..., անհար...ի, օձի..., կմախ...
3. վարտի..., վար...աբեկել, երախայրի..., լիցք ա վ ո ր ել
4. աղորի..., տրտմաշա..., ղիցու..., ղողէրոց...

44. Ընդգծե՞ք այն բառը կամ բառաձևը, որի մեջ ղ-ն արտասանվում է դ.

ա. 1. Թաղևոս, 2. հաղորդություն, 3. ա րդա րա միտ , 4. մնացորդ

բ. 1. արդար, 2. արդյունք, 3. բարդ, 4. խարդախ
գ. 1. բա րդոց, 2. խորդենի, 3. բերդա պ ահ, 4. բրդել
դ. 1. բրդուճ, 2. բուրդ, 3. ջրհորդա ն, 4. օդա նցք
ե. 1. երդիկ, 2. երդում, 3. խառնուրդ, 4. հորդա ռա տ
գ. 1. լյարդ, 2. հրդեհ, 3. գերդ, 4. երդմնազանց
է. 1. սրդողել, 2. խորդուբորդ, 3. կա րդա լ, 4. արդյունաբերություն
ը. 1. հա ղորդել, 2. նյարդ, 3. ավանգարդ, 4. լողորդ
թ. 1. որդ, 2. որդի, 3. ջա րդել, 4. արդիա կան
ժ. 1. Միհրդատ, 2. վարդ, 3. վա րդա պ ետ, 4. բրդա տու
. 1. վրդովել, 2. օրիորդ, 3. խարդավանք, 4. ա ռա ջնորդ
1. հայացքդ, 2. ժողովուրդ, 3. հա ջորդ, 4. հունդ
1. խորհուրդ, 2. գնորդ, 3. մարդ, 4. քուրդ
1. Վա րդգես, 2. Վարդուհի, 3. Տրդա տ , 4. Զա րդա րյա ն
1. Նավասա րդյան, 2. անհաղորդ, 3. քեռորդի, 4. գա րդա տոււի
1. հասակդ, 2. երիտ ա սա րդա կա ն, 3. բերդա կալ, 4. բարդություն
1. անվրդով, 2. լերդա նա լ, 3. թակարդ, 4. կա րդա ցվոր
1. Վարդան, 2. հա րդա րել, 3. Նվա րդ, 4. ձա խ որդ
1. տմարդ, 2. մա ծնա բրդոշ, 3. անվրդով, 4. մակարդակ

- 578֊
 Հայոց լեզու

45. Ընդգծէիք այն թառը կամ բառաձևը, որի մեջ դ-Շ արտասանվում է թ.

ա. 1. սարդ, 2. խեղդել, 3. խլուրդ, 4. քա ռորդ

բ. 1. վարորդ, 2. սերունդ, 3. Վեդի, 4. գիրքդ
գ. 1. ապարդյուն, 2. մակարդակ, 3. դրդել, 4. խ ելքդ
դ. 1. խոսքդ, 2. անդադար, 3. խորդենի, 4. սպ րդել
ե. 1. նախորդ, 2. կախարդ, 3. ա րդ (այժմ), 4. հա րդ
զ. 1. բա ղդա տ ել, 2. ավանդ, 3. Բաղդադ, 4. երկրորդ
է. 1. լորդ, 2. բնորդ, 3. հորդ, 4. ակորդեոն
ը. 1. Նա վա սա րդ, 2. մա կարդվել, 3. հորդորել, 4. Վարդևան
թ. 1. սարավանդ, 2. հանդամաս, 3. խարդավանք, 4. լյա րդ

46. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած դ տառը.

ա. 1. բր...բր...ել, 2. զար...նել, 3. Թա...ևոս, 4. եր...ուղի

բ. 1. խեն..., 2. Սե...րակ, 3. խորթություն, 4. խր...ին
գ. 1. թակար..., 2. որթա տունկ, 3. քր...նած, 4. փար...ամ
դ. 1. հա րդա շա ղա խ , 2. ակու..., 3. լուր..., 4. զար...ուցիչ

47. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած տ տառը.

ա. 1. խեղ...ել, 2. այ...պես, 3. աղո...ք, 4. ականակի...

թ. 1. Բաղդա..., 2. թղ...ակից, 3. գաղտնապահ, 4. խայ...ել
գ. 1. կարմրախայ..., 2. խաղաթուղ..., 3. բքախեղ..., 4. ճկույ...
դ. 1. ձկնկի..., 2. կորնթար..., 3. քր...նաթոր, 4. գաղ...

48. Ընդգծե՜ք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած թ տառը.

ա. 1. հաշման...ամ, 2. գ...ալածև, 3. օ...ևան, 4. թա...րոն

թ. 1. մաթեմատիկա, 2. այգեկու..., 3. աճուր..., 4. փ...ել
գ. 1. այ...ամորոա, 2. ար...ուկ, 3. գեղար..., 4. լուր...
դ. 1. քր...մնջոց, 2. խր...նել, 3. զար..., 4. զար...ուղի

49. Ո՜ր շարքի բոլոր թառերում է թաց թողած տեղում գրվում դ.

ա.
1. Վար...իթեր, երրոր..., օ...ևան, հար...արել
2. խորանար..., զվար..., խոր...ուբոր..., հոր...ահոս
3. լյար..., լաջվար..., գմբեթար..., դ...ում
4. գր...նակ, դր...ել, վաղոր...այն, նյար...

Բ-
1. Սե...րակ, որ...նել, նախոր..., զար...ա րել
2. թակար..., կախար..., հոր...որել, գիշերօ...իկ
3. պակասուր..., կոկոր..., ծղրի..., խա...արել
4. վառո..., շքեր..., գ...ակ, ըն...ամենը

- 579-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

50. Ո*ր շարքի բոլոր թառերում է րաց թողած տեղում գրվում տ.

1. գաղ...օջախ, գաղտագողի, առվույ..., աղո...ք

2. սաղավար..., առհավատչյա, ծնունդ... (քո ծնունդը), հավա...ք
3. խր...նել, խր...վիլակ, հոխոր...ալ, այ...պես
4. պարար..., մանրակրկի..., ականակի..., քր...նաջան

51. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում թ.

1. հար...ակ, խորթություն, զար...ուղի, զվար...

2. բր...բր...ել, կար..., խւսյ...ել, վր...ովել
3. լուր..., սաղար...ախիտ, քրթմնջյուն, հակին...
4. պար...և, որ...նած, որ...ատունկ, խր...ին

52. Ընդգծեք այն բառը կամ բառաձևը, որի մեջ ջ-0 արտասանվում է չ.

ա. 1. ստ երջ, 2. ողջա միտ , 3. հա ղա րջենի, 4. մունջ

բ. 1. դողդոջ, 2. մարմաջ, 3. առջև, 4. ա ջա կցել
գ. 1. աջա կողմյան, 2. ընդմիջում, 3. դա ջել, 4. հա ջող
դ. 1. ա նուրջ, 2. լուրջ, 3. կամուրջ, 4. թրջոց
ե. 1. մնջախաղ, 2. մրմունջ, 3. խ ա ռնիճա ղա նջ, 4. ոջիլ

53. Ընդգծեք այն բառը կամ բառաձևը, որի մեջ ջ-ն արտասանվում է ջ.

ա. 1. ա մբողջ, 2. հաջողություն, 3. արջուկ, 4. վայրէջք

բ. 1. ողջ, 2. ա ռա ջնորդ, 3. մեջք, 4. միջա նցք
գ. 1. միջոց, 2. ա ջլիկ, 3. քա ջք, 4. ա ռա ջնորդ
դ. 1. մեջ, 2. ա ռա ջիկա , 3. խոխոջյուն, 4. ա ռա ջա րկ
ե. 1. թրջել, 2. վերջ, 3. ա րջա ծա ռ, 4. գա ղջ

54. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած ջ տառը.

ա. 1. գա...աճ, 2. գո...ի, 3. ճան..., 4. թր...ել

բ. 1. շի...ուկ, 2. ալո...ենի, 3. փայտո...իլ, 4. փու...
գ. 1. խր...իթ, 2. աղ...ատել, 3. մի...անցք, 4. կն...իթ
դ. 1. ա...ագեդ, 2. ո...րագործ, 3. փար..., 4. ա...ակողմյան

55. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած 6 տառը.

ա. 1. գեղ...ուկ, 2. եղ...յուր, 3. զի...ել, 4. կո...կել

բ. 1. զղ...ալ, 2. ուռ...անալ, 3. բաղար..., 4. անշե...
գ. 1. հազար..., 2. գաղ..., 3. բա...կոն, 4. Սո...ի
դ. 1. կո...գամ, 2. մար...ան, 3. խուր...ին, 4. հրշե...

56. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած չ տառը.

ա. 1. մի...ուկ, 2. ՍՈ...ՈԼԼՈ, 3. մա...կալ, 4. զեղ...ել

բ. 1. ա...պարար, 2. փախ...ել, 3. հախ...ապակի, 4. քրո...ական
գ. 1. կառ...ել, 2. որ..., 3. խառնիճաղան..., 4. անշե...
դ. 1. թառան..., 2. բվե..., 3. ալո...ենի, 4. քա...ք

- 580-
 Հա յոց լեզու

57. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ջ.

1. գաղ..., մար...ան, ո...իլ, քուր...

2. ստեր..., մր...յուն, հաղար..., գա...ա...
3. լա...վարդ, շեղ..., քար...իկ, հոր...որ...ել
4. գո...ի, ա...համբույր, զի...ել, թր...ել

58. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ճ.

1. կապար..., պ...րանք, ա...պարար, ակնակապի...

2. պ...նանք, կո...կել, զեդ...ել, բազար...
3. խո...կոր, պարկու..., ծխամոր..., վա...կատուն
4. ճան..., կտրի...աբար, շի...ուկ, կա...առ

59. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում չ.

1. չղ...իկ, մա...կալ, որ..., զղ...ալ

2. հար..., փար..., դար...ին, ստեր...
3. ուռ...անալ, ի հե...ուկս, կառ...ել, ճո...ք
4. զեդ...ել, անա...առ, պ...րատյաց, փախ...ել

60. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ ձ-0 արտասանվում է ձ.

ա. 1. ա րձա ն, 2. վա րձ, 3. խ ուրձ, 4. դեղձ

բ. 1. ա րձա կ, 2. բա րձ, 3. դա րձնել, 4. ա րձա գա նք
գ. 1. դա րձվա ծք, 2. ա րվա րձա ն, 3. բա րձունք, 4. վերա դա րձ
դ. 1. իրադա րձություն, 2. դերձա կ, 3. խրծել, 4. հորձա նք
ե. 1. հա նդերձա նք, 2. ա րձա նա գործ, 3. որձա քա ր, 4. օրա վա րձ
զ. 1. վա րձա կ, 2. փ որձ, 3. ա րձա նա գրություն, 4. հա մբա րձվել
է. 1. որձ, 2. բա րձրա շխ ա րհիկ, 3. օձի ք , 4. հա րձա կվել
ը. 1. ուղերձ, 2. դեղձա նիկ, 3. հա նդերձ, 4. օձա նմա ն

61. Ընդգծե'ք այն բառը, որի մեջ ձ-ն արտասանվում է ց.

ա. 1. ա տ ա ղձ, 2. փ որձա նք, 3. հորձա նուտ , 4. մա ղձ

բ. 1. լորձ, 2. հերձել, 3. դեղձենի, 4. ըղձա կա ն
գ. 1. մերձենա լ, 2. իրադարձություն, 3. ձո րձ, 4. գուղձ
դ. 1. ա նձուկ, 2. անծավ, 3. ա տ ա ղձա գործ, 4. դերձա ն

62. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած ձ տառը.

ա. 1. բացար...ակ, 2. որ...կալ, 3. կր...ոսկր, 4. տխեղ...

բ. 1. առեղ...ված, 2. դեղ...անիկ, 3. խե...գետին, 4. հանկար...
գ. 1. գլուխ գործոց, 2. գլուխկոն...ի, 3. խուր..., 4. կաթնահուն...
դ. 1. տր...ակ, 2. գուզ..., 3. եղ...ել, 4. հե...կլտալ

- 581-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զա քա րյա ն

63. Ընդգծե՜ք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած ց տառը.

ա. 1. հա նդերձյա լ, 2. հա րձա կվել, 3. հա մբա րձվ ել, 4. պախուր...

թ. 1. վար...ատրել, 2. Փոր...ություն, 3. սառ...ակալել, 4. օ...աձև
գ. 1. բ ա րձե լ, 2. մր...ակից, 3. դաղ..., 4. դեր...ան
դ. 1. հանդիպակա..., 2. ցն...ալ, 3. հն...ան, 4. մաղ...

64. Ընդգծե՜ք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած ծ տառը.

ա. 1. աղ...ան, 2. լվա...ք, 3. կ...կվել, 4. խ...կվել

թ. 1. կ ձկտ ո ւր , 2. կո...կել, 3. մտա...ածին, 4. հիա...ք
գ. 1. ցնձՈւթյուն, 2. փո...խ, 3. դեղ..., 4. քաղ...
դ. 1. կաթնահուն..., 2. կր...ոսկր, 3. վար...ավճար, 4. բար...բաբեր...

65. Ո՞ր շարքի թոլոր բառերում է թաց թողած տեղում գրվում <3.

ա.
1. կա ղկա ն ձել, որ...կալ, հեղ...ուցիչ, մաղ...ոտ
2. գուղ..., բաղ...անք, գլուխ կոնձի, հն...ան
3. պախուր..., որ...աքար, ատաղ..., ւիղ...կալ
4. վար...ակ, դեր...ակ, բար...իթողի, հեր...ել

բ-
1. օ...անման, հան...նել, դար..., տր...ակ
2. դեղ...անիկ, ապաթար..., հանդեր...ապահ, սան...արձակ
3. ատաղ...ագործ, ամբար...իչ, ար...ակուրդ, քուր...
4. հոր...անուտ, երկնաբեր..., վր...ին, մր...ամարտ

66. Ո՞ր շարքի բոլոր թառերում է թաց թողած տեղում գրվում ծ.

1. եղ...ել, կ ձկտ ուր, կայ...կլտալ, մտա...ածին

2. կուր...ք, ստացվա...ք, լ...կան, ար...նապակի
3. կեղ...ամ, կո...կել, հե...ե...ալ, ցն...ել
4. հասարակա...ային, ճրագալույ..., անե...ք, ձվա...եդ

67. Ո՞ր շարքի բոլոր թառերում է բաց թողած տեղում գրվում ց.

1. հիա...ք, կ...կվել, ասացվա...ք, հուն...ել

2. թյուրիմացություն, երկյուղած ություն, աղ...ան, խե...եգործ
3. ա նձկա լի, կաթնահուն..., կ...ակառույց, լացուկո...
4. այ...եվճար, հանդիպակա..., լվա...ք, նիստուկա...

68. Ընդգծե՜ք այն բառը, որի մեջ ղ-6 արտասանվում է ղ.

ա. 1. կա ղկա նձ, 2. բողբոջ, 3. կեղտոտ, 4. կողք

բ. 1. հաղթանակ, 2. ճեղքել, 3. մաղթանք, 4. մախաղ
գ. 1. մեղք, 2. շաղկապ, 3. շղթա, 4. կուղբ
դ. 1. ողկույզ, 2. շեղբ, 3. կողպեք, 4. զեղչ
ե. 1. քա ղց, 2. մեղմ, 3. անհաղթ, 4. թուղթ

- 582-
 Հա յոց լեզու

69. Ընդգծե՜ք այն թառը, որի մեջ ղ-ն արտասանվում է խ.

ա. 1. գաղթել, 2. աղյուսակ, 3. մախաղ, 4. մառախուղ

բ. 1. սա ղա վա րտ, 2. աղախին, 3. գրող, 4. շա ղգա մ
գ. 1. բա ղձա նք, 2. աղջնակ, 3. հեղձուցիչ, 4. մղձա վա նջ
դ. 1. մաղձ, 2. բղջախ ոհ, 3. իղձ, 4. փեղկ
ե. 1. աղբաման, 2. աղցան, 3. եղջյուր, 4. ա ղեկտ ուր

70. Ընդգծեք այն թառը, որի մեջ թաց է թողած ղ տառը.

ա. 1. փա...չել, 2. սանդու...ք, 3. ապու...տ, 4. տա...տակ

բ. 1. ու...տատերի, 2. Ջավա...ք, 3. կ...տար, 4. թու...թ
գ. 1. կմա...ք, 2. ախտորոշում, 3. Սանդու...տ, 4. կո...ք

71. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած խ տառը.

ա. 1. ա...քատ, 2. փե...կ, 3. դժո...ք, 4. հ...փանալ

բ. 1. լ...պոր, 2. հախճապակի, 3. հ...կել, 4. սե...մել
գ. 1. գա...ջ, 2. գա...թօջախ, 3. կմա...ք, 4. բո...կ

72. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ղ.

ա.
1. ա...քատ, փե...կ, սանդու...ք, հ...փանալ
2. լ...պոր, դժո...ք, հ...կել, սե...մել
3. հա...ճապակի, գա...ջ, գա...թօջախ, երկնամու...
4. բա...ձալի, բո...կ, փո...ք, տա...տակ

բ.
1. ո...կույգ, հա...թել, հ...կաթուղթ, մա...աղ
2. գա...տնի, թ...կի, փայծա..., կո...պեք
3. ւիո...ք, մ...կտալ, ջրմու..., քա...հան
4. կթ...ա, նա...քան, ա...ճատել, քա...ցկեղ

73. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում խ.

1. լա...տ, ու...տատեղի, Ջավա...ք, կ...տար

2. կմա...ք, ա...տորոշել, ա...տեղություն, ա...տածին
3. ցողաթաթա..., կո...ք, թա...տ, թու...թ
4. ապու...տ, ու...տագնաց, ու...տազանց, ու...տաբեռ

74. Ընդգծեք այն բառը, որի մեջ բաց է թողած ր տառը.

ա. 1. պո...թկալ, 2. պո...ոտախոս, 3. ջեռուցում, 4. վերնա գիր

բ. 1. սա հմռկել, 2. ու...կան, 3. փա...թամ, 4. ու...ճանալ
գ. 1. փնտ...ել, 2. փ...թկացնել, 3. փ...շտալ, 4. փ...փ...ալ

֊ 583-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

75. Ը ն դ գ ծե ք այն թառը, որի մեջ բա ց է թողած ռ տ ա ոը.

ա. 1. ծխամո...ճ, 2. կա...ծիք, 3. ճմ...թել, 4. կե...ոն

բ. 1. ձե րբ ա զ ա տ վ ե լ, 2. մկ...ատ, 3. մո...թի, 4. պա...կել
գ. 1. փ...փ...ել, 2. քաշկ...տել, 3. ք...տնաջան, 4. ք...ջոտ

76. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ր.

1. բա...բառ, կա րկա ռել, մ...մու..., ա...տույտ

2. կա...թ, բա...ձել, դա...նալ, հու...հ...ատել
3. ա...ագիլ, կ...ծել, ախո...ժակ, ապա...
4 . կա...կա...ել, թ...թու...ավոր, խո...խո...ատ, ա...տ

77. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ռ.

1. վա...վ...ուն, ա...յուծ, սահմ...կել, ապա...աժ

2. սևե...ուն, քա...որդ, մա...ախուղ, մո...թել
3. պա...կել, սարսու..., տապա..., խ...չակ
4 . ախո..., ս...թս...թալ, հ...չակ, թ...չել

78. Ը ն դ գ ծե ք այն բա ռը, որի մեջ վ-ն արտասանվում է ֆ.

ա. 1. հարավային, 2. զավթել, 3. թավշյա, 4. Խ ոսրով

բ. 1. նավթ, 2. աղվան, 3. հազիվ, 4. նզովել
գ. 1. ավտոմեքենա , 2. փլավ, 3. որովհետև, 4. հովտ ա շուշա ն
դ. 1. սերկևիլ, 2. ա վտ ոշա րա սյուն, 3. ա վշա հա նգույց, 4. կա վճա պ ա տ

79. Ո՞ր շա րքի բոլոր բառերում է վ-ն արտասանվում վ.

1. Աղվանք, առվակ, ա վտ ովա րորդ, Եթովպիա

2. թաւիվել, հա րա վցի, խռովք, հա րկա վ
3. տ ա վղահա ր, սակավ, օվկիա նոս, ա վտ ոմոբիլ
4 . զավթել, հավք, հազիվ, թանզիվ

80. Ը ն դ գ ծե ք այն բա ռը, որի մեջ բա ց է թողած վ տ ա ռը.

ա. 1. Ա...ղանստան, 2. Թի...լիս, 3. հարա...ային, 4. ս...ինքս

բ. 1. Խոսրո..., 2. ե...րեյտոր, 3. սերկ...լենի, 4. Ալ...րեդ
գ. 1. Ա...րոդիտե, 2. Հա...իզ, 3. փլա...քամիչ, 4. Սո...իա

81. Ը ն դ գ ծեք այն բա ռը, որի մեջ բա ց է թողած ֆ տ ա ռը.

ա. 1. աս...ալտ, 2. նա...թամուղ, 3. զա...թել, 4. փլա...

բ. 1. թա...շյա, 2. նզո...ք, 3. տ ուֆա կերտ , 4. ա...տոմեքենա
գ. 1. տա...ղահար, 2. ա...ղանական, 3. օ...կիանոս, 4. հազի...
դ. 1. նա...թալին, 2. սերկ...իլ, 3. Եթո...պիա, 4. թի...լիսեցի

- 584-
 Հայոց լեզու

82. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերում է թաց թողած տեղում գրվում վ.

1. հարա..., ա...տո, նա...թ, ս...ինքս

2. աղ...ան, փլա...քամիչ, զա...թել, խռո...ք
3. թա...շյա, նզո...ք, Աղստ..., տա...ղահար
4. հովտ ա շուշա ն, սերկ...իլ, օ...կիանոս, հազի...

83. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում ֆ.

1. ա...ղանական, Եթո...պիա, սվինա հա րել, Նե...երտիտի

2. բեռնա...տո, Խոսրո..., 0...սա ննա , ե...րեյտոր
3. հազի..., տի...անդորր, հարա...ային, Ալ...րեդ
4. Թի...լիս, տու...ակերտ, Ա...ղանստան, աս...ալտ

84. Բա ռերից քանիսո՜ւմ է բա ց թողած տեղում գրվում ն տ ա ռը.

Ա...բասիր, ա ...բա րիշտ , ա ...փ ոփ ել, բա ...թասել, սոա ա ...բա ր, ա ...բա րտակ, բա...բեր,
դա...բարան, հա...բակ, ճա ...բա ր:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4 . ոչ մեկում

85. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում մ.

1. ա...բարտավան, ա...բարիշտ, բա...թասել, թ...բուկ

2. ա...ֆիթատրոն, բա...բեր, հա...բավ, ա...բարտակ
3. սուսա...բար, Սա...վել, ա...փոփել, ա...բասիր
4. բա...բիշ, ա...փոփոխ, հա...բույր, փա...փուշտ

86. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում 0.

1. ա...բախտ, ա...բաստանել, Ա...բերդ, ա...փութություն

2. ա...բովանդակ, ա...բիոն, ա...բերրի, ա...բարոյական
3. ա...պատեհ, ա...պամած, ա...պաճույճ, ա...փոխարինելի
4. ա...բիծ, ա...պատկառ, ամենաա...պետք, բա...բեր

87. Բ ա ռերից քանիսո՜ւմ է բա ց թողած տեղում գրվում զ տ ա ռը.

համհար..., Հա ...կերա , որպի...ի, մար...պան, պ ա ր...կա, խլե..., բ...կտել, բա...կաթոռ,

պարտի...պան, մ...կիթ

1. յոթում, 2. ութում, 3. իննում, 4. բոլորում

88. Բա ռերից քանիսո՜ւմ է բա ց թողած տեղում գրվում ժ տ ա ռը.

դ...խուհի, հու...կու, պատ...զամբ, օ...տ վա ծ, դ...խեմ, խոր...ակ, զու...ակ, դ...պատեհ,

հույ..., ժու...կա լ

1. վեցում, 2. յոթում, 3. ութում, 4. իննում

- 585֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

89. Ընդ գ ծեք այն թառը, որի թավ գթված հ-ն չի արտասանվում.

ա. 1. ա պ աշնորհ, 2. ա շխ ա րհա յա ցք, 3. խորհել, 4. միրհա վ

թ. 1. ա պ ահա րզա ն, 2. դրամաշնորհ, 3. քա ղհա ն, 4. միհատորյա կ
գ. 1. անհետևանք, 2. Միհրան, 3. մեծա խ որհուրդ, 4. լեհա կա ն
դ. 1. հեղհեղուկ, 2. հայհոյել, 3. ժպիրհ, 4. խոնա րհաբա ր
ե. 1. ա րհա վիրք, 2. հա մաշխ արհա յին, 3. ներհակ, 4. ա րհեստ
զ. 1. խոնարհ, 2. նիրհել, 3. ընդհա կառա կը, 4. Զա րեհ
է. 1. ընդհանուր, 2. նժդեհ, 3. ա րհա մա րհել, 4. հուրհրա տ ել
ը. 1. վստահ, 2. ընդհարում, 3. նախագահ, 4. Հովհա ննես
թ. 1. ա շխ ա րհա հռչա կ, 2. ա րհեստ, 3. խոհ, 4. ա գա հ
ժ. 1. բա րեշնորհ, 2. գրահ, 3. թոհուբոհ, 4. բահ

90. Ո՞ր շաբքի բոլոր թառերում է թաց թողած տեղում գրվում հ.

1. նշխար..., ա շխ ա րհա հռչա կ, ապաշնոր..., խ որհրդ ա կցել

2. խոր...ին, ընդ...ատել, ժպիր..., օր...ներգ
3. հա յհոյել, հեղ...եղուկ, նիր...ել, խոնար...վել
4 . ապաշխար...ել, պ ա տ եհա պ ա շտ , հով...անոց, խոտ...արք

91. Ընդգծեիք այն թառը, որի մեջ թաց թողած չէ հ տ ա ռը.

1. 1. ժպիր..., 2. հայթ...այթել, 3. քար...ատ, 4. Զարե...

2. 1. խոնար...վել, 2. ընդհա րում, 3. անհեթ...եթ, 4. ա րհա մա րհել
3. 1. օր...ներգ, 2. ընդ...ամենը, 3. գռե...իկ, 4. Հովհա ննես
4 . 1. ա շխ ա րհիկ, 2. խոր...ուրդ, 3. ճանապար...որդ, 4. հեղ...եղատ

92. Բա ռերից քանիսո՞ւմ է թաց թողած տեղում գրվում հ տ ա ռը.

հա յթ...ա յթել, հեղ...եղ ուկ, հա յ...ոյել, ա շխ ա ր ...իկ, նշխ ա ր..., ա պ ա շխ ա ր...ել,

հեղ...եղատ, ընդ...ատել, Հով հ ա ն ն ե ս , խ ոտ ...արք

1. չորսում, 2. հինգում, 3. վեցում, 4. յոթում

93. Ո՜ր շա ր քի բոլոր բառերում է թաց թողած տեղում գրվում կրկնակ բաղաձայն.

1. հո...երգություն, ու...աթիռ, տո...ա, տ ա ր որ ո շել

2. կիլովա..., ֆի...ական, Վիե...ա, Աքի...ես
3. հե...են, ըն...իմադիր, երե...րբիչ, հո...ասուն
4. ի...երորդ, մ...կածուփ, նո...ան, խորագ...ին

94. Ը ն դ գ ծե ք այն բա ռը, որի մեջ կրկնակ բա ղա ձա յն կա.

ա. 1. տ ա րորոշել, 2. տա...ագիր, 3. տ ա րօրինա կ, 4. տա...աբանություն

բ. 1. համատա..., 2. տա...կետում, 3. տա...եգիր, 4. տա...ընթաց
գ. 1. տա...փողել, 2. տա...ական, 3. տա...համոգել, 4. տա...ասեռ
դ. 1. ու...ակի, 2. ու...արգել, 3. ուղեպ ա յուսա կ, 4. ու...եկից

- 586 ֊
 Հայոց լեզու

95. Քանի* շարքում կրկնակ բաղաձայնով գրվող բառ կա.

ա. մո...ախոտ, այ...ենական, ըն...իմախոս, տա...ադրամ
բ. այլատա..., ար...ե, աքի...եսյան, տ ա ...որոշել
գ. աշխ ա ր...ա յա ցք, տա ...ա գիր, մ...կածեծ, քսա նե...որդ
դ. ա...շան, զ ...ել, չո...որդական, ի...սուն
ե. հո...ասուն, խորազ...ին, տ ա ...երք, Հե...ա դա

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. չորսում, 4. բոլորում

96. Ը ն դ գ ծե ք այն բա ռը կամ բա ռա ձևը, որի մեջ կրկնակ բա ղա ձա յն չկա.

ա. 1. մայրու...ի, 2. ու...ահայաց, 3. ութանկյուն, 4. ու...ամիտ

բ. 1. ու...աբերձ, 2. ու...ընթաց, 3. ու...եգորգ, 4. ու...ափառ
գ. 1. ու...ում, 2. ու...վել, 3. ուշա դրութ յուն, 4. ու...եկալ
դ. 1. ու...անկյուն, 2. զարտու...ի, 3. անու...ելի, 4. ու...ալար
ե. 1. անդո...ագիր, 2. ֆի...ական, 3. ըն...իմակաց, 4. տա ...երք
զ. 1. հո...երգակ, 2. վշտա...ուկ, 3. Վիե...ա, 4. ա...ոսր
է. 1. խճու...ի, 2. տո...ա, 3. ա...կուն, 4. կե...ե
ը. 1. եր...ողմ, 2. բա րօրություն, 3. երե...րբիչ, 4. հե...են
թ. 1. ա...ահայր, 2. այ...ենական, 3. ըն...իմախոս, 4. տա...ադրամ
ժ. 1. այլատա..., 2. ա...շմարելի, 3. աքի...եսյան, 4. տ ա ...որոշել
ժա. 1. Բո..., 2. բու...այական, 3. հո...ուհի, 4. ք ս ա ն ե ր ո ր դ
ժբ. 1. դո...ար, 2. զ ...ել, 3. է...ա, 4. ի...սուն
ժգ. 1. հո...ասուն, 2. հո...ապետ, 3. խ...յուն, 4. Հե...ա դա
ժդ. 1. մո...ախոտ, 2. մ...կածեծ, 3. մ...կահույզ, 4. ե...որդ
Ժե. 1. Ջե...ա , 2. տա...ագիր, 3. տա...աբանություն, 4. մ...կահավ
ժզ. 1. ու...ա բերձ, 2. ու...ակի, 3. ու...ամտություն, 4. ու...եփ ա կոց
ժէ. 1. ու...իչ, 2. ք...ախույզ, 3. ֆի...երեն, 4. ծա դկա փ...իթ
ժը. 1. խորազ...ին, 2. ա...շան, 3. չո...որդական, 4. կ...անք (տանջանք)
ժթ. 1. շա րա սյու...եր, 2. մառա...եր, 3. բա ղա ձա յ...եր, 4. պ ա տ ճե...եր
ի. 1. ոտնաձա յ...եր, 2. եր...ենցաղ, 3. խ...յուն, 4. վրդո...ել (մի բանից)

97. Բա ռերից քա ն ի՜սը կրկնակ բա ղա ձա յնով չեն գրվում.

հե...են, ըն...իմակաց, տ ա ...ա բա նություն, կեղ...ամ, եր...ողմ, ու...ա բերձ, հ ո ...ասուն,

հո...եկ, մ...կածեծ, ա...կուն, ի...ա մյա , հո...ապետ, տ ա ն ջա ...ուկ, ...մա պ ուր,
հո...ուհի, հո...երգություն, ու...եկա լ, գործու...ում, հա մա տ ա ..., ա շխ ա ր...այացք,
ո ւ...ա ձի գ

1. երեքը, 2. չորսը, 3. հինգը, 4. վեցը

98. Ո*ր շարքի բոլոր բառերում և բառաձևերում է բաց թողած տեղում գրվում յ.

1. ժողովածու...ում, հարսնացու...ի, երեկո...ի, Նա...իրի

2. երեխա...ի, գնե...ի, պահածո...ի, կատարածու...ի
3. Հռիւիսիմե...ի, Մամբրե...ան, հա...ելի, վա...ելել
4. նա...ի ր, թե...ել, Սերգե...ի, Թեքե...ան

֊ 587֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

99. Ո*ր շարքի բոլոր բառերում և բառաձևերում բաց թողած տեղում չի գրվում յ.
ա.
1. վիլա...եթ, պայուս...ակ, վա...ելուչ, սկեսրա...ր
2. վա...րկյան, խոխոջ...ուն (ած.), աղյուս...ակ, րոպե...ական
3. գգու...շա վոր, քնքու...շ, մա րգա րե...անա լ, մի...ակ
4. լեգե...ոն, նա...իրյան, մի...այնակ, Միքա ...ել

Բ-
1. խաբեբայություն, շառաչ...ուն (գոյ.), արքա...որղի, վաշխառու...ից
2. ձ ի ...եր, զրու...ցել, խ ոխ ոջ...ա նով, հոգեբ...ժ
3. Կարինե...ի, հա մբու...րել, միջօրե...ա կա ն, Քրիստ ինե...ով
4 . ջղա...ին, Իսրա...ել, հա ...եցա կա րգ, հեռա կա ...ել

Գ-
1. Անի...ի, աշխու...ժ, ձի...ա վոր, շրջա գա ...ել
2. աշխ ու...ժանա լ, զգու...շա վոր, հմա...ել, գա ..փսոն
3. ա ն բ ա ր ե հ ա մ բ ո ւյր , խարտ...աշ, Ռաֆա...Ելի, հա րյուր...ակ
4. շա հու...թաթեր, բու...ի, դաշու...նանման, ւոի...եզերք

100. Ընդգծեիք այն բա ռը, որի մեջ բա ց է թողած յ տ ա ռը.

ա. 1. հեքի...աթ, 2. գնա...ինք, 3. ձի...արշավ, 4. հա րսնա ցումով

բ. 1. լի...անալ, 2. մի...ասին, 3. գա...իսոն, 4. է...ություն
գ. 1. խոսե...ինք, 2. Ռաֆա...ել, 3. մի...այն, 4. կրի...ա

101. Տ րվ ա ծ բա ռերից քա նիսո՜ւմ բա ց թողած տեղում երկհնչյուն կա.

ա. գա...սոն, դաշ...նահարել, աներև...թանալ, անգգ...շաբար, ն...իրյան, ուխտադր...ժ,

ան...շ, քնք...շ, զգ...շ, հոգեբ...ժ
1. Երկուսում, 2. երեքում , 3. հինգում, 4. բոլորում

բ. գ...ժկան, աշխ...ժ, բ...ժակ, պատան...կ, լռել...յն, առերև...թ, աղյուս...կ, հա...լի,

մեղվաբ...ծ, հա...ցակարգ
1. հինգում, 2. վեցում, 3. յոթում, 4 . բոլորում

102. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում յա.

ա.
1. հեք...աթ, մատ...ան, պատ...ն, գործուն...
2. առօր..., շաբաթօր...կ, հարսն...կ, Արաքս...
3. միլ...րդ, Բեն...մին, Երմոն..., Լ...նա
4. Մար...ամ, այծ...մ, լ...րդ, լռել...յն

թ-
1. ակադեմ..., Ամալ..., ա յծ...մ, Աս...(տեղանուն)
2. բա ր...ցակա մ, դաստ...րակ, եղ...մ, Երեմ...
3. ման...կ, միմ...նց, Վոլոդ..., Աս... (անձնանուն)
4. էլ..., Լյուս..., պատան...կ, Սոֆ... (տեղանուն)

- 588֊
 Հայոց լեզու

103. Ոքր շարքի բոլոր բառերում է բաց բողած տեղում գրվում իա.
ա.
1. Սիր..., կղզ...կ, Եղ..., Լիլ...
2. Արաքս..., Սուք...ս, հր..., մատ...ն
3. խավ...ր, Անդր...ս, Ռումին..., Իռլանդ...
4. հեք...թ, Կիլիկ..., Անան..., փաս...ն
բ-
1. Վիկտոր...(տեղանուն), էքսկուրս..., Հրաչ..., Մար...նա
2. կր..., մում..., Շվեյցա ր..., օվկ...նոս
3. միլ...րղավոր, միմ...յն, Աղր...տիկ ծով, մարմար...
4. Արուս...կ, Օ ֆ ել..., իշ...ս, Բյուզանդ...

104. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում իո.

1. ռաղ..., արղ...ք, Նապոլ...ն, Հորաց...

2. բրաբ...ն, Սրապ...ն, ամբ...ն, միլ...ն
3. քամել...ն, օր...րղ, չեմպ...ն, քսան...թ
4. ստադ...ն, մար...նետ, ընտան...ք, տրիլ...ն

105. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է բաց թողած տեղում գրվում եա.

1. առօր...կան, հր...կան, այժմ...կան, միջօր...կան

2. ընտան...կան, պատան...կան, հն...բան, քվ...տուփ
3. Անդր...ս, մանր...բան, Կոր..., իդ...լ
4. միամս...կ, մ...սին, ղաստ...րակ, քր...կան

106. Ընդգծե'ք այն բա ռը, որի մեջ բա ց է թողած յա տառակապակցությունը.

ա. 1. բամ..., 2. ղաստ...րակ, 3. ն...րդ, 4. խավ...ր

բ. 1. կր..., 2. վայրկ...ն, 3. հեք...թ, 4. փաս...ն
գ. 1. օվկ...նոս, 2. միլ...րդ, 3. քիմ..., 4. ժան...կ

107. Ը ն դ գ ծե ք այն բա ռը, որի մեջ բա ց է թողած յու տառակապակցությունը.

ա. 1. հա մբերել, 2. հար...ր, 3. օդերև...թաբանական, 4. ողջ...նել

բ. 1. աղ...սակ, 2. ընկ...զենի, 3. դաշ...նիկ, 4. այլ...ր
գ. 1. ատամնաբ...ժ, 2. ճ...ղավոր, 3. երև...թական, 4. ղաշ...նաձև

108. Ը ն դ գ ծե ք այն բա ռը, որի մեջ բա ց է թողած ույ տառակապակցությունը.

ա. 1. գ...նավոր, 2. հ...նական, 3. մեղվաբ...ծ, 4. ուխտադր...ժ

բ. 1. ողկ...զակեր, 2. դաշ...նահարել, 3. մտաս...զ, 4. քնք...շ
գ. 1. մեղման...շ, 2. անդամալ...ծ, 3. կ...բանալ, 4. հ...գառատ
դ. 1. անզգ...շություն, 2. ան...շ, 3. համբ...ր, 4. հ...րասիրություն

- 589 -
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

109. Հա մ ա րա կա լվ ա ծ բառերում բա ց թողած տ ա ռերը պ ատ ա սխ ա նների ո՞ր շար­

քում են ճիշտ նշված.

ա. Հինա վուրց Խոսրո...ի(1) անտառը Աս...(2) ա շխ ա րհա մա սի հնամենի անտառնե­

րի գեղեցկությունն ունի: Այնտեղ կա ա շխ ույժ կենդանություն: Հնօրյա ծառերի
սաղարթների մեջքա ղցրա հնչ...ն(3) ճռվողյունով վխտում են թռչունները, մթին ծմակ­
ներում ա րջերը, կխտարներն ու եղջ...րավոր(4) այծյամները: Անուշ խոխոջ...նով(5)
հոսում են պաղպաջ...ն(6) ա ղբյուրներից սկիզբ ա ռնող գետ ա կները: Տա նջող
սրտմաշու...ը(7) անէանում է, երբ հայացք...(8) հանգչում է բա րձրա բերձ լեռան փեշին
մսւ...աղած(9) ոչխարի հոտին ու զմրուխտ խոտհար...ներին(10):

1) 1֊ վ, 2 ֊ իա, 3 - յու, 4 - յու, 5 - յու, 6 - ու, 7 ֊ք, 8 - դ 9 - կ, 10 ֊ ք

2) 1 ֊վ 2 -յա , 3 - յու,4 ֊ու, 5-ու, 6 ու, 7 - ք ,8 - դ 9 - խ 10-կ
3) 1-ֆ ,2-իա ,3-յււ,4-յու,5-յււ,6-յու,7-կ,8-դ,9-կ, 10 ֊ ք
4) 1֊ վ 2 - իա, 3—ու, 4 —ե, 5-յու, 6—ու, 7 - ք , 8 - տ , 9 - տ , 1 0 - ք
բ. Դրասան...ներով(1) զա րդա րվա ծ հուշասյու...երի(2) շուրջը սկսվեց շեփորահա-
րություն: Շուրջպ ա րի մեջ էին կտ րիճ երիտ ա սա րդները, որոնք գինարբու...ից(3)
դեռևս չէին կորցրել առույգությունը:
Ծիրա նի պ ա տ մուճա ն հա գա ծ Արգիշտի արքա...ն(4) ամբոխը հոտնկայս ողջունեց
ցնծագին գոռում-գոչ...նով(5): Բ ա րձրա ցնելով ջլա պ ինդ ձեռքը Արգիշտին ասաց.
- Հա յրենա կիցնե ր, Բի...յնայի(6) հիասքանչ Արարատյան ...աշտի(7) այս բա րձուն­
քից ես երերունին հռչակում Եմ քա ղա ք: Դուք' էրեբունցիներ...(8), Երջանիկ կլինեք, և
բար...րությունը(9) միշտ կուղեկցի ...եր(10) հետնորդներին:

1 ) 1 -գ ,2 -0 , 3 ֊ք, 4 - յի, 5 - յու, 6 - ա, 7 - դ, 8 - դ, 9 -օ ,1 0 -ձ

2) 1 —գ, 2 —ն, 3 - կ, 4 - յի, 5 ֊յու, 6-ա , 7 -դ ,8 -դ , 9 - ձ ,1 0 - ձ
3) 1 ֊գ, 2-ն, 3 -ք ,4 -ի , 5-յու, 6-յա, 7 -դ ,8 -տ , 9 -օ , 1 0-Ձ
4) 1 —կ,2 —00,3 —ք,4 —յի,5 —ու, 6 —սւ,7 —Դ,8 —դ, 9 -օ , 10-ծ
գ. Ծ ո վ ի լա յն ա րձա կ հեռուներում մայր էր մտնում ա րևը' ա րտ ա ցոլվելով
ծովա խ որշի ականակի...(1) ջրերում: Փ...փռացող(2) ա ռա գա ստ ներով մի նավ
հանդար...(3) սա հում էր ծովի հա...լանման(4) մակերեսով: Փ ոքր Աս...ա(5) ուղարկված
ծպ տ յա լ սուրհա նդա կը (6)...ուլթան Մուրադի ա վա գ որդուն քսա նմեկա մյա Մահմու-
դին, բերում էր հոր մահվան լուրը: Ն ստ ելով գա հին' Մահմուդը ծրա գրում է նախ և
ա ռա ջ նվա ճել իրենց կողմից երբևէ չգրա ...ած(7) Կոստան...նուպոլիսը(8) երբեմնի
հզոր Բյուզանդ...յի(Ց) մայրաքաղաքը: Որպես հմուտ հոգեբա ն' նա գիտ եր ինչով
կա րող է բորբոքել բանակի մարտերում թբ...ված(10) ոգին:

1) 1 - տ, 2 - ր, 3 - տ, 4 - ե, 5 - յ, 6 - Ս , 7 - վ վ , 8 - դ , 9 - ի ս յ , 1 0 - ջ

2 ) 1 -ր , 2 -ռ ,3 -թ ,4 -յ, 5 -ի , 6 -ս ,7 -վ , 8 -տ ,9 -յա , 1 0 -ծ

3) 1 - տ, 2 - ռ, 3 - տ, 4 ֊ յե , 5 - ի , 6 - ս, 7 - վ վ , 8 - դ , 9 - ի ա , 1 0 - ծ

4) 1 - տ, 2 - ռ, 3 - տ, 4 - յե, 5 - ի, 6 - ս, 7 - վվ, 8 - դ, 9 - իա, 10 - ջ

- 590֊
 Հայոց լեզու

110. Բառերից և բառաձևերից քանիսո՞ւմ ուղղագրական սխալ կա.

հարյուրյակ, եղյամ, Անիի, քա ռորդ, շիմպ ա նզե, ինքնաեռ, երկվորյակ, Սերգեյից,

նվագածություն, կարկաչյունով, ընդարմանալ, ժողովա ծույում

1. մեկում, 2. Երկուսում, 3. երեքում, 4 . ոչ մեկում

111. Բառերից և կապակցություններից քանիսո՜ւմ ուղղագրական սխալ կա.

ճմռթել, ձորընթա ց, Մայր աթոռ, երևութական, մարզպան, ճա մպ րուկ, ա պ աշխ արել,

հա սա րա կա ծ, տա ղա սա ց, տա րա րմա տ , տարերային, ա րհա մա րել, րոպ եա վճա ր,
վառվռուն, աննկուն, Տյա ռնընդա ռա ջ, Ուկրա ինա , հա սա րա կա ց, ֆիննական,
մումիա

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4 . ոչ մեկում

112. Ո՜ր բառում փակ վանկ չկա.

ա. 1. երախ այրիք, 2. հանրաքվե, 3. բա րձրա ձա յն, 4. ապակի

բ. 1. կատարածու, 2. գնահատական, 3. սվինահար, 4. բնորդուհի

113. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են միավանկ.

1. կյանք, խ ուրձ, արկղ, մա րգ

2. դուստր, վարք, դուռ, աչք
3. արտ, ով, և, նոսր
4. նավթ, գովք, հունձք, վարս

114. Ո՜ր բառը կամ բառաձևը երկվանկ չէ.

ա. 1. անիվ, 2. էի, 3. նաև, 4. հունձք

բ. 1. սպաս, 2. շտապ, 3. կյանք, 4. սպի

115. Ո՜ր բառն է եռավանկ.

1. անոսր, 2. գգվել, 3. նստ վածք, 4. չա րա ճճի

116. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ճիշտ տողադարձված,

ա.
1. ա յր-վա ծք, ինք-նիշխ ա ն, է-ինք, լեռն ա ֊գ ըն ա ց
2. շըղ֊թա , հեքի-ա թ , խ ըռնը-վել, ա ր ե ֊վ ե լք
3. եր-բեմըն, ծա ղ-կա շղթա , ա րև-մտ յա ն, ը ս -կ ի զ բ
4. Մ կըր-տ իչ, տ երե-վա թա ւի, է-ություն, ա ր-յուն

ո-
1. փ ա յլ-փ լե լ, դիմա դ-րել, չա ր ա -ճը ճի , հա մր՜ընթա ց
2. կ ը -տ ը ր տ ե լ, կա րե՜վեր, օվկի՜ա նոս, ա ն ՜օ գ ո ւտ
3. ուրախ ՜ություն, գրա ՜քննիչ, ճ ը ռ -ճ ռ ա լ, ա ՜ր ա գ
4. ա ր -կ ը ղ , ինքն՜իշխ ա ն, Ը ս-պ ա րտ ա կ, ե ր գ ՜ի չ

- 591
֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Գ
1. հ ո ւր-հ ր ա լ, կա գմ-վա ծք, թե-և, մ ո տ ե ց-ն ե լ
2. ծ ով ՜ե զ ր , գրա ՜քննիչ, հա մր՜ընթա ց, հա յր՜իկ
3. ջ ր ՜կ ի ր , միլի՜ա րդ, կ ը -տ ը ր տ ե լ, է՜ի
4. միլի՜ոն , կա րմ՜րություն, թ ըռ-ցընել, ն ստ ը-վ ա ծք
Գ
1. մ ըր-րիկ, ա րև-կող, գ ի ր -ք ը ս , միմի՜ա յն
2. քա ղցրա ՜հնչյուն, հմա յ՜իչ, վա յր՜կյա ն, Հովհա ն ՜նես
3. տ ա ր՜րա կա ն, գ ը գ ֊վ ե լ, է՜ա կ, ցորնա -մըրիկ
4. ի՜րա կա ն, հա ՜յա ցք , ա պ ա կ՜ի, զ ը ն ն -ե լ
ե.
1. ուղ՜ղա կա ն, վտ ա ր՜ա նդի, բ ռ՜նել, հ երկ՜վոր
2. մ ա ր՜մրել, մա րմ՜րել, գ ո ր ծա -դ րե լ, գ ո ր ծ ա դ -ր ե լ
3. հա տ ըն՜տ իր, հա տ ՜ընտ իր, հա ՜տ ընտ իր, հա տ ընտ ՜իր
4. ո ւ՜րա գ , ժող ովա ծու՜ի, է՜ություն, դա րա կա զմ՜իկ

117. Ո*ր շարքում տողադարձի սխալ կա.

ա.
1. ա մպ ՜շող, թ ըրջ-վ ել, ո ւղ ե -վ ճա ր, Գ ա ռն ի -ի
2. լը-ռա կյա ց, նոյ՜յա ն, կա րե -վ ո ր , բա զմ՜ոտ ա նի
3. կա ր-ծըրություն, հը ն գ-օրյա , բա րձ՜ր ո րա կ , ո ւ՜րա ն ա լ
4. կորց՜ն ե լ, ն ըստ -վա ծք, բ ա րձ՜ր ա բ ե ր ձ, Սպ ա ՜հա ն
Բ-
1. է՜ջա նշա ն, մի՜ա սին, ի՜նը, տ ա սն՜վեց
2. վ ա րձ՜կա ն, նույն՜իսկ, ովև՜է, տ ը -պ ի չ
3. մշա ՜կույթ, հա մա ՜սփ յուռ, հա րց՜ում, խ ընղ -րել
4. զա ր՜դա րա նք, գոր՜ծուղ ում , ա ն՜զգույշ, ո ղ բ -ե ր գ
Գ
1. վերա կա ցու-ի, հա -մըր, փ ա յլ՜փ լուն , կըրկ-ն ա կոշիկ
2. չըս -կ ը սե լ, ք ը ր ք -ջ ա լ, տ ոն՜նա , հռընդ-յուն
3. մա յ՜րա կա ն, երևա ն-ցի, գ ը -գ ա լի , թե՜թև
4. կ ը ծկ -վ ե լ, մըռ-մռա լ, որպ ե ս ՜զի , ք ա ջ ՜ա ր ի
Գ
1. հի՜ա ցմունք, սըպ ըր-դել, սընկ-ա պ ուր, լո ղ ՜ա փ
2. միջ՜ա նկյա լ, մի՜ջա նկյա լ, միջա ն՜կյա լ, միջա ն կ՜յա լ
3. ձ ի ՜ո ւ, կա տ վա ռ՜յուծ, կա տ վա ՜ռյուծ, կ ա տ ՜վ ա ռյուծ
4. գործա կ՜ցություն, գոր՜ծա կցություն, գործա կցու՜թյուն, գործա կցութ՜յուն

118. Ո՜ր բառում վերջին վանկը շեշտված չէ.

ա. 1. մետաքս, 2. ականորս, 3. ռոմանս, 4. հանձինս

բ. 1. մեծ֊մեծ, 2. Դոստոևսկի, 3. ինստիտուտ, 4. Հովհա ննես

- 592-
 Հայոց լեզու

119. Քանի՜ բառում և բառաձևում է վերջին վանկը շեշտված.

որպեսզի, երգը, նամակդ, գիսա ստ ղ, թրըխկ, միգուցե, նույնպես, քա նիերորդ

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

120. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում շեշտը վերջին վանկի ձայնավորի վրա չի դրվում.

1. ինստիտուտ, այնպես որ, տա սներորդ, նվա գա վա րը, տ որմիղ

2. միմիայն, վերջ տալ, ուրեմն, փոքր, միթե
3. իհարկե, միգուցե, իտ ա լա ցի, որերորդ, ա նտ նտեսվա ր
4. այսինքն, ասես թե, ինչ-ինչ, ա սել-խ ոսել, ֆրա նսիա կա ն

121. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում է շեշտը դրվում միայն վերջին վանկի ձայնավորի
վրա.
ա.
1. նստարան, իհարկե, քա ղա քա ցի, հա մա ձա յնա գիր
2. միասնաբար, գուցե, ամենամանր, սա րա հա րթ
3. քսա ներորղ, լուսնա գնա ց, բա ռա տ ետ ր, վա րչա կա րգ
4. հա նցա գործ, սա կա րկել, մտա ցա ծին, վա ստ ա կա շա տ

ր.
1. լրա մշա կում, կա տ ա կերգա կ, խնղրա գիրք, սանր
2. բեռնարկղ, սակարան, ազգընտիր, գործընկեր
3. ճա պ ոնա կա ն, փ ոքրա տ ա ռ, մրցա նա կա կիր, միօրինա կ
4. միթե, ա րվեստ ա գետ , վերոհիշյա լ, փոխ ա ռյա լ

Գ
1. ուստրեր, ովևէ, վաթսունմեկ, դուստր
2. հինգական, որերորդ, համաձայն, ինչպես
3. Խ որենա ցի, օրինա զա նց, սահմանապահ, քիչումիչ
4. Անգլիա, միայն թե, այնպես որ, ցույց տ ա լ

խ
1. Աննա, Արշավիր, Բարսեղյան, Մարիամ
2. Սպ ա րտա կ, Պուշկին, Գոհա րիկ, Մ ա րգա րիտ
3. ա րա գ -ա րա գ, հենց որ, ա սել-խ ոսել, թե չէ
4. հա մա լսա րա նից, անպատասխան, ինչու, կարևոր

ե.
1. հարցաթերթիկ, միգուցե, կրակ, սպա
2. ի դեպ, ուրա խ -ուրա խ , դասերից, չրըխկ
3. գրքով, երեխաներ, բնությունը, ճա րտ ա սա ն
4. ի պատասխան, համր, համանվագ, սեղա նա պ ետ

Գ
1. ինչևիցե, ովևէ, հա րա վկովկասյա ն, Ա րիստ ոտ ել
2. Թ իֆլիս, վկայություն, հանդիպում, ա րտա նկա ր
3. մոտ բերել, տնքտնքա լ, ա վել-պ ա կա ս, գործուղում
4. վա րսերը, որևիցե, գերբեռնվածություն, Անգլիայի

- 593-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

122. Ընդգծեք այն թառը, որում ձայնավորի սղում չկա.

ա. 1. մարդկային, 2. կրկնուսույց, 3. ճա հճա պ ա տ , 4. գրա գիր

բ. 1. դեղնա գօծ, 2. լրա գիր, 3. ձեռա գրա բա ն, 4. բա ժնետ եր
գ. 1. երգչախումբ, 2. լուսա տու, 3. նախրապան, 4. քննություն
դ. 1. վայրենանալ, 2. գրչա գիր, 3. քաղքենիություն, 4. հուսա բեկ
ե. 1. ջլապ ինդ, 2. գործնա կա ն, 3. քնքշա նա լ, 4. ա ռջև
զ. 1. վճռա բեկ, 2. ծխախոտ, 3. ծնրա դիր, 4. գննել
է. 1. անդադրում, 2. ծա ղկա վոր, 3. թերահավատ, 4. ծնունդ
ը. 1. ամրակ, 2. խտանալ, 3. պ ա նրա ջուր, 4. քենա կա լ
թ. 1. կա ղնեփա յտ, 2. ոճրա գործ, 3. կռել, 4. խորտկարան
ժ. 1. բնակիչ, 2. կա նխ ա րգելել, 3. որկրամոլ, 4. մասրենի
ժա. 1. ատենադպիր, 2. ճմռել, 3. հովվական, 4. շիրմա քա ր
ժբ. 1. բռնցքա մա րտ , 2. մարմնական, 3. միջնա դա ր, 4. հա յրենա սեր
Ժգ. 1. երկնա սլա ց, 2. բա ժնետ եր, 3. մրցանակ, 4. բարություն
ժդ. 1. թթվածին, 2. մարմնեղ, 3. դեղնա գօծ, 4. բարօրություն
ժե. 1. բա զմա կի, 2. մա նկա բա րձ, 3. կաղնուտ, 4. գնա ցուցա կ
ժզ. 1. վեհանձնորեն, 2. տ ա մկանա լ, 3. ա մսա վա րձ, 4. սնանկ

123. Ընդգծեք այն թառը, որում ձայնավորը հնչյունափոխվել-վերածվել է բաղաձայնի.

ա. 1. հոգյակ, 2. հոգեբան, 3. ա տենա կա լ, 4. հոգեվիճա կ

բ. 1. բա րետ ես, 2. բարօրություն, 3. մեղվաբույծ, 4. վայրկենական
գ. 1. կռնատ, 2. մա տնացույց, 3. մա գլցել, 4. պ ատանյակ
դ. 1. վիմագիր, 2. հա շվա պ ա հ, 3. կա տվառյուծ, 4. վրձնա հա րվա ծ
ե. 1. պատվական, 2. ա զնվազարմ, 3. լեզվա կիր, 4. հա զվա գյուտ
զ. 1. անվադող, 2. հովվական, 3. չվերթ, 4. մատռվակ
է. 1. ալյակ, 2. յոթնյակ, 3. կիսամյակ, 4. լուսնյակ
ը. 1. աղավնյակ, 2. հարսնյակ, 3. տասնյակ, 4. օթյակ

124. Ընդգծեք այն բառը, որում հնչյունափոխություն չկա.

ա. 1. հրապ ուրանք, 2. խ արխլել, 3. կուսա կա լ, 4. սպ առնա լ

բ. 1. կուրա ցուցիչ, 2. մրմռոց, 3. սպ արա պ ետ , 4. չա րա ճճի
գ. 1. մրցա վեճ, 2. վա րձկա ն, 3. ցրիչ, 4. ճռնչոց
դ. 1. լսարան, 2. քրմա պ ետ , 3. խ ճճել, 4. հացթուխ
ե. 1. ուսուցիչ, 2. կործանիչ, 3. կտրիչ, 4. հա շվիչ
զ. 1. հա ստ ա բեստ , 2. քրմա պ ետ , 3. պատմել, ամրակ
է. 1. կոխկռտել, 2. լեզվա նի, 3. սղա ճ, 4. պ տուտա կ
ը. 1. հա ցա զգի, 2. փ ա մփ շտ ա կա լ, 3. բա րձրա հա սա կ, 4. հոգևոր
թ. 1. գա նգրա հեր, 2. մա տենա գիր, 3. արկղիկ, 4. հանդուգն
ժ. 1. դուստրեր, 2. բազպան, 3. առվեզր, 4. քրտնաթոր
ժա. 1. կատակախ ոս, 2. մա քրա մա քուր, 3. մա նրա վա ճա ռ, 4. արթնանալ
ժբ. 1. ա ռա ջնա ծին, 2. զուգա լող, 3. կա զմա րա ր, 4. կա մրջա կ

— 594 —
 Հայոց լեզու

125. Ընդգծեք այն բառը, որը կազմված է առանց հնչյունափոխության.

ա. 1. թուլակազմ, 2. կլա նել, 3. գրչա գիր, 4. անդադրում, 5. հորա տ ել

բ. 1. թխամորթ, 2. գրգա մոլ, 3. վա տորա կ, 4. ճա հճա պ ա տ , 5. ա ռվեզր
գ. 1. պարսկական, 2. վարելահող, 3. ձեռագրաբան, 4. ռմբակոծել, 5. մեղվաբույծ
դ. 1. ճարպկություն, 2. կա րկտ ա բեր, 3. փ ա ղա քշա նք, 4. կծկել, 5. մորի
ե. 1. հանդգնել, 2. հա րստ ա նա լ, 3. սնահավատ, 4. փչակ, 5. որսկան
զ. 1. տ ա րեգիր, 2. փթթել, 3. օժտ վա ծ, 4. գեղանկա ր, 5. հա շվենկա տ
է. 1. աղմկահույզ, 2. ամսաթիվ, 3. ներկա տու, 4. գիշա կեր, 5. զուգա պ ա ր
ը. 1. շիկա հեր, 2. տրա մա գիծ, 3. պ ատմել, 4. խախտել, 5. խարսխակայան
թ. 1. սարահարթ, 2. սա ստ կա ձա յն, 3. նշա գեղձ, 4. դպրատուն, 5. դրժել
ժ. 1. դռնապան, 2. համալսարան, 3. եղջերվամիս, 4. սիրալիր, 5. հանքահոր
ժա. 1. ջա հա կիր, 2. ջղային, 3. դա լկա հա ր, 4. ստ ուգա յց, 5. ստրկա միտ
ժբ. 1. փխրուն, 2. խուզարկու, 3. իրիկնային, 4. դիպված, 5. կանաչավուն
ժգ. 1. աղեկտուր, 2. դիտարան, 3. ժայռակղզի, 4. ուրվական, 5. փետրազարդ
ժդ. 1. դիմադիր, 2. տերևաթափ, 3. երեսնական, 4. երդմնազանց, 5. փ շրել
ժհ. 1. ալեհավաք, 2. մաքրամաքուր, 3. սյունազարդ, 4. լրահավաք, 5. ծածկոց
ժզ. 1. լերդանալ, 2. պարպել, 3. պարսպապատ, 4. մրջնաթթու, 5. համարձակ
ժէ. 1. ժուժկա լ, 2. տնաբույս, 3. քնքշա նա լ, 4. քմա հա ճ, 5. մա հա րձա ն
ժը. 1. դասագիրք, 2. մածնաբրդոշ, 3. դդմապուր, 4. թզաչափ, 5. մտածմունք
ժթ. 1. վրիպանք, 2. զրուցա րա ն, 3. լռակյաց, 4. մեծախոս, 5. երա ժշտ ա գետ
ի. 1. դստրիկ, 2. աղմկել, 3. նկա րա կալ, 4. լուսա մուտ, 5. պ ա րտ իզա կ
իա. 1. լվիճ, 2. սնափառ, 3. արևմտահայ, 4. պ ա ստ ա ռա պ ա տ , 5. նշա ձող

126. Բառերից քանիսո՜ւմ կա ձայնավորի սղում.

ա. վարչապետ, կժանման, պ ա տ ժա չա փ , պ ա տռել, գունավոր, գրպան, սրնգահար,

փ ա մփ շտ ա կա լ, հովտ ա շուշա ն, սկզբունք
1. երեքում, 2. չորսում, 3. հինգում, 4. վեցում

բ. նստարան, սերնդափոխ, կուսա կա լ, համրիչ, մթամած, ռամկական, թավշանման,

Մկրտչյան, թրթռալ, վագրենի
1. երեքում, 2. չորսում, 3. հինգում, 4 . վեցում

127. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում ձայնավորի սղում կա.

ա.
1. նանրամիտ, բա րձրա րվեստ , վերջնա գիր, հա տ կա ցուցիչ
2. փեսա յա տես, գործնա կան, որկրա մոլ, հիմնադիր
3. կա րծրա միտ , թխահեր, խտրականություն, կանխասաց
4. անմարդկային, ճա հճա կա լել, վիրավոր, վարչապետ

Բ-
1. զրուցա սեր, պանրակեր, կավճա նմա ն, ամսագիր
2. բռնել, աղմկել, չվել, սա հմռկել
3. դդմապուր, երկնա քեր, մա ծնա բրդոշ, ծնրադիր
4. հայրենասեր, խլել, որդեգրել, ծա ղկա զա րդել

- 595-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ-
1. ուղղա գրել, ուղա րկել, գործուղում, ուղեցույց
2. հա մերկրա ցի, Փոթորկա հույզ, կա պկել, կոշկա կա ր
3. մանրազնին, աղավնյակ, աշնանային, հա նրա կա ռք
4. վա զքուղի, թրթռալ, ցա վա կցել, տեսչական

128. Ո՜ր շարքի բոլոր թառերում հնչյունափոխություն կա.

ա.
1. նկա րա գա րղել, գթառատ, մա նր-մունր, լծա կ
2. մրահոն, մրրկաբեր, առևտրա կա ն, անթացուպ
3. տնական, կլանել, պ ա րսկա մետ, կա տ ա կերգա կ
4 . ջրկիր, տա րեսկիզբ, Հովհա ննիսյա ն, սակարան

Բ-
1. հյուսնություն, լիտ րա նոց, թանձրանալ, ա զդրոսկր
2. քրիստ ոնեա կա ն, ընթացք, ստախոս, գրա սեր
3. ձեռքբերում, սրատել, ջղային, կրծքա վա նդա կ
4. իշայծյամ, սիրահար, քա ռա սնա կա ն, ութսուն

Գ
1. ա ղավնատուն, օրհա ս, վիրակա պ , թշնամանալ
2. ճեպ ա նկա ր, կա պկպ ել, լսարան, գունատ
3. քա ռա մյա , բարեհա մբույր, հնչերանգ, փ ոշոտ
4. մեհենական, դիզել, գրգա մոլ, բա զմա պիսի

Գ
1. ընդունակ, մտավոր, կորզել, նվիրակ
2. քենա կա լ, տ եղեկա գիր, քա ղցրա վենիք, կռնատ
3. շոգեմեքենա , սրբա տեղի, երկվորյակ, սխ ա լվել
4. հրավիրա տ ոմս, վզնոց, տվյալ, խաղաթուղթ

129. Բառերից քանիսո՜ւմ հնչյունափոխություն կա.

ա. ընտ րա րշա վ, ա մլանալ, ստ ուգա տ ես, քմա հա ճ, հնադար, կա մրջա կ, կա րկտա բեր,
կռվա րար, ծփանք, կտ րել
1. վեցում, 2. յոթում, 3. ութում, 4. բոլորում

ր. կծկել, կծել, քրջոտ , բա րետ ես, կա մարա կապ , քա մա հրա նք, օրրա ն, արևմտյան,
կրթված, խմիչք
1. հինգում, 2. յոթում, 3. ութում, 4 . բոլորում

130. Բառերից քանիսո՜ւմ հնչյունափոխություն չկա.

ա. լուսա մուտ , ըմպ ել, խ րա խ ուսել, զտ ա րյուն, ց ո ւց ա պ ա ս տ ա ռ, սրա հա յա ց,

աննկատ, դղրդալ, քրոջա կա ն, քղա նցք
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

- 596-
 Հայոց լեզու

բ. ուղղ ա հա յա ց, բուժա կ, ի ջևա ն ա տ եղ , ա նընղմեջ, ծ լա ր ձ ա կ ե լ, տ եղեկա նք,

խ ոտհարք, կցա կա ռույց, տ ա րեգիր, պ րծնել
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

գ. ղիմադիր, դիտարան, դռնապան, եղջերվա միս, երկվություն, դնչկալ, զգուշություն,

զեկուցա գիր, զրուցա րա ն, կա րգա խ ոս
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

դ. զուգա պ ա ր, գիսա ստ ղ, պ ատմել, խ ելամիտ, հրապ ուրանք, ջղային, իրիկնային,

ստ ուգա յց, ստ րկա միտ, ուրվական
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. Երեքում, 4. չորսում

ե. փ ետ րա զա րդ, ջրա ղա ց, աղմկել, դիպ վա ծ, նպ ա րա վա ճա ռ, երեսնական, սղաճ,

լերդա նա լ, լվիճ, հա նցա կից
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

131. Բառերից քանիսո՞ւմ ու ձայնավորի հնչյունափոխություն կա.

ա. անել, սնա հա վա տ, ցնցում, փթթել, փտախտ, արևմտամետ, բնափայտ, մտա ծ­

մունք, ընչասեր, սնափառ
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

բ. շքա հա նդես, մրճա ձուկ, նշա նացույց, սրճա մա ն, շրջա դա րձ, մամլել, պա տմվածք,
բնավեր, մկնդեղ, նշա ձև
1. յոթում, 2. ութում, 3. իննում, 4. բոլորում

132. Բառերից քանիսո՞ւմ ու ձայնավորի սղում կա.

ա. ամրակ, ոսկրանման, ա նրջել, բազմակի, կռնչոց, մա նկա բա րձ, դրժել, բռնել,

զմռսել, գիշա կեր
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

բ. լռա կյա ց, լրա հա վա ք, ծա ծկոց, ճմռել, թթվածին, խախտել, քրմա պ ետ , մրցա վեճ,
խնկաման, ծխախոտ
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. բոլորում

գ. հնչակ, նրբա ոճ, աղմկարար, շքեղ, շրջուն, շքա մուտ ք, բա զմա պիսի, մա քրա մա ­
քուր, ծննդյան, արևմտահայ
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. բոլորում

133. Ընդգծեք այն բառը, որում ու ձայնավորը հնչյունափոխվել-վերածվել է գաղտ-

նավանկի ը֊ի.

ա. 1. սերնդափոխություն, 2. կարմրափետուր, 3. թափթփել, 4. խցանահան

բ. 1. գրգա մոլ, 2. խնկաման, 3. մտերիմ, 4. ընչացք
գ. 1. մտավոր, 2. ժրա ջա ն, 3. թխամորթ, 4. առվեզր
դ. 1. արևմտյան, 2. ըմպանակ, 3. փ որփ րել, 4. ընչաքաղց

- 597-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

ե. 1. բնություն, 2. համրիչ, 3. ընձուղտ, 4. նշա ձող

զ. 1. ծլա րձա կել, 2. ծա ծկա միտ , 3. գնանկում, 4. ցորնա մրիկ
է. 1. մրջնաթթու, 2. հա րստա նալ, 3. հնա ոճ, 4. բնավեր
ը. 1. զտարյուն, 2. գործընկեր, 3. գիշա նգղ, 4. խստադեմ

134. Բառերից քանիսո՞ւմ ի ձայնավորի սղում չկա.

ա. օժտ վա ծ, ամսաթիվ, ալևոր, ա ղեկտուր, ավշանյութ, գրգռել, պանրիկ, կրավորա ­

կան, գետ նա տ ա րա ծ, գնանկում
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

բ. դպրատուն, երա ժշտ ա հա ն, թոնրատուն, հա զվա դեպ , վճռա բեկ, տավղահար,

խորտկարան, ճշմա րտ ա խ ոս, հովվական, ագնվայր
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

135. Բառերից քանիսո՜ւմ ի ձայնավորի սղում կա.

խլել, ջլապ ինդ, մշտ ավա ռ, խ ճանկա ր, թվագույգ, սա ստ կա ձա յն, ծնունդ, թզաչափ,
սրտամոտ, մշտ ա տ և
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. ոչ մեկում, 4. բոլորում

136. Բառերից քանիսո՜ւմ ի ձայնավորի հնչյունափոխություն չկա.

ճարպկություն, ճռնչոց, կաղնուտ, կա ղնեփա յտ, խտանալ, հովտ ա շուշա ն, կանխար-

գելել, մա հճա կա լ, հա վիտենա կան, վճռա կան
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

137. Բառերից քանիսո՜ւմ երկհնչյունի հնչյունափոխություն կա.

ա. կկվականչ, պ տուտա կ, փ շրել, սիրա լիր, հնձան, հպ անցիկ, ձիթա պ տ ուղ, կռփա ­
մարտ, կուսա կա լ, կուրա ցուցիչ
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

թ. կռել, մասրենի, մրմռոց, ցրիչ, սիզախոտ, կռնատ, հա մբուրել, պ ա րպ ել, պ ա րսպ ա ­

պատ, մրջնաթթու
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

138. Ընդգծեք այն բառը, որում երկհնչյունը սղվել է.

ա. 1. սփռոց, 2. հորա քույր, 3. կուրա ցուցիչ, 4. վերջա լույս

բ. 1. ձնհա լ, 2. սա ռցա բեկոր, 3. սուրալ, 4. կտ ա կել
գ. 1. արնավառ, 2. ձնեմա րդ, 3. փ ա յլփ լել, 4. լուծա րում
դ. 1. բուրաստան, 2. բնավեր, 3. սյունազարդ, 4. կա պտա վուն
ե. 1. ժա նեկա զա րդ, 2. խոխոջուն, 3. քնքշա նա լ, 4. ա լրա ղա ց
զ. 1. բուսակեր, 2. համայնական, 3. հեծելա զոր, 4. սփ ռել
է. 1. ձնա գնդի, 2. սա ռցա հա տ , 3. վայրիվերո, 4. նույնանման
ը. 1. գունեղ, 2. պ ա շտոնեա կա ն, 3. արնանման, 4. անուշահամ

- 598-
 Հայոց լեզու

139. Բառերից քանիսո՞ւմ յու երկհնչյունի հնչյունափոխություն կա.

տ րտնջոց, ցուցա նա կ, սուզա կ, խ րախուսանք, խ ուզա րկու, ոսկեհուր, պարուրել,

ա լեհա վա ք, հա մբուրել, ձնհա լ
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

140. Բառերից քանիսո՞ւմ հնչյունի սղում կա.

մարմնական, շիրմա քա ր, քենա կա լ, բարություն, կա վճա պ ա տ , փաթթոց, ցա մքոց,

պատրա նք, գլխ ա ցա վ, տխրադեմ
1. մեկում, 2. ոչ մեկում, 3. իննում, 4. բոլորում

141. Բառերից քանիսո՞ւմ հնչյունի սղում չկա.

ծխա մորճ, դիմում, բա րեսրտ որեն, ցլա մա րտ , փքաբլիթ, օրինա պ ա հ, քինախնդիր,

պ ղծել, սիգա ճեմ, շրթներկ
1. մեկում, 2. ոչ մեկում, 3. ութում, 4. իննում

142. Ո՞ր բառում մեկից ավելի հնչյունափոխություն կա.

ա. 1. կուսական, 2. խրթնաբանություն, 3. նրբանկատ, 4. բնատնտեսություն

ր. 1. որկրա մոլ, 2. սա ռցա բեկոր, 3. գրչա գիր, 4. վիմա րձա ն
գ. 1. խնկաման, 2. մարդկայնություն, 3. քնքշա գին, 4. տնաբույս
դ. 1. անասնաբուծական, 2. դեղնա գօծ, 3. ա նիծվա ծ, 4. բնականորեն
ե. 1. զրախոսություն, 2. փ ա ղա քշա նք, 3. հա րստ ա նա լ, 4. բնօրինակ
զ. 1. սնահավատ, 2. երջա նկա նա լ, 3. գնա ցուցա կ, 4. խտություն
է. 1. խ արխլված, 2. միջա մտել, 3. տամկություն, 4. պա տրա նք
ը. 1. հնագիտություն, 2. ա շխ ուժա նալ, 3. կա տվախ ոտ, 4. անդադրում
թ. 1. սերնդափոխություն, 2. փ որփ րել, 3. պ ա րսկա կան, 4. հա յրենա սիրա կա ն
ժ. 1. ձեռա գրա բա ն, 2. ա ռաքելություն, 3. տեղեկատվություն, 4. ռմբա կոծել
ժա. 1. մեհենական, 2. բնօրրան, 3. պա հպ ա նել, 4. ճա հճա պ ա տ
ժբ. 1. չվա ցուցա կ, 2. նախրապան, 3. խ ուսանավել, 4. ժրա ջա նորեն
ժգ. 1. թերահավատ, 2. խցանահան, 3. կրկնուսույց, 4. բրդատվություն
ժդ. 1. թխամորթ, 2. ա նգիտ ա կից, 3. մա տենա գրա կան, 4. գրգամոլություն
ժե. 1. քաղքենիություն, 2. բաժնետիրություն, 3. գործնա կա ն, 4. փչակավոր
ժզ. 1. հանդգնել, 2. կպչունություն, 3. վայրենանալ, 4. փութեռանդ

143. Ո՞ր բառում միայն մեկ հնչյունափոխություն կա.

ա. 1. թռչնակ, 2. զինանշան, 3. առվեգրյա, 4. Երգչախումբ

բ. 1. ամրապնդել, 2. սննդամթերք, 3. փոշեխառն, 4. հրա ձգա րա ն
գ. 1. սա ռցա լեզվա կ, 2. թուլակազմություն, 3. խորհրդատվություն, 4. երգչախմբային
դ. 1. հարցաքննություն, 2. տիրասիրություն, 3. մեղվաբուծակա ն, 4. մարդկայնորեն
ե. 1. վա րչա տնտեսա կա ն, 2. տնօրինություն, 3. բա զմա գրկա նք, 4. կա պ տ ա կա նա ­
չավուն

֊ 599
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

144. Բառերից քանիսո՛ւմ երկու հնչյունափոխություն կա.

ա. ա տենա դպ իր, ծնրա դիր, վրիպանք, շիկա հեր, մա ծնա բրդոշ, գունանկա ր, հանգու­
ցա լուծում, պատվախ նդիր
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. ոչ մեկում

բ. խարսխակայան, մրցանակ, դա լկա հա ր, փխրուն, դստրիկ, ոճրա գործ, պանրա­

ցուր, մա գլցել
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. ոչ մեկում , 4. բոլորում

145. Բառերից քանիսո՛ւմ ը-ի հնչյունափոխություն կա.

ա. ճարպկություն, հա նդգնել, երեսնա կա ն, լռա կյա ց, ջդային, փչակ, քաղքենի,
կոճկել, փխրուն, բա րձրա խ ոս
1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. ոչ մեկում

թ. մարմրել, օրրա ն, սա նրվա ծք, հետընթաց, ակնբախ, լրա բեր, կլա նել, չվերթ,
պ ա տ եհա պ ա շտ , ալյակ
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

146. Բառերից քանիսո՛ւմ մեկից ավելի հնչյունափոխություն կա.

ա. հրա ձգա րա ն, ծննդյան, միջնադարյան, բնօրրան, հնա գիտա կա ն, բրդատվություն,
քննա շրջա ն, խ նկա րկել
1. հինգում, 2. յոթում, 3. վեցում, 4. բոլորում

թ. չվա ցուցա կ, հրկիզել, փ ա յլփ լուն , ջրա նկա ր, սրա մտ ություն, խ մբերգա յին,
պատմագիտություն, մարդկայնորեն
1. հինգում, 2. վեցում, 3. յոթում, 4. բոլորում

147. Ո՛ր շարքում են թառերը դասավորված այբբենական կարգով.

ա.
1. նեղուց, նենգ, նետել, ներբան, ներուժ, նկար, նման, նմուշ, նյարդ, նշանաձող,
նշանակետ
2. շիտա կ, շնա ձուկ, շնորհա կա լ, շնորհա վոր, շնորհք, շշուկ, շշմել, շոշա փ ել, շպ րտել,
շպար, շպ ա րել
3. ոգի, ոզնի, ոլորել, ոհմակ, ողկույզ, ողողել, ողորկ, ողջույն, ոճիր, ոսկի, ոսկեղեն
4. սեր, սխալ, սկահա կ, ստա հա կ, ստվար, ստվարաթուղթ, ստվեր, սրամիտ, սրատես,
սրունք

ր-
1. վազ, վազանց, վարս, վա րսա գեղ, վիրապ, վա րսա հա րդա ր, վեպ, վկայել, վկա յա ­
կան
2. հերթագրել, հերթապահ, հերկել, հերձել, հզոր, հիանալ, հիմա, հիմք, հյութ, հնոց,
հոգևոր
3. մանուշակ, մառախուղ, մասուր, մեղր, մեղմ, մեջտեղ, միավոր, մոմլաթ, մսաջուր
4. յոթանասուն, յոթնօրյա, յուղ, յուղա նկա ր, յուրա ցնել, յուրային, յուրօրինա կ

- 600 -
 Հայոց լեզու

1. Սահակյան, Սամվելյան, Սանթրոսյան, Սարիբեկյան, Սարինյան, Սարգսյան, Սեյ-

րանյան
2. Խաչատրյան, ԽաչԵյան, Խաչիկյան, Խաչենց, Խա չունց, Խերանյան, Խորենյան,
Խնկոյան
3. Աբաջյան, Աբգարյան, Աբելյան, Աբոփան, Աբրահամյան, Աբրամյան, Աբրոյան, Ափ-
րոյան
4. Գա բրիելյա ն, Գա բուզյա ն, Գա րեգինյան, Գա սպ ա րյան, Գրիգորյա ն, Գևորգյան,
Գնդոյան

148. Ո՞ր օրինակում է սխալ նշված տաոի կամ տառակապակցության թվային արժեքը.

1. ա. ԻԱ - 2 1 ֊ր դ , p. ԺԹ - 1 9 -ր դ , գ. է - 7 -ր դ , դ. Ֆ - 1 0 0 -ր դ
2. ա. Սէ - 2007, բ. ՌՃԺԱ - 1111, գ. 0 - 10000, դ. ԺԱ - 11
3. ա .Ս -2 0 0 0 , բ . Ի - 1 1 , գ . Ժ - 1 0 , դ . Ռ - 1 0 0 0
4. ա. Ա — 1-ին , բ. ժ - 1 0 -ր դ , գ. Ջ - 1 0 0-ր դ , դ. Ռ - 1 0 0 0 -ր դ
5. ա. U — 1 , բ. Ու — 700, գ. Ժ Գ — 13, դ. ԻԵ — 25
6. ա. Ե — 5, բ. Շ — 50, գ. Շ — 500, դ. Ռ — 5000
7. ա. Թ - 9, բ. Ղ - 90, գ. ճ - 900, դ. Ք - 9000
8. ա . Ա - 1 , բ . Ժ - 1 0 , գ . ճ - 1 0 0 , դ . Ժ Ճ - 1 0 0 0
9. ա. է - 7, բ. Հ - 70, գ. Չ - 700, դ. Ռ - 7000
10. ա. Գ - 3, բ. ԺԳ - 13, գ. ՃԳ - 103, դ. ՌԳ - 133

149. Ո*ր օրինակում է ճիշտ նշված տաոի կամ տառակապակցության թվային արժեքը.

1. ա. ՍԸ - 2008, բ. ԻԸ - 2008, գ. ՄԸ - 2008, դ. ԲՌԸ - 2008

2. սւ. Ա Բ - 1 2 , բ. Ժ Բ - 1 2 , գ . Ա Ի - 1 2 , դ . Ա Ֆ - 1 2
3. ա. Ժ Ե - 15, բ. Ժ Զ - 14, գ. ԺՈՒ - 10, դ. ԺԹ - 18
4. ա. Ժ - 10, բ. ԱՍ - 10, գ. ԺԱ - 10, դ. ԱԺ - 10
5. ա. L— 30, բ. Խ — 30, գ. Կ — 30, դ. Հ — 30
6. ա. Ե - 7, բ. Ձ - 7, գ. Ը - 7, դ. է - 7

150. Ո*ր նախադասության մեջ է տաոի կամ տառակապակցության թվային արժեքը

սխալ նշված.

ա.
1. Մենք այժմ ապրում ենք 21-րդ (ԲԱ) դարում:
2. Մովսես Խ որենա ցին 5-րդ (Ե) դարի պատմիչ է:
3. Կոմիտասը ծնվել է 1869 (Ռ ՊԿ Թ ) թվականին:
4. Ես սովորում եմ 1 0 -ր դ (ժ) դասարանում:
թ-
1. Հայերեն գրերը ստ եղծվել են 5 -ր դ (Ե) դարում:
2. Միջին հայերենի գործածության ժամանակաշրջանը 1 2 - 1 6 -ր դ (ԺԲ — ԺԶ) դարերն են:
3. Ֆ րիկը 1 3 -ր դ (ԺԳ) դարի բա նա ստ եղծ է:
4. Պարույր Սևակը ապրել և ստեղծա գործել է 20-րդ (ԺԱ) դարում:

- 601-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ԲԱՌԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ո՞ր շարքում կա'

ա. հնաբանություն
1. ծառայություն, կախարդանք, հա գուստ եղեն, կենտ րոնա ձիգ
2. ճա րտ ա րա խ ոս, մա ծնա բրդոշ, մածիկ, կա ղա մբա պուր
3. հեղեղ, հրաշա խոս, անագան, ղողա նջյուն
4. միայնակեցություն, շիլաշփոթ, մրջնակեր, նավահանգստային
բ. նորաբանություն
1. մշուշա պ ա տ , փքուն, ցա վա կցա բա ր, քա ղա քա կա նություն
2. օժա նդա կել, վճռա կա ն, կա րմրա փա յտ, կապիկ
3. ռազմախաղ, խ լանալ, ծարավ, ուրբաթախոս
4. հա սա րա կ, կայքէջ, ձա յնեղ, թիկունք
գ. փոխառություն
1. փայլաթիթեղ, օրհներգ, բյուջե, գործա ռույթ
2. փա յծա ղ, գրա նշա ն, մկնիկ, սեթևեթել
3. առևտուր, մա տնահա րել, հոտնկայս, խաղիկ
4. իրա վա ցի, դեղին, սահանք, սողեսող
դ. օտարաբանություն
1. եթեր, զեփյուռ, կիթառ, մատուռ
2. ակունք, առյուծ, թռիչք, կուլտ ուրա
3. նարինջ, կողպ եք, հասմիկ, պ ա րտ եզ
4. վահան, գումար, գավաթ, նիզակ

2. Ո՞րն է հնաբանություն.

ա. 1. մասնաշենք, 2. այրուձի, 3. գեղա սա հք, 4. պ ա տ ճեն

բ. 1. ուստր, 2. կնքահայր, 3. սկեսրա յր, 4. տեգր
գ. 1. Աշտիշա տ, 2. Նորա վա նք, 3. Վա նա ձոր, 4. Տա վուշ
դ. 1. ա տ րճա նա կ, 2. տեգ, 3. ինքնա ձիգ, 4. հրանոթ
ե. 1. թոնիր, 2. ծխնի, 3. բաբան, 4. հեծան
զ. 1. կուսա կա լ, 2. ա րեգակ, 3. քա ջա մա րտ իկ, 4. պ ա տ գա րա կ
է. 1. ուսապ ա րկ, 2. թաղանթ, 3. եռա ժա նի, 4. դրանիկ
ը. 1. զարմիկ, 2. սողնակ, 3. լիկկայան, 4. Գյումրի

֊ 602֊
 Հայոց լեզու

3. Օտար բառերից քանիսի* կողքին է գրված համարժեք հայերեն նորաբանությունը.

ա. ինտերնետ — հա մացա նց, կոմպ լեկտ — լրա կազմ, ժյուրի — մրցատյան,

ռեյտինգ — վա րկա նիշ, ստա րտ — մեկնաբանություն, սյուժե — դիպ ա շա ր

1. հինգի, 2. բոլորի, 3. երեքի, 4. չորսի

բ. ֆ ին իշ — վերջն ա րկ, դիա գրա մ — տ րա մա գիր, մոնիտ որ — ցուցա րկիչ,

ա լգորիթմ — քա յլա շա ր, պ րոֆ եսիոն ա լ — ա րհեստ ա վա րժ, վա լյուտ ա —
արժույթ

1. հինգի, 2. բոլորի, 3. երեքի, 4. չորսի

4. Ո՜ր փոխառության դիմաց գրվածը դրա հայերեն համարժեքը չէ.

ա. 1.կոմպ յուտ եր հա մա կա րգիչ

2. ստադիոն մա րզա սրա հ
3. սալաթ աղցան
4. կոմպ ոզիցիա հորինվա ծք

բ. 1. պոմիդոր սմբուկ
2. ա նսա մբլ համույթ
3. ժուռնա լիստ լրա գրող
4. դիա գնոզ ա խ տորոշում

5. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են օտարաբանություն.

ա. 1. կոմպ յուտ եր, պ րոբլեմ, սա պոն գ. 1. թենիս, խ տ ա սա լիկ, ներհուն

2. ֆ ուտ բո լ, հա մբա վ, խ ա ղա վա րտ 2. մ եծա վ ա րպ ետ , բիլիա րդ, քիմ իա
3. մա նգա ղ, պ րոցես, ծա մոն 3. ա մնիստ իա , ա լտ երնա տ իվ , շոու
4. ինքնա թիռ, ռեֆ երեն տ , օ դ ո ւժ 4. ֆ իզ իկ ա , օդ որա կիչ, ա րժենիշ

բ. 1. տենդենց, բանկետ, կոմպլեքս դ. 1. ա գրեսիա , ռա դիա ցիա , արժույթ

2. դեկլա րա ցիա , մա րշրուտ, տա վիղ 2. տուրիստ, կոմպրոմիս, մարկա
3. ռեյս, կոմպրոմիս, դոկտոր 3. օպ ոնենտ, ռեյտինգ, գրա վա տ ուն
4. բիզնես, մարմար, քերթող 4. լոմբարդ, պ ա կա սուրդ, դեֆիցիտ

6. Ընդգծված բառը տվյալ դեպքում ո՜ր իմաստով է գործածված.

ա. Շա վա րշի գլուխ ը մտ քերից եռում էր.

Շա վա րշը դառը ծիծա ղեց.
Խմեց, ու հոսեցին կրկին մտ քերը'
Իրա րից ավելի պ ղտ որ ու ծանր...

1. դա նդա ղա շարժ, 2. խոշոր, ծա վա լուն, 3. ճնշող, տա նջող, 4. խոր, սա ստիկ

- 603-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

թ. Այնպե՜ս անխինդ են և նման լացին

Երգերն իմ երկրի, այնպե՜ս տխրագին.
Մեգ չի' հասկանա օտ ա րերկրա ցին,
Մեգ չի' հասկանա սառն օտ ա րուհին:

1. ցա ծր ջերմա ստ իճա ն ունեցող, 2. ցրտ ա վուն, 3. կշռա դա տ վա ծ, 4. անտարբեր

7. Ո*ր իմաստն է ավելորդ

ա. շեմք, հանգրվան, ձեղուն րաոերի համար.

1. հա նգստ ա նա լու տեղ, կայարան

2. դռան ա ռջևի տարածությունը
3. շինության ծա ծկ
4. քա նդա կա զա րդ սյունա գլուխ

ր. պատշաճ, հապճեպ, անհապաղ թառերի համար.

1. հարմար, տեղին
2. շուտափույթ, ա րա գ
3. անմիջական, առանց միջնորդի
4. ա նմիջա պես, իսկույն ևեթ

8. Ո՜ր բառն է նշանակում բարի լուր.

1. գույժ, 2. բոթ, 3. ա վետիք, 4 . իրազեկում

9. Ո՜ր բառը չի նշանակում մեղապարտ.

1. զա նցա ռու, 2. հա նցա պ ա րտ , 3. պ ա րտ ա զա նց, 4. պ ա րտա պ ա ն

10. Ո՜ր շարքում բառի իմաստի սխալ բացատրություն կա.

1. նախճիր — ա րյունա լի կոտ որա ծ, նախադրյալ— ա նհրա ժեշտ պայման, հիմք

2. կածան — ոտքի նեղ ճա նա պ ա րհ, ճողոպրել — ա րա գ փախ չելով՝ մի կերպ
ա զա տ վել
3. մակաղել — ոչխ ա րի' մի տ եղ հա վա քվելը' հա նգստ ա նա լու, ճամարտակել —
անհիմն և անմիտ կերպ ով մեղա դրել
4. կառամատույց — գնա ցքի կանգառին կից հարթակ, կիրճ — երկու լեռների
միջև նեղ ու խոր տ ա րա ծք

11. Երաշխիք բառի նշված իմաստներից քանի՜սն են սխալ.

ա. հա ստ ա տ ող խոստում
բ. ա պ ա հովող պ ա յման' հա նգա մա նք
գ. որևէ բանի համար նախապես սա հմա նվող ապահովություն
դ. օգտ ա կա ր գործի գնահատություն
ե. ա նձի կամ պետության հանձնառություն
զ. ինչ-որ բանի հա ստա տում, վա վերա ցում

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

- 604-
 Հայոց լեզու

12. Որի* հետ չի կարող բառակապակցություն կազմել տրված բառը.

ա. նկարագրել դ. բացահայտել'

1. ընթացքը 1. գա ղտ նիքը
2. միտքը 2. իմաստը
3. դեմքը 3. տ եսքը
4. դեպ քերը 4. ներքինը

բ. պատկերել' ե. բացատրել

1. իրականությունը 1. տ եսա կետ ը

2. գա ղա փ ա րը 2 . կա տ ա րվա ծը
3. կենցա ղը 3. նկա րա գիրը
4. ներա շխ ա րհը 4. միտքը

գ. կերտել' զ. կազմել'

1. պատմությունը 1. բանակը
2. զգա ցումը 2. կառավարությունը
3. կերպ ա րը 3. ծրա գիրը •
4. տ ա ճա րը 4. հրամանը

13. Ո՜ր բառակապակցության մեջ փոխաբերական իմաստով գործածված բառ կա.

ա. 1. սրտի կսկիծ Գ 1. բա րեխ իղճ ղեկա վա ր

2. ա րքունի շքա խումբ 2. համառ ա շխ ա տ ա կից
3. հնչյունների ա րքա 3. անապակ ջուր
4. լույսի ցոլքեր 4. թափանցիկ ակնարկ

բ 1. սրտի ձա յնին ունկնդրել է. 1. պատմություններ հորինել

2. երկյուղ պ ա տ ճա ռել 2. նորօրյա աղոթք
3. միտք ա րտ ա հա յտ ել 3. փ րփ րա դեզ ալիքներ
4. անուններ հիշա տ ւսկել 4. մա րմրող կարոտ

Գ 1. ձյունաթույր շուշան Ը- 1. առտնին հոգսեր

2. անքուն կա րոտ 2. խորքային ջրեր
3. խ ա րտյաշ մազեր 3. մութ ուժեր
4. ա զնիվ կենսա գիր 4. խոժոռ դեմք

Գ 1. գետ ա կի խոխոջյուն բ 1. հակինթագույն ա կա նջօղ

2. վաղորդա յնի արև 2. ա մպամած երկինք
3. ձա յնի Ելևէջներ 3. հրա շա կերտ մատյան
4. ա րշա լույսների ծիրա նի 4. շնորհա շա տ մատենա գիր

ե. 1. տխուր հիշողություններ ժ. 1. եղեգնյա գրիչ

2. քա ղա քա կա ն վերնա խ ա վ 2. հա նա պ ա զօրյա հաց
3. գթառատ վերա բերմունք 3. խոսուն հա յա ցք
4. սպ ա ռողա կա ն զա մբյուղ 4. հանդուգն զինվոր

- 605-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

ժա. 1. արևաներկ լեռներ ժբ. 1. նորա բա ց կակաչ

2. բարակիրան նաիրուհի 2. թխաթույր ամպ
3. անկար հիվանդ 3. պ ա պ ա կա ծ դա շտ եր
4. կա րկտ ա բեր ամպ 4. ա փ ա մերձ ժայռեր

14. Ընդգծված թառերից որի* գործածությունը տվյալ դեպքում փոխաբերական իմաս­

տով չէ:

ա. 1. Հոգ իս արթնացավ հա րա վի բույրից, Ինձ է դուրս կանչում զեփ յուռը նրա:

2. Ո՞վ է բնակվում մեր հին հա րկի տակ, Ո՞վ է խնկահոտ մեր դուռը բացում:
3. Օ ր ո ր էր ասում աշունն անտառին, Բայց դեռ անտառի քունը չէր տանում:
4. Մեխակի բույրով հովն էր շշնջում հեքիաթներն հագար ու մի գիշերվա :

բ. 1. Հանգստանում էր հողմը բացատում:

2. Մրսում էր կա րծես վայրի նշենին:
3. Թեղին ա նտ արբեր ա կա նջ էր դնում Տա պ ա լվա ծ կաղնու խ ուլ հառաչանքին:
4. ճերմակաթև հա վքերը իրար գուրգուրում էին քնքուշ մրմունջով:

գ. 1. Ալևոր կա մուրջի հոնքին Ծ ի ծա ռի մի բույն եմ հիշում:

2. Արևոտ մի սար եմ հիշում' ճակատին ձյունի պատառիկ:
3. Մայրենի լեզվով խոսում էր առուն:
4. Արևն էր նայում ա չքով հայրական:

դ. 1. Ք ա նի՜-քա ն ի տա րի ապրում էր թուխ ա րծիվը լեռան ամպոտ փչակի մեջ:

2. Տա րիներն անցնում են, և, ինչպես երկրի վրա ամեն ինչ, մարդկային հիշողու­
թյունն էլ պատվում է մոռացության մամուռով ու մշուշով:
3. Ասես վախենալով, թե մահը նորից կբռնի իր պ ոչից' Սեթոն լեղա պ ա տ ա ռ իրեն
դուրս գցեց ջրից:
4. Երկինքը, չգիտ ես ինչու, նոթերը կիտ ել է երկրի վրա. երեք հա տ ա ստ ղ ու մի
լղարիկ, խ եղճ ու կրակ լուսին:

ե. 1. Հիշում եմ լքվա ծ մի թոնիր' Բերանին մամռոտած մի խուփ:

2. Խա նդը կա յծա կի պես փայլատակեց մռայլ հնձվորի սրտում:
3. Հանգստանում էր հողմը բա ցա տ ում' Ականջն ամպրոպի ազդանշանին:
4. Լույսն է մեռնում, օր ը ' մթնում, Մութը տնից տուն է մտնում...

զ. 1. Իմ հոգում մեռավ սիրո մի երկինք, մի վառ արեգակ, և՜ սեր, և՜ հավատ:

2. Եվ խարույկի մոտ եղևնին կանաչ Սոճու հետ սիրով զրույց էր անում:
3. Ավերակ տ ա ճա րի մի վեմ Եվ բեկված մի սյուն եմ հիշում:
4. Միայն կաղնին խշշում էր մի երգ:

15. Ո՜ր բառակապակցության առաջին բաղադրիչը փոխաբերաբար չի գործածվել.

ա. 1. կապույտ մշուշ բ. 1. հոնեղ ճա կա տ

2. արնոտ լեռներ 2. ցուրտ հոգիներ
3. բույլ մը կայծակ 3. հպ արտ լեռներ
4. փունջ մը ժպիտ 4. դառը ճշմա րտություն

֊ 606֊
 Հայոց լեզու

Գ 1. մռայլ իրականություն ը. 1. մարմրող երագներ

2. քուրա մը խոսք 2. մարմրող հավատ
3. մերկաթև ամպեր 3. մարմրող սեր
4. կանաչ անդաստան 4. մարմրող լույս

Գ 1. հսկա բուրվառ թ. 1. լռության ձայն

2. անքուն կարոտ 2. անմարելի շտեմարան
3. համբույրի գիշեր 3. մանկության օրեր
4. լույս հովիտ 4. գեղեցկության իջևան

ե. 1. անլար քնար ժ. 1. ոսկեվարս ծառեր

2. անանձրև այգեպան 2. հրացայտ աչքեր
3. սիրազուրկ սիրահար 3. մրահոն աղջիկ
4. անկոչ հրավիրյալ 4. սիրավառ կակաչներ

Գ 1. անգույն բառեր ժա. 1. անգիջում քննադատ

2. անմեռոն ավազան 2. մթամած երաժշտություն
3. անգյուտ գյուտարար 3. անափ լիճ
4. անվերջ կատար 4. համբերության բաժակ

է. 1. քար անտարբերություն ժբ. 1. սուգի լեռներ

2. երկաթ ալիք 2. անտնտեսվար տանտեր
3. ծով համբերություն 3. դալկահար սյուք
4. իրապաշտ գրող 4. թաց կախարդանք

16. Ո՞ր բառի աջ կողմում տրված է նրա ոչ թե փոխաբերական, այլ ուղիղ իմաստը.

ա. 1. քար - անտարբեր ե. 1. բանտ - կաշկանդող միջավայր

2. դառը - անհրապույր 2. աստղ - բախտ, ճակատագիր
3. լուռ - անբարբառ 3. լույս - ճառագայթային էներգիա
4. գորշ - անհյուրընկալ 4. նշել - անվանել, որակել

բ- 1. խմել - հարբել զ. 1. պատել - ծածկել

2. ծաղկել - զարգանալ 2. գիծ - ուղղություն, ընթացք
3. խաղալ - ձևացնել 3. խաղ - խորամանկ արարք
4. բոլորել - շրջապատել 4. տրորել - հարստահարել, ճնշել

Գ- 1. ստեղծել - գոյություն տալ է. 1. վայրի - անաղարտ

2. սնել - ոգևորել, լիցք տալ 2. լույս - հույս
3. դատել - գնահատել, որակել 3. խոր - խորամիտ
4. գերել - հրապուրել, գրավել 4. ռետին - ջնջոց

դ. 1. ծաղկեցնել - գունազարդել, ճոխացնել

2. ծա ռա յել֊ ենթարկվել, հպատակվել
3. տանել ֊ անհայտացնել, վերացնել
4. բա րվոքել֊ բարելավել, կարգի բերել

- 607֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

17. Ո*ր նախադասության մեջ կա փոխաբերաբար գործածված բառ.

ա. 1. Ծանր նստել է քարափը ձորում...

2. Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ:
3. Եվ հեռվում ինչ-որ շտապող ձիերի ղուիյուն եմ հիշում:
4. Ցորենի կանաչ արտի մեջ Առվույտի կապույտ մի ծաղիկ...

բ. 1. Իմ մահով ոչինչ չի փոխվի կյանքում:

2. ճամփորդները դիտում էին կրկնակի ծիածանը:
3. Քարե ամպրոպ էր ու ծիածան:
4. Մանգաղը քարին մնաց, ճիպոտը մնաց կամին:

գ. 1. Հոգնած օրը կամաց-կամաց իրիկուն է դառնում:

2. Առուն մասուր է տանում:
3. Հոգնել եմ արդեն զուր թափառելուց:
4. Խշշում էր բակում հինավուրց մի ծառ:

դ. 1. Օաղիկներեն հովը թերթեր կը թափե...

2. Բարկ արևն իսպառ չորացրել էր խոտը:
3. Ջուրն անընդմեջ կը հոսի, ածուները կը լենան:
4. Աքասիաներ... Օրորվելով մաքուր շունչ մը կը հևան:

ե. 1. Վարեն ջուրը կը խայտա, կխնդա լույսն ալ վերեն:

2. Հարսն է դեզի կատարին, ծոցը' բացված գեփյուռեն...
3. Քո՜ւյր իմ, ցանքին մեջ կակաչներ կան, քաղե...
4. Տերևներուն տակ լայնշի Կը կարմրին ողկույզներն' որքա՜ն ատոք:

զ. 1. Աչքերս փակեմ, Անրջեմ... ու բանամ նորից:

2. Աղավնիներ են ճախրում երկնքում:
3. Պիտի անցնիմ դարձյալ Վախիս ճամբաներեն:
4. Խոխոջուն առվակը շրջանցում էր մեր բակը և հոսում դեպի դաշտերը:

18. Ո*ր նախադասության մեջ չկա փոխաբերաբար գործածված բառ.

ա. 1. Ու ձմռան երկար գիշերը նստած' Խոսում են Լոռու հին-հին քաջերից:

2. Լռած երգեր են ծիածանները:
3. Հոգիս թռչնիկ մըն է Օդ ու լույսի, երգ ու ծիծաղի կարոտ:
4. Ամպերը դանդաղ, ուղտերի նման Նոր են ջուր խմած' ձորից բարձրանում:

բ. 1. Ձմռան մի գիշեր կար մի հարսանիք, Հրճվում էր անզուսպ ամբոխը գյուղի:

2. Ա՜խ, իմ բախտը կանչում է ինծ, Չեմ հասկանում դեպի ուր...
3. Դուք էլ, սարի սիրո՜ւն ծաղկունք, Թաքուն մի ցավ ունիք լուռ:
4. ժամանակը ետ էր թռչում արդեն խուլ աշխարհի վրայով:

գ. 1. Տիեզերքում աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին:

2. Կգգվեմ վայրի տատասկը դժնի և կհամբուրեմ փշերը նրա:
3. Գլուխս կդնեմ այրվող ժայռերին և կլամ նրանց ջերմ կրծքի վրա:
4. Զանգակներն ասես հեկեկում էին և ծորում հատ-հատ հնչուն արցունքներ:

608-
 Հայոց լեզու

19. Ընդգծված բառերից քանիսի* գործածությունն է փոխաբերական իմաստով:

ա.. 1) Եվ քարավանը Աբու-Լալայի... Հանգիստ, միաչափ քայլում էր առաջ հեզ

լուսնկայի շողերի միջով:
2) Մենք համառ ոսկուն ստիպում էինք նաև մայրանալ Դառնալ դիցուհու արձան
անթերի:
3) Ու թեև որպես մի մահկանացու պիտի վախճանվեմ, բայց այս մատյանի
հարակայությամբ կմնամ անմահ:
4) Լույս զվարթ... Եվ նրա հոգին ձուլվեց անհունին:
5) Գյուղի կեռմանաշատ ճանապարհներին նա մոլորվեց:
6) Իմ քաղցրախոն տավիղ, փարատի ր վշւոերս ծովածուփ:

1. երկուսի, 2. երեքի, 3. չորսի, 4. հինգի

բ. 1) Լիալուսնին դեմ նստած Մամս ալևոր կ՚ընե աղոթքն իրիկվան:

2) Հաղթանակի գիշերն է այս տոնական. Հա՜րս, ե՜ղ լեցուր ճրագին:
3) Հերոս տղաս հոն զարնվա՜ծ է սրտեն. Ա՜խ, հա՜րս, ճրագը մարե՜...
4) Գարնանամուտ երեկո մ’իր պալատին մեջ մարմար Բակուր' Սյունյաց
Նահապետ, շքեղ հանդես մը կ՚ուտար:
5) Իջևանին քով տնկված վաղնջական այն բարտին Վերընձյուղում մ՚ստացավ'
բուժելով վերքն իր սրտին:
6) Ափ մը ցորյան մագերուղ մեջ Թող որ տեղամ, վա'րդ Թոռնուհիս:

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. բոլորի, 4. ոչ մեկի

20. Նշված իմաստներից ո՞րը չունի.

ա. տխուր բառը. դ. թելադրել բառը.

1) ձանձրալի, տաղտկալի 1) խորհուրդ տալ, խրատ տալ
2) ցավալի, վշտալի 2) հորդորել, քաջալերել
3) մռայլ, գորշ 3) հանղիմանել, պարսավել
4) արտառոց, տարօրինակ 4) պարտագրել, կարգադրել

բ. ծաղկել բառը. ե. վատ բառը.

1) խունանալ, խամրել 1.
2) ձեռագիր մատյանը նկարազարդել 1) ոչ գիտակ, ոչ շնորհալի
3) բարգավաճել, վերելք ապրել 2) իր նպատակին չծառայող
4) կատարելագործվել, զարգանալ 3) տանջող, մռայլ
4) անհեռատես, կարճամիտ
գ. ջերմ բառը. 2.
1) բուռն, կրքոտ 1) հնազանդ, ենթարկվող
2) մտերիմ, հարազատ 2) թշնամական, ոչ բարեկամական
3) կարոտ, անձկություն 3)ծանր վիճակում գտնվող
4) տաքություն, ջերմություն 4) աննպաստ, բացասական

- 609֊
 Յա. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ ծանր բառը.
1. 3.
1) մեծ կշիռ' քաշ ունեցող 1) անողոք, դաժան
2) դանդաղաշարժ 2) անդուր, անախորժ
3) անհեռատես, չկողմնորոշվող 3) անիմաստ, անհեթեթ
4) շատ դժվար 4) կամակոր, չարչարող

2. 4.
1) ուժեղ, մեծ թափ ունեցող 1) խոշոր, ծավալուն
2) վատահամբավ, անբարո 2) խոր, սաստիկ
3) զրկանքներով լեցուն 3) անմարդամոտ, ոչ բարեհամբույր
4) վիրավորական, նախատական 4) անկայուն, հարափոփոխ

21. Նշված դարձվածքներից ո՞րը չի կարող հանդես գալ որպես սովորական բառա­
կապակցություն (ոչ դարձվածքային իմաստով).

ա. 1. ոտ ու ձեռ ընկնել դ. 1. զենքերը վայր դնել

2. սև կատու անցնել 2. սայլը տեղից շարժել
3. ճամփին քար գցել 3. կրակ կտրել
4. ձեռքերը ծալած նստել 4. ափերից դուրս գալ

?• 1. հին երգը երգել ե. 1. դրոշի տակ հավաքվել

2. հաշվի նստել 2. ծառս լինել
3. պղտոր ջրում ձուկ որսալ 3. թակարդն ընկնել
4. կրակի հետ խաղալ 4. ընկնել-ելնել

Գ 1. գլխատակին փափուկ բարձ դնել զ. 1. սառույցը շարժվել

2. եկած ճամփան մոռանալ 2. սանձերը ձգել
3. թուրը պատյանը դնել 3. սիրտը կոտրել
4. լեղին ճաքել 4. ջրի երես դուրս գալ

22. Նշված դարձվածքներից ո՜րը կարող է հանդես գալ նաև որպես սովորական բա
ռակապակցություն (ոչ դարձվածքային իմաստով).

ա. 1. ականջի հետևը գցել գ. 1. սև գործ

2. աչքը վախեցնել 2. չար աչք
3. կյանքի թելը կտրել 3. երկու բառ
4. մեծ-մեծ խոսել 4. պատմության անիվ

բ- 1. չարյաց փոքրագույնը դ. 1. միտք հղանալ

2. խոսքը մեր մեջ 2. ճամփա ընկնել
3. աստծու գառ 3. ձեռնոց նետել
4. անկտրել ձմերուկ 4. քարից հաց քամել

- 610-
 Հայոց լեզու

ե. 1. շաբաթն ուրբաթից շուտ եկավ զ. 1. իսունկ ծխել

2. մահկանացուն կնքել 2. ներքին դատավոր
3. խոսքը ականջի հետև գցել 3. Մորփեոսի գիրկն ընկնել
4. երկու ոտքով կաղալ 4. ռոբինզոն կրուգո

23. Ո՜րը դարձվածք չէ.

ա. 1. տունը քանդել զ. 1. նոր էջ բացել

2. սուրը պատյանը դնել 2. յոթ չափել, մեկ կտրել
3. ծաղիկ վաճառել 3. ջուրը գցել
4. բերանը ջուր առնել 4. գիրք կարդալ

բ- 1. կրակի մեջ ընկնել է. 1. սև աղվես

2. եղանակ ստեղծել 2. սպիտակ ագռավ
3. թևերը թուլանալ 3. դեղին խոտ
4. սահնակ նստել 4. կարմիր հունձ

Գ- 1. կլոր սեղան ը. 1. հացը կտրել

2. Ազգային ժողով 2. հանկարծակիի բերել
3. ծանր հրետանի 3. հոգսեր ունենալ
4. հոգին տակնուվրա անել 4. կողքով անցնել

Գ 1. աղվեսի բույն թ. 1. ճակատը բաց

2. արջի ծառայություն 2. սիրտը բաց
3. շան հոտառություն 3. աչքը բաց
4. կարապի երգ 4. գլուխը բաց

ե. 1. սիրտ անել ժ. 1. իր գործը տեսնել

2. միտք անել 2. իրար ձեռքից խլել
3. աշխատանք անել 3. ձայն խնդրել
4. բաբելոնյան աշտարակաշինություն 4. իրարից նեղանալ

24. Ո*ր շարքի րոլոր արտահայտություններն են դարձվածքներ,

ա.
1. ոտքի տակ տալ, վրանը մտնել, քարը տրաքի, սար ու ձոր ընկնել
2. քարը քարին չթողնել, ուժի մեջ լինել, վերջը տալ, սառույցը մաքրել
3. սիրտը բացել, սեղան գցել, ուժից ընկնել, խոտ հնձել, պաս պահել
4. քիթը ցցել, շիլափլավ անել, նեղն ընկնել, մատի փաթաթան ղառնալ

բ-
1. յոթ պորտ, խելքից ղուրս, աչքերից կրակ թափվել, պոչավոր սուտ
2. կարապի երգ, թուք ու մուր, խոսքը կտուրը գցել, թշերը կարմիր
3. արջի ծառայություն, հոգու հատոր, ճեղքերը փակել, գլուխը կորցնել
4. առյուծի բաժին, պատին մեխ խփել, կյանքի արշալույս, քիթը կախել

- 611-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ-
1. նեղ օր, վերջին մոհիկան, հոգին բերանը հասցնել, առյուծի կաթ
2. տաք գլուխ, մազերը երկար, քաղցր որդ, անաղուհաց շուն, մազե կամուրջ
3. փշե պսակ, առաջին ծիծեռնակ, սատանի ճուտ, ծառ տնկել
4. յոթերորդ երկինք, այրող հարց, սունկ հավաքել, թրջված հավ

Գ
1. ծագող աստղ, երկու տիրոջ ծառա, վազը էտել, մինչև աշխարհի ծայրը
2. խոտը մարագը լցնել, խելքը գլխին, չար աչք, վերին արտի ցորեն
3. Փրփուրը բերանին, խղճի ձայն, դժոխքի բաժին, բախտին քար գցել
4. գլուխը կախ, ականջը կախ անել, ամուր ձեռք, օրագիր կազմել

ե.
1. ձեռքը թեթև, աչք տնկել, աչքի լույս, խիղճը ծախել
2. սիրտը լայն, հոգին ուտել, ձին ախոռը մտցնել, տան գլուխ
3. ծալը պակաս, սիրտը առնել, կատվի դրախտ, մարգերը ջրել
4. ականջի բլթակ, աշխարհից կուշտ, պորտը տեղը գցել, հին գայլ

25. Նշվածներից ո՞ր երեքը դարձվածք չեն.

ա. 1. ոտուձեռից ընկնել, 2. ուժից ընկնել, 3. երկնքից ընկնել, 4. ծառից ընկնել,

5. հեղինակությունը ընկնել, 6. կողի ընկնել, 7. ծովն ընկնել, 8. ջուրն ընկնել,
9. սարից ընկնեի 10. հովն ընկնել

1) 4 , 7 , 9
2) 1. 2.6
3) 3, 5. 10
4) 4, 7, 8

բ. 1. հիմք դնել, 2. գլուխ դնել, 3. ոտք դնել, 4. նշան դնել, 5. հույս դնել, 6. աչք դնել,
7. ակնոց դնել, 8. կյանք դնել, 9. վերնագիր դնել, 10. պատ դնել

1) 1, 2 , 10
2) 7, 9, 10
3) 4 , 6 , 8
4) 1 , 3 , 5

26. Ո՞ր դարձվածքի դիմաց գրվածը նրա իմաստի ճիշտ բացատրությունը չէ.
ա.
1. տեղը չգտնել - իրեն կորցնել, ինչ անելը չիմանալ
2. աչք ծակել - հանրահայտ դառնալ, հռչակվել
3. բաբելոնյան աշտարակաշինություն - խառնաշփոթություն, քաոսային վիճակ
4. հանկարծակիի բերել - անակնկալի բերել, շփոթեցնել

բ-
1. տեղի տալ - առիթ տալ, պատրվակ հանդիսանալ
2. գլուխ խոնարհել - հնազանդվել, ենթարկվել
3. բախտ վիճակվել - հաջողություն ունենալ, լավ բանի հանդիպել
4. դպրոց անցնել - կենսափորձ հմտություն ձեռք բերել

-6 1 2 -
 Հայոց լեզու

Գ
1. գլուխ կոտրել - ճիգ ու ջանք թափել
2. ազատ շունչ քաշել - մաքուր օդ շնչել
3. կոգի ընկնել — համառել, ասածից հետ չկանգնել
4. խոսքը կտրել - խոսողին ընդհատել

Գ
1. բախտի քմահաճույքին թողնել - անտարբերության մատնել
2. կրակ դաոնալ - կատաղել, չարանալ
3. աշխարհից կուշտ - անհաղորդ, անուշադիր
4. երկու կրակի արանքում - դժվարին իրավիճակում

ե.
1. թևերը փռել - հովանավորել
2. տեղիք տալ - ինչ-որ բանի առիթ տալ, պատճառ դառնալ
3. գլուխ հանել - կռահել, հասկանալ
4. սառույցը շարժվել - եղանակները տաքանալ

Գ
1. խոսք հասկացնել - համոզել, համաձայնեցնել
2. աշխարհով մեկ լինել - երջանկանալ, ցնծալ
3. աչքաթող անել - նեղանալ, խռովել
4. գլուխ պահել - մի բանից խուսաւիել

է.
1. սայլի հինգերորդ անիվ - լրացուցիչ աշխատանք
2. սառը պատերազմ - թշնամական քաղաքականություն
3. սև աղվես - հազվադեպ ձեռք ընկնող բան
4. մինչև վերջին շունչը - մինչև կյանքի վերջը, մինչև վերջ

Ը-
1. միտք հղանալ - մի բան որոշել, գլխում նոր միտք ծագել
2. դրոշի տակ հավաքվել - մի նպատակի շուրջ համախմբվել
3. երեսին ասել - բարձր խոսել, գոռգոռալ
4. ձայն ունենալ - հեղինակություն վայելել

?■
1. ձեռնոց նետել - մենամարտի, կռվի հրավիրել
2. երկու խոսք - հակիրճ ասելիք
3. տեսադաշտից դուրս մնալ - անուշաղրության մատնվել
4. հարգանքի տուրք մատուցել - հարկերը ժամանակին մուծել

ժ.
1. սանձերը ձգել - ճամպրուկները կողպել
2. պար ածել - խելքից հանել, խաղացնել
3. բախտը երես դարձնել - անհաջողության մեջ ընկնել
4. կողքով անցնել - անտարբեր լինել

֊ 613֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

27. Տրված դարձվածքներից քանիսի* իմաստն է սխալ բացատրված.

ա. լեզու առնել - խոսել սկսել, լեզվի կապերը քանդել - դատարկաբանել,

լեզվին տալ - գրախոսել, լեզվին ազատություն տալ - համարձակ, սանձարձակ
խոսել, լեզու բանեցնել - լեզվակոիվ տալ, լեզու ածել - շատ խնդրել, թախանձել,
լեզու թափել - ճարտարախոսել

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. ոչ մեկի

բ. լեզու հանել - ընդդիմանալ, հակաճառել, լեզուն կապել - մեկին կտրուկ

պատասխան տալով' լռեցնել, լեզուն կծել - անմիջապես գլխի ընկնել, լեզուն
հասկանալ - մեկի մտքերը ըմբռնել, լեզուն շաղ տալ - անպարկեշտ խոսքեր ասել,
լեզու ցույց տալ - ծարրելով հեգնել, լեզվին կապ դնել - խոսելն արգելել

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. ոչ մեկի

գ. աչքի ընկնել - նկատվել, ուշադրություն գրավել, աչքին ընկնել - հանկարծ

Երևալ, պատահաբար ուշադրությունը գրավել, սիրտ առնել-համարձակվել, սիրտը
առնել - բարկությունը անցկացնել, ամոքել, գլուխ տալ - բարևել, խոնարհվել,
գլուխը տալ - կյանքը գոհաբերել, հոգի տալ - անսահմանորեն նվիրվել, հոգին տալ
- մեռնել, աչք բացել - հոգսերից ազատվել, աչքը բացել - քնից արթնանալ

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. ոչ մեկի

դ. գլուխ պահել - ծուլություն անել, գլուխը պահել - գոյությունը պահպանել,

հացը կտրել - հյուրասիրվել, հաց կտրել - ապրուստի միջոցից զրկել, գլուխ գալ -
մի գործ հաջողվել, գլուխը գալ - անսպասելի փորձանք պատահել, գլուխ դնել -
զբաղվել, գլուխը դնել - կյանքը զոհաբերել

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. ոչ մեկի

28. Ձախ սյունակի բառերից ամեն մեկը փոխաբերական իմաստով սովորաբար

գործածվում է աջ սյունակի բառերից մեկի հետ. լուծման տարբերակներից ո՞րն
է ճիշտ.

ա. օդային 1. հարց
բ. սուր 2. գլուխ
գ. ցա վոտ 3. համբույր
դ. սև 4. լեզու
ե. դա տ արկ 5. միտք
զ. չար 6. սիրտ

1) ա - 1, բ - 4, գ-6, դ-2, ե-5, գ -Յ

2) ա - 3, բ-5, գ - 1, դ - 6, ե-2, գ -4
3) ա - 1, բ - 4, գ-6, դ-2, ե-3, զ -5
4) ա - 3, բ-5, գ-6, դ - 1, ե - 2, գ -4

- 614-
 Հայոց լեզու

29. Նշվածներից ո՞րը տրված դարձվածքի արտահայտած իմաստներից չէ.

ա. ուշքի գալ է. արյունը ջուր դառնալ

1. վտ ա նգից հետո սթափվել 1. խիստ վախենալ
2. խելքը գլուխ ը գա լ 2. ազգակցական կապը վերանալ
3. մեծ հաջողություններ ունենալ 3. հոգին ավանդել
4. նյութապես բա րելա վվել 4. կոտորածը սովորական դառնալ

բ. աչք ածել ը. քարը քարին չթողնել

1. շուրջը նայել 1. աղմուկ բարձրացնել
2. վախ ենալ 2. խիստ քննադատել
3. զննել 3. հիմնահատակ կործանել
4. ինչ-որ մեկին փ նտ րել 4. ամեն ինչ խառնել իրար

գ. աչք գցել թ. քթի տակ

1. մի բան հա վա նել 1. ցածր ձայնով
2. նայել 2. անտրամադիր
3. մեկին հա վա նել 3. շատ մոտիկ
4. հա նդիմա նել 4. հազիվ նկատելի

դ. դուրս բերել ժ. դաս առնել

1. դժվար կացությունից հանել 1. մի բան սովորել
2. որևէ հա րց լուծել 2. տառապել
3. բա ցա հա յտ ել 3. փորձ ձեռք բերել
4. վատ օրինա կ ծա ռա յել 4. խրատվել

ե. երես դարձնել ժա. կրակ կտրել

1. խ ռովել 1. եռանդուն գործել
2. խ ուսա փ ել 2. կարմրատակել, շառագունել
3. համաձայնություն տալ 3. սաստիկ բորբոքվել
4. նահանջի դիմել 4. պատուհասի վերածվել

զ. ձայն տալ ժբ. ձերք մեկնել

1. քվեա րկել 1. ձեռքը երկարացնել առաջ
2. զա յրա նա լ 2. օգնել, աջակից լինել
3. քնից ա րթնացնել 3. ողորմություն խնդրել
4. ելույթի իրավունք տ ա լ 4. ինչ-որ բանի տեր դառնալ

30. Ո՞ր բառաձևն է նախադասության մտքին համապատասխան դարձվածք կազ­

մում.

Եկեղեցու բակում հա վա քվա ծ բազմության մեջ ամենից ա վելի .................... էր

ընկնում բա րձրա հա սա կ, սևասքեմ մի վանական:

1. աչքից, 2. աչքով, 3. աչք, 4 . աչքի

-6 1 5 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

31. Ձախ սյունակի դարձվածքների իմաստները տրված են աջ սյունակում, լուծման

տարբերակներից ո*րն է ճիշտ.
ա. օ ձ ը բնից հա նել 1. կա րմրա տ ա կել
ր. քիթը կա խ ել 2. հուզել
գ. քա րը փ եշից թափ ել 3. տխ րել
դ. վա րդ կտ րել 4. թովել
ե. սիրտը պ ղտ որել 5. հա նա ձա յնել

1) ա - 2, բ - 5, գ - 3, դ - 4, ե - 1
2) ա ֊ 4, բ - 3, գ - 5, դ ֊ 2, ե - 1
3) ա - 2, բ - 5 , գ - 3 , դ - 1 , ե - 4
4 ) ա - 4, բ - 3, գ - 5, դ - 1 , ե - 2

32. Ո՜ր բառը հոմանիշ չէ փակագծերում տրված դարձվածքին.

ա. 1. հյուրասեր, 2. հեռա տ ես, 3. բարի, 4. ա ռա տ ա ձեռն (աղ ու հացով)

բ. 1. գոյանալ, 2. աշխուժանալ, 3. սպառնալ, 4. ապստամբել (գլուխ բարձրացնել)
գ. 1. հարաբերվել, 2. հետամտել, 3. վիճել, 4. կախվել (գլուխ դնել)
դ. 1. վերա դա րձնել, 2. ճնշել, 3. ողբա լ, 4. զղ ջա լ (գլխին տալ)
ե. 1. խռովել, 2. պ ա ստ ա ռա պ ա տ ել, 3. ա րհա մա րհել, 4. խ ուսա փ ել (երես դարձնել)
զ. 1. ցա ծրա ձա յն, 2. քա մա հրանքով, 3. միայնակ, 4. բա ցահա յտորեն (քթի տակ)
է. 1. փչացնել, 2. ա վերել, 3. դա տ ա փ ետ ել, 4. շփ ոթեցնել (քարը քարին չթողնել)
ը. 1. վերա ցնել, 2. սիրա շա հել, 3. վրդովվել, 4. հա գենա լ (սիրտը առնել)
թ. 1. ա նմիջա պես, 2. սկզբնա կա ն, 3. հա պշտա պ, 4. անքուն (ոտքի վրա)
ժ. 1. եռանդագին, 2. մոլեգնած, 3. մարած, 4. շիկա ցա ծ (կրակ կտրած)

33. Ո՜ր բառն է հոմանիշ փակագծերում տրված դարձվածքին.

ա. 1. մա րգվել, 2. զինվել, 3. սպառնալ, 4. տ րորել (սուր ճոճել)

բ. 1. սսկվել, 2. հա գենա լ, 3. բա վա րա րվել, 4. չա րա խ ոսել (բերանը ջուր առնել)
գ. 1. խրատել, 2. մտ ա պ ա հել, 3. նշանել, 4. ա կա նջօղ դնել (ականջին օղ անել)
դ. 1. մշտ ապ ես, 2. միաձայն, 3. միօրինա կ, 4. ա մենուրեք (աշխարհով մեկ)
ե. 1. այբուբեն, 2. այբբենական, 3. լրիվ, 4. նորից (այբից մինչևքե)
զ. 1. ունայնություն, 2. դա տ արկա խ ոս, 3. քամի, 4. ինքնահոս (անջուր ջրաղաց)
է. 1. անտեսել, 2. պաշարել, 3. կուտակել, 4. ա գուցել (ականջի հետևը գցել)
ը. 1. ահաբեկել, 2. աղմկել, 3. չափազանցնել, 4. թարմացնել (գույները խտացնել)
թ. 1. երկնել, 2. թալանել, 3. պ ա շտ ոնա կա լել, 4. հա ջողեցնել (գլուխ բերել)
ժ. 1. կա սկա ծելի, 2. եզակի, 3. փոքրամարմին, 4. կլորիկ (մի բուռ)

34. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են իրար հոմանիշ.

ա. 1. հրա պ ուրել, փ ա փ ա գել, թովել, դյութել, հմայել

2. կողով, զամբյուղ, ակութ, սակառ, քթոց
3. մաքուր, հստակ, վճիտ, ականակիր, ջինջ
4. քամի, հողմ, մրրիկ, փոթորիկ, սյուք

- 616-
 Հայոց լեզու

բ. 1. ազնիվ, անկեղծ, շիտա կ, զուտ

2. սնապարծ, մեծամիտ, վես, գոռոզ
3. սեգ, ամբարտավան, հպարտ, վեհապանծ
4. լկտի, անպ ա տկա ռ, անզգամ, լպ իրշ

գ. 1. ա նճա րա կ, ա պիկար, անկարող, անգետ

2. սա նձա րձա կ, անբարո, ապ երա սան, ա նզուսպ
3. կռվա զա ն, ոխակալ, քինոտ, հիշա չա ր
4. անբա րբառ, լուռումունջ, անխոս, լռելյայն

դ. 1. մեծա հոգի, լայնսիրտ, ա նձնա պ ա ստ ա ն, վեհանձն

2. ծա ծկա միտ , ներամվտփ, գա ղտ նա պ ա հ, փա կբերա ն
3. գունատ, ղժգույն, դալուկ, երա նգա վա ռ
4. դեռափթիթ, ծա ղկա հա սա կ, մա նկա հա սա կ, դեռատի
ե. 1. խ արտյաշ, դեղձան, դեղնաթույր, խաժ
2. չնա շխա րհիկ, գեղանի, չքնաղ, սքանչելի
3. ճերմա կա հեր, սպ իտ ա կա վոր, ա լեգա րղ, ձյունա գես
4. նրբանկատ, կա րեկից, սրտ ա ցա վ, գթասիրտ
զ. 1. խիգախ, կտ րիճ, սրտոտ , արի
2. չարախոս, անբարեմիտ, զրպ ա րտիչ, բա նսա րկու
3. ըմբոշխնել, ճա շա կել, վա յելել, զգլխ ել
4. կամակոր, անզիջում, պոչավոր, համառ
է, 1. դժխեմ, անագորույն, անողորմ, ժանտ
2. աներկյուղ, անվեհեր, կտրիչ, ք ա ջ
3. ակնառու, կողմնակալ, անարդար, աչառու
4. տնանկ, անօթևան, անա պ ա ստան, աստանդա կա ն
ը. 1. ունևոր, մեծատուն, հարուստ, մենատեր
2. թափառական, ասպնջական, հյուրընկալ, վանատուր
3. դրա ցի, հարևան, դրանդի, դրկից
4. մարմնեղ, թիկնեղ, հաղթանդամ, պարթևակազմ
թ. 1. ինքնագոհ, ա նձնուրա ց, բոլորա նվեր, ինքնա սույզ
2. անկուշտ, որկրամոլ, քմա հա ճ, շա տ ա կեր
3. նկա տել, ա կնա րկել, տեսնել, նշմա րել
4. նվաստ, անարգ, ստոր, սինլքոր
ժ. 1. փ ոքրոգի, նեղսիրտ, անձուկ, ճղճիմ
2. խարդախ, նենգ, խաբեբա, ստահակ
3. կենսախինդ, կայտառ, աշխույժ, լուսեղ
4. աղքա տ, անտերունչ, չքավոր, ընչազուրկ
ժա . 1. ա ստանդական, թափառական, պանդուխտ, նժդեհ
2. ամբարտա վա ն, մեծամիտ, ինքնահավան, պ ա տվարժան
3. վայրագ, մոլեգին, փա ռա մոլ, կա տաղի
4. քծնող, շա ղա կրա տ , շողոքորթ, քսու
֊ 617֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ժբ. 1. ա չա լուրջ, ուշա դիր, ինքնավստա հ, զգա ստ ա միտ

2. ա նա ղուհա ց, անխոնջ, ապերախ տ, ա նշնորհա կա լ
3. լա վա տ եղյա կ, գիտ ա կ, բանիմաց, իրագեկ
4. անընտել, ա նսովոր, անվարժ, հույլ

ժգ. 1. եռանդուն, բա րեհա մբույր, քա ղցրա բա րո, սիրա լիր

2. թուլամորթ, մեղկ, փ ա փ կա կյա ց, լկտի
3. ա ռա տ ա ձեռն, շռայլ, ընչաքաղց, ձեռնբա ց
4. զվարթ, կենսուրախ, խնդուն, զվա րճ

ժդ. 1. թախանձել, պ ա ղա տ ել, հա յցել, փ ղ ձկա լ

2. ըմբոշխնել, ճա շա կել, ճա րա կել, վա յելել
3. կռա հել, պ ա տ վիրել, նախ ա զգա լ, կա նխ ա տ եսել
4. հիմնական, գլխ ա վոր, էական, առա նցքային

ժե. 1. օգտ ա կա ր, արդյունավետ, գոհա ցուցիչ, շա հեկան

2. մտա ցա ծին, երևակա յա կան, անիրական, ցնորա կա ն
3. ողբերգա կա ն, պ ա րսա վա կա ն, սգա լի, եղերական
4. ա նծա յրա ծիր, վա ղնջակա ն, հնօրյա, հինա վուրց

ժզ. 1. դա ռնա կսկիծ, սրտ ա կեղեք, աղեխ արշ, հուսա հա տ

2. հրապ ուրիչ, դյութիչ, հմայիչ, զգլխ իչ
3. հա նպ ա տ րա ստ ից, սկզբնական, նախնական, ա ռաջնային
4. անհուն, անվերջ, անվարան, ա նպ ա րփա կ

ժէ. 1. անքթիթ, անհեթեթ, սևեռուն, ակնդետ

2. անմար, անշեջ, անծիր, մշտ ա բորբ
3. անվրեպ, անշեղ, անխոտոր, ա նընդմեջ
4. անվարժ, անհմուտ, ա նճա րտ ա ր, դեռա վա րժ

ժը. 1. անտանելի, անմիտ, անհեթեթ, անիմաստ

2. անաղարտ, ա նկա սելի, անապակ, անբասիր
3. անհարմար, անպ ա տեհ, անքննելի, ա նպ ա տ շա ճ
4. անսահման, անեզր, անծայր, անհուն

ժթ. 1. անզարդ, անշուք, ա նպ ա ճույճ, ա նսքող

2. հեղինա կա գրկել, վա րկա բեկել, անվանարկել, խ ա յտ ա ռա կել
3. դրոշմել, դրվա տ ել, դա ջել, տ պ ել
4. խա նդա վառել, հուսա դրել, այպանել, գոտ եպ նդել

ի. 1. ջլա տ ել, ա կոսել, մա սնա տել, պ ա ռա կտ ել

2. քողա րկել, թաքցնել, սքողել, խ ճճել
3. նախատել, պ ա խա րա կել, հանդիմանել, կշտ ա մբել
4. ներբողել, գովա բա նել, բևեռել, փ ա ռա բա նել

- 618֊
 Հայոց լեզու

35. Ո՜ր շարքի բոլոր բառազույգերն են հոմանիշներ,

ա.
1. ողորկել - հարթել, սնգուրել - շպարել, գոս - տամուկ
2. ներա րկել - սրսկել, խ աժ - շեկ, սեղմել - մա մլել
3. շիշ ֊ սրվակ, սայր - շեղբ, խուփ ֊ կա փ ա րիչ
4. թախիծ - անձկություն, խավար - կույտ, նյարդ - ջիղ

բ-
1. տենդ - դողէրոցք, նստ վածք - մրուր, թույլ - կորովի
2. մանդակ - կոնդակ, թել - դերձա ն, դրա սա նգ ֊ ծա ղկա շղթա
3. սյուք - զեփյուռ, եղեգն - շամբ, տարտամ - բնորոշ
4. նժույգ - երիվար, նախ ճիր - եղեռն, եղրևանի ֊ յասաման

Գ
1. ա նհրապույր - տ հա ճ, ա նիրա վ - անարդար, ա նապական - մաքուր
2. անվերջ - անսահման, հա ջորդ - նախավերջին, զտարյուն - անխառն
3. խորթ - փուխր, արտառոց - անհեթեթ, բարձիթողի - անտերունչ
4. ա նհողդողդ - աներեր, դժնի - անագորույն, թրթուրավոր - բծա վոր

Գ
1. ոռոգել - թրծել, ա ղճա տ ել - ա ղա վա ղել, դա ջել - դրոշմել
2. զ օծ ե լ - պատել, տ ա րորոշել - զանազանել, կա պ ա կցել - զուգորդել
3. ա ռինքնել - թովել, կիտ ել - սա ստել, սփրթնել - գունա տ վել
4. ենթարկել - հպ ա տ ա կեցնել, երկմտ ել - տ ա րա կուսել, գոս - համր

ե.
1. գոտ եմա րտ իկ - ըմբիշ, դշխո - թագուհի, հերյուն - կանթեղ
2. բա ղձա նք - իղձ, անութ - շեմք, շրջա դա րձ - բեկում
3. կա րա պ ետ - ա ռա ջնորդ, բնօրրա ն - հայրենիք, գեթ - լոկ
4. բերկրանք - հրճվանք, տտիպ - ողորկ, երաշխիք - առհավատչյա

Գ-
1. անորոշ ֊ տարտամ, անվնաս - անխաթար, կարկառուն ֊ անվանի
2. ծվատ - անհույս, անսայթաք - անգայթ, ա նտ եսվա ծ - բա րձիթողի
3. ապաշնորհ - անձիրք, փարատուն - խանդակաթ, անամոք - անսփոփ
4. միալար - անընդհատ, համեմատ ֊ ուղղահայաց, փոխ ա դա րձա բա ր - երկուստեք

է.
1. ա սպ ա տ ա կել - արշավել, ծա ղրել - հեգնել, փաթաթել - ծա ղկել
2. ժխտել - բացասել, աղեղվել - կորանալ, գոտեպնդել - քա ջալերել
3. կա րոտ ել - բզկտ ել, սա րսա փ ել - ա հա բեկվել, ա նվա նա րկել - վա րկա բեկել
4. թախանձել - աղերսել, սերտ ել - երկնել, իզուր - ապարդյուն

Ը-
1. բռունցք - կռուփ, ուստր - սանիկ, վահան - ասպար
2. հողա կոշտ - գուղձ, ճա խր - մտորում, տ ա րա զ - հա նդերձ
3. խումբ - բույլ, գավաթ - բաժակ, բմբուլ - փետուր
4. ակութ - օջա խ , գեղմ - բուրդ, ընկղմել - զ օծ ե լ

֊ 619֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

?•
1. որոտաձայն - ամպագոռգոռ, գոս - զեխ, աղիողորմ - լալագին
2. թուրինջ - ադամաթուզ, լա բիրինթոս - բավիղ, վա ղօրոք - կանխավ
3. ա ռանձնահատուկ - ուրույն, կեղծ - բռնազբոսիկ, ժեռ - գիրգ
4. ազդակ - խթան, հանդ - անդաստան, ակնհայտ - անթաքույց

ժ.
1. ճա շ - ապուր, վեմ - ա պառաժ, թեժ - բորբ
2. ծործոր - թեմ, ապավեն - պաշտպան, իրավամբ - իսկապես
3. աղոտ - դժգույն, խոհ - ծերպ, ա պ ա շխ ա րա նք - քավություն
4. ծա վի - բիլ, ա ռա նձին - մեկուսի, ծորուն ֊ դոնդող

36. Ո՞ր բառն է, որ հոմանիշ չէ Փակագծերում տրված բառին.

ա. 1. թուխպ, 2. շամանդաղ, 3. ադամամութ, 4. մուժ (մառախուղ)

բ. 1. ցոլա լ, 2. փա յլել, 3. շողա լ, 4. փ ողփ ողա լ (պսպղալ)
գ. 1. զիջել, 2. ընկրկել, 3. առիթ տալ, 4. նա հա նջել (տեղի տալ)
ղ. 1. ա շխ ուժանալ, 2. կա զդուրվել, 3. բուժվել, 4. ա ռողջա նա լ (ապաքինվել)
ե. 1. տատանվել, 2. տարուբերվել, 3. սասանվել, 4. տ ա րորոշվել (երերալ)
զ. 1. գժվել, 2. շա րա հա րվել, 3. խենթանալ, 4. խ ելա գա րվել (ցնորվել)
է. 1. երկմտ ել, 2. երկբա յել, 3. շորորա լ, 4. կա սկա ծել (տարակուսել)
ը. 1. պ երճ, 2. փ ա ռա հեղ, 3. զա րդա րուն, 4. զեխ (շքեղաշուք)
թ. 1. մեկեն, 2. կրկին, 3. նորից, 4. դ ա րձյա լ (վերստին)
ժ. 1. միայն, 2. գոս, 3. գոնե, 4. թեկուզ (գեթ)
ժա. 1. ծա նուցել, 2. հայտնել, 3. հա վա ստ ել, 4. տ եղեկա ցնել (իրազեկել)
ժբ. 1. հրաշագեղ, 2. քրքումնաթույր, 3. սքանչելի, 4. հիանալի (չնաշխարհիկ)
ժգ. 1. կեղեքել, 2. ծաղրել, 3. խայտառակել, 4. նշավակել (ծանակել)
ժդ. 1. պարգևել, 2. նվիրել, 3. շնորհել, 4. ոգեկոչել (ընծայել)
ժե. 1. հորինված, 2. հնարովի, 3. երևակայական, 4. հավակնոտ (մտացածին)
ժզ. 1. վճիտ, 2. հույլ, 3. ա կանա կիտ, 4. հստակ (ջինջ)
ժէ. 1. բերկրա լի, 2. տենչալի, 3. ցա նկա լի, 4. ա նձկա լի (բաղձալի)
ժը. 1. ա րտ որա լ, 2. շտ ա պ ել, 3. խայտալ, 4. ա ճա պ ա րել (փութալ)
ժթ. 1. սին, 2. կեղծ, 3. դատարկ, 4. փուչ (ունայն)
ի. 1. ա ղերսել, 2. թախանձել, 3. աղաչել, 4. հորդորել (պաղատել)

37. Ո՞ր բառը չի նշանակում'

ա. հայրենիքից արտաքսված.
1. տ ա րա գիր, 2. ա ստանդական, 3. վտարանդի, 4. ա սպնջակա ն

բ. կենդանիների խումբ.
1. տարմ, 2. տորմիղ, 3. հորան, 4. հոտ

38. Փակագծում տրված բառերից մեկը տփալ նախադասությանը համապատասխա­

նում է, մյուսը' ոչ. լուծման տարբերակներից ո՜րն է ճիշտ:

ա. Ա րշա վա կա նների մեր խ ումբը հենց ա յսօր մեկնում է Ա րցա խ ' (1. շրջա գա ­
յության, 2. շրջա դա րձի):

- 620-
 Հայոց լեզու

բ. Ձեր գործելա կերպ ը (1. անհարիր, 2. անհարմար) է մեր ազգային մտա ծողու­
թյանն ու ավանդույթին:
գ. Մարդկային մերժելի (1. ավանդույթներից, 2. սովորույթներից) մեկն էլ ծխա­
խոտ ծխելն է:
դ. Այս (1. թշվառ, 2. ընչազուրկ) կյանքից ես արդեն հոգնել եմ և ուզում եմ
վերա դա ռնա լ հայրենիք:
ե. Ամեն երևանցի պետք է ջանա (1. անաղարտ, 2. մաքուր) պահել քաղաքի Փողոցները:

1 )ա -1, բ-1,գ-2, դ -1 , ե -2
2)ա - 2, բ — 2, գ — 1, դ - 1, ե - 2
3) ա - 1, բ - 2 , գ - 1, դ-2, ե - 1
4 )ա -2, բ-1,գ-2, դ -1 , ե -2

39. Ո՜ր շա րքի բոլոր բա ոա զույգերն են հա կա նիշներ,

ա.
1. սինլքոր - վեհանձն, երանգավառ - դժգույն, հարթ - ծանծաղ
2. կիրթ - անտաշ, խորդուբորդ - ողորկ, բերկրա լից - թախծոտ
3. պ ա տվարժան ֊ անարգ, նոր - վերջին, ընդա րձա կ - նեղ
4. խոնարհ - գոռոզ, մեղմ - փոթորկուն, խ աղաղ - պ ատերազմ

խ
1. կիսաչոր - կիսախոնավ, կողա կից - ամուսին, կանուխ - ուշ
2. բիրտ - քնքուշ, երկչոտ - հա մա րձա կ, պ ա րկեշտ - հա վերժ
3. կայուն - անողոք, տերևազուրկ - սաղարթախիտ, չոր - տամուկ
4. խ որդուբորդ - ողորկ, թեժ - մարմանդ, երանգավառ - դժգույն

Գ-
1. կորովի - անզոր, թափառական - նստակյաց, ընդոստ - անհնազանդ
2. տ գեղ - չնաշխարհիկ, պինդ - փխրուն, պ ատահական - օրինաչա փ
3. հրա վիրել - ա րտաքսել, ողորկել - գթալ, միա վորել - տ ա րա նջա տ ել
4. ստ ուգել - շպ ա րել, դրվա տ ել - հանղիմանել, պ ա րպ ել - լիցքա վորել

Գ
1. սքանչելի - անա կնկալ, խոսուն - մունջ, քչա խ ոս - շա ղա կրա տ
2. զառամյալ - դեռատի, անմաքուր - աղմկոտ, ապառիկ - կանխիկ
3. թախիծ - բերկրա նք, կորուստ - ձեռքբերում, ելք - մուտք
4. հերքում - հաստատում, ամբարտավան - հեզ, անողոք - անգույն

ե.
1. զարդարուն ֊ անպաճույճ, գեղանի - տգեղ, անկայուն - զգայուն
2. թանկ - սակավ, իրական - երևակայական, վաղեմի - նոր
3. սեղմ - ծա վա լուն, փ որձա ռու - անվարժ, դեղձա ն - դերձա ն
4. պղտոր - ա կանա կիտ, փութկոտ - ծա նրա շա րժ, հա մերա շխ - պ ա ռա կտ վա ծ

Գ
1. ձեռնտ ու - անշահավետ, պ երճ - անշուք, իրազեկ - անտեղյակ
2. դանդաղկոտ - դյուրա շարժ, ներհուն - նոսր, հա կիրճ - ընդա րձա կ
3. վաստակել - վատնել, ձգտ ել - խուսափել, ընդելուզել - ընդվզել
4. պարսավել - դրվատել, ջլա տ ել - համախմբել, շպ րտ ել - ա ճա պ ա րել

֊ 621
֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

է.
1. փ ա փ ո ւ կ - կ ա ր ծ ր , ա ն պ ա տ ե հ - դ իպ ո ւկ , ե ր կ ն ա ս լա ց - գ ե տ ն ա մ ա ծ
2. ուղղագիծ - բեկբեկուն, անշուք - զարդարուն, անտեղի - պատշաճ
3. ջինջ ֊ պղտոր, անջրդի - պա պա կ, ա նբա րեհա մբույր - սիրա լիր
4. թրթռուն - պ ա ղպ ա ջուն, ա րա տ ա վոր - անբասիր, անցողիկ - հա վիտենա կան

ն-
1. սառը - ջերմ, երբեք - միշտ, լայն - անձուկ, հավերժ - մեջառմեջ
2. խ ա ղ ա ղ - վ ր դ ո վ վ ա ծ , տ ե ղ ա կ ա ն - մ շ տ ա կ ա ն , ծ ա ծ ո ւ կ - բ ա ց ա հ ա յտ
3. ձե րբ ա կ ա լել - ա զա տ ել, հա նգցնել - կիզել, վհա տ եցնել - ք ա ջա լեր ե լ
4. հետ ա մտ ել - խ ուսափել, հիվա նդա նա լ - ա պ ա քինվել, գայթել - ոթել

թ-
1. թույլ - հզորա զոր, գեր - վտիտ, ա կանա կիր - վճիտ
2. ուժգին - անսաստ, վճիտ - պղտոր, անհրապույր - գեղատեսիլ
3. անակնկալ - հանկարծ, մարմնեղ - վտիտ, համերաշխ - գժտված
4. պ ա րկեշտ ֊ անամոթ, ուժեղ - անգոր, երերուն - կայուն

ժ.
1. ընդվզել - ենթարկվել, թոշնել - փթթել, երկրպ ա գել - ա տ ել
2. վա տ ա բա նել - դրվա տ ել, մորմոքել - բա րվոքել, ա պ ա կա նել - սրբա գործել
3. բաց - գոց, գծուծ - ա ռա տ ա ձեռն, գա վեշտ ա լի - գորովա լի
4. բազմազան - միօրինակ, տոչոր - կիսախարխուլ, հեշտ - խրթին

ժա.
1. ա նցողիկ - մշտ նջենա կա ն, ա րտ ա քուստ - ներքուստ, ա մրակուռ ֊ անխախտ
2. արգասավոր - անպտուղ, խրթին - դյուրին, գեղանի - անճոռնի
3. համեստ - անպատկառ, ամոլ - պտղաբեր, փոքրոգի - վեհանձն
4. հեղհեղուկ - կայուն, անդուր - հմայիչ, գա նգուր - անհեթեթ

ժբ.
1. օրինաչափ - անկանոն, սակավ - բազում, հաշմված ֊ հնարագետ
2. խոտոր - անխտիր, յուրային - օտ ա ր, բանիմաց - անտեղյակ
3. դեռա հա ս - տ ա րեց, մշա կովի - խոպան, հնա զա նդ - ըմբոստ
4. հա ճելի - անդուր, երկվորյակ - զտարյուն, կոպիտ - սիրալիր

ժգ.
1. զգաստ - անաչառ, գիտուն - իմաստակ, տարաբախտ - երջանիկ
2. տմարդի - վեհանձն, խոնարհ - եռանդուն, գոգա վոր - ուռուցիկ
3. միաբան - տարանջատ, անհատակ - ծարավ, կրտսեր - երեց
4. գ ա ճա ճ - աժդահա, բնական - արհեստական, հնազանդ - կամակոր

ժդ.
1. գլխավոր - անէական, անսիրտ - գթառատ, ուրախ - տրտում
2. կամային - թուլամորթ, շրջահայաց ֊ նեղսիրտ, անվարժ - հմուտ
3. սքողված - անթաքույց, անալի - վեհերոտ, ստերջ - բեղմնավոր
4. ավերակ - շեն, հնարամիտ - անճար, դիմադիր - ընդդիմադիր

- 622-
 Հայոց լեզու

Ժե.
1. աներես - երես առած, ընկնել - բա րձրա նա լ, հոգևոր - ա շխ ա րհիկ
2. առինքնել - վանել, հարձակվել - նահանջել, հերքել - ապացուցել
3. հա շտ վել - գժտ վել, խ ոչընդոտ ել ֊ նպա ստել, սա ռչել - զլա նա լ
4. շտ ապ ել - հապաղել, վերաքննել - հառնել, սաստկանալ - թուլանալ

40. Ո՜ր բառն է, որ հականիշ է փակագծերում տրված բառին.

ա. 1. համալիր, 2. շեն, 3. բարետես, 4. աներեր (ավերակ)

բ. 1. խորունկ, 2. ցանցառ, 3. բարձրամակարդակ, 4. մակերեսային (ծանծաղ)
գ. 1. անառիկ, 2. եզակի, 3. մշտատև, 4. սովորական (բացառիկ)
դ. 1. լայնաթիկունք, 2. փոքրամարմին, 3. բարձրահասակ, 4. մեծահասակ (գաճաճ)
ե. 1. մեծամիտ, 2. համեստ, 3. դատարկամիտ, 4. սնոտիապաշտ (սնապարծ)
զ. 1. ոռոգելի, 2. թանձր, 3. սա կա վա ջուր, 4. ջրա ռա տ (անջրդի)
է. 1. հեծյա լ, 2. տգետ, 3. ա նուսա դիր, 4. ուսումնա սեր (ուսյալ)
ը. 1. գա նագան, 2. այլակրոն, 3. միանման, 4. ա յլա տ եսա կ (այլազան)
թ. 1. մանրիկ, 2. ժպտադեմ, 3. թախծախառն, 4. թխակն (խոժոռ)
ժ. 1. ճիշտ , 2. սխալ, 3. գունատ, 4. որոշա կի (թյուր)
ժա. 1. հանդգնել, 2. չարչա րվել, 3. վա յելել, 4. ենթարկվել (ընդվզել)
ժբ. 1. զբա ղվել, 2. այրել, 3. լիցքա վորել, 4. թռչկոտել (պարպել)

41. Կապակցությունների ո՜ր շարքում ընդգծված բոլոր բառերը համանուններ չեն.

ա. 1 . անարգել մեկին, անարգել բա րձրա նա լ

2. մատաղ սերունդ, մատաղ ա նել
3. համր ընթացք, համր բնագիր
4. ծանր ճա մպ րուկ, ծանր բնավորություն

բ. 1. ձեռքը մեկնել, ստեղծագործության բովանդակությունը մեկնել, մեկնել Եվրոպա

2. մա հկա նա ցուն կնքել, երեխային կնքել, փաստաթուղթը կնքել
3. է օժա նդա կ բայը, է ձայնարկությունը, է տառը
4. տա րվա եղանակ, լուծման եղանակ, բայի եղանակ

գ. 1. վատ կյանք, վատ լուր

2. գոլ խփել, գոլ ջուր
3. բարակ թել, ա րա գա շա րժ բարակ
4. վարկը գցել, վարկը ստ ա նա լ

42. Ո՜ր բառը մյուսների հետ ընղհանուր արմատ չունի.

ա. 1. սկեսրայր, 2. այրական, 3. քա րա յր, 4. ա յրուձի

բ. 1. սա կա վա պ ետ , 2. միապետ, 3. հրոսա կա պ ետ , 4. վարչապետ
գ. 1. վեհագույն, 2. մոխրագույն, 3. աղյուսագույն, 4. նարնջագույն
դ. 1. բանասեր, 2. բա նա հա վաք, 3. բանական, 4. բա նա կա տ եղի
ե. 1. աղաման, 2. ջրա ղա ց, 3. աղուտ, 4. դառնաղի

- 623֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զա քա րյա ն

զ. 1. բնափայտ, 2. բնավեր, 3. ծառաբուն, 4. բնանկար

է. 1. սուրսայր, 2. սրամիտ, 3. սրա տ ել, 4. սրա րշա վ
ը. 1. ա կա նջա լուր, 2. լրտես, 3. լրա հա վա ք, 4. լրա մշա կում
թ. 1. լծա կից, 2. լծկան, 3. շնա լուծ, 4. լուծա րել
ժ. 1. նշա ձող, 2. նշանդրեք, 3. նշաձև, 4. նշում
ժա. 1. միամտաբար, 2. մտամոլոր, 3. մտա ցա ծին, 4. ա րևմտամետ
ժբ. 1. մտերմաբար, 2. եկամտա բեր, 3. մուտ քա գրել, 4. մտնել
ժդ. 1. զուգա միտ ել, 2. միամիտ, 3. խելամիտ, 4. մանկամիտ
Ժդ. 1. թերանալ, 2. թերա հա վատ, 3. անթերի, 4. թերևդեմ
ժե. 1. գերեվա րել, 2. գերերկրա յին, 3. գերեվա ճա ռ, 4. գերեխումբ
ժզ. 1. հոգեմետ, 2. հոգա բա րձու, 3. մտ ա հոգվել, 4. հոգա տ ա ր
ժէ. 1. ապուշ, 2. ուշա գրա վ, 3. ուշա հա ս, 4. ա նուշադիր
ժը. 1. կա շեփ ոկ, 2. ծովա փ ոկ, 3. փոկանիվ, 4. ուսափ ոկ

43. Բառերից քանիսո՜ւմ կա նշված արմատը.

ա. գետ (իմացող)
Հա շվեգետ , գետ ա բերա ն, Մեղրա գետ , գիտ ա ժողով, տգետ, գետնամած:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

ր. հարկ (տուրք, պետք)

Հա րկա հա ն, հա րկա դրել, անհարկի, կիսա հա րկ, ձեղնա հա րկ, եկա մտ ա հա րկ,
հա րկա միջյա ն, հարկանաչ:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

գ. կույս (կողմ)
կուսակրոն, կուսա նոց, կուսա կից, ա նտ արա կույս, կուսա կա լ, կուսական

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

դ. ինձ (գազան)
ինձուինձ, ձնա ինձ, դեղնա պ ղինձ, փ ոխ ինձ, ընձուղտ , ընձենի

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

44. Բառերից քանիսո՜ւմ կա ֊սուն արմատը.

Կաթնասուն, անասուն, իննսուն, հասուն, ձեռնա սուն, սնա հա վա տ, սնկապուր,

վայնասուն, հոսուն, սնանկանալ, սնդիկավոր, սնգույր, սննդակարգ, սնար:

1. Երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. հինգում

45. Ընդգծվածներից ո՜րն է մյուս երեքին համանուն,

ա.
1. Այսօրվա մեր դասն է «Վազի սկա հա կա ձև էտումը»:
2. Խա ղողի վազի մշակումը գյուղա տնտ եսա կան ծանր աշխ ա տա նքներից մեկն է:
3. Տղա յիդ ասա', թող վազի տեսնի՝ ով է հա յտ նվել խաղողի այգում:
4. Շոգից պ ա շտ պ ա նվելու համար երեխան ծվա րել էր վազի մի կտոր ստվերում:

- 624-
 Հայոց լեզու

Բ-
1. Հա ջո ր դ համարին կրկեսի հարթակ դուրս եկան վա րժեցրա ծ փ ոկերը և
սկսեցին գնդակ խաղալ:
2. Տղա ները ա ր ձա կ ե լ-հ ա ն ե լ էին իրենց փոկերը և լախտի էին խաղում:
3. Այդ հնամաշ սա րքի փոկերը քա յքա յվել և հա զիվ էին դիմանում լա րվա ծ
աշխատանքին:
4. ճա մ փ ո ր դ ը իր ծանր ճա մպ րուկի փոկերը ձգ ե ց և ծա յրերը ամուր կապեց
իրար:

Գ
1. Ես ու Վահեն ընկերներ ենք, բայց փողային հարաբերություններ չունենք:
2. Շ ուտ ով մեզ մոտ հյուրախ ա ղերի է գա լու Վիեննայի հա մա լսա րա նի փողային
նվագախումբը:
3. Այժմ ձեր ուշադրությանը կներկա յա ցնենք Մոցա րտ ի փողային ութնյակը:
4. Շվին հնագույն հայկական փողային նվագարան է:

46. Բաոազույգերից քանի՜սն են հարանուններ,

ա.
թափոր — թափուր, լեռ — սա ռն, վտ ա րվել — վթարվել, ա նձնա նվեր — ա նձ­
նվեր, անոթ — անօդ, թույր — թյուր

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. ե ր ե ք ը ,4 . չորսը

Բ-
հա ռել — հառնել, հերկել — հերքել, նշխար — նշտար, լվա լ — լվանալ, ա ղոտ ել
— աղոթել, մույթ — մույկ

1. հինգը, 2. վեցը, 3. երեքը, 4. չորսը

47. Կապակցությունների ընդգծված զույգ րաոերից քանի՜սը համանուններ չեն.

ա. գիրգ հողաթումբ — գիրք կա րդա լ

ր. երրորդ հարկ — հարկ տ ա լ
գ. պիտի շահի — պ ա րսից շահի
դ. խաղողի որթ — կարմիր որդ
ե. անօդ տարածություն — պղնձե անոդ

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. չորսի

48. Ո՜ր րառազույգն է բաղկացած հարանուններից.

1. անցավ «անց կա ցա վ» — անցավ «առանց ցա վի»

2. որդ «ճիճու» — որթ «վազ»
3. գինդ «ա կա նջօղ» — գինդ «քո գինը»
4. առատ «լի» — արատ «թերություն»

֊ 625֊
 Յու ԱվետիպաՕ, Հ. Զաքար յան

49. Ո՜ր նախադասության մեջ սխալ գործածված բառ կա;

ա. 1. Բուժքույրը բժշկի ցուցումները լավ չէր հա սկա ցել:
2. Մեր ընկերությունը պատրաստականություն է հայտնել օգնելու միայնակ ծերերին:
3. Այդ բա րձրա թռիչ կա մրջի կառուցման մասին բազմաթիվ ավանդություններ են
պատմում ժողովրդի մեջ:
4. Ազգային գրա դա րա նում հնատիպ հրատա րա կություններ կան, որոնք շատ
բա րձր են գնահատվում:

բ. 1. Նա շատ բա րեկիրթ է և բոլորին էլ հա վա սա րա պ ես լա վ է վերաբերվում:

2. Ղեկավար աշխատողը պետք է կազմակերպչական ջիղ ունենա:
3. Բետոնի համար ա վա զը պ ետք է լինի ո՜չ շա տ խոշոր, ո՜չ շատ մանր:
4. Քա ջա րի ասպետի սաղավարտի տակից երևում էին շիկահեր վարսերի ծայրերը:
գ. 1. Մրցումների համար մա րզիկը գնեց մի թանկագին ցեղա կա ն նժույգ:
2. Անին իր ծաղկանոցից դեղին և ճերմակ հակինթներ քա ղեց և նվիրեց աղջնակին:
3. Վա րպ ետ ը շա ղա փ ով ծա կեց պատը և ա մրա ցրեց կախիչը:
4. Երկինքը մռա յլվեց, և սկսվեց մեղմ տարափը:
դ. 1. Օ րերը ցրտ ել էին, և ա ռավոտյան դաշտ երն արդեն եղյամապատ էին լինում:
2. Խողովակաշարը նորոգելու համար ինձ մի քիչ խծուծ էր պետք:
3. Գնդա կը դիպ ել էր զինվորին ծնկից վերև' սրունքին:
4. Տղան գլխ ա րկը հետ էր տ ա րել մինչև ծոծրա կը:
ե. 1. Վա րա գույրի ոսկեգույն նուրբ ծոպ երը տա տա նվում էին մեղմ քա մուց:
2. Գեղանի օրիորդը վարդագույն շամանդաղով ծածկել էր դեմքը:
3. Մեգը պ ա տ ել էր սա րերը և թույլ չէր տ ա լիս մեզ կողմնորոշվելու, թե որ ուղղու­
թյամբ գնանք:
4. Տա րեմուտ ի երեկոյան դրա սա նգներով զա րդա րեցինք սենյակը և տոնածառը:
զ. 1. Ծննդյա ն տոների համար մեր փ ողոցում եղրևանիներ են վաճառում:
2. Անագորույն թշնամին չխնայեց ո չ կին, ո՜չ մանուկ:
3. Մեր հաջողության առհավատչյան մեր փ որձն ու գիտ ելիքներն Են:
4. Նա ի՞նչ վա րպ ետ է, անշնորհքի, ա պ իկա րի մեկն է:
Է. 1. Նրա ա ռա ջա րկա ծ ա պ ուրը ես չճա շա կեցի, բայց շատ ախ որժելի տ եսք ուներ:
2. Ջուրը ծա կոտ կեն ապ արների միջով ներծծվում է գոյա ցնելով ստ որգետ նյա
ավազաններ:
3. Տևական ծանր ապրումների պ ատճառով նա նյարդերի հերկված կծիկ էր դարձել:
4. Նրա ճգնա րա նը մեկուսի մի վայրում էր' կողմնակի աչքից հեռու:
ը. 1. Գյուղի տները թաքնված էին ծա ռա ստ ա նների ու ա յգեստա նների մեջ:
2. Երբեմն ճա գա րա մուկն էր հայտնվում իր դարանից, երկչոտ նայում շուր ջբո լո ­
րը և ա նհետանում մացառուտներում:
3. Արագիլները, որ վերա դա րձել էին մեր կողմերը, իրենց բույնը ստ եղծել էին
ա մենա բա րձր բա րդու կատարին:
4. Մանր ա լիքները զգուշությամբ զարնվում էին կղզու ա պ ա ռա ժոտ ափերին
կա րծես վա խ ենա լով խաթարել նրա երեկոյան անդորրը:

- 626֊
 Հայոց լեզու

թ. 1. Պողոտ ա յի վերջում խոյանում է յուրօրինա կ մի շինություն' նման միջնա դա ր­

յան ամրոցներին:
2. Օվկիա նոսի մոլեգնող ջրերի վրա բա րձրա նում էր ոսկեվա րս արփին:
3. Այդ պաշտոնյան ամեն կերպ փ որձում էր զուրկ մնալ վա րկա բեկվելուց:
4. Անցորդը հա գել էր ա նպ ա ճույճ, սակայն անթերի ա րդուկվա ծ բա ճկոն և ճե ր ­
մակ վերնաշապիկ:

Ժ. 1. Հեծ ա ծ սևաթույր գրա ստ ը, սա րեր ու ձորեր կտ րելով ' սուրում էր սիգա պ ա նծ

ասպետը:
2. Մատենա դա րա նում ա մփ ոփ վա ծ են հայոց ազնվագարմության վկա յա գրերը'
մագաղաթյա ծա ղկա ծ մատյանները:
3. Արևի նա րնջա կա րմրա վուն ճա ռա գա յթների ներքո տ ա րրա լուծվում էր մութը և
ընկրկում:
4. Աչքերիս ա ռջև հառնում էին իրական և մտ ա ցա ծին պատկերներ:
Ժա. 1. Չա ր ա ճճի մի տղա պ ա րսա տ իկով ք ա րեր էր նետում թռչունների վրա:
2. Իր լուրջ հա յա ցքով անդորր նայելով Վահանին՜ նա ունկնդրում էր այդ ա նսո­
վոր պատմությունը:
3. Մատենադարանն անբարբառ միջնորդէ, ոսկյա օղա կ' ա յսօրվա և դարերի միջև:
4. Ահա արևը կյանքի աղբյուրն ու խ որհրդանիշը, բա րձրա նում է կանաչ ա լիքնե­
րի բլուրների հետևից:

Ժբ. 1. Երբ հեռվից երևաց հայրական տունը, սիրտս հուզմունքից թրթռաց:

2. Որևէ խոսք ա րտ ա հա յտ ելու փ ոխ ա րեն' սուրհա նդա կը նամակը հա նձնեց իշ­
խանին:
3. Մատենա դա րա նում անէանում ես' զգա լով ինքնամաքրման խորհուրդը և մո­
ռա նա լով ա ռօրեա կա ն հոգսերդ:
4. Ք ա ղա քի թիթեղածածկ տա նիքները ոսկևորվել էին միջօրեի բարկ արևի ճա ­
ռագայթներից:

ժգ. 1. Փողոցներում ոչ ոք չէր երևում, բա ցի մի մարդուց, որ, ըստ երևույթին, օտ ա ­

րական էր:
2. Մրրկա հողմը մռնչում էր՜ բա րձրա ցնելով ավազա խա ռն փոշու սյուներ:
3. Դեռ չմա րա ծ խարույկի կա րմրա գույն լույսը ցուցա բերեց մի քա նի մռայլ
դեմքեր, որոնք տաքա նում էին:
4. Մոտեցա դարպասին և ա նհա մա րձա կ հրելով դուռը' մտա ծա ղկա զա րդ պ ա ր­
տեզը:

ժդ. 1. Փոթորկի պոռթկումներից կա նա չա զա րդ թփերը, միմյանց փաթաթված բա ­

ղեղները խոնարհվում էին, ճկվում:
2. ճա նա պ ա րհորդը միայն մի բան էր երազում' երկա ր ճա նա պ ա րհից հետո խոն­
ջա նա լ մի կոճղի կամ քա րի վրա:
3. Արեգակի հրա բոսոր սկա վա ռա կը դանդա ղա սա հ թեքվում էր ցա ծ' թաքնվելով
լեռների թիկունքում:
4. Միայն երգասաց դեղձանիկներն էին, որ ընդհատում էին շրջա պա տի խորհրդա­
վոր լռությունը:

- 627-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ժէյ. 1. Սա րսա փ ա ծ բնակիչների հուսա հա տ ա ղա ղա կները, միա խ ա ռնվելով կործա ն­

վող շինվա ծքների դղրդյունին, ա վելի էին գոտ ևորում ընդհանուր զա րհուրա նքը:
2. Նույնիսկ լուրթ բա րձունքների խրոխտ տ իրա կա լը արծիվը, ա նգոր էր զինագ­
րելու տա րերքի պոռթկումներին:
3. Զարդերը ոչ միայն պճնանքի առարկա են եղել, այլև հմայիլներ ու հուռութքներ:
4. Արևի կենսա ռա ք ճա ռա գա յթները մի ա ռա նձին քնքշա նքով էին շոյում ծովի
մա նրա վա գ ափերը:

ժզ. 1. Լեռան լանջերին վայրի փարթամությամբ աճում էին տարատեսակ թփեր ու ծառեր:
2. Երկրա գործի համար սկսվել էր հողային ա շխ ա տ ա նքների եռանդուն շրջան:
3. Ամենքը' մարդ թե անասուն, թռչուն թե զեռուն, որևէ խորշ էին փնտրում պ ա տ ս­
պ ա րվելու համար:
4. Մենք աշխ ա տում էինք շա տ զգույշ ու կենտ րոնա ցա ծ գործի դնելով նուրբ
գործիքները և խոզանակները:

ժէ. 1. Այդ ա ռա վոտ սուրհա նդա կը ա վետ եց հեռվից բերա ծ բոթը:

2. ժա յռի ծերպ երից մերկ ա րմա տ ներով կախված' երևում էր ք մ ա հ ա ճ թզենին:
3. Երեկոյան քամիները շտապեցնում էին, ուղղակի պահանջում ա վա րտ ել գործը:
4. Ուռիների ստվերում արքան ճոխ սեղան էր բա ցել մեծահամբավ հյուրի պատվին:

Ժը. 1. Սեղա նի շուրջ կա նգնա ծ երիտ ա սա րդ մա տռվա կները ա րծա թա փ ա յլ սա փ որ­

ներով գինի էին մա տուցում հյուրերին:
2. Անթաքույց զա րմա նքով ա րտ ա սա նա ծ այդ խ ոսքերը ներկա ների ծիծաղին
արժանացան:
3. Թզենին տերևներով փ որձում էր ծ ա ծկել ա պ ա ռա ժների ճերմա կ կուրծքը:
4. Սա հնա կը սլա ցա վ ա ռա ջ, իսկ գ ա յլերից խ րտ նա ծ ձի եր ը ձյունա ծա ծկ
ճա նա պ ա րհով ա սպ ա տ ա կեցին քա ռա տ րոփ :

ժթ. 1. Ծ ո վ ի ց ոչ հեռու փ ռվել էր հնադարյան քա ղա քը' որպես հեքիաթի կանաչա­

վարս գեղեցկուհի:
2. Կայսրը ա նշտա պ ըմբոշխնում էր կա րմրա փ րփ ուր գինին և հա մտեսում համեղ
կերա կուրները:
3. Ք ո պ ա տ մա ծ դեպքը սովորա կա ն հնարք է, այլ ոչ թե իրականություն:
4. Լեռան ստ որոտ ին պչրա նքով ժպ տում էին նռնենիները վառ ծիրա նա գույն ծա ­
ղիկներով:

ի. 1. Արեգակի ճա ճա նչներն անգոր էին թափ ա նցելու անտառի զմրուխ տե թանձ­

րության մեջ:
2. Նրա թոռները խաղում էին խ ոտերի ու սեզերի մեջ և ճռվ ողում ' նմանակելով
թռչունների ծլվլոցը:
3. Սպ ա սա վորները սեղանին դրին մի սկուտ եղ' լի տ ա րա տ եսա կ մրգերով:
4. Հեռվից լսվում էին սա րից իջնող ա ղբյուրների մեղմ շա ռա չը և Արածանիի
անուշ երգը:

իա. 1. Եզների ամուլը դժվարությամբ էր քաշում ծանր գութանը:

2. Մա րզիկի պիրկ ու սլա ցիկ մարմինը լի էր ավյունով:
3. Ընթրիքից հետո մա տ ուցվա ծ ա ղա նդերը միրգ էր ու չամչարակ:
4. Դայակի նշա նով նաժիշտները բերեցին թագուհու ժա նյա կա զա րդ զգեստը:

- 628-
 Հայոց լեզու

իբ. 1. Բուժքույրը բժշկի ցուցումները լա վ չէր հա սկա ցել:

2. Զորա վա ր Գա րեգին Նժդեհը կյանքի վերջին տարիներն ա նցկա ցրել է տ ա րեգ­
րության մեջ:
3. Ոչ մի գիր, ոչ մի ավանդություն չի պ ատմում այդ ա մրոցի կառուցման մասին:
4. Երևանի Մա տենա դա րա նում հնա տիպ հրատա րա կություններ կան, որոնք
շա տ բա րձր են գնահատվում:

50. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են պարզ (արմատական),

ա.
1. ա տ ա ղձ, եկեղեցի, կա մուրջ, դաշնամուր
2. սնոտի, հավատ, ջայլամ, օշինդր

.
3. շա քա ր, կթան, հրա ժեշտ , անտառ
4 կա րպ ետ, դրախտ, կրիա, ստ ա մոքս

Բ-
1. հոնեղ, ադամանդ, բա նջա ր, դրա սա նգ
2. ալմաստ, հրաման, երաշտ, զեփյուռ
3. խոնարհ, կերպ ա ր, ծծումբ, աշխարհ
4. երագ, երեխա, կաթսա, ելուստ

Գ-
1. բոժոժ, դուստր, եղեռն, զմրուխտ
2. խոպան, կաղամբ, լծակ, ակութ
3. առյուծ, ձգա ն, կանեփ, հա րա վ
4. կենտրոն, աղանդեր, հեքիաթ, թափոն

Գ
1. գեղոն, բրինձ, դրվագ, եղունգ
2. աղվես, խ ուճա պ , թզուկ, կապույտ
3. առնետ, երիկամ, թոնիր, խավիծ
4. անանուխ, խլյակ, կա պ ա րճ, ճա նա պ ա րհ

51. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ածանցավոր.

1. ամրակ, հեռակա , զարմիկ

2. երկվորյակ, օդա հեն, թզենի
3. բա նա ստ եղծ, տեսակա նի, ավերիչ
4. նախագիծ, հա րգի, ազդու

52. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերի մեջ ածանց կա.

1. մեծա հա սա կ, բա ցատ, ծխագույն, մրցա վա զք, ոտ նա հետ ք

2. համաթիվ, պ ա տ մա վիպ ա գիր, ուսումնատենչ, միջոց, քա ռյա կ
3. նռնականետ, ոստ իկա նա պ ետ , շքեղա զա րդ, վերուստ, էակ
4. խցան, մրցունակ, ավելի, ամրակայում, բնօրրան

- 629֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

53. Ո՞ր շարքի րոլոր թառերն են նախածանցավոր:

ա.
1. Ենթախումբ, դժպ ա տեհ, տձև, սնամեջ
2. ապ երա սան, ընդհուպ, ենթասպա, համահունչ
3. հա րա դիր, հնատիպ, բա ցորոշ, տ ա րբեր
4. բնագիր, ընդա րձա կ, թերակշիռ, վերհուշ

Բ-
1. մա կագիր, ելա կետ, ա նդրա դա րձ, վերադիր
2. դերբայ, հա րա կից, տգեղ, պ ահասենյակ
3. գերխ նդիր, պ ա րա գիծ, ընդդեմ, բա ցա րձա կ
4. տմարդ, ընդոստ, քա ղհա ն, տա րա գնա

Գ
1. ստ որա կա րգ, թերա կա տար, նախդիր, ենթակա
2. տիկին, տա րակենտրոն, տ հա ճ, գերա դա ս
3. վերադա ս, լրտես, ներդաշն, ա րտահերթ
4. մա կաբույծ, ընդմիշտ, չարքաշ, առերես

Գ
1. տ ա րա լեզու, տհաս, վերապ ա հ, փ ա կուղի
2. ընդհանուր, գերձա յն, վեհանիստ, ա րտաժա մ
3. մակդիր, կամակոր, ենթամնա, ա ռձեռն
4. տմարդ, վերադաս, ներփակ, նախագահ

54. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են վերջածանցավոր:

ա.
1. ձիթա ճրա գ, ուղտապան, հա ճույք, տենչանք
2. ձուլա ծո, ձիա րշա վ, պիտանի, վա րորդ
3. հոգյակ, տա ռա ցի, խելահեղ, ա տելի
4. հա րսնա ցու, կաթնեղեն, հուզմունք, գործա րա ն

բ-
1. խառնուրդ, խնդրանք, ընտրովի, լրա գիր
2. ա յգա բա ց, վերջույթ, կա յսրուհի, գովեստ
3. ձիա պ ա ն, ձուլա րա ն, ցա վա լի, վա յրկենա բար
4. պ ա տ մվա ծք, տ եսա շա ր, օրհնյա լ, ծիծա ղկոտ

Գ
1. հյուսվածք, անկյալ, խմբապար, դանդաղկոտ
2. սիզա վետ, հեռաստան, օրինակա ն, գոգնոց
3. փ ա ստ ա ցի, ստ ուգա րք, կիզա նուտ, լուսա շող
4. գորովագութ, տանջանք, գեղանի, տիրա ցու

Գ
1. վիժանուտ, լուծույթ, չա փ ա ծո, ա ճուրդ
2. կա նա ցի, ակնդետ, կահույք, օտ ա րոտ ի
3. մատույց, փութկոտ, բա զմա ստ իճա ն, զա զրելի
4. բազմակի, հա վաքածու, ալյակ, մարդամոտ

630-
 Հայոց լեզու

ե.
1. ս ա ՐՌ. խցան, խրամատ, լվա ցք
2. ավելի, գրա գող, նախնի, թափոն
3. սնոտի, միջոց, նեղուց, կծու
4. խոհուն, տեսուչ, տիկին, բռնակ

55. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են համածանցավոր:

ա.
1. չխոսկան, թղթակցություն, բաղադրիչ, ա պ ազգային
2. կիսամյակ, առանցք, ենթաբաժին, համակցություն
3. տա րա փ ոխ իկ, հա կա օդա յին, ա րտահա յտիչ, վերա հսկիչ
4. ապ առիկ, պարունակ, բա ցա ռիկ, ա զգա կցա կա ն

ր-
1. Ենթաշրջան, տ րա մաբա նորեն, մա կերեսորեն, ա րտ ա ցոլք
2. փ ոխ ա դա րձա բա ր, հակադրույթ, հրա ձգա րա ն, ընդունարան
3. կա ռավա րիչ, տա րկետում, մակերևույթ, ընդհա նրա պ ես
4. վերստ ուգիչ, բա րեկա րգիչ, գերգգա յուն, ա ռա րկելի

Գ
1. ընդունակ, դժկամորեն, տ ա փա կա վուն, հա կա կրա նք
2. հա րա բերա կա ն, առափնյա, ա պ ա ցուցում, ա մենա քնքուշ
3. նախ ա պ ա շա րմունք, տ ա րբերա կ, տ րա մա գծորեն, ա ռինքնող
4. բա րձրա տ ոհմիկ, ենթատեսակ, գերշա հույթ, ա րտ ա հոսք

1. մակընթացություն, ակնաբուժարան, առինքնում, տարաշխարհիկ

2. ընդգետնյա, մակագրություն, ուխտագնացություն, համակարծիք
3. նախաձեռնություն, վերա բա ցում, դերբայական, փ լա վքա միչ
4. տ ա րա կա րծիք, փոխ ա րժեք, անդրծովյան, ա րտ ա հա գուստ

56. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ,

ա.
1. խաչքար, լիա ռա տ , ցա յգերգ, քա ջա րի
2. այտոսկր, քա րհա նք, տ ուն-տ եղ, հետկանչ
3. բա ղա ձա յն, կա ղա մբա պուր, խ ոտհունձ, այնինչ
4. ձա յներիզ, կովկիթ, կոճգա մ, տ ա կ ից-գ լխ ի ց

բ-
1. թեյաման, ք չից-շւստ ից, ա րագոտն, վա զքուղի
2. թանապուր, մեղրամիս, վա տ ա ռողջ, երկաթուղի
3. գիշերերգ, քուն -դա դ ա ր, գա զօջա խ , ա զդրոսկր
4. խուռներամ, անդրբևեռ, արծաթաշող, չեմուչում

Գ
1. տա րա սեռ, զինակոչ, շնակապ, գիշերա պ ա հ
2. ա կա նջօղ, կ ոշտ -կոպ իտ , կարմրաթուշ, ծովա խ որշ
3. գա ղա փ ա րա զուրկ, ձեռնունայն, որթատունկ, ողջախ ոհ
4. ծովախ ոզ, բա րձրա գա հ, յուրօրինա կ, բնաշխարհ

- 631-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Ձաքարյան

Գ
1. մա րզա սրա հ, թոհուբոհ, ա վշա գեղձ, ա րևա դա րձ
2. բևեռա մերձ, քմծիծա ղ, ճա ճա նչա գեղ, ա րտ երկիր
3. վա րդա զգի, պ ա րա դա հլիճ, մանրապտուղ, ժա նգա համ
4. քա ղցրա կա րկա չ, ենթակարգ, մա քսա տուն, որմնախորշ

57. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են բարդ ածանցավոր,

ա.
1. հնգամյա, ա րյունարբու, սրբա գրիչ, ա րտ երկրա ցի
2. Երկերեսանի, քա ղցրա հնչյուն, հնադարյան, եռոտա նի
3. սրտառուչ, չվա ցուցա կ, մա րգա րտ ա հուռ, մա նկա բա րձուհի
4. ակնածանք, կենսաթրթիռ, երկարամյա, վա րչա պ ետ

ր-
1. ինքնուսույց, հոգա բա րձու, հակակրոնական, ա ստ վա ծա հա ճո
2. վերջիվերջո, իննսունինը, դրամատնային, կա պտ ա կա նա չա վուն
3. ա նդրօվկիա նոսյա ն, խ ոսքա րվեստ , մատնոցատոււի, գրպ ա նա հա տ
4. անասնակեր, ժա նտ ա խ տ ա վոր, քսա նհինգա կա ն, լվա ցքա տ ուն

Գ
1. պ ղնձա ձուլա րա ն, բա գմա խ ոտա ն, սրտամոքիչ, որտ եղա ցի
2. տրամագծորեն, երկաթբետոնյա, խաղողօրհնեք, տաշտաքերիչ
3. բացականչական, ականջմտնուկ, դյուրընթեռնելի, քա ռա կուսի
4. թախծանուշ, բա ռա րա նա գիր, հեռուստ ա ցույց, գա նձա րկղիկ

Գ
1. ստ որա դա սա կա ն, խաղարկում, հեզա ճկուն, ծնողա զուրկ
2. գորտ ա ձուղպ , հա գա րոտ նուկ, երգչախումբ, հա րստ ա հա րիչ
3. տպ ա րա նա տ եր, հրա ձգա րա ն, եղեգնա ձորցի, թրծակավե
4. համաձայնություն, քա ռա սունչորս, բա զմա պիսի, ձեռնա սա յլա կ

58. Ո՜րն է բարդ բառ (առանց ածանցի).

ա. 1. ա զնվացեղ, 2. ա հա գնա տ ես, 3. խորազնին, 4. ա լիքա զա րդ

բ. 1. ա խ տորոշում, 2. ա հեղա գա րկ, 3. ա ղքա տ ա սեր, 4. հոգեդա րձ
գ. 1. ամենակեր, 2. ա մրոցա մերձ, 3. առակախ ոս, 4. ա շխ ա րհա յա ցք
դ. 1. ամենագնաց, 2. ա չքաչափ, 3. անասնակեր, 4. ա ռա ջընթա ց
ե. 1. ա պ րա նքա տեր, 2. ա ռնետա որս, 3. գրա պ ա հոց, 4. հրակայուն
զ. 1. վերնագիր, 2. գա զա նա բա րո, 3. բերքա տ ու, 4. բա զմա չա րչա ր
է. 1. գա հընկեց, 2. հա նքա քա ր, 3. ետնամուտք, 4. երգչախումբ

59. Ո՜րն է ածանցավոր բառ (առանց երկրորդ արմատի).

ա. 1. խելացի, 2. կենսա տու, 3. միջնակետ, 4. հա նցա կից

բ. 1. մի՞թե, 2- մեկնարկ, 3. պառավ, 4. կուսանոց
գ. 1. ջրհոս, 2. հա վակնոտ, 3. այլևս, 4. կարմիր
դ. 1. քրքում, 2. բարեխնամ, 3. պ ա տ ա հա ր, 4. ինչպես

֊ 632֊
 Հայոց լեզու

ե. 1. գլխ ա հակ, 2. հյուսկեն, 3. որտեղ, 4. քա ցա խ

զ. 1. ճեմա րա ն, 2. ա փամոտ, 3. քա հա նա , 4. կերուխում

60. Ո՜րն է բարդ ածանցավոր բառ.

ա. 1. եռանիշ, 2. միջնադար, 3. հաշմանդամ, 4. երկա րա կյա ց

բ. 1. կրծոսկր, 2. ամենակարող, 3. անվանաթերթ, 4. աշխատատեղ
գ. 1. ա ստ ղա գնա ց, 2. ա րձա նա խ ումբ, 3. ա րքա յա զա րմ, 4. ա նա սնակերպ
դ. 1. բա զմա ստ իճա ն, 2. գետ նա քա րշ, 3. բա րեհա ջող, 4. գլխ ա տուն
ե. 1. դանդաղամիտ, 2. դառնաթախիծ, 3. դատ արկա ձեռն, 4. հա սա կա կից
զ. 1. վա ղօրոք, 2. մեջտեղ, 3. գա նձա րա ն, 4. ծովա խ որշ

61. Ո՜րն է նախածանցավոր բառ.

ա. 1. ամենիմաց, 2. խաղընկեր, 3. ելևէջ, 4. պ ա րփ ա կել
բ. 1. վերստ ուգիչ, 2. պա րեղա նա կ, 3. հա մտ եսել, 4. երթուղի
գ. 1. եռուզեռ, 2. այտոսկր, 3. ստ որերկրյա , 4. ընձուղտ
դ. 1. թռչնորս, 2. բանիմաց, 3. որևէ, 4. թերբեռնել
ե. 1. ա նձրևորդ, 2. դռնեդուռ, 3. քա րընկեց, 4. համընթաց
զ. 1. բա րա կիրան, 2. գերմա րդ, 3. մեղմօրոր, 4. ա յրուձի

62. Ո՜ր դեպքում տրված բառը և բառակազմական բանաձևն իրար չեն համապա­
տասխանում.
ա.
1. տ ա րկետ ում - տարի+կետ+ում
2. վերջնա հա շվա րկ - վերջ+ին+ա+հաշիվ+արկ
3. թռչնորս - թիռ+իչ+ուն+որս
4. պա տանեկան - պատանի+ական

բ-
1. ընտանի + ական - ընտանեական
2. տուն + տես + ա + գետ + ություն - տնտեսա գիտություն
3. ան + կանուխ + ա + տես + ել + ի - անկա նխ ա տեսելի
4. հարս+անի+ական - հա րսա նեկա ն

63. Ո՜ր դեպքում բառի արմատները փոխատեղելիս չի առաջանում նոր իմաստով

նոր բառ.

1. շինա քա ր, 2. սյունաշար, 3. սկզբնա խ ա ղ, 4. գա յլա շուն

64. Ո՜ր բառը մյուսների հետ ընդհանուր արմատ չունի.

1. քա րհա նք, 2. հա նելուկ, 3. հա նցա գործ, 4. խցանահան

65. Բառերից քանիսո՜ւմ կա ածանց.

ծխագույն, գլխ ա հա կ, խ ոզա րա ծ, գունատ , հոգեհմա , պ ա տանի, գթառատ,

մետ ա ղա պ ա րա ն, դա սա լիք, մեկնարկ, ձեռնա րկա տ եր, գետ ա բերա ն

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

- 633-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

66. Քանի՜սն են բարդ ածանցավոր թառ.

ձյուն ա սպ իտ ա կ, մրգա ռա տ , ձկ նորսա ն ա վ , հ ա վ երժ ա հա րս, հեռա գնա ,

հա շվեհա մա ր, հա մերգա շա ր, հա ղթա մա րմին, կենտ րոնա խ ույս, ծնողա սեր,
կա յսերա պ ա շտ , լա պ տ երա վա ռ

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

67. Բառերից քանի՜սն են կազմությամբ բարդ (առանց ածանցի).

երա խ տ ա գետ , եղեռնա պ ատ ում, իշխանատենչ, թանձրամշուշ, թագաժառանգ,

ըմբոստա միտ, զորա հրա մա նա տ ա ր, դյուցա զնա մա րտ , ա րքա յա զա րմ, ա մբոխ ա հաճ,
բազմա չա րչա ր, արծվաբույն

1. ինը, 2. տասը, 3. տասնմեկը, 4 . բոլորը

68. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են անհոդակապ:

ա.
1. հա տընտիր, ադամորդի, աղեխ արշ, պ եմզա բլոկ
2. վայրընթաց, գա րեջուր, պ ա րընկեր, հա յա զգի
3. կոճղա րմա տ , կամընտիր, բազկաթոռ, Փ ոշեհա տ իկ
4. տյա ռնընդա ռա ջ, սերմնա գռա վ, ա րքայազն, կա րճա լիք

բ-
1. պա րեղա նա կ, ուղեկա լ, սառնարյուն, ղառնաղետ
2. բա րեգործ, քա ջա ռողջ, փ ա յտ ալյուր, կաթնաղբյուր
3. որևիցե, շիլա շփոթ, նորընծա, գինա րբուք, յոթնաղի
4. միգուցե, կարմրախ տ, շոգեբա ղնիք, լա յնա ղեղ

Գ
1. ընդհա կառա կն, քա րա ծուխ , մեծա ղմուկ, գոտ ևորել
2. խաղընկեր, փ եսա տ ես, ձկնա կա նջ, թրծաղյուս
3. հոգեա ռ, սիսեռա պ ուր, լայնակոս, լուսա ստ ղ
4. փութեռանդ, կա շեգործ, քա րա ղ, բևեռա ղվես

դ-
1. Երկկենցաղ, տնփեսա, թռչնաղբ, նավթամբար
2. չորեքթաթ, հնավանդ, շուշեցի, զբոսա յգի
3. գա հընկեց, տ ա րեդա րձ, մսաղաց, հա խ ճա պ ա կի
4. զրուցընկեր, գոմաղբ, ցա խ ա վել, այգեթաղ

ե.
1. կաթնասուն, մեղրամիս, թախծանուշ, դաշնամուր
2. ձերբա զա տ , շա քա րա վա զ, բա զմա լի, դա րա վա նդ
3. շա հա ռու, ճոճա թոռ, գետ նա նուշ, բերդա մրոց
4. անասուն, տնավեր, նորավանղ, տղաթոռ

- 634֊
 Հայոց լեզու

69. Ո*ր շարքի բոլոր բառերն են կրկնավոր:

ա.
1. տ ժտ ժա լ, լեփ -լե ցո ւն , խ ուլ-հա մր, էջ առ էջ
2. բա րդ-բա րդ, բա րա կ-մա րա կ, խառնիխուռն, տերտեր
3. գոռգոռոց, ա ղմուկ-ա ղա ղա կ, մա ս-մա քուր, հևիհև
4. զույգ-զույգ, կա ս-կա րմ իր, վերվերի, տ խ ուր-տ րտ ում

բ-
1. ա հ ե լ-ջա հ ե լ, փրվտւր, ա ռո ք-փ ա ռո ք, ինձուինձ
2. պ ա րզ -պ ա րզ, ք ա ղ ց ր -մ ե ղ ց ր , կիսա տ -պ ռա տ , քա յլ առ քա յլ
3. կում-կում, ա կա ս-պ ա կա ս, տեղնուտեղը, ծործոր
4. ինչ-ինչ, ջ ա ր դ ե լ-փ շր ե լ, քա ւի-քրտ ինք , մրմուռ

Գ
1. սա րսուռ, սուսիկ-փ ուսիկ, լիուլի, թև-թիկունք
2. Երա մ-երա մ, ա սել-խ ոսել, ճ ե փ ՜ճե ր մ ա կ , դեմ առ դեմ
3. հա տ իկ-հա տ իկ, մա րդ-մուրդ, հորով֊մորով , մերթընդմերթ
4. տ ա ք -տ ա ք , շի փ -շի տ ա կ, չեմուչում, կա րկա ռ

Գ
1. թրթուր, ա մա ն-չա մա ն, գույնզգույն, չարաչար
2. մա ս-մա ս, մեն-մենա կ, տող առ տող, ելումուտ
3. ծա ն ր-ծա ն ր, մա նր՜մունր, հորոտ -մորոտ , բա րբա ռ
4. փ ռփ ռա լ, դ եսից-ղեն ից, ս եփ -սև , քե զո ւքե զ

70. Ո*ր շարքում կա հապավական բարդություն:

ա.
1. միանգամից, այնինչ, էջմիա ծին, զուգընթա ց
2. հետ զհետ ե, դռնբաց, երբևէ, տղա մա րդ
3. ուշիուշով, որքան, տ ա քդեղ, աշխղեկ
4. նախ օրոք, մեկմեկու, հրձիգ, մա յրցա մաք

բ-
1. ամենուր, գեղա կերտ , միևնույն, տա նտեր
2. մեկտեղ, ինչպիսի, պ ա տ վոգիր, արհմիություն
3. երկկողմ, այլուր, որևիցե, հինա վուրց
4. նախքան, կինարմատ, դեմ դիմաց, սրճա ղա ց

Գ
1. այսինքն, երբևիցե, բուժա նձնա կա զմ, երթևեկ
2. գոմա ղբ, որովհետև, քեռա յր, իմիջիա յլոց
3. թերևս, այդտեղ, ձկնորս, տերողորմյա
4. մինչդեռ, պաշտոնանկ, մորեղբայր, օր ե ցօր

Գ
1. նույնիսկ, տա նտիկին, նիստուկա ց, ա շխ ա տ ուժ
2. միմիայն, այսուհետ, տ ա սնա ղի, քա րեդա ր
3. գրեթե, գործընթաց, քեռորդի, մեջընդմեջ
4. որպեսզի, այսպես, վերջիվերջո, փ ոքրիշա տ ե

- 635-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

71. Ո՜ր բա ռը հա պա վում չէ.

ա. Բ-
1. կազմբաժին 1. պ ետ ա իրա վա կա ն
2. գինդա տ ա խ ա գ 2. պ ետ բյուջե
3. դասղեկ 3. պ ետ պ ա տ վեր
4. հա վա քա տ եղի 4. պ ետ հա մա լսա րա ն

72. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են հապավական բարդություն.

1. կենտկոմ, քա ղծա ռա յություն, հրամկազմ

2. մա րզպ ետ, շինջոկա տ , բուժմիա վորում
3. պետկրկես, հացթուխ, գիտ քա րտ ուղա ր
4. վա րկա տու, զինղեկ, ուսխ որհուրդ

73. Տրված բառերից քանի՜սն են հապավական բարդություն.

քա ջա րի, վա զքուղի, որմնա խ որշ, ենթա կա րգ, դրա մա իրա յին, ուսմասվա ր,
գա րեջուր, ա րտ գործնա խ ա րա ր

1. մեկը, 2. Երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

74. Տրված բառերից քանի՜սն են վանկային հապավում.

շինվարչություն, բուհա կա ն, աէկ, գետ եզր, Հայխնւսյբանկ, շուրջպ ա ր, դասվար,

ինչևէ, երկտող, պ ետ ա վտ ոտ եսուչ

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

75. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են հարադրական բարդություն:

ա.
1. մեն-միա կ, ի սպաս դնել, այս օրը, երկու երրորդ
2. բա ռա րա ն֊տ եղեկա տ ու, հա նկա րծա կիի գա լ, վերջից սկիզբ
3. մ ե ջ-մ ե ջ անել, կոտր ընկնել, մեն-մենա կ, Նոր Հա ճն
4. ի վիճա կի լինել, ամեն տարի, ա րքա յից ա րքա, քա նի որ

բ-
1. կա մա -ա կա մա , նկատի ունենալ, տան տեր, հարյուր մեկ
2. վառ դեղին, մեկն ու մեկը, ի ցույց դնել, լռի կ -մ ն ջի կ
3. բաց անել, մի հոգով, ինչ-որ, ջուր ծեծել, յոթերորդ երկնքում լինել
4. կրակ կտրել, Նյու Յորք, որդան կարմիր, ամեն ոք

Գ
1. բողոք-դիմում, ի զորու լինել, ոսկե օղ, ամեն մի
2. ջա րդուփշուր անել, ջրմուղ-կոյուղի, ուզա ծ-չուզա ծ, մ եծ Պա րնի
3. բաց թողնել, մեծ արժեք, ւիոքր-ինչ, լեղին ճա ք ե լ
4. ի կա տ ա ր ածել, թեժ պայքար, մինչև իսկ, վայր ընկնել

- 636-
 Հայոց լեզու

Գ
1. պ ա հել-պ ա հպ ա նել, Սան Ռեմո, ող ջ-ա ռող ջ, մեջ ընկնել
2. տ եղիք տալ, կես գիշեր, ամեն ինչ, ի մի բերել
3. սուր հոտ, համենայն դեպս, կիսով չափ, վրա պ րծնել
4. հանձն առնել, մոտ -մոտ անել, խոր իմաստ, մի քա նի

76. Ո՜ր թառի մեջ չկա -(ա )գին վերջածանցը:

ա. 1. ողբագին, 2. կրկնագին, 3. լա լա գին, 4. մոլեգնորեն

թ. 1. ահագին, 2. ուժգնա նա լ, 3. բա ժա նորդա գին, 4. տոթագին
գ. 1. գլխ ա գին, 2. ախտագին, 3. ցա վա գին, 4. զա յրա գնել
դ. 1. գորովա գին, 2. ահագնա նալ, 3. կսկծա գին, 4. սա կա գին
ե. 1. կաթոգին, 2. փ րկա գին, 3. վշտ ա գին, 4. եռա նդա գին
զ. 1. խնդագին, 2. բոցագին, 3. կարգին, 4. զվարթագին
է. 1. էժանագին, 2. հա մեստա գին, 3. թեթևագին, 4. թախծագին
ը. 1. քա ղցրա գին, 2. դառնագին, 3. բեռնագին, 4. հիվանդագին
թ. 1. տխրագին, 2. բաժնեգին, 3. ուրախ ագին, 4. հզորա գին
ժ. 1. քնքշա գին, 2. ջերմագին, 3. թովչագին, 4. թանկագին

77. Ո՜ր թառի մեջ չկա -(ա )գույն վերջածանցը:

ա. 1. թեթևագույն, 2. ավա զա գույն, 3. բարդագույն, 4. ժա նգա գույն

թ. 1. վարդագույն, 2. հեգագույն, 3. նվազագույն, 4. պ ա րզա գույն
գ. 1. ա ռա վելա գույն, 2. ընտ րելա գույն, 3. բրոնզագույն, 4. դժվա րա գույն
դ. 1. գեղեցկա գույն, 2. ձիթա գույն, 3. վեհագույն, 4. խ ոշորագույն
ե. 1. կրտ սերա գույն, 2. վսեմագույն, 3. կա րևորա գույն, 4. ծխագույն
զ. 1. էժանագույն, 2. խնկագույն, 3. սրբագնագույն, 4. խրթնագույն
է. 1. հնագույն, 2. հողագույն, 3. փ ոքրա գույն, 4. մերձա վորա գույն
ը. 1. բազմագույն, 2. դառնագույն, 3. լրջագույն, 4. գերա գույն
թ. 1. թշվառագույն, 2. լավագույն, 3. ագնվագույն, 4. կրկնագույն
ժ. 1. վատագույն, 2. շա ռա գույն, 3. հեշտա գույն, 4. նվաստագույն

78. Ո՜ր թառի մեջ չկա - ա ծ վերջածանցը:

ա. 1. քնեա ծ, 2. գթած, 3. ա նկա սկած, 4. հա նգա ծ

թ. 1. հա սա րա կա ծ, 2. արկածային, 3. վա րկա ծ, 4. տ ա վա րա ծ
գ. 1. խմած, 2. հա մատա րա ծ, 3. թմրածություն, 4. ողորմա ծ
դ. 1. հա յա հա լա ծ, 2. չնայած, 3. մա նա ծա գործ, 4. նշա նած
ե. 1. հինած, 2. առածանի, 3. տխրամած, 4. փա խ ա ծ
զ. 1. հա տած, 2. գործա ծել, 3. մրսածություն, 4. մա րած
է. 1. խ ոզարած, 2. արարա ծ, 3. սիրած, 4. կոտ որա ծ
ը. 1. խ որոված, 2. կա տաղա ծ, 3. լա ցա կումա ծ, 4. միգա մա ծ
թ. 1. մգլա ծ, 2. սոված, 3. ներա ծել, 4. հոդվա ծ
ժ. 1. փա յտ ամա ծ, 2. հա գեցա ծ, 3. զա րգա ցա ծ, 4. ցա նկա ցա ծ

- 637-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

79. Ո՞ր բառի մեջ չկա -ա կ վերջածանցը:

ա. 1. խմբակ, 2. ա րեգա կ, 3. ա ղյուսակ, 4. հետնա բա կ

բ. 1. ագդակ, 2. հնգյակ, 3. գրչակ, 4. նռնակ
գ. 1. դռնփակ, 2. կենսունակ, 3. բլթակ, 4. հոգյակ
դ. 1. հարթակ, 2. միակ, 3. ոսպնյակ, 4. լողակ
ե. 1. երկվորյակ, 2. ծլունա կ, 3. փայլակ, 4. կղզյակ
զ. 1. կոլոլա կ, 2. մեխակ, 3. հնգամյակ, 4. հյուղակ
է. 1. լծակ, 2. կայծակ, 3. ալյակ, 4. աչքածակ
ը. 1. մոլորակ, 2. հարսնյակ, 3. դիմակ, 4. կռնակ
թ. 1. հենակ, 2. կրկնակ, 3. աղավնյակ, 4. գլխ ա հա կ
ժ. 1. քա ռյա կ, 2. մենակ, 3. օրինա կ, 4. թիկնակ
ժա . 1. սահնակ, 2. միայնակ, 3. երկտա կ, 4. հասակ
ժբ. 1. դաշնակ, 2. ա ռա նձնյա կ, 3. թռչնակ, 4. խոյակ
ժգ. 1. հա կա ռա կ, 2. խառնակ, 3. ա րգելա փ ա կ, 4. սա վա ռնա կ
ժդ. 1. բռնակ, 2. փչակ, 3. վիպակ, 4. կիսամյակ
ժե. 1. ստա հա կ, 2. դռնակ, 3. սայլակ, 4. պ արունակ

80. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ա կ ա ն վերջածանցը:

ա. 1. հնգական, 2. ծննդական, 3. հոգեկա ն, 4. ինքնափ ա կա ն

բ. 1. խորհրդական, 2. բա րձրա կա կա ն, 3. թեական, 4. գնա հա տ ա կա ն
գ. 1. էական, 2. գաղթական, 3. կա րճա մա կա ն, 4. հա րսա նեկա ն
դ. 1. մետա ղա փ ակա ն, 2. ծխական, 3. ածական, 4. փա խ ստա կա ն
ե. 1. վկայական, 2. գոյական, 3. ողբակական, 4. պ ա տանեկան

81. Ո՞ր բառի մեջ չկա -ա կ ի վերջածանցը:

ա. 1. եզակիություն, 2. հա ճա խ ա կի, 3. փոփ ոխ ա կիորեն, 4. ճենա պ ա կի

բ. 1. հա նկա րծա կի, 2. երկակիություն, 3. բյուրեղա պ ակի, 4. շեղա կիորեն
գ. 1. կրկնա պ ակի, 2. քա ռա կի, 3. ուղղա կիորեն, 4. բազմակիություն
դ. 1. հոգնակիություն, 2. կիրակի, 3. կրկնակի, 4. ա ռա նծնակիորեն
ե. 1. կողմնակի, 2. լայնակիություն, 3. հա խ ճա պ ա կի, 4. մասնակիորեն

82. Ո՞ր բառի մեջ չկա -ա ն վերջածանցը:

ա. 1. ձգա նա կ, 2. այգեստան, 3. զրնգան, 4. ջրհորդա ն

բ. 1. անպիտան, 2. փաթաթան, 3. խթանիչ, զանազան
գ. 1. խաշաման, 2. կթան, 3. փնթփնթան, 4. կա րկա տա ն
դ. 1. կայանել, 2. հեծանիվ, 3. կա լա նել, 4. բլբլան
ե. 1. գլա նիկ, 2. ըմպան, 3. ա րգելա ն, 4. հրացան
զ. 1. կլա նել, 2. ծլվլա ն, 3. չորաթան, 4. կախան
է. 1. ժրա ջա ն, 2. ծխան, 3. փ ա կա նա գործ, 4. հեծան
ը. 1. դուրեկան, 2. շխկշխկան, 3. թվաբան, 4. դեղձա նիկ
թ. 1. դերձա ն, 2. վիպասան, 3. ճղճղա ն, 4. բուժական

- 638-
 Հայոց լեզու

83. Ո*ր բառի մեջ չկա -ա ն ի վերջածանցը:

ա. 1. ավագանի, 2. կենդանի, 3. նագանի, 4. եռաժանի

բ. 1. չորքոտանի, 2. ամպհովանի, 3. անվանի, 4. յոթլարանի
գ. 1. առածանի, 2. երկգծա նի, 3. ընտանի, 4. տ եսակա նի
դ. 1. պատանի, 2. միականի, 3. նամականի, 4. գեղանի
ե. 1. պիտանի, 2. քա ռա ժա նի, 3. ազա տա նի, 4. ընտրանի
զ. 1. համակողմանի, 2. երկժանի, 3. յոթգլխանի, 4. առականի
է. 1. եռոտանի, 2. երկերեսանի, 3. ծիրա նի, 4. լեզվա նի

84. Ո՜ր բառի մեջ չկա -(ա )ն ո ց վերջածանցը:

ա. 1. հնգանոց, 2. վա րդա նոց, 3. թանկանոց, 4. գերեզմա նոց

բ. 1. կանանոց, 2. գա զա նա նոց, 3. պարանոց, 4. զինա նոց
գ. 1. ա նձրևա նոց, 2. թռչնանոց, 3. թեփահանոց, 4. վա ճա ռա նոց
դ. 1. հովանոց, 2. պա հպ ա նոց, 3. մեղվանոց, 4. ա շխ ա տ ա նոց
ե. 1. փ ոշեհա նոց, 2. մրջնա նոց, 3. ամառանոցային, 4. քա նիսա նոց

85. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ա ն ք վերջածանցը:

ա. 1. լոգանք, 2. հա րգանք, 3. անա րգա նք, 4. ձիթհա նք

բ. 1. նախերգանք, 2. մեծա ջա նք, 3. կախարդանք, 4. նազանք
գ. 1. հա լա ծա նք, 2. երգիծա նք, 3. հրամանք, 4. խաբկանք
դ. 1. դպրեվանք, 2. տ եղեկա նք, 3. զանցանք, 4. պ ա ճուճա նք
ե. 1. օրհնանք, 2. քնքշա նք, 3. վա րուցա նք, 4. տ ա րա կուսա նք
զ. 1. խ ղճմտանք, 2. տվայտանք, 3. կտորտ անք, 4. ա վա զա հա նք
է. 1. մեծարանք, 2. անկյանք, 3. սադրանք, 4. հա մակրա նք

86. Ո՜ր բառի մեջ չկա -(ա )պ ա ն վերջածանցը:

ա. 1. զա նգա պա ն, 2. սայլապան, 3. դեսպան, 4. կառապան

բ. 1. այգեպան, 2. պանդոկապան, 3. պարտա պ ա ն, 4. տիրասպան
գ. 1. կառապան, 2. պրոպան, 3. խանութպան, 4. հնոցապան

87. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ա տ վերջածանցը:

ա. 1. բացատ, 2. փա յլատ , 3. հորա տ ել, 4. ա նա պ ա տ

բ. 1. գթառատ, 2. պոչատ, 3. հեղեղա տ, 4. երկա տ ել
գ. 1. կրճա տ , 2. խրամատ, 3. պողպատ, 4. մա սնա տ ել
դ. 1. գունատ, 2. անաշխատ, 3. քնա տ , 4. տ ողա տ ել
ե. 1. քննադա տ, 2. միջատ, 3. կիսատ, 4. թերթատել

88. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ա ր ա ն վերջածանցը:

ա. 1. բագարան, 2. սրբարան, 3. նվագարան, 4. մատենադարան

բ. 1. մետա ղա պ ա րա ն, 2. լոգարան, 3. երգարան, 4. զգա յա րա ն
գ. 1. ա ռա ջնորդա րա ն, 2. մարզարան, 3. բա զմա շա րա ն, 4. վառարան
դ. 1. աղոթարան, 2. մազապարան, 3. վա րժա րան, 4. բուժա րան

- 639-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

ե. 1. անվարան, 2. ելարան, 3. ձուլա րա ն, 4. հա մալսա րա ն

զ. 1. ծ խ ա ր ա ն , 2. գ ո ր ծ ա ր ա ն , 3 . բ ո ւ ծ ա ր ա ն , 4 . ձ է ա ն ա խ ա ր ա ն
է. 1. բնակարան, 2. սա հա րա ն, 3. գրա դա րա ն, 4. շտ եմա րա ն
ը. 1. կտակարան, 2. պ ա տսպ ա րա ն, 3. վեհարան, 4. թեյարան
թ. 1. կրակա րա ն, 2. տնկարան, 3. կայարան, 4. մեծա շա րա ն
ժ. 1. ցա տ կա պ ա րա ն, 2. պահարան, 3. զոհա րա ն, 4. գա նձա րա ն

89. Ո*ր թառի մեջ կա -ա ր դ վերջածանցը:

ա. 1. թամբարդ, 2. բա զմա բա րդ, 3. միլիարդ, 4. սա լջա րդ

բ. 1. ա վա նգա րդ, 2. նախամարդ, 3. նավասարդ, 4. գմբեթա րդ
գ. 1. գլխ ա գա րդ, 2. լյարդ, 3. կորնթարդ, 4. քա ջվ ա րդ
դ. 1. հա րա բա րդ, 2. աստղարդ, 3. ակնանյարդ, 4. ք ա ր ջա ր դ
ե. 1. բիլիարդ, 2. ջրա սա րդ, 3. մշկա վա րդ, 4. վիմա րդ
զ. 1. խորանարդ, 2. եզրա զա րդ, 3. նյարդ, 4. լա ջվա րդ
է. 1. ամենաբարդ, 2. գերմարդ, 3. եղվարդ, 4. ձվ ա րդ

90. Ո՜ր թառի մեջ կա - ե վերջածանցը:

ա. 1. բա զե, 2. շիմպանզե, 3. Եթե, 4. սաթե

բ. 1. գրեթե, 2. հյուլե, 3. թավշե, 4. գուցե
գ. 1. գոնե, 2. կավե, 3. րոպե, 4. ա նհա սցե
դ. 1. ծղոտ ե, 2. ա սեկոսե, 3. ափսե, 4. քվե
ե. 1. հա նրա քվե, 2. կոմիտե, 3. ինչևիցե, 4. կղմինդրե
զ. 1. մա րգա րե, 2. ոստրե, 3. փղոսկրե, 4. կեցցե
է. 1. ա շտ ե, 2. սառցե, 3. բյուջե, 4. որևիցե

91. Ո՜ր թառի մեջ կա - ե ղ վերջածանցը:

ա. 1. հյութեղ, 2. գնդասեղ, 3. աչագեղ, 4. թմրադեղ

բ. 1. հրա շա գեղ, 2. ուժեղ, 3. ճա կնդեղ, 4. տ նա տ եղ
գ. 1. վա րսա գեղ, 2. սրտ ա զեղ, 3. ահեղ, 4. հա մա տ եղ
դ. 1. տգեղ, 2. համադեղ, 3. մեկտեղ, 4. համեղ
ե. 1. թիկնեղ, 2. տաքդեղ, 3. կա րոտ ա գեղ, 4. վա րա տ եղ
զ. 1. սիրա գեղ, 2. մարմնեղ, 3. թիթեղ, 4. փ ա ռա հեղ
է. 1. անշեղ, 2. ձվա ծեղ, 3. գունեղ, 4. խ ելա հեղ
ը. 1. ծայրա հեղ, 2. բաղեղ, 3. լայնաղեղ, 4. հնչեղ
թ. 1. շքեղ, 2. բա րձրա գեղ, 3. մկնդեղ, 4. ոտ նա տ եղ
Ժ. 1. պղպեղ, 2. հա նճա րեղ, 3. ազնվացեղ, 4. անմեղ

92. Ո՜ր թառի մեջ չկա - ի վերջածանցը:

ա. 1. ա յլա զգի, 2. մեղեդի, 3. հա վամրգի, 4. վտա րանդի

թ. 1. ձնա գնդի, 2. արդի, 3. տմարդի, 4. անջրդի
գ. 1. որպեսզի, 2. հինգշաբթի, 3. մեկուսի, 4. ծարա վի
դ. 1. անալի, 2. կատաղի, 3. քա ռա թի, 4. ներքինի
ե. 1. մոլի, 2. շուրջա նա կի, 3. տնկի, 4. մշտ ալի

- 640֊
 Հայոց լեզու

զ. 1. անհարկի, 2. միառմի, 3. երկսա յրի, 4. թերի

է. 1. փ ուլի, 2. դառնաղի, 3. գա ղտ ա գողի, 4. բա րձիթողի
ը. 1. հացապտղի, 2. նոճի, 3. ապակի, 4. խնամի
թ. 1. երկդիմի, 2. ա յրուձի, 3. ամայի, 4. քա նի
ժ. 1. ա պ օրինի, 2. առաքինի, 3. կաղնի, 4. բյուրաղի

93. Ո՞ր բառի մեջ չկա -ի ն վերջածանցը:

ա. 1. կաթոգին, 2. միջնա դա ր, 3. ջերմին, 4. ա րտաքին

բ. 1. վերջնա գիր, 2. հեշտին, 3. նրբին, 4. պինգվին
գ. 1. ներքին, 2. տիկին, 3. ամենևին, 4. միջին
դ. 1. սարքին, 2. ա ռա ջին, 3. ջրա ծին, 4. վերնախ ավ
ե. 1. ահագին, 2. ա ռա ջնա կա րգ, 3. ստորին, 4. դյուրին

94. Ո՜ր բառի մեջ չկա - ի ք վերջածանցը:

ա. 1. գա լիք, 2. կա րճա լիք, 3. երաշխ իք, 4. կշտ ա նա լիք

բ. 1. ա կնկա լիք, 2. կեղծիք, 3. մելիք, 4. ուզելիք
գ. 1. խաղալիք, 2. կա րծիք, 3. ճեմելիք, 4. դա սա լիք
դ. 1. աղիք, 2. ստ ա նա լիք, 3. գործիք, 4. տ եսնելիք
ե. 1. սպ առնա լիք, 2. տարիք, 3. օձիք, 4. ա ռնելիք

95. Ո՜ր բառի մեջ չկա -կ ո տ վերջածանցը:

ա. 1. երազկոտ, 2. կրակոտ, 3. փութկոտ, 4. վախկոտ

բ. 1. մտա ծկոտ, 2. նախ ա նձկոտ, 3. ծա կծկոտ , 4. դանդաղկոտ
գ. 1. ծիծա ղկոտ , 2. պ ա րծենկոտ , 3. քնկոտ, 4. բոյկոտ
դ. 1. աղմկոտ, 2. ամաչկոտ, 3. ա լա րկոտ , 4. պ ա հա նջկոտ
ե. 1. նվաղկոտ, 2. ցա սկոտ , 3. բա րկա ցկոտ , 4. տ ա տ ա սկոտ

96. Ո՜ր բառի մեջ չկա ֊մ ո ւն ք վերջածանցը:

ա. 1. ասմունք, 2. ցուցմունք, 3. հիմունք, 4. մտորմունք

բ. 1. զբաղմունք, 2. համեմունք, 3. հիացմունք, 4. բուրմունք
գ. 1. ուսմունք, 2. վարմունք, 3. զգա ցմունք, 4. երիկամունք

97. Ո՜ր բառի մեջ չկա -յա կ վերջածանցը:

ա. 1. հնգյակ, 2. հնգամյակ, 3. հոգյակ, 4. տա սնօրյա կ

բ. 1. ալյակ, 2. կիսամյակ, 3. առանձնյակ, 4. իննյակ
գ. 1. ոսպնյակ, 2. կղզյակ, 3. հարսնյակ, 4. քա ռյա կ
դ. 1. եռյակ, 2. սպ ասյա կ, 3. եռամսյակ, 4. աղավնյակ
ե. 1. երկվորյակ, 2. հա տորյա կ, 3. խոյակ, 4. նախ օրյակ

98. Ո՜ր բառի մեջ չկա -յո ւն վերջածանցը:

ա. 1. թնդյուն, 2. զգայուն, 3. ճայթյուն, 4. շրշյուն

բ. 1. հռնդյուն, 2. շաչյուն, 3. շշնջյուն, 4. անկայուն

- 641-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. ԶաքարյաՕ

գ. 1. դղրդյուն, 2. հնչյուն, 3. մնայուն, 4. սոսավւյուն

դ. 1. հմայուն, 2. պայթյուն, 3. բաբախյուն, 4. ճռվողյուն
ե. 1- խշշյուն, 2. շառաչյուն, 3. կռնչյուն, 4. անձյուն
զ. 1. ճռնչյուն, 2. մռնչյուն, 3. քա յքայուն, 4. գոչյուն
է. 1. ղողանջյուն, 2. մայուն, 3. քրթմնջյուն, 4. վրնջյուն
ը. 1. խոխոջյուն, 2. մլավյուն, 3. ճա րճա տ յուն, 4. գնայուն
թ. 1. եռասյուն, 2. ոստյուն, 3. կա փ կա փ յոլն, 4. ճողփ յուն
ժ. 1. դոփյուն, 2. տրոփյուն, 3. ջերմակայուն, 4. խրխնջյուն

99. Ո՞ր բառի մեջ չկա - ո ղ վերջածանցը:

ա. 1. զոդող, 2. ա ռա ջնորդող, 3. փաթեթող, 4. գրա գող

բ. 1. քերթող, 2. հա նդուրժող, 3. սրտադող, 4. մտ ա ծող
գ. 1. հերձվա ծող, 2. ջրթող, 3. ծաղկող, 4. խ ա նձող
դ. 1. թևալող, 2. խնամող, 3. ծառայող, 4. ուսանող
ե. 1. ծնող, 2. հաջող, 3. սրախողխող, 4. կինոդիտ ող
զ. 1. ձա խ ողել, 2. վա ճա ռող, 3. սպառող, 4. ա րևկող
է. 1. ռա դիոլսող, 2. բնահող, 3. հորա տող, 4. ա նկա րող
ը. 1. պ տ տ ա ձող, 2. պարող, 3. գրող, 4. կինոսիրող
թ. 1. սղա գրող, 2. ուրացող, 3. հայցող, 4. լսա փ ող
Ժ. 1. լրա գրող, 2. սովորող, 3. շենշող, 4. ընտ րող

100. Ո՞ր բառի մեջ կա -ո ն վերջածանցը:

ա. 1. թափոն, 2. օզոն, 3. միլիոն, 4. բրաբիոն

բ. 1. գայլիկոն, 2. վագոն, 3. զգոն, 4. ժա րգոն
գ. 1. ֆուրգոն, 2. թերթոն, 3. լեգեոն, 4. պանթեոն
դ. 1. ջարդոն, 2. քա մելեոն, 3. նեոն, 4. դիապազոն
ե. 1. սեզոն, 2. բիզոն, 3. հորիզոն, 4. գործոն

101. Ո՞ր բառի մեջ չկա - ո ր դ վերջածանցը:

ա. 1. ժա ռա նգորդ, 2. վազորդ, 3. ա վելորդ, 4. երիզորդ

բ. 1. սայլորդ, 2. ձա խ որդ, 3. խ որդուբորդ, 4. հա ճա խ որդ
գ. 1. նախորդ, 2. յոթերորդ, 3. լծորդ, 4. հա կա ռա կորդ
դ. 1. ակորդ, 2. չմշկորդ, 3. ցա տ կորդ, 4. դա հուկորդ
ե. 1. ուղղորդ, 2. լողորդ, 3. երկրորդ, 4. բա ժա նորդ
զ. 1. քա նորդ, 2. գնորդ, 3. հավակնորդ, 4. ա նձրևորդ
է. 1. որերորդ, 2. ձա յնորդ, 3. ա ռա ջնորդ, 4. միջնորդ
ը. 1. հա ջորդ, 2. ռեկորդ, 3. պ ա կա սորդ, 4. կիսորդ
թ. 1. որսորդ, 2. նավորդ, 3. դիտորդ, 4. գա րնա նա հորդ
ժ. 1. վարորդ, 2. երրորդ, 3. նախրորդ, 4. գնդա ցրորդ

102. Ո՞ր բառի մեջ չկա -ո տ վերջածանցը:

ա. 1. ծծմբոտ, 2. ժա նգոտ, 3. խանդոտ, 4. ծխախոտ

բ. 1. եռանդոտ, 2. կա րճա ոտ , 3. հիվանդոտ, 4. բրդոտ
գ. 1. կորիզոտ , 2. կաթոտ, 3. մշկահոտ, 4. նավթոտ

- 642-
 Հայոց լեզու

դ. 1. կա րճա ռոտ , 2. սրտամոտ, 3. ածխոտ, 4. հա մառոտ

ե. 1. կա սկա ծոտ , 2. թախծոտ, 3. արոտ, 4. կրակոտ
զ. 1. աղմկոտ, 2. ճա րպ ոտ , 3. ա լա րկոտ , 4. մելա մա ղձոտ
է. 1. նախ անձոտ, 2. շա ղոտ, 3. ա ռա վոտ , 4. կրքոտ
ը. 1. յուղոտ , 2. կա վճոտ , 3. ճա հճոտ , 4. ջրա մոտ
թ. 1. անոտ, 2. վարանոտ, 3. տ ա տ ա սկոտ , 4. հա վակնոտ
ժ. 1. լեռնոտ, 2. լուսնոտ, 3. մոտեմոտ, 4. ձյունոտ

103. Ո՜ր բառի մեջ չկա - ո ց վերջածանցը:

ա. 1. դմբդմբոց, 2. փողոց, 3. սրտախ ոց, 4. սփ ռոց

բ. 1. զնգոց, 2. օթոց, 3. հիշոց, 4. ծովա ծոց
գ. 1. անբոց, 2. ծլնգոց, 3. կրակոց, 4. քա շքշոց
դ. 1. հոգոց, 2. ուսուցչա նոց, 3. սղոց, 4. կապոց
ե. 1. ծա ծկոց, 2. բա րդոց, 3. փչոց, 4. լիտ րա նոց
զ. 1. դղրդոց, 2. մթերանոց, 3. խ զբզոց, 4. միջոց
է. 1. վա զվզոց, 2. կաթոց, 3. ծերա նոց, 4. թրջոց
ը. 1. դեղնաբոց, 2. փաթթոց, 3. փնթփնթոց, 4. ջնջոց
թ. 1. քթոց, 2. ղժժոց, 3. հյուրանոց, 4. ա րտ ա ռոց
ժ. 1. ա րգելոց, 2. կլկլոց, 3. ա նձեռոցիկ, 4. կուսանոց

104. Ո՜ր բառի մեջ չկա - ո ւ վերջածանցը:

ա. 1. ազդու, 2. հոգա ծու, 3. ա րյունա րբու, 4. օդա չու

բ. 1. հատու, 2. հա շվետ ու, 3. փ ա յլա ծու, 4. երկրպ ա գու
գ. 1. լայնառու, 2. հասու, 3. թեկնածու, 4. տ ա ղերգու
դ. 1. քսու, 2. ձեռնա ծու, 3. տ եղեկա տ ու, 4. ա հազդու
ե. 1. կծու, 2. ծովա կա տ ու, 3. կա տ ա րա ծու, 4. խ ուզա րկու
զ. 1. ծախու, 2. ծա ղրա ծու, 3. ծուղրուղու, 4. վրիժա ռու
է. 1. դասա տու, 2. վա րձու, 3. նվագածու, 4. իրավա սու

105. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ո ւկ վերջածանցը:

ա. 1. արդուկ, 2. օ ձա ձուկ , 3. շուտ ա սելուկ, 4. ավելուկ

բ. 1. թզուկ, 2. սոխուկ, 3. սրտմաշուկ, 4. հայդուկ
գ. 1. հանելուկ, 2. խոզուկ, 3. սնդուկ, 4. անմոռուկ
դ. 1. բամբուկ, 2. մածուկ, 3. խղճուկ, 4. երիցուկ
ե. 1. հեղձուկ, 2. գառնուկ, 3. իծա շա րուկ, 4. շնա ձուկ
զ. 1. շիկամուկ, 2. մժղուկ, 3. նորելուկ, 4. խենթուկ
է. 1. ջերմուկ, 2. ճնճղուկ, 3. թրաձուկ, 4. թևանցուկ
ը. 1. բանուկ, 2. կաուչուկ, 3. պոչուկ, 4. վերապրուկ
թ. 1. դիպուկ, 2. ա րջուկ, 3. պ ա տկա ռուկ, 4. գա յլա ձուկ
ժ. 1. հեղուկ, 2. ա րջա մուկ, 3. քա շքշուկ, 4. գետ ա բերուկ

106. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ո ւմ վերջածանցը:

ա. 1. ծագում, 2. ոռոգում, 3. փ լուզում, 4. շշադդում

բ. 1. նորոգում, 2. պնդում, 3. տրտում, 4. զոդում

- 643֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

գ. 1. երդում, 2. բազում, 3. լծորդում, 4. խզում

դ. 1. հելիում, 2. ընդվզում, 3. մարգում, 4. ճա ռա գա յթում
ե. 1. գա հա վիժում, 2. շա րժում, 3. ա վանդապատում, 4. մերժում
զ. 1. ներխուժում, 2. ա ղա կա լում, 3. հավելում, 4. կերուխում
է. 1. չեմուչում, 2. մամլում, 3. ձուլում, 4. բախում
ը. 1. կախում, 2. կիսահում, 3. հաճա խ ում, 4. բաշխում
թ. 1. բարեփոխում, 2. հա յտա ծում, 3. նախագծում, 4. կեսկում
ժ. 1. ոսկեգօծում, 2. վակուում, 3. հակում, 4. հա րձա կում

107. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ո ւյթ վերջածանցը:

ա. 1. որմնամույթ, 2. ավանդույթ, 3. մշակույթ, 4. ցերեկույթ

բ. 1. բաղաձայնույթ, 2. ճա շկերույթ, 3. շուտափույթ, 4. ձա նձրույթ
գ. 1. մակերևույթ, 2. եռամույթ, 3. զայրույթ, 4. սովորույթ
դ. 1. հավաքույթ, 2. կշռույթ, 3. համույթ, 4. անփույթ

108. Ո՜ր բառի մեջ կա -ո ւյն վերջածանցը:

ա. 1. ողջույն, 2. շնաբույն, 3. շա ռա գույն, 4. մահաթույն

բ. 1. հակաթույն, 2. կիսահույն, 3. իսկույն, 4. հավաբույն
գ. 1. ջրամույն, 2. միևնույն, 3. լավագույն, 4. ուրույն

109. Ո՜ր բառի մեջ չկա -ո ւտ վերջածանցը:

ա. 1. շամբուտ, 2. ծծմբուտ, 3. տա րեմուտ, 4. հա նրօգուտ

բ. 1. եղևնուտ, 2. ավազուտ, 3. ընկուզուտ, 4. մանրակուտ
գ. 1. օձա ճուտ , 2. ա պ ա ռա ժուտ , 3. բալուտ, 4. ջլուտ
դ. 1. խրուտ, 2. եկամուտ, 3. տ ա նձուտ , 4. աղուտ
ե. 1. ծանծա ղուտ , 2. թեղուտ, 3. ջղուտ, 4. նորա գյուտ
զ. 1. ճա հճուտ , 2. մա ցա ռուտ , 3. ամենա շուտ, 4. լորուտ
է. 1. անսուտ, 2. հորձա նուտ , 3. կաղնուտ, 4. մկանուտ
ը. 1. հոսանուտ, 2. հօգուտ , 3. մորուտ, 4. լուսա մուտ
թ. 1. թավուտ, 2. սուտումուտ, 3. կեչուտ, 4. թփուտ
ժ. 1. հա զվա գյուտ , 2. ծփ ա նուտ , 3. եղեգնուտ, 4. ծա ռուտ

110. Ո՜ր բառի մեջ չկա - ք վերջածանցը:

ա. 1. վազք, 2. աղոթք, 3. քա ղա ք, 4. հուռութք

բ. 1. ձնհա լք, 2. սրտ ա ճա ք, 3. ա րգելք, 4. ղժոխք
գ. 1. վայելք, 2. տ ա րա ծք, 3. անեծք, 4. հավաք
դ. 1. գերտ ա ք, 2. վերելք, 3. կուրծք, 4. շնորհք
ե. 1. տեսիլք, 2. սանդուղք, 3. դյուրաթեք, 4. հումք
զ. 1. շրջա կա յք, 2. ցա մա ք, 3. կյանք, 4. օրենք
է. 1. լիաթոք, 2. հմայք, 3. պատանք, 4. բաժինք
ը. 1. քրտ ինք, 2. լայնք, 3. սրունք, 4. չոքեչոք
թ. 1. թուրք, 2. համայնք, 3. հրաշք, 4. խնամք

- 644-
 Հայոց լեզու

ժ. 1. արցունք, 2. ձնա բուք, 3. ալիք, 4. սփյուռք

ժա. 1. երկայնք, 2. վայրէջք, 3. սպասք, 4. վեհա շուք
ժբ. 1. բողոք, 2. աղիք, 3. վա ճա ռք, 4. նզովք
ժգ. 1. խռովք, 2. հա վա տ ք, 3. անամոք, 4. պ ա րտք
ժդ. 1. լուծարք, 2. թանաք, 3. վարք, 4. ա րարք
ժե. 1. եզերք, 2. ժա նիք, 3. երկնա ռա ք, 4. տ ա րերք

111. Ո*ր թառի մեջ չկա ա մենա - նախածանցը:

ա. 1. ամենալավ, 2. ամենաբույժ, 3. ամենաուժեղ, 4. ամենաէժան

բ. 1. ամենակեր, 2. ամենաջերմ, 3. ա մենա ա րագ, 4. ամենավատ
գ. 1. ամենաընտիր, 2. ամենաօգտակար, 3. ամենատես, 4. ամենաիմաստուն
դ. 1. ամենասառը, 2. ամենաամուր, 3. ա մենա երկա ր, 4. ամենահաղթ
ե. 1. ա մենա որակյա լ, 2. ամենակարող, 3. ամենածանր, 4. ա մենա սիրելի
զ. 1. ամենաչքնաղ, 2. ամենա կա րծր, 3. ամենագնաց, 4. ամենաուշ

112. Ո՞ր բառի մեջ չկա ա նդր(ա )- նախածանցը:

ա. 1. անդրօվկիանոսյան, 2. անդրադարձ, 3. անդրդվելի, 4. անդրավարտիք

բ. 1. ա նդրջրհեղեղյա ն, 2. ա նդրիա գործ, 3. ա նդրա ձիգ, 4. անդրա շխ ա րհ
գ. 1. անդրոշմ, 2. անդրսահմանային, 3. անդրշիրիմ, 4. ա նդրծովյան
դ. 1. անդրերկրյա, 2. անդրբևեռ, 3. ա նդրա պ ա տ կեր, 4. անդրույք

113. Ո՞ր բառի մեջ չկա ա պ (ա )- նախածանցը:

ա. 1. ապերասան, 2. ա պ ակեպ ատ , 3. ա պ աշնորհ, 4. ապազգային

բ. 1. ապերախտ, 2. ա պ օրինի, 3. ապ արա նջա ն, 4. ա պ ակողմնորոշում
գ. 1. ա պ ագաղութա ցում, 2. ապուշ, 3. ա պ ա տ եղեկա ցում, 4. ապաստան
դ. 1. ա պաքինում, 2. ապարդյուն, 3. ա պ իկա ր, 4. ա պ ակա յունացում
ե. 1. ապաբախտ, 2. ապ աբա րո, 3. ա պարանք, 4. ա պ ա կենտ րոնա ցում
զ. 1. ա պ աքաղա քա կա ն, 2. ապստամբ, 3. ապառազմական, 4. ապանեխիչ
է. 1. ապ իրա տ, 2. ա պ ա մա գնիսա ցնել, 3. ա պ երջանիկ, 4. ապամարդկային

114. Ո՞ր բառի մեջ չկա ա ռ(ա )- նախածանցը:

ա. 1. առայժմ, 2. առևտուր, 3. առանց, 4. ա ռգրա վել

բ. 1. առաջ, 2. առդիր, 3. առյուծ, 4. ա ռերես
գ. 1. առա վել, 2. առընթեր, 3. ա ռժա մա նակ, 4. առնական
դ. 1. առնետ, 2. ա ռա րկել, 3. առէջ, 4. ա ռլեցուն
ե. 1. առափնյա, 2. առվակ, 3. ա ռինքնել, 4. առկա
զ. 1. ա ռկայծել, 2. ա ռհա սա րա կ, 3. առձայնույթ, 4. առուփախ
է. 1. առանցք, 2. ա ռերեսում, 3. առուծախ , 4. ա ռհավատչյա
ը. 1. ա ռոք-փ ա ռոք, 2. առաջին, 3. առկախ, 4. առձեռն
թ. 1. ա ռհավետ, 2. առմիշտ, 3. առնել, 4. առնչվել
ժ. 1. առկայություն, 2. առջև, 3. առտնին, 4. առիթ

- 645-
 Յու. Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

115. Ո՜ր բառի մեջ չկա ա րտ (ա )- նախածանցը:

ա. 1. արտագնա , 2. ա րտ ա գրել, 3. ա րտասուք, 4. ա րտաժամ

բ. 1. ա րտ ա ծել, 2. ա րտ ա կա րգ, 3. ա րտ ա հա յտ ել, 4. ա րտ ա մեջ
գ. 1. ա րտահա նել, 2. ա րտույտ, 3. արտահերթ, 4. ա րտ ա ռոց
դ. 1. ա րտ որա լ, 2. ա րտ ա ցոլք, 3. արտերկիր, 4. զա րտ ուղի

116. Ո՜ր բառի մեջ չկա գե ր (ա )- նախածանցը:

ա. 1. գերբեռնել, 2. գերան, 3. գերա գնա հա տ ել, 4. գերա գույն

բ. 1. գերա դա ս, 2. գերել, 3. գերա դրա կա ն, 4. գերձա յն
գ. 1. գերեզմա ն, 2. գերա զա նց, 3. գերա զնիվ, 4. գերմա րդ
դ. 1. գերա ծա խ ս, 2. գերա կա , 3. գերկա րճ, 4. գերություն
ե. 1. գերա կա տ ա րել, 2. գերա կշիռ, 3. գերա նդի, 4. գերհզոր
զ. 1. գերա ճ, 2. գերեվա րել, 3. գերա շնորհ, 4. գերհա սուն
է. 1. գերա պ ա տ իվ, 2. գերա տ եսչա կա ն, 3. գերբեռնել, 4. գերվել
ը. 1. գերա նա կա պ , 2. գերբնա կա ն, 3. գերզգա յուն, 4. գերխնդիր
թ. 1. գերիշխ ել, 2. գերխ իտ, 3. գերհսկա , 4. գերյա լ
ժ. 1. գերնոր, 2. գերնուրբ, 3. գերմա ներեն, 4. գերհոգնել

117. Ո՜ր բառի մեջ չկա հա մ(ա )- նախածանցը:

ա. 1. համաբան, 2. հա մա բա րբա ռ, 3. համերգ, 4. համառ

բ. 1. համագումա ր, 2. համերաշխ, 3. հա մարել, 4. համադաս
գ. 1. համընթաց, 2. համբավ, 3. հա մադրել, 4. հա մա զա րկ
դ. 1. հա մա զգեստ , 2. հա մազգի, 3. համախառն, 4. համեստ
ե. 1. համբույր, 2. հա մազոր, 3. համաթիվ, 4. հա մընկնել
զ. 1. համաժամ, 2. համիմաստ, 3. հա մաժողով, 4. հա մոզել
է. 1. հա մալիր, 2. հա մա լսա րա ն, 3. համեմատ, 4. հա մա տ եղ
ը. 1. համալրում, 2. համրա նա լ, 3. համախումբ, 4. հա մա կա րգ
թ. 1. համառոտ, 2. համակիր, 3. հա մարժեք, 4. հա մա կցել
ժ. 1. համաձայն, 2. հա մա ձույլ, 3. համընդհանուր, 4. համարյա

118. Ո՜ր բառի մեջ չկա ն եր(ա )- նախածանցը:

ա. 1. ներա զդել, 2. ներկա, 3. ներբան, 4. ներա ծել

բ. 1. ներա ճել, 2. ներելի, 3. ներամփոփ, 4. ներշնչել
գ. 1. ներքին, 2. ներանձն, 3. ներառյալ, 4. ներարկիչ
դ. 1. ներգաղթ, 2. ներգծել, 3. ներուժ, 4. ներկանյութ
ե. 1. ներգործել, 2. ներսուդուրս, 3. ներգրա վել, 4. ներդաշնակ
զ. 1. ներդրում, 2. ներզա տել, 3. ներբող, 4. ներզոր
է. 1. ներըմբռնում, 2. ներկարար, 3. ներթափանցել, 4. ներխուժում
ը. 1. ներողամիտ, 2. ներկայանալ, 3. ներհակ, 4. ներհա յել
թ. 1. ներհուն, 2. ներմուծում, 3. ներփակ, 4. ներսակողմ
ժ. 1. ներաշխարհ, 2. ներքա շել, 3. ներքնակ, 4. ներծծել

֊ 646 -
 Հայոց լեզու

119. Ո՞ր թառի մեջ կա տ - նախածանցը:

ա. 1. տածել, 2. տաղանդ, 3. տկար, 4. տունկ

բ. 1. տաղաչափ, 2. տմարդի, 3. տեսական, 4. տխիլ
գ. 1. տ հա ճ, 2. տ ա ճա ր, 3. տ ուժա վճա ր, 4. տկլոր
դ. 1. տանեցի, 2. տանձ, 3. տնօրեն, 4. տ գեղ
ե. 1. տանտեր, 2. տապակ, 3. տձև, 4. տոտիկ
զ. 1. տապար, 2. տհաս, 3. տիրասեր, 4. տ տիպ
է. 1. տգետ, 2. տավար, 3. տ ա րա ծել, 4. տուղտ
ը. 1. տեսաբան, 2. տերև, 3. տքնել, 4. տ իրա զուրկ
թ. 1. տիրողություն, 2. տգիտություն, 3. տխլենի, 4. տ ոգորել
ժ. 1. տքնություն, 2. տ ողաշա ր, 3. տպարան, 4. տույժ

120. Ո՜ր բառի մեջ չկա տ ա ր(ա )- նախածանցը:

ա. 1. տարադրամ, 2. տ ա րա կա րգ, 3. տ ա րա տ եսա կ, 4. տ ա րփա նք

բ. 1. տ ա րակույս, 2. տա րակենտրոն, 3. տա րափ , 4. տարամետ
գ. 1. տա րասեռ, 2. տարազ, 3. տ ա րա ձև, 4. տ ա րա կերպ
դ. 1. տարտամ, 2. տ ա րա գիր, 3. տ ա րաժա մ, 4. տարընթաց
ե. 1. տարագնա , 2. տա րաբա խ տ, 3. տա րբեր, 4. տ ա րերք
զ. 1. տ ա րանջատ , 2. տ ա րաշխ արհ, 3. տ ա րեգիր, 4. տ ա րա լեզու
է. 1. տ ա րա կա րծ, 2. տ ա րիքա վոր, 3. տ ա րա ձա յնել, 4. տա րա նցիկ
ը. 1. տարողություն, 2. տ ա րափ ոխ իկ, 3. տ ա րօրինա կ, 4. տա րընթերցում
թ. 1. տա րիմա ստ, 2. տ ա րկետում, 3. տ ա րորոշել, 4. տ ա րուբերել

121. Տրված շարքի բառերից քանիսո՜ւմ է ֊ի ֊ն վերջածանց.

արդի, որպեսզի, մշտ ալի, երկսայրի, բյուրաղի, անջրդի, ապակի, անթերի,

այրուձի, քառաթի, քանի

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

122. Բառերից քանիսո՜ւմ կա տար-նախածանցը.

տարերք, տարափ, տ ա րուբերել, տ ա րազ, տարընթաց, տա րա ծք, տ ա րեգիր,

տարտամ, տարեմուտ, տ ա րողունակ

1. մեկում, 2. Երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

123. Ո՜ր բառի արմատին միանալով' կարող է բառ կազմել (առանց երկրորդ
ածանցի)'

1) ա ն -նախածանցը
ա. 1. մեծա րգո, 2. մահակ, 3. հունական, 4. կայունանալ
բ. 1. գիրուկ, 2. հեծելա զոր, 3. բանակ, 4. ոթել
գ. 1. վրիպակ, 2. հասմիկ, 3. խստագույն, 4. սպառնագին
դ. 1. գետ նա տ ա րա ծ, 2. անվանարկում, 3. համույթ, 4. բա ժա նել
ե. 1. գիտա կան, 2. ահա, 3. ա րտասուք, 4. գերագույն

֊ 647֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Ձաք արյան

2) ապ (ա)֊ նախածանցը
ա. 1. ուխ տադրուժ, 2. երախտիք, 3. ա նուշահամ, 4. հովվերգա կա ն
բ. 1. միջազգային, 2. անուշադիր, 3. ուղտ ա փ ուշ, 4. ա րարմունք
գ. 1. անառիկ, 2. հնգակի, 3. կա տ ա րյա լ, 4. կտ ա կել

3) առ(ա)- նախածանցը
ա. 1. նետ ահա րել, 2. աջհա մբույր, 3. երևույթ, 4. հա մա րել
բ. 1. ա պարանջան, 2. միջա նցք, 3. ակումբ, 4. ածուխ

4) գեր(ա)- նախածանցը
ա. 1. ծա նրա ձող, 2. հոգնա ծ, 3. անբասիր, 4. անվավեր
բ. 1. դրական, 2. թերա գնա հա տել, 3. խ նդրագիրք, 4. վտարանդի
գ. 1. հա րա ճուն, 2. ժողովրդա վա ր, 3. շահութաբեր, 4. հա գեցա ծ

5) ընդ- նախածանցը
ա. 1. առա ջնորդ, 2. հա նրա մա տչելի, 3. ունակություն, 4. ոսկեղեն
բ. 1. հպանցիկ, 2. հա կա ռա կ, 3. օրինա կել, 4. խ որհրդա ժողով

6) վեր (ա)- նախածանցը

ա. 1. գործա րկել, 2. ա նդա ռնա լիորեն, 3. հա ստոց, 4. հսկիչ
բ. 1. հանել, 2. չափահասություն, 3. ներքնա հա րկ, 4. խուզարկու
գ. 1. հանիրավի, 2. ներդնել, 3. դառնահամ, 4. վա ճա ռք

7) տ - նախածանցը
ա. 1. կարողություն, 2. գետ եզր, 3. ոհմակ, 4. իրական
բ. 1. պարանախաղ, 2. բգգա լ, 3. հա սա նելի, 4. սնանկ
գ. 1. կա րճա նա լ, 2. ձևամոլություն, 3. հա ստ ա տ , 4. գեղ ձ

8) տար(ա)- նախածանցը
ա. 1. երգահան, 2. վերջնա կա ն, 3. դրամապանակ, 4. կուսա կա ն
բ. 1. տեսականի, 2. հա մակերպ վել, 3. ա կանա կիտ, 4. վերա դա րձ
գ. 1. կուսա կցա կա ն, 2. ընթերցում, 3. ոգելից, 4. լուծում
դ. 1. ընդերք, 2. դա րձվա ծք, 3. աշխ արհիկ, 4. դարամուտ

9) ֊ա կ վերջածանցը
ա. 1. օդահեն, 2. հոգեհա նգիստ , 3. անվանական, 4. առվույտ
բ. 1. գրչություն, 2. թռչնաբուծական, 3. գեղեցկա դեմ, 4. գլխ ա տ ա ռ
գ. 1. կրա փ ոշի, 2. ետնադուռ, 3. արձա նա գրություն, 4. կողք
դ. 1. ընդունել, 2. վտիտ, 3. կա տվառյուծ, 4. մա հա գույժ
ե. 1. ա րձա գա նք, 2. դանդաղ, 3. ավազան, 4. մոլորություն
զ. 1. ա րգելել, 2. անվհատ, 3. բամբիշ, 4. բանագնաց
է. 1. գետա նցում, 2. ա զդրոսկր, 3. ա նտ արբեր, 4. փոխանցում
ը. 1. բանավան, 2. ժա մա նա կա վրեպ , 3. թիրախ, 4. հյութալի
թ. 1. փոխառու, 2. պտտա հողմ, 3. զավթողական, 4. հնավանդ
ժ. 1. շահեն, 2. համանվագ, 3. պ ա տ մա գետ , 4. հերոսա բա ր
ժա. 1. եղան, 2. անախորժ, 3. խաժ, 4. սևա զգեստ
ժբ. 1. համբույր, 2. ունելի, 3. թռչուն, 4. սոխուկ

- 648-
 Հայոց լեզու

10) ֊ական վերջածանցը

ա. 1. վարչարարություն, 2. երկրորդ, 3. ջրա նկարիչ, 4. վերջնա րկ
թ. 1. սակավապետ, 2. կիրակնօրյա, 3. դպրոցահասակ, 4. թռչնաբուծարան
գ. 1. ա նտ արա կույս, 2. մարտյան, 3. այրուցք, 4. հա րա կից
դ. 1. քա րա յր, 2. ուղենշային, 3. փախ ուստ, 4. հոգևոր
ե. 1. անգո, 2. հա մայնա պ ա տկեր, 3. գործունեություն, 4. վա րորդուհի
զ. 1. բա րձրա նուն, 2. ուղեգորգ, 3. ճա մփորդություն, 4. ա զնիվ

11) ֊ա կի վերջածանցը
ա. 1. մայրուղի, 2. մա սնա վորեցում, 3. հա նքա ռա ջա ցում, 4. եռա կցել
բ. 1. շեղաչք, 2. եզոպոսյան, 3. հոգեվերլուծա կա ն, 4. ա պ ա կեփ եղկ

12) ֊ային վերջածանցը

ա. 1. ա ռա ջնեկ, 2. բանականորեն, 3. հա նքահոր, 4. բա րեկա մա բա ր
բ. 1. փ ողփ ողա լ, 2. նրբաքիմք, 3. շրջա նա ռու, 4. հա րվա ծ
գ. 1. ուժա սպա ռ, 2. լսարան, 3. պ ա րունա կել, 4. գա լա ր

13) - ան վերջածանցը
ա. 1. լա ցա կումա ծ, 2. մեղմօրոր, 3. աշուն, 4. լեռնա լա նջ
բ. 1. ամառնամուտ, 2. անծիր, 3. գերա գնա հա տ ել, 4. փաթթոց
գ. 1. ընդոստ, 2. ինքնակա, 3. դուռ, 4. մառախուղ

14) ֊անի վերջածանցը

ա. 1. մեծանուն, 2. միա լեզու, 3. գեղջկուհի, 4. սոխա ռա ծ
բ. 1. նրբագեղություն, 2. պ ետ ա իրա վա կա ն, 3. լավագույն, 4. աղանդեր
գ. 1. տ եսա կա վորել, 2. միակ, 3. ա նպ ետքա կա ն, 4. ա լա րկոտ ա բա ր
դ. 1. ընտանեկան, 2. մեծա րժեք, 3. ա նվա հետք, 4. ա լեհույզ

15) ֊անք վերջածանցը

ա. 1. տարակույս, 2. ա նպ ա ճույճ, 3. մարզպան, 4. ներշնչել
բ. 1. հայրենատենչ, 2. երկասիրություն, 3. արտադրամաս, 4. կահավորում
գ. 1. սգա հա նդերձ, 2. ա պ ա րա շերտ , 3. հա մակրելի, 4. շարադրություն
դ. 1. հա կա կրել, 2. սնապարծ, 3. պ ա տ ա րա գ, 4. ածխահան

16) ֊արար վերջածանցը

ա. 1. սննդամթերք, 2. համբավ, 3. հա մա գործա կցություն, 4. ա ռողջա նա լ
բ. 1. հոնեղ, 2. վերանորոգչա կա ն, 3. համադրական, 4. հետ ևորդ
գ. 1. կենսագիր, 2. վարչություն, 3. ա յլա տ եսա կ, 4. բա վիղ
դ. 1. անհիմն, 2. ցանցվեն, 3. հոնա զգի, 4. հոսա նքա կիր

17) -(ա)գին վերջածանցը

ա. 1. ա պ րա նքա տ եսա կ, 2. անդառնալի, 3. ահա, 4. կա րոտ ա բա ղձ
բ. 1. անտառապատում, 2. էժանացում, 3. թախանձանք, 4. սպառողական
գ. 1. հիվանդանոց, 2. սա կա րկել, 3. ցնցում, 4. երկնա սլա ց
դ. 1. փ րկօղա կ, 2. բաժանորդ, 3. տրտ մա շուք, 4. զուլա լ

֊ 649֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

18) -(ա)գույն վերջա ծա նցը

ա. 1. ամանոր, 2. շա գա նա կենի, 3. երկնա քեր, 4. կարմրա դեղին

ր. 1. բա րձունք, 2. անազնիվ, 3. գերեվա րել, 4. ոսկեդեղին
գ. 1. մարմնամարզիկ, 2. վարդավառ, 3. նույնախորհուրդ, 4. դառնաթախիծ
դ. 1. խստակյաց, 2. խ ելա ցնոր, 3. մանուշակ, 4. վերա դա ռնա լ

19) ֊եղ վերջա ծա նցը

ա. 1. ահազդու, 2. նորագույն, 3. հա վակնոտ, 4. երգեհոն
բ. 1. փա փ կա մա րմին, 2. հա մահա րթեցում, 3. աղահանք, 4. մուշկ
գ. 1. հեղա փոխ ել, 2. ա սա ցող, 3. սևահոն, 4. ուղեվճա ր
դ. 1. վերջա լույս, 2. քա շքշուկ, 3. խուժել, 4. ահա

20) ֊ի կ վերջա ծա նցը

ա. 1. նախամարդ, 2. ազնվատ ոհմ, 3. երախտամոռ, 4. գրա գետ
ր. 1. մահաբեր, 2. ներաշխարհ, 3. սանդղակ, 4. զերդ
գ. 1. երթուղի, 2. մարզպանություն, 3. երդմնադրուժ, 4. շուրջա ռ
դ. 1. տ ա ղանդավոր, 2. թռչնավանդակ, 3. բանալի, 4. ա նտ ա պ ա նա գիր

21) ՜Իւ վերջա ծա նցը

ա. 1. լուսա վորել, 2. բա ղա դրա տ ոմս, 3. խորաքնին, 4. ինքնուսույց
ր. 1. արևակեզ, 2. շոգեջեռուցում, 3. գոռգոռա լ, 4. միավորում
գ. 1. մարզպանական, 2. զանգահարել, 3. արտահայտություն, 4. սպառնալիք
դ. 1. վիրա վորել, 2. մտա ցիր, 3. վա րագույր, 4. սրվակ

22) ՜ Իք վերջա ծա նցը

ա. 1. հա մերա շխ որեն, 2. վա ռելա փ ա յտ , 3. տ կա րա միտ, 4. տ ա րեգիրք
բ. 1. հա վա տ ա լ, 2. հոգեգա լուստ , 3. հետևաբա ր, 4. ուտ ել
գ. 1. ա լեծուփ , 2. հայրենադավ, 3. բուրումնավետ, 4. կեղծամ
դ. 1. բարունակ, 2. տարընթերցում, 3. դա րձկա ր, 4. թաղապետ

23) ֊յալ վերջա ծա նցը

ա. 1. ինքնուսուցում, 2. հեծեծա լ, 3. դառնություն, 4. բա ղա դրա տ ոմս
բ. 1. ա նդրա դա ռնա լ, 2. զա ռա մել, 3. փոխառություն, 4. սառույց
գ. 1. կորուստ, 2. վա ղա նցիկ, 3. բա ցահա յտում, 4. դիտավորություն
դ. 1. ա ղեկտուր, 2. կաթնատու, 3. նախադրություն, 4. մեռոն

24) —ո0 վերջա ծա նցը

ա. 1. շա տ ա կեր, 2. շնչա կտուր, 3. մեղմաբար, 4. մակար
բ. 1. գրագողություն, 2. սա լա րկ, 3. բնական, 4. պ ա րա րվեստ
գ. 1. ոսկեծամ, 2. գործիմացություն, 3. սիզախոտ, 4. միլիա րդ
դ. 1. դրվագ, 2. գա զա զա ծ, 3. բեռնաթափում, 4. կրակա հերթ

25) ֊ովի վերջա ծա նցը

ա. 1. բազմահնար, 2. տա փա կ, 3. մա նկա պ ա րտեզ, 4. բա զմերա նգ
բ. 1. հա նդիսատես, 2. ուղեվճա ր, 3. հիմնարկություն, 4. լա պ տեր

- 650֊
 Հայոց լեզու

գ. 1. յուրովսանն, 2. կարեվեր, 3. դժպ ա տեհ, 4. դա րա գլուխ

դ. 1. նորաբանություն, 2. կորով, 3. հարյուր, 4. բոլորեքյա ն

26) ֊ ո տ վերջածանցը
ա. 1. անքեն, 2. ա ղետ ա լի, 3. ծնծղա, 4. մտա ծակա ն
բ. 1. բաժանորդ, 2. ա րնա կոլոլ, 3. անկիրք, 4. ստ որա քա րշ
գ. 1. քենա կա լ, 2. ծնրա դիր, 3. ա րա գա կա ր, 4. նրբախավ
դ. 1. վերընձյուղվել, 2. խափշիկ, 3. խանդավառություն, 4. ա րտաքին

27) ֊ո ր դ վերջածանցը
ա. 1. նախատինք, 2. մնայուն, 3. միջնորմ, 4. ընդհա կա ռա կը
բ. 1. շա րա կցա կա ն, 2. խորագին, 3. ա նձրևա բեր, 4. երկուա կա ն
գ. 1. միջնապատ, 2. չա փ ա զա նց, 3. վարանոտ, 4. մեղմագին
դ. 1. հիսուներեք, 2. վարչակազմ, 3. երեսունչորս, 4. գնա ցք

28) ֊ո ր ե ն վերջածանցը
ա. 1. սկզբունք, 2. մեղմահնչյուն, 3. ձա յնա գրա ռում, 4. հա մա րձա կ
բ. 1. անվթար, 2. կուրա նա լ, 3. հիանալի, 4. տնա տ եղ
գ. 1. ցորնա մրիկ, 2. ամենախիստ, 3. փոխնախագահ, 4. վերա դա ռնա լ
դ. 1. սերտ ա ճում, 2. տ րա մա գիծ, 3. անգութ, 4. որոշա կի

29) -(ա )վ որ վերջածանցը

ա. 1. ամենաուղիղ, 2. իրավախախտ, 3. բա րեհոգի, 4. աղանդեր
բ. 1. գերա գույն, 2. անշնորհք, 3. ա րժա նա հիշա տ ա կ, 4. ա յնուամենայնիվ
գ. 1. ա լեհեր, 2. վիրահայություն, 3. բանալեպան, 4. մտնել
դ, 1. ա րտասուք, 2. խորհրդատու, 3. բա նա ստեղծ, 4. ա լելուիա

30) ֊ ո ւ կ վերջածանցը
ա. 1. բղավել, 2. ծա ծկա լեզու, 3. խեղճություն, 4. պ ա տ ճենա նկա ր
բ. 1. ա նձնա զոհ, 2. անբան, 3. տա խ տա կ, 4. բա մբա ձա յն
գ. 1. բա զեա կիր, 2. ջերմախտ, 3. հեղինա կա զրկել, 4. թզենի
դ. 1. հա վա ստ ա գիր, 2. դիպ ա կա զգեստ , 3. թզաչափ, 4. փա փ կա կյա ց

31) ֊ո ւյթ վերջածանցը

ա. 1. սա րա լա նջ, 2. նախագավիթ, 3. տ ա րեվերջյա ն, 4. դրասանգ
բ. 1. հակասականություն, 2. հասմիկ, 3. ադամամութ, 4. բարդի
գ. 1. անհամանալ, 2. հա սկա քա ղ, 3. դատավարություն, 4. խ ելացնոր
դ. 1. եզնալուծ, 2. վարարուն, 3. գա ղտ նա ծա ծուկ, 4. մտ ա ծել

124. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերի որևէ արմատի միանալով' կարող է բառ կազմել
(առանց երկրորդ ածանցի)'

ա. ա ն - նախածանցը
1. ա րվեստա սեր, բազմա հոգ, գերա գույն
2. զինամթերք, վերելք, մտահայեցություն
3. հա գենա լ, գրականություն, գետա կ
4. գթահայաց, ախորժակ, բանակ

֊ 651֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ. արտ(ա)֊ նախածանցը
1. սգա հա նդերձ, Երկրապահ, տպարան
2. նկարչական, օրինա զա նց, ա շխ ա րհա մա րտ
3. գա ղթօջա խ , հա գուստ , հրա ցոլք
4. անսահմանություն, նավագնացություն, հերթափոխ

գ. ենթ (ա)— նախածանցը

1. շերտ ա տ ել, հարկահանություն, կետ որսա նա վ
2. հա րցա կա ն, սպ ա սա րկել, մա սնաբաժանում
3. մնայուն, կայարան, մեծա վա րպ ետ
4. տեսակա նի, խմբավար, ա րա րողա կա րգ

դ. մակ(ա)- նախածանցը
1. դնել, նշաձև, թռչնաբուծական
2. փոխ անվանաբար, դա րձերես, բա յա հիմք
3. հա պ ա ղել, նշա ձող, գրա գիր
4. ողնուղեղ, աներևույթ, երիկամ

ե. նախ(ա)- նախածանցը
1. ա գա հորեն, պա տվարժան, բա նա կա տ եղի
2. հորեղբայր, հիմքայնություն, երգա հա ն
3. հորա տ ել, քա ղա քա դուռ, դրացի
4. գա հա կա լ, մա րդա տյա ց, դրական

զ. ներ- նախածանցը
1. ա րտաշնչել, հա կա ռա կորդ, ուժա նակ
2. անփոփոխ, մուծել, փա կա նք
3. ա մփոփիչ, ստ ա նձնել, դրախտ
4. դրվա ծք, հակամետ, կա յա րա նա պետ

է. -ա կ վերջածանցը

Ա.
1. երկրա գունդ, բուժօգնություն, բարդենի
2. փա յտ աշեն, հնչաբառ, գիսա վոր
3. սարահարթ, ա վա րա ռու, նվիրա բերել
4. բռնակա լ, տ ա րա լեզու, համամիություն

Բ.
1. առվույտ, գա վեշտ ա լի, խոյընթաց
2. բազմերա մ, վարդաբույր, չմահավան
3. ովևէ, պատանեկան, որդեսեր,
4. բարդություն, եզնալուծ, ա մրոցա մերձ

֊ 652֊
 Հայոց լեզու

ը. - ական վերջածանցը
1. ագնվայր, ջրա նկարիչ, ա մենօրյա
2. քա րա յր, տ ա րա լեզու, ծխ ա մորճ
3. տարեվերջ, ուղիղ, նախավկա
4. ծխնի, հինգերորդ, տ ա րրա լուծել

թ. ֊ակի վերջածանցը
1. ուղղորդել, անապակ, եռոտանի
2. երկվորյակ, երրորդ, անհոգնական
3. տա րորոշում, հա րա շեշտություն, առա նձին
4. քա ռա տ րոփ , բազմաթերթ, խճուղի

ժ. ֊ային վերջածանցը
1. բազմաթիվ, գիտ խ որհուրդ, պարունակություն
2. ընդհանուր, դիրքորոշում, մրցանակաբաշխություն
3. զուգա պ ա ր, թաղապետարան, յուրօրինա կ
4. թաղում, պնդա ջիղ, հա րկա դրա նք

ժա. ֊արան վերջածանցը

1. ուսումնական, խառնիխուռն, հոտավետ
2. առողջություն, գրա դա րա կ, վառեկ
3. ցա յգա նվագ, առա րկա , ա սուլիս
4. սա ռցա պ ա տ , տ ա ղա սա ց, վեհապ ա նծ

ժբ. -(ա)բար վերջածանցը

1. մորենական, թշնամապաշտ, հեգնանք
2. ավանդատու, փոխ արքա, գոյա կա նա կերտ
3. մորեգույն, թագաժա ռանգ, գրա գետ
4. նախագահ, ա յգետեր, հերոսա նա լ

ժգ. ֊ո ց վերջածանցը
1. թիկունք, ա կանա կիտ, ամրակ
2. չրը խկ, փողամոլություն, բա զմել
3. հրայրք, հիվանդանալ, ա շխ ա րհա սփյուռ
4. կապավոր, բա զմա տաղա նդ, ծխածածկույթ

ժդ. ֊ություն վերջածանցը

1. խ որա զգա ց, լավագույն, անկայուն
3. հա մա հա րա բերա կա ն, ա րևելահա յ, կենսուրախ
4. գեղեցկա գույն, ջութա կա հա ր, տա նտիրուհի
5. ներողա մտաբա ր, ա նշնորհա կա լ, մեծա մեծ

ժե. ֊ուհի վերջածանցը

1. սփյուռքահայություն, բանվորական, պ ա րա գիծ
2. ինքնասեր, երգչախումբ, գործընկեր
3. անթագակիր, պչրա տյա ց, հրեերեն
4. սերունդ, գեղեցկա տ ես, զարմիկ

-6 5 3 -
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

ժզ. ֊ո ւ ն վերջածանցը
1. սերզատ, սահնակ, արթմնի
2. արծվաթռիչ, հեռակա , բա րեհունչ
3. մտասևեռ, եռանիշ, հա սցե
5. բուրումնա լից, դեռափթիթ, շա տ ա խ ոսել

ժէ. ֊ ք վերջածանցը
Ա.
1. եզրա կա ր, անփ ա ռունա կ, հևա սպ ա ռ
2. հոգեհմա , ծովա հեն, արտահանում
3. հա նա պ ա զօրյա , շա րա կան, հա կա հետ ա խ ուզա կա ն
4. ա ղոտ ա նա լ, նախախնամություն, հա վակնոտ
բ.
1. մտավախություն, նշա նադրել, հայրենի
2. գնա լ, վա րդա պ ետ, ա նա սնաբույժ
3. տ ա րեվճա ր, կրավորա կան, հենասյուն
4. խորհրդատու, թռչնավանդակ, հա վա տ ա լիք

125. Բառերից քանիսի* արմատին կարող է միանալ և բառ կազմել ֊ ի կ վերջածանցը

(առանց երկրորդ ածանցի).

նա խ ա մա րդ, ա զնվա տ ոհմ, երա խ տ ա մոռ, գ րա գետ , մա հա բեր, երթուղի,

մարզպան, երդմնա դրուժ, շուրջա ռ, տ ա ղանդ

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. ոչ մեկի, 4 . բոլորի

126. Բառերից քանիսի* արմատին կարող է միանալ և նոր բառ կազմել - ք

վերջածանցը (առանց երկրորդ ածանցի).

եզրա կա ր, հոգեհմա , փողոց, տ ա րեվճա ր, շա րա կան, հա վալուսն, վաշխառու,

ա րգելա կ, աղոթամատյան, տ ա րփ ողել
1. յոթի, 2. ութի, 3. իննի, 4. բոլորի

127. Ո՜րն է այն բարդ բառը, որի վերջին բաղադրիչը փակագծերում գրված բառի
առաջին արմատն է.

ա. 1. համաձև, 2. եռանկյունաձև, 3. պսակաձև, 4. շրջա նա ձև (ձևախեղել)

բ. 1. գերա զա նց, 2. ջրա նցք, 3. ժամանց, 4. կանգառ (ա ռա նցքա գիծ)
գ. 1. ածխահանք, 2. լայնավահան, 3. տեղահան, 4. քա րհա նք (հանքափոր)
դ. 1. մտահոգ, 2. բա րեհոգի, 3. փ ոքրոգի, 4. ա նհոգ (հոգսաշա տ )
ե. 1. խաղագնդակ, 2. զորա գունդ, 3. հողագունդ, 4. ա կա նջա գինդ (գնդականման)
զ. 1. մրցա կա րգ, 2. հա մակա րգ, 3. ենթակարգ, 4. ա նկա րգ (կարգապահություն)
է. 1. աներես, 2. մակերես, 3. առերես, 4. բա րձերես (երեսպ աշտ )
ը. 1. օտարածին, 2. համածին, 3. վերածնունդ, 4. վաղածնունդ (ծննդավայր)
թ. 1. անտարբեր, 2. բեռնատար, 3. շա հա բեր, 4. լուսա տ ա րի (տ արբերանշան)
ժ. 1. ինքնաթափ, 2. ջրաթափանց, 3. անսթափ, 4. զառիթափ (թափահարել)
Ժա. 1. իջևանատեր, 2. կալվածատեր, 3. հողատեր, 4. հատընտիր (տիրադավ)
Ժբ. 1. թախծագին, 2. թանկագին, 3. կանգուն, 4. մոլեգին (գնացուցակ)

- 654-
 Հայոց լեզու

ժգ. 1. ձեղնա հա րկ, 2. եկա մտ ա հա րկ, 3. վերնահարկ, 4. շնչա հա րկ (հարկաբաժին)

ժդ. 1. շաքարա վա զ, 2. հեծանվավազք, 3. ոսկեվազ, 4. ա գեվա զ (վազքահրապարակ)
Ժե. 1. քա րա յր, 2. քա ջա յր, 3. հորեղբայր, 4. երկսայր (այրուձի)

128. Ո՜ր շարքի բոլոր դեպքերում են բառի բաղադրիչները միասին գրվում,

ա.
1. կողք (կողքի), համ (տեսել), առ (այժմ), վայր (ընթաց)
2. վառ (վռան), տնե (տուն), դուռ (դռան), թեթև (քաշային)
3. ընդ (հակառակն), երկ (կենցաղ), կիլովա տ տ (ժամ), ք ա ջ (առողջություն)
4. կեռ (ու) մեռ, վայր (ի) վերո, սա րդ (ոստայն), արև (կող)

բ-
1. վայր (ընթաց), մեն (մենակ), մեկ (մեկու), ք ա ջ (արի)
2. հինգ (հարյուր), երկրե (երկիր), մայր (իշխանություն), բուժ (սպ ասա րկում)
3. առ (այժմ), առ (հավետ), առ (կախ), առ (միշտ)
4. ի (սպառ), ի (հարկե), ի (զուր), ի (նշան)

Գ
1. մուգ (կանաչ), ոչ (ինչ), երեք (հարյուր) ամյա, փոխ (վարչապետ)
2. դուռ (դռան), նիստ (ու) կաց, շին (վարչություն), զին (գրքույկ)
3. ափ (հանում), արև (կող), այս (կերպ), կ ոճղ (արմատ)
4. խաղող (օրհնեք), ինչ (և) է, ի (հարկե), տարե (ց) տարի

խ
1. գառան (դմակ), տեր (հայր), Մայր (աթոռ), շենքով (շնորհքով)
2. ըստ (իս), գլուխ (կոտրուկ), թև (ածել), թև (առնել)
3. նոր (խարբերդցի), հա րա վ (եվրոպական), մարտ (արվեստ), առ (նվագն)
4. մերձ (արևադարձային), ինչ (որ) է, բառ (մասնիկ), վեց (անկյունի)

ե.
1. առ (այժմ), ել (ու) մուտ, մեջ (բերում), սան (հանգույց)
2. հարյուր (մեկերորդ), ռագմա (ծովային), գերմանա (ռուսական), մեկ (ու) կես (ամյա)
3. առ (հասարակ), ափ (հանել), արևմտա (հայերեն), ա ստ վա ծ (ընդդեմ)
4. ավտո (կանգառ), մատուռ (դամբարան), արտ (երկիր), սառն (արյուն)

Գ
1. վագոն (բնակարան), սոսկ (ածանց), վատ (որակ), տաղ (ասաց)
2. տան (տիրուհի), հայր (մեր), հայր (սուրբ), տան (տեր)
3. տուր (և) առ, մեծ (ու) փոքր, ութ (ամյա), տեր (տեր)
4. ութ (ժամյա), տաք (արյուն), տան (ու) տեր, փոքր (ի) շա տ ե

է.
1. ուր (որ) է, ուժ (ու) կորով, փոխ (զիջում), քա նի՞ (երորդ)
2. օր (ավուր), փոքր (ասիական), քար (կոծել), օբեր (լեյտենանտ)
3. քար (ապառաժ), ուս (տարի), դրամա (վարկային), առ (դրություն)
4. ջերմ (եռանդ), ռադիո (սարքավորում), դառն (արյուն), դաշտ (ու) անտառ

-6 5 5 -
 Ցու Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

ն-
1. Անդր (կովկաս), Խ ոջի (վանք), Խոր (վիրապ), Վա յոց (ձոր)
2. տուն (թանգարան), Կապուտ (ջիղ), Խանդութ (խանում), Մելիք (սեթյան)
3. վեց (օրյակ), Նարեկա (վանք), Քարին (տակ), Իսմիլ (խաթուն)
4. Կոռնի (ձոր), Շ իծեռնա կա (բերդ), Վանա (ձոր), Ոսկե (վազ)

Ք-
1. միլիոն (ու) կես, նոր (ընծա), շին (վարչություն), ոչ (արդյունավետ)
2. շարե (շար), շաբաթ (օրյակ), նավ (եզր), մուգ (կանաչ)
3. մի (միայն), մեկ (մեկու), ներքո (հիշյալ), երեք (թևյան)
4. երկ (կողմ), հույս (հավատ), զիզի (բիզի), թիզ (ու) կես

ժ.
1. էլ (ցանց), փոխ (նախագահ), իրանա (հայկական), խուռն (երամ)
2. հա գա ր (երանգ), կինո (աստղ), շեղ (աչք), ի (զուր)
3. իննսուն (ամյակ), ինձ (ու) ինձ, ինքն (ըստ) ինքյան, ի (տես)
4. թույլ (տվություն), խոտ (հարք), իշխան (որդի), խեթ (խեթ)

129. Ո*ր շարքի բոլոր դեպքերում են բառի կամ բառակապակցության բաղադրիչ­

ները գրվում անջատ.
ա.
1. մուգ (կարմիր), ի (ծնե), ձեռք (սեղմել), ձե ռք (բերում)
2. ի (գիտություն), հարյուր (քսան), վաղուց (ի) վեր, դեղ (դարման)
3. ծա ռից (ծառ), բուք (բորան), ի (չիք) դառնալ, մեջ (ընկնել)
4. ըստ (կարգի), հավիտյանս (հավիտենից), մի (քանի), մի (երկու)

Բ-
1. ա րքա յից (արքա), ոչ (մեկը), տ եղիք (տալ), ոտից (գլուխ)
2. թերի (բա րձրա գույն), թրև (գալ), ՃԵփ (ճերմակ), իբրև (թե)
3. հա նկա րծա կիի (գալ), հին (հունական), մի (միայն), անուն (ազգանուն)
4. տիկնանց (տիկին), թեթև (քաշային), դեմ (դիմաց), դարից (դար)

Գ
1. լիտր (ու) կես, լույս (ընծայում), թուղթ (մատիտ), ի (լրումն)
2. առ (երևույթ), ավտո (հավաքակայան), դուրս (թռչել), գա յլ (ու) գազան
3. շարե (ի) շար, նետ (ու) աղեդ, առաջ (բերել), ականատես (վկա)
4. ի (տնօրինություն), ի (հեճուկս), ի (խնդիր), ի (կատար) ա ծել

Գ
1. մոր (եղբայր), կեսլուրջ (կեսկատակ), կոչ (նամակ), կիսով (չափ)
2. ժուկով (ժամանակով), նվագ (կարևոր), ոչ (արդյունավետ), ողջ (և) ա ռողջ
3. ներս (քաշել), ներկա (ու) բա ցակա , ոչ այլ (ինչ) է, ով (որ) է
4. ուսուցիչ (ուսուցչուհի), մեծ (ու) փոքր, մի (քանի), մի (փոքր)

ե.
1. Մոնտե (Կառլո), Վահե (Վահյան), Շա պ ին (Գա րա հիսա ր), Սեն (Սիմոն)
2. Սանկտ (Պետ երբուրգ), Շ ա ռլ (դը) Գոլ, Նյու (Յորք), Բյուրակնյա (լեռներ)
3. Գամառ (Քաթիպա), Սայաթ (Նովա), Նար (Դոս), Մելիք (Բախշյան)
4. սոդոմ (գոմոր), Նուբար (Փաշա), Տեր (Գրիգորյան), Արին (բերդ)

- 656-
 Հա յոց լեզու

Գ-
1. եռ (անկյուն), ուր (և) է, մի (ոտանի), վայ (հայրենասիրություն)
2. վեց (հարյուր), մեկ (հինգերորդ), որտ եղ (որ), ոչ (ոք)
3. ոչ (միայն), այլ (կերպ), այն (ինչ), շա րվե (շարան)
4. հուր (հավիտյան), հին (գերմանական), հոսանքն (ի) վար, հոգս (ու) ցա վ

է.
1. բրոնզե (դարյան), բայց (և) այնպես, ապա (թե) ոչ, ամեն (ոք)
2. այս (ինչ), այն (էլ), մեկ (սենյականոց), դեմ (դիմաց)
3. Չա րենց (բանաստեղծ), տեր (Իսահակ), հարս (փեսա), հա գա ր (վաթսուն)
4. արքայից (արքա), բուք (ու) բորան, բաց (դեղին), գլուխ (գլխի)

ն-
1. գա նգ (ոսկր), գնա լ (կորչել), գուցե (և), թեթև (քաշային)
2. դիցուք (թե), երկու (երրորդ), դիմում (գանգատ), թեր (և) դեմ
3. լա վ (որակ), խելք (խելքի) տալ, ծա գե (ի) ծագ, վառ (կարմիր)
4. ի (նկատի) ունենալ, ի (զարմանս), ինչպես (որ) է, ի (լրումն)

?■
1. կողք (կողքի), հա զիվ (թե), կա նգ (առ), տա կնուվրա (անել)
2. վեց (հարյուրամյա), տա րած (բերած), տուր (և) առ, կոճ (գամ)
3. կամա (թե) ակամա, կես (լիտրանոց), հեռավոր (արևելյան), հիմն (ի) վեր
4. առ (միշտ), կամ (ու) կաց, հանձն (առնել), ծա փ (ու) ծիծա ղ

ժ.
1. հեռու (հեռվում), բաց (ու) խուփ, համենայն (դեպս), հաց (ու) ջուր
2. տան (տիրուհի), տեր (ու) տիրական, կույր (աղիք), հար (և) նման
3. վայր (ընթաց), կես (գիշեր), կեղծ (անուն), փոքր (ասիական)
4. առ (այն), կիսով (չափ), հավիտյանս (հավիտենից), հազիվ (թե)

130. Ո՜ր շարքի բոլոր դեպքերում են բաղադրիչները գծիկով գրվում,

ա.
1. հարավ (արևելյան), այսօր (վաղը), առոք (փառոք), դեղ (դարման)
2. կիլոմետ ր (վայրկյան), ֆրա նս (պրուսական), դույզն (ինչ), տուն (թանգարան)
3. ինչ (որ) մեկը, դեր (ծովակալ), ելնել (գնալ), Տեր (Սուքիասյան)
4. օբեր (լեյտենանտ), Օ նորե (դը) Բա լզա կ, 80 (րդ), Ա Պ Հ (ում)

Բ-
1. մարտ (ապրիլ), գերմանա (իտալական), Արարատ (Երևան) խճուղի, տեր (Սարդիս)
2. Տու (134), քա նի՞ (տեղանոց), վայ (հայրենասեր), ոչ (ոք)
3. Լեոնարդո (դա) Վինչի, փոքր (ասիական), X (ից), Սայաթ (Նովա)
4. քուն (դադար), կիլովա տ տ (ժամ), մեծ (փոքր), դեսից (դենից)

Գ
1. կիլովա տ տ (ժամ), Լոռի (Փամբակ), Պ ողոս (Պետ րոս), Սա լտ իկով (Շչեդրին)
2. Աբու (Լալա) Մահարի, Ալմա (Աթա), Այրի (վանք), Ավստրո (Հունգա րիա )
3. Միրզա (բեկյան), էրեբունի (Երևան), Դոն (Կիխոտ), Ավան (Առինջ)
4. Թութան (համոն), Թուր (Կեծակի), Լոս (Անջելես), ժան (ժա կ) Ռուսո

- 657-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Դ-
1. կանաչ (կարմիր), ծվեն (ծվեն), մազ (մորուք), ա վել (պակաս)
2. կեռ (կեռ), ձեռք (ձեռքի), հայ (արաբական), կուժ (կուլա)
3. հականե (հանվանե), կիլոմետր (ժամ), հանել (դնել), մեկից (մեկ)
4. հուշ (երեկո), մեկ (մեկ), մայր (ցամաք), մեծ (փոքր)

ե.
1. մինչև (անգամ), որտ եղից (որտեղ), պա տեհ (անպատեհ), պեպսի (կոլա)
2. անուն (ազգանուն), ողջ (առողջ), ով (ով), չլինեմ (չիմանամ)
3. նեղ (մասնագիտական), ոլոր (մոլոր), շատից (քչից), նյու (յորքտԻ)
4. երգիչ (երգչուհի), սոցիա լ (կենցաղային), սարեր (ձորեր), ոտից (գլուխ)

Գ
1. տնով (տեղով), տուն (թանգարան), տեղի (անտեղի), ռոմանա (գերմանական)
2. ուտ ող (ուրացող), քույր (եղբայր), օրը (ցերեկով), ֆրա նս (գերմանական)
3. գեներա լ (լեյտենանտ), գրա կան (գեղա րվեստ ա կա ն), ա ռօրյա (խոսակցական),
դույզն (ինչ)
4. գամմա (ճառագայթում), գնա լ (կորչել), գիր (գրականություն), գյուղ (թղթակից)

է.
1. գաղափարա (դաստիարակչական), բարակ (մարակ), տեղը (տեղին), առ (գրավել)
2. ա լ (կարմիր), ա ղբյուր (հուշա րձա ն), ա ղա չել (պադատել), անուն (ազգանուն)
3. լրա ցում (լրա ցյա լ), ծա ղկել (փթթել), կենաց (մահու), հայերեն (անգլերեն)
4. անցնել (դառնալ), թել (պանիր), ավել (պակաս), առք (ու) վաճառք

0-
1. մաշկա (մկանային), հեռու (մոտիկ), հուր (հրեղեն), հոգով (մարմնով)
2. ճաքել (ճաքճքել), շիփ (շիտակ), հօդս (ցնդել), շաչյուն (շառաչյուն)
3. տա սը (տասնհինգ), տ ա շել (տ ա շտ շել), ամեն (ոք), տեսա (և) ձա յնա (գրառում)
4. նկարիչ (ձևա վորող), շա տ ից (քչից), ստ որա կետ (գիծ), ստ ուգա տ ես (մրցույթ)

թ-
1. 10 (երորդ), Հ Հ (ում), ԱԻ (93), I (աձև)
2. զա գս (ով), 5 % (ով), «Աշնան արև» (ի), XI (ից)
3. բուհ (ական), ՄԱԿ (ի), 1(5) գլուխ ներ, «Պենտ իում (5)»
4. 100 (ամյակ), 5 (ական), 5 (օրյա), աէկ (ներ)

ժ.
1. մի (տեսակ), ոչ (դասական), հունվար (փետրվար), ռադիո (հեռուստալրագրող)
2. այսօր (վաղը), ուս (ուսի), եղած (չեղած), Լևոն (Զավեն) Սյուրմելյան
3. դեղ (դարման), կանաչ (կարմիր), ենթակա (ստորոգյալ), խորհրդա (ամերիկյան)
4. գեներալ (մայոր), թարգմանիչ (գործավար), դոկտոր (պրոֆեսոր), մա րդ (օր)

ժա.
1. նախա (և) հետպա տերա զմյա ն, երկու (երեք), մինչև (իսկ), փոխ (արտգործնա -
խարար)
2. մորե (մերկ), մրցույթ (փառատոն), ձեն (ձենի) տալ, ոչ (շատ)
3. կենաց (մահու), քչից (շատից), ուտող (ուրացող), վայ (փաստաբան)
4. չորս (բոլորը), փոփ (երաժշտություն), տեր (տիրական), տիեզերագնաց (օդաչու)

658֊
 Հայոց լեզու

ծբ.
1. տա սը (տասնհինգ), տ ա նել (թողնել), քա ղ (խորհուրդ), նեղ (անձնական)
2. տնով (տեղով), քա ղա ք (պետություն), ցուցահանդես (վաճառք), տ ա լ (առնել)
3. ոտքից (գլուխ), ուս (խորհուրդ), ուգած (չուզած), փրկել (ազատել)
4. ուր (որ) է, փոքր (մոքր), քար (ապառաժ), գեր (մանուշակագույն)
ժգ.
1. սոդոմ (գոմոր), ռադիո (հաղորդում), փաստա (վավերագրական), փոխ (վարչապետ)
2. ուս (տարի), ուսումնա (դա ստիա րա կչա կան), ոչ (ոք), ֆունտ (ստեռլինգ)
3. օտար (երկրացի), գրող (հրապարակախոս), թաս (կիթառ), գիր (գրականություն),
4. աղաչանք (պաղատանք), գող (ավազակ), աղբյուր (հուշարձան), ալֆա (մասնիկներ)

ժդ.
1. գոռալ (գոռգոռալ), թել (պանիր), թև (թիկունք), (ժամ) պատարագ
2. գերմանա (հայկական), ժուկով (ժամանակով), լիտր (վայրկյան), լրա ցում (լրա ցյա լ)
3. դե (յուրե), խանութ (տաղավար), դանակ (պ ա տ ա ռա քա ղ), գնա ցա ծ (եկած)
4. դափ (դատարկ), Խանղութ (խաթուն), դեր (ծովակա լ), հայերեն (ֆրանսերեն)

ժե.
1. հա գա ծ (կապած), հինգ (ութերորդ), զուգել (զա րդարել), կոթող (հուշա րձա ն)
2. կա րել (կա րկա տել), հայ (հարայ), կրոնական (մշակութային), ընկեր (բարեկամ)
3. ելնել (գնալ), դույզն (ինչ), հաշվիչ (կենտրոն), կապել (կապկպել)
4. հականե (հանվանե), ձայն (ծպտուն), հա րա վ (աֆրիկյան), հոգևոր (մշակութա­
յին)

ժզ.
1. դեղ (դարման), ելնել (ընկնել), ճանապարհա (տրանսպորտային), հլու (հնազանդ)
2. հոգով (մարմնով), հող (օգտ ա գործում), հորով (մորով), հորոտ (մորոտ)
3. հսկիչ (դրամարկղային), ռազմա (ծովային), հուշարձան (կոթող), հա շտ (համերաշխ)
4. հասարակական (քաղաքական), դեսից (դենից), դիմում (բողոք), տեր (տնօրեն)

ժէ.
1. դուռ (լուսամուտ), հար (հավիտյան), զօր (գիշեր), ընկած (ելած)
2. հեռու (հեռավոր), ձեն (ձենի) տալ, ձեն (ձուն), եղա ծ (չեղած)
3. հեռու (մոտիկ), երգ (երաժշտություն), հեռու (հեռվից), թանկ (էժան)
4. ծիլ (ծաղիկ), երգի (պարի) համույթ, համենայն (դեպս), երկա ր (բարակ)

ժը.
1. հեռու (հեռվում), կտոր (կտոր) անել, տիկնանց (տիկին), թել (ասեղ)
2. տեր (տնօրեն), ձե ռով (ոտով), ծվեն (ծվեն), կորա ծ (մոլորած)
3. կիլոմետ ր (ժամ), տեր (տիրական), հուր (հրեղեն), տ իեզերա գնա ց (օդաչու)
4. ծլել (ծաղկել), ձյուն (ձմեռ), հար (հավիտյան), կրթա (համալիր)

ժթ.
1. կաս (կարմիր), տխուր (տրտում), կահ (կարասի), կարճ (կտրուկ)
2. ով (որ), կետ (ստորակետ), հուրի (փերի), հեռուստ ա (և) ռա դիոհա ղորդումներ
3. հուշ (երեկո), հուր (հավիտյան), կրակ (մարիչ), կամա (ակամա)
4. հա գուստ (կապուստ), կիլովա տ տ (ժամ), կոչ (դիմում), ոչ (ոք)

֊ 659֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

131. Քանի՜ շարքում բաղադրիչների անջատ գրությամբ բառ կա.

ա. անգլա (ամերիկյան), առաջ (խաղացում), աջ (ու) ահյակ, աւի (ի) բերան

բ. արմանք (զարմանք), բարոյա (խրատական), բերնից (բերան), գայլ (ու) գազան
գ. գիր (գրականություն), դալայ (լամա), երեք (աստղանի), երես (առած)
ղ. իբրև (թե), նոր (խարբերդցի), կափ (կանաչ), կրթա (թոշակ)

1. ոչ մեկում, 2. մեկում, 3. երկուսում, 4. բոլորում

132. Ո՜ր շարքում բառի բաղադրիչների' անջատ, միասին կամ գծիկով գրության
սխալ կա.

ա.
1. Չա րենց բա նա ստ եղծը, երկու երրորդ, մեն մենակ, հա գա ր վաթսուն
2. այսինչ, այն էլ, տ նով-տ եղով, դեմ դիմաց
3. բրոնզեդա րյան, անուն առ անուն, ապա թե ոչ, ամեն ոք
4. ա րքա յից արքա, ի նշան, բաց դեղին, գլուխ գլխի

ր-
1. հա յ-վրա ցա կա ն, փոխ տնօրեն, մեն-միա կ, մա նր-մունր
2. սև-մութ, բա ռ-մա սնիկ, բուհ-ա կա ն, մերձքա ղա քա յին
3. հա կա նե-հա նվա նե, անդրօվկիա նյան, հ ո ւրի-փ երի, փ ոքրա սիա կա ն
4. Ն ա ր-Դ ո ս , Գա մա ռ-Քա թ իպ ա , Խ նկո-Ա պ եր, Սա յա թ-Նովա

133. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերում արմատի հնչյունափոխություն կա.

ա.
1. կռվա րար, հովտ ա շուշա ն, հնձան, հպանցիկ
2. ձիթա պ տ ուղ, խրատական, ճա րպ կություն, սննդարար
3. նշաձև, շրջա դա րձ, ուսուցչա նոց, շքեղ
4. կկվականչ, մկնդեղ, շրթներկ, սերնդափոխություն

Բ-
1. լուսնա գնա ց, միջնա կարգ, առաջնություն, սեղանատուն
2. ձեռա գրա տ ուն, համայնքային, տպ ա սա լ, խաղատնային
3. դեղագործություն, նորելուկ, պ ա հմտոցի, ստեղնա շա ր
4. շրջուն, շքա մուտ ք, պ ղծել, մտերմա նա լ

134. Ո՜ր բառում արմատի հնչյունափոխություն չկա.

ա. 1. հա մբուրել, 2. հա նգուցա լուծում, 3. սրտամոտ, 4. դերա սա նա կա ն

բ. 1. կրա վորա կա ն, 2. կծվահամ, 3. միջնադարյան, 4. գործնա կան
գ. 1. մշտ ավա ռ, 2. շքա հա նդես, 3. մրճա ձուկ, 4. վա րկա բեկել
դ. 1. նյարդայնանալ, 2. խճանկար, 3. գծա պ ա տ կեր, 4. վիպ ագիր
ե. 1. թխամորթ, 2. բնական, 3. սա ռցա բեկոր, 4. լեռնաբնակ
գ. 1. սերնդա կից, 2. ձեռա գրա բա ն, 3. կատվախ ոտ, 4. քա ղքենի
է. 1. ճչա կ, 2. սնդուկ, 3. ձիթա պ տ ուղ, 4. փ ետ րա զա րդ
ը. 1. գեղեցկա դեմ, 2. խ ուզարկու, 3. շիկա վուն, 4. ընդգծում

- 660֊
 Հայոց լեզու

թ. 1. քմա հա ճ, 2. լրա հա վա ք, 3. գնանկում, 4. բաժնետոմս

ժ. 1. հա տկա նիշ, 2. ոճրա գործ, 3. մթամած, 4. հոգեբուժա րա ն
ժա. 1. վճռա բեկ, 2. կրթված, 3. օժտ ել, 4. սարդոստայն
ժբ. 1. թվագույգ, 2. քղա նցք, 3. իրիկնային, 4. կորուսյա լ
ժգ. 1. բա րեսրտորեն, 2. հնավանդ, 3. մարդկայնորեն, 4. պատանեկան
ժդ. 1. հա վա սա րա զոր, 2. որկրա մոլ, 3. փոշեխ ա ռն, 4. հնչուն
ժե. 1. հա վիտենա կան, 2. մշակութային, 3. զրախոսություն, 4. հնձվոր
ժզ. 1. կրկնուսույց, 2. ա տենա դպ իր, 3. ողջունել, 4. կա պ տ որա կ

135. Ո՜ր թառում ածանցի հնչյունափոխություն կա.

ա. 1. ագնվայր, 2. սնա հա վա տ, 3. սիգա ճեմ, 4. սրճա մա ն

բ. 1. սիգախոտ, 2. մամլել, 3. շարժման, 4. հնա գետ
գ. 1. պ ա տմվածք, 2. մարմնական, 3. վարչական, 4. սնա նկա նա լ
դ. 1. ուսուցչա կան, 2. ձեռա գիր, 3. պատրա նք, 4. մա հճա կա լ
ե. 1. ա ռօրեա կա ն, 2. որդյակ, 3. բա րորա կ, 4. դռնապան
զ. 1. գրավչություն, 2. կալա նա վա յր, 3. արդուկ, 4. վիպ ասք
է. 1. հա յրենա դա րձ, 2. ւսլյակ, 3. ամրակ, 4. ջնջոց
ը. 1. լսարան, 2. սննդամթերք, 3. գյուղա տ նտ ես, 4. զսպ ա նա կ
թ. 1. զմռսել, 2. ա ռա ձգա կա ն, 3. այժմեական, 4. տ ա վղահա ր
ժ. 1. բնութագիր, 2. կարկաչյուն, 3. կուրա ցնել, 4. երկվայրկյան
ժա. 1. բուժակ, 2. դստրիկ, 3. ըմպել, 4. գա լստ յա ն
ժթ. 1. ծա ծկա միտ , 2. գործնա կանորեն, 3. հմտանալ, 4. պ ա տժա չա փ

136. Ո՜ր բառում արմատի հնչյունափոխություն կա.

ա. 1. նախնադար, 2. կա ռուցվա ծք, 3. դեղնա զօծ, 4. լրտես

բ. 1. գործնա կան, 2. սերնդափոխություն, 3. հրթիռ, 4. վայրենություն
գ. 1. հա վերժակա ն, 2. ա կա նջա լուր, 3. ներա րկել, 4. սրա հա յա ց
դ. 1. գուժկա ն, 2. ուսուցչա նոց, 3. առաջնային, 4. միաբան
ե. 1. վերջնա գիր, 2. վիմարձան, 3. ուխ տադրուժ, 4. հա սկա նա լ
զ. 1. սուզակ, 2. սա ռցա բեկոր, 3. դպիր, 4. կոչնակ
է. 1. կա րծրա միտ , 2. վկայական, 3. կա րգա զա նց, 4. դերուսույց
ը. 1. հրավերք, 2. ենթարկվել, 3. բրդել, 4. մկրա տ ել

137. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերի մեջ հնչյունափոխված ածանց կա.

1. 1. երևութական, 2. փոխ ա րինա բար, 3. գետ եզր, 4. երգչախումբ

2. 1. թաքստոց, 2. խ որհրդական, 3. որպիսություն, 4. կարողություն
3. 1. ինքնուրույնաբար, 2. օգտ ա վետ , 3. փ ա խ ստա կա ն, 4. հա սա նելի
4. 1. ժողովրդա վա ր, 2. մշակութային, 3. գեղջկա կա ն, 4. տեսչություն

- 661֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՁԵՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
1. Խոսքի մեջ թառերի ձևափոխության կանոններն ուսումնասիրում է քերականու­
թյան մի բաժինը, որ կոչվում է'

1. շարահյուսություն, 2. ձևաբանություն, 3. ոճաբանություն, 4. բառագիտություն

2. Առարկա անվանող թառերը կոչվում են'

1. բայ, 2. վերա բերա կա ն, 3. ա ծա կա ն, 4. գոյական

3. Ո՞ր բառն է գոյական.

ա. 1. դիմաց, 2. կածան, 3. մեջ, 4. ի վեր

թ. 1. բաժան, 2. կթան, 3. հնձան, 4. կծան
գ. 1. բանական, 2. շինական, 3. մոգական, 4. գործնա կան
դ. 1. բրիչ, 2. դյութիչ, 3. հմայիչ, 4. բուժիչ
ե. 1. կաղին, 2. նրբին, 3. խորին, 4. վերին
զ. 1. կաճառական, 2. փորձնական, 3. վայրկենական, 4. արդիական

4. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են գոյական,

ա.
1. ուղղա բերձ, զորա կա ն, ողբերգա կ, ճա րմա նդ
2. որբևայրի, պախուրց, տ ա րեցտ ա րի, վարգ
3. վա րձա կ, ցա յգերգ, քա ղհա ն, ուղերձ
4. քղա նցք, կաթոգին, ռուսերեն, շա րա դրա նք

բ-
1. կնգուղ, օթևան, վարսեղ, հարևան
2. խռչակ, պարույկ, թուխպ, ոստ
3. ուսմունք, կեռման, կանթ, խոհուն
4. մթնշաղ, վտարանդի, ընչացք, շինծու

5. Ընդգծվածներից քանի՞սն են գոյական:

ա.
1. Ոտքս զա րկեմ սար ու քա րին, շա ղ տամ շռա յլ լավն ու բարին...
2. Կամսարյանը, մենակ մնալով, սկսեց իր լսածների մասին լրջորեն մտածել:
3. Ո՞վ տվեց նրան վրեժի իրա վունք' իշխել, խ ողխողել իր նմաններին:
4. Դու ստեղծեցիր ամենագեղեցիկը և կատարյալը քո էակների մեջ:

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) բոլորը, 4) ոչ մեկը

- 662-
 Հայոց լեզու

Բ-
1. Մա հճա կա լի շուրջը հա վա քվել էին մեռնողի ընտանիքի անդամները:
2. Խ եղ ճ աղքատը դառը դատի, դատ արկ նստի, է՜յ աշխարհ...
3. Անցածը վերա դա րձնել անհնար է, հայր:
4. Սրտիս խորքում դառը լացի, խավարն իջա վ կրծքիս տակ...

1) երկուսը, 2) երեքը, 3) ոչ մեկը, 4) բոլորը

6. Ո՜ր գոյականը անձնանիշ չէ.

ա. 1. փոխխոսնակ, 2. ա ռհավատչյա, 3. գործա րա ր, 4. ա տ ենա կա լ

բ. 1. գա նձա նա կ, 2. ձեռնա ծու, 3. համհա րզ, 4. մեծատուն
գ. 1. քուրմ, 2. վտարանդի, 3. բեդվին, 4. ա յրուձի
դ. 1. իմա ստա սեր, 2. երեց, 3. բրուտ, 4. գա հույք
ե. 1. մավր, 2. խ ափշիկ, 3. շաղիկ, 4. ադամորդի

7. Ո՜ր գոյականը իրանիշ չէ.

ա. 1. բուժակ, 2. բանակ, 3. պատրվա կ, 4. ամրակ

ր. 1. հպատակ, 2. բա ցատ, 3. պատվար, 4. սահանք
գ. 1. բռնակ, 2. կոչնակ, 3. հագա գ, 4. վա րձա կ
դ. 1. խորան, 2. ամրան, 3. մական, 4. կոչնական
ե. 1. քա րա յծ, 2. բանագնաց, 3. ինքնագնաց, 4. Փա սիա ն
զ. 1. մատռվակ, 2. պ ա տգա րա կ, 3. շա գա նա կ, 4. դագանակ

8. Ո՜ր շարքի հարադրավոր անվանումների րոլոր բաղադրիչներն են մեծատառով

գրվում.

ա.
1 ՆՈՐ ԶԵԼԱՆԴԻԱ, ԲԱՐՁՐ ՀԱՏՔ, ԱՐԱԲԱԿԱՆ ԷՄԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ, ՎԵՐԻՆ ԱՐՏԱՇԱՏ
2. ԲԻ ԴԸ ՄՈՊԱՍԱՆ, ՀՀ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԵՐՈՍ, «ՊԱՏՎՈ ՆՇԱՆ» ՇՔԱՆՇԱՆ, «ԲԱՐԳԱՎԱՃ ՀԱՅԱՍ­
ՏԱՆ»
3. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ, ԳԵՎՈՐԳ ՄԱՐԶՊԵՏՈՒՆԻ, «ՀԱՅՐ ԳՈՐԻՈ», ԱՔԻԼԼԵՍՅԱՆ ԳԱՐՇԱՊԱՐ
4. ՕՆՈՐԵ ԴԸ ԲԱԼԶԱԿ, ՄՈՒՇԵՂ ԻՇԽԱՆ, ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑԻ «ԷՄԱԼԵ Պ ՐՈ Ֆ Ի ԼԸ ՁԵՐ», «ՍԱՍՆԱ
ԾՌԵՐ»

բ-
1. ՄՈՎՍԵՍ ՄԱՐԳԱՐԵ, ԼԵՌՆԱՅԻՆ ԱՐՑԱԽ, ԳԱՅԼ ՎԱՀԱՆ, ԱՇՈՏ ՈՂՈՐՄԱԾ
2. ՄԵԾ ԵՎ ՓՈՔՐ ՄԱՍԻՍՆԵՐ, ՍՈՂՈՄՈՆ ԻՄԱՍՏՈՒՆ, ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՏԱՎՐՈՍ, ԶՈՐԱՎԱՐ ՄԱՐԿՈՍ
ԿՐԱՍՈՍ
3. ՎԵՐԻՆ ԹԱԼԻՆ, ԱՎԱՆ ՀԱՐՅՈՒՐԱՊԵՏ, ՍԱՀԱԿ ՊԱՐԹԵՎ, ՄԵԾ ԾՈՓ Ք
4. ԱՇՈՏ ԿԱՌՈՒՑՈՂ, ՆՈՐ ԲՈՒԹԱՆԻԱ, ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾ, ՎԵՐԻՆ ԴՎԻՆ

Գ
1. ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՏԱՎՐՈՍ, ԺՈԶԵՖ ՌՈՆԻ ԱՎԱԳ, ՆՈՐ ԳԵՏԻԿԱՎԱՆՔ, ՍԱՀԱԿ ՍԵՎԱԴԱ
2. ՏԻԳՐԱՆ ԱՐՔԱ, ԾԱՂԿՈՒՆՅԱՑ ԼԵՌՆԱՇՂԹԱ, ՆԱՐ-ԴՈՍ, ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ՃԵՄԱՐԱՆ
3. ՇԱԽՄԱՏԻ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՖԵԴԵՐԱՑԻԱ, ՎԱՐԴԱՆ ՍՊԱՐԱՊԵՏ, «ՔԱՋ ՆԱԶԱՐ», ՔԱՂԱ­
ՔԱՄԱՅՐ ՎԱՂԱՐՇԱՊԱՏ
4. ՓՈՔՐ ԱՍԻԱ, ՍԵՐՎԱՆՏԵՍԻ «ԴՈՆ ԿԻԽՈՏԸ», ԱՐԱ ԳԵՂԵՑԻԿ, ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԴԱՇՏ

- 663֊
 Յու. ԱվԵտիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ
1. ՎԱԶԳԵՆ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ, ԿԱՐՄԻՐ ԲԼՈՒՐ, ՍՈՒՐԲ ԼԵՌ, ՖՐԱՆՍԻԱՅԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎ
2. ՎԱՆԱ ՇՈՎ, ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ԴԱՇՆՈՒԹՅՈՒՆ, ԲԵԹՀՈՎԵՆԻ «ԼՈՒՍՆԻ ՍՈՆԱՏ»-Ը, ՏԵՐ ՍԱՐԳԻՍ
3. ԱՐՇԱԿՈՒՆՅԱՑ ՀԱՐՍՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԿԵՆՏՐՈՆ ՀԱՄԱՅՆՔ, ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԵՏՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ
4. ՍԱՐԳԻՍ ՊԻԾԱ Կ, ԱՆՏԻՈՔՈՍ ԱՌԱՋԻՆ ԵՐՎԱՆԴՈՒՆԻ, ԿՈՍՏԱ ՌԻԿԱ, ՎԵՐԻՆ ԹԱԼԻՆ
ե.
1. ՀՌՈՄԵԱԿԱՆ ՏԻՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԳՈՐԴՅԱՆ ՀԱՆԳՈՒՅՑ, ԳՈՂԹԱՆ ԵՐԳԵՐ, ԱՐԱՐԱՏԻ ՄԱՐԶ
2. ՄԵԾ ՀԱՅՔԻ ԿՈՐՃԱՅՔ ՆԱՀԱՆԳ, ԱՆԳԼԻԱՑԻ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ՊԱԼԱՏ, ԱՐԱՄԱԶԴ ԱՍՏՎԱԾ, ԱՅ-
ՎԱԶՈՎՍԿՈՒ «ԻՆՆԵՐՈՐԴ ԱԼԻՔ»-Ը
3. ՀՀ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ, «ԹՄԿԱԲԵՐԴԻ ԱՌՈՒՄԸ», ԱՐԵԳՈՒՆՅԱՑ ԼԵՌՆԵՐ,
ՎԱՆԱ ՔԱՐ ԺԱՅՌԸ
4. ԵՐՎԱՆԴ ՍԱԿԱՎԱԿՅԱՑ, ԹՈՎՄԱ ԱՐՕՐՈՒՆԻ, ԱՐԵՎՍՏՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ, ՉԻՆԱՍՏԱՆԻ
ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

Գ
1. ՌՈՒԲԻԿՈՆՆ ԱՆՑՆԵԼ, ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԴՈՒՄԱ, ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ
ԱԿԱԴԵՄԻԱ, ՀԱՅՐԵՆԱԿԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄ
2. ՀՀ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ԴԱՇՆԱՅԻՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ՄԱՐՏԱԿԱՆ
ԽԱՉ (շքանշան)
3. ՍՈՒՐԲ ԿԱՐԱՊԵՏ (վանք), ՆՈՐ ՀԱՃԸՆ, ՄԱՐԿ ՏՎԵՆ, ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԿՈՐԵԱ
4. ՆՈՐ ՇԻՐԱԿԱՆ, ԳՐԻԳՈՐ ՄԱԳԻՍՏՐՈՍ ՊԱՀԼԱՎՈՒՆԻ, էՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆ, ՀԱՅՈՑ
ԵՐԿԻՐ (հայերի Երկիր)

է.
1. ՆՈՐ ՋՈՒՂԱ, ՄԵԼԻՔ-ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆ, ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԱՖՐԻԿԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ՋԵԿ
ԼՈՆԴՈՆ
2. ՄՈՆՏԵ ԿԱՌԼՈ, ՇԱՊԻՆ-ԳԱՐԱՀԻՍԱՐ, ՇԱՌԼ ԴԸ ԳՈԼ, ՀՅՈՒՍԻՍԱՏԼԱՆՏՅԱՆ ԴԱՇԻՆՔ
3. ՀՐՈ ԵՐԿԻՐ, ՄՈՒՐԱԴ-ՌԱՓԱՅԵԼՅԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆ, ՄԱՐ ԱԲԱՍ ԿԱՏԻՆԱ, ՍԱՆՏԱ ԿԼԱՈՒՍ
4. Պ Ա ՐԶ ԼԻՃ, ՇՐԻ ԼԱՆԿԱ, ՎԱՆ-ՎԱՍՊՈՒՐԱԿԱՆ, Ա ՆԻ-ՇԻՐԱԿԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ

ն-
1. ԱԼՖՐԵԴ ԴԸ ՄՅՈՒՍԵ, ԱՆԳԼԱՍԱՔՍՈՆԱԿԱՆ ԱՄԵՐԻԿԱ, ԱՐԻՆ ԲԵՐԴ, ԲՐԵՍՏ-ԼԻՏՈՎՍԿ
2. ԳԱԲՐԻԵԼ ԳԱՐՍԻԱ ՄԱՐԿԵՍ, ՁԵՐԴ ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈՒՆ, ԴԵՐ ԶՈՐ, ԺՅՈՒԼ ՎԵՌՆ
3. ԼԱՍ ՎԵԳԱՍ, ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ, ԽՆԿՈ-ԱՊԵՐ, ՀԻՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍ
4. ՀԱՐԱՎԱՖՐԻԿՅԱՆ ՍԱՐԱՀԱՐԹ, ՖՈԼՔԼԵՆԴՅԱՆ ԿՂԶԻՆԵՐ, ՄԵԼԻՔ-ԲԱԽ ՇՅԱՆ, ՎԵՐԻՆ ՇԵՆ

?■
1. ՍԱՆ ՖՐԱՆՑԻՍԿՈ, ՎՈԼՖԳԱՆԳ ԱՄԱԴԵՈՒՍ ՄՈՑԱՐՏ, ԱՎԱՆ-ԱՌԻՆՋ, ԹՈՒՐ ԿԵԾԱԿԻ
2. ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ԵՓՐԱՏ, ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ, ՎԵՐԻՆ
ԱՐՏԱՇԱՏ, «ՆՈՐ ՁՈՐԱԲԵՐԴ»
3. ԼԱԶԱՐՅԱՆ ՃԵՄԱՐԱՆ, ԾԱՂԿՈՒՆՅԱՑ ԼԵՌՆԵՐ, ՁԵՆՈՎ ՕՀԱՆ, ՁՈՐԻ ՍԻՐՈ
4. ՍԱՆԿՏ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ, ՂՈՒԿԱՍ ԱՌԱՔՅԱԼ, ՀԻՆ ԿՏԱԿԱՐԱՆ, ՍԱՈՒԴՅԱՆ ԱՐԱԲԻԱ
Ժ.
1. ՀՀ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ, ՍԱՆ ՄԱՐԻՆՈՅԻ ՀԱ ՆՐԱՊԵՏՈՒԹ ՅՈՒՆ, ԱՐՏԱՇԵՍ
ԲԱՐԵՊԱՇՏ, ՍԻՄՈՆ ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ
2. ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ՍԵՅՄ, ՕՄԱՐԻ ԼԵՌՆԱՆՑՔ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎ, ԱՐԱԲԱԿԱՆ
ՄԻԱՑՅԱԼ ԷՄԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
3. ՍՈԴՈՄՈՆ ԻՄԱՍՏՈՒՆ, ՎԱԶԳԵՆ ԱՈԱՋԻՆ, ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶ, ՕՀՄԻ ՕՐԵՆՔ
4. Ֆ ԻԼԻՊԻՆՆԵՐԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՐԵՎՄՏՅԱՆ ԵՎՐՈՊԱ, ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐԻ
ԿՈՆԳՐԵՍ, ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՍԻԲԻՐ

- 664֊
 Հայոց լեզու

9. Ո՞ր անվանումն է սխալ գրված.

ա. 1. Դավիթ Անհաղթ, 2. Վանի միջնաբերդ, 3. կաթողիկոս Սահակ Պարթև, 4. Հայոց

Լեռնապար
բ. 1. Մուշեղ սպ արա պ ետ , 2. Խ ոսրով կոտակ, 3. Փ ոքր Սյունիք, 4. Կա դմոսի երկիր
գ. 1. Մովսես մա րգա րե, 2. «Գրակա ն թերթ», 3. Մայիսի քսանութ, 4. Հ Հ Կրթության
և գիտության նախարարություն
դ. 1. Ս ո ւր բ Ս տ ե փ ա ն ո ս վ ա նք , 2. Ս ո ւր բ Գ և ո ր գ ե կ ե ղ ե ց ի , 3. Ս ո ւր բ Մ ե ս րո պ ,
4. Մա շտոց, սուրբ լեռ
ե. 1. Տ եր-Ն երսիսյա ն, 2. Արևելյան Հա յա ստ ա ն, 3. Հ Հ ազգա յին ժողով, 4. Հ Հ վճռա ­
բեկ դատարան
զ. 1. Հայխնայբանկ, 2. աէկ, 3. Ա Պ Հ, 4. Բուհ
է. 1. Դավիթ Անհաղթ, 2. Ե Պ Հ , 3. Վահան տ եր-Ա ռա քելյա ն, 4. «Հա յկա կա ն ժա մա ­
նակ» օրաթերթ
ը. 1. Հ Հ պ ա շտ պ ա նութ յա ն ն ա խ ա րա րութ յուն, 2. «Նոր կյա նք» պ ա րբերա կա ն ,
3. Բա բելոնյա ն աշտա րա կա շինություն, 4. նորգելա նդակա ն
թ. 1. Ասեղի հրվանդան, 2. Հ Հ ժողովրդա կա ն ե ր գի-պ ա րի պ ետակա ն համույթ, 3. ՀՀ
կենտրոնական բանկ, 4. Նյու յորք
ժ. 1. Սևանա լիճ, 2. քա ղա քա մա յր Արտա շա տ, 3. Վա րա գա վանք, 4. Բ ա րձրա գա հ
Սիւիան
ժա. 1. Ն իկոլ Դուման, 2. Հրա յր Դժոխք, 3. Աղբյուր Սերոբ, 4. Զորա վա ր Մախլուտո
ժբ. 1. Հ Խ Ս Հ, 2. Աէկ, 3. հէկ, 4. Հայէկոնոմբանկ

10. Ո՞ր շարքի բոլոր բաղադրյալ հատուկ անունների կամ բառակապակցություննե­

րի երկրորդ բաղադրիչներն են փոքրատառով գրվում.

ա.
1. Բ ո ւյլք (Հ)հա մա ստ եղութ յուն, Սև (Ջ )ջո ւր , Բևեռա յին (Ա)ա ստ ղ, Մ իա ցյա լ
Ն(ն)ահանգներ
2. Եվրոպ ա կա ն (Մ)միություն, Դա նիել (Մ)մարգարե, Թ ունիսի (Հ)հանրապետություն,
Թեքեյա ն (Մ)մշակութային կենտրոն
3. Լիբա նանի (Հ)հանրապետություն, Խ իկա ր (Ի)իմաստուն, Խրիմյան (Հ)հայրիկ,
Պ ա պ (Թ)թագավոր
4. Խաղաղության (Հ)Ւայմաշխարհային խորհուրդ, Գա րեգին (Կ)կաթողիկոս, Շ ա ղ -
կունյաց (Լ)լեռնաշղթա, Ծննդյա ն (Տ)տոներ

Բ-
1. Հյուսիսա յին (Կ)կովկաս, Վա հա գն (Վ)վիշա պա քա ղ, Թ որոս (Ռ)ռոսլին, Օ րբելի
(Ե)եղբայրներ, Կարմիր (Բ)բլուր
2. Ա զա տ ությա ն (Հ)հրա պ ա րա կ, Արևմտյա ն (Ե)եվրոպ ա , Արևելյա ն (Ս)սիբիր,
Կա սպ ից (Շ)ծով, Թ որգոմա (Տ)տուն
3. Հրո (Ե)երկիր, Կարապի (Լ)լիճ, Մա գելա նի (Ն)նեղուց, Հ Հ (Պ)պ ա շտպ ա նությա ն
նախարարություն
4. Թովմա (Ա)առաքյալ, Կարմիր (Շ)ծով, Գա ռնու (Ա)ամրոց, Ֆ րա նսիա յի (Ա)ազգային
ժողով

- 665-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

11. Շարքերից քանիսո՜ւմ մեծատառի գործածության սխալ կա.

ա.
1. Մա րտակա ն ա ստղ շքա նշան, Արժույթի միջա զգա յին հիմնադրամ, Մ իա վորվա ծ
ա զգերի կա զմակերպություն
2. Ֆ ուտ բոլի հա մաշխ արհա յին ֆ եդերա ցիա , Անվտանգության խորհուրդ, Անգլիայի
Համա յնքների պ ա լա տ
3. Մարտի ութ, Հայրենական մեծ պատերազմ, Փարիզյան կոմունա
4. Դավիթ Անհաղթ, Տրդա տ Մեծ, Մշոտ Երկաթ
5. Նոր Արեշ, Մեծ Շոփ ք, պատմահայր Խորենացի

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) բոլորում

Բ
1. Սուրբ Գևորգ եկեղեցի, Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգ, Հայգազարդ
2. Շուշիի բերդ, Գլաձորի համալսարան, էռնստ Հեմինգուեյի «Հրա ժեշտ զենքին» գիրքը
3. Վա սպ ուրա կա ն աշխ արհ, Ծա ղկա նց և Հա յկա կա ն Տա վրոսի լեռներ, Անւոիոքոս
Առաջին Երվանդունի
4. Շառլ դը Գոլ, Հյուսիսատլանւոյան Դաշինք, Մար Աբաս Կատինա
5. Գա բրիել Գա րսիա Մարկես, ժյուլ Վեռն, Երևանի ճոպ ա նուղի

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) բոլորում

Գ
1. Խնկո-Ապ եր, Հիսուս Քրիստոս, Կտուց կղզի
2 Մուրաւո-Ոափայելյան վարժարան, Սան Ֆրանցիսկո, բիբլիական լեռ
3. Լազարյան ճեմարան, Սանկտ Պետերբուրգ, Սաուդյան Արաբիա
4. Հ Հ սա հմա նա դրա կան դատարան, Ֆինլա նդիա յի Սեյմ, Օ մա րի լեռնա նցք
5. Օհմի օրենք, Ֆիլիպինների Հանրապետություն, Ձյունանուշիկ

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) բոլորում

Գ
1. Արևելյան Սիբիր, Բևեռային աստղ, Կանադական կղզիներ
2 Զորավոր եկեղեցի, Շոփ ա ց աշխարհ, Երկրորդ աշխարհամարտ
3. Գրիմ եղբա յրներ, Փ ա ռ ք ի ա ռա ջին ա ստ իճա նի շքա նշա ն, Գ. Սունդուկյանի
անվան ա կադեմիակա ն թատրոն
4. ՀՀ մաքսային վարչություն, Իրանի Իսլամական Հանրապետություն, Բյուրակնյա լեռներ

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) բոլորում

ե.
1. Երևա նի Պ ա տ ա ն ի հա նդիսա տ եսի թատրոն, Բ ելգ ի ա յի Թ ա գա վորութ յուն,
Խամսայի մելիքություններ
2. Երևանի գեղա րվեստ ի ակադեմիա, Դիլան դայի, Դաշտային Կիլիկիա
3. Լուսին (Երկիր մոլորա կի արբանյակ), Իրա քի Հանրա պետություն, Արևմտյան
Տիգրիս
4. Գեղա մա լեռներ, Արիստա կես Լա ստ իվերտ ցի, Դելֆին համաստեղություն

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) բոլորում

-6 6 6 ֊
 Հայոց լեզու

12. Շարքերից քանիսո՜ւմ են բառերի և բառակապակցությունների բոլոր բաղադրիչ­

ները գրվում մեծատառով.

1. ՆԵՐՔԻՆ ՇԵՆ. ՍԱՆ ՖՐԱՆՑԻՍԿՈ, ՍՈՂՈՄՈՆԻ ԿՂԶԻՆԵՐ (պետության). ՋՈՐՋ ԲՈՒՇ ԿՐՏՍԵՐ
2. ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀՐԱՊԱՐԱԿ. ՆՈՐԻՆ ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹՅՈՒՆ, ՆՈՐՎԵԳԻԱՅԻ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒ­
ԹՅՈՒՆ, ՆՈԲԵԼՅԱՆ ՄՐՑԱՆԱԿ
3. ՏՈՐՔ ԱՆԳԵՂ, ՀԻՆ ԱՐԵՎԵԼՔ, ՎԱՀԱԳՆ ՎԻՇԱՊԱՔԱՂ, ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԹԱՆԳԱ-
ՐԱՆ-ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ
4. ՓՈՔՐ ԱՍԻՍ, ՄԵՐՁԱՎՈՐ ԱՐԵՎԵԼՔ, ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆՂԱԿ, ԲԵՐՄՈՒՂՅԱՆ ԵՌԱՆԿՅՈՒՆԻ

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) երեքում

13. Ո՜ր շարքում մեծատառի գործածության սխալ կա.

ա.
1. Պ ետ րոս Առաջին, Հայ դատի հանձնախ ումբ, Հ Հ գլխ ա վոր դատախ ազ, Չինա կա ն
մեծ պարիսպ
2. Դ ա շտ ա յին Կիլիկիա , ԼՂ հա նրա պ ետ ութ յուն, «Կա րմիր ա ստ ղ» շքա նշա ն,
Արևմտյան Տիգրիս
3. Գեղամա լեռներ, «Հերոսուհի մայր» շքանշան, Շվեդիայի Թագավորություն, Նոր Նորք
4. Կուբայի Հանրա պետություն, Հա ղթա նա կի զբոսա յգի, Ձմեռ պապ, Իշխ ա նա ց կղզի

բ-
1. Իսպ ա նիա յի Թագա վորություն, Գևորգ Մա րզպետունի, Ա րփ ա -Սևա ն ջրա տ ա ր,
Արա գածոտնի Մարզ
2. Լեռնային Կիլիկիա , Խ ա ղա ղ օվկիա նոս, էստոնիայի Հանրա պետություն, Կենտ րո­
նական Ամերիկա
3. Կա լիֆոռնիա յի նահանգ, Հ Հ Սահմանադրություն, Կենտրոնա կա ն Եվրոպա , ՀՀ
վարչա պ ետ, Առաջին հանրապետություն (Հա յա ստ ա նի)
4. Հա ա գա յի միջա զգա յին դատարան. Ծ ա ղկա զա րդի տոն, Դանիայի Թ ա գա վորու­
թյուն, Հայ օգնության միություն

Գ
1. Կարմիր Վարղան, Լիտվայի Հանրա պետություն, Հովհա ն Ոսկեբերան, Լա տ ինա ­
կան Ամերիկա
2. Լոռու մարզ, Ձեն ով Օհա ն, Հա յկա զյա ն բառարան, Հա մա շխ ա րհա յին Բանկ
3. Իտ ա լիա յի Հանրա պետություն, Ռիո դե ժա նեյրո, Սուրբ Հովհա ննես եկեղեցի,
Դավիթ Անհաղթ
4. Հյուսիսա յին Ամերիկա, Բերմուղյան Կղզիներ (պետություն), Նոր տարի, Կար-
պատյան լեռներ

դ-
1. Արայի լեռ, Հեռա վոր Արևելք, Աղիս Աբեբա, Հին Հռոմ
2. ժա ննա դ՚Արկ, Սուրբ Սա րգիս եկեղեցի, Անվտանգության խ որհուրդ (ՄԱԿ-ի),
ռազմի ա ստ վա ծ Վահագն
3. Մ իա ցյա լ Նա հա նգներ, Փ ոքր Ասիա, «Պ ա տ վո նշան» շքա նշան, Երուսաղեմի
մատենադարան
4. Շիրա կի դաշտա վա յր, սուրբ Մահակ հա յրապ ետ, Աֆղա նստանի Իսլամական
Պետ ություն, բունղեստագ

- 667-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե.

1. Սուրբ Մեսրոպ Մ ա շտ ոցի շքա նշան, «Մա րտա կան խաչ» շքա նշան. Հեռա վոր
Արևելք
2. Առողջապահության հա մաշխ արհա յին կազմակերպություն, Հ Հ գլխ ա վոր դա տ ա ­
խազ, Հ Հ ակադեմիայի իսկական անդամ, Հա լլեյի գիսա ստ ղ
3. Մեծ հայրենական, հայրենական Մեծ պ ա տերա զմ, Հա յկա կա ն լեռնաշխ արհ,
պատմահայր Հերոդոտ ոս
4. Ուսուցչի օր, Մեծ Շ ո փ ք , Սուրբ Կա րա պ ետ եկեղեցի, Վահան սպ ա րա պ ետ

Գ
1. Ֆրա նկլին Դելանո Ռուզվելտ, Օսմա նյա ն կայսրություն, Լոգանի կոնֆերանս,
Կիրա կոս Գա նձա կեցի
2. Երևանի պ ետակա ն մա նկա վա րժա կան համալսարան, Լեռնա հա յա ստ ա նի կա ռա ­
վարություն, ԵԱՀԽ , Վայքի լեռնաշղթա
3. Սուրբ Սոֆյայի տ ա ճար, Եվրախորհուրդ, Սուեզի ջրանցք, «Մսանա Ծ ռեր» վիպերգ
4. Հիսուս Ն ա զովրեցի, Պ ե ր Լա շեգ գերեզմա նա տուն, Անդրանիկ Օգա նյա ն, Քուվեյ-
թի Պետություն

է.
1. Ծննդյա ն տոներ, սուրբ Ղա զա ր կղզի, Սա րդուր Առաջին, «Մայր Հայա ստ ա ն»
հուշա րձա ն
2. Մեծ Ղա րա քիլիսա , Պ ո ղ ոս Նուբա ր փա շա, Բալկանյան ա ռա ջին պ ա տերա զմ, Վա-
րագա վանք
3. Սան Ռեմո, Հա յա ստ ա նյա յց ա ռա քելա կա ն եկեղեցի, դանիելյան նշա նագրեր, Դեր
Զորի անապատ
4. Եվրա բա նկ, Արևմտահայաստան, զագս, բուհ

ն-
1. Եվրոպա յի անվտանգության և հա մագործա կցությա ն խորհուրդ, Բույլք համաս­
տեղություն, Սև ջուր, ԲիԲիՍի
2. Գառնու տաճար, Մայր աթոռ, մեսրոպյան ուղղագրություն, Ազգային հերոսի կոչում
3. Ամիրյան փողոց, Գուսա ն Շա հեն, Հա յա ստ ա ն աշխ արհ, Հա յա ստ ա նի հանրային
հեռուստա տեսություն
4. Գեղարքունիքի մարզ, Արևելյան Սիբիր, Անահիտ աստվածուհի, Լա տ վիա յի Հա նրա ­
պետություն

1. Բևեռային աստղ, Ֆ րա նսիա յի Ազգային ժողով, Ավստրիայի Դաշնային խորհուրդ,

Աէկ
2. Եռաբլուր, Եվրոպական միություն, Թունիսի Հանրապետություն, Թեքեյան մշակութա­
յին կենտրոն
3. Լիբանանի Հանրապետություն, Արծրունյաց թագավորություն, Տեր-Ներսիսյա ն,
Խրիմյան Հա յրիկ
4. Խ նկո-Ա պ եր, Խաղաղության համաշխ արհային խորհուրդ, Հա ղթա նա կի կամուրջ,
քա ռա գա գա թ Արա գած

-6 6 8 -
 Հայոց լեզու

ժ.
1. Ագրոարդյունաբերա կա ն բանկ, ա գատ տնտեսա կա ն գոտի, «Ագգային ինքնորո-
շում» միավորում, Խ որա գույն Հա յք
2 . Առա ջա վոր ասիա, Երկրի արբանյակ Լուսին, Բուլղա րիա յի Հանրապետություն,
Կանանց հա մահա յկա կա ն միություն
3. Սահմանադրության օր, կենտրոնական ընտրական հա նձնա ժողով, Ադիս Աբեբա,
Դանիայի Թագավորություն
4. Հ Հ բա րձրա գույն որա կա վորման հա նձնա ժողով, Ազգային հերոսի կոչում, ՀՀ
գլխ ա վոր դատախազ, Հ Հ նախագահ

ժա.
1. Հռոմեա կա ն կայսրություն, Հռոմի պապ, Ազգերի ինքնորոշման իրավունք, Դա րա ­
բաղյան շա րժում
2. Դաշնակցություն կուսակցություն, Ազգերի լիգա, Հին Եգիպտոս, Հ Հ Արտաքին
գործերի նախարարություն
3. Հունա ստ ա նի Հանրա պետություն, Ձե ր ղ գերա գա նցություն, Դուկաս մարգարե,
Մահվան հովիտ
4. Ա ժ նախագահ, ագգային պ ա տ կերա սրա հ, Հ Հ կառավարություն, Դուրան
ժբ.
1. Վա հա գն Վիշա պ ա քա ղ, Ա րփ ա -Սևա ն ջրա տ ա ր, Վերա կա ռուցմա ն և զա րգա ցմա ն
եվրոպ ա կա ն բանկ, ամենայն հայոց բա նա ստ եղծ
2. Առա ջա վոր Ասիա, առաջին ատյանի դատարան, Երեխաների պաշտպանության
միջա զգա յին օր, Մ երձա վոր Արևելք
3. մերձա վոր սփյուռք, Վա րդանա նց պա տերա զմ, Առևտրի հա մաշխ արհա յին կա զ­
մակերպություն, Ավստրիայի Հանրա պետություն
4. Արարատյան հա յրապ ետա կան թեմ, Հրա յր Դժոխք, արդա րա դա տությա ն նախա­
րարություն, Բա բելոնյա ն խառնակություն

ժգ.
1. «Զորա վա ր Անդրանիկ» կայարան, բժշկա պ ետ Դեզին, Շուշիի բերդ, Գա յլ հա մաս­
տեղություն
2. գիտությունների ակադեմիա, Հա ղթա նա կի զբոսա յգի, Ա լֆրեդ դը Մյուսե, Հա նրա ­
պետության Հրա պ ա րա կ
3. Ամերիկայի հայկական համագումա ր, Դա նիել մա րգա րե, Ելիսեյա ն դաշտեր,
«Արդարություն» դաշինք
4. Բյուգա նդա կա ն կայսրություն, Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան լեզվա բա նա կա ն
հա մա լսա րա ն, Առաջին Հա յք, Առյուծ Մհեր

1. Երևանի Մ. Հերա ցու անվան պետական բժշկա կա ն հա մա լսա րա ն, էյֆելյան

ա շտ ա րա կ, Երկրորդ համաշխ արհային պատերա զմ, Աշխ ա տա վորների հա մերա շ­
խության միջա զգա յին օր
2. էջմիա ծնի Գևորգյան ճեմարա ն, զա նգվա ծա յին լրատվության միջոցներ (ԶԼՄ),
դանայան տակառ, Եգիպ տ ոսի Արաբական Հանրա պետություն
3. Եվրա խ որհրդա րան, Անանուն Դավիթ, «էրեբունի» օդա նա վա կա յա ն, Թամանյան
դիվիզիա
4. Թ ա րգմա նչա ց տոն, Լոպե դե Վեգա, Դարաբաղյան շարժում, Իշխ ա նաց իշխան

- 669-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ժե.
1. Մեծ Բրիտանիա յի Լորդերի պա լա տ, Խանդութ խանում, Խ ոսրովի ա րգելա վա յր,
ծա գող արևի երկիր
2. Արևելյան Եվրոպա , Ծննդյա ն տոներ, Արևելյան Սևանի լեռնաշղթա, Կարմիր խաչի
միջա զգա յին կոմիտե
3. Կենտրոնական թանկ, Կիլիկյան հայերեն, Իտ ա լիա յի Հանրա պետություն, Ա ՄՆ-ի
Կոնգրես
4. Կոմիտաս վա րդա պ ետ , Հ Հ կրթության ազգային ինստիտուտ, Կուրիլյան կղգիներ,
Մեքսիկա յի Մ իա ցյա լ Նա հա նգներ

ժզ.
1. Հա կոբ Մեղա պ ա րտ, քերթողա հայր, Հ Հ Քրեա կա ն օրենսգիրք, Հա մա շխ ա րհա յին
բանկ
2. «Մա րտա կան խաչ» շքանշան, Փ ոքր Մհեր, «Միսս Եվրոպ ա » գեղեցկության
մրցույթ, Ն ա վա սա րդ
3. Նեղոսի հովիտ, Բա լկանյա ն թերակղզի, Ներսիսյա ն դպրոց, Նիղերլա նդների Թա ­
գավորություն
4. Նոբելյա ն մրցանակ, Հա յ գործա րա րների ընկերություն, Բելգիա յի Խ որհրդա րա նի
ներկա յա ցուցիչների ատյան, Հա յա ստ ա նի երգի պ ետակա ն թատրոն

ժէ
1. Հա յա ստ ա նի հա նրա պ ետա կա ն կուսակցություն, Պ ետ րոս ա ռա քյա լ, Մխիթար
Հերա ցու մեդալ, Ուկրա ինա յի Ռադա
2. «Բա նբեր Երևանի հա մա լսա րա նի» հանդես, Հա յկա զյա ն բա ռարա ն, Հայկա կա ն
հարց, Հա րյուրա մյա պ ա տերա զմ
3. Կիպ րոսի Հանրա պետություն, Մայիսի 1, Հայ օգնության միություն, Բաշ Ապարան
4. Եվրոպայի անվտանգության և հա մագործա կցությա ն կազմակերպություն (ԵԱՀԿ),
Առաջին Հա յք, Մա րդու իրավունքների եվրոպ ա կա ն դատարան, Նոյյան տապան

ժը.
1. Նոր աշխարհ (Ամերիկա), բաց բաժնետիրական ընկերություն, Տա վուշի Բերդ, Մայր
Հա յա ստ ա ն
2. Արծրունյաց թագավորություն, Չինա կա ն պարիսպ, Ֆ րա նսիա յի Սենատ, Մշո
Առա քելոց վանք
3. Մովսես Խ որենա ցու մեդալ, Աստվածամայր, Մորփեոսի գիրկն ընկնել, անկախու­
թյան հռչակա գիր
4. Բյուրակնյա լեռներ, Ֆրա նսիա յի Հանրա պետություն, նորհա ճընցի, Մ. էջմիածին
Ժթ.
1. Հա յա ստ ա նի ա մերիկյան հա մալսա րա ն, Ուրա րտուի թագավորություն, Անկախու­
թյան օր, Աստ վա ծա շունչ
2. Բելգիա յի Թա գա վորություն, Տյա ռնընդա ռա ջ, Նոր Հա ճըն, Տրոյա կա ն պատերազմ
3. ցա րա կա ն Ռուսա ստ ա ն, Մ ա րտ ա կա ն խաչի ա ռա ջին ա ստ իճա նի շքանշան,
Հա յա ստ ա նի Ազգային հերոս, Սուրբ Գրիգոր Ն ա րեկա ցի
4. Սոսյաց անտառ, Հա յՌ ուսգա զա րդ, Ալպյան լեռնաշղթա, վերաքննիչ դատարան

- 670 ֊
 Հայոց լեզու

14. Ո՞ր նախադասության մեջ մեծատառի գործածության սխալ կա:

ա.
1. Հրա զդա նի ձա խ ափին է Կոմիտասի անվան այգին... ա յստ եղ հավիտենական
քնով ննջում են Կոմիտասը, ճա րտ ա րա պ ետ Թ որոս Թորամանյանը, հայ բեմի
վա րպետներ Հրա չյա Ներսիսյա նը, Վա հրամ Փ ա փ ա զյա նը և շատ ուրիշներ:
2. Երևանի Մա տենա դա րա նի մուտքի ա ռջև դրվել են հա յոց մեծերի Մեսրոպ
Մա շտ ոցի, Անանիա Շիրա կա ցու, նկարիչ Թ որոս Ռոսլինի, բժշկա պ ետ Մխիթար
Հերա ցու և այլոց արձանները:
3. Աղավնա ձորի ջրհան կայանը Արփա գետ ի ջրով ոռոգելու է Աղավնասարի,
Չիվա յի, Գետ ա փ ի, Արենիի խոպան տա րածությունները. Արփա գետ ը դառնա լու է
Եդեգնա ձորի Նեղոսը:
4. Արա Գեղեցիկի անվան դպրոցի 5 - ր դ ա դասա րա նի ա շա կերտ ները ճիշտ գրել գի­
տեն հին և նոր շքա նշա նների և մեդալների անունները' «Մուրճ ու մանգաղ» ոսկե
մեդալ, Փ ա ռքի առաջին ա ստ իճա նի շքանշան, «Մա րտա կան խաչ» շքանշան,
Սուրբ Մեսրոպ Մա շտ ոցի շքանշան, «Կարմիր ա ստղ» շքա նշա ն և այլն:

1. 1943 թ. աշնանը, երբ դեռ շա րունա կվում էր Երկրորդ համաշխ արհային պ ա տե­
րազմը, Թեհրանում հա նդիպ եցին Դա շնա կից ե ր կ ր ն ե ր ի ց երեք ի ղ եկ ա վ ա ր ն ե ր ը
Ֆ ր ա ն կ լի ն Ռ ո ւգ վ ե լտ ը , Ուինսթոն Չերչիլը և Իոսիֆ Ստալինը:
2. Նոր տերերը Շովա ն կովի անունը դրին Շ ա ղ ի կ պոչի սպ իտա կի պա տճա ռով:
3. Այսօր Գ. Սունդուկյանի անվան պետական դրա մա տ իկա կա ն թատրոնը բեմա­
դրում է Ա. Շիրվա նգա դեի «Պ ա տ վի համար» դրաման:
4. Փոքրիկ Վարդիկը գրախանութից գնեց Գրիմ եղբայրների հեքիաթների ժողովածուն,
Մուշեղ Իշխանի հատընտիրը և ժոզեֆ Ռոնի Ավագի «Քա րա նձա վա յին առյուծը»:

Գ
1. Հա պ ա վումները, որ լինում են տառային, վանկային և խառը տիպի, նույնպես
բառեր են, օրինա կ ԼՂՀ, ԲՈՀ, բուհ, ջէկ, Սիէնէն, Փ Բ Ը , ԵԿՄ, ուսմասվար,
Հա յներա րդբա նկ, Հա մԼԿԵմ և այլն:
2. — Քա նի՞ անգամ եմ Ձ ե զ ա սել մի աղմկեք, — հա նդիմանեց տիկին Հա սմիկը
ուսանողներին, ապա դա ռնա լով զրուցա կցին' ասաց, — Ես Ձ ե զ խնդրում եմ
սպ ա սել մինչև դասի ավարտը, որից հետո ես և Դուք կպ ա րզենք բոլոր հարցերը:
3. 1 6 -ր դ դարում պ որտ ուգա լա ցի ծովա գնա ց Մա գելա նի ա րշա վա խ ումբը Եվրոպ ա ­
յից մեկնեց արևմուտք, ա նցա վ Հրո երկրի մոտով, կտ րեց Խ ա ղա ղ օվկիա նոսը, և
հինգ նավերից միայն մեկը, շրջա նցելով Ասեղի հրվանդանը, վերա դա րձա վ տուն:
4. Առաջիկայում ՀՀ Նախագահի ընտրությունների համար ընտրապայքարի մեջ կմտնեն
ՀՅԴ-ն, Օ Ե Կ -ը, ՀՀԿ -ն , «Բարգավաճ Հայաստան»-ը, «Արժանապատիվ Ապագա»-ն և
քաղաքական այլ ուժեր:

Գ-
1. Երբ եղանակը լա վ է լինում, և երկնքում շողշողում են ա ստղերը, պ ա րգ երևում են
Կույսի համաստեղությունը, Յուպ իտերը, Երկրի արբանյակ Լուսինը և Հա լլեյի Գի­
սավոր Աստղը:
2. Ահա Ծ ովա սա րի հյուսիս-ա րևելքում Հա յկա կա ն Տա վրոսի Սիմ գագաթն է, որի թի­
կունքից տիրաբա ր վեր է խ ոյա ցել Շիրինկա տ ա ր լեռը' փ ա ռա հեղ հա յա ցքը Մշո
դաշտին հառած:

- 671-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

3. Հա յա ստ ա նի խորհրդայնացման հենց հա ջորդ օրը 1920 թ. նոյեմբերի 3 0 -ի ն ,

Ադրբեջանի հեղկոմը դեկրետ ընդունեց Լեռնային Ղա րա բա ղը, Զա նգեզուրը և Ն ա ­
խիջևանը Խ որհրդա յին Հա յա ստ ա նի ա նբաժան մաս ճա նա չելու մասին:
4. Բա նիմա ց մարդ է տեր Սուքիա սը. «Գիրք պ իտ ոյից» է կարդում, «Եղծ աղանդոց»,
Նա րեկ և նույնիսկ Փ իլոն Ալեքսանդրացի:

ե.
1. Ավան իշխանը, որին հա ճա խ անվանում են նաև Գուգա րա ց կամ Ուտյաց իշխան,
իր անունը ստ ա ցել է Ավանի քերծ կոչվա ծ ամրոցում ա պ րելու համար, լինելով
դա շնա կից հինգ մելիքությունների ա ռա ջնորդ' նա իրար միա ցրեց Փ ոքր Սյունիքն
ու Արցախը այդ տ ա րա ծքում ձևա վորելով մի հսկա ուժ:
2. 1920-ա կա ններին Հա յկա կա ն բա րեգործա կա ն ընդհանուր միությունը (ՀԲԸՄ) և
այլ հիմնադրամներ մեծ օգնություն էին ցույց տ ա լիս մ ա սնա վ որա պ ես Երևա նի
պ ետ ա կա ն հ ա մա լսա րա նին , Ա. Մյասնիկյանի անվան հանրային (այժմ ա զգա ­
յին) գրա դա րա նին և մշակութային այլ հիմնարկների:
3. Տաթևի վանքը, որը 896 թվականից արդեն գոյություն ուներ, Շաղաւուս վանքից
հետո աթոռանիստ եղա վ Սյունյաց ա րքեպ իսկոպ ոսների համար:
4. Հայտնի է, որ Մ. թ. ա. երկրորդից առաջին հա զա րա մյա կների սեպա գրերում հիշա ­
տ ա կվող Հա յա սա , Ուրա րտու, Բիայնա, Արմինիա տեղանունները Հա յք-Ա րմա նիի
հոմանիշներն են' տ րվա ծ տա րբեր ցեղա յին ու լեզվա կա ն ա շխ ա րհների կողմից:

15. Ո՜ր գոյականն է կազմությամբ հոգնակի.

ա. 1. մարդիկ, 2. հայրիկ, 3. աստղիկ, 4. խորտիկ

բ. 1. կարիք, 2. խա ղա լիք, 3. քա ղա քա ցիք, 4. վա րտ իք
գ. 1. ստինք, 2. դաշինք, 3. բաժինք, 4. անձինք
դ. 1. հմայք, 2. տիկնայք, 3. կայք, 4. քմա յք

16. Ո՜ր գոյականն է նշանակում եզակի թվով առարկա.

ա. 1. կանայք, 2. վարսեր, 3. աղանդեր, 4. բա րքեր

բ. 1. Հա կոբյա ններ, 2. հուդաներ, 3. լեգեոներ, 4. հոներ
գ. 1. ա նձինք, 2. Տեղեր, 3. հետ իոտ ներ, 4. մերոնք

17. Ո՜ր բառի հոգնակին է կազմվում ֊եր վերջավորությամբ.

ա. 1. հենասյուն, 2. մարդ, 3. դուռ, 4. սպա

բ. 1. ընչացք, 2. վագր, 3. պա տուհա ս, 4. խորխորատ
գ. 1. նշանակետ, 2. քերթվածք, 3. վաղորդայն, 4. մեղսա պ ա րտ
դ. 1. ով, 2. սպի, 3. կողմնացույց, 4. ստ եղնա շա ր

18. Ո՜ր բառի հոգնակին չի կազմվում ֊ներ վերջավորությամբ.

ա. 1. միջանցք, 2. վկա, 3. դուստր, 4. պ ա տճեն

բ. 1. գերձա յն, 2. պ ատգամախ ոս, 3. հրահա նգ, 4. հողաչափ
գ. 1. խաղամոլ, 2. օրհներգ, 3. ռուս, 4. հրացա ն
դ. 1. հեծելա զոր, 2. վաչկատուն, 3. սվին, 4. ուրու

- 672-
 Հայոց լեզու

19. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերի հոգնակին է կազմվում -Օեր վերջավորությամբ,

ա.
1. մանկավարժ, հիմնադիր, փ ա յտ ա հա տ , հա նքահոր
2. ոտնաձայն, պ ա տ շա ր, ձգա ն, տիկին
3. ճրա գա կա լ, քա րա յծ, ականանետ, ծա նուցա գիր
4. դավադիր, բարեկամ, բեռնակիր, սեղա նա կից
ի-
1. ներդիր, նավթամուղ, հա շվա պ ահ, լրա գրող
2. կա վա գործ, միջնորմ, բանաձև, կղմինդր
3. խաչակիր, բա րձրա խ ոս, բաժնետեր, գործա կից
4. տիկին, ճա մփ եգր, զինակիր, վա րկա ռու

Գ
1. մենապար, լուսա նցք, երգչախումբ, հա նցա կից
2. հերթապահ, խնամի, սպա, կա վա գործ
3. հարսնաքույր, հենասյուն, վարչախումբ, սա ռցա լեռ
4. նավավար, ցա նկա պ ա տ, գրա բեր, հա յա գետ

20. Ո՞ր շս/րքի բոլոր բառերի հոգնակին է կազմվում -եր վերջավորությամբ,

ա.
1. դուստր, ծա ծկա գիր, հենակետ, թաղամաս
2. տանտեր, ոտնահետք, վերնախավ, դավադիր
3. հեռագիր, նստ ացույց, աստղ, լեզվա գետ
4. ցուցա փ եղկ, տ իեզերա նա վ, սեպա գիր, մեծատուն

P•
1. հողմա ցույց, դա շնագիր, վիպ ասք, ոտնաչափ
2. ջրա ներկ, սրունք, գործա զուրկ, որթատունկ
3. լողաթև, ժանր, արկղ, ենթակետ
4. քա րա յծ, քա րա յր, հրթիռ, հողամաս

Գ
1. ա նձրևա ջուր, միջնա պ ատ, դիտ ա կետ , հա շվա պ ահ
2. ոսկր, եղեգն, բա ռա րա նա գիր, արքայազն
3. հյուսն, գրա տուն, եղերերգ, թաղամաս
4. ժամկետ, ուղեծիր, երկրա շա րժ, հետիոտն

21. Տրված բառերից քանիսի* հոգնակին է կազմվում -եր վերջավորությամբ.

դուստր, ծա ծկա գիր, հենակետ, թաղամաս, համայնք, վերնախավ, հեռագիր, աստղ,

սեպագիր, մեծատուն
1. յոթի, 2. ութի, 3. իննի, 4. բոլորի

22. Ո՞ր շարքում հոգնակիի կազմության սխալ կա:

ա.
1. հա տ ա կա գծեր, պատմաբաններ, ստ որա կետ ներ
2. խաղաթղթեր, հողաթմբեր, մեղվաբույծներ
3. ուղեգրեր, ձեռա գրեր, կողմնա ցույցներ
4. ժա մա ցույցներ, պ ա րտ ա վորա գրեր, շտ աբներ

- 673-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

բ-
1. մարզպաններ, հարսեր, գյուղա գիրներ
2. հորա քույրեր, ա րծվա բներ, ծառաբներ
3. անգղներ, կնքա հա յրեր, նավթահանքեր
4. փ ա յտ ահա տներ, թթվասերներ, գործա րքներ

Գ
1. պ ա տ մագիրներ, ոճա բա ններ, թաղապետեր
2. ճա մփ եզրեր, աստղեր, վկաներ
3. սպունգներ, ատա մնա բույժներ, սպիներ
4. հողա մա սեր, ա շխ ա տ ա վա րձներ, դռներ

Գ
1. գա մփռներ, հուշա գրեր, օրհներգեր
2. հորա տ ա նցքեր, ընչացքներ, գեբրեր
3. իրիկնա պ ա հեր, համերգներ, գա մփ ռեր
4. արկղեր, հուշա գիրներ, քղա նցքեր

ե.
1. հյուսներ, թիկնապահներ, ստեղներ
2. երկրա շա րժեր, ժողովրդներ, չափ ա նիշներ
3. ռուսներ, մանրամասներ, բազմություններ
4. գրչա տ ուփ եր, գուգերգեր, սևա գրեր

Գ
1. ենթաշերտեր, տ ա րրեր, դեղատներ
2. ցուցա մա տ եր, տ եղամա սեր, հեծելա գորեր
3. պ ա րա գծեր, ստեղներ, գորա մա սներ
4. սևագրեր, բուժքույրեր, ա ռա նցքներ

23. Ո*ր շարքում կա թառ, որ սովորաբար հոգնակի թվով չի գործածվում,

ա.
1. երևանցի, տիկին, պարոն
2. կին, ագդր, կամայականություն
3. տետր, վերնատուն, ընչացք
4. նախնի, հոգևորականություն, քեռի

բ
1. մարդ, ոտնաչափ, ծոռ
2. պատմություն, գործա րք, թեմ
3. տարա, պա րտեզ, քա նքա ր
4. կողա կից, մտավորականություն, երա զ

Գ
1. տ իեզերք, եղերերգ, հա մացա նց
2. արքայազն, բեռնավտո, ուստր
3. սահանք, ծունկ, ժամատուն
4. հա ցատուն, կա րգախ ոս, համածին

- 674֊
 Հայոց լեզու

Գ
1. մթնոլորտ, երթևեկ, զա րդեղեն
2. եղեգն, բազմություն, աչք
3. ոհմակ, երամակ, կրակահերթ
4. տնօրեն, համակա րգիչ, ամրան

ե.
1. Վարդան, բագին, նկանակ, նպարատուն
2. սևագիր, խառատ, ցանկություն, նոր տարի
3. սահանք, հաստիք, Նա գա ր, մանրամասն
4. հեծելա զոր, մտավորականություն, զգա ցմունք, պ ա հա կա կետ

24. Ո՜ր գոյականի հոգնակին է նշանակում նյութի տարբեր տեսակներ.

ա. 1. պահեր, 2. խոսքեր, 3. մարմարներ, 4. վարդաններ

բ. 1. նահանգներ, 2. գինիներ, 3. փա ստեր, 4. խոսքեր
գ. 1. կա տարներ, 2. տղաներ, 3. նագարներ, 4. պանիրներ
դ. 1. տ ուֆեր, 2. տարիներ, 3. ականներ, 4. խաղեր

25. Գոյականների հոգնակի թվի ընդգծված ձևերից ո՜րը չի նշանակում նյութի

տարբեր տեսակներ:

1. Ջրերի խանութն արդեն փակ էր:

2. Հա յկա կա ն կոնյակները միջա զգա յին տ ոնա վա ճա ռում մի քա նի մեդա լ շահեցին:
3. Գինիներից մրցա նա կ ստ ա ցա վ «Այգեզարդը»:
4. Անկարգությունների մա սնա կիցները պատժվեցին:

26. Ո՜ր շարքի բոլոր գոյականներն են գործածվում միայն հոգնակի ձևով.

1. Ամերիկայի Միա ցյա լ Նա հա նգներ, Հիմա լա յներ, Ալպեր, վարդաններ

2. Նիդերլա նդներ, Կա րպ ա տներ, Ֆիլիպ իններ, Անդեր
3. Կորդիլերներ, Վահաններ, Խաչատրյաններ, դոն կիխոտներ
4. Բալկաններ, «Կայծեր», Պիրենեյներ, տիկնայք

27. Ո՜ր ձևը գրական լեզվին բնորոշ չէ.

ա. 1. քա ղա քա ցիք, 2. մարդիկ, 3. պարոնայք, 4. դուստրեր

բ. 1. ծա լքեր, 2. ճղներ, 3. ռուսներ, 4. անգղներ
գ. 1. արկղեր, 2. փեսեք, 3. պարոններ, 4. տիկիններ
դ. 1. ա նձինք, 2. այլք, 3. տղերք, 4. տիկնայք

28. Ընդգծվածներից ո՜ր հատուկ անունն է հոգնակի թվում փոխաբերաբար դարձել

հասարակ անուն:
1. ԱՅԴ ՀԱՐՍԱՆԻՔԻՆ ԲՈԼՈՐԸ ԵԿԵԼ ԷԻՆ ԸՆՏԱՆԻՔՆԵՐՈՎ. ՉԿԱՅԻՆ ՄԻԱՅՆ Հ Ա Կ Ո Բ Յ Ա Ն Ն Ե Ր Ը :
2. ԲԱԶՄԱԹԻՎ ԵՆ ԱՅՆ ԴԵՊՔԵՐԸ, ԵՐԲ Վ Ա Ս Ա Կ Ն Ե Ր Ն ԵՆ ՓՈՐՁԵԼ ՄԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ
ՃԱԿԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ԴԵՐ ԽԱԴԱև
3. Ա Ր Տ Ա Շ Ե Ս Յ Ա Ն Ն Ե Ր Ի ՕՐՈՔ ԲԱԶՈՒՄ ՀԵՐՈՍԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐ ԿԱՏԱՐՎԵՑԻՆ ՄԵՐ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ:
4. ՄԵՐ ՓՈԴՈՑՆԵՐՈՒՄ ՀԱՃԱԽ ԿԱՐԵԼԻ է ՀԱՆԴԻՊԵԼ « Ժ Ի Գ Ո Ւ Լ Ի Ն Ե Ր Ի » :

- 675-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

29. Ընդգծված ձևերից ո՜րն է սխալ:

1. Պետրոսենք վաղուց էին հեռա ցել գյուղից:

2. Քիչ հետո ներս մտան ինչ-որ անծանոթ անձիք:
3. Աչքներս ջուր կտ րեց ձեր ճա մփ ին սպ ասելուց:
4. Խ ոշորները թողեք տեղում, տ եղա փ ոխ եք մանրերը:

30. Հոգնակիի ընդգծված ձևերից քանի՜սը ժամանակակից գրական հայերենում գոր­

ծածական չեն:

ա. Ձեռքներս խոնարհ սրտՕերիս դրա ծ' Զիլ, ուժեղ ձա յնով նրանց սպասում, Տաղ
էինք ասում:
բ. Վարդի թփեր թող բուսնեն Ք ո հյուրընկա լ ափի մոտ, Սոխակները նրանց մեջ
երգեն մինչև առավոտ:
գ. Ու նրանց հետ, ցող ա րցունքով Լցվա ծ սրտերն ու աչեր, Սարի ծա ղկունք տխուր
սյուքով Հա ռա չեցին էն գիշեր:
դ. Հե՜յ, պարոններ, ակա նջ ա րեք Թ ա փ ա ռա կա ն ա շուղին. Սիրո ւն տիկնայք, ջահե լ
տղերք, Լա վ ուշ դրեք իմ խաղին:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

31. Հոգնակիի ընդգծված ձևերից քանի՜սն են տվյալ գործածության մեջ սխալ:

ա. Նրանք այդ խաղերին պիտի մասնակցեն յուրա քա նչյուր հինգշաբթիներ:

բ. Որևիցե լուրջ խնդիրներ լուծելու համար պ ետք է հա մապ ա տա սխա ն աշխատանք
կատարել:
գ. Ի նչ-ինչ անծանոթ մարդիկ հետ ա քրքրվում են այղ գործով:
դ. Հա յտ նի դա րձա վ, որ փ որձ է արվում ոմն երիտ ա սա րդ լրագրողների սադրանքի
ենթարկելու և իրարա նցում ու խառնաշփոթ ստեղծելու:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. բոլորը

32. Ո՜ր նախադասության մեջ կա թվականի հետ գոյականի եզակի կամ հոգնակի
թվով գործածության սխալ ձև:

1. Երկու զինվոր հա պ ճեպ մոտեցան փ ա յտ ա մա ծ դարպասին:

2. Ե րեք-չորս երկար ու ձի գ տարիներ անց նրանք դա րձյա լ հայտնվեցին մոռացված
քա ղա քում:
3. Սեղանին' ամեն աթոռի դիմաց, դրված էին ճա շի մեկական ափսեներ:
4. Հինգ նախկին քա ղբա նտ ա րկյա լներ ագատ ա րձա կվեցին:

33. Ո՜ր գոյականը ունի որոշիչ հոդ.

ա. 1. պատճեն, 2. հասցեն, 3. պարեն, 4. շահեն

բ. 1. ապավեն, 2. ծվեն, 3. այբուբեն, 4. մանրէն
գ. 1. ջարդոն, 2. թերթոն, 3. դշխոն, 4. թափոն
դ. 1. լորտուն, 2. կոթուն, 3. հերյուն, 4. ձեղուն
ե. 1. լոքոն, 2. գողոն, 3. պաշտոն, 4. կիտրոն

- 676֊
 Հայոց լեզու

34. Ուղղական հոլովաձև չի կարող ունենալ.

ա. 1. կոչականը, 2. ստ որոգելին, 3. որոշիչը, 4. հա տ կա ցուցիչը

բ. 1. տեղի պարագան, 2. ենթական, 3. իրի ա ռումով ուղիղ խնդիրը, 4. ներգործող
խնդիրը
գ. 1. ժամանակի պարագան, 2. հանգման խնդիրը, 3. բա ցա հա յտ իչը, 4. չափ ու
քա նա կի պարագան

35. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ենթարկվում ի հոլովման,

ա.
1. ծաղիկ, հոգնակի, գինի, աղջիկ
2. ժողովա ծու, սկեսրայր, ձու, տերտեր
3. դասատու, երեկո, Րա ֆ ֆի, վաղը
4. ծիրանի, ուսանել, նախամարդ, հորեղբայր

բ-
1. կռոււի, կուլա, Մանուկ, կին
2. ուղա րգել, Մարո, հույս, անկողին
3. իրար, մերոնք, տղամարդ, ծա ղրել
4. ծնունդ, վերարկու, փոթորիկ, լուսա բա ց

36. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ենթարկվում ա ներքին հոլովման.

1. շարժում, սյուն, տուն, պատմություն

2. գարուն, խաբեություն, հայրանուն, շարասյուն
3. արյուն, անկյուն, անուն, քավություն
4. եռանկյուն, կորյուն, հեռա գրա տ ուն, շուն

37. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ենթարկվում ու հոլովման.

1. օղ, ձիթենի, կաղնի, մատանի

2. մշեցի, վնասել, տղա, գինի
3. նռնենի, գարի, թագուհի, Աստված
4. ոչ ոք, ուսուցչուհի, դեղձենի, նավաստի

38. Ո՜ր բառն է ենթարկվում ո ներքին հոլովման.

ա. 1. մորեղբայր, 2. տուն, 3. սուգ, 4. լույս
բ. 1. մամուլ, 2. տեր, 3. կնքահայր, 4. լար
գ. 1. մայր, 2. հանքահոր, 3. թերթ, 4. վերջա լույս
դ. 1. գրչածայր, 2. քա րա յր, 3. տառամայր, 4. խաչեղբայր

39. Ո՜ր բառն է ենթարկվում ոջ հոլովման.

ա. 1. գործընկեր, 2. տ երտեր, 3. մարտ, 4. ա լոճ

բ. 1. խնամի, 2. սկեսրայր, 3. պ ա րտա տեր, 4. եղբայր
գ. 1. բողբոջ, 2. վանահայր, 3. սկեսուր, 4. քենի
դ. 1. լապտեր, 2. տալ, 3. կարկին, 4. պատկեր
ե. 1. քենա կա լ, 2. զարմիկ, 3. աներ, 4. ցենտներ

֊ 677֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

զ. 1. ա ներձա գ, 2. խաչեղբայր, 3. ծոռ, 4. հա րսնա քույր

է. 1. քա վորա կին, 2. իմա ստա սեր, 3. ժամհար, 4. թոռ

40. Ո՞ր թառն է ենթարկվում վա հոլովման.

ա. 1. ձմեռ, 2. գարուն, 3. աշուն, 4. րոպե

ր. 1. ա ռա ջ, 2. երեկո, 3. ուրբաթ, 4. վայրկյան
գ. 1. պահ, 2. տ ա րեվերջ, 3. ա սուլիս, 4. շաբաթ
դ. 1. դար, 2. անգամ, 3. այժմ, 4. ա յգ
ե. 1. էգուց, 2. երեկո, 3. լուսա բա ց, 4. ակնթարթ

41. Ո՜ր շարքում ի հոլովման ենթարկվող րառ չկա.

1. դար, ամառ, օր, գիշեր

2. հա րսնա ցու, մարդ, պ ա րտեզ, պապ
3. ընկեր, մայր, հորաքույր, երեկ
4. ծունկ, արքա, վկա, հույս

42. Հոլովական ձևերից ո՞րն է սխալ.

ա. 1. դստեր, 2. դարվա, 3. մեծատունի, 4. ա ներոջ

բ. 1. մեղրամսու, 2. Աստծո, 3. լեռան, 4. բազմանկյան
գ. 1. նռնենու, 2. ընտրանու, 3. Սոչու, 4. արարումի
դ. 1. բուռի, 2. տ եգրոջ, 3. անկյունի, 4. ձյան
ե. 1. վաչկատունի, 2. դեղատան, 3. անգամի, 4. ծնկի
զ. 1. ցերեկի, 2. սիրու, 3. հանգստյան, 4. բուժքույրի
է. 1. միության, 2. Ծ ա ղկի, 3. էությամբ, 4. արյամբ
ը. 1. մարտիկի, 2. ամառի, 3. կորստի, 4. ա յրուձիու
թ. 1. կոշկաթիու, 2. Շհւշիի, 3. Մեղրու, 4. մեղրի

43. Ո՜ր շարքի հոլովական բոլոր ձևերն են ճիշտ,

ա.
1. լուծման, հանգստի, տա րվա, ծնկի
2. սկեսուրի, սգի, պան, վայրկյանվա
3. Պա գա նինիի, Վանի, Նելլու, Սոչիի
4. օրվա , ցա սումի, գա րնա նից, դռից

բ-
1. ամուսնի, վերարկուի, նախամարդու, ծիրանենու
2. երեկոյի, հա նգստի, մամուլի, լույսի
3. ա ղջկա , վաղորդայնի, արփիի, ամառի
4. տ ա նուտ իրոջ, տ ա նտերի, ա րտ ա սվելու, մարդի

44. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բացառական հոլովով.

1. Աստծուց, այգուց, գինուց, կղզուց

2. այտուց, հնուց, որդուց, ոսկուց
3. հա րցից, ոգելից, պ ա րսից, մեծից
4. Կա սպ ից, Երևանից, Անիից, Հա յքից

- 678-
 Հայոց լեզու

45. Ո՜ր նախադասության մեջ հոլովաձևի կամ կապի գործածության սխալ կա:
ա.
1. Աղջիկները ա րա գ պսակ հյուսեցին ծա ղիկներից:
2. Վա րպ ետ ը զա մբյուղ հյուսեց ծառի դալար շիվերով:
3. Տնօրենը ծա նոթա ցա վ հա մա ցա նցով ստ ա ցվա ծ գրության հետ:
4. Փ ղերի խումբը, ամեն ինչ տրորելով, ա նցա վ գետը:

բ-
1. Շունը ա ռա ջ վա զեց' տ իրոջը դիմավորելու:
2. Հակա սությունները դրդում էին այս կամ այն նախարարին գործա կցել հա կա ռա ­
կորդի հետ:
3. Նա շատ էր ուգում այդ առիթով խ ոսել պ ա տահա ծից:
4. Այդ ա մբաստա նյա լի անկեղծությանը չպետք է կա սկա ծել:

Գ
1. Մա րզիկներից մի մասը չմա սնա կցեց վերջնախաղին:
2. Երբեք չեմ մոռանա երեկվա բարեմաղթանքներդ:
3. Պ ա ռկ ե ց անկողնուն' փ ո ք ր-ի ն չ հա նգիստ առնելու:
4. Հա նդիպ ումի խոսքեր էին շշնջում նրա շրթունքները:

Գ-
1. Ավոն հմուտ որսորդ էր, բայց չհա սցրեց կրա կել ժա յռերի ծերպ երը արագորեն
մա գլցող այծյամին:
2. Փ ա կ ե լո վ նստ ա շրջա նը' նա շնորհակալություն հա յտնեց միջոցա ռմա ն մասնա­
կիցներին:
3. Ինձ հա պ ճեպ ծանոթացրին ներկաների հետ, և մենք վերսկսեցինք ընդհա տ վա ծ
աշխատանքները:
4. Գովեստ ի ջերմ խ ոսքերից ոգևորվա ծ' փ ոքրիկը նորից բեմ բա րձրա ցա վ:

46. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ հոլովաձևի կազմության սխալ կա:

ա. Ձ ե զեմ ասում, ձեզ, հայոց նորահա՜ս երիտա սա րդներ, ձեր անունին մեռնեմ...
բ. Արարատի ծեր կա տարին Դար է Եկել, վայրկյանի պես Ու անցել...
գ. Մահը մերն է, մենք' մահինը, Մարդու գործն է միշտ անմահ...
դ. Ձյա ն ծածկույթը իր տակ թաղել էր դաշտ ու ձոր, տ եղա շա րժվելը դժվա րա ցել էր
թե մարդու, թե ձիու համար:
ե. Քուն թե արթուն օրիս շա տը երա գ եղավ, անցկացավ...

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

47. Ընդգծված հոլովաձևերից որի* կիրառությունը ոճական առումով հանձնարա­

րելի չէ:
ա.
1. Ե վ դ ա մ ե գ հ ա մ ա ր դ ա ր ձ ե լ է խնդրո ա ռ ա ր կ ա :
2. Սգո ա ր ա ր ո ղ ո ւթ յո ւն ը կ ա ր ճ տ և ե ց :
3. Հուսո մի վ ե ր ջ ի ն շ ո ղ լո ւ ս ա վ ո ր ե ց Մ ա ր կ ո ս Ա լի մ յա ն ի դ ե մ ք ը :
4 . Ա մ ո ւս ն ո ւ մ ա հ ի ց հ ե տ ո նա ե ր կ ա ր ժ ա մ ա ն ա կ սգո մ ե ջ էր:

- 679֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ-
1. Այդ օրը պատվի պահակ էին կանգնել երկու երիտասարդ:
2. Նրանք արյունով ապացուցեցին իրենց նվիրվածությունը հայրենիքին:
3. Այդ ժամանակվա մեր մտերիմ ընկերներից էր նա:
4. ժամանակի մեծ մասը անցկա ցնում էր գրադարանում:

Գ
1. Այս ի՞նչ օրվա ես հասել, դա րձել Ես անճանաչելի:
2. Կենաց-մահու կռիվ էր մղում իր պ ա տիվը փ րկելու համար:
3. Դուք ո ր ո շե ք Ձեր ա նելիքը, պատվի խնդիր է:
4. Ձեռա գիր բազմաթիվ մատյաններ դ ա րձել են հրո ճա րա կ:

48. Ո՜ր գոյականը ներգոյական հոլովաձև չունի.

ա. 1. դա սա գիրք, 2. այգի, 3. անկողին, 4. նկարիչ
բ. 1. քեն, 2. կրպակ, 3. պահանջ, 4. պատասխան
գ. 1. վերաբերմունք, 2. ապրում, 3. մարզ, 4. գործ
դ. 1. Լուսինե, 2. կտակ, 3. անկյուն, 4. հուշա գիր

49. Հոլովաձևերից քանի՜սն են սխալ.

ոչ ոքի, մեկմեկից, Ռշտունյաց, ամառվանից, գրա ռումով, հայորդու, շոգու, ձմռանից,
Աստծու, հա րցումի, լսումի, միտումով, նկա տա ռումով, անձա նց

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

50. Ածականն անվանում է'

1. ա ռա րկա , 2. ա ռա րկա յի (ո ր ոշա կի ) հ ա տ կա ն ի շ, 3. գ ո ր ծո ղ ո ւթ յա ն հա տ կա նիշ,
4. գործողություն

51. Ո՜ր թառն է ածական.

ա. 1. խոսափող, 2. այսքան, 3. Նա զելի, 4. վեհափ ա ռ
բ. 1. ձա յներիզ, 2. հա նրա հավա ք, 3. անտ նտեսվա ր, 4. խ ստիվ
գ. 1. անկյունաքար, 2. քա մա հրա նք, 3. ծեգ, 4. հեգ
դ. 1. փույթ, 2. բա զմա բա րդ, 3. այսպես, 4. բա զմիցս

52. Ո՜ր բառը ածական չէ.

ա. 1. նման, 2. խնձորենի, 3. հայրենի, 4. ս ե փ -ս և
բ. 1. ա մբողջովին, 2. մութ, 3. աշխետ, 4. անքթիթ
գ. 1. անհա նգիստ , 2. անխոտոր, 3. անշուշտ, 4. աներեր
դ. 1. դժկամ, 2. դժխեմ, 3. դժպ ա տեհ, 4. դշխո

53. Բառերից քանի՜սն են ածական.

հնձան, ոստան, ատյան, միջօրե, մանրէ, ցա նցկեն, հակինթե, ոստրե, ապահարզան,
խոտոր, բայական, շա րա կան

1. երկուսը, 2. երեքը, 3. չորսը, 4. ոչ մեկը

- 680-
 Հայոց լեզու

54. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ածականներ,

ա.
1. զուսպ, վատ, կարմրավուն, հերոսա բար
2. ծաղկա ծ, նոսր, ա նհա վա տա լի, հայերեն
3. սփոփիչ, երիտա սա րդ, հակա ռա կ, անհա մա պ ատա սխ ա ն
4. շուտ, անշտապ, սպ իտա կ, մեծ

ի-
1. առաջին, ոսկեգույն, կանաչ, մարմնեղ
2. ականավոր, մեղմաբարո, քնքուշ, հետ զհետ ե
3. դեմ առ դեմ, հնարավոր, ա րժա նա հա վա տ , բա րունակ
4. կարող, գա նգրա հեր, կա ս-կա րմիր, խ որա խ որհուրդ

55. Համեմատության աստիճան ունենում են'

1. հա րա բերակա ն ածա կա նները
2. բաշխական թվականները
3. որակական ածա կա նները
4. ցուցակա ն դերանունները

56. Ո՜ր կազմությունն է սխալ.

ա. 1. ամենից բախտավոր, 2. գերհզոր, 3. մեծագույն, 4. ամենա լա վա գույն
բ. 1. ավելի մեծագույն, 2. մեծագույն, 3. ամենաերևելի, 4. գերկա րճ
գ. 1. գերհզորա գույն, 2. գերհզոր, 3. ա մենահզոր, 4. հզորագույն
դ. 1. մեծամեծ, 2. ամենանորանոր, 3. շատ շա տերը, 4. քիչումիչ
ե. 1. կարմրավուն, 2. կիսամերկ, 3. ա մենագերխոր, 4. խորագույն

57. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են հարաբերական ածականներ,

ա.
1. թավշյա, ամառային, երկաթե, մեղմ
2. ժամանակավոր, ա շա կերտ ա կա ն, մաքուր, մեծամասնական
3. ազնիվ, մանկական, բրոնզա ձույլ, երկա րա տ և
4. արծաթյա, մարգային, կամարա կապ , ոսկե

բ-
1. անտառային, լուսեղեն, անհրապույր, փոքր
2. անտնտեսվար, արծաթահնչյուն, ջինջ, ա նսքող
3. բրդյա, փորձնա կա ն, գիշերա յին, քա րա շեն
4. գովելի, հրեղեն, ծովափնյա, սպիտակ

58. Ո՜րը ածականի գերադրական աստիճան չէ.

ա. 1. ծանրագույն, 2. ամենածանր, 3. ամենից ծանր, 4. անչափ ծանր
բ. 1. բա վակա նաչա փ գեղեցիկ, 2. ա մենա գեղեցիկ, 3. գեղեցկա գույն, 4. ամենից
գեղեցիկ
գ. 1. ավելի խոշոր, 2. խոշորագույն, 3. ամենախոշոր, 4. ամենից խոշոր

- 681
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

59. Ո՜ր շարքի բոլոր ածականներից է հնարավոր գերադրական աստիճան կազմել,

ա.
1. հաստ, նեղ, կա րճ, բոբիկ
2. երկար, քա ջ, տխուր, սառը
3. խոր, դիպուկ, քնքուշ, կույր
4. շա գա նա կա գույն, լավ, ծանր, խ աղաղ

Բ-
1. վտիտ, բարկ, բոկոտն, լա վ
2. նեղ, արի, սրտոտ, դառը
3. կաղ, լուրջ, վատ, ա նհոգ
4. վարդագույն, ջերմ, հուզիչ, անհեթեթ

60. Ո՜ր ածականը սովորաբար համեմատության աստիճաններ չի կազմում.

ա. 1. որբ, 2. ուրախ, 3. ագնիվ, 4. մեղմ
բ. 1. հղի, 2. զվարթ, 3. հա ճելի, 4. անբասիր
գ. 1. փխրուն, 2. արու, 3. թիկնեղ, 4. խոսուն
դ. 1. մանր, 2. ա նտ արբեր, 3. մերկ, 4. գայթակղիչ
ե. 1. քչա կեր, 2. խ ոտակեր, 3. զա րդա րուն, 4. հնչեղ

61. Ո՜ր ածականում է արտահայտված բաղդատական կամ գերադրական աստիճան,

ա.
1. երկա՜ա՜ր սպասում, 2. դեփ-դեդին ծաղիկներ, 3. ամենահզոր ուժը , 4. ամենագետ
մարդ

Բ-
1. արագ-արագ ընթացք, 2. մեծամեծ մարդիկ, 3. ամենակեր գա զա ն, 4. ամենաթույլ
էակը

Գ-
1. պակաս գ ե ղ ե ց ի կ , 2. ըստ հնարավորին գ ե ղ ե ց ի կ , 3. արտասովոր գ ե ղ եց ի կ ,
4. փոքր-ինչ տ հա ճ

Գ
1 . շատ ազնիվ, 2. նվազ ագնիվ, 3. համեմատաբար ազնիվ, 4. անչափ ա գնիվ

62. Որակական ածականները գոյականաբար չգործածվելիս նախադասության մեջ

լինում են'
ա. 1. որոշիչ, 2. նպատակի պարագա, 3. ստորոգյալ, 4. հատկացուցիչ
բ. 1. ձևի պ ա րա գա , 2. պ ա տ ճա ռի պ ա րա գա , 3. խնդիր, 4. բուն բա ցա հա յտ իչ

63. Թվականները նշանակում են'

1. առա րկա յի քա նա կ
2. առարկա
3. գործողության հա տ կա նիշ
4. գործողություն

- 682-
 Հայոց լեզու

64. Ո*ր թառը թվական խոսքի մաս չէ.

ա. 1. տա սներորդ, 2. վերջին, 3. մեկուկես, 4. առաջին
բ. 1. մեկ երրորդ, 2. տասնհինգական, 3. նախավերջին, 4. վեց-վեց
գ. 1. շատ, 2. հա րյուրմեկա կա ն, 3. քա ռորդ, 4. երեքուկես
դ. 1. տ ա սանոց, 2. տասական, 3. տ ա սնորդակա ն, 4. տ ա սնվեց
ե. 1. տ ա սներորդ, 2. միակ, 3. մեկ, 4. մեկ վեցերորդ

65. Ո՜րն է դասական թվական.

ա. 1. կես, 2. քա ռորդ, 3. առաջին, 4. չորսուկես
բ. 1. հինգական, 2. հինգերորդ, 3. հինգ-հինգ , 4. հինգ

66. Ո՜ր նախադասության մեջ թվականի կազմության սխալ կա:

ա.
1. Քա ռա սուն տարի շա րունա կ սպ ա սել էր նրան:
2. Հա րցա րա նը գնա հա տվում է 10 միավորով:
3. Ք ա ռորդ ժամ անցավ, մինչ նա կգար:
4. Վա ղը նշելու ենք պ ա պ իկիս ութանասուն ամյակը:

Բ-
1. Գոհա րիկը միայն գերա զա նց գնա հա տ ա կա ններ է ստ ա ցել I — V դասարաններում:
2. Աշակերտներին բա ժա նեցին տա սակա ն տետր:
3. Սովորում եմ տ ա սներորդ դասարանում:
4. Առաջի հա րկում տ եղա վորվել էին հյուրերը:

67. Ընդգծված կազմություններից ո՜րն է սխալ.

ա. 1. տասը օր, 2. հինգը պարկ, 3. ինն անգամ, 4. ութսուն լուսա տ ա րի
բ. 1. տասնական թվականներ, 2. քառորդ ժամ, 3. յոթանասուն տարի, 4. մեկ
տասներորդ մասը
գ. 1. մեկերորդ դ ա սա րա ն, 2. իններորդ շա ր ք , 3. երեսուներեքերորդ հա մ ա րը,
4. հարյուր տասներորդ մարդը
դ. 1. 2-ական գրիչ, 2. տասնհարկանի շենք, 3. ճ -ի ց հետո, 4. տաս է պակաս

68. Թվականը գոյականաբար չգործածվելիս նախադասության մեջ լինում է'

1. որոշիչ, 2. հա տ կա ցուցիչ, 3. բա ցահա յտիչ, 4. ձևի պ ա րա գա

69. Բայերը այնպիսի բառեր են, որոնք նշանակում են'

1. առա րկա , 2. ա ռա րկա յի հա տկա նիշ, 3. գործողության հա տկա նիշ, 4. գործողու­
թյուն

70. Տրված բառերից քանի՜սը բայ չեն.

ա ղա րտ ել, հա վելել, ա նկա րգել, ա նրջել, ձեռնա դրել, խ նկարկել, նավախել, հայել,
բավել, ա վա ղել

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

— 683—
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

71. Ո՞րը բայ չէ.

ա. 1. ողբալ, 2. ծփա լ, 3. կա պա լ, 4. զնգա լ
բ. 1. ա նկտրել, 2. մեկնել, 3. նույնացնել, 4. մղկտ ա լ
գ. 1. հորովել, 2. բողբոջել, 3. խոյանալ, 4. տ ա րորոշել
դ. 1. հագնել, 2. կա տ ա րել, 3. ձնհա լ, 4. հա սկա նա լ
ե. 1. զա րդա րել, 2. ուտել, 3. մեղմել, 4. մա ճկա լ
զ. 1. արևագալ, 2. ուղա րկել, 3. հեռացնել, 4. բերել
է. 1. հառաչել, 2. պ ճնվել, 3. անթել, 4. ա հա բեկել
ը. 1. ծավա լ, 2. խաղալ, 3. բա րձրա նա լ, 4. հա վա տ ա լ
թ. 1. կանխ ակալ, 2. խորշել, 3. սևանալ, 4. լիա նա լ
ժ. 1. դա վա ճա նել, 2. օժա նդա կել, 3. առավել, 4. վա զել
ժա . 1. ժուժկա լ, 2. հպ ա րտ ա նա լ, 3. արթնանալ, 4. մնալ
ժբ. 1. դիմադրել, 2. ա նկա րգել, 3. զմա յլվել, 4. տ իրել
ժգ. 1. տ իրա պ ետ ել, 2. ա վա րտ վել, 3. մարդավայել, 4. բա ժա նվել
ժդ. 1. դնչկալ, 2. վիճել, 3. պահել, 4. վճա րել
ժե. 1. այպանել, 2. անընտել, 3. ա ճա պ ա րել, 4. ա ղա ղա կել
ժզ. 1. շա նթարգել, 2. բա նա ղրել, 3. երկբայել, 4. հա մբա ռնա լ
ժէ. 1. խլել, 2. շա ղա փ ել, 3. նավախել, 4. խ ա րխ ա փել
ժը. 1. կուսա կա լ, 2. տ րտ նջա լ, 3. կաղալ, 4. ա նսա լ
ժթ. 1. գա լ, 2. լալ, 3. կալ, 4. տ ա լ
ի. 1. ավել, 2. նավել, 3. մանել, 4. բա վել
իա. 1. նստ ոտել, 2. հոշոտ ել, 3. փաթաթել, 4. կարթաթել

72. Ո՜րն է բայ.

ա. 1. խունացում, 2. կրա կելով, 3. շարժ, 4. միացում

բ. 1. հյուսելու, 2. վագք, 3. խոստում, 4. թուրմ
գ. 1. նախընտրանք, 2. հա ջորդելիս, 3. ասուլիս, 4. ուսմունք
դ. 1. շաղակրատանք, 2. հողմա ցույց, 3. սահանք, 4. ներա րկել
ե. 1. տ ա շվա ծք, 2. գնա ցք, 3. ցա վա զրկա ծ, 4. տ ա ռա պ ա նք
զ. 1. մա գլցող, 2. մանրուք, 3. մոտեցում, 4. հնչողություն

73. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են բայեր.

ա.
1. գա զա վորել, հենվել, անկտրել, գծա գրել
2. զիջել, կտրել, մոտենալ, ընկրկել
3. թիավարել, խոցել, ա ռա վել, կա րմրել
4. թունել, այպանել, մոլեգնել, մոխրանալ

ր-
1. ուռճա նա լ, պ ա տ ա ռոտ ել, կեղծել, ծերա նա լ
2. ուղեկցել, խորովել, մեկուսա նալ, ցա խ ա վել
3. տոչորել, սողոսկել, բեռնել, հորովել
4. ուղևորվել, դրվատել, պ ա տ ժել, պանել

- 684֊
Գ-
1. սադայել, պ ա տ վա րել, սպրդել, աղոթել
2. խ ճա նկա րել, հեգնել, ճկվել, շա ռա գունել
3. հավանել, կարամել, սա տ ա րել, փ ա յփ ա յել
4. էպիթել, լիանալ, ժպ տա լ, ըմբռնել
Գ
1. ըմբոշխնել, ծուլա նա լ, կծկվել, մթել
2. մեկնել, ոսկեթել, նշա վա կել, գա գել
3. պ ճնվել, սփրթնել, վա րկա բեկել, փութալ
4. ողբալ, ործկա լ, կրծկա լ, մուրալ
ե.
1. խաչակնքել, իմաստնանալ, զուգվել, երկյուղել
2. գոլորշիա նա լ, դա սա կա րգել, լուսա րգել, շա նթա րգել
3. հռչակել, հերթագայել, մեկնաբանել, ռա դիոմողել
4. պ որտ ֆել, չարա նալ, պչրել, սա հել
Գ
1. անվայել, երկնչել, սա հմռկել, վերծա նել
2. անընտել, մկրտել, խողխողել, խ որշոմել
3. բա ցա սել, ա նկա րգել, հորդա նալ, սպ րդել
4. կա րմրա տ ա կել, դիվոտել, շա ղա կրա տ ել, գուժել

74. Ո*ր բայն է ա խոնարհման.

ա. 1. ընկղմված, 2. խանձվող, 3. ծրա գրում, 4. կարդում
բ. 1. իջա, 2. մտադրված, 3. որդնած, 4. ջա նա ցող
գ. 1. երկյուղա ծ, 2. լիա ցել, 3. խ ոնարհած, 4. կծա ծ
դ. 1. նշա վա կելու, 2. ա հագնա ցող, 3. մա քրելիս, 4. փ որվա ծ
ե. 1. հեռանում, 2. ունկնղրելիս, 3. կերավ, 4. օգնելու
զ. 1. ա ղտ ոտ վա ծ, 2. փ ոշիա ցող, 3. խմած, 4. գրող
է. 1. ծիծա ղելիս, 2. կարկաչող, 3. թռանք, 4. մեկուսա ցա ծ
ը. 1. գոհա ցող, 2. թռչող, 3. հոսող, 4. խ ելա գա րվա ծ
թ. 1. հյուսած, 2. շրխ կա լիս, 3. սնվող, 4. օրորվելու
ժ. 1. բա րձրա ցա ծ, 2. գործա ծվող, 3. մեկնած, 4. չկորա ք
ժա. 1. ծա ղրելու, 2. եկեք, 3. ձգվա ծ, 4. կեղտ ոտ ող
ժբ. 1. մա տուցած, 2. թիկնած, 3. խոսող, 4. գողա ցող
ժգ. 1. մոտենալիս, 2. հասնող, 3. գուժել, 4. սա հմռկա ծ
Ժդ. 1. կերած, 2. տալիս, 3. ուռչող, 4. առած
ժե. 1. կհնչի, 2. կամենում է, 3. հիշա ծ, 4. ցա տ կոտ ող
ժզ. 1. չկարկաչեն, 2. կսառչի, 3. կոխկռտա ծ, 4. մռնչում են

75. Ո՜ր շարքի բոլոր բայերն են ե խոնարհման,

ա.
1. խ ոսեցիր, վերցրու, հա րցրին
2. կերան, եղած, խ ոնջա ցել
3. անտեսեն, զա յրա ցրին, կմոտենան
4. ժպտային, վերջա ցրին, հեռացնենք
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ր
1. ենթարկվող, բերին, եկավ
2. վա զեց, զա րկ, զգա ցել
3. մտնող, Փա խ չելիս, ղողանջում
4. մերժված, զինաթա փվա ծ, խ ունա ցա ծ

Գ
1. հագցրո՜ւ, ձեռնա րկվող, ճա քճքա ծ, խ ոսեցնել
2. մանրեցին, գոռա՜, սիրվա ծ, պ տ տ վող
3. տ ա պ ակեց, տ ա գնա պ ել, ղողում, կծա ղրեն
4. անսա , գրեցինք, պահպանենք, տարան

Ո*
1. ա նա րգվա ծ, գերեվա րեցին, տո՜ւր, դադա րեց
2. դարձի՜ր, գնա ցա ծ, խ որացավ, կա նգնա ծ
3. մեծա րեցինք, կախարդի՜ր, ջեռուցվա ծ, սայթաքեցի
4. պսպղում է, կպատմեն, սևեռվող, վա ռվա ծ

ե.
1. բերեցին, այրի՜ր, թողեց, պ ա տ կերվա ծ
2. առևա նգեցին, եռա ցա ծ, հորինեցին, թույլատրեց
3. կերավ, բե՜ր, գոռում, կիսվա ծ
4. կբա րձրա նա , կա րդա ց, տխրեց, թ ող

զ-
1. ըմպի ր, թռվռում, հա շվա րկելով, նշա նակեցի
2. ներեցինք, հասա, դա վա ճա նեց, նետի ր
3. հա նգստ ա ցրին, կենթարկվի, խոկալու, գողա ցող
4. կա տ ա րեցին, հոսեց, խաղում եմ, վերջացրո՜ւ

76. Ո՜ր թայն է կազմությամբ պարզ.

ա. 1. աղմկել, 2. մեծանալ, 3. գեղչվել, 4. խ ոցոտ ել

ր. 1. բա րձրա ցնել, 2. մոտենալ, 3. քնել, 4. կտ րա տ ել
գ. 1. ճխ լտ ել, 2. կտ րտ ել, 3. եռա ցնել, 4. որոնել
դ. 1. մոլեգնել, 2. իմա ցվել, 3. հա սցնել, 4. խ եղդոտ ել
ե. 1. հա գենա լ, 2. սիրվել, 3. բուսնել, 4. մխիթարել
զ. 1. զարթնել, 2. պրծնել, 3. վա խ եցնել, 4. փ նտ րտ ել
է. 1. ընկնել, 2. ա ղքա տ ա ցնել, 3. հոգնել, 4. կա ռուցվել
ը. 1. ծվծվա լ, 2. հա տնել, 3. փ ա խ ցնել, 4. ա ղա ցվել
թ. 1. դնել, 2. տ գտ գա լ, 3. հա գցնել, 4. իջեցվել
ժ. 1. մորթոտել, 2. հա րգվել, 3. կորցնել, 4. ք ս ե լ
ժա. 1. շփ ոթեցնել, 2. հասնել, 3. զմռսել, 4. կոտ րվել
ժր. 1. սևանալ, 2. բա րեխ ոսել, 3. վա գեցնել, 4. ցա տ կոտ ել
ժգ. 1. կպչել, 2. ա կոսել, 3. ծիծա ղեցնել, 4. հա սկա ցվել
ժդ. 1. իջնել, 2. ջերմա նալ, 3. փ շրտ ել, 4. հոսել
ժե. 1. դիպչել, 2. մերսել, 3. բա րձրա ցնել, 4. հա սկա ցվել
ժզ. 1. վնասել, 2. քա նդռտ ել, 3. թռչել, 4. ուռչել
ԺԷ. 1. մտնել, 2. ներա ռել, 3. պ ոկոտ ել, 4. հա րգվել

- 686-
 Հայոց լեզու

77. Ո՜ր բայն ունի ն բաղադրական (սոսկական) ածանց.

ա. 1. զբոսնել, 2. պ րծնել, 3. մատնել, 4. հա յտ նել

բ. 1. հանդգնել, 2. խառնել, 3. հեծնել, 4. որդնել
գ. 1. տանել, 2. քրտ նել, 3. զարթնել, 4. թոշնել
դ. 1. բռնել, 2. հառնել, 3. գտնել, 4. կրկնել
ե. 1. թողնել, 2. տքնել, 3. կռթնել, 4. խ րտնել
զ. 1. դեղնել, 2. առնել, 3. պճնել, 4. հիմնել
է. 1. մտնել, 2. կանգնել, 3. հոգնել, 4. երկնել
ը. 1. իջնել, 2. ոստնել, 3. ցա վեցնել, 4. վա տ նել

78. Ո՜ր բայը կազմությամբ սոսկածանցավոր չէ.

ա. 1. հանգչել, 2. սառչել, 3. երկնչել, 4. ուռչել

բ. 1. դիպչել, 2. թռչել, 3. կորչել, 4. կա ռչել
գ. 1. հագնել, 2. հոգնել, 3. հասնել, 4. ա նցնել
դ. 1. մատնել, 2. ընկնել, 3. ելնել, 4. մտնել
ե. 1. պ րծնել, 2. կլա նել, 3. տեսնել, 4. տ ա նել
զ. 1. կպչել, 2. դիպչել, 3. հնչել, 4. փա խ չել
է. 1. գտ նեի 2. գետնել, 3. մեռնել, 4. իջնել
ը. 1. անել, 2. դնեի 3. լինել, 4. զինել
թ. 1. խոստանալ, 2. զա յրա նա լ, 3. կամենալ, 4. խթանել
ժ. 1. հա գենա լ, 2. հիանալ, 3. սպանել, 4. մերձենա լ
ժա. 1. հնանալ, 2. վարանել, 3. խ լանալ, 4. կորա նա լ

79. Ո՜ր շարքի բոլոր բայերն են կազմությամբ պարզ,

ա.
1. հայհոյել, հա յտ ա րա րեի մղկտ ա լ
2. ննջել, սովորել, կոտ րա տ ել
3. կարկաչել, կա րկա մել, կորա նա լ
4. առնել, հնձել, գնա լ

Բ
1. բա զմա պ ա տ կել, գործա կցել, գրա վել
2. այրվել, ուտել, գրոհել
3. հագնել, ա րտ ա սա նել, հա րմա րվել
4. հորա նջել, փ ա ռա բա նվեի ա սել

Գ
1. անպ ա տվել, ծա րա վեի հովվել
2. ուշա թափվել, հա մա րձա կվել, կծկվել
3. կա խ ա րդվեի գժվել, հիասթա փվել
4. մերժվել, ճա րա հա տ վեի ներկվել

Գ
1. մրոտել, հեծնել, կարել, ա մպ ել
2. ուզենալ, ա գա հա նա լ, զտել, փախ չել
3. կանգնել, ոգևորել, խնամախոսել, սկսել
4. խոսվել, իրակա նանա լ, վիճել, ցա տ կոտ ել

- 687-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե.
1. մոռանալ, պրծնել, ժա նգոտ ել, ա զա տ ել
2. տեսնվել, թռցնել, ստանալ, դիպչել
3. կապտել, բլբլա լ, որոնել, ա խ տ որոշել
4. դնել, չորանալ, հա գցնել, հա վա տ ա լ

Գ
1. տ գտ գա լ, հա րգել, գողանա լ, հեծեծա լ
2. ա ղքա տանա լ, մտնել, տխրել, գթալ
3. բա րձրա ցվել, կպչել, պ ա րծենա լ, գտ նվել
4. զգա լ, զբոսնել, բա ղձա լ, կա րոտ ել

է.
1. ծա րա վել, տա ռա պ ել, հանդգնել, գովել
2. սառչել, բա ցվել, հասնել, վախ ենալ
3. կենալ, խոցոտել, մխիթարել, հա տ նել
4. հա սկա ցվել, հա գենա լ, տանել, ուրա նա լ

80. Ո՞ր շարքում ածանցավոր րայ չկա.

ա.
1. մոտենալ, հեռացնել, պ ա րծենա լ, բա ցվել
2. քա րա նա լ, կծոտել, հրճվել, դժժա լ
3. զարթնել, ցեխ ոտ ել, մերժել, տ զզա լ
4. ուզել, հզորանա լ, հանգչել, մնալ

բ-
1. տեսնվել, թռցնել, կա պտել, հիա նա լ
2. բա ղձա լ, ա նձկա լ, ունենալ, կա տ ա րվել
3. կարել, շա րել, սուրալ, ա րժենա լ
4. փ ոշոտ ել, հոգնել, ողբալ, սողա լ

81. Ո՜րը բարդ բայ չէ.

ա. 1. դուրս գալ, 2. խաղ անել, 3. գա լ անցնել, 4. պիտի գրել

բ. 1. ներս գա լ, 2. գրել տալ, 3. մի գնա, 4. լաց լինել
գ. 1. մեռնել պ րծնել, 2. չպետք է թողնի, 3. թռչել գնալ, 4. զարդարել տալ
դ. 1. պ ոկվել ընկնել, 2. գրել կտամ, 3. քուն մտնել, 4. թող հեռանա

82. Տրված բայերից քանի՞սն են կազմությամբ ածանցավոր,

ա.
տ ն տ եսվ ա րել, խ որհրդ ա կցել, մկրտ ել, հա սնել, բերել, զա ր կ ել, նետահարել,
գնա հա տ ել, կոտրել, խ րատել
1. մեկը, 2. բոլորը, 3. չորսը, 4. ոչ մեկը

բ
տաքա նալ, վերա հա ստ ա տ ել, վա րձել, թիկնել, գործել, անպ ա տվել, պատասխանել,
կա ռուցա պ ա տ ել, թոթովել, բռնա գա նձել
1. մեկը, 2. երկուսը , 3. բոլորը, 4. ոչ մեկը

-6 8 8 -
 Հայոց լեզու

83. Ընդգծվածներից քանի՞սն են հարադիր բայ:

ա.
1. Ու պիտի գա հանուր կյանքի ա րշա լույսը վառ հագած:
2. Ո՞ր աշխարհում ունեմ շատ բան, միտք եմ անում' է՞ս, թե՞ էն...
3. Հե՜յ ագահ մարդ, հե՜յ անգոհ մա րդ միտ քդ երկար, կյանքդ կա րճ... Խ ա ղ ա ղ
անցիր, ուրախ անցիր երկու օրվա ն էս ճա մփեդ:
4. էն տեսակ կին, Ես իմ հոգին, Թե աշուղն էլ ունենար, առանց զենքի, առանց գորքի
Շա հերի դեմ կգնար:

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) բոլորը

ր-
1. Ամեն վայրկյան սիրով տրտում ասում եմ ես' մնաս բարով...
2. Գնում եմ ես մի մութ աշխարհ, հեռու երկիր, էլ չեմ գալու...
3. Ջրերն են ա նվերջ միզում հեկեկում...
4. Այս գիշեր տեսա մի անուշ երագ. Ես հայրենի տունն էի նորոգում...
5. Գարուն էր: Չ եկա ծ ամառ' Փուլ եկավ երկնակամար...

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) ոչ մեկը

84. Ո՞ր շարքում են բոլորը ձևաբայեր.

ա.
1. գտ ել, հա վա տ ա ց, մշակի, անցնում
2. կա րդա ցել, մտել, վա գել, Փա խ չելու
3. կտ րա տ ել, բա րձրա ցնելու, վախ եցած, մոտեցում
4. գրելիք, մտնելու, հա գցնել, գտնի

բ-
1. պ ա յքարել, հա մոզելով, երգելու, սիրվա ծ
2. սահող, ճշտ ելու, մոտենա, մերժի
3. մեծա ցնելու, տա լիս, տեղեկա ցնում, կա տ ա րել
4. կտրում, ճգնել, հոգնելիս, փնտրելու

Գ
1. տեսնել, որոնելու, կռվում, նվիրվի
2. գղջա , վա ռվելիս, տեսա, նայում
3. վա ճա ռվել, բերում, հա րմա րվելու, պ ճնվա ծ
4. մա գլցել, խորտակում, վա ճա ռելու, գործում

Գ-
1. նշել, նշած, նշելիս, նշող
2. կորցրել, երագում, թռել, ուտելու
3. առնել, առնելիս, առնելու, առնում
4. փոխվող, փոխ վելու, փոխվի, փոխվում

85. Ո՞րն է համակատար դերբայ.

ա. 1. հա րբա ծ, 2. քա յլելիս, 3. բերում, 4. ա սուլիս

բ. 1. լսելիս, 2. տվել, 3. մաշված, 4. գնի
գ. 1. վա ճա ռվելու, 2. ընդունված, 3. ասելիս, 4. ա տ ելով

֊ 689֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զ ա քա ր յա ն

86. Ո՜րը ենթակայական դերբայ չէ.

սւ.1. կա րդա ցող, 2. կա ռուցող, 3. դոնդող, 4. տ եսնող
բ. 1. հա նձնող, 2. խմող, 3. քա նդող, 4. գողեգող
գ. 1. վազող, 2. ծիծա ղող, 3. ահուդող, 4. ստ ա ցող
դ. 1. հա րղա գող, 2. կռվող, 3. գնա ցող, 4. հա շտ վող
ե. 1. զգա ցող, 2. աչքաթող, 3. լքող, 4. շրջա պ ա տ ող
զ. 1. Փրկող, 2. զա րգա ցող, 3. ավտոդող, 4. խեղդվող
է. 1. սփռվող, 2. սպանող, 3. անարգող, 4. գրա գող

87. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են անորոշ դերբայ,

ա.
1. վախենալ, ամաչել, հանդիպել, ա վել
2. փ ա փ ա գել, վերա ցնել, ա րտ ա սա նել, մոտ եցել
3. սովորեցնել, զա րմա նա լ, մոտ եցրել, հա սկա նա լ
4. դարմանել, ձա նձրա նա լ, մոտենալ, զգա լ

բ-
1. ա մուսնանալ, նկատել, պ ա հել, ա ղա ցել
2. բա վա րա րել, ջահել, հեռանա լ, կանչել
3. սիրել, խորհել, տենչալ, վա րկա բեկել
4. խենթացնել, խմել, հետ ա քրքրվել, ա նկա րգել

Գ-
1. ագղել, ներա րկել, բուժել, ա նձրևել
2. այրիանալ, անընտել, այրել, ա ճել
3. ա յլա յլվել, բա նսա րկել, անվայել, սնա նկա ցել
4. ա հա գնա նա լ, ա ղճա տ ել, ամոքել, թա նկա ցել

դ-
1. ա մբարել, ա մրապնդել, սայթաքել, ա կնա վա յել
2. ա յցելել, ա կնա ծել, ա ջա կցել, ա զնվա նա լ
3. փութալ, ձնհա լ, ներգործել, սա ստ ել
4. ստել, կկոցել, մեծա ցել, կա ռուցել

88. Ո՜ր նախադասության մեջ ընդգծվածը վաղակատար ձևաբայ չէ:

ա.
1. Հա վա տ ա ցել էր, որ հայրը կանի այնպես, ինչպես խոստացել էր:
2. Հիվա նդը փախել էր հիվանդա նոցից:
3. Շ խ ի ց պ ա տ երը սևացել էին, ամեն ինչ ա յրվա ծ էր:
4. Որոշել էին բերել այն գրքերը, որոնք ա նհրա ժեշտ էին:

բ-
1. Գիտեմ, որ նա գաղթել է Արևմտյան Հայա ստ ա նից:
2. Առավոտյան թեյնիկը դրել էր կրակին ու հեռացել:
3. Ու հա մոզվել էր, որ ցրել է պ ետք այդ խումբը:
4. Աշակերտը բա րեխ իղճ կերպ ով գրել էր շարադրությունը:

- 690-
 Հայոց լեզու

Գ
1. Այդպես էլ նա չսովորեց ճիշտ գրել:
2. Վաղուց գրել է իր կուրսային աշխատանքը:
3. Այդ մասին չենք գրել և ոչ մի տող:
4. Նա մակի պ ատասխ անը դեռևս չի գրել:

Գ
1. Մի փլուզիր, ինչ ծնել ես հրաշքով...
2. Հրա շքը մարդու' լուսին ելնելն էր:
3. Ես եկել եմ դա րերից ու գնում եմ հաղթական
Դեպի դարերը նորից, դեպի վա ռվող ապագան:
4. Ք իչ գրկա նքներ հո չենք կրել ա շխարհում մենք:

89. Ընդգծվածներից քանի՞սն են համակւստար դերբայ:

ա. Բազմած լուսնի նուրբ շողերին, Հովի թևին թռչելով Փ երիները սարի գլխին
Հա վա քվեցին գիշերով:
բ. Ու պիտի գա հանուր կյանքի ա րշա լույսը վառ հագած...
գ. Ու իջա վ նորից էնտեղ հանգչելու...
դ. Ու տակավին հուր տեսնելիս Մեջն են ընկնում անհամբեր...
ե. Հարգեփն, մի՞թե դժվար է ուշա դիր լինել մեծերի նկատմամբ:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

90. Ընդգծվածներից քանի՞սը տրված կիրառության մեջ հարակատար դերբայ չեն:

ա. Համատա/ա/Ժ անտարբերության մեջ դա լույսի մի փոքրիկ շող էր:

բ. Դեռ նոր հանդիպած'մենք բա ժա նվեցինք, Իրար նոր գտ ա ծ' կորցրինք իրար:
գ. Ահա կանգնած է իմ ա ռա ջ մեր բա զմա հոգ գյուղացին:
ղ. Վա ղուց արդեն գնացած կլինեն:
ե. Շա տ էր սիրում բնության գրկում լինել և խորոված ուտել:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

91. Ընդգծվածներից ո՞րը տրված կիրառության մեջ ենթակայական դերբայ չէ:

ա.
1. Թ ող ոչ մի ծնող զա վա կ չկորցնի:
2. Երգողի ձայնը հուզմունքից փ ո ք ր-ի ն չ դողաց:
3. Շա րա դրություն գրող ա շա կերտ ը մեր դպ րոցից է:
4. Հա տ վա ծի բաժանվող մասերը իրար հա վասա ր են:

բ-
1. Մի ծանոթ լրագրող այդ մասին արդեն գր ե լ է:
2. Հոսող գետը չի մամռակալում:
3. Հեշտ չի բերվում հուրն անշեջ.
Շա տ , շա՜տ անգամ բերող հոգին Ինքն է այրվում նրա մեջ...
4. Տուն կառուցողի համար միշտ կանաչ ճա նա պ ա րհ պիտի լինի:

- 691-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

92. Ընդգծվածներից քանի՜սը ենթակայական դերբայ չեն.

ա. Կինոսիրողների մի մեծ խումբ հա վա քվել էր ցուցա նորը դիտելու:

բ. Արդեն մեկ տ ա րուց ավելի է, որ ա շխ ա տ ա նքները համակարգողի գործա ռույթնե­
րը իրականացնում է կենտրոնակա ն բանկը:
գ. Որպես հեռուստադիտող' կուզեի մաքուր հայեցի լեզվով հաղորդումներ դիտել:
դ. Ռադիոլսողները հաճախ անկեղծ կարծիք են հայտնում մեր հաղորդաշարի մասին:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

93. Ընդգծվածներից ո՜րը ապակատար ձևաբայ չէ:

ա.
1. Մենք կարդալու ենք այդ գիրքը:
2. Պ ա տ ա հա ծի մասին հանգամանորեն խոսվելու է:
3. Այդ ջուրը խմելու չէ:
4. Երեխաները այդ Երգը չեն երգելու:

Բ
1. Գործընկերները նրան դրդում են հրաժարվելու իր ձեռնա րկումներից:
2. Վա րպ ետ ը երա շխ ա վորեց, որ կա հույքը պատրաստվելու է ամուր կաղնեփայտից:
3. Մեր տպավորությամբ այդ մա րզիկը չի կարողանալու հաղթել իր մրցակցին:
4. Հա յտ նի չէ, թե ում են կանչելու պատասխանատվության:

94. Ենթակայական դերբայի նշված ձևերից ո՜րն է սխալ.

ա. 1. ծիծա ղա ցող, 2. կա րդա ցող, 3. կորչող, 4. վա ռվող

բ. 1. թողող, 2. խոսեցնող, 3. թռչող, 4. խորհող
գ. 1. բողոքող, 2. խոսացող, 3. սառչող, 4. լողա ցող

95. Դերբայական ո՜ր ձևն է սխալ.

ա. 1. հիշեցնել, 2. հիշա ցնել, 3. հիշող, 4. հիշեցնելիս

բ. 1. վա զա ցնելիս, 2. վա զեցնել, 3. վազող, 4. վա զելիս
գ. 1. սա ռեցնել, 2. սա ռեցնող, 3. սա ռեցնելիս, 4. սա ռցնելիս
դ. 1. հա լելիս, 2. հա լվել, 3. հա լեցնող, 4. հա լչա ծ
ե. 1. ծա ղկա ցնել, 2. ծա ղկեցնել, 3. ծաղկող, 4. ծա ղկեցնելիս
զ. 1. հա կա ռա կվել, 2. մգեցնել, 3. հա մաձա յնել, 4. խա չա կնքել
է. 1. բռնկվել, 2. բռնկել, 3. տուժվել, 4. քծն ել
ը. 1. գժվեցնող, 2. քծնվող, 3. բռնկվող, 4. տ ուժա ծ
թ. 1. փ լված, 2. փ լվելիս, 3. փլվող, 4. փլչա ծ
ժ. 1. սպ ասել, 2. սպ ա սեցնող, 3. սպ ա սեցնել, 4. սպ ա սա ցնել

96. Ո՜ր նախադասության մեջ անկատար ձևաբայ չկա:

1. Այդ գործում ես, ի տարբերություն շա տերի, ավելի հմուտ եմ:

2. Ոչ մի հաղթող պատահականությանը չի հավատում:
3. Երբ մարդ պարտություն է կրում, միշտ ա նիրա վա ցի է:
4. Ոչ մեկին չի դիմում, հա կա ռա կ դեպքում շա տ երը նրան կօգնեին:

- 692-
 Հայոց լեզու

97. Ընդգծված դերբայական ձևերից որի* գործածությունն է սխալ:

1. Ջուր կապելիս Լա ռ-Մ ա րգա րը ջրի հետ էլ գնում էր:

2. Ծ ր ա գ ի ր ը ներկայացնելուց անպայման կնշեք ա շխ ա տ ա նքները կա տ ա րելու
ժա մկետ ների մասին:
3. Տ ա պ ա լվող կաղնին ընկնելիս իր ճյուղերով կառչում է հարևան ծառերից:
4. Պ ա րբերա բա ր թերասնվելուց փոքրիկ ա ղջկա մարմինը խիստ հյուծվել էր:

98. Դերբայական ընդգծված ձևերից քանիսի* գործածությունն է սխալ,

ա. Ով թույլ է խիզախությամբ, զորեղ է խարդավելիս:

բ. Մի' վա խ եցեք թղթերի մեջ թաղվելուց, վա խ եցեք, երբ Ձեր գրա սեղա նի դարակը
դատ արկ է:
գ. Պ ի տ ի մեռնեմ Հա յա ստ ա նը շատ սիրելուց:
դ. Կյանքի հա րվա ծներին դիմագրավելիս լա վ է թույլ թշնամի ունենալ, քան ուժեղ
բարեկամ:
ե. Մարդ կա՝ գետնին նայելիս միայն ջրա փ ոս է տեսնում, իսկ մեկ ուրիշը նույն
ջրա փ ոսում կա րող է տ եսնել ա րտ ա ցոլվա ծ երկնքի աստղերը:
1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. ոչ մեկի

99. Շարքերից քանիսո՞ւմ դերբայական սխալ ձև կա.

ա. կռվեցնել, խաչակնքել, սպ ա սա ցնել, մգա ցնել

բ. հեծնող, հեծող, ծաղկեցնող, ծա ղկա ցնող
գ. տ ուժվող, սուրա ցող, հեգելիս, հեգնող
դ. հա տնելիս, հա ռելիս, հա տ ելիս, հա ռնելիս
ե. հոգնած, հոգա ցա ծ, փ ռփ ռա ցող, փ րփ րող
զ. մոտ իկա ցնել, ճմլկոտ ել, հյուսել, հուսա լ

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4 . չորսում

100. Համակատար դերբայը խոսքի մեջ գործածվում է որպես'

1. ժա մա նակի պ ա րա գա , 2. ձևի պ ա րա գա , 3. պ ա տ ճա ռի պ արագա, 4. որոշիչ

101. Ո*ր բայն է ներգործական սեռի.

ա. 1. շողա լ, 2. մաքրել, 3. ընդդիմանալ, 4. սա րսա փ ել

բ. 1. կա րկա մել, 2. երագել, 3. հա նգստ ա նա լ, 4. կորչել
գ. 1. ա րա գա ցնել, 2. հնանալ, 3. հանդիպել, 4. ուրախ ա նալ
դ. 1. գիտեմ, 2. սա հմռկել, 3. փ ողփ ողա լ, 4. մեղմանալ

102. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են կրավորական սեռի.

1. ծա րա վել, շրջա պ ա տ վել, նետ ա հա րվել

2. սեղմվել, բեռնաթափվել, խռովել
3. մխիթարվել, կանչվել, հա մա րձա կվել
4. նշվել, կա սեցվել, սիրվել

- 693֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

103. Ո՞ր բայը կրավորական սեռի չէ.

ա. 1. քա նդվել, 2. բնակվել, 3. շա րժվել, 4. նկա տ վել

բ. 1. բովվել, 2. խ ոստովա նվել, 3. կա շկա նդվել, 4. ուշա թա փ վել
գ. 1. սիրա հա րվել, 2. երկտ ա կվել, 3. խ տա ցվել, 4. թաղվել

104. Ո՞ր նախադասության մեջ չեզոք սեռի բայ կա:

ա.
1. Եվ հեռվում ինչ-որ ուշա ցա ծ Ձիերի դոփյուն եմ հիշում:
2. Քա մին սա րերից Առաջին ձյունի փոշին է բերում:
3. Խարույկն իր խ աղաղ ծուխն էր ծածանում:
4. Ինձ քնա ր տվեց երկինքը մի օր...

բ-
1. Ես վախենում եմ, շատ եմ վախենում Բյուրա վոր ու բութ հա վա տ ա ցյա լից...
2. Ինչպես կույրը իր ձեռնա փ ա յտ ն է միշտ հիշում, Դու էլ հիշիր...
3. Խմենք կենացն ա նդա վա ճա ն ընկերության...
4. Արշալույսն է շա րունա կում ա ծել փողը իր ծիրանի...

105. Ընդգծվածներից քանի՞սն են տվյալ դեպքում ներգործական սեռի բայ:

ա.
1. Մի' ալեկոծիր բքա հա րվա ծիս, էլ մի' սասանիր, երբ ցնցվա ծ եմ ես...
2. Ողբում եմ քեզ, հայո՜ց աշխարհ, ողբում եմ քեզ, բոլոր հյուսիսային ա զգերի մեջ
վեհա գույնդ...
3. Կախ արդական մի շղթա կա երկնքում Աներևույթ, որպես ցա վը խոր հոգու...
4. Բայց խալխի անսիրտ քեֆ երին ես տխուր, մենակ մնացի...

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

Բ-
ա. Նույն հարցն եմ հա ճա խ ինքս ինձ տափս.
բ. — Ի՜նչ ես ա շխ ա րհի ցա վերը լափս...
գ. Ինչպե՜ս չհոգամ ա շխ ա րհի ցավը...
դ. ԹԵ ա վելորղ գորով ունեք, Տ ա ր ե ք շուկա՜...

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. բոլորը

Գ
ա. Դու սիրո հետ միշտ հա՜շտ ապրիր, բայց խույս մի տուր տա ռա պ անքից:
բ. Նա սրբում է աչքը փ ոշուց, նա մաքրում է հոգին ժանգից:
գ. Տա ռա պ ա նքից չեն մեռնում, չէ՜, այլ ավելի են պնդանում...
դ. Ապաքինված սիրտը հետո գա լիք ցավը հեշտ է տանում:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

106. Դիմավոր բայերը նախադասության մեջ դառնում են՝

1. խնդիր, 2. ստ որոգելի, 3. ստորոգյալ, 4. պ ա րա գա

֊ 694 ֊
 Հայոց լեզու

107. Ո՞րը բայաձև (ժամանակաձև) չէ.

ա. 1. կեր, 2. բեր, 3. տար, 4. հարց

բ. 1. թող, 2. ցույց, 3. տես, 4. դիր
գ. 1. մոտ, 2. կաց, 3. ել, 4. առ
դ. 1. բաց, 2. զարկ, 3. լաց, 4. փ որձ
ե. 1. արի, 2. եկ, 3. արա, 4. դարձ
զ. 1. տարա, 2. շիլա, 3. խաղա, 4. աղա
է. 1. քուրա, 2. մուրա, 3. զնգա, 4. մտա
ը. 1. վազի, 2. խազի, 3. կիզի, 4. մոզի
թ. 1. կուտեմ, 2. կատեմ, 3. կիտեմ, 4. կոտեմ
ժ. 1. հալեմ, 2. համեմ, 3. հատեմ, 4. հաճեմ
ժա. 1. բերես, 2. մերես, 3. երես, 4. քերես
ժբ. 1. մանրեն, 2. կոտրեն, 3. կընտրեն, 4. մանրէն
ժգ. 1. կերան, 2. գերան, 3. տարան, 4. կեռան
Ժդ. 1. կապար, 2. կպար, 3. դիպար, 4. կտար
ժե. 1. չաղոթեք, 2. չխոսեք, 3. ջեռուցեք, 4. ջրօրհնեք
ժզ. 1. ջրեր, 2. կերեր, 3. թեյեր, 4. սերեր
Ժէ. 1. չնայած, 2. արարա ծ, 3. վա րկա ծ, 4. խ որովա ծ

108. Ո՜ր շարքի բոլոր բայերն են դիմավոր ձևեր.

1. գիտ ենք, եղան, ասել, չի գնում

2. տո՜ւր, մի թող, չխոսել, կերևան
3. հա րցնելու, գովելու են, չեմ լինի, լա՜ց
4. ա րժեր, եմ, ասա՜, ե լ

109. Ո՜ր ժամանակաձևը երկրորդ դեմքով չէ.

ա. 1. մի գնա ցեք, 2. գնա՜, 3. չգնային, 4. պիտի գնայիք

բ. 1. կխոսեք, 2. բերեք, 3. չգնայիր, 4. հսկեին

110. Ո՜ր շարքում օժանդակ բայ չկա.

1. է, հռչակել, ունկնդրել, խ որհել

2. թվաց, կոչվեցին, հա մարվեց, էին
3. եմ, ունեմ, գիտեմ, կայինք
4. կամ, թվաց, համարող, դա րձա ծ

111. Ո՜րն է պարզ դիմավոր ձև.

ա. 1. չեմ մտնի, 2. պիտի մտնեմ, 3. մտնելու եմ, 4. մտնում եմ

բ. 1. պիտի վեր կենաս, 2. տա լիս է, 3. չի ուրախանում, 4. խ ոսել էր
գ. 1. թույլ մի տվեք, 2. չի հա շտվում, 3. ա ռել է, 4. կորչում է
դ. 1. երգելու էի, 2. չեն երգել, 3. երգում է, 4. երգեց
ե. 1. խելքը կկտրի՞, 2. չի տա, 3. ի զորու եմ, 4. տ վել եմ

- 695֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

112. Ո՜ր շարքի բոլոր ժամանակաձևերն են պարզ.

1. եկան, ա րժա նա նա լու են, կմնան, մնացին

2. պիտի մեկնի, կմեկնի, մեկնեց, մի մեկնիր
3. վա ռվել է, վառվում է, վա ռվելու է, չի վառվի
4. չխոսեցին, չներեցին, չէին ասելու, չլսեն

113. Քանի՜սն են պարզ ժամանակաձև.

ելա ն-գնա ցին, ճա մփ ա ' բա ցեք, անց են կենում, պիտի վեր կենա, չխոսեցինք, մի
ա ղմկեք, ա սում է, չեմ ժխ տ ում, լո՛ւռ կա ցեք, չպ իտ ի հա կա դ րվ եք , մի
բերե ք -տ ա ր ե ք

1. հինգը, 2. վեցը, 3. յոթը, 4. ութը

114. Ո՜րն է բաղադրյալ (վերլուծական) դիմավոր ձև.

ա. 1. մի՛ փախեք, 2. չէր խաղա, 3. ունի, 4. վեր կա ցա վ

բ. 1. չեմ փախչի, 2. պիտի փախչի, 3. կփախչի, 4. պիտի հանդես գա
գ. 1. չէր սպասում, 2. հա նդիպ եց, 3. կբերի, 4. չառանք
դ. 1. ներս կբերեն, 2. մի՛ վեր կաց, 3. չպիտի մասնակցեն, 4. չի նստեցնի

115. Ո՜ր նախադասության մեջ բաղադրյալ (վերլուծական) դիմավոր ձև կա:

1. Մինչև ա նա րգ մահու սյուն Պ իտ ի գոռամ, պիտ կրկնեմ Անդադար ազատությո՜ւն:

2. Մի խմիր, որդի ս, մի խմիր այդքան, Գինին կխլե ձին քա ջի տակից...
3. Կյանքս արի հրա պ ա րա կ, ոտքի կոխան ամենքին...
4. Կանչում է կրկին, կանչում անդադար էն չքնաղ երկրի կա րոտ ը անքուն...

116. Ո՜րն է անցյալ կատարյալ ժամանակաձև.

ա. 1. կերանք, 2. կերցրո՛ւ, 3. կերցրեք, 4. կերցնում է

բ. 1. գա լիս է, 2. եկավ, 3. չի գա լու, 4. կգա
գ. 1. լիներ, 2. եղած, 3. եղա, 4. կլինի
դ. 1. ունենա, 2. ունի, 3. ունենում, 4. ունեցա
ե. 1. կան, 2. են, 3. եղան, 4. լինեն

117. Տրվածներից քանի՜սն են անցյալ կատարյալ ժամանակաձև.

կանչեցին, բազմում է, չի հրա ժա րվել, կգերա դա սեր, գործել է, պիտի մեկնեի, առան,
չկորչեք, չընդմիջեցինք, հարցրի

1. երկուսը, 2. երեքը, 3. չորսը, 4. հինգը

118. Ո՜ր շարքի բոլոր բայերն են անցյալ կատարյալ ժամանակաձև.

1. տ վեցիր, առար, ստ իպ եցիր

2. մտածի ր, ընկար, կոտ րա տ եցիր
3. կա րոտեր, շա րժեցեք, ասաց
4. չգնացինք, չէր գնա ցել, չտվեցին

֊ 696֊
 Հայոց լեզու

119. Ընդգծվածներից ո՞րն է սահմանական եղանակի ներկա (անկատար) ժամանա­

կաձև:

ա. Այն, ինչի մասին ես պատմում էի (1), սովորա կա ն քա մի չէ, այլ սամում է (2): Նա
երդում է (3) կերել, որ ոչ մեկի հետ չի հանդիպում (4):

1. ա ռա ջինը, 2. երկրորդը, 3. երրորդը, 4. չորրորդը

բ. Բա նջա րա նոցից իմ այսօրվա բերածը դդում է (1) և սմբուկ, իսկ դու սպասում էիր (2)
լոլիկի և տաքդեղի: Ուզում եմ' (3) իմանաս, որ մեր հայցը մերժում է (4) ստացել:

1. ա ռա ջինը, 2. երկրորդը, 3. երրորդը, 4. չորրորդը

գ. Ես մի դիմում եմ (1) ներկա յա ցրել տնօրենին և պահանջում եմ (2) վճա րովի

ա րձա կուրդ: Արցախյան պ ա յքա րը ա րցա խ ցիների համար ա գ գ ա յին -ա զա տ ա գ-
րական շարժում է (3): Արամը չորրորդ կարգում է (4) նստած:

1. ա ռա ջինը, 2. երկրորդը, 3. երրորդը, 4. չորրորդը

120. Ո՞րն է հրամայական եղանակի ժամանակաձև.

ա. 1. մի գրիր, 2. չես գրի, 3. պիտի գրես, 4. կգրես

ր. 1. անցնե լ, 2. չգնաք, 3. թո ղ, 4. կհանձնես

121. Ո՜ր նախադասության մեջ ժխտական խոնարհման բայաձև չկա:

1. Մա յր իմ, քո սիրտը հրեշտ ա կներն էլ չունեն:

2. Ք ե գ ոչ թե հույսի ընդունայն խոսքեր, Դա շտ ի ծաղիկներ կուզեի ք ե զ տալ...
3. Մի խմիր, որդիս, մի' խմիր այդքան, Գինին կխլե ձին քա ջի տակից:
4. Մի ա հաբեկիդ սա րսա փ ա հա րիս Եվ խ ա րշա տ վա ծիս էլ մի' խորովիր...

122. Արգելական հրամայականի նշված ձևերից ո՞րն է սխալ.

ա. 1. մի հա ճա խ եք, 2. մի' գնա, 3. մի' մոտեցրու, 4. մի' փախի

բ. 1. մի դուրս արի, 2. մի մոռացեք, 3. մի վախեցրու, 4. մի մոռացիր
գ. 1. մի' հագիր, 2. մի' կորցրու, 3. մի փախնիր, 4. մի' կորիր
դ. 1. մի' իջիր, 2. մի' գլորիր, 3. միք հավատա, 4. մի փախիր
ե. 1. մի' պատմեք, 2. մի' ներկեք, 3. մի օգնեցեք, 4. մի' կա ռուցեք

123. Հրամայականի նշված ձևերից քանի՞սն են սխալ.

մի հեռացրու, մի հեռացիր, մի մոռացիր, ա՜ռ, ա ռեք, մի' մտիր, մի' թռեք, մի' թռիր, մի
թող, մի' խառնիր, մի' թողեցեք, գրեցեք, մի' դրեք, մի' կորչիր

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. ե ր ե ք ը ,4 . չորսը

124. Ո՞ր նախադասության մեջ հրամայականի սխալ ձև կա:

ա.
1. Շտ ա պ ող մարդի կ, կա նգնեցեք, կա նգնեք:
2. Անցո րդ, ջրին ակա նջ արա Եվ խոնարհվի ր այս կոթողին:
3. Մ իք հարցնի դուք մեզ ոչինչ, ոչինչ...
4. Նստի ր կանաչ ուռենու տակ, Խմի՛ր և մի լինիր տրտում...

- 697-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ-
1. Գնա , եղբա յր, ա ստ վա ծ ք ե զ հույս, Ազգի սերը' քա ջա լեր...
2. Խ ոս ե ք , Հա յա ստ ա նի լեռներ...
3. Վե՜ր կացիր, բալա՜ ջան, քիչ մնաց տեղ հասնենք:
4. Անուշ երգերով սիրտս պաճուճի՜ր, Ցնորք հուշերով ա մոքի ր հոգիս:

Գ
1. Երբեք մի՜ աչքաթող արա առողջությունդ:
2. Զոհա բերի ր, որ գոհ չդառնաս:
3. Լսի՜ր, տղա՜ս, ինձ կթաղես անհայտ մի տեղ, աննշան, Որ չիմանան, մարդիկ չգան
շիրմիս քա րը գողանան:
4. Պ ա տ վիս ու կրոնիս, հա ցիս մի՜ դիպչիր:

1 2 5 . Հրամայականի ձևերից քանի՞սն են սխալ:

ա.
Անցո րդ, ջրի՜ն ա կա նջ արա
Եվ խոնարհվի ր այս կոթողին:
Մի՜ հա րցրու ոչինչ դու մեգ,
Խմի՜ր ջուրն այս գով ու մաքուր:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

Բ
Ա ս ա , վարդապե՜տ, մի պա հիր թաքուն,
Մի խոստովա նիր, այլ հպ արտա ցի՜ր,
Ո՞ւմ է սուտը պետք, ե՜կ դու, մարդացի ր,
Դե՜, ե՜կ, տնավե՜ր, մի՜ խ ելագարվիր:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

Գ
1) ճ ի շտ ճա նա պ ա րհով չեք գնում, հե տ դառեք:
2) Մի՜ հա վատա ր նրա ոչ մի խոսքին:
3) Թ ող մի տվեք, որ տգետ ները ձեր միջա վա յրում գլուխ բա րձրա ցնեն ու վտրձանք
դառնան հասարակության գլխին:
4) Գնա , տե ս, ե՜տ բեր այդ մոլորվածին:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. բոլորը

1 2 6 . Անցյալ կատարյալի նշված ձևերի ո՜ր շարքում սխալ չկա.

ա.
1. թռավ, խ ոսեցրեցի, եկան
2. բերեցի, ասեցի, մտան
3. նստացրին, հնչեց, մոռացան
4. կերան, եղավ, վա զեցրին
Բ
1. զա րկեցին, առան, չնվագեցին
2. դիպավ, փախավ, կորչեցին
3. հանգան, դիպչեց, սառանք
4. սա ռեցինք, սա ռչեցիր, սառան

֊ 698֊
 Հայոց լեզու

127. Ընդգծվածներից ո՞րն է սխալ կամ ոչ գրական կազմություն:

ա.
1. Այդ մասին դա սա գրքում նշված չէ.
2. Ըստ Դ. Դեմիրճյա նի Վարդան Մամիկոնյանը նահատակ չէ, այլ հերոս:
3. Պ ա րզվեց, որ քննա րկվող հա րցը ա րձա նա գրությա ն մեջ հիշատակված չի:
4. Եվ չի" եղել ա րդյոք իր ողջունա ծ հեռուն մի թիարան վատթար...

բ-
1. Ու պիտ դառնաս էն երկիրը, ուր ձգտ ում է մեր հոգին...
2. Պիտի գովեն քո նոր կյանքը նոր երգերով, նոր խոսքով...
3. Ծ ո վ են աչքերը Ջա վա խ քի դստեր, Ու կորչում է մա րդ նրա հայացքում:
4. է՜յ, լա վ կենաք, ականջ արեք, Մի բան պատմեմ հիմի ձեզ...

128. Ո՞ր նախադասության մեջ ըղձական եղանակի ժամանակաձև չկա:

1. Մ եկը չեղ ա վ, որ գ ո ւր գ ո ւր ե ր վ ա ր դ ե ր ս , Ա նուշ բույր տ ա ր, վ ա րդի գույն տ ա ր

երգերիս:
2. Բա րբա րոսներ շատ կգան ու կանցնեն անհետ, Արքայական խոսքը մեր կմնա
հավետ:
3. Սեգ ժա յռերի վայրի, խոշոր բա րձունքին Վա րդեր քա ղեմ ու ճա կա տ ս պսակեմ:
4. Ելնեմ, ծաղկումն է ձնծա ղիկների, Ձյունից ինձ նայող աչերն համբուրեմ:

129. Շարքերից քանիսո՞ւմ ըղձական անցյալ ժամանակաձև կա.

ա. չներկեին, չհասնեին, չտեսնեին

բ. կա ռուցենք, հագնվենք, լավանանք
գ. կանգնեցին, նստեցին, փախան
դ. կերգեի, կպ ատա սխ ա նեի, կընդունեի

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. ոչ մեկում

130. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ հարկադրական եղանակի ժամանակաձև չկա:

ա. Ամենահնար զորությունը քո Պ ե տ ք չունի ինչ-որ մի ժամանակի:

բ. Մի՞թե կա տ ա րյա լ փրկություն պիտի ինձ չպարգևես:
գ. Կլինի՞ արդյոք, որ բա զմա խ որտա կ Տա պ ա նը մարմնիս տեսնեմ նորոգված:
դ. Թե ուզում ես չսուզվել ճա հճուտ ները անհունի, Պ ե տ ք է աշխ ա րհը սիրես ու
ա շխ ա րհով հիանաս:
ե. Օ րենքները չպետք է տա լ այն մարդուն, ով դրանց տերն է արդեն:
զ. Պ ե տ ք էր, շա ՜տ էր պ ետ ք ի ն չ -ո ր բա ն ա նել, Սա կա յն ի՞նչ ա ն ե լ և ինչպ ե՞ս,
ինչպե՞ս:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

131. Ո՞ր բայաձևը չի վերաբերում ապառնի ժամանակին.

ա. 1. խոսի ր, 2. կխոսի, 3. խոսելու է, 4. խոսեինք

բ. 1. մտածում է, 2. չպիտի մտածի, 3. մտ ա ծելու է, 4. մտածի ր

- 699-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զ աք արյան

132. Ո*ր բայաձևն է վերաբերում անցյալ ժամանակին.

ա. 1. երգել է, 2. երգում է, 3. կերգի, 4. պիտի երգի

բ. 1. հանդիպում է, 2. հանդիպեր, 3. չհանդիպի, 4. մի հանդիպիր

133. Ո*ր եղանակի բայաձև (ժամանակաձև) է'

ա. չեմ գնա.
1. սահմանական, 2. հարկադրական, 3. ենթադրական, 4. ըղձա կա ն

բ. չգնաս.
1. սահմանական, 2. հրամայական, 3. ենթադրական, 4. ըղձա կա ն

գ. կպատասխանի.
1. հրամայական, 2. ըղձա կա ն, 3. Ենթադրական, 4. հա րկա դրա կա ն

դ. չխոստացան.
1. սահմանական, 2. ըղձական, 3. ենթադրական, 4. հարկադրական

134. Ընդգծվածը ի՜նչ ժամանակաձև է:

ա. Գիտեմ, որ մի օր կմեռնեմ ես էլ, Ու կվերջանա իմ կյանքի ուղին...

1. ներկա (անկատար), 2. ա նցյա լ անկատար, 3. ըղձա կա ն ապառնի, 4. ենթադրական

ապառնի

բ. Ինչքան էլ չի վառվում մայրամուտը հրով, գոնե լուսա բա ցից գեղեցիկ է լինում:

1. ա նցյա լ կա տ ա րյա լ, 2. ներկա (անկատար), 3. ըղձա կա ն ապառնի, 4. ենթադրական

ա նցյալ

135. Նշված քերականական հատկանիշներից ո՜րն է սխալ:

ա. Մասնակցիր.

1. հրամայական եղանակ, 2. ներկա ժամանակ , 3. երկրորդ դեմք, 4. պ ա րզ բայ

բ. Կկարդաք.

1. հրամայական եղանակ, 2. ապառնի ժամանակ, 3. երկրորդ դեմք, 4. ներգործական

սեռ

գ. Խոսել եմ.

1. սա հմա նա կա ն եղա նա կ, 2. ներկա ժա մա նա կ, 3. ա նցյա լ (վա ղա կա տ ա ր ներկա),

4. պ ա րզ բայ

136. Ո՜ր նախադասության մեջ է ներկա ժամանակաձևն արտահայտում ապառնի

ժամանակի իմաստ:

1. Լինում է, չի լինում մի թագավոր:

2. Նրա հայրը աշխատում է դպրոցում:
3. Երկաթը տ ա ք -տ ա ք են ծեծում:
4. Վաղը երեկոյան գնում ենք թատրոն:

֊ 700֊
 Հայոց լեզու

137. Սահմանական եղանակի անցյալ կատարյալ ժամանակաձևը ցույց է տալիս

1. կա տ ա րվա ծ, ա վա րտ վա ծ գործողություն:
2. գործողության կատարման հորղոր, հրաման:
3. հա րկա ղրա կա ն կամ ա նհրա ժեշտ ա կա ն գործողություն:
4. գործողության կատարման իղձ, ցանկություն:

138. Մի շարք բայեր կոչվում են անկանոն, որովհետև'

1. չունեն ինքնուրույն կիրառություն, ինչպես դերբայները:

2. խ ոնա րհվելիս շեղվում են գործող ընղհանուր կանոններից:
3. օժա նդա կ բայի հետ չեն կա րող դիմավոր ձևեր կազմել:
4. ունեն միայն սահմանական եղանակի ժա մա նակա ձևեր:

139. Ընդգծվածներից քանի*սն են անկանոն բայ:

ա.
ա. Ծ ա ղկա փ ոշու մեջ թաթախված բզեզին մանուշակը ճ ո ճք էր թվում...
բ. Հա յրը ձեռքը տարավ դեպի յուր սուրը, բայց որդու սուրը արդեն մերկա ցա ծ էր:
գ. Վեպ երով ավելի շատ բան կա րելի է ասել ժողովրդին:
դ. ե՛տ տուր ինձ նորից հա վատս կորած...

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) բոլորը

բ-
ա. Չեմ թաքցնում, ես սիրում եմ Օթարյանին...
բ. Մեկ ազգի պահողը, իրար հետ միացնողը լեզուն ա ու հավատը:
գ. Սերը կյանքի կյանքն է. սիրել նշանակումէ ապրել:
դ. Բա նա ստ եղծի համար ամեն մի բառ մի աշխ ա րհ է

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) ոչ մեկը

Գ
ա. Տեսան շքեղ մեր ապագան, ա նընկճելի ա զատ ոգին...
բ. Մեխակի բույրով հովն էր շշնջում հեքիաթներն հազար ու մի գիշերվա ...
գ. Նա հուր հեր ուներ, Բոց ուներ մորուս, Եվ աչքունքն էին արեգակունք:
դ. Դուն կրակ, հա գա ծդ կրակ, վո՞ւր մե կրակին դիմանամ...

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) բոլորը

140. Ընդգծված բոլոր բայերը անկանոն են. դրանցից որի* կազմության մեջ է տվյալ
դեպքում անկանոնություն դրսևորվել:

ա.
1. Մի'թողեք հոգին թպրտա մենակ:
2. Եկե՜ք, քույրե՜ր, սեգ սա րերի Չքնա ղա գե ղ ոգիներ...
3. Եթե ղու որսի ելնես Ազատ Մասիսն ի վեր, Թ ող ք ա ջքերը բռնեն քեզ...
4. Երանի՜ թե սիրո ծովում լավն ու բարին այնքան լինեն, Որ հեռացվեն, որ մոռա ց­
վեն թախիծ բերող պահերն ամեն:

- 701-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ-
1. Թ ո/շա ժԿա րսում, գետ ի ափին, Տունս շինվա ծ անտ աշ քա րով...
2. Այս գիշեր տեսա մի անուշ երազ...
3. Կա րծես մի ողջ բնություն մի պատանի էր դարձել...
4. Ով քա ղա քից էր հեռա ցել, նա թողել էր մշուշը ծեր...

Գ
1. Ի նչ որ ա րել եմ ես, էլի ինչ անելու եմ դեռ, Ք ե գ գտ նելու համար է, իմ Ն ա վզիկե ...
2. ...Խ ոստա նա լով սիրո անհատնելի հմայք Եվ թողնելով մորմոք ու կորուստի կսկիծ:
3. Կա րոտ ներիս ծովի կղզիներում ա նցա ծ Դու իմ կղզին եղար միակ ոսկե...
4. ...Եվ ինչ տալու էի ես ա շխարհում նրանց, Իմ չսի ր ա ծ ա ղջիկ, տվեցի քեգ:

Գ
1. Նա խ ոստ ա ցա վ սիրո ա նհատնելի հմայք Եվ ինձ թողեց միայն մահո՜ւ կսկիծ...
2. Անտառն արդեն քունն առել, Բայց դեռ լռում է:
3. Հա յա ստ ա ն ասելիս այտերս այրվում են...
4. Ո՜չ ա յսօրն է ա նցյա լ դառնում, ո չ էլ վաղն է դառնում գալիք:

ե.
1. Ասում են, թե միա նգա մից կյանքում ոչինչ չի կատարվում...
2. Թ ող ա նկա րելին դառնա կա րելի Աշխարհում համայն...
3. Այդ նրանից է, որ մեր ա յսօրվա ոգուն Այլևս չի կա րող լինել պատյան...
4. Ինչ որ եղավ, եղա վ ճա կա տ ա գրի շեղ գրով, Ափսոսանքի համար հառաչանք է
մնում...

141. Բայական զուգաձևություններից որո՞ւմ սխալ կամ ոչ գրական ձև կա.

ա.
1. գրե՜ք — գրե ցե ք , 2. բերե՜ք — բերեցեք, 3. ե կ — արի՜, 4. թողի — թողեցի

Բ
1. զա րկ — զա րկի ր, 2. զարկե՜ք — զ ա րկեցեք, 3. մի դրեք — մի' գրեցեք, 4. տվի —
տվեցի

Գ
1. մի' լա — մի լա ցիր, 2. մի' լաք — մի լա ցեք, 3. ասե՜ք — ա սա ցեք, 4. լվ ա '— լվա ցեք

Գ
1. մի վեր կենա — մի վեր կաց, 2. մի' տուր — մի տա, 3. մի' հուսա — մի' հուսացեք,
4. ե լ — ելի ր

142. Նախադասության ընդգծված բառաձևի նշված քերականական հատկանիշնե­

րից ո՞րն է սխալ:

ա. Լա վ բժիշկ է, և բոլորը նրան սիրում են:

1. պ ա կա սա վոր բայ, 2. ներկա ժամանակ, 3. եզակի թիվ, 4. ներգործա կա ն սեռ

բ. Գիշերի՜ դեմ գիշեր է մութ խ ա վարա մա ծ նրանց հոգին...

1. հասարակ գոյական, 2. անորոշ առում, 3. հոգնակի թիվ, 4. սեռական-տրական հոլով

- 702-
 Հայոց լեզու

գ. Ծ ա նր նստ ել է քա րա փ ը ձորում.
1. հասարակ գոյական, 2. ու հոլովում, 3. ներգոյական հոլով, 4. իրանիշ

դ. Ու ամե ն մի մեղքի համար սիրտս հիմա ունի ներում...

1. սահմանական եղանակ, 2. պ ա րզ բայաձև, 3. ի խոնարհում, 4. պ ա կա սա վոր բայ

ե. Շուրջս աշխարհն է աղմկում, մարդկային կյանքն անհավասար:

1. սահմանական եղանակ, 2. ներկա ժամանակ , 3. ներգործա կա ն սեռ, 4. պ ա րզ բայ

143. Նախադասության ընդգծված բառաձևի նշված քերականական հատկանիշնե­

րից ո*րն է ճիշտ:

Քա մուց հնձա նի դռնակը մեղմ ճռնչում էր:

1. հա րա բերա կա ն ածական, 2. չափի մակբայ, 3. գնա հա տ ողա կա ն վերաբերա կա ն,
4. որակա կա ն ածական

144. Ընդգծված բայաձևերից քանիսո՞ւմ սխալ կա:

ա.
1. Ընկերներով ասում-խոսում էին ա նցա ծ -գ ն ա ց ա ծ օրերից:
2. Մի'խոսեցեք բա րձր, երբ ձեր շուրջը մարդիկ կան:
3. Որքան գիտեմ, նա չպիտի մասնակցեր այդ համաժողովին:
4. Փ ոքր հա ջողություններից պիտի գլուխդ չկորցնես:
5. Չպիտի ձերք մեկնես այն մարդուն, ով չգիտի գնա հա տ ել լավությունը:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

բ-
1. Երբեք չպետք է անտեսել փ որձա շա տ մարդու խորհուրդները:
2. Չա րին չհա կա ռա կվելու քա րոզը պետք է չդառնա կյանքի խորհուրդ:
3. Մի'մոտ գնացեք■այդ գա զա զա ծ շունը կա րող է վնասԵլ Ձեզ:
4. Մի բա րկա ցրեք ծերունուն. կխռովի, կթողնի-կգնա:
5. Եթե գործընկերներիդ ա սածը չանես, վաղը ևեթ թողնես-կգնաս այս հիմնարկից:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) բոլորում, 4) ոչ մեկում

Գ
1. Կանգնացրու' մեքենան, ես ուզում եմ ա յստեղ իջնել:
2. Լավ լսեք, ո՜վ ա րդա րա միտ և ամենատես աստվածներ...
3. Արդեն բոլորը եկել են. խոսեցե'ք, Ձ ե զ լսում են:
4. Խ որհուրդս մտապահե'ք, ձե զ մի օր պ ետք կգա:
5. Բավական է, մի'գրեք, ամեն ինչ պ ա րզ է:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) բոլորում, 4) ոչ մեկում

145. Ո՞ր բառը մակբայ չէ.

ա. 1. կա մա -ա կա մա , 2. վաղուց, 3. թեև, 4. դեռևս
բ. 1. այլևս, 2. շնորհիվ, 3. հեռու, 4. ընդա ռա ջ
գ. 1. միասին, 2. փ ոքրիշա տ ե, 3. մեջտեղ, 4. իրար

- 703-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

դ. 1. միգուցե, 2. վաղուց, 3. ձեռա ց, 4. հա զիվհա զ

ե. 1. հա պ ճեպ , 2. մեղմորեն, 3. դեպքում, 4. ուշիուշով
զ. 1. այսպես, 2. միահամուռ, 3. վա յրկենա բար, 4. հույժ

146. Ո*ր բնորոշումն է սխալ, մակբայները'

1. սովորա բա ր չեն լրացնում գոյականին:
2. ցույց են տա լիս գործողության հատկանիշ:
3. կա րող են լինել ա ծա կա նով ա րտ ա հա յտ վա ծ անդամի լրացում:
4. ա ծա նցա վոր չեն լինում:

147. Ո՜ր նախադասության մեջ մակբայ խոսքի մասի նշանակությամբ չի գործածված'

ա. առաջ-ը.
1. Առաջ անցիր, դու պ ետք է մեգ ուղեկցես:
2. Մեզա նից դեռ հա զա րա մյա կներ առաջ այղ մասին գիտեին:
3. Առաջ այղ մասին կա րելի էր միայն երագել:
4. Առաջս եկան սիրելի դեմքեր, որ հիմի չկան:

բ. հետո-ն.
1. Հետո'ուշ աշնանը, սիրում էր շր ջե լ այգում:
2. Հետո բոլոր աղմուկները միա նգա մից լռեցին:
3. Արդեն ուշ է. շարունակությունը հետո կկարդաս:
4. Կես ժամ հետո ներս մտան մի քա նի իշխանազուն օրիորդներ:

գ. արագ-ը.
1. Զինվորը արագ քա յլերով մոտ եցա վ հրամա նա տարին և պ ա տ իվ տվեց:
2. Ես չգիտ եմ' ինչու են օրերս այսպես արագ իրիկնանում:
3. Հեռուն թարթում է արագ տարտամ լա պ տ երը ժանգոտ:
4. Այսպես արագ ա նցնող օրերի հորձա նուտ ում կորցրել էր ժա մա նակի զգա ցողու­
թյունը:

148. Ընդգծվածներից քանի՜սն են տրված գործածության մեջ մակբայ:

ա.
1. Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի ես վերստին դառնամ ջահել:
2. Ե ր գ ե ք ջրի պես' մերթ գա հա վիժող...
3. Ու եթե զրկվել, ապա սուտ փ ա ռքից, ոչ թե ամոթից:
4. Անկեղծ ա սած դու բնավ էլ այն չես եղել...
5. Ինքդ գիտես՜ որքան ձգտել ու տքնել եմ, Որ դու... որ դու նման լինես իմ երազին:

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) ոչ մեկը

բ-
1. Ասում են' դա վաղուց պ ա տ ա հա ծ բան է:
2. Փոքր առ փոքր գլուխ ը հոգնեց ծանր մտքերից:
3. Կեսգիշերին ա նցել էինք մրրկա հույզ Դարդանելը:
4. Մի անգամ հա նդիպ եցի իմ նախկին դասընկերոջը:
5. Վա ղ ա ռա վոտ ից լեռներում մոլեգնում էր փոթորիկը:

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) բոլորը

- 704 -
 Հայոց լեզու

Գ
1. Մայր Արաքսի ափերով Քայլամոլոր գնում եմ...
2. Դանդաղ քա յլեց հայոց շղթայակապ արքան, Ու զնգա ցին ձեռքի շղթաները ոսկե:
3. Ո՜ տայր Արտաշատի ոսկեփոշի ճամփան, Հնձանների բուրմունքն ու փշատի
փոշին...
4. Հոգնել եմ արդեն հանդարտ հոսելուց...
5. էսպես անցնում են օրերը հերթով, Հոսում է կյանքը ալիք առ ալիք:

1) երեքը, 2) չորսը, 3) հինգը, 4) բոլորը

149. Ո*ր նախադասության մեջ ձևի մակբայ չկա:

ա.
1. Աստղունք մեկ-մեկ ելա ն-բա զմա ն երկնի փ իրուզ աթոռքում:
2. Մեկ էլ հանկարծ վառ թոնիրը աստվածային հրաշքով աղբյուր դարձավ գով ու
վճիտ:
3. Լուրը մեկից, միանգամից, անց կենալով բերնեբերան, փռվեց ամբողջ գյուղի վրա:
4. Հետևը սուր, առաջը ջուր, սուգ, վայնասուն, իրարանցում...

Р-
1. Պ ա տ ա հա բա ր են պատահում կյանքում, Անհրա ժեշտ ա բա ր հրա ժեշտ տալիս...
2. Անցյալը ցնդել, կորել էր անհետ, Որպես երագում ա րձա կա ծ մի ճիչ:
3. Ու դուրս քա շեցին զոռով երկուսին...
4. Ո՜հ, կը դողդոջե՜մ, տժգույն եմ, տժգույն, Փ րփ րի ներսս դժոխքի մ՚հանգույն...

150. Ո*ր նախադասության մեջ ընդգծված բառը ձևի մակբայ չէ.

1. Կա րդա լ և չհա սկա նա լ նույնն է, ինչ բոլորովին չկարդալը:

2. Ցորենի ծփուն արտերի եզրին Կանգնել, խորհում եմ սրտիս մեջ լռին:
3. Անվախ ու վեհ ղեկդ վարե անծանոթին դեմ դեմի. ԱՕզղջափ առա՜ջ գնա, ինչ որ
լինի, թող լինի:
4. Եվ քա րա վա նը Ա բու-Լա լա յի, աղբյուրի նման մեղմ կա րկա չելով, Հա նգիստ ,
միաչափ քա յլում էր առաջ:

151. Ո՞ր նախադասության մեջ ժամանակի մակբայ չկա:

ա.
1. Խ որա մա նկ մտքի ճա ր տ ա ր շա հա րկումից ե՞րբ է արդյոք կյանքում Երջա նկու­
թյուն ծնվել:
2. Որոնումիս ճա նա պ ա րհին անծանոթ Չհոգնեցի, չհոգնեցի ես երբեք...
3. Կպ ել են արդեն քա մու շուրթերին հյութեղ տերևներ:
4. Պ տ ղ ա ծ ծա ռերը կկտ ցա հա րի անձրևը շուտով:

Р
1. Բախտի ճա մփ եքը տա րբեր են լինում, Բախտն ամեն մեկին սիրում է տարբեր...
2. Կյանքի վճռա կա ն բոլո՜ր պահերին Միշտ էլ լռում են մի քա նի րոպե:
3. Որտե՞ղ է ընկած այն քա րը հիմի, Որ հողիս վրա շիրիմ պիտ լինի:
4. Եվ այնուհետև նայեցինք մենք ետ, Ուր ոչինչ չկար մեզ համար դյութիչ:

- 705-
 Ցու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

152. Ո*ր նախադասության մեջ տեղի մակբայ չկա:

1. Ուրախ եմ, որ չեք հասկանում, սուր խոսքը քնում է հիմար ականջում:

2. Ա՜խ, տ վեք ինձ քա ղցր մի քուն, Հեռու, հեռու սլանամ
3. Քա ղա ք իջել լեռներից, կա նցներ զմրուխտ հեքիա թով
Երկրեերկիր շա ղ տ ա լով կակաչներն իր ձեռքերի...
4. Գզիրն ընկավ դռնեդուռ, էլ չթողեց տուն, կտուր:

153. Ո՜րը ժամանակի մակբայ չէ.

ա. 1. վաղ, 2. օրերս, 3. վերջա պ ես, 4. միանգամայն

բ. 1. ուշ, 2. կանուխ, 3. վեր, 4. դեռ
գ. 1. այժմ, 2. ապա, 3. վերջերս, 4. իսպառ
դ. 1. միշտ, 2. օրա վուր, 3. դռնեդուռ, 4. շուտ ով

154. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են'

ա. չափի մակբայներ.
1. գրեթե, մասամբ, վերուստ, քա նիցս
2. իսկույն, կամաց, հա ճա խ , եռակի
3. ամենևին, լիուլի, դույզն-ինչ, լիովին
4. ընդամենը, իսպառ, մեկ-մեկ, դանդաղ

բ. տեղի մակբայներ.
1. այլուր, դեսուդեն, մեջտեղ, ի սկզբանե
2. ամենուր, դեմ դիմաց, դռնեդուռ, տեղ-տեդ
3. ուշիուշով, հիմնովին, ամբողջովին, իսպառ
4. ձեռք ի ց ձեռք, դժվար, երկրեերկիր, նախ

155. Ո՜ր շարքում չկա'

ա. ձևի մակբայ.
1. ներկայումս, հիմնիվեր, հետո, փ ոք ր-ին չ
2. միաձայն, մշտապես, բա զմիցս, հոտնկայս
3. դեմ առ դեմ, այլուր, դա րձյա լ, վա ղօրոք
4. դանդաղ, թեթևակի, գլխովին, շո ւտ -շուտ

բ. ժամանակի մակբայ.
1. վաղը ևեթ, փոքր առ փոքր, ա ռա վելա պ ես
2. դեմ հանդիման, ներկայումս, թեթևակի
3. շա տ, երիցս, ա մբողջովին
4. ի վերջո, քա ջա բա ր, հա զիվ

156. Քանի՜սն են մակբայ.

ինչևիցե, ի թիվս, ա զգովին, ետ, մերթընդմերթ, ա նա ռա րկելիորեն, հևիհև, ստեպ,

փ ոքրիշա տ ե, հանիրավի

1. յոթը, 2. ութը, 3. ինը, 4. բոլորը

- 706֊
 Հայոց լեզու

157. Ընդգծված մակբայներից քանի՜սն են արտահայտում ժամանակի իմաստ:

1. Ուղեկիցս ժամանակ առ ժամանակ ա ռա քէր նայում:

2. Ե'տ եկեք... Անցա ՜ծ օրեր, խինդ ու սե ր, Դա րձե՜ք, իրար հե՜տ եկեք...
3. Մերթընդմերթ ձա\նը բա րձրա ցնում էր. շատ էր հուզված:
4. Առաջ ոչ ոք այդ մասին բա րձրա ձա յն չէր խոսում:
5. Վար մնա ցա ծ մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին:

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) բոլորը

158. Ո՜ր նախադասության մեջ մակբայի սխալ կամ ոչ գրական կիրառություն կա:
ա.
1. Արթնացավ վաղ առավոտյան, ապա միա ռժա մա նա կ նստ ա ծ մնաց անկողնում:
2. Մենք կրկին հա նդիպ եցինք երկու օր հետո:
3. Բարին երբեք չի վերջանում, եթե վերջա նա ր, աշխ ա րհում մարդիկ գոյություն չէին
ունենա:
4. Նրան բա զմիցս անգամ զգուշա ցրել են, բայց դա արդյունք չի տվել:

Բ
1. Գեղա րվեստ ի ելա կետն ու չափ ա նիշը նորից ու նորից մնում է բնությունը:
2. Ես միշտ հա վա տ ա րիմ ու դաշնա կից եմ ճշմարտությանը:
3. Այդ մասին մենք շուտ վա նից գիտեինք:
4. Շա հա ն Շա հնուրը ստ եղծա գործել է նաև ֆրանսերեն:

Գ
1. Երբ հա նդիպ եցի նրան կրկին անգամ, նա արդեն ծերունի էր:
2. Շողշողում էր շուշանն հովտում, Շողում էր դեմն արեգակի:
3. Հա վետ պիտ մնա հայրենիքը մեր...
4. Քեզնից ա ռա վել հա րա զա տ մարդ չունեմ այս կյանքում:

Գ
1. Իսկ եթե երբեք ուգեք իմա նա լ' ինչ ա նցա վ մեր մեջ, Լա վ է, որ գսպ եք ձեր այդ
փ ա փ ա գը, ինչպես կա րող եք:
2. Մեր բախտն ու կամքը միշտ ընթանում են իրար հակընդդեմ:
3. Երբ մեծանում են փոքրիկ վախերը, սերն է մեծանում:
4. Մարմնիս ուժերը հոգնել են արդեն իրենց պա րտքերից:

159. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են դերանուն,

ա.
1. այստեղ, քանի, քսա ներորդ, որչափ
2. մի քա նի, այսքան, մեկը, քա ռորդ
3. բազում, իրենք, ով, ոչինչ
4. ամբողջ, ինչ-ինչ, յուրաքանչյուր, նույն

Բ-
1. էլ, անչափ, համայն, ամենայն
2. անշուշտ, նույնպիսի, այդտեղ, սա
3. որպիսի, մի, ինչ-որ, ինչևէ
4. որևէ, որևիցե, մեկմեկու, ինչքան

- 707֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ
.
1 այնպես, որքան, քա նի, մեկ-մեկ
2. ոչ մի, ոչինչ, ոչ ոք, ոչ... ոչ...
3. ինչպես, ողջ, ամենայն, համայն
4. մի բան, ինչ-ինչ, դու, ամեն

160. Տրված թառերից քանի՜սն են դերանուն.

միևնույն, ամեն ինչ, ամեն մեկը, ինչ-որ, ոմն, համայն, իրենք, ուր, քա նի, որերորդ, մի
քա նիսը, ինչու

1. յոթը, 2. ութը, 3. տասը, 4. բոլորը

161. Ո՜րն է անձնական դերանուն.

ա. 1. ինչ, 2. յուրա քա նչյուր, 3. ինքը, 4. ամեն ինչ

բ. 1. ողջ, 2. իրենք, 3. ոչինչ, 4. դա
գ. 1. միմյանց, 2. ամբողջ, 3. նա, 4. սա

162. Ո՜ր դերանունը գոյականից տարբեր հոլովում ունի.

ա. 1. ինքը, 2. ամենքը, 3. ոչինչ, 4. նրանք

բ. 1. միմյանց, 2. ես, 3. նրանք, 4. իրենք
գ. 1. երբ, 2. դուք, 3. ոչինչ, 4. ոչ ոք

163. Ո՜ր շարքի բոլոր դերանուններն ունեն գոյականից տարբեր հոլովում.

1. դու, դուք, ոչինչ, ես

2. ինքը, նա, մենք, սա
3. մեկնումեկը, ոմանք, երբ, ոչ ոք
4. իրար, մեկը, ամեն ինչ, դա

164. Ո՜ր կապակցության մեջ դերանվան գործածության սխալ կա.

ա. 1. ինձ մոտ, 2. իրեն հետ, 3. ք ե զ համար, 4. մեզ պես

բ. 1. իմ համար, 2. ք ե զ համար, 3. իր համար, 4. մեգ համար
գ. 1. ք ե զ մոտ, 2. քո չափ, 3. մեզ մոտ, 4. մեզ չափ
դ. 1. մեզ մոտից, 2. քո մոտից, 3. ձ ե զ մոտ, 4. ինձ մոտ

165. Ո՜ր դերանվան կազմության կամ հոլովաձևի մեջ սխալ կա.

ա. 1. մեզանից, 2. ոչ մեկ, 3. ոչ ոք, 4. այլք

բ. 1. ոչ ոքու, 2. մեզանում, 3. քեզա նով, 4. մեզնից
գ. 1. ամեն մեկու, 2. ինչո՞ւմ, 3. ումո՞վ, 4. ոմանք
դ. 1. իրենում, 2. մի քա նիսի, 3. ամեն ոքի, 4. որևիցե մեկը

- 708-
 Հայոց լեզու

166. Ո*ր դերանունը հոգնակի թիվ չունի.

ա. 1. ինչ, 2. ես, 3. նա, 4. ամեն ոք

բ. 1. երբ, 2. ով, 3. որը, 4. ինքը
գ. 1. ոչ մեկը, 2. ոմն, 3. սա, 4. ուրիշ
դ. 1. ոչինչ, 2. դու, 3. դա, 4. որ

167. Ընդգծված դերանունների գործածության ո*ր ձևն է սխալ (ոչ գրական):

ա.
1. Ի՜նչ հրա շա լի տեսարա ն է բացվում այս բա րձունքից:
2. ճ շ տ ե ք ինչումն է բանը, որ այսքան ձգ ձգ ո ւմ են մեր գործը:
3. Ի՜նչ կլինի, որ դուք էլ մի քիչ օգնեք նրան:
4. Ի՜նչ հարկ կա այդքան աղմուկ բա րձրա ցնելու:

Բ-
1. Չգիտ ենք ում են հա նձնա րա րելու այդ գործը:
2. Մենք ո՜ւմը պ ետք է դիմենք:
3. Ումի՜ց պ ետք է պատասխան պ ա հա նջել:
4. Դուք ումո՜վ եք այդքան հպարտանում:

Գ-
1. Որոշ մանրամասներ հիշում եմ, որոշները' ոչ:
2. Որպիսի՜ հերոս տղաներ զոհվեցին Արցախի ա զա տա մարտում:
3. Հայ վիպասանության խոշոր դեմքերից են Րաֆֆին, Մուրացանը, Ս. Զորյանը և այլք:
4. Ինչ ունեցել է ժողովուրդը քո..., ողջը հա վա քել ու տ վել է քեզ:

Գ
1. ա ճ նկարիչ հավակնում է ցուցա հա նդեսում լա վա գույնը լինել:
2. Մեգ հետ ա քրքրում է մեր ընկերոջ ճա կա տ ա գիրը և ոչ թե այսինչը կամ այնինչը:
3. Այդ մա րդկա նցից մի քա նիսը չեն երևա ցել, իսկ մի քանիսները գա լիս-գնում են:
4. Մեզանում դա ընդունված բան է, ուրիշներում'չգիտեն:

168. Ո՞ր շարքի բոլոր դերանուններն են ցուցական,

ա.
1. այս, դա, այսպես, բոլոր
2. մյուս, սույն, նույնքան, միևնույն
3. ոմն, այսպիսի, նույնքան, այնտեղ
4. այդպես, այդչափ, մի, նույն

բ
1. ողջ, ամբողջ, միևնույն, ամենայն
2. համայն, սույն, ինչ, մեկը
3. նույնպիսի, այլ, այսքան, ինչ-ինչ
4. այնչափ, սա, նա, նույնտեղ

- 709֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

169. Ո՜ր նախադասության մեջ դերանվան սխալ կամ ոչ գրական գործածություն կա:
ա.
1. Երևում էին միայն մի քա նի պահապաններ, որոնք ա նցուդա րձ էին անում ամրոցի
շուրջը:
2. Ողջ գյուղը ողբում էր հերոսի մահը:
3. — Երկու օրից կգաս, — ա սաց ինձ տնօրենը, — ես Ձ ե գ կսպասեմ:
4. Սպասում էինք նրան, ում ամենից շատ էինք սիրում:

Բ-
1. Գիշերը ամբողջ հիվանդ, խ ելա գար, Ես երա գեցի արևի մասին:
2. Նստում էր այն սեգ սա րերի արքան Իրեն Փա րվա նա ճերմա կ ամրոցում:
3. Լռության երկինք, խոսի ր դու ինձ հետ ա ստ ղերիդ լեզվով և ամոքի ր ինձ:
4. Ք ա ջ էր ու սիրուն քեզնից ա ռա վել, Մի բա րձր ու ագնիվ տ ղա մա րդ էր նա:

Գ
1. Ամբողջ օրը տանը նստ ած փեշն եմ բռնել Ես նրա...
2. Ողջ գիշեր ա շխ ա տ եց, բայց ավարտին չհա սցրեց նկարը:
3. Հոտ նկա յս ծա փ ա հա րում էին բոլորը, ցնծում էր ողջ դա հլիճը:
4. Նա խ ա գա հի այդ թեկնածուն վայելում է բոլոր վերնախավի համակրանքը:

Գ
1. Ոգիս ա գատ է, ես չեմ հա նդուրժում իմ վրա իշխ ող ոչ մի զորություն...
2. Օ ր ը գնաց, և պ ա տ կերը ա րտ ա ցոլվա ծ մնաց իմ մեջ:
3. Երջանկությունից բախտը ինձ զրկեց, հույսի դռներն էլ իմ դեմ կփակի...
4. Ես չեմ ների ինձ դեմ կա նգնող ոչ մեկին, ես կոչվա ծ եմ թագավոր լինելու:

ե.
1. Ոչ ոք չգիտի, թե ինչու համար նա այդ քա յլը կատարեց:
2. Ինչի՞ համար պ ա տ ժվեց այդ երեխան:
3. Հա րցրեց, թե ինչու միջա դեպ ի մասին ժամանակին չեն հայտնել:
4. Թ ող բա ցա տ րեր' ինչում է ինքը սխալվել:

170. Ընդգծված դերանուններից որի* գործածությունն է սխալ:

1. Բոլոր իր հարստությունը բա ժա նեց աղքատներին:

2. Մենք ամենքս հյուր ենք կյանքում մեր ծննդյան փուչ օրից...
3. Մենք թոլորս, բոլորս մանուկներ ենք որբ...
4. Որպիսի՜ խանդավառությամբ նա ընդունեց այդ լուրը:

171. Նշված դերանուններից քանի՞սն են մատնանշում առարկա (գոյականական դե­

րանուններ են).

ա. յուրա քա նչյուր, նույն, այսպես, ինչ-որ, դրանք, այնտեղ, սույն, սա, միմյանց, ողջ

1. երեքը, 2. չորսը, 3. բոլորը, 4. ոչ մեկը

բ. ա յնպ ես, միևնույն, դու, ուրիշ, ա յսքա ն, ամեն ինչ, ինչ-ինչ, բոլոր, դա,
յուրա քա նչյուր ոք

1. երեքը, 2. չորսը, 3. բոլորը, 4. ոչ մեկը

- 710-
 Հայոց լեզու

172. Ընդգծվածներից ո՞րը տրված նախադասության մեջ գործողության հատկանիշ

մատնանշող դերանուն չէ:

ա.
1. Իսկ որտեղի՞ց պիտի տա Արտա շեսը ք ա ջ Հա զա ր հա զա րներ Եվ բյուր բյուրեր
Ք ա ջա զգի ալանների կույս օրիորդի դիմաց:
2. Ինչպե՞ս խեղդել խև խռովքը Սասնա տան, Ինչպե՞ս մա րել այսքան կարոտ, վառք
ու կիրք...
3. Ո՞ւր են վազում ծեր ու ջահել, Մարդկանց այս ի՞նչ է պ ատահել...
4. Ինչքա՜ն ցա վ եմ տ եսել ես, Նենգ ու դավ եմ տ եսել ես, Տա րել, ներել ու սիրել,
Վատը լա վ եմ տ եսել ես:

Բ
1. Հերթով գա լիս անց ենք կենում էս անցա վոր աշխ արհից:
2. Դու իմ գերեզմանն ընչի՞ ես խլում, Թ շնա մի' որդի, դա վա ճա ն որդի...
3. Սիրու ն աղջիկ, ի՞նչ Ես լալիս էդպես մենակ ու մոլոր
4. Ո՜նց է ժպտում իմ հոգին Չա րին, բարուն՝ ամենքին...

Գ
1. Այնպես հա րգել, որ քծնա նքի չվերա ծվի...
2. Որքան ցա նկա ցա , որ հեքիաթն այս չար ա վա րտ վի պայծառ...
3. Ի՜նչ հրա շա գործ նայվածք ունես դու...
4. Ինչո՞ւ ես ա շխ ա րհի ցա վերը լալիս...

173. Հատկանիշ արտահայտող ցուցական դերանունները նախադասության մեջ չեն

լինում'

1. ձևի պ արագա, 2. որոշիչ, 3. նպատակի պ ա րա գա , 4. տեղի պ ա րա գա

174. Ո՜ր նախադասության մեջ ստացական հոդի գործածություն կա:

ա.
1. Աշխարհս մե փա նջա րա է...
2. Վերջերս մենք հանդիպեցինք:
3. Մտքումս օրհնում էի նրան:
4. Դիմորդներս այս անգամ շատ լավ ենք պ ա տ րա ստ վել քննություններին:

բ-
1. Ներկա յումս նրա գործերը լա վ են ընթանում:
2. Վերջին օրերս այդ մասին շատ է խոսվում:
3. Գիշերս հորդ ա նձրև է տեղացել:
4. Քնքուշ երա զով պ ա ճուճիդ հոգիս...

Գ
1. Աչքներս լույս, տղա ես ունեցել:
2. Վերջին տարիներս նրանք հա ճա խ էին հանդիպում:
3. Դուք երիտ ա սա րդներդ, կյանքի շա րժիչ ուժն եք:
4. Վահան էլոյանս ծնվել եմ 1993 թվականին Վա նա ձոր քա ղա քում:

- 711
-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյւսն

Գ
1. Մի' վարվիր այդպես ուժգնորեն՝ հողիս, սաստկապես՝ մոխրիս, Ահարկու՝ փոշուս,
անաչառորեն' գոյակիս հանդեպ:
2. Կա րո՞ղ եմ հուսալ, թե պիտի տեսնեմ Ինձ' տ ա րա մերժվա ծ գերուս, ազատված...
3. Ահա մարմինդ' կրող ու տա նող Երկու միակից ու խ որհրդակից ոտ քերիդ վրա...
4. Մի՜ ընդհարվիր, Տե՜ր, այդքան խստությամբ Մեծդ փոքրիս հետ, լույսդ' խավա-
րիս...

175. Ո՜ր նախադասության մեջ ցուցական հոդի գործածություն կա:

ա.
1. Աշա կերտներս հատուկ հետաքրքրությա մբ ենք վերաբերվում այդ հարցին:
2. Զինվորներս լքեցին մա րտ ա դա շտ ը, ես մնացի մենակ:
3. — Ի՞նչ կա րող եմ նվաստս Ձեր հզորության դեմ, — ասաց դերվիշը թագավորին:
4. Օ րերս կա յա նա լու են ջրա գնդա կի մրցումներ:

բ-
1. Քսա նս շուտ ով լրանում է. ծննդյանս տ ա րեդա րձը մեծ շուքով պիտի նշեմ:
2. Հետ ս վերցրել էի մի փոքրիկ ճամպրուկ:
3. Վա՜յ, խե ղճ տղաս, Ոչ մի տ եղդ չցավե՞ց:
4. Վերջին տարիներս բա րեհա ճ չեն եղել Ձեր նկատմամբ. Դուք ճերմա կել եք:

176. Ո՜ր նախադասության մեջ դիմորոշ հոդի գործածություն կա:

1. Խ ոսքներդ մեկ եք ա րել ու այդ թշվառականին ա նխ ղճա բա ր հա լա ծում եք:

2. Թ ա ռա մում է սիրտս ահա, Պ ա ղ է էս կյանքն ու տխուր...
3. Ք ե զ համար եմ երգս հյուսում' ուշք ու միտքս ք ե զ տված:
4. Ինքս այդ մասին դեռ չգիտեի:

177. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ է ս-ն դիմորոշ հոդ.

ա. Մի՜ խզիր սիրուս' ք ե զ միա վորող կապը ամրապինդ:

բ. Եվ որպես նշան ա մբաստանության' Կրում եմ իմ մեջ, աշխարհում, ոչ թե
շնչառությունս, Այլ նախատինքիս խոսքերը միայն:
գ. Փութա ջա ն եմ միշտ չարիքների մեջ Անառակ որդիս, տ ա րա գիրս անդարձ:
դ. Հա նցա պ ա րտ ծառաս թող կանչվեմ ք ե զ մոտ' Գտ նելու շնորհ ու ողորմություն:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. բոլորում

178. Ո՜ր նախադասության մեջ ս-ն ցուցական հոդ չէ:

1. Վերջին ժա մա նակներս նա հա ճա խ է այցելում քեզ:

2. Տեղիս բնակիչների մեծ մասը հայեր են:
3. Երկուսս էլ մա սնա կցեցինք մրցույթին:
4. Աշխարհումս ախ չիմ քա շի...

179. Ո՜ր թառը կամ բառաձևը հոդ չունի.

ա. 1. քերծես, 2. հանդես, 3. աշտես, 4. ոստրես

բ. 1. հորդ, 2. շորդ, 3. անոդ, 4. ա րքա դ

֊ 712-
 Հայոց լեզու

գ. 1. բարին, 2. տարին, 3. քարին, 4. տանտիկին

դ. 1. ա սեկոսեն, 2. տնօրեն, 3. նախօրեն, 4. մարգարեն
ե. 1. գաթան, 2. գութան, 3. ռանդան, 4. շղթան
զ. 1. շարան, 2. շիլան, 3. կուլան, 4. տարան

180. Ո՜ր նախադասության մեջ հոդի գործա ծությա ն սխ ա լ կա:

ա.
1. Ամսույս 10-ին մեկնում ենք Ծ ա ղկա ձոր:
2. Ուսուցիչներս միշտ ուշա դիր ենք եղել երեխաների նկատմամբ:
3. Հա կոբը, իհարկե, իրա վա ցի է:
4. Երեխաներն որոշեցին օգն ել շինարարներին:

Р-
1. Մայրը ասաց, որ ինքն անտեղյակ է կա տ ա րվա ծից:
2. Ինը անգամ կրկնեցի նրա ասածները:
3. Մեր դասարանում այսօր շատերն հիվանդ էին:
4. Վահանը ընկերս է:

Գ-
1. Զա րհուրելի մարտն սկսվեց:
2. Վերջինս, հա կա ռա կ Երեմիայի, բա րձրա հա սա կ էր, թիկնեղ:
3. Առայժմս նա չի պ ա տրա ստ վում ելույթ ունենալու:
4. Խ ոսքս տ եսեք ո՞ւր է գնում ք ա ջ որսկանի գյուլի պես...

դ-
1. Տ ա շտ ներդ լի հաց լինի, դռներդ միշտ բաց լինի:
2. Գևորգ Չա վուշը ա ռա սպ ելը կյանքի և կյանքը ա ռա սպ ելի վերա ծող հերոսի տիպար
է եղել:
3. Աշխարհս մեզ մնալու չէ իմա ստնա սիրա ց խաբարով...
4. Գնում էր, տ ա շտ իցը հաց էր առնում, կճուճիցը' պանիր:

ե.
1. Դա հլիճում հնչեցին բուռն ծաւիահարություններ:
2. Մարտիկի հանդուգն քա յլը զա րմա ցրեց շատերին:
3. Նրան մանրամասն պա տմեցին կա տ ա րվա ծի մասին:
4. Դեպքի մասին հա յտ նել է քո հին ծանոթներիցդ մեկը:

Գ
1. Ողջ աշխարհը դրոշա կիս տակն առա...
2. Իմ կարծիքով' պատահարը ոչ ոքին առանձնապես չի հետաքրքրել:
3. Մեկնելուցդ քիչ հետո մենք էլ դուրս եկանք պանդոկից:
4. Արհեստա նոցում ամեն մեկս իր գործով էր զբաղված:

Է.
1. Երեկ տեղի ունեցա ծ որոշ խ ոսակցությունները նրան շատ հետ ա քրքրեցին:
2. Ինչպիսին նա է, այնպիսին էլ նրա ընկերներն են:
3. Սայլապանս կա ռա պ ա նիդ վնաս չեմ:
4. Ներքոստ որա գրյա լներս հա մա կա րծիք ենք:

- 713 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

181. Ո՞ր նախադասության մեջ է որոշիչ հոդը սխալ գործածված.

1. Թե ուզում ես չսուզվել ճա հճուտ ները անհունի, Պ իտ ի ա շխ ա րհը սիրես ու աշ­
խ ա րհով հիանաս:
2. Ինը ընկերներով որոշեցին ձեռնա րկել այդ գործը:
3. Ութը օրից վերա դա ռնա լու էր տանտերը:
4. Գրության պ ա տ ճենը դրված է սեղանին:

182. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ հոդի գործածության սխալ կա.

ա. Նայում է Շահը անտեր գահույքին, Մտքովն անցնում է աշխարհի բանը:
բ. Աջիցս Եփ րա տ , ձա խ իցս Տ իգրիս ա հեղ ձեներով, Սաղմոս կա րդա լով, ան-
ցա ն-գն ա ցին խ որ-խ որ ձորերով:
գ. Ու վեր կա ցա ես, որ մեր հայրենի օրենքովդ հին' Վերջին հա նգիստ ը կարդամ իմ
ազգի անբախտ զոհերին:
դ. Արդ, ա ղա չելով սա ստ կա պ ես մեծիդ ա հեղությունից' Ի՜նչ կա րող եմ ես ասել, եթե
ոչ հա մրա նա լ իսպա ռ և հող ի բերա ն' լռել սրտիս մեջ:
ե. Ու հա րա զա տ բա րձունքիցդ լույս' Անչար, անաչառ, անդորր ու ա նհույզ' ...ճա ռա -
գեց ներքև' ա շխ ա րհքի վրա:
զ. Ոսկով բեռնված ավանակը կարող է գրա վել յուրաքանչյուր քաղաքը:
Է. Երանի՜ նրան, ում համար կյանքում Ծիա ծա նը լոկ... յոթը գույն ունի:
1. երեքում, 2. չորսում, 3. հինգում, 4. բոլորում

183. Ո՜րն է կապ.

ա. 1. ի, 2. այսինչ, 3. ուրեմն, 4. ա յնուամենայնիվ
բ. 1. մի, 2. առ, 3. ոչ, 4. դեհ
գ. 1. հեյ, 2. յուր, 3. ըստ, 4. իսկ
դ. 1. այլևս, 2. մինչև իսկ, 3. դեպի, 4. իսկա պ ես
ե. 1. ահա, 2. միանգամայն, 3. հետ, 4. ապա

184. Ո՞րը կապ չէ.

ա. 1. շուրջը, 2. ի վեր, 3. այնինչ, 4. փոխանակ
բ. 1. իրար, 2. շուրջ, 3. հետ, 4. առթիվ
գ. 1. գուցե, 2. որպես, 3. իբրև, 4. ներքո
դ. 1. փոխարեն, 2. հանդեպ, 3. ի փառս, 4. սարն ի վեր
ե. 1. ի հեճուկս, 2. պես, 3. զա տ, 4. իզուր

185. Ո՞ր բառը չի կարող գործածվել որպես կապ.

ա. 1. մեջ, 2. պես, 3. առայժմ, 4. ինչպես
բ. 1. միջոցով, 2. ձեռքով, 3. վրայով, 4. ա նցքով
գ. 1. դեմ, 2. հետո, 3. հեռու, 4. միմիայն

186. Ո՜րն է հետադրություն (հետադիր).

ա. 1. հանձինս, 2. հօգուտ , 3. օրոք, 4. առ
բ. 1. չափ, 2. հանուն, 3. դեպի, 4. որպես
- 714֊
 Հայոց լեզու

գ. 1. իբրև, 2. փոխարեն, 3. ի, 4. հանձին

դ. 1. առանց, 2. անց, 3. բացի, 4. ըստ

187. Ո՞ր շարքի բոլոր բառերն են նախադրություններ (նախադիրներ).

1. մոտ, մինչև, դեպի, պ ա տ ճա ռով
2. առ, ըստ, իբրև, հանուն
3. վերա բերյա լ, առթիվ, մեկտեղ, դուրս
4. չհա շված, հեռու, չափ, հանդեպ

188. Ո՞ր շարքի բոլոր կապերն են հետադրություններ (հետադիրներ),

ա.
1. ի վեր, որպես, մեկտեղ, մեկ
2. ի փառս, հա նձինս, շնորհիվ, ներս
3. օրոք, ներքո, փոխարեն, վերաբերմա մբ
4. փոխանակ, հա կա ռա կ, նայած, միջև

բ-
1. առ, նման, ի վար, առընթեր
2. տակ, վրա, զա տ, ըստ
3. հանդիման, առթիվ, նկատմամբ, պես
4. տեղ, շուրջ, չափ, ի հա շիվ

189. Ո՞րը միայն նախադրություն (նախադիր) չէ.

1. առանց, 2. որպես, 3. հանուն, 4. շնորհիվ

190. Ո՞ր շարքի բոլոր կապերն ու կապական բառերն են միայն հետադրություններ

(հետադիրներ).
1. զա տ, նման, ի շահ, առընթեր
2. մոտ, ի փառս, բացի, հանդեպ
3. վերա բերյա լ, առթիվ, շուրջ, կապակցությամբ
4. ներքո, առ, համար, անց

191. Ո՞ր նախադասության մեջ է հեռու-Ա կապական բառ:

1. Ապ րելուց քա ղցր է մեռնել ք ե զ համար, Զգա լ, որ դու կաս, և լինել հեռու:
2. Գա լի՜ս, կա րոտ ով մի հեղ համբուրվում Աշխ ա րհքից հեռո՜ւ' լա զուր կամարում:
3. Երկնքի անհուն, հեռու խ որքերից Աստղերը թռած իրար են գալիս:
4 . Դուրս թափվեցինք մենք գյուղից, Հեռու կանգնած, երկյուղից....

192. Ո՞ր շարքում են բոլորը կապեր կամ կապական բառեր,

ա.
1. տեղ, գատ, չնայած, մինչև
2. մեջ, մոտ, ամբողջ, միջև
3. առանց, նախքան, հանձին, նաև
4. դեմ, բացի, համար, այլուր

- 715֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

?■
1. նման, պատճառով, շնորհիվ, հաճախակի
2. համաձայն, ընդ, վերև, իզուր
3. կողմից, պահին, իբրև, բացի
4. շուրջ, հետ, անց, ասես թե

193. Նախադասության մեջ քանի* կապ կամ կապական բառ կա:

ա.
Հնձա նի ա ռա ջ նստ ա ծ' գլուխ ը խ ոնա րհել էր կրծքին ու արևի տակ միտք էր անում
ա ն ցա ծ -գ ն ա ցա ծ օրերի մասին:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4. երեք

բ-
Կատուն ցա ծ թռավ թախտից և ծանր պոչը քա րշ տ ա լով' դուրս Եկավ սենյակից:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. Երկու, 4. երեք

Գ-
Քա րը թեքվել է մի կողքի վրա և թաղվել հողի մեջ:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4 . երեք

Գ
Ապա միտքը սահեց, ա րա հետ ով ա նցա վ դեպի անտառը:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4. երեք

ե.
Մի գորշ մողես քա րերի վրայով բա րձրա ցա վ վեր' արևի տակ տաքանալու:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4 . երեք

194. Ո՜ր նախադասության մեջ կապ կամ կապական բառ չկա:

ա.
1. Սա ռնա ղբյուրից ն եր ք և 'քա րե ր ի վրա, զրնգա ցին ծանր պայտերը:
2. Աջափնյա քա րա փ ից ներքև է իջնում լայն ճա նա պ ա րհը:
3. Նրա նք ձիերն ա րձա կեցին ա ղբյուրից ներքև ընկած արոտներում:
4. Գյուղից ներքև' մի բա րձր ժայռի մոտ, գետն արմունկ է տալիս:

Բ-
1. Վա գրը ոստյունից ա ռա ջ պահում է շունչը և կպչում գետնին:
2. Աչքերի ա ռա ջ երբեմն մթնում էր, երբեմն' լուսանում:
3. Դուք շատ ա ռա ջ կգնաք այդ ճա նա պ ա րհով, երիտ ա սա րդ:
4. Իմ ուսուցիչը քնելուց ա ռա ջ սիրում էր սաղմոս լսել:

- 716-
 Հայոց լեզու

Գ-
1. Երկու շա բա թ հետո քա ռա սունի չափ իմ ա շա կերտ ներին անունով էի կանչում:
2. Ցավին ու հոգնությանը այլևս չդիմացավ, շրջվեց կողքի վրա և մեջքը կիսով չափ
ընկղմեց ջրի մեջ:
3. Վա րձն էլ էր քչա ցել, ա ռա ջվա չափ հաց չէին տալիս:
4. Տիկինը ձեռքի փոքրիկ շերեփ ով չափ է տ ա լիս այդ բա րդ շարժմանը:

Գ
1. Խ որքում կապույտ ցոլքով վառվում է մի ճրա գ, որից ավելի խորունկ է թվում
սրահը:
2. Արդյոք նա չափ ից ավելի չի՞ բորբոքում իր ատելությունը:
3. Իսկ Առա քելը ծանր էր, տ ա րիքից ա վելի ծանրախոհ:
4. Դորպ ատում այդ պանդոկից ա վելի նշանավոր էր ինքը տիրուհին:
ե.
1. Տաթևի շա րժա կա ն պան մասին նա մի մեկնություն ունի:
2. Նրա նց պատմությունների մեծ մասը վայրի գա զա նների մասին է:
3. Եվ ինչի՜ մասին կա րծիք չէին հայտնում և ի՜նչ կարծիքներ չէին հայտնում նրանք...
4. Վա րպ ետ ը թաղիքի կտոր էր փ ա կցրել դռան վերևի մասին, որ պատին դիպչելիս
չշրխկա:

Գ
1. Ուզո՞ւմ եք' ձ ե գ համար մի բան նվա զեմ...
2. Կեսօրին Սոնան հնձվորի համար հաց էր բերում:
3. Սյունիքի մարգում համար մեկ տեսարժան վայրը Տաթևի վանքն է:
4. Հյուրի համար ա վելա ցնում է ճիշտ այնպիսի գավաթ, ինչպիսին դրել էր ամուսնու
համար:
Է.
1. Ալիքներն իրենց հետ տանում էին չոր ճյուղերի փշուրները:
2. Արա հետ ով բա րձրա նա լիս միշտ հետ էի նայում:
3. Մինան լաց էր լինում, և նրա հետ լաց էր լինում Կյորեսի լեզուն...
4. Աչքերն ա նգղների պտույտի հետ էին, նրանց թևերի հզոր շա րժումի, կեռ ու արևա­
գույն կտ ուցների հետ:

Ը-
1. Կա րո՞ղ ես որևէ հա րգելի պ ա տ ճա ռով ա րդա րա ցնել քո ուշացումը:
2. Խ ա չա տ ուրը պահում է հայ եկեղեցու ծեսը, ըստ որի' այժմ ծոմ է:
3. Այդ երիտ ա սա րդը ուղիղ ճա նա պ ա րհի վրա է Ձեր շնորհիվ:
4. Ապա տեղի են ունեցել այնպիսի ա հեղ պատերա զմներ, որոնց հետևանքով ոչնչա­
ց ել են ամբողջ թագավորություններ:

թ-
1. Հեռվից լսվում էր գելերի ոռնոցը:
2. Քա նի՜ ձեռքից եմ վառվել, Վա ռվել ու հուր եմ դա րձել...
3. Երնե՜կ էսպես ա նվերջ ք ե զ հետ իմ կյանքի հետ լինեի...
4. Ո՞վ կլինի ք ե գ հա վասա ր, Ո՜վ քա ջ Նագար:

֊ 717֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

195. Ո*ր նախադասության մեջ կապ կամ կապական բառ կա:

ա.
1. Սա մվելը կռա ցավ, թղթած պ ա տուհա նից ներս նայեց:
2. Սառը քա մին ներս խուժեց հողի խոնավ բույրով:
3. Դռնից ներս կիսա խ ա վար էր, և ոչ ոք չէր երևում:
4. ճ չա լո վ ներս է վազում տիկին Վա րսենիկի փ ոքրիկ աղջիկը:

Բ-
1. Այդպես իր հին շա պ իկից դուրս է գա լիս օձը:
2. Նա պիտի երևա այն րոպեին, երբ մեծ ա փ սեով խ ոհա նոցից դուրս կգա տոլման:
3. Քա ղա քից դուրս արդեն հա ստա տ քա յլերով ա ռա ջ էին գնում պողպատյա գծերը:
4. Պա տ ա հում էր, որ ա փերից դուրս գալով' գետը հեղեղում էր եզերքը:

Գ
1. Ասում էին' ա ղջկա դ հեռու մի' ուղարկիր:
2. Ամռան շոգին արևն այնքա՜ն մոտ է, ջերմությունը՝ շատ:
3. Վերից կանայք հերթով ներքև են կախում իրենց գոտիները:
4. Ք ա րա փ որ տներից կապույտ ծուխը ձգվում է դեպի վեր և լիզում խոնավ ժայռերը:

Գ
1. Որտ ե՞ղ էր տ եսել նա նման մի դեմք, բա րձր, սպ իտա կ ճա կա տ և կանաչ աչքեր:
2. Խրճիթում հա վա քվա ծների խորհրդակցությունն ավելի նման էր պ ա րզ զրույցի:
3. Այրվող եղեգնի լույսով նրանք ասես ճախրում էին հրաթև թռչունների նման:
4. Այղ հա գուստ ով նա նման էր անվեհեր զինվորականի:

ե.
1. Նա, հա կա ռա կ բոլոր իրական ա պ ա ցույցների, այդ պատմությունը համարում է
հետևանք կանանց ջղերի ա րտ ա կա րգ գրգռվածության:
2. Դա չէր լինի, եթե դրան հա կա ռա կ լինեին բա րեհոգի տ նա տ երերը և ուսանողները:
3. Այնինչ քեռի Վա ղա րշա կը հա կա ռա կ է մտածում:
4. Տիգրա նը, որ ո'չ ա ռա ջա դիմա կա ն էր և ոչ էլ ա զա տ ա կա ն, այլ անկախ մտ ա ծող էր,
հա կա ռա կ կա րծիքի էր:

196. Քանի* նախադասության մեջ կապ կամ կապական բառ կա:

ա.
1) Ընկերս կամաց սուլում էր մի երգ և ձիու քա յլերի համեմատ թամբի վրա օրորվում:
2) Մա հուդա գործը գա գա գա ծ ուզում էր դուրս պ րծնել ընկերների ձեռքից:
3) Հույս կար, որ կնունքի առթիվ կա րող էր վերջա նա լ հարևանների կռիվը:
4) Հա րբա ծ ուխ տավորները ծա ղրով և ահագին գոռում-գոչյուն ով Կանաչ եկեղեցու
ուխ տից քշում էին Իսակին՝ հա նդերձ ընտանյոք:
5) Քա րե կա մրջի փոխարեն գետ ի ափերն իրար էին միանում կաղնու գերաններով:

1. մեկ, 2 . ե րկու, 3 . երեք , 4 . չորս

- 718֊
 Հայոց լեզու

բ-
1) Նա իր կյանքն անց էր կա ցրել այդ ձորում և ձորի ջրա ղա ցում:
2) Խ ա ղից ա ռա ջ խաչակնքում էին հանուն Մշո Սուլթան Սուրբ Կարապետի:
3) Երեկ լա վ ժամանակ ա նցկա ցրինք...
4) Նա իր լեռներից բա ցի ուրիշ ոչինչ չի տ եսել...
5) Շուշա ն մայրիկը դուռը հետ քա շեց և ոտքը շեմքին դրեց:

1. հինգ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ
1) Ձմեռվա ընթացքում Խ ոնա րհին երկու անգամ տեսա:
2) Հին ճա նա պ ա րհի տները մի հա րկա նի էին առանց բացառության:
3) Գինին բաց էր անում ի նշան հաշտության:
4) Միրհավի պես թռավ Սոնան' հետ քից թողեց տխրություն և դառնաթախիծ հուշեր:
5) Կեսօրից անց նրանք բերդի ա վերա կներից իջան գյուղ:

1. հինգ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

197. Ո՜ր շարքի բոլոր կապերն են պահանջում բացառական հոլովով խնդիր.

1. համար, սկսած, դուրս, չափ

2. ա ռա ջ, հա նդերձ, մեկտեղ, առթիվ
3. անկախ, զա տ, վերև, հետո
4. անց, ներքև, հեռու, մոտ

198. Ո՜ր շարքի բոլոր կապերը կամ կապական բառերը կարող են պահանջել սեռա-
կան-տրական հոլովով կապվող բառ (կապի խնդիր).

1. գա տ, ի վնաս, նման, համար

2. ներքո, տակ, մեջ, հա նդերձ
3. ըստ, միջոցով, դեպի, ի հեճուկս
4. իբրև, առանց, հանդեպ, վերաբերմա մբ

199. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ կապվող բառի հոլովական ձևի կամ կապի

գործածության սխալ կա:

ա.
1. Հա վա քվա ծներն այդ հա րցի վրա երկա ր մտածեցին:
2. Տերևները լողում էին լճա կի պ ա րզ հա յելու վրա:
3. Աշխատանքի ամբողջ ծանրությունն ընկած էր տ եղա կա լի վրա:
4. Խոնավությունից պ ատերի վրա ջրի կաթիլներ էին գոյա ցել:
5. Կյանքի լարվածությունը լուրջ սպառնալիք է մեր առողջության վրա:

1) մեկում, 2) երկուսում , 3) ե ր եք ում , 4) ոչ մեկում

719֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

Բ-
1. Ստ ա ցա ծ գումա րը բա ժա նի ր հինգի վրա:
2. Զարմանում էի, թե ինչու է դուռը կրնկի վրա բաց:
3. Ջութակի վրա նվա գելը այս օրերին նրա միակ զբաղմունքն է:
4. Այդ ամբողջ գա ղափ ա րա խ ոսությունը հիմնված է կեղծիքի վրա:
5. ժա մա ցույցի սլաքը ուղիղ հինգի վրա էր, երբ դուռը ծեծեցին:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

Գ-
1. Քննա րկվող հա րցերի վերա բերյա լ ելույթ ունեցողներից յուրա քա նչյուրն իր
կա րծիքն ուներ:
2. Կա տ ա րվել են նախ ագծումներ, ըստ որոնցով էլ իրա կա նա ցվելու է մեծածավալ
շինարարություն:
3. Աբոփան փ ողոցի վրա երեկ տեղի է ունեցել ավտովթար:
4. Նա ա ր ա գ -ա ր ա գ թերթում է մատյանները' փ որձելով հա պ ճեպ ծանոթանա լ դրանց
հետ:
5. Ի դեմս Երևանի մենք ա յսօր ունենք օրեցօր ծա ղկող քա ղա ք:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) չորսում

Գ
1. Ըստ մեգ ուղա րկվա ծ գրությամբ' ա շխ ա տա նքները հետ ա ձգվում են ա նորոշ ժա­
մանակով:
2. Ի դեմս Ձեզ' ես ողջունում եմ բոլոր հայ մտավորականներին:
3. Չա րենցը երազում էր իրական կյանքով ա պ րող հա յրենիքի վերաբերյալ:
4. Պ ա յքա րի փոխարեն դրել ենք կռվազանություն...
5. Այդքան խոսելու փոխ անակ' լա վ է մի քիչ գործ անես:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) չորսում

ե.
1. Որոշեց ա նձնա զոհա բա ր կռվել հայրենիքի համար:
2. Ինչո՞ւ համար է ճա կա տ ա գիրը հա ճա խ անարդար լինում լա վ մարդու նկատմամբ:
3. Ինչպես փոթորիկ' սա ստ իկ սրընթաց, Գյուղից սլա ցա ն մի խումբ կտրիճներ:
4. Երեկոյան դեմ աղմուկը վերջա պ ես լռեց:
5. Փ ոքրի հետ փոքր է նա, մեծի հետ' մեծ:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

Գ
1. Մարդու նկատմամբ մա րդ եղեք, մարդի կ:
2. Առանց այդ էլ փ ոքրիկները հոգնել էին:
3. Փնտ րում էր ձեռնա փ ա յտ ը, առանց դրա նա չէր կա րոդ շարժվել:
4. Ախր ես ինչպե՞ս ապրեմ առանց ինձ...
5. Ես աչք ու դու լույս, հոգի՜, առանց լույս աչքն խավարի...

1) մեկում, 2) ե ր կուսում , 3) երեք ում , 4) ոչ մեկում

- 720 -
 Հայոց լեզու

է.

1. Օդա չուն չի կա րող վայրէջք կա տ ա րել առանց իրեն և օդա նա վը լրջորեն վտան-
գելով:
2. Լ ո ա ա կ ա ր կ ա չ-ը Մ. Պեշիկթ ա շլյա նի կերտ ա ծ գեղեցիկ բա ռերից մեկն է, որի մեջ
կա րողա ցել է հա մա դրել ջրի ձա յնը և պայծառությունը, լույսը:
3. Գլորվող քա րի վրա մամուռ չի բռնում:
4. Խ ելա ցի երևա լու համար շատ խ ոսելը պայման չէ:
5. Եթե մեռնելուց ա ռա ջ ինձ ա պ րելու կյանք տրվեր ևս մեկ օր, ապա պիտի ուզեի,
որ հետ գար ինձ իմ մանկությունը:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) ոչ մեկում, 4) բոլորում

200. Ո՜րն է շաղկա պ.

ա. 1. միանգամայն, 2. ինչքան, 3. չնայած, 4. որտ եղ

բ. 1. ոչ, 2. ուստի, 3. էլի, 4. լոկ
գ. 1. գրեթե, 2. թեպետ, 3. հիրավի, 4. ավա՜ղ
դ. 1. անընդհատ, 2. ամենուր, 3. դեռևս, 4. թեկուգ
ե. 1. ոչ մի, 2. մի քա նի, 3. և ոչ թե, 4. հա մեմա տա բա ր

201. Ո՜րը շաղկա պ չէ.

ա. 1. ով, 2. թեպետ, 3. այլ ոչ թե, 4. ա յնուամենայնիվ

բ. 1. որ, 2. ովքեր, 3. եթե, 4. թեև
գ. 1. այնպես... ինչպես..., 2. եթե... ապա..., 3. թե չէ, 4. հենց որ
դ. 1. որ եթե, 2. ինչ որ է, 3. բայց և այնպես, 4. կա մ... կամ...
ե. 1. արդարև, 2. էլ, 3. մինչ, 4. քա նի որ... ուստի...

202. Ո՜ր շա րքի բոլոր բառերն են շաղկապներ.

ա.
1. սակայն, ուստի, էլ, քա նի որ
2. որպեսզի, քա նի դեռ, մի՜թե, այնքան
3. մինչդեռ, ահա, որքան, մինչև իսկ
4. քա նիցս, թեկուզև, թե որ, նույնպես

Բ-
1. կամ, նայած, նաև, որպես
2. թեպետ, իհարկե, մինչև անգամ
3. ու, նույնիսկ, տակավին, բայց և այնպես
4. այլև, այլ ոչ թե, թեև, մինչև

Գ
1. եթե, քա նզի, ա նկա սկած, այլ
2. այսինքն, ո չ... ո չ, որպեսզի, քա նի որ
3. և... և'..., բայց, մինչ, ինչ որ
4. քան, թեկուզ, այն է, առանց

- 721-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

203. Ո՜ր նախադասության մեջ շաղկապ չկա:

1. Որպես լեռն է մեր պ ա յծա ռ տ եսել հագար ձյուն, Այնպես նոր չեն մեգ համար դավ
ու դառնություն:
2. Ո՞ր երկրի սրտում թախիծ կա այնքան Եվ այնքա՜ն ներում, ո՞ր երկրի սրտում...
3. Լսի ր, որդի ս, պատգա մ որպես սիրող քո մոր խոսքը սրտանց...
4. Գինով եմ, գինով եմ ես էլ, Թեթև Եմ, անհոգ, լեզվա նի. Օ րորի ր մեգ, պանդո կ կա­
րուսել, Օ րորի ր, օ ր ո ր ի ր մեզ, գ ի ն ի :

204. Ո՜ր նախադասության մեջ շաղկապ կա:

1. Ով կուգե, թող գա ղտ նիքն իմանա, Ո չ վերջ կա, ո չ սկիզբ այս երգում, Ե րեկ' ես,
ա յսօր' դու, վա ղը' նա...
2. էլի գարուն կգա, կբա ցվի վարդը...
3. Չգ իտ եմ ' որտ եղից է գա լիս Ջութակի հեկեկա նքը տրտում...
4. Ես չգիտ եմ' ուր են տանում հեռավոր Ուղիների ժա պ ա վեններն անհամար...

205. Ընդգծվածներից ո՜րը շաղկապ չէ:

ա.
1. Խ ոսեց թե չէ, բոլորը ուշա դիր նայեցին նրան:
2. Հենց որ մենակ էր մնում, սկսում էր հուզվել:
3. Չի կա րող ա յցելել մեգ, մինչև քննությունները չավարտվեն:
4. Հա վա քվեցինք նրանց տանը, որտեղ մեգ միշտ հյուրընկալությամբ էին ընդունում:

Բ-
1. Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում, բոլորը քեզ...
2. Ասում են, թ ծ լե ն է կյանքը, առանց ազգի շենն ի՞նչ անեմ...
3. Իսկ ինքը դեռ շողում հստակ, Հա գա ր գույնի ցոլք է տա լիս...
4. Ո'չ տրտունջ, ո'չ մրմունջ սգավոր, հեռա ցի ր, մոռացի ր ինձ հավետ...

Գ
1. Մահվան սա րսա փն իսկ ետ չպահեց նրան այդ ուղուց:
2. Նա խ ա գա հը չի եկել, ուստի և նիստը տեղի չի ունենա:
3. Պ ե տ ք է պ ա յքա րել և ոչ թե հա մա կերպ վել իրա վիճա կի հետ:
4. Մեր կյանքն էլ ասես մի հրա շք լինի:

206. Ընդգծվածներից քանի՜սն են շաղկապ.

ա. Ամառ թ ծ ձ մ ե ռ նույն գործն էր անում:

բ. Գագա նը մոտենում էր. ևս մի քա յլ, և նա նկա տ ելու էր կուչ եկա ծ եղնիկին:
գ. «Հա յա ստա ն» բառն իսկ ա րտասա նելը պատժվում էր դաժանորեն:
դ. էլ Խեչոն չերևաց գյուղում:
ե. Ոչ մի թուփ, ոչ մի տերև չէր շարժվում:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

- 722-
 Հայոց լեզու

207. Ընդգծվածներից ո՞րն է շաղկապ.

1. Որքան որ հուր կա իմ սրտում, բոլորը' քեզ:

2. Ես որոնում եմ նրանց, որ զրկվա ծ, թշվառ Են ու խենթ:
3. Չեմ էլ հիշում չար ու խավար էս ժա մին' Երբ են փ ա յլել ուրախ օրերն իմ սրտում:
4. Ահա գա լիս է տաք շեղջի բույրը, ուրեմն ցորեն են ծեծում, և կա րմրել է խնձորը:

208. Ո՞րն է համադասական շաղկապ.

ա. 1. նաև, 2. թեպետ, 3. հենց որ, 4. քան

բ. 1. այլևս, 2. թեև, 3. մինչև, 4. սակայն
գ. 1. թեկուզ, 2. հենց որ, 3. բայց և, 4. թեպետ
դ. 1. քա նի դեռ, 2. ոչ... ո չ, 3. եթե ոչ, 4. չնայած որ

209. Նախադասության մեջ քանի* համադասական շաղկապ կա:

ա.
Ծուխ ը խ ա ռնվել է գիշերվա մշուշին, և չեն երևում ոչ տները, ո չ հին եկեղեցին, այլ
միայն նշմարվում են ժա յռերի կա տ ա րները մշուշի մեջ:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

ի-
Արդյոք նա՞ է խ ոցել երիտ ա սա րդի սիրտ ը սուսերով, թե՞ մի ուրիշը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ
Նրանք ոչ միայն չեն կա րող եկեղեցիներում երգել, այլև չեն կա րող սիրել և գուցե թե
իրենց սրտում գաղտնի սիրեն մեկին, բայց չեն կա րող այդ մասին հայտնի ասել:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

դ-
Ոչ մի դեպքում, ոչ մի դեպ քում' այդպիսի գռեհկություն, այդպիսի լկտիություն:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4. երեք

ե.
Իսկ թե քա նի տարի պիտի ա շխ ա տեր, հայտնի չէր ո չ իրեն, ոչ տնօրենին, ոչ այլ
մեկի...

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4. երեք

210. Ո՞ր նախադասության մեջ համադասական շաղկապ չկա:

1. Նրա ձայնը դողաց, դողդողա ց նաև ներքին շրթունքը:

2. Ինչ լեզվով ուզում ես, ստ որա գրի ր, միայն սև թանաքով լինի:
3. Հիմա էլ պ արգ տեսնում եմ նրա դեմքը ցանկապատի փշերի արանքից:
4. Երևում էր, որ նրանք տա տա նվում էին' գնե՞լ, թե՞ ոչ:

֊1 2 3 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

211. Ո՜ր նախադասության մեջ է քչ-ը հա մադասական շաղկա պ:

1. Աշնանային այդ օրը նրանք միմյանց հրա ժեշտ տվեցին և էլ իրար չտեսան:
2. է՛լ ինչ կա րող ես պ ա տ մել քո հայրենիքի մասին:
3. Հնա գետ ը մի անգամ էլ պտույտ ա րեց բերդի չորս կողմը և բ ա րձրա ցա վ պարիսպի
վրա:
4. Փոքրիկը կրծոտել էր հացը, մոր գալուն սպասել և նստած տեղն էլ քնել:

212. Ո՜ր նախադասության մեջ էլ-ը համադասական շաղկապ չէ:

1. Մարգարին թվում է, թե ինքն էլ փ չա կով մի գերա ն է, վա ղուց չորա ցա ծ բարդի:

2. Հոգնա ծ հնձվորը չուխան շպ րտ եց, չուխայի հետ էլ ա վելորդ մտքերը:
3. Մի քիչ էլ խոսեցին, հարևան գյուղի ճա նա պ ա րհը ցույց տվին և բաժանվեցին:
4. Չորս ամիս անցավ. Աքարի պատմության համար չորս վայրկյան էլ չէին անցած
ամիսները:

213. Ո՜ր նախադասության մեջ է միայն-ը համադասական շաղկապ:

1. Լեռ չի փ լվել, չի եղել ամեհի պ ա տերա զմ, հրա շք չի եղել, և միայն քրտ ինք են թա­
փ ել հողի մշակները:
2. Ինքն էլ ճշմա րիտ որ կռվել է, միայն, իհարկե, ոչ ինչպես խեղճ երիտ ա սա րդները...
3. Իրերն ընկղմվել էին կիսա ստ վերների մեջ. միայն պ ա տ ից կա խվա ծ նկարի ապա­
կին էր իր մեջ հա վա քել շողերը և ա րտ ա ցոլում էր' հիշեցնելով մի նեղ պատուհան:
4. Ստ որոտ ը, որտ եղ ձյուն չկա, կորչում է մութի մեջ, միայն ձյունոտ գագաթն է
երևում:

214. Ո՜ր նախադասության մեջ իսկ-ը համադասական շաղկապ չէ:

1. Բոլորը մորուքով էին, մեկը ա լեհեր էր, իսկ մյուսները' երիտա սա րդ:
2. Բայց դա միայն բա մբա սա նք էր, իսկ Գորիսում ո՞ւմ չէին բամբասում:
3. Երեխաներն իրար վրա էին թափվում, իսկ տանտերը զվարճանում էր:
4. Երբեմնի նվիրական Երազանքներն իսկ այժմ նրա համար անմտություն էին:

215. Ո՜ր նախադասության մեջ է թե-ն համադասական շաղկապ:

ա.
1. Որսորդ Անտոնը սիրտ էր տալիս, թե առաջին անգամ այդ էլ շատ է:
2. Հողեմ գլուխդ, թ ծ ք ո մարդը ք ե զ Շուշի կուղա րկի...
3. Մենակությունից թե ձա նձրույթից բաց էր անում շա րա կա նի գիրքը:
4. Ուզում է տեսնել, թե որտ եղ է վերջը մացառուտի:

բ-
1. Որսորդն իմ հետևից կանչեց, թե ճա նա պ ա րհն ա ջ է ծռվում:
2. ճգ ն ա րա ն էր թե հին եկեղեցի, գուցե և մնա ցորդ մի բերդի...
3. Ինքս էլ չիմացա, թե ինչու պ ա տ ճա ռ բռնեցի գիրքը:
4. Թե սենյակում մարդ չէր լինում, նա երբեմն սուլում էր:

֊ 724֊
 Հայոց լեզու

216. Ո՜ր նախադասության մեջ այլ-ը համադասական շաղկապ չէ:

1. Նրանք ասես հա սա րա կ շներ չէին, այլ շղթայած առյուծներ և վագրեր:

2. Ն երսեսը տոլմա չի կերել, այլ կոլոլա կ, նա մեջքի վրա չէ քնա ծ, այլ կողքի:
3. Նա գնում էր այդ հեռուները' տ եսնելու նոր վայրեր, այլ պատկերներ:
4. Ավետիսը ոչինչ չէր ասում, այլ տա սը օր իր էշով գետ ից քա ր էր կրում:

217. Ո՜ր զուգադիր շաղկապն է տրամաբանորեն և քերականորեն համապատասխա­

նում տրված նախադասությանը.

ճա շա կ ը զա րգա նում է .... մ ի ջ ա կ ,.... ա մենա կա տ ա րյա լ նմուշների հիման վրա:

1. թեև... սակայն, 2. ոչ թե... այլ, 3. ոչ միայն... այլև, 4 . եթե... ապա

218. Ո՜ր շարքի բոլոր շաղկապներն են ստորադասական,

ա.
1. թե, քա նգի, հենց, նաև
2. կամ թե, և եթե, ապա թե ոչ, ուրեմն
3. թե չէ, թեպետև, թե որ, որ
4. մինչև, մինչդեռ, և, որովհետ և

բ-
1. մինչև որ, որպեսզի, սակայն, եթե
2. թեկուզև, մինչ, կա մ... կա մ, ուստի
3. եթե, քա նգի, քա ն թե, թեև
4. նախքան, բայց և այնպես, եթե ոչ, քա նի դեռ

219. Ո՜րն է ստորադասական շաղկապ.

ա. 1. բայց, 2. սակայն, 3. թեև, 4. ապա

բ. 1. ևս, 2. բայց ոչ, 3. կամ, 4. թեպետ... սակայն
գ. 1. այնքան... որքան, 2, եթե... ապա, 3. այնպես... ինչպես, 4. այնտեղ... որտ եղ
դ. 1. նաև, 2. այն էլ, 3. թե ... թե՛, 4. մինչդեռ

220. Ո՜ր նախադասության մեջ ստորադասական շաղկապ կա:

ա.
1. Եկա, որ ա յստեղ ձ ե զ համար ա յսօր Հրեղեն խոսքեր կռեմ ու խնդամ:
2. Ինչ որ չի մնա, կտանի քամին. Հա րդը գնում է, ցորենն է մնում:
3. Ո՜ր ջուրն ինձ խեղդեց, ես նրան ծով կասեմ:
4. Լռեց, ապա վերցրեց աթոռին նետ ված գլխ ա րկը և դուրս եկա վ բակ:

բ-
1. Լսո՞ւմ ես, ա յդտեղ իմ սիրտն է թաղած, Կոխոտի ր նրան քա յլերով քո լույս...
2. Շանթն է բեկվում ճա կտ իս վրա, Մահ չգիտեմ կա՞, թե՞ չկա...
3. Քա նզի ընծան ընծայողի պատվին է հավասար:
4. Չեմ դավա ճա նի իմ Նուա րդին, Որքա՜ն էլ գերես, օ՜, Շա միրա մ:

- 725֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

221. Ընդգծվածներից քանի՞սն են ստորադասական շաղկապ:

ա.
1. Ուզում եմ ձե զ ցույց տալ, թե ես և հայրս նույն մարդն ենք:
2. Շիրա զը սիրում էր կրկնել, որ իր գրա կա ն ուսուցիչը եղել է իր ժողովուրդը:
3. Որ ոչ թե ա ստ վա ծ ստ եղծեց մարդուն, Այլ մարդն իր ա հից ստ եղծեց աստծուն:
4. Թե չծնվեր մեծ Կոմիտասն իմաստուն, Հայ ժողովուրդն այսքան անուշ չէր լինի...

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) բոլորը

բ-
1. Ու անցնում ենք ուղիներով երկնային, Ուր բյո՜ւր մարդիկ երա գեցին ու չկան:
2. Սիրտս լցվեց... բայց չգիտեմ, թե ինչու Գորշ օրերի տաղտկությունը երգեցի...
3. Ինձ թվացել է միշտ, որ կա րոտիս կառչած' Ինձ սպասում է իմ Նավգիկեն:
4. Սակայն ամեն անգամ, Հենց որ հա նել է գիրքը և կա րդա ցել, Ի ն չ-ո ր անհուն մի
բան... Ողողել է սիրտը...

1) մեկը, 2) երկուսը, 3) երեքը, 4) ոչ մեկը

222. Քանի* նախադասության մեջ ստորադասական շաղկապ կա:

1. Առաջանում է նոր սերունդ, որն իրեն չի համարում ո՜չ Մոտկանա երկրից և ո՜չ Տալ-
վորիկից:
2. Ուղեկցորդի կանչը ինձ հիշեցրեց, որ ժա մա նակն է հրա ժեշտ տալու:
3. Ու չիմա ցա վ գինուց էր, թե հնձանն էր տաք:
4. Ամեն տեղ այղ սերը ծիծեռնա կի պես ճռվողում էր, մինչև հա սունա ցան նրանք:
5. Խ շխ շում էր շրջա զգեստ ը, որի փեշերը իջնում էին մինչև մերկ ներբանները:
6. Արձա կ դա շտ երի ամայության մեջ նա մեղմ շշնջա ց, Կա րծես թե սիրո քնքուշ
խոսք ա սաց նիրհող դաշտերին:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4 . հինգում

223. Ո՞ր նախադասության մեջ է որ-ը ստորադասական շաղկապ:

1. Իսկ մնացա ծը պ ա րտեզն էր' նույն ծառերով, ինչ որ փ ողոցում' ուռենի, բալենի, ըն­
կուզենի, խ նձորենի և երբեմն դեղին ակացիա:
2. Սա րսա փ ով նկատեց, որ գետ ի ջուրն ա նվերջ կարմրում է:
3. Փնտ րում եմ, բայց չեմ գտնում' որ գրքում է քո ա սա ծ բանաստեղծությունը:
4. Սպ ա սեցինք, մինչև որ ա նձրևը դադարեց:

224. Ո՞ր նախադասության մեջ է կարծես-ը շաղկապական թառ:

1. Երբ խոսում էր, կարծես ատամների տակ գա րի էր փշրում:
2. Մի անգամ էլ նայեց ընկերներին, կարծես նրանց ներկայությունը հուսադրում էր
իրեն:
3. Ինչքա՜ն միանման են հաչում շները, կարծես մեր Բողարի հաչն էր:
4. «Մի' գնա, դեռ մի' գնա», — կարծես երազի մեջ աղերսում էր մայրը:

- 726-
 Հայոց լեզու

225. Ո*ր շաղկապն է համապատասխանում տրված նախադասությանը:

ա. Տ ղ ա ն ,.......խաղում է բակում, իմ երեխան է:

1. որ, 2. երբ, 3. քա նի որ, 4. թեև

բ. Ք ե զ շա տ կ խ ն դ ր ե ի ,........իմ հա վա քա ծուից մի բան ընտրես:

1. որպեսզի, 2. բայց և այնպես, 3. հենց որ, 4. որ

գ. Հ ա շվ ե ց ե ք նաև մի վերջին ա նգա մ.........այդ ինչ ձև ով դեռ կա րելի է մարդուն մարդ

պահել:
1. չնայած, 2. սակայն, 3. թե, 4. և եթե

դ. Իր հետ եկածներին հա նձնա րա րեց, որ սպասեն իրեն մի տա սը րոպ ե......... այդ

ժա մա նա կա միջոցում ինքը չգա, գնան իր տուն:
1. ու թեև, 2. բայց և այնպես, 3. և եթե, 4. ա յնուամենայնիվ

ե. Ինչպես մի մռայլ ուրվա կա ն' խավարի միջից նայում էր Աշտ իշա տ ի վա նքը..........
ըստ երևույթին ոչինչ չէր վրդովում նրա խորհրդավոր անդորրը:
1. թեկուզ, 2. կամ էլ, 3. և, 4. եթե

զ .........մի փոքր սառը ա չքով է նայում, բայց նրա սիրտը բարի է:

1. Հենց որ, 2. Որ, 3. Եթե, 4. Թ եպ ետ

է. Ես չցա նկա ցա օրիորդի վստա հությունը թուլա ցնել, ......... ա նկա սկա ծ, մեր
ձեռնա րկումը չա փ ա զա նց վտա նգա վոր էր:
1. ուստի և, 2. և կամ, 3. թեև, 4. կամ էլ

ը. Երբ հասան քա ղա քի ա րվա րձա ններին, երիտ ա սա րդ գուսանն զգուշա ցա վ, .......

այդ մասում ա վելի հա ճա խ էին երևում պա րսիկ զինվորներ:
1. որ, 2. հենց որ, 3. քա նի դեռ, 4. քա նի որ

թ. Երբեմն միայն մի կոհակ, բա րձրա նա լով մի փ ոքրիկ քա րի վրա և իջնելով, ծկլթում

էր կա մա ցուկ........... ա ղջիկ մտա վ ջուրը' լողա նա լու և դրա սառնությունից
վա խ եցա ծ' սրսփա ց:
1. և որովհետև, 2. եթե, 3. կա րծես, 4. այլև

ժ. Պ ա ր զ էր, որ ........ զիջողություն աներ, մարդիկ ա վելի պիտի համոզվեին, թե,

իրավ, նա ա պ օրինի ժա ռա նգ է:
1. քա նի որ, 2. եթե, 3. ուրեմն, 4. հետևաբա ր

ժա. Եվ ուստային մնա ցել է միմիայն անիծել, որ ա ղբյուրի ջրի նման երկար լիներ
տ ա ն տ ի ր ո ջ ........կյա նքը.............կյանքի դառնությունը:
1. ոչ թե.... այլ, 2. ոչ միայն.... այլև, 3. ոչ.... ոչ, 4. կա մ.... կա մ

ժթ. Ես գոհ եմ ոչ թե նրա համար, որ չեմ մրսում, այլ չեմ մրսում նրա հ ա մ ա ր ,........
գոհ եմ:
1. քա նի որ, 2. ուստի և, 3. մինչդեռ, 4. որ

- 727-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ժգ.........մարդը կա տակ չի հասկանում, կորա ծ մարդ է:

1. Քա նի որ, 2. Թեև, 3. Եթե, 4. Իսկ

ժդ. Աշխ ատանքը երջանկություն է բերում մարդուն, ........ նա կա տարելա պ ես

տ իրապ ետում է որևէ արհեստի:

1. որովհետև, 2. թեպետ, 3. երբ, 4. չնայած

226. Տվյալ գործածության մեջ ի՜նչ խոսքի մասի նշանակությամբ է հանդես եկել
ընդգծվածը:

ա. Զորքը կարծես թե անակնկալի եկած մի պահ ընկրկեց, բայց նույն վայրկյանին էլ

ուշքի եկա վ և ա նցա վ սրընթաց գրոհի:
1) շա ղկապ , 2) մակբայ, 3) վերաբերա կա ն, 4) դերանուն

բ. Դու այնպես ես սիրում, կարծես թե չես սիրում...

1) շա ղկապ , 2) մակբայ, 3) վերաբերա կա ն, 4) ածական

գ. Փոխանակ քաղցր օրորներու, հայրենիք, Օրրա նիս քով մայրիկս զքեզ միշտ ողբաց:
1) շա ղկա պ , 2) կապ, 3) վերա բերա կա ն, 4) դերանուն

դ. Նեղության պահին լքեց ընկերոջը, փոխանակ թև ու թիկունք լիներ նրան:

1) շա ղկա պ , 2) մակբայ, 3) վերաբերա կա ն, 4) դերանուն

ե. Թող անգութ լինեմ հենց միայն բարի լինելու համար:

1) բայ, 2) վերաբերա կա ն, 3) մակբայ, 4) կապ

զ. Թո՜ղ ձեռքս, ես չեմ ուզում մնալ այստեղ:

1) բայ, 2) մակբայ, 3) վերաբերա կա ն, 4) կապ

227. Շաղկապները, ի տարբերություն կապերի'

1. կազմությամբ չեն լինում բաղադրյալ:

2. ըստ դիրքի լինում են նախադիրներ և հետադիրներ:
3. գործա ծվում են հոլովա ձևերի հետ, նրանց տ ա լիս լրա ցուցիչ իմաստներ և
կապում այլ բա ռերի հետ' դա րձնելով լրացում:
4. միմյանց են կապում նախադասություններ կամ նախադասության անդամներ
ա րտ ա հա յտ ելով դրանց համադաս կամ ստորա դա ս լինելը:

228. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ շաղկապի գործածության սխալ կա:

ա.
1. Վարդան Մամիկոնյանը հա յտա րա րում է, որ սատանան անգամ, եթե Հա զկերտ ի
թշնամին է, իր բարեկամն է:
2. Շա տ էի ցանկանում, որպեսզի այդ օրը դաս պատասխանեի:
3. Պ ա րզվեց, որ եթե մի քիչ էլ ա ռա ջ շա րժվեինք, կհանդիպեինք տեղաբնակների:
4. Պա ռկում էր չոր խոտերի վրա, թե ինչ է ջարդվա ծ ոսկորներին հանգստություն տար:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

- 728֊
 Հայոց լեզու

1. Ով որ ապրում է, պետք է և մեռնի' Անցնելով կյանքից մեծ հավերժության:

2. Որ հանդիպ եցի նրան, ամեն ինչ մեկ առ մեկ պատմելու եմ:
3. Ի՞նչ է ամբոխը, մեծ հիմարն է նա, ոգին հա լա ծող և տ ա րրը չարի, Բռնության
խարիսխ, և՛ սուր երկսայրի, և՛ զայրույթի մեջ գա զա ն վիթխարի:
4. Ոչ միայն շփ ոթվա ծ էր կա տ ա րվա ծից, այլև նաև զա յրա ցած:
5. Անե՜ծք այն խելքին և այն ձիրքերին, Որ այս աստիճան զորություն ունեն մոլորեցնելու:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

Գ
1. Կանանց սրտի մեջ երկյուղն ու սերը միշտ համաչափ են. Կա մ նրանք բնավ
գոյություն չունեն և կա՜մ անչափ են:
2. Որ նրանք տնից հեռանում են, նրանց թվում է, թե շատ մոտ է ցնորքի այդ աշխարհը:
3. Թվում է ինձ, թե մեր մարմինը ոչ թե հողից է, այլև արցունքից:
4. Որովհետ և երա գել է տ ա լիս մութը, իսկ երա գել մենք չենք ուզում:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

229. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ շաղկապի գործածության տրամաբանա­

կան կամ քերականական սխալ կա:

ա. Որ մեծ հաջողությունների հասնես, պիտի շատ աշխատես:

բ. Ոչ մի կերպ չէր համաձայնում, որպեսզի թիկնապահների խումբը միանար իրենց:
գ. Քա նի որ Կոմիտ ա սը մեզ' հայերիս, ցույց տվեց մեր երա ժշտ ությունը' զտ ելով ու
մա քրելով եղածը, ուստի Արամ Խ ա չա տրյանը այդ նույն երաժշտությունը ցույց
տվեց արար աշխարհին:
դ. Տրա նսպ որտ ա յին միջոցներ են համարվում ա վտոմեքենա ները կամ այլ մեխանի­
կական փոխ ա դրա միջոցներ:
ե. Թ ռիչքը համարվում է միջա զգա յին այն դեպքում, որ օդային սարքը հատում է ՀՀ
պետակա ն սահմանը:
զ. Քա նի որ ժամանակն ամենաթանկ բանն է, ապա ժամանակի վատնումն է ամենա­
մեծ շռայլությունը:
Է. Ձայնավորի և երկհնչյունի փոփոխությունը կամ սղումը կոչվում է հնչյունափոխություն:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. բոլորում, 4. չորսում

230. Ո՞րն է վերաբերական.

ա. 1. այո , 2. արագ, 3. նախքան, 4. ապա

բ. 1. թեև, 2. երբևիցե, 3. մի՞թե, 4. համար
գ. 1. մինչդեռ, 2. անգամ, 3. առթիվ, 4. մի փոքր
դ. 1. ոչ մի, 2. ա հավա սիկ, 3. ոմն, 4. ա մբողջ

231. Ո՞րը վերաբերական չէ:

ա. 1. անշուշտ, 2. իբր թե, 3. նորից, 4. արդյոք

բ. 1. մինչև իսկ, 2. փ ոքր֊ինչ, 3. գոնե, 4. ախր
գ. 1. ասես, 2. չէ՞ որ, 3. ցավոք, 4. չրը խկ
դ. 1. իրավ, 2. կա րծես թե, 3. խստիվ, 4. միևնույնն է

- 729-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զա քա րյա ն

232. Ո*ր շարքի րոլոր թառերն են վերաբերականներ,

ա.
1. արդարև, հենց որ, անշուշտ, ցա վոք
2. գեթ, հիրավի, իբրև թե, առանց
3. մի՞թե, ինչո՞ւ, դժվար թե, հա րկա վ
4. հենց, արդյոք, ա յսուհա նդերձ, երևի

բ-
1. ափսոս, ի՞նչ խոսք, որպիսի, հապա
2. լոկ, միմիայն, չէ, մի
3. ա յսօր ևեթ, թող, կեցցե, իբր
4. իրոք, ահա, գոնե, ինչպես

233. Ընդգծվածներից քանի՞սն են վերաբերական:

1. Գա նգրա հեր տղան, անշուշտ, գա լիքի խ որհրդանշանն է:

2. Ես ձեր ոտքի տակ փ ռել եմ միայն թախիծն իմ թավիշ:
3. Բա կունցի գրեթե բոլոր պ ա տմվա ծքներն ունեն բա նա ստ եղծա կա ն ներշնչանք:
4. Մթնաձոր, այսինքն նա խ ա ստ եղծ մի աշխարհ մարդու, հողի, բնության ու
կենդանիների հա զա րա մյա դաշինքով:
5. Եվ տիեզերքում լոկ մարդը անեղծ, վշտին հաղթելով, դա րձա վ իմաստուն:

1) երկուսը, 2) երեքը, 3) չորսը, 4) բոլորը

234. Ո՜ր նախադասության մեջ վերաբերական կա:

ա.
1. Հիշո՞ւմ ես' գլուխ դ կռացնում էիր ներս և կանչում' դո'ն-դո'ն, իսկ ես միշտ ա րձա ­
գանքում էի քո ձա յնին' դո՜ն... դո՜ն... դո՜ն...
2. — Խ ոնա վ է, բայց լա վ գիշեր է, — կա րծես ինքն իրեն վերջա ցրեց Լևոնը:
3. Ես ա յսօր ձեր երեկոյին կմասնակցեմ ոչ իբրև ուսուցիչ, այլ ընդամենը որպես
ծնող, որի Երեխան նույնպես ձեր դա սա րա նից է:
4. Ս իրելիս, հենց մոտենաս մեր տանը, կզա նգես, ես գրեթե պ ա տ րա ստ եմ դուրս
գալու:

Բ-
1. Ես արդեն ծեր եմ, իսկ այս գինին կա տ ա րյա լ է:
2. Ստ որա դա ս մարդու հետ բորենի են, իսկ մեծա վորի ա ռա ջ' աղվես:
3. Ինքը' պարոն Արամյանն իսկ չի պ ա տ կերա ցնում, թե ինչ է պա հա նջում մեգնից:
4. Նա շա րժվում է, իսկ թվում է, թե օրորվում է լամպը:

255. Ո՜ր նախադասության մեջ վերաբերական չկա:

ա.
1. Այնտեղ ծառերն անգամ միա հա վա սա ր և միանման Են ու չեն շա րժվի ամեն պա­
տա հակա ն քամուց:
2. Թորգոմն այս անգամ նոր նայեց երիտասարդին, որի երեսը վառվում էր կարմիրով:
3. — Աղբյուրներն անգամ ծա րա վ են, Թ ոմա ն, — սեղանի ծայրից ձայն տ վեց մեկը:
4. Այնպես Են փաթաթվել իրար, որ մահն անգամ նրանց չի բաժանել:

- 730-
 Հայոց լեզու

?■
1. Աստվա ծ վկա' չգիտեմ, միայն գիտ եմ, որ ռուսերեն չի խոսում:
2. Մենք հո հա յա ստ ա նցու հա րսա նիք չե՞նք ա նում...
3. Չլինի՞ բան է պ ա տ ա հել, և մեզ չի ասում:
4. Ստ եփ ա նը ամեն ինչ այնպես էր արել, որ կա րծես' ինքը իմ ընկերն է:

Գ
1. Հա զ իվ թե առանց խիստ պ ա տժի նրանց ձեռք ի ց ա զա տ վեր մեկը, որ կհանդգներ
ա նա րգել նրանց հայրենիքը:
2. Երանի՜ ամեն ինչ այդպես լիներ...
3. Ասենք' պ ա տ ա հա ծ ժամանակ գա լիս է մեգ հյուր...
4. Ավելի ճիշտ կլիներ, եթե դրա մասին ինձ նախ օրոք պ ա տ մա ծ լինեիր:

Գ
1. Իսկ Կյորեսն այնուամենայնիվ մեռնում էր:
2. Գուցե այդպես չէր, գուցե, իրոք, շորը սա հեց ընկավ:
3. Նրան այնպես էր թվում, կա րծես ա յդտ եղ Եղել էր նաև ուրիշ անգամ' շա տ վաղուց:
4. Մի՞թե զա րմա նա լի չէ այն, որ ինքը պ րծել է այդ թոհուբոհից:

236. Քանի* վերաբերական կա նախադասության մեջ:

ա.
— Հա պ ա , այդպիսի բաներ, պարո՜ն երիտ ա սա րդ, չեք լսում ծերունուս, չեք լսում, և
ահա թե ինչ է լինում վերջը, ցա վոք սրտի:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

բ-
— Այդ բոլորը' բա րի՜... Բայց չե՞ս կարծում, որ այսպես մի քիչ կոշտ կլինի պառկել,
մանավանդ որ հիանա լի երեկո է, հա՞, քեռի՜ Մարտին:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ-
Մինչև իսկ նավթա վա ճառ Գևորգին էին բամբասում, թե իբրև նավթի պ ա հեստը կա­
ռուցել է ջրա ղա ցների առվի մոտ:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

դ-
Թո՜ղ ձեռքս, ա՜յ սիրելիս, ես արդեն ձա նձրա ցա ու այլևս չեմ ուզում ա յստ եղ մնալ և
ոչ մի րոպե:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

ե.
Նրա գլխում ծա գա ծ միտքը' օրա գիր ու հա շիվ պ ա հելու մասին, ա նշուշտ ներքին
կապ ուներ պ ա րտքի ա նխ ուսա փելի հա տուցմա ն հետ:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

- 731֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ-
Նույնիսկ դժվար է ասել, թե արդյոք այդքան անվանի կլիներ պանդոկը, եթե նրա տի­
րուհին չլիներ հենց տիկին Ֆ ոգելգա նգը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

է.
Մի՞թե հնարավոր է այդքան նման երկու դեմք, անգամ նույն շուրթերը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Ը-
«Դե, գոնե ձիու գինը տային», — մտածում էր Սա նա սա րը' գլուխ ը բոլորովին
կորցրած:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

237. Քանի* նախադասության մեջ վերաբերական կա:

ա. — Ախր ա յսօր օրը չէր... — անընդհատ կրկնում էր Սաթենիկը:

բ. Երբեմն այնքան մոտ է գա լիս' ահա ուզում ես կրակել:
գ. Սիրելին, դու գնա', իսկ ես կգամ քո հետևից ոչ ուշ, քա ն ժամը տա սներկուսն անց
կեսին:
դ. Չուտ եիր և չխմեիր, այլ միայն այդ լեզվով խոսեիր:
ե. Մի բան ասեմ՝ չզարմանաս, հենց լույսը բա ցվի, մենք իսկույն պիտի չքվենք
այստեղից...

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

238. Ո*ր վերաբերականն է արտահայտում սահմանափակում.

ա. 1. միմիայն, 2. նամանավանդ, 3. իրոք, 4. տ ա րա բա խ տ ա բա ր

բ. 1. ամբողջովին, 2. սոսկ, 3. նամանավանդ, 4. թերևս
գ. 1. անխոս, 2. այնուամենայնիվ, 3. բա րեբա խ տ աբա ր, 4. լոկ

239. Ո՜ր շարքի բոլոր վերաբերականներն են արտահայտում հաստատում,

ա.
1. հարկավ, իրավ, ա նկա սկա ծ
2. անգամ, արդարև, միայն թե
3. անպայման, անշուշտ, բա րեբա խ տ ա բա ր
4. արդյոք, կարծեմ, գուցե

?
1. իրոք որ, համարյա, հիրա վի
2. անխոս, ա նտարակույս, ինչ ա սել կուզի
3. ահավասիկ, հա տկա պ ես, մանավանդ
4. թող, այո՜, ինչ է թե

- 732-
 Հայոց լեզու

Գ-
1. ինչու չէ, ինչպես չէ, իսկապես որ
2. անշուշտ, ինչ գնով էլ լինի, ահա
3. ա հավա սիկ, առանց այլևայլի, նույնիսկ
4. մինչև անգամ, ապա, մի

240. Ո՞ր վերաբերականը հաստատում չի արտահայտում.

1. հարկավ, 2. իրավամբ, 3. ա նպ ա տ ճա ռ, 4. բա րեբա խ տ ա բա ր

241. Ո՞ր նախադասության մեջ ափսոսանք արտահայտող վերաբերական կա:

1. Շա տ երն իրոք ա նպ ա տրա ստ էին եկել քննության:

2. Ա յո , դժվար կացության մեջ էր հա յտ նվել սպ արա պ ետ ը:
3. Բոլորն էլ չա փ ա զա նց հուզվա ծ էին. չէ՞ որ այդպիսի քա յլ չէին սպ ասում Վահանից:
4. Չհա սցրեց նույնիսկ ձիուց իջնել, երբ պ ա հա կա զորը վրա տվեց:

242. Ընդգծված բառը ո՞ր նախադասության մեջ է վերաբերական խոսքի մասի

նշանակությամբ գործածված:
ա.
1. ժպ տ ում էր, ասես ոչինչ էլ չէր եղել:
2. Այդ օրը ա ս ծ ս մ ի վատ բան պիտի կա տարվեր:
3. Ի՞նչ պիտի ասես այդ տեսակ մարդուն:
4. Դո՞ւ ասես նրան այդ մասին, թե՞ ես:

բ-
1. Դու, սակայն, հանձնարարությունը չես կատարել:
2. Սակայն շատ ա նհա նգստ ա ցա ծ ենք կա տ ա րվա ծի առիթով:
3. Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, սակայն չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դեմ:
4. Կե ր, թող ոչ ոք չիմանա սակայն:

Գ-
1. Ես նրան տեսնում էի վերջին անգամ:
2. Դահճին անգամ դուք կդյուրեք:
3. Այս անգամ ելույթ կունենամ նոր երգա ցանկով:
4. Պ ա տ ա նին մի անգամ էլ կրկնեց իր առաջարկը:

243. Ո՞ր վերաբերականն է համապատասխանում տրված նախադասությանը.

ա. Այդ կողմերում Արաքսի խ աղաղ և լուռ ընթացքը այնպիսի տպավորություն էր
թողնում, որ ջ ո ւ ր ը ........կա նգնա ծ լիներ:
1. գուցե, 2. կա րծես, 3. միգուցե, 4. թերևս

բ. Ցնծում է անտառը, ո ւ ........վայրի կաղնին է կա նգնել խոհուն ու տխուր:

1. գոնե, 2. թեկուզ, 3. միայն, 4. միայն թե

գ............... հայրը մնար...: Բայց հայրն էլ գնաց, Երբ որդին չկար տա սը տարեկան:
1. Գեթ, 2. Միմիայն, 3. Սոսկ, 4. Բնավ

- 733-
 Ցու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

244. Ո՜ր վերաբերականն է համապատասխանում տրված նախադասությանը' ըստ

փակագծում նշված իմաստի.

ա. Մեծ հնարավորություններ բոլորին են այցելում, բայց շա տ երը .......................

(սա ստ կա ցում) չգիտեն, որ հա նդիպ ել են դրանց:
1. իսկ և իսկ, 2. ա հավա սիկ, 3. գոնե, 4. նույնիսկ

բ. Նռան ձ ո ր ո ւ մ ...................(կասկած, ենթադրություն) կա յծա կ է խ փել ծառերին:

1. իբր, 2. իրոք, 3. ա յո’ , 4. չէ՞ որ

գ. Հրա վիրեցի նրան ինձ մոտ, խոսեցրի, քննեցի և տեսա, ո ր ............. (սաստկացում)
մեզ համար է չա փ ա ծ ու ձևած:
1. միմիայն, 2. հիրավի, 3. ասես, 4. իսկ և իսկ

դ. Ծերունին նայեց ինձ քննական հա յա ցքով, կա րծես ստ ուգելու համար, թ ե .........

(կա սկա ծ և հա րց միաժամանակ) իր սիրտը ցա վեցնելու համար ա սա ցի այդ
խոսքը:
1. իսկա պ ես որ, 2. միայն, 3. սոսկ, 4. արդյոք

ե. Աստծու ա րա րա ծ ա շխ ա րհի վրա օ դ ը , ..........(հա ստ ատում) ամեն տ եղ ա գատ է:

1. մի՞թե, 2. ա նշուշտ, 3. իբրև թե, 4. ահա

զ. Գուցե նրա հերթն է գա լիս' զգա լու, որ կ յա ն ք ը .........(աւիսոսանք) հա ճա խ նաև

վիշտ է տալիս: >
1. իրոք, 2. միգուցե, 3. ցա վոք, 4. չլինի՞ թե

է. Այդ գա ղտ նիքը ես չեմ հ ա յտ ն ե լ........... (սա ստ կա ցում, շեշտում) ընկերոջս:

1. նույնիսկ, 2. իհարկե, 3. ա հավա սիկ, 4. բա րեբա խ տ ա բա ր

ը. Բ ա ռ ե ր ի ց ........... (սահմա նա փա կում) մեկ բան է պահանջվում, լինել հասկանալի:

1. ա հավա սիկ, 2. միայն, 3. թերևս, 4. ինչ խոսք

245. Վերաբերականներից քանի՜սն են տրամաբանորեն համապատասխանում

տրված նախադասությանը.

Նախապատրաստվող սպանության կամ ահաբեկչության մասին չհայտնող անձը

դժվար թ ե ............. բարոյական պատասխանատվություն պիտի կրի:

Միայն, զուտ , իսկ և իսկ, ա յնուա մենա յնիվ, միմիայն, ինչ ուզում է լինի,
բա րեբա խ տ ա բա ր, ըստ երևույթին, սոսկ:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

246. Ո՜րն է ձայնարկություն.

ա. 1. իրոք, 2. այո, 3. շըխկ, 4. չէ որ

բ. 1. էլի, 2. էյ, 3. թրխկալ, 4. ահա
գ. 1. ջան, 2. հենց, 3. ոչ, 4. թող
դ. 1. դեհ, 2. մլավել, 3. զրնգուն, 4. վայ տալ

֊ 734֊
 Հայոց լեզու

247. Ո*րը ձայնարկություն չէ.

ա. 1. վախ, 2. հեյ, 3. չէ, 4. ա
բ. 1. ոչ... ոչ, 2. օյ, 3. տըզզ, 4. էհեյ
գ. 1. ջու-ջու, 2. հը, 3. օխայ, 4. բառաչ

248. Ո՞րն է կոչական ձայնարկություն.

ա. 1. ըհը', 2. ա խ, 3. վա՜յ, 4. այ
բ. 1. էհե յ, 2. ո՜ւյ, 3. իե հ, 4. բա'
գ. 1. վո՜ւշ, 2. յա , 3. հո-հո՜յ, 4. ը՜ը՜

249. Ո՜ր շարքի բոլոր ձայնարկություններն են զգացական.

1. հա՜յ, հա՜, է՜յ, վա՜հ
2. վո՜ւյ, փո՜ւ, ա՜խ, քշա
3. ջա ն, ո՜ւխ, աո՜, օ՜ֆ
4. ա՜, պահ, ա՜խ, ի՜հ

250. Ո՜ր նախադասության մեջ նմանաձայնական ձայնարկություն կա:

1. էհե՜յ, քար բերեք, Շաղախ ու խիպար:
2. Ո՜ւ—ո՜ւ—ո՜ւ... Քամին է, քամին, Տե՜ս անզգամին:
3. Ա՜խ, իմ վերքը սիրտս է, մերի՜կ, Դեղ ու դարմանդ ի՞նչ անեմ:
4. է՜յ, կանա՜չ ախպեր, դու բարով եկար:

251. Ո՜ր շարքի բոլոր բառերն են ձայնարկություններ.

1. այ, ախ քաշել, օհ, անշուշտ

2. դեհ, ախ ու վախ անել, հեյ, օ
3. հռհռալ, խշշոց, վայ տալ, պաղպաջուն
4. հը, էյ, թըշշ, ծիվ֊ծիվ

252. Ո՜ր նախադասության մեջ ձայնարկություն կա:

1. Իր պառավ մոր համար արդյոք չգնի՞ այն սև շալը, թե՞ մայրը հին շալը հազիվ
հասցնի մաշել...
2. Սահակն ի՞նչ իմանար, գուցե չի՞ էլ պատահել, գուցե հարևան գյուղ գնացող ըն­
կերը Արծվիկի եղբայրն է կամ հորեղբոր որդին:
3. — Պետի', ա'յ անժառանգ, բա ե՞րբ պիտի հորդ պալատը շինես, — հարցնում էին
նրան:
4. — Կիթառի վրա գուցե, թե չէ իմ հայրենիքում որտեղի՞ց է այս գործիքը, և, ո՜վ գի­
տի, ես պիտի ունենա՞մ տուն և ընտանիք:

253. Ո՜ր նախադասության մեջ ձայնարկություն չկա:

1. — Ա՜ա, — երկար ծոր տվեց զինվորը, և դժվար էր հասկանալ, թե ինչ էր նշանա­

կում այդ բացականչությունը:
2. Իսկ երբ դուք վերադառնաք, ո՜վ գիտի, մենք այլևս կհանդիպե՞նք իրար, թե՞...
3. Ա՜յ թե մի թաս նոր քաղած թութ էր եղել...
4. — Օ՜, նա քաջ գիտի աշխարհագրություն և լեզուներ էլ լավ գիտի, բայց և այնպես
կատարյալ արջ է...

- 735-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

254. Քանի* նախադասության մեջ ձայնարկություն կա:

ա. է՜, ժամանակս փոխվել է, զարգացել են, լուսավորվել են. մեզնից ծնվածն էլ մեզ
չի հավանում...
բ. Ա՜յ բարով, հազար բարի...
գ. Իրան-Թուրանում չկար քեզ բարեբար, Դառն ես դառել, հե՜յ Զանգեզուր...
դ. — Հը՜մմ... ամեն ինչ հող կդառնա, — լռության մեջ ասաց Թոմասը' թարգմանելով
երգի վերջը:
ե. Նարե1յ, ա՜յ այն մեկին կարո՞ղ ես խփել...

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

255. Ընդգծված բառը տվյալ նախադասության մեջ ի*նչ խոսքի մասի նշանակու­
թյամբ է գործածված:

ա. Հայերեն են խոսում լեռներդ...

1. ածական, 2. գոյական, 3. մակբայ, 4. վերաբերական

բ. Մեզ մոտեցավ զինվորական համազգեստով մի մարդ:

1. գոյական, 2. ածական, 3. վերաբերական, 4. մակբայ

գ. Համաձայն ժամանակացույցի մեկնեցինք վաղ առավոտյան:

1. կապ, 2. շաղկապ, 3. ածական, 4. մակբայ

դ. Եվ այդ ահավոր ծանր աշխատանքը պիտի կատարեին երկու զինվորական:

1. գոյական, 2. ածական, 3. մակբայ, 4. վերաբերական

ե. ճանապարհ ընկանք նախքան լույսը բացվելը:

1. շաղկապ, 2. կապ, 3. վերաբերական, 4. մակբայ

զ. Լույսը մինչև լույս չեն մարել այս ձեռքերը...

1. շաղկապ, 2. կապ, 3. վերաբերական, 4. մակբայ

է. Մի հավք զարկի ես մի օր. Թռա՜վ, գնաց վիրավոր:

1. դերանուն, 2. բայ, 3. թվական, 4. վերաբերական

ը. Մի գնա տե ս' ինչ եղան, ինչու ուշացան ընկերներդ:

1. դերանուն, 2. թվական, 3. վերաբերական, 4. բայ

թ. Մուշեղի մի ոտքը վնասվել էր Արցախյան պատերազմի ժամանակ:

1. ածական, 2. թվական, 3. վերաբերական, 4. դերանուն

ժ. Թող ոչ մի զոհ չպահանջվի ինձնից բացի...

1. վերաբերական, 2. բայ, 3. մակբայ, 4. ձայնարկություն

ժա. Նա էլ ինձ չճանաչեց... Աղքատ էի ու փոշոտ...

1. վերաբերական, 2. մակբայ, 3. կապ, 4. շաղկապ

- 736-
 Հայոց լեզու

ժբ. Խո՞ր ես քնել, Մարո ջա՜ն, Չես զարթնում էլ, Մարո ջա՜ն...
1. վերաբերա կա ն, 2. մակբայ, 3. կապ, 4. շա ղկա պ

ժգ. Ավելի հաճախ պապս կյանքի վերջին տարիներին էր հիշում իր կորսված

հայրենիքը Մուշը:
1. ածական, 2. մակբայ, 3. թվական, 4. վերաբերական

ժդ. Հակոբն իսկ այդ մասին չէր լսել:

1. շաղկապ, 2. վերաբերական, 3. ձայնարկություն, 4. դերանուն

ժե. Իս//ի՞նչ պատահեց հետո, երբ շաքարամանից երկու կտոր շաքար պակասեց:
1. շաղկապ, 2. վերաբերական, 3. ձայնարկություն, 4. դերանուն

ժզ. Ես այդ պարոնին շատ լավ ճանաչում եմ. հենց երեկ տեսա...
1. շաղկապ, 2. վերաբերական, 3. ձայնարկություն, 4. դերանուն

ժէ. Գելն էլ շան պես մի արարած է, միայն վայրենի ու հալածված:

1. շաղկապ, 2. վերաբերական, 3. ձայնարկություն, 4. դերանուն

256. Ո՞ր խոսքի մասի նշանակությամբ չի կարող գործածվել

ա. հեռու բառը:
1. մակբայ, 2. ածական, 3. կապ, 4. շաղկապ

ր. երիտասարդ բառը:
1. գոյական, 2. ածական, 3. մակբայ, 4. վերաբերական

գ. անգլերեն բառը:
1. գոյական, 2. ածական, 3. վերաբերական, 4. մակբայ

257. Ձևաբանական վերլուծության տարբերակները նշող պատասխաններից ո՞րն է

ճիշտ:

ա. Մշուշե հարսնաքողն աստիճանաբար պարուրում է լեռնագագաթները:

1. Մշուշե (ա. գոյական, բ. հարաբերական ածական, գ. որակական ածական),

2. հարսնաքողն (ա. ուղղական հոլով, բ. սեռական-տրական հոլով, գ. բացառական
հոլով),
3. աստիճանաբար (ա. ձևի մակբայ, բ. չափ ու քանակի մակբայ, գ. ժամանակի
մակբայ),
4. պարուրում է (ա. վաղակատար, բ. անկատար անցյալ, գ. ներկա),
5. լեռնագագաթները (ա. ուղղական հոլով, բ. գործիական հոլով, գ. բացառական
հոլով):

1) 1- բ, 2 - ա, 3 - ա, 4 - գ, 5 - ա
2) 1- գ, 2 - գ, 3 - բ, 4 - գ, 5 - գ
3) 1- ա, 2 - բ, 3 - գ, 4 - բ, 5 - բ
4) 1- բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա, 5 - ա

- 737-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. ԶաքարյաՕ

բ. Դեղնավուն արեգակը, ինչպես արյունով լցված աչք, սրթսրթում էր ամպերի

կեղտագույն կարկատանների մեջ:
ր
1(. Դեղնավուն (ա. որակական ածական, բ. հարաբերական ածական, գ. մակբայ),
2. լցված (ա. դիմավոր բայ, բ. անդեմ բայ, գ. ածական),
3. սրթսրթում էր (ա. ներկա, բ. անկատար անցյալ, գ. ապակատար),
4. ամպերի (ա. վերաբերական, բ. դերբայ, գ. գոյական),
5. մեջ (ա. գոյական, բ. կապ, գ. մակբայ):

1) 1 - բ, 2 - գ, 3 - ա, 4 - բ, 5 - ա
2) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - գ, 5 - գ
3) 1 - ա. 2 - բ, 3 - բ, 4 - գ, 5 - բ
4) 1 - գ, 2 - ա, 3 - գ, 4 - ա, 5 - բ

գ. Բակ մտավ քահանաների մի խումբ' բուրվառներից ծխի կապույտ քուլաներ

արձակելով:

1. Քահանաների (ա. բացառական հոլով, բ. սեռական-տրական հոլով, գ. ուղղական

հոլով),
2. խումբ (ա. ներգոյական հոլով, բ. ուղղական հոլով, գ. սեռական-տրական հոլով),
3. բուրվառներից (ա. սեռական-տրական հոլով, բ. բացառական հոլով, գ. գործիա­
կան հոլով),
4. կապույտ (ա. որակական ածական, բ. հարաբերական ածական, գ. ձևի մակբայ),
5. արձակելով (ա. ենթակայական դերբայ, բ. անկատար դերբայ, գ. անորոշ դերբայ):

1) 1 - բ, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա, 5 - գ
2) 1 - գ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ, 5 - բ
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - գ, 4 - գ, 5 - ա
4) 1 - բ, 2 - գ, 3 - ա, 4 - ա, 5 - բ

դ. Քա մուց հնձա նի դռնակը մեղմորեն ճռնչում էր, և մա շվա ծ դուռը դողդոջ երգում էր
մի հին երգ:

1. Դռնակը (ա. ուղղական հոլով, բ. բա ցա ռա կա ն հոլով, գ. սեռա կա ն-տ րա կա ն

հոլով),
2. մեղմորեն (ա. որակա կա ն ածական, բ. չափի մակբայ, գ. ձևի մակբայ),
3. մաշված (ա. ածական, բ. դերբայ, գ. մակբայ),
4. երգում էր (ա. ներգործա կա ն սեռ, բ. չեզոք սեռ, գ. կրավորա կան սեռ),
5. երգ (ա. ներգոյական հոլով, բ. ուղղական հոլով, գ. սեռա կա ն-տ րա կա ն հոլով):

1) 1 - գ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա, 5 - գ
2) 1 - բ, 2 - բ, 3 - գ, 4 - գ, 5 - ա
3) 1 - ա, 2 - գ, 3 - ա, 4 - բ, 5 - բ
4) 1 - ա, 2 - գ, 3 - բ, 4 - ա, 5 - բ

- 738-
 Հայոց լեզու

258. Փակագծերում արված րաոերի ո՜ր հերթականությունն է համապատասխանում

նախադասության մեջ դրանց տեղադրման ճիշտ կարգին (տեղադրվելիք թասերը
տրված են ուղիղ ձևերով):

ա. Խոտն այստեղ չտեսնված համեղ էր, բուրավետ, բայց հանդապահն ուր որ է

............ պ ի տ ի ............ կարկամած.............. վրա, թե ինչու են ապօրինի..............
ուրիշի խոտը:
(1. արածել, 2. գոռալ, 3. հայտնվել, 4. նախրապան)
1 ) 2. 3, 4, 1
2 ) 4, 2, 1, 3
3) 3, 2, 1 ,4
4) 3, 2, 4, 1

բ. Լիալուսինը ............ կաթնագույն լույս էր սփռում և իր շողերով............ բակով

............ առվի մանրիկ.............. հետ:
(1. ալիք, 2. անցնել, 3. վերև, 4. խաղալ)
1 ) 1.4, 3 , 2
2 ) 4, 2, 1, 3
3) 3, 4, 2, 1
4) 3, 1 , 2 , 4

գ. Վարորդը' արդեն ալեհեր մի մարդ, ականջի............ լսում է .............. խոսակցու­

թյունը և մերթընդմերթ ա չքի............ նայում.............. մեջ:
(1. հայելի, 2. ուղևոր, 3. պոչ, 4. ծայր)
1 ) 3, 1 , 4 , 2
2) 4, 2, 1, 3
3) 3, 2, 4, 1
4) 4, 2, 3, 1

դ. Հեռվում լեռներն Են մանուշակագույն............ , մուգ կանաչ անտառակույտերով,

իսկ ավելի մոտիկ' իրար հպ վա ծ............ վրա, դեղին.............. են փռված, ճիշտ և
ճիշտ այնպես, ինչպես Սարյանի բազմաթիվ............
(1. կտավ, 2. արտ, 3. բլուր, 4. ստվեր)
1 ) 4, 3, 2, 1
2) 3, 1 , 4 , 2
3) 2, 4, 3, 1
4 ) 1,3, 4 , 2

ե. Ցերեկը անձավներում ............., գիշերը զգուշությամբ առաջ շարժվելով

վերջապես քուրդ հովիվների ............ և .............. իմանալով մոտակա հայկական
գյուղի տեղը ............ ուղղեցի այն կողմ:
(1. քայլ, 2. նա, 3. թաքնվել, 4. հանդիպել)
1 ) 3, 4, 1, 2
2) 3, 4, 2, 1
3 ) 1,2, 3 , 4
4 ) 4, 1 , 2 , 3

- 739-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

զ. Գառների ք ա ղ ց ր ............ սովոր, ալ ու ալվան ծաղիկներով.............. մեր սարերը

այնպես էին ամայացել, այնպիսի թախծոտ լռություն ............ այդ ............ , որ
սիրտս լցվեց:
(1. զարդարել, 2. մայուն, 3. կողմ, 4. տիրել)
1 ) 3, 4, 1 ,2
2) 3, 2, 1 ,4
3) 2, 1,4, 3
4) 2, 1 , 3 , 4

է. Քաղաքի խեղդուկ ............ հետո մի՞թե հաճելի չէին անտառի ախորժալուր

ձայները, ցողաթաթախ կանաչը, հանդիպակաց ............. անփույթ ............
հովվական վրանները և ............ օրորվող խոտաբույսերը:
(1. կռթնել, 2. տոթ, 3. քամի, 4. բարձունք)
1 ) 2, 4, 3. 1
2) 4, 3, 1 ,2
3) 3, 4, 1, 2
4) 2, 4, 1 ,3

ը. Սիրելի' ուսուցիչ, Ձեզ ............ Ձեր խոնարհ աշակերտը, հնարավոր է՝ ............

լինեք ի ն ձ '............ մեկին, բայց ես չեմ կա րող.............. Ձեր բարի խորհուրդներն
ու մեղմ ժպիտը:
(1. հազարավոր, 2. մոռանալ, 3. գրել, 4. հիշել)
1) 3, 2, 1, 4
2) 2, 4, 1, 3
3) 4, 2, 3, 1
4) 4, 3, 2, 1

թ. Կիսատ ...... գործը' վերցրեց սեղանին նետված ............ մի մասը և շտապ

ուղղելով սև ......օձիքը իջավ փողոց ու մտավ սրճարաններից մեկը, որտեղ
սովորաբար .....պոլսահայ մտավորականների մի խումբ:
(1. հավաքվել, 2. վերարկու, 3. թողնել, 4. թուղթ)
1) 1, 2, 4, 3
2) 3, 4, 2, 1
3 ) 1,4, 2,3
4) 3, 2, 4, 1

ժ. — Վեհափառը լուր է ուղարկել, որ ............ որևէ ............ առավել ............ ,

էջմիածին ............ տանեմ, — և վարդապետի հայացքը կանգ առավ Սողոմոնի
դեմքին:
(1. մեկը, 2. ուսանել, 3. շնորհալի, 4. դու)
1 ) 3, 2, 1 ,4
2) 4, 2, 1 ,3
3 ) 4, 1, 3, 2
4) 3, 1 , 4 , 2

- 740-
 Հայոց լեզու

ժա. Գյուղի հարավային ............ անցնում էր Հայկական լեռնաշխարհի խոշոր

............ մեկը հայոց սրբազան Արածանին, և ............ հոսում էր լեռն ի վայր'
............ կուսական բնության անդորրը:
(1. կարկաչյուն, 2. կողմ, 3. գետ, 4. խախտել)
1 ) 3, 2, 4, 1
2) 2, 3, 4, 1
3) 3, 2, 1 ,4
4) 2, 3, 1 ,4

ժբ. Նրա ցամաքած ............ մի հոսանք էր անցնում, և ............ օրերի կարոտը

թրթռում է ր ............ հիշողության..............
(1. անցնել-գնալ, 2. երակ, 3. ծալք, 4. մարմրել)
1 ) 2, 1 , 4 , 3
2) 3, 1 , 4 , 2
3) 2, 4, 1, 3
4) 3, 4, 1, 2

ժգ. Քամին ............ տանիքի մեջ, անակնկալի եկած շները .............. խարխուլ գոմի
.............. զրնգացին պատուհանների ապակիները, որից ավելի .............
Հարությունի հոգին:
(1. սարսռալ, 2. ոռնալ, 3. կպչել, 4. դուռ)
1 ) 2, 3, 4, 1
2 ) 1,2, 4 , 3
3) 3, 2, 4, 1
4) 2, 1 , 3 , 4

ժդ. — Տեսել եմ ............ տաճարները, Տրդատ ճարտարապետ, և դրանք ինձ

հիացրել են, — ասաց կայսրը.— չեմ տարակուսում, որ այստեղ' աշխարհի
մայրաքաղաքում, նույնպես ............ աստվածատուր շնորհքովդ, ու ............
սուրբ տաճարիս գմբեթը' հաճույք............ Բարձրյալին:
(1. վերաշինել, 2. պատճառել, 3. կառուցել, 4. փայլել)
1 ) 2, 4, 1 ,3
2) 4, 1 , 3 , 2
3 ) 1,3, 4 , 2
4) 3, 4, 1, 2

Ժե. Ես.............. սանձը պ ինդ............. աչքս չէի հեռացնում ւիակ ................ երբ քիչ
անց ........... աղմուկով բացվեցին, երևացին մի քանի ձեռքեր, իրար խառնված
մարմիններ:
(1. դուռ, 2. դա, 3. ձի, 4. բռնել)
1 ) 1,4, 3, 2
2 ) 4, 1 , 3 , 2
3) 3, 4, 1, 2
4) 2, 4, 1, 3

- 741֊
 Յա. Ավետիպան, Հ. ԶաքարյաՕ

ժզ. Վաղ ...... զինագործ Ասատուրը ում ասես չէր հանդիպել, ............ ասես
հորդորներ ..... , բայց դեռ չգիտեր' ի ն չ..............ինչից պետք է սկսեր:
(1. ով, 2. լսել, 3. առավոտ, 4. անել)
1 ) 3, 1,4,2
2) 3, 1,2,4
3) 2, 3, 4, 1
4) 4, 1,4,2

ժէ Բա րձր............ վրա պարզորոշ երևում են մի ք ա ն ի...............որոնք համրացած ու

անբարբառ նայում են ............ դեմքերին, կարծես ............ լինեն, թե նրանց
համար միշտ կմնան անվերծանելի:
(1. ուսումնասիրել, 2. քարաժայռ, 3. արձանագրություն, 4. ասել)
1 ) 2, 3, 1 ,4
2) 3, 2, 4, 1
3) 4, 3, 1, 2
4) 4, 1 , 2 , 3

ժը. Հայացքս գամվել էր քեռուս....................որը տարիներ ա ռ ա ջ.................... օրվա

առթիվ նա նվեր................մեր գյուղում շատ հայտնի մ ի ................. ' Սահակից:
(1. ստանալ, 2. վանեցի, 3. վերարկու, 4. ծնունդ)
1 ) 3, 4, 1 ,2
2) 4, 2, 1, 3
3 ) 1,4, 2 , 3
4) 2, 1 , 4 , 3

ժթ. Այն հետաքրքրությունը, որ նա ցուցաբերում էր դեպի այդ մի քանի տասնյակ

............ , ենթադրել էր տալիս, որ նա երբևէ............. այդ վայրերում, գալիս էր շատ
............ և անտեղյակ է ր .............. բարքերին:
(1. լինել, 2. հեռու, 3. տեղ, 4. հանքահոր)
1 ) 1,2. 3 , 4
2) 4, 2, 3, 1
3) 3, 1 , 2 , 4
4) 4, 1, 2, 3

ի. Ամեն աշնան ձ ո ր ը ............ կարծես ... լիքը մի թոնիր............... ծանր-ծանր

բարձրանում էր շիկացած օդը, իսկ .. գետը ծառս էր լինում ժայռերի դեմ:
(1. կրակ, 2. դառնալ, 3. որ, 4. խեղդել)
1 ) 2, 4, 3, 1
2) 4, 2, 1 ,3
3) 2, 1 , 3 , 4
4 ) 4, 1 , 3 , 2

- 742-
 Հայոց լեզու

իա. — Վահան.................' ինչ է նրա ............., ինչու է այս ուշ ժամին մեզ
անհանգստացնում, իր բան ու գո ր ծը............ ' մեր դուռն..............չի զլացել:
(1. գալ, 2. տեսնել, 3. ուզել, 4. թողնել)
1 ) 2, 3, 4, 1
2) 4, 2, 1 ,3
3 ) 1,2, 3, 4
4) 2, 1 , 4 , 3

259. Փակագծերում տրված թառերի' ձևափոխության և նախադասության մեջ

տեղադրման ո*ր տարբերակն է ճիշտ:

ա. Թվաց, թ ե ............. եկան, զգուշությամբ սահելով ............... տանիքի վրա' ահ

ու սա րսա փ ով ............. Սաքոյի' առանց այն էլ ա հ ի ց ............... սիրտը:
(1. կանգ առնել, 2. լցնել, 3. կուչ գալ, 4. ոտնաձայն)

1) ոտնաձայներ, կուչ եկան, լցնելով, կանգ առած

2) ոտնաձայններ, կուչ եկան, լցնելով, կանգ առած
3) ոտնաձայններ, կանգ առան, լցվելով, կուչ եկած
4) ոտնաձայներ, կանգ առան, լցնելով, կուչ եկած

թ. Պառավը, առանց աճապարանքի ուս եր ի ց.................շալը, նստեց դռան մոտ

ամրացված նստարանին հ ա յա ց ք ը ..................փողոցի մյուս ծայրին հպար­
տորեն .................... ապարանքին, որտեղից հապճեպ դուրս էին գալիս մի
խ ում բ.............
(1. վերցնել, 2. հառել, 3. մեծատուն, 4. հառնել)

1) վերցնելով, հառելով, հառնած, մեծատուններ

2) վերցրեց, հառնելով, հառած, մեծատուններ
3) վերցնելով, հառեց, հառնած, մեծատուներ
4) վերցրեց, հառնեց, հառած, մեծատներ

գ. Աղջիկներին վա ղուց............. լինելով և կ ն ո ջի ց ...............' Ներսեսն ահա երկու

տարի է միայնակ .............. ուստի սրտին մոտ որևէ խոսակից չունենալու
պատճառով հաճախ գալիս է Նազոյի մ ո տ '.............
(1. զրույց, 2. ամուսնանալ, 3. զրկել, 4. եմ)

1) ամուսնացրած, գրկվելով, է, զրուցելու

2) ամուսնացրած, գրկվելով, է, զրույցի
3) ամուսնացնելու, գրկվելով, էր, զրուցելու
4) ամուսնացրած, գրկված, էր, զրուցելու

դ. Մեկ շաբաթ շարունակ ............. մի մեծ խումբ կարողացավ հերոսաբար

պաշտպանել այդ բարձունքը' թշնամուն ............. ' մի քայլ անգամ .............
ի ր ե ն ց ............. դիրքերին:
(1. մոտենալ, 2. ֆիդայի, 3. գրավել, 4. թողնել)

- 743-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

1) ֆիդա յինների, չթողելով, մոտենալ, գրա վվա ծ

2) ֆիդա յիների, չթողելով, մոտենալ, գրա վա ծ
3) ֆիդա յիների, չթողնելով, մոտենա, գրա վա ծ
4) ֆիդա յիների, չթողնելով, մոտենա, գրա վվա ծ

ե. Դաշտով մ ե կ ............ զ ա նա զա ն ..............երբեմնի բարեբեր այգին զրկել էին

բերքից, և ............ այնպես էր թվում, թե աշխատավոր մարդու ձեռքը
տարիներ շա ր ուն ա կ............ այդ փոքրիկ հողակտորին:
(1. դիպչել, 2. սփ ռել, 3. մոլախ ոտ, 4. նայել)

1) սփ ռվա ծ, մոլա խ ոտերը, նայողներին, չէր դիպ չել

2) սփռվող, մոլախոտները, նայողներին, չէր դիպ ել
3) սփռվա ծ, մոլա խ ոտերը, նայողին, չի դիպ ել
4) սփռվող, մոլա խ ոտերը, նայողներին, չէր դիպ ել

միշտ հետաքրքրությամբ ենք լսում հայ ............ պատմության

զ ................
հերոսական դրվագներին վերաբերող պատմությունները, փորձում ............
բոլորիս համար ուսանելի դասեր ք ա ղ ե լ............
(1. ա շա կերտ , 2. մենք, 3. ժողովուրդ, 4. դա)

1) մենք, ժողովրդի, ա շա կերտ ներից, դրա նցով

2) մենք, ժողովուրդի, ա շա կերտ ներով, դրա նցից
3) ժողովուրդս, աշակերտության, մեզ, դրա նցից
4) ա շա կերտ ներս, ժողովրդի, մեզ, դրա նցից

է. Անկասկած է, որ դուք ............ , քաղաքական իրավիճակի լրջությունը ան­

հրաժեշտ չա փ ո վ ............. և ժողովրդի մեջ անհարկի իրա րա նցում............. '
բորբոքելով հասարակական կարծիքը, մեղադրվում են բոլորովին անմեղ

(1. պատկերացնել, 2. ստեղծել, 3. մարդ, 4. լրագրող)

1) լրագրողներդ, չեք պատկերացնում, է ստեղծվում, մարդիկ

2) մարդիկդ, չեք պատկերում, է ստեղծվում, լրագրողներ
3) լրագրողներդ, չեք ստեղծում, եք պատկերում, մարդիկ
4) մարդիկդ, չեք պատկերացնում, եք ստեղծում, լրագրողներ

ը. Հայոց պատմության ............. ցանկությամբ այդ օրը դասը ............. կամ

Վահանը, կամ Հա կոբը................. հետևելու էին նրանց հարկ .............
դեպքում շարունակելու համար:
(1. պատասխանել, 2. մյուս, 3. ուսուցիչ, 4. լինել)

1) ուսուցչի, պատասխանելու էին, մյուսներն, եղած

2) ուսուցչի, պատասխանելու էր, մյուսները, եղած
3) ուսուցչի, պատասխանում էին, մյուսները, լինելու
4) ուսուցիչների, պիտի պատասխանեին, մյուսներն, լինելու

- 744֊
 Հայոց լեզու

թ. Հ ե ռ վ ո ւմ կ ա ն գ ն ա ծ ' նա .............. հ ա յա ցք ն ո ւղ ղ ե ց մա յր Ա րա քսի ..............

ալիքներին, և ամբողջովին ............ նախորդ օրերի' միտք .............. տ խ ուր
ա ն ց ո ւդ ա ր ձ ը , պ ա լա տ ա կ ա ն խ ա րդ ա վ ա ն ք ը:
(1. մոռանալ, 2. պղտորել, 3. խոնջանալ, 4. խայտալ)

1) խայտացող, մոռացված, պղտորվեցին, խոնջացնող

2) պղտոր, խոնջացած, մոռացավ, խայտացնող
3) խոնջացած, խայտացող, մոռացվեցին, պղտորող
4) խոնջացած, խայտացող, մոռացվեց, պղտորող

ժ. Կ ա տ ո ւ ն ..............Հ ա զ ր ո յի ն ի հ ա ր ............... . տ խ ո ւ ր .............. և հ ո ն ք ե ր ի տ ա կ ի ց

հ ե տ ա խ ո ւզ ո ւմ մ տ ա հ ո գ հ ա յա ց ք ը իր տ ի ր ո ջ, որի ս ի ր տ ը .............. հա յրենի
հ ող ի կ ա ր ո տ ի ց :
(1. մռմռալ, 2. մրմռալ, 3. կուչ գալ, 4. ծունկ)

1) մրմռում էր, ծնկանը, կուչ էր գալիս, մռմռում էր

2) կուչ էր եկել, ծնկանը, մրմռում էր, մռմռում էր
3) կուչ գալով, ծնկներին, մրմռում էր, մռմռում էր
4) կուչ էր եկել, ծնկներին, մռմռում, մրմռում էր

ժա. Հ ա ն ձ ի ն ս լեռը ..............' նա ճ ա ն ա չե ց իր վա ղեմի բա րե կ ա մ ն ե ր ի ց ...............

որոնց վ ա ղ ո ւ ց ..............' չէր հա նդիպ ել, բա յց .............. պ ա տ եհ թե ա նպ ա տ եհ
միշտ հ պ ա ր տ ա ց ե լ էր:
(1. որ, 2. մի քանի, 3. բարձրանալ, 4. եմ)

1) բարձրացողների, մի քանիսին, է, որոնցով

2) բարձրացողների, որոշներին, է, մի քանիսով
3) բարձրացածների, ոմանց, է, մի քանիսով
4) բարձրացողների, մի քանիսի, էր, որոնցով

ժբ. Ծ ն ծ ղ ա ն ե ր ը ա վ ե տ ո ւմ էին հ ա ղ թ ա ն ա կ ................ մ ա ր դ ի կ , մեկ էլ ջութ ա կն ե ր ի

ք ն ք ո ւշ մեղ եդ ին .............. մ ա ր դ կ ա ն ց ................. Կյա նքը գ ե ղ ե ց կ ա ն ո ւմ էր,
ծ նվում էին մ տ ա ց ա ծ ի ն պ ա տ կ ե ր ն ե ր ' ս ի ր տ ............... ա ն ր ջա ծի ն :
(1. առինքնել, 2. ցնծալ, 3. ամոքել, 4. աղճատել)

1) ամոքվում էին, ցնծացնում էր, առինքնող, աղճատող

2) ցնծում էին, առինքնում էր, աղճատված, ամոքող
3) աղճատվում էին, ամոքում էր, ցնծուն, առինքնող
4) աղճատվում էին, ամոքում էր, ցնծացող, առինքնող

ժգ. Տ ի գ ր ա ն Մ եծը, ք ա ջ ո ւ թ յո ւ ն .............., մեր ա զ գ ը բ ա ր ձ ր ա ց ր ե ց ................. ' լծի

տ ա կ .............. շա տ երի վրա լծա դիր և հ ա ր կ ա պ ա հ ա ն ջ ............... , բոլոր կա նա նց
ու տ ղ ա մ ա ր դ կ ա ն ց հ ա մա ր ա ռ ա տ ա ց ր ե ց ոսկյա և ա րծա թ յա զա ր դ ե ր ը :
(1. ցուցաբերել, 2. դառնալ, 3. ես, 4. լինել)

֊ 745֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

1) ցուցա բերելով, մեգ, եղողներիս, ղա րձնելով

2) անելով, մեզնից, դա րձա ծներից, ցուցա բերեց
3) ցուցա բերելով, մեզ, եղա ծներիս, դա րձրեց
4) ցուցա բերեց, մեզանից, եղա ծներից, դա րձնելով

ժդ. Գ իշերվ ա ն ից բա վա կա ն ................. ա րդեն ա ստ իճա նա բա ր ծ ա գ ո ւմ էր

................ ա ստ ղը, և ա ր և ե լք ո ւմ խ ա վա րն ս կ ս ո ւմ էր լո ւյս ի ց ա ն ջ ա տ վ ե լ.
կ ր ա կ ն ե ր ը ' վ ա ղ ո ւ ց ................, և շ ա ր ժ ո ւ մ ն ո ւ շ շ ո ւ կ ը ................
(1. ա ռա վոտ , 2. հա նգչել, 3. դա դա րել, 4. անցնել)

1) ա նցել էր, ա ռա վոտ վա , հա նգել էին, դա դա րել

2) ա նցա ծ լինելով, առա վոտ յա ն, հա նգել էին, դա դա րել
3) ա նցել էր, ա ռա վոտ յա ն, հանգել, դա դա րել էին
4) ա նցել էր, ա ռա վոտ վա , հա նգել, դա դա րել էին

ժ ե . Պ ա հ ա կ ն ե ր ը , գ ո ւ ս ա ն ն ե ր ի ն ................. ա ն մ ի ջ ա պ ե ս բ ա ր ե հ ո գ ի տ ե ս ք ..................
ի ն չ պ ե ս լ ի ն ո ւ մ է հ ա ճ ե լ ի կ ա մ զ վ ա ր ճ ա լ ի ո ր և է բ ա ն ................. և « Ն վ ա զ ո ղ ն ե ՜ ր ը ,
ն վ ա զ ո ղ ն ե ՜ ր ը » ................' շ ր ջ ա պ ա տ ե ց ի ն ն ր ա ն ց :
(1. տեսնել, 2. ընդունել, 3. ճա նա չել, 4. բացականչել)

1) ճա նա չելով, ընդունեցին, տեսնելիս, բա ցա կա նչելով

2) տեսնելով, են ընդունում, ճա նա չելիս, բա ցա կա նչելով
3) տ եսնելով, ճա նա չեցին, ընդունելիս, բացականչությամբ
4) ճա նա չելով, ընդունեցին, տեսնելիս, բա ցակա նչություններով

ժ զ . Մ ի ն չ պ ա ր ս ի կ հ ա ր կ ա հ ա ն ն ե ր ի ' վ ա ն ք ի մ ա ռ ա ն ն ե ր ը ................հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ­
ն ե ր ը շ տ ա պ ո վ ................ մ ա գ ա ղ ա թ յ ա մ ա տ յ ա ն ն ե ր ը , թ ե և ................. ո ր պ ա ր ­
ս ի կ ն ե ր ի ն ա վ ե լ ի հ ե տ ա ք ր ք ր ո ւ մ ե ն ո ս կ յ ա և ա ր ծ ա թ յ ա ................
(1. իր, 2. դա տ ա րկել, 3. թաքցնել, 4. համոզել)

1) դա տ ա րկելը, թաքցրեցին, հա մոզվել էին, իրերը

2) դա տ ա րկելը, թաքցրին, հա մոզվա ծ էին, իրերը
3) կթաքնվեին, դա տ ա րկում էին, հա մոզվել էին, իրեր
4) թաքնվելը, դա տ ա րկեցին, հա մոզվել էին, իրեր

ժ է ..................... պ ա շտ ո ն ա կ ա ն ................ Ֆ ր ա ն ս ի ա յի ց և Մ եծ Բ ր ի տ ա ն ի ա յի ց
ժ ա մ ա ն ա ծ մ ի խ ո ւ մ բ պ ե տ ա կ ա ն ................ց ա ն կ ո ւ թ յ ո ւ ն հ ա յ տ ն ե ց ի ն ա յ ց ե լ ե լ ո ւ
Հ ա յ ա ս տ ա ն ի տ ե ս ա ր ժ ա ն ................մ ե կ ը Գ ե ղ ա ր դ :
(1. այց, 2. օր, 3. այր, 4. վայր)

1) ա յցելա ծ, այրերը, վա յրերից, օրերից

2) օրերս, այցով, այրեր, վա յրերով
3) օրերս, այցով, այրեր, վա յրերից
4) օրեցօր, ա յցերով, այրեր, վայրերից

- 746֊
 Հայոց լեզու

ԺԸ. — Լա վ ..............իմ խ ո սք եր ը , ի բ ր և ................ Վ ա ր դ տ ն ի ն ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը սիրում

է և գ ն ա լո ւ է ն ր ա հետ ևից, իսկ դու ................ կ լ ի ն ե ս ա րհա մա րհա նքի ու
մ ո ռա ցութ յա ն , — խ ո ս ա կ ց ի ն խ ի ստ ձ ա յն ո վ .............. վ ե հ ա փ ա ռ ը և փ ութ ով
հ ե ռ ա ց ա վ ս ր ա հից:
(1. զորա կա ն, 2. հիշել, 3. դա տ ա պ ա րտ ել, 4. ընդմիջել)

1) կհիշեք, զորա կա ններ, չդա տ ա պ ա րտ վա ծ, ընդմիջեց

2) հիշեք, զորա կա նի, դա տ ա պ ա րտ վա ծ, չընդմիջեց
3) կհիշես, զորա կա ն, դա տ ա պ ա րտ վա ծ, ընդմիջեց
4) հիշիր, զորա կա նի, դա տ ա պ ա րտ վա ծ, ընդմիջեց

ժթ. Եթե զ ր ո ւ ց ը ն կ ե ր ................. ինքնիրեն կխ ոսեր ու քթի տ ա կ իսկ երբ նա

ժպ տ ում էր, կա պ ույտ ա չքերը փ ոք րա ն ում էին, ա չք երի տ ա կ ..............փ ոք րիկ
կնճիռներ, իսկ նրա ն .............. հա սկա նում էին, որ ծեր ո ւն ու միտ քը հա յրենի
լեռներում է:
(1. շա րել, 2. ունենալ, 3. ժպ տ ա լ, 4. տեսնել)

1) չունենար, կժպտար, շա րվում էին, տեսնողները

2) ունենար, կժպ տա ր, շարվում էին, տեսնելիս
3) չունենար, չէր ժպ տա , պիտի շարվեին, տ եսնելիս
4) ունենար, չէր ժպ տա , շարվում, տեսնողները

ի. Ե կ ե ղ ե ց ո ւ զ ա ն գ ե ր ը .........................պ ա պ ս փ ա փ ա խ ը ......................կ խ ա չա կ ն ք եր , թ եկ ո ւզ
ա յդ պ ա հի ն կ ա րև ո ր գ ո ր ծ ո վ զ բ ա ղ վ ա ծ էլ ............... ա ս տ վ ա ծ ա վ ա խ էր և
հ ա վ ա տ ո ւմ է ր ................հա ղթ ա նա կին:
(1. հանել, 2. բա րի, 3. լինել, 4. ղողա նջել)

1) ղողա նջելուց, պ իտի հաներ, էր լինում, բարու

2) ղողա նջելիս, կհաներ, լիներ, բա րու
3) ղողա նջելիս, հանելով, էր լինում, բարության
4) բա րևելուց, կհաներ, չլիներ, ղողա նջի

իա. Կ ա ր ե վ ե ր ..............էր ո ս ը .................. նա յելով Ա պ ոլոնին, ա սա ց.

— Ք ո ն ետ եր ը , Ա պ ո լո ն , ճ ի շ տ է, ա ն վ ր ե պ են, բ ա յց իմ նետ ը ևս պ ա կ ա ս
............... և դու շ ո ւ տ ո վ ............... դա:
(1. զգա լ, 2. վրդովել, 3. խ ոցել, 4. եմ)

1) խոցվեց, վրդովվելով, չի, պիտի զգա ս

2) էր, վրդովված, խոցող, կզգա ս
3) խ ոցված, վրդովված, չէ, կզգա ս
4) վրդովված, խ ոցված, չի, զգա լու ես

իբ. Վ ա ղ ա ր շա պ ա տ ո ւմ հ ր ա շք ............... ք ա ղ ա ք ի կ ե ն տ ր ո ն ում հին մեհյա նի

տ ե ղ ում , լույս ի ջա վ ե ր կ ն ք ի ց ի տ ե ս բ ո լ ո ր ............... ն ր ա ն ք ................հ ր ա շք ի
խ ո րհ ո ւր դ ը , և ա յդ տ ե ղ տ ա ճ ա ր ............... ա ռ ա ջի ն ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն տ ա ճա ր ը :
(1. կա ռուցել, 2. հա սկա նա լ, 3. կա տ ա րել, 4. մարդ)

- 747-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

1) կ ա տ ա ր ե ց ի ն , մ ա ր դ կ ա ն ց , հ ա ս կ ա ց ա ն , կ ա ռ ո ւ ց ե ց ի ն
2) կա ռուցեցին, մարդկության, կա տ ա րեցին, հա սկա ցվեց
3) կա ռուցվեց, մարդկանց, հա սկա ցա ն, կա տ ա րեցին
4) կա տ ա րվեց, մարդկանց, հա սկա ցա ն, կա ռուցվեց

իգ. Ն ա ................ա մ ե ն ա փ ո ք ր ն էր, և ի բ ր և ը ն տ ա ն ի ք ի .................. ' ծ ն ո ղ ն ե ր ը ն ր ա ն

կ ա ր ծ ե ս ա վ ե լ ի շ ա տ էի ն ս ի ր ո ւ մ ո ւ ................ն ր ա ո ր և է ց ա ն կ ո ւ թ յ ա ն , ն ո ւյն ի ս կ
ե ր ե ս էի ն տ ա լ ի ս դ ո ւ յ զ ն - ի ն չ ................հ ե տ և ա ն ք ն ե ր ի մ ա ս ի ն :
(1. կրտ սեր, 2. ընդդիմանա լ, 3. մտ ա ծել, 4. երեխա)

1) երեխ աներից, կրտսերի, չէին ընդդիմանում, չմտ ա ծելով

2) երեխ աներից, կրտսեր, ընդդիմանում, չմտ ա ծելով
3) կրտ սերներից, երեխայի, չընդդիմացան, մտածում
4) կրտ սերներից, երեխա, ընդդիմանում, մտ ա ծելով

իդ. Ի հ ա կ ա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն շն ո ր հ ա գ ե ղ ա րտ ա քինի Նա րգեսը հա մեստ ............... ,

ա մ բ ա ր տ ա վ ա ն էր և ա ր հ ա մ ա ր հ ո ւ մ է ր ................' պ ա շ տ ե լ ո վ մ ի մ ի ա յ ն ի ր ա ն ձ ը ,
ի ս կ ................ս ի ր ա հ ա ր վ ա ծ հ ա վ ե ր ժ ա հ ւ ս ր ս ե ր ի ն ..................վ ա ն ո ւ մ էր:
(1. բոլոր, 2. եմ, 3. ինքը, 4. քամահրանք)

1) էր, բոլորին, իրեն, քա մա հրա նքով

2) չէր, բոլորին, իրեն, քա մա հրա նքով
3) չէր, բոլորը, իրենով, քա մա հրելով
4) էր, իրեն, բոլորովին, քա մա հրելով

իե. Դ ա տ ա խ ա զ ի կ ո ղ մ ի ց ս տ ո ւ գ վ ե ց ի ն և մ ե ղ ա դ ր յ ա լ ի ն .................. ո ւ դ ա տ ա վ ա ր ո ւ ­
թ յա ն մ յո ւ ս մ ա ս ն ա կ ի ց ն ե ր ի ն ................մ ե ղ ա դ ր ա կ ա ն ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յ ա ն և դ ր ա ն
................հ ա վ ե լ վ ա ծ ն ե ր ի վ ա վ ե ր ա ց վ ա ծ ..................
(1. տ ուժել, 2. պ ա տ ճեն, 3. տալ, 4. կցել)

1) տուժվածին, տվեցին, կցած, պ ա տ ճեները

2) տուժա ծին, տվեցին, կցվա ծ, պա տճեն
3) տուժա ծներին, տ րվեցին, կցվա ծ, պ ա տ ճենները
4) տ ուժվա ծներին, տրվեցին, կցվա ծ, պ ա տ ճենները

իզ. Ա յդ ա չ ք ե ր ը ................շ ա ր ո ւ ն ա կ ն ա յ ե լ ե ն ե ր կ ի ր ..................կ ա ծ ա ն ն ե ր ի ն , ն ա յե լ

են երկիրը ................ լ ե ռ ն ե ր ի ն , ե ր կ ն ք ի կ ա պ ո ւյտ հորիզոններին, մ ի ՞թ ե մի
հ ա վ ք ................ե ր կ ր ի ց , ո ր գ ո ն ե կ ա ր ո տ ը ն ր ա ն ի ց ա ռ ն ե ն :
(1. գա լ, 2. տ ա րի, 3. տանել, 4. շրջա փ ա կել)

1) տարիներ, եկող, շրջա փ ա կա ծ, չպիտի տանեն

2) տարիներ, տա րած, շրջա փ ա կա ծ, չի գա
3) տարիներով, շրջա փ ա կող, տանող, չի գա լու
4) տարիներ, տանող, շրջա փ ա կող, չպիտի գա

- 748֊
 Հայոց լեզու

իէ. Բ ա ցի մի ք ա ն ի .. ոչ ոք ա յդ մա սին չգի տ ե ր, ք ա ն ի որ դեպ քը վա ղուց

...............Հւսկոբն պ ա րտ ք ն էր հ ա մ ա ր ե լ լռություն պ ա հ պ ա ն ե լ հա րա -
զ ա տ ն ե ր ի ...........
(1. տեղի ունենալ, 2. միջա վա յր, 3. ինքը, 4. ընկեր)

1) ընկերներից, էր տեղի ունեցել, իր, միջավայրում

2) ընկերոջից, էր տեղի ունեցել, իրեն, միջավայրում
3) միջա վա յրերից, է տեղի ունեցել, իրեն, ընկերներից
4) միջա վա յրից, տեղի ունեցավ, իր, ընկերներից

իը. Ն ա ..............գ յո ւղ տ ա ն ո ղ ճ ա ն ա պ ա ր հ ի ց ................... ա նցն ում էին ա ր տ ե ր ի ց

............. հոգնա ծ կա նա յք, նկա տ եց միա յնա կ ու ա նշտ ա պ մ ո տ ե ց ող ի ր ...............
(1. որ, 2. հեռու, 3. դուստր, 4. վերա դա ռնա լ)

1) հեռուներից, որով, վերա դա րձող, դստ երը

2) հեռվից, որով, վերա դա րձող, դստ երը
3) հեռուներից, որոնցով, վերա դա րձող, դստ երը
4) հեռուներից, որոնցով, վերա դա րձա ծ, դուստրերին

իթ. Ապ ա ............... դ ժ վ ա ր ութ յա մ բ շա լա կ ե ց .............. ո ս տ ե ր ի և ց ո ղ ո ւն ն ե ր ի

կ ա պ ը, հ ո գ ն ա ծ ո տ ք ե ր ը .............. հ ո ւշի կ ք ա յլե ր ո վ փ ո խ ե ց դեպ ի ..............
դռնա կը:
(1. այգի, 2. ծերունի, 3. չորա նալ, 4. կռա նա լ)

1) կռա ցավ, չորա ցա ծ, ծերունակա ն, այգու

2) կռա նա լով, չորա ցա ծ, ծերունակա ն, այգու
3) կռա ցա վ, չորա ցա ծ, ծերունու, այգու
4) չորա ցա վ, այգու, կռա ցա ծ, ծերունու

լ. Ե վ ս չորս ա ղ բ յ ո ւ ր ..............' նա կ ա ր ծ ե ց , թե ինքը ե ր բ ե ք չի հ ա ս ն ի .............. , և

ս կ ս ե ց զ ղ ջ ա լ, որ տ ա ր ի ն ե ր ա ռ ա ջ ................. ե ր բե մ ն ի .............. ո գ և ո ր վ ա ծ ,
ե ր դ վ ե լ էր կ ա ռ ո ւց ե լ ք ա ռ ա ս ո ւն ա ղբյուր:
(1. կա ռուցել, 2. վարպետություն, 3. վերջին, 4. ինքը)

1) կա ռուցա ծ, վարպետության, վերջինս, իրենով

2) չկա ռուցելով, վարպետության, իրեն, վերջով
3) կա ռուցելիս, վերջին, իր, վարպետությամբ
4) կա ռուցելով, վերջինին, իր, վարպետությամբ

260. Փ ա կա գծերում տ րվա ծ երկուա կա ն տ ա րբերա կներից մեկը սխ ա լ է. լուծումնե­

րից ո՞րն է ճիշտ ը:

ա.
1. Դեռ հ ե ռո ւ-հ ե ռվ ի ց լսվում էր ծովի խ ուլ ու միալար (ա. շառաչուն, բ. շառաչյուն):
2. Մարտի 3 0 -ի ն ' գիշերվա ժամը 2-ի ն , (ա. ժա մա ցույցերի, բ. ժա մա ցույցների)
փոքր սլա քները պ ետք է մեկ ժամ ա ռա ջ տալ:
3. Բոլորը (ա. հանկարծակիի եկան, բ. հանկարծակի եկան) այդ անսպասելի ելույթից:

- 749-
 Յու Ավետիսյան, Զաքարյան

4. Շտ ա պ մի տ ա քսի (ա. կա նգնեցրու, բ. կա նգնա ցրու), եթե այս հանդիպումից

ուշա ցա նք, շա տ րան ենք կորցնելու:

1) 1 ֊ բ , 2 -ա , 3 -ա , 4 - բ
2) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - բ
4) 1 - բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա
բ
1. Տնօրենը վատ էր (ա. վերա բերում, բ. վերա բերվում) իր ա շխ ա տ ա կիցներին:
2. Նրա հոգու անդորրը խ ա խտվել էր վերջին ցնցող (ա. դեպքերով, բ. դեպքերից):
3. (ա. Թռչող, բ. թռնող) օդա նա վի ձա յնն ա րա գորեն խ լա ցավ, և նա շուտ ով կորավ
Երկինքը ծա ծկող ա մպ երի մեջ:
4. Ուսուցչուհին (ա. բա զմիցս, բ. բա զմիցս անգամ) նրան դիտողություն է արել,
բայց այդ չա րա ճճին էլի շա րունա կում է դասը խ անգարել:

1 ) 1 - ա , 2 - բ , 3 -ա , 4 - բ
2) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ
3) 1 - բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա
4) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա
Գ
1. Աշոտին (ա. հազվադեպ, բ. հա զվա գյուտ) կտեսնես բակում խաղալիս:
2. Լուրջ մտ ա ծելու (ա. փոխ անակ, բ. փոխարեն) Մեսրոպ ը շա րունա կ հապճեպ
որոշումներ էր կայացնում:
3. Իրեն մի հա րցում օգնելու խնդրա նքով (ա. իմ, բ. ինձ) մոտ էր եկել դպրոցական
դասընկերս:
4. Ոչ միայն չէր սովորել դասը, (ա. այլև, բ. այլ) դասի տեղն էլ չգիտեր:

1) 1 - բ , 2-ս ւ, 3 -ա , 4 - բ
2) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - ա, 4 - բ
4) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա
Գ
1. Խ նդիրը կա րգա վորելու համար ա նհրա ժեշտ է, (ա. որ, բ. որպ եսզի) մենք հանդի­
պենք և միասին քննա րկենք բոլոր թեր և դեմ կողմերը:
2. Ծ ի ծա ղ ո վ ' (ա. հնչուն, բ. հնչյուն) ու ա րծա թա ձա յն, միանում է նա կրկին շա րքե­
րին:
3. Պ ա տ ր ա ս տ վ ե լո վ թերթ կա րդա լու' պապը աչքերին դրեց իր նոր (ա. ակնոցները,
բ. ակնոցը):
4. Խ իստ ու երկա րա տ և էր Հա յա ստ ա նի այս տա րվա ձմեռը, մրգա ռա տ շրջա նները
շա տ են (ա. տ ուժել, բ. տ ուժվել) սա ստ իկ ցրտ ա հա րությունից:

1) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա
2) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - բ
3) 1 - բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - բ
4) 1 - բ, 2 - ա, 3 - ա, 4 - ա

- 750֊
 Հայոց լեզու

ե.
1. Վ ի ր ա վ ո ր , ա ր ն ա կ ո լո լ թ ռ չո ւն ը (ա. կ ո ր ե լ, բ. կ ո ր չ ե լ) էր թ փ ո ւտ ն ե ր ո ւմ , և բա րա կ­
ն ե ր ն ա ն գ ա մ չէին գ տ ն ո ւ մ ն ր ա հ ե տ ք ը :
2. Արցախյան մերօրյա ա զա տ ա մա րտ ով հա յերը (ա. կրկին անգամ, բ. կրկին) ապա­
ցուցեցին, որ իրենք Ավարայրի ու Սա րդա րա պ ա տ ի հերոսների ժառանգներն են:
3. Այ ծա ղիկներ, ա ղջկա ս չտ եսա ՞ք, եթե ասեք, ցողերի (ա. փոխ արեն, բ. փոխա­
նակ) մա րգա րիտ ի գինղեր կկախեմ ձեր ա կա նջներից:
4. Ընդունվեց օրենք, (ա. ըստ որի, բ. ըստ որում)' պ ա կա սեցվում էր հողի հարկը:

1) 1 - բ, 2 -ա , 3 -ա , 4 - բ
2) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - բ
4) 1 - ա, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա

Գ
1. Աստղերից պոկվող կայծերն ընկնում էին աղբյուրի (ա. պաղպաջուն, բ. պ աղպաջ­
յուն) ջրերի վրա:
2. Մ տ ա վորա կա ն գործչի (ա. ա ռա ջի, բ. ա ռա ջին) մտա հոգությունը պ ետ ք է լինի իր
ժողովրդի ու իր երկրի ճա կա տ ա գիրը:
3. Տղան շատ էր փ ո ր ձե լ (ա. խ ոսա ցնել, բ. խ ոսեցնել) այղ ա ղջկա ն, սակայն
վերջինս ոչ միայն չէր լսել նրան, այլև մոտ ենա լ անգամ թույլ չէր տվել:
4. Հիվա նդը հա սկա ցա վ, որ բժշկի ա րա ծ հետևություններն իրեն չէին (ա. վերա բե­
րում, բ. վերաբերվում):

1) 1 -բ , 2 -ա , 3 -ա , 4 - բ
2) 1 - ա, 2 - բ, 3 - ա, 4 - բ
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա
4) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա

է.
1. Հա րևա նի քա ր ա նտ արբերությունը (ա. վրդովել, բ. վրդովվել) էր Մինասին:
2. Կ եսգիշերից հետո բոլորս խոր քն ով ընկանք, և վա ռա րա նի կրա կը (ա. հանգչեց,
բ. հանգավ):
3. (ա. Ի շնորհիվ, բ. շնորհիվ) ձեռնա րկվա ծ միջոցա ռումների' հնա րա վոր եղավ
Սևանի բնա պ ա հպ ա նա կա ն վիճա կը փ ո ք ր-ի ն չ բա րելա վել:
4. Իսկ այս անգամ նվագում է ոչ թե լեռնա կա նների կորովի երգը, (ա. այլ, բ. այլև)
հովվա կա ն պ ա րզ մի երգ:

1) 1 ֊ բ . 2 - ա, 3 - ա, 4 - ■բ
2)1 -Ա1, 2- ■բ, 3 - բ . 4 - ա
3)1 - ա, 2 - ■բ» 3 - ա, 4 - ■բ
4 )1 - բ. 2 - ա, 3 - բ . 4 - ա

- 751-
 Ցու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ը
1. Դպ րոցում բոլորը սիրում են նրան' որպես բա րեհա մբույր և բա նիմա ց (ա. ուսու­
ցիչ, բ. ուսուցչի):
2. Դիմելով պ ա տ կերա սրա հի տ նօրենին' գիտ նա կա նը ա սաց.
— Լսել ենք, որ (ա. ձեր, բ. ձեզ) մոտ են պահվում Այվազովսկու նորահայտ նկար­
ները:
3. Ըստ ա րքայի (ա. որոշման, բ. որոշմա մբ)' հա յրենիքի դա վա ճա նին ներկայացրին
նմանների համար սա հմա նվա ծ ա ռա նձնա հա տ ուկ պատժի:
4. Նրա մտ որումների ա ռա րկա ն ոչ միայն վա ղվա հանդիպումն էր, (ա. այլև, բ. այլ)
մի ժամ ա ռա ջ տ եսա ծ պատկերը:

1) 1 ֊բ , 2 -բ , 3 -ա ,4 -ա
2) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - ա, 4 - բ
4) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա

Բ
1. Բ ա ր ե բ ա խ տ ա բ ա ր մ ե ք ե ն ա ն , մի հ ս կ ա ք ա ր ի դ ե մ ա ռ ն ե լո վ , կ ա ն գ ա ռ ա վ , և ո ւղ և ո ր ­
ները շա տ (ա. չտ ո ւժ վ ե ց ի ն , բ. չտ ո ւժ ե ց ի ն ):
2. (ա. Փոխ ա նա կ, բ. փոխարեն) ընկերոջն օգնելու' Արամը շարունակ դավեր էր
նյութում նրա դեմ:
3. (ա. Հա նձինս, բ. հանձին) պարոն Վա հա նի' ես ունեցել եմ անշահախնդիր մի
ընկեր:
4. Ազգային ժողովում մի քա նի պ ա տ գա մա վորներ ա ռա ջա րկեցին, (ա. որ, բ. որ­
պեսզի) այդ օրինա գիծը վերա դա րձվի լրամշակման:

1) 1 ֊բ , 2 -ա .Յ -ա , 4 - բ
2) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - ա, 4 - բ
4) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա

ժ.

1. Մ ե ր Փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւ մ ա ն կ ա ր գ վ ա ր ո ր դ ն ե ր ը հ ա ճ ա խ են խ ա խ տ ո ւ մ (ա. հետ իոտ ի,

բ. հ ե տ ի ո տ ն ի ) ի ր ա վ ո ւն ք ն ե ր ը :
2. Ձեռքի այդ (ա. ակամա, բ. ակամայից) շա րժումը մատնեց նրա հոգեվիճակի
հուզա խ ռով լինելը:
3. Հ ա յկ ո ւ հ ի ն հ ա ջ ո ղ ո ւթ յա մ բ հ ա ն ձ ն ե ց ք ն ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ը և գ ե ր ա զ ա ն ց ի կ դ ա ր ձա վ
(ա. շ ն ո ր հ ի վ , բ. ի շ ն ո ր հ ի վ ) ի ր ա շ խ ա տ ա ս ի ր ո ւ թ յ ա ն :
4. Ազգային ժողովի պ ա տ գա մա վորներն (ա. այլևս, բ. ա յսուհետ ) կօգտ վեն նոր Լ
հա րմա րա վետ ճա շա րա նից:

1) 1- բ, 2 - ա, 3 - ա, 4 - բ
2) 1- ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա
3) 1- բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա
4) 1- ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ

- 752-
 Հայոց լեզու

ժա.
1. Դպ րոցում միջնա դա րյա ն (ա. մա տ ենա գրերի, բ. մա տ ենա գիրների) երկերին ծա ­
նոթա ցել ենք խիստ թռուցիկ կերպով:
2. Փ ո ր ձա ռ ո ւ բժշկի վճռա կա ն գործողությունների (ա. շնորհիվ, բ. պ ա տ ճա ռով) հի­
վանդի կյանքը փ րկվեց:
3. Ուսուցչի խ րատները այդ տղան (ա. յուրովի, բ. յուրովին) էր ընկալում և
խորապես ազդվում:
4. Միմյանց (ա. դեմ-հա նդիմա ն, բ. դեմ հանդիման) դուրս գա լով' երկուսս էլ
հա նկա րծա կիի եկանք:

1) 1 ֊ բ , 2 - բ , 3 - ս ւ , 4 - ա
2) 1 - բ, 2 - ա, 3 - ա, 4 - բ
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա
4) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ

ժբ.
1. Նավթի ոչ մեծ պ ա շա րներ են հա յտ նա բերվա ծ Վանի և Կա րսի (ա. մոտակայքում,
բ. մոտակայքերում):
2. Շ ե շտ ի տ եղա փ ոխ ութ յա ն հետ ևա նքով տ եղի է ունենում հնչյունա փ ոխ ություն,
(ա. որը, բ. որին) շեշտ ա փ ոխ ա կա ն հնչյունա փ ոխ ություն են կոչում:
3. Երևանի բա րձրությունը ծովի մակերևույթից 900-1350 մետր (ա. է, բ. է կազմում):
4. Ջ ր ե ր ի մա կա րդա կի ի ջե ցո ւմ ի ց հետ ո Սևանի մա կերեսն ամեն տ ա րի ձմռա նը
(ա. ս ա ռցա կա լվում, բ. սա ռցա կա լում) է:

1) 1 - բ , 2 - ա , 3 - բ , 4 - ա
2) 1 - ա, 2 - ա, 3 - ա, 4 - բ
3) 1 - բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա
4) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - բ

ժգ.
1. Ուսուցիչդ օրինա կներ բերեց Հա յկա կա ն լեռնա շխ ա րհի օգտ ա կա ր հա նա ծոների
յուրաքանչյուր (ա. խմբից, բ. խմբերից):
2. Իր միջին հոսանքում Արաքսը ձա խ ից ընդունում է Ախուրյան, Հրա զդա ն, Որոտան
(ա. գետերին, բ. գետերը):
3. Արաքսի վտակների մեծ մասը ձա խ կողմից (ա. է, բ. են) թափվում նրա մեջ:
4. Սևանա (ա. լճի մասին, բ. լճին) մանրամասն ծանոթացանք Հա յա ստ ա նի ա շխ ա ր­
հագրության երեկվա դասին:

1) 1 - բ, 2 - ա, 3 - բ, 4 - ա
2) 1 - բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա
3) 1 - ա, 2 - բ, 3 - ա, 4 - բ
4) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ

- 753-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ժդ.
1. Վերջին ժա մա նա կներս զգա լի չափ երի (ա. են, բ. է) հա սել Սևանում անխնա կա­
տ ա րվող ա նհեռա տես ձկնորսությունը, որը վտ ա նգել է լճի ձկնա շխ ա րհի գոյու­
թյունը:
2. Օ գ տ վ ելով միջա զգա յին ռա զմա քա ղա քա կա ն (ա. խառ, բ. խառը) իրա վիճա կից'
թուրքական կա ռավա րությունը իրա կա նա ցրեց 20-րդ դարի ա ռա ջին ցեղա սպ ա ­
նությունը:
3. Քա ղա քա մա յր Երևանը Արարատյան դաշտի հյուսիսային մասում (ա. է, բ. է
գտնվում):
4. Երևանում ա րտ ա դրվա ծ գյուղա տ նտ եսա կա ն մթերքները հեռու են 1,1 մլն բնակիչ
ունեցող Երևանի պ ա հա նջները (ա. բա վա րա րելուց, բ. բա վա րա րելու համար):

1) 1 ֊ա , 2 -ա , Յ -բ , 4 - բ
2) 1 - ա լ 2 - բ |3 - բ |4 - ա
3) 1 - բ, 2 - ա, 3 - ա, 4 - բ
4) 1 - բ, 2 - բ, 3 - ա, 4 - ա

1. Հա յա ստ ա նի (ա. գետ երից, բ. գետ երի) մի մասը ստորին հոսա նքում ամռանը
ցա մա քում է:
2. Մեծ Մասիսը Հա յկա կա ն բա րձրա վա նդա կի ա մենա բա րձր լեռն (ա. է հանդիսա­
նում, բ. է):
3. Իմ խ ոսքերից Սիրա նուշը հուզվեց, և նրա աչքերն (ա. ա րցունքա կա լեցին, բ. ար­
ցունքա կա լվեցին):
4. Սևանն ա շխ ա րհի այն լճե ր ի ց մեկն է, որ ք ա ղ ցրա հա մ ջրի խ ոշոր պ ա շա ր (ա. են,
բ. է) պ ա րունա կում:

1) 1 ֊ բ , 2 - բ , 3 - ա , 4 - ս ւ
2) 1 - ա, 2 - բ, 3 - բ, 4 - ա
3) 1 — բ, 2 — ա, 3 — ա, 4 — բ
4) 1 - ա, 2 - ա, 3 - բ, 4 - բ

- 754֊
 Հայոց լեզու

ՇԱՐԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ընդգծված բառաձևերից որի* գործածությունն է սխալ:

1. Ես գնա ցի փողոց:
2. Ես գնա ցի փողոցից:
3. Ես գնա ցի փողոցով:
4. Ես գնա ցի փողոցում:

2. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղադրել

ուղղական հոլովաձևով:

1. Շուշա ն տ ա տ ը (սարսուռ) ծա ծկեց դուռը:

2. Հա նկա րծ նկարիչը (ծոցա գրպ ա ն) հանեց տետրը:
3. Մարդկանց ոտ քերը և ձիերի սմբակները ժայռի մեջ փ որել են նեղ (արահետ):
4. «Տեսնես ի՞նչ են փնտրում բերդի (ավերակներ)», — մտա ծում էր հնձվորը:

3. Փակագծերում տրված բառերից ո՞րը նախադասության մեջ պետք է տեղադրել

սեռական-տրական հոլովաձևով:

1. Երրորդ ձիա վորը հնա գետի (պայուսակ) պ ա հա ծո հանեց:

2. Գետ ի (ափ) կանայք ցորեն են լվանում:
3. Հիվա նդը պ ա ռավի ամուսինն էր' նույն (սենյակ) ա պ րող դերձակը:
4. Նա գա րին պ ա տվում Են թագավորին վա յել (պատիվ):

4. Փակագծերում տրված բառերից ո՞րը նախադասության մեջ պետք է տեղադրել

բացառական հոլովաձևով:

1. Լուսանում է. լեռան (հետև) ելնում է արևը:

2. Սև տառերը պողպատի (սառնություն) պատմում էին հերոսի մասին:
3. Ե վ գյուղում, և' բերդի (գլուխ) ժա մա նա կը սահում է դանդաղ:
4. Հնձվորը գոտ ուց մանգաղը հանեց, շպ րտ եց մի (անկյուն):

5. Փակագծերում տրված բառերից ո՞րը նախադասության մեջ պետք է տեղադրել

գործիական հոլովաձևով:

1. Այդ ամենը ռամիկ հավատով ընդունում էր որպես անքննելի (խորհուրդ):

2. Երեխաները սա րսա փ (ֆիլմ) վա խ եցել էին:
3. Մարդը տ եսա վ (տղա) հա յա ցքը և պ ա հա ծոյի տ ուփը մեկնեց նրան:
4. Իսկ ժայռի կա րծր տեղերը պսպղում են կապույտ (փայլ):

- 755-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

6. Փակագծերում տրված բառերից ո*րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

ներգոյական հոլովաձևով:
1. Բա րձրա ցա վ պարսպի վրա, գլուխը դուրս հանեց բուրգի (դիտարան):
2. Պ ա ռա վը լաց էր լինում ճշմա րիտ և անարատ (արցունք):
3. Խ ա րույկի վրա (թեյաման), եռում էր տաք թեյը:
4. Այդ կա տակը բուռն զվա րճություն պ ա տ ճա ռեց (բոլոր):

7. Փակագծերում տրված բառերից ո՞րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

մեջ կապով:

1. Նա այնպես նկա րա գրեց, որ (մոլորվել) գտ ա ձեր տունը:

2. Նրա նք կռա ցել են և ձեռքերը (ջուր) հետ ու ա ռա ջ են տանում:
3. Այդ (պատահար) ինձ քիչ ա ռա ջ պատմեցին:
4. Երեկոյան' (քնել), տան դռները ավելի ամուր էին կողպում:

8. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

վրա կապով:

1. Տղան թափ ա հա րեց ծա ռը, և հա զա րա վոր նարնջագույն տերևներ տեղացին կայ­

տառ ա ղջկա (ուս):
2. Աղջիկը նայում է առվի ջրին, որ (նա) երգում է սեր և խնդություն:
3. Մա մուռից պոկվում է անձրևի կաթիլը և ջինջ (արցունք) շողշողում:
4. Նրա (ականջ) երբեմն հնչում էր մանուկ օրերի երգը:

9. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

մոտ կապով:

1. Բնակիչներին կհրամայեր, որ ձմեռը ձեթ վառեն, մնա ցա ծ ժամանակ ելնեն (արև)

և պառկեն մթնելիս:
2. Հա մերգում (երգել) իրեն վատ է զգա ցել և գունա տ վել է:
3. Հոգսը (քար) ծա նրա ցել էր նրա սրտին:
4. Հա ցի լա վ տեղերից կտրեց, Արևիկի առաջ դրեց, ուզեց' մածունի ամանն էլ դնի (նա):

10. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

մասին կապով:

1. Գյուղից (հեռանալ) նա հա մբուրել էր Շոր ա ղբյուրի քարը:

2. Դրսի (արև) մեր աչքերը դժվար են տեսնում քա րա նձա վի ներսում:
3. Շա րունա կում է պ ա տ մել այն (կին), որ երեք օր ա ռա ջ գնա ցել էր Մատուռի ձորը:
4. (Աստանդական) հա յրենիքի ծուխը պայծառ է օտ ա ր երկրի կրակից:

11. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

հետ կապով:
1. Երկար (շրջա զգեստ ) պ ա րզ երևում էին ա ղջկա ծնկները:
2. Շ ա ռ ի վերին ճյուղերին թռչկոտող հավքը ասես երկնքի կապույտի վրա միայնակ
սա հող ամպի (կտոր) է խաղում:
3. Ահա (սեղան) բոլորել են չորս հոգի:
4. Սոնան սրունքները կա խել էր (առվակ) և ծիծա ղում էր:

֊ 756֊
 Հայոց լեզու

12. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

համար կապով:

1. Նա (տպագրություն) պատրաստ ունի մի գիտական աշխատություն:

2. Բլուրները անսահման հեռվում ձուլվում էին մայրամուտի մուգ կապույտ (երկինք):
3. Նրա միտքը մեղվի պես թռչում էր ուրիշ (ծաղիկ), շնչում նոր բույր:
4. Խա նդը (կայծակ) փ ա յլա տ ա կեց մռայլ հնձվորի սրտում:

13. Փակագծերում տրված բառերից ո՜րը նախադասության մեջ պետք է տեղագրել

առանց կապով:

1. Կինը, ա րցունքն աչքերին, չորս փութ ցորեն էր խնդրում (հունձ):

2. Որսկան շան դունչն ու Դիլանի ձեռքերը միասին ձգվեցին (միրհավ):
3. Գյուղում բոլորը' համարյա (բացառություն), խոսում էին խ ելա ցի ծանրությամբ:
4. Արևը ասես խաղում էր մայրամուտի (ամպեր):

14. Ո՜ր նախադասության մեջ համաձայնության սխալ կա:

ա.
1. Ահա մեր ամրոցն էլ այն սարի գլխին է' մեջը մեր գեղեցիկ քույրը:
2. Վերջա պ ես ա վա րտ վեց բա զմա հա րկ շենքի շինա րա րությունը և շրջա կա յքի
հարդարումը:
3. Նա վի վրա ութ մարդ էր' ինքը, մայրը, կինը, չորս երեխան և Տիգրա նուհին:
4. Ն երսեսի և նրա հյուրի' Նա րեկի ներս մտնելուց հետո ճա շն իսկույն չի սկսվում:

թ-
1. Գորիսն ուներ մի թագավորա կան ուսումնարան' «ռուսա ց շկոլ», և մի հայոց
դպրոց:
2. Տա նը չէր նաև աղախինը' Մանուշը, և տանը իրենից բացի ուրիշ ոչ ոք չկար:
3. Խ ա վա ր խրճիթում դռան երգին ա րձա գա նքում էր պ ղինձների զնգոցը և Շա րմա ղ
մայրիկի ջինջ ձայնը:
4. Գյուղին չհասած՜ անտառի բա ցատում, չոր ճյուղերի կոտ րա տ վելու ձայն լսեցի:

Գ
1. Կանաչ վերարկուի երկու թևեր ձգվեցին վեր դեպի երդիկը:
2. Հաջողությունը և հարստությունը մեզ այցելում են կրիայի քա յլերով և մեզա նից էլ
բաժանվում են եղնիկի ընթացքով:
3. Կնոջ մետա քսյա զգեստ ի փեշերին Արաքսի ջուրը ցողեց պղտոր կաթիլներ:
4. Շուկա յից բերա ծս ապրանքի կեսը տա նձ ու խնձոր են, մնացածը' ձմերուկ:

դ-
1. Ձմեռնա մուտ ի մերկ ծա ռերի ա րանքից երևում է քա ղա քը, գունա վոր տները:
2. Իսկ ներքևը' ձորի երկու ափին, այգիներ են քա րերի վրա, քա րա կույտ երի մեջ:
3. Բա րա կ մատները միա ցել էին իրար, կա րծես բռնել էին դաշտային ծաղիկների
փունջը:
4. Պ ողոտ ա յի ծայրը հետ զհետ ե բաժանվում է նեղ ճա նա պ ա րհների:

֊ 757֊
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

ե.
1. Սայլը ճռռում է երգի հանգով, օրորվելով գնում են եզները:
2. Մեր դասարանում կան ծույլեր ու անկարգներ, բայց հիմնական մասը բա րեխիղճ
են ու կարգապահ:
3. Ամեն ա ռա վոտ ա րևածա գին, բնակիչները սոսիների տակ Երկրպագում էին արևին:
4. Պ ետ ա կա ն հրամանը բոլոր գյուղերում կրկնվել էր պ ա շտ ոնա կա ն կարգադրության
գորշ ոճով:

Գ
1. Պ ա տ երին ու սյուներին ա մրա ցվա ծ բազմաթիվ բա րձրա խ ոսներ այղ զվարթ Երգը
մաղում էին քա ղա քի վրա:
2. Ծա լքա տ եղում' բա րձի վրա, երկու կտոր շա քա ր կար:
3. Երբ ծովի նման ծփում է այդ բազմությունը, նրանց քա յլերից թնդում է գետինը:
4. Շա րքա ցա նները գա րնա ն խոնավ հողի մեջ թափում են սերմեր:

15. Ո*ր նախադասության մեջ համաձայնության սխալ չկա:

ա.
1. Ղ եկա վա րութ յունը կոմկուսում հեղա շրջմա ն փ որձ կ ա տ ա րա ծ ընկերներին
վերջերս հեռա ցրել են իրենց շա րքերից:
2. Տների բա րձր հա րկերը չէին երևում ամպի սպիտակ քուլա ների մեջ:
3. Հրա պ ա րա կվել են Ա Մ Ն -ի հա յտ ա րա րա ծ ահաբեկչությանն ա ջա կցող երկրների
ցանկը:
4. Այդ պ ա յմա նա գրով կուժեղա ցվի երկու երկրների միջև արդեն իսկ առկա
ռազմական և քա ղա քա կա ն կապերը:

բ-
1. Ապ ակեշող տների մեջ ցոլա նում է «ռուսա ց ժամի» ոսկեզօծ գմբեթն ու խաչը:
2. Անկողնու մոտ Անիի շորերն էր' ղրանց մեջ սպ իտա կ շրջա զգեստ ը:
3. Անտոնն աղվեսին ուսը գցեց, ես մոշա հա վերը վերցրի, և մենք վերադա րձա նք:
4. Բա նա խ ոսը պնդում էր, թե մեր Ազգային ժողովի որա կյա լ փոքրամասնությունն
ընդդիմություն են:

16. Ո՜ր նախադասության մեջ խնդրառության սխալ կա:

ա.
1. Սենյակում մոմերը վառվում էին' դեղնավուն լույսի հետ սփ ռելով խաղաղություն:
2. Ձիերը սլա ցա ն նրա մոտով' ձյուն թափ ելով նրա վրա:
3. Գլուխ դ կորցրել ես, ուրեմն սիրա հա րվել ես այդ ա ղջկա վրա:
4. Նա չոր հագում էր և ա կնոցի վրայից նա յելով նա մա կա տ իրոջ գունաթափ երեսին
կարդում էր:

ր-
1. Նրանք հնաբնակները, դեռ մնում էին Կյորեսի միջնաբերդում իբրև պ աշարված գորք:
2. Քա մուց ընկած դա րա վոր կաղնիների խոնավ բների վրա սունկերը շար էին ընկել:
3. Օ գ տ վ ելով հետ կեսօրյա խաղաղությունից երկար ծա մերով ա ղջիկը գրում էր նա­
մակի պատասխանը:
4. Ես վաղուց եմ ծանոթ այդ գրքի հետ. իրոք, շատ հետ ա քրքիր է:

- 758֊
 Հայոց լեզու

Գ-
1. Ատենախոսը հա յտ ա րա րեց, որ երա խ տ ա պ ա րտ է հա տ կա պ ես իր գիտա կան ղեկա­
վարից:
2. Ծուխ ը վա խ վխ ելով կծկվում էր խրճիթների վրա:
3. Զա նգերի ղողանջը որպես անանձնական օրհնություն, ներս մտավ նրանց խրճիթը:
4. Տա րիներ շա րունա կ նույն հանղում ու սարում տավար պ ա հելով նա վա րժվել էր
խոտին ու ծաղկին:

Գ
1. Գյուղում մեկ-մեկ հանգչում էին կրակները, և կրակների հետ լռում էին ձայները:
2. Ես իմ ա մբողջ գիտ ա կցա կա ն կյանքում կռիվ եմ տ վել իմ բնավորության վատ
գծերի հետ:
3. Իբրև փոքրիկ գա զա ն' պ ատի վրա յից ներքև է թռչում Երվանդը:
4. Հա րս ու ա ղջիկ, ծա ռերից կա խ ելով պ արանները, ճոճվ ում էին խոր անղունղի վրա'
փ ռփ ռա ցնելով զգեստները:

ե.
1. Այդ հա րգա րժա ն մարդիկ ճեմելով վիճում են ո՜վ գիտ ի ինչպիսի ա նլուծելի խնդիր­
ների մասին:
2. Այս ամենը ներկա յա ցնում եմ Ձ ե զ ի բա րեհա ճ տնօրինություն:
3. Ամեն դեպքում պետք է հա րմա րվել իրա վիճա կի հետ և ա ռա ջ գնալ:
4. Գուցե թե նրանք կատակում էին կնոջ հետ' փ ա րա տ ելով իրենց ակամա ձանձրույթը:

Գ
1. Գրանիտե հունի մեջ գնում են ջրերն առանց խոխոջի, առանց շառաչի:
2. Երբ անկողին մտավ, կա մացուկ հա րցրեց կնոջը, թե ինչու գլխ ա տ ա կին բա րձի
տ եղ կա րպ ետ է:
3. Տնեցիների դեմքի վրա նկա տ եցինք մեր գա լու հետ ընդհա տ վա ծ հետ ա քրքիր
պատմության հետքերը:
4. Ոչինչ չեն զգում մա րդա շատ մայթերի վրա, բա ցի ա ռա վոտ ի նման բա ցվող իրենց
սերը:

17. Ո՞ր նախադասության մեջ խնդրառության սխալ չկա:

1. Մենք յոթ ընկերներով վերջերս ա նդա մա գրվեցինք պահպ ա նողա կան կուսա կցու­
թյուն:
2. Ինչո՞ւ ես խ ուսափում որոշա կի պատասխան տ ա լ իմ հարցին:
3. Ադրբեջանը պնդում է, որ Արցախի հա րցի լուծման բոլոր տ ա րբերա կներն
անիրական են, բացի պատերազմը:
4. Նա ուզում է անպայման հա կա հա րվա ծ տ ա լ մեր երեկվա քննադատությանը:

18. Ո՞ր նախադասության մեջ շրջուն շարադասություն կա:

1. Ծա ղիկների մեջ այդ ա նուրջ կույսի շշուկը մնաց...

2. Ստվերներն ա նձև Դողում են դանդաղ, Պ ա ղ, միապաղաղ...
3. Դու այնտեղ էիր' այն աղմկահեր Կյանքի մշուշում...
4. Հեռա ցա ծ ընկեր, մ ոռա ցա ծ ընկեր, Ինչո՞ւ ես հիշում...

- 759֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

19. Ո՞ր նախադասության մեջ շրջուն շարադասություն չկա:

1. Եվ քո երգը թախծալի Իմ սրտի երգն է կարծես...

2. Աշո ւն' քա ղցր ու բա ղձա լի, Ի՞նչ խ ոսքերով երգեմ քեգ...
3. Ուզում եմ մեկին քնքշորեն սիրել, Ուզում եմ ա նուշ փ ա յփ ա յել մեկին:
4. Հա րա զա տ են իմ հոգուն, Վհատությանն իմ խոնարհ Ե վ թփերը դողդոջուն, Ե վ
խ ոտերը գետ նա հա ր...

20. Ո՜ր նախադասության մեջ շարադասության սխալ կա:

ա.
1. Մի միտք ծանր բեռից ավելի դժվար ծանրությամբ նստ ել էր նրա գլխում:
2. Վտանգի դեմ մի' գնա, բայց երբ ներկայանա, իմա ցիր կռվել նրա դեմ:
3. Վաղը Երկրորդ միջա զգա յին հա յա գիտ ա կա ն գիտ ա ժողովի բացումն է:
4. Հա նկա րծ ա ղբյուրից ներքև քա րերի վրա, զրնգա ցին ծանր պայտերը:

Բ-
1. Վշշոց է գալիս ներքևից, ջո՞ւր է վագում, թե՞ սառը քարանձավներում շաչում է քամին:
2. Այնտեղ վերևում, մի ժայռ կա. կա րծես ծա գող արևի դեմ խ ոնա րհվել է հեթանոս
քրմուհին:
3. Սա մեր գյուղի՝ մեր Արևկող թաղի թիկունքն է' մի խավար բավիղ:
4. Ն ա խ որդ բռնցքա մա րտ ի առաջնությունում հայ մարզիկներն ա վելի հա ջող հանդես
եկան:

21. Ո՞ր նախադասությունն է երկկազմ:

ա.
1. Նորից անձրև՜, մշո՜ւշ, ա՜մպ, Թա խ ի՜ծ անհուն, տխրա՜նք հեզ...
2. Արդյոք բոցե վա րդե՞րդ են վառ, Թե՞ վերքերն իմ հրահրուն:
3. Վ ուշ-վո՜ւշ, Անո՜ւշ, վուշ-վո՜ւշ, քուրի՜կ, Վո՜ւշ քու սերին, քու յարին...
4. Փ ա րիզից Նյու Յորք գնում են ինքնաթիռով կամ շոգենավով:

բ-
1. Եկել ենք' ձեր ա ղջկա ձեռքը խնդրելու:
2. Երկաթը տ ա ք -տ ա ք կծեծեն:
3. Իսկ ձեր եկեղեցիներում չե՞ն նվա գում...
4. Արդեն շատ ուշ է:

22. Ո՜ր նախադասությունը երկկազմ չէ:

ա.
1. Շուրջս վա ռվա ծ է մի անուշ տագնապ...
2. Մի նոր հուզում է սիրտս մրրկում...
3. Աշնան մշուշում շշուկ ու շրշյուն...
4. Աստղեր թովիչ, բոց ու կայծ, ցնորքներ վառ ու առկայծ...
բ-
1. Որքան մութը' սև, այնքան ես' համառ...
2. Երկնի ր, իմ երկի ր, հա վա տ ով անմար...
3. Պ ա ղ, միա պ ա ղա ղ Անձրև՜ ու անձրև՜...
4. Սուրբ է քո ուղին, և պ սակդ վեհ...

- 760-
 Հայոց լեզու

23. Ընդգծվածներից ո՜րն է ենթակա,

ա.
1. Հա րսը փ ա փ ուկ քա յլերով, ինչպես այծյամը' ձյան վրա, մոտ եցա վ հնձանին:
2. Նրա աչքն ընկնում է ծղոտ ի փշրանքին, ծղոտը մոտեցնում է շրթունքին:
3. Այնտեղ կիթառ են նվագում:
4. Սարի կա տարը ծա ծկում էր ձորը լուսնի սպ իտա կ մանգաղից:
Բ-
1. Նրա նից լա վ ոչ ոք չգիտեր ձորի ժայռերը, մութ քա րա յրները և նեղ արահետները:
2. Տա րիները նույն ծառի միանման տերևներն են:
3. Կա քա վա բերդի կնոջ դեմքն արևը մի քիչ ա յրել էր:
4. Իսկ ինքը ջարդում էր ձեռքի չոր ճյուղը, մանրիկ փշուրներ անում:

Գ
1. Այս անգամ կինը ձեռքը կրծքին սեղմեց և խ ոնարհեց գլուխը:
2. Տղան ցույց տվեց արծաթ դրամը, որը տ վել էր նրան մի բա րի քեռի:
3. — Սահա կ, մի բան չպա տա հի, — ա սաց մայրը:
4. — Այսօր օրը չի, — ա սաց Սաթենիկը և խոհանոցի դուռը բացեց:

24. Ընդգծվածներից քանի՜սն են ենթակա,

ա.
1) Ա րճիճե կարկուտը ծեծում էր քա րերն ու քա րա փները:
2) Նրա ամբողջ հարստությունը ծոցի հաստ տետրն էր և սրածայր մատիտը:
3) Աշխարհը թվաց լա յնա րձա կ մի ծով, և սիրտը ձուլվեց ծովի հետ:
4) Հոգնա ծ էր մարդը, ամբողջ օրը հնձել էր կա րճ ցողունով կորեկ, և մեջքը ցավում էր:
5) Տղան, տուփերը ձեռքին, հետևեց մորը և պ ա հվեց նրա փեշի տակ:

1. մեկը, 2 . երկուսը, 3. ե ր ե ք ը ,4 . չորսը

Բ-
1) Գետն աղմկում է առաջվա հանգով, նույն քարերն են և նույն քարե արծիվը:
2) Նկարիչը շատ մոտ տ եսա վ նրա աչքերը և մոխրի փոշին ունքերի վրա, մազերի
վրա:
3) Թերթեց քա րերի և քա նդակների նկարներ, թերթեց և քա րե արծվի բույնը պարսպի
գլխին:
4) Մայրը նայեց տղային, հրդեհվեց դեմքը, հայրը տ եսա վ կնոջ դեմքի կարմիրը:
5) Օջա խ ներում հա նգա վ կրակը, եղավ խավար գիշեր:

1. չորսը, 2. հինգը, 3. վեցը, 4. յոթը

25. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ է ենթական արտահայտված դերանունով:

1) Այդ ամենը կա տ ա րվեց մի վայրկյանում:

2) Եթե մեկը հանդիպեր նրան, կնկատեր, որ քթոցը հա կա ռա կ է շալակել:
3) Այն դո՞ւք էիք, որ կտուրի մոտ ճա նա պ ա րհը ցույց տվիք:
4) Դա էլ մեր դասն է, է լի, ընկե ր Աստղիկ, սերտում ենք:
5) Ասելն էլ ամոթ է, բա ձեր հետի ընկերն ո՞ւր է...

1. բոլո րո ւմ , 2. երկուսում , 3. երեք ում , 4 . չորսում

- 761֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

26. Ստորոգյալներից քանի՜սն են բաղադրյալ:

ա.
1) Նրա կոշիկները կրնկա կոխ էին անում խոտ ու ծաղիկ:
2) Ոչ մեկին մի ենթարկվիր, բայց ոչ մեկին էլ ք ե զ մի' ենթարկիր:
3) Վրանի մոտ մոր ոտնաձայնը, զգեստի խ շշոցը լսելով տղան սիրտ առավ:
4) Այդ օրը Մարգարն ա նսովոր ուրախ էր:
5) Հայրենի Երկրռւմ պիտի ծլեին ծիրանի կորիզները:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

Բ-
1) Կինը թեյի պատրաստություն էր տեսնում անխոս և ա րագ շարժումներով:
2) Վիճա կա խ ա ղի տ ա սնհինգ տ ոմսերից տա սնչորսը ւիուչ էր:
3) Այն ժամանակ Սուղին հա զիվ գրա ճա նա չ էր կարծեմ:
4) Այն կինը երբեք բոբիկ ոտ քերով չի ք ա յլե լ խոտի վրա:
5) Ծա ղկա մա նն օտ ա րա կա ն էր ա նա կնկա լ պայմաններում ձե ռք բերված:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

Օ*
1) Մի' ամաչիր բարի ու քնքուշ լինելուց:
2) Նորա կա ռույց շենքի մի քա նի պ ա տուհա ն արդեն լուսա վոր էին:
3) Նախկինում միշտ մռա յլ այդ մարդն այժմ կենսուրախ է ու զվարթ:
4) Գա զա նների ա հից շները կուչ եկան վրանների առաջ:
5) Միայն մանկության գորգի վարդերն էին դժգոհ:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . չորսը

Գ
1) Փ ո շի կար ճա նա պ ա րհին, շվա րա ծ դեմքեր:
2) Պապի՜, նավը մեզ ո՜ւր պիտի տանի:
3) Դուք ճշմա րիտ էիք եղանակի հետ կապված ձեր ենթադրություններում:
4) Նիհա ր, քնքուշ դիմա գծերով մա րդ էր նա՝ միշտ նույն վերարկուն ուսին:
5) Վերջին մա հճա կա լին պ ա ռկա ծը ծեր կնոջ ամուսինն էր:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

ե.
1) Հա րևա նները կա րծես այնքան էլ սխ ալ չէին:
2) Շողեր մայրիկը և «պապեն» Բադդադից եկած գաղթականներից էին:
3) Լևոնի սենյակը մաքրողը Արշալույս մայրիկն էր:
4) Փ ողոցի ծայրին հա յտ նվա ծ անցորդը ուշ մնա ցա ծ մարդ էր:
5) Հա վերը ասես նրա երեխաներն են:

1. մեկը, 2 . ե ր կուսը, 3. երեք ը, 4 . չորսը

- 762-
 Հայոց լեզու

զ-
1) Այս մեկը խավար է, ասես գիշերով նկարած:
2) Դեղին քա րերը փրփ ուրի միջից ցց ե լ են իրենց շողշողուն գլուխները:
3) Աղջիկը բոբիկ ոտքերը դրել էր տաք մոխրի վրա:
4) Հորիզոնի խ որքերում շողշողում է Արարատի սպ իտա կ գլուխը:
5) Տնօրենը միանգամայն գոհ է իր գրա սենյա կի ծա ռա յողների աշխատանքից:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

է.
1) Բոցը խաղում էր ա ղջկա մերկ սրունքների աղոտ հա յելու մեջ:
2) Կապույտ երկնքի կոր հայելու խորքում արտացոլվում է ուրիշ գագաթ:
3) Անցյալ տարի Լևոնը մի անգամ ա նցա վ այդ կողմերով:
4) Շուտ ով, իհարկե, ճա րտ ա րա գետ կդառնա այն քնքուշ ա ղջիկը:
5) Ինքնա շա րժի թարթիչը վա ռվում-հա նգչում էր ա զդա նշելով ձա խ շրջա դա րձ:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

27. Քանի՞սն են համառոտ նախադասություն:

ա.
1) Ա՜խ, թևս երևի դուրս է ընկել, մա՜մ...
2) Ահա խոտ ու ծաղիկ թ ոշնել-կուչ են եկել:
3) Թի՜կն տուր բա րձին, սիրելի ս:
4) Հերի՜ք պ ա տ եպ ա տ ընկնես, տնա՜շեն:
5) Վա՜յ աշխարհ, աշխա րհ, ուրեմն իզո՞ւր եմ գ ի շե ր -ց ե ր ե կ արել...

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

բ.
1) Լաց մի'եղ իր, սիրելիս:
2) Դե, Կարոն ու Հարութը, ա նշուշտ, ճա նա պ ա րհ են ընկել:
3) Նա երես ա ռա ծ տղա է:
4) Ինչ խոսք, խրոխտ չէր ձայնը, այլ մեղմ ու քա ղցր:
5) Կա՜նգ առ, ակնթա՜րթ...

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

Գ
1) Բոլորս էլ լուռ էինք:
2) Երևի թե հա րկա վոր էր ա ղա չա նք-պ ա ղա տ ա նք անել:
3) Ձմռա ն սկիգբն էր:
4) Ձյունը նոր էր եկել:
5) Հրեն է՜ մեր գյուղը:

1. մեկը, 2 . ե ր կուսը, 3. ե րեք ը, 4 . ոչ մեկը

֊ 763֊
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Գ
1) Ա'յ մարդ, ո՞ւր կորար:
2) Իսկ պ ա տ ա հել էր ահա թե ինչ:
3) Եվ իսկապես այդպես էր, ճ շմ ա ր ի տ Աստված:
4) Գուցե դա ոչ թե մարդ է, այլ խրտվիլակ:
5) Կարծեմ նույն օրն էլ ճա նա պ ա րհ ընկա:
1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

ե.
1) Հա պ ա մի ա չքերդ բ ա ց արա:
2) Ախր ոչինչ չի երևում, է', ա'յ անխիղճ:
3) Անելիքս չգիտեի սակայն:
4) Դե, ինչ խոսք, հոգնել ենք իսպառ:
5) Եվ ի՜նչ բա րա կ էին շրթունքները...
1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. բոլորը

Գ-
1) Նա կա րծես թե հա րուստ է համարվում:
2) Բազմությունը, սակայն, լուռ էր:
3) — Խ ո ն ա ր հ ...— Ձա յնս դողաց:
4) Հրա ժեշտ ն իսկա պ ես դժվար էր:
5) Հը՞, բոյը կա րճ չի՞, նանի'...
1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. բոլորը

28. Ընդգծվածներից քանի՜սն են գոյականական անդամի լրացում:

1) Անունդ թող փա րոս լինի ինձ:

2) Այդ եկեղեցին նվիրվա ծ չէ մեր Աստծուն:
3) Ք ո փ նտ րա ծը մարդու կա ռուցա ծ առաջին եկեղեցին է, նախնականը:
4) Իմ խ աղաղ երեկոն է հիմա:
5) Քո պ ա տկերը անեղծ կպահեմ Օրերում անհաստատ ու մոլոր:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

29. Ընդգծվածներից քանի՜սն են բայական անդամի լրացում:

ա.
1) Կապույտ գոգնոցի թելերը մեջքին հանգույց էր արել:
2) Նա պատահմամբ նայեց մեր պ ա տ շգա մբի կողմը:
3) Ամենից ստոր հոգիները միայն հա յհոյել կա րող են այն Աստծուն, որին երբևէ
երկրպ ա գել են:
4) Նա յա դների՜ նման, նայադների՜ նման Կա րոտ ներիս կանչով կանչում ես ինձ...
5) Օհա ն ապ երը գրքեր շատ ուներ, հին գրքեր:

1. մեկը, 2 . եր կո ւս ը , 3 . երեք ը, 4 . չորսը

- 764-
 Հայոց լեզու

Բ-
1) Պ ա տ ա հմա մբ իմացա նրանց այգու ճա նա պ ա րհը:
2) ժա յռերի ստվերոտ կողերը պ ա տ ա ծ են մամուռով:
3) Մամուռի ջուրը կա պա րի ծանրությամբ կաթում է մեր բա ց գլխին:
4) Այնտեղ երկու կին լվա ցք են փռում քա րերի վրա:
5) Ծ իրա նենու ցա նցկեն ստվերն ու արևի դեղին բծերը թրթռում են իմ տետրակի վրա:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

30. Ընդգծվածներից քանի՞սն են ածականին, թվականին կամ մակբային լրացնող անգամ:

1) Որքա՜ն մեծ եղա վ իմ ուրախությունը, երբ նրան նորից տեսա:

2) Ոչ ոք չի ցանկանում ծերա նալ, բայց բոլորն ուզում են երկար ապրել:
3) Փոքր-ինչ ա րա գ ընթա ցքով հեռա ցա վ' շփոթված հա յա ցքով զննելով շուրջը:
4) Ամենաթանկ մտքերի ա րտահայտման ա մենա լա վ ձևերը ծագում են, երբ ես
քա յլում եմ:
5) Մի՜ խաբվիր արտաքին տպավորությամբ, որովհետ և դա վա յել չէ պ ա յծա ռա տես
աչք ու բարի սիրտ ունեցողին:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

31. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ հետադաս որոշիչ կա (նախադասություննե­

րը կետադրված չեն):
ա.
1) Ընդունիր սիրով մեծա զոր Աստված Աղաչանքները դա ռնա ցա ծ սրտիս:
2) Փ ա րա տ իր իսպա ռ ա մենա պ ա րգև տխրությունն իմ այս նշավակելի:
3) Ամոթահարիս մոտ եցիր մեծիդ բարեգթությամբ:
4) Կա մքովդ պահպ ա նիր հոգիս տառապյալ...
5) Ավարի մատնիր մշտ ապ ես հաղթող Հրա պ ույրները մոլորապատիր:

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Բ-
1) Արդեն հետ մնաց վերջին ջրա ղա ցը այն իմաստուն ջրա ղա ցպ ա նով որ հազար հե­
քիա թ գիտեր:
2) Բոցի լույսով երևաց ոսկե ծա միկներով մի աղջիկ Ազնիվը դուստրը իմ վաղեմի ծա ­
նոթի:
3) Լինում է չի լինում մի խեղճ մարդ անունը Նա զա ր ինքն էլ այնքան վախկոտ որ
մենակ ոտը ոտի ա ռա ջ չէր դնի:
4) Պրոմեթևս էր նա բա նտ ա րկվա ծ քա րա նձա վներում թե մի խեղճ ծա ղրա ծու...
5) Տա նտ երը Օ հա ն ապ երը նահա պ ետակա ն բա րքով մարդ էր:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Գ-
1) Կժպտա՞ս արդյոք լուսեղեն երազ Կցրե՞ս սրտիս թախիծը խավար....
2) Դա լուկ աշնան մերկ ա նտ առն է շա ռա չում Լույս հուշերի վտ ա կներն են
կա րկա չում...

- 765֊
 Յու. Ավելոիսյան, Հ. Զաքարյան

3) Մազերդ փռիր հոգնատանջ կրծքիս Ու մեղմ փայփայիր սիրտս տարագիր:

4) Ես սիրում եմ մթնշաղը նրբա կերտ Երբ ամեն ինչ երագում է հոգու հետ:
5) Հիշում եմ ինչպես այն ուշ Աշունն էր ոսկևորվում...

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Գ
1) Չկա ոչ մի սահման դնող պայծառ շող Աղմուկի բեռ մարդկային դեմք սիրտ
մաշող....
2) Դժկամ նայում են ժայռերը խոժոռ Տխուր խաղում են ալիքները ժիր...
3) Դու ես հյուսում ա ստ ղա ցա նցը ոսկեթել Գիշեր ու զօր կյանքը ղու ես գարղարում:
4) Ես կգամ որպես մոռա ցվա ծ մի երգ Հյուսվա ծ աղոթքից սիրուց ու ծաղկից...
5) Գիշերն է փ ռել իր թևերը մութ Գիշերն է գ երել իմ սիրտը ցաված...

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

32. Քանի* նախադասության մեջ ածականով արտահայտված որոշիչ կա:

ա.
1) Իրիկնա պ ա հի գանգերն ավետում էին ա նա նձնա կա ն անդորր:
2) Գորգի թերի մնա ցա ծ նախշերը խառնիխուռն դուրս Եկան:
3) Մեքենայի խիստ ա րա գ ընթացքը ուղևորներին սա րսա փ եցնում էր:
4) Երկրի վրա չոքեց ձմեռը' մահվան նման սառն ու անողոք:
5) Փ ողոցում կա նգնել էր մի կին' տղա մա րդու գլխ ա րկով:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

բ-
1) Հովը սառնություն էր բերում ցերեկվա շոգից խ ա նձվա ծ դաշտերին:
2) Երեխա ները նույն շորերով էին' կարմիր, կապույտ, կանաչ:
3) Ցրի ր, վերնայի ն, գայթակղության մառախուղն անհետ:
4) Նրա ողորկ մարմինը և մորթու բծերը աստղալույսին մեղմ շողշողում էին:
5) Առվակը իր ա նվախճան և անքննելի զրույցն էր անում մամուռներին, քարերին:

1. ոչ մեկում, 2. բոլորում, 3. երեքում, 4. չորսում

33. Ո՜ր նախադասության մեջ չկա որոշիչ:

ա.
1. Մի պ ա ռա վ կին առվի ջրի մեջ լվանում է նոր գործա ծ գորգը:
2. Նրա նց կա րող է փ րկել թերևս փա խ ուստը դեպի լեռները:
3. Ձմռա նը նա հիվանդ էր և ա ռողջա ցա վ Բա րեկենդա նից առաջ:
4. Հա րևա ն բակում ճրա գներ էին շա րժվում, ճռնչում էին դռները:

բ.
1. Հոգին ինչպես երեք տա րեկա նում է, այդպիսին կլինի հարյուր տարեկանում:
2. Աղջիկը քա յլերն ա րա գա ցրեց և երբ հա սա վ ինձ, շնչա կտուր խոսեց:
3. Ք ո նկատմամբ սիրո զգա ցմունքներն իմ մեջ մեռել են:
4. Եվ մարմնիս շունչը' քեզնից շնորհված, անարա՜տ պահիր...

- 766-
 Հայոց լեզու

Գ
1. Մեր հին ա ստ վա ծների մասին տեղեկությունները, ցա վոք, սա կա վ են:
2. Նանին միևնույն ժամանակ գոգնոցով սրբում էր թափվող արցունքը:
3. Մարղիկ գերա ններ են կա ցնա հա րում և ժողովում վայրի տանձ:
4. Խ ա փ ա նիր, Փրկի՜չ, հա րձա կումները կորուստ նյութողի:
Գ
1. Արագ բա րձրա ցա ձորա կով, ղռնակը բաց արի:
2. Մեր այգում շատ կան մանուկների համար զվա րճա խ ա ղեր:
3. ժպ իտ ի պես մի բան հա յտնվեց նրա խոժոռ դեմքին:
4 . Երրորդ կրա կոցը նրա հրացա նի վերջին ճիչն էր:

ե.
1. Տխրությունը թաքցնելու համար ժպ իտը, իհա րկե, թախծոտ էր:
2. Տղան նայում էր սայլի վրայից գլխ իվա յր կա խ ա ծ հավերին:
3. Բա րկա ցա ծ խոսում էր հարսի վրա, թե ինչու դեռ ճա շ չի եփել:
4. Զեկուցմա ն վերա բերյա լ դիտողությունները հանձնե՜ք նիստի քա րտ ուղա րին:

34. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ հետադաս հատկացուցիչ կա:

1) Թ ող կիտվի խավարն ավելի խրթին, Եվ չարխինդ ճնշե հողն իմ արյունոտ:
2) Մեր գյուղն է' սա րերը մերկ, Մեր գետ ը' բա րա կ միգում...
3) Այստեղ է լա ցել իմ մայրը Մորմոքն իր և իր օրորը...
4) Ո՜չ քա րերը դարա վոր, Ո՜չ գրերն ավեր Չեն պատմի ք ե գ վիշտը խոր Եվ երկունքը
մեր:
5) Մի՜ խառնեք մեգ ձեր վայրի, ա րջի ցեղերին. Մեր երկիրը' ա վերվա ծ, բայց սուրբ է
և հին:

1. ոչ մեկում, 2. բոլորում, 3. երեքում, 4. չորսում

35. Ո՞ր նախադասության մեջ դերանունով արտահայտված հատկացուցիչ կա:

ա.
1. Նեղ կածաններով գնում էին մարդկանց անընդմեջ շարքերը:
2. Պա րւիա կի ր ձեռքովդ ա ռա ստ աղն իմ տան:
3. Մի՜ վարվիր ուրիշի հետ այնպես, ինչպես չես կամենա, որ ք ե գ հետ վարվեն:
4. Այդ հին կա մրջի գերա նները դողում են շյուղի նման:

բ-
1. Մի վայրկյան ճեղքվեց բագմությունը, ինչպես ծովի սև ալիքները:
2. Ջրի ցնցուղները թռչում Են վերև, հասնում նրանց:
3. Ավելի շատ քո աչքերի ն հա վատա , քա ն ականջներիդ:
4. Նա գծում է ո՜վ գիտ ի որպիսի քա րա նձա վա բնա կ մարդու նախշ:

36. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ հատկացուցիչ կա:

ա.
1) Սպ իտա կ բա ղերը գիշերում Են նրա մռայլ խորաններում:
2) Բրուտը ոսկորի ծայրը սրբում է թևով և նախշեր գծում:
3) Թվում էր, թե ջրերի տակ սուգվել է մի մեռա ծ վանք:
4) Իմաստուն կդառնաս միայն քո իմաստնության միջոցով:

- 767-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

5) Գա նգուր մա զերով այն կենդանին գա յլի նման չորեքթաթ է գնում:

1. ոչ մեկում, 2. բոլորում, 3. երեքում, 4. չորսում

Բ-
1) Բոլոր անմեղներն իրենց անմեղությունը կիսում են ք ե զ հետ:
2) Ամեն մեկի մեղքը նաև քո մեղքն է:
3) Իսկ այժմ' տարիներ անց, գրում եմ Արեգունի թաղի մասին:
4) Ու երբ ժայռի տա կով անցնում ենք, ջուրը կաթում է բաց գլխներիս:
5) Շոգեմեքենա ն սուլում է. քա մին բերում է նրա խուլ ւինչոցը:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

37. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ կա տրոհվող հատկացուցիչ (նախադասու­

թյունները կետադրված չեն):
ա.
1) Դառը մտորումները բզկտում էին նրա ա զգի ցա վերով տ ա ռա պ ող զգայուն հոգին:
2) Արսենը ամենևին չէր նկատում կնոջ ա րտ ա սուքով ողողվա ծ աչքերը:
3) Դրա նցից մեկի Հա յրա պ ետ ի տան ներքնա հա րկում ապրում էր Հա յա ստ ա նցու ըն­
տանիքը:
4) Արևի շողերը ցրում էին թուխպի բրդի քուլա ների նմանվող ծվենները:
5) Սպ իտ ա կ թղթի վրա մատիտի ա րա գ շա րժումով նկա րեց կնոջը խարույկի մոտ
նստ ա ծ աչքերը խարույկի կրակին:
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Բ-
1) Առավոտյան Անիի արևմուտք նայող դա րպ ա սից դուրս եկա վ մի հեծյալ:
2) Լճից ոչ հեռու երևում էին Քա րա գլուխ գյուղի տա փա կ տ ա նիքներով խրճիթները:
3) Ինքը Շենը ուներ իր կավագործները իր դերձակները իր իջևանատները:
4) Ձ ո ր ա լա ն ջի ն հպ ա րտ վեր էր խ ոյա նում Թ ովմա ա ռա քյա լի հնությունից
մա մռա կա լա ծ վանքը:
5) Հ ա յա ց ք ը չէր կտ րում լեռների տ եգերի նման ց ց վ ա ծ հրա բխ ա յին սուր
կա տ արներից:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

38. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ բացահայտիչ չկա:

ա.
1) Փնտրում գտնում էր երկու-երեք փոքր վարունգ' ծաղիկը դեռ պոչին, փոքրիկ փշերով:
2) Նրա նից բա րձր միայն երկու պ ա շտոնյա կա' այսինչը և այնինչը:
3) Նրա նք լավ գիտեին գետը և գետ ա փ ի պա րտեզները, Կյորեսի բոլոր ձորերը' հեռու
և ահավոր:
4) Այդ լեռնային ճա նա պ ա րհը հատում էր Արաքսը' ռուս-պ ա րսկա կա ն սահմանը:
5) Ոմանք զա րմա ցա ծ նայում էին տղայի սպիտակ շա պ իկին' եզերքը կարմիր կար, և
նախանձում էին:

1. բ ո լո րո ւմ , 2. ե ր կուսում , 3. ե րեք ում , 4 . չորսում

֊ 768֊
 Հայոց լեզու

բ-
1) Գա րնանա մուտին գետ ը պղտոր գա լիս էր' հունը մինչև ա փերը լի:
2) Ներքևը' գետ ա փ ի մարգերում, կանչում էր գիշերա հա վը:
3) Խոհանոցում' այլ պնակների մեջ, կանաչի է' քա ղցր սոխ, համեմ, կոտեմ:
4) Շ ա տ ո ւր ը ' դեղա գործ և փ իլիսոփ ա , խոսում էր մի հա զվա գյուտ լեզվով, և միայն
նա էր այսպես խոսում:
5) Ամեն բանի մեջ գտի ր լուսա վորը' այն, ինչ չի կա րող ա րա տ ա վորվել:

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Գ
1) Ի՜նչ գեղեցիկ է ա րևմտահա յերենը' ջութակի սուր ձա յների նման թրթռուն, թեթև,
վերասլաց:
2) Ընդունի ր սիրով, մեծա զոր Աստված, Աղաչանքները դա ռնա ցա ծ սրտիս:
3) Այդ օրից սկսվել էր նրանց կյանքը' տ ա ղտ կա լի և միօրինակ:
4) Եթե նայեր, կտեսներ այնպիսի հա յա ցք' սիրով և քնքշա նքով լի, որ կմոռանար
ցնորքը:
5) Նրա հետ զարթնում էին Լոռվա սա րերը' գագաթներն ամպերի մեջ, լանջերին մթին
ծմա կներ...

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Գ-
1) Դորպ ատի այդ հռչակը ստ եղծել էր արքայական հա մա լսա րա նը' կա ռուցվա ծ Ալեք­
սանդր 1 -ին ի կայսրության օրոք:
2) Միայն նա է դուռը այդպես բախում' ամուր և երեք անգամ:
3) Մի թռչուն' նման ա նտ առա բնակ բուի, քա շում էր զա նգա կի պարանը:
4) Ձյունա փ ոշու մեջ հնչեց մի ծիծա ղ' զվարթ, ինչպես զա նգա կների ձայնը:
5) Սահնակի մեջ նա նշմարեց կանացի մի դեմք' կապույտ ա չքերով և այտերը բաց
վարդագույն:

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

39. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ բացահայտիչ կա:

ա.
1) Դատական ատյանը որոշեց Թոմասին' իբրև ղեկա վա րի, յոթ օրով նստ եցնել
մենախցում:
2) Նրա աչքերի ա ռա ջ իբրև ծուխ պիտի հառներ հրա ժեշտ ի խ նջույքը...
3) Նավակներն իբրև սև կետեր ա նկա րգ լողում էին գետ ի վրա:
4) ժպ իտ ից շրթունքները կա րմրեցին որպես արնագույն մեխակի թերթեր:
5) Քա ղա քում հռչա կվա ծ էր այդ գիտ նա կա նը' որպես փ իլիսոփ ա և հին գրքերի սիրա ­
հար:
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Բ-
1) Երրորդն ա րձա նի պես է, որպես մի ա հեղ կոթ ող'ճա նա պ ա րհի մեջտեղը:
2) Հա րսը սրտաբուխ նրան ընծա յեց իր արծաթե գոտ ին' որպես հիշատակ:

- 769-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3) Երկա ր ու կերկեր, իբրև ա րևելյան թախծոտ Երգ ճռնչում էր հին դուռը:

4) Նա որոշեց օրենքը զա նց առնել, թռչել վրայով' որպես բա րա կ մի առու:
5) ճն շո ւմ ի ց ու կա րիքից ա զա տ ա գրվա ծ մարդը ճա խրում է որպես հպարտ բազե:

1. մեկում, 2. Երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Գ
1) Խ ա չա տ ուրը ծա լա պ ա տ իկ նստ եց գետնին գորգի վրա:
2) Նա ասես հարցնում է' ով է գեղեցիկ' ինքը, թե վարդը:
3) Նրա պ ա րզ բա ռերի մեջ ինքը' իմաստուն ճշմա րտությունն էր' արևի նման հստակ:
4) Հեղինա կը բարեկամին ցույց տ վեց գրքի նկարները' Երևանի բերդը և Արարատը:
5) Հիշողություններից մնում էին նրանք, որ քա ղցր էին և սիրե լի 'ք ա ր ե ր ը, հին կարա­
սը, հայրենի խրճիթը, ընկուզենիների խշշոցը...
1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

40. Ո՜ր նախադասության մեջ համաձայնության սխալ կա:

ա.
1. Դիմում եմ Ձ ե զ ' ոչ որպես թա փ ա ռա շրջիկ, այլ որպես երբեմնի ա զնիվ ու կարգին
մարդ:
2 . Որպ ես Թ որգ ոմա սերնդի շա ռա վիղ ' ես եղել եմ բուռն, դ յուրա գրգիռ ու
դյուրահավատ:
3. Ն ա ' որպես փ որձա ռու բժիշկ, պ ա րտա վոր էր ա վելի ուշա դիր լինել իր հիվանդների
նկատմամբ:
4 . Ս ևա կին' որպ ես բա նա ստ եղծ, դեռևս պ ա տ շա ճո րե ն չեն գնա հա տ ել
ա րտասահմանում:

Բ-
1. Իբրև ընտանիքի կրտսերի' ծնողները նրան կարծես ավելի շատ էին սիրում:
2. Կխնդրեի, որ իմ հավաքած հնություններից մի բան ընտրես' իբրև փոխադարձ նվեր:
3. Հմա յվա ծ եմ ես երկնքի ա ստ ղա զա րդ կա մա րով' իբրև տ իեզերքի հրաշա լիք:
4. Մեգ մոտ ա շխ ա տ ող այդ հմուտ բանասերին շատերն են դիմում' իբրև խմբագրի,
բնագիրը տպագրության պատրաստելու մեծ փ որձ ունեցողի:

41. Ընդգծվածներից ո՜րն է ուղիղ խնդիր:

ա.
1. Անընդհատ բա րձրա նում Ենք, անցնում ա ռա պ ա ր ու ք ա ր ա փ :
2. Բայց ախր մենք այդ դա սը դեռ չենք անցել...
3. Իսկ այժմ, երեխանե՜ր, անցե՜ք դասարան:
4. Վաղո՜ւց ա նցել են քո ա սա ծ ժամանակները:

Բ-
1. Նա ինձ պատասխ անում է, որ ինքը գյուղի ջրբա ժա նն է:
2. Ջրվորը բացակա նչում է ոչ «հա՛», ոչ «հո»:
3. Լուրը տ ա րածվում, հասնում է ք ա ղ ա ք , ընկնում թագավորի ականջը:
4. Ծ ա ռս էր լինում ա րջը հետևի ոտքերի վրա, ձյուն շա ղ տալիս:

- 770-
 Հայոց լեզու

Գ-
1. Այդպես էլ պարել չսովորեց և ոչ էլ երգել:
2. Նրա հա յրենիքը եղել է քա րոտ Սա սա նը:
3. Քա րերի մոտ բուսել էր ալպիական մանուշակ' ծաղիկը ծիրանի գույն:
4. Մի հեռու սենյակից լսվում էր ա ղվեսահաչ'ա րա գ-ա րա գ և սուր ձայնով:

42. Ընդգծվածներից քանի՞սն են ուղիղ խնդիր:

ա.
1) Զգա լով, որ չի լսել' հա րցս կրկնում եմ:
2) Նա ինձ տեղեկա ցնում է, որ իրեն նշա նա կել Են դասա րա նի ավագ:
3) Ես նրան ա ռա ջա րկում եմ գլանակ, թեև ինքս չեմ ծխում:
4) Այսօր ցուրտ է մեր քա ղա քում, վաղը նորից արև կծագի:
5) Մեզ պետք է մի կա րգին մասնագետ, որ գործը գլուխ գա:

1. մեկը, 2 . Երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

բ-
1) Ի՞նչ մնաց, կյանքեն ինծի ի՞նչ մնաց. Ինչ որ տվի ուրիշին, տ ա րօրինա կ, այն մնաց:
2) Արջը ջա րդել է Ավետի հրացա նը, բայց նա սպ ա նել է արջին:
3) Ամեն երեկո մենք հանդիպում ենք իր ա ր նույն տեղում:
4) Լեռան գագաթին թափանցիկ շղա րշի նման ամպ էր նստել:
5) Լա վ հիշում եմ ճուտիկին, որը միշտ դպրոց էր գա լիս հոր շորերով:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

43. Քանի* ուղիղ խնդիր կա նախադասության մեջ:

ա.
Ջրբա ժա նը ոսկեգույն հարդը շա ղ է տ ա լիս առուների ջրերի վրա և որոշում հոսանքի
արագությունը, ջրի ծավալը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

բ-
Գարնանը կցանի կորեկ, աշնանը կհավա քի միրգ և ցախ, ձմռա նը կլսի հին զրույց­
ներ:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ
Նրա նք հրացա նների կրակոցների ա ղմուկով քշում էին նախիրը, ոչխարը, առևան­
գում կին ու երեխա:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ
Երբեմն կարկուտն է ջա րդել նրան, Երբեմն քա րերն են ք ե ր ծ ե լ դեմքը, ցուրտ ը և արևը
խ ա նձել են նրա կուրծքը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

- 771-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե.
Հետ ո իջանք ձորակը, նորից բարձրացանք, և սարահարթի վրա երևաց լեռնային
Գյուղը:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

Գ-
Որպես եղեգ ճոճվ եց նրա ղալար մարմինը, և մեջքը խ ոնա րհեց...

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

44. Ընդգծվածներից ո՞րն է անուղղակի խնդիր:

1. Այդ քաղցրավենիքն ուտելիս խշրտոցով իրար էին կպչում մեր ատամները:

2. Ձիերն իրա ր կրծոտում էին և արյունոտում բաշ ու ազդրեր:
3. Նրանք միմյանց քննա դա տ ում էին, նշում իրա ր թերություններ:
4. Այդ լուրը լսելով' նա իրա ր ա նցա վ և մոռա ցա վ մեգ:

45. Ընդգծվածներից քանի՞սն են անուղղակի խնդիր:

1) Նրանք ինձ տեսան և իջան բլրակով:

2) Նա այդպես ինձ էր հրա ժեշտ տալիս:
3) Մա հճա կա լը պիտի ասեր, որ ինքը երկաթից է շինված:
4) Մի երեխա չորեքթաթ գնում էր հա վերի հետ ևից:
5) ճա նա պ ա րհին հոգնելու չափ խ ոսել էին պ ա տ երա զմից:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

46. Քանի* անուղղակի խնդիր կա նախադասության մեջ:

ա.
Մայրը սկսեց երեխային կերա կրել և ահը սրտում' ամուսնուն հա րցրեց պ ա տերա զ­
մից:
1. մեկ, 2. Երկու, 3. երեք, 4 . չորս

բ.
Աղջիկը հա ղորդեց լուրը և զա րմա ցա ծ զրուցա կցի թևից քա շելով ' մոտ եցրեց սեղա­
նին:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

47. Ընդգծվածներից ո՜րն է ներգործող անուղղակի խնդիր:

1. Բաղդադում գաղթական ծերունին ստ ա ցել էր տենդ, որից սա ստ իկ հյուծվել էր և

դեղնել:
2. Գվվում էր գետինը բոցերի ուժից:
3. Նոսր հա սկերը սվսվում են լեռան հովից:
4. Նրա նց դեմքերը կարմիր էին ներկվել խարույկի լույսից:

֊ 772-
 Հայոց լեզու

48. Ընդգծվածներից քանի՜սն են ներգործող անուղղակի խնդիր:

ա.
1) Կանանց կա րելի էր տ եսնել աղոթատան կտուրի վրա' իրար մոտ կա նգնա ծ որպես
գայլից խ րտնա ծ հոտ:
2) Շրջա պ ա տ ի անդորրը խախտվում էր ա ղբյուրի քչքչոցից:
3) Պատից կախած մաշված գորգը կարող էր պարծենալ, որ իրեն գործել է Լևոնի մայրը:
4) Իսկ մայրիկը պատմում էր իր աշխարհից:
5) Ձորի պռնկին թագավորի կողմից կա ռուցվել է Գառնո տաճարը:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

Բ-
1) Փ ոքրիկը խելոք ա չքերով նայում էր ինձ:
2) Տիգրիսի հովիտ ը շրջա պ ա տ վել էր ա նա րգ թշնամիներով:
3) Տեսավ, որ ձին նիհար չէ, և չար վրդովմունքով դժգոհեց:
4) Գինուց հաղթվելով նրանք գլորվում էին գետին:
5) Ամպերը անգլուխ քա րա վա նի նման դանդաղ ու մունջ պտույտ էին անում փողոց­
ներով, քսվում կտուրներին:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. ե ր ե ք ը ,4 . չորսը

49. Ընդգծվածներից ո՜րն է հանգման անուղղակի խնդիր:

1. Ցա նկա պ ա տ ից ներս նայեցի, բայց Ազնիվին բակում չտեսա:

2. Կյանքը կա րճ է. բաց մի՜ թող նրա ամենա կա րևոր պահը' բարի գործեր անելու
մարդկանց:
3. Երեխ ա ներից մեկն ասաց. «Ուսուցիչ, մեզ չմոռանաք»:
4. Լսի ր քո հոր խրատը, ուսուցչիդ հնազա՜նդ մնա:

50. Ընդգծվածներից քանի՜սն են հանգման անուղղակի խնդիր:

ա.
1) Երբ անցան փողոցով, շները հաչեցին նրանց վրա:
2) Թամարին պակասում է մի լա վ աշխատանք, որպեսզի օգն ա ծ լինի ամուսնուն:
3) Եվ Գեղա մը ցույց տվեց իրենց գնա լիք ուղին:
4) Հա րսը լռիկ էր, ավելի հա ճա խ երեխաների հետ էր խոսում:
5) Ուսուցիչը նրան անվանեց կամակոր, համառ, պ ա հա նջեց, որ խմբին միանա:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

Բ-
1) Արարատի ծեր կատարին Դար է եկել վայրկյանի պես Ու անցել:
2) Հա ճա խ նույնիսկ լավին վա րժվելը վնասակար է:
3 ) Սեղանին ոչ մի թ ո ւղ թ չկար, ամեն ինչ դարակներում դա սա վորվա ծ էր:
4) Նրա հագին տոնական հա գուստ ներ էին:
5) Մենք հա ճույքով խնամում էինք եղնիկին:

1. մեկը, 2. երկո ւս ը , 3. երեք ը, 4 . ոչ մեկը

- 773-
 Յո ւ. Ավետիպան, Հ. Զաքար յան

51. Ընդգծվածներից ո՜րն է անջատման անուղղակի խնդիր:

1. Մենք ամենքս հյուր ենք կյանքում Մեր ծննդյան վտւչ օրից...
2. Հա րվա ծի թափից մեղմ զրնգա ց կաթնագույն լուսա մփոփը:
3. Սերինեն ծա րա վ էր, բայց Կաթնաղբյուրից ջուր չխմեց:
4. Բա րով տեսնենք մեր գա վա կների ա զա տ վելը սրի բերանից:

52. Ընդգծվածներից քանի՜սն են անջատման անուղղակի խնդիր:

1) Բեշիրը խ ուճա պ ի էր մա տ նվել հայերի ա նա կնկա լ հարձակումից:

2) Լևոնը հանդիպեց Լուսիկի ընկերուհուն և հարցրեց, թե ինչ լուր Լուսիկից:
3) Մեր ուղեկիցը միակ դռնից ներս մտավ:
4) Հիմա բրուտից, թե կա րողա ցա , մի բան կիմանա մ...
5) Վառվածներից չուտես, ստ ա մոքսդ շա րքից կհանես:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

53. Ընդգծվածներից ո՜րն է միջոցի անուղղակի խնդիր:

1. Վ ճա րել էր նա և ուրախության ժպիտով առաջին անգամ իջել ձորի աղբյուրը:

2. Մի ահարկու ձայն խռպոտ աղմուկով խլացրեց գանգերի ծանոթ ղողանջը:
3. Սպիտակ ա րահետը տաք անձրևից հետո շողշողում է կրաքարե փայլով:
4. Ընդա րձա կ բա ցա տ ը լցվել էր թռչունների բա զմա ձա յն ճռվողյունով:

54. Ընդգծվածներից քանի՜սն են միջոցի անուղղակի խնդիր:

1) Նա իր դժգոհությունն ա րտ ա հա յտ եց խռով քայլքով:

2) Հետ ո միջա նցքի ա ջ կողմում նույն հանգով երգեց մի այլ դուռ:
3) Գա րունը ա յգիներից բա ց պատուհաններով բերում էր ծա ռերի բույրը:
4) Անուշ մայրիկը գա րնա նը դանակը փոխ ա րինեց սուր ոսկրով:
5) Փ ող ոցը խ ճողվել էր ցուցարարներով և զինվորներով:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

55. Ընդգծվածներից ո՜րն է վերաբերության անուղղակի խնդիր:

1. Նա ինձ համար շուն չէր, այլ բերդ էր:

2. Թո՜ւյլ տուր այս գավաթը բա րձրա ցնել հանուն քո և մեր եղբայրության:
3. Հա ստ ոցի այդ մասին չկպչեք, կյուղոտվեք:
4. Նրա մասին Օհա ն ապ երը շա տ էր պատմում:

56. Ընդգծվածներից քանի՜սն են վերաբերության անուղղակի խնդիր:

1) Այնուհետև ծա ղկա ծ ծիրա նենիների փողոցից թեքվում և մտնում ենք լուսա վոր պո­
ղոտան:
2) Այդ ձորում ամեն ինչ նրան ասում էր որդու մասին:
3) Գա րեգինը հուզվում էր հա ճա խ ամենաչնչին բաներից:
4) Գյուղա ցիներն այդ տարվա երաշտից էին խոսում:
5) Կային ուսանողներ, որոնց համար գերա գույնը միայն պատիվն էր և հայրենիքը'
ծննդավայրը:

1. մեկը, 2 . եր կո ւս ը , 3 . ե րեք ը, 4 . չորսը

- 774֊
 Հայոց լեզու

57. Ընդգծվածներից ո՞րն է պարագա:

1. Զա յրա ցա ծ մանչուկը գրքով խփեց եղբոր գլխին:

2. Աղջիկը սրտի դողով կբացի սիրո դռնակը:
3. Մայրը մեծ շերեփովճաշ լցրեց գործից վերա դա րձա ծ որդու համար:
4. Հեռվում' լեռնային կածանով, բա րձրա նում էր հնձվորը:

58. Ընդգծվածներից քանի՞սն են պարագա:

1) Տանն ընտ ելա ցել էին ինձ:

2) Թվում է, թե նրա ձա յնը պիտի խրոխտ թնդա:
3) — Այդ ոՂր, ժիրա յր, — ձայն տվեց հարևանի տղան:
4) Գյուղի երեխաները, երբ հրա ժեշտ են տ ա լիս, ո չ համբուրում են իրար, ո'չ ձեռք են
սեղմում:
5) Նա կա րծես բա ռերը ձուլելով թափում է և դեռ երկար կխոսի:
1. մեկը, 2 . երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

59. Քանի* պարագա կա նախադասության մեջ:

ա.
Գրքերի դարակին հենա ծ հրացանն ուղղա կի թշնամաբար էր թեքվել դեպի ծա ղկա ­
մանը:
1. հինգ, 2. վեց, 3. երեք, 4 . չորս

բ-
Վանա փիսոն խռոված դուրս գնա ց և նորից ներս մտավ' խ ա ղա լով Սրբուհի մայրիկի
կծիկի հետ:
1. հինգ, 2. վեց, 3. երեք, 4. չորս

Գ
Ձիերի սմբակի տ ա կից քա րեր էին թռչում, քա րերն ա ղմուկով գլորվում էին ձորը:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ
Այղ քա րի վրա ինքը հա ճա խ նստ ել է, Երբ բերդի ա վերա կներում պահում էր այծ ու
ոչխար:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

60. Ընդգծվածներից ո՜րն է տեղի պարագա:

1. Այդ պահին լսվում է մի ոտնաձայն, Սոնան սեղմվում է Հովա նի թևին, շունչը պա­
հում:
2. Հետ ո Կա քա վա բերդի գլխին լռություն իջավ:
3. Վերջին դասին այնքան հոգնա ծ էի լինում, որ քունս տանում էր:
4. Իմ մտքում հրա ժեշտ ի խոսքեր եմ ասում քաղաքին:

-1 1 5 ֊
 Ցու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

61. Ընդգծվածներից քանի՜սն են տեղի պարագա:

1) Լեռներից գյուղի վրա իջնում էին այծերի ու ոչխարների հոտերը:

2) Դռան ճռռոցի վրա Ասա տուրը վեր թռավ և սկսեց սանրվել:
3) Մարդը իր բնույթով գեղա գետ է. նա ամենուրեք այսպես թե այնպես ձգտ ում է
գեղեցկա ցնել իր կյանքը:
4) Թեյամանի մեջ ջուրը եռաց, կա փա րիչը ձա յն հանեց:
5) Ապա տղան ցա տ կեց և վա գեց տուփերի հետևից:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

62. Քանի* տեղի պարագա կա նախադասության մեջ:

ա.
Բա րձր քա րա փ ի գլխին թառած գյուղում բուրդը փռում էին արևի տակ:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

Բ-
Հոգնա ծ գյուղացիները, երբ քաղա ք իջան, ձիերը կապեցին գլխավոր հրապարակից
հեռու:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ
Գնա ցինք մութ միջա նցքով, ապա մի դուռ բա ցվեց դեպի ձա խ, մութի մեջ կորա վ սպի­
տակ բա ճկոնով տղան:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

դ-
Սաղարթախիտ ստվերների տակ արծաթյա և ծիա ծա նա վա ռ սիրամարգներն էին
ճեմում զմրուխ տ ա հա վերի և ծիրա նա հա վերի հետ:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

ե.
Ես նրան միայն ցույց կտամ Գեղամին' իբրև կենդանի ա պ ացույց, որ նրան ոչինչ չի
պատահել:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

Գ
Մարդը բահը խրում է առվի ավազի մեջ և գա լիս է դեպի ինձ:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

63. Ընդգծվածներից ո՜րն է ժամանակի պարագա:

ա.
1. Տիկին Հա սմիկը վեր կա ցավ' գանգատվելով, որ երկար է նստել:
2. Տղան հևասպառ վազում էր շան հետևից, բայց շունը, քա ղա ք մտնելով, աներևու­
թացավ:
3. Մի քա նի կանայք և տղա մարդիկ ծիծաղելով անցնում են փողոցով:
4. Թիթեղյա կտուրները ցոլցլում են' գոյացնելով կաթնագույն լույսի ծով:

֊ 776֊
 Հայոց լեզու

բ-
1. Այս անգամ ամենից ա ռա ջ գնում էր հովվապետը:
2. Հա րևա նների առաջ պ արծենում էր այդպիսի մարդու բարեկամությամբ:
3. Ամենից առաջ խ ոսեց դարբին Ավագի տղան:
4. Մի աղքա տ կին ջրա ղա ցի առաջ փ ռել է վերջին պարկ ցորենը:

64. Ընդգծվածներից ո՜րը ժամանակի պարագա չէ:

1. Տուն գալիս բրուտ Ազատը մի քա նի քա ր է դարսում իրար վրա, վերևն էլ դնում

փշոտ ճյուղեր:
2. Ես դեռ ուշքի չեկած Արևիկը բա կից կրկնեց հոր խնդիրը:
3. Վերա կա ցուն, հա նկա րծ զարթնելով, քնիս մեջ ճա կա տ իս էր խ փել վա ռվող մոմը:
4. Ձ ո ր ով իջնում է քամին, և խշշում են ընկուզենիները' թափելով խնկաբույր տերև:

65. Ընդգծվածներից քանի՜սն են ժամանակի պարագա:

1) Երիտ ա սա րդ զինվորը մտա վ բակը և քիչ անց վերադա րձա վ:

2) Հանդեսից հետո Նա րինեին մի քա նի անգամ տեսա:
3) Գյուղից անտառ գնալիս ջրաղացից հետո ծիթհանքերն են և մի հին մատուռ:
4) Խ շշում է անտառը, գիշերը մինչև լույս, նրա խորքում վառվում է հովիվների խա­
րույկը:
5) Մ շտ ա բորբոք կրակի նման նրանց միջև վառվում էր հին կռիվը, և կա րծես վերջը
չէր երևում:

1. մեկը, 2 . երկուսը, 3. երեքը, 4 . չորսը

66. Ընդգծվածներից ո՜րն է ձևի պարագա:

1. Ծերունին ցեխ ոտ ոտքով դա րձնում էր անիվը:

2. Հրա նոթի գնդակը շառաչելով պայթում էր ծմակներում:
3. Օ ր ծերության պա շտոնանկ լինելով նա թողնում է Դորպատը:
4. Հովվի շները, շոգից նեղվելով, թաքնվում էին ներսը:

67. Ընդգծվածներից քանի՜սն են ձևի պարագա:

ա.
1. Ասաց, որ ինքը, հոգևոր կոչումի լինելով, պահում է հայ եկեղեցու ծեսը:
2. Աղջիկներին գերի են վարում հենց այդ գոտիներով:
3. Արջը թքոտելով դեն գցեց ուսի փայտը, չորքոտ ա նի դարձավ:
4. Ընթերցելով այդ գիրքը' նա ա րտ ա սվել էր:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

բ-
1. Այլևս գիշերները ձորերով անպտուղ չեն հոսի լեռների հա լվա ծ սառույցների ջրերը:
2. Այդպես նա իրեն ավելի կա յտա ռ է գզում:
3. Քննա րկմա ն մյուս մա սնա կիցները քարի նման լուռ էին:
4. Լևոնը հա նգիստ, առանց շտ ա պ ելու հա գնվեց և խ նամքով կոճկվեց մինչև վերջին
կոճակը:

֊ո ւ֊
 Յու. ԱվետիսյաՕ, Հ. Զ աք արյան

5. Երիտասարդ էր այն ժամանակ, երակներում արյունը եռում էր իբրև թունդ գինի:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

68. Քանի* ձևի պարագա կա նախադասության մեջ:

ա.
Նա ա նշտ ա պ կտ րեց փ ո ղ ո ցը' զգուշութ յա մ բ ա ն ց ն ե լո վ ա նձրևից թրջված
սա լա քա րերի վրայով:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

բ.
ճա նա պ ա րհները կեռումեռ գնում են, գնում են անվախ ճան դեպի ուրիշ քաղաքներ
ու գյուղեր:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

Գ
Որոշ ընտանիքներ, օգտ ա գ որ ծ ե լո վ իրենց ուժն ու ա զդեցությունը, ձեռք էին գցել ըն­
դա րձա կ ու բա րեբեր հոդաբաժիններ:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

69. Ընդգծվածներից ո*րն է չափի պարագա:

1. Շա տ օրեր անցան, բայց այդպես էլ ոչ մի լուր չստացանք:

2. Բայց չէ՞ որ նրանք շատ սխ ալ չէին' այդպես ասելով:
3. Եվ ի՜նչ շատ են ա րա հետ ները սարի լանջին...
4. Մեր ա ռա նձնա տ ա ն այգու ցա նկա պ ա տ ի Երկայնքով շա տ մա նուշակներ են բուսել:

70. Ընդգծվածներից քանի՜սն են չափի պարագա:

1) Անձրևն ավելի էր գեղ եցկա ցրել ա ղջկա մարմինը:

2) Դրսի սա ռը օդից մի րոպե թարմա ցա վ ճա կա տ ը:
3) Մի ռուբլուց ավելի նրան կա շա ռք չէին տալիս:
4) Գյուղը նորեկին ավելի անուն էր դրել' Լա ռ-Մ ա րգա ր:
5) Տիեզերքի չափ սիրում եմ քեզ, տ իեզերքի չափ...

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

71. Ընդգծվածներից ո*րն է պայմանի պարագա:

1. Անհայտ ա նձնավորությունն արդեն չքա ցել էր' խ եղճ աղջկան թողնելով ուշագնաց
վիճակում:
2. Մեքենան շատ հին է ու անսարք և չա փ ից ա վելի արագ ընթանալով կարող է
վթարի ենթարկվել:
3. Ահա մեկը գրավել է պատի կեսը' նկարելով զանագան դեմքեր և արկածներ:
4. Մի քա նիսը ոտքի կանգնեցին' նրան առաջարկելով իրենց աթոռները:

- 778-
 Հայոց լեզու

72. Ընդգծվածներից քանի՜սն են պայմանի պարագա:

1) Նրանք ըստ ամենայնի հետ ա քրքիր մարդիկ էին:

2) Համաձայնության պարագայում անառողջ երեխային վերադարձնում էին ծնողներին:
3) Ես այս մարտում կհաղթեմ միայն բախտս բերելու դեպքում:
4) Կարինեն պ ա տ րա ստ է իր գործը վախելու ավելի բա րձր վարձատրության
պայմանով:
5) Նույնաձև էր նաև զգեստը այն տարբերությամբ, որ երկնագույն էր և ոչ սև:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

73. Ընդգծվածներից ո՜րն է նպատակի պարագա:

1. Երբ գոմեշները դժվարանում էին քա շել, հետ էր գա լիս անիվը հրելու:

2. Անհիշելի ժա մա նա կներից սովորույթ է մնա ցել հա ճա ր ցանելու ավագահողում:
3. Զգո՜ւյշ մնա, այղ սունկը ուտելու չէ, կթունավորվենք:
4. Սպասուհին ա մբողջ տունը մա քրեց, բայց մոռա ցա վ' հայելու փոշին վերցնի:

74. Ընդգծվածներից քանի՜սն են նպատակի պարագա:

1) Ձիա վորները հասան Կաթնաղբյուր և Մա րտիրոսի ա ռա ջա րկով իջան հանգստա­

նալու:
2) Շողա կա թն իրենց պարախմբի համար մեկ պարուհին է:
3) Նա իր երեխաների համար ամենա ընտիր մրգերն է առնում:
4) Հա նդեսը երկու համար լույս տ եսնելուց հետո փակվեց:
5) Շա հենը հյուրանոցի համար է վ ա րձել և դա րձրել իր գրասենյակը:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

75. Ընդգծվածներից ո՜րն է պատճառի պարագա:

1. Խեղճից խլեցին, ինչ ուներ-չուներ:

2. Մաքրուհի մայրիկը թեյի բաժակը վերցրեց, ապա սեղանից սրբեց շաքարի փշրանքը:
3. Հա գին նույն բրդե տա բատ ն էր, որ բազմաթիվ կարկատաններից ծ ա նրա ցել էր:
4. Առավոտից մանր ու հա ճելի ա նձրև էր գալիս:

76. Ընդգծվածներից քանի՜սն են պատճառի պարագա:

1) Ռունգերս լայնանում են սուսա մբա րի հոտից:

2) Ոմանք ա ռա վոտ ի զովից ընդա րմա ցել ու կա րկա մել էին:
3) Բա հով երկար գործ անելուց ձեռքերն ուռել էին:
4) Նա մոտ քա շեց գավաթը' երկյուղելով, որ իր այդ խ ոսքերից ոգևորվա ծ մարդիկ
հա նկա րծ կջա րդեն գավաթները և շշերը:
5) Լա պ տ երների լույսից փ ա յլփ լող սա լա քա րերը սառն էին:

1. բ ո լո րը , 2 . երկո ւս ը , 3. երեք ը, 4 . չորսը

-1 1 9 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

77. Ընդգծվածներից ո՜րն է հիմունքի պարագա:

1. Սկսեցի կա րդա լ' կապելով վա նկերը և երգելով, ինչպես մեգ սովորեցրել էին կա ր­
դալ:
2. Նրա ասելով, եթե քա ղա քա պ ետ ը խոհեմ չլիներ, ապա ա նխ ուսա փելի էին բախում­
ները:
3. Վեր կա ցա վ' գլխ ա րկի մորթու միջից ծղոտ ները մեկ՜մեկ դեն գցելով:
4. Շնիկն սկսում էր հոտ ոտ ել կոնֆետ ի թղթերը' վազվզելով խանութում:

78. Ընդգծվածներից քանի՜սն են հիմունքի պարագա:

1) Կա ավելի քա ն քա ռա սուն ա յսպիսի փոքր երկիր, որոնք ռա զմա վա րա կա ն տեսան­

կյունից երբեմն զբա ղեցնում են կա րևորա գույն ղիրքեր:
2) Գրա նիտ ե քա րերը զրնգում են գեղեցիկ նժույգների դոփյունից:
3) Սպ ա րտա կա ն հնագույն սահմանաղրությունը, համաձայն ավանդության, ստեղծ­
վել էր Լիկուրգոսի ջանքերով:
4) Կարծում եմ, որ նա իմ առաջարկին համաձայն կլինի:
5) Հա յոց արքան, ըստ իր երկրի սովորույթի, պ ա տ րա ստ վում էր հռոմեակա ն ճամբար
մտնելու' իր նժույգը հեծնած:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

79. Ընդգծվածներից ո՜րն է զիջման պարագա:

1. Դա սերս պատրաստած չլինելով ես այդ օրը դպրոց չգնացի:

2. Գումա րտ ա կը հա մառորեն դիմադրում էր' թշնամուն թույլ չտալով գրա վել բար­
ձունքը:
3. Կորյունը, երևանցի չլինելով, լա վ գիտ եր քա ղա քի բոլոր ծա կուծուկերը:
4. Փ ող ոցի բազմության մեջ ոչ մի ծանոթ չգտնելով՛ ա ռա նց շտ ա պ ելու քա յլեցի դեպի
տուն:

80. Ընդգծվածներից քանի՜սն են զիջման պարագա:

1) Չնայած քո օգնությանը ես այդպես էլ չկա րողա ցա լուծել խնդիրը:

2) Մեր թիմը պ ա րտ վեց' հակառակ մեր բոլոր ջանքերին:
3) Ես կշա րունա կեմ ա ռա ջ ընթանալ' ի հեճուկս ինձ նախանձողների:
4) Բոլորից շատ ուտելով նա ամենից նիհարն էր մեր ընտանիքում:
5) Ուժեղ ու մարզված լինելով հանդերձ'Քաջիկը անտեղի կռիվների մեջ չէր ընկնում:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

81. Ո՜ր նախադասության մեջ տրոհվող ծավալուն անդամ կա (նախադասություննե­

րը կետադրված չեն):

ա.
1. Ահա ամպի վերջին քուլա ները շղա րշի նման թափանցիկ:
2. Հետ ա քրքիր է նա երազի մեջ է թե արթուն է...
3. Լևոնի հետևից դուրս եկա վ նաև Մխիթարը:
4. Սարոյին թվաց թե Արուսյակը հա գուստն էլ է փոխել:

- 780֊
 Հայոց լեզու

Բ-
1. Բա խ տ ավորի համար ամեն տեղ երջանկություն է:
2. Այդ հեռավոր ու ամայի ափերին նրա համար ա նա կնկա լ էր հա յրենա կցի հանդի­
պելը:
3. Նրա խանութի նման երկրորդը չկար ա մբողջ Գորիսում:
4. Մա րգարը մինչև լուսա բա ց ա շխատում էր:

Գ
1. Այս կա ծա նով տ ա սներկու տարի ա ռա ջ գնա ցի Տաթևի վանք:
2. Պ ա տ ա նին մեկնվեց հնձանի քա րե հատակին:
3. Սպ ա րտա յում իրավունքները բա շխ վա ծ էին հա մաձա յն ուղղա հայաց հա մամա ս­
նության սկզբունքի:
4. Այդ վերջին ջրա ղա ցից մինչև քա ղա ք ուրիշ նշանավոր բան չկա:

Գ
1. Զորա նոցների կողմից լսվում է գիշերա հա վա քի փողի ձա յնը...
2. ճ ր ա գ ի լույսի տակ շողշողում է վա րագի փայլուն ժանիքը:
3. Մեր վա ռա ծ խարույկի ծուխը ծա լեծա լ փաթաթվում է ժայռին ինչպես վայրի խա­
ղողի որթը:
4. Մի քա նի կտ ուրների վրա դեղնին են տ ա լիս դդումները:

82. Ո՜ր նախադասության մեջ տրոհվող բազմակի անդամներ կան (նախադասու­

թյունները կետադրված չեն):
ա.
1. Լուսինը ջրային շուշանի նման լույս է տ ա լիս երկնի օվկիանում:
2. Ահա Գետ ա ռի կողմից ա ր ա գ -ա ր ա գ գա լիս է մի պատանի:
3. Շինականները ցա քուտ եցիք մեգարցիները նորուեցիք և ձորկեցիները սայլ չունեին:
4. Արևի տակ մուգ կարմիր փայլում էին մա շվա ծ աղյուսները:

Բ-
1. Մա կա ղա ծ ոչխարների բրդի վրա նստ եց գիշերա յին խոնավությունը:
2. Քթա խ ոտի տուփը ձեռքին ուզում էր ներս ք ա շել մի պտղունց:
3. Հա զրո իսկ ում կտաս քո ծիրանի փողը:
4. Արևի տակ տաքանում եմ ինչպես քա րը ձյունից մրսած գետինը:

Գ
1. Այդ մղձա վա նջա յին պահին գուցե և հոգնածությունն էր մշուշել գիտակցությունս:
2. Քա յլում էր Արան շա ղոտ խոտերի միջով ա րա հետ ի կեռմա ններով և թփերի միջով:
3. Մեր շենի ճա նա պ ա րհը կարգին ճա նա պ ա րհ է մինչև անգամ բեռնա ծ էշն էլ կանցնի:
4. Փ որձում էր հորինել մարդու երևակայությունից դուրս պատկերներ բայց անօգուտ:

83. Ո՜ր նախադասության մեջ կա դերբայական դարձված:

ա.
1. Դմբդմբալով պ ա տ եպ ա տ գնում է նրա կանչի ա րձա գա նքը:
2. Հա ց ուտելիս Սա հա կի աչքը Աստղիկի փոքրիկ պ ա տառներին էր:
3. Երկու փետուր օրորվելով վայր ընկան աշնան դեղին տերևների նման:
4. Դուրս գա լուդ մի ժամ կա՞, Կոստա՜նդ աղա:

- 781
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

9-

1. Հնձանի ա ռա ջ խ ոխ ոջելով հոսում էր առվակը:

2. Մյուսների պես Աստղիկն էլ մոտ եցա վ նորածին հորթին ձեռք տալու:
3. Այնտեղ շա րվա ծ Են դեռ չթրծված կժեր, կուլաներ, գավաթներ:
4. Հեռվից խ աղալով և խ ա յտ ալով գա լիս էր սպ իտ ա կ ձին:

Գ
1. Պառավի գողացող ձեռքերը ձգվում էին դեպի ղռան մաշված ունկը:
2. Գլուխ տա լիս մի փունջ մազ ծա մից պ ոկվեց, ընկավ ճակատ ին:
3. Մարդու ա րժա նիքները չափվում են ոչ թե հարստությամբ, այլ ա րա ծ բարեգործու­
թյամբ:
4. Հողը օգնում է հասկանալու ինքներս մեգ ավելի լավ, քա ն կա րող է օգնել որևէ
ԳԻՐՔ:
Գ
1. Հրա չը ծռվեց դեպի ա ջ' գետ ը տա նող նեղ ճա նա պ ա րհով:
2. Զգույշ է միրհավը, ք ո ւջուջ անելիս ձգում է վիզը, ա ջ ու ձա խ կռանում և ապա նո­
րից երկա րում վիգը, չորս կողմը նայում:
3. Հ ն ձա ծ արտում կա քա վները հավաքում էին ընկա ծ հա տիկները, կտցահարում
թափված հասկերը:
4. Կաղին տ ա լով հա նկա րծ մեգ մոտ եցա վ տ եղա բնա կներից մեկը:

84. Ո*ր նախադասության մեջ չկա դերբայական դարձված:

ա.
1. Իսկ տանն ուրիշ բա րեխ իղճ ա շխ ա տ ող չկար:
2. Աղվեսի կախ ընկա ծ լեզուն արյունոտ էր:
3. Սիրո՜վ չա փ եցեք, թող այս լինի ձեր միակ չափը ամեն բան չափելիս:
4. Մեր լողա լու չափը կա պտելն էր:

Բ-
1. Մ ա րտ ից դ ա րձող նրա հա մհա րզները ճոճում էին նիզակները:
2. Այդ հրա շք ձին ինծ տան' կռիվ չգնա ցողը մարդու տղա չի:
3. Ջրերը շառաչով ներքև են թափվում և կա տաղա ծ դուրս գալիս դաշտ:
4. Այղ բույսի հյութը լեղի է, օ ձ ի կծա ծի նման կվառի:

Գ
1. Բայց արևը թեժանալիս ծա ղիկները խոնարհում էին գլուխները:
2. Վրանի ա ռա ջ պ ա ռկա ծ շունը կուլ տվեց մսի կտորը:
3. Քա ղա քա բնա կ նկարիչը գետնին նստ ելու ա նսովոր էր:
4. Որսորդը երբեմն կանգնում էր շունչ առնելու:

Ռ-
1. Փ ա ռքի ձգտ ե լը միշտ էլ արժանի է հա րգանքի, նպա տա կի համար պ ա յքա րելը'
արժանի գովեստի:
2. Զարմացավ, որ հասակ առած աղջիկը անպսակ է դեռ, երեխա չունի:
3. Ես չեմ կա րող ճա ռ ա րտ ա սա նել սովորեցնել նրան, ով խ ոսել չգիտի:
4. Մինչև անգամ փողոց դուրս գա լն է երկյուղա լի...

- 782-
 Հայոց լեզու

85. Նախադասություններից քանիսի* մեջ կա դերբայական դարձված:

ա.
1) Ամուր կոճկա ծ զգեստ ի տակ երևում էր հասուն կուրծքը:
2) Ամեն տա րի հեղեղն այղ քա րերի վրա կիտում է ջա րղվա ծ ծա ռեր, կոճղեր, թփեր,
թռչունների քա նդվա ծ բներ:
3) Այդ երկրի համար Մա րգարը Թ որոսիկից և ծիրա նի կորիզներից բա ցի ուրիշ ոչինչ
չուներ ընծա տանելու:
4) Մարդ կա' աշխարհն է շա լա կա ծ տանում, Մարդ կա ելել է շա լա կն աշխարհի:
5) Իրա կա ն կյա նքում չգտ ա ծը մա րդիկ ա կնկա լում են գ տ ն ե լ գ ե ղ ա րվ եստ ի
աշխարհում:

1. մեկի, 2. երկուսի, 3. երեքի, 4. չորսի

ր-
1) Սա րգիսը մի պահ մնաց տեղում կանգնած:
2) Գյուղում շատ կովեր են սա տ կել, ոմանք վար ա նելու եզ չունեն:
3) Անտառում երկու զինվա ծ մարդ հա րձա կվել են փ ոստ ա կա ռքի վրա:
4) Ն ա յելով կա րող ես ջրի տակ խ իճերը մեկ-մեկ համրել:
5) Ք ա ղա քի փողոցներում դեռ սևա ցա ծ ձյուն կա:

1. մեկի, 2 . երկուսի, 3. երեքի, 4. չորսի

Գ
1) Անահիտ մայրիկը փաթաթել է լա վա շ, խ որովա ծ եգիպ տ ա ցորեն, սխ տորա ծ լոբի,
մի քա նի վա րունգ և մի քիչ պանիր:
2) Անտառի մեջ մամռոտ ժայռեր կային, ա րջա բներ, քա մուց ընկա ծ դարավոր կա ղ­
նիներ:
3) Վրանների տակ ծվա րա ծ ժողովուրդը ուրիշ երկրների ճա մփ ա ն բռնեց:
4) Խղճա հա րություն է իջնում ինձ վրա, երբ տեսնում եմ նրա գգգգվա ծ մազերը և ցե­
խի շիթը այտի վրա:
5) Բախտին հա վա տ ա նք կամ չհա վա տա նք, միևնույնն է, դյուրին չէ ա պ րել առանց
հա ճա խ գործա ծելու այդ «բախտ» բառը:

1. ոչ մեկի, 2. բոլորի, 3. երեքի, 4 . չորսի

Գ
1) Կա ղկա նձող շունը, ոտ քը քա րշ տա լով, դուրս է թռչում հյուղակից:
2) Քա րե ա րծիվը ճ ի գ է անում թևերը թափ ա հա րելու և չի կարողանում:
3) Մտրուկը փ որձել էր թռչել փ շա լա րի վրա յով և ընկել էր լարի երկաթյա սուր փ շերի
վրա:
4) Ես անտ արբեր նայում եմ մթնում հա լվող սպ իտ ա կա զգեստ աղջնակին:
5) Վատ մարդը աշխ ա տում է սխալներն ա րդա րա ցնել, լա վ մա րդը' դրանք ուղղել:

1. ոչ մեկի, 2. բոլորի, 3. երեքի, 4 . չորսի

ե.
1) Հա զա րա վոր չորա ցա ծ ծա ղիկներ բուրում էին խոտի խ ուրձերի միջից:
2) Ուռենու մա մռոտա ծ փ չա կով ժա յռից ժայռ ջուր են բերել ու քա րերի վրա բա զմա ց­
րել ընկուզենի:

- 783֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

3) Գյուղա ցիները շունչները պահած, անսահման հետ աքրքրությա մբ դիտում էին

կապտա վուն նժույգի գա զա զա ծ վազքը:
4) Սպ իտա կ ձին մի վայրկյան ցոլա ց մթնող արևի շողերում և չքա ցա վ դեպի նա րնջա ­
գույն ամպերը:
5) Ն րա հաչոցն այլևս ա հավոր ա րձա գա նք չուներ, և ոչ էլ կա խվա ծ ժայռերն էին տձև:

1. ոչ մեկի, 2. բոլորի, 3. երեքի, 4 . չորսի

86. Քանի* դերբայական դարձված կա նախադասության մեջ:

ա.
Հորթերը վախվխելով, պոչները վեր պահած, մտնում են ծա նծա ղուտ ը, ջուր խմում,
սա րսռա լով հետ գալիս:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

Բ-
Սերոբը կիսով չափ մտ ա վ ջուրը և գոռա լով, հրելով ու ք ա շելով մի կերպ բա րձրա ց­
րեց ընկղմվող մակույկը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

Գ
Արտերի մեջ երևում էին հա տ ուկենտ կա ղնիներ' ծռվա ծ, կռա ցա ծ, կա յծա կից խանձ­
ված:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

Գ-
Կա րոտ ից տ ոչորվա ծ Արսենը, որ սպասում էր նրա դարձին, նստ եց կողքին և բռնելով
նրա ձեռքը, ա մբողջովին գուրգուրա նք դա րձա ծ' շշնջա ց քնքուշ խոսքեր:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

հ.
Կռացա վ, դժվարությամբ շա լա կեց չորա ցա ծ ոստերի կապը և հոգնա ծ ոտ քերը ծե-
րունու հուշիկ քա յլերով փոխեց դեպի այգու դուռը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

Գ
Մի վայրկյան խ որհրդա կցելուց հետո սեղանի մոտ նստ ա ծ պաշտոնյան ձե ռք ո վ նշան
էր անում:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

է.
Այդպիսի մարդիկ լուսա բա ցից մինչև կեսօր կա րող Են կտ րել լեռներ և ձորեր և նոր
միայն, նեղվելով շոգից և ո չ հոգնածությունից, պ ա ռկել մի թփի ստվերում:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

- 784֊
 Հայոց լեզու

ը-
Այդ բա ցա տ ում ծա ղկա ծ ուրցի, ա ռվա կի ա փերին ա ճա ծ դա ղձի, արևի տակ
փ ա յլփ լոդ յուղա ծա ղկի, դեղին ա րևքուրիկի բույրը կար:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

?■
Արեգնագը երեկոյան, երբ ժա մհա րը քա շում էր Եկեղեցու զա նգերը, խրճիթի ծանր
դուռը տ նքա լով բաց էր անում:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

ժ.
Երեկոյան գա նգերի հետ երկնային մի օրհնություն թրթռալով ներս է մտնում, ինչպես
ներս կմտներ գետնի երեսով սողա ցող մշուշը:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

ժա.
Արևի մայր մտնող շողերը հրդեհել էին ամպերը, ներկել արյան գույնով:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

ժր.
Մ ա րգա րը նայեց թոռան կա յտա ռ աչքերին, աչքերի մեջ տ եսա վ անհետ կորա ծ որդու
պ ա տ կերը և գսպ ելով իրեն' ոչինչ չասաց:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

ժգ.
Հա ջորդ օրը' վաղ առավոտյան, արդեն վերադառնալու պատրաստություն էի տեսնում:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . ոչ մի

ժդ.
Նրա նք պա տվիրում էին միմյանց զգուշա նա լ բա մբա կենու թփերը տ րորելուց:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

87. Դարձվածներից քանի՜սն են տրոհվող (նախադասությունները կետադրված չեն):

ա.
1) Պ ա տ ա նին սթափվեց և բեռը շա լա կին վերա դա րձա վ յուրա յինների մոտ:
2) Ծ ա ռե րի տ ա կով պ ա ղ առու է հոսում փ ողոցներով ա նցնելիս աղտ ոտվում և
ներքևում ճա հճա նում:
3) Հա նգիստ ք ո ւջուջ ա նելով միրհա վը փոխում էր արնագույն տոտ իկները և կտ ուցով
քրքրում լորենու տերևները:
4) Մեգ ուրախություն պ ա տ ճա ռող իրերը հետագայում մեգ ցա վա գին հա րվա ծներ են
հասցնում:
5) Անապատի մարդը չի կարողանում իր հրճվա նքը ա րտ ա հա յտ ել, սրա ն-նրա ն
գրկելով ժպտում է մեղմ:

1. մեկը, 2 . ե ր կուսը, 3 . ե ր եք ը , 4 . չորսը

-7 8 5 -
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

բ-
1) Նա կտեսնի էն մշտ ավա ռ Ջ ա հը կա խվա ծ երկնքից:
2) Արջը թաթը մտցնում է կա վով ծեփ ա ծ քթոցի մեջ ապա լիզում թաթից ծորա ցող
մեղրը:
3) Մենք գլուխ ներս կախ գնում էինք մյուսների հետ:
4) Նրան ևս հա ճելի էր երիտ ա սա րդի հետ զհետ ե ա ճող հետաքրքրությունը իր
հանդեպ:
5) Դրոշա կը շա րժիր բղա վեց ոսկեգույն հա նդերձով ուղևորը մի հա յա ցք գ ցելով ձորի
կողմը:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . չորսը

88. Ո*ր նախադասության մեջ կա վերջադաս դարձված:

1. Արևից չորացած հողը' տ եղ-տ եղ ճաքճքած, ագահորեն ծծում էր ջուրը:

2. — Եղա ծը մեծ բան չէ, — նորից պնդեց երիտ ա սա րդը' հա յա ցքը պատուհանին:
3. Մանկության ընկերս երբեմն ինձ հարցնում է իմ տ եսա ծ քա ղա քների, իմ կա րդա ­
ցա ծ գրքերի մասին:
4. Այդ տ եսա րա նից նրանք մնա ցել էին ապշած:

89. Նախադասություններից քանիսի* մեջ կա առաջադաս դարձված:

1) Ու գետ ը չհա սա ծ' շորներս հանում ենք, թևատակներիս դրա ծ' վազում:
2) Մարդը մի քիչ էլ դժգոհեց, ապա կերա վ կորեկ հա ցը և գդա կը գլխ ի տա կ' մեկնվեց
խսիրի վրա:
3) Ու սա րսա փ ով, քա յլերը զգույշ անելով' ցա տ կում ենք ք ա րից քա ր, ընկնում գետա ­
փի բանուկ ճա նա պ ա րհը:
4) Նա խ ա գա հը հուզվա ծ, հևա ցող շնչով խ ոսեց գյուղա ցիների հետ:
5) Շները շոգից տան ստվերում պ առկում են, լեզուն հա նա ծ' հևում:

1. մեկի, 2 . երկուսի, 3. երեքի, 4 . չորսի

90. Նախադասության մեջ քանի* սպասարկու րաո կա:

ա.
Աղբյուրն էր գնա ցել, փ ողոցի անկյունում կա նգնել էր, բայց ոչ մի տ եղ Սոնային չէր
տեսել:
1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

ր-
Գլուխներին ոչ թե գլխ ա րկ էր' ըստ սա հմա նվա ծ տա րազի, այլ այնպիսի ա յլա ձև և
գույնզգույն գլխ ա նոցներ, որ վա յել է միայն գնչուներին:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4 . չորս

Գ
Բողբոջների փոխարեն նշմարվում էին կանաչ ու մանրիկ պտուղները:

1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4 . երեք

- 786-
 Հա յոց լեզու

Գ
Մկրտիչը գործա կա տ ա րի ձեռքից խլում է թաշկինակների փունջը:
1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. Երկու, 4. երեք

ե.
Ոչ նրանք գիտեին որդու մասին, և ոչ որդին էր հիշում հեռավոր գյուղը:
1. ոչ մի, 2. մեկ, 3. երկու, 4. երեք

91. Ո՞ր նախադասության մեջ կոչական կա:

1. — Ի՜նչ ա նձրև է, Աստվա՜ծ իմ, — և Մարիամը սենյակի շեմքին կա նգնա ծ մնաց:

2. Հենց իմ վատությունը մնաց, սիրո՜ւնս...
3. Թո՜ւյլ տվեք ներկա յա ցնել Ձ ե զ իմ հյուրին, տիայր Աբովյան, որի մասին, անշուշտ,
լսել եք:
4. Եվ կդառնա, ա նպ ա տ ճա ռ կդառնա ուսուցչա պ ետ , գիշերները համարյա չի քնում և
շա րունա կ կարդում է:

92. Ո՞ր նախադասության մեջ կոչական չկա:

1. Անախորժություն կլինի Ձ ե գ համար, տե՜ր, նաև հա մա լսա րա նի համար, որն այս-

պ իսով կա րող է զրկվել Ձեր այնքա՜ն օգտ ա կա ր բարեկամությունից:
2. — Ջո՜ւր, մի գավաթ ջո՜ւր, — կանչեց տանտիրուհին:
3. Աստվա ծ թող գլխ իդ խռով չանի իմ լավությունը, պարո՜ն Մա կիչ...
4 . Ա՜յ տղա, էն զ ի զ ի -բ ի գ ի բաներն ի՞նչ են:

93. Քանի* նախադասության մեջ կոչական կա:

1) — Ա՜յ ք ե գ սատանա, — ասում է և շարունա կում քա յլերը:

2) Բարի է ձեր սիրտը, իմ բարեկա՜մ, և թող միշտ այդպես մնա:
3) Իրեն նայող կանանց այդ երիտ ա սա րդ սպան կա րծես ասում էր. «Տեսե՜ք' ինչ
չքնաղ են իմ ուսադիրները, իմ սա ղա վա րտ ը, իմ ձին և ես»:
4) — Բայց դու չկշտ ա ցա ր, իմ սիրելի' եղբայր, գուցե ք ե զ վիրա վորեց մեզնից մեկի
ա վելորդ խո՞սքը:
5) Դու, որ հիմա մեզ չես հավատում, դու էլ մի օր կմիանաս մեզ:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

94. Որի* մեջ առաջադաս երկրորդական նախադասություն կա:

1. Ո՞վ կփրկի, ո՞վ կգա, Որ տանի մեգ տ ուն...

2. Թ եկուզ անունը՝ փող, ի՞նչ կառնվի դրա նով...
3. Այնպես բոթեց քնա ծ մարդուն, որ խեղճը թռավ մի քա նի քայլ:
4. Որքա՜ն մեծ եղավ տղայի հրճվանքը, երբ ստ ա ցա վ երրորդ տուփը:

95. Որի* մեջ առաջադաս երկրորդական նախադասություն չկա:

ա.
1. Եվ որովհետ և պ ա կա սում էին մի քա նի կողոսկրեր, ուստի Արշակն իր մարմնի վրա
ածուխ ով նկա րել էր այդ ոսկորները:

- 787-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

2. Այդ բառն այնպես էր զրնգում, որ եթե աղբյուրը նորա հա րս լիներ, ամոթից քողը
կքա շեր երեսին...
3. Քա նի նրանք քն ա ծ են, հա րկա վոր է պ տույտ անել քա ղա քի փողոցներում, որով­
հետ և շներն էլ քնա ծ են:
4. Իսկ ի՞նչ կասեն վանքում, Եթե իմանան այղ պատմությունը, որ ինձ հետ է Եղել:

բ-
1. Որքան պրպտում եմ հիշողությունս, չեմ կարողանում որոշել, թե երբ եմ տ եսել
մթին ձորի լուսա վոր ափը:
2. Ինչքան հնանում և մա շվում էր, այնքան շքեղա նում էին հնօրյա այդ գորգի գույ­
ները:
3. Լուսնյակ գիշերով նրան այնպես էր թվում, ասես այղ նույն ղեգի վրա պ ա ռկել է Սո­
նան և խ ուրձերի մեջ թողել լա ջվա րդի բույրը:
4. Մեկը հերթից դուրս ջուր գողա նա ր' կզա յրա նա ր Մարգարը:

96. Որի* մեջ միջադաս երկրորդական նախադասություն կա:

1. Իսկ Աթանես սոգերը, երբ բա րկա ն ա ր, ա յնպ ես կբղա վ եր, որ Մ ե ղրա քերծը
կդրնգար:
2. Այնպես լիներ, որ ինքը հնձվոր լիներ, նրանց արտը հնձեր:
3. Դրամ չունեն նրանք, որոնք ողորմա ծ են ու բարի, Եվ ողորմա ծ չեն բնավ
հա րուստ ները աշխարհի:
4. Այնքան էր մենակ շրջել, որ ասում էին' Ծմա կի Խաչին խ ոսել չգիտի:

97. Քանիսի* մեջ առաջադաս երկրորդական նախադասություն կա:

ա.
1) Այնպես էր նայում, կա րծես խնդրում էր, որ իրեն հուսաղրեմ:
2) Ու թեև կա ռքը հեռու էր, բայց նրա աղմուկը դեռ լսվում էր:
3) Ն ստ ել էինք ծառի տակ և, որովհետ և շոգ էր, սառը թան էինք խմում:
4) Նրանք գիտեն, որ Եթե շա տ նստեն, կքարանան:
5) Ինչքան հեռուն Ես նայում, այնքան փ ողոցի լամպերն ավելի սեղմ են թվում իրար:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Բ-
1) Բերում էր մի փոքր ծրա ր' այնքան փոքրիկ, որ կա րելի էր ասել, թե տասը խոսքից
ավելի չէր տեղավորի:
2) Ինչպես վագրը, որ ոստյունից ա ռա ջ պահում է շունչը և կպչում գետնին, այնպես
էլ ուսանողները նախ ա հա բեկվեցին այդ գույժից և գունատվեցին:
3) Մա նուկները հա ճա խ երագում են հեռավոր երկրների մասին, որտ եղ կարմրամորթ
մարդիկ են ապրում:
4) Իսկ ով նայում է այդ ուղղությամբ, բնա կա նաբա ր չի կա րող չտ եսնել շատ ու շատ
բան այն ամենից, ինչ տեսնում են ուրիշները:
5) Եվ ապա գործընկերները ներդրեցին, ինչ որ ունեին:

1. ե ր կուսում , 2. երեք ում , 3. չորսում , 4 . հինգում

֊ 788֊
 Հայոց լեզու

98. Որի* մեջ ենթակա ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Դրանից էր, որ գրքի տա ռերը շա ղվեցին, և գիրքը դողաց:
2. Արահետը անտառի խորքում խառնվեց ավելի լայն ու փ ա փ ուկ մի ճա նա պ ա րհի,
որ գա լիս էր գետ երի հովիտներից:
3. Նա ասում էր, որ Ձյանթերդում ես կտեսնեմ շատ խաչեր:
4. Առաքելը, որ ա նա կնկա լ մտքերի հետ էր, չլսեց իրեն ուղղվա ծ հարցը:

բ-
1. Մենք արդեն տեսանք, թե ինչ լեզվով էր խոսում նրա ավագ եղբայրը:
2. Արտակին զա րմա ցնում էր այն, որ այս ընտանիքում չէին խոսում իրենց կորցրա ծ
գա վա կի մասին:
3. Նա դեռևս չի զգում, թե որքան նվիրական էր այղ անունը մոր համար:
4. Նա հասկանում էր, թե ուր կորան վաղեմի պ ա րա րտ հողերը և շա րմա ղ ալյուրը:

Գ
1. Բնական խոռոչներ են, որոնք խոր գնում են քա ղա քի տակը:
2. Դուք, որ ամեն ինչ ունեք, մի օր երանի եք տ ա լու ոչինչ չունեցողներին:
3. Դուրս են գա լիս նրանք, որոնք հետ կեսօրյա քնից ծա նրա ցել են, և նրանք, որոնք
սպ ա սել են ձգվող ստվերներին:
4 . Պ ա հա կները շտ ա պ եցնում էին գյուղա ցիներին, որոնք խ րամատներ էին փորում
զինվորների համար:

99. Որի* մեջ ենթակա ստորադաս նախադասություն չկա:

1. Նրան թվաց, թե աղջիկն ինքը մի գունավոր նախշ է գորգի վրա:

2. Այդպես էլ ոչ ոք չէր ասի, թե երբեմնի Կյորեսը, նրա միջնա բերդը' Շենը' իր թաղե­
րով, եղել է աղմկոտ փեթակ:
3. Անհայտ էր, թե Երեմը այդ բացականչությամբ իր զարմանքն էր ա րտահա յտում, թե
պ ա ղեցնում էր տաք ապուրը:
4. Սուտ է, թե իբր Եփրա տ Երեմը տա րբեր մարդկանց մոտ շոշա փ ել է քա ղա քա կա ն
հարցեր:

100. Ստորադաս նախադասություններից քանի՞սն են ենթակա:

ա.
1) Կա րծես այն, որ ժամանակ կար, ա վելի հաշտ դա րձրեց իրեն այդ վրդովմունքի և
վերհուշի հանդեպ:
2) Մոտա կա սա րա վա նդից իջնում էին երեք հոգի, որոնցից ամեն մեկը մտքի մեջ հյու­
սում էր իր նախշը:
3) Ն ույնիսկ նրանք, որոնք երբեք չէին տ եսել այդ երբեմնի բլուրը, գտնում էին ք ա ­
ղաքի այդ մասը:
4) Իսկ թե ինչ է միտք անում նա, հայտնի բան է:
5) Միայն հայտնի էր, որ Հարությունը երբեմն մի ամիս ժա մա նա կով ինչ-որ գումա ր­
ներ շա հով տա լիս էր մյուս մա նրա վա ճառներին:
1. մեկը, 2 . երկո ւս ը , 3. ե րեք ը, 4 . չորսը

- 789-
 Յո ւ. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

բ-
1) Մ ե ծ ը ն ա է, ո վ հ ա ս կ ա ն ո ւ մ է ո ւ ր ի շ ի մ ե ծ ո ւթ յո ւն ը :
2) Թռչունի քա յլելուց էլ երևում է, որ նա թռչել գիտի:
3) Ն րա նք աստղեր չեն, այլ դեղին ու սպ իտա կ գա ռնուկներ, որոնք, ձիերից խրտնած,
փախչում են:
4) Նրանք, որոնց ուրախ ացնում էր այդ դժվար աշխ ա տա նքը, ապրում էին գործի հա­
ջողությամբ:
5) Իմ սրտի ծանրությունն այդ մռայլ ձորերն էին, տխուր ա րահետը, որով շա տ քիչ
մարդ է անցնում:

1. ոչ մեկը, 2. մեկը, 3. Երկուսը, 4. Երեքը

101. Որի* մեջ ստորոգելի ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Հա նդիպ ում էինք հա ստ ա բուն ծառերի, որոնց ճյուղերն իրար էին խ ա ռնվել և կախ­
վել ա րա հետ ի վրա:
2. Դա նրանք են, ում զգա ցմունքների կապանքներն ա րձա կվել են:
3. Ն րա նք մայթերից հրում են նրանց, ում չեն սիրում:
4 . Իջնում էին բա րձր լեռներից, որոնց գոգերում, ինչպես լեռնային ա րծվի բները,
ծվա րել են քա րա կոփ գյուղերը:

բ.
1. Լսելի էր, թե ինչպես նա ա նարգում էր ինչ-որ ծույլ Միհրանի:
2. Բ ոլոր կա րևոր փ ոփ ոխ ութ յունների հիմքում ընկա ծ է այն, ինչ կոչվում է
փոխզիջում:
3. Առանց իրա րից նեղա նալու համարենք, թե ես էլ եմ ներկա եղել ձեր հավաքույթին:
4. Սխալ է, երբ ք ե զ ա վելի նշա նա կա լից ես կարծում, քա ն կաս իրականում:

102. Որի* մեջ որոշիչ ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Չկա մեկի համար լա վ պահ, որ վատ չլինի մյուսի համար:
2. ճշմ ա ր ի տ է և այն, որ հա սել է ա հեղ դա տ աստա նի օրը:
3. Հիշողությա նս մեջ պայծառանում էր այն, որ քա ղցր է և սիրելի:
4. Աներկբա կդառնա այն, որ այս վայրը սովորական առումով փողոց չէ:

Բ-
1. Միայն նրանք էին սեղանի մոտ, որոնք գրում էին:
2. Երբեմն նայում էր ա րա ծող երեներին, որոնք գլուխ ները չէին բա րձրա ցնում ցողա ­
պատ խոտից:
3. Երբեմն նրանք, որոնք կեսգիշերից ուշ ա նցել են այդ փողոցով, լսել են տխուր եր­
գի և նվագի ձայն:
4. Բ ա րձրա ձա յն չէին խոսում միայն նրանք, որոնք դեռ սթափ էին:

֊ 790֊
 Հայոց լեզու

Գ
1. Դարբնի տղան հա նկա րծ նկատեց, որ Իշխանը շտ ա պ ելուց մթնում տրեխները
հա կա ռա կ է հագել:
2. Իրա նից եկել է աղանդի մեծը և հա յտ ա րա րել, որ մարգարեն այլևս նման ծես չի ըն­
դունում:
3. Լսելի եղա վ շան զրնգան հաչոցը, որ անտառում ա րձա գա նք էր տա լիս, ինչպես
կացնի զարկերը:
4. Միայն գիտեմ, որ ա ռա ջին անգամ Աղա վնա ձոր գա լը դա րձա վ իմ կյանքի լա վ օրե-
րից մեկը:

103. Որի* մեջ որոշիչ ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Ամեն մի զեփ յուռով, որ թփերը իրար էր բերում, ա լեկոծվում էր նրա սիրտը:
2. Նրա համար դժվա՞ր էր, որ ես հեռանում եմ տնից:
3. Լիլիթը, որ Ադամի ցոլքը տ եսել էր ջրի վրա, իբրև թե հա նկա րծա կիի եկած ետ
դա րձա վ դեպի նա:
4. Տեսա վ մի ահավոր պա տկեր, որ սև շանթի պես խ ա վա րեցնելով ու կիզելով'
ա նցա վ իր հոգու խորքով:

բ-
1. Լևոնը հիշեց իրենց պ ա հեստ ի մոտ մի կիսա վեր շենք, որտ եղ կիտ վա ծ էին ժա նգո­
տ ա ծ մետաղի կտորներ:
2. Նրա ն թվում է, թե այդ փ ողոցը մի անմարդ այգի է, որտ եղ ծա ռերը բուսել են ստվե­
րի և հա ռաչա նքների համար:
3. Հա սա նք այն փողոցը, որտ եղ կան վանդականման տներ:
4. Ապա վերադառնում էին գետ ա փ , որտ եղ նրանք թագավոր էին:

Գ-
1. Փ ող ոցը մինչև լուսա բա ց մնում էր նրանց ու նման զույգերի, որոնք իրար չէին ճ ա ­
նաչում:
2. Փ ոքրա հա սա կներից մի քա նիսը, որոնք սովորում էին դպրոցում, գոգնոցով իրենց
դեմքը ծա ծկեցին և պ ա հվեցին ինձնից:
3. Ովքեր գինով էին, արդեն բաց էին թողել սա նձերը և խմում էին' շփ ոթելով գավաթ­
ները:
4. Երկու այծերը, որոնք բ ա րձրա ցել էին մսուրի վրա, Սեյրանին տ եսնելով' ցա ծ թռան:

Գ
1. Խ ա չեր կային նույնիսկ այն խ րտվիլակների կրծքին, որոնք դնում են արտերում
ճնճղուկների դեմ:
2. Աղանդը գա ղտնի ծեսեր ունի, որոնց մասին հարևան գյուղերում հազար ու մի
պատմություն են պատմում:
3. Գյուղա ցիներից նրանք, որոնց կա լերը ջրա ղա ցների մոտ էին, այդ փ ողոցով էին
խ ուրձ կրում:
4. Լեռնային գյուղը օղ ա կվա ծ է բաց առուներով, որոնց ջրերը արևամուտին վա րա ­
րում են, կեսգիշերին' աղմկում խոր ձորերում:

- 791-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

ե.
1. Ապա եկան նաև նրանք, որոնցից քա ղա քում բոլորը զգուշանում են:
2. Պ ա նդոկը լցվում էր երիտ ա սա րդ մա րդկա նցով, որոնցից ա նհա մբերները արդեն
հանում էին գրատները:
3. Բակում երևում էին գլխ ա բա ց զինվորներ, որոնցից մի քա նիսը հենա կներով էին:
4. Նա շա րել էր գինու շշերը, որոնցից մեկը նման էր կաթոլիկ աբբահոր:

Գ
1. Մի՞թե այս փ ոքրա մա րմին մարդն է Անդրանիկը, որից թուրքերը սա րսա փ ա հա ր
փախչում են:
2. Հայացքով փնտրում էի նրան, ում մասին մեր տանը հաճախ էին խոսում:
3. Նա հանեց ծիրա նի փ ողը' այն կարմրավուն սրինգը, որի վրա նվա զել էր կապույտ
լեռների երգերը:
4. Ք ա րոտ ափին գյուղն էր, որի կիսավեր վանքը քա րա փ ից ցոլք էր գցում ջրերի վրա:

Է.
1. Քա րա նձա վի ճե ղ ք ից հանում է հին ոսկորները, որոնցով նրա պ ա պերը կճուճների
և կժերի վրա գ ծ ե լ են նույն նախշերը:
2. Դա քա ղա քի մեջ քա ղա ք էր' բոլորովին նեղ փ ողոցներով, որոնցով հա զիվ է ա նց­
նում պ ա ղպ ա ղա կ վա ճա ռողի սայլակը:
3. Դանակներից մնացել էին նրանք, որոնցով հազիվ միայն պանիր կտրվեր:
4. Երբեմն պ ա տ ա հա ծը նրան երա գ էր թվում' մեկը այն շողշողուն երագներից, որոն­
ցով նա զա րդա րել էր իր ա ղքա տ պատանեկությունը:

104. Ստորադաս նախադասություններից քանի՜սն են որոշիչ:

ա.
1) Ն ույնիսկ մա րդիկ Են գտ նվում, որ պ ա տ մում են նրա ա րա ծ ք ա ջա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ­
ները, հին ծանոթությունն ու միասին ա նցկա ցրա ծ օրերը:
2) Գորիսը կենտրոնն էր Սյունիքի ընդա րձա կ գա վա ռի, որտ եղ ապրում էին ա յլա ցեղ
և ա յլա դավա ն բազմաթիվ ժողովուրդներ:
3) Չորս տ ա րվա ընթացքում երեք ա ղջիկ էր ծնվել, որոնց շեկությունը Շողերի ա մուս­
նուն հիշեցնում էր իր մանկությունը:
4) Տա փ ա րա կը հա նկա րծ կտրվում է, կախվում խոր ձորի վրա, որի անդունդում մռայլ
խոխոջում է մեր գյուղի գետը:
5) Հետ ո սկսվեց ստուգումը, որին սրտատրոփ սպասում էին գյուղացիները:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4 . բոլորում

Բ-
1) Մի քանի քա րա փոր մարագներ կան, որոնց մեծ մասի դռները կանաչել են:
2) Պ ա տ երա զմը, որ մղվում է հանուն հայրենիքի, սուրբ է:
3) Շա տ լա վ հիշում եմ այն օրերը, երբ մենք միասին դպ րոցից տուն էինք
վերադառնում:
4) Դեպի տները քա շվեցին նրանք, որոնց համար գենքը ծանր բեռ էր:
5) Ի՜նչ դժվար էր նրա համար քա րա փ ը, որով քա րա յծի նման մա գլցում էին երբեմնի
տերերը:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. բոլորում

-1 9 2 -
 Հայոց լեզու

Գ
1) Ազգը մի մեծ անհատ է, որ ունի իր սեփականությունները:
2) Դռնից երևաց սենյակի ներսը, որը հիշեցնում էր քեռի Դավոյի տունը:
3) Իսկ նրանք, որոնք մոտակա գյուղերից էին, տ եղավորվում էին ավելի վեր իրենց
զուռնա յով ու հին պարերով:
4) Ով քա ռա սունում հիմար է, հետո էլ չի խելոքանա:
5) Նրա խնամքի առարկան հավերն էին, որոնց համար բակում բուն էր շինել:

1. երկուսում, 2. երեքում, 3. չորսում, 4. բոլորում

105. Որի* մեջ հատկացուցիչ ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Գյուղի վերջին տունը նրանն է, ով մեզ անարատ մածուն և կաթ հյուրասիրեց:
2. Նա էլ ունի մի խրճիթ, որի դուռը փ ա կել ու հեռա ցել է:
3. Ա՜յ, այն մեկը նրա տունն է, ով մեգ երեկ չէ մյուս օրը ուղեկցեց Տաթևի վանք:
4. Քա րա փ ի գլխին նավթի պահեստն է, որի ստ որոտ ով ջուրը շա ռա չելով իջնում է
ջրա ղա ցների վրա:

բ-
1. Ես վերցրի բոլոր գրքերը, ինչ որ ձեռքս ընկավ:
2. Դա վկայություն է այն բանի, որ նրան իր միջա վա յրում ճա նա չում ու հարգում են:
3. Երազում տեսա, իբր թե հա յտ նվել էի հեռավոր ու անծանոթ մի աշխարհում:
4. Տեր Սահակի մասին, որ նրա գործընկերն է, մենք տեղեկություններ չունենք:

106. Ստորադաս նախադասություններից քանի՞սն են հատկացուցիչ:

ա.
1) Եվ հարկ չկա, որ այդ հա րցի մասին քննա րկումները շա րունակվեն:
2) Մի ժամվա ճա նա պ ա րհ է մնացել, որ տուն հասնենք:
3) Դա դավաճանություն կլինի նրանց հիշա տ ա կին, ովքեր ընկան մարտում:
4) Ում երեխա ծնվի, նրա տան ա ռա ջ խ նձորի ծառ եմ տնկելու:
5) Դա մի առիթ էր, որ մեկ անգամ ևս տեսնեի իմ ծննդավայրը:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

բ-
1) Չես կա րող օգն ել նրանց, ովքեր դրա կա րիքը չունեն:
2) Դա ևս մեկ ա պ ացույց է, որ դու գործերդ լա վ չես կատարում:
3) Սխալ կա թերևս և նրանց ա րարքում, որ անկեղծ ձգտ ում են շտ կելու սխալը:
4) Գործը նրա, ով ազնվորեն է ա պ րել կյանքում, միշտ շա րունա կա կա ն պիտի լինի:
5) Դաժանորեն պատժում էին նրան, ով փ ոք ր-ին չ կշեղվեր ճիշտ ճա նա պ ա րհից:

1. բոլորը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

107. Որի' մեջ բացահայտիչ ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Անցանք փոքրիկ ծորա կը, ա ղբյուրը և ուռենու հաստ գուռը, որից ձմեռը կովերը
ջուր էին խմում:

- 793-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

2. Նա նայում է հեռու, ուր անտառների մեջ պ ա հվա ծ է հայրենի գյուղը:

3. Լիլիթը աչքերի հրեղեն խաղով, ուր անուշ խոստումներ կային, գնաս բա րով
մաղթեց Ադամին:
4. Լեռների ոտների տակ սնդուսի ծովն էր հևում, ուր լուսա փ ետ ուր որորները
քնքշորեն խփում էին իրենց ճերմա կ կուրծքը ոսկեծա յր կոհակներին:
Բ-
1. Պ ա տ ա հե լ է մեգ տեսնել հին փողոցներ, որտեղ ամեն քա յլափ ոխ ի մի բան գրա վել է
մեր ա նզբա ղ ուշադրությունը:
2. Ինձ հենց նույն օրն էլ տ եղա վորեցին մի տան մեջ, որտ եղ և պիտի ապ րեի մեկ
տարի:
3. Լիա լուսնի տակ ցցվել էր ա շտ ա րա կը մի լուռ դղյակի, որտ եղ կռնչում էր բուն:
4. Կա րծես դեղնա ծ այգիներում ամայի հնձան է, որտ եղ այլևս չկա ո չ միրգ, ո չ երգ:

108. Որի* մեջ բացահայտիչ ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Զորքը տ եղա վորվեց գետ ի ափին' այնտեղ, ուր հա կա ռա կորդը չէր սպասում նրան:
2. Ներքևը, ուր հին մարագներն են, ա ռա վոտ կանուխ հավաքվում են մշակները:
3. Սառն է ջուրը, բա րձր սա րից է գա լիս, ուր միշտ մռայլ ամպ է նստում:
4. Պ ուրա կներում ծա ռերը բոլորել էին լճա կները, ուր ցոլա ցա յտ ձկներն էին խայտում
նունուֆա րների և լոտ ոսների հույլերի մեջ:

ի-
1. Քա յլում են մի անսահման դաշտով, որտ եղ ո չ մա րդ կա, ո չ մա րդա ձա յն է լսվում:
2. Մենք ապրում ենք այնպիսի մի տանը, որտ եղ արև է լինում ա ռա վոտ ից երեկո:
3. Նա հա սա վ մի փոքրիկ բարձրության, որտ եղ ծա ռերը շրջա պ ա տ ել էին ինչ-որ
ավերակ:
4. Անթառամը կրակ է ա րել դուրսը' մուտքի մոտ, որտ եղ քա րը փ որել են և խոռոչում
կրա կա րա ն սարքել:

109. Որի* մեջ ուղիղ խնդիր ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Աղջիկը պ ա տուհա նի ա ռա ջ սպասում է, թե երբ կանցնի հարևանի ուսանող տղան:
2. Արշակը մինչև վերջ էլ չիմացավ, թե ինչու չորրորդ փ ա մփ ուշտ ը հրա ցա նը ներս չա­
ռավ:
3. Փ ա ռք եմ տա լիս Աստծուն, թե այս ահագին գա վա ռը ո՞նց եմ պահում բռիս մեջ...
4. Իսկ ինծ թվում էր, թե գնում եմ շատ հեռու երկիր:
բ.
1. Ասես որ բամփես գլխին, գետնին կծեփվի:
2. Երբեմն այդ կարոտն այնքան էր նեղում նրան, որ չէր հա նգստ ա նում' լսելով հրա­
պ ա րա կի աղմուկը:
3. Հիմա էլ շա տ երը ասում են, որ գյուղում այդ ծեսը դեռ մխում է մոխրի տակ ան­
թեղված կրակի նման:
4. Ծ ա ռերն այնպես էին աղմկում, որ ես անկողնում երկար ժամանակ արթուն էի:

- 794-
 Հայոց լեզու

110. Որի* մեջ ուղիղ խնդիր ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Միայն մի վայրկյան շոշա փ եց և մատների ծա յրով զգա ց, որ բմբուլը փափուկ է:
2. Հա յտ նեցին նրան, որ դիմելու են բժշկի օգնությանը:
3. Գարնան արև օրերը հիշեցնում էին ինձ, որ շուտ ով մայիս է:
4. Երևում է, որ կտ որը հա սա րա կ չիթ է եղել:

բ-
1. Հա մա տ եղ տնտեսության ա ռա ջին հիմնադիրները մեջտ եղ դրեցին, ինչ ունեին:
2. Կրկնում եմ մտքիս մեջ այն, ինչ շատ տարիներ ա ռա ջ բա րձրա ձա յն պ ա տասխ ա ­
նում էի աշխ արհագրության դասին:
3. Այն ամենը, ինչ բիրտ էր Արմենակի բարքի մեջ, կնոջ համար առնականության կա­
տ ա րելա տ իպ էր:
4. Այդ կա րծիքը կա րող էր ստվեր գցել Օրբելյա նների տոհմի վերջին շառավիղի' Ստե-
փանոսի անվանը և մոռացության տ ա լ այն, ինչ նրա պատմական արժանիքն էր:

111. Որի* մեջ ներգործող խնդիր ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Հովը բերում էր հա զա րա վոր խ ոտերի բույր, որի մեջ ավելի սուր գգա ցվում էր ար­
դեն չորա ցող դա ղձի հոտը:
2. Այս զրպ ա րտ ա գրերը գրվա ծ են նրանց կողմից, ում դուք վերջերս հեռա ցրել էիք
աշխ ա տա նքից:
3. Այդ խորթությունը ա ռա ջ էր գա լիս նրանից, որ Միքա յելն այժմ բավական ա ճել և
չա փ ա հա ս էր դարձել:
4. Դու միայն թանձր ստվեր ունես, որի համար ա վելի շատ պարսավում Են քեզ:

Բ-
1. Նա սպառնաց, որ գործը ձա խ ողելու դեպքում կպ ա տ ժվեն բոլորը:
2. Մեր հա մա գործա կցությունը հա ստ ա տ վում է նրանով, որ Երկուստեք մեծ հա ջողու­
թյուններ ենք ա րձա նա գրում:
3. Պա րտությունը պ ա տ ճա ռա բա նվեց նրանով, որ մեր թիմը լա վ մարզավիճակում չէր:
4. Պայթյունն ա ռա ջա ցել էր նրանից, որ զինվորը անփույթ էր եղել:

112. Որի* մեջ հանգման խնդիր ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Այնպես էր գովում իր տան կենվորին, որ հարևա նուհիներն ակամա նայում էին
իրենց հա սա ծ աղջիկներին:
2. Պ ի տ ի մեծանային և սպասեին, որ թևավոր մի տղա առներ առաջնեկին, հետո' միջ­
նեկին, ապա' փոքրին:
3. Դա այնքան ա րա գ կա տ ա րվեց, որ գյուղա ցիներից շա տ երը չհա վա տա ցին իրենց
աչքերին:
4. Նիհա ր ճյուղը հյութ չէր հա սցրել, որ պտուղը մեծանա, հասունանա:

Բ-
1. Պ ա ռա վին այնպես է թվում, թե ծամերի ծայրին հնչում են մանկության անուրախ
բոժոժները:

- 795-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

2. Արևիկը այդ պահին չհա սկա ցա վ, թե ինչու մայրը նրա մա զերը շոյեց:
3. Շա տ երի համար ա նհա վա տ ա լի էր, թե այդ «խեղճ» գյուղա ցին Կոստ ա նդ աղան է:
4. Ես չեմ հավատում երազիս մեջ էլ, Թե կհանդիպեմ իմ երազածին:

113. Որի* մեջ միջոցի խնդիր ստորադաս նախադասություն կա:

1. Ձեռքս ընկավ մի մա շվա ծ այբբենարան, որով քսան տարի ա ռա ջ կա րդա լ էի

սովորել դպրոցում:
2. Մարդ պահի տակ հա ճա խ մոռանում է, թե երբ է տ եսել այդ շատ ծանոթ գլուխը,
աչքերը:
3. Այս ամենն ինձ համար այնքան նոր է, որ ես... ես նույնիսկ չգիտեմ, թե դա ինչ է:
4. Ռազմիկը միանգամայն հպարտ է, որ ինքն այժմ հայոց կա նոնա վոր բանակի
զինվոր է:

114. Որի* մեջ անջատման խնդիր ստորադաս նախադասություն կա:

1. Այս անանուն ուղերձը գուցե ստ ա ցվել է նրանից, ում ես բուժել եմ ա նցյա լ տարի:
2. Ես փախա նրանից, ինչպես վա խ եցա ծ եղջերու:
3. Բա նա ստ եղծուհին հրա ժա րվեց մրցա նա կից, որ շնորհել էր կառավարությունը:
4. Այս կարմիր քա րը բերել եմ Արա գածի գա գա թից, որտ եղ եղել եմ տասնմեկ տարի
առաջ:

115. Որի* մեջ վերաբերության խնդիր ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Գրում եմ մի մարդու մասին, որին հա վերժ երա խ տ ա գետ պիտի լինի մեր ազգը:
2. Զրուցա կիցս պատմեց այն ուղու մասին, որով իրենք ընթա ցել են:
3. Շփ ոթա հա ր շները լռում են և գլուխ ը կախ միտք են անում, թե ինչ կա տարվեց:
4. Երբ խոսք էր ընկնում աղջիկ տալու և առնելու մասին, Փա ռա նձեմին էր մտաբերում:

Բ-
1. Գյուղա տ նտ եսը խոսում էր այն մասին, թե ինչպես պ ետ ք է սերմել, որ արտերում
անսերմ «խեց» չմնա:
2. Ամբողջ քա ղա քը խոսում էր նորեկի մասին, որ մեկ հայտնվում էր քա ղա քի
փողոցներում, մեկ անհետանում:
3. Հա նդա րտ ձա յնով պատմում էր այն ուղիների մասին, որտ եղ խավար էր, և ոռնում
էր մահվան բուքը:
4. Պ ա տ մ ո ւմ էր այն հեռա վոր երկրի մասին, որտ եղ ա ստ վա ծա շնչյա ն լեռը' Արա ­
րատն էր:

116. Որի* մեջ վերաբերության խնդիր ստորադաս նախադասություն չկա:

1. Գյուղում մի օր էլ լուր տ ա րա ծվեց, թե ազատություն է ընկել:

2. Ի՞նչ պիտի ասի մորը հարսնացուի մասին, որ պիտի գար ու չէր գալիս:
3. Մի սեղանի շուրջը վիճում էին այն մասին, թե ռուսներին կհա ջողվի՞ գրա վել Վիս-
լայի կամուրջը:
4. Տիկին Պ ա րրոտ ը նրան խրատում էր, թե վայելուչ չէ այդպես ա ղմկալի ծիծա ղելը
տիկինների ներկայությամբ:

-1 9 6 -
 Հայոց լեզու

117. Որի* մեջ տեղի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Ձուկն էլ գիտ ի, թե որտ եղ է ապահով:
2. Ամեն երեկո հոգնա ծ գա լիս է տուն Լ ք ն ո ւմ , որտ եղ պատահի:
3. Թե իմացա՜ր' նրանք որտ եղ են քնում...
4. Ո՜վ գիտ ե' որտ եղ է վերջը այդ մթին անցքերի:

ր-
1. Մեր քա րա փ ն է և խավար ձորը, որտ եղ ոչինչ չի երևում:
2. Շունը ա նհա նգիստ հոտոտ ում էր թփերը, որտ եղ քիչ ա ռա ջ թպրտում էր արյունոտ
միրհավը:
3. Ութին կմտնես դա հլիճ և հանգիստ կնստես, որտեղ քեգ հա ճելի կլինի:
4. Հասնում էր այն ծանոթ կետին, որտ եղից հա նկա րծ բացվում էր գետա հովիտը:

118. Որի* մեջ ժամանակի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Գրպ ա նիս մեջ ժա մա ցույցը փ շրվեց, և մինչև տարվա վերջը մնացի առանց ժա մա ­
ցույցի:
2. Տեսա ՞ք մոմը, որ մինչև վերջ վա ռվա ծ էր:
3. Կեսքուն-կեսա րթուն գյուղը հսկումի մեջ էր, մինչև լուսա բա ց ա կանջը ահազանգի
պատրաստ:
4 . Մինչև հայրը տեղից բա րձրա նա ր, տիկին Անուշն արդեն գրկել էր ուշա գնա ց
Մարգարիտին:

Բ-
1. Հենց այդ վայրկյանին նա մի ծանր հա րվա ծ զգա ց մեջքին, բրդոտ մի թաթ ճա նկե­
րը խրեց ծոծրա կի մորթու մեջ:
2. Նրա նց լեզվով է խ ոսել Նոյը, հենց սա րից իջել է:
3. Քանի՜ անգամ է նստել հենց այն քարի վրա, որ տեղահան արեց մարդը:
4. Հա նկա րծ հետ քա շվեց մի ա հարկու ձա յնից, որ ա նա կնկալ որոտ ա ց հենց իրենց
կտուրի վրա:

Գ
1. Տերը ամեն ինչ ա պ ա հով կա րող էր անել, քա նի շունը կար և ուշադիր հսկում էր
շուրջը:
2. Իսկ թե երիտ ա սա րդը քա նի տարի պիտի ուսաներ համալսարանում, հայտնի չէր:
3. Քա նի աշուն էր ա նցել այն օրից' թիվ ու հա շիվ չունի:
4. Աշնան տխուր ա նձրևի տակ միտք էր անում, թե արդեն քա նի վերա դա րձ մնաց:

դ-
1. Թ ողեք , որ խոսքս վերջա ցնեմ, և այն ժամանակ դա տ եք, որ դատ աստա նով
կուզեք:
2. Լինի լուսավորություն, և այն ժամանակ այս վայրենի ժողովուրդը հրաշքներ
կգործի:
3. Որ հասակն առավ, էն ժամանակ տանենք ու ամուսնությունը գրանցենք:
4. Այն ժամանակ գյուղն այս նույն ձորերում չէր, այլ ավելի հյուսիս' սարահարթի վրա:

֊ 797֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

119. Որի* մեջ ժամանակի պարագա ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Զինվորները շպրտում էին գերության օղա կը, հենց ձին մոտենում էր իրենց:
2. Հենց մեկը ինձ մեկնեց ծաղիկը, մյուսներն էլ նրա օրինակին հետևեցին:
3. Հ ե ն ց ոսպ ա տ ե ղ ո ւմ մի շի վ է բուսն ում, ա ք ա ր ե ց ո ւ ք լո ւն գ ը շիվն ա ր մ ա տ ո վ է
հանում:
4. Հենց այդ խոսքի վրա էր, որ երևաց ընկեր Փա նջունին:

Բ-
1. Քա նի արևը չի թեժացել, հա րկա վոր է ա նցնել մինչև անտառ ընկած լերկ
ճա նա պ ա րհը:
2. Քա նի գնում, թփերն ավելի էին շատանում:
3. Քա նի միտս է, գինու փարչը դիփ առվի մեջ:
4. Քա նի ողջ ենք, պիտի ապրենք:

Գ
1. Ադամը ողբում էր իր տ ա ռա պ ա լից վիճա կը, երբ լսեց Լիլիթի ուրախ լուսածիծաղը:
2. Ընթրիքից հետո բուխարու մոտ երբ նա ննջեց, ես ա րա գ թերթեցի նրա շարականի
գիրքը:
3. Իրիկնա դեմ էր արդեն, երբ Դավիթը շա լա կի ցախը դրեց քարին:
4. Ամեն օր երագում եմ' երբ պիտի ընդունվեմ համալսարան:

120. Որի* մեջ ձևի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Հրա ցա նի ծխի միջից Ավին տ եսավ' ինչպես ա րջը մի ոստյուն ա րեց դեպի իրեն:
2. Օ հա ն ապերը պատմում էր, թե ինչպես է այդ որսորդը բնում աղվեսին բռնել:
3. Դուրսը արև էր, ինչպես նա գուշա կել էր:
4. Ես նկա տ եցի' ինչպես կարմրեց նրա դեմքը:

Բ-
1. Իսկ բրուտը, կա րծես ուրա խ ա ցա ծ մեր ներկայությունից, ավելի ա րա գ է շարժում
ձեռքերը:
2. Դեռևս ոչինչ չէր երևում, բայց ուղտերն էլ կա րծես հա սկա ցա ն, որ բնակավայրը
մոտիկ է, և ա րա գա ցրին քա յլերը:
3. Սիրա նուշը խոր հառաչով, կա րծես ինքն իրեն խոսեց:
4. Կուչ էր գա լիս, կա րծես մրսում էր:

121. Որի* մեջ ձևի պարագա ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Կա րծես լույսի ա լիքներ ծփ ա ցին քա ղա քի վրա, ինչպես քա մուց ծփում է հասած
արտը:
2. Հուզվա ծ Շողերը չլսեց, թե գանգերն ինչպես լռեցին:
3. Հա զրոն շրթունքներով գրկեց փողի բերանը, ինչպես գյուղերում ջուր են խմում
կավե ամաններից:
4. Քա մին խ շշա ցրեց թփերը, ինչպես Սոնան' եգիպ տ ա ցորենի երկար ցողունները:

- 798֊
 Հայոց լեզու

բ-

1. Մի հա րկի տակ ութ տարի ա պ րել և վա րժվել էին իրար, ինչպես շունն է վարժվում
իր բնին:
2. Կռա ցա և հա մբուրեցի ճո ւտ ի կ ի ճա կա տ ը, ինչպես պապս իմ ճա կա տ ը:
3. Մի կողմ գցեց ա րյունոտ քա րը, ինչպես մա րդա սպ անը' դաշույնը:
4. Նա տեսնում էր' ով ինչպես է ապրում:
Գ

1. Տնտղում է իմ ընծան և կա րծես դժգոհ է, որ ուզա ծը չեմ պատմում:

2. Դողում էին կտուրի գերա նները, կա րծես իրար վրա ա րշա վում էին հա կա ռա կորդ
բանակներ:
3. Կա թախիծ այդ երգի մեջ, կա րծես մեկը մոլորվել է խոր ձորերում:
4. ժպ տ ում էր, կա րծես միտն էր ընկել մի երջա նիկ դեպք:

122. Որի* մեջ չափի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

1. Հնձա նի ն եր ս ո ւմ 'ք ա ր ե տ ա շտ ի մեջ, մինչև ծնկները բաց ոտ ներով ճմլում էր խա­

ղողը:
2. Վերքն այնքան էլ վտ ա նգա վոր չէ, երբ վիրավորը զգում է նրա ցավը:
3. Գիշերը ամպ է իջնում անտառների վրա, ամպը ձորա կներով սողում է մինչև գյուղը:
4. Մնացողը նայում է գնա ցողի հետևից, մինչև սարի հետևն անցնի կամ իջնի ձորը:

123. Որի* մեջ չափի պարագա ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Այստեղ տիկին Վա րսենիկի ձիրք ը հասնում է կատարելության, մինչև տ ա նտիկնու­
թյան ա րվեստ ի բա րձունքները:
2. Առվով ջուրը կա պ ելիս Առաքելը ջրի հետ էլ գնում էր, մինչև ջուրը այգուն հասներ:
3. Անտա ռապ ա հի շները պիտի հա լա ծեին, մինչև սա րսա փ ա հա ր մարդը կարողա նա ր
մի տեղ պ ա տսպ ա րա ն գտնել:
4. Թվում էր, թե բեռների տակ կքա ծ սև ստ վերները հավիտյան պիտի բա րձրա նա յին
մութ լեռը, մինչև մի խավար ա նդունդ հա նկա րծ կլաներ նրանց:

Բ-
1. Վեհա նուշ տա տը տ խ ուր-տ րտ ում նայեց հեռա ցող թոռան հետևից, մինչև նա հա լ­
վեց մթնում:
2. Որսորդը ժա մերով նստում էր քա րի հետևում, մինչև վա րա գները ջրի գային:
3. Այն ա ստ իճա ն տ ա րվեց իր գործով, որ մոռա ցա վ շրջա պ ա տ ը:
4. Խ ա րխ ուլ մա կույկով հա նձնվի ր ծովին, քա ն թե հա վա տ ա կնոջ երդումին:
Գ
1. Այնքան հեռու գնաց, որ հա սա վ կա մուրջի կեսին:
2. Ներքևում' քա րերի վրա, այնքա՜ն շատ միրհա վ կա ր...
3. Երգում է սա յլա պ անը այնքան մեղմ, որ հա զիվ են լսում եզները:
4. Նրանք իրար չէին տեսնում' այնքան մոտ էին աչքերը:

-1 9 9 -
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

124. Որի* մեջ պայմանի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. Ոմանք կարծեցին, թե ահից սա րսա փ ա ծ ձիա վորը փախչում է դեպի հեռվի լեռները:
2. Մա յրիկիդ կա սես' թե ձու կա, մի քսա ն հատ ուղարկի:
3. Եռացող ջրից հասկանում է, թե ինչ է կատարվում կաթսայի խորքում:
4. Նրա նց թվում է, թե շատ մոտ է ցնորքի այդ աշխարհը:

Բ-
1. Մարդ պիտի փ ոքրուց վա րժ լինի զենքի, Որ թշնամու դեմ գլուխ չթեքի:
2. Ոմանք պնդում են, որ իրենք այդ ծեսին ա կա նա տ ես են եղել:
3. Անհամեմատ վտ ա նգա վոր է խաղաղությունը, թե պ ա տ երա զմով է հղի:
4. Հա նդեսը պիտի սկսվեր մի բա նա ստեղծությամբ, որ ա րտ ա սա նելու էր նրա քույրը:

125. Որի* մեջ նպատակի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

1. Երևում է, որ գարնան սկգբին ժամանակ չի եղել ամեն օր գրելու:
2. Դժբախտ է այն երկիրը, որ հերոսներ չունի:
3. Երևում է, որ ա մբողջ ամիսը նա ա շխ ա տ ել է եղբոր պ ա րտ քի դիմաց:
4. Արջը կռա ցել է, որ գերա նը վերցնի' Անտոնին խփելու:

126. Որի* մեջ պատճառի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

1. Նա չէր սիրում ռուսներին, մանավանդ ռուս վաճառակա ններին:
2. Հրդ եհեցեք հարուստ տները, մանավանդ որ Նեռը այնտեղ է բնակվում:
3. Մոմի լույսով ցոլա նում են շքեղ ա րձա նիկի բոլոր սքա նչելիքները և մանավանդ
նուրբ դեմքը, որի զա րդը պսպղուն աչքերն են:
4. Այդպես ամեն ինչով տա րբեր էին Գորիսն ու Կյորեսը և մանավանդ Շենը' Կյորեսի
միջնաբերդը:

127. Որի* մեջ պատճառի պարագա ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Վերոգրյա լն ա ռա ջա նում է նախ այն պ ա տ ճա ռով, որ ուսուցչա պ ետ երը թերանում
են իրենց պարտականություններում:
2. Այնտեղ մարդիկ սոսիների տակ ծունր չեն դնում գուցե նրա համար, որ խ ավարա­
ձոր ա նտառներում քիչ են արևոտ օրերը:
3. Եվ ամենևին չեմ զղջում, քա նի որ նա արժանի է...
4. Սպ ա սա վորն ու կոշկա կա րը հին ամուրիներ էին և իրար երեսի նայելով' հա սկա ­
նում էին, թե ինչ ա սել է «որովհետ և»...

բ-
1. Բայց դաժան կլինի տանը մնալը, մանավանդ որ հիանալի երեկո է:
2. Փնտրում է, և չկա, և որովհետ և չկա, ավելի է բա րձրա նում նրա հուզմունքը, նրա
կարոտը:
3. Գ ործա կ ա տ ա ր ն ե ր ի մի խ ումբ, որ հետ ևում էր ա ղջիկներին, մա նա վա նդ
Հերիքնա զին, հիանում էր նրա խշխշան շորերով:
4. Անխուսափելի էին բախումները ներգաղթյալների և ոստիկանների միջև, մանա­
վանդ որ վերջիններս պա շտպ ա նում էին իրենց ա զգա կիցներին:

- 800-
 Հայոց լեզու

128. Որի՜ մեջ հիմունքի պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

1. Նրան աշխատանքից հեռացրել Են' ըստ այն հոդվածի, որ քիչ առաջ դու կարդում էիր:
2. Ես հա մաձա յն եմ, որ դա սերից հետո ա յցելենք մեր հիվանդ ընկերոջը:
3. Դա ճի շտ դիվանագիտություն է' հա մաձա յն մեր որոշ ընկերների, ովքեր փոխլրա-
ցա կան քա ղա քա կա նությա ն ջա տ ա գով են:
4 . Մենք կձեռնա րկենք հա մապ ա տա սխա ն միջոցներ, ինչպես կա րգա դրել է տնօրենը:

129. Որի՜ մեջ զիջման պարագա ստորադաս նախադասություն կա:

ա.
1. ԹԵ' նավակը և թե' նավավարը դեռևս այնքան դիմացկուն էին, որ այդպես կարող
էին լողա լ թեկուզ մի դար:
2. Ում անունը թեկուգ մի անգամ չի ա րձա նա գրվել ա վա գ վերա կա ցուի մատյանում,
նա ոչ թե ուսանող է, այլ նպ ա րա վա ճա ռի որդի:
3. Երանի՜ մեկ էլ կանչեր, թեկուզ մի թեթև ա կնարկ աներ:
4 . Ոչ մի խոսք չէի կա րոդ նրան ասել, թեկուզ մի քա նի անգամ տեսա ցա նկա պ ա տի
հետևում:

Բ-
1. Ինչքան էլ ձորի գետ ը քա նդեր բուն Կյորեսի կողմը, այնուամենայնիվ կյորեսցինե-
րին ոչ թե գետն էր քանդում, այլ օտա րա կա նները:
2. Հին շուկան արմատն էր, որ, այնուամենայնիվ, կապված էր բնի հետ:
3. Նրա նց համար հին հարստության մնացորդներն, ա յնուհա նդերձ, ավելի լա վ էին,
քա ն ոչինչ չունենալը:
4 . Նրա նք գիտեին, որ, այնուամենայնիվ, պիտի ժա ռա նգեն հայրական կա լվա ծքը:

Գ
1. Որոշ պ րոֆեսորներ, փոխանակ մեզ ա ռա ջնորդելու գիտության ճշմա րիտ ճա նա ­
պարհով, վատ օրինա կ են ծառայում:
2. Ռեկտորը, չնայած զա ռա մյա լ հասակին, սուսերա մա րտ ի դա հլիճում մասնակցում
էր պարապմունքներին:
3. Թ եպ ետ ծա ռերը դա րձյա լ ճյուղերը կա խել էին ճա նա պ ա րհի վրա, բայց այլևս
մտ րա կով չէի պոկոտում նրանց տերևները:
4 . Այժմ նկա րա գրենք նրա դեմքը և պատմենք նրա կյանքը թեկուզ համառոտ:

130. Որի* մեջ զիջման պարագա ստորադաս նախադասություն չկա:

ա.
1. Բայց նանին նրա խոսքի իմաստը չհասկացավ, թեկուգ հարսը շտապեց բացատրելու:
2. Փոխ ա նա կ օգնելու խ եղճ կենդանուն՝ ռուսն սկսում է ծ եծել նրան:
3. Թ եպ ետ Անտոնն ինչ-որ բան ասաց, բայց ես նրան չէի լսում:
4. Այն օրը տերտ երը ինչքան ման եկա վ այդ անունը գրքերում, չգտավ:

բ-
1. Եթե խումբը նույնիսկ տասը հոգի էր, այնուամենայնիվ նրանք փ ողոցը լցնում էին
մեծ աղմուկով:
2. Որքան էլ բնակավայրը փոքր էր, այնուամենայնիվ քա ղա ք էր:

- 801-
 Յու Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3. Այդպես նա երկար պիտի խոսեր, Եթե նրան չընդհատեր պ րոֆեսորը և չա ռա ջա ր­

կէր, թե, այնուամենայնիվ, հա րկա վոր է մի բան անել:
4. Որքան էլ շատ լինեին նրանք և նույնիսկ իրենց հետ բերեին մեծա հա սա կ մեկին,
ա յնուամենայնիվ դա էլ նրանց չէր փրկում կովից:

Գ-
1. Փ ողոցում, չհա շվա ծ նրանց, որոնք շտ ապ ում Են տուն, մնա ցել Են նրա հա վա տ ա ­
րիմ երկրպագուները:
2. Թողնում էր խոսակցին, բահն առնում և առվի հետ գնում, թեկուզ գնալն էլ միտք
չունենար:
3. Որքան էլ հա ճելի է ներկայությունը տիկինների, և քա ղցր է ձեր հրավերը, բայց ես
ստ իպ վա ծ եմ պ ա տ ժել ինձ' զրկելով այդ հա ճույքից:
4. Այդ ճա նա պ ա րհը թեև քա ղա քի եզրով է անցնում, բայց չի տա րբերվում գյուղի
մյուս ճա նա պ ա րհներից:

131. Բարդ ստորադասական նախադասության փոխակերպման ո*ր տարբերակն է ճիշտ:

ա.
Եվ այն, ինչ հայտնեց նա աղջկա ծնողներին, ընդունվեց իբրև մարգարեի խոսք:
1. Աղջկա ծնողներին նրա հայտնածն ընդունվեց մարգարեի խոսքի պես:
2. Եվ նրա ա ղջկա ծնողներին հայտնածն ընդունվեց իբրև մա րգա րեի խոսք:
3. Աղջկա ծնողներին նրա հայտնելն ընդունվեց իբրև մա րգա րեի խոսք:
4. Եվ ա ղջկա ծնողներին նրա հայտնածն ընդունվեց իբրև մա րգա րեի խոսք:

Բ-
Նրանց բոլորի թաքուն ցանկությունն էր, որ ձին ճեղքեր զինվորների շղթան և հրեղեն
հրաշքի պես անհետանար:
1. Նրա նց բոլորի թաքուն ցանկությունն էր զինվորների շղթան ձիու ճեղքելը և հրեղեն
հրա շքի պես ա նհետանալը:
2. Նրա նց բոլորի թաքուն ցանկությունը զինվորների շղթան ձիու ճեղքելն էր և հրեղեն
հրա շքի պես ա նհետանալը:
3. Նրա նց բոլորի թաքուն ցանկությունը զինվորների շղթան ձիու ճեղքելը և հրեղեն
հրա շքի պես ա նհետա նալն էր:
4. Նրա նց բոլորի թաքուն ցանկությունը ձիու ճեղքելն էր զինվորների շղթան' հրեղեն
հրա շքի պես անհետա նալով:

Գ
Իսկական արվեստը այն է, որ իրականության պղինձը կարողանում ես արվեստում
ոսկի դարձնել:
1. Իսկակա ն ա րվեստ ը իրականության պ ղինձը ա րվեստում ոսկի դա րձնել կարողա­
նալն է:
2. Իսկական ա րվեստ ը իրականության պ ղինձը ա րվեստում ոսկի դա րձնելն է:
3. Իսկակա ն ա րվեստ ը իրականության պ ղինձը ա րվեստում ոսկի դա րձնել կարողա­
ցողն է:
4. Իրականության պ ղինձը արվեստում ոսկի դա րձնել կա րողա նա լը իսկական ար­
վեստն է:

- 802-
 Հայոց լեզու

Ռ-
Ահա ցարասիները, որ նուրբ ու քնքուշ հասակով կանգնել են դրախտի դռների վրա:
1. Ահա ցա րա սիները' նուրբ ու քնքուշ հա սա կով, կա նգնա ծ դրախտի դռների վրա:
2. Ահա նուրբ ու քնքուշ հա սա կով ցա րա սիները' կա նգնա ծ դրախտի դռների վրա:
3. Ահա դրախտի դռների վրա նուրբ ու քնքուշ հա սա կով կա նգնա ծ ցարասիները:
4. Ահա դրախտի դռների վրա կա նգնա ծ ցա րա սիները' նուրբ ու քնքուշ հասակով:

ե.
Այդ ամենը նա ընդունում է որպես անքննելի խորհուրդ, որ մնացել էր գյուդական
ադջկա անուրախ մանկությունից:
1. Այդ ամենը նա ընդունում է որպես գյուղա կա ն ա ղջկա անուրախ մանկությունից
մնացող անքննելի խորհուրդ:
2. Այդ ամենը մնա ցել էր գյուղա կա ն ա ղջկա անուրախ մանկությունից որպես նրա
ընդունած անքննելի խորհուրդ:
3. Այդ ամենը նա ընդունում էր գյուղա կա ն ա ղջկա անուրախ մա նկությունից' որպես
անքննելի խորհուրդ:
4 . Այդ ամենը նա ընդունում է որպես գյուղա կա ն ա ղջկա անուրախ մանկությունից
մնացա ծ անքննելի խորհուրդ:

Գ
Ցավ կար նաև նրանց սրտում, որոնք ուշքի էին եկել և բահ ու քլունգով արագ փորում
էին խոր փոսեր:
1. Ցա վ կար նաև նրա նց' ուշքի եկա ծ և բահ ու քլուն գով ա րա գ խոր փոսեր
փ որողների սրտում:
2. Ցա վ կար նաև ուշքի եկա ծ և բահ ու քլուն գով ա րա գ խոր փ ոսեր փորողների
սրտում:
3. Ուշքի եկա ծ և բահ ու քլունգով նաև ա րա գ խոր փոսեր փորողների սրտում ցա վ
կար:
4. Ցա վ կար նաև բահ ու քլուն գով ա րա գ խոր փոսեր փորողների սրտում, ովքեր
ուշքի էին եկել:

Է.
Նա, ով օրենքներից ավելի խիստ է, բռնակալ է:
1. Բռնա կա լ է օրենքներից ավելի խիստ եղողը:
2. Օ րենքներից ա վելի խիստ է նա, ով բռնա կա լ է:
3. Ն ա ' օրենքներից ա վելի խիստ եղողը, բռնա կա լ է:
4. Բռնա կա լը օրենքներից ավելի խիստ եղողն է:

0-
Երեխան էլ կասի, թե արահետի թարմ հետքը արջինն է, թե գայլ է անցել, և կամ
պախրան է իջել ձորը' ջրի:
1. Երեխան էլ կասի ա րա հետ ի թարմ հետ քը ա րջինը լինելու, գա յլի ա նցնելու և կամ
պ ա խրա յի' ձորը ջրի իջնելու մասին:
2. Երեխան էլ կասի արահետի թարմ հետքը արջինը լինելու, գա յլի անցնելու մասին,
և կամ պախրան է իջել ձո րը ' ջրի:

- 803֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3. Երեխան էլ կասի ա րա հետ ի թարմ հետքը ա րշինը լինելը, գա յլի անցնելը, և կամ
պախրայի ձորը ջրի իջնելը:
4. Երեխան էլ կա սի' ա րա հետ ի թարմ հետ քը ա րշինն է, գա յլ է ա նցել, կամ պախրան
է իջել ձորը՜ ջրի:

Բ-
Երիտասարդությունը բախտավոր է նրանով, որ ապագա ունի:
1. Երիտասա րդությունը բա խտա վոր է ապ ագա ունենալուց:
2. Ապագա ունենա լով է երիտա սա րդությունը բախտավոր:
3. Երիտ ասա րդությունը բա խտա վոր է ապ ագա ունենալիս:
4. Երիտասա րդությունը բա խտա վոր է ապ ագա ունենա լու դեպքում:

ժ.
Նա հավատում էր, որ երեկոյան զանգերի հետ երկնային մի օրհնություն թրթռալով
գալիս քսվում է հին տան սևացած պատերին:
1. Նա հա վա տ ում էր երեկոյա ն գա նգերի հետ թրթռա լով եկող երկնային մի
օրհնության, որ քսվում էր հին տան սևա ցա ծ պատերին:
2. Նա հա վատում էր երեկոյան գա նգերի հետ թրթռալով եկող և հին տան սևացած
պատերին քսվող երկնային մի օրհնության:
3. Նա հա վատում էր երեկոյան զա նգերի հետ երկնային մի օրհնության' թրթռալով
գա լուն և հին տան սևա ցա ծ պատերին քսվելուն:
4. Նա հա վատում էր երկնային մի օրհնության' երեկոյան գա նգերի հետ թրթռալով
եկող և հին տան սևա ցա ծ պատերին քսվող:

ժա.
Որտեղ քարը փուխր է, փոս է ընկել:
1. Փ ոս է ընկած, որտ եղ քա րը փուխր է եղել:
2. Փ ոս է ընկել քա րի փուխր եղա ծ տեղը:
3. Ք ա րը փոս է ընկել փուխր լինելու պա տճա ռով:
4. Քա րի փոս ընկա ծ տեղը փուխր է եղել:
ժբ.
Ադամը, երբ աչքերը բացեց, տեսավ իր մոտ նստած մի նոր ընկերոջ:
1. Ադամը աչքերը բա ցելիս տ եսա վ իր մոտ նստ ա ծ մի նոր ընկերոջ:
2. Երբ Աղամը աչքերը բա ցեց, տ եսա վ իր մոտ նստ ա ծ մի նոր ընկերոջ:
3. Աչքերը բա ցա ծ Աղամը տ եսա վ իր մոտ նստ ա ծ մի նոր ընկերոջ:
4. Աչքերը բա ցելուց հետո Աղամը տեսավ իր մոտ նստած մի նոր ընկերոջ:
ժգ.
Մինչև Դիլանը ուշքի կգար, մտրակը, օդը ճեղքելով, չափեց նրա ուսը:
1. Մինչև Դիլանը ուշքի կգար, մտրակը օդը ճեղքեց և չափեց նրա ուսը:
2. Դիլանը ուշքի եկավ մտրակի' օդը ճեղքելով նրա ուսը չափելուց հետո:
3. Մինչև Դիլանի ուշքի գա լը մտրակը, օդը ճեղքելով, չա փ եց նրա ուսը:
4. Մինչև Դիլանի ուշքի գա լը մտրակը օղը ճեղքեց և չափեց նրա ուսը:

- 804֊
 Հայոց լեզու

Ժդ.
Որսորդը մի հետքով գնաց և հենց որ բլրակի գլուխը բարձրացավ, տեսավ երկու
աղվես:
1. Որսորդը մի հետ քով գնաց և բլրա կի գլուխ ը բա րձրա նա լու ժամանակ տեսավ
երկու աղվես:
2. Որսորդը մի հետ քով գնա ց և բլրա կի գլուխ ը բա րձրա նա լուն պես տ եսա վ երկու
աղվես:
3. Որսորդը մի հետ քով գնա ց և բլրա կի գլուխ ը բա րձրա նա լուց հետո տ եսա վ երկու
աղվես:
4. Որսորդը, մի հետ քով գնա լով, բլրա կի գլուխ ը բա րձրա նա լուն պես տ եսա վ երկու
աղվես:

Ժե.
Ծեսը կատարում են այն ժամանակ, երբ գյուղում օտար մարդ չկա:
1. Ծեսը կա տարում Են գյուղում օտ ա ր մա րդ չլինելու դեպքում:
2. Ծեսը կա տարում են գյուղում օտ ա ր մա րդ չլինելուց հետո:
3. Ծեսը կա տարում են գյուղում օտ ա ր մա րդ չլինելիս:
4. Ծեսը կա տարում են գյուղում օտ ա ր մա րդ չլինելու ժամանակ:

ժզ.
Այնպես կասեր, կարծես խնդրում էր մի կարպետ արտերը ծածկելու համար:
1. Կասեր ա րտ երը ծա ծկելու համար մի կա րպ ետ խնդրելու պես:
2. Այնպես կասեր, կա րծես խնդրում էր մի կա րպ ետ, որ ա րտ երը ծածկի:
3. Այնպես ա սելով' կա րծես խնդրում էր մի կա րպ ետ ' ա րտ երը ծա ծկելու համար:
4. Արտերը ծածկելու համար այնպես կասեր, կարծես խնդրում էր մի կարպետ:

ժէ.
Տասը գարուն հետո նրանք այնքան կբարձրանան, որ կհասնեն երկրորդ հարկի
պատուհաններին:
1. Տա սը գարուն հետո նրանք կբա րձրա նա ն երկրորդ հարկի պատուհաններին
հա սնելու չափ:
2. Բա րձրա նա լու դեպքում տասը գա րուն հետո նրանք կհասնեն երկրորդ հարկի
պատուհաններին:
3. Տա սը գարուն հետո նրանք, այդքան բա րձրա նա լով, կհասնեն երկրորդ հարկի
պատուհաններին:
4 . Տա սը գա րուն հետ ո նրա նք կբա րձրա ն ա ն , կհա սնեն եր կր ո ր դ հա րկի
պատուհաններին:

ժը.
Որ նրանք հայ լինեն, ես հայությունից դուրս կգամ:
1. Ես հայությունից դուրս կգամ նրանց հայ լինելու համար:
2. Չնա յա ծ նրանց հայ լինելուն' ես հայությունից դուրս կգամ:
3. Նրա նց հայ լինելու դեպքում ես հայությունից դուրս կգամ:
4. Եթե նրանք հայ լինեն, ես հայությունից դուրս կգամ:

- 805-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Ժթ.
Այրի կինն աղոթում էր, որ իշխանն ունենա երկար կյանք:

1. Այրի կինն աղոթում էր իշխանի' երկար կյանք ունենա լու համար:

2. Այրի կինն աղոթում էր իշխանի հա մար' ունենալու երկար կյանք:
3. Այրի կինն աղոթում էր' իշխանին երկար կյանք ունենալու:
4. Այրի կինն աղոթում էր իշխանի երկա ր կյանքի համար:

հ-
Քանի որ ծեսը կատարվում է օտարների բացակայությամբ, դրա համար էլ ճշգրիտ
որևէ բան շատ քչերը գիտեին:

1. Ծ ե ս ը օտ ա րների բացակայությամբ կա տ ա րվելու պ ա տ ճա ռով էլ ճ շգրիտ որևէ բան

շատ քչերը գիտեին:
2. Ծ ե ս ը օտ ա րների բացակայությամբ կա տ ա րվելու համար էլ ճշգ ր ի տ որևէ բան շատ
քչերը գիտեին:
3. Ծ ե սը օտ ա րների բացակայությամբ կա տ ա րվելու դեպքում էլ ճշգրիտ որևէ բան
շա տ քչերը գիտեին:
4. Ծ ե ս ը օտ ա րների բա ցակա յությամբ կա տ ա րվելով' շատ քչերը գիտ եին ճշգրիտ
որևէ բան:

իա.
Ահա այդ դեմքը մեխվել է հիշողությանս մեջ, թեև այն օրից անցել է տասներկու
տարի:

1. Չն ա յա ծ այն օրից տ ա սներկու տ ա րի ա ն ց ն ե լո ւն ' այդ դեմքը մեխ վել է

հիշողությանս մեջ:
2. Ահա այդ դեմքը մեխվել է հիշողությանս մեջ' չնայած այն օրից տ ա սներկու տարի
անցնելուն:
3. Ահա այդ դեմքը մեխ վել է հիշողությանս մեջ' այն օրից տա սներկու տարի
ա նցնելուց հետո:
4. Այն օրից ա նցել է տ ա սներկու տ ա րի' այդ դեմքը հիշողությանս մեջ մեխվելով
հանդերձ:

132. Բարդ ստորադասական նախադասության փոխակերպման տարբերակներից

քանի՞սն են սխալ:

ա.
Այդ դեպքը լավ եմ հիշում, թեև անցել է տասը տարի:

1) Այդ դեպքը լա վ եմ հիշում' չնայած տասը տա րի ա նցա ծ լինելուն:

2) Այդ դեպքը լա վ Եմ հիշում հա կա ռա կ այն բանին, որ ա նցել է տա սը տարի:
3) Տա սը տարի ա նցա ծ լինելով հա նդերձ' այդ դեպքը լա վ եմ հիշում:
4) Անցած լինելով տասը տա րի' այդ դեպքը լա վ եմ հիշում:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

- 806-
 Հայոց լեզու

բ-

Մինչև շները կնկատեին մեզ, արագ անցանք բակի միջով:

1) Մինչև շների մեգ նկա տելը ա րա գ ա նցանք թակի միջով:

2) Նա խքան շների մեգ նկա տելը ա րա գ անցանք բակի միջով:
3) Շները մեգ դեռ չէին նկա տ ել' ա րա գ ա նցա նք բակի միջով:
4) Շների' մեգ նկա տ ելուց ա ռա ջ ա րա գ ա նցա նք բակի միջով:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . ոչ մեկը

133. Բարդ ստորադասական նախադասության փոխակերպման տարբերակներից

քանի՜սն են ճիշտ.

ա.
Երբ իր խոսքին կասկածող էր լինում, Մարգարը սաստիկ, բայց լուռ վրդովվում էր:

1) Իր խոսքին կա սկա ծող լինելու դեպքում Մարգարը սաստիկ, բայց լուռ վրդովվում էր:
2) Իր խոսքին կասկածող լինելու ժամանակ Մարգարը սաստիկ, բայց լուռ վրդովվում էր:
3) Իր խ ոսքին կա սկա ծող լինելիս Մ ա րգա րը սա ստ իկ, բայց լուռ վրդովվում էր:
4) Իր խոսքին կա սկա ծող լինելուն պես Մա րգարը սաստիկ, բայց լուռ վրդովվում էր:

1. մեկը, 2 . երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

Բ-
Մարդ ինքն իրեն ճանաչում է միայն այն չափով, ինչ չափով ինքը ճանաչում է
աշխարհը:

1) Մարդ ինքն իրեն ճա նա չում է աշխ ա րհը իր ճա նա չելու չա փ ով միայն:

2) Մարդ ինքն իրեն ճա նա չում է միայն ա շխ ա րհը իր չա փ ով ճա նա չելով:
3) Մարդ, ինքն իրեն միայն ճանաչելով, այդ չափով ճանաչում է աշխարհը:
4) Մարդ ինքն իրեն ճանաչում է աշխ ա րհը միայն իր չա փ ով ճա նա չելով:

1. մեկը, 2 . երկուսը, 3. երեքը, 4 . չորսը

Գ
Եթե հնարավոր լիներ ամեն ինչ արտահայտել խոսքերով, ապա երաժշտություն չէր
լինի:

1) Ամեն ինչ խ ոսքերով ա րտ ա հա յտ ել հնարավոր լինելու դեպքում երաժշտություն չէր

լինի:
2) Ամեն ինչ խ ոսքերով ա րտ ա հա յտ ելու հնարավորության դեպքում երաժշտություն
չէր լինի:
3) Ամեն ինչ խ ոսքերով ա րտ ա հա յտ ել հնարավոր լինելու ժա մա նակ երաժշտություն
չէր լինի:
4) Ամեն ինչ խ ոսքերով ա րտ ա հա յտ ելիս երաժշտություն չէր լինի:

1. մեկը, 2 . երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

- 807-
 Ձու. Ավետիպան, Հ. Զաքարյան

134. Բարդ նախադասության փոխակերպումներից քանի՞սն են սխալ.

1) Հարկավոր է ճշմարիտ լինել այն ամեն ինչում, ինչ վերաբերում է հայրենիքին: >
Հա րկա վոր է ճշմա րիտ լինել հայրենիքին վերա բերող ամեն ինչում:
2) Ողջախոհ կինը, չնայած հնազանդվում է ամուսնուն, բայց հրամայում է նրան: >
Ողջախ ոհ կինը, ամուսնուն հնա զա նդվելով հա նդերձ, հրամայում է նրան:
3) Հանճարի սխալները նույնքան ուսուցողական են, որքան նրա նվաճումները: >
Հա նճա րի սխալները նրա նվաճումների չափ ուսուցողա կա ն են:
4) Մարդ արարածը այն ամենակարող Էակն է, որ միշտ ձգտում է կատարելության: >
Մարդ ա րա րա ծը միշտ կա տարելության ձգտ ող ա մենա կա րող Էակ է:
5) Եթե զինվորդ զենքով ու զինամթերքով չես ապահովված, ապա հաղթության
դափնիներ չես կարող նվաճել: > Զինվորդ զենքով ու զինամթերքով ա պ ա հովվա ծ
չլինելու դեպքում հաղթության դափնիներ չես կա րող նվաճել:
6) Երբ հրաժարվում ես կռվից, ուրեմն հրաժարվում ես մեծ կյանքից: > Կռվից
հրա ժա րվելուդ դեպքում հրա ժա րվում ես մեծ կյանքից:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . ոչ մեկը

135. Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասության փոխակերպման ո՜ր տար­

բերակն է ճիշտ:

ա.
Անծանոթ մարդկանց ներս գալը նրան զարմացրեց:

1. Այն, որ անծանոթ մարդիկ ներս եկան, նրան զա րմա ցրեց:

2. Նրան զա րմա ցրին այն անծանոթ մարդիկ, որ ներս եկան:
3. Նրան զա րմա ցրեց այն, որ ներս եկողները անծանոթ մարդիկ էին:
4. Անծանոթ մարդիկ, որ ներս եկան, նրան զարմացրին:

Բ-
Նրա համար չմոռացված հաճույքներից մեկը այգին ու արտերը ջրելն էր:

1. Նրա համար չմոռացված հաճույքներից մեկն այն էր, որպեսզի այգին ու արտերը ջրի:
2. Այն հա ճույքներից մեկը, որ նրա համար չէր մոռա ցվել, այգին ու ա րտ երը ջրելն էր:
3. Հա ճույքներից մեկը, որ չէր մոռա ցվել, նրա համար այգին ու ա րտ երը ջրելն էր:
4. Նրա համար չմոռա ցվա ծ հա ճույքներից մեկն այն էր, որ այգին ու ա րտ երը ջրեր:

Գ
Մոխրի մեջ խաղացող երեխաները տեսան, թե ինչպես շները հաչելով վագեցին
ձիերի վրա:

1. Մոխրի մեջ խ ա ղա ցող երեխ ա ները տեսան շների' հա չելով վա զելը ձիերի վրա:
2. Երեխաները, որ խ ա ղա ցել էին մոխրի մեջ, տեսան, թե ինչպես շները հաչելով
վազեցին ձիերի վրա:
3. Երեխաները, որ խաղում էին մոխրի մեջ, տեսան, թե ինչպես շները հաչելով
վա զեցին ձիերի վրա:
4. Երեխ ա ները' մոխրի մեջ խաղացողները, տեսան, թե ինչպես շները հաչելով
վա զեցին ձիերի վրա:

- 808-
 Հայոց լեզու

Գ-
Քեզնից' ամբողջ օրը փողոցներ չափչփողիցդ, հազիվ թե կարգին մարդ դուրս գա:

1. Ք եզնից, որ ա մբողջ օրը փ ողոցներն ես չափչփում, հա զիվ թե կա րգին մարդ դուրս

գա:
2. Քեզնից հա զիվ թե կարգին մարդ դուրս գա, քա նի որ ա մբողջ օրը փողոցներն ես
չափչփում:
3. Դու, որ ա մբողջ օրը փ ողոցներն ես չափչփում, հա զիվ թե կարգին մա րդ դուրս գա:
4. Ք եզնից հա զիվ թե կարգին մարդ դուրս գա, եթե ա մբողջ օրը փողոցները
չափչփես:

ե.
Աշտարակի գլխից մեկը ահա ձայն է տալու քարափը բարձրացողին:

1. Աշտա րա կի գլխ ից մեկը ահա ձա յն է տա լու նրան, որ քա րա փ ը բա րձրա նա :

2. Աշտ ա րա կի գլխ ից մեկը, որ ահա ձայն է տա լու, քա րա փ ն է բա րձրա նում:
3. Աշտարակի գլխից ահա մեկը, որ քարափն է բարձրանում, ձայն է տալու:
4. Աշտ ա րա կի գլխ ից մեկը ահա ձայն է տ ա լու նրան, ով քա րա փ ն է բարձրանում:

Գ
Հարևանի տան մոտով անցնելիս Սարոն կռացավ, պատուհանից ներս նայեց:

1. Երբ Սարոն անցնում էր հարևանի տան մոտով, կռա ցա վ, պ ա տ ուհա նից ներս
նայեց:
2. Սարոն, հենց որ հարևանի տան մոտով անցնում էր, կռա ցա վ, պ ա տ ուհա նից ներս
նայեց:
3. Սարոն, երբ անցնում էր հարևանի տան մոտով, կռա ցավ, պ ա տուհա նից ներս
նայեց:
4. Սարոն, որ անցնում էր հարևանի տան մոտով, կռա ցավ, պ ա տ ուհա նից ներս
նայեց:

Է.
Գևորգը, ժայռին դեռ չհասած, դիմացից լսեց հրացանի պայթյուն:

1. Գևորգը, երբ ժայռին դեռ չէր հասել, դիմացից լսեց հրացանի պայթյուն:
2. Գևորգը ժայռին դեռ չէր հասել, երբ դիմացից լսեց հրացանի պայթյուն:
3. Գևորգը դեռ ժայռին հասնելուց առաջ դիմացից լսեց հրացանի պայթյուն:
4. Երբ Գևորգը ժայռին դեռ չէր հասել, դիմացից լսեց հրացանի պայթյուն:

ն-
Այնտեղ կան և զգեստի ծփանքը իրենց մեջ արտացոլելու չափ վճիտ լճակներ:

1. Այնտեղ կան լճա կներ, որոնք զգեստ ի ծփ ա նքը իրենց մեջ ա րտ ա ցոլելու չափ
վճիտ են:
2. Այնտեղ կան և այնքան վճիտ լճա կներ, որոնք իրենց մեջ ա րտ ա ցոլում են զգեստ ի
ծփանքը:
3. Այնտեղ կան և վճիտ լճա կներ, որ զգեստ ի ծփա նքն են ա րտ ա ցոլում իրենց մեջ:
4. Այնտեղ կան և վճիտ լճա կներ, որոնք իրենց մեջ ա րտ ա ցոլում են զգեստ ի ծփա նքի
չափը:

- 809-
 Յու. Ավետիսյան, 3. Զաքարյան

*-
Մյուս աշակերտներն էլ ձեռք բարձրացրին' իրենց տան մասին պատմելու:

1. Մյուս ա շա կերտ ներն էլ ձեռք բա րձրա ցրին, քա նի որ իրենց տան մասին էին
պատմելու:
2. Մյուս ա շա կերտ ներն էլ ձեռք բա րձրա ցրին, որ իրենց տան մասին պատմեն:
3. Մյուս ա շա կերտ ներն էլ, որ ձեռք բա րձրա ցրին, իրենց տան մասին էին պատմելու:
4. Մյուս ա շա կերտ ներն էլ ձեռք բա րձրա ցրին ' իրենց տան մասին պատմելով:

ժ.
Սենյակում մարդ չլինելու դեպքում իմ հորեղբայրը երբեմն սուլում էր մեղմ ու
հաճելի:

1. Սենյակում, եթե մարդ չէր լինում, իմ հորեղբայրը երբեմն սուլում էր մեղմ ու հաճելի:
2. Եթե սենյակում մարդ չէր լինում, իմ հորեղբա յրը երբեմն սուլում էր մեղմ ու հա ճելի:
3. Սենյակում մարդ չեղած ժամանակ իմ հորեղբայրը Երբեմն սուլում էր մեղմ ու հաճելի:
4. Երբ սենյակում մարդ չէր լինում, իմ հորեղբա յրը Երբեմն սուլում էր մեղմ ու հա ճելի:

ժա.
Դեռ մենամարտի դուրս չեկած' իրեն արդեն հաղթող էր զգում:

1. Չնա յա ծ դեռ մենամարտի դուրս Եկած չլինելուն' իրեն արդեն հաղթող էր գզում:
2. Դեռ մենամարտի դուրս չէր եկել, սակայն իրեն արդեն հաղթող էր գզում:
3. Դեռ մենամարտի դուրս Եկած չէր, սակայն իրեն արդեն հաղթող էր գզում:
4. Դեռ մենամարտի դուրս էլ դուրս չեր եկել, սակայն իրեն արդեն հաղթող էր գգում:

136. Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասությունների փոխակերպումներից

ո՞րն է սխալ:

ա.
1. Մրջյունը հնար էր մտածում սպանելու արջին: > Մրջյունը հնար էր մտածում, որ
սպանի արջին:
2. Հնձվորը տեսավ հնագետին մի քար տեղահան անելիս: > Հնձվորը տեսավ, որ
հնա գետ ը մի քա ր է տեղահան անում:
3. Եվ իրեն զգալով մենակ ու անընկեր' սկսեց ձանձրանալ, սաստիկ ձանձրանալ: >
Եվ քա նի որ իրեն զգա ց մենակ ու անընկեր, սկսեց ձա նձրա նա լ, սաստիկ
ձա նձրա նա լ:
4. Հյուրերը սենյակում նստոտել էին իրենց ուզածի պես: > Հյուրերը սենյակում
նստ ոտ ել էին այնպես, ինչպես իրենք էին ուզում:

բ-
1. Այդ խորթությունը առաջ էր գալիս Միքայելի այժմ բավական աճած և չափահաս
դարձած լինելուց: > Այդ խորթությունը առա ջ էր գա լիս նրանից, որ Միքա յելը այժմ
բավական ա ճել և չա փ ա հա ս էր դա րձել:
2. Արևի ջերմությունից արդեն զգացվում էր գարնան մոտիկ լինելը: > Արևի
ջերմությունից արդեն զգա ցվում էր, որ գա րունը մոտիկ է:
3. Մարգարը առվի բանդը սարքելիս մտքով ուրիշ տեղ էր' գյուղից շատ հեռու: > Երբ
Մա րգարը առվի բանդը սարքում էր, մտ քով ուրիշ տեղ էր՜ գյուղից շատ հեռու:

- 810-
 Հայոց լեզու

4. Ոմանք ճանապարհն աննկատ անցնելու համար մի պատմություն սկսեցին: >

Ո մ ա ն ք , ո ր պ ե ս զ ի ճ ա ն ա պ ա ր հ ն ա ն ն կ ա տ ա ն ց ն ե ի ն , մի պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ս կ ս ե ց ի ն :

Գ
1. Ազատ է միայն ինքն իրեն տիրապետողը: > Ազատը միայն նա է, ով ինքն իրեն
տիրա պ ետ ում է:
2. Լավ է կանգնած մեռնել, քան թե ապրել ծնկաչոք: > Լա վ է' կա նգնա ծ մեռնես, քան
թե ապրես ծնկաչոք:
3. Ազատություն չլինելու դեպքում չկա նաև հայրենիք: > Երբ չկա ազատություն, չկա
նաև հայրենիք:
4. Ստրուկները չեն կարող ըմբռնել ազատության ինչ լինելը: > Ստ րուկները չեն
կա րող ըմբռնել, թե ինչ է ազատությունը:

Գ
1. Գալիքի մասին մեզ հայտնի է միայն նրա' ներկային նման չլինելը: > Գա լիքի
մասին մեգ հայտնի է միայն այն, որ նա ներկային նման չէ:
2. ժամանակը ժլատության միակ գովելի լինելու տեղն է: > ժա մա նա կը միակ բանն
է, որտ եղ ժլատությունը գովելի է:
3. Մարդկանց' պատմության սխալների վրա սովորելը պատմության ամենահիմնա-
կան դասն է: > Այն, որ մարդիկ սովորում Են պատմության սխ ալների վրա, պ ա տ­
մության ամենահիմնական դասն է:
4. Լսելու համար ականջ չունենալու դեպքում իշխանությունը գլուխ չունի
կառավարելու: > Եթե իշխանությունը լսելու համար ա կա նջ չունի, ուրեմն գլուխ
չունի կա ռավա րելու:

ե.
1. Ոսկեդարը եղել է ոսկին չիշխելու ժամանակ: > Ոսկեդարը եղել է այն ժամանակ,
երբ ոսկին չի իշխել:
2. Հացթուխի համար շահավետը վնասաբեր է գնորդին: > Այն, ինչ հացթուխի համար
շա հա վետ է, վնասաբեր է գնորդին:
3. Պարապ մի' մնա նույնիսկ հարուստ փնելու դեպքում: > Պ ա րա պ մի' մնա, եթե
նույնիսկ հա րուստ ես:
4. Կեսար դառնալ ցանկացողը կարիք ունի Անտոնիոսի: > Նա, որ Կեսար դառնա լ էր
ցանկանում, կա րիք ունի Անտոնիոսի:

Գ-

1. Սուր կրող դիվանագետը չի կարող մտածել: > Այն դիվա նա գետ ը, որ սուր է կրում,
չի կա րող մտածել:
2. Սուր կրելու դեպքում դիվանագետը չի կարող մտածել: > Դիվա նա գետը, եթե սուր
է կրում, չի կա րող մտածել:
3. Սուր կրելիս դիվանագետը չի կարող մտածել: > Երբ դիվա նա գետ ը սուր է կրում,
չի կա րող մտածել:
4. Դիվանագետը՝ սուր կրողը, չի կարող մտածել: > Դիվա նա գետ ը, որ սուր է կրում,
չի կա րող մտածել:

֊ 811֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաք արյան

1. Անկարելի է բուժել իրեն առողջ համարող հիվանդին: > Անկարելի է բուժել

հիվանդին, եթե նա իրեն ա ռողջ է համարում:
2. Ինքն իրեն ճանաչելը ամենամեծ հաղթանակն է: > Այն, որ ինքդ ք ե զ ճա նա չում Ես,
ա մենամեծ հաղթանակն է:
3. Իր երկիրը չսիրողը ոչինչ սիրել չի կարող: > Ով չի սիրում իր Երկիրը, ոչինչ սիրել
չի կարող:
4. Ազգը միշտ էլ գոհ է լինում պատմությունը իրեն հմտորեն հիշեցնելու դեպքում: >
Ազգը միշտ էլ գոհ է լինում, երբ իրեն հմտորեն հիշեցնում են պատմությունը:

ն-
1. Կոմիտաս, Թամանյան, Թումանյան տվող ժողովուրդը կտա նաև երկրի սիրով
ապրող, երկիրը սիրով ղեկավարող մարդ: > Այն ժողովուրդը, որ Կոմիտաս,
Թամանյան, Թումանյան է տվել, կտա նաև երկրի սիրով ապրող, երկիրը սիրով
ղեկա վա րող մարդ:
2. Հստակ մտածողը հստակ էլ շարադրում է: > Հստ ա կ մտա ծողը նա է, ով հստ ա կ էլ
շա րա դրում է:
3. Տունդ երթեք հյուր չմտնելու դեպքում աղջիկդ երթեք հարս չի գնա: > Եթե տունդ
երբեք հյուր չի մտնում, ա ղջիկդ երբեք հարս չի գնա:
4. Մտքով ձեթք բերածդ կապրի դարեդար: > Այն, ինչ ձեռք ես բերել մտքով, կապրի
դարեդար:

ք-
1. Մտքի վայելչությունը շողոքորթ թաները հաճելի ձևով ասելու մեջ է: > Մտքի
վայելչությունն այն է, որ շողոքորթ բաները հա ճելի ձև ով ասես:
2. Ձանձրալի մարդկանցից ամենաձանձրալին լուռ մնացողներն են: > Ձ ա ն ձրա լի
մա րդկա նցից ա մենա ձա նձրա լին նրանք Են, ովքեր լուռ են մնում:
3. Մարդը միայն պարտվելու համար չի ստեղծվում: > Մարդը չի ստեղծվում, որ
միայն պարտվի:
4. Հաղթողը սիրում է հզորացնել հաղթվածի ուժերը: > Հա ղթողը սիրում է հզորա ցնել
նրա ուժերը, ով հաղթվել է:

Ժ.

1. Դուք' թագավոր դառնալ ցանկացողներդ, արժանի թագուհի' ընտրեցեք ձեզ

համար: > Դուք, որ ցա նկա նում Եք թագավոր դառնա լ, ա րժա նի թագուհի'
ընտ րեցեք ձե զ համար:
2. Ամուսնուն առաջ չմղող կինը նրան անպայման հետ է հրում: > Այն կինը, որ
ամուսնուն ա ռա ջ չի մղում, նրան անպայման հետ է հրում:
3. Պարզությունն ու ճշմարտությունը ամեն թանի մեջ ամեն բանից առաջ փնտրվող
գեղեցկություններ են: > Պա րզությունն ու ճշմա րտությունը այն գեղեցկություն­
ներն են, որ ամեն բանի մեջ ամեն բանից ա ռա ջ են փնտրվում:
4. Չկա մարդուն պատկանող և բռնության արդյունք չեղող մի իրավունք: > Չկա
մարդուն պ ա տ կա նող մի իրավունք, որ բռնության արդյունք չլինի:

-8 1 2 -
 Հա յոց լեզու

137. Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասության փոխակերպման տարբե­

րակներից քանի՜սն են սխալ:

ա.
Արևի մայր մտնելուն պես մենք ճանապարհ ընկանք դեպի տուն:

1) Արևը մայր մտա վ թե չէ, մենք ճա նա պ ա րհ ընկանք դեպի տուն:

2) Երբ արևը մայր մտավ, մենք ճա նա պ ա րհ ընկանք դեպի տուն:
3) Մենք ճա նա պ ա րհ ընկանք դեպի տուն, երբ արևը մայր էր մտել:
4) Հենց որ արևը մայր մտավ, մենք ճա նա պ ա րհ ընկանք դեպի տուն:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . ոչ մեկը

բ-
Գնում էինք անտառ' վայրի տանձ և հաճար հավաքելու:

1) Գնում էինք անտառ, որ' վայրի տա նձ և հա ճա ր հավաքեինք:

2) Գնում էինք անտառ, որպ եսզի' վայրի տ ա նձ և հա ճա ր հավաքեինք:
3) Գնում էինք անտառ, քա նի որ վայրի տ ա նձ և հա ճա ր էինք հա վաքելու:
4) Գնում էինք անտառ, երբ վայրի տա նձ և հա ճա ր էինք հա վաքելու:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. ոչ մեկը

Գ
Որևէ ծանոթ մարդ չգտնելով նա դուրս եկավ դահլիճից:

1) Երբ որևէ ծանոթ մարդ չգտավ, նա դուրս եկա վ դա հլիճից:

2) Քա նի որ որևէ ծանոթ մարդ չգտավ, նա դուրս եկա վ դա հլիճից:
3) Նա դուրս եկա վ դա հլիճից, որովհետ և որևէ ծանոթ մա րդ չգտավ:
4) Նա դուրս եկավ դա հլիճից այն պատճառով, որ որևէ ծանոթ մարդ չգտավ:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . ոչ մեկը

138. Դերբայական դարձվածով պարզ նախադասության փոխակերպման տարբե­

րակներից քանի՞սն են ճիշտ.
ա.

Ուղևորներն անհամբեր սպասում էին կայարանի շենքերի երևալուն:

1) Ուղևորներն ա նհա մբեր սպասում էին, թե երբ կերևան կայարանի շենքերը:

2) Ուղևորներն ա նհա մբեր սպասում էին, որ կայարանի շենքերը երևան:
3) Ուղևորներն ա նհա մբեր սպասում էին, որպեսզի կայարանի շենքերը երևան:
4) Ուղևորներն ա նհա մբեր սպասում էին, քա նի որ երևա լու էին կայարանի շենքերը:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4 . չորսը

բ-
Ես երբեք չեմ մտածել ամբոխին դուր գալու մասին:

1) Ես երբեք չեմ մտ ա ծել, որ ամբոխին դուր գամ:

2) Ես երբեք չեմ մտ ա ծել, որ ամբոխին պիտի դուր գամ:

- 813-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

3) Ես երբեք չեմ մտ ա ծել այն մասին, որ ամբոխին դուր կգամ:

4) Ես երբեք չեմ մտ ա ծել այն մասին, որ ամբոխին դուր եմ գալու:

1. մեկը, 2. երկուսը, 3. երեքը, 4. չորսը

139. Ուղղակի խոսքի փոխակերպումներից ո՞րն է սխալ.

ա.
1. Սիրում էր կրկնել այս խոսքերը.
— Եթե ուզում ես' քեզ հետ ճանապարհ ընկնեմ, լսի'ր իմ խորհուրդները:
Սիրում էր կրկնել այս խոսքերը, որ եթե ուզում եմ՝ ինքը ինձ հետ ճա նա պ ա րհ ընկնի,
լսեմ իր խորհուրդները:
2. Պլատոնն այնժամ նրան հորը վերադարձրեց և ասաց.
— Որդիդ արժանի է թագավորի պալատում լինելու' միշտ ոտքի վրա կանգնած, և ոչ
իմ լսարանում, որովհետև ո չ նստել կարող է, ո չ էլ գլուխ խոնարհել:
Պ լա տ ոն ն այնժամ նրան հորը վերա դա րձրեց և ա սա ց, որ որդին ա րժա նի է
թագավորի պ ա լա տում լինելու' միշտ ոտքի վրա կանգնած, և ոչ իր լսարանում,
որովհետ և ո չ նստ ել կա րող է, ո չ էլ գլուխ խոնարհել:
3. Ս. Դալին մի առիթով գրել է. «Երեք տարեկանում երազում էի խոհարար դառնակ
հինգում' Նապոլեոն, այսօր ուզում եմ' ես ինքս լինեմ»:
Ս. Դալին մի առիթով գրել է, որ երեք տա րեկա նում ինքը երագում էր խոհարար
դառնալ, հինգում' Նա պ ոլեոն, ա յսօր ուզում է' ինքը լինի:
4. Մոնտեսքյոն ասել է.
— Եթե ուզում ենք կառավարել մարդկանց, չպետք է վանենք, այլ պետք է հետևենք
նրանց:
Մոնտեսքյոն ա սել է, որ եթե ուզում ենք կա ռա վա րել մարդկանց, չպ ետ ք է վանենք,
այլ պ ետք է հետևենք նրանց:

բ-
1. Գևորգ Մարզպետունու հորդորներին պատասխանելով' Սահակ Սևադան ասաց.
— Տեփ Մարզպետունի, դու ինձ զինաթափ ես անում, քո խոսքերը ճնշում են իմ
սիրտը, որովհետև դու նստած ես իմ առաջ, և ես լսում եմ քո կենդանի բարբառը:
Պ ա տ ա սխ ա նելով Գևորգ Մա րզպ ետ ունու հորդորներին' Սահակ Սևադան ա սաց, որ
նա իրեն զինաթափ է անում, նրա խոսքերը ճնշում են իր սիրտը, որովհետ և նա
նստ ա ծ է իր ա ռա ջ, և ինքը լսում է նրա կենդանի բարբառը:
2. Իշխանուհին բացում է ճշմարտությունը' ասելով վանահորը.
— Մենք այդ եկեղեցին չենք շինել քո բարձրյալ Աստծու համար, ինչպես միշտ կրկնել
ես, մի' խաբիր քեզ. այդ եկեղեցին շինել ենք մեզ համար, մեր սիրո Աստծու
համար:
Իշխանուհին բացում է ճշմա րտ ությունը' վանահորը ասելով, որ մենք այդ եկեղեցին
չենք շինել նրա բա րձրյա լ Աստծու համար, ինչպես միշտ կրկնել է նա, թող նա չխաբի
ինքն իրեն, այդ Եկեղեցին շինել են իրենց համար, իրենց սիրո Աստծու համար:
3. Մայրն ասաց.
— Գնա', որդիս, Աստծու գութն ու ողորմածությունը քեզ հետ են, անփորձանք է
ճամփադ:
Մայրն ասաց, որ որդին գնա, Աստծու գութն ու ողորմածությունը նրա հետ են,
ա նփ որձա նք է նրա ճամփան:

- 814֊
 Հայոց լեզու

4. Հրաչյա Ներսիսյանը Վահրամ Փավաւզյանի դերասացության տպավորության

տակ էր և հանկարծ կցկտուր ասաց.
— Այն, ինչ ես տեսա, հրաշք էր. չեմ հավատում, թե որևէ դերասան դրան ընդունակ
լինի, և եթե աչքովս չտեսնեի, ուրիշները պատմեին, չէի հավատա:
Հրա չյա Ներսիսյա նը Վա հրա մ Փ ա փ ա զյա ն ի դերա սա ցությա ն տպավորության տակ
էր և հանկարծ կցկտուր ասաց, որ այն, ինչ ինքը տեսավ, հրաշք էր. ինքը չի հավա­
տում, թե որևէ դերասան դրան ընդունակ լինի, և եթե իր աչքով չտեսներ, ուրիշները
պատմեին, չէր հավատա:

Գ
1. Հեռվից ձայն տվեց ջրվորին.
— Գործդ շուտ ավարտխւ և մտածիր ինձ օգնելու մասին, քանի որ միասին պիտի
տուն վերադառնանք:
Հեռվ ից ձա յն տվեց ջրվորին, որ նա իր գործը շուտ ա վա րտի և մտածի իրեն օգնելու
մասին, քա նի որ միասին պիտի տուն վերադառնան:
2. Լիլիթի փոքրիկ ձեռքը դնելով նախամարդու ափի մեջ' Աստված ասաց.
— Ադա մ, ահա քեզ ընկեր, աճեցեք և բազմացեք:
Լիլիթի փոքրիկ ձեռքը դնելով նախ ամարդու' Ադամի ափի մեջ' Աստվա ծ ա սա ց' ահա
նրան ընկեր, թող նրանք աճեն և բազմանան:
3. — Մտածի՜՛ր ընկերոջդ համոզելու մասին, — խորհուրդ տվեց գրաբերը Վահանյա-
նին, — իսկ թե մենք երբ կհեռանանք քաղաքից, դա արդեն մեր գործն է և Ձեզ
չպետք է մտահոգի:
Գրա բերը խ որհուրդ տվեց, որ Վահանյանը մտածի իր ընկերոջը հա մոզելու մասին,
իսկ թե իրենք երբ կհեռանան քա ղա քից, դա արդեն իրենց գործն է և նրանց
չպետք է մտահոգի:
4. Տեյմս Օլդրիջը գրել է. «Դուք' հայերդ, ուշագրավ մի ժողովուրդ եք, որ կարողացել
եք մնալ այսքան կենսունակ, և ինձ թվում է, որ եթե ես հայ լինեի, խորապես
հպարտ կլինեի ինչպես պատմական Հայաստանով, այնպես էլ այսօրվա Հայաս­
տանով»:
Ջեյմս Օ լդ ր ի ջը գրել է, որ մենք' հայերս, ուշա գրա վ մի ժողովուրդ ենք, որ կա րողա ցել
ենք մնալ այսքան կենսունակ, և իրեն թվում է, որ եթե ինքը հայ լիներ, խորապես
հպարտ կլիներ ինչպես պատմական Հա յա ստ ա նով, այնպես էլ ա յսօրվա Հա յա ս­
տանով:

140. Ուղղակի խոսքի փոխակերպումներից ո՞րն է ճիշտ.

1. — Մենք վաղը կրկին կհանդիպենք ձեր բակում, — խոստացավ ինձ խորհրդավոր

անծանոթը, — և ես քեզ ամեն ինչ կբացատրեմ:
Խ որհրդա վոր անծանոթը ինձ խ ոստա ցա վ, որ մենք վաղը կրկին կհանդիպենք մեր
բակում, և նա ինձ ամեն ինչ կբացա տրի:
2. Երեկոյան նա զանգահարեց ընկերոջը և ասաց.
— Երբ առավոտյան դուք գաք հիմնարկ, յուրաքանչյուրիս մի գործ կհանձնարարեն:
Երեկոյան նա զա նգա հա րեց ընկերոջը և ասաց, որ երբ առավոտյան նրանք գան
հիմնարկ, յուրա քա նչյուրին մի գործ կհանձնա րա րեն:
3. Նա հաճախ էր կրկնում. «Երբ մենք' մարդիկս, մոռանում ենք անցյալում մեր թույլ
տված սխալները, մեզ դատապարտում ենք դրանք կրկնելու»:

֊ 815
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զ աք արյան

Նա հա ճա խ էր կրկնում, որ Երբ մենք' մարդիկս, մոռանում ենք անցյալում մեր թույլ

տվա ծ սխալները, մեգ դատ ապ ա րտում ենք դրանք կրկնելու:
4. Լսեցի՜ր, թե նա անցյալ երեքշաբթի ինչպես էր Ապառնում ստորադասներին. «Հենց
այսօր ձեզ կազատեմ աշխատանքից, եթե չենթարկվեք ինձ»:
Լսեցի՞ր, թե նա ա նցյա լ երեքշա բթի ինչպես էր Ապառնում ստորա դա սներին, որ հենց
ա յսօր նրանց կա զա տ ի ա շխ ա տ ա նքից, Եթե չենթարկվեն իրեն:

141. Անուղղակի խոսքի փոխակերպումներից ո՜րն է սխալ.

ա.
1. Նիցշեն ասում է, որ նա, ով տիրապետում է ուժին, հրաժարվում է մտքից:
Նիցշեն ասում է. «Ով տ իրա պ ետ ում է ուժին, հրաժարվում է մտքից»:
2. Նա ծիծաղելով ասաց ինձ, որ նստեմ, չտխրեմ, որովհետև մի քանի անգամ ավելին
եմ արել, քան իրենք սպասում էին, և եթե առերես դժգոհեն, չհավատամ:
Նա ծիծա ղելով ա սաց ինձ.
— Ն ս տ իր , սիրելին, մի' տխրիր, որովհետ և մի քա նի անգամ ա վելին ես արել, քան
մենք սպասում էինք, և եթե ա ռերես դժգոհենք, դու մի' հավատա:
3. Գլակ քահանան դարձավ ասաց խութեցիներին, որ ինքը դեռ իշխելու է, իսկ նրանք
կարծում են՝ ինքը ծեր է և կնքելու է մահկանացուն, թող այդպիսի հույսեր
նրանցից ոչ ոք չփայփայի:
Գլա կ քա հա նա ն դա րձա վ ա սա ց խութեցիներին.
— Փ ա ՜ռքդ շատ, Աստվա'ծ, ես դեռ իշխ ելու եմ, իսկ դուք կա րծում եք՝ ես ծեր եմ և
կնքելու եմ մա հկա նա ցուս, այդպիսի հույսեր ձեզնից ոչ ոք թող չփայփայի:
4. Քեզ ասաց, որ չի նախաճաշելու, որ դու գիտես' երեկ ինքը պապիկենց տանն է
եղել, և քիչ հետո, ինծ ու քեզ նկատի ունենալով, ավելացրեց, որ մեզանից էր
հարցնում, բայց ինքը ոչինչ չասաց:
— Չեմ նա խ ա ճա շելու, դու գիտ ես' երեկ պ ա պիկենց տանն եմ եղել, — ա սաց ք ե զ և
քիչ հետո, ինձ ու ք ե զ նկատի ունենալով, ա վելա ցրեց. — մեզա նից էր հարցնում,
բայց ես ոչինչ չասացի:

բ-
1. Այցելուներին ասաց, որ ինքը լսում է, ապա կրկնեց երկու անգամ, որ խոսեն, ինքը
պատրաստ է նրանց հետ համագործակցելու:
— Այո', լսում եմ, — ասաց այցելուներին, ապա երկու անգամ կրկնեց, — խ ոսեք, ես
պ ա տ րա ստ Եմ ձե զ հետ հա մա գործա կցելու:
2. Նա փոքր-ինչ շփոթված հյուրին ասաց, որ նստի, ինքը խնդրում է՝ նա ահա այս
ծալովի աթոռը բացի և նստի, այսինքն' ինչո՜ւ նա բացի, ինքը կբացի:
— Ն ս տ եք , խնդրում եմ' ահա այս ծա լովի աթոռը բա ցեք և նստեք, ա յսինքն' ինչո՞ւ
Դուք բա ցեք, ես ինքս կբացեմ, խնդրեմ, — ա սաց նա փ ո ք ր-ի ն չ շփ ոթվա ծ հյուրին:
3. Մի իմաստուն և աղքատ մարդ կանչում է զավակներին և ասում, որ իր նախնիները
շատ գանձ են թողել իրենց այգում, բայց ինքը նրանց ցույց չի տա դրա տեղը, այդ
գանձը կգտնի նրանցից մեկը, ով շատ կաշխատի և խոր կփորի:
Մի իմաստուն և աղքատ մա րդ կանչում է գա վա կներին և ասում.
— Ո՜վ զա վա կներս, իմ նախնիները շատ գա նձ են թողել ձեր այգում, բայց ես ձե զ
ցույց չեմ տա դրա տեղը, այդ գա նձը կգտնի ձեզնից մեկը, ով շատ կաշխ ատի և
խոր կփորի:

- 816֊
 Հայոց լեզու

4. Ծովի թագուհին պատասխանեց ձկնիկին, որ նա ապրում է ծովում, ծովը և' նրանից

դուրս է, և' հենց նրա մեջ է, նա ծնունդն է ծովի, ինչպես և ինքը:
— Դու ապրում ես ծովում, — պ ա տասխ ա նեց ծովի թագուհին ձկնիկին, — ծովը և'
քեզնից դուրս է, և' հենց քո մեջ է, դու ծնունդն ես ծովի, ինչպես և ես:

Գ-
1. Ասաց, որ չի ուզում մեզ հետ որևէ հարց քննարկել, և անշտապ դուրս եկավ սենյակից:
Անշտապ դուրս եկա վ սենյակից և ասաց.
— Չեմ ուզում ձ ե զ հետ որևէ հա րց քննարկել:
2. Վասակն ասաց սպարապետին, որ ինքը ոչինչ հակառակ չի խոսում և պահանջում է
իրենց ցանուցիր ուժերի միացում, թող անսան իր ձայնին և սպասեն առայժմ:
— Տ ե ր սպ արա պ ետ , ես ոչինչ հա կա ռա կ չեմ խոսում և պ ա հա նջում եմ մեր ցա նուցիր
ուժերի միացում, — ա սաց Վա սա կը. — ա նսա ցեք իմ ձայնին և սպ ա սեք առայժմ:
3. Գյուղացու հարցին օձը պատասխանում է, որ ինքը նենգություն չի արել, նա ինքը
առանց պատճառի իրեն նեղացրեց, և ինքը միշտ ասել է ու էլի ասում է՝ ում որ
նեղացրել է, նրան թող չհավատա:
— Ես նենգություն չեմ արել, — պ ատասխ անում է օ ձ ը գյուղա ցու հարցին. — դու
ինքդ առանց պ ա տ ճա ռի ինձ նեղա ցրիր, և միշտ ա սել եմ ու էլի ասում եմ' ում որ
նեղա ցրել ես, նրան մի'հա վա տ ա :
4. Երկար բանավեճից հետո հայտարարում է, որ չի ուզում աշխատել այդ
հիմնարկում և հեռանում է:
Երկար բա նա վեճից հետո հա յտա րա րում է.
— Չեմ ուզում ա շխ ա տ ել այս հիմնարկում և հեռանում եմ:

142. Ո՞ր նախադասության մեջ կա ենթակայի զեղչում:

1. Շուկա յում այս մեքենային մի հինգ հա գա ր կտա՞ն:

2. Այս ձմեռ մեր տանը շատ տաք էր:
3. Գնա ցինք հա սա նք մի կանաչ դաշտ:
4. Ցա վա լի է, պ ա րոնա յք, շա տ ցա վա լի է:

143. Ո՞ր նախադասության մեջ կա ստորոգյալի լրիվ զեդչում:

ա.
1. Առանց ք ե զ դրախտն անտանելի է, և կյանքը՝ միայն տառապանք...
2. Բա ցա տ ներում միրհա վ էր որսում, ա րտ երի մոտ՝ կա քա վ ու լոր:
3. Մեկի դեմքը քաթան էր, մյուսինը' կարմիր ճակնդեղ:
4. Ն ստ ել էր ու մտա ծում էր' ա կանջը ծա ռերի տերևների խշշոցին:

բ-
1. Լուսնյակ գիշեր էր, երկինքն' անամպ:
2. ճա մ փ ի եզրին մասրենու պ ա ռա վ թուփն է, նրա մոտ' տ ա փ ա կ քա րը, որի վրա հո­
վիվներն այժմ էլ աղ են ցանում ոչխարի համար:
3. Անտառապահի որսկան շունը մեկ նայում էր տ իրոջը, մեկ բերանը բա ց' հուզմուն­
ք ից հորանջում:
4. Արև օրերին ստ վերով էինք ժամ որոշում, թխպած ժա մա նակ' երբ հոգնեինք:

- 817-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

144. Ո՜ր նախադասության մեջ կա ստորոգյալի մասնակի զեղչում:

ա.

1. Բայց հա նկա րծ թռավ միրհավը, հետ ևից' մի ուրիշը, ապա' երրորդը, չորրորդը...
2. Դու ե՞րբ եկար լիճը, մի ոտքս ա յստ եղ էր, մյուսը' այնտեղ:
3. Երևա ց երկրորդ շունը, երրորդը, շների հետևից էլ' անտառապահը:
4. Դրա ցու տղան' Երվանդը, ջուր էր ցանում նրա' ողկույզի պես գա նգուր մազերին:

Բ-
1. Երկար միտք ա րեց Դիլա նը' աչքը միրհա վի երկու փետուրներին:
2. Հ ն ձա ծ արտերն էր կոխ տ ա լիս, ոսկեգույն ծղոտ ները և գլուխ ը կախ բա րձրա նում
դեպի անտառը:
3. Ձ ո ր ից թռավ միրհա վը' թևերը լայն, վսսփուկ բմբուլով, թևերը փռած աշնան արևի
ոսկե շողերի տակ:
4. Հա գին մոխրագույն շորեր ուներ, գլխին' տանը գործա ծ բրդե շալ:

145. Ո՜ր նախադասության մեջ չկա ստորոգյալի մասնակի զեղչում:

ա.

1. Առջևում Սոնան էր նստել, հետևում' ինքը:

2. Տղան մի ձե ռք ո վ սանձն էր պահում, մյուսով գ րկել էր ա ղջկա բա րա կ մարմինը:
3. Այղ հեռավոր երկրում կարմրամորթ մարդիկ են ապրում, ծա ռերի վրա' գույնզգույն
փ ետ ուրներով թռչուններ:
4. Մի ընդա րձա կ սենյակ էր' փայտե հա սա րա կ նստարանների երկու շա րքով, դիմա­
ցի պա տին' գրա տա խտ ակը:

բ-
1. Պա տմության ուսուցիչը, գիրքը փ ա կելով, կա սկա ծով նայում էր մեկ ինձ, մեկ' Մշո­
տին:
2. Այդպիսի օրերին կատուն էլ հեռանում էր թոնրի տա ք քա րից և աչքերը փ ա կա ծ'
փռվում արևի տակ:
3. Այնտեղ' ներքևը, խավար էր, խավարի մեջ' քա ղա քը:
4. Վայրի աղավնիների երամը փ ռռոցով անդունդից դուրս է թռչում և գլորվող քա րի
ա ղմուկից վա խ եցա ծ' ճա խ րում արևի տակ:

146. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ կա ստորոգյալի մասնակի զեղչում:

1) Ու միայն մասրենու կարմիր թփերն էին, և փայլուն մա սուրները' դեղնա ծ տերևնե­

րի արանքում:
2) Հա յրը գնում էր ա ռջևից' չոր ցախի կապը մեջքին, ա ղջիկը' նրա հետ ևից' ջրամանն
ու հացի շորը թևի տակ:
3) Մի տ եղ աշնան կանաչ արտերն էին, մի այլ տ եղ' գարնան սև ցելերը:
4) Ձի ե րի ց մեկը թավ էր վրնջում, մյուսը' արծաթահնչյուն:
5) Բազմաթիվ բանակներ, ժողովուրդներ տ րորել են ճա նա պ ա րհը, ա նցել մեկը հյու­
սիս, մյուսը' հարավ:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

֊ 818֊
 Հայոց լեզու

147. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ կա ստորոգյալի լրիվ զեղչում:

ա.
1) Սնդոյի պ ա տ մելով' բրնձի ա րտերում թևավոր օձե ր կան, քա րերի տակ' սև կա րիճ­
ներ:
2) Ամառվա շոգին այնտեղ սառն է, պ ա տ երը' լպրծուն:
3) Մի ձիու վրա փռվա ծ էր գորգը, վրան' աղջիկը:
4) Այնտեղ միշտ մռայլ ամպ է նստում, ամպի տակ' սա ռույցի հաստ շերտեր:
5) Ծ ա ղկա փ ոշու մեջ թաթախված գունավոր բզեզին մանուշակը ճ ո ճք է թվում, ա շ­
խարհը' ծիրա նագույն բուրաստան:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

Р-
1) Նրա աչքը ծա ղկա մանի վրա չէր, ոչ էլ միտքը' ծա ղկա ծ ծիրա նիների փողոցում:
2) Եվ հնա րա վոր մահը դառնում է անցյալ, իսկ փրկությունը' հրաշք:
3) Մա րգարին թվում էր, թե երկինքը մի հսկա տ ա շտ է' մեջը լի լեղա կա ծ ջուր, և ամ­
պը' լվա ցքի մոռա ցվա ծ կտոր տ ա շտի ջրի մեջ:
4) Ուզում էր, որ ներքևը լինի մառան, իսկ կտուրի վրա' ամառային տաղավար:
5) Ալիքները հեռանում էին մի պահ, հետո' մոտենում, զա րկում նավին, փշրվում կո­
հակների:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

148. Ո՜ր նախադասության մեջ դերբայի զեղչում կա:

1. Մայրը մի կողմից էր ստիպում, կինը' մյուս կողմից:

2. Բա ճկոնը շպ րտ եց, բա ճկոնի հետ էլ' ա վելորդ մտքերը:
3. Սենյակն ուներ երկու պ ա տուհա ն' մեկը արևմուտ ք նայող, մյուսը' հարավ:
4. Արա հետները ճյուղա վորվում են, բաժանվում իրա րից, մեկը մի ձոր է իջնում, մյու­
սը' բա րձրա նում մի քա րա փ :

149. Նախադասություններից քանիսո՜ւմ կա շաղկապի զեղչում:

1) Կուզենա ' մի անգամ էլ կգա ծանոթ փողոցը:

2) Նա դեռևս նայում է դա րա կներին' չի՞ մոռա ցել ոչինչ:
3) Հա լվա ն ի՞նչ է' նրա տվա ծ օգուտ ն ինչ լինի:
4) Նա գիտ ի նրա անունը, բայց ինչ է ա զգա նունը' չի հիշում:
5) Մեծ ընկուզենին նրանց համար միշտ ստվեր ուներ, ինչպես Մաղունց Առաքելը' գինի:

1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4 . չորսում

150. Ո՜ր նախադասության մեջ շաղկապի զեղչում չկա:

ա.
1. — Մի հատ թռիր, մարզա'նք արա՝ տեսնեմ, — կանչեց Աղունը:
2. Եվ հոգնությունից հանգստանում էր' հա յա ցքը հեռու սարերին:
3. Որդին գրում է' էս մի ամիս է' ծմակի մեջ գ ի շե ր -ց ե ր ե կ ռումբեր են պայթում:
4. Ասում են' այդպիսի քա ղա ք ա մբողջ Ռուսաստա նում չկա:

֊ 819
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

բ-

1. Հնձա նի ստ վերում' ուռենու կողովների մեջ, սև ու հասուն խաղողը շողշողում էր:

2. Անդրանի՜կ, գուցե վագես, ասես' գա ' հաց ուտ ենք...
3. Ջրա ղա ցպ ա նը, վա ռա ծ լա պ տ երը ձեռքին, գիշերը մոտենում է գետ ին' տեսնի' չի՞
բարակել:
4. Թե մայրս թողներ' մթնով գայի, բոլորին կբռնեի...

151. Ո*ր նախադասության մեջ շաղկապի զեղչում կա:

1. Այդ օրը նրա հետ մա րա գ գնա ցի' կովերին խոտ ու ղարման տալու:
2. Ականջիս տակ նրա խոսքն էր' թո՜ղ:
3. Ապա լուռ իրար են նայում և չեն կարողանում որոշել' ջո՞ւրն է վշշում, թե* քամին:
4. Օ րերի մշուշից մոտենում է ինձ Երվանղը, ելնում է, ինչպես մեր ժա յռերը' սպիտակ
մառա խուղի միջից:

152. Նախադասության շարահյուսական վերլուծության ո՜ր տարբերակն է ճիշտ:

ա.
Երեկոյան տուն վերադարձավ չափազանց տխուր և սրտնեղ տրամադրությամբ:

ա. երեկոյան (ձևի պ ա րա գա (1), որոշիչ(2), ժա մա նա կի պարագա(Յ))

բ. տուն (ենթակա(1), ուղիղ խնդիր(2), տեղի պ ա րա գա (3))
գ. չափազանց (որոշիչ(1), ձևի պ ա րա գա (2), չա փ ի պարագա(Յ))
դ. սրտնեղ (որոշիչ(1), ձևի պ ա րա գա (2), ստորոգելի(Յ))
Ե. տրամադրությամբ (միջոցի ա նուղղակի խնդիր(1), որոշիչ(2), ձևի պ ա րա գա (3))

1) ա - 3 , բ - 1 , գ - 2 , դ - 1 , ե - 1
2) ա - 1 , բ - 2, գ - 3, դ - 2, ե - 2
3) ա - 1 , բ - 2 , գ - 1 , դ - 3 , ե - 2
4 ) ա - 3, բ - 3, գ - 3, դ - 1 , ե - 3

Բ-
Հետևից շարժվում էին պատահական մարդիկ, որոնք անհասկանալի համակրանք
են տածում դեպի հանգուցյալները:

ա. հետևից (ա նջա տմա ն խնդիր(1), ձևի պ ա րա գա (2), տեղի պարագա(Յ))

բ. մարդիկ (ս տ ո ր ո գ ե լի ք ), ուղիղ խնդիր(2), ենթակա(Յ))
գ. որոնք (ս տ ո ր ո գ ե լի ք ), ենթակա(2), ուղիղ խնդիր(3))
դ. անհասկանալի (ձևի պ ա րա գա (1), ստ որոգելի(2), որոշիչ(Յ))
ե. դեպի հանգուցյալները (հանգման խնղիր(1), որոշիչ(2), տեղի պ ա րա գա (3))

1) ա - 1 , բ - 3 , գ - 3 , դ - 1 , ե - 2
2) ա - 2 , բ - 1 , գ - 2 , դ - 1 , ե - Յ
3) ա - 3 , բ - 3 , գ - 2 , դ - 3 , ե - 1
4) ա - 1 , բ - 2 , գ - 1 , դ - 2, ե - Յ

- 820 -
 Հա յոց լեզու

Գ
Նրա հոգու առջևով եկան անցան վարպետ Սերոբը, իր երեխաները, ընկերները...

ա. նրա (նպատակի պարագա(1), հատկացուցիչ(2), հանցման խնցիր(3))

բ. հոգու առջևով (միջոցի խնդիր(1), տեղի պ ա րա գա (2), որոշիչ(3))
գ. եկան անցան (ս տ ո ր ո գ ե լի ք ), պ ա րզ ստ որոգյա լ(2), բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ(3))
դ. վարպետ (ուղիղ խնդիր(1), ենթակա(2), որոշիչ(3))
ե. ընկերները (ուղիղ խնղիր(1), ստ որոգելի(2), ենթակա(Յ))

1) ա - 3 , ր - 1 , գ - 3 , դ - 2 , ե - 2
2) ա -2, բ - 2 , 4 - 2 , դ - 3 , ե - Յ
3) ա - 1, բ - 3, գ - 3, դ - 2, ե - 1
4) ա - 2 , ր - 1 , գ - 1 , դ - 1 , ե - Յ

Գ-
Մշուշե հարսնաքողն աստիճանաբար պարուրում է լեռնագագաթները:

ա. մշուշե (որոշիչ(1), ձևի պ ա րա գա (2), հա տկա ցուցիչ(Յ))

բ. հարսնաքողն (ստ որոգելի(1), ուղիղ խնղիր(2), ենթակա(Յ))
գ. աստիճանաբար (ձևի պ ա րա գա (1), չափ ի պ ա րա գա (2), որոշիչ(Յ))
ղ. պարուրում է (ս տ ո ր ո գ ե լի ք ), պ ա րզ ստ որոգյա լ(2), բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ(3))
ե. լեռնագագաթները (ուղիղ խնդիր(1), ստ որոգելի(2), ենթակա(3))

1) ա - 1 , ր - 3 , գ - 1 , դ -2 , ե - 1
2) ա - 3 , բ - 1 , գ - 2 , դ - 3 , ե - Յ
3) ա - 1 , ր - 2 , գ -3 , դ -2, ե - 2
4) ա - 2 , ր - 1 , գ - 1, դ - 1, ե - Յ

153. Համարակալված թառերը նախադասության ի՞նչ անդամներ են:

Իրիկնադեմին( 1) Զվարթենք(2) և բոլոր(Յ) ուխտավորները քաշվեցին խավարած(4)

վանքից(5):

1 ) 1 - ո ւղ ի ղ խ նդ իր, 2 — ենթ ա կա , 3 — ձև ի պ ա ր ա գ ա , 4 - ո ր ո շի չ, 5 - պ ա տ ճա ­
ռի պ ա րա գա
2) 1 - հանգման խնդիր, 2 - ստ որոգելի, 3 - որոշիչ, 4 - ձևի պ ա րա գա , 5 - ներգոր­
ծող խնդիր
3) 1 - ժ ա մ ա ն ա կ ի պ ա րա գ ա , 2 - ենթ ա կա , 3 - ո ր ո շի չ, 4 - ո ր ո շի չ, 5 - տեղի
պ ա րա գա
4) 1 - տեղի պ ա րա գա , 2 - ստ որոգելի, 3 - ձևի պ ա րա գա , 4 - որոշիչ, 5 - ա նջա տ ­
ման խնդիր

- 821-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

?•
Թադեի(1) խցում(2) Ղունկիանոսը(Յ) պատմում է(4) Զվարթի կյանքը(5):

1 ) 1 - հ ա տ կ ա ց ո ւց ի չ, 2 - տ եղի պ ա րա գ ա , 3 - ենթ ա կա , 4 - պ ա րզ ս տ ո ր ո գ յա լ,
5 - ուղիղ խնդիր
2) 1 - որոշիչ, 2 - տեղի պ ա րա գա , 3 - ուղիղ խնդիր, 4 - բա ղա դ րյա լ ստ որոգյա լ,
5 - ստ որոգելի
3) 1 - ուղիղ խնդիր, 2 — որոշիչ, 3 - ստ որոգելի, 4 - պ ա րզ ստ որոգյա լ, 5 - ենթակա
4) 1 - հա տ կա ցուցիչ, 2 — տեղի պ ա րա գա , 3 - ենթակա, 4 - բա ղա դրյա լ ստ որոգյա լ,
5 - ուղիղ խնդիր

Գ
Շա՜տ տարիներ(1) են անցել այն(2) երանավետ օրերից(Յ), շա՜տ(4) բան է խավարել
իմ հիշողություններում(5):
1 ) 1 - ս տ ո ր ո գ ե լի , 2 - ենթ ա կա , 3 — ա ն ջա տ մ ա ն խ նդ իր, 4 — չա փ ի պ ա ր ա գ ա ,
5 - բա ցա հա յտ իչ
2) 1 - ենթակա, 2 - որոշիչ, 3 - ժա մա նա կի պ ա րա գա , 4 - որոշիչ, 5 - տեղի
պ ա րա գա
3) 1 - ո ւղ ի ղ խ նդիր, 2 - ս տ ո ր ո գ ե լի , 3 - պ ա տ ճա ռ ի պ ա ր ա գ ա , 4 - ս տ ո ր ո գ ե լի ,
5 ֊ո ր ո շի չ
4) 1 - Ժա մա նա կի պ ա րա գա , 2 - ուղ ի ղ խ նդիր, 3 - տ եղի պ ա րա գա , 4 - ենթա կա,
5 - ստ որոգելի

- 822-
 Հայոց լեզու

ԿԵՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
152. Գրվածքում քանի* կետադրական սխալ կա.
ա.
ճ ա շ ի ց հետո Հա յկը մտա վ փ ոստի բաժանմունք, պ ետք է նամակ գրեր որդուն: Ի՜նչ
պիտի գրի: Ն ստ եց փ ոքրիկ սեղանի մոտ, ծոցա տ ետ րից թուղթ պ ոկեց. «Իմ սիրելի'
որդի Տիգրա ն, շա տ բա րև քեզ: Չմոռա նա ս՝ շուտ ով Նոր տա րի է: Ն ա խ օրոք
շնորհա վորում Եմ: Հիշիր նաև, որ երեք ամիս հետո դա ռնա լու ես տ ա սնվեց
տա րեկա ն, արդեն մեծ ես՝ տղամարդ: Ն ա և իմացիր՝ ես եկել եմ Վա րդենիսի լեռները:
Այստեղ կա ռուցվում է Արփա — Սևան հսկա ջրա տ ա ր թունելը, որի երկարությունը
քա ռա սունութ կիլոմետ րից ավելի է: Ջ րա տ ա րը կա ռուցվում է' Արփա գետ ի ջրերը
թունելի միջով Սևանա լիճը տա նելու համար: Լիճը, ինչպես գիտ ես, ցա մա քում է: Դո ւ,
տղա ս, մի մտ ա հոգվիր ինձ համար: Տեղս լա վ է և ես իմ ա րհեստին եմ: Մենք նույնիսկ
ճա շա րա ն ունենք: Այսօր մեգ կերա կրեցին իշխան ձկով: Դու, գիտեմ, իշխան շա տ ես
սիրում: Ափսո՜ս հեռու ես, թե չէ ք ե գ համար կուղարկեի: Դե՜, Տ ի գ ր ա ն ջան, այժմ
տեղս գիտես: Մորդ լա վ նայիր»:

1. հինգ, 2. վեց, 3. երեք, 4. չորս

բ-
Մուշեղ սպ ա րա պ ետ ը թիկնապահների օգնությամբ հա գա վ իր գենուգարդը,
գլխին դրեց սա ղա վա րտ ը' վրան պատվանշան, և առանց թիկնապահի դուրս եկավ
վրանից ու ձիա պ ա նի օգնությա մբ' թռավ իր ճերմա կի գա վա կը' վերցնելով երկար
տեգը: Նրա շուրջը խմբվեցին բոլոր զորա կա նները' խոնարհ հա մհա րզը, սպասյակը:
Սպ ա րա պ ետ ը ա շտ ա նա կեց ձին, և նրա բոցկլտ ա ցող ա չքերով ճերմա կը, առջևի
ոտ քերը խ ա ղա ցնելով, սմբակները կրակին տա լով, մրրիկի նման սուրա ց առաջ:
Սնափառությո՞ւն էր դա, թե՞ սովորություն, նա չէր հանդուրժում, որ մի այլ ձի անցներ
իրենից կամ հա վա սա րվեր իրեն: ճե րմ ա կ ը հա ճա խ սթափեցնում էր իր հեծյա լին'
բա րձրա ցնում նրա ընկա ծ տրամադրությունը:

1. հինգ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

Գ-
Չա նցա ծ մի վա յրկյա ն' սա րսռեցնող մի ոռնոց լսվեց թփուտների միջից, գա յլերի
ոհմակը շրջա պ ա տ եց մեզ: Ձիերը վազում էին շնչասպառ, բոցա շունչ ռունգները
մրրկին տ ա լով' փնչում էին, և սահնակը սլանում էր դժոխային արագությամբ: Հիմա
հա սկա ցա ' ինչի համար էին փ ա յտ իկների տ րցա կն ու լուցկին: Գա զա ններից մի
քա նիսը փորձում էին ցա տ կել ձիերի պ ա րա նոցներին' բռնել նրանց կոկորդը, մի
քա նիսը գոհ էին դ ա րձել ձիերի սմբակների հարվածներին: Եվս մի քա նի րոպե և

- 823
-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

ա նտ առին հա ջորդեց հա րթա վա յրը, հեռվից վերջա պ ես նշմա րվեցին քա ղա քի

աղջամուղջում կայծկլտացող ճրագները, գայլերը, իհա րկե, ընկրկեցին: Մի
հիասքանչ անդորր իջա վ ճա մփ որդներիս' ձիերի, կառապանի, օրիորդի ու իմ
չա րչրկվա ծ մարմիններին: Ձիերն ընթանում էին համրընթաց վա րգով, երբ արևը
շողա ց, մենք արդեն հասնում էինք կայանատեղի:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

դ.
Մի ա նգա մ' ուշ աշնանը (դա մեր հա րա բերությունների խզման հինգերորդ
տարում էր) ւիողոցում միանգամայն պ ա տ ա հա կա նորեն հա նդիպ եցի նրան' երես առ
երես: Այնքան ա նսպ ա սելի էր հանդիպումը, կա յծա կնա հա ր գա մվեցի տեղումս և ծափ
զա րկեցի ակամա: Այդ ա նա կնկա լից նա սա ստ իկ վախեցավ: Նա ամենևին չէր
փոխվել, կամ, ավելի ճիշտ , փոխ վել էր դեպի այնքան լավը, որ ոչ մի գեղա գետ
նկարիչ չէր կա րող նրա մեջ որևէ պակասություն գտնել, նախկինում փ ոք ր-ին չ
նիհար, չա րա ճճի օրիորդը դ ա րձել էր մի չնա շխ ա րհիկ դշխուհի, ում կողքով անհնար
էր ա նտ արբեր անցնել: Հետ ա գա յում, երբ հա րբա ծ չէի լինում, միշտ խորհում էի, թե
ի՞նչը ինձ այս անհեթեթ կյանքին հա սցրեց:

1. հինգ, 2. երկու, 3. երեք, 4. չորս

ե.
Պ ա յծա ռ կեսօր էր, ա րևը' մեղմ ու ջերմացնող: Եփ րա տ ի ա փ երով մի մեծ
քա րա վա ն էր գնում դեպի հա րա վ' մի մեծ զինա վա ռ խումբ' հա գա րի հասնող
ձիա վորներով, որոնց մեծ մասը զինվորներ էին' նիզակներով, տեգերով: Աչքի էին
ընկնում նրանց ոչ միայն զենքերը, այլև հա գուստ ները, որ նոր էին ու մաքուր:
ճա նա պ ա րհը մերթ հա րթա վա յրով ոլորվում էր ա ռա ջ, մերթ' իջնում, մտնում էր
խ որդուբորդություններով լի մի ձոր, որտ եղից երևում էր երկնքի միայն մի կապույտ
շերտ, կամ ա յդտ եղից դուրս գա լով ' մխրճվում էր թարմ բույրերով լցվա ծ անտառը:
Վերջա պ ես հինգերորդ թե վեցերորդ օրը հասան Եփ րա տ ի այն տեղը, որտ եղից
սովորա բա ր անցնում էին գետ ը' Կիլիկիա գնալու: Առա նձնա պ ես դժվար եղա վ փղերի
անցումը: Վիթխարի կենդանիները, որ մեջքերին բա րձա ծ ա մրոցիկներով ավելի
խոշոր էին երևում, համառում էին' ինչ-որ տ ա րօրինա կ ու տա րերա յին մռլտոցներ
ա րձա կելով:

1. մեկ, 2. երկու, 3. երեք, 4. ոչ մի

153. Պատասխանների ո՜ր տարբերակում են ճիշտ նշված այն թվերը, որոնց

տեղում թութ պետք է լինի.

Խ ոսրով Բ -ի հիմնա դրա ծ այս երիտ ա սա րդ մա յրա քա ղա քի միջնա բերդը(1)

զա րդա րվա ծ շքեղ մի պ ա լա տ ով և բրգա շա տ պ ա րիսպ ներով մեծ չէր միջնաբերդի
շուրջբոլորը տա րա ծվում էին մեծա հա րուստ նախ ա րա րների ու քա ղա քա ցիների
տները և այդ ամենը(2) նույնպես բոլորվա ծ բա րձր պ ա րսպ ով որից դուրս փռվում էին
խաղողի փարթամ այգիներ մեծա տ ա րա ծ մի ծառաստան(Յ) Խ ոսրովի անտառը:
Որպ ես նոր քա ղ ա ք(4) Դվինն ուներ շա տ գեղ եցկութ յուններ և ա կնա պ ա րա ր
տեսարաններ: Յուրաքանչյուր քա ղա քա ցի(5) երիտ ա սա րդ թե ծեր ուներ իր գործն ու
զբաղմունքը: Քա ղա քի հրա պ ա րա կը շրջա պ ա տ ող կրպա կներում գրեթե ամեն օր(6)

- 824 -
 Հայոց լեզու

ա ռա վոտ ից մինչև երեկո աշխ ա տում էին ամեն ա րհեստ ի վա րպ ետ ներ որոնց
ա շխ ա տ ա նքը լցնում էր հրա պ ա րա կը մի ժխ որով որը թվում է(7) ոչնչով և երբևէ
չպետք է խանգարվեր: Շուտ ով սակայն քա ղա քի այդ ուրախ հա նգիստը փոխվեց
տագնապի հայ դրանիկ զինվորների փոխարեն(Ց) միջնա բերդում ու փողոցներում
այժմ նվաճոդի(Ց) ա մբարտա վա ն ու ինքնագոհ քա յլերով վխտում էին պարսից
զորա կա ններ իսկ սա կա վա թիվ դվինցիներ(10) երևում էին ստվերների նման(11)
վա խ վխ ելով ու կուչ գալով: Շա տ տներ փակ էին(12) կողոպ տ վա ծ, դատարկ:
Ամայություն ու լռություն էր տիրում քա ղա քի(13) խժդժություններից ամա յա ցած
փողոցներում:

1 ) 1 .2 . 3, 4, 5, 6 ,1 3
2) 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 13
3 ) 1 ,3 , 4, 8, 9,10,13
4 ) 2, 3, 6, 7, 8, 11, 12

154. Պատասխանների ո՜ր տարբերակում են ճիշտ նշված այն թվերը, որոնց

տեղում միջակետ պետք է լինի.

Մ իջա հա սա կ մա րդ էր ա յցելուն(1) ցա մա քա ծ և նիհար կազմվա ծքով: Երեսը

բոլորովին զուրկ էր մա զերից(2) ոչ մորուք ուներ ոչ ընչացք(Յ) եթե այրական
հա գուստ ը փոխեր մի պ ա ռա վ կնոջ տպավորություն կգործեր որ հա րգա նք է ագդում
և պատկա ռա նք: Թ ա նկա գին գոտ իի մեջ խ րած ուներ մի դաշույն որի գոհա րա զա րդ
կոթը կ ի սո վ չա փ երևում էր վերևից(4) նրան կոչում էին Դրա ստամա տ: Ներքինի էր նա
շատ հա րգվա ծ և սիրելի(5) Անգեղ տան իշխանն էր և կա ռա վա րիչը թագավորական
գա նձերի որ պ ա հվա ծ էին Ծ ո փ ա ց գա վա ռի գյուղերից մեկում(6) Բնա բեդ ամրոցում:
Վասակ կա զմիր իմ ք ա ջ գունդը լսելի եղա վ նրա ձայնը(7) գրոհ տանք դեպի
արյաց ա շխ ա րհը պ ա տժենք Շա պ ուհի հանդգնությունը:

1 ) 1.2. 3, 4,5
2) 2, 3, 4, 5, 6, 7
3) 2, 3, 4, 5, 7
4) 2, 4, 5, 7

155. Պատասխանների ո՜ր տարբերակում են ճիշտ նշված այն թվերը, որոնց

տեղում ստորակետ պետք է լինի.

Դա ժա ն տ ենդը ցե ր ե կ ո վ կա րծես մեղմա նում էր(1) ու վերա դա ռնում էր

գիտակցությունս: Այդ ժամանակ հիվանդությունից բոլորովին հյուծվա ծ(2) քա յլում
էի սենյակում: Ծնկներս ծալվում էին(Յ) ու ա նտ անելի ցա վ էի զգում յուրաքանչյուր
ա վելի ուժեղ շա րժմա ն դեպքում(4) արյունս տա ք ա լիքով խփում էր գլխիս(5) ու
ա չքերիս ա ռջև խ ա վա րով ծածկում բոլոր առարկաները: Իսկ երեկոյան սովորաբար
ժամը յոթին(6) փոթորկի նման վրա էր հասնում տենդը(7) ու զա րհուրելի երկար
գիշեր էի ա նցկա ցնում վերմակի տակ ա յրվելով ա նտ ա նելի տապից: Բերանս
չորանում էր ու մարմինս բռնվում էր ծանր(8) տ ա րօրինա կ թուլությամբ: Տեր Աստված
ախր(9) երբ պետք է լույսը բացվի հուսա հա տ ությունից մղկտ ա լով մտածում էի ես:
Գիտ եի որ ավելի ու ավելի եմ վա տա նում(10) ու փ որձում էի վա նել ինձա նից սիրտ
կեղեքող հուսահատությունը:

- 825-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

1 ) 1,2, 3, 4, 5, 6 , 9
2 ) 2, 3 , 4 , 5 , 6, 7, 9, 10
3 ) 1 , 2 , 3, 6, 7, 8, 10
4) 2, 3, 4, 7, 10

156. Նախադասություններից քանիսո՞ւմ կետադրական սխալ կա.

ա.
1. Նեղոսի երկու ափերին հնուց ի վեր տ ա րա ծվա ծ են եղել մենա կյա ցների'
ճյուղերից ու կա վից կա ռուցվա ծ անհամար հյուղակներ, որոնք գտ նվել են իրարից
այնպիսի հեռավորության վրա, որ նրանց բնակիչները կա րողա ցել են ա պ րել
ա ռա նձին և միա ժա մա նա կ' օգ ն ե լ իրար:
2. Հյուղա կների միջև վեր էին բա րձրա նում եկեղեցիներ' խաչա գա րղ ու վեհա ­
նիստ, որտ եղ տոն օրերին հա վաքվում էին վա նա կա նները' մա սնա կցելու հա ղորդու­
թյան խորհրդին:
3. Գետ եզերքին կային տներ, որտ եղ ապրում էին մի քա նի վանական, նրանք
փակվում փ ն ա ռա նձին նեղլիկ խ ցերում' լիովին ըմբոշխ նելով մենությունը:
4. Անապատական թե վա նա կա ն' բոլորն էլ ժուժկա լ կյանք էին վարում, ուտում
էին միայն մա յրա մուտից հետո, և նրանց միակ կերա կուրն էր մի պ տղունց ա ղով
հացն ու բուրա վետ բույսը' իսոպը:
5. Կրում էին ցնցոտ իներ ու կնգուղ, քնում էին մերկ գետնին, աղոթում էին, երգում'
սաղմոսներ և ամեն օր ա պ աշխ արում էին:
6. Նրա նք կարծում էին' մարմնական հիվանդությունները ամոքում են հոգին և
մարմնի համար ա մենա գեղեցիկ զա րդերը սպիներն են:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) չորսում

բ-
1. Անապատում մեն-մենա կ ճա նա պ ա րհորդելիս հա զիվ թե սիրտ ունենաս
հիա նա լու նրա վայրի գեղեցկությամբ:
2. Ովքեր հարկ են ունենում ա նտ եսելու վայրի տ ա փ ա ստ ա նների վտանգները,
ճա մփ որդում են ե ր կո ւ-ե ր եք հոգով, իսկ ա վելի հա ճա խ ' տ ա սը-ք սա ն հոգուց
բա ղկա ցա ծ խմբերով:
3. Հորիզոնի վրա արդեն նշմարվում էր կղզու ստ վերա նկա րը, երբ հերթապահ
նավաստին զեկուցեց, թե նավի հետևից ինչ֊որ ձուկ է լողում, շնա ձուկ էր:
4. Նա վա ստ իների ատելությունը դեպի շնա ձկները բա վա րա րվա ծ էր, բայց նրանց
հետ ա քրքրությունը' ոչ:
5. Հյուսիսա յին կիսագնդում ձմեռն սկսվում է շատ վա ղ' հունիսից:
6. Ձիու պախուրցը բռնած զինվորա կա նը գա լիս էր' գլուխը փ ոք ր-ին չ խոնարհած,
դանդաղաքայլ, ձա խ ձեռքը գցա ծ թիկունքից կախ ընկած դաշտային պայուսակին:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

Գ
1. Նա չուներ իր ձեռքի տակ ո՜չ սա նրող և ոչ էլ մա նող մեքենաներ, ստ իպ վա ծ էր
բուրդը մշա կելու ավելի հա սա րա կ միջոցների դիմել, երբ կա րիք չէր լինի ո չ մանելու,
ո՜չ էլ հինելու:

- 826-
 Հայոց լեզու

2. Վայրի ոչխարների բուրդը կա րճ է լինում, և հենց այդպիսի բուրդ է պահանջվում

թադիք պ ա տ րա ստ ելու համար:
3. Առա քելը մի ա ռա վոտ աչքի տ ա կով նայեց ձորա կին' որոշելով, որ այնտեղ տուն
պիտի կա ռուցի' փ ոքրիկ, բա յց' հարմարավետ:
4. Անցան հա րյուրա մյա կներ, և երբեմնի ա շխ ույժ Բա բելոնը ժամանակի հետ
պատմության կեռմաններում ա նհետ ա ցա վ որպես ասուպ:
5. Թ իֆլիսում հրա տ ա րա կվող «Փ որ ձ» հա նդեսում Պա րոնյա նը Հոսհոս ստ որա գ­
րությամբ տ պ ա գրել է իր նշանավոր երկերից մեկը' «Իմ ձեռա տ ետ րը»:
6. Նրան բոլորն են ճա նա չում' որպես անվանի ճա րտ ա րա գետ ի:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

Գ
1. Լիլիթը հիա ցմունքով դիտում էր կա րա պ ներին' ճերմա կա փ ետ ուր թևերով, և
երբ ծունկի իջա վ' նրանց ւիայւիայելու, հա նկա րծ ջրի վրա տ եսա վ մի պատկեր
հրա բողբոջ և հա սկա ցա վ կա տ ա րվա ծը, դա իր ցոլքն էր:
2. Դրանք ձկնորսա կա ն հին, կպ րա ծ ու համարյա փ տ ա ծ երկա րուկ մակույկներ
էին, որ վա ղօրոք հա նել էին ջրից նորոգելու:
3. Այս հեծվորի փ ետ րա զա րդ, մի քիչ ճմռթվա ծ ա լ կարմիր գլխ ա րկը և պ ղնձա կուռ
վահանն ու երկա ր նիզակը հուշում էին, որ նա կիսով չափ պա րսիկ էր և շտ ապ ում էր
միանալու հա կա ռա կորդի կողմից ջա խ ջա խ վա ծ բանակին:
4. Շուշա նիկը ա ճա պ ա րելով և շփ ոթվա ծ կա մեցա վ փ ա կել ձեռքի գիրքը ու վեր
կենալ, Սա րգիսն ընդդիմացավ.
— Չհա մա րձա կվես, կարդա' մինչև քնելս:
5. Ծ ո վա մ երձ ա մա ռանոցի բնակիչները (դրանք մեծ մասամբ հրեաներ ու հույներ
էին՝ կենսա սեր ու կա սկա ծա միտ , ինչպես բոլոր հա րա վցիները) հա պ ճեպ որեն
տ եղափ ոխվում էին հարավ:
6. Նա խոսում էր դիմացի մայթեզրի բա րձր պ ատվանդանի վրա կա նգնա ծ քա րե
ա նշա րժ ուրվակա նի հետ:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) բոլորում, 4) ոչ մեկում

ե.
1. Գա րնա նա մուտ էր, ա րևա շող ու պայծառ, բայց քիչ հետո տ ա րա ծվեցին սևակ-
նած ա մպ երը' ա հռելի, ա նձրևա բա րդ, և անթուխպ երկինքը միա նգա մից պղտորվեց:
2. Երեկոյան, երբ արդեն մթնում էր, հա սա նք քա ղա ք, չորս կողմը' բա րձրա բերձ
շենքեր, անթիվ մեքենաներ, և հա նկա րծ օղը ճեղք եց վայրէջքի պ ա տ րա ստ վող
ինքնաթիռի ա նա սելի սուլոցը:
3. Ոռնում էր ա հեղ քամին, և ծա ռերը' հսկա սա ղա րթներով ու բազմա ճյուղ,
ճռնչա լով տ ա պ ա լվում էին գետին:
4. Անակնկալ հայտնվեց զորա կա ններից մեկը, որ թշնամու սրից մա զա պ ուրծ'
հա զիվ էր կարողանում ոտքի վրա մնալ:
5. Մի պահ նա նույնիսկ փ որձեց կռթնել պ ա տ գա րա կի վրա, սա կա յն' ապարդյուն,
հոգնա ծ ու ընդա րմա ցա ծ մկանները տեղի տվեցին:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) չորսում

- 827-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

Գ
1. Վերցնելով կնոջն ու ա ղջկա ն' Հա զրոն, ինչպես բունը կորցրա ծ թռչուն, ա նցա վ
լեռից լեռ, քա րա նձա վից ք ա րա նձա վ և ահը աչքերի մեջ' մի պ ա րզկա օ ր ' միջօրեին,
հա սա վ ինչ-որ հարթավայր:
2. Ն ա րգեսը կռա ցավ, որ ջուր խմի և, ո՜վ զա րմա նք, ջրերի մակերևույթին ա րտ ա ­
ցոլվա ծ տ եսա վ մի սքա նչելի պատկեր:
3. «Ի՜նչ լա վ կլիներ, եթե սրանք միշտ մա զերիս վրա մնային», — խորհում էր
Լիլիթը և ճ ի գ ա նելով' փ որձում վա րսերի մեջ ավելի ու ա վելի շատ ծա ղիկներ խ րել'
բազմագույն ու բազմաբույր:
4. Դա հլիճի օթյա կը' գա րղա րվա ծ ողկուգա նման քա նդա կներով, հա տ կա ցվա ծ էր
կանանց:
5. Մեգ շա տ էր զա րմա ցրել այն, որ եկեղեցու գավիթը բյուգա նդա կան, իսկ ներսը
հայկական ոճով էր կառուցվա ծ:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) չորսում

է.
1. Ես լսում եմ, թե ինչպես առվի ավա գի մեջ զրնգում է նրա ծանր բահը, իսկ Երբ
բա րձրա ցնում է բահը, արևը լուսա վորում է այն և թվում է' ջրվորի ուսին բռնկվա ծ
ջահ է:
2. Խրոխ տ չէ նրա ձայնը, ա յլ' բա րա կ ու քա ղցր, ծերունի է. սպ իտա կ են բեղերը և
հոնքերը, դրանք հիշեցնում են խ ճճվա ծ մի մացառուտ:
3. — Տե ր ա րքա, ճա նա չի ր քո ծառային, — խ ոսեց ա յցելուն' լա լա գին ձայնով:
4. Սեպ տ եմբերի կեսերին փոխ վեց եղանակը հա նկա րծ ու բոլորովին անակնկալ:
5. Երկու տա րուց հետո ա յստեղից էլ հայրս ինձ տ ա րա վ մեծ քա ղա ք, ա վելի մեծ
ուսումնարան, վերա դա րձա տ ա րիներ անց:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) բոլորում, 4) ոչ մեկում

Ը-
1. Շ ի ր վ ա ն զ ա դ ե (Ա լեքսա նդր Մ ինա սի Մ ովսիսյա ն). ծ ն վ ե լ է Շ ա մ ա խ իում '
գա վա ռա կա ն մի փոքրիկ քա ղա քում:
2. Մ ե կ-երկու տարի Մարգիս վա րժա պ ետ ի ուսումնարանում սովորելուց հետո
մա նուկ Ա լեքսա նդրին տ եղա փ ոխ ում են հա յկա կա ն թեմա կա ն ուսումնա րա ն,
ա յնուհետև' ռուսական դպրոց, հայրը ցանկանում էր, որ որդին ռուսերեն սովորի
հետ ա գա յում իր առևտրական գործերը տ նօրինելու համար:
3. Եվ պատանի Շիրվա նզա դեի' բա րձրա գույն կրթություն ստ ա նա լու երազանքը
մնում է անկա տա ր. «Միակ փ ա փ ա գս' շա րունա կել ուսումս, արդեն մեռել էր այն օրը,
երբ հայրս ասաց. «Որդի՜, ուսումը հա րուստ ների որդիների համար է. քո հայրն այժմ
ոչինչ չունի»»:
4. Ապրուստի հոգսը նրան ա ստ իճա նա բա ր ներքաշում է անծանոթ միջավայրի
եռուզեռի մեջ սկզբում որպես գրա գիր նահա նգա կա ն վարչության գրասենյակում,
ա յնուհետև' հա շվա պ ա հ տա րբեր ձեռնա րկություններում:
5. Կատարվում է անսպ ա սելին, հա րուստ վա ճա ռա կա ն Մուրադը, տ ա րվելով
ա ղջկա գեղեցկությամբ, հա կա ռա կ ծնողների կա մքին' ամուսնանում է նրա հետ:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) ոչ մեկում

- 828-
 Հայոց լեզու

?■
1. Հա մա ձա յն նախապես կնքվա ծ պ ա յմա նա գրի' եթե զորքը անցներ հա րձա կման,
նրանց, այնուամենայնիվ, օգնության պիտի գար ա րքունա կա ն դրանիկ գունդը:
2. «Վարդանն ամեն ինչ կանի, — վստ ա հեցնում է ինքն իրեն ա պ ա գա վա շխ ա ­
ռուն, — կհարստնա և ամենքին սա րսա փ կներշնչի, այն ժա մա նակ նա ոչ ոքի չի
խնայի, ո՜չ բա րեկա մի, ո չ ընկերոջ, ո՜չ ա զգականի»:
3. «Քաոս» վեպի լեզուն, որքան էլ պ արզ ու անպաճույճ, այնուամենայնիվ հեռու է
միօրինակությունից, մերթ չոր ու կտրուկ է, մերթ' կենդանի ու պ ա տ կերա վոր, մերթ էլ
թրթռում է քնա րա կա ն շնչով:
4. Սմբատն զգում էր, որ հարստությունը ձգում է իրեն, փ որձում էր դիմադրել,
բա յց' ապարդյուն:
5. — Մա յր, — ա րտ ա սա նեց Սմբա տ ը' զսպ ելով և՜ բարկությունը, և՜ ատելությունը,
— ուրեմն դու ուզում ես, որ ես իմ հա րա զա տ գա վա կներին փողո՜ց գցեմ, ինչպես մի
անպետք լաթ:

1) բոլորում, 2) երկուսում, 3) երեքում, 4) չորսում

ժ.
1. Այդ ա շխ ա տ ա նքը կա տ ա րելու համար մենք տուն հրա վիրեցինք մի ուրիշ'
հմուտ փա կա նա գործի:
2. Այդ ա շխ ա տ ա նքը կա տ ա րելու համար մենք տուն հրա վիրեցինք մի ուրիշ հմուտ
փ ա կա նա գործի:
3. Լևոնը իր ողբերգա կա ն ճա կա տ ա գրով եզակի չէ. նրա նման շատերն են
կոչումով ա րվեստ ա գետ ծնվել և զ ոհվել' իրենց երազանքի ճա նա պ ա րհին բա խ վելով
անողոք իրականության ա նհա ղթա հա րելի պատնեշին:
4. Լևոնը իր ողբերգա կա ն ճա կա տ ա գրով եզակի չէ. նրա նման շա տերն են
կոչումով ա րվեստ ա գետ ծնվել և զ ոհվել իրենց երա զա նքի ճա նա պ ա րհին' բա խ վելով
անողոք իրականության ա նհա ղթա հա րելի պատնեշին:
5. Բոլորովին հա շվի չառնելով, որ պ ատեհ ժամը արդեն ձեռքից բաց է թողել'
երիտ ա սա րդը դիմում է հա մա րձա կ քա յլի, ամուսնանում է:
6. Բոլորովին հա շվի չառնելով, որ պա տեհ ժամը արդեն ձեռք ի ց բաց է թողել,
երիտ ա սա րդը դիմում է հա մա րձա կ քա յլի, ամուսնանում է:
7. Վեպի սկզբում, հայր Ալիմյանին դուրս բերելով գործողությունների ընթացքից,
վիպասանը լուծում է երկու խնդիր, նախ' հա սկա ցնում է, որ իր նպատակը սոսկ
նկարագրությունը չէ, և երկրորդ' լուծում է տ ա լիս կա ռուցվա ծքա յին մի էական
հա րցի...
8. Վեպի սկզբում հայր Ալիմյանին դուրս բերելով գործողությունների ընթա ցքից'
վիպասանը լուծում է երկու խնդիր, նախ' հա սկա ցնում է, որ իր նպա տա կը սոսկ նկա­
րագրությունը չէ, և երկրորդ' լուծում է տա լիս կա ռուցվա ծքա յին մի էական հա րցի...

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) չորսում, 4) ոչ մեկում

ժա.
1. Ըստ պայմանավորվածության, որ ձեռք էր բերվել երկու կողմերի միջև'
հա նդիպումը պետք է կայանար մեկ ամիս հետ ո' մարտին:
2. Ըստ պայմանավորվածության, որ ձեռք էր բերվել երկու կողմերի միջև,
հա նդիպումը պետք է կայանար մեկ ամիս հետ ո' մարտին:

- 829-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքար յան

3. Միքայելն իր մեջ կրում էր այդ ամենը, և նրան թվում էր, թե լինելով միլիոնատի­
րոջ զա վա կ' ինքը ա նպ ա տ ժելի է:
4. Միքայելն իր մեջ կրում էր այդ ամենը, և նրան թվում էր, թե, լինելով միլիոնա-
տ իրոջ զա վա կ, ինքը ա նպ ա տ ժելի է:
5. «Քա ոս»-ում ներկա յա ցվում է նաև հա սա րա կա կա ն մի խավ, որ, լինելով
բուրժուա կա ն իրականության ծնունդ, պ ա տ ուհա ս է դառնում այդ նույն հա սա րա կու­
թյան համար:
6. «Քա ոս»-ում ներկա յա ցվում է նաև հա սա րա կա կա ն մի խավ, որ լինելով
բուրժուակա ն իրականության ծնունդ' պ ա տ ուհա ս է դառնում այդ նույն հա սա րա կու­
թյան համար:
7. Բայց ծա նոթանա լով ա շխ ա տա վորա կա ն միջա վա յրի, հա տ կա պ ես Զա րգա րյա ն
ընտանիքի հետ ' փոխում է կարծիքը:
8. Բայց ծա նոթա նա լով ա շխ ա տ ա վորա կա ն միջա վա յրի, հա տ կա պ ես Զա րգա րյա ն
ընտանիքի հետ, փոխում է կարծիքը:

1) մեկում, 2) երկուսում, 3) բոլորում, 4) ոչ մեկում

157. Ո՜ր նախադասության մեջ կետադրական սխալ կա.

ա.
1. Առաջին հերթին Շուշա նիկի գոյությունն է, որ հնարավորություն է տալիս
դժբախտ ռուս կնոջը վախելու իր վերա բերմունքը անծանոթ միջա վա յրի նկատմամբ:
2. Զգո ւյշ եղեք, որ ձեր ողորկությունը մարդկանց ա ռա ջ չանեք, երբ ողորմություն
եք անում, փ ող մի հնչեցրեք, ինչպես կեղծա վորներն են անում, որ փ ա ռա վորվեն
մարդկանցից:
3. Գրականություն, մշակույթ, գիտ ա կա ն նվաճումներ, քա ղա քա կա ն կա յունու­
թյուն, տ նտեսա կա ն ա ռա ջընթա ց և այլն, և այլն, այս բոլորը միասին երկրի հզորու­
թյան գրա վա կա նն են:
4. Ոչ ոք չհա սկա ցա վ' ինչ հանգամանքներ դրդեցին' կա տ ա րելու այդ քա յլը, որով,
ա նտ եսելով ամեն ինչ, նա վա րկա բեկեց և՜ իրեն, և՜ իր ընկերներին:

Բ-
1. Այսպես, ահա, մյուս կերպ ա րները ևս իրենց վիճա կվա ծ բա խտով հա ստա տում
են այն միտքը, թե պատմությունը միայն «թղթի կտոր» չէ, ա յլև' կենդանի կյանք,
մա րդիկ' իրենց ճա կա տ ա գրերով:
2. Մենք, օրինա կ, այդ մասին չգիտեինք, թեպետ անընդհատ հիշեցումներ էին
ա րվում' կանխ ելու սպ ա սվող աղետը, բայց այդպես էլ մեզանից ոչ ոք որևէ ձևով
չա րձա գա նքեց այդ գգուշացումներին:
3. Ո րոն եցեք և կգտնեք, դուռը թա կեցեք, և կբացվի:
4. Հա նկա րծ գետինը երերա ց, լսվեց ա հա րկու դղրդյուն, մեքենան թեք սա րա լա ն­
ջից սա հելով գա հա վիժեց ձորը և չա նցա ծ մի քա նի րոպ ե' ընկղմվեց լեռնային գետի
փ րփ րա դեզ ա լիքների մեջ:

Գ
1. Հա նդիպ եցինք, և ա նա կնկա լ էր, և՜ հա ճելի:
2. Հոգնա ծ մտքում դժժում էին խառնիխուռն պ ա տ կերներ' գյուղը, հայրենի
տունը, հա րա զա տ մարդիկ, վրդովվա ծ շինա կա ններ...

- 830-
 Հայոց լեզու

3. Հւսկոբը կամ Անահիտը պ ետք է վերադա ռնար մեգ մոտ, կամ պ ետք է փ որձեինք
նրանց հետ կապ հա ստ ա տ ել համացանցով:
4. Դուրս եկա պատշգամբ' ձյուն, իրարանցում, տուն շտապող հոգսաշատ դեմքեր...

Գ
1. Պա տ մությունը կրկնվում է, կամ ա նցյա լը' վերստեղծվում:
2. ժա մա նա կն է ամեն բա րիքի դայակը և ժամանակն է բոլոր վերքերի սպեղանին:
3. Մարդկային պատմության օրենքն է' ե տ -ե տ չգնալ, չընկրկել:
4. Հո գ ո վ արի լինել նշանակում է նաև չարին ընդդիմանալ:
5.
1. Քուն թե արթուն' օրիս շա տ ը երա զ եղավ, անց կա ցա վ...
2. Լինել մեծ' նշանակում է մեծ ճա կա տ ա մա րտ մղել:
3. Առավոտյան ա րթնանալով հարցրո՜ւ «Ես ի՞նչ պ ետք է անեմ», երեկոյա ն' նախ­
քա ն ք ն ե լը ' «Ես ի՞նչ եմ արել»:
4. Ես անբանությանը նայում Եմ որպես յուրա հա տ ուկ ինքնասպանության:

158. Ո՜ր նախադասության մեջ թութ պետք է դրվի,

ա.
1. Ուգում ես ք ե գ ճա նա չել հա րցրու ուրիշներին:
2. Արևը գնա հա տվում է ոչ թե իր բարձրության այլ իր օգտ ա կա րությա ն համար:
3. Մա րդ ահա այն միակ բանը որ ինձ հետ ա քրքրում է:
4. Լա վ խ ոսել նշանակում է պ ա րզապ ես լա վ մտ ա ծել բա րձրա ձա յն:

Բ-
1. Հետևի՜ր խ ոսքերիդ այլ ոչ թե մտքերիդ:
2. Արվեստը իրական աշխ ա րհի կողքին մի այլ ավելի մարդկային աշխարհ
ստ եղծելու փ որձ է:
3. Մի վա խ եցեք կատարելությունից դուք չեք հասնի դրան:
4. Ինչ որ լա վ է վառվում է ու վառում Ինչ որ լավ է միշտ վառ կմնա Այս արև այս
վառ աշխ ա րհում Քա նի կաս վառվիր ու գնա:

Գ-
1. Քո գործը ա յսօր ինչու չես անում վաղը ինչ կլինի ով է իմանում:
2. Փ ող ը թանկ բան է կյանքը ա վելի թանկ է իսկ ժա մա նակը ամենից թանկն է:
3. Մարդն է անցնում և ոչ ժամանակը:
4. Անարվեստ չի նշանակում ա նճա շակ:

Գ
1. Մարդուն սովորեցնել երջա նիկ լինել անհնարին է բայց դա ստ իա րա կել նրան
որ երջա նիկ լինի հնարավոր է:
2. Ով կարողանում է ա շխ ա տ ել նա ա շխատում է ով չի կա րողա նում ա շխ ա տել
սովորեցնում է թե ինչպես պ ետք է ա շխ ա տ ել իսկ ով չի կարողանում ոչ ա ռա ջինը ոչ
երկրորդը սովորեցնում է թե ինչպես պետք է սովորեցնել:
3. Հիշողություն չունեցողին տ ա լով ոչ թե տա լիս այլ կորցնում ես:
4. Վատ ուսուցիչը ճշմա րտ ությունը ներկայացնում է իսկ լավը սովորեցնում է
հա յտ նա գործել:

- 831-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ե.
1. Հւսնրա ճա նա չ այդ Երգիչը ծնվա ծ Մարսելում ութսուն տ ա րեկա նում մա հա ցա վ
օտարության մեջ:
2. Ծ ա ղրա ծուի սուր ու խ ելամիտ խոսքերը վաթսունամյա Լիրին կա րծես խելքի են
բերում:
3. Երբ ես երիտ ա սա րդ էի ու ա զա տ որպես մրրիկը դաշտում և ծանոթ չէի ընտ ա ­
նեկան քա ղցր կապանքներին ա յլ կերպ էի զգում ու ըմբռնում աշխարհը:
4. Ինձ ընդա ռա ջ եկող կինը բա րձրա հա սա կ էր ու բա րեձև աչքերում ա րցունք ու
ծիծաղ:

159. Ո՞ր նախադասության մեջ միջակետ չպետք է դրվի.

ա.
1. Լույսը ուղղել մարդկային հոգու խորքը ահա ա րվեստ ա գետ ի կոչումը:
2. Երաժշտությունը սերտում են դասա սենյակներում երա ժիշտ դառնում հրա պ ա ­
րակներում:
3. Բարին երբեք չի մահանում եթե մահանար աշխ ա րհում մարդիկ գոյություն չէին
ունենա ոչ մի տեղ կյանք չէր լինի:
4. Երջա նիկ է գրողը նա ինքն է ընտրում իր նյութը:

Բ-
1. Արդարամիտ լինենք զորա հրա մա նա տ ա ր եթե դու անգամ հա նճա րեղ ես դու
նա խ ա պ ա տրա ստում ես հաղթանակը շահում է ռազմիկը:
2. Պ ե տ ք է քա ղա քա ցիա կա ն իրա վունքներից զրկել դրանից բխող բոլոր հե­
տևա նքներով նրանց ովքեր երկպառակությունների ժա մա նակ ոչ մի կուսակցության
չեն հարում:
3. Սովորելը մեզ կերպ ա րա նա փոխ ում է այն անում է նույնը ինչ անում է ցա նկա ­
ցա ծ սնունդ:
4. Ես իմ ուսուցչին Արիստոտելին պ ա րտա կա ն եմ նույնքան ինչքան իմ հորը
հայրս ինձ կյանք է տ վել իսկ Ա րիստ ոտ ելը այն թե ինչպես կա րելի է լա վ ապրել:

160. Ո՞ր նախադասության մեջ միջակետ պետք է դրվի.

1. Փնտ րես կգտնես:

2. Վերցրեց ա մենից ա նհրա ժեշտ իրերը երկար մի պարան որսորդակա ն հրացանը
և տա ք մուշտ ա կ գիշերա յին ցրտ ից պ ա շտ պ ա նվելու համար:
3. Պ ա պ ը գա լիս էր ա րա գ նրա հետևից պ ա լա տակա նները:
4. Զգուշությա մբ ա ռա ջ շա րժվեց որտ եղ մի կոտ րվա ծ ճյուղ էր տեսնում ավելի էր
լարում ուշադրությունը:

161. Ո՞ր նախադասության մեջ և-ից առաջ ստորակետ չպետք է դրվի.

1. Հա մոզվա ծ էր որ դա հլիճում մնալու դեպքում ստ իպ վա ծ էր լինելու ելույթ ունե­

նալ պ ա տ ա սխ ա նելու համար իր ընդդիմախոսներին և ուստի անձայն հեռա ցա վ դահ­
լիճից:
2. Տա րրա կա ն ճշմա րտություն է որ նմանվելը խ աբուսիկ է ու վա րակիչ և դրանով
հեշտ են ախտահարվում:

- 832֊
 Հայոց լեզու

3. Նա ներում էր մարդկանց իր հոգուն այնքան խորթ զեղծումները և խստագին

քննում էր սեփա կան վա րքա գիծը:
4. Քա րե ամպրոպ է և ծիա ծա ն է:

162. Ո*ր նախադասության մեջ ստորակետ պետք է դրվի.

ա.
1. Հովիվը քա րա շա տ լեռնա գոգից մռթմռթալով իջա վ ձորա հովիտ ը:
2. Եղջերուն ա նա կնկալի գա լով ա րա գ թաքնվեց ծա ռերի հետևում:
3. Գաղթականների փ ոքրիկ խումբը այլևս չհա մբերելով բռնեց տ ունդա րձի ճա նա ­
պարհը:
4. Ինչը հա րկա դրեց նրան ուրա նա լ իր աստծուն և իր հա յրենիքը անհնար էր
կռահել:

բ-
1. Մի քանի տներ թառել Են ձորում Բասուտա գետի ափին հենց քարաժայռերի վրա:
2. Ն ստ ա ծ էր մտախոհ ձեռքերը ծնկների մեջ առած:
3. Բուգա նդը իր «Հա յոց պատմության մեջ» շատ անգամ միտումնավոր կերպ ով և
երբեմն նույնիսկ խստորեն քննադա տում է Արշա կունյա ց տոհմի որոշ արքաների:
4. Ուզում եք իսկական գրող դառնա լ ուսումնա սիրեք հոգեբանություն:

Գ
1. Խ նդրեցեք և կտրվի ձեզ:
2. Բոլոր այդ սա րսա փ ները կրկին վերա պ րելուց հետո հուսա հա տ վա ծ ու ա լեկոծ­
ված վերա դա րձա վ իր հայրենի բնօրրանը:
3. Շա տ դարեր ա ռա ջ հին Հա յա ստ ա նում Տորք Անգեղ անվամբ մի մարդ էր
կենում:
4. Ծ ն վ ե լ ես ծնիր կարգն է բնության:

Գ-
1. Ինչու են մարդիկ ուզում երևա լ և ոչ թե լինել:
2. Ք իչ անց Աննան շքեղա հա նդերձ ու նրբիրան մտա վ դահլիճ:
3. Անտառում խ աղաղ լռություն էր և բազմագույն ծա ղիկների բուրմունք ու աշնան
քա մուց մեղմորեն օրորվող ծա ռերի պար:
4. Հա նկա րծ հայտնվեցին մի խումբ սևա զգեստ վանականներ և մի քա նի զինվո­
րական ու նույն պահին էլ ա նսովոր ա ճա պ ա րա նքով ա նհետ ա ցա ն վանքի դռների
հետևում ստվերի պես լուռ ու անաղմուկ:

ե.
1. Քիչ հետո պ ա րզ դա րձա վ եղելությունը զբոսա շրջիկներից երկուսը կամ երեքը
մոլորվել էին և չէին գտնում ետ դա րձի ճա նա պ ա րհը:
2. Պ ա ր սա վ ե լո վ ուրիշներին մենք ամենից հա ճա խ ա նուղղակիորեն գովաբանում
ենք մեզ:
3. Գոյություն ունի արդարության երկու նախ ա սկիզբ ոչ ոքի չվնա սել և օգուտ
բերել հասարակությանը:
4. Հա սկա ցա վ մեղավոր է ու լռեց:

֊ 833֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՏԵՔՍՏԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ (ԳՐՎԱՕՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ)
1. Նախադասությունները նշող թվերի ո*ր դասավորությունն է համապատասխա­
նում այդ նախադասությունների տրամաբանական և քերականական ճիշտ հաջոր­
դականությանը.
ա.
1. Տիգրա նը որսի էր ելնում այն ժամանակ, երբ նրա տրա մադրությունը կա մ
բա րձր էր, կա մ ինչ-որ վշտ ից ցա վ էր ապրում սիրտը:
2. Նրա նք չզա րմա ցա ն, հայոց Տիգրա նը դրա նով կա րծես հա ստ ա տ ում էր, որ
Ասորիքի տերը ա յսուհետ և ինքն է և միայն ինքը:
3. Քա ղա քը հայկական զորքերի կողմից գրա վվելուց երկու ամիս հետո անտիոք-
ցիները լսեցին, որ ա րքա յից արքա Տիգրա նը իր շքա խ մբով որսա պ ուրա կ է մեկնում:
4. Այդ օրը նա որսա պ ուրա կ էր մեկնում' ո՜չ Անտիոքը հայկական գա հա նիստ
քա ղա ք հռչա կելու ուրախությամբ հա մակվա ծ, ո՜չ էլ Սելևկյանների իշխանությանը
տ իրելու հպարտության զգա ցումով պ ա րուրվա ծ, դավա ճա ն, բայց հա րա զա տ որդու
մահը հա նգիստ չէր տ ա լիս նրան:
5. Անտիոքի կողքին' Օրոնտ ես գետ ից ոչ հեռու, տա րա ծվում էր Սելևկյանների
որսա պ ուրա կը. նրա նցից բա ցի' ա յստեղ ոչ ոք նետ ա րձա կելու իրավունք չուներ:

1) 5, 3, 2, 1 ,4
2 ) 3, 5, 1 , 2 , 4
3 ) 2, 1 , 3 , 4 , 5
4 ) 1 . 4 , 2, 5 , 3
ի-
1. «Երգում» են միայն արուները, իսկ ոտքերով «լսել» կարող են թե արուները, թե՜ էգերը:
2. Ծղրիդին եթե Դուք անմիջապես չնկա տեք, ճռռոցն անպայման կլսեք, ինչ-որ
մեկն ասես ս տ եպ -ստ եպ զա րկում է մուրճիկներով, և այդ հնչյունները նա ա րտ ա բե­
րում է հատուկ հա րմա րա նքներով, թևերն այնպես է շա րժում, կա րծես քսում է իրար,
և ստ ա ցվում է, որ ծղրիդը թևերով է «երգում»:
3. Մի ծղրի՜դ որսա ցեք և ուշադիր գննեք նրա ա ռջևի ոտ քերը, կտեսնեք երկար
ճեղքեր, որոնք էլ հենց նրա «ա կա նջներն» են:
4. Այդպես նա փրկվում է թշնամիներից:
5. Ծղրիդները շատ ա զգա կաններ ունեն (հա վանա բար լսել եք, թե ինչպես է
«երգում» ճռիկը), բայց մեր ծղրիդների ա մենա ճա նա չվա ծ ա զգա կա նները մորեխ­
ներն են, որոնք վտ ա նգա վոր վնասատուներ են:
6. Ի դեպ, ծղրիդին հետևի ոտ քերից մի բռնեք, մեկ էլ տեսար դրանք մնացին Ձեր
ձեռքում, իսկ ծղրիդը փախավ:

- 834֊
 Հայոց լեզու

1) 5, 3, 2, 1,4,6
2 ) 3, 5, 2, 6, 1 , 4
3 ) 2, 1 , 3 , 5, 6 , 4
4 ) 1 ,4 , 2, 6, 5 . 3

2. Թվերի ո*ր դասավորությունն է համապատասխանում պարբերությունների

տրամաբանական և քերականական ճիշտ հաջորդականությանը.
ա.
1. Նա իրենց հերթափոխում համարյա առաջինն է գործա սրա հ մտնում: Սրահն
ընդա րձա կ է ռա զմա դա շտ ի նման, ուր տոննանոց մուրճերը, մա րտ կոց կազմած,
հրաբուխ ների պես սպասում են ազդանշանի, որ կրակ ժայթքեն, հա մա զա րկ տան:
2. Մ ուտ քը հսկող հերթա պ ա հներն արդեն ճա նա չում են նրան, հա րգա լից
պատասխ անում բարևին, վերցնում վկայականը, թռուցիկ նայում, վերադա րձնում:
3. Գործարա նն Ագատի տարերքն է, հա նգստի միակ վայրը: Հոգսերն ու ա նվստ ա ­
հությունը թողնում է դա րպ ա սից այն կողմ, մտնում բակ:
4. Աշխատանքն սկսելու ա զդա նշա նից դեռ շա տ ա ռա ջ նա խնա մքով մաքրում է
հզոր մուրճը, կարգի բերում, յուղում ու այդ բոլորը' հա նդիսավոր լռությամբ, ակներև
հա ճույքով, կա րծես շքա հա նդեսի պիտի դուրս գա: Հերթով գա լիս են մյուսները,
ամեն մեկը յուրովի է բարի լույս մաղթում նրան:

1 ) 1,4, 2 , 3
2) 3, 2, 4, 1
3 ) 2, 1 , 3 , 4
4) 3, 2, 1, 4

ր-
1. Սմբակների դոփյունը նորից է լսվում: Այս անգամ կա րելի է տ ա րբերել մի նոր
ձա յն' մետաղի գնգոցը' պ ողպ ա տի զա րկը քարին: Այդ ձայնն ա նհա նգստա ցնում է
եղջերուին: Նա վեր է թռչում ու սլանում: Բայց շուտ ով կա նգ է առնում ու ետ նայում'
տեսնելու, թե այդ ով էր, որ խ անգարեց իր գիշերա յին հանգիստը:
2. Սավաննայի գիշերա յին լռության մեջ նիրհող եղջերուն, ձիու սմբակի ձայն
լսելով, ցնցվում է տեղում: Բայց նա չի լքում իր կանաչ մա հիճը, նույնիսկ ոտքի չի
կանգնում: Այդ լա յնա րձա կ դա շտ ը միայն իրեն չի պատկանում, տ ա փ ա ստ ա նի վայրի
ձիերն էլ են գիշերներն արածում այստեղ: Եղջերուն փ ո ք ր-ի ն չ բա րձրա ցնում է
գեղեցիկ գլուխը, բա րձր խոտի վրա երևում են նրա եղջյուրները, և ա կանջ է դնում'
արդյոք ձա յնը նորից կլսվի:
3. Մի վերջին մոլար հա յա ցք գ ցելով ձիա վորի վրա ' եղջերուն սլանում է դեպի
սավաննայի խորքը: Նա այլևս ետ չի նայում: Սուզվում է գետ ի ա լիքների մեջ և միայն
մյուս ափը դուրս գա լուց հետո իրեն ա պ ա հով է զգում:
4. Հա րա վա յին Երկնքի լուսնի պ ա յծա ռ լույսի տակ նա ճա նա չում է իր ամենաա­
նողոք թշնամուն' մարդուն: Մարդը մոտենում է' ձի հեծած: Եղջերուն, բնազդական
վա խ ով հա մակվա ծ, արդեն պ ա տ րա ստ է նորից փախչելու:

1 ) 1,2, 4 , 3
2) 3, 2, 1 ,4
3 ) 2, 1 , 4 , 3
4) 3, 1 , 2 , 4

- 835-
 Յու. Ավետիպան, Հ. Զաքար յան

Գ
1. Իսկ ա ռջևից ընթանում է մի թեթև կառք, որին լծվա ծ են լա վ խնամված ջորիներ:
Կառքի նստ ատեղին նստ ա ծ է մի սևամորթ կառապան, որ հա լումա շ է լինում շոգից:
2. Մ իջօրեի ա րեգակը իր պայծառ լույսով ողողել է Տեխ ասի լա յնա ծա վա լ հա րթու­
թյունը: Ոսկեփ ա յլ ճա ռա գա յթների մեջ երևում Են ֆուրգոններ, որոնց կիսա կլոր կողե­
րին ձյունի պես սպ իտա կ քաթան է քա շվա ծ: Ֆուրգոնները կա րծես պատկա նում են
ինչ-որ մի գաղթականի:
3. Կեսօրվա այդ ժամին ոչ մի տեղ չի երևում ո չ թռչուն, ո չ վա գող գազա ն, բոլորը
ստ վերի տակ են մտել: Եվ միայն մարդն է, որ խախտում է բնության օրենքները և
մա րտակոչ է ուղղում արևի կիզիչ ճառագայթներին: Այդպես էլ ֆուրգոնների տերը,
չնայած կեսօրվա ուժա սպա ռ անող շոգին, շա րունա կում է իր ճա նա պ ա րհը:
4. Ինչպես տեսնում ենք, ֆուրգոնների տերը հյուսիսային նահա նգների ինչ-որ
աղքա տ գաղթական չէ, որ գնում է նոր օջա խ որոնելու, այլ հա րուստ հա րա վցի է, որն
արդեն ա գա րա կ է ձեռք բերել և այժմ այնտեղ է տ եղափ ոխ վում իր ունեցվա ծքով ու
ստրուկներով:
5. Յուրա քա նչյուր ֆուրգոնի լծվա ծ է ութ ուժեղ ջորի: Նրա նք տանում են մեծ ք ա ­
նակությամբ թանկարժեք կահույք, սևամորթ ստ րկուհիներ ու նրանց երեխաներին:
Սևամորթ ստրուկ տղա մարդիկ ոտ քով քա յլում են ֆուրգոնների ետ ևից' բոբիկ ու վի­
րավոր ոտ քերը հա զիվ գետնին դնելով:

1 ) 1 , 2 , 4, 3,5
2 ) 3, 2, 5, 1,4
3 ) 2, 3, 5, 1,4
4 ) 3, 1 , 5 , 2,4

Գ
1. Կրակին կա րելի է ա նվերջ նայել: Հա վա նա բա ր այդ սովորույթը մեգ ա նցել է մեր
հեռավոր նախնիներից, որոնց համար խարույկի կրակը մի ա նիմանալի կենդանի
էակ էր: Նրա նք ջա նքեր էին գործա դրում կրակին «ընտ ելա ցնելու» և իրենց տներում
«բնա կեցնելու»:
2. Սակայն, այդ ամենից զա տ, կրակն իր մեջ միշտ վտա նգ է թաքցնում: Հնա զա ն­
դությունից դուրս գա լով' նա վերածվում է կա տ ա ղի թշնամու, որը կա րող է երբեմն
ա մբողջ քա ղա քներ ոչնչացնել:
3. Գոյության կռվում կրա կը դա րձա վ մարդու հզոր օգնա կա նը: Կրակի վրա կերա ­
կուր էին եփում, կրա կով վախեցնում էին գազաններին, կրակը նրանց տ ա քա ցնում
էր: Մարդիկ կրակին երկրպ ա գում էին իբրև աստծու, նրա մասին ա ռա սպ ելներ հյու­
սում:
4. Կրա կը վերջնա կա նա պ ես ենթարկելու համար հա րկա վոր է իմա նա լ նրա բոլոր
գա ղտնիքները: Եվ մարդիկ դարերի փ որձով իմացան:
5. Հին հայերը, օրինա կ, նրան սրբա զա ն հատկություն էին վերագրում: Մինչև այ­
սօր էլ ժողովրդի մեջ գոյա տևում է դարերի խորքից եկող տրնդեզի տոնը, որի ժա մա ­
նակ բա կերում խարույկներ են վառում, պ տտվում շուրջը, թռչում կրակի վրայով:

1 ) 5, 3, 2, 1 ,4
2 ) 3, 5, 2, 1 ,4
3 ) 2, 1 , 3 , 4,5
4 ) 1 , 4 , 3, 5,2

- 836֊
 Հայոց լեզու

ե.
1. Մեխանիկական ժա մա ցույցի մասին ա ռա ջին հիշա տա կությունը, որ վերա բե­
րում է 587 թ., գիտ նա կա նները գտ ել են հին բյուգա նդա կան ձեռա գրերում: Առաջին
մեխանիկական ժա մա ցույցները ունեին միայն մեկ' ժամային սլաք:
2. Բայց ինչպե՞ս պ ետ ք է հա շվել ժամանակը: ժա մա նա կը հա շվելու առաջին
սա րքը ա րեգակնա յին ժա մա ցույցն էր, որը շատ հեշտ էր պատրա ստվում: Հարթ
տարածության կենտրոնում ձո ղ էին խրում, որը արևոտ օրը ստվեր էր գցում
ժա մ ա ն ա կա կից ժ ա մա ցույցի թվա տ ա խ տ ա կի ձև ո վ գ ծ վ ա ծ շր ջա ն ի վրա: Այդ
ժա մա ցույցը, սակայն, ա մպ ամա ծ օրերին ու գիշերը չէր աշխատում:
3. Եվ ահա, հետ ևելով ցերեկվա և գիշերվա հերթափոխին, Արեգակի ու Լուսնի
շա րժմա նը, մարդը տարին բա ժա նեց ամիսների, ա միսները' օրերի, իսկ օ ր ը ' ժա մա ­
նակի ավելի փոքր հա տ վա ծների' ժամերի:
4. Հորինեցին մեկ ա յլ' ջրի ժա մա ցույց: Ջուրը հա վա սա րա չա փ , կաթիլ առ կաթիլ
մի անոթից մյուսն էր լցվում: Սլա քով լողանը իջնում կամ բա րձրա նում էր: Այդպիսի
ժա մա ցույցները ժամը ցույց էին տա լիս թե՜ գիշերը, թե՜ ցերեկը: Սակայն դրանք էլ
ունեին իրենց թերությունները:
5. Ի՞նչ ընդհանրություն կա սրտի բաբախ ումների, ծովային մակընթացություննե­
րի և տ եղատվությունների, ա րևա ծա գի և մայրամուտի, տարվա եղա նա կների հերթա­
գայության միջև: Ընդհանուրն այն է, որ այս երևույթները պ ա րբերա բա ր կրկնվում են'
ա սես նշելով ժամանակը:

1) 5, 3, 2, 4, 1
2) 3, 5, 2, 1 ,4
3 ) 1,3, 2, 4,5
4) 3, 4, 2, 5, 1

3. Ո՜ր միտքն է հակասում տրված շարադրանքին:

ա.
Ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ տափաստաններում ձիով ճանապարհորդելը աշխար­
հում ամենամեծ բավականություններից մեկն է: Երբ նայում ես դիմացդ ծավալվող լայ­
նարձակությանը, համակվում ես անսահմանության զգացումով: Նույնիսկ օվկիանոսը
այդպիսի անծայրածիր տարածության տպավորություն չի ստեղծում: Շուրջդ շարու­
նակ լազուր մակերեսն է, մի քիչ ավելի բաց գույնի երկնակամար, և ոչ մի փոփոխու­
թյուն, առաջընթաց չես նկատում: Սկսում է թվալ, թե անշարժ կանգնած ես մի հսկայա­
կան շրջանի կենտրոնում' վիթխարի կամարի տակ, և հնարավորություն չես ունենում
այլևս ընկալելու ջրային տարածության վիթխարիությունը: Մինչդեռ տափաստանի
կղգիանման անտառակները, բլուրները, ծառերը նշանաձողերի նման փոխարինում են
իրար և ցույց տալիս, որ անընդգրկելի մի տարածություն ես հաղթահարում:

1. Տա փ ա ստ ա նով ճա մփ որդելիս ա ռա ջ շա րժվելու զգա ցողություն չես ունենում:

2. Տա փ ա ստ ա ններով ճա մփ որդելը ա շխ ա րհի ա մենամեծ բավականություններից
մեկն է, քանի որ ստեղծում է անծայրածիր տարածության մեջ լինելու տպավորություն:
3. Օ վկիա նոսում և տա փա ստ ա նում ճա նա պ ա րհորդելիս ունենում ես և էապես
տ ա րբեր, և նման զգացողություններ:
4. Ձ ի ո վ կա րող ես ճա նա պ ա րհորդել տ ա փ ա ստ ա նով, ինչպես նա վով' անծա յրա ­
ծիր օվկիա նոսով:

֊ 837֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ր-
Պագանինիի երկերի ցուցակում ժամանակագրական կարգով առաջինը 24
կապպրիչոներն են: Պագանինին դրանք հավանաբար գրել է վաղ երիտասարդու­
թյան տարիներին, երբ քաղաքական իրադարձությունների պատճառով ստիպված էր
մնալ Ջենովայում: Հետևաբար, իր բոլոր ստեղծագործություններից ամենակարևոր­
ները նա ստեղծել է 17-18 տարեկան հասակում: Եթե հաշվի ենք առնում կապպրիչո-
ների ոչ միայն գեղարվեստական, այլև տեխնիկական հասունությունը, ապշեցուցիչ
է թվում, որ դրանք ծնվել են հագիվ պատանությանը հրաժեշտ տված երիտասարդի
գիտակցության մեջ:
Պատմում են, որ չորս տարեկան հասակում Պագանինին հիվանդացել է կարմ­
րախտով: Հիվանդությունն այնքան ծանր է անդրադարձել նրա նյարդային համա­
կարգի վրա, որ փայտացման նոպա է ունեցել, մի ամբողջ օր պառկած է եղել անշարժ
ու սառած: Կարմրախտը մանկական սովորական, ոչ ծանր հիվանդություն է: Սակայն
տեսնելով, թե տղան ինչպես է այն տանում, մայրը հասկացել է, որ նա օժտված է հի­
վանդագին դյուրազգացությամբ:

1. Իր լա վա գույն գործերը Պա գա նինին ստ եղծել է չա փ ա զա նց երիտ ա սա րդ տ ա ­

րիքում:
2. Պ ա գա նին իի' երիտ ա սա րդ տ ա րիքում գրա ծ լավագույն գործերը ծանր հիվան­
դության ա րգա սիք են:
3. Արվեստի գլուխ գործոց երկերը նաև բնատուր դյուրա զգացությա ն ծնունդ են:
4. Իր դյուրա զգացությա ն պ ա տ ճա ռով Պա գա նինին դժվարությամբ էր տանում
նաև մանկական ոչ ծանր հիվանդությունները:

Գ-
Հայկական լեռնաշխարհի 3 մեծ լճերից ամենամեծը կոչվում է Կապուտան կամ
Ուրմիա: Հնում Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգի մեջ էր և Հայաստանի հարավի
ջրային սահմանն էր: Այժմ ամբողջովին Իրանի տարածքում է: Կապուտան անունը
կապվում է լճի գույնի հետ: Իսկ Ուրմիա նշանակում է «հայկական», այդ անունը լճին
տվել են օտարները:
Կապուտանը անհոսք լիճ է: Նրա ջուրն իր մեջ պարունակում է վեց անգամ ավելի
աղ, քան օվկիանոսինը: Այդ պատճառով էլ լճում ոչ մի ձուկ չի ապրում: Լճի ջուրն
այնքան աղի է, որ լողորդները նրա մեջ խեղդվել չեն կարող:
Լճի մի մասը ճահիճ է: Կապուտան լիճն է թափվում 12 գետ: Լճում կա 60 կղզի:
Կապուտանը հնուց նավարկելի է եղել: Այս ջրերի վրա վաղ անցյալում հայկական
անուններով առագաստանավեր են եղել:

1. Կա պ ուտ ա նի մեջ թափ վող ջրերի բերա ծ աղը հա զա րա մյա կներ շա րունա կ մնա­
ցել է լճում, իսկ ավելցուկ ջուրը գոլորշա ցել է' մեծացնելով լճի ջրի մեջ աղի խտությունը:
2. Հին աշխ ա րհի պա տմաբա ն Ստրաբոնն այս լիճն ա նվանել է «Հույժ կապույտ»:
3. Կապուտանը ծովի մակերևույթից բարձր է 1330 մ, նրա երկարությունը 135 կմ է,
լայնությունը 45 կմ, խորությունը' 15 մ, մակերեսը 5 7 75 քա ռ. կմ:
4. Կա պ ուտ ա նից սկիզբ է առնում միայն մեկ գետ և թափվում Պ ա ր սի ց ծոցը:

- 838֊
 Հա յոց լեզու

4. Ո՞ր նախադասության իմաստն է հակասում տրված նախադասության իմաս­

տին.

ա.
Ձեր վերելքի ժամանակ մարդկանց հետ եղե՛ք սիրալիր, նրանց դուք կհանդիպեք
նաև ցած իջնելիս:

1. Մի վարվիր ուրիշների հետ այնպես, ինչպես չես կամենա, որ ք ե զ հետ վարվեն:

2. Չա րիքը, որ ինձ չի վնասում, նույնն է, ինչ բա րիքը, որ ինձ օգուտ չի բերում:
3. Կյանքի ճա նա պ ա րհները երբեք չեն խաչվում:
4. Պ ա տ վիս, կրոնիս ու հա ցիս մի' դիպչիր:

ր.
Տաք և խոնավ երկրներում հողագոյացումն ընթանում է ամբողջ տարին, գործում
են մանրէները, զանազան թթուների ներգործությամբ հեշտ լուծվող քիմիական
տարրերը հեռանում են, տեղում մնում են երկաթի և ալյումինի չլուծվող օքսիդները,
որից հողի գույնը դառնում է կարմիր:

1. Երկաթի և ալյումինի բա ղա դրա տ ա րրերի առկայությունը բա վարա ր պայման է,

որ հողը կարմիր գույն ստանա:
2. Մանրէների և գա նագան թթուների ներգործությամբ հողը կա րող է ստ ա նա լ
կարմիր գույն:
3. Տա ք և խոնավ երկրներում հողա գոյա ցումն ա նընդմեջ գործընթաց է:
4. Կա րմրա հողերի բաղադրության մեջ հեշտ լուծվող քիմիա կա ն տ ա րրերը գրեթե
բա ցակա յում են:

Գ-
Երկրի մակերևույթը արևի ճառագայթներից տարբեր չափով է ջերմանում:

1. Երկրի մակերևույթը ջերմություն է ստանում նաև Երկրի ընդերքից:

2. Երկրի մակերևույթի ոչ համաչափ տ ա քա նա լը պ ա տ ճա ռ է դառնում քա միների
ա ռաջացման:
3. Արևի ճա ռա գա յթները համաչափ են ընկնում Երկրի մակերևույթին, և հա մապ ա ­
տա սխա նա բա ր էլ բաշխվում է ղրանց ջերմությունը:
4. Արևի ճա ռա գա յթները ջերմա ցնում են Երկրի մակերևույթը:

դ-
Պատմությունը մի վարդապետարան է, մի դատարան, որի մեջ ապագա սերունդը
կրթվում է' զգուշանալով իր նախահայրերի սխալներից... (Րաֆֆի)

1. Միակ ղասը, որ կա րելի է վերցնել ժողովուրղների պատմությունից, այն է, որ

իրենք՝ ժողովուրդները, երբեք ոչ մի դաս չեն վերցնում իրենց պատմությունից:
(Հեգել)
2. Երջա նիկ են այն ժողովուրդները, որոնց պատմությունը թողնում է ձա նձրա լի
տպավորություն: (Մոնտեսքյո)
3. Չկա ստույգ պատմություն' առանց ժա մա նակա գրության (Խ որենա ցի)
4. Այն, որ մարդիկ սովորում են պատմության սխալների վրա, պատմության
հիմնական դասն է: (0 . Հա քոլի)

- 839-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

5. Ո՞ր տեղեկությունը չկա տրված շարադրանքում:

Գիտնականների հաշվումներով Մեծ Մասիս լեռը մոտավորապես երեքուկես միլի­
ոն տարեկան է: Մեծ ու Փոքր Մասիսներն իրարից բաժանվում են երկրաբանական մի
ամբողջ դարաշրջանով. Փոքր Մասիսն ընդամենը 200 հազար տարեկան է:
Մեծ Մասիսը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր գագաթն է: Երկգագաթ Մա­
սիս լեռն աշխարհին հայտնի է Արարատ անունով, որը կապված է ջրհեղեղի ավան­
դության հետ: Աստվածաշունչը Սուրբ գիրքը, հավաստում է, որ համաշխարհային
ջրհեղեղի ժամանակ Նոյի տապանը կանգ է առել Արարատ լեռան գագաթին:
Արարատը բացարձակ բարձրությամբ (ծովի մակերևույթից հաշված) Հայկական
լեռնաշխարհի և ամբողջ Մերձավոր Արևելքի ամենաբարձր լեռն է, իսկ հարաբերա­
կան բարձրությամբ, այսինքն ստորոտից հաշված, ամենաբարձր լեռն է աշխարհում
(4300 մ): Արարատ լեռնազանգվածը զբաղեցնում է 1200 քառ. կմ մակերես: Մեծ Մա­
սիսի բացարձակ բարձրությունը 5165 մ է, Փոքր Մասիսինը 3925 մ:
Հայոց սուրբ սարը պատկերված է Հայաստանի զինանշանի վրա:

1. Արա րա տը կոչվում է նաև Տա պ ա նի լեռ և սրբություն է համարվում բոլոր քր ի ս ­

տոնյաների համար:
2. Փ ոքր Մասիսը 3,3 մլն տ ա րով երիտ ա սա րդ է Մեծ Մասիսից:
3. Մասիսը սրբություն է համարվում բոլոր հայերի համար:
4. Արարատի ստ որոտ ը ծովից բա րձր է 865 մ:

֊ 840 ֊
 Հայոց լեզու

ՈՃԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ո ՜ր ո ճ ի ն են ա ռ ա վ ե լ բ ն ո ր ո շ տ ր վ ա ծ բ ա ռ ե ր ը և բ ա ռ ա կ ա պ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը .

ա . անուղղակի խնդիր, ածանց, հոդակապ, անենթակա, վերջադաս, խնդրառություն,

լրացման լրացում
1. ա ռօրյա ֊խ ոսա կցա կա ն, 2. վարչական, 3. գիտ ա կա ն, 4. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն

բ. հեշտ, ճա մփ ա , իրիկուն, ա լա րել, չոքել, հավես չունենալ, ծլկել, ա վ լել֊թ ա փ ել

1. ա ռօրյա ֊խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

գ . ա վելա ցվա ծ արժեքի հարկ, շա հա գործում, մաքսա նենգ, միջա զգա յին առևտուր,
պ ետա կա նա ցում, ընդհանուր շուկա , ներդրումային
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. վարչական, 3. գիտ ա կա ն, 4. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն

դ . սույն թվին, իսկականի հետ ճիշտ է, ըստ պատկանելույն, ընդսմին, ի ցույց դնել,
ի դեմս, նախագահող
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ե. արևաքամ, լուսածածան, արծաթահոս, կայծակնալից, վշտածուփ, գեղիրան,

փրփրագին
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

զ . աքլոր, հանաք, մարդավարի, դեփ-դեղին, մանր-մունր, քրջոտ, թուշ

1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

է. նիստի քարտուղար, պաշտոնակատար, քվեարկություն, ըստ ամենայնի, սույն,

առդիր, հիշյալ, գրանցամատյան
1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ը. օձաճապուկ, հուսավառվել, ծանրազարդվել, հույսի դուռ, շուշանաթույր,

սիրակարոտ, արևահամ
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

թ. բաժնետիրություն, եկամուտ, շահույթ, ծախսերի հայտարարագիր, բեռնարգել,

գերգնանկում, վարկավորում
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

- 841
֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ժ. մանրիկ, հլու-հնազանդ, աման-չաման, փռթկացնել, ճեռ առնել, մոտ գալ, ճեռ ու

ոտից ընկնել, լավամարդ
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. վարչական, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4 . գեղա րվես­
տական

Ժա. գիտափորձ, տեսական, փոխարկման եղանակ, հակադարձ համեմատական,

կանխավարկած, անդրկաղապար, ուսումնասիրության առարկա
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

Ժ բ . ելից, լիազորագիր, ստացական, հարցապնդում, կարգապահական տույժ, ի գի­

տություն, գերատեսչական
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ժգ. գիտահետազոտական, տեսություն, համեմատական եղանակ, կանխադրույթ,

փորձառական, աշխատանքային վարկած, գիտաբանություն
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ժդ. մատենավարություն, գրագրություն, կարգադրագիր, արձանագրային, հարգելի

տնօրեն, ի կատարումն, առ այն
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4 . գեղա րվեստ ա կա ն

ժ ե . տրամաբանական հիմք, դասակարգման փորձ, հասկացության սահմանում, հա­

յեցակարգ, վերացարկում, ապացուցում, հետազոտություն
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ժզ. գրասենյակային, պաշտոնեական, հուշագիր, վերստուգիչ, մեծարգո նախարար,

պայմանագրային, սույնով հաստատում ենք
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ժէ. քերականություն, նախադասության անդամ, կոչական, մակբայ, շնչեղ խուլ,

հատկացուցիչ, շարադասություն
1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ժ ը . վերոհիշյալ, մտից մատյան, ծառայողական, հրամանագիր, վերադաս, ի տնօրի­

նություն, սույնից բխում է
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ժթ. ուսումնասիրություն, փորձարկում, տեղադրման եղանակ, զուգադրում,

տիպաբանություն, գործառույթ, կառուցվածքային
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ի. ներքոստորագրյալներս, հայտարարագիր, հանձնախումբ, նկատառում, ի ղեկա­

վարումն, առ այսօր, ներկա դրությամբ
1. ա ռօրյա ֊խ ոսա կցա կա ն, 2. վարչական, 3. գիտ ա կա ն, 4. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն

իա. ծագումնաբանական, ուղիղ համեմատական, դիցուք, վարկած, համակարգ, են­

թահամակարգ, մանրակերտ
1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

իբ. ելույթ ունենալ, պատասխան խոսքով, նկատի ունենալով, հաշվի առնելով, տա­
րեկան հաշվետվություն, զեկուցագիր, մակագրել
1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

- 842-
 Հայոց լեզու

ի գ . գործընթաց, դրույթ, ծանոթագրություն, եզրակացություն, համալիր, համակար­

գիչ, տեղեկույթ
1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

ի դ . հիմարիկ, ցանցառ, տնաշեն, կողը հաստ, պարապ-սարապ, շան ծեծ տալ, գլուխ
տանել
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

ի ե . գեղանկար, քանդակագործ, ճարտարապետական հորինվածք, գունաբիծ, որմ­

նանկարչություն, վրձնահարված, գծանկար
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

ի զ . հնչյունաբանություն, ձևույթ, շարույթ, խոսքի մաս, հոլովում, բայ, ձայնորդ

1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

իէ. համարիչ, հանելի, քառակուսի արմատ, քառակուսի բարձրացնել, քառանիստ,

գլան, զուգահեռանիստ
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4 . գեղա րվեստ ա կա ն

ի ը . այլուրեքություն, բացարկ հայտնել, օրենսգիրք, ծանրացուցիչ հանգամանքներ,

քրեակատարողական հիմնարկ, մեկուսարան, իրավախորհրդատու
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4 . գեղա րվեստ ա կա ն

իթ. արտադրյալ, միջնագիծ, քառակուսի հավասարում, շեղանկյուն, կոն, փոխուղ-

ղահայաց, բեկյալ
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

լ. ախտանիշ, ակնահատակ, ակնաբույժ, արյունազեղում, մանկաբարձ, վիրակապ,

նյարդաբորբ
1. վարչական, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

լա . լուսացնցուղ, բուրյան, ողբանվագ, թեթևասահ, կարոտակեզ, կայծակնալից, գե­

ղադալար
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

լբ . մխալ, սմքել, պաչել, պուճուր, տանձի պոչ, աչքի պոչով, ասել-խոսել

1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. վարչական, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­

տական

լգ . շեշտակիր, գաղտնավանկ, ապաթարց, ստորոգյալ, ձևույթ, շարակարգ, հոլովա­

ռություն
1. վարչական, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվեստ ա կա ն

լդ . էգուց, փեշ, հիմա, ոնց, իրասածի, երես առած, հալած յուղի տեղ ընդունել
1. ա ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտա կան, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

- 843-
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

լե . թվար, շպո, ապեր, վռազ, խի, մաթեմ, ախր, տզտզալ, կպնել

1. տ ռօրյա -խ ոսա կցա կա ն, 2. գիտ ա կա ն, 3. հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4. գեղա րվես­
տական

լզ . ավշահանգույց, այլուրեքություն, եռապտույտ, առանցքակալ, որմնամույթ, ամ-

րանակալ, հեծան
1. վարչական, 2 . գիտ ա կա ն, 3 . հրա պ ա րա կա խ ոսա կա ն, 4 . գեղա րվեստ ա կա ն

2 . Բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ի ո ՞ր շ ե ր տ ի ն ե ն պ ա տ կ ա ն ո ւ մ հ ե տ և յա լ թ ա ռ ե ր ը .

ա . քոլ, լղար, կոլոտ, խախանդ, էրթալ, օխտը, ճիտ

1) հնաբանություններ, 2) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 3) բա րբա ռա յին բառեր, 4) բա­

նա ստ եղծա կա ն բառեր

բ . դեգերել, ելուզակ, ընդոստ, ոգորել, ակութ, ուստր, անսալ

1) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 2) գրքա յին բառեր, 3) խ ոսա կցա կա ն բառեր, 4) բա ր­
բառային բառեր

գ . հազարապետ, մարզպան, դրանիկ, ազատանի, շրջկոմ, պիոներական, հոկտեմբե-

րիկ, ժոդկրթբաժին
1) պ ա տ մա բա ռեր, 2) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 3) խ ոսա կցա կա ն բառեր, 4) բա ­
նաստ եղծա կա ն բառեր

դ. աշխատակազմ, արհեստավարժ, գեղասահք, գինեձոն, գործառույթ, դյուրակիր,

զրուցահանդես
1) հնաբանություններ, 2) հա մագործա ծա կա ն բառեր, 3) նորաբանություններ, 4) բար­
բառային բառեր

ե. քանզի, վասնզի, յուր, օրավուր, ըստ իս, ամենեցուն, տվնջյան

1) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 2) հնա բա ռեր, 3) խ ոսա կցա կա ն բառեր, 4) բա րբա ռա ­
յին բառեր

զ . շարժանկար, մարտանկար, երգահան, համացանց, համույթ, համանվագ, վաճա­

ռատուն
1) հնաբանություններ, 2) հա մագործա ծա կա ն բառեր, 3) նորաբանություններ, 4) հնա-
բանություններ

է. ուտել, տուն, սար, քիչ, նման, հարյուր, հանկարծ

1) հնաբանություններ, 2) համագործա ծա կա ն բառեր, 3) բարբառային բառեր, 4) բա ­

նաստ եղծա կա ն բառեր

ը. մարտարվեստ, մրցատյան, պատճենիչ, սեղմագիր, ցուցարկիչ, փորձագետ,

ճեպազրույց
1) օտարաբանություններ, 2) համագործածական բառեր, 3) նորաբանություններ, 4) բար­
բառային բառեր

- 844-
 Հայոց լեզու

թ. ապրել, մարդ, ձախ, նոր, դեղին, քսան, բայց, երևի

1) նորաբանություններ, 2) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 3) գրքա յին բառեր, 4) բա­

նաստ եղծա կա ն բառեր

ժ. կոմպյուտեր, ասիստենտ, ստադիոն, նովել, սալաթ, պոմիդոր, մասսա

1) բա րբա ռա յին բառեր, 2) պ ա տմաբա ռեր, 3) գրքա յին բառեր, 4) օտա րա բանություն-
ներ

ժա. գաղջ, փույթ, դրասանգ, ըմպանակ, թույր, ստահոդ, հեղձուցիչ

1) նորաբանություններ, 2) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 3) գրքա յին բառեր, 4) օտ ա -
րաբանություններ

ժբ. կանաչ, հին, ճանճ, գաթա, երկար, ջուր, տերև, թափել

1) պ ա տ մաբա ռեր, 2) հա մա գործա ծա կա ն բառեր, 3) բա րբա ռա յին բառեր, 4) բա նա ս­
տ եղծա կա ն բառեր

ժգ. դիսկ, մատերիալ, կլիպ, մարկետ, բլոկնոտ, ռեմոնտ, շկաֆ, թավա

1) հնաբառեր, 2) բա նա ստ եղծա կա ն բառեր, 3) գրքա յին բառեր, 4) օտ ա րա բա նու-
թյուններ

3. Նշված հատկանիշներից ո՞րը բնորոշ չէ.

ա. վարչական (պաշտոնական) ոճին.
1.
1) հուզականություն
2) հանդիսավորություն
3) միօրինակություն
4) վերամբա րձություն

2.
1) գրա բարյա ն նախդրավոր կապակցությունների և, ա ռհա սա րա կ, հնաբանություն-
ների գործա ծություն
2) վարչաբանությունների գործածություն
3) անմիջականություն և հա նպ ա տ րա ստ ից ձևա վորում
4) կա ղա պ ա րա յին կա ռույցների գործա ծություն

ր. գեղարվեստական ոճին.
3.
1) պատկերավորություն
2) հուզականություն
3) միօրինակություն
4) արտահայտչականություն

4.
1) գեղա րվեստ ա կա ն ճշմա րտ ա ցիություն
2) վարչաբանություններով հարուստ չոր ու գործնա կա ն լեզու
3) բովանդակայնություն
4) գործա ռա կա ն մյուս ոճերի լեզվա տ ա րրերի գործա ծություն

֊ 845 •
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զ աքար յան

գ. գիտական ոճին.
5.
1) տրամաբանականություն
2) պատկերավորություն
3) գրա կա ն-գրքա յին բա ռա պ ա շա ր
4) շա րա հյուսա կա ն բա րդ կա ռույցներ

6.
1) Փոխ ա բերության հա ճա խ ա կի գործա ծություն
2) դերբայական դա րձվա ծների առատություն
3) տերմինների գործա ծություն
4) խոսքի ճշգրտ ություն

դ. առօրյա-խոսակցական ոճին.
7.
1) բազմազանություն
2) անմիջականություն
3) հանդիսավորություն
4) երկկողմ խոսք է (երկխ ոսական)

8.
1) բա րբա ռա յին և խ ոսա կցա կա ն բա ռերի առատություն
2) հուզականություն
3) հնչերանգային հարստություն
4) տ րա մաբա նակա ն հասկա ցությունների առատություն

ե. հրապարակախոսական ոճին.
9.
1) գնա հա տոդա կա նություն
2) լեզվա կա ն միջոցների տնտեսում
3) ա նհետևողականություն
4) ունի քա րոզչա կա ն բնույթ

10.
1) ժանրային հարստությամբ պ ա յմա նա վորվա ծ ոճա կա ն բազմազանություն
2) բա րբա ռա յին և խ ոսա կցա կա ն բա ռերի պ ա րտ ա դիր գործա ծություն
3) մատչելիություն
4) տրամաբանականություն

4. Պատկերավորման-արտահայտչական նշված միջոցներից որի*ն է հատուկ

հետևյալ բնորոշումը.
ա. Նույն կամ նման բաղաձայն հնչյուններ կուտակվում են խոսքի որոշակի հատվա­
ծում երաժշտականության, բարեհունչության կամ արտահայտչական այլ նպա­
տակներով, օրինակ
Ծափ կը զարնե, ծիծաղեն ծըլեր է ծիրն իր այտին... (Մ. Մեծա րենց)
1. փ ոխ ա նունութ յուն, 2. շր ջա դ ա ս ո ւթ յո ւն , 3. բա ղ ա ձա յն ույթ , 4. հա կա դ րութ յուն

֊8 4 6 -
 Հայոց լեզու

բ . Որպես ստորադասական բառակապակցության անդամներ առնչվող բառերից մե­

կը լրացումը, փոխարինում է մյուսին' լրացյալին, որը զեղչվում է. հիմնված է
նաև առարկաների ու երևույթների զանազան կապերի և հարաբերությունների
վրա պարունակողը պարունակյալի փոխարեն, չափը' առարկայի, հատկանիշը
առարկայի, տեղը այնտեղ եղած մարդկանց փոխարեն, առարկայի անունը տի­
րոջ անվան փոխարեն և այլն, օրինակ
Ու նըրանց առջև ահռելի բացվում,
Թըշշում է ձորը' արյունով լըցված: (Հ. Թումանյան)
1. չափագանցություն, 2. փոխանունություն, 3. մակդիր, 4. համեմատություն

գ. Բառ կամ բառակապակցություն է, որ արտահայտչորեն, սովորաբար փոխաբերո­

րեն բնորոշում է առարկան կամ երևույթը, օրինակ'
Գիտեմ' սքեմիդ մեջի վանականի իրանըդ ոսկիե
Շատ ապրած Աստվածի մը խոնջենքն ունի... (Սիամանթո)
1. փոխանունություն, 2. չափազանցություն, 3. մակդիր, 4. հակադրություն

դ. Նախադասության մեջ բառերի այնպիսի դասավորություն է, որ հակասում է ըն­

դունված կարգին սովորական շարադասությանը, օրինակ
Բաց արավ ցերեկն իր աչքը պայծառ.... (Հ. Թումանյան)
1. համեմատություն, 2. շրջադասություն, 3. հակադրություն, 4. փոխանունություն

ե. Առարկաներին և երևույթներին մարդկային կամ շնչավոր էակների հատկանիշներ

են վերագրվում, օրինակ'
Երկնէր երկին, երկնէր երկիր,
Երկնէր և ծովն ծիրանի.
Երկն ի ծովուն ունէր և զկարմրիկն եղեգնիկ... (Գոդթան երգ)
1. փոխաբերություն, 2. փոխանունություն, 3. մակդիր, 4. ա նձնա վորում

զ. Երկու առարկաների կամ երևույթների զուգադրումը նրանցից մեկի կամ մյուսի

նմանությամբ կամ տարբերությամբ, օրինակ
Այս լուսավորության վրա կես ժամ չանցավ, և Աբիսողոմ աղային ներկայացավ երի­
տասարդ մը, որ վաճառականի չէր նմաներ, սեղանավորի ալ չէր նմաներ, արհեստա­
վորի ալ չէր նմաներ, գործավորի ալ չէր նմաներ, և վերջապես անանկ բանի մը կը
նմաներ, որուն նմանը չկա: (Հ. Պա րոնյա ն)
1. չափազանցություն, 2. փոխանունություն, 3. ա նձնա վորում, 4. համեմատություն

է. Հատկանիշը ներկայացվում է սովորականից առավել չափով, օրինակ

Ծով են աչքերը Ջավախքի դրստեր,
Ու կորչում է մարդ նըրա հայացքում.... (Հ. Թումանյան)
1. հա մեմա տ ութ յուն, 2. չա փ ա զ ա ն ցութ յուն , 3. փ ոխ ա նուն ութ յուն , 4. շր ջա դ ա սութ յուն

֊ 847֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

ը. Արտահայտչական նպատակով զուգորդվում են իմաստով հակադիր բառեր (հա­

կանիշներ) կամ արտահայտություններ, օրինակ
Ների ր ինձ դու, իմ բարի,
Իմ խելոք և իմ համառ,
Հարկադիր այս ծիծաղի
Եվ թաքուն լացի համար: (Հ. Սահյան)

1. փոխանունություն, 2. հակադրություն, 3. շրջադասություն, 4. մակդիր

թ. Մի բառի (բառակապակցության) գործածությունը մեկ այլ բառի իմաստով և նրա

փոխարեն հիմնված դրանց արտահայտած առարկաների (հատկանիշների,
գործողությունների) նմանության կամ համեմատելի լինելու վրա, օրինակ.
Ծանր նստել է քարափը ձորում'
Հյուրընկալ տերը մանկության ձորի:
ճակատից քարե քրտինք է ծորում,
Ուսից կախվում են մամուռ ու մորի: (Հ. Ս ա հ յա ն )

1. շրջադասություն, 2. փոխաբերություն, 3. համեմատություն, 4. հակադրություն

5. Շեղ գրված(ներ)ը պատկերավորման-արտահայտչական ի՜նչ միջոց է (են):

ա.
Ի ջե լ է շուրջը մի անհուր իրիկնաժամ,
Ու լռություն մի անստվեր, անդուռ, անդող ... (Ե. Չա րենց)

1. մակդիր, 2. փոխանունություն, 3. չափազանցություն, 4. հակադրություն

բ-
Սարն ի վար բա րա կ մի առու'
Շուրթերին հայրեն ու տաղիկ: (Հ. Սահյան)

1. հակադրություն, 2. չափազանցություն, 3. համեմատություն, 4. փոխաբերություն

Գ
Երամից պ ոկվա ծ փետ րա վոր մի ամպ: (Հ. Սահյան)

1. մակդիր, 2. փոխաբերություն, 3. փոխանունություն, 4. հակադրություն

Գ
Կյանքը դա րձա վ անմխիթար զառանցանք.... (Ե. Չա րենց)

1. փոխաբերություն, 2. փոխանունություն, 3. անձնա վորում, 4. շրջադասություն

6. Պատկերավորման-արտահայտչական ի՜նչ միջոց է օգտագործված հետևյալ տո­

ղերում.
ա.
Համբույրներ կու գան հովեն ու ծովեն.... (Մ. Մեծարենց)

1. ա ն ձն ա վ որ ո ւմ , 2. չա փ ա զ ա ն ցո ւթ յո ւն , 3. մ ա կդիր, 4. շր ջա դ ա ս ո ւթ յո ւն

-8 4 8 -
 Հայոց լեզու

9-
Սյուք մը կ՛անցնի, տերևներ ծափ կը զարնեն ցնծագին.... (Մ. Մեծարենց)

1. չափազանցություն, 2. հակադրություն, 3. ա նձնա վորում, 4. Փոխանունություն

Գ-
Ու ծղրիդներ բանակով արբշիռ, անվերջ կը խոսին: (Մ. Մեծարենց)

1.հարանունություն, 2. համեմատություն, 3. հակադրություն, 4. փոխաբերություն

Գ
Դեզերով լեռ եմ շինած: (Դ. Վարուժա ն)

1. չափազանցություն, 2. ա նձնա վորում, 3. բաղաձայնույթ, 4. շրջա դա սություն

ե.
Արյուն կը ծորե չափազանց հասուն
Փոշոտ մորենին: (Դ. Վարուժան)

1. փոխաբերություն, 2. հակադրություն, 3. հարանունություն, 4. համեմատություն

զ.
Հրկեզ քո հոգին' որպես առատ խունկ,
Աշխարհի համար պարզեցիր անպարտ.... (Վ. Տերյան)

1. համեմատություն, 2. հակադրություն, 3. հարանունություն, 4. ա նձնա վորում

է.
Դեմքերը, ա՜խ, բութ են այնպես,
Կարծես շինված են տապարով: (Ե. Չա րենց)

1. համեմատություն, 2. հարանունություն, 3. չափազանցություն, 4. հակադրություն

ն-
Այն, որ ես էի, որ իմն էր առաջ,
Արդեն չի հառնի և ոչ մի գրքում,
Եվ ոչ մի գրքում' աշխարհում գրած... (Ե. Չա րենց)

1. համեմատություն, 2. ա նձնա վորում, 3. շրջա դա սություն, 4. մակդիր

թ-
Վերջին անձրևից մաշկը թրթռում,
Ու սարսռում է սիրտը քարափի: (Հ. Սահյան)

1. հակադրություն, 2. փոխանունություն, 3. անձնա վորում, 4. մակդիր

ժ.
Շատերը գիս մերժեցին.
«Քընար մ՛ունի սոսկ», — ըսին.... (Պ. Դուրյան)

1. ա ն ձն ա վ որ ո ւմ , 2. հա մ եմ ա տ ութ յուն, 3. հա կա դ րութ յուն , 4. փ ոխ ա նունութ յուն

-8 4 9 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ժա.
Եվ մի գիշեր, երբ Բաղդադը քուն էր մտել
Տիգրիսի նոճիածածկ ափերի վրա,
Գաղտնի հեռացավ քաղաքից... (Ա. Իսահա կյա ն)

1. մակդիր, 2. փոխանունություն, 3. չափազանցություն, 4. համեմատություն

ժբ.

Ես չեմ կամենա ողջունել մարդկանց, նրանց սեղանից պատառ չեմ կտրի.... (Ա. Իսա ­
հակյան)

1. համեմատություն, 2. անձնա վորում, 3. փոխանունություն, 4. հակադրություն

ժգ.
Եվ հառաչեցին լեռները ցավից,
Անեծք ժայթքեցին հրաբուխներով: (Հ. Շիրա զ)

1. համեմատություն, 2. մակդիր, 3. փոխանունություն, 4. ա նձնա վորում

ժդ.
Երկու ըմպանակ ունի ձեռքերում,
Մեկն արյունով փ, մյուսը կաթով.
Երկու բուրվառներ կայծակնացնցուղ,
Մեկը' խնկաթույր, մեկը' ճենճահոտ... (Գրիգոր Ն ա րեկա ցի)

1. ա նձնա վորում, 2. շրջադասություն, 3. հարանունություն, 4. համեմատություն

ժե.
Երբոր ծիծառն իր բույն դառնա,
Երբոր ծառերն հագնին տերև,
Ցանկամ տեսնել զիմ Կիլիկիա'
Աշխարհ, որ ինձ ետուր արև: (Ն. Ռուսինյան)

1. մակդիր, 2. հակադրություն, 3. ա նձնա վորում, 4. համեմատություն

ժզ.
Կամ կը քշեմ վաղվան հույսով'
Արևն առած ճակտիս վրա:
Հորիզոնը' անհուն լույսով,
Իմ աչքերուս մեջ կը լողա: (Դ. Վարուժան)

1. համեմատություն, 2. բաղաձայնույթ, 3. հակադրություն, 4. չափազանցություն

ԺԷ.
Մառ մորմոքում է մայրամուտը,
Մահվան մոխիր է մովից մաղում... (Ե. Չա րենց)

1. հա կա դ րութ յուն , 2. հա մ եմ ա տ ութ յուն, 3. հա րա ն ունութ յուն, 4. բ ա ղ ա ձա յն ո ւյթ

-8 5 0 ֊
 Հայոց լեզու

ժը.
Պատուհանս մատնահարեց ու անցավ
Հովն հերարձակ աշունին... (Մ. Մեծարենց)

1. չափազանցություն, 2. հակադրություն, 3. ա նձնա վորում, 4. համեմատություն

7. Պատկերավորման֊արտահայտչական ո*ր միջոցը չի օգտագործված հետևյալ

տողերում.

ա.
Տուրը ցայտքեն ծաղիկ-ծաղիկ կը կաթե
Վըճիտ, ինչպես լույսե արցունքը մանկան.... (Մ. Մեծա րենց)

1. համեմատություն, 2. շրջա դա սություն, 3. մակդիր, 4. հակադրություն

Բ-
Վանքին թակը կ՛աղոթեն հսկա ծաոեր տարորեն.... (Մ. Մեծա րենց)

1. ա նձնա վորում, 2. Փոխանունություն, 3. Փոխ ա բերություն, 4. շրջադասություն

Գ
Ու կ՛երկարի լուսարծաթ
ժապավենն այդ բարբառին,
Ինչպես փախչող ասուպի
Կոթունները կաթնավետ.... (Մ. Մեծա րենց)

1. համեմատություն, 2. մակդիր, 3. շրջա դա սություն, 4. հակադրություն

Ու ցորյաններս հուշիկ-հուշիկ կ՚արթննան.

Իրենց խորքեն կը հոսի ղող մ՚անսահման: (Դ. Վարուժան)

1. ա նձնա վորում, 2. շրջա դա սություն, 3. համեմատություն, 4. փոխաբերություն

ե.
Սայլերը կ՚երթան' անդորրության մեջ
Աղաղակելո՜՜վ...
Կը տանին արև, հրդեհ կը տանին
Հսկա դեզերով: (Դ. Վա րուժա ն)

1. փոխաբերություն, 2. անձնա վորում, 3. բաղաձայնույթ, 4. չափազանցություն

Գ
Սահուն քայլերով, աննշմար, որպես քնքուշ մութի թև,
Մի ըստվեր անցավ' ծաղիկ ու կանաչ մեղմիվ շոյելով.... (Վ. Տերյան)

1. հա մեմա տ ութ յուն, 2. հա կա դ րութ յուն , 3. մ ա կդ իր, 4. փ ոխ ա բերութ յուն

֊8 5 1 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

է.

Կախարդական մի շղթա կա երկնքում'

Աներևույթ, որպես ցավը խոր հոգու.
Իջնում է նա հուշիկ, որպես իրիկուն'
Օղակելով լույս աստղերը մեկմեկու: (Վ. Տերյան)

1. փոխաբերություն, 2. բաղաձայնույթ, 3. համեմատություն, 4. մակդիր

Ը-
Այնպե ս գգվող է երեկոն անափ,
Ծաղիկներն այնպեն նազով են փակվում.... (Վ. Տերյան)

1. մակդիր, 2. համեմատություն, 3. շրջա դա սություն, 4. ա նձնա վորում

Բ*
Ցուրտ հեռուներում, անլռելի
Կրկեսների մեջ, սրտով մոլոր,
Երազում էի քո սիրելի
Եվ մեղմ երգերը' որպես օրոր: (Վ. Տերյան)

1. մակդիր, 2. համեմատություն, 3. չափազանցություն, 4. շրջադասություն

ժ.
Ո*ր երկրի սրտում թախիծ կա այնքան,
Եվ այնքա՜ն ներում - ո՞ր երկրի սրտում...
Որտե՞ղ են քարերն այնպես վերամբարձ
Ձեռների նըման պարզված երկնքին.... (Վ. Տերյան)

1. ա նձնա վորում, 2. շրջադասություն, 3. հակադրություն, 4. համեմատություն

ժա.
Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բառն եմ սիրում,
Մեր հին սազի ողբանվագ, լացակումած լարն եմ սիրում.... (Ե. Չա րենց)

1. փոխաբերություն, 2. համեմատություն, 3. ա նձնա վորում, 4. մակդիր

ժբ.
Ծանոթ կնոջ պես' այրի կամ դժբախտ,
Բարեկամուհու նման տխրատեսք,
Լուրը կշրջի փողոցները նախ,
Ապա կմտնի ղուռ-ղարպասից ներս... (Ե. Չա րենց)

1. համեմատություն, 2. շրջադասություն, 3. անձնա վորում, 4. չափազանցություն

ժգ.
Մեր լեզուն արյունն է մեր,
Արյունից ավելի թանկ.... (Հ. Սահյան)

1. հա մեմա տ ութ յուն, 2. շր ջա դ ա ս ո ւթ յո ւն , 3. չա փ ա զ ա ն ցո ւթ յո ւն , 4. փ ոխ ա բերութ յուն

- 852-
 Հայոց լեզու

Ժդ.
Որքան ունիս դու ալի,
ճակատս այնքան խոկ ունի,
Որքան ունիս դու փրփուր,
Սիրտս այնքան խոց ունի բյուր: (Պ. Դուրյան)

1. փոխանունություն, 2. փոխաբերություն, 3. չափազանցություն, 4. շրջադասություն

Ժե.
Տարածեց ձեդքը իշխանը փութով,
Լռեց դահլիճը պերճ ապարանքի... (Ա. Իսահա կյա ն)

1. փոխանունություն, 2. մակդիր, 3. շրջա դա սություն, 4. չափազանցություն

ժզ.
Երթամ մարող ու մարմրող իրիկվա մեջ,
Որպես ուրու հալածական, որպես տեսիլ.... (Ե. Չա րենց)

1. համեմատություն, 2. շրջադասություն, 3. հակադրություն, 4. մակդիր

ժէ.
Գորշ, տաղտկալի ու խելագար
երգ է կարծես այս կյանքը մի.... (Ե. Չա րենց)

1. համեմատություն, 2. մակդիր, 3. չափազանցություն, 4. շրջադասություն

ժը.
Սոսավում է ու սիրով սարն է ելնում իմ սոսին,
Սոսին' իմ սեգ հարսի պես'
Լուսնի ոսկե կուժն ուսին... (Հ. Շիրա գ)

1. չափազանցություն, 2. փոխաբերություն, 3. բաղաձայնույթ, 4. մակդիր

ժթ.

Ինչպե՜ս վեր ընկար ղո՜ւ' սարի նման,

Երբոր նայում էր ողջ գյուղը կանգնած...
Դո՜ւ... կուչ գաս տակին Սարոյի ծնկան,
Նրանից հետո երևաս կանա՜նց... (Հ. Թումանյան)

1. համեմատություն, 2. հակադրություն, 3. փոխանունություն, 4. չափազանցություն

Ի-
Չէացնող համբույրներում դյութական,
Հանց հինավուրց հեքիաթական գինու մեջ,
Թալկանում է և հալչում է էլ-Սաման...
ժամանակը' դառնում վայրկյան ու հավերժ... (Ա. Իսահա կյա ն)

1. հա մեմա տ ութ յուն, 2. շր ջա դ ա ս ո ւթ յո ւն , 3. մ ա կդիր, 4. հա րա ն ունութ յուն

-8 5 3 -
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքար յան

իա.

Աշխարհն էլ ասես մի հեքիաթ լինի' անսկիզբ, անվերջ, հրաշք դյութական: (Ա. Իսա-
հակյան)

1. համեմատություն, 2. մակդիր, 3. ա նձնա վորում, 4. շրջադասություն

Իր-
Տանձենին խաղաղ ապրել սկսեց իր երկար մահը արտի եզրին' արևի տակ:
(Հ. Մաթևոսյան)

1. փոխաբերություն, 2. ա նձնա վորում, 3. չափազանցություն, 4. մակդիր

8. Ո՞ր հատվածի մեջ կա.

ա. բաղաձայնույթ.

1) Ախր ես ինչպե՞ս վեր կենամ գնամ,

Ախր ես ինչպե՞ս ուրիշ տ եղ մնամ... (Հ. Սահյան)
2) Գիշերն անույշ է, գիշերն հեշտա գի՜ն,
Հա շի շո վ օծուն ու բալա սա նով... (Մ. Մեծա րենց)
3) Անց ենք կենում... միայն անմահ
Գործն է խոսվում լա վ ու վատ.
Ա՜խ, երանի՜ ով մա րդ կըգա
Ու մա րդ կերթա անարատ: (Հ. Թումանյան)
4) Գիշերն Եկավ, զով-հովն ընկավ,
Աստղունք լուսնին ձա յն տվին... (Ա. Իսահա կյա ն)

բ. փոխանունություն.

1) Ո՜նց է ժպ տում իմ հոգին

Չա րին, բարուն' ամենքին.
Լույս է տ ա լիս ողջ կյանքիս
Ու էն ճա մփ իս անմեկին: (Հ. Թումանյան)
2) Կախ արդական մի շղթա կա երկնքում
Աներևույթ, որպես ցա վը խոր հոգու... (Վ. Տերյան)
3) Մեր լեզուն ճկուն է ու բա րբա րոս,
Առնական է, կոպիտ, բայց միևնույն պահին
Պ ա յծա ռ է նա որպես մշտ ա բորբոք փարոս
Վա ռվա ծ հրով ա նշեջ դարերում հին:
4) Երկու դարի արանքում,
Երկու քա րի արանքում,
Հոգ նել եմ նոր ընկերի
Ու հին ցա վի արանքում: (Հ. Թումանյան)

֊ 854֊
 Հայոց լեզու

9. Բերված օրինակներից որո՞ւմ չկա.

ա. մակդիր.

1) Վա րա գույրների հետևից գա լիս էր բազմության շոգ ծիծա ղը: (Հ. Մաթևոսյան)

2) Կա նա նցից, երեխ ա ներից ու իրենց ա նգրա գետ բուռը հա վա տ ով պ ա րզող

պ ա ռա վներից եթե հնարավոր է կոպ եկի օգուտ ունենալ, ուրեմն էդ է: (Հ. Մաթևոս­
յան)

3) էն ծառը թե հիշողություն ունի' քոնոնք էլ ունեն: (Հ. Մաթևոսյան)

4) Նա յիր, մարդու սիրտ է պա տռում ա ստ ծու կողմնա պ ահ խտրականությունը, թե ին­

չո՞ւ է մեկին օ ձ ի հա նկա րծա կա ն խելք տա լիս, մյուսին ստեղծում է էդպես ծառի
պես ա նշնորհք-ա նշա րժ: (Հ. Մաթևոսյան)

բ. անձնավորում.

1) Ու կը դառնան ջրանիվներ ծերունի... (Մ. Մեծա րենց)

2) Լուսա փ ա յլ է ծոցը կարմիր վա րդով լցվա ծ,

Դա ստա կներն են մա նուշակի ծիրա նի փունջ: (Գրիգոր Ն ա րեկա ցի)

3) Բա ց ա րա վ ցերեկն իր աչքը պ ա յծա ռ.... (Հ. Թումանյան)

4) Բայց մենք հա վերժ ենք մեր լեռների պես,

Դուք հողմերի պես կկորչեք վայրագ: (Հ. Շիրա գ)

գ. համեմատություն.

1) Ո՜հ, կը դողդոջեմ, տժգույն եմ, տժգո՜ւյն,

Փ ըրփ ըրի ներսըս դըժոխքի մ՚հանգույն... (Պ. Դուրյան)

2) Ու գա ղա փ ա րն պիտի բնակի զերդ Աստված... (Դ. Վարուժան)

3) էնոր բանակ էնքան էր մեծ,

Որ չուր հետինն էկավ, հասավ,
Առջին էկող քա րեր քա ղեց, ա վա զ մաղեց
Ու գետ կտրեց... («Սասնա ծռեր»)

4) Չըկա զեփյուռ, չըկա ծաղիկ,

Եվ ծա ղկա տ ա րփ չըկա թիթեռ.
Չըկա սոխակ, ոչ վա րդենիք'
Լցյա լ ցողով մա րգա րտ ա հեռ: (Մ. Պեշիկթ ա շլյա ն)

10. Բերված օրինակներից քանիսո՜ւմ փոխաբերություն կա.

ա.
1) Երկու շիրիմ' իրար կից,
Հա վերժա կա ն լուռ դըրկից,
Թախծում են պ ա ղ ու խորհում,
Թե ինչ տարան աշխ արհքից: (Հ. Թումանյան)

- 855-
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

2) Ինչքա՜ն ցա վ եմ տ եսել ես,

Նենգ ու դավ եմ տեսել ես,
Տա րել, ներել ու սիրել,
Վա տը լա վ եմ տ եսել ես: (Հ. Թումանյան)

3) Լինե՜ր հեռու մի անկյուն,

Լինե՜ր մանկան արդար քուն,
Երազի մեջ երջանիկ,
Հա շտ ու խ աղաղ մարդկություն: (Հ. Թումանյան)

4) Շ ո վ է իմ վիշտն, անափ ու խոր,

Լիքն ա կունքով հա զա րա վոր.
Իմ զայրույթը լիքն է սիրով,
Իմ գ ի շերը' լիքն ա ստղերով: (Հ. Թումանյան)

5) Քա նի՜ մահ կա իմ սըրտում,

Թ ա փ ուր գահ կա իմ սըրտում.
Թե՞ դու էլ Ես մահացու.
Մահի ահ կա իմ սըրտում: (Հ. Թումանյան)

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

բ.
1) Ավերակ դա րձա վ նավագոգն ամբողջ,
Տա խ տ ա կա մա ծը քա յքա յվեց իսպառ,
Պ նդիչ գա մերը դուրս թռան տեղից: (Գրիգոր Ն ա րեկա ցի)

2) Դու ես պ ա րգևում մխիթարություն,

Վհատությունը հանձնում մոռացման,
Վշտի խավարը փ ա րա տում անհետ,
Ողբն ու հառաչը փոխում ծիծաղի: (Գրիգոր Նա րեկա ցի)

3) Մանավանդ չէ՞ որ դու լույս ես ու հույս,

Իսկ ես խավար եմ ու հիմարամիտ.
Դու' փ ա ռա բա նվա ծ բարի իսկություն,
Ես' ամեն ինչով չար ու ապիկար... (Գրիգոր Ն ա րեկա ցի)

4) Մի կեղեքիր ինձ, հոշոտ վա ծ եմ, տե ս,

Արդեն ջա րդվա ծիս էլ մի՜ ջախ ջախ իր,
էլ մի բզկտիր, մորմոքվա ծ եմ ես...
Անկար հիվանդիս մի՜ մա հա ցրու... (Գրիգոր Նա րեկա ցի)

5) Ե կ ե ք միասին չհա րգենք նրանց,

Ովքեր սերտում են և ոչ թե դատում
ճա ռո ւմ են, բնա վ չեն կշռա դա տում... (Պ. Սևակ)

1. բոլորում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4. չորսում

- 856-
 Հայոց լեզու

11. Բերված օրինակներից քանիսո՜ւմ փոխանունություն կա.

1) Քուն թե արթուն օրիս շա տ ը Երագ Եղավ, ա նցկա ցա վ,

Երագն էլ նուրբ ու խուսա փուկ, վըռա գ Եղավ, ա նցկա ցա վ,
Վըռա գ անցան երազ, մուրազ, ու չհասա ոչ մեկին,
Կյանքըս թեթև տ ա նուլ տ ըվա ծ գըրա զ եղավ, անցկա ցա վ: (Հ. Թումանյան)
2) Ո՞ւր ես ձե ռք դ մեկնում զենքին,
Խ ա բվա ծ մանուկ Սասնա տան.
Լուռ ու լերկ է հոդ ու երկինք,
Լուռ, կծկվա ծ' Հա յա ստ ա ն: (Ս. Կա պ ուտիկյան)
3) Ամենայն տ եղ մահը մի է,
Մարդ մի անգամ պիտ մեռնի,
Բայց երանի, ով յուր ազգի
Ազատության կզոհվի: (Մ. Նա լբանղյա ն)
4) Նայի ր, նայի ր սըրտ ա բա ց
էս լեն ա րձա կ աշխարհին,
Առատ, առա տ տ ա րա ծվա ծ
Գեղեցիկը ու բարին: (Հ. Թումանյան)
5) Կայմ ու կողերը ջա րդվա ծ,
Անառագաստ ու անղեկ
Եվ անղրոշ նավի պես
Ինձ բ ա ց թողեք' ես գնամ: (Հ. Սահյան)
6) Առաջինն էիր ու վերջինն էիր
Իմ անքուն, անքեն տ ա րերքի մեջ:
Դու իմ ձեռքի մեջ ուրիշինն էիր,
Իմն էիր միայն իմ վերքի մեջ: (Հ. Սահյան)
1. մեկում, 2. երկուսում, 3. երեքում, 4 . չորսում

1) Երգում է քա ղա քը իր երգն ա ռօրյա ,

Իսկ ես մտ ա ծկոտ, տրտում ու լռին
Կա նգնել եմ ահա կա մուրջի վրա
Եվ նայում եմ հորդ, հեռա ցող ջրին: (Ե. Չա րենց)
2) Եվ գերեզմա նս երբ փակվի ինձ հետ,
Մեղքս կմոռնան, սիրո խոսք կասեն,
Եվ ա նցա ծ կյանքս կդառնա լեգենդ'
Օ ր ե ր ի նման ա նդա րձ ու վսեմ... (Ե. Չա րենց)
3) Անց եմ կենում, շուրջս մարդիկ, շուրջս դեմքեր հա գա ՜ր-հա զա ՜ր,
Շուրջս աշխարհն է աղմկում, մարդկային կյանքն անհավասար... (Ե. Չա րենց)
4) Կուրանա ն թող աչքերն իմ դաժան,
Չորա նա թող ձե ռքը իմ չար,
Թ ող գգվի ինձ մա հ տա րաժա մ,
Թ ող հոգիս դժոխ քում ճչա... (Ե. Չա րենց)
1. մեկում, 2. ե ր կուսում , 3. երեք ում , 4. չորսում

֊8 5 7 ֊
 Յու. Ավետի պան, Հ. Զաքարյան

12. Ո՜ր թառի հետ կարող է իբրև մակդիր գործածվել շեղ գրված բառը.
ա. ծանր (1. լռություն, 2. ճա մպ րուկ, 3. մախաղ, 4. աշխ ա տա նք)
բ. բարի (1. ադամորդի, 2. այգեպան, 3. լույս, 4. մունետիկ)
գ. ոսկեթել (1. շամանդաղ, 2. ա պ արոշ, 3. թեզանիք, 4. բազպան)
դ. անուշ (1. աղանդեր, 2. օշա րա կ, 3. բա ղա րջ, 4. անձկություն)
ե. սև (1. աղվես, 2. սուգ, 3. ժանյակ, 4. կնգուղ)
զ. սառը (1. օդ, 2. զնդան, 3. վերաբերմունք, 4. պ աղպաղակ)
է. այրող (1. մարխ, 2. կապար, 3. կա րոտ, 4. հուր)
ը. լռության (1. ձա յն, 2. պ ա տ ճա ռ, 3. առիթ, 4. հետևանք)
թ. քարե (1. անդրի, 2. ա նջրպ ետ , 3. տապան, 4. կորով)
ժ. թափուր (1. կածան, 2. դամբան, 3. գա հա վորա կ, 4. բա ղձա նք)
ժա. հեղուկ (1. իրան, 2. գազ, 3. նյութ, 4. դեղ)
ժբ. մոռացկոտ (1. բավիղ, 2. կոչնական, 3. բարապան, 4. ա ճպ ա րա ր)

13. Ո՜ր բա ռա կա պ ա կցությա ն մեջ չկա մակդիր.

ա. 1. կարմիր լուրեր, 2. ծանր անթրոց, 3. շոգը' հա կինթա ցա ծ խաղող, 4. մի բուռ

տ իեզերք
բ. 1. հուսկ շունչ, 2. սեգ լեռներ, 3. լույսի ծիծա ղ, 4. արևի ջա հել համբույր
գ. 1. ձյա ն սպ իտա կ տ ա րերք, 2. ցորենի կանաչ արտ, 3. ա նա պ ա տի դեղին
լռություն, 4. ա ստ անդա կա նի անմխիթար կարոտ
դ. 1. վ ա ր դ ե ր ի բ ո ւյր ը վա ռմա ն, 2. Ե ր կ ն ո ւղ ե շ կ ա րո տ , 3. բ ա խ տ ա զ ո ւր կ ե ր կի ր ,
4. ք ա ջ ա սպ ա րա կիր
ե. 1. քա րե երկինք, 2. ոսկեշղթա հուշեր, 3. թեքված մատուռ, 4. երա զներու
պ երճուհի
զ. 1. բարի արև, 2. բեկվա ծ սյուն, 3. արևավա ռ բա ղձա նք, 4. լուսա ծա ծա ն գիշեր
է. 1. վարսաթափ ուռի, 2. թուխ ա րտույտ, 3. գունատ հույս, 4. նրբա կերտ մթնշաղ
ը. 1. անգո մոլորակ, 2. քա ղցր օղ, 3. արևավա ռ անապատ, 4. լուսե ա րցունք
թ. 1. թանձր մառախուղ, 2. կարմիր վերջա լույս, 3. քա ղցր գգվա նք, 4. անուշ շշուկ
ժ. 1. ա րևոտ ա րտ եր, 2. ծա ղկուն ձյուն, 3. ա նմա հա կա ն ջուր, 4. ա նհա շտ
մտերմություն
ժա. 1. ծիա ծա նա թև հավքեր, 2. կապույտ մանուշակ, 3. ծեր կա տար, 4. ջերմ լա ց
ժբ. 1. ահեղ որոտ, 2. ողբերգության մատյան, 3. ցա վա գին գիշեր, 4. սիրո գունատ
png
Ժգ. 1. խ ն կ ա թ ո ւ յ ր ս ե ն յ ա կ , 2. հ յ ո ւ ր ը ն կ ա լ ք ա ր ա փ , 3. մ ա ն կ ո ւ թ յ ա ն ե ր կ ի ն ք ,
4. միամիտ մի հով
ժդ. 1. ոսկեշղթա իմ հուշեր, 2. ճերմա կ մեղմություն, 3. քա րե եղջյուրներ, 4. կարմիր
մուժ
ժե. 1. կանաչ թխկի, 2. ճերմա կ հրապույր, 3. արծաթ խ ոսքեր, 4. քնքուշ ցա վ
ժզ. 1. սև գործ, 2. սև համբույր, 3. սև բախտ, 4. սև վեղար
ԺԷ. 1. լույսի թախիծ, 2. ցուրտ ոչինչ, 3. ա նվրեժ վրեժ, 4. հայ մայրեր
ժը. 1. անպարտելի ամբոխ, 2. գորովակաթ արցունք, 3. մոխրացող երազներ, 4. լույսի
մայր խավար

- 858-
 Հայոց լեզու

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹ ՅՈՒՆ
ԵՐԿՈՒ Խ ՈՍՔ ........................................................................................................................3

Հ Ա Յ Ո Ց Լ Ե Զ Ո Ւ ....................................................................................................................4
ՀԱ ՅԵՐԵՆԸ ԵՎ Ա ՇԽ Ա ՐՀԻ ԼԵԶՈՒՆ ԵՐԸ ........................................................................4
Լեզուների ծագումնա բանա կան դ ա սա կա րգում..................................................... 5
Հա յերենը և հնդեվրոպա կա ն մյուս լեզուները ....................................................... 6
Հա յերենի և այլ լեզուների փ ոխ ա զդեցությունը...................................................... 6
Հա յոց լեզվի գործա ռույթները .................................................................................. 8
Հա յոց լեզվի ծ ա գ ո ւմ ը ..................................................................................................8

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶ Վ Ի ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ Փ Ո ՒԼԵՐԸ ......................................................................10

Գրա բա ր (հին գրա կա ն հա յերեն )............................................................................. 11
Միջին հայերեն ...........................................................................................................12
Աշխ արհաբար (նոր հ ա յե ր ե ն )...................................................................................13
Հա յերենի բա րբա ռները ........................................................................................ 14
Արևմտահայ գրա կան լե զ ո ւ ...................................................................................15
Արևելահայ գրա կա ն լե զ ո ւ..................................................................................... 16

Հ Ն Չ Յ Ո Ւ Ն Ա Բ Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ............................................................................................. 17
Հա յերենի հնչյունական հա մ ա կ ա ր գ ը .........................................................................17

ՈՒՂՂԱԽ ՈՍՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ........................................................... 20

Ձա յնա վորների արտասանությունը և ուղղ ա գրութ յուն ը.................................... 20
Բա ղա ձա յնների արտասանությունը և ուղղա գրությունը.................................... 29
Կիսա ձայն յ և երկհն չյուն ն եր................................................................................... 46
Վ Ա Ն Կ ............................................................................................................................. 4 8
Տ ո ղ ա դ ա ր ձ .................................................................................................................. 51
Բառային շ ե շ տ ........................................................................................................... 54
Տրա մա բա նա կա ն շեշտ ............................................................................................ 56

ՀՆՉՅՈՒՆԱ Փ ՈԽ ՈՒԹ ՅՈՒՆ ............................................................................................ 58

Ձա յնա վորների հնչյունափոխությունը .................................................................. 59
Երկհնչյունների հնչյունափոխությունը................................................................... 62

ԳՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ......................................................................................................... 65
Հա յերենի ա յբուբենը .................................................................................................65
Մ եծա տ ա ռերի ո ւղ ղ ա գ ր ո ւթ յուն ը ............................................................................. 67

-8 5 9 ֊
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

Բ Ա Ռ Ա Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ....................................................................................................... 68
Ինչ է բառը .................................................................................................................. 68
Բառի ուղիղ և թեք ձևեր ........................................................................................... 68

ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ. ԼԵԶ Վ Ի ԲԱՌԱՅԻՆ ԿԱԶՄԸ ................................................................... 70

Բա ռա պ ա շա րի շերտերն ըստ ծագման ................................................................. 70
Բա ռա պ ա շա րի ժա մա նա կա գրա կա ն շերտ երը .................................................... 72
Բա ռա պ ա շա րի շերտերն ըստ գործա ծա կա նությա ն ........................................... 74
Բա ռա պ ա շա րի ոճա կա ն շերտ երը ..........................................................................76

ԻՄԱՍՏԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ .................................................................................................. 80
Մենիմաստ և բա զմիմաստ բա ռեր ..........................................................................80
Ուղիղ և փ ոխ ա բերա կան իմաստ .........................................................................82
Դ ա ր ձ վ ա ծ ք ն ե ր ..................................................................................................... 8 5

ԲԱՌԵՐԻ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹ ՅՈՒՆՆԵՐՆ ԸՍՏ ԻՄԱՍՏԻ ԵՎ ՁԵ Վ Ի ................................ 87

Հոմա նիշներ և հա կա նիշներ ............................... 87
Հա մա նուններ ..........................................................................................................91
Հա րա նուններ ..........................................................................................................94
Բառային տ ա րբերա կներ ...................................................................................... 95

ԲԱ Ռ Ա ԳՈՐԾԱ ԾՈՒԹ ՅԱ Ն ԲՆ ՈՐՈՇ ՍԽ Ա ԼՆԵՐ ......................................................... 97

ԲԱՌԱԿԱԶՄՈՒԹՅՈՒՆ .................................................................................................. 104

ԲԱՌԻ ԲԱ Ղ Ա ԴՐԻՉՆ ԵՐԸ ...........................................................................................104
Բա ռա կա զմա կա ն բա ղա դրիչների տեսակները ..............................................105
Ա ր մ ա տ ................................................................................................................ 105
Ածանց, նախածանցներ և վ ե ր ջա ծ ա ն ց ն ե ր ................................................... 106
Ածանցների իմաստային տեսակները ........................................................109
ժա մա նա կա կից հայերենի ա ռա վել գործուն ա ծ ա ն ց ն եր ը .......................110
Բա ռա կա զմա կա ն հիմքա կա զմիչ մասնիկներ ................................................. 114

ԲԱՌԵՐԻ ՏԵՍԱԿՆԵՐՆ ԸՍՏ ԿԱԶՄՈՒԹՅԱՆ ...........................................................116

Պ ա ր զ բառեր .........................................................................................................116
Բա ղա դրյա լ բա ռեր ...............................................................................................116
Ածանցավոր բառեր ...........................................................................................116
Բարդություններ ................................................................................................ 119
Հա մա դրա կա ն բարդություններ ................................................................. 122
Հա պ ա վա կա ն բարդություններ ............................................................... 123
Հա րա դրա կա ն բարդություններ ................................................................. 125
Միության գծիկով գրվող հա րա դրակա ն բա րդ ութ յուն ն եր.................. 125
Առանց գծիկի գրվող հա րա դրա կա ն բա րդություններ..........................129

ԲԱՌԱԿԱԶՄԱԿԱՆ ՀՆՉՅՈՒՆԱ ՓՈԽ ՈՒԹ ՅՈՒՆ ....................................................... 133

ՀԱՄԱՌՈՏԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ ...........................................................................................136
ԲԱՌԱԿԱԶՄԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹ ՅՈՒՆ ....................................................................137
Բ Ա Ռ Ա Ր Ա Ն Ա Գ Ր Ո ՒԹ Յ Ո ՒՆ ................................................................................................ 140

- 860-
 Հա յոց լեզու

Ք Ե Ր Ա Կ Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ..................................................................................................... 145
ՁԵՎԱԲԱՆՈՒԹ ՅՈՒՆ .........................................................................................................145
Խ ոսքի մասեր .............................................................................................................. 146

ԳՈՅԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ ...................................................................................................... 148

Անձնանիշ և իրանիշ գ ո յա կ ա ն ն ե ր ......................................................................149
Հա տ ուկ և հա սա րա կ գոյա կա ններ .................................................................... 151
Հա տ ուկ անունների գ ր ո ւթ յո ւն ը .......................................................................152
Գոյա կա նի թիվը ..................................................................................................... 156
Հա վա քա կա ն գոյա կա ններ .............................................................................. 159
Հոգնա կերպ գոյա կա ններ .................................................................................160
Անեզական գոյա կա ններ ...................................................................................160
Որոշյա լ և անորոշ առումներ .............................................................................. 161
Հ ո լո վ և հոլովում ................................................................................................... 163

ԱԾԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ .........................................................................................................177

ԹՎԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆ .........................................................................................................186

ԲԱՅ ............................................................................................................................. 193

Բայի կազմությունը ...............................................................................................194
Բայի սեռը ............................................................................................................... 199
Բայի անդեմ և դիմավոր ձևեր ............................................................................. 202
Դերբայներ ...........................................................................................................202
Խ ո ն ա ր հ ո ւմ ......................................................................................................... 206
Ձ և ա բ ա յե ր ..................................................................................................... 206
Օժա նդա կ բայ ............................................................................................. 207
Ե ղ ա ն ա կ ............................................................................................................208
ժ ա մ ա ն ա կ ........................................................................................................ 210
Դեմք ................................................................................................................. 210
Թ իվ ................................................................................................................... 210
Ժա մա նա կա ձևեր ............................................................................................ 211
Հա րա դիր բայերի խոնարհումը ................................................................217
Զուգա դրա կա ն բայերի խ ոնարհումը ...................................................... 217
Անկանոն և պ ա կա սա վոր բայեր ...............................................................218

ՄԱԿԲԱՅ ..................................................................................................................... 224

ԴԵՐԱՆՈՒՆ ................................................................................................................. 231

ՀՈ Դ ..........................................................................................................................244

ԿԱ Պ ............................................................................................................................. 247

ՇԱ Ղ Կ Ա Պ .................................................................................................................... 256

ՎԵՐԱԲԵՐԱԿԱՆ ......................................................................................................... 265

ՁԱՅՆԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................................272

Ձ Ե Վ Ա Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Վ Ե Ր ԼՈ ՒԾ Ո Ւ Թ Յ Ո ՒՆ ...........................................................................2 7 5

-8 6 1 -
 Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան

ՇԱ ՐԱ ՀՅՈՒՍՈՒԹ ՅՈՒՆ ......................................................................................................277

Ն Ա Խ Ա ԴԱ ՍՈՒԹ ՅՈՒՆ..................................................................................................... 277
Նախադասության անդամների հա րա բերությունը.............................................. 278
Բա ռա կա պ ա կցութ յուն........................................................................................... 280
Նախադասության ա նդամների կա պա կցմա ն եղա նա կները.............................. 281
Նախադասության անդամների կա պա կցմա ն մ ի ջո ց ն ե ր ը ............................... 285
Նախադասության գծա պ ա տ կերը (ծ ա ռ ը )...........................................................289

Պ Ա Ր Զ Ն Ա Խ Ա ԴԱ ՍՈՒԹ ՅՈՒՆ....................................................................................... 291

ԵՐԿԿԱ ԶՄ Ն Ա Խ Ա ԴԱ ՍՈՒԹ ՅՈՒՆ ............................................................................. 291
Պ ա ր զ հա մա ռոտ նա խ ա դա սութ յուն................................................................... 291
Ենթա կա ................................................................................................................. 292
Ս տ ո ր ո գ յա լ............................................................................................................294
Պ ա ր գ ընդա րձա կ նա խ ա դա սութ յուն.................................................................. 302
Նախադասության երկրորդա կա ն ա նդ ա մ ն եր.................................................302
Գոյա կա նա կա ն անդամի լր ա ցո ւմ ն ե ր ............................................................304
Բայական անդամի լր ա ցո ւմ ն ե ր..................................................................... 315
Նախադասության ծա վա լուն ա ն դ ա մ ...............................................................329
Դերբայակա ն դ ա ր ձ վ ա ծ ...................................................................................331
Նախադասության բա զմա կի ա նդա մներ..........................................................335
Նախադասության այլ բա ղա դ րիչն եր............................................................... 337
Սպ ա սա րկու բ ա ռ ե ր .......................................................................................... 338
Ներդրյա լ մ ի ա վորն եր....................................................................................... 339
Մ ի ջա ր կ ո ւմ ...................................................................................................... 339
Կ ո չա կ ա ն ..........................................................................................................339
ՄԻԱԿԱԶՄ ՆԱԽ ԱԴԱՍՈՒԹ ՅՈՒՆ................................................................................ 341
Անենթակա նա խ ա դա սութ յուն........................................................................... 341
Անդեմ նա խ ա դա սություն....................................................................................342
Նախադասության հա ղորդա կցա կա ն և հնչերանգային տ ե ս ա կ ն ե ր ը ...............344

ԲԱ ՐԴ ՆԱԽ ԱԴԱՍՈՒԹ ՅՈՒՆ........................................................................................ 350

Բա րդ հա մադա սակա ն նա խ ա դա սութ յուն......................................................... 350
Բա րդ ստ որա դա սա կա ն նա խ ա դա սություն....................................................... 354
Ստ որա դա ս նախադասության տ ե ս ա կ ն ե ր ը .................................................... 360
Բա րդ ստ որա դա սա կա ն նախադասության վերա ծումը պ ա րզ ի .................. 377
Դերբայակա ն դա րձվա ծով նախադասության վերածումը բ ա րդ ի ...............384
Մ ԵՋԲԵՐՎ Ո Ղ Խ Ո Ս Ք ................................................................................................... 387
Ուղղակի մեջբերվող խ ո ս ք ....................................................................................387
Անուղղակի մեջբերվող խ ո ս ք ............................................................................... 389
Ուղղակի մեջբերվա ծ խոսքի փ ոխ ա կերպ ումը ա նուղղա կիի....................... 390
Անուղղակի մեջբերվա ծ խոսքի Փոխ ա կերպ ումը ո ւղ ղ ա կ ի ի ....................... 399

Ն երգործա կա ն և կրավորա կան կա ռուցվա ծքի նա խ ա դասություններ............ 406

Զ Ե Ղ Չ Ո Ւ Մ .................................................................................................................... 410

ՇԱՐԱՀՅՈՒՍԱԿԱՆ Վ Ե Ր ԼՈ ՒԾ Ո ՒԹ Յ Ո ՒՆ .................................................................... 416

Կ Ե Տ Ա Դ Ր Ո ՒԹ Յ Ո ՒՆ ............................................................................................................ 4 2 0

- 862-
 Հայոց լեզու

ՏԵՔՍՏԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ (ԳՐՎԱՕՔԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ)............................................. 4 4 5
Տ եքստ ի (գրվա ծքի) կ ա ռուցվա ծքը........................................................................446
Տ եքստ ի (գրվա ծքի) տ ե ս ա կ ն ե ր ը ...........................................................................446
Մենախոսություն և երկխ ոսություն........................................................................453
Գիտ ա կա ն ոճի տ ե ք ս տ ե ր ........................................................................................ 463
Վարչական ոճի տ ե ք ս տ ե ր .......................................................................................465

ՈՃԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ........................................................................................................ 471

Ո ճ ԵՎ ՈՃԱԲԱՆՈՒԹ ՅՈՒՆ............................................................................................ 471
Հնչյունների ոճա կա ն ա ր ժ ե ք ը ............................................................................... 472
Բա ռերի ոճա կա ն ա ր ժ ե ք ը .......................................................................................472
Շա րա հյուսա կա ն կա ռույցների ոճա կա ն ա ր ժ ե ք ը .............................................. 474

ԳՈՐԾԱՌԱԿԱՆ Ո Ճ Ե Ր ...................................................................................................474

Պ Ա ՏԿԵՐԱ ՎՈՐՄ Ա Ն-Ա ՐՏԱ ՀԱ ՅՏՉԱ ԿԱ Ն ՀՆԱ ՐՆԵՐ ԵՎ Մ ԻՋՈՑՆ ԵՐ ..................... 479

ՀԱՅԵՐԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ........................................................................................... 508
Հա յոց լեզուն որպես գիտ ա կա ն հետաքրքրությա ն ա ռա րկա .................. 508
Նշա նա վոր հ ա յա գ ե տ ն ե ր ........................................................................................ 508

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐԱԳՈՒՅՆ ԿՐԹԱՐԱՆՆԵՐԸ..................................................526

ԳՐԱԲԱՐԻ, ՄԻՋԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ, ԲԱՐԲԱՌՆԵՐԻ ԵՎ ԱՐԵՎՄՏԱՀԱՅԵՐԵՆԻ

ԼԵԶՎԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ......................................................... 534
Գրա բա րի լեզվա կա ն ա ռա նձնա հա տ կությունները............................................ 534
Միջին հայերենի լեզվա կա ն ա ռա նձնա հա տ կությունները................................ 541
Հայերենի բա րբա ռների լեզվա կա ն ա ռա նձնա հա տ կութ յունները................... 543
Արևմտահայերենի լեզվա կա ն ա ռա նձնա հա տ կությունները............................. 544

ՍՏՈՒԳՈՂԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ ................................................................. 562

ՀԱ ՅԵՐԵՆ Ի ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ Փ Ո ՒԼԵՐԸ ԵՎ ՏԱ ՐԲԵՐԱ ԿՆ ԵՐԸ .................................. 562

ՀՆՉՅՈՒՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ .......................................................................................... 570

ԲԱՌԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ................................................................................................... 602

ՁԵՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................................662

ՇԱՐԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅՈՒՆ .............................................................................................. 755

ԿԵՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ ..................................................................................................... 823

ՏԵՔՍՏԱ ԳԻՏՈՒԹ ՅՈՒՆ (Գ Ր Վ Ա Օ ՔԱ Գ ԻՏՈ ՒԹ Յ ՈՒՆ ).................................................834

ՈՃԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ..................................................................................................... 841

- 863-
 ՅՈՒՐԻ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ, ՀՈՎՀԱ ՆՆԵՍ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

ՀԱՅՈՑ Լ Ե Զ Ո Ի

Հրատարակչության տնօրեն
ԷՄԻՆ ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Գեղարվեստական խմբագիր'
ԱՐԱ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ

Տեխնիկական խմբագիր'
ՆՎԱՐԴ ՓԱՐՍԱԴԱՆՅԱՆ

Սրբագրիչներ
ԼԻԱՆԱ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ, ՍԵՐԺ ՄԵԼՔՈՒՄՅԱՆ

Տպագրությունը օֆսեթ: Չափսը 70x100 1/16:

Թուղթը օֆսեթ: Ծավալը 54 տպ. մամուլ, 34.Ց հեղինակային մամուլ:
Տպաքանակը 1000 օրինակ:

«ԶԱՆԳԱԿ-97» ՀՐԱՏԱՐԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՀ, 0051, Երևան, Կոմիտասի պողոտա, 49/2
Հեռ. (+37410) 23 25 28, հեռապատճեն (+37410) 23 25 95
էլ. կայքեր w w w .zangak.am ,www.book.am , ճՅՏՅցյրգ.Յրո,
էլ. փոստ info@ zangak.am
 ԼՈՒՅՍ ԵՆ ՏԵՍԵԼ «ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ՄԱՏԵՆԱՇԱՐԻ»
ՀԵՏԵՎՅԱԼ ՁԵՌՆԱՐԿՆԵՐԸ.
•
Հ. Զաքարյան, Յու. Ավետիսյան
ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ. ՔՐԵՍՏՈՄԱՏԻԱ
(անգիր հանձնարարվող նյութեր)

•
Հ. Գալստյան
ՃԻՇՏԸ ԵՎ ՍԽԱԼԸ
(բառագործածության, բառաձևի և
կապակցական սխալները հայերենում)

•
Լ. Եզեկյան
ՈՃԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

•
Հ. Զաքարյան, Յու. Ավետիսյան
ԲԱՌԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

•
Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան
600+ ԹԵՍՏԱՅԻՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ
ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԵՎ ՈՃԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԻՑ

•
Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան
ՀՆՉՅՈՒՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
2-րղ լրացված և մշակված հրատարակություն

•
Յու. Ավետիսյան. Հ. Զաքարյան
ՁԵՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

•
Յու. Ավետիսյան. Հ. Զաքարյան, Ա. Աբրահամյան
7ԹԵՍՏ

•
Հ. Զաքարյան. Յու. Ավետիսյան
ՇԱՐԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅՈՒՆ

Յու. Ավետիսյան, Հ. Զաքարյան, Ա. Աբրահամյան

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՎԻ ԵՎ ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՁԵՌՆԱՐԿ-ՇՏԵՄԱՐԱՆ

Ս. Գալստյան
ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԲԱՌԱԿԱԶՄԱԿԱՆ ԲԱՌԱՐԱՆ

ԵՐԵՎԱՆ *2012
9 7 8 9 9 9 4 1 1 9 71 4
www.zangak.amwww.book.amwww.dasagirq.am