ՀՀ ԿՐԹ%ԹՅԱՆ, ԳԻՏ%ԹՅԱՆ, ՄՇԱԿ%ՅԹԻ ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ

ՆԱԽԱՐԱՐ%ԹՅ%Ն
Վարդանանք կրթահամալիր

Հետազոտական աշխատանք

Թեմա՝ Հականիշ բառերի HսHցման

առանձնահատկHթյHնները Պ.
Սևակի
պոեզիայHմ
Կատարող՝ Ա. Նահապետյան
Գիտական ղեկավար՝ Ա. Անտոնյան

Երևան 2022
ԲովանդակHթյHն

Ներած&թյ&ն……………………………………………………………...…3
Գլ&խ 1
Հականիշների դրսևորման լեզվական և խոսքային ﬕջոցների ոճական
արժեքը Պ. Սևակի պոեզիայ&մ………………………………….……….4
Գլ&խ 2
Հականիշների &ս&ց&մը………………………………………………....13
Եզրակաց&թյ&ններ…………………………………………………….....20
Օգտագործված գրական&թյան ցանկ……………………………….…...21
 Ներած&թյ&ն
Ժամանակակից կրթական համակարգ,մ անհրաժեշտ,թյ,ն է
առաջան,մ նորովի մոտեց,մ հանդես բերել լեզվի ,ս,ցման
ﬔթոդաբան,թյան նկատմամբ: Նոր տեխնոլոգիաների և համացանցի
օգտագործ,մը զգալիորեն ընդլայն,մ է ,ս,ﬓական նյ,թի որոնման,
հաղորդման , յ,րացման հնարավոր,թյ,նները:
Ներկայ,մս ,ս,ցչին վերապահվող կարևորագ,յն խնդիրներից ﬔկը
կրթ,թյան բովանդակ,թյան կազմակերպ,ﬓ է: Այդ գործընթաց,մ ,ս,ցիչը
ﬕ շարք այլ գործոնների հետ պետք է հաշվի առնի նյ,թի մատ,ց,մը:
Մատ,ցման նպատակադր,մը պետք է լինի աշակերտակենտրոն, այսինքն՝
նպատակը պետք է լինի գիտելիքների, հմտ,թյ,նների, վերլ,ծական
մտածող,թյան և այլ որակների զարգաց,մը, ոչ թե սոսկ տեղեկատվ,թյ,ն
հաղորդելը:
Ս,յն հետազոտական աշխատանքի թեման է՝ <<Հականիշ բառերի
+ս+ցման առանձնահատկ+թյ+նները Պ. Սևակի պոեզիայ+մ>>:
Թեմայի արդիական+թյ+նը: Աշխատանքն արդիական է, քանի որ
փորձել ենք բացահայտել Պ. Սևակի պոեզիայ,մ տեղ գտած ﬕմյանց ոչ
հակադիր իմաստ արտահայտող բառերից , կապակց,թյ,ններից կազմված
խոսքային և լեզվական հականիշներ՝ արտահայտված գոյականով,
ածականով, դերան,նով, բայով…, որոնք հակադր,թյ,նների դրսևորման
ինքնատիպ ﬕջոցներ են:
Հետազոտ+թյան նպատակը: Մեր նպատակն է աշխատանք,մ
բացահայտել Պ. Սևակի պոեզիայ,մ տեղ գտած հականիշ բառերի ոճական
հետաքրքրական իրող,թյ,նները՝ լեզվական և խոսքային: Աշակերտը
կկարողա զարգացնել հաղորդակցական հմտ,թյ,ններ, ճանաչողական
որակներ:
Հետազոտ+թյան խնդիրները:
✓ Ց,յց տալ՝ ինչպիսի արտահայտման եղանակներով են հանդես գալիս
հականիշ բառերը Պար,յր Սևակի բանաստեղծական խոսք,մ:
✓ Բացահայտել՝ ոճական ինչ դրսևոր,ﬓեր ,նեն հականիշ բառերը
Պար,յր Սևակի բանաստեղծական խոսք,մ:
Հետազոտ+թյան ﬔթոդը: Հականիշ բառերի վերհանման և վերլ,ծման
ընթացք,մ կիրառել ենք նկարագրական ﬔթոդ:

ԳԼ,Խ ԱՌԱՋԻՆ
ՀԱԿԱՆԻՇՆԵՐԻ ԴՐՍԵՎՈՐՄԱՆ ԼԵԶՎԱԿԱՆ ԵՎ ԽՈՍՔԱՅԻՆ
ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՈՃԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԸ Պ. ՍԵՎԱԿԻ ՊՈԵԶԻԱՅ,Մ
Գեղարվեստական խոսքի հիﬓական հատկանիշներից ﬔկն այն է, որ
,նի գեղագիտական արժեք: Մտքեր հորդորել,ն զ,գահեռ գրողը նպատակ
,նի ազդել, ընթերցողի հոգեկան աշխարհի, զգացմ,նքների վրա, հ,զել, և
հետաքրքրել,: Լեզվի ոճաարտահայտչական հնարավոր,թյ,նները
գեղարվեստական ճշտ,թյանը նպաստ,մ են յ,րովի: Տարբեր գրողներ
գեղարվեստական պատկերի առանցք են դարձն,մ լեզվաոճական տարբեր
ﬕջոցներ: Արտահայտման բազմազան ﬕջոցներից Պ. Սևակը հաճախ է
ընտր,մ այնպիսիք, որոնց դիﬔլ են քչերը. սա պայմանավորված է նրա
մտածող,թյամբ, ոճի առանձնահատկ,թյ,ններով, բանաստեղծական
շարքերի կառ,ցվածքային , գաղափարական յ,րահատկ,թյ,ններով:
Գրողի խոսքարվեստի քնն,թյ,նը պարզ,մ է բանաստեղծի մտածող,թյան
ինքնատիպ ﬕ գիծ, որն այս կամ այն չափով նկատելի է նրա
ստեղծագործ,թյան բոլոր շրջաններ,մ:
Հականշ,թյ,նը բառային ﬕավորների իմաստների հակադր,թյ,նը
կամ բևեռաց,ﬓ է: Հականիշներն իրար հակադիր իմաստ արտահայտող
բառեր են, որոնք խոսքի ﬔջ ,նեն ոճական որոշակի երանգավոր,մ:
Հականիշները լին,մ են՝
1. բ,ն,
2. բացարձակ կամ հակադրական,
 3. ժխտական:
Բ"ն հականիշ բառերի արտահայտած հասկաց1թյ1նների հակադիր
լինելն զգացվ1մ է կիրառ1թյ1նից դ1րս, ինչպես`
Դ1 փոքր ես եղել, եղել ես ﬕ բ1ռ,
Բայց ﬔծ է եղել ափդ լիաբ1ռ: /«Սովետական իմ
Հայաստան»
շարքից,
14/
Տե՛ս, գ1նափոխված ծառերը բոլոր,
Իրենց սաղարթը՝ ձ1լածո ոսկին,
Առանց զնգոցի մանր1մ են անվերջ,
Վերած1մ էժան թղթադրաﬕ՝
Գնելով իրենց հանգիստ քնել1 իրավ1նքը թանկ:
/Նամակի փոխարեն,
104/
Թրթըռ1մ եմ
Բաց աչքերով խարխափ1ﬕց,
Փակ թշնամ1ց,
Եվ ա՛յն մտքից,
Որ կարող եմ շատ շոյել1ց
Թռչնակի պես քեզ ﬔռցընել… /Սարսռ1մ եմ, 409/
Եվ նրանց1մ կյանք1մ լինես
թ"յլ կամ "ժեղ,
Եվ նրանցով կյանք1մ լինես
բ"յլ կամ մժեղ… /Ապրել, 389/
…անխ1սափ մահվան կարﬕր սգերթ1մ,
— անհայտ-անվանի սրբազա՜ն խենթեր (4, 300)։
Բացարձակ կամ հակադրական հականիշները ց1յց են տալիս
տրամաբանորեն իրար հակառակ առարկա /անձ/, հատկանիշ և
գործող1թյ1ն, որոնք ﬕմյանց հակառակ իմաստ են արտահայտ1մ, ինչպես՝
Սխալ է ատե՛լը,
Սխալ է սիրե՛լը,
Այրվե՛լը,
Մխա՛լը: /Սխալ խոսք սխալի մասին, 164/
Կա՛մ սիրել եմ, կա՛մ ատել եմ, բայց չեմ խաբել,
Երկ1 հարկով բարձր եմ ապրել,
Ցած եմ իջել երկ1 հարկով,
Իջել-ելել, սակայն երբեք չեմ խարխափել: /Սարսափ1մ եմ ես լոկ հիմա,
232/
Դեռևս 1958 թ. Գ1րգեն Մահարին նշեց Սևակի օգտագործած
«անակնկալ1թյ1նը», «ձևերի բազմազան1թյ1նը»։ Բերենք ﬕ քանի օրինակ,
որտեղ մակդիրը անակնկալ1թյամբ հանդերձ թվ1մ է անփոխարինելի։
Այսպես.
Աﬔն անգամ ﬔրթ՝ թաքցըն"մ փոսիկն այտի,
Մերթ՝ դ1նչիկի ոսպանման խալը բան"մ (4, 119)։
Իսկական բանաստեղծը նա է, ով կարողան1մ է հասկանալ բն1թյան
լեզ1ն, խոսել ծառ 1 ծաղկի հետ, հասկանալ իրերի է1թյ1նը։ Բն1թյան
նկարագր1թյան անզ1գական էջեր կան «Անլռելի զանգակատ1ն» պոեմ1մ,
1ր աﬔն քառատող1մ համարյա թե անպակաս է դիպ1կ հաﬔմատ1թյ1նը։
Հայ ժողովրդի կյանքին 1 կենցաղին նվիրված էջերը, բն1թյան, մանավանդ
գարնան հրաշալի նկարագր1թյ1նը, գյ1ղաց1 մառանի, այգ1, տարատեսակ
ծառերի պատկեր1մը վկայ1մ են հեղինակի ﬔծ տաղանդի մասին: Ահա
կենդանիների հետ կատարված հաﬔմատ1թյ1նների ﬕ փ1նջ.
Վանքի շ1քն է ﬔկ երկար"մ-ﬔկ կարճան"մ,
Ասես կրիա ﬕ վիթխարի՝
Մերթ շոգելով-ﬔրթ մրսելով՝
Իր գլ1խն է սև զրահից դանդաղ հան"մ
Ու ներս տան"մ ( 4, 103)։
Հակադր1թյ1նների ստեղծման առաջին ﬕջոցները հականիշներն են:
Հականիշները բառային զ.յգեր են, որոնք արտասան.թյամբ տարբեր են և
արտահայտ.մ են հակառակ իմաստ: Բառերի հակառակ կամ հակադիր
իմաստ արտահայտել. երև.յթը կոչվ.մ է հականշ.թյ.ն: Հականիշները
հիﬓական.մ բնորոշ են ածականներին, ավելի քիչ՝ մակբայներին, բայերին,
շատ քիչ` գոյականներին . կապերին: Հականշ.թյան առանձնահատկ.թյ.նն
այն է, որ հակառակ իմաստով պետք է օժտված լինեն ﬕևն.յն
բառաքերականական կարգին, դասին պատկանող առարկաներ, երև.յթներ,
որակ-հատկանիշ արտահայտող բառեր, ինչպես օրինակ՝ ածական` լ.սավոր-
խավար, բայ` մոտենալ-հեռանալ, մակբայ`շատ-քիչ, կապ` հան.ն-ընդդեմ,
գոյական` լ.յս-մ.թ, սակայն հականշային զ.յգեր կարելի է կազﬔլ նաև այլ
խոսքի մասերի պատկանող բառերից, օրինակ` կարմրաթ.շ-սփրթնած,
սթափ-հարբած, հաﬔստ-հղփացած և այլն:
Հականիշները լին.մ են լեզվական, որոնք օբյեկտիվորեն գոյ.թյ.ն .նեն
ﬔր լեզվ.մ (օրինակ`ծանր-թեթև, հատ.կ-հասարակ, .րախ-տխ.ր և այլն) և
խոսքային, որոնք բնորոշ են ﬕայն տվյալ խոսքին և այդ խոսքից դ.րս զ.տ
բառարանային իմաստով հականշային զ.յգեր չեն կազմ.մ:
Իբրև ոճական հնարք՝ հականիշները օգտագործվ.մ են հակաթեզեր.մ,
որոնք սովորական հակադր.թյ.ններից տարբերվ.մ են իրենց
արտահայտչական.թյամբ, խիստ հակադր.թյամբ և հատ.կ ռիթմով: Այլ
կերպ ասած՝ գեղարվեստական գրական.թյան ﬔջ հականիշները
օգտագործվ.մ են իբրև արտահայտչաﬕջոց և ստեղծ.մ են հակադր.յթներ:
Հականիշներով հակադր.թյ.ններ ստեղծել. ﬔծագ.յն վարպետներից
է Պար.յր Սևակը: Նա հականիշներ ստեղծել է և՛ ն.յն, և՛ տարբեր խոսքի
մասերի պատկանող բառերից և բառ-բառակապակց.թյ.ններից: Ինչպես
հայտնի է, հակադր.թյ.ն կարելի է ստեղծել ոչ ﬕայն հականիշների
կիրառ.թյամբ, այլ նաև հակադիր գործող.թյ.նների, պատկերների, խոհերի
և այլնի ﬕջոցով: Նման հակադր.թյ.ններ է կարողացել ստեղծել Պ. Սևակը:
Մենք քիչ ենք, սակայն ﬔզ հա՛յ են աս/մ….
Այս տողեր.մ չկան հականիշ բառեր, սակայն հակադր.թյ.նն ակնհայտ
է: Կարելի է որպես հականիշներ դիտարկել քիչ մակբայը և հայ գոյականը,
թեպետ քիչը հենց հայի բնորոշ հատկանիշներից ﬔկն է: Այսպիսի դեպքեր.մ
Պ. Սևակը հականշ.թյ.նն արտահայտ.մ է բայց, սակայն շաղկապների,
ինչքան էլ, որքան էլ կապակց.թյ.նների և նմանատիպ այլևայլ բառերի
ﬕջոցով:
Բան չտեսանք, սիրելի՛ս,
Բայց հ.սացինք…
Կամ՝ Դ. շա՜տ բան կ.զես,
Բայց ես որտեղի՞ց քո .զածը տամ….
Ինչպես և՝ Նշեցե՛ք նաև տեղերն այն կանանց,
Որ կարող էին ﬔզ խոր.նկ սիրել,
Բայց ﬔնք այդպես էլ չհանդիպեցի՜նք:
Տողեր.մ հակադր.թյ.նն արտահայտել է բայց շաղկապի ﬕջոցով:
Լավ է չ.նենալ կյանք.մ տ.ն . տեղ,
Քան թե արվեստ.մ լինել տնփեսա:
Գերադաս.մ եմ կրակից հեռ. ﬕ փոքր մրսել,
Քան այրվել նրա մոտիկ.թյ.նից.
Եվ հրաժարվել հյ.րասիրվել. ս.ր ցանկ.թյ.նից,
Քան դժվար.թյամբ կերածս մարսել… /Հայտարար.մ եմ, 400/
Պ. Սևակի պատկերային մտածող.թյան դրսևոր.ﬓերից է մակդիրը։
Հայոց ծով-լեզվի ﬔջ որոնել . գտնել աﬔնադիպ.կ բառ-կաթիլը, տեղադրել
այնպես, որ բառը ﬔխվի . այլևս չհանվի իր տեղից. ահա իսկական
բանաստեղծական տաղանդի գրավականը։ Սևակը դեռևս «Մարդը ափի ﬔջ»
ժողոված..մ տվեց իր աշխարհը թափանցել. հնարավոր.թյ.նը, պոեզիայի
դ.ռը բացող բանալին, տվեց հետևյալ երկտողով.
Ես հոգնել եմ մանրաքանդակ պաղ խոսքերից:
Լավ է լինել հմ.տ դարբին, քան ոսկերիչ… /Խոստովան.մ եմ, 372/
Այստեղ ևս հականիշ բառեր չկան, բայց քան թե, քան շաղկապների
ﬕջոցով հեղինակը ստեղծել է անթերի հակադր.թյ.ն:
Չգիտեմ` ինչ պիտի փոխվեր,
Սակայն ես ն.յնը ﬓացի.
Նորի՜ց վիճեմ՝
Այն բախտի հետ,
Որ գալիս է, գալը բարի՜,
Սակայն .՞ր է-տե՜ղն է պարապ: /Վիճ.մ եմ, 407/
Տողեր.մ, ինչպես և բերված առաջին օրինակ.մ, հակադր.թյ.նն
արտահայտված է սակայն շաղկապի ﬕջոցով:
Թեկ/զ և ձեռքդ գրչից էլ զրկեն,
 Դ", ﬕևնո՜ւյն է, պիտի՛ որ երգես:
Թող չտան ոչ ﬕ լիազոր"թյ"ն,
Դ", ﬔ՜կ է, ս"տը պիտի՛ որ հերքես:
Տան ﬔջ թեկ-զ, ﬕևն-յն է, ﬔկ է բառերը ստեղծել են ակնհայտ
հակադր"թյ"ն:
Նրանք ծնվել են, որ ապրեն հարբած,
Իսկ դ"` որ քեզնով երբևէ հարբե՛ն:
Իսկ շաղկապն է արտահայտ"մ հակադր"թյ"ն:
Սևակի վարպետ"թյ"նը նկատվ"մ է նաև իր ստեղծած
նորաբան"թյ"ններով կազմված հականիշների դեպք"մ:
Ես` պատրանազերծ,
Բայց և հ-սազեն:
Օրինակ"մ պատրանազերծ և հ-սազեն բառերը հականիշներ են:
Երբեﬓ Պ. Սևակը դիմ"մ է նյ"թական իմաստ արտահայտող
գոյականակերտ մակդիրների՝ սնդիկ մարﬕն, երկաթե ճանկ, կավե հսկա և
այլն։ Այս օրինակները բերված են «Անլռելի զանգակատ"ն» պոեﬕց։
Բավական հետաքրքիր զ"գորդ"ﬓեր կան գ"նային երանգով
արտահայտված մակդիրներ"մ։ Հատկապես գերակշռ"մ է սև-շեկ
համադր"թյամբ կազմված ձևը, այսպես.
Բովանդակ ﬕ ազգ թե կ"լ էր գն"մ...
Սև արաբների շեկ անապատին... (4, 176)։
Շեկ աքսորի սև փակ"ղ"ց չազատվեցին
Ո՛չ ﬕ հանճար. (4, 192)։
Շեկ բ"րվառի հետ,
Սև վառոդ խնկեց... (4, 88)։
Կան տղաներ և աղջիկներ,
Կա շե՛կ, կա սև՛….
Պիտի հավաքել-փռել տանիքին
Շեկ ծիրանները՝
Մանրակոտորակ արևների պես,
Սև սալորները՝
Եզան աչքերի ﬕաﬕտ փայլով: /Անլռելի, էջ 47/
Շեկ-սև ածականները խոսքային հականիշներ են:
Եվ իր կանաչ դեմքը թ-խ բիբերիդ հառած՝
Պիտի հարցնի. (3, 179)։
Կանաչ-թ-խ ածականները ն"յնպես խոսքային հականիշներ են:
Եւ փախ-ստ եմ ինձնից տվել `
Ուրիշ տեղ եմ իզ"ր չվել,
Օտար ոլորտ` օտար թևով,
Մինչդեռ ﬓալ կարող էի….
Փախ-ստ տալ և չվել հոմանիշների համար, որտեղ փախ-ստ տալ-ը
հարադիր բարդ"թյ"ն է, իսկ չվել-ը՝ պարզ բայ, հականիշ է վերցրել-ﬓալ
բայը: Այս ն"յն բանաստեղծ"թյան ﬔջ՝
Չեմ ընդ-նել սրտիս խորք"մ
Սակայն լռել-համբերել եմ:
Տողեր"մ որպես հականիշներ են պարզ բայի ժխտական խոնարհ"մը և
լռել- համբերել հարադիր բարդ"թյ"նը (տեքստ"մ), որոնք, սակայն,
լեզվական հականիշներ չեն: Նմանատիպ օրինակ է՝
Չէ՛, հյ"րասիրեմ ես քեզ խտ-տով,
Իսկ խռով զ"յգին՝ ճիտով-խտիտով….
Այս օրինակ"մ խտ-տ գոյականին հակադրել է ճիտ-խտ-տ
բարդ"թյ"նը:
Պ. Սևակի պոեզիայ"մ հականիշներն "նեն հետաքրքիր դրսևոր"ﬓեր:
Դրանցից ﬔկն այն է, որ նա կարողացել է ﬕաժամանակ ﬕ քանի
հականիշներով ստեղծել հակադր"թյ"ններ:
Այս հավատով " հ"յսով է, բարեկա՛մս,
Որ աշխարհ"մ ﬔրպեսները աﬔն գիշեր
Աղքատ քն-մ " զարթն-մ են հարըստացած…
Բերված օրինակ"մ աղքատ քնել և հարստացած զարթնել
բառակապակց"թյ"նները հակադրված են, ընդ որ"մ՝ քնել և զարթնել
բառերը պատկան"մ են ն"յն խոսքի մասին` բային, իսկ աղքատ և
հարստացած բառերը` տարբեր խոսքի մասերի:
Եվ եկար` վարպետ"թյան պես.
Փոքր ինչ -շացած, սակայն ﬔկընդﬕշտ:
Այստեղ ևս հականշային զ"յգի խոսքամասային պատկանել"թյ"նը
տարբեր է. !շացած` հարակատար դերբայ, ﬔկընդﬕշտ` մակբայ:
Նորից չեն սիր0մ, սիր0մ են կրկին:
Նորից և կրկին հոմանիշ մակբայներն այստեղ դիտված են իբրև
հականիշներ:
Ուշագրավ են նաև այն բառախաղերը, երբ ն0յն կամ տարբեր խոսքի
մասերի պատկանող, բայց ն0յն արմատ 0նեցող բառերով են կազմված
հականշային զ0յգերը.
Ո՜ւշ-ո՜ւշ են գալիս, բայց ոչ !շացած:
Եվ՝ Աﬔն բանաստեղծ իր խառնվածքն է
առարկայացն0մ.
Ց0ցաբեր0մ է իր !րիշ!թյ!նը !րիշներից:
Տարբերակներից առաջին0մ !շ-!շ կրկնավոր բարդ!թյ!նը և
!շացած բայն են հականիշներ, իսկ երկրորդ0մ` !րիշ!թյ!ն-ը և !րիշներ-
ը: Վերջին օրինակն 0նի ﬕ առանձնահատկ0թյ0ն ևս. !րիշ!թյ!ն
գոյականը նորաբան0թյ0ն է, իսկ !րիշ դերան0նը դրսևորել է
փոխան0ն0թյ0ն:
Քննված նյ0թը հիմք է տալիս նշել0, որ Պ. Սևակի վարպետ0թյ0նը
երև0մ է նաև այնտեղ, որ ﬕմյանց ոչ հակադիր իմաստ արտահայտող
բառերից 0 կապակց0թյ0ններից կարողացել է ստեղծել խոսքային
հակադր0թյ0նների փայլ0ն օրինակներ, որոնք պատկերավորման-
արտահայտչական ինքնատիպ դրսևոր0ﬓեր են:
https://www.youtube.com/watch?v=XVrzZLLMykc

ԳԼ#Խ ԵՐԿՐՈՐԴ
ՀԱԿԱՆԻՇՆԵՐԻ #Ս#Ց#ՄԸ
Հետազոտ!թյան նպատակը՝ Ուս0ﬓասիրել հականիշների 0ս0ց0մը,
կիրառ0թյ0նն 0 գործած0թյ0նը ավագ դպրոց0մ:
Դասից հետո աշակերտները կիմանան՝ 1. Հականիշի սահման0մը
2. Տեսակները
Դասից հետո աշակերտները կկարողանան՝ 1. Տարբերակել բառերի
տեսակներն
ըստ իմաստի և ձևի
հարաբեր0թյան
2. Գործածել խոսք0մ՝ առածներ,
բանաստեղծ0թյ0ններ
հականիշների
գործած0թյամբ
Հետազոտ!թյան խնդիրները՝
➢ Ինչպե՞ս առավել մատչելի դարձնել 0ս0ցանվող նյ0թը
աշակերտների համար:
➢ Ինչպե՞ս զարգացնել աշակերտների գրավոր և բանավոր խոսքը:
➢ Ինչպե՞ս ապահովել գիտելիք, կարող0նակ0թյ0ն, հմտ0թյ0ն,
վերաբերմ0նք եռաﬕասն0թյ0նը հայոց լեզվի 0ս0ցման
գործընթաց0մ:
Վերջնարդյ!նքը՝ Սովորողները կկարողանան անհրաժեշտաբար 0
անսխալ կիրառել հականիշները:
Ուս0ցման ﬔթոդների կիրառման դեպք0մ 0ս0ցանվող նյ0թը ավելի
հետաքրքիր 0 մատչելի կլինի:
Բառապաշարը լեզվի աﬔնաարագ փոփոխվող մասն է.
Հասարակարգային փոփոխ0թյ0նները, գիտատեխնիկական առաջընթացը
իրենց հետ բեր0մ են նոր իրող0թյ0ններ, նոր հասկաց0թյ0ններ,որոնք էլ
բնականաբար իրենց կնիքն են թողն0մ բառապաշարի վրա:
<<Բառապաշարը լեզվի պար0նակած բառերի ամբողջ0թյ0նն է, հաճախ
կոչվ0մ են նաև բառագանձ, բառային կազմ, բառամթերք: Պատմական բն0յթ
0նի…>>:
Լինելով աշխարհի հնագ0յն լեզ0ներից ﬔկը՝ հայերենը դարերի
ընթացք0մ համալրել է իր բառապաշարը, հարստացրել նոր բառերով 0
արտահայտ&թյ&ններով և ժամանակների հետ համընթաց քայլել:
Ժամանակակից հայոց լեզվի բառերի թիﬖ անցն&մ է երեք հարյ&ր հազարից և
շար&նակ&մ է աժել՝ շնորհիվ իր բառակազմական անսպառ
հնարավոր&թյ&նների:
Ընդ&նված է բառապաշարը դասակարգել ﬕ քանի սկզբ&նքով, որոնցից
ﬔկը՝ ձևաիմաստային հատկանիշն է, ըստ որի՝ &նենք հետևյալ խմբերը՝
հոմանիշներ, հականիշներ, համան&ններ և հարան&ններ:
https://www.imdproc.am/p/mayreni/4-dasaran/bar-barakapakcutyun-37862/hvomanishner-
hakanishner-37867/re-ba7d0b83-8587-4071-84f3-cdb7d3878afa
Հականշ&թյ&նը բառային ﬕավորների իմաստների հակադր&թյ&նը կամ
բևեռաց&ﬓ է: Հականիշները այն բառերն են, որոնք զ&գորդական
հարաբեր&թյ&նների դեպք&մ &նեն հակառակ իմաստներ: Լեզվ&մ
հականիշները գործածվ&մ են այնպիսի հակադիրառարկաներ, երև&յթներ,
հատկանիշներ նշանակել& համար, որոնք իմաստով կարող են իրար
հարաբերակցվել. Օրինակ՝ սև-սպիտակ, (րախ-տխ(ր, հար(ստ-աղքատ,
առողջ-հիվանդ, ճիշտ-սխալ,հիշել-մոռանալ, հարց-պատասխան:
Իրենց ձևաբանական և բառակազմական առանձնահատկ&թյ&ններով
հականիշ բառերը կարող են լինել՝ տարարմատ և ն&յնարմատ:
1. Տարարմատ հականիշներ: Դրանք այն հականիշներն են, որոնց
արմատները տարբեր են և ծագ&ﬓաբանական որևէ կապ չ&նեն իրար
հետ. ﬔծ-փոքր,գիշեր-ցերեկ,ծն(նդ-մահ, լայն-նեղ, սկսվել-
վերջանալ, հաջողվել-ձախողվել, խելոք-հիմար:
2. Ն(յնարմատ հականիշներ: Դրանք այն հականիշ բաղադրյալ բառերն
են, որոնց կազմ&մ ընդհան&ր է առնվազն ﬔկ հիﬓական ձև&յթ.
ջրազ(րկ-ջրաշատ,անհող-հողառատ, տնաշեն-տնավեր,ներշնչել-
արտաշնչել, գերակատարել-թերակատարել, համակրել-հակակրել:

Հավելված
Դասի պլանի օրինակ
Դասարան 10-րդ
Ուս)ցիչ Ա. Նահապետյան
Առարկա Հայոց լեզ)
Թեմա Հականիշներ
Դասի տիպը Նոր դասի հաղորդ)մ
Հիﬓական հասկաց)թյ)ն ➢ Հաղորդակց)մ
➢ Լեզվական համակարգ
Ենթահասկաց)թյ)ններ ✓ Քերականական գիտելիքներ և
կիրառ)մ
 ✓ Բանավոր հաղորդակց,մ
✓ Գրավոր հաղորդակց,մ
Ձևավորող կարող,նակ,թյ,ն ❖ Լեզվական գրագիտ,թյան
կարող,նակ,թյ,ն
❖ Սովորել սովորել,
կարող,նակ,թյ,ն
Նպատակները • Հայեցի լեզվամտածող,թյան
ձևավոր,մը
• Սովորողների
հաղորդակցական
կարող,թյ,նների, խոսքի
զարգաց,մ, ճիշտ և գրագետ
հաղորդակց,մ
Միջառարկայական կապ Հայերեն-անգլերեն
Հայերեն-գրական,թյ,ն
Ուս,ﬓական ﬔթոդներ Խթանող հարցեր, Մտագրոհ,
Խմբային
աշխատանք,Դասախոս,թյ,ն,
Քարտային աշխատանք, Զ,յգերով
աշխատանք

Ուս,ﬓական նյ,թեր և Աղյ,սակներ, թղթեր, սահիկաշար,

անհրաժեշտ պարագաներ դասագիրք, տետր, գրիչ,
էլեկտրոնային գրատախտակ,
համակարգիչ
Օգտագործվող ﬔթոդներ ԽԻԿ, ճանաչողական, կիրառական
վարժ,թյ,ններ, խաղ, 5 րոպեանոց
շարադր,թյ,ն
Արժեքային համակարգ Աշխատասիր,թյ,ն,
գեղեցկ,թյ,ն,
հայրենասիր,թյ,ն

Ուս$ցիչը աշակերտների հաշվառ$ﬕց հետո ստ$գ$մ է տնային

առաջադրանքը, անց$մ կատար$մ նոր նյ$թի $ս$ցմանը: Հարց $
պատասխանի ﬕջոցով $ս$ցիչը վերհիշել է տալիս հականիշների
մասին նախնական գիտելիքները: Կրկն$մ են կանոնը:
Հականիշների $ս$ց$մը կարևոր նշանակ$թյ$ն $նի
սովորողների բառապաշարի հարստացման գործ$մ:
Փ,լ 1
Խթան,մ /5 րոպե/: Ինտերակտիվ $ս$ցման գործընթաց$մ, հիﬓվելով
աշակերտների նախկին փորձառ$թյան և հականիշների մասին $նեցած
նախնական գիտելիքների հիման վրա, տվյալ թեմայի $ս$ց$մը
հետաքրքիր և արդյ$նավետ դարձնել$ նպատակով, կիրառ$մ են
փոխներգործ$ն ﬔթոդներ:
Դասի նախնական փ$լն սկսվ$մ է մտագրոհով: Հայերենի և
անգլերենի $ս$ցիչները հստակ նշ$մ են այն հիﬓախնդիրը, որի վրա
աշխատ$մ են աշակերտները:
Երև$յթը հայերեն$մ և անգլերեն$մ հաﬔմատել$ նպատակով
աշակերտները գր$մ են սեր և love բառերի հականիշները, գործած$մ
նախադաս$թյ$նների ﬔջ: Արդյ$նք$մ առաջացած պատկերի հիման
վրա հանձնարարվ$մ է ձևակերպել հականիշը: Ապա աշակերտները
ներկայացն$մ են հականիշի սահմանման իրենց տարբերակը: Այս
մոտեց$մը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծ$մ նոր մտքերի և
տեսակետների ձևավորման համար:
Փ,լ 2
Իմաստի ընկալ,մ /15 րոպե/: Այս փ$լ$մ սովորողների կողﬕց
կատարվ$մ է <<Հականիշ>> թեմայի յ$րաց$մ՝ նոր տեղեկ$թյ$նների և
փաստերի ﬕջոցով:
Դասարանը բաժանվ$մ է 4-5 հոգանոց խմբերի, տրամադրվ$մ է
ժամանակ, խմբերից յ$րաքանչյ$րին տրվ$մ են հարցեր:
Ուս$ցիչները հանձնարար$մ են դասագրքից կարդալ նյ$թը և
պատասխանել հարցերին:
Կիրառվ$մ է <<Քարտային աշխատանք>> ﬔթոդը, որի
ժամանակ աշակերտներին բաժանավ$մ են քարտեր՝
համապատասխան առաջադրանքներով:
1-ին խ,մբ - Տրված հականիշները գտնել Պ. Սևակի պոեզիայ$մ:
2-րդ խ,մբ - Հականիշների ﬕջոցով բն$թագրել <<Քաոս>> վեպի
 հերոսներին՝ Սմբատին և Միքայելին:
3-րդ խ$մբ - Հականիշներով կազﬔլ կապակցված խոսք, ներկայացնել:
4-րդ խ$մբ - Գ>նավորել տեքստ>մ եղած հականիշները:
<<Զ$յգերով աշխատանք>> ﬔթոդով >ս>ցիչը հանձնարար>մ է
Պ. Սևակի <<Իբրև սկիզբ>>, <<Ապրել>>, <<Ենթադր>մ եմ>>
բանաստեղծ>թյ>ններից դ>րս գրել հականիշները, քննարկել:
<<5-րոպեանոց շարադրանք>> ﬔթոդով ձևակերպել հարցերի
պատասխանները, որից հետո կատարել ամրապնդ>մ:
Յ>րաքանչյ>ր խմբից ﬔկը ներկայացն>մ է իրենց
պատասխանները, զ>գահեռաբար ց>ցադրվ>մ են գծապատկերներ,
որոնք օգն>մ են աշակերտներին յ>րացնել նոր դասը: Հարցերի ﬕջոցով
>ս>ցիչները համոզվ>մ են, որ սովորողները հասկացել են նոր դասը,
անցն>մ են կշռադատման փ>լին:

Փ$լ 3
Կշռադատ$մ /20 րոպե/: Տեսական գիտելիքներն ամրապնդ>մ են
գործնական վարժ>թյ>ններով: Զ>յգերով քննարկ>մ են և գր>մ
վարժ>թյ>նները: Learning apps ծրագրով կազմված խաղն են խաղ>մ:
https://learningapps.org/display?v=pvfhcurr322
Հանձնարար>թյ>նը ստ>գել>ց հետո կատարվ>մ է դասի
ամփոփ>մ Socrative ծրագրի ﬕջոցով: Կատարվ>մ է գնահատ>մ, որից
հետո բացատրվ>մ է հանձնարար>թյ>նը, տրվ>մ է տնային
առաջադրանք:
Տնային առաջադրանք: Դիտել <<Քաոս>> և <<Պատվի համար>>
ֆիլﬔրը, հականիշների ﬕջոցով հաﬔմատել և ներկայացնել
տարբեր>թյ>նները:
Կատարվ$մ է անդրադարձ: Արդյ>նավե՞տ էր դասը: Ի՞նչն էր թերի, ի՞նչ
կարելի է անել այդ թեր>թյ>նը հաջորդ անգամ չկրկնել> համար:

ԵԶՐԱԿԱՑ'ԹՅ'ՆՆԵՐ

Ուս>ﬓասիրելով հականիշների ոճական արժեքը Պ. Սևակի պոեզիայ>մ՝

հանգել ենք ﬕ շարք եզրակաց>թյ>նների:
❖ Հականիշները բառային զ>յգեր են, որոնք արտասան>թյամբ տարբեր
են և արտահայտ>մ են հակառակ իմաստ;
❖ Պ. Սևակի պոեզիայ>մ տեղ գտած խոսքային հականիշներն
արտահայտված են՝
o ներհակական համադասական շաղկապներով,
o զիջական ստորադասական շաղկապով,
o պայմանի ստորադասական շաղկապով,
 o գ"նային մակդիրներով,
o հոմանիշ բառերով,
o հարան"ններով:
❖ Քննվել և բացահայտվել են այն գործոնները, որոնք նպաստել են
հականիշների առաջացման գործընթացին:

ԳՐԱԿԱՆ&ԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Շալ"նց Ռ., Հականիշ բառերը ժամանակակից հայերեն"մ, Երևան, 1979:

2. Մարգարյան Ա., Ժամանակակից հայոց լեզ", Բառագիտ"թյ"ն, Երևան,
1993:
3. Միր"մյան Մ., Հոմանիշ, հականիշ և համան"ն բառերի "ս"ց"մը որպես
խոսքի զարգացման ﬕջոց, Երևան, 2005:
4. Ս"քիասյան Ա., Ժամանակակից հայոց լեզ", Երևան, 2008:
5. Ս"քիասյան Ա., Ժամանակակից հայոց լեզ", Բառագիտ"թյ"ն, Երևան,
2004:
6. Պապոյան Ա., Ակնարկներ Պ. Սևակի բառապաշարի և տաղաչափ"թյան,
Երևան, 1991:
7. Պապոյան Ա., Չափածոյի լեզվական արվեստի հարցեր, Երևան, 1976:
8. Պապոյան Ա., Պ. Սևակի չափածոյի բառապաշարը, Երևան, 1970:
9. Սևակ Պ., Երկերի ժողոված", Երևան, 1974:

18