Wymagania Edukacyjne Biologia Klasa 3 Zakres Rozszerzony

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Biologia na czasie 3.
Zakres rozszerzony
Poziom wymagań
ocena ocena ocena ocena ocena
Temat
dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca
Rozdział 1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość
1. Miejsce człowieka Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
w systemie klasyfikacji  ustala miejsce człowieka  określa stanowisko  przedstawia wybrane cechy  uzasadnia przynależność  analizuje cechy
organizmów w systemie klasyfikacji systematyczne człowieka morfologiczne właściwe człowieka do królestwa: anatomiczne
organizmów  wymienia cechy wspólne dla człowieka zwierzęta, typu: i podobieństwo
 wymienia cechy unikatowe człowieka i innych  omawia korzyści strunowce, podtypu: w zachowaniu
człowieka naczelnych wynikające z pionizacji kręgowce, gromady: świadczące
 wymienia rodzaje  przedstawia cechy ciała ssaki, rzędu: naczelne o powiązaniu człowieka
człekokształtnych odróżniające człowieka od  określa pokrewieństwo  wymienia zmiany z innymi
małp człekokształtnych człowieka z innymi w budowie szkieletu człekokształtnymi
zwierzętami na podstawie człowieka wynikające  omawia negatywne
analizy drzewa rodowego z pionizacji ciała skutki pionizacji ciała
człowieka
2. Hierarchiczna budowa Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
organizmu człowieka  definiuje pojęcia: komórka,  omawia główne funkcje  wykazuje związek budowy  dowodzi, że ciało  przedstawia argumenty
tkanka, narząd, układ poszczególnych układów narządów z pełnionymi człowieka stanowi potwierdzające tezę, że
narządów, organizm narządów przez nie funkcjami wielopoziomową między narządami
 przedstawia hierarchiczną  przedstawia powiązania  przedstawia powiązania strukturę w obrębie
budowę organizmu funkcjonalne między funkcjonalne między  podaje na podstawie poszczególnych
 wymienia nazwy układów narządami w obrębie narządami w obrębie różnych źródeł przykłady układów istnieją
narządów poszczególnych układów poszczególnych układów narządów powiązania
 rozpoznaje na ilustracjach  przedstawia podstawowe  przedstawia powiązania współpracujących ze sobą funkcjonalne
poszczególne elementy powiązania funkcjonalne funkcjonalne między i wyjaśnia, na czym
budowy organizmu między układami narządów układami narządów polega ich współpraca
 wymienia główne funkcje w obrębie organizmu w obrębie organizmu
poszczególnych układów  opisuje poszczególne układy  obrazuje za pomocą
narządów narządów schematu kolejne stopnie
organizacji ciała człowieka
3. Homeostaza Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 definiuje pojęcie:  wymienia mechanizmy  wyjaśnia mechanizmy  wykazuje związek między  wykazuje
homeostaza, warunkujące homeostazę warunkujące homeostazę wielkością, aktywnością współdziałanie
osmoregulacja, rytm  przedstawia mechanizm  wyjaśnia na dowolnym życiową, temperaturą narządów człowieka
biologiczny regulacji temperatury ciała przykładzie, dlaczego ciała a zapotrzebowaniem w utrzymaniu
1
 wymienia parametry istotne człowieka homeostazę określa się jako energetycznym homeostazy
w utrzymaniu homeostazy  opisuje, na czym polega stan równowagi organizmu  wyjaśnia, w jaki sposób
 podaje przykłady osmoregulacja dynamicznej  wyjaśnia na podstawie bakterie i wirusy mogą
parametrów, które  ustala swój harmonogram  wyjaśnia, w jaki sposób schematu regulację zaburzać homeostazę
podlegające rytmowi dnia, który byłby najbardziej światło może negatywnie poziomu ciśnienia krwi  opisuje dowolny proces,
dobowemu (ciśnienie krwi, zgodny z dobowym rytmem wpływać na rytm dobowy  charakteryzuje który zachodzi
poziom hormonów, biologicznym  wyjaśnia, na czym polega mechanizmy cyklicznie w organizmie
temperatura ciała) działanie zegara homeostatyczne człowieka
 wymienia przykłady biologicznego zachodzące u człowieka
czynników zaburzających w sytuacjach spadku
rytm dobowy, np. jet lag i wzrostu temperatury
ciała
Rozdział 2. Układ powłokowy
4. Układ powłokowy Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
u zwierząt  wymienia funkcje powłoki  opisuje funkcje skóry  wskazuje różnice  wykazuje związek między  uzasadnia związek
ciała u zwierząt  wyjaśnia znaczenie nabłonka w budowie powłoki ciała budową a funkcjami między funkcją powłoki
 wymienia nazwy powłok syncytialnego u płazińców bezkręgowców i skóry kręgowców ciała a środowiskiem
ciała u bezkręgowców pasożytniczych kręgowców życia zwierząt
 wymienia warstwy skóry  wskazuje różnice w budowie  opisuje cechy wspólne  analizuje u zwierząt
u kręgowców powłoki ciała w budowie powłok ciała związek budowy
 wymienia wytwory u bezkręgowców gromad kręgowców powłoki ciała z pełnioną
naskórka i wytwory skóry funkcją
właściwej kręgowców
5. Budowa i funkcje skóry Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 wymienia nazwy warstw  opisuje funkcje skóry  opisuje funkcje  wykazuje związek między  wyjaśnia mechanizm
skóry  charakteryzuje poszczególne poszczególnych wytworów budową a funkcjami syntezy witaminy D3
 podaje nazwy elementów elementy skóry naskórka skóry  wyjaśnia, dlaczego
skóry  charakteryzuje wytwory  opisuje zależność między  porównuje poszczególne osoby mieszkające na
 wymienia funkcje skóry naskórka, w tym gruczoły budową a funkcjami skóry warstwy skóry pod stałe w Polsce są
 wymienia nazwy  przedstawia znaczenie skóry  charakteryzuje funkcje względem budowy narażone na niedobory
wytworów naskórka w termoregulacji receptorów i funkcji witaminy D3
 podaje funkcje receptorów  wymienia podstawowe  planuje i przeprowadza  wskazuje rolę skóry  wyjaśnia, w jaki sposób
rodzaje receptorów badanie gęstości w termoregulacji skóra zapewnia
rozmieszczenia receptorów  analizuje przebieg utrzymanie stałej
w skórze wybranych części obserwacji, a następnie temperatury ciała
ciała właściwie interpretuje
wyniki oraz formułuje
2
wnioski
6. Higiena i choroby skóry Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 wyjaśnia, czym zajmuje się przedstawia najważniejsze  wyjaśnia, czym są alergie  ocenia wpływ nadmiaru  wykazuje związek
dermatologia informacje dotyczące badań skórne, grzybice promieniowania UV nadmiernej ekspozycji
 wymienia rodzaje chorób diagnostycznych chorób i oparzenia na skórę na promieniowanie UV
skóry skóry  omawia zaburzenia  uzasadnia stwierdzenie, z procesem starzenia się
 wymienia czynniki  wyjaśnia, dlaczego należy funkcjonowania gruczołów że czerniak jest groźną skóry oraz zwiększonym
chorobotwórcze będące dbać o skórę łojowych chorobą współczesnego ryzykiem wystąpienia
przyczynami wybranych  wymienia zasady higieny  omawia przyczyny świata chorób i zmian skórnych
chorób skóry skóry zachorowań na czerniaka,  wyjaśnia, na czym polega  analizuje i przedstawia
 przedstawia zasady  klasyfikuje a także diagnostykę, sposób fotostarzenie się skóry na podstawie
profilaktyki wybranych i charakteryzuje wybrane leczenia i profilaktykę tej dostępnych źródeł
chorób skóry choroby skóry choroby wpływ stresu oraz ilości
 podaje przykłady działań snu na prawidłowe
profilaktycznych, które funkcjonowanie skóry
pozwolą zmniejszyć ryzyko
zarażenia się grzybicą stóp
7. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Organizm człowieka jako funkcjonalna całość” i „Układ powłokowy”
Rozdział 3. Układ ruchu
8. Ruch u zwierząt Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 rozróżnia rodzaje ruchów  wyjaśnia różnice między  omawia budowę rzęsek  wyjaśnia, jak działa  uzasadnia związek
(rzęskowy, mięśniowy) ruchem rzęskowym a ruchem i komórek szkielet hydrauliczny między sposobem
 klasyfikuje zwierzęta na mięśniowym kołnierzykowych  wyjaśnia różnicę między poruszania się zwierząt
poruszające się ruchem  opisuje rodzaje szkieletu  omawia etapy ruchu lotem czynnym a lotem a środowiskiem ich
rzęskowym i poruszające (zewnętrzny, wewnętrzny) lokomotorycznego na biernym życia
się ruchem mięśniowym  charakteryzuje różne sposoby przykładzie dżdżownicy  analizuje współdziałanie  wykazuje na
 wymienia rodzaje ruchu poruszania się zwierząt  porównuje szkielet mięśni z różnymi typami przykładach, dlaczego
u wybranych grup zwierząt w środowisku lądowym oraz zewnętrzny ze szkieletem szkieletu (hydrauliczny, zwierzęta poruszające
w środowisku wodnym w środowisku wodnym wewnętrznym zewnętrzny, wewnętrzny) się w wodzie i
i środowisku lądowym  opisuje rolę mięśni powietrzu muszą mieć
 definiuje pojęcie szkielet gładkich oraz poprzecznie opływowy kształt ciała,
hydrauliczny prążkowanych a zwierzęta poruszające
szkieletowych w ruchu się na lądzie – nie
bezkręgowców i muszą
kręgowców
9. Budowa i funkcje Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
szkieletu  rozróżnia część czynną  omawia funkcje szkieletu  wyjaśnia związek między  wymienia czynniki  wyjaśnia, dlaczego
3
i część bierną aparatu ruchu  rozróżnia kości ze względu budową kości a jej wpływające szkielet człowieka jest
 wymienia funkcje szkieletu na ich kształt właściwościami na przebudowę kości zbudowany przede
 podaje nazwy głównych  opisuje budowę kości długiej mechanicznymi  wykazuje związek między wszystkim z tkanki
kości tworzących szkielet  charakteryzuje rodzaje  porównuje tkankę kostną budową kości kostnej
człowieka komórek kostnych z tkanką chrzęstną a pełnionymi przez nie
 określa, jakie właściwości funkcjami
kości wynikają z jej
budowy tkankowej
10. Rodzaje połączeń kości Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 wymienia rodzaje połączeń  identyfikuje typy połączeń  charakteryzuje połączenia  klasyfikuje stawy ze  porównuje zakres
ścisłych i ruchomych kości kości na schemacie kości względu na zakres ruchów, który można
 wymienia rodzaje stawów przedstawiającym szkielet i  rozpoznaje rodzaje stawów wykonywanych ruchów i wykonywać w obrębie
 wskazuje na schemacie podaje przykłady tych  omawia funkcje kształt powierzchni stawów: biodrowego,
elementy stawu połączeń poszczególnych elementów stawowych barkowego, kolanowego
 przedstawia rodzaje połączeń stawu  porównuje stawy pod i obrotowego (między
ścisłych  opisuje współdziałanie względem zakresu pierwszym a drugim
 omawia budowę stawu mięśni, stawów i kości w wykonywanych ruchów i kręgiem kręgosłupa)
ruchu człowieka kształtu powierzchni i wyjaśnia
stawowych zaobserwowane różnice,
odwołując się do
budowy tych stawów
11. Elementy szkieletu Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 wymienia nazwy  rozpoznaje na schemacie  charakteryzuje funkcje  omawia rolę chrząstek  przedstawia argumenty
elementów szkieletu kości mózgoczaszki szkieletu osiowego w budowie klatki potwierdzające tezę, że
osiowego i podaje ich i twarzoczaszki  wyjaśnia związek między piersiowej występowanie wielu
funkcje  rozpoznaje na schemacie budową a funkcjami  porównuje budowę mniejszych kości jest
 wymienia nazwy kości kości klatki piersiowej czaszki kręgów znajdujących się korzystniejsze dla
budujących klatkę  rozróżnia i charakteryzuje  wskazuje różnice między w różnych odcinkach organizmu niż
piersiową odcinki kręgosłupa budową a funkcjami kręgosłupa oraz występowanie kilku
 dzieli kości czaszki na te,  opisuje budowę kręgu twarzoczaszki rozpoznaje je na kości dużych i długich
z których składa się  wyjaśnia znaczenie i mózgoczaszki schemacie  wyjaśnia znaczenie
mózgoczaszka, i te, naturalnych krzywizn  porównuje budowę  rozpoznaje na schemacie różnic w budowie
z których składa się kręgosłupa i wskazuje na kończyny górnej z budową oraz klasyfikuje miednicy u kobiet
twarzoczaszka schemacie, w których kończyny dolnej i charakteryzuje i u mężczyzn
 podaje nazwy odcinków miejscach się one znajdują  wykazuje związek budowy poszczególne żebra  wyjaśnia na podstawie
kręgosłupa  rozpoznaje na schemacie odcinków kręgosłupa  wyjaśnia znaczenie zatok dostępnych źródeł,
 wymienia nazwy kości kości obręczy barkowej z pełnionymi przez nie przynosowych dlaczego wzrost
człowieka ma inną
4
obręczy barkowej i obręczy miedniczej funkcjami wartość, kiedy jest
i obręczy miednicznej  rozpoznaje na schemacie  wykazuje związek budowy mierzony rano, a inną –
 wymienia nazwy kości kości kończyny górnej kończyn z pełnionymi kiedy jest mierzony
kończyny górnej i kończyny dolnej przez nie funkcjami wieczorem
i kończyny dolnej
 podaje nazwy krzywizn
kręgosłupa
 określa rolę krzywizn
kręgosłupa
12–13. Budowa Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i funkcjonowania układu  podaje nazwy  porównuje rodzaje tkanki  wykazuje związek budowy  klasyfikuje mięśnie  uzasadnia, że mięśnie
mięśniowego podstawowych mięśni mięśniowej pod względem tkanki mięśniowej ze względu na szkieletowe mają
 wymienia funkcje mięśni budowy i funkcji z funkcją pełnioną przez tę wykonywane czynności budowę hierarchiczną
 przedstawia hierarchiczną  rozpoznaje najważniejsze tkankę  definiuje pojęcia: mięśnie  wykazuje związek
budowę mięśnia mięśnie szkieletowe  definiuje pojęcie jednostka synergistyczne między budową mięśnia
szkieletowego  określa funkcje mięśni motoryczna i antagonistyczne, skurcz a mechanizmem jego
 definiuje pojęcia: sarkomer, szkieletowych wynikające  analizuje molekularny tężcowy, skurcz skurczu
dług tlenowy z ich położenia mechanizm skurczu izotoniczny, skurcz  definiuje pojęcie skurcz
 wymienia rodzaje tkanki  podaje przykłady mięśni mięśnia izometryczny auksotoniczny
mięśniowej działających antagonistycznie  omawia warunki  wyjaśnia mechanizm  wyjaśnia mechanizm
 przedstawia budowę tkanki  omawia budowę sarkomeru prawidłowej pracy mięśni skurczu mięśnia skurczu mięśnia na
mięśniowej poprzecznie  przedstawia mechanizm  omawia przemiany  wyjaśnia, na czym polega poziomie miofibryli
prążkowanej i gładkiej skurczu mięśnia biochemiczne zachodzące antagonistyczne działanie oraz określa rolę jonów
 przedstawia szkieletowego podczas długotrwałej pracy mięśni wapnia i ATP w tym
antagonistyczne działanie  określa, w jakich warunkach mięśnia  wyjaśnia zasadę reakcji procesie
mięśni w mięśniach powstaje kwas  określa rolę mioglobiny mięśnia – wszystko albo  na podstawie
 wymienia źródła energii mlekowy  wyjaśnia różnice między nic dostępnych źródeł
niezbędnej do skurczu  charakteryzuje włókna rodzajami skurczów mięśni  określa, jakie cechy wyjaśnia mechanizm
mięśnia mięśniowe czerwone i białe szkieletowych budowy mięśni sprawiają, skurczu mięśni gładkich
 podaje rodzaje skurczów  przedstawia udział mięśni że wykazują one zdolność
 opisuje rodzaje włókien: w termogenezie drżeniowej do kurczenia się
czerwonych, białych  przedstawia różnice między  wykazuje udział mięśni
i pośrednich właściwościami włókien szkieletowych w reakcji
czerwonych i włókien na zimno
białych
14. Higiena i choroby Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
układu ruchu  wymienia składniki  rozróżnia urazy mechaniczne  omawia przyczyny i skutki  omawia sposoby  wyjaśnia, w jaki sposób
5
pokarmowe, które mają szkieletu wad kręgosłupa zapobiegania transfuzja krwi
pozytywny wpływ na stan  wymienia cechy prawidłowej  omawia przyczyny i skutki osteoporozie może wpłynąć na
układu ruchu postawy ciała płaskostopia  wskazuje przyczyny uzyskiwanie przez
 wymienia korzyści, jakie  charakteryzuje choroby  omawia przyczyny oraz zmian zachodzących sportowców lepszych
organizm człowieka czerpie układu ruchu sposoby diagnozowania w układzie ruchu na wyników oraz jakie
z regularnej aktywności  wykazuje, że codzienna i leczenia osteoporozy skutek osteoporozy skutki zdrowotne
fizycznej aktywność fizyczna wpływa  wyjaśnia wpływ dopingu  przewiduje skutki wywołuje ten rodzaj
 dostrzega znaczenie korzystnie na układ ruchu na organizm człowieka niewłaściwego dopingu
utrzymywania prawidłowej  przedstawia składniki diety  wykazuje, że długotrwałe wykonywania ćwiczeń  przedstawia argumenty
postawy ciała niezbędne do prawidłowego przebywanie w pozycji fizycznych przemawiające
 rozpoznaje wady postawy funkcjonowania układu ruchu siedzącej jest niezdrowe  omawia działanie za stosowaniem
na schematach lub na  wyjaśnia, kiedy warto dla układu ruchu wybranych grup środków manipulacji
podstawie opisu stosować suplementy diety  charakteryzuje wpływ dopingujących genetycznych
 wymienia przyczyny  przedstawia metody dopingu na organizm u sportowców
powstawania wad postawy zapobiegania wadom człowieka w celu uzyskiwania
 przedstawia przyczyny postawy  opisuje, jak należy przez nich lepszych
płaskostopia zapobiegać wadom wyników oraz
 wymienia podstawowe postawy argumenty przeciw
urazy mechaniczne układu stosowaniu takich
ruchu manipulacji
 wymienia choroby układu
ruchu
 dowodzi korzystnego
wpływu ćwiczeń
fizycznych na zdrowie
 definiuje pojęcie doping
15. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Organizm człowieka jako funkcjonalna całość”, „Układ powłokowy”, „Układ
ruchu”
Rozdział 4. Układ pokarmowy
16. Odżywianie się Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
zwierząt  definiuje pojęcia: organizm  wyjaśnia różnice między  wskazuje różnice  wyjaśnia, na czym polega  wykazuje związek
cudzożywny trawieniem w długości przewodu modyfikacja układu między budową układu
(heterotroficzny), trawienie zewnątrzkomórkowym pokarmowego drapieżnika pokarmowego w rozwoju pokarmowego a trybem
 klasyfikuje zwierzęta ze a trawieniem i roślinożercy ewolucyjnym kolejnych życia zwierzęcia
względu na wielkość i stan wewnątrzkomórkowym  przedstawia adaptacje grup zwierząt i stopniem jego rozwoju
skupienia pobieranego  wskazuje różnice w budowie w budowie  określa, czy człowiek jest ewolucyjnego
pokarmu (makrofagi, układu pokarmowego między i funkcjonowaniu układów mikrofagiem czy  wyjaśnia, dlaczego
6
mikrofagi, płynożercy) zwierzętami pokarmowych zwierząt makrofagiem, i uzasadnia wykształcenie mięśni
 przedstawia, na czym acelomatycznymi, w zależności od rodzaju swoją odpowiedź przewodu pokarmowego
polega trawienie celomatycznymi pokarmu i sposobu jego  wyjaśnia różnice między umożliwiło szybką
zewnątrzkomórkowe i pseudocelomatycznymi pobierania rodzajami pokarmu i wydajną obróbkę
i trawienie  przedstawia znaczenie (np. roślinny, zwierzęcy) pokarmu
wewnątrzkomórkowe mikrobiomu i wykazuje
 omawia plan budowy przystosowania
układu pokarmowego w układzie pokarmowym,
 dzieli zwierzęta na jakie wykształciły
celomatyczne, zwierzęta, by go
acelomatyczne spożywać
i pseudocelomatyczne
17. Organiczne składniki Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
pokarmowe  wymienia nazwy  rozróżnia budulcowe  porównuje pokarmy  przewiduje skutki diety  porównuje wartość
składników pokarmowych i energetyczne składniki pełnowartościowe wegańskiej energetyczną białek
 wymienia przykłady pokarmowe z pokarmami  porównuje zawartość z wartością
produktów spożywczych  omawia rolę składników niepełnowartościowymi białek w poszczególnych energetyczną
bogatych w poszczególne pokarmowych w organizmie  podaje czynniki decydujące produktach węglowodanów
składniki pokarmowe  podaje różnicę między o wartości odżywczej  przewiduje skutki i tłuszczów
 wymienia podstawowe białkami pokarmów niedoboru i nadmiaru  wyjaśnia zależność
funkcje poszczególnych pełnowartościowymi  wyjaśnia różnice między poszczególnych między stosowaną dietą
składników pokarmowych a białkami białkami składników pokarmowych a zapotrzebowaniem
 klasyfikuje węglowodany niepełnowartościowym pełnowartościowymi  wyjaśnia, że w przypadku organizmu na
na przyswajalne  definiuje pojęcia: a białkami stosowania diety bez poszczególne składniki
i nieprzyswajalne aminokwasy egzogenne, niepełnowartościowymi białka zwierzęcego pokarmowe
 definiuje pojęcia: błonnik, aminokwasy endogenne  wykazuje, że obecność bardzo ważne dla zdrowia  uzasadnia znaczenie
NNKT  podaje przykłady tłuszczów w pożywieniu jest spożywanie dostarczania do
 podaje funkcję błonnika aminokwasów endogennych człowieka jest niezbędna urozmaiconych posiłków organizmu kwasów
 przedstawia źródła białek i aminokwasów egzogennych  wyjaśnia sposób bogatych w białko omega-3 i omega-6 we
dla organizmu  wyjaśnia znaczenie NNKT transportowania i rolę roślinne właściwych proporcjach
 przedstawia przemiany dla zdrowia człowieka cholesterolu w organizmie
cholesterolu w organizmie  wymienia kryteria podziału
węglowodanów
 wyjaśnia znaczenie błonnika
pokarmowego w diecie
18–19. Rola witamin. Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
Nieorganiczne składniki  definiuje pojęcia: witamina,  wyjaśnia zasady klasyfikacji  omawia skutki niedoboru  uzasadnia związek  analizuje zależności
7
pokarmowe hiperwitaminoza, i nazewnictwa witamin i nadmiaru wybranych między właściwościami między uwodnieniem
hipowitaminoza  wymienia nazwy pokarmów witamin w organizmie wody organizmu a tempem
i awitaminoza, bilans będących źródłami witamin człowieka a pełnionymi przez nią metabolizmu
wodny rozpuszczalnych  podaje przykłady funkcjami  wyjaśnia na podstawie
 podaje przykłady witamin w tłuszczach i w wodzie naturalnych antyutleniaczy,  wyjaśnia, dlaczego dostępnych źródeł
rozpuszczalnych  omawia funkcje witamin którymi są niektóre dodawanie tłuszczów zdrowotne
w tłuszczach i witamin rozpuszczalnych witaminy (A, C, E) (oliwy lub oleju) do konsekwencje
rozpuszczalnych w wodzie w tłuszczach i w wodzie  omawia znaczenie warzyw ma wpływ na spożywania nadmiernej
 wymienia źródła witamin  wymienia przyczyny wybranych makro- przyswajalność witamin ilości soli kuchennej
 wymienia podstawowe awitaminozy i mikroelementów  wyjaśnia na podstawie
funkcje poszczególnych i hipowitaminozy  omawia objawy niedoboru dostępnych źródeł, jakie
witamin  omawia znaczenie wody wybranych znaczenie mają
 wymienia skutki niedoboru dla organizmu mikroelementów i antyutleniacze dla
wybranych witamin  omawia znaczenie makroelementów prawidłowego
 podaje kryterium podziału składników mineralnych dla  wyjaśnia, na czym polega funkcjonowania
składników mineralnych organizmu mechanizm regulacji organizmu
 wskazuje obecność ośrodka  wymienia nazwy chorób bilansu wodnego człowieka
pragnienia w podwzgórzu wywołanych niedoborem
 wymienia nazwy witamin
makroelementów
i mikroelementów
 podaje funkcje wody
20–21. Budowa i funkcje Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
układu pokarmowego  wyróżnia w układzie  wyjaśnia, na czym polega  wyjaśnia rolę żółci  przedstawia związek  porównuje przekroje
pokarmowym przewód trawienie pokarmów w trawieniu tłuszczów budowy odcinków ścian odcinków
pokarmowy i gruczoły  wyjaśnia rolę języka  omawia działanie enzymów przewodu pokarmowego przewodu pokarmowego
trawienne i gardła w połykaniu trzustkowych z pełnionymi przez nie  wykazuje znaczenie
 wymienia nazwy odcinków pokarmu i enzymów jelitowych funkcjami występowania rąbka
przewodu pokarmowego  wyjaśnia, jaką rolę odgrywa  omawia budowę kosmków  omawia mechanizm szczoteczkowego
i gruczołów trawiennych ślina wydzielana przez jelitowych połykania pokarmu  porównuje skład
 podaje funkcje jamy ustnej, ślinianki  analizuje mechanizm  charakteryzuje funkcje i rolę wydzielin
gardła, przełyku, żołądka  przedstawia rolę nagłośni wchłaniania składników gruczołów błony produkowanych przez
i jelit podczas przełykania pokarmu pokarmowych śluzowej żołądka ślinianki, wątrobę
 przedstawia budowę  wskazuje miejsce  wyjaśnia, dlaczego enzymy  wyjaśnia, dlaczego i trzustkę
i rodzaje zębów występowania ośrodków proteolityczne są występowanie  wyjaśnia, dlaczego
 przedstawia znaczenie nerwowych, które regulują wytwarzane w formie mikrobiomu ma duże przewód pokarmowy
ruchów perystaltycznych defekację nieaktywnych proenzymów znaczenie dla musi mieć złożoną
8
 podaje funkcje żołądka  wymienia odcinki jelita  omawia znaczenie prawidłowego budowę
i dwunastnicy cienkiego i jelita grubego mikrobiomu dla funkcjonowania
 podaje funkcje ślinianek,  omawia funkcje wątroby prawidłowego organizmu
wątroby i trzustki i trzustki w trawieniu funkcjonowania organizmu
 charakteryzuje żółć pokarmów
 definiuje pojęcie enterocyt  wymienia składniki soku
 podaje nazwy enzymów trzustkowego oraz soku
trawiennych zawartych jelitowego
w ślinie i w soku  wyjaśnia funkcje kosmków
trzustkowym jelitowych
 podaje skład soku  omawia funkcje jelita
żołądkowego grubego
 przedstawia funkcje jelita  wymienia funkcje
cienkiego i jelita grubego mikrobiomu
 przedstawia funkcje
kosmków jelitowych
 określa miejsca
wchłaniania substancji
22–23. Procesy trawienia i Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
wchłaniania  definiuje pojęcia:  wskazuje substraty, produkty  opisuje procesy trawienia  charakteryzuje etapy  wyjaśnia, dlaczego
trawienie, enzymy oraz miejsca działania i wchłaniania cukrów, trawienia poszczególnych produkty trawienia
trawienne, chylomikron enzymów trawiennych białek oraz tłuszczów składników pokarmowych tłuszczów są wchłaniane
 wymienia enzymy  podaje inną funkcję kwasu  omawia przebieg w przewodzie do naczyń
trawienne dzięki którym solnego w żołądku niż udział doświadczenia badającego pokarmowym limfatycznych, a nie do
zachodzi trawienie cukrów, w trawieniu białek wpływ pH roztworu na  planuje i przeprowadza naczyń krwionośnych
tłuszczów i trawienie białek  podaje nazwy wiązań trawienie skrobi przez doświadczenie, którym  dowodzi, że na
 określa, w których chemicznych, które są amylazę ślinową można sprawdzić wpływ odczuwanie głodu
miejscach przewodu rozkładane przez enzymy  wyjaśnia, jaką rolę czynników chemicznych i sytości mogą wpływać
pokarmowego działają trawienne odgrywają ośrodek głodu lub fizycznych na różne czynniki, np. stres
enzymy trawienne,  omawia procesy trawienia i ośrodek sytości aktywność enzymatyczną  wyjaśnia na przykładzie
i podaje funkcje tych zachodzące w jamie ustnej,  wyjaśnia znaczenie amylazy ślinowej sposoby regulacji
enzymów żołądku i jelicie gastryny i somatostatyny trawiącej skrobię oraz czynności układu
 określa lokalizację ośrodka  wyjaśnia mechanizm w funkcjonowaniu układu formułuje wnioski na pokarmowego
głodu i ośrodka sytości wchłaniania produktów pokarmowego podstawie uzyskanych
trawienia w kosmkach  analizuje wpływ odczynu wyników
jelitowych roztworu na trawienie  wyjaśnia mechanizm
 na podstawie schematu białek działania ośrodka głodu
9
opisuje działanie ośrodków  wyjaśnia, co dzieje się i ośrodka sytości
głodu i sytości z wchłoniętymi produktami  na podstawie schematu
trawienia analizuje mechanizm
transportu glukozy,
aminokwasów, glicerolu
i kwasów tłuszczowych
przez błony enterocytu
24. Zasady racjonalnego Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
odżywiania się  definiuje pojęcie bilans  wyjaśnia, czym są bilans  oblicza wskaźnik BMI dla  opracowuje jednodniowy  przedstawia pięć
energetyczny energetyczny dodatni osób obu płci w różnym jadłospis zgodny propozycji działań,
 podaje, jakie jest i bilans energetyczny ujemny wieku oraz określają na z zasadami racjonalnego których podjęcie
zapotrzebowanie  charakteryzuje zasady jego podstawie, czy dane odżywiania się pozwoliłoby zmniejszyć
energetyczne człowieka racjonalnego odżywiania się osoby mają prawidłową  charakteryzuje zaburzenia ryzyko wystąpienia
w zależności od wieku,  przedstawia argumenty masę ciała czy nadwagę lub odżywiania i przewiduje otyłości u nastolatków
aktywności fizycznej potwierdzające, niedowagę ich skutki zdrowotne
i wykonywanej pracy że spożywanie nadmiaru soli  analizuje piramidę  przedstawia skutki
(w kcal) i słodyczy jest szkodliwe dla zdrowego żywienia i stylu otyłości u młodych osób
 opisuje piramidę zdrowego organizmu życia i przedstawia  charakteryzuje otyłość
żywienia i stylu życia  charakteryzuje przyczyny zalecenia dotyczące oraz dowodzi jej
 wskazuje, że wielkość i skutki otyłości proporcji składników negatywnego wpływu na
porcji i proporcje pokarmowych zdrowie
składników posiłków są w spożywanych posiłkach
elementem racjonalnego  wyjaśnia różnice między
odżywiania bulimią a anoreksją
 wymienia podstawowe
przyczyny i skutki otyłości
 oblicza wskaźnik masy
ciała (BMI)
zaburzenia odżywiania
(bulimia, anoreksja)
25. Choroby układu Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
pokarmowego  podaje podstawowe metody  wymienia przyczyny i  charakteryzuje podstawowe  rozpoznaje choroby  przedstawia argumenty
diagnozowania chorób objawy chorób metody diagnozowania układu pokarmowego na potwierdzające tezę, że
układu pokarmowego pasożytniczych układu chorób układu podstawie choroby bakteryjne
(badanie krwi, w tym próba pokarmowego pokarmowego charakterystycznych i wirusowe mogą mieć
wątrobowa, badanie kału,  wymienia i opisuje wybrane  wymienia objawy chorób objawów wpływ na powstawanie,
10
USG jamy brzusznej, wirusowe choroby przewodu bakteryjnych, wirusowych  omawia szczegółowo wzrost i rozwój
badania endoskopowe) pokarmowego, m.in. WZW i pasożytniczych oraz metody diagnozowania komórek
 klasyfikuje choroby układu typu A, B i C metody profilaktyki tych chorób układu nowotworowych układu
pokarmowego na  charakteryzuje choroby chorób pokarmowego: pokarmowego
pasożytnicze, wirusowe układu pokarmowego: zespół  przedstawia czynniki gastroskopię  przeprowadza debatę na
i bakteryjne złego wchłaniania, choroba ryzyka, które sprzyjają i kolonoskopię temat diety
 wymienia nazwy chorób Crohna, choroby rozwojowi chorób  dowodzi, że właściwa bezglutenowej
pasożytniczych nowotworowe (rak żołądka, nowotworowych układu profilaktyka odgrywa z wykorzystaniem
i podaje nazwy pasożytów rak jelita grubego) pokarmowego ogromną rolę w walce materiałów
(tasiemiec, glista ludzka, z chorobami układu pochodzących
owsik ludzki, włosień pokarmowego z różnych źródeł
kręty)  omawia stosowane popularnonaukowych
 wymienia bakteryjne badania diagnostyczne, i naukowych
i wirusowe choroby układu dzięki którym można  na podstawie
pokarmowego wykryć chorobę Crohna dostępnych źródeł
 podaje sposoby przedstawia
zapobiegania chorobom i opisuje nowoczesne
układu pokarmowego metody endoskopii
26. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ pokarmowy”
Rozdział 5. Układ oddechowy
27. Układ oddechowy Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
u zwierząt  definiuje pojęcia:  omawia warunki zachodzenia  porównuje warunki  uzasadnia związek  określa, czym jest
oddychanie komórkowe, dyfuzji wymiany gazowej w między sposobem ciśnienie parcjalne
wymiana gazowa, dyfuzja,  wyjaśnia znaczenie dyfuzji wodzie i na lądzie, wymiany gazowej a i jakie ma ono znaczenie
ciśnienie cząsteczkowe w wymianie gazowej uwzględniając wady i wielkością dla wymiany gazowej
(parcjalne)  porównuje wymianę gazową zalety tych środowisk i trybem życia zwierząt  wyjaśnia znaczenie
 przedstawia etapy wymiany zewnętrzną z wymianą  wyjaśnia, dlaczego dla  wykazuje związek między funkcjonowania
gazowej gazową wewnętrzną wielu zwierząt proces lokalizacją (zewnętrzna mechanizmów
 przedstawia działanie płuc  przedstawia ewolucję płuc wymiany gazowej odbywa i wewnętrzna) oraz wspomagających
dyfuzyjnych i płuc kręgowców się całą powierzchnią ciała budową powierzchni wymianę gazową ryb
wentylowanych  opisuje na podstawie  wyjaśnia różnice między wymiany gazowej (mechanizm wieczek
 wymienia narządy schematu mechanizm płucami dyfuzyjnymi a środowiskiem życia skrzelowych, tryskawki)
wymiany gazowej u podwójnego oddychania a płucami wentylowanymi  porównuje i analizuje
zwierząt wodnych i u ptaków  omawia działanie wieczek wartości ciśnienia
lądowych oraz podaje  podaje grupy zwierząt, skrzelowych i tryskawki parcjalnego tlenu
przykłady organizmów, u u których występują płuca u ryb i dwutlenku węgla
których występują te wentylowane, i grupy  określa, czy tchawki można w ośrodkach biorących
udział w wymianie
11
narządy zwierząt, u których występują zaliczyć do narządów gazowej
płuca dyfuzyjne wentylowanych  porównuje, określając
 wyjaśnienie mechanizmu tendencję ewolucyjną,
wentylacji u płazów, budowę płuc zwierząt
gadów, ptaków i ssaków należących do
kręgowców
 wyjaśnia znaczenie
podwójnego oddychania
dla ptaków
układu oddechowego  definiuje pojęcie surfaktant  przedstawia znaczenie  wyjaśnia zależności między  wymienia czynniki  wykazuje, że wymiana
 wymienia nazwy układu oddechowego dla budową poszczególnych decydujące gazowa oraz oddychanie
elementów budujących funkcjonowania organizmu odcinków układu o wysokości komórkowe
układ oddechowy i  przedstawia budowę i rolę oddechowego i natężeniu głosu umożliwiają
wskazuje, opłucnej a ich funkcjami  wyjaśnia różnicę funkcjonowanie
że składa się on z dróg  wyjaśnia różnicę między  omawia mechanizm w budowie krtani żeńskiej organizmu
oddechowych oraz płuc wymianą gazową powstawania głosu i krtani męskiej  podaje argumenty
 wymienia funkcje a oddychaniem komórkowym  wyjaśnia znaczenie  wykazuje na podstawie potwierdzające duże
poszczególnych elementów  omawia funkcje głośni surfaktantu dla prawidłowej obserwacji znaczenie nagłośni
układu oddechowego i nagłośni wymiany gazowej mikroskopowych, że podczas połykania
człowieka  omawia związek między w pęcherzykach płucnych budowa pęcherzyków pokarmu
 lokalizuje na schematach budową a funkcją płuc płucnych wynika z ich
poszczególne elementy  wyjaśnia związek między przystosowania do
układu oddechowego budową pęcherzyków efektywnej dyfuzji
płucnych a wymianą gazową
29–30. Wentylacja płuc Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i wymiana gazowa  przedstawia mechanizm  wyjaśnia, na czym polega  wskazuje czynniki  wykazuje związek między  określa zależności
wentylacji płuc mechanizm wentylacji płuc wpływające na wiązanie budową hemoglobiny a między oddychaniem,
 definiuje pojęcia: całkowita  porównuje mechanizm i oddawanie tlenu przez jej rolą w transporcie wentylacją i wymianą
pojemność płuc, pojemność wdechu z mechanizmem hemoglobinę gazów gazową
życiowa płuc, współczynnik wydechu  omawia transport  omawia mechanizm  omawia wpływ różnych
oddechowy (RQ)  omawia mechanizm wymiany dwutlenku węgla w regulacji częstości czynników na wiązanie
 podaje lokalizację ośrodka gazowej zewnętrznej organizmie człowieka oddechów i oddawanie tlenu przez
oddechowego i opisuje jego i mechanizm wymiany  na podstawie wykresu  wyjaśnia mechanizm oksyhemoglobinę
działanie gazowej wewnętrznej analizuje zmiany wymiany gazowej  przewiduje skutki
 porównuje skład powietrza  wskazuje różnicę między zawartości procentowej w płucach i w tkankach wpływu zbyt niskiego
wdychanego ze składem całkowitą pojemnością płuc oksyhemoglobiny na podstawie gradientu i zbyt wysokiego
12
powietrza wydychanego a życiową pojemnością płuc w zależności od ciśnienia ciśnień parcjalnych tlenu ciśnienia
 wyjaśnia znaczenie  omawia rolę krwi parcjalnego tlenu i dwutlenku węgla atmosferycznego
przepony i mięśni w transporcie gazów  przedstawia, opisuje  wyjaśnia, w jaki sposób na prawidłowe
międzyżebrowych oddechowych – tlenu i porównuje działanie ciśnienie atmosferyczne funkcjonowanie
w wentylacji płuc i dwutlenku węgla innych białek wiążących wpływa na wymianę organizmu
 wymienia rodzaje wymiany  przeprowadza doświadczenie tlen (hemoglobina płodu, gazową
gazowej i podaje, gdzie one sprawdzające zawartość mioglobina)  wyjaśnia, jak temperatura,
zachodzą dwutlenku węgla w  wyjaśnia znaczenie pH i ciśnienie parcjalne
 przedstawia przebieg powietrzu wdychanym i współczynnika dwutlenku węgla
dyfuzji gazów w płucach wydychanym oddechowego (RQ) wpływają na wysycenie
 przedstawia, jakie oksyhemoglobiny
problemy oddechowe mogą
wystąpić u ludzi
przebywających
na dużych wysokościach
lub znacznych
głębokościach
31. Zaburzenia Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
funkcjonowania układu  wymienia zanieczyszczenia  klasyfikuje rodzaje  wyjaśnia zależność między  przewiduje skutki chorób  przeprowadza pomiar
oddechowego powietrza zanieczyszczeń powietrza występowaniem chorób układu oddechowego objętości płuc
 wyjaśnia, w jaki sposób i wymienia ich źródła dróg oddechowych  omawia sposoby z wykorzystaniem
można chronić się przed  wyjaśnia wpływ a stanem wdychanego diagnozowania samodzielnie zrobionej
smogiem zanieczyszczeń powietrza powietrza i leczenia wybranych aparatury oraz formułuje
 omawia skutki palenia na układ oddechowy  omawia wpływ czadu chorób układu wnioski na podstawie
tytoniu  podaje źródła czadu na organizm człowieka oddechowego uzyskanych wyników
 wymienia metody  wykazuje szkodliwość  omawia sposoby  proponuje i uzasadnia  przedstawia / podaje na
diagnozowania chorób palenia papierosów, także zapobiegania chorobom przykłady działań, które podstawie dostępnych
układu oddechowego elektronicznych układu oddechowego ograniczałyby tworzenie źródeł argumenty
(spirometria,  charakteryzuje choroby  omawia przebieg badań się smogu przemawiające
bronchoskopia, RTG układu oddechowego (nieżyt diagnostycznych chorób  wskazuje oraz wyjaśnia za wyborem
klatki piersiowej) nosa, przeziębienie, grypę, układu oddechowego różnice miedzy określonych metod
 wymienia nazwy chorób anginę, gruźlicę płuc, raka  na podstawie dostępnych bronchoskopią diagnozowania
układu oddechowego płuc, astmę oskrzelową, źródeł wyjaśnia wpływ a gastroskopią i leczenia
(nieżyt nosa, przeziębienie, przewlekłą obturacyjną papierosów na niespecyficznych,
grypa, angina, gruźlica chorobę płuc) funkcjonowanie układu nowych jednostek
płuc, rak płuc, astma  podaje sposoby zapobiegania oddechowego chorobowych lub
oskrzelowa, przewlekła chorobom układu nowych czynników
obturacyjna choroba płuc) wywołujących choroby
13
oddechowego układu oddechowego
32. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ oddechowy”
Rozdział 6. Układ krążenia. Odporność
33. Układ krążenia Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
u zwierząt  wymienia rodzaje płynów  opisuje rodzaje barwników  porównuje budowę  wykazuje związek między  uzasadnia związek
ustrojowych będących oddechowych i podaje układów krwionośnych budową układu krążenia między rozmiarami ciała
nośnikami substancji przykłady grup, zwierząt strunowców a jego funkcją zwierząt oraz tempem
w organizmach zwierząt u których występują  porównuje budowę serca u poznanych grup metabolizmu
 wymienia funkcje układu  porównuje układ krwionośny kręgowców zwierząt a sposobem transportu
krwionośnego otwarty z układem  porównuje układy  porównuje budowę substancji
 omawia ogólną budowę krwionośnym zamkniętym krwionośne: otwarty układów krwionośnych  wyjaśnia, dlaczego
układu krwionośnego  klasyfikuje zwierzęta i zamknięty bezkręgowców niektóre zwierzęta
u bezkręgowców względu na rodzaj układu  porównuje układ  przedstawia korzyści nie mają układu
i u kręgowców krwionośnego (otwarty lub krwionośny jednoobiegowy wynikające z obecności krwionośnego
 wymienia rodzaje naczyń zamknięty) i dwuobiegowy całkowitej przegrody
krwionośnych i ich funkcje  porównuje, określając międzykomorowej
 wymienia barwniki tendencje ewolucyjne, w sercu ptaków i ssaków
oddechowe u zwierząt budowę serca  wyjaśnia, jaką funkcję
i wskazuje ich funkcje u poszczególnych gromad w sercu płazów pełni
 omawia budowę serca kręgowców zastawka spiralna
kręgowców
34–35. Skład i funkcje krwi Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 wymienia nazwy  charakteryzuje i klasyfikuje  porównuje składniki krwi  uzasadnia związek  przewiduje skutki stanu
składników krwi składniki krwi pod względem pełnionych między cechami chorobowego
 wymienia podstawowe  omawia funkcje krwi przez nie funkcji elementów polegającego na
funkcje krwi  porównuje elementy  podaje zasady podziału morfotycznych krwi krzepnięciu krwi
 definiuje pojęcia: komórkowe krwi pod leukocytów ze względu a funkcjami pełnionymi wewnątrz naczyń
hematokryt, aglutynacja, względem budowy na obecność ziarnistości przez te elementy  wyjaśnia mechanizm
próba krzyżowa, konflikt  wymienia nazwy i funkcje w ich cytoplazmie  określa, jaką rolę krzepnięcia krwi
serologiczny składników osocza  analizuje proces naprawy w procesie krzepnięcia z uwzględnieniem
 przedstawia przebieg  wyjaśnia, na czym polega uszkodzonego naczynia krwi odgrywa trombina szlaku zewnętrznego i
procesu krzepnięcia krwi proces krzepnięcia krwi krwionośnego  wyjaśnia zasady szlaku wewnętrznego
 charakteryzuje układ  wyjaśnia zasady określania  omawia konflikt określania grup krwi
grupowy krwi AB0 grup krwi serologiczny w zakresie Rh u człowieka
 opisuje obecność przeciwciał  wyjaśnia, na czym polega  wyjaśnia mechanizm
i antygenów w grupach krwi próba krzyżowa konfliktu serologicznego
14
A, B, AB, 0 w zakresie Rh i podaje
 przedstawia zasady sposób zapobiegania mu
przetaczania krwi
układu krwionośnego  wymienia funkcje układu  porównuje tętnice z żyłami  wyjaśnia związek między  charakteryzuje typy sieci  wyjaśnia różnicę między
krwionośnego i naczyniami włosowatymi budową anatomiczną naczyń krwionośnych układem wrotnym
 określa położenie serca pod względem budowy i morfologiczną naczyń  uzasadnia znaczenie a siecią dziwną
 podaje nazwy elementów anatomicznej i pełnionych krwionośnych a pełnionymi występowania zastawek
budowy serca człowieka funkcji przez nie funkcjami w żyłach i w sercu
 podaje nazwy i role  rozróżnia typy sieci naczyń  charakteryzuje pracę
zastawek w sercu krwionośnych zastawek w sercu
 wymienia typy naczyń
krwionośnych
37–38. Funkcjonowanie Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
układu krwionośnego  opisuje EKG  omawia, na podstawie  omawia budowę układu  wyjaśnia rolę układu  wyjaśnia przyczynę
 przedstawia, na czym schematu przepływ krwi przewodzącego serca krwionośnego różnicy między
polega automatyzm serca w krwiobiegu dużym  porównuje krwiobieg duży w utrzymywaniu wartościami ciśnienia
 opisuje cykl pracy serca i w krwiobiegu małym z krwiobiegiem małym pod homeostazy skurczowego
 podaje funkcje krążenia  wyjaśnia, co oznaczają względem pełnionych  analizuje sposób a wartościami ciśnienia
wieńcowego załamki P,Q, R, S i T funkcji przepływu krwi rozkurczowego krwi
 odróżnia krwiobieg duży na elektrokardiogramie  wyjaśnia cykl pracy serca w żyłach kończyn oraz podaje argumenty
od krwiobiegu małego  definiuje objętość wyrzutową  interpretuje wyniki pomiaru dolnych potwierdzające,
 wskazuje prawidłowe i objętość minutową serca tętna i pomiaru ciśnienia  wyjaśnia, na czym polega że nieprawidłowe
wartości ciśnienia krwi  przedstawia mechanizmy, krwi automatyzm serca wartości ciśnienia krwi
i tętna człowieka dzięki którym następuje  wyjaśnia mechanizm  omawia różnicę między mogą zagrażać zdrowiu,
przepływ krwi w żyłach pompy mięśniowej w wartościami ciśnienia a nawet życiu
(ssące działanie kończynach dolnych skurczowego  przedstawia drogę
przedsionków serca,  omawia sposób regulacji a wartościami ciśnienia krwinki w układzie
mechanizm pompy ciśnienia krwi w rozkurczowego krwi krwionośnym i podaje
oddechowej i mechanizm naczyniach  przedstawia zasady stan jej utlenowania na
pompy mięśniowej)  charakteryzuje krążenie obiegu ustrojowego i początku i na końcu
wątrobowe obiegu płucnego swojej wędrówki,
 wyjaśnia, dlaczego ściana  wykazuje, że mimo przyjmując jako
lewej komory jest grubsza niskiego ciśnienia w początek np. lewy
od ściany prawej komory żyłach przepływ krwi przedsionek (lub inną
przez nie jest możliwy części serca)
 charakteryzuje opór
15
naczyń krwionośnych,
uwzględniając czynniki,
od których jest on
uzależniony
39. Układ limfatyczny Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
 wymienia funkcje układu  określa funkcje narządów  porównuje narządy układu  ocenia znaczenie  wyjaśnia, jakie
limfatycznego wchodzących w skład układu limfatycznego pod prawidłowego znaczenie
 wymienia nazwy narządów limfatycznego względem pełnionych funkcjonowania w utrzymywaniu
układu limfatycznego  charakteryzuje cechy naczyń przez nie funkcji narządów tworzących homeostazy mają układ
 przedstawia budowę limfatycznych  omawia skład limfy układ limfatyczny krwionośny
i funkcje naczyń  przedstawia współdziałanie i jej rolę  omawia sposób i układ limfatyczny
limfatycznych układu krwionośnego i  porównuje układ powstawania limfy  przedstawia na
 określa sposób układu limfatycznego krwionośny z układem  podaje argumenty podstawie
powstawania i funkcje limfatycznym pod potwierdzające, że układ dostępnych źródeł
limfy względem budowy i funkcji krwionośny i układ przyczyny obrzęków
 przedstawia zależności limfatyczny stanowią ciała, które są związane
między osoczem, płynem integralną całość z funkcjonowaniem
tkankowym i limfą  porównuje naczynia układu limfatycznego
limfatyczne i żyły
pod względem budowy
krążenia  wymienia sposoby  wymienia przyczyny chorób  przedstawia argumenty  rozróżnia objawy chorób  wskazuje metody
zapobiegania chorobom układu krążenia potwierdzające tezę, układu krążenia diagnozowania
układu krążenia  właściwie interpretuje że właściwy styl życia jest  wyjaśnia, na czym polega poszczególnych chorób
 wskazuje związek między podstawowe wyniki najważniejszym elementem niewydolność układu układu krążenia
stylem życia a chorobami morfologii krwi profilaktyki chorób układu krążenia  prezentuje na podstawie
układu krążenia i lipidogramu krążenia  określa, jakie metody dostępnych źródeł
 wymienia metody  charakteryzuje metody  omawia przyczyny, objawy badań należy zastosować sposoby zapobiegania
diagnozowania chorób diagnozowania chorób i profilaktykę chorób w diagnostyce chorób, rozwojowi miażdżycy
układu krążenia (badanie układu krążenia układu krążenia np. choroby wieńcowej, naczyń, w tym
krwi, badanie Holtera,  wyjaśnia, dlaczego należy  wskazuje różnice między miażdżycy czy anemii wieńcowych
pomiar ciśnienia krwi, badać ciśnienie krwi badaniem EKG a badaniem  wykazuje, w jaki sposób
USG dopplerowskie,  charakteryzuje wybrane echokardiografii niewłaściwa dieta, a także
angiokardiografia, choroby układu krążenia zbyt mała aktywna
echokardiografia) fizyczna mogą
 wymienia nazwy chorób doprowadzić do rozwoju
układu krążenia (anemia, chorób układu krążenia
16
białaczka, nadciśnienie
tętnicze, żylaki, miażdżyca,
udar mózgu, choroba
wieńcowa, zawał serca)
układu odpornościowego  definiuje pojęcia: antygen,  przedstawia rolę  klasyfikuje poszczególne  wykazuje rolę  porównuje limfocyty
patogen, infekcja, główny poszczególnych elementów elementy układu poszczególnych tkanek, biorące udział w reakcji
układ zgodności tkankowej układu odpornościowego odpornościowego narządów, komórek odpornościowej pod
(MHC)  przedstawia rodzaje cytokin  wyjaśnia, na czym polega i cząsteczek w reakcji względem pełnionych
 wymienia funkcje układu i ich funkcje swoistość przeciwciał odpornościowej przez nie funkcji
odpornościowego  przedstawia budowę  porównuje rodzaje  określa rolę fagocytozy
 wymienia nazwy i znaczenie w transplantologii limfocytów w reakcji w reakcjach
elementów układu głównego układu zgodności odpornościowej odpornościowych
odpornościowego tkankowej  charakteryzuje i porównuje  wyjaśnia, jaką funkcję
(komórki, tkanki i narządy komórki układu pełnią cząsteczki
oraz substancje zwane odpornościowego: przeciwciał, białka ostrej
czynnikami humoralnymi) granulocyty, makrofagi, fazy i cytokiny w reakcji
 przedstawia budowę, komórki tuczne, komórki odpornościowej
rodzaje i znaczenia dendrytyczne, limfocyty  omawia znaczenie
przeciwciał T i B, komórki NK antygenów zgodności
 wymienia rodzaje tkankowej
limfocytów i wskazuje w prawidłowym
ich funkcje funkcjonowaniu układu
odpornościowego
43–44. Rodzaje Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i mechanizmy odporności  definiuje pojęcia:  charakteryzuje odporność  porównuje odporność  określa różnice dotyczące  przedstawia argumenty
odporność, reakcja zapalna nieswoistą i swoistą komórkową z odpornością czasu uruchamiania się potwierdzające tezę,
 wymienia główne rodzaje  opisuje działanie barier humoralną mechanizmów odporności że apoptoza ma duże
odporności (nieswoista obronnych  wyjaśnia mechanizm humoralnej i odporności znaczenie dla
i swoista)  omawia przebieg reakcji działania odporności komórkowej zachowania homeostazy
 wymienia trzy linie obrony zapalnej nabytej  przedstawia przebieg  wyjaśnia, w jaki sposób
organizmu  porównuje odporność nabytą  wyjaśnia znaczenie pamięci fagocytozy patogenów oraz w jakich sytuacjach
 wymienia mechanizmy z odpornością wrodzoną immunologicznej przez komórki żerne w organizmie tworzy się
odporności humoralnej  wyjaśnia mechanizm  porównuje pierwotną  wykazuje celowość pamięć immunologiczna
i komórkowej działania odporności odpowiedź stosowania szczepionek  określa i uzasadnia, czy
 wyjaśnia znaczenie wrodzonej immunologiczną z wtórną  wyjaśnia etapy reakcji otrzymanie surowicy
szczepień ochronnych  porównuje odporność odpowiedzią odpornościowej na odpornościowej
spowoduje wytworzenie
17
 wymienia sposoby nieswoistą z odpornością immunologiczną przykładzie komórki w organizmie komórek
nabierania odporności swoistą nowotworowej jako pamięci
swoistej  definiuje pojęcie pamięć przejaw swoistej
 podaje, na czym polegają immunologiczna odpowiedzi komórkowej,
odpowiedź  wyjaśnia, na czym polegają a także jako przejaw
immunologiczna pierwotna humoralna i komórkowa swoistej odpowiedzi
i wtórna odpowiedź immunologiczna humoralnej
 określa znaczenie  rozróżnia rodzaje odporności
odporności czynnej i swoistej
biernej
45. Zaburzenia Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
funkcjonowania układu  wymienia czynniki  przedstawia mechanizm  wymienia przyczyny  dowodzi, że AIDS jest  wykazuje związek
odpornościowego osłabiające układ reakcji alergicznej nieprawidłowych reakcji chorobą układu zgodności tkankowej
odpornościowy  wykazuje, że alergia jest odpornościowych odpornościowego z immunosupresją oraz
 wymienia nazwy chorób stanem nadwrażliwości  przedstawia zasady  określa i uzasadnia, czy wykazuje ich znaczenie
autoimmunologicznych organizmu przeszczepiania tkanek nadmierna odpowiedź dla transplantologii
(bielactwo, reumatoidalne  omawia przyczyny i narządów immunologiczna może  wyjaśnia, dlaczego tak
zapalenie stawów, choroba i profilaktykę AIDS  analizuje na schemacie stanowić zagrożenie dla trudno znaleźć dawcę
Hashimoto, łuszczyca)  charakteryzuje choroby mechanizm stosowania życia człowieka narządów do
 omawia sposoby zakażenia autoimmunologiczne immunosupresji na przeszczepów, nawet
wirusem HIV  charakteryzuje przebieg przykładzie transplantacji wśród osób blisko
 przedstawia reakcje zakażenia wirusem HIV szpiku kostnego spokrewniony z chorym
alergiczne jako nadmierną  podaje przyczyny alergii
reakcję układu  wymienia podstawowe
odpornościowego zasady, których należy
 uzasadnia celowość przestrzegać przy
stosowania przeszczepów przeszczepach
 definiuje pojęcie
immunosupresja
46. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ krążenia”
Rozdział 7. Układ moczowy
47–48. Osmoregulacja Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i wydalanie u zwierząt  definiuje pojęcia:  omawia mechanizm  porównuje azotowe  porównuje warunki życia  wykazuje konieczność
osmoregulacja, bilans osmoregulacji u zwierząt produkty przemian oraz na lądzie i w wodzie pod regulacji osmotycznej
wodny, wydalanie, lądowych i wodnych warunki środowiskowe, względem utrzymania u zwierząt żyjących
zwierzęta amonioteliczne,  omawia bilans wodny w których żyją zwierzęta równowagi wodno- w różnych środowiskach
zwierzęta ureoteliczne, zwierząt amonioteliczne, -mineralnej  wyjaśnia, dlaczego
18
zwierzęta urikoteliczne  charakteryzuje zwierzęta ureoteliczne i urikoteliczne  uzasadnia związek np. parzydełkowce nie
 wymienia produkty amonioteliczne, urikoteliczne  charakteryzuje budowę między rodzajem maja narządów
przemiany materii i ureoteliczne narządów wydalniczych wydalanych produktów wydalniczych
 wymienia cechy  omawia budowę bezkręgowców przemian azotowych
homeostazy wodno- metanefrydium pierścienic i strunowców zwierząt
-elektrolitowej  porównuje na podstawie  wskazuje tendencje a trybem ich życia
 wymienia narządy schematów budowę ewolucyjne w budowie  wyjaśnia, w jaki sposób
wydalnicze przednercza, pranercza kanalików nerkowych zachodzi osmoregulacja
u bezkręgowców i zanercza u zwierząt
i strunowców izoosmotycznych,
hiperosmotycznych i
hipoosmotycznych
49–50. Budowa Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i funkcjonowanie układu  wymienia funkcje układu  przedstawia istotę procesu  wyjaśnia, dlaczego cykl  wskazuje przystosowania  wyjaśnia, jaką rolę
moczowego moczowego wydalania mocznikowy jest procesem w budowie układu odgrywa układ
 podaje nazwy zbędnych  charakteryzuje narządy anabolicznym moczowego do pełnienia moczowy
produktów przemiany układu moczowego  porównuje sposoby swoich funkcji w utrzymywaniu
materii  omawia budowę anatomiczną wydalania trzech głównych  omawia mechanizm homeostazy
 wymienia drogi usuwania nerki produktów metabolizmu: wydalania moczu  wyjaśnia mechanizm
zbędnych produktów  opisuje na podstawie amoniaku, dwutlenku  wyjaśnia regulację regulacji poziomu wody
metabolizmu schematu cykl mocznikowy węgla poziomu wody we krwi we krwi i w wydalanym
 wskazuje na schematach  charakteryzuje procesy i nadmiaru wody i objętość wydalanego moczu oraz wskazuje
elementy układu zachodzące w nefronie  omawia budowę i funkcje moczu na rolę układu
moczowego i podaje  wymienia drogi wydalania nefronu  analizuje wpływ hormonalnego
ich nazwy zbędnych produktów  porównuje procesy hormonów na w tym mechanizmie
 podaje nazwy procesów przemiany materii zachodzące w nefronie funkcjonowanie nerek  wyjaśnia, jak powstaje
zachodzących w nerkach  omawia proces powstawania  przedstawia znaczenie  charakteryzuje mocz hipertoniczny,
podczas powstawania moczu cyklu mocznikowego wewnątrzwydzielnicze uwzględniając budowę
moczu  omawia kontrolę hormonalną w utrzymaniu homeostazy funkcje nerek pętli nefronu
 określa lokalizację ośrodka wydalanego moczu przez  porównuje skład i ilość  opisuje rolę hormonów
wydalania wazopresynę i aldosteron moczu pierwotnego w utrzymaniu równowagi
 podaje nazwy oraz miejsce  charakteryzuje hormony ze składem i ilością wodnej organizmu
powstawania i wydzielania wydzielane przez nerki moczu ostatecznego
hormonów regulujących (renina, erytropoetyna)  wyjaśnia, jaką rolę
produkcję moczu  analizuje na podstawie odgrywają nerki
 podaje nazwę hormonów schematu przebieg cyklu w osmoregulacji
produkowanych przez nerki mocznikowego  porównuje resorpcję
19
i podaje ich rolę  omawia regulację nerwową zwrotną z procesem
 wymienia nazwy wydalania moczu sekrecji
składników moczu  podaje sytuacje, w których
pierwotnego i moczu objętość moczu może być
ostatecznego zmniejszona
 wyróżnia substraty
i produkty cyklu
mocznikowego
moczowego  wymienia metody  charakteryzuje metody  charakteryzuje najczęstsze  rozpoznaje objawy  dowodzi dużego
diagnozowania chorób diagnozowania chorób choroby układu chorób układu znaczenia badań moczu
układu moczowego (USG układu moczowego moczowego moczowego w diagnostyce chorób
jamy brzusznej, urografia,  wymienia cechy moczu  ocenia znaczenie dializy  wyjaśnia, na czym nerek
badania moczu) zdrowego człowieka jako metody postępowania polegają hemodializa  uzasadnia na podstawie
 analizuje wyniki badania  omawia zasady higieny medycznego przy i dializa otrzewnowa różnych źródeł,
składu moczu zdrowego układu moczowego niewydolności nerek że mocz może być
człowieka  wymienia składniki moczu, wykorzystywany
 wymienia choroby układu które mogą wskazywać do stawiania szybkich
moczowego (zakażenie na chorobę lub uszkodzenie diagnoz, np.
dróg moczowych, kamica nerek potwierdzania ciąży
nerkowa, niewydolność  omawia przyczyny,
nerek) diagnostykę i profilaktykę
 wymienia przyczyny chorób nerek
chorób układu moczowego
 przedstawia cel stosowania
dializy
 podaje zasady profilaktyki
chorób układu moczowego
52. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ moczowy”
Rozdział 8. Układ nerwowy
53. Układ nerwowy Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
u zwierząt  definiuje pojęcia: odruch,  przedstawia i wymienia  porównuje układy nerwowe  wymienia czynniki  uzasadnia przyczyny
łuk odruchowy cechy układów nerwowych bezkręgowców mające w pływ na różnic w budowie
 przedstawia typy układów bezkręgowców  wyjaśnia, na czym polega budowę układu nerwowego u
nerwowych bezkręgowców  porównuje odruchy proces cefalizacji i stopień zaawansowania zwierząt
 omawia budowę i funkcje warunkowe i bezwarunkowe  porównuje budowę układu nerwowego w zależności od trybu
poszczególnych elementów  wskazuje tendencje mózgowia kręgowców  analizuje etapy ewolucji życia, np. między
20
budowy mózgowia ewolucyjne w budowie  podaje cechy budowy układu nerwowego polipem a meduzą
kręgowców mózgowia kręgowców układu nerwowego bezkręgowców  wykazuje konieczność
 podaje rodzaje odruchów  charakteryzuje budowę głowonogów  porównuje odruchy zmian ewolucyjnych
układu nerwowego  rozróżnia i opisuje obronne i zachowawcze w budowie układu
strunowców ośrodkowy i obwodowy z odruchami nerwowego u zwierząt
układ nerwowy warunkowymi w zależności od symetrii
u kręgowców i bezwarunkowymi ciała oraz ich
przystosowań do
środowiska, w którym
żyją
54–55. Budowa i działanie Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
układu nerwowego  wymienia nazwy  omawia ogólną budowę  charakteryzuje elementy  charakteryzuje różnice  wykazuje związek
podstawowych elementów układu nerwowego neuronu i omawia między synapsą budowy neuronu
układu nerwowego  porównuje dendryty ich funkcje chemiczną a synapsą z funkcją przewodzenie
 wymienia funkcje układu z aksonem  charakteryzuje komórki elektryczną impulsu nerwowego
nerwowego  rozróżnia neurony pod glejowe pod względem  klasyfikuje i opisuje  omawia funkcjonowanie
 podaje nazwy i funkcje względem funkcjonalnym budowy, rodzajów neuroprzekaźniki pompy sodowo-
części neuronu (neurony czuciowe, neurony i ich funkcji  wskazuje różnice między -potasowej podczas
 podaje funkcje komórek ruchowe, neurony  odróżnia potencjał polaryzacją a przesyłania impulsu
glejowych pośredniczące) spoczynkowy od potencjału repolaryzacją nerwowego
 podaje funkcję osłonki  charakteryzuje budowę czynnościowego  porównuje budowę oraz
mielinowej synapsy chemicznej  wyjaśnia, na czym szybkość przewodzenia
 opisuje mechanizm  wymienia cechy potencjału polegają: polaryzacja, włókien mielinowych
przewodzenia impulsu czynnościowego depolaryzacja i bezmielinowych
nerwowego  opisuje sposób i repolaryzacja  przedstawia znaczenie
 podaje, co oznacza przekazywania impulsu  omawia proces pompy sodowo-potasowej
pobudliwość komórek nerwowego przez neurony przekazywania impulsów w funkcjonowaniu
nerwowych  definiuje pojęcia: potencjał nerwowych między neuronu i przesyłaniu
 definiuje pojęcia: impuls spoczynkowy, potencjał komórkami impulsu nerwowego
nerwowy, polaryzacja, czynnościowy  wyjaśnia funkcjonowanie
depolaryzacja,  omawia rolę synapsy chemicznej
repolaryzacja, refrakcja neuroprzekaźników i synapsy elektrycznej
 opisuje na podstawie pobudzających
schematu budowę i neuroprzekaźników
i działanie synapsy hamujących
chemicznej i elektrycznej
 wymienia przykłady
21
neuroprzekaźników
56. Ośrodkowy układ Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
nerwowy  podaje nazwy elementów  omawia budowę  wykazuje, że mózg jest  porównuje mózg  wyjaśnia na podstawie
ośrodkowego układu ośrodkowego układu częścią mózgowia i rdzeń kręgowy pod różnych źródeł,
nerwowego nerwowego  charakteryzuje względem budowy dlaczego istota szara i
 wymienia funkcje  omawia rolę poszczególnych poszczególne części i pełnionych funkcji istota biała są ułożone
mózgowia części mózgowia mózgowia  lokalizuje położenie oraz odmiennie
 wymienia nazwy płatów  klasyfikuje mózgowie ze  określa rolę płynu wyjaśnia funkcje w mózgu i w rdzeniu
mózgowych i wskazuje na względu na przebieg rozwoju mózgowo-rdzeniowego ośrodków korowych kręgowym
schemacie ich położenie zarodkowego, a także stosuje i opon mózgowych  weryfikuje na podstawie
 przedstawia budowę podział medyczny mózgowia  charakteryzuje pod różnych źródeł, w tym
i rolę rdzenia kręgowego  rozróżnia płaty w korze względem budowy i funkcji danych z czasopism
na podstawie schematu mózgowej układ limbiczny popularnonaukowych,
 przedstawia rolę płynu  charakteryzuje budowę prawdziwość
mózgowo-rdzeniowego i funkcję rdzenia kręgowego stwierdzenia, że mózg
i opon mózgowych  porównuje położenie istoty wykorzystuje tylko 10%
 podaje funkcje układu szarej z położeniem istoty swoich możliwości
limbicznego białej w mózgowiu i rdzeniu
kręgowym
 omawia funkcje móżdżku
57–58. Obwodowy układ Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
nerwowy  przedstawia budowę  omawia budowę nerwu  analizuje przebieg reakcji  wyjaśnia, w jaki sposób  wykazuje, że powstanie
i funkcje obwodowego  przedstawia rolę nerwów odruchowej powstaje odruch odruchu warunkowego
układu nerwowego czuciowych, nerwów  porównuje odruchy warunkowy wymaga skojarzenia
 wymienia rodzaje nerwów ruchowych i nerwów warunkowe z odruchami  dowodzi znaczenia bodźca obojętnego
wyróżnione ze względu mieszanych bezwarunkowymi odruchów warunkowych z bodźcem kluczowym
na kierunek przewodzenia  rozróżnia nerwy czaszkowe  dzieli odruchy w uczeniu się wywołującym odruch
informacji (nerwy ruchowe, i nerwy rdzeniowe na warunkowe  porównuje odruchy bezwarunkowy
nerwy czuciowe,  charakteryzuje elementy łuku i bezwarunkowe monosynaptyczne  planuje przebieg
nerwy mieszane) odruchowego  opisuje drogę, którą z odruchami doświadczenia, którego
 wymienia i opisuje nerwy  opisuje przebieg reakcji pokonuje impuls w łuku polisynaptycznymi celem będzie nauczenie
czaszkowe, nerwy odruchowej na podstawie odruchowym w dowolnej  wyjaśnia, jakie znaczenie psa, aby spał na swoim
rdzeniowe i zwoje nerwowe schematu sytuacji, np. po ukłuciu mają dla człowieka legowisku, a nie w
 omawia pamięć i jej  porównuje rodzaje pamięci palca igłą odruchy mrugania łóżku
rodzaje  wyjaśnia, w jaki sposób i zmiany wielkości dziecka
 wymienia nazwy można wyrobić w sobie źrenicy pod wpływem  podaje przykłady
elementów łuku odruch uczenia się światła odruchów
22
odruchowego bezwarunkowych oraz
 definiuje pojęcia: nerw, wyjaśnia, jakie mają one
odruchy bezwarunkowe, znaczenie dla
odruchy warunkowe funkcjonowania
 przedstawia przykłady człowieka
odruchów warunkowych
i odruchów
bezwarunkowych
59. Autonomiczny układ Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
nerwowy  klasyfikuje części układu  rozróżnia somatyczny  porównuje część  wykazuje antagonizm  ocenia aktywność części
nerwowego pod względem i autonomiczny układ współczulną czynnościowy części współczulnej i części
funkcjonalnym nerwowy autonomicznego współczulnej i części przywspółczulnej
 wymienia elementy  omawia funkcje układu układu nerwowego przywspółczulnej układu w nietypowych
i funkcje układu autonomicznego z częścią przywspółczulną autonomicznego sytuacjach oraz
autonomicznego  wskazuje lokalizację tego układu  podaje różnice uzasadnia swoją ocenę
 podaje przykłady sytuacji, struktur nerwowych pod względem budowy w funkcjonowaniu  wyjaśnia, dlaczego
w których działa układ autonomicznego układu i funkcji układów somatycznego przed stresującym
współczulny, oraz  wyjaśnia, jakie znaczenie  przedstawia rolę i autonomicznego wydarzeniem,
przykłady sytuacji, dla prawidłowego autonomicznego  wyjaśnia, w jaki sposób np. egzaminem,
w których działa układ funkcjonowania organizmu układu nerwowego układ współczulny nie ma się ochoty
przywspółczulny ma antagonistyczne działanie w utrzymywaniu przygotowuje organizm na spożywanie posiłku
 wymienia struktury układu części współczulnej homeostazy do wysiłku fizycznego
autonomicznego i części przywspółczulnej  wskazuje różnice
 wyjaśnia pojęcie w budowie części
antagonizm czynnościowy współczulnej i części
przywspółczulnej
układu autonomicznego
układu nerwowego  podaje zasady higieny  podaje sposoby zmniejszania  omawia metody  przedstawia profilaktykę  wyszukuje na
układu nerwowego ryzyka powstawania diagnozowania chorób wybranych chorób układu podstawie dostępnych
 przedstawia znaczenie uzależnień układu nerwowego nerwowego źródeł informacje na
snu dla organizmu  ocenia znaczenie snu  wyjaśnia, na czym polega  wyjaśnia mechanizm temat czynników ryzyka
 definiuje pojęcia: dla prawidłowego mechanizm powstawania powstawania uzależnienia wystąpienia schizofrenii
uzależnienie, kryzys funkcjonowania organizmu uzależnienia  ocenia na podstawie i depresji
psychiczny, dopalacze  charakteryzuje fazy snu  dowodzi, że uzależnienie to zdobytych informacji  wyjaśnia, że
 wymienia konsekwencje  wyjaśnia znaczenie wczesnej choroba układu nerwowego słuszność stwierdzenia, uzależnienie to choroba
uzależnienia się diagnostyki w ograniczaniu  charakteryzuje przyczyny że telefony komórkowe układu nerwowego
związana ze
23
od substancji społecznych skutków chorób i objawy wybranych chorób mają negatywny wpływ zwiększeniem poziomu
psychoaktywnych, układu nerwowego układu nerwowego na funkcjonowanie dopaminy w tzw.
w tym dopalaczy  charakteryzuje reakcję  porównuje przebieg układu nerwowego układzie nagrody,
 przedstawia wybrane organizmu zwaną kryzysem choroby Parkinsona z a także omawia wpływ
choroby układu nerwowego psychicznym (załamaniem przebiegiem choroby uzależnień na organizm
(choroba Alzheimera, nerwowym) Alzheimera
choroba Parkinsona,
schizofrenia, depresja)
metody diagnozowania
chorób układu nerwowego:
elektroencefalografia
(EEG), tomografia
komputerowa (TK),
rezonans magnetyczny
(MRI)
61. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ nerwowy”
Rozdział 9. Narządy zmysłów
62. Narządy zmysłów Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
u zwierząt  definiuje pojęcia: receptor,  charakteryzuje poszczególne  charakteryzuje narządy  porównuje budowę oka  uzasadnia, dlaczego
adaptacja oka, akomodacja receptory zmysłów zwierząt pod pęcherzykowego większość narządów
oka  wskazuje kryterium podziału względem budowy i funkcji bezkręgowców z budową zmysłów u zwierząt
 klasyfikuje receptory ze receptorów  wyjaśnia, w jaki sposób oka kręgowców znajduje się w przednim
względu na rodzaj  przedstawia etapy ewolucji funkcjonuje zmysł słuchu  porównuje narządy odcinku ciała
odbieranego bodźca oka prostego i równowagi równowagi
 wymienia narządy zmysłów  omawia zmysł dotyku,  wskazuje lokalizację bezkręgowców z
u zwierząt i podaje w tym charakteryzuje receptorów narządami równowagi
ich funkcje linię boczną u ryb odpowiedzialnych kręgowców
 podaje narządy równowagi za odbiór wrażeń
bezkręgowców i słuchowych
kręgowców
63–64. Budowa i działanie Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
narządu wzroku  wymienia elementy oka  wymienia funkcje oka  wskazuje kryterium  uzasadnia znaczenie  wyjaśnia mechanizm
 wymienia elementy  omawia budowę anatomiczną podziału receptorów widzenia dwuocznego widzenia
gałki ocznej gałki ocznej  omawia funkcje elementów  charakteryzuje wybrane  wyjaśnia procesy
 wymienia elementy aparatu  przedstawia drogę, którą gałki ocznej choroby wzroku chemiczne zachodzące
ochronnego gałki ocznej pokonuje światło w gałce  porównuje pręciki  wyjaśnia, dlaczego w fotoreceptorach
24
 określa funkcje ocznej z czopkami człowiek może widzieć  określa, dzięki czemu
poszczególnych elementów  omawia drogę impulsu  charakteryzuje wady przestrzennie jest możliwe widzenie
narządu wzroku nerwowego od siatkówki wzroku i sposoby ich  wskazuje i wyjaśnia barwne
 definiuje pojęcie do ośrodka wzroku w korze korekcji różnice między
akomodacja mózgowej  na podstawie dostępnych akomodacją
 wymienia nazwy  wymienia cechy obrazu źródeł podaje produkty, a adaptacją oka
wad wzroku powstającego na siatkówce które powinny być  wyjaśnia, na czym
 wymienia przykłady chorób  wyjaśnia, na czym polega spożywane przez osoby polegają wady wzroku:
i zaburzeń widzenia akomodacja oka pracujące przez długi czas krótkowzroczność,
(jaskra, zaćma,  nazywa barwniki przed monitorem dalekowzroczność
zwyrodnienie plamki, światłoczułe w pręcikach i  uzasadnia, że właściwa i astygmatyzm, oraz
daltonizm) czopkach dieta, właściwe oświetlenie, przedstawia sposoby ich
 wskazuje podstawowe  opisuje na podstawie unikanie zanieczyszczeń korekcji
zasady higieny wzroku schematu procesy chemiczne pyłowych oraz inne
zachodzące w czynniki mają istotny
fotoreceptorach wpływ dla utrzymywania
 wymienia przyczyny narządu wzroku w dobrej
wad wzroku kondycji
 omawia sposoby
korygowania wad wzroku
65. Ucho – narząd zmysłu Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
słuchu i równowagi  wymienia elementy  opisuje elementy budowy  charakteryzuje elementy  wykazuje, że receptory  wyjaśnia, w jaki sposób
budowy ucha ucha ucha pod względem słuchu i równowagi są działa narząd
 przedstawia drogę, którą  charakteryzuje budowę budowy i pełnionych mechanoreceptorami równowagi, gdy
pokonuje dźwięk w uchu i funkcję narządu równowagi funkcji  opisuje działanie narządu człowiek pochyla się
 przedstawia budowę  omawia wpływ hałasu  omawia mechanizm równowagi podczas ruchu i gdy wykonuje ruchy
narządu równowagi na zdrowia powstawania wrażeń w płaszczyźnie pionowej obrotowe
 określa podstawowe  rozróżnia i opisuje ucho słuchowych oraz w płaszczyźnie  wykazuje, w jaki sposób
funkcje elementów narządu zewnętrzne, ucho środkowe  wyjaśnia, dlaczego poziomej narząd równowagi
zmysłu słuchu i zmysłu oraz ucho wewnętrzne człowiek może słyszeć  wyjaśnia, w jaki sposób reaguje w nietypowych
równowagi  opisuje drogę fal  wyjaśnia zasadę działania trąbka słuchowa sytuacjach
 wymienia negatywne skutki dźwiękowych w uchu narządu równowagi wyrównuje ciśnienie  wyjaśnia, w jaki sposób
oddziaływania hałasu na  omawia drogę impulsu  charakteryzuje zakres po obu stronach błony płyn wypełniający
funkcjonowanie organizmu nerwowego prowadzącą wrażliwości ludzkiego bębenkowej kanały półkoliste
do powstania wrażeń słuchu, uwzględniając generuje powstawanie
słuchowych wysokość oraz natężenie bodźców
 przedstawia konsekwencje, rejestrowanych dźwięków przekształcanych
25
jakie ma dla zdrowia  określa zakres w impulsy nerwowe
człowieka częste słuchanie częstotliwości dźwięku,
dźwięków przekraczających na który reaguje ludzkie
90 dB ucho
66. Narządy smaku oraz Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
węchu  przedstawia budowę  wyjaśnia biologiczne  wyjaśnia, w jaki sposób  wykazuje związek między  planuje i przeprowadza
narządu smaku znaczenie zmysłów smaku powstają wrażenia budową narządów smaku obserwację dotyczącą
 przedstawia podstawowe i węchu smakowe i zapachowe i węchu a ich funkcjami współdziałania
funkcje narządu smaku  charakteryzuje budowę  charakteryzuje budowę  dowodzi, że komórki narządu smaku
 wymienia nazwy pięciu narządów smaku i węchu narządów smaku i węchu zmysłowe występujące z narządem węchu
podstawowych smaków  opisuje mechanizm w narządach smaku (z wykorzystaniem np.
odczuwanych przez powstawania wrażeń i węchu należą do musów owocowo-
człowieka węchowych i smakowych chemoreceptorów -warzywnych) oraz
 przedstawia budowę  wykazuje znaczenie  wyjaśnia znaczenie formułuje wnioski na
narządu węchu zmysłów węchu i smaku adaptacyjne narządu podstawie uzyskanych
 wymienia funkcje narządu w ochronie organizmu węchu wyników obserwacji
węchu przed zagrożeniami, np.
przed zatruciem drogą
oddechową lub drogą
pokarmową
67. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Narządy zmysłów”
Rozdział 10. Układ hormonalny
68. Układ hormonalny Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
u zwierząt  podaje znaczenie układu  charakteryzuje gruczoły  przedstawia różnicę  wyjaśnia różnice między  dowodzi współdziałania
hormonalnego u zwierząt endokrynne i egzokrynne między funkcją gruczołu gruczołami endokrynnymi różnych hormonów
 definiuje pojęcia: hormon,  omawia na podstawie zewnątrzwydzielniczego a gruczołami w regulacji hormonalnej
gruczoł dokrewny, gruczoły schematu regulację a funkcją gruczołu egzokrynnymi przeobrażenia
egzokrynne i endokrynne, hormonalną przeobrażenia wewnątrzwydzielniczego  wyjaśnia różnice między zupełnego u owadów
feromony zupełnego u owadów  charakteryzuje sposobem przekazywania
 podaje nazwy hormonów  porównuje działanie układu działanie feromonów informacji w układzie
odpowiadających za nerwowego z działaniem nerwowym i układzie
przeobrażenia u owadów układu hormonalnego hormonalnym
69–70. Budowa i rola Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
układu hormonalnego  przedstawia budowę  charakteryzuje gruczoły  porównuje sposoby  wyjaśnia przyczyny  dowodzi współdziałania
układu hormonalnego dokrewne działania hormonów różnic między działaniem różnych hormonów
 określa położenie  przedstawia rolę hormonów  stosuje kryterium podziału hormonów steroidowych w regulacji tempa
gruczołów dokrewnych tkankowych na przykładzie hormonów ze względu a działaniem hormonów metabolizmu, rytmu
26
 dzieli gruczoły erytropoetyny, gastryny na ich budowę chemiczną niesteroidowych dobowego i wzrostu
na wewnątrzwydzielnicze i histaminy i ze względu na miejsce  przyporządkowuje organizmu
i zewnątrzwydzielnicze  opisuje sposoby działania i zakres działania hormony odpowiednim  wyjaśnia na podstawie
 wymienia gruczoły hormonów  klasyfikuje hormony gruczołom na podstawie dostępnych źródeł,
dokrewne  przedstawia działanie ze względu na ich sposób przedstawionych funkcji w jaki sposób
 wymienia sposoby hormonów steroidowych działania  wyjaśnia rolę podwzgórza współdziałanie
działania hormonów i działanie hormonów  klasyfikuje hormony na i przysadki w utrzymaniu hormonów wpływa
(autokrynne, parakrynne, niesteroidowych takie, których stężenie we homeostazy na utrzymywanie
endokrynne, neurokrynne)  przedstawia rolę krwi ulega znacznym  wskazuje i analizuje homeostazy
 dzieli hormony na poszczególnych hormonów wahaniom, oraz takie, wpływ danych hormonów
steroidowe i niesteroidowe  wymienia funkcje których stężenie we krwi w regulacji rytmu
oraz na hormony o podwzgórza i przysadki jest utrzymywane na dobowego, tempa
działaniu ogólnym i w utrzymaniu homeostazy względnie stałym poziomie metabolizmu i wzrostu
hormony tkankowe  przedstawia trzustkę jako  przedstawia mechanizm organizmu
 wymienia nazwy gruczoł o podwójnym działania hormonów
hormonów wydzielanych działaniu białkowych i steroidowych
przez poszczególne  wyjaśnia mechanizm
gruczoły dokrewne działania hormonów na osi:
 przyporządkowuje nazwy podwzgórze – przysadka –
hormonów odpowiednim tkanka docelowa
gruczołom dokrewnym
71. Regulacja wydzielania Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
hormonów  definiuje pojęcie ujemne  wyjaśnia, na czym polega  omawia działanie  wyjaśnia, że podwzgórze  dowodzi istnienia
sprzężenie zwrotne antagonistyczne działanie hormonów podwzgórza i przysadka odgrywają związku między
 wymienia nazwy hormonów i przysadki nadrzędną rolę w układem dokrewnym
hormonów przysadki i  podaje przykłady hormonów  wyjaśnia antagonistyczne regulacji hormonalnej a układem nerwowym
podaje ich funkcje działających antagonistycznie działanie hormonów  uzasadnia, że poziomy oraz wyjaśnia rolę tych
 wyjaśnia, jakie znaczenie  omawia na podstawie na przykładzie insuliny glukozy i poziom wapnia układów
dla funkcjonowania schematu mechanizm i glukagonu oraz we krwi muszą podlegać w utrzymywaniu
organizmu mają hormony ujemnego sprzężenia kalcytoniny i parathormonu ścisłej regulacji, homeostazy
tropowe zwrotnego na przykładzie  analizuje mechanizm uwzględniając funkcje  wykazuje, które
 przedstawia na podstawie regulacji poziomu hormonów ujemnego sprzężenia glukozy i wapnia z właściwości przysadki
schematu antagonistyczne tarczycy, kory nadnerczy zwrotnego na przykładzie w organizmie pozwalają uznać ją
działanie hormonów i gonad regulacji wydzielania za gruczoł nadrzędny
 wymienia funkcje hormonów tarczycy, kory wobec pozostałych
i przykłady hormonów nadnerczy i gonad gruczołów dokrewnych
uwalniających (liberyny)  porównuje działanie układu
27
i hormonów hamujących hormonalnego
(statyny) z działaniem układu
nerwowego
72. Nadczynność Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i niedoczynność gruczołów  definiuje pojęcia:  przedstawia objawy  omawia diagnostykę  charakteryzuje typy  na podstawie
dokrewnych. Stres nadczynność gruczołu, nadczynności i sposób leczenia zaburzeń cukrzycy i omawia jej dostępnych źródeł
niedoczynność gruczołu, i niedoczynności wybranych układu hormonalnego skutki wyjaśnia zmiany, które
stres, stresory gruczołów wydzielania  charakteryzuje wybrane  wyjaśnia, jaką rolę zachodzą
 wymienia nazwy chorób wewnętrznego choroby układu odgrywa podwzgórze w organizmie podczas
wynikających  opisuje typy cukrzycy hormonalnego w reakcji stresowej krótkotrwałego
z niedoboru lub nadmiaru  wyjaśnia metody diagnostyki  porównuje stres  opisuje możliwe skutki i długotrwałego stresu
wybranych hormonów i profilaktyki cukrzycy krótkotrwały ze stresem zaburzeń wydzielania
 przedstawia profilaktykę  porównuje cukrzycę długotrwałym wybranych hormonów
i objawy cukrzycy typu I z cukrzycą typu II  charakteryzuje przebieg
 wymienia różne typy  proponuje inne niż reakcji stresowej
stresorów wymienione w podręczniku
 podaje wybrane sposoby radzenia sobie ze
choroby układu stresem
hormonalnego
(choroba Hashimoto,
akromegalia,
choroba Gravesa–
Basedowa, tężyczka,
gigantyzm, karłowatość,
choroba Addisona,
zespól Cushinga)
 podaje sposoby radzenia
sobie ze stresem
73. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ hormonalny”
Rozdział 11. Rozmnażanie i rozwój
74–75. Rozmnażanie Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
i rozwój u zwierząt  wyjaśnia, na czym polega  określa wady i zalety  charakteryzuje sposoby  porównuje etapy rozwoju  uzasadnia znaczenie
rozmnażanie bezpłciowe rozmnażania bezpłciowego rozmnażania bezpłciowego zarodkowego zwierząt rozmnażania płciowego
i rozmnażanie płciowe  porównuje zapłodnienie  wyjaśnia, dlaczego pierwoustych i zwierząt i bezpłciowego
zwierząt zewnętrzne z zapłodnieniem u pasożytów wewnętrznych wtóroustych w odniesieniu do
 wymienia sposoby wewnętrznym i zwierząt mało ruchliwych  wyjaśnia różnice między zmienności genetycznej
rozmnażania bezpłciowego  przedstawia istotę występuje obojnactwo rozwojem prostym  wykazuje związek
28
i podaje przykłady grup rozmnażania płciowego  wyjaśnia, na czym polega a rozwojem złożonym między ilością żółtka
zwierząt, u których one  przedstawia rolę błon partenogeneza  porównuje przeobrażenie w jaju a typem rozrodu
występują płodowych w rozwoju (dzieworództwo) zupełne z przeobrażeniem u zwierząt
 definiuje pojęcia: zarodkowym i heterogonia niezupełnym u owadów,  dowodzi, że błony
rozdzielnopłciowość,  wyjaśnia, na czym polegają  charakteryzuje kolejne uwzględniając rolę płodowe są
obojnactwo zapłodnienie krzyżowe i etapy rozwoju poczwarki najważniejszą adaptacją
(hermafrodytyzm), samozapłodnienie, oraz zarodkowego organizmu  wymienia przykłady owodniowców do
dymorfizm płciowy, podaje przykłady zwierząt,  wskazuje kryterium zwierząt będących środowiska lądowego
ontogeneza u których zachodzą te podziału zwierząt na hermafrodytami
 wskazuje różnice między procesy pierwouste i wtórouste
żywicielem pośrednim  porównuje systemy rozrodcze  charakteryzuje przebieg
a żywicielem ostatecznym (poligamia, monogamia) bruzdkowania w zależności
 wymienia etapy rozwoju  charakteryzuje zwierzęta od rodzaju jaj i podaje
zarodkowego organizmu jajorodne, jajożyworodne przykłady zwierząt,
 wymienia przykłady i żyworodne oraz podaje u których ono występuje
zwierząt o rozwoju ich przykłady  omawia sposób powstania
prostym i złożonym wtórnej jamy ciała
 wymienia rodzaje u pierwoustych
bruzdkowania i wtóroustych
 wymienia błony płodowe  porównuje przebieg
 klasyfikuje jaja ze względu rozwoju prostego z
na ilość i rozmieszczenie przebiegiem rozwoju
żółtka złożonego
męskich narządów  wymienia nazwy  charakteryzuje budowę  omawia budowę  wyjaśnia znaczenie  uzasadnia związek
rozrodczych elementów męskiego i funkcje męskich narządów poszczególnych elementów budowy i funkcji prącia między budową męskich
układu rozrodczego rozrodczych męskiego układu w dostarczaniu narządów płciowych
 wymienia funkcje męskich  rozpoznaje na schemacie rozrodczego plemników do organizmu a ich funkcją
narządów płciowych elementy męskiego układu  omawia przebieg kobiety  wyjaśnia, jakie zmiany
 przedstawia budowę rozrodczego spermatogenezy  wyjaśnia, dlaczego jądra w ilości DNA zachodzą
elementów męskiego  wymienia gruczoły  określa funkcje elementów są zarówno gonadami, jak w męskich komórkach
układu rozrodczego dodatkowe (pęcherzyki budujących plemnik i narządami wydzielania płciowych podczas
 definiuje pojęcia: ejakulat, nasienne, gruczoł krokowy,  omawia rolę wewnętrznego spermatogenezy
kapacytacja, erekcja, gruczoły opuszkowo- poszczególnych gruczołów  określa i uzasadnia, który
ejakulacja, nasienie -cewkowe) dodatkowych w produkcji z podziałów
 wymienia etapy  omawia budowę plemnika składników nasienia zachodzących podczas
spermatogenezy  wyjaśnia funkcje testosteronu  wskazuje różnice między spermatogenezy – mitoza
29
 przedstawia budowę w organizmie mężczyzny spermatogonium czy mejoza –zapewnia
i funkcję plemnika a plemnikiem różnorodność genetyczną
potomstwa
żeńskich narządów  przedstawia funkcje  charakteryzuje budowę  omawia budowę  wyjaśnia, na czym polega  uzasadnia związek
rozrodczych żeńskiego układu i funkcje żeńskich narządów poszczególnych elementów hormonalna regulacja między budową
rozrodczego rozrodczych żeńskiego układu cyklu miesiączkowego a funkcjami żeńskich
 wymienia nazwy  rozróżnia zewnętrzne rozrodczego  opisuje zmiany, które narządów płciowych
elementów budujących i wewnętrzne narządy  charakteryzuje przebieg zachodzą w jajniku  porównuje oogenezę
żeński układ rozrodczy żeńskiego układu oogenezy i w macicy podczas ze spermatogenezą
 definiuje pojęcia: rozrodczego  wyjaśnia, w jaki sposób poszczególnych faz  wyjaśnia, dlaczego
oogeneza, menopauza  rozpoznaje na schemacie żeński układ rozrodczy cyklu miesiączkowego podczas oogenezy
 podaje budowę oocytu elementy żeńskiego układu jest przystosowany  wyjaśnia rolę w żeńskich komórkach
II rzędu rozrodczego do ciąży i porodu syntetycznych żeńskich płciowych zmienia się
 wymienia fazy cyklu  wymienia fazy oogenezy  przedstawia zmiany hormonów płciowych ilość DNA
menstruacyjnego  wyjaśnia funkcje żeńskich zachodzące w błonie w regulacji cyklu
 wymienia nazwy hormonów płciowych śluzowej macicy w czasie miesiączkowego
hormonów regulujących  wymienia objawy menopauzy cyklu miesiączkowego  wskazuje różnice
przebieg cyklu  określa zmiany zachodzące i podobieństwa
menstruacyjnego w jajnikach w czasie cyklu w przebiegu powstawania
miesiączkowego męskich i żeńskich gamet
 wyjaśnia rolę hormonów
w regulacji cyklu
miesiączkowego
79. Rozwój człowieka. Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
Metody antykoncepcji  definiuje pojęcia:  omawia wędrówkę  omawia przebieg  wyjaśnia istotę i  przedstawia propozycje
zapłodnienie, implantacja plemników w drogach zapłodnienia znaczenie badań obniżenia kosztów
 wymienia nazwy etapów rodnych kobiety  charakteryzuje rozwój prenatalnych społecznych związanych
rozwoju zarodkowego  opisuje znaczenie i przebieg zarodkowy i płodowy  porządkuje informacje z wydłużającym się
i rozwoju płodowego zapłodnienia  omawia przebieg z różnych źródeł okresem starości
 wymienia nazwy błon  opisuje przebieg okresu implantacji zarodka dotyczące stosowania  podaje argumenty
płodowych zarodkowego i okresu  opisuje rolę łożyska jako właściwej diety i przemawiające
 wymienia funkcje łożyska płodowego gruczołu dokrewnego prowadzenia za wykonywaniem
 wymienia zmiany  określa funkcje błon  ocenia znaczenie bariery, odpowiedniego stylu badań prenatalnych
zachodzące w organizmie płodowych którą tworzy łożysko życia przez kobietę
kobiety w okresie ciąży  omawia znaczenie łożyska  charakteryzuje etapy w czasie ciąży
 wymienia czynniki i błon płodowych w rozwoju porodu  przedstawia istotę oraz
30
wpływające na przebieg prenatalnym  przedstawia działania, wybrane przyczyny
ciąży  wymienia substancje, które są dzięki którym można niepłodności
 wymienia nazwy badań transportowane przez łożysko ograniczyć negatywne
prenatalnych (USG,  ocenia znaczenie diagnostyki skutki wydłużającego się
badanie krwi, prenatalnej okresu starości
amniopunkcja)  charakteryzuje etapy rozwoju  wskazuje różnice między
 wymienia etapy rozwoju postnatalnego naturalnymi metodami
postnatalnego  omawia czynniki wewnętrzne antykoncepcji a sztucznymi
 wymienia naturalne i czynniki zewnętrzne metodami antykoncepcji
i sztuczne metody wpływające na przebieg  wyjaśnia rolę antykoncepcji
antykoncepcji ciąży
 wymienia skutki
wydłużania się okresu
starości
układu rozrodczego  wymienia zasady higieny  ocenia zagrożenia wynikające  charakteryzuje wybrane  omawia metody  wykazuje znaczenie,
układu rozrodczego z zakażenia chorobami choroby układu diagnozowania, leczenia jakie dla zachowania
 wymienia metody przenoszonymi drogą rozrodczego i profilaktyki raka szyjki zdrowia mają regularne
diagnozowania chorób płciową  przedstawia działania, które macicy wizyty kobiet
układu rozrodczego  charakteryzuje metody pozwalają ustrzec się przed  konstruuje zalecenia u ginekologa,
 wymienia i opisuje nazwy diagnozowania chorób chorobami przenoszonymi dotyczące przestrzegania a mężczyzn – u urologa
chorób nowotworowych układu rozrodczego drogą płciową zasad higieny okolic  podaje argumenty
układu rozrodczego  przyporządkowuje chorobom  wyjaśnia, dlaczego jednym intymnych przemawiające za
(rak piersi, rak jajnika, układu rozrodczego źródła z objawów przerostu przeprowadzaniem
rak jądra, rak szyjki ich zakażenia prostaty są trudności częstych badań
macicy, przerost i rak  przedstawia profilaktykę raka z oddawaniem moczu kontrolnych, dzięki
prostaty) jąder i przerostu gruczołu  opisuje metody którym można wykryć
 wymienia i opisuje choroby krokowego diagnostyczne, które chorobę nowotworową
układu rozrodczego umożliwiają wykrycie w stadium, w którym
przenoszone drogą płciową: rzęsistkowicy, raka piersi prawdopodobieństwo
kiła, rzeżączka, i raka prostaty jej wyleczenia jest
chlamydioza, bardzo wysokie
rzęsistkowica, grzybice
narządów płciowych,
zakażenie wirusem
brodawczaka ludzkiego
(HPV)
31
 wymienia zasady
zapobiegania
rozprzestrzenianiu się
chorób przenoszonych
drogą płciową
 wymienia zasady
profilaktyki raka piersi
u kobiet i raka prostaty
u mężczyzn
81. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Rozmnażanie i rozwój”
Autorka: Małgorzata Miękus
32

Wymagania Edukacyjne Biologia Klasa 3 Zakres Rozszerzony

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wymagania Edukacyjne Biologia Klasa 3 Zakres Rozszerzony

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Biologia na czasie 3.

Autorka: Małgorzata Miękus

You might also like