Fisika

ZINEMATIKA

01
Aurkibidea

Zinematika
1. 1D-ko higidura
1.1 Desplazamendua, denbora eta abiadura
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa
1.4 Azelerazio konstanteko higidura
1.5 Azelerazio aldakorreko higidura
2. 2D eta 3D-ko higidura
2.1 Posizio bektorea eta abiadura
2.2 Azelerazio bektorea
2.3 2D-ko higidura: Problemen ebazpena
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura
2.5 Higidura zirkularra
2.6 Erreferentzia sistema eta mugimendu erlatiboa

3
ZINEMATIKA
Metodologia: Orri Gida
Ikasteko Orri Gida

1. Gaia: Zinematika

Erreferentzia Liburua: Sears Zemansky Young (13. Edizioa)

Edukiak Atal. Orr.

1. 1D-ko higidura 2

1.1 Desplazamendua, abiadura eta denbora 2.1 31-38

1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura 2.2-3
38-46
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa 2.2-3
1.4 Azelerazio konstanteko higidura 2.4 46-49
1.5 Azelerazio aldakorreko higidura 2.6 55-57

2. 2D eta 3D-ko higidura 3

2.1 Posizio bektorea eta abiadura 3.1 70-72

2.2 Azelerazio bektorea 3.2 72-76
2.3 2D-ko higidura: Problemen ebazpena
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura 3.3 77-83
2.5 Higidura Zirkularra 3.4 85-88
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa 3.5 88-91
4
ZINEMATIKA
 1. Higidura zuzena

ZINEMATIKA
1. Higidura zuzena

Desplazamendua, abiadura, denbora eta azelerazioa

ZINEMATIKA
 1.1 Desplazamendua, denbora eta abiadura

Mugimenduak posizioaren aldaketa dakar denborarekiko.

¿nola irudikatzen dugu posizioa lerro zuzen batean?

• Erreferentzia-puntu bat definitu behar dugu jatorria bezala (x = 0)

• Posizioaren balioak positibotzat jotzen ditugu jatorritik eskuinerantz daudenak eta

negatibotzat ezkerrean daudenak.

• Posizioa denboraren araberakoa da. t=0 hasierako aldiunean, posizioa 𝑥𝑥 = 𝑥𝑥0 da.

• Unitateak [x]: metroa

x = + 2.5 m

x=-3m
jatorria

ZINEMATIKA
1.1 Desplazamendua, denbora eta abiadura

Desplazamendua ∆𝒙𝒙 posizioaren aldaketa bat da denborarekiko.

∆𝑥𝑥 = 𝑥𝑥2 (𝑡𝑡2 ) − 𝑥𝑥1 (𝑡𝑡1 )

• 2 amaierako egoerari dagokio, eta 1 hasierakoari.

• Magnitude bektoriala da.

x1 (t1) = - 3.0 m
• Uniteak [x]: metroak
x2 (t2) = + 1.0 m
Δx = +1.0 m + 3.0 m = +4.0 m
Noranzko Positiboa

Noranzko Negatiboa
x1 (t1) = + 2.5 m
x2 (t2) = - 2.0 m
Δx = -2.0 m - 2.5 m = -4.5 m
jatorria

ZINEMATIKA
1.1 Desplazamendua, denbora eta abiadura

Kotxearen posizioa
aldiune desberdinetan

• Desplazamendua
– A-tik B-ra: Δx = xB – xA = 52 m – 30 m = 22 m
– A-tik C-ra: Δx = xc – xA = 38 m – 30 m = 8 m
• Distantzia partikulak ibilitako luzera da.
– A-tik B-ra: d = |xB – xA| = |52 m – 30 m| = 22 m
– A-tik C-ra: d = |xB – xA|+ |xC – xB| = 22 m + |38 m – 52 m| = 36 m
Desplazamendua eta distantzia ez dira gauza bera

ZINEMATIKA
1.1 Desplazamendua, denbora eta abiadura

Abiadura 𝒗𝒗 posizioaren aldaketa tasa da.

(objektuen posizioak zein laster aldatzen dira?)

• Abiadura magnitude bektoriala da.

• Unitateak [v]=[luzera/denbora]: metro/sekundu, m/s.
desplazamendua
• Hiru abiadura magnitude desberdin daude:

∆𝑥𝑥 𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1

– Batez besteko abiadura (bektoriala) 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = =
∆𝑡𝑡 ∆𝑡𝑡
distantzia
– Batez besteko abiadura eskalarra 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜
𝑠𝑠𝑏𝑏𝑏𝑏 =
(azkartasuna) ∆𝑡𝑡

∆𝑥𝑥 𝑑𝑑𝑑𝑑
– Aldiuneko abiadura bektoriala 𝑣𝑣 = lim =
∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑡𝑡
desplazamendua
ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura

Batez besteko abiadura:

∆𝑥𝑥 𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1
𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = =
𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = zuzenaren malda ∆𝑡𝑡 ∆𝑡𝑡
∆𝑥𝑥
=
∆𝑡𝑡 𝑥𝑥 𝑡𝑡 grafikoko bi puntu lotzen dituen
zuzenaren malda da.
• SI-ko unitateak: [m/s].
• Magnitude bektoriala da.

Noranzko positiboa

Noranzko negatiboa

jatorria

ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura

Batez besteko abiadura eskalarra:

𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = zuzenaren malda 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜
∆𝑥𝑥 𝑠𝑠𝑏𝑏𝑏𝑏 =
= ∆𝑡𝑡
∆𝑡𝑡
• SI-ko unitateak: [m/s].
• Magnitude eskalarra da.
• Ez da nahitaez 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 -ren berdina:
– 𝑠𝑠𝑏𝑏𝑏𝑏 = (6m + 6m)/(3s+3s) = 2 m/s
– 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = (0 m)/(3s+3s) = 0 m/s

jatorria

ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura

Abiaduraren interpretazio grafikoa

• Abiadura 𝑥𝑥 vs 𝑡𝑡 grafikotik zehaztu
daiteke.
• Batez besteko abiadura azken eta
hasierako posizioak lotzen dituen
zuzenaren malda da.
• Magnitude bektoriala da.
• Abiadura konstantean mugitzen den
objektu batek zuzen bat izango du
grafiko gisa.

ZINEMATIKA
 1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura
EGITEN
Behatzaile batengandik 20 m ekialdera dago gepardo bat. t = 0 aldiunean, gepardoa
ekialdera hasten da lasterka, ikuslearengandik 50 m ekialdera dagoen antilope baterantz.
Erasoaren lehenengo 2.0 s-etan, gepardoaren x koordenatua denborarekin horrela aldatu
egiten da:
x = 20 m + (5.0 m/s2)t2.
a) Kalkulatu gepardoaren desplazamendua t1 = 1.0 s eta t2 = 2.0 s denbora tartean.
b) Kalkula ezazue gepardoaren batez besteko abiadura denbora tarte horretan.
c) Kalkulatu batez besteko abiadura t1 = 1.0 s-tan lehenengoz ∆t = 0.1 s hartuz, ondoren
∆t = 0.01 s, eta gero ∆t = 0.001 s.
d) Gepardoaren aldiuneko abiadurarako adierazpen orokor bat lortu denboraren arabera,
eta behin lortuta kalkulatu vx t = 1.0 s eta t = 2.0 s aldiunetan.

ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura
EGITEN

Egoera
Gepardoaren
Ikuslea hasierako puntua antilopea
Diagrama

𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏−𝑥𝑥 =?
Kontsiderazioak 1- Ardatza 2- Jatorria ikuslea 3- Gepardo eta 4- Gepardo eta 5- Aurkitu nahi
gepardoa dagoen tokian antilopearen antilopearen 1s ditugun
mugitzen den kokatu dugu. hasierako eta 2s aldiunetan magnitudeak
norabiderantz posizioak marrazten adierazten
doa, orduan gure marrazten ditugu. ditugu.
balioak ditugu.
positiboak izango
dira.

ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura

IKASTEN

Irudia partikula baten mugimenduaren x-t grafikoa da.

a) Ordenatu partikularen vx abiaduraren balioak P, Q, R eta S
puntuetan, positiboenetik negatiboenera.
b) ¿Zein puntuetan da vx positiboa?
c) ¿Zein puntuetan da vx negatiboa?
d) ¿zeinetan da zero?
e) Ordenatu partikularen azkartasunaren
balioak P, Q, R eta S puntuetan: azkarrenetik
motelenera.

ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura

Aldiunekoa une jakin batean esan nahi du. Aldiuneko abiadura

denbora-une bakoitzeko abiadura da.

Aldiuneko abiadura:
∆𝑥𝑥 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑣𝑣 = lim =
∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑡𝑡

• Magnitude bektoriala da.

• SI-ko unitateak: [m/s].
• 𝑥𝑥(𝑡𝑡) funtzioak puntu bakoitzean zuzen tangenteak duen malda da.
• Aldiuneko abiadura 𝑣𝑣 𝑡𝑡 denboraren funtzio bat da.

ZINEMATIKA
1.2 Batez besteko eta aldiuneko abiadura

Abiadura konstantea denean abiadura uniformea dela esaten da.

• Kasu honetan, aldiune guztietan aldiuneko abiadurak
berdinak dira eta batez besteko abiadurarekin ere bat datoz.

∆𝑥𝑥 𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1

• 𝑣𝑣𝑥𝑥 =
∆𝑡𝑡
=
∆𝑡𝑡
konstante bat denez, orduan 𝑥𝑥2 = 𝑥𝑥1 + 𝑣𝑣𝑥𝑥 ∆𝑡𝑡

Oharra: grafikoa
x v
abiadura vs. denbora
x(t)
v(t)
xf vx

xi
0 t 0 t
ti tf
ZINEMATIKA
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa

• Abiadura aldatzen bada (ez da uniformea) azelerazio bat dagoela

esan nahi du.

• Azelerazioa abiaduraren aldaketa-tasa da.

• Azelerazioa magnitude bektoriala da.

• SI-ko unitateak: [m/s2].

∆𝑣𝑣 𝑣𝑣2 − 𝑣𝑣1
• Batez besteko azelerazioa: 𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 = =
∆𝑡𝑡 ∆𝑡𝑡

∆𝑣𝑣 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑 2 𝑥𝑥

• Aldiuneko azelerazioa: 𝑎𝑎 = lim = = =
∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑡𝑡 2

ZINEMATIKA
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa
Oharra: grafikoa
abiadura
Malda=𝑎𝑎 vs.=denbora
∆𝑣𝑣
• Batez besteko azelerazioa: 𝑏𝑏𝑏𝑏 ∆𝑡𝑡

∆𝑣𝑣 𝑣𝑣𝑓𝑓 − 𝑣𝑣𝑖𝑖

𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 = =
∆𝑡𝑡 𝑡𝑡𝑓𝑓 − 𝑡𝑡𝑖𝑖

• Abiadura denboraren arabera:

𝑣𝑣2 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣1 + 𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 ∆𝑡𝑡

• Batez besteko azelerazioa hasierako eta amaierako abiadurak

abiadura/denbora (v(t)) grafiko batean konektatzen dituen
linearen malda da.

ZINEMATIKA
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa
EGITEN
Astronauta bat orbitan dagoen espazio-ontzi batetik irteten da maniobra-unitate
pertsonal bat probatzeko. Lerro zuzenean mugitzen den bitartean, bere taldekideak 2.0 s
bakoitzean neurtzen du abiadura t = 1.0 s unetik aurrera:

Kalkulatu batez besteko azelerazioa eta esan astronautaren azkartasuna 2.0 s-ko tarte
horietako bakoitzean handitzen edo murrizten den:
a) t1 = 1.0 s –tik t2 = 3.0 s -ra c) t1 = 9.0 s-tik t2 = 11.0 s-ra
b) t1 = 5.0 s-tik t2 = 7.0 s-ra d) t1 = 13.0 s-tik t2 = 15.0 s-ra

ZINEMATIKA
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa

• Batez besteko azelerazioaren limitea, denbora-tartea 0-rantz

hurbiltzen denean, aldiuneko azelerazioa da:
∆𝑣𝑣 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑 2 𝑥𝑥
𝑎𝑎 = lim = = =
∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑡𝑡 2
• Aldiuneko azelerazioa beti berdina denean (kte), azelerazioa
uniformea dela esaten da eta batez besteko azelerazioaren
berdina da. ∆𝑣𝑣
Malda=𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 =
∆𝑡𝑡

• Aldiuneko azelerazioa v vs t grafikoaren

zuzen ukitzailearen malda da aldiune
bakoitzean.

ZINEMATIKA
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa
EGITEN

Demagun t aldiune batean automobil baten vx abiadura ondorengo ekuazioak ematen

duela:

a) Kalkula ezazu automobilaren abiadura-aldaketa, t1 = 1.0 s eta t2 = 3.0 s arteko tartean.

b) Kalkulatu batez besteko azelerazioa denbora-tarte horretan.
c) Lor ezazu aldiuneko azelerazioa t1 = 1.0 s-tan , lehenengoz ∆t =0.1 s gisa hartuz, ondoren
0.01 s eta gero 0.001 s gisa.
d) Aldiuneko azeleraziorako adierazpen bat ondorioztatu denboraren funtzio gisa, eta t =
1.0 s eta t = 3.0 s aldiunetan azelerazioa lortzeko erabili.

ZINEMATIKA
1.3 Batez besteko eta aldiuneko azelerazioa
IKASTEN
Begiratu berriz irudiaren x-t grafikoari.
a) ¿P, Q, R eta S puntuetako zeinetan da ax azelerazioa positiboa?
b) ¿zein kasutan da negatiboa?
c) ¿zeinetan ematen du zero dela?
d) Puntu bakoitzean adierazi abiadura handitu, txikitu edo konstante mantentzen
den.

ZINEMATIKA
 Abiadura eta Azelerazioaren arteko erlazioa

• Abiadura eta azelerazioa norabide berean.

(1)
• Azelerazioa uniformea da (gezi urdinak luzera

Posizioa (m)
Posición
berdina daukate)

𝑣𝑣2 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣1 + 𝑎𝑎𝑎𝑎 Denbora (s)

x(t)-ren malda (2)
• Abiadura handitzen doa (gezi gorriak luzeagoak

Abiadura (m/s)
egiten dira)

• Azelerazio eta abiadura positiboak. v(t)-ren malda Denbora (s)

Azelerazioa (m/s2)
(3)

ZINEMATIKA
 Abiadura eta Azelerazioaren arteko erlazioa

(1)
• Abiadura uniformea da (gezi gorriak luzera

Posizioa (m)
Posición
mantentzen dute)

• Ez dago azeleraziorik Denbora (s)

x(t)-ren malda (2)

Abiadura (m/s)
𝑣𝑣2 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣1 + 𝑎𝑎𝑎𝑎

v(t)-ren malda Denbora (s)

Azelerazioa (m/s2)
(3)

ZINEMATIKA
 Abiadura eta Azelerazioaren arteko erlazioa
• Azelerazioa eta abiadura kontrako
(1)
noranzkoan doaz.

Posizioa (m)
Posición
• Azelerazioa uniformea da (gezi urdinek
luzera berdina dute). Denbora (s)
x(t)-ren malda (2)

Abiadura (m/s)
• Abiadura txikitzen da (gezi gorriak
laburragoak egiten dira).
v(t)-ren malda Denbora (s)
• Abiadura positiboa da eta azelerazioa

Azelerazioa (m/s2)
(3)

negatiboa.

ZINEMATIKA
Laburpena: Posizioa, abiadura eta azelerazioa.

• Poisizioa denboraren funtzioa da: x = x(t )

• Abiadura posizioaren aldaketa tasa da.

• Azelerazioa abiaduraren aldaketa tasa da.

∆x dx ∆v dv
= =
v lim a = lim =
∆t →0 ∆t dt ∆t →0 ∆t dt
d d
dt dt
• Posizioa Abiadura Azelerazioa

� 𝑑𝑑𝑑𝑑 � 𝑑𝑑𝑑𝑑
• Posizioa Abiadura Azelerazioa

• x, v, eta a -ren arteko erlazio grafikoa dago.

ZINEMATIKA
Laburpena: Posizioa, abiadura eta azelerazioa.

 t t t
 dv ( t )     
a (t ) = ⇔ ∫ d v = ∫ a (t ' ) dt ' ⇔ v (t ) = v (t0 ) + ∫ a (t ' ) dt '
dt t0 t0 t0
 t t t
 dr ( t )     
v (t ) = ⇔ ∫ d r ' = ∫ v (t ' ) dt ' ⇔ r (t ) = r (t0 ) + ∫ v (t ' ) dt '
dt t0 t0 t0
t t'
   
r (t ) = r (t0 ) + v (t0 )(t − t0 ) + ∫ [ ∫ a (t ' ' )dt ' ' ]dt '
t0 t0

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura

• Azelerazioa konstantea da.

Posizioa

Malda aldatzen da • Mugimenduaren ekuazioak:

v = v0 + at
Abiadura

1
Malda=𝑎𝑎 ∆x = v t = (v0 + v)t
2
Azelerazioa

∆x = v0t + 12 at 2
Malda=0

v = v0 + 2a∆x
2 2

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura

• Hurrengo hastapen baldintzak ditugu:

– a(t) = konstantea = a, v(t = 0) = v0, x(t = 0) = x0

• Batez besteko azelerazioaren definizioarekin hasiko gara:

∆𝑣𝑣 𝑣𝑣 − 𝑣𝑣0 𝑣𝑣 − 𝑣𝑣0
𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 = = = = 𝑎𝑎
∆𝑡𝑡 𝑡𝑡 − 𝑡𝑡0 𝑡𝑡

• Berehala ikusten da:

v = v0 + at
• Abiadura azelerazioaren eta denboraren araberakoa da.

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura

• Hurrengo hastapen baldintzak ditugu:

– a(t) = konstante = a, v(t = 0) = v0, x(t = 0) = x0

• Batez besteko abiaduraren definizioa:

∆𝑥𝑥 𝑥𝑥 − 𝑥𝑥0 𝑥𝑥 − 𝑥𝑥0 ∆𝑥𝑥
𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = = = =
∆𝑡𝑡 𝑡𝑡 − 𝑡𝑡0 𝑡𝑡 𝑡𝑡

• Abiaduraren aldaketa tasa konstantea denez, badaukagu:

1
∆𝑥𝑥 = 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣0 + 𝑣𝑣 𝑡𝑡
2
• Desplazamendua denbora eta abiadurarekin aldatzen da.

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura

• Hurrengo hastapen baldintzak ditugu:

– a(t) = konstante = a, v(t = 0) = v0, x(t = 0) = x0

• Lortu ditugun bi ekuazioak erabiliko ditugu:

1
v = v0 + at ∆𝑥𝑥 = 𝑣𝑣𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣0 + 𝑣𝑣 𝑡𝑡
2
• Orduan: Ekuazio hau ere integratuz lortu dezakegu!

1 1 1 2
∆𝑥𝑥 = 𝑣𝑣0 + 𝑣𝑣 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣0 + 𝑣𝑣0 + 𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣0 𝑡𝑡 + 𝑎𝑎𝑡𝑡
2 2 2
• Desplazamendua denboraren, hasierako abiaduraren eta
azelerazioaren araberakoa dela erakusten du.

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura

• Hurrengo hastapen baldintzak ditugu:

– a(t) = konstante = a, v(t = 0) = v0, x(t = 0) = x0

• Batez besteko azelerazioaren ekuazioitik, denbora 𝑡𝑡 bakanduz gero:

∆𝑣𝑣 𝑣𝑣 − 𝑣𝑣0 𝑣𝑣 − 𝑣𝑣0
𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 = = = 𝑎𝑎 → 𝑡𝑡 =
∆𝑡𝑡 𝑡𝑡 𝑎𝑎

• Horrela desplazamendurako ekuazioan denbora 𝑡𝑡 ezabatu dezakegu:

1 1 𝑣𝑣 − 𝑣𝑣0 𝑣𝑣 2 − 𝑣𝑣02
∆𝑥𝑥 = 𝑣𝑣0 + 𝑣𝑣 𝑡𝑡 = 𝑣𝑣0 + 𝑣𝑣 =
2 2 𝑎𝑎 2𝑎𝑎

𝑣𝑣 2 = 𝑣𝑣02 − 2𝑎𝑎∆𝑥𝑥 = 𝑣𝑣02 − 2𝑎𝑎(𝑥𝑥 − 𝑥𝑥0 )

• Abiadura azelerazioaren eta desplazamenduaren arabera erakusten du.

ZINEMATIKA
Problemak ebazteko aholkuak:

• Ondo irakurri problema.

• Dagokion diagrama marraztu:

– Koordenatu sistema bat aukeratu, hasierako eta amaierako puntuak,

abiadurak eta azelerazioak marraztu.

• Ziurtatu unitateak egokiak direla.

• Ekuazio egokiak aukeratu, nahi den informazioa lortzeko.

• Emaitzak egiaztatu.

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura
EGITEN
Ekialdera doan motoziklista batek hiri txiki bat zeharkatu eta 4.0 m/s2-ko azelerazio
konstantearekin bidaiatzen du hiriaren mugak igaro ondoren. t = 0 aldiunean,
hiriaren mugako idazkunetik 5.0 m ekialdera dago, eta ekialdera 15 m/s-ra
mugitzen da.
a) Kalkula ezazu bere posizioa eta abiadura t = 2.0 s.
b) Non dago motoziklista bere abiadura 25 m/s-koa denean?

ekialdea

ZINEMATIKA
 1.4 Azelerazio konstanteko higidura
EGITEN
Pertsona batek bere ibilgailua 15 m/s-ko abiadura konstantean gidatzen du , eta eskola-
bidegurutze batetik igarotzen da non abiadura-limitea 10 m/s-koa da. Une horretan, polizia bat
(bidegurutzean geldirik zegoena) abiatzen da bere motozikletan arau-hauslea jarraitzeko, 3.0
m/s2 -ko azelerazio konstantearekin.
a) Zenbat denbora pasatzen da polizia arau-hauslea harrapatu baino lehen?
b) Zein azkar doa polizia une horretan?
c) Zein izango da ibilgailuak eta motozikletak puntu horretaraino ibilitako distantzia?
Polizia eta gidaria bere x-t
grafikoak gurutzatzen diren t
aldiunean aurkitzen dira

Polizia: hasieran geldirik,

azelerazioa konstante Kotxea: abiadura konstantea Kotxea

Polizia

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura
EGITEN
Pisako Dorretik euro bateko txanpon bat erortzen uzten da;
txanpona aske erortzen da geldiunetik. Kalkulatu bere posizioa eta
abiadura 1.0 s, 2.0 s eta 3.0 s ondoren?

ZINEMATIKA
1.4 Azelerazio konstanteko higidura
EGITEN

Pilota bat botatzen duzue bertikalki gorantz eraikin altu baten sabaitik. Pilotak eskua
uzten du, puntu batean teilatuko barandaren parean, 15.0 m/s-ko goranzko
azkartasunarekin; ondoren, pilota erorketa librean dago. Beherakoan, pilotak baranda
justu saihesten du. Lortu:
a) Pilotaren posizioa eta abiadura 1.00 s eta 4.00 s askatu ondoren.
b) Abiadura, pilota barandaren gainean 5.00-tara dagoenean.
c) Lortutako gehieneko altuera
d) Pilotaren azelerazioa gehieneko altueran.

ZINEMATIKA
 1.4 Azelerazio konstanteko higidura
IKASTEN
Pilota bat hasierako abiadura batekin jaurtitzen baduzu gorantz, pilotak h altuera maximo bat
lortuko du t aldiune batean zure eskua utzi ondoren. a) Pilotaren hasierako abiadura bikoiztuz
gero, zein izango da gehieneko altuera berria lehenengo h-rekin konparatuz?
i. ℎ 2
ii. 2h
iii. 4h
iv. 8h
v. 16h

B) Pilotaren hasierako abiadura bikoiztuz gero, zenbat denbora emango du altuera maximo
berri horretara heltzeko, lehenengo 𝑡𝑡-rekin alderatuz?
𝑡𝑡
i. 2
𝑡𝑡
ii. 2
iii. 𝑡𝑡
iv. 𝑡𝑡 2
v. 2𝑡𝑡
ZINEMATIKA
1.5 Azelerazio aldakorreko higidura
EGITEN

Mirenek bere autoa autobide zuzen batetik gidatzen du. t = 0 aldiunean +x

norabidean 10 m/s-ko abiaduran doanean, x = 50 m posizioan dagoen letrero batetik
pasatzen da. Kotxearen azelerazioa denboraren arabera hurrengoa da:

a) Berea abiadura vx eta posizioa x denboraren arabera lortu.

b) Zein unetan da gehineko abiadura?
c) Zein da gehienezko abiadura hori?
d) Non dago autoa gehieneko abiadurara iristen denean?

ZINEMATIKA
1.5 Azelerazio aldakorreko higidura

IKASTEN

ax azelerazioa denborarekin handitzen bada, zer izango da vx-t grafikoa:

i. lerro zuzen bar

ii. Ahurra gorantz (kurbadura gorantz du)
iii. Ahurra beherantz (kurbadura beherantz du)

ZINEMATIKA
 2. Bi eta hiru dimentsioko higidura

ZINEMATIKA
2.1 Posizio bektorea eta abiadura

• 1D-ko aldagai zinematikoak

– Posizioa: x(t) m
– Abiadura: v(t) m/s
x
– Azelerazioa: a(t) m/s2

• 3D-ko aldagai zinematikoak y


– Posizioa: r (t ) = xiˆ + yˆj + zkˆ m

– Abiadura: v (t ) = v x iˆ + v y ˆj + v z kˆ m/s
 j
– Azelerazioa: a (t ) = a x iˆ + a y ˆj + a z kˆ m/s2 i
x
• Bektoreak dira: Modulua eta noranzkoa dute. k
z

ZINEMATIKA
2.1 Posizio bektorea eta abiadura: Posizioa eta Desplazamendua
Noranzko positiboa
1D-n
∆x = x2 (t 2 ) − x1 (t1 )
Noranzko negatiboa
x1 (t1) = - 3.0 m, x2 (t2) = + 1.0 m
Δx = +1.0 m + 3.0 m = +4.0 m

2D-etan (higidura laua)

 Posizioa: partikula baten posizioa bere

posizio bektoreak r (t ) zehazten du (beti
seinalatzen du jatorritik partikulara)

Desplazamendua: Partikularen

   ibilbidea
∆r = r2 − r1

∆r = ( x2iˆ + y2 ˆj ) − ( x1iˆ + y1 ˆj )
= ( x2 − x1 )iˆ + ( y2 − y1 ) ˆj
ZINEMATIKA = ∆xiˆ + ∆yˆj
2.1 Posizio bektorea eta abiadura: Batez besteko eta aldiuneko
abiadura
∆𝑟𝑟⃗
• Batez besteko abiadura 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 =
∆𝑡𝑡
Tangentea
∆𝑥𝑥 ∆𝑦𝑦
𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = 𝚤𝚤̂ + 𝚥𝚥̂ = 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏,𝑥𝑥 𝚤𝚤̂ + 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏,𝑦𝑦 𝚥𝚥̂
∆𝑡𝑡 ∆𝑡𝑡

• Aldiuneko abiadura
Ibilbidea
∆𝑟𝑟⃗ 𝑑𝑑 𝑟𝑟⃗
𝑣𝑣⃗ = lim 𝑣𝑣𝑏𝑏𝑏𝑏 = lim =
∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑡𝑡

𝑑𝑑 𝑟𝑟⃗ 𝑑𝑑𝑥𝑥 𝑑𝑑𝑦𝑦

Ukitzailea
𝑣𝑣⃗ = = 𝚤𝚤+̂ 𝚥𝚥̂ = 𝑣𝑣𝑥𝑥 𝚤𝚤̂ + 𝑣𝑣𝑦𝑦 𝚥𝚥̂
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑

𝑣𝑣⃗ abiadura XY grafikoko ibilbidearen bektore ukitzailea da

Ibilbidea

ZINEMATIKA
2.1 Posizio bektorea eta abiadura
EGITEN

Dortoka bat jatorritik mugitzen hasten da v0=10 cm/s abiadura

konstantearekin, horizontalarekiko 25 ° -ko norabidean.
a) Dortokaren koordenatuak 10 segundo beranduago aurkitu.
b) Jatorritik zenbat urrundu da?

ZINEMATIKA
2.1 Posizio bektorea eta abiadura
EGITEN
Mugimendu horizontalaren (x) eta
bertikalaren (y) osagaietarako ekuazioak
modu independentean ebatzi ditzakegu,
eta gero konbinatu!!

  
v0 = v x + v y
X osagaia:
=v0 x v=
0 cos 25
9.06 cm/s ∆x= v0 x=
t 90.6 cm
Y osagaia:
=v0 y v=
0 sin 25
4.23 cm/s ∆y= v0 y=
t 42.3 cm
Distantzia jatorritik:
d = ∆x 2 + ∆y 2 = 100.0 cm

ZINEMATIKA
2.1 Posizio bektorea eta abiadura
EGITEN
Robot ibilgailu bat Marteko gainazala esploratzen ari da. Jaitsiera geldikorreko modulua
koordenatuen jatorria da; eta inguruko azalera martzianoa XY planoan dago. Ibilgailua,
puntu bat bezala irudikatzen duguna, x eta y koordenatuak ditu eta denborarekin horrela
aldatzen dira:

a) Ibilgailuaren koordenatuak eta jatorriarekiko distantzia aurkitu t = 2.0 s aldiunean.

b) Lor itzazu ibilgailuaren desplazamendu-bektoreak eta batez besteko abiadura t = 0.0 s eta
t = 2.0 s denbora tartean.
c) Ibilgailuaren aldiuneko abiadura v bektorerako adierazpen orokor bat lortu.
d) Adierazi v abiadura t = 2.0 s-tan, alde batetik osagaien bidez eta bestalde, magnitude eta
norabideren bidez.

ZINEMATIKA
2.1 Posizio bektorea eta abiadura
IKASTEN

Egoera hauetatik zeinetan izango litzateke batez besteko abiadura-bektorea

𝐯𝐯𝑏𝑏𝑏𝑏 denbora tarte batean aldiuneko abiaduraren 𝐯𝐯 berdina, denbora tartearen
amaierako aldiunea kontsideratuz?
a) Ibilbide kurbatuan eta azkartasun konstantean mugitzen den gorputza
b) Ibilbide kurbatu batean mugitzen den eta azkartasuna handitzen duen
gorputza
c) Lerro zuzenean eta azkartasun konstantean mugitzen den gorputza
d) Lerro zuzenean mugitzen den eta azkartasuna handitzen duen gorputza.

ZINEMATIKA
2.2 Azelerazio bektorea

∆𝑣𝑣⃗
• Batez besteko azelerazioa 𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 =
∆𝑡𝑡

∆𝑣𝑣𝑥𝑥 ∆𝑣𝑣𝑦𝑦
𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 = 𝚤𝚤̂ + 𝚥𝚥̂ = 𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏,𝑥𝑥 𝚤𝚤̂ + 𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏,𝑦𝑦 𝚥𝚥̂
∆𝑡𝑡 ∆𝑡𝑡

• Aldiuneko Azelerazioa Ibilbidea

∆𝑣𝑣⃗ 𝑑𝑑𝑣𝑣⃗
𝑎𝑎⃗ = lim 𝑎𝑎𝑏𝑏𝑏𝑏 = lim =
∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑡𝑡

𝑑𝑑𝑣𝑣 𝑑𝑑𝑣𝑣𝑥𝑥 𝑑𝑑𝑣𝑣𝑦𝑦

𝑎𝑎⃗ = = 𝚤𝚤+
̂ 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝚥𝚥̂ = 𝑎𝑎𝑥𝑥 𝚤𝚤̂ + 𝑎𝑎𝑦𝑦 𝚥𝚥̂
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑

𝑎𝑎⃗ azelerazioa dagoenean abiadura bektorearen modulua eta/edo norabidea aldatu daiteke.

ZINEMATIKA
2.2 Azelerazio bektorea
EGITEN
Robot ibilgailu bat Marteko gainazala esploratzen ari da. Jaitsiera geldikorreko modulua
koordenatuen jatorria da; eta inguruko azalera martzianoa XY planoan dago. Ibilgailua,
puntu bat bezala irudikatzen duguna, x eta y koordenatuak ditu eta denborarekin horrela
aldatzen dira:

a) Lortu batez besteko azelerazioaren osagaiak t = 0.0 s eta t = 2.0 s denbora tartean.
b) Lortu aldiuneko azelerazioa t = 2.0 s-an.
c) Azelerazioaren osagai paralelo eta perpendikularrak lortu t = 2.0 s-an.

ZINEMATIKA
2.2 Azelerazio bektorea
EGITEN
Eskiatzaile bat jauziko arrapala baten gainean mugitzen da. Arrapala zuzena da A eta C
artean, eta bihurgunea C aldetik aurrera. Eskiatzailearen azkartasuna areagotu egiten da
A puntutik E puntura maldan behera mugitzean, non bere azkartasuna maximoa den,
hortik aurrera gutxituz. Marraztu azelerazio-bektorearen norabidea B, D, E eta F
puntuetan.

ZINEMATIKA
2.2 Azelerazio bektorea
IKASTEN

Lera bat elurrez estalitako mendixka baten tontorretik doa.

Lerak bizkortasuna gutxitzen du muinoaren alde batetik igotzen den heinean, eta
handitu egiten du beste aldetik jaisten denean.
Irudian ageri diren bektoreetatik (1etik 9ra) zeinek erakusten du zuzen lerak gailurrean
duen azelerazioaren norabidea? (Kontuan hartu 9a zero azeleraziotzat).

Leraren ibilbidea

Edo 9. azelerazioa zero.

ZINEMATIKA
2.3 2D-ko higidura: problemen ebazpena

• Mugimenduaren osagai bakoitza independentea da.

• Azelerazioa konstantea baldin bada:

      2
v = v0 + at r − r = v0t + 2 at
1

• Azelerazio konstantearen ekuazioak osagai bakoitzari aplikatzen zaizkio:

v x = v0 x + a x t
x − x0 = v0 x t + 12 a x t 2
v x = v0 x + 2a x ( x − x0 )
2 2
v y = v0 y + a y t
y − y0 = v0 y t + 12 a y t 2
v y = v0 y + 2a y ( y − y0 )
2 2


Prozesua t = 0 s-tan hasten da non ax eta ay konstanteak diren: a = a x iˆ + a y ˆj

Hasierako posizio eta abiadura: r0 = x0iˆ + y0 ˆj

v0 = v0 x iˆ + v0 y ˆj
ZINEMATIKA
2.3 2D-ko higidura: problemen ebazpena

1. Koordenatu-sistema definitzea. Marrazki bat egin, ardatzak eta jatorria adieraziz.

2. Ezagutzen diren eta ezagutzen ez diren magnitudeen zerrenda egitea: v0x , v0y , ax ,
ay ,…

3. Erabili beharreko mugimendu-ekuazioak justifikatu.

4. Denbora berdina da bi osagaietan x eta y (logikoa denez!).

x0 = x(t = 0), y0 = y(t = 0), v0x = vx(t = 0), v0y = vy(t = 0).

5. Azelerazio konstantea badago, aukeratu ardatzak norabide horretan.

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura

- X eta Y mugimendua bereiz gertatzen da; beraz, bereizita

tratatu ditzakegu :
v x = v0 x v y = v0 y − gt
x = x0 + v0 x t y = y0 + v0 y t − 12 gt 2
Horizontala Bertikala

- Saiatu hartzen x0 = 0, y0 = 0 hasierako aldiunean t = 0

- Mugimendu horizontala: ax = 0 , abiadura konstantea

- Mugimendu bertikala: ay = -g = -9.8 m/s2

- y(x) parábola bat da

ZINEMATIKA
2. 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura

1. Koordenatu sistema definitu.

2. Horizontala: ax = 0 eta bertikala: ay = -g.
3. Saiatu hartzen x0 = 0, y0 = 0 t = 0-tan.
4. Hasierako abiaduraren baldintza posibleak:
 v0 x eta y osagaiak eduki ditzake.
 v0x konstantea izaten ohi da. 𝑣𝑣0𝑥𝑥 = 𝑣𝑣0 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜃𝜃
 v0y etengabe aldatzen doa. 𝑣𝑣0𝑦𝑦 = 𝑣𝑣0 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃
5. Ekuazioak:
Horizontala Bertikala

v x = v0 x v y = v0 y − gt
x = x0 + v0 x t y = y0 + v0 y t − 12 gt 2

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura

Hasierako Baldintzak: (t = 0):

x0 = 0, y0 = 0 v0x = v0 cosθ0 eta v0y = v0 sinθ0

Mugimendu Horizontala:
x
x = 0 + v0 x t ⇒ t=
v0 x
Mugimendu Bertikala:
y = 0 + v0 y t − 12 gt 2
2
 x  g x 
y = v0 y   −  
 v0 x  2  v0 x 
g
y = x tan θ 0 − x 2

2v0 cos 2 θ 0
2

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura

Hasierako baldintzak(t = 0): x0 = 0, y0 = 0

v0x = v0 cosθ0 eta v0x = v0 sinθ0, orduan:

x = 0 + v0 x t 0 = 0 + v0 y t − 12 gt 2 h
2v0 y 2v0 sin θ 0
t= =
g g
2v cos θ 0 v0 sin θ 0 v0 sin 2θ 0
2
R = x − x0 = v0 x t = 0 =
g g
2
t g  t 
h = y − y0 = v0 y t h − 12 gt h = v0 y −  
2

2 2 2
Horizontala Bertikala
v0 sin 2 θ 0
2
h= v y = v0 y − gt
2g v x = v0 x
2v0 y
v y = v0 y − gt = v0 y − g = −v0 y x = x0 + v0 x t y = y0 + v0 y t − 12 gt 2
g

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura
EGITEN
Motozikletan dabilen akrobata bat haitz garai baten ertzetik abiatzen da.
Ertzean bertan, abiadura horizontala du, 9.0 m/s-ko magnitudearekin. Lortu
kokapena, distantzia ertzetik eta motozikletaren abiadura 0.50 s pasa
ondoren.
Puntu honetan, motozikleta
(gidaria barne) jaurtigaia
bihurtzen da

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura
EGITEN
Bateatzaile batek beisboleko pilota bat kolpatzen du, eta v0 = 37.0 m/s -ra, α0 = 53.1°
angeluarekin ateratzen da.
a) Kalkula ezazu pilotaren posizioa eta abiadura (magnitudea eta norabidea)
t = 2.00 s aldiunean.
b) Zehaztu noiz iristen den pilotak bere hegaldiaren punturik altuenera eta puntu horretan
duen h altuera.
c) R irismen horizontala lortu, hau da, abiapuntutik pilota lurrera erortzen den lekurainoko
distantzia horizontala.

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura
EGITEN

Lurretik 8.0 metrora dagoen leiho batetik pilota bat jaurtitzen duzu.
Pilota zure eskutik irteten da, 10.0 m/s-ra abiadurarekin eta horizontalaren
azpitik 20°-ko angeluarekin. Zure leihotik zein distantzia horizontalera iritsiko
pilota lurrera? Airearen erresistentzia arbuiagarritzat hartu.

ZINEMATIKA
2.4 2D-ko higidura: Jaurtigaien higidura
EGITEN

v0 azkartasun eta 0 eta 90 ° arteko hasierako angelu α0 batekin

jaurtitako jaurtigai baten h altuera maximoa eta R irismen horizontala
lortu. Emandako v0 batentzat, zer α0 baliorako lortzen da gehieneko
altuera? Eta zer baliorako lortzen da gehieneko irismen horizontala?

ZINEMATIKA
 2.5 Higidura zirkularra

Higidura Zirkula Uniformea

Zirkulu baten inguruko mugimendua: Azkartasuna konstantea da,

Abiaduraren norabidea aldatzen da abiaduraren magnitudea ez
da aldatzen
ZINEMATIKA
2.5.1 Higidura zirkular uniformea

- Ibilbide kurbatu batetik etengabe eta

azkartasun konstantearekin mugitzen den
objektu bat.

- Abiaduraren magnitudea: ez da aldatzen

- Abiaduraren norabidea: aldatzen da

 Abiadura: aldatzen da
𝑑𝑑 𝑣𝑣⃗
Azelerazioa ez da zero!

𝑑𝑑𝑑𝑑
≠0
 
 Objektuaren gaineko indar garbia ez da Fnet = ma
zero!!!

ZINEMATIKA
2.5.1 Higidura zirkular uniformea

- Azelerazio normala (zentripetua)

vh
∆v ∆r v∆r Δv = vf - vh
= so, ∆v = vf
v r r vh y
A B
∆v ∆r v v 2 vf
= =
∆t ∆t r r Δr R
∆v v 2 rh rf
ar = =
∆t r O
x
- Norabildea: zirkunferentziaren zentrorantz
(normal, erradiala)
𝑎𝑎𝑟𝑟 ≠ 0
𝑎𝑎𝑡𝑡 = 0
ZINEMATIKA
2.5.1 Higidura zirkular uniformea

Abiadura:  
– Magnitudea: konstantea v ac ⊥ v
– Abiaduraren norabidea tangentea da
zirkuluarekiko.
v2
ac =
r
Azelerazioa:
𝑣𝑣 2
- Magnitudea: 𝑎𝑎𝑟𝑟 =
𝑅𝑅
- Norabidea zirkuluaren erdialderantz
da.
Periodoa:
Buelta oso bat emateko behar den denbora.
2𝜋𝜋𝜋𝜋
𝑇𝑇 =
𝑣𝑣
𝑣𝑣 2 4𝜋𝜋2 𝑅𝑅 2 4𝜋𝜋2 𝑅𝑅
𝑎𝑎𝑟𝑟 = = =
𝑅𝑅 𝑇𝑇𝑅𝑅 𝑇𝑇
ZINEMATIKA
2.5.1 Higidura zirkular uniformea

𝑟𝑟⃗ 𝑡𝑡 = 𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝜃𝜃 𝑡𝑡 𝚤𝚤̂ + 𝑅𝑅𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃 𝑡𝑡 𝚥𝚥̂

y
𝑟𝑟⃗ 𝑡𝑡 = 𝑅𝑅�
𝑢𝑢𝑟𝑟 𝑣𝑣(𝑡𝑡)
⃗
Barruranzko bektore unitario erradiala

R
𝑑𝑑𝑟𝑟⃗
𝑣𝑣⃗ =
𝑑𝑑𝑑𝑑 Abiadura angeluarra 𝜃𝜃
𝜔𝜔(𝑡𝑡)
O
𝑑𝑑 𝑟𝑟⃗ 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝜃𝜃 x
𝑣𝑣⃗ = = = 𝑅𝑅
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑

𝑠𝑠 = 𝑅𝑅𝜃𝜃

ZINEMATIKA
2.5.1 Higidura zirkular uniformea

𝑟𝑟⃗ 𝑡𝑡 = 𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝜃𝜃 𝑡𝑡 𝚤𝚤̂ + 𝑅𝑅𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃 𝑡𝑡 𝚥𝚥̂ Mugimendua uniformea bada:

𝑣𝑣⃗ = 𝑅𝑅𝜔𝜔 𝑡𝑡 = 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘

𝑟𝑟⃗ 𝑡𝑡 = 𝑅𝑅�
𝑢𝑢𝑟𝑟 𝑑𝑑𝜃𝜃
𝜔𝜔 = =kte
𝑑𝑑𝑑𝑑
Barruranzko bektore unitario erradiala

𝑑𝑑𝑟𝑟⃗
𝑣𝑣⃗ =
𝑑𝑑𝑑𝑑

� 𝑑𝑑𝜃𝜃 = � 𝜔𝜔𝜔𝜔𝜔𝜔
𝑑𝑑 𝑟𝑟⃗ 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝜃𝜃
𝑣𝑣⃗ = = = 𝑅𝑅 = 𝑅𝑅𝜔𝜔(𝑡𝑡)
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑

𝜃𝜃 − 𝜃𝜃0 = 𝜔𝜔𝜔𝜔
ZINEMATIKA
2.5.2 Higidura zirkular EZ uniformea

𝑟𝑟⃗ 𝑡𝑡 = 𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝜃𝜃 𝑡𝑡 𝚤𝚤̂ + 𝑅𝑅𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃 𝑡𝑡 𝚥𝚥̂ Mugimendua uniformea EZ bada:

𝑣𝑣⃗ = 𝑅𝑅𝜔𝜔 𝑡𝑡 ≠ 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘

𝑟𝑟⃗ 𝑡𝑡 = 𝑅𝑅�
𝑢𝑢𝑟𝑟 𝜔𝜔 ≠kte
Barruranzko bektore unitario erradiala
Azelerazioak bi osagai ditu:
𝑑𝑑𝑟𝑟⃗ 𝑣𝑣 2
𝑣𝑣⃗ = 𝑎𝑎𝑟𝑟 =
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑅𝑅

𝑑𝑑 𝑣𝑣⃗
𝑑𝑑 𝑟𝑟⃗ 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝜃𝜃 𝑎𝑎𝑡𝑡 =
𝑣𝑣⃗ = = = 𝑅𝑅 = 𝑅𝑅𝜔𝜔(𝑡𝑡) 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑑𝑑 𝑣𝑣⃗ 𝑣𝑣 2
𝑎𝑎⃗ = � + 𝑢𝑢
𝑢𝑢 �
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑡𝑡 𝑅𝑅 𝑟𝑟

ZINEMATIKA
2.5.2 Higidura zirkular EZ uniformea

Mugimendua uniformea EZ bada:

𝑣𝑣⃗ = 𝑅𝑅𝜔𝜔 𝑡𝑡 ≠ 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘

𝑑𝑑𝜃𝜃
𝜔𝜔(𝑡𝑡) = ≠ kte
𝑑𝑑𝑑𝑑

Azelerazio angeluarra konstantea bada:

𝑑𝑑 2 𝜃𝜃 𝑑𝑑𝜔𝜔 Mugimendu zirkular
𝛼𝛼 𝑡𝑡 = = = kte
𝑑𝑑𝑡𝑡 2 𝑑𝑑𝑑𝑑 uniformeki
azeleratua
� 𝑑𝑑𝜔𝜔 = � 𝛼𝛼𝛼𝛼𝛼𝛼 𝜔𝜔 = 𝜔𝜔0 + 𝛼𝛼𝛼𝛼
𝑑𝑑𝜃𝜃 1 2
𝜔𝜔 =
𝑑𝑑𝑑𝑑
𝜃𝜃 = 𝜃𝜃0 + 𝜔𝜔0 𝑡𝑡 + 𝛼𝛼𝑡𝑡
2
ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa. 1. Adibidea.

Tren batean eserita dagoen mutil batek beste tren bat ikusten du
bere leihotik…

Zer ikusten du?

ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa. 1. Adibidea.

Eta hau da beste treneko pertsonek ikusten dutena.

¿ze tren dago geldirik? ¿zein ari da mugitzen?

ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa. 2. Adibidea.

Ontzia zugandik mugitzen ari bada, eroritako

objektuak ibilbide parabolikoa duela ikusiko duzu.

CINEMÁTICA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa. 2. Adibidea.

Ontziarekiko mugitzen ez bazara, objektua lerro

zuzenean erortzen da.

CINEMÁTICA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa. 3. Adibidea.

A behatzailea, monopatinaren gainean: B behatzailea, lurrean: pilota parabola batean

pilota jaurtitzen du bere erreferentzia-
sisteman, lehenengo gorantz eta gero
beherantz mugitzen da.
ZINEMATIKA
zehar mugitzen ikusiko duzu. Pilotak
abiaduraren osagai horizontal bat ere badu
(hasierako bultzadaren ondoriozko bertikalaz
gain))
 2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa. 4. Adibidea.

Abiadura eta azelerazio erlatiboa

Andere honek oinez doan pertsona baten
ohiko abiaduran mugitzen ikusiko du gizona.

Emakume honek azkarrago mugitzen ikusiko Biek arrazoia dute: erreferentzia-sistemen

du gizona, zintaren azkartasuna gizonaren abiadura erlatiboaren ondorio dira
bizkortasunari gehitzen baitzaio. neurrietan dauden aldeak.

ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa

Lurraren azalerarekiko geldikor zaudela pentsa

dezakezu, baina beste erreferentzia-sistema
batzuekiko mugitzen ari zara.

Lurraren azalera
lurraren zentroarekiko
mugitzen da...
ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa

Eta lurra eguzkiarekiko mugitzen ari da…

ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa

𝑦𝑦 𝑦𝑦𝑦

𝑟𝑟⃗
𝑟𝑟𝑟
𝑂𝑂 𝑂𝑂’
𝑥𝑥 𝑥𝑥𝑥

𝑧𝑧 𝑧𝑧𝑧
Nola erlazionatzen dira bi behatzaile
ezberdinek erreferentzia-sistema
desberdinetan egindako behaketak?
ZINEMATIKA
2.6 Erreferentzia sistemak eta higidura erlatiboa

Erreferentzia-sistema desberdinetako behatzaileek

hainbat neurketa egiten dituzte
- Posizioak,
- Abiadurak,
- Azelerazioak
Partikula jakin baterako.

Bi behatzaile bata bestearekiko mugitzen ari badira,

oro har, haien neurrien emaitza ez dator bat.

ZINEMATIKA
2.6.1 Abiadura eta azelerazioa erlatiboa

𝑣𝑣𝐴𝐴
𝑦𝑦 𝑟𝑟𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝑟𝑟𝐴𝐴 -𝑟𝑟𝐵𝐵
𝑟𝑟𝐴𝐴
𝑣𝑣𝐵𝐵
𝑟𝑟𝐵𝐵
𝑥𝑥
𝑧𝑧
B-ren posizio erlatiboa A-rekiko 𝑟𝑟𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝑟𝑟𝐴𝐴 -𝑟𝑟𝐵𝐵

𝑑𝑑𝑟𝑟𝐴𝐴𝐴𝐴 𝑑𝑑𝑟𝑟𝐵𝐵 𝑑𝑑𝑟𝑟𝐴𝐴

B-ren abiadura erlatiboa A-rekiko 𝑣𝑣𝐴𝐴𝐴𝐴 = = − = 𝑣𝑣𝐵𝐵 − 𝑣𝑣𝐴𝐴
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑑𝑑𝑣𝑣𝐴𝐴𝐴𝐴 𝑑𝑑𝑣𝑣𝐵𝐵 𝑑𝑑𝑣𝑣𝐴𝐴
B-ren azelerazio erlatiboa A-rekiko 𝑎𝑎𝐴𝐴𝐴𝐴 = = − = 𝑎𝑎𝐵𝐵 − 𝑎𝑎𝐴𝐴
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑

ZINEMATIKA
2.6.2 Translazio uniformearen higidura erlatiboa

𝑦𝑦 𝑦𝑦𝑦 Sinplifikatzeko:

𝑉𝑉 = 𝑉𝑉 𝚤𝚤̂
𝑟𝑟⃗
𝑟𝑟𝑟 Hasieran t = 0, bi erreferentzia
𝑂𝑂 𝑂𝑂𝑂 sistemen jatorriak, O eta O’ bat
𝑥𝑥 𝑥𝑥’ datoz.
𝑧𝑧 𝑧𝑧’

Bi koordenatu-sistemen jatorriak bata bestearekiko

mugimenduan egongo dira.
𝑅𝑅 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 = 𝑉𝑉𝑡𝑡

Nola erlaziona daitezke behatzaile baten neurriak bestearekiko?

ZINEMATIKA
2.6.2 Translazio uniformearen higidura erlatiboa
Sinplifikatzeko:

𝑉𝑉 = 𝑉𝑉 𝚤𝚤̂
𝑦𝑦 𝑦𝑦𝑦 Hasieran t = 0, bi erreferentzia
sistemen jatorriak, O eta O’ bat
𝑟𝑟⃗ datoz.
𝑟𝑟𝑟
𝑂𝑂 𝑂𝑂𝑂 Bi koordenatu-sistemen jatorriak
𝑥𝑥 𝑥𝑥’ bata bestearekiko mugimenduan
egongo dira.
𝑧𝑧 𝑧𝑧’
𝑅𝑅 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 = 𝑉𝑉𝑡𝑡

Posizioak
𝑥𝑥 = 𝑉𝑉𝑉𝑉 + 𝑥𝑥𝑥
𝑟𝑟⃗ = 𝑅𝑅 + 𝑟𝑟𝑟 � 𝑦𝑦 = 𝑦𝑦𝑦
𝑧𝑧 = 𝑧𝑧𝑧

ZINEMATIKA
2.6.2 Translazio uniformearen higidura erlatiboa
Sinplifikatzeko:

𝑉𝑉 = 𝑉𝑉 𝚤𝚤̂
𝑦𝑦 𝑦𝑦𝑦 Hasieran t = 0, bi erreferentzia
sistemen jatorriak, O eta O’ bat
𝑟𝑟⃗ datoz.
𝑟𝑟𝑟
𝑂𝑂 𝑂𝑂𝑂 Bi koordenatu-sistemen jatorriak
𝑥𝑥 𝑥𝑥’ bata bestearekiko mugimenduan
egongo dira.
𝑧𝑧 𝑧𝑧’
𝑅𝑅 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 = 𝑉𝑉𝑡𝑡

Abiadurak

𝑑𝑑𝑟𝑟⃗ 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑟𝑟′ 𝑣𝑣𝑥𝑥 = 𝑉𝑉 + 𝑣𝑣𝑣𝑥𝑥

𝑣𝑣⃗ = = + = 𝑉𝑉 + 𝑣𝑣𝑣 � 𝑣𝑣𝑦𝑦 = 𝑣𝑣𝑣𝑦𝑦
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑣𝑣𝑧𝑧 = 𝑣𝑣′𝑧𝑧

ZINEMATIKA
2.6.2 Translazio uniformearen higidura erlatiboa
Sinplifikatzeko:

𝑉𝑉 = 𝑉𝑉 𝚤𝚤̂
𝑦𝑦 𝑦𝑦𝑦 Hasieran t = 0, bi erreferentzia
sistemen jatorriak, O eta O’ bat
𝑟𝑟⃗ datoz.
𝑟𝑟𝑟
𝑂𝑂 𝑂𝑂𝑂 Bi koordenatu-sistemen jatorriak
𝑥𝑥 𝑥𝑥’ bata bestearekiko mugimenduan
egongo dira.
𝑧𝑧 𝑧𝑧’
𝑅𝑅 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 = 𝑉𝑉𝑡𝑡

Azelerazioak

𝑑𝑑𝑣𝑣⃗ 𝑑𝑑𝑉𝑉 𝑑𝑑𝑣𝑣𝑣

𝑎𝑎⃗ = = + = 𝑎𝑎𝑎
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑑𝑑

ZINEMATIKA
2.6.3 Galileoren erlatibitate printzipioa

Erreferentzia-sistema inertziala: inolako indarren eraginik

jasaten ez duen gorputz puntualak, ez dauka azeleraziorik.

Erreferentzia-sistema inertzial batekiko abiadura konstantean mugitzen den

edozein sistema ere erreferentziazko sistema inertzial bat da.

Ez dago erreferentzia-sistema inertzial absoluturik

Emaitza horren formulazio formala Galileoren erlatibitatearen printzipioa da:

Mekanikaren legeek berdinak izan behar dute erreferentzia-sistema inertzial
guztietarako

ZINEMATIKA
2.6.3 Galileoren erlatibitate printzipioa

Kamioi bat lurrarekiko abiadura konstantean mugitzen da

Bi behatzaileak bat etorriko dira Mekanikako legeekin:

- Grabitazio unibertsala
- Energiaren kontserbazioa
- Mugimendu-kantitatearen kontserbazioa

Ez dago inolako esperimentu mekanikorik erreferentziazko bi sistema inertzialen

artean desberdintasunik antzeman dezakeenik
Sistema batek bestearekiko duen mugimendu erlatiboa baino ezin da detektatu

ZINEMATIKA
2.6.3 Galileoren erlatibitate printzipioa

Demagun behatzaile S erreferentzia-sistema inertzial batean geldirik dagoela.

Gertakariaren ezaugarri nagusiak lau koordenatu dira (𝑥𝑥, 𝑦𝑦, 𝑧𝑧, 𝑡𝑡)

x eta x’ ardatz komunetan zehar abiadura konstantean 𝑣𝑣⃗ mugitzen den S ‘ erreferentzia-
sistema bateko beste behatzaile batek neurtutako gertakariaren ezaugarri nagusiak
hurrengo koordenatuak dira; (𝑥𝑥 ′ , 𝑦𝑦 ′ , 𝑧𝑧 ′ , 𝑡𝑡𝑡)
Galileoren Transformazioa
𝑥𝑥 ′ = 𝑥𝑥 − 𝑣𝑣𝑣𝑣
𝑦𝑦 ′ = 𝑦𝑦
𝑧𝑧 ′ = 𝑧𝑧

𝑡𝑡 ′ = 𝑡𝑡

Denbora berbera dela onartzen da erreferentziazko bi sistema inertzialetan.

Mekanika Klasikoan erloju guztiak erritmo berean mugitzen dira.
Elkarren segidako bi gertaeraren arteko denbora-tartea berbera da bi behatzaileentzat.

ZINEMATIKA
2.6.3 Galileoren erlatibitate printzipioa
EGITEN
Iparraldera bidaiatzen duzu bi erreiko bide zuzen batean, 88 km/h-ko abiadura
konstantean. 104 km/h-ko abiadura konstantean bidaiatzen duen kamioi bat
zuregana hurbiltzen da beste erreian. Lortu:
a) zuk antzemandako kamioiaren abiadura.
b) Kamioiarekiko duzun abiadura.
c) Nola aldatzen dira abiadura erlatiboak bi ibilgailuak pasatu ondoren? Har
ezazu arazo hau dimentsio bakartzat.

ZINEMATIKA
2.6.4 Higidura erlatiboa 3D-tan

ZINEMATIKA
 2.6.4 Higidura erlatiboa 3D-tan
EGITEN
Hegazkin baten iparrorratzak iparralderantz doala adierazten du, eta haize-metroak 240 km/h-
ko abiaduran hegan egiten duela. 100 km/h-ko haizea badago mendebaldetik ekialdera, zein da
lurretik ikusten den hegazkinaren abiadura? Haizea eta hegazkinaren azkartasuna kontuan
hartuta, zein norabide hartu beharko luke pilotuak iparraldera bidaiatzeko? Zein izango da
orduan lurrarekiko duen abiadura?
ekialdea

iparra

I
M E
H

ZINEMATIKA
Bibliografia

Liburua: Física Universitaria. Sears Zemansky. Vol1.

Bestelakoak:
New Jerseý’s science and technology University
University Western of Austrlia
Javier Junquera. Universidad Cantabria

ZINEMATIKA