GazetaWyborczaStoleczna 20230415

WOLNA
• Klata: Plemię canceli kontra WYSOKIE

Kod dostępu plemię inceli • Zandberg: Musi OBCASY
być miejsce dla wyborców PiS Kobiety
do Wyborcza.pl
SOBOTA
• Brzezińska: Kobiety nie miały w kryzysie
na weekend renesansu • Zbierz grupę, z którą bezdomności
chcesz spędzić starość i szminka
NIE MA WOLNOŚCI BEZ SOLIDARNOŚCI
50. urodziny
Poczobuta
FOT. AGATA ŁUSZCZ NA PODSTAWIE ZDJĘCIA LEONID SHCHEGLOV/AP
Stało się coś, Wróg Korfanty Musk nie był pierwszy

nr indeksu 348198
wydaje Agora SA,
co przerosło nasze Poprowadził Ślązaków Przed sztuczną inteligencją

marzenia: Niemcy uciekli do zwycięskich powstań, dużo wcześniej ostrzegał
z getta – pisał w ostatnim liście a potem go znienawidzili już Mrożek 28
Sobota–niedziela, 15-16 kwietnia 2023 | Redaktorka prowadząca Ewa Wieczorek | Cena gazety 9,99 zł (w tym 8% VAT) | nr 88.10280, 1 Nakład 104 tys. + 300 tys. prenumerat cyfrowych
2 WolnaSobota Magazyn Gazety Wyborczej
Sobota–niedziela, 15-16 kwietnia 2023
Problem ze zbożem. Nie tylko ukraińskim
Będzie jeszcze drożej

Od nowego ministra rolnictwa zależy trzecia kadencja PiS
Nowy minister rolnictwa podjął się matycznie” jest tu kluczowe – sprze- gać na swoją czarną listę firmy, które gą niż eksport, np. dogadać się z go-
Naszkowska
straceńczego zadania: ma do żniw po- daż ma być stała, jak to zwykle bywa- kupią u niej zboże, ale go nie wywio- rzelniami, by przerabiać pszenicę
zbyć się z kraju ogromnej nadwyż- ło w poprzednich latach, by nasi prze- zą z Polski. na alkohol albo przerabiać zboże na
ki zboża i sprawić, by cena rynkowa twórcy pasz i młynarze mogli się płyn- Minister Telus ogłosił też, że polskie bioenergię.
w Polsce wzrosła na tyle, by zadowo- nie zaopatrywać w potrzebne im ziar- państwowe firmy zaczną skupowanie Dlatego dużo bardziej realny jest
lić rolników. Od powodzenia jego mi- no, a eksporterzy płynnie wysyłać je zboża od rolników „po cenach wyż- drugi scenariusz: nie uda się nam po-
sji zależy, czy PiS będzie w najbliż- za granicę. Zegar tyka, to wiedzą rolni- szych od rynkowych”, co ma uspoko- zbyć nawet tych 3 mln t, czyli w żni-
szych wyborach miał głosy wsi i rolnicy, eksporterzy i przetwórcy. Rząd chy- ić wieś. To oczywiście wywoła wzrost wa się totalnie zapchamy. Zwłaszcza
ków, a tym samym – czy będzie trzecia ba już też, skoro po miesiącach nicnie- cen w całym kraju, bo cena ustalona że początek działań nowego ministra
kadencja PiS. robienia zaczął działać (czyli wymie- przez ministra stanie się automatycz- nie rokuje dobrze: od czasu podpisa-
Łatwo Robertowi Telusowi nie bę- nił ministra). nie najniższą ceną, poniżej której nikt nia porozumienia z rolnikami, czy-
dzie. Problem jest bardzo poważny, Możliwości są dwie. Scenariusz już nie zechce niczego sprzedać. li od 30 marca, mieliśmy na rynku sy-
zaniedbania rządu tak olbrzymie, że optymistyczny jest jednocześnie ma- Zdaniem Roberta Telusa musimy tuację znaną z przeszłości, kiedy mini-
nadmiaru zbóż szybko się nie pozbę- ło realny i zakłada, że do żniw uda się do żniw wywieźć z kraju 3-4 mln t. Po- ster Kowalczyk zapowiedział wyższe
dzie. A rolnicy nie zamierzają nowe- opróżnić magazyny, a jednocześnie winniśmy wyeksportować znacznie ceny zbóż: rolnicy wstrzymali sprze-
mu dać forów, ich protesty nie słab- zahamować napływ nowego ziarna więcej – nawet 8 mln t – ale to absolut- daż i czekają na lepsze czasy. Mają
ną, wręcz przeciwnie: jeszcze się ze Wschodu. Na razie nowy minister nie niemożliwe. 3 mln t może jakimś przecież obietnicę, że ruszy coś w ro-
zaostrzają. porozmawiał z ministrem rolnictwa cudem się uda, „stając na rzęsach”, jak dzaju skupu interwencyjnego po wyż-
• Ukrainy i załatwił coś, co teoretycznie mówi Monika Piątkowska, szefowa szych cenach, czekają więc, co się wy-
Sytuacja ze zbożami wygląda tak: było postanowione od początku, czy- polskiej Izby Zbożowo-Paszowej. Mi- darzy, jaka ta cena będzie. Jeśli zbyt ni-
Zbieramy ok. 34-35 mln t (łącznie li że ukraińskie pszenica, kukurydza, nister z tego zdaje sobie sprawę, dlate- ska – będą protestować. Mamy okres
z kukurydzą) i jeszcze 3,5 mln t rzepa- rzepak i słonecznik będę tylko przez go mówi asekurancko – jeśli wypchnie wyczekiwania, a czas nagli.
ku. Ile mamy miejsca w magazynach, Polskę przejeżdżać. Eksportu do Pol- 3 mln t, będzie mógł odtrąbić sukces. Każdy tydzień, nawet dzień, kie-
dokładnie nikt nie wie, ale specjali- ski ma do żniw nie być. A dopilnować • dy w portach nie ma przeładunku, to
ści liczą je na ok. 30 mln t. Dziś w tych tego ma strona ukraińska, co jest swo- Tyle że to wszystko mało. By cała akcja strata czasu, której nie da się odrobić.
magazynach jest 8-10 mln t, dużo za istym przyznaniem się Warszawy do się udała, muszą być tzw. systemowe Do lipca tych tygodni zbyt wielu nie
dużo jak na tę porę roku. Takiej gór- bezradności. To Ukraina będzie wcią- rozwiązania. Po pierwsze – urucho- ma, a między 5 a 15 kwietnia praktycz-
ki bez radykalnych, ekstraordynaryj- mienie nowych terminali zbożowych, nie zboża nie było w obrocie.
nych działań nie zdołamy się do żniw które minister Kowalczyk zapowiadał •
pozbyć. już na wiosnę 2022 roku, ale do tej po- Żegnając się z resortem, Henryk Ko-
Żniwa zaczną się już za cztery mie- ry nie rozstrzygnięto nawet przetargu walczyk z pewną ironią życzył Rober-
siące, czyli do lipca nasze magazyny Umawiając się, że to Ukraina na budowę. towi Telusowi „powodzenia”. Ewident-
powinny być prawie puste, przygoto- będzie pilnować zakazu handlu Po drugie – trzeba usprawnić trans- nie nie wierzył w spełnienie tego ży-
wane na nowe zbiory. A ceny na rynku jej zbożem w Polsce, polski rząd port kolejowy: ma być więcej wago- czenia. I chyba mało kto wierzy, że Te-
na tyle zachęcające, by rolnicy chcie- nów, bocznic itd. lus dotrwa do wyborów parlamentar-
li część nowego ziarna od razu, syste-
przyznał się do bezradności Po trzecie – rząd musi znaleźć spo- nych w resorcie rolnictwa. +
matycznie sprzedawać. Słowo „syste- sób na pozbycie się zboża inną dro- Krystyna Naszkowska
Życzenia dla Poczobuta Kod dostępu W poniedziałek w „Wyborczej”

do Wyborcza.pl
Kamień z procy Dawida Duży Format
MAGAZYN REPORTERÓW
Minuty
nR 15/1528 17 kwietnia 2023
Drogi Andrzeju. nic gorszego o Łuka- Wiadomości z kraju

Pozwól, że przy- szence nie można po- i ze świata
czytaj teraz na
łączę się do głosów
Twoich przyjaciół
i znajomych, współ-
wiedzieć niż to, co on
Tobie zrobił.
To, co on Tobie zro-
szczęścia
pracowników, którzy bił, to zwyczajne be- UŻYJ
Ci życzą wszystkiego stialstwo, to po pro- BEZPŁATNEGO KODU Zbudziłam się rano i zrozumiałam, że mu-
najlepszego. Przede stu chuligaństwo. Tyl- i bądź na bieżąco szę jechać. Odzyskać męża, choć na minutę.
• Na zdjęciu Wira ze swoim mężem Serhijem FOT. ROMAN ZAKREVSKY
wszystkim zdrowia, ko tak to może być przez cały weekend * • Wira Kuryko, ukraińska dziennikarka, Wira Kuryko jedzie na front do męża
cierpliwości, wytrwa- nazwane i tak zosta-

MINUTY SZCZĘŚCIA
Adam NILKW23 jedzie na front, by zobaczyć męża 1 RP
łości. I szczęścia, żeby Michnik nie potraktowane

to się wszystko skoń- w przyszłości. ❶ Wejdź na stronę
czyło dobrze, o czym Mam nadzieję, że Wyborcza.pl/magazynkod
jestem głęboko przekonany prędzej niż później Ty, Andrzej, ❷ Wpisz kod w polu
i w co głęboko wierzę. wyjdziesz na jasne słońce wol- „Kod promocyjny” Andrzej rysuje
Od siebie zupełnie prywat- ności. A takich ludzi, jak Łu- ❸ Podaj adres e-mail, na
nie już dodam, jak kryminalista kaszenka i jego lizusy, sługu- który przyznamy dostęp
do kryminalisty się zwracam, że sy, będzie czekało lekceważenie
❹ Aktywuj dostęp
więzienie jest dobrą szkołą na i pogarda.
w ten weekend
resztę życia. Tam masz czas, że- A teraz ciesz się tą chwi- którzy
* Oferta tylko dla użytkowników, ume-
by sporo poczytać. Ja przynaj- lą, w której możesz powiedzieć w ostatnim roku nie posiadali
pren
Dostępna
raty w serwisie Wyborcza.pl. r.
mniej w więzieniu bardzo so- o samym sobie, z całym prze- od 15.04.2023 r. do 16.04.2023
bie chwaliłem ten wolny czas, konaniem, że jesteś po dobrej
który poświęcałem lekturom, stronie i nie marnujesz życia.
na które wcześniej, na wolno- Każdy dzień spędzony przez
ści, kiedy wojowałem z polski- Ciebie w więzieniu jest jak ka-
mi Łukaszenkami, nie miałem mień, który ze swojej procy wy-
czasu po prostu. I dzięki wię- strzelał Dawid, celując w Go-
Spis
zieniu stałem się znanym pol- liata. Wiadomo, jak to się za- powszechny
skim intelektualistą i publicy- kończyło. Dawida podziwiamy
stą. Ty już się stałeś bardzo zna- i wspominamy, a Goliatowi mo-
nym europejskim publicystą żemy powiedzieć tylko to, co Ponad milion mieszkańców
i intelektualistą. powiedzieli obrońcy Wyspy Wę- nie wybrało narodowości
Twoja książka o Łukaszence, żowej do rosyjskich opresorów polskiej
precyzyjna i przenikliwa, oka- i posłali ich na trzy litery.
zała się prorocza. Mimo że nie Wszystkiego dobrego, An- Więcej Biqdata.wybor-
unikałeś w niej słów ostrych, to drzeju. + cza.pl 1 RP
REKLAMA
S
WYTRZYMAJCIE
paceruj nad rzeką za nas dwoje” –
FOT. LEONID SHCHEGLOV/AP
Nikt z jego rodziny nie jest zdziwiony,

napisał Andrzej Poczobut w liście że nie ugiął się przed reżimem, nie przy-
do żony. W liście z więzienia. – An- stał na stawiane przez Łukaszenkę warun-
drzej kocha Niemen. Chodzimy ki i nie poprosił o ułaskawienie. I jego bli-
dzisiaj trasami, które wcześniej scy nie czują, by mieli prawo zrobić to w je-
przemierzaliśmy razem z nim. go imieniu. Ojciec dziennikarza mówił:
To trochę tak, jakby z nami był „Skoro Andrzej się na to nie godził, my też
– mówi Oksana Poczobut. Dzien- nie. Nie chciałem, by go poniżyli. Gdyby się
nikarz, który od lat uczula nas na przed nimi upokorzył, zadałby sobie ranę
niebezpieczeństwo, jakie nie tylko na całe życie. A Wanda, jak to matka, za-
dla Białorusinów, ale też całego wsze wspierała decyzję Andrzeja, a jedno-
regionu stanowi Aleksander Łuka- cześnie marzyła o jego powrocie. Nigdy nie
szenka, w więzieniu Łukaszenki pomyślała jednak, by prosić władze o uła-
spędzi 50. urodziny. skawienie syna. Jest uparty, doprowadza
sprawy do końca”.
M
imo że skutkowało to represjami, Młodszy brat, Stanisław, potwierdza:
aresztami i rewizjami, wyrokiem „Jest taki od dzieciństwa. Jeżeli widział cel,
trzech lat kolonii karnej w zawie- metę wyścigu, to nie można było go prze-
szeniu na dwa lata, który zapadł przeciwko sunąć, strącić z drogi do niej. On po pro-
niemu w 2011 r., Andrzej nigdy nie ukorzył stu szedł, szedł. Teraz jest taki sam. Nic się
się przed władzami. „Tylko prawda jest nie zmieniło”.
ciekawa”, wielokrotnie podkreślał, ze
T
spokojem i godnością wysłuchując absur- o kłopot. Bo ludzi wykształconych,
dalnych zarzutów stawianych mu przez silnych, odważnych i honorowych
białoruski sąd. Aleksander Łukaszenka nie toleru-
Taki był na długo, zanim stał się zna- je. A takich, których nie da się zmusić do
nym reporterem. Od wczesnej młodości „współpracy”, karze wyjątkowo surowo.
działał w białoruskich prodemokratycz- To dlatego nasz redakcyjny kolega został
nych organizacjach, sympatyzował z ekolo- skazany 8 lutego na osiem lat kolonii karnej
gami, a z młodszym bratem Stasem współ- o zaostrzonym rygorze oraz wpisany przez
tworzył punkowy zespół Deviation, koja- KGB do rejestru terrorystów. Sędzia Dzmi-
rzony dzisiaj przez miłośników kontrkultu- tryj Bubieńczyk, znany z orzekania w spra-
ry z wolnościowym anarchizmem. wach wytaczanych przez reżim Łukaszenki
Znający go od lat białoruscy działa- przeciwko opozycyjnym działaczom, uznał
cze zauważają, że potrzeba sprawiedli- go tym samym za winnego wzywania
wości i wewnętrzna niezgoda na dyktatu- do nałożenia sankcji na Białoruś, a także
rę i przemoc sprawiły, że zajął się dzienni- podżegania do nienawiści społecznej oraz
karstwem, a nie, jak początkowo planował, wrogości. Proces odbył się za zamknięty-
prawem. „Marzenia o karierze adwoka- mi drzwiami, a Andrzej stał się jedynym
ta zostały zniweczone przez rzeczywistość, skazanym i osadzonym w więzieniu figu-
gdy Aleksander Łukaszenka doszedł do rantem tzw. sprawy Polaków. Pozostali
władzy”, wspominają na łamach opozycyj- działacze zgodzili się na deportację lub
nego portalu Charter 97. To koresponden- zostali oczyszczeni z zarzutów.
cje z Białorusi przyniosły Andrzejowi nie Dla białoruskiego społeczeństwa histo-
tylko rozpoznawalność, ale też najbardziej ria Poczobuta, choć przejmująca, bolesna
prestiżowe nagrody dziennikarskie. i oburzająca, nie jest szokująca. Nie jest na-
Andrzej to aktywny działacz niezależ- wet szczególnie wyjątkowa. – Każdy Bia-
nego Związku Polaków na Białorusi, od łorusin wie, że zajmowanie się prawdzi-
początku jego istnienia angażujący się wym dziennikarstwem jest niebezpiecz-
w obronę praw polskiej mniejszości i pielę- ne i wiąże się z ryzykiem – mówi były kore-
gnowanie pamięci historycznej. To właśnie spondent niezależnych mediów, który – ze
historia, w szczególności II wojny świato- względu na pozostawanie w kraju – prosi
wej oraz polskiego ruchu partyzanckiego, o anonimowość. Wcześniej była to głównie
jest największą pasją Andrzeja. I to ona też „mądrość ludowa”, przejawiająca się m.in.
ukształtowała go na człowieka, którego lu- w białoruskich anegdotach, ale i wspo-
dzie pokroju Aleksandra Łukaszenki nie mnieniach reporterów, których rodzice
mogą znieść. Franak Wiaczorka, starszy zawsze odradzali swoim dzieciom studia
doradca Swiatłany Cichanouskiej, przeko- dziennikarskie, w ostatnich latach stała się
nuje: „Andrzej stał się symbolem niezłom- wiedzą powszechną.
ności, wzorem dla wszystkich Białorusi- Dziennikarka telewizji Biełsat Kaciary-
nów, którzy walczą dzisiaj z reżimem. An- na Andrejewa skazana na dwa lata wię-
drzej, nawet przebywając w więzieniu, jest zienia za relacjonowanie protestów prze-
w stanie pokazać – demonstrując przy tym ciwko dalszym rządom Łukaszenki, krót-
własną siłę i wysoką moralność – słabość ko przed zakończeniem odsiadki została
i nikczemność Łukaszenki oraz jego syste- uznana za winną w kolejnej sprawie. Kon-
mu. I nawet zza krat działa na rzecz wolnej trolowany przez reżim sąd uznał ją winną
Białorusi, jednocząc poprzez swoją tożsa- „ujawnienia tajemnic państwowych” i wy-
mość Białorusinów i Polaków”. mierzył karę: osiem lat więzienia.
Marina Zołotowa, redaktorka naczel-
Z
awsze mieliśmy możliwość wyjazdu. Żyć teraz na Białorusi, twardo: »przecież was nie zostawię«. To na rozgromionego przez władze portalu
Gdyby tylko Andrzej podjął taką bardzo wrażliwy mężczyzna. Powtarzał: Tut.by, znanego z rzetelnego relacjonowa-
decyzję, wyjechalibyśmy razem bez to wiedzieć, że ktoś musi »Cokolwiek się zdarzy, nie martwcie się nia wydarzeń w kraju i ujawniania prze-
żalu. Ale Andrzej nie chciał i nie chce. zostać złożony w ofierze zbytnio. Wytrzymajcie«”. stępstw popełnianych przez przedstawicie-
Zawsze powtarza mi, że może być sobą, I jego rodzice, i żona podkreślają, że li władz, została w marcu skazana na dwa-
tylko żyjąc tutaj, na Białorusi. I że jeśli się i że mogę to być ja, ktoś, choć Andrzej nie zdecydował się nigdy wy- naście lat. W uzasadnieniu wyroku sędzia
wyjedzie, to trzeba żyć tak, by nie oglądać
się przez ramię. Ale on by tak nie umiał.
kogo kocham, albo sąsiad. jechać na stałe z Białorusi, to dbał o kulty-
wowanie polskiej tradycji, dołożył starań,
podkreślił, że szefowa niezależnej redak-
cji „wzywała do działań mających na ce-
On Grodno zawsze miałby tuż za plecami” by nie tylko jego dzieci, córka Jana i syn Ja- lu zaszkodzenie bezpieczeństwu narodo-
– opowiadała Oksana. Mówią o tym także Wiktoria Bieliaszyn rosław, ale też Oksana mówili po polsku. wemu Republiki Białoruś” oraz „podżega-
rodzice dziennikarza. Stanisław Poczobut „Andrzej mnie nauczył. Jestem Białorusin- ła do nienawiści i wrogości”. Giennadija
w rozmowie z Wirtualną Polską przyznał, ką, nie mam raczej polskich korzeni, mo- Możejkę, dziennikarza zablokowanej obec-
że wraz z żoną, widząc narastające w kraju że w jakichś odległych pokoleniach. Ale nie w kraju redakcji „Komsomolska Praw-
represje, usiłował nakłonić syna do wyjaz- dzięki Andrzejowi po polsku rozmawiam da Białoruś”, pod koniec marca sąd skazał
du: „Andrzej za każdym razem odpowiadał z dziećmi” – wspomina. na trzy lata więzienia. Opisując strzelani- 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
Sobota–niedziela, 15-16 kwietnia 2023 WolnaSobota 5
nę, w wyniku której zginął funkcjonariusz czas podróży do tego kraju – moi rozmów- przemocy wobec funkcjonariuszy struk- szających porządek publiczny”. „Począt-
KGB, Możejka miał dopuścić się „podże- cy, ilekroć temat rozmowy schodził na po- tur siłowych. Albo dlatego, że zostały po- kowo w kolonii karnej w Homlu było sze-
gania do nienawiści” oraz „znieważenia litykę, ściszali głos, domykali uchylone zbawione wolności częściowo, np. sie- ściu, może siedmiu więźniów politycz-
przedstawiciela władzy”. drzwi i okna. „Nigdy nie wiesz, kto słucha” dzą w areszcie domowym, a nie – kolo- nych, a potem nas przybywało, aż w końcu
A to tylko kilka przykładów. – mówili przepraszająco. nii karnej. w każdej grupie było trzech, czterech. Wy-
Skalę represji wobec dziennikarzy po- Rozmawiając o tym w 2018 r. w Miń- Większość z nich, tłumaczą działacze, to chodząc z kolonii karnej jesienią 2022 r.,
kazują raporty międzynarodowych orga- sku z białoruską noblistką Swietłaną Alek- osoby aresztowane na fali prześladowań, widziałam, że więźniów politycznych jest
nizacji. Z jednego z najnowszych, przy- sijewicz, usłyszałam: „Ludzie są zastrasze- które ogarnęły Białoruś w 2020 r. To wtedy, coraz więcej. »Przestępcy« skazani za ko-
gotowanego w 2021 r. przez Reporterów ni, żyją w poczuciu, że cały czas są obser- w reakcji na sfałszowane, jak uważa znacz- mentarz w internecie czy lajk zapełniają
bez Granic, wynika, że Białoruś zajmuje wowani i każdy najmniejszy nawet prze- na część społeczeństwa oraz opozycja, wy- dzisiaj białoruskie więzienia” – opowiada.
158. miejsce w rankingu wolności mediów jaw niezadowolenia może przysporzyć im niki wyborów prezydenckich setki tysię- Może pozwolić sobie na komentowanie tyl-
i jest najniebezpieczniejszym państwem ogromnych kłopotów. Na Białorusi jest cy Białorusinów wyszły na ulice, by zapro- ko dlatego, że mieszka za granicą i nie pla-
w Europie dla niezależnych dziennika- wielu mądrych ludzi. Problem polega na testować przeciwko dalszym rządom Łu- nuje na razie powrotu do kraju. „Opusz-
rzy. „Państwo sprawuje pełną kontrolę nad tym, że nie mają żadnych mocy spraw- kaszenki. „Białoruscy więźniowie politycz- czenie kolonii karnej na Białorusi nie ozna-
wszystkimi kanałami telewizyjnymi. Ist- czych. Nie mogą zajmować się polityką. ni to osoby, które nie bały się skorzystać ze cza wcale, że odzyskujesz wolność. Na In-
nieje kilka niezależnych mediów, ale wiele Nie mogą nawet o niej otwarcie się wypo- swoich praw: prawa do udziału w pokojo- stagramie podziękowałam wszystkim oso-
z nich jest zmuszonych do pracy za grani- wiadać, dyskutować”. wych zgromadzeniach, do wyrażania opi- bom wspierającym mnie w ostatnich la-
cą. Mimo to władze wciąż je nękają” – pod- nii i uczestniczenia w życiu politycznym tach. Natychmiast rodzina i znajomi kazali
S
kreślali działacze. sytuacja w ostatnich latach tylko się kraju” – opisują działacze Wiasny. I choć mi je usunąć, powiedzieli, że dziękować bę-
Opublikowany w grudniu ubiegłego ro- pogorszyła; białoruskie władze, jak od ostatnich masowych protestów minę- dę, jak wyjadę” – wspomina.
ku raport Komitetu Ochrony Dziennika- przepowiedziała w 2020 r. słynna ły już dwa lata, nikt, kto brał w nich wtedy Daria, podobnie jak inni byli politycz-
rzy dodał do tego, że Białoruś znajduje się dzisiaj działaczka opozycji Maria Kalesni- udział albo w jakikolwiek sposób wyrażał ni lub ich krewni, zwraca uwagę na „spe-
w ścisłej światowej czołówce, jeśli cho- kawa, ostatecznie „wbiły społeczeństwo dla nich aprobatę, nie może czuć się bez- cjalne traktowanie” przeciwników reżimu
dzi o liczbę osadzonych w więzieniach re- w asfalt”. piecznie. w więzieniach. Większość z nich doświad-
porterów. Reżim Łukaszenki, który prze- cza przemocy fizycznej i psychicznej, naru-
trzymuje obecnie za kratami co najmniej szane są ich prawa. Administracja więzie-
30 dziennikarzy, ustępuje jedynie Iranowi, nia w zamian za obietnicę zwolnienia wa-
Chinom, Mjanmie i Turcji.
Jak traktowany jest Andrzej runkowego lub drobne przywileje innym
więźniom zleca śledzenie, donoszenie albo
W
pewnym sensie widziałam to na inne formy dręczenia politycznych, by ich
własne oczy. Najpierw obser-
wując w 2020 r. brutalne zatrzy-
mania i pobicia znajomych reporterów
w białoruskim więzieniu? upokorzyć i złamać. „Politycznych szanta-
żowano, straszono konsekwencjami wo-
bec nich samych, innych więźniów albo ro-
niezależnych białoruskich i rosyjskich
mediów, później – masowe pozbawianie
ich akredytacji, ponowne areszty i zmusza-
Tego nie wiemy. Poczobut to dziny. Po takich wielogodzinnych rozmo-
wach ludzie wracali wyczerpani, z pustym
wzrokiem. Czujesz się w ciągłym zagroże-
nie do emigracji, a następnie, w 2021 aż do
teraz, relacjonując aresztowanie, proces
i wyrok, jaki zapadł wobec Andrzeja Poczo-
wojownik, który się nie skarży niu. Nie możesz spać, nie możesz jeść. Lu-
dzie chudną po 10 kg w ciągu miesiąca, bo
współwięźniowie im grożą albo podrzuca-
buta. W jednym z tekstów, które w 2020 r. ją rzeczy zabronione czy oskarżają o kra-
przysłałam redakcji z ogarniętej protestami dzież, co pozwala na dodatkową karę”
Białorusi, komentując na gorąco postrze- Potwierdzają to smutne statystyki. Bia- Szczegółowo opisuje to dziennikarka – opowiada Czulcowa.
lenie przez siłowików Natalli Łubnieuskiej, łoruscy obrońcy praw człowieka, zmusze- Hanna Liubakowa, wielokrotnie apelują- Zdałam sobie sprawę, że o atmosferze
dziennikarki niezależnej „Naszej Niwy”, pi- ni, ze względu na panujący terror, do kon- ca do społeczności międzynarodowej, by w kolonii karnej więcej nawet od szcze-
sałam: „Dla reżimu Aleksandra Łukaszenki tynuowania działalności na emigracji od nie odwracała oczu od Białorusi: „Nie ma gółowych opisów więziennej codzienno-
dziennikarze stali się żywymi tarczami. blisko trzech lat regularnie aktualizują licz- już masowych ulicznych protestów i inspi- ści mówiły mi jej nerwowe prośby: „Pro-
Celem, w który służby bezpieczeństwa bę więźniów politycznych. Zwiększa się rujących zdjęć, które efektownie prezentu- szę, nie każ mi tego wspominać, bo zaraz
muszą trafić, by go uciszyć”. I to niestety ona każdego dnia. W połowie kwietnia we- ją się na łamach mediów, ale to nie znaczy, oszaleję”.
była trafna diagnoza. dług niezależnej, a więc oficjalnie zlikwido- że Białorusini się poddali, a represje – usta-
O
Protesty, które wybuchały tuż po wy- wanej przez władze organizacji Wiasna by- ły lub się osłabiły. Wręcz przeciwnie. Funk- tym, co konkretnie kryje się za
borach prezydenckich lub w reakcji na co ło ich już blisko 1500, choć to wciąż tylko cjonariusze struktur siłowych analizują podobnymi słowami byłej więź-
bardziej oburzające decyzje władz, były wierzchołek góry lodowej. dzisiaj te nagrania i fotografie, by zidentyfi- niarki, można się tylko domyślać.
brutalnie tłumione. Kandydaci białoruskiej Działacze Wiasny uświadamiają, że kować protestujących. Przeglądają też sie- Żona jednego z więźniów politycznych,
opozycji, którzy mogą stanowić realne za- w białoruskich aresztach śledczych, wię- ci społecznościowe. Na Białorusi do wię- która prosi o anonimowość, gdyż odbywa
grożenie dla władzy Łukaszenki, są aresz- zieniach i koloniach karnych przetrzy- zienia można trafić za publikację na Face- on wciąż wyrok, opisuje: „Administracja
towani, torturowani, zmuszani do emigra- mywanych jest co najmniej drugie tyle, booku”. więzienia pozbawia więźniów politycz-
cji albo znikają. jeśli nie więcej osób, przeciwko którym Jej słowa potwierdza Daria Czulcowa, nych listów, dostępu do gazet, możliwości
Nic więc dziwnego, że reżim Łukaszenki wszczęto postępowanie karne motywo- dziennikarka telewizji Biełsat, która za re- oglądania telewizji. Izoluje ich od infor-
w dużej mierze ukształtował codzienne za- wane politycznie. Wielu z nich nie zosta- lacjonowanie powyborczego protestu w li- macji, zmusza innych, by się do nich nie
chowanie Białorusinów. O tym, że nie mieli ło wpisanych do rejestru więźniów poli- stopadzie 2020 r. została skazana na dwa odzywali, co trwa niekiedy miesiącami.
oni okazji, by zapomnieć o nawykach z ra- tycznych, m.in. ze względu na wysuwa- lata więzienia. Białoruski sąd uznał ją za Do ich celi często wtrącane są osoby chore
dzieckiej przeszłości, przekonałam się pod- ne przeciwko nim zarzuty zastosowania winną „organizacji czynów rażąco naru- psychicznie lub cierpiące np. na przewlekłą
1 RP REKLAMA 34245490
WIERSZ POLECA ANDRZEJ ZAGOZDA
Anna Piwkowska*
Jak mi żal…
„Tak bez szafotu i bez kata
Poecie nie sądzone życie
Przystała nam pokutna szata
I świeca, i na ustach wycie”.
Anna Achmatowa
„Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić”.

Sofokles, „Antygona”
Jak mi żal Petersburga, tych rozległych przestrzeni,

w twym imieniu otwartych spółgłosek,
nim się Azja, myślałam, dobrze tu ukorzeni,
będziesz wiodła rozmowę z logosem.
Nie ma śladu po tobie, znowu wiek się roztrzaskał
w zgrzycie szyn, w rytmie krwi katastrofy,
twoje wiersze spłynęły rzeką Moskwą, a miasta
powtarzają złym echem twe strofy.
wszawicę. Polityczni oznaczani są żółtymi • Andrzej Poczobut przytula synka Jaro- Te Hekuby szalone, te cierpliwe stopiątki,
metkami, by od razu łatwo ich było roz- sława i pokazuje znak zwycięstwa przed
poznać. Poddawani są ciągłym rewizjom, gmachem sądu, gdzie toczył się proces
te przy Krestach milczące godziny,
a za najmniejsze przewinienie wtrącani do przeciwko niemu. Grodno, 5 lipca 2011 r. trzy kolory, trzy kłębki mocnych nici, trzy prządki,
karceru, czyli maleńkiej celi, w której czę-
tam gdzie groby trzy krzewy tarniny.
FOT. SERGEI GRITSAP
sto śmierdzi szambem, a ściany są wiecznie
zimne i mokre”. I zbiorowe mogiły na pustynnych śmietniskach,
Przedstawiciele opozycji mówią, że „bia-
łoruskie więzienie to piekło”. 20 marca nie-
tyś Kassandra z Czuchłomy, nieszczęśliwa Dydona,
zależne media poinformowały, że Igor Ło- niów do niewolniczej pracy, biła ich i tor- a twój stos suchy piach, nocny strach, wyrobiska,
sik, opozycyjny bloger, a niegdyś współpra- turowała. „Praca była obowiązkowa. Jak to
cownik Radia Swoboda, po raz drugi usi- się mówi, »Arbeit macht Frei«. Za odmowę
twoja Siostra, ta młodsza, zgwałcona.
łował odebrać sobie życie. Mężczyzna od- groziło pobicie i kilka dni karceru”. Twoja Siostra zbierała sny-sasanki liliowe,
bywa karę piętnastu lat pozbawienia wol-
J
ności w kolonii karnej o zaostrzonym ry- ak traktowany jest Andrzej? Tego nie
w Zazierkalie buczańskie są rowy,
gorze. Białoruski sąd uznał, że Łosik, któ- wiemy. Poczobut to wojownik, który gdy sen z baśni koszmarnej prześnił się pod Kijowem
ry aktywnie relacjonował kampanię pre- się nie skarży. Najmocniejszą skargą,
zydencką 2020 r., nawoływał w ten spo- na jaką sobie pozwolił, była uwaga, że po
tam sasanki rzucała na groby.
sób do udziału w masowych zamieszkach, przewiezieniu do kolonii karnej „urzą- Jak mi żal Ukrainy, tych rozległych przestrzeni,
a wręcz je koordynował, choć został za- dzono mu wesołe życie”. Pozostałe listy,
czy umiałabyś dzisiaj się wstydzić?
trzymany na kilka miesięcy przed wybu- których fragmenty niekiedy publikują jego
chem protestów. bliscy, wyraźnie mają poprawić im nastrój. Czy byś przyszła pogrzebać brata swego w tej ziemi,
Rozmawiając pod koniec 2021 r. z jego „Chociaż rzeczywistość tutaj jest ponura,
by współkochać, nie współnienawidzić?
żoną Darią, usłyszałam: „Więzienny psy- nie tracę optymizmu i pogody ducha. Wie-
cholog, widząc blizny po cięciu się, oznaj- rzę, że w końcu prawda i sprawiedliwość 23 marca 2023
mił mu, że źle się do tego zabrał i że ciąć zwyciężą” – pisze.
trzeba odwrotnie. Na koniec powiedział Więźniowie polityczni są szykanowa-
FOT. PRZEMEK WIERZCHOWSKI / AGENCJA WYBORCZA.PL
mu, żeby pokazał niedługo, jak to trzeba ni także poza więziennymi murami. Propa-
zrobić prawidłowo” – opowiadała. Dzisiaj ganda Aleksandra Łukaszenki regularnie
kobieta również jest więźniarką politycz- oczernia ich w państwowych mediach, na-
ną. W styczniu sąd skazał ją na dwa lata rażając na nieprzyjemności przede wszyst-
kolonii karnej. Daria Łosik została uznana kim ich rodziny. Doświadcza tego tak-
Opuszczenie kolonii karnej nie *Anna Piwkowska - poetka, eseistka i pisarka, członkini Polskiego Pen
Clubu. Autorka m.in. wierszy, powieści (także dla młodzieży), książek
oznacza wcale, o Annie Achmatowej i Marinie Cwietajewej.

Cytaty u góry: Anna Achmatowa, „Po cóżeście zatruli wodę…”, przeł.
Adam Pomorski; Sofokles, „Antygona”, przeł. Kazimierz Morawski.
że odzyskujesz wolność
za winną „promowania działalności eks- że Andrzej. W głównych wydaniach pro- mijam na ulicy czy w sklepie osobę, z którą być ja, ktoś, kogo kocham, albo sąsiad. To
tremistycznej”. Sędzia uzasadniał wyrok: pagandowych wiadomości dziennikarz wcześniej przynajmniej się witaliśmy, byli- świadomość, że nikt nie będzie w stanie
„udzieliła wywiadu »ekstremistycznej for- jest przedstawiany jako „ekstremista”, któ- śmy na „dzień dobry”. Teraz część udaje, że nas uratować. To myśli, które przychodzą
macji« Biełsat, w którym określała się mia- ry dopuszczał się „destrukcyjnych dzia- mnie nie zna. Nie mam żalu. Po prostu lu- przed snem: żeby tylko jutro nic się nie
nem żony więźnia politycznego. Negatyw- łań przeciwko Białorusi”, „przejawiał sym- dzie pokazują, jacy są naprawdę”. wydarzyło, żeby nikt nie przyszedł, nikt
nie oceniła organy państwowe, do których patię wobec warszawskiego reżimu” oraz Gdy niedawno zapytałam Darię Czulco- nie zadzwonił. Żeby nie pojawiły się nowe,
kompetencji należy m.in. prowadzenie po- „pochwalał działania terrorystyczne Armii wą o siłę białoruskiej propagandy, przyzna- straszne wiadomości. Żeby ten dzień nie
stępowań karnych i wymiar sprawiedliwo- Krajowej”. Białoruscy propagandyści wma- ła: „Tych, którym propaganda wyprała mó- był ostatnim, zarówno dla moich bliskich,
ści. Jednocześnie powiedziała, że jej mąż wiają widzom, że Poczobut współpraco- zgi, jest mniej... ale są”. jak i nieznajomych, którzy myślą o tym
K
nie popełnił czynów przestępczych i został wał z polskimi władzami, od których miał samym, zasypiając każdej nocy w Mińsku
skazany nielegalnie. Wezwała krewnych otrzymywać pieniądze, by destabilizować iedy rozmawiam z jedną z nielicz- albo innym białoruskim mieście”. +
innych skazanych, aby poszli za jej przy- sytuację na Białorusi. W tych samych pro- nych znajomych, która pozostała
kładem”. gramach pracownicy państwowych me- w Mińsku, jak wygląda jej życie,
Tichon Klukacz, jeden z byłych więź- diów wmawiają Białorusinom, że Polska słyszę: „Żyć teraz na Białorusi, to
niów politycznych, pozbawiony wolno- zagraża Białorusi, sugerując nawet możli- jak wiedzieć, że ktoś popełnił przestępstwo,
ści w 2020 r. za udział w proteście, opowie- wość zbrojnej napaści. o które mogą oskarżyć każdą niewinną
dział dziennikarzom zachodnich mediów, Oksana Poczobut mówiła „Wyborczej” osobę w mieście. To świadomość, że ktoś
że administracja więzienia zmuszała więź- rok temu: „Ludzie są różni. Zdarza się, że musi zostać złożony w ofierze i że mogę to 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
Kraj jak OIOM w Legnicy PO PRAWDZIE +

Jednak czasami Hołownia potrafi
Fochmistrz
się nie obrazić, a nawet wybaczyć.
Bo np. taki Marek Sawicki
To właśnie bezduszność reguł gwarantuje a szpital to jego ulubiony przykład. Mikrowła- z PSL, z którego partią Hołownia
ich człowieczeństwo. dza to władza, którą trudno kontrolować, wła- tworzy listę wspólnych spraw do
dza wypływająca z wiedzy na temat zawiłych załatwienia, a może i listę wybor-
Marcin Matczak procedur i nierówności wiedzowej w ogól- Jest coś, co Hołownia lubi nawet czą (teraz akurat twierdzi, że ne-
ności – władza lekarza, od którego przecież bardziej niż obrażanie się. gocjowane porozumienie z PSL
wszystko zależy, jak czytamy w tłumacze- „jest wyłącznie taktyczne”), nie ma
niach pani Witek. Ta mikrowładza to moc Agnieszka Kublik u niego tyłów, jakie ma Tusk.
podjęcia decyzji, którą można pokrętnie uza- Ba, Hołownia publicznie po-
sadniać, ale która łamie podstawową zasadę: wtarza, że z np. z Lewicą nigdy na
że jesteśmy równi i że czyjeś życie nie może jednej liście nie wystartuje, bo nie
zależeć od tego, że w szpitalu, do którego się chce tego właśnie Marek Sawicki.
trafiło, ktoś komuś służy albo kogoś się boi. Ten sam Sawicki, który całkiem
+ niedawno, bo w wyborach prezy-
„Człowiek przede wszystkim! Człowiek po- denckich 2020 r., nie miał o Hołow-
nad wszystkim! Formalistyczne reguły mają ni najlepszego zdania.
służyć człowiekowi, a nie odwrotnie!” – krzy- Trzy lata temu Hołownia był
czy propaganda PiS. Szkopuł w tym, że jak już jednym z konkurentów Włady-
P
przyklaśniemy tym humanistycznym hasłom sława Kosiniaka-Kamysza, lide-
olskie instytucje potrzebują inten- i pozwolimy ich głosicielom postawić czło- ra PSL. Sawicki rywala szefa trak-
P
sywnej terapii. Niestety, wszystkie wieka i jego dobro ponad regułami, oni doda- tował ostro: „Szymon Hołownia
łóżka od prawie ośmiu lat blokuje PiS. ją szeptem: „A my zdefiniujemy nie tylko to rezes PiS lubi mantrę, że w mojej ocenie to między innymi
Od samego początku swoich rządów dobro, ale też tego człowieka”. wszystko, co złe, to wina taki Palikot współczesnych czasów.
atakuje prawo jako zbiór bezdusznych reguł, I definiują. Widać to w propagandowych Tuska. Akurat w jednym Niby kandydat niezależny. Chciał-
pomijających jakoby człowieka i nierealizują- komentarzach do sprawy marszałek Witek, przypadku się nie myli. bym wiedzieć, skąd i w jaki sposób
cych jego prawdziwego dobra. w których PiS już całkiem przeszedł na czło- Arcywielką winą Tuska jest to, że gromadzi tak duże środki na swo-
Narracja ta rozpoczęła się od przerażają- wieczeństwo wybiórcze – masz rodzinę i pry- latem 2021 r. w ogóle zaczął mówić ją kampanię, kto rzeczywiście go
cych w swym kryptofaszyzmie słów Korne- watność godną ochrony, masz cierpienie, któ- o wspólnej liście. Bo gdyby o niej finansuje. Mam poważne obawy,
la Morawieckiego wypowiedzianych w Sejmie re trzeba uszanować, i masz prawo walczyć nie nawijał, to jej brak nie byłby czy nie jest to kandydat któregoś ze
w roku 2015: „Prawo jest ważną rzeczą, ale o swoich bliskich tylko wtedy, gdy należysz do dziś problemem opozycji. A jest. środowisk politycznych po to tylko,
prawo to nie świętość! Nad prawem jest dobro właściwej partii. Nawet zabierając innym. I to najgorszym. To test, którego żeby konkurentom typu Kosiniak-
narodu! Jeżeli prawo to dobro zaburza, to nie Propaganda, która definiuje człowieka, opozycja demokratyczna nie zdała -Kamysz odbierać głosy”.
wolno uważać tego za coś, czego nie możemy często wyklucza z definicji, a więc odczłowie- – test na zaufanie i zdolność do W sierpniu (kiedy już było
naruszyć, czego nie możemy zmienić!”. cza. Dlatego tak wielu z nas w oczach PiS nie kompromisów. Brak jednej listy wiadomo, że Hołownia zgarnął
Jeśli prawo ma realizować dobro narodu, jest już Polakami, ale unijczykami i zdrajcami. fatalnie wróży ewentualnej po- w I turze 13,87 proc., czyli 2 mln
pojawia się pytanie: kto definiuje to dobro? A ponieważ jako nie-Polacy nie należymy do wyborczej koalicji. Bo jak liderzy 693 tys. 397 głosów, a Kosiniak-
A ponieważ naród to grupa ludzi, pojawiają narodu, prawo i instytucje nie powinny nam mieliby się dogadać co do wspólne- -Kamysz zaledwie 2,36 proc., czy-
się też pytania, kto jest człowiekiem i kto de- służyć, zgodnie z tezą Kornela Morawieckie- go rządu, skoro nie potrafią umó- li 459 tys. 365) Sawicki peroro-
cyduje, czy ten człowiek należy do narodu. go. W konsekwencji życie staje się nierówne wić spotkania? wał: „Mam takie wewnętrzne, głę-
Zakończenie tyrady Morawieckiego, o któ- życiu – tak jak w pozornie zwalczanym przez Liderzy od stycznia – czyli od bokie przeczucie, że mamy do czy-
rym nieraz się zapomina, wskazało jasno kie- PiS komunizmie, także głoszącym pustą rów- głosowania w sprawie Krajowego nienia z syndromem Ryszarda Pe-
runek odpowiedzi, której państwo PiS udzie- ność. Ostatecznie ją zredefiniowano i znisz- Planu Odbudowy, kiedy klub Ho- tru bis. W 2016 r. poziom poparcia
la do dziś: „Prawo ma służyć nam!”. Prawo, czono, zamieniając w klientelizm, w którym łowni głosował inaczej niż reszta 30 proc., podniesiona głowa do gó-
a więc i instytucje, i ci, którzy w tych instytu- zawsze lepiej ma ten, kto jest bliżej władzy. demokratycznej opozycji – nie roz- ry i praktycznie zero chęci współ-
cjach pracują. + mawiają ze sobą. pracy z opozycją, no bo przecież to
+ Niszczenie autorytetu reguł jest szczególnie To już nie ciche dni, ale ciche był nowy lider opozycji i miał już
Istnieje ścisła relacja między tym, co się sta- groźne w społeczeństwie, któremu historia miesiące. Kto im dał prawo, by tak całą opozycję przejąć”.
ło w Legnicy na OIOM-ie, a tym, co się stało nie pozwoliła nabrać szacunku do państwa, marnować czas? Bo nie wyborcy. Sawicki teraz zmienił zdanie.
z prawem, instytucjami, niezależnością eks- bo przez ostatnie 200 lat prawie zawsze by- + Ma prawo. Hołownia mu to zapo-
pertów (sędziów, ale też lekarzy) w całej Pol- ło ono obce, a reguły przez to państwo usta- Hołownia lubi się obrażać, a jesz- mniał. Ma prawo. Ale dlaczego Ho-
sce. Kiedy zamiast rządów reguł rządzą lu- nawiane były wrogie. Ten, kto je łamał lub na- cze bardziej kocha mówić o tym, łownia jest taki zawzięty na Tuska?
dzie, paradoksalnie człowieka jest w tym rzą- ginał, był patriotą i wzorcem moralnym. Ten, że się wcale nie obraża. I nie uwa- Ma prawo z nim walczyć i przez to
dzeniu coraz mniej. Bo abstrakcyjne reguły, kto ich przestrzegał, był zdrajcą i kooperan- ża, że to strata czasu. Naczelny przegrać z PiS? Nie, nie ma prawa.
które gwarantują, że człowiek będzie trakto- tem. Najwyraźniej to przekonanie w głowie fochmistrz – tak sam siebie czę- W lutym obiecywał: „Naszą
wany jak człowiek, albo się wprost narusza, PiS siedzi mocno i szkodzi nam wszystkim. sto nazywa, by żartobliwie rozbro- wstępną decyzję [w sprawie jednej
albo się je nagina, tak aby służyły komu trze- W efekcie PiS, uczłowieczając prawo i in- ić krytyków i zaprzeczyć, że tym listy] podejmiemy w lutym, bo wte-
ba. Dla tych rozważań nie ma znaczenia, że stytucje, odczłowiecza je. Zamiast na równo- fochmistrzem naprawdę jest. Li- dy zakończy się cykl rozmów i spo-
nikt nie potwierdził jeszcze złamania prawa ści skupia się na pogłębianiu szacunku dla der Polski 2050 uwielbia wykła- tkań w terenie, które pozwalają
w Legnicy. Jak wskazuje życiowa mądrość, je- rządzących widocznym w rytuałach, pomni- dy, na których opowiada, jak inni nam wsłuchać się w to, czego po-
śli coś jest dziwne, kryje się za tym albo prze- kach i tablicach pamiątkowych, które prawi- go obrażają, ale on jest ponad to. trzebują dzisiaj nie politycy, nie ko-
stępstwo, albo poważne nadużycie prawa. ca uwielbia. Chodzi o potwierdzenie u oby- Oczywiście w tle i między wiersza- mentatorzy, nie eksperci medialni
A ponaddwuletni pobyt na OIOM-ie jest bar- wateli przekonania o nadzwyczajności wła- mi tych opowieści wiele ataków z Warszawy, tylko ludzie. Skończy
dzo dziwny. dzy, a nawet o jej boskości – o tym, że ci, któ- na Tuska, na PO, bo Hołownia jest się też wtedy cykl badań, które pro-
Może się to wydawać zaskakujące, ale to rzy nami rządzą, są ulepieni jednak z innej, przekonany, że Platforma chce je- wadzimy”.
właśnie rzekoma bezduszność reguł gwaran- lepszej gliny. go PL 2050 unicestwić, by przejąć Cyklu badań chyba nie by-
tuje ich człowieczeństwo, bo gwarantuje neu- Potem transparent witający prezydenta na- jego elektorat. ło (Hołownia w marcu rzucił, że
tralność. Wiemy to na przykład od Hayeka, bożnym hasłem: „Błogosławione łono, któ- – Wszyscy jesteśmy tresowa- nie ma kasy), ale ze wszystkich in-
który wykazał związek pomiędzy generalny- re cię wydało, i piersi, które ssałeś”, wydaje się ni choćby tą kwestią jednej listy. nych badań wynika, że wybor-
mi i abstrakcyjnymi regułami, które tak samo całkiem na miejscu. Polska to nie równościo- Cały ten Kościół jednej listy, któ- cy PL 2050 oczekują właśnie tego,
dotyczą i księcia, i żebraka, a wolnością i prawa demokracja, w której prawo i abstrakcyj- ry dorobił się już swoich para- że opozycja się dogada i wystartu-
worządnością. Te bezduszne reguły mają na ne reguły określają nasze role, ale państwo fii, prasy parafialnej, ministran- je na jednej liście. Bo tylko dogada-
celu nie dopuścić, aby w konkretnej sytuacji w istocie arystokratyczne, w którym oprócz tów, akolitów, ewangelizatorów. na opozycja daje szansę na więk-
ktoś mógł zdecydować tak, a nie inaczej, po- równych są jeszcze równiejsi. + To już trudno wytłumaczyć racjo- szość parlamentarną.
nieważ kogoś bardziej lubi albo kogoś bar- nalnie. Widać, jak to zaganianie Chyba że Hołowni chodzi o coś
dziej się boi. I dlatego komuś pozwoli przeżyć, „Tajne państwo z kartonu. Rozważania o Pol- – toporne, nieracjonalne, zupeł- innego niż podążanie za oczekiwa-
a komuś innemu każe umrzeć. Te rzekomo sce, bezprawiu i niesprawiedliwości”. nie bezsensowne, przemocowe, niami własnego elektoratu, zbież-
bezduszne reguły są przejawem dojrzałości Nowa książka Marcina Matczaka już oparte na pogardzie – rozlewa się nymi i z interesem poszczegól-
społeczeństwa i mądrości, że rządy ludzi wca- w księgarniach i w formie e-booka na Publio.pl po warszawskich niektórych me- nych partii, i z demokratyczną ra-
le nie są bardziej ludzkie od rządów prawa. diach, po Twitterze. Uważam, że cją stanu.
Historia uczy, że jest dokładnie odwrotnie. strategia, którą przyjął w pewnym Bo przecież nie o jakąś tam ura-
Bo zamiast zasady: „twarde prawo, ale pra- momencie Donald Tusk, zagania- zę wyborczo wybiórczą wobec Tu-
wo”, zaczyna rządzić antyzasada: „miękkie nia nas wszystkich na jedną listę, ska. Czyżby kalkulował, że start
prawo, ale moje prawo”. Zamiast stosowania jest strategią błędną – wykładał w wyborach parlamentarnych
twardych reguł, na przykład dotyczących po- niedawno Hołownia. – Ciągłe po- 2023 ze wspólnej listy zmniejsza
bytu na oddziale intensywnej terapii, w pań- ruszanie tematu jednej listy to jest jego szanse na start w wyborach
stwie zniszczonych reguł w przestrzeń swo- przepalanie energii, to pokazywa- prezydenckich 2025?
body decyzyjnej wchodzi czyjaś sympatia al- nie ludziom, że zajmujemy się so- Tak, to jakoś tłumaczyłoby te fo-
bo antypatia, czyjaś kalkulacja („co mogę zy- bą, a nie nimi – wyjaśniał. chy. Prezydenckie. +
skać przez decyzję x, co mogę stracić przez W tym sęk. Aby opozycja mogła
decyzję y?”). Albo czyjś strach. się zająć wyborcami, czyli rządzić,
W tę przestrzeń między regułami wkra- musi najpierw zająć się sama sobą,
1 RP da się mikrowładza, o której pisał Foucault, by utworzyć rząd, który rządzi.
FOT. COREY SIPKIN/AP
SHOW
nia Clarence’a Normana, członka legislaty-
wy stanu Nowy Jork. To tylko trzy z dzie-
siątek podobnych spraw. Przypadek Trum-
pa jest wyjątkowy, dlatego że jest on byłym
prezydentem. W dodatku były prezydent
znów chce zostać prezydentem. Spolaryzo-
wane społeczeństwo jest uzbrojone po zęby.
Po ostatnich wyborach w budynku Kongre-
su polała się krew.
DEKADY
PROKURATOR:
„POLITYCZNY
KRZYŻOWIEC”
Alvin Bragg, lat 49, metr osiemdziesiąt sześć
wzrostu, grubo ponad 100 kilo wagi, broda
przyprószona siwizną. Wychowany na Har-
lemie, w dzieciństwie sześć razy kierowa-
no w jego stronę broń. Nadal tam mieszka.
Konserwatywny biały OSKARŻONY: nie kontrolować tego, jak zostanie sportre- Na poprzednim stanowisku – w prokuratu-
seksista kontra czarny po- WYMARZONY MODEL towany. rze krajowej dla południowego okręgu sta-
nu Nowy Jork – był jednym z dziesięciu czar-
stępowy prokurator i nowo- We wtorek, 4 kwietnia 2023 roku, Trump nych pośród 200 śledczych. Niedługo po
jorska prawniczka. wchodzi do budynku sądu przy Centre ZBRODNIA: tym, gdy 15 miesięcy temu wziął stanowisko
Street na Manhattanie. Strażnik idący przo- JEDNA Z DZIESIĄTEK szefa prokuratury okręgowej na Manhat-
To proces całej Ameryki, dem nie przytrzymuje dla niego drzwi, co
PODOBNYCH, ALE... tanie, odeszło dwóch podwładnych, którzy
odnotują serwisy informacyjne. Były pre- prowadzili sprawę Trumpa. Twierdzili, że
nie tylko Trumpa. zydent siada za stołem w obstawie czworga Trump nie jest oskarżony o to, że kiedy je- Bragg obawia się postawić byłego prezyden-
prawników. Fotoreporterzy pstrykają zdję- go żona zajmowała się ich czteromiesięcz- ta w stan oskarżenia. On tłumaczył dzien-
cia, po czym sędzia Juan M. Merchan wy- nym synem, przespał się z aktorką porno. nikarzom: „Nie macie pojęcia, co zamierza-
Maciej Jarkowiec prasza ich z sali. Oskarżonemu odczytane To nie jest nielegalne. Prokuratura zarzu- my zrobić. No, chyba że jesteście mistrzami
zostają zarzuty. ca mu, że wystawiał fałszywe dokumenty. w pokera”. Słynie z tego, że kontroluje emo-
– Czy przyznaje się pan do winy? W szczycie kampanii prezydenckiej 2016 ro- cje. „W środę będzie wyglądał tak jak w po-
– Nie przyznaję się – odpowiada Trump. ku do sztabu Trumpa dotarła wieść, że Stor- niedziałek, nawet jeśli we wtorek przez biu-
PROLOG: Artystka Jane Rosenberg rozpoczynała my Daniels zamierza sprzedać historię ich ro przetoczy się huragan” – powiedział je-
BYŁO NORMALNIE, karierę kilka dekad temu, portretując pro- romansu tabloidom. Prawnik przyszłego go znajomy w poniedziałek przed wtorkiem,
JEDNA POZYCJA stytutki zeznające w nowojorskich sądach. prezydenta Michael Cohen zapłacił Daniels w którym Bragg oskarżył Trumpa. Inni mó-
Teraz w ciągu kilkunastu minut tworzy dwa za milczenie 130 tysięcy dolarów z własnej wią, że interesuje go nie liczba wyroków, do
Aktorka Stormy Daniels i przyszły prezy- szkice z historycznego posiedzenia z udzia- kieszeni. Trump oddał mu pieniądze przy których doprowadzi, tylko ich jakość.
dent USA Donald Trump poznali się w lip- łem pierwszego w dziejach prezydenta USA użyciu faktur i innych papierów księgo- Sprawę Trumpa rozłożył na czynniki
cu 2006 roku na charytatywnym turnie- – byłego lub urzędującego – postawionego wych – łącznie 34 dokumentów – wystawia- pierwsze i postanowił się skupić na wpła-
ju golfa dla celebrytów nad jeziorem Tahoe w stan oskarżenia. Za kilka dni Rosenberg nych na nieistniejące usługi. Taki proceder tach dla Stormy Daniels. Wcześniej ten
w Kalifornii. Cztery miesiące wcześniej żona powie, że „Trump to wymarzony model. stanowi wykroczenie, misdemeanour. Jeśli wątek nazywano „zombie”, bo wracał jak
Trumpa Melania urodziła ich syna Barrona. Twarz pełna wyrazu, fryzura jak czapka”. dokonano go w kampanii wyborczej w celu z martwych, ale donikąd nie prowadził.
Donald zaprosił Stormy do swojego wóz- Jeden z jej szkiców staje się wiralem. Au- ukrycia prawdy na temat kandydata – staje Bragg zatrudnił Susan Hoffinger, prawnicz-
ka. Potem na kolację. Wieczorem zjawiła się torzy memów przerabiają go między inny- się przestępstwem, felony. kę słynną w Nowym Jorku z umiłowania
u drzwi jego apartamentu. Rozmawiali o jej mi na „Krzyk” Edwarda Muncha. Trump Prokuratorzy regularnie prześwietlają fi- do metodycznej pracy. „Nie da się przesa-
pracy – Trump chciał wiedzieć, jak działa opiera się o stół ramionami założonymi na nanse sztabów wyborczych. Richard Brega, dzić z przygotowaniem do sprawy” – mawia
branża porno od strony biznesowej. Wyszła piersiach. Patrzy ponuro w bok, usta wy- milioner z hrabstwa Rockland w stanie No- Hoffinger. W grudniu wygrała proces z im-
do toalety, a gdy wróciła, siedział na krawę- gięte w podkowę. Magazyn „New Yorker” wy Jork, fałszował papiery, żeby ukryć datki perium biznesowym Trumpa. Były prezy-
dzi łóżka w piżamie. „Obyło się bez fajer- pierwszy raz umieszcza na okładce szkic na kampanie znajomych polityków. Dostał dent nie brał w nim udziału, zarzuty zostały
werków – opowiadała później magazynowi sądowy. Dyrektorka artystyczna pisma rok więzienia. W hrabstwie Oneida sąd ska- przedstawione jedynie jednemu z menedże-
„In Touch”. – Normalnie, jedna pozycja, tak Françoise Mouly mówi, że Trump, który do- zał miejscowego polityka Johna Dote’a za rów. Za oszustwa podatkowe i fałszowanie
jak można oczekiwać od mężczyzny w je- szedł do wszystkiego, kreując swój wizeru- brak faktur na niektóre wydatki sztabowe. dokumentów sąd wymierzył karę 1,6 milio-
go wieku”. nek w mediach, pierwszy raz nie był w sta- Podobne zarzuty doprowadziły do skazana dolarów grzywny. 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
Gdy prasa zaczęła pisać, że prokuratu- ści – może liczyć nawet 24 osoby. Jej człon- zowego od farby do włosów. Wyglądał sza- od rzeczywistości. Gdyby ława przysięgłych
ra pod wodzą Bragga wcale nie odpuściła kowie są anonimowi, obrady tajne. Decyzję tańsko. Niedługo potem jego licencja na wy- pracowała w sposób pokazany w filmie
sprawy Trumpa i przygotowuje przeciw nie- podejmuje większością głosów, a nie jedno- konywanie zawodu została zawieszona za – dokonywała domysłów, zamiast trzymać
mu oskarżenie, były prezydent wytoczył po- głośnie. To zeznania Cohena przed wielką szerzenie kłamstw i teorii spiskowych. się faktów – proces zostałby unieważniony.
lityczne działa. Bragg według prawicy stał ławą zdecydowały, że Trump dostał zarzuty. W sprawie na Manhattanie Trumpa re- Wybór przysięgłych odbywa się z udzia-
się lewicowym radykałem. Trump nazwał Krytycy taktyki prokuratury Bragga prezentują Joe Tacopina i Susan Necheles. łem obu stron – oskarżenia i obrony. Kan-
go rasistą. Przypomniał, że Bragg wziął pół wskazują, że jeśli dojdzie do procesu, głów- Pierwszy specjalizuje się w bronieniu cele- dydaci są przesłuchiwani. Każdy może zo-
miliona dolarów na kampanię od liberal- nym świadkiem oskarżenia będzie kłamca, brytów. Bryluje w telewizji – tam wypatrzył stać odrzucony bez podania przyczyny. Mi-
nego filantropa i jednego z głównych nega- cynik, narcyz, tchórz. W sensie moralnym go były prezydent. Pozostająca w cieniu Ne- mo to historia sądownictwa w USA peł-
tywnych bohaterów prawicowych teorii spi- – lustrzane odbicie Trumpa. Przez lata – je-
skowych, George’a Sorosa. Większość pro- go człowiek od czarnej roboty. Prawnicy by-
kuratorów okręgowych w Stanach wybiera
się w głosowaniu powszechnym, ich poglą-
dy polityczne są znane. Bragg należy do Par-
łego prezydenta z łatwością podważą wiary-
godność Cohena i rozjadą go w czasie prze-
słuchania na rozprawie.
Trump stanie przed ławą
tii Demokratycznej. Według Trumpa i jego
zwolenników prowadzi polityczną krucjatę.
Oskarżenie przeciw byłemu prezyden- OBRONA: WYPATRZONA
przysięgłych złożoną
towi pomogły Susan Hoffinger przygoto-
wać trzy prokuratorki – Catherine McCaw,
Rebecca Mangold i Katherine Ellis. We-
W TELEWIZJI
(I NA PROCESACH MAFII)
z 12 mieszkanek i mieszkańców
dług krytyków – również po stronie lewi-
cy – jest ono słabe. Dotyczy księgowej uster-
ki sprzed lat.
Artykuł w „Esquire”, rok 1978: „Każdy pro-
ces jest dla niego wojną. Walczy, jakby repre-
zentował samego siebie. Na śmierć. Żadnych
hiperliberalnego Manhattanu,
Za to inni wskazują, że manhattańska
prokuratura obejmuje Wall Street. Sprawy
dotyczące księgowości i przejrzystości finan-
jeńców. Zatrudniasz go, jeśli masz zamiar
zabić męża, torturować wspólnika, oszukać
rząd. Jest katem. Najtwardszym. Najokrut-
gdzie głosowało na niego 12 proc.
sowej, również przeciw największym ban-
kom świata i najmożniejszym korporacyj-
nym menedżerom, to dla niej chleb powsze-
niejszym. Najbardziej lojalnym. Najinteli-
gentniejszym prawnikiem w Ameryce”.
Inni pisali: „Wściekły zwierz zamknię-
wyborców
dni. Jeśli Bragg zdecydował się wnieść oskar- ty w klatce. Wypuszczasz go na proces i nie
żenie, znaczy, że ma mocne karty. Odkąd ob- ma co zbierać”. Hipnotyzował ławę przysię- cheles pracowała dla mafii i dla polityków na jest przypadków, kiedy nie udało się wy-
jął stanowisko, poza Trumpem z tego same- głych swymi błękitnymi oczami. Jedna z je- z obu stron barykady. Podobnie jak proku- brać bezstronnych ławników. Za przy-
go paragrafu oskarżył 29 podejrzanych. go mów końcowych trwała siedem godzin. ratorka Susan Hoffinger ma w Nowym Jor- kład często podaje się oglądany w telewi-
Ani razu nie spojrzał w notatki. ku nieskazitelną opinię: kreatywna, praco- zji przez 100 milionów Amerykanów proces
Zaczynał tam, gdzie wiele dekad póź- wita, odważna, inteligentna. Gdy imiennicz- O.J. Simpsona. Afroamerykański futbolista
ŚWIADEK OSKARŻENIA: niej Alvin Bragg – w prokuraturze krajowej ki starły się w grudniowym procesie w spra- oskarżony o zabicie białej żony i jej białego
CHWYTAM PRZECIWNIKA dla południowego okręgu stanu Nowy Jork. wie oszust podatkowych Trump Organiza- kochanka został uniewinniony przez przy-
W 1951 roku w najgłośniejszym procesie tion, okazywały sobie szacunek i serdecz- sięgłych, którzy w większości nie byli biali.
ZA SZYJĘ zimnej wojny doprowadził do skazania na ność. Jeśli Necheles wytrzyma z Trumpem, Po latach tamten proces opisuje się jednak
Wywiad dla ABC News, rok 2011: „Gdy ktoś śmierć za szpiegostwo na rzecz ZSRR Juliu- będzie mózgiem jego obrony. jako triumf obrony, która potrafiła wzbu-
działa na niekorzyść pana Trumpa, robię sa i Ethel Rosenbergów. Później współpra- dzić uzasadnioną wątpliwość co do winy.
wszystko, co w mojej mocy, aby obrócić cował z polującym na komunistów sena- Oraz klęskę niekompetentnych prokurato-
sprawę na korzyść pana Trumpa. Chwytam torem Josephem McCarthym. Później bro- PROCES: rów, którzy nie potrafili wątpliwości obalić.
przeciwnika za szyję. Nie puszczam, dopóki nił najważniejszych nowojorskich bogaczy TYSIĄC KRETYNÓW Niesprawiedliwość najczęściej dotyka
nie wykończę”. łącznie z ojcami chrzestnymi wszystkich Afroamerykanów. Na Południu przez de-
Cztery lata później reporter „The Daily pięciu rodzin Cosa Nostry. Gdy w latach 80.
W CIEMNOŚCI kady biali nienawidzący czarnych decydo-
Beast” dopytywał o dawną sprawę oskar- izba adwokatów chciała go usunąć z zawo- Sędzia Juan M. Merchan wyznaczył datę wali o ich winie. I o niewinności ich białych
żeń o gwałt, jakie w stronę Trumpa kiero- du za oszustwa, twierdził, że lewacka elita następnej rozprawy na 4 grudnia. W tym oprawców. Do dziś w dziesiątkach proce-
wała jego była żona Ivana. Michael Cohen ściga go z zemsty za czasy maccartyzmu. czasie oskarżenie przekaże zebrane dowo- sów, gdzie oskarżony jest Afroamerykanin,
ostrzegł: „Uważaj, kurwa. To, co ci zrobię, Był uosobieniem stereotypu agresywne- dy obronie. Obrona złoży w sądzie odpo- wszyscy przysięgli są biali.
będzie kurewsko obrzydliwe”. Cohen był go i chciwego prawnika. Nie płacił podat- wiedź na zarzuty. Na tym etapie sędzia bę- Jeśli dojdzie do procesu byłego prezy-
najgroźniejszym pitbullem pośród prawni- ków, bo oficjalnie nic nie posiadał – cały jedzie mógł oddalić sprawę. Raczej tego nie denta, w trakcie kampanii wyborczej odbę-
ków Trumpa. go majątek zarejestrowano na zaprzyjaź- zrobi. Jak mówiliśmy: skoro Bragg oskarża, dzie się inscenizacja bitwy w wielkiej woj-
W 2016 roku zadzwonił do niego znajo- nione firmy. Pobierał skromną pensję. Tłu- ma mocne papiery. nie kulturowej, jaka rozgrywa się w Sta-
my z tabloidu „The National Enquirer” z in- maczył, jak się wykańcza wrogów: „Ataku- Adwokaci mogą namówić oskarżonego, nach. Trump reprezentujący konserwatyw-
formacją, że Stormy Daniels szuka kupca jesz ich procesami. Bronią się, zatrudniają aby przyznał się do części zarzutów i poro- ną, białą Amerykę przeciw czarnemu po-
na swoją historię. Cohen spotkał się z aktor- prawników. Wtedy wytaczasz następny pro- zumiał z prokuraturą. Tak kończy się w Sta- stępowemu prokuratorowi. Trump seksista
ką, dogadał transakcję i ją przeprowadził. ces i następny, i następny. Najlepszą bronią nach 98 proc. spraw. Nie ma procesu. Oskar- przeciw Susan Hoffinger i jej przybocznym
Dwa lata później przyszli do niego fa- jest zmuszanie ich do zatrudniania kolej- żony dostaje niższy wyrok, niż mógłby otrzy- prokuratorkom. Trump przed ławą przysię-
ceci z federalnej komisji wyborczej. Póź- nych prawników”. Ktoś napisał, że był praw- mać, gdyby zdecydował się na batalię w są- głych złożoną z 12 mieszkanek i mieszkań-
niej ludzie od specjalnego prokuratora Ro- nikiem, który nienawidził prawników. Ży- dzie i ją przegrał. Dzięki badaniom DNA ców hiperliberalnego Manhattanu, gdzie
berta Muellera prowadzącego dochodze- dem, który nienawidził Żydów. Gejem, któ- w ostatnich dekadach wolność odzyskały głosowało na niego 12 proc. wyborców.
nie w sprawie powiązań otoczenia Trum- ry nienawidził gejów. On sam, pytany przed setki niewinnych osób odsiadujących dłu- Legendarny reżyser Billy Wilder powie-
pa z Rosjanami. Później FBI. Przeszukali je- śmiercią o wyrzuty sumienia, stwierdził: gie wyroki. Okazuje się, że niesłusznie skaza- dział: „Publiczność nigdy się nie myli. Jej
go dom i biuro. Zabrali laptopy i telefony. „Czuję się świetnie”. ni sami często przyznają się do niepopełnio- poszczególni członkowie mogą być krety-
Trump dopingował go przez telefon: „Trzy- W serialowej ekranizacji sztuki Tony’ego nych zbrodni. To ludzie najmniej zamożni, nami, ale tysiąc kretynów siedzących razem
maj się mocno”. Kushnera „Anioły w Ameryce” (2003, reż. z reguły z mniejszości etnicznych. Nie ma- w ciemności daje genialnego krytyka”. Poje-
Cohen powtarzał, że układ z Daniels za- Mike Nichols) jego postać zagrał Al Pacino. ją pieniędzy na prawników. Obrońcy z urzę- dynczy przysięgli mogą być durni i niemo-
warto bez wiedzy prezydenta. W jednej scenie ze wściekłością opisywał du przekonują ich, że po przegranym proce- ralni, ale jako 12-osobowa ława tworzą me-
Ale gdy rosły rachunki za prawników, prawniczy fach: „Gastrologia. Enzymy, kwa- sie czeka ich stryczek lub dożywocie. Układ chanizm wymierzający sprawiedliwości.
którzy reprezentowali go w starciu ze służ- sy trawienne, jelita. Flaki i czerwone mięso. z prokuratorem zapewni niższy wyrok. Nie jest doskonały – w przeciwieństwie do
bami, imperium Trumpa zakręciło kurek Smród. Polityka”. Trump ma miliardy, świetnych prawni- kinowej publiki czasem się myli – ale jak do
z kasą. Pitbull został sam. Zaczął ujadać Taki był Roy Cohn – najlepszy prawnik, ków, nie grozi mu krzesło elektryczne ani tej pory ludzkość nie wymyśliła lepszego. +
w drugą stronę. Powiedział, że transakcja jaki kiedykolwiek pracował dla Trumpa. Re- długa odsiadka i raczej nie pójdzie na układ.
z Daniels została przeprowadzona na po- prezentował go do śmierci w 1986 roku. Od Musiałby przyznać się do winy, co nigdy „Rewolwer obok Biblii. W co wierzy Ame-
lecenie ówczesnego kandydata. Nazwał by- tamtej pory Trump szuka adwokatów zbli- wcześniej mu się nie zdarzyło. Adwokaci ryka” – książka reportersko-eseistyczna,
łego szefa kłamcą, oszustem i manipulato- żonych do niedoścignionego ideału Cohna. będą grać na odroczenie procesu. Z czasem w której Maciej Jarkowiec płynie statkiem
rem. Poszedł na układ, żeby uniknąć pro- W Fox News wyznał, że zanim zatrudni, maleje zapał świadków do składania ze- angielskiej ekspedycji kolonialnej z XVI wieku,
cesu i wysokiego wyroku. Przyznał się do ostrzega: „Jesteś pewny, że chcesz dla mnie znań, często obniżają swoją wiarygodność podróżuje przez Kolorado, odwiedza kosmo-
zarzutów nielegalnych operacji dla firm pracować? Robisz błąd. Po co ci to?”. Za- przez występy w mediach. Obrona zysku- polityczny Nowy Jork i Dolinę Krzemową,
Trumpa. Dostał karę więzienia. pewnia ich, że jest od nich mądrzejszy i bar- je czas na poszukiwania kompromitujących gdzie już dziś można kupić wieczne życie
Po 13 miesiącach odsiadki Cohen walczył dziej doświadczony w bataliach prawnych. ich materiałów. – dostępna na Kulturalnysklep.pl oraz w for-
z depresją i myślami o samobójstwie. Na- Zmienia jak rękawiczki. Nowych bierze, gdy Istnieje jednak duże prawdopodo- mie e-booka na Publio.pl
pisał książkę. Gdy Susan Hoffinger zaprosi- zrobią na nim wrażenie w telewizji. W cią- bieństwo, że w końcu dojdzie do procesu
ła go na rozmowę, był skory do współpra- gu ostatnich dwóch lat wydał na nich po- z udziałem ławy przysięgłych. Prawniczy
cy. Dwadzieścia razy spotkał się z manhat- nad 10 milionów dolarów. Kilkunastu praw- dramat zakończony rozprawą: jedna z iko-
tańskimi prokuratorkami i prokuratorami. ników po pracy dla Trumpa spotkały sank- nicznych opowieści amerykańskiej popkul-
Dał materiały i zapewnienie, że będzie mó- cje ze strony izby adwokackiej. Najsłyn- tury. Sędzia Sądu Najwyższego Sonia Soto-
wił w sądzie. niejszy, były burmistrz Nowego Jorku Ru- mayor postanowiła, że zostanie prawnicz-
W amerykańskim systemie prawnym dy Giuliani, podjął się zadania dowodzenia ką, po tym, jak w college’u obejrzała „Dwu-
w wielu przypadkach o postawieniu podej- wojną prawną po ostatnich wyborach. Miał nastu gniewnych ludzi”. Klasyk Sidneya Lu-
rzanego w stan oskarżenia decyduje wielka przekonać sądy, że Joe Biden nie wygrał, meta z 1957 roku rozgrywa się w czasie rze-
ława przysięgłych – grand jury. Jest większa a Trump został oszukany. W kulminacyjnej czywistym podczas obrad przysięgłych
od 12-osobowej ławy zasiadającej na pro- scenie tragedii, w czasie konferencji praso- w zamkniętej, dusznej sali. Po latach Soto-
1 RP cesie i decydującej o winie bądź niewinno- wej po jego twarzy ciekły stróżki potu brą- mayor przyznała, że film jest fikcją daleką
BUDAPESZT,
W
MAŁA MOSKWA Orbán uważa wojnę w Ukrainie
za wewnętrzną sprawę dwóch państw
słowiańskich
István Szent-Iványi* Strategia ta opiera się na trzech filarach: W sposób jawny popłynął pod prąd nimalną część przewidywanych funduszy
ideologicznym, dyplomatycznym i gospo- głównego nurtu polityki europejskiej, unijnych. By otrzymać środki z siedmiolet-
iosną 2023 r. węgierska darczym. Filarem ideologicznym jest idea orientując się na skrajną prawicę. Obser- niej perspektywy budżetowej UE oraz z Eu-
dyplomacja jest nie tylko państwa nieliberalnego. Nie jest to produkt wując umacnianie się despotyzmów na ropejskiego Planu Odbudowy, Węgry mu-
izolowana wśród formal- rodzimy, lecz towar importowany z Rosji, Wschodzie, uwierzył, że nadeszła także je- szą spełnić liczne warunki w sferze zwal-
nych sojuszników, państw czerpiący m.in. z ideologii euroazjatyckiej go chwila. Chciał być jednym z przywód- czania korupcji, w wymiarze sprawiedli-
UE i NATO; ma wręcz Dugina i teorii demokracji suwerennej Sur- ców europejskiego buntu antysystemo- wości oraz w sferze wolności nauki.
status pariasa. Zawdzięcza kowa. Filar dyplomatyczny oznacza zerwa- wego. Jednak strategicznie najpoważniejszym
to nie zdradzie aliantów, nie z wcześniejszą orientacją euroatlan- Te nadzieje spełzły na niczym. Ani błędem premiera było zbudowanie ści-
lecz sobie samej. Ciężko tycką, a w sferze współpracy gospodarczej podczas wyborów do europarlamentu słych związków z Kremlem i pokładanie
harowała przez dekadę, by mamy do czynienia z zacieśnieniem wię- w 2019 r., ani wyborów krajowych w po- w nich wielkich nadziei. W ślad za rosyjski-
osiągnąć ten efekt. Mimo zi ze Wschodem i rozluźnieniem zależnoś- szczególnych państwach rebelia nie nastą- mi ideologami snuł wizję rozkwitu sprzy-
tej katastrofy Viktor Orbán ci od Zachodu. piła. Zamiast tego coraz głośniej zaczęły mierzonych ze Wschodem państw nielibe-
z uporem trzyma się szlaku rozbrzmiewać głosy krytykujące Orbána. ralnych.
wiodącego na bezdroża, Mimo to obstawał przy idei budowy pań- Od początku było to urojenie, lecz ban-
na który dumnie i pewnie 12 SPOTKAŃ Z PUTINEM stwa nieliberalnego, bo wierzył, że przesi- kructwo tej wizji stało się oczywiste dopie-
wkroczył już dziesięć lat temu. lenie wkrótce nastąpi; liczył też na wschod- ro po rosyjskiej agresji na Ukrainę. Orbán
+++ Kiedy szefem MSZ został Péter Szijjár- nich sojuszników. jednak miał nadzieję, że ta wojna to krótkie
Węgry, podobnie jak inne kraje wychodzą- tó, orientacja wschodnia stała się kierun- Najważniejsze dla niego było poparcie intermezzo, po którym świat wróci w stare
ce z komunizmu, w 1990 r. opowiedzia- kiem dominującym. W 2014 r., w czasie ze strony rządu polskiego. W 2018 r. prze- koleiny i będzie można dalej robić szemra-
ły się zdecydowanie za integracją ze struk- konferencji z udziałem ambasadorów Wę- ciwko obu krajom wszczęto postępowanie ne interesy ze wschodnimi partnerami.
turami euroatlantyckimi i konsekwentnie gier, Orbán oświadczył, że kraj potrzebu- z art. 7 traktatu europejskiego, jednak do Zewnętrzni obserwatorzy nie mogli po-
wcielały tę deklarację w życie. je nowej polityki zagranicznej, której fun- nałożenia sankcji potrzebna jest pełna jed- jąć, dlaczego obstaje przy polityce, któ-
Przez następne dwie dekady węgierska damentem powinny być nie wartości, lecz nomyślność. Przywódcy obu krajów zawar- ra doprowadziła go do klęski. Rosyjski na-
dyplomacja trzymała się traktu wytyczone- interesy, bo polityka oparta na wartoś- li umowę, że nie zgodzą się na żadne sank- jazd na Ukrainę uznał za agresję po długim
go przez Józsefa Antalla, premiera pierw- ciach jest chytrym pomysłem, który pań- cje wobec siebie nawzajem. ociąganiu się, pod przymusem (w pierw-
szego demokratycznego rządu, i jego szefa stwa mądre podsunęły głupim. Swoją po- szych oświadczeniach mówił o konflikcie
MSZ Gézę Jeszenszkyego. Doktryna polity- litykę Orbán określił mianem „tańca pa- zbrojnym) i ani razu nie wymienił imie-
ki zagranicznej opierała się na trzech fila- wia”, a Węgry ustawił w roli mostu między nia Putina. Ani on sam, ani jego rząd sło-
rach, takich jak: Wschodem a Zachodem; miały czerpać ko- wem nie wspomnieli o rosyjskich zbrod-
* integracja euroatlantycka, rzyści gospodarcze z tego statusu. Węgierski rząd nie wydalił niach wojennych.
* dobre stosunki z sąsiadami, Od tej pory kontakty węgiersko-rosyj- Kontrolowane przez niego środki prze-
* odpowiedzialność za sytuację mniej- skie zaczęły się zacieśniać i w czasie ostat- z kraju ani jednego kazu (80 proc. rynku medialnego) otwar-
szości węgierskich za granicą. niej wizyty w Moskwie w lutym 2022 r., rosyjskiego szpiega, cie uprawiają prokremlowską propagan-
W kwestii tych celów strategicznych trzy tygodnie przed inwazją na Ukrainę, dę. Rząd nie wydalił z kraju ani jednego ro-
w elitach politycznych panował konsensus. Orbán mógł się chwalić, że spotkał się z Pu- a personel rosyjskiej syjskiego szpiega, mimo że personel rosyj-
Ta doktryna była też fundamentem polity- tinem w sumie 12 razy i wszystko to były ambasady od wybuchu wojny skiej ambasady od wybuchu wojny podwo-
ki zagranicznej pierwszego rządu Orbána pożyteczne rozmowy. ił się i dziś w Budapeszcie Moskwa ma naj-
(1998-2002). W tamtym czasie proatlantyc- Władze zacieśniły również więzi z Pe- się podwoił liczniejszą placówkę dyplomatyczną w Eu-
ka była cała węgierska elita. kinem, tutaj także Orbán był częstym ropie.
Zmiana zaczęła następować po ponow- gościem, zabiegając o udział Budapesz- Nadal bez przeszkód działa na Wę-
nym dojściu Orbána do władzy w 2010 r. tu w wielkich infrastrukturalnych projek- Polityka Orbána stała się pasmem po- grzech International Investment Bank, ro-
Nie rzucało się to w oczy, bo szefem MSZ tach mających zwiększyć wpływy Peki- rażek i błędów. W Europejskiej Partii Lu- syjski „bank szpiegów”, w którym Węgry
został János Martonyi – zwolennik kur- nu w świecie. Węgry jako jeden z pierw- dowej znalazł się pod wzrastającą presją są już jedynym europejskim udziałowcem,
su euroatlantyckiego. Jednak od 2012 r. szych krajów włączyły się w Nowy Jedwab- i w końcu, obrażony, wystąpił z niej, wiesz- a szef MSZ Szijjártó mówił nawet o zwięk-
Orbán i jego zwolennicy coraz częściej ny Szlak i z chińskich kredytów podjęły cząc, że EPL zaraz się rozpadnie, bo wie- szeniu udziałów. Rosatom kontynuuje pra-
mówili o tzw. otwarciu na Wschód, choć się wybudowania linii szybkiej kolei Buda- le grup pójdzie jego śladem. Nikt nie wystą- ce w Paks. Rząd wprawdzie zaaprobował
wtedy wszystkim wydawało się, że chodzi peszt – Belgrad, która potrzebna jest Peki- pił, nawet najbliżsi sojusznicy: ugrupowa- wszystkie dziesięć europejskich pakietów
tylko o nową doktrynę współpracy gospo- nowi do transportowania towarów z na- nia Słoweńca Jansy czy Bułgara Borisowa. sankcji na Rosję, ale często spowalnia ich
darczej. leżącego do Chin portu w Pireusie na ryn- Miał też nadzieję, że uda się zbudo- przyjmowanie lub uzależnia to od spełnie-
Pierwszy spektakularny krok nastąpił ki zachodnie. wać silny alians europejskich partii skraj- nia jakichś warunków.
w styczniu 2014 r. podczas wizyty Orbána nej prawicy. Nie udało się do dziś i wyda- Tak więc Węgry zachowują się w Unii
w Moskwie, kiedy zawarta została umo- je się wręcz, że wielu potencjalnych uczest- jak sojusznik nielojalny, piętrzący prze-
wa przewidująca, że Rosatom dobudu- BUNT PRZECIWKO UE ników takiego sojuszu szuka raczej kontak- szkody. Bez powodów przez pół roku zwle-
je kolejne dwa bloki do elektrowni jądro- NIE WYPALIŁ tów z EPL. W 2020 r. postawił na reelekcję kały w parlamencie z ratyfikacją przystą-
wej w Paks. Porozumienie przygotowa- Trumpa. Również spudłował. pienia Szwecji i Finlandii do NATO, wresz-
no ukradkiem, a jego podpisanie wzburzy- W węgierskiej polityce zagranicznej szcze- cie w końcu marca wyraziły zgodę w spra-
ło całą opinię publiczną poza elektoratem gólnie ważny był rok 2015. Po wyborach wie Finlandii, ale nie Szwecji.
obozu władzy. To był wyraźny zwiastun władzę w Polsce przejął rząd PiS-u, który KOŃ TROJAŃSKI W UNII Rząd co chwila wzywa do zawiesze-
nadciągającej zmiany. stał się jego ważnym sojusznikiem w Unii. nia broni w Ukrainie i do negocjacji poko-
Zwrot symboliczny dokonał się 26 lip- W tym samym czasie niczym dar z niebios W 2020 r. państwa Unii, mimo sprzeciwów jowych, ale nie wyjaśnia, na jakich warun-
ca 2014 r., kiedy Orbán wygłosił mowę spadł kryzys uchodźczy, który wywindował i groźby weta ze strony Polski i Węgier, kach miałoby się to odbyć. Ani razu nie
w czasie dorocznego wakacyjnego wę- Orbána do roli wpływowego gracza w eu- przyjęły mechanizm uzależniający prze- oświadczył też, że rosyjskie oddziały po-
gierskiego festiwalu i obozu młodzieżo- ropejskim obozie ksenofobii. kazywanie funduszy od przestrzegania za- winny się wycofać z zajętych ukraińskich
wego w Băile Tușnad w Siedmiogrodzie Szczęście nie opuszczało go także sad praworządności. W rękach Komisji Eu- terenów. W ten sposób tylko wzmacnia
w Rumunii. Zapowiedział budowę pań- w roku kolejnym: wiatrem w żagle oka- ropejskiej stał się on potężną bronią. Oba wrażenie, że staje po stronie agresora.
stwa nieliberalnego, a jako wzory wy- zał się brexit, a potem wybór Trumpa na kraje zaskarżyły do TSUE ten mechanizm, Orbán wielokrotnie mówił, że my, Wę-
mienił Rosję, Chiny i Turcję. Mówił rów- prezydenta USA. Orbán nabrał pewności ale Trybunał odrzucił wniosek i rozporzą- grzy, zachowujemy neutralność, jest nam
nież o chylącym się ku upadkowi Zacho- siebie: charakteryzując rok 2017, mówił dzenie weszło w życie. Po raz pierwszy me- obojętne, jak zakończy się ten konflikt, by-
dzie, rosnącym w potęgę Wschodzie i no- o „roku buntu”. Najwyraźniej doszedł do chanizm uruchomiono wobec Węgier. le tylko to nastąpiło. Ponadto uważa wojnę
wej strategii dyplomatycznej – otwarciu wniosku, że oto wybiła godzina idei anty- W efekcie w ciągu ostatniego półtora ro- za wewnętrzną sprawę dwóch państw sło-
się na Wschód. liberalnej. ku rząd w Budapeszcie otrzymał tylko mi- wiańskich, z którą nie mamy nic wspólne- 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
• Maj 2017, Putin i Orbán z wizytą u Xi w Pekinie na konferencji promującej chiński pomysł Pasa i Szlaku,
pakietu inicjatyw kolejowych, drogowych i inwestycyjnych nawiązujących do dawnego Jedwabnego Szlaku
FOT. MIKHAIL SVETLOV /GETTY IMAGES
go, a wspieranie Ukrainy przez Zachód do Zawód spotkał go także ze strony wło Na Węgrzech szeroko kolportowana jest tykę sprzeczną z interesem narodowym,
stawami broni jest jego zdaniem niewłaści skiej premier Giorgii Meloni, na której po wersja, jakoby Putin szantażował premie nic więc dziwnego, że wszyscy doszuku
we, bo prowadzi do eskalacji konfliktu, któ parcie liczył. Ostatnio sam przyznał, że ra jakimiś kompromitującymi informacja ją się ukrytych za kulisami tajemniczych
ry bez tego już by się zakończył. w kwestii wojny w Ukrainie jego stanowi mi. Ostatnio mówił o tym Michael Gahler, sił i spisków. Niezależnie jednak od tego,
sko podziela już tylko Watykan (abp Paul niemiecki eurodeputowany, koordynator czy prawdziwa jest którakolwiek z powyż
Gallagher, watykański sekretarz ds. relacji z ramienia EPL w komisji spraw zagranicz szych wersji, czy może jakaś ich kombina
JEDYNY MINISTER, KTÓRY z państwami, temu zaprzeczył). nych europarlamentu. cja, pewne jest jedno: węgierska polityka
ROZMAWIA Z ŁAWROWEM Tłumacząc ścisłe związki z Rosją, wę Źródłem tego podejrzenia jest zezna zagraniczna znalazła się w ślepym zaułku.
gierski rząd twierdzi, że sprawa jest pro nie złożone przed sądem przez niejakiego Prestiż kraju sięgnął bruku, zdolność do re
Po ostatnich wyborach wiosną 2022 r. by sta – zmusza go do tego uzależnienie od ro Dietmara Clodo, człowieka o dwuznacznej alizowania narodowych interesów zmalała
ła jeszcze szansa na korektę tej polityki. syjskich źródeł energii. Wyjaśnienie nie reputacji, który występując w charakterze do zera, Węgry straciły przyjaciół.
Jednym z warunków musiałaby być dymi zbyt przekonujące, bo w Europie wiele kra świadka, powiedział, że Orbán otrzymał Jeżeli dalej będą iść tą drogą, czeka je
sja Szijjártó, który ucieleśnia bliskie związ jów jest uzależnionych w podobnym stop poważne wsparcie finansowe od rosyjskie upadek. Czy tak rzeczywiście będzie, czy
ki z Rosją. Zaledwie dwa miesiące przed niu, a mimo to nie prowadzą takiej polity go podziemia przestępczego i Putin dys może niczym syn marnotrawny wrócimy
inwazją na Ukrainę od szefa rosyjskie ki. I o ile pozostałe kraje radykalnie zmniej ponuje nagraniem wideo z dowodami. Po na łono rodziny? Nadzieja zawsze umiera
go MSZ Siergieja Ławrowa (którego nazy szyły stopień tej zależności (np. Czechy na nieważ wiarygodność źródła jest wątpliwa, ostatnia. +
wa „bliskim przyjacielem”, zaprasza do do początku zeszłego roku z Rosji sprowadza także ta wersja nie brzmi przekonująco. przeł. Wojciech Maziarski
mu i który w 2021 r. był gościem honoro ły 90 proc. gazu, a w końcu roku już tyl Jeszcze inni podejrzewają, że postępowa
wym na konferencji ambasadorów Węgier) ko 10 proc.), o tyle rząd węgierski nie zro nie węgierskiego rządu trzeba tłumaczyć in
otrzymał on Order Przyjaźni, najwyższe ro bił nic. Przeciwnie – postanowił przyspie teresami biznesmenów i oligarchów powią
syjskie odznaczenie, które z dumą nosi. szyć budowę nowych bloków elektrowni zanych z obozem władzy, którzy kupują po *István Szent-Iványi
Od początku wojny trzykrotnie był w Paks. preferencyjnych cenach nośniki energii i su
w Rosji, wielokrotnie spotykał się z Ław Wśród komentatorów i analityków po rowce, by z gigantycznym zyskiem sprzeda • ur. w 1958 r., kierownik Katedry Stosunków
rowem. Jako jedyny szef MSZ państwa pularna jest teoria, że bliska współpraca wać je na rynkach międzynarodowych. Międzynarodowych Uniwersytetu Jánosa
Unii i NATO utrzymuje tak ścisłe kontakty z Rosją jest Orbánowi potrzebna jako ar Kodolányiego w Budapeszcie. W latach 80.
z szefem rosyjskiej dyplomacji. Jeździł też gument poprawiający jego pozycję nego działacz antykomunistycznej opozycji de-
do Mińska, gdzie rozmawiał z prezyden cjacyjną w relacjach z Unią – zawsze mo WĘGRY W ŚLEPYM ZAUŁKU mokratycznej. Po upadku komunizmu m.in.
tem Łukaszenką. że Brukselę zaszantażować, mówiąc, że ma członek władz liberalnego Związku Wolnych
Orbán wzmocnił również w rządzie po do wyboru drugą opcję. To wytłumacze Nie sposób znaleźć racjonalnego wytłu Demokratów, poseł, eurodeputowany, wice-
zycję Antala Rogána, nieoficjalnie tytuło nie może i miało sens, kiedy koszty takie maczenia, dlaczego rząd prowadzi poli szef MSZ
wanego ministrem propagandy. To on od go wyłamywania się z europejskiej jednoś
dawna kieruje rządowym imperium me ci były stosunkowo niskie, ale po wybuchu
dialnym, narzucając mu prokremlow wojny w Ukrainie już nie. Dziś kierunek OGŁOSZENIE
ską linię. Teraz dostał jeszcze nadzór nad wschodni nie może być poważnie rozwa
Ukraińcy w Unii
specsłużbami. W ostatnim orędziu o sta żany jako polityczna alternatywa, więc nie
nie państwa Orbán oznajmił, że kurs poli da się takiego szantażu stosować w rozmo
tyki zagranicznej się nie zmieni, bo i po co wach z Unią.
– wszak w tej dziedzinie Węgry notują sa Źródła ukraińskie spekulują, że za po
me sukcesy. stępowaniem Orbána kryje się tajny pakt. pod tym hasłem opowiadamy
Przypuszczają, że w czasie trwającej pięć
godzin rozmowy Putin złożył mu ofertę: je o Ukrainie w Unii Europejskiej
A MOŻE GO SZANTAŻUJĄ? śli poprze agresję, będzie mógł uczestni
czyć w podziale łupów: dostanie Ruś Za
Co zatem kryje się za tym irracjonal karpacką, która niegdyś należała do Wę
nym, autodestrukcyjnym postępowa gier, a Rosja dziś jej nie potrzebuje. PARTNER:
niem Orbána? Wszak za prorosyjską po Tę wersję zdają się potwierdzać liczne
litykę płaci wysoką cenę. W Europie stra wystąpienia Dmitrija Miedwiediewa i gło
cił wszystkich ważnych sojuszników, sy wielu rosyjskich publicystów, którzy sta
m.in. Polskę, na której bardzo mu za le wieszczą, że po wojnie Ruś Zakarpacka
leżało. Odwróciły się od niego pozosta oddzieli się od okrojonej Ukrainy. Z drugiej
łe dwa kraje wyszehradzkie (czeski pre strony w niedawnym przemówieniu Pu
zydent Petr Pavel podał nawet w wątpli tin stwierdził, że Ruś Zakarpacka i Galicja
wość sens utrzymywania Grupy Wyszeh to dawne terytoria rosyjskie, co zdaje się
radzkiej). Zraził do siebie polityków Fin przeczyć tej teorii. Nie potwierdziło jej do
landii i Szwecji. Nie popierają go już wła tąd żadne wiarygodne źródło, a węgierski
Projekt realizowany we współpracy z Parlamentem Europejskim
1 RP dze Słowenii. rząd gorąco zaprzecza. 34242497
NASZAEUROPA
Pedro Almodóvar
JESTEM
CORAZ SUROWSZY
W
– Gdybym nie opuścił mojej szczerzej. Kino oferuje więcej trików, któ- – To wynikało z tego, że mieszkałem wtedy Dziś wstydzę się tamtej wiary. Chciałem
rymi można się zasłonić. W tym sensie lina wsi. Napisałem ten tekst na podwórku być wierzący, bardzo się starałem wierzyć
wsi, skończyłbym w więzie- teratura budzi mój większy szacunek. Nie- rodzinnego domu w Madrigalejo, ma ma- w Boga i w sens pobożności, ale nie udało
niu lub popełnił samobój- wykluczone, że moja kariera sugeruje ina- szynie marki Olivetti, którą kupiła mi mat- się. Tak naprawdę to księża zmienili mnie
czej, ale jestem osobą skromną i dość wyka, i z wiszącymi obok oskórowanymi kró- w ateistę.
stwo – mówi najsłynniejszy cofaną. likami. Zainspirował mnie niepokój zwią- Są za to takie historie jak „Wizyta”, któ-
hiszpański reżyser. Chciał pan zostać pisarzem zamiast fil-
zany z życiem w miejscu, do którego zupeł-
nie nie pasowałem. Gdybym stamtąd nie
ra 40 lat później zainspirowała „Złe wy-
chowanie”, w której jestem wściekły i an-
mowcem? wyjechał, niechybnie skończyłbym w wię- tyklerykalny. To zemsta na mojej szko-
Álex Vicente – Miałem wczesne powołanie do pisania, zieniu lub popełniłbym samobójstwo. Kie- le za nadużycia, które miały tam miej-
od dziecka, choć to nie czyni mnie pisa- dy miałem 17 lat, powiedziałem rodzicom, sce. Jeśli w Hiszpanii nie ma milionów po-
rzem. Wydanie tej książki również nie. Nie że wyjeżdżam do Madrytu. To była jedyna zwów o seksualne przestępstwa duchow-
wstydzę się jej i uważam, że jest na tyle cie- poważna rozmowa, jaką odbyliśmy. Ojciec nych, to dlatego, że jesteśmy bardzo pru-
kawa, że można ją przeczytać, lecz praw- oznajmił mi, że odstawi mnie na posteru- deryjni i wstydliwi i wstydzimy się do tego
dziwe pisanie to coś więcej. Wielka litera- nek Guardia Civil, ponieważ byłem nielet- przyznać. W każdym razie idea Boga znik-
wydawanej właśnie tura to coś innego. Ja mam tylko ambicję, ni. Powiedziałem mu, że może zrobić, co nęła z tego kraju absolutnie i pozostał je-
książce „El último żeby ludzie byli rozbawieni, czytając. Żad- chce, ale ja zamierzam jechać i koniec. Mu- dynie ceremoniał, rytuały. Żywy teatr – to
sueño” (Ostatni sen) nych nadziei na więcej. W każdym razie sieli widzieć niespotykaną determinację, część religii, która mnie najbardziej inte-
Pedro Almodóvar zebrał próby pisania od najmłodszych lat pozwo- bo się przestraszyli… resuje, tak właśnie praktykowały ją mo-
swoje krótkie prozy z lat liły mi pójść na skróty, gdy przyszło do pi- je siostry i moja matka. Kobiety z La Man-
1967-2023. Ta antologia sania pierwszych scenariuszy. Dało mi to Życie na wsi jako równoznaczne z roz- chy nie chodzą na msze. Praktyka religijna
odzwierciedla relacje narzędzia i pewną sprawność. ciągniętym w czasie umieraniem? mojej matki polegała głównie na chodze-
w jego twórczości pomię- – Umieraniem w każdym sensie – tak, niu z przyjaciółkami do pustelni i oddawa-
dzy „tym, co przeżyte, co Te opowiadania były zapowiedzią przy- i niech mi wszystkie prowincje świata wy- niu czci ich zaufanym świętym. Nie miało
napisane i co sfilmowa- szłych filmów, takich jak „Złe wychowa- baczą, bo jednocześnie uważam, że to to wiele wspólnego z ideą Boga, który wy-
ne”, od edukacji pobie- nie” czy „Porozmawiaj z nią”, tak jakby wspaniale, że dzisiaj istnieje zjawisko po- syła do piekła za nieposłuszeństwo.
ranej u salezjanów po były niemowlętami, które wyjmuje wrotu do wiejskiego życia. Ale bycie do-
śmierć matki. I z wszyst- pan z inkubatora, gdy nadejdzie właści- rastającym dzieckiem na hiszpańskiej wsi Wyznał pan, że tekst tytułowy w tym
kim, co wiązało się z La wy czas. w środku powojennej dyktatury było jak zbiorze, napisany w dniu pogrzebu mat-
Movida, czyli wielkim ki, to najlepsza rzecz, jaka kiedykolwiek
kulturalnym ożywie- wyszła spod pana ręki.
niem, które nastąpiło w stolicy Hiszpanii – Tak, szczerze uważam, że to pięć najlep-
po śmierci gen. Franco. szych stron, jakie w życiu napisałem. Szko-
Te teksty długo kurzyły się w starych da, że abym osiągnął tę jakość, musiała naj-
niebieskich teczkach w biurze Almodóva-
ra i gdyby nie Lola García („Moja wierna
asystentka w tej i wielu innych sprawach”),
Pięć stron, które napisałem pierw umrzeć moja mama. Nigdy przed-
tem ani potem nie byłem w podobnym sta-
nie. A za każdym razem, kiedy czytam ten
przepadłyby w chaosie kolejnych przepro-
wadzek. „Uważałem, że moje dawne opo-
wiadania mają wszystkie wady młodzień-
w dniu pogrzebu matki, tekst ponownie, wciąż ogarnia mnie wzru-
szenie.
czych utworów, są zbyt migotliwe i pstro-

kate. Ale kiedy przeczytałem je ponownie
po wielu latach, nie wydawały się takie złe.
to najlepsza rzecz, na jaką Od tamtego czasu pańskie filmy są pełne
widmowych matek i scen szpitalnych.
Snu o burzy, o którym opowiadała panu
Zobaczyłem w nich siebie – mimo wszyst-
ko jestem wciąż taki sam jak wtedy” – mó-
wi 73-letni Almodóvar, gdy zaczynamy roz-
mnie stać matka przed śmiercią, nie ma jednak
w żadnym.
– Śmierć mojej matki była punktem zwrot-
mowę w siedzibie jego firmy producenckiej nym. Od czasu „Porozmawiaj z nią” moje
El Deseo w Madrycie. filmy stają się coraz bardziej poważne, su-
Kiedy skończył prace nad „Extraña for- – To jest dokładnie to, bank zarodków, któ- życie na Dzikim Zachodzie. To nie zna- rowe. W ostatnich kilku zrezygnowałem ze
ma de vida” z Ethanem Hawke’em i Pedro ry trzymam w moim komputerze. „Ból czy, że wypieram się La Manchy czy Estre- wszystkich swoich dawnych znaków roz-
Pascalem, średniometrażowym filmem i blask” napisałem w zaledwie trzy mie- madury, które często pojawiają się w mo- poznawczych, takich jak piosenki i różne
z gatunku, jak mówi, queer western (pre- siące, ponieważ ta opowieść łączyła trzy ich filmach, ale od dawna jestem z wyboru drobne elementy, które rozjaśniały narra-
miera odbędzie się na zbliżającym się festi- wcześniej spisane historie: pierwsze pra- krnąbrnym mieszczuchem. Nie marzę ni- cję. I ja sam też stałem się bardziej ponu-
walu w Cannes), znalazł wreszcie czas na gnienie dziewięcioletniego chłopca, mo- gdy o powrocie do życia na wsi. ry i melancholijny, bardziej niepewny i lę-
przygotowanie ich do druku. je spotkanie po latach z aktorem, z którym kliwy.
kiedyś pracowałem, oraz mikrosztukę te- Można wyczytać między wierszami To zabawne, bo wszyscy myślimy, że
lll atralną „La adicción”, która nigdy nie zo- coś jeszcze: odrzucenie sprowokowane wiemy, czym jest sieroctwo – dopóki nam
stała zrealizowana. przez fakt bycia innym niż inne dzieci. się to nie przytrafi. Nagle ogarnia cię uczu-
Pisze pan, że ta antologia jest „najbliższa Jednak to nie działa z automatu. Czasa- – Kiedy mówię w „Bólu i blasku”, że nie je- cie ogromnej samotności – nie masz już ni-
autobiografii”. Co w takim razie mówi mi kończyło się na tym, że rezygnowałem stem synem, którego oczekiwała moja mat- kogo, kto mógłby cię chronić. Do tego czu-
nam o pańskim życiu? z pozornie dobrego pomysłu, bo nie dzia- ka, i że jest mi przykro, że byłem rozczaro- jesz, że już nikt nie odgradza cię od twoje-
– Co dziwne, mam wrażenie, że jestem bar- łał w większej filmowej całości. Z reguły waniem, nie mówię tak naprawdę o mat- go własnego końca. Jesteś następny. Prze-
dziej wyeksponowany w tych opowiada- fikcja filmowa odrzuca proste przeniesie- ce, ale o ludziach z mojej wsi, o tym, jak pa- raża mnie śmierć, czyli coś, czego jeszcze
niach niż w moich filmach, mimo że zro- nia z innych form czy zwłaszcza elemen- trzą, kiedy już domyślają się, że coś jest nie nie przyswoiłem i nie zrozumiałem. I to
biłem przecież nawet coś takiego jak „Ból tów prosto z własnego życia. One należą do tak. Sam nie wiesz jeszcze, że jesteś gejem, jest duży problem, bo czas sobie płynie, a ja
i blask”, gdzie Antonio Banderas gra po- różnych światów i momenty, w których to lecz bardzo dobrze rozumiesz, że cię wy- nadal nie dojrzałem do tego, by to oswo-
stać bardzo podobną do mnie, uprawiającą wszystko się jakimś cudem łączy i zazębia, kluczają. To dość trudne doświadczyć ta- ić. Nadal czuję się jak dziecko – i nie mówię
mój zawód i mieszkającą w moim domu. są wyjątkowe. kiego odrzucenia jako dziecko. Takie coś tego w sensie pozytywnym. W tej kwestii
Ale za tymi napisanymi historyjkami kryje zostawia na człowieku brutalne piętno. jestem ogromnie niedojrzały.
się coś z mojej głębszej intymności. Dzięki W „Życiu i śmierci Miguela” opisuje pan
nim uchylam szerzej drzwi do tego obsza- życie jako odliczanie czasu pozostałego W niektórych tekstach można znaleźć Od „Pośród ciemności” po „Przerwane
ru mojego życia, o którym dotąd nie mówi- do śmierci. To bardzo fatalistyczny po- ślady religijnego wychowania... objęcia” i „Kwiat mego sekretu” – dla-
łem. Wchodząc w literaturę, ma się poczu- gląd na egzystencję, biorąc pod uwagę, – Napisałem nawet jedno o Niepokalanym czego w pana filmach pojawiało się tak
cie, że jednak trzeba opowiedzieć o sobie że napisał to 18-latek. Poczęciu! Na szczęście go nie zachowałem. wielu pisarzy? 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
NASZAEUROPA
FOT. GETTY IMAGES
– To ciekawe, bo w tych trzech przykładach dało się jej rozpoznać w Patty. Kiedyś się („Skóra, w której żyję”) czy Alice Munro
te piszące postacie robiły to pod pseudo- zdenerwowała, bo podałem za dużo szcze- („Julieta”). Jest pan jednak znany z two-
nimami. Myślę, że jest to odpowiedź na tę- gółów, i myślała, że zostanie rozpoznana, Moje pierwsze filmy rzenia dość swobodnych adaptacji.
sknotę za tym, by być kimś innym. Około jednak myślę, że nikomu się to nie uda. To – W moim związku z literaturą jestem nie-
2000 roku kusiło mnie, by zacząć pisać pod były historie przesiąknięte hedonizmem celowo i całkowicie wierny. Wyzwaniem było dostosowanie
innym nazwiskiem, z niejasną iluzją po- tamtych czasów, podobnie jak moje wcze- wymazały opowiadań Alice Munro do kontekstu hisz-
czucia większej wolności. Mój brat mi jed- sne kino. Chociaż teraz dbam o pamięć hi- pańskiego. Kanadyjska kultura rodzinna
nak zabronił. Fascynują mnie historie Bo- storyczną, moje pierwsze filmy za jednym obecność dyktatury, i nasza nie mają ze sobą nic wspólnego. Pa-
risa Viana czy Romaina Gary’ego, którym zamachem celowo i całkowicie wymazały ona nawet miętam, że czytałem thriller Jonqueta pod-
zdarzało się wydawać książki pod fałszy- obecność dyktatury, ona nawet nie pojawia czas długiego lotu samolotem w latach 90.
wymi nazwiskami, czy J.D. Salingera, któ- się w nich jako cień czy wspomnienie. nie pojawia się w nich i pomyślałem, że jest świetny. Próbowałem
ry strzegł swojego wizerunku, albo i Ele- jako cień czy wspomnienie. go zaadaptować, jednak cały wątek sado-
ny Ferrante, która trzyma swoją tożsamość No był ten policjant, sąsiad i zarazem masochistyczny odepchnął mnie od tego.
w tajemnicy. Z kolei dla filmowca wizeru- gwałciciel w „Pepi, Luci, Bom i innych Ale to nie to samo A jest jedna rzecz, której nigdy nie powinno
nek jest wszystkim. dziewczynach z dzielnicy”, pańskim co zapomnienie. się robić: pisać scenariusz, oceniając swoich
filmowym debiucie. bohaterów. Podjąłem próbę 20 lat później,
Pan też miał swoje alter ego – to Patty – Racja, nie do końca mi się udało, ale pla- Mam nienaruszoną zmieniając sadomasochizm na coś zupełnie
Diphusa, gwiazda porno, którą stworzył nowo zaprzeczałem niedawnej przecież pamięć o dyktaturze, innego – i nagle okazało się, że to działa.
pan w 1979 roku i która stała się bardzo obecności Franco i jego dyktatury. To by-
popularną felietonistką w latach 80.? ła postawa artystyczna, lecz chcę podkre- żyłem w niej A dlaczego nic nie wyszło z zapowia-
– Ku mojemu zdumieniu te felietony odnio- ślić, że to nie było to samo co zapomnienie. przez 25 dusznych lat! danej ekranizacji „Instrukcji dla pań
sły sukces znacznie większy niż moje kino. Mam nienaruszoną pamięć o dyktaturze, sprzątających” Lucii Berlin?
To było czyste szaleństwo – ale też Patty była żyłem przez lata pod jej rządami. 25 dusz- – Poddałem się z bólem, kiedy miałem już
świadkiem rewolucyjnej zmiany w naszym nych lat! Patty Diphusa była moją receptą gotowy scenariusz. Odkrycie Lucii Berlin
kraju. Stworzyłem ją dla magazynu „Vibra- na odzyskanie oddechu. – Lubię Érica Vuillarda czy Leïlę Slima- było jak znalezienie bratniej duszy. Wysła-
ciones”, zyskała rozgłos na łamach miesięcz- ni, której poświęciłem w tej książce tekst łem tekst Cate Blanchett, która powiedziała
nika „La Luna de Madrid”, a w końcu została Jakie książki pana wtedy inspirowały? „Memoria de un día vacío” (Pamięć puste- mi, że chce w to wejść jako aktorka, produ-
przetłumaczona na kilka języków. – Moje siostry kupowały wysyłkowo z kata- go dnia). I widzę w Hiszpanii zjawisko, któ- centka, a jak trzeba, to może to także wyre-
logu Galerías Preciados. Pierwszymi książ- re mnie interesuje: młode pisarki, które od- żyserować. W styczniu 2022 r. byłem goto-
To prawda, że pisywał pan te felietony kami, o które je poprosiłem, mając 10 lat, rzucają miasto i zaczynają prowadzić złe wy do zdjęć, ale ona była dostępna dopie-
po zażyciu narkotyków? były „Wilk stepowy” Hessego i „Pewien życie w samotności. Na przykład Sara Me- ro na wiosnę. Utknąłem w systemie pro-
– Czasami, kiedy zapominałem, że muszę uśmiech” Françoise Sagan. Później byli sa czy Eva Baltasar. Bardzo chciałbym za- dukcji, który jest mi obcy. Ja zwykle wybie-
oddać tekst, i musiałem kończyć go na peł- Henry James i Virginia Woolf, ale to już po adaptować „Głaz” autorstwa tej ostatniej. ram nawet kolor dywanu w filmowanym
nym szwungu, gdy kurier już przyjechał, przyjeździe do Madrytu. Uwielbiałem Tru- Zastanawiam się, jak mogę zatopić w nim pokoju, a oni proponowali mi odtworzenie
żeby go zabrać. W tym czasie bywałem na mana Capote za „Z zimną krwią” i „Śniada- zęby, żeby przekształcić go w coś filmowe- Oakland w wersji cyfrowej. Do tego doszły
kokainie. Potem odstawiłem kokainę, a po- nie u Tiffany’ego”. Potem Marguerite Duras go. Jeszcze nie znalazłem sposobu, ale ja problemy z kręgosłupem – czułem, że nie
tem kawę, wreszcie nawet herbatę. Wte- i Latynosi: Cortázar, Donoso i Vargas Llo- jestem bardzo wytrwały. To trudna pisar- spełnię oczekiwań producentów i że będzie
dy było to dla mnie dobre, ale nie polecam sa, z wyjątkiem ostatnich dwóch dekad je- ka i bardzo oryginalna. Zaproponowałem mnie to frustrować. Nie każde marzenie da
narkotyków do pisania. go kariery – przeszkadza mi jego persona, ją pewnej francuskiej reżyserce, lecz nie się zrealizować. l
chociaż generalnie uważam, że dzieło nie chciała tego zrobić, więc spróbuję sam... tłum. Łukasz Grzymisławski
Patty Diphusa była panem, tak jak Em- powinno być rozpatrywane w połączeniu
ma Bovary była Flaubertem? z jego autorem. Ostatnio: Coetzee. Dalej mamy autorów, którzy inspirowali
– Nie. Inspirowała mnie znana aktorka, mo- pańskie filmy, takich jak Ruth Ren-
1 RP ja przyjaciółka, ale zadbałem o to, żeby nie A w nowszej literaturze? dell („Drżące ciało”), Thierry Jonquet
FOT. ROBERT GÓRECKI / AGENCJA WYBORCZA.PL
Z ADRIANEM ZANDBERGIEM,
WSPÓŁPRZEWODNICZĄCYM LEWICY
RAZEM, ROZMAWIA PIOTR GŁUCHOWSKI
O czym będzie kampania wyborcza?

– Na pewno dużą rolę odegra strach przed
jutrem. Bo Polki i Polacy boją się, że ich
sytuacja materialna realnie się pogorszy.
I mają poważne powody, żeby tak myśleć.
Lewica jest od tego, żeby zapewnić bez-
pieczne jutro.
Jakakolwiek nowa koalicja rządząca by

powstała, nie dacie ludziom więcej, niż
dał PiS.
– Nie róbmy z PiS-u jakiegoś giganta w po-
lityce społecznej, bo to nieprawda. PiS się
schylił po niziutko wiszący owoc. Dał tro-
chę wsparcia rodzinom, które wychowu-
ją dzieci…
…a także dopieścił emerytów i ogólnie

seniorów, do tego płaca minimalna,
zerowy PIT.
– Ani w 500 plus, ani w minimalnej pła-
cy godzinowej nie ma żadnego mistrzo-
stwa świata. To absolutna podstawa – do
systemów socjalnych z Zachodu PiS na-
wet nie startuje. A te rzeczy dawno powin-
ny być zrobione. Wrażenie, że Kaczyński
dokonał w polityce socjalnej jakichś wiel-
kich rzeczy, bierze się z tego, jak słabe były
poprzednie rządy. Z tego ich mantrowania,
że pieniędzy „ni ma i nie byndzie”. Okazało
się, że są. Tamto skąpstwo i brak wrażliwo-
ści społecznej pozwoliły PiS-owcom przez
kilka lat uwiarygadniać się przed społe-
czeństwem. Tyle że to się kończy. Weźmy
mieszkania: są w praktyce niedostępne dla
średnio zarabiającego pracownika. Dach
nad głową to elementarna potrzeba, tym-
czasem stał się luksusem. Pan mówi „płaca
minimalna”. Wtedy to była duża rzecz, peł-
na zgoda. Tylko że wprowadzono ją jesz-
cze za rządów Beaty Szydło. A pod rządami
Mateusza Morawieckiego płace realnie ma-
leją. W moim okręgu wyborczym nauczy-
cielka nie jest w stanie ze swojej pensji wy-
nająć mieszkania i jednocześnie przeżyć.
To nie jest tylko przypadek stolicy. Tak jest
w wielu miastach w Polsce.
Platforma proponuje kredyty mieszka-

niowe z zerowym oprocentowaniem…
– Co oznacza pompowanie pieniędzy w de-
weloperów i banki. A w Polsce nie ma defi-
cytu kredytów mieszkaniowych – jest defi-
cyt mieszkań! Platformerski pomysł przy-
niósłby niestety taki skutek, że ceny miesz-
kań by wzrosły. Bo jak podaż się nie zmie-
nia, a państwo dotuje kredyt, to wyższy
popyt oznacza hossę dla deweloperów
i wzrost ceny metra. Komu to służy? Tym,
którzy mieszkania już mają, i tym, którzy
sprzedają. Moim zdaniem wtopimy dzie-
siątki miliardów, a większość potrzebują-
cych dachu nad głową i tak zostanie z ni-
czym, bo gdy ceny wzrosną, znów nie będą
mieć zdolności kredytowej. Państwo z PO
niczego się w tej sprawie nie nauczyli.
Jakaś kontrpropozycja?
– W polityce mieszkaniowej trzeba się
NIE BĘDĘ
uczyć od tych, którym się udało, na przy-
kład od austriackich socjalistów. I takie
rozwiązanie proponujemy. Zamiast to-
pić pieniądze w kredytach, damy je samo-
rządom na budowę mieszkań do wynaję-
cia. Chcemy, żeby szedł na to co roku je-
GWIAZDORZYĆ
den procent PKB. Ale pod twardym warun-
kiem: lokale zbudowane za te pieniądze ni-
gdy nie mogą zostać sprywatyzowane, mu-
szą zostać w zasobie gminy. I musi w nich
obowiązywać czynsz regulowany, tak żeby
każdego młodego pracownika było stać na
wynajem. Nasz plan posłuży też tym, któ-
rzy chcą kupić mieszkanie na wolnym ryn-
ku. Bo młodzi ludzie, którzy zamieszkają
w mieszkaniu wynajętym od miasta, wyj-
dą z kolejki po kredyt. A to oznacza spadek
popytu i obniżenie cen. Uprzedzam pyta- Z góry informuję, jakby ktoś miał takie plany:
nie – lewicowe rozwiązanie jest też lepsze
od dopłat do czynszów, o których mówił
nie podniesiemy ręki za cięciami wydatków społecznych
Tusk. Bo jak wprowadzi się dopłatę, to pry-
watni właściciele skorzystają z okazji i pod- 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
niosą czynsze, żeby zgarnąć tę kasę od pań- takiej Polski, gdzie jest dla nich miejsce. łem w Polsce. Dorastałem w czasach planu i Biedroniem trzech, a o żadnym nie
stwa. Tak właśnie było na Wyspach Brytyj- I bardzo mi się nie podoba taka opowieść, Balcerowicza, oczami dziecka widziałem, powiem: polityk z pierwszej ligi.
skich. Na dopłatach wzbogacili się tak zwa- że my jesteśmy oświeconymi demokrata- jak wszystko się rozjeżdżało, jak ludzie bez – Nie zająłem się polityką po to, żeby
ni landlordowie. W Polsce byłoby podob- mi, tymi lepszymi, a po drugiej stronie – to- własnej winy lądowali na dnie. I myślę, że gwiazdorzyć. Gwiazd, które mocno rozbły-
nie. Na rynku, na którym prywatny właści- talitarny motłoch, który trzeba wygnać na stąd się wzięła moja lewicowość. sły – i równie szybko znikły – było całkiem
ciel dowolnie ustala czynsz, to się po pro- podkarpacką wieś. Że najlepiej, jakby znik- Wtedy w telewizji leciały transmisje sporo. Palikot, Petru… Ich nie ma, a Razem,
stu nie sprawdza. nęli. Po pierwsze, to się nie stanie. A po z obrad Sejmu, moja babcia była ich wiel- jak pan widzi, jest. I będzie, bo ma rolę do
drugie, to nie jest demokratyczna emocja. ką fanką, a ja tym jakoś nasiąkałem. Słu- odegrania. Żeby Polska była krajem spra-
Pan proponuje typowo lewicowe maj- To jest na odwyrtkę taki szlam, jaki się leje chałem Aleksandra Małachowskiego, Ry- wiedliwym i demokratycznym, potrzebna
sterkowanie przy ekonomii. A PiS daje z TVP. Tylko tam politycy PiS-u są prawdzi- szarda Bugaja, Karola Modzelewskiego… jest prospołeczna lewica. Taka, która nie
ludziom kasę – i to się podoba. wymi Polakami, a reszta to zdrajcy Polski. Kiedy szedłem na studia, władzę brała aku- będzie kwiatkiem do neoliberalnego kożu-
– Fajnie, tylko jak się człowiek rozchoruje Unikajmy tego rodzaju zapędów, bo to rat liberalna prawica – AWS i Unia Wolno- cha. I to mogę obiecać: nie będziemy wy-
albo straci pracę, to w dzisiejszej Polsce na- jest chore. Jeśli chcemy żyć w trwałej de- ści. Próbowali zlikwidować bezpłatne stu- godnym, potulnym koalicjantem.
tychmiast leci w dół. Nie ma instytucji, któ- mokracji, musimy wyjść z tych cholernych dia wyższe, co by już kompletnie zamknę-
ra poda mu rękę, a PiS przez lata niewiele okopów, bo stoczymy się w wojnę domową ło dzieciom z biednych rodzin drogę do Może was nie zaproszą?
z tym zrobił. Dlatego nie kupuję opowieści, – prawdziwą, a nie tylko słowną. awansu. Mój chrzest bojowy to była organi- – Zobaczymy. Chętnie weźmiemy współod-
że mają świetną politykę społeczną. Mieli zacja studenckich demonstracji przeciw tej powiedzialność za Polskę, ale na sensow-
sporo szczęścia, bo trafili akurat na te kilka Chyba już ją mamy: walczymy na ulicach koncepcji. Udało się, zatrzymaliśmy wpro- nych, programowych warunkach. Zadba-
lat, kiedy światowa gospodarka szybko się o prawa kobiet, o pamięć o polskim wadzenie czesnego, a studia dzienne na my o pracowników.
kręciła, więc ich zaniedbania nie były bar- papieżu, dalej o media prywatne i pu- uniwersytetach nadal są bezpłatne. To był
dzo bolesne. Jednak każdy okres szybkiego bliczne… też czas, kiedy po wypadnięciu Unii Pracy Niech pan się nie rozpędza. Na razie
wzrostu gospodarczego i niskiego bezro- – To, co prawica wyprawia w sprawie pa- z Sejmu pomyślałem sobie: czas pomóc. z Robertem i Włodzimierzem macie
bocia się kończy. pieża, to raczej próba wzbudzenia histe- w sumie około 10 proc. Zbadaliście, kto
rii. Mniej więcej taka jak z jedzeniem rona was głosuje?
Oni mówią, że musieli się zmierzyć baków. Kilka tygodni temu straszyli, że zła – Prekariat i budżetówka. Problem mamy
z najtrudniejszym okresem. Najpierw
COVID, potem wojna.
– Widzę, że pan chce, żebym za coś PiS
Europa nas zmusi do wcinania chrabą-
szczy, teraz straszą, że przyjdzie zły Zan-
dberg i zakaże ludziom chodzić do kościo-
Platforma natomiast z geografią. Jesteśmy silni w du-
żych miastach, a ciągle słabsi w mniej-
szych. W Warszawie przygniatająca więk-
chwalił. Mogę za jedno: po ich rządach nie
da się już powrócić do głaskania zamoż-
nych i prywatyzacji wszystkiego, co się ru-
ła. To kompletne brednie. I nie ma co od-
powiadać na podobnym poziomie wzmo-
żenia. Choć jest faktycznie kilka spraw,
w telewizji szość głosów oddanych na Lewicę to by-
ły głosy na Razem, w Zagłębiu Dąbrow-
skim – odwrotnie: tam 80 proc. zebrali lu-
sza. Ta koncepcja została wystawiona na
stryszek i mam nadzieję, że już stamtąd
nie wróci. Bo polityka „ciepłej wody w kra-
które trzeba uczciwie przegadać. Jak się
pozbędziemy z debaty inwektyw, emo-
cji i zaklęć, to zostanie normalna dyskusja
gardłowała dzie Czarzastego. Ale my też mamy propo-
zycje dla mniejszych miejscowości, powoli
się tam budujemy. W Kutnie Paulina Maty-
nie” miała też ciemną stronę, dla milio-
nów ludzi ta woda była zimna, wręcz lodo-
wata. My nie zapomnimy, na czym wyrósł
o relacjach Kościoła i państwa. Lewica mó-
wi jasno: oddzielić jedno i drugie. Chcemy
skończyć z finansowaniem Kościoła przez
o wspólnej siak z Razem wywalczyła mandat. W Trze-
mesznie, w Bolechowie, gdzie udało się wy-
grać strajki, na Podbeskidziu, gdzie walczy-
PiS – a wyrósł na poczuciu krzywdy. Więc
z góry informuję, jakby ktoś miał takie pla-
ny: choćby nas wołami do tego zaciąga-
budżet. I może to pana zdziwi, ale kiedy
o tym mówię na spotkaniach kół gospodyń
wiejskich, na podkarpackich bazarkach,
liście, my o sprawy pracowników branży auto-
-moto – tam ludzie widzą, jak krok po kro-
ku budujemy naszą wiarygodność.
li, nie podniesiemy ręki za cięciami wydat-
ków społecznych.
nikt się nie oburza. Ba, wielu ludzi, którzy
głosowali na PiS, uważa, że państwo i Ko-
ściół trzeba separować – dla dobra tego
ale wcale jej nie Udało się też parę rzeczy w Sejmie. Kie-
dy przyszedł COVID, wydrapaliśmy wspar-
cie dla osób na śmieciówkach. To była waż-
Pytam znów, bo pan mi nie odpowie-
dział: o czym będzie kampania wybor-
cza?
drugiego. W sumie o to chodzi w porząd-
nym świeckim państwie. Jest w nim miej-
sce dla wszystkich, także dla wierzących.
chciała na sprawa i – nie ukrywam – jestem z te-
go dumny. Udało nam się ustawowo zapi-
sać rozwiązanie, że jeśli firma dostaje po-
– Powinna być o tym, jakiej chcemy Polski moc na restrukturyzację, to ta kasa nie
po ustąpieniu PiS-u. Witold Gadomski napisał niedawno może zniknąć w kieszeni prezesa. Nie jest
w „Wyborczej”, że awantura o Karola Przypomnijmy młodszym: Unia Pracy więc tak, że w opozycji można tylko jęczeć
Jakiej? Wojtyłę to dla PiS-u polityczne złoto. miała być niebolszewicką lewicą – czymś lub siedzieć na Zbawiksie i machać tęczo-
– Mówmy o zatrudnieniu, o mieszkaniach Jarosław Kaczyński „kreuje się na jedy- ponad podziałami na postkomunę i po- wą flagą...
właśnie, o ochronie zdrowia. O czasie pra- nego obrońcę Jana Pawła II, zmuszając st-„Solidarność”. Skończyła jako przy-
cy, o ubezpieczeniu od bezrobocia, o pen- opozycję do lawirowania”. stawka SLD w rządach Leszka Millera Dobrze, że pan to wspomniał, bo ta
sjach w budżetówce, o naprawie sekto- – A ja myślę, że PiS tutaj przegrzał. Że to i Marka Belki. W Wikipedii można prze- sympatia lewicy dla ruchu LGBT jest
ra publicznego, o administracji. Chciał- machanie portretami papieża, te nadę- czytać, że w proteście przeciw liberalnej ciekawą sprawą. Zdaniem konserwaty-
bym dyskusji takiej, jaka zwykle toczy się te opowieści, że trwa apokaliptyczna wal- polityce tych rządów „doszło do poważ- stów geje i lesbijki są nowym proletaria-
przed wyborami w krajach północnej Eu- ka dobra ze złem, są po prostu niewiary- nego rozłamu w młodzieżówce UP”. Pan tem – ludzkim wehikułem, na którym
ropy. Tam, gdzie politycy kombinują, jak godne. Reakcje na reportaż TVN „Fran- i pańska dziewczyna Barbara Nowacka, współczesna lewica chce wieźć nas do
łączyć wzrost gospodarczy z dbałością o lu- ciszkańska 3” pokazują, że wciąż jest nie- córka posłanki UP, stworzyliście efeme- „nowego, wspaniałego świata”.
dzi biedniejszych. rozwiązany problem z kościelną pedofi- rydę: Młodzi Socjaliści. – To wielopoziomowa bzdura. Sprawa jest
lią. Nasze stanowisko wygląda bardzo pro- – Z partii odeszła wtedy cała organizacja tymczasem prosta: kiedy władza szczuje na
Pan mówi: administracja i asekuracja. sto: otwórzmy kościelne archiwa i zadość- młodych. Nie chcieliśmy żyrować bezsen- mniejszości, my będziemy ich bronić. Nie
A PiS na to znów: damy kasę. uczyńmy ofiarom. sownej wojny z Irakiem, antypracowniczej tchórzyć, kluczyć, asekurancko się chować
– Nie kupuję tego, że jak się da ludziom kil- polityki rządu, który obniżał podatki milio- jak niektórzy. Chcemy równego traktowa-
ka stów, państwa może nie być. Bo to jest Najlepszym zadośćuczynieniem jest ka- nerom, a starszej pani zamykał przed no- nia dla wszystkich – niczego więcej i nicze-
w gruncie rzeczy naiwna wiara, że rynek sa. W USA pokazali, co robić. Kancelaria sem bar mleczny. Spychanie kosztów prze- go mniej!
załatwi każdą sprawę. Weźmy ochronę prawna gromadzi ofiary, składa wielo- mian na biednych i brylowanie na galach
zdrowia – w naszym pararynkowym sys- milionowy pozew zbiorowy, wygrywa Business Centre Club… Taka lewica – uwa- Trochę się już powtarzamy, więc może
temie nadal rosną kolejki do lekarzy. A jak proces, który wyjaśnia, co się wcześniej żałem i uważam nadal – nie ma racji by- skończmy z bazą, przejdźmy do nadbu-
ktoś odżałuje i pójdzie do gabinetu prywat- działo, po czym do kurii diecezjalnej tu. Miller zresztą jest dziś w praktyce poli- dowy. Jak pan ocenia politykę godno-
nie, to i tak mu doktor wystawi skierowa- jedzie komornik, spienięża kościelny tykiem Platformy. W Lewicy Razem by się ściową obecnego rządu?
nie na leczenie w państwowym szpitalu. majątek, wypłaca odszkodowania. To nie odnalazł. – Myślę, że ona się wypaliła i jest martwa
Z tej kolejki nie da się uciec na własną rękę. jest sprawiedliwość. w środku. „Żołnierze wyklęci” to najlepszy
Musimy zainwestować wspólnie w publicz- – Zgadza się. Tylko dlaczego w Polsce tak Ta wasza lewica... dziwna zbieranina. przykład. Te oprawy meczowe, biegi wil-
ną ochronę zdrowia. Co do administracji nie ma? Bo politycy traktują Kościół jak ja- Mamy Włodzimierza Czarzastego i jego czymi tropami – to było jakoś tam buntow-
– lubimy w Polsce narzekać, że ona fatalnie kieś państwo w państwie. Tchórzą przed Nową Lewicę powstałą z resztek po nicze, prawdziwe około 10 lat temu. A teraz
działa. A jak ma działać, kiedy tam straszą nim po prostu. Sam pan widzi, że postulat SLD i z Wiosny Roberta Biedronia oraz mamy w szkołach nudne akademie ku czci
wakaty? Fachowcy uciekają z marnie opła- świeckiego państwa to niby mało – a wiele. Lewicę Razem, która tworzy z NL koali- „Burych” i „Szarych”, na których dziecia-
canej pracy, bo państwo – w porównaniu Świeckie państwo jest zresztą na dłuż- cję o krótszej nazwie: Lewica. Mówiąc ki przede wszystkim potwornie się nudzą.
z rynkiem – wynagradza źle. A jak są waka- szą metę lepsze dla wierzących. Zapisywa- po ludzku: stoicie na trzech nogach A co mądrzejsze wiedzą już, kogo władza
ty, to sprawy petentów się wloką. Wyższe nie Jezusa do PiS-u tylko przyspieszyło la- – postkomunistycznej, gejowskiej i tej wynosi na piedestał. Że każą im na przy-
płace w budżetówce to nie jest wydatek so- icyzację młodych, wypisywanie się z lekcji pańskiej w odcieniu fioletu. kład uczestniczyć w kulcie człowieka, któ-
cjalny, jak się wydaje niektórym liberałom, religii i tak dalej. To oczywiście i tak by się – Lewicowi wyborcy są różnorodni i na ry mordował białoruskie dzieci. To nie gra.
tylko inwestycja w działające państwo. Od działo, ale biskup Marek Jędraszewski i je- tym jest oparta nasza koalicja – na sza- Zresztą ci „leśni bohaterowie” pasują dzi-
sprawności administracji zależy rozwój go- mu podobni wcisnęli gaz do dechy. Prze- cunku dla tej różnorodności. Jest jednak siejszej prawicy tak jak świni siodło. Ci fa-
spodarki, czyli na koniec to, ile będziemy grzali. To nie jest tylko moje zdanie, ale wspólne jądro: stoimy po stronie pracy. ceci przyssani do posad w spółkach skar-
mieli kasy z podatków w budżecie. też wielu zaangażowanych katolików. Doj- Większość naszych wyborców to zatrud- bu państwa, te miliony dla krewnych, zna-
rzewa świadomość, że związanie Kościoła nieni – przyszli, obecni lub byli. jomych. Co to ma wspólnego z mitem ro-
A jeśli PiS weźmie trzecią kadencję? z władzą zaszkodziło wierze. mantycznego partyzanta? Ich patronem
– No... to już zależy od nas. Od tego, czy pój- Podobnie jak wyborcy wszystkich in- mógłby być raczej sekretarz podstawowej
dziemy na wybory. Ja wierzę, że ludzie pój- Pan się urodził w Danii. nych partii. Mnie chodzi o to, że Adrian organizacji partyjnej rozdający po uważa-
dą. I robię, co mogę, żeby Polacy o lewico- – W rodzinie emigranckiej. Ale w domu Zandberg – w debacie przed wyborami niu talony na maluchy.
wych poglądach mieli po co głosować. Tu mówiło się po polsku. Nie mieszkałem tam 2015 r. pierwszoplanowa gwiazda – cał-
jednak ważny przypis. Ci, którzy głosowa- długo. Wróciliśmy, gdy ciężko zachoro- kiem się rozpuścił w tych licznych od- Lecz prawdą jest również, że PiS po-
1 RP li na PiS, po wyborach nie znikną. I ja chcę wał mój dziadek. Do podstawówki chodzi- mianach lewicy. Jest was z Czarzastym wiedział rodakom: nie mamy się czego
wstydzić, nie jesteśmy brzydką panną dzą ojczyzny najsilniejsze, czyli Niemcy Pomogliśmy i za to rząd nie usłyszy ode pięć ministerstw. Wchodzi pan w ta-
bez posagu, jesteśmy dumnym naro- i Francja. mnie złego słowa, przeciwnie. Zrobiliby- ki układ?
dem ze wspaniałą historią – należy nam Cała ta szarpanina w wykonaniu PiS- śmy to samo, gdybyśmy rządzili. Wspiera- – Nie. Jarosław Kaczyński na własne ży-
się podziw. -u jest zresztą strasznie pusta. Przypomi- my sąsiada, który walczy z imperialistycz- czenie zrobił wszystko, by nie mieć zdol-
– To, co PiS mówi o godności, to jest fał- na się Jakub Bojko. To był mądry ludo- ną agresją. W tej sprawie polska lewica ności koalicyjnej z nikim. A czyściec w ła-
szywa odpowiedź na bardzo dobrze po- wiec, który sto lat temu opisał dwie dusze nawet przez chwilę nie miała wątpliwości. wach opozycji mu się po prostu należy. Za
stawione pytanie: z czego możemy być polskiego chłopa pańszczyźnianego. Jak Pomoc humanitarna jest ważna. Dostawy, aborcję, za ataki na prawa kobiet, za nie-
dumni? I nie, tego się nie da opędzić cze- siedział ze swoimi w karczmie, to wygra- żeby Ukraina mogła się bronić, są ważne. przyzwoite zupełnie szczucie na wiele grup
koladowym orłem. Fajnopolacki libera- żał panu pięścią. Jak szedł do dworu, po- Jednak wojna kiedyś się skończy. Dlatego społecznych, wreszcie za robienie rynszto-
lizm w ogóle na tę potrzebę nie odpo- kornie giął czapkę w rękach, na wszystko dobrze, że zaczynamy rozmawiać o tym, ka z tak zwanych mediów publicznych.
wiadał, bo alergicznie reagował na każ- się zgadzał. To jest wypisz, wymaluj Mo- co będzie po niej. Dla Kanadyjczyków czy
dą wspólnotę. Ale nasza polska wspólno- rawiecki. W TVP wygraża pięścią całe- Greków Ukraina to kraj na mapie, dla nas No to inny scenariusz przy wspomnia-
ta ma wspaniałą historię! Z wielu jej epi- mu kontynentowi, żąda reparacji od Nie- to sąsiad. I w naszym interesie jest to, że- nym remisie wyborczym. Opozycja
zodów możemy i powinniśmy być dum- miec, rozstawia sąsiadów po kątach, a po- by u sąsiada dało się godnie żyć. Dlatego może skompletować większość, lecz
ni! My w Razem jesteśmy. Z ludzi żyją- tem jedzie do Brukseli i grzecznie podpi- powinniśmy naciskać na naszych zachod- tylko z Konfederacją. Lewica wejdzie do
cych razem w wieloetnicznej, wielokul- suje, co każą. Tak to się kończy, jak się nie nich partnerów, by potrząsnęli sakiew- koalicji z Mentzenem i Bosakiem?
turowej Rzeczypospolitej. Z Polaków bu- umie znaleźć sojuszników. A PiS ich nie ką. Mają z czego pomóc. Ukraiński dług – Nie wejdziemy do rządu ze skrajną pra-
dujących pod zaborami spółdzielczość. ma, poza Victorem Orbánem, o którym na Zachodzie powinien być umorzony, tak wicą. Trochę dziwne, że takie pomysły
Z rewolucji 1905 roku. Z Tadeusza Ko- wiadomo, że zdradzi, gdy mu się to opła- jak kiedyś umorzono polski. I trzeba też w ogóle się wśród demokratów pojawiają.
ściuszki i z Kazimierza Pużaka, z Lidii ci. Dlatego przegrywamy nawet w tych pilnować, żeby pieniędzy na odbudowę Konfederaci otwarcie mówią, że demokra-
Ciołkoszowej i z Jacka Kuronia. I z tego, wypadkach, w których racja jest po na- nie przechwyciła garstka oligarchów. Że- cją gardzą. To religijni fanatycy. Przypomi-
co się udało. Z naszych własnych sukce- szej stronie. by Ukraina przyjęła porządne standardy, nam, że to oni doprowadzili do barbarzyń-
jeśli chodzi o prawa pracowników, działa- skiego zaostrzenia ustawy aborcyjnej. Ich
nie administracji. Polska ma więcej do zy- podpisy widnieją pod wnioskiem do Try-
skania na stabilnym sąsiedztwie niż na bunału w tej sprawie. I śmieszy mnie, kie-
Ci, którzy głosowali na PiS, tym, że paru naszych miliarderów zrobi

tam interesy.
dy słyszę: „Dobra, może i fanatycy, ale zna-
ją się na gospodarce”. Przecież to, co Men-
tzen i Korwin mówią o gospodarce, to że-
po wyborach nie znikną. Ze zbożem głupio wyszło.

– Ono miało jechać w zaplombowanych
wagonach do Afryki. I słusznie, bo tam
nada. Rozumiem, że taki towar może ku-
pić piętnastolatek, ale jak czytam poważ-
nych podobno publicystów wzdychają-
I ja chcę takiej Polski, gdzie jest jest potrzebne. Tyle że nie dojechało. Jed-
no z dwojga: albo transportem rządzą nie-
udacznicy, którzy nie umieli tego dopilno-
cych do tego bajdurzenia, to naprawdę rę-
ce nie mają gdzie opadać. Konfederacja ta-
ka fajna, bo zlikwiduje podatki, zlikwidu-
dla nich miejsce wać, albo – to byłaby gorsza wersja – coś

innego publicznie obiecano, a na coś in-
nego się decydenci umówili. Jak było? Nie
je składki. Tylko z czego potem utrzyma-
my państwo? Rozwaliliby Polskę w mgnie-
niu oka. Nie byłoby na emerytury, na szko-
wiem. Natomiast pochwalę konkurencję, ły, na szpitale. Jak pana, odpukać w nie-
czyli PSL. Oni już w 2022 r. proponowali malowane, dotknie rak, to chce pan pła-
sów z ostatnich 30 lat – choć popełnili- Jak w sprawie KPO. wprowadzenie kaucji na tranzyt. cić 200 tys. zł za leczenie? Chce pan, żeby
śmy w transformacji ciężkie błędy, było – Polska w Unii znalazła się przez PiS na ktoś, kto nie ma na lekarza, umierał pod
wiele niesprawiedliwości, one nas ciągle spalonym. I kosztuje nas to niestety gru- To znaczy, że polski przewoźnik musiał- płotem? Żeby staruszki bez emerytur że-
gryzą w tyłek. Lewica jest jednak po to, be miliardy euro. Zresztą w kraju, na na- by zdeponować tysiąc złotych od tony, brały na ulicach? To jest przyszłość, do ja-
żeby ich nie powtarzać. Polska jest dzi- szym podwórku, też już kręcą się w kół- odbierając towar, a odzyskiwałby kasę, kiej doprowadziłaby Konfederacja. Jak
siaj rozwiniętym krajem w Unii Europej- ko. Parę lat temu PiS faktycznie miał dla gdy ziarno wypłynęłoby z portu. ktoś chce zobaczyć efekty takiej gospodar-
skiej, który powinien rozmawiać z inny- ludzi nowe propozycje. Teraz tylko stra- – To był dobry pomysł, Lewica go poparła, ki, niech jedzie do Somalii. My do tego ręki
mi państwami bez zbędnych komplek- szy. A w tle kręcą się spoceni faceci, któ- ale PiS temat przespał. Teraz się przestra- nie przyłożymy, już nie mówiąc o kwestii
sów i bez lokajskiego podejścia, jakie rzy zgarniają szybko, w ostatniej chwili jak szyli – ich nerwowe ruchy mówią same za prorosyjskiej postawy konfederatów...
miewała Platforma. najwięcej kasy. Wypełzł cały zastęp panów siebie. Podobno w ostatnich godzinach do-
Mejzów i mają się świetnie. Oczywiście bę- słownie coś tam wymyślili. Na pewno jed- No to teraz scenariusz optymistyczny.
Jak to mówił Radosław Sikorski: robimy dą przykrywać ten proceder, wymachu- nak rolnicy zdążyli się wkurzyć. PiS przegrywa. Przetrwa utratę władzy?
laskę Amerykanom i w dodatku za nic. jąc portretami papieża albo gardłując o ro- – Nie jestem tego pewien. Dziś spajają go
Taka murzyńskość. bakach, które zła Unia wsypie nam pod- Tylko czy to jakkolwiek wpłynie na głównie stanowiska, pieniądze i strach
– A co PiS zrobił zamiast? Zaczął się szar- stępnie na talerze. Ale to już – zobaczy pan wybory? przed zmianą. To nie jest trwały funda-
pać z Brukselą zupełnie bez sensu, dla sa- – nie zagra. – Też mam wątpliwości. Tym bardziej że ment. Może za kilka lat na tym miejscu po-
mego szarpania. Mamy kiepskie relacje większość polskiej wsi już dawno nie żyje jawi się formacja konserwatywno-prospo-
ze wszystkimi, poza Ukrainą. I myślę, że Polityka prężenia muskułów ma jednak z rolnictwa. łeczna, ale szanująca prawa człowieka i ład
w połowie przypadków rząd już sam zapo- pewne blaski. Przyleciał do nas Woło- konstytucyjny. Może, nie wiem tego. Wtedy
mniał, o co się z kim pokłócił. Tak się nic dymyr Zełenski, wcześniej się zjawił Joe Czyli wiejskie poparcie dla PiS-u wcale byłoby o czym rozmawiać – dziś nie ma.
nie załatwi. W Unii Europejskiej trzeba bu- Biden, przelatując – jak powtarzała do nie musi spadać z powodu nadmiaru
dować koalicje, to jest abecadło. Inaczej lą- znudzenia TVP – nad Francją i Niemca- zboża, drogich nawozów i reszty... Ten optymistyczny scenariusz byłby na-
dujesz na aucie. To samo dotyczy prawi- mi. Propaganda głosi, że zaraz będzie- – No właśnie. wet prawdopodobny, gdybyście zdołali
cowej alergii na pogłębienie integracji eu- my pierwszą armią lądową Europy, że stworzyć cholerną wspólną listę.
ropejskiej. Silna Europa jest w naszym in- w europejskiej polityce bez Polski dziś Wyobraźmy sobie czas po wyborach. – Wspólna lista byłaby skrajnie ryzykowna
teresie, bo ludzi mieszkających w takich ani rusz, że ciężar się przenosi z Berlina Wynik starcia między władzą i opozycją: w trakcie kampanii wyborczej, ponieważ
krajach jak Polska jest więcej niż Niem- do Warszawy. w przybliżeniu remis. Mamy pat. Jaro- nie ma takiego zwierzęcia jak jeden anty-
ców. W federalnej Europie byłoby łatwiej – Nie lubię tych wielkich słów. Fakt, że je- sław Kaczyński proponuje wam koalicję -PiS. On jest zbiorem bardzo różnych wy-
walczyć o nasze interesy niż w Europie oj- steśmy w takim miejscu na mapie, iż bez – w imię utrzymania zdobyczy socjal- borców o bardzo różnych, często przeciw-
czyzn, którą z oczywistych względów rzą- nas byłoby krucho z dostawami sprzętu. nych, przeciwko liberałom. Daje wam stawnych, preferencjach. Powiem otwar-
OGŁOSZENIE
W PONIEDZIAŁEK W „WYBORCZEJ”
WYBORCZA.PL/JEDNAPLANETAJEDNOZYCIE
Mniej demografii,
więcej słońca. Jak spiąć
„dzieciowy” biznes?
ORGANIZATOR: PARTNER:
energia
34243576 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
cie: nie chce mi się o tej jednej liście już na- Ostatnio przebąkuje, że się przyłączy
Z TYM WYDANIEM
wet gadać. Straciliśmy wszyscy rok cza- do PiS. Pan liczy, że władza wpadnie
su, chociaż liderzy wiedzieli, że listy nie bę- wam w ręce nawet przy trzech, czterech
dzie. Marnowanie uwagi ludzi – zamiast listach. Ja bym na to nie stawiał.
mówić o problemach z pracą, mieszkania-
mi, socjalnym bezpieczeństwem…
– Wszystko będzie zależeć od mobilizacji
w dniu wyborów, to jasne. Ale PiS struktu- DOSTAJĄ PAŃSTWO
Jednak aby wprowadzić pańskie koncep-
cje mieszkaniowe, trzeba wygrać wybo-
ralnie słabnie. Naprawdę pan tego nie wi-
dzi? DOSTĘP DO:
ry. Wspólna lista premiuje... i tak dalej. Jakoś niespecjalnie. Od lat ma wynik
1.
– Niekoniecznie. Taka lista to potężne ry- ponad 35 proc.
zyko, że ludzie, którzy nie przełkną na niej – I największe poparcie pośród wyborców Serwisu Wyborcza.pl
albo Tuska, albo Zandberga, pozostaną po 60. roku życia. Młodsi go nie chcą. De- na sobotę i niedzielę*
w domach. A wtedy wygrywa PiS. Wszy- mografia ma oczywiste konsekwencje.
scy na Wiejskiej to wiedzą. Zresztą ci, któ-
rzy w studiach telewizyjnych najgłośniej Pan jest chyba słaby z matmy. W miejsce
Fragmentu książki „Ludzie Kremla
o wspólnej liście gardłowali, sami jej nie
chcieli.
Ma pan na myśli Platformę.

zmarłych wchodzą nowi seniorzy. Sta-
rych nam nie ubywa.
– I sądzi pan, że ci młodsi, wcześniej wy-
borcy Lewicy albo Hołowni, nagle po sześć-
2. nad Wisłą. Ideowcy czy zdrajcy?”
Nikołaja Iwanowa
– Tak. To było tylko legendowanie sie- dziesiątce przerzucą się na Kaczora?
bie. Po to, żeby później mówić elektorato-
wi: kochani, oni z nami nie poszli, wybierz- W latach 80. malowałem kościoły.
cie najsilniejszego. W powszedni dzień w ławkach siedziały
same babcie. Teraz jest podobnie, tyl-
Dlaczego nie poszliście? ko dzisiejsze babcie w moich czasach
– Pan mnie jednak męczy. Z różnych powo- malarskich szalały na dyskotekach. Pęd
dów. Kosiniak jak ognia boi się stanąć na do Kościoła narasta wraz z lękiem przed
jednym obrazku z Lewicą. śmiercią i na tym korzysta PiS.
– Te „babcie” jedne są w PiS-ie, inne
Nie chce być już „tęczowym Władkiem”. w KOD-zie. A wcześniej po kościele głoso-
– Konserwatywni liberałowie z PO też Le- wały na Aleksandra Kwaśniewskiego. Więc
wicy nie cierpią. Nie pan jeden zdecydo- wszystko nie jest takie proste, zero-jedyn-
wanie przecenia jednoczącą siłę antypi- kowe. Możemy sobie dywagować, lecz jed-
sowskiej emocji. A ludzie są przecież róż- no wydaje się pewne: kluczowa będzie mo-
ni. Wielkomiejski prekariusz, który głosu- bilizacja.
W porządnym świeckim
państwie chodzi o to,
by było miejsce dla wszystkich,
także dla wierzących
je na Razem, dostał po tyłku za rządów PO. Jak zmobilizujecie swoich? Zbiorowy portret Polaka komunisty
Żył na śmieciówkach, a władza radziła mu – Jeździmy po Polsce i pokazujemy lu-
„zmienić pracę, wziąć kredyt”. Oczywiście, dziom, co zamierzamy zrobić. Chcemy – odpowiedź na jedno z najtrudniejszych i najbardziej
że ma dość PiS-u, ale zapewniam: Tuska skrócić czas pracy, więc pokazujemy goto-
nie pokocha. wą ustawę. Chcemy budować mieszkania,
niewygodnych pytań w polskiej historii.
To uporczywe gadanie o wspólnej li- pokazujemy, jak to zrobiliśmy we Włocław- Tysiące Polaków umacniało z uporem
ście tylko wszystkim szkodzi. Jeszcze nie ku, gdzie wiceprezydent z Lewicy przeko-
ma wyborów, a już jest „porażka opozy- nał samorząd i już rośnie osiedle domów władzę imperium Stalina w Związku Sowieckim
cji”. Bo się nie dogadali, ale są beznadziejni! komunalnych. To ludzi bardziej interesuje
Uprzejmie informuję szanownych publicy- niż taka czy inna lista. i władzę ludową w Polsce. Kim byli ci szeregowi
stów, że właśnie takimi tekstami się demo-
bilizuje opozycyjnych wyborców. To wszystko hasła pod młodych.
komuniści i ich przywódcy?
Moim zmartwieniem nie jest dziś taka Seniorzy nie pracują i zwykle mają
czy owaka lista, tylko to, żeby polski pra- gdzie mieszkać.
Twój wyjątkowy kod dostępu

cownik miał po co pójść na wybory. I dla- – Lecz mają inne problemy. Ubóstwo w Pol-
tego z uporem będę mówić: program! Po- sce ma dziś twarz starszej kobiety, zwy-
łożyliśmy na stole krótszy tydzień pracy kle wdowy. Lewica ma rozwiązania, z któ-
– dla wszystkich, nie tylko dla wybranych. rych jednym jest wdowia renta. Kluczowe do fragmentu książki „Ludzie Kremla nad Wisłą. Ideowcy czy zdrajcy?”
Chcemy wzmocnić pozycję pracowników jednak – powtórzę – musi być podniesie- Nikołaja Iwanowa oraz treści Wyborcza.pl na ten weekend:
w negocjacjach zbiorowych. Dziś w Pol- nie płac. Drożyzna szczególnie mocno ude-
sce, kraju „Solidarności”, prawo jest takie, rzyła w budżetówkę. Ludzie pracujący dla
że trudno zastrajkować. Ludzi zakładają-
cych związki zawodowe wyrzuca się z ro-
państwa i samorządu, ludzie, którzy po-
winni otaczać obywateli opieką – sami nie NILKW23
boty pod fałszywymi zarzutami. Idą do są- mają życiowej stabilności. Więc jak mają
du pracy, czekają tam na wyrok rok albo tworzyć sprawne państwo, kiedy zarabiają
dwa lata. Wygrywają, tylko co z tego, skoro blisko minimalnej? + Aby skorzystać z kodu:
związek w tym zakładzie został już znisz- ① Wejdź na stronę Wyborcza.pl/magazynkod
czony? Nieuczciwemu pracodawcy zwy-
czajnie się opłaca wyrzucić związkow- ② Wpisz kod w polu „Kod promocyjny”
ca. My mamy rozwiązanie: na zwolnienie ③ Podaj adres e-mail, na który przyznamy dostęp
chronionego pracownika musi dać zgodę
sąd. Projekt Maćka Koniecznego i Agi Dzie-
④ Aktywuj dostęp w ten weekend
mianowicz poparła komisja sejmowa, ale ⑤ Fragment książki czytaj na Wyborcza.pl/czytelnia
PiS go ciągle nie poddał pod plenarne gło-
sowanie. To tyle w sprawie prospołeczno-
ści rządu. * Oferta tylko dla użytkowników, którzy w ostatnim roku nie posiadali
prenumeraty w serwisie Wyborcza.pl. Dostępna od 15.04.2023 r. do 16.04.2023 r.
I jeśli opozycja nie wygra wyborów,
będziecie tak dalej czekać na łaskę PiS-u. Jeśli masz pytania lub kłopot z aktywacją kodu, chętnie pomożemy. Skontaktuj
Bez szans na powodzenie. Bliższy mu się z infolinią: tel. 22 555 54 55 (sob. 9–17), e-mail: pomoc@wyborcza.pl.
Paweł Kukiz osiem lat czeka ze swymi
1 RP postulatami – i się nie może doczekać. OGŁOSZENIE 34231784
FOT. ŁUKASZ GIZA / AGENCJA WYBORCZA.PL
LEPIEJ SPŁONĄĆ,
NIŻ ZBLAKNĄĆ
Plemię canceli kontra plemię inceli. Zaorać lewaka kontra zaorać prawaka.
Algorytmy internetowe robią resztę i paranoja się nakręca
Z REŻYSEREM JANEM KLATĄ* ROZMAWIA DOROTA WODECKA
* Jan Klata
• ur. 1973 r., jeden z najwybitniejszych polskich twórców teatralnych, laureat
kilkudziesięciu polskich i zagranicznych nagród teatralnych, m.in. Nagrody
im. Konrada Swinarskiego i Europejskiej Nagrody Teatralnej. Jego spek-
takle prezentowane były na Festiwalu Jesiennym w Paryżu, Olimpiadzie
Teatralnej w Petersburgu i Biennale w Wenecji. Za kilka tygodni odbędzie się
pokaz „Trojanek” Eurypidesa z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na Olimpiadzie
Teatralnej w Budapeszcie. Jest ojcem trzech córek i mężem Justyny Łagow-
skiej, scenografki i reżyserki.
1 RP
wyborcza.pl/magazyn
O! Kiedy pierwszy raz rozmawialiśmy ze – Tak, gnoił, gnoił nikczemnie i haniebnie. Zaskakująco pan teraz obrywa od śro spektakularny shitstorm i zniszczyć. A rze-
sobą 10 lat temu, przyszedł pan na spot Rozumiem, że odpowiedzią jest matriar- dowisk progresywnych. W kuluarach, czy, które obrażają różnych ludzi, jest nie-
kanie w tym samym futrze. chat? dodam. skończenie dużo. Dlatego istoty Homo sa-
– Mam też dużo innych przyodziewków. Ten – Czy Polakom wolno tańczyć latynoame- piens gromadzą się w stada, żeby ustalić, co
mi służy, jest z recyklingu i ładnie łysieje. Nie, odpowiedzią jest równość. rykańskie tańce? Oto performatywny pro- będą gumkować w ramach tego obrażania.
A to jest ważne, żeby w życiu dobrze łysieć. – No właśnie, równość, to znaczy, że nikogo blem na miarę ćwierćwiecza! Tzw. środowi- I problem znika.
Dekadę temu uchodziło chodzić w fu- nie prześladujemy, nawet jeśli zdarzyło mu sko staje się coraz bardziej infantylnie agre- Żeby było miło. W życiu przecież z za-
trach, lecz czasy definitywnie się zmieniły. się – nie z własnej winy – być mężczyzną. sywne wobec każdego, kto nie zakłada ideo- łożenia ma być miło, przyjemnie, ujutnie,
Nie wyrzucę źrebaka na śmietnik tylko dla- Nikogo nie dyskryminujemy ze względu na logicznego gorsetu, nader często dość bez- komfortowo, czyż nie?
tego, że czasy się zmieniły. Ale oczywiście to płeć i wiek, à propos dziaderstwa. myślnie importowanego. A mnie akurat
jest nie do pomyślenia dla moich córek, by gorset uwiera, chociaż generalnie wyda- Chciałabym.
zakładać futra. One nie noszą, jednak innym À propos, pan nie odpowiedział na moje je się, że ideologiczny gorset pomaga w ży- – Pozwalam sobie zauważyć generalną nie-
nie zabraniają. Wydaje mi się, że to powin- pytanie, ale mam jeszcze inne w zapasie. ciu, zwłaszcza jeśli się go z odpowiednim chęć do rzetelnego, żmudnego ogarnia-
no być ponadczasowe podejście. – Ja też. W dniu moich urodzin mieliśmy pró- wyprzedzeniem zmieni na modniejszy. Po- nia świata przez ludzi do tego powołanych,
bę wznowieniową i spektakl „Trojanek” Eu- maga w karierze, ale bardzo szkodzi na gło- czyli przedstawicieli polskiej inteligencji.
To widzę, że od razu zaczynamy. rypidesa. I sześcioletni Kajetan, który pierw- wę, przede wszystkim artystom, ponieważ W uczciwej rozmowie próbuję zrozumieć
– Nie? Proszę bardzo, mogę nie mówić szy raz grał składanego w ofierze Astyanaksa, powoduje, że sztuka, której strumień przez argumentację drugiej strony, następnie sta-
o moim szorstkim postrzeganiu świata. Pa- syna Andromachy i Hektora, na dzień dobry człowieka przepływa, przestaje być sztuką, ram się powtórzyć tę argumentację, zapy-
ni ma jakiś inny plan na tę rozmowę? zapytał mnie w kulisach: „A czy ty będziesz a staje się propagandową agitką. Czy to jest tać, czy dobrze zrozumiałem, a potem do-
dobrą, czy złą postacią?”. Oto najważniej- agitka prawicowa, czy lewicowa, to tak na- piero mówię, z czym się nie zgadzam. Na
Niekoniecznie. Sądziłam, że zacznę od sze pytanie, z jakim musiałem się w ostat- prawdę nie ma żadnego znaczenia. Efekty tym polega sztuka logicznego myślenia. A to
życzeń, bo dopiero co skończył pan 50 lat, nim czasie zmierzyć. są zadziwiająco podobne pod względem ar- jest już właściwie u rzesz polskiej inteligen-
a potem zapytam, czy czuje się pan dzia tystycznym. Podobnie nieudane, choć oczy- cji różnej maści niespotykane. Przeciwni-
dersem. Wydawać by się mogło, że w tym wieku wiście recenzje będą dobre, zwłaszcza kie- ka trzeba skancelować, nie trzeba i nie wol-
– A to nie jest dyskryminujący ageizm? Ja- fundamentalne jest pytanie o frustrację, dy recenzent jest jednocześnie dramatur- no z nim uczciwie dyskutować, jako że jest
kie są feminatywy słowa „dziaders”? kryzys wieku średniego i tym podobne giem spektaklu. przeciwnikiem. Nie zadaję sobie trudu zro-
historie. zumienia czyjegoś poglądu, skoro jego po-
Dziaderska, dziadersczyni? – Nie, nie jestem sfrustrowany, jestem Nie każda ideologizacja jest nieetyczna. glądy mnie obrażają. A zatem ma ich nie
– Nie. Pytałem o to moją córkę Jadwigę. Ba- dorosły. Staję się podejrzanie wręcz po- – Nie powiedziałem, że każda ideologizacja być i tego człowieka też ma nie być.
bers. A jaki jest feminatyw od słowa „prze- godny, a kryzys wieku średniego już jest nieetyczna. Powiedziałem, że ideologi- Plemię canceli kontra plemię inceli. Za-
mocowiec”, bo do tego chyba też zaraz doj- przeszedłem z mocnym wyprzedzeniem. zacja sztuki ją zabija. orać lewaka kontra zaorać prawaka. Algo-
dziemy. I wbrew najmodniejszym tendencjom rytmy internetowe robią resztę – i parano-
nie przetrząsam swojego życiorysu w po- Czy artysta nie powinien stanąć po ja się nakręca.
Przemocowczyni? szukiwaniu osób, które mnie skrzywdzi- stronie etyki, czyli tej ideologii, która jest Nie sprawdzamy już mocy swoich poglą-
– A słyszała pani taki wyraz? Może najwyż- ły. Pielęgnuję w sobie, niezwykle prze- etyczna? Przecież nie da się oddzielić dów w konfrontacji z poglądami innych, nie
szy czas, żebyśmy go również zaczęli uży- kornie, poczucie wdzięczności, czę- etyki od ideologii i sztuki od etyki. poddajemy ich próbie, bo to wymagałoby
wać. Ograniczanie poszukiwań przemocy sto paradoksalne. – Przepraszam bardzo, pani uważa, że lewi- wyjścia poza naszą strefę komfortu.
do niecałej połowy społeczeństwa jest, de- cowy nurt jest z założenia etyczny, a prawi- Jeśli jestem skonfrontowany z czymś, co
likatnie mówiąc, naiwnością. Tak jak my- Na przykład wobec kogo? cowy nieetyczny? Przecież to jest niepraw- nie mieści się w ramach mojej ujutności, to
ślenie, że jak prezydentem przestanie być – Na przykład wobec Krystiana Lupy. Al- da. Często mamy do czynienia z obłudną budzi mój niepokój, a zaraz po nim jest już
Andrzej Duda, mężczyzna, a prezydent- bo Mikołaja Grabowskiego, który wie- monokulturą. Deklaruje się inkluzywność agresja. A przecież nie powinienem czuć
ką zacznie być Beata Szydło, to będzie le- le lat temu postawił mi dwóję w Państwo- i afirmację, a praktykuje cenzurę i wyklu- niepokoju, nikt nie powinien czuć niepoko-
piej, bo to kobieta. Pozwolę sobie na ryzy- wej Wyższej Szkole Teatralnej w Krako- czanie. ju, bo wszyscy powinni się czuć tak ujutnie
kownie kontrowersyjne przypuszczenie, że jak ja. Skoro jednak ktoś wychodzi poza mo-
może nie całe zło tego świata jest związane ją ujutność, to zadaje i mnie jakieś pytanie.
z płcią rządzących. I może się okaże, że moja ujutność nie jest
znowu taka ujutna?
A nie? Jeśli ktoś może sobie pozwolić na walkę pokoleń
– (śmiech) Być może niezbyt sensowna jest Sądzi pan, że o ujutność idzie, kiedy
dość popularna w niektórych kręgach teza, i się jej z pasją godną lepszej sprawy poświęca, to również dlatego, zamykamy się w bańkach?
że obecni przedstawiciele grup, które spra- że ma na to pieniądze od rodziców – I o wskazywanie wroga, który nas w tych
wowały władzę przez tysiące lat, powinni bańkach zjednoczy. W internecie, dodajmy,
być teraz szykanowani. Przepraszam bar- co jest paranoiczne, zwłaszcza w środowi-
dzo, ale ja ze sprawującym władzę Bolesła- sku teatralnym, bo z zasady to, co robimy,
wem Krzywoustym, reprezentantem pa- wie. Z Czechowa, zdaje się. Wtedy myśla- Zaroiło się od poszukiwaczy myślo- jest ucieczką od internetowego zapośred-
triarchatu, nie poczuwam się do żadnej so- łem, że dostałem pałę, bo jego sposób my- zbrodni przeczesujących internet w poszu- niczenia. Przecież teatr polega na tym, że
lidarności. Domyślam się, że współczesne ślenia jest skostniały, że mści się na mnie, kiwaniu łupu. dosłownie wychodzi się ze swojej baniecz-
kobiety czują się odpowiedzialne za Elżbie- bo się przeniosłem z Warszawy i tak dalej, Nie mam ochoty funkcjonować w ra- ki po to, żeby się skonfrontować z żywymi
tę Batory? ale kilka lat później doszedłem do wnio- mach określonego sztywno zestawu poglą- ludźmi, którzy przez półtorej czy trzy godzi-
sku, że on miał rację. Bo on wiedział, czym dów na świat, który z jednej strony zapew- ny grają i performują dla nas. Wcielają się
Ona akurat była kobietą uprzywilejowa jest prawdziwy teatr, a ja tego nie wiedzia- nia mi głębokie przekonanie o mojej wyż- w postaci, które nie zawsze są tak bardzo
ną i seryjną morderczynią wszech cza łem. A nie miałem w sobie wystarczająco szości w stosunku do wszystkich spoza me- światłe i godne pochwały jak my, czasem
sów, a pan uprawia demagogię. dużo pokory, żeby odrzucić pewne różnice go stada, a z drugiej zapobiegliwie chroni te postaci teatralne są mordercami, gwał-
– Proszę pani, moje córki są najmłodszy- estetyczne i generacyjne między nami. mnie przed herezją, która, jak wiadomo, jest cicielami, zachowują się przemocowo, nie
mi czarnymi pasami w kraju, jedna z nich najgorsza. I dotyczy to każdego Kościoła. wszystkie postaci są wyrazicielami poglą-
jest czempionką brazylijskiego dżiu-dżit- Czy dziś walka pokoleń nie zastępuje I tego prawicowego Kościoła, i tego lewico- dów autora, reżysera czy aktorów. Eureka?
su – gdybym nie był feministą, spuściłyby walki klasowej? wego. Ja nie wyję w stadzie. Moim podwój- Teatr jest spotkaniem, a nie nawalanką za
mi niezłe manto. Oczywiście, że „Woman Is – Coś w tym jest, jednak mnie się to wydanym rozczarowaniem ostatnich lat jest Ko- pomocą kciuków. Teatralnej rewolucji nie
the Nigger of the World”. Pytanie, jak kon- je prawdą tylko i wyłącznie w ramach wiel- ściół i część środowisk lewicowych. przeprowadza się na Facebooku. Rewolucję
struktywnie świat zmieniać, żeby ludzie komiejskiego lewicowo-liberalnego środo- teatralną przeprowadza się na scenie spek-
płci wszelakiej wyciągali sensowne wnioski wiska. Kościół, wiadomo, ale czemu lewica? taklami, które są ciekawsze, lepsze od tych,
z mrocznej przeszłości. Naturalnie mogę się Jeśli ktoś może sobie pozwolić na walkę – PiS przez odwieczne siedem lat rzą- które były dotychczas, które nam się nie po-
mylić, ale nie mogę się oprzeć wrażeniu, że pokoleń i się jej z pasją godną lepszej spra- dów wyciągnął z ludzi to, co najgorsze, ale dobały, z którymi uczciwie rywalizujemy.
świat nie będzie mądrzejszy, jak zamienimy wy poświęca, to również dlatego, że ma na wyciągnął zarówno z prawicy, jak i z lewi- Nie zabraniaj innym, zrób swoje lepiej! Moi
„habemus papam” na „habemus mamam”. to pieniądze od rodziców. cy. Część opiniotwórczej lewicy zobaczy- studenci reżyserii to rozumieją, a część pe-
Czy jeśli inkwizycja rodzaju męskiego za- Przepraszam, to, co powiedziałem, jest ła, że można bezkarnie ludzi odstrzeliwać. dagogów nie.
stąpiona zostanie przez inkwizycję rodzaju straszne? Przejmuję się tym jak Mick Jagger W imię moralnej wyższości strażników or-
żeńskiego, to będzie sprawiedliwiej? wigilijnym wpisem Krystyny Pawłowicz. todoksji wznieca się gównoburze na temat Czy to nie jest iluzja, że spotykamy się
„Sprawowaliście władzę przez tysiące lat, Sądząc po pani minie, czeka mnie ban Andrzeja Stasiuka, Ziemowita Szczerka, w teatrze poza swoją bańką?
to teraz zobaczycie, jak my na was tysiące i cancel w mediach społecznościowych. Bę- Olgi Tokarczuk. Gumkuje się myślozbrod- – Zależy od władz miasta, nieprawdaż? Po-
lat będziemy się mścić?” – nie jest to hasło dzie gównoburza na Fejsie z uwagi na naru- niarzy w ramach kolejnych ataków moral- dzielę się niepopularną tezą, że ludzie teatru
szczególnie płodne intelektualnie. szenie tabu jakiegoś -izmu. nej paniki. I teraz każdy lewicowy i prawi- nie są po to, żeby miło spędzać czas w ra-
cowy aktywista klawiatury heroicznie cier- mach etatu, tylko po to, żeby robić możliwie
Wiem, że pan reżyserował w Szwecji Nie życzę panu tego w każdym razie. pi na pluszowym krzyżu, ujeżdżając koni- jak najczęściej grane fascynujące spektakle,
spektakl „Marat/Sade”, ale to nie powód, A skoro o Czechowie pan wspomniał, to ka ulubionego -izmu oraz -ingu. Satanizm na które możliwie licznie przychodzą „osoby
by nie wierzyć w ideały rewolucji. o strzelbie, która wisi na haku, musimy w teatrze kontra fat shaming na basenie. widzkie”. Te „osoby widzkie” mogą się z tym
– W rewolucji nader często skrywa się ma- też pogadać. Jedni cierpią z powodu tego, że ich wartości zgadzać albo nie zgadzać, mogą być obu-
rzenie o tym, żeby dojść do władzy i we- – To jest dwururka. Ma dwa cyngle. Cyn- zostały obrażone, drudzy cierpią z powodu rzone, nieoburzone, ale przynajmniej win-
dług ponadczasowej zasady „teraz, kurwa, giel z prawej strony jakoś tak ma, że chce się tego, że inne wartości zostały obrażone itd. ny otrzymać jakąś artystyczną wypowiedź,
my” zemścić się za wszystkie krzywdy, które nim pociągnąć jak najszybciej. Jeżeli cho- Kluczowa jest tu kategoria „obrazy”. Poczu- z którą mogą się, przepraszam bardzo, skon-
mnie spotkały. dzi o lewy cyngiel, to jego skuteczność pole- łem się obrażony tym spektaklem, tą wypo- frontować. I za to „osoby podatnicze” płacą
ga nie na tym, żeby go nacisnąć, tylko żeby wiedzią, tym filmem, tą piosenką, tym wier- naszej branży ciężko zarobione pieniądze.
Doceniam pana brawurę, ale jednak gonić króliczka. Więc ta strzelba jeszcze po- szem, tym człowiekiem. W związku z tym Prowadziłem jakiś czas temu zajęcia ze
patriarchat nas, kobiety, gnoił. I czas się wisi, zwłaszcza że nabita jest mokrymi ka- co trzeba zrobić? Wygumkować, zabronić, studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego,
1 RP z nim rozliczyć. piszonami. wykazać się rewolucyjną czujnością, zrobić teraz prowadzę zajęcia ze studentami reży-
serii na Akademii Teatralnej w Warszawie. Czy ja mogę panu zadać samobójcze py- jest tworzona na zasadach merytorycznych, gdyby ten sam spektakl był grany kilkadzie-
I dostrzegam u ludzi o pokolenie ode mnie tanie? znajduje sposoby na opanowanie przemo- siąt razy, nieprawdaż? I pieniądze się mar-
młodszych głębokie zrozumienie dla war- – Ależ bardzo proszę. cy. Proste. nują, duże pieniądze. Zakładam oczywi-
tości, które wyznaję w teatrze. Że warto jest ście, że na spektakl przychodzi publiczność,
zajmować się w teatrze tekstami, które są Jest pan przemocowcem? A kolektywne zarządzanie? bo na moje spektakle akurat tak się składa,
mądrzejsze od nas. Że warto jest rzeczywi- – Zaraz zajmę się nieznośną nieostrością – Trzymam kciuki za duet Strzępka/Mrozek że przychodzi. I tak się składa, że spektakle,
ście zadawać sobie trud zrozumienia tych terminu „przemocowiec”, lecz najpierw się w stołecznym Teatrze Dramatycznym. Będę które reżyseruję, są grane po 50-100, czasem
tekstów po to, żeby je zinterpretować. Że ak- zwierzę, że jestem wobec siebie bardzo kry- trzymał przez pięć lat, jako że jestem długo- 150 razy, a zatem kosztują podatnika dużo,
tor może grać kogoś innego niż on sam, ja- tyczny, wiele od siebie wymagam, również dystansowcem. dużo mniej niż spektakle ludzi, którzy mi
kąś postać, dajmy na to. Szokujące, niepraw- na polu pracy nad sobą. Wymagam od in- Teraz odpowiem nieco bardziej ogólnie: zazdroszczą honorariów.
daż? Monokultura jest zabójcza, dla intelek- nych, bo wymagam od siebie. Zdaję sobie polecam książki René Girarda. To bardzo
tu również. sprawę z tego, że tkwi we mnie przemoc, mądry, niekonformistyczny myśliciel zaj- To pan wie, kto panu zazdrości?
lecz nie wykorzystuję jej do niszczenia in- mujący się tematem kontroli przemocy. Na- – Tyle w temacie stopy zwrotu z inwestycji.
Ale są dzieła, które nie przystają do nych. Jednak są ludzie, którzy myszkują po tomiast dyskusja w środowisku jest na ta- Kontekst jest wszystkim.
dzisiejszej wrażliwości. Albo ich przemo- życiorysach, dzwonią po aktorach i pytają. kim poziomie, że każda hierarchia jest be, Swoją drogą, pierwszy spektakl, któ-
cowi twórcy. każdy kolektyw super, bo przecież prakty- ry zrobiłem w życiu – poprzedzony pięcio-
– Najpierw może o dziełach: trzeba się z ni- Pytają aktorów, czy Klata jest przemo- ka zarządzania czymkolwiek jednoznacz- ma latami bezrobocia – miał zawrotny bu-
mi konfrontować, podejmować wyzwa- cowcem? nie wskazuje na to, że im więcej osób decy- dżet w wysokości 500 zł. Budżet. Nie mó-
nie, wyciągać wnioski na życie. Ryszard – Takie mają niewinne hobby najwidocz- duje w ramach organizacji, tym lepiej, gdyż wię o moim czy czyimkolwiek honorarium.
Koziołek niedawno pięknie pisał o tym niej. A to jest pojęcie, które może określać odbywa się wtedy kuratorskie zarządza- 500 zł na dekoracje i na wszystko. Pożyczo-
na łamach „Wyborczej”. Nie chować gło- wszystko. Magiczna abrakadabra, za pomo- nie procesem. ne od mojego ojca, jako że jestem uprzywi-
wy w piasek. To oczywista oczywistość na cą której można kogoś zniknąć, kogoś z ja- Dziś, kiedy reżyser mówi aktorowi, z któ- lejowany.
gruncie teatru, który od czasu Ajschylo- kiegoś powodu niewygodnego. Takie po- rej strony postać ma wejść na scenę, to już
sa służył jako narzędzie krytycznego na- jęcia jak „mobbing” są uchwytne, funkcjo- jest akt przemocy. Tak napisał pewien za- I co pan tymi słowy chce powiedzieć
mysłu zbiorowości nad sobą. Inaczej bę- młodym artystom?
dziemy wyznawcami zasady: stłucz termo- – Dlaczego tylko młodym, dlaczego tyl-
metr, to nie będzie gorączki. Teraz o twór-
cach: Max Scheler zapytany przez studen-
tów, dlaczego sam nie stosuje się do zasad
Możemy wsadzić Polańskiego ko artystom? Eliud Kipchoge, człowiek już
dojrzały, pod czterdziestkę, mistrz świa-
ta w maratonie, zapytany, czy kiedykolwiek
etycznych, które głosi, odpowiedział: „Czy
widzieliście drogowskaz, który kroczy dro-
gą, którą wskazuje?”. Jeśli będziemy cze-
do pierdla, ale odpieprzmy się było tak, że obudził się rano i pomyślał, że
nie chce mu się wychodzić z domu na tre-
ning, odpowiedział, że…
piać się twórców za to, że nie są dobrymi
ludźmi, to pozostaje nam tylko jeden czło-
wiek teatru, ideał, którego dzieła powinni-
od „Chinatown” ...codziennie?
– Tak właśnie. Powiedział, że bez dyscypli-
śmy wystawiać i za którego myślą powinni- ny człowiek pada ofiarą swojego lenistwa
śmy podążać – oczywiście również wielki nują w systemie prawnym i kiedy spotyka- cny profesor na szacownych łamach. Na ta- i wygodnictwa. Jeśli nie stawiamy sobie ce-
aktor, poeta i dramatopisarz Karol Wojty- my się z długotrwałym, uporczywym nę- kiej zasadzie przemocowe jest absolutnie lów, które być może są celami odrobinę za
ła, który w przeciwieństwie do Romana Po- kaniem, to trzeba działać. Natomiast „prze- wszystko. Najbardziej przemocowy jest bu- wysokimi, to gnuśniejemy. I zostaje nam tyl-
lańskiego jest święty, w przeciwieństwie do moc” jest nieokreślona. Dla kogoś jedne- dzik rano. ko i wyłącznie płodzenie w sobie żółci wo-
Susan Sontag mył zęby, w przeciwieństwie go nie jest przemocą coś, co jest nią dla ko- bec tych, którzy stawiają sobie cele i czasa-
do Francisa Bacona nie był nałogowym ha- goś innego. Mój spektakl może być niezwy- Doznałam tego dziś, jadąc do pana. mi udaje się je realizować. I tu się kłania sła-
zardzistą, w przeciwieństwie do Caravaggia kle przemocowy… – A był alert RCB: nie wychodzić z domu, wetna „kultura zapierdolu”.
nie był mordercą i w przeciwieństwie do bo niebezpiecznie wieje. Po co w ogóle wy-
Dostojewskiego nic nie ma wspólnego z pe- …uściślijmy, że chodzi o „Act of Killing”. chodzić z domu? Czy nie lepiej posiedzieć Dyscyplina i „kultura zapierdolu” to są
do... Oj, wróć! Wróćmy z nieba na ziemię: – Dla niektórych ten, a dla innych jakiś inny, w przyjemnym ciepełku? dwie różne rzeczy. Młodzi ludzie, że użyję
cenzurowanie „Umarłej klasy” pod kątem choćby „Utwór o Matce i Ojczyźnie”. Bo kry- wielkich kwantyfikatorów, nie chcą haro-
tego, czy Tadeusz Kantor był prywatnie mi- teria się zmieniają, chodzi o to, kto dzierży No nie wiem, ogrzewanie jest drogie, wać za darmo i po godzinach na zarobki
ły, czy niemiły, nie ma sensu. władzę sądzenia. „Transfer” może być prze- oszczędzamy. prezesów korporacji na przykład czy
mocowy dla części widzów, którzy nie chcą – Wszystko podrożało, ale zostały jeszcze ki- szefów kancelarii prawniczych. A poza
Muszę zapytać dlaczego? słuchać opowieści Hanne-Lore Pretzsch szonki. Są dobre na zawiść, odkwaszają. Ko- tym Kipchoge pracuje na siebie.
– Ludziom nie wolno odbierać możliwości z dzieciństwa o tym, jak jej matka i ciotka rzystnie wpływają na głowę w przeciwień- – Ma pani rację, folwarczna patologia do-
refleksji nad światem i nad sobą samym za były zbiorowo gwałcone przez rosyjskich stwie do mediów „społecznościowych”. tyka młodych idealistów. Ale nie mogę się
pomocą arcydzieł, które zostały stworzo- żołnierzy, a ona leżała pod łóżkiem. „To jest oprzeć wrażeniu, że niektórych z nich Kip-
ne przez strumień piękności. Możemy wsa- straszna przemoc. Dlaczego mam tego słu- Mówimy o ciepełku, a pan nagle wyska- choge dotyka swoim zapierdolem. Oni
dzić Polańskiego do pierdla, ale odpieprz- chać? To narusza mój poziom komfortu. kuje z zawiścią. przez niego, jak to się teraz modnie mówi
my się od „Chinatown”. Tuż przed COVID- Czuję się zgwałcona”, powie ktoś. Inny po- – Rozmawialiśmy też o gumkowaniu, bo to w języku polskim, niekomfortowo się czują.
-em pojechałem do Neapolu pochodzić śla- wie, że nie chce słuchać opowieści tej Niem- jest narzędzie, które pozwala mi wykończyć Więc co? Trzeba tego zabronić!
dami Gesualda de Venosy, jednego z naj- ry, bo im się należało. tego, komu zazdroszczę. Wykończyć te-
bardziej progresywnych, ekscentrycznych go, kto jest ode mnie lepszy na jakimś polu. Ci, którzy nie godzą się na „kulturę
i genialnych kompozytorów w dziejach mu- Chyba nikt już tak teraz nie powie. Ewentualnie lepiej zarabia. A zawiść nisz- zapierdolu”, chcą za swoje kompetencje
zyki. Byłem na placu przed rodową siedzi- – Kiedy graliśmy w Moskwie, to młode czy człowieka, choć akurat niekoniecznie te- dostawać właściwe wynagrodzenie, ale
bą, do której Gesualdo chytrze przed cza- dziewczyny wychodziły. Niektóre krzyczały: go, przeciwko któremu jest skierowana. nie chcą, żeby właściwe wynagrodzenie
sem powrócił z siepaczami z wyprawy my- „Mam się litować nad tą Niemrą, a co oni ro- dostawać za zapierdol. Nie chcą praco-
śliwskiej specjalnie po to, żeby dopaść mał- bili mojej babci?”. Kontekst jest wszystkim. O pana zarobkach też mówią w kulu- wać 18 godzin.
żonkę oraz jej kochanka na gorącym uczyn- Dlatego dziecinnością jest mówienie arach. – Wynagrodzenia nie dostaje się za teo-
ku w swoim małżeńskim łożu. Następnie o tym, że oto zlikwidujemy przemoc. Nie – Pani naprawdę zadała mi pytanie, dlacze- retyczne kompetencje, tylko za praktycz-
znienacka wpadł do sypialni, wziął topór lekceważę tego, że ludzie, którzy mają wła- go zarabiam tyle, ile zarabiam? ne wcielanie ich w życie. Nie zabraniam
i wespół z pachołkami poćwiartował oboje. dzę nad innymi, mają tendencję do nad- ludziom pracować tak, jak im się podo-
Wywleczono potem zmasakrowane reszt- używania władzy. W tym sensie dyskusja Moje pytanie pochodzi z waszego śro- ba, ale są tacy, którzy chcą pracować wię-
ki na plac i tak zostawiono ku przestrodze. o przemocy, zwłaszcza wobec tych, którzy dowiska. O tym się plotkuje na impre- cej niż osiem godzin dziennie. To im za-
Zebrali się gapie, jeden z nich, mnich do- są na nią najbardziej narażeni, jest bardzo zach towarzyskich. brońcie teraz. Weźcie i zabrońcie, bo za-
minikański bodajże, wysiusiał się na zwło- zasadna. I każdy, absolutnie każdy powinien – Smętne muszą być te imprezy... Zapew- pierdol. Dosyć przemocowe to będzie, ale
ki. Odbył się praworządny proces i Gesual- wyciągnąć dla siebie krytyczne wnioski z tej niam panią, że moje honoraria były bada- walka z przemocą bardzo często jest nie-
do został uniewinniony, ponieważ działał dyskusji. Czasem wnioski powinien wyciąg- ne na wszystkie możliwe sposoby i przez zwykle przemocowa. Proszę mnie nie pięt-
w afekcie. nąć prokurator. Natomiast nie można uży- lewicową, i przez prawicową policję my- nować z tego tytułu, że stawiam sobie wy-
Czy w związku z tą niewątpliwie przemo- wać znacząco szeptanego określenia „prze- śli – śledztwa kończyły się rozczarowaniem magania, które następnie realizuję. Przez
cową historią mam już nie słuchać wspa- mocowiec” jako pały na tych, których się po „życzliwych”. 50 lat mojego życia na tym łez padole wy-
niałych madrygałów Gesualda? Muzyki na prostu z jakichś powodów nie lubi i których Ale porozmawiajmy o pieniądzach w te- reżyserowałem 60 spektakli teatralnych.
Wielki Tydzień, w nieprawdopodobny spo- się chce wykończyć. atrze: konstruktywnie, bo zdaje się, że nikt Z korzyścią, wydaje mi się, dla osób aktor-
sób pokazującej nutę cierpienia, na przy- z bardzo wielu znawców środowiskowych skich, osób scenograficznych i choreogra-
kład w wykonaniu Graindelavoix? Może ja Mówimy o przemocy wynikającej z hie- z jakichś powodów nie chce się naprawdę ficznych i wszystkich innych, z którymi
się nie znam na muzyce, ale Strawiński chy- rarchii. zająć tym, jak są wydawane. Nie na pozio- miałem zaszczyt pracować. Wydaje się też,
ba się znał i był Gesualdem zafascynowa- – Tam, gdzie jest zbiorowość, zawsze jest ja- mie ploteczek o apanażach tego czy innego że z korzyścią dla widzów. Powtórzę: jeśli
ny. Herzog zrobił świetny film dokumental- kaś hierarchia, nawet jeśli hierarchowie artysty, lecz na poziomie efektywności doto- chce się osiągnąć w życiu spełnienie arty-
ny, ale Herzoga oczywiście również trzeba udają, że jej nie ma. Ludzie zdają matury, wania teatru publicznego. I tu się robi cieka- styczne czy sportowe, trzeba harować. Ra-
skancelować, bo jest przemocowcem i po co potem kończą studia i opowiadają o tym, że wie i naprawdę kontrowersyjnie. dośnie harować oczywiście, inaczej niko-
w ogóle tego „Aguirre” czy innego „Fitzcar- z hierarchią należy skończyć, bo kiedy skoń- Otóż ja niezwykle ekscentrycznie uwa- mu by się nie chciało.
ralda” oglądać, skoro reżyser na planie pod- czymy z hierarchią, skończy się przemoc. żam, że teatr jest po to, aby jak najczęściej Coltrane zadmuchał się na śmierć na
nosił głos na współpracowników. Nie. Jestem zwolennikiem merytokracji. grać spektakle teatralne. Szokująca deklara- saksofonie, ale coś po sobie zostawił. Je-
Istnieje różnica pomiędzy człowiekiem, Jeśli nie stworzymy hierarchii meryto- cja, wiem. śli się ma pasję do czegoś, to trzeba tę pasję
który z natury jest omylny, targany nie za- rycznej, hierarchą będzie ten, kto najgło- Jeśli w teatrze powstaje spektakl, którego żarliwie realizować. In girum imus nocte et
wsze pozytywnymi emocjami i stara się śniej wrzeszczy. budżet wynosił sporo pieniędzy, a jest gra- consumimur igni. Żarliwie, przez noc!
opanowywać swoje zło za pomocą sztuki, I nie jest wykluczone, że wrzeszczy na ny kilka razy i schodzi, to stopa zwrotu z in-
a tą sztuką właśnie. zasadzie: łapaj złodzieja. Jeśli hierarchia westycji jest kilkadziesiąt razy mniejsza, niż I to jest pana przesłanie do młodych? 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
– Do każdego. Młodych i starych, mieszkań mogą przywieźć uczniów, a na jaki nie mo – Kiedy właśnie nie mogę. Jestem polskim Tymczasem rządzi obustronna TINA
ców miast i przyjeżdżających. Lepiej spło gą. Albo przed spotkaniem z artystą sugeru patriotą. Tu jest moja ojczyzna, tu jest moja – There Is No Alternative. Albo jesteśmy
nąć, niż zblaknąć. Akurat osoby reżyserskie ją, które tematy wolno poruszyć, a których publiczność i tu są moje tematy. Mogę zro wspaniałą częścią lewicowoliberalną cier
nie są w tragicznej sytuacji, bo jest więcej te nie można, bo dzieci mogą donieść. A ci na bić w Szwecji spektakl o pacjentach szpitala piącą na pluszowym krzyżu, albo jedynymi
atrów najróżniejszej proweniencji otwar uczyciele to są wspaniali ludzie z kilkudzie psychiatrycznego, którzy w nieprzemocowej patriotami, żołnierzami Chrystusa, którzy
tych na „świeżą krew” – przepraszam za sięcioletnim doświadczeniem i czują się za instytucji rekonstruują rewolucję, a markiz bronią Polski i Świętego Jana Pawła przed
przemocowe określenie. Przecież PiS bar żenowani, że muszą mnie ostrzegać. de Sade obsadza w roli głównej Marata, swe tęczową nawałą lewacką.
dzo potrzebuje nowych, młodych kadr, żeby go głównego przeciwnika, i zapytać, jak to
nimi zastąpić tych, których prawica niena I o czym na przykład nie powinien był się ma do systemu nakazowego dobrobytu Czy czas nie wymaga jednoznaczności?
widzi. Wystarczy być. Więc nowe kadry nie pan mówić? i szczęśliwości, totalnego szwedzkiego well – Ale gdzie jest jednoznaczność w wielkich
muszą robić jasełek o „wyklętych”, wystar – Na przykład o różnorodnych odcieniach nessu, ale to nie jest jednak rozmowa z moją dziełach? Nie, Zygmunt Krasiński oraz Kon
czy, że przezornie nie będą robić na tematy, patriotyzmu. To jest temat święty, którego rodzimą publicznością. rad Swinarski nie są odpowiedzialni za Ho
których prawica sobie nie życzy i że nowe tykać nie można. Zaczyna się też tworzyć Swoją drogą miałem szczęście, że woj lokaust.
elity będą na tyle inteligentne, że będą wie aura wokół konkretnych osób czy konkret na zaczęła się trzy dni po mojej szwedz Tak uważałem 10 lat temu i tak uważam
dzieć, komu zawdzięczają kariery. To pisow nych tematów, których z całą pewnością kiej premierze, bo byłem już z powrotem teraz.
skiej władzy w zupełności wystarczy. nie wolno ruszyć. Mówię o tym, jak bardzo w Warszawie. Modliłem się o to codziennie
kurczy się krąg swobody artystycznej w na przez miesiąc. Ja pytam nie o teatr, lecz o postawę.
A może trzeba ważyć, że okej, w jednym szym kraju. Mówię o konformizmie środo – A ja mówię o sztuce, a nie o tym, gdzie po
się ugnę, ale za to powiem ze sceny coś wiskowym. Jak sobie odpalimy kino mo stawię krzyżyk podczas wyborów, o ile ta
ważnego? Przecież dziś nie jest trudno ralnego niepokoju, to mamy sytuację zdu kowe się odbędą. Poznam programy partii,
o takie dylematy. miewająco znajomą. To samo jest na uczel to się zastanowię, komu ewentualnie oddać
– Toż mówię – jak ktoś chce, tu się ugnę, a tu niach. Kurczy się krąg tego, co warto pomy Nie można używać znacząco głos. Postawą nie jest przynależność do jed
mrugnę, to przecież nie zabraniam. Tym śleć głośno. nej czy drugiej mentalnie umundurowanej
bardziej że drzwi są otwarte. Zjednoczona szeptanego określenia partii. Mam nadzieję, że duża część polskiej
Prawica podejmowała władzę z głębokim Warto czy można? „przemocowiec” jako pały inteligencji nie może się odnaleźć w bez
i rozczulająco autentycznym przekonaniem, – Część kolegów uznaje, że jeśli nie moż piecznie binarnym świecie jedynie słusz
że istnieje zupełnie niezwykła pula artystów, na, to nie warto. Mamy do czynienia ze zja na tych, których się nie lubi nych poglądów na wszystko.
którzy dotychczas byli zaniedbywani ze wiskiem przejmowania kolejnych jedno i których się chce wykończyć
względu na swoje ideały prawicowe i swo stek kultury z rąk samorządów. Jak wiado Pan sądzi, że sztuka, którą światopoglą-
ją prawość i sprawiedliwość. Jednak w ciągu mo, prawica przeforsowała system podat dowo kontestujemy, jest niebezpieczna
pierwszego roku czy dwóch lat szybko zda kowy obcinający pieniądze samorządom nie dlatego, że jest nudna, tylko dlatego,
ła sobie sprawę, że z wyjątkiem już nieobec i w tym momencie na białym koniu wjeż Żeby wojna się nie zaczęła, dopóki nie że zmusi nas do zmierzenia się z jakimiś
nego wśród nas Jarosława M. Rymkiewi dża wiadomy minister cenzor i mówi: „A, to skończy pan spektaklu? niewygodnymi prawdami?
cza nikogo takiego nie ma. I wtedy wymyśli my będziemy współfinansować”. No i wtedy – Żebym zdążył wrócić, by nie mieć dyle – O ile zmusza. Będę się trzymał poglądu,
ła, że wystarczy, że wykończą tych, którzy im wolnościowe władze lokalne przystają na to matu, czy zostać emigracyjnym reżyserem który nie jest dziaderski, tylko ponadczaso
nie odpowiadają, a w ten sposób stworzy się współfinansowanie, bo już nie muszą się za szwedzkim. Bo miałem dziwne witkacow wy, co widzę po swoich córkach – że trzeba
pustka, w którą wejdzie ktokolwiek, pod wa stanawiać, czy mają dać na teatr, czy na szpi skie przeczucie, że wojna potrwa rzeczywi myśleć samodzielnie. Opowiadałem już pa
runkiem że nie będzie się zajmował czymś tal. I potem następuje jedna, druga, trzecia ście 72 godziny, a potem zostaną zaatako ni o koncercie Franka Zappy w Berlinie Za
niewygodnym dla prawicy. sugestia dotycząca tego, kto ma tam praco wani nasi bracia Litwini. A kolejni jesteśmy chodnim?
wać, a kto nie ma, sugestia dotycząca tema my. I wszystkie resorty są świetnie przygo
Zarzuca pan ludziom konformizm, a sam tów, którymi warto się zajmować, a którymi towane na inwazję, bo przecież wiemy, jakie Nie pamiętam.
był gotów reżyserować w Starym po tym, nie, a po dwóch, trzech latach, bo przecież doskonałe wnioski wyciągnęli nasi rządzą – Zappa przyjechał do miasta, które było
jak minister Gliński panu podziękował za jest kadencyjność, sugestia, kto ma tam zo cy z wiadomości, że będzie wojna. Premier niebywale progresywne i lewicowe, w któ
dyrektorowanie, a widzowie, gildia jedna stać dyrektorem. Festiwalu, teatru, wszyst Morawiecki sprzedał działki i spotkał się rym wszyscy, rzecz jasna, walczyli z na
czy druga, tudzież aktorzy protestowali, kiego. Na ubiegłorocznym festiwalu Klasy z przyjaciółmi Putina z całej Europy. zizmem swoich rodziców. Udany koncert,
wstawiając się za panem. I po tym wszyst- ka Polska na przykład mieliśmy do czynienia widzowie szaleją ze szczęścia, bo ich idol
kim pan mówi: dobra, wracam? z tak dobieranym jury, żeby „Dziady” Mai Trochę mi się pan wymyka z odpowie- kapitalnie piętnuje amerykańską bigoterię
– Zgoda, błąd. Naiwność. Do powrotu nie Kleczewskiej nie mogły wygrać. dzią na pytanie, czy jest pan konformistą. i kapitalistyczną popkulturę. I nagle Frank
doszło, moja decyzja zapadła w ostatniej Bo zastanawiam się, czy artysta teatralny Zappa w komunii z tysiącami widzów ni
chwili. Zafundowałem sobie oraz współpra Wygrała wtedy „Balladyna” Opolskiego może nim w ogóle nie być. Hübner pisał, z tego, ni z owego prostuje ramię i woła:
cownikom półroczne bezrobocie. Nie daliś Teatru Lalki i Aktora w reżyserii Konra- że to niemożliwe, bowiem władza zawsze „Sieg!”. Trochę się atmosfera skisiła, co jed
my się kupić, lecz niesmak pozostał. da Dworakowskiego „za podjęcie dialogu ma oczekiwania wobec kultury. nak nie przeszkodziło mu znowu wznieść
z oryginalnym tekstem i umiejętną pracę – Jednak nie zawsze tak głupie jak teraz. rękę w geście rzymskiego powitania i zawo
I pan naprawdę był zdziwiony? z wierszem oraz za konsekwentną insce- Hübner miał do czynienia z mądrzejszą łać to samo, licząc na odzew. Po którymś ra
– Tak. Skalą bezczelności. Przesunęły się nizację”. władzą. A tak się pechowo teraz zdarzyło, że zie ktoś nieśmiało zaczął hajlować, dla jaj
granice tego, co się godzi, a co się nie go – Za podjęcie dialogu. I „Dziady” ze Słowac na ideologię jednej strony niejednokrotnie oczywiście, aż w końcu cały tłum fanów
dzi. I to nie jest kwestia ostatnich kilkuna kiego nie wygrały. A jeszcze kilka lat temu nakłada się ideologia wręcz przeciwna, ale krzyczał: „Sieg Heil!”. A wtedy Frank Zap
stu miesięcy, ale siedmiu lat, mówiąc kon jury się postawiło ministerstwu i „Wesele” równie ortodoksyjna. Spełnianie oczekiwań pa powiedział: „Dobranoc, nie będę grał dla
kretnie. Są rzeczy, które kilka lat temu by ze Starego wygrało. Mówię o polu mi naj obecnych władz wobec kultury jest śmier pierdolonych nazistów, koniec koncertu”.
ły nie do pomyślenia, a teraz zdążyliśmy się bliższym, w którym potrafię podać konkret cią sztuki i triumfem propagandy. Trud my Więc bardzo się cieszę, że uczyłem się
do nich przyzwyczaić. Że się promuje dono ne przykłady, ale to samo jest w życiu aka ślenia polega nie na tym, że wybieram so sztuki od bezkompromisowych artystów,
sicielstwo. Że się cenzuruje spektakle. Że się demickim czy literackim. Pętla się zaciska. bie, jakiego rodzaju propagandę mam two takich jak: Frank Zappa, Sun Ra, Captain
odwołuje spotkania z twórcami znajdujący rzyć i jaką konsumować. Ja szukam swojej Beefheart, którzy lubili wkurwiać ludzi i wy
mi się na czarnej liście. Że pewnych twór Panu też? Przecież świetnie pan sobie ra- drogi, ale wtedy może się okazać coś bardzo trącać ich ze strefy komfortu. I jak oni uwa
ców nie zaprasza się na festiwal, żeby nie dzi. niebezpiecznego, mianowicie, że nie nale żam, że nie środowiskowa ujutność kółek
stracić dofinansowania. Że dyrektor każe – Radzę sobie, bo muszę pracować coraz żę do żadnego stada i do żadnej bańki. A to wzajemnej adoracji, ale prowokowanie do
twórcom zamienić kota na psa, bo kot po więcej poza Polską, a coraz mniej w Polsce. znaczy, że jestem sam i członkowie jedne myślenia jest bardzo istotną strategią inte
lityczny. Że zastanawiamy się, co mówimy go i drugiego stada mnie zniszczą, zanim lu lektualną. Myślę – może naiwnie – że nie je
głośno, a czego nie mówimy głośno. Że na Zazdroszczę panu, że może się pan od tej dzie, którzy są w tych stadach, odkryją, że stem sam. +
uczyciele zastanawiają się, na jaki spektakl Polski uwolnić. i oni nie są częścią stada.
OGŁOSZENIE
ORGANIZATOR I FUNDATOR NAGRODY
Ogłaszamy
5 nominacji
pl
za.p
a.p
rczza
a
WSPÓŁORGANIZATOR
kiew
kie
ki
nk ewic
iie encj
enc
en
ge
Ag
czz / A
iicz nc
n caW
ncj borc
Wybo
b orc
o
PARTNER
Zien
ej Z
ciiej
ej en
Ziie
Zie
ie
wyborcza.pl/kapuscinski
ott. Mac
ot.
Fot
Fo
Fo ac
a
1 RP OGŁOSZENIE 34246331
• 1941, uczniowie żydowskiej szkoły

w Breznie z dyrektorką Alžbetą Klein
FOT. MUZEUM HOLOKAUSTU W WASZYNGTONIE
Adam Michnik poleca
JAK SŁOWACY ZABILI

SWOICH ŻYDÓW
U nas nigdy głębiej nie zako- – Oczywiście, ale w szczególny sposób – ten Tiso uzasadniał współpracę z Hitlerem tak wodzem, a jego wierni pozdrawiają się
rzeniła się żadna ideologia. temat nigdy tam nie został dopowiedziany.
Nikt z nas nie mógł w pełni bronić Państwa
że tym, że uważał antychrześcijański bol
szewizm za większe zagrożenie dla Słowa
faszystowskim powitaniem?
– Oczywiście trzeba to piętnować. W mo
Ani faszyzm, ani komunizm. Słowackiego, bo wiedzieliśmy, że działy się cji. Dlatego zaakceptował arbitraż wiedeń im [katolickim] środowisku odczuwamy
straszne rzeczy. Sposób, w jaki państwo, ski i zgodził się na okrojenie terytorium kra ból z powodu strasznych rzeczy, które dzia
które otwarcie przyznawało się do chrze ju. [traktat z 1938 r., w którego wyniku Wę ły się w Państwie Słowackim. Ale na stosu
ścijaństwa i na którego czele stał katolicki gry otrzymały m.in. południe Słowacji]. nek katolików do tego państwa wpływała
ROZMOWA JÁNA ŠTRASSERA* ksiądz, obchodziło się ze słowackimi Żyda kara śmierci dla Tiso. Traumą nie była na
Z FRANTIŠKIEM MIKLOŠKO** mi. Jak najpierw ich pozbawiło wszystkich Musiało go mocno zaskoczyć, że kilka wet egzekucja prezydenta, tylko egzeku
praw, a potem załadowało na bydlęce wa miesięcy później Hitler dogadał się z an- cja księdza.
gony i wywiozło do obozów zagłady. Komu tychrześcijańskim bolszewikiem Stali- Nie kwestionuję jego politycznej i mo
Ján Štrasser: Porozmawiajmy o Repu- niści nazwali jednak to państwo klerofaszy nem i podzielili między siebie Polskę. ralnej odpowiedzialności za to, co się dzia
blice Słowackiej z lat 1939-45 i o jej ży- stowskim, żeby totalnie poniżyć Kościół. – W 1939 r. dwa totalitaryzmy połączyły się ło w latach 193945. Ale nie uważam, że po
wych do dziś traumach: było to państwo i podzieliły Polskę, a w 1941 zaczęły ze sobą winien zostać powieszony. Czy można zabić
o autokratycznym reżimie i własnym A nie było klerofaszystowskie? walczyć na śmierć i życie. Obydwa te syste księdza? Pomazańca bożego? To bardzo po
narodowym socjalizmie, wasal hitle- – Już choćby dlatego nie było, że na Słowacji my pochodzą od diabła. ważne pytanie.
rowskich Niemiec, brało aktywny udział nigdy głębiej się nie zakorzeniła żadna ideo
w zagładzie Żydów. Dla katolika to chyba logia. Ani faszyzm, ani komunizm. Oczywiś Jeden z wielbicieli Tiso, przewodniczący
trudny temat? cie byli karierowicze i ludzie żądni łupów, TISO MÓWIŁ RZECZY Ligi Słowackiej w Ameryce, w zbiorze
FRANTIŠEK MIKLOŠKO: Zajmuję się tym którzy pasożytowali na reżimie, ale stała za STRASZNE tekstów „Przemilczana prawda o Sło-
intensywnie od co najmniej 40 lat i wiem, że tym zwykła ludzka zawiść i chciwość. wacji” napisał: „Cieszyłem się, że Tiso
tylko prawda nas wyzwoli. Dostrzega pan dzisiaj jakąś nostalgię za spotkała męczeńska śmierć, bo mamy
Czyli nie było to spełnienie tysiącletnich Państwem Słowackim? świętego i bohatera. Bałem się, że dosta-
Co wiedział pan w młodości o Pań- marzeń o własnym państwie? – Czasem spotykam się z opiniami, że do nie dożywocie i wraz z upływem czasu
stwie Słowackim? – W monarchii austrowęgierskiej Słowa brze się żyło, że panował dobrobyt. Ci, co tak popadnie w zapomnienie”.
– Że po wojnie powieszono jego prezy cy walczyli o zachowanie tożsamości, a po mówią, nie są zbyt interesujący. Znacznie – W zapomnienie popadłoby samo Pań
denta, ks. Jozefa Tiso. To była i w pew tem w Republice Czechosłowackiej – o auto niebezpieczniejsi są tacy, którzy bronią ra stwo Słowackie. Kluczowym punktem by
nym sensie wciąż jeszcze jest żywa sprawa nomię. Tymczasem w marcu 1939 r. od ra dykalnych działań reżimu z czasów wojny. ła decyzja o udzieleniu czy nieudziele
w społeczeństwie. Oficjalnie wiedziałem zu przytrafiła im się państwowość. Dostali ją Niektóre ugrupowania skrajnej prawicy na niu Tiso prawa łaski po tym, jak 16 kwiet
to, co komuniści napisali w podręcznikach w najgorszym momencie i z najbardziej nie tym budują kapitał polityczny. nia 1947 r. odczytano mu wyrok śmier
– że to było państwo totalitarne i klerofa właściwych rąk. Ta państwowość była wy ci. Głosowanie w prezydium Słowackiej
szystowskie. nikiem dążeń Hitlera do rozbicia Czechosło Czy to normalne, że w demokratycznej Rady Narodowej zakończyło się remiso
wacji po konferencji w Monachium. Republice Słowackiej te ugrupowania wo: dwaj komuniści byli przeciwni łasce,
W środowisku katolickich dysydentów Jednak powstanie Państwa Słowackie mogą w ogóle istnieć? Organizacje, dwóch demokratów było za, a trzeci się
dowiedział się pan więcej? go było też pośrednią zasługą bolszewizmu: w których przywódca każe się tytułować wstrzymał. W ten sposób nie dali prezy 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
dentowi Beneszowi żadnej rekomendacji. stowali przeciw dyskryminacji Żydów i de- „Prawodawstwo rasowe Państwa Słowac- się do pokuty. Ale wymaga to jednej zasad-
Rzecznik sprawiedliwości był za odłoże- portacjom. kiego”. Potem zwróciliśmy się do bp. Kor- niczej rzeczy – trzeba mieć uformowaną pa-
niem egzekucji. ca, którego tak to zainteresowało, że napisał mięć zbiorową.
Ale wie pan, co jest ciekawe? Viliam Žin- Wtedy ok. 60 tys. Żydów zostało już wy pierwszą wersję oświadczenia. Čarnogurský
gor w imieniu Związku Słowackich Party- wiezionych i zapewne zamordowanych. wniósł tam spojrzenie prawnika, podkreślił Naród słowacki jej nie ma?
zantów domagał się, żeby Tiso nie skorzy- – Arcybiskup Nitry Kmeťko chronił Żydów prawną odpowiedzialność Słowacji, za „ko- – Nie jestem pewien, czy Słowacy mają do-
stał z prawa łaski. Trzy lata później komu- w swojej kurii. Ale co z elitami słowackimi? deks żydowski” i deportacje. Ten dokument głębną świadomość swoich dziejów. W na-
niści powiesili Žingora. W rządzie Gottwal- Co z intelektualistami, naukowcami, pisa- przygotowaliśmy na 45. rocznicę deporta- szej historii nie było zbyt wielu dramatycz-
da w imieniu komunistów przeciwko pra- rzami, artystami? Ludzie usprawiedliwiali cji Żydów. nych wydarzeń. Co istnieje w naszej zbioro-
wu łaski wypowiedział się Vladimír Clemen- pasywność tym, że przywódcą narodu i gło- wej pamięci z ostatnich 150 lat? Ucisk naro-
tis. Pięć lat później komuniści powiesili Cle- wą państwa jest ksiądz. Oprócz dysydentów w rodzaju Dominika dowościowy i brutalna hungaryzacja. Jed-
mentisa. Tatarki, Hany Ponickiej, Jána Chryzosto nak pamięci o powstaniu Republiki Czecho-
Pasywność Słowaków usprawiedliwia się ma Korca czy Čarnogurskiego podpisali słowackiej w 1918 r., co zapoczątkowało nasz
O czym to może świadczyć? dziś zdaniem: „My o niczym nie wiedzieliś ten dokument także znani artyści, któ ogromny rozwój, już tam nie ma, tylko ra-
– Że jak są dwa wielkie zła, to nie możesz my i myśleliśmy, że jadą do pracy”. rych reżim jakoś akceptował, a nawet czej nieufność do Czechów. A Holokaust?
wybierać mniejszego z nich. Każdy wybór to – Zwykła wymówka. Hitler już w latach 20. nagradzał: Vincent Hložník, Milan Rúfus Tak, zaczynamy go sobie powoli uświada-
wielkie zło. Tragedią Państwa Słowackiego obiecywał, że „oczyści” Niemcy z Żydów. Kto czy Eugen Suchoň. miać.
było to, że zostało wrzucone pomiędzy dwa chciał, ten wiedział. – Nie chcieliśmy, żeby to była wyłącznie
totalitaryzmy. Żeby obronić się przed ko- sprawa katolickich dysydentów. Słowackie powstanie narodowe?
munizmem, współpracowało z faszyzmem. A teraz coś pozytywnego. Tytuł Sprawie – To sprawa niejednoznaczna. Cenię to, że
I razem z nim zostało przemielone. dliwego wśród Narodów Świata otrzy Kto był adresatem? Słowacy powstali do walki z faszyzmem, pa-
mało już ponad 23 tys. osób, najwięcej – Centralny Związek Żydowskich Gmin dło tam dużo ludzi, a Niemcy spalili wiele
W związku z deportacjami słowackich z Polski i Holandii. Ale mała Słowacja Wyznaniowych na Słowacji. Čarnogurský wiosek, ale te działania były dość chaotycz-
Żydów do obozów zagłady powiedział też wychodzi z tego z twarzą: do stycznia wrzucił im do skrzynki jeden oryginał tek- ne. Kto wie, może właśnie chaos i bałagan
pan o Tiso: „Jako ksiądz i jako prezydent w słowackim powstaniu narodowym to było
milczał”. No, niezupełnie. Oświadczył, że coś naprawdę słowackiego i narodowego?
trzeba doprowadzić do „odżydzenia na
szego kraju”. Albo: „Słowacy, pozbądźcie
się swego szkodnika…”. „Odżydzanie” nie
Tytuł Sprawiedliwego wśród Nie mamy w zbiorowej pamięci nawet te-
go, że w 1946 r. na Słowacji komuniści prze-
grali wybory. Nie potrafimy być z tego dum-
zaczęło się od deportacji w 1942 r., tylko
już w 1938, kiedy Słowacja otrzymała au
tonomię. Dalej był tzw. kodeks żydowski,
Narodów Świata przyznano ni. Jeśli więc istnieje coś takiego jak sło-
wacka pamięć zbiorowa, to jest ona pełna
sprzeczności, np. nie mamy tam wpisanego
który pozbawiał Żydów majątku i praw
obywatelskich, a skończyło się na ustawie
konstytucyjnej o wysiedleniu. Podpisali
549 Słowakom, a tylko komunizmu jako zła.
Mnie się wręcz wydaje, że jest u nas trak

ją trzej najwyżsi przedstawiciele Państwa
Słowackiego: Vojtech Tuka, Martin Sokol
i Jozef Tiso.
114 Czechom i 109 Chorwatom towany jako dobro.
– Kto ma nazywać ofiary komunizmu? Przy-
pomina je przede wszystkim Kościół, bo naj-
– Do dziś stawiam sobie pytanie, co możemy więcej ofiar było w jego szeregach: duchow-
począć z takim nieludzkim fragmentem na- 2015 r. wśród odznaczonych było stu wraz z podpisami. Ale było ważne, żeby ni, wierni. A jak komuniści i „mentalni ko-
szej historii. Jak to się mogło stać, że naród 549 Słowaków, podczas gdy Czechów oświadczenie dotarło też do opinii publicz- muniści” mają pamiętać swoich męczenni-
chrześcijański, z kraju, za który Święty Cy- 114, a Chorwatów 109. nej, dlatego drugi oryginał wysłaliśmy do ków? Czy męczennikiem jest komunista Cle-
ryl modlił się na łożu śmierci, tak się zacho- – To także część słowackiej mentalności. Antona Hlinki [ksiądz, teolog i filozof, emi- mentis? Albo komunista Husák? Czy komu-
wał? Ja należę do tych, którzy się za to wsty- Słowacy pomagali Żydom zwłaszcza po grant]. Przedstawiciele Światowego Kongre- nista Dubczek?
dzą. Są jednak tacy, którzy próbują tę winę upadku słowackiego powstania narodowe- su Słowaków w Europie przeczytali ten tekst
wyrzucić z pamięci. go, kiedy kraj zajęli Niemcy. To było absolut- 1 listopada 1987 r. w kaplicy byłego obozu Jak się tworzy zbiorowa pamięć? Kto
ne bohaterstwo. Potwierdza się fakt, że dzie- w Dachau. Hlinka opublikował je w Głosie ją formuje?
jów słowackiej odwagi nie piszą przywódcy Ameryki. Potem do oświadczenia dołączyło – Przede wszystkim elity – w tekstach
NIC NIE WIEDZIELI O czy jacyś giganci, ale zwykli ludzie. Nie by- się wiele osobistości słowackiej emigracji. i w wystąpieniach publicznych. Ale musi to
WYWÓZKACH? NIEPRAWDA ło ich wielu. znaleźć rezonans w zbiorowości – w naro-
To prawda, że kierownictwo Centralnego dzie, w ludziach.
W 1993 r. powiedział pan: „Deportacje Związku odrzuciło wasze oświadczenie?
Żydów i wszystko to, co je poprzedzało, „GŁĘBOKI ŻAL I WSTYD” – Tak, ale pod naciskiem władz. Tematyka Zbiorową pamięcią można też mani
działy się w chrześcijańskiej Słowacji”. żydowska była tabu i my pierwsi ją wyciąg- pulować. Takim przykładem może być
Co tragedia słowackich Żydów mówi Antysemityzm trwał także po wojnie. nęliśmy. Na dwa lata przed upadkiem ko- Rosja Putina. Putin oparł się na zbiorowej
o słowackich chrześcijanach? – Komunistyczny antysemityzm zaczyna się munizmu. W tym tekście mówiło się także pamięci ZSRR, a nawet stalinizmu.
– Że przyjmują zło w sposób pasywny i cier- od Stalina. Żydzi byli ważnymi postaciami o złym stanie cmentarzy żydowskich, o de- – Putin wyczuł w narodzie frustrację i nie-
piętniczy. Aktywnie opierali się władzy rewolucji. Stalin chciał się pozbyć starych wastacji synagog, a więc również o słowac- pewność – z powodu biedy, osłabienia impe-
w 1949 r., kiedy bronili swoich księży w pa- komunistów – bolszewików, którzy mieli kim antysemityzmie, dawnym i współczes- rium, utraty światowego prestiżu. I z takie-
rafiach, w najbliższym otoczeniu. Bronili większe zasługi niż on: Trocki, Kamieniew, nym. go punktu widzenia Stalin nie był masowym
swoich bliźnich. A Żydzi nie byli ich bliźni- Zinowiew. Bał się ich, więc ich zlikwidował. mordercą, tylko zwycięzcą w Wojnie Ojczyź-
mi. Antysemityzm wspierany przez potężną Podobnie było w Czechosłowacji. W pro- Jak zareagowała władza? nianej. Rosjanie poszukują swej dumy i nie
propagandę nastawił ich tak, że przyglądali cesie Slanskiego skazano 14 osób, z czego – Właściwie nijak, tylko w komunistycznym bardzo uświadamiają sobie, że z humani-
się biernie złu. 11 Żydów. Postarał się o to Gottwald na pole- dzienniku „Pravda” ukazał się jeden napa- tarnego i moralnego punktu widzenia to co
cenie radzieckich przywódców. stliwy artykuł. Kiedy oświadczenie przeczy- najmniej dwuznaczne.
A nie był to antysemityzm wzmacniany tano w Głosie Ameryki, bezpieka wezwa- A my? Jeśli chodzi o przyszłość, nie ma
przez pragnienie zdobycia majątków ży W październiku 1987 r. – czyli jeszcze ła mnie na przesłuchanie, Ale widać było, że w naszej pamięci zbiorowej myśli, że jesteś-
dowskich? w czasach komuny – powstało „Oświad ubecy nie mają ochoty w tym grzebać. my częścią demokratycznej Europy. Co gor-
– Tak, również. czenie na temat deportacji Żydów ze sza – nasze zbytnie przywiązanie do silnych
Słowacji”. 24 sygnatariuszy wyraziło liderów może nas wypchnąć na euroazja-
To był zwyczajny rabunek. „głęboki żal i wstyd” z powodu tego, co się KŁOPOTY Z PAMIĘCIĄ tycki wschód. Nie powinniśmy chcieć tam
– A skończył się tym, że 90 tys. Żydów sta- stało z Żydami w czasie Państwa Słowac ZBIOROWĄ trafić. +
ło się żebrakami i stworzyło duży „problem kiego. Jednocześnie prosiło o wybaczenie przeł. Andrzej S. Jagodziński
socjalny” dla państwa. A ono rozwiązało go krewnych ofiar oraz „wszystkich człon Holokaust jest uznawany za największą
tak, że ofiarowało swoich Żydów Hitlerowi. ków ich narodu”. tragedię nowoczesnych dziejów ludzkoś *Ján Štrasser – ur. w 1946 r., znany słowacki
Wywiozło do obozów zagłady i jeszcze za- – Wszyscy w mojej rodzinie uważali za wiel- ci. Istnieją jednak ludzie, którzy temu poeta, eseista, dramaturg, autor rozmów
płaciło Niemcom za transport. ką tragedię to, co spotkało Żydów, ale nie po- zaprzeczają lub próbują bagatelizować, z reprezentantami słowackiego życia intelek-
trafiłem nic z tym zrobić. W Instytucie Tech- twierdząc, że Żydzi w ten sposób szanta tualnego.
Spośród krajów, z których wywożono niki Cybernetycznej wraz z Borysem Laza- żują świat.
Żydów, tylko Słowacy zrobili to na włas rem, Janem Langošem i Jaroslavem Fran- – Żydzi to naród pamięci. Pomogło im to **František Mikloško – ur. w 1947 r., słowacki
ne życzenie. Ale żeby być sprawiedli kiem często dyskutowaliśmy o Holokauście przeżyć wszelkie dramaty. I nie pozwolą, że- matematyk i chadecki polityk, przed 1989 r.
wym, to słowaccy biskupi w paździer i o losie słowackich Żydów. Kiedyś Borys by ktoś bagatelizował Holokaust albo mu działacz opozycji demokratycznej, aktywny
niku 1941 r. zaprotestowali przeciwko przyniósł mi pracę historyka Ivana Kamen- zaprzeczał, skoro w ciągu kilku lat Hitler zwłaszcza w środowisku „podziemnego
„kodeksowi żydowskiemu” w memoran ca „Kwestia żydowska w polityce słowackich zgładził niemal połowę członków tego na- Kościoła”. Po aksamitnej rewolucji poseł do
dum złożonym na ręce premiera Tuki władz w latach 1938-1945”. Powiedział, że rodu. słowackiego parlamentu, w latach 1990-92
i prezydenta Tiso. wszystkie europejskie narody zajęły już jas- jego marszałek. Autor książek o historii Słowa-
– Niestety, biskupi nawet nie dostali odne stanowisko wobec Holokaustu i tragedii Jak na Słowacji traktuje się Holokaust? cji i słowackiego Kościoła.
powiedzi. Protestował też Watykan. 12 li- swoich Żydów, że dokonały autorefleksji, tyl- – Nie może być usprawiedliwieniem fakt,
stopada 1941 r. nasz ambasador przy Sto- ko Słowacy milczą. Więc chciałem, żebyśmy że w konfrontacji ze złem nie poradził so- Wywiad za: Ján Štrasser, František Mikloško,
licy Apostolskiej otrzymał notę, która roz- coś zrobili. bie nawet 80-milionowy naród Goethego „Rozhovory o dobe a ľuďoch” (Rozmowy
porządzenie nazywa „ustawą rasową, cał- czy Hegla. Nie pozostaje nam nic innego, jak o czasach i ludziach), wyd. Slovart, 2016.
kowicie sprzeczną z zasadami katolicki- I co pan zrobił? tylko przyjąć do wiadomości nasz moral- Tytuł „Wyborcza”
mi”. Jednak Tiso stawiał się Watykanowi, – Najpierw porozmawiałem o tym z Jánem ny upadek. To był grzech, którego nie da się
udzielał wykrętnych odpowiedzi. W marcu Čarnogurskim, bo też nosił w sobie ten te- wyrzucić z pamięci, bo jest fragmentem na- Cały wywiad: Wyborcza.pl/magazyn
1 RP 1943 r. słowaccy biskupi ponownie prote- mat. Jego praca dyplomowa nosiła tytuł szej tożsamości. Musimy z nim żyć i zmusić
DOIĆ,
KOGO SIĘ DA,
ILUSTRACJA JACEK GAWŁOWSKI
D
W KRAJU I ZA GRANICĄ
B
Cywilizacja łacińska przy- koniec 2022 r. parafował notę werbalną do skiego. Intrygująco na tym tle wygląda licz- ezspornie to Rzesza Niemiecka napa-
MSZ RFN z żądaniem odszkodowania za ba 24 mln mieszkańców ujednoliconej pod dła na Polskę i dopuszczała się na jej
szła do nas z Czech, ale straty poniesione przez Polskę w II wojnie względem narodowościowym Polski po- terytorium licznych zbrodni. Jednak
przede wszystkim z Niemiec. światowej. Wysokość reparacji – 6 bln 220 wojennej (wedle spisu z 1946 r.), co gros- agresja niemiecka nie spadła niczym nie-
mld 609 mln zł – wyrachował i uzasad- so modo odpowiada 24-25 mln etnicznych zawiniony dopust i plagi na kraj i naród,
nił w trzech tomach raportu zespół pod Polaków w II RP w 1939 r. Wyglądałoby na który bogobojnie siał zboże, kultywował
Jarosław Bratkiewicz wodzą Arkadiusza Mularczyka. Ogrom to, że Niemcy nie uśmiercili milionów Po- niewinność, a pocieszenia szukał w mod-
tej sumy może wynikać również z tego, laków. litwie.
o losotwórczych dla Polski że inicjatorzy roszczenia uwzględnili Współobywatelskość obywateli RP ży- II RP, zwłaszcza w latach 30., przyjmo-
wyborów 2023 r. PiS postanowił galopującą dziś za rządów PiS-u deprecja- dowskiego pochodzenia z etnicznymi Po- wała – choć pętały ją spuszczone portki za-
ruszyć niczym piechota kmieca cję złotówki. lakami została po 1939 r. wystawiona na cofania socjoekonomicznego – posturę
pod Grunwaldem: „równo, ławą, W metodologię wyliczeń nie wni- duży egzamin dziejowy, który przez kro- mocarstwową, która materializowała się,
na Niemca, na psubraty!” (wedle kam. Podejrzewam jednak, że przypomi- cie polskich „sąsiadów” został inercyjnie, zważywszy na mierne zasoby materialne
„Krzyżaków” Sienkiewicza). I po- na ona sposób, w jaki władze komunistycz- kunktatorsko czy zgoła świadomie obla- RP, w formule rytualno-biesiadnej: hucz-
łączyć to z populistyczno-rewin- ne w Polsce po 1945 r. ustaliły liczbę ofiar ny. Trudno się oprzeć przypomnieniu zgro- nych defilad, bombastycznych mów, uro-
dykacyjnym pokrzykiwaniem śmiertelnych II wojny wśród obywateli RP zy Jana Błońskiego (w eseju sprzed 36 lat), czystych rautów i balów.
w stronę Republiki Federalnej: polskiej narodowości. gdy czytał „to, co o Żydach wypisywano Polska międzywojenna usiłowała się
dawać, należy się! Co, nie naje- Wiarygodnie przedstawiała się wtedy, przed wojną, kiedy się odkrywało, ile by- pozycjonować na mocy dyrektywy Pił-
chał Niemiec, nie okupował? księgowana skrupulatnie przez nazistow- ło w społeczeństwie polskim nienawiści”. sudskiego w równym oddaleniu od Nie-
Krwi polskiej nie utoczył? To ski przemysł zagłady, liczba uśmierconych I warto przywołać jego konkluzję: „Gdy- miec i ZSRR. Stało się to nierealne po tym,
niech teraz słono płaci! obywateli RP żydowskiego pochodzenia byśmy postępowali mądrzej, szlachetniej, jak władzę objął Hitler, który swą doktry-
Urodzonym grubo po 1945 r. – ok. 3 mln osób. Toteż rządcy Polski Ludo- bardziej po chrześcijańsku, ludobójstwo nę strategiczną osadził na nieprzejedna-
pisowcom przez pijackie łzy zwi- wej (wskazuje się tu zwłaszcza na Jakuba [ludności żydowskiej] byłoby zapewne nym antysowietyzmie i Polskę postrzegał
dują się „czerwone maki, serce, Bermana) uznali, że „politycznie niesłusz- »mniej do pomyślenia«, prawdopodobnie jako atrakcyjnego sojusznika w realizacji
ojczyzna/ trzaska koszula, tu szwabska ku- nym” byłoby podać mniejszą niż 3 mln licz- byłoby utrudnione, a już niewątpliwie spo- dziejowej misji zniszczenia imperium so-
la/ tu, popatrz, blizna” (jak śpiewał Wie- bę etnicznie polskich ofiar wojny i okupa- tkałoby się ze znaczniejszym oporem”. wieckiego.
sław Gołas w kabarecie Dudek). cji. Tak zrodziła się w PRL-u liczba 6 mln Myślę, że potomkowie niewielkiego od- Warszawa odwzajemniała awanse Ber-
zgładzonych obywateli RP, tyle że niemała setka polskich Żydów, którym udało się lina, mizdrzyła się do nazistowskich no-
D
ziś „na kierunku niemieckim” część etnicznych Polaków zginęła z rąk so- przeżyć Zagładę (a większość z nich miesz- tabli, którzy chętnie odwiedzali Polskę
w MSZ Rzeczypospolitej pisow- wieckich. ka w Izraelu), dystansują się od pisowskiej i komplementowali ją; z cichego przyzwo-
skiej uwidacznia się wzmożenie Autorzy pisowskiego raportu poda- rewindykacji wobec Niemiec, pamiętając, lenia Niemiec Polska poszakaliła przy cie-
moralne. Szef resortu, szeroko znany ją liczbę 5,2 mln ofiar. Włącza ona blisko że to do PiS-u najchętniej garną się pol- le rozczłonkowanej w 1938 r. Czechosłowa-
w wąskich kręgach Zbigniew Rau, pod 3 mln obywateli RP pochodzenia żydow- scy żydożercy. cji. Wdała się w intrygę miłosną z III Rze- 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
J
szą, ale gorliwie dbała o cnotę suwerennoś ednak Niemcy, państwo do cna demo Na polską notę niemiecki resort SZ od Gdyby żądane od Niemiec biliony i mi
ci „mocarstwowej”, licząc, że Niemcy nadal kratyczne i nastawione pokojowo – jak powiedział zgodnie ze stanem prawno liardy miały trafić do Polski, od razu by za
będą adorowali Polskę i niczego nie wyma nigdy od 300 lat – wydają się celem międzynarodowym. O reparacjach i innych siliły partyjną kasę PiSu i zostałyby roz
gali. Czując, że to się nie udaje, i widząc, że na tyle bezpiecznym, żeby odtańczyć zadośćuczynieniach od pokonanych Nie kradzione. I tym bardziej obsunęłyby Pol
Berlin wzmaga naciski, w 1939 r. dygnita przed nim rytualny taniec z karabelami. miec zdecydowała konferencja poczdam skę ku przepastności rentierstwa, cokol
rze RP poczęli gorączkowo pielgrzymować I poczynić hołubiec w kierunku zadość ska w składzie Wielkiej Trójki zwycięskich wiek przypominającego życie na zachod
do Londynu i Paryża. uczynienia pieniężnego. Kultura pisowska mocarstw. Na mocy jej decyzji Polska otrzy ni kredyt w czasach Gierka. Rozleniwiłyby
Ani Francja nie chciała „umierać za wiruje w kręgu neosarmatyzmu: wetowań, mywała określony odsetek od sowieckiej Polskę, oblepiły gnuśnością, dojutrkowa
Gdańsk” (choć miała możliwości militar rokoszy, insurekcji utopionych we krwi, kwoty reparacyjnej ściąganej z Niemiec. niem – bo przecież forsa ciurkałaby z kra
ne), ani tym bardziej Londyn – którego si męczeństwa niepodległościowego, ażeby W 1953 r. – a wtedy istniały już RFN nu, więc po co się z pieca zwlekać.
ły zbrojne przysposobione były do obro wystawić sążniste rachunki tym, którzy i NRD – Sowieci zaniechali ściągania repa Roszczenia zadośćuczynieniowe powin
ny światowego, czyli morskiego imperium przed owymi poczynaniami nie chylili racji z NRD w reakcji na pierwszy wielki ny każdego rozsądnego i po europejsku
– się do tego nie kwapił. Polskę wspar skromnie czoła, ale unicestwiali je ogniem antykomunistyczny bunt robotniczy, który myślącego Polaka sprowokować do zadu
ły obietnicami i gwarancjami. Hitler zaś i mieczem. miał miejsce w czerwcu tego roku. W ślad my, jakim narodem chcemy być przez ko
uznał to za nikczemną zdradę ze strony Stoi za tym atawizm socjoekonomicz za Sowietami poszła zależna od Kremla lejne dziesięciolecia XXI w. Czy chcemy na
Polski i poprzysiągł zemstę. ny domagania się rekompensaty od moż Polska. Sprawę reparacji sfinalizował trak stawić się na politykę afrykańskiego doje
Odwet przybrał kształt apokaliptyczny: niejszych i silniejszych: owszem, chuliga tat o zjednoczeniu Niemiec („ostatecz nia – pod bębnienie Mzimu Kaczynkum
miażdżącej przegranej i okrutnej okupacji. niło się w dziejach, ale dlaczego obca prze nym rozstrzygnięciu w sprawie Niemiec”), by – gotówki od gnębicieli dziejowych, czy
Kazimierz Wyka we wspomnieniach po moc wpycha nas, dumnych Sarmatów, do w którym w art. 7 pkt 1 czwórka zwycię też własnym wysiłkiem, inteligencją, po
kusił się o wskazanie innej przyczyny nie izby wytrzeźwień? skich mocarstw raz na zawsze zrzeka się myślunkiem, pracą – również wykorzy
mieckiej pogardy i agresji niż tylko indok I tak powraca pytanie fundamentalne. jakichkolwiek praw nadrzędnych i wymo stując szanse, jakie nam stwarza członko
trynacja nazistowska. Było nią zaskakują Dlaczego narody zachodniej Europy, od gów w odniesieniu do RFN. Finito, capito? stwo w Unii – damy z siebie wszystko, że
ce dla Niemców – narodu zachodnioeuro Niemiec poczynając, są zamożniejsze i sil Hola, hola, powiada PiS, a gdzie tu de by dorównać silnym i nowoczesnym naro
pejskiego – zderzenie w 1939 r. z piszczą niejsze od nas? Dlaczego nasza siła wyraża cyzja Polski, gdzie sprawiedliwe zadość dom Europy.
cą biedą, zgrzybiałością i obskurantyzmem się jedynie w hulaszczości i zbrojnym fig uczynienie od niemieckiego gwałtownika Pamiętajmy w końcu, że cywilizacja ła
polskiego interioru. lowaniu? i krzywdziciela? Pisowcy adorują „polity cińska przyszła do nas z Czech, ale przede
Bo ludów anachronicznych i zgnuśnia Spontaniczna odpowiedź brzmi: bo lu kę realną”, podobnie jak jej sanacyjni ante wszystkim z Niemiec. Wraz z wielką migra
łych kraje Zachodu – na mocy „twardego dzie Zachodu nie fircykowali w dziejach, naci, gdyż ubrdali sobie, że Polska jest mo cją niemiecką, która na ziemiach polskich
realizmu”, który zresztą obtańcowują nasi lecz pracowali przedsiębiorczo, mnoży carstwem, mimo że przez ostatnie 250 lat – gdy tylko ostatni wielcy władcy z dynastii
pisowcy, uważając się za wcielonych twar li bogactwo i siłę (podboje kolonialne też rozjeżdżano ją i wgniatano w glebę niczym piastowskiej scalili Polskę po rozbiciu dziel
dzieli w polityce – nie poważają. A szcze stanowiły formę biznesowej aktywności, niedopałek. Mimo to w „realistycznej” ale nicowym – szybko się polonizowała.
gólnie wzgardzą tymi, którzy swe wstecz w kontraście do lisowczyków, którzy harco gorii polityki międzynarodowej widzą sie Sugestywnie pisał o tym rozkocha
nictwo i siermiężność oblekają w trom wali na wschodzie). Ale PiS plwa na to i ga bie wśród dużych ryb, które pożerają ma ny w kulturze polskiej Aleksander Brück
tadrację mocarstwową, hucznie ślubu lopuje drogą lisowczykowskich awantur. łe. Zapominają, że duże ryby padają ofiarą ner, wielki uczony i wielki Polak. A Polska
ją, jak w II RP, że nie oddadzą nawet guzi Przednowoczesna, szlachecka dewiza żarłoczności jeszcze większych. I że Polsce ostatnich Piastów, zwłaszcza Kazimierza
ka. Lecz w 1939 r. oddali i guziki, i kalesony, głosi, że breweriami i rozróbą na dzikich daleko do kategorii lewiatanów morskich. Wielkiego, stanowiła apogeum europej
i nade wszystko – Polskę. polach polityki zdobywa się sławę mołojec Bliżej jej do skumbrii w tomacie. skiego samostanowienia Polski. Po nim do
piero w ćwierćwieczu między 1989 a 2015 r.
K
atastrofa cywilizacyjna z września nasz kraj wdrapał się na porównywal
1939 powinna była zainspirować ne wyżyny.
władze i elity do refleksji głębokiej,
Kazimierz Wyka pokusił się o wskazanie innej przyczyny
W
do samych trzewi polskości, nad przyczy ątkiem osobnym w stosunkach
nami wielkich klęsk dziejowych, których polskoniemieckich jest kwestia
doświadczyła Polska. Należało rozważyć, niemieckiej pogardy i agresji niż tylko indoktrynacja Prus. Garnęły się do Polski od
dlaczego nie potrafi sobie zaskarbić wia nazistowska. początków XV w., wygrały wojnę domową
rygodnych sojuszników. Zastanowić się, z zakonem krzyżackim i w pewnej części
dlaczego polskie wojsko od 200 lat żadnymi Było nią zaskakujące dla narodu zachodnioeuropejskiego w 1466 r. włączyły się do Polski.
parametrami nie dorównuje nowoczesnym zderzenie w 1939 r. z piszczącą biedą, zgrzybiałością Wraz z nią na firmamencie polskiej na
armiom europejskim (wyjąwszy osobistą uki, która w owym czasie prała jeszcze po
odwagę i bitność żołnierza). I zmierzyć się i obskurantyzmem polskiego interioru płuczyny po białej i czarnej magii, pojawił
z pytaniem, czy nie wynikało to z zapóźnie się Mikołaj Kopernik, zwiastun myśli ra
nia cywilizacyjnego. A jeśli tak, to dlaczego cjonalnej, naukowej – ta zaś krzewiła się
rozwój Polski wyhamował. ką, a tę winny wynagrodzić – przy sukce Polska II wojnę bardziej przegrała, niż w hanzeatyckiej ekumenie, do której nale
Są to pytania alarmistyczne. A przy tym sach i przy niepowodzeniach – daniny, ha wygrała. I w 1945 r. statusowo nie znajdo żały Prusy.
trudno nie skonstatować, że w Polsce po racze i kontrybucje. Czyli ten sposób po wała się tak daleko od totalnie przegranych Później jednak geopolitycznie zaniedba
1939 r. aż po dziś dzień odpowiadano zdaw zyskiwania bogactw i ich rozdzielnictwa, Niemiec. Wśród zwycięskich mocarstw nie ne i zarzucone przez RP Prusy poszły włas
kowo i wymijająco, przyczyny niepowodzeń który cechował społeczeństwa archaiczne, zasiadła. Do ich grona delegacje polskie ną drogą. Bo Polska Jagiellonów przedkłada
spisywano na czynniki doraźne, knowania od Egiptu i Mezopotamii poczynając, na dopraszano tylko sporadycznie, prosząc ła Wschód, ziemie ruskie – kulturowo wątłe
zewnętrzne i złą wolę części elit w kraju, ZSRR kończąc. u wejścia, żeby dobrze wytarły buty. od zarania, a potem do reszty zbarbaryzowa
ślepy traf albo zgoła fatum. Tak własne nie Pisowska polityka ekonomiczna usiłu Gdy się wojny nie wygrało, to nie ma co ne przez najazdy Mongołów i Tatarów. Owa
powodzenia i klęski tłumaczą sobie ludzie je odrestaurować nakazoworozdzielczy sys stroić groźnych, mocarstwowych min. Na barbaria wypełniła po brzegi dziedzictwo
o mentalności przednowoczesnej. tem PRLu, uszczknąć nieco realnej władzy ucztę zwycięzców takich dziejowych cie sarmackie jako legat dzisiejszego PiSu. +
Szlachta przypisywała rozbiory RP wo poliarchicznemu na mocy wolnej konku mięg i trąb jak Polska Ludowa i Polska pi
li Opatrzności, która wystawiła polskie rencji środowisku biznesu i jego otoczeniu sowska nikt poważny i szanujący się nie za
go Hioba na próbę; czarna sotnia oraz na naukowemu, artystycznemu, medialnemu, prasza. Taki werdykt wybrzmiewa z reguł
ziści oskarżali globalny spisek żydow wzmocnić zaś monolit patriotycznej biuro „twardej”, „realnej” polityki, przed którą
ski o wszelkie klęski Rosji i Niemiec; świat kracji. Monolit ten symbolizują słowa, czy PiS pada na twarz.
arabski zła dopatruje się w istnieniu pań ny i rozkoszne konterfekty głuptaków Polski Jeśli PiS zaprojektował budowanie do
stwa Izrael; Rosja Putina egzorcyzmuje Za pisowskiej pozujących na orły, sokoły, takich brobytu i siły Polski na wysysaniu kon
chód i NATO; Polska pisowska siłę nieczy jak Suski, Czarnek, Pawłowicz czy Terlecki. trybucji z Niemiec, to obsuwa się nie ty
stą wyniuchała w liberalnolewackiej Unii Redystrybucyjna mentalność, owo roz le nawet ku Eurazji, ile ku Afryce. Na Czar
i w czyhającej za nią IV Rzeszy. dawnictwo typu 500+, trzynastki itd. na nym Lądzie wiele reżimów autorytarnych, FOT. SŁAWOMIR KAMIŃSKI / AGENCJA WYBORCZA.PL
Tak reagujące na wyzwania dziejów pędzają prymitywny socjalizm pokroju so w tym także ludobójczych, przez lata py
społeczeństwa i kraje sukcesu w post wieckiego. Doić, kogo się da – i krajowych skowało na forach międzynarodowych,
nowoczesnym świecie nie odniosą. Pol producentów, i historycznych krzywdzicie domagając się zadośćuczynienia za kolo *Jarosław Bratkiewicz
ska tedy jako kraj europejski winna skon li z zagranicy – by z uzyskanych danin ge nializm. Pogrążone w skrusze ekspiacyj
centrować się na doganianiu pracą i pomy stem patriarchy przydzielać „ludowi” kolej nej kraje Zachodu przez dziesięciolecia wy • ur. w 1955 r., politolog, były dyplomata.
ślunkiem innowacyjnym państw zachod ny gościniec. płacały krajom Afryki ogromne sumy, któ Działał w podziemnej „Solidarności”.
nich. I tak robiła w ćwierćwieczu przed Innymi słowy, władza pisowska – jako re w większości zostały zdefraudowane Od 1992 r. w MSZ, w latach 1996-2001 amba-
2015 r. Atoli po tym roku rząd pisowski bez siła tradycjonalna, wroga innowacyjności i zmarnotrawione. A nade wszystko zasiliły sador na Łotwie, a w latach 2010-15 dyrektor
reszty oddał się obwinianiu czynników ze – pasożytuje na wszystkim, co kreatywne reżimy autokratycznowojskowe. polityczny tego ministerstwa.
wnętrznych, zwłaszcza Niemiec i Rosji, i wytwórcze, aby hojnie szafować przydzia
o dziejowe porażki Polski. Stąd w niej nie łami dóbr, zaskarbiając sobie miłość „lu
dobór, inflacja i dziurawe kieszenie. du”. Czyjekolwiek ugięcie się przed kolej
Sparaliżowani przednowoczesnością nym żądaniem haraczu utrwaliłoby ten pi magazyn wyborczej WOLNA SOBOTA
Polacy, ignorując poważne ułomności Pol sowski socjalizm. REDAKCJA: ul. Czerska 8/10, 00732 Warszawa WYDAWCA: Agora SA, ul. Czerska 8/10, 00732 Warszawa;
ski w dziejach (bo przypominanie o nich
N
Telefon: 22 555 66 00; E-mail: redakcja@wyborcza.pl NIP: 5260305644
Listy do redakcji: listy@wyborcza.pl Biuro reklam i ogłoszeń: reklama@agora.pl; 22 555 55 55,
byłoby „pedagogiką wstydu”), nie szczędzą ie ma jednak powodu, żeby Repu Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo faks: 22 555 54 44
DYREKTOR WYDAWNICZY:
płuc, by wywrzaskiwać pretensje do świa blika Federalna Niemiec się ugięła. ich redagowania i skracania. Wnioski i pytania w sprawie ochrony danych
osobowych: iod@agora.pl Wojciech Bartkowiak
ta mocarzy i krzywdzicieli. Rosji pisowcy Niemcy nie byliby Niemcami – ro REDAKTOR NACZELNY: Adam Michnik;
PIERWSZY ZASTĘPCA,
DRUK: Agora SA
odgrażają się najczęściej przez dziurkę od zumnym, przedsiębiorczym i nowatorskim REDAKTOR NACZELNY WYBORCZA.PL: Jarosław Kurski;
ZASTĘPCY: Piotr Stasiński, Mikołaj Chrzan, Roman Imielski, Aleksandra
klucza (określenie Radosława Sikorskiego), narodem – gdyby nie zdawali sobie sprawy, Sobczak, Bartosz T. Wieliński
WOLNA SOBOTA: Mirosław Maciorowski (szef), Marek Markowski
gdyż woleliby – i słusznie! – nie stanąć sam że te 6 bln zł to sarmacki humbug, niczym (zastępca), Ewa Wieczorek, Marcin Kącki, Jan Cywiński Rozpowszechnianie redakcyjnych
na sam z podpitym i rozjuszonym niedź obdarowywanie Niderlandami lub ich od GRAFICY: Dariusz Filipek (prowadzący), Tomasz Lebioda, Jacek Konarowski
FOTOEDYCJA: Marta Błażejowska
materiałów publicystycznych
bez zgody wydawcy jest zabronione.
1 RP wiedziem. bieranie.
JEJ WYSOKOŚĆ
BIZNESWOMAN
Lukrecja Borgia w wysokiej ciąży i z ogromnymi problemami zdrowotnymi zastawiła klejnoty i kupiła kolejny folwark
ZE SŁYNNĄ POWIEŚCIOPISARKĄ dwóch nogach do momentu, gdy uzyskałyś – Tak. Posługiwano się przykładami biblij kim ponoć kochanką króla, zanim została
I HISTORYCZKĄ ANNĄ BRZEZIŃSKĄ* my skuteczne metody kontrolowania włas nymi, jakie to niebezpieczeństwa czyhają na jego żoną.
ROZMAWIA KATARZYNA WĘŻYK nej płodności. kobietę na zewnątrz. Oczywiście na zamy
kanie kobiet w domu mogą sobie pozwolić No i była starsza, więc musiała być cza-
„Zmierzch rycerzy” jest książką o „bar- W XV wieku łatwiej było ciążę przerwać, bogaci. Jednak takie się pomysły stają coraz rownicą.
dzo starej miłości”. Do czego lub kogo? niż jej zapobiec. bardziej powszechne. – Takie oskarżenia też padały. Elżbieta uro
– Do przeszłości przefiltrowanej przez lite – Praktycznie od każdej pani domu, od Nowe, protokapitalistyczne mieszczań dziła Edwardowi dziesięcioro dzieci, a po
raturę, poznawanej w dzieciństwie poprzez wieśniaczki po królową, wymagano stwo nie przynosi kobietom wolności. Rów tem król przeziębił się i umarł. I to jest ten
baśnie, pełnej królewien, rycerzy i smoków. umiejętności leczenia. I większość zna nież dlatego, że jeżeli miarą wartości ma szekspirowski moment, kiedy przyszłość
Gdzieś pod tą baśniową warstwą czai się ła ziołowe środki na najróżniejsze rzeczy, ją być pieniądze, to jest im coraz trudniej je dynastii rozwiewa się w mgnieniu oka. Do
bowiem prawdziwy świat, a mnie to przeni od grypy przez kosmetyki po przywrócenie zarobić. Widać to w erozji zarobków służ władzy dochodzi Ryszard II, brat zmarłego
kanie się prawdy z fikcją szalenie interesuje. menstruacji i afrodyzjaki. Kobiety przyłapa by domowej. W późniejszym średniowie króla, zamyka bratanków w wieży i oni na
Ruszyłam więc w epokę i opowieści, które ne na truciu męża zazwyczaj tłumaczyły, że czu proporcje między płciami się w tym gle znikają. A z Elżbietą nikt się nie liczy, bo
mnie kształtowały, gdy byłam dziewczynką. to tylko napój miłosny – ale niestety biedak sektorze zmieniły, tzn. wzrosła liczba ko nikt jej nie szanuje. Raptem narzędziem pu
wypił za dużo i skonał. biet – i stawki spadły. Pewne mechani czu i przejęcia władzy staje się moralność
A co zakończyło świat rycerzy? Poza tym kobiety wcale nie były tak zmy są, psiakrew, powszechne bez wzglę królowej. Podważa się legalność jej małżeń
– Technologia, konkretnie rozwój bro płodne, jak nam się wydaje. Te z plebsu ja du na epokę. stwa i prawowite pochodzenie jej dzieci,
ni palnej. No i kapitalizm. Okazało się, że dły często niewiele, ciężko pracowały i dłu Renesans zawęża katalog dostępnych ko wyklucza je z linii dziedziczenia. Przedsta
feudalne sposoby gospodarowania są nie go karmiły piersią, więc nie zachodziły non bietom ról w warstwie normatywnej. Jed wia się ją jako źródło zepsucia, gdyż, tu cy
skuteczne i że to pieniądz jednak rządzi, stop w ciążę. Więcej dzieci rodziły przed nocześnie, i to jest paradoks, to wtedy dosta tat, jej rodzina popychała króla do nierządu,
a nie ziemia. stawicielki elit, bo była duża presja, żeby jemy generację wielkich władczyń: Elżbietę nieróbstwa, pijaństwa, a jej bracia żerowali
ród miał dziedziców, ale potem najczęściej I, Marię Stuart, Katarzynę Medycejską. na majątku korony.
Trochę mnie zdziwiła data 1477 jako oddawały je mamkom. Z przeżywalnością Jako że kobieta do rządzenia się nie na I dlaczego tak się dzieje? Elżbieta nie po
koniec średniowiecza. dzieci było różnie: bywało, że lepiej to wy daje, Elżbieta I przeznacza ogromne środ trafiła zbudować autorytetu. Nie pochodziła
– Pies z kulawą nogą o niej nie słyszał, glądało na wsi, bo wieśniaczki rodziły rza ki materialne i wielki wysiłek intelektu z rodziny panującej, jej ród rzeczywiście był
prawda? dziej i same o nie dbały. alny, żeby siebie przedstawić jako wyją zachłanny, no i przyczepiła się do niej łat
tek. Buduje wizerunek aseksualnej mat ka ladacznicy, bo jej małżeństwo zaczęło się
Zazwyczaj wymienia się wynalazek dru- A jak wyglądał ideał kobiety? I czy jakoś ki narodu w opozycji do rozbuchanej Ma od romansu.
ku, upadek Konstantynopola, odkrycie się zmieniał, gdy średniowiecze przecho- rii Stuart, która jakoby nie panuje nad po Z drugiej strony kanału La Manche Mał
Ameryki. Co wydarzyło się w 1477 roku? dziło w renesans? pędami. gorzata z dynastii Yorków i żona Karola Zu
– W bezsensownej wojence pod senną mieś – Ideał, który księża promują w kazaniach, We wcześniejszej epoce wielka pani ma chwałego, siostra męża Elżbiety, też zostaje
ciną w Lotaryngii zginął, zadźgany przez a ideał w romansie rycerskim, to dwie róż być pobożna, być dobrą i posłuszną żo wdową. I teoretycznie powinna być w gor
plebejuszy ze szwajcarskich kantonów, je ne rzeczy, a pod tym mamy jeszcze rzeczy ną, urodzić dzieci, ale też potrafić zarzą szej sytuacji.
den z najbardziej wpływowych władców wistość. Bohaterka romansu to statycz dzać majątkiem pod nieobecność małżon
epoki. Wielki rycerz, którego obawiał się ny obiekt, dziewica w opresji, którą dzielny ka, jeśli ten akurat pałęta się krucjacie. I to Bo nawet nie urodziła dzieci?
i król Francji, i cesarz – burgundzki książę rycerz musi uratować. Kościół z kolei gło jest społecznie akceptowana rola – jeże – Tylko że ona ma autorytet, bo przez la
Karol Zuchwały. Przypadkowa śmierć, któ sił, że kobieta jest zbawiona przez rodze li kobieta nie budzi moralnych zastrzeżeń, ta budowała wizerunek skrzętnej, pobożnej
ra zmieniła bieg historii, bo zakończyła ma nie dzieci, ma być pokorna i pokutować za to może mieć realny udział we władzy albo gospodyni. Po śmierci małżonka Małgorza
rzenie o wykrojeniu Wielkiej Burgundii po grzechy Ewy. I to się nie zmienia w renesan wręcz władać. ta stała się przybraną matką dla swojej pa
między cesarstwem niemieckim a Francją. sie. Historycy wręcz się spierają, czy kobiety sierbicy Marii, a potem przybraną babcią
XV wiek należał do Burgundii. Była jed w ogóle jakikolwiek renesans miały. To znaczy? całej następnej dynastii. Była osobą bardzo
nym z najbogatszych państw Europy, obiek Moim zdaniem feudalizm dawał kobie – Jest pewien zespół cech, które sprawia inteligentną i potrafiła rządzić w sposób za
tem zawiści i modelem oddziałującym na tom większą przestrzeń wolności niż rodzą ją, że kobiety odnoszą sukces, i drugi, któ kulisowy, koncyliacyjny, ale też bronić swe
większość dworów europejskich, także ca się kultura mieszczańska. W renesan ry gwarantuje im porażkę. Przekonała się go, gdy mieszczanie się jej stawiali. Nigdy
dwór Jagiellonów. Jej władcy świetnie po sie zaczyna się mocne genderowanie prze o tym angielska Barbara Radziwiłłówna, także, co było najważniejsze, nie pozwoliła
sługiwali się propagandą, mieli pieniądze strzeni, czyli uznanie miejsc publicznych za czyli Elżbieta Woodville. Zakochał się w niej sobie choćby i na cień skandalu.
i mieszczaństwo, z którym potrafili się do domenę męską, i ograniczenie strefy wpły Edward IV York i poślubił wbrew opinii
gadywać. No i próbowali rządzić w spo wów kobiet do domu. wszystkich doradców. Elżbieta bowiem nie Kobieta mogła sobie wyrąbać jaką taką
sób mało scentralizowany, bo ich ziemie by tylko nie była królewskiej krwi, ale też była sprawczość, ale wymagało to czasu?
ły różnorodne pod względem tradycji, języ Już wtedy? wdową z dwoma synami, a przede wszyst – Największym uśmiechem losu, jaki mogła
ków i źródeł dochodów. mieć dziewczyna, był kochający ojciec. Taki,
który zadba o jej dobre zamążpójście i od
Taka trochę proto-Unia Europejska? powiednio wyposaży.
– Trochę tak, bo Burgundia była zlep
kiem terenów dzisiejszej wschodniej Fran
cji, Belgii i Holandii. Spajały tę zbieraninę
Feudalizm dawał kobietom Papież Aleksander VI kochał córkę, ale
też traktował ją jako narzędzie prowadzenia
polityki. Co o tym myślała Lukrecja Borgia,
dynastia, interesy, no i niechęć do ościen
nych władców. większą przestrzeń wolności niż nie wiemy, lecz te kobiety od dziecka wie
działy, że ich rolą jest cementowanie soju
szy przez małżeństwo. Ją wydawano za mąż
A dlaczego burgundzki projekt upadł?
– Zdecydował przypadek. Karol Zuchwa
ły miał tylko córkę, która została wydana za
rodząca się kultura mieszczańska. aż trzykrotnie. Najpierw za Giovanniego
Sforzę. Gdy układ na szachownicy się zmie
nił, Lukrecja zeznała, że małżeństwo nie zo
Maksymiliana Habsburga, i dynastię bur
gundzką zjedli Habsburgowie. „Szczęśliwa
Austrio, ty się żenisz” – inni wojują, Austria
W renesansie zaczyna się stało skonsumowane. Całe Włochy kona
ły ze śmiechu, a Sforza był tak wściekły, że
zrobili z niego impotenta, że w zemście roz
buduje swoją potęgę przez małżeństwa
– słynna maksyma zaczyna się od tego ślu
bu. Historia wyglądałaby inaczej, gdyby Ka
genderowanie przestrzeni, puścił plotkę, jakoby Lukrecja była kochan
ką swojego ojca i brata.
Drugie małżeństwo – z królewiczem ne
rol Zuchwały miał syna.
Żadna z trzech żon mu go nie dała. Czyli

czyli uznanie miejsc publicznych apolitańskim Alfonsem – również było za
aranżowane, ale najciekawsze okazało się
trzecie. Lukrecja została wysłana na pół
nie spełniły obowiązku, bo od królowych
wymagano przede wszystkim sprawnej
macicy?
za domenę męską noc, do Ferrary, gdzie nikt na nią nie czekał.
Papież bardzo dużo zapłacił, żeby Estowie
w ogóle chcieli na jego córkę spojrzeć. Mąż,
– Bez niej dynastia nam się kończy, więc tak. Alfonso d’Este, przyjął ją obojętnie, teść był
Ale myślę, że kobieta pozostała macicą na jej niechętny. 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
FOT. BE&W
A na ile kochanka i córka papieża były

wyjątkami? Czy kobiety miały wtedy
prawo do własnych pieniędzy?
– Zależy gdzie, ale we Włoszech co do zasa
dy tak. Teoretycznie majątkiem zarządzał
mąż, jednak w niektórych włoskich pań
stwach przy operacjach finansowych wy
magano potwierdzenia notarialnego woli
żony. I sporo kobiet inwestowało swoje pie
niądze.
Taka była też nasza Bona Sforza. Typowa
włoska księżniczka: wykształcona, pięknie
prezentowała się w tańcu, doceniała walor
polityczny teatru dworskiego. Miała tempe
rament, co Polaków gorszyło, bo robiła sce
ny, rzucała się na ziemię, płakała. Jest zapa
miętana przez pryzmat czarnej legendy, że
pchała się do rządzenia, doprowadziła do
koronacji syna Zygmunta Augusta za ży
cia ojca i budowała własne stronnictwo, za
miast rodzić dzieci, co u nas spotykało się
w ogromnym oporem.
Ale Bona była także bardzo sprawną biz
neswoman. Zarządzała królewszczyznami,
kupowała posiadłości na Litwie, przejęła
nadzór nad cłem, handlowała bydłem i mia
ła z tego gigantyczne dochody. A potem te
wory pieniędzy zapakowała na wozy i wy
wiozła do Włoch.
Podziwiam witalność tych kobiet, ich si
łę, niezwykłą umiejętność dostosowania się.
Jak dzikie pnącza przerastały przez tę epo
kę i szukały własnej ścieżki. Grając tak zna
czonymi kartami, umiały sobie zbudować
jakąś przestrzeń.
Między mężem, którego nie wybrały,

kolejnymi ciążami i presją religii?
– Każda budowała sobie własną. Dla częś
ci było nią odosobnienie w klasztorze, na
chwilę albo na dłużej. Wiejskie posiadło
ści, którymi potrafiły skutecznie zarządzać.
Wszystkie też szybko odkrywają, że pienią
dze dają wolność, zwłaszcza te, które – jak
Vannozza – dorobiły się same. Wreszcie, jak
przekonała się jej córka, także w małżeń
stwie można wykroić przestrzeń dla siebie,
o ile masz dobrego męża.
Nie było natomiast sposobu na złego
męża. Oprócz oczywiście „napoju miłos
nego”. +
FOT. ALBERT ZAWADA

A potem Rodrigo umarł i stało się coś czas nich widziana: na kolanach przed oł A w jakim sensie bohaterkom pani książ-
niezwykłego. Estowie uznali, że słusz tarzem, w procesji, kiedy po połogu szła na ki „zawdzięczamy nowożytność”?
nie wieszali na Borgiach psy, lecz Lukre oczyszczenie do kościoła. To wszystko od – Najważniejszą funkcją kobiety było spro *Anna Brzezińska
cję jednak wszyscy polubili. Musiała być bywało się przy masie gapiów, a teatralny wadzanie na świat potomków, ale ich ro
nie tylko inteligentna, ale mieć również aspekt był bardzo silnie zaznaczony. la nie sprowadzała się wyłącznie do tego. • ur. w 1971 r., pisarka, gwiazda polskiej lite-
niezwykłe możliwości adaptacyjne. Potra Transmisja kultury, zawieranie sojuszy, ratury fantastycznej, trzykrotna laureatka
fiła dogadać się z Estami i zbudować so Ale jak pogodzić chrześcijańską moral- przenoszenie pamięci – to wszystko doko Nagrody im. Janusza A. Zajdla, z wykształcenia
bie spokojne życie, które zazwyczaj histo ność z tym, że papieże mieli kochanki, nywało się przez kobiety. I ja tę zapomnianą mediewistka. Autorka bestsellerowych serii
ryków nie interesuje. Administrowała do dbali o karierę dzieci i uczestniczyli część renesansu chciałam pokazać. To, że o zbóju Twardokęsku, Wilżyńska Dolina i Wiel-
brami, wyposażyła klasztory, zapocząt w orgiach? gdy wysyłano córkę na drugi koniec Europy, ka Wojna, powieści „Woda na sicie. Apokryf
kowała akcję osuszania mokradeł Padu, – Mam wrażenie, że ówcześni ludzie mie wraz z nią szła cała kultura. czarownicy”, książki historycznej „Córki Wawe-
jednocześnie rodząc kolejne dzieci. li różne szufladki w mózgu. Przecież ca Kobiety miały też udział w budowie kapi lu” oraz licznych opowiadań.
łe Włochy wiedziały, że Lukrecja w Fer talizmu. Matka Lukrecji Vannozza Cattanei
W jakim stopniu dla tych władczyń reli- rarze zawiera trzecie małżeństwo, co nie prawdopodobnie plebejuszka, została ko
gia była już wtedy teatrem i narzędziem? przeszkadzało nazwać ją najczcigodniejszą chanką Rodrigo Borgii. Kardynał wydał ją Właśnie nakładem WL ukazuje się jej nowy
– Na pewno bywała głębokim przeżyciem z dziewic. trzykrotnie za mąż: mężowie dostawali po tom historyczny – „Zmierzch świata ryce-
indywidualnym. Wiele władczyń było ter sag i koneksje, Borgia dostęp do kochanki. rzy. O kobietach, którym zawdzięczamy
cjarkami, czyli należały do zakonów świec Tak z połowa bohaterów „Zmierzchu Vannozza rozsądnie nie zamierzała czekać, nowożytność”. Książka jest już dostępna
kich. Swoje fraucymery trzymały, jak Lukre świata rycerzy” miała syfilis. aż strumień darów od Rodrigo wyschnie, w dobrych księgarniach i w formie e-booka na
cja, żelazną ręką i nie pozwalały na miłostki. – On przeorał historię Europy. Ludzie cier i inwestowała w nieruchomości. Tak sku Publio.pl
Chodziły na pielgrzymki. Fundowały klasz pieli monstrualnie – kiła powodowała tecznie, że stworzyła jedno z największych
tory. Ich życie toczyło się w uporządkowa owrzodzenia, zmiany skórne, uszkodze imperiów hotelarskich w Rzymie, który już
nym rytmie modlitwy, kontemplacji i pracy. nia układu nerwowego, u kobiet poronienia wówczas był centrum turystyki pielgrzym
Pamiętajmy jednak, że prywatność jesz – a kuracje bywały równie straszliwe. kowej.
cze się nie narodziła. Szło się do kościoła Dosyć szybko połączono tę choro Lukrecja odziedziczyła talent do zara
tak, żeby być widzianym. To spektakl, któ bę z seksualnością. Jest nawet teoria, któ biania po matce. I dla mnie bardziej fascy
rego powidoki do dziś mamy w bardziej tra ra właśnie z syfilisem łączy zamykanie łaź nujące są nie jej romanse, ale to, że będąc
dycyjnych miejscach: rytuał niedzielnego ni publicznych i zamtuzów, które przecież w wysokiej ciąży i z ogromnymi problema
wyjścia do kościoła, potem pójścia na ciast w średniowieczu funkcjonowały, były opo mi zdrowotnymi, potrafiła zastawić klejno
ko w miejscowej kawiarni. datkowane i nie udawano, że to stajenka ty i kupić kolejny folwark. Nasze wyobraże
Pod koniec średniowiecza wszystkie betlejemska. To choroba miała zepchnąć nie o przeszłości, w której kobiety tylko sie
ważne wydarzenia, rodzinne i nie tylko, seks w bardziej mroczną przestrzeń pry dzą nad kądzielą albo słuchają trubadura,
1 RP miały aspekt religijny. I księżna była pod watną. to brednia.
Masowego bezrobocia nie będzie
KTO WYGRA
Mniej podatne
W
na wpływ modeli
językowych
ZE STOCHASTYCZNĄ
w rodzaju ChatGPT
są zawody wymaga-
jące umiejętności
z zakresu nauki i kry-
PAPUGĄ
tycznego myślenia
Jakub Kibitlewski
FOT. EAST NEWS

jednym z mniej znanych
opowiadań, „Ad astra”,
Sławomir Mrożek opi-
suje pojawienie się na
Ziemi tajemniczych
postaci, które zalewają
rynek wydawniczy hur-
tową ilością literackich
arcydzieł. Przybysze nie
różnią się wyglądem od
ludzi, lecz są nadzwyczaj
produktywni i niemal
samowystarczalni, a ich
doskonałe pod każdym
względem dzieła mo-
mentalnie wypierają
z obiegu wszystkie inne publikacje. Zde-
rzeni z nadludzkim geniuszem zawodowi
pisarze muszą zadać sobie pytanie o sens
życia w świecie, w którym stali się przeżyt-
kiem…
Mrożek szydzi z realiów zupełnie innej
epoki, ale uniwersalna oś konfliktu jego hi-
storii brzmi niepokojąco aktualnie na tle
ostatnich doniesień o coraz bardziej fanta-
stycznych możliwościach sztucznej inteli-
gencji – technologii, która dzięki zaawanso-
wanym algorytmom i ogromnym zasobom
danych treningowych pozwala w krótkim
czasie wygenerować treści do złudzenia
przypominające dzieło człowieka.
Najważniejsze obawy związane z ro-
snącym potencjałem tych narzędzi stresz-
cza dramatyczny apel, który ukazał się na
stronie think tanku Future of Life Institu-
te. Tysiące podpisanych, w tym inżyniero-
wie amerykańskich Big Techów, badacze
AI, ale też znane nazwiska przemysłu tech-
nologicznego jak Elon Musk, ostrzegają
przed „wymykającym się spod kontroli wy-
ścigiem na drodze ku rozwijaniu i wdraża-
niu coraz potężniejszych cyfrowych umy-
słów, które w przyszłości mogłyby nawet
zastąpić człowieka”. Jak podkreślają, klu-
czowe decyzje mogące przesądzić o naszej
cywilizacji nie powinny być podejmowane
przez „technologicznych liderów niewybie-
ralnych na drodze demokratycznych wy-
borów”. Apel wzywa też do natychmiasto-
wej sześciomiesięcznej przerwy w pracach
nad sztuczną inteligencją w celu opraco-
wania odpowiednich mechanizmów bez-
pieczeństwa.
Bez względu na realne możliwości ta-
kich systemów i intencje autorów tego czy tra” jest największy od 1988 roku. Podobne czenia pandemii, powrót agresywnej rywa- cja Zdrowia (WHO) szacuje, że do 2030 r.
innych alarmistycznie brzmiących komu- nastroje widać w całej Europie, od Londy- lizacji atomowych mocarstw i postępująca depresja będzie najczęściej występującą
nikatów (wątpliwości co do altruistycznych nu po Madryt, co pokazuje ostatni raport katastrofa klimatyczna powinny budzić chorobą na świecie.
pobudek mogą budzić choćby podpis Mu- brytyjskiej sondażowni YouGov i Uniwer- delikatny niepokój nawet u elit odgrodzo- Idąc tropem Hansa Roslinga, autora
ska albo mało subtelna sugestia o potrze- sytetu w Cambridge. Z ankiety przeprowa- nych od reszty świata pancernym murem „Factfulness. Dlaczego świat jest lepszy, niż
bie „znaczących środków publicznych” na dzonej wśród obywateli 23 największych przywileju. myślimy, czyli jak stereotypy zastąpić real-
badania nad bezpieczeństwem AI), central- państw świata wyłania się ponury obraz Lęk i obawę o przyszłość widać zwłasz- ną wiedzą”, ktoś mógłby słusznie zauwa-
nym problemem dyskusji nie jest wbrew Europejczyka pozbawionego złudzeń na cza wśród ludzi młodych, u których stres żyć, że tak negatywny obraz rzeczywistości
pozorom sztuczna inteligencja. U podstaw temat przyszłości planety, kraju i standar- i napięcie związane z pandemiczną izola- jest jedynie kwestią optyki. Litanię ponu-
obaw leży nie tyle lęk przed samą technolo- du życia przyszłych pokoleń. Powodów cją pogłębiły pogarszający się od lat stan rych statystyk można przecież łatwo skon-
gią, ile ogólne poczucie braku kontroli nad tak powszechnego pesymizmu nie trzeba zdrowia psychicznego. Skalę problemu po- trować całą masą optymistycznych faktów,
jej zastosowaniem i kierunkiem rozwoju. chyba nikomu tłumaczyć, bo choć rosnąca kazuje opublikowany pod koniec paździer- które pokazują, jak ogromnego skoku cy-
inflacja czy kryzys energetyczny dotyczą nika 2021 raport UNICEF wymieniający sa- wilizacyjnego dokonała ludzkość na prze-
W
edług badań CBOS opublikowa- „tylko” tych z nas, którym za kluczowy mobójstwo jako najczęstszą obok wypad- łomie ostatniego stulecia. W krajach rozwi-
nych w styczniu odsetek Polek wskaźnik wewnętrznego spokoju służy ków drogowych przyczynę śmierci euro- niętych rodzi się coraz mniej dzieci? Tak,
i Polaków obserwujących wokół stosunek wysokości wypłaty względem pejskich nastolatków pomiędzy 15. a 19. ro- ale w porównaniu z naszymi przodkami
siebie „przede wszystkim niepewność ju- kredytowych zobowiązań, to już doświad- kiem życia. Co więcej, Światowa Organiza- z międzywojnia żyjemy średnio 30 lat dłu- 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
żej, a śmiertelność noworodków drastycz- koniec zeszłego roku akt o usługach cyfro- jąc tym samym od zobowiązań gwarantu- mal w każdej branży. Jak czytamy w opu-
nie spadła! Ekstremalne nierówności spo- wych (DSA). Praktyka bywa jednak różna. jących pracownikom godne warunki. Od- blikowanym 27 marca badaniu analizują-
łeczno-gospodarcze? Może, ale liczba lu- O tym, jak wartościowym zasobem dys- powiedzialność jest przerzucana na współ- cym amerykański rynek pracy pod kątem
dzi żyjących w skrajnym ubóstwie zmniej- ponują internetowe platformy, świad- pracujących z platformą pośredników zastosowania dużych modeli językowych,
szyła się w ciągu ostatnich 20 lat o połowę! czy sam ich model biznesowy, polegają- bądź samych wykonawców, którzy w razie mogą one wpłynąć na 10 proc. zadań wy-
Poza tym kobiety mają przecież prawa wy- cy na monetyzacji danych użytkowników choroby lub wypadku są pozbawieni dostę- konywanych przez 80 proc. pracowników.
borcze, osoby nieheteronormatywne sta- w celach marketingowych. Bywa to o typu do podstawowych systemów społeczne- Z kolei w przypadku 19 proc. pracowników
ją się coraz bardziej widoczne i akceptowa- le problematyczne, że bazujące na zgro- go wsparcia. może to być ponad połowa ich zadań. Au-
ne, a w Stanach Zjednoczonych, gdzie jesz- madzonych danych algorytmy, pozwalają- Tempo rozwoju technologii wyprze- torzy badania twierdzą, że mniej podatne
cze w połowie ubiegłego wieku czarnoskó- ce szczegółowo dopasować treści do kon- dza więc prawo i kształtuje naszą rzeczy- na wpływ obecnych modeli językowych są
rzy Amerykanie nie byli nawet pełnopraw- kretnych osób, mogą się stać narzędziem wistość, zanim zdążymy zareagować. To- zawody wymagające umiejętności z zakre-
nymi obywatelami, Barack Obama został manipulacji, w tym politycznej. Wystar- warzyszące temu lęki – że zmian nie da się su nauki i krytycznego myślenia. Odwrot-
dwukrotnie wybrany na urząd prezyden- czy wspomnieć głośną aferę z firmą Cam- zatrzymać, a nasze instytucje nie poradzą nie jest w przypadku zawodów, w przypad-
ta i wydaje z małżonką bestsellerowe me- bridge Analytica, która bezprawnie pozy- sobie z ich ujarzmieniem – wyrażane są ku których liczy się znajomości programo-
muary. skała i wykorzystała dane milionów użyt- dziś szczególnie głośno w związku z moż- wania i pisania.
Skąd tak powszechne poczucie niepo- kowników Facebooka do manipulowania liwościami sztucznej inteligencji. Andrew
J
koju? Zdaniem autora „Factfulness” ob- kampanią wyborczą w USA w 2016 r. J. Scott i Lynda Gratton, autorzy książ- ak pokazują Scott i Gratton, prognozy
raz ewidentnego postępu znika pod lawi- Krytycy zwracają też uwagę na konflikt ki „Nowe długie życie. Zaprojektuj swo- zapowiadające społeczno-gospodar-
ną negatywnych informacji serwowanych interesów pomiędzy mechanizmami funk- ją przyszłość w zmieniającym się świecie”, cze wstrząsy w wyniku automatyzacji
nam przez media i platformy społeczno- cjonowania platform a interesem społecz- nazywają to syndromem Frankensteina nie są nowe. Co więcej, technologiczne
ściowe: treści, które wzbudzają gniew czy nym. Wyniki badań opublikowane przez – strachem, że „innowacyjność technolo- innowacje jeszcze nigdy nie spowodowały
oburzenie, skuteczniej przyciągają uwagę. naukowców z MIT w 2018 r. pokazały, że giczna przejawi się w sposób tak potężny masowego bezrobocia. Powołując się na
Ostatecznie winni jesteśmy więc my sami, treści zawierające fałszywe informacje roz- i gwałtowny, że zdominuje nasz sposób ży- raport analityków McKinsey Global Insti-
bo ulegamy psychologicznym mechani- chodzą się na Twitterze o 70 proc. szybciej cia, a my stracimy pracę, źródła utrzyma- tute z 2017 r., autorzy „Nowego długiego
zmom pesymizmu, determinizmu czy stra- niż prawdziwe wiadomości. Wnioski o po- nia, a nawet poczucie bycia człowiekiem”. życia” zauważają, że w pełni autonomiczne
chu, nazwanymi w książce Roslinga „in- tencjalnym zastosowaniu mediów społecz- pojazdy miały zmniejszyć zatrudnienie
A
stynktami”. nościowych w wojnie informacyjnej nasu- le czy w przypadku sztucznej in- w amerykańskim sektorze przewozowym
Z lektury nie dowiemy się jednak, co wają się same. teligencji faktycznie jest się czego o dwie trzecie. Jak nietrafione były to
zrobić, jeśli po wielu godzinach studio- Wykorzystywanie treści wzbudzają- obawiać? Popularny ChatGPT, założenia, widać na przykładzie produ-
wania wskaźników rozwoju społecznego cych negatywne emocje do bardziej sku- stworzone przez firmę OpenAI narzędzie centa elektrycznych samochodów Tesla.
UNESCO wciąż nie czujemy się bardziej od- tecznego przyciągnięcia uwagi może mieć wykorzystujące przetwarzanie języka natu- Elon Musk od 2014 r. zapowiada, że au-
prężeni. Krótko mówiąc, mamy tu do czy- wpływ na zdrowie psychiczne. Zwraca- ralnego, na podstawie prostego polecenia tonomiczne pojazdy są już tylko kwestią
nienia z niemałym dysonansem poznaw- ła na to uwagę w 2021 r. pracownica Face- jest w stanie napisać kod informatyczny, paru miesięcy. Tymczasem Departament
czym. Jeżeli mimo ogólnej poprawy prze- booka Frances Haugen. Ujawniła między ale też w kilka minut wygenerować tekst na Sprawiedliwości USA prowadzi śledztwo
ciętnej jakości życia, technologicznego po- innymi, że pomimo wewnętrznych badań dowolny temat i w dowolnym stylu (w tym w sprawie kilkunastu wypadków, w tym
stępu i całej gamy dostępnych ścieżek ka- śmiertelnych, z udziałem funkcji automa-
riery, jogurtów, a nawet tożsamości pa- tycznego kierowania (tzw. autopilot wciąż
radoksalnie wzrasta też liczba osób cier- wymaga aktywnego udziału kierowcy).
piących na zaburzenia lękowe i depresję,
śmiało można powiedzieć, że coś poszło
nie tak.
VisiCalc, pierwszy komputerowy Przed gwałtownym wpływem auto-
matyzacji na rynek pracy ostrzegali też
w 2013 r. Carl Benedikt Frey i Michael
arkusz kalkulacyjny, Osborne. Badacze z Oksfordu przewidu-
I
nną diagnozę stawia wielki socjolog ją, że 47 proc. miejsc pracy w USA zniknie
Zygmunt Bauman. Powszechne poczu- w wyniku „komputeryzacji” w ciągu naj-
cie niepewności i zagrożenia są charak-
terystyczną cechą społeczeństw „płynnej
nowoczesności”. Bauman określa tak
w 1979 r. zlikwidował 400 tys. bliższych 10-20 lat. Kwestionując metodo-
logię autorów, badacze OECD w 2016 po-
nownie przeanalizowali ich liczby. Wnio-
warunki życia we współczesnym, ukształ-
towanym przez postępującą globalizację
świecie, w którym struktury i instytucje
posad w księgowości, ale stworzył sek? Przy bardziej realistycznym ujęciu
różnorodności form miejsc pracy podat-
nych na ryzyko kompletnej automatyzacji
społeczne ulegają ciągłemu przeobrażeniu.
Zbiorowe lęki wynikają ze stopniowego
„rozwodu władzy i polityki”, a więc prze-
600 tys. nowych jest mniej niż 10 proc.
Nie można też zapomnieć o nowych
zawodach i całych branżach, które ma-
noszenia coraz większej liczby funkcji ją szansę się pojawić dzięki innowacjom.
pełnionych przez państwo w sferę działań Scott i Gratton podają przykład VisiCalc,
nieobliczalnych sił rynkowych i zrzucania świadczących o jednoznacznie negatyw- prace dyplomowe i książki). Chatbot pierwszego komputerowego arkusza kal-
skutków systemowych problemów na bar- nym wpływie Instagrama na zdrowie psy- udziela również zaskakująco sensownych, kulacyjnego. Po jego wprowadzeniu w USA
ki jednostek. Znoszenie kolejnych barier chiczne nastoletnich dziewczyn (w tym za- niemal ludzko brzmiących odpowiedzi w 1979 r. zlikwidowano 400 tys. miejsc pra-
dla przepływu informacji, produktów, ludzi burzeń odżywiania i depresji), firma nie na zadane mu pytania. Teoretycznie więc cy w księgowości, ale jednocześnie stwo-
i kapitału ogranicza jednocześnie możli- ujawniła wyników analizy i zignorowała potencjał takich technologii jest ogromny. rzono 600 tys. nowych, w tym samym sek-
wość efektywnego sprawowania kontroli sprawę. W praktyce wiele zależy od jakości ge- torze.
nad kierunkiem tych procesów. Innymi O moderacji i pozycjonowaniu treści nerowanych treści. Jednym z problemów Nawet jeśli przewidywania szerokich
słowy, Bauman podkreśla, że gdy zasięg publikowanych na łamach platform spo- jest tendencja dużych modeli językowych, zastosowań narzędzi takich jak ChatGPT
sił mających bezpośredni wpływ na nasze łecznościowych też decydują one same, takich jak ChatGPT, do podawania nie- miałyby okazać się trafione, automatyza-
życie jest globalny, zakres władzy instytucji często w mało przejrzysty sposób. Pokazu- prawdziwych informacji. „Halucynacje”, cji ulegną przede wszystkim zadania ruty-
politycznych pozostaje ściśle związany je to sprawa Społecznej Inicjatywy Narko- jak twierdzi Gary Marcus, profesor Uni- nowe, powtarzalne i czasochłonne. Odda-
granicami państwowymi. polityki, polskiej organizacji non profit wersytetu Nowojorskiego specjalizujący nie ich maszynom nie byłoby znowu naj-
Opisane w „Płynnej nowoczesności” działającej na rzecz ograniczenia szkód się w neurobiologii poznawczej, „są nie ty- gorsze. Moglibyśmy się skupić na bardziej
rozwarstwianie się władzy i polityki dobit- związanych z zażywaniem psychoaktyw- le kwestią wielkości czy jakości zbioru da- istotnych zadaniach, wymagających ty-
nie widać w obszarze nowych technologii. nych substancji, która w 2019 r. pozwała nych użytych do trenowania algorytmu, powo ludzkich cech i wrażliwości. A sko-
Weźmy cyfrowe platformy, które w zamy- właścicieli Facebooka o arbitralne usunię- ile fundamentalnym ograniczaniem sa- ro nie spadłaby przy tym produktywność,
śle mają być oknem na świat i umożliwiać cie jej profili i grup. mej technologii”. może doczekalibyśmy się nawet czterod-
różne formy komunikacji na niespotykaną A przede wszystkim – modele języko- niowego tygodnia pracy. +
I
dotąd skalę. TikTok, Instagram, Google czy nstytucje państwowe nie są oczywiście we nie wytwarzają nowych treści. Na pod-
Facebook są ściśle wplecione w społecz- bezbronne. Władze mogą regulować, stawie dostępnych informacji obliczają je- „Nowe długie życie. Zaprojektuj swoją
no-gospodarcze struktury państw Zacho- a nawet zablokować konkretne medium, dynie prawdopodobieństwo, że konkret- przyszłość w zmieniającym się świecie”.
du, a podmioty, do których należą, znajdu- ale politycy musieliby wtedy zrezygnować ne słowo powinno się pojawić jako następ- Książka Andrew J. Scotta i Lyndy Gratton
ją się wśród najwyżej wycenianych firm na z komunikacyjnych narzędzi i szerokich zane. W bardzo dużym uproszczeniu, dzia- w przekładzie Anny Doroty Kamińskiej,
świecie. Ich usługi są integralną częścią na- sięgów. Jak symbiotyczne to relacje, poka- ła to na podobnej zasadzie co autouzupeł- wydawnictwo Znak Literanova, już dostępna
szego ekosystemu medialnego, przestrze- zuje przypadek Donalda Trumpa i Twittera nianie wiadomości tekstowych w smart- w dobrych księgarniach i w formie e-booka.
nią publicznej debaty i nieodłącznym ele- (do czasu) albo Konfederacji i TikToka. fonie. Profesor Emily M. Bender, ekspert-
mentem życia towarzyskiego i zawodowe- Przepaść pomiędzy efektywnym działa- ka w dziedzinie lingwistyki komputerowej
go. Z ich wyszukiwarek, komunikatorów niem instytucji politycznych a destabilizu- na University of Washington, w szeroko
czy serwisów społecznościowych korzysta- jącym potencjałem cyfrowych platform wi- cytowanej pracy naukowej dotyczącej za-
my codziennie. dać też na rynku pracy. Jak wynika z da- grożeń dużych modeli językowych nazwa-
A ponieważ gromadzą i przetwarzają nych Komisji Europejskiej, mimo obowią- ła ten mechanizm „stochastyczną papugą”,
przy tym olbrzymie ilości danych o naszej zującego prawa duża część z ponad 28 mln która „probabilistycznie wypluwa z siebie
aktywności, mają dostęp do jednego z „naj- osób pracujących na terenie UE za pośred- słowa”.
cenniejszych zasobów XXI wieku”. nictwem platform typu Uber nie jest objęta Mimo ewidentnych wad i ograniczeń
dostateczną ochroną. Gdy o przydzielaniu nie można wykluczyć, że w miarę rozwi-
W
krajach UE normy wykorzysty- zleceń i obowiązujących stawkach decydu- jania dużych modeli językowych niektó-
wania danych użytkowników ją nieprzejrzyste algorytmy, firmy, w imie- re obszary ludzkich kompetencji zostaną
platform są ściśle określone niu których kurierzy czy kierowcy wyko- w jakimś stopniu zautomatyzowane. Sa-
przez rozporządzenie o ochronie danych nują konkretne zadania, wymykają się czę- ma OpenAI przekonuje, że skutki wdroże-
1 RP osobowych (RODO) czy wprowadzony pod sto oficjalnej definicji pracodawcy, ucieka- nia ich technologii będą odczuwalne nie-
Fani odpuszczają
M ASKOTKA ETALOWA
Z
Metallice nawet to,
czego artystom
nie powinno się
puszczać płazem.
Jarek Szubrycht
aczęło się od fortelu god-

nego Zagłoby. W 1981 roku
niespełna 18-letni Lars
Ulrich, Duńczyk mieszkają-
cy w Kalifornii, poznał Rona
Quintanę z San Francisco.
Pierwszy chciał grać, drugi
o muzyce pisać w fanzinie,
który zamierzał nazwać
„Metallica” albo „Metal Ma-
nia”. Lars pospieszył z radą,
że lepsza jest „Metal Mania”,
by wykorzystać Metallicę
dla swojego zespołu.
Metallica to jedna z naj-
lepszych nazw w historii
muzyki rozrywkowej, bo jest pro-
sta, łatwa do zapamiętania, w każ-
dym języku znaczy to samo i jest
niemal tożsama ze swoją katego-
rią, jak adidasy albo elektroluks.
Kolejne pokolenia, w których
budzi się zainteresowanie muzyką
metalową, zaczynają od płyt i kon-
certów Metalliki, bo od kogo in-
nego?
PUDLE I BOGOWIE
Pojawili się w dobrym czasie
i miejscu. Heavy metal został wy- że to kolejny korporacyjny szajs, tunku dobrze oddaje jego ramy es- Tu były kluby na tyle odważne lub plomata. Bez jego ambicji i ener-
myślony w Wielkiej Brytanii w la- inne wcielenie popu wciskane- tetyczne, bo oznacza młóckę, de- zdesperowane, by wpuszczać mło- gii ten zespół na pewno by nie po-
tach 70. i był przez tamtejsze ze- go im pod pozorami buntu. Dlate- molkę – zapis „trash” jest rów- dych gniewnych, było wspierają- wstał, o przetrwaniu czterech de-
społy cierpliwie doskonalony – od go lata 80. w amerykańskiej mu- nie częsty, co błędny. Nowa muzyce środowisko i wreszcie zespoły kad z okładem nawet nie wspomi-
Black Sabbath przez Judas Priest zyce to czas zasiewu i kiełkowa- ka niosła nowe przesłanie – koniec na tyle dobre, by nieść informację nając. James Hetfield, śpiewający
po Iron Maiden. Amerykanie, ownia nowych, rewolucyjnych nur- z chełpieniem się łóżkowymi prze- o nowej muzyce w świat. W tym gitarzysta, wydaje się przeciwień-
szem, też grali metal, ale zamie- tów, które przebiją się do masowej wagami, czas na poważne sprawy: Metallica, najważniejszy z nich. stwem Larsa. To wrażliwy barba-
niali go w cyrk (Kiss) albo w cyrk publiczności, zmiatając śmiesz- problemy społeczne, wojnę, sza- Pudel metal był wtedy muzyką po- rzyńca, szorstki i wybuchowy, ale
z lepszymi piosenkami (Van Ha- nie poprzebierane gwiazdy stadio- tana. Wizerunek młodych thrash- pularną i dochodową, więc nawet dla przyjaciół pluszowy miś. Bez
len). Początek lat 80. to za oce- nowego rocka. Już za chwilę z get- metalowców też był skrajnie od- nowe, bardziej ekstremalne wcie- tych dwóch nie ma Metalliki. Bo
anem czas triumfu ich uczniów, ta wyjdzie hip-hop, z garaży in- mienny od szturmujących listy lenie metalu szybko zwróciło uwa- bez Kirka Hammetta, owszem, by-
a więc metalu robionego według die rock i nowe wcielenie punku, przebojów pudli – potargane dżin- gę wydawców. Najpierw niezależ- ła. Debiutancki album „Kill’em All”
przepisu: „im głupiej, tym lepiej” w tym grunge, rozkwitnie scena sy albo krótkie spodenki, T-shirty, nych, za chwilę gigantów fonogra- zespół przygotowywał z Dave’em
– wizerunek zatrzymał się gdzieś elektroniczna. Ale pierwszy będzie katany z naszywkami ulubionych fii. Do dziś thrash metal pozosta- Mustaine’em, świetnym gitarzy-
w pół drogi pomiędzy drag qu- thrash metal. kapel, sportowe obuwie. Zero ma- je najbardziej agresywną odmianą stą, dziś liderem Megadeth. Wywa-
een a motocyklowym gangiem kijażu, włosy bez ingerencji fryzje- muzyki gitarowej, jaka kiedykol- lili go za chlanie i ćpanie w przed-
– głośno, prosto i chwytliwie, a tek- UJEŻDŻANIE ra. To była muzyka ludowa i ma- wiek trafiła do mainstreamu i od- dzień sesji nagraniowej. Mu-
sty najlepiej o seksie, piciu i że faj- sowa, artyści nie wynosili się po- nosiła w nim komercyjne sukce- siał być prawdziwym przodowni-
nie jest być bogiem rock and rol-
PIORUNA nad fanów, byli nie do odróżnie- sy, porównywalne do wyczynów kiem w nałogu, skoro stracił posa-
la. Ameryka kochała pudel me- Narodził się w Stanach Zjednoczo- nia, równi wśród równych. gwiazd popu. dę w zespole nie bez powodu prze-
tal – nazywany tak tylko u nas ze nych jako hybryda nowej fali bry- Thrash młócono w całej Ame- zywanym Alcohollicą. Zdespero-
względu na trwałe ondulacje na tyjskiego heavy metalu z hard- ryce, a wkrótce na całym świecie CZTERECH wana Metallica poprosiła o pomoc
głowach muzyków – i kochała go core’em, zradykalizowanym, przy- – u nas już w latach 80. pod jego Kirka, założyciela grupy Exodus.
nienawidzić. Bogobojni mieszcza- spieszonym punkiem. Metalo- wpływem zradykalizowały się gru-
JEŹDŹCÓW Stawił się natychmiast i został na
nie nie bez powodu uważali, że we były brzmienia, najczęściej też py Kat, Turbo czy Vader – ale je- Lars Ulrich to mózg przedsię- zawsze, być może dlatego, że Me-
gorszy ich potomstwo. Część dzie- teksty, natomiast tempo i poziom go matecznikiem pozostawała Bay wzięcia i mięsień, bo gra na per- tallica już miała kontrakt płytowy.
ciaków szybko się zorientowała, energii – hardcore’owe. Nazwa ga- Area, czyli okolice San Francisco. kusji. Biznesmen, strateg i dy- Hammett to typ nerda – skupiony 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
na muzyce, dobrze przygotowany, thrashmetalowym opus magnum. Metalliki i pewnie do dziś ma go ich piosenek. Wylał dziecko z ką Chodziło o to, żeby po raz pierw
nie zwraca na siebie uwagi, choć W tym samym czasie lub chwi na półce. Te dziesiątki milionów pielą, przedstawiając przed są szy w historii zebrać na jednej sce
bez jego wkładu to wszystko by nie lę później pomnikowe dla gatun sprzedanych egzemplarzy gdzieś dem nazwiska 335 tys. użytkow nie czterech najwybitniejszych
zadziałało. Do tego odgrywa rolę ku płyty wydawały też inne gru się musiały podziać. ników, którzy pobrali ich piosen przedstawicieli gatunku, a więc
mediatora chłodzącego spory po py, od Slayera po Testament. Jak Po przykładnie równoważącym ki. Domagał się blokady kont. Nap bohaterów niniejszego tekstu, Me
między Larsem i Jamesem, nie za się obronić przed naporem ze stro stare z nowym „czarnym albumie” ster żądanie wykonał, a Metallica gadeth (zważywszy na burzliwą
wsze twórcze. ny równie utalentowanej konku w 1996 r. Metallica zrobiła kolejny posmakowała gniewu interneto wspólną historię, było to podwój
Wreszcie ten czwarty – Cliff rencji? Metallica wybrała manewr krok w nieznane na „Load” (w pa wego tłumu, na lata zyskując gębę nie symboliczne), Slayera i An
Burton. Jego wkład w Metalli najbardziej ryzykowny, a więc rze z wydanym rok później „Re chciwych milionerów, którzy od thrax. Miało to oznaczać, że Me
cę wykraczał daleko poza fan ucieczkę w nieznane, na zupeł load”, to ta sama sesja nagranio cinają od muzyki tych samych fa tallica może i mieszka teraz w zło
tastyczne partie gitary basowej nie nowe terytorium. Odnieśli glo wa). Słychać tu wpływy i country, nów, którzy wynieśli ich na szczyt. tym zamku, ale pamięta błotni
(„Anesthesia (Pulling Teeth)”, balny sukces jako zespół thrash i bluesa, i zupełnie współczesnego W międzyczasie zespół próbował ste podwórko, na którym stawia
„Orion”). Muzyk brał udział w pi metalowy – i właśnie wtedy prze indie rocka, a wszystko to o dziwo nagrywać kolejny materiał, ale nie ła pierwsze kroki. Niestety, kole
saniu i aranżowaniu piosenek, stali grać thrash. ma sens. Nie tylko Metallica wte wychodziło, choćby dlatego, że dzy sprzed lat nie mogli skorzy
ale też po prostu był częścią ban Album „...And Justice for All” dy się zmieniała. Inne zespoły me James Hetfield zniknął na rok, naj stać z tej samej mocy sprzętu na
z 1988 roku zastał ich w pół dro talowe też próbowały ewoluować, pierw przechodząc kurację odwy głośnieniowego, nie mieli tych sa
gi. Słychać wyraźnie, skąd przyby eksperymentować z brzmieniem, kową, później po prostu odpoczy mych świateł, zresztą i tak wystę
li, i nawet fani podążający za ni przypodobać się radiu – zwykle wając od kolegów. powali w dzień. Miała być Wiel
mi od debiutu nie byli rozczarowa kończyło się to fiaskiem, bo sze Wiemy o tym wszystkim dzięki ka Czwórka, a wyszło coś bardziej
ni. Ale pojawiły się też zaskakują roka publiczność nie dostrzega filmowi dokumentalnemu „Some jak trzej królowie bijący pokło
ce nowinki, przede wszystkim an ła tych umizgów, a metalowcy się Kind of Monster” Joego Berlingera ny władcy potężniejszemu niż oni
tywojenny utwór i teledysk „One”. obrażali. Metallice tymczasem i Bruce’a Sinofsky’ego, który trafił wszyscy razem wzięci, bo nie z te
Numer za długi jak na standardy wszystko było wolno. Nawet jeśli na ekrany w 2004 roku i jest – nie go świata.
obowiązujące w mediach (nawet część najstarszych fanów odwróci mam co do tego wątpliwości – naj I tak sobie funkcjonuje Metal
wersja okrojona ma ponad pięć ła się od grupy gdzieś na wysokoś ważniejszym dziełem Metalliki lica, samotna na szczycie. Ignoro
minut), ale tak zmyślnie się rozwi ci „Load”, w miejsce każdego na w tym stuleciu. Ekipa miała wpaść wana przez metalowców, hołubio
jający i o tak przejmującym prze dąsanego metalowca natychmiast do studia na parę tygodni, żeby na przez mainstream, lecz prze
słaniu, że chwycił wbrew zasa pojawiało się pięciu nowych sza szybko nakręcić, jak powstaje ko cież w głównym nurcie od daw
lejna płyta, ale została z zespołem na niesłuchana – konia z rzędem
przez trzy lata, pokazując, jak Me temu, kto od ćwierćwiecza sły
tallica załamuje się pod ciężarem szał w radiu coś poza „Nothing
Najgłośniejszą własnego sukcesu, jak pogubieni

muzycy skaczą sobie do gardeł, jak
rozpaczliwie szukają weny, czując
Else Matters”. Służy przede wszyst
kim za maskotkę, za żywą pamiąt
kę po latach 90. i hegemonii rocka.
kapelę metalową brzemię oczekiwań, jak potrzebują

wsparcia terapeuty, by odbyć naj
prostszą rozmowę. Z jednej stro
Wpływ Metalliki na to, jak brzmi
współczesna muzyka, jest zero
wy. Oczywiście, rola choćby Stone
na świecie założyli ny trudno tu i ówdzie nie parsknąć

śmiechem, choćby na widok Lar
sa Ulricha strapionego faktem, że
sów jest nie większa. Może tam na
szczycie już tak musi być.
biznesmen, tacie nie podoba się nowa piosen

ka (człowieku, jesteś szefem naj
ważniejszego zespołu metalowego
NIC INNEGO SIĘ
NIE LICZY
strateg i dyplomata na świecie, więc kto, jeśli nie ty, po
winien wiedzieć, że ta muzyka nie
powinna się podobać starym!), ale
Fani wybaczyli Larsowi awantu
rę wokół Napstera. Przymknę
li oko na zadzieranie nosa w „So
oraz barbarzyńca z drugiej „Some Kind of Monster”

to dowód wielkiej odwagi zespołu
i każdego z jego członków z osob
me Kind of Monster”. Mimo uszu
puszczają nie najlepszą formę.
Cóż, Ulrich nigdy nie był wirtu
na. Przyznali się do swoich słabo ozem, ale z biegiem lat nierów
ści, poprosili o pomoc, a potem ności jest coraz więcej (albo są le
dom. Dzięki „One” Metallicę od likowców. Wydawać się mogło, że opowiedzieli o tym całemu świa piej udokumentowane, każdy mo
kryła zupełnie nowa publiczność, Metallica ma midasowy dotyk, że tu. Może to mało metalowe, lecz że nakręcić na koncercie kolej
która nie wiedziała, co to thrash, tej siły nic nie zatrzyma. wymaga siły większej niż prężenie ny kompromat), zdarza mu się
i miała to gdzieś. Branża też wresz muskułów i powarkiwanie na pu pomylić nawet w utworach, któ
cie doceniła wciąż jeszcze mło WEWNĘTRZNA bliczność. re wykonuje od trzech dekad. Pa
dych i coraz mniej gniewnych me radoksalnie niedoskonałości wy
WALKA
talowców z Kalifornii – „One” przy SMUTNE, konawcze nie szkodzą koncer
niósł im pierwszą nagrodę Gram Swoją dekadę triumfu Metallica tom Metalliki, tylko są ich smacz
my. Wszyscy się na „One” rzucili, zakończyła mocnym akcentem.
ALE PRAWDZIWE kiem. Fani wybaczyli Jamesowi
bo utwór jest do połowy balladą. W 1999 roku we współpracy z ce Po kryzysie udokumentowanym kolejne potknięcie i kolejny od
Nikt nie krzyczy, nie grzmocą bęb nionym w Hollywood kompozyto w kadrach „Some Kind of Mon wyk skutkujący odwołanymi kon
ny, przesterowane gitary nie burzą rem i dyrygentem Michaelem Ka ster” Metallica wróciła na szczyt, certami – ba, wybaczyli to za ma
starannie ułożonych fryzur – trze menem jeszcze przed chwilą me ale do szczytowej formy już ni ło powiedziane, okazali mu wiel
ba było od razu mówić, że tak po talowcy nagrali symfoniczne wer gdy. Owszem, zespół o takiej po kie wsparcie. Fani odpuszcza
traficie… sje swoich najbardziej popular zycji nie musi się z nikim ścigać, ją Metallice nawet to, czego arty
FOT. TIM SACCENTI
Wnioski zostały wyciągnię nych utworów. Moim zdaniem za ale też nikt nie próbuje ich go stom nie powinno się puszczać
te. W 1991 roku ukazał się album, wartość „S&M” zaznaczona jest nić. Metal jest zupełnie gdzie in płazem, a więc płycizny kompozy
dy. Zginął w 1986 roku w Szwe zwany przez fanów „czarnym”, w tytule, to rzecz dla masochistów. dziej, w tym thrash, którego Me cyjne i niedociągnięcia brzmienio
cji, w wypadku autokaru wiozące a zatytułowany po prostu „Metal Płyta w dodatku otworzyła sze tallica była współtwórcą i ikoną. we, choć to przecież zespół, któ
go zespół z jednego koncertu na lica”. Jeśli nazwa zespołu sugeru roko puszkę Pandory z orkiestro Co prawda po wyraźnym spadku ry powinien wyznaczać standar
drugi. Minął szmat czasu, a Cliffa je, że mamy do czynienia z esencją wymi wariacjami na temat roc formy w pierwszej dekadzie XXI dy. Bo fani są dziś największą war
w Metallice do tej pory nie udało metalu, to tu mamy obiecaną esen ka i metalu, które powinny być su wieku kwartet nagrywa ostatnio tością w całym bogatym koszy
się zastąpić. Najgorzej miał Jason cję esencji. Płyta z jednej strony za rowo karalne. Ale trzeba to przy przyzwoite albumy – mam na my ku aktywów i pasywów Metalli
Newsted, grający w zespole przez wiera równie perfidne, co skutecz znać – znowu był sukces. Sprzeda śli „Hardwired... to SelfDestruct” ki, a zespół do perfekcji opanował
prawie 15 lat i do końca traktowa ne ukłony w stronę MTV i komer żowy, bo „S&M” pokryła się kilko z 2016 roku i wydany właśnie komunikację z nimi – wsłuchu
ny jak ten obcy. Lepiej chyba radzi cyjnych radiostacji („Nothing El ma warstwami platyny, i wizerun „72 Seasons” – jednak „przyzwo je się w ich głos, utrzymuje stały
sobie Robert Trujillo, dbający o ni se Matters” i „Unforgiven” zapo kowy, bo przecież facet, który na ite” to w przypadku takich gigan kontakt, spełnia życzenia. Metalli
skie częstotliwości w tej grupie już czątkowały modę na tzw. metalo pisał muzykę do „Szklanych puła tów chyba trochę za mało. Zmie ca dostarcza dziś swoim wyznaw
od dwóch dekad, ale biorąc pod we ballady, przykładnie kapitalizo pek” i Bonda, z byle jaskiniowcami niają producentów, jednak nic się com dokładnie tego, czego chcą,
uwagę jego możliwości jako mu waną przez polskich wydawców by nie pracował. nie zmienia, jakby nie słuchali do i prawdopodobnie oszałamiają
zyka i ich znikome przełożenie na pirackich kaset), z drugiej – dowo Właśnie wtedy, kiedy już mie brych rad albo za bardzo kierowa ce spektakle albo żartobliwe prze
to, co słychać na płytach, wciąż nie dy na to, że nie zapomniał wół, jak li wszystko, zaczęły się proble li się radami innych. Niby szukają, róbki lokalnych hitów (u nas grali
mamy do czynienia z pełną rów cielęciem był, i wciąż jeszcze po my. Najpierw odszedł Jason News ale nie znajdują. Rzeczy, które na pokraczne covery „Snu o Warsza
nowagą. Kto wie, może Cliff Bur trafi bryknąć. Czysto thrashowych ted, bo nie miał możliwości peł grali w XXI wieku, nikogo więc nie wie” Niemena i „Wehikułu czasu”
ton, który przeżył ledwie 24 lata, galopad tu już nie ma, ale są riffy nego twórczego zaangażowania inspirują, nie wytaczają nowych Dżemu) są na liście życzeń wyżej
w tym tylko pięć w Metallice, był jak mastify, jest znakomite brzmie się w Metallicę, a kiedy znalazł so dróg, są przede wszystkim pretek od wybitnych albumów.
dla tego zespołu znacznie ważniej nie i uchwycony gdzieś pomiędzy bie jakiś drobiazg na boku, kole stem do tego, żeby wyruszyć w no Trudno mieć fanom za złe tak
szy, niż ktokolwiek mógłby przy wierszami Zeitgeist. Nieważne, jak dzy zaczęli strzelać fochy. Później wą trasę ze zmienionymi dekora zdroworozsądkowe podejście. Jak
puszczać. ktoś zapamiętał lata 90. i czy był Lars Ulrich zachował się jak ty cjami. szacuje sam Lars, biorąc pod uwa
raczej w drużynie grunge’owej, czy powy stary człowiek w internecie Najlepszym dowodem na to, że gę intensywność muzyki grupy
jednak metalowej, czy może kibi i pozwał serwis internetowy Nap Metallica straciła łączność z ba i sprawność fizyczną własną oraz
BOHATER DNIA cował Red Hot Chili Peppers – je ster, ogniwo łączące łóżka polowe zą, były koncerty Wielkiej Czwórki, kolegów, Metallice została na sce
Kiedy zginął Burton, Metallica była śli słuchał muzyki gitarowej, mu z kasetami, oraz platformę Spo które odbyły się w 2010 roku i mia nie najwyżej dekada. Lepiej więc
1 RP świeżo po „Master of Puppets”, ich siał mieć kontakt z tym albumem tify za nielegalne udostępnianie ły udowodnić coś przeciwnego. skupić się na pozytywach. +
FOT. GETTY IMAGES
POTRZEBUJEMY
WIOSKI
Już zbieram grupę dziewczyn, z którymi chcę spędzić starość.
Mam takie, które będą mi farbować włosy, kiedy będę miała skostniałe ręce
w PESEL”, „Co ty znowu wymyślasz?”. A dla nie konfrontują się z myślą, że im także nie nych barier. Wielu z nich żyje w przekona
Z PSYCHOLOŻKĄ, NEUROPSYCHOLOŻKĄ nich to męka, zwłaszcza kiedy żyją z postę wiele czasu zostało. A to pogłębia i lęk przed niu, że problemy emocjonalne rozwiązu
I PSYCHOTERAPEUTKĄ MARIĄ JARCO- pującą chorobą i ból odbiera im chęć życia. śmiercią, i rozpacz. je się w domu, w rodzinie, a nie rozmawia
-DZIAŁAK* ROZMAWIA AGNIESZKA Warto pamiętać, że ból w starości nie jest o nich z obcymi.
JUCEWICZ mniejszy od tego, którego doświadczamy Kiedy otwierają się przed panią, widać, że
w młodszym wieku. To nie starość boli. robi się im lżej? Bo to wstyd?
Nie tylko młodym odechciewa się żyć. – Pewnie, że tak. Kontakt z psychologiem – Wstyd, ale także obawa, że jak pójdą po
W zeszłym roku aż 1522 osoby w wieku po- Co jest w tym najtrudniejsze? może być dla starszych osób ogromnym pomoc, to usłyszą, że mają na przykład de
wyżej 60 lat odebrały sobie życie. W ciągu – Samotność. To o niej seniorzy mówią naj wsparciem w przeżywaniu tych utrat czy presję. I że wtedy zaczną być postrzegani
dekady o 50 proc. wzrosła liczba samo- więcej. żałoby. W ogóle w radzeniu sobie z bilan jak osoby chore psychicznie, które nie mają
bójstw wśród seniorów. Co się dzieje? Mówią też, jak to jest, kiedy po kolei od sem na tym etapie życia. Może też im po kontroli nad własnym życiem.
– Generalnie seniorzy nie są grupą, która chodzą ich małżonkowie, rodzeństwo, są móc poukładać relacje z dziećmi, z wnu
chętnie pojawia się w gabinecie psycholo siedzi, znajomi, przyjaciele. Śmierć zabie kami. Czasem kilka spotkań wystarczy, że Podejście do zaburzeń psychicznych to
ga. Natomiast kiedy już tu dotrą, najczęściej ra ważne dla nich osoby, ale to również jest by zrozumieć, jak to wszystko, co utraci chyba kolejna różnica pokoleniowa?
mówią o zmaganiu się z bólem, z chorobą, często jakby niezauważane. Wiele osób li i co tracą, wpływa na ich funkcjonowa – Zdecydowanie. W tej grupie jest sporo ste
o tym, że są nierozumiani przez otoczenie śmierć i żałobę w starości traktuje jako coś nie i jak można je polepszyć. Bo na to ni reotypów wokół kryzysów psychicznych,
i o tym, jak boleśnie doświadczają bagatelizo naturalnego, oczywistego. Nie rozumie cier gdy nie jest za późno. Natomiast dla wie ale my też nie bardzo pomagamy starszym
wania ich skarg, kiedy w końcu je wypowie pienia, które się za tym kryje. I przerażenia, lu seniorów to jest niedostępne. Nie tylko je przełamywać. Za mało jest komunika
dzą. Mówią też, że dla bliskich ich cierpie bo przecież kiedy starsi ludzie chodzą na ze względu na trudność z dostaniem się do cji międzypokoleniowej, choć przecież mo
nie to często „tylko starość”. Słyszą: „Spójrz pogrzeby swoich rówieśników, nieuchron specjalistów, również z powodu ich włas glibyśmy im tłumaczyć różne aspekty ży 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
depresję. Mogą mówić o samotności. Dla To o ten czas wiele, mam wrażenie,
tego tak ważne jest, żebyśmy słyszeli, co się rozbija.
starsi bliscy do nas mówią, zwrócili uwa – Bo starsze osoby mają go na co dzień wię
gę, kiedy nasza babcia czy mama przestaje cej. Często nie mają już obowiązków zawo
oglądać ulubiony serial. To też są komuni dowych, dzieci wyszły z domu. A do tego
katy, że coś, co ich kiedyś cieszyło, już ich mają świadomość, że czas upływa, i – co zro
nie cieszy, że nic już ich w życiu nie cze zumiałe – chcą go spędzić z nami, swoimi
ka, że nikt ich nie potrzebuje. Powtarzanie: bliskimi. Jak najwięcej. Te dwie perspekty
„Starość się panu Bogu nie udała”, może wy są czasem nie do pogodzenia. To, co mo
mieć takie samo znaczenie jak: „Moje życie żemy zrobić, to być uważni na ich potrzeby
nie ma sensu”, wypowiadane przez młode i je rozumieć.
go dorosłego.
A czy starsze osoby rozumieją rzeczywi-
Co, kiedy namawiamy bliską starszą oso- stość swoich dorosłych dzieci i wnuków?
bę na wizytę u specjalisty, ale ona mówi, To zagonienie, obowiązki?
że nie chce, nie potrzebuje? – Z tym jest różnie. Część z nich to rozumie,
– Pytanie, jak o tym rozmawiamy? Czy a część nie i ma o to pretensje. Zwłaszcza
jest w tym takt i delikatność? Starsze oso wtedy, kiedy nikt z nimi o tym nie rozma
by często osadzają się w roli kogoś, kto wia. Nie wyjaśnia im, dlaczego nie ma czasu
wie lepiej, kto potrafi sam o sobie decydo na odwiedziny, że z jednej pracy musi biec
wać, i musimy im dać do tego prawo. Na do drugiej, żeby na przykład załatać dziury
pewno warto mówić o tym, co zauważamy w domowym budżecie. Częściej te rozmowy
ze swojej perspektywy: „Martwi mnie to, wyglądają tak: „Wzięłaś leki?”, „Potrzebujesz
co się z tobą dzieje”, „Może to nic, ale się czegoś?”, „To zadzwonię do ciebie jutro, pa”.
upewnijmy”, zamiast: „Musisz iść do leka
rza, bo jesteś chora!”, „Idziemy do psychia Kojarzy mi się to z wymianą zdań z dziec-
try, bo nie da się z tobą wytrzymać!”. Cza kiem, które wraca ze szkoły: „Co było na
sem komunikujemy się z nimi w ten spo obiad?”, „Jak ci poszedł sprawdzian?”.
sób, bo zależy nam na czasie. Ale jeśli nie – Bo to jest mniej więcej ten sam poziom
poświęcimy go starszym osobom, jeśli nie rozmowy. Seniorom bardzo brakuje roz
poznamy ich tak naprawdę, jeśli nie będzie mów, ale takich prawdziwych.
między nami zaufania, to będzie nam bar
dzo trudno je namówić. I nawet jeśli przy Czego jeszcze?
– Obecności. Czułości. Zrozumienia. Po
twierdzenia, że nadal są ważni, potrzebni.
Dowartościowania. Ludzi im brakuje. Bra
kuje im nas.
Dla wielu starszych osób
Ma pani poczucie, że kiedyś było inaczej?
perspektywa zależności – Seniorzy często opowiadają o tym, jak
od innych jawi się niemal jako sami zajmowali się swoimi starszymi ro
dzicami czy dziadkami. I mają poczucie,
zagrożenie terrorem że kiedyś tego czasu było jednak więcej,
że nie działo się tak dużo, nie było takiego
pędu. Więcej rodzin wielopokoleniowych
świecać nam będą dobre intencje, propo mieszkało razem, więc kontakt ze star
nowana im pomoc może zostać odebrana szym człowiekiem był ciągły i naturalny.
jako coś inwazyjnego. Trudno mi natomiast powiedzieć, czy to
Proszę pamiętać, że dla wielu starszych się zmieniło w ostatnich latach… Choć po
osób perspektywa zależności od innych czę pandemii jest trochę inaczej.
sto jawi się niemal jako zagrożenie terrorem.
Z tego powodu również nie dzielą się tym, W jakim sensie?
jak się czują, bo boją się zależności. A tak na – Pandemia rozdzieliła pokolenia. Najbar
prawdę boją się upokorzenia. Mnie to w su dziej dziadków i babcie od wnuków. Kon
mie nie dziwi. takty osłabły, bo młodsi chronili starszych
przed zakażeniem, ale potem wcale nie wró
Dlaczego? ciły do tego, co było wcześniej.
– Bo skoro już teraz, kiedy są jeszcze w ja Seniorzy mówią, że pandemia stała się
ko takiej formie, mają poczucie, że ich po trochę taką wymówką, żeby się z nimi nie
trzeby są bagatelizowane albo oferowana spotykać, żeby ich nie odwiedzać. I że tych
im pomoc jest pełna zniecierpliwienia i złoś kontaktów jest mniej.
ci, świadomość, że mogą być skazani na ta Jesteśmy zajęci swoimi sprawami. Doro
ką umniejszającą ich godność opiekę, może śli – pracą, dziećmi, partnerem, partnerką,
być przerażająca. Nie twierdzę, że tak jest za psem, kotem. Dzieci – rówieśnikami, szkołą,
wsze, ale oni naprawdę widzą to nasze prze zajęciami dodatkowymi. Jeśli te więzi wcześ
wracanie oczami w ich obecności, te osten niej nie były zbyt mocne, jeśli mamy poczu
tacyjne westchnięcia, te nerwowe ruchy, kie cie, że ten nasz starszy bliski mało się orien
dy coś u nich sprzątamy albo kiedy widzimy tuje w tym, co się dzieje dookoła, to nie bar
ich nieporadność. dzo chcemy się z nim kontaktować, bo na
cia, które są dla nich nowe, których nie ro Co nas, bliskich, powinno szczególnie Niektórzy seniorzy mówią, że otoczenie przykład – w przekonaniu wnucząt – babcia
zumieją. Objaśnić na przykład, czym jest de uczulić, jeśli chodzi o depresję? czasem nawet nie kryje obrzydzenia, kiedy i tak nie „skuma”.
presja, czym są zaburzenia lękowe, że wiele – Wyraźne zmiany w zachowaniu starszej mają jakieś niezależne od siebie przypadłoś
osób dziś na nie choruje, że można je leczyć, osoby – wycofanie się, zmniejszenie zain ci – wypadnie im proteza albo mają proble Świat przyspieszył. My, w średnim wieku,
nie trzeba się tak męczyć. Zresztą jak już se teresowania tym, co się dzieje na świecie, my z trzymaniem moczu. Bardzo to prze często nie rozumiemy różnych fascynacji
niorzy trafią do psychoterapeuty czy do psy w rodzinie. Unikanie kontaktów z bliski żywają. naszych dzieci, a co dopiero starsze osoby.
chiatry, to najczęściej właśnie z depresją mi, ze znajomymi. Pogorszenie się apetytu. Ma pani wrażenie, że coraz rzadziej pa-
i z lękiem, choć przyznam, że trudno się dia Skargi, że źle spała albo że budzi się w nocy Skąd się bierze to przewracanie oczami, trzy się na seniorów jako na tych, którzy
gnozuje depresję w tej grupie. z lękiem. Nagła małomówność, ale też skłon to zniecierpliwienie, ta irytacja? mają jakąś mądrość do przekazania?
ność do irytacji, wybuchy gniewu, zachowa – Z jednej strony pewnie stąd, że życie z se – Trochę tak jest. Niektórym seniorom
Na czym polega ta trudność? nia, które można rozumieć jako skrajny ego niorem jest czasem wymagające. Star trudno jest się odnaleźć w rzeczywisto
– Na odróżnieniu objawów depresji od in centryzm. Także różnego rodzaju dolegliwo sze osoby doświadczające chronicznie bó ści tak innej od tej, w której oni dorasta
nych chorób somatycznych typowych dla ści ciała i bóle, które nie mają medycznego lu mogą zachowywać się zrzędliwie. Zda li czy wychowywali swoje dzieci. I cho
tego wieku. Poza tym sami seniorzy czę uzasadnienia, oraz kłopoty z pamięcią. rza się, że okazują nam złość. Ale z drugiej dzi o zmiany nie tylko technologiczne, ale
sto tłumaczą sobie dolegliwości mogące strony, kiedy traktujemy je jak małe dzieci, również kulturowe, obyczajowe. Dla częś
wskazywać na depresję starością, więc na Kłopoty z pamięcią są chyba akurat typo- kiedy mówimy im: „Mamo, zjedz śniada ci seniorów ta rzeczywistość jest zbyt głoś
wet nie szukają pomocy. Podobnie i my, we dla tego etapu życia? nie!”, „Teraz weź leki!”, „A teraz załóż to”, na, zbyt aktywna, zbyt przebojowa. Moż
ich bliscy, zakładamy, że to ich spowolnie – Tak się właśnie myśli o starości, że co denerwują się, bo mają poczucie, że pró na powiedzieć, że dzisiaj trudno jest się
nie, wycofanie, drażliwość, zrzędliwość to drugi senior ma kłopoty z pamięcią. Se bujemy odebrać im kontrolę nad aspek starzeć. Młodości przypisuje się szczegól
podeszły wiek, bo według nas starość taka niorzy, kiedy zauważają u siebie spowol tami życia, z którymi świetnie sobie ra ne znaczenie, wyjątkową jakość i trochę
jest – niedołężna, wiecznie niezadowolo nienie funkcji poznawczych, sami mówią: dzą. Dlaczego by nam więc mieli tej złości ten kult tego, co młode, wypiera różne in
na, złośliwa. I ona może taka być. Jeśli ktoś „Pamięć mi siada, to starość!”. Tak nie jest. nie okazać? ne treści. Wszystko, co wygląda dojrza
choruje i nie dostaje pomocy, to tak funk Normą w tym wieku, jak w każdym innym, Nasze zniecierpliwienie z kolei często wy lej, starzej, ciszej, jest przesuwane na dru
cjonuje. Żyje z nieleczoną depresją czy jest sprawność poznawcza. A problemy nika z pośpiechu. Z tego, że ciągle braku gi plan. Zwłaszcza w wielkomiejskich śro
z chronicznym bólem. Natomiast starość z pamięcią mogą zwiastować różne rzeczy, je nam czasu. Starsze osoby trochę inaczej dowiskach, gdzie starsze osoby traktuje się
1 RP nie musi wcale tak wyglądać. niekoniecznie zespoły otępienne, również go postrzegają. anonimowo.
Ja mam z kolei poczucie, że robi pierogi, na rozmowach o ży- lacjom – rodzinie, przyjaciołom. osoby, czyli na samotność. Na to, się też na własną starość, żeby nie
starość docenia się tylko wtedy, ciowych wartościach skończyw- Znacznie częściej żałują, że na coś że rodzina zostawiła ich samych była ona beznadziejna i samotna.
kiedy jest aktywna i młoda. szy. Seniorzy są też, jak to się mó- się nie zdecydowali, stracili jakąś z opieką, że jak już jedna oso-
Kiedy starsza osoba biega dwa wi, skarbnicą wiedzy. Znają naszą szansę, nie wyszli z inicjatywą, bo ba została przypisana do tego za- Można się w ogóle na to przygo-
razy w tygodniu na uniwersytet rodzinną historię, ale również hi- się bali, że popełnią błąd. dania, to inni umywają ręce. Du- tować?
trzeciego wieku, w weekendy storię lokalnej społeczności. I to ta- Żałują też, że się przejmowali żo mówią o samotnym zmaganiu – Oczywiście, że tak. Możemy za-
uprawia nordic walking, prowa- ką nieopisaną. rzeczami, które z perspektywy cza- się z życiem kiedy muszą godzić dbać o swój stan zdrowia – fizycz-
dzi konto na Instagramie, a do su nie mają żadnego znaczenia, na opiekę nad starszą osobą ze swo- ny i psychiczny. O nasze zaintere-
tego podróżuje, wtedy jest fajna. Rozumiem, że to wszystko, przykład relacjami w pracy. To takimi sprawami – z pracą, dziećmi, sowania, o aktywność, ale przede
– Wspaniale, gdy starsze osoby mo- o czym rozmawiamy – obecność, że warto wziąć sobie do serca. wnukami, również ze sprawami wszystkim o relacje. Ja na przy-
gą się rozwijać na uniwersytetach czas, wymiana – da się nadro- dotyczącymi ich własnego zdro- kład już zbieram grupę dziewczyn,
trzeciego wieku, działać w klubach bić, kiedy mamy wystarczająco A czy mówią coś o miłości? wia, bo najczęściej seniorami z którymi chciałabym spędzić sta-
seniora, w lokalnych grupach ak- dobrą relację ze starszym bli- O związkach? opiekują się inni seniorzy, tyle że rość. Mam takie, które będą mi
tywistów, aktywistek, korzystać skim. Ale bywa przecież tak, – Ci młodsi seniorzy, a raczej młod- trochę młodsi. Czasem to wszyst- farbować włosy, kiedy będę mia-
z domów kultury, uprawiać sport. że ona wcale dobra nie jest, bo sze seniorki, bo częściej doty- ko jest nie do udźwignięcia dla ła skostniałe ręce. Zamierzam się
Rzecz w tym, że większość senio- na przykład był on przemoco- czy to jednak kobiet, często opo- jednej osoby. To znaczy, opieku- z nimi świetnie bawić.
rów nie ma takiej możliwości, po- wym rodzicem. wiadają o swoich nowych partne- nowie to robią, ale kosztem sie-
nieważ żyją w małych miastach, – Oczywiście mógł być rodzicem rach, o problemach sercowych. bie, dlatego często umierają za- Kiedy patrzy pani na seniorów,
miasteczkach, na wsi, gdzie bra- przemocowym, rodzicem nieobec- W miłości senioralnej dynami- raz po swoich podopiecznych. którzy mają dobrą starość, to co
kuje takich ofert, a przede wszyst- nym, po prostu złym. Wiele zale- ka romantycznych relacji jest bar- pani widzi?
kim wzorców przełamujących ste- ży od tego, jak teraz wygląda układ dzo podobna do tego, co się dzie- Mówi się, że potrzebujemy – Dużo dobrych relacji, o które
reotypy na temat starości. Dla wie- rodzinny, kto jeszcze jest blisko te- je między młodymi, towarzyszą te- wioski, żeby wychować dziecko. dbają i którymi się żywią. Widzę
lu z nich takie postacie, jak 85-let- go seniora poza tymi, którzy domu duże emocje. Samotne seniorki Wygląda na to, że potrzebujemy ludzi, którzy wyszukują sobie róż-
nia DJ Wika, modelka 70 plus He- znali z jego strony krzywdy. Gene- mówią, że brakuje im seksu, czuło- też wioski, żeby poradzić sobie ne aktywności i możliwości kon-
lena Norowicz czy Tęczowe Senior- ralnie nie wyobrażam sobie zmu- ści, co zadziwia ich dzieci czy wnu- ze starzeniem się. taktu z rówieśnikami. Ludzi, któ-
ki wspierające społeczność LGBT, szania kogoś, kto doświadczył ki. Czasem przyznają, że chciałyby – Ze starzeniem się własnym, z od- rzy cały czas poszukują nowych
są raczej ciekawostką, żeby nie po- przemocy, do opieki nad sprawcą. się z kimś związać, na przykład po chodzeniem bliskich. W ogóle po- znaczeń, sensu – w aktualnych wy-
wiedzieć – abstrakcją. Zresztą wie- trzebujemy wioski, żeby dobrze darzeniach, ale też w tych daw-
lu z nich patrzy na takie aktywnoś- przeżyć życie. Potrzebujemy bli- nych. To są osoby żywo zaintereso-
ci dość krytycznie, bo „starości tak skich relacji nie tylko z rodziną, ale wane tym, żeby się stale rozwijać,
nie wypada”. Jakby starości nie wy-
padało żyć. Mimo więc całego te-
go dobra, które jest, w większości
Wydajemy czasem też z przyjaciółmi, znajomymi, są-
siadami. Gdybyśmy byli bliżej sie-
bie, byłoby nam łatwiej i w wielu
ćwiczyć się w komunikacji, uczyć
się nowych rzeczy. Oczywiście cza-
sem uczą się trochę wolniej, po-
starzy ludzie są nadal niewidzialni,
niezrozumiani i skazani na odcho-
dzenie po cichu. A presja aktyw-
setki, tysiące złotych przypadkach uratowałoby to czy-
jeś zdrowie i życie.
Poza wszystkim mamy jeszcze
trzebują więcej powtórzeń, ale jeśli
ktoś im w tym towarzyszy i tłuma-
czy nową wiedzę czy umiejętność,
ności w momencie, kiedy nie daje-
my im do tego narzędzi, a w mniej-
szych ośrodkach nie dajemy, tak na-
na coachów życiowych, ośrodki pomocy społecznej, które
również mogą być pomocne. Nie-
które z nich prowadzą kluby se-
to nie ma żadnego kłopotu. To jest
zresztą mit, że starsze osoby nie
mogą się już niczego nauczyć, na
prawdę pogłębia ich poczucie osa-
motnienia. tymczasem ci niora, spotkania integracyjne, spo-
tkania międzypokoleniowe. Za-
trudniają świetnych specjalistów.
przykład obsługi pralki albo kom-
putera, że to za trudne. Kolejnym
mitem jest to, że seniorzy żyją we
Nie wszyscy muszą też chcieć
być superaktywni.
– Oczywiście. I to również jest
coachowie są obok nas Mogą także pomóc zorganizować
opiekę, wesprzeć opiekunów, o ile
oczywiście dostały na to dofinan-
własnym świecie i wyłącznie włas-
nymi problemami.
w porządku. Problem w tym, że sowanie. Zachęcam, żeby spraw- Zaprzątnięci swoim zdrowiem.
my często próbujemy zarządzać dzić, jaką lokalny ośrodek pomo- – Właśnie. Tymczasem żyjemy na
starością, nie mając pojęcia, jaka Jednak zdarza się, że te osoby opie- śmierci małżonka, ale zastanawia- cy społecznej ma ofertę i jaką ofer- tym samym świecie. Oni też się
ona jest. Bo przecież o to nie py- kują się swoimi rodzicami – z róż- ją się, czy im wypada. Właściwie tę mają organizacje pozarządo- martwią tym, że ceny ciągle ro-
tamy. nych powodów. czują się trochę wstawione w ta- we. Na przykład warszawska fun- sną, że inflacja jest dwucyfrowa,
Myślę, że może być nam trud- Czasami, bo chcą, a czasami dla- ką przestrzeń, że już im nie wolno, dacja Wsparcie organizuje spotka- że tuż za granicą mamy wojnę,
no komunikować się z seniorami tego, że nie mają innej możliwości. że muszą być same do końca ży- nia dla opiekunów osób starszych że przyszłość jest niepewna. Czę-
także dlatego, że wtedy konfrontu- Jest to oczywiście bardzo trudne, cia, a wcale tego nie chcą. Czują się i jednocześnie zajęcia dla seniorów sto bardziej martwią się o swo-
jemy się z naszą własną śmiertel- bo mają przeżycia związane z trau- młode. Mają po 70, 75 lat i przed chorujących na zespoły otępien- je dzieci i wnuki niż o siebie. O to,
nością. mą dziecięcą i te związane z aktual- sobą być może jeszcze ze 20 lat ży- ne, w tym na chorobę Alzheimera. że dzieci są zapracowane, a wnu-
Patrzymy na nich, słuchamy ich nym zachowaniem seniora. Myślę, cia. To mnóstwo czasu. Fundacja Stocznia prowadzi stronę ki mają problemy w szkole. Nam
i myślimy o tym, że my kiedyś bę- że w takiej sytuacji warto sięgnąć Silowniapamieci.pl, gdzie można się czasem wydaje, że tym dziad-
dziemy tacy jak oni, czyli starzy. Bo po profesjonalne wsparcie. A co mówią o długoletnich znaleźć różnego rodzaju treningi kom i babciom jest tak dobrze,
będziemy. W związku z tym pędzi- związkach? Czy z tego płynie pamięci, pomysły na wspólne spę- bo tu mają 13. emeryturę, tam 14.,
my. Jesteśmy głośni, aktywni, za- Zdarza się, że starsza osoba do- jakaś nauka? dzanie czasu jeden na jeden z se- nie mają kredytów, wielkich wy-
biegani, tak jakby można było tym świadcza przemiany i dochodzi – Często słyszę: „Dobrze się z mężem niorem, który ma problemy z pa- datków itd. Ale oni także często
pędem odgonić coś, co jest niedo pojednania? dogadywaliśmy”, „Ona mnie rozu- mięcią czy chorobę Alzheimera. stają przed dylematem, co kupić
uniknione. – Pewnie tak się zdarza – szcze- miała”, „Wspólnie wszystko ustala- Niektóre organizacje pozarządowe – leki czy jedzenie. Też popada-
rze mówiąc, osobiście nie znam ta- liśmy”. Dużo mówią o komunikacji, prowadzą projekty, w ramach któ- ją w biedę i muszą korzystać z pa-
Czego najczęściej nie wiemy kiej historii. Seniorzy nie tak czę- o porozumieniu z małżonkiem czy rych świadczą bezpłatną pomoc czek żywnościowych czy z jadło-
o starości? sto ulegają wewnętrznym prze- z małżonką i że to było dla nich ja- psychologiczną i psychoterapeu- dzielni. Dzielą z nami wiele pro-
– Tego, że jest żywa, że ma swoje mianom. Trudno jest się skon- koś ważne. Ale bywa też, że żałują tyczną dla seniorów i ich opieku- blemów i zmartwień, tylko czasem
emocje, potrzeby, przemyślenia. frontować z tym, że się krzywdziło tego, że tak w ich związku nie by- nów. Ważne też, żebyśmy naciska- nie chcemy tego zobaczyć. l
Czasem zapominamy, że senio- swoje dziecko. Łatwiej, bezpiecz- ło, chociaż bardzo tego pragnęli. li na osoby decyzyjne, lokalne wła-
rzy to grupa społeczna, która obej- niej, a może nawet w jakimś sensie dze, by tworzyły programy wspar-
muje ponad dwa pokolenia. Jeśli zdrowiej jest pójść w zaprzeczenie Prowadzi pani warsztaty dla bli- cia, opieki czy pomocy psycholo-
przyjmiemy umownie, że wiek se- do samego końca. skich opiekujących się starszymi gicznej, tak żeby seniorzy mogli
nioralny rozpoczyna się w 60. ro- osobami. Co im najbardziej korzystać z różnych narzędzi. Dla
ku życia, a najstarsza Polka koń- Czy seniorzy mówią czasem, doskwiera w tych relacjach? nich to kwestia jakości życia.
czy w tym roku 111 lat, to mówi- czego żałują? – Wiele zależy od kondycji ich
my o bardzo zróżnicowanej grupie – Na pierwszym miejscu zawsze podopiecznych. Najczęściej jed- Co tracimy, marginalizując star-
– nie tylko ze względu na cechy in- pojawia się to, że za dużo pracowa- nak opiekunowie skarżą się na sze osoby i sprowadzając opiekę
dywidualne, ale również ze wzglę- li, a za mało czasu poświęcali re- to samo, na co skarżą się starsze nad nimi do technikaliów typu:
du na wiek. Między młodym a sę- wzięłaś leki, zrobić ci zakupy? *Maria
dziwym seniorem jest 50 lat róż- – Tracimy bardzo ważną dla nas Jarco-Działak
nicy! Ich sytuacja życiowa, stan relację. Wydajemy czasem set-
zdrowia, potrzeby, problemy, zain-
teresowania są często diametral-
nie różne.
Nowy serwis ki, tysiące złotych na coachów ży-
ciowych, tymczasem ci coacho-
wie są obok nas. Spytała mnie pa-
• psycholożka, neuropsycholożka
i psychoterapeutka, związana
Zdarza nam się nie dostrzegać ni, czego najczęściej żałują starsze ze Specjalistyczną Poradnią Rodzin-
także tego, co możemy dostać od osoby. Bliscy seniorów po tym, jak ną Dzielnicy Wawer m. st. War-
osób w wieku senioralnym, a one oni już odejdą, też żałują. Najczęś- szawy. Wieloletnia współpracow-
są przecież mistrzami życia. Dy- ciej tego, że za mało ich było w ży- niczka organizacji pozarządowych
plomowanymi rzemieślnikami. To ciu dziadka czy mamy, że za ma- i placówek pomocy społecznej
są osoby, które mają za sobą kilku- ło z nimi rozmawiali, że nie zdą- w obszarze przeciwdziałania prze-
dziesięcioletnie doświadczenie, żyli czegoś powiedzieć, wyjaśnić, mocy w rodzinie i pomocy osobom
ogromny trening społeczny. Spot- Czytaj na: o coś zapytać. Już się z tym nic nie starszym. Autorka projektów kiero-
kały tysiące ludzi, przeżyły setki zrobi. Zamknęło się. Dlatego warto wanych do seniorów i ich bliskich,
trudnych sytuacji. Warto z tego ko-
wysokieobcasy.pl/zyclepiej dbać o nich, póki jeszcze z nami są. szczególnie w chorobie Alzheimera
rzystać, począwszy od tego, jak się I przebywając z nimi, przygotować i innych zespołach otępiennych 1 RP
wyborcza.pl/magazyn
Kremówka smak zmoczonej w kwiecie lipowym mag

dalenki, którą mi dawała ciotka (…), natych
do wspomnienia o wielkim Polaku. Obsługa
częstuje dziś pasażerów papieskimi kremów
CASA NOSTRA
Śmierć
miast stary, szary dom od ulicy, gdzie był jej kami”. A więc nie tylko symbol, topos czy fe
pokój, przystawił się niby dekoracja teatralna tysz, ale także motyw!
Cudzoziemiec jedzący kremówkę wy- do wychodzącej na ogród oficynki, którą zbu Zdumiewające, ale i znaczące było też obu
czuwa tylko cukier, ciasto francuskie
(niestety), bitą śmietanę i budyń, a my
dowano dla rodziców od tyłu (…), i wraz z do
mem miasto, od rana do wieczora i w każ
rzenie wielu lewicowych komentatorów, że
na opakowaniu kolejowych kremówek nie
przychodzi
czujemy, że jesteśmy wielkim, chrześci-
jańskim narodem.
dym czasie, rynek, na który wysyłano mnie
przed śniadaniem, ulice, gdzie załatwiałem
umieszczono daty przydatności do spożycia.
Gdyby sobie uświadomili, że kremówka na
w lany
Michał Rusinek
sprawunki, drogi, którymi się chodziło, kie
dy było ładnie”.
leży do porządku mitycznego – nie oburzali
by się. Kierownictwo PKP wyszło bowiem ze poniedziałek
+ słusznego założenia, że mity rozgrywają się
N
Fragmenty te wystarczyły, by magdalenka zy poza czasem, in illo tempore, więc żadne ce
ajsłynniejszym ciastkiem wszech skała sławę przedmiotu, którego smak uru zury, ramy i ograniczenia ich nie dotyczą. Co Od kilku lat już nie tylko auto-
czasów była dotąd magdalenka chamia to, co głęboko uśpione w pamię więcej, jedzenie czegoś, na czym nie ma daty stradą, ale też od strony morza.
– unieśmiertelniona i uwznioślona ci. W każdej literaturze narodowej pojawia ważności, dla pasażerów cudzoziemców było
przez Marcela Prousta w powieści ją się takie przedmioty, ale żaden z nich nie aktem brawury, dla pasażerów Polaków – ak Jarosław Mikołajewski
L
„W poszukiwaniu straconego czasu”. Ale jej zrobił takiej kariery jak te francuskie ciastka, tem wiary: kremówką papieską z definicji
miejsce powoli, acz nieubłaganie zaczyna a w zasadzie: ciasteczka. Nazwę swą wzięły nie sposób się zatruć, samo posądzenie jej, że any poniedziałek od zawsze
zajmować kremówka: ciastko symbol, ciastko prawdopodobnie od Madeleine Paulmier, ku mogłaby nam zaszkodzić, ma posmak bluź jest we Włoszech dniem,
topos, ciastko fetysz, ciastko nad ciastkami. charki, która wypiekała je jako pierwsza, ale nierstwa, grozi wykluczeniem ze wspólnoty w którym śmierć na autostra
+ ponoć nauczył ją tego w 1755 roku Stanisław i interwencją Straży Ochrony Kolei. dach zbiera swoje banalne
Proust poświęcił magdalence zaledwie dwa Leszczyński, wówczas książę Lotaryngii i Ba Skład surowcowy symbolu tym bardziej nie żniwo. Włosi jadą za miasto, żeby
fragmenty w pierwszym tomie swojego dzie ru, a wcześniej król Polski. Są to więc de fac jest ważny: symbol musi być przecież dobrze piec jagnięta, i do „artystycznych
ła „W stronę Swanna”. Przeszłość, jak mówi to ciastka polskie, wkład polskiej kultury nie zakonserwowany. A ten był zakonserwowa miast” – Florencji, Sieny, Neapolu…
narrator, nie jest dla nas dostępna: „Starać się tylko w kuchnię francuską, ale też w kultu ny po trzykroć, powiadam wam: sorbinia 16 milionów wyjechało, żeby odpo
ją wywołać, to stracony czas, wszystkie wysił rę światową. Lecz co nam po takim wkładzie, nem potasu, benzoesanem sodu i propionia cząć, zjeść coś innego niż na co dzień,
ki naszej inteligencji są daremne. Ukryta jest jeśli nawet my sami o nim nie wiemy? nem wapnia. A co do obecnego w nim tak coś zobaczyć. O rekordach drugiego
poza jej dziedziną i poza jej zasięgiem, w ja + że siarczanu wapnia, czyli gipsu, należy do dnia świąt napisał wiersz nawet Eu
kimś materialnym przedmiocie (we wraże Wszystko się zmieniło, kiedy papież Jan Pa cenić nie tylko jego właściwości żelujące, ale genio Montale, poeta z Noblem.
niu, jakie by nam dał ten materialny przed weł II w 1999 roku w rodzinnych Wadowi też symboliczne: kremówkowy budyń jest W tym roku, jak od kilku lat, ma
miot), którego się nie domyślamy. Od przy cach wypowiedział pamiętne zdanie: „Po ma spoiwem naszego narodu dzięki temu, że za sowa śmierć przyszła także od mo
padku zależy, czy ten przedmiot spotkamy, turze chodziliśmy na kremówki”. I to jed wiera on prawdziwe spoiwo budowlane jak rza. Liczy się ofiary, ale tak napraw
zanim umrzemy, czy też go nie spotkamy”. no lapidarne zdanie wystarczyło, by opi w każdym polskim domu. Każdy symbol po dę nikt już nie wie, kto zginął i gdzie,
I przypadkiem taki przedmiot spotyka pew sana w kilkudziesięciu wielokrotnie złożo winien wszak zawierać element dosłowny. pod kim otworzyły się wody. Kiedy
nego zimowego dnia: „Matka, widząc, że mi nych zdaniach francuska magdalenka ustą + piszę te słowa, pomiędzy Libią a Sy
jest zimno, namówiła mnie, abym się napił, piła miejsca arcypolskiej kremówce. Jej smak I wreszcie oburzenie ostatnie – że kremów cylią błąka się kuter z 400 osobami,
wbrew zwyczajowi, trochę herbaty. Odmó przywraca nie pamięć indywidualną narra ki rozdawane były nie w rocznicę urodzin, komendant gdzieś się podział, nikt
wiłem zrazu; potem, nie wiem czemu, namy tora, ale pamięć zbiorową, pamięć wspólno nie w rocznicę rozpoczęcia pontyfikatu, lecz nie spieszy z pomocą. Dwa dni te
śliłem się. Posłała po owe krótkie i pulchne tową: po pierwszym kęsie słyszymy dźwięk w rocznicę śmierci papieża – świadczy o głę mu utonęło 35 Tunezyjczyków, tylko
ciasteczka zwane magdalenkami, które wy dzwonów, po drugim czujemy to, co czuliś bokim niezrozumieniu naszej kultury. Przy z jednej łodzi. Punkt przyjęć na Lam
glądają jak odlane w prążkowanej skorupie my na krakowskich Błoniach w czasie pa pomnijmy zokcydentalizowanym oburzo pedusie nie przyjmuje nikogo. Jest
muszli. I niebawem, przytłoczony ponurym miętnych pielgrzymek Jana Pawła II do Pol nym, że najważniejszym świętem słowiań w nim 1850 migrantów, a miejsc tyl
dniem i widokami smutnego jutra, machi ski, po trzecim słyszymy, że mamy się nie skiego folkloru nie jest żadne tam Mar ko 300. Dzisiejszy transport popłynął
nalnie podniosłem do ust łyżeczkę herbaty, lękać, po czwartym widzimy, jak zstępuje di Gras, Noc Walpurgii czy Halloween, ale do Porto Empedocle na Sycylii. Żeby
w której rozmoczyłem kawałek magdalenki. Duch i odnawia oblicze ziemi. Tej ziemi. dziady! A więc obrzęd obcowania żywych ulżyć maleńkiej wysepce.
Ale w tej samej chwili, kiedy łyk pomieszany + z umarłymi, którego podstawową formą było Francesco Tucci, stolarz z Lam
z okruchami ciasta dotknął mego podniebie Oburzenie na Polskie Koleje Państwowe, któ spożywanie – wspólnie z duchami zmarłych pedusy, od kilku lat chodzi na cmen
nia, zadrżałem, czując, że się we mnie dzie re 2 kwietnia rozdawały pasażerom kremów – miodu, jajek czy kutii. Niegdyś na cmenta tarz migranckich łodzi, odrywa de
je coś niezwykłego. Owładnęła mną rozkosz ki, jest głęboko nieuzasadnione. Kremów rzach, niehigienicznie, a teraz – w pendolino, ski, kleci krzyżyki. Z deszczułek błę
na słodycz, odosobniona, nieumotywowana. ki powinny być przecież obowiązkowym ele elegancko, w foliowym pudełeczku, drew kitnych i białych. Jako pamiątki po
Sprawiła, że w jednej chwili koleje życia sta mentem jadłospisu naszego umęczonego po nianym widelczykiem. Może i z niejakim po nadziei, po ludziach, po wyspie.
ły mi się obojętne, klęski jego błahe, krótkość działami narodu, bo tylko kremówki mają si święceniem, jednak przede wszystkim z po Znam pragnienie posiadania kawał
złudna”. Był to bowiem smak z czasów szczę łę jednoczącą. Ale tylko dla nas. Cudzozie czuciem uświęcającej mocy aktu wywoły ka łódki. Kiedy byłem tam w sierp
śliwego dzieciństwa narratora w Combray: miec jedzący kremówkę wyczuwa jedynie cu wania wspólnej ucukrzonej pamięci, któ niu, wziąłem deseczkę. Nakleiłem na
„Ten smak to była magdalenka cioci Leonii. kier, ciasto francuskie (niestety), bitą śmieta rej żaden dziennikarz śledczy nam nie zbru tło ramki do zdjęć. Nieforemną, na
W niedzielę rano w Combray (ponieważ tego nę i budyń, a my czujemy, że jesteśmy wiel ka, bo ogólnonarodowe chrupanie i mlaska jeżoną, w czarnej ramce. Wisi teraz
dnia nie wychodziłem przed godziną mszy), kim, chrześcijańskim narodem. Nie ma się nie wszystkie złe szepty zagłuszy. Powiedzmy i wyje w mieszkaniu. Nie ma w sobie
kiedy szedłem do pokoju cioci Leonii powie zatem co dziwić, że owego 2 kwietnia w po sobie szczerze i bez fałszywej skromności: to nic z dekoracyjności. Wszystko z mo
dzieć jej dzień dobry, dawała mi kawałek cia ciągach rozbrzmiewał głos lektorki: „Chce nie kremówka jest polską magdalenką, ale dlitwy i obrazu świata.
sta, zmoczywszy je w herbacie lub w naparze my poprzez jeden z pamiętnych motywów to magdalenka jest francuską podróbką kre Silvio Berlusconi w szpitalu wal
kwiatu lipowego (…). I z chwilą gdy poznałem wizyt papieża w ojczyźnie zachęcić Państwa mówki. Tej kremówki. + czy o życie. +
1 RP OGŁOSZENIE 34246132
36 Magazyn Gazety Wyborczej
48
KOŁYSZ SIĘ I TOCZ!
Autorem wielu haseł jest Jarek Szubrycht
16
kwietnia 1964 roku. To był czwartek. Jak się okazało, dość istot-
ny czwartek w historii muzyki, szczególnie muzyki rockowej.
Otóż tego dnia właśnie w Wielkiej Brytanii ukazała się pły-
ta „The Rolling Stones” formacji o tej właśnie nazwie. Zawie-
rała 12 utworów, po sześć na obu stronach, ale tylko trzy z nich były ory-
ginalnymi kompozycjami: „Tell Me (You’re Coming Back)”, który popeł-
nił duet Mick Jagger/Keith Richards, oraz „Now I’ve Got a Witness (Like
Uncle Gene and Uncle Phil)” i „Little by Little”, pod którymi podpisał się
Nanker Phelge. Cóż to? Otóż tym pseudonimem posługiwał się po prostu
zespół The Rolling Stones, oprócz Jaggera i Richardsa Brian Jones (zało-
życiel grupy i człowiek, który wymyślił nazwę Rolling Stones, a raczej za-
czerpnął ją z płyty Muddy’ego Watersa, bo tak nazywał jeden z kawałków
tam nagranych), Charlie Watts i Bill Wyman.
Reszta utworów z debiutanckiego krążka była coverami utworów, m.in.
Rufusa Thomasa, Chucka Berry’ego czy Marvina Gaye’a. Ale tandem Jag-
ger/Richards dopiero stawiał pierwsze kroki – na dwóch kolejnych studyj-
nych albumach wspólnie napisali po trzy piosenki, w tym „(I Can’t Get No)
Satisfaction”, pochodzącą z trzeciego krążka grupy, „Out of Our Heads”
(1965 r.), a uznaną przez magazyn „Rolling Stone” za drugi najwspanialszy
utwór wszech czasów (za „Like a Rolling Stone” Boba Dylana – uff, sporo
tych toczących się kamieni…).
Ale wróćmy jeszcze do debiutu. Album „The Rolling Stones” ukazał się
wyłącznie w wersji mono, w edycji brytyjskiej na okładce było tylko zdję-
cie zespołu i nazwa wytwórni płytowej Decca, wydanie amerykańskie, któ-
re pojawiło się pod koniec maja tego samego roku, nosiło tytuł „England’s
Newest Hitmakers”. Różniło się też nieco od brytyjskiego listą utworów
(zawierało np. utwór „Not Fade Away”, oryginalnie wykonywany przez
Buddy’ego Holly’ego, które zresztą było pierwszym dużym hitem Stone-
sów), a wypuściła je inna brytyjska wytwórnia, London Records.
Album przez 12 tygodni był najlepiej sprzedającą się płytą na Wyspach
Brytyjskich, w Stanach dotarł do 12. miejsca listy Billboardu. A my, odpa-
lając Rolling Stonesów na głośnikach, dzisiejszą „Weekendówkę” poświę-
camy rockowym (głównie – bo jak się zorientujecie, pojawią się też tuzy
innych gatunków muzycznych) gigantom. A o pomoc przy hasłach zwró-
ciliśmy się do Jarka Szubrychta, dziennikarza „Gazety Wyborczej” oraz
tekściarza, byłego wokalisty grupy Lux Occulta, autora m.in.: „Bez litości.
Prawdziwa historia zespołu Slayer”, „Vader. Wojna totalna”, „Życie, bierz
mnie. Biografia Andrzeja Zauchy” czy „Skóra i ćwieki na wieki. Moja hi-
storia metalu”. Jedziemy! +
Andrzej Kulasek, andrzej.kulasek@agora.pl
Rozwiązanie „Weekendówki” LEGENDY ROCKA czyć. Na pewno nie o nim, 30) Def … ze względu na stan zdrowia, 20) imię lidera Nirvany, która
nr 47 z 8.04: Hasła Jarka Szubrychta już solo, śpiewała „You’re 32) nagrali hity „Cryin’”, żegna się ze sceną (J.S.) w latach 90. rozpętała nową
oznaczono inicjałami (J.S.). simply the best” (J.S.) „Crazy”, „Amazing” 5) Roy … („Oh, Pretty Wo- (ostatnią?) rockową rewolu-
Poziomo: Litery w kolorowych polach, 16) śpiewa „Every Breath 35) potocznie o fanach man”) cję, pamiętaną jako grunge
3) Złoty Kij 6) Kanada 10) Unia czytane kolejno rzędami, You Take” Gahana i Gore’a 6) Dire … (J.S.)
11) senator 12) Bruins 13) Islanders utworzą rozwiązanie. 18) „… wschodzącego słoń- 37) nagrali przeboje „Smoke 7) węgierska grupa rockowa 24) nagrali superprzebój
14) sport 15) mecz 16) Orr ca” (The Animals) on the Water”, „Child założona w 1962 r. „The Final Countdown”
19) parkany 21) lód 22) Rycerze Poziomo: 21) Paul … i Art Garfunkel in Time” („Dziewczyna o perło- 28) gitarzysta Led Zeppelin
24) Nowy Targ 25) rękoczyny 2) „We Will … You” 22) … Jones (Sex Pistols) lub 39) nazwisko króla rock and wych włosach”) 30) śpiewają: „Tacy sami,
26) koło 27) zawody 29) Rosja 31) 4) kultowy festiwal zorga- … Morse (Deep Purple) rolla 8) z Jamesem, a ściana między nami”
atak 32) rekord 33) bandy nizowany w sierpniu 1969 r. 23) grupa znana z hitów 40) Artur Gadowski i spółka Larsem i Robertem 31) fryzura Boba Marleya
34) bodiczek w stanie Nowy Jork „Tom Sawyer”, „Fly by Night” 41) hicior AC/DC w zespole 32) „… of Spades”, hit grupy
9) Axl śpiewający „Novem- 25) Freddie, bohater filmu 42) wyśpiewała największe 10) wokalista U2 Motorhead
Pionowo: ber Rain” „Bohemian Rhapsody” przeboje zespołu Hey 11) wbrew złośliwej plotce 33) specjalność Eminema
1) Jagr 2) Mariusz Czerkawski 12) nazwisko tego wokalisty 26) imię kojarzące się z imie- 43) Tadeusz, ojciec polskie- nie skończyli się na „Kill’ Em 34) wykonują piosenki
4) ławka kar 5) kontra 7) Auston Black Sabbath, na widok niem „Layla” go bluesa All” (nawet na „Czarnej” nie) „The Big Hand”, „A Forest”,
8) Nikita 9) Connor 11) sędzia którego pierzchają gołębie 27) śpiewają, że „Runął już (J.S.) „Lullaby”
12) bramkarz 16) Oilers 17) rady i nietoperze (J.S.) ostatni mur” i że „Jeszcze Pionowo: 17) David, gitarzysta i woka- 36) … i róże, czyli Slash i jego
18) Gretzky 19) Polonia Bytom 13) Eddie kojarzony z hitami będzie przepięknie” 1) zespół Piotra Roguckiego lista zespołu Pink Floyd koledzy
20) Nowy Jork 23) Toronto „Jump”, „Eruption” 29) gwiazda brytyjskiego 2) wykonują piosenki „Cali- 18) Jagger – Stonesi, Mor- 38) … Jam (wokalista: Ed-
25) rezerwy 28) derby 30) Janów 14) nagrał „Łzę dla cie- metalu, ale grali na polskim fornication”, „Give It Away” rison – ? die Vedder)
33) boks niów minionych” weselu i mają gitarzystę 3) wokalista (i perkusista), 19) imię Beatlesa wykonują- 40) … Curtis, śpiewał w ze-
15) mąż Ike ją wylansował, (jednego z trzech!) polskie- który w Genesis i solo cego piosenkę „Got My Mind spole Joy Division
HASŁO: TRZY TERCJE ale potem próbował znisz- go pochodzenia (J.S.) osiągnął szczyt – dziś, Set on You” Leszek Rydz
OGŁOSZENIE 34225722 1 RP

GazetaWyborczaStoleczna 20230415

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GazetaWyborczaStoleczna 20230415

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WOLNA

• Klata: Plemię canceli kontra WYSOKIE

NIE MA WOLNOŚCI BEZ SOLIDARNOŚCI

Stało się coś, Wróg Korfanty Musk nie był pierwszy

co przerosło nasze Poprowadził Ślązaków Przed sztuczną inteligencją

Problem ze zbożem. Nie tylko ukraińskim

Będzie jeszcze drożej

Życzenia dla Poczobuta Kod dostępu W poniedziałek w „Wyborczej”

Drogi Andrzeju. nic gorszego o Łuka- Wiadomości z kraju

cierpliwości, wytrwa- nazwane i tak zosta-

łości. I szczęścia, żeby Michnik nie potraktowane

Nikt z jego rodziny nie jest zdziwiony,

WIERSZ POLECA ANDRZEJ ZAGOZDA

„Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić”.

Jak mi żal Petersburga, tych rozległych przestrzeni,

oznacza wcale, o Annie Achmatowej i Marinie Cwietajewej.

Kraj jak OIOM w Legnicy PO PRAWDZIE +

FOT. COREY SIPKIN/AP

czych utworów, są zbyt migotliwe i pstro-

FOT. ROBERT GÓRECKI / AGENCJA WYBORCZA.PL

O czym będzie kampania wyborcza?

Jakakolwiek nowa koalicja rządząca by

…a także dopieścił emerytów i ogólnie

Platforma proponuje kredyty mieszka-

Ci, którzy głosowali na PiS, tym, że paru naszych miliarderów zrobi

po wyborach nie znikną. Ze zbożem głupio wyszło.

dla nich miejsce wać, albo – to byłaby gorsza wersja – coś

Ma pan na myśli Platformę.

Twój wyjątkowy kod dostępu

FOT. ŁUKASZ GIZA / AGENCJA WYBORCZA.PL

Z REŻYSEREM JANEM KLATĄ* ROZMAWIA DOROTA WODECKA

ORGANIZATOR I FUNDATOR NAGRODY

• 1941, uczniowie żydowskiej szkoły

Adam Michnik poleca

JAK SŁOWACY ZABILI

Mnie się wręcz wydaje, że jest u nas trak­

ILUSTRACJA JACEK GAWŁOWSKI

Żadna z trzech żon mu go nie dała. Czyli

A na ile kochanka i córka papieża były

Między mężem, którego nie wybrały,

FOT. ALBERT ZAWADA

Masowego bezrobocia nie będzie

FOT. EAST NEWS

arkusz kalkulacyjny, Osborne. Badacze z Oksfordu przewidu-

aczęło się od fortelu god-

Najgłośniejszą własnego sukcesu, jak pogubieni

kapelę metalową brzemię oczekiwań, jak potrzebują

na świecie założyli ny trudno tu i ówdzie nie parsknąć

biznesmen, tacie nie podoba się nowa piosen­

oraz barbarzyńca z drugiej „Some Kind of Monster”

Kremówka smak zmoczonej w kwiecie lipowym mag­

You might also like

Mnie się wręcz wydaje, że jest u nas trak

biznesmen, tacie nie podoba się nowa piosen

Kremówka smak zmoczonej w kwiecie lipowym mag