Professional Documents
Culture Documents
1. WSTČP
Upowszechnienie internetu w ostatniej dekadzie XXI wieku umoĪliwiáo ko-
rzystanie z licznych áatwo dostĊpnych informacji dla kaĪdego uĪytkownika ma-
jącego dostĊp do tej sieci. Jest to duĪe uáatwienie, jak teĪ spore wyzwanie dla
osób, które nigdy wczeĞniej nie korzystaáy z tego Ğrodka przekazu. PopularnoĞü
urządzeĔ mobilnych sprawia, Īe dostĊp do internatu jest moĪliwy praktycznie
w kaĪdym miejscu. Internet staá siĊ narzĊdziem nie tylko pozyskiwania, ale rów-
nieĪ przekazywania i tworzenia nowych treĞci, i to nie tylko przez osoby mające
zaawansowaną wiedzĊ w obsáudze specjalistycznych programów, ale takĪe dla
tych, które uwaĪają, Īe mają waĪne informacje do przekazania. ĝwiadczy o tym
bardzo duĪa popularnoĞü portali spoáecznoĞciowych, blogów i amatorskich stron
internetowych. Internet staá siĊ równieĪ kolejnym Ğrodkiem przekazu (po prasie,
radiu i telewizji), który jest szeroko wykorzystywany w celach marketingowych.
Reklama jest nieodáącznym elementem Ğrodków masowego przekazu. JuĪ
w pierwszych latach upowszechnienia siĊ prasy pojawiaáy siĊ ogáoszenia ma-
jące na celu zainteresowanie potencjalnych klientów usáugami lub produktami.
Obecnie, ze wzglĊdu na duĪą popularnoĞü internetu, specjaliĞci zajmujący siĊ
marketingiem widzą wáaĞnie w tym medium duĪą szansĊ zdobycia nowych lub
utrzymania juĪ posiadanych klientów. Reklamy internetowe stają siĊ coraz
bardziej zaawansowane, atrakcyjne, a czasami irytujące. MoĪna odnieĞü wra-
Īenie, Īe są to przekazy informujące o produkcie lub usáudze, naleĪy jednak
pamiĊtaü, Īe reklama jest przede wszystkim przekazem perswazyjnym. MoĪna
uznaü, Īe przez duĪe nasycenie reklamami Ğrodków przekazu odbiorca stanie
siĊ odporny na tego typu przekazy. Jak pokazują jednak badania, wartoĞü pol-
skiego rynku reklamy on-line w 2012 r. wyniosáa 2,2 mld zá. Jest to o 10%
wiĊcej niĪ w roku poprzednim (Kolenda 2013), moĪna wiĊc uznaü, Īe jest to
skuteczny sposób promocji. Warto postawiü zatem pytanie, czy przeciĊtny
odbiorca reklamy uwaĪa, Īe tego typu przekazy mają na niego wpáyw lub czy
mają one wpáyw na inne osoby. Jak pokazują badania, w bardzo duĪej mierze
164 RAFAâ WAģKO
inne osoby i mogą w tych osobach wzbudzaü agresjĊ (Innes, Zeitz 1988; Gun-
ther, Hwa 1996). Chodzi tutaj o spoáeczne uczenie siĊ zachowaĔ agresywnych
oraz kultywowanie syndromu podáego Ğwiata, tj. przekonania, iĪ rzeczywistoĞcią
spoáeczną rządzą gwaát i przemoc.
Powstaje pytanie, kim są wáaĞciwie osoby trzecie. Osoby trzecie są to „zge-
neralizowani inni”, grupy jednostek, z którymi jednostka siĊ porównuje. Mogą
to byü, w zaleĪnoĞci od postawionych pytaĔ w narzĊdziu badawczym, „inni stu-
denci”, „inni wyborcy”, „inni widzowie” lub „inni obywatele”. Ciekawą kwestią
jest to, Īe wielkoĞü asymetrii postrzeganego wpáywu jest zaleĪna od tego, z kim
jednostka siĊ porówna. Im bardziej grupa – z którą siĊ jednostka porówna – jest
postrzegana negatywnie, stereotypowo lub są to osoby o przeciwstawnych poglą-
dach, tym efekt trzeciej osoby jest wiĊkszy (SkarĪyĔska 2002). RównieĪ jeĞli jed-
nostka porówna wpáyw przekazów medialnych z osobami, których nie zna bezpo-
Ğrednio, asymetria moĪe okazaü siĊ wiĊksza, tj. im wiĊkszy jest dystans spoáeczny
miĊdzy jednostkami, tym wiĊkszy efekt trzeciej osoby (Cohen i in. 1988).
Komponent percepcyjny przez czĊĞü badaczy jest wyjaĞniany wpáywem dy-
stansu spoáecznego, tj. im wiĊkszy dystans spoáeczny, tym bardziej uproszczony
obraz innej osoby, a sądy na jej temat bardziej ogólne (Mrozowski 2003).
Z kolei inni badacze uwaĪają, Īe komponent percepcyjny jest bardziej záoĪony,
mianowicie oprócz spáyconego wyobraĪenia o innych osobach ma wpáyw wy-
obraĪenie jednostki o niej samej. MoĪe to byü przekonanie o jej wyĪszoĞci inte-
lektualnej, nadmierny optymizm albo nawet jej obojĊtnoĞü na przekazy. Oba
podejĞcia wydają siĊ trafne i uzupeániają siĊ. Efekt trzeciej osoby, jak pokazują
badania, wystĊpuje najmocniej w przypadku osób wyksztaáconych, które uwaĪa-
ją, iĪ dziĊki posiadanej wiedzy lepiej rozumieją przekazy medialne, a tym sa-
mym mniej im ulegają – w przeciwieĔstwie do jednostek gorzej wyksztaáconych
(Rucinski, Salmon 1990; Gunther 1995).
Komponentowi behawioralnemu badacze poĞwiĊcali mniej uwagi, ograni-
czając swoje zainteresowanie do werbalnych przejawów efektu trzeciej osoby,
tj. wypowiedzi dotyczących reakcji innych ludzi na przekazy medialne lub de-
klaracji gotowoĞci do pewnych zachowaĔ. Warto jednak zauwaĪyü, Īe jest to
bardzo obiecujący temat badawczy.
W ramach komponentu behawioralnego wyróĪniono dwie gáówne grupy za-
chowaĔ: zapobieganie (prevention) i akomodacjĊ (accommodation) – (Gunther
i in. 2006). Zapobieganie odnosi siĊ do próby ograniczenia pozornie szkodli-
wych wiadomoĞci. Dziaáania zmierzające do ograniczenia przekazów udoku-
mentowano w róĪnych badaniach, w tym dotyczących pornografii (Gunther
1995) i przemocy (Rojas i in. 1996). Badania wskazują, Īe ludzie mogą wspieraü
cenzurĊ na podstawie faászywego postrzegania szkodliwego wpáywu treĞci na
inne osoby.
166 RAFAâ WAģKO
3. REKLAMA INTERNETOWA
Reklama internetowa róĪni siĊ od reklamy w telewizji, prasie i radiu. Wyni-
ka to z odmiennoĞci samego medium, jakim jest internet. W telewizji i radiu
reklama jest wpleciona miĊdzy programy, a jednostka jest biernym odbiorcą
tego przekazu. Reklama w internecie coraz czĊĞciej jest natomiast interaktywna.
Ma to na celu zwrócenie na nią uwagi odbiorcy. ReklamĊ internetową czĊsto
uznaje siĊ za przynoszącą mniejsze rezultaty od reklamy tradycyjnej (HabryĔ
2002). Warto zauwaĪyü, Īe reklama internetowa staje siĊ coraz bardziej agre-
sywna i jest czĊsto nierozáącznym elementem duĪych kampanii marketingo-
wych. CzĊsto oprócz uzupeániania tradycyjnych form reklamowania (w telewi-
zji, radiu lub prasie) tego typu reklama, dziĊki duĪym moĪliwoĞciom interakcji
z odbiorcą, jest znaczącym elementem marketingu.
Twórcy reklam korzystają z wielu narzĊdzi i technik mających na celu przy-
ciąganie uwagi odbiorcy. Osoby odpowiedzialne za reklamĊ starają siĊ dotrzeü
do odbiorców, odwoáując siĊ miĊdzy innymi do symboliki lub ludzkiej seksual-
Efekt trzeciej osoby a percepcja reklamy internetowej 169
4. ZAâOįENIA BADAWCZE
Przeprowadzone badanie empiryczne miaáo na celu sprawdzenie, czy istnieją
róĪnice postrzegania wpáywu reklam internetowych na badanych i na inne oso-
by. WaĪną kwestią byáo równieĪ sprawdzenie w przypadku wystĊpowania efek-
tu trzeciej osoby, jakie zmienne wpáywają na jego powstanie i czy badane
zmienne są istotnie statystycznie skorelowane z efektem trzeciej osoby.
W celu sprawdzenia, czy wĞród badanych osób wystĊpuje efekt trzeciej oso-
by, w narzĊdziu badawczym zastosowano dwa pytania, w których poproszono
respondentów, aby na skali od 1 do 5 (gdzie 1 oznaczaáo bardzo duĪy wpáyw
reklam, a 5 wpáyw bardzo maáy), okreĞlili, w jakim stopniu reklamy internetowe
mają wpáyw na nich samych oraz na inne osoby. W celu sprecyzowania, kogo
172 RAFAâ WAģKO
6. WYNIKI BADANIA
Niemal wszyscy badani korzystają z internetu codziennie (95%), pozostali
natomiast kilka razy w tygodniu, a dwie osoby – kilka razy w roku. Uczestników
badania poproszono o okreĞlenie, z jakich Ğrodków przekazu najczĊĞciej korzy-
stają. Osoby, które wziĊáy udziaá w badaniu, oprócz internetu (76%) korzystaáy
z telewizji (15%) oraz radia (7%). W najmniejszym stopniu wskazywano prasĊ
jako jeden ze Ğrodków przekazu (2%).
Na pytanie dotyczące celu, w jakim respondenci wykorzystują internet, od-
powiedzi byáy podzielone. NajwiĊcej osób uznaáo, Īe internet sáuĪy im do pracy
(29%), do pozyskania informacji (27%) oraz do rozrywki (22%). W mniejszym
stopniu badani wykorzystują internet do kontaktu z innymi osobami oraz do
nauki. Najmniej osób wskazaáo internet jako narzĊdzie do prowadzenia zakupów
(por. rycina 5).
35
30 28,8
26,6
25 22
20
15,3
15
10
5,6
5 1,7
0
Praca Informacje Rozrywka Kontakt Nauka Zakupy
z innymi
osobami
Páeü
Cel korzystania z internetu Ogóáem
kobieta mĊĪczyzna
Rozrywka 28,4 16,7 23,4
Praca 27,3 42,4 33,8
Informacje 22,7 31,8 26,6
Kontakt z innymi 21,6 9,1 16,2
osobami
Ogóáem 100,0 100,0 100,0
ħ r ó d á o : badanie wáasne.
1
Ze wzglĊdu na wymagania testu kategorie najmniej liczne pogrupowano. KategoriĊ Zakupy
zawarto w kategorii Rozrywka, kategoriĊ Nauka wáączono natomiast do kategorii Praca. RównieĪ
w celu sprawdzenia, czy róĪnice liczebnoĞci kobiet i mĊĪczyzn są istotne statystycznie,
zastosowano test zgodnoĞci chi-kwadrat, który wykazaá, Īe nie ma istotnych statystycznie róĪnic
liczebnoĞci kobiet i mĊĪczyzn.
2
Siáa związku miĊdzy dwiema zmiennymi moĪe przybieraü wyniki w przedziale od 0 (brak
korelacji) do 1 (korelacja peána) zarówno dodatnie, jak i ujemne. Wedáug J. P. Guilforda, korelacjĊ
w przedziale od 0,1 do 0,3 naleĪy uznaü jako korelacjĊ sáabą.
Efekt trzeciej osoby a percepcja reklamy internetowej 177
1 2 3 4 5
1 5,1 0,0 0,0 0,0 0,6 5,6
Ocena wpáywu 2 9,0 6,2 0,0 0,0 0,6 15,8
reklamy interne-
3 17,5 22,0 7,3 0,0 0,6 47,5
towej na inne
osoby 4 6,2 9,0 6,2 2,8 0,6 24,9
5 2,3 2,3 0,6 1,1 0,0 6,2
Ogóáem 40,1 39,5 14,1 4,0 2,3 100,0
1 – nie mają Īadnego wpáywu; 2 – mają maáy wpáyw; 3 – mają Ğredni wpáyw; 4 – mają duĪy
wpáyw; 5 – mają bardzo duĪy wpáyw.
ħ r ó d á o : badania wáasne.
60 53,1
50
40 32,8
30
20
7,9
10 4,5
1,7
0
Opinia Znajomi Czáonkowie Przyjaciele Inne
publiczna rodzinny
rodziny
Rycina 6. Inne osoby wg respondentów (N = 177, dane w %)
ħ r ó d á o : badania wáasne.
1 – nie mają Īadnego wpáywu; 2 – mają maáy wpáyw; 3 – mają Ğredni wpáyw; 4 – mają duĪy
wpáyw; 5 – mają bardzo duĪy wpáyw
ħ r ó d á o : badania wáasne.
Efekt trzeciej osoby a percepcja reklamy internetowej 179
7. PODSUMOWANIE
Pomimo, Īe efekt trzeciej osoby nie jest zjawiskiem nowym i zapewne
jeszcze przed jego nazwaniem przez W. P. Davidsona (1983) badacze byli
Ğwiadomi tego, Īe jednostka uwaĪa przekazy medialne za niemające na nią
180 RAFAâ WAģKO
LITERATURA
Batorski D., 2013, Polacy wobec technologii cyfrowych – uwarunkowania dostĊpnoĞci
i sposobów korzystania. Diagnoza spoáeczna 2013. Warunki i jakoĞü Īycia polaków
– raport, „Contemporary Economics”, 7, s. 317–341.
Bower R.T., 1985, The changing television audience in America, Columbia University
Press, New York.
Caples J., Hahn F.E., 2000, Skuteczna reklama, ABC, Warszawa.
Cohen J., Mutz D., Price V., Gunther A.C., 1988, Perceived impact of defamation: an
experiment on third-person effects, „Public Opinion Quarterly”, 52(2), s. 161–173.
Davison W.P., 1983, The third-person effect in communications, „Public Opinion Quar-
terly”, 47, 1–15.
Dillman D.A., 2000, Mail and internet surveys: the tailored design method, John Wiley,
New York.
DoliĔski D., 1998, Psychologia reklamy, Agencja Reklamowa Aida S.C., Wrocáaw.
Freud Z., 2008, WstĊp do psychoanalizy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Golan G.J., Day A.G., 2008, The first-person effect and its behavioral consequences:
a new trend in the twenty-five year history of third-person effect research, „Mass
Communication And Society”, 11(4), s. 539–556.
Guilford J.P., 1964, Podstawowe metody statystyczne w psychologii i pedagogice, PWN,
Warszawa.
Gunther A.C., 1991, What we think others think: cause and consequence in the third-
person effect, „Communication Research”, 18(3), s. 355–372.
Gunther A.C., 1995, Overrating the X-rating: The third-person perception and support
for censorship of pornography, „Journal of Communication”, 45(1), 27–38.
Gunther A.C., Bolt D., Borzekowski D.L.B., Liebhart J.L., Dillard J.P., 2006, Presumed
influence on peer norms: how mass media indirectly affect adolescent smoking,
„Journal of Communication”, 56, s. 52–68.
Gunther A.C., Hwa A.P., 1996, Public perceptions of television influence and opinions
about censorship in Singapore, „International Journal of Public Opinion Research”,
8(3), s. 248–265.
Gunther A. C., Perloff R. M., Tsfati Y., 2008, Public opinion and the third person effect.
[w:] The SAGE Handbook of Public Opinion Research, red. W. Donsbach, M.W.
Traugott, SAGE Publications Ltd., California, s. 184–192.
HabryĔ M., 2002, Formy reklamy w Internecie [w:] Estetyka reklamy: reklama w rze-
czywistoĞci – rzeczywistoĞü w reklamie, red. M. Ostrowicki, Wydawnictwo Art-
tekst, Kraków, s. 285–296.
Hoorens V., Ruiter S., 1996, The optimal impact phenomenon: beyond the third-person
effect, „European Journal of Social Psychology”, 26, s. 599–610.
Innes J.M., Zeitz H., 1988, The public's view of the impact of the mass media: a test of
the third person effect, „European Journal of Social Psychology”, 18, s. 457–463.
Kolenda P., 2013, Reklama on-line w Polsce – raport IAB/PwC AdEx, b.d., Warszawa.
àaguna M., Lachowicz-Tabaczek K., Dzwonkowska I., 2007, Skala samooceny SES
Morrisa Rosenberga – polska adaptacja metody, „Psychologia Spoáeczna”, 2(4),
s. 164–176.
182 RAFAâ WAģKO
Milkie M.A., 1999, Social comparisons, reflected appraisals, and mass media: the im-
pact of pervasive beauty images on black and white girls self-concepts, „Social Psy-
chology”, 62, s. 190–210.
Mrozowski M., 2003, Efekt trzeciej osoby, czyli postrzeganie podatnoĞci innych ludzi na
wpáyw mediów masowych, „Studia Medioznawcze”, 4 (14), s. 11–28.
Noelle-Neumann E., 1993, The spiral of silence: public opinion – our social skin, Uni-
versity of Chicago Press, Chicago.
Oppenheim A.N., 2004, Kwestionariusze, wywiady, pomiar postaw, Zysk i S-ka, Po-
znaĔ.
Peiser W., Peter J., 2000, Third-person perception of television-viewing behavior, „Jour-
nal of Communication”, 50, s. 25–45.
Perloff R., M., 1989, Ego-involvement and the third-person effect of televised news cov-
erage, „Communication Research”, 16, s. 232–262.
Reklama w internecie, 2013, Raport interaktywnie.com http://interaktywnie.com/down-
load/77-reklama-w-internecie-2013.
Ries A., Ries L., 2004, Upadek reklamy i wzlot public relations, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa.
Rojas H., Shah D. V. Faber R. J., 1996, For the good of others: censorship and the third-
person effect, „International Journal of Public Opinion Research”, 8, s. 163–186.
Rucinski D. Salmon Ch. T., 1990, The „other” as the vulnerable voter: a study of the
third-person effect in the 1988 U.S. presidential campaign, „International Journal of
Public Opinion Research”, 2 (4), s. 345–368.
Schudson M., 1986, Advertising, the uneasy persuasion, Basic Books, New York.
SkarĪyĔska K., 2002, Wpáyw telewizji na decyzje wyborcze oraz jego percepcja [w:]
Jednostka i spoáeczeĔstwo. PodejĞcie psychologiczne, red. M. Lewicka, J. Grzelak,
GdaĔskie Towarzystwo Psychologiczne, GdaĔsk, s. 67–82.
Sobieszek K., 2006, Problem báĊdu braku odpowiedzi w badaniach internetowych [w:]
Re: internet – spoáeczne aspekty medium. Polskie konteksty i interpretacje, red.
à. Jonak, P. Mazurek, M. OlcoĔ, A. Przybylska, A. Tarkowski, J.M. Zając, Wydaw-
nictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, s. 365–394.
Stosunek internautów do reklamy (2009) http://gemius.pl/pl/aktualnosci/2009-08-20/01
Tiedge J.T., Silverbaltt A., Havice M.J., Rosenfeld R., 1991, Discrepancy between per-
ceived first person and perceived third-person mass media effects, „Journalism
Quarterly”, 68 (1/2), s. 141–154.
Tsfati Y., Cohen J., 2005, The influence of presumed media influence on democratic
legitimacy: the case of Gaza settlers, „Communication Research”, 32, s. 794–821.
Umbach P.D., 2004, Web surveys: best practices, „New Directions for Institutional Re-
search” 121, s. 23–38.
Weinstein N.D., 1980, Unrealistic optimism about future life events, „Journal of Person-
ality and Social Psychology”, 39 (5), s. 806–820.
Wójcik P., 2002, Dlaczego nie lubimy reklamy, „Charaktery”, 10, s. 8–13.
Zając J. M., Batorski D., 2007, Jak skáoniü do udziaáu w badaniach internetowych:
zwiĊkszanie realizacji próby, „Psychologia Spoáeczna”, 3–4 (5), s. 234–248.