Wpływ opinii publicznej na decyzje polityczne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Schemat interaktywny
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Postman Neil, Technopol. Triumf techniki nad kulturą, Warszawa 1995.

Napoleon, Maksymy, wybór Leopold Gluck, Monika Sękowska-Gluck, Warszawa 1983.
 Wpływ opinii publicznej na decyzje polityczne

Źródło: licencja: CC 0.

Każdy z nas tworzy cząstkę społeczeństwa, w którym funkcjonujemy. Podejmując różne

decyzje, często kierujemy się opiniami innych osób, na przykład klientów danego sklepu
internetowego czy popularnej restauracji. Sami też często polecamy lub odradzamy naszym
znajomym specjalistę od remontów i doraźnych napraw. Podobnie dzieje się w kwestiach
politycznych – nasze decyzje podczas wyborów i referendum są wypadkową naszych
poglądów oraz poglądów całego społeczeństwa. Dlatego od zawsze władza starała się
dowiedzieć, co o niej myśli i mówi społeczeństwo. W XX wieku w tym celu zaczęto
wykorzystywać badania opinii publicznej. Ich wyniki posłużyły do tworzenia programów
partyjnych i wyborczych, wielokrotnie zmieniając dotychczasowe poglądy na dany temat.
Współcześnie media otaczają nas ze wszystkich stron. Możemy w nich odnaleźć wiele
różnych przykładów tego, jak opinia publiczna wpływa na decyzje polityczne w kraju i na
świecie.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym jest opinia publiczna.

Scharakteryzujesz możliwości wpływu opinii publicznej na decyzje polityczne władz
różnego szczebla.
Przeanalizujesz zachowania polityczne społeczeństwa i ich wpływ na decyzje władzy.
Przeczytaj

Czym jest opinia publiczna?

“
Napoleon

Maksymy
Opinia publiczna jest niewidzialną i tajemniczą potęgą, której nic nie
jest w stanie się oprzeć, nic nie jest od niej bardziej zmienne, bardziej
nieokreślone i silniejsze. A przy tym, przy wszystkich swych
kaprysach, jest ona znacznie częściej, niż się wydaje, prawdziwa,
rozsądna, sprawiedliwa.”
Źródło: Napoleon, Maksymy, wybór Leopold Gluck, Monika Sękowska-Gluck, Warszawa 1983.

Opinią publiczną nazywamy poglądy i postawy społeczeństwa, będące konsekwencją działań

politycznych i społecznych podejmowanych przez przedstawicieli władzy. Dotyczy ona
spraw ważnych z punktu widzenia społeczeństwa, często trudnych lub kontrowersyjnych.
Jest też wyrażona publicznie przez społeczeństwo i odzwierciedla stan świadomości
politycznej i społecznej panujący w danej zbiorowości. Trudno jest mówić o jakiejś stałości
opinii publicznej. Społeczeństwo bardzo szybko potrafi zmienić zdanie, płynnie
przechodząc od miłości do nienawiści. Dlatego badania opinii społecznej są prowadzone
regularnie przez liczne wyspecjalizowane ośrodki badań opinii społecznej.

Badanie opinii publicznej

Badaniem opinii publicznej zajmują się
socjologowie zatrudnieni w ośrodkach
badania opinii publicznej, np. Ośrodku
Badania Opinii Publicznej czy Centrum
Badania Opinii Społecznej. Wykorzystują oni
w tym celu metody statystyczne, głównie
w postaci przeprowadzanych sondaży opinii
publicznej. By sondaż był przeprowadzony
prawidłowo, należy wytypować losowo
Źródło: Centrum Badania Opinii Społecznej, licencja: CC BY-
wybraną grupę respondentów, będących
SA 3.0.
grupą reprezentatywną dla społeczeństwa, na
których zostanie przeprowadzone badanie.
Istotne jest też pytanie, na które respondenci będą odpowiadać.
“
Neil Postman

Technopol. Triumf techniki nad kulturą

W miarę jak sondaże doskonalą swoje metody i zyskują coraz szerszy
zasięg, rośnie nacisk na przywódców, by zrezygnowali
z samodzielnego decydowania o czymkolwiek i podporządkowali się
opiniom wyborców – niezależnie od tego, jak źle wyborcy owi byliby
poinformowani i jak krótkowzroczne wydawaliby opinie.”
Źródło: Neil Postman, Technopol. Triumf techniki nad kulturą, Warszawa 1995, s. 161–162.

Wpływ opinii publicznej na decyzje władz

Władze w państwie demokratycznym powinny liczyć się ze zdaniem reprezentowanym
przez szeroko rozumianą opinię publiczną. Jest to istotne, jeśli rządzący zamierzają swoją
władzę utrzymać po kolejnych wyborach. Wyborcy mogą bowiem pozbawić mandatów
zaufania ignorujących ich włodarzy i wybrać inne osoby. Podobnie wygląda sytuacja
z władzami na niższym poziomie – samorządu terytorialnego. Mieszkańcy jednostek
samorządu terytorialnego (JST) mają bowiem bardzo duży wpływ na decyzje podejmowane
przez władze lokalne. Pokazuje to poniższy wykres – mieszkańcy domagają się, by decyzje
były podejmowane przy ich współudziale.

Oprac. na podst. Rola mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących polityki inwestycyjnej samorządu
miasta, samorzad.pap.pl.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykładem są budżety obywatelskie, jakie w wielu gminach mogą ustalić ich mieszkańcy,
wybierając inwestycje, które będą finansowane z pieniędzy samorządu. Tym samym
wpływają na decyzje władz i osiągają zamierzony cel.

Partycypacja obywatelska
Wzorem do działań, gdy obywatele współdecydują przy podejmowaniu decyzji, jest drabina
partycypacji obywatelskiej.

Drabina partycypacji

Oprac. na podst. Zbigniew Mieruński, Partycypacja obywatelska a samorząd – ale o co chodzi? cz. 1,
goldap.org.pl.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Słownik
opinia publiczna

(z fr. opinion publique); reakcja zbiorowości ludzkich na działania polityczne i społeczne;

wyrażany publicznie stan świadomości tych zbiorowości; dotyczy spraw ważnych dla
społeczeństwa, często kontrowersyjnych; jest zmienna, może ulegać zmianom w krótkim
czasie

partycypacja obywatelska

działania obywateli w ramach zarządzania demokratycznym państwem; założeniem

partycypacji obywatelskiej jest możliwość rozwiązywania własnych problemów
w porozumieniu z władzą państwową, a także to, że udział obywateli w zarządzaniu
państwem nie kończy się na wyborach

sondaż

badanie statystyczne, którego zadaniem jest estymacja zmiennych ilościowych oraz

stworzenie zbioru danych jakościowych w próbie statystycznej, która dotyczy jakiejś
populacji; sondaże badają postawy w różnych aspektach życia, np. w kwestii wyborów
parlamentarnych

zachowanie polityczne

reakcja ludzi (jednostek, grup społecznych) na bodźce wywodzące się ze zjawisk

i procesów politycznych
Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym i wykonaj ćwiczenia.

Jak obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wymusili

zmiany, które doprowadziły do Okrągłego Stołu?

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1
Wskaż, które z przedstawionych wydarzeń miało twoim zdaniem największy wpływ na zmianę ustroju w Polsce. Uzasadnij
swoją odpowiedź.

Ćwiczenie 2
Wyjaśnij, jaką rolę we wpływaniu na decyzje władz ma inicjatywa obywatelska.

Ćwiczenie 3
Wskaż przykłady lokalnego wpływu obywateli na decyzje władz.
Ćwiczenie 4
Omów wpływ obywateli na wybory samorządowe.
Sprawdź się

Ćwiczenie 1 輸
Wyjaśnij, w jakim celu są przeprowadzane badania opinii publicznej.

Ćwiczenie 2 輸
Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.">

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Opinią publiczną □ □
nazywamy poglądy
i postawy społeczeństwa,
będące konsekwencją
działań politycznych
i społecznych
podejmowanych przez
przedstawicieli władzy.

Badaniem opinii publicznej □ □

zajmują się tylko
państwowe ośrodki
badania opinii społecznej.

Przykładem instytucji □ □
badającej opinię społeczną
jest Centrum Badania
Opinii Społecznej.

Opinia publiczna nie □ □

wpływa na decyzje
podejmowane przez
władze w państwie
demokratycznym.

醙
Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z dialogiem i wykonaj polecenie.

– Zagadka: Kto to jest? Wszyscy ją badają, ale nikt jej nie leczy?
– Nie wiem.
– Opinia publiczna.

/Cyt. za rys. M. Raczkowskiego, gazeta.pl./

Wyjaśnij, na jaki problem związany z opinią publiczną zwrócono uwagę.

醙
Ćwiczenie 4

Przyjrzyj się ilustracji i wykonaj polecenie.

Źródło: licencja: CC 0.

Wyjaśnij, na jaki problem w badaniu opinii publicznej zwrócono uwagę w tym memie. Odpowiedź uzasadnij.

Ćwiczenie 5 醙
Jedna z satyr Marka Raczkowskiego zawiera następujący tekst: „Opinią publiczną w Polsce znów wstrząsnęła seria wydarzeń
pozbawionych znaczenia”. Wskaż, na jaki problem związany z opinią publiczną zwrócił uwagę autor. Odpowiedź uzasadnij.

難
Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z opiniami specjalistów na temat sondaży opinii publicznej i wykonaj polecenie.

Czy sondaże opinii są piątą władzą?

prof. Krystyna Skarżyńska, zajmuje się psychologią polityczną, PAN:

Nie jest to piąta władza, tylko czwarta, bo jeśli się nie nagłośni wyników sondaży w mediach, to
ich nie ma.

dr Andrzej Bukowski, zajmuje się socjologią władzy, UJ:

Sondaże są rodzajem drogowskazu, a trudno drogowskazy uznać za władzę. Politycy nie są

w stanie poznać opinii 38 mln obywateli, pozyskują zatem obraz uśredniony, prezentowany
w mediach przez dziennikarzy, posługują się więc sondażami. One pomagają sprawować
władzę, ale same władzą nie są, chyba że jakiś ośrodek usiłuje manipulować opinią publiczną.
Badania opinii weryfikuje jednak wynik wyborczy. Politykom zależy na dobrych i niezależnych
ośrodkach badania opinii, bo błędne wyniki prowadzą na manowce.

prof. Jacek Sobczak, zajmuje się historią prawa i doktryn oraz prawem konstytucyjnym, UAM:

Nie wiem, czy są piątą władzą, raczej przydatnym instrumentem socjologicznym. Tyle tylko, że
niepotrzebnie wyniki badań są traktowane jak ewangelia, jak realne rezultaty referendum czy
wyborów. Badania sondażowe niekoniecznie muszą oddawać rzeczywiste preferencje
społeczne, choć trudno podważać metodologię ich przeprowadzenia. Istnieje jednak
niebezpieczeństwo, że podczas rzeczywistego głosowania elektorat będzie chciał dostosować
swoje głosy do przewidywań wynikających z sondaży. Elektorat powinien dobrze wiedzieć,
czym są badania.

prof. Rafał Broda, autor publikacji na temat sondaży:

Sondaże nie są osobną władzą, ale mogą odgrywać rolę manipulacyjną łącznie z mass mediami,
które nagłaśniają „wygodne” sondaże. Napisałem na ten temat parę artykułów i polemizowałem
z socjologiem, dr Fedyszak-Radziejowską, która wierzy w moc sondaży. Uczciwe i obiektywne
zbadanie opinii jest możliwe, ale potrzebne są wyrafinowane i długotrwałe metody badawcze.
Wielu socjologów, których widzimy na szklanym ekranie, nie dorosło do posługiwania się tymi
narzędziami i używają ich wyłącznie w celu manipulacji. Ośrodki badania opinii starają się
podbudować swoją wiarygodność przed wyborami, bo wtedy efekty można sprawdzić. Na co
dzień ich wyniki obarczone są różnymi błędami. Wybór próby do badań ma tu decydujące
znaczenie. Osobiście traktuję sondaże jak rozrywkę, rodzaj audio-tele, które nie ma żadnego
znaczenia. Dziwię się, że choć tyle ośrodków się skompromitowało, wydaje się na nie publiczne
pieniądze.

/Źródło: Bronisław Tumiłowicz, Czy sondaże opinii są piątą władzą?, tygodnikprzeglad.pl

[online, dostęp: 10.12.2019]./

Wyjaśnij, czy sondaże opinii publicznej są piątą władzą.

難
Ćwiczenie 7

Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.

Siła opinii publicznej

Wywiad z socjologiem dr. Robertem Sobiechem z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych

Uniwersytetu Warszawskiego

Już na początku XX wieku polityk amerykański Aldous Huxley stwierdził, że światem

w ostatecznym rozrachunku rządzi opinia publiczna. Obserwacja współczesnego świata
zdecydowanie potwierdza ten pogląd. Jaka jest istota tego zjawiska, skąd bierze się siła
oddziaływania opinii publicznej?

Trudno się nie zgodzić z opinią Huxleya. Zarówno sektor prywatny, jak i sektor publiczny jest
zawsze uzależniony od swojego otoczenia. W związku z tym zgeneralizowane przekonania
otoczenia o tym, co robi dana instytucja, jak jest wiarygodna, jakie są efekty jej działań, to
wszystko znajduje odzwierciedlenie w opiniach i ocenach obywateli, w tym, co nazywamy
opinią publiczną. W sektorze prywatnym menadżerowie doskonale wiedzą, że jako zarządzający
firmami są uzależnieni od konsumentów. W sektorze publicznym jako politycy dobrze wiedzą,
że losy ich par i zależą od wyborców. Coraz silniejsze znaczenie posiada tzw. trzeci sektor,
reprezentujący poszczególne środowiska. Te uzależnienia sprawiają, że głosy obywateli, które
albo przybierają postać opinii poszczególnych grup zawodowych czy grup społecznych, albo też
poszczególnych grup interesów, są kluczowe dla przetrwania instytucji: par i politycznych,
instytucji publicznych czy firm prywatnych. Myślę, że zmiany, które obserwujemy w ostatnich
kilkudziesięciu latach, to, że społeczeństwo coraz więcej wie, że jest coraz bardziej świadome
własnych interesów, że jest świadome różnic co do wartości, przekładają się na siłę i presję
opinii publicznej we współczesnym świecie. Rosnąca wiedza i świadomość społeczna jest
rezultatem upowszechniania się edukacji, ale także dostępu do informacji dzięki nowym
technologiom przyspieszającym i ułatwiającym zdobywanie informacji. Coś, co do niedawna
było informacją ściśle zastrzeżoną dla władz czy dla urzędników, w tej chwili jest dostępne
publicznie. A jest dostępne publicznie dlatego, że pojawiła się presja społeczna, żeby takie
informacje udostępniać. Warto dodać, że w krajach o dłuższej tradycji demokratycznej
obowiązuje zasada rozliczalności władz publicznych. Oznacza to, że na skutek presji opinii
publicznej i politycy, i urzędnicy wiedzą, że muszą tłumaczyć się i wyjaśniać, nie tylko co robią,
ale jakie są motywy ich działania, i przede wszystkim, jakie są rezultaty. Na tym polega funkcja
kontrolna opinii publicznej. Sprzyja jej świadomość, że sektor publiczny, ale również i częściowo
prywatny, jest finansowany z pieniędzy podatników. Dlatego też decyzje władz publicznych są
w znacznym stopniu uwarunkowane oczekiwaniami, potrzebami i problemami ludzi. Dopóki ci
ludzie stanowili zatomizowane społeczeństwo masowe, które mogło być manipulowane
zarządzaniem centralnym, opinia publiczna mogła mieć znaczenie tylko w przypadku
występujących co cztery czy pięć lat wyborów. W społeczeństwach demokratycznych presja
opinii publicznej jest widoczna na co dzień. Dlatego nie mogą na dłuższą metę działać
instytucje, które nie mają minimalnego poziomu zaufania i zrozumienia ze strony obywateli.
Mam tu na myśli nie indywidualnych obywateli, lecz przedstawicieli pewnych kategorii
społecznych czy pewnych grup interesów albo ludzi, których łączą wspólne wartości czy wizja
świata. Oni są coraz silniej obecni i coraz silniejsza jest wywierana przez nich presja na
instytucje, przede wszystkim na instytucje publiczne.

/Źródło: Maria Strzelecka, Siła opinii publicznej, bankier.pl, 3.12.2009 [online, dostęp:
10.12.2019]./

Scharakteryzuj poglądy dr. Romana Sobiecha na kwes e związane z siłą oddziaływania opinii publicznej na władze.

難
Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

Jak Amerykanie włączyli się do wojny i zostali światowym „rozgrywającym”?

11 listopada minęła kolejna rocznica zakończenia I wojny światowej w 1918 roku. Konflikt ten
wybuchł w Europie i to tamtejsze mocarstwa przez cztery lata wykrwawiały się w morderczych
walkach w okopach. O końcu rzezi w istotny sposób zadecydowało jednak włączenie się do
wojny mocarstwa zza Atlantyku.

Stosunek Stanów Zjednoczonych do wojny powoli się jednak zmieniał. Bardzo ważnym
wydarzeniem było zatopienie luksusowego transatlantyku RMS „Lusitania” 7 maja 1915 roku.
Wydarzenie to było naturalnym skutkiem prowadzonej przez Niemców wojny podwodnej
z Wielką Brytanią – flota cesarska za wszelką cenę chciała zablokować okrętom handlowym
dostęp do Wysp Brytyjskich, by osłabić tamtejszą gospodarkę. „Lusitania” była okrętem
brytyjskim, jednak na jej pokładzie znajdowali się też obywatele amerykańscy. Atak na
bezbronny cywilny statek pasażerski wywołał w USA szok i oburzenie na Niemców. Szybko
zresztą zaczęły pojawiać się teorie spiskowe, że winę za zatopienie okrętu ponoszą Amerykanie
i Brytyjczycy, dążący do wplątania Stanów w wojnę.

Ostatecznym impulsem okazała się tzw. telegram Arthura Zimmermana, ministra spraw
zagranicznych Niemiec, wysłany do ambasadora niemieckiego w Meksyku 16 stycznia 1917
roku. Pojawiła się w nim propozycja sojuszu meksykańsko-niemieckiego, który miałby dojść do
skutku w razie przystąpienia USA do wojny. Niemiecki dyplomata snuł w nim wizję odzyskania
przez Meksykanów utraconych w XIX wieku Arizony, Teksasu i Nowego Meksyku. Brytyjczycy
odszyfrowali tę depeszę – była ona przekazana podwodnym transatlantyckim kablem
telegraficznym – jednak dopiero w marcu przekazali jej treść Amerykanom. Wywołało to
oburzenie tamtejszej opinii publicznej, w wyniku czego Stany Zjednoczone dołączyły do
Wielkiej Brytanii i Francji w wojnie z Niemcami.

/Źródło: Tomasz Leszkowicz, Jak Amerykanie włączyli się do wojny I i zostali światowym
„rozgrywającym”?, monitorlocalnews.com [online, dostęp: 10.12.2019]./

Wyjaśnij rolę opinii publicznej we włączeniu się USA do I wojny światowej.

Dla nauczyciela

Autor: Jarosław Dyrda

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Wpływ opinii publicznej na decyzje polityczne

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

X. Kontrola władzy. Uczeń:

1) wykazuje możliwość wpływu opinii publicznej i zachowań politycznych społeczeństwa na

decyzje polityczne władz różnego szczebla.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia, czym jest opinia publiczna;

wskazuje, jakie są możliwości wpływu opinii publicznej na decyzje polityczne władz
różnego szczebla;
analizuje zachowania polityczne społeczeństwa i ich wpływ na decyzje władzy.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;
burza mózgów;
analiza przypadku.

Formy zajęć:
 praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Lekcja rozpoczyna się od burzy mózgów na temat opinii publicznej i jej roli w państwie.
Przedstawione przez uczniów wnioski są zapisywane na tablicy jako część notatki z lekcji.

2. Następnie nauczyciel wprowadza klasę w temat lekcji i przedstawia jej cele.

Faza realizacyjna

1. Na początku zajęć przypomniane są podstawowe informacje na temat opinii publicznej.

2. Uczniowie analizują metody badania opinii publicznej oraz wyszukują w zasobach

internetowych różne ośrodki badania opinii publicznej w Polsce.

3. Uczniowie w parach analizują wpływ opinii publicznej na decyzje podejmowane przez

władze na podstawie wykresu kołowego „Rola mieszkańców w podejmowaniu decyzji
dotyczących polityki inwestycyjnej samorządu miasta” w sekcji „Przeczytaj”.

4. Klasa podzielona jest na dziesięć grup, każda z nich ma zapoznać się z materiałem
zawartym w multimedium. Zadaniem uczniów jest:

analiza podanego przykładu wpływu obywateli na decyzje władz na podstawie

materiałów zawartych w schemacie interaktywnym oraz danych dostępnych
w internecie;
ustalenie, jakie mogą być konsekwencje, gdy władza nie ulega opinii społeczeństwa;
określenie, jakie były skutki obrad Okrągłego Stołu.

Po zakończeniu zadania chętne/wybrane grupy przedstawiają efekty swojej pracy na forum

klasy.

5. Krótka dyskusja na temat wpływu obywateli na decyzje władz w okresie PRL‐u.

6. Uczniowie w parach analizują treści zawarte w widżecie interaktywnym „Drabina

partycypacji”. Wybrane pary przedstawiają wnioski na forum klasy.
Faza podsumowująca

1. Podsumowanie wiadomości na temat wpływu opinii publicznej na decyzje podejmowane

przez władze. Wykonanie notatki z lekcji.

2. Uczniowie w parach rozwiązują ćwiczenia 1–4 z sekcji „Sprawdź się” i samodzielnie je

sprawdzają.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil Postman, Technopol, Warszawa 1995, s. 161–162.

Bronisław Tumiłowicz, Czy sondaże opinii są piątą władzą?, tygodnikprzeglad.pl.

Maria Strzelecka, Siła opinii publicznej, bankier.pl.

Tomasz Leszkowicz, Jak Amerykanie włączyli się do wojny I i zostali światowym

„rozgrywającym”?, monitorlocalnews.com.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Schemat interaktywny może zostać wykorzystany do stworzenia przez uczniów prezentacji

o Okrągłym Stole lub jako materiał do lekcji powtórzeniowej.