Matura Zbiór Zadań Wos

EGZAMIN MATURALNY
WIEDZA O SPOECZESTWIE
Poziom rozszerzony
ZBIR ZADA
Materiay pomocnicze dla uczniw i nauczycieli
Centralna Komisja Egzaminacyjna

2015
Publikacja opracowana przez zesp koordynowany przez Wand Krlikowsk dziaajcy
w ramach projektu Budowa bankw zada realizowanego przez Centraln Komisj
Egzaminacyjn pod kierunkiem Janiny Grzegorek.
Autorzy
Katarzyna Chabior-Mundaa
Wodzimierz Chybowski (kierownik zespou przedmiotowego)
dr Barbara Freier-Pniok
Magdalena Kubala
Magdalena Nowak
Joanna Ostrowska
Oliwia Piskowska
Mikoaj Walczyk
Anita Wonica
dr ukasz Zamcki
Recenzenci
dr Ewa Chory
prof. dr hab. Konstanty Adam Wojtaszczyk
Opracowanie redakcyjne
Robert Tocha
Redaktor naczelny
Julia Konkoowicz-Pniewska
Zbiory zada opracowano w ramach projektu Budowa bankw zada,

Dziaanie 3.2 Rozwj systemu egzaminw zewntrznych,
Priorytet III Wysoka jako systemu owiaty,
Program Operacyjny Kapita Ludzki
Spis treci
Wprowadzenie ............................................................................................................................ 4
1. Zadania testowe ...................................................................................................................... 6
1.1. Spoeczestwo ............................................................................................................. 6
1.2. Polityka ...................................................................................................................... 30
1.3. Prawo ......................................................................................................................... 53
1.4. Stosunki midzynarodowe ......................................................................................... 76
1.5. Gospodarka .............................................................................................................. 101
2. Zadania rozszerzonej odpowiedzi ...................................................................................... 115
3. Wskazwki do rozwizania zada ..................................................................................... 127
4. Odpowiedzi ........................................................................................................................ 159
5. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami ...................... 206

Wiedza o Spoeczestwie. Poziom rozszerzony. Zbir zada
Wprowadzenie
Zbir zada z wiedzy o spoeczestwie stanowi materia wiczeniowy dla uczniw
szk ponadgimnazjalnych, ktrzy zamierzaj zdawa egzamin maturalny z tego przedmiotu
na poziomie rozszerzonym (w formule obowizujcej od 2015 r. nowa matura). Moe te
by wykorzystany przez nauczycieli wiedzy o spoeczestwie w procesie sprawdzania
i oceniania osigni uczniw. Podstawowym celem niniejszego opracowania jest
zaprezentowanie materiau wiczeniowego zrnicowanego pod wzgldem typw zada,
formy polece, sposobu udzielania odpowiedzi, a take sprawdzanych umiejtnoci oraz
rodzajw materiaw rdowych.
Opracowanie skada si z piciu rozdziaw w pierwszym zamieszczono zadania
testowe, w drugim zadania rozszerzonej odpowiedzi, a w kolejnych wskazwki do ich
rozwizania i przykady poprawnych odpowiedzi, oraz wymagania obowizujcej Podstawy
programowej sprawdzane poszczeglnymi zadaniami.
Zbir zawiera cznie 203 zadania w tym skadajce si z jednego lub kilku polece.
Zakres treci i umiejtnoci sprawdzany zadaniami jest zgodny z zapisem w Podstawie
programowej wiedzy o spoeczestwie dla IV etapu edukacyjnego, jak i dla III etapu
edukacyjnego. Wszystkie zadania wyposaone s w rnorodny materia rdowy, np.: tekst
publicystyczny, tekst naukowy, akt normatywny, rysunek (w tym satyryczny), schemat, wykres,
mapa, tabela z danymi statystycznymi. Przy konstruowaniu polece autorzy wykorzystywali
czasowniki operacyjne, wymienione i objanione w Informatorze maturalnym z wiedzy
o spoeczestwie, okrelajce dokadnie czynno, ktr naley wykona rozwizujc zadanie,
np.: wymie, podaj, rozwa, przedstaw, wyjanij, wyka, uzasadnij.
W rozdziale pierwszym zbioru znajduj si przede wszystkim zadania wymagajce
udzielenia krtkiej odpowiedzi (podania terminu, nazwania zjawiska, rozpoznania postaci,
sformuowania zdania lub kilku zda). 193 zadania testowe zgrupowano w piciu dziaach
tematycznych: Spoeczestwo (37 zada, 42 polecenia), Polityka (51 zada, 56 polece),
Prawo (41 zada, 47 polece), Stosunki midzynarodowe (40 zada, 45 polece)
i Gospodarka (24 zadania, 28 polece). Nadreprezentacja w stosunku do Podstawy
programowej zada z trzech ostatnich dziaw podyktowana jest ich trudnoci dla zdajcych
widoczn podczas egzaminu maturalnego.
Aby uatwi uczniom korzystanie ze zbioru zada testowych, na pocztku kadego
z dziaw tematycznych zamieszczono dwa zadania, opatrzone wskazwk do ich
rozwizania, uatwiajc pokonanie ewentualnych trudnoci, oraz przykadow odpowiedzi
umoliwiajc sprawdzenie poprawnoci rozwizania zadania. W dalszej czci
poszczeglnych dziaw tematycznych znajduj si dwa zadania, w ktrych kade z polece
opatrzone jest tylko wskazwk ukierunkowujc sformuowanie samodzielnej odpowiedzi
przez ucznia (poprawno odpowiedzi mona sprawdzi w czwartym rozdziale zbioru).
Trzeci cz kadego z dziaw tematycznych stanowi zadania nieopatrzone wskazwkami
do rozwizania i przykadowymi odpowiedziami. Te zadania wymagaj od ucznia
samodzielnej pracy, umoliwiaj mu samokontrol i samoocen poziomu przygotowania do
egzaminu. Jeeli jednak pojawi si trudnoci w czasie rozwizywania tych zada, to jest
moliwo skorzystania w pierwszej kolejnoci ze wskazwek zamieszczonych w trzecim
rozdziale zbioru, a nastpnie sprawdzenia przykadowej odpowiedzi zawartej w rozdziale
czwartym.
4
Wprowadzenie
Na szczegln uwag zasuguj zadania sprawdzajce umiejtno konstruowania

rozszerzonej odpowiedzi wypracowania. W rozdziale drugim zgrupowano dziesi tematw
wypracowa, w trzecim podano wskazwki do ich napisania, za w czwartym przykady
realizacji. Wszystkie tematy wypracowa zostay wyposaone w materia rdowy, ktry
moe by pomocny w skonstruowaniu wypowiedzi spjnej, zgodnej z tematem,
merytorycznie poprawnej, zawierajcej wasne wnioski i ocen prezentowanego zjawiska.
Mamy nadziej, e proponowany zbir zada bdzie pomocny uczniom
w przygotowaniu si do egzaminu maturalnego z wiedzy o spoeczestwie, a nauczycielom
w monitorowaniu zgodnoci przebiegu procesu nauczania z obowizujc Podstaw
programow przedmiotu.
5
Wiedza o spoeczestwie. Poziom rozszerzony. Zbir zada
1. Zadania testowe
1.1. Spoeczestwo
Zadanie 1.
rdo 1. O nowej formie spoeczestwa

Wchodzimy w wiat hiperrzeczywistoci, w ktrym obraz, spektakl, wizja, gra znakw
wypieraj realne doznania i dowiadczenia. Tosamo tworzy si przez naladowanie
wzorcw []. Medialne symulacje rzeczywistoci [] staj si dla ludzi bardziej realne
ni rzeczywisto. Ludzie ulegaj ekstazie komunikacji, stajc si biernymi ekranami
wrae. Fascynacja znakami zamazuje postrzeganie tego, co oznaczane [].
rdo: P. Sztompka, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Krakw 2002, s. 559.
rdo 2. Rysunek satyryczny
rdo: www.techsuplex.com/wp-content/uploads/2013/08/antisocial_thumb.jpg [dostp: 03.02.2015].
Podaj nazw formy organizacji spoeczestwa, do ktrej odnosz si powysze materiay

rdowe.
Wskazwki do rozwizania zadania

Przeczytaj dokadnie tekst, zwracajc uwag na kwestie technologiczne, i odnie go do swojej
wiedzy na temat form organizacji spoecznej. Rysunek jest dodatkow pomoc przedstawia
w formie graficznej opisan w tekcie sytuacj oderwania kontaktw spoecznych od
rzeczywistoci i przeniesienia ich w wiat wirtualny.
Przykad poprawnej odpowiedzi

Spoeczestwo postindustrialne.
6
Zadania testowe Spoeczestwo
Zadanie 2.
rdo 1. Wykres. Zaufanie Polakw do wadz lokalnych miasta/gminy w latach

20022014
Na podstawie: Stosunek do instytucji pastwa oraz partii politycznych po 25 latach,

Komunikat z bada CBOS BS/68/2014.
rdo 2. Wykres. Frekwencja w wyborach samorzdowych w Polsce w latach

20022014
Na podstawie: http://pkw.gov.pl/ [dostp: 31.12.2014].
Wyjanij, w jakim stopniu zmiana poziomu zaufania Polakw do wadz samorzdowych

znalaza swoje odbicie w zmianie skali partycypacji wyborczej na poziomie lokalnym.

Zauwa, e ze rda 1. wynika, e w latach 20022014 nastpi dynamiczny wzrost zaufania
Polakw do wadz lokalnych. Rwnoczenie w tym samym czasie, co pokazuje rdo 2.,
powoli, ale stale rosa frekwencja w wyborach samorzdowych w Polsce. Porwnaj stopie
tych wzrostw.

Znaczny wzrost zaufania Polakw do wadz lokalnych na poziomie gmin w latach 20022014
(z 43 do 60 procent) w niewielkim stopniu znalaz swoje odbicie w zmianie skali partycypacji
w wyborach samorzdowych (wzrost frekwencji z 42,2 do 47,4 procent).
7
Zadanie 3.
Fotografia. Trybuny podczas mistrzostw wiata siatkarzy
rdo: www.polskieradio.pl/43/265/Artykul/1217743,MS-siatkarzy-terminarz-i-program-mistrzostw-
[dostp: 12.11.2014].
Wyjanij, dlaczego przedstawiona na zdjciu kategoria spoeczna jest tumem.

Postaraj si odczyta z ilustracji charakter zbiorowoci, zwr uwag na elementy, ktre cz
zebranych poza czasem i przestrzeni.
Zadanie 4.
O procesie spoecznym
Kulturowa tradycja, dorobek kulturowy spoeczestwa przenosi si z pokolenia na pokolenie,
moe ulega kumulacji i bogaceniu si tylko dziki temu, e wczeniejsze pokolenia
przekazuj idee, reguy, symbole pniejszym pokoleniom, a te je przyswajaj i stosuj [].
Sam fakt, e kulturowe nakazy i zakazy s dla zbiorowoci wsplne, niezalenie od tego,
jaka byaby ich tre, zapewnia ju, e dziaania kulturowo wyznaczone bd wzajemnie
skoordynowane, przewidywalne, e kontakty i interakcje bd przebiega bez zakce.
rdo: P. Sztompka, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Krakw 2009, s. 403.
Podaj nazw procesu spoecznego, ktrego efekty zostay przedstawione w tekcie.

Zwr uwag na zawarte w tekcie informacje dotyczce przekazywania dorobku kulturowego
spoeczestwa z pokolenia na pokolenie. Na tej podstawie okrel proces, dziki ktremu nastpuje
przyswajanie idei, regu, nakazw i zakazw przez kolejne pokolenia.
8
Zadanie 5.
Rysunek satyryczny
rdo: http://pudelekx.pl/tymczasem-wsrod-[...]-27442 [dostp: 17.02.2015].
Podaj nazw przedstawionego problemu spoecznego.
Zadanie 6.
Model rodziny
Rodzina bya witoci. Rodzice tworzyli jedno. Tata duo starszy od mamy by niczym
mocne, wielkie drzewo, w ktrego konarach krya si jak urodziwy, delikatny ptak. On j
wspiera i otacza silnym ramieniem dosownie i w przenoni, a ona odwdziczaa mu si
agodn kobiecoci, ktra objawiaa si w stosownym do sytuacji pocieszaniu i opiek nad
gniazdem wspomina Natalia Niemen. Mwi o sobie, e jest fank takiej rodziny. Facet
ma rzdzi, a kobieta winna by jego pomoc i podpor.
rdo: www.wsieci.pl/niemen-jestem-fanka--rodziny-pnews-1739.html [dostp: 05.12.2014].
Podaj nazw przedstawionego w tekcie modelu rodziny.
9
Zadanie 7.
rdo 1. Opinie o rwnoci pciowej na rynku pracy

Jak Pan(i) sdzi, czy w naszym kraju kobieta Wskazania wedug terminw bada
wykonujca ten sam zawd i majca takie samo
1995 1998 2006 2013
jak mczyzna wyksztacenie ma w porwnaniu
z mczyzn: w procentach
wiksze szanse na awans zawodowy 8 8 8 9
ani wiksze, ani mniejsze szanse na awans
38 38 30 29
zawodowy
mniejsze szanse na awans zawodowy 47 48 54 56
trudno powiedzie 7 6 8 6
Na podstawie: Kobieta pracujca, Komunikat z bada CBOS BS/28/2013.
rdo 2. Opinie o rwnoci pciowej na rynku pracy (wedug pci)

Jak Pan(i) sdzi, czy w naszym Odpowiedzi mczyzn Odpowiedzi kobiet
kraju kobieta wykonujca ten
sam zawd i majca takie samo 1995 1998 2006 2013 1995 1998 2006 2013
jak mczyzna wyksztacenie
ma w porwnaniu
w procentach
z mczyzn:
- wiksze szanse na awans
zawodowy 8 9 9 12 7 7 8 7
- ani wiksze, ani mniejsze

43 44 35 36 34 33 25 23
szanse na awans zawodowy
- mniejsze szanse na awans
44 41 48 49 51 54 59 63
zawodowy
Trudno powiedzie 5 7 8 3 8 5 8 7
Na podstawie: Kobieta pracujca, Komunikat z bada CBOS BS/28/2013.
Rozstrzygnij, ktre informacje dotyczce danych przedstawionych w rdach s

prawdziwe, a ktre faszywe. Wstaw X w odpowiednie miejsca w tabeli.
Zdanie Prawda Fasz
Przekonanie wszystkich respondentw, e kobieta wykonujca
A. ten sam zawd, co mczyzna i majca takie samo wyksztacenie
ma mniejsze szanse na awans zawodowy, systematycznie wzrasta.
Wedug respondentw szanse kobiet i mczyzn pod wzgldem
uzyskania awansu zawodowego nie s wyrwnane, co
B. potwierdza widoczne w odpowiedziach kobiet i mczyzn
zmniejszenie midzy 1998 a 2013 rokiem odsetka osb
wybierajcych drug odpowied.
Odsetek mczyzn twierdzcych, e kobieta wykonujca ten sam
zawd, co mczyzna i majca takie samo wyksztacenie ma
C.
wiksze szanse na awans zawodowy wzrs w latach 20062013
o 3%.
10
Zadanie 8.
rdo 1. O jednym z typw rodziny

Autorytarna pozycja mczyzny wynikaa najczciej z utrwalonych historycznie tradycji
patriarchalnych. Rodzina bya take organizacj produkcyjn, powizan z okrelon form
pracy, np. z warsztatem rzemielniczym, hodowl zwierzt, upraw roli. Penia wic przede
wszystkim funkcj ekonomiczn. W sposb oczywisty rzutowao to na panujce w niej relacje,
ktre sprowadzay si w zasadniczej mierze do wizi rzeczowo-materialnych.
rdo: www.wrodzinie.info.pl/podstawowe-modele-rodziny [dostp: 05.12.2014].
rdo 2. Fotografia rodziny
rdo: www.martyrologiawsipolskich.pl/mwp/wirtualne-mauzoleum/modul-i-michniow-
wies/michniow/fotogaleria/2532, Wies-przed-zaglada.print [dostp: 12.02.2015].
Przedstaw dwie rnice pomidzy modelem rodziny zilustrowanym w rdach

a modelem rodziny nowoczesnej.
Zadanie 9.
O jednej z postaw spoecznych

Jest to wiadoma zgoda na wyznawanie i goszenie przez innych ludzi pogldw, z ktrymi si
nie zgadzamy i na wybr przez nich sposobu ycia, ktrego nie aprobujemy, ale ktry uwaany
jest przez nich za waciwy. Jest to rezygnacja z przymusu jako rodka wpywania na postawy
innych ludzi. Wyjtkami s jedynie sytuacje, w ktrych owe postawy zagraaj bezpieczestwu
osb oraz ich mienia.
Na podstawie: Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1996, t. 6, s. 405.
Podaj nazw opisanej w tekcie postawy spoecznej.
11
Zadanie 10.
Tabela. Opinie o wasnej pozycji spoecznej

Pozycja spoeczna respondentw
Czy w porwnaniu z Pana(i) w porwnaniu z pozycjami
rodzicami/dziadkami Pana(i) pozycja
spoeczna jest oglnie rzecz biorc Rodzicw Dziadkw
wysza, nisza czy te mniej wicej taka 1999 2004 2013 1999 2004 2013
sama?
w procentach
Wysza 48 45 42 59 55 57
Mniej wicej taka sama 37 36 40 18 18 18
Nisza 11 15 16 9 14 11
Trudno powiedzie 5 4 2 14 15 14
Na podstawie: Postrzeganie wasnego miejsca w strukturze spoecznej,
Przywoujc odpowiednie dane z tabeli wyka, e wrd respondentw przewaa
poczucie midzypokoleniowego awansu spoecznego.
Zadanie 11.
Tabela. Sytuacja rodzinna

Wiek
Jaka jest Pana(i) sytuacja rodzinna? 1824 lata 2529 lat
w procentach
yj razem z rodzicami i nie zaoyem(am) jeszcze swojej
81 36
rodziny.
yj z rodzicami lub innymi starszymi czonkami rodziny i ze
8 12
wspmaonk(kiem).
yj samotnie. 4 4
yj tylko ze wspmaonkiem. 1 13
yj tylko ze wspmaonkiem i dzieckiem/dziemi. 2 27
yj sam(a) z dzieckiem/dziemi. 0 7
Inna sytuacja. 4 1
rdo: Sytuacja rodzinna i materialna modych Polakw i ich postawy konsumpcyjne,
Rozstrzygnij, czy okres midzy ukoczeniem 24. i 25. roku ycia to czas, kiedy
z wspmaonkiem zaczyna mieszka ponad 40% respondentw. Odpowied uzasadnij,
przywoujc odpowiednie zapisy w tabeli.
12
Zadanie 12.
rdo 1. Wykres. Sytuacja rodzinna osb w wieku 2035 lat
Na podstawie: http://forsal.pl/artykuly/740644,sytuacja-mieszkaniowa-mlodych-polakow-badanie.html
[dostp: 27.12.2014].
rdo 2. O sytuacji mieszkaniowej modych Polakw
Uchwalony przez Sejm RP projekt ustawy Mieszkanie dla modych ma uatwi modym
osobom zakup pierwszego lokum. Program, ktry ma wystartowa w 2014 roku, zakada, e
rodzina bezdzietna i singiel dostan od pastwa dopaty w wysokoci 10 proc. ceny
mieszkania. Jeeli rodzina lub samotna osoba ma dziecko, dofinansowanie wzronie do
15 proc.
Na podstawie: http://forsal.pl/artykuly/740644,sytuacja-mieszkaniowa-mlodych-polakow-badanie.html
[dostp: 27.12.2014].
Rozstrzygnij, czy podkrelona w tekcie warto dofinansowania w ramach

przedstawionego programu rzdowego Mieszkanie dla modych moe dotyczy
wikszoci respondentw. Uzasadnij odpowied, przywoujc odpowiednie dane.
13
Zadanie 13.
Tabela. Kategorie spoeczne, ktrym wedug respondentw yje si najtrudniej

Kategorie spoeczne najczciej wymieniane jako dowiadczajce
wikszych ni pozostali trudnoci, majce mniejsze moliwoci Odsetek badanych
realizowania swoich potrzeb yciowych z powodu:
- pozycji na rynku pracy
Bezrobotni. 43
Osoby sabo wyksztacone, bez wyksztacenia, zawodu. 11
Ludzie modzi, absolwenci, modzie. 10
Robotnicy, pracownicy fizyczni. 4
- niskich dochodw, sytuacji materialnej
Ludzie ubodzy, biedni. 18
Osoby bezdomne. 9
- zdrowia, poziomu niezalenoci, samodzielnoci
Osoby niepenosprawne, chore. 20
Osoby niezaradne yciowo. 2
- inne
Osoby starsze. 14
Osoby mieszkajce w miejscach, gdzie ich moliwoci rozwoju s 9
ograniczone (np. na wsi, na prowincji, w biednych regionach).
Osoby z patologicznych rodzin, uzalenione, byli winiowie. 4
Na podstawie: Komu w Polsce yje si najtrudniej?, Komunikat z bada CBOS BS/139/2013.
Rozstrzygnij, czy w przedstawionym badaniu respondenci mogli wybra wicej ni
jedn odpowied. Wybr uzasadnij, przywoujc odpowiednie dane.
Zadanie 14.
Rysunek satyryczny
Na podstawie: www.newsweek.pl/[...]artykuly,98453,1,1,1.html [dostp: 27.12.2014].
Zidentyfikuj problem, do ktrego odnosi si zaprezentowany materia rdowy.
14
Zadanie 15.
Schemat. Konto Pacjenta
rdo: www.csioz.gov.pl/file.php?s=Ymk/MzM= [dostp: 12.11.2014].
Podaj nazw rodzaju wykluczenia spoecznego, do ktrego moe doprowadzi

rozwizanie przedstawione na ilustracji, oraz zaproponuj dwa dziaania majce na celu
zapobieganie takiemu wykluczeniu.
Zadanie 16.
Dyskurs reklamowy
Na podstawie: www.ujk.edu.pl/strony/Oleg.../peculiarity%2015%20konsumpcja.doc [dostp: 12.11.2014].

Podaj nazw i dwie cechy typu spoeczestwa, w ktrym mamy do czynienia
z zaprezentowanym dyskursem.
15
Zadanie 17.
rdo 1. Czy faszyzm jest wszdzie?

Na ulicy, na uczelniach, w szkoach, na osiedlach faszyzm jest wszdzie! Co chwila media
przecigaj si w tym, kto pierwszy namierzy faszyst. Wiadomo, e historia lubi si
powtarza. Prosowiecka wadza doskonale wiedziaa, e Polacy w adnym wypadku nie byli
proniemieccy, ale musiaa wymyli jak bajeczk, aby mie pretekst do likwidowania
podziemia antykomunistycznego.
Na podstawie: www.wmeritum.pl/faszyzm-jest-wszedzie/ [dostp: 05.12.2014].
rdo 2. Polski powojenny plakat propagandowy
rdo: www.artyzm.com [dostp: 12.02.2015].
Rozstrzygnij, czy przedstawione materiay rdowe dotycz stygmatyzacji grup odniesienia

negatywnego. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 18.
O wspczesnej owiacie
Szkoa ma [] przekazywa uniwersalistyczne orientacje co do wartoci tak, aby dorastajca
modzie bya w danym spoeczestwie zdolna do dziaania w rolach; rozumie si przez to
internalizacj powszechnych oczekiwa co do rl.
rdo: K.-J. Tillman, [], Warszawa 2006, s. 131.
Podaj nazw funkcji szkoy, ktr przedstawiono w tekcie.
16
Zadanie 19.
Rysunek satyryczny
rdo: www.hitparades.it/le-10-leggi-per-il-controllo-delle-persone/ [dostp: 20.02.2015].
Okrel dwie umiejtnoci odbiorcy przekazw medialnych, ktre pozwoliyby zapobiec

problemowi zilustrowanemu na rysunku.
Zadanie 20.
Fotografie. Wystp Donatana i Cleo z piosenk My, Sowianie (Kopenhaga, maj 2014)
Fotografia 1. Fotografia 2.
rda: http://ocdn.eu/images/pulscms/MmE7MDMsMmU0LDAsMSwx/ba81ce079b83112878f260eba360c1d4.jpg,
https://bialczynski.files.wordpress.com/2014/05/59c04694531701cc20a9342e1852ac2c.jpg. [dostp: 14.01.2015].
Rozstrzygnij, czy fotografie przedstawiaj zjawiska z zakresu kultury ludowej.

Odpowied uzasadnij, odwoujc si do dwch elementw na nich zamieszczonych.
17
Zadanie 21.
rdo 1. Wykres. Opinie o dziaalnoci partii politycznych w Polsce
Na podstawie: Opinie o dziaalnoci z partii politycznych. Komunikat z bada CBOS BS/150/2011.
rdo 2. Wykres. Stosunek do polskiej demokracji
Na podstawie: Opinie o demokracji po wyborach parlamentarnych, Komunikat z bada CBOS BS/150/2011.
Rozstrzygnij, czy zmieniajca si opinia ankietowanych na temat dziaalnoci polskich

partii politycznych znajduje odzwierciedlenie w zmianie ich stosunku do demokracji
w Polsce. Odpowied uzasadnij, odwoujc si do danych z obu wykresw.
Zadanie 22.
O debacie w Sejmie RP
Posowie debatowali w pitek nad szecioma projektami ustaw dotyczcych tej metody
zapodnienia. Poszczeglne kluby wnioskoway o odrzucenie niektrych projektw
w pierwszym czytaniu. PiS wnioskowa o odrzucenie projektw Magorzaty Kidawy-
Boskiej (PO) i powoanie komisji nadzwyczajnej, ktra zajaby si pozostaymi. SLD
opowiedziao si za odrzuceniem w pierwszym czytaniu m.in. projektw: Bolesawa Piechy
(PiS) i Teresy Wargockiej (PiS), i skierowaniem projektu Kidawy-Boskiej do prac
w komisji. W Polsce wykonuje si w cigu roku okoo 9 tys. tych zabiegw. Musimy
uregulowa te sprawy [] kade dziecko, ktre urodzio si dziki tej metodzie, powinno
18
mie prawo wiedzie, kto by dawc komrek. Nie wi si z tym prawa alimentacyjne itd.,
jedynie prawo do wiedzy mwia posanka Kidawa-Boska. Bolesaw Piecha uwaa,
e czowiekowi naley si ochrona ycia od poczcia a do naturalnej mierci. Taka
koncepcja jest w sprzecznoci do zaoe tej metody zapodnienia, ktra niejako uderza
w wymienione wartoci.
Na podstawie: www.tvp.info/3078058/informacje/polska/sejm-debata-o [dostp: 12.12.2014].
22.1. Podaj nazw sporu wiatopogldowego przedstawionego w tekcie.
22.2. Na podstawie dziaa i wypowiedzi posw podaj pene nazwy klubw,
reprezentujcych odmienne stanowisko wok kwestii debatowanej w Sejmie RP.
O sporu
Klub(y): Klub(y):
Zadanie 23.
Rysunek satyryczny
Tumaczenie z jzyka angielskiego:

Yes, we can Tak, moemy (haso z kampanii wyborczej).
Keep the embargo pozostawi embargo.
Florida Floryda
Cuba Kuba
rdo: http://latuff2.deviantart.com/art/Obama-won-t-lift-Cuba-embargo-117493494 [dostp: 31.12.2014].
Odwoujc si do funkcji penionych przez media, uzasadnij tez, e powysza ilustracja

mogaby ukaza si w prasie w obu przedstawionych pastwach.
19
Zadanie 24.
Plakaty. Kampania spoeczna
Nigdy nie zapomnimy! Odpowiedzialno.

Nazizm, Auschwitz, Holocaust Za Holocaust, Auschwitz, Treblink,
Majdanek, Sobibr, Dachau, Mauthausen
To zrobili Niemcy! [i Niemcy za to
odpowiadaj] Tylko dla Niemcw.
rdo: http://solidarni2010.pl/index.php?dzial=zdjecia&id_zdj=12449&PHPSESSID=6edc22ac99591a4eca98e
8da017f62ac [dostp: 31.12.2014].
Wyjanij problem, na jaki zwracaj uwag autorzy kampanii spoecznej, ktrej

elementem s zaprezentowane powyej plakaty. W uzasadnieniu odpowiedzi uwzgldnij
elementy graficzne przedstawione na tych plakatach.
Zadanie 25.
KGHM zabra dziennikarzy do Chile

Wynajty samolot, a w nim dziennikarze najwikszych polskich stacji telewizyjnych
i gazet tak wyglda lot do Chile finansowany przez KGHM. Jedna z najwikszych polskich
spek skarbu pastwa nie chce jednak ujawni ani nazw redakcji, ani nazwisk dziennikarzy.
Nie mamy upowanienia ze strony uczestnikw delegacji mwi Codziennej
przedstawiciel KGHM-u.
20
KGHM 1 padziernika 2014 r. uroczycie otworzy kopalni Sierra Gorda na pustyni

Atacama w Chile. Jak ustalia Gazeta Polska Codziennie, na zaproszenie spki zabrano na
pokad specjalnie wyczarterowanego samolotu ekip dziennikarzy. Z naszych informacji
wynika, e rwnie pobyt na miejscu zosta przedstawicielom mediw zasponsorowany. Jaki
by peny koszt opacenia wyjazdu dziennikarzy?; Ktrzy dziennikarze otrzymali
zaproszenie?; Ktrzy przyjli zaproszenie i polecieli do Chile? takie pytania wysalimy
rzecznikowi prasowemu KGHM-u, Dariuszowi Wyborskiemu. Niestety, nie dostalimy
informacji co do konkretnych kosztw tej wyprawy. Powd? Kosztw poniesionych na czarter
oraz organizacj caej uroczystoci otwarcia kopalni Sierra Gorda nie obliczalimy
w odniesieniu do poszczeglnych grup zaproszonych przez nas goci napisa w odpowiedzi
Wyborski. Rzecznik KGHM-u wyjani jedynie, e organizacja lotu w formie czarteru
pozwolia speni rygorystyczne wymogi bezpieczestwa, a jednoczenie znaczco
optymalizowa koszty.
Na podstawie: www.niezalezna.pl/62253-kghm-zabral-dziennikarzy-do-chile [dostp: 05.12.2014].
Rozstrzygnij, czy opisana podr dziennikarzy bya zgodna z zasadami etyki
dziennikarskiej. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 26.
rdo 1. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku [fragment]

Art. 1.1. Ustawa reguluje zasady:
1) prowadzenia dziaalnoci poytku publicznego przez organizacje pozarzdowe w sferze
zada publicznych oraz wsppracy organw administracji publicznej z organizacjami
pozarzdowymi;
2) uzyskiwania przez organizacje pozarzdowe statusu organizacji poytku publicznego
oraz funkcjonowania organizacji poytku publicznego;
3) sprawowania nadzoru nad prowadzeniem dziaalnoci poytku publicznego;
4) tworzenia i funkcjonowania rad dziaalnoci poytku publicznego.
rdo 2. Plakat promujcy organizacje poytku publicznego
Na podstawie: http://www.arkadiuszklimowicz.pl/images/stories/news/opp.jpeg [dostp: 01.01.2015].
Wyka, e przedstawiona regulacja prawna przyczynia si do budowy spoeczestwa

obywatelskiego w Polsce. Odwoaj si do zamieszczonych materiaw rdowych.
21
Zadanie 27.
rdo 1. Krtka historia obrony przyrody. Rozdzia 4. 17 IV 1998. Pierwsze uderzenie

[fragment]
Budowa mostu C-41 w Zakrzowie bya jeszcze w fazie pocztkowej. Ustawiono jedynie
rusztowania na zalanych betonem fundamentach. Do placu budowy prowadzia wska polna
drka, otoczona podmokym polem, na ktrym mgby uton rower, o dwigu nie mwic.
Drk t mielimy zablokowa picioma zalanymi betonem beczkami z pozostawionymi
w nich otworami na rce []. Podczas kiedy moja grupa miaa blokowa drog dojazdow,
druga miaa zablokowa sam budow oddalon o okoo p kilometra. Wszelkie obawy
dotyczce reakcji robotnikw, policji i przed spodziewanymi kolegiami miay wanie nabra
realnych ksztatw []. Dwie osoby przypinaj si acuchami do dwigu, parnacie kolejnych
wchodzi na rusztowania []. Teraz pozostaje nam tylko czeka na ruch strony przeciwnej
[]. Tymczasem medialne ekologiczne show trwa. Pojawiy si w zasadzie wszystkie
ekipy telewizyjne, prasowe i radiowe. Z jednej strony by to dla nas wymierny wskanik
sukcesu: informacja [] popyna do ludzi. Z drugiej strony czulimy si troch nieswojo,
bdc fotografowanymi jak wilki na wybiegu. Niestety w obecnym ukadzie pop-
informacyjnym nie ma innego sposobu zainteresowania mediw tematem konferencje
prasowe cakowicie straciy si przebicia.
rdo: www.anna-akcja.eko.org.pl/kniga.html [dostp: 28.12.2014].
rdo 2. Fotografia. Protest ekologw
rdo: http://pracownia.org.pl/images/artykuly/dz_10.2009_33.jpg [dostp: 28.12.2014].
Wyka, e przedstawiony w rdach protest mona uzna za przykad obywatelskiego

nieposuszestwa. Zbuduj trzy argumenty, odnoszc si do obu rde.
22
Zadanie 28.
Konsultacje Aleje Dwch Kek? w Czstochowie

Realizator Biuro [...] przy Urzdzie Miasta Czstochowy
dziaania konsultacyjne, prowadzce do poznania opinii i propozycji
mieszkacw Czstochowy dotyczcych okrelenia zasad ruchu
Cele
rowerowego w rodkowym pasau Alei Najwitszej Maryi Panny
oraz okrelenia zasad ruchu motocykli w Alejach NMP
Dziaania w ramach dziaa konsultacyjnych wykorzystano: okrgy st, terenowy
punkt konsultacyjny, ankiet (papierow i internetow)
Na podstawie: http://partycypacjaobywatelska.pl/przyklad/konsultacje-aleje-dwoch-kolek-w-czestochowie-2/
[dostp: 01.01.2015].
Rozstrzygnij, czy realizacja projektu przedstawionego w materiale rdowym moga

przyczyni si do budowania spoeczestwa obywatelskiego w Polsce. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 29.
Wykres. Udzia obywateli pastw Europy rodkowej w rnych formach

obywatelskiego sprzeciwu
Na podstawie: Polska-Europa. Wyniki Europejskiego Sondau Spoecznego 20022012, red. P. Sztabiski,

F. Sztabiski, Warszawa 2014, s. 2631.
29.1. Porwnaj kierunek zmian poziomu niekonwencjonalnej partycypacji

obywatelskiej w pastwach Europy rodkowej w latach 20022012.
29.2. Wypisz nazw stosowanej w Polsce formy obywatelskiego sprzeciwu, ktrej skala
w latach 20022012 bya najbardziej zbliona do skali wystpujcej w innym
pastwie Europy rodkowej. Podaj take nazw tego pastwa.
23
Zadanie 30.
O kulturze politycznej Polakw
Przykadem takiego typu kultury politycznej s dziaania mieszkacw lubelskiego osiedla
Porba w walce o budow masztu telefonii komrkowej. Wadze wyraziy zgod na budow
masztu, co spotkao si ze zdecydowanym sprzeciwem mieszkacw, ktrzy obawiali si
problemw ze zdrowiem. Mieszkacy czuli si pokrzywdzeni. Nie spytano si lokatorw
pobliskich mieszka, czy chc tego masztu. Twierdzili, e prezydent ich okama, mwic e
budowa nie dojdzie do skutku, po czym wysa na mieszkacw oddziay policji. Mieszkacy
poprosili firm ERA o ekspertyz, czy promieniowanie z masztu bdzie szkodliwe. Nigdy nie
dostali odpowiedzi. Inne ich dziaania nie uzyskiway odzewu wadz publicznych. Po bitwie
z policj wojewoda i prezydent miasta kazali wstrzyma budow.
Na podstawie: K. Jurek, Elementy kultury politycznej i przykadowy ich wpyw na postrzeganie pastwa
i demokracji przez Polakw, www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/4225 [dostp: 12.12.2014].
Ustal, jaki typ kultury politycznej, wedug klasycznej typologii Gabriela Almonda i Sidneya
Verby, zosta zaprezentowany w tekcie.
Zadanie 31.
Wykres. Frekwencja w wyborach powszechnych w Polsce w latach 20012014
Na podstawie: http://pkw.gov.pl/ [dostp: 31.12.2014].
Podaj nazw organu pastwa polskiego, w ktrego wyborach w latach 20012014 udzia
obywateli ulega najwikszym wahaniom.
24
Zadanie 32.
rdo 1. Wykres. Opinia publiczna o uatwieniach w gosowaniu
Na podstawie: Polacy o uatwieniach w gosowaniu, Komunikat z bada CBOS BS/84/2011.
rdo 2. Tabela. Deklarowane przyczyny absencji wyborczej

Dlaczego nie chce Pan(i) bra udziau w wyborach
lub nie jest Pan(i) pewien/pewna swego w nich udziau?1
1. Niewiedza, brak poczucia kompetencji wyborczych 19%
2. Brak zainteresowania: polityka mnie nie interesuje, nie obchodzi mnie to 17%
3. Akcent na poczucie braku odpowiednich partii, kandydatw 14%
4. Oglny brak motywacji do uczestnictwa w wyborach 10%
5. Poczucie braku zaufania lub niechci do politykw, klasy politycznej, partii 9%
6. Brak wiary w mechanizm wyborczy wybory, to fikcja, fasada 7%
7. Brak poczucia podmiotowoci mj gos nic nie zmieni, zrobi co chc 6%
8. Poczucie zmczenia, znuenia polityk, sytuacj, ukadami w Polsce 5%
9. Niepenosprawno, trudnoci z poruszaniem si, choroba 5%
10. Rozczarowanie wyborcze partie nie realizuj zapowiadanych programw 4%
11. Wszelkie oglniki w typie bo nie widz sensu, bo wybory nic nie daj 4%
12. Trudnoci geograficzne za daleko do lokalu wyborczego, trudny dojazd 4%
13. Demonstracja, znak protestu manifestacja przeciwko politykom 4%
1
Odpowiedzi osb, ktre deklaroway, e nie zamierzaj gosowa w wyborach parlamentarnych w 2011 roku lub
jeszcze nie podjy decyzji, czy pj na wybory.
Na podstawie: Czy trzeba chodzi na wybory? Przyczyny absencji wyborczej, Komunikat z bada CBOS
BS/118/2011.
32.1. Podaj nazw niestosowanej w Polsce formy gosowania, ktra zdaniem najwikszej
czci respondentw powinna by dostpna dla wszystkich wyborcw.
32.2. Rozwa, czy w wietle deklarowanych przez respondentw przyczyn absencji
wyborczej wymienione na wykresie uatwienia w gosowaniu maj szans znaczco
zwikszy poziom partycypacji wyborczej w Polsce. Odpowied uzasadnij,
odnoszc si do danych.
25
Zadanie 33.
Projekt ustawy [fragment]
Druk nr 2699
Warszawa, 27 sierpnia 2014 r.
Panie i Panowie Posowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej!

Uprzejmie przekazuj [...] obywatelski projekt ustawy
o zmianie ustawy o mniejszociach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym,
a take niektrych innych ustaw [...]
MARSZAEK SEJMU Ewa Kopacz
Katowice, 7 kwietnia 2014 r.
PROJEKT .
[...]
W ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. [...] wprowadza si nastpujce zmiany:
l) W art. 2 ust. 4 otrzymuje brzmienie:
Za mniejszoci etniczne uznaje si nastpujce mniejszoci:
l) karaimsk;
2) emkowsk;
3) romsk;
4) lsk;
5) tatarsk.
[...]
Na podstawie: http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/51DDA35DF112B5A2C1257D4200374317/%24File/
2699.pdf [dostp: 30.12.2014].
33.1. Okrel podmiot, ktry w przedstawionej sytuacji skorzysta z prawa inicjatywy

ustawodawczej.
33.2. Wyjanij, na czym polega istota proponowanej zmiany.
33.3. Podaj dwie formalno-prawne konsekwencje uchwalenia proponowanej zmiany.
Zadanie 34.
O wsplnotach religijnych i ich relacjach z wadz wieck
Opis A. Konstytucja gwarantuje wolno wyznania. Wolno wiary, sumienia, religii czy
ideologii jest nienaruszalna. Zapewnione jest niezakcone wykonywanie praktyki religijnej.
Kocioy rzymskokatolicki i protestanckie maj mniej wicej tyle samo wyznawcw;
gromadz okoo 30% populacji. Istnieje te kilka mniejszych religii i wsplnot
wyznaniowych. Okoo 1,55% ludzi naley do kociow prawosawnych. Okoo 5% to
muzumanie, 0,1% ydzi. Mniej wicej 3237% ludnoci nie naley do adnej religii, z tego
wikszo we wschodniej czci kraju. Gwnym elementem tego systemu jest podatek
26
kocielny, nakadany przez uprawnione wsplnoty wyznaniowe na swoich czonkw. Zosta

on wprowadzony po raz pierwszy w XIX wieku w celu uwolnienia od dotowania Kociow
po szeroko zakrojonej sekularyzacji majtku kocielnego i stanowi krok w kierunku
rozdzielenia Kocioa od pastwa.
Opis B. Relacje Koci pastwo mona okreli mianem ostrej separacji. Kocioy s
traktowane jako stowarzyszenia kultowe, a ich status zaley wycznie od jednostronnych
decyzji wadz pastwowych. Ustawa z 1905 r. zapewnia wolno praktykowania religii,
okrela te, e wszystkie religie s rwne, a zatem nie istnieje aden dominujcy koci, oraz
e aden zwizek wyznaniowy nie ma statusu publicznego. Kraj ten nie prowadzi statystyk
dotyczcych struktur wyznaniowych. W 2009 r. 64% spoeczestwa stanowili katolicy, od
8 do 10% muzumanie oraz 7% wyznawcy innych religii (m.in. protestanci 2%, buddyci
i ydzi po 1%, prawosawni 0,2%).
Na podstawie: www.isp.org.pl/relacje-panstwo-kosciol [dostp: 30.12.2014].
Do kadego podanego opisu przyporzdkuj waciw nazw pastwa. Odpowiedzi
wybierz spord nastpujcych: Francja, Niemcy, Rosja, Watykan.
Zadanie 35.
Tabela. Ocena skutkw czonkostwa Polski w Unii Europejskiej

Z ktrym ze stwierdze si Pan(i) zgadza?
Czonkostwo w UE
Czonkostwo w UE
nie ogranicza
Ocena skutkw czonkostwa zbytnio ogranicza Trudno
zbytnio
w UE dla Polski suwerenno, powiedzie
suwerennoci,
niezaleno Polski
niezalenoci Polski
w procentach
Wejcie Polski do UE
przynosi Polsce wicej 32 56 12
korzyci ni strat
Opinie niejednoznaczne 44 36 20
Wejcie Polski do UE mnie
osobicie przynosi wicej 50 33 17
strat ni korzyci
Trudno powiedzie 17 15 68
rdo: 10 lat czonkostwa Polski w Unii Europejskiej, Komunikat z bada CBOS BS/52/2014.
Na podstawie danych zawartych w tabeli okrel zaleno miedzy ocen skutkw

czonkostwa w Unii Europejskiej dla Polski a pogldami respondentw na temat
suwerennoci naszego kraju. Uzasadnij odpowied, przytaczajc dane z tabeli.
27
Zadanie 36.
rdo 1. Wykres. Wizja integracji europejskiej
rdo: 10 lat czonkostwa Polski w Unii Europejskiej, Komunikat z bada CBOS, BS/52/2014.
rdo 2. O integracji europejskiej

Istotne jest denie do gbszej integracji europejskiej zarwno gospodarczej, jak i politycznej.
Naley take wzmocni instytucje europejskie, aby mogy skutecznie realizowa powierzane
im zadania. W koncepcji docelowej podane jest, aby Unia Europejska przybraa posta unii
politycznej. Nie naley tej wizji traktowa jako superpastwa eliminujcego gospodarcze
czy tosamociowe interesy poszczeglnych pastw czonkowskich.
rdo: Priorytety polskiej polityki zagranicznej 20122016, Warszawa 2012,
www.msz.gov.pl/resource/aa1c4aec-a52f-45a7-96e5-06658e73bb4e:JCR [dostp: 25.11.2014].
Porwnaj odpowiedzi respondentw z roku przyjcia przedstawionego dokumentu

dotyczce kierunku rozwoju Unii Europejskiej z celami polskiego rzdu zawartymi
w tym dokumencie.
28
Zadanie 37.
Tabela. Kalendarium zmian w polityce spoecznej w Polsce (fragment)

Przyjcie ustawy o zatrudnieniu przyznajcej zasiki bezrobotnym
31.12.1989 r.
i przywracajcej Fundusz Pracy.
Uchwalenie ustawy o pomocy spoecznej, ktra tworzy domy i orodki opieki
29.11.1990 r.
spoecznej oraz reguluje zawd pracownika socjalnego.
Rozszerzenie renty socjalnej dla niezdolnych do pracy, ktrych dotkna
14.06.1996 r.
niepenosprawno przed ukoczeniem 18 roku ycia.
Wdroenie nowych zasad emerytury uzalenionej od wielkoci
01.01.1999 r.
zgromadzonego kapitau w postaci odprowadzanych skadek.
Wprowadzenie zasad emerytury pomostowej dla osb urodzonych przed
01.01.2009 r.
21.12.1948 r. i pracujcych w cikich warunkach.
Wprowadzenie zmian w prawie o urlopach rodzicielskich,
17.03.2013 r.
m.in. wyduenie czasu ich trwania do 52 tygodni.
Na podstawie: http://finanse.wp.pl/kat,1013819,title,25-lat-wolnosci-[...]-zmiany-resortu-pracy,wid,
16676069,wiadomosc.html?ticaid=1140dd [dostp: 12.11.2014].
Podaj nazw rodzaju zmiany spoecznej, ktr ilustruje powyszy materia rdowy oraz
sformuuj po jednym argumencie uzasadniajcym pozytywn i negatywn ocen tego
typu zmiany.
29
1.2. Polityka
Zadanie 38.
rdo 1. Plakat propagandowy z 1919 roku
1 1 maja
, , a . Robotnicy
nie maj nic do stracenia prcz swych kajdan, a do zdobycia cay wiat.
Napis na sztandarze: , proletariusze wszystkich krajw
czcie si.
rdo: http://gallerix.ru/pic/_UNK/1973977528/2067137531.jpeg [dostp: 22.02.2015].
rdo 2. Zaoenia jednej z ideologii

przypisywanie przywdcy pastwa cech charyzmatycznych,
gloryfikacja wojny jako podstawowego rodka urzeczywistniania celw pastwowych
oraz ksztatowania charakteru narodowego,
denie do podporzdkowanie spoeczestwa wertykalnemu systemowi wadzy,
budowa zrbw nowej cywilizacji, odpowiadajcej kulturze wyszego czowieka,
zwanego nadczowiekiem.
Na podstawie: A. Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1995, s. 404409.
Rozstrzygnij, czy plakat propaguje ideologi, ktrej podstawowe zaoenia przedstawiono

w tekcie. Odpowied uzasadnij, odwoujc si do zamieszczonych materiaw rdowych.
30
Zadania testowe Polityka

Aby prawidowo wykona zadanie, powiniene dokona interpretacji treci zamieszczonego
plakatu. Odpowiedz sobie na pytanie jakiej klasy spoecznej dotycz te hasa. Zwr te
uwag na sztandar okalajcy kul ziemsk symbol wiatowej rewolucji. Zauwa, e
elementem uatwiajcym identyfikacj ideologii jest rwnie alfabet, w ktrym wykonano
napisy umieszczone na plakacie. Przeczytaj dokadnie tekst i wyszukaj w nim te elementy,
ktre pozwol Ci jednoznacznie wskaza waciw ideologi, np. nadczowiek.

Plakat nie propaguje ideologii, ktrej podstawowe zaoenia przedstawiono w tekcie. Plakat
propaguje idee komunistyczne. wiadcz o tym: odwoanie do roli i pooenia robotnikw
(proletariatu), hasa permanentnej rewolucji, reklama 1 maja jako midzynarodowego wita
klasy robotniczej. W tekcie rdowym natomiast przedstawiono zaoenia nazizmu.
wiadcz o tym: podkrelanie roli charakteru narodowego (a nie wiadomoci klasowej)
oraz typowa dla nazizmu idea budowy kultury wyszego czowieka, zwanego
nadczowiekiem (komunici odwoywali si do koncepcji egalitarnych).
Zadanie 39.
O powstaniu pastwa
Bg uczyni czowieka takim stworzeniem, e zgodnie z jego wasnym osdem nie byoby
rzecz dobr dla niego, by pozosta samotny. Std te silnie uzaleni go od potrzeb, wygd
i wasnych skonnoci, aby wprowadziy go do spoeczestwa, jak rwnie obdarzy go
rozumem i mow, by w tym spoeczestwie pozosta i z niego korzysta []. Gdziekolwiek
wic pewna grupa ludzi zjednoczy si w jedno spoeczestwo, w ktrym kady zrezygnuje na
rzecz wadzy publicznej z przysugujcej mu na mocy prawa natury wadzy wykonawczej,
tam i tylko tam ma miejsce spoeczestwo polityczne bd obywatelskie []. Nikt nie moe
bez wasnej zgody zosta poddany wadzy innego. Jedyny sposb, w jaki mona odda sw
naturaln wolno i naoy okowy spoeczestwa obywatelskiego, jest ugoda z innymi
dotyczca poczenia i zjednoczenia si z innymi w spoecznoci, zawarta dla zapewniania im
wygody, bezpieczestwa i pokojowego wspycia.
rdo: www.pl.scribd.com [dostp: 05.01.2015].
Podaj nazw teorii genezy pastwa, ktrej dotyczy powyszy opis. Odpowied wybierz
spord nastpujcych teorii: marksistowskiej, podboju, teistycznej, umowy spoecznej.
Uzasadnij dokonany wybr.

Dokadnie przeczytaj tekst. Ustal, jak rol ma spoeczestwo w powstaniu pastwa. Zwr
uwag na to, w jaki sposb odniesiono si w tekcie do wolnoci czowieka i warunkw jej
ograniczenia. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.

Jest to teoria umowy spoecznej. W tekcie jest mowa o jednoczeniu si ludzi w imi
wsplnego dobra oraz o ich rezygnacji z czci wadzy wykonawczej, a take o tym, e nikt
nie moe by pozbawiony wolnoci i oddany wadzy innego jak tylko za wasn zgod.
31
Zadanie 40.
rdo 1. Tabela. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza na poziomie oglnokrajowym

w wybranych pastwach europejskich
Liczba Odsetek osb
Rodzaj inicjatywy Rodzaj inicjatywy
wymaganych uprawnionych,
Pastwo ze wzgldu na ze wzgldu na
podpisw pod ktre musz
form skutek
wnioskiem poprze inicjatyw1
Hiszpania 500 000 1,3 sformuowana porednia
Holandia 40 000 3,2 sformuowana porednia
Liechtenstein 1 000 5,3 sformuowana bezporednia
Litwa 300 000 11,0 sformuowana bezporednia
otwa 149 000 10,0 sformuowana bezporednia
Polska 100 000 0,3 sformuowana porednia
Sowacja 350 000 8,2 sformuowana bezporednia
Szwajcaria 100 000 2,0 sformuowana bezporednia
Wgry 50 000 0,6 niesformuowana porednia
Wochy 50 000 0,1 sformuowana porednia
1
We wszystkich pastwach prawo poparcia inicjatywy przysuguje osobom posiadajcym czynne prawo
wyborcze.
Na podstawie: A. Rytel-Warzocha, P. Uzibo, M. Herrmann, Obywatele decyduj. Obywatelska inicjatywa
ustawodawcza jako narzdzie ksztatowania postaw obywatelskich, d 2012, s. 1012.
rdo 2. O obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza ma charakter sformuowany, kiedy grupa wyborcw
przedstawia gotow propozycj rozstrzygnicia problemu, a niesformuowany, gdy przedstawia
jedynie pomys na ksztat proponowanego rozwizania, a samo ujcie go w ramy prawne spada
na waciwy organ wadzy publicznej. Inicjatywa sformuowana marginalizuje ryzyko
manipulacji organu przy ewentualnym tworzeniu projektu, jednak wie si ona z koniecznoci
wypracowania odpowiedniego projektu.
W przypadku inicjatywy bezporedniej wniosek bdzie poddany pod gosowanie ludowe,
w ktrym to wyborcy zdecyduj o jej przyjciu lub odrzuceniu. W przypadku inicjatywy
poredniej wyborcy po jej przedoeniu waciwemu organowi trac bezporedni wpyw na
jej przyjcie, gdy ostateczna decyzja o akceptacji takiego wniosku bdzie nalee do
waciwego organu, przede wszystkim organu przedstawicielskiego parlamentu.
ustawodawcza jako narzdzie ksztatowania postaw obywatelskich, Instytut Spraw Obywatelskich,
d 2012, s. 1012.
Rozstrzygnij, w ktrym z pastw europejskich instytucja obywatelskiej inicjatywy

ustawodawczej w najwikszym stopniu umoliwia obywatelom bezporedni udzia
w tworzeniu prawa. Odpowied uzasadnij, wykorzystujc informacje z obu rde.
32

Znajd w tekcie rdowym informacje o tym, ktre z rodzajw obywatelskiej inicjatywy
ustawodawczej przedstawionych w obu akapitach w najwikszym stopniu umoliwiaj
obywatelom udzia w tworzeniu prawa. Znajd w tabeli pastwa, w ktrych wystpuje taka
obywatelska inicjatywa ustawodawcza. Zastanw si, czy o tym, ktre z tych piciu pastw
najbardziej sprzyja udziaowi obywateli w tworzeniu prawa, decyduje liczba wymaganych
podpisw pod wnioskiem, czy odsetek uprawnionych obywateli, ktrzy musz poprze t
inicjatyw dla jej wanoci.
Zadanie 41.
O reformie prawa wyborczego

Reforma z 1896 roku w austriackiej czci monarchii Habsburgw, przeforsowana przez
premiera hr. Kazimierza Badeniego, wprowadzaa w przypadku wyborw Izby Poselskiej
obok istniejcych dotychczas czterech kurii cenzusowych i neostanowych pit kuri, do
ktrej zaliczono wszystkich penoletnich mczyzn, ktrzy nie speniali warunkw
przyporzdkowania do wspomnianych wczeniej grup. Jeden mandat obsadzao od 110 do 30
tysicy wyborcw.
Na podstawie: J. Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojw pastwowych, Gdask 1998, s. 316317.
Podaj nazwy zasad gosowania demokratycznego, ktre nie byy przestrzegane

w opisanej fazie ksztatowania si systemu demokratycznego w austriackiej czci
monarchii Habsburgw. Odpowied uzasadnij.

Dokonaj analizy rda. Jeli znasz pojcie kuria wyborcza, bez problemu sformuujesz
i uzasadnisz nieistnienie jednej z zasad prawa wyborczego. Jeli go nie znasz, zwr
szczegln uwag na ostatnie zdanie tekstu. Przy poszukiwaniu drugiej z zasad zauwa, e
w wyniku reformy premiera Badeniego do istniejcych czterech grup osb, ktrym przysugiway
prawa wyborcze, doczono pit, skadajc si z wszystkich pozostaych penoletnich
mczyzn. Ten zapis wskazuje na istnienie popularnego wwczas cenzusu.
Zadanie 42.
Jedna z teorii genezy pastwa

Wielo ludzi, zjednoczona w jedn osob, nazywa si pastwem. I tak powstaje ten
bg miertelny, ktremu pod wadztwem Boga Niemiertelnego zawdziczamy nasz pokj
i nasz obron. Przez to bowiem upowanienie, jakie daje kady poszczeglny czowiek
w pastwie, rozporzdza on tak wielk moc si mu przekazan, e strachem przed t
moc moe ksztatowa wol wszystkich tych ludzi i zwraca j w kierunku pokoju
wewntrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewntrznym.
rdo: www.sady.up.krakow.pl/ [dostp: 07.12.2014].
Podaj nazw teorii genezy pastwa przedstawionej w tekcie oraz zidentyfikuj jej
autora.
33
Zadanie 43.
rda prawa powszechnie obowizujcego w Polsce
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworw mlecznych.
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie wysokoci dopat do
mleka Ekstra w 2003 r.
Rozporzdzenie Wykonawcze Komisji (UE) nr 266/2014 z dnia 14 marca 2014 r. w sprawie
podziau midzy dostawy i sprzeda bezporedni krajowych kwot mlecznych
ustalonych na rok 2013/2014 w zaczniku IX do rozporzdzenia Rady (WE) nr 1234/2007.
Korzystajc z przedstawionego materiau wyjanij, dlaczego zaoenia Wsplnej
Polityki Rolnej Unii Europejskiej mog by negatywnie oceniane przez zwolennikw
klasycznej doktryny liberalnej.
Zadanie 44.
O koncepcji polityki
Pierwszym obowizkiem prezydenta jest zosta wybranym. W koncepcji tej polityka
zostaje sprowadzona do zdobycia rynku politycznego, przede wszystkim poparcia wyborcw.
Rynkiem tym rzdz prawa poday i popytu, a oferowany towar wymaga promocji. Bycie
wybranym staje si celem samym w sobie, a nie rodkiem prowadzcym do realizacji jej
tradycyjnego przesania roztropnej realizacji wsplnego dobra.
rdo: T. Bodio, Polityka jako sztuka bycia wybranym, Magazyn Sztuki 2004, nr 29.
Rozstrzygnij, czy przedstawion w tekcie koncepcj polityki mona nazwa polityk

bez ideologii. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 45.
Pogldy Russella Kirka
[...] akceptowa wprawdzie ide sprawiedliwoci dystrybutywnej, ale odrzuca jej [...]
interpretacj, propagujc ide powszechnej rwnoci. Uwaa, i bardziej zasadnicza
ni dystrybucja dbr materialnych jest dystrybucja talentw i zdolnoci. [...] wiza [to] z ide
elitaryzmu spoecznego wynikajcego z przekonania, e pretensje do naturalnej rwnoci s
niemoralne i niesprawiedliwe. Czowiek gupi nie jest bowiem rwny mdremu [...].
[...] spoeczestwo nie skada si ani z anonimowych caoci, ani z racjonalnie kalkulujcych
egoistycznych indywiduw. [...] potrzebna jest nowa filozofia spoeczna, ktra czyaby
tradycj z wolnoci indywidualn i ujmowaa czowieka nie jako abstrakcyjn jednostk,
lecz umieszczaa go w kontekcie rnych grup spoecznych (rodziny, Kocioa, profesji,
spoecznoci lokalnej). Takie ujcie ukazaoby spoeczestwo w caej swej rnorodnoci
kulturowej, okrelajc pluralizm spoeczny w granicach etyki i godnoci osobowej.
rdo: R. Mordarski, Russell Kirk i amerykaska tradycja konserwatywna, Filo-Sofija 2014, nr 1 (24), s. 293294.
Podaj nazw dwch doktryn politycznych, ktrych klasyczne zaoenia odrzuca Russel
Kirk. Odpowied uzasadnij, odwoujc si do zaoe krytykowanych doktryn
i informacji zawartych w tekcie.
34
Zadanie 46.
Z notatnika filologa [fragment]
10 kwietnia Czowiekiem obcej rasy [artfremd dosownie: obcym gatunkowo] jest si przy
dwudziestu piciu procentach krwi niearyjskiej. W razie wtpliwoci rozstrzyga rzeczoznawca
od spraw rasowych [...].
19 wrzenia W kinie sceny ze [...] zjazdu partii [...]. Czy to nie jest mieszanka teatru
z kocioem? A pomijajc nawet efekty teatralne, wystarczy ju okrelenie krwawy sztandar
[...]. A ta sceneria i te sowa dziaaj niezawodnie ludzie siedz w nabonym skupieniu [...].
rdo: V. Klemperer, LTI. Notatnik filologa, [w:] [], oprac. H. Orowski, Warszawa 1987, s. 306312.
Podaj nazw ideologii, ktrej sposb oddziaywania na spoeczestwo i pastwo

przedstawiono w tekcie rdowym. Odpowied uzasadnij, formuujc dwa argumenty.
Zadanie 47.
O zaoeniach jednej z ideologii

Wszyscy czonkowie spoeczestwa bd uczestniczy w zarzdzaniu pozbawionym przymusu
[] dystrybucja dbr prowadzona bdzie na zasadzie kademu wedug jego potrzeb
i od kadego wedug jego moliwoci. Dziki moliwociom technicznym [] moliwe
bdzie zapewnienie wszystkim potrzebnych rodkw do ycia.
rdo: Podstawowe kategorie polityki, red. S. Opara, D. Radziszewska-Szczepaniak, A. ukowski,
Olsztyn bdw., s. 369.
Podaj nazw ideologii, ktra postulowaa wprowadzenie powyszej koncepcji

sprawiedliwoci spoecznej.
Zadanie 48.
Manifest programowy W stron Nowej Europy [fragment]
Majowe wybory do Parlamentu Europejskiego to okazja, by odda na nas gos i upowani nas
to przeksztacenia UE dla Ciebie. [...] Bdziemy pracowa nad regulacj sektora bankowego,
ograniczeniem spekulacji finansowych i wprowadzeniem odpowiednich barier
bezpieczestwa pomidzy bankami komercyjnymi i inwestycyjnymi. Ograniczymy
moliwoci uzyskiwania przez bankierw nieuzasadnionych korzyci i przyspieszymy
wprowadzenie podatku od transakcji finansowych, ktrego koncepcj wspieramy od lat,
uwaajc go za uczciw donacj sektora bankowego na rzecz spoeczestwa [...]. Bdziemy
walczy, eby Europa nie zostawiaa nikogo bez pomocy. Godne zarobki, jako i dostpno
edukacji, mieszka [...], opieki zdrowotnej, opieki nad dziemi i seniorami, a take
odpowiednie emerytury to kluczowe momenty naszego programu spoecznego.
rdo: http://[...].org.pl/nowastrona/public/ckfinder/userfiles/files/Manifest%20PES(1).pdf
[dostp: 03.02.2015].
Rozstrzygnij, czy przytoczony tekst to fragment manifestu programowego europejskich

liberaw. Uzasadnij odpowied, odwoujc si do jego treci oraz zaoe doktryny
liberalnej.
35
Zadanie 49.
Tekst. O wczesnoredniowiecznej monarchii w Polsce
Umocnieniu wadzy monarszej sprzyjaa cigo dynastyczna, ktra bya istotnym czynnikiem
wizi politycznej. Cigo dynastyczna nie oznaczaa jednak, e wczesnoredniowieczna
monarchia w Polsce opieraa si na zasadzie czystej dziedzicznoci []. Rezultatem bya
kompromisowa polityka oparta na ugruntowujcym si przekonaniu, e cho moni mogli
wybra wadc, to nie powinni wychodzi poza krg dynastii, ktrej czonkom przysugiwao
naturalne prawo do tronu.
rdo: J. Bardach, B. Lenodorski, M. Pietrzak, Historia pastwa i prawa polskiego, Warszawa 1985, s. 55.
Wyka, e w tekcie zostaa przedstawiona legitymizacja wadzy przez tradycj. Podaj

dwa argumenty uzasadniajce odpowied.
Zadanie 50.
Tabela. Wyniki wyborw do Bundestagu w Niemczech w latach 19942013

liczba uzyskanych mandatw
Partia polityczna
1994 1998 2002 2005 2009 2013
CDU/CSU 294 245 248 226 239 311
SPD 252 298 251 222 146 192
FDP 47 43 47 61 93 0
1
Lewica 30 36 2 54 76 64
Zwizek 90/Zieloni 49 47 55 51 68 63
Razem 672 669 603 614 622 630
partie, ktre utworzyy rzd w wyniku wyborw.

1
W wyborach w 1994, 1998 i 2002 r. Partia Demokratycznego Socjalizmu, w 2005 r. Partia
Lewicowa i Alternatywa Wyborcza Praca i Sprawiedliwo Spoeczna, w 2009 i 2013 r. Lewica.
Na podstawie: http://parties-and-elections.eu/germany.html [dostp: 31.12.2014].
Wykorzystujc podane informacje, wyjanij, dlaczego w RFN w 2005 i 2013 roku doszo
do utworzenia tzw. wielkiej koalicji partii chadeckich i socjaldemokratycznej
(CDU/CSU z SPD).
Zadanie 51.
O referendum oglnokrajowym w Polsce (sytuacja fikcyjna)
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zarzdzi, za zgod Senatu, referendum oglnokrajowe.
Wikszo biorcych w nim udzia obywateli opowiedziaa si za proponowanym
rozwizaniem. Frekwencja wyniosa 35%. Niektrzy uczestnicy debaty publicznej uznali
w zwizku z powyszym, e referendum nie jest wane.
Rozstrzygnij, czy wskazane w tekcie wtpliwoci maj uzasadnienie prawne.
Odpowied uzasadnij.
36
Zadanie 52.
Tekst. O legitymizacji wadzy
Panowanie to opiera si na bezosobowym autorytecie norm []. Wadza nie jest zalena od
osobistych zalet i talentw czy od wad osb j sprawujcych []. O podporzdkowaniu si
wadzy rozstrzyga przekonanie o mocy norm [], ich poszanowanie, a take posuszestwo
wobec instytucji stanowicych i stosujcych te normy.
rdo: J. Kuciski, Podstawy wiedzy o pastwie, Warszawa 2003, s. 63.
Podaj nazw typu legitymizacji wadzy przedstawionego w tekcie.
Zadanie 53.
O czynnikach wpywajcych na frekwencj wyborcz
Dla aktywnoci lub biernoci wyborczej w danym systemie istotne s rozwizania
instytucjonalne, przyjte w nim i praktykowane. Zaliczy do nich naley przede wszystkim
przymus gosowania. Innymi rozwizaniami instytucjonalnymi, ktre zdecydowanie sprzyjaj
wysokiej frekwencji, s: gosowanie w dni wolne od pracy, moliwo gosowania pocztowego,
moliwo gosowania przez penomocnika, moliwo oddania gosu przed wyborami.
Na podstawie: Kampania spoeczna Zmie kraj. Id na wybory. Raport o przebiegu kampanii i rekomendacje
na przyszo, Warszawa 2007, s. 56.
Wyjanij, ktre spord wymienionych w tekcie rozwiza instytucjonalnych

przyjtych w polskim systemie wyborczym ma najwikszy wpyw na poziom frekwencji
wyborczej.
Zadanie 54.
Kodeks wyborczy ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku [fragment: Przepisy szczeglne
dotyczce wyborw do rad gmin]
Art. 425.
1. Komitet wyborczy moe zgosi w kadym okrgu wyborczym tylko jedn list kandydatw.
2. Lista kandydatw w wyborach do rady:
1) w gminie niebdcej miastem na prawach powiatu moe zawiera tylko jedno nazwisko;
2) w miecie na prawach powiatu nie moe zawiera mniej ni 5 nazwisk kandydatw,
z tym e liczba kandydatw nie moe by wiksza ni dwukrotno liczby radnych
wybieranych w danym okrgu wyborczym.
3. Na licie, o ktrej mowa w par. 2 pkt. 2:
1) liczba kandydatw kobiet nie moe by mniejsza ni 35% liczby wszystkich
kandydatw na licie;
2) liczba kandydatw mczyzn nie moe by mniejsza ni 35% liczby wszystkich
kandydatw na licie.
rdo: Dz.U. z 2011 roku, nr 21, poz. 112.
Podaj, na czym polega rnica midzy rozwizaniem zastosowanym w wyborach do rad

powiatw w Rzeczypospolitej Polskiej a zasad parytetu na listach wyborczych.
37
Zadanie 55.
rdo 1. Tabele z wynikami wyborczymi w okrgu piciomandatowym
Tabela 1.
Wynik uzyskany Partia A Partia B Partia C
(Po podziale przez 1 30000 20000 9000
Po podziale przez 3 10000 6666,66 3000
Po podziale przez 5 6000 4000 1800
Uzyskane mandaty 2 2 1
Tabela 2.
Wynik uzyskany Partia A Partia B Partia C
(Po podziale przez 1) 30000 20000 9000
Po podziale przez 2 15000 10000 4500
Po podziale przez 3 10000 6666,66 3000
Uzyskane mandaty 3 2 0
Na podstawie: https://aceproject.org/ero-en/regions/europe/PL/uniwersytet[...]/at[...]/file [dostp: 22.12.2014].
rdo 2. O metodzie podziau mandatw

Jest to metoda stosowana do poddziau mandatw w systemach wyborczych m.in. w Polsce,
Austrii, Holandii, Hiszpanii i Izraelu. Polega na znalezieniu najwikszych, kolejno po sobie
nastpujcych ilorazw liczby uzyskanych gosw. Podziau dokonuje si dzielc liczb gosw
przypadajcych kademu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a nastpnie z tak obliczonych
ilorazw dla wszystkich komitetw, wybieranych jest tyle najwikszych, ile jest mandatw do
obsadzenia.
Na podstawie: http://algliczbamandatow.blogspot.com/2012/06/metoda-dhondta.html [dostp: 18.02.2015].
55.1. Podaj nazw rodzaju systemu wyborczego, w ktrym stosowane s zaprezentowane

metody podziau mandatw w wyborach parlamentarnych.
55.2. Rozstrzygnij, czy opisany system podziau mandatw jest korzystny dla partii
majcych wiksze poparcie spoeczne. Odpowied uzasadnij, odwoujc si do
danych z tabel.
Zadanie 56.
O jednej z zasad w polskim systemie wyborczym

Zasada wikszoci w polskim systemie wyborczym obowizuje przy wyborach do Senatu.
Moe ona wystpowa w dwch postaciach: w pierwszym przypadku mandat otrzymuje
kandydat, ktry uzyska najwiksz w okrgu wyborczym liczb gosw; w drugim do uzyskania
mandatu konieczne jest zdobycie w okrgu wicej ni poowy wszystkich oddanych gosw.
rdo: Elementy nauki o pastwie i polityce, Warszawa 2011, s. 220.
Podaj nazw rodzaju zasady wikszociowej obowizujcej w podkrelonych w tekcie

wyborach.
38
Zadanie 57.
O jednym z typw systemw wyborczych

Podstawow zalet tego systemu jest reprezentatywno. Nawet pogldy mniejszoci, jeli s
reprezentowane przez stosowne ugrupowania polityczne, maj realn szans na obecno
w parlamencie. Ta cecha tego typu wyborw prowadzi jednak do rozdrobnienia cia
ustawodawczych. Kiedy do parlamentu dostaje si wiele rnych partii, konieczne jest
zawizywanie koalicji miedzy nimi, co czasem bywa trudne lub wrcz niemoliwe.
Na podstawie: www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/90/plik/ot-578-2.pdf [dostp:19.12.2014].
Rozstrzygnij, czy opisane w tekcie skutki wynikw wyborw s efektem obowizywania

wikszociowego systemu wyborczego. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 58.
Wykres. Opinia publiczna o zagroeniu naduyciami w wyborach powszechnych
Na podstawie: Polacy o proponowanych zmianach w prawie wyborczym,

Podaj dwa sposoby gosowania stosowane w polskim prawie wyborczym, ktre zdaniem
najwikszego odsetka ankietowanych stanowi realne zagroenie dla wiarygodnoci
wyborw.
39
Zadanie 59.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku [fragment]

Art. 127.
4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, ktry otrzyma wicej
ni poow wanie oddanych gosw. Jeeli aden z kandydatw nie uzyska wymaganej
wikszoci, czternastego dnia po pierwszym gosowaniu przeprowadza si ponowne gosowanie.
Okrel rodzaj wikszoci, jaka jest wymagana do wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej.
Zadanie 60.
Tabela. Wyniki wyborw do Izby Gmin w Wielkiej Brytanii w 2001, 2005 i 2010 roku
odsetek uzyskanych gosw
Partia polityczna liczba mandatw w Izbie Gmin
2001 2005 2010
31,7% 32,3% 36,1%
Partia Konserwatywna
166 198 307
40,7% 35,3% 29,0%
Partia Pracy
413 356 258
18,3% 22,1% 23,0%
Liberalni Demokraci
52 62 57
0,8% 0,5% 0,3%
Ulsterska Partia Unionistyczna
6 1 0
Demokratyczna Partia 0,7% 0,9% 0,6%
Unionistyczna 5 9 8
1,8% 1,5% 1,7%
Szkocka Partia Narodowa
5 6 6
0,7% 0,6% 0,6%
Sinn Fin
4 5 5
0,7% 0,6% 0,6%
Partia Walii
4 3 3
4,6% 6,3% 8,1%
Pozostae
4 6 6
100% 100% 100%
Razem
659 646 650
partia, ktra utworzya rzd w 2001 i 2005 roku

partie, ktre utworzyy rzd w 2010 roku
Na podstawie: http://parties-and-elections.eu/unitedkingdom2.html [dostp: 31.12.2014].
Uzasadnij tez, e wybory do Izby Gmin w 2010 roku rozpoczy w Wielkiej Brytanii
proces zastpowania systemu dwupartyjnego systemem dwuippartyjnym.
40
Zadanie 61.
rdo 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku [fragment]
Art. 98.
2. Wybory do Sejmu i Senatu zarzdza Prezydent Rzeczypospolitej nie pniej ni na 90 dni
przed upywem czterech lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczajc wybory na
dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia
kadencji Sejmu i Senatu.
rdo 2. O radzie udzielonej Prezydentowi RP (sytuacja fikcyjna)

Prezydentowi RP doradzono zarzdzenie wyborw do Sejmu RP, a tydzie pniej do
Senatu RP. Chciano take, by kade z gosowa trwao dwa dni wolne od pracy.
Wyjanij, odwoujc si do zaprezentowanego przepisu prawnego, czy dziaania

Prezydenta RP w zgodzie z przedstawion rad byyby uzasadnione prawnie.
Zadanie 62.
Schematy. Systemy partyjne
Podaj nazwy rodzajw systemw wielopartyjnych przedstawionych na schematach A, B i C.
41
Zadanie 63.
O jednym z systemw politycznych

System ten wyraa rwnie formalnie ide, e czynnik rzdzcy pastwem czerpie
legitymacj do sprawowania rzdw z zaufania parlamentarnego, a nie z bezporedniego
nadania ludu. Konstytucyjny system relacji midzy naczelnymi organami wadzy ma
zatem za swoj podstaw zasad trjpodziau wadzy w wersji polegajcej nie na
separacji, lecz na wspdziaaniu organw nalecych do wadzy ustawodawczej
i wykonawczej (wzajemne inspirowanie dziaalnoci, moliwo piastowania funkcji
w obu wadzach przez te same osoby), prowadzcym czasem do zlania si obu funkcji.
Na podstawie: P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne pastw wspczesnych, Warszawa 2012, s. 167168.
Rozstrzygnij, czy przedstawiony tekst dotyczy systemu politycznego Szwajcarii. Podane

stanowisko uzasadnij.
Zadanie 64.
Mapa polityczna Europy [fragment]
2 3
4
1
6
5
Na podstawie: www.cke.edu.pl
Okrel, w ktrych pastwach jednoosobowa gowa pastwa wyaniana jest w drodze

wyborw porednich. Wypisz nazwy tych dwch pastw i numery, ktrymi oznaczono je
na mapie.
42
Zadanie 65.
Fragment konstytucji jednego z pastw demokratycznych [z celowo zmienionymi

nazwami organw wadzy]
Art. 63.
(1) Szefa rzdu wybiera na wniosek Prezydenta pastwa izba parlamentu bez przeprowadzania
debaty.
(2) Wybrany zostaje ten, kto uzyska gosy wikszoci czonkw izby parlamentu. Wybrany
zostaje mianowany przez Prezydenta pastwa.
Art. 64.
(1) Ministrowie s mianowani i odwoywani przez Prezydenta pastwa na wniosek Szefa
rzdu.
Art. 65.
Szef rzdu ustala wytyczne polityki i jest za nie odpowiedzialny. W przypadku rnicy zda
midzy ministrami decyzje podejmuje Szef rzdu.
Art. 67.
(1) Izba parlamentu moe wyrazi Szefowi rzdu wotum nieufnoci tylko w ten sposb,
e gosami wikszoci swoich czonkw dokona wyboru jego nastpcy i zwrci si do Prezydenta
pastwa z wnioskiem o odwoanie Szefa rzdu.
Na podstawie fragmentu konstytucji jednego z pastw demokratycznych ustal, jak

odmian modelu parlamentarnego to pastwo reprezentuje. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 66.
Schemat. Relacje midzy rzdem a gow pastwa

Powouje
Rzd pod
kierownictwem Gowa pastwa
Moe przewodniczy
Premiera
Podaj nazw modelu systemu politycznego zaprezentowanego na schemacie.
Zadanie 67.
Konstytucja Federacji Rosyjskiej [fragment]
Art. 93.1. Prezydent Federacji Rosyjskiej moe zosta zoony z urzdu przez Rad Federacji
jedynie na podstawie wysunitego przez Dum Pastwow oskarenia o zdrad stanu lub
popenienie innego cikiego przestpstwa, potwierdzonego orzeczeniem Sdu Najwyszego
Federacji Rosyjskiej o wystpieniu w dziaaniach Prezydenta Federacji Rosyjskiej znamion
przestpstwa oraz orzeczeniem Sdu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej o przestrzeganiu
obowizujcego trybu wysunicia oskarenia.
rdo: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/rosja.html [dostp: 30.12.2014].
Podaj nazw przedstawionego rodzaju odpowiedzialnoci egzekutywy.
43
Zadanie 68.
O strukturze parlamentu
Pod wzgldem umacniania zasady hamulcw i rwnowagi wewntrz zgromadze, jak i pomidzy
nimi a wadz wykonawcz, bikameralizm jest zwykle postrzegany jako kluczowa regua
liberalnego konstytucjonalizmu.
rdo: A. Heywood, Politologia, Warszawa 2006, s. 396.
Podaj nazwy dwch pastw ssiadujcych z Polsk, ktre w XXI wieku nie stosuj opisanej
zasady, a pozostaj pastwami demokratycznymi.
Zadanie 69.
Owiadczenie [fragment]
rdo: http://[...].gov.pl/__data/assets/pdf_file/0010/49294/1-31780.pdf [dostp: 03.02.2015].
69.1. Podaj nazw powyszego owiadczenia.
69.2. Podaj nazwy trzech stanowisk wymienionych w Konstytucji RP, przy obejmowaniu
ktrych niezbdne jest zoenie powyszego owiadczenia.
44
Zadanie 70.
Fotografia. Przemwienie papiea Jana Pawa II (11.06.1999 r.)
rdo: www.990px.pl/files/2014/04/13_000_SAPA990611618620.jpg [dostp: 20.12.2014].
Rozstrzygnij, czy ilustracja przedstawia posiedzenie Zgromadzenia Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej. Odpowied uzasadnij, podajc dwa argumenty.
Zadanie 71.

Art. 158.
1. Sejm wyraa Radzie Ministrw wotum nieufnoci wikszoci ustawowej liczby posw na
wniosek zgoszony przez co najmniej 46 posw i wskazujcy imiennie kandydata na Prezesa
Rady Ministrw. Jeeli uchwaa zostaa przyjta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej
przyjmuje dymisj Rady Ministrw i powouje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady
Ministrw, a na jego wniosek pozostaych czonkw Rady Ministrw oraz odbiera od nich
przysig.
71.1. Podaj nazw przedstawionego typu odpowiedzialnoci parlamentarnej Rady

Ministrw RP.
71.2. Podaj nazw przedstawionego rodzaju wotum nieufnoci.
45
Zadanie 72.

Art. 205.1. Prezes Najwyszej Izby Kontroli jest powoywany przez Sejm za zgod Senatu, na
6 lat i moe by ponownie powoany tylko raz.
Uzupenij zdania wpisz nazwy funkcji parlamentu (A) oraz organu (B).
Przedstawiony powyej przepis prawny odnosi si do funkcji (A) parlamentu.

W sposb analogiczny do opisanego, ale na krtsz kadencj na mocy Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej powoywany jest take (B)
.
Zadanie 73.
O gosowaniu w sprawie skrcenia kadencji Sejmu RP
Poprzedzajca gosowanie debata przebiegaa w gorcej atmosferze. Nie zabrako okrzykw,
uderzania w pulpity, komentowania na gorco z aw poselskich sw przemawiajcych
w imieniu klubw parlamentarzystw, wzajemnej wymiany zoliwoci i gniewnych ripost.
Ostatecznie w gosowaniu wzio udzia 307 posw. Za wnioskiem opowiedziao si
definitywnie 287 posw, 15 byo przeciw, a 5 wstrzymao si od gosu.
Na podstawie: www.gk24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20070908/WYBORY02/70908002 [dostp: 21.12.2014].
Rozstrzygnij, czy w wyniku opisanego gosowania doszo do skrcenia kadencji
Sejmu RP. Odpowied uzasadnij, odwoujc si do obowizujcego prawa.
Zadanie 74.
Fotografia. Tablica z wynikami gosowania
rdo: http://edukacja.sejm.gov.pl/sejm-i-poslowie/posiedzenia-sejmu/glosowania.html [dostp: 05.01.2015].
W odniesieniu do fotografii okrel, ktry rodzaj wikszoci: wzgldnej, bezwzgldnej

czy kwalifikowanej zosta zastosowany w wyniku powyszego gosowania w polskim
parlamencie. Odpowied uzasadnij.
46
Zadanie 75.
rdo 1. O funkcjonowaniu polskiego systemu parlamentarnego

Konstytucja RP, odsyajc szczegow regulacj dotyczc komisji do ustawy, stanowi
wyran wskazwk, e komisji moe zosta przyznana moliwo wadczego dziaania
wobec podmiotw spoza systemu wadzy wykonawczej, a zwaszcza obywateli.
rdo: B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012, s. 455.
rdo 2. Fotografia. Sala Kolumnowa w Sejmie RP
rdo: www.polskieradio.pl/51/640/Artykul/608582,O-bezpieczenstwie-na-wodzie [dostp: 27.04.2015].
Podaj nazw opisanego w tekcie rodzaju komisji parlamentarnej, ktrej posiedzenia

odbywaj si w sali ukazanej na fotografii.
Zadanie 76.
Tabela. Wyniki gosowania w Sejmie RP

Liczba Wstrzymao Nie
Klub/Koo Gosowao Za Przeciw
czonkw si gosowao
PO 202 200 200 2
PiS 135 133 133 2
PSL 32 32 32 -
SLD 31 29 29 2
niez. 30 28 14 7 7 2
KPSP 15 14 14 1
TR 15 13 13 2
Na podstawie:www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/agent.xsp?symbol=glosowania&NrKadencji=7&NrPosiedzenia=76&
NrGlosowania=1 [dostp: 05.01.2015].
Uwzgldniajc powysze wyniki gosowania, uzasadnij, e przy zastosowaniu wikszoci

bezwzgldnej Sejm RP przyj ustaw.
47
Zadanie 77.
O instytucjonalnych formach wspdziaania egzekutywy w Polsce
Jako jedna z instytucjonalnych form wsppracy, Rada stanowi przede wszystkim cenne
narzdzie do zapewnienia wspdziaania pomidzy podmiotami wadzy wykonawczej.
Instytucja ta nie jest jednak sta form wsppracy gowy pastwa i rzdu, ma ona charakter
dorany i w ten wanie sposb powinna by wykorzystywana. Ustrojodawca wyranie zastrzeg,
e kadorazowe jej zwoanie winno czy si z wystpieniem spraw szczeglnej wagi.
Na podstawie: www.marszalek.com.pl/przegladprawakonstytucyjnego/ppk5/05.pdf [dostp: 05.12.2014].
Podaj nazw organu pastwa, ktry przewodniczy posiedzeniom opisanej Rady.
Zadanie 78.

Art. 145.
1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popenienie
przestpstwa moe by pocignity do odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu [].
3. Z dniem podjcia uchway o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarenia
przed Trybunaem Stanu sprawowanie urzdu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega
zawieszeniu [].
78.1. Wyjanij, czy zgodnie z zaprezentowanymi przepisami prawnymi Prezydent

Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji RP lub ustawy ponosi odpowiedzialno
polityczn.
78.2. Podaj nazw podmiotu uprawnionego do podjcia uchway, o ktrej mowa
w powyszym artykule Konstytucji RP.
Zadanie 79.
O skardze spdzielcw z Wrocawia

Spdzielcy z Wrocawia jednocz si przeciw podwykom opat za wywz mieci.
Przedstawiciele 25 spdzielni mieszkaniowych, m.in. Energetyk, Biskupin, rdmiecie-
Prasa, Metalowiec, Cichy Kcik, Nowy Dwr i Osada, podpisali si pod listem, poniewa
chc, by zbadana zostaa zgodno z prawem uchway rady miejskiej Wrocawia
z 29 listopada br. w sprawie regulaminu utrzymania czystoci i porzdku na terenie miasta.
List w najbliszych dniach trafi do adresata.
Na podstawie: www.gazetawroclawska.pl/artykul/720729,[...],id,t.html [dostp: 23.12.2014].
Podaj nazw organu administracji rzdowej uprawnionego do rozstrzygania sprawy,

ktra zostaa opisana w tekcie.
48
Zadanie 80.
Schemat. Powoywanie wojewody
Na podstawie: Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rzdowej w wojewdztwie,

Dz. U. z 2009 r. Nr 31, poz. 206.
Uzupenij schemat wpisz nazw organu (A) oraz jego uprawnienie (kompetencj)
zwizan z procedur powoywania wojewody (1).
Zadanie 81.
O decyzjach instytucji pastwa

Opis A. Organ wyda zgod na transakcje pomidzy hurtowniami farmaceutycznymi. Intra
moe przej Exigo. Transakcja jest zwizana z realizacj warunku naoonego przez urzd
w marcu na spk Neuca. Przeprowadzone postpowanie wykazao, ze transakcja nie
doprowadzi do ograniczenia konkurencji, poniewa Intra i Exigo dziaaj na rnych rynkach
geograficznych.
Opis B. Przewodniczcy organu naoy na Spk Telewizja Polska S.A. kary w cznej
wysokoci 100 000 z za naruszenia przepisw regulujcych rozpowszechnianie przekazw
handlowych. Przeprowadzona analiza audycji wykazaa, e doszo do naruszenia przepisu,
ktry zabrania przerywania audycji w celu nadania reklam lub telesprzeday w programach
radiowych i telewizyjnych mediw publicznych.
Opis C. W dniu 11 grudnia 2014 r. prezes organu wyda decyzj wyraajc zgod na
wiadczenie przez gmin Suchy Las 100 gospodarstwom domowym oraz 10 jednostkom
publicznym podlegym gminie Suchy Las usugi dostpu do Internetu bez pobierania opat za
pomoc sieci bezprzewodowej oraz okrelajc zakres i warunki wiadczenia przez gmin
Suchy Las usugi dostpu do Internetu.
Na podstawie: www.uke.gov.pl/decyzja-dla-gminy-suchy-las-15155
www.krrit.gov.pl/krrit/aktualnosci/news,1600,nadmierne-lokowanie-produktu-niezgodne-z-przepisami.html;
www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=11335 [dostp: 25.11.2014].
Do kadego podanego opisu dopisz pen nazw instytucji pastwa decydujcej w danej
sprawie.
49
Zadanie 82.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku [fragment]
Art. 16.
1. Og mieszkacw jednostek zasadniczego podziau terytorialnego stanowi z mocy prawa
wsplnot samorzdow.
2. Samorzd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu wadzy publicznej. Przysugujc mu
w ramach ustaw istotn cz zada publicznych samorzd wykonuje w imieniu wasnym i na
wasn odpowiedzialno.
82.1. Podaj nazwy jednostek wskazanych w art. 16 ust. 1., do ktrych obywatel przynaley
z mocy prawa.
82.2. Oce, czy istnienie przedstawionego w przywoanych przepisach samorzdu mona
okreli jako autonomi terytorialn. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 83.
rdo 1. Ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 roku o referendum lokalnym [fragment]
Art. 55. 1. Referendum jest wane, jeeli wzio w nim udzia co najmniej 30% uprawnionych
do gosowania, z zastrzeeniem ust. 2.
2. Referendum w sprawie odwoania organu jednostki samorzdu terytorialnego pochodzcego
z wyborw bezporednich jest wane w przypadku, gdy udzia w nim wzio nie mniej
ni 3/5 liczby biorcych udzia w wyborze odwoywanego organu.
Art. 56.1. Wynik referendum jest rozstrzygajcy, jeeli za jednym z rozwiza w sprawie
poddanej pod referendum oddano wicej ni poow wanych gosw.
rdo 2. O referendum w gminie Janowiec

Czy wjt Janowca w niedziel (22.09.2013 r.) straci stanowisko? W referendum dotyczcym jego
odwoania uczestniczyo 1407 mieszkacw gminy. W tamtych wyborach oddano 1899 gosw.
Teraz odwoania wjta chciao 1310 osb. Oddano 57 gosw przeciw takiej decyzji i 40 gosw
niewanych. Uprawnione do gosowania byy 3164 osoby poinformowaa przewodniczca
gminnej komisji ds. referendum.
Na podstawie: http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/938334,Po-lokalnych-referendach... [dostp: 31.12.2014].
Udziel odpowiedzi na pytanie postawione w podkrelonym zdaniu tekstu. Uzasadnij j,
odnoszc si do wskazanych w tekcie danych liczbowych i dwch przedstawionych
przepisw prawnych.
Zadanie 84.

Art. 164.
3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorzdu terytorialnego niezastrzeone dla innych
jednostek samorzdu terytorialnego.
Podaj nazw rodzaju domniemania prawnego przedstawionego w powyszym przepisie

Konstytucji RP.
50
Zadanie 85.
rdo 1. Fotografia. Posiedzenie Rady
rdo: www.pl.wikipedia.org/wiki/[...] [dostp: 12.02.2015].
rdo 2. O posiedzeniu Rady

W poniedziaek 17 czerwca br. odbyo si zwoane przez prezydenta Bronisawa Komorowskiego
posiedzenie Rady. W pierwszym punkcie posiedzenia rozpatrywana bya problematyka zmian
w rodowisku bezpieczestwa energetycznego, do ktrej wprowadzenia dokona wiceprezes
Rady Ministrw RP Janusz Piechociski. W drugim punkcie obrad Rada zaja si tematem
powietrznej mobilnoci najwyszych organw pastwa. Minister Stanisaw Koziej
przedstawi strategiczne uwarunkowania problemu, natomiast minister obrony narodowej
Tomasz Siemoniak zapozna czonkw Rady z planowan organizacj czarterowania
samolotw, do czasu wprowadzenia rozwiza systemowych.
Czonkowie Rady zgodzili si, e pastwo powinno dysponowa rodkami transportu
najwaniejszych osb, umoliwiajcymi skuteczne kierowanie pastwem zarwno w codziennym
jego funkcjonowaniu, jak i w sytuacjach kryzysowych w tym przy zagroeniu bezpieczestwa
Pastwa.
Na podstawie: www.[...]gov.pl/pl/wydarzenia/4684,dok.html [dostp: 03.02.2015].
Okrel pozycj konstytucyjn organu kolegialnego przedstawionego w materiaach

rdowych.
Zadanie 86.
O stanie wojennym (sytuacja fikcyjna)

W czasie trwania stanu wojennego Prezydent Rzeczypospolitej wyda dwa rozporzdzenia
z moc ustawy. Podpisy pod tymi aktami prawnymi zoy podczas nadzwyczajnego posiedzenia
Sejmu RP. W wygoszonym wwczas ordziu stwierdzi, e dziki temu usprawnione
zostan prace majce na celu przeciwdziaanie negatywnym skutkom zagroenia
zewntrznego. Powoa si przy tym na Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej.
Wyjanij, czy przedstawione dziaania Prezydenta RP byyby zgodne

z obowizujcym w Polsce prawem.
51
Zadanie 87.
O stanie nadzwyczajnym w Bangkoku

(A) Rzd Tajlandii wprowadzi stan [], ktry obejmuje Bangkok i ssiadujce ze stolic
prowincje. Bdzie obowizywa przez (B) 60 dni, poczynajc od 22 stycznia 2014 r. Posunicie
to uprawnia wadze do ogoszenia godziny policyjnej, zatrzymywania ludzi bez postawienia
zarzutw, wprowadzenia cenzury i zakazu zgromadze oraz blokowania dostpu do
niespokojnych dzielnic. Jak wyjaniaj wadze, wprowadzenie tego stanu ma na celu
zapewnienie bezpieczestwa ludziom protestujcym przeciwko wadzom kraju.
Na podstawie: http://alexjones.pl/pl/aj/aj-swiat/aj-polityka-na-swiecie/item/20268[...] [dostp: 11.11.2014].
Rozstrzygnij, czy w analogicznym stanie nadzwyczajnym w Polsce dwie informacje,

ktre podkrelono w rdle, byyby zgodne z Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej.
Odpowied uzasadnij.
Zadanie 88.
O ewentualnym ataku obcego pastwa na jeden z krajw NATO

Gdyby jeden z krajw czonkowskich NATO zosta zaatakowany, Polska zgodnie
z Artykuem 5. Traktatu Pnocnoatlantyckiego moe znale si w stanie wojny z pastwem,
ktre dokonao agresji.
rdo: http://ww2.senat.pl/k6/pos/termin.pdf [dostp: 22.12.2014].
Podaj nazw konstytucyjnego organu wadzy, ktry moe w Polsce podj decyzj,
o ktrej mowa w tekcie.
52
Zadania testowe Prawo
1.3. Prawo
Zadanie 89.
Orzeczenie sdowe [fragment]
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. akt VIII K 335/12, Sd Rejonowy (...) orzek:
I. oskaronego R. K. uzna za winnego tego, e w bliej nieustalonym okresie (...)
dziaajc ze z gry powzitym zamiarem, w krtkich odstpach czasu wrczy M.W.,
penicemu funkcj inspektora nadzoru robt budowlanych w Miejskim Przedsibiorstwie
Wodocigw i Kanalizacji (...), w zwizku z penieniem przez niego funkcji publicznej
korzyci majtkowej w 3 ratach w sumie w kwocie 24.000,00 zotych, w zamian za
podpisanie protokow odbioru robt polegajcych na wykonaniu modernizacji wau (...).
rdo: http://orzeczenia.warszawa.so.gov.pl/content/$N/154505000003006_X_Ka_000350_2014_Uz_2014-06-
16_001 [dostp: 30.12.2015].
Uzupenij zdania wpisz numer (A), nazw waciwego sdu (B) i nazw patologii ycia
publicznego (C).
A. W zamieszczonym tekcie rdowym przytoczono wyrok, ktry zapad w sdzie
................................. instancji.
B. rodki odwoawcze od przytoczonego orzeczenia rozpatrzy ............................................. .
C. Oskarony zosta uznany za winnego popenienia czynu, okrelanego jako

..................................................................................... .

Prawidowe uzupenienie informacji w zdaniach A. i B. wymaga znajomoci struktury
sdownictwa powszechnego w Polsce i znajomoci zasady dwuinstancyjnoci postpowania
sdowego. W zaprezentowanym orzeczeniu sdowym podany zosta typ sdu sd rejonowy,
co jednoznacznie wskazuje na kwesti instancji. Prawidowe uzupenienie informacji
w zdaniu C. wymaga od Ciebie znajomoci poj okrelajcych patologie ycia publicznego.
Zwr uwag, e w orzeczeniu sdu zawarto informacje o popenionym przestpstwie.
Poprawna odpowied
A. I (pierwszej).
B. sd okrgowy.
C. korupcja / apwkarstwo.
53
Zadanie 90.
O uchybieniach w systemie prawa

1) Ustawodawca nie zakoczy procesu prawodawczego wbrew wyranej zapowiedzi, np. Rada
Ministrw nie wydaa przepisw wykonawczych do ustawy mimo przepisu blankietowego
zobowizujcego Rad Ministrw do takiego dziaania.
2) Pomimo zakoczenia procesu legislacyjnego nadal nie mona ustali norm regulujcych
okrelon kwesti, np. utworzona zostaje jaka instytucja ustrojowa [], a nie zostay
okrelone jej pene kompetencje.
rdo: T. Chauvin, T. Stawecki, P Winczorek, Wstp do prawoznawstwa, Warszawa 2013, s. 136.
Podaj nazw cechy systemu prawa, w ktrym nie wystpuj opisane sytuacje.

Ustal, co w tekcie wskazuje na cech systemu prawa. Zauwa, e kluczowe informacje
dotycz pewnych brakw w procesie legislacyjnym i koniecznoci wydania przepisw
wykonawczych oraz okrelenia kompetencji powstaego organu, co powoduje luk w prawie.
Poprawna odpowied
Zupeno (systemu prawa).
Zadanie 91.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny [fragment]
Art. 287. Zakres suebnoci gruntowej i sposb jej wykonywania oznacza si, w braku
innych danych, wedug zasad wspycia spoecznego przy uwzgldnieniu zwyczajw
miejscowych.
Art. 354. 1. Dunik powinien wykona zobowizanie zgodnie z jego treci i w sposb
odpowiadajcy jego celowi spoeczno-gospodarczemu oraz zasadom wspycia spoecznego,
a jeeli istniej w tym zakresie ustalone zwyczaje take w sposb odpowiadajcy tym
zwyczajom.
Podaj nazw rodzaju nieskodyfikowanych norm spoecznych, do ktrych odwoano si

w przedstawionych przepisach prawnych.

Przypomnij sobie typologie norm spoecznych. Zauwa, e zaprezentowane przepisy prawne
odwouj si take do norm nieskodyfikowanych. Znajd odpowiednie fragmenty w obu
przepisach i na ich podstawie okrel rodzaj norm spoecznych.
54
Zadanie 92.
Zasady prawne w kodeksach

Art. 1.
1. Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto popenia czyn zabroniony pod grob
kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia.
3. Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa
winy w czasie czynu.
Art. 5.
1. Oskaronego uwaa si za niewinnego, dopki wina jego nie zostanie udowodniona
i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
Na podstawie: www.prawo.money.pl/; www.arslege.pl/ [dostp: 05.12.2014].
92.1. Podaj nazw kodeksu, w ktrym znajduj si podane przepisy prawne.
92.2. Do kadego przepisu prawnego dopisz nazw unormowanej w nim zasady prawnej.

92.1.
Analizujc rdo, zwr uwag na okrelenia odpowiedzialno karna, czyn zabroniony,
oskarony.
92.2.
W art. 1. 1. zwr uwag na informacj o tym, w jakich okolicznociach nie mona kara za
czyn zagroony kar, w art. 1. 3. o tym, kiedy moliwe jest okrelenie winy sprawcy czynu
zabronionego, za z art. 5 1 wywnioskuj do kiedy oskaronego uznaje si za niewinnego.
Odnie zacytowane przepisy prawne do zasad prawa.
Zadanie 93.
USTAWA z dnia 2 kwietnia 2009 roku o obywatelstwie polskim [fragment]

Art. 30.
1. Za obywatela polskiego uznaje si:
1) cudzoziemca przebywajcego nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co
najmniej od 3 lat na podstawie zezwolenia na pobyt stay, zezwolenia na pobyt rezydenta
dugoterminowego Unii Europejskiej lub prawa staego pobytu, ktry posiada
w Rzeczypospolitej Polskiej stabilne i regularne rdo dochodu oraz tytu prawny do
zajmowania lokalu mieszkalnego [].
Art. 32.
1. Uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego nastpuje na jego wniosek []:
Podaj nazw podmiotu, ktry przyjmuje wniosek w przedstawionej kwestii.
55
Zadanie 94.
Wniosek [fragment]
Imi i nazwisko wnioskodawcy ., dnia r.
Miejsce na wklejenie fotografii (4,5 cm x 3,5 cm) osb, ktrych dotyczy wniosek
A. ...
Ja, niej podpisany, owiadczam, e zrzekam si obywatelstwa polskiego,
oraz wnosz
o wyraenie zgody na zrzeczenie si obywatelstwa polskiego
..
(podpis wnioskodawcy)
Na podstawie: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120000928 [dostp: 08.11.2014].
94.1. Podaj pen nazw organu, do ktrego adresowany powinien by powyszy wniosek
(litera A. na formularzu).
94.2. Podaj nazw organu, za porednictwem ktrego powyszy wniosek powinna zoy
osoba mieszkajca w USA.
56
Zadanie 95.
Tabela. Obywatelskie inicjatywy ustawodawcze wniesione do Marszaka Sejmu RP od

dnia wejcia w ycie ustawy z dnia 24 czerwca 1999 roku o wykonywaniu inicjatywy
ustawodawczej przez obywateli
Prace w Sejmie RP
Projekty ustaw wniesione

do Marszaka Sejmu RP2
sporzdzone poprawnie1
inicjatyw (komitetw)
Liczba zgoszonych
Projekty ustaw, pod
wymagane podpisy
Ustawy, ktre ulegy

ktrymi zebrano
Ustawy uchwalone
Ustawy odrzucone
Projekty ustaw
przez parlament3
dyskontynuacji
Projekty ustaw
w III czytaniu
w I czytaniu
odrzucone
Rok
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)

1999 1 1 1 1 - - - 1 (2001)
2000 10 7 5 3 - - 1 (2005) 1 (2001)
2001 4 3 1 1 - - - -
2002 12 11 3 3 - - 1 (2005) 1 (2002)
2003 11 9 4 3 - - 2 (2007) 2 (2004)
2004 12 9 5 5 - - 1 (2007) 1 (2005)
2005 5 4 - - - - 4 (2007) -
2006 5 5 1 1 - - - -
2007 - - - - - - 1 (2011) -
2008 10 6 4 4 1 - - 1 (2009)
2009 9 6 3 3 2 - - 1 (2011)
2010 12 10 6 6 1 1 (2011) - -
2011 14 10 5 5 - - - -
Razem 105 81 38 35 4 1 10 8
1
W 18 przypadkach przedoone Marszakowi projekty nie speniay wymogw formalnych a braki
nie zostay uzupenione w wyznaczonym terminie.
2
W 3 przypadkach po kontroli przeprowadzonej przez Pastwow Komisj Wyborcz liczba wanych
podpisw okazaa si mniejsza od wymaganego minimum.
3
W poowie 2012 r. trway prace nad 11 projektami.
ustawodawcza jako narzdzie ksztatowania postaw obywatelskich, d 2012, s. 6566.
95.1. Na podstawie danych z tabeli podaj najwiksz proceduraln barier utrudniajc

obywatelom RP wykonywanie inicjatywy ustawodawczej.
95.2. Podaj nazw procesu, ktrego fragment przebiegu przedstawiono w kolumnach

tabeli oznaczonych numerami: 5, 6, 7 i 9.
57
Zadanie 96.
rdo 1. Dokument Rady Unii Europejskiej

[...] z dnia 8 lipca 2014 r. w sprawie krajowego programu reform Polski na 2014 r.
oraz zawierajce opini Rady na temat przedstawionego przez Polsk programu konwergencji
na 2014 r. (2014/C 247/19)
RADA UNII EUROPEJSKIEJ
ZALECA Polsce podjcie w latach 20142015 dziaa majcych na celu:
2. Zwikszenie wysikw na rzecz zmniejszenia bezrobocia osb modych, w szczeglnoci
przez lepsze dostosowanie edukacji do potrzeb rynku pracy, zwikszenie dostpnoci
programw przyuczania do zawodu i uczenia si poprzez praktyk, usprawnienie pomocy dla
niezarejestrowanych osb modych oraz zacienianie wsppracy midzy szkoami,
a pracodawcami, zgodnie z celami gwarancji dla modziey.
Sporzdzono w Brukseli dnia 8 lipca 2014 r.
W imieniu Rady
P.C. PADOAN
przewodniczcy
rdo: www.mg.gov.pl/node/21340 [dostp: 18.12.2014].
rdo 2. Dokument Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej

12.6.2014 / L 173/183 12.6.2014 Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej
[...] PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2014/57/UE
z dnia 16 kwietnia 2014 r.
w sprawie sankcji karnych za naduycia na rynku [...]
PARLAMENT EUROPEJSKI I RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzgldniajc Traktat
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, uwzgldniajc wniosek Komisji Europejskiej, po
przekazaniu projektu aktu ustawodawczego parlamentom narodowym, [...]
PRZYJMUJ [...]:
Artyku 1.
1. Niniejsza dyrektywa ustanawia normy minimalne dotyczce sankcji karnych za wykorzystywanie
informacji poufnych, bezprawne ujawnianie informacji poufnych [...]
Artyku 14.
Niniejsza dyrektywa wchodzi w ycie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku
Urzdowym UE.
Artyku 15.
Niniejsza dyrektywa skierowana jest do pastw czonkowskich zgodnie z Traktatami.
Sporzdzono w Strasburgu dnia 16 kwietnia 2014 r.
W imieniu Parlamentu Europejskiego M. SCHULZ Przewodniczcy
W imieniu Rady D. KOURKOULAS Przewodniczcy
rdo: www. bip.ms.gov.pl/.../[...]-2014.57.ue-ws.-sankcji-karnych-za-naduzyc... [dostp: 18.12.2014].
Wska, ktry z przedstawionych dokumentw UE wymaga implementowania
w prawodawstwie krajowym. Uzasadnij odpowied.
58
Zadanie 97.
rdo 1. O projekcie ustawy

Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy odbyo si na 45. posiedzeniu Sejmu RP.
W trakcie debaty zosta zgoszony wniosek o odrzucenie projektu w pierwszym czytaniu.
Na podstawie: www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/22/plik/ot-605.pdf [dostp: 15.12.2014].
rdo 2. Tabela. Proces legislacyjny [fragment]

I CZYTANIE NA POSIEDZENIU SEJMU RP
Posiedzenie Sejmu RP nr 45 dnia [...]
temat gosowania wniosek o odrzucenie projektu ustawy w I czytaniu
gosowanie elektroniczne
wynik gosowania 213 za, 212 przeciw, 13 wstrzymao si (gos. nr 4)
decyzja [...]
Na podstawie: http://orka.sejm.gov.pl/proc6.nsf/opisy/1518.htm [dostp: 15.12.2014].
Ustal, jaka bya decyzja Sejmu RP wobec wniosku przedstawionego w tekcie. Uzasadnij
odpowied.
Zadanie 98.
Tabela. Wyniki wyborw do Sejmu RP w 2005 roku [fragment]
Nr % Liczba
Nazwa komitetu
listy gosw mandatw
3 Komitet Wyborczy Liga Polskich Rodzin 7,97 34

6 Komitet Wyborczy Prawo i Sprawiedliwo 26,99 155
7 Komitet Wyborczy Sojusz Lewicy Demokratycznej 11,31 55
8 Komitet Wyborczy Platforma Obywatelska RP 24,14 133
10 Komitet Wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowego 6,96 25
15 Komitet Wyborczy Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej 11,41 56
19* Komitet Wyborczy Wyborcw Mniejszo Niemiecka 0,29 2
* dotyczy list zarejestrowanych tylko w jednym okrgu wyborczym

Na podstawie: www.wybory2005.pkw.gov.pl/SJM/PL/WYN/M/index.htm [dostp: 12.12.2014].
Oblicz, ile gosw posw opozycji w przypadku obecnoci wszystkich posw na sali
sejmowej po wyborach w 2005 roku potrzebnych byoby partii wwczas rzdzcej do
odrzucenia przez Sejm RP weta ustawodawczego Prezydenta RP. Odpowied uzasadnij.
59
Zadanie 99.
Akty prawne Prezydenta Rzeczypospolitej
1.
2.
60
3.
4.
Na podstawie: www.isip.sejm.gov.pl [dostp: 20.02.2015].
Podaj numer aktu prawnego, ktry wymaga kontrasygnaty. Odpowied uzasadnij.
61
Zadanie 100.
O polskim procesie ustawodawczym
Ustawa jest aktem normatywnym o najwyszej po konstytucji mocy prawnej, ktry zawiera
normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, o nieograniczonym zakresie przedmiotowym
oraz uchwalonym przez parlament w szczeglnym trybie.
Na podstawie: L. Dubiel, J. Kostrubiec, G. awnikowicz, Z. Markwart, Elementy nauki o pastwie i polityce,
Warszawa 2011, s. 330.
Podaj nazw aktu prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej, ktry stanowi jedyne
odstpstwo od zakazu stanowienia prawa w randze przedstawionej w tekcie przez
organy wadzy wykonawczej.
Zadanie 101.
Art. 91.
2. Umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni zgod wyraon w ustawie ma
pierwszestwo przed ustaw, jeeli ustawy tej nie da si pogodzi z umow.
Uwzgldniajc powyszy przepis prawny, okrel miejsce prawa pierwotnego Unii

Europejskiej w hierarchii aktw prawnych.
Zadanie 102.

Art. 199.
1. Trybuna Stanu skada si z przewodniczcego, 2 zastpcw przewodniczcego
i 16 czonkw wybieranych przez Sejm spoza grona posw i senatorw na czas kadencji
Sejmu. Zastpcy przewodniczcego Trybunau oraz co najmniej poowa czonkw Trybunau
Stanu powinni mie kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sdziego.
Podaj minimaln liczb wszystkich osb wchodzcych w skad Trybunau Stanu, ktre
powinny mie kwalifikacje podkrelone w przywoanym przepisie prawnym.
Zadanie 103.
O Europejskim Rzeczniku Praw Obywatelskich
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich bada skargi zoone na niewaciwe
administrowanie w instytucjach i organach Unii Europejskiej (UE), takich jak midzy innymi
Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski. Spod jurysdykcji Europejskiego
Rzecznika wyjte s jedynie Trybuna Sprawiedliwoci, Sd Pierwszej Instancji oraz Sd do
spraw Suby Publicznej, wykonujce swoje funkcje sdowe.
Na podstawie: www.ombudsman.europa.eu/glance/pl/default.htm [dostp: 28.12.2014].
Na podstawie tekstu podaj rnic w zakresie spraw midzy opisanymi w rdle

kompetencjami Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw
Obywatelskich w Rzeczypospolitej Polskiej.
62
Zadanie 104.
O zarzutach byych czonkw jednej z partii
Naruszanie zasad Konstytucji, bezprawne zawieszanie i wykluczanie ze struktur ugrupowania
osb, ktre naraziy si wadzom partii takie zarzuty w pimie do Rzecznika Praw
Obywatelskich stawiaj partii jej byli czonkowie. Sygnatariusze dokumentu, do ktrego dotara
Rz, domagaj si, by Rzecznik wystpi z wnioskiem o zbadanie zgodnoci funkcjonowania
tej partii z Konstytucj. Kwestionuj przede wszystkim zapisy statutu partii, ktre pozwalaj
terenowym liderom ugrupowania na wyrzucanie niewygodnych dla nich osb.
Na podstawie: http://www.wprost.pl/ar/164667/[...]/ [dostp: 31.12.2014].
Podaj nazw organu wadzy sdowniczej w Rzeczypospolitej Polskiej, ktry rozpatrzy

wskazany w tekcie wniosek.
Zadanie 105.
Art. 122.
3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej moe wystpi do Trybunau
Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodnoci ustawy z Konstytucj. Prezydent
Rzeczypospolitej nie moe odmwi podpisania ustawy, ktr Trybuna Konstytucyjny uzna
za zgodn z Konstytucj.
Art. 188
Trybuna Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodnoci ustaw i umw midzynarodowych z Konstytucj []
Art. 191
Z wnioskiem w sprawach, o ktrych mowa w art. 188, do Trybunau Konstytucyjnego
wystpi mog:
1) Prezydent Rzeczypospolitej []
Wyjanij, na czym polega rnica pomidzy uprawnieniami Prezydenta RP zawartymi

w art. 122. i 191. Konstytucji RP.
Zadanie 106.
Dziaania jednego z konstytucyjnych organw pastwa w 2013 roku [dane]
wystpienia problemowe 281
wnioski do Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodnoci przepisw
27
z przepisami wyszego rzdu
zawiadomienia do Trybunau Konstytucyjnego o przystpieniu do postpowania ze
13
skargi konstytucyjnej
skierowane kasacje w sprawach karnych 65
skierowane skargi kasacyjne do Sdu Najwyszego w sprawach cywilnych 7
skierowane skargi kasacyjne do Naczelnego Sdu Administracyjnego 7
Na podstawie: http://www.[...].gov.pl/pliki/13915148860.pdf [dostp: 30.12.2015].
Podaj nazw konstytucyjnego organu pastwa w Rzeczypospolitej Polskiej, ktrego

dziaa dotycz przedstawione dane.
63
Zadanie 107.
rdo 1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny [fragment]
Art. 931.
1. W pierwszej kolejnoci powoane s z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego
maonek; dziedzicz oni w czciach rwnych. Jednake cz przypadajca maonkowi
nie moe by mniejsza ni jedna czwarta caoci spadku.
2. Jeeli dziecko spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu
przypada, przypada jego dzieciom w czciach rwnych. Przepis ten stosuje si odpowiednio
do dalszych zstpnych.
Art. 932.
1. W braku zstpnych spadkodawcy powoani s do spadku z ustawy jego maonek i rodzice.
2. Udzia spadkowy kadego z rodzicw, ktre dziedziczy w zbiegu z maonkiem
spadkodawcy, wynosi jedn czwart caoci spadku. (...)
3. W braku zstpnych i maonka spadkodawcy cay spadek przypada jego rodzicom
w czciach rwnych.
4. Jeeli jedno z rodzicw spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku, udzia spadkowy,
ktry by mu przypada, przypada rodzestwu spadkodawcy w czciach rwnych.
5. Jeeli ktrekolwiek z rodzestwa spadkodawcy nie doyo otwarcia spadku
pozostawiajc zstpnych, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada jego zstpnym.
Podzia tego udziau nastpuje wedug zasad, ktre dotycz podziau midzy dalszych
zstpnych spadkodawcy.
6. Jeeli jedno z rodzicw nie doyo otwarcia spadku i brak jest rodzestwa spadkodawcy
lub ich zstpnych, udzia spadkowy rodzica dziedziczcego w zbiegu z maonkiem
spadkodawcy wynosi poow spadku.
Art. 933.
1. Udzia spadkowy maonka, ktry dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzestwem
i zstpnymi rodzestwa spadkodawcy, wynosi poow spadku.
2. W braku zstpnych spadkodawcy, jego rodzicw, rodzestwa i ich zstpnych, cay
spadek przypada maonkowi spadkodawcy.
rdo 2. Opis sytuacji

Katarzyna S., ktra zgina w wypadku samochodowym, nie zostawia testamentu.
Pozostawaa w bezdzietnym zwizku maeskim z Adamem S. Oprcz wspmaonka
do spadku po zmarej pretenduje jej ojciec (matka zmara dwa lata wczeniej), teciowie,
siostra Grayna K. (jedyne rodzestwo) oraz syn siostry, Tadeusz K.
Zakadajc, e nie zachodz okolicznoci, w ktrych spadkobierca moe by uznany

przez sd za niegodnego i wszystkie wymienione osoby doyy otwarcia spadku, okrel,
ktre spord wymienionych osb otrzymaj spadek po Katarzynie S. i jaka cz
spadku im przypadnie. Podane odpowiedzi uzasadnij, odwoujc si do waciwych
przepisw prawa.
64
Zadanie 108.
O jednym ze sposobw rozwizywania sporw

We wspczesnym wiecie zmienia si znaczenie prawa jako regulatora ycia spoecznego.
Popularyzacja mediacji odzwierciedla w sferze organizacji systemu wymiaru sprawiedliwoci
i dominujcych wzorcw rozwizywania konfliktw tendencje do odchodzenia
od paternalistycznej roli pastwa i prawa [].
Mediacja zapewnia jej uczestnikom wiele satysfakcji w rnych wymiarach. Daje im szanse
na znalezienie wasnymi siami takiego rozwizania, ktre pogodzi ich interesy w sposb
optymalny i sprawi, e kada z nich mogaby si czu zwycizc, co zyskujc i nie tracc
niczego (sytuacja podwjnego zwycistwa).
Dziki mediacji w wielu przypadkach ludzie ucz si ponownie ze sob rozmawia. Mediacja
pozwala na to, aby powiedzie drugiej stronie ca prawd, w nieformalnej rozmowie
wszystko sobie wyjani.
rdo: R. Morek, Mediacja w sprawach cywilnych (stan prawny na 1 grudnia 2011), Warszawa 2011, s. 34.
https://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/mediacje/download,1513,3.html [dostp: 27.12.2014].
Podajc dwa argumenty, wyka, e w porwnaniu z procesem sdowym opisany

w tekcie sposb rozwizywania sporw jest bardziej korzystny dla stron konfliktu.
Zadanie 109.
Z kroniki policyjnej
Zakcenia porzdku publicznego

Mecz piki nonej pomidzy druynami Grnika Zabrze i Grnika czna zabezpieczali
policjanci. Przed meczem, a take po jego zakoczeniu, policjanci interweniowali w zwizku
z naruszeniami przepisw prawa. Najwicej kopotw przysparzay osoby, ktre byy
wulgarne, spoyway alkohol w miejscu publicznym oraz zaatwiay tam swoje potrzeby
fizjologiczne. Policjanci naoyli 45 mandatw na czn kwot 4000 zotych. (KMP Zabrze).
Na podstawie: http://zabrze.com.pl/i,karali-mandatami [],405147,839324.html [dostp: 27.12.2014].
Odpowie za bezpodstawn interwencj

Za bezpodstawne wezwanie patrolu policji odpowie mieszkaniec Maych unaw. Nie do,
e faszywie oskary swego ojca o wszczynanie awantury w domu, to jeszcze opryskliwie
i arogancko zwraca si do interweniujcych funkcjonariuszy. W rezultacie dwudziestolatek
noc spdzi w izbie wytrzewie. W sprawie bezpodstawnego wezwania policji wszczte
zostao postpowanie. Za popeniony czyn dwudziestolatek usyszy zarzut. Grozi mu kara
aresztu albo grzywny do 1500 z.
Na podstawie: http://chelmno.com.pl/kronika-komendy-powiatowej-policji/ [dostp: 27.12.2014].
Rozstrzygnij, czy opisane czyny, z ktrymi zetknli si funkcjonariusze policji, to

wykroczenia. W uzasadnieniu podaj dwa argumenty.
65
Zadanie 110.
rdo 1. Ustawa z dnia 24 wrzenia 2010 roku o ewidencji ludnoci [fragment]

Art. 28. 1. Obywatel polski dokonuje zameldowania si na pobyt stay lub czasowy w formie
pisemnej na formularzu w organie gminy waciwym ze wzgldu na pooenie
nieruchomoci, w ktrej zamieszkuje, przedstawiajc do wgldu dowd osobisty lub paszport.
Art. 31. 1. Jeeli dane zgoszone do zameldowania lub wymeldowania budz wtpliwoci
o zameldowaniu lub wymeldowaniu rozstrzyga organ gminy w drodze decyzji administracyjnej.
2. Wtpliwoci co do staego lub czasowego charakteru pobytu osoby pod deklarowanym
adresem rozstrzyga organ gminy w drodze decyzji administracyjnej.

Anna zgodnie z Ustaw o ewidencji ludnoci zoya do Urzdu Miasta [...] wniosek
o zameldowanie w miejscu pobytu staego. Otrzymaa decyzj odmown podpisan
przez Burmistrza Miasta [...]. Anna nie zgadza si z podjt w stosunku do niej decyzj.
Uwaa, e nastpio naruszenie przepisw postpowania poprzez niedokadne wyjanienie
istniejcego stanu faktycznego.
Wyjanij, jakie dziaania formalno-prawne Anna moe podj, aby doprowadzi

do uchylenia podjtej w stosunku do niej decyzji.
Zadanie 111.
O prawach zatrzymanego (sytuacja fikcyjna)

Jakub X. zosta zatrzymany przez policj w Krakowie. Po 40 godzinach przekazano go do
dyspozycji sdu. Sdzia obliczy, e ma 32 godziny na podjcie decyzji o tymczasowym
aresztowaniu i przedstawieniu mu zarzutw.
Rozstrzygnij, czy decyzja sdziego jest prawidowa. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 112.
Fragment aktu prawnego

Art. 95.
1. Wadza rodzicielska obejmuje w szczeglnoci obowizek i prawo rodzicw do
wykonywania pieczy nad osob i majtkiem dziecka oraz do wychowania dziecka,
z poszanowaniem jego godnoci i praw.
2. Dziecko pozostajce pod wadz rodzicielsk winno rodzicom posuszestwo,
a w sprawach, w ktrych moe samodzielnie podejmowa decyzje i skada owiadczenia
woli, powinno wysucha opinii i zalece rodzicw formuowanych dla jego dobra.
rdo: Dz. U. 1964, Nr 9, poz. 59. [dostp: 03.02.2015].
Podaj nazw kodeksu, z ktre pochodzi zacytowany przepis prawny.
66
Zadanie 113.
Decyzja Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego RP [fragment]
MINISTER
NAUKI I SZKOLNICTWA WYSZEGO
Warszawa, 27 listopada 2014 r.
Przedsibiorstwo Farmaceutyczne LEK-MED Sp. z o.o.
ul. Harcerska 15X
00-349 koowy
DECYZJA NR 04052/4/D.P02-IT1/2014
Na podstawie artykuu 155 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania
administracyjnego (Dz. U. 2014 r. poz. 183, 1195) po rozpatrzeniu wniosku Przedsibiorstwo
Farmaceutyczne LEK-MED Sp. z o.o. z dnia 10 listopada 2014 r. o zmian harmonogramu
wykonywania projektu Inicjatywy technologicznej I nr 14660 pt.: Opracowanie technologii
otrzymywania preparatu zawierajcego substancj czynn propionian flutykazonu w postaci
aerozolu do inhalacji
Zmieniam
decyzj Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 28 wrzenia 2013 r. nr 04052/D.P02-
IT1/2013, zmienion decyzj Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 14 grudnia 2013
r. nr 04052/2/D.P02-IT1/2013 oraz z dnia 7 sierpnia 2014 r. 04052/3/D.P01-IT1/2014, w ten
sposb, e przyznaj rodki finansowe w wysokoci
1 375 750 z
(milion trzysta siedemdziesit pi tysicy siedemset pidziesit zotych)
na realizacj:
1. projektu celowego Inicjatywy technologicznej,
2. przedsiwzicia innowacyjnego prowadzonego z wykorzystaniem wynikw bada
naukowych lub prac rozwojowych prac przygotowawczych niezbdnych do wdroenia
wynikw prac badawczo-rozwojowych, pod warunkiem zoenia przez adresata niniejszej
decyzji sprawozdania z realizacji projektu wskazanego w pkt. 1 oraz pozytywnej oceny jego
wynikw.
Uzasadnienie:
W zwizku z tym, e przeniesienie czci rodkw na lata nastpne pozwoli na zrealizowanie
wszystkich zaplanowanych dziaa, zmiana decyzji na podstawie art. 155 ustawy z dnia 14
czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr. 98, poz.
1071 z pn. zm.) jest zasadna.
Na podstawie: http://bsw.edu.pl/images/studia/zip-decyzja.jpg [dostp: 17.12.2014].
Rozstrzygnij, czy w zaprezentowanym fragmencie decyzji administracyjnej znalazy si

wszystkie elementy niezbdne do uznania jej za wan. Odpowied uzasadnij.
67
Zadanie 114.
rdo 1. O nauce w szkole ponadgimnazjalnej [opis sytuacji]

Janek ma 16 lat. Po ukoczeniu gimnazjum i przystpieniu do egzaminu gimnazjalnego
ubiega si o miejsce w jedynym liceum w gminie, w ktrej mieszka. Jednak nie zosta on do
niej przyjty. Dlatego kontynuuje nauk w znajdujcym si na terenie tego samego powiatu,
ale w innej gminie, liceum, do ktrego musi dojeda okoo 10 km. Janek nie akceptuje
zaistniaej sytuacji. Uwaa, e powinien mc kontynuowa nauk na terenie swojej gminy
w tym samym obwodzie szkolnym, w ktrym uczszcza do szkoy podstawowej
i gimanzjum.
rdo 2. Ustawa z dnia 7 wrzenia 1991 roku o systemie owiaty (z pniejszymi

zmianami) [fragment]
Art. 15.
1. Nauka jest obowizkowa do ukoczenia 18 roku ycia.
2. Obowizek szkolny dziecka rozpoczyna si z pocztkiem roku szkolnego w roku
kalendarzowym, w ktrym dziecko koczy 6 lat, oraz trwa do ukoczenia gimnazjum,
nie duej jednak ni do ukoczenia 18. roku ycia.
Art. 16.
5 a. Po ukoczeniu gimnazjum obowizek nauki spenia si:
1) przez uczszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoy ponadgimnazjalnej [...].
Art. 17.
1. Sie publicznych szk powinna by zorganizowana w sposb umoliwiajcy wszystkim
dzieciom spenianie obowizku szkolnego [...].
4. Rada gminy [...] ustala plan sieci publicznych szk podstawowych i gimnazjw prowadzonych
przez gmin, a take okrela granice obwodw publicznych szk podstawowych i gimnazjw
[...].
5. Rada powiatu ustala plan sieci publicznych szk ponadgimnazjalnych oraz szk
specjalnych [...] tak aby umoliwi dzieciom i modziey zamieszkujcym na obszarze
powiatu [...] realizacj [...] obowizku nauki.
Rozstrzygnij, czy w przedstawionej sytuacji naruszono prawa wynikajce z ustawy

o systemie owiaty. Odpowied uzasadnij, odwoujc si do waciwych przepisw.
Zadanie 115.

W 2007 roku Apolonia C. zawara zwizek maeski z Hipolitem M. Szczliwi maonkowie
zamieszkali w apartamencie, ktry Apolonia otrzymaa w spadku po babci. Maonkowie
osigali sukcesy w pracy zawodowej. Dochody uzyskiwane z dziaalnoci zarobkowej
Apolonii pozwoliy na otwarcie restauracji w samym centrum miasta. Hipolit, dziki swej
dziaalnoci, zosta udziaowcem firmy, posiadajcej kilka obiektw nieopodal centrum
tego miasta. Maonkowie postanowili opuci miejski gwar i kupili dom na wsi. Niestety
sielanka nie trwaa dugo. Apolonia, nie pozostawiajc testamentu, zgina w wypadku
samochodowym.
68
rdo 2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuczy [fragment]
DZIA III
Maeskie ustroje majtkowe
Rozdzia I
Ustawowy ustrj majtkowy
Art. 31.
1. Z chwil zawarcia maestwa powstaje midzy maonkami z mocy ustawy wsplno
majtkowa (wsplno ustawowa) obejmujca przedmioty majtkowe nabyte w czasie jej trwania
przez oboje maonkw lub przez jednego z nich (majtek wsplny). Przedmioty majtkowe
nieobjte wsplnoci ustawow nale do majtku osobistego kadego z maonkw.
2. Do majtku wsplnego nale w szczeglnoci:
1) pobrane wynagrodzenie za prac i dochody z innej dziaalnoci zarobkowej kadego
z maonkw;
2) dochody z majtku wsplnego, jak rwnie z majtku osobistego kadego z maonkw [].
115.1. Rozstrzygnij, ktra nieruchomo nie stanowia majtku wsplnego opisanych

maonkw. Odpowied uzasadnij.
115.2. Podaj nazw rodzaju dziedziczenia, ktre nastpi w zwizku z opisan w tekcie
sytuacj.
Zadanie 116.
rdo 1. O jednej ze spraw karnych

Sprawa karna zostaa zakoczona. Prokurator nie wnosi o apelacj. Obecnie wyrok si
uprawomocni. Oskaryciel posikowy wykaza prokuratorowi, e uzasadnienie nosi
absurdalne bdy w ustaleniach faktycznych.
Na podstawie: http://forumprawne.org/prawo-karne/451511-sprawa-karna-zakonczona-czy-jest-mozliwosc-
odwolania.html [dostp: 11.11.2014].
rdo 2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny [fragment]

Rozdzia 55
Kasacja
Art. 524. 1. Termin do wniesienia kasacji dla stron wynosi 30 dni od daty dorczenia
orzeczenia z uzasadnieniem.
Art. 519. Od prawomocnego wyroku sdu odwoawczego koczcego postpowanie moe
by wniesiona kasacja.
Art. 520. 1. Do wniesienia kasacji uprawnione s strony.
2. Strona, ktra nie zaskarya orzeczenia sdu pierwszej instancji, nie moe wnie kasacji
od orzeczenia sdu odwoawczego, jeeli orzeczenie sdu pierwszej instancji utrzymano
w mocy lub zmieniono na jej korzy.
Rozstrzygnij, czy w przedstawionej sytuacji prokurator moe wystpi o kasacj

wyroku. Odpowied uzasadnij.
69
Zadanie 117.
O naruszeniach prawa
Opis A. Janusz zosta pobity po meczu pikarskim przez kibicw przeciwnej druyny. Trafi do
szpitala na trzy miesice. Nie poinformowa nikogo o tym, co si wydarzyo. Na stadionie
jednak byy zamontowane kamery, dziki czemu Policja dowiedziaa si o pobiciu Janusza.
Opis B. Nerwowy ssiad Jana zapuka do niego, obrazi go uywajc wulgarnych sw,
zagrozi, e jeeli ten jeszcze raz bdzie wbija gwodzie o 8 rano w sobot, to poamie mu
rce. Porann awantur syszao kilku innych ssiadw.
Opis C. Znajoma Krystyny, nie mogc zaatwi sprawy w urzdzie, wrczya urzdnikowi
apwk.
Na podstawie: http://pokrzywdzeni.gov.pl/informator-pokrzywdzonego/informator-dla-pokrzywdzonego---czesc
-dla-pokrzywdzonych/zawiadomienie-o-podejrzeniu-popelnienia-przestepstwa/jakie-sa-rodzaje-przestepstw/
[dostp: 10.11.2014].
Rozstrzygnij, ktry z powyszych opisw sytuacji ilustruje przestpstwo cigane

z oskarenia prywatnego. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 118.
Tabela. Nieletni, wobec ktrych prawomocnie orzeczono rodki wychowawcze, poprawcze

lub kary w sdach powszechnych w zwizku z czynami karalnymi w 2012 roku
Ogem 20 980
wedug wybranych rodzajw rodkw lub kar
Upomnienie 6 972
Nadzr kuratora 6 559
Zobowizanie do okrelonego postpowania 6 032
Nadzr rodzicw lub opiekunw 2 707
Umieszczenie w modzieowym orodku wychowawczym 852
Zakad poprawczy 646
Skierowanie do orodka kuratorskiego 262
wedug wybranych rodzajw przestpstw
Przeciwko yciu i zdrowiu, w tym: 4 826
- udzia w bjce lub pobiciu 1 925
- przestpstwa z ustaw o przeciwdziaaniu narkomanii 1 449
- uszczerbek na zdrowiu 1 331
- zabjstwo 5
Uwaga. W podziale wedug rodzajw rodkw wychowawczych nieletni moe by wykazany kilkakrotnie,
poniewa sd moe orzec kilka rodzajw rodkw.
Na podstawie: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014, s. 166, 168.
Ustal, czy wobec wszystkich nieletnich, ktrzy w 2012 roku popenili przestpstwa
przeciwko yciu i zdrowiu, polskie sdy prawomocnie orzeky rodki poprawcze.
Odpowied uzasadnij, przywoujc odpowiednie dane.
70
Zadanie 119.
Owiadczenie Amerykaskiego Towarzystwa Antropologicznego z 1947 roku
Normy i wartoci s wzgldne, zalene od kultury, z ktrej pochodz, wic kada prba
formuowania postulatw wyrastajcych z przekona czy norm moralnych jednej kultury
musi w tej mierze uniemoliwi objcie jakkolwiek deklaracj praw czowieka caej
ludzkoci. To, co w jednym spoeczestwie uwaa si za prawa czowieka, w innym albo
w tym samym, lecz w innych czasach, uchodzi moe za antyspoeczne.
rdo: K. Jasikowa, Edukacja na rzecz globalnego obywatelstwa: historia idei i wybrane wspczesne
problemy, Kultura-Historia-Globalizacja 2013, nr 14.
Rozstrzygnij, czy autorom powyszych sw blisko jest do hase uniwersalizmu praw

czowieka. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 120.
Fragment dokumentu
Jan z Boej aski krl Anglii, pan Irlandii, ksi Normandii i Akwitanii oraz hrabia
Andegawenii przekazuje pozdrowienie []. Czowiek wolny nie moe by ukarany za
wykroczenie inaczej jak tylko stosownie do rodzaju czynu, za za wielkie przestpstwo
wedug jego charakteru []. aden czowiek wolny nie moe by pojmany ani uwiziony,
pozbawiony mienia, wyjty spod prawa, wygnany lub w jakikolwiek sposb ciemiony i ani
przeciwko niemu nie wystpimy, ani nikogo nie wylemy inaczej, anieli na mocy
prawomocnego wyroku wydanego przez jemu rwnych wedug prawa krajowego.
rdo: pl.static.z-dn.net/files/d9d/6469a34df595bd421e8f48488a4d4d24.pdf [dostp: 25.11.2014].
Podaj nazw zacytowanego dokumentu dotyczcego praw czowieka.
Zadanie 121.
Midzynarodowy akt prawny [fragment]

Artyku 34. Skargi indywidualne
[Organ ten] moe przyjmowa skargi kadej osoby, organizacji pozarzdowej lub grupy
jednostek, ktra uwaa, e staa si ofiar naruszenia przez jedn z Wysokich Ukadajcych
si Stron praw zawartych w niniejszej Konwencji lub jej protokoach.
Artyku 35. Wymogi dopuszczalnoci
1. [Organ ten] moe rozpatrywa spraw dopiero po wyczerpaniu wszystkich rodkw
odwoawczych, przewidzianych prawem wewntrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi
zasadami prawa midzynarodowego, i jeli sprawa zostaa wniesiona w cigu szeciu
miesicy od daty podjcia ostatecznej decyzji.
rdo: www.msz.gov.pl/resource/c79c4895-26f9-4dab-888a-527551da48ac:JCR [dostp: 30.12.2014].
Podaj nazw organu midzynarodowego, ktrego dotycz powysze przepisy prawne.
71
Zadanie 122.
O amaniu praw
Tekst 1. W Iranie zatrzymano czterech mczyzn podejrzanych o oblanie kwasem co
najmniej dwch kobiet podaa oficjalna agencja prasowa IRNA. Atak, do ktrego doszo
w ubiegym tygodniu w miecie Isfahan, wywoa oburzenie w kraju. Napastnicy najpewniej
zaatakowali kobiety, gdy uwaali, e byy one niewystarczajco skromnie ubrane.
Tekst 2. 2 czerwca wieczorem trzech ydw, udajcych si na naboestwo do ydowskiej
szkoy, zostao zniewaonych i obrabowanych przez trzech osobnikw. Doszo do bjki,
podczas ktrej dwm ydom zadano ciosy w gow motkiem i metalowym prtem. Trzeci
zosta uderzony w rami.
Tekst 3. Warunki w wizieniach stanowych w Kalifornii (USA) byy we wtorek jednym
z gwnych tematw relacji telewizyjnych i radiowych. Osadzeni odbywaj tam kar czsto
w zatoczonych celach, a winiowie chorzy na raka i inne choroby jak relacjonowao
we wtorek radio NPR nie otrzymywali odpowiednich lekw, co przyspieszao ich zgony.
Tekst 4. Pojawiy si pierwsze szczegy w sprawie zatrzymania na Biaorusi eksperta
wojskowego. Aleksander Alesin jest podejrzany z dwch artykuw dotyczcych zdrady ojczyzny
i szpiegostwa lub przekazania tajemnicy pastwowej innemu pastwu. Grozi mu od 7 do 15
lat wizienia.
Na podstawie: http://wiadomosci.wp.pl/kat,8311,title,W-Iranie-zatrzymano-mezczyzn-podejrzanych-o-
oblewanie-kobiet-kwasem,wid,16972693,wiadomosc.html, http://wiadomosci.wp.pl/kat,8771,title,Zatrzymany-
na-Bialorusi-ekspert-Aleksander-Alesin-podejrzany-o-zdrade,wid,17088364,wiadomosc.html,
www.lex.pl/czytaj/-/artykul/sn-kalifornii-zwolnic-25-procent-wiezniow?refererPlid=68467180,
www.wprost.pl/ar/326790/Kolejny-antysemicki-atak-we-Francji/ [dostp: 30.12.2014].
Rozstrzygnij, w ktrym tekcie opisano sytuacj amania praw czowieka. Uzasadnij

swj wybr.
Zadanie 123.
O dziaaniach maestwa von Hannover

Skarcymi byli Caroline von Hannover, crka zmarego Rainiera III ksicia Monaco, oraz jej
m ksi Ernst August von Hannover. Od wczesnych lat 90. ksiniczka Caroline staraa
si uniemoliwi publikowanie przez pras zdj z jej ycia prywatnego. Serie takich zdj
wydrukowanych w 1993 r. oraz w 1997 r. w niemieckich czasopismach doprowadziy do
wszczcia spraw przed sdami niemieckimi. Federalny Trybuna Sprawiedliwoci (FTS)
w 1995 r., a nastpnie Federalny Trybuna Konstytucyjny (FTK) w 1999 r. oddaliy
jej roszczenia. Spraw tych dotyczyo take orzeczenie Trybunau ze Strasburga: Caroline
von Hannover v. Niemcy z dnia 24 czerwca 2004 roku, w ktrym przyznano, i zosta
naruszony art. 8 Konwencji.
Na podstawie: M. A. Nowicki (oprac.), [], Warszawa 2013, s. 177.
123.1. Podaj nazw trybunau, ktry przyzna racj ksicej parze.
123.2. Okrel, w ktrej generacji midzynarodowego katalogu praw czowieka znajduje

si naruszone prawo.
72
Zadanie 124.
Schemat. Jeden z systemw ochrony praw czowieka
rdo: http://bip.ms.gov.pl [dostp: 30.12.2014].
Uzupenij zdania wpisz nazw organizacji midzynarodowej (A) oraz rok (B).
Przedstawione powyej instytucje bronice praw czowieka wchodz w skad systemu

stworzonego w ramach (A) .
Polska jest czonkiem tej organizacji od roku (B) .. .
Zadanie 125.
O prawie do ochrony midzynarodowej

Roman obywatel Biaorusi, dziaacz antyrzdowej opozycji podczas kontroli granicznej
zadeklarowa ch uzyskania w Polsce ochrony midzynarodowej na podstawie Konwencji
Genewskiej z 1951 r. z uwagi na przeladowanie w swoim pastwie. Nastpnie za
porednictwem komendanta placwki Stray Granicznej zoy wniosek o udzielenie mu
ochrony do Szefa Urzdu do Spraw Cudzoziemcw.
125.1. Podaj nazw statusu prawnego, ktry Roman otrzyma w przypadku pozytywnego
rozpatrzenia zoonego przez niego wniosku.
125.2. Podaj dwa prawa, ktre bd przysugiway Romanowi w Polsce w przypadku

pozytywnego rozpatrzenia zoonego przez niego wniosku.
Zadanie 126.
Opis sytuacji
Jakub X., mieszkaniec Warszawy, nie zosta przyjty do pracy w urzdzie miasta z powodu
braku wymaganych kwalifikacji. Wystpi do sdu, twierdzc, e naruszone zostao jego
konstytucyjne prawo do pracy.
Wyjanij, czy dziaania Jakuba X. maj podstaw prawn w Konstytucji RP z 1997 roku.
73
Zadanie 127.
rdo 1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. U. z dnia 2 sierpnia
1997 roku) [fragment]
Art. 256. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrj pastwa lub nawouje
do nienawici na tle rnic narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych
albo ze wzgldu na bezwyznaniowo, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci
albo pozbawienia wolnoci do lat 2.
rdo 2. O mowie nienawici

Partia rzdzca chce zapisa w artykule 256 kk, e kto publicznie propaguje faszystowski
lub inny totalitarny ustrj pastwa lub nawouje do nienawici wobec grupy osb lub osoby
z powodu jej przynalenoci narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, spoecznej,
naturalnych lub nabytych cech osobistych lub przekona, podlega karze grzywny,
ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2.
Odnoszenie kategorii mowy nienawici do przynalenoci politycznej moe spowodowa
bardzo negatywne konsekwencje dla debaty publicznej twierdzi Adam Bodnar, wiceprezes
Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka. Podkrela, e podstaw przepisw o mowie nienawici
jest ochrona praw jednostki dotyczca pewnych cech, na ktre nie mamy wpywu. Nie mamy
wpywu na kolor oczu, orientacj seksualn czy przynaleno narodowociow,
ale przynaleno polityczna to jest cecha, ktra zaley od naszych przekona.
Na podstawie: www.fakty.interia.pl/ [dostp: 05.12.2014].
Wyka, e przedstawione zmiany w art. 256 Kodeksu karnego mog ograniczy

moliwo kontroli politykw przez media.
Zadanie 128.
O laureatach Pokojowej Nagrody Nobla

Opis A. Pastor baptystyczny, dziaacz na rzecz rwnouprawnienia i zniesienia dyskryminacji
rasowej, laureat Pokojowej Nagrody Nobla z roku 1964.
Opis B. Polityk arabski, wspzaoyciel organizacji zbrojnej Al-Fatah, prezydent Autonomii
Palestyskiej, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1994 roku.
Opis C. Polityk, prezydent pastwa afrykaskiego, jeden z przywdcw ruchu przeciw
apartheidowi, wieloletni wizie polityczny, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1993 roku.
Podaj imiona i nazwiska laureatw Pokojowej Nagrody Nobla przedstawionych

w powyszych opisach.
74
Zadanie 129.
Uzasadnienia przyznania pokojowej Nagrody Nobla [fragmenty]

Opis A. Za [] pokojow walk o bezpieczestwo kobiet i o prawo kobiet do penego
uczestnictwa w budowaniu pokoju.
Opis B. Za [] wysiki na rzecz budowy i upowszechniania wiedzy na temat zmian klimatu
wynikajcych z dziaa czowieka i za stworzenie podstaw dla rodkw, ktre s niezbdne
do walki z takimi zmianami.
Opis C. Za [] walk z ciemieniem dzieci i modych ludzi oraz o prawo wszystkich
dzieci do edukacji.
rdo: http://m.wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,117915,16780749,Pokojowy_Nobel_dla_[...].html
[dostp: 03.02.2015].
Do informacji i fotografii dotyczcej kadej z laureatek pokojowej Nagrody Nobla

przyporzdkuj uzasadnienie przyznania jej tego wyrnienia.
Malala Yousafzai, Tawakkul Karman,

obywatelka Pakistanu obywatelka Jemenu
Opis . Opis .
rdo: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2014/yousafzai-facts.html,
http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2011/karman-facts.html [dostp: 30.12.2014].
75
1.4. Stosunki midzynarodowe
Zadanie 130.
rdo 1. O konflikcie na obszarze poradzieckim

Konflikt mia dwie odsony, waciwie byy to dwie rne wojny. Jedna w latach 19941996
oraz druga w latach 19992009, kiedy to nastpio oficjalnie zakoczenie operacji
antyterrorystycznej, chocia ta data nie jest jednoznaczna i wielu twierdzi, e wojna jeszcze
trwa. Zwycizc wyborw prezydenckich w styczniu 1997 r. zosta szef sztabu Asan
Maschadow, ktry nie mg poradzi sobie z sytuacj rozkadu pastwa.
Na podstawie: A. Legucka, Geopolityczne uwarunkowania i konsekwencje konfliktw zbrojnych na obszarze
poradzieckim, Warszawa 2013, s. 149, 157.
rdo 2. Mapa polityczna regionu
Na podstawie: http://d-maps.com/carte.php?num_car=4030&lang=en
Na podstawie tekstu oraz mapy uzupenij zdania wpisz nazw pastwa federalnego (A),
numer na mapie (B), nazw jednostki federacji (C) oraz nazwisko (D).
Powyszy tekst dotyczy konfliktu na obszarze (A) ,

pastwa oznaczonego na mapie numerem (B) .... . By on zwizany z faktem ogoszenia
niepodlegoci przez cz skadow tego pastwa (C) , co uczyni
pierwszy prezydent tej republiki (D) .

Zwr uwag na charakterystyczne elementy opisu lata wojen oraz nazwisko Maschadowa.
Wskazwk znajdziesz rwnie w tytule rda tekstu oraz na mapie pomog nazwy mrz.
W poleceniu masz informacj, e punktach AB chodzi o pastwo federalne.
Poprawna odpowied
A. Federacji Rosyjskiej (Rosji),
B. 2,
C. Czeczeni (Republik Czeczesk),
D. (Dochar) Dudajew.
76
Zadania testowe Stosunki midzynarodowe
Zadanie 131.
Plakat. Kampania spoeczna
rdo: www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/51,96856,13591343.html?i=3 [dostp: 20.11.2014].
Tumaczenia sw z plakatu:
Torebka 32 euro,
Tygodniowe wyywienie 4 euro,
Wylij pomoc na numer 2255, aby przekaza 1,50 euro.
Dokonaj interpretacji problemu ukazanego w kampanii spoecznej, ktrej fragmentem

jest powyszy plakat, w kontekcie podziau na globaln Pnoc i globalne Poudnie.

W zadaniu zasugerowano sposb interpretacji plakatu w kierunku globalnych podziaw
Pnoc-Poudnie. Zwr uwag, e z plakatu wywnioskowa mona o zrnicowaniu
wydatkw na realizacj potrzeb rnego rzdu w rnych krajach. W rozwizaniu zadania
konieczne jest odniesienie si do poj globalna Pnoc i globalne Poudnie.

W kampanii zwrcono uwag na zrnicowanie wysokoci i charakteru wydatkw na dobra
w pastwach bogatej Pnocy i biednego Poudnia. Ukazuje tym samym problemy ekonomiczne
globalnego Poudnia.
77
Zadanie 132.
Opis A. Biorc pod uwag du liczb uchodcw wewntrznych oraz cigy brak dostpu do
wody, obawialimy si o stan higieny i warunki sanitarne wrd osb nabierajcych wod
wprost z sadzawek. Pod koniec stycznia 2013 roku nasi pracownicy pojechali do Gumuruk,
by na miejscu rozda mieszkacom zestawy sanitarne WASH.
rdo: www.pah.org.pl/nasze-dzialania/19/4796/_w_miescie_gumuruk_sudan_pld [dostp: 12.12.2014].
Opis B. W Aweil (Sudan Poudniowy) trwaj szkolenia przeciwpoarowe

i przeciwpowodziowe dla straakw, podczas ktrych ucz si m.in. zabezpieczania miejsc
zagroonych zalaniem i udzielania pierwszej pomocy. Na rzecz miejscowej stray przekazany
zosta rwnie sprzt niezbdny do przeprowadzania akcji ratowniczych.
rdo: www.polskapomoc.gov.pl/Polacy,wspieraja,strazakow,w,Sudanie,Poludniowym,1869.html
[dostp: 12.12.2014].
Opis C. Z powodu konfliktu, ktry rozpocz si wiosn 2014 roku, prawie 800 tysicy ludzi
musiao opuci swoje domy. Wielu z nich ma ograniczony dostp do ywnoci, rodkw
czystoci oraz opieki medycznej i wody. Aby mogli przetrwa nadchodzc zim,
dostarczamy ywno, artykuy higieniczne, ciep odzie i artykuy pierwszej potrzeby.
rdo: www.pah.org.pl/nasze-dzialania/19/5349/nasze_dzialania_na_ukrainie [dostp: 12.12.2014].
Opis D. Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania potrzeb zdecydowalimy si na

wsparcie syryjskich uchodcw w Libanie, gdzie trafiali uchodcy z ogarnitego najciszymi
walkami miasta Homs. Obecnie ju na terenie Syrii m.in. dostarczamy ywno,
dystrybuujemy przedmioty codziennego uytku.
Na podstawie: www.pah.org.pl/nasze-dzialania/19/5247/nasze_dzialania_w_syrii [dostp: 12.12.2014].
Podaj liter, ktr oznaczony jest opis projektu bdcego przykadem pomocy
rozwojowej. Odpowied uzasadnij.

Zwr uwag na to, e oprcz jednego opisu wszystkie pozostae przedstawiaj doran
pomoc osobom w sytuacjach konfliktw i katastrof, czyli pomoc humanitarn. Tylko jeden
opis ukazuje pomoc rozwojow, czyli dziaania nakierowane na dugofalowy rozwj
spoeczestw. Uzasadnienie musi odnosi si do definicji pomocy rozwojowej.
Zadanie 133.
Opracowanie naukowe tytuy rozdziaw

Dzi mwimy DO! Od powstania w Chiapas do wojny w sieci.
Efekt Seattle inspiracje i polskie kontynuacje.
Anty-Davos. wiatowe Fora Spoeczne.
rdo: A. Pomieciski, [...], Pozna 2013.
Podaj nazw ruchu spoeczno-politycznego, ktremu powicone jest przedstawione

opracowanie naukowe. Odpowied uzasadnij, wyjaniajc informacje zawarte w tytule
wybranego rozdziau.
78

Zwr uwag na to, e podane tytuy nawizuj do wydarze, ktre zapocztkoway ruch
i stay si jego symbolami oraz form aktywnoci typowych dla zwolennikw ruchu. Pamitaj,
e w uzasadnieniu powiniene odwoa si tylko do jednego z nich. Przywoaj wydarzenie,
ktre kryje si za tytuem rozdziau, i goszone przez zwolennikw ruchu hasa.
Zadanie 134.
Mapa. Gazocigi w Europie rodkowej i Wschodniej
Linia ciga istniejce gazocigi.

Linia przerywana planowane gazocigi.
rdo: ebe.org.pl/komentarz-tygodnia/russia-seeks-to-divide-europe-with-pipelines.html [dostp: 12.12.2014].
Rozstrzygnij, ktry z istniejcych gazocigw zaznaczonych na mapie zosta uznany

w ostatnich latach w Polsce za zagroenie dla bezpieczestwa energetycznego naszego
kraju. Odwoujc si do informacji zawartych w rdle, uzasadnij zasadno takich
opinii.
79
Zadanie 135.
Rysunek satyryczny
rdo: www.polityka.pl/galerie/1558745,88,rysuje-jan-koza.read [dostp: 30.12.2014].
Podaj nazw pastwa, ktrego stosunkw z Polsk dotyczy rysunek satyryczny,

i wyjanij dwie poruszone na nim kwestie.
Zadanie 136.
Informacja ministerstwa
Bezwzgldnie naley zachowa rodki ostronoci w miejscach publicznych, zwaszcza barach
i centrach handlowych, na dworcach autobusowych, a take na terenie obiektw religijnych,
w hotelach, w pobliu atrakcji turystycznych oraz w rodkach komunikacji publicznej. Unika
naley demonstracji i innych duych zgromadze publicznych, uywa dobrze oznaczonych
takswek, zamyka drzwi i okna w pojazdach, nosi wycznie niewielkie kwoty pienidzy,
nie zakada biuterii, zna numery telefonw alarmowych, nie dyskutowa z uzbrojonymi
bandytami. Nie naley podrowa do regionw na pograniczu z Sudanem Poudniowym
i Somali. Odradza si ponadto podrowanie do Mombasy i okolicznych miejscowoci na
Wybrzeu, Kwale, Kilifi i Lamu oraz na pnoc od masywu grskiego Mt. Kenya.
Na podstawie: www.[...].gov.pl/pl/p/[...]_pl/[...]/polityka_bezpieczenstwa/operacje_ [] [dostp: 21.12.2014].
136.1. Podaj nazw ministerstwa, ktre wydao powysz informacj.
136.2. Podaj pen nazw organizacji midzynarodowej, do ktrej Polska przystpia

w ostatnim wierwieczu, i ktra poprzez jedn ze swoich instytucji udzielia
pomocy humanitarnej na opisanym terytorium.
80
Zadanie 137.
O rozwizywaniu konfliktw midzynarodowych
Opis A. Rozstrzyganie sporw midzy pastwami przez wybranych sdziw w oparciu

o poszanowanie prawa. Strony okrelaj przedmiot sporu i zgadzaj si wykona wydany
wyrok.
Opis B. Metoda zaatwiania sporw, w ktrej organ midzynarodowy po zbadaniu stanu
faktycznego sporu nie wydaje wyroku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnicie sporu.
Opis C. Postpowanie dyplomatyczne, w ktrym bierze udzia jedno lub kilka pastw
trzecich. Rola pastwa trzeciego polega na uatwieniu pastwom bdcym w sporze
nawizania bezporednich rokowa. W samych rokowaniach pastwo to nie bierze jednak
udziau.
Na podstawie: http://stosunki-miedzynarodowe.pl/slownik/[...] [dostp: 29.12.2014].
Do kadego opisu dopisz nazw sposobu rozwizywania konfliktw midzynarodowych.
Zadanie 138.
Schemat. ad wiatowy w XX wieku
Podaj nazwy typw adu wiatowego oznaczonych na schemacie literami A i C.
Zadanie 139.
O handlu midzynarodowym
Fair trade to zorganizowany ruch spoeczny skupiajcy wiadomych konsumentw,
organizacje pozarzdowe i firmy zaangaowane w handel midzynarodowy. Jego celem jest
likwidacja spoecznego i ekonomicznego zmarginalizowania ubogich producentw
z globalnego Poudnia, co ma suy wyeliminowaniu ubstwa i promocji koncepcji rozwoju
zrwnowaonego. Idea Fair Trade wykorzystuje zatem podejcie rynkowe do poprawy
sytuacji spoeczestw pastw rozwijajcych si. Zapewnia im rwne szanse w handlu
(w stosunku do subwencjonowanych produktw rolnych pastw rozwinitych), a wic dostp
do bogatych rynkw pastw Pnocy na sprawiedliwych warunkach.
rdo: http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/KES/kwartalnik/archiwum/Documents/EJastrzebska8, s.11,
[dostp: 15.01.2015].
Wyjanij, czy fair trade mona uzna za form pomocy charytatywnej dla krajw
Poudnia. Odpowied uzasadnij.
81
Zadanie 140.
Na podstawie: http://rafa.eu.org/auto/auto11.gif [dostp: 27.12.2014].
rdo 2. Na pomoc zwierztom

W ostatnich 150 latach tempo wymierania ptakw i ssakw zwikszyo si czterokrotnie.
61 tys. gatunkw zwierzt jest wpisanych na list gatunkw zagroonych. Gwn przyczyn
wymierania zwierzt jest utrata naturalnych siedlisk, emisja zanieczyszcze i nielegalny
handel zagroonymi gatunkami. WWF podaa na podstawie bada przeprowadzanych od lat
70., e liczebno ok. 3 tys. gatunkw ssakw, ptakw, gadw, pazw i ryb zmniejszya si
w skali globalnej o jedn trzeci.
Na podstawie: www.wprost.pl/ar/350839/[...]-alarmuj-zwierzeta-[...]szybciej/ [dostp: 13.02.2015].
Zidentyfikuj problem, na jaki zwracaj uwag autorzy obu rde. W odpowiedzi

odwoaj si do elementw graficznych rysunku.
Zadanie 141.
O przyczynach wydarze w Jugosawii
Wrd przyczyn wewntrznych do najwaniejszych naleaa mier w 1980 r. [] Josipa
Broz Tity. Dziesi lat pniej sytuacja w Jugosawii zmienia si tak dalece, e politycy
ktrzy stanli na czele rzdw republikaskich, nie byli w stanie rozwiza sytuacji
konfliktowej. Przeciwnie, zamiast scala pastwo federacyjne, usiowali budowa pastwa
narodowe.
rdo: R. o, J. Reginia-Zacharski, Wspczesne konflikty zbrojne, Warszawa 2010, s. 292293.
Podaj nazwy czterech nowych pastw, ktre powstay w latach 90. XX wieku w wyniku
sytuacji opisanej w tekcie.
82
Zadanie 142.
Rysunek. W walce o pokj

Pokj bdzie, kiedy Siy pokojowe przybd,
bd siy pokojowe. kiedy bdzie pokj.
Na podstawie: [] politicalcartoons.com%252Fcartoon%252F0d1abe7d-5344-48ef-821d-
d68233b0bb36.html%3B600%3B501 [dostp: 31.12.2014].
142.1. Podaj nazw pastwa oraz rodzaj midzynarodowej inicjatywy, ktrej dotyczy
rysunek.
142.2. Wyjanij problem przedstawiony na rysunku.
Zadanie 143.
O rozwizywaniu konfliktw midzynarodowych
W kocu stycznia 1999 r. podjto jeszcze raz prb dyplomatycznego rozwizania konfliktu.
Do stou rokowa na zamku w Rambouillet pod Paryem 6 lutego zostay zaproszone
zwanione strony: Serbowie i Albaczycy. Pertraktacje byy prowadzone za porednictwem
zajmujcych si rokowaniami osb: francuskiego ministra spraw zagranicznych Huberta
Vedrine, brytyjskiego Robina Cooka, amerykaskiego ambasadora Christophera Hilla,
reprezentujcego Uni Europejsk austriackiego dyplomaty Volfganga Petritscha
oraz rosyjskiego wiceministra Borisa Majorskiego. Podstaw porozumienia politycznego
stanowi plan pokojowy opracowany przez Hilla.
rdo: R. o, J. Reginia-Zacharski, Wspczesne konflikty zbrojne, Warszawa 2010, s. 315.
Rozstrzygnij, czy metoda rozwizywania konfliktw midzynarodowych przedstawiona

w tekcie to arbitra. Uzasadnij odpowied.
83
Zadanie 144.
Tabele. Wydatki na wojskowo (w mln dolarw)

Tabela 1 Tabela 2
USA 305141 USA 293093
Francja 45123 ZSRR 246011
RFN 41965 Francja 36105
Wielka Brytania 40775 RFN 35097
Japonia 32927 Wielka Brytania 34304
Wochy 25003 Japonia 26200
Arabia Saudyjska 15360 Wochy 19621
Arabia
Iran 14064 13355
Saudyjska
ChRL 12494 Indie 10889
Korea Pd. 11615 Kanada 9897
Na podstawie: SIPRI, SIPRI Military Expenditure Database,
www.sipri.org/research/armaments/milex/milex_database [dostp: 25.11.2014].
Ustal, ktra z tabel odnosi si do 1988 roku. Swj wybr uzasadnij, odwoujc si do
wiedzy o typie wczesnego adu midzynarodowego oraz zaprezentowanych danych.
Zadanie 145.
Rysunek satyryczny
KORUPCJA
BURCZENIE
W BRZUCHU
POMOC
ZAGRANICZNA
rdo: www.cartoonmovement.com/cartoon/71?fq=theme.money [dostp: 05.01.2015].
Wyjanij problem zilustrowany na rysunku satyrycznym, uwzgldniajc jego elementy

graficzne.
84
Zadanie 146.
rdo 1. O adzie wiatowym w XXI wieku
Pozycja Ameryki w wiecie cay czas sabnie []. Inwazje na Afganistan i Irak byy postrzegane
przez wielu jako symbole globalnego imperializmu amerykaskiego. W rzeczywistoci
stanowiy jedynie oznaki imperialnej zadyszki. Nadmierne wydatki osabiay siy zbrojne,
a kolejne operacje wojskowe rodziy opr w postaci sieci terrorystycznych i grup
rebelianckich posugujcych si asymetryczn broni, na przykad zamachami samobjczymi
[]. Skutek jest taki, e teraz konkurujemy (i przegrywamy w tej rywalizacji) na
geopolitycznym rynku z innymi supermocarstwami: Uni Europejsk i Chinami. Taki jest
ukad geopolityczny XXI w. uformowaa si nowa Wielka Trjka. Nie ma w tym gronie
Rosji [], nie ma trawionego konfliktami wewntrznymi islamu i nie ma Indii, ktre pod
wzgldem poziomu rozwoju i strategicznych apetytw pozostaj par dziesitek lat za
Chinami. Wielka Trjka dyktuje reguy i nie ma w niej jednej strony dominujcej. Innym
pastwom pozostaje wybra sobie partnerw w tym postamerykaskim wiecie []. Ani
Chiny, ani UE nie zastpi USA w roli hegemona, lecz wszystkie trzy supermocarstwa bd
nawzajem si rwnowayy i walczyy o wpywy.
rdo: P. Khanna, Poegnanie z hegemoni, Europa. Tygodnik idei, 17.05.2008.
rdo 2. Wykres. Przewidywane zmiany sytuacji na wiecie
Na podstawie: Przewidywana zmiana sytuacji na wiecie, Komunikat z bada CBOS BS/111/2006.
146.1. Podaj nazw typu adu wiatowego, jaki zdaniem autora tekstu powsta na
pocztku XXI wieku.
146.2. Podaj zaleno midzy deklarowanym zainteresowaniem respondentw polityk
a przekonaniem zbienym z ocen autora tekstu. Uzasadnij odpowied,
przytaczajc dane z wykresu.
85
Zadanie 147.
O pomocy dla spoeczestw afrykaskich

Ogromna suma biliona dolarw nie przyczynia si jednak do rozwoju, a wrcz odwrotnie,
obdarowani s biedniejsi ni byli. Jak podaje Jdrzej Winiecki, w 1970 roku za mniej ni
dolara dziennie ya okoo jedna dziesita Afrykanw, dzi jest to ju ponad poowa. Tak wic ta
forma pomocy nie sprawdza si, a wrcz wyrzdza szkody, pogbiajc ubezwasnowolnienie
krajw. W efekcie wadze takich pastw jak Mali, Mozambik czy Etiopia koncentruj si przede
wszystkim na zabieganiu o wsparcie i na nim opieraj swoje budety.
rdo: J. Nikitorowicz, Grupy etniczne w wielokulturowym wiecie, Sopot 2010, s. 187.
Rozstrzygnij, czy krytyka w tekcie odnosi si do pomocy humanitarnej. Odpowied

uzasadnij, odwoujc si do tekstu.
Zadanie 148.
Wykres. Poczucie zagroenia dla niepodlegoci Polski
rdo: Sytuacja midzynarodowa i bezpieczestwo Polski, Komunikat z bada CBOS BS/80/2014.
148.1. Podaj nazw pastwa lecego w Europie Wschodniej, na terytorium ktrego

doszo do konfliktw, ktre najprawdopodobniej wpyny na zmiany poczucia
istnienia zagroenia dla niepodlegoci Polski w 2014 roku.
148.2. Podaj, jak zmienio si poczucie zagroenia dla niepodlegoci Polski po

przystpieniu naszego pastwa do NATO. Odwoaj si do danych z dwch bada,
ktre miay miejsce bezporednio po tym fakcie.
86
Zadanie 149.
rdo 1. Mapa zagroenia terroryzmem (im ciemniejszy kolor, tym wiksze zagroenie
terroryzmem)
rdo: Global Terrorism Index 2014,

www.visionofhumanity.org/sites/default/files/Terrorism%20Index%20Facts.pdf [dostp: 25.12.2014].
rdo 2. Wykres. Grupy terrorystyczne odpowiedzialne za najwiksz liczb zabjstw
Tumaczenie:
Total cakowite Attacks ataki Deaths zabici Injuries ranni
rdo: Global Terrorism Index 2014,
www.visionofhumanity.org/sites/default/files/Terrorism%20Index%20Facts.pdf [dostp: 25.12.2014].
Wyka zwizek midzy najwyszym zagroeniem terroryzmem a dziaalnoci

wskazanych grup terrorystycznych.
87
Zadanie 150.
Sprawiedliwy Handel
Prawdziwym przeomem w historii ruchu byo [...] opracowanie systemu certyfikacji Fairtrade,
ktry pozwoli na wprowadzenie produktw wyprodukowanych w ramach Sprawiedliwego
Handlu do masowej dystrybucji. Dziki stworzeniu jasnego zestawu standardw, ktrych
spenienie jest warunkiem umieszczenia na produkcie odpowiedniego znaku graficznego,
konsumenci mog mie gwarancj, e to, co kupuj, rzeczywicie zostao wyprodukowane
z poszanowaniem praw ubogich producentw.
Fairtrade sprawiedliwy handel.
rdo:www.biosprawiedliwi.pl/promocyjne/promo1a.jpg;
http://www.fairtrade.org.pl/s1_co_to_jest_sprawiedliwy_handel_fair_trade.html [dostp: 30.12.2015].
Wyka, e idee propagowane przez twrcw Sprawiedliwego Handlu s zgodne

z zaoeniami ruchw alterglobalistycznych.
Zadanie 151.
rdo 1. O polityce zagranicznej USA w XXI wieku
Jeli uzna, e administracja Obamy miaa powody, aby czu si rozczarowana partnerstwem
z Europ, to take niektre pastwa europejskie miay uzasadnione racje, rewidujc swoj
postaw wobec Stanw Zjednoczonych. Przede wszystkim dotyczyo to pastw Europy
rodkowo-Wschodniej []. Ju pierwsze miesice urzdowania administracji Obamy dowiody,
e niemal zupenie stracia ona z pola widzenia t cz Europy. Wynikao to z faktu, e
prezydent prbowa traktowa kontynent europejski jako cao, a jeli by ju zmuszony do
kultywowania wyjtkowych relacji ze stolicami pastw, to raczej z tymi o tradycyjnie wikszej
wadze z perspektywy Waszyngtonu Londynem, Berlinem czy Paryem []. Istniaa jeszcze
jedna przyczyna odsunicia Europy rodkowo-Wschodniej na dalszy plan w kalkulacjach
88
Waszyngtonu. Wizaa si ona bezporednio z nowymi zasadami polityki zagranicznej

administracji Obamy. W nowym myleniu o amerykaskiej roli w wiecie i charakterze
relacji Stanw Zjednoczonych z ich otoczeniem midzynarodowym szczegln rol zacza
odgrywa Rosja []. Ju w lutym 2009 r., podczas monachijskiej konferencji na temat
bezpieczestwa, dyplomacja amerykaska zapowiedziaa nowe otwarcie w relacjach z Rosj.
Czas nacisn klawisz reset i zrewidowa wiele obszarw, w ktrych moemy i powinnimy
wsppracowa oznajmi wwczas wiceprezydent J.R. Biden.
rdo: J. Kiwerska, Europa w strategii Baracka Obamy (20092012), Pozna 2013, s. 6162.
rdo 2. Opinia publiczna o polityce midzynarodowej USA w XXI wieku
Na podstawie: Transatlantic Trends 2012, s. 26; http://trends.gmfus.org/transatlantic-trends/ [dostp: 31.12.2014].
Wyjanij, czy wskazana w tekcie zmiana polityki USA wobec Europy rodkowo-
-Wschodniej od 2009 roku znalaza swoje odbicie w nastrojach panujcych wrd
mieszkacw pastw tego regionu. W odpowiedzi odwoaj si do danych z wykresu.
89
Zadanie 152.
Fotografia. Szkoa w Afryce
rdo: http://uslyszafryke.blox.pl/tagi_b/6366/wolontariat.html?PageNumber=2 [dostp: 20.02.2015].
Rozstrzygnij, czy przedstawiona na fotografii pomoc midzynarodowa to pomoc

rozwojowa. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 153.
Rysunek satyryczny
rdo: V. Van Dyke, Wprowadzenie do polityki, Pozna 2000, s. 155.
Wyjanij, na jakie cechy konfliktu PnocPoudnie zwraca uwag autor prezentowanego

rysunku satyrycznego.
90
Zadanie 154.
rdo 1. Traktat midzynarodowy [fragment]

Artyku 5.
Strony zgadzaj si, e zbrojna napa na jedn lub kilka z nich w Europie lub Ameryce
Pnocnej bdzie uwaana za napa przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzaj si
one na to, e jeeli taka zbrojna napa nastpi, kada z nich [...] udzieli pomocy Stronie
lub Stronom tak napadnitym, podejmujc natychmiast indywidualnie i w porozumieniu
z innymi Stronami tak akcj, jak uzna za konieczn, nie wyczajc uycia siy zbrojnej,
w celu przywrcenia i utrzymania bezpieczestwa obszaru pnocnoatlantyckiego. [...]
Artyku 6.
W rozumieniu Artykuu 5. za napa zbrojn, wymierzon przeciwko jednej lub kilku
Stronom, uwaa si napa zbrojn:
- na terytorium ktrejkolwiek ze Stron w Europie lub Ameryce Pnocnej, na algierskie
departamenty Francji, na terytorium Turcji lub na wyspy pod jurysdykcj ktrejkolwiek
ze Stron na obszarze pnocnoatlantyckim na pnoc od zwrotnika Raka [...].
16 stycznia 1963 roku Rada stwierdzia, e w odniesieniu do byych algierskich departamentw Francji
stosowne klauzule niniejszego Traktatu stay si niewane z dniem 3 lipca 1962 roku.
rdo: www.stosunki.pl/sites/default/files/images/Traktat%20P%C3%B3%C5%82nocnoatlantycki.pdf
[dostp: 22.02.2015].
rdo 2. Mapa polityczna Europy [luty 2015]
Spord pastw oznaczonych na mapie numerami 17 wska trzy, ktrych dotycz

zobowizania zapisane w cytowanym fragmencie umowy midzynarodowej. Podaj ich
nazwy i numery, ktrymi zostay oznaczone na mapie.
91
Zadanie 155.
rdo 1. Midzynarodowe interwencje

Interwencje Czas trwania
24 marca 11 czerwca 1999 r.
12 czerwca 10 lipca 1999 r.
Na podstawie: www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/organizacje_miedzynarodowe/nato/nato_pakt_
polnocnoatlantycki; www.22pkwkfor.wp.mil.pl/pl/11.html [dostp: 31.12.2014].
rdo 2. O sytuacji w Kosowie po wojnie 1999 roku

10 czerwca 1999 roku NATO zakoczyo naloty na Jugosawi [...] uchwalia rezolucj
nr 1244 o warunkach przywrcenia pokoju w Jugosawii. Zgodnie z jej postanowieniami
wojska serbskie opuciy Kosowo, a odpowiedzialno za utrzymanie bezpieczestwa
i porzdku w prowincji przejy siy KFOR, zoone gwnie z oddziaw NATO, ale te z Rosji.
rdo: www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Serbia,problemy,Kosowo [dostp: 21.02.2015].
Podaj pen nazw organu midzynarodowej organizacji, w ktrego kompetencjach byo

podjcie decyzji o przeprowadzeniu interwencji wskazanej w rdach.
Zadanie 156.
rdo 1. Mapa. Pastwa czonkowskie i partnerskie w 2012 roku
rdo: www.css.ethz.ch/fsk/policy_consultancy/Grafiken/CSS_Analysis/Nr-110/CSS-Analysis-110.jpg
[dostp: 11.02.2015].
92
rdo 2. Notka informacyjna

W rozumieniu rozdziau VIII Karty Narodw Zjednoczonych jest to organizacja regionalna.
Skupia 57 pastw-uczestnikw o rwnym statusie. Deklaracje i decyzje podejmowane w jej ramach
zapadaj w oparciu o zasad konsensusu, maj charakter polityczny i nie s prawnie wice.
Na podstawie: www.msz.gov.pl [dostp: 11.02.2015].
Podaj pen polsk nazw organizacji, ktrej dotycz materiay rdowe, na przykadzie
misji na Ukrainie w 2014 roku wyjanij, jakie s jej cele.
Zadanie 157.
O organizacjach funkcjonujcych w systemie ONZ
Opis A. Dy do zapewnienia wszystkim ludziom moliwie najwyszego poziomu zdrowia.

Wsppracuje z rzdami przy opracowywaniu i realizacji narodowych planw ochrony
zdrowia, pomaga w transferze technologii, promuje standardy i rozpowszechnia informacje
w dziedzinie ochrony zdrowia.
Opis B. Dy do poprawy warunkw wyywienia i ycia ludnoci, popiera rozwj rolnictwa
i midzynarodow wymian produktw rolnych. Od 1961 roku rozwija kampani walki
z godem, ktrej celem jest zwikszenie produkcji ywnoci przez zastosowanie nowoczesnych
metod w rolnictwie.
Na podstawie: www.unic.un.org.pl/wolontariat/pomoc_a_wol.php [dostp: 17.02.2015].
Do kadego opisu dopisz pen polsk nazw organizacji funkcjonujcej w systemie

ONZ.
Zadanie 158.
O jednej z instytucji ONZ

Instytucja koordynuje prac czternastu organizacji wyspecjalizowanych, dziesiciu komisji
funkcyjnych oraz piciu komisji regionalnych. W ostatnich latach staa si gwn instytucj
na wiecie zajmujc si najwaniejszymi wyzwaniami stawianymi przez globalizacj,
midzy innymi zmniejszeniem przepaci cyfrowej midzy pastwami rozwinitymi
i rozwijajcymi si poprzez prace nad technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi.
Koordynuje take dziaania licznych komisji badajcych takie kwestie jak populacja,
zrwnowaony rozwj i rozwj spoeczny.
Na podstawie: www.unic.un.org.pl/kalendarium/system_nz_wpigulce_organy.php [dostp: 27.12.2014].
Podaj pen polsk nazw organu ONZ przedstawionego w tekcie.
93
Zadanie 159.
O funduszu ONZ
Utworzony, by zapewni ochron najbardziej dotknitym, ofiarom wojen, katastrof, godu,
a take dyskryminacji i przemocy. Reaguje w krytycznych sytuacjach, bronic praw dzieci.
Udziela pomocy finansowej przy realizacji programw zwikszenia opieki lekarskiej nad
chorymi dziemi, poprawy wyywienia, zapewnienia podstawowej edukacji.
Na podstawie: www.unic.un.org.pl/wolontariat/pomoc_a_wol.php [dostp: 17.02.2015].
Podaj pen polsk nazw funduszu ONZ, w gestii ktrego ley realizacja zadania
podkrelonego w tekcie.
Zadanie 160.
Biografie politykw
Opis A. Oficer wojska, korespondent wojenny i premier Wielkiej Brytanii; w 1946 roku na
uniwersytecie w Zurychu wygosi synne przemwienie, w ktrym opowiedzia si
za koncepcj Stanw Zjednoczonych Europy.
Opis B. Woski premier i minister spraw zagranicznych. Wielokrotnie propagowa inicjatywy
na rzecz zjednoczenia Europy Zachodniej, pracujc nad realizacj planu Marshalla. Ponadto
wspiera realizacj planu Schumana w sprawie ustanowienia Europejskiej Wsplnoty Wgla
i Stali, a take uczestniczy w pracach nad utworzeniem europejskiej polityki obronnej.
Opis C. Pierwszy kanclerz Republiki Federalnej Niemiec. W sze lat (194955) osign
dalekosine cele polityki zagranicznej, dziki czemu udao si zwiza przyszo RFN
z sojuszem pastw zachodnich poprzez: czonkostwo w Radzie Europy (1951), zaoenie
Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali (1952) oraz wstpienie do NATO (1955).
Na podstawie: http://europa.eu/about-eu/eu-history/founding-fathers/index_pl.htm [dostp: 30.12.2014].
Do kadego podanego opisu dopisz imi i nazwisko odpowiedniego polityka.
Zadanie 161.
O jednym z typw procedury ustawodawczej w UE
Zgodnie z art. 289. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) procedura [ta] jest
specjaln procedur ustawodawcz, w ramach ktrej Parlament wydaje opini na temat
proponowanego aktu ustawodawczego przed jego przyjciem przez Rad. Parlament
Europejski moe zatwierdzi bd odrzuci wniosek ustawodawczy lub zaproponowa do
niego poprawki. Rada nie jest prawnie zobowizana do uwzgldniania opinii Parlamentu,
jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunau Sprawiedliwoci nie moe podj decyzji bez
otrzymania tej opinii.
rdo: www.europarl.europa.eu/aboutparliament/pl/0081f4b3c7/Szczeg%C3%B3%C5%82y-procedury-
prawotw%C3%B3rczej.html [dostp: 30.12.2014].
Podaj nazw unijnej procedury ustawodawczej, ktr opisano w tekcie.
94
Zadanie 162.
rdo 1. O zbieraniu miliona podpisw
W 2013 roku ruszya akcja zbierania miliona podpisw poparcia dla zawieszenia pakietu
klimatyczno-energetycznego Unii Europejskiej. Pomys tej akcji, majcej na celu uchronienie
polskiej gospodarki i mieszkacw Polski przed skutkami pakietu, wysun Ludwik Dorn.
Inicjatyw wsparli przedstawiciele NSZZ Solidarno []. W skad Komitetu
Obywatelskiego (oglnoeuropejskiego) obok przedstawicieli Polski weszli reprezentanci
6 krajw UE: Austrii, Czech, Danii, Grecji, Litwy i Wielkiej Brytanii.
rdo: www.debnikikrakow.pl/component/content/article/8-aktualnosci/610-zbieramy-milion-podpisow-pakiet-
klimatyczny [dostp: 05.12.2014].
rdo 2. Fotografia Podpis pod traktatem
rdo: www.ec.europa.eu/polska/news/091010_podpis_pod_traktatem_pl.htm [dostp: 20.02.2015].
Podaj nazw traktatu UE, do ktrego nawizuje fotografia, ktry wprowadzi

rozwizanie prawne przedstawione w tekcie oraz nazw tego rozwizania.
Zadanie 163.
Artyku 5. Traktatu o Unii Europejskiej [fragment]
[] w dziedzinach, ktre nie nale do jej wycznej kompetencji, Unia podejmuje dziaania
tylko wwczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego dziaania nie mog
zosta osignite w sposb wystarczajcy przez Pastwa Czonkowskie, zarwno na
poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeli ze wzgldu na rozmiary
lub skutki proponowanego dziaania moliwe jest lepsze ich osignicie na poziomie Unii.
rdo: Dz. U. UE nr 2010/C 83/01 [dostp: 03.02.2015].
Na podstawie tekstu uzupenij zdania wpisz nazw zasady (A), rok (B) oraz nazw
miejscowoci (C).
Powyszy przepis prawny odnosi si do jednej z podstawowych zasad funkcjonowania Unii

Europejskiej, to znaczy zasady (A) .. . Jest on fragmentem Traktatu o Unii
Europejskiej, ktry wszed w ycie w roku (B) . . Traktat ten od nazwy miasta,
w ktrym zosta podpisany zwany jest te traktatem z (C) .. .
95
Zadanie 164.
rdo 1. Schemat. Znaczenie gospodarcze i ryzyko dostaw do UE wybranych surowcw
* Im wysza liczba, tym wysza niepewno dostaw danego surowca do UE.

** Im wysza liczba, tym wiksze znaczenie danego surowca dla unijnej gospodarki.
Na podstawie: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-materials/critical/index_en.htm [dostp: 25.11.2014].
rdo 2. Tabela. Moliwoci zastpienia wybranych surowcw

Surowiec Moliwo zastpienia*
Antymon 0,64
Fluoryt 0,9
Gal 0,74
German 0,8
Grafit 0,5
Ind 0,9
Kobalt 0,9
Magnez 0,82
Metale ziem rzadkich 0,87
Niob 0,7
Platynowce 0,75
Tantal 0,4
Wolfram 0,77
*Im wysza liczba, tym mniejsza zastpowalno surowca.
Na podstawie: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-
Spoecznego i Komitetu Regionw. Stawianie czoa wyzwaniom zwizanym z rynkami towarowymi i surowcami,
http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0025:FIN:PL:PDF [dostp: 12.12.2014].
Na podstawie schematu i tabeli podaj nazwy trzech surowcw kluczowych z punktu

widzenia bezpieczestwa gospodarczego UE. Odpowied uzasadnij, wykorzystujc oba
rda.
96
Zadanie 165.
Mapa Europy w roku 2014
Na podstawie: www.worldatlasbook.com/europe/europe-blank-map.html [dostp: 30.12.2014].
Na podstawie mapy uzupenij tabel do kadego opisu dopisz nazw waciwego

pastwa oraz numer, ktrym oznaczono je na mapie.
Opis pastwa Nazwa pastwa Numer

Jest czonkiem UE i wyrazio ch przystpienia do
strefy Schengen, ale pozostali czonkowie tej strefy
A. odnosz si do tego niechtnie. Obywatele polscy
mog wjeda do tego pastwa na podstawie
paszportu lub dowodu osobistego.
Nie jest czonkiem UE, ale przystpio do strefy
B. Schengen. Obywatele polscy maj prawo do
bezwizowego wjazdu i pobytu w tym pastwie.
Jest oficjalnym kandydatem do UE, jednak pozostaje
C. poza stref Schengen i do wjazdu obywatela RP na
jego terytorium potrzebny jest paszport oraz wiza.
97
Zadanie 166.
Schemat. Pocztek procesu uchwalania budetu Unii Europejskiej
Na podstawie: www.slideplayer.pl/slide/1216575/ [dostp: 2.01.2015].
Podaj nazw organu oznaczonego na schemacie liter A.
Zadanie 167.
rdo 1. Mapa polityczna Europy [fragment]
Na podstawie: www.cke.edu.pl.
98

Jan wyruszy samochodem z kraju, ktry od 2004 roku jest czonkiem NATO, do pastwa
posiadajcego status kraju kandydujcego do UE. Nastpnie pojecha do pastwa, ktre jest
w UE od 2013 roku, z niego za do kraju, ktry przystpi do Unii Europejskiej w 2004 roku.
Podr zakoczy w pastwie bdcym czonkiem UE, ale nie NATO.
167.1. Przedstaw tras podry Jana wpisz odpowiednie nazwy pastw.

.. ..... ..... .. .....
167.2. Wpisz litery oznaczajce pastwa, na ktrych granicach w trakcie swojej podry
Jan nie bdzie podlega kontroli granicznej.
Kontrola graniczna nie bdzie odbywa si na granicy midzy pastwem a pastwem .
Zadanie 168.
Fragment wywiadu z Walterem Laqueurem

Jeszcze kilka lat temu do powszechnie twierdzono, e XXI wiek bdzie nalea do Europy.
Albo e Europa zrwnoway przynajmniej wpywy amerykaskiego supermocarstwa.
Europ toczy dugotrway kryzys. Jego pocztek przypada na lata 70. XX wieku. Mj
najwikszy niepokj wywouje fakt, e ten dzisiejszy kryzys jest niezwykle powolny. Pezajcy.
By moe, gdybycie mieli do czynienia z nagym i dramatycznym zaamaniem, ludzie i politycy
prdko by si obudzili. Ale dostrzegacie jedynie to, e Europa jest coraz bardziej cywilizowana,
a od kilkudziesiciu lat panuje w niej pokj, sprawiedliwo i rzdy prawa.
Ogaszanie ostatecznego kryzysu to stay element w yciu intelektualnym nowoczesnej
Europy. Potem za kadym razem okazywao si, e ogaszano go zbyt wczenie.
W aspekcie ekonomicznym, politycznym i militarnym Europa stopniowo maleje. Na dodatek
czci Europy s powoli i pokojowo przejmowane w sensie demograficznym przez dawne
kolonie.
Czy wielkie demokracje powinny cile wsppracowa, by stawi czoo rosncym w si
autokracjom? Czy paskim zdaniem jest to moliwe?
Dzi nie widz takiej moliwoci. Od 15 lat mwi si o wsplnych europejskich siach
zbrojnych. Ale nie zrobiono nic poza snuciem planw. Dodatkowo Europa staa si
w ostatnich kilku latach jeszcze bardziej zalena od wpyww z zewntrz w rezultacie
kurczenia si rde energii: ropy, benzyny, gazu. Jest zupenie uzaleniona od importu
z Rosji z jednej strony oraz Afryki Pnocnej i Bliskiego Wschodu z drugiej.
Na podstawie: Z Europ nikt na wiecie ju si dzi nie liczy, Dziennik, 17.05.2008;
http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/75776,z-europa-nikt-na-swiecie-juz-sie-dzis-nie-liczy.html
[dostp: 03.02.2015].
Wska przyczyny (ekonomiczn, spoeczn i polityczno-wojskow) wiadczce wedug

Waltera Laqueura o kryzysie Unii Europejskiej.
99
Zadanie 169.
Uchwaa Sejmu RP
DZIENNIK URZDOWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Warszawa, dnia [...]
Poz. 794
UCHWAA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia [...]
w sprawie uznania projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie

zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji
dotyczcych praw do utworw muzycznych na potrzeby ich wykorzystania na internetowym
polu eksploatacji na rynku wewntrznym za niezgodny z zasad pomocniczoci.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 148cc. Regulaminu Sejmu stwierdza,

e projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbiorowego zarzdzania
prawami autorskimi oraz udzielania licencji dotyczcych praw do utworw muzycznych na
potrzeby ich wykorzystania na internetowym polu eksploatacji na rynku wewntrznym nie jest
zgodny z zasad pomocniczoci, o ktrej mowa w art. 5. ust. 3. Traktatu o Unii Europejskiej.
Marszaek Sejmu: E. Kopacz
Na podstawie: http://oide.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=14688& Itemid

=740 [dostp: 22.12.2014].
Podaj nazw miasta, w ktrym podpisano traktat europejski gwarantujcy przedstawione

w tekcie kompetencje. Wyjanij, w jaki sposb parlamenty narodowe je realizuj.
100
Zadania testowe Gospodarka
1.5. Gospodarka
Zadanie 170.
Faktura [fragment]
[...] Numer faktury

FAKTURA
Piecz firmy
[...] Data wystawienia [...] Data sprzeday
Sprzedawca: Zakad Poligraficzny DEMO Nabywca: Jan Kowalski

Adres: [...] Adres: [...]
NIP: [...] NIP: [...]
Tel. / Fax: [...] Tel. / Fax: [...]
Sposb patnoci [...] Termin patnoci [...]

Bank [...] Numer konta [...]
Cena Warto Stawka Warto Warto

L.p. Nazwa PKWiU Ilo Jm
netto netto podatku podatku brutto
Usuga
1. 1 99,00 99,00 23% 22,77 121,77
poligraficzna
Razem do zapaty 121,77
PKWiU Polska Klasyfikacja Wyrobw i Usug; Jm Jednostka miary
Rozstrzygnij, czy przedstawione zdanie jest prawdziwe. Uzasadnij dokonany wybr,

odwoujc si do podstawowych podatkw stosowanych w Polsce.
Podstawowe zasady pacenia podatku, ktry zosta naliczony w przedstawionej sytuacji,

reguluje Ustawa [...] o podatku dochodowym od osb prawnych [...].

Aby prawidowo wykona zadanie, powiniene zidentyfikowa rodzaj podatku, ktry zosta
naliczony w sytuacji przedstawionej w rdle. Zwr uwag, e materia rdowy zawiera
kilka elementw umoliwiajcych waciwe rozpoznanie rodzaju podatku, S to rodzaj
zamieszczonego rda (faktura czyli dokument sprzeday towaru lub usugi) oraz podana
w rdle stawka naliczonego podatku. Stwierd, czy jest to podatek dochodowy od osb
prawnych. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.

Nie, zdanie jest faszywe. W przedstawionej sytuacji naliczono podatek VAT (podatek od
towarw i usug / podatek od wartoci dodanej), tymczasem ustawa dotyczy podatku CIT
(podatku dochodowego od osb prawnych).
101
Zadanie 171.
rdo 1. O wspczynniku Giniego
Wspczynnik Giniego w ekonomii wykorzystuje si przede wszystkim do pomiaru nierwnoci

w dochodach gospodarstw domowych. Najnisza moliwa warto wskanika (0) oznacza,
e wszyscy ludzie uzyskuj takie same dochody.
rdo 2. Ranking pastw wedug wspczynnika Giniego

Pozycja w rankingu Pastwo Wspczynnik Giniego
1. Namibia 70,7
2. RPA 65,0
3. Lesoto 63,2
4. Botswana 63,0
5. Sierra Leone 62,9
13. Hong Kong 53,3
39. USA 45,0
52. Chiny 41,5
55. Turcja 41,0
74. Japonia 37,6
83. Nowa Zelandia 36,2
87. Polska 34,9
110. Australia 30,5
121. Belgia 28,0
122. Islandia 28,0
125. Finlandia 26,8
132. Luksemburg 26,0
134. Norwegia 25,0
137. Szwecja 23,0
Na podstawie: http://forsal.pl/artykuly/511224,panstwa_o_najwiekszych_nierownosciach_spolecznych_ranking
_wedlug_wspolczynnika_giniego.html [dostp: 30.12.2014].
Odnoszc si do zaprezentowanych danych, porwnaj skal nierwnoci spoecznych

w Polsce i w:
A. krajach globalnego Poudnia.
B. krajach o wysokim PKB realizujcych doktryn pastwa dobrobytu.

Postaraj si umiejscowi pastwa wymienione w tabeli i ustali, ktre z nich s zaliczane do
tzw. globalnego Poudnia, a ktre do globalnej Pnocy i jednoczenie realizuj doktryn
pastwa dobrobytu. Nastpnie odczytaj dane z tabeli, wykorzystujc podan definicj
102
wspczynnika Giniego. Zauwa, e pastwa z pierwszych miejsc w tabeli charakteryzuj si

wiksz nierwnoci spoeczn ni te z koca zestawienia. Porwnaj skal nierwnoci
spoecznych w okrelonych grupach pastw i w Polsce.

A. Kraje globalnego Poudnia zajmuj pierwsze miejsca na licie nierwnoci spoecznych
w kadym z tych pastw wspczynnik Giniego wynosi ponad 60, podczas gdy w Polsce
wynosi 34,9. To znaczy, e skala nierwnoci spoecznych w tych pastwach jest znaczco
wysza ni w Polsce.
B. Realizujce doktryn pastwa dobrobytu kraje o wysokim PKB, czyli kraje skandynawskie,
s pastwami o mniejszej skali nierwnoci ni Polska ich wspczynnik Giniego oscyluje
pomidzy 28 a 23.
Zadanie 172.
Tabela. Wybrane elementy skadowe budetu pastwa

Wyszczeglnienie w mld z
1. Podatek VAT 90,0
2. Wydatki biece jednostek budetowych 70,0
3. Podatek dochodowy 65,0
4. Dotacje podmiotowe, przedmiotowe i celowe 60,0
5. Subwencja oglna 50,0
6. Podatek akcyzowy 45,0
7. Obsuga dugu publicznego 40,0
8. Dywidendy z tytuu udziaw Skarbu Pastwa w spkach 25,0
9. wiadczenia na rzecz osb fizycznych 15,0
10. Wpaty z zysku NBP 10,0
11. Wpywy z ca 5,0
Wypisz z tabeli numery szeciu elementw skadowych budetu, ktre stanowi dochody
pastwa.

Zwr uwag na to, e budet pastwa skada si z dochodw (wpyww) i wydatkw.
Przypomnij sobie, jakie s najwaniejsze dochody pastwa. Dokonaj selekcji przedstawionych
w rdle 1. skadowych budetu i ustal, ktre z nich stanowi jego dochody.
103
Zadanie 173.
O dokumencie na rynku pracy
Zasadnicza cz tego dokumentu, tworzonego przez kandydata ubiegajcego si o prac,
koncentruje si na przedstawieniu jego konkretnych dowiadcze zawodowych, wyksztacenia,
korzyci dla pracodawcy wynikajcych z zatrudnienia tej osoby oraz uzasadnienia, dlaczego
jest ona zainteresowana wanie t ofert pracy.
Podaj nazw dokumentu, ktrego dotyczy fragment tekstu. Odpowied uzasadnij.

Zwrci uwag na elementy dokumentu, o ktrym mowa w tekcie. Wskazuj na krtk
form sprowadzajc si do przedstawienia wyselekcjonowanych informacji przydatnych na
konkretnym stanowisku pracy. Wyklucza to zatem fakt, e jest to yciorys lub CV.
Zadanie 174.
Najmodszy menader
- Dlaczego zrezygnowae z beztroskiego ycia nastolatka i zacze prac tak wczenie?
Akurat byy moje szesnaste urodziny, kocwka gimnazjum. To taki wiek, kiedy pojawiaj
si konflikty z rodzicami, bo chcemy sobie kupowa rne rzeczy, a to kolega ma lepszy
telefon czy jaki gadet. Problem polega na tym, e nie mamy wasnych pienidzy. Jak wikszo
nastolatkw patrzyem zupenie inaczej na kogo, kto mia np. lepszy telefon, ktry mu kupili
bogaci rodzice. Mylaem wtedy nie bd mia bogatych rodzicw, tylko sam bd bogaty.
Im wczeniej zaczn, tym szybciej to osign.
- Zaczynae w Avonie?
Jako 16-latek zostaem konsultantem firmy Avon. W cigu roku doszedem do pozycji
menadera zespou. Ju wtedy czuem, e chc zrobi co sam, stworzy zesp, ktry
odniesie wielki sukces w MLM.
* MLM (ang. multi-level marketing) to marketing wielopoziomowy, bazuje na sprzeday bezporedniej
konsumentom. Strategia opiera si na sieci wsppracownikw niezalenych dystrybutorw, ktrzy kontaktuj
si z klientami i sprzedaj im produkty np. w domu.
Na podstawie: http://natemat.pl/63677,19-lat-okolo-50-tys-zl-obrotow-miesiecznie-i-800-ludzi-pod-soba-michal-
alczyszyn-najmlodszy-menadzer-mlm-w-polsce [dostp: 17.12.2014].
Na podstawie tekstu podaj cech czowieka przedsibiorczego.
Zadanie 175.
O trudnociach w legalnym dziaaniu maych firm w Polsce

Maa firma rozwija si gwnie poprzez zatrudnianie kolejnych pracownikw, a czsto nie moe
zatrudnia oficjalnie, bo musi paci wysoki ZUS oraz wysokie skadki i podatki. To sprawia,
e w Polsce praca albo przechodzi do szarej strefy, albo znika za granic, gdzie przenosz si nasi
obywatele []. Podatek dochodowy i skadki na ZUS stanowi blisko 70 proc. pensji netto [].
rdo: http://biznes.nf.pl/wysokie-koszty-pracy-utrzymuja-bezrobocie,,48803,139, [dostp: 30.12.2014].
Oce z punktu widzenia pracownika podkrelon w tekcie sytuacj. Podaj jedn

kwesti negatywn i jedn pozytywn.
104
Zadanie 176.
Opis sytuacji
Jan prowadzi rczn myjni samochodow. Od jednego mycia pobiera opat 20 zotych.
W ostatnim miesicu umy 90 samochodw. Mycie pojazdw wymaga jednak wody
oraz odpowiednich rodkw chemicznych, szczotek i energii elektrycznej. rednio na jeden
umyty samochd Jan wydaje 2 zote. Szczliwie innych kosztw Jan nie ponosi.
Oblicz, jakie byy w ostatnim miesicu przychody, koszty i dochody Jana.
Zadanie 177.
Paragon fiskalny
Wypisz numer, ktrym na paragonie fiskalnym zostay zaznaczone kwoty odprowadzane

przez sprzedawc do budetu pastwa, oraz podaj nazw tego typu obcienia finansowego.
105
Zadanie 178.
O reklamacji
- Czy wywieszone w sklepie informacje o tym, e towar przeceniony nie podlega
reklamacji oraz po odejciu od kasy reklamacji si nie uwzgldnia, s skuteczne
i pozbawiaj prawa do reklamacji?
- Sprzedawca nie moe skutecznie wyczy ani ograniczy uprawnie konsumenta.
Informacje o wyczeniu odpowiedzialnoci nie pozbawiaj zatem prawa do reklamacji.
Na podstawie: http://forumprawne.org/prawa-konsumenta [dostp: 07.12.2014].
Podaj nazw kodeksu, w ktrym uregulowano wskazan w tekcie kwesti.
Zadanie 179.
rdo 1. Wykres. Wskaniki ubstwa wedug klas miejscowoci
Na podstawie: Jako ycia, kapita spoeczny, ubstwo i wykluczenie spoeczne w Polsce,

GUS, Warszawa 2013, s. 40.
106
rdo 2. Wykres. Wskaniki ubstwa wedug rda utrzymania
Na podstawie: Jako ycia, kapita spoeczny, ubstwo i wykluczenie spoeczne w Polsce,

GUS, Warszawa 2013, s. 40.
179.1. Okrel zaleno midzy liczb ludnoci w miastach a wielkoci ubstwa
dochodowego.
179.2. Rozstrzygnij, czy wrd ludnoci wiejskiej ubstwo zwizane z warunkami ycia
jest najwiksze w gospodarstwach domowych utrzymujcych si z pracy
w rolnictwie. Odpowied uzasadnij, przywoujc odpowiednie dane.
Zadanie 180.
O decyzji Rady Polityki Pieninej

Rada Polityki Pieninej obniya stopy procentowe w Polsce o 50 punktw bazowych [].
Jeli wzrost cen nadal bdzie odbiega od celu inflacyjnego NBP, to RPP nie wyklucza
dalszego dostosowywania polityki pieninej wynika z komunikatu rady.
rdo: http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/stopy-procentowe-w-polsce zaskakujaca,
185,0,1634233.html [dostp: 19.12.2014].
Podaj nastpstwo przedstawionej w tekcie decyzji dla osb posiadajcych lokaty

w bankach.
107
Zadanie 181.
Fotografia. Oferta sokw
rdo: http://www.edelfin.pl/foto/akt_5/max/163_3.jpg [dostp: 05.02.2015].
Rozstrzygnij, czy fotografia ilustruje konkurencj, bdc jedn z cech gospodarki

rynkowej. Odpowied uzasadnij, odnoszc si do zaprezentowanego materiau
rdowego.
Zadanie 182.
Rysunek satyryczny Kryzys gospodarczy, dodruk pienidzy, a gdzie inflacja?
rdo: http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,12255474,Kryzys_gospodarczy__dodruk_pieniedzy__a_gdzie_inflacja_.
html [dostp: 22.02.2015].
Wyjanij relacje midzy kwestiami wskazanymi w tytule rysunku satyrycznego.
108
Zadanie 183.

Pan Micha kupi w supermarkecie brzoskwinie w puszce. Na papierowej etykiecie bya podana
data przydatnoci do spoycia, ktra miaa upyn dopiero za cztery miesice. Podchodzc
do kasy, pan Micha zauway napis: Podstaw reklamacji towaru jest paragon. Tego samego
dnia po otwarciu puszki okazao si, e owoce s zepsute. Niestety paragonu pan Micha nie
zachowa.
Na podstawie: www.infor.pl/prawo/reklamacje/terminy/325120,2,Reklamacja-produktow-spozywczych.html
[dostp: 09.12.2014].
rdo 2. Rozporzdzenie ministra gospodarki, pracy i polityki spoecznej z dnia

30 stycznia 2003 roku [fragment]
Par. 1.1 Kupujcy traci uprawnienia z tytuu niezgodnoci towaru ywnociowego z umow,
jeeli nie zawiadomi o tym sprzedawcy niezwocznie po stwierdzeniu niezgodnoci towaru
z umow, jednak nie pniej ni:
1) w terminie 3 dni od dnia otwarcia opakowania w przypadku towaru paczkowanego
a) oznakowanego terminem przydatnoci do spoycia lub dat minimalnej trwaoci, zgodnie
z przepisami ustawy.
b) dla ktrego nie okrela si daty minimalnej trwaoci albo terminu przydatnoci do spoycia.
2) W terminie 3 dni od dnia sprzeday lub otrzymania towaru w przypadku towaru
sprzedawanego luzem, odmierzonego w miejscu zakupu lub dostarczonego do miejsca
zamieszkania kupujcego.
rdo: Dz. U. nr 31, poz. 257 i 258.
rdo 3. Wyrok w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Dnia 26 padziernika 2012 roku Sd Okrgowy w Warszawie Sd Ochrony Konkurencji
i Konsumentw na rozprawie sprawy z powdztwa M.C. przeciwko [...] spka jawna
w L. o uznanie postanowie wzorca umowy za niedozwolone
I. uznaje za niedozwolone i zakazuje [...] wykorzystywania w obrocie z konsumentami
postanowienia wzorca umowy Regulamin sklepu o treci:
Podstaw przyjcia reklamacji jest dowd zakupu towaru (paragon fiskalny lub faktura VAT)
II. zasdza od [...] spka jawna w L. na rzecz M. C. kwot 360 (trzysta szedziesit) zotych
tytuem zwrotu kosztw procesu [].
Na podstawie: www.//centrumsprzedawcy.pl/tag/sokik/ [dostp: 21.01.2015].
183.1. Na podstawie fragmentw aktu prawnego i wyroku sdowego rozstrzygnij, czy

panu Michaowi przysuguje prawo do reklamacji towaru. Odpowied uzasadnij.
183.2. Podaj nazw centralnego organu administracji rzdowej zajmujcego si ochron

praw wynikajcych z podanych przepisw prawnych.
109
Zadanie 184.
Wykres. Tempo wzrostu PKB w pastwach Unii Europejskiej w 2013 roku (w %)
rdo: www.ibngr.pl/E-debata_Strefa_euro_Artyku_wprowadzajcy.pdf [dostp: 31.12.2014].
Podaj nazw zjawiska makroekonomicznego wystpujcego w Grecji i na Cyprze.

Uzasadnij odpowied, odwoujc si do danych dotyczcych tych pastw.
Zadanie 185.
Fotografia. Przykadowy formularz
rdo: www.infakt.pl/blog/wp-content/uploads/2014/03/[...]-2014.jpg [dostp: 06.02.2015].
Podaj nazw konstytucyjnego obowizku obywateli, do ktrego odniesiono si na

fotografii.
110
Zadanie 186.
Z kalendarium prac nad ustaw budetow

26 wrzenia: Rada Ministrw RP skada Sejmowi RP projekt budetu.
20 grudnia: Sejm RP uchwala ustaw budetow.
15 stycznia: Senat RP uchwala trzy poprawki do ustawy budetowej.
25 stycznia: Sejm RP odrzuca poprawki Senatu RP do ustawy budetowej.
28 stycznia: Marszaek Sejmu RP przedstawia Prezydentowi RP ustaw budetow do podpisu.
Wymie trzy moliwe dziaania Prezydenta RP w zwizku z wskazan wyej ustaw.
Zadanie 187.
Schemat. Finanse publiczne w Polsce
Podaj nazw konstytucyjnego organu wadzy, ktrego stanowisko wyraone w okresie

oznaczonym na tamie chronologicznej liter X ma istotny wpyw na decyzje zwizane
z finansami publicznymi. Odpowied uzasadnij.
Zadanie 188.
Ustawa z dnia 30 maja 2014 roku o zmianie ustawy o systemie owiaty oraz niektrych
innych ustaw [fragment]
Art. 22ae. 1. Wyposaenie:
1) szk podstawowych i szk artystycznych realizujcych ksztacenie oglne w zakresie
szkoy podstawowej w podrczniki do zaj z zakresu danego jzyka obcego nowoytnego,
materiay edukacyjne do zaj z zakresu danego jzyka obcego nowoytnego lub materiay
wiczeniowe, dla klas IIII, [] jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rzdowej,
wykonywanym przez jednostki samorzdu terytorialnego prowadzce te szkoy.
Podaj nazw okrelonego konstytucyjnie rodzaju dochodu, dziki ktremu jednostki

samorzdu bd wykonyway wskazane w tekcie zadanie.
111
Zadanie 189.
USTAWA z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych [fragment]

Art. 233. Inicjatywa w sprawie sporzdzenia projektu uchway:
1) budetowej,
2) o prowizorium budetowym,
3) o zmianie uchway budetowej:
przysuguje wycznie zarzdowi jednostki samorzdu terytorialnego.
Art. 238. 1. Zarzd jednostki samorzdu terytorialnego sporzdza i przedkada projekt uchway
budetowej:
1) organowi stanowicemu jednostki samorzdu terytorialnego.
2) [A]:
celem zaopiniowania do dnia 15 listopada roku poprzedzajcego rok budetowy.
rdo: Dz. U. 2009 Nr 157 poz. 1240 z pniejszymi zmianami
189.1. Podaj nazw organu gminy miejskiej, do ktrego naley inicjatywa przedstawiona
w artykule 233.
189.2. Podaj nazw organu nadzoru w zakresie spraw finansowych oznaczonego
w artykule 238.1 liter A.
Zadanie 190.
Wykres. Opinia respondentw na temat iloci pienidzy wpacanych i otrzymywanych

przez Polsk z Unii Europejskiej
10%
12%
56%
22%
Na podstawie: O finansowym bilansie integracji i budecie UE na lata 20142020,

Odwoujc si do danych z wykresu, ustal, czy wikszo respondentw ma wiadomo,

e Polska naley do beneficjentw Unii Europejskiej.
112
Zadanie 191.
Zacznik XII Traktatu o przystpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej

[fragmenty]
Fragment 1. Nie naruszajc zobowiza wynikajcych z Traktatw stanowicych
podstaw Unii Europejskiej, Polska moe utrzyma w mocy przez okres dwunastu lat od dnia
przystpienia zasady przewidziane w ustawie z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu
nieruchomoci przez cudzoziemcw [...] ze zmianami, w odniesieniu do nabywania
nieruchomoci rolnych i lenych.
Fragment 2. W drodze odstpstwa od artykuw 1.6. rozporzdzenia (EWG) nr 1612/68
i do koca dwuletniego okresu nastpujcego po dniu przystpienia, obecne Pastwa
Czonkowskie bd stosowa rodki krajowe lub rodki wynikajce z umw dwustronnych,
regulujce dostp obywateli polskich do ich rynkw pracy. Obecne Pastwa Czonkowskie
mog nadal stosowa takie rodki do koca picioletniego okresu nastpujcego po dniu
przystpienia.
rdo: http://www.europarl.europa.eu/enlargement_new/treaty/doc_pl/aa00039pl03.doc [dostp: 30.12.2015].
Do kadego przywoanego fragmentu dotyczcego czasowego ograniczenia podstawowej

swobody, stanowicej prawny fundament jednolitego wewntrznego rynku
europejskiego, dopisz nazw tej swobody.
Zadanie 192.

Tegoroczna maturzystka planuje pracowa za granic. Kolega podpowiedzia jej, e istniej
ujednolicone dokumenty funkcjonujce od 2005 roku w Europie. Dziki nim obywatele
wszystkich pastw Unii Europejskiej maj rwne szanse w przedstawieniu kwalifikacji
i dowiadczenia zawodowego w sposb zrozumiay nie tylko w kraju ojczystym.
rdo 2. Logo
rdo: http://europass.org.pl [dostp: 20.02.2015].
Podaj nazw dokumentu, ktry maturzystka moe wypeni za pomoc aplikacji

internetowej przed planowanym wyjazdem, a do ktrego odwouj si oba materiay
rdowe.
113
Zadanie 193.
Mapa Europy. Stopa bezrobocia wrd osb w wieku do 24 lat w wybranych krajach
[maj 2013, w procentach]
Na podstawie: http://infografika.wp.pl/title,Mlody-bezrobotny,wid,15784411,wiadomosc.html [dostp: 27.12.2014].
193.1. Sformuuj wniosek wynikajcy z porwnania stopy bezrobocia wrd modych

ludzi w Polsce i pozostaych krajach, ktre wstpiy do UE w 2004 roku.
Odpowied uzasadnij, odwoujc si do danych zaprezentowanych na mapie.
193.2. Podaj dwie nazwy pastw nalecych do strefy euro, ktre maj najniszy
wskanik stopy bezrobocia wrd modych ludzi.
114
Zadania rozszerzonej odpowiedzi
2. Zadania rozszerzonej odpowiedzi
Zadanie 194.
Przedstaw proces powstawania i cechy charakterystyczne spoeczestwa obywatelskiego
w pastwach demokratycznych i autorytarnych w ostatnim pwieczu.
rdo 1. O spoeczestwie obywatelskim

W pierwszym znaczeniu spoeczestwo obywatelskie jest to zbir spoeczno-politycznych
instytucji, do ktrych naley take ograniczona w swych prerogatywach wadza lub pastwo
respektujce rzdy prawa; system instytucji spoecznych, takich jak rynki (czy spontanicznie
konstytuujce si porzdki) i stowarzyszenia tworzone za spraw dobrowolnych porozumie
autonomicznych podmiotw, oraz sfera publiczna, w ktrej podmioty te dyskutuj ze sob
i z pastwem o sprawach publicznych i angauj si w publiczne dziaania.
W drugim znaczeniu spoeczestwo obywatelskie tworzone jest przez spoeczne instytucje,
takie jak rynki i dobrowolne stowarzyszenia, oraz stref publiczn, pozostajce (w peni lub
w ograniczonej mierze) poza zasigiem bezporedniej kontroli pastwa.
rdo: Systemy polityczne Europy rodkowej i Wschodniej. Perspektywa porwnawcza, red. A. Antoszewski,
Wrocaw 2006, s. 255266.
rdo 2. Tabela. Wpyw na sprawy kraju

Czy ludzie Wskazania respondentw wedug terminw bada
tacy jak Pan(i)
VI VII X V I I I I IX IX VII
maj wpyw
1992 1993 1997 1999 2004 2007 2008 2009 2010 2012 2013
na sprawy
kraju? w procentach
Tak 7 10 19 11 15 24 30 25 36 30 19
Nie 91 86 76 87 83 73 65 72 60 68 79
Trudno
2 4 5 2 2 3 5 3 4 2 2
powiedzie
Na podstawie: Poczucie wpywu na sprawy publiczne, Komunikat z bada CBOS BS/121/2013.
rdo: przystaneklegionowo.blox.pl/tagi_b/2658/wybory.htm/ [dostp: 27.02.2015].
115
Zadanie 195.
Czy w Polsce powinny istnie media publiczne? Rozwa zagadnienie funkcjonowania

tzw. dualnego systemu medialnego (nadawcw publicznych obok nadawcw
komercyjnych), uwzgldniajc kwesti rnych funkcji rodkw masowego przekazu
oraz pluralizmu i niezalenoci mediw.
rdo 1. Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji [fragment]

Do zada publicznej radiofonii i telewizji, wynikajcych z realizacji misji, naley
w szczeglnoci:
1) tworzenie i rozpowszechnianie programw oglnokrajowych, programw regionalnych,
programw dla odbiorcw za granic w jzyku polskim i innych jzykach oraz innych
programw realizujcych demokratyczne, spoeczne i kulturalne potrzeby spoecznoci
lokalnych []
3) budowa i eksploatacja nadawczych i przekanikowych stacji radiowych i telewizyjnych
[]
7) popieranie twrczoci artystycznej, literackiej, naukowej oraz dziaalnoci owiatowej;
8) upowszechnianie wiedzy o jzyku polskim;
9) uwzgldnianie potrzeb mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci
posugujcej si jzykiem regionalnym, w tym emitowanie programw informacyjnych
w jzykach mniejszoci narodowych i etnicznych oraz jzyku regionalnym;
10) tworzenie i udostpnianie programw edukacyjnych na uytek rodowisk polonijnych
oraz Polakw zamieszkaych za granic.
rdo: www.krrit.gov.pl/dla-nadawcow-i-operatorow/publiczni/status-zadania-finansowanie/,
[dostp: 25.11.2014].
rdo 2. Wykres. Udzia wybranych rodzajw programw telewizyjnych w czasie

antenowym w krajach UE (rednia dla dwch gwnych kanaw publicznych, dane w %)
rdo: M. Stysiak, V. Makarenko, ycie bez telewizji publicznej w Polsce?, http://wyborcza.biz/biznes/

1,101716,17130283,Zycie_bez_telewizji_publicznej_w_Polsce_.html [dostp: 25.12.2014].
116
rdo 3. Wysoko opat abonamentowych

Na podstawie art. 3. ust. 5. i 6. ustawy z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opatach abonamentowych
(Dz. U. Nr 85, poz. 728, z pn. zm.) zarzdza si, co nastpuje:
1. Ustala si opaty abonamentowe za uywanie odbiornikw radiofonicznych
i telewizyjnych w roku kalendarzowym 2015 w wysokoci:
1) za uywanie odbiornika radiofonicznego 6,50 z za jeden miesic;
2) za uywanie odbiornika telewizyjnego albo odbiornika telewizyjnego i radiofonicznego
21,50 z za jeden miesic.
rdo: Rozporzdzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 6 maja 2014 r. w sprawie wysokoci opat
abonamentowych za uywanie odbiornikw radiofonicznych i telewizyjnych oraz zniek za ich uiszczanie
z gry za okres duszy ni jeden miesic w 2015 r.
Zadanie 196.
Porwnaj koncepcj jednostki, spoeczestwa i pastwa w konserwatyzmie i liberalizmie.
rdo 1. O konserwatyzmie
Konserwatyci uwaaj, e bez wadzy pastwa nie moe by autorytetu pastwa, tote bd
dyli do ugruntowania i umocnienia tej wadzy w starciu ze wszystkimi siami, ktre si tej
wadzy sprzeciwiaj. Pragn oni jednak, aby wadza nie staa na forum politycznym naga,
lecz odziana w konstytucj, aby dziaaa zawsze za porednictwem odpowiedniego systemu
prawnego, wtedy bowiem jej poczynania nie bd sprawiay wraenia barbarzyskich ani
ciemiycielskich, lecz zawsze kontrolowanych i nieuchronnych, bd si jawiy jako wyraz
cywilizowanej ywotnoci, ktra budzi lojalno. Dlatego te konstytucja, razem ze
wspierajcymi j instytucjami, zawsze bdzie lee u sedna konserwatywnego mylenia.
Konserwatyci pokadaj wiar w urzdzeniach znanych i sprawdzonych, dc do
zapewnienia im takiego autorytetu, aby skaday si na akceptowan i obiektywn sfer
publiczn.
rdo: R. Scruton, Co znaczy konserwatyzm, Pozna 2002, s. 48.
rdo 2. Rozwj i ocena liberalizmu

Myl polityczna liberalizmu nie stanowi dorobku wycznie XIX i XX wieku []. Koniec
XVII wieku przynis ju pierwsz, pen, usystematyzowan liberaln doktryn polityczn
Johna Lockea. [] Owiecenie francuskie szczeglnie zaowocowao doktryn Charlesa
Louisa de Montesquieu []. Wiek XIX powszechnie uchodzi za wiek liberalizmu [].
Pierwsza poowa XX wieku to okres gbokiego kryzysu i spektakularnego triumfu liberalizmu.
W okresie midzywojennym postrzegany by on najczciej jako system, ktry nie jest w stanie
rozwiza adnego problemu wspczesnoci [...]. Okres powojenny przynis natomiast jej
odrodzenie w fundamentalnej opozycji do totalitaryzmu []. Upadek komunizmu i koniec
zimnej wojny stworzy now sytuacj. Po raz pierwszy w dziejach liberalizm nie ma
przeciwnika ani w postaci myli politycznej, ani w postaci systemu spoecznego czy
gospodarczego, ktry podjby si stworzenia intelektualnie atrakcyjnej i politycznie
popularnej alternatywy wobec wikszoci jego zasad i instytucji.
rdo: Doktryny polityczne XIX i XX wieku, red. K. Chojnicka, W. Kozub-Ciembroniewicz,
Krakw 2000, s. 1315, 6364.
117
Zadanie 197.
Scharakteryzuj cechy i funkcje partii politycznych w pastwach demokratycznych

i niedemokratycznych. Odwoaj si do wybranych pastw wspczesnego wiata
i przykadw historycznych.
rdo 1. Wybory samorzdowe w Polsce w 2014 r. wizualizacja wynikw wyborczych
rdo: www.portalsamorzadowy.pl/polityka-i-spoleczenstwo/wybory-samorzadowe-2014-frekwencja-
wiadomosci-wyniki,64853.html [dostp: 19.01.2015].
rdo 2. Program wyborczy [fragment]

Szanowni Pastwo!
Ju od 116 lat Polskie Stronnictwo Ludowe bierze czynny udzia w najistotniejszych
dla Polakw wydarzeniach.
Jestemy rdzennie polskim ruchem politycznym, jedyn parti na polskiej scenie politycznej
o tak bogatej tradycji. Polskie Stronnictwo Ludowe to solidna marka, stay elektorat
i doskonae struktury w caym kraju.
Naszym celem jest rozwj silnego, niepodlegego, demokratycznego i wolnego pastwa.
Pastwa, ktre stwarza warunki do godnego ycia obywateli i wszechstronnego rozwoju
czowieka.
Polskie Stronnictwo Ludowe zaproponowao do Sejmu i Senatu najlepszych kandydatw
spord grona Polek i Polakw, ktrzy bd dawa rkojmi, e nie zawiod Pastwa
zaufania. Oni bd pamita w swoim dziaaniu o tym, e czowiek jest wartoci nadrzdn.
Oni bd zabiega o sprawy kadego Polaka, bo dla Polskiego Stronnictwa Ludowego
Czowiek jest najwaniejszy.
rdo: www.psl.org.pl/upload/pdf/Program_Wyborczy_PSL_260811.pdf [dostp: 19.01.2015].
118
Zadanie 198.
Rozwa, czy opisana w tekcie sytuacja zakazw administracyjnych jest zgodna
z normatywnymi uregulowaniami praw i wolnoci osobistych I generacji, zawartymi
w dokumentach midzynarodowych.
rdo 1. Francuskie uniwersytety pod specjalnym nadzorem

Specjalne gremium, monitorujce stan laickoci w kraju (Observatoire de la laicit),
zarekomendowao wadzom Francji, aby zajy si przestrzeganiem uwiconej tradycj
zasady rozdziau pastwa i religii na uczelniach. Raport wpad w rce dziennikarza Le
Monde, ktry opublikowa zawarte w nim rekomendacje. Sprowadzaj si do wprowadzenia
ustawowego zakazu noszenia na uniwersytetach strojw oraz innych symboli uznawanych
we Francji za manifestacj uczu religijnych. Tak jak to ma miejsce ju od 2004 roku
we francuskich szkoach. Nowa regulacja miaaby take uzupenia obowizujcy od ponad
dwu lat zakaz noszenia w miejscach publicznych burek i nikabw.
Na podstawie: www.rp.pl/artykul/1037019.html?p=1 [dostp: 14.01.2015].
rdo 2. Konwencja o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci [fragment]

Artyku 9. Wolno myli, sumienia i wyznania
1. Kady ma prawo do wolnoci myli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolno
zmiany wyznania lub przekona oraz wolno uzewntrzniania indywidualnie lub wsplnie
z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekona przez uprawianie kultu,
nauczanie, praktykowanie i czynnoci rytualne.
2. Wolno uzewntrzniania wyznania lub przekona moe podlega jedynie takim
ograniczeniom, ktre s przewidziane przez ustaw i konieczne w spoeczestwie
demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczestwa publicznego, ochron porzdku
publicznego, zdrowia i moralnoci lub ochron praw i wolnoci innych osb.
rdo: http://bip.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/20141028Konwencja_wraz_z_protokolem_11.pdf
[dostp: 25.03.2015].
Zadanie 199.
Scharakteryzuj prawa przysugujce oskaronemu w Polsce.
rdo 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. [fragment]

Art. 42.
1. Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci si czynu zabronionego pod
grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. Zasada ta nie stoi na
przeszkodzie ukaraniu za czyn, ktry w czasie jego popenienia stanowi przestpstwo
w myl prawa midzynarodowego.
2. Kady, przeciw komu prowadzone jest postpowanie karne, ma prawo do obrony
we wszystkich stadiach postpowania. Moe on w szczeglnoci wybra obroc lub na
zasadach okrelonych w ustawie korzysta z obrocy z urzdu.
3. Kadego uwaa si za niewinnego, dopki jego wina nie zostanie stwierdzona
prawomocnym wyrokiem sdu.
rdo 2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego Dz. U. z 1997 r.
Nr 89, poz. 555 [fragment]
Art. 175. 1. Oskarony ma prawo skada wyjanienia; moe jednak bez podania powodw
odmwi odpowiedzi na poszczeglne pytania lub odmwi skadania wyjanie. O prawie
tym naley go pouczy.
2. Obecny przy czynnociach dowodowych oskarony ma prawo skada wyjanienia co do
kadego dowodu.
119
Zadanie 200.
Scharakteryzuj zadania Trybunau Konstytucyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz

oce z punktu widzenia pastwa prawa znaczenie funkcjonowania organu o takich
kompetencjach.
rdo 1. Fotografia. Sdziowie Trybunau Konstytucyjnego
http://www.obserwatorkonstytucyjny.pl/trybunal/trybunal-konstytucyjny-sklad-oraz-kompetencje/
[dostp: 5.01.2015].
rdo 2. Postanowienie Trybunau Konstytucyjnego z dnia 20 maja 2009 r.,

sygn. akt Kpt 2/08 [fragment]
Trybuna Konstytucyjny w skadzie: [...]

po rozpoznaniu, z udziaem wnioskodawcy, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
oraz Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniach 27 marca i 20 maja 2009 r., wniosku
Prezesa Rady Ministrw z dnia 17 padziernika 2008 r. o rozstrzygnicie sporu
kompetencyjnego midzy Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej a Prezesem Rady
Ministrw, dotyczcego okrelenia centralnego konstytucyjnego organu pastwa, ktry
uprawniony jest do reprezentowania Rzeczypospolitej Polskiej w posiedzeniach Rady
Europejskiej w celu prezentowania stanowiska pastwa,
p o s t a n a w i a:
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrw i Prezes Rady Ministrw
w wykonywaniu swych konstytucyjnych zada oraz kompetencji kieruj si zasad
wspdziaania wadz, wyraon w Preambule oraz w art. 133 ust. 3 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej.
120
2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, jako najwyszy przedstawiciel Rzeczypospolitej,

moe, na podstawie art. 126 ust. 1 Konstytucji, podj decyzj o swym udziale w konkretnym
posiedzeniu Rady Europejskiej, o ile uzna to za celowe dla realizacji zada Prezydenta
Rzeczypospolitej okrelonych w art. 126 ust. 2 Konstytucji.
Na podstawie: http://otk.trybunal.gov.pl/orzeczenia/doc/doc.htm [dostp:14.03.2015].
rdo 3. Tabela. Orzeczenia TK koczce postpowanie na etapie rozpoznania

merytorycznego w latach 19972013 [fragment]
Rok Skarga konstytucyjna Suma spraw w trybunale

1997 - 54
1998 5 55
1999 18 66
2000 25 85
2001 26 93
2002 29 93
2003 24 91
2004 51 116
2005 55 137
2006 59 143
2007 60 146
2008 65 166
2009 49 158
2010 30 115
2011 37 111
2012 40 122
2013 40 125
ogem 615 2116
Na podstawie: http://trybunal.gov.pl/sprawy-w-trybunale/statystyka/ [dostp: 02.01.2015].
121
Zadanie 201.
Przedstaw perspektywy rozszerze Unii Europejskiej w kontekcie dylematw

gospodarczych i politycznych.
rdo 1. O otwarciu rynkw pracy

Blisko spenienia warunkw Brukseli s ju co prawda Serbia i Albania, ale zgod na ich
akcesj bd musieli podj jednomylnie wszyscy czonkowie UE. A premier Wielkiej
Brytanii wanie zapowiada, e nie zawaha si skorzysta z prawa weta, by nie doprowadzi
do kolejnego wielkiego bdu, jakim byo ju otwarcie granic dla Polakw,
co doprowadzio do masowej migracji ze Wschodu.
A wszystko przez bolesn nauczk, ktr Wielka Brytania dostaa godzc si na... akcesj
Polski i pniejsze otwarcie brytyjskiego rynku pracy dla Polakw. To bya wielka pomyka
mia powiedzie Cameron podczas spotkania z innymi przywdcami europejskimi
w Brukseli. Podczas ostatniego szczytu rozmawiano bowiem o potencjalnym rozszerzeniu
UE.
rdo: www.natemat.pl/86193,cameron-o-otwarciu-rynku-pracy-dla-polakow-to-byla-wielka-pomylka-przez-
polskich-imigrantow-londyn-nie-chce-rozszerzenia-ue [dostp: 16.03.2015].
rdo 2. Rysunek satyryczny Turcja i Unia Europejska
rdo: www.euroislam.pl/index.php/2010/07/cameron-wpuscmy-turcje-do-ue/ [dostp: 16.03.2015].
122
rdo 3. Rysunek satyryczny Ktr drog?
Na podstawie: www.cartoonmovement.com/cartoon/12583 [dostp: 16.03.2015].
123
Zadanie 202.
Czy pastwom Europy Zachodniej zagraa midzynarodowy terroryzm? Rozwa problem,

uwzgldniajc motywy i sposoby dziaania organizacji terrorystycznych w XXI wieku
oraz strategie ich zwalczania.
rdo 1. Wykres. Cele atakw czterech najgroniejszych organizacji terrorystycznych

w latach 20002013
Na podstawie: www.visionofhumanity.org/sites/default/files/Terrorism%20Index%20Facts.pdf
[dostp: 25.12.2014].
rdo 2. O zagroeniu ze strony jednej z organizacji terrorystycznych

Ju nie w dwch, lecz a w dwunastu pastwach poudniowego i poudniowo-wschodniego
otoczenia Europy dziaa organizacja dihadystyczna Pastwo Islamskie.
Pastwo Islamskie rozwino si najpierw w Iraku, skd rozprzestrzenio si na ssiedni
Syri. Ogosio kalifat, a idealny kalifat powinien by jeden i wiatowy. Kolejne dziesi
pastw, w ktrych ju zaczo dziaania zbrojne o rnej intensywnoci lub zakada struktury
i rekrutuje ludzi w sposb dotd niewidoczny, to Jordania, Arabia Saudyjska i Liban, Jemen
na poudniu Pwyspu Arabskiego, Egipt, Libia, Tunezja i Algieria oraz Afganistan w Azji
rodkowej i Pakistan.
Spord organizacji dihadystycznych wikszy zasig na wiecie ma tylko Al-Kaida. Pastwo
Islamskie byo w przeszoci jej lokalnym irackim oddziaem, a dzi jest konkurentem i zarazem
partnerem, skupiajcym pokolenie modsze i jeszcze bardziej miae i bezwzgldne od Osamy
bin Ladena. W Afryce Zachodniej i rodkowej rol podobn do Pastwa Islamskiego gra
organizacja Boko Haram. Razem dziaaj na obszarze od Atlantyku do Oceanu Indyjskiego
i Himalajw.
124
Zbiorowe obcicie gw 21 egipskim chrzecijanom na terytorium Libii krtko po

spaleniu ywcem jordaskiego pilota wojskowego w Syrii suyo spotgowaniu szoku
dla wrogw i siy przycigania dla zwolennikw.
Zwolennicy pragn skrajnoci, prostoty i mocy wyzwolonej z ogranicze. Pragn rwnie
szybkiej cieki do raju. Poparcie i rekrutacja znw skokowo wzrosn i umoliwi ekspansj
na kolejne kraje. Jednoczenie Pastwo Islamskie pokazao w sposb, ktrego nikt nigdzie
w wiecie nie przeoczy, swoj obecno zbrojn w Libii blisko Grecji i Woch, wic Unii
Europejskiej, a daleko od bazy iracko-syryjskiej. Nastpnym etapem ekspansji mog by
pastwa Europy.
Na podstawie: G. Kostrzewa-Zorbas, http://wpolityce.pl/swiat/233910-panstwo-islamskie-dziala-w-12-
panstwach-i-dalej-rosnie-zbiorowe-obciecie-glow-21-chrzescijanom-przysporzy-mu-poparcia-i-rekrutow
[dostp: 01.03.2015 r.]
Na podstawie: www.cartoonmovement.com/depot/cartoons/2015/01/08/charlie_hebdo_
attack_3__kyaw_thu_yein.jpeg [dostp: 01.03.2015].
125
Zadanie 203.
Scharakteryzuj rda dochodw publicznych w Rzeczypospolitej Polskiej.
rdo 1. Tabela. Podatki i inne wpaty na rzecz budetu pastwa
rdo: http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/2B8823002A1AD5C5C1257A480028F8AD/$file/BAS_23-4.pdf
rdo 2. Projekt budetu miasta Wgrowca na 2014 r.
rdo: www.wagrowiec.eu/assets/images/aktualnosci/2013/listopad/2014_dochody-budzetu-page-001(1).jpg
[dostp: 19.01.2015].
126
Wskazwki do rozwizywania zada
3. Wskazwki do rozwizania zada
Zadanie 5.
Zwr uwag na przedstawion na rysunku sytuacj (pny wieczr, dwaj mczyni pi
pod goym niebem). Zauwa, e wie si ona z brakiem zaspokojenia podstawowych potrzeb
czowieka: potrzeby snu, jedzenia, bezpieczestwa.
Zadanie 6.
Analizujc tekst rdowy, zwr uwag na przedstawione w nim cechy rodziny oraz role
kobiety i mczyzny. Wywnioskuj, jaki model jest opisany w tekcie i podaj jego nazw.
Zadanie 7.
Aby rozwiza zadanie, we pod uwag w zalenoci od podpunktu (A.C.) odpowiedni
tabel z danymi. Odczytaj zdania i przeanalizuj odpowiednie dane. Pamitaj o rnicy midzy
procentem a punktem procentowym.
Zadanie 8.
Postaraj si znale odpowied na pytanie, jaki model rodziny zosta przedstawiony
w materiaach rdowych. Na zdjciu zwr uwag na liczb osb oraz to, jakie pokolenia
reprezentuj. W opisie znajd informacje dotyczce relacji w tego typu rodzinie oraz
dominujcego w niej charakteru wizi. Nastpnie okrel cechy charakterystyczne dla tego
modelu rodziny. Na koniec zestaw te cechy z cechami typowej rodziny wspczesnej.
Zadanie 9.
Przeczytaj dokadnie tekst i przypomnij sobie rnic midzy tolerancj (zgod na goszenie
przez innych pogldw, z ktrymi si nie zgadzamy) a akceptacj (zgod, uznaniem czego za
dobre).
Zadanie 10.
Przypomnij sobie znacznie pojcia midzypokoleniowy awans spoeczny i odnie je do
pytania zadanego respondentom. Nastpnie dokonaj analizy danych zawartych w tabeli
i wykorzystaj je w odpowiedzi.
Zadanie 11.
Wyliczenia w kolumnach tabeli doprowadziyby Ci do odpowiedzi dotyczcej rnic
w zamieszkiwaniu z wspmaonkiem w dwch przedstawionych kategoriach wiekowych.
Jeszcze raz odczytaj polecenie i zastanw si, czy dokadnie tego ono dotyczy. Porwnaj
kategori wiekow z polecenia z kategoriami wiekowymi zaprezentowanymi w tabeli. Pamitaj
o wykorzystaniu zapisw z tabeli w uzasadnieniu odpowiedzi.
Zadanie 12.
Przeczytaj tekst i ustal, jakich kategorii przedstawionych na wykresie moe dotyczy
podkrelona w tekcie warto dofinansowania w ramach programu rzdowego Mieszkanie
dla modych. Zsumuj te kategorie i wycignij wniosek. Pamitaj o wykorzystaniu danych
z wykresu w uzasadnieniu odpowiedzi.
127
Zadanie 13.
Dokonaj zsumowania odsetkw odpowiedzi zamieszczonych w prawej kolumnie tabeli,
a nastpnie wycignij wniosek.
Zadanie 14.
Dokadnie przeczytaj sowa wypowiadane przez osob siedzc przed telewizorem. Zwr
uwag na to, e pokazuje ona zmian w polskiej rzeczywistoci spoecznej, zwizan tak
z systemem edukacji, jak i z rynkiem pracy. Pamitaj, e w tego typu rysunkach mamy czsto
do czynienia z ironi.
Zadanie 15.
Dokadnie przyjrzyj si ilustracji. Zwr uwag na szerokie moliwoci zwizane z tego
rodzaju kontem pacjenta i sprbuj odpowiedzie sobie na pytanie, czy wszyscy maj
moliwo korzysta z tego rodzaju udogodnie. To pozwoli Ci zidentyfikowa rodzaj
wykluczenia spoecznego. Nastpnie pomyl, jak mona temu przeciwdziaa, zwracajc uwag
na czynnik ludzki i infrastrukturalny.
Zadanie 16.
Przeczytaj uwanie hasa reklamowe i zwr uwag na to, co jest w dyskursie reklamowym
gwnym obszarem ycia spoecznego, kultury spoecznej oraz podstawowym celem
egzystencji jednostki.
Zadanie 17.
Przypomnij sobie znaczenie poj stygmatyzacja i grupa odniesienia negatywnego.
Przeczytaj cay tekst ze zrozumieniem i zwr uwag na konotacje sowa faszyzm w nim
wystpujcego. Oce, czy plakat propagandowy jest obiektywny zwr uwag na hasa na
plakacie, na znaczenie sformuowania zapluty karze reakcji oraz na skrtowiec AK. Oba
rda powizane s poprzez ostatnie zdanie tekstu. W uzasadnieniu odpowiedzi nie zapomnij
odwoa si do obu rde.
Zadanie 18.
Zwr uwag na wyjanienie terminu internalizacja. Dodatkow podpowiedzi jest
informacja o ksztatowaniu zdolnoci do dziaania w rolach spoecznych, a zatem o procesie
uczenia si ycia spoecznego.
Zadanie 19.
Na rysunku widzimy czowieka, ktry jest karmiony przez media, a zatem bezkrytycznie
przyjmuje to, co mu one przekazuj. Sformuuj nazwy odpowiednich umiejtnoci odbiorcy,
ktre pozwoliyby unikn takiej sytuacji.
Zadanie 20.
Przypomnij sobie definicj kultury ludowej i odnie j do fotografii. Zwr uwag przede
wszystkim na otoczenie, stroje oraz kontekst wystpu.
Zadanie 21.
Zwr uwag na kierunek zmiany opinii ankietowanych na temat dziaajcych w Polsce partii
politycznych, a nastpnie na kierunek zmiany ich stosunku do funkcjonowania demokracji.
Pamitaj o wykorzystaniu danych z wykresw w uzasadnieniu odpowiedzi.
128
Zadanie 22.
22.1
Z tekstu wynika, e chodzi o metod zapodnienia. Przypomnij sobie w kontekcie sporw
wiatopogldowych ostatnich lat, o jakiej metodzie debatowano.
22.2.
Zwr uwag na to, e PiS byo przeciwne projektowi posanki PO, a SLD popierao dalsze
prace nad nim i sprzeciwiao si projektom posw PiS. Nie zapomnij o wpisaniu penych
nazw ugrupowa.
Zadanie 23.
Rozpoznaj dwa pastwa, ktre zostay przedstawione na rysunku, oraz ich reimy polityczne.
Powi te informacje z funkcjami mediw, jakie mog by realizowane w tych systemach
i dostrze pewnego rodzaju paradoks: ten sam rysunek satyryczny moe spenia odmienn
funkcj w dwch rnych pastwach.
Zadanie 24.
Zwr uwag na sowa odpowiedzialno, Auschwitz, Holocaust (uyte na obu
plakatach) oraz na fakt, e na obu plakatach zapisano nazw nacji Niemcw. Przypomnij
sobie, e w niektrych zachodnich mediach pisano o polskich obozach zagady.
Zadanie 25.
Przypomnij sobie zasady etyki dziennikarskiej: wymg bezstronnoci, obiektywizmu,
rzetelnoci przekazywania informacji. Analizujc tekst rdowy, ustal, czy opisana sytuacja
moga mie wpyw na zamanie przez dziennikarzy tych zasad. Nie zapomnij uzasadni
rozstrzygnicia, odwoujc si do informacji z tekstu.
Zadanie 26.
Zwr uwag na to, e przytoczony fragment ustawy dotyczy przepisw regulujcych zasady
dziaalnoci poytku publicznego i status organizacji poytku publicznego, a przedstawiona
ilustracja zawiera loga organizacji pozarzdowych aktywnych w rnorodnych dziedzinach
ycia spoecznego oraz symbol organizacji poytku publicznego, nawizujcy do moliwoci
przekazywania na ich rzecz 1% podatku dochodowego od osb fizycznych. Przedstawiony
materia ikonograficzny ilustruje skutki wprowadzenia przytoczonej ustawy. Aby prawidowo
rozwiza zadanie, powiniene odwoa si do kluczowych cech spoeczestwa
obywatelskiego. Pamitaj, e na istot spoeczestwa obywatelskiego skada si obywatelska
aktywno grupowa.
Zadanie 27.
Przypomnij sobie cechy obywatelskiego nieposuszestwa. Postaraj si powiza te cechy
z informacjami przedstawionymi w rdach. Tak w tekcie, jak i na fotografii ukazano blokad
drki i budowy, za stwierdzenia o oczekiwaniu na reakcj policji i na ewentualne kolegia
ukazuje specyficzno tego dziaania. Zadaj sobie take pytania: czy dziaano metodami
pokojowymi?, czy nagoniono protest?, czy dziaano w imi jakich wyszych wartoci?
Zadanie 28.
Zwr uwag na to, e w ramach realizacji projektu odwoano si do rnorodnych metod
aktywizujcych spoeczno lokaln, a zastosowane formy pracy s skutecznym narzdziem
ksztatowania poczucia odpowiedzialnoci za wsplnot i dobro publiczne. Jednym
129
z realizowanych celw byy dziaania konsultacyjne, prowadzce do poznania opinii

i propozycji mieszkacw Czstochowy. Aby prawidowo rozwiza zadanie, powiniene
odwoa si do kluczowych cech spoeczestwa obywatelskiego. Pamitaj, e na istot
spoeczestwa obywatelskiego skadaj si wiadomo spoeczestwa i obywatelska
aktywno grupowa.
Zadanie 29.
29.1.
Zwr uwag na zmian odsetka osb uczestniczcych we wszystkich formach obywatelskiego
sprzeciwu w Czechach, Polsce i na Wgrzech w latach 20022012.
29.2.
Porwnaj odsetki osb uczestniczcych we wszystkich formach obywatelskiego sprzeciwu
w Polsce z odsetkami osb podejmujcych takie dziaania w Czechach i na Wgrzech. Znajd
pastwo i form obywatelskiego sprzeciwu, ktrego skala bya najblisza Polsce zarwno
w 2002, jak i w 2012 roku.
Zadanie 30.
Zwr uwag na to, e w przedstawionej w tekcie historii obywatele maj wiedz o yciu
politycznym i s aktywni. S to dwa podstawowe elementy jednego z typw kultury
politycznej wedug typologii Gabriela Almonda i Sidneya Verby.
Zadanie 31.
Przypomnij sobie, jakie organy wadzy Polacy mog wybiera w wyborach powszechnych
i ktre z nich s organami pastwa polskiego. Znajd na wykresie dane (supki jednakowo
oznaczone) wskazujce na najwiksze wahania frekwencji wyborczej w poszczeglnych
latach. Dane te dotycz wyborw, ktre odbyway si w 2001, 2005, 2007 i 2011 roku.
Zadanie 32.
32.1.
Przypomnij sobie, ktre z wymienionych na wykresie form gosowania s, a ktre nie s
stosowane w Polsce. Znajd na wykresie t form, ktrej dostpno dla wszystkich wyborcw
jest akceptowana przez najwikszy procent ankietowanych.
32.2.
Sprawd w tabeli, jakie s najwaniejsze przyczyny absencji wyborczej w Polsce. Zastanw
si, czy na ktrekolwiek z nich lekarstwem mog by wymienione na wykresie uatwienia
w gosowaniu. Zwr uwag na to, e wszystkie pierwszorzdne przyczyny absencji
wyborczej s wynikiem samodzielnej decyzji respondentw, a nie tzw. czynnikw
obiektywnych. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi, odwoujc si do danych.
Zadanie 33.
33.1.
Przypomnij sobie, podmioty, ktrym Konstytucja RP przyznaje prawo inicjatywy
ustawodawczej i wybierz waciwy. Zwr uwag na to, e w zamieszczonym tekcie
rdowym znajduje si informacja pozwalajca jednoznacznie zidentyfikowa waciwy
podmiot okrelenie obywatelski projekt ustawy.
130
33.2.
Prawidowe wykonanie zadania wymaga od Ciebie znajomoci grup etnicznych, ktre zgodnie
z obowizujcym w Polsce prawem maj status mniejszoci etnicznej. Zwr uwag, e
obywatelski projekt ustawy (ktrego fragment przedstawiono) zawiera list mniejszoci
etnicznych w Polsce rozszerzon o jedn mniejszo. Pomocny moe by dla Ciebie fakt, i
kwestia zmiany statusu tej grupy to jeden ze sporw polityczno-spoecznych w Polsce.
33.3.
Przypomnij sobie, z jakich praw mog korzysta mniejszoci etniczne w Polsce. Zauwa, e
przyznanie wskazanej w zadaniu 33.2. grupie tego statusu spowoduje nabycie przez ni takich
praw.
Zadanie 34.
W obu przedstawionych opisach mamy do czynienia z pastwem wieckim. Moesz
wykluczy wic jedn z odpowiedzi. Analizujc skad religijny ludnoci w prezentowanych
opisach, zauwa, e mamy w obu przypadkach do czynienia z niskim odsetkiem wyznawcw
prawosawia. Na tej podstawie moesz wykluczy kolejne pastwo ssiada Polski. Zwr
uwag na elementy pozwalajce na identyfikacj kraju w tekstach. W opisie A. s to
informacje o podatku kocielnym oraz o strukturze wyznaniowej, w ktrej podobny odsetek
spoeczestwa to albo katolicy, albo protestanci, albo bezwyznaniowcy. W opisie B. podane
masz sformuowanie o ostrej separacji kociow i pastwa oraz o tym, e wikszo
obywateli tego pastwa to katolicy.
Zadanie 35.
Dokonaj analizy danych zawartych w tabeli. Zwr uwag na zrnicowanie odpowiedzi
o ograniczeniu suwerennoci Polski w UE w zwizku z rn ocen skutkw czonkostwa
w Unii Europejskiej dla Polski. Pamitaj, e zaleno zapisujemy jako wprost
proporcjonaln lub odwrotnie proporcjonaln albo korzystajc ze sformuowania im ,
tym . Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi, odwoujc si do danych.
Zadanie 36.
Na podstawie tekstu ustal, jakie s cele rzdu, a nastpnie wyszukaj na wykresie dane
z odpowiedniego roku. Zwr uwag na czasownik operacyjny porwnaj w poleceniu,
ktry oznacza konieczno wskazania podobiestw i rnic.
Zadanie 37.
Zwr uwag na to, w jakim czasie dokonyway si zmiany spoeczne (nage, w krtkim czasie
czy rozoone na duszy okres) oraz czy wprowadzanie tych zmian przebiegao pod kontrol
wadzy (pastwa), czy te nie.
Zadanie 42.
Analizujc tekst rdowy, zwr uwag na informacje takie jak: w jaki sposb okrelane jest
pastwo, jaki jest stosunek obywateli do pastwa, w jaki sposb autor okrela powstanie
pastwa i motywacj spoeczestwa do tworzenia pastwa.
131
Zadanie 43.
Zauwa, e przytoczone rda powszechnie obowizujcego prawa pozwalaj poda
charakterystyczne cechy Wsplnej Polityki Rolnej UE. Zwr uwag na sformuowania
organizacja rynku mleka, dopaty do mleka, krajowe kwoty mleczne. Nastpnie zestaw
wnioski wynikajce z analizy materiau rdowego z cechami doktryny liberalnej.
Zadanie 44.
Zwr uwag na to, e tekst podkrela, i zwycistwo w wyborach jest gwnym celem dziaa
politycznych. Nie zaprezentowano adnego ich celu aksjologicznego. Wywnioskuj zatem czy
jest to koncepcja polityki bez ideologii. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 45.
Pamitaj, e analiz tekstu uatwia podkrelenie jego istotnych fragmentw. Zwr uwag na
podzia tekstu na dwa akapity, pozwalajcy na wstpne zaoenie, e kady z nich zawiera
informacje dotyczce innej doktryny politycznej. W akapicie pierwszym masz informacje, e
Kirk odrzuca ide powszechnej rwnoci, twierdzi, e dystrybucja dbr nie jest
najistotniejsza i uwaa, e pretensje do naturalnej rwnoci s niemoralne i niesprawiedliwe.
Z akapitu drugiego moesz wywnioskowa, i wskazany myliciel: uwaa, e spoeczestwo
nie skada si z racjonalnie kalkulujcych egoistycznych indywiduw; twierdzi, e czowiek
musi by osadzony kontekcie rnych grup spoecznych; podkrela rol tradycji, umniejsza
znaczenie wolnoci indywidualnej. Informacje z kadego z akapitw pozwalaj Ci na
prawidow identyfikacj obu odrzucanych doktryn.
Zadanie 46.
Zwr uwag na przywoanie kryteriw rasowych i koncepcji rasy aryjskiej w pierwszym
wpisie. To powinno pozwoli Ci na waciw identyfikacj. Budujc drugi argument, odnie
si do wpisu na temat zjazdu partii, zauwaajc elementy zastpowania przez reim innych
instytucji ycia publicznego.
Zadanie 47.
Przeczytaj dokadnie tekst, skupiajc si na przedstawionych w nim zaoeniach. Zwr uwag
na sformuowanie kademu wedug jego potrzeb i od kadego wedug jego moliwoci.
Odpowiedz sobie na pytanie, ktra z ideologii postulowaa tak rozumian rwno.
Zadanie 48.
Pamitaj, e analiz tekstu uatwia podkrelanie jego istotnych fragmentw, w tym przypadku
postulatw, hase programowych. Zwr uwag na to, e tekst zawiera liczne stwierdzenia
umoliwiajce rozpoznanie doktryny politycznej, z ktr identyfikuj si twrcy manifestu,
np.: budowanie programu spoecznego opartego na szerokim wsparciu socjalnym, postulat
wprowadzenia podatku od transakcji finansowych, ukazanie sektora finansowego
(bankierw) w negatywnym wietle. Nastpnie zestaw wnioski wynikajce z analizy tekstu
rdowego z cechami doktryny liberalnej. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 49.
Postaraj si znale w rdle wskazwki dotyczce legitymizacji przez tradycj. Pamitaj, e
musisz zbudowa dwa argumenty. Jeden z nich nie powinien sprawi Ci problemu informacje
z nim zwizane przejawiaj si w tekcie. Drugi argument sprbuj zbudowa w oparciu
o drugie zdanie tekstu.
132
Zadanie 50.
Przypomnij sobie cechy niemieckiego systemu partyjnego. Przyjrzyj si pokazanym w tabeli
wynikom wyborw z 1994, 1998, 2002 i 2009 roku, ich skutkom oraz liczbie mandatw
w Bundestagu niezbdnej do utworzenia rzdu. Zwr uwag na to, e w kadym z tych
przypadkw zwyciska partia (CDU/CSU lub SPD), chocia uzyskiwaa dobry wynik, to i tak
potrzebowaa dla utworzenia rzdu koalicjanta (CDU/CSU FDP, SPD Zielonych). Ustal,
czy w wyborach w 2005 roku wyniki obu czoowych partii pozwalay na utworzenie
tradycyjnych wikszociowych koalicji CDU/CSU z FDP albo SPD z Zielonymi. Sprawd,
czy wyniki wyborw w 2013 roku umoliwiay zwyciskiej partii zawarcie tradycyjnej
koalicji (CDU/CSU z FDP) lub sformowanie innej koalicji wikszociowej z udziaem duo
sabszej SPD. Pamitaj o charakterze przedostatniej partii z przedstawionych w tabeli.
Zadanie 51.
Przypomnij sobie rnic midzy wanoci referendum centralnego a jego moc wic.
Zastanw si, o ktrej z tych kwestii decyduje frekwencja wyborcza. Nie zapomnij odnie
si do nich w uzasadnieniu odpowiedzi.
Zadanie 52.
Dokonaj analizy tekstu. Zwr uwag na zawarte w nim informacje dotyczce znaczenia
norm, ich poszanowania oraz posuszestwa wobec instytucji, ktre je stanowi. Na tej podstawie
sformuuj odpowied.
Zadanie 53.
Znajd w tekcie rdowym wszystkie sposoby gosowania, ktre sprzyjaj wyszemu
poziomowi frekwencji wyborczej. Przypomnij sobie, ktre z nich s stosowane w polskim
systemie wyborczym. Nastpnie ustal, ktre z powyszych sposobw gosowania s dostpne
dla wszystkich, a ktre tylko dla pewnych kategorii wyborcw.
Zadanie 54.
Przypomnij sobie, na jaki procentowo udzia pci na listach wyborczych wskazuje parytet.
Nastpnie znajd we fragmencie aktu prawnego odpowiednie przepisy dotyczce
procentowego udziau pci na listach kandydatw w wyborach do rad powiatw ziemskich.
Porwnaj oba rozwizania.
Zadanie 55.
55.1.
Zwr uwag, e masz do czynienia z okrgiem piciomandatowym wyklucza ta
automatycznie najbardziej popularny z systemw wikszociowych (JOW). Tak w tekcie,
jak w tabeli mamy do czynienia z wskazaniem na partie/komitety wyborcze, co stanowi drug
przesank do udzielenia poprawnej odpowiedzi.
55.2.
Na pocztku dokadnie przeczytaj rdo 2. i porwnaj z metodami ukazanymi w tabelach.
Pozwoli Ci to na wybr waciwej tabeli. Nastpnie porwnaj rezultaty podziau mandatw
dla najwikszej partii widoczne w tabelach. Wycignij wniosek. Nie zapomnij uzasadni
odpowiedzi danymi z tabel.
133
Zadanie 56.
Zwr uwag na to, e w tekcie opisano warianty zasady wikszociowego systemu
wyborczego. Wybierz jeden z wariantw (charakterystyczny dla wyborw do Senatu RP)
i podaj jego nazw.
Zadanie 57.
Przeczytaj dokadnie tekst i odpowiedz na pytania, ktre pomog Ci dokona wyboru midzy
systemem wikszociowym a proporcjonalnym. Zwr uwag na skutki: rozdrobnienie
polityczne w parlamencie, wiksz reprezentatywno parlamentu, konieczno
nawizywania koalicji lub funkcjonowanie w formie rzdu mniejszociowego. Nie zapomnij
uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 58.
Przypomnij sobie, ktre z uwzgldnionych w materiale rdowym sposobw gosowania s,
a ktre nie s stosowane w Polsce. Znajd na wykresie takie dwa sposoby, ktre najwikszy
odsetek ankietowanych uzna za realne zagroenie dla uczciwoci wyborw.
Zadanie 59.
Przeanalizuj rdo. W przytoczonym artykule Konstytucji RP znajdziesz opis rodzaju
wikszoci. Na podstawie interpretacji odpowiedniego fragmentu przepisu prawnego
sformuuj odpowied.
Zadanie 60.
Przypomnij sobie, czym charakteryzuj si systemy dwupartyjny i dwuippartyjny. Zwr
uwag na to, czy ktra z partii miaa wikszo niezbdn do utworzenia rzdu
jednopartyjnego po wyborach w 2001 i w 2005 roku. Sprawd, czy w wyborach w 2011 roku
byo podobnie.
Zadanie 61.
Zwr uwag na literalny zapis prezentowanego fragmentu Konstytucji. Skoncentruj uwag
na zapisach: wybory do Sejmu i Senatu oraz dzie wolny od pracy.
Zadanie 62.
Przypomnij sobie, jakie systemy wyborcze i partyjne wystpuj we wspczesnych pastwach
demokratycznych i jakie s najwaniejsze elementy je konstytuujce. Wrd tych elementw
znajduj si: skala poparcia dla partii politycznych przez obywateli w wyborach parlamentarnych,
liczba partii, ktre maj realn szans na zdobycie wadzy, okolicznoci utworzenia rzdu.
Zwr uwag na to, e na schemacie A) zawsze tylko jedna partia polityczna zdobywa
bezwzgldn wikszo gosw i samodzielnie tworzy rzd raz partia A, raz B. Na
schemacie B) nigdy adna z partii nie zdobywa wikszoci bezwzgldnej, konieczne jest wic
powoywanie rzdw koalicyjnych raz partii A i B, a raz, po przegranej tych partii
w kolejnych wyborach, partii C, D i E. Na schemacie C) najlepsze i porwnywalne wyniki
uzyskuj partie A i B, ale adna z nich nie zdobywa wikszoci bezwzgldnej, dlatego musz
stworzy koalicj z trzeci si w parlamencie obrotow parti C.
134
Zadanie 63.
Przypomnij sobie cechy charakterystyczne dla systemu ktry wystpuje w Szwajcarii.
Kolejnym twoim dziaaniem powinna by prba znalezienia tych cech w doczonym do
zadania tekcie rdowym. Jeli ktra z informacji nie bdzie typowa dla tego systemu,
Twoje rozstrzygnicie powinno by negatywne. Zwr szczegln uwag na kwesti podziau
wadzy. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 64.
W poleceniu wskazano na jednoosobowy organ wykonawczy wyaniany w drodze wyborw
porednich. Jeli nie wiesz, jakie to pastwa, moesz prbowa rozwiza zadanie poprzez
wykluczanie odpowiedzi niepoprawnych. Wyeliminuj zatem monarchi oraz dwa pastwa,
w ktrych gowa pastwa jest kolegialna. Z pozostaych trzech pastw wybierz te dwa,
w ktrych prezydent nie jest wyaniany w powszechnych wyborach bezporednich.
Zadanie 65.
Analizujc rdo, zwr uwag na ukazan w nich pozycj szefa rzdu. Zadaj sobie pytanie,
czy istnieje w tym systemie indywidualna odpowiedzialno parlamentarna czonkw rzdu.
Ustal pozycj szefa rzdu w stosunku do ministrw, a take rodzaj wotum nieufnoci
w przypadku solidarnej odpowiedzialnoci parlamentarnej rzdu.
Zadanie 66.
Zwr uwag na to, e schemat wskazuje, i mamy do czynienia z dualizmem egzekutywy,
tzn. obok gowy pastwa funkcjonuje rzd z premierem na czele. Oznacza to, e schemat nie
ilustruje systemu prezydenckiego. Kluczowe jest jednak dostrzeenie, e gowa pastwa moe
przewodniczy obradom rzdu, gdy to wyranie wskazuje z jakimi modelami systemu
politycznego mamy do czynienia.
Zadanie 67.
Poszukaj w przedstawionym fragmencie Konstytucji FR okrele wskazujcych na tryb
odpowiedzialnoci (analogiczny do impeachmentu w USA) oraz powd zastosowania
wskazanej procedury. Zwr te uwag o odpowiedzialnoci jakiego organu wadzy
wykonawczej mowa jest w zacytowanym przepisie prawnym.
Zadanie 68.
Przeczytaj dokadnie tekst zwr uwag na zawarte w nim pojcie bikameralizmu. Jest to
sytuacja, w ktrej w parlamencie istniej dwie izby. Przeciwiestwem jest parlament
jednoizbowy, charakterystyczny przede wszystkim dla maych pastw. Zwr uwag, e
niektre pastwa nie speniaj podanego w poleceniu warunku demokracji. Twj wybr
zatem ogranicza si do czterech pastw-czonkw UE ssiadujcych z Polsk.
Zadanie 69.
69.1.
Przeczytaj dokadnie materia rdowy. Zwr uwag na to, e w zaprezentowanym
owiadczeniu znajduj si odwoania do ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach
organw bezpieczestwa pastwa z lat 19441990 oraz treci tych dokumentw.
Owiadczenie wyranie wymaga podania od kandydatw na stanowiska publiczne informacji,
czy osoba je wypeniajca pracowaa, penia sub lub wsppracowaa z organami
bezpieczestwa pastwa w okresie od 1944 do 1990 roku.
135
69.2.
Lista wymienionych w Konstytucji RP stanowisk publicznych podlegajcych procedurze,
w ramach ktrej musz wypeni wskazane owiadczenie jest stosunkowo duga. Wymie
trzy takie stanowiska.
Zadanie 70.
Rozpoznaj na fotografii posta papiea (Jana Pawa II) podczas jego wizyty w polskim
parlamencie. Zwr uwag na celow zmian w ustawieniu mebli (brak miejsca dla
Marszaka Sejmu RP). Przypomnij sobie okolicznoci, w jakich moe zebra si
Zgromadzenie Narodowe RP.
Zadanie 71.
71.1.
Poszukaj w przedstawionym artykule Konstytucji RP informacji o typie odpowiedzialnoci.
Fakt, e Rada Ministrw RP odpowiada przed Sejmem RP oznacza ukazan w poleceniu
odpowiedzialno parlamentarn (polityczn). Zwr jednak uwag, e w polskim porzdku
prawno-konstytucyjnym mamy dwa typy takiej odpowiedzialnoci.
71.2.
Poszukaj w przedstawionym artykule Konstytucji RP, co jest warunkiem gosowania przez
Sejm RP wotum nieufnoci. Taki rodzaj wotum nieufnoci wystpuje take w RFN.
Zadanie 72.
Wypeniajc miejsce A., przypomnij sobie typologi funkcji parlamentu. Zauwa, e
w przywoanym artykule mowa jest o powoywaniu na stanowisko pastwowe. W przypadku
punktu B. chodzi o inny organ (przy tym organ ochrony prawa) powoywany przez Sejm RP za
zgod Senatu RP.
Zadanie 73.
Pamitaj, e w niektrych przypadkach przewidzianych w Konstytucji dana wikszo
liczona jest nie od obecnych na sali, ale od ustawowego skadu Sejmu RP. Skrcenie kadencji
Sejmu RP wymaga wanie tak ujtej najwyszej w polskim prawodawstwie wikszoci
kwalifikowanej. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 74.
Aby rozwiza zadanie, naley przeanalizowa wyniki gosowania przedstawione na fotografii
i skonfrontowa je z trzema rodzajami wikszoci wystpujcymi w polskim parlamencie.
Na tej podstawie moemy wyeliminowa dwie z nich, poniewa na tablicy brakuje
charakterystycznej dla nich informacji o liczbie gosw niezbdnych do uzyskania tych
wikszoci. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 75.
Konstytucja RP wyrnia nastpujce rodzaje komisji: stae, nadzwyczajne i ledcze. Owa
moliwo wadczego dziaania wobec podmiotw spoza systemu wadzy wykonawczej
odrnia jedn z nich od pozostaych. Dodatkowym uatwieniem jest fotografia
przedstawiajca Sal Kolumnow, drug co do wielkoci w Sejmie RP, ktr moesz
kojarzy take z medialnych relacji.
136
Zadanie 76.
Aby rozwiza zadanie, zanalizuj wyniki gosowania przedstawione w tabeli: liczb posw
biorcych udzia w gosowaniu, liczb posw gosujcych za, przeciw i wstrzymujcych si.
Skonfrontuj je z zasadami gosowania wikszoci bezwzgldn.
Zadanie 77.
Analizujc tekst rdowy, zwr uwag na kompetencje opisanej Rady, a take na
informacje, jakie organy pastwa bior udzia w jej posiedzeniach. Sformuowanie narzdzie
do zapewnienia wspdziaania pomidzy podmiotami wadzy wykonawczej sugeruje, jaki to
organ. Nastpnie przypomnij sobie, kto mu przewodniczy.
Zadanie 78.
78.1.
Dokonaj analizy przepisu prawnego. Zwr uwag, e jest w nim mowa o tym, i Prezydent
RP ponosi odpowiedzialno za naruszenie Konstytucji, ustawy albo za popenienie
przestpstwa. Uatwi argumentacj moe Ci nazwa organu przed ktrym Prezydent RP
ponosi t odpowiedzialno. Przypomnij sobie specyfik odpowiedzialnoci politycznej
(w jakich sytuacjach, przed jakim organem).
78.2.
Dokonaj analizy przepisu prawnego. Przypomnij sobie, jaki organ jest uprawniony do
podjcia uchway o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarenia przed
Trybunaem Stanu. Na tej podstawie sformuuj odpowied.
Zadanie 79.
Rozpoznaj autora decyzji, przeciwko ktrej skierowany jest ten protest oraz charakter
przedstawionego w rdle dokumentu (list, skarga, odwoanie). To ostatnie pozwoli Ci
wykluczy organy sdowe oraz odwoawcze. Zwr uwag na fragment tekstu: chc, by
zbadana zostaa zgodno z prawem uchway. Wykorzystaj wasn wiedz i rozpoznaj jeden
z organw sprawujcych nadzr (z punktu widzenia legalnoci) nad organem wydajcym
decyzj.
Zadanie 80.
Na podstawie schematu mona wywnioskowa, e wprawdzie to premier powouje
wojewodw, ale nie robi tego samodzielnie. Przypomnij sobie, jaki organ pastwa polskiego,
obok premiera, uczestniczy w powoywaniu w Polsce wojewodw i jaka jest jego rola w tej
procedurze.
Zadanie 81.
Przeczytaj i przeanalizuj przedstawione opisy. W Opisie A. odniesiono si do zgody Urzdu
na fuzj dwch przedsibiorstw, mowa jest rwnie o wpywie na konkurencj rynkow
przedstawiono zatem typowe kompetencje urzdu antymonopolowego chronicego
konkurencj. Opis B. odnosi si do kary naoonej przez organ pastwowy na Telewizj
Polsk za nadanie reklamy w trakcie audycji przedstawiono zatem kompetencj organu
m.in. stojcego na stray przepisw regulujcych rozpowszechnianie przekazw handlowych
w publicznej telewizji i radiofonii. Opis C. ilustruje typowe kompetencje urzdu, ktry
w Polsce reguluje dziaalno telekomunikacyjn. Mog by Ci pomocne w odpowiedzi take
przywoane zapisy rde.
137
Zadanie 82.
82.1.
W przywoanym fragmencie Konstytucji jest wprost napisane, e og mieszkacw
jednostek zasadniczego podziau terytorialnego stanowi wsplnot z mocy prawa. Podaj
nazwy tych trzech jednostek.
82.2.
Przypomnij sobie definicj autonomii. Zadaj sobie pytanie, czy decentralizacja wadzy
i istnienie samorzdu terytorialnego oznacza autonomi terytorialn. Oce czy przywoane
w art. 16.2 uczestnictwo w sprawowaniu wadzy publicznej i wykonywanie zada
publicznych w imieniu wasnym i na wasn odpowiedzialno jest tosame z autonomi. Nie
zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 83.
Przeczytaj uwanie przywoany fragment ustawy o referendum lokalnym. Nastpnie na
podstawie tekstu ustal, jakiego typu referendum lokalne odbyo si w Janowcu, co da Ci
moliwo decyzji, ktry z przywoanych przepisw zastosujesz z art. 55.1 czy 55.2.
Dokonaj waciwych wylicze, korzystajc z danych z tekstu. Uzyskasz wwczas odpowied,
czy referendum byo wane. Nastpnie zgodnie z art. 56.1. ustal na podstawie danych
z tekstu, czy wynik referendum by rozstrzygajcy i czy wjt utraci stanowisko. Nie
zapomnij uzasadni odpowiedzi, odnoszc si do wskazanych w tekcie danych liczbowych
i dwch przedstawionych przepisw prawnych.
Zadanie 84.
Przeanalizuj podany przepis prawny. Oznacza on, e jeli jakie zadania nie zostay
przypisane do kompetencji powiatw i wojewdztw, to przyjmuje si, e nale do
waciwoci kompetencyjnej gminy.
Zadanie 85.
Rozwizywanie zadania rozpocznij od analizy fotografii. Postaraj si rozpozna przedstawione na
niej osoby. Zanalizuj tekst rdowy. Zwr uwag na to, do jakich spraw pastwowych
odnosz si wymienione w nim punkty posiedzenia. Wycignij wniosek dotyczcy tego,
jakiego organu dotycz materiay rda. Nastpnie przedstaw jego konstytucyjn pozycj.
Zadanie 86.
Rozpoznaj dziaania Prezydenta RP. Przypomnij sobie, w jakich okolicznociach zgodnie
z Konstytucj RP Prezydent moe wydawa wskazane tekcie akty prawne, a nastpnie
rozstrzygnij, czy w opisanej sytuacji zamaby prawo.
Zadanie 87.
Rozpoznaj rodzaj stanu nadzwyczajnego, ktry w opisanym przypadku obowizywaby
w Polsce. Zwr uwag na informacj o niespokojnych dzielnicach. Wykorzystaj swoj wiedz
i przypomnij sobie, ktry organ moe wprowadzi w Polsce taki stan i na jaki okres. Nie
zapomnij uzasadni odpowiedzi.
138
Zadanie 88.
Postaraj si prawidowo zinterpretowa pojcie stanu wojny i nie pomyli go z pojciem stanu
wojennego. Przypomnij sobie, jaki organ, zgodnie z Konstytucj RP, moe podj decyzj
o przystpieniu Polski do wojny.
Zadanie 93.
Zanalizuj przedstawione przepisy prawne. Zwr uwag, e chodzi w nich o uznanie za
obywatela polskiego, a nie nadanie obywatelstwa. Spenienie przez cudzoziemca okrelonych
wymogw wskazuje za, e wniosek, o ktrym mowa w art. 32 kieruje si do organu
krajowego.
Zadanie 94.
94.1.
Rozpoznaj, jakiej sprawy dotyczy formularz, a nastpnie na podstawie wasnej wiedzy podaj
nazw odpowiedniego organu.
94.2.
Zwr uwag na miejsce (kraj) skadania wniosku i na podstawie wasnej wiedzy podaj
nazw organu, za ktrego porednictwem taki wniosek jest skadany. Pamitaj o tym, e
instytucje pastwa funkcjonujce poza jego granicami s rnorodne.
Zadanie 95.
95.1.
Zwr uwag, e w zadaniu musisz wzi pod uwag te elementy, ktre uniemoliwiaj
wykonanie inicjatywy ustawodawczej. Fakt nieuchwalenia na jej podstawie ustawy przez
Sejm RP nie oznacza przecie braku moliwoci wykonania inicjatywy. Wybierz zatem
odpowiednie kolumny tabeli, ktre bdziesz bra pod uwag, i porwnaj zawarte w nich
zsumowane dane liczbowe.
95.2.
Zwr uwag na to, czego dotycz i na czym polegaj dziaania Sejmu RP przedstawione we
wskazanych kolumnach tabeli. Przypomnij sobie nazw procesu, w ktrym Sejm RP wykonuje
takie dziaania.
Zadanie 96.
Rozpoznaj dokumenty zilustrowane w rdach 1. (zalecenie) i 2. (dyrektywa). Rozstrzygnij,
ktry unijny akt prawny jest wicy dla pastw czonkowskich i wymaga implementacji,
czyli podjcia dziaa, ktre umoliwiaj rzeczywiste wczenie do krajowych porzdkw
prawnych postanowie przyjtych na szczeblu unijnym. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 97.
W obu rdach przedstawiono kwesti odrzucenia tego samego projektu ustawy
w I czytaniu. Analiza danych z gosowania przedstawionych w tabeli pozwoli Ci ustali, czy
w gosowaniu nad wnioskiem o odrzucenie projektu ustawy uzyskano wymagan wikszo.
W uzasadnieniu wykorzystaj informacje dotyczce spenienia wymaganej wikszoci
w gosowaniu nad odrzuceniem projektu ustawy w pierwszym czytaniu.
139
Zadanie 98.
W poleceniu wskazano, e funkcjonowa wwczas rzd mniejszociowy. Oczytaj z tabeli, ile
mandatw do Sejmu RP zdobya zwyciska partia. Nastpnie odpowiedz na pytanie, jaka
konstytucyjna wikszo jest niezbdna do odrzucenia weta Prezydenta RP. Biorc pod uwag
obecne w poleceniu zaoenie e na sali byliby wszyscy posowie, oblicz te wikszo
z ustawowego skadu Sejmu RP. Rnica midzy wymagan liczb gosw a liczb mandatw
partii rzdzcej bdzie odpowiedzi. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 99.
Analizujc akty urzdowe, zwr uwag na to, jakich spraw dotycz i ktre z nich nale do
prerogatyw Prezydenta RP, a ktry nie. Moesz te zwrci uwag na podpisy pod
poszczeglnymi aktami. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 100.
Fragment tekstu opisuje ustaw jako akt prawny o generalnych i abstrakcyjnych normach
prawnych. Zauwa, e tekst wskazuje, i ustawa jest waciwa dla wadzy ustawodawczej,
a polecenie odwouje si do wadzy wykonawczej. Przeanalizuj akty prawa powszechnie
obowizujcego, nie tylko te opisane w rozdziale trzecim Konstytucji RP. W obecnym
porzdku prawno-konstytucyjnym jest tylko jeden akt prawny, ktry spenia ten warunek
zosta on przedstawiony w rozdziale Konstytucji RP dotyczcym stanw nadzwyczajnych.
Zadanie 101.
Dokonaj analizy przepisu prawnego. Zwr uwag na sytuacj przedstawion w poleceniu.
Zestaw informacje zawarte w przytoczonym artykule Konstytucji RP z wiadomociami na
temat prawa pierwotnego Unii Europejskiej.
Zadanie 102.
W swoich wyliczeniach nie pomi przewodniczcego Trybunau Stanu. Przypomnij sobie, kto
piastuje t funkcj.
Zadanie 103.
Zestaw zawarte w tekcie informacje o zakresie kompetencji Europejskiego Rzecznika ze swoj
wiedz na temat polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Pamitaj, aby wskaza rnic
w zakresie spraw.
Zadanie 104.
Przeczytaj uwanie tekst. Zwr uwag, e Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem, ktry
nie rozpatrzy zgodnoci funkcjonowania opisanej partii z Konstytucj, ale wystpi o to
z wnioskiem do innego organu. Przypomnij sobie, jaki organ ma kompetencje do
rozpatrywania tego rodzaju wnioskw. Nie pomyl tego organu z sdem rejestrowym, ktry
moe wykreli parti z ewidencji.
Zadanie 105.
Przeanalizuj przepisy prawne. Zwr uwag na czas i sytuacj, w ktrych Prezydent RP moe
wystpi z wnioskiem do Trybunau Konstytucyjnego, wynikajcy z unormowa zawartych
w artykule 122. oraz 191. W odpowiedzi przedstaw obydwie sytuacje i wyjanij rnic
midzy nimi.
140
Zadanie 106.
Prawidowe wykonanie zadania wymaga od Ciebie znajomoci uprawnie przysugujcych
organom pastwa. Pamitaj, e uycie w poleceniu przymiotnika konstytucyjny zawa obszar
analizy tylko do organw pastwa przedstawionych w Konstytucji RP. Zauwa, e podane
dziaania dotycz spraw waciwych dla organw kontroli pastwowej i ochrony prawa.
Przeanalizuj dokadnie kompetencje organu ukazane w tabeli i dokonaj wyboru waciwego
organu.
Zadanie 107.
Pamitaj, aby nie dziaa chaotycznie. Na podstawie opisu sytuacji sporzd list osb
pretendujcych do otrzymania spadku oraz okrel rodzaj pokrewiestwa lub powinowactwa
czcego je ze zmar. Zauwa, e w przedstawionej sytuacji istotne s nastpujce
informacje: zmara nie pozostawia zstpnych, czyli dzieci; nie yje jedno z rodzicw zmarej.
Nastpnie dokonaj analizy przepisw w kolejnoci podanej w ustawie. Prac uatwi Ci
podkrelanie odpowiednich fragmentw. Wybierz przepisy odnoszce si sytuacji opisanej
w tekcie (tak przepisy dotyczce dziedziczenia, jak i czci spadku). Pamitaj, aby do tych
wanie przepisw odwoa si w uzasadnieniu podanych odpowiedzi, przytaczajc numery
waciwych artykuw i paragrafw.
Zadanie 108.
Dokonaj analizy rda. Zestaw informacje zawarte w tekcie z wiadomociami na temat
wadzy sdowniczej. Na tej podstawie wyka, e mediacja jest korzystna dla stron konfliktu
i sformuuj odpowiednie argumenty.
Zadanie 109.
Przeczytaj dokadnie oba opisy. Zwr uwag na kary, ktrych udzielono lub ktre gro
sprawcy. Do ich wysokoci odnie znane Ci unormowania kodeksu wykrocze.
Zadanie 110.
Chcc prawidowo wykona zadanie, powiniene okreli istot problemu przedstawionego
w zamieszczonym opisie sytuacji. Ustal na podstawie art. 31. przywoanej ustawy jaki
charakter ma decyzja odmowna podpisana przez Burmistrza Miasta. Przypomnij sobie, do
jakiego organu mona odwoa si w sprawie tego typu decyzji podjtej przez organ
samorzdu gminnego.
Zadanie 111.
Zadanie odwouje si do wolnoci i praw jednostki zawartych w Konstytucji RP. Kazus
sprowadza si do podania godzin zwizanych z zatrzymaniem czowieka w Polsce. To na nich
powinna skupi si Twoja uwaga. Konstytucja precyzyjnie okrela czas zatrzymania przez
policj i sd.
Zadanie 112.
Przeanalizuj podane przepisy. Zwr uwag, e poruszone s w nich kwestie zwizane
z wadz rodzicielsk. Zadaj sobie pytanie o to, ktry z kodeksw reguluje w Polsce tego
typu stosunki.
141
Zadanie 113.
Zwr uwag na elementy, ktre wskazuj, e decyzja administracyjna jest wana. S to:
oznaczenie organu administracji publicznej, data wydania aktu, oznaczenie strony lub stron
albo innych osb biorcych udzia w postpowaniu, powoanie podstawy prawnej,
rozstrzygnicie, uzasadnienie, pouczenie, czy i w jakim trybie suy na nie zaalenie,
ponowne rozpatrzenie lub skarga do sdu administracyjnego, oraz podpis z podaniem imienia
i nazwiska oraz stanowiska subowego osoby upowanionej do jego wydania. Na podstawie
ustalenia, czy w przedstawionym fragmencie decyzji brakuje jakiego elementu, dokonaj
odpowiedzi. Nie zapomnij uzasadni swego wyboru.
Zadanie 114.
Okrel istot problemu przedstawionego w zamieszczonym opisie sytuacji. Zwr uwag na
dwie kwestie:
Janek jest uczniem szkoy ponadgimnazjalnej;
szkoa znajduje si na terenie powiatu, w ktrym mieszka, ale w innej gminie.
Rozwizanie problemu uatwi ci postawienie pyta pomocniczych, np.
Na kim spoczywa obowizek prawidowej organizacji sieci szk ponadgimnazjalnych?
Czy szk ponadgimnazjalnych dotyczy podnoszony przez Janka problem przypisania do
obwodu szkolnego?
Udzielajc odpowiedzi na pytania pomocnicze, odwoaj si do przepisw cytowanej ustawy.
Moesz wykorzysta rwnie wiedz wasn. Analizujc przytoczony fragment ustawy, nie
pomyl obowizku nauki z obowizkiem szkolnym. Janek do ukoczenia 18 roku ycia
podlega obowizkowi nauki, ale po ukoczeniu gimnazjum nie podlega ju obowizkowi
szkolnemu. Pamitaj, aby nie dziaa chaotycznie. Przepisy analizuj w kolejnoci podanej
w ustawie. Prac uatwi Ci podkrelanie waciwych fragmentw tekstu.
Zadanie 115.
115.1.
Przeczytaj dokadnie tekst i wynotuj wszystkie obecne w nim nieruchomoci. Nastpnie
odnie te informacje do przywoanych fragmentw Kodeksu rodzinnego i opiekuczego. Na
tej podstawie ustalisz, co nie stanowi majtku wsplnego maonkw.
115.2.
Zauwa, e w ostatnim zdaniu tekstu, zawarto informacj wykluczajc jeden z rodzajw
dziedziczenia. Przypomnij sobie, jak nazywa si drugi z nich.
Zadanie 116.
Dokadnie przeczytaj tekst. Zwr uwag na to, e od prawomocnego wyroku prokurator nie
wnosi apelacji. Nastpnie na podstawie przywoanych przepisw prawnych sprawd, czy
istnieje szansa na jej wniesienie w przedstawionej sytuacji. Nie zapomnij uzasadni swojego
wyboru.
Zadanie 117.
Dokadnie przeczytaj opisy. Zwr uwag na rodzaj przestpstw w nich popenionych. Dwa
z tych opisw dotycz przestpstw ciganych z oskarenia publicznego, a jedno tylko
z prywatnego. Nie zapomnij uzasadni swojego wyboru.
142
Zadanie 118.
Znajd w tabeli informacj o liczbie nieletnich, ktrzy w 2012 roku popenili przestpstwa
przeciwko yciu i zdrowiu. Przypomnij sobie, jaki rodek poprawczy przewiduje polskie
prawo wobec nieletnich jako kar za popenienie przestpstwa. Znajd w tabeli informacj
o liczbie nieletnich, wobec ktrych w 2012 roku sdy w Polsce orzeky ten rodek i porwnaj
t liczb z liczb nieletnich, ktrzy popenili przestpstwa przeciwko yciu i zdrowiu.
Zadanie 119.
Dokadnie przeczytaj tekst. Nastpnie porwnaj przedstawione w nim pogldy z ide
uniwersalizmu praw czowieka. Tekst jest jednoznaczny zwr uwag na takie
sformuowania, jak Normy i wartoci s wzgldne, zalene od kultury, uniemoliwi
objcie jakkolwiek deklaracj praw czowieka caej ludzkoci, To, co w jednym
spoeczestwie uwaa si za prawa czowieka, w innym [] uchodzi moe za
antyspoeczne. Nie zapomnij uzasadni swojego wyboru.
Zadanie 120.
Zwr uwag na tre dokumentu, ktra dotyczy wolnoci osobistej, zawarte w nim
informacje o jego wystawcy, oraz uyte sformuowania. Te informacje zestaw z twoj wiedz
na temat dawnych dokumentw regulujcych kwesti praw czowieka.
Zadanie 121.
Dokadnie przeczytaj ukazany fragment aktu prawnego. Oba artykuy s rwnie wane przy
rozwizaniu zadania, poniewa zawieraj wymogi formalne charakterystyczne dla wniesienia
sprawy do tego organu.
Zadanie 122.
Postaraj si zanalizowa przedstawione sytuacje pod ktem definicji praw czowieka i ustal,
w ktrym z tekstw zostao opisane zamanie praw jednostki w jej kontaktach z wadz.
Zadanie 123.
123.1.
Z opisu wynika, e najpierw spraw zajmoway si sdy niemieckie. Wskazany w tekcie
trybuna orzeka w sprawie maestwo von Hannover vs Niemcy, a zatem musi by to
instytucja midzynarodowa. Wskazwk do rozwizania zadania jest take podana w tekcie
siedziba trybunau.
123.2.
Zwr uwag, e opis dotyczy gwarancji proceduralnych ochrony ycia prywatnego
udzielanych przez pastwo. Przypomnij sobie, w ktrej generacji praw czowieka jest to
umieszczane. Podpowiedzi moe by te fakt, e wskazany trybuna midzynarodowy jest
wadny rozpatrywa sprawy wycznie z zakresu praw tej generacji.
Zadanie 124.
Zwr uwag na charakterystyczne nazwy oraz skrty. Wynika z nich, e chodzi tu
o europejski system ochrony praw czowieka. Przypomnij sobie, ktry z systemw
europejskich zawiera przedstawione na schemacie rozwizania instytucjonalne.
143
Zadanie 125.
125.1.
Na poprawne rozwizanie moe naprowadzi Ci kilka kwestii umieszczonych w tekcie:
1) status ten jest unormowany w przywoanej w tekcie Konwencji Genewskiej z 1951 roku;
2) wskazane jest, e Roman opuszcza swoje pastwo z obawy przed przeladowaniami
z powodu przekona politycznych; 3) aby uzyska ten status, cudzoziemiec powinien zoy
wniosek o udzielenie ochrony do Szefa Urzdu do Spraw Cudzoziemcw za porednictwem
Stray Granicznej.
125.2.
Przypomnij sobie, e cudzoziemiec, ktry otrzyma wskazany status, nabywa szereg praw
osobistych, ekonomicznych, socjalnych i kulturowych, z ktrych moe korzysta na takich
samych zasadach jak polscy obywatele. Prawidowe rozwizanie zadania wymaga od Ciebie
znajomoci tych praw.
Zadanie 126.
Zwr uwag, e w podanej sytuacji nie ma nieprawidowoci Jakub X. nie speni wymogw
formalnych koniecznych do zatrudnienia. Rozstrzygnij wic kwesti wycznie od strony prawa
do pracy zastanw si, czy rola pastwa sprowadza si w nim do bycia gwarantem uzyskania
zatrudnienia.
Zadanie 127.
Przeanalizuj fragment Kodeksu karnego, ktry przedstawia aktualny stan prawny dotyczcy
sytuacji, w jakiej moe by ograniczona wolno wypowiedzi. W tekcie znajdziesz
informacj o planowanych zmianach w Kodeksie karnym, a take o tym, w jaki sposb
rozmwca interpretuje konsekwencje proponowanych zmian. Porwnaj sformuowanie
z polecenia (ograniczenie moliwoci kontroli politykw przez media) z fragmentem
wypowiedzi Adama Bodnara dotyczcym konsekwencji.
Zadanie 128.
Przeczytaj uwanie teksty. W opisie A. wskazano, e osoba ta bya pastorem i dziaaa na
rzecz zniesienia dyskryminacji rasowej. Opis B. mwi o arabskim polityku, liderze autonomii
palestyskiej jedyn osob speniajc te kryteria, ktra zdobya Nagrod Nobla, by
wieloletni lider Organizacji Wyzwolenia Palestyny. W opisie C. charakterystycznym
sformuowaniem jest apartheid na jego podstawie zidentyfikuj pastwo. Stwierdzenie za,
e osoba ta dziaaa przeciw wskazanemu systemowi oraz bya wieloletnim winiem
politycznym jednoznacznie wskazuje na pierwszego afrykaskiego, a nie afrykanerskiego,
prezydenta tego pastwa.
Zadanie 129.
Zwr uwag na kraje pochodzenia obu laureatek oraz na podstawie zdj na to, z jakiego
krgu kulturowego pochodz. Rozwa, z jakimi problemami mog si styka w codziennym
yciu. Na tej podstawie wyeliminuj jeden z opisw. Jeli syszae chocia o jednej z laureatek,
jeste w stanie poprawnie rozwiza zadanie. Warto rwnie w czasie nauki do egzaminu
odwiedzi stron Komitetu Noblowskiego, podan w rdle.
144
Zadanie 134.
Jeli nie pamitasz, ktry z istniejcych i wskazanych na mapie gazocigw wywoa
wskazane w poleceniu odczucia, zwr uwag na dwa gazocigi Jamalski i Nord Stream.
Zobacz, ktry z nich omija terytorium Polski oraz Polsk Wyczn Stref Ekonomiczn,
a ktry jest przeprowadzony przez nasze terytorium. Zastanw si nad konsekwencjami dla
bezpieczestwa dostaw surowcw do Polski, wynikajcymi z tej sytuacji.
Zadanie 135.
Sprbuj poczy informacje zawarte na rysunku (wizy, tajne wizienia) z kwestiami
dotyczcymi polskiej polityki zagranicznej oraz sytuacji midzynarodowej. Pamitaj, e
w tego typu rysunkach mamy czsto do czynienia z ironi.
Zadanie 136.
136.1.
Na pocztku odpowiedz, czy przedstawiona decyzja dotyczy ycia Polakw w kraju, czy za
granic, nastpnie zastanw si, w jakim celu zostaa ona podjta. Napisz nazw resortu Rady
Ministrw RP, w ktrego kompetencjach ley przedstawione zadanie.
136.2.
Zidentyfikuj obszar opisany w rdle. Zwr uwag na zagroenia wynikajce z wojny
domowej w Somalii, kryzysu humanitarnego w Sudanie Poudniowym i aktywnoci terrorystw
w Kenii. Nastpnie przypomnij sobie nazwy organizacji midzynarodowych, do ktrych Polska
przystpia w ostatnim wierwieczu. Wybierz t z nich, ktra poprzez swoj instytucj
zorganizowaa pomoc humanitarn na tym terenie.
Zadanie 137.
Dokonaj analizy kadego opisu. Postaraj si znale informacje charakterystyczne dla opisanych
sposobw rozwizywania konfliktw. W opisie A. zwr uwag na rozstrzygnicie sporu
midzy pastwami przez sdziw. W opisie B. zauwaysz, e rozstrzygnicie sporu zaleca organ
midzynarodowy. W opisie C. odnajdziesz informacj o roli pastwa trzeciego w dziaaniach
na rzecz rozwizania konfliktu.
Zadanie 138.
Przypomnij sobie, jakie znasz typy adw wiatowych, ktre wystpoway w XX wieku.
Zwr uwag na to, e okrelenie adu wiatowego jest cile zwizane z liczb pastw
(mocarstw) majcych realny wpyw na funkcjonowanie systemu. Zastanw si, ile pastw
zachowao status mocarstwa po zakoczeniu I wojny wiatowej, a ile po upadku komunizmu.
Zadanie 139.
Zwr uwag na kilka istotnych informacji w tekcie: ruch spoeczny wiadomych
konsumentw, likwidacja zmarginalizowania ubogich producentw z globalnego Poudnia,
podejcie rynkowe. Zastanw si, czy do tego zestawienia pomoc charytatywna (dobroczynna,
bezinteresowna) pasuje.
145
Zadanie 140.
Przeczytaj tekst jednoznacznie wskazuje on na problem. Postaraj si znale na rysunku
elementy potwierdzajce informacje z tekstu. Nie zapomnij odnie si do tych elementw
w odpowiedzi.
Zadanie 141.
Dokonaj analizy tekstu. Zwr uwag, e otwiera go mier Josipa Broz Tity przywdcy
wielonarodowej federacyjnej Jugosawii. W pierwszej poowie lat 90. XX wieku na jej
terytorium istniao ju pi podmiotw pastwowych, przy czym jeden z nich take
w nazwie zachowywa cigo z poprzednim pastwem. Wymie nazwy pozostaych
czterech pastw. Pamitaj, e niepodlego Czarnogry i Kosowa wykracza poza ramy
czasowe polecenia.
Zadanie 142.
142.1.
Przyjrzyj si dokadnie ilustracji. Znajdziesz tam informacj pozwalajc na zidentyfikowanie
pastwa, ktrego dotyczy rysunek: nazw Darfur. Na rysunku znajdziesz rwnie logo
Organizacji Narodw Zjednoczonych, za w dialogu nawizanie do rodzaju podjtej
inicjatywy.
142.2.
Wyjaniajc problem przedstawiony na rysunku, sprbuj sobie odpowiedzie na pytanie
o skuteczno zobrazowanych dziaa pokojowych podjtych przez wsplnot
midzynarodow.
Zadanie 143.
Postaraj si znale w treci rda informacje dotyczce sposobu rozwizania konfliktu na
drodze dyplomatycznej. Zauwa, e w przedstawionej sytuacji brak cech sdu arbitraowego.
Zwr uwag na pertraktacje prowadzone za porednictwem pastw trzecich, co charakteryzuje
inny sposb rozwizywania sporw midzynarodowych.
Zadanie 144.
Rozwizanie zadania wymaga znajomoci rozumienia przejawiania si adw midzynarodowych
w rnych sferach. Tutaj ad zosta zaprezentowany przez pryzmat wydatkw na wojskowo.
Pamitajc, e w 1988 roku mielimy do czynienia z adem dwubiegunowym, wybierz
odpowiedni tabel. Kieruj si w wyborze danymi dotyczcymi pastw umieszczonych
w tabelach. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 145.
Postaraj si zidentyfikowa elementy graficzne rysunku. Zwr uwag, e widoczna
w centrum posta jest czarnoskra, a w tle jej gowy znajduje si ksztat kontynentu
afrykaskiego. Usta mczyzny s zamknite kdk z napisem korupcja. Pienidze znajdujce
si na stoliku to efekt pomocy zagranicznej ze strony bogatej Pnocy. Zauwa liczne koci
ludzkie znajdujce si w tle rysunku.
146
Zadanie 146.
146.1.
Przypomnij sobie, jakie znasz typy adw wiatowych, ktre wystpoway w ostatnich
dziesicioleciach. Zwr uwag na to, e okrelenie adu wiatowego jest cile zwizane
z liczb mocarstw (biegunw, centrw) majcych realny wpyw na funkcjonowanie systemu.
Zwr uwag na sformuowania postamerykaski wiat, nowa Wielka Trjka.
146.2.
Najpierw ustal, ktra odpowied respondentw zamieszczona na wykresie jest zbiena
z ocen autora tekstu. Nastpnie porwnaj odsetki wskaza na t odpowied zamieszczone na
wykresie w zalenoci od poziomu deklarowanego zainteresowania polityk. Pamitaj, e
zaleno zapisujemy jako wprost proporcjonaln lub odwrotnie proporcjonaln albo
korzystajc ze sformuowania im , tym . Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi,
odwoujc si do danych.
Zadanie 147.
Przypomnij sobie, co oznacza pomoc humanitarna. Zauwa, e tekst nie odwouje si do
pomocy w formie zaspokojenia potrzeb takich jak np. pierwsza pomoc medyczna,
dostarczanie ywnoci, wody, udzielenie schronienia. Wycignij wniosek. Nie zapomnij
w uzasadnieniu odwoa si do tekstu.
Zadanie 148.
148.1.
Przypomnij sobie, jakie wydarzenia wane dla poczucia bezpieczestwa spoeczestw
postkomunistycznej Europy miay miejsce we wschodniej czci naszego kontynentu.
Pamitaj, e naley poda nazw pastwa, na terenie ktrego miay one miejsce. Uatwi
odpowied mog Ci hasa: aneksja Krymu, proklamacja Donieckiej i ugaskiej Republik
Ludowych.
148.2.
Przypomnij sobie dat wstpienia Polski do NATO. Nastpnie na wykresie znajd wyniki
bada z dwch najbliszych terminw po tym wydarzeniu. Porwnaj odsetki odpowiedzi.
W odpowiedzi nie zapomnij uy danych z tych bada.
Zadanie 149.
Znajd na mapie pi pastw, w ktrych zagroenie terroryzmem jest najwiksze (s to
pastwa zaznaczone na mapie najciemniejszym kolorem) i uyj ich nazw w odpowiedzi.
W celu wykazania zalenoci dopasuj do tych pastw przedstawione organizacje
terrorystyczne. Pamitaj, e dziaania poszczeglnych organizacji koncentruj si na terenie
jednego/kilku pastw. By nie popeni bdu, unikaj generalizacji na przykad, dziaalno
Boko Haram ma zwizek z zagroeniem terroryzmem w jednym z piciu wskazanych pastw.
147
Zadanie 150.
Prawidowe rozwizanie zadania wymaga od Ciebie odczytania zaoe ruchu
Sprawiedliwego Handlu. Na plakacie zwr uwag na nastpujce elementy: okrelenie kraje
rozwijajce si, promujc ide umiechnit czarnoskr osob, pojcie zrwnowaony
rozwj. W tekcie istotne jest podkrelenie poszanowania praw ubogich producentw.
Nastpnie powiniene zestawi wnioski wynikajce z analizy materiau rdowego
z zaoeniami ruchw alterglobalistycznych, majc na uwadze, e ich cel to m.in. wspieranie
alternatywnych form rozwoju i przeciwstawianie si negatywnym skutkom globalizacji
gospodarki.
Zadanie 151.
Sprawd w tekcie, w jaki sposb w latach 20092012 zmienia si polityka USA wobec
Europy rodkowo-Wschodniej. Wycignij wnioski z tekstu. Upewnij si, ktre pastwa
uwzgldnione w rdle 2. le w Europie rodkowo-Wschodniej. Sprawd na wykresie, jak
po 2009 roku zmienia si aprobata spoeczestw poszczeglnych pastw tego regionu dla
polityki midzynarodowej Obamy. Uwzgldnij wszystkie pastwa regionu. Pamitaj
o przytoczeniu w odpowiedzi danych z wykresu.
Zadanie 152.
Zauwa, e na fotografii mamy przedstawion nauk w prowizorycznej szkole. Zadaj sobie
pytanie, czy nauka ta moe przyczyni si do zwikszenia jakoci ycia mieszkacw Afryki,
wspiera walk z ubstwem. Wycignij wniosek. Nie zapomnij uzasadni odpowiedzi.
Zadanie 153.
Kluczem do rozwizania zadania jest analiza przedstawionego rysunku. Zauwa, e z lewej
strony jeden czowiek siedzi w wygodnym fotelu w otoczeniu zapasw ywnoci i pienidzy,
natomiast z prawej widzimy niezadowolenie przedstawionej ludnoci, ktra nie ma dbr.
Wida te, e w kadej chwili konstrukcja ta moe si rozpa. Odnie odpowiednie elementy
z rysunku do kategorii PnocPoudnie.
Zadanie 154.
Prawidowe rozwizanie zadania wymaga od Ciebie rozpoznania przytoczonego traktatu
midzynarodowego. Zauwa, e w zadaniu przytoczono najbardziej charakterystyczny
artyku Traktatu art. 5 dotyczcy zbiorowej obrony. Moesz wic wnioskowa, e jest to
fragment traktatu organizacji polityczno-wojskowej. Zwr uwag na inne istotne informacje
uatwiajce identyfikacj traktatu, np. dotyczce zasigu terytorialnego jego oddziaywania.
Nastpnie rozpoznaj pastwa oznaczone na mapie i okrel, czy w lutym 2015 roku (do tego
okresu odnosi si sytuacja przedstawiona na mapie) byy one czonkami organizacji powstaej
na podstawie tego traktatu.
Zadanie 155.
Przypomnij sobie organizacje midzynarodowe i regionalne stojce na stray pokoju
i bezpieczestwa na wiecie oraz rodzaje dziaa, ktre podejmuj. Na podstawie analizy
rde rozpoznasz midzynarodowe siy uczestniczce w dziaaniach w Kosowie: Organizacj
Traktatu Pnocnoatlantyckiego i KFOR, co pozwoli Ci okreli rodzaj podjtych dziaa.
Nastpnie zastanw si, ktra organizacja midzynarodowa jest odpowiedzialna za
utrzymanie pokoju i bezpieczestwa midzynarodowego. Przypominajc sobie informacje na
temat jej struktury, odpowiedz sobie na pytanie, ktry organ tej organizacji decyduje
w szczeglnoci o autoryzacji dziaa militarnych, tworzeniu operacji pokojowych i nakadaniu
sankcji midzynarodowych.
148
Zadanie 156.
Zwr uwag na zasig terytorialny organizacji oraz na to, ktre pastwa nale do niej,
a ktre s pastwami partnerskimi. Na podstawie tekstu moesz ustali, jaki charakter prawny
maj decyzje podjte przez pastwa nalece do organizacji oraz jej charakter (organizacja
regionalna). Aby okreli jej cele, przypomnij sobie, jaka bya sytuacja na Ukrainie w 2014
roku i w jakim celu przedstawiciele organizacji tam si udali.
Zadanie 157.
Dokonaj analizy kadego opisu. Postaraj si znale informacje charakteryzujce zadania
przedstawionych organizacji. W opisie A. zwr uwag na kwestie zwizane z ochron
zdrowia. W opisie B. zauwa dziaania na rzecz walki z godem.
Zadanie 158.
Przeczytaj tekst i uporzdkuj informacje dotyczce dwch gwnych obszarw dziaa
instytucji spoecznego i gospodarczego. Przypomnij sobie najwaniejsze organy Organizacji
Narodw Zjednoczonych i ich podstawowe kompetencje.
Zadanie 159.
Zwr uwag na zakres podmiotowy i przedmiotowy uprawnie opisanej instytucji ONZ.
Nastpnie zwr uwag na ich zakres przedmiotowy.
Zadanie 160.
Zwr uwag na charakterystyczne elementy, dotyczce biografii kadego z politykw
szczeglnie na to, skd pochodzili, jakie funkcje penili oraz jaki by ich wkad w integracj
europejsk.
Zadanie 161.
Zwr uwag, e w tekcie jest mowa o procedurze ustawodawczej, o charakterystycznych
dla niej uprawnieniach Parlamentu Europejskiego (mowa o wydawanej przez niego opinii)
oraz o tym, e Rada nie musi uwzgldni tej opinii.
Zadanie 162.
Analizujc tekst, zwr uwag na kwesti zbierania podpisw i jego zasig. To pomoe Ci
odpowiedzie na pytanie o rozwizanie prawne. Jeli nie wiesz, ktry traktat UE wprowadzi
tak moliwo, na fotografii znajdziesz informacje wskazujce na czas podpisania traktatu
zwr uwag na przedstawione na zdjciu osoby, ktre uczestniczyy w tym wydarzeniu.
Rozpoznaj osoby, ktre wwczas peniy funkcj Prezydenta RP oraz Prezesa Rady
Ministrw RP.
Zadanie 163.
Przeczytaj dokadnie tekst, koncentrujc si na charakterystyce danej zasady unijnej.
Wykorzystaj swoj wiedz o integracji europejskiej do wypenienia pozostaych luk.
149
Zadanie 164.
Zwr uwag na to, jak skonstruowany jest wykres przedstawione s na nim surowce ze
wzgldu na dwie zmienne (znaczenie dla unijnej gospodarki i kwestia ryzyka dostaw).
Przeanalizuj go i wybierz surowce z odpowiedniej wiartki wykresu. Nastpnie stwierd,
ktre z tych surowcw charakteryzuj si nisk zastpowalnoci. Zatem uwzgldniajc trzy
elementy: znaczenie gospodarcze, ryzyko dostaw i moliwoci zastpienia innym surowcem,
moesz ustali list surowcw kluczowych dla bezpieczestwa gospodarczego UE.
Zadanie 165.
Dokadnie przeczytaj opisy pastw, poniewa o poprawnej odpowiedzi decyduj niuanse.
Opisy porwnaj z map, zwracajc uwag na to, ktre pastwa moesz wybra (s one
oznaczone na mapie numerami). W przypadku opisu A. tylko jedno pastwo czonkowskie
UE wyrazio ch przystpienia do strefy Schengen, ale nie zostao do niej przyjte jest to
jedno z pastw, ktre zostao czonkiem UE w XXI wieku. W przypadku opisu B. moemy
wybiera midzy trzema pastwami zaznaczonymi na mapie, ktre nie s czonkami UE
Biaorusi, Szwajcari oraz Turcj. Tylko jedno z nich jest w strefie Schengen. W przypadku
opisu C. z pastw zaznaczonych na mapie tylko jedno jest oficjalnym kandydatem do
czonkostwa w UE.
Zadanie 166.
Przeanalizuj informacje dotyczce uprawnie organu oznaczonego liter A, jego zada
w procesie uchwalania budetu Unii i tego, komu przekazuje w dalszej czci prac projekt
budetu. Zwr uwag, e organ ten zajmuje wane miejsce take w tego typu procesie
legislacyjnym.
Zadanie 167.
167.1.
Spord krajw oznaczonych na mapie literami:
- tylko jedno pastwo w 2004 roku przystpio do NATO,
- tylko jedno pastwo ma status pastwa kandydujcego do UE,
- tylko jedno pastwo przystpio do UE w 2013 roku,
- tylko jedno pastwo jest w UE, ale nie w NATO.
167.2.
Kontrola graniczna nie bdzie odbywa si jedynie na granicy miedzy dwoma pastwami
spord zaznaczonych na mapie, poniewa oba nale do tzw. strefy Schengen.
Zadanie 168.
Przeczytaj uwanie wywiad i znajd w nim konkretne zarzuty wobec UE jej dziaa oraz
zaniecha. Odnajd fragmenty dotyczce wskazanych w poleceniu typw przyczyn
przedstawianego kryzysu Europy.
Zadanie 169.
Przypomnij sobie, gdzie uchwalono traktat europejski w 2007 roku. Zauwa, e traktat ten
wprowadzi zmiany w relacjach wystpujcych midzy prawem unijnym a prawem krajowym
m.in. umoliwi on parlamentom narodowym pastw czonkowskich wyraanie opinii co do
zgodnoci projektw unijnych aktw prawnych z zasad pomocniczoci (subsydiarnoci).
150
Zadanie 174.
W rdle ukazana jest droga Michaa do sukcesu ekonomicznego. Zwr uwag, e nie
wystpuj w nim takie cechy, jak inteligencja, wiedza. Micha w obu odpowiedziach na
pytania dziennikarza zwraca uwag na t sam cech.
Zadanie 175.
Przeczytaj dokadnie tekst i zanalizuj przedstawion w nim sytuacj. Zwr uwag na aspekty
niezgodne z obowizujcym prawem, ktre bd miay skutki negatywne dla pracownika,
oraz na aspekty, ktre maj pozytywny wpyw na jego ycie. Nie przepisuj tekstu podejd
do problemu kreatywnie.
Zadanie 176.
Zadanie wymaga znajomoci poj przychd, koszt i dochd oraz dokonania prostych oblicze.
Przychd wyliczysz mnoc cen jednego mycia samochodu przez liczb umytych
w ostatnim miesicu samochodw. Koszty dziaalnoci Jana ustalisz mnoc koszty
poniesione na umycie jednego samochodu przez liczb umytych w ostatnim miesicu
samochodw. Dochd obliczysz odejmujc warto kosztw od wartoci dochodu.
Zadanie 177.
Przypomnij sobie, jakie elementy wchodz w skad dochodw pastwa. Najwaniejsze z nich
to podatki. Zastanw si, jaki podatek paci pastwu (za porednictwem sprzedawcy) konsument,
jakie jest jego oznaczenie na paragonie fiskalnym i jaka jest jego nazwa.
Zadanie 178.
Przeanalizuj tekst. Zauwa, e dotyczy on uprawnie osb fizycznych wobec sprzedawcy,
a zatem zobowiza sprzedawcy w wyniku zawartej transakcji. Zastanw si, w jakim
kodeksie unormowane s takie zobowizania.
Zadanie 179.
179.1.
Ustal, ktry wykres naley podda analizie. Zwr uwag, e zaprezentowano na nim rne
typy wskanikw ubstwa wybierz waciwy ze wskanikw. Szukajc zalenoci,
przeanalizuj dane i na tej podstawie wycignij wniosek. Pamitaj, e zaleno zapisujemy
jako wprost proporcjonaln lub odwrotnie proporcjonaln albo korzystajc ze sformuowania
im , tym .
179.2.
Aby rozwiza zadanie, naley zanalizowa i porwna dane z obu wykresw. Zwr uwag,
e zaprezentowano na nich rne typy wskanikw ubstwa wybierz waciwy ze
wskanikw. Pamitaj, e ludno wiejska nie jest jednorodna pod wzgldem rda
utrzymania. W uzasadnieniu odpowiedzi nie zapomnij odwoa si do danych z obu rde.
Zadanie 180.
Poszukaj w tekcie informacji o decyzji, jaka zostaa podjta przez Rad Polityki Pieninej.
Zauwa, e dotyczy ona obnienia stp procentowych. Wska nastpstwo tej decyzji dla
grupy osb wskazanych w poleceniu.
151
Zadanie 181.
Przypomnij sobie, czym charakteryzuje si zasada konkurencyjnoci i powi ze sob
odczytane z fotografii informacje oraz wasn wiedz na ten temat.
Zadanie 182.
Zwr uwag na tytu rysunku s w nim ukazane trzy kwestie: kryzys gospodarczy, dodruk
pienidza i inflacja. Pocz informacje wynikajce z analizy tytuu i treci rda.
Zadanie 183.
183.1.
Czytajc tekst rozporzdzenia, zwr uwag na informacje dotyczce prawa do reklamacji
wadliwych lub zepsutych produktw ywnociowych i czasu, jaki jest potrzebny, aby jej
dokona. Nastpnie w treci orzeczenia sdu okrgowego znajd informacj, czy konsument
moe reklamowa towar, nie majc paragonu.
183.2.
Z analizy rde 1., 2. i 3. wynika, e mamy do czynienia z uprawnieniami konsumentw.
Przypomnij sobie nazw waciwego urzdu. Podpowied z analogiczn nazw znajdziesz
w wyroku sdu.
Zadanie 184.
Zwr uwag, e dane przedstawiaj tempo wzrostu PKB. W przypadku obu krajw mamy do
czynienia z ujemnym tempem wzrostu. Podaj nazw zjawiska, dla ktrego jest to
charakterystyczne. Nie zapomnij odwoa si w odpowiedzi do danych z wykresu.
Zadanie 185.
Zwr uwag na kalkulator i dugopis oraz tytu formularza i inne napisy, np. dane
identyfikacyjne podatnika. Pocz te spostrzeenia z wasn wiedz dotyczc znajomoci
wymienionych w Konstytucji RP obowizkw obywateli.
Zadanie 186.
Powiniene zwrci uwag na to, e zaprezentowane kalendarium dotyczy ustawy
budetowej, a nie zwykej ustawy. W takiej sytuacji jedno z trzech typowych dziaa
Prezydenta RP nie jest moliwe. By znale trzecie z dziaa moliwych do podjcia
w przedstawionej sytuacji, zwr uwag na terminy ukazane w kalendarium.
Zadanie 187.
Aby prawidowo wykona zadanie, ustal, ktry etap postpowania dotyczcego finansw
publicznych zosta przedstawiony z prawej strony schematu. Wynika z niego, e przedoenie
Sejmowi RP sprawozdania z wykonania ustawy budetowej uruchamia to procedur
kontroln, w efekcie ktrej Sejm RP podejmuje uchwa w sprawie udzielenia Radzie
Ministrw RP absolutorium. Przypomnij sobie nazw jednego z konstytucyjnych organw, do
ktrego kompetencji naley kontrola dziaalnoci organw administracji rzdowej z punktu
widzenia legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci. Nie zapomnij uzasadni swej
odpowiedzi.
152
Zadanie 188.
Przeanalizuj tekst. Zauwa, e wskazane w nim zadanie jednostek samorzdu terytorialnego
to zadanie zlecone z zakresu administracji rzdowej. Zastanw si, jaki rodzaj konstytucyjnie
okrelonego dochodu jednostek samorzdu implikuje wykonanie tego typu zada.
Zadanie 189.
189.1
Na podstawie art. 233 cytowanej ustawy rozpoznaj, czego dotyczy opisana inicjatywa. Zwr
uwag na tryb uchwalania budetu jednostek samorzdu terytorialnego. Przypomnij sobie
nazw organu wykonawczego w gminie miejskiej.
189.2
Przypomnij sobie nazw organu nadzoru finansowego majcego kompetencje co do kwestii
budetu jednostki samorzdu terytorialnego.
Zadanie 190.
Zwr uwag na polecenie chodzi o ustalenie, czy Polska jest w opinii badanych
beneficjentem, a nie patnikiem netto. Nie zapomnij odwoa si w odpowiedzi do danych
z wykresu.
Zadanie 191.
Powiniene odczyta z podanych tekstw istot problemw, ktrych dotycz regulacje
prawne. Fragment 1. odnosi si do nabywania nieruchomoci, czyli np. ziemi przez
cudzoziemcw w Polsce, za fragment 2. dotyczy dostpu polskich obywateli do
zagranicznych (unijnych) rynkw pracy. Przypomnij sobie swobody, ktre stanowi
fundament Unii Europejskiej. Spord nich wybierz waciwe odpowiedzi.
Zadanie 192.
Zwr uwag, jakiej sytuacji dotyczy opis. Zadaj sobie pytanie, jakie dokumenty naleaoby
wwczas wypeni. Zauwa, e rdo 2. wprost wskazuje na jeden z nich.
Zadanie 193.
193.1.
Przypomnij sobie, ktre pastwa wstpiy do UE razem z Polsk. Nastpnie skonfrontuj
wskanik stopy bezrobocia wrd modych ludzi w Polsce z pozostaymi dziewicioma
pastwami. Stwierdzenie, czy w wikszoci z nich wskanik ten jest wikszy, czy mniejszy
ni w Polsce, powoli Ci na wyciagnicie wniosku. W uzasadnieniu odpowiedzi nie zapomnij
odwoa si do danych z mapy.
193.2.
Moesz rozwiza to zadanie dwoma drogami. Pierwsza z nich polega na odczytaniu z mapy
najniszych wskanikw stopy bezrobocia i weryfikacji tego, czy dane pastwo naley do
strefy Euro. Druga droga to wyszukanie wszystkich pastw nalecych do wspomnianej
strefy i podanie nazw dwch z nich, w ktrych stopa bezrobocia wrd modych ludzi jest
najmniejsza.
153
Zadanie 194.
Inspiracj do przyjcia okrelonego stanowiska mog by materiay rdowe. Biorc pod
uwag fragment tekstu, zauwa, e spoeczestwo obywatelskie moe istnie zarwno
w pastwach demokratycznych, jak i autorytarnych (drugie rozumienie pojcia
spoeczestwa obywatelskiego). Warto omwi odmienne warunki procesu powstawania
i funkcjonowania spoeczestwa obywatelskiego w demokracji i w autorytaryzmie. Nie
koncentruj si na przedstawieniu cech tych ustrojw, lecz na istocie spoeczestwa
obywatelskiego, ktra wynika z odmiennych uwarunkowa spoeczno-politycznych. Zwr
uwag na konstruktywne cechy spoeczestwa obywatelskiego, niezalene od miejsca i czasu
historycznego. Liczy si krytyczne podejcie do omawianego zagadnienia i ujcie tematu
z rnych punktw widzenia. Nie zapomnij take o wykorzystaniu innych ni tekst
materiaw rdowych.
Zadanie 195.
W swojej wypowiedzi musisz przedstawi zarwno istotne zalety rozwizania dualnego (takie
jak: zwikszenie konkurencji i pluralizmu na rynku mediw; moliwo nadawania przez
nadawcw publicznych realizujcych tzw. misj publiczn programw, ktrych nie
transmituj nadawcy komercyjni; moliwo atwiejszego dostpu organw pastwowych do
mediw; transmitowanie programw mniejszoci narodowych i etnicznych) oraz wady (np.
koszty funkcjonowania systemu pokrywane ze rodkw publicznych, moliwo wpywu
ugrupowania rzdzcego na przekaz medialny). Niezbdne jest wskazanie zarwno zalet, jak
i wad. Do tego krytycznego punktu widzenia zainspirowa mog Ci materiay rdowe,
ktre umoliwiaj nakierowanie na wady i zalety systemu medialnego. S w stanie rwnie
zainspirowa (rdo 2.) do dyskusji nad charakterem emitowanych programw (np. maym
udziaem tzw. programw misyjnych w ramwce polskiej telewizji publicznej).
Zwr uwag na to, e przy ocenie odpowiedzi liczy si rwnie prawidowe uycie poj
zwizanych z tematem, takich jak media publiczne, mass media, pluralizm mediw,
system dualny, niezaleno mediw. Wystrzegaj si czstego bdu zamieszczania
w pracy fragmentw niezwizanych z tematem. Pamitaj rwnie o zamieszczeniu wasnej
oceny podanych przez Ciebie argumentw.
Zadanie 196.
Przeczytaj temat wypracowania. Zwr uwag na to, e uyty w nim czasownik porwnaj
oznacza wskazanie rnic i podobiestw w kwestiach przedstawionych w temacie. Pamitaj
o wykorzystaniu w swojej wypowiedzi zamieszczonych rde. Posuguj si terminologi
waciw dla prezentowanego zagadnienia.
Rozwijajc temat, omw koncepcj jednostki w doktrynie konserwatywnej (zwr uwag na
przekonanie o saboci i niedoskonaoci natury ludzkiej) oraz w myli liberalnej (zauwa
postulat indywidualizmu i wolnoci przysugujcej jednostce). Przedstaw pogldy goszone
przez przedstawicieli obydwu doktryn na temat roli spoeczestwa oraz relacji spoeczestwo
jednostka. Scharakteryzuj zaoenia dotyczce wizji pastwa typowe dla konserwatyzmu
(rzdy prawa, idea silnego pastwa) oraz liberalizmu (podzia wadzy, wolny rynek, pastwo
str nocny).
154
Zadanie 197.
Prawidowa realizacja tematu wymaga przedstawienia rnorodnych aspektw zagadnienia.
Charakteryzujc cechy i funkcje partii w pastwach demokratycznych, powiniene odwoa
si do:
relacji spoeczestwo-partia-wadza;
sposobw podejmowania decyzji i kreowania wadz partyjnych;
podstaw prawnych i zasady funkcjonowania partii politycznych;
funkcji partii politycznych, np. wyborczej, rzdzenia, ksztatowania opinii i postaw
spoecznych.
Charakteryzujc cechy i funkcje partii w pastwach niedemokratycznych (totalitarnych,
autorytarnych), powiniene:
odwoa si do cech systemu monopartyjnego (i partii hegemonicznej);
omwi rol tzw. partii wadzy;
przedstawi ide wodzostwa, hierarchiczn struktur i sposb podejmowania decyzji
wewntrz partii.
Pamitaj, e prawidowa realizacja zadania wymaga odwoania si do:
funkcjonowania partii politycznych we wspczesnych pastwach:
demokratycznych moesz odnie si do zasad funkcjonowania partii politycznych
w Polsce oraz przynajmniej jednego ze znanych Ci innych pastw demokratycznych.
Przypominamy, e obowizujca podstawa programowa ksztacenia oglnego z wiedzy
o spoeczestwie odwouje si wprost do systemw partyjnych Wielkiej Brytanii,
Niemiec, Francji, Stanw Zjednoczonych;
niedemokratycznych moesz odwoa si zarwno do pastw Europy rodkowo-
-Wschodniej jak i pastw pozaeuropejskich, rzdzonych przez reimy autorytarne
lub totalitarne;
przykadw historycznych przypominamy, e moesz posuy si partiami
komunistycznymi lub nazistowskimi, takimi jak PZPR, KPZR czy NSDAP.
Zwr uwag na jzyk wypowiedzi i kompozycj pracy. Unikaj okrele potocznych.
Wykorzystuj pojcia zwizane z analizowanym zagadnieniem, np. pluralizm polityczny,
partycypacja obywatelska, doktryna/ideologia polityczna, system monopartyjny,
wielopartyjny lub dwupartyjny, partia wadzy. Pamitaj, e podawanie informacji
niezwizanych z tematem obnia warto pracy.
Zadanie 198.
Przeczytaj dokadnie temat oraz oba rda. Zwr uwag na czasownik operacyjny w poleceniu
sowo rozwa zakada, e w pracy przedstawione powinny zosta argumenty
i kontrargumenty. Pomoe Ci to w zbudowaniu planu wypowiedzi. Najpierw musisz zaj
stanowisko czy jeste za czy przeciw tezie postawionej w poleceniu. Buduj argumenty
w oparciu o rda oraz wasn wiedz podawaj konkretne fakty, daty, nazwy. Pamitaj
o selekcji informacji nie zamieszczaj fragmentw, ktre nie odnosz si bezporednio do
tematu. Postaraj si, aby Twj wywd by spjny i logiczny.
155
Zadanie 199.
Piszc to wypracowanie, powiniene uwzgldni nastpujce zagadnienia: uprawnienia
oskaronego w ramach obowizujcych aktw prawnych, Kodeks postpowania karnego,
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, prawo do informacji w prokuraturze na temat
postpowania w sprawie, ktra dotyczy oskaronego, prawo do przedstawienia aktu oskarenia,
prawo do obrony, prawo do pomocy w postpowaniu, zasada domniemania niewinnoci,
jawno i rzetelno procesu, zadawanie pyta do wiadkw, skadanie wnioskw dowodowych,
dwuinstancyjno postpowania (czyli prawo do wniesienia apelacji), prawo do ugodowego
zakoczenia sprawy, obowizek pastwa do pouczenia oskaronego o jego prawach
i obowizkach, prawo do wynagrodzenia w przypadku decyzji sdu niezgodnej z prawem
(czyli prawo do odszkodowania za niesuszne skazanie lub ukaranie). Istotne rwnie jest
wykazanie si znajomoci licznych poj zwizanych z danym zagadnieniem, np. oskarony,
prawa czowieka, prawo konstytucyjne, apelacja, dwuinstancyjno, domniemanie
niewinnoci.
Zadanie 200.
Wan dla Ciebie informacj bdzie to, e zadania Trybunau Konstytucyjnego zostay zapisane
w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. i wczeniej w Ustawie
o Trybunale Konstytucyjnym z 1985 r.
Moesz rwnie wyjani zasad niezalenoci Trybunau, przedstawiajc jego pozycj wobec
organw wadzy ustawodawczej, wykonawczej i sdowniczej, poda argumenty uzasadniajce
gwarancje niezawisoci Trybunau Konstytucyjnego, w tym skargi konstytucyjnej.
Nastpnie wybierz i przedstaw konstytucyjne zasady dziaania Trybunau. W Twojej pracy
nie powinno zabrakn informacji o nastpujcych zadaniach tego organu: badaniu zgodnoci
aktw normatywnych z Konstytucj (formach kontroli; prewencyjnej i nastpczej), rozstrzyganiu
sporw kompetencyjnych pomidzy centralnymi organami wadzy pastwowej, orzekaniu
o czasowej niezdolnoci Prezydenta RP do sprawowania urzdu oraz o instytucji skargi
konstytucyjnej. Wska take kwestie zwizane ze skarg konstytucyjn. Nastpnie sprbuj
odpowiedzie na pytania, czy obywatele aktywnie i wiadomie korzystaj z instytucji skargi
oraz jakie s warunki i zasady zoenia skargi. W odpowiedzi pomocne bd informacje ze
rda 3.
W Twojej pracy nie powinno zabrakn odniesie do pastwa prawa moesz przy kadej
opisywanej kompetencji Trybunau uwypukla jej znaczenie dla praworzdnoci. Odpowiedz te
na pytanie, czy w pastwie prawa, w sytuacji dziaania instytucji pastwa na podstawie prawa
i w granicach prawa, potrzebne s instytucje o takich kompetencjach jak Trybuna
Konstytucyjny.
Zadanie 201.
Przystpujc do napisania zadania rozszerzonej odpowiedzi, powiniene okreli we wstpie
sam istot koncepcji rozszerzenia Unii, podstawy prawne (np. traktat z Maastricht, traktat
lizboski) oraz ostatnie rozszerzenia najbardziej istotne dla rozwoju tej organizacji.
W rozwiniciu wypracowania przedstaw pastwa pretendujce do czonkostwa w Unii oraz
dylematy gospodarcze i polityczne zwizane z ewentualnymi przyszymi rozszerzeniami.
Moesz je pokaza z punktu widzenia poszczeglnych pastw-kandydatw lub/i pastw
czonkowskich.
Zwr uwag na traktat lizboski i okrelone w nim warunki, jakie musz speni pastwa
kandydujce. Omw perspektywy przyjcia do Unii Serbii, Albanii, Turcji, Islandii oraz
Ukrainy. Omawiajc sytuacj poszczeglnych krajw, naley skupi si na ich sytuacji
gospodarczej i politycznej, majcej wpyw na ich ewentualne czonkostwo, a take na
156
dylematach gospodarczych i politycznych w samej Unii, ktre mog decydowa o przyjciu

lub nieprzyjciu do organizacji, takich jak kwestia otwarcia nowych rynkw zbytu, przepywu
pracownikw, emigracja zarobkowa, a take wzrost znaczenia midzynarodowego Unii,
problem przestrzegania praw czowieka, stabilizacji wewntrznej pastw czonkowskich,
stabilizacji politycznej organw Unii. Nie zapomnij o szerszym kontekcie interpretacyjnym,
w ktrym zwr uwag na uwarunkowania midzynarodowe stosunki z Rosj, Stanami
Zjednoczonymi lub z Chinami, a take o wykorzystaniu materiaw rdowych.
Podsumowujc wypracowanie, naley uoglni wnioski wynikajce z argumentw
przedstawionych w rozwiniciu pracy.
Zadanie 202.
We stpie wyjanij pojcie terroryzm i wymie jego rodzaje (indywidualny, zbiorowy).
Zajmij stanowisko w sprawie zagroenia, jakie dla Europy Zachodniej stanowi midzynarodowy
terroryzm. Podaj kilka argumentw na potwierdzenie swojej tezy, np.:
1) pastwom Europy Zachodniej zagraa midzynarodowy terroryzm z powodu gwatownego
rozwoju organizacji terrorystycznych o zasigu midzynarodowym, rosncej liczby
zamachw, ktre miay miejsce w Europie, rosncej liczby muzumaskich imigrantw
z Bliskiego Wschodu i Afryki Subsaharyjskiej;
2) Europie Zachodniej nie zagraa midzynarodowy terroryzm, o czym wiadczy stosunkowo
niewielka liczba zamachw terrorystycznych w Europie, skuteczne dziaania represyjne
i prewencyjne wymierzone w organizacje terrorystyczne oraz skuteczna walka ze spoeczno-
-ekonomicznymi przyczynami terroryzmu podejmowana przez Zachd, a take skuteczna
polityka migracyjna i asymilacyjna prowadzona przez rzdy europejskich pastw.
W uzasadnieniu wykorzystaj przykady organizacji (Al-Kaida, ISIS, talibowie) i zamachw
terrorystycznych organizowanych w rnych czciach wiata (WTC, Pentagon, Madryt,
Londyn, Pary, Kopenhaga).
Przedstaw motywy dziaania organizacji terrorystycznych (np. ch odwetu, denie do
osabienia pozycji wadz, wymuszanie zmian politycznych, wymuszanie uwolnienia
winiw, zmuszanie wroga do opuszczenia terytorium), ich cele (np. przypadkowi ludzie
w duych skupiskach, wyznawcy innych religii, ludzie o innych pogldach politycznych,
przedstawiciele wadz, pracownicy organizacji humanitarnych, ludzie mediw) oraz sposoby
dziaania (np. zamachy z uyciem broni, adunkw wybuchowych, zamachy samobjcze,
samochody-puapki, egzekucje zakadnikw, porwania, cyberterroryzm).
Opisz strategie zwalczania terroryzmu: dziaania represyjne (bezporednia walka z terrorystami
oraz organizacjami terrorystycznymi), dziaania prewencyjne (zniechcanie terrorystw do
dziaa) oraz walk ze rdami terroryzmu (wpieranie edukacji na obszarach zagroonych
terroryzmem, pomoc humanitarna i rozwojowa dla mieszkacw w celu poprawy sytuacji
spoeczno-ekonomicznej).
Podaj kontrargumenty do swojego stanowiska, a w zakoczeniu zwa uyte argumenty
i kontrargumenty oraz sformuuj kocowy wniosek.
Pamitaj o prawidowym uywaniu poj zwizanych z tematem: dihad, terroryzm
islamski, indywidualny, zbiorowy, zamach terrorystyczny, atak samobjczy, Taliban,
Al-Kaida, ISIS (ISIL), pastwa zbjeckie, imigracja. Sprbuj wykorzysta swoj
orientacj w rnych aspektach analizowanego tematu w szerszym kontekcie interpretacyjnym,
takim jak np.: rozumienie zmian zachodzcych w midzynarodowym terroryzmie (maleje
znaczenie lokalnych europejskich organizacji typu ETA czy IRA, a ronie znaczenie
organizacji islamskich).
157
Zadanie 203.
Najpierw powiniene dokadnie przeanalizowa temat i wycign z niego jak najwicej
informacji. Przyjrzyj si czasownikowi Scharakteryzuj. Zgodnie z zamieszczon
w Informatorze maturalnym tabel zawierajc przykadowe uycie czasownikw
operacyjnych, powiniene w tym przypadku opisa przebieg wydarze, procesw lub zjawisk
z podaniem najwaniejszych faktw i gwnych uczestnikw. Drug kluczow informacj,
ktr powiniene dostrzec w temacie, jest pojcie dochody publiczne. Przypomnij sobie, co
ono oznacza, a przede wszystkim, ktrych wadz dotyczy pastwowej i samorzdowej.
Swoj prac moesz napisa, opierajc si np. na tym podziale: najpierw scharakteryzujesz
dochody pastwa, a w drugiej czci pracy dochody samorzdw terytorialnych. W kadym
z tych przypadkw powiniene skupi si na dochodach pochodzcych z:
1) danin publicznych: podatkw, skadek, opat, wpat z zysku przedsibiorstw pastwowych
na rzecz pastwa i jednostek samorzdu terytorialnego;
2) wpyww ze sprzeday wyrobw i usug wiadczonych przez jednostki sektora finansw
publicznych;
3) wpyww z umw najmu i dzierawy, odsetkw od rodkw na rachunkach bankowych,
odsetkw od udzielonych poyczek i od posiadanych papierw wartociowych;
4) ze sprzeday majtku, rzeczy i praw.
Powiniene take wykorzysta znajomo i rozumienie rnych wybranych aspektw
analizowanego tematu w szerszym kontekcie interpretacyjnym, np. powiza dochody pastwa
i jednostek samorzdu terytorialnego z tworzeniem budetu. Powiniene take prawidowo
uywa poj zwizanych z tematem: dochody, jednostki samorzdu terytorialnego, budet
pastwa, budet jednostek samorzdu terytorialnego, podatki, wynajem, dzierawa,
sprzeda, papiery wartociowe, Skarb Pastwa.
Nie zapomnij o trjdzielnoci swojej pracy (wstp, rozwinicie, zakoczenie). Pamitaj te,
e przedstawione wypracowanie jest jedynie przykadem i moesz przyj inn, wasn
koncepcj realizacji tego tematu.
158
Odpowiedzi
4. Odpowiedzi
Zadanie 3.
Przedstawiona zbiorowo jest tumem, poniewa tworzy zgromadzenie wielu ludzi, ktrzy
nie tylko pozostaj blisko w jednym miejscu, ale s zwizani siln wizi psychiczn
przejawiajc si wsplnymi reakcjami i emocjami sportowymi.
Zadanie 4.
Poprawna odpowied
Socjalizacja/enkulturacja.
Zadanie 5.
Bezdomno.
Zadanie 6.
Poprawna odpowied
Rodzina tradycyjna (patriarchalna).
Zadanie 7.
Poprawna odpowied
A. Prawda.
B. Prawda.
C. Fasz.
Zadanie 8.
Dwie z czterech:
Przedstawiona w rdach rodzina tradycyjna (patriarchalna) bya wielopokoleniowa
i wielodzietna rodzina wspczesna jest dwupokoleniowa, najczciej z jednym dzieckiem.
W rodzinie tradycyjnej dominoway wizi rzeczowo-materialne w rodzinie wspczesnej
dominuj wizi uczuciowe.
Rodzina tradycyjna bya swego rodzaju organizacj produkcyjn powizan z jak prac,
w ktrej uczestniczyli wszyscy jej czonkowie wspczenie czonkowie rodziny pracuj
w rnych miejscach i zawodach, dzieci nie zawsze przejmuj zawd po rodzicach.
W rodzinie tradycyjnej gwn rol odgrywa mczyzna w rodzinie wspczesnej czsto
nie ma osoby dominujcej, maonkowie wsplnie podejmuj decyzje.
159
Zadanie 9.
Poprawna odpowied
Tolerancja.
Zadanie 10.
Wrd respondentw przewaa poczucie awansu spoecznego w stosunku do poprzednich
pokole, gdy ponad poowa badanych uwaa, e ich pozycja w porwnaniu ze statusem
dziadkw jest wysza. Wikszo wzgldna respondentw uwaa te tak porwnujc swoj
pozycj z pozycj rodzicw (42% wskaza w 2013 roku).
Zadanie 11.
Okres midzy ukoczeniem 24. i 25. roku ycia nie jest czasem, kiedy z wspmaonkiem
zaczyna mieszka ponad 40% respondentw. W kategorii wiekowej 1824 lata
z wspmaonkiem mieszka 11%, za w kategorii 2529 lat 52%. Przedstawione dane to
urednione rezultaty dla kategorii wiekowych wskazanych w tabeli. Zatem naley stwierdzi,
e dla 24-latkw s one wysze ni dla kategorii 1824 lata, z kolei dla 25-latkw nisze ni
dla kategorii wiekowej 2529 lat. Rnica midzy osobami, ktre mieszkaj
z wspmaonkiem w wieku 24 lat i 25 lat, musi by mniejsza ni wskazane ponad 40%.
Zadanie 12.
Podkrelona w tekcie warto dofinansowania w ramach przedstawionego programu

rzdowego Mieszkanie dla modych (15%) nie moe dotyczy wikszoci respondentw.
Z wykresu wynika, e warunki wskazane w programie spenia 40,8% respondentw, a nie
spenia ich 59,1%.
Zadanie 13.
Respondenci mogli wybra wicej ni jedna odpowied. wiadczy o tym fakt, e po
zsumowaniu odsetkw odpowiedzi ich warto wynosi ponad 100% (144).
Zadanie 14.

Jeden z dwch:
Niedostosowanie kierunkw studiw do rynku pracy.
Wysoki poziom bezrobocia wrd modych absolwentw z wyszym wyksztaceniem.
160
Odpowiedzi
Zadanie 15.
Wykluczenie cyfrowe (wykluczenie spoeczne wynikajce z braku umiejtnoci posugiwania
si technologiami informatycznymi)
Dziaania zapobiegawcze
zapewnienie szerokiego dostpu do sieci teleinformatycznych,
prowadzenie bezpatnych szkole w zakresie technologii informatycznych.
Zadanie 16.
Przykady poprawnej odpowiedzi
Typ spoeczestwa: spoeczestwo konsumpcyjne.
Cechy spoeczestwa:
reklama produktw i usug,
wykorzystanie artykuw konsumpcyjnych do demonstracji stylu ycia.
Zadanie 17.
Przedstawione materiay dotycz stygmatyzacji grup odniesienia negatywnego. Tekst
potwierdza to poprzez sformuowania o poszukiwaniu faszystw a zatem etykietowaniu
w ten sposb osb o innych pogldach, z innych grup ni nasza. W tekcie odwoano si take
do wczesnego okresu Polski Ludowej, gdy mianem faszysty rwnie bezpodstawnie
okrelano niechtnych nowym porzdkom. Na plakacie mamy do czynienia z prb
dyskredytacji AK poprzez sowa nacechowane negatywnie sowa: zapluty, reakcja, a take
sam grafik ziejcemu jadem karowi z AK towarzyszy dobrze zbudowany onierz
symbolizujcy now wadz i nowe porzdki.
Zadanie 18.
Poprawna odpowied
Funkcja socjalizacyjna.
Zadanie 19.
Umiejtnoci krytycznego mylenia i selekcji informacji.
Zadanie 20.
Nie, one s jedynie przejawem wykorzystywania motyww kultury ludowej przez kultur
masow, gdy (dwa z trzech):
1) na fotografii 1. ubir jest nieadekwatny do okolicznoci: nie jest to strj, w ktrym
wykonywano np. prace gospodarskie,
2) na fotografii 2. osoba w centrum ma na sobie nie strj ludowy, ale strj z elementami
ludowymi,
3) na obu fotografiach osoby w strojach ludowych s w nienaturalnym otoczeniu na scenie.
161
Zadanie 21.
Zmiana opinii ankietowanych na temat dziaalnoci polskich partii politycznych nie znajduje
odzwierciedlenia w zmianie ich stosunku do demokracji w Polsce. W latach 20012011
odsetek respondentw krytycznie oceniajcych dziaalnoci partii politycznych w Polsce
wzrs (w rnych aspektach z 88 do 90% i z 60 do 69%), za odsetek Polakw, ktrzy
wyraali swoje niezadowolenie z funkcjonowania demokracji, nie wzrs tylko spad (z 53 do
47%).
Zadanie 22.
22.1.
Poprawna odpowied
In vitro / zapodnienie pozaustrojowe.
22.2.
Poprawna odpowied
O sporu
Klub(y): Klub(y):
Platformy Obywatelskiej (Platforma Prawa i Sprawiedliwoci (Prawo
Obywatelska) i Sprawiedliwo)
Sojuszu Lewicy Demokratycznej (Sojusz
Lewicy Demokratycznej)
Zadanie 23.
USA to pastwo demokratyczne tam media, publikujc przedstawion ilustracj, speniyby
przede wszystkim funkcj informacyjn i kontroln. Natomiast na Kubie (w pastwie
niedemokratycznym) peniyby w tym przypadku inne funkcje gwnie funkcj propagandow
i ewentualnie informacyjn.
Zadanie 24.
Jest to problem uciekania przez Niemcw przed odpowiedzialnoci za zbrodnie nazistowskie
obozy koncentracyjne i holokaust oraz zapominania przez zachodni opini publiczn
o tym fakcie (m.in. stosowania przez zachodnie media niezgodnego z prawd historyczn
okrelenia polskie obozy zagady na okrelenie obozw niemieckich). wiadcz o tym
powtarzajce si sowa: odpowiedzialno i holocaust, Auschwitz oraz wskazywanie na
Niemcw To zrobili Niemcy!, Tylko dla Niemcw.
162
Odpowiedzi
Zadanie 25.
Nie bya zgodna z zasadami etyki dziennikarskiej. Sponsorowanie wyjazdu moe skutkowa
brakiem obiektywizmu w artykuach o sponsorze pisanych przez zaproszonych dziennikarzy.
Udzia w wycieczce mona potraktowa jako przyjcie korzyci majtkowych.
Zadanie 26.
Dziaalno organizacji pozarzdowych jest jednym z najwaniejszych wyznacznikw
spoeczestwa obywatelskiego. Przedstawiona ustawa stworzya podstaw prawn dziaania
tego rodzaju organizacji w Polsce, np. takich jak przedstawione na ilustracji. Na podstawie tej
ustawy mona przekaza 1% podatku dochodowego od osb fizycznych na rzecz organizacji,
ktre maj status organizacji poytku publicznego, co znacznie wzmacnia ich rozwj.
Zadanie 27.
Tak, jest to przykad obywatelskiego nieposuszestwa.
Trzy argumenty spord przykadowych:
zamanie prawa blokada drki i budowy widoczna na fotografii i opisana w tekcie,
dziaanie w imi wyszych wartoci tytu tekstu, strona, z ktrej pochodzi, odniesienie do
ekolog izmu,
godzenie si z konsekwencjami zamania prawa reakcja robotnikw, policji itp.,
nagonienie protestu pojawienie si ekip telewizyjnych, prasowych, radiowych,
pokojowe metody dziaania przykucie si do beczek.
Zadanie 28.
Tak, realizacja projektu moga przyczyni si do budowania spoeczestwa obywatelskiego
w Polsce. Przy realizacji projektu zastosowano techniki suce aktywizacji spoecznoci
lokalnej i budowaniu poczucia odpowiedzialnoci obywateli za dobro wsplne
(partycypacyjne), co jest podstaw funkcjonowania spoeczestwa obywatelskiego.
Zadanie 29.
29.1.
W Czechach i w Polsce nastpi wzrost tej partycypacji we wszystkich przedstawionych
kategoriach, za na Wgrzech spadek w trzech z czterech kategorii. Najwikszy Czechy
poprawia si.
29.2.
Poprawna odpowied
Noszenie nalepek, Wgry.
163
Zadanie 30.
Poprawna odpowiedzi
Typ kultury politycznej uczestnictwa (partycypacyjnej).
Zadanie 31.
Poprawna odpowied
Sejm RP / Senat RP
Zadanie 32.
32.1.
Poprawna odpowied
Gosowanie elektroniczne (przez Internet).
32.2.
Wymienione na wykresie uatwienia (gosowanie przez penomocnika, gosowanie
korespondencyjne) nie mog przyczyni si do znaczcego zwikszenia poziomu partycypacji
wyborczej. Mog stanowi antidotum tylko na dwa [9. i 12.] i to nie najwaniejsze powody
niegosowania podawane przez ankietowanych (niepenosprawno, dua odlego,
tzw. absencja wymuszona). Pozostaych 11 z 13 powodw absencji wynika z wasnej decyzji
ankietowanych (absencja zawiniona), a na ni te uatwienia nie maj adnego wpywu.
Zadanie 33.
33.1.

Grupa co najmniej 100 000 obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu RP.
33.2.

Projekt ustawy rozszerza list mniejszoci etnicznych w Polsce. W przypadku uchwalenia
proponowanej zmiany lzacy otrzymaj taki wanie status.
33.3.

lzacy uzyskaj prawo do:
ubiegania si o nadanie swojemu jzykowi statusu jzyka pomocniczego w gminie;
umieszczania nazw w swoim jzyku obok urzdowych nazw miejscowoci.
164
Odpowiedzi
Zadanie 34.
Poprawna odpowied
A. Niemcy.
B. Francja.
Zadanie 35.
Im lepsza ocena skutkw czonkostwa w Unii Europejskiej dla Polski tym rzadsze przekonanie
o ograniczeniu suwerennoci naszego pastwa w zwizku z czonkostwem w UE. Wrd osb
przekonanych o tym, e czonkostwo Polski w UE przynosi wicej korzyci ni strat 56%
uznao, e nie ogranicza ono zbytnio suwerennoci naszego kraju, wrd osb niepotraficych
okreli stosunku strat do korzyci 36%, za wrd osb twierdzcych, e czonkostwo
Polski w UE przynosi wicej strat ni korzyci tylko 33%. Zaleno ma zatem charakter
liniowy.
Zadanie 36.
Najwiksze poparcie respondentw uzyskiwaa odpowied pokrywajca si z zamierzeniami
polskiego rzdu, ktry zakada konieczno pogbienia integracji w ramach UE. Odpowiedzi
respondentw nie byy jednak tak jednoznaczne jak stanowisko Rady Ministrw RP.
Zadanie 37.
Nazwa reforma.
Argument za ocen pozytywn koszty spoeczne rozoone w czasie.
Argument za ocen negatywn zbyt duy okres oczekiwania na zmiany.
Zadanie 40.
Instytucja obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w najwikszym stopniu umoliwia
obywatelom bezporedni udzia w tworzeniu prawa w Szwajcarii. Obywatele tego pastwa
mog przedstawi wasny kompletny projekt ustawy (tzw. inicjatywa sformuowana),
a decyzj o przyjciu lub odrzuceniu ustawy podejmuj sami obywatele w referendum (tzw.
inicjatywa bezporednia). Dodatkowo spord pastw, w ktrych wystpuje zarazem
inicjatywa sformuowana i bezporednia w Szwajcarii wymagany jest najniszy (wynoszcy
2%) odsetek uprawnionych, ktrzy musz poprze t inicjatyw.
Zadanie 41.
Nie byy przestrzegane zasada rwnoci (poniewa istnia system kurialny,
uprzywilejowujcy wysze kurie) oraz zasada powszechnoci (poniewa utrzymano cenzus
pci).
165
Zadanie 42.
Poprawna odpowied
Thomas Hobbes, teoria umowy (ugody) spoecznej.
Zadanie 43.
Poniewa Wsplna Polityka Rolna oparta jest na sprzecznych z doktryn liberaln zaoeniach,
takich jak interwencjonizm oraz limitowanie i kontrolowanie produkcji, jest te znaczco
regulowana przez pastwo i inne podmioty polityczne.
Zadanie 44.
Tak, poniewa polityk sprowadzono tu tylko do zwycistwa w wyborach, a nie realizacji
okrelonego systemu wartoci.
Zadanie 45.
Pierwsza doktryna to socjalizm Kirk odrzuca typow dla doktryn wywodzcych si z nurtu
socjalistycznego zasad powszechnej rwnoci i nadrzdnoci dystrybucji dbr materialnych
w realizacji zasady sprawiedliwoci. W drugim akapicie odrzuca on liberalizm
w przeciwiestwie do liberaw, akcentujcych indywidualizm i nadrzdno zasady
wolnoci, myliciel podkrela wag tradycji i wizi spoecznych.
Zadanie 46.
Przedstawiona ideologia to nazizm. wiadcz o tym odwoania do aryjskoci i polityki
czystoci rasowej oraz podkrelenie teatralnoci zjazdw partyjnych NSDAP, ktre maj
charakter parareligijny.
Zadanie 47.
Komunizm.
Zadanie 48.
Nie, przytoczony tekst nie jest fragmentem manifestu programowego europejskich liberaw.
Przedstawiony program jest charakterystyczny dla doktryn socjaldemokracji. Twrcy
Manifestu wskazuj na konieczno prowadzenia przez UE i pastwa czonkowskie szeroko
zakrojonej polityki spoecznej, rozbudowy redystrybucyjnej funkcji pastwa i zwikszenia
obcie fiskalnych, co jest sprzeczne z zaoeniami doktryny liberalnej. Zwolennicy
liberalizmu podkrelaj konieczno ograniczenia funkcji pastwa w obszarze spoeczno-
-ekonomicznym.
166
Odpowiedzi
Zadanie 49.
Argumenty:
obejmowanie wadzy wynikao z norm zwyczajowych,
dynastii przysugiwao naturalne prawo do tronu.
Zadanie 50.
W 2005 roku powodem utworzenia tzw. wielkiej koalicji by relatywnie niski wynik
wyborczy dwch najsilniejszych partii politycznych: CDU/CSU i SPD. Uniemoliwi on
utworzenie tradycyjnych wikszociowych koalicji SPD z Zwizkiem 90/Zielonymi albo
CDU/CSU z FDP. W 2013 r. powodem bya klska wyborcza tradycyjnego koalicjanta
CDU/CSU partii FDP, ktra nie zdobya ani jednego mandatu w Bundestagu. Dodatkowo
wyniki SPD i Zwizku 90/Zieloni take nie day im wikszoci miejsc w parlamencie.
W RFN nie bierze si pod uwag przy formowaniu rzdu partii postkomunistycznej (PDS/
Lewica).
Zadanie 51.
Wtpliwoci i zarzuty s bezzasadne wskazani uczestnicy debaty publicznej myl wano
referendum centralnego z jego moc wic. Referendum jest wice, jeli wzio w nim
udzia wicej ni 50% osb uprawnionych do gosowania. Natomiast wano referendum
stwierdza Sd Najwyszy wtedy badane s naruszenia przepisw obowizujcego prawa.
W tekcie za wyranie wskazano, e podstaw wtpliwoci jest kwestia frekwencji
wyborczej.
Zadanie 52.
Poprawna odpowied
Legitymizacja prawna (legalna).
Zadanie 53.
Gosowanie w dni wolne od pracy dotyczy wszystkich wyborcw, a pozostae rozwizania
przyjte w Polsce jedynie ich niewielkiej czci (gosowanie pocztowe osb
niepenosprawnych i przebywajcych za granic, gosowanie przez penomocnika osb
niepenosprawnych i majcych ukoczone 75 lat).
Zadanie 54.
Kwota to okrelony procentowo udzia mczyzn i kobiet na licie wyborczej, natomiast
parytet to rwny (50/50) udzia kandydatw obojga pci na licie. Parytet to rwnociowa
odmiana kwot.
167
Zadanie 55.
55.1.
Poprawna odpowied
System proporcjonalny.
55.2.
Opisany system podziau mandatw jest korzystniejszy dla partii majcych wiksze poparcie
spoeczne. wiadczy o tym fakt, e przy podziale gosw na mandaty w tym systemie partia
A. uzyskuje 3 mandaty, a nie 2 jak w systemie przedstawionym w tabeli 1.
Zadanie 56.
Poprawna odpowied
Zasada wikszoci wzgldnej (zwykej).
Zadanie 57.
Opisane w tekcie skutki wynikw wyborw nie s efektem obowizywania

wikszociowego systemu wyborczego. Opisan sytuacj powodowa moe proporcjonalny
system wyborczy. System wikszociowy (zwycizca bierze wszystko) ogranicza zazwyczaj
liczb ugrupowa w parlamencie, prowadzi na og do powstania jednopartyjnych wikszoci
i jest mniej reprezentatywny.
Zadanie 58.
Poprawna odpowied
gosowanie korespondencyjne,
gosowanie przez penomocnika.
Zadanie 59.
Poprawna odpowied
Wikszo bezwzgldna.
Zadanie 60.
W wyborach w 2001 i w 2005 roku dwie najsilniejsze partie, Partia Konserwatywna i Partia
Pracy, uzyskay porwnywalne poparcie. Rzd utworzya samodzielnie zwyciska Partia Pracy,
co jest cech systemu dwupartyjnego. W wyborach w 2010 roku zwyciska Partia
Konserwatywna nie zdobya bezwzgldnej wikszoci w Izbie Gmin, musiaa wic utworzy
rzd koalicyjny z trzeci parti Liberalnymi Demokratami, co moe wskazywa na ewolucj
systemu partyjnego w kierunku dwuippartyjnego.
168
Odpowiedzi
Zadanie 61.
Dziaania Prezydenta RP nie maj podstaw prawnych: nie ma konstytucyjnych moliwoci
rozdzielenia wyborw do Sejmu RP i Senatu RP (wg Konstytucji RP zarzdza si je
i przeprowadza w jednym czasie). Wybory parlamentarne trwaj jeden dzie Konstytucja
mwi o dniu w liczbie pojedynczej.
Zadanie 62.
Poprawna odpowied
A) dwupartyjny.
B) dwublokowy.
C) dwuippartyjny.
Zadanie 63.
Przedstawiony tekst nie dotyczy systemu politycznego Szwajcarii. Opis co prawda zawiera
informacje o szczeglnej roli parlamentu, ale poprzez wyrane wskazanie na trjpodzia
wadzy oparty na wsppracy (i idce za tym okrelanie segmentw wadzy ustawodawczej
i wykonawczej) wyklucza, by bya mowa o systemie parlamentarno-komitetowym, jaki
funkcjonuje w Szwajcarii, a jaki charakteryzuje system jednolitoci wadzy. Opis dotyczy
ktrej z odmian systemu parlamentarno-gabinetowego.
Zadanie 64.
Poprawna odpowied
Niemcy 3,
Wochy 6.
Zadanie 65.

Jest to model kanclerski. Zauwaalna jest bowiem silna pozycja szefa rzdu
w prezentowanym systemie. wiadczy o tym m.in. zapis o konstruktywnym wotum
nieufnoci (art. 67), brak indywidualnej odpowiedzialnoci parlamentarnej ministrw.
Zadanie 66.
System pprezydencki /system superprezydencki.
Zadanie 67.
Poprawna odpowied
Odpowiedzialno konstytucyjna (prawna).
169
Zadanie 68.
Poprawna odpowied
Litwa, Sowacja.
Zadanie 69.
69.1.
Poprawna odpowied
Owiadczenie lustracyjne.
69.2.
Trzy spord: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; pose; senator; sdzia; czonek Rady
Polityki Pieninej; czonek Zarzdu NBP.
Zadanie 70.
Nie. Zgromadzenie Narodowe moe by zwoane jedynie w przypadkach okrelonych
w Konstytucji RP i zwizanych z osob Prezydenta Rzeczypospolitej. Na fotografii widzimy
za papiea przemawiajcego do posw i senatorw. Take brak miejsca dla Marszaka
Sejmu RP wskazuje, e nie moe by to posiedzenie Zgromadzenia Narodowego RP.
Zadanie 71.
71.1.
Poprawna odpowied
Odpowiedzialno solidarna.
71.2.
Poprawna odpowied
Konstruktywne wotum nieufnoci.
Zadanie 72.
Poprawna odpowied
A. kreacyjnej.
B. Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zadanie 73.
W wyniku opisanego gosowania nie doszo do skrcenia kadencji Sejmu RP. Sejm RP moe
podj uchwa o skrceniu swojej kadencji wikszoci 2/3 ustawowej liczby posw, czyli
minimum 307 powinno by za t uchwa, a w opisanym przypadku wzio udzia
w gosowaniu 307 posw, a cz z nich nie zagosowaa za.
170
Odpowiedzi
Zadanie 74.
Zastosowano wikszo zwyk. wiadczy o tym fakt, e na tablicy wywietlono tylko czn
liczb gosujcych (informacja niezbdna do stwierdzenia wanoci gosowania) oraz liczb
gosw za, przeciw i wstrzymujcych si, a brak jest informacji o liczbie gosw koniecznej do
uzyskania wikszoci bezwzgldnej lub kwalifikowanej.
Zadanie 75.
Poprawna odpowied
Komisja ledcza.
Zadanie 76.
Gosowao 449 posw; za 259, przeciw 183, wstrzymao si 7, czyli gosw za jest
wicej ni suma gosw przeciw oraz wstrzymujcych si.
Zadanie 77.
Poprawna odpowied
Prezydent RP.
Zadanie 78.
78.1.
Prezydent Rzeczypospolitej nie ponosi odpowiedzialnoci politycznej. Prezydent
Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji lub ustawy albo za popenienie przestpstwa
moe by pocignity do odpowiedzialnoci konstytucyjnej, czyli prawnej.
78.2.
Poprawna odpowied
Zgromadzenie Narodowe.
Zadanie 79.
Wojewoda (dolnolski) / Prezes Rady Ministrw RP.
Zadanie 80.
A. Organ uczestniczcy w powoywaniu wojewody: minister waciwy do spraw
administracji publicznej (minister administracji i cyfryzacji).
1. Uprawnienie zwizane z procedur powoywania wojewody: wnioskuje o powoanie.
171
Zadanie 81.
Poprawna odpowied
A. Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw.
B. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
C. Urzd Komunikacji Elektronicznej.
Zadanie 82.
82.1.
Poprawna odpowied
Gmina, powiat, wojewdztwo.
82.2.
Autonomia oznacza, e terytorium wyrnia si spord pozostaych czci pastwa jak
cech specyficzn i z uwagi na ni posiada, ustanowiony przez t wadz, szerszy zakres
praw. W samorzdzie terytorialnym w Polsce mamy do czynienia z podobnymi
rozwizaniami na danym poziomie jednostek zasadniczego podziau terytorialnego
terytorialnym
Zadanie 83.
Wjt Janowca straci stanowisko. Referendum zgodnie z art. 55.2. byo wane, gdy
uczestniczyo w nim 1407 osb, co daje wicej ni 3/5 spord partycypujcych w jego
wyborze 1899 osb. Wynik za zgodnie z art. 56.1. by rozstrzygajcy i oznacza
odwoanie wjta, gdy za takim rozwizaniem oddano wicej ni poow gosw wanych
(1310 spord 1367).
Zadanie 84.
Poprawna odpowied
Domniemanie kompetencji / domniemanie waciwoci kompetencyjnej.
Zadanie 85.
Jest organem doradczym Prezydenta RP w zakresie zewntrznego i wewntrznego
bezpieczestwa pastwa.
Zadanie 86.
Dziaania Prezydenta RP nie byyby zgodne z prawem. W przypadku stanu wojennego
Prezydent RP (na wniosek Rady Ministrw RP) moe wydawa rozporzdzenia z moc
ustawy, ale tylko jeli nie ma moliwoci zebrania si Sejmu RP na posiedzeniu.
172
Odpowiedzi
Zadanie 87.
Informacja A nie, gdy w Polsce nie rzd, ale Prezydent RP na wniosek Rady Ministrw RP
wprowadza stan wyjtkowy.
Informacja B tak, gdy stan wyjtkowy moe by wprowadzony na czas do 90 dni, a wic
moliwe byoby wprowadzenie tego stanu na podane w rdle 60 dni.
Zadanie 88.
Poprawna odpowied
Sejm RP.
Zadanie 91.
Poprawna odpowied
Normy zwyczajowe.
Zadanie 92.
92.1.
Poprawna odpowied
Kodeks karny.
92.2.
Poprawna odpowied
Art. 1 1 prawo nie dziaa wstecz.
Art. 1 3 nie ma winy bez prawa.
Art. 5 1 domniemanie niewinnoci.
Zadanie 93.
Poprawna odpowied
Wojewoda.
Zadanie 94.
94.1.
Poprawna odpowied
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
94.2.
Poprawna odpowied
Konsul Rzeczypospolitej Polskiej.
173
Zadanie 95.
95.1.
Poprawna odpowied
Zebranie wymaganej liczby (co najmniej 100 000) podpisw pod projektem ustawy (w czasie
3 miesicy).
95.2.
Poprawna odpowied
Proces (procedura, cieka, tryb) legislacyjny (ustawodawczy).
Zadanie 96.
Chodzi o dokument przedstawiony jako rdo 2. Jest to dyrektywa wydana przez Parlament
Europejski i Rad Unii Europejskiej. Pastwa czonkowskie UE zostaj zobowizane do
wprowadzenia (implementacji) okrelonych regulacji prawnych sucych osigniciu
wskazanego w dyrektywie stanu rzeczy.
Zadanie 97.
Wniosek zosta odrzucony. Wniosek o odrzuceniu projektu w pierwszym czytaniu wymaga
zwykej wikszoci gosw, ktra w tym gosowaniu wynosia 213.
Zadanie 98.
W roku 2005 partia PiS (Prawo i Sprawiedliwo) miaa w Sejmie RP 155 posw. 3/5
gosw potrzebnych do odrzucenia weta Prezydenta RP wynosi 276, posowie PiS
potrzebowali wic 121 gosw opozycji do odrzucenia weta ustawodawczego Prezydenta RP.
Zadanie 99.
Akt prawny, ktry wymaga kontrasygnaty, zosta oznaczony numerem 3. Wskazane
rozporzdzenie jako jedyny ukazany akt prawny nie wchodzi w zakres prerogatyw gowy
pastwa, wymaga wic dla swej wanoci podpisu Prezesa Rady Ministrw RP. Jest to
jedyny akt prawny spord przedstawionych, w ktrym znajduje si nie tylko podpis
Prezydenta RP, ale i premiera.
Zadanie 100.
Poprawna odpowied
Rozporzdzenie z moc ustawy.
174
Odpowiedzi
Zadanie 101.
Prawo pierwotne Unii Europejskiej bdzie miao pierwszestwo wobec ustawy.
Zadanie 102.
Poprawna odpowied
11 osb.
Zadanie 103.
W kompetencjach ERPC nie ma spraw zwizanych z organami wadzy sdowniczej,
natomiast RPO w swojej kompetencji moe zajmowa si sprawami prowadzonymi przez
polskie sdy, kierowa wnioski do Sdu Najwyszego oraz TK, moe da wszczcia
postpowania w sprawach cywilnych i karnych.
Zadanie 104.
Poprawna odpowied
Trybuna Konstytucyjny.
Zadanie 105.
Rnica widoczna jest w czasie, w jakim Prezydent RP moe zwrci si do Trybunau
Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodnoci ustawy z konstytucj. Na mocy art. 122.
Prezydent ma prawo uczyni to przed jej podpisaniem, natomiast art. 191. daje Prezydentowi
RP dodatkow moliwo zoenia wniosku o zbadanie zgodnoci ustawy z Konstytucj
rwnie po podpisaniu. Jest to tzw. wniosek nastpczy.
Zadanie 106.
Poprawna odpowied
Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zadanie 107.
Maonek odziedziczy na podstawie art. 931. 1 i art. 933. 1. poow spadku, ojciec
otrzyma 1/4 spadku zgodnie z przepisami art. 932. 1 i art. 932. 2, za siostra wg
art. 932. 4 1/4 spadku.
Zadanie 108.
Argumenty:
Mediacja jest tasza i szybsza ni postpowanie przed sdem.
Spr pozostaje w rkach stron, ktre decyduj o jego rozwizaniu.
175
Zadanie 109.
Tak, s to wykroczenia. Wymiary kary na to wskazuj wykroczenia s czynem
zabronionym pod grob kary aresztu (530 dni), ograniczenia wolnoci (1 miesic), grzywny
do 5000 zotych lub nagany.
Zadanie 110.
Wnie odwoanie od podjtej w stosunku do niej decyzji do Samorzdowego Kolegium
Odwoawczego.
Zadanie 111.
Decyzja sdziego jest bdna. Sd w cigu 24 godzin postanawia o tymczasowym aresztowaniu.
Policja ma 48 godzin na przekazanie zatrzymanego do dyspozycji sdu. Godziny te nie
sumuj si: mimo wczeniejszego przekazania zatrzymanego sd ma dalej 24 godziny.
Zadanie 112.
Poprawna odpowied
Kodeks rodzinny i opiekuczy.
Zadanie 113.
W tym akcie administracyjnym nie ma pouczenia, czy i w jakim trybie suy na nie zaalenie,
ponowne rozpatrzenie lub skarga do sdu administracyjnego oraz podpisu z podaniem imienia
i nazwiska oraz stanowiska subowego osoby upowanionej do jego wydania.
Zadanie 114.
Nie, prawa nie zostay naruszone. Prawo do nauki w obrbie obwodu szkolnego maj
uczniowie szk podstawowych i gimnazjalnych prowadzonych przez gminy. Tymczasem
Janek jest uczniem szkoy ponadgimnazjalnej. Za organizacj sieci szk ponadgimnazjalnych
odpowiadaj wadze samorzdowe powiatu, ktre dostosowuj j do potrzeb swojego terenu.
Zgodnie z przepisami ustawy Jankowi umoliwiono realizacj obowizku nauki w szkoach
znajdujcych si na obszarze powiatu (art. 17.5.).
Zadanie 115.
115.1.
Apartament to nieruchomo niebdca majtkiem wsplnym jako, e Apolonia otrzymaa
go w drodze spadku. Pozostae nieruchomoci nabyli w okresie maestwa.
115.2.
Poprawna odpowied
Dziedziczenie ustawowe.
176
Odpowiedzi
Zadanie 116.
Prokurator nie moe wnie kasacji, bo j strona postpowania moe wnie od wyroku sdu
odwoawczego, a w przedstawionej sytuacji mamy do czynienia z wyrokiem sdu pierwszej
instancji.
Zadanie 117.
Opis B. Popenione w tym opisie czyny: zniesawienie i zniewaga nale do przestpstw
prywatnoskargowych. W tym przypadku pokrzywdzony samodzielnie wnosi do sdu
prywatny akt oskarenia i peni funkcj oskaryciela. Jeli o czynach zabronionych z opisw
A (pobicie) i C (korupcja) dowiedz si organy cigania, to zobowizane bd wszcz
postpowanie z oskarenia publicznego.
Zadanie 118.
Nie. Nieletnich, ktrzy w 2012 roku popenili przestpstwa przeciwko yciu i zdrowiu, byo
4826, a rodek poprawczy (umieszczenie w zakadzie poprawczym) zosta orzeczony (tylko)
wobec 646 nieletnich.
Zadanie 119.
Autorom sw bliej jest do partykularyzmu, a daleko do uniwersalizmu praw czowieka.
Odrzucaj oni pogld o uniwersalnoci praw czowieka, uzasadniajc, e prba przyjcia
deklaracji praw czowieka, to faktycznie prba narzucenia wartoci i norm sformuowanych
w jednej kulturze innym kulturom.
Zadanie 120.
Poprawna odpowied
Wielka Karta Swobd / Magna Charta (Carta) Libertatum.
Zadanie 121.
Poprawna odpowied
Europejski Trybuna Praw Czowieka.
Zadanie 122.
W tekcie 3. Tylko w nim opisano sytuacj dotyczc amania prawa jednostki w relacji tej
jednostki z wadz.
177
Zadanie 123.
123.1.
Poprawna odpowied
Europejski Trybuna Praw Czowieka.
123.2.
Naruszane prawo znajduje si w pierwszej generacji praw czowieka.
Zadanie 124.
Poprawna odpowied
A. Rady Europy.
B. 1991.
Zadanie 125.
125.1.
Status uchodcy
125.2.
prawo do tzw. pomocy integracyjnej;
na takich samych zasadach jak obywatele polscy prawo do: podejmowania pracy
najemnej / wiadcze z pomocy spoecznej / korzystania z bezpatnej opieki medycznej /
bezpatnej nauki w pastwowych szkoach wyszych / podejmowania i wykonywania
dziaalnoci gospodarczej na terytorium RP.
Zadanie 126.
Konstytucja wskazuje na wolno wyboru zawodu i miejsca pracy. Z wolnoci wynika
moliwo podjcia pracy, a nie roszczenie jednostki o zatrudnienie. Dziaania Jakuba X. nie
znajduj konstytucyjnego uzasadnienia.
Zadanie 127.
Zdaniem rozmwcy wprowadzenie proponowanych zapisw spowoduje negatywne
konsekwencje dla debaty publicznej. Doprowadzioby to do sytuacji, w ktrej skrytykowanie
osoby publicznej mogoby skutkowa posdzeniem o mow nienawici. To ograniczyoby
moliwo kontrolowania politykw przez dziennikarzy.
178
Odpowiedzi
Zadanie 128.
Poprawna odpowied
Opis A. Martin Luther King.
Opis B. Jasir Arafat.
Opis C. Nelson Mandela.
Zadanie 129.
Poprawna odpowied
Malala Yousafzai 3,
Tawakkul Karman 1.
Zadanie 132.
Tylko tekst B. odnosi si do pomocy rozwojowej. Pomoc rozwojowa to wsparcie majce na
celu zniwelowanie rnic w poziomie rozwoju, a nie, jak w przypadku pomocy humanitarnej,
ochron ycia w sytuacji klsk i katastrof. W tekcie B przedstawione s dziaania
nakierowane na szkolenie, w pozostaych za na doran pomoc.
Zadanie 133.
Alterglobalici.
Uzasadnienie, np.:
Alterglobalici sprzeciwiaj si wyzyskowi ekonomicznemu pastw globalnego Poudnia,
zaoeniom neoliberalizmu i marginalizacji lokalnych wsplnot. Powstanie
w meksykaskim stanie Chiapas (zorganizowane przez Zapatystowsk Armi Wyzwolenia
Narodowego) stao si symbolem walki w imi wymienionych idei.
Uliczne demonstracje w Seattle podczas szczytu WTO (wiatowa Organizacja Handlu)
stay si jednym z najwaniejszych wydarze w historii tego ruchu.
wiatowe Forum Spoeczne, czyli anty-Davos to demonstracje alterglobalistw
konkurencyjne wobec wiatowego Forum Ekonomicznego odbywajcego si
w szwajcarskim Davos (organizowane s od 2001 roku).
Zadanie 134.
Jest to gazocig Nord Stream, ktry omija terytorium Polski oraz Polsk Wyczn Stref
Ekonomiczn, a wic moliwe jest odcicie Polski od dostaw gazu bez utraty odbiorcw
rosyjskiego gazu na zachodzie Europy.
179
Zadanie 135.
Nazwa pastwa: USA (Stany Zjednoczone).
Poruszone kwestie:
Polacy wci musz ubiega si o wizy do USA, chocia polskie wadze staraj si o ich
zniesienie.
Istnieje podejrzenie, e z inicjatywy USA na terenie Polski przetrzymywano i torturowano
ludzi oskaronych o terroryzm.
Zadanie 136.
136.1.
Poprawna odpowied
Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
136.2.
Poprawna odpowied
Unia Europejska.
Zadanie 137.
Opis A. Arbitra.
Opis B. Koncyliacja.
Opis C. Dobre usugi.
Zadanie 138.
A wielobiegunowy.
C jednobiegunowy.
Zadanie 139.
Fair trade nie jest form pomocy charytatywnej. To alternatywny model handlu, budowanie
trwaych, bezporednich relacji midzy lokalnymi wytwrcami z ubogich pastw globalnego
Poudnia a konsumentami yjcymi w pastwach Pnocy. Idea fair trade wykorzystuje
podejcie rynkowe (rwnorzdne).
Zadanie 140.
Autorzy obu rde zwracaj uwag na problem wymierania zwierzt spowodowanego
ingerencj czowieka w ich naturalne rodowisko. Zarwno w tekcie, jak i na ilustracji
widoczna jest utrata naturalnych siedlisk przez zwierzta. Na rysunku widzimy dwa misie
rozdzielone drog czsto uczszczan przez samochody, co powoduje dodatkowo emisj
zanieczyszcze. Ingerencja czowieka utrudnia rozmnaanie si zwierzt, ktre nie s w stanie
dostosowa si do nowych, obcych im warunkw.
180
Odpowiedzi
Zadanie 141.
Poprawna odpowied
Chorwacja, Sowenia, Bonia i Hercegowina, Macedonia (FYROM)
Zadanie 142.
142.1.
Nazwa pastwa: Sudan.
Rodzaj inicjatywy: misja pokojowa/ misja humanitarna (UNAMID Hybrydowa Operacja Unii
Afrykaskiej i Narodw Zjednoczonych).
142.2.
Problemem tym jest nieskuteczno misji pokojowych. Ich gwny cel to ochrona ludnoci
cywilnej, dostarczenie pomocy humanitarnej, porozumie pokojowych, wspieranie przemian
politycznych, spoecznych, ochrona praw czowieka. Na rysunku ludno cywilna oczekuje
szybkich i skutecznych dziaa podjtych w ramach pomocy. Z tym jednak s problemy.
Zadanie 143.
Nie jest to przykad arbitrau, jako e spr nie zosta rozstrzygnity przez wybranych
arbitrw, a pastwa trzecie podjy si porednictwa w sporze i przygotoway plan pokojowy,
ktry mia stanowi podstaw porozumienia.
Zadanie 144.
Wydatki na wojskowo w 1988 roku zostay zaprezentowane w tabeli 2. Mamy w niej
ukazany typowy ad dwubiegunowy, gdzie rnica w wydatkach midzy mocarstwami (USA
i ZSRR) nie jest znaczca wydaway odpowiednio 293mld USD i 246 mld USD. Wida
take wyran ich przewag nad pozostaymi pastwami (nastpna w kolejnoci Francja ma
wydatki o blisko 210 mld mniejsze od ZSRR). Tabela 1 musi prezentowa okres pniejszy
ze wzgldu na przewag USA nad pozostaymi krajami i brak w zestawieniu ZSRR.
Zadanie 145.
Pomoc dla Afryki jest nieskuteczna, poniewa znaczna cz pienidzy, ktre s
przekazywane w ramach pomocy, co roku znika w kieszeniach skorumpowanych elit. W tle
gowy mczyzny ukazanego na rysunku wida ksztat kontynentu afrykaskiego
symbolizujcego biedne Poudnie. Usta postaci s zamknite kdk z napisem korupcja, co
wiadczy patologii wadz i elit. Pienidze znajdujce si na stoliku s efektem pomocy ze
strony bogatej Pnocy, ale jest ona nieskuteczna, bo znika w kieszeniach elit. Otrzymane
sumy s wydawane na ich potrzeby, a nie na potrzeby ludnoci, o czym wiadcz liczne koci
ludzkie w tle rysunku.
181
Zadanie 146.
146.1.
Poprawna odpowied
ad wielobiegunowy.
146.2.
Zaleno midzy deklarowanym zainteresowaniem polityk a zgod z ocen autora (kilka
mocarstw bdzie miao wpyw na polityk wiatow) jest wprost proporcjonalna. Odpowied
t wybierao 10% respondentw deklarujcych adne zainteresowanie polityk, 23%
niewielkie, 37% rednie i 51% due lub bardzo due. Zatem im wiksze zainteresowanie
polityk, tym czstsza opinia zgodna z t wyraon w tekcie.
Zadanie 147.
Nie, krytyka nie dotyczy do pomocy humanitarnej. Ta jest skierowana przede wszystkim do
ludnoci cywilnej, ktra w wyniku kataklizmw naturalnych lub konfliktw zbrojnych
znalaza si w trudnej sytuacji yciowej. Autor tekstu odnosi si do poyczek, niecelowych
kredytw przekazywanych pastwom Afryki.
Zadanie 148.
148.1.
Poprawna odpowied
Ukraina.
148.2.
Bezporednio po przystpieniu Polski do NATO zauwaalnie (o ok. 20 punktw procentowych)
poprawio si poczucie, e zagroenie dla bezpieczestwa niepodlegoci Polski nie istnieje,
za o kilkanacie punktw procentowych zmniejszy si odsetek respondentw uwaajcych,
e istnieje zagroenie dla niepodlegoci Polski.
Zadanie 149.
Dziaalno organizacji terrorystycznych wpywa na poziom zagroenia terroryzmem. Jest to
widoczne w przypadku Nigerii (dziaalno Boko Haram), Iraku i Syrii (ISIL) oraz
Afganistanu i Pakistanu (Taliban, Al-Qaida).
182
Odpowiedzi
Zadanie 150.
Alterglobalici sprzeciwiaj si wyzyskowi ekonomicznemu pastw ubogiego Poudnia
i zaoeniom neoliberalizmu, ktry wedug nich ma niszczcy wpyw na ycie
najbiedniejszych na caym wiecie. Gwn ide Sprawiedliwego Handlu jest
upodmiotowienie i wspieranie lokalnych producentw, a tym samym niwelowanie rnic
ekonomicznych pomidzy bogat Pnoc i biednym Poudniem. Denia alterglobalistw
i twrcw idei Sprawiedliwego Handlu s wic ze sob zbiene.
Zadanie 151.
Tak, polityka USA wobec Europy rodkowo-Wschodniej po 2009 roku znalaza swoje odbicie
w nastrojach panujcych wrd mieszkacw wikszoci pastw tego regionu. W latach 2009
2012 Obama odsun w swoich planach t cz Europy na dalszy plan (i zapowiedzia nowe
otwarcie w relacjach z Rosj). W tym samym czasie aprobata dla polityki midzynarodowej
USA zmalaa w Bugarii z 72% do 51%, na Sowacji z 71% do 55% i w Polsce z 55% do
49 procent. Wzrosa tylko w Rumunii z 58% do 66%.
Zadanie 152.
Fotografia obrazuje pomoc rozwojow, ktrej celem jest zniwelowanie rnic w poziomie
rozwoju na wiecie poprzez podniesienie jakoci ycia. Podniesienie poziomu owiaty jest
jednym z jej elementw a zdjcie przedstawia prowizoryczn szko (tablic szkoln, awki,
awy oraz modzie).
Zadanie 153.
Autor zwraca uwag na znaczne dysproporcje rozwojowe midzy pastwami bogatej Pnocy
i biednego Poudnia. Te nierwnoci generuj konflikt; mniejszo na Pnocy skupia
wikszo bogactw wiata.
Zadanie 154.
Poprawna odpowied
otwa nr 3.
Bugaria nr 6.
Turcja nr 7.
Zadanie 155.
Poprawna odpowied
Rada Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych.
183
Zadanie 156.
Nazwa organizacji: Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie.
Cele: pomoc zwanionym stronom konfliktu w osigniciu rozejmu i pokoju, zbieranie
informacji o sytuacji mniejszoci narodowych w rejonie konfliktu, zmniejszanie napi,
wsparcie pokoju, stabilnoci i bezpieczestwa.
Zadanie 157.
Poprawna odpowied
Opis A. wiatowa Organizacja Zdrowia.
Opis B. Organizacja Narodw Zjednoczonych do spraw Wyywienia i Rolnictwa.
Zadanie 158.
Poprawna odpowied
Rada Gospodarcza i Spoeczna Organizacji Narodw Zjednoczonych.
Zadanie 159.
Poprawna odpowied
Fundusz Narodw Zjednoczonych na Rzecz Dzieci.
Zadanie 160.
Poprawna odpowied
1. Winston Churchill.
2. Alcide de Gasperi.
3. Konrad Adenauer.
Zadanie 161.
Poprawna odpowied
Procedura konsultacji.
Zadanie 162.
Poprawna odpowied
Nazwa traktatu: Traktat z Lizbony (Traktat lizboski).
Nazwa rozwizania: Europejska Inicjatywa Obywatelska.
Zadanie 163.
Poprawna odpowied
A. pomocniczoci (subsydiarnoci).
B. 1993.
C. Maastricht.
184
Odpowiedzi
Zadanie 164.
Trzy spord: fluoryt, metale ziem rzadkich, magnez, ind, kobalt. Surowce te s istotne dla
gospodarki UE, pojawiaj si zagroenia ich dostaw (zostay zamieszczone w prawej grnej
wiartce wykresu) oraz wiemy, e istniej mae moliwoci ich substytucji (bardzo wysoki
wspczynnik z tabeli).
Zadanie 165.
Poprawna odpowied
A. Bugaria 1,
B. Szwajcaria 2,
C. Turcja 6.
Zadanie 166.
Poprawna odpowied
Rada (Unii Europejskiej).
Zadanie 167.
167.1.
Poprawna odpowied
Rumunia Serbia Chorwacja Wgry Austria.
167.2.
Poprawna odpowied
Kontrola graniczna nie bdzie odbywa si na granicy midzy pastwem B a pastwem A.
Zadanie 168.
Przyczyna spoeczna kryzysu UE to polityka migracyjna, ktra powoduje zdaniem Waltera
Laqueura przejmowanie Europy, zamieszkiwanie w niej ludnoci wywodzcej si z byych
kolonii. Za przyczyn polityczno-wojskow uznaje on fakt braku istnienia
oglnoeuropejskich si zbrojnych, za za ekonomiczn uzalenienie od importu
wglowodorw z Rosji i Bliskiego Wschodu.
Zadanie 169.
Mowa o traktacie z Lizbony. Parlamenty narodowe uzyskay upowanienie do przegldu
proponowanych przepisw wchodzcych w zakres kompetencji dzielonych midzy UE i jej
pastwa czonkowskie; prawo do wydawania uzasadnionych opinii, jeeli uznaj one, e
projekt aktu ustawodawczego UE nie jest zgodny z zasad pomocniczoci; prawo sprzeciwu
parlamentu narodowego w momencie opracowywania projektw prawa unijnego (mog
odesa wniosek do Komisji, jeli uznaj, e zasada pomocniczoci nie jest zachowana); prawo
do skierowania skargi na akt ustawodawczy do Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej
(za porednictwem swojego pastwa jeli uznaj, e zasada pomocniczoci nie jest
przestrzegana).
185
Zadanie 172.
Poprawna odpowied
1, 3, 6, 8, 10, 11.
Zadanie 173.
Fragment tekstu dotyczy listu motywacyjnego. Istota listu motywacyjnego sprowadza si do
przedstawienia wyselekcjonowanych informacji, dotyczcych kwalifikacji i umiejtnoci
przydatnych na okrelonym stanowisku pracy. Z przedstawionego fragmentu tekstu wynika,
e dokument koncentruje si na dowiadczeniach zawodowych kandydata zwizanych
z podanym stanowiskiem pracy. Odwouje si do konkretnego miejsca pracy i pracodawcy
w kontekcie posiadanych umiejtnoci.
Zadanie 174.
Wiara we wasne siy.
Zadanie 175.
Praca w szarej strefie oznacza wiele negatyww ta nielegalna sytuacja spowodowana
wysokimi kosztami pracy powoduje dla pracownika m.in. brak ubezpieczenia zdrowotnego,
brak odprowadzania skadek na ubezpieczenie spoeczne. Jednak pracownicy decyduj si na
takie rozwizanie, bo dziki temu zarabiaj, nie musz emigrowa.
Zadanie 176.
Poprawna odpowied
Przychd 1800 z
Koszty 180 z
Dochd 1620 z.
Zadanie 177.
Poprawna odpowied
4, podatek od wartoci dodanej (podatek VAT, podatek od towarw i usug).
Zadanie 178.
Poprawna odpowied
Kodeks cywilny.
186
Odpowiedzi
Zadanie 179.
179.1.
Im wiksza liczba ludnoci w miastach, tym niszy zakres ubstwa dochodowego.
179.2.
Wrd ludnoci wiejskiej ubstwo zwizane z warunkami ycia nie jest najwiksze
w gospodarstwach domowych utrzymujcych si z pracy w rolnictwie. Na wsi wskanik ten
wynosi 17,7, za w gospodarstwach domowych utrzymujcych si z pracy w rolnictwie
11,7. Musz istnie zatem kategorie ludnoci wiejskiej utrzymujce si z innych rde,
u ktrych wskanik ubstwa warunkw ycia jest wikszy ni 11,7.
Zadanie 180.
Nastpstwem obniki stp procentowych moe by nisze oprocentowanie lokat.
Zadanie 181.
Tak, na fotografii pokazane s rnorodne towary tego samego asortymentu (soki), rnice
si opakowaniami, kolorami, cen, wyprodukowane przez rnych konkurujcych ze sob
producentw.
Zadanie 182.
Dodrukowanie pienidzy jest jedn z metod przeciwdziaania kryzysowi gospodarczemu,
ale jednoczenie moe go pogbi, poniewa sprzyja zwikszeniu inflacji.
Zadanie 183.
183.1.
Panu Michaowi przysuguje prawo do reklamacji, chocia nie zachowa paragonu. wiadczy
o tym cytowane rozporzdzenie (kupujcy ma moliwo reklamacji w terminie 3 dni od dnia
otwarcia opakowania w przypadku towaru paczkowanego) oraz wyrok sdu, ktry danie
przedstawienia dowodu zakupu uzna za bezprawne.
183.2.
Poprawna odpowied
Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw.
187
Zadanie 184.
W obu pastwach wystpuje zjawisko recesji gospodarczej. wiadczy o tym ujemna warto
wzrostu PKB (blisko 4% w Grecji i ponad 5% na Cyprze).
Zadanie 185.
Ponoszenie ciarw (pacenie podatkw) na rzecz pastwa.
Zadanie 186.
Prezydent moe w takiej sytuacji: 1) podpisa ustaw budetow, 2) skierowa ustaw
budetow do Trybunau Konstytucyjnego, 3) skrci kadencj Sejmu RP.
Zadanie 187.
Ten organ to Najwysza Izba Kontroli. Sejm RP podejmuje uchwa w sprawie udzielenia
RM absolutorium po uprzednim zapoznaniu si z opini NIK w sprawie przedoonego
sprawozdania z realizacji budetu.
Zadanie 188.
Poprawna odpowied
Dotacje celowe.
Zadanie 189.
189.1.
Poprawna odpowied
Burmistrz.
189.2.
Poprawna odpowied
Regionalna Izba Obrachunkowa.
Zadanie 190.
Tak, ponad poowa badanych (56 procent) uwaa, e Polska jest beneficjentem w Unii
Europejskiej, czyli wicej pienidzy otrzymuje, ni wpaca do unijnego budetu.
188
Odpowiedzi
Zadanie 191.
Poprawna odpowied
Fragment 1. Swobodny przepyw kapitau.
Fragment 2. Swobodny przepyw osb.
Zadanie 192.
Poprawna odpowied
Europass-CV.
Zadanie 193.
193.1.
W porwnaniu z innymi krajami, ktre wstpiy do UE w 2004 r., Polska ma wyszy
wskanik stopy bezrobocia wrd ludzi modych ni w wikszoci tych pastw. W Polsce
bezrobocie modych ksztatuje si na poziomie 27,5% proc. prezentujemy si gorzej ni
wikszo krajw, z ktrymi w 2004 r. wstpowalimy do UE (jedynie na Sowacji oraz na
Wgrzech i Cyprze bezrobocie jest wysze: wynosi odpowiednio 34,6% oraz po 28,4%).
W pozostaych 6 pastwach wskanik ten jest niszy ni w Polsce i wynosi od 12,1% na
Malcie poprzez 17,421,1% w Estonii, Litwie, Czechach i otwie do 27,1% w Sowenii.
193.2.
Poprawna odpowied
Niemcy, Austria.
Zadanie 194.
Przykadowa realizacja zadania
Idea spoeczestwa obywatelskiego stanowi wzmocnienie i urzeczywistnienie prawa
obywateli do uczestnictwa w yciu publicznym. Pojawia si pytanie: Czy proces powstawania
spoeczestwa obywatelskiego w ostatnim pwieczu przebiega tak samo w pastwach
demokratycznych i autorytarnych? Czy mona mwi o uniwersalnej definicji tego
spoeczestwa? Odpowied na te pytania jest zoona.
Istot demokracji jest udzia obywateli w sprawowaniu wadzy. Wybory stanowi
swoisty manifest woli suwerena. Organizacje spoeczestwa obywatelskiego uznawane s za
najlepsze podoe rozwoju wspczesnych demokracji. To w tych reimach obywatel staje
si dla wadzy podmiotem. Z formalnego punktu widzenia prawa jednostki s pierwszorzdne
wobec oglnie rozumianego interesu pastwa. Swobodnie to jest, bez przeszkd prawnych,
powstaj organizacje spoeczne. Obywatel staje si partnerem dla wadzy pastwowej. Moe
wyrcza j w dziaaniu, np. niektre zadania gminy mog zosta powierzone organizacjom
pozarzdowym. Jest to, bez wtpienia, proces oddolny i naturalny. Wadza tworzy tylko
prawne ramy funkcjonowania inicjatyw obywateli pozwala dziaa na okrelonych
prawem zasadach. Wszystko to sprzyja ksztatowaniu si podanych wartoci spoecznych,
takich jak wsppraca, solidarno, zaufanie. Spoeczne dowiadczenia s bezcenne. Kapita
spoeczny pozwala pastwu prowadzi realny dialog ze spoeczestwem, stanowi fundament
identyfikacji jednostki z pastwem.
189
Autorytaryzm w sferze sprawowania wadzy nie dopuszcza alternatywnych rozwiza

spoeczno-politycznych. Dziaalno spoeczn mona okreli jako reglamentowan przez
wadz. Interesy pastwa staj si priorytetowe. Wadza nie znosi krytyki, a wolno w sferze
politycznej traktuje jako bezporednie zagroenie. W takich warunkach swobodna
dziaalno inicjatyw obywatelskich nie jest moliwa. Spoeczestwo zmuszone jest
organizowa si wbrew wadzy, czsto z naraeniem wolnoci czy ycia. Wszelkie akty
demonstracji niezadowolenia z polityki pastwa s tumione. Konsekwencj takiego modelu
jest czsto spoeczna niech do wsplnego dziaania i przekonanie o jego bezsensownoci.
Nie zawsze musi tak by, naley uwaa na zbytnie uproszczenia w podejciu do tematu.
Dziaalno Solidarnoci w Polsce stanowi przykad wyamania si ze schematu podanego
przez wadze. Brak pluralizmu politycznego blokuje wsprzdzenie i wspdecydowanie
w pastwie. W takim reimie powstanie spoeczestwa obywatelskiego jest ryzykowne, ale to
nie oznacza, e niemoliwe.
Uwaam, e spoeczestwo obywatelskie w demokracji i w autorytaryzmie rni
przede wszystkim cel dziaania. W demokracji aktywni obywatele dziaaj obok wadzy,
w autorytaryzmie przeciwko niej. Za symbol spoeczestwa obywatelskiego autorytarnej
Polski mona uzna Lecha Was, ktry zosta przywdc strajku w Stoczni Gdaskiej.
Ponadto, mona wyrni typowe dziaania spoeczestwa obywatelskiego w kadym
z omawianych typw pastw. Demokracja to przede wszystkim procedura. Pastwo prawa
zabezpiecza obywatelsk stref swobodnego dziaania oraz daje gwarancj przestrzegania
prawa. Dotyczy to zwaszcza organw wadzy pastwowej. Obywatele dziaaj
w zinstytucjonalizowanych formach, ktrych mechanizmy zdolne s do reprodukcji.
Autorytaryzm odrnia si brakiem procedur, przez to jest nieprzewidywalny. Tutaj
dominujce znaczenie przypisa naley konkretnemu pastwu jego polityce i swoistej
tolerancji wobec obywatelskich inicjatyw. W zalenoci od analizowanego pastwa mona
wskaza rne drogi dochodzenia do spoeczestwa obywatelskiego.
Jakie s konsekwencje tak odmiennych procesw powstawania spoeczestwa
obywatelskiego? Demokracje skonsolidowane cechuj si do duym odsetkiem
aktywnych obywateli. Przekada si to wprost np. na frekwencj wyborcz czy liczb
organizacji tzw. trzeciego sektora w pastwie. Wpyw wielu rnorodnych podmiotw na
sprawowanie wadzy wzmacnia jej akceptacj wrd obywateli. Poczucie sprawstwa
pozytywnie motywuje do dziaania. O duej roli stowarzysze i organizacji w pastwie pisa
w XIX wieku Alexis de Tocqueville w pracy O demokracji w Ameryce.
Na potwierdzenie mojej tezy przywoam ponownie przykad Polski. Wedug rda 2.
poczucie wpywu na sprawy kraju wydaje si znikome w 1992 roku tylko 7% badanych
odpowiedziao twierdzco na pytanie, czy maj wpyw na sprawy kraju. W roku 2013 warto
ta wzrosa do 19%. Taka postawa moe by konsekwencj funkcjonowania w autorytaryzmie
przez kilka pokole. A gdy odwoamy si wojen wiatowych oraz zaborw, okae si, e
wzorzec walki i kontestowania porzdku prawnego jest zakorzeniony bardzo gboko. By
moe jest to jedna z przyczyn spoecznej akceptacji i przyzwolenia na nieprzestrzeganie
prawa w Polsce, np. omijanie pacenia podatkw.
Podsumowujc, naley stwierdzi, e charakterystyka spoeczestwa obywatelskiego
musi uwzgldnia miejsce i czas oraz dane pastwo. Nie ma jednej uniwersalnej definicji
spoeczestwa obywatelskiego. Elementem czcym powstawanie spoeczestwa
obywatelskiego w demokracji i autorytaryzmie jest fakt, e jest to inicjatywa oddolna
obywatelska wanie, ktra przynosi pozytywne wzorce uczestnictwa spoeczno-politycznego.
Fakt powstania spoeczestwa obywatelskiego w opozycji do wadzy moe rodzi niekorzystne
skutki na przyszo. Do najwikszych zaliczybym brak chci angaowania si w sprawy
190
Odpowiedzi
kraju, co przekada si na funkcjonowanie podziau MY (spoeczestwo) ONI (wadza).

Tymczasem demokracja to uczestnictwo. Uwaam, e jednym ze wspczesnych wskanikw
jakoci demokracji jest liczba organizacji pozarzdowych (np. fundacji, stowarzysze)
przypadajcych na jednego mieszkaca. wiadczy ona o zaangaowaniu obywateli w sprawy
ogu bez koniecznoci stymulacji ze strony pastwa.
Zadanie 195.
Na wiecie wystpuj dwa podstawowe modele systemu medialnego odnoszce si do
charakteru nadawcw w nim dziaajcych. Pierwszy z nich, tzw. rynkowy, charakteryzuje si
istnieniem tylko nadawcw prywatnych. Wadza publiczna nie wystpuje w roli twrcy
przekazu informacyjnego, a jedynie reguluje rynek mediw i stoi na stray ich wolnoci.
W drugim modelu, tzw. dualnym, obok nadawcw prywatnych funkcjonuj nadawcy
publiczni. Pierwszy model charakterystyczny jest dla Stanw Zjednoczonych, drugi
wystpuje w wikszoci krajw europejskich. Polska rwnie przyja model dualny.
Kady z tych typw systemu medialnego ma swoje wady i zalety. Zalet systemu
dualnego, charakterystycznego dla Polski, jest zwikszenie konkurencji i pluralizmu na rynku
mediw. Koszty wejcia na rynek medialny nowych podmiotw s bowiem bardzo wysokie,
co utrudnia faktyczny pluralizm w tym sektorze. Z tego powodu istnienie nadawcw
publicznych zwiksza spektrum dostpnych informacji. Pluralizm jest tu za szczeglnie
wany, skoro informacja ksztatuje postawy i zachowania obywateli. Z tego powodu
moliwo istnienia jeszcze jednego nadawcy (w tym wypadku publicznego) moe by
duym atutem. W Polsce na rynku telewizyjnym konkurencja midzy prywatnymi
podmiotami jest niewielka, gdy oglnopolskimi stacjami dostpnymi bezpatnie, bez
koniecznoci wykupywania specjalnych urzdze, s jedynie TVN i Polsat. Pamita rwnie
naley, e nadawcy prywatni s z reguy blisi klasie redniej (ze wzgldu na
reklamodawcw), co i tak ogranicza charakter przekazywanych informacji.
Nadawcy prywatni, nastawieni na zyski, mog nie by zainteresowani emitowaniem
programw niszowych, ale prezentujcych wysok warto kulturaln. Media publiczne mog
natomiast realizowa tzw. misj publiczn, czyli nadawa programy o wysokiej wartoci
estetycznej, ale niezbyt chtnie ogldane. W ten sposb mog ksztatowa podane postawy
spoeczne. Media publiczne mog rwnie transmitowa programy kulturalne mniejszoci
narodowych, czym nie bd zainteresowani nadawcy komercyjni. W Polsce mniejszoci
narodowe i etniczne maj dostp do radia i telewizji publicznej, dziki czemu mog
propagowa wasn kultur. Take Polacy mieszkajcy za granic mog mie dostp do
jzyka i kultury polskiej dziki programom kulturalnym i edukacyjnym, czym niekoniecznie
mog by zainteresowani nastawieni na zysk nadawcy komercyjni.
Zalet istnienia mediw publicznych jest rwnie wiksza dostpno do nich
instytucji publicznych, co moe uatwi nadawanie komunikatw wanych spoecznie, ale
mniej interesujcych z punktu widzenia reklamodawcw, np. ordzi prezydenta. W sytuacjach
krytycznych (np. klski ywioowej) instytucje publiczne maj wiksz atwo informowania
obywateli. W ten sposb zwiksza si skala realizacji funkcji informacyjnej mediw, co
zreszt widzimy na przykadzie rda 2. w wielu krajach media publiczne skupiaj si na
przekazie informacji (niestety nie w Polsce).
Oczywicie model dualny ma te swoje wady. Przykad Polski pokazuje, e niestety
media publiczne bywaj zawaszczane przez ugrupowania rzdzce. Wiele rzdw prbowao
wpywa na przekaz mediw publicznych, dokonujc zmian w radach nadzorczych
191
i zarzdach telewizji polskiej czy radia publicznego. Niezaleno mediw i wolno sowa
moe by wic wypaczana w drodze politycznego obsadzania stanowisk w mediach
publicznych.
Oczywicie draliw kwesti s rwnie koszty funkcjonowania mediw publicznych,
ktre ci na obywatelach. Modele finansowania nadawcw publicznych s rne, z reguy
jednak ostatecznie to obywatel ponosi te koszty. W Polsce przyjto opat abonamentow,
z ktrej pokrywane jest funkcjonowanie mediw publicznych (rdo 3). S take inne rda
dochodw telewizji i radia publicznego, jednak to jest najbardziej zauwaalne. Abonament
radiowo-telewizyjny jest przy tym w Polsce sabo cigalny.
W mojej opinii jednak istnienie modelu dualnego ma wicej zalet ni wad i by moe
z tego powodu w wikszoci pastw europejskich obok nadawcw prywatnych funkcjonuj
take publiczni. Wiele wad modelu dualnego jest efektem patologii, ktre mona prbowa
ograniczy, a nie zakorzenionych w samym modelu dysfunkcji. Dobrym przykadem tego, jak
sprawnie, a przy tym interesujco dziaa mog nadawcy publiczni, jest Wielka Brytania,
z BBC na czele.
Zadanie 196.
Rozkwit liberalizmu i konserwatyzmu przypada na wiek XIX. W pogldach
goszonych przez mylicieli obydwu doktryn mona zauway rnice dotyczce jednostki,
jej pozycji w spoeczestwie oraz wizji pastwa.
W liberalizmie u podstaw spojrzenia na te kwestie ley idea indywidualizmu oraz
wolnoci uznawanej za nadrzdn warto. Przedstawiciele liberalizmu zwracali uwag na
prawa przysugujce jednostce wynikajce z tych wanie idei. Wolno stanowia dla nich
podstaw funkcjonowania jednostki w spoeczestwie. Klasycy liberalizmu uznawali wolno
sowa, swobod wyraania myli, wolno zrzeszania si za nienaruszalne prawa
przysugujce czowiekowi. Postulowali take prawo do wasnoci i wolno w sferze
gospodarczej. Przedstawiciele konserwatyzmu odmiennie ni liberaowie postrzegali
jednostk, jej rol oraz miejsce w spoeczestwie. Wskazywali na sabo charakteryzujc
natur czowieka. Uwaali, e czowiek jest niedoskonay. Dostrzegali skonno jednostki do
za, ktra ich zdaniem uzasadnia konieczno istnienia silnej wadzy i potrzeb odwoywania
si do autorytetw wskazujcych waciwy sposb postpowania. Podobnie jak liberaowie,
konserwatyci za istotne uznawali prawo do wasnoci prywatnej.
Liberaowie byli przekonani o nadrzdnoci jednostki wobec spoeczestwa. Wedug
nich spoeczestwo skada si z autonomicznych jednostek. Akceptowali pluralistyczny
charakter spoeczestwa i jego rnicowanie. Konserwatyci negowali charakterystyczn dla
liberalizmu nadrzdno jednostki wobec spoeczestwa i poddawali krytyce ide autonomii
jednostki. Wedug przedstawicieli konserwatyzmu spoeczestwo ma hierarchiczn budow
i stanowi organiczn cao zoon z rnorodnych grup i wsplnot, wrd ktrych
szczegln rol w zachowaniu i utrwalaniu tradycyjnych wartoci, ksztatowaniu wizi czy
wychowaniu czowieka przypisywali rodzinie. Uwaali, e jednostka, bdc czci
spoeczestwa, powinna nie tylko realizowa obowizki wynikajce z zajmowanej pozycji
spoecznej, ale take korzysta z przysugujcych jej praw.
W pogldach na temat pastwa mona dostrzec rnice nawet wrd przedstawicieli
wymienionych nurtw liberalizmu. Rol pastwa, wedug liberaw, jest zagwarantowanie
bezpieczestwa i porzdku wewntrznego. Liberaowie postuluj midzy innymi zasad
192
Odpowiedzi
podziau wadzy, suwerennoci narodu i gwarancje praw czowieka. Istotne znaczenie ma dla
nich okrelenie przez prawo granic wadzy pastwowej. Klasycy liberalizmu byli
zwolennikami pastwa minimalnego o ograniczonym zakresie uprawnie. Std koncepcja
pastwa stra nocnego. Gosili rwnie haso leseferyzmu i sprzeciwiali si ingerencji
pastwa w ycie gospodarcze. Natomiast zwolennicy liberalizmu socjalnego opowiadali si
za koncepcj pastwa dobrobytu oraz dopuszczali moliwo interwencji pastwa
w mechanizmy wolnego rynku. T wizj pastwa i jego wpyw na ycie gospodarcze poddali
krytyce neoliberaowie, wedug ktrych gospodarka powinna funkcjonowa na zasadach
wolnego rynku. Z kolei przedstawiciele konserwatyzmu opowiadaj si za koncepcj silnego
pastwa i ide silnej wadzy. Gosz zasad rzdw prawa. Za cel pastwa uznaj ochron
istniejcego adu spoecznego i trosk o harmonijny rozwj spoeczestwa. S przeciwnikami
gwatownych zmian, ktrych nastpstwem moe by zniszczenie ustalonego porzdku
spoecznego i tradycyjnych wizi.
Porwnujc zaoenia liberalizmu i konserwatyzmu, naley zwrci uwag na
odmienne wartoci stanowice podstaw goszonych pogldw. W doktrynie liberalnej,
wewntrznie zrnicowanej, s nimi wolno i indywidualizm. Konserwatyzm za istotne
uznaje tradycj, rodzin, hierarchi. Rnice dotycz take koncepcji jednostki, idei
spoeczestwa czy wizji pastwa. Pomimo tych rnic w rozwaaniach wspczesnych
przedstawicieli obydwu doktryn mona dostrzec pewne podobiestwa w odniesieniu do zasad
ustrojowych i rozwiza o charakterze gospodarczym.
Zadanie 197.
Partie od XIX wieku odgrywaj kluczow rol w yciu politycznym pastw
demokratycznych, ksztatujc opini publiczn, organizujc spoeczestwo wok
rnorodnych doktryn politycznych, sprawujc wadz lub stanowic w stosunku do wadzy
opozycj polityczn. Fundamentem ustroju demokratycznego pastwa jest wolno tworzenia
partii politycznych i pluralizm ideologiczny. Rol i funkcje partii politycznych w pastwach
demokratycznych mona zilustrowa, odwoujc si do podstaw prawnych i rzeczywistoci
politycznej III Rzeczypospolitej Polskiej.
System partyjny w Polsce ksztatuj przepisy Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.
i ustawy o partiach politycznych. W wietle polskiego prawa partia polityczna to dobrowolna
organizacja, ktrej celem jest udzia w yciu publicznym poprzez wywieranie metodami
demokratycznymi wpywu na ksztatowanie polityki pastwa oraz sprawowanie wadzy.
Konstytucja gwarantuje wolno tworzenia i dziaania partii politycznych. Jawno struktur
partyjnych i rde finansowania, wybory jako sposb powoywania wadz oraz
przyjmowanie uchwa poprzez gosowanie wynikaj z fundamentalnych zasad demokracji.
Cele i dziaalno partii politycznych w Polsce musz by zgodne z Konstytucj, czego
gwarantem jest Trybuna Konstytucyjny. Obowizujca Konstytucja zakazuje tworzenia partii
odwoujcych si w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk dziaania nazizmu,
faszyzmu i komunizmu.
Podstawowym instrumentem sucym realizacji celw partii politycznych w pastwie
demokratycznym jest udzia w wyborach i walka o zapewnienie sobie reprezentacji
w organach wadzy zarwno na szczeblu centralnym, jak i w samorzdzie lokalnym. Polskie
partie polityczne maj swoje reprezentacje zarwno w Sejmie RP, Senacie RP, sejmikach
wojewdztwa, radach gminy i powiatu, jak i w Parlamencie Europejskim. W systemach
parlamentarno-gabinetowych sukces wyborczy odniesiony w wyborach parlamentarnych
193
przekada si na moliwo stworzenia rzdu przez zwyciskie ugrupowanie polityczne, jak

to ma miejsce w systemach dwupartyjnych (np. w Wielkiej Brytanii), lub koalicj utworzon
przez kilka partii, jak to si dzieje w systemach wielopartyjnych (np. do niedawna w Polsce).
Partie polityczne organizuj rwnie elektorat w wyborach gowy pastwa (tak jest
w pastwach republikaskich, zwaszcza tych, w ktrych pozycja prezydenta jest kluczowa
dla systemu politycznego, np. w USA czy we Francji). W przypadku Polski dotyczy to
rwnie wyborw do samorzdowych organw wykonawczych (wjtw, burmistrzw,
prezydentw).
Drugim po ksztatowaniu polityki wadz publicznych celem dziaania partii jest
ksztatowanie opinii publicznej. Liderzy partii uczestnicz w debacie publicznej, np.
organizujc konferencje prasowe, prezentujc swoje stanowiska w programach telewizyjnych
i radiowych. Wanym instrumentem ksztatowania opinii publicznej s rwnie manifestacje
i inne zgromadzenia, ktre su nie tylko partiom opozycyjnym, ale rwnie partiom
rzdzcym, np. do wyraania jednoci z polityk rzdu, poparcia dla okrelonych idei czy
dziaa. Sprawnemu dziaaniu partii i budowaniu szerokiego poparcia spoecznego su nie
tylko media, ale rwnie tworzenie struktur terenowych, czy organizowanie tzw.
modziewek. W pastwach demokratycznych dla osigania celw politycznych i spoeczno-
-ekonomicznych partie wsppracuj z innymi organizacjami takimi jak zwizki zawodowe,
fundacje czy stowarzyszenia.
Chocia wielokrotnie w debacie publicznej w Polsce rola partii bywaa podwaana,
obserwowane s symptomy kryzysu zaufania do partii i politykw, uwaam, e partie
stanowi nadal najskuteczniejsz form spoecznego oddziaywania na wadz i uczestnictwa
spoeczestwa w yciu publicznym. Podobnie jest w innych pastwach demokratycznych.
Z samej istoty pastwa totalitarnego wynika odmienno celw i funkcji dziaajcych
w nim partii w stosunku do partii funkcjonujcych w pastwie demokratycznym. System
wadzy, w ktrym pastwo dy do kontrolowania wszystkich obszarw ycia swoich
obywateli, uczyni z partii politycznej jedno z kluczowych narzdzi zniewolenia
spoeczestwa i manipulacji nim. Reimy totalitarne (np. w ZSRR, w III Rzeszy, czy
wspczenie w Korei Pnocnej) s systemami monopartyjnymi (lub systemami partii
hegemonicznej): zazwyczaj jest to jedna partia i jeden wdz przywdca narodu i partii
jednoczenie. Pluralizm ideowy zostaje zastpiony jedn ideologi i powszechn
indoktrynacj spoeczestwa, w ktrej przynaleno do partii ma znaczenie podstawowe.
Jedno szeregw, zakaz dziaalnoci frakcyjnej wykluczaj z ycia partyjnego wszelkie
mechanizmy demokratyczne dotyczy to zarwno wyboru wadz, jak i podejmowania innych
decyzji, np. programowych. Partie polityczne w pastwa totalitarnych, takie jak NSDAP czy
KPZR, to struktury cile zhierarchizowane, oparte na terrorze i inwigilacji. Przynaleno do
nich bya obowizkowa lub stanowia warunek konieczny do uzyskania pracy i penienia
jakichkolwiek funkcji publicznych. Takie cechy miaa i podobn rol penia w okresie PRL-u
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, chocia w Polsce w przeciwiestwie do wikszoci
pastw bloku radzieckiego zachowano pozory wielopartyjnoci. PZPR stworzya
alternatywne struktury administracyjne w pastwie. Sekretarze partyjni mieli o wiele wicej
faktycznych uprawnie ni organy pastwa.
Ilustracj problemu funkcjonowania partii w systemach niedemokratycznych moe
by sytuacja we wspczesnych pastwach Europy Wschodniej, takich jak Rosja, Biaoru,
ktrych systemy polityczne odbiegaj od zachodnioeuropejskich standardw
demokratycznych. W pastwach tych, podobnie jak w demokracjach zachodnich, scena
polityczna jest wielopodmiotowa, obowizuje zasada ideologicznej rnorodnoci, a wybory
i gosowanie stanowi formalne mechanizmy kreowania przywdcw i podejmowania
194
Odpowiedzi
decyzji. Cech charakterystyczn funkcjonowania partii politycznych jest jednak silna idea
wodzostwa, budowanie partii wok liderw, czsto zwizanych z dawnym systemem
komunistycznym i poprzednim systemem wadzy. Charakterystycznym elementem systemu
jest funkcjonowanie tzw. partii wadzy tworzonych jako aktualne zaplecze polityczne dla
funkcjonujcego prezydenta (tak jest np. w Rosji) lub rzdu. Gwny cel partii to stabilizacja
systemu wadzy i skupianie spoeczestwa wok przywdcy. Budowaniu pozycji partii
wadzy su faszerstwa wyborcze i zastraszanie opozycji politycznej.
W pastwach demokratycznych partia to porednik pomidzy pastwem
a spoeczestwem, organizacja aspirujca do reprezentowania i obrony politycznych
interesw okrelonych grup spoecznych, forma partycypacji politycznej obywateli.
W pastwach niedemokratycznych partie koncentruj swoj dziaalno gwnie na
wypenianiu funkcji wyborczych, kreowaniu oligarchicznych elit, pozycji przywdcy.
Skrajnym przykadem jest funkcjonowanie partii politycznych w pastwach totalitarnych,
w ktrych partia staje si narzdziem zniewolenia mas i utrwalania idei wodzostwa,
narzdziem w rkach wszechmocnego pastwa, a nie aktywnego politycznie spoeczestwa.
Zadanie 198.
Opisana w tekcie sytuacja, w ktrej Francja chce za pomoc ustawy zakaza
wyraania swojego wiatopogldu (dokadniej swojej religii) za pomoc stroju lub innych
symboli, jest moim zdaniem niezgodna z prawnymi unormowaniami zawartymi
w dokumentach midzynarodowych.
Na pocztku naley stwierdzi, e prawa i wolnoci osobiste s prawami
podstawowymi i fundamentalnymi. Maj charakter przyrodzony, powszechny i niezbywalny,
to znaczy przynale kademu czowiekowi, bez wzgldu na okolicznoci ras, pe, wiek,
status spoeczny, wyznanie czy pogldy polityczne. Wrd tych praw, nalecych do
I generacji praw czowieka, znajduj si rwnie te dotyczce wolnoci wiatopogldu, to jest
wolnoci myli, sumienia i wyznania oraz wolnoci do wyraania swoich pogldw. Zapisy,
ktre maj za zadanie chroni te wolnoci zawarte s w wielu dokumentach i byy one
wypracowywane na forum midzynarodowym, szczeglnie po II wojnie wiatowej.
Podstawowym dokumentem, bdcym wzorem katalogu praw czowieka, jest Powszechna
Deklaracja Praw Czowieka, uchwalona 10 grudnia 1948 roku rezolucj Zgromadzenia
Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych. Zawiera ona wszystkie prawa czowieka
I generacji, czyli te najbardziej podstawowe, ktre od stosujcego je pastwa wymagaj tylko
powstrzymania si od pewnych posuni (a nie na przykad konkretnych nakadw
finansowych, jak prawa II generacji). Podkrela rwnie, e wszyscy ludzie rodz si wolni
i rwni.
Inne dokumenty midzynarodowe, ktre zawieraj te prawa, a ktre maj ju moc
wic (tej Deklaracja nie miaa), to midzy innymi Konwencja o ochronie praw czowieka
i podstawowych wolnoci z roku 1950 (rdo 2), zawarta pod egid Rady Europy, oraz
Midzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych, zawarty w 1966 roku, ktry zosta
wypracowany w ramach ONZ. Francja ratyfikowaa oba te dokumenty, ktre mwi wprost,
e wolno wyraania swoich pogldw, jak rwnie religii, jest podstawowym prawem
kadego czowieka, a poszanowanie tego prawa jest obowizkiem kadego pastwa. Francja
rwnie powinna si do tego stosowa. W tekcie mamy za to sytuacj, w ktrej prbuje si
administracyjnie narzuci rozwizania wprost przeczce tym podstawowym wolnociom.
195
Z drugiej strony Francja ma dug tradycj rozdzielenia pastwa od kocioa, ktra nie
realizuje si we wsppracy midzy tymi podmiotami, ale w penym rozdziale, w laickoci
pastwa. Trzeba podkreli, e zamieszki, ktre ogarny Francj w 2005 roku, czy te atak
terrorystyczny na redakcj gazety Charlie Hebdo w styczniu 2015 roku pokazuj, e
problem ekstremizmu religijnego nadal istnieje i daje niektrym powody, aby obawia si
wszelkich przejaww religijnoci. Jednym ze skutkw takich wydarze jest przyzwolenie
spoeczne na uregulowania, ktre godz w wolno wyznania i wyraania swojego
wiatopogldu. Dodatkowo niektre prawicowe rodowiska polityczne (na przykad Front
Narodowy) podgrzewaj nastroje antyimigranckie i antyislamskie dla zbicia swojego kapitau
politycznego. Wspczenie Francja staa si domem dla duej grupy migrantw, przede
wszystkim z muzumaskich pastw Afryki Pnocnej. W ostatnich latach coraz bardziej
uwidacznia si problem z integracj tych grup zamieszki w Paryu oraz w kilku innych
miastach w 2005 roku pokazay, e dotychczasowa polityka pastwa w tym zakresie jest
nieskuteczna. Migranci to gwnie muzumanie, ktrzy przybyli do Francji w nadziei na
lepsze ycie i na to, e ich podstawowe prawa bd w pastwie demokratycznym
przestrzegane.
Ponadto nawet w przytoczonych przeze mnie dokumentach midzynarodowych jest
zastrzeenie, e wolnoci obywatelskie mog zosta ograniczone wanie w takich
przypadkach, kiedy zagroone jest bezpieczestwo i porzdek publiczny. Jednak moim
zdaniem w przypadku Francji idzie to o krok dalej pastwo nie tylko jest neutralne
wiatopogldowo i wieckie, ale jak widzimy w tekcie, prbuje zwalcza publiczne przejawy
wyraania swojej religii. W mojej opinii kobieta w burce czy z krzyykiem na acuszku,
ktra chce studiowa na uniwersytecie, nie jest zagroeniem dla bezpieczestwa i taki zakaz
nie jest wyrazem realnej potrzeby, ale zamaniem podstawowego prawa czowieka, jakim jest
wolno wyznania i prawo do publicznego uzewntrzniania swojej religii. Zatem jest to
rwnie niezgodne z Powszechn deklaracj praw czowieka, Konwencj o ochronie praw
czowieka i podstawowych wolnoci oraz innymi dokumentami midzynarodowymi,
dotyczcymi praw czowieka.
Zadanie 199.
Podejmujc temat praw oskaronego, naleaoby na pocztek zastanowi si nad
definicj sowa oskarony. Wedug prawa karnego jest to czowiek, ktrego postawiono
w stan oskarenia w wyniku zoenia aktu oskarenia. Pod okreleniem prawa oskaronego
kryj si pewne udogodnienia i zabezpieczenia, jakie pastwo zapewnia oskaronemu
w procesie karnym. Co warto podkreli, uprawnienia te musz by uregulowane
w przepisach prawa, i to nie jedynie karnego. Dla ich okrelenia naley siga do innych
gazi prawa, przede wszystkim do prawa konstytucyjnego, a take midzynarodowego (m.in.
do umw midzynarodowych). Mona rwnie powiedzie, e te uprawnienia s odbiciem
obowizkw, jakie ci wobec oskaronego na organach pastwa. To wanie one maj za
zadanie zapewni oskaronemu realizacj jego praw, przysugujcych mu na podstawie
przepisw prawnych.
Znajc ju definicje, naley wskaza i omwi poszczeglne uprawnienia
oskaronego. Na gruncie polskiego prawa powinnimy ich szuka przede wszystkim
w Kodeksie postpowania karnego, ale take siga do innych rde. Podstawowym prawem
oskaronego jest prawo do informacji, o co waciwie si go oskara. Umoliwia mu to
naleyte ustosunkowanie si do aktu oskarenia, na ktry przecie moe odpowiedzie
i przygotowa si do obrony. Zasadzie naleytego poinformowania suy rwnie obowizek
196
Odpowiedzi
dopenienia wymogw formalnych aktu oskarenia, czyli wniesienie go na pimie, wskazanie

podstaw prawnych itd.
Oskarony ma prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrocy, ktrego
moe sobie wybra. Moe te zoy do sdu wniosek o przyznanie obrocy z urzdu, jeli
np. nie sta go na obroc z wyboru. S te sytuacje, w ktrych musi mie obroc z urzdu:
jeli jest nieletni, guchy, niemy lub gdy zachodz uzasadnione wtpliwoci co do jego
poczytalnoci. Oskarony przebywajcy w areszcie lub wizieniu ze swoim obroc moe
porozumiewa si bez obecnoci innych osb, jedynie w pewnych warunkach prokurator
moe zastrzec swoj obecno w takich sytuacjach. Poza tym, jeli oskarony jest
cudzoziemcem i nie potrafi dostatecznie dobrze posugiwa si jzykiem polskim, powinien
mie zapewnion pomoc tumacza.
Uprawnieniom oskaronego suy take zasada domniemania niewinnoci, co
oznacza, e to organy cigania musz udowodni jego win, a on sam nie musi bez ich
dziaania przedstawia dowodw swojej niewinnoci. Podczas skadania wyjanie
w procesie oskaronemu przysuguje moliwo odmowy tej czynnoci, jak rwnie odmowy
odpowiedzi na poszczeglne pytania bez konsekwencji. Wszelkie powstae wtpliwoci
naley interpretowa na jego korzy.
Ponadto oskaronemu przysuguje szereg uprawnie proceduralnych. Moe on np.
zadawa pytania wiadkom, wnosi o wyczenie jawnoci rozprawy w opisanych przez
przepisy przypadkach, ma rwnie dostp do akt sprawy. Moe take bra udzia
w czynnociach toczcych si poza rozpraw. Oskarony moe take po zakoczeniu sprawy
w pierwszej instancji wnie apelacj, tj. dochodzi swoich praw w postpowaniu przed
sdem wyszej instancji, co oczywicie nastpuje na warunkach okrelonych przepisami
prawa.
Wydaje si wic, e prawo stwarza odpowiednie warunki do realizacji praw
oskaronego w procesie karnym. Naley jednak przyj zaoenie, e zazwyczaj jest to osoba,
ktra na co dzie nie zajmuje si zawodowo dziaalnoci zwizan ze stosowaniem
przepisw postpowania karnego i raczej nie zgbia umw midzynarodowych dotyczcych
praw czowieka. Najczciej kieruje si ona jedynie subiektywnym poczuciem elementarnej
sprawiedliwoci, ktre nakazuje dziaa w swojej sprawie. Rodzi si zatem pytanie, czy
oskarony moe skutecznie odnale si w gszczu rnych przepisw, ktre mog by mu
pomocne. Zapewne zaley to za kadym razem od osobistych zdolnoci tej osoby, ale nie
tylko. Ot po stronie organw pastwa, w tym sdu, ley obowizek pouczania
o uprawnieniach i obowizkach oskaronego. Odpowiednie organy w sposb przewidziany
prawem informuj o moliwociach dziaania w okrelonych sytuacjach, jak np.
o wspomnianym wczeniej prawie do odmowy zoenia wyjanie, do moliwoci powoania
obrocy, czy te o kwestiach natury proceduralnej, jak niewtpliwie jest wskazanie organw,
do ktrych moe si odwoa oskarony, a take o terminach, w ktrych naley dokona
danych czynnoci procesowych.
Tak wic strona oskarona w procesie karnym ma szerokie moliwoci dochodzenia
swoich praw przed sdem. Samo istnienie przedstawionych przepisw jest solidn gwarancj
realizacji praw oskaronego. Przecie nasza ustawa zasadnicza Konstytucja formuuje
zasad pastwa prawa, a wic pastwa, ktre funkcjonuje na jasno i stosunkowo precyzyjnie
okrelonych zasadach, ktrych musi przestrzega. Oczywicie trzeba pamita, e za
organami pastwa kryje si czowiek, ktry jest omylny, ale takie sytuacje rwnie s
przewidziane w przepisach. Ich prawidowe zastosowanie jest warunkiem usunicia uchybie
i doprowadzenia w procesie do ustale, ktre w jak najwikszym stopniu odpowiadaj
prawdzie, sprawiedliwoci i prawom czowieka.
197
Zadanie 200.
W moim odczuciu Trybuna Konstytucyjny jest podstawowym gwarantem
praworzdnoci. Peni on funkcj sdu konstytucyjnego stojcego na stray zgodnoci
stanowionego prawa z konstytucj. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku
i Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1985 roku okreliy obowizujce zadania
Trybunau Konstytucyjnego.
Zgodnie z Konstytucj RP Trybuna Konstytucyjny jest organem wadzy sdowniczej
niezalenym od wadzy ustawodawczej i wykonawczej. Trybuna Konstytucyjny skada si
z niezawisych 15 sdziw o najwyszych kompetencjach, wybieranych indywidualnie przez
Sejm RP bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej
liczby posw, na dziewicioletni kadencj. Kandydatw na czonkw Trybunau moe
proponowa grupa 50 posw i Prezydium Sejmu RP. Prezes i wiceprezes Trybunau
powoywani s przez Prezydenta RP z kandydatw przedstawionych przez Zgromadzenie
Oglne Sdziw Trybunau Konstytucyjnego. Sdziowie s niezawili, maj immunitet
sdziowski, podlegaj tylko Konstytucji. Nie mog czy swojego urzdu z innymi
stanowiskami oraz obowizuje ich zakaz przynalenoci do partii politycznej.
Podstawowym zadaniem Trybunau Konstytucyjnego jest kontrola zgodnoci norm
prawnych z ustaw zasadnicz. Wyrniamy dwie formy kontroli prewencyjn i nastpcz.
Prezydent RP moe zwrci si w trybie kontroli prewencyjnej do Trybunau
Konstytucyjnego w sprawie ustalenia zgodnoci ustaw przedstawionych mu do podpisu
w procesie legislacyjnym oraz zgodnoci z Konstytucj umw midzynarodowych
przedstawionych do ratyfikacji. Trybuna orzeka tylko w obszarze zaskarenia. Wycofanie
wniosku przez Prezydenta RP zobowizuje Trybuna do umorzenia postpowania. Tylko
wobec ustawy budetowej TK ma ograniczony czas na wydanie orzeczenia, w pozostaych
przypadkach pracuje wasnym trybem. Orzeczenie to jest ostateczne, wice, Prezydent RP
musi podpisa ustaw zgodn z Konstytucj, a odmwi podpisania dokumentu w caoci
niezgodnego z ustaw zasadnicz. Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego o niezgodnoci
z konstytucj aktu normatywnego w caoci lub w czci skutkuje tym, i przerwany jest
proces legislacyjny. W trybie kontroli nastpczej Trybuna Konstytucyjny kontroluje
obowizujce ustawy, umowy midzynarodowe i inne akty prawne bdce rdami prawa
stanowione przez centralne organy wadzy. Konstytucja RP upowania m.in. Prezydenta RP,
Marszaka Sejmu RP i Senatu RP, premiera, grup co najmniej 50 posw, pierwszego
Prezesa Sdu Najwyszego, Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego, Prokuratora
Generalnego, Prezesa Najwyszej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich do skadania
wniosku o zbadanie zgodnoci przepisw prawa z Konstytucj. Zasadniczym skutkiem
wyroku orzekajcego o niezgodnoci z Konstytucj okrelonej regulacji jest utrata mocy
obowizujcej.
Wanym zadaniem trybunau jest kontrola konstytucyjnoci prawa krajowego
tworzonego wskutek realizacji zada wynikajcych z przynalenoci do Unii Europejskiej.
Sdy maj prawo do skadania pytania prawnego w toku konkretnego postpowania, np.
dotyczcego zagadnienia konstytucyjnoci lub legalnoci aktu prawnego, na podstawie
ktrego sd ma rozstrzygn spraw.
Do konstytucyjnych zada trybunau naley rozstrzyganie sporw kompetencyjnych
midzy centralnymi organami pastwa (jak w rdle 2). Postpowanie przed Trybunaem
obejmuje obszar kompetencji organw pozostajcych w sporze. Zgodnie z ustaw zasadnicz
postpowanie w tym przedmiocie zainicjowa mog: Prezydent RP, Marszaek Sejmu RP,
198
Odpowiedzi
Marszaek Senatu RP, Prezes Rady Ministrw RP, Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego,
Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego oraz Prezes Najwyszej Izby Kontroli.
Istotnym zadaniem Trybunau jest orzekanie o zgodnoci z Konstytucj celw lub
zasad dziaa partii politycznych przy okazji rozpoznawania wniosku partii o rejestracj
statutu oraz w sytuacji, kiedy uprawnione podmioty wystpi o zbadanie zgodnoci zasad
dziaa z ustaw zasadnicz. W razie stwierdzenia przez Trybuna niezgodnoci z Konstytucj
celw lub zasad dziaania partii sd ma obowizek odmwi dokonania wpisu partii do
ewidencji lub zdelegalizowa zarejestrowan parti.
Kolejn wan kompetencj Trybunau Konstytucyjnego jest orzekanie o przejciowej
niezdolnoci Prezydenta RP do sprawowania urzdu. Marszaek Sejmu RP, jeli Prezydent
RP nie jest stanie go zawiadomi o niemonoci sprawowania urzdu, wystpuje do
Trybunau z wnioskiem o stwierdzenie takiej przeszkody oraz o powierzenie mu
tymczasowego wykonywania obowizkw gowy pastwa. Dotychczas nie byo takiej
sytuacji.
W sytuacji naruszenia konstytucyjnych wolnoci lub prawa kady obywatel ma prawo,
na zasadach okrelonych w ustawie zasadniczej, wnie skarg do Trybunau
Konstytucyjnego w sprawie zgodnoci z Konstytucj ustawy lub innego aktu normatywnego,
na podstawie ktrego sd lub organ administracji publicznej orzek ostatecznie o jego
wolnociach lub prawach albo o jego obowizkach okrelonych w Konstytucji. Skarg
konstytucyjn dla skarcego moe sporzdzi wycznie adwokat i radca prawny. Skarga
konstytucyjna jest zwolniona z opaty sdowej. Naley j zoy po wyczerpaniu drogi
prawnej w cigu trzech miesicy od dnia dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku,
ostatecznego rozstrzygnicia. Do skargi naley doczy: penomocnictwo sporzdzenia
skargi, odpis i kopie orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji i w drodze
odwoawczej. Prawidowo sporzdzona skarga powinna zawiera informacje oglne
dotyczce skarcego i penomocnika skarcego, okrelenie przedmiotu skargi
konstytucyjnej i podstaw tej skargi oraz uzasadnienie zarzutu niezgodnoci z Konstytucj.
Skarga konstytucyjna mimo zoonej procedury naley do tego obszaru kontroli, ktry
rozwija si dynamicznie. Od wejcia w ycie Konstytucji mona odnotowa znaczc liczb
skarg sporzdzonych zgodnie z warunkami okrelonymi w Konstytucji i w ustawie
o Trybunale Konstytucyjnym, co pokazuje rdo 3 (cho przyzna naley, e instytucja nie
do koca jest skutecznie wykorzystana przez obywateli).
Instytucja Trybunau Konstytucyjnego jest fundamentalnym, niezbdnym elementem
pastwa prawa. Wzmacnia mechanizmy praworzdnoci przyczynia si do wyeliminowania
z porzdku prawnego pastwa niekonstytucyjnego aktu prawnego. Trybuna Konstytucyjny,
sprawujc kontrol nad zgodnym z Konstytucj stanowieniem prawa, przyczynia si do
legitymizacji wadzy i porzdku prawnego. Niebagatelne znaczenie maj w tym wzgldzie
przywoane kompetencje niezwizane z konstytucyjnoci aktw prawnych rozstrzyganie
sporw kompetencyjnych pomidzy naczelnymi organami pastwa, kwestia konstytucyjnoci
funkcjonowania partii politycznych czyn instytucja skargi konstytucyjnej.
Zadanie 201.
Celem polityki rozszerzenia jest zjednoczenie pastw europejskich wok wsplnego
projektu polityczno-gospodarczego. Podstaw prawn dokonywanych rozszerze stanowi
podpisany w 2007 roku Traktat o Unii Europejskiej, ustalajcy, ktre pastwa mog ubiega
si o czonkostwo, oraz okrelajcy wartoci lece u podstaw Unii.
199
Nowy etap w historii integracji europejskiej zosta wyznaczony podpisaniem

i wejciem w ycie w roku 1993 Traktatu o Unii Europejskiej, zwanego powszechnie
Traktatem z Maastricht. Byo to wwczas dalekosine dziaanie stanowice swoiste
ukoronowanie i konsekwencj stara rnych si politycznych i spoecznych zmierzajcych
do utworzenia Unii Europejskiej. Po podpisaniu Traktatu z Maastricht Unia Europejska
dokonaa kolejnych rozszerze, z ktrych pierwsze w XXI wieku i zarazem najwiksze miao
miejsce w 2004 roku, gdy do wsplnoty doczyo dziesi pastw: Cypr, Czechy, Estonia,
Litwa, otwa, Malta, Polska, Sowacja, Sowenia i Wgry. Kolejne rozszerzenie odbyo si
w roku 2007 wtedy do Wsplnoty Europejskiej doczyy Rumunia i Bugaria. Ostatnie
rozszerzenie nastpio ju po podpisaniu Traktatu z Lizbony, w 2013 roku, kiedy status
pastwa czonkowskiego otrzymaa Chorwacja. Przystpienie Chorwacji stanowi zacht dla
innych pastw tego regionu. Rwnoczenie z kolejnymi rozszerzeniami Unia prowadzia
negocjacje i rozmowy o rnym statusie zaawansowania z pastwami kandydatami do
czonkostwa w Unii: Islandi, Serbi, Turcj, Macedoni, a take z Albani, Boni
i Hercegowin oraz Kosowem.
Zgodnie z kryteriami kopenhaskimi ustalonymi przez Rad Europejsk w 1993 roku
kade pastwo europejskie moe ubiega si o czonkostwo w Unii po spenieniu warunkw
dotyczcych: stabilnoci instytucji gwarantujcych demokracj, praworzdnoci,
przestrzegania praw czowieka, w tym poszanowania praw mniejszoci narodowych
i etnicznych, sprawnego funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz zdolnoci do przyjcia
zobowiza unijnych, w tym dostosowania si do celw unii w wymiarze gospodarczym,
politycznym, walutowym. Rozpoczte negocjacje z krajami bakaskimi, Turcj oraz Islandi
s na rnych etapach procesu akcesyjnego, przy czym nie obywa si w ich trakcie bez
dylematw natury gospodarczej i politycznej.
Pastwem do niedawna najbardziej zaawansowanym w negocjacjach akcesyjnych bya
Islandia. Pastwo to zwizao si z Uni w ramach wsplnego obszaru gospodarczego oraz
Ukadu z Schengen, co dawao nadziej na szybkie zamknicie szeregu obszarw negocjacji,
nie oznaczao natomiast, e jej ewentualne czonkostwo nie przysparza dylematw natury
gospodarczej oraz politycznej. Sprawami spornymi s rybowstwo, a take kwestie
odpowiedzialnoci bankw wobec innych krajw Unii. Problemy te wpyny rwnie na
nastawienie samych Islandczykw do przyszego czonkostwa. Wyraaj oni coraz wikszy
sceptycyzm co do korzyci, jakie mog wynika z przynalenoci do Unii. Std w 2015 roku
Islandia oficjalnie wycofaa swoj kandydatur do Unii Europejskiej.
Pastwa bakaskie, starajce si uzyska status czonka Unii, zdaj si mie realnie
due szanse na jego szybkie uzyskanie. Na korzy tych pastw przemawia fakt, e
liczebno ludnoci i obszar Serbii, Czarnogry i pozostaych krajw s niewielkie.
Przygldajc si jednak sytuacji politycznej i gospodarczej pastw bakaskich, widzimy
szereg dylematw zwizanych z przystpieniem Serbii, Czarnogry, Boni i Hercegowiny czy
Macedonii do Unii. Macedonia blokowana jest przez Grecj ze wzgldu na spr o nazw
kraju, Serbia ma nieustabilizowan sytuacj z Kosowem, stabilno pastwowa Boni
i Hercegowiny stoi pod znakiem zapytania. Wszystkie te kraje maj trudn sytuacj
ekonomiczn i polityczn, nierozwizane problemy gospodarcze i spoeczne, sab
administracj, korupcj oraz due kopoty z rnymi formami przestpczoci zorganizowanej.
W zwizku z tym przyczenie ich do Unii moe przynie jej wicej problemw
gospodarczych i politycznych ni korzyci wynikajcych z faktu otworzenia si kolejnych
rynkw zbytu. Innym problemem w kwestii przyczenia tych pastw jest sprawa otwarcia
rynkw pracy dla ich obywateli. Jak wynika z analizy rda drugiego, niektre kraje, jak np.
Wielka Brytania, obawiaj si napywu taniej siy roboczej.
200
Odpowiedzi
Niewtpliwie najbardziej kontrowersyjn kwesti w rozwaaniach o przyszym

rozszerzeniu Unii Europejskiej jest sprawa Turcji. Turcja prowadzi negocjacje z Uni od 2005
roku. Jest to jeden z najtrudniejszych procesw negocjacyjnych w historii Unii. Trudnoci
z dostosowaniem Turcji do wymogw prawa Unii ujawniaj si w zakresie gospodarki,
polityki wewntrznej, kwestii praw czowieka, sprawy Kurdw, problemw z Cyprem, roli
armii w pastwie. Dlatego pastwa czonkowie Unii rozwaaj korzyci i straty wynikajce
z ewentualnego faktu przyczenia tego pastwa do struktur organizacji. Niewtpliwie za
przystpieniem przemawia fakt, e Turcja to coraz bardziej nowoczesny kraj, oferujcy
chonny rynek zbytu, a take pracownikw, to kraj, ktrego midzynarodowa pozycja
polityczna wci ronie nie tylko w Europie, ale i w Azji. Natomiast argumentem przeciw jest
groba ewentualnej destabilizacji Unii, gdy Turcja staaby si jednym z najwikszych
pastw czonkowskich UE. Dodatkowo fakt, e Turcja ma wysokie zatrudnienie w rolnictwie
oraz znaczny dug publiczny, powoduje, e nie wszyscy czonkowie Unii widz korzyci
z przystpienia jej do Wsplnot. Ponadto nie bez znaczenia jest take odmienno religijna
(islam) i kulturowa tego kraju. Problem tych wszystkich kontrowersji ilustruje rdo drugie,
w ktrym Turcja zostaa przedstawiona jako ko trojaski dla Europy.
Jeszcze jednym pastwem, ktre stara si o przyjcie w struktury Unii, jest Ukraina,
od 2004 roku jej ssiad, pretendent do kopotliwy ze wzgldu na skomplikowan struktur
gospodarczo-spoeczn, dyskusyjne poszanowanie praw czowieka i korupcj. Jednak
w kwestii przyjcia lub ewentualnych rozmw z Ukrain na ten temat wane s take relacje
tak Ukrainy (rdo trzecie), jak i Unii z Rosj. Sytuacja na Ukrainie od 2014 roku jest bardzo
trudna. Na deklaracje wadz ukraiskich o zintensyfikowaniu stara o zacienianie
wsppracy z Uni i podpisanie politycznej czci umowy stowarzyszeniowej z UE Rosja
zareagowaa aneksj Krymu oraz prb oderwania Donbasu.
Rozwaajc dylematy zwizane z rozszerzeniami Unii, naley rwnie zwrci uwag
na fakt, i akcesja kolejnych mniejszych i uboszych pastw zmieni ukad si w strukturach
europejskich. Sceptycy uwaaj, e moe nastpi nadreprezentacja mniejszych pastw i tym
samym dominacja krajw niezbyt ludnych i majcych niewielki udzia we wsplnym PKB
nad europejskimi mocarstwami. Podsumowujc rozwaania, mona stwierdzi, e ewentualne
rozszerzenie Unii Europejskiej moe przyczyni si do rozwoju tej organizacji, do gbszej
integracji krajw do niej nalecych oraz do wzmocnienia Unii jako podmiotu w polityce
midzynarodowej.
Zadanie 202.
Midzynarodowy terroryzm jest jednym z najpowaniejszych problemw, z ktrym
boryka si wspczesny wiat. Organizacje terrorystyczne, poprzez zastraszenie spoeczestw,
d do wymuszenia na rzdach pastw realizacji stawianych przez siebie celw
politycznych. Ofiarami atakw terrorystycznych s konkretne, cile okrelone osoby
(terroryzm indywidualny) albo przypadkowe zbiorowoci ludzi (terroryzm zbiorowy).
Metody, jakimi posuguj si terroryci, to zamachy z uyciem broni palnej, zamachy
bombowe (miny i samochody-puapki, zamachy samobjcze), porwania osb, egzekucje
zakadnikw, a ostatnio take cyberterroryzm.
Dla midzynarodowego terroryzmu granice pastw nie stanowi przeszkody, dlatego
uwaam, e stanowi on coraz wiksze zagroenie dla pastw Europy Zachodniej.
Przemawiaj za tym trzy argumenty: obserwowany w XXI wieku gwatowny rozwj
midzynarodowych organizacji terrorystycznych, zamachy terrorystyczne, ktre miay
201
miejsce w Europie Zachodniej w ostatnich latach oraz brak wsplnej, konsekwentnej

i skutecznej polityki migracyjnej prowadzonej przez pastwa Zachodu.
Pierwsze lata XXI wieku przyniosy Europie Zachodniej znaczc zmian rde
zagroe terrorystycznych. Zmalaa aktywno lokalnych europejskich organizacji takich
jak IRA czy ETA. Rwnoczenie w tym samym czasie gwatownie wzroso zagroenie ze
strony tzw. dihadyzmu globalnego islamskiego ruchu spoecznego, ktrego zwolennicy
uwaaj za gwny cel swoich dziaa walk rzdami pastw muzumaskich, ktre odstpiy
od ortodoksji islamskiej i w ich mniemaniu podporzdkoway si pastwom Zachodu.
Kierujc si ideologi zbrojnego dihadu, d do osabienia pozycji tych wadz, zmian
politycznych i wprowadzenia w swoich krajach prawa islamskiego (szariatu). Podejmuj
take dziaania przeciwko pastwom Zachodu, ktre militarnie wspieraj ich wieckie
wadze. Obecnie wrd najgroniejszych organizacji terrorystycznych prym wiod talibowie,
Al-Kaida oraz Pastwo Islamskie w Iraku i Syrii (ISIS). Celami ich atakw staj si nie tylko
przedstawiciele wadz czy dziennikarze, ale take przypadkowi ludzie przebywajcy
w duych skupiskach, a wrd nich take wyznawcy innych nurtw islamu.
Punktem zwrotnym w ekspansji wiatowego dihadyzmu byy przeprowadzony przez
Al-Kaid 11 wrzenia 2001 roku przy uyciu porwanych samolotw zamach na budynki
World Trade Center w Nowym Jorku i gmach Pentagonu w Waszyngtonie. W jego wyniku
zgino cznie ok. 2 800 osb. Na ataki Al-Kaidy w Europie nie trzeba byo dugo czeka.
Ich ofiarami stay si spoeczestwa pastw, ktre czynnie wspieray walk z zagroeniami
wspczesnego wiata, w tym z terroryzmem, wysyajc swoje wojska do Iraku i Afganistanu.
W 2004 roku w Madrycie w serii atakw bombowych na pocigi Al-Kaida zabia prawie 200
osb. Rok pniej w Londynie ta sama organizacja zabia ponad 50 osb w czterech
samobjczych atakach bombowych w metrze i autobusie. W ostatnich latach doszo te do
kilku mniej spektakularnych atakw terrorystycznych przeprowadzonych przez dihadystw:
wysadzenia si w powietrze terrorysty-samobjcy w Sztokholmie w 2010 roku,
zamordowania brytyjskiego onierza na ulicach Londynu w 2013 roku, zabicia przez
terroryst przyznajcego si do zwizkw z ISIS policjantki i 5 zakadnikw w koszernym
markecie w Paryu w 2015 roku, zabicia dwch osb w Kopenhadze w 2015 roku. Jednym
z najgoniejszych w ostatnich latach zamachw terrorystycznych w Europie by atak trzech
islamistw powizanych z Al-Kaid na siedzib satyrycznego tygodnika Charli Hebdo
w Paryu w 2015 roku, w ktrym zgino 12 osb, w tym 8 czonkw redakcji czasopisma.
By to odwet za publikowane w nim rysunki i teksty wyszydzajce Mahometa.
Liberalna polityka migracyjna i przywizanie Europejczykw do idei praw czowieka
powoduj, e liczba muzumanw w pastwach Europy Zachodniej stale ronie. Europa
otwiera granice przed imigrantami z niespokojnego Bliskiego i rodkowego Wschodu (Syrii,
Iraku, Afganistanu) i zdestabilizowanej Afryki Subsaharyjskiej (Somalii, Erytrei, Nigerii).
Dodatkowo rzesza europejskich wyznawcw islamu ronie dziki notowanemu wrd nich
olbrzymiemu przyrostowi naturalnemu. Obecnie w Europie Zachodniej mieszka ju ok. 20
mln muzumanw (we Francji 5 mln, w Niemczech 4, w Wielkiej Brytanii 3). Szacuje si, e
tylko w cigu najbliszych 15 lat ich liczba wzronie o ponad 50%. Zdecydowana wikszo
z nich chce y w pokoju i uoyo ju sobie ycie w nowych miejscach zamieszkania.
Z drugiej strony Europejczycy czuj si coraz bardziej zagroeni, poniewa wanie spord
europejskich muzumanw rekrutuj si liczni ochotnicy walczcy w szeregach ISIS oraz
w innych formacjach terrorystycznych dziaajcych na Bliskim Wschodzie i w Pnocnej
Afryce. Czsto po przejciu szkolenia wojskowego i udziale w walkach wracaj do Europy,
stajc si olbrzymim zagroeniem dla jej mieszkacw. Zamachy terrorystyczne, jakie
ostatnio miay miejsce na naszym kontynencie, najczciej byy dzieem takich
europejskich muzumanw.
202
Odpowiedzi
Z drugiej strony w obliczu zagroenia terrorystycznego pastwa Zachodu prbuj, jak

nigdy dotd, przeciwdziaa jego ekspansji. Najbardziej popularna strategia walki z tym
zagroeniem polega na bezporedniej walce z organizacjami terrorystycznymi:
aresztowaniach i zabijaniu przywdcw oraz czonkw ugrupowa terrorystycznych,
likwidacji ich arsenaw, nakadaniu sankcji na wspierajce terroryzm pastwa zbjeckie.
Poza tym podejmowane s dziaania prewencyjne, ktre polegaj na inwigilacji radykalnych
rodowisk islamskich, uchwalaniu antyterrorystycznego prawa i wsppracy pastw oraz
organizacji midzynarodowych (ONZ, NATO, OBWE, UE, Interpol). Prbuje si take
walczy z przyczynami terroryzmu, dc do poprawy sytuacji spoeczno-ekonomicznej
i politycznej poprzez wpieranie edukacji na obszarach zagroonych terroryzmem oraz
organizowanie pomocy humanitarnej i rozwojowej dla ich mieszkacw (UNDP, UNICEF).
Moim zdaniem wszystkie te metody przynosz jednak niezadawalajce rezultaty,
a Europa Zachodnia jest bezradna wobec rosncego zagroenia midzynarodowym
terroryzmem. Brakuje jej narzdzi do skutecznej z nim walki, a dodatkowo, co nie mniej
wane, brakuje europejskim przywdcom woli stanowczego przeciwstawienia si temu
zagroeniu. W 2015 roku bojownicy z ISIS zapowiedzieli, e najpierw przejm pen wadz
w Libii, a nastpnie, ukryci pomidzy setkami tysicy uchodcw, przeprawi si przez
Morze rdziemne do Europy i rozpoczn jej podbj, wykorzystujc do tego celu take
istniejc tutaj wielomilionow muzumask pit kolumn. Dihadyci maj pen
wiadomo, e Zachd niewiele moe im zrobi, bo paradoksalnie ich sprzymierzecem jest
wymylona przez samych Europejczykw ideologia praw czowieka. Jedyn reakcj na akty
terroru, jakie miay miejsce w ostatnich latach w Europie Zachodniej, byy sowa oburzenia
politykw, marsze protestacyjne obywateli i ostrzeenia przed nadcigajcym zagroeniem
islamofobi.
Zadanie 203.
Przez dochody publiczne rozumiemy dochody pastwa oraz samorzdw
terytorialnych uzyskane z wszelkich rde ustalane i realizowane w ramach budetw tych
jednostek. Ponadto do dochodw publicznych zaliczy moemy wpywy uzyskane przez inne
podmioty gospodarcze, w ktrych pastwo lub samorzdy maj swoje udziay. W swojej
pracy skupi si wic na wymienieniu i charakterystyce dochodw publicznych
realizowanych w ramach budetw pastwa i samorzdw terytorialnych wszystkich szczebli.
W przypadku pastwa bd to przede wszystkim podatki.
Pastwo polskie planuje swoje dochody w ramach opracowywanego co roku (do 30
wrzenia) przez Rad Ministrw RP projektu ustawy budetowej. Projekt ten zawiera
prognozy zarwno dochodw, jak i wydatkw pastwa na dany rok budetowy. Ze rda 1
mona wyczyta, e podatki s istotnym elementem dochodw pastwa. Mona je podzieli
na podatki bezporednie, czyli PIT i CIT, oraz podatki porednie, np. akcyza, VAT. Ponadto
na koniec roku budetowego Narodowy Bank Polski dokonuje wpat z zyskw uzyskanych
tytuem obrotu obligacjami Skarbu Pastwa lub z lokat bankowych. List dochodw
budetowych pastwa uzupeniaj te subwencje uzyskiwane z Unii Europejskiej dla pastw
czonkowskich. W przypadku Polski jest to powana kwota, ktra pozwala modernizowa
nasz kraj, zarwno przemys, jak i w powanym stopniu rolnictwo.
Spord wszystkich wpyww do budetu pastwa najwikszym rdem pienidzy s
wanie podatki ponad 90% wszystkich dochodw pastwa. Kwoty uzyskane z podatkw
od osb fizycznych (PIT) i od osb prawnych (CIT) stanowi blisko 1/4 caej kwoty
podatkw. Do pastwa wpywaj rwnie podatki porednie, takie jak podatek od towarw
203
i usug (VAT), podatek akcyzowy i podatek od gier. Stanowi one najpowaniejsze rdo
dochodu: z samego tylko podatku VAT wpywy wynosz ok. 45% wpyww ze wszystkich
podatkw, a akcyza daje ponad 20%. Dlatego tak wana jest polityka podatkowa pastwa,
ustalanie ich wysokoci, a przede wszystkim skuteczno w ich ciganiu (problem istnienia
tzw. szarej strefy). Std te w interesie pastwa jest, aby jak najwicej obywateli uzyskiwao
legalne dochody oraz aby w pastwie dziaalno gospodarcza wizaa si z opodatkowaniem
wszelkich transakcji (kasy fiskalne), a popyt na konsumpcj i usugi stale wzrasta.
Najwaniejszy dla dochodw budetowych podatek VAT, w Polsce od 1993 roku (obecnie
podstawowa stawka wynosi 23%), jest odprowadzany przez kadego przedsibiorc
(producenta, usugodawc) w kadej fazie produkcji danego towaru, czy te podczas jego
sprzeday. Drugi z podatkw porednich, akcyza, jest naliczany przede wszystkim tam, gdzie
koszty produkcji danego towaru s stosunkowo niskie, a koszty sprzeday stosunkowo
wysokie. Przez to Skarb Pastwa przejmuje du cz zysku. Do takich towarw nale
m.in.: papierosy, alkohol, paliwa lub towary luksusowe, jak samochody.
Do innej grupy, bo do grupy podatkw bezporednich, zaliczy trzeba podatki od osb
fizycznych (PIT) i osb prawnych (CIT). Ten pierwszy odprowadzaj pracujcy obywatele.
Jego wysoko regulowana jest przez pastwo obecnie stawki podatkowe wynosz 18%
i 32%, a zale od wysokoci uzyskiwanych dochodw. Drugi podatek, podatek od osb
prawnych (CIT), obcia przedsibiorstwa, ktre posiadaj osobowo prawn. Dochody tych
przedsibiorstw s opodatkowane w wysokoci 19%. W przypadku kadego z tych podatkw
wane jest i dla pastwa (wikszy budet), i dla obywateli (beneficjenci tego budetu), aby
jak najwicej ludzi pracowao i jak najwicej firm uzyskiwao dochd. Wpywy uzyskiwane
z tych podatkw zale rwnie bardzo mocno od oglnej sytuacji w regionie i na wiecie.
Jeli jest kryzys, wszyscy to odczuwamy.
W przypadku samorzdu terytorialnego struktura dochodw budetowych wyglda
nieco inaczej ni w przypadku budetu pastwa. Na przykadzie Wgrowca [rdo 2.] mona
stwierdzi, e dochody wasne stanowi 58% wszystkich dochodw zapisanych w uchwale
budetowej miasta. A przecie podatki nie s jedynym rdem dochodw wasnych miasta
czy innego samorzdu terytorialnego. Poza podatkami, ktrych wysoko jest bardzo
zrnicowana w przypadku samorzdw, s jeszcze dochody uzyskane np. ze sprzeday
wasnoci samorzdowej, wpywy z umw najmu, dzierawy, odsetki od rodkw na
rachunkach bankowych i od posiadanych papierw wartociowych. Jak ju wspomniaem,
wysoko tego rodzaju wpyww jest bardzo zindywidualizowana. S przecie gminy, ktre
uzyskuj wielkie kwoty za dzieraw swoich gruntw rnym przedsibiorstwom
(np. kopalniom odkrywkowym) lub jednostkom wojskowym (poligony). S te gminy, na
ktrych terenie dominuj grunty rolne klasy V i VI, za ktre nie zbiera si podatku. Dlatego
te niezbdne s subwencje oglne i dotacje celowe z budetu pastwa.
Podatki stanowi jednak powan cz dochodw samorzdu terytorialnego. Do kasy
samorzdu trafiaj podatki bezporednie. Zaliczy moemy do nich wspomniany wyej
podatek rolny, zaleny od rodzaju gleb, i podatek leny. Samorzdy otrzymuj te cz
podatkw PIT odprowadzanych przez osoby fizyczne (np. gminy prawie 40%) i podatkw
CIT paconych przez osoby prawne (np. gminy ponad 6%). Te podatki dochodowe s
wsplne, poniewa trafiaj zarwno do budetu pastwa, jak i do budetw wszystkich trzech
szczebli samorzdu terytorialnego. Podobnie jak w przypadku wspomnianych wyej
podatkw rolnego i lenego, podatki dochodowe zale bardzo mocno od uwarunkowa
lokalnych. To dlatego due miasta chciayby, aby osoby, ktre pracuj na ich obszarze,
odprowadzay rwnie tam podatki. Haso: Mieszkasz i pracujesz w Warszawie? Tu pa
podatki jest bardzo aktualne.
204
Odpowiedzi
Do innych podatkw, ktre zasilaj budety samorzdw, zaliczamy podatki od

nieruchomoci (np. mieszkania, domy), podatki od rodkw transportu (pojazdy ciarowe),
podatek od darowizn i podatek od czynnoci cywilnoprawnych. Te tzw. podatki majtkowe,
tak jak inne opacane na rzecz samorzdw, s bardzo zrnicowane i zalene od rozmaitych
czynnikw lokalnych.
W przypadku niektrych samorzdw wiele kontrowersji wywouje polityka
stosowania rnorodnych kar i nakadania mandatw karnych przez samorzdowe strae
miejskie czy gminne. Okazywao si bowiem, e wpywy do budetu z mandatw karnych
wystawianych przez strae miejskie (gminne) za przekraczanie prdkoci przez kierowcw
byy tak wysokie, e niejednokrotnie opierao si na nich realizowanie wielu podstawowych
zada samorzdu.
Wspomniane wyej subwencje oglne i dotacje celowe z budetu pastwa s
niezbdne dla realizacji ustawowych zada przez samorzdy terytorialne. Bez tych pienidzy
wiele samorzdw nie byoby w stanie si utrzyma. rodki te przeznaczane s np. na
funkcjonowanie szk (subwencja owiatowa), utrzymanie drg, inwestycje i remonty,
utrzymanie urzdw itp. Samorzdy uzyskuj te dochody z funduszy unijnych (np. na
inwestycje gminne: drogi, parki rozrywki, rozbudow sieci internetu).
Na koniec naley stwierdzi, e rda dochodw publicznych s bardzo
zrnicowane. W najwikszym stopniu skadaj si na nie rnego rodzaju podatki oraz
rodki uzyskiwane z rnorodnych opat, dochodw uzyskiwanych ze sprzeday, najmu,
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez podmioty publiczne. O ile pastwo czerpie
swoje dochody przede wszystkim z podatkw, to samorzdy terytorialne musz szuka
dodatkowych rde pienidzy, poniewa wpywy z podatkw w wikszoci przypadkw nie
pozwoliyby na normalne funkcjonowanie tym samorzdom. Jedno jest pewne, jeli
gospodarka bdzie rozwijaa si w szybkim tempie, dochody wszystkim rwnie wzrosn.
205
5. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych

sprawdzanych zadaniami
Zadanie 1.
Wymagania oglne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
II. Rozpoznawanie i rozwizywanie problemw.
VI. Dostrzeganie wspzalenoci we wspczesnym wiecie.
Wymagania szczegowe 5. Zmiana spoeczna. Ucze:
1) charakteryzuje historyczne formy organizacji spoeczestwa (pierwotne,
tradycyjne, przemysowe, postindustrialne);
2) omawia cechy wspczesnego spoeczestwa zachodniego (otwarte,
postindustrialne, konsumpcyjne, masowe, informacyjne).
Zadanie 2.
IV. Znajomo zasad i procedur demokracji.
Wymagania szczegowe 12. Spoeczestwo obywatelskie. Ucze:
4) opisuje formy aktywnoci obywateli w ramach spoecznoci lokalnej,
regionu, pastwa oraz na poziomie globalnym; w miar moliwoci
uczestniczy w wybranym dziaaniu;
13. Opinia publiczna. Ucze:
3) odczytuje i interpretuje tabele i wykresy prezentujce wyniki badania opinii
publicznej.
16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne. Ucze:
2) charakteryzuje kultur polityczn wspczesnej Polski (normy, formy
komunikacji, poziom partycypacji, natenie konfliktw).
(III etap) 6. rodki masowego przekazu. Ucze:
4) uzasadnia, posugujc si przykadami, znaczenie opinii publicznej we
wspczesnym wiecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondau
opinii publicznej.
Zadanie 3.
Wymagania szczegowe 1. ycie zbiorowe i jego reguy. Ucze:
1) charakteryzuje wybrane zbiorowoci, spoecznoci, wsplnoty,
spoeczestwa, ze wzgldu na obowizujce w nich reguy i wizi.
(III etap) 2. ycie spoeczne. Ucze:
1) podaje przykady zbiorowoci, grup, spoecznoci i wsplnot; charakteryzuje
rodzin i grup rwienicz jako mae grupy.
Zadanie 4.
Wymagania oglne I. Wykorzystywanie i tworzenie informacji.
Wymagania szczegowe 2. Socjalizacja i kontrola spoeczna. Ucze:
1) porwnuje modele socjalizacji charakterystyczne dla wasnej grupy
wiekowej i pokolenia rodzicw.
206
Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami
Zadanie 5.

Wymagania szczegowe 4. Struktura spoeczna. Ucze:
4) opisuje mechanizm i skutki spoecznego wykluczenia oraz sposoby
przeciwdziaania temu zjawisku.
5) charakteryzuje wybrane problemy ycia spoecznego w Polsce (w tym
sytuacj modych ludzi); rozwaa moliwoci ich rozwizania.
Zadanie 6.

Wymagania szczegowe 3. Grupa spoeczna. Ucze:
4) opisuje swoiste cechy wspczesnej rodziny jako grupy spoecznej;
porwnuje i ilustruje przykadami rne modele rodziny.
Zadanie 7.

3) podaje przykady i wyjania uwarunkowania pionowej i poziomej
ruchliwoci spoecznej;
publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 8.

4) opisuje swoiste cechy wspczesnej rodziny jako grupy spoecznej;
porwnuje i ilustruje przykadami rne modele rodziny.
207
Zadanie 9.
2) podaje przykady norm i instytucji spoecznych; charakteryzuje ich funkcje
w yciu spoecznym.
8. Kultura i pluralizm kulturowy. Ucze:
7) rozrnia tolerancj od akceptacji; ocenia ich znaczenie dla ycia
spoecznego.
2) wyjania na przykadach znaczenie podstawowych norm wspycia midzy
ludmi, w tym wzajemnoci, odpowiedzialnoci i zaufania.
Zadanie 10.

3) podaje przykady i wyjania uwarunkowania pionowej i poziomej
ruchliwoci spoecznej.
publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 11.

publicznej.
(III etap) 3. Wspczesne spoeczestwo polskie. Ucze:
2) omawia problemy i perspektywy yciowe modych Polakw (na podstawie
samodzielnie zebranych informacji).
opinii publicznej.
208
Zadanie 12.
publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 13.

publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 14.

Zadanie 15.
5. Zmiana spoeczna. Ucze:
209
Zadanie 16.

Wymagania szczegowe 5. Zmiana spoeczna. Ucze:
8. Kultura i pluralizm kulturowy. Ucze:
2) wskazuje specyficzne cechy kultury wysokiej, masowej, narodowej
i ludowej;
3) rozpoznaje najwaniejsze cechy kultury wskazanej spoecznoci.
1) omawia funkcje i wyjania znaczenie rodkw masowego przekazu w yciu
obywateli.
Zadanie 17.

3) wyjania na przykadach, w jaki sposb dochodzi do stygmatyzacji
spoecznej i jakie mog by jej skutki.
3. Grupa spoeczna. Ucze:
3) wyjania znaczenie grup odniesienia pozytywnego i negatywnego w procesie
socjalizacji.
9. Wspczesne spory wiatopogldowe. Ucze:
5) rozpatruje racje stron innych aktualnych sporw wiatopogldowych
i formuuje swoje stanowisko w danej sprawie.
5) wyjania, jak tworz si podziay w grupie i w spoeczestwie (np. na
swoich i obcych), i podaje moliwe sposoby przeciwstawiania si
przejawom nietolerancji.
Zadanie 18.

Wymagania szczegowe 10. Edukacja w XXI w. Ucze:
1) przedstawia rol szkoy i edukacji nieformalnej we wspczesnym
spoeczestwie informacyjnym.
3) charakteryzuje ycie szkolnej spoecznoci, w tym rol samorzdu
uczniowskiego; wyjania, na czym polega przestrzeganie praw ucznia.
210
Zadanie 19.

Wymagania szczegowe 8. Kultura i pluralizm kulturowy. Ucze:
i ludowej.
10. Edukacja w XXI w. Ucze:
1) przedstawia rol szkoy i edukacji nieformalnej we wspczesnym
spoeczestwie informacyjnym.
obywateli.
Zadanie 20.

i ludowej.
(III etap) 8. Nard i mniejszoci narodowe. Ucze:
2) wyjania, uwzgldniajc wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpyw na
ksztatowanie narodu maj wsplne dzieje, kultura, jzyk i tradycja.
Zadanie 21.

Wymagania szczegowe 13. Opinia publiczna. Ucze:
publicznej.
opinii publicznej.
(III etap) 10. Pastwo i wadza demokratyczna. Ucze:
7) rozwaa i ilustruje przykadami zalety i saboci demokracji.
Zadanie 22.1.

Wymagania szczegowe 9. Wspczesne spory wiatopogldowe. Ucze:
3) analizuje wybrane konflikty wartoci i interesw ujawniajce si w debacie
publicznej w Polsce.
211
Zadanie 22.2.

V. Znajomo podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Wymagania szczegowe 16. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne. Ucze:
3) analizuje wybrane konflikty wartoci i interesw ujawniajce si w debacie
publicznej w Polsce.
(III etap) 12. System wyborczy i partyjny. Ucze:
3) wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, ktre nale do
koalicji rzdzcej, i te, ktre pozostaj w opozycji.
Zadanie 23.

Wymagania szczegowe 14. rodki masowego przekazu. Ucze:
1) opisuje funkcje mediw w pastwie demokratycznym i niedemokratycznym
(na wybranych przykadach);
2) uzasadnia znaczenie niezalenoci i pluralizmu mediw; ocenia skutki ich
ograniczania.
Zadanie 24.

3) wyjania znaczenie grup odniesienia pozytywnego i negatywnego w procesie
socjalizacji.
5) analizuje wybran kampani spoeczn z punktu widzenia jej celw,
sposobw realizacji i skutecznoci.
(III etap) 9. Patriotyzm dzisiaj. Ucze:
5) rozwaa, odwoujc si do historycznych i wspczesnych przykadw,
w jaki sposb stereotypy i uprzedzenia utrudniaj dzi relacje midzy
narodami.
Zadanie 25.

3) wyjania, jakimi zasadami etycznymi powinny si kierowa media i ocenia
przykady kontrowersyjnych dziaa dziennikarzy i mediw.
22. Wspczesna demokracja w Polsce i na wiecie problemy i zagroenia.
Ucze:
3) omawia na przykadach patologie ycia publicznego (np. korupcja,
nepotyzm, klientelizm) i wyjania, dlaczego wpywaj one destrukcyjnie na
ycie publiczne.
(III etap) 5. Udzia obywateli w yciu publicznym. Ucze:
2) uzasadnia potrzeb przestrzegania zasad etycznych w yciu publicznym
i podaje przykady skutkw ich amania.
212
Zadanie 26.

2) wymienia podmioty spoeczestwa obywatelskiego;
6) przedstawia zasady zakadania i funkcjonowania stowarzysze, fundacji
i organizacji poytku publicznego w Polsce.
(IV etap zakres podst.) 2. Prawo i sdy. Ucze:
3) wymienia rda prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste
przepisy prawne.
1) przedstawia gwne podmioty ycia publicznego (obywatele, zrzeszenia
obywatelskie, media, politycy i partie, wadza, instytucje publiczne, biznes itp.)
i pokazuje, jak wspdziaaj i konkuruj one ze sob w yciu publicznym.
Zadanie 27.

Wymagania szczegowe 11. Obywatel i obywatelstwo. Ucze:
4) wyjania, na czym polega nieposuszestwo obywatelskie i jakie niesie ze
sob dylematy; podaje jego historyczne i wspczesne przykady.
12. Spoeczestwo obywatelskie. Ucze:
uczestniczy w wybranym dziaaniu.
22.Wspczesna demokracja w Polsce i na wiecie problemy i zagroenia.
Ucze:
6) wyjania, jak rol w pastwie demokratycznym peni ruchy
obywatelskiego sprzeciwu i emancypacji.
4) wyjania, podajc przykady, jak obywatele mog wpywa na decyzje
wadz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i wiatowym.
Zadanie 28.

3) wyjania, jak powstaje i jakie znaczenie dla spoeczestwa obywatelskiego
ma kapita spoeczny (zaufanie, sieci wsppracy i system efektywnych norm);
i pokazuje, jak wspdziaaj i konkuruj one ze sob w yciu publicznym.
213
Zadanie 29.1.

regionu, pastwa oraz na poziomie globalnym.
publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 29.2.

regionu, pastwa oraz na poziomie globalnym.
publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 30.

Zadanie 31.

Wymagania szczegowe 15. Demokracja zasady i procedury. Ucze:
5) wyjania, jak s przeprowadzane i jak rol odgrywaj wybory we
wspczesnej demokracji.
1) wyjania, jak przeprowadzane s w Polsce wybory prezydenckie
i parlamentarne.
214
Zadanie 32.1.

publicznej.
opinii publicznej.
i parlamentarne.
Zadanie 32.2.

publicznej.
Ucze:
4) wyjania, dlaczego tak wielu obywateli nie uczestniczy w yciu
politycznym, i przedstawia sposoby zwikszania poziomu partycypacji.
opinii publicznej.
Zadanie 33.1.

przepisy prawne.
(III etap) 13. Wadza ustawodawcza w Polsce. Ucze:
1) przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym
sposb tworzenia ustaw.
215
Zadania 33.2.
Wymagania szczegowe 6. Nard, ojczyzna i mniejszoci narodowe. Ucze:
4) charakteryzuje mniejszoci narodowe, etniczne i grupy imigrantw yjce
w Polsce (liczebno, historia, kultura, religia itp.); wymienia prawa, ktre im
przysuguj.
3) wymienia mniejszoci narodowe i etniczne oraz grupy migrantw (w tym
uchodcw) yjce obecnie w Polsce i przedstawia przysugujce im prawa; na
podstawie samodzielnie zebranych materiaw charakteryzuje jedn z tych grup
(jej histori, kultur, obecn sytuacj).
Zadania 33.3.
Wymagania szczegowe 6. Nard, ojczyzna i mniejszoci narodowe. Ucze:
4) charakteryzuje mniejszoci narodowe, etniczne i grupy imigrantw yjce
w Polsce (liczebno, historia, kultura, religia itp.); wymienia prawa, ktre im
przysuguj.
Zadanie 34.
Wymagania szczegowe 19. Modele ustrojowe pastw demokratycznych. Ucze:
4) opisuje wspczesne modele stosunkw midzy wadz wieck a wadz
duchown (uprzywilejowanie gwnego wyznania, pastwo ateistyczne,
pastwo neutralne wiatopogldowo).
Zadanie 35.
publicznej.
45. Polska w Unii Europejskiej. Ucze:
3) ocenia skutki czonkostwa Polski w Unii Europejskiej i perspektywy jej
rozwoju w Unii Europejskiej, odwoujc si do danych statystycznych, bada
opinii publicznej oraz informacji o wykorzystaniu rodkw unijnych w Polsce,
regionie i gminie.
216
Zadanie 36.

publicznej.
43. Integracja europejska. Ucze:
6) rozwaa dylematy zwizane z dalszym rozszerzaniem i reform Unii
Europejskiej.
opinii publicznej.
(III etap) 19. Relacje Polski z innymi pastwami. Ucze:
1) przedstawia najwaniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki
z pastwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi, relacje z ssiadami).
Zadanie 37.

4) przedstawia i ocenia dwie drogi zmiany spoecznej: rewolucj i reform.
Zadanie 38.

7) krytycznie analizuje przekazy medialne, oceniajc ich wiarygodno
i bezstronno oraz odrniajc informacje od komentarzy.
5) charakteryzuje ideologie totalitarne (komunizm, nazizm), odwoujc si do
przykadw historycznych.
Zadanie 39.

Wymagania szczegowe 18. Instytucja pastwa. Ucze:
3) opisuje najwaniejsze teorie genezy pastwa (Arystotelesa, teistyczna,
umowy spoecznej, podboju, marksistowska).
217
Zadanie 40.

Zadanie 41.

3) charakteryzuje gwne fazy ksztatowania si systemu demokratycznego.
(III etap) 7. Wyborcy i wybory. Ucze:
2) wymienia zasady demokratycznych wyborw i stosuje je w gosowaniu
w szkole.
Zadanie 42.

3) opisuje najwaniejsze teorie genezy pastwa (Arystotelesa, teistyczna,
umowy spoecznej, podboju, marksistowska).
Zadanie 43.

6) charakteryzuje najwaniejsze wspczesne doktryny polityczne
(chrzecijaska demokracja, konserwatyzm, liberalizm, nacjonalizm,
socjaldemokracja, socjalizm).
4) wyjania, skd pochodz rodki finansowe w budecie unijnym i na co s
przeznaczane.
Zadanie 44.
1) przedstawia rne rozumienia pojcia polityka.
218
Zadanie 45.

1) opisuje wartoci bdce fundamentem wspczesnej demokracji; podaje
rne sposoby rozumienia wolnoci, rwnoci i sprawiedliwoci.
Zadanie 46.

przykadw historycznych.
(IV etap zakres podst.) 6. Ochrona praw i wolnoci. Ucze:
5) rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii;
uzasadnia potrzeb przeciwstawiania si im oraz przedstawia moliwoci
zaangaowania si w wybrane dziaania na rzecz rwnoci i tolerancji.
4) wykazuje, odwoujc si do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw
ludzkoci, do jakich konsekwencji prowadzi moe skrajny nacjonalizm.
Zadanie 47.

Zadanie 48.

socjaldemokracja, socjalizm);
7) przeprowadza krytyczn analiz programw i innych materiaw
wyborczych partii politycznych, ze wzgldu na zawarto merytoryczn
i form przekazu.
219
Zadanie 49.

2) charakteryzuje zjawisko legitymizacji wadzy, odnoszc teori Maxa Webera
do historycznych i wspczesnych przykadw.
Zadanie 50.

17. Systemy partyjne. Ucze:
3) przedstawia system partyjny wybranego przez siebie pastwa (do wyboru
spord Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji i Stanw Zjednoczonych) na
podstawie samodzielnie zebranych wiadomoci.
19. Modele ustrojowe pastw demokratycznych. Ucze:
2) charakteryzuje krtko ustroje polityczne Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji,
Stanw Zjednoczonych, Szwajcarii, Woch i Rosji, na podstawie samodzielnie
zebranych informacji.
20. Wadza ustawodawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
6) opisuje mechanizm tworzenia koalicji rzdowej; wyjania rol opozycji
w pracy parlamentu.
Zadanie 51.

6) wyjania, czym jest referendum; rozwaa, jak we wspczesnym pastwie
mona realizowa inne formy demokracji bezporedniej.
Zadanie 52.

2) charakteryzuje zjawisko legitymizacji wadzy, odnoszc teori Maxa Webera
do historycznych i wspczesnych przykadw.
220
Zadanie 53.
Ucze:
politycznym, i przedstawia sposoby zwikszania poziomu partycypacji.
i parlamentarne.
Zadanie 54.
przepisy prawne.
Zadanie 55.1.
Wymagania szczegowe 17. Systemy partyjne. Ucze:
4) opisuje podstawowe zasady ordynacji wikszociowej i proporcjonalnej
w powizaniu z systemem dwupartyjnym i wielopartyjnym;
6) analizuje argumenty na rzecz ordynacji wikszociowej i proporcjonalnej.
Zadanie 55.2.
Zadanie 56.
i parlamentarne.
221
Zadanie 57.

Zadanie 58.

i parlamentarne.
Zadanie 59.

przepisy prawne.
i parlamentarne.
Zadanie 60.

1) charakteryzuje system monopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny;
podstawie samodzielnie zebranych wiadomoci;
w pracy parlamentu.
222
Zadanie 61.

7) rozpoznaje przejawy amania zasad i procedur demokratycznych w yciu
publicznym w pastwie, spoecznoci lokalnej i yciu szkoy.
przepisy prawne.
i parlamentarne.
Zadanie 62.

1) charakteryzuje system monopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny.
w pracy parlamentu.
Zadanie 63.

1) podaje cechy charakterystyczne rnych modeli ustrojowych pastw
demokratycznych; wyjania, jaki model funkcjonuje w Polsce;
Zadanie 64.

21.Wadza wykonawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
1) wyjania, jak rol we wspczesnych pastwach moe peni gowa
pastwa; podaje przykady urzdujcych gw pastw (monarchw
i prezydentw).
223
Zadanie 65.
21. Wadza wykonawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
2) charakteryzuje kompetencje rzdu w pastwie demokratycznym i relacje
midzy rzdem a gow pastwa.
przepisy prawne.
Zadanie 66.
21. Wadza wykonawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
Zadanie 67.
3) przedstawia zasady odpowiedzialnoci konstytucyjnej i politycznej;
wskazuje kto im podlega.
przepisy prawne.
Zadanie 68.
Wymagania szczegowe 20. Wadza ustawodawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
2) zarysowuje gwne funkcje izby wyszej i niszej parlamentw
w wybranych pastwach (w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych,
Niemczech); podaje przykady pastw z parlamentem jednoizbowym.
Zadanie 69.1.
Wymagania szczegowe 27. Organy kontroli pastwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego.
Ucze:
3) opisuje procedur lustracyjn i wskazuje kategorie osb, ktre jej podlegaj.
224
Zadanie 69.2.

Ucze:
3) opisuje procedur lustracyjn i wskazuje kategorie osb, ktre jej podlegaj.
Zadanie 70.

Wymagania szczegowe 24. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
1) wymienia kompetencje Sejmu i Senatu w pastwie i przedstawia znaczenie
obu izb oraz Zgromadzenia Narodowego w systemie wadz Rzeczypospolitej
Polskiej.
Zadanie 71.1.

26. Rada Ministrw Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
1) przedstawia konstytucyjne procedury powoywania i odwoywania rzdu,
zmiany rzdu i zmiany ministrw.
przepisy prawne.
Zadanie 71.2.

1) przedstawia konstytucyjne procedury powoywania i odwoywania rzdu,
zmiany rzdu i zmiany ministrw.
przepisy prawne.
225
Zadanie 72.

1) wymienia i ilustruje przykadami funkcje wadzy ustawodawczej.
24. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
Polskiej.
przepisy prawne.
Zadanie 73.

2) okrela sytuacje, w jakich moe doj do skrcenia kadencji Sejmu.
Zadanie 74.

Wymagania szczegowe 24. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze
3) podaje przykady stosowania w procedurze legislacyjnej polskiego
parlamentu wikszoci zwykej, bezwzgldnej i kwalifikowanej.
Zadanie 75.

1) wymienia i ilustruje przykadami funkcje wadzy ustawodawczej;
4) wyjania terminy: sesja plenarna, komisja parlamentarna, kworum,
interpelacja, zapytanie poselskie.
Zadanie 76.

Wymagania szczegowe 24. Parlament Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze
226
Zadanie 77.

Wymagania szczegowe 21.Wadza wykonawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
25. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
1) okrela gwne kompetencje prezydenta w relacjach z parlamentem, rzdem,
wadz sdownicz, a take sposb sprawowania wadzy w zakresie
bezpieczestwa pastwa i polityki zagranicznej.
Zadanie 78.1.

3) wyjania, w jakich okolicznociach prezydent moe by zawieszony lub
usunity z urzdu.
przepisy prawne.
Zadanie 78.2.

Polskiej.
3) wyjania, w jakich okolicznociach prezydent moe by zawieszony lub
usunity z urzdu.
Zadanie 79.

Wymagania szczegowe 28. Samorzd terytorialny w Polsce. Ucze:
5) opisuje uprawnienia nadzorcze premiera i wojewody wobec samorzdw
terytorialnych.
227
Zadanie 80.

Wymagania szczegowe 26. Rada Ministrw Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
3) rozpoznaje urzdy nalece do administracji rzdowej; okrela kompetencje
i procedur powoywania wojewody.
Zadanie 81.

Ucze:
5) wymienia podstawowe zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw oraz Urzdu Kontroli
Elektronicznej.
Zadanie 82.1.

2) przedstawia zadania i kompetencje samorzdu gminnego, powiatowego
i wojewdzkiego.
(III etap) 17. Gmina jako wsplnota mieszkacw. Ucze:
2) wymienia najwaniejsze zadania samorzdu gminnego i wykazuje, jak
odnosi si to do jego codziennego ycia;
(III etap) 18. Samorzd powiatowy i wojewdzki. Ucze:
1) przedstawia sposb wybierania samorzdu powiatowego i wojewdzkiego
oraz ich przykadowe zadania.
Zadanie 82.2.

i wojewdzkiego.
przepisy prawne.
odnosi si to do jego codziennego ycia.
(III etap) 18. Samorzd powiatowy i wojewdzki. Ucze:
1) przedstawia sposb wybierania samorzdu powiatowego i wojewdzkiego
oraz ich przykadowe zadania.
228
Zadanie 83.

1) omawia formy demokracji przedstawicielskiej i bezporedniej
w samorzdach terytorialnych; opisuje instytucj referendum lokalnego.
przepisy prawne.
Zadanie 84.

i wojewdzkiego.
przepisy prawne.
Zadanie 85.

Wymagania szczegowe 25. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
Zadanie 86.

Wymagania szczegowe 23. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
4) omawia postanowienia dotyczce rodzajw stanw nadzwyczajnych
i warunkw ich wprowadzania.
30. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
1) opisuje rda prawa w Polsce oraz hierarchi aktw prawnych.
Zadanie 87.

229
Zadanie 88.

Polskiej.
Zadanie 89.

Wymagania szczegowe 22. Wspczesna demokracja w Polsce i na wiecie problemy i zagroenia.
Ucze:
ycie publiczne.
31. Sdy i Trybunay. Ucze:
3) przedstawia struktur sdownictwa w Polsce i wyjania, jak rol odgrywaj
w niej Sd Najwyszy i Krajowa Rada Sdownictwa.
(III etap) 11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Ucze:
4) wyszukuje w rodkach masowego przekazu i analizuje przykad patologii
ycia publicznego w Polsce.
(III etap) 15. Wadza sdownicza. Ucze:
1) przedstawia organy wadzy sdowniczej, zasady, wedle ktrych dziaaj
sdy (niezawiso, dwuinstancyjno) i przykady spraw, ktrymi si zajmuj.
Zadanie 90.

Wymagania szczegowe 29. Prawo. Ucze:
1) wyjania zasady hierarchicznoci, spjnoci i zupenoci w systemie
prawnym.
Zadanie 91.

Wymagania szczegowe 29. Prawo. Ucze:
3) rozrnia rda, z ktrych wywodz si normy w rnych systemach
prawnych (prawo: zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne).
przepisy prawne.
230
Zadane 92.1.

Wymagania szczegowe 30. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
3) wskazuje gazie prawa i kodeksy, w ktrych szuka naley odpowiednich
przepisw.
przepisy prawne;
4) wyjania rnice midzy prawem cywilnym, karnym i administracyjnym;
wskazuje, w jakim kodeksie mona znale przepisy dotyczce konkretnej
sprawy.
Zadane 92.2.

Wymagania szczegowe (IV etap zakres podst.) 2. Prawo i sdy. Ucze:
2) wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie dziaa wstecz,
domniemanie niewinnoci, nie ma winy bez prawa, nieznajomo prawa
szkodzi) i wyjania konsekwencje ich amania;
przepisy prawne.
Zadanie 93.

Wymagania szczegowe 11.Obywatel i obywatelstwo. Ucze:
1) przedstawia procedury nabywania i zrzekania si polskiego obywatelstwa.
(IV etap zakres podst.) 1. Mody obywatel w urzdzie. Ucze:
1) wyjania, jak nabywa si obywatelstwo polskie i unijne.
przepisy prawne.
(III etap) 4. By obywatelem. Ucze:
1) wyjania, jak czowiek staje si obywatelem w sensie formalnym (prawo
ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa).
Zadanie 94.1.

231
Zadanie 94.2.
4) wyjania, czym si zajmuj ambasady i konsulaty.
Zadanie 95.1.
Zadanie 95.2.
Wymagania szczegowe 20.Wadza ustawodawcza w pastwie demokratycznym. Ucze:
1) wymienia i ilustruje przykadami funkcje wadzy ustawodawczej.
Zadanie 96.
3) wyjania relacj midzy prawem midzynarodowym (w tym unijnym)
a prawem krajowym.
przepisy prawne.
Zadanie 97.
232
Zadanie 98.

2) porwnuje sytuacj rzdw mniejszociowych i wikszociowych ze
wzgldu na moliwoci dziaania.
Zadanie 99.

przepisy prawne.
Zadanie 100.

Zadanie 101.

3) wyjania relacj midzy prawem midzynarodowym (w tym unijnym)
a prawem krajowym.
przepisy prawne.
233
Zadanie 102.

Wymagania szczegowe 31. Sdy i Trybunay. Ucze:
1) przedstawia sposb powoywania i zadania Sdu Najwyszego, Trybunau
Konstytucyjnego i Trybunau Stanu.
przepisy prawne.
Zadanie 103.

Ucze:
2) przedstawia uprawnienia i sposb dziaania Rzecznika Praw Obywatelskich.
2) opisuje prawa i obowizki wynikajce z posiadania obywatelstwa Unii
Europejskiej, w tym moliwo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii
Europejskiej.
2) opisuje sposb dziaania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw
Dziecka; pisze prost skarg do jednego z nich (wedug wzoru).
Zadanie 104.

Wymagania szczegowe 31. Sdy i Trybunay. Ucze:
2) omawia sposb dziaania Trybunau Konstytucyjnego, odwoujc si do
przykadw rozstrzygnitych przez niego spraw; ocenia znaczenie skargi
konstytucyjnej dla funkcjonowania pastwa prawa.
2) wyjania, czym zajmuje si Trybuna Konstytucyjny i Trybuna Stanu.
Zadanie 105.

przepisy prawne.
234
Zadanie 106.

Ucze:
2) przedstawia uprawnienia i sposb dziaania Rzecznika Praw Obywatelskich.
2) opisuje sposb dziaania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw
Dziecka; pisze prost skarg do jednego z nich (wedug wzoru).
Zadanie 107.

III. Wspdziaanie w sprawach publicznych.
Wymagania szczegowe 32. Prawo cywilne i rodzinne. Ucze:
1) rozpoznaje sprawy regulowane przez prawo cywilne: rzeczowe, zobowiza,
rodzinne, spadkowe i handlowe;
35. Obywatel wobec prawa. Ucze:
1) odnajduje w odpowiednim akcie prawnym przepis dotyczcy wybranego
kazusu prawnego i interpretuje go.
przepisy prawne.
Zadanie 108.

III. Wspdziaanie w sprawach publicznych.
4) omawia na przykadach rda i mechanizmy konfliktw spoecznych oraz
sposoby ich rozwizywania.
2) uzasadnia znaczenie mediacji.
(III etap) 1. Podstawowe umiejtnoci ycia w grupie. Ucze:
3) przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwizywania konfliktw
w grupie i midzy grupami.
Zadanie 109.
Wymagania szczegowe 33. Prawo karne. Ucze:
1) stosuje w analizie przypadku podstawowe pojcia i zasady prawa karnego
(odpowiedzialno karna, przestpstwo a wykroczenie, zbrodnia i wystpek,
zasada domniemania niewinnoci);
3) przedstawia kary i rodki karne obowizujce w polskim prawie oraz prawa
przysugujce ofierze, oskaronemu i wiadkowi.
sprawy.
(IV etap zakres podst.) 3. Bezpieczestwo. Ucze:
1) charakteryzuje najwaniejsze zadania prokuratury i policji.
235
Zadanie 110.
Wymagania szczegowe 34. Prawo administracyjne. Ucze:
1) odrnia akty administracyjne od innego rodzaju dokumentw; rozpoznaje,
kiedy akt administracyjny jest wany;
3) wyjania, jak odwoa si od decyzji i postanowie organw
administracyjnych (odwoanie, zaalenie, skarga do wojewdzkiego sdu
administracyjnego, skarga kasacyjna do Naczelnego Sdu Administracyjnego).
5) wyjania, co moe zrobi obywatel, gdy nie zgadza si z decyzj urzdu.
przepisy prawne.
Zadanie 111.
VI (IV etap zakres podst.). Znajomo praw czowieka i sposobw ich ochrony.
Wymagania szczegowe 37. Ochrona praw czowieka w Polsce. Ucze:
1) przedstawia prawa i wolnoci zagwarantowane w Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej, wymienia rodki i mechanizmy ich ochrony
w Polsce.
(IV etap zakres podst.) 5. Prawa czowieka. Ucze:
4) znajduje w rodkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje
o przypadkach amania praw czowieka na wiecie.
Zadanie 112.
rodzinne, spadkowe i handlowe.
przepisy prawne;
sprawy.
Zadanie 113.
Wymagania szczegowe 34. Prawo administracyjne. Ucze:
1) odrnia akty administracyjne od innego rodzaju dokumentw; rozpoznaje,
kiedy akt administracyjny jest wany.
5) wyjania, co moe zrobi obywatel, gdy nie zgadza si z decyzj urzdu.
236
Zadanie 114.

Wymagania szczegowe 35. Obywatel wobec prawa. Ucze:
przepisy prawne.
(IV etap zakres podst.) 4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej.
Ucze:
1) wymienia prawa i obowizki ucznia; wyszukuje gwarantujce je przepisy
prawa owiatowego (np. w ustawie, statucie szkoy) oraz przepisy zawarte
w innych aktach prawnych (np. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej);
2) rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje
odpowiednie kroki w celu ich ochrony.
Zadanie 115.1.

rodzinne, spadkowe i handlowe;
4) analizuje maestwo jako instytucje prawna (warunki zawarcia, prawa
i obowizki maonkw, wsplnota majtkowa, rozwd, separacja, maestwo
a konkubinat).
przepisy prawne.
Zadanie 115.2.

237
Zadanie 116.

2) opisuje przebieg postpowania karnego oraz uczestniczce w nim organy
i strony; podaje przykady przestpstw ciganych z oskarenia publicznego
i prywatnego, wyjania rol oskaryciela posikowego;
przysugujce ofierze, oskaronemu i wiadkowi;
4) podaje zasady wnoszenia apelacji i kasacji w sprawach karnych.
przepisy prawne;
6) przedstawia uczestnikw i przebieg procesu sdowego: cywilnego i karnego;
uzasadnia znaczenie mediacji.
Zadanie 117.

7) wymienia gwne prawa, jakie przysuguj ofierze, sprawcy i wiadkowi
przestpstwa.
Zadanie 118.

(IV etap zakres podst.) 3. Bezpieczestwo. Ucze:
5) wyjania, na jakich zasadach nieletni odpowiadaj za popenienie
przestpstwa (rodki wychowawcze i poprawcze).
Zadanie 119.

Wymagania szczegowe 36. Prawa czowieka. Ucze:
2) przedstawia argumenty na rzecz uniwersalnoci praw czowieka i analizuje
zastrzeenia formuowane przez jej przeciwnikw.
238
Zadanie 120.

1) przedstawia ide oraz historyczny rodowd praw czowieka.
1) przedstawia krtko histori praw czowieka i ich generacje; wymienia
najwaniejsze dokumenty z tym zwizane.
Zadanie 121.

Wymagania szczegowe 38. wiatowy i europejski system ochrony praw czowieka. Ucze:
4) wyjania jak dziaa i jakie sprawy rozpatruje Europejski Trybuna Praw
Czowieka w Strasburgu.
przepisy prawne.
3) podaje najwaniejsze postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw
Czowieka, Europejskiej Konwencji Praw Czowieka i Konwencji o Prawach
Dziecka.
3) uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka
w Strasburgu.
Zadanie 122.

5) analizuje z punktu widzenia midzynarodowych standardw praw czowieka
przypadki naruszania praw i wolnoci w rnych pastwach.
4) znajduje w rodkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje
o przypadkach amania praw czowieka na wiecie;
6) znajduje informacje o naruszaniu praw czowieka w wybranej dziedzinie
(np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolno wyznania, prawo do edukacji, prawa
humanitarne) i projektuje dziaania, ktre mog temu zaradzi.
Zadanie 123.1.

w Strasburgu.
239
Zadanie 123.2.

3) rozrnia prawa i wolnoci osobiste, polityczne oraz ekonomiczne,
spoeczne i kulturalne; wskazuje, do ktrej generacji nale poszczeglne
prawa.
38. wiatowy i europejski system ochrony praw czowieka. Ucze:
Dziecka.
w Strasburgu.
Zadanie 124.

3) charakteryzuje systemy ochrony praw czowieka w ramach Rady Europy
oraz Unii Europejskiej.
39. Polska polityka zagraniczna. Ucze:
2) charakteryzuje gwne kierunki polskiej polityki zagranicznej po 1989 r.
i sposoby jej prowadzenia (na wybranych przykadach).
7) przedstawia cele, genez i zasady dziaania Rady Europy; ocenia jej rol we
wspczesnej Europie.
Zadanie 125.1.

przypadki naruszania praw i wolnoci w rnych pastwach;
1) przedstawia gwne rodki ochrony praw i wolnoci w Polsce.
(III etap) 23. Problemy wspczesnego wiata. Ucze:
5) ocenia sytuacj imigrantw i uchodcw we wspczesnym wiecie.
240
Zadanie 125.2.

Wymagania szczegowe 37.Ochrona praw czowieka w Polsce. Ucze:
w Polsce.
2) wymienia podstawowe prawa i wolnoci czowieka; wyjania, co oznacza,
e s one powszechne, przyrodzone i niezbywalne.
Zadanie 126.

prawa.
37. Ochrona praw czowieka w Polsce. Ucze:
w Polsce.
2) rozwaa dylematy zwizane z prawami socjalnymi i sposobem ich realizacji
przez pastwo.
Zadanie 127.

4) wyjania, na czym polega zasada wolnoci sowa, i wskazuje na przypadki
jej naduycia.
przepisy prawne.
5) bierze udzia w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat
wolnoci sowa lub innych praw i wolnoci;
Zadanie 128.

Wymagania szczegowe 40. Stosunki midzynarodowe w wymiarze globalnym. Ucze:
8) przedstawia inicjatywy na rzecz pokoju, demokracji i praw czowieka
(w tym dziaania laureatw Pokojowej Nagrody Nobla).
4) przedstawia na przykadach dziaania podejmowane przez ludzi i organizacje
pozarzdowe bronice praw czowieka; w miar swoich moliwoci wcza si
w wybrane dziaania (np. podpisuje apel, prowadzi zbirk darw).
241
Zadanie 129.

4) przedstawia na przykadach dziaania podejmowane przez ludzi i organizacje
pozarzdowe bronice praw czowieka; w miar swoich moliwoci wcza si
w wybrane dziaania (np. podpisuje apel, prowadzi zbirk darw).
Zadanie 130.

Wymagania szczegowe 7. Procesy narodowociowe i spoeczne we wspczesnym wiecie. Ucze:
4) omawia na przykadach przyczyny i sposoby rozwizywania dugotrwaych
konfliktw midzy narodami;
5) omawia przyczyny i skutki konfliktw spoecznych w pastwach Afryki,
Azji, Ameryki Poudniowej i rodkowej.
40. Stosunki midzynarodowe w wymiarze globalnym. Ucze:
5) wskazuje i wyjania przyczyny konfliktw zbrojnych we wspczesnym
wiecie;
7) wymienia konflikty, ktrym towarzyszy terroryzm; wyjania ich przyczyny
oraz motywy i sposoby dziaania terrorystw; opisuje i ocenia strategie
zwalczania terroryzmu.
(III etap) 22. Wsppraca i konflikty midzynarodowe. Ucze:
2) wskazuje na mapie miejsca najpowaniejszych konfliktw
midzynarodowych; omawia przebieg i prby rozwizania jednego z nich.
Zadanie 131.

3) wyjania przyczyny dysproporcji midzy globaln Pnoc i globalnym
Poudniem oraz mechanizmy i dziaania, ktre j zmniejszaj lub powikszaj.
1) porwnuje sytuacj w pastwach globalnego Poudnia i globalnej Pnocy
i wyjania na przykadach, na czym polega ich wspzaleno.
242
Zadanie 132.
6) rozwaa moliwoci prowadzenia akcji humanitarnych, wsppracy
rozwojowej oraz interwencji pokojowych na obszarach dotknitych konfliktami
zbrojnymi, oceniajc ich skuteczno i aspekty moralne.
2) uzasadnia potrzeb pomocy humanitarnej i angauje si (w miar swoich
moliwoci) w dziaania instytucji (take pozarzdowych), ktre j prowadz.
Zadanie 133.
Wymagania szczegowe 41. Globalizacja wspczesnego wiata. Ucze:
1) przedstawia wieloaspektowy charakter procesw globalizacji (polityka,
gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia);
3) rozwaa racje ruchw ekologicznych i alterglobalistycznych oraz racje ich
przeciwnikw, formuujc wasne stanowisko w tej sprawie.
3) wyjania, odwoujc si do przykadw, na czym polega globalizacja
w sferze kultury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki.
Zadanie 134.
Wymagania szczegowe 39. Polska polityka zagraniczna. Ucze:
1) wyjania, jakie znaczenie w polityce zagranicznej pastwa odgrywa racja
stanu i jak mona j zdefiniowa.
44. Europa wrd wiatowych mocarstw. Ucze:
3) wyjania znaczenie strategicznych zasobw naturalnych w polityce
midzynarodowej.
Zadanie 135.
5) charakteryzuje relacje Polski z wybranymi pastwami, na podstawie
samodzielnie zebranych informacji.
1) przedstawia najwaniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki
z pastwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi, relacje z ssiadami);
2) charakteryzuje polityk obronn Polski; czonkostwo w NATO, udzia
w midzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych.
6) wyjania, co to jest terroryzm i w jaki sposb prbuje si go zwalcza.
243
Zadanie 136.1.

Wymagania szczegowe 26. Rada Ministrw Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze:
3) rozpoznaje urzdy nalece do administracji rzdowej; okrela kompetencje
i procedur powoywania wojewody.
(III etap) 14. Wadza wykonawcza. Ucze:
2) wyjania, jak powoywany jest i czym zajmuje si rzd polski; podaje
nazwisko premiera, wyszukuje nazwiska ministrw i zadania wybranych
ministerstw.
Zadanie 136.2.

4) przedstawia dziaania Polski w dziedzinie pomocy rozwojowej.
1) wskazuje moliwoci odgrywania przez Uni Europejsk roli wiatowego
mocarstwa.
Zadanie 137.

2) charakteryzuje na przykadach najczciej stosowane metody rozwizywania
sporw midzy pastwami.
Zadanie 138.

Wymagania szczegowe 44. Europa wrd wiatowych mocarstw. Ucze:
2) rozrnia typy adw wiatowych (jedno-, dwu- i wielobiegunowy),
odwoujc si do historii XX i XXI w.
244
Zadanie 139.

VI (III etap). Rozumienie zasad gospodarki rynkowej.
4) przedstawia na przykadach wzajemne zalenoci pomidzy pastwami
biednymi i bogatymi w polityce, ekonomii, kulturze i ekologii.
41.Globalizacja wspczesnego wiata. Ucze:
2) ocenia rol wybranych pastw oraz instytucji o zasigu globalnym
(organizacji, korporacji, mediw) w procesach globalizacyjnych.
i wyjania na przykadach, na czym polega ich wspzaleno;
(III etap) 25. Gospodarka rynkowa. Ucze:
1) przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe,
przedsibiorstwa, pastwo) i zwizki midzy nimi.
Zadanie 140.

Wymagania szczegowe 41. Globalizacja wspczesnego wiata. Ucze:
Zadanie 141.

konfliktw midzy narodami.
18. Instytucja pastwa. Ucze:
1) wyjania na przykadach relacje midzy narodem a pastwem.
wiecie.
245
Zadanie 142.1.

konfliktw midzy narodami;
wiecie;
42. Systemy bezpieczestwa i wsppracy. Ucze:
2) opisuje cele i metody dziaania ONZ oraz kompetencje jej organw
(Zgromadzenie Oglne, Rada Bezpieczestwa, Sekretarz Generalny,
Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci, Rada Gospodarcza i Spoeczna).
1) wyjania, czym zajmuje si ONZ, jej najwaniejsze organy (Zgromadzenie
Oglne, Rada Bezpieczestwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje
midzynarodowe;
Zadanie 142.2.

wiecie;
zbrojnymi, oceniajc ich skuteczno i aspekty moralne;
1) charakteryzuje przemiany, jakie nastpiy w Europie i na wiecie po upadku
komunizmu;
Zadanie 143.

2) charakteryzuje na przykadach najczciej stosowane metody rozwizywania
sporw midzy pastwami.
246
Zadanie 144.

odwoujc si do historii XX i XXI w.;
4) przedstawia na przykadach znaczenie supermocarstw i mocarstw
regionalnych dla adu wiatowego.
Zadanie 145.

Wymagania szczegowe 22.Wspczesna demokracja w Polsce i na wiecie problemy i zagroenia.
Ucze:
ycie publiczne.
Poudniem oraz mechanizmy i dziaania, ktre j zmniejszaj lub powikszaj;
Zadanie 146.1.

odwoujc si do historii XX i XXI w.;
Zadanie 146.2.

publicznej.
opinii publicznej.
247
Zadanie 147.

22.Wspczesna demokracja w Polsce i na wiecie problemy i zagroenia.
Ucze:
ycie publiczne.
biednymi i bogatymi w polityce, ekonomii, kulturze i ekologii;
2) uzasadnia potrzeb pomocy humanitarnej i angauje si (w miar swoich
moliwoci) w dziaania instytucji (take pozarzdowych), ktre j prowadz.
Zadanie 148.1.

publicznej.
wiecie;
opinii publicznej.
248
Zadanie 148.2.
publicznej.
6) ocenia wpyw czonkostwa w NATO na pozycj midzynarodow i poziom
bezpieczestwa Polski.
opinii publicznej.
2) charakteryzuje polityk obronn Polski; czonkostwo w NATO, udzia
w midzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych.
Zadanie 149.
wiecie;
Zadanie 150.
biednymi i bogatymi w polityce, ekonomii, kulturze i ekologii.
41. Globalizacja wspczesnego wiata. Ucze:
2) ocenia rol wybranych pastw oraz instytucji o zasigu globalnym
(organizacji, korporacji, mediw) w procesach globalizacyjnych;
249
Zadanie 151.

publicznej.
opinii publicznej.
Zadanie 152.

Zadanie 153.

Wymagania szczegowe 40. Stosunki midzynarodowe w wymiarze globalnym. Ucze
Zadanie 154.

Wymagania szczegowe 42. Systemy bezpieczestwa i wsppracy. Ucze:
4) wyjania, jak powstao NATO, jakie s jego cele i organy; wymienia
najwaniejsze operacje wojskowe Sojuszu;
6) ocenia wpyw czonkostwa w NATO na pozycj midzynarodow i poziom
bezpieczestwa Polski.
przepisy prawne.
250
Zadanie 155.

1) wyjania, czym zajmuje si ONZ, jej najwaniejsze organy (Zgromadzenie
Oglne, Rada Bezpieczestwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje
midzynarodowe;
Zadanie 156.

8) opisuje genez, cele i sposb dziaania Organizacji Bezpieczestwa
i Wsppracy w Europie.
Zadanie 157.

Wymagania szczegowe 42. Systemy bezpieczestwa i wsppracy . Ucze:
3) charakteryzuje krtko dziaanie nastpujcych organizacji: WHO (wiatowa
Organizacja Zdrowia), ILO (Midzynarodowa Organizacja Pracy), FAO
(Organizacja Narodw Zjednoczonych do Spraw Wyywienia i Rolnictwa),
IMF (Midzynarodowy Fundusz Walutowy), IBRD (Midzynarodowy Bank
Odbudowy i Rozwoju), WTO (wiatowa Organizacja Handlu), OECD
(Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju), UNESCO (Organizacja
Narodw Zjednoczonych do Spraw Owiaty, Nauki i Kultury), UNIDO
(Organizacja Narodw Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysowego),
IAEA (Midzynarodowa Agencja Energii Atomowej), UNICEF (Fundusz
Narodw Zjednoczonych na Rzecz Dzieci), UNHCR (Wysoki Komisarz
Narodw Zjednoczonych do Spraw Uchodcw).
251
Zadanie 158.

Zadanie 159.

Wymagania szczegowe 42. Systemy bezpieczestwa i wsppracy . Ucze:
3) charakteryzuje krtko dziaanie nastpujcych organizacji: WHO (wiatowa
Organizacja Zdrowia), ILO (Midzynarodowa Organizacja Pracy), FAO
(Organizacja Narodw Zjednoczonych do Spraw Wyywienia i Rolnictwa),
IMF (Midzynarodowy Fundusz Walutowy), IBRD (Midzynarodowy Bank
Odbudowy i Rozwoju), WTO (wiatowa Organizacja Handlu), OECD
(Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju), UNESCO (Organizacja
Narodw Zjednoczonych do Spraw Owiaty, Nauki i Kultury), UNIDO
(Organizacja Narodw Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysowego),
IAEA (Midzynarodowa Agencja Energii Atomowej), UNICEF (Fundusz
Narodw Zjednoczonych na Rzecz Dzieci), UNHCR (Wysoki Komisarz
Narodw Zjednoczonych do Spraw Uchodcw).
Zadanie 160.

Wymagania szczegowe 43. Integracja europejska. Ucze:
1) omawia genez i przebieg integracji europejskiej (cele, gwne dokumenty
i instytucje, politycy, fazy integracji).
(III etap) 20. Integracja europejska. Ucze:
1) przedstawia cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie, traktaty
z Maastricht, Nicei, Lizbony).
Zadanie 161.

2) przedstawia sposoby podejmowania decyzji politycznych i gospodarczych
w Unii Europejskiej, odnoszc je do zasad pomocniczoci i solidarnoci;
3) charakteryzuje sposb powoywania, dziaania i najwaniejsze kompetencje
instytucji Unii Europejskiej (Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski,
Komisja Europejska, Rada Europejska, Trybuna Sprawiedliwoci, Europejski
Trybuna Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny);
4) wyjania, jak tworzone jest prawo unijne, oraz wymienia najwaniejsze
postanowienia traktatw obowizujcych w Unii Europejskiej.
252
Zadanie 162.
i instytucje, politycy, fazy integracji);
Zadanie 163.
w Unii Europejskiej, odnoszc je do zasad pomocniczoci i solidarnoci.
Zadanie 164.
3) wyjania znaczenie strategicznych zasobw naturalnych w polityce
midzynarodowej.
Zadanie 165.
Wymagania szczegowe 45. Polska w Unii Europejskiej. Ucze:
1) wyjania, na czym polega swobodny przepyw osb, kapitau, towarw
i usug w Unii Europejskiej oraz jakie s zasady przekraczania granic przez
polskich obywateli (w strefie Schengen i poza ni).
Ucze:
5) wyjania, co wynika z wejcia Polski do strefy Schengen; zna zasady
bezpiecznego podrowania po Europie i wiecie (unikanie ryzyka,
postpowanie w razie kradziey lub wypadku, moliwoci uzyskania pomocy,
w tym opieki zdrowotnej).
5) wskazuje na mapie czonkw Unii Europejskiej i uzasadnia swoj opini na
temat jej dalszej integracji i rozszerzania.
253
Zadanie 166.

3) charakteryzuje sposb powoywania, dziaania i najwaniejsze kompetencje
instytucji Unii Europejskiej (Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski,
Komisja Europejska, Rada Europejska, Trybuna Sprawiedliwoci, Europejski
Trybuna Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny);
5) przedstawia procedur uchwalania budetu unijnego oraz gwne dochody
i wydatki budetowe.
2) wyjania, czym zajmuj si najwaniejsze instytucje Unii Europejskiej
(Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja
Europejska).
Zadanie 167.1.

komunizmu;
najwaniejsze operacje wojskowe Sojuszu.
Ucze:
Zadanie 167.2.

Ucze:
254
Zadanie 168.

3) wyjania, dlaczego w Europie integracja imigrantw z pastw
pozaeuropejskich rodzi trudnoci; ocenia sytuacj imigrantw w Polsce.
Europejskiej.
mocarstwa.
Zadanie 169.

3) wyjania relacj midzy prawem midzynarodowym (w tym unijnym),
a prawem krajowym.
Zadanie 170.

Wymagania szczegowe (III etap) 25. Gospodarka rynkowa. Ucze:
(III etap) 28. Gospodarka w skali pastwa. Ucze:
2) wymienia najwaniejsze dochody i wydatki pastwa; wyjania, co to jest
budet pastwa;
3) przedstawia gwne rodzaje podatkw w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza
wysoko podatku PIT na podstawie konkretnych danych.
255
Zadanie 171.

2) porwnuje skal nierwnoci spoecznych w Polsce i wybranym pastwie,
wyjaniajc zwizek midzy nierwnociami spoecznymi a nierwnoci
szans yciowych.
7. Procesy narodowociowe i spoeczne we wspczesnym wiecie. Ucze:
1) wyjania terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja,
recesja; interpretuje dane statystyczne na ten temat.
Zadanie 172.
budet pastwa.
Zadanie 173.
Wymagania szczegowe (IV etap zakres podst.) 4. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej.
Ucze:
7) omawia oglne zasady podejmowania pracy i zakadania wasnych
przedsibiorstw w Unii Europejskiej (na podstawie informacji z Internetu);
sporzdza Europass-CV.
(III etap) 30. Wybr szkoy i zawodu. Ucze:
3) sporzdza yciorys i list motywacyjny.
Zadanie 174.
Wymagania szczegowe (III etap) 24. Praca i przedsibiorczo. Ucze:
1) wyjania na przykadach z ycia wasnej rodziny, miejscowoci i caego
kraju, w jaki sposb praca i przedsibiorczo pomagaj w zaspokojeniu
potrzeb ekonomicznych;
2) przedstawia cechy i umiejtnoci czowieka przedsibiorczego; bierze udzia
w przedsiwziciach spoecznych, ktre pozwalaj je rozwin.
256
Zadanie 175.

3) analizuje sposoby adaptacji do zmiany spoecznej na podstawie wasnych
obserwacji i tekstw kultury.
37.Ochrona praw czowieka w Polsce. Ucze:
2) rozwaa dylematy zwizane z prawami socjalnymi i sposobem ich realizacji
przez pastwo.
4) wskazuje gwne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowoci, regionie
i Polsce; ocenia jego skutki.
(III etap) 31. Etyka w yciu gospodarczym. Ucze:
2) podaje przykady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je ocenie.
Zadanie 176.

Wymagania szczegowe (III etap) 29. Przedsibiorstwo i dziaalno gospodarcza. Ucze:
1) wyjania, na czym polega prowadzenie indywidualnej dziaalnoci
gospodarczej;
2) wyjania, jak dziaa przedsibiorstwo, i oblicza na prostym przykadzie
przychd, koszty, dochd i zysk.
Zadanie 177.

budet pastwa;
257
Zadanie 178.

3) wskazuje gazie prawa i kodeksy, w ktrych szuka naley odpowiednich
przepisw.
32. Prawo cywilne i rodzinne. Ucze:
przepisy prawne;
sprawy.
(III etap) 26. Gospodarstwo domowe. Ucze:
4) wyjania, jakie prawa maj konsumenci i jak mog ich dochodzi.
Zadanie 179.1.

szans yciowych;
przeciwdziaania temu zjawisku;
Zadanie 179.2.

szans yciowych;
przeciwdziaania temu zjawisku;
258
Zadanie 180.

Wymagania szczegowe (III etap) 27. Pienidz i banki. Ucze:
2) wyjania czym zajmuj si bank centralny, banki komercyjne, gieda
papierw wartociowych.
Zadanie 181.

3) charakteryzuje gospodark rynkow (prywatna wasno, swoboda
gospodarowania, konkurencja, denie do zysku, przedsibiorczo).
Zadanie 182.

Wymagania szczegowe (III etap) 28. Gospodarka w skali pastwa. Ucze:
Zadanie 183.1.

Wymagania szczegowe (IV etap zakres podst.) 2. Prawo i sdy. Ucze:
przepisy prawne.
Zadanie 183.2.

Ucze:
5) wymienia podstawowe zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw oraz Urzdu Kontroli
Elektronicznej.
przepisy prawne.
259
Zadanie 184.

Wymagania szczegowe (III etap) 28. Gospodarka w skali pastwa. Ucze:
Zadanie 185.

3) wymienia konstytucyjne obowizki obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;
uzasadnia znaczenie postaw i cnt obywatelskich (troska o dobro wsplne,
odpowiedzialno, aktywno, solidarno, odwaga cywilna, roztropno,
tolerancja).
Europejskiej.
(III etap) 21. Polska w Unii Europejskiej. Ucze:
1) przedstawia prawa i obowizki wynikajce z posiadania obywatelstwa Unii
Europejskiej.
budet pastwa;
Zadanie 186.

2) okrela sytuacje, w jakich moe doj do skrcenia kadencji Sejmu;
4) wyjania szczeglny charakter procedury uchwalania ustawy budetowej.
budet pastwa.
260
Zadanie 187.

Ucze:
1) omawia kompetencje Najwyszej Izby Kontroli i ocenia jej znaczenie dla
funkcjonowania instytucji publicznych.
budet pastwa.
Zadanie 188.

3) wyjania, jakie s rda dochodw samorzdw (dochody wasne, dotacje,
subwencje) i jak jest uchwalany budet gminy.
Zadanie 189.1.

i wojewdzkiego;
3) przedstawia sposb wybierania i dziaania wadz gminy, w tym
podejmowania decyzji w sprawie budetu.
Zadanie 189.2.

3) przedstawia sposb wybierania i dziaania wadz gminy, w tym
podejmowania decyzji w sprawie budetu.
261
Zadanie 190.

publicznej.
5) przedstawia procedur uchwalania budetu unijnego oraz gwne dochody
i wydatki budetowe;
regionie, gminie.
opinii publicznej.
4) wyjania, skd pochodz rodki finansowe w budecie unijnym i na co s
przeznaczane.
(III etap) 21. Polska w Unii Europejskiej. Ucze:
3) formuuje i uzasadnia wasne zdanie na temat korzyci, jakie niesie ze sob
czonkostwo w Unii Europejskiej, odwoujc si do przykadw z wasnego
otoczenia i caego kraju.
Zadanie 191.

polskich obywateli (w strefie Schengen i poza ni);
Europejskiej.
przepisy prawne.
3) charakteryzuje gospodark rynkow (prywatna wasno, swoboda
gospodarowania, konkurencja, denie do zysku, przedsibiorczo).
Zadanie 192.

5) wyszukuje informacje o moliwociach podejmowania nauki i pracy
w pastwach Unii Europejskiej, potrafi posugiwa si Europass.
Ucze:
7) omawia oglne zasady podejmowania pracy i zakadania wasnych
przedsibiorstw w Unii Europejskiej (na podstawie informacji z Internetu);
sporzdza Europass-CV.
262
Zadanie 193.1.

4) wskazuje gwne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowoci, regionie
i Polsce; ocenia jego skutki.
Zadanie 193.2.

Wymagania szczegowe (III etap) 20. Integracja europejska. Ucze:
263
Zadanie 194.

2) podaje przykady norm i instytucji spoecznych; charakteryzuje ich funkcje
w yciu spoecznym.
3) analizuje sposoby adaptacji do zmiany spoecznej na podstawie wasnych
obserwacji i tekstw kultury.
12. Spoeczestwo obywatelskie. Ucze:
1) przedstawia filozoficzny rodowd koncepcji spoeczestwa obywatelskiego
(John Locke, Georg Hegel, Alexis de Tocqueville);
2) wymienia podmioty spoeczestwa obywatelskiego;
3) wyjania, jak powstaje i jakie znaczenie dla spoeczestwa obywatelskiego
ma kapita spoeczny (zaufanie, sieci wsppracy i system efektywnych norm);
5) uzasadnia znaczenie swobody zrzeszania si dla jakoci ycia publicznego;
6) przedstawia zasady zakadania i funkcjonowania stowarzysze, fundacji
i organizacji poytku publicznego w Polsce.
Ucze:
politycznym, i przedstawia sposoby zwikszania poziomu partycypacji;
6) wyjania, jak rol w pastwie demokratycznym peni ruchy
obywatelskiego sprzeciwu i emancypacji.
36. Prawa czowieka. Ucze:
prawa;
dlaczego dochodzi do amania praw czowieka na wielk skal przez reimy
autorytarne.
i pokazuje, jak wspdziaaj i konkuruj one ze sob w yciu publicznym;
2) uzasadnia potrzeb przestrzegania zasad etycznych w yciu publicznym
i podaje przykady skutkw ich amania;
3) przedstawia przykady dziaania organizacji pozarzdowych i spoecznych
(od lokalnych stowarzysze do zwizkw zawodowych i partii politycznych)
i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli;
2) wskazuje rnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym,
autorytarnym i totalitarnym;
6) wyjania, czym s prawa czowieka i uzasadnia ich znaczenie we
264
Zadanie 195.

6) wyjania, na czym polega i skd si bierze pluralizm kulturowy
wspczesnego spoeczestwa; analizuje konsekwencje tego zjawiska.
14. rodki masowego przekazu. Ucze:
1) opisuje funkcje mediw w pastwie demokratycznym i niedemokratycznym
(na wybranych przykadach);
2) uzasadnia znaczenie niezalenoci i pluralizmu mediw; ocenia skutki ich
ograniczania;
3) wyjania, jakimi zasadami etycznymi powinny si kierowa media i ocenia
przykady kontrowersyjnych dziaa dziennikarzy i mediw;
5) przedstawia najwaniejsze media w Polsce i na wiecie (odbiorcy, zasig,
forma przekazu, orientacja ideologiczna, typ wasnoci); charakteryzuje
wybrane media lokalne.
przepisy prawne.
obywateli;
2) charakteryzuje pras, telewizj, radio, Internet jako rodki masowej
komunikacji i omawia wybrany tytu, stacj czy portal ze wzgldu na specyfik
przekazu i odbiorcw.
3) wyjania zasady: wikszoci, pluralizmu i poszanowania praw mniejszoci
w pastwie demokratycznym.
Zadanie 196.

15. Demokracja zasady i procedury. Ucze:
265
Zadanie 197.

1) charakteryzuje system monopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny;
2) porwnuje funkcje partii politycznych w pastwach demokratycznych
i niedemokratycznych;
podstawie samodzielnie zebranych wiadomoci.
przykadw historycznych;
7) przeprowadza krytyczn analiz programw i innych materiaw
wyborczych partii politycznych, ze wzgldu na zawarto merytoryczn
i form przekazu.
Ucze:
politycznym, i przedstawia sposoby zwikszania poziomu partycypacji;
5) przedstawia sposoby, jakimi partie polityczne walcz o elektorat, i ocenia te
dziaania wedug standardw demokracji.
i pokazuje, jak wspdziaaj i konkuruj one ze sob w yciu publicznym;
3) przedstawia przykady dziaania organizacji pozarzdowych i spoecznych
(od lokalnych stowarzysze do zwizkw zawodowych i partii politycznych)
i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli.
266
Zadanie 198.

1) przedstawia ide oraz historyczny rodowd praw czowieka;
zastrzeenia formuowane przez jej przeciwnikw;
prawa.
38. wiatowy i europejski system ochrony praw czowieka. Ucze:
przypadki naruszania praw i wolnoci w rnych pastwach.
przepisy prawne.
najwaniejsze dokumenty z tym zwizane;
2) wymienia podstawowe prawa i wolnoci czowieka; wyjania, co oznacza,
e s one powszechne, przyrodzone i niezbywalne;
Dziecka;
wolnoci sowa lub innych praw i wolnoci;
w jaki sposb stereotypy i uprzedzenia utrudniaj dzi relacje midzy
narodami.
267
Zadanie 199.

1) stosuje w analizie przypadku podstawowe pojcia i zasady prawa karnego
(odpowiedzialno karna, przestpstwo a wykroczenie, zbrodnia i wystpek,
zasada domniemania niewinnoci);
przysugujce ofierze, oskaronemu i wiadkowi;
4) podaje zasady wnoszenia apelacji i kasacji w sprawach karnych.
35.Obywatel wobec prawa. Ucze:
2) wskazuje, do jakich instytucji i osb mona si zwrci o pomoc prawn
w konkretnych sytuacjach.
zastrzeenia formuowane przez jej przeciwnikw.
37. Ochrona praw czowieka w Polsce. Ucze:
w Polsce.
2) wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie dziaa wstecz, domniemanie
niewinnoci, nie ma winy bez prawa, nieznajomo prawa szkodzi) i wyjania
konsekwencje ich amania;
przepisy prawne;
sprawy;
6) przedstawia uczestnikw i przebieg procesu sdowego: cywilnego i karnego;
uzasadnia znaczenie mediacji;
7) wymienia gwne prawa, jakie przysuguj ofierze, sprawcy i wiadkowi
przestpstwa.
2) wymienia podstawowe prawa i wolnoci czowieka; wyjania, co oznacza, e
s one powszechne, przyrodzone i niezbywalne;
wolnoci sowa lub innych praw i wolnoci.
6. Ochrona praw i wolnoci. Ucze:
1) przedstawia gwne rodki ochrony praw i wolnoci w Polsce.
3) korzystajc z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe
prawa i wolnoci w niej zawarte.
268
Zadanie 200.

1) opisuje rda prawa w Polsce oraz hierarchi aktw prawnych;
2) wyjania, na czym polega praworzdno i jakie zasady oraz instytucje stoj
na jej stray;
4) wyjania, w jaki sposb realizuje si w Polsce zasad niezalenoci sdw
i niezawisoci sdziego.
1) przedstawia sposb powoywania i zadania Sdu Najwyszego, Trybunau
Konstytucyjnego i Trybunau Stanu;
przepisy prawne;
5) uzasadnia potrzeb niezalenoci i niezawisoci sdziw.
wadz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i wiatowym;
1) wyjania, co to znaczy, e konstytucja jest najwyszym aktem prawnym
w Rzeczypospolitej Polskiej;
1) przedstawia organy wadzy sdowniczej, zasady, wedle ktrych dziaaj
sdy (niezawiso, dwuinstancyjno) i przykady spraw, ktrymi si zajmuj;
2) wyjania, czym zajmuje si Trybuna Konstytucyjny i Trybuna Stanu.
Zadanie 201.

1) wyjania, dlaczego i w jakim zakresie doszo do integracji narodw
w wiecie zachodnim.
Europejskiej.
mocarstwa.
z Maastricht, Nicei, Lizbony);
269
Zadanie 202.

3) wyjania na przykadach, w jaki sposb dochodzi do stygmatyzacji
spoecznej i jakie mog by jej skutki.
6. Nard, ojczyzna i mniejszoci narodowe. Ucze:
5) rozpoznaje przejawy ksenofobii, antysemityzmu, rasizmu i szowinizmu
i uzasadnia potrzeb przeciwstawiania si tym zjawiskom.
7. Procesy narodowociowe i spoeczne we wspczesnym wiecie. Ucze:
3) wyjania, dlaczego w Europie integracja imigrantw z pastw
pozaeuropejskich rodzi trudnoci; ocenia sytuacj imigrantw w Polsce.
komunizmu;
najwaniejsze operacje wojskowe Sojuszu.
wolnoci sowa lub innych praw i wolnoci.
6. Ochrona praw i wolnoci. Ucze:
5) rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii;
uzasadnia potrzeb przeciwstawiania si im oraz przedstawia moliwoci
zaangaowania si w wybrane dziaania na rzecz rwnoci i tolerancji;
5) wyjania, jak tworz si podziay w grupie i w spoeczestwie (np. na
swoich i obcych), i podaje moliwe sposoby przeciwstawiania si
przejawom nietolerancji.
6) wyjania, czym s prawa czowieka i uzasadnia ich znaczenie we
wspczesnej demokracji;
270
Zadanie 203.

regionie i gminie;
budet pastwa;
271

Matura Zbiór Zadań Wos

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matura Zbiór Zadań Wos

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EGZAMIN MATURALNY

Materiay pomocnicze dla uczniw i nauczycieli

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Zbiory zada opracowano w ramach projektu Budowa bankw zada,

1. Zadania testowe ...................................................................................................................... 6

1.1. Spoeczestwo ............................................................................................................. 6

1.2. Polityka ...................................................................................................................... 30

1.3. Prawo ......................................................................................................................... 53

1.4. Stosunki midzynarodowe ......................................................................................... 76

1.5. Gospodarka .............................................................................................................. 101

2. Zadania rozszerzonej odpowiedzi ...................................................................................... 115

3. Wskazwki do rozwizania zada ..................................................................................... 127

4. Odpowiedzi ........................................................................................................................ 159

5. Wykaz umiejtnoci oglnych i szczegowych sprawdzanych zadaniami ...................... 206

Na szczegln uwag zasuguj zadania sprawdzajce umiejtno konstruowania

rdo 1. O nowej formie spoeczestwa

rdo 2. Rysunek satyryczny

rdo: www.techsuplex.com/wp-content/uploads/2013/08/antisocial_thumb.jpg [dostp: 03.02.2015].

Podaj nazw formy organizacji spoeczestwa, do ktrej odnosz si powysze materiay

Wskazwki do rozwizania zadania

Przykad poprawnej odpowiedzi

rdo 1. Wykres. Zaufanie Polakw do wadz lokalnych miasta/gminy w latach

Na podstawie: Stosunek do instytucji pastwa oraz partii politycznych po 25 latach,

rdo 2. Wykres. Frekwencja w wyborach samorzdowych w Polsce w latach

Na podstawie: http://pkw.gov.pl/ [dostp: 31.12.2014].

Wyjanij, w jakim stopniu zmiana poziomu zaufania Polakw do wadz samorzdowych

Wskazwki do rozwizania zadania

Przykad poprawnej odpowiedzi

Fotografia. Trybuny podczas mistrzostw wiata siatkarzy

Wskazwki do rozwizania zadania

Podaj nazw procesu spoecznego, ktrego efekty zostay przedstawione w tekcie.

Wskazwki do rozwizania zadania

rdo: http://pudelekx.pl/tymczasem-wsrod-[...]-27442 [dostp: 17.02.2015].

Podaj nazw przedstawionego problemu spoecznego.

Podaj nazw przedstawionego w tekcie modelu rodziny.

rdo 1. Opinie o rwnoci pciowej na rynku pracy

rdo 2. Opinie o rwnoci pciowej na rynku pracy (wedug pci)

- ani wiksze, ani mniejsze

Rozstrzygnij, ktre informacje dotyczce danych przedstawionych w rdach s

rdo 1. O jednym z typw rodziny

rdo 2. Fotografia rodziny

Przedstaw dwie rnice pomidzy modelem rodziny zilustrowanym w rdach

O jednej z postaw spoecznych

Podaj nazw opisanej w tekcie postawy spoecznej.

Tabela. Opinie o wasnej pozycji spoecznej

Tabela. Sytuacja rodzinna

rdo 1. Wykres. Sytuacja rodzinna osb w wieku 2035 lat

rdo 2. O sytuacji mieszkaniowej modych Polakw

Rozstrzygnij, czy podkrelona w tekcie warto dofinansowania w ramach

Tabela. Kategorie spoeczne, ktrym wedug respondentw yje si najtrudniej

Na podstawie: www.newsweek.pl/[...]artykuly,98453,1,1,1.html [dostp: 27.12.2014].

Zidentyfikuj problem, do ktrego odnosi si zaprezentowany materia rdowy.

Schemat. Konto Pacjenta

rdo: www.csioz.gov.pl/file.php?s=Ymk/MzM= [dostp: 12.11.2014].

Podaj nazw rodzaju wykluczenia spoecznego, do ktrego moe doprowadzi

Na podstawie: www.ujk.edu.pl/strony/Oleg.../peculiarity%2015%20konsumpcja.doc [dostp: 12.11.2014].

rdo 1. Czy faszyzm jest wszdzie?

Na podstawie: www.wmeritum.pl/faszyzm-jest-wszedzie/ [dostp: 05.12.2014].

rdo 2. Polski powojenny plakat propagandowy

rdo: www.artyzm.com [dostp: 12.02.2015].

Rozstrzygnij, czy przedstawione materiay rdowe dotycz stygmatyzacji grup odniesienia

Podaj nazw funkcji szkoy, ktr przedstawiono w tekcie.

rdo: www.hitparades.it/le-10-leggi-per-il-controllo-delle-persone/ [dostp: 20.02.2015].

Okrel dwie umiejtnoci odbiorcy przekazw medialnych, ktre pozwoliyby zapobiec