TABLICE POLONISTYCZNE - SZKOŁA PODSTAWOWA

Świat przedstawiony: Obraz poetycki:

Jest to wyraziście ukształtowany i uruchamiający wyobraźnię odbiorcy fragment
świata przedstawionego w utworze. Cechuje go plastyczność i zdolność do budzenia
emocji, w jego tworzeniu biorą udział środki stylistyczne, przede wszystkim
metafory i porównania.

Na podstawie obrazu poetyckiego można namalować ilustrację ;)

Rodzaje literackie:
Gatunki literackie:
Baśń:
- nieokreślone miejsce i
czas
- szczęśliwe zakończenie
- świat realistyczny
miesza się ze światem
fantastycznym
- tradycyjne formuły
rozpoczęcia i zakończenia
(Dawno, dawno temu…, I
żyli długo i szczęśliwie….)
Przykład: Jaś i Małgosia,
Królowa śniegu
Mit:
- organizuje wierzenia
danej społeczności
- bohaterami są bogowie,
herosi
- jego zadaniem jest
wyjaśnianie otaczającej
rzeczywistości
Przykład: o Heraklesie, o
Dedalu i Ikarze
Legenda:
- tematyka zwykle
historyczna (zwykle dotyczy
postaci historycznych)
- określony czas i miejsce
akcji
- świat realistyczny miesza
się ze światem
fantastycznym
Przykład: o Piaście, o Kraku i
Wandzie
Opowiadanie:
- niewielkie rozmiary
- pisane prozą
- nieskomplikowana fabuła
- swobodna konstrukcja
- może zawierać dialogi
Przykład: Półpancerze
praktyczne - S. Mrożek, Baza
sokołowska - M. Hłasko
Bajka:
- krótki utwór
wierszowany
- bohaterami są zwykle
zwierzęta, które
odzwierciedlają ludzkie
cechy
- na końcu znajduje się
morał
Przykład: Ptaszki w klatce,
Pan i pies - I. Krasicki
Nowela:
- jednowątkowość
- brak rozbudowanych
opisów
- zwięzłość
- wyraziste zakończenie
Przykład: Katarynka - B.
Prus, Janko Muzykant - H.
Sienkiewicz
Hymn: Przypowieść:
- podniosły i patetyczny - ma ukryte przesłanie
charakter - uproszczona fabuła
- tematyka dotycząca - schematyczne postaci
bardzo ważnych rzeczy - przeważnie brak
- wierszowany określonego czasu i
- przeznaczony do miejsca akcji
zbiorowego wykonania - uniwersalizm
- obecność symboli i
alegorii
Przykład: Czego chcesz od
nas Panie? - J. Przykład: o miłosiernym
Kochanowski; Mazurek Samarytaninie, o talentach
Dąbrowskiego - J. Wybicki
Dziennik: Pamiętnik:
- systematyczny zapis - relacja zdarzeń, których
refleksji było się świadkiem
- zazwyczaj ma charakter - dystans czasowy
autobiograficzny - chronologiczność
- chronologiczność - koncentracja na
- brak ustalonej wydarzeniach
kompozycji zewnętrznych
Przykład: Dziennik Anne Przykład: Pamiętniki - J. Ch.
Frank Pasek
 Powieść: Komedia: Fraszka: Sonet: Pieśń:

- wielowątkowość - zawiera w sobie komizm - błaha tematyka - zbudowany z czterech - występowanie refrenu
- podział na rozdziały - zazwyczaj kończy się - wyraźny pomysł zwrotek (2 pierwsze po 4 - utwór liryczno-muzyczny
- liczne dialogi, obecność szczęśliwie - krótki utwór wierszowany wersy, 2 kolejne po 3) - wyraźna rytmizacja
opisów - podział na akty i sceny - zwięzłość - dwie pierwsze zwrotki tekstu
- duża objętość - występują didaskalia - obecność puenty mają charakter opisowy, - onomatopeje,
- pisana prozą - lekka tematyka dwie kolejne - refleksyjny powtórzenia
- wierszowany
Przykłady: Na lipę - J.
Przykład: W pustyni i w Kochanowski, Skarga Przykłady: Stepy
puszczy - H. Sienkiewicz, Przykłady: Zemsta - A. zmiętego - J. I. akermańskie - A. Przykłady: Pieśń o
Stowarzyszenie umarłych Fredro, Świętoszek - Molier Sztaudynger Mickiewicz, Sonet 18 - W. Rolandzie, Carmina - Horacy
poetów - N. Kleinbaum Szakspir

Tren: Ballada: Tragedia: Epopeja (Epos): Satyra:

- wiersz o tematyce - gatunek synkretyczny - podział na akty i sceny - tematem są ważne - wyśmiewa wady ludzkie
żałobnej - nastrój tajemniczości i - obecne są didaskalia wydarzenia (przełomowe) - gatunek synkretyczny
- pochwała cnót i zalet grozy - obecność konfliktu dla danego narodu - karykaturalność
zmarłego - ludowość tragicznego - rozpoczyna się - kończy się puentą
- demonstracja żalu - elementy fantastyczne i - tragizm inwokacją
- rozpamiętywanie realistyczne - bohater zbiorowy
poniesionej straty - duża rola przyrody
- pocieszenie
Przykłady: Iliada - Homer,
Przykłady: Treny - J. Przykłady: Świtezianka, Przykłady: Balladyna - J. Pan Tadeusz - A. Przykłady: Satyra na
Kochanowski Lilije - A. Mickiewicz Słowacki, Antygona - Mickiewicz leniwych chłopów, Żona
Sofokles modna - I. Krasicki
Rodzaje powieści: Typy narratora:

Punkt widzenia:

Obiektywny - bezstronny, przedstawianie faktów

Subiektywny - stronniczy, przedstawianie swojej opinii i stosunku
Środki stylistyczne:

Nazwa Definicja Funkcja Przykład

Epitet określenie rzeczownika (może to określanie, opisywanie słowa, z słodki miód

być rzeczownik, przymiotnik czy którym w parze występuje pies przyjaciel
imiesłów) zachodzące słońce

Porównanie zestawienie cech dwóch zjawisk uwypuklenie określonych cech głupi jak but
za pomocą zaimków: jak, jakby, obłoki na kształt domów
jakoby, na kształt.

Metafora (przenośnia)
zestawienie dwóch lub więcej
wyrazów, które w połączeniu
zyskują całkiem nowe znaczenie,
różne od tego, które posiadały
oddzielnie.
określa stosunek mówiącego w rzucić okiem
wierszu do danego zjawiska lub morze gwiazd
rzeczy; wzbogaca wartość
artystyczną utworu

Onomatopeja użycie wyrazów, które swoim oddaniu dźwięków otaczającej kap, kap
(dźwiękonaśladownictwo) brzmieniem naśladują zjawiska i przyrody, wprowadza czytelnika w szum
wydawane przez nie dźwięki, odpowiedni nastrój

Zdrobnienie pieszczotliwe, czułe określenie wyrażenie pozytywnego stosunku, piesek

czegoś lub kogoś za pomocą zaznaczenie niewielkich domeczek
dodania do wyrazu rozmiarów czegoś, rzadko wyraża konik
podstawowego formantu: -ka -ko - negatywny stosunek (np. Polaczek)
utki -nik –ek –eńko –ić –enie –eczek

Zgrubienie słowo utworzone za pomocą wyrażenie negatywnego stosunku, nochal

dodania do wyrazu podkreślenie wieku lub dużych psisko
podstawowego formantu –sko, -al rozmiarów kocisko

Personifikacja (uosobienie) nadanie cech ludzkich istotom pobudzenie wyobraźni, budowanie śpiewający wiatr
“nieczłowieczym” nastroju rozmawiający lis

Animizacja (ożywienie) literacki środek stylistyczny pobudzenie wyobraźni morze ryczy

polegający na nadaniu budowanie nastroju chmura goni chmurę
 przedmiotom nieożywionym lub
pojęciom abstrakcyjnym cech
istot żywych

Apostrofa bezpośredni, patetyczny zwrot do nadanie podniosłego, uroczystego Synku, syneczku…

osoby, bóstwa, personifikowanie tonu moja droga Orszulko
idei lub przedmiotu, występujący
najczęściej w przemówieniu lub
uroczystym utworze poetyckim

Anafora powtórzenie tego samego słowa koncentracja uwagi na tekście, „myśli o duszy tkliwe,
lub zwrotu na początku kolejnych niesienie tych samych materiałów myśli o duszy z czułością”
segmentów wypowiedzi dźwiękowych

Pytanie retoryczne zdanie ujęte w formie pytania, na zasygnalizowanie wątpliwości, Chcemy być sobie radzi?
które nie oczekuje się odpowiedzi zaprezentowanie własnych
przekonań, podkreślenie punktu
widzenia

Powtórzenie wielokrotne wystąpienie tego podkreślenie znaczenia, (...) a oto otwarto księgi. I inną
samego elementu językowego w rytmizacja tekstu księgę otwarto, która jest księgą
odrębie określonego odcinka życia.
wypowiedzi

Neologizm wyraz nowo utworzony zgodnie z nazwanie zjawisk i rzeczy dotąd komediant i komediantka,
normami słowotwórczymi nienazwanych, ekspresja ulubieńcy publiczności

Eufemizm wyraz lub wyrażenie, którego złagodzenie tonu wypowiedzi, pulszysty - gruby
używamy zamiast innego zwrotu odejść - umrzeć
lub wyrazu, zastępując w ten
sposób treść przykrą,
niestosowną, nieprzyzwoitą

Porównanie homeryckie porównanie bardzo podkreślenie cech zjawiska, Jak kiedy wichr południowy ze
rozbudowane, którego jeden wschodnim uderzą na siebie i
człon jest szczegółowym wysokimi targają drzewami na
obrazem, zwykle dotyczy czynów leśnej polanie (...)
ludzkich zestawianych z
zachowaniem zwierząt lub
zjawiskami przyrody

Inwokacja rozbudowana apostrofa nadanie patetyczności, wskazanie Litwo, ojczyzno moja (...)
 otwierająca utwór literacki naczelnej tematyki dzieła,
(zazwyczaj poemat epicki), w gloryfikacja, sakralizacja
której zwykle autor zwraca się do
muzy, bóstwa lub duchowego
patrona z prośbą o natchnienie,
pomoc w tworzeniu dzieła.

Symbol motyw lub zespół motywów reprezentacja ukrytych treści berło i jabłko,które zgniło w dłoni
występujący w dziele, będący
znakiem treści bezpośrednio nie
ujawnionych i mający
sygnalizować ich istnienie

Alegoria postać, motyw lub fabuła mające reprezentacja innej treści Wzmagają się wały,
poza znaczeniem dosłownym
stały umowny sens przenośny Grozi burza, grzmi niebo; okręt nie
zatonie,

(Obraz ojczyzny)

Elementy konstrukcyjne utworu:

Tytuł - element, który pozwala na jego identyfikację, jest rodzajem etykietki, nazwy. Może odnosić się do treści dzieła, do jego konwencji
literackiej, wnosi do utworu dodatkowe sensy, ułatwia jego odbiór oraz interpretację.
Podtytuł - zawiera dodatkowe informacje o utworze, podkreśla realizację sceniczną i jednocześnie wyjaśnia genezę.
Dedykacja - wskazanie osoby, osób, instytucji, którym autor ofiarowuje swoje dzieło. Występuje niekiedy w postaci rozwiniętego tekstu o
samodzielnych walorach artystycznych, może być grzecznościową, konwencjonalną formułką lub składa się tylko z imienia, inicjałów lub
ogólnego określenia.
Motto - cytat lub sentencja przed tekstem lub jego fragmentem (rozdziałem, jednym z opowiadań, jedną z pieśni) oświetlająca zamysł autora.
Dodatkowo przybliża poruszany temat lub ideologię utworu. Autor daje klucz do znaczeń zawartych w dziele i jednocześnie sygnalizuje
osadzenie treści w określonej tradycji myślowej i literackiej.
Punkt kulminacyjny - moment, w którym konflikt, czyli napięcie sprzecznych dążeń bohaterów, ujawnia się w sposób najbardziej wyrazisty.
Puenta - zaskakujące sformułowanie podkreślające sens wypowiedzi lub utworu literackiego umieszczone na końcu.
Elementy rytmizujące:
Wers - podstawowa jednostka w budowie wiersza, wyodrębniona graficznie jako samodzielna linijka tekstu.
Rym - powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów, zajmujących ustaloną pozycję w obrębie
wersu (w poezji) lub zdania
Strofa (zwrotka) - jednostka wierszowa, tworząca zestaw pewnej liczby wersów, wyodrębnionych w całość i oddzielonych przerwą graficzną
od innej całości. Stanowi całość znaczeniową, rytmiczną, przeważnie też składniową i intonacyjną.
Refren - wers lub kilka wersów w utworze poetyckim, wyodrębnionych kompozycyjnie, powtarzających się w określonych odstępach

Komiks:
Jest to historia obrazkowa, której często towarzyszy krótki tekst umiejscowiony w charakterystycznych dymkach oddających dialog między
postaciami lub z boku obrazków jako tekst narratora. Historia przedstawiona jest za pomocą rysunków (kadrów) powiązanych ze sobą w
czasie i opowiadających konkretne wydarzenia. Dla jak najpełniejszego oddania efektów dźwiękowych wypracowano kilka metod np.
zróżnicowania czcionki (kształt liter, rozmiar, sposób pisania) i dymków. Między obrazem a tekstem mu towarzyszącym istnieje nierozerwalny
związek.
Cechy:
- unika nadmiaru słów i zbędnych komentarzy
- operuje kadrem (co pozwala przenosić się między ogółem a szczegółem)
- stosuje wyrazy dźwiękonaśladowcze (oddają dźwięki z sytuacji prezentowanych na rysunkach)
- posiada fabularny charakter
- posiada temat przewodni np. walka dobra ze złem
- często występuje w odcinkach, seriach
- wykorzystuje graficzne elementy upływu czasu
- wykorzystuje ikoniczność znaków
Części mowy: Przypadki:

Bezosobowe formy czasownika:

- bezokolicznik (np. robić, malować)
- formy zakończone na -no -to (namalowano, wypito)

Odmiana czasownika: Odmiana rzeczownika:

1) Czas 1) Przypadek
a) przeszły 2) Liczba
b) teraźniejszy
 c) przyszły Odmiana przymiotnika:
2) Liczba 1) Przypadek
a) pojedyncza 2) Liczba
b) mnoga 3) Rodzaj
3) Rodzaj
a) w liczbie pojedynczej: męski, żeński i nijaki
b) w liczbie mnogiej: męskoosobowy i niemęskoosobowy
4) Tryb
a) oznajmujący
b) rozkazujący
c) pytający
5) Aspekt
a) dokonany
b) niedokonany
6) Strona
a) czynna (np. Adam napisał wiersz)
b) bierna (np. Wiersz został napisany przez Adama)
7) Osoba
a) pierwsza
b) druga
c) trzecia
Związki wyrazów w zdaniu: Części zdania:

Rodzaje wyrazów:
- Synonimy - wyrazy bliskoznaczne (np. miły, uprzejmy)
- Antonimy - wyrazy przeciwstawne (np. dobry - zły)
- Homonimy - wyrazy o identycznym brzmieniu i pisowni mających różne znaczenia i zwykle też różne pochodzenie (np. zamek)
- Homofony - wyrazy o identycznym brzmieniu, ale różnej pisowni i znaczeniu (np. morze, może)
- Homografy - wyrazy, które mają jednakową pisownię, ale różną wymowę (a także pochodzenie i znaczenie) (np. rozmarzać)
Typy wypowiedzeń:

Schemat komunikacyjny:
Zdania współrzędnie złożone: Zdania podrzędnie złożone:

Polszczyzna:
Ważne związki frazeologiczne:

Związek frazeologiczny Znaczenie

bajońskie sumy olbrzymie sumy, bardzo dużo pieniędzy

twardy orzech do zgryzienia problem trudny do rozstrzygnięcia

łabędzi śpiew końcowy przejaw czyjejś działalności

mieć duszę na ramieniu bać się

syzyfowa praca niekończąca się praca nie dająca rezultatów

mieć węża w kieszeni być skąpym

dzielić skórę na niedźwiedziu przedwcześnie cieszyć się z planowanych, choć niepewnych korzyści

krokodyle łzy nieszczery płacz

Salomonowy wyrok wyrok, rozwiązanie bardzo roztropne

Kainowe znamię piętno zbrodniarza, bratobójcy

wieża Babel przenośnie zamęt, bałagan

Sodoma i Gomora miejsca, gdzie odbywają się rzeczy występne, niemoralne

przenieść się na łono Abrahama umrzeć

wdowi grosz dar okupiony wielkimi wyrzeczeniami, choć sam w sobie nie musi być
wielki

Judaszowe srebrniki haniebna zapłata za zdradę

głos wołającego na puszczy daremne, bezskuteczne nawoływania, rady.

Drakońskie prawa prawa surowe, bezwzględne, ostre, okrutne

nić Ariadny nić przewodnia, sposób wybrnięcia z beznadziejnie zawikłanej sytuacji

Pyrrusowe zwycięstwo osiągnięte nadmiernym kosztem

stajnia Augiasza sprawa, rzecz zaniedbana, zapuszczona, zachwaszczona, w bezładzie,

 rozgardiaszu, nierządzie albo brudach moralnych, którą trzeba
nadludzkim wysiłkiem doprowadzić do porządku

przeciąć węzeł gordyjski rozstrzygnąć skomplikowaną sprawę w sposób radykalny, śmiały,

stanowczy, prosty
Typy komizmu:
Podział:
- komizm postaci (charakteru) - postać Józefa Papkina (Zemsta)
- komizm sytuacji - np. scena pisania listu (Zemsta)
- komizm słowny - mocium panie (Zemsta)
Ironia:
sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej
niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch
poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego
Upodobnienia i uproszczenia:

Typy
podmiotu lirycznego:
- indywidualny (liryka osobista)
- zbiorowy
Imiesłowy: Typy liryki:

Style wypowiedzi: Typy błędów językowych:

Gatunki dziennikarskie:

Felieton: Wywiad: Artykuł: Reportaż:

- odnosi się do wydarzeń lub
aktualnych problemów
społecznych, obyczajowych i
politycznych
- może mieć charakter
swobodnych rozważań
- autor ujawnia swoje zdanie
- ma puentę
Słowotwórstwo:
- zapis rozmowy co najmniej
dwóch osób
- spontaniczność, naturalność
- niejednorodność stylistyczna
- pośredniość
- dotyczy aktualnych wydarzeń - wiarygodność, prawdziwość
politycznych, kulturalnych, - obiektywizm
gospodarczych, społecznych. - dokumentaryzm
- Treść artykułu zwykle - obrazowość
podporządkowana jest przyjętej - aktualność
z góry, ustalonej przez autora - brak komentarza odautorskiego
tezie, którą udowodnia
problemowo, ukazując fakty bądź
stosując uogólnienia.
- Fakty poddaje się analizie i
wnioskowaniu
- dystans autora
 Rozbiór logiczny zdania: Rozbiór logiczny i gramatyczny zdania:
Sposoby zapisu czyichś słów:
Pojęcia:
Archaizm - wyraz, forma wyrazu, konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia
Rodzaje:
fonetyczne - wyraz współczesny różni się od archaizmu tylko jedną wymawianą głoską, np. sierce (serce), sumnienie
fleksyjne - wyrazy inaczej niż współcześnie się odmieniające, zazwyczaj wyłącznie czasowniki; w wyrazach, takich jak: zyszczy, spuści,
końcówki "y","i" oznaczają tryb rozkazujący (zjednaj, ześlij)
słowotwórcze - wyrazy utworzone za pomocą przyrostków lub przedrostków, które wyszły już z użycia, np. ogrodny
leksykalne – wyrazy, które były powszechnie używane dawniej, np. kajet, kaleta
znaczeniowe (semantyczne) - wyrazy występują współcześnie, ale zmieniło się ich znaczenie, np. błędny rycerz (bujający w obłokach)
frazeologiczne - związki frazeologiczne, które powstały dawniej. Rozumiemy ich znaczenie ale często nie wiemy, co jest ich źródłem
powstania.
składniowe - archaizm składający się z min. 2 wyrazów, których zestawienie jest inne niż współcześnie, najczęściej wzorowane na łacinie – np.
pasterz owce do wsi przepędził - orzeczenie znajduje się na końcu zdania - taki szyk wyrazów jest charakterystyczny dla języka łacińskiego;
do archaizmów składniowych należą także niektóre spójniki i przyimki, np. azali, aliści, gwoli oraz całe konstrukcje składniowe, np. wszem
wobec i każdemu z osób widomym się czyni.

Kolokwializm (potocyzm) - wyraz lub wyrażenie niedbałe, używane w języku potocznym.

Przykłady: dogadać się, mieć doła, narobić się, szaleć z radości, walnąć się, wypalić się

Termin naukowy - element słownictwa charakterystyczny dla określonej dziedziny wiedzy lub działalności ludzkiej, używany w odniesieniu do
obiektów i pojęć właściwych dla tego obszaru w sposób – w założeniu – ścisły, precyzyjny i jednoznaczny.
Przykłady: molekuła, entalpia, entropia, ładunek, allofon

Jak rozpoznać wyraz rodzimy?

O wyrazach rodzimych możemy mówić z pewnością, gdy zawierają w sobie litery takie jak ą, ę, ó, ł czy ż.
Zapożyczenia: Rodzaje skrótowców:

Skrót a skrótowiec:

Środowiskowe odmiany języka:

Socjolekt – odmiana języka używana przez grupę społeczną, zawodową lub subkulturę np. starych warszawiaków;
Slang – potoczna odmiana języka używana przez jakąś grupę zawodową lub środowiskową np. slang młodzieżowy;
Żargon – środowiskowa odmiana języka – np. żargon lekarski;
Profesjonalizmy – wyrazy charakterystyczne dla danej grupy zawodowej.
Regionalne odmiany języka:
Typy błędów językowych:
Przykłady:
- ortograficzne - np. błond, wkrutce
- interpunkcyjne - np. Powiedziałem jej, że jest piękna.
- fleksyjne - np. przyjacielom, umią, kubek kakaa
- słowotwórcze - np. specgrupa (zamiast grupa specjalna)
- składniowe - np. Do konstrukcji użyto drut stalowy. (popr. drutu stalowego); Założenia
te wydają się być sensowne. (popr. bez “być”)
- fonetyczne - np. wym. miszcz (zamiast mistrz); wym. robiom (zamiast robią)
- leksykalne - np. efektowny (zamiast efektywny), adoptować (zamiast adaptować)
- frazeologiczne - np. ciężki orzech do zgryzienia (popr. twardy), zapędzić kogoś w tak
zwany kozi róg (popr. bez “tak zwany”)
- stylistyczne - np. W wyniku obserwacji ustalono, że facet przemieszkiwał w
wynajętym obiekcie. (popr. mężczyzna zamieszkiwał); Onegdaj nasi zawodnicy odbyli
tylko jeden trening. (popr. przedwczoraj)

Rodzaje słowników:

Słownik języka Słownik wyrazów Słownik poprawnej Słownik Słownik Słownik Inne słowniki
polskiego obcych polszczyzny ortograficzny etymologiczny frazeologiczny
- słownik
- objaśnione są - Objaśnia - Wyjaśnia - Odpowiada na - Wyjaśnia - Zawiera związki synonimów
wszystkie słowa znaczenie wyrazu wątpliwości pytanie, jak pochodzenie frazeologiczne - słownik motywów
należące do pochodzącego z dotyczące napisać dany wyrazu związane z danym literackich
języka polskiego obcego języka poprawnego wyraz - mówi skąd się wyrazem - słownik postaci
- możemy - znajdziemy użycia słów - czasami wziął wyraz, jakie literackich
sprawdzić, jak informacje, z jakiej - Jak dane słowo informuje o miał znaczenie
słownik definiuje dziedziny pochodzi należy odmienić, poprawnej kiedyś, jak się
jakiś wyraz i jaka nasz termin i z jak wymawiać, jak odmianie przekształcał
jest jego jakiego języka użyć w danym - ew. z jakiego
poprawna związku wyrazów języka jest
odmiana zapożyczony
Pisownia “nie” różnymi częściami mowy: Manipulacja językowa:

Środki manipulacji językowej: Perswazja językowa i jej środki:

Środki retoryczne:
Zasady ortograficzne:
Zasady pisowni ó:
- gdy w innych formach danego wyrazu lub w
wyrazach pokrewnych wymienia się na o, e, a
(np. dróżka - droga, skrócić - skracać)
- w zakończeniach wyrazów: -ówka (np.
główka, klasówka, stołówka), -ówna (np.
cesarzówna, Czubówna, Kossakówna), - ów:
(np. Kraków, butów)
- Tylko kilka słów zaczyna się od ó:
ósemka, ósmoklasista, ósmoklasistka, ósmy,
ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie
Zasady pisowni rz:
- gdy w innych formach danego wyrazu lub w
wyrazach pokrewnych wymienia się na r (np.
dworzec - dworcowy, piłkarz - piłkarski)
- po spółgłoskach: p,b,t,d,k,g,ch,j,w (np.
przeprosiny, wrzeciono)
- występują wyrazy z rz niewymiennym
(rzadko, wierzba)
- w zakończeniach: -mierz, -mistrz, -arz, - erz
Zasady pisowni h:
- gdy w innych formach danego wyrazu lub w
wyrazach pokrewnych wymienia się na g, z, ź
(np. wahać - waga, druh - drużyna, błahy -
błazen)
- istnieją wyrazy z h niewymiennym (np.
bohater, hak, huk, hałas, harcerz, herbata)

- nigdy nie występuje na końcu wyrazu
- istnieją wyrazy z ó niewymiennym (np. córka)
Zasady pisowni u:
- zawsze na końcu wyrazów (np. biletu, hałasu,
piachu)
- na początku większości wyrazów (np.
uczelnia, udo, ugasić)
- w zakończeniach form czasowników (np.
pracuje, kupujesz)
- w zakończeniach: -un; -unka; -unek; -uch; -
uszek;-utki; -uś; -usia; -unia; -unio; -um; -us;
- wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka
Literę ą oraz ę piszemy:
- na końcu form wielu rzeczowników w liczbie
pojedynczej, np.: imię, kocię, pisklę, prosię,
źrebię; bajką, bajkę, lalką, lalkę, poetą, poetę;
- na końcu wielu czasowników w czasie
teraźniejszym i przyszłym, np.: ćwiczą, ćwiczę,
grają, wiozą, wiozę, zrobią, zrobię;
- w formach czasu przeszłego wielu
czasowników (przed literami l, ł), np.: ciąłem,
cięty, wzięli,
- w zakończeniach innych form czasowników,
np.: biegnąć, biegnący, ciąć, cięty, odpocząć,
przyjąć, przyjęty.
- wyjątki: kształcić, kształt, kształtny,
wykształcenie, pszczoła, pszczelarstwo,
pszczeli, pszczółka, pszenica, pszeniczny,
pszenny, Pszczyna, pierwszy, wszędzie,
wszyscy, wszystko
Zasady pisowni ż:
- gdy w innych formach danego wyrazu lub w
wyrazach pokrewnych wymienia się na g, z, s,
dz, h, ź (np. dróżka - droga, skażony - skazić)
- istnieją wyrazy z ż niewymiennym (ciężki,
pożar)
Literę i piszemy:
- na końcu wyrazu po samogłoskach, np.
Maja - Mai, nadzieja - nadziei, ostoja - ostoi,
szyja - szyi;
- w wyrazach rodzimych zakończonych na -ia,
np. ziemia, - ziemi, skrobia - skrobi, skrzynia -
skrzyni.
Zakończenie -ii piszemy:
- w wyrazach zapożyczonych zakończonych
na -ia, np. lilia - lilii, terapia - terapii, rewia -
rewii, historia - historii;
- w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku
Zasady pisowni ch:
- gdy w innych formach danego wyrazu lub w
wyrazach pokrewnych wymienia się na sz (np.
blacha - blaszka, mucha - muszka)
- po literze s (np. schemat, schodzić, schrupać,
wschodni)
- zwykle na końcu wyrazu (dach, mech)
- w zakończeniu -ach form rzeczowników w
liczbie mnogiej (domach, księgach)
- w zakończeniach form przymiotników i
liczebników( dobrych, drugich)
Wielką literą piszemy:
- imiona i nazwiska ludzi: Wanda Chotomska,
Jan Matejko, Czesław Miłosz,
- pseudonimy i przydomki: Bolesław Chrobry,
Ryszard Lwie Serce,
- imiona zwierząt i roślin: Azor, Mruczek,
Reksio, dąb Bartek.
- nazw mieszkańców planet, państw,
kontyntów, regionów, krain: Ziemianin, Azjatka,
Kaszub
- nazw planet, państw, kontyntów, regionów,
krain, oceanów, mórz, rzek, jezior, gór, wysp,
liczby pojedynczej rzeczowników półwyspów, miast, wsi, ulic, placów, parków,
zakończonych na -ija , np. Żmija - żmii budowli, zabytków i pomników

- Literę j piszemy tylko po s,c,z, wymawianych - nazwy świąt

twardo.
- nazwy urzędów, szkół, organizacji

- pierwsze wyrazy w tytułach książek i ich

rozdziałów, utworów literackich, muzycznych,
plastycznych, filmowych, teatralnych

- pierwsze wyrazy w nieodmiennych tytułach

czasopism

- wszystkie wyrazy (z wyjątkiem: i, na, o, w, z) w

tytułach czasopism podlegających odmianie
gramatycznej

- zwroty grzecznościowe
Interpunkcja: