6WeIan ¿eroPsNi

6y]yIowe SraFe
Z DOKŁADNOŚCIĄ REALISTY. MAPA SYZYFOWYCH PRAC

1. Akcja powieści Stefana Żeromskiego toczy się w różnych miejscach. Uzupełnij notatkę odpowiednimi
nazwami miejscowości.

rodzinna miejscowość rodzinna miejscowość

Marcina Borowicza Andrzeja Radka
tu znajdowało się gimnazjum
Borowicza i Radka

tu Marcin kończył tu Andrzej kończył

szkołę elementarną progimnazjum

2. Powieściowa przestrzeń została przedstawiona z drobiazgową dokładnością. Przeczytaj poniższe

opisy i napisz, których miejsc i zdarzeń dotyczą.

„Salonik ów było to istne pudełeczko wyłożone pięknymi

sprzętami. Na środku błyszczącej posadzki leżał dywan,
a na nim stały niewielkie mebelki obite jasną materią [...]”.

„[...] Stał tylko na środku długi stół sosnowy, zalany

atramentem, a dookoła niego krzesła i długie ławy drewniane.
W jednym kącie sterczało żelazne łóżko bez pościeli, z tak
okropnie zgiętymi prętami, jakby je pozwijał jakiś straszliwy
reumatyzm”.

„Z kuchni brudne i srodze wykrzywione drzwi prowadziły do

wąskiej izby z jednym okienkiem. Ściana wprost drzwi zbita
była z desek obielonych wapnem, między którymi widniały
szerokie szpary. Stała tam kanapa tak zdezelowana, jakby ją
dopiero co przyniesiono z szafotu, gdzie z niej oprawca darł
pasy. Pod oknem znajdował się stolik, przy nim krzesełko.
W rogu nudziła się szafka pleciona [...]”.

„W brudnych lożach siedziały wystrojone damy [...] na całym

parterze połyskiwały szlify, dźwięczały ostrogi, stukały szable”.

34
 „Na wprost bramy głównej wysuwał się z głębi dziedzińca
gmach fundamentalny, a raczej ściana jego, bardzo wysoka
i naga [...]. Stary tynk muru, obleczony niegdyś w zewnętrzną
farbę, poobrywał się, spadł na ziemię i leżał tam z wolna
unicestwiany przez deszcze”.

3. Opisz gimnazjum, do którego uczęszczali bohaterowie powieści. Zwróć uwagę nie tylko na budynek,
lecz także na jego otoczenie.

4. Ważnym elementem przestrzeni Syzyfowych prac jest przyroda. Towarzyszy bohaterom i współgra
z ich nastrojami, np. martwiejąca jesienna natura podkreśla stan psychiczny Radka – rozpacz
po wyrzuceniu ze szkoły. Zapisz przeżycia, które podkreślają podane opisy.
● ponury zimowy krajobraz, kiedy Marcin opuszcza dom rodzinny i wyjeżdża do szkoły elementarnej

● spiekota upalnego dnia, kiedy Andrzej Radek udaje się do Klerykowa

● opis bzu, który Marcin zrywa, aby ofiarować bukiet kwiatów matce

● opis wiosennego parku, kiedy Marcin spotyka Birutę

5. Opisy przyrody w powieści są niezwykle barwne, plastyczne. Podkreśl środki stylistyczne, których
użyto w poniższym fragmencie, a następnie nazwij je i określ, jak wpływają na czytelnika.

„Gdzieniegdzie stały kępami duże smutne wierzby, o długich gałązkach i wąskich liściach. Konie
wlokły się noga za nogą po kamienistym szlaku i były w pierwszym dopiero skręcie doliny, gdy na
górę wszedł księżyc. Białe światło rozpadło się w dole, na zboczach gór i po wąwozach. Widać było
spiczaste jałowce pod samymi szczytami i brzózki o listkach srebrzyście lśniących, kołyszące się od
wietrzyków na dalekiej przestrzeni bieliły się kamienie rzecznego łożyska. Tu i ówdzie poza cieniem
krzewów lśniły się między kamieniami ruchliwe, maleńkie fale i wodospady płytkiego w tej porze
strumienia, który jak żywa istota coś szeptał w głębokiej ciszy”.

35
 6WeIan ¿eroPsNi Syzyfowe prace

SYZYFOWE PRACE POWIEŚCIĄ O DOJRZEWANIU. EPIZODY Z ŻYCIA

MARCINA BOROWICZA

1. W Syzyfowych pracach zostały ukazane te epizody z życia bohaterów, które wyraźnie charakteryzują
postać albo mówią o momentach przełomowych w jej życiu. Przypomnij sobie dzieje Marcina
Borowicza i napisz o „pierwszych razach” tego chłopca.

pierwsze trudy nauki pierwsze egzaminy pierwsza stancja

pierwsze sukcesy pierwsze porażki pierwsza rozpacz

2. Odczytaj poniższe cytaty i przedstaw sytuacje, w których bohater doświadcza opisanych przeżyć.
Określ, jakie to przeżycia.

„Serce Marcina szarpnęło się
nagle, jakby chciało wydrzeć
się z piersi, ciałem jego
potrząsało wewnętrzne łkanie.
Ścisnął mocno zęby, żeby
z krzykiem nie szlochać”.
„[…] nie był w stanie z nikim
mówić. Uciekł do najbliższego
lasu i błąkał się tam, pożerany
przez nieopisane wzruszenie”.
„Marcin wysyłał do niej
w spojrzeniu całą swoją
duszę, tysiące słodkich nazw,
dzieje rozmyślań, tęsknot,
żalów, błagał ją w myśli jak
ginący z pragnienia o jedną
kroplę wody”.

3. Narysuj wykres pokazujący, jak zmieniały się poglądy Marcina na temat polskości. Zaznacz momenty
przełomowe.
w sprawy polskości
zaangażowanie

ważniejsze wydarzenia w życiu Marcina

36
„NAUKA JEST JAK NIEZMIERNE MORZE, IM WIĘCEJ JEJ PIJESZ, TYM BARDZIEJ
JESTEŚ SPRAGNIONY”. TRUDNA DROGA ŻYCIOWA ANDRZEJA RADKA

1. Podpisz rysunki odnoszące się do kolejnych zdarzeń z życia Andrzeja Radka.

2. W pewnym momencie akcji losy Marcina Borowicza i Andrzeja Radka się splatają. Wymień
wydarzenia, w których bohaterowie uczestniczą razem.

●
●
●

3. W utworach literackich historie bohaterów często są budowane na zasadzie kontrastu lub paralelizmu
(równoległości). Jaką zasadę kompozycyjną zastosował Stefan Żeromski, przedstawiając losy Radka
i Borowicza.

4. Jak rozumiesz słowa nauczyciela Andrzeja Radka, Antoniego Paluszkiewicza, przywołane w temacie karty?

37
6WeIan ¿eroPsNi Syzyfowe prace

NIM UŚCISNĘLI SOBIE DŁONIE… KONTRASTY I PODOBIEŃSTWA MIĘDZY

LOSAMI MARCINA BOROWICZA I ANDRZEJA RADKA

1. Porównaj głównych bohaterów.

Bohater Marcin Borowicz Andrzej Radek

pochodzenie społeczne

rodzina

warunki materialne

sposób uzyskania wykształcenia

stosunek do nauki

stosunek do kolegów

stosunek do zaborców

stosunek do polskości

cechy charakteru

ocena bohatera

2. Uzupełnij zdania, wstawiając w puste miejsca odpowiednie słowa i zwroty z ramek.

Podobieństwa: podobnie jak ● również ● także ● też ● zarazem ● zarówno ● podobny ● identyczny
● analogiczny ● zbliżony ● porównywalny ● taki sam ● tożsamy ● jednakowo

Różnice: w przeciwieństwie do ● w odróżnieniu od ● inaczej niż ● natomiast ● zaś

● z kolei ● przeciwnie niż ● niejednakowy ● różny ● przeciwstawny

Andrzej Radek, Marcin Borowicz, uczęszczał do klerykowskiego gimnazjum.

Radek, Marcin Borowicz, nigdy nie uległ mechanizmom polityki rusyfikacyjnej.
Dzieje Andrzeja Radka stają się od połowy powieści drugim, paralelnym wątkiem,
wobec losów Marcina.
Autor ukazuje momenty przełomowe i wydarzenia odciskające się na psychice
Borowicza, jak i Radka.

38
KTO WYKONYWAŁ SYZYFOWĄ PRACĘ? JEDNA CZY WIĘCEJ INTERPRETACJI?

1. Uzupełnij tabelę.
Nauczyciel Metody nauczania, podejście do uczniów
dyrektor
Kriestoobriadnikow

inspektor Zabielskij

Kostriulew – nauczyciel
historii

Majewski – nauczyciel
klasy wstępnej

Ozierskij – nauczyciel
rosyjskiego

Nogacki – nauczyciel
arytmetyki

Leim – nauczyciel łaciny

Sztetter – nauczyciel
polskiego

2. Scharakteryzuj politykę rosyjskich władz oświatowych wobec poniższych zagadnień.

● języka polskiego
● języka rosyjskiego

● literatury polskiej
● literatury rosyjskiej

● historii Polski
● historii Rosji

3. Wyjaśnij, w jaki sposób odnoszono się do religii? Jak traktowano ludzi wyznania katolickiego, a jak –
prawosławnego?

39
 6WeIan ¿eroPsNi Syzyfowe prace

4. Objaśnij pojęcia.
inwigilacja – dezintegracja – wilczy bilet –

5. Napisz notatkę, jaką mógł sporządzić inspektor Zabielskij po przedstawieniu teatralnym, na które byli
zaproszeni uczniowie gimnazjum.

6. Napisz definicję pojęcia rusyfikacja.

7. Jaki wpływ na umysły młodzieży miała rusyfikacyjna polityka władz oświatowych?

8. Wyrażenie syzyfowa praca wiąże się z mitycznym królem Syzyfem, władcą Koryntu, który naraził się
bogom. Za karę musiał nieustająco wtaczać głaz na szczyt góry, a kamień zawsze spadał tuż przed
wierzchołkiem. Jakie jest współczesne znaczenie tego wyrażenia?

syzyfowa praca –

9. Tytuł powieści Stefana Żeromskiego jest symboliczny, można więc różnie go interpretować. Przedstaw
dwie możliwe interpretacje.

Syzyfowa praca to działania grupy uczniów

Syzyfowa praca to działania rusyfikatorów
klerykowskiego gimnazjum

40
LEKCJA JĘZYKA POLSKIEGO – LEKCJĄ PATRIOTYZMU

1. Po przeczytaniu fragmentu Syzyfowych prac poświęconego lekcji języka polskiego wykonaj

poniższe zadania.

Tego dnia lekcja języka „miejscowego” była ostatnią z rzędu, a więc przypadła między godziną drugą
a trzecią. Sztetter wszedł do klasy jak zwykle z wyrazem niechęci na twarzy, zasiadł i wnet wymienił
czyjeś nazwisko prosząc o tłumaczenie z języka polskiego na rosyjskie wiersza Czajkowskiego pt. Pająk.
Ten, kogo spotkał los tak nudny, pragnąc wykręcić się, zaczął gadać (rozumie się, po rosyjsku):
– Panie profesorze, mamy nowego ucznia.
– Nowy kolega, z Warszawy uczeń… – błaznowali inni.
– Nowy uczeń? – Spytał Sztetter ze zdziwieniem. – Gdzie, jaki uczeń?
Sieger wstał ze swego miejsca i skłonił się nauczycielowi.
– A… – mruknął Sztetter. – Wasza familija?
– Zygier – rzekł nowy uczeń.
Nauczyciel zaczął szukać tej familii w spisie abecadłowym pod literą Z – i nie znalazł.
– Mówisz pan… Zygier?
– Tak. W papierach i w metryce stało: Sieger, jak pisał się mój dziad i ojciec, dlatego prawdopodobnie
zanotowano pod S. Ja nazywam się Bernard Zygier, Zet, y, gier…
Nauczyciel spojrzał na nowego ucznia i smutne oczy jego zajaśniały przez chwilę nikłym promycz-
kiem wesela.
– Niech będzie Zygier… – powiedział. – Chcesz pan uczęszczać na lekcje języka polskiego?
– Rozumie się! Przecież to nasz język ojczysty… (Wied’ eto nasz rodnoj jazyk).
Sztetter obejrzał szybkim lotem drzwi oszklone, tego ucznia, dziennik i poruszył wargami, jak gdy-
by mówił jakieś słowo, czego przecie nikt nie dosłyszał. Po chwili rzekł:
– No… czytaj pan!
Zygier wziął książkę ułożoną przez prof. Wierzbowskiego i zaczął czytać wskazany urywek. Koledzy
jego, widząc, że prezentacja skończona i że rozpoczynają się zwykłe „nudy narodowe”, wzięli się do od-
rabiania lekcji, do jawnego czytania rzeczy postronnych albo wprost układali się jako tako do drzemki.
Niektórzy, lepiej wychowani, z nałogu przyzwoitości trzymali oczy wlepione w Pająka. Inni oglądali ścia-
ny powleczone sinym kolorem, szerokie brunatne lamperie, żółty stoliczek katedry, czarną tablicę, szy-
by zasłonięte parą… Tymczasem Zygier odczytał i przetłumaczył na język urzędowy kilka strof wiersza,
a potem rozbierał kolejno zdania pod względem gramatycznym i logicznym. Zastanowiło wszystkich,
że czynił to nadzwyczaj starannie i że rozbierał po polsku. Sztetter oparty ramieniem na krześle dźwignął
zwieszoną głowę i bębniąc w stół palcami spod oka przyglądał się Zygierowi. Podmiot, orzeczenie, słowa
określające, rzeczownik, zaimek, mianownik, dopełniacz, celownik, imiesłowy odmienne, nieodmienne
itd. brzmiały w tej klasie tak dziwnie, tak jakoś zabawnie, że wszyscy uczniowie, słysząc to raz pierwszy,
spoglądali ze śmiechem to na profesora, to na ucznia ciągnącego rzecz swoją ze skupieniem i uwagą.
Ukończywszy rozbiór całego wiersza, Zygier złożył książkę na ławie. Nauczyciel otworzył swój notes pry-
watny, dziennik klasowy, ujął za pióro, wykręcał je w palcach i myślał o czymś głęboko.
– Dosyć… – rzekł wreszcie. – Mam panu stawiać stopień. Ale jaki? Cóż ja panu postawię? Ja nie mam
tu… na to… stopnia, panie Zygier…
Mówiąc tak, znowu przyglądał się nowemu uczniowi i wracał do niego oczyma kilkakroć, jakby ich nie był
w stanie zdjąć z tej twarzy. Zygier stał w ławce, mierząc Sztettera swym uważnym i spokojnym wejrzeniem.

41
6WeIan ¿eroPsNi Syzyfowe prace

– Proszę mi powiedzieć – rzekł jeszcze nauczyciel – co pan czytałeś, w jakim kierunku?

– Czytałem… tak dosyć rozmaitych rzeczy.
– A z literatury polskiej?
– Uczyliśmy się kolejno, systematycznie okresami.
– Tak, tak… – mówił Sztetter, zabawnie strzepując ręką piasek z dziennika – no i jakież to tam okresy?
– Czytaliśmy utwory wieku złotego dosyć pobieżnie, za to romantyków szczegółowo.
– Któż to… my? – zapytał nauczyciel daleko ciszej i patrząc we drzwi.
– To tam, w Warszawie… my… sami…
– Cóż pan czytałeś np. z Mickiewicza?
– No, zdaje się… Niektórych rzeczy żadną miarą nie mogliśmy dostać.
– Ja się o to nie pytam, nie chcę wiedzieć! Jakiż utwór podobał się panu najbardziej?
– Czy ja wiem? „Trzecia część”… Improwizacja, Pan Tadeusz, Księgi pielgrzymstwa…
Sztetter umilkł. Po chwili zapytał jeszcze.
– No, a cóż pan wiesz o Mickiewiczu?
Uczeń wyraźnie, jasno i bardzo szczegółowo opisał w języku rosyjskim młodość poety, związek Pro-
mienistych, Filomatów i Filaretów, aresztowanie, uwięzienie i deportację. Wprost od tych szczegółów
najniespodzianiej zjechał z Wilna do Warszawy, i już nie ku profesorowi, lecz w stronę klasy zwrócony
jął wyborną i bardzo piękną ruszczyzną z chwalebnym uniknięciem „polonizmów” plastycznie malo-
wać napad podchorążych na Belweder w nocy 29 listopada.
Oszołomiony belfer, pragnąc co tchu przerwać ten wykład, rzucił pytanie:
– Umiesz pan może co na pamięć?
– Tak, umiem to i owo.
– Proszę powiedzieć.
Zygier złożył książkę, przez chwilę się namyślał i wnet zaczął mówić głosem nie donośnym, ale
dźwięcznym jak szlachetny metal:
Nam strzelać nie kazano. Wstąpiłem na działo…

42
 Usłyszawszy te wyrazy, Sztetter zerwał się na równe nogi i zaczął machać rękami, ale Zygier nie
umilkł. Jakby odepchnięty jego wzrokiem nauczyciel siadł na swym krześle, podparł głowę rękoma
i nie spuszczał oka z szybek we drzwiach. W klasie stała się cisza. Wszystkie oczy skierowały się na
wypowiadającego „wiersze polskie”. Ten mówił równo, ze spokojem i umiarkowaniem, ale jednocze-
śnie z jakąś ukrytą w słowach wewnętrzną gwałtownością, która kiedy niekiedy, w pewnych cezurach,
wymykała się między sylabami. Dziwne, niesłychane słowa przykuwały uwagę, potężny obraz boju
roztwierał się przed oczyma słuchaczów – i nagle mówca dźwignął swój głos o stopień wyżej:
Gdy Turków za Bałkanem twoje straszą spiże,
Gdy poselstwo francuskie twoje stopy liże,
Warszawa jedna twojej mocy się urąga!
Podnosi na cię rękę…
Nauczyciel syknął i zaczął wstrząsać głową. Wtedy „Figa” – Walecki wylazł ze swej ławki, zbliżył się
do drzwi, wspiął na palce i spoglądając uważnie w korytarz, machnął ręką na Zygiera, żeby gadał dalej.
Nie była to już recytacja utworu wielkiego poety, lecz oskarżenie uczniaka polskiego zamknięte w zda-
rzeniach bitwy. Był to własny jego utwór, własna mowa. Każdy obraz walki dawno przegranej wydzierał
się z ust mówcy jako pragnienie uczestnictwa w tym dziele zgubionym. Uczucia dziecięce i młodzień-
cze, po milionkroć znieważane, leciały teraz między słuchaczów w kształtach słów poety, pękały wśród
nich jak granaty, świszczały niby kule, ogarniały dusze na podobieństwo kurzawy bojowej. Jedni z nich
słuchali wyprostowani, inni wstali z ławek i zbliżyli się do mówcy. Borowicz siedział zgarbiony, pod-
parłszy pięścią brodę i rozpalone oczy wlepił w Zygiera. Dręczyło go przemierzłe złudzenie, że on to
wszystko już niegdyś słyszał, że on to nawet gdzieś jakby własnym okiem widział, ale nie mógł pojąć,
co będzie dalej – i słuchał, słuchał ze wstrętem i złością, ale z dreszczem dziwnego bólu w piersiach.
Wtem Zygier zaczął mówić:
…Nieraz widziałem
Garstkę naszych, walczących z Moskali nawałem.
Gdy godzinę wołano dwa słowa: – pal! nabij!
Gdy oddechy dym tłumi, trud ramiona słabi,
A wciąż grzmi rozkaz wodzów, wre żołnierza czynność,
Na koniec bez rozkazu pełnią swą powinność,
Na koniec bez rozwagi, bez czucia, pamięci,
Żołnierz, jako młyn palny, nabija, grzmi, kręci
Broń do oka do nogi, od nogi – na oko…
Aż ręka w ładownicy długo i głęboko
Szukała… Nie znalazła… I żołnierz pobladnął,
Nie znalazłszy ładunku, już bronią nie władnął
I poczuł, że go pali strzelba rozogniona,
I puścił ją, i upadł… Nim dobiją, skona…
Borowicz zamknął oczy. Znalazł już wszystko. To ten sam żołnierz, o którym mówił mu przed laty
strzelec Noga na pagórku pod lasem. Ten sam, zabity nahajami, leżący w skrwawionej mogile pod
świerkiem. Serce Marcina szarpnęło się nagle, jakby chciało wydrzeć się z piersi, ciałem jego potrząsało
wewnętrzne łkanie. Ścisnął mocno zęby, żeby z krzykiem nie szlochać. Zdawało mu się, że nie wytrzy-
ma, że skona z żalu. Sztetter siedział na swym miejscu wyprostowany. Powieki jego były jak zwykle
przymknięte, tylko teraz kiedy niekiedy wymykała się spod nich łza i płynęła po bladej twarzy.

43
6WeIan ¿eroPsNi Syzyfowe prace

1. Wspomniany na początku fragmentu „język miejscowy” to

a) dialekt kielecki.
b) język polski w rosyjskiej szkole.
c) żargon uczniowski.

2. Sztetter, nauczyciel języka polskiego, był

a) pasjonatem swojego przedmiotu.
b) zastraszonym, zgorzkniałym człowiekiem.
c) znudzonym, wypalonym zawodowo profesorem.

3. Sztetter zapytał Zygiera o familię. Słowo zostało użyte przez niego w znaczeniu:
a) rodzina.
b) przyjaciele.
c) nazwisko.

4. Po odpowiedzi Zygiera Sztetter nie wiedział, jaki postawić stopień, ponieważ

a) odpowiedź była poniżej krytyki.
b) Zygier odpowiadał po mistrzowsku.
c) Zygier odpowiadał w języku polskim, a nie w obowiązującym rosyjskim.

5. Dalsza rozmowa profesora z uczniem dotyczyła przede wszystkim

a) zakazanej literatury polskiej.
b) twórczości wieszcza narodowego.
c) programu nauczania języka polskiego w warszawskim gimnazjum.

6. Zygier zaczął recytować

a) własny utwór.
b) poemat wielkiego polskiego poety.
c) wiersz pamiętany z czasów dzieciństwa.

7. Zygier w swojej wypowiedzi wspomniał o napadzie podchorążych na Belweder w nocy 29 listopada.

O jakim historycznym wydarzeniu mówił?

8. Dlaczego profesor Sztetter starał się przerwać rozmowę o tym wydarzeniu?

9. Bernard Zygier został wydalony ze szkoły w Warszawie za nieprawomyślność. Wyjaśnij, na czym ona
polegała.

44
10. Określ dwoma przysłówkami sposób, w jaki Zygier recytował wiersz.

11. W recytowanym przez Zygiera utworze pojawiają się słowa: „podnosi na cię rękę”. Przeciw komu
występuje Warszawa?

12. W ostatnim przytoczonym fragmencie wiersza pojawiają się czasownikowe wyliczenia („Żołnierz jako
młyn palny nabija, grzmi, kręci”), zdania z elipsą („od nogi – na oko”). W jaki sposób wpływają one
na ekspresję utworu?

13. Jaką funkcję pełnią pojawiające się w tekście wielokropki („aż ręka w ładownicy długo i głęboko
szukała... Nie znalazła ...”)?

14. Recytacja Zygiera wywarła na odbiorcach duże wrażenie. Podaj trzy rzeczowniki nazywające odczucia
uczniów.

15. Końcowe zdanie rozdziału opisuje Sztettera, po którego twarzy spływała łza. O czym profesor mógł
wtedy myśleć? Napisz krótki monolog przedstawiający przeżycia nauczyciela.

45
6WeIan ¿eroPsNi Syzyfowe prace

MIĘDZY FIKCJĄ A RZECZYWISTOŚCIĄ. CZY SYZYFOWE PRACE TO POWIEŚĆ

AUTOBIOGRAFICZNA?

1. W powieści Stefana Żeromskiego znalazło się wiele faktów z biografii pisarza, ale Syzyfowe prace nie są
zbeletryzowaną biografią autora. Przyporządkuj wybrane fakty z życia autora do losów bohaterów jego
powieści. Podkreśl te z nich, które nie zgadzają się z powieściową fikcją.

Urodził się 14 X 1864 w Strawczynie (Kieleckie). [...] Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej
o żywych tradycjach patriotycznych. Ojciec Żeromskiego dzierżawił folwarki, na dłużej osiedlił
się w Ciekotach, u stóp Gór Świętokrzyskich, i tam upłynęło dzieciństwo pisarza. W 1874 został
on uczniem Kieleckiego Miejskiego Gimnazjum. Rodziców stracił wcześnie. W starszych klasach
utrzymywał się z korepetycji. Jego pierwszym utworom pisanych w latach szkolnych patronował
polonista A.G. Bem. Trudna sytuacja materialna, częste choroby (gruźlica), żywe ambicje pisarskie
nie sprzyjały systematycznej nauce. Nie uzyskując matury, jesienią 1886 wyjechał do Warszawy
i wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej (uczelnia ta nie wymagała matury). Krótki epizod studiów
(przerwanych w 1888 z braku środków finansowych miał doniosłe znaczenie w życiu pisarza. Pogłębił
się jego bunt nar. i radykalizm społ. [...] W powołaniu pisarskim utwierdził się Ż. w okresie nast.,
kiedy pracował jako guwerner w różnych dworach szlacheckich. Wzbogacił swoje doświadczenia społ.
obserwacjami życia ziemiańskiego i zetknięciem z niedolą ludu [...].
J.Z. Jakubowski, Stefan Żeromski – fragment hasła encyklopedycznego z Literatury polskiej.
Przewodnik encyklopedyczny.

Fakty z biografii Stefana Żeromskiego wykorzystane w Syzyfowych pracach

Marcina Borowicza Andrzeja Radka Bernarda Zygiera

2. Przeczytaj fragment dzienników Stefana Żeromskiego, a następnie napisz, czym różni się styl
osobistych zapisków autora od informacji encyklopedycznej o nim.

10 XII (piątek)
Wczoraj do późna w noc pisałem dalszy ciąg powieści. Gra ona na nowo we mnie całą orkiestrą uczuć
i myśli. Zmieniam jej fabułę – ale całość na tym wygrywa, potrącam o rzeczy, od których serce pęka,
o najtkliwsze strony duszy, o moje i heli nieszczęście.
A! Jeżeli ja to odtworzę!...
Pisać, pisać bez końca… miażdżyć to, co tak po tygrysiemu katuję [...]
A ta idea powieści, to malowidło szerokie i gadające naturalistycznie – mnie to unosi, zachwyca – ja
żyję znowu.

46
Uderzył we mnie piorun, ale doznałem tylko kontuzji. Życia! Do miliona piorunów – choćby po
gruzach szczęścia, choćby po trupach, kochanych najwyższą miłością – życia!
Stwarzać ten świat i widzieć tak jasno to, co się stwarza – żyć życiem odmalowanym – to cząstka
boskości. Jakież to skuteczne i uczciwe, i systematyczne lekarstwo ta sztuka! Opisuję to, nad czym
jęczałem przez noce całe.
Żyję!

3. Sformułuj definicję poniższych terminów.

● biografia –

● autobiografia –

● fikcja literacka –

4. Podaj różne znaczenia słowa dziennik.

5. Wyjaśnij, jakie są różnice między dziennikiem a pamiętnikiem.

47