M√¡∆∂§∞ ¢π°§ø™™π∫∏™ ™Àª¶∂ƒπº√ƒ∞™

™∂ √π∫√°∂¡∂π∂™ ∞§µ∞¡ø¡ ª∞£∏∆ø¡:

¢∂¢√ª∂¡∞ ∞¶√ ∂ª¶∂πƒπ∫∏ ∂ƒ∂À¡∞
∞Û·Û›· ÷Ù˙ˉ¿ÎË
∂›ÎÔ˘ÚË Î·ıËÁ‹ÙÚÈ· ¶.∆.¢.∂.
¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘.

Abstract

T his paper reports on a sociolinguistic study involving Albanian immigrant parents in Greece.
Its aim was to elicit information on (i) patterns of language maintenance and use, (ii)
attitudes and practices concerning bilingualism, and (iii) parental involvement in their children’s
education. Data was collected through a questionnaire survey in two different parts of Greece.
In this paper we present findings concerning (a) the degree of ethnic language use in the family
and friendship domains, (b) the children’s competence in Greek and Albanian, and (c) the
variables which correlate with parents’ and children’s language choice. According to the
parents’ responses, the ethnic language is quite frequently used at home, although the majority
language is rapidly gaining ground. Especially among children, Greek is the preferred code of
communication and their dominant language. However, we would like to argue for the
development of reliable assessment instruments which would provide us with a clearer picture
of bilingual children’s language competence. Such instruments are needed in order to be able
to test the validity of theories about bilingual development but also to propose adequate
educational provisions for immigrant children.
§¤ÍÂȘ ÎÏÂȉȿ
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜, ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ (language shift), ‰ÈÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË,
·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜.

0. ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹
È ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ ÛÙË Û‡ÓıÂÛË ÙÔ˘ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ΢ڛˆ˜ ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‰Âη-
O ÂÙ›· ›¯Â ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Î·È ÙËÓ Ú·Á‰·›· ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÂÚ¢ÓËÙÈÎÔ‡ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÁÈ·
ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ·fi ÌÂÈÔÓfiÙËÙ˜ (·È‰È¿ ∆ÛÈÁÁ¿ÓˆÓ, ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Ù˘ £Ú¿Î˘, ·ÏÈÓÓÔ-
ÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ), ΢ڛˆ˜ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹
ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ·˘ÙÒÓ, ÙËÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ÔÚ›· Î·È ÙÔÓ ‰È·Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Î›Ó‰˘ÓÔ Ù˘ ÂÎ·È-
‰Â˘ÙÈ΋˜ ·ÔÙ˘¯›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡. ∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∂Ê·ÚÌÔṲ̂-
Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜, ‚ϤÔ˘Ì fiÙÈ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡Ó ÔÈ ÂÍ‹˜ ÂÚ¢ÓËÙÈΤ˜ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ:
" ·Ó›¯Ó¢ÛË Ï·ıÒÓ Î·È ‰˘Û¯ÂÚÂÈÒÓ ÙˆÓ ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙËÓ ÚfiÛÏË„Ë Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹
ÏfiÁÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ (Ï.¯. πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘ & ∫ÔÓ‰‡ÏË, 2001, ∞Ì¿ÙË & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, 2002, °ÂÚÔ-
‚·ÛÈÏ›Ԣ & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, 2003)
" ηıÔÚÈÛÌfi˜ ÂÈ¤‰ˆÓ ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ (µ·ÚÏÔÎÒÛÙ· & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘ 2000, 2003, µ·Ú-
ÏÔÎÒÛÙ·, ª¿ÚÎÔ˘ & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, 2001, µ·ÚÏÔÎÒÛÙ· Î.·. ˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË) Î·È ‰ËÌÈ-
Ô˘ÚÁ›· ÂÚÁ·Ï›ˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Î·È ·ÍÈÔÏfiÁËÛË Ù˘ ÔÚ›·˜ ηٿÎÙËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ-
΋˜ (Ï.¯. ∆˙‚ÂϤÎÔ˘ Î.·., 2004, 2005, ∞ÓÓ›ÓÔ˘ Î.·. ˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË)
80 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

" ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈΤ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÂ Û˘Ì-
‚·ÙÈΤ˜ Î·È ÂȉÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ (Ï.¯. ∑¿Áη, 2001, ∫ÔÈÏÈ¿ÚË, ∞ÁÔÚ·ÛÙfi˜ & ∑¿Áη, 2001, ÷Ù˙ˉ¿-
ÎË, 2000, 2001, 2002)
" ˙ËÙ‹Ì·Ù· ‰ÈÁψÛÛ›·˜, Ì¿ıËÛ˘ Î·È (‰È)ÁψÛÛÈ΋˜ Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ˘ (∫Ô‡ÚÙË-∫·˙Ô‡ÏÏË &
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, 2001, ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, 2002, 2003, 2005, Tsokalidou, 2005).
¶ÚÔ˜ ÙÔ ·ÚfiÓ, ·Ô˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ·ÓÙÂÏÒ˜, ·’ fiÛÔ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ, ¤Ú¢Ó˜ Ô˘ Ó· ·ÊÔÚÔ‡Ó
ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ÙˆÓ ÌÂÈÔÓÔÙÈÎÒÓ Ì·ıËÙÒÓ, ÂÓÒ ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ Â›Ó·È ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜
Ô˘ ÌÂÏÂÙÔ‡Ó ÙËÓ ÔÚ›· ηٿÎÙËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (°2) ·fi ·ÏÏÔ‰·-
Ô‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ Î·È ·È‰È¿ ·fi ÌÂÈÔÓÔÙÈΤ˜ ÔÌ¿‰Â˜ (Ï.¯. Dimitrakopoulou, Kalaintzidou, Roussou
& Tsimpli, 2004)1 ‹ ¤Ú¢Ó˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ Ò˜ ÔÈ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Î·È ·ÏÏÔ‰·Ô›, ÂÓ‹ÏÈΘ ηÈ
·È‰È¿, ¯ÂÈÚ›˙ÔÓÙ·È ÙȘ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ÛÂ Û˘Óı‹Î˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢Û˘ (‚Ï. Ï.¯. ∫ÔÈ-
ÏÈ¿ÚË, 1997)2. ¶ÚÔ˜ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ηÙ‡ı˘ÓÛË ÎÈÓÂ›Ù·È Ë ¤Ú¢ӷ ÛÙËÓ ÔÔ›· ‚·Û›˙ÂÙ·È
ÙÔ ·ÚfiÓ ¿ÚıÚÔ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ÎÔÈÓˆÓÈÔ-ÁψÛÛÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ
ÙËÓ ¿ÓÔÈÍË ÙÔ˘ 20033, Ì ˘ÔΛÌÂÓ· ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÁÔÓ›˜ Ì·ıËÙÒÓ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ Û¯ÔÏ›Ԣ, Ë ÔÔ›·
ÛÙfi¯Â˘Â ÛÙÔ Ó· ʈٛÛÂÈ Ï¢ڤ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ Î·È ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ
ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÏfiÁÔ ÛÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÁÔÓ›˜.
∏ ÂÈÏÔÁ‹ Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÔÌ¿‰·˜ ¤ÁÈÓ Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ˘ÂÚÔ¯‹ ÙˆÓ
∞Ï‚·ÓÒÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ¤Ó·ÓÙÈ fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏψÓ: ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÙÔ˘
Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Ô˘ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜, ·ÚÈıÌÒÓÙ·˜ Èı·Ófi-
ٷٷ ¿Óˆ ·fi 500.000 ¿ÙÔÌ·. ∂›Û˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ ¶·È‰Â›·˜
√ÌÔÁÂÓÒÓ Î·È ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∂Î·›‰Â˘Û˘ (°ÎfiÙÔ‚Ô˜ & ª¿ÚÎÔ˘, 2004), ηٿ ÙÔ Û¯ÔÏÈÎfi
¤ÙÔ˜ 2002-2003 ÙÔ ÔÛÔÛÙfi ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Û ÂÏÏËÓÈο ¢ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· ¤ÊÙ·ÓÂ
ÙÔ 8,6%, ÔÛÔÛÙfi Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯԇÛ Û 54.570 Ì·ıËÙ¤˜ Î·È Ì·ı‹ÙÚȘ. ∆Ô 73% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ
·˘ÙÒÓ Â›¯Â ÁÂÓÓËı› ÛÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÔÈ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ Î·È ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ∞Ï‚·-
ÓÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÙÔ˘˜ ·Ë¯Ô‡Ó ÙȘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ Î·È ÙȘ ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ ÌÂÁ¿-
Ï˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÙÔ˘˜.

1. °ÂÓÈÎfi˜ ÛÎÔfi˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜

∏ ¤Ú¢ӷ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÛÎÔfi Ó· ‰È¢Ú¢ÓËıÔ‡Ó ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È ÔÈ Ú·ÎÙÈΤ˜ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÁÔÓ¤-
ˆÓ ˆ˜ ÚÔ˜:
(1) ÙËÓ ÂÌÏÔ΋ ÙÔ˘˜ ÛÙË Û¯ÔÏÈ΋ ˙ˆ‹ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜: Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙȘ Û¯ÔÏÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜
Î·È ÛÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡, ÂÈÛΤ„ÂȘ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Î·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜,
ÚÔÛ‰Ô˘ ·fi Î·È ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·.
(2) ÙËÓ (‰È)ÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜: ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰˘Ô ÁψÛÛÒÓ Î·Ù¿ ÙËÓ
ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜, ÂÓı¿Ú-
Ú˘ÓÛË Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ÛÙ¿ÛÂȘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜.
™ÙÔ ·ÚfiÓ ¿ÚıÚÔ ı· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÂÎÂ›ÓˆÓ ÙˆÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙Ô-
ÓÙ·È Ì ÙÔ (2) Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙËÓ ÂÈ-
ÎÔÈÓˆÓ›· ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ Ì ÔÌÔÂıÓ›˜. ∆· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÊÔÚÌ‹
ÁÈ· Ó· Û˘˙ËÙËıÔ‡Ó Î¿ÔÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ Î·È ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi-
ÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 81

2. £ÂˆÚËÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ

2.1. ¢ÈÁψÛÛ›· Î·È ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË. ªÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙË
ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·
∏ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË Î·È Ë ÂÁηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Û ̛· Ó¤· ¯ÒÚ· Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜
ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ‰ÈÁψÛÛ›·˜ (bilingualism) ÙfiÛÔ
ÛÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈΘ Ù˘ ÚÒÙ˘ ÁÂÓÈ¿˜ fiÛÔ Î·È ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ηÈ, ÂӉ¯Ô̤ӈ˜, Î·È ÛÙ· ÂÁÁfi-
ÓÈ· ÙÔ˘˜. ∏ ÌÔÚÊ‹ Ô˘ ·›ÚÓÂÈ Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Ù˘ οı ÁÂÓÈ¿˜ Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋. ·˘Ùfi ÔÊ›ÏÂ-
Ù·È ÛÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ËÏÈΛ· ηٿ ÙËÓ ÚÒÙË Â·Ê‹ Ì ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·, ÛÙȘ ‰È·ÊÔÚÂ-
ÙÈΤ˜ Û˘Óı‹Î˜ ηٿÎÙËÛ‹˜ Ù˘ Î·È ÛÙÔÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ÚÔÛ·Ó·ÙÔ-
ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ/-ÙÚÈÒÓ.
√È ·ÏÏÔ‰·Ô› ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ Û ÌÈ· ¯ÒÚ· ηٷÎÙÔ‡Ó ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘˜ (°2), ÂÓÒ Î·Ù¤-
¯Ô˘Ó ‹‰Ë ¤Ó· ·ÁȈ̤ÓÔ Î·È ·ÓÂÙ˘Á̤ÓÔ ÁψÛÛÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· (°1). ∏ ηٿÎÙËÛË Ù˘ °2 Á›ÓÂ-
Ù·È Û˘Ó‹ıˆ˜ Ì ‘Ê˘ÛÈÎfi’ ÙÚfiÔ (‘natural’/’naturalistic’, Romaine, 1995, Û.182), ‰ËÏ·‰‹ ̤ۈ
Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂ Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ (Î·È ÌË) ÔÌÈÏËÙ¤˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·˘Ù‹˜, ΢ڛˆ˜ ÛÙÔÓ
¯ÒÚÔ ÂÚÁ·Û›·˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ì¤Ûˆ Ù˘ ÙËÏÂfiÚ·Û˘. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙË ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ,
Û˘Ó‹ıˆ˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Ì›· Ù¿ÛË ÁÈ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÁψÛÛÒÓ: Ë ÂıÓÔÙÈ΋
ÁÏÒÛÛ· ÚÔÔÚ›˙ÂÙ·È ÁÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ‘¯ÒÚÔ˘˜ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘’ (domains, Fishman,
1979), fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, Ë ıÚËÛ΢ÙÈ΋ Ï·ÙÚ›·, Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂ
ÙÔ˘˜ ÔÌÔÂıÓ›˜ Û ÊÈÏÈΤ˜ Û˘Ó·Ó·ÛÙÚÔʤ˜, Û ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ηÈ, ÂӉ¯Ô̤ӈ˜,
ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÂÚÁ·Û›·˜. ™Â fiϘ ÙȘ ¿ÏϘ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷΤ˜ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ë ÁÏÒÛ-
Û· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜. ∏ ‡·ÚÍË, ˆÛÙfiÛÔ, ÚÔÓÔÌÈ·ÎÒÓ ¯ÒÚˆÓ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛ-
Û·˜ ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÛÙȘ ·Ú·¿Óˆ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Á›ÓÂÙ·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ¯Ú‹ÛË
·˘Ù‹˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ™Ù·‰È·Î¿, Ë ÁÏÒÛÛ· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ ·ÚÂÈÛÊÚ‡ÂÈ Û fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜
¯ÒÚÔ˘˜ ¯Ú‹Û˘ fiÔ˘ ·Ú¯Èο ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡ÛÂ Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ô Û˘Ó‹ı˘
ÎÒ‰Èη˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Ó· Â›Ó·È ÌÂÈÎÙfi˜, Ì ÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ Ó· Û˘Ó˘-
¿Ú¯Ô˘Ó Î·È Ó· ‰È·ϤÎÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Ì ÔÈΛÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Î·È Û ‰È¿ÊÔÚ· Â›‰·5.
∂ÊfiÛÔÓ ·˘Ù¿ Â›Ó·È -Û ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‹ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi- Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ÁψÛÛÈÎÔ‡
ÎÒ‰Èη ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ÂÎÙ›ıÂÓÙ·È Ù· ·È‰È¿ ÛÙÔ Û›ÙÈ, Î·È Ì ‰Â‰Ô̤ÓË ÙËÓ Î˘ÚÈ·Ú¯›· Ù˘ ÏÂÈÔ-
„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Û οı ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ‚›Ô˘, Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ Ë ‰ÈÁψÛ-
Û›· Ô˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Â›Ó·È Ôχ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ·fi ·˘Ù‹Ó ÙˆÓ
ÁÔÓ¤ˆÓ ÙÔ˘˜. ∫·Ù·Ú¯¿˜, Ë ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Û‡ÓÙÔÌ· ·ÔÎÙ¿ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÛËÌ·Û›· ÁÈ· ÙÔ
·È‰›, ÂÊfiÛÔÓ ·ÔÙÂÏ› ÙfiÛÔ ÙÔ Î‡ÚÈÔ fi¯ËÌ· ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛ˘ Î·È Â·Ê‹˜ Ì ÙÔ˘˜ Û˘ÓÔÌË-
Ï›ÎÔ˘˜, ÔÌÔÂıÓ›˜ Î·È ÌË, fiÛÔ Î·È ÙË ÌÔÓ·‰È΋ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿
ÙËÓ ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, Ù· ·È‰È¿ Ô˘ ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÛÙË ¯ÒÚ· ˘Ô‰Ô¯‹˜ Û ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋ ËÏÈΛ· ‚Ú›-
ÛÎÔÓÙ·È ·ÎfiÌË Û ʿÛË ‰È·ÌfiÚʈÛ˘ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹,
‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ· (°1). øÛÙfiÛÔ, ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÂÎÙ›ıÂÓÙ·È ÛÂ
¤Ó· ÁψÛÛÈÎfi ÚfiÙ˘Ô ÙÔ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ÂËÚ·Ṳ̂ÓÔ ·fi ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ· (°2): Ô ÔÈÎÔÁÂ-
ÓÂÈ·Îfi˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÚȤ¯ÂÈ Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛ-
Û·˜ (Û˘Ó¯‹ ÂÓ·ÏÏ·Á‹ Έ‰›ÎˆÓ (code switching), ·ÊÔÌÔȈ̤ӷ Î·È ·Ó·ÊÔÌÔ›ˆÙ· ‰¿ÓÂÈ·) Ù·
ÔÔ›· Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó, ÌÂÙ¿ ·fi οÔÈ· ¯ÚfiÓÈ·, ÌÈ· ȉÈfiÌÔÚÊË ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋ ÂΉԯ‹ Ù˘ ÂıÓÔ-
ÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ (Tosi, 1991, Tamis, 1992). ¶¤Ú· ·fi ÙȘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ˜ Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë
ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÌÂÙ¿ ·fi ¿ÚÔ‰Ô Î¿ÔÈˆÓ ÂÙÒÓ, ÙÔ Â‡ÚÔ˜ ÙˆÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ
ÁÈ· ÙȘ Ôԛ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Â›Ó·È ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ. ™˘Ó‹ıˆ˜ ÂÏÏ›Ô˘Ó ‹ ˘ÔÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ÂΛ-
Ó˜ ÔÈ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈΤ˜ ‰Ô̤˜ Ô˘ ı· Â¤ÙÚÂ·Ó ÛÙÔ ÌÂÙ·Ó·ÛÙfiÔ˘ÏÔ Ó· ηÏÏȤÚÁ‹ÛÂÈ Î·È ÙËÓ
82 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÁÏÒÛÛ· ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋. ∆Ô ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Â›Ó·È Ó· ·Ó·Ù‡ÛÛÔ˘Ó

Ù· ·È‰È¿ ÌfiÓÔ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÁÈ· Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÔÈΛˆÓ ÁÈ· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓfiÙË-
Ù·˜ Î·È Ó· ÌËÓ ¤¯Ô˘Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÍÔÈÎÂȈıÔ‡Ó Ì ÙÔ Ï‹Ú˜ Ê¿ÛÌ· ÂÈ¤‰ˆÓ ‡ÊÔ˘˜
Î·È ÎÂÈÌÂÓÈÎÒÓ ÂȉÒÓ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜
(Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó·) Á›ÓÂÙ·È Ì¤Û· Û ¤Ó· ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÌÂ Û˘ÚÚÈÎӈ̤Ó˜ ÁψÛÛÈΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ηÈ
·ÏÏÔȈ̤ÓÔ ÁψÛÛÈÎfi ÚfiÙ˘Ô, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÙÂÏÈο Ô‰ËÁ› ÙȘ ÓÂfiÙÂÚ˜ ÁÂÓȤ˜ Û ÛÙÚ‚ϋ ηÈ
·ÓÂ·Ú΋ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·˘Ù‹˜ (Gonzo & Saltarelli, 1983).
°È· fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ·Ú·¿Óˆ ÏfiÁÔ˘˜, Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Ù· ÌÂÙ·Ó·ÛÙfiÔ˘Ï· ·›Ú-
ÓÂÈ Û˘¯Ó¿ ÙË ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ·Ê·ÈÚÂÙÈ΋˜ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ (subtractive bilingualism, Lambert 1974 ÛÙÔ
Baetens Beardsmore 1986, Û.63 Î·È ÛÙÔ Baker 2001, Û.180): ·ÓÙ› Ó· Û˘Ó¯ÈÛÙ› Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘
°1 Î·È Ó· ÂÌÏÔ˘ÙÈÛÙ› ÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ÚÂÂÚÙfiÚÈÔ ÙÔ˘ ÔÌÈÏËÙ‹ Ì ̛· ·ÎfiÌË Î·Ï¿ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓË
ÁÏÒÛÛ·, ηı˘ÛÙÂÚ› Î·È ÂÓ Ù¤ÏÂÈ ÂÁηٷÏ›ÂÙ·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¯ÚÔÓÈο ÚÒÙ˘ ÁÏÒÛÛ·˜,
ÂÓÒ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÈηÓÔÔÈËÙÈο (;) ÌfiÓÔÓ Ë ‰Â‡ÙÂÚË ·fi ¯ÚÔÓÈ΋ ¿Ô„Ë ÁÏÒÛÛ·. ™Â Û‡ÓÙÔ-
ÌÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· Ë ÁÏÒÛÛ· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ Á›ÓÂÙ·È Ë Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· ÛÙÔ ¿ÙÔÌÔ, Ë
ÚÒÙË ÙÔ˘ ÁÏÒÛÛ· ‰ËÏ·‰‹ ·fi ¿Ô„Ë ÂÈ¤‰Ô˘ ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ Î·È Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ ¯Ú‹Û˘ (‚Ï.
Ï.¯. Lainio, 1995, Chumak-Horbatsch, 1999, Oliver & Purdie, 1998, Tannenbaum, 2003 ÁÈ· Úfi-
ÛÊ·Ù˜ Û¯ÂÙÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜). ∏ ÌÂȈ̤ÓË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Î˘Ú›ˆ˜
·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ‰Â˘ÙÂÚfiÙÔη Î·È ÙÚÈÙfiÙÔη ·È‰È¿ (Shin, 2002), ÏfiÁˆ Ù˘ ·˘ÍË̤Ó˘ Â·Ê‹˜
ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· (ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ٷ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ·‰¤ÚÊÈ·) Û ۯ¤ÛË Ì ٷ Úˆ-
ÙfiÙÔη. °ÂÓÈÎfiÙÂÚ· ‰Â, Ë ËÏÈΛ· ‹ Ì¿ÏÏÔÓ Ë ÁÂÓ¿ ÛÙËÓ ÔÔ›· ·Ó‹ÎÂÈ Ô Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È
Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ (‚Ï. Ï.¯. Li Wei, 1994): fiÛÔ ÓÂfiÙÂÚÔ˜ Â›Ó·È Ô Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜, ÙfiÛÔ ÌÂÁ·Ï‡-
ÙÂÚË Â›Ó·È Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ΢ڛ·Ú¯Ë˜ ÁÏÒÛÛ·˜. ∏ Ù¿ÛË ·˘Ù‹ Â›Ó·È Â‡ÏÔÁË, ηıÒ˜ ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÂÈ
ÙȘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÁψÛÛÈΤ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ ÚÒÙ˘ Î·È ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÂÓ¿˜.

2.2. ∏ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ Û ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ

ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜
∏ ÚÒÈÌË ·˘Ù‹ ÚÔÙ›ÌËÛË ÁÈ· ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· ·ÓÔ›ÁÂÈ ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÁÈ· ÙË ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋
ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ (language shift)6 Ù˘ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. ∏ ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÌÂÁ·-
χÙÂÚË Î˘ÚÈ·Ú¯›· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙȘ ›‰È˜ ·ÏÏ¿ Î·È Û ‰È·‰Ô¯ÈΤ˜ ÁÂÓ¤˜ ÔÌÈÏË-
ÙÒÓ Î·È Ë Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ıË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ·Ó·Î·Ù·ÓÔÌ‹ ¯ÒÚˆÓ ¯Ú‹Û˘ ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ Ù˘ ÏÂÈÔ„Ë-
ÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Ô‰ËÁÔ‡Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Û ‰È¿ÛÙËÌ· ÙÚÈÒÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ÁÂÓÂÒÓ (Bratt–Paulston, 1986)
ÛÙËÓ ·ÓÙÈηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi ÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋ (Fishman, 1991, Extra,
1993, Extra & Verhoeven, 1993, Jaspaert & Kroon 1993, Holmes, 1999)7.
µÂ‚·›ˆ˜, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ Ù·¯‡ÙËÙ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· Â¤Ú¯ÂÙ·È Ë
ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ Û ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ Ô˘ ˙Ô˘Ó Û ·ÚfiÌÔȘ Û˘Óı‹Î˜. ∂ÓÒ
Ï.¯. ·fi ÙËÓ ¤Ú¢ӷ ÔÏÏÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË ÚÔ·ÙÔ˘Ó,
ηٷگ‹Ó, Û·Ê›˜ ÂӉ›ÍÂȘ ÁÈ· Ì›ˆÛË Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜ Î·È Ù˘ Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ÂıÓÔ-
ÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi ÙË Ì›· ÁÂÓ¿ ÛÙËÓ ¿ÏÏË (‚Ï. Broeder & Extra, 1999, Extra & GÔrter, 2001,
∪
∂xtra & Ya gmur, 2004), ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÛÙȘ Ôԛ˜ ÔÈ Ó¤Â˜ ÁÂÓ¤˜ ÔÌÈÏËÙÒÓ ‰È·ÙËÚÔ‡Ó
Û ÈηÓÔÔÈËÙÈÎfi ‚·ıÌfi ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Î·È ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÌÂÈÔÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, fi¯È ÌfiÓÔ ÌÂ
ÔÌÔÂıÓ›˜ ÙÔ˘˜ (Deprez, 2000, Gogolin, 2005) ·ÏÏ¿ Î·È Û ÌÂÈÎÙ¤˜ ·fi ¿Ô„Ë ÂıÓÔÙÈ΋˜ ηٷ-
ÁˆÁ‹˜ ÔÌ¿‰Â˜ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎˆÓ (Rampton, 1991, J∅ rgensen, 2003). £· ›¯Â, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÌÂÁ¿-
ÏÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ Û ÈηÓfi ‰È¿ÛÙËÌ· ¯ÚfiÓÔ˘ ÙȘ Ù¿ÛÂȘ Ô˘ ·Ó·-
Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ÚÔÎÂÈ-
̤ÓÔ˘ Ó· ‰È·ÈÛÙˆı› fiÛÔ «·ÓıÂÎÙÈ΋» Â›Ó·È Ë ÎÔÈÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ÛÙË ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 83

øÛÙfiÛÔ, Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ ··ÈÙ› ¤Ú¢Ó˜ ÌÂÁ¿Ï˘ Îϛ̷η˜, ÛÙȘ
Ôԛ˜ ı· ÌÂÏÂÙ¿Ù·È Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÂÓfi˜ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎÔ‡ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ˘fi ÂͤٷÛË
ÏËı˘ÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ ¤Ó· Ù¤ÙÔÈÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ÍÂÂÚÓ¿ ÙȘ ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˜ ‰˘Ó·Ùfi-
ÙËÙ¤˜ ÌÂÌÔÓˆÌ¤ÓˆÓ ÂÚ¢ÓËÙÒÓ Î·È ··ÈÙ› ÎÈÓËÙÔÔ›ËÛË ÔÏ˘¿ÚÈıÌÔ˘ ÂÚ¢ÓËÙÈÎÔ‡ ‰˘Ó·-
ÌÈÎÔ‡, Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛË. ∂ÈϤÔÓ, Ë ‰ÈÂ-
Ú‡ÓËÛË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ˙ËÙ‹Ì·ÙÔ˜ Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ÚÒÈÌË, ηıÒ˜ Ô ¯ÚfiÓÔ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙˆÓ ÔÈÎÔ-
ÁÂÓÂÈÒÓ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ Û·Ó›ˆ˜ ÍÂÂÚÓ¿ Ù· ‰¤Î· ¯ÚfiÓÈ·. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ, Î·È Ì ‰Â‰Ô-
̤ÓË ÙËÓ ·‚‚·ÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘˜, ÌfiÓÔ ÚÔ-
ηٷÚÎÙÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Á›ÓÔ˘Ó, ÒÛÙ ӷ Û¯ËÌ·ÙÈÛÙ› Ì›· ÚÒÙË ÂÈÎfiÓ·. √È Ù¿ÛÂȘ
Ô˘ ı· ηٷÁÚ·ÊÔ‡Ó Û¯ÂÙÈο Ì ٷ ÌÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi
Î·È Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÙË ‚¿ÛË ÁÈ· ÌÂÏÏÔ-
ÓÙÈΤ˜ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÁÂÓÂÒÓ ‹ ¯ÚÔÓÈÎÒÓ Ê¿ÛˆÓ, ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ı· ÚÔ·„Ô˘Ó
οÔÈ· ÈÔ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·.
M ‚¿ÛË Ù· ·Ú·¿Óˆ, Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ Û ÎÔÈÓfiÙËÙ˜
∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ı· ÂÚÈÔÚÈÛÙ› ÛÙËÓ ÂͤٷÛË Ù˘ Û˘Û¯¤ÙÈÛ‹˜ ÙÔ˘˜ ÌÂ
ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÌfiÓÔ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ (‚Ï. 5.1.). ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ÂÍÂÙ¿ÛÙËÎ·Ó Ù· ·ÎfiÏÔ˘ı· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·:
(·) ¶fiÛÔ Û˘¯Ó‹ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ Á›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Î·È Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ì ÔÌÔÂıÓ›˜
ÙÔ˘˜;
(‚) ¶ÔÈÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ (Ï.¯. ʇÏÔ, ËÏÈΛ·, Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜, ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· Î.Ô.Î.) Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È
Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ Ô˘ οÓÔ˘Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜;
(Á) ¶fiÛÔ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ Ô˘ οÓÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ‘Û˘ÓÔÌÈ-
ÏËÙ‹˜’ Î·È ‘ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ·’;

3. ªÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜

3.1. ∆Ô ‰Â›ÁÌ·
∏ ¤Ú¢ӷ ‹Ú ÙË ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÂÈÛÎfiËÛ˘ ̤ۈ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏÔÁ›Ô˘ (questionnaire survey)
Î·È ·ÊÔÚÔ‡Û ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ Ì ·È‰È¿ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏÂ›Ô Ô˘ ηÙÔÈÎÔ‡Ó ÛÙÔÓ
ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ Î·È ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÂÈϤ¯ÙËΠˆ˜ ¤Ó·
ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÛÙÈÎfi ΤÓÙÚÔ Ì ÔÏ˘ÏËı‹ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈÎfi ÏËı˘ÛÌfi, ÂÓÒ Ô ÓÔÌfi˜ ƒÂı‡ÌÓ˘
Û˘Ó‰‡·˙ ٷ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·ÛÙÈ΋˜ ÂÚÈÔ¯‹˜ Î·È Â·Ú¯›·˜. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, Ë ·Ó·ÏÔÁ›·
ÙˆÓ ÔÛÔÛÙÒÓ ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ù˘ οıÂ
ÂÚÈÔ¯‹˜ ‹Ù·Ó ·ÚfiÌÔÈ·. ™‡Ìʈӷ Ì ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ π.¶.√.¢.∂., ηٿ ÙÔ Û¯ÔÏÈÎfi ¤ÙÔ˜ 2002-
2003 (Ë ¤Ú¢ӷ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÙËÓ ¿ÓÔÈÍË ÙÔ˘ 2003) ÔÈ ·ÏÏÔ‰·Ô› Î·È ÔÈ ·ÏÈÓÓÔ-
ÛÙÔ‡ÓÙ˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ¶ÚˆÙÔ‚¿ıÌÈ· ÂÎ·›‰Â˘ÛË ¤ÊÙ·Ó·Ó ÙÔ 11,50% ÙÔ˘ Û˘ÓÔÏÈÎÔ‡
Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ÛÙÔÓ ÓÔÌfi £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Î·È ÙÔ 9,55% ÛÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ (°ÎfiÙÔ-
‚Ô˜ & ª¿ÚÎÔ˘, 2004).
™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ‰Â›ÁÌ· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Ì ·È‰È¿ Ô˘ ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ÛÂ
‰ÂηÂÙ¿ ¢ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· ÙÔ˘ ÓÔÌÔ‡ ƒÂı‡ÌÓ˘ (fiÏ· Ù· Û¯ÔÏ›· ÛÙ· ÔÔ›· ηٿ ÙÔ Û¯ÔÏÈ-
Îfi ¤ÙÔ˜ 2002-2003 ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ¿Óˆ ·fi ¤ÍÈ Ì·ıËÙ¤˜ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·, ‰ËÏ·‰‹ ÂÚ›Ô˘ ÙÔ
80% fiÏˆÓ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙÔÓ ÓÔÌfi) Î·È Û 5 ¢ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢
(‰‡Ô ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋ Î·È ÙÚ›· ÛÙË ¢˘ÙÈ΋ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË), Ì ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi Ì·ıËÙÒÓ ÚÔÂÚ-
¯fiÌÂÓˆÓ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·. ™Ù· Û¯ÔÏ›· ÙÔ˘ ÓÔÌÔ‡ ƒÂı‡ÌÓ˘ ÂȉfiıËÎ·Ó 269 ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfi-
ÁÈ· ÂÓÒ ÛÙ· ¤ÓÙ ۯÔÏ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 195.
84 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

3.2. ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ
∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó ÂÙ¿ ÛÂÏ›‰Â˜ Ì ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó:
(·) ÚÔÛˆÈο ÛÙÔȯ›· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ,
(‚) ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ÌÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜
ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ,
(Á) ÛÙ¿ÛÂȘ, ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Î·È Ú·ÎÙÈΤ˜ Û¯ÂÙÈΤ˜ Ì ÙËÓ ‰ÈÁψÛÛ›· Î·È ÙËÓ ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ
·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜, ηÈ
(‰) ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ Î·È ÌÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛ-
ÛÒÓ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ.
∆· ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËΠÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰È¢ÎÔÏ˘ÓıÔ‡Ó Ù· ˘Ô-
ΛÌÂÓ· ÛÙË Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË ÙÔ˘8. ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ Û˘Ófi‰Â˘Â Ì›· ÂÈÛÙÔÏ‹ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο,
ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÂÍËÁÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ÛÎÔfi Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È Î·ÏÔ‡Û·Ó ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· Û˘Ì-
‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙËÓ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÁÈ· Ù· Û¯ÂÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·. ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ, Ë ÂÈÛÙÔÏ‹ ηÈ
¤Ó·˜ ··ÓÙËÙÈÎfi˜ Ê¿ÎÂÏÔ˜ Ô˘ ¤ÊÂÚ ÁÚ·ÌÌ·ÙfiÛËÌÔ Î·È ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË Ù˘ ÂÚ¢ӋÙÚÈ·˜, fiÏ·
̤۷ Û ÎÏÂÈÛÙfi Ê¿ÎÂÏÔ, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙÔ ˘ÏÈÎfi Ô˘ ¤·ÈÚÓ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ Ô ÁÔÓ¤·˜.

3.3. ∏ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Â‰Ô̤ӈÓ

∏ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠηٿ ÙÔ˘˜ Ì‹Ó˜ ª¿ÚÙÈÔ Î·È ∞Ú›ÏÈÔ ÙÔ˘
2003 ·fi ÙËÓ Û˘ÁÁڷʤ· ÛÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ Î·È ·fi ÙÔÓ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ ¢ÒÚË ∫˘ÚÈ·˙‹ ÛÙË
£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ∆· ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ· ·Ú·‰›ÓÔÓÙ·Ó ÛÙÔÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ Ì ÙËÓ ·Ú¿-
ÎÏËÛË Ó· ÂȉÔıÔ‡Ó ·fi ÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙˆÓ Ù¿ÍÂÒÓ ÙÔ˘˜, ÒÛÙÂ
·˘ÙÔ› Ó· Ù· ÌÂٷʤÚÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜: Â¿Ó ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi
¤Ó·˜ Ì·ıËÙ¤˜ ·fi ÙËÓ ›‰È· ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, Ô Ê¿ÎÂÏÔ˜ ‰ÈÓfiÙ·Ó ÛÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ·fi Ù· ·‰¤ÚÊÈ·.
™ÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ‰ÂÓ Â›¯Â ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ó¿ÌÂÈÍË ÛÙË Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Â‰Ô̤ӈÓ,
ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÔÊ¢¯ı› Ë Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Ì οÔÈÔ ¤ÏÂÁ¯Ô ÙˆÓ ·ÓÙÈÏ‹„ÂˆÓ ÙˆÓ
ÁÔÓ¤ˆÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ. √È ÂӉȷÊÂÚfiÌÂÓÔÈ ÁÔÓ›˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÙÔÓ
··ÓÙËÙÈÎfi Ê¿ÎÂÏÔ Ì ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË Ù˘ ÂÚ¢ӋÙÚÈ·˜ ÁÈ· Ó· Ù·¯˘‰ÚÔÌ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ Û˘ÌÏËÚˆ-
̤ÓÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ. ™ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ·˘Ùfi ‰ÂÓ ÎÚ›ıËΠ··Ú·›ÙËÙÔ ÏfiÁˆ Ù˘ ·Ó·ÁÓˆÚÈÛÈ-
ÌfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ÂÚ¢ÓËÙ‹ ·fi ÙËÓ ·Ï‚·ÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ fiÏ˘9. ŒÙÛÈ, ÔÈ Ô‰ËÁ›Â˜ Ô˘ ‰fiıËηÓ
ÂΛ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ Û˘ÌÏËÚˆÌ¤ÓˆÓ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏÔÁ›ˆÓ ÛÙÔ Û¯ÔÏ›Ô, ÒÛÙÂ
Ó· Û˘ÏÏÂÁÔ‡Ó ·fi ÙÔÓ ÂÚ¢ÓËÙ‹ ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË Ë̤ڷ.
Afi ÙÔÓ Û˘ÓÔÏÈÎfi ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ 464 ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏÔÁ›ˆÓ Ô˘ ‰fiıËÎ·Ó ÛÙ· Û¯ÔÏ›· ÂÈÛÙÚ¿-
ÊËΠ¤Ó· 30%, ‰ËÏ·‰‹ 150 ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ·, ·fi Ù· ÔÔ›· ÙÂÏÈο ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ
ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù· 138.10

4. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ

ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ı· ·ÚÔ˘ÛÈ·ÛÙÔ‡Ó fi¯È ÌfiÓÔ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙˆÓ ˘Ô-
™ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ (Ï.¯. ËÏÈΛ·, ÌÔÚʈÙÈÎfi Â›‰Ô, ʇÏÔ) ·ÏÏ¿ Î·È ·fi„ÂȘ ÙÔ˘˜ ‹ Ú·ÎÙÈΤ˜
fiˆ˜ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙȘ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜ Û ‰È¿ÊÔÚ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·. ∞˘Ù‹ Ë Û˘Ó‰˘·ÛÙÈ΋
·ÚÔ˘Û›·ÛË Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÏËÚ¤ÛÙÂÚ˘ ÂÈÎfiÓ·˜ ÁÈ· ÙÔ ‰Â›ÁÌ· ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ-
ÒÓ Ì¤Û· ÛÙ· ÂÚÈÔÚÈṲ̂ӷ Ï·›ÛÈ· ÂÓfi˜ ¿ÚıÚÔ˘ Î·È ı· ¯ÚËÛÈ̇ÛÂÈ ÁÈ· ÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÙˆÓ
·ÔÙÂÏÂÛÌ¿ÙˆÓ.
1. ∆· ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ· Û˘ÌÏËÚÒıËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ ·Ù¤Ú· Û ÔÛÔÛÙfi 44,9%, ·fi ÙË ÌËÙ¤Ú·
Û ÔÛÔÛÙfi 37,5%, ÂÓÒ Û ÔÛÔÛÙfi 17,6% ÔÈ ··ÓÙÒÓÙ˜ ÛËÌ›ˆÛ·Ó Î·È Ù· ‰‡Ô ʇϷ.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 85

2. ™¯Â‰fiÓ ÔÈ ÌÈÛÔ› ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÙËÓ ËÏÈÎȷ΋ ÔÌ¿‰· 36-45 ÂÙÒÓ (44,5%), ·ÚÎÂÙÔ› Â›Ó·È ÌÂٷ͇ 25
Î·È 35 ÂÙÒÓ (40,1%) Î·È ÌfiÓÔ ¤Ó· 8,8% Â›Ó·È ¿Óˆ ·fi 45 ÂÙÒÓ.
3. ∆Ô ÌÔÚʈÙÈÎfi ÙÔ˘˜ Â›Â‰Ô Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ˘„ËÏfi. ŒÓ· 15,3% Â›Ó·È ·fiÊÔÈÙÔÈ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›-
Ô˘, ÂÓÒ ÙÔ 70,1% ¤¯ÂÈ ·ÔÏ˘Ù‹ÚÈÔ §˘Î›Ԣ. ∆· ÔÛÔÛÙ¿ fiÛˆÓ ¤¯Ô˘Ó ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ ÌfiÓÔ ÙËÓ
ÔÎÙ¿¯ÚÔÓË ˘Ô¯ÚˆÙÈ΋ ÂÎ·›‰Â˘ÛË Î·È ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏÂ›Ô Â›Ó·È ¯·ÌËÏ¿ (12,4% Î·È 2,2%
·ÓÙ›ÛÙÔȯ·).11
4. ™ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÙÔ˘˜ ÏÂÈÔ„ËÊ›· (70,4%) ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ¿Óˆ ·fi 5 ¯ÚfiÓÈ·. ŒÓ·
24,4% ˙ÂÈ Â‰Ò ÙÚ›· Ì ¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ·, ÂÓÒ ÌfiÓÔ ÙÔ 5,2% fiÛˆÓ ·¿ÓÙËÛ·Ó ¤¯ÂÈ ¤Ó· Ì ‰‡Ô
¯ÚfiÓÈ· ·Ú·ÌÔÓ‹˜.
5. ™ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· «¶fiÛÔ ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔ˜/-Ë Â›ÛÙ ·fi ÙË ˙ˆ‹ Û·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·;» ÙÔ ¤Ó· ÙÚ›ÙÔ
ۯ‰fiÓ Â¤ÏÂÍ ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «§›ÁÔ» (34,6%) ‹ «∫·ıfiÏÔ˘» (2,2%), ÂÓÒ Û¯Â‰fiÓ Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù·
ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ·ÚÎÂÙ‹ ‹ ÌÂÁ¿ÏË ÈηÓÔÔ›ËÛË ·fi ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘˜ («∞ÚÎÂÙ¿» 44,9%,
«¶Ôχ» 18,4%).
6. ∞Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ·Ó ‹ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó «∞ÚÎÂÙ¿ Û˘¯Ó¿» ‹
«™˘¯Ó¿» Â›Ó·È ÔÈ ‰˘ÛÎÔϛ˜ ÏfiÁˆ Ù˘ ¿ÁÓÔÈ·˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (45,1%), Ë ·Ó·ÛÊ¿ÏÂÈ· ÁÈ· ÙÔ
ηıÂÛÙÒ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘˜ (43,7%), ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ·ÛÊ¿ÏÈÛË Î·È ÙËÓ ÂÚ›-
ı·Ï„Ë (32%), Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ÂÚÁÔ‰ÔÙÒÓ (30%) ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·
(22,8%), Î·È Ôχ ÏÈÁfiÙÂÚÔ Ë ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ (7,2%).
7. ™ÙËÓ ÂÚÒÙËÛË «¶fiÛÔ Î·ÈÚfi ÛÎÔ‡ÂÙ ӷ Ì›ÓÂÙ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·;» Ù· ÙÚ›· ٤ٷÚÙ· fiÛˆÓ
·¿ÓÙËÛ·Ó Â¤ÏÂÍ·Ó ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «°È· fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ» (74,4%), ÂÓÒ ¤Ó·
12,8% ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «ÕÏÏ· 4 Ì 5 ¯ÚfiÓÈ·», ¤Ó· 9% «ÕÏÏ· 2 Ì 3 ¯ÚfiÓÈ·» ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, ¤Ó· 3,8%
‰‹ÏˆÛ fiÙÈ ı· Ì›ÓÂÈ «∆Ô Ôχ ¿ÏÏÔ ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ».
8. ™¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ‚ÔËıÔ‡Ó ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ ÛÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘, ¤Ó· 42% ·¿-
ÓÙËÛ «¡·È, ۯ‰fiÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ¿» Î·È ¤Ó· 25,4% Â¤ÏÂÍ ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «¡·È, ·ÚÎÂÙ¿ Û˘¯Ó¿».
∂›Û˘, ÙÔ 75,4% ‰‹ÏˆÛ fiÙÈ ÂÈÛΤÙÂÙ·È ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÙÔ˘ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÌÈ·
ÊÔÚ¿ ÛÙÔ˘˜ ‰‡Ô Ì‹Ó˜ (ÙÔ 18% ÌfiÓÔÓ fiÙ·Ó ·›ÚÓÂÈ ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô ÚÔfi‰Ô˘).
9. ∏ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Â›Ó·È ÈηÓÔÔÈËÙÈ΋, ΢ڛˆ˜ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÚÔÊÔÚÈΤ˜
‰ÂÍÈfiÙËÙ˜, fiˆ˜ ‰Â›¯ÓÂÈ Ô ·Ú·Î¿Ùˆ ›Ó·Î·˜:

¶›Ó·Î·˜ 1: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο

ηıfiÏÔ˘-Ï›ÁÔ ·ÚÎÂÙ¿ ηϿ-Ôχ ηϿ
% %
ªÈÏÒ ÂÏÏËÓÈο... 17,7 82,3
∫·Ù·Ï·‚·›Óˆ ÂÏÏËÓÈο fiÙ·Ó ·ÎÔ‡ˆ ÌÈ· Û˘˙‹ÙËÛË
ÌÂٷ͇ ·ÁÓÒÛÙˆÓ... 8,3 91,7
∫·Ù·Ï·‚·›Óˆ ÂÏÏËÓÈο fiÙ·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒ ÙȘ
Âȉ‹ÛÂȘ ÛÙËÓ ÙËÏÂfiÚ·ÛË... 10,6 89,4
¢È·‚¿˙ˆ ÂÏÏËÓÈο... 42,0 58,0
°Ú¿Êˆ ÂÏÏËÓÈο... 74,0 26,0

10. ™¯ÂÙÈο ÙÒÚ· Ì ÙȘ ÛÙ¿ÛÂȘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ‰˘Ô ÁÏÒÛÛ˜ ÙÔ˘˜, Ë Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∂ÏÏË-
ÓÈ΋˜ ·fi Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ıˆÚÂ›Ù·È ‘·ÚÎÂÙ¿ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’ ‹ ‘Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’ ·fi ÙË Û˘ÓÙÚÈ-
ÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ (86,7%). √È ÏfiÁÔÈ Ô˘ ‰›ÓÔÓÙ·È ÁÈ· ·˘Ùfi ·ÓÙÈÛÙÔȯԇÓ
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Û ÌÈ· Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ÂÎÙ›ÌËÛË ÙˆÓ ··ÈÙ‹ÛÂˆÓ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜
86 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

(ÊÔ›ÙËÛË ÛÙÔ Û¯ÔÏ›Ô, ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·) ‹ ·ÔηχÙÔ˘Ó Ì›· ıÂÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË

·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ÔÏ˘ÁψÛÛ›· ÂÓ Á¤ÓÂÈ (ÌÔÚʈÙÈ΋ ·Í›· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜)12. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ÙÔ
97,1% ıˆÚÔ‡Ó ÙËÓ Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ ‘·ÚÎÂÙ¿ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’ ‹ ‘Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’,
Ì ÙÔ 89% Ó· ÙË ıˆÚÔ‡Ó ‘Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’. ∏ ∞Ï‚·ÓÈ΋ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó· ۇ̂ÔÏÔ
ÂıÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜, Ô˘ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Â’ Ô˘‰ÂÓ› Ó· ·ÂÌÔÏËı›. ∏ ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÛÙËÚ›˙Â-
Ù·È ÙfiÛÔ ÛÙËÓ Èı·ÓfiÙËÙ· ·ÏÈÓÓfiÛÙËÛ˘ fiÛÔ Î·È -΢ڛˆ˜- ÛÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ ˆ˜ ‰ÂÛÌÔ‡ Ì ÙÔ
·Ï‚·ÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜ (ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ‚Ï. ÷Ù˙ˉ¿ÎË &
∫˘ÚÈ·˙‹˜, 2004).
11. °È· ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÂÊ·ÚÌfi˙Ô˘Ó ÙȘ ÂÍ‹˜ ÛÙÚ·ÙËÁÈΤ˜: ÙÔ
11% ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙ¤ÏÓÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Û ̷ı‹Ì·Ù· ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ (Î·È ÙÔ 70% ı· ‹ıÂÏ ӷ
ÙÔ Î¿ÓÂÈ, Â¿Ó ˘‹Ú¯Â Ë ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ·), ÂÓÒ Û ÔÛÔÛÙfi 30% οÓÔ˘Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ Ì·ı‹Ì·Ù· ÛÙ·
·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Î·È Û ÔÛÔÛÙfi 30,4% ÊÚÔÓÙ›˙Ô˘Ó ÒÛÙ ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ó· ‰È·‚¿˙Ô˘Ó ‚È‚Ï›·
ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο. ∆¤ÏÔ˜, ۯ‰fiÓ Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ ÂÈ̤ÓÔ˘Ó Ó· ¯ÚËÛÈ-
ÌÔÔÈÂ›Ù·È Ë ∞Ï‚·ÓÈ΋ ÛÙÔ Û›ÙÈ.
ªÂ ‚¿ÛË Ù· ·Ú·¿Óˆ ÛÙÔȯ›· ÚÔ·ÙÂÈ ¤Ó· ‰Â›ÁÌ· ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ Ì ·ÚÎÂÙ¿ Ì·ÎÚ¿
·Ú·ÌÔÓ‹ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Ô˘ Â›Ó·È Û ÁÂÓÈΤ˜ ÁÚ·Ì̤˜ ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔ ·fi ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ‰Ò, ηÈ
Ì ÚfiıÂÛË Ó· ·Ú·Ì›ÓÂÈ ÁÈ· ·ÚÎÂÙ¿ ÌÂÁ¿ÏÔ ‰È¿ÛÙËÌ·. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÁÔÓ›˜ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿
ÌÔÚʈ̤ÓÔÈ, ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ Î·È ıˆÚÔ‡Ó Ôχ
ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÙËÓ Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜, fiˆ˜ ¿ÏψÛÙÂ Î·È ÙËÓ
ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜.

5. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ

O È ÁÔÓ›˜ ÎÏ‹ıËÎ·Ó Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ÏËÚÔÊÔڛ˜ ¤¯ÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Û ËÏÈΛ· ·fi

Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ô˘ ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÂΛÓË ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô. ∆· 138 ·È‰È¿
ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó Ù· ·ÎfiÏÔ˘ı· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο:
1. √ ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ËÏÈΛ·˜ ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó 10 ÂÙÒÓ Î·È 3 ÌËÓÒÓ.
2. ªfiÓÔ ÙÔ 7,4% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÁÂÓÓ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ∆· ˘fiÏÔÈ· ›¯·Ó ̤ÛÔ fiÚÔ ¯ÚfiÓÔ˘
·Ú·ÌÔÓ‹˜ 5 ¯ÚfiÓÈ· Î·È 4 Ì‹Ó˜.
3. ∆Ô 82% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ‹Ù·Ó ÌÂٷ͇ 6 Î·È 7 ÂÙÒÓ, fiÙ·Ó ‹Úı·Ó ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜. ∆Ô ÔÛÔÛÙfi
fiÛˆÓ ÍÂΛÓËÛ·Ó ÙË ÊÔ›ÙËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∞’ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ Â›Ó·È Ï›ÁÔ ˘„ËÏfiÙÂÚÔ (83,8%), ÚÔÊ·-
ÓÒ˜ ‰ÈfiÙÈ Î·È Î¿ÔÈ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· Û ËÏÈΛ· ·È‰È¿ ÙÔÔıÂÙ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ Ù¿ÍË ·˘Ù‹.
4. ™ÙËÓ ÂÚÒÙËÛË Û ÔÈ· Ù¿ÍË ÊÔÈÙ¿ ÙÔ (ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ) ·È‰› ÙÔ˘˜ ·¿ÓÙËÛ·Ó 127 ¿ÙÔÌ·. ∏
ηٷÓÔÌ‹ ›¯Â ˆ˜ ÂÍ‹˜: ∞’ Ù¿ÍË: 6 ·È‰È¿ (4,8%), µ’ Ù¿ÍË: 14 ·È‰È¿ (11,2%), °’ Ù¿ÍË: 28
·È‰È¿ (22,4%), ¢’ Ù¿ÍË: 19 ·È‰È¿ (15,2%), ∂’ Ù¿ÍË: 23 ·È‰È¿ (18,4%) Î·È ™Ù’ Ù¿ÍË: 35
·È‰È¿ (28%).
5. ™¯Â‰fiÓ Ù· ÙÚ›· ٤ٷÚÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ (72,6%) ‰ÂÓ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó Î·ıfiÏÔ˘ Û¯ÔÏÂ›Ô ÛÙËÓ
∞Ï‚·Ó›·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ·Ó·Ù‡ÍÔ˘Ó ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜ ÁÚ·Ì-
Ì·ÙÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ·.
6. ªfiÓÔ ÙÔ 10,8% ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û·Ó ‹ ›¯·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î¿ÔÈ· ÌÔÚÊ‹ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ
·Ï‚·ÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·.
7. ™ÙÔ 74,8% ÙˆÓ ÂÚÈÙÒÛÂˆÓ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î¿ÔÈ· ÂȉÈ΋ Ù¿ÍË (∆¿ÍË ÀÔ‰Ô-
¯‹˜ ‹ ºÚÔÓÙÈÛÙËÚÈ·Îfi ÙÌ‹Ì·). ∞˘Ùfi Â›Ó·È Â‡ÏÔÁÔ, Ì ‰Â‰Ô̤ÓË ÙËÓ Ó·ڋ ËÏÈΛ· ÛÙËÓ ÔÔ›·
‹Úı·Ó ·ÏÏ¿ Î·È ÙË ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ¤ÏÏÂÈ„Ë ˘Ô‰ÔÌÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÓ›Û¯˘ÛË Ù˘ ÂÎÌ¿ıËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏË-
ÓÈ΋˜ ·fi ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜ Î·È ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Ì·ıËÙ¤˜.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 87

8. ™ÙÔ 93,4% ÙˆÓ ÂÚÈÙÒÛÂˆÓ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ‰‹ÏˆÛ·Ó fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ ›¯Â Î·È ŒÏÏËÓ˜ ηÈ
∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Ê›ÏÔ˘˜, ¤Ó· 5% ›¯Â ÌfiÓÔÓ ŒÏÏËÓ˜ Ê›ÏÔ˘˜, ÂÓÒ ÌfiÓÔ Û ‰‡Ô ÂÚÈÙÒÛÂȘ (1,5%)
ÔÈ Ê›ÏÔÈ ‹Ù·Ó ÌfiÓÔÓ ∞Ï‚·ÓÔ›.
∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi Ì›· ‰È·‰Ô¯È΋
·È‰È΋ ‰ÈÁψÛÛ›· (consecutive childhood bilinguality ηٿ ÙÔ˘˜ ∏amers & Blanc, 1995 ÛÙÔ
™ÂÏÏ¿ ª¿˙Ë, 2001, Û.33, ‹ (early) successive bilingualism ηٿ ÙÔÓ ªcLaughlin, 1984, Û.101): Ë
Â·Ê‹ ÙÔ˘˜ Ì ÙË °2 ÍÂΛÓËÛ ÂÚ›Ô˘ ηٿ ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË Ù˘ ÊÔ›ÙËÛ˘ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô.
∏ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È Û¯Â‰fiÓ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ̤۷ ÛÂ
ÂÏÏËÓfiÁψÛÛ· ‰›ÎÙ˘·, ÂÓÒ Û¯ÂÙÈο ÌÈÎÚfi ÔÛÔÛÙfi ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Â›¯·Ó Î·È ¤¯Ô˘Ó ÙË ‰˘Ó·Ùfi-
ÙËÙ· Ó· ηÏÏÈÂÚÁ‹ÛÔ˘Ó Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÙËÓ ∞Ï‚·ÓÈ΋.

6. ∞ÔÙÂϤÛÌ·Ù·

6.1. ∏ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜

∏ ¤ÓÙÔÓË ÂÈı˘Ì›· ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Ó· ‰È·ÙËÚËı› Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·fi Ù· ·È‰È¿
ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ ·fi ÙË ÁψÛÛÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘˜ Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ (‚Ï.
¶›Ó·Î· 2). ∂ӉȷʤÚÔÓ Â›Û˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ. ªÔÏÔÓfiÙÈ Ë ∞Ï‚·-
ÓÈ΋ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· Â›Ó·È Ô Î‡ÚÈÔ˜ ‹ Ô ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂ Û˘ÁÁÂÓ›˜, ÔÌÔ-
ÂıÓ›˜ Î·È -ÏÈÁfiÙÂÚÔ- ÌÂ Û˘˙‡ÁÔ˘˜, ˘Ô¯ˆÚ› ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, fiÙ·Ó Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜ Â›Ó·È Ù·
·È‰È¿ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜: ÏÈÁfiÙÂÚÔÈ ·fi Ù· ‰˘Ô ÙÚ›Ù· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ (62,5%) ‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ ¯ÚËÛÈ-
ÌÔÔÈÔ‡Ó ÌfiÓÔÓ ‹ ΢ڛˆ˜ Ù· ·Ï‚·ÓÈο, fiÙ·Ó ·¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. Ÿˆ˜ ı· Ê·Ó›
·Ú·Î¿Ùˆ, Ù· ÔÛÔÛÙ¿ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ Â›Ó·È ·ÎfiÌË ˘„ËÏfiÙÂÚ·, fiÙ·Ó ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÔÈ·
ÁÏÒÛÛ· ÌÈÏÔ‡Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ì ·˘ÙÔ‡˜.

¶›Ó·Î·˜ 2: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ

ªÈÏÒ... ÌfiÓÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ ›‰ÈÔ Û˘¯Ó¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÌfiÓÔ
·Ï‚·ÓÈο ·Ï‚·ÓÈο Î·È Î·È ÙȘ ‰‡Ô ÂÏÏËÓÈο Î·È ÂÏÏËÓÈο
Ï›Á· ÂÏÏËÓÈο ÁÏÒÛÛ˜ Ï›Á· ·Ï‚·ÓÈο
% % % % %
Ì ÙÔÓ/ÙË Û‡˙˘Áfi ÌÔ˘ 56,9 20,4 17,5 4,4 0,7
Ì ٷ ·È‰È¿ ÌÔ˘ 28,7 33,8 19,9 11,8 5,9
Ì ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜
Ô˘ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· 75,0 16,2 8,1 0,7 0
ÌÂ ¿ÏÏ· ¿ÙÔÌ· ·fi
∞Ï‚·Ó›· Ô˘ ˙Ô˘Ó
ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· 67,4 15,2 13,0 2,2 2,2

ø˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ‚·ıÌfi ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ÂÍÂÙ¿ÛÙËÎÂ
Ô ÚfiÏÔ˜ ÙˆÓ ÂÍ‹˜ ÌÂÙ·‚ÏËÙÒÓ: ʇÏÔ, ËÏÈΛ·, ¯ÚfiÓÔ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÛÙË ¯ÒÚ·, ÌÔÚʈÙÈÎfi Â›-
‰Ô, ‚·ıÌfi˜ ÈηÓÔÔ›ËÛ˘ ·fi ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ‰È¿ıÂÛË ·Ú·ÌÔÓ‹˜ Î·È ÙfiÔ˜
ηÙÔÈΛ·˜. ™‡Ìʈӷ Ì ٷ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘13, ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈ-
Τ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ÂÓÙÔ›ÛÙËÎ·Ó ˆ˜ ÚÔ˜:
(·) ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ ·Ú·ÌÔÓ‹˜: fiÛÔÈ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ¿Óˆ ·fi 5 ¯ÚfiÓÈ· ÌÈÏÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ
ÂÏÏËÓÈο Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ (ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p= ,05)
(‚) ÙË ‰È¿ıÂÛË ·Ú·ÌÔÓ‹˜: fiÛÔÈ ÛÎÔÂ‡Ô˘Ó Ó· Ì›ÓÔ˘Ó ¿Óˆ ·fi 5 ¯ÚfiÓÈ· ÌÈÏÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfi-
ÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈο Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ (ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p=,003)
88 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

(Á) ÙÔÓ ÙfiÔ ‰È·ÌÔÓ‹˜: fiÛÔÈ Ì¤ÓÔ˘Ó ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÌÈÏÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈο Ì ٷ ·È-
‰È¿ ÙÔ˘˜ (ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p= ,028)

6.2. ∏ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ·fi Ù· ·È‰È¿

6.2.1. √ ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹
¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Û˘ÏϤÍÔ˘Ì ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙË ÁψÛÛÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ, ˙ËÙ‹ıËÎÂ
·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ‰ËÏÒÛÔ˘Ó ÔȘ ÁÏÒÛÛ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ Ì ¤ÓÙ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ-
Τ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ. ¢‡Ô ·fi ·˘Ù¤˜ ÙȘ ηÙËÁÔڛ˜ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜ (·‰¤Ï-
ÊÈ·, Ê›ÏÔ˘˜) Î·È ÙÚÂȘ ¿ÙÔÌ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˘ ËÏÈΛ·˜ (ÁÔÓ›˜, Û˘ÁÁÂÓ›˜, ¿ÏÏÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÂÓ‹ÏÈ-
Θ). ªÂ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, Ë Îϛ̷η ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ̠٤ÙÔÈÔÓ ÙÚfiÔ, ÒÛÙ ӷ ··ÓÙ¿
ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÔ˘ ·Ó Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ë ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÔÌ¿‰Â˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ.
ªÔÏÔÓfiÙÈ Ë ÂÙÂÚÔ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈÛÌÔ‡,
ıˆÚԇ̠fiÙÈ ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÂÓ ·¤¯ÂÈ Î·È Ôχ ·fi ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·.
÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Â›Ó·È fiÙÈ, fiÙ·Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ó ÔÈ· ÁÏÒÛÛ· ÌÈÏ¿ ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ ÌÂ
·˘ÙÔ‡˜, ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ·ÎfiÌË ˘„ËÏfiÙÂÚ· ÔÛÔÛÙ¿ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi fi,ÙÈ ÛÙËÓ ·ÓÙ›-
ÛÙÚÔÊ‹ ÂÚ›ÙˆÛË (¶›Ó·Î·˜ 2).
™ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 3 ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È Ë Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ÔÛÔÛÙÒÓ ÙÔ˘ ‚·ıÌÔ‡ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ·Ï‚·ÓÈ-
΋˜ Î·È Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÁÈ· ηı¤Ó· ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡. ∂ÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È
·ÎfiÌË ÔÈ ·ÓÙ›ÛÙÔȯÔÈ Ì¤ÛÔÈ fiÚÔÈ Î·È Ù˘ÈΤ˜ ·ÔÎÏ›ÛÂȘ. ∏ ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ
fiÚˆÓ Î·È ÙˆÓ Ù˘ÈÎÒÓ ·ÔÎÏ›ÛÂˆÓ ÂÈÙ‡¯ıËΠ·Ô‰›‰ÔÓÙ·˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ·fi ÙÔ 1 ¤ˆ˜ ÙÔ 5
ÛÙËÓ Îϛ̷η Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ (fiÔ˘ «ÌfiÓÔ ·Ï‚·ÓÈο» = 1 Î·È «ÌfiÓÔÓ ÂÏÏËÓÈο» = 5). ŒÙÛÈ Ë Î¿ıÂ
ηÙËÁÔÚ›· Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹ ·¤ÎÙËÛ ¤Ó·Ó ̤ÛÔ fiÚÔ ‚·ıÌÔ‡ ¯Ú‹Û˘ ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜.
√ ·ÚÈıÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ‰Â›¯ÓÂÈ ÙÔ fiÛÔ Û˘¯Ó¿ Á›ÓÂÙ·È ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ‰Â›Á-
Ì·ÙÔ˜: fiÛÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ Â›Ó·È Ô Ì¤ÛÔ˜ fiÚÔ˜, ÙfiÛÔ Û˘¯ÓfiÙÂÚË Â›Ó·È Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜. √
¶›Ó·Î·˜ 3 ηٷ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ fiÙÈ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·
Û ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi Î·È ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂ
ÔÌÔÂıÓ›˜, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ·fi fi,ÙÈ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜.

¶›Ó·Î·˜ 3: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ

∆Ô ·È‰› ÌÔ˘ ÌÈÏ¿ ÌfiÓÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ ›‰ÈÔ Û˘¯Ó¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÌfiÓÔ — s
X
·Ï‚·ÓÈο ·Ï‚·ÓÈο Î·È Î·È ÙȘ ‰‡Ô ÂÏÏËÓÈο Î·È ÂÏÏËÓÈο
Ï›Á· ÂÏÏËÓÈο ÁÏÒÛÛ˜ Ï›Á· ·Ï‚·ÓÈο
% % % % %
C.4.1. Ì ̤ӷ ηÈ
ÙÔÓ/ÙË Û‡˙˘Áfi ÌÔ˘ 23,9 24,6 23,2 22,5 5,8 2,62 1,23
C.4.2. ÌÂ Ù·
·‰¤ÚÊÈ· ÙÔ˘ 14,0 14, 9 24,6 18,4 28,1 3,32 1,39
C.4.3. ÌÂ ¿ÏÏ·
·È‰È¿ ·fi ÙËÓ
∞Ï‚·Ó›· 13,1 7,3 32,1 25,5 21,9 3,36 1,27
C.4.4. Ì ¿ÏÏÔ˘˜
Û˘ÁÁÂÓ›˜ ÛÙËÓ
∂ÏÏ¿‰· 14,6 25,5 24,1 19,7 16,1 2,97 1,30
C.4.5. Ì ¿ÏÏÔ˘˜
∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÛÙËÓ
∂ÏÏ¿‰· 18,5 28,1 18,5 21,5 13,3 2,83 1,32
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 89

∞fi Ù· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· 3 ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È fiÙÈ Ë Û˘¯ÓfiÙÂÚË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ηٷ-
ÁÚ¿ÊÂÙ·È Ì ʛÏÔ˘˜ Î·È ·‰¤ÚÊÈ· (3,36 Î·È 3,32 ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·) Î·È Ë ÏÈÁfiÙÂÚÔ Û˘¯Ó‹ Ì ÙÔ˘˜
ÁÔÓ›˜ (2,62). Ÿˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi Ù· ·Ó·Ï˘ÙÈο ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ·Ú·¿Óˆ ›Ó·Î·, ÌfiÓÔ Ù·
ÌÈÛ¿ ۯ‰fiÓ ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ (48,5%) οÓÔ˘Ó ¯Ú‹ÛË ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ‹ ΢ڛˆ˜ Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ-
΋˜, fiÙ·Ó ÌÈÏÔ‡Ó ÛÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜, ÂÓÒ ÙÔ ÔÛÔÛÙfi ÁÈ· ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‰‡Ô ηÙËÁÔڛ˜ Â›Ó·È ·ÎfiÌË
¯·ÌËÏfiÙÂÚÔ, fiÙ·Ó ·ÊÔÚ¿ ¿ÏÏÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ (40,1%) ‹ ¿ÏÏÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ (46,6%).
ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜, ÂΛ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ·ÓÙÈÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·È. ŒÓ· ÔÛÔÛÙfi
46,5% οÓÂÈ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ‹ ΢ڛˆ˜ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, fiÙ·Ó ÌÈÏ¿ Ì ٷ ·‰¤ÏÊÈ· ÙÔ˘, Î·È ¤Ó·
ÔÛÔÛÙfi 47,4% Û˘ÌÂÚÈʤÚÂÙ·È ¤ÙÛÈ Ì ¿ÏÏ· ∞Ï‚·ÓfiÔ˘Ï·. ∆· ÔÛÔÛÙ¿ ·˘Ù¿ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ-
Ô‡Ó ¿Ú‰ËÓ Ù· ·È‰È¿ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÂÓÈο.
∆· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·˘Ù¿ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·Ú¤¯Ô˘Ó ÈÛ¯˘Ú¤˜ ÂӉ›ÍÂȘ ÁÈ· ÙÔ fiÙÈ ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘
Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi Ù· ·È‰È¿. ¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÏÂÁ¯ı› Ë
ÔÚıfiÙËÙ· ÙÔ˘ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌÔ‡, ÂÊ·ÚÌfiÛÙËΠÙÔ t-test ÁÈ· ÂÍ·ÚÙË̤ӷ ‰Â›ÁÌ·Ù·. ™ÙÔÓ ¶›Ó·Î·
4 ·Ú·Ù›ıÂÓÙ·È Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ô˘ ÚԤ΢„·Ó ·fi ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ÙÂÛÙ, Û‡Ìʈӷ
Ì ٷ ÔÔ›· Ú¿ÁÌ·ÙÈ ˘¿Ú¯ÂÈ ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹
ÁÏÒÛÛ·˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ì ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜. ŸÏ˜ ÔÈ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ì¤ÛˆÓ fiÚˆÓ Â›Ó·È ÛÙ·-
ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÂÈÏÔÁ‹˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Ì ٷ ·‰¤ÚÊÈ· Î·È ÌÂ
¿ÏÏÔ˘˜ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜ (p=,612) Î·È ÂÈÏÔÁ‹˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Ì ÂÓ‹ÏÈÎÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Î·È Ì ¿ÏÏÔ˘˜
∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ (p=,123).

¶›Ó·Î·˜ 4: ŒÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ Ù˘ Û¯¤Û˘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹

ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÛÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ
∑‡ÁË ∫·ÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ t df p
∑‡ÁÔ˜ 1 C4—1 - C4—2°ÔÓ›˜ vs ·‰¤ÚÊÈ· -6.502 113 .000
∑‡ÁÔ˜ 2 C4—1 - C4—3°ÔÓ›˜ vs ¿ÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· -7.172 136 .000
∑‡ÁÔ˜ 3 C4—1 - C4—4°ÔÓ›˜ vs ¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ -3.604 136 .000
∑‡ÁÔ˜ 4 C4—1 - C4—5°ÔÓ›˜ vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ -2.195 134 .030
∑‡ÁÔ˜ 5 C4—2 - C4—3∞‰¤ÚÊÈ· vs ¿ÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· -0.509 112 .612
∑‡ÁÔ˜ 6 C4—2 - C4—4∞‰¤ÚÊÈ· vs ¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ 3.016 113 .003
∑‡ÁÔ˜ 7 C4—2 - C4—5∞‰¤ÚÊÈ· vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ 3.348 111 .001
∑‡ÁÔ˜ 8 C4—3 - C4—4ÕÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· vs ¿ÏÏÔÈ
Û˘ÁÁÂÓ›˜ 4.157 135 .000
∑‡ÁÔ˜ 9 C4—1 - C4—5 ÕÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· vs ¿ÏÏÔÈ
∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ 4.708 133 .000
∑‡ÁÔ˜ 10 C4—4 - C4—5 ÕÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ 1.554 133 .123

™˘ÓÔ„›˙ÔÓÙ·˜, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â·ÏËı‡ÂÙ·È Ë ˘fiıÂÛË fiÙÈ Ô ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ‘Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜’ Û¯Â-

Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi Ù· ·È‰È¿: ÔÈ Ó·ÚÔ› ÔÌÈÏËÙ¤˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Û·Ê‹ ÚÔÙ›ÌËÛË
ÁÈ· ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ‹ Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙËÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ÂÓÒ ¯ÚË-
ÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÏÈÁfiÙÂÚÔ Û˘¯Ó¿ ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ Ì ÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈΘ. ∞fi fiϘ ÙȘ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏË-
ÙÒÓ ÔÈ ÁÔÓ›˜ Â›Ó·È ÂΛÓÔÈ Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ -Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÏÂÁfiÌÂÓ¿ ÙÔ˘˜- Á›ÓÂÙ·È Û˘¯ÓfiÙÂ-
Ú· ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜.
90 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

6.2.2. √ ÚfiÏÔ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜

6.2.2.1. ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο
√È ÁÔÓ›˜ ÎÏ‹ıËÎ·Ó Ó· ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ηÈ
ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Û ̛· ÙÂÙÚ¿‚·ıÌË Îϛ̷η (·fi ÙÔ ‘ηıfiÏÔ˘’ ¤ˆ˜ ÙÔ ‘Ôχ ηϿ’) Î·È ÌÂ
‚¿ÛË ¤ÓÙ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜, Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÙfiÛÔ ÙÔÓ ÚÔÊÔÚÈÎfi fiÛÔ Î·È ÙÔÓ ÁÚ·Ùfi ÏfiÁÔ.
Ÿˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ¶›Ó·Î· 5, ÔÈ ÁÔÓ›˜ ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ Ë ÂÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ¿ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜
Î˘Ì·›ÓÂÙ·È Û ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ˘„ËÏ¿ Â›‰· (’Ôχ ηϿ’ Û ¿Óˆ ·fi Ù· ÙÚ›· ٤ٷÚÙ· ÙˆÓ
ÂÚÈÙÒÛˆÓ). ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ, ·ÎfiÌË Î·È ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ·È‰È¿ ›¯·Ó
ÏÈÁfiÙÂÚ· ·fi 3 ¯ÚfiÓÈ· ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· (n=17), ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈÛ·Ó ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜
ˆ˜ Ôχ ÈηÓÔÔÈËÙÈ΋.

¶›Ó·Î·˜ 5: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο

∆Ô ·È‰› ÌÔ˘ ηıfiÏÔ˘ Ï›ÁÔ ·ÚÎÂÙ¿ ηϿ Ôχ ηϿ ·ÚÎÂÙ¿/
Ôχ ηϿ
% % % % %
ÌÈÏ¿ ÂÏÏËÓÈο... 0,0 0,7 21,2 78,1 99,3
ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·ÎÔ‡ÂÈ ÌÈ·
Û˘˙‹ÙËÛË ÌÂٷ͇ ·ÁÓÒÛÙˆÓ… 0,0 0,7 25,0 74,3 99,3
ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı›
¤Ó· ÙËÏÂÔÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ·... 0,0 0,0 27,2 72,8 100
‰È·‚¿˙ÂÈ ÂÏÏËÓÈο... 0,0 0,7 20,4 78,8 99,3
ÁÚ¿ÊÂÈ ÂÏÏËÓÈο... 0,0 0,7 21,2 77,4 99,3

∏ ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜, ÂȉÈο ÁÈ· ÙȘ ÈηÓfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜
ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘, ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ‹ ÙÔ˘˜ ˆ˜ Ì·ıËÙÒÓ ·fi
ÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ıˆÚËÙÈο Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÎÚ›ÓÔ˘Ó ÔÚıfiÙÂÚ· ÙÔ Â›‰Ô
ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘˜. ∂¿Ó Ï¿‚Ô˘Ì ˘fi„Ë fiÙÈ, ÛÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙÔ˘˜, ÔÈ ÁÔÓ›˜
ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ÌÔÚʈ̤ÓÔÈ, ıˆÚÔ‡Ó ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÙËÓ Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ-
΋˜, ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÙËÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ Î·È Ê·›ÓÔÓÙ·È ·ÚÎÂÙ¿ ¤ˆ˜
Ôχ ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔÈ ·fi ·˘Ù‹Ó, Â›Ó·È Â‡ÏÔÁÔ Ó· ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÔÈ ÂȉfiÛÂȘ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ
ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ·ÚÎÂÙ¿ ¤ˆ˜ Ôχ ÈηÓÔÔÈËÙÈΤ˜. µ¤‚·È·, ÙÔ Î·Ù¿ fiÛÔ ·˘Ù‹
Ë ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ·ÓÙÈÚÔÛˆ‡ÂÈ ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ
·˘ÙÒÓ Â›Ó·È ¤Ó· ÂÚÒÙËÌ·. ∏ ıÂÙÈ΋ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÂÁ›ÚÂÈ ÔÏÏ¿ ÂÚˆÙËÌ·ÙÈο, ‰ÈfiÙÈ
¤Ú¯ÂÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÁÂÓÈÎÂ˘Ì¤Ó˘ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ ·ÔÙ˘¯›·˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ
ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÂ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ¯ÒÚ˜ (Ï.¯. Tomlinson, 1989, Eldering, 1989, Gogolin & Reich,
2001. ª¿ÚÎÔ˘, ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜) ·ÏÏ¿ Î·È Ì ٷ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÂÚ¢ÓÒÓ Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔ-
ÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛÙȘ ∏.¶.∞. Î·È ÛÙÔÓ ∫·Ó·‰¿.14 øÛÙfiÛÔ, Ë Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ ʇÛ˘ Î·È Ù˘ ·ÍÈÔÏfiÁË-
Û˘ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙfiÔ˘ÏˆÓ ı· ͤÊ¢Á ·fi ÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÙÔ˘
·ÚfiÓÙÔ˜ ¿ÚıÚÔ˘, Ì ‰Â‰Ô̤ÓÔ Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ Ë ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ¤¯ÂÈ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÈ ·ÚÎÂÙ¿ Û¯ÂÙÈο
ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ‰Â›ÁÌ·. °È· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ ·ÚÔ‡Û·˜ Û˘˙‹ÙËÛ˘ ‰Â¯fiÌ·ÛÙ ÙËÓ
·ÍÈÔÏfiÁËÛË ˆ˜ ¤¯ÂÈ, Ì fiϘ ÙȘ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı›Û˜ ÂÈÊ˘Ï¿ÍÂȘ.
¶ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ Ó· ··ÓÙ‹ÛÔ˘Ì ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÔ˘ ηٿ fiÛÔ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ë ÁψÛÛÈ΋ ÂÈ-
ÏÔÁ‹ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi ηÙÔ¯‹˜ ÙˆÓ ¤ÓÙÂ
‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο, Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì ‚¿ÛË ÙÔÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ‹
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 91

Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ Spearman’s rho. T· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·Ì›· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο
Û˘Û¯¤ÙÈÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ÛÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈ-
ÏÔÁ‹. ∏ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Û˘Û¯¤ÙÈÛË (rho= 0,226, ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p=,05) ·ÊÔÚ¿ ÙË
C4—23, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ fiÛÔ Û˘¯Ó¿ ÌÈÏ¿ ÂÏÏËÓÈο Ì ·‰¤ÏÊÈ· Î·È Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜, Î·È ÙË C5—123,
‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÔÌÈÏ›·˜ Î·È Î·Ù·ÓfiËÛ˘. ∏ ¤ÏÏÂÈ„Ë Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ ÔÊ›ÏÂÙ·È ÚÔÊ·ÓÒ˜
ÛÙÔ fiÙÈ fiÏ· ۯ‰fiÓ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó ·ÍÈÔÏÔÁËı› Ì Ôχ ˘„ËÏÔ‡˜ ‚·ıÌÔ‡˜
ÛÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ηÈ, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÌÂÁ¿Ï˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ·Ó¿ÌÂ-
Û¿ ÙÔ˘˜.

6.2.2.2. ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο

™Â Û‡ÁÎÚÈÛË Ì ٷ ÂÏÏËÓÈο, Ë ·ÍÈÔÏfiÁËÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÌÈ· ‰È·ÊÔ-
ÚÂÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ·. ∞fi ÙË ÌÈ· ÌÂÚÈ¿, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 6, ÙÔ ¿ıÚÔÈÛÌ· ÙˆÓ ÔÛÔ-
ÛÙÒÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ‘·ÚÎÂÙ¿ ηϋ’ Î·È ‘Ôχ ηϋ’ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙÔÓ ÚÔÊÔÚÈÎfi ÏfiÁÔ Â›Ó·È
·ÚÎÂÙ¿ ˘„ËÏfi. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ‰È·-
·̷ÓÛË ÙˆÓ ÈηÓÔÙ‹ÙˆÓ (Ï›ÂÈ Ë ÌÂÁ¿ÏË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ··ÓÙ‹ÛÂˆÓ ÛÙÔ ‘Ôχ ηϿ’ Ô˘
·Ú·ÙËÚ‹ıËΠÁÈ· Ù· ÂÏÏËÓÈο) ·ÏÏ¿ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ‰ÂÍÈfi-
ÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘.

¶›Ó·Î·˜ 6: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο

∆Ô ·È‰› ÌÔ˘ ηıfiÏÔ˘ Ï›ÁÔ ·ÚÎÂÙ¿ ηϿ Ôχ ηϿ ·ÚÎÂÙ¿/
Ôχ ηϿ
% % % % %
D1—1 ÌÈÏ¿ ·Ï‚·ÓÈο... 1,5 14,3 36,1 48,1 84,2
D1—2 ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·ÎÔ‡ÂÈ
ÌÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ÌÂٷ͇
·ÁÓÒÛÙˆÓ… 1,5 8,1 40,7 49,6 90,3
D1—3 ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó
·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› ¤Ó·
ÙËÏÂÔÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ·... 4,5 20,5 33,3 41,7 75,0
D1—4 ‰È·‚¿˙ÂÈ ·Ï‚·ÓÈο... 37,1 29,5 14,4 18,9 33,4
D1—5 ÁÚ¿ÊÂÈ ·Ï‚·ÓÈο... 43,2 27,3 13,6 15,9 29,5

∏ ‰È·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ‚·ıÌfi ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜.
ªfiÓÔÓ ¤Ó· 48,1% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÌÈÏÔ‡Ó ‘Ôχ ηϿ’ ÙËÓ ∞Ï‚·ÓÈ΋ ¤Ó·ÓÙÈ ÂÓfi˜ 78,1% ÁÈ· ÙËÓ
∂ÏÏËÓÈ΋, Î·È Î¿ÙÈ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÈÛ¯‡ÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ηٷÓfiËÛ˘ ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘ (49,6%
¤Ó·ÓÙÈ 74,3%). ∏ ÈηÓfiÙËÙ· ηٷÓfiËÛ˘ ÂÓfi˜ ÙËÏÂÔÙÈÎÔ‡ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο ›ӷÈ
·ÎfiÌË ¯·ÌËÏfiÙÂÚË. ∞˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘ ÂÍÔÈΛˆÛ˘ ÙˆÓ ·È-
‰ÈÒÓ Ì ¤Ó· ›‰Ô˜ ÏfiÁÔ˘ ·ÚÎÂÙ¿ ··ÈÙËÙÈÎfi, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ÛÙ· Û›ÙÈ· ÙˆÓ
ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÏfiÁˆ Ú·ÎÙÈÎÒÓ ‰˘ÛÎÔÏÈÒÓ (Ï‹„Ë Ì¤Ûˆ ‰ÔÚ˘ÊÔÚÈÎÒÓ Î·Ó·ÏÈÒÓ). ∂Ó‰¤¯ÂÙ·È,
ˆÛÙfiÛÔ, Ó· Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Î·È Ì ÙÔ Â›Â‰Ô ‡ÊÔ˘˜ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÎÈÓ›ٷÈ, ηْ·Ó¿ÁÎË, Ë ÈηÓfiÙËÙ·
ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙËÓ ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·: ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ÂÈÎÔÈÓˆÓÔ‡Ó ÁÈ· Ù·
˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·˜ Ì ÔÈΛ· ÚfiÛˆ·, Ì›· ÈηÓfiÙËÙ· Ô˘ ‰ÂÓ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ
·Î·‰ËÌ·˚΋ ÁÏÒÛÛ· Î·È ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙˆÓ ª.ª.∂.
∆· Û¯ÂÙÈο ¯·ÌËÏ¿ ÔÛÔÛÙ¿ ·È‰ÈÒÓ Ô˘ ͤÚÔ˘Ó Ó· ÁÚ¿ÊÔ˘Ó Î·È Ó· ‰È·‚¿˙Ô˘Ó «·ÚÎÂÙ¿
ηϿ» ‹ «Ôχ ηϿ» ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Â›Ó·È ÏÔÁÈο, ·Ó ÛÎÂÊÙ› ηÓ›˜ fiÙÈ ÌfiÓÔ ÙÔ 27% ÊÔ›ÙËÛÂ
92 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

Û οÔȘ Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ ÛÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· Î·È fiÙÈ ÌfiÓÔ ÙÔ 10,8% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ·Ú·ÎÔ-
ÏÔ‡ıËÛ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó· Ì·ı‹Ì·Ù· ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ∂›Û˘, Û ÂÚÒÙËÌ· ÁÈ· ÙȘ Ú·ÎÙÈ-
Τ˜ ÛÙ‹ÚÈ͢ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙÔ Û›ÙÈ, ¤Ó· 30% ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ‰‹ÏˆÛ·Ó fiÙÈ ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó
ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘˜ ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Î·È fiÙÈ ÊÚÔÓÙ›˙Ô˘Ó Ó· ÙÔ˘˜ ÚÔÌËıÂ‡Ô˘Ó Ì ‚È‚Ï›·
ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο. ™Â οı ÂÚ›ÙˆÛË, ÙÔ Â›Â‰Ô ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ·˘ÙÒÓ ·¤¯ÂÈ
ηٿ Ôχ ÙÔ˘ Â›‰Ԣ ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È Î·Ù·-
‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙË ¿ÓÈÛË ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜.
™ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 7 ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ÔÈ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ Spearman rho ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ·-
‚ÏËÙÒÓ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ (ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÁÔÓ›˜, Ì ·‰¤ÏÊÈ· Î·È ¿ÏÏ· ·È‰È¿, Ì ¿ÏÏÔ˘˜ Û˘Á-
ÁÂÓ›˜ Î·È ÂÓ‹ÏÈΘ) Î·È ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο, ηıÒ˜ Î·È Ô ¤ÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ-
΋˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ. ∞fi Ù· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È fiÙÈ ÛÂ
fiϘ ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÛÙ·ÙÈÛÙÈÎÒÓ ÂϤÁ¯ˆÓ ÂÓÙÔ›ÛÙËΠÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·ÚÓËÙÈ΋
Û˘Û¯¤ÙÈÛË (p < ,05), Ì ÙȘ ÙÈ̤˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ Ó· ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó, ˆÛÙfiÛÔ, fiÙÈ Ë Û˘Û¯¤ÙÈ-
ÛË ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ̤ÙÚÈ· Â›‰·. ™˘Ó¿ÁÂÙ·È fiÙÈ, fiÛÔ fiÛÔ ˘„ËÏfiÙÂÚË Â›Ó·È Ë ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙ·
·Ï‚·ÓÈο, ÙfiÛÔ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ù· ÂÏÏËÓÈο. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜
ÁÏÒÛÛ·˜ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ÙÔ ·È‰› ÙËÓ Î·Ù¤¯ÂÈ.

¶›Ó·Î·˜ 7: ™˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ Spearman rho ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ·‚ÏËÙÒÓ ÁψÛÛÈ΋˜

¯Ú‹Û˘ Î·È ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο. ŒÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜
ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ
°ÏˆÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË Ì ªÈÏ¿ ∫·Ù·Ï·‚·›ÓÂÈ ∫·Ù·Ï·‚·›ÓÂÈ ¢È·‚¿˙ÂÈ °Ú¿ÊÂÈ
·Ï‚·ÓÈο Û˘˙‹ÙËÛË ÙËÏÂÔÙÈÎfi ·Ï‚·ÓÈο ·Ï‚·ÓÈο
ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο ÚfiÁÚ·ÌÌ·
ÁÔÓ›˜ rho -0,358 -0,355 -0,376 -0,322 -0,298
p ,000 ,000 ,000 ,000 ,001
·‰¤ÏÊÈ· / Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜ rho -0,479 -0,358 -0,440 -0,303 -0,239
p ,000 ,000 ,000 ,001 ,013
Û˘ÁÁÂÓ›˜ / ¿ÏÏÔ˘˜ rho -0,452 -0,380 -0,411 -0,304 -0,288
ÂÓ‹ÏÈΘ p ,000 ,000 ,000 ,000 ,001

7. ™˘˙‹ÙËÛË

Ÿ ˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚıËΠÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ (ÂÓfiÙËÙ· 1), Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ ¯Ú‹-
Û˘ ÛÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È Û ¤Ó· ¢ڇÙÂÚÔ Ï·›ÛÈÔ Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÙË
(‰È)ÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜. ∆Ô Ï·›ÛÈÔ ·˘Ùfi ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔÓ ‚·ıÌfi
ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ¤¯ÂÈ ·Ó·Ù˘¯ı› Ë ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜, ÙË Û˘¯ÓfiÙËÙ· Î·È ÙË
ÌÔÚÊ‹ Ô˘ ·›ÚÓÂÈ Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜ ηٿ ÙËÓ ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔÓ
‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ·˘Ù¤˜ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜. ™ÙË
ÛÙ‹ÚÈÍË Ù˘ ·Ó¿Ù˘Í˘ Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙfiÛÔ ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ·¤Ó·ÓÙÈ
ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ fiÛÔ Î·È ÔÈ Ú·ÎÙÈΤ˜ Ô˘ ÂÊ·ÚÌfi˙Ô˘Ó ÁÈ· Ó· ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ó·
ηٷÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÁÏÒÛÛ˜ ·˘Ù¤˜.
∫·Ù·Ú¯‹Ó, ·fi ÙȘ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Û ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ÂÚ› ÛÙ¿ÛÂˆÓ Î·È Ú·ÎÙÈÎÒÓ
ÙÔ˘˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ‰ÈÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÚÔ·ÙÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÔÈÎÔÁ¤-
ÓÂȘ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó Ì›· ηٿ ‚¿ÛË ıÂÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· Î·È ‰ËÌÈÔ˘Ú-
ÁÔ‡Ó ¤Ó· Îϛ̷ ηٿÏÏËÏÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ. MÔÏÔÓfiÙÈ Û¯Â‰fiÓ fiÏÔÈ ÂÈ-
ı˘ÌÔ‡Ó ‰È·Î·Ò˜ ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ıˆÚÔ‡Ó Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ· Ù·
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 93

·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ÙÔ Ó· Ì¿ıÔ˘Ó Î·Ï¿ ÂÏÏËÓÈο. EÈϤÔÓ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÁÔÓ›˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÂӉȷʤ-
ÚÔÓ ÁÈ· ÙË Û¯ÔÏÈ΋ ÔÚ›· ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÙÔ˘˜ Ì ·ÚÎÂÙ¿ Û˘¯Ó¤˜ ÂÈÛΤ„ÂȘ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Î·È
‚Ô‹ıÂÈ· ÛÙË ÌÂϤÙË ÛÙÔ Û›ÙÈ. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ë ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ
‰Â›ÁÌ· ı¤ÙÂÈ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ˘fi ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÌÈ· ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ-
ÎÒÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë (‚Ï. Ï.¯. ¿ÚıÚ· ÙˆÓ ∫·Û›ÌË, ∆ÛÔηϛ‰Ô˘ ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜), Ô˘ ı¤ÏÂÈ ÙÔ˘˜
ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ÌËÓ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙË Û¯ÔÏÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜, ›Ù ÂÂÈ-
‰‹ ‰ÂÓ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÎ·›‰Â˘Û‹ ÙÔ˘˜ ›Ù ÂÂȉ‹ ·‰˘Ó·ÙÔ‡Ó Ó· ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó Ì ÙË
ÌÂϤÙË, ÏfiÁˆ ¤ÏÏÂȄ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ‹ ÁÓÒÛÂˆÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋15. ™ÙÔ ‰Â›ÁÌ· Ì·˜ Ì¿ÏÈÛÙ· Ê·›ÓÂÙ·È
Ó· Â›Ó·È Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹ ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÂÓ Î·Ù·‚¿ÏÏÔÓÙ·È Â·ÚΛ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ó·
·Ó·Ù˘¯ı›, Î·È fi¯È Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ (‚Ï. ÂÓfiÙËÙ· 3, ÛËÌÂ›Ô 11).
ªÈ· ·ÎfiÌË ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡˜ ·ÓÙ›ÏË„Ë (‚Ï. Ï.¯. ¿ÚıÚ· ÙˆÓ ∫·Û›-
ÌË, ∆ÛÔηϛ‰Ô˘, ¡ÈÎÔÏÔ‡‰Ë ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜, ∞ı·Ó·Û›Ô˘ & °ÎfiÙÔ‚Ô˜, 2002, ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, 2002
ÎÂÍ.) ·ÊÔÚ¿ ÙÔÓ ‚·ıÌfi Î·È ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ¯Ú‹Û˘ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ Û›ÙÈ. √È ŒÏÏËÓ˜
‰¿ÛηÏÔÈ, Û ÌÂÁ¿ÏÔ ÔÛÔÛÙfi, ıˆÚÔ‡Ó ˆ˜ ·ÚÈÔ ·Ú¿ÁÔÓÙ· ÁÈ· ÙȘ ÂÏÏÈ›˜ ÁÓÒÛÂȘ ÙˆÓ
·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ·˘ÙÔ› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó
ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ Ë ¯Ú‹ÛË
Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ·›˙ÂÈ Î·ı·Ú¿ ·Ó·Û¯ÂÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ
ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ó· Ì¿ıÔ˘Ó Ù· ÂÏÏËÓÈο ηÈ, ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, Û˘¯Ó¿ Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ԢÓ
ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ÌË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÙË ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹ Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜.
∆· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ¤ÚÂ˘Ó¿˜ Ì·˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Î·Ù·Ú¯‹Ó fiÙÈ Ë ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·
¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË ¯Ú‹ÛË Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ, Û ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‹ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ·Ó¿-
ÏÔÁ· Ì ÙÔÓ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹. ∏ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Â›Ó·È Û·ÓÈfiÙÂÚË Ì ∞Ï‚·-
ÓÔ‡˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Ô˘ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ·˘Í¿ÓÂÙ·È fiÙ·Ó Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜ Â›Ó·È Ô/Ë Û‡˙˘ÁÔ˜ Î·È Á›ÓÂ-
Ù·È ·ÎfiÌË Û˘¯ÓfiÙÂÚË, fiÙ·Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÌÈÏÔ‡Ó Ì ٷ ·È‰È¿. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ÂÈÏÔ-
Á¤˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ, ÌÔÏÔÓfiÙÈ Ë ∞Ï‚·ÓÈ΋ ¤¯ÂÈ ·ÍÈfiÏÔÁ· ÔÛÔÛÙ¿ ÂÌÊ¿ÓÈÛ˘ Ì ÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈÎÔ˘˜
Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜, ˘Ô¯ˆÚ› ·ÈÛıËÙ¿ ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ÛÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂٷ͇ Û˘ÓÔÌËϛΈÓ
(·‰¤ÏÊÈ·, Í·‰¤ÏÊÈ·, Ê›ÏÔÈ). ™˘ÓÔ„›˙ÔÓÙ·˜, Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ¤¯ÂÈ ¤Ó·Ó ·‰È·ÊÈÏÔÓ›ÎËÙÔ ÚfiÏÔ
ˆ˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÛÙËÓ ·Ï‚·ÓÈ΋ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·16 Î·È Û ηÌÈ¿ ÂÚ›ÙˆÛË ÔÈ ÌÈÎÚÔ› Ì·ıË-
Ù¤˜ Î·È Ì·ı‹ÙÚȘ ‰ÂÓ ˙Ô˘Ó ÛÂ Û˘Óı‹Î˜ ·ÔÌfiÓˆÛ˘ ·fi ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·, ÌfiÏȘ ÂÚ¿-
ÛÔ˘Ó ÙÔ Î·ÙÒÊÏÈ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ ÙÔ˘˜ - fiˆ˜ ›Ûˆ˜ ÊÔ‚Ô‡ÓÙ·È ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ›.
ŒÓ· ˙‹ÙËÌ· Ô˘ ı· ¤ÚÂ ӷ ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ fiÛÔ˘˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡˜ Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ԢÓ, ηϋ ÙË
›ÛÙÂÈ, ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÌfiÓÔ ÂÏÏËÓÈο ÛÙÔ Û›ÙÈ, Â›Ó·È ÙÔ Î·Ù¿ fiÛÔ ÔÈ ÁÔÓ›˜
·˘ÙÔ› -Ô˘ ηٿ ÁÂÓÈ΋ ÔÌÔÏÔÁ›· ¤¯Ô˘Ó ÂÏÏÈ›˜ ÁÓÒÛÂȘ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋- ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·ÔÙÂ-
ϤÛÔ˘Ó ¤Ó· Â·ÚΤ˜ ÁψÛÛÈÎfi ÚfiÙ˘Ô ÁÈ· Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. ∆Ô ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ, ˆÛÙfiÛÔ, ˙‹ÙË-
Ì· ·ÊÔÚ¿ ÙÔ Â¿Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ë ¯Ú‹ÛË ‰‡Ô ÁÏÒÛÛˆÓ ÛÙËÓ ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ·Ú·-
ΈχÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ °2.
™ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ·˘Ùfi Ë ıˆڛ· ÂÚ› ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ¤¯ÂÈ ‰ÒÛÂÈ Û·ÊÒ˜ ·ÚÓËÙÈ΋ ·¿ÓÙËÛË: Ë
·Ú¿ÏÏËÏË Î·Ù¿ÎÙËÛË Î·È ¯Ú‹ÛË ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ‰ÂÓ Ô‰ËÁ› ·fi ÌfiÓË Ù˘ Û ÛÙÚ‚ϋ ·Ó¿-
Ù˘ÍË Ù˘ Ì›·˜ ‹ Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ∫˘Ú›·Ú¯Ô ÚfiÏÔ ÛÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ı· ·›-
ÍÔ˘Ó ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ̤۷ ÛÙȘ Ôԛ˜ ηÏÂ›Ù·È ¤Ó· ·È‰› Ó· ‚ÈÒÛÂÈ ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙÔ˘. ™˘ÁÎÂÎÚÈ-
̤ӷ, ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ÚfiÏÔ ·›˙Ô˘Ó:
" Ë ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ÁÏÒÛÛ˜ ÙÔ˘ (Ô˘ ı· ÂËÚ·ÛÙ› ·fi ÙȘ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ
ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È Ù˘ ¢ڇÙÂÚ˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ·ÏÏ¿ Î·È ·¤Ó·-
ÓÙÈ ÛÙȘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜),
" ÙÔ Ô‡, Ò˜ Î·È ÁÈ·Ù› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ë Î¿ı ÁÏÒÛÛ· (Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ fiÛÔ Ï‹Ú˜
94 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

Â›Ó·È ÙÔ Ê¿ÛÌ· ÙˆÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÒÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ Ô˘ ηχÙÂÈ Ë Î¿ı ÁÏÒÛÛ· ηÈ, ηْ
Â¤ÎÙ·ÛË, Ì ÙÔ fiÛÔ ÛÊ·ÈÚÈο ı· ηÏÏÈÂÚÁËı› Ë Î·ıÂÌ›·),
" Ù· ÁψÛÛÈο ÚfiÙ˘· ÛÙ· ÔÔ›· ÂÎÙ›ıÂÙ·È ÙÔ ·È‰› ÛÙÔ Û›ÙÈ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Î·È ÙÔ
›‰Ô˜ Ù˘ ÂÎ·›‰Â˘Û˘ Ô˘ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› (·Ú¿ÌÂÙÚÔÈ ÔÈ Ôԛ˜ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙË-
Ù· ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ fi¯È ÌfiÓÔÓ Ù˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋˜ fi„˘ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ·Î·‰ËÌ·˚-
΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜).
ªfiÓÔÓ Â¿Ó Ï¿‚ÂÈ Î·Ó›˜ ˘fi„Ë ÙÔ˘ ÙÔ Ï‹ıÔ˜ ÙˆÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ Î·È ÙȘ Û‡ÓıÂÙ˜
·ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÙÔ˘˜, ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÁÈ· ÔÈÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÁÏÒÛÛ˜
Î·È ÁÈ· ÔÚÈṲ̂Ó˜ ηÙËÁÔڛ˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ıˆÚÂ›Ù·È ÂÚÈ˙‹ÙËÙË Î·È ÂÈÙ˘Á¯¿ÓÂÙ·È ¯ˆÚ›˜ ÌÂÁ¿-
ÏÔ ÎfiÔ, ÂÓÒ ¿ÏϘ ÔÌ¿‰Â˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡ -ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ Î·È ÛÙËÓ ›‰È· ¯ÒÚ·- ·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·È Û ·ÓÙ›-
ÍÔ˜ Û˘Óı‹Î˜ Ó· ‰È·ÙËÚ‹ÛÔ˘Ó Ì›· ‰ÈÁψÛÛ›· Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÁÏÒÛÛ˜. ∏ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Û¯Â-
ÙÈο Ì ÙË ‰›ÁψÛÛË ÂÎ·›‰Â˘ÛË (Ï.¯. Baetens Beardsmore, 1993, ∞˙¤˙, 1999, Cummins, 1999,
Baker, 2001 Î.Ô.Î.) ‚Ú›ıÂÈ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ ÂÈÙ˘¯Ô‡˜ Û¯ÔÏÈ΋˜ ÔÚ›·˜ ·È‰ÈÒÓ ·fi ÙËÓ ÏÂÈ-
Ô„ËÊÔ‡Û· ÔÌ¿‰·, Ù· ÔÔ›· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ·fi ÙÔ ¡ËÈ·ÁˆÁÂ›Ô ‹ ·fi ÙȘ ÚÒÙ˜ Ù¿ÍÂȘ
ÙÔ˘ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ Ì·ı‹Ì·Ù· ̤ۈ ÌÈ·˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÁÏÒÛÛ·
(ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ‘ÂÌ‚¿ÙÈÛ˘’, immersion programs). ¶ÚfiÎÂÈÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ÁÈ· ÌÈ· ÁÏÒÛÛ· Ô˘
¤¯ÂÈ ‰ÈÂıÓ¤˜ ·ÚÔ˜ Î·È ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË (Ï.¯. ·ÁÁÏÈο ‹ Á·ÏÏÈο) ‹ Â›Ó·È Ë Î˘Ú›·Ú¯Ë ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ÎÔÈ-
ÓˆÓ›· (Ï.¯. ηٷϷÓÈο, Ô˘·ÏÈο). ∏ ÚÔı˘Ì›· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Ó· ÂÁÁÚ¿„Ô˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ÛÂ
Ù¤ÙÔÈ· ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ‰›ÁψÛÛ˘ ÂÎ·›‰Â˘Û˘ Î·È Ë ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓË ÔÚ›· ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ·Ô-
‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÙÈ Ë ‰È¿ÛÙ·ÛË ÌÂٷ͇ Ù˘ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È Ù˘ Û¯ÔÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰ÂÓ
·ÔÙÂÏ› ¿ÓÙ· ·Ó·Û¯ÂÙÈÎfi ·Ú¿ÁÔÓÙ· ÁÈ· ÙËÓ ÁψÛÛÈ΋ Î·È ÁÓˆÛȷ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË. ∞fi ÙËÓ
¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿, ÛÙȘ ∏.¶.∞. ·ÏÏ¿ Î·È Û ÔÏϤ˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ¯ÒÚ˜ fiÔ˘ Ë ÂÎ·›‰Â˘ÛË Á›ÓÂÙ·È
ÌfiÓÔ ÛÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·, ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ¯·ÌËÏfiÙÂÚ˜ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ̤ÛÔ˘ fiÚÔ˘ ÂȉfiÛÂȘ
ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ, Ë ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ¤¯ÂÈ ÁÂÓÓËı› Î·È ÌÂÁ·-
ÏÒÛÂÈ ÂΛ (‚Ï. 5.2.2.1). ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ë ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ¤ÌÊ·ÛË ÛÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ·
Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰ÂÓ ·Ô‰›‰ÂÈ fiÛÔ ı· Ê·ÓÙ·˙fiÙ·Ó Î·Ó›˜, ÂÓÒ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ¤¯ÂÈ
‚Ï·‚ÂÚ¿ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡.17
™˘ÓÔ„›˙ÔÓÙ·˜, ı· ϤÁ·Ì fiÙÈ Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù· Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ¤Ú¢ӷ˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ ∞Ï‚·-
ÓÔ› Ì·ıËÙ¤˜ ‚ÈÒÓÔ˘Ó Ì›· ·ÓÈÛÔ‚·Ú‹ ‰ÈÁψÛÛ›· (dominant bilingualism) Ì ΢ڛ·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·
ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋: Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ Â›Ó·È fi¯È ÌfiÓÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓË ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·ÓÈ΋ Û fiϘ
ÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÙÈÌÒÌÂÓË ÁÏÒÛÛ· ÁÈ· ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÔÌÔÂıÓ›˜, ȉȷ›-
ÙÂÚ· ÌÂ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜. ∏ Û˘¯Ó‹ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ٷ ·Ï‚·ÓÈο ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ÙfiÛÔ
·Ó¿ÌÂÛ· ÛÂ Û˘˙‡ÁÔ˘˜ fiÛÔ Î·È ·Ó¿ÌÂÛ· Û ÁÔÓ›˜ Î·È ·È‰È¿, ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ¤¯ÂÈ Î·ıÈÂÚˆı› ϤÔÓ
ˆ˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÓ‰Ô-ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜, οÙÈ Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Ù· ÚÒÈÌ· ÛÙ¿‰È· ÁψÛÛÈ-
΋˜ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹˜. √È ÌÂÏÏÔÓÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ˆ˜ ÚÔ˜ ·˘Ùfi ı· ÂÍ·ÚÙËıÔ‡Ó ·fi ÔÏÏÔ‡˜ ·Ú¿-
ÁÔÓÙ˜. ¶ÚÔ˜ ÙÔ ·ÚfiÓ, ·˜ ηٷÁÚ·Ê› ÌfiÓÔÓ fiÙÈ ÔÈ Ù¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÂÈ‚Â-
‚·ÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓ Û˘Ó‹ıË ‰È·‰Èηۛ·: ÛÙË Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ô˘ ¤Ú¯ÔÓÙ·È
ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Û ËÏÈΛ· 5-7 ÂÙÒÓ, Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ì ٷ¯Â›˜ Ú˘ıÌÔ‡˜ ηÈ
Ó· ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Û ۇÓÙÔÌÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ÛÙÔ Î‡ÚÈÔ fiÚÁ·ÓÔ ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜.

8. ¶ÚÔÔÙÈΤ˜

H ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜, Ì fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Û¯ÂÙÈÎÔ‡˜ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜, ÂȯÂÈÚ› Ó· ·ÓȯÓ‡ÛÂÈ ÔÚÈṲ̂Ó˜

Ï¢ڤ˜ Ù˘ Û¯¤Û˘ ÌÂٷ͇ ÁψÛÛÈ΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜, ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÎ·È-
‰Â˘ÙÈ΋˜ ÂÈÙ˘¯›·˜. °È· Ó· ʈÙÈÛÙ› Â·ÚÎÒ˜ ÙÔ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ·˘Ùfi ı¤Ì·, ··ÈÙÂ›Ù·È Ë ‰ÈÂÚ‡ÓË-
ÛË ÔÏÏÒÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ, Ì ÚÒÙÔ ·fi fiÏ· ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 95

ÈηÓfiÙËÙ·˜. ¶·ÚfiÏÔ Ô˘ Ë ‰ÈÂıÓ‹˜ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ‰È·ı¤ÙÂÈ Ï‹ıÔ˜ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ÂÚ¢ÓÒÓ, ‰ÂÓ
¤¯Ô˘Ó ·ÎfiÌË Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓȘ ÌÂϤÙ˜ ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ, ÔÈ
Ôԛ˜ ı· ηٷÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ - Î·È ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ Î·È Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÙÔ˘˜
ÁÏÒÛÛ·˜- ΢ڛˆ˜ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ·Î·‰ËÌ·˚΋ ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ÙËÓ Èη-
ÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ Ó· ·ÓÙÂÂͤگÔÓÙ·È ÛÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ). Èڛ˜ ·ÍÈfiÈÛÙ·
ÂÚÁ·Ï›· ̤ÙÚËÛ˘ ÂÓfi˜ Ï‹ıÔ˘˜ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ Î·È ¯ˆÚ›˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋, Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ· Î·È ÛÂ
‚¿ıÔ˜ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ ‰˘Ó·ÙÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙÔ˘ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ‰ÂÓ
ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Á›ÓÔ˘Ó ·ÍÈfiÈÛÙ˜ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÌÔÓfiÁψÛÛˆÓ Î·È ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ
Ô‡Ù ӷ ÂÍ·¯ıÔ‡Ó ·ÛÊ·Ï‹ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·, ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ·ÍÈÔÈÛÙ›· ıˆÚËÙÈÎÒÓ ÌÔÓ٤ψÓ
(Ï.¯. ÙËÓ ‘˘fiıÂÛË Ù˘ ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛ˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ’) fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ-
ÎfiÙËÙ· ‰È‰·ÎÙÈÎÒÓ ÚÔÛÂÁÁ›ÛˆÓ.
™ÙËÓ ¯ÒÚ· Ì·˜, ÌÔÏÔÓfiÙÈ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Ì›· ÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙËÓ ·Ú·-
ÁˆÁ‹ ÂÚÁ·Ï›ˆÓ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ (‚Ï. ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹), ÙfiÛÔ Ù·
ÂÚÁ·Ï›· ·˘Ù¿ fiÛÔ Î·È ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÂÚ› ÁψÛÛÈ΋˜ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó
¿ÁÓˆÛÙ· ÛÙÔÓ Ì¤ÛÔ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi. ∏ ÂÌÌÔÓ‹ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ‰ÔÌÈ΋˜ ‰È¿ÛÙ·Û˘ Ù˘
ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÛÙËÓ ÂÍ¿ÛÎËÛË ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Î˘Ú›ˆ˜ ̤ۈ Ì˯·ÓÈÛÙÈÎÒÓ ·Û΋ÛÂˆÓ fi¯È ÌfiÓÔ
‰ÂÓ Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ ·ÔÎÚ‡ÙÂÈ Î¿ÔÈ·
Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ÁψÛÛÈ΋ ˘ÛÙ¤ÚËÛË Û ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜. ∆· Û¯fiÏÈ· ÙˆÓ ‰·ÛÎ¿ÏˆÓ ÂÚ› ÌË
ηٷÓfiËÛ˘ ÂÓÓÔÈÒÓ, ÊÙˆ¯Ô‡ ÏÂÍÈÏÔÁ›Ô˘ Î.Ô.Î. ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ ‰¿ÛηÏÔÈ, ·Ó Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›-
˙Ô˘Ó ÙËÓ ˘ÛÙ¤ÚËÛË ·˘Ù‹, ‰ÂÓ Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÙËÓ ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ó ÛÙȘ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ Ù˘ ‰È·-
ÛÙ¿ÛÂȘ. ∫·È Â‰Ò ¤ÁÎÂÈÙ·È ¤Ó· ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Úfi‚ÏËÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ı· Ú¤ÂÈ Ó· ··Û¯Ô-
Ï‹ÛÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙȘ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ Î·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÙÔ˘˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜. √È ŒÏÏËÓ˜ ÂÎ·È-
‰Â˘ÙÈÎÔ› ‰ÂÓ ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È ÂÈÌfiÚʈÛË ÌfiÓÔ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· Î·È ÙËÓ ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈ-
ÎfiÙËÙ·. Èڛ˜ Ó· ¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÁÈ’ ·˘Ùfi, ¤¯Ô˘Ó ÂÏÏÈ›˜ ‹ ÍÂÂÚ·Ṳ̂Ó˜ ÁÓÒÛÂȘ Û¯ÂÙÈ-
ο Ì ÙË Ê‡ÛË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÁÂÓÈο, οÙÈ Ô˘ ı· ·Ó·‰Âȯı› ·ÎfiÌË
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ηÈÓÔÙÔÌÈÎÒÓ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂˆÓ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· (Ï.¯. ‰È·ıÂÌ·ÙÈ-
΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË). ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ıˆÚԇ̠fiÙÈ ¤Ó· ‚·ÛÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÂÈÌfiÚʈÛ˘ ÙˆÓ
‰·ÛÎ¿ÏˆÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÙÂÏ› Ë Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ÙÈ Â›Ó·È ÁÏÒÛÛ· Î·È ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÛÌfi˜ (ÛÙË
‰ÔÌÈ΋, ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋/ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋, ÎÚÈÙÈ΋/ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ‰È¿ÛÙ·ÛË, ‚Ï. Ï.¯. µaker, 2001), ηÈ
Ò˜ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ıˆÚËÙÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ·˘Ù¿ Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ-
̤Ó˜ ÌÔÚʤ˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Î·È ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘. ∏ Û˘˙‹ÙËÛË ·˘Ù‹ Ì¿ÏÏÔÓ ÚÔ··ÈÙ›ٷÈ, ÚÔ-
ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Á›ÓÂÈ ·ÓÙÈÏËÙ‹ ÛÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜ Ë ıˆڛ· ÂÚ› ‰ÈÁψÛÛ›·˜ Î·È Ë Û˘ÏÏÔÁÈÛÙÈ΋
›Ûˆ ·fi Ù· ·Ú·¯ı¤ÓÙ· ÂÚÁ·Ï›· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘. ª¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ, ÔÈ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ› ı· ÂÍ·ÎÔ-
ÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ó Ó· ÂÓÔ¯ÔÔÈÔ‡Ó ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘˜ ÁÈ· fiÔȘ ·‰˘Ó·Ì›Â˜ ·˘ÙÔ›
·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó, ¯ˆÚ›˜ Ó· Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÙÔ˘˜ ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο.

™ËÌÂÈÒÛÂȘ
1
À¿Ú¯Ô˘Ó Â›Û˘ ÂÓ ÂÍÂÏ›ÍÂÈ ¤Ú¢Ó˜ ÁÈ· ·fiÎÙËÛË ÌÂÙ·Ù˘¯È·ÎÔ‡ ‰ÈÏÒÌ·ÙÔ˜ ‹ ‰È‰·ÎÙÔÚÈÎÔ‡ Ù›Ù-
ÏÔ˘ ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ Ì ÂȂϤÔ˘Û· ÙËÓ ¢.∫·Ù‹, ·ÏÏ¿ Èı·Ófiٷٷ Î·È ¿ÏϘ ·ÚfiÌÔÈ-
˜ ÂÚÁ·Û›Â˜. ∏ π.ª. ∆ÛÈÌÏ‹ Î·È Ë ™. µ·ÚÏÔÎÒÛÙ· ¤¯Ô˘Ó ÌÂÏÂÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ·Ú¿ÏÏËÏË Î·Ù¿ÎÙËÛË ∂ÏÏË-
ÓÈ΋˜-∞ÁÁÏÈ΋˜ ·fi ‚Ú¤ÊË Î·È Ó‹È·, ˆÛÙfiÛÔ ·ÊÂÓfi˜ ÙÔ ‰Â›ÁÌ· ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Ôχ ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ, ·ÊÂ-
Ù¤ÚÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Û ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ ‰È·Ê¤ÚÂÈ Û·ÊÒ˜
·fi ·˘Ùfi ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜.
96 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005
2
¢ÂÓ ·Ó·ÊÂÚfiÌ·ÛÙÂ Â‰Ò Û ÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ˙ËÙ‹Ì·Ù· „˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÚÔÛ·Ú-
ÌÔÁ‹˜ ÙˆÓ ÔÌ¿‰ˆÓ ·˘ÙÒÓ, ·ÏÏ¿ Û ÂÚÁ·Û›Â˜ Û·ÊÒ˜ ÂÁÁÂÁÚ·Ì̤Ó˜ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ∫ÔÈÓˆÓÈÔ-
ÁψÛÛÔÏÔÁ›·˜. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈο ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ì fiÙÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ‰È‰·ÎÙÔÚÈΤ˜ ‰È·ÙÚÈ‚¤˜ ÂÎÔÓÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· ÌÂÓ
ÙÔ˘˜ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ ·fi ÙËÓ ÚÒËÓ ∂™™¢ ·fi ÙË ª.¡ÂÚ¿ÓÙ˙Ë ÛÙÔ ∞.¶.£. Ì ÂȂϤÔ˘Û· ÙËÓ
ª.ª·ÎÚ‹-∆ÛÈÏÈ¿ÎÔ˘, ÁÈ· ‰Â ÙËÓ ·È‰È΋ ‰ÈÁψÛÛ›· ·fi ÙÔÓ ¡.™ÙfiÁÈÔ ÛÙÔ ¶·Ó/ÌÈÔ ∞ÈÁ·›Ô˘ Ì ÂÈ-
‚ϤÔ˘Û· ÙËÓ ∂.™ÎÔ‡ÚÙÔ˘. ∞ÎfiÌË, ‰È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹ Û¯ÂÙÈ΋ Ì ÙËÓ ÂıÓÔÁψÛÛÈ΋ ‚ȈÛÈÌfiÙË-
Ù· ÙˆÓ ÔÌ¿‰ˆÓ ÙÔ˘˜ fiˆ˜ ÙËÓ ‚ϤÔ˘Ó ∞Ï‚·ÓÔ› Î·È ∞ÈÁ‡ÙÈÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÂÎÔÓ›ٷÈ
ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÈÛÙ‹ÌÈÔ ÙÔ˘ ™¿ÛÛÂÍ ÙÔ˘ ∂ӈ̤ÓÔ˘ µ·ÛÈÏ›Ԣ ·fi ÙÔÓ ¡. °ÔÁˆÓ¿.
3
™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Û˘Ó¤‚·Ï·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÔÈ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔÈ ¢ÒÚ˘ ∫˘ÚÈ·˙‹˜ ·fi ÙÔ
¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ¢˘ÙÈ΋˜ ª·Î‰ÔÓ›·˜ Î·È ¡›ÎÔ˜ ∞Ó‰Ú·‰¿Î˘ ·fi ÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ÙÔ˘˜
ÔÔ›Ô˘˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÒ ıÂÚÌ¿.
4
™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÙÔ ÔÛÔÛÙfi ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Â›Ó·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ, ÂÊfiÛÔÓ ·ÚÎÂÙÔ› ÁÂÓ-
ÓÈÔ‡ÓÙ·È ϤÔÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Û ÛÙ·ÙÈÛÙÈΤ˜ Ô˘ ‚·Û›˙ÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ÙfiÔ
Á¤ÓÓËÛ˘.
5
°È· ÌÈ· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÈÏÔÁ‹˜ Û ‰›ÁψÛÛ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ‚Ï. Ï.¯.
Edwards, 1985, Wardhaugh, 1986, Romaine, 1995, ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, 2001, KˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001.
∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∏atzidaki 1992, 1994a,b,
∫ostoulas-ªakrakis, 1995, Î·È ÙÔÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÙfiÌÔ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜/ À¶∂¶£ ÁÈ· ÙËÓ
ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË (∫∂°, 1997).
6
ªÔÏÔÓfiÙÈ Û ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ì ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂٷΛÓËÛË’ ÁÈ· Ó·
·Ô‰ÒÛÔ˘Ì ÙÔ language shift, ÂÊÂÍ‹˜ ˘ÈÔıÂÙԇ̠ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹’ (™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë,
2001). ÕÏÏÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÁψÛÛÔÏfiÁÔÈ ÚÔÙÈÌÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·Ô‰ÒÛÂȘ ÙÔ˘ fiÚÔ˘, Ï.¯. ‘ÁψÛÛÈ΋
˘Ô¯ÒÚËÛË’ (∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001) ‹ ‘ÁψÛÛÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛË’ (∆ÛÈÙÛÈ‹˜, 2001).
7
°È· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Baker (2001: 99-140), ∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË (2001: 76-
87), ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë (2001: 93-109), ÁÈ· Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙËÓ ÂÏÏËÓfiÁψÛÛË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·.
8
∏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ··ÓÙ‹ÛÂˆÓ Û ·ÓÔȯ٤˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ¤ÁÈÓ ·fi ÙÔÓ ¢ÒÚË ∫˘ÚÈ·˙‹ (Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÂÙ¤-
ÊÚ·ÛÂ Î·È ÙÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ), ÙËÓ ˘Ô„‹ÊÈ· ‰È‰¿ÎÙÔÚ· ÙÔ˘ ¶.∆.¢.∂. ¢‹ÌËÙÚ· ™ÈÙ·Ú¤ÓÈÔ˘ Î·È ÙȘ
§ÈÏÈ¿Ó· ™·Ï›·ï Î·È §·Ì›Ó· ∑ÁÎÔ‡ÚÈ, ÙȘ Ôԛ˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÒ.
9
√ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ˘‹ÚÍ ÁÈ· οÔÈÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ÂÎʈÓËÙ‹˜ ÙÔ˘ ‰ÂÏÙ›Ô˘ Âȉ‹ÛÂˆÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Ù˘ ∂∆ 3.
10
™ÙËÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù· ÔÛÔÛÙ¿ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ¿ÁÁÈÍ·Ó ÙÔ 50% ÂÓÒ ÛÙÔ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓÔ˘ ÙÔ 15%. ¶ÚÔ-
Ê·ÓÒ˜ Ë ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ¤·ÈÍ ηıÔÚÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ.
°È· ÌÈ· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÈÏÔÁ‹˜ Û ‰›ÁψÛÛ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ‚Ï. Ï.¯.
Edwards, 1985, Wardhaugh, 1986, Romaine, 1995, ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, 2001, KˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001.
∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∏atzidaki 1992, 1994a,b,
∫ostoulas-ªakrakis, 1995, Î·È ÙÔÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÙfiÌÔ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜/ À¶∂¶£ ÁÈ· ÙËÓ
ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË (∫∂°, 1997).
ªÔÏÔÓfiÙÈ Û ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ì ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂٷΛÓËÛË’ ÁÈ· Ó·
·Ô‰ÒÛÔ˘Ì ÙÔ language shift, ÂÊÂÍ‹˜ ˘ÈÔıÂÙԇ̠ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹’ (Ú‚Ï. ™ÂÏÏ¿-
ª¿˙Ë, 2001). ÕÏÏÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÁψÛÛÔÏfiÁÔÈ ÚÔÙÈÌÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·Ô‰ÒÛÂȘ ÙÔ˘ fiÚÔ˘, Ï.¯.
‘ÁψÛÛÈ΋ ˘Ô¯ÒÚËÛË’ (∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001) ‹ ‘ÁψÛÛÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛË’ (∆ÛÈÙÛÈ‹˜, 2001).
°È· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Baker (2001: 99-140), ∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË (2001: 76-
87), ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë (2001: 93-109), ÁÈ· Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙËÓ ÂÏÏËÓfiÁψÛÛË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·.
∏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ··ÓÙ‹ÛÂˆÓ Û ·ÓÔȯ٤˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ¤ÁÈÓ ·fi ÙÔÓ ¢ÒÚË ∫˘ÚÈ·˙‹ (Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÂÙ¤-
ÊÚ·ÛÂ Î·È ÙÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ), ÙËÓ ˘Ô„‹ÊÈ· ‰È‰¿ÎÙÔÚ· ÙÔ˘ ¶.∆.¢.∂. ¢‹ÌËÙÚ· ™ÈÙ·Ú¤ÓÈÔ˘ Î·È ÙȘ
§ÈÏÈ¿Ó· ™·Ï›·ï Î·È §·Ì›Ó· ∑ÁÎÔ‡ÚÈ, ÙȘ Ôԛ˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÒ.
√ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ˘‹ÚÍ ÁÈ· οÔÈÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ÂÎʈÓËÙ‹˜ ÙÔ˘ ‰ÂÏÙ›Ô˘ Âȉ‹ÛÂˆÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Ù˘ ∂∆ 3.
11
¢ÂÓ Ù¤ıËΠÂÚÒÙËÌ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ··Û¯fiÏËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ‰ÈfiÙÈ, Ì ‰Â‰Ô̤ÓÔ ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙˆÓ
ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÛÙȘ Ôԛ˜ ··Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Í¤ÓÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜, ıˆڋıËΠfiÙÈ ı· ‹Ù·Ó
¤Ó· ‘·ÂÈÏËÙÈÎfi’ ÁÈ· ÙËÓ ·˘ÙÔÂÎÙ›ÌËÛË ÙˆÓ ˘ÔÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÂÚÒÙËÌ· ¯ˆÚ›˜ ÂÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ·Í›·.
12
°È· ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÛËÌ·Û›· Ô˘ ·Ô‰›‰Ô˘Ó ÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ˆ˜ ·Ú¿ÁÔ-
ÓÙ· ÚÔfi‰Ô˘ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¤ÓÙ·Í˘, ‚Ï. Î·È °ÚfiÏÏÈÔ˜ Î.·. (2002).
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 97
13
∂Ê·ÚÌfiÛÙËÎ·Ó Ù· ÙÂÛÙ Mann-Whitney Î·È Kruskal-Wallis.
14
ŒÚ¢Ó˜ Ù˘ Lily Wong Fillmore (Wong Fillmore, 1998, ÛÙÔ Cummins, 2000: 50) Î·È ÙÔ˘ Kenji Hakuta
(Hakuta, 1998 ÛÙÔ Cummins, 2000: 51) ÛÙËÓ ∫·ÏÈÊfiÚÓÈ· ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ Ì·ıËÙ¤˜ Ô˘ ÍÂÎÈÓÔ‡Ó ÙȘ
ÛÔ˘‰¤˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Ì ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˜ ‹ ÌˉÂÓÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ Ù˘ ∞ÁÁÏÈ΋˜ ηٷÎÙÔ‡Ó ÙË
ÁÏÒÛÛ· Ì Ôχ ·ÚÁÔ‡˜ Ú˘ıÌÔ‡˜, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ¤Ó· Ì ‰˘Ô Â›‰· ÁψÛÛÔÌ¿-
ıÂÈ·˜ ›Ûˆ ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÌÌ·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘˜ ÌÂÙ¿ ·fi 3-4 ¯ÚfiÓÈ· Î·È Ó· ÌËÓ ÊÙ¿ÓÔ˘Ó ÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘
Ï‹ÚÔ˘˜ ÁψÛÛÈ΋˜ ¢¯¤ÚÂÈ·˜ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ™Ù’ Ù¿ÍË. ∆· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ Û˘Ì‚·‰›˙Ô˘Ó Ì ٷ ·Ô-
ÙÂϤÛÌ·Ù· ·fi ÙȘ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓȘ, ¢Ú›·˜ Îϛ̷η˜ ¤Ú¢Ó˜ Ù˘ Virginia Collier ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ Jim
Cummins (Ï.¯. Collier, 1987, 1992, Cummins, 1999:104-106), Ù· ÔÔ›· Û˘ÓËÁÔÚÔ‡Ó ˘¤Ú Ù˘ ¿Ô-
„˘ fiÙÈ Ô ¯ÚfiÓÔ˜ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È ÔÈ ‰›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ
ÌÔÓfiÁψÛÛˆÓ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎˆÓ ÙÔ˘˜ fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ ÂȉfiÛÂȘ ÛÙ· Ì·ı‹Ì·Ù· ÙÔ˘
Û¯ÔÏ›Ԣ Â›Ó·È Ôχ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ ·fi fi,ÙÈ ÁÂÓÈο ÈÛÙ‡ÂÙ·È (¤ÓÙ Ì ‰¤Î· ¯ÚfiÓÈ· ÛÔ˘‰ÒÓ ·Ó¿-
ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ËÏÈΛ· ηٿ ÙËÓ ¿ÊÈÍ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË ¯ÒÚ· ˘Ô‰Ô¯‹˜).
15
∫¿ÓÔÓÙ·˜ ÌfiÓÔÓ Ì›· Û‡ÓÙÔÌË ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ·ÚfiÓ ¿ÚıÚÔ, Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ ˙‹ÙË-
Ì· Ù˘ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙËÓ ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ··ÈÙ› ÂÚÈÛ-
ÛfiÙÂÚË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË, ÁÈ·Ù› Î·È Ë ‘Û˘ÌÌfiÚʈۋ’ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ ÈÛ¯‡ÔÓ ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÁÔÓÂ˚΋˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜
ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ·fi fi,ÙÈ ÈÛÙ‡ÂÙ·È (·˘Ùfi ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ‰Â›¯ÓÂÈ Ë ·ÚÔ‡Û· ¤Ú¢ӷ)
·ÏÏ¿ Î·È ÂÂȉ‹ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¿ÏÏÔÈ ÙÚfiÔÈ ˘ÔÛÙ‹ÚÈ͢ Ù˘ Ì·ıËÛȷ΋˜ ÔÚ›·˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ
·fi Ù¤ÙÔÈ· ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·. √È ÙÚfiÔÈ ·˘ÙÔ›, Ô˘ ·ÓÙ·Ó·ÎÏÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Î·È ÔÏÈ-
ÙÈÛÌÈΤ˜ ·Í›Â˜, ·ÁÓÔÔ‡ÓÙ·È ·fi Ù· ÂÎ·È‰Â˘ÙÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ¯ˆÚÒÓ ˘Ô‰Ô¯‹˜, ‰ÈfiÙÈ ÍÂʇ-
ÁÔ˘Ó ·fi ÙÔ Û‡ÓËı˜ Ï·›ÛÈÔ ÁÔÓÂ˚΋˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÁÔÓ›˜ ÌÂÛÔ·ÛÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ
ÛÙÚˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ¿ÓÙˆ˜ Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÔ‡Û·˜ ÔÌ¿‰·˜ (‚Ï. Ï.¯. Cummins, 1999, Sneddon, 1993,
Gonzalez et al.,1993 Î.·.).
16
∆Ô ¿ÚıÚÔ Ù˘ ∆ÛÔηϛ‰Ô˘ ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ì›· ·Ó¿ÏÔÁË ÂÈÎfiÓ·.
17
µ¤‚·È·, Ë ıˆڛ· ÁÈ· ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ‰›ÓÂÈ ÌÈ· ·¿ÓÙËÛË ÁÈ· ·˘Ù‹Ó ÙË Ê·ÈÓÔÌÂÓÈ΋ ·ÓٛʷÛË, ÌÂ
‚¿ÛË ÙËÓ ˘fiıÂÛË ÂÚ› ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛ˘ ÙˆÓ ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ ‰›ÁψÛÛÔ ¿ÙÔÌÔ Î·È ÙË Ê‡ÛË Ù˘
‰ÈÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ (‚Ï. Cummins, 1999, µaker, 2001, ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘ 1997 Î.ÂÍ.). ª›· ÂÎÙÂÓ¤ÛÙÂÚË
Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ ˘fiıÂÛ˘ ·˘Ù‹˜ ı· ÂÍ·ÓÙÏÔ‡Û ٷ fiÚÈ· ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ·˘ÙÔ‡. ÕÏψÛÙ ÛÙ· ˙ËÙ‹Ì·-
Ù· ·˘Ù¿ Á›ÓÔÓÙ·È ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Î·È ÛÙ· ˘fiÏÔÈ· ¿ÚıÚ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡¯Ô˘˜.

µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·
•ÂÓfiÁψÛÛË
Baetens Beardsmore, H. (1986) Bilingualism: Basic Principles. Clevedon, Multilingual Matters, 2Ë
¤Î‰ÔÛË.
Baetens Beardsmore, H. (ed.) (1993) European Models of Bilingual Education. Clevedon,
Multilingual Matters.
Bratt-Paulston, C. (1986) Social Factors in Language Maintenance and Language Shift. ™ÙÔ:
Fishman, J.A., Tabouret-Keller, A., Clyne, M., Krishnamurti, B. & M. Abdulaziz (eds) The
Fergusonian impact. Festschrift in Honour of Charles A. Ferguson (vol.2). New York, Mouton
de Gruyter, 493-511.
Broeder, P. & Extra, G. (1999) Language, Ethnicity and Education. Case Studies of Immigrant
Minority Groups and Immigrant Minority Languages. Clevedon, Multilingual Matters.
Chumak-Horbatsch, R. (1999) Language change in the Ukrainian Home: from Transmission to
Maintenance to the Beginning of Loss, Canadian Ethnic Studies, 31 (2), 61-76.
Collier, V.P. (1987) ∞ge and rate of acquisition of second language for academic purposes. TESOL
Quarterly, 21, 617-641.
98 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

Collier, V.P. (1992) A synthesis of studies examining long-term language-minority student data on
academic achievement. Bilingual Research Journal, 16 (1&2), 187-212.
Cummins, J. (2000) Language, Power and Pedagogy. Clevedon, Multilingual Matters.
Deprez, C. (2000) Le jeu des langues dans les familles bilingues d’origine étrangère. Estudios de
Sociolingüistica, 1(1), 59-74.
Dimitrakopoulou, M., Kalaintzidou, M., Roussou, A. & Tsimpli, I-M. (2004) Clitics and determiners
in Greek L2 Grammar. ¶Ú·ÎÙÈο 6Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·
ƒ¤ı˘ÌÓÔ 18-21 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 2003. http://www. philology.uoc.gr Î·È CD-ROM.
Edwards, J. (1985) Language, Society and Identity. Oxford, Blackwell.
Extra, G. (1993) Language acquisition, shift and loss of immigrant minority groups in Europe. ™ÙÔ:
Kettermann, B. & Wieden, W. (eds) Current Issues in European Second Language Acquisition
Research. Tübingen, Gunter Narr Verlag, 361-377.
Eldering, L. (1989) Ethnic Minority Children in Dutch Schools. Underachievement and its
explanations. ™ÙÔ: Eldering, L. & Kloprogge, J. (eds). Different Cultures, Same Schools.
Amsterdam/Lisse, Swets & Zeitlinger. 107-136.
Extra, G. & Gorter, D. (eds) (2001) The other languages of Europe. Clevedon, Multilingual Matters.
Extra, G. & Verhoeven, L. (1993) Immigrant groups and immigrant languages in Europe. ™ÙÔ:
Extra, G. and Verhoeven, L. (eds) Immigrant Languages in Europe. Clevedon, Multilingual
Matters, 3-18.
∪
∂xtra, G. & Ya gmur, K. (eds) (2004) Urban Multilingualism in Europe. Immigrant Minority
Languages at Home and School. Clevedon, Multilingual Matters.
Fishman, J.A. (1979) The relationship between micro- and macrosociolinguistics in the study of
who speaks what language to whom and when. ™ÙÔ: Pride, J.B. & Holmes, J. (eds)
Sociolingustics: selected readings. Harmondsworth, Penguin Books.
Fishman, J.A. (1991) Reversing Language Shift. Theoretical and Empirical Foundations of Assistance
to Threatened Languages. Clevedon, Multilingual Matters.
Fishman, J.A. (ed.) (2001) Can threatened languages be saved? Clevedon, Multilingual Matters.
Gogolin, I. (2005) Die Sprachen den Migranten und Sprachbildungspolitik in Deutschland und
Europa. ¶Ú·ÎÙÈο ™˘Ó‰ڛԢ «∂Î·›‰Â˘ÛË ÛÙËÓ ¶ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ∫ÔÈÓˆÓ›·» ƒfi‰Ô˜, πÔ‡-
ÓÈÔ˜ 2004.
Gogolin, I. & Reich, H. (2001) Immgirant languages in federal Germany. ™ÙÔ: Extra, G. & Gorter,
D. (eds) (2001) The other languages of Europe. Clevedon, Multilingual Matters, 192-214.
Gonzalez, N., Moll, L.C., Floyd-Tenery, M., Rivera, A., Rendon, P., Gonzales, R. and C. Amanti
(1993) Teacher research on funds of knowledge: learning from households. Educational
Report 6, National Center for Research on Cultural Diversity and Second Language Learning,
www. ncela.gwu.edu.
Gonzo, S. & Saltarelli, M. (1983) Pidginization and linguistic change in emigrant languages. ™ÙÔ:
Andersen, R. (ed.) Pidginization and Creolization as Language Acquisition. Rowley, Mass.
Newbury, 181-197.
∏atzidaki, A. (1994a) Ethnic language use among second-generation Greek immigrants in Brussels.
∞‰ËÌÔÛ›Â˘ÙË ‰È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, µÚ˘Í¤ÏϘ, Vrije Universiteit Brussel.
Hatzidaki, A. (1994b) Lexical Borrowing in Immigrant Varieties of Greek. ™ÙÔ: Philippaki-
Warburton, I., Nicolaidis, K. and Sifianou, M. (eds), Themes in Greek Linguistics, Papers from
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 99

the First Intenational Conference on Greek Linguistics, Reading, September 1993.

Amsterdam, John Benjamins. 365-372.
Holmes, J. (1999) An Introduction to Sociolinguistics. London and New York, Longman.
Jaspaert, K. & Kroon, S. (1993) Methodological issues in language shift research. ™ÙÔ: Extra, G.
& Verhoeven, L. (eds) Immigrant languages in Europe, Clevedon: Multilingual Matters.
J∅ rgensen, J.N. (ed.) (2003) Bilingualism and Social Relations: Turkish Speakers in North-west
Europe, special issue of Journal of Multilingual and Multicultural Development, 24 (1 & 2).
∫ostoulas-Makrakis, N. (1995) Language Maintenance or Shift? A Study of Greek Background
Students in Sweden (Studies in Comparative Education, ·Ú.33). ¢È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ¢È·ÙÚÈ‚‹,
™ÙÔίfiÏÌË, πnstitute of International Education, Stockholm University.
Lainio, J. (1995) The use of Finnish and Swedish in two generations of Sweden Finns. ™ÙÔ: Fase,
W., Jaspaert, K. and Kroon, S. (eds) The State of Minority Languages: International
Perspectives on Survival and Decline. Lisse, Zwets and Zeitlinger.
Li Wei (1994) Three generations, two languages, one family. Clevedon, Multilingual Matters.
McLaughlin, B. (1984) Second-language Acquisition in Childhood. Vol. I, Preschool children.
Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Oliver, R. & Purdie, N. (1998) The attitudes of bilingual children to their languages, Journal of
Multilingual and Multicultural Development, 19 (3), 199-211.
Rampton, M.B.H. (1991) The use of interracial Panjabi in a multilingual adolescent peergroup.
™ÙÔ: Papers for the Workshop on Impact and Consequences: broader considerations
(Network on Code-Switching and Language Contact, Brussels, 22-24 November 1990).
Strasbourg, European Science Foundation, 251-291.
Romaine, S. (1995) Bilingualism. Oxford, Blackwell, 2Ë ¤Î‰ÔÛË.
Shin, S. (2002) Birth order and the language experience of bilingual children, TESOL Quarterly
36(1) Spring 2002, 103-113.
Sneddon, R. (1993) Beyond the National Curriculum: A Community Supported Project to
Support Bilingualism, Journal of Multilingual and Multicultural Development, 1993, 4, (3).
Tamis, A. (1992) Investigations into the current state of the Greek language and its dialects in
Australia: linguistic, psychological and sociological considerations. Plurilinguismes,
sociolinguistique du grec et de la Grece, Paris, CERPL, 56-83.
Tannenbaum, M. (2003) The Multifaceted Aspects of Language Maintenance: a new measure for
its assessment in immigrant families, International Journal of Bilingual Education and
Bilingualism, 6 (5), 374-393.
Tomlinson, S. (1989) Ethnicity and educational achievement in Britain. In: Eldering, L. &
Kloprogge, J. (eds). Different Cultures, Same Schools. Amsterdam/Lisse, Swets &
Zeitlinger. 15-37.
Tosi, A. (1991) First, second or foreign language learning? Code switching in different
educational settings. ™ÙÔ: Papers for the Workshop on Theory, Significance and
Perspectives (Network on Code-Switching and Language Contact, Barcelona 21-23 March
1991). Strasbourg, European Science Foundation, 353-367.
Tsokalidou, R. (2005) Raising ‘Bilingual Awareness’ in Greek Primary Schools, International
Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 8 (1), 48-61.
Wardhaugh, R. (1986) An Introduction to Sociolinguistics. Oxford, Blackwell.
100 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

∂ÏÏËÓfiÁψÛÛË
∞˙¤˙, ∫. (ÌÂÙ. ¡. ∞ÔÛÙÔÏÔÔ‡ÏÔ˘) (1999) ∆Ô ·È‰› ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜. ∞ı‹Ó·, ¶fiÏȘ.
∞ı·Ó·Û›Ô˘, §. & °ÎfiÙÔ‚Ô˜, ∞ı. (2002) ∏ ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ. ∞ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Î·È ÛÙ¿ÛÂȘ
ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ Ù˘ ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋˜ ËÏÈΛ·˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ
Î·È ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ. ∂ÈÛً̘ ∞ÁˆÁ‹˜, ıÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2002 («¢È·ÔÏÈÙÈ-
ÛÌÈ΋ ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ¶Ú·ÎÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙÔ‡ÌÂÓ·», ÂÈÌ.
ª. ¢·Ì·Ó¿Î˘), 23-44.
∞Ì¿ÙË, ∞. & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, Õ. (2002) ∆· Ï¿ıË ÛÙË ÁÚ·Ù‹ ¤ÎÊÚ·ÛË ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘
‰ËÌÔÙÈÎÔ‡ Û¯ÔÏ›Ԣ: Ô ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘˜ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜,
¶Ú·ÎÙÈο ™˘Ó‰ڛԢ «™¯ÔÏÈ΋ ÁÓÒÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· ÛÙËÓ ÚˆÙÔ‚¿ıÌÈ· ÂÎ·›‰Â˘ÛË»,
¶.∆.¢.∂. ¶·Ó/Ì›Ô˘ πˆ·ÓÓ›ÓˆÓ, 2002, 495-506.
∞ÓÓ›ÓÔ˘, ∆., µ·ÚÏoÎÒÛÙ·, ™., °Ô‡ÙÛÔ˜, ¢. & ∞. ª·Î¿ÎÔ˘-√ÚÊ·ÓÔ‡ (˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË). ∏ ·ÍÈÔ-
ÏfiÁËÛË ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘ ÙˆÓ ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘ °˘ÌÓ·Û›Ô˘. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘
3Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙË ¢È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ •¤Ó˘ °ÏÒÛÛ·˜ (¢È‰·Ûη-
ÏÂ›Ô ¡¤·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, ∂ıÓÈÎfi Î·È ∫·Ô‰ÈÛÙÚÈ·Îfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ, ∞ı‹Ó·
22-23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2004).
Baker, C. (2001) (ÌÂÙ·ÊÚ. ∞. ∞ÏÂÍ·Ó‰ÚÔÔ‡ÏÔ˘, ÂÈÌ. ª. ¢·Ì·Ó¿Î˘) ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ ÛÙË ¢ÈÁψÛ-
Û›· Î·È ÙË ¢›ÁψÛÛË ∂Î·›‰Â˘ÛË. ∞ı‹Ó·, Gutenberg.
µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™. & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, §. (2000) ∫·ıÔÚÈÛÌfi˜ EÈ¤‰ˆÓ °ÏˆÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ Ù˘
∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜: ¢ÔÌË̤Ó˜ ¶ÚÔÊÔÚÈΤ˜ ™˘ÓÂÓÙ‡ÍÂȘ ˆ˜ ¢È·ÁÓˆÛÙÈÎfi
∂ÚÁ·Ï›Ô. ™ÙÔ: ∞ÓÙˆÓÔÔ‡ÏÔ˘, N., ∆Û·ÁÁ·Ï›‰Ë˜, ∞. & ªÔ˘ÌÙ˙‹, ª. (ÂÈÌ.) H ¢È‰·Ûηϛ·
Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ •¤Ó˘/¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜: ∞Ú¯¤˜– ¶ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· - ¶ÚÔÔÙÈΤ˜, £ÂÛÛ·-
ÏÔÓ›ÎË. ∫¤ÓÙÚÔ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, 71-80.
µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™. & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, §. (2003) ∂›‰· °ÏˆÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ˆ˜ ¢Â‡-
ÙÂÚË °ÏÒÛÛ·, ∫¤ÓÙÚÔ ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∞ÁˆÁ‹˜, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ.
µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., ª¿ÚÎÔ˘, ª. & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, §. (2001) °ÏˆÛÛÔÌ·ıËÛȷ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ
·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Ù˘ ‰Â˘ÙÂÚÔ‚¿ıÌÈ·˜ ÂÎ·›‰Â˘Û˘: ∂ÚÁ·-
Ï›· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ™ÙÔ: ¢·Ì·Ó¿Î˘, ª. (ÂÈÌ.)
∂›‰· Î·È ∫ÚÈÙ‹ÚÈ· ¢È·›ÛÙˆÛ˘/¶ÈÛÙÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ·˜. ƒ¤ı˘ÌÓÔ,
∂.¢π∞.ª.ª∂, 127-143.
µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., π·ÎÒ‚Ô˘, ª., ∫¿ÓÙ˙Ô˘, µ., §‡ÙÚ·, µ., ™Ù·ÌÔ‡ÏË, ™., ∆˙‚ÂϤÎÔ˘, ª. & ÃÔÓ-
‰ÚÔÁÈ¿ÓÓË, µ. (˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË). ¢È·ÁÓˆÛÙÈο ÙÂÛÙ ÁÈ· ÙÔÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÂÏÏËÓÔ-
Ì¿ıÂÈ·˜ Û ·È‰È¿. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 3Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙË ¢È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ-
΋˜ ˆ˜ •¤Ó˘ °ÏÒÛÛ·˜ (¢È‰·ÛηÏÂ›Ô ¡¤·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, ∂ıÓÈÎfi Î·È ∫·Ô‰ÈÛÙÚÈ·-
Îfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ, ∞ı‹Ó· 22-23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2004).
Cummins, J. (1999) (ÌÂÙ·ÊÚ. ™. ∞ÚÁ‡ÚË, ÂÈÛ.ÂÈÌ. ∂. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘) ∆·˘ÙfiÙËÙ˜ ˘fi ¢È·Ú·ÁÌ¿-
Ù¢ÛË. ∞ı‹Ó·, Gutenberg.
°ÂÚÔ‚·ÛÈÏ›Ԣ, ∫. & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘ Õ. (2003) §¿ıË ÙˆÓ ÔÌ·ÎfiÊˆÓˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙË ÁÚ·Ù‹
¤ÎÊÚ·ÛË. ™ÙÔ: °ÂˆÚÁÔÁÈ¿ÓÓ˘, ¶. (2003) ¶Ú·ÎÙÈο 6Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ «¢È·ÔÏÈÙÈ-
ÛÌÈ΋ ÂÎ·›‰Â˘ÛË – ÂÏÏËÓÈο ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚË ‹ ͤÓË ÁÏÒÛÛ·: ÌÈ· ‰È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈ-
ÛË, ∫¤ÓÙÚÔ ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∂Î·›‰Â˘Û˘, ¶·Ó/ÌÈÔ ¶·ÙÚÒÓ.
°ÚfiÏÏÈÔ˜, °., ∫·Ú·ÓÙ·˚‰Ô˘, ƒ. ∫ÔÚÔÌfi΢, ¢., ∫ÔÙ›Ó˘, Ã., & §È¿Ì·˜, ∆. (2002) °Ú·ÌÌ·ÙÈÛÌfi˜
Î·È Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛË. ∞ı‹Ó·, ªÂÙ·›¯ÌÈÔ.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 101

∑¿Áη, ∂. (2001) ∏ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ̤۷ ·fi Ù· Ì·ı‹Ì·Ù· ÂȉÈÎfiÙËÙ·˜:
Ì›· ‚·ÛÈ΋ ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· Ì·ıËÙ¤˜ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ˆ˜ °1. ™ÙÔ: µ¿Ì‚Ԣη˜, ªÈ¯.
& ÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (∂ÈÌ.) ª¿ıËÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ªËÙÚÈ΋˜ Î·È ˆ˜ ¢Â‡-
ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜. ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ, ¶.∆.¢.∂. ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ƒ¤ı˘ÌÓÔ, 6-8
√ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2000. ∞ı‹Ó·, ∞ÙÚ·fi˜, Ù.µ’, 287-296.
πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, Õ. & ∫ÔÓ‰‡ÏË, ª. (2001) ∞Ó›¯Ó¢ÛË ÁψÛÛÈÎÒÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Î·È
Ê˘ÛÈÎÒÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ ÛÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô. ™ÙÔ: µ¿Ì‚Ԣη˜, ªÈ¯. & ÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (ÂÈÌ.)
ª¿ıËÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ªËÙÚÈ΋˜ Î·È ˆ˜ ¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜. ¶Ú·ÎÙÈ-
ο Û˘Ó‰ڛԢ, ¶.∆.¢.∂. ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ƒ¤ı˘ÌÓÔ, 6-8 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2000. ∞ı‹Ó·,
∞ÙÚ·fi˜, Ù.µ’, 297-307.
°ÎfiÙÔ‚Ô˜, ∞. & ª¿ÚÎÔ˘, °. (2004) ¶·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Î·È ·ÏÏÔ‰·Ô› Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋
ÂÎ·›‰Â˘ÛË. ∆‡¯Ô˜ µ’ ∞Ó·Ï˘ÙÈο ÛÙÔȯ›·. ∞ı‹Ó·, πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ ¶·È‰Â›·˜ √ÌÔÁÂÓÒÓ Î·È
¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∂Î·›‰Â˘Û˘/À¶∂¶£.
∫¤ÓÙÚÔ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜/À¶∂¶£ (1997) ∏ ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ
∂˘ÚÒË. ∞ı‹Ó·.
∫ÔÈÏÈ¿ÚË, ∞. (1997) •¤ÓÔ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ªÂÙ·Ó¿ÛÙ˜, ÁÏÒÛÛ· Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ¤ÓÙ·ÍË. £ÂÛÛ·ÏÔ-
Ó›ÎË, ·Ú·ÙËÚËÙ‹˜.
∫ÔÈÏÈ¿ÚË, ∞., ∞ÁÔÚ·ÛÙfi˜, °. & ∑¿Áη, ∂. (2001) ∞Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ Ì›· ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ ÚfiÙ·ÛË ÁÈ·
ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ¡¤·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (¡∂°2) Û ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ ηÈ
·ÏÏÔ‰·Ô‡˜ Ì·ıËÙ¤˜. ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ ∂ÈıÂÒÚËÛË, 32, 38-56.
∫Ô‡ÚÙË-∫·˙Ô‡ÏÏË µ. & ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘ ∂. (2001) ∂Ó‰˘Ó¿ÌˆÛË ÙÔ˘ ¢›ÁψÛÛÔ˘ ª·ıËÙ‹ Î·È Ù˘
°ÏÒÛÛ·˜/ÙˆÓ °ÏˆÛÛÒÓ ÙÔ˘. ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ «∏ ™˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ¢È‰·Ûηϛ·˜ Î·È ∂ÎÌ¿-
ıËÛ˘ °ÏˆÛÛÒÓ ÛÙËÓ ¶ÚÔÒıËÛË ÂÓfi˜ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ∂ÈÚ‹Ó˘ / Contribution of Language
Teaching and Learning to the Promotion of a Peace Culture», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂Ù·È-
Ú›· ∂Ê·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜/∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ∆Ì‹Ì·
∞ÁÁÏÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜ Î·È ºÈÏÔÏÔÁ›·˜.
∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, ¡. (2001) °ÏÒÛÛ· Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·. µ·ÛÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ. ∞ı‹Ó·, ªÂÙ·›¯ÌÈÔ.
™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, ∂. (2001) ¢ÈÁψÛÛ›· Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·. ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∞ı‹Ó·, ¶ÚÔÛ΋ÓÈÔ.
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (1997·) ∏ ·Ú·‰ÂÈÁÌ·ÙÈ΋ Û¯¤ÛË ÚÒÙ˘ Î·È ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÔÈ ·È‰·-
ÁˆÁÈΤ˜ Ù˘ Û˘Ó¤ÂȘ. ™ÙÔ: °ÂˆÚÁÔÁÈ¿ÓÓ˘, ¶. (ÂÈÌ.), £¤Ì·Ù· ‰È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ÂÎ·›-
‰Â˘Û˘. ∞ı‹Ó·, Gutenberg, 131-143.
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (1997‚) √‰ËÁ› Ë ‰›ÁψÛÛË ÂÎ·›‰Â˘ÛË ¿ÓÙ· ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›·; ™ÙÔ: °ÂˆÚÁÔ-
ÁÈ¿ÓÓ˘, ¶. (ÂÈÌ.), £¤Ì·Ù· ‰È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ÂÎ·›‰Â˘Û˘. ∞ı‹Ó·, Gutenberg, 145- 155.
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (1998) ™¯¤ÛÂȘ ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ Î·È ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘ Î·È Ë ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙË ‰È‰·-
Ûηϛ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜, ™‡Á¯ÚÔÓË ∂Î·›‰Â˘ÛË, 98, 29-36.
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (2002) ¢›ÁψÛÛÔÈ ª·ıËÙ¤˜ ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô, ∂ÈÛً̘ ∞ÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi
∆‡¯Ô˜ 2002 («¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ¶Ú·ÎÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È ıˆ-
ÚËÙÈο ˙ËÙÔ‡ÌÂÓ·», ÂÈÌ. ª. ¢·Ì·Ó¿Î˘), 11-20.
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (2003) ∏ ¢ÈÁψÛÛ›· ÛÙË ™¯ÔÏÈ΋ ∆¿ÍË - ¶·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ. ¶Ú·ÎÙÈο
Û˘Ó‰ڛԢ «¢ÈÁψÛÛ›· Î·È ÂÎ·›‰Â˘ÛË». ∞ÏÂÍ·Ó‰ÚÔ‡ÔÏË, ¢ËÌÔÎÚ›ÙÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ
£Ú¿Î˘.
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (2005) √È ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎÔ› Î·È ÔÈ ¢›ÁψÛÛÔÈ ª·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘˜. ™ÙÔ: µÚ·ÙÛ¿Ï˘, ∫.
(ÂÈÌ.) ¢È‰·ÎÙÈ΋ ∂ÌÂÈÚ›· Î·È ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ £ÂˆÚ›· – ∫›ÌÂÓ· ÁÈ· ÙËÓ ∂ÈÌfiÚʈÛË ÙˆÓ
∂Î·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ, ∞ı‹Ó·: Ó‹ÛÔ˜.
102 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005

∆˙‚ÂϤÎÔ˘, ª., ∫¿ÓÙ˙Ô˘, µ., ™Ù·ÌÔ‡ÏË, ™., µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., ÃÔÓ‰ÚÔÁÈ¿ÓÓË, µ., ¶··ÁˆÚÁ·-
ÎfiÔ˘ÏÔ˜, π., §‡ÙÚ·, µ. & π·ÎÒ‚Ô˘, ª. (2004) ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ·: Îϛ̷η
·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Î·È Ì¤ÙÚËÛË ÙÔ˘ ÂÈ¤‰Ô˘ ÁÓÒÛ˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÛÙ· ÌÂÈÔÓÔÙÈο Û¯ÔÏ›·
Ù˘ £Ú¿Î˘. ∆ÂÏÈ΋ ¤ÎıÂÛË ÛÙÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· «∂Î·›‰Â˘ÛË ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÔ·›‰ˆÓ 2002-
2004». www.ecd.uoa.gr/museduc.
∆˙‚ÂϤÎÔ˘, M., ∫¿ÓÙ˙Ô˘, B., ™Ù·ÌÔ‡ÏË, ™., ÃÔÓ‰ÚÔÁÈ¿ÓÓË, µ., µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., π·ÎÒ‚Ô˘, ª.,
§‡ÙÚ·, µ., ™ÈÔ‡Ë, ∞. & ∞. ∆ÂÚ˙‹ (2005) ªÂϤÙË Ù˘ ÂÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÛÙ· ÌÂÈÔÓÔÙÈο ‰ËÌÔ-
ÙÈο Û¯ÔÏ›· Ù˘ £Ú¿Î˘. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 13Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›-
·˜ ∂Ê·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË.
∆ÛÈÙÛÈ‹˜, §. ¢. (2001) °ÏˆÛÛÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛË. ™ÙÔ: ÃÚÈÛÙ›‰Ë˜, ∞.-º. (ÂÈÌ.) ∂Á΢ÎÏÔ·È‰ÈÎfi˜
Ô‰ËÁfi˜ ÁÈ· ÙË ÁÏÒÛÛ·. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ∫¤ÓÙÚÔ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, 81-83.
Hatzidaki, A. (1992) Greek and French in Contact: the Case of Second-Generation Immigrants in
Brussels (ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο). ™ÙÔ: ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 10Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ EÙ·È-
Ú›·˜ EÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜ (E.E.E.°.) "AÍÈÔÏfiÁËÛË ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿-
ÙˆÓ" (£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 19-21 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 1991) £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. 242-251.
÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (1995) H ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ŒÏÏËÓ˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜. MÈ· ÎÔÈÓˆÓÈÔ-
ÁψÛÛÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË. ™ÙÔ: MÂϤÙ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ¶Ú·ÎÙÈο Ù˘ 15˘
EÙ‹ÛÈ·˜ ™˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ÙÔ˘ TÔ̤· °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜ Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ A.¶.£., £ÂÛ-
Û·ÏÔÓ›ÎË 11-14 M·›Ô˘ 1994. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. 686-697.
X·Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (2000) H ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙȘ ‘ηÓÔÓÈΤ˜’
Ù¿ÍÂȘ. ™ÙÔ: ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (ÂÈÌ.) ∆ÂÙÚ¿‰È· ∂ÚÁ·Û›·˜ ¡¿ÍÔ˘: ¢ÈÁψÛÛ›·. ƒfi‰Ô˜: ¶·Ó/ÌÈÔ
∞ÈÁ·›Ô˘-¶.∆.¢.∂., ∂¶∂∞∂∫. 73-89.
X·Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (2001) °È· ÌÈ· ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ‘Ì ¤ÌÊ·ÛË ÛÙÔ
ÂÚȯfiÌÂÓÔ’. ™ÙÔ: µ¿Ì‚Ԣη˜, ªÈ¯. & ∞. ÷Ù˙ˉ¿ÎË (ÂÈÌ.) ª¿ıËÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘
ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ÌËÙÚÈ΋˜ Î·È ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜. (¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ ÙÔ˘ ¶.∆.¢.∂ ÙÔ˘
¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∫Ú‹Ù˘, ƒ¤ı˘ÌÓÔ, 6-8 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2000). ∞ı‹Ó·: AÙÚ·fi˜. Ù.µ’, 393-403.
X·Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (2002) ∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ÔÌ·‰ÔÛ˘ÓÂÚÁ·ÙÈ΋˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘
ÁÏÒÛÛ·˜ Û ÌÂÈÔÓfiÙËÙ˜: ¤Ó· Û¯¤‰ÈÔ Ì·ı‹Ì·ÙÔ˜. ™ÙÔ: ∆Ú¤ÛÛÔ˘, ∂˘. & ™. ªËٷΛ‰Ô˘
(ÂÈÌ.) ∏ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÙˆÓ Ì·ıËÌ·ÙÈÎÒÓ. EÎ·›‰Â˘ÛË ÁψÛÛÛÈÎÒÓ ÌÂÈ-
ÔÓÔًوÓ. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ·Ú·ÙËÚËÙ‹˜, 245-252.
÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. & ∫˘ÚÈ·˙‹˜, ¢. (2004) ™Ù¿ÛÂȘ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›·
ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜. ¶Ú·ÎÙÈο 6Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·.
ƒ¤ı˘ÌÓÔ 18-21 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 2003. http://www. philology.uoc.gr Î·È CD-ROM.