ΕΝΟΤΗΤΑ 2 «Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ»

 ΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ
Εγκλίσεις ονομάζουμε τις μορφές που παίρνει το ρήμα, για να φανερώσει πώς παρουσιάζεται το νόημά του
από τον ομιλητή. Οι εγκλίσεις είναι :

Στις εγκλίσεις ανήκουν επίσης: 1) Η ΜΕΤΟΧΗ και 2) ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ

1. ΜΕΤΟΧΗ
 στην ενεργητική φωνή, μόνο σε ενεστώτα και είναι άκλιτη. Σχηματίζεται προσθέτοντας στο
ρήμα την κατάληξη -οντας (αν δεν τονίζεται πιστεύω -> πιστεύοντας) και -ώντας (αν
τονίζεται κοιτώ -> κοιτώντας).
 στην παθητική φωνή, σε χρόνο παρακείμενο και κλίνεται όπως τα επίθετα. Σχηματίζεται
προσθέτοντας στο ρήμα τις καταλήξεις –μένος , -μένη , -μένο (ενδιαφέρομαι ->
ενδιαφερόμενος)
2 ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ:
Είναι άκλιτο και μας χρησιμεύει στο να σχηματίζουμε τους συντελεσμένους χρόνους των
ρημάτων. Παρακείμενος: έχω βάψει – έχω βαφτεί Υπερσυντέλικος: είχα βάψει – είχα
βαφτεί Συντελεσμένος μέλλοντας: θα έχω βάψει – θα έχω βαφτεί
  ΟΔΗΓΙΕΣ

Οδηγίες είναι οι υποδείξεις που δίνονται προφορικά ή γραπτά σε κάποιους για το πώς πρέπει να
ενεργήσουν.
Οδηγίες δίνονται σε πολλές περιπτώσεις στην καθηµερινή ζωή, όταν θέλουµε:
 να εφαρµοστούν νόµοι και κανόνες (κώδικας οδικής κυκλοφορίας, σχολικοί κανόνες…),
 να χρησιµοποιήσουµε σωστά µια συσκευή,
 να κατασκευάσουµε κάτι,
 να προσανατολιστούµε,
 να παίξουµε σωστά ένα παιχνίδι.
Οι οδηγίες που συναντάµε συνήθως στην καθηµερινή µας ζωή είναι:
 οδηγίες συµπεριφοράς,
 οδηγίες προσανατολισµού,
 οδηγίες κατασκευής,
 οδηγίες παιχνιδιού,
 οδηγίες χρήσης και εφαρµογής.
ΠΡΟΣΟΧΗ : Στις οδηγίες χρησιµοποιούµε:
Ενεστώτα οριστικής (α΄ πληθυντικό πρόσωπο). Π.χ. Περνάµε τον δρόµο από τις διαβάσεις.
Ενεστώτα ή αόριστο προστακτικής. Π.χ. Πέρνα τον δρόµο από τις διαβάσεις.
Ενεστώτα ή αόριστο υποτακτικής. Π.χ. Να περνάς τον δρόµο από τις διαβάσεις.
Απρόσωπα ρήµατα ή εκφράσεις. Π.χ. Πρέπει να περνάµε τον δρόµο από τις διαβάσεις.

 ΕΠΙΘΕΤΑ σε -ης , -ης , -ες.

Ενικός αριθμός

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

ονομ. ο ακριβής η ακριβής το ακριβές

γεν. του ακριβούς της ακριβούς του ακριβούς

αιτ. τον ακριβή την ακριβή το ακριβές

Πληθυντικός αριθμός

ονομ. οι ακριβείς οι ακριβείς τα ακριβή

γεν. των ακριβών των ακριβών των ακριβών

αιτ. τους ακριβείς τις ακριβείς τα ακριβή

Πρόσεξε ότι αρσενικό και θηλυκό κλίνονται ακριβώς το ίδιο.
  ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ
Οι οδηγίες προσανατολισμού δίνονται προκειμένου να καθοδηγήσουμε κάποιον να
κινηθεί σωστά σε έναν χώρο, πόλη ή περιοχή, ώστε να φτάσει στον προορισμό που
επιθυμεί.
Για δώσουμε σωστές οδηγίες προσανατολισμού σε κάποιον:
 χρησιμοποιούμε διαφόρων ειδών χάρτες: χάρτη πόλης, οδικό χάρτη, κλπ.
 εντοπίζουμε το σημείο της αφετηρίας, το σημείο, δηλαδή, στο οποίο
βρίσκεται αυτός που ζητά τις οδηγίες, και το σημείο τερματισμού, εκεί
δηλαδή που θέλει να πάει.
 εντοπίζουμε τα μέσα μεταφοράς που μπορεί να χρησιμοποιήσει (αστικά ή
υπεραστικά λεωφορεία , μετρό , τραμ κτλ).
 περιγράφουμε βήμα βήμα τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσει. Στο σημείο αυτό αναφέρουμε
συνήθως πληροφορίες σχετικά με:
την απόσταση που πρέπει να διανύσει για να φτάσει εκεί που θέλει (π.χ. ύστερα από 10 περίπου χλμ. θα
στρίψετε αριστερά ..., αφού περπατήσετε γύρω στα 100 μ....). ,
το είδος του δρόμου που θα ακολουθήσει (π.χ. μια μεγάλη λεωφόρος, ένα στενό δρομάκι, εθνική οδός,
στενός επαρχιακός δρόμος κ.λπ.).
χαρακτηριστικά σημεία που θα συναντήσει στη διαδρομή : κτίρια, αξιοθέατα, πλατείες , εκκλησίες ,
σχολεία , καταστήματα κτλ., που θα τον βοηθήσουν να βρει τον δρόμο του και να φτάσει στον προορισμό
του (π.χ. Ύστερα από τρία στενά, θα συναντήσετε μια εκκλησία. Συνεχίστε μέχρι την επόμενη διασταύρωση
όπου θα στρίψετε αριστερά.

 Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ οδός

Ενικός αριθμός
Από τη λέξη οδός προέρχονται πολλές άλλες λέξεις ,που
είτε είναι παράγωγες της λέξης αυτής (σχηματίζονται ονομ. η οδός
δηλαδή από το ίδιο θέμα με την προσθήκη κάποιας
κατάληξης) είτε είναι σύνθετες και περιέχουν τη γεν. της οδού
συγκεκριμένη λέξη ως πρώτο η δεύτερο συνθετικό. Έτσι,
λοιπόν, από τη λέξη οδός έχουμε
αιτ. την οδό

Παράγωγες: οδικός, -ή, -ό (επίθ.), οδικώς (επίρρ.) , Πληθυντικός αριθμός

οδεύω (ρήμα: βαδίζω, πηγαίνω κάπου), όδευση (ουσ.: η
ονομ. οι οδοί
πορεία)
γεν. των οδών
Με τη λέξη οδός ως α' συνθετικό Οδηγός (οδός + άγω),
οδοδείκτης (οδός + δείκτης), οδοιπόρος (οδός + πόρος), αιτ. τις οδούς
οδοκαθαριστής (οδός + καθαριστής), οδομαχία (οδός +
μάχη), οδοποιία - οδοποιός (οδός + ποιώ [= φτιάχνω, κατασκευάζω]) , οδοσήμανση (οδός + σήμανση),
οδόσημο (οδός + σήμα), οδόστρωμα , οδόστρωση - οδοστρωτήρας (οδός + στρώνω), οδόφραγμα (οδός +
φράγμα) κ.ά.

Με τη λ. οδός ως β' συνθετικό αδιέξοδο (α- + δι[ά] + εξ- [εκ] + οδός), άνοδος (αν[ά] + οδός), διέξοδος
(δι[α] + εξ- [εκ] + οδός), δίοδος (δι[ά] + οδός), είσοδος (εις + οδός), έξοδος (εξ- [εκ] + οδός), κάθοδος
(καθ- [κατά] + οδός), μέθοδος (μεθ- [μετά] + οδός), πάροδος (παρ[ά] + οδός), περίοδος (περί + οδός),
πρόοδος (προ + οδός), πρόσοδος (προς + οδός), σύνοδος (συν + οδός) κ.ά.
ΚΛΙΣΗ ΘΗΛΥΚΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΣΕ -ος ΛΟΓΙΑΣ ΚΛΙΣΗΣ

Ενικός αριθμός

οξύτονα παροξύτονα προπαροξύτονα

ονομ. η κιβωτός η διχοτόμος η διάμετρος

γεν. της κιβωτού της διχοτόμου της διαμέτρου

αιτ. την κιβωτό τη διχοτόμο την διάμετρο

Πληθυντικός αριθμός

ονομ. οι κιβωτοί οι διχοτόμοι οι διάμετροι

γεν. των κιβωτών των διχοτόμων των διαμέτρων

αιτ. τις κιβωτούς τις διχοτόμους τις διαμέτρους

 ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
Είναι άκλιτες λέξεις που συνοδεύουν τα ρήματα και τα προσδιορίζουν δίνοντάς μας πληροφορίες για τον
τόπο, τον χρόνο, τον τρόπο, την ποσότητα, βεβαίωση δισταγμό ή άρνηση Τα επιρρήματα, επίσης,
συνδέουν προτάσεις (χωρίς να είναι σύνδεσμοι).

 Τοπικά επιρρήματα: Πού;

πού, εδώ, εκεί, πέρα, μακριά, κοντά, σιμά, δίπλα, μέσα, πάνω, κάτω, απέναντι, παντού, κάπου, πουθενά,
ψηλά, χαμηλά, δεξιά, αριστερά, πλάι, γύρω, έξω, μεταξύ, αναμεταξύ, μπροστά, μπρος, πίσω, βόρεια, νότια,
ανατολικά, δυτικά, χάμω κ.ά.

 Χρονικά επιρρήματα: Πότε;

πότε, τώρα, τότε, πριν, μετά, σήμερα, αύριο, χτες, μεθαύριο, πέρ[υ]σι, φέτος, απόψε, αργά, νωρίς,
οποτεδήποτε, όποτε, άλλοτε, κάποτε, ύστερα, έπειτα, επιτέλους, κιόλας, αμέσως, σπάνια, συχνά, τακτικά,
πότε πότε κ.ά

 Ποσοτικά επιρρήματα: Πόσο;

πόσο, όσο, τόσο, οσοδήποτε, κάμποσο, κάπως, περισσότερο, πολύ, ελάχιστα, λίγο, τουλάχιστον, εξίσου,
σχεδόν, λιγότερο, πάνω κάτω, καθόλου κ.ά.

 Τροπικά επιρρήματα: Πώς;

όπως, έτσι, αλλιώς, κάπως, καθόλου, οπωσδήποτε, μόνο, μαζί κ.ά.

 βεβαιωτικά ή διστακτικά ή αρνητικά.

Βεβαιωτικά ναι, μάλιστα, βέβαια, βεβαιότατα, αλήθεια (αληθινά), σωστά,
Διστακτικά ίσως, τάχα, (τάχατε), άραγε, δήθεν, πιθανό(ν)
Αρνητικά: όχι, δε(ν), μη(ν), όχι βέβαια
  ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
Τα επίθετα που φανερώνουν αριθμούς, λέγονται αριθμητικά επίθετα. Τα αριθμητικά επίθετα ανάλογα με
τη σημασία τους χωρίζονται σε ΑΠΟΛΥΤΑ ΤΑΚΤΙΚΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΑ και ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ.

1. ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Όταν ένα αριθμητικό επίθετο φανερώνει ένα πλήθος από ουσιαστικά, λέγεται απόλυτο αριθμητικό επίθετο.
Όλοι οι αριθμοί είναι απόλυτα αριθμητικά επίθετα. π.χ. Αγόρασα τρία μολύβια. Ο παππούς μου έχει
δεκαπέντε κατσίκες. Τα απόλυτα αριθμητικά επίθετα από το 13 μέχρι το 19 γράφονται με μία λέξη. Το
ίδιο γίνεται κι όταν βρίσκονται μέσα σε μεγαλύτερους αριθμούς. π.χ. (1.918) χίλια εννιακόσια δεκαοχτώ.
Τα απόλυτα αριθμητικά επίθετα από το 21 και πέρα γράφονται σε χωριστές λέξεις. π.χ. (21) είκοσι ένα,

2. ΤΑΚΤΙΚΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Όταν ένα αριθμητικό επίθετο δείχνει θέση-σειρά, λέγεται τακτικό αριθμητικό επίθετο.
π.χ. 5ος πέμπτος, 51ος πεντηκοστός πρώτος π.χ. Το βιβλίο που ψάχνεις είναι στο δεύτερο ράφι
Τα τακτικά αριθμητικά επίθετα από το 13ος δέκατος τρίτος και πέρα γράφονται σε χωριστές λέξεις. π.χ.
14ος δέκατος τέταρτος, 217ος διακοσιοστός δέκατος έβδομος.
Τα τακτικά αριθμητικά επίθετα έχουν τρία γένη, τελειώνουν σε –ος, -η, -ο και κλίνονται όπως αυτά.
Τονίζονται επίσης όπως τα αντίστοιχα επίθετα δηλαδή όπου τονίζεται η ονομαστική του αρσενικού του
ενικού αριθμού. π.χ. ο τρίτος, η τρίτη, το τρίτο

3. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά δηλώνουν την ποσότητα των μερών από τα οποία αποτελείται κάτι, π.χ.
διπλός (δηλ. αποτελείται από δύο μέρη).
Πολλαπλασιαστικά αριθμητικά είναι τα εξής: απλός, διπλός, τριπλός, τετραπλός, πενταπλός, εξαπλός,
δεκαπλός, εικοσαπλός, εκατονταπλός, τρίδιπλος, τετράδιπλος κτλ.
Οι καταλήξεις των πολλαπλασιαστικών αριθμητικών είναι -πλό(ο)ς, -πλή(η), -πλό(ο) και κλίνονται όπως τα
επίθετα σε -ος, -η, -ο.

4. ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ
Τα αναλογικά αριθμητικά δηλώνουν πόσες φορές ένα ποσό είναι μεγαλύτερο από ένα άλλο, π.χ. Ο
μισθός του Γιώργου είναι διπλάσιος από τον μισθό του Κώστα (δηλ. δύο φορές μεγαλύτερος).
Αναλογικά αριθμητικά είναι τα διπλάσιος, τριπλάσιος, τετραπλάσιος, πενταπλάσιος, εξαπλάσιος,
εφταπλάσιος, εικοσαπλάσιος κτλ.
Οι καταλήξεις των αναλογικών αριθμητικών είναι -πλάσιος, -πλάσια, -πλάσιο και κλίνονται όπως τα
επίθετα σε -ιος, -ια, -ιο.

5. ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ
Δηλώνουν μονάδες που αποτελούν ένα σύνολο), π.χ. δυάδα, τριάδα... δεκάδα/δεκαριά...

 ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΩΝ
 Το εννέα/εννιά και το εννιακόσια, εννιακοσιοστός-ή-ό, γράφονται με δύο [νν].
 Το ένατος-η-ο, το ενενήντα και το ενενηκοστός-ή-ό γράφονται με ένα [ ν ].
 Τα απόλυτα αριθμητικά δύο και τρεις, όταν μπαίνουν ως α΄ συνθετικό σε σύνθετες λέξεις,
αλλάζουν το υ και το ει αντίστοιχα και το μετατρέπουν σε ι. π.χ. δύο + συλλαβή = δισύλλαβη
Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι και κρατάνε το υ οι λέξεις δυάδα, δυάρι κ.ά.
 Τα απόλυτα αριθμητικά τέσσερις και τέσσερα, όταν μπαίνουν ως α΄ συνθετικό σε σύνθετες λέξεις
γίνονται τετρά- . π.χ. τέσσερις + γωνίες = τετράγωνο τέσσερα + πόδια = τετράποδο
 Αν θέλουμε να γράψουμε με συντομία ένα τακτικό αριθμητικό επίθετο γράφουμε:
πρώτος – 1ος, δεύτερη – 2η, τρίτο – 3ο
  Μισός, -ή, -ό Το επίθετο μισός συνδυάζεται με τα απόλυτα αριθμητικά.
Όταν το αριθμητικό τελειώνει σε φωνήεν (τρία, τέσσερα, πέντε) προσθέτουμε την κατάληξη-μισι
Όταν το αριθμητικό τελειώνει σε σύμφωνο (τρεις, τέσσερις) προσθέτουμε την κατάληξη -ήμισι
τρία > τριάμισι τρεις > τρεισήμισι, επτάμισι, οκτώμισι, οχτώμισι ενάμισης χρόνος μιάμιση ώρα

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
.
πλανόδιοι πωλητές, χωματόδρομοι, αυτοκίνητα, ηχορύπανση, συγκοινωνία,
ύπαιθρος, πόλη, πολιτισμός, πολιτιστική ζωή, εκδηλώσεις, καλλιτεχνικά
γεγονότα, αφίσα, παράσταση, κινηματογράφος, δημαρχείο, μετρό, λεωφόρος,
λεωφορείο, χάρτης, σταθμοί, διαδρομή, στάση, γραμμή, αφετηρία, τέρμα,
αστικός, κυκλοφορία, κίνηση, θόρυβος, πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα.